de REBvs ge STIS LVDOVICI, EIVS N O M I N I S V N D E C l^M I, GalliarumRegts,6^ C a R o«-

LI, Burgundi% Ducts, PHILIPPI COMINABI, VIRI PAe CT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;orJinit, Commentttri^, utre icpnt»

» ; * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

hifîoriç multi copiofe dtxe/ Heleganter,illuftrilïîmi Princigt; Ë nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acut nulk dixiiïent : omnium ta^

iFquot;’ men fenfibus 8C oculis expofitum eft, quanta ilia rebus humanis utilitatem adferat, Itaq^' in re fan's per fe commendata ÔC aperta, non utar pluribus uerbis, de^ bis commentarfjs dC eorun^ authore fpcciatim loquar, Is fuit nobili genere na* lus, SC ubi per annos aliquot cum Carolo Bur^ gundiac Ducefuilïenaccelfitad Ludouicum unde# ciinum,GaIliaeregem,qui illius opera fumm'isin ncgoctjs utebatur, Hiftoria: prima laus eft,6C unica propè,fi uerèconfcripta fit.Hancillein magno fcri# ptorumnumero,iurefibi poteft arrogare»Q_uam uero fit in fcribendo rationem fecutus, clare tefta# tur eius pracfatio. Cüm Carolus odauus,Ludouici Regis ÜliiiSfGMx prxeffet: inlucem bæcemiiît, quo tempore, fi quid alienum à uero dixifiett facile poteratà multis , qui fpedatores fuerant eorum, dequibus agit,infimularimendactj«Qiiinuerafi| igitur cius narratio, dubitari non debet. Lo quitur

autem dc rebus maximtSjSó quod in præfatioiic fcrl bitjfe nouifleplaerofqß omneisEuropx Reges, at(f confilia c5 ipfts communicafrc:quotufquif(Ç eft ont nium hiftoricorum,qui hoc fibiuendtcarepoffitîT Nihil hîc eft uanum, nihil uulgarc,nihil ex audition nc aliqua leui perceptum : fed fpedator QC a.éiot ipfe fuitjSC adeo quidem diligenter omnia notaui t, utuideatur nihil aliud fpedafle, quam ut pofteris prodeflet« Atcp ex eo facile intelligi poteft, quanta fuerit in ipfo naturç fcelicitas, 6C ingentj bonitas,0^ rerû e^erientia, qui cum nulla eruditionis partent ath'giftct,tam aptèöf codnne,tam^ fententiofefcri pfit, Vtriuflt;pautêuitam,mores acmgeniiï elegâter depingitjitaut Ludouicus rex,uideatur elle callidij nec omnium innocentiftimi: Carolus au tinduftrij

laboriofi , amp;nbsp;acris 6lt; aperti principis exemplar* Qiiod in utro(^ reprehendendu, aut etiam predica/ da fuit,nihil in eo diftim ulat : longe diuerfus à plæ* rifcpjnoftrç prçfertim çtatis hominibus,qui dum ifl , fimilibusargumentis uerfant:nimiauellaudatio# neuel uituperatione modu omnem excedunt/icut Panegyricum aut Vcrrinam aliquam adioneuide anturuelleconfcribere: quo nihil efîcpoteftmagis indecorû. Eftenimintolerabilisin omni hiftoria, falfitasôCmêdacium.Qui funtregibus familiäres, pulchcrrimas habentfcribendi occafiones ; uerum ex tjs plæricp non adficiuntur ea cura,ô^ rebus alqs, unde niaius emolumentum fperant,intend funr.

Qiio fïtjUthocmunusferèfïbt fumant hommes pri uati, 6Cà principum ncgocqs alieniffîmfj queadmo dum Ô6 fuperiori çtate,ÔC noftra memoria uidemus in eo genere occupâtes fuilîèmonachosjitaquidê, ut à multis iam têporibus ,nulla propèfitcôfcripta hiftoriajcuifides haben'poffit. Omnes enim,uel deprauatis iudictjs eorum qui feripferunt, uel ipeer titudinenarrationiSjfadacfuntmendofiores.Anti«* quitus proprium hocerat munus maximorumui# îorum,qui uel ip fi præfuerâtrebus^uel cum ifs, qui geflcruntjfamiliariter et domeftice uixerant »Talcs nicrunt olim Thucidides,Cacfar,Polybius,Sallufti uSjTadtuSjô^ ah) quidam. Oportet fanehiftori^ côjnon minus quàm oratorem, efle uirum bonum, qui falfi nihil admifceat,in quo nullum impotentis afFedus appareatuehigiû,qui cupiat ledoremfigt; eri prudentiorem ex cognirione rerum, quas tra/ dat,£lt; meliorcm. Qui hoc prgftarenonpoteffjis ad earn prouinciam fefateatur effè minus idoneû. Pettinet enim ad bonos mores, ac reipublicç inter# cftjnequidomnino,nifiquodfitcopertumetexplq ratum,in lucem exeat«EÀigitur fummç res difficul tatis,hodie,côfcribercueramSCpuram narra tionê.^ Nam qui id omnium optime effîcere poirunt,reg5 SCprincipumfamiliareSjtj uel plane ceflant,uel gra tiçamp;fauori plus quàm acquu eft,tribuunt, Reliqui omnes, quinmulta parum fideliteramp;integrè red# tent,dubitari non debet, Nimium profedo longe

' recefïîmusàuetenim fîdeacdiligêria, Etficirtillo* ram înduftnam in plæriï^ rebus omnibus affequi ucl aequarenonpoiïumusn'ta quoc^inbac erudiüV «nis parte cum ipfiscollati ,multis paHibus àter^ go relinquimur.Si lt;^ins autem eft omniumjuelno!? ftrae,uel etiam paulo fupcrioris xtaa's,qui prudent tfa ÔC ueritatc proximc ad illos accedat : is meo quigt; dem iudicio eft hic author,quoniam grauiflfîmas deliberationes, habitas in ipfis regum penetralia busjàntequam in adumuenirent,ponitoboculo$, 80 diligenter explicat» quoduix pauci feccrunt,fllt; pauciores multo prgftarcpofTuntjamp;S ut pofltnt, uix tamê audent. Tiequid offendant. Quod cùm ita fit; rt quia fimulachrum quoddam in his libris continc turatc^pidurahorumtemporum,in quibusuerfa# mur : idnrco putaui me fadurS efle rc, necingntî nccinutilêGermaniç/îfcriptoremoptimû,quipcf Galliam et probitatis et fidei ampliflîmum à morte tefiimonium habet,larinitatedonarem. Nullunt enim extare piito fcriptCîjCius quidem gencris,ma# ^isaptum noftris temporibus, amp;nbsp;quodformandae prudentiæ ciuili,ac ipfis,qui principum ncgocijs et Keip.prçfuntjplus c5ferre poiïît,Idem opinorom tieis efleiudicaturos, qui diligenter totum euolue^ tint.Sipoft ill3,alq fimilem diligentiaprçftitiffènt, ca^ fideô^ religione feriem hiftoriç deduxiflratad hoc uf(p tempusîan dubitet ah'quis,noftr^ cum uelt;f tcribus poflè conferriç’ Excitauit Deus his noftris temporibus

P R AE F A T 1 O. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.jt

femporibus maximas rerum mutadôesp'ntèr quas priitium obrinetlocum,raufafeligionisjquç ab bu mill SCcontempta originejpaucisannis^contra oniA niumbommum expedationem jitacreuit,utfine admiratione fumma nemo pofsit ea de re cogi tare, Etquemadmodum maximanoftræ aetads uitupe^ fationefoturum fit,finonhæcomnia tranfmittangt; turad poften'tatem : ita quotç præclaram 6lt;infig« nemcófecuturifumus laudem , fi rem omnem ab •pfoftadmprimordio 5 diligenter ôi. bona fide litegt; rarum monumendsinferemüs, Qiiodutfiat,in uo bisjilluftriffîmi Principes, pofitum eft in primis, qui in ifta caufa niillum autlaborem aut pericu^ lum hadenus defugiftis , ÔC palàm fæpcnumero eftisconteftati,malle uos omnia uobis ci ipi : quàm buius adionis patrodniumat^ tutelam deponere. Ad uosigitur proprie perdnet, prouidere, ac ope;gt; fam dare, ut quid priuatim amp;nbsp;publice uobifcum,St^ cuniueftriordinishominibus,àmulds nuncannis adum fitjOmnes intelligant,^: iudidum inenarra^ bilepotentiam^ Dei reuerenter agnofcant.Opori? tetenim efî, qui uere ÔCintégrétradare bæc omnia üelit, ex ueftris bibliotbecis inftrudû prodire,8C à dobis foictjst^ ueftris materiâfcribendi defumere, Sunt non paud magna uirtuteamp;f eruditioneuiri, qui hocà uobis pracftari, magnoperecupiunt,6C ut reminprimis utilem,ac pofteritad quotç neccflagt; riam , ualde requirunt. In bis etiam eft lacobus Sturmius, patricius Argendnenfi's,qui SC uobis, ob excel;

ob cxccllentem acfaepecognitam ufrturcm,cftpcr^ gràtus,amp; toti Gcrmanfae, propter fingularem us,ac perpetuam fidem ftudi’iimc^ ergaRempub. debet effe longe chariflimus. Quoniä uero ipü,pro uellra prudetia, huius rei dignitatem fan's intdiigi tis: multi in bonamfpemueniuntjnon defuturos effeuos publicis utilitatibus» Att^ ut magisappx^ reat,quam ßtres illußris^ uerèô^prudenter fcripta hißoria:uolui hos Commcntarios,GaIlicepcrfcri ptos ab authore, latino fermone noftris hominis Ijus exhiberCjSc fub fplendore ueftri nominis eniiti^ tere«qui quoniam infigncm obtt'netis locum, inter alios Germani^ Prindpes ,acplurimisproueftro munere eftis occupati negodjs: non pauca,nico quidem iudido, repcrietis inhoclibro, ueftris aâi*

onibus S)C inftitutis accommodata.Deum pre^ cor,ut ad nominis fui gloriam,amp; ad pagt; triçfalutem, confilia ueßra

Aepenümero àme petrjfti, utea^quac mihi compertacfTent derebusgeftis Ludouici undecimi, Principis nogt; ftrijUir clarilsime, tibi conicribcrem, Feci, quod mandafti y quam ueriisime omnia,

mihi quidem in mentem uenerunt, notaui» Que fueriteius uita,iuuenilibus annis,prêter ea, quæmihi aliquando recitauit ipiè,nihilhabeo: Sed pofteaquam cccpi cum eo domeftice uiuere: ex meis coUegis, nemo crebrius 8^ familiarius a/ pud eum ueriätus eft ♦ Nam aut cx intimis cubb cularriseram,autalioquin occupabar in maxb mis illius grauißimiscp negoctjs.Habebat fuas uirtutes, habebat quolt;^ uitia, ficut omnes alq principes,quos ego quidem nouerim.funtenim homines, ac in iolum Deum cadit omnis perfe«» lt;îlio: Veruntamen,quando,quod prauum eft atc]ß uitiofum,fugiunt,et uirtuti feie tradunt: ma# gnam iane merentur laudem,eö quöd indulgen/ üus amp;nbsp;mollius educantur,amp; natura fereproperi/ B dent.

dëntad uchcmcnriorcs afFedus, quos ncmo hercet,amp;poftquamexcreuerint,illorum 8^ aiv-ribus amp;nbsp;ingenio moribuscp plaeric^ (èruiunt, Quantum ad me pertinet, uere omnia perfcri«’ bam, nee em'm mentiri libet * Atq? ita fortaflè figt; ct,ut aliqua locaincidant,quæ parumad ipfius laudem fpedare uidebuntur. Sed fpero futurum, ut quiledurifunt, cogitent fecum atqj perpenlt;gt; dant eaSjde quibus antea diximus,rationes,ac ue niam mihi dent,ubi rem ipfàmfjjédafle, amp;nbsp;ueri# tati omnia, nihil autem affedui priuato me tribu iflTe animaduertent. Hoe tarnen aufim de illo con firmare, nullum me nouifle principem, in quo minus eflèt uitiorum, fi quis generatim omnia compledatur ÓCinfpiciat. Vidi enim plærofè^ reges ac principes,non Galliæ tantum, (cd amp;nbsp;Bri tanniæ,amp; Flandriæ,amp; Gcrmaniæ, 8C Ang[ix,8C Hifpaniæ,8^ Lufitaniæ Italiæ, nee folum uidi, uerumetiam res maximas egt, confilia cum ipgt; fis communicau/,fic,utexmeis æqualibus amp;eoi# SEuis, nemo per Gallias ampliorem habueritecM rum noticiam. Alios autem non uidi quidem ip^ (è : uerum,quo effent ingenio præditi, ex legatis, quosmittebant,ó^literis,nonob(curecognoui.

Sed dum lUi us uirtutes prædico î noli'm aliorum phndpum honori amp;glon'æper me quicquam eflèdetratflumjamp;quicquidàme notari potui'f, Cmpliciter bonandetibi mitto.Nam arbitror ideo te requirere banc meam operam,utquicgt; quid Gallice fcripfirtu inter alia referas in opus la tinum , quod conftituifti aliquando perficerc» Quod cum exibit: Ludouici regis maxima uirtus , ingenfj tui præftantia fiet illuftrior» Quicquidàme peccatum,aut minus bene per^ fcriptum, aut etiam praicermilTum eriufacile îup# pleueritô^ Boraqhis, êc quidam ait),qui plenius omnia funt amp;nbsp;ornatins mu ko diéluri.Si quis au tem ad intimam ilVus ÔC tamuiarifsimam coiilùe;» tudinem, ac meritorum magnitudinem refpici«? at:nemo eft omniuni,qui maiorem, quàm Boca* gius amp;nbsp;ego, cognitionem habeat » Et quum ipfi# us morte magnum mihi fit inflidum uulnus: no debet cuiquam uideri mirum, Ci quantis ab eo, dum uiueret,afFedus fuerim beneficijs,memoria optime côpiedar* V fitatum eft enim,ut ab interi tu fummorum principum, magnæ fiant rerum conuerfiones : dum alfj crefcunt amp;nbsp;Iocupletangt; ttttjali) uerô detrimentum accipiunt, ÔC in uarias

acerbitatcs incidunt ♦ Honores enim 8^ opes, amp;nbsp;quicquid eft eins generis, ab alieno pendent ar^ bitratu» Atlt;^ ut certo per/cribani de tempore, quo familiariter cum eo uixi: opus eft, ut eius quoc^ temporis memoriam, quo nodum in ip^ fius familia eram, prius percurramôC repetam^

Ordine deinde totam narrationem,ad ex^» tremum uii^ uitæ illius disgt; em,perftquar»

rum Liber Primus,

Vurn in ea eflem ætatc, quæ Ia borem equeftrem ferre poto’ rat:dedi me in familiam Caro# gt;4^4-h , cut pater erat Philippus j BurgundiaeDux.ad quern,cu ’ f efletinfulisjoppido Flandrie, pauds póft diebus uenerunt

Ludouid undecimi, Galliarum régis,legati,Can# celIariusMoruillerius,amp; Archiepifeopus Narbo# ftenfis ; qui conuocato condlio,palam fuæ légation nis caufam ad hune modum exponebât, Carolum, quo tempore fuitinHollandia,ccpiflè nauigiiim quoddam Ganicum,armatum,amp; in eo Rubempri# Um, uirum nobilem, acin carcerem coniedfTeillij, oblata criminatione, quafi eo fui capiendi caufa uenifTet.Hoc autem eo efle grauius SC indigniuSÿ quodeius rei fama paflim, maxime uero Brugis, oppido Flandriç celeberrimo,eftetdiftèminata iuflt;* fu Caroli, per Oliuarium quendam Marchianum, uirum equeftris ordinis, Regem igitur, quoniara hoc ipfo magnamfibi fa dam efTeputet iniuriamj poftulare, Oliuarium ad fe mittiLutetiam,exem#

pit ftatiiendi caufa,Philippus ad ea rcfpoftdtt, ÖIigt; uarium diicere origincm è fuperiort B urgundia,ö^ cffe unS efiiis præfedis domefticis,nec ulla ratione fubiedum eflc régis imperio : fe tarne diligenter in^ quifiturum,6C fi quod deprehendat eins fadS,quo régis honor uiolatus effe uideri pofsit,fcuere ÔCgra uitcr animaduerfurum.Rubemprtum ucro^onle uibus decaufts fuiflecaptumjpræcipuèuero,qiiod apudHagamjHoIIandjæuicunijUbttum Carolus filius eratjhçfilîètinftrudlus etarmatus.Sequidem nullo unquam tempore fufpicionibus indulfilTe; quod fifilius infufpicionempropendeat,in eoip^ film reprçfentarenaturam ôC ingenium matrts,qug fuen't admodum fufpiciofa millier: iieruntamci* idem fc fuiflc fadurum in corerum ftatu,quodfiHgt; US fccit. habiturum fe nihilominus quæftxonem, QC fi quo tempore confier de illtus innocentia,fo^^ re,ut Über fadusjad regem, ficuti pettjflent j remit«’ tatur , Cancellarius deinde multum acerbe inuc^ dus tn Francifeum, Britanniæ minoris Ducem,afi’ firmabatjCaroIu m intjfie foedus cum tllo,quo tem^ poreTuroni apud Regem fuiflet,eam^rematro«’ citer admodum 8gt;C odiofe exaggerabat, Carolus, qui indigntfsime ferret iniuriamhanc fieri focioôC amicouoluit: nonfemel ad ea refpondere» Sed Can cellarius dicentem interpellans, no inquit,hueuelt;» ni,uc tecum agerem,efi mihi folum res cum tuo pa rente. Turn ille pattern obtefiatur,utfibidicendi V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;potefta^

•’ L I amp;nbsp;E R ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'n

’ potcftatem faccret, Ad hæc ille : cquidem pro te futn locutusjaitjita iitpatrem decetjfed tarnenfi ciipis omnino refpondercjpræcogites hodie, quid tibi dicendum fit, æquæ putabis ad rem pertinerc, eras in medium adferas, Superiori fermoni Can^ eellarius hocetiam addebat^non uiderefe^quam^ obrem fcedusilludinierit Carolus, nifi quodRex annuampenfionem ,amp;r Normanniæ præfecfhiram ipfi ademiflet. Poftridie coado iterum concilio, Carolusgenu ad terraminflexojamp;fubiedopuk uinojconuerfus ad parentem,initio demonftratjiu^ ftis decaufis captum fuifle Rubemprium : deinde, non difïïtetur,haberefequidem fœdus cum Britan no.’fedidnon fpedareaddetrimentum aliquodre^ gis,imö futurum ei utile,temporibus necelïartfs» Penfîonis autem annuæ,quam fibi Rex ademiflet, fe nihil ùnquam accepiflc,praîtertn'entem,adno(J Uem circiterfrancorum millia,nonfepettjffeillam à Rege,necetiam Normanniæ ambtjfle praifedu«’ ram:facile carerefe pofle omniumaltorummunk ficentia,quamdiu patrem habeat amicum ÔC beneid uolum, Erat hauddubie didlurus multo afperius, nifî patrem, ad quem fermonem inftituerat,fuiflct reueritus, qui prüden ter admodum ÔC demifletan«; dem petebar,ne Rcx,uel de fe,uel de filio fuo ternes re aliquidflniftri crederet* Èofteaquam deinde uk num fliitallatum : quod apud Principes fieri folet, legati parant abitionem ,in eo^ temporis pundo, Carolus

Carolus , qui aliquanto rcmotior crat à parente,’ conuerfus ad Archiepifeopum Narbionenfemî com mend a bis, inquit, me Régi ,meis^ uerbis db ces,quemadmodum per Cancellarium fuum pro dignitateme tradarit. fed antequam exieritannus, poenitebit eum huius fadiUlle in Galliamreuera fus, exponit mandata» Rex eo fermone multum offenfus, grauè fufeepit odium, Ad hancoflFenrio^ nem illud etiam acceffît,qiiôd rexnon ttapridem receperat Ambianum,Abbeuillam , Sandoquin^ tinum, S)C alia quædam oppida Picardiæ, ad Sogt; miamflumen,quæ Carolusfeptimus Galliac rex, pater Ludouidjdederat PhilippoDuci,quo tem^ pore cum eo tranfegit apud Atrebates, 6C dede«’ rat turn ipfi, turn ipfius liberismafculis,eacondigt; tione, utcuiuis Galliæ régi liberumeflet ea redilt;^ merequadringentis aureorum millibus, Cùmau^ tem Philippus effet ætate grauis î procurabant cius négocia nobilesèfamilia Croiorum,quiper Hannoniam et Flandriam magnas retinentpofleff* fîones ♦ In eos culpam transferebat Carolus, quod pater , accepta pecunia, reddidiflet easurbes, quoniâ in finibus pofitç funt,impatientiffîmèfere# bat.Paulo poftabitionem legatorum ,uenit Infu^ las loannes BorboniaeDux,utPhilippum aiiuncu lum,officn amp;nbsp;honoris gratia,ficuti præ fe ferebat, inuiferet» Inter omnes enim Principum tribus uak de amabat Burgundicam , Si crzt è forore nepos Phihppi,quæ cum elTet uidua: commorabatur unâ

cum liberis apud fratrem ♦ Sed uera,cur aduenîffèt» hæc erat cailla 3 ut cuminci tar Ct jquo tn fuaditi'one confcrtberet ex er ci turn, affirmans futurumaUtrelii» qui Galliç Principes idem facer ent, co uidelicctcon filio,utRcgem,quimulta infolenter ageret ÔC inii^ ^tie,cog3.ntrânioretn Reipub, formam inftituere, ô^quiabellum hocuidebaturfufeipi proRepubbgt; catofius Galliçjuocatum deinde cognomento fuit, Bonum publicum, Philippus non difficulter qui# dem aflenfit, uerum non detegebatur ei tota res, neqjforeputabatjUt ad armaueniretur, Colledæ funtigitur copiae^SC Sandopauli Comes, Camera#’ cum,ubi turn Philippus erat una cum filio,accefsit, cum^ ucniflet etiam co Burgundiæ Marcfchallus, NouocaftrenfiSjCarolus indido concilio,pronunz datjfamiliamillâ Croiorum ,fibi,fuo^ patri fum^ mèaduerfariam fiC inimicam elle, Etquanquam ex •js quidam habebat uxorem Sandopauli Comitis filiamjptofcripti tarnen fuerunt omnes ab eo,SCfagt; cultatibus exuti,6C è ueftigio,nulla interiedamora, falutem fibi fuga petere cogebantur, Aegre qui** demiftatulit Philippus,ècuius etiam cubicularrfs quidam,co quod effet eiusfamiliaî,cumfalutandi Principis non haberetfpacium,fubitÓ ôf tadtepro#s fugitjfedgrauior ætas in caufa fuit,ut patientius omnia ferret. Carolus deinde placato patrc,copias, quibus Comitem Sandopauli præfecerat,educit, nempè circiter trecentos équités cataphrados,6C

quatuor fagittariorum milia ,8^ inter hoSjCOtnpIu** res Artefiae ôif Hannoniac ôifFlandriac uirosnobi^ leSjdeindcRaueftcnus, frater DudsCiiuenfiSjha* beba t non paudores copiasjamp;f inter alios belli Dugt; cesjerant duo quidam,fummac apud Carolum au/^ thodtatiSjHaubordinusfiC Contæus ,quorum ille ucrfatus erat in ijs bellis, quae Angli confoederati BurgundionibuSjgcilerunt in Gallijs, quo tempo# re Henricus quintus rerum apud Gallospotieba# tur,alter eiufdem erat cum Haubordino aetatis»To# tus exercitus erat circiter mille quadringentorum equitum cataphradorum, fed quoniam infolentes erant bellijdiuturnitateoctjjut qui poft Atrebaten# fem illam pacificationem^per toros triginta,nifi fal# lor^annosjoullumgefterant externum bellum, ma leerant inftrudi,8C parum exerdtati plçri«^ omnes» Sagittarij furgebantad nouemmilia,ô^habitode# ledit,quanta fuit anted difficultas in conducendo, tanta tuncextitifin dimittendo ,feruatis tantum le# difsimis quibusœ.Cæterum,ob diutu rnitatem pa# cis,amp;: Principis Philippi bonitatem ,florcntifsimaï erantomnesillarprouinciæjcumulatacomnis gene ris opibus, ita quidem,ut cuiuis populo præferri poftcnt,ca referodores fadi, nullius Principispo# tentialabefadari fe pofte putabant,fcd qui fuerunt antea plurimis annisomniü gentium fortunatiffï# mi,nuncitafuntadflidi,utacrumnofiorcm hodie populum non non'm,et eft credibile,iam ipfos dare poenas

pœnas eorum jquae rebus profperis elati admife^ runt.Nam 5C cultu corporis,ÔC iieftitUjôC quotidian no uidu,ô(^ balneis 6C epuh's, ÔC omnino rebus om^ nibus modum excedebant,obliti pudoris ÔC hone«? ftatis , Inftruâ:o cxercitu progreditur Carolus, erantautem équitésomnes,praetereos,qui dedu«gt; cendis tormentis,quorum maximam uim habebat, altjscp operibus deftinati erant. Profedus tgitur NouiodunumjCaftellum Nelam tjs locis obfidet,ac licet militum prçfidrjs fîrmatum efTetjpaucis tarnen diebusdeditionecapit. Obequitabat non proculà Carolo loachimus Galliç Marefcallus,à Peronadi greiTus , uerum qiiod exiguas habebat cohortes, nonpoterat iinpedireilium, quo minus ad Luteti«? am propius accederet,quam tarnen ipfe prior in* grelïïis eft, T oto itinere, quâ tranfibat Carolus,iu* »et àui 66 malefieioabftineri,ne^pa(rus edullum detrimentum alicuiinferri,duitates etiam illae,quac funtad Somiamflumen,amp;aliaequæcuncp modicis cohortibus nos recipiebant,amp;accepta pecunia,fup peditabant,quae ufui elle poterant,2lt;uidebantur belli euentum expedare» Ventum eft tandem San* dodionyfium, quod oppidum duobus miliaribus abeft à Lutetia,quô ÔC reliqui Galliæ Principes con fœderatt jfefeuenturos eirepromiferanr.Pro Duce Britanniæ aderat Procancellarius,qui Chartas ali* *quothabebat puras,fuiPrincipis figillo configna* tasjCuiufmodifolent aliquando dari difeedentibus

L-egatiSjinifs^ pro ratione tempon's ôtfnegodo* rum jfiibinde fcribcbat quicqui'd uifum effet, V alegt; batquidemingeniOjfcdcertcproptcr exci'tatamno -femel aduerfus eum ïndignationem ÔC fremitum fn (Caftrts^opus etiam ipft cratmagna dexten'tateôCin^ ditftn'a, Carolus Lutetiamufcp progrcffusjeufon'^ bus prçlqs laceflebat oppidanos, qui præter loa^ clîimum ,Ô(S eas^quibiis illepraeeratjcohortes ,nub lumhabebant pracfidium. Italt;^ tanta fuit ibicon«» fternatio multitudinis,ut fubindc clamarcntjhoi* ftem iam fuperafïè mœnta.Haubordinus, eo quod habitaffetaliquando^ô^ ingcnium loci non ignoras’ ret,fuadebat oppugnandâ eflè, ÔC quan^ cquitatus idem fentiebat,ut qui contcmnerent hoftem, excut fionibus fadis in ipfas uf^ portas : Carolus tarnen Sandodionyfium reuerfus,poftridie conuocato co cilioideliberatjaneffetobuiâiturus BiturigumDu ' ci^fratriRegis^SC ßritanno,quos Procancellariiis 4n propinquo effedicebat cum exercitu, conatus dem eins rei facere,demonftratis literis ^quas met finxcratin qs^quasdiximusjchartis, cünibil men haberet certi,Ämulta delibcratione placuit, tratjciendum efïeflumen Sequanam, tametfïcom* plures dicerent, quoniam foctj SC confoederati ad diem nonucniffcnt, poflcCarolum honeftè redire domum,qui traiedo Somia Slt;Matronafluui)s,offi ciofatisfccerit,nec opus habeat longius progredi, Qiiodipfiimeó «ehemenuusaliqui contendebant, quo ma*

quo mains uidebant efle periculum, ided quod â tcrgo nulla haber ent loca munita^in quæ-^tcmporilt;: buscoadi,fefe reciperent.Etquanquara magnus erat fremitus omnium aduerfus Comitem Sando;; pauIijetBritanniçProcancclIariumjqui progreiTio nem fuadebant, Carolus tamen^trafmilTo flumine, caftra ponitad pontem Sandodaudianum, qui ui eus infra Luteciam eft ad duo miliaria. Poftridie, quam cd uenit,certior fit litcris fœminæ cuiufdam nobilis , R-Cgem ex Borbonia magnis itineribus ipfum petere. Cum enim excitatos in feRexuido tetGalIiæ Principes, cogitabat huic rei prçuerte? rCjfiCprioripfos adoriri, fed in primis Borbonium, quddfiChunefibi crederctinfeftiorem,0dditionem cius putaretmagis oportunam eiTeiniurqs.Impetu igitin cum fado,multa iam ademerat,occupatu;? tusetiam reliqua,nift uicini Burgundiones, atep etiam Aquitani aliquot Proceres fubfidio ueniO fent.Cumigitur ibi non poiret,quod cupicbatper ficere, tempore exclufus, ed quod Carolus immi;» fteretLutetiæ,6Cueritus,nercciperetur,praefertini aduentante fratre cum Britanno , maxime uero;, quodpracfeferrent,bellum eflenecelTario pro Re^ publ, fufeeptum ,0C quia in Luteciam illis receptis, uidebatreliquas urbes, fadli mometo,utidem face fcntipoiTeimpellijliis de caufismagnaceleri ta teed proficifei conftituit,amp;f prohibere, ne duo illi exerci«# tus coniungerentur,nihil autem minus decreuerat, C iij quam

quam prçlio conccrtarCjficut ipfc mihi non feme! retulit jddapfus in mentionem eins belli, Carolus igitur cognito Regis aduentu, ftatuit obuiam ei properare ÖC tune demum recitatis literis,quas acigt; ceperatjtacito nomine authoris,demonftratfeuek le ten tare fortunam ,ôô ad uirtutem cohortatus mitf litem^cum aliquantulum elTct progrefTuSjCaftra po fuit ad Longumeum , qui uicus abeft à Lutetia^ quatuor miliaribus, uia Aureliana.Primum agmê ducebat Sandopauli Comes,qui propè Month eri^ eum duobus miliaribus longius â Carolo confer dit^multis hue illuc emiffîs exploratoribus,qui d« Rege aliquid cognofeerent,^ quamuiam efletin greflus,nundarcnt. Cum deinde prælio deledu« cfletidoneus locus apud Longumeum,itaconuegt; nit,utfi Rex eoaccederet, San Aopauli Comes,re^ dudis coptjsjcum Carolo fefeconiungeret, Ceno^ manorum autem Comes cum odingentis cata/ phradis ibat in exercitum Britannicum aduentan^’ tcm,in quo multi erant egregtj fiC honefti uiri,quos Ludouicusjtametfibonam operam nauaiïèntipfi* usparentijfimul atcpprincipatum obtinuit,dimife^ rat. Cenomanusautem uiribusinferior,nonaufiw adhoftempropius accederc,fedinteruallo aliqud præcedens. Regem petebatî Britannus uero 66 Bii» turixeupiebant fefeconiungere Carolo, qui «rrti effet Longumei,cognouit ex captiuo , Rcgrmgt;adif* iundo fibi Cenomano^et collçdis undi^ coptjs,ha

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bere

beread duo milia cataphradorS.Rc dclibcratacü CenomanoâCNormanniaePracfedo ÔC Amirallio, Rexomnino conftituit,euitato prælio Lutetiam fcfe confcrre, tametiî diuerfum aliqui fuaderent« Qiiia fufpediim habebat Normanniç Præfedum, familiaritereumrogatjnum ftdem Prindpibus de dilTetjadquod ubi file iocolercfpondit, ac facetè, fuo morcjplacatus Rcx primam aciem ei attribu •tjamp;f uiç duces adiungit^eo quod ab bofte uellet de/ fledere. Tum Praefedusille^ut erat liberal! inge^ nio,cui dam è fuis familiaribusjliodieinquir^ita pro pè fiftam utruncp exercitum ÖC arde,ut eum,qui ue lit dirimere prælium, oporteat infigniter eflc rei roilitaris peritum,atcphunceiusfermonem Rex all qiiando mihi recitauit.Progreflus igitur ille cum fu is copfjsjUenitMonthericumjearn rem Sandopau 14O* liComes,quiibi confedit,utfupra dixhnusjCarolo celeriter renunciat ^orans, ut quandoquidem fibi nonfitintegrum retrocedere, fubito mittat auxilia, nefi difcedatjfugientisuideatur præbcre fpeciem, quodtotiexercitui futurum fitualdcpericulofum; Carolus igitur mittit alias cohortes^ eiscp Anthoni/ um jèfamilia Burgundicajnothumjprçficit^cumcp fecum aliquamdiu deliberaftetjprogreditur etipfe, acincaftrauenit, îam aliquot hoftiumfignauene/ rant,pofitis caftris fecundum foftam quandam fpa ciofam,quac inter utrofcp erat media. Procancellari US autem Britannisc alius cum co uir nobilis^me*

tu periculi, eó quod Principes,«!« quorum aduentu maximam fpem iniecerant, non adeiïcnt, profugiï^ untjfiCad ea loca, ubi credebant fepofferepen're Britannos,contendunt,Habita uero deliberatione, placuit CaiolOjUtpcdttes pugnarentomncs : com/ mutatodeindeconfilio^cataphrac^i omnes cofccn duntcquos,ueruntamen ex nobilitatecomplures, cïus mandatOjtelidis equis ,coniunguntfefagitta^ * rijspeditibus5qd*SChonorificüerat,ÓC reliquis ad«’ debat animum,eumcpmorcm accepcrantBurgun^f^ dionesab Anglis,quandofœdere ipfis coniundi, bellum gcflerunt in Galltjs, per totos triginta duos annos,nullis interpofitis inducijs.Principio,cumfe nobis oftenderethoftis,èuicinafylua ,erant cirdtcr quadringenti cataphradi, quod fi turn fuiflemiis eosadorti,multorumiudicio facile profligaflemiis» Nam qui fubfequebantur, non poterant, niü c«m modicis cohortibusjprogredi^tamctfi paulatimau gefcebant, Ibitum Contæusad CarolumjSiuelis, inquit,uidoriapotiri,opus eft ut accélérés,quod fi maturius fccifles , iam uideres debellatum bo/ ftem,quicquid intercedit temporis,hocomneui^ doriam moratur: Fucrunt initio pauci,cum nof bis primum apparerent, ne nunc quidcm fatis multi funt,utrefiftant,óduides ut augeantur.Hic ceptum eft agi tumultuofius,nullo feruato ordinè,

perturbatis confilïjs,dum fuam quifcpfentcnnV am dicit, iamcp ad exitum Montherici committee, batur

batur ufrincp IcuinsprxIiumafagitfan'jsjS^qnan/ quam nosftneordinepugnabamusjmultitudineta men eramus amp;nbsp;numero fupen'ores. In concih'o de^ cretumfuit^quoiuam longius erat interuallum^ut non continua progrefsionCj fed dato ad refpiran/ dum fpaciOjpedetentim I'remus in hoflem jcxcitato autcm clamorc J ÔC concurfatione ilia fada,utdi^ ximus, Carolus immemor eius, quod antca confti# tuiflet, fubito, celeriter^ progreditur, hoftes erant ad caftellum Montherici j à fronte muniti ampla quadam folia Sófepe fylueftri,totus agerconfitus eratfrugibus amp;nbsp;fabiSjali)fcpleguminibus,Carolum antecedebantfagittarîj,abf(çordineferè« Meo qui# dcmiudicio, cum eft dimicandum, nullum genus militum præftatfagittartjs,uerum ita,fi fintaliquot milliafimuljamp;ucl equoshabeant tales, quorum ia# duram leuiter ferant , uel prorfus non habeant ex ipfis autcm , q qui praclqs nunquam interfile# riint ,potiores funtexercitatis, ita quoi^ fenti# unt Angli qui in co genere quofuis antecellunt» Conftitutum fuerat,utdixi,dumireturin hoftcm, bis quiefcendum eflcjquopeditcs ad pugnam ef# fcntrecentioresjcôquôdpræteruiæfpaciumjfcge# tesetiam impedircntiter,fed Carolus continentcr accelerabat. Hoftes obiedamfepem,duobus diuer fislocis,qua potcrant,tranfeunt, cumcp ram client uicini fa(fti,ut haftas aptarent ad concurfum,nofter equitatus, perruptis Scdifiedis fagittarqs noftris, D prouolat.

prouokt ,fic ut fpacuim ilKsnon darcnttelumuk Ium eqciendijcum tarnen intfs omne robur fpes tota confifteret. Nam ex milleducentis equitibus, uixquadringcntierantjfic utoportetjarman,06ex hisipfis arbitrornon fuifTe qm'nquaginta tradan# dis haftis idoneosjèfamulis autem,ob diutinurit ocium5nemo quifquam armatus erat, Duces enini Burgundiç,ne multitudini grauiora onera iniSgc^ rent, nullos alebant équités extra belli tempus. Ad huncmodujflorem ipfum exercitus,06 fpem maxi# mam, fagittarios,perturbant ÔC difijciunt ipfi ,ô^ quanquamin eo fummum eratpericulum,Caro# lus tamen,qui ad dextram erat,prope caftellum,ne# mineqs locismagnoperercfiftente,uindt, Erain tuncunàcumeo,ô^ quod periculi magnitudinem perætatem nonintelligebam,animofuimäximellt; curo et ociofo. Ad finiftrS latus erat Raueftenus lacobus, Sandopauli comitis fratcr,6C altj compl« res,qui cum elTent numero infcriores,in fugam cof «|ciuntur,ôirexipû's plçricp omnesinpropinquam fyluam excurrunt , alij, qui ad impedimenta Si carros in fuga fubftitcrant,feferecolligunt,Sando# pauli quocp Comes in fyluam feferecepit» Caro# lus ex diucrfa parte,CÛ paruo comitatu infequitur fugientem hoftem,uItraMonthericum,flf cumnc# mo quifquam reßftcr et, fuam efle putat uidoriam: ibi nobilis quidam uirLutzenburgicus,çtategra uis, Anthooius Bricânus , equo celeritcr aduedus,

nundatcljhoftes denuo colledos rcdintcgrarcpuj» gnam : fi longi'us progrcdiatur infcquendo,pcricu lumipfi imminere, nihil autem commotuseofcw moncjpergitjinox idem nundaturà Contæo^amp;f ita ’ quidcm acnter, ut tandem ab incepto defifteret, quodfipaulofinlfct prouediis longi'us, inddilfet ineorum manus,ut quidâ alr),quiproximeipfum antccedcbant, Reuerfus itaç per Monthericum, repent cohortem peditum fugientium,quosinfecu tus,cumcentum circiter cquis,ï(fîuscft:à quodam pedite,quiSCfolus infugareftititjecintcremptus fuit,reliquisferèomnibus elapfisper uicinoshor* tos » Cum propius ad caftcllum præteruchercmur, ccce confpicimus ibi fagittarios ftipatores Regis, adportam,immotos,mirumhocuidebatur Caro^ lo, nulls cnim fuperefleputabathoftem,quirefîfte rct. Defledensigitur ad planiciem ,inuaditurà ca:# taphradis aliquot, numero fedecim ,6Cquoniam è fuis plçricç era nt difperfi,infummoucrfabaturdi^ fcrimine,adcô quidcm,ut in gutture accepte uulne re,circundatus SC comprehenfus, urgeretur ab ho^ fte,utfefededcrct,nccpfineretinterfici,utquiagno^ fceretur,îpfe contramoratur ÔCfuftinctimpetum, quantum poteft,donee medicicuiufdam Parificn^ fis filiusjloannes Caderus,uafti corporis homo,per mediam turbaminuedusingentiequo,diiijcittur^ bamjamp;ipfum eripit.Hoftes deinde ad oram cius foflæ ,ubi conftiterant ante prælium , fefe rccipigt;

untjco quod cohortes aliquot noftras in propin* quo confpicerent.Carolus ex uulnere totusfangui* nolentusjteda contendit ad fuos, eramus autem in uniucrfum circiter feptuagintajfumpto deinde re* centi equo,rurfus euolar, utfuos recolligerct ^quo quidem tempore, fiuel centum modo équités ad* uerfum nos exijflTent, fugac nos mandaiTemus, No* ftri enim milites uix tandempaulatim aduentabant cum modicis cohortibus, partim faucq, partim ex itinere6Claboredefatigati,nam SC fegctesgrandi* oresimpediebanteuntes,amp;? tanta erat uis pulueris, ut profpedus non pateretjO^quocuncprefpiccres, coopertum eratfolum militibusamp;S equis interem* ptis.Interca prodit Sandopauli Comes e^pinqua fylua,cum quadraginta circiter cataphradis ad nos contenditjinter eundum plures undicp ad cum exfugaconfluunt«Nos,quibus uidebaturcfTeperi culofa mora,mifsis ad eû nuncijs, hortamur ut pro* peretjilleuero nihil eo commotus,pladdeprogre* ditur,8Chaftas iubeta fuis tollijquae pafsim banthumifdeindefenobisadiungit,SC iam eramus circiter odingenti cataphradi, pedites uero perpau ci,quæ res incaufa fuir,quo minusintegram obtinc ret uidoriam Carolus ♦ Ex hoftium numero profu* git Cenomanus ÔCalqmulti,cum odingentis cata phradis ; erant qui dicerent eum communicafle confilia cum noftris Principibus, fed opinor iniuri* am eifadameflc,breuiter,ingens fuit utrincç fuga, fed hoc

fed hoc eft mprimis mcmorabile, quod Principes ambo no exceflerunt è campo. Cum igitur ad hunc modum ftarent hincillincinftrudae acies^diremptç folumfófla ÔC fepe fykicftri, tormentis utrincß ca«» duntaliqui,pugnam nemo amplius affedabatjó^ eramus numero fuperiores,ueruntamen Regis prç fentia magnum fuis attulit momentum, quando militem,SC praefertim cqui'tes,ad uirtutem cohorta* batur,namalioquicrediderim omnes fuifle praccigt; pites in fugam abituros ♦ Ex noftris aliqui cupie# bantrçdintegrari pra:hum,in primis uero Haubor dinus,eóquóddiccretfeuiderc cohortem aliquam hoftium fugientem ,quód fi centum modo fagittagt; rios habuiftemus inftrudos, qui tela conieciflent trans illam fepem , exercitus nofter omnis fuiflet progrefliisjntereadum ficdeliberamus,óó admini ftratio belli confïftit,Rcx,interucntunodis,Corbe lium,quod eft fupraLutetiamfeptemmilliaribus oppiduffljad Sequanamjfefeconfertjcum nos cregt; deremus eumin caftris pernoflare. Forte eoloci, ubi Rexfuerat,excitatus ignis,longelate^ uagaba turpercarrosjóif fepemillam,dequadiximus , ibi Sandopauli Comes Haubordinus iubent carlt;? ros omnes adduci in cam partem, ubi tum eramus, ßftotumexercitum eis circumcludi. Dum hæcgo’ runtur,exhoftibus complures, qui noftros fugien^’ tes infeaiti fuerant, redeunt, arbitrantes uidoria fc potitos elfcjcoadi tranfire per noftras munitioncs,

plçricpomnes occumbunt,paudsadmodum elap^ iis,Ex aducrfartjs cccidit ftanïn inter alios, corn miO fo praclio, Normanniæ Pracfcdlus, à noßris deßgt; deratifunt plurimi pedites,ab illis autcm équités, urrincp cacTa funt ad duo milha,Magnum quiddam eft,meo quidemiudicio,rcßaurare copias à conflit du,6C perhoras aliquot, in acieutrincp confißere propius,amp;meritoPrincipes completßantureos,à quibus in tali rerum ßatu non fueruntdeferti,ue^ rum,utfieri folet,non admodum erantmemores officq: Qiiidam,eô quôd profugerant,locofuc/ runt ôf digni täte fubmoti,alq contra, qui multo Ion gius abierantinfuga, honoribus audi fuerunt ôf bencficqs,exnoßrisquidam authoritatc omniexgt; cidit iußuse confpedu Prindpis abire, menfem iinum poß,illußriori loco fuit,quàm antea.Cum to tas exerdtus eßet recep tus intra munitiones,utfii* prà demonßrauimus,reficiebat fc quifcp,utcuntp poterat.Exnoßris quàmplurimi erant fauctj,plç* riep etiam animis demifsi^quoniamucrebantur,ne-Parifienfes cum equitibus cataphradis egreflî,qiii^ bus præeratinurbe,is^cuiusanrcameminimus,Io# achimus , nos adorirentur, eum^ metum auxif, quod crederent Regem in propinquo uerfari.Emit timusergo de node quinquaginta cataphrados, qui de Rege aliquid explorarent, Carolus intereà fumpto dbo reficit fe nonnihil,6C acceptum uulnus in gutture,curat, quo loco ccenabat, fubtnouenda erant

erantalfquotcadauerajpofitis deinde duobus fafq# culls ftraminisjafsidetjdumloco mouentur cada^ uera,unus cxmiferis illis potumflagitat;,intjcitur ilhinosaliquideius potionis, qua Carolus utebai« f turjftatim incipit habere melius, cumqj agnofcero turjcuratus fuitjamp; ualetudini reftitutus,eratautem (Unus è fagfttarqs ftipatonbus ipfius « Deliberatur pofteaquid fadofitopus,omnium primus fenten tiam dicit Sandopauli Comes,uerfari nosin ma* gnopericulo,fibiuidcri,primaluce mouenda cfle caftra, ÔC petendam Burgundiam , exufta parte aliquaimpedimentorum,Slt;abdudis tantum tori nicntisjfteri non poiïejUtmedq interregem at(Ç Lu tetiam, diutius ibi fine commeatu perduremus» Haubordinus deinde,6C altj quidam poft eum,licet ignorarêt,quid effent allaturi,qui exploratum fue* rant emifsi ,no diffentiunt ab ilîo, Contæus autem Omnium poftTemus,aitfuturiim,iit militcs,rein^ telleda, propter timoris fufpicionem perterriti, fu* gæfemandentjSC ab hoffe interdpiantur,præftare multôjUtrefedisnonnihil corporibits,hoftem pri* maluce ftatim adoriamur,aut uidoriam effe repor* tandam,autfortiteribipugnandomoriendum,hoc fibi uideri non folum honeffius, uerumetiam ad fa* lutem utilius at(Ç tutius «EalaudatafententiajCa* rolusiubetjutquieti fefe datent omnes per horas duas,amp; ad tubæ clangorem ciTent expediti,interea per homines idoneos militem cohortaturaduirtu*

ploratores,niindantRegem cHe ïn propinquo.Sta tim cmittuntur altj, qui certius aliquid cognofccü’ fcnr»Pofthoram deindeunam,arma capiuntom# nés, ÔC ad prælium fefeinftruunt, fed profedo pigs’ riepomnes fugamfpecflabant,Exploratores,quos feeundolocomifimuSjObuiamfadi cuidatn auri^ gæ, cognofeunt Regem dcmigralïe cum toto exer# dtu,quare nobis nunciata ,ipfi longius progredi^ lintur ,ciimcp uerum elTcjquod dixeratille, compo riflent, reuerfi maximam in caftris lactitiam excisquot; tanf,necp turn decrant, qui cum paulo ante fuilTcnt animisdeiedijdiccrentpcrfequendumeflefugien^ temhoftem-Eratmihitum equus,etuetulusadmo# dum ôefradus laboribus,is forte fitulâuinirepers’ tam haufjtjcacp potioe fie fuit récréa tus, ut alacrioi’ rem anteanunquam fuen'm expertus.Cum illiixif* fetjconfcendimus equos,ibi monachus quidâFran cifcanus,àCarolofummifrus, confirmabatadfiitu rum eo die Bi tun'gem 6C Bri tannum,ex quorum ca ftrisipfeiamiam ueniffet,ea res animum addebat noftris, tametfi non omnes haberent fidem ,ô^ argt; tem intelligerêfjueruntamen fub meridianum tem^ pus,redtjt ad nos Britanniæ procancellarius,qui paulo ante prælium fe fubduxerat, quoep maiorem faceret fidem,duos è numero ftipatorum fui Princi pis adduxit, magna per exercitum excitatalæticia, cums^fuæ fuggeaufamrogatus expofuiflètjualde laudalt;s

ïaudabâtur ab omnibus^ qiiod autem redijiïèt, eo iiero nomine pergratuscrat« Carolus totSdiemin campo commoratus^belli omnem laudem ad fe per nnereputabat,lætus admodum,fedifta gloria ma gno deinde confiitit ei. Nam ab eo fcrètemporejali orum repudiatis confilqsjpro fuo unius arbitrio ge rebat omniajquæ res in caufa fuit,uttandem in nite difcrimenadduduSjSCoccifuSjgrauifsimum uuk nils populo prouincijsi^ fuis inflixcrit, Qiii ordine præcelïerunt ipfum, pater, auus, atcß proauusjho^ noratifsimifuerant potentifsimicp principes, adeo quidem, ut præter Galliarum reges, pauci admos? diim illis praeferri pofTent, Modeftia fanedccetom^ neis hominum ordines,in primis uero principes um ros,utintclligant,ô(S fint memores in omni aÆone, clTe Deum,a quo proficifcuntur ëC emanantom# nia.Erantineo duæres, maxime mcmorabiles,la;? borum patientia,SCanimi roburincredibiIc.Mihgt; tauifubeo perannosfeptcmjnecullum uidi tem^ pus,quo uel lafsitudinis,uel timoris daretfignifica tioncm,moliebaturin animo resmaximas,6tfor^ tafle maiores etiam uiribus humanis. Poflridic,qut tertius eratdies à prælio,recipimus nos Mon then'/ cum ,ex agris omncs confugerant uel in turrini temp li,ucl in caftclkrm,fcd Carolus amp;nbsp;reuocari om neis,S(: à maleficio abftineri iuber, fecutus dein^ de confilium Contæi,Stampium,quod efl inter Lti tetiam Sc Aureliam oppidum, loco multum fcrtili,

fefe confcrt, utó^ Britannico exercitui praeucrtci# retjamp;f militem ex uulnenbiis jalqscpincommodis maleaffedlum,recrearct,hacc enim diuerforioium oportiinitas,multos,qui periclitabantur alioqui, feruabat. Aduenientibus Biturigi ÔC Britanno, obuiam proficifdtur cum primisordinibus,06ipi^ fosquidem Principesinoppidum recipit,equita^ turn autem omnem in campo contineri mandat» Erant circitcr fcx equitum millia,tam cataphradi quam fagittartj,beneinftrudi,ód inter eos multi ho nefti homines, quos Ludouicus,utfuprà diximus, dimiferat» Quanta effet Britanni potentia,facile eratexeo apparatu cognofcere,nam eius exercitus potifsimam partem ipfeunus alcbat, Interea Rex, Corbelio relidlo ,Normanniam petit, ut copias ibi cogeret,6C nequis peripfius abfentiam orireturmo tus,circa Lutetiam,quibuslocis maxime neceirati^ um effe uidebatur,equitum praefidia difponit. Quo die Principes conuenerantStampq,multusfuitini^ ter eos fermo de uartjs rebus, Britanni, çxhoftibus, qui profugerant,nonullos cœpcrant,amp; fi pauld fult;i ilTentpropinquioreSjbonam exercitus partem pro«^ fligalTent.’Excaptiuis acceperant Regem interijfle, fie enim illi putabant, eo quôd commiffb præliojin fugam abieranf. Exhilarati eo nuncio, magna fi# bi plçricp promittebantàBiturigc, ad quem,morte ffatris , imperium deferri fcicbant ut accept à quodam fidedigno,qui ei concilio interfuit,delibe

LIBER L * if raucrant de nobis opprimendi's,UCTum non adimo^’ dumdiucalætitia fnicbantiir,arcphicuiderelicet, qui fit return ftatus,et quç pcrturbationcs oriantur, quû aliqua fit imperij commutatio, A cœna,CH inul ti pafsim deambularcnt,Biturix et Carolusjcx fcne ftra,cui innitebantur,ferio de fuis rebus colloquun tur» Erat inter Britannos homo plebeius,cui pro lu do fuit,in aerem eiaculariignem artificiofe compo fitumjGalli uocantfufas,quæcum èfublimi decide runtjhucillucdifcurruntjfîCflammeum quiddam emi ttunt, ex tjs cum eieciflet aliquot, una forte im^ pegitin feneftram,adquam illi colloquebant,atto;# niti ambo amp;nbsp;fubitd eredi,rcfpiciunt alter inalte^ rum,admirabundi,colleA3fufpicionc,deinduftria fadum efle^lædendi caufa. Contæus,quum fecretd quiddam dixiffet Carolo,defccndit,6Cin armis effe iubct ilico cataphradlos omneis fagittarios, ut idemfaccret,Biturigemhortatur Carolus.Inquii# ritur poftca deautore,is,qui conieccratignem,pro/ iedusad pedes Principum jfateturàfefadum efle, 8C ueniaiii deprecatus , quo fufpicionem omnem tolleret,rurfuseiacul3tur,adhunc modum rifufogt; lutaturba,dcponunturarma, Poftridie,conuocaiS to concilio, délibérant Prindpes, quid agendum fit,amp; quoniam diuerfarum gentium étant, necuni ahcuiparebant,quodin eiufmodirebus neceflari* uui eft^uariabantfentcntiæ.Sednotatum fuitinpri mis àC exccptum,quôd Biturix,qui per çtatem nul^ E q lurnha/

ïiimhabebatrerûiifunijncc^ talibus afiu encra tfpe ôaculis J uidebatur ira loqui, quafi iam tæderet ipgt; fum bclli,deplorans miferiam eorum,quos m exer^ ci tu Caroli uiderat faudos,et corporibus male affegt; dos,nam eo randêdelapfus eft,ut diceret,præftarc, bellum non fuifleinchoatum, quàm fui caufa tan^ tasexiftere calamitates, Eum fermonem grauirer tulitCaroluSjUcruntamcn redeliberata,placuittra ducêdum elTeexercitum Lutetiam ,SC tentandum, anoppidaniunàcumipfisuellent animum adtjce^ read procurationem reipublicæ,pro qua bellum fe fufcepifle dicebant ,quód fi ea ciuitas permoudi pofletjdereliquis ,quinidê eiïentfadurç,nihilduî# bitabant. Carolus priuatim ad fuos locutus, deBigt; turigis orationc,ecquid uobis,inquit,uideturvin^gt; quôd fauciosuiderit nonnullos,qui ad ipfum talt;gt; men nihil pertinent,animo eft demilfo amp;nbsp;languid do,quid faciat,fi quoddetrimentum ipfius milites acciperent fane leui aliquo momento quea r impel ii,ur nobis defertis ,cum hoftepacifeatur. Propter diururnumenim bellum^quod interipfiusamp;^me^ um parenremintcrcefsit,5Cpropterueteresinimid tijs,fadlerit,urcôiundisambouiribiis,nosoppu^ gnenr,nouæ funt igitur tentandæ amidtiæ. Fuit hæc folaferèôlt; potiftimacaufa,curadEduardum Angliæ Regem mifto ftatim legato , mentionem aliquam inqccretconnubtjcum illius fororerquum enim fdret hociiehementereiplaccre,uidebatfad le ipfum

leipfum adamiddampofTe addiici^^quanquam id tempons non agebatfcno ,duxit tarnen cam po«î fteà uxorem jquod eó k'bendus refero,ut oftendam j eiufmodimultafepiiiseucnire cx opinionc aliqua leiu'ter fufcepta,maximeueró inter Prindpcs,qui propter delatorum multitudinem, fufpicionibus ferèindulgent.Commorati per dies aliquot Stamigt; pq'jSandomaturinü ÔC Morcttum profidfdmur, quod eft prope Sequanam oppidulum, ad fede^ cimfupra Lutetia milliaria. Carolus in planicicm progrefTus , caftra ponit iuxta flumen : luflerat autem , ut uncum aliquem unufquifcß fecum dc# ferret^religandis equis idoneum,carris etiam de^ «exeratnaues aliquot,ÔC uafa dinbluta^utexijs efü fedo pontCjSequanam coniungeret, Cum ad fluui umperuenit,exoneratis Sgt;i. depofids fardnis^occii paturinfulajfagittartjGalli conabantur nos aditu prohibere,fed cum iniquo loco pugnarent^tormeit tis reiedi fuerunt. Sub uefperum iubet pontetii fie^J rijipfetenfis tabernacults ,fumquinquaginta cata phradis ibi pernodat : poftcro die circa mendia/ num tempus ,pcrfedo pontCjexercitum omneni Ót tormenta traducit, idem poftridiefaciunt Biturix

Bn'tannus cum fuis copqSjCojlaudato opere.Egt;C node apparent nobis plurimi ignés e longinquoj plarricp regem efleputabant, fed aliquot horis po# ftea eognouimus,ioannem CalabriæDucem,Re# nad Siciliïc régis filium, cafira ibipofuifle.Duce#

»8

COMMEHTARIORVM

bat file l'nfîgnem equftatum ex utracç Btitgundfaj pedftes uero nonfta multos, amp;nbsp;inter hos, cirdter quingentos Heluetios,qui primiomnium fuæ gen tis noftris temporibus inGalliamuenerunt,0£^fua ufrtute reliquis nomen authoritatem magnam condliarunt.Hæ copiæ,cum prima luce caftra mogt; uiflentjco diepontem tranfeunt,ßurgundionibus præerat Marefchallus Nouocaftrenfis, erant cum eo frater Montagutius ,ôi^ Marchio RcthcIenfis,0^ ingens nobilfum turba,quorum nonnulli militauc rantBorbonio,quum bellum eiRexinferrer,hiom ncs, periculiuitandi caufa , coniunxerant fe cum Duce Calabriæ,quern propter fortitudinem ôf rei militaris fcientiam Carolus in magno babuit hono re.Exercitu omni tradudlo, qui fane longe maxi^ mus erat Lutetiam cum uniuerfis copfjs contend duntPrimamacicm ducebatSandopauli Comes, CC cum co Britanni aliquot ÔC Bituriges,in reliqiio agmine erant ipfi Principes. Carolus 6C Calabrfac DuXjUthominesmilitares decet,inhoc toti crant, ut rebus omnibus diligenter prouiderent,nccob^ fcure præ fe ferebant,cupere fe aliquid magni perfid cere,Biturix ôôBritannusuehebâtur paruis equis, leuiter admodum armati. Vbi Carentonium uenif fent, qui uicus ad Matronam pofitus, Lutetia di* ftat duobus milliar)bus,occir patur ibi pons,fruftrîl s refiftcntibusfagittartjsGallis,eumubi tranftjflent,

Conflantium progrefsi,quod eft in propinquo,Ca ( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rolus

roins occupata planicie,copias fuas omneis dC torgt; nientajcarrisaalijs^ munirionibus cingif,adiiinflo fibi Calabriæ Pnncipe.Bitunx ÔC Britannus,cum niagnafuiexercitus parte,Sandomaurum,qui eus modico diftat interuallo, fefe conferunt, reliü I quum agmen Sandodionyfium abi'reiubetur.Po ftridie , quàm eo uenerant, fadunt excurfionem ad ixrbem, non abfcp magna trepidatione uulgi. Etant inter aliosordincs multi non alieniàPrincii? pibus,ôôeorum inftitutum iudicabantefle utile ac îalutare Galliæjèciuibus etiam multiaddidierant BurgundionibuSjCorum^ négociaprocurabant, fpecófequendi publica munera^quæ Lutetiæfunt, ^plurima^amp;S admodS quæftuofajdumquifqtjnon quantum æquitas permittit,fed quantum omnino poteft-jextorquet.NollrijCum hoc non ignorarenf, amplis pollicitationibuseosfollicitantTertio póft die,cogiturin urbeScnatus,SCacceptisprincipum poftulatis,qui Reipub.falutem fc procurare often«« tabant, placuit legationem cflcmittcndam.Ea de^ cerniturGulielmo Carterio, Parifienft Epifeopo, homini fingulari uirtute.Principes omnes Sandow inauriconuencrant,prçfidebat eiconcilio Biturix, reliqui aftabantjhinc Britannus ficCalabcr,illinc uerôCarolus,praeterquam capite,totusarmatus,

tedus eleganti pallio ,ucnerat cnim Conflantio , quoniam hoftes in propinquo tenebant Vin^ cennium arcem, non poteratnifi magno comira^

tu eo proficifci.Siimma petitionishæceratjUtUfbê patefaciantjquó cum reliquis ordinibus communii« catoconfiho/ationcs incant bene conftituendi re^ gni,quodinfolcnfcradmodum,amp; inique pcrRc^ gem adminiftrari dicebant, multis in eum effufis criminanonibus, Ad quæ cum lcgati amice refpon diircnt,fumpto ad deliberandum die,domum reuer tuntur : priuatim autem Principes unumquemtg follicitabant, ÊCopinor fic inter eos tuncfuifTedo cretum,utipfiquidemuna cumfuis necefTarijs in^ gredcrentur^exercitus autem modicis cohortibus per interualla tranfirct , quo fadlo, perfcciffcnt, quodinftitucrantjmultis enim decaufisfaciletra^ duxi(rentadfepopulum,acdcindc,quodea ciuitas fecifletjaliac quoc^ perGalliam urbes fine content tioeerant fa(ffurac, Priufquam legatiretuIiiTcntad Senatum jRcx Lutetiam uenit cum maximis co^ pijs,nam ad duocatapliradorummillia,8lt;è Nor^ mannianobilitatê infignemjamp;fagittarios complu res,ftipatores fuosjalioscp multos, præfidio ibi coP locanita amp;nbsp;confilium nolirum intercidit, populi fuit immutata uoluntas, nemo iam audebat ampli us depadionenobifeum facienda loqui,nonnulli ctiam , quod incollocutionem ucniflent, peenas perfolueruntjcxutiqsjquibus erant præpofiri,muÿ ncribus ,00 aliorclegati,quac fane moderatiolau^ danda mihi uidetur in Rege,quod atrocioriuindp dac genere non fit ufus.Nam fi, quod molicbantur

Principes,id cffeciflcnr^pcriciatjamp;f non femel ipfc mihi retulitjquódfifuiffet ab ea urbe interdufus, reda fe uel ad Hduetiosjuel adMediolani Ducem Francifcum,de quo magnam habebat amicitiç opi nionem,profedurumfuifïcjs enim,Galeacio filio Duccjauxilio prins miferat quingentos cataphra^ d:os,amp; peditiï ad tria millia jqui in Aruerniam uftg progrefsijbellum inferebant Borbonio,faduri ma toraanifi allatus de morte Francifci nuncius , doü» mum ipfos reuocaflet. Idem etiam,ubi de fortuna Regis,Principum audiuit confpiratione,per Le gatos admonuiteum,uttotamente ÓCanimo liane illorum focietatem diftraheret,Rex Lutetiam in^ greirusjbello nos undi^ lacefsit, maxime uero pa:# bulatorcs noftros , qui longius prodire cogeban;; tur,6óad fui tuitionem ,opus habebant inaiori co# mitatu. Sane magna eft eins urbis opportunitas,Sif ingens uicinæregionis copia, quæ duos tàm poten tesaleret exercitus, Nobis enim nihil unquam de# erat, 6^ in urbe nulla fuit annonar caritas ♦ Non in# termittebatur dies , quo non leuius aliquod prac# lium fieret,hoftes equitatu præftabant, nos autem peditatUjBritanni circum Sandodionyfium pop« labantur agros,Ex Aquitania quoiç nonnulli Prin cipes auxilio nobis ueniebant, cum fexmillibus equitum, fed Carolus metuens,ne,fi propius acce# derent, inedia confumeremur,miflapecunia,quâ CO mmeatum em erent, r enunciat, ne P rogrederen#

tiir longius,Prætcr quotidi'ana iiïa præk'a nihil gnopereagebatur,nolcbatenim RextotisuiribuS dim icarcjiiec^ fuis permittebat,ut magno numéro prodirent,eoquod fuas Galliæ^ Fortunas nequagt; quam uellet in dubium dcuocare, fed hoc folum fpeó:abat,utpacc quocuntç modofaclift,foedusil^ lud PrincipumdirimeretjCerto tarnen diCjprimalu^ ccFagittartj, ad quatuor millia, èregione Coflantij, iuxta Sequanam caftra ponunr,ab his nobilcs Nor mannijSCcataphradialiquotmodico diftabantin^ teruallo pedites ctiam non longe aberant inpuk cherrima planicie,et Sequana tantum eramus diuijî (îjftatimincipiunt accumulare aggeres, amp;nbsp;è terra materia^ caftellum efïïciunt jquàm longe noftra patebant caftra, interlabentCjUtdiximus^fluuio, difpofitis deinde tormcntis,Carentonio ctjciuntco hortes aliquot Calabrig ducis,ita qutdcm,ut hæ co# gerenturfenobis adiungere,defideratis nonnullis 8C militibus ôf equis^Deinde in noftras etiam muni tides emifsis tormentis,extulerunt aliquot,ôfcum in cœnaculum Caroli bis eiaculati eftcnt,inter pran dendum, ex famulis quendam, qui cibum defcre# bat,ingradibus occidunt. A prandio Carolus de^ fcendit in inferius tabulatum, ueniebant ad eum quotidie Principes confilq caufa, quo dimiiîb, prandebantfimutRedeliberata,placuit,ut noftra tormenta ftatim opponerentur hofti* Perforatis igi tur mûris,qui funtprope Conflantium,iuxta flii

mcnjcollocantiin'bi quorum maximuseratufus, amp;nbsp;aha deinde altjslodsjquam fieri potuit commo#gt; diflimc. Aggercsillorum longefedifFundcbät uer fusurbem, exhauftam ucro terram,cqciebant in eam partem,quæ ad nos pertineba t, ut ab idu telogt; rum tu« efïcntjin folTis enim condnebantfe, nee caputmodoproferrcaudcbantTormentorum ran ta uis fuit fie impetus,ut maiorem non uiJerim, nam èLutetiafuppetebant eis omnia copiofe: qua^: tuoritafuntconfumpadies,abutraqjparte maior fuitmetus,quam iadura,nemo enim^qui inaliquo efTctnumeroauthonore,interijt. Principes ubt uû denthoftem non commoueri loco, iudicabant hoe pcrtincre ad fuum non dedecus modo,fed ôe perieu Ï5,cóquódoppidani firmiorieiTcnt animo fururi, quum fuperiori quodam dic,per inducias, maximo numerOjfpcdandigratia prodqflcnt. Mandant igii^ tiir è nauibus pontem fieri ,traducendis copijs ,in eum ufum maiores enam naues aliquot fuerunt addudæ,quibus tranfmittereturflumcn,fieinhos» ftem impetus fieret. Qiii ad hoc opus cfFiciendum deledusfuir,einshçcerat fententia,illos aggeres, 6e terram eiedam abhofte,nobis ufui fore^quèd rra iedo fluminCjülieiîent loco futuri inferiores ^nec auderent metu tormentorum è fofsis prodire.Qiia recognita,maicr nobis incefsitcupiditas tranfeun* di.Pcrfedo ponte,fie in ufum accomm oda to, a ccur ritabhoftibus fœciaIis,afFirmanshoc ipfo uiolari F ij inducias,

44 COMM E.N T A R1 O R V M tnduchs,quæd^inbi'duum padæfiicrant^Süf codi'e fub uefperum cedebant» Veneratautcm^ut quid agerctiu'ànobis, cognofccrcf, Pons camagnitudi'^ ne crat, lit très fimul équités haftati facile tranfii? rent^fex prçterea naucs oncrariæ aderant^qiiæfin^ gulæ tranfportabant mille milites,ÔC alia minora nauigia magno numero , ut ipforum adminiculo tormenta eó lenius proucherentur. Ex omniigitur exercitu deligunturjqui tranfcant,qs preficitur San dlopauli Comes Haubordinus, Poft mediam no dem,fumptis armis,antequam illucefceret, inftrus^ di erant omnes.Eram ea node in excubitorum nugt; mero, nam immunitatem nemo quifquam habelt;’ bat,hicfubito exaudimus clamorem fublatumab hoftibus y quum cnim caftris incenfis SC abdudis tormentis abirent,acdamationefada,nobisilliid fignificabant Noftriadeam rem deledi,iam cepe^» rant tranfire flumen, animaduerfo au tem illorum difceiru,lætï ad nosredeunt. Fuerant autcm illi à RegeinhocfolumemifsijUtnos exlonginquola/ ceflerent,nonetiamutprælio concertarent,Inhoc enim totus incumbebat,ut quocuncp modo pacifce retur,6C nos difsiparer,idcocp fubindefiebantindu ciæ,per quas alt) ad alios commeabant,direiTipti fofl'a,quam tranfire uetitum crat, intcrea propones bantur aliquæ rationes pacis, ÔC utrincp multi ad defedionem follicitabantur,ab illis mittebaturini^ ternundusjCenomanusjâ nobis,Sandopauli Cogt; mesj

mes, ôif qiutiqiiam nihil magnopcre perficcrcnr, integræ tarnen erant induciæ, neeiillus intercede^ bat dies,quo non ex ipfis aliqui ad nos, amp;nbsp;ex noftiis in illorum caftra pcrfiigcrent. Eiufmodi fane collo cutiones non uacant periculo,0C ci pracfertim,cuitis infirmiores uidentur effe partes,magnum fæpedcÿ trimentum adferiint. Sic enim inter homines com«? paratiimcft,utôô augcfccre cupiant, SCfua tucri, eo^ facile fit, utfefe potentioribus adiungant,2lt; cd in principem liberalem incidunt,idoneQc^ com«? parandis hominum gratijs, leui momento tradun cuntiir alio» Pacis igitur tradatio prudentibus atep fidishominibuseft committcnda,eos à Icgatione renerfos ,feparatim audiatprinceps ,ac fokis ,ne fi minus iucunda renunciêt, pauorem ea res atep mci« tiiminferatmultitudini» Sunt enim omnes cupidi rerum nouarum,€C non défunt,qui cum familiari«« ter norint legatos,audent fibi polliceri, fore,ut om# nia refeifeantjuerum ft iudicio fint prçditi illi,caue^ buntmodis omnibus,ne quid efFerant,quod uel alienationem animis, uel trepidationem excitarc pofsit» Hocideo mihi dicendum fuit,quod princi# pes à fuis non raro circumuenirifeiam in eiufmodi adionibusjillos præfertim, quiprae faftu SCarro^ gantia,quæ fitaliorum fententia,nonaufcultant^ nam qui fedemittunt,aclibcnter aliorum indicia cognofeunt, i) minus falluntur. Omnium autem principum,quos ego quidemnoui,Ludouicusrcx

Optime tenebat rationcm ex rebus aduei Cis ehïânn dijCuItu corporis erat admodum {ïnipIici,5C fer/ iTionedcmillo,quos uelmecuerct,uelaquibus ahV quidfperarcf,eos omni ratione ftudebat ad fe tra# duccre,ct fi forte rcpulfam ferret,nihilominus ÓC do nisfiCmagnispollicitationibus inftabat: Quosre# bus fecundis eiecerat,eos in necefsirate pofitusjma# gnofibi recociliabat,eorum^utebaturopcra,ncqgt; propter ueteres inimicitias oderat, Homincs medi# ocris condittonis, naturaliter amabat, potentiori# busautcmjSCijs qui facileipfius ope carerent,mi^ nimefauebat,diligenterde fingulis rebiispercon# dabatur,6C cupide audiebat omncs ,ea^ ratione hocefFccit,utquiperEuropam clTètinauthoritate, S)C aliquo numero uiri,omneis cognofcerer,hacin# duftriauircute,fefuascp faculrates omnes ferua# uit,qiiæ fanè indubium^ pracfens periculum de# iiocatac fucrantjhoc prindpum cxorto bcllo,etplu# rimis in eum excitatis aduerfartjs, largitionibus au# tem amp;nbsp;liberalitateadmodum profidebatjSC utre# busaduerfis mukum erat prouidus,ita quocp fe# cundis in ocio captabat offenfiones ac fimiil# tates,necp diuturnam uilam pacem ferre poterar,ôf ïeuiterdehominibus iudicabat aliquando,cfiamn coram adeffcnt, Vcruntamcn quia timidior erat a natura,nequiddc j)s,quosmctucbat,diceref,dili# genter caucbat,cuncp per intemperantiam lingua: detrimentiimaliquodaccepifletjagnouitculpam, amp;con#

sc conuerfus ad cum,qucm ofFenderat, non mcla;? tet^nquitjObfuiire mihi linguam/cd SC profuit ali# quando,nunc autem^ ut^ quod ilia pcccauir, emen? dem,aequum eft,acfimul, cum ad cum modum fa# miliaritcr ageret,donum aliquod dabat non con# temnendum»Eftprofedo magnum Dei benefici# um,agnofcerc quod uiciofum eft^ac mentem ad meliora conucrtere, mea quidem haec eft fenten# tia,ut arbitrer, earn follicitudinem attß moleftiam, inquaiuuenilibus annis fuit^quo tern pore, deferto patre,uixit apud Philippum BurgundiæDucem, per annos fcx,plurimum ei profuilTe. Nam in eo re# rum ftatu cogebatur accommodate fe , ÔÔ fcruire plurimorum affedibus, SC prouidere^ne, quorum operacarcreno poterat,eosoffendcret,06hoc qui# dem boni attuliteifortunç indem en tia.Poft morte patrisjdelato ad ipfum principatu,ftudebat ulcifci, quas putabat fibi fadas efleiniurias juerum pœni# tuit eum, accepte detrimento,amp;r quos prius à fe alie naucrat,cS fjsipfis in gratiam deinde redtjt.Quód ft fui(reteducatus,itauthodieplçriqjnobiles per Gal liam,arbitrer eum ex illis tempeftatum fludibus non fuiffe emerfurum, fïc enim hodie complures in ftituuntur, quafi adludumeffentfadißCiocumjin ueftituetomnifcrmonenihilmoderatefaciuntjaut prudenter, literarum nullam cognitionem habent, uiris nobis atc^ peritis non patet ullus ad eos adi# tusjdenegocijs autfuis, autpopulino cognofeunt

i'pfijUerum in familiäres omnia reqciunt, qui per hancillonim ignaiiiamatcp focordiam,f«asfacuk rates infigniter am plificant ÔC hoc fere folfi agitnt, fi quis eft aliquando^qui forte, tanquam ex ueterno expergefacflus, animum rebus gerendis adtjeiat, hoeferoadmodum fit,amifsispropemodumoccagt; fionibus, Indubitatum cnim cft,eosjqui inullare unquamexcelluerunt,maturepuerilibus annis ad earn rem accefsifle, Totum hoc cófiftitjprimum in b eneficio Dei, proxime in educatione. Supra dixi^ mus de difceflii hoftiumjqui e regione noftrarum munitionum,ad Sequanam confederant. Induciæ ferè flebantin unumdiemStfalterum^ijsfinitis/es agebatur excurfionibus utrintç ÔC leuioribusprac^ Ifjsj è Lutetia c|uidem non prodibant magnis cohor tibus, nifiquod fpeculatores noftros équités fub^ inde retjeiebant ♦ Sufpitionem habebat rex de plæ»’ rift^juullamagnoperedecaufajnoluit igiturcon/ fern's coptjs pugnarijamp; fuos à praclio continuit.Re^ tulitaliquandomihijfenodequadam reperifleari* cem,quçefl:ad portam Äntontj,patefa(Qam,eapar(igt; te,quç adeampû pertinet,eares fufpitionemauge# bat.C£uierantLutetiç belli duces jCÔftituerantnos adorin' tripartitô,feddeteda res fuit per adolefcen# têjqui exaduerfafluminisripa, clamore nobis enû# ciabat iftud, emifTus ab qs, qui principum rebus fa# uebant, è quibus ctiam nonnullos,fidei faciendæ caufajnominabat.Prima luce ueniunt duç hoftium cohor#

cohortes diuerfis itinchbus ad pontcm Carcnto/ ntjjquo loco tormenta noftra erantdjfpofita.Fittii* tnuktis tons caftris, d«m crcditur hoe ilkid efle, ' quod antea fignificatum fucrat : confeftim arma capiunt CarolusScCalabn'acduXjSCtemporis ferè momento inftrudus crat omnis cxerckusjpcdkes eramus omncs,acducenti folum équités obequita# banr,utquidho{tis mok'returjobferuarent, Eo pri^ tnumdieres uidebaturad præliumfpcdarc»Bitugt; rixclt; Bntannus,quos antca non uidcram arma# tosjilicofefenobisadiungunt, Quum adpontem propius accedcret hoftis, quam plurima in eos emi# fimus tormenta: Parifienfes autem exmoenibus ad noftras ufcpmunitiones fuis machinispenetrabSt, Ccelum erat obfcurius,etrtoftri équités, qui propi# usad urbcm accelTerantjCredebantfe uidereingen^ tem numerum haftarum,arbifratiregem ibi copias omneis atcp uires habere coaólas ,reueriï igitur,ce# leriter hocperfcruntad prindpcs,amp;^ côfirmantprç# lio deccrtandü cfTerEx hoftibus autem,qui prçmiflî fuerantequites,fpcculandi caufa,cum uiderentno# ftros retroccdcre,confcdati cos, augebant nobis illam,de qua diximus,opinioncm ♦ In eo rerum fta# tu, Calabriç dux,confociatis armis,militem ad uir# tutem hortatur,oblatam cfledicens illam toties op# tatam dimicandioccafionem»Noftri équités,qudd uidcrenthoftem,quipriusinfequebatur,Lutetiam rcuerti, amp;nbsp;fimul ilium, quem putabant elle confer#

turn exerd tum, confpicerent non moueri' loco,du^ bitare fecum incipiunt progreflî longius, coe^ Io I'am fereniori ,cognofcunt eum locum,in quo pu tabant hoftem confiftere, confitum efle præaltis carduis , qui ex longinquo præbebant haftarura fpedem» ProucAigitur adurbemufcp,Pn'ndpes de eo certiorem faciunt, excufabat autem eos 0^ cœgt; li obfcuritas,ôi^ allatus node fuperiori nuncius.

HAcis conciliandaerationesjinterregem prçcipuèSC Carols, qui duo longe prigt; mi erant, minimeintcrmittebantur.ha bebant autêpoftulata principS magna dilBcultatê, Biturix enim Normanniam à rege fra* trepetebar,uti portionêiure hacreditariofibi debi* tâ,Carolus autem, AmbianS,Abbeuillam, Sando*

quintinG,Peronam,etaliaquçfqntadSomiamop* pida,quçrex3ntemenfesquatuoràPhilippoprind perecupcraueratquadringentis aureoru millibus, uolebat fibi reftitui, affirmas , quamdiu ipfe fuper* clïèt,non eife regilidtum jillafibiadimere, fimul comemorat, quantum Burgundfcac familigrexdc* bcat,inqua,multi5 annis,cuma patrefeceflionem fedflet.

fedffètjh'beralirer ÔC hononficc tradatus,acdeinde mortuo pâtre,Rhemos QC Lutetiam effet jpforum fumptu dedudus , ÔC regno inaugura tus. Poft cre* bras utrincpmifsiones,rex aduerfo flumine, nautgt; giofubuedusjuenit ad eam partem, quæ ad nos pertinebat.ad oramfluminis comitabaturcum ma^ gnus equitatus , in nauepaud admodum eranr, Prius,quàmcxponeretur,conucrfus ad Carokim, qui-unà cum Conneftabli» ad ripam expedabat, an fidem^mihi dasjinquitjfororievfnamin matrix moniumaliquandoCarolushabuit eius fororem) illo afFirmante,egrcffus,ubi falutaffetamantcr, nofco,ait,te uere nobilem ,amp; è Frandæ regum ftir^ peprocreatum clFc. rogatus à Carolo,quid ira7Nugt; per,ait,quo tempore legationem mifi ad parcntem tuum,cognatum meum,atcp te, cuineptus ille Mor uillerius ,tam illiberaliter tetradaret,denundabas mihi per ArchiepifcopumNarbonefem futurû,ut intra annum me poenitereteius faditferuaftinimi# rum promifla,etdtius quid cm opinione.’Ridcns et hilariteriftaloquebatur,quód ilium ciufmodiferj* mone fciretobledari:Pergcns deinde,cum id gcgt; nushominibus,ait,quinondifceduntapromifsis, uolomihicommercium intcrccdcre. Pofthæc,fui purgandicaufa,ncgabat feCancellario quicquam eorum ,quat liberius ôi inepte dixerat,mandafle; Médius obambulabat inter Carolum amp;nbsp;Sandogt; pauIiComitcm,expropinquo diligenterobferua^

bant à Carolo difpofi'ti équités, Poftuïata étant eius generiSjUtpaulo fupràdemonftrauimus^amp;S c3 antcà prætexercnt bello^commodum Reipub, 5de priuatis rationibus iam finguli cogitabanr, V t fra;gt; triNormanntamdaretjnon potuit omninorexad# ducijteliquafacilepermifîtaôCut Carolo gratificaü retur, deferebat Comiti Sandopauli Connefta«» bliatumjquod eft totius Galliæ maximum munus, amp;nbsp;honor amphTsimus^atep ita quidem tune nullarc aliaperfedajdifceditur« Confumptis ad hune mo;» dum aliquotdiebus,etfî non tam crebro commea^ bant utrincp,pacis conficiendæ caufa, ut prius, rex tarnen ÔC Carolus, ctiam ardente bello,per inter# nunciosjhomines obfcuros depace agebant: idre# liqui principes çgre tuleruntjCt colleda fufpicione, tædebat eos belli ,Ôlt; longioris morarjSx^ nifi magno cafu quiddam interuenilTet jdequo pofteafum di# duruSjnonabfcpludibriodomumreuertiflent.Vi^ di,quo temporcin eodem coenaculojcum adeflent omnesjalq cum a 1 rj s feparatim conful tarent,id mo# lefte admodum tulit Carolus, quoniam fe præfcn# te bis iam accideratjctalioquinficeratjucferrenon polTet collocutionem ullam in afpedîu fuo ficri,cui non ÄTipfe adhiberetur«Hunc fuum dolorem, ad Contæum,magna uirtute uirum,nondifsimulat, ishortatur, ut moderate ferat,nec ullam præbeat ofFenfionis caufam,illos adgratiam SCamicitiam regis haberefaciliorcm rcccptum,uar!js de caufis, quem^

quemadmodiim fit omnium longé primus Si po^ tentiiïîmusjita etiam çquumeflejUtfitprudentiffîâ? mus,caueatmodis omnibus, nequodoriaturdiffi* dium,fedægritudinem illam animi diflimulct,ôô amanter cum focîjs agat,non efle nihil,quôd offene’ danturilli, difplicere multis,etiam aliquot ipfius neceflarqs jtàmhumilis conditionishomines,ageÿ rede pacificatione,6ótradlare négocia tarn ardua, quod eó fit periculofius, quo magis rcx in largitiOî« nés propendcat, quibus expugnare queat etiam conftantioris hominis animum. Secutus hocconfilt;s bum ^ingit uultum, amp;nbsp;indpit agere familiarius, ÔC fila cum ipfis côfilia fubinde communicat,pruden* ter quidem,et temporeualdeneceflario,mea fentêgt; na,nâalioquin addefedioncm omniafpcdabant; ’ Multum herclepofîtum eftfæpein uniushominis nirtute,modo fidem ÔC authoritatcm obtincat ,fed fercfit^utprindpes ,nifi neceflîtatecoadi, non agi» ftofcantjalq quid al if s praeftent.magna enim par^ te, pracfertim iuuenilibus annis, compleâuntur *os,qiitfunt ipforum aiFedibus magis accommogt; datfjôif cupiditatn miniftri ucrum qui fapiuntjCti»» imfiiudiciolapfi fuerintaliquando jfanare tarnen fiudent crrorem,amp;r ex uirtute fuos çftimant.Id oms» ttium optime fcicbat Ludouicus,6c turn quocp tcm^ poris,Carolus,ô^ Eduardus Angliærex jquos om» neis eô loci adduAos cfle uidi, uttjs,quos aliquan»î dodefpcxerant,uehementer opushabercntjcoscp

defiderarcnt. Supra dcmonftrauimus,6^ quid peri/ culifitinditsconucntibus,qui fiunt per inducias. Sc qiietnadmodum prindpcs prouidere dcbeant, utidoneis homtnibus négociafua committant,ilU prçfcrtim,qui uin'bus et caufafuntinferiores.Nunc autem ,cur ei loco fim diuttus immoratus , expogt; natn.Intcreadumdepaceagiturjamp;utrincpmirtun/ turnunctj,initafueriint à quibufdam clandeftina confiIia,deBiturige tnNormanniam redpiendo, ed tandem dedudares fuitjUteius dttionis prçfe/ ôt uxor,uidua,ô6 fimul nobiles aliquot,Borbonio, tarn ards,quam urbis Rothomagi poflefsionem traderct, quo Biturigi bona fide rdittueretJn earn refacilepopulusaiTenfitjUtqui prindpi alicuifiio parère malint, quam regts impcrio fubiedi elTe» Pro magnitudine enimprouinciæ ÔC facultatibus, honeftiusid efle ducunt.ut quinongenta franco# rum millia pendant quotannis, Recepta ad hunc rnodum arce, ciues fidem dantBorbonio,nomine BiturigiSjpractor autem urbis, qui cum rege fuerat educatus Gulielmus Picardus ,ad quern eius prouinciæ quæftura deinde eft delata, amp;nbsp;is,qui ho# die eft eius regionis pracfedus,adduci non potue# runt, ut iurarent, tametfi omne negocium ipiius pracfedi mater confcciflet, Ea rccognifa,rex,cum ab'udnonpofletjdecreuitomninopadfcijcumqjdi# em collocutioniCarolo conftiruifl'et,egreiïusèLu# letia cum centum circiter equitibus , magna ex pane

parte Scon's, Confl anti um ucnit,ibi reperto CarOi? lOjdeambulans exponit,quid accidiflTetRothoma# gi, Fortuna ÖC cafu fadam nunc ciFepacem dicebat, fe quidem Fua fpontc non fuifTe daturum fratri Normanniam, nunc uero, pofFea quam Normans' ni ipfi ftatum imperq mutafrcntjamp; res noua eilet oblata,fenonrepugnarc,ÖC placere pacis conditio^ nesillasjde quibus antca non femel agitatum Fu^ iflet.Eo fermone Carolus admodum fuit récréa«' tus,propter annonæ ÔC pecuniæ inopiam, quæ tan^ taerat,ut (î in Normannia cafushicnonincidiflTet, nulla re perfeAadifcedendum nobis fuilTet, quan^ puds interiedis diebus, auxilio uenerunt, mifli à PhilippocentûSCuiginticataphradijmilleamp;quin«' genti fagittartj, telorum amp;nbsp;arcuum maxima uis, adhacc, centum 06uigintiaureorummillia,fummo certcnoftrocumgaudio,nammetuserat,ne focrj, nobis defertiSjCum rege pacifcerentur. Inter deam^ bulandii de erant ambo intenti fermoni,ut quo degt; flcderent,no animaduerterêt, Nam ingrefli uiam, quæLutetiamducitjUeniuntincaftellum illud ab aduerfarqs extrudum e regione noftrarum muni* tionû,utfupràdiximus,quo quidem ex loco tutus eratinurbem recepnis.Erantapud Carolumper* pauci quidâ ipfius familiäres, ilico percwlfi nouita^ terei, obftupefeunt omnes,ipfe u tcûcp poterat,dif«» fimulat : Is nuncius in caftra perlatus, magnam eXif citauittrepidationem.Colledifubitoduces,acmi^

htiim præfcÆjiiehemcntcn'ncLifant’ hancillius au^ daciam,amp; eorum^qui cum ipfo effent ,iiicogitana^ amualdeuitupcrant jfada mentione eins tempoi^ ris,quo ipfius auus, loannes Burgundiac dux,quan do in collocutionem uenit cum Ludouici patre, mifcrabiliter trucidatus fuit ♦ Reuocatis igitur om/ nibuscopqs intra munitiones,Burgundiæ Mare/ fchalIuSjCtiamfi iuuenis hic y8C ftolidus jinquit, princepsjin præcipitium aliquó difcefsit,nobista/ menprouidendumeft,nePhilippiprincipis,àquo fumus cmifsi,Fortunas in difcrimen adducamus, optimum mihi uidetur, ut inftrurti quemlibet ef uentum expc(ffemus:coniun(ffis uiribusjomnein impetum fuftinebimus nbsp;nbsp;u'ei inHannoniam ,ucl

Picardiam,uclBurgundiam juiarmorum at^ fer/ fo penetrabimus.PofirhxCjSandopauli Comes, equo circumuedus, refpicit, num quos uideatuia Parifienfi , tandem ecce confpicatur ad quinqua/ ginta equites,qui miffi aregCjCaroIum reducebant incolumemjs cum appropinquaretcaftris,dim'iflb comitatu Gallorum, fermonem ad Marefchallum,' que ob excellentem uirtutem reucrebat,conuertit, qui grauiter cû obiurgans,tuus inquit,parcns me ti bi attribuit,alioqui non fum tibi deuindus Jlleue/ roleniter,noli, ait^increparemejculpam agnofco, fed non prius deprehcndi,quam effem caftello pro/ pinquus.Atqui,me4nquitillc,abfenteô^infcio,fe cifti, Carolus dcmilTo capitejetuocecompreffa,ubi inca/

in caftraiienit,magnamintulitlçti'tiam,regis fidem prædicabant omiies ,ueninfamen ab co tempore nunquam in eins potcftatcm illeredtjt.Pofterodie Carolus delcdum habet totius exercitus, præter quam eorum,quibus Burgundiæ Marefcallus prçlt;» eratjhiceniminfeftiorerat régi propter ademptum fibi quoddam oppidum in Lotharingiæ fini bus» Conftitutum eratjUt principes omnes regis benefit darijdC clientcs^ad certS diem adeiïènt Vincennij, propcLutetiam,amp;nequa doli fufpicio refideret, ‘ permittcbatrexCarolOjUtimilitumfuoru prgfidio muniret earn arccm,donecpcradii eflentcôuentus» Poft^ co uentu eft^Biturix,ca ditione,quam hade^ nus poflederat^relidfa/idem regi datpro Normans niajCaroIus autem pro illis Picardiæ oppidis ,quæ funtad Somiam flumenjSandopauIi Comes dela^ tS fibi munus à rege^Conneftabliatum, iurat bona fefidc adminiftraturûEft apud nosquotidiano fergt; monetritum prouerbium,quo diciturjinfplêdidifs» fimis etiam epulis cxiftere femper aliquos, qui migt; nus bene tradentur: Idem ufuucnit in hacquocp pa cificationejdumahjjquoducllcntjadcptifuntjaltj fpcSbexpcclationedeciderunt. Mediocris condinV onis homines rex ad fe traducebatjreliqui Norman nieducem ÔC Bri tannum fcdabantun Confedis a«» pud V incennium literis de pacificatione Sgt;C pr^teri^ tarum offenfionum abolitioncjdifccdunt pariter omnes, Abeuntem Carolum in Flandriam,rexcS

paruo comftatlijpcr aliquot millian'a dedudt,fublt;’ fcquentibus eum drdter ducentis cataphradis,qui rcduccrent,Carolus,multa noAe,cum fe quieti da# turus eflet,eaderecertior fadusjcollcda fufpidoe, iubet fuos efle inarmis, Atcpitauiderelicetjquam aegrèconfiftat interpnndpes amidtiajproprer di# uerfitatem eorum,que fingulis propè momentis ad ipfos deferuntunCauere igitur debent,ne in collo# cutionemipfiueniant, fed per legatos,uiros pru# dentes,quiquodutrinc^ peccatum eft,fanare pof# fintjfua négocia conficiât.Poftero diercx,humant# terÓ^ perbenigne dimiffbCarolo,redit Lutenam, illeper Nouiodunum fadlo ittnere,quacuncp tranf# ibat,honorificèfuitexceptus,mandato régis. Ciim perueniflet Ambianum , prouindam illain om# nem,quamhacpadficatione rccuperauerat,in fua uerba periufiurandum adigit. Illinc proficifcittir aduerfum Leodios,qui per ipftusabfentiam,ali# quotmenfibus,bello uexauerant Philippumprin# dpern incurfionibus fadis in Brabantos óf Na# murcos.hyemis autem internen tu exclufus, ÓC im# peditus,nullaremaiori perfeda,uicos ÓC acdificia multauaftatinccndtjs«Fadadeindepace,quamilli coftitutapoenaiurabantminime feuiolaturosefle, ad Brabantos reu ertiturjnter Normannum autem 6f Britannum ,ubi Rotbom agum uenerunt, natæ funt diffenfiones: easalebant ipforum familiäres, qui cum aliquando re lauta fuiflent apud Carolum

feptimum,non medio en ter dol ii er un t ex i fia com* mutatione fortiinac, Britannus autem,quôdom* nem ferè belli fumptum fuftinuilTet æquum eftf fe putabat, aliquam adminiftrationis partem ad fepertinere. Siniultasco ufqjcrcuit, ut Britannus, in montem,qui proximus urbi imminet,fefe recipe recogerctur,cumcpneibi quidê fan'selTet intuto, domum reuertitur.Qiiare intelleda,quum alio* qui rex callcret artem dirimendi amicinas,utilê fibi futuram cfle uidens cam fadionem,cum exercitu propiusadNormanniamaccedit,Qui erantrjs lo# eis præfedi,complures in deditionem ultro «enie* bantjUtadeiusgratt'am receptiimhabercnt.Et ut Britannum à fratrediueUeret,auxiIia^ detraheret, incollocutionem cum eo uenit,eô quodinferioris Normannia: loca quaedam illetenebat,dequibus, cum ex utriuftçarbitrioconftitutum eflet,Britan* nus domum redit, ipfe uero cxercitum in fratrem cducit,quircpcntino bcllo perterritus, amifsis iam aliquot oppidis ÔC caftellis , in Flandriam (latuit profugere.Carolus,qui turn eratin Lcodiorum fi* nibusjimplicatus bello,per hyemem,dinîdium hoc grauifsimètulit.CupiebateniminprimiSjUtNor* mannia fuum feparatim haberct principcm , fie enimtertia ferè parteuidebat imminutam efle refi gis potentiam.Conducit igitur copias, quæ praefi* dio effent Dcpat,maritimo Normanniac oppido, decemà Rothomagomilliaribus,uerû ante^ ad*

ducerentur^ei'us loci præfedus p3cifcitur,atq^ita Normanniam rex omnem récupérât, præter ea lös’ ca^dequibusinteripfumSó Britannum certisconf^ ditionibus antcaconuenerat.Normannus,ut fu^’ pri dixijconftituerat in Flandriam fefe recipercjfed interea farta fuit inter eum 6C Britannum amicitia, uidebantenimutcrcp,qucmadmodû hac fimultate fortunas fuasomnesamp; facilitates in difcrimenadi^ duxiflent,EftfanedifFiciIe admodum,ut qui funt çquali potêtia principes, diuturnam colant amici^ tiàm^nifi maiori alicuius authoritate cohibeantur, eius rei multaipfeuidi et cognoui documenta. Sic cnim eftinter homines coparatum,ut facile fufcipi:^ antinimicitiasjnecprefpiciât ad eum^qui ferècomi^ tari fo I et, trift emôf luduofum exitum. Meaficeft fententia, ut exiftimem,eum, qui folus in poteftate habet decern hominum millia,magiseflemetuen^ dum ,quàm decem confœderatos, qui fingulifenis millibus prçfunt,nam quia nullius hîc eft prçcipua uelftngularis authoritas, multa quotidie indifce«« ptationemincidunt, ÔC antequam aliquid confti«^ tuatur^prætereunt ferê occafiones . Normannus, amiiraditionefua,cumipfiusfamiliarespropeom^ nés régi fefe dedilîent, ad Britannum proficifcitur» Prouerbio dici folet de Britannis,quod lA' fapi#“ ant: illud hiclocumhabet.Inter regem ôé principes ultro ci troep crebri commeabantnuncq, partim,ut de rebus,quaîgerebantur,cognofccrent,partim,ut addefci?

addefedionem ah'quos follicitarentjalfj etiam, iit res turbatas componeren nbsp;nbsp;bi qui'dem minus pru

denter,nimis enim erantcircumfpcdijSC ad rem fu^ am intenn\ rex atq? Carolus, Sed eft quoddam ge;? nus hominumjqui fibi perfuaden t ipfi, explicare fe pofle négocia, quæ tarnen cuiufmodifint,magna îæpe ex parte ignorant, eô quodi] ,aquibusemit^’ tuntur,nonfemperfepatefaciuntinistotos,ô6ficut Principes prouidere debent diligenter, quibus hoi’ minibus rerum tradatioem committant, ita quoep uidfsim illi,qui mittuntur,debent explorarefuas uires,ncf^munusullum,cuifeputenteireimpares, . fubire,Nccenimpaucosrioui,magnos alioquiui^ ros, qui bmilium rerum tradlationibus adhibiti, fummam ofFenderuntdiffïcukatem.Suntomnino duo genera principum ,ali| tàm funt acuti dC. fufpilt;gt; ciofi,utuixægrèfuftineri pofsint,ferèenim eft,utfe circümueniri purent SC ludifîcari: Alif, fufpitioni# busquidem nonindulgenf,ucrumingenio funt ita ftupido,8lt;^ ignauo, ut quid utile fit,quid minus, nonintelligânt, atqjinhis parum eftconftantis ani mi,facileenimÔCab amicitiadifcedunt,6Cab odio tranfeunt ad amicitiam ,fiCquanquam illaudatum eft iitrumcp genus , ut in quo non polfis acquie^ fcere,cum priori tarnen illo malim mihi rem efle, quiamultæ funtrationcs tuendifeapud tllos,cum alterO nihil rede perfeccris^có quod ipfi'rerum ôm^ nium fecuri,’in fuos familiäres omnia reijciunf'.

” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H iij Rex

Reximpeditiim in'dcns Carolum bello contra Leo dios,mohebatur femper aliquid aduerfum Bn'tangt; nos^amp;: ipfis quocç Lcodtfs auxihorum ahqin'd fum# mittcbat» Idanitnaduertës Carolus, dabatoperam utfociosdefcnderetjnonunquamde inductjs cum rege pacifcebatur ♦ Äd hocferc tempus captum fuit Dinantum,quodeft in Leodiorum finibus oppw dum, ad Mofam ,ualde munitum amp;nbsp;locuples, PhiV lippus Caroil pater ,amp;fi ætateconfedus erat,uolu^ K tarnen ad obfidionem ei'us urbis defern ledica. Propter infignem enimatrocitatem eiuspopuliïn Burgundiones,oderateos infeftifsimè,nâôC perpe* tuisincurfionibus ucxauerant anted Bouillos,qui funt ad alteram fluminis ripam, Burgundici impegt; rïjjetrecêsjperodomenfesduriflime illos circumi* uallauerantji ta quidem, u t miferi, tormentis Ô6 alia ui maioricoacQi,abderent fefeinloca fubterranea, cum^fint plané uidnae hæ duar urbes ,did tarnen non poteft,c|udm acerbèamp; hoftiliterintcrfediflïde^ ant,at«^ideo mirabiliuseft, quód matrimoniaiiv uicem coniunguntjquoniamabalqs oppidisfunt aliquanto remotiores. Anno fuperiori,priufquam lt;uerterentur,quo tempore Vntetiam uenit Caro^ lusjpacem fecerantcum Plulippo,ô(f pecuniæfum^ ma aliqua perfoluta,difcefleranta fœdere Leodio* rum,8C fuafeparatim negodatrad:abant,quodip^ fum eratindubitatum interitus ipforum uekiti prç^ ludium quoddam» Quoties entm iili, flnt fœdere coniundi

coniÏKc^ifuntjfecefsionem facnint,amp;rfe diflîpan patiunturjdubitari amplius non debet,qin‘n paillai tim omnes dadem aliquam accipiant,id^ pertinct tàm ad principes quàm ad ciuitates , bC quoniam dusreiplurima exiftuntdocumenta^longiorifer*^ monenihil eft opus. Omnium uero mortalium op# timecallebatLudouicus rex artem dirimêdifocic# tares arc^ fœdera, in eo^ non parcebat ulli,uel funu; ptuiuellaborijmodo perficeretjquoduellet, nec^ uero principes tantum,uerum etiam familiäres ip^gt; forum follicitabat. Non multo pôft,pœnituitDilt;«‘ nantenfes eius padionis, ideo^ de quatuor ciui^ bus,qui illius confilq principes fuerant,graue fum^ pferuntfupplicium/edintegrato bello ,quod uicilt;gt; nis Namufcis inferebant. Circumfedit igitur cos Philippus,fed bellum gubernabat Carolus. Vcnegt; tateo Sandopauli comes,Galliç Conneftablius,ut fis opem ferret, non quidem iuiïus à rege, uerum fua fponte, coacta militum manu in finibus Picars^ diæ. Odauo die poftquam tormentis admodum fuiflent oppugnatijfecerunt eruptionem,fednon abfcpfummodetrimento,ita quidem ,utfocîjs ipfogt; rum deeflet fpacium auxiliandi, Captum enim opgt; pidum , folo fuit acquatum, amp;nbsp;qui à cæde fuperi* erant,drciter ocffingenti captiui,èregione,amp; in cor» fpeduBouillorum,influmen prarcipitati fubmer^ gebantur, Atrox admodum fuit ifta uindida,fcd credibileeftdiuinitus accidn'Ic, propteranreactam ipforum

ipforum crudchtatem in uicinos, Poftero die LeOi» diorum maxima uenitmaniis^utillis effet fubfidio, planecontra datamfidemjnam ex padlo difcelfc^ tant ab ipfis» Confedio eo bcllo,Philippus ob uem ætatem domum reuertitur, Carolus cum ex^ ercitu in Leodios proficifcitur, Occurrimus autcm illis opinionecitius,eó quod primum noftrum ag^^ men aberraffet àuia, Sgt;C tametfi diei tempore exlt;^ cludebamur,tarnen inftruimus aciem.Inhocipfo tcmporcjlegati ueniunt ad Carolum, oratum,ut ignofcatmultitudim\ipfi uero Leodij præfefcre«gt; bantdefyderium quoddam fiCardorem pugnç,ne^ iiidebantur idem fentire quod legation er un tarnen ultró citroep mifsis nuncqs,Carolus his conditionif« buspacifcitutjcos^recipit, ut annifuperiorispa;! diones feruent, ut certam pecuniæ fummam delt;! pendant, ut trecentos dent obffdes ante horam odauam infequentisdieijcorum nomina fuerunt fcripto comprehenfa. Fuit ea node ualde à nobis trepidatum jquód neep munitiones ullas haberesi’ muSjSClongiori interuallo effèmus dirempti,loco ualde iniquo, cum óiShoftium copiæ effent pede«» ftres omnesjÇCloci naturam optime tenerent.Ex ipfis plæritpcupiebant nos adoriri^nec abfcpcaii/a, meoquidem iudicio,fcdqui fuerant pacificatiOnis authores jObfiftebant. Prima luce cogitiir omnis nofter exercitus, cataphradorum circiter tria'mik iia/agittariorum ad quatuordecim milIiagt;ÓC pedk

LIBER

1 1.

ta tus mcdiociis ex iiidnia colledus, Expcditi con/ tendimus adillos, acceptiin promiHbs obfideSjUel nifi datent, prælio dimicatiin'.Poftqiiameôueni* tLimeft,offendimuseos difperfos,abf(Ç ordine,ut fien'folct in populo, qui nullo continetun'mpeno« Jam mukus état dies, cum obfides nondum dedif;? fent ♦ Carolus perquirit fentcnrias quid fit agengt; dû ♦ Burgundi’æMarefchallus primus omnium ro^ gatus,ait,impetum in eos debere fieri,facilecitra periculum poiTe eos profligari, ÔC ipfos adeo in cuk pa efre,qui datam fidem non ferualfent. Proximus Contçus,eacomprobatafcntentiamagis etiamingt; ftigatipulchriorem ofFerri non poffe ullo tempore occafionem, ÔC fimul demonftrat, quemadmodum niillo ordine ^ô^fine timoré uagarentur^non efle igitur diutius morandum, Conneftablius contra fuadebat,fi illos adoriatur,fore,utexiftimationis honoris iaduram fubeat, tantam hominum mul titudinem,in re tàm ardua,non pofle tam facile ftai# tuere,mittendum eflepotius legatum,quideuo^ luntateipforû cognofcat« Carolus diu multumœ,' nuncin hanc nuncin illam partem fluduat,hincftii! mulabateum uetus in illam gentem odium,quam facile poke deleri totam uidebat, illinc mouebat eumpudor fiChoneftas» Tandem mittiturlegatus, ei in itinere obfides fiunt obutj.Conneftablf) fenten tiâualde improbabat milites propter ereptam prçs# dam Leodium continuo mittunturlegati,utpaci^ ? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I ficatiOtf’

fïcationem illt conffrmarent. V uigus hominirm,ut eft leueôôinconflans^prætcr alia multa,quæprogt; tcruèin legatos admifcriintj hoc quocp dicebant, Carolumnon fiufleaufum concertare prælio.His rebus perfedis,in Flandriamredit,StTad hoc fere tempus èuita difeefsitipfius pater Philippus, Agi^ tabatur fcmper aliquid inter principes. Rexiratus eratamp; Carolo ÓC Britanno,inter quosdifficiliserat commeatus , propter itinerum impedimenta belli quidem tem pore, non nifi per mare ÔC Anglii^ am patebat tranfituSjamp;T à Caletis ad Carolum ,nifi per ambages, 6(5 cum periculo ueniri non poter at. In his rerum dilFicultatibus ,dum nunc bellum ge^ ritur,nuncinduciaefiunt,nuncaln in alios intend funtjöófuosquifcpfocios in pacificationibus cofflgt; prehenduntjhocbeneficij Deus præftititGalhæ,«! fa Aionibus 8i bellis ciuilibus Anglia diuexarctur, Nam alioqui Gallia dubioprocul in magno fuiflet diferimine.Rex totus in hocerat,ut Brita nnum de^ bellaret,eó quod ad iniuriam uideretur efleoppori» tunior,6(5quod fuis hoftibus præberct hofpitiunij inprimis autem fratri, multiscp alqs, quorum in Gallia non leuis cratauthoritas.SolIiatabatigitur omni ratione Carolum^cgregqs propofttis conditi.# onibus,utfratrem at(ç Britannum defereret^at^ut faciliushocimpctraret,pollicetur fe quoqj Leodi^ os,00 alios ipfius aduerfarios defertururn eile, uegt; rum Carolus tjs omnibus repudiatis,exercitum in

Lcodios 1'temm cd licit, qui paccm nuper fadam, uiolauerantjtametfi dedilfent obfides,eaquidem conditione, ut fi quid contra padioncs facerent, integrum effet ipfi, fupplicium de illis fumere» Dum Carolus apud Louanium copias cogit,regis legati,Conneftabhus,qui iam totum fefedederat Galliæ , Ô6 Cardinalis ßalucnüsjcum eiufmodi mandatiSjCo ueniunt, Leodios efl'e comprehend fos in induces, quodfi bellum in eos moueatur,rcd gern ipfis non defuturum,uerunfamen fi patiad tur, Britanno bellum ex Gallia inferri, difeeflud rum efle regem abeorum defenfione, Carolusad hæcrefpondit, non fc belli authorem efTcjUcrum Leodios,quipadfas inducias uiolaflcnt,utautcm fodosamp;Tconfcedcratosprodat,nullam efle iuftam caufam.Eo dato refponfo, difeedentibus iam legad tiSjdara iioce dicebat,orare fe regem,ne quid in Britannia moueret. Tum Conneftablius,qui paud Iomagisurgebat,Tu uero,inquit,optionedata,no digis,fed utrßtptibifumis,bellum uisinferrequid bufuis pro tuo arbitra tu, noftris etiam amicis cod fœderatis,atcp intereàiubes,ut ociofi fpedemus, ncchoftem ulcifcamur,fieri iftanon polTuntjUccp tex admifTurus eft. Ad haec Carolus,Hoftcsjnquif, coadis coptjs expeditifunt,etopinor intra triduüm mihidimicandum efïe,quódfimcuinciconringaf, facietis quod erit ex ufu ueftro, fed fi prxlio firn fud perior,noninfeftabias Britanniam ,at(çitalegati

difccdunt « Carolus Louanio digreflus arm inß^ gnt exercitu, obfidione cingit Centrones oppiV dum,Sed antcquameoueniretjconuocato conciV liojdeliberauerat^quid de obfidibus ftatuendum cflet, Dicebant aliqui necandos efle Contaeus in pnmisjcuiusfentendapractcr morem SCingcniiim ipfius jUifa mihi fuit admodum atrox. Optimum igitureftjUt principes multorum audiant fcntenti^ as^Sacpe enim accidit,ut prudentes etiam uiri la«# bantur. Sc errent in diccndis fcntenttfs,quando uel gratia5uelodio,uel æmulatione quadam impulff» diucrfum ab altjs dicunt,deinde non fem per fumus eodem animi uigore^nam quæ fiunt â prandio con^ fultationesjinterdécréta referrinondebent,Quod fi quis putet, eos, qui fie ab erra nt labuntutjuon eireprincipum adhibendoa confiltjsjille memine^ rit,ncminem cflTe omnium hominum,qui non fab latur aliquando, atep ex affedibus aliquid agat, I'deocp in magno deliberantium numero hoeboni cftjquodaliqui femper exiftunt,qui quodabaltjs pcccatum eftjCmendant atq; fanant,In hoc concilio quidam ^præiudicio Contæi decepti jfequebantur eins fententiam, quod magnac eflet authoritatis; Nam in omnibus fere conuentibus non defunt,qui nihil quidem ipfi pronundant jfed aliorum fenteiv tiam, Sefi nihil intelligantjfequuntur^eo^ ipfo pla^ cerefæpe fludentjSCgratificaricijquem uidentin sUuftri loco pofitum cire,. A Contæo r o ga tu s

bcrcortus Ambianus, ui'r nobih's, Sgt;C fingulari uir,? tute,ait jinprimis cauendum efre,neDciisaliquo fcelere offendatur,debere Carolum ita fecompa«? râre,uthocimo fado darum facia t,amp; demonftret omnibus, quàm non fit, aut crudelis,aut uindidac cupiduSf Sibiuideri,dimittendos efle obfides,qui fuorum fidem fccuti, pro falutepatriar in difcrimen uenifTentjabeuntibus autem illis dcclarandum elfe beneficium, quo fint affedi, mandandum j ut modis omnibus hortcntur fuæ ciuitatis populum ad æquitatem QC pacem colendam, quod etiam fî nonimpetrentjUt tarnen ipfi memorcs accepti be# neficrj,non fumant arma, net in Carolum,ucl in Epifcopum fuum .Hæc fcntentia cumfn concilio uidiTetjliberati obfides,fidem dabant,fefatisfadu toseflemandatis, TumfîC illud additû fuit,quodft qui deprehenderentur exipfis,ullo tempore,cum armis aduerfus Carolum ,magno id eorum capitis periculo fu turum.Pofteaquam Contæus tant atro# citer dixifièt in miferos obfides , qui fimplicitate perfuafi ,in eas anguftias deuenerant ,cx noftris quidam ad metacitè, Vides^inquir,Contæum,licet attatefitgrauis, firma adhuceficualetudinejedau# fim alFirmarc, quandoquidem adco crudefiter fen# tentiamdixit,intraannum elfemoriturum, Atcpita quidem accidit,fed ante mortem, Principi fuo bo# nam operâ nauauit, ut pofteafumdidurus. Etant ineooppido,quodobfidebatur,Leodienfcsadtria

milliajtjs prçerat ufrquidam nobili's,egtcgia tCjtsipfejquidc pacelegatus ad nos uenerat^cum obuios illos haberemus,ut fupradiximus,Terao obfidionis die,Leodienfes, ad triginta cirdter mik lia,pedites omnes, præter quingentos equites,cum maxima ui tormenrorum auxilio illis ucnerunt, pauló fub meridiem, Aberant à nobis ad dimidk urn milliarcjin quodam uiço, quem ab altera parte alluebanc paludes, una cum ipfis erat Francifcus Roietusjlcgatus regis Jlico propius ad noftras mu^ nitiones excurrunt, in hoe enim errauerantnoftri, quodpotiores équités longius emififfentj ÔC dehoj* ftium aduentu primum ex pabulatoribus noftris cognouimus.Carolus eo die,præter morem ÔC con^« fuetudinem optimèdiftribuitexerdtum. Cohortes enim aliquotjSCinterhosdrdtcrfexeentos Anglos ad obfidionem reliquit^ad utrunt^ latus uici difpo* nit mille ducentoscataphradosjipfepaulôlongk us^èregionCjCum odingentis cataphradis ÔC Çagit^ tarqSjCt magno peditum numero confiftit,Primajn aciem ducebat R.aueftenus,pedites omnes,Hi cum uenilTent ad oram foflarumjquæ SClatæ erant, altæjôC aquaplenæjtelorum multitu dine hoftem reqciuntjOccupatis foflis ÔC tormentis, fed cum nuk la iam noftris tela fupereflent, illi redintegrato ank mo prælongishaftisimpctum faciuntinnoftrosfai« gittarios , occift's in eo tern ports ueftigio circiter quingentiSji ta quidem, ut ad fugam noilri propelt;f modum

tnodiim fpecQarcntjUerum in co rcriim ftatu,Carolt;« lus i'ubet progrcdi reliquam manum fagittanoi« funijquibus praeerat CordeusjHi magnisanimis hoftemadoru,primo ftatifn concurfu profligant. Equités noftri, qui ad latera uici erant difpofiti, 0^ Carolus etiam^ex eo loco ubi conftiterär, impcditi paludibusjuim ullam inferre hoftino poterant,fcd hocfolum cxpedabant, ut fi primo noftro agmine pulfo fuperata fofla, in planiciem illi ueniiTent, exciperenteos»Difie(liigitur illià noftris fagittas? rijsjfugiunt per loca paluftriajamp;f practcrquam pedi^ tes,nemo confeAabatur eos, Ibi Carolus cohort tes aliquot equitS emittit,qui perfequätur,fcdtj pagt; ludibus tarda tijCOgebantur logins oberrarc,fupcr^ ueniens deinde noxj pcriculo multos eripu!t,Carogt; kis poftca magno per oppidum audito fi cmitu,ue* ritus eruptionem illorü, nouas eo mittitcquitum cohortes Jd quod metiicraf,accidit. T er enim cona^ tieruptionem facere,reiedifunt» Qiiinon profugt; gerant,colledi denuo circa munitiones, aliquant« Ium reftiterunt.Defiderata funt in co prælio ad no* Ucmmillia,quódnifinoxperfequendi finem fecif* fetjædita fuifletmulto maior cædes» His rebus per* adis, Carolus multaiam node redit in munition nes cum toto exercitu, praeter mille ducentos illos équités, qui ad duo milliaria progefîî, per* fequebantur fugientem hoftem, quem propter in* teriedû amnem alioqui non potuilfent aflequi, ta* metfi

Ttietfi tcnebns impeditf,nihil magnoperc effide^ banr. Eodie Carolus egregia ufus cft opera Con^ tæijininftruendaaciejab eo^ prælio paucis póft diebus èuita ille decefsitjcum inobfides adeo fult;* tflctafperSCimplacatus^utfupràdocuimus.Depo^’ ßtisarmiSjCarolus fcribamaccerfitjdat literas ad Conneftabliumjet alios regis legatos,qui antequa# triduum ab eodifceflerant,nunciateæfumSCpro^ fligatumeftehoftem jideo^ petit, ne qua uisinfc^ ratur Britanniæ. Biduopoft prælium , oppidani obfefsi y quod arbitrarentur cædetn fuorum effc multomaiorem, deditionem faciunt,£C decent ex omnibus uiros dant in poteftatem Caroli, De his fuppliciumcapitis fumiturjCX tjs erant fex,qui cum recens fuiflent obfides, beneficio Caroli fub condi^’ tionefuerantdimiffîjUtdiximus, Eft fanères plena periculijdimicare praclio^ propter incertifsimiim euentum,Nam etiam ut modica fit accepta clades, fieri tarnen non poteft, quin aliqua fiat rerum con:? uerfio,partim metu hoftium,partim contcmptione defpeduillius,qui infœliciter pugnauit,oritur fremitus Äfindignatiomilitum ,qui ÔC magnis iaif «ftiiris conciliandifunt. Optimum igitur cft, ut qui prælium aduerfumfecit, contineat fe quantum figt; cri poteftjintra fuas munitiones,6C expcriatur,fi qua ratione nondifficilipoflitrecuperarcamiflam gloriam,ut fuis animum addat, eos metu liber et, Dici enim non poteft, quantas fecum incommodi«’ tates

fates trab at fecum aduerfum praelnrmîubiqui’uw f^oriam adeptus cftjauthoritatem fuam amphficat, Sk^facilequi'duis impetratjôtfmilitem habetadquç# Uis obfequentiorem, Sed â uidloria præftanti qua# dam opus eft modératione ac temperantia, ne quis profpero fortung curfu fiat infolentiorj06 ea deinde confilia fequatufjquæ ad præcipitium deducunt,id quod no paucis floretifsimis uiris accidifle confiât» Carolus, in deditioem acceptis Centronibus,Ton gros obfidet,qui amp;nbsp;ipfi quodinfirmum effet oppi# dum,non expeeftata ui ulla maiori,deditionem fact# unt, traditis etiam in potefiatem illius decern uin fisjinterqaosamp;^ exobfidibusaliqui erant: Debts quocpfumptumefifupplicium» A Tongriscon ten dit Leodium. Diutfa eratciuitas,nonnulli refifien# dumelTe putabant,altj,quod uiderent omnia cir# cum incendtjs atqt depopulationibus uafiari, pa# cem dicebant efTcredimendam, Vbi propius ad ur# bem uentum efi,initæ funt aliquæ rationes pacis, co^ rem deduxerunt quidam ex priorum obfîdum numéro,memores accepti beneficq, ut ex primarifs ciuibus trecentos adducerent,cultu corporis mife# rabili,qui ad Carolum delatis portarum clauibus, infidemac potefiatem eius fefedabant,ealege,ut ab incendio amp;nbsp;direptioneabfiineretur» Erant tune apud Carolum legati regis, mifsi,ut idem quod an# teàConnefiabliuSjfollicitarent, Quo die cum Leo# dtjs tranfadum fuit, Carolus ingreflurum fe pu#

tansinurbemjpræmifitlmbercortumjquijquôdrf duitattaliquandopræfuiffètjacceptus eratmulti^* tudinûIs cum non admitteretur, fn utcïnam abba^ tiamfeferecipitcumduccnns circitcr militibuSjin co^ numero SC ipfeeram. Nunciabat ei Carolus, quód fitutóibi efletjnedifcederetjfi'n minus^uti'n caftra rediretj propter incommoditatem eni'm loci, Sc uaftifsimas rupes non facile poterat ei fubuenire, Imbercortus,quoniam eratinloco munito,confias* tuitibimanere,6Cexoppidanis,qui fupplices ues* nerantjUt diximus,quofdam apud fe detinuit certo confiliojutpofteafumdidurus, NoAu,fub horaffl nonam,audimus pulfari campanam, Adhocfi^ gnum oppidani conueniebant ,SC uerebatur lm** bercortus,necofiliuminirentnos adoriêdi.Certior enim faClus fuitjelTequofdam in urbe potêtes Si lo^ cupletes homines, qui pacem repudiarent,8Cuef» fuit eins coniedura : Nam hoe agebatur, ut nos in* opinantes opprimerent.Ibi tum alle, quód fi polTu^ mus, inquit, fuftinere ipfos. Si demorari ad media ufcpnodem,faluifumus. defatigati uolentfefere* ficerecxlaboreetuigilia,etquifuntinfeftioresno* bis,re paru fœliciter tentata,fugae fefe mandabunt, Atlt;5 ut commodius perficeret,quod h abebat in ani mo,exoppidanis ,qui cu ipfo erant,duos emittitin urbem cum mandatis SC pacis conditionibus ,eo confiliOjUt interea,dum illi fuper ff s rebusdelibera* rent,tempusextraherct. Eftenim eius populi per* petua

p«tiu confuetudo, u t quotics grauioris rd aliquj'd allatumell,incurïam^adfonitum campanae,congt; ueniant. Cutn dues illi duo,quos einifimus,ad portam ueniflcnt,ofFcnderuntmagnam uim liomigt; num, quorum alif prachum ,alq paccm pofcebant, Ibinoftrilegatijdara uocedicebant urbis Præfe;# do,adferrefe non iniquas condidones ab Imbert corto, Caroh legato : redè faduros igirur, fi in cugt; fia tributim collcdi defumma rd cognofcant. Plagt; cuitea fententia ÔC continuo pulfatur campana, quo fi'gno facile intelligebamus eos occupari negt; gocio.Noftriquidemlegatinon redibant, fed holt;; fam unam poft,multoquàm anteà maiorcm frémi* lum exaudimus ad portam. Confluebant enim eô maxima multitudine,et exmœnibusproteruèmül* ta,amp;iniuriofeinnosdicebant,Imbercortus,quôd intelligeret nos in maiori elfe periculo,quàm anteà, feliquos quatuor obfidcs emittitad illoscumlite* fis in banc fententiam: Quo tempore ipfe manda to Caroli præfuiflet urbi, perbenigne fe amp;nbsp;amanter ipfos tradafle , uelle nunc quoi^ fe tota mente animo prouidere,nequod detrimenturn caciuitas accipiatjcupere fe modis omnibus ipforum falu* tem,quam fi confequi uelint 6Cretinere,opus elîe, «t quemadmodumfuilTcnt padi, Carolum in ur* bemrecipiâr.Practereasliteras,ipfos ctiamoppida* nos,quimittebantur,quacdici uellet,edocuit; Qui cumeôueniflentjpatentes repererunt portas,plæ*

riep contumeh'ofis uodbusjamp;^grauibus i'ntermina^ tionibus eos excipiebât^alif ,quo minus audirêrur, 'non repugnabantjtacprcdierunt in curiam,cumep notum campanæ fonitum denuo exaudiremus,ual defuimus exhilarari5amp;paulatim iam remittebatur illcjquifuerat ad portam tumultus* Cum ad fecund dam ufep horam poft mediam nodem deliberaft fentjplacuitferuandas efle priores padiones,etpogt; ftcro die unam ex portis Imbercorto tradendam eflè.Qiiofado decreto,R.afius Lutrius ^uirpotens ÔC nobilis,qui pacem diftuaferat, cum fua clientela omniprofugit, Immoratus fum huicloco diutius, ut oftenderem, per eiufmodi ratiócs,quibus ufuffl efle uidemuslmbercortum, magna fæpe pcricula £)C incommoda pofle dcclinari » Poftridie prima luceexobfidibus ad Imbercortum multi ueniunt oratumjUtin curiamjubicoadusefletpopuIusjUO niat , amp;nbsp;iureiurando ipHs ciuea.t deincendioSódi reptione,quod ft faciat,fore, uti in portæ polFefsio^ nem mitratur, Ea re prins ad Carolumnunciata, proficifciturinurbem^SCdatafidejquam petebant, redit ad pórtanijCamcpmutatts euftodibus ƒ n fuam poteftatem recipit,6^ ucxillum Caroli ad earn præ^ figit.Occupatas deindetres alias portas/irmo prç^ fidio munit,Erat id temporis Leodium,urbs floi» rentifsima,2C populofa ualdc.Nam ex uicinis loris quamplurimieóferccepcrant,fic,utèfupcrioricla^ de nullos uiderentur deftderare, Non premebâtur

«Ill's angufttjs rcnim ncccfTariarumjamp;fhyemser^t, amp;perpet«i imbres,ö0ipfumalioqui folum eins rcfi gionisualdeccenofiim.Nos au tem in magna craj musdifFîcultatefiCpecuniæÔCannonac, necpdecrcJ «erat Carolus obfidcre urbcm, 8C ut uoluifet,non potcrattamenjSó fi perbiduum modo fuftinuifTent »Hijnullare perfeda, tempon's i'ncommoditate Si. terum i'nopia exclufus, domum reueniflet.Hoceö pertinet,utdemonftrem,Imbercorti maximam fu# »fle ui'rtutemin hui'us rei tradationCjSChauddubie gubernabatipfiusconfiliaDeuSjCoquod tarn delt;? men tem amp;humanam fententi'am di'xeratpro mifegt; ris obfidibus ,ut fuprà docui'mus. Eocp libentius »fta commemorOjquod Prindpibus aliquando do# Ictjcontuh'fle beneficium in aliquem, fe^ deincep» non tarn faciles futures elle dicuntjcum tarnen pro# prium fit ipforummunus,dequamplurimis bene rneren'.Malum igituriudicium faciunt,qui itafen^ tiunt.Nameumjquinunquam circumuentus elf, truncum efledixen'Sjautftipitem potius^quamho# minemjproptereajqudd inter prauum etuitiofum, quid inteifit,dqiidicare non poteft. Deinde,non omnes eodem funt ingenio, necg propter unius aut alterius improbitatem intermittendæ funt bene de quamplurimis merendi occafiones, Hoc tarne fua# ferim, cxplorandum eirc,cuiufmodi finf,qtii bene# ficium pctunt,ncc cnim omnes digni funt qui acci^ plant,mihi quidem abfurdum quiddam elfe ui#

detur jhominê prudêtem pofTeingratö eflè. Qiram obrem optimum eft,ut Principes adhiheantfibi ui* rós magna uirtute prçditos, Sicenim exiftimabunt omnes,quandoquidem ciufmodi uirorü confuetu* dine delet9-antur5ipfos quoqp eifdem efle uirtu tibus ornat0s,ó^ utpaucis abfoluâ ,femper bcnefacien* diï eft alqs. Fieri enim poteft,u t unus aliquisjlicet te t{ui fit beneficio afFedus, infignem aliquâoperam prgftet^et reliquorum ingratitudinem cumulate re* farciat,amp;compenfet, cuius reidocumentum fumt poteftabiftis obiïdibus,è quorum numero^tametfi plçritç omnes ingrati eircnt,amp; illtberaliter agerenf, pauci tarnen quidam, memores accepti muneris, hanc tantam rem,magna cum gloria Caroli Sc uti* litate perfecerunt. Poftero die Carolus magnificè inurbê ingreditur,proftrataacdiruta partealiqua murijóC adacquata folTa.Stipatus erat duobus cata* p.hradorum millibusjquipedites erant omnes totidem fagittarïjs,magnametiam manum inca* ftris reliquitlpfeequo uedus^ingreditur fplendidc ueftitus, cumcp ad facram ædem eius urbis fum* mam ucnifTetjCx equo dcfcendir, Commoratus ibi per dies aliquot,fuppliciumfumitdefex,quicrant exobfidumnumero,deep ciuitatis tabellario quo* dam,quem acerbeoderat, fert aliquot leges, pe* cuniac magnam fummamimperat, quam fibi de* beri confirmabat exuiolatafupen'orumannorum pace,deinde tormenta omnia ipfisadimitóC^ arma,

turrcsctiamôCmœnia folo æquarinibct^pôftjdoÿ ronm reiicrfus,honorificèfuitcxccptiis à populo, prçfertim autem à Gandauenfibus,qui priufquam in Leodios proficifceretur,cuin alqs quibufdam ur bibusadrebelHoncmfpedauerantjnunc ueropo^î fteaquàm uidor redtjflet,reuerentcr jpfum habe«« bant5Ô^ per pn'mores duitatis, figna fua militarta Bruxellam ufcp deferriadipfumiuflerant. Nam à mortepatn's , Carolus, quod amari fe crederet ab eius ciiutatis populo, folenniter, omnium primum adipfos ingreflus eft,futurum fperans, utfi liberal liter ab eis haberetur , ad alias quocp urbes ea res magnamipfi conciliaret authoritatem,fed poftrigt; die,quàm eôuenit,in forum armati dues conflua Unt.Eo tandem amp;Sipfedefcendit,ut turbam fedaret, fed fruftra. Per totos enim odo dies ibi conftito runt,inter alia petcbant fibi reftitui omnia, quac ipfiuspater Philippusademiflet,deinde,utfingugt; lac opificum tribus haberent fuum quçc^ uexillum, utantiquiiûsinftitutumeflet. Cumaliudnonpof««. fet, necp fatis in tuto uerfaretur,temporibus eoagt; dusjlargitureisomnia,fîCquae poftulabant priui«« legia, concedit.Mox illi in foro figna fua proferunt amp;afFigunt,multô ante parata, non obfcure præfe ferenteSjCtiâfi non impetrafiènt ab eo,fe tarnen ilia fuiflepriuata authoritate recuperaturos . Dixerat anteaCarolus,fore,urreliquçurbcs,Gandaucnfigt; umfequcrêtutueftigiajô^quiapalTim erant exorti motus,

motiïSjUoluit ad cos primum,à quibus dil/gi fe pu^ tabat,proficjfci, quo fie alias urbes contineret.PrOi« uerbio dicitur, Gandauenfes amare quidem fin Prinetpis filium,fednon ipfum principem, ei dido fi fidem habuiffetjuon fuiffetin cas redadus angu^ ftias^Proxime enim fccundum LcodioSjUalde funt «nobilesÔôinconftantes juerum hoceftinipforum tumultibus boni,quod prindpi uim nullam ndfe^ runt:Honeftiores etiamciucs,uulgi leiiitatem 0^ infeientiam ualde deteftantur, Hancillorum progt; teruitatem id tempons ferre cogebatur Carolus,ne belli daret occafionem tarn fuis quam Leodtjsjinte^ reatarnen non dubitabat ,quin,fiLeodiosdebeP (aretjfadleipfos eflet cohibiturusjatepita quidem aeddit. Parta enim uidoria, proceres urbis,pcdites omneSjfiCuexilla ÔC priuilegiajôC literasjquas Gan# dauodifeedens coadus fuerat ipfislargiri,defere# bant ad en Bruxellam,utdixi, magna circufufa no# bill urn amp;nbsp;legatorum multitudine, u t de fj s pro fuo arbitratu decerneret, Exipfius fœcialibus quidam, iufiusab eOjdetrahit figna de haftis, quibus erant alligata, atep ea deinde deferebantur Boloniam, quod oppidum à Caletis abeftodo milliaribusjad mare. Exhibitis poftea priuilegijs, Cancellarius, quodprçcipuum exifs erat,fiCad ipforum admini# ftrationem pertinet,abrogat.Cumcnim peromnes Plandriæ urbes , Princeps magiftratum cofiituat quotannis, dC rationes ab eo pofcat, apud folos^

GandauoSjper hoc prfuilegium ci non erat inte* gninijcrearefiipra quatuor fenatorcs ,ipfi uero re* liquum numerum implebant: ÖC funt in ea urbe u w gintifex omninofenatorcs,in quorum manu eft, uel inftigare populum aduerfus principem ,uel in oiFicio continere^öó obfequentem efFicere, Mulda* tis ad eum modum Gandauenfibus,reliquæ ciuita* tes , quod nihil grauius admififfent, data pecu* nia,ipfum placabant. Ex qua una re uidere licet, quantum in uidoria pofitum fit ,ÖC quam fit peri* culi plenum,facereaducrfum prælium.Non eft er* go,nifineceftario,dimicandum,ô6antcpraeliumde fiimmarei cogitandum eft. Nam qui meticulofe altquid faciunt et pauide,melius ferèfuisrebus pro* fpiciunt,6C faepius uincunt,qua'm illi,qui faftuofe amp;nbsp;flip erbe progrediuntur,tametfi cum Deus ali* quid decreuit, fruftra fumitur omnislabor,ut in Leodienfium caufa uideri poteft, qui,licetipfis in^ terdidum eflet facris ,obftinate tarnen pergebant, necp probabilem ullam fuæ infolentiæ caufam ad* duccrepoterantjfedfublati facultatibus intempe* ranter agebannQiio in loco,in m entern mihi uenit prouerbium quoddam LudouiciRegis,quidicere confueuit,dedecus amp;nbsp;detrimentum efte comités, ac ueluti pediflequas fuperbiarjis rebus Bruxellç con fedis, Carolus Gandauum fubarmis profedus, honorificentifsime fuit exceptus. patefecerant ei partem aliquam urbis,uti militêpro fuo arbitratu

uelemittcretjuelfntroduceret, Intereâ ueniuntad ipfum à rege multi legatijfed et à Britâno :ipfe uicif fim ad utrofcp mittit, Rex in primis cupicbat,ipfius uoluntate bellum in ßritanniam inferre, Cum im# petrare no poflet^grauitcr tulitjprçfertim, eum illc îuos confœderatos atcp focios Leodienfes perdcxs muiflècimpatiens igitur moræ ÔC ocq, prima æftai’ te exercitum in Britanniam mittit, occupatis ibi duabus arcibus, Normannus ilico ÔC Britannus opem Caroli implorant. ConduClis igiturcoptjs, quanta potuit celeritate, Si mifsis ad regem literis, petit, quoniam utnrp Si confcederati fui eflent,at(y ininductjscomprehenfi,utiàbelloôC iniuria abfti^ neret, Accepto minuscommodo refponfo, Pero/ nam cum exercitu proficifcitur,cumcp per triduum effet ibicommoratuSjUenitad eum Cardinalis Bal* uenfis,àrege3qui turn erat Compendif,oppido Pi* cardiæ ,cum mandatis aliquot, ÔC pacis rationibus. Is inter alia diccbat,fieri pofTcjUtilli feparatim,ipfo exclufo, cum rege pacifeantur, Nam ed fpedabat reXjUtfocietatem difsiparet.Pereundem Carolus nunciatregijquôd copias collegiffet, id fe munien* di fuijôCfocios defendendijUon oppugnandiipfîus caufafacere.Lenibus utrineçuerbis rcs agebatur. Nonmultd poftilliusabitionê,adferunturàNor* manno literac ad Carolum,quibusnunciabat, fe una^ Britannum elfe cum rege palt;^um,amp;r ab om^ ni alio^potifsimum autem ab ipfîus fœdere difeef*

ftffcjôiS reliera Normannia, fc quotannis accepturû âregefratread fexaginta francoriim milh'a. Hïs ille condirionibus tranfegerat^'nuitus quidê^fed coge/ batur diffîmularCjamp;fcrrc^Carolus eo nundo ualde fuitcommotusjpræfertim cum efletinarmis,amp; co^ piasidcocoegifl'et5Utopem ipfisferret. Tabellan'ÿ usautem ,quonjam itcrfeccrar,qua parte rexerat, inmagno fuitdifcrtminc,quôd crederttur fjVlas at;« tulifleliterasjuerum ineo ipfo temporis ueftigio, ex diuerfis lods idem nunciabatur, Rex turn puta# bat fe peruenifle quo uoluitfacile pofîè CarO:# lumadfetraduci,at^ idcomulti commeabant in/ ter eos nuncij,eo^ tandem res deduda fuit, ut pro belli fumptibus rex ei dependeret centum amp;nbsp;uigin/ ti aureorum millia.Eius pecunia: dimidiam partem ßatim perfoluitjantequam cum exerdtu ille difce^ deret.Poft hæCjfamiliarem quêdam fuum,Vobrifgt; fetum, Carolus mifït ad regem ,qui ualde a manter eum 66 benignecompledebatur, fore fperans,ut Carolum planefibi deuindretjprimum^quodipftV us frater 66 Britannus eum deferuiflenr, deinde, quód accepta pecunia delinitus erat. Perhuncip;gt; fum igitur , QC huic adiundum Cardinalem Bak uenfem denunciatjquantopere cupiat cum eo col# loqui.Carolusautem,qui turn erat Peron*e,non admodum hucinclinabatjCoquodLcodienfcsda# rent non obfcuram fignificationcm rcbellioniSjin# citatia régis iegatis j ut id facerent ante inducias.

qiiæ i'npaucosdies pactæfiierant. Cardfnaïisre^ fponditjLeodicnfes ,quorLim turres ac propugna^ cula clFent ab ipfo deieda, qui tormentis omnibus ßCarmiscflentdifpoIiatijnihil talemolituros,ô(f ut maximèuelint, non aufurostamenjubi confpexO rint banc ipforum collocutionem Qi. amicitiam, Aflenfit tanden Carolus,utrcx,quoniam ita ucllet, Peronam ueniret,fimul fidem dat, ut id ei tuto Uce^ at:deinde,utLeodiorum motus componcret^Epi^^ fcopum eiusurbis,propter quemortumfuitdifsi^ diumjô^ lmbercortum,eó mißt.

jExigituradconftitutumlocîïuenitjpav , uo comitatu,lt;ecutus fidem Caroli,cui to i tum fepermifit. Erantcum eo BorbómV ! us,6C eins frater Cardinalis ,ÔC alter Bak iien'is,ôtrConneftablius,qui collocutionem hanc ægrc tu’.it, lam enim ferocior erat fadus, necp Calt;gt; rolum,utantea,reuerebatur.Aduentanti regi,Ca(’ rolus obiiiam progreditur , amp;nbsp;hofpitium præbet apudqu^'ßorem oppidi,ed quod arxangußior erat fiCruinoGi, Facile quidemeft,SCprocliue,ut inter potentes Principes bellum exufcitetur, fed ob dk uerfita»^

V L; I B quot;nbsp;E R. , 1 I k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tf

ucrfîtatemrerum, quæ incidunt^uixmagna diffw CLikatecomponitur» Nocere enim quifcp ftiidet ad^ uerfariofuo,quantum poteft,SC celeres plærunc^ funtineiufmodnebus,animorum motus,qui po# ftcaquam femel in actionem tranfierunt,fifti non poifunt autreuocari.Q_uodipfum régi uidemus Carolo euenilïejqui cum fubito,et contra plurimoÿ rum expedationem,in colloquium uenirent, fuis Iegatis,quos alio miierant, nihil eins rei fignifica^ uèrantgt; Carolus cnimè ßurgundia copias cuoca^ ueratjinijscpnobilcs aliquotcrant Sabaudi, infcftiÿ ores régi,quod abeo fuilTent aliquando in career remconiedi»Et quo tempore Peronam rexuenit, iftietiamaderant; Burgu idiæ uero Marefchallus, quod 0^ ipfo regem ualde odiiTetjCxtra oppidum fe^ fecontinuitcumfuis cohortibus»Ea re nunciata, fexoratCarolum,utfibiliccret inarcem diuertere, quo periculumuitaret. Carolus,confirmato eius animo,libenter morem gerit. Sane minus prüden«? terfadunt Principes ,cum alteriuspoteftatife pers? mtttuntjpræfertim intercedente bello. Maximum itacp momentum adfcrt hiftoriarum cognitio,iu^ uenilibusan.iis percepta.Namextant inqspulch^ errimæpit^ure,quæclaredemonflrant,quàm mul^ ta perfidefacpe, infidiofe fiant in eiufmodi collogt; cutionibus , amp;nbsp;in quantas accrbitates aliquando coniedi fint multi, eo quod fuis aducrfartjs nimi^ amhabuiflentfidem, Vcrum quidem eftnonom?

n CS pcrfidiofe agerc,fed unius calami täte complu* res fieri pofTunt cautiorcs.Quantum enim longo rerum ufu potui cognofcere, qui iam per annos duodcuiginti uerfatus fuminmaximisregumnc* gocrjsjcquidem fie arbitror,quemadmodum ÔC

diuturnitarcjôë robore corporis multo fumus in* fcriores prifcis illis hominibus titaquocp abipfo* rumfideSC intcgritate permuîtû nos degenerafîc, Vix enim cft,utprouiderefibialiquis diligenter fa* tis pofsit,quominus fallatur, et quo funt potentio* res Principes, eo maior eftinfidqs amp;C improbitati locus, Nam ÔC fua quadam fpontc illi co propen* dentjUtquod libetjlicérefibi putent,amp;,qui funt circum ipfos ,quoniam aucupandç modo gratiac funt intenti, plane feruiunt illorumcupiditatibus, amp;nbsp;fiquis admcliorem frugem aliquando hortetur, magnas tcmpeftatcsexdtant.Temperarcmihinon pofliim hoc loco, quin grauius aliquid dicam in Principesimperitos SCignauos. Habent fibi plæ^. riep familiäres, aliquot iurifperitos, fiCquofdam, qui longiori uefte difeernuntur ab alfjs : Slt; rede quidcm,cum funt uiriboni,fcd pcriculofe admo* dum Si magno cum dctnmento,quandofunt ui* ciofit Cuiufeunep rei fermo incident ,ilicó legem, aliquam, authiftoriam adferunt, plæruncp Si penumero practer rem , dum ad fuum fenfum Si affedum omnia detorquent,id^ eo crebrius fa ci* untamp;^ audaciusjcum Princeps ipfenullam habet

reriim cognitionem, qui fi uel ingenio ualeret, uel librorum leÆone quæfitam haberet aliquam pruî# dentiam^non temere circumueniri polïèt,necficlu# dificationibus aliorum effet expofitus.Hoc enim certo ftatuendum eft, Deum non condidiffe régna, ‘utgubernarentur ab hominibusineptis etftolidis, qui friuola quadâet mifera iaeffatione folent dicere, fe,quôd ufumliterarum non habeant,fuis familial ribus 6C neeeffartjs omnem adioncm committere, ac deinde, nulla probabili adduda ratione, cur ita Ioquâtur,totos fefededunt uoluptatibus, Quôd fi benefuiffentà teneris annis educati,longèaliam uigt; amingrederentur,fiChocdarent operam,uthomigt; ncs bene ÔC praeclarede ipfis fentirent : Nelt;ÿ tarnen hoc eo dico,quafi omnes Principes fuis negocqs praua ingénia praefidant, Necenim defunt,qui uei» lumiudicium faciunt, ôi prudenter fibi deligunt optimum quemcp,cuius utantur opera, Qiia qui^ dêinremaxime prouidus aediligens eratLudoui^ cusrex.Nam qui uirtute aliqua fingularipræditi effent,eos magno in honore babuit ; mediocriter ipfeeratlitcratus,ô^,quod præcipuum eff,ingenio Ualebat fenfu communi,quae quidem facultas Omnem aliam cognitionem antecellit, labore fiC in# duftriacomparatam. Omnes enim qui extant libri, prætcritarum rerum continent monumenta,in rjfcp breui temporis fpacio plus uideri poteft atep cogt; gnofci,quàm multac botninuro actates ordine percio

plant. Nulla igiturmaiori clade populum Deus aß* fligere pofsit,qium fiPrincipemei præficiat ftolii* dum amp;nbsp;impcritum,neq; enim di'ci poteft,quam mid ta hmcoriantur incommoda ♦ Nam quia totus ab aliorum arbitnoi!Iepcndet,ncq? perfequicquam ipfe gerit, nafcuntur fadiones 5diuiditurpopulus, diuiditur fcnatus et regni proceres:inde bellum na^ fcitur,atqj ex bcllo rerum pcnuriajquam excipiunt deinde morbi 06uartj generis erumnç.Iuftâ ergo 0^ doloris ÔC querimoniæ caufam babetpopulusicum fuiPrincipis liberos uident male inftituijamp;^ ab hoi* m inibus uiciofis educari. Supra diximusdetjs,qui Peronam ex Biirgundia uenerunt. Carolus enim tempore exclufus,non babebat fpacium remittcn** diillos ,co quod iam erant in Campania, cumin** ter ipfum amp;nbsp;regem ageretur de collocutione: ad quam pofteaquam uentum eft,SCaliquouflt;^ fac^a elFet progrefsiOjgrauis eft allatus S»C intempcftiuus nunciusc Leodiorum finibus.Namcum Peronam rexiret,de fuis legatis,quos Leodium miferat,fcdi tionis excitande caufa,non cogitabat,6ó hi quidem iniundum fibimunus diligenter obibant, Inftiga? ti enim ab ipfis Leodq, T ongrorum urbem,in qua turn eratEpifcopuSjSC Imbercortus,0Ccirciterduo hominum millia, ex infidtjs capiunt, familiäres alii* quot Epifcopi trucidant, ipfum amp;nbsp;Imbercortum captiuos abducunt.Inter eundum Imbcrcortus palt;* cifcitur cum nobili quodam uiro ,in cuius fidem ôé poteftatem

LIBER

11 I.

H potcftatem receptus, mulritudinis fnfaniam eua/ Ûtjquæ tanta fiiitj utinter alios Ecdcfiafti'd ordi'nis uiros ÔC canom'cos, Robcrtum quendam, Epilco* pl neccflan'umjmcmbranm cófcindercntjamp;pcrhii* dibn'um deinde frufta conijcerent alter in altcrius caput: breuitefàquô löngius’prögredicbannrr,ed inagis incruduit ipforum furor, Certiores autem fadidecolloaxtionePrincipum,Burgundionibüs allquotcapt/uisdimifsisjpræfcférebantjquiequid flus rei feciflent, aduferfus Epifcopumrnodo kcii/ fc,quem dC uindum abducebantLeodium,Captis Tongris,plæn'(^omnes profugeranttij quacunq^ tfanfibant,magnamexeitarunt trepidationem,ita quidem, ut ad Carolum ilico perferretur nuncius. Diccbantalt),truddatos cfle omnes jaltj contrâjamp;T multifimulnundabant,exqscp nonpauci fpeda^ UerantcædemillamCanonieorum,6lt;credebantin corum numéro fuifle 6iS Epifcopumamp; Imbercor^ tum, De regis quocçlegatis affirmabant,feuidiffc illos , ÔC qui efTent ,nominatim dicebant, Ea re Carolus uehementifsime fuiteommotus,confirm mansregem infidiofeagere, lubetigiturdaudi por tas, tàm oppidi ,quàm ards,inquarexerat,Intercà fpargebatur rumor ,amifsam efle pyxidem cum gemmis,alt)scp rebus predofis, Rex in rj s anguftîjs pofitusjualde fibi metuit,præfertim,cuminfpiceÿ tet turrim cubiculo fuo uicinam,in qua V eroman^ duorum Comes aliquando necauitquendam Gab

liæ regem.Ciaufis porn's jCaroIuSjremotis omni# bus,ad paucós, qui cum ipfo eramus cubiculartj, conuerfus,inuitumfe ac contra uoluntatem fuam adeamcoUocutionem dcfcendifle diccbat: regem mala fidefecQ agere,eo^ fui prodendi caufa uenil# fe:Et cum deinde,quod apudLcodios aedderat, ordine redtailet :ita fuit exacerba tus, ut grauiter interminaretur, necÿ dubito, quin atrodter aliquid fadurus fueritin regem,nifi eorum ,quibus loque# batur, oratioe fuiffet mingatus, A nobis tranfrjt ad alios,66inter paucas admodum boras ita fuit di# uulgata res,ut ad regem deferretur, qui fane in ma# ximoeratmetUjfedóC omnes iudido præditi,tri# ftem aliquem uerebantur exitum, Ô6 fimul uide# bant,quam fit difFicile,padf(carc tam potentes print dpes,66 quam inconfiderateab utrifcp fadum elTet» quodfuos legatos,antequam ad collociitionem ue nirent,non reuocalTent, Imprudenter fadunt prin# dpesjxquali potentia præditi,meo quidem iudi# do,utnon femel antea dixi,quód in collocutionem ipfi defcendunt: nifi forte ea fint ætate,ut præter io^ cos 86 ludû nihil fpedcnt aliud. Nam pofteaquam grandiores cuaferunt,06 æmulatio aliqua ccepitin# teripfosoriri,quodferèfit,non eft confultum, ut ipfi congrediantur, ac longè præftat, ut contro# uerfias ,86 quicquid eft negociorum, curent per Ie# gatos,uiros bonos atcp prudentes,componi:Et quoniam multo rerS ufucompcrtumiftudhabeo.

liber Ill. gt;nbsp;nongtaiiabor,quiduidcfim ipfejcommemorare, LudouicuSjpaulopoftqiumadipfum effet delatS •mperiiim , in collocutionem uenit cum Henrico rege Caftiliæ , qui ad Fontemrapidum accefsit magno comitatu: Venit etiam eoregina Arragos» niac, cuicum Henrico lis erat. Colloquio fuit de^ ledus locus prope ff urnen, quod Galliam ab Hi^ fpanijsdiuidit. Bis modo colloquebätur,necp pro# lixeadmodum, prorfus ex arbitrio Turbendenfis Archiepifcopi,cuius apud Henricum erat fumma authoritas. Ipforum domeftid famuli, qui Baionae habebant hofpitium,primo ftatim aduentu inter fc pugnarunt. Henricus erat deformior, ÔC cuItu corporis inuenufto ridebatura Gallis.Ludo# Uicus breuibus utebatur ueftimentis, QC. adeo ne# glcdiSjUt nihil fupràrpileum geftabatdiuerfum ab alrjs ,6ó huic alfixa erat imago plumbea. Hancte# Iluitatcm ridebantHifpaniparffmoniæ tribuc# bant,atlt;p ita quidemtunc difceffumfuit,excitatis utrinc^ ludibrijs,flCcû antea fuiffèt inter utrofcp con ftans amicitia : coeperuntab eo tempore relangue# fcere.EiuSjde qua dixi Jitis et controuerfiç Ludoui# eus rexdatus fuitarbiter: aèiudicauit fecundû Hi# ipaniæregem: Idgrauiteradmodum tulerunt Ar# ragontj, qui tametfi ipfius opera ddnde funt uff ad# uerfum Barcinonenfes,exortum eft tarnenpoftea bellum inter eos,quod annos fedecim durauit,6lt;f ne hoc quidem tempore fan's eft pacatum, Carolus, M ij aim

5»

çum di« follidtaflet, in Treuirorum urbe,cum Fnlt; derico Cxfarcjquinunc rerum potiturjCongrcfTus eil,atcp «t opes, potentiam^ fuam oftentaret,f«mgt; ptuofifsimus erat in omnibus ♦ Agebatur ibi deua^ rijs rebus, Sgt;C inter alia de matrimonio, quod poftea contraxerunt ipforum liberi. Poft aliquot dierum collocutione jCæfar illincabqt infalutato Carolo, eam^ rem fecuta eft animorum alienatio » Germa;? niuituperabantluxuminCarolOjamp;genusdicendi pauld iiiblimius Î Burgundiones contra tenuita? tern Clt;tfariSjStL exigu um comitatum ,S)C negligent to'orem ornatum defpiciebant eouf(Ç proceffit haec acmulatio, utaduerfus Carolumjquando No? uefium obfedit , maximam Germanorum ma? num Cçfar add«ceret,Eduxrdus Angliat,rexapud Atrebates per biduum fuit cum Carolo fororio fuo,Diflidebantinter feipfius familiäres. Carolus, apud quern utricpquerebantur,in altera fadioncm magis propendebatjca^ res auxit illis odium. Et quanquam Carolus ipfum iuuabat milite, pecunia amp;nauibus,ad recuperandum regnum,c quo pro? fligatus tumerataComtteBeruicenfijtamen ab co congreiTujmale fenferunt, amp;nbsp;locuti funt alter de al? tero, Vidi,quo tempore Carolus comitem Palati? num R-heni, per complures dieshonorifice trada? batBruxellæ. Burgundiones diccbant Germanos eftefordidioresin rebus omnibusjtdeo potiflimS, .quod ocreas contjeerent in ledos cubiculares,fplen didè

fpkftdidè magnifkccp paratos-^Ô^ Icuxut.muk toquàmantea, cumnondum iïidiflent,deipfis tuf dicabanc, Germants autem .difpltcebat luxus tlle immodtcus ÔC oftentati'o« Vidt,aim AuftrtæDux St'gtfmundusad Carolumuentt,eicp dtttonêPfir* tenfem, propinquam fupertort Burgundtac opptgt; gnoraut'c,acceptïs ab eo centum aurcorum millt'# busjcum ab Heluettjs illam defendere non pofTet» ferat inter hos magna amp;nbsp;t'ngenij,amp;rmorum diflîmi^ Ittudo ♦ Sigtfmundus tandem reconciliatus Heluci^ tijsjademit earn Carolo,necpprecium reddi'di't.Prç# fenseram,ÔC coràm fpedaut',cumRexfiC Eduari# dus prope Piccenium oppidum , non procul ab AmbianiS;,conuentrentjqua de re poftea fum plura didurus ♦ Abftinucrunt quidem à bello dcinceps, atlt;ÿ etiam interiacebat mare,fed beneuolentia nuk la fuit inter eos, fîC quaetum utrincß promittebant, magna ex parte uiolata fucrunt.Sicigitur exiftimo, debere prindpes à cogrefsibus abftinercjmodo fak uam eflc uelint amp;nbsp;integra amicitiam. Fieri enim nô poteft,quinipforum familiäres de rebus anteadis loquantur, non abfcp moleftia Qi frcmitu alterius partis. Ait) funt altjs elegantius ueftiti ,nafcitur ex eo ludibrium amp;nbsp;iocus jat^ ita fieri necefle eft, praw fertim inter eos, qui lingual fermone ÔC moribus differunt.Ex ipfis quoqj Principibus, ait) altjs funt decentiores , ÔC afpedumagis honefto.Iisiucunf dum eft pratdicari à multisjuetp id fieri poteft abfcß , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M it) alterius

altenus,qut deformior cRjUitupcrationc, Dtmiflo conuentu^pafsïm ab omnibus ifl;aiadantur,initio quidem tacite amp;nbsp;fubmiflc, poftea uero palam ÓC dare .Nihil cnim propemodum eft its. fecretiim,' quod non elTeratur aliquando, Interea dum rex te^ netur inclufus , ut fupra diximus, Carolus ablt;gt; ftinuit ab eius colloquio, ÔC ex. ipfius familiaribus, qui in aliquo effent numero,paud ad eum acce^ debant.Erat inoppido magnus admodumfremi* tusjprimo quidem die, poftridiè fuit aliquante mi* tior Carolusjtotumep ferèdiemamp;Tpartem aliquam nodis confultabat, Ineo rcrum ftatu,R.ex per fuos neceffarios follidtabat omnes, qui putabantur ali* quid poffeapud Carolum,in eos^diffribuiiufsit ad quindecimaureorum millia:fedquihuicreiprç* . fedus eratjdus pecuniç partem aliquam fraudauit, * quod poftea compertum eft,Rex inprimis metuc* bat illos,quiaderantex Burgundia Sabaudiam no biles,de quibus anteà fumus locuti.Iam enim illi fu am opera, ipfius fratri, Normâniç dud feaddixifle' profitebantur.Conuocato c5dlxo,fententias Caro* lus exquirit.Plarricpdicebant,regi datam fidemfer* uandam effe,prxfertim,cum ratas haberet pacis conditiones, fcripto comprehenfas : Erant fênten* Ciar,quæ detinendum effe in carcerecenferent^aliac; quaefratrem ipfius celeriter cuocandum elTedice* rentjUt ipfo præfente, pax conftitueretur, plané ex ufu omnium Prindpum Galliæ, Sic enim, fore ui* debant.

HebantjUt ci ponerentur ar Ai'ores cuftodiæjnec ig* norabantjfiquidemdiin'usadhiinc modtim habelt;j renir,difRcilem eins futur am efle libera tionem.Ea fentêria ficiadatafuitjUtuiderim tabellarium,qin ad iter expeditus,Caroli tantS literas expedabat, fedcommutatumfuitcofilium iftud» Rexinterea, mulns in medium addudis rationibus pacis, pro* mittit dare obfides , Borbonium , eius^ fratrem Cardinalem ,8^ Conneftablium ,ó(r alios complu* ressac petit,ut fada pace. Compendium fibi redire liceat.'daturumfeoperam,utLeodienfeseideiniu* rijs intégréfatisfaciant,fin minus,hoftium numero feillos habiturum . Quos illedeferebat obfides,q palam quidem praefe ferebant non reeufare: quid priuatim fenferint, ignoro nifi quôd arbitr or, fi tu fada fuiflet eis difeedendi poteftas , non fuifle re* uerfuros.Eratea tertia nox,cum ueftesnondepo* ôeret Carolus,per interualla,nunc déambula* bat,nunc in ledulum fe contjciebat,qui mos ipfius erat,quoties perturbato effet animo :ô(f quoniam excubicularijs eram,unà cum eo nonnunquam de* ambulabam.Exorta lucc,magis çftuabatira,quam priusjgrauitercp interminatus ,uidebatur atrodter aliquid effe fadurus. Paulatim tarnen remifsior fa* dus,dicebatfibi fatisfadurum iri : primum,firex iurciurando confirmaret pacem,deinde,fî fecum in Leodios proficifeeretur, in eoœ bello fibi ferret opem,ad ulcifeendam iniuriam Épifcopo,fuo pro* pinquo

pfnquo ab ipfîs illatam.Hanc eius uolmitatem eue ftigio quidam enundauit fcgi, fpem cerfam faci* ens juulkim ei forc periculum, fi eas conditiones *dmittat,finautem répudiée, immtnere ipfidifcri# mcnlongèmaximum.Pofteaquam ad regem uenit Carolus in cubiculum,incipit uocetrcmulatneqr multum aberat, quin grauiter irafceretur, Geftu quidem corporis erat fan's demiffbeuerum fermo eius Ô6 uultus afperitatem atlt;^ ofFenfionem niagt; gn'am prg fe ferebant, Rogat, an ratas habeatpads conditiones anteà prajfcriptas,fiC an iurare uelitt' Rex benignèaflentitur: nihil enim propemodutn cratdiuerfum ab ea pacificatione,quçfadafuit3nlt;’ tea Lutetiç,quantum quidem adCarolum pertinc^ bat* Defratre autem régis ita conuenit, ut ei^oco Normannixjtraderetur Campania tota«Rogat de# indejuelletne unafecum proficifei Leodium,0^fi^ bi adefle cum auxiltjs in ulcifcenda perfidia,quaffl Leodienfes,ab ipfoinftigari,admififlentaduerfus Epifeopum fuum ,quiamp; ipßus eflet propinqunsî” Ille refpondit, poft iureiurando fancitam pacewj quod inprimiscupiatjiturum fecum ipfo Leodis* urn, eoquern uellet comitatu , Qiiodatorefponfo, ualdefuitrecreatus Carolus ♦ Adferunturilied fcri/ ptæ pacis conditiones ,cumqîiufiurandum inters ueniflet, magna fuit per oppidum exdtata lætida» Rexaliquando me dignatus eft eo honore, ut dice# fet,mebonam ipfiamp;^ fidelem opcram in eatrada* tionc

cioncpræftitifTc.CaroIiis tn Britanniam iti;a.confe^ film cnundatjfimiil exemplar mi tntpacificariom's, Normanniæ duds non erat pcenitenda condfrio,fi tjuis ad fuperiorem ipfi'us cum rege tranfadionem refpidat.His rebus agitatis, digrefli Perona,rex QC. CaroluSjCameracumjSCindè in Leodiorum fines perueneruntfubhyememjcœlo ualdediffidli et iiw commodo.Eranr cum rege Scoti ftipatores,cata* phradiuero paud,quanquam deindecirciter tre* centos accerfiuit, Exerdtus Caroli bipartitus erat; Primam aciem ducebat Burgundiac Marefchallus» erant in ca Lutzenburgenfes,Hannont),Namurd, fiC Limburgtj : cum reliquo agminefequebatur ipgt; fe.Cum ad hoftium fines peruentum eft, délibéra# tur,quid fado fitopus,Suadebantaliqui,dimitten# dam efte partem exerdtus, prim urn, quod oppida# nißc turribus 0^ muro effent denudati,0^ fpeomni gt;uxiltj carerentrdeinde, quodreXjin quo magnum habuiflent prgfidium, ipfeadeflet.Eam fententiam Carolus reiccit,0^ magno quidem fuo bono, mini# mum enim aberat ab intcrnecioncjamp;f quiafufpe# dum habebat regem,putabat no eflediminuendas copias. Parum fane prudenteriudicabant eins con# filijauthores, cumfc putarent uiribusôf potentia longé praeftare.Fitautem non raro,induces propo# nant eiufmodi fententias , uel quo uideantur au# dentiores,uel quod magnitudinerei,quam agunt, nonintelligant. Ineftautem iii ütroç femeritas,ôf

inconfidcranria.Qui iudido ualent principeSjduï* tnodi confilia répudiant, in com magna fuit indu^ ftriaregis. Nam utlentuserat cC timidiorinardu^ is deliberationibiiSjita quocp fimul atc^ côftituit alifi’ quid,fie undicÿ fe communiebat^ut uix unquam falleretur,aut expedatione fua caderet, PracmiiTus cft igitur MarefchalluSjSC urbem,fi poflet,ingredi, fîn,minus,uimfacereiubetur,lam enim abhofti^ bus nonnulli, pacificâdi caufa,ueniebant Namur^ cumuf(ÿ,quodfupràLeodium eff oppidum prof^ pe Mofam, ad decem miiliaria, Cum clîemus urbi propinquijtumultuofe eruptionemilli fadunt,fed abf(^magna contentione reijduntur.Inhisturbis euadit ipforum Epifcopus gt;nbsp;amp;nbsp;fe nobis adiungit« Miferat eô Romanus Pontifex legatum,qui cog* nofceret de controuerfia duium èC Epifcopi,ue* rum ille fuz legationis modum excedens quôd eius lod Epifcopatum ambiret, fauebat ciuium re* bus, eisip fuitauthor,ut fumptis armis,uim à fe de* pellerenttcumcÿ périclitantes uideret, fruftra cona* tus proHigere ,captusfuitunà cum fuis familianV bus.Ea re nundata, Carolus mandat qs, qui cepe* rant,utaliquo ipfum traducerent,amp;pecuniamab co,tanquamâ mercatore quopiam extorquèrent; quod fi palàm ad fededuceretur, cogife honoris ÔC offîct) caufa, in gratiam Ecclefiz Romanz,ilium libertati refiituere. Inter eos ,qui ceperant,natum cftdiifidiuin,cumlt;f caufamapud Carolum difce* ' - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptarent.

purent,illccaptiuum m fuam fidem poceftatrm acdpit, fi^quum honore etiam afFedOet^omniaej reftituiiubcr, Pn'mum noftrum agmcn,cui Marc* fchallus amp;nbsp;Imbercortus praccrant,Lcodium côten* duntfætiytanquamexplorata uidorüjamp;ffpem di/ teptionis praefcrebanr conditionibus oblatis,nec Opus cfle putabant,relïquas copias,quæ fcqucban* tur,interiedis aliquot miIIiaribus,cxpedare.CeIe* riter igitur progrcflî, ueniunt in fuburbiutn, Nox erac,necquô diuerterent,habcbant, QC locus erac 3ihgußior,et nullis ordinibus errabät.Hanc oppor* tunitatem confpi'cati hoftes,qua parte urbis pro* ftrata erant moenia,erumpunt, pcr^ uineas ÔC col* liculos impetum in nos faciunt,amp;f feruulos ,qui ad rxitum fuburbij feruabant equos,magno numero tnterfidunt,rcliquis infugam coniedis. Deûdcrati font à nobis in co tumultu circiter odingenti,in *js^ centum cataphradi,Qiiiuirtutepræftabant, fonfociatis armis impetum demorantur ôf fufti* •lentjcuncp lîgnis militaribuscontendunt adpor* dTn,utrcliquoseruptioneprohiberent.SoIumcrat

conrinentibus pluutjsualdecœnofum.Oppida* fojconfertifsimamultitudincjcfî tædis grandio* tibus lucernis cogitabant fe foras eqcerc, ut nos adorirentur,fcd tormentis emifsis in uiam, quâ ucA nicbantjôi^ plurimis intcrfcdis,noftri cogebanteos referre pedem ,ÔC occluderc portas, Veruntamen infoburbio cotam nodem erat perpetuus tumid*

5 8C poftquam illuxit, omnino pulfi fucrunt^ amifsis aliquot diidbus.Eruptioncs illæ, tainetfi neceflario fiantaliqiiando; ualde tarnen funttjsjqui obfidentur,pcriciilofac« Nullam enim ifti faeiunt jam paruam iaduram,quin eis,£C propter paucitagt; temipforumjS^fimul propter difFicultatem recu^’ perandi noua præfidia, longe maxima uideri debe# atQuidadum elTet^ilicd nunciatum fuit ad Caro^ lum^qui cum reliquo exercitu aberat ad quatuor milliaria, Principio ferebantur omnes pariter eflè trucidati,nihilominusilleprogreditur:fimulman^ dat,ne quid elFeratur ad regem. Vbi propius ad ur^ bemucnitjcxdiuerfa parte laetior allatus eftnuncii* us: opinione pauciores interqiTe: nullum , qui in aliquo fit numero, interfedum t fed uerfari tarnen militem in fummis angufttjs,eo quod fuperiori nogt; (?le conftitiffent in acie ,proxime ad portam, loco multum lutofo SC incommodo : redtjfle quidem nonnullosexijs,quiprofugerant,fed eostam eflc , animodemiffbScconfternatOjUt nihil præclari de ipfis fperari debeat.’rogare duces magnopere,ut aci# celeret,quo ipfius aducntu,hoftis, qui nuncconferlt;gt; tim uno in loco prælietur, ad portarum amp;^turrium defenfionem diftrahatur:nihil etiam fuperefle, quo . fames toleraripofsitamplius.Hisnuncqs acceptis, Carolus trecentos équités magna celeritate pra:lt;gt; mittit,qui SC confirmarent cos,SC cibaria,quæ fubi^ to comparari poterant, dcfcrrent, lam cnimper bi# duum

duiim Cibo fill carebant^cœlo fiipra modum difficigt; b amp;pHuuio:quodqj omnium erat mokftifsimum, utinurbem inuaderent, nullafpeserat, nifiCarO!* ius hoftem ab altera parte diftineret « Ex noftn's Quamplun'mi erant faucq , SC inter eos Auraicac princepSjq^uifortiter pugnauerat,6Cftati'onem fugt; amegregic tutatus erat, cum ali'oqui magna effet noftrorum trepidatio,SC circiterduomilliaprofus giflent,Carolus,ad quemillcnundus fub uefpes? tumallatus eft,ubi rebus omnibus proùidit,quid adum eflet,tunc demum recitabat régi, Poftquam ad fuburbium uenimus,e ueftigio cataphradi 8£. Oobilcs complures defcendunt exequis

ttjs fefc coniunguntîôC capto fuburbio,deligunt hofpitifs idonea loca, propius urbem. In ijs erant praeter alios, Raueftenus Comes Rolfius,Con^ neftablq filius,Rex aliquanto longius aberat in uib la quadam bene exædificata ,ftipatus magno Cuo^ tum SC noftrorum militum numero.Pofita eft urbs inter ualles,folo admodum fertili,interlabenteMo’ iaflumine,SC tum temporis admodum eratpopu^ Iofa,Internos8C primum noftrum agmen,ft per ufi* bem iter faceres ,non erat magnum intern al!nm, fed foris,propter ingentem circuitum,intercrat iter trium milliarium,impedifa uia amp;nbsp;fofsis,etrupibu», amp;uartjs anfradibus,locis^ afperis SCmontuofts; Qiioniam dinita erant undiqj moenia,oppidani fa«; cilem habebant eruptionem : propter foli uero duü*

afp critaf cm,null aérant muntd foiïà.Ca^ roll adiientu ualde fucrunc recread milites primi agminis , quod hollis iam cogeretur plures tueri fiadoncs; Âdmcdiain nodem oritur tumultus in callris,amp; undiqr ad arma conclamatur. Stadm Cagt; rolus accurrit,nelt;ÿ multo poil edam Rex unà cum Connellablio. Varius erat ibi clamor, ôf incertus, Ce pauoris plenus : coeli edam obfcuritas QC temper (lasmetum augebant Jn Carolo quidemnonpoto ratuliadeliderari fortitudouel audacia,fedmaior aliquando prouidentia:S^ fane in eo temporis uelhgt; gio , non prae fe ferebat illam animi praefendam» quam pl^ri(^cupiebant,eô quod rex coràm adelTet; qui in ilia trepidatione,cum uideret ilium remiflîus agercjcœpit imperare, ÔC profpicere, ne quid dam# ni acciperetur. ÔC co nu er lus ad Connellabliâ : Re# cipias,inquit,tecû tuiscohortibus ineumlocum. ( amp;nbsp;fimul indicabat )Namriuenturifunt,omnino ça parteerumpent.Sed uanus fuit ille terror,et prç# rer caufam cxcitatus.Poftridicrex uenit in fuburbi# um,amp; diuerdt in ædiculam Caroli diuerforio pro^ pinquam ,unà cum Scotis llipatoribus. Equitatus autem ipfîus non procul aberat in quodam uico. Dum hacegeruntur, Carolus in magna erat folliagt; mdine,i6lt; metuebat, ne rex uel ad hollem tranlîret, uel priu* quàm urbs caperetur ,profugcrct, aut in ça propinquitate contra fe moliretur aliquid. In uteino igitur horreo, quod medium erat inter ip# fumâf

fum amp;nbsp;regem, collocat cfrdter trecentos équités, quipariete efFradOjUtminori periculo,cum opus «flet,erumperent, diligenter obferuabanf,quid cirf aregem ageretur,id^ per dies otîo, quo toto tem* pore fub armis quielcebant omnes. Pridiè quàm urbs caperetur, fub nodem décréta fuit oppugna* tio in pofterumdiem,ideo^tjs,quierantinprimo agmine,ad alteram urbis partem, nundatum fuit, utfimulatc^ tormentâunumSC alterumaudtjirent emitti,eo figno dato,ftatim ad oppugnationem ac# entrèrent : Carolum in fua ifatione idem elle fadu* tiîm ad odauam horam ♦ His rebus procuratis,ar* ma Carolus deponit,quod ante id tempus non fe* cerat ,militibus etiam, praefertim illis, quos adhor* téum difpofuit,ut idem facerent,mandat,quoi« nonnihil ex labore ôf uigilia reficcrent ; Qua re telleda, oppidani conllituunt ea quo^ parte,fîcut lintea fecerant aliunde, cruptionem facere. Atqjhîc uidcrelicct,quàmfubito Princeps aliquisinmaxi* rnam ealamitateminddere pofsit,etiamfi modica fithoftiummanus .Diligenter igitur omnia prius, quam ad adionem ueniatur,deliberanda funt. Ca^ rebant hoftes omni externo præfidio, Ô(C quos ha* buerant uiros fortes, q uel occifi étant, uel uulneri* bus confedi î portis etiam cailellis amp;nbsp;muro SC fofla amp;nbsp;tormentis étant prorfus denudati. Ex uid* nafolum regione,uocâtFrancemonoum, college* tant cirdter odingentos pedites. Cuoi igitur tes . , . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipforum

ipforiim effet ad extremum perduda carum,amp;ffe? gem habet ent aduerfarium,defperata falutCjftatu# unt ingenti eruptjonc fada, extrem um auxilium expenn,ïdeo^ decretumfuit,ut,qua partedeiegt; (flus Sc proftratus erat murus,poft domicilium Ca# rolijfor tifsimi qui(^ profih'rent,drdter fexcenti pegt; dites FrancemontanijSCinCarolumeximproui'fo impetum facerent,Erat inter rupes uiamultumfi^ nuofaSC concaua.Per eam,indicio hofpitis Caroli^ poterant ad ipfum 6C ad regem peruenire,priuß quam fcntirentur,modó taciteirent,nulio exdtato flrepitUjSC ut aliqui per uiam excubitores laterent^ putabant tarnen fe ucl opprimere illos,ueletiam præuenire pofTcjCertifsima fpe concepta,uel intern fidendi utrum^Principem ,uel antequam fubue# niri eis poflet,capicndi;quód etiamfi interficeren# tur, tarnen nec ingloriam efle ducebant mortem, neciniucundamjetaminfigniSC memorabili per* fclt;fla, pracfertim ,cum in una uirtuteomnis fpes fa# lutis confifteret, At(^ut fœlidus omnia cedcrent,et maiorem nobis trepidationeminferrent,conftitu* tum etiam fuit,uteoipfo tempore,reliqua multi tu* doprorumpcretinfuburbium,6C nos magnocla* moreadorirêtur. Erat profedoin primisarduum, quod moliebantur, 8C falt;flu diffidllimum,etiam multo maiori hominum multitudini,ueruntamen minimum aberat,quin quod ciipiebant, perfice* rent, Nam,ita utconuenerat,fubdecimam horarfi no di«

noâis cgrcHljtircirer fexcenti,nofiros excubitorcs hucillucdifpofitosjtnicidantjamp;firedàcontendif/ fent ad deflgnatum locum, abfc^aimultu,dubios» procul l'nteremiflcnt ambos principes cubantes in ledulis. luxta Carolum crat in tabernaculo quolt; dam dux Alenconius Hîc fublïftunt^ôC haftis per^ forato loco,ex fa mu lis quendam occidunt, Hinc excitatus clamor,in caufa fuif,utaliqui expergefa/ lt;?li,arma caperent, lllinc digrefsi,regem amp;nbsp;Caro^ lumpetunt,Ô£^adhorreum illud,de quo diximus,' morantur, ÔC haftis rem gérant per ea foramina, quæilli, eruptionis caufa fecerant. Qiii erantin eo cataphradi nobiles,antc daas modo horas,mandat lo Caroli, depofu erant arma, at fc nonnihil reficc^ rent,amp; inftaararentad oppagnationem infeqaensf lis diei: fed tarnen ex ipfîs'aliqai,aadito ad Alencos» ntj dacis tabernàcalamtamalta,6Cfubitafortana permoti,arma,qaç poirant,arripiant, cûcf naaiter fe defendcrêt,fpaciam dabantalijs armandi fefeô^ colligendûEa pagnamagnam attalitnoftris adfaÿ lutem momêtam, ipfos^ feraaait Principes.Erara fa node cam daobas alg s in cabicalo Carolitfupra nos fagittartj daodeni ftipatores cxcababant,6lt;S deif pofitis armis,ladebantalea : Maiores aatem excu^ biælongias aberant à nobis ad portam urbis,Ve^ niuntigitar illi, eo, qaoddiximas,indicio,oppag* natum noftras aedes, ÔC adeo qaidem celeriterôC ardenter, at aix fpaciam nobis eflet armandi Prin*

dpis, Defcendimiis autem ad l'nfedus tabulatum, utinuiam nos etfceremus, Hîcofïendimus fagitta# nos noftros excubïtoresjpugnantes l'n hoftc,quem à foribus à fencftn's uix magno labore ÔC conlt; lentionereijdebant.Ingens eratundit^fiC terrifïcu» tumultus,dum quif^ fuam fad:ionem,utfierifo^ let,indamat« Impedtfi eapugna cogebamurali/ quandiu fubfiftere,at(^ interea non confiabat no# bisquicquam de regCjne«^ comperuimerat,qua# rum eflctparrium:quod uatde moleftc nobis acd# dit. Tandem eruptione fadajdomum egreffi cum aliquot fadbusjconfpicamur circum nos undi^ pluribus Ulfs pugnari : fed concurrentibus ab omni partemilitibus noftris,ificodepugnat5fuit. Om# nium primus ceddit uiac dux ÔC index, de quo dixt# musjpôft etiam altf propèomnes. Ad eundem plagt; ne modum oppugnauerant quo^ regem , ftrenue fefe defendentibus Scotis, ut qui ab illo non difce# derentjôf multa conif cerent tela, quibus aliquante plures Burgundiones uulnerabant,quàm hoftes. Oppidani etiam ^ita utconftitutum fuerat,porta fe# fe foras uniuerfi proripiunt,fed fadlc fueruntà no# ftris repuIfi.Compreffo eo tumultu, colloquuntur Principes.Eratuiderepaflîm magnam ftragem ho# minS ocdforum,ô(S initio quidem uerebantur Prin# dpes,nemaiorem aliquam fuorum iaduram fecif# fentjuerum pauds admodum interemptis,multi funtrépétafaucn.Qiiôd fi redà fuiflêntilli fccurf

uiçduccs,utfuprà quocp diximusjneij fubftiriflcnt «nittncrcjpratlertim ad horreumtllud:poterantftgt; ne contentionc utiiinq? Principem necarcjamp;mea quidem fcntentiajmagnam cxercitus partem pro* fltgaflent. Principes obftupefadi ,ßlt;^iummopere admirati tantam illorumaudaciamjdomumreuer tuntur Paulo poft coeptum eftà nobis deliberari, quid poftridiè fit agendum. Rexangebaturadmo* dum in animo,ueritus, quod fi Carolus fruftra op* pugnareturbem jfore^utipfe præcçterisualdepe* ftclitaretur.Carolus autem metuebat,ne fi rex difcc deret,bellum aliquod cxcitaret.Atcphîcuidercli* eet, quàm fit mifera conditio fummorum Princi* pum, ÔC quàm inter eos nulla queat eflê firma uo* luntas au t amici tia. Feceranthiduopacem antedi* es quindecim ,eamcB iureiurando fanciuerant, dC tarnen ut alter alteri fidem haberet, fieri non potu* it, Rex ut abea follidtudine fe eximcret,horam unam poft quam domum redtjt, ex familiaribus Caroli,qui concilio interfuerant,nonnullos accer* fit: rogat quid fit decretum.Equibus cum audiftet urbemoppugnandam efle,coepit periculimagni* tudinem proponerc,6C rei difficultatem, prudenter admodum,ita quidem,ut plæricp omnes adficeren* tur,eô quod nemo fere effet, qui non extimefceret oppugnationem,partim ob multitudinem ôifnu* merum hoftium,partim propter infignem illam fu* periorisnodts awdaciamudeoc^maluiffentueldif*

ferre per dies aliquot, uel cum hoftepaci'fd« Refe# runtigi'turadCarolum5qui'd regi,quid eti'am I'pfis iiideretur: fed tarnen à rege diccbant omnia profit cifci: propterea quod mctuerent, nc, ft uiderentur diuerfum fentire ab eo,quodconftitutumerat,ofi* fenderetur, Ilie in peiorem partem interpretatusj dicebathocarege fieri,quo feruaret hoftem, longe gt;alium efle rerum fl;atum,dcnudatum efle hofte mce nibus,0^ ft qua feciftentpropugnacula: iam ilia efle diftedatormentis,nonfeprætcrmintirum elle op;« pugnationem:Quód ft'rex uellet interea Namur/ . turn difcedere, non fe repugnare, ueruntamen ita, .neillinc,nifibelloperfe(fto,digrediatur. Ea oratio nulli magnopere placebat, quod flip crions nodis eruptione, ualde effent metu occupa« omnium animi.Rex prudenter Ô6 amice refpondit, non mo/ do non abiturumfe aliquó,fed uelle e«am intereffe rebus omnibus«Sane,fifubducerefeuoluiiref,mea quidêopinione/acilèpoterat eanode. Nam erant cumeo centumfagittarfjftipatores,6Cnobiles ali/ quot,8lt;f inpropinquo trecenn' cataphradi,fedho/ noris exiftimationis rationem in primis habebat, . Subarmis igitur quien'fefe aliquantulum dabant omnes,donecillucefceret:nonnunietiamdefuafa 1 u te fo 11 ici ti,fa cieb a nt quod in ta m pr çfen ti p cricu/ Io fieri folct,Pofteaquam illuxitjôf iam appeteret horaconffituta;Carolus,emifsis aliquot tormcn/ tis,itaut decretumcrat, ftgnumdabatagminiilli, quod

quod in diuerfa urbis parte longius à nobis aberat» Expediri igiturillijprogrediuntur ad oppugnangt; dum .Fit clangor tubarum, SC figna militana moz# nibusinferuntur. Rexcumfuis copijserat inme^ dia uia. Cum ad muros uentum effet :repen'mus omnialoca uacuadefenfonbus,praeter unum aut alterum excubitorem» Reliqua omnis multitudo pranfumi'uerant,0Cquoniam facer erat illediesdoÿ minicus , non putauerant futuram oppugnati'o«’ nem* Parum eft certe præfidq pofitum in promigt; fcuamultitudine,nificontineaturaltquaneceffitalt;gt; teSCimperiOjtametfi tempus incidit, cum ipforum furor ÔC repentinus impetus,ualde eft pertimefcen^ dus. Erant illi iam pridern exhaufti S£ feffi, partim anterioris nodis eruptioneSCuigiha: partim fupei» riorum dierum laboribus et acrumnis.Cogebantur tnimiimul omnesad defenfioncm ftare, quoniam unditjSC muro SC alqs omnibus pracfidqs erant de^ nudati.Primum noftrSagmenante nos in urbem pcruenitjpaucis admodum occifis ,eó quod popiw lus trans Mofam profugiens, Arduennam fyluam Sc loca uicina petebat. Qua parte nos eramus ,trcs inodouiroSjSC fceminam unamnecatosuidi,relié quiomnesaut fugæfe mandabant, aut in templa, èc acdificia fefeabdebant. Rex,cum uidcre£ nulla parte refifti: placide progreditur. Eramus in unw Juerfum ad quadragintahominummillia, Carolus paulo longius inurbem prouedus, conuertit fe ad O ii) regem

rcgeiRjSC cum in curiam cum deduxifTetjContendit adxdemdiuo Lamberto facram, quod efteiusur^ bis amplifsimum templum. Inilludmilites cona^ bannir irrumpere,utpraedam aufFerrent,amp;tanta quidem fuituis iliorum,utetiam præfidio QC cuflo^ dia,quam Carolusibi collocauerat^jcohiberi non pofTcntjquominus in utramc^portam eiustempli inuaderennineo^ tumuitu uidi,cum ipfemecèfuis familiaribus quendam interfecit, Sedata uix tan^ dem turba,qut confugeranteó,captifueruntuna cum bonis. Præter hoc templum ,reliqua fereom^ nia direpta fuerunt,dum fimularentmilites ,inue/ ftigare fe hoftem profugumSC latitantcm. Ponti# fex Romanus deinde facris interdixit,omnibus, qui,quod è tern plis abftuliflent ,nó redderent. Hoc illius edidum Carolus per fuas prouincias omneis iuffi't cfle ratum. Capta urbeatcp direpta,Carolus fub meridiem redit in curiam . Rex iam pranfus crat,flC magnum lætitiç fignum prac fe ferebat,ual# depracdicata uirtutcamp; fortitudineCaroli,adquem bate omnia feiebatdeferri, Ncc enim aliudfpeda/ bat,quàmut primo quoqi tempore domum redi# ret. A prandio ucnit in collocutionem cum Carolo, êCficutanteàuehcmenter prædicauerat apud alios abfentem : ita quoep tunc præfentem fîC coràm,non poterat fan's magnis laudibus efferre. Sed nunc air# quantulu digrediar ad oppidanos,ut demonfirem, quodin his commentartjs non femel dixi,quam fit

respericiilofa,amp;' plena calamitatum, fa cere aduer^ fum preh'iim.Fugiebantmtfcri cQ uxoribusfiClibe# ris ad Arduennam fyluam. Profugi entes, nobilis quidam uir eins regióis, qui rebus fecundis amicus illorn fuerat,oppreflït,amp; admotu forrunçfequocji mouitjSC utuidorigratificaretur,darisIiteris,ple^ riiora etiam atq; uberiora adipfum niinciabat,eacp fationefuitei reconciliatus. A lij fugiebant Macc^ ras,Ganiæoppidum,adMofam,i'n finibus Cam/ paniac pofitum 4 Duces aliquot ipforum,captiniad Carolum perdudi, fupplicio fuerunt adfedi.Ex multitudine nonnulli,6Cfame fiCfrigore,amp; longis exhauftis uigilijs moriebantur. Quinto die poft ca/ ptam urbem,rcx per eos, quos à fe putabateffe non alicnoSjCarolumdcfua profedione follicitat^fed èc ipfe collocutus,ait,fi praeterea fui poftit efle ufus aliquis,nelabori fuo nel periculoparceret,ft'nmi/ nuSjUt eius uoluntate fibidifcedere Iiceat,quó in fenatu Lutetiç curctpadioesrecitarnSicenimfert Galliç confuetudo :SC alioqni non fint rafç futuræ, tametfi regum poteftas in qs rebus omnibus eft finÿ gularisÔC eximia. Rogabat etiam, ut per aefta tem alicubiin finibus Burgundiac conuenirent,animlt; recreandicaufa« Ille, tametfinonnihil fubmurmu/ rabat: annuit tarnen,6C uolebat praefente rege de/ nuo recitari conditioncs,ut fi quid in ijs offenderet, id palam conteftaretur,amp; liberum ei faciebat,ut uel ratas haberet illas, uel repudiaret, nonnihil eti/

am exaifabat,quodipfum eouflt;^ perduxiffet.Dc/ indcjpronobilibus illis,quinuper exBurgundii uenerant J quorum poffcfsiones at£^ facultates rex tenebatjintercefsitjUtin integrum reftituerentun Rex^licec ægrè ferret hancintercefsionem jalfenti^ tuseft tamen^ealegejfiipfeinuicem reftitueretCo;’ toitem Niucrnenfemjô^ fa mill am Croiorum»Biu« tei iniedia. menti5c,nihil araplius urgebanSic enim illos oderat, ut reconeiliationi nullus effet locus, Qiiantum adconditioncs attinet, rex aiebat, nolle fe quic^mutare,atlt;^ itadifceffit,per aliquoduiæ ip a Cl um dcdudusa Carolo.Cum effent digrelfuri, percondatus cum rex. Si frater, ait, qui nunc eft a^ pudBritannum ,nolit effe contenais illaportione hacreditar(a,quam intui gratiamdedi:quiduisAit faciam \ Carolus rcpentè,nihilpræmeditatus,quod firecufet,inquit,facut eum quacuncprationepaca^ turn reddas : equidem ueftro arbitrio totum hoc permitto, Quæ fola uox magnorum deindemotugt; urn caufa fuir,utpoftca dicemus, Abeuntem,exno bilitatecomplures, mandato Caroli,profequeb3ngt; tur in fines ufœ Galliæ.Carolus intei eàLeodtj fub# ftitit,quainurbe nullum genus atrocitatispiæter^ miffurn fuit ♦ Crudeliter enim multa geffèrant Si eflfrenatè LeodiêfesinBurgundiones,iam indeab auo Caroli,ru’ptis omnibuspadionibusiSequin/ tushicerat annus belli,quod cum eis gerebat,Ei quanquam Pontifex Romanus eis interdixeratfa* cris,

cn's,propter contumclias Epifcopo fadas,pcrgo bant tarnen in fuainfania,cótcmptis omnibus cdÿ dis. Poft abiti'onem regis, Carolus conftituit profit cifci in uidnam regionem Francemontanam,èq«a prodierantfcxcenti illi pedites, de quorum audacia infignifuprà diximus. Verum antequamdifcedo ret,captiui,qui occupata urbe, fefe pafsim in xdifi^ çtjsabdiderant,magnonumero influmen præcipigt; tarijfubmcrgcbantur, Mandabat etiam,u t urbs urerctur tota. Einegociodcftinati funtadquatuor hominum millia,Luxenburgenfes omncs, quibus tniundum fuit,utà templis incêdium prohibèrent. Primum igitur omnium refcinditurinfignis pons lapideus , qui Mofam coniungit : ÔC difponuntur nulites,qui à Canonicorum’ædibus,Sc ab omnibus templis uim arcerent.Poft hæc, Carolus urbe excess ditjôC uix paukilum progreflî, confpicimus igncm multis in locis per urbem ,ad orâ fluminis, Aciicet codieconficeremus ad quatuor miniaria,tantus ta^ men cxtitit clamor amp;ftrepitus,utnobisplancuidelt;gt; remur efte in propinqu o. Tem pla propè omnia fu^ eruntinccndtjs erepta,6Ccirciter trecentæ domus in ufus Ecclefiaftici ordinis hominum : quæ deinde caufafuitjUtexhis reliqutjs,breuiftîmo tempore, urbs reædificaretur, Franccmontanos bipartito fu^ ’^tis aggreffi, difiedis ipforum ferran'js officinis, quafolaferèratione uidumfibi parant eius régions nis miferi homines ,qui cum in fyluas profugilîènt:

perncfligati â noftriSjpartim ocdfi,partim capri fti/ CTunfjôt: rebus omnibus cxuti ♦ Tarn grain's autem era t hyems, tantum^ fngus, ut ex noftris uir quidS nobilis,pedem,alius uero digitos manuum amitte^ ret. Vinum fie erat aftridum gelu, in ipfis uafis,ut fecurifradum diftribueretur militibus^qui afcito aliunde calore,circumferebant illud jdoncclique# fceret, Commorati ibi per dies odo , dbariorum inopia coadi,difcefltmus, Carolus per Namurco«^ rum fines in Brabantiam reuerfus^hono^

® Carolo digrefTuSjtedijt in Galliam, uidebatur nôimpatienterillud ferre, »a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod Peronç et Leodq acddcrat.Reno^

uatû eft quidem inter eosbellum, uer3 intcriedo aliquo tcporisinterna!lo.Etquani^ilia Peronenfis cuftodia condliauit aliquod odium:no

tamê fuit pracdpua belli caufa,amp; pacis condiriones crantregi nô intolerabiles: Veru Carolus,SC impul fus ab alqs ,8c etiam fua fpontc, cogitabatamplifî* «arc fines: deinde,fubtili quadam ratione iada fuegt;

Juntfioiiæ fimukans atcp diflidtj' fcmina,utfuo lo^ co fum didurus.Frater regis,ubt dePcronefi com# pofiriocaccepit^iflb lcgato,petitin eins dirionis, qiiam rex dare promiferat^poflefsioncmmitti. Cai# rolus etiam magnopere hortabatur eum, ne aliam proiiinciam,praprer Campan»am,06huic adiunda loca,fibi pateretur obtrudt r mentione fada, qua m cfleteius(hidiofiis,utquirationemnonipfius tan# tum,fcdamp;^ Britanni,inbac pacifica'ionebabuifl'er, cum ab eis tarnen anted fuidet exclufus arq^defer# tus,Oratigitur,utCampaniam poftiilet fibi tradf, quacquidem regio (it utn'e^ peropportuna:Nam ß rex aliquid aduerfus ipfum aiiquando moliatur, forefibinondifFicilCjOpem ei ferre exuicinaBurgt; gundia.IlleuerOjtametfi uicefimum actatisannum cxccfleratjtotus tarnen abaltjs pendcbat:filt;r com# nieabant inter principes in hac caufa crebri inter# nuncq. Rex enim, qui nollet cos pariter fibi finin'# mos efle, aut ijs locis inucterafcerc, nihil minus habuit in animo,quàm dare Campaniam:fedco# nabatur ei ton's uiribus pcrfuadere,ut eaditione re# Iida,fufciperetbonamAquitaniacpartem. Illeau# tern inuitus admodumco defcendir,ueritus,pri# mum,ne Carolum olfcndcret,dcinde,fiquidem af# fcnrirctur,ncnon feruato promiflb ,ddufus à rege, fi^praeftantifsimi amici 6C facultatum iaduram fa# ceret.Cum igitur fruftraferexmoliri uidcrct:Ode# turn quendam, uirum nobilifsimum fummx a#

pudfratremauthontatis^magm's prarmrjsSC pollï# citationibus condiidt jUt ad Aqintaniaf poflcfsio^ï nemilkimimpenar,quæ Campania longe fît am^ pliorôô copiofior:cupere fe perpétuam cum ipfo colere amicitiam ,8)C fraternam ei bencuolentiam praîftare : banc autem rationem fibi uidcri opti«* mamjet urn'tç commodiflîmam: non dubiiim elfe, quin,quod polh'ccatur,exbibear, Odetus condition nem acciptc, Sgt;C Pn'ncipi fuo,quod rex cupiebat, perfuadet,fniiiriffimo Carolo,ipfiuf(Ç legatis,qin tunCjquûiftudpérficeretiirjaderanr.CardinahsaUî^ tem BaluenfiSjquôd fratrem regis eratliteris horta^ tuSjUtpadionem Peronêfem urgeretjtncarccrem coniedus fuit.Quibus rebus conftitutis ^regi cupi^ diras quaedam maior incefsit ulcifcendijquamfibi »470. putabat à Carolo fadam effe iniuriam , atep ut id perficeretjputabatfe nadû eiïè tempus idoneum, Initis igitur clandekinis confiltjs,hocagit,utoppi# daina,quæfunt adSomiam flumen,exdtato mogt; tu,amp; rebellionefadajmilitem fuum admittât.Prinlt;î dpcs,il!i præfertim,qui non funt inepti,fuis nego# cqs aliquam femper IioneRi fpeciem prætexunt. A tqj ut intelligi poflît,quàm fint in eiufmodi rebus ingeniofi Galli 5redtabo,quicquid in huiuscaufac tradationcm ineidif.Nam èC redintegratum eftin* ter U rro fcp b cil u m ,et iri eo fu fd piendo dreu muenti fucrunt ambo. Rex infimulabat Carolum nimia: aipiditatis, quodpræteriusôC acquum udletpro^ ferre

L IBER IH I. «7 forelimitesjideocp to tus in hoc erat,utilla,qua; Ximus, oppida, molircntur res nouas, Ibant ultro «tro^nunctj :qui mittebantura rege, per eas ur#^ tgt;es,quasillefollicitabat,ifer faciebant, ea^tum oecafionemandata fecreto perficiebant» Quontam belli nulla eratfufpitio,fada nuper pacejUullis prg^ fidfjsea loca continebantur, Vt unum ÔC alterum oppidum rex occuparet, non erat fa dlurus bellum, fed eo tendebatjUt per omnes Caroli prouincias, populum adrebellionem concitaret. Ad eamrem, non dcerant,qui magna pollicebantur, quafi fauo# feSi^ gratia plurimum in ditione Caroli polTent, Verum^etfidoloris acoffenfioniscaufam aliquam tex habebat: tamen,fi quod pollea eucnit,præcogi# taflet:non erat uiolaturus paccm,quam trimeftri poff,quam Lutetiâredift,diuulgari iuflit. Timide quidem rcnouauitbellum,fedincitabateum ultio# nisamor.Deindc Conncftablius,magni uir confiltj flfuirtutis,acfamiliäres aliquot AquitaniacDucis, bellum,quam ocium malebat. Pacisenim tempore nietuitConneftablius,ne,quoshabebataregepro^ uentusamp;penfionesjdiminuerentur: Adhæc,plæ# tegem eo efle ingenio dicebant, u t fi nullas has* beret exrcrnas ocaipationes,domi turbas excita*; retjfinf quia fuis commoditattbusodumilliusputa# banteflecontrarium,ideo dabant operam modis omnibuSjUt ad arma protrudcretur, Et Connefta* blius quidem, quod poiTefsiones habcret in fini#

bus: promittebat fc occupaturum efTe facile San^ lt;fioquintinum,nclt;p fibideefTc rationcs,inftigandi aduerfus Carölum,multas QC Brabantiæ ÔC Flan«^ dhx ctuitates. Aquitanus etiam, qui ei concilio ini/ tercriC^uxilùpromittebit,cirdterquingcntosc2^ taphrados.Et licet bellum ifh fuadcrent,atfß in Ca^ roli perniciem uiderentur confpiralle : longe ta^ men aliumfinem fpedabant. Rex, quum u eilet uiV deri, non fine caufa bellum fufciperc : conuentus cgitapudTurones,quod nctpanteid tempusungt; quam feccrat,ncc poftea fecit, uerum eos conuoca/ ueratfolum,dequorum uoluntate nihil dubitabaf. Ineo conuentu exponit,quam iniqueCarplus mul ta in detrimentum Galliæ moliretur. fimul nobi/ lern quendam fummittit,qui grauiterconqueftus, iniurias ab illo fibi fadas elTe complûtes dicebat: in primis au tem,quod fide illi efiet obftridus,8lt; co^ gcretur ei adquoduis etiam bellum auxilia pollice^ • ri, Aderant in co concilio multarum ciuitatum le#

gati. Communi tandem confenfu omnium decer# nitutjCarolumcuocandum efic Lutettam infena# tum,adcertamdiem. Sciebatenim Rcx,futurum» utilleadhuncmodumcitatus,autfuperbe refpon# derer, au taliquid in contemptum fenatus admittc# tet: quo maiorem feuidebathabiturum efic faden# di belli occafionem. Mittitur ilico nundus publi# cus,pcr quem,Gandaui dum tret ad factum ,dta# cur,Ptxtcr opinionem hoc ei prorfus acçidit,^ ubj

per dies aliquot in cuftodi'a nuncium detinuiflet: digt; mifit, Certior autem faAus à nonnulli's, quid ago retur; expromifeua mulntudincconfcn'bitmih'tcm niercenanum,ut in omneis cafus eflent expediti: Eorutn deledus habebat fingulis menfibus. Taiv dem cœpiteumtæderehuius l'mpcnfæ. Itacpomni fe metu liberauir,remiira cura amp;nbsp;diligentia, præfei^ timcum frequentes acciperet à regenuncios,amp;in Hollandiam fefe contulit, nullo relido milite in praefidtjsjadfinium defenfionem:quæ quidemres infceliciter eiuerrit,ut pofteadicemus. Dum effet apud Hollandos:Borbonius ei nunciat, forcjUtbre ui non in Picardia tantum ^fedfiC inBurgundia ei bellum inferatur : quofdam ê fuis communicaffe coniîlia,fuam^ operam régi effepollicitos.Eo nun cioualdefuitcommotus. Nccenim militem habe«! batullum,6C quas nuper conduxitcopiasjeasdimi^ ferat, Traiedo igitur mari, Hefdinum uenit,quod eftapud Atrebates oppidum .Hic demum aliqua fufpicione colleda de rebus, quae fecreto gerebanif tur^lentè nihîtominus ÔC remiffîus agebat^quod rugt; mori æ auditionibus illis fidem no haberet.Cumcp duos ciues Ambianos, de quibus no bonâ habebat opinioncm,accerfiuiffct, audita illorum purgatio# ncjfatisfadionemaccepit.Verum in hoc tempore quidam eius familiäres jipfo deferto^tranfîeruntad regem.quo magismetuere cœpit,nealtjhocexemigt; plum imitarentur , ItacB fuos in armis effe iuber.

Sed sc hyems fuberatjamp;f ab Hollandis i'am prfmum redierat;quac caufafiitt,utpauci admodum expe* dircntiir » Poft$ i 11t, de quibiis diximus ad regem fecôtulifFent; Conneftablius Sancloquintinumm^ greiïiiSjOppidanos fide SC iureiurando regideuin^ cit.Tuncprimum Carolus periculumfuum agno^^ uit.Namô(fimparatuserat,amp;^tribunos,miIitumcïgt; præfeëlos emiferat,uteopias contraherent:uerunt tarnen cum illis ipfis , quas habebatjCohortibus, Dorlanum profiafciturj comitatus circiter quin^ gcnriscquis,ut Ambianos uacillantes contineret. Ibi per fexdies fubftitit,Exercitus régis,qui cratin propinquo, certa die propius urbem acceflitjfed quod è ciuibus nonnulli rebus Caroli fauebant, non fuit intromilTus. Et fi Carolus maiorcm habu# iflet manumjferuaflet urbem. Cum autem propter paucitatem fuorum non änderet progredi : qui con, trarias partes in oppidofequebanturjeometude^ prehcnfo,regium militem admtttunt.Idem cogitagt; bant Abbeuillani perficere jfed Cordæus mature ingrelTuSjanteuertir. Carolus de capto Ambiano certior fadus:quia Dorlanum abeo quinqj tantum milliaribus abeft, celeriter tllinc digreffu s, Atrebagt; tum proficifciturjualde follicitus ,ne plures à fe des* ficercnt,praefertim,cum feuiderct undiqp feptum eflepropinquisamp;S amicis Conneftabltj: Sed 6Cdogt; mefticorum ilicjqucm dixijtranfitus adregem,augt; gebat ei metumö^ fufpicionem: cogebatur tarnen interea

in ter ca is, quem confen'bi luiïèrat, exerci'tiis, Rex, qui crederetfeiam perucnilFequo uoluit^nitebatur totus Conneftablij Ôôaliorum pollidtationibustSC nifi ca fpcs iplum exci taflet,non erat cotifq? progref funis, lamucro,quamobrem, Conneftablius^SC AquitaniæDux,^ eins familiäres tantopcre cupe^» rent bellum antcà fedatum renouarijdicendum cft, Vnamamp;'alteramcaufam paulo fupra recitauijfcd bae non erant præcipuæ. Aquitanus in matrimonii Um habere cupiebat Caroli filiam unicam :amp;^ipfe quidem Carolus aliquando interpellatus^no admo dum rcpugnabatjfed ut prorfus aflentiretura impel linon potiiit,amp;confimili fpcmultos alios alebat, Ambiano 06 Sandoquintino in Regispoteftatem addudis : Aquitanus ad Carolum, qui apud Atrci bates exercitum inftruebatjliteras mittitbreues adi niodumjinhæcuerba. Da fol um operam,utditioi nis tuç populum habeas nonalienum abs tc, quani Him ad reliquapertinet^ne fis follicitus, ncccnim amici tibideerunr, Carolus J qui initio rebus ualde metuerat, miflb legato,Connefiablium orat,ne bellum nimis infeftègerat5quod fibi nihil opinanti, Hcqjpraemonefado fit illatum.Eo nuncio multum fxliilaratusille,quod feredegifleCarolum putabat ^0 loci quo cupicbar, refpodit, uerfari ipfum haudi dubie in maximp difcrimine,6f unam modo rem biiicdifficultati fubfidio efiepofiejnempejfififiam, Aquitano dederit uxorem.'Ita futurum, utprætcr

gencrumjalq etiam Principes auxilia fiibminiftret; fequocpSancfloquintinum eiTe redditurum,6ópa# ratumarma fumere proipfo. Quod nifimatrimoü’ nium hocinterueniatjnonefle integrum fibi,quiclt;’ quam tcntare,propter eximiam régis potcntiam, qui Sc exercitum expeditum^SC per Flandriam mul toshabeata fenon aliènes. In earn fententiam plu# rima nunciabat plena terrorisjmprudenterfanèfa# ciunt,qui fuos Principes in metu continere uolunt, necullum, cui ea res bene cefferitj noui, Spedare hoclicetinConeftablio : Nam tametfi adregemfe contulerat:ipfius tarnen facilitates omnes aeliberi erant in poteftate Caroli, Conftituerat ambos tene# re dubios inter fpem SC metum,fcd eins audaciæ tandem pœnasdedit.Cumenim nemo fit omnium, qui non cupiat fe in libertärem aflerere : qui non male uelittjs^a quibus aliqua fcruituteuel mctu co# hercetur : hare fané lib er ta tis cupiditas,SC fcruitutis odium, maxime uigent in Principibus, Carolus igituracceptis Conneftablq mand3tis,quoniam telligebateum huius belli facem acccndiflèjmagnS aduerfus eum concepit odium,inprimis autemid# eo, quódilléquibufdam terriculamcntis cogitaret fibi nuptias extorquere . Et quia coadas iam co# pias habebat: nihil eratmagnoperefollicitus. Ex qs,quac de Aquitano primumacde Conneftablio deindediximusjfaeile eft uidere, de compofito rem interipfos adamfuifle,Nam eodemferètempore,

LIBER

I I I I.

Britannus ctiam multa in eandem fententiam^ô^ fcreterribilioranundabat: necidmodo,iicrum eti# am è fin's proceribus cuidam potcftatcm fecit, ut cum centum cataphraAis Britanms regimih'tareL Quæ omnia eo recitaiiijUtdemonftrcmjprimurn, co cófilio bellum hoc fufceptum fuifle,ut Carolus ad nuptias cogeretur : deindc,regem à fuis ludifigt; catumfuifle,quando iniedafpervbcllioniSjperdi/ tionem Caroli,ad bellum fuit impulfus.Fidla enim erant propc omniatemere cxcogitata,tamctfi Conneftablius, odio Caroli,quem à fe grauiter o £? fenfum SC exaccrbatfi eflenouerat, fidelem ÔC egrc^ glam operam in eo bello regi prçftabat.Scd et Aqui lanus acritcr bellum gerebat/dcoc^ res Caroli malo erâtloco.QiJod fi uoluiflet initio fponderenuptias: qui nunc ipfum oppugnabant,conuerfisarmis, cogt; natifuilTent ton's uiribuspotetiam régis infirmare» Sed qualiacun^ tandem fint hominum confilia. Deus pro fuo arbitrant folus omnia moderatur, Accidcrunthaccomniajbreui tempon's intern allo, Nam capto Ambiano, quindecim póft diebus, Caä? tolus cumexcrcituprope Atrebatum côfedit.Nec enim retroceflerat longius, Inde redà contcndit Piccenium. In uia fitobuius ei tabellarius quidam BritannijCum eiufmodi mandatis, Regem inter a^ lia multa nunciafle Britanno, fe per ditionesCa^ roll,multos habereamicos, in primisautem Anti ucrpiæ ÔC Bruxellae nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conftituifle ipfum

circnmiiallare , quocuncp tandem loco deprehen^ dat. Hæc nie Carolo fîgnificabat,in gratiam jU t opiV ' nor Aquitanijqud magiseum ad nuptias in(l)galt;î rer. Verum Carolus in finïftram partem interpréta«! tus omniajftatim,non intcriectamora^rcfpondir, Britanno fie elTe perfuafum àfuis aduerfarijs ÔC ma leuûliSjCO confilio5ut perterrefadus hac ratione, fi«! binonferat opem^quod alioqui faceredcbeat,pro communi fœdere ôé focietate inter ipfos: Ganda«! uumjamp;^eaSjdequibusdixifTeturbeSjmultô clTema iores , quâm ut circumfideri poirint,amp; firmiores, quàmutbreuemô6facilemhabituræfintoppugnai! tionem : domum reuerfus diceret Britanno, fccon;« ftituilTe traqcereSomiam flumen,SCpræIiodecer«« tare cum rege, ubicunqj tandem eius rci poteftas futurafit:orarefeBritannum,utfe contra regem adiuuet,eamq?fidem£C amoremfibiuicifllm prægt; ftet,quam ipfe in Peronenfi pacificatione illi prægt; ftitcrit, Pollero die uenitPicceniumjquod cft ad Somiam oppidum,natura munitum ,atqjibi cogi«! tabat ponte coniungere flumen : fed erant fortein oppido circiter quingenti fagittarrj,fiC pauci qui«! dam nobiles . licum uiderent tranfeuntem ilium, eruptionefaiflajtàmlonge funt progrclîi,ut terga dare cogercntur,plærif^ defideratts, ante quàm re^ ceptum haberenf ad fuos. Capto deinde fubur^ ‘bio, óó tormentis aliquot admotis,tamctfieapar«! te,propter inceriedum flumen, capi non poterat

oppidumtfagittarfj tarnen metu perculfîadim uide^ rent pontem efFiciuerid, ne ab altera parte obfi^^ derenturji'nfugâconuerfijdifceduntèftadonejreh'f^ do oppido. Caftelluni uero,cum per unum amp;nbsp;alte«? rum diem fuftinuiffet impetum hoftilem, deditios» nem fecit.Eareperfeda,licet non admodiim ma;! gni efretmomenri,faduseft animofior Carolus, ac mods indecaftris, prope Ambianos confedit,affirm mans,h ærere fe ij s lo cis,00 exp ecla re, a n prælio rex concertareuellet. Tandem itapropêad urbemaci» ceflîtjUt tormentis edam, modo uellet, oppugnare pofret,atcp ita per menfem unum 2C dimidiatum ibi reftitit. Erant in oppido pro rege,mille quadringt; gcnticatapbradi,amp;quatuor fagittariorum millia, quibus omnibus amp;nbsp;ConneftabliusSC Amirallius, amp;proceres alijmulti præerant. Rex interea coge;? bat exercitum apud Bellouacos, ÔC erant cum co frater Aquitanus,amp; Nicolaus Calabriæ Dux,natu maiorfilius Ioannis Calabriæ £lt; Lotharingiäedu^ cisjhæres unicus fam!iiæ,fiC domus Andegauenfis; Qiii crant Ambiani in præfidio, conftituerant cru^ ptionem facere in Carolum: fimodorexeü,quem babebatinßellouacis exercitum,auxiliomiftcret, R-cxautcm certiorfaduSjprohibuit,ne quid tenta# rent. Tametfi enim hæc eruptio uidcbarur pofte nonincommodefieri;tamen ipfts,qui erumperent, eratforraflepericulofafutura.Duabuscnim portis tranterupturi,quarum altera non piVcuWiftabatà Q ii] nobis

nobfSjjdeo^ fi reicdi fuiflent,quonjâ pedites erant omnesjôcfeô^ urbêindifcnmenadduxifient,Dum hacc gcruntur, Carolus per adolefccntem quenï’ dam^Simonem QuintiS^dat literas perbrcues ad regem: queritur ualdefibi dolere,quodinftïgatus ànonnulliSjbelIumfibiintuHflerjquodfuaquidcrn fentenua,fadurus non fuerit/i modo rede fu ilTet derebus omnibus edodus. Alter Regis exerdtus in Burgundia fœlidter rem gerebat,plaerifcp omnigt; buSjqui reiuterant,profligatis ^SCcaptis aliquotca;^ ftellis.Earecómotus fuitnonnihil Carolus^uerun# tarnen longe diuerfum rumore in caftris edidit, Aci^ ceptis literis rex^ualde fuitexhilaratus ,iam^ tædci« bateum morçôClongioris belli, Poftea^adeasre«? fpodit^poteftatem fuis fedt, qui erant AmbianijUC de induetjs cum illo agerent : qua? primum quidem padac fueruntin dies aliquot^ poftca uero inannS, / nifi fallor.Grauiteriftud rulitCóneftablius,qui,ta metfi aliter nonnulli fentirent, infeftilfimus erat Ca rolo,amp;poft aliquot inter ipfos commutatauerba, graue conceperantodium, alter in alterum.Interea tarnen per internuncios aliquam præbcbantamicii^ tiæ fpeciem, Conneftablius quidem, quod opinioi^ nemamicitiae cum Carolojfibiuidebat utilem eflc ad retinendam authoritatem : Carolus autem, ut odt) diftimulatione, Sandoquintinum aliquando recuperaret, Quoties enim aliquid incidit, ut re^ gemuereretur Conneftablius:promittebat Caro#»

Io eius oppidi rcftitudonem, ncc id modOjUerum etiam iubebat aliquando propius eum accedere cum coptjsjintromittêdifpemagnainieda.Cuncp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Carolus fldem eins promilia non femel fecutusj idtentaret:ille mutata fcntentia^diuerfumrenuns# ciabat. Nam quia fummam obtinebat authorita^ tern jamp;amplilfimas h^bebat à rege penfiones an^ nuas; cogitabat eos per hare dilTidia continere in perpetuo metu, fed confilium ipfius eratpcriculi plenum,obuirtutem Sgt;(. potentiam S)i. induftriam illorum. Padis induetjs dimifl'o exercitu/èxin Turonesproficifcitur.Etisquidemfuitaliquandiu rerum ftatus ♦ Carolus adfuosreuerfus,conuentus agit jin tjfqjdemonftrat, quanto fuofadum fit dc^^ trimentoîquod inpromptu nonhabeatjamp;in omgt;

quot; nem euentum expeditas copias : Qiiod fi quingen^« tos tantum habuiflet cataphrados , ad tuitionem finiumjnon fuifle regem denuo fadurum bellum: Sc nifi prouideat, imminere fibi fuis(^ prouinetjs multo maiora incommoda. Qiiamobrcm hortatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

SCinftatjUt ftipendiaconférant,quibus alatodinlt;( gentos cataphrados.PopuluSjSC fi grauate id face»» ret,alTenferunt tandem id tcmporisjcicp centum ÔC uigintiaureorummilliadependebantjinea collai tionenonfuit comprehenfa Burgundia.Sane,non abfcç caufa,difFiculter etinuitus eo defeendit popu^ lus.Mouebat eos exemplum Galliæ,quæperpetu^

•iatim d efeat in ipfis ambitio ÖC cupiditasïamp;^ quo maionbus nitunrur præfidtjs :eó facilius captantfiÿ quot;nbsp;mültatiim SCdiflênfionumoccafiones cumuicinist Hæcjde quadiximusjcontributapecum'æfumma, cieiiit deinde ad qiiingenta millia, créait etiam nagt; meras eqaitam,non abfcß magno popali difpcngt; dio, Veramqaidem eftjcqaeftrcs illas copias,boi* nämopetam poflenaaare,qaando reganfar prus^ dentis alicaias Principis aathoritafc: fed fi Prin«* ceps aa t imperitior fit amp;nbsp;ignaaas, aa t liberos relink qaat paraalos: magis ferè noccntjqaàm profant proaincqs,quaramdefenfionifantdeftinatæ« Au^î gefeebat indies magis at(Ç magis odiam inter re^ gern fie Carolam. Aqaitanas etiam domain reuer;« fas .J per legatos frequenter Carolam de napttjs follicitabatjamp;alebatarbona qaadamfpe,ficatalij maki. SedarbitrorjCarolam non faiffe dataram allifaam filiam,ac feraatarâpotiasjataffinitatis iniet^la fpe, maltoram amicitiam fibi conciliaret; Moliebatar cnim res ingentes , ac taies omnina, qaibas perficiendis liamana aitanôfaffïaat.Vix enim dimidiaparsEaropæ,mcritem illiaspotaif^® fetcxplerc,Animo qaidem crat inaido,amp;adom^ nia fabeanda paratOjôt ea corporis firmitate,ut qaemais laborem faftinerct : deinde 17s facakatii# bas ôfT potentia^at prç cçteris aliqaid magni poÏÏetî aeram necingenq aimfatis magnawijnei^malitiac fatishabebatadperficiendas res tam arduas, Nam earn.

X. 1 B E R

lil L

lt;*Unv,qin' late dominari ueli't, oportet excelled quo# dam amp;nbsp;fingulan' prçditum elFeingenio : id^ totum pendel à beneficio Dei.Quæ in regeerant uirtiites, *t(^etiam in Carolo, firn ui temperatæirpotuiflènt perfedum Prindpis exemplar repracfentare,fed in# genio certe rcx multumilli præftabatjid^ rerum cxitus tandem docuit» Qiioniam ad hunc locum peruentum eft :præterirenonpoff'um,quindere# bus Anglicis aliquid adferam. Supra dix imus,Ca# toIumjUtfirmioriprçfidiofe muniret aduerfus re# gem,8C quofuis alios:uxorem duxifle Eduard» An# glig régis fororem,Erattum in Anglia Comes Ber# uicenfisjlonge potêtifsimus inter alios proceresjs paulo ante quam Carolus Ambianum uemïTercû exercitu, cœpit diflidere ab Eduardo : ad eam^ dii# fcnfionem nonnihilcontulerat Carolus, primum : quod indigne ferretjtantam ciïè Comitis.illius an# thoritatem in Anglia:deinde, quod non ignorai ret,eumefleftudiofum Ludouici régis. Verum ea tunc fuit Comitis per Angliam potentia,ut multis Angliæproceribus rrucidatis, Eduardum infuam poteftatem redigcret,'acueluti captiuum aliquam# diu feruarct: liberaliter quidem Ô6 honefte,fedta# men ademptis ab eo familiaribus, Carolus igitur, cui haec omnia uehem enter difplicerent : initis clan# deftinis confilqs,cogitabatEduardum eripere,cn^ ipfo in collocutionem uenire. Tandem ed deduda res fuitjut elapfus ille, contradis modicis copijs^

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R Beruici

uici Comitis cohortes profligaret : fed oppreflus tandem ui maiori, cum duabus nauibus^amp; circiter odtngentis militibus profugitjpecuniajó^ rebus omnibus neceflar^'s dcftitutus, Mifcrumfanèfpe^ daculum,uidere tam potentem Principem,pofreflt;’ fionibusexutum,fugafibi falutem petere,óó tarn indigna pati à fuis beneficiarqs, Vixerat per an# nosduodecim infummis delictjs amp;nbsp;altiffima quie# te,planè fecuruSjóC hoe folum fpedanSjUtquam fuauiflïme in rebus omnibus haberet.FugienSjCur# ,fum tenebat in Hollandiam, tametfi confeda# rentur eumhoftes, tarnen, quoniam maiori inter# uallo pracccdebat,elapfus,in oram Frifiac peruenif, ad oppidiï Alcmariam,quod ad Hollandiam perti# net.Eoin loco turn erat illius regionis praefedus, uir honeftus ^qui liberaliter ipfum excepit, datis ueftibus,n5 ipfi modo, fed ôi. eius comitatui,ad Ha gam^HoUandiae uicum perduxit, re omni ftatim ad Carolum perfcripta, qui eo nuncio ualde fuit commotusjntermiffis aIiquotdiebus,uenitadCa# rolum Eduardus,apud Atrebates,eum^ pro auxi# lijs uehementer follicitabat,uti primoquot^tem# pore domum redire pofret,afFirmans elfe complu# res in Anglia,qui fuis rebus faueant,ideocp orabat, ncab ipfo,qui6C focius eflet,amp; confœdcratus,ô^ fororius,deftitueretur. Carolus autem,nemultor3 odiauno eodem tempore in fe concitaret: palam quidem fimulabar,fe nullam ipfi opem ferre,id^ publico

publico cdidocauit, clanculumautemjinterpofù tisalijs , luuiteum quinquaginta millibus aurcoi# rum,0^ claflequatuordccim nauiiim.Adhiincmo^! dum inftrudus ilk, quo tempore Carolus propc Ambianos cum exercitu fubftitit aduerfus regem, in Angliam decurrit:quó fimulatc^ uenit, auxilia rcperit,ad duo hominum millia , ÔC in qs circiter quadringentos nobiks.Qua re cognita, Bcruicen^ fis,magna celeritate cum exercitu progreditur,ut Londinum prior occuparet,fed præuertit Eduard dusjfiC cum ingenticiuium applaufu pcrbenignè fuitexceptus,contra plurimorum opinioncm,có, quod profligatus eflecrederetur. Qiiod {Î fuifletab eaurbeinterclufus,adum erat,præfcrtim, cum ho* ftisin propinquomagnum haberetexercitu, Tres autefuerunt omnino caufæ,cur facilem haberetad Londinenfes aditum. Primum,recens natus ei fili* Us,deinde,acs conflatumîCreditores enimamp;redi* turn ipfiusinprimisdefiderabant,6c facilitates cu* ' picbanteflequam maximas, Poftremo, confuetu* do ilia notitia,quam habuit,rcbusflorentibus, cum eius urbis foeminis,quae maritos ad commife* rationem Ô^Ienitatem facileimpellebant. Londini biduo commoratusjô^ cum exercitu profedus in bofte m,poftridieiIlioccurrit,diePafchç,Inftrudis utrincß copqs ad prælium, Clarentiæ Dux,deferto Comite,cumduodecim millibus hominum tranfit adfratrem Eduardum,quae quidem res amp;Bcrui*

cum uchementcr coiïturbauit^ô^Eduardum ,qui exiguas ah'oqui copias habebat,multum crexit.Fit pugna longe acerrimajamp;S pedites erant 'oês utrinqj, Primum Eduardi agmen non mcdiocrem cladem accepit.BeruicuSjCum ea parte copiarum,quas ipfc ducebatjEduardum petitjqui non imperatoris tan^ tû,fcdftrenui quoqj militis officio fungebatiir« Hagt; bebathuncmorem Bcruicus,iitpcdes non pugna«’ ret J feddiftributo exercitUjamp;S rebus omnibus ins’ ftrudisjconfueuitin equS afcendere,et fi foeliciter à fuis rem geri confpiceret, ingerebat fe medium,fin minus,fugac fefe mandabat,In hocautemprælio compulfusàfratre, pedes dimicabat,amp; adeo fuit acrispugna,utunàcumfratre,amp; maxima nobili»* urn turba caderet, Anglia? confuctudo fert,utin pr£lt)s,belli duces at(^ nobiles interficiantur,ferualt;! ta multitudine: fed Eduardus, cum à Carolo difce^ dcret,adiutus rebus neccfTartjs, conft ituit non uek le,nemultitudini quidem parcere, eo quod contra fearma fumpfiflent.Fuit igitur édita maxima etc? des« Ipfetantum millequingentosèfuisdefide? rauit^ Qiio die praelium iftud factum fuit: Carolus eratprope Ambianum,ibi perliterascertiorfitab uxore,Eduardum’efI'e in ipfum animo minus be^ neuolo,quôdauxiliafibimalignius præbita, ÔC pa^ rumabfuiirc diceret, quin omnino fuiflet ab ipfo defertus. Vtcunq?fit^indubitatum illudeft,ab co colloquio,quod apud Atrebates liabucrunt,cxtinlt;gt; dam

iftamfuiflepropc omnemjquæ prins fuit inter ip,^ fosjbeneuolentiam ♦ Veruntamen Carolus,quód exiftimabat hanc illius uidoriam ad fuas quoc^ commoditates pertinere:paffîm diuulgauit eam,di «niifis hue illuc nundjs ♦ Princeps Vualliac, qui felt;J ciindum regem, primas in Anglia tenet: adiutus âfuisconfœdcratis,exerdtumhabebatadquadralt;! gtntamillia. Quod fi Bcruicenfis paululum modo differrepotuidetjConiunóhis cum ijs copqs : fœlicisi ter,uteftcredibile,pugnaflct. Sed quoniam eratin eo exercituDux SombreflÏus,euius patrem fiC fra^ trcmillenecauerat:idcirco potiiïimum folus puglt;! narcuoluit,non expcdatisauxilïjs. Interfedo Beri» uiccnG,ó^cæfo illius exerdru,Eduardusin Vuak lenfemredà eontendir , qui licet multitudinefupes? rarer: aduerfum ramen pratlium fecir, interemptus ipfe cum multis proceribus, Sombrcflius è pugna fuperftes,6^ cap tus ,poftridie fuit interfedus. Berlt;! uicenfis intra dies undecim occupauerat omnem Angliam: Eduardus autem intra dies uiginti to# tam recuperauit,0£r partauidoria jfupplicio multo» diuerfis lods alFedt,præferrim coniurationis Prin# dpes, Ab eo^ tempore pacatequidem uixit,0^ fine eontentione lruebaturimpcrio:fed non caruit ta^ men magnis animi molefiijs. Quod rcliquum eft derebus Angliac,fuo loco fum didurus: nuncad i vftitutum rcuertar. Aquitanus continenter urgCiS batnuptias;propterea,quódcur incepto defifteret, R it) aut

autdefperarettcaufam nullam Carolus præbcbat, qui tarnen nihil minus conftituerat^quàmilliineo gratificarijimó indigne fcrcbat, elle aliquos,qui pu tarêtjfe polFe cogi:Côneftablius ultró feingerebatj uoluit omnem huius rei, fi perficeretur, laudera èC gratia ad fe redire: Idem etiam alFedlabat Britan«^ nus. Rex uerototis uiribusconabatur,taraetfimgt; hit opus erat,impedirematrimonium,duabus de caufi\ut aliquandodiximus. Sed SC Carolusnon cupiebat habere tarn potentem gener um,06 hoc fo? Ium agebat,ut fpe matrimonq complures fibide^* iiinciret.Necp uero mirum uideri debet,regemfe totum oppofuifle. Nameoconfe(3:onegocio,ualgt; defuiflet fratris au Aa potentia, qui Britanno dein# deconiundus: in maximas dilFicultates regem ac ipOus liberos adduduruserat.Commeabantcrgo fupereare plu ri mi inter ipfos nunctj,priuatimaltj Sc fecretô,altj uero palam.Quac quidem res nonca# ret fuis incommodis 8C periculo.Sublegationum enim fpecie multa fçpe perniciofa tradlatur.Quan# quam fane fieri non poteft,quin 8C multos fubinde mittant Principes,ô6 uicilfim accipiant,fed prüden# tiaß'ngulariamp;dexteritate quadam opus eft intra# ôandis exterorum legatis,Etprincipio,meo qui# dem iudicio,amicorumlegati,dequibus nullam (labemus male fufpicandicaufâm ,liberaliter funt Sc honefte tratftandi, fada fubinde illis poteftate conueniendi Principis,ad quern milfi funt,modo

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitpru#

1 ï -B E R nil. iSf fit prudcns 6^ honefta fpede.Nam ali'oqui præftatj eum uelrarius confpi'cijUelnon diii l'nfiftcrecolloÿ cutioni. Adquam cum defcendit,prouideri debet, utfit eleganter ueftitusjôd de qs,quæ pronunciari amp;nbsp;refponden' oportet, edodîuSjamp;T mox reuocetur à congrefTu ♦ Nec enim diuturnaeft Pn'ncipum bei« neuolentia. Cumautem uelpublia' uelpn'uanue# niuntab aliquo Principe parumamico,tametfipe# ficulum eftin ea renonleue: excipicndi tarnen funt non incommode, deftinandi aliquot idonei ho# mines ,à quibus tradentur, Hoc enim ad honefta^ tcmpertinetjacGmul eôconfert,ut quidagant,fîC quibufcum loquantur,amp; quos habeantfibi fami^ liâtes,cognofcatur,necidmodo^uerum etiam,ut homines leues atcpfeditiofi non habeant adipfos aditum.In omnibus enim Principum familijs fémif per aliqui exiftunt, qui mutationem aIiquam,6C res nouas cupiunt. Et quoniam periculi plenum eft,ha beredomi fuae hoftem : fuaferim,primo quocp tem^ poreeiufmodi legatos dimitti, uerum ita tamen^ne quam habeant occafionem de inhofpitalitate coni! querendi.Sednebello quidem exorto,funt inters mittendæ pacis rationesjaut repudiandi lega ti, ue^ fum audiendi funt omnesjac inuicem ad hoftem niittcndi,qfcBmandandum, ut diligentiftîme ob* feruent,quid quoc^ tempore geratur,quicum qui* bus colloquantur.Crebro enim mittendum eft,eti:^ am fi hoftis iubeat abftineri deinceps,ÔC commeatu prohi*

prohibeatNeccnim ulkrs, quantumuis prouidus 5C fidiis explorator,facultatem habere poteft,tàm milita cognofcendi,quàm eiufmodi legatijquicum funt uniis Sgt;C alter ,aiit etiam pkiresîfteri non poteftj qu in aliquid odorentur. Nam, qui funt prudentiogt; res Principesjid operam dantjUt etiam apud ad«ergt; farioshabeantquofdam à fenonalienos, Verum,fî quistàmfrequentes mittat internuncios,futurum eft,dicataliquis,uthoftis fiatinfolentior, Atquiin eo fane nihileft mail, ôôintereàdeipfius rationibus ac confiltjs cogrtofcetur femper aliquid , Et licet eandem rationem hoftis inftituat, ut modo dixi,ÔC fiios inuicem mittat: non tarnen idcirco defiften# dGeft,ô6uel obhancfolam caufamimmorandum eft legationibus, ut uaria multa^ cognofcantiir, Hue etiam acccdit,quôdnonomnes aequefuntin«!’ gcniofi : neqi parem femper habent rerum ufum,6^ quo quifcp prudentior eft in dufmodi tradationi# bus : eo maiori cum frudu Ô6 honorein ffs uerfatur, Quodutclarius intelligi poftît:exêpli caiifaquid# dam film dicliiriis. Padio nulla faifta fuit unquam inter Gallos 6C Anglos,in qua noingenîj ui ÔC aaû monia Galli pracftiterint :adeoc^ proucrbio dici^ tur apud Anglos (quod ipfi aliquando mihiinre^ rum tradlatione recitarunt ) Quoties cum Gallis praelio concertarint , uidores fe plærumiç fuift?, quoties uero cum ilh's padi fint: detrimentum fern/ per aliquod accepilTe.Etrede quidem ità indicant;

Habet cnim Galba præftantiflîmos uiros jCxtjscp nouinonpaucosjquibus redifsimecommittipol/ fitmaximarum rcriim gubcrnatio: quorum exnu#^ Riero funtilb ferè, qui diu mukumcp 8é famib'ariter cum Ludouîco rcgeuixcrunt» Fuialiquanto probgt; xiorin hocargumento,ut oftcderem ^quemadmosi dum Obfcruan dcbcantexternorum Pn'ncipumle/ gati: fed non temerefum immoratus. Multa enim fub eo prætextLi, ab ab)s uidi fieri,ÔC feci ipfc aligt; quando callidè,amp;infidiofc,quamobrcm filêtiohcc prçterire no potui. Aquitanus adeô diligenter age^ bat fuùm negocium apud Carolû: ut£lt; uerbo dC Iilt;’ ten's ab'quainterueniretpollicitatio.Sed uidi, quan do ôC Nicolaum Calabriæ Ducem , ÔC Philibcri? turn Sabaudiæ , ôC Maximilianum Friderici Cælt;; fan's fibum, Romanorum regem, confimili quoep fpe ille foueret ; idcp intra treis annos omnino^ Qiiodb'uixiffet diutiustnullum erat bbi deledu^ rus generum, fed Maximiliano ualde profuit ea, quam fib'a, ipb'us mandato fecerat,fponfio, ut fuo loco poftea fum didurus.Et hæc quidem omnia re;? cito,nonulb'us laedcndicaufa,uerumquód ôt^ipfe ca uiderim,ôô habeâ comperta, amp;nbsp;ad formandû iu^ didû in rebus ciuilibuspertinere mihi uideantur;

Sic enim ftatuo , homines inertes QC ftupidos plcbeios,non effedaturos ullumtempushiscomi? mentarqs,ucrum Principes nonignaui,ôô homigt; nesiudiciopræditi,non abfcßfrudu^meo quiden^

ludidDjtn eorum ledione uerfabuntur, Int erea d3 de nuptijs agitur: ineuntiir noua confilia contra re# gem.Habebant Aquitanus ôC Britannus apud Ca# rolum legatos : fiC qui à ßritanno erant miflî, dice# bantregemfollicitarequacuncß ratione familiäres Aquitaniac Ducis^SC iam demolitum elTe caftelluni quoddam eiusregionis: ex quo facile fit intellige# re,quidmoliaturjhoc fcilicet,utficut antea Nor# manniam ex pado traditamjrecepifiet, ita quotp nunc Aquitaniam recuperet.MilTisigitura Carolo fuperearelitcris 8C nuncijs^rexita refpondit:Fra# trem fuum Aquitanig Ducem,proferrenimium nesySi. excedere limites : eorum, quae iam eidedif# fet : nihil fe quicquam adempturum illi, Atc^ hîc fpedarelicet,quàm fi'ntconfufaetperturbataGal# liænégocia,fimulatcpdiflenfio aliqua nata eft,6^ quam fit arduum,ea pacificare.Tamctfi enim prin# eij^io unus QC alter folum dilfideant: tarnen breui poft tcmpore,multialq,ftudio altcriuspartis,im# mifcentur.Sed fere ft t,u texci ta ta primum offenfio# ne,quifcp putet fe iam finem amp;exitum illius pro# fpicere. Inter alia,Britannus amp;nbsp;Aquitanus orabant Carolum per legatos, ne Anglorum uteretur auxi# Ilfs, quod eftent perpetui hoftes Galliac,cuius incof lumitatematep falutem ipfi modis omnibus cupe# rent: fatis magnas ipforum efteuires atlt;p potenti# am,utbellumuel inferantregi,uel illatum defen# dant : de quod praecipuum fit, cITe per Galliam non

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paucos.

paiicos,nc(^uulgares hommes, quirebus ipforum faueanr,et a regeanimum auertennr. Aderam,cum Aquitani legarus in earn fentennam ad Carolum lociitus,iitcopiascogeret,hortaretur, Ibitum Ca^ folus,adme conucrfus ,6Cpaululum feccdens:ingt; desji'nquit, folhcïtâtem ilium jUt bellum moueam, quod ex ufu Galliæ futurum cfle didt : An idem quocp tibi uidetur^ Hic ego fubridens,dicebam, mihiuideri ,nonfuturum utile. Turn ille: Sum,mlt;? quitjftudiofior Galliç^quàm orator ifte putet.Cum cnim units modo fitin Gallia rex,ego fanecupes! fem à fenis regibus earn gubernarijn hoc ipfo tem^ pore,Eduardus Angliæ rex, qui putabat confedas iri nuptias cum Aquitano : ton's uiribus conabatur impedimentum aliquodinqcere.Nam quiaLudo^ Uiais rexnon habebatfilium haeredem : dicebat re,utillomortuo,ad fratrem deferretur principal tus 8C imperium, qui per has nuptias amplificatus, amp;nbsp;florentifltmarum ditionum polTeflîonem adepgt; tus:in fummum difcrimen polfit omncm Anglic amaliquandoadducere.Vehementer itaqj follici:? tus eratjtametfi pratter caufam, turn ipfe, turn AUiS gliæ proceres omnes,ita quidem, utfatisfadionis* bus Caroli fidem nonhabercnt,6C quiduisfaduri efleuiderêtur,etiam regem adiuturipotiustquàm utmatrimonium hocipforum uoluntate fieret. Vigt; derelicethocloco,quantis cun's hi Prindpes,acip!? forum familiäres diftineantur in fummis 8ó arduis

pofl'unt.Nam in ifti's follicitudïnum ôC grauifsima# rum cogitanonum molcftijs^euitadeccneruntjalij poft alios, inhiantcs auidifti mè, alter alteriusmorgt; ti,maxima curarumÔC occupationum molerelida fuis hæredibus ♦ Qixanquam fane Ludouicus ,Ca^ rolo filio,moriens pacatam tradidit Galliam,hac in re benignior in ilium, quam in fcipfum. Eratenim quietis SC octj impatiens;pcr omnem ferèuitamim^ plicatus bellis atcß diffenfionibus,à quibus uix egte fub mortem fuit cxpeditus , Aquitanus interca, dum ipfius legati Carolum ad bellum hortâturjmü nus commoda litebatur ualetudine, Cumqj rex alt;gt; pud Xantbones,oppidum quoddam obfidcretjle(gt; gati hoc perfecerunt, ut Carolus Atrebatum pro* fedusjconduceret copias, ac Peronam deinde cum exercitu longe maximo proficifceretunHabebat z'/ nim inter alios mille duccntoscataphratftos expe/ ditiftimos,DumapudAtrebatescommoratur;duo fimul fere nunctj adferuntur,primum:Calabriæ LotharingiæDuccmNicolaum,aduentare matri* rnonq caufa, Hunc,poftea^ aducnit, humaniter excepitjbonaquadam fpeiniecla. Deinde,poftero diefuntallatælitcræà Simone Quintio, qui ipfius erat apud regemlegatus,quibus illc fignificabat, Aquitanum è uita dcmigraffe, 5C regem bonam eiusditionis partem iam occupafle. Earum litera* rum fententiam multi deinde alij confirm abat. De genere

LIBER 11 1 I. 14t gen ere mortis non una fuit opinio,Carolus eumca iùm imrnoderatiûîme tulit, ÔC inftigatus à nonnuliî liSjdat II ter a s ad mukas Aquitanie duitates, odiofe feriptas in Rcgcm,fed parum ijs profecit.Necenim ulliis extitit motus ,tamet(î puto, regis négocia kimmam babitura fuilTe difficultatem, fi longior ipfius fratri uita cotigiflet.Iam enim Bri tanni erant inftrudi^necplongeabcrantjfîCmulti per Galliam ipforumrebus fauchant, fed interuentu mortis quitanijConciderunt omnia confilia ♦ Sic exacer^ batus Carolus, progreditur cum exercitu, ôil bek lumincipit in Vcromâduis,atrox admodumamp;lfii ncftum.Quacuneg enim tranfiret: incendqs omnia uaftabatjOmnino pratter morem,Primum agmen obfidionecinxitcaftelIumeiusregioniSjNelamjin quopræfidiumerataliquotfagittariorum.Hilega^ turn ad ipfos milTum dededitionefacienda,interfk ciunt,ôd cumde inducijs cœptumeflèt agizomifla cius reimentione,ÔC impetu fado, ui expugnans« tur,QiiinipererantàcædCpfufpcnduntur,nonnuk Üspræfecanturmanusjpauçis quibusdam commk feratione militum dimifïîs, X^rudelc quidem erat iftud belli genus: fed Carolus uolebat uidcri,iu^ ftam habere caufam,cur ita faceretPrimum enim, odiofe admodum et acerbe loqu ebatur de morte

‘ quitanijfccutus aliorS fermonem .Deinde ,eorum oppidorum,quae funtad Somiam flumenjiadu«» ram,grauiflimetulit, Qiio tempore cogebat hunc

exerdtum:kgatiregis. Petrus Doriollus, Galliæ CancellariuSjóó altj nonnulH proccres, non femel ad i]^fumuenerunt,ante mortem Aquitani,amp;fei’ crero de pace agebant, Sed quia Carolus tn pnV mts uolebatfibrreftttui'ilia Picardiæ oppida,nihil qutcquam perfictebant, recufante rege:quinunc demum apoftea quam inftruAS uideret Carolum, affcnfit^is conditionibus : t Ambianum ÓC Sans* doqutntinum,filt;alta,de quibus erat controuerfia, redirent ad Carolum : utde Comite NiuernenfiSC Conneftabliojciufcp facultatibus omnibus , libei* rum effet Carol o fta mere, pro fuo arbitratu:utab amicitia ÓC fœdere Aquitani Sgt;C Britanni Carolus difcederct, cofcp permttteretinuicem poteftatirelt;î gis,Eas conditiones Carolus iureiurando fanciuit, èc aderam ipfe.Regisquoc^legati/imilifereligio^ ne obftrinxerunt, amp;nbsp;fimul fuadebant Carolo, ut eontineretexercitum jUtt rex eó promptius redde* ret, quae promififfet, oppida ♦ Sed SC cum à Carolo lamdifcederent, Simonem Q^uintium una fecum abducebantjUtiscoram uideret,ea ,de quibus ipfl padi effent,à regecófirmari.Sedquum rexperdies aIiquotdifFerret:allatus eft de mortefratris nunci* us. Qiia re cognita, Simonem Qiiintium frigide admodum dimittit,nccp iureiurando uoluittcneri, Qiiodimplacatiffimè tulit Carolus,fe ludifica* turn eflequerebatur, In caftris etiam maximus erat fremitus,ÔComnis generis contumelias plaen'tpin

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;regem

ffgcm dicebantQui leduri funt ah'quando ifta/'wo dicab«ntjUteftcredibile,uel panim fideles intCi# gros fiiifFe Principes, de quibus loquor, uel me crigt; minari illos amp;nbsp;uitiiperare, Certe,nullius honorem autexiftimationemuelim pcrmeuiolari:feduthi^ ftoriç fua confiée ueritas amp;nbsp;ordo ,no fuit integrum, ea,quaî dixi filentio pratterire, Sed quaecun^tangt; dem futurafinthomin3iudida:fi quis alios quoep principes intueatur ,multó fortalFe plura,quære,^ prchendantur,comperiat,Nuncautem,exhisduo(? bus,uter infidiofeamp;f afiute egerit,uideamus,utiu(j niores aliquando Prindpes,confimilibus implicati negoetjs, rede fibi caueant, ne circumueniantur, Nam etfinon omnes æquêfunt adfallcndum pro^ penfi t tarnen utile efi,memoria compledi fuperio^* rum temporum res gefias» Vtigitur,quod res eft, dicam ,arbitroreó fpedafie omnia illorum cofilia, Ut alter alterumfalleret.Eatp in re fimilibus propels modumfuntufîrationibus. Ambo infirudum ha^ bebant exercitum,0i^rex aliquot iam oppidatene^ batjSCintereadumdepace ageretcum CarolOjUals» de urgebatffatrem, à quo complures è nobilitate iam defccerant, Ipfius exerdtus erat non procula Rupella,quodeftin Xanthonum finibusoppidS niaritimum,munitum ÔC locuples. In eo mul fi erât ab ipfo non alieni,6C partim ob crebram pads mem» tionem , partim propter aegritudinem Aquitani, certis coaditionibus iam cœperant padfd, Hæc enim

14 ' commentariorvm cnim regis eratjnifi fanor,fententia,utfî uel bellum ijslocis tœlicttcrgereret:ucl ipfius frater è ui ta mÿ grarct:non intcrponcret iufiurandum, Sinautcm eo bello,quod cupicbat, non confequcretur : ut turn uitandi periculicaufa,feruaretpropofitas congt; ditioncs, idco^ dih'gentifsimeobferuabattempo*' ris momenta.Nam Simonem Qiiintium, Carolile gatum, per dies odo diftinuit ,atcß interea demor** tcfratrisallatus eft nuncius. Et quia fciebat ilium uehcmentiflïmc cup ere Ambiani óC Sandoquirt^ tinireftiiutionem ,neq; temcreiddrcoprçbiiurum eflccaufamullam offenfionis: putabatfenondiffi«' cultcr pofle perficcre ,ut quindecim aut etiam ed plurium dicrum moram Icniter ferret. Interea,fi quam commoditatem tempus adducerct, expe^ 'rtabat. Pofteaquam deregefum locutusïdiccn* dum nunceft de uolunta te 6C confilio Caroli, uf*' dendum,quid regi permiferit,fiquidem mors Alt;ï quitani non interueninet. Simon Qtiintiu^ man»’ datum acceperatab co,petcnteregc,utfimulat^ rexiurciurâdo fanxiflet pacemtin Britanniam pros^ feduSjCuiufmodi eflent conditiones, Britanno de^ nunciarct : Deinde placuit,ut Aquitaniæ Ducis le^ gati,qui turn aderant,principi fuo idêfignificarent. Quod idco rex uolebat, u t Britannis ,cum à Carogt; lo,cuius uirtute Sgt;C præfidio magnopere nitebam^ tur,fefe deftitutos elle jntelligcrent,pauorcm dé trCi« pidationem adferret.Erat autem Quintio datusà

Carolo, ueluri comes irinens, inter alios jHanoius quidam Parificnfis,homo pnidens.Ei Carolus ab* euntïdédit literas,quas ad Quintiumipfe fcripfe# ratj in quibiis hoc folum ineratjUt qs, quæ diduriis cflet Hanonius, fidem haberet» Sed mandaueratei Carolus, ne eas lïteras Qiiindo redderet, priuf^ et â regedifce(riflèt,ôlt; Nânetes, quod cft ad Ligen'm oppidum Britanniæ minoris,perueniflet:utcp eo / primum loco fua mandata illiexponeret,tnhanc fententiam; Vti Quintius,nomineCaroli,iuberet Britannumefle firmo animo Ô6 ociofo,nonfedc* ferturum elle uel ipfum uel Aquitanum etiam^fed Omni rationcjtotiscp uiribus adiuturumU'nîjflequi* dem fepadliones cum regCjfed non aliadecaufa,nigt; fiut amiflTas urbes recuperet,3rege fibipræterius ÔC afquum,contra^ fidem amp;nbsp;promiflumjpacis tem pore ademptas: Iis oppidis reciiperatis ,nimciatugt; rum fe régi ,ut à bello Britannico ÔC Aquitanico »bftineat : Nec enim promiffa ÔC iufiurandum fe magis feruaturum cire,quàm ipfepriorapada fer* uaritjtam ilia, quac prope Lutetiam Parifîorum, quàm quæ poftea Peronæ faiSa fintrademifleillum fibi pacis têporc,quas anteadederat urbes toporte* re nuncetiam,utparientcr feratjijfdem artibusil* las abs ferecuperari» Quantum ad Conneftablium amp;Comitem Niuernenfem pertineat, licet ab ipfo deftituti fint,amp; fibi permiffum ex pado, ut de ipfo* rumfortunis pro fuoiudicioftatuat:fctamen,etfi

iuftam hab cat oflFenßoius caufam: condonatiiriim cis eneculpam,neciicnequic^ipfisaufFcrre,idcocp orarefCjUtipfeadeundem modum agatcum Äqui^ tano 06 ßritanno , eofcp patiatur ocio ÖC paceuri, ficutapudLuteciamconftitutiimfit.Qiiod fi non Jmpctret,non fe negledurum eflcfodorum iniunV as : Et quo tempore haec nunciatiirus fitregi per le; gatos,habiturumfe eflc omnia ad bellum apta Ô6 parata. Hare erat fumma eorum,quaî Carolus Ô6 nunciabatilliSjSC cogitabatperficcre: fedlongeab'^ teraecidit.Nam interitus ÄquitaniajDucis intern uertitomnia confilia.Rex entm necp reftituit Caro^ lo^quas ille petebat urbcs,06 fimul morte fra tris aiii? dus eft Aquitaniæ acceflîone , Supra diximus, quemadmodum illi^qui erant in praefidio N dar» captifuerint. Carolus inde digrelTus, Roiam cir* cumfeditjquodeftin Bcllouacis oppidum^ubi mib le Ô6 quingenti erant fagittartj eum aliquot catalt;^ phradis.Maiorem exercitum anteid tempusnuk lum habuit.Poftridiè quàmco uenilTèt: holles mC;? tuperculfi,deferta ftatione,quum per murosfefci cieciiTentjdeduntfe Carolo:Qiiac caufafuit,utô61 reliqui cataphradi: compofitione fada , difccdelt;i rent. Conftituerat Carolus illinc ad Normannos tranfîre: fed prius uenitBellouacum,eiufcp oppidi fuburbium unum facili manu occupautt prima ipfius aciesjcui præerat Cordaeus,quideindealiam , quotp urbis partem tentabat : ucru m quod nimium

brcuescrantfcalæjamp;fperpaucac quidem iHæ:nihil potuitpcrficere.Duobusquibufdain tormentis igi tur obiedam portam oppugnabat. Qiiod fi plures habuifletmachinas,amp;contincnter fuiflet ciacula* tus ; hauddubie potitus fuiflet oppido, fed acceflc^ rat male inflrudus ad cam rem perficiendâ.Prætcr oppidanos initio nullus erat ibiferè miles «Noftri, ea parte,qua tormentis erat interrupta portajcomi«» nus in hoftem pugnabant, Interea Cordæus Caro* Ium folUdtatjUt celeriter cum reliquo exercitu pro* grediatur,fi uclit oppidum occuparc.Dum haccgc* runtur : exoppidanis aliquis conijdtfaces ardentes in noftros,qui ad portam uim fadebant,cumlt;jiam incendium latcuagareturin portaînoftri coguntur refcrre pedem,donee extindus eflet ignis, Carolus, ut eó uenit, putabatamp;S ipfe captum iri iam oppidu, opprefla flamma.Etfanc, fi partem exercitus collo* caflet uia Parifiefi.'aditu èc itinere prohibuiiïetonv neis,qui auxilio ueniebant, Sed diffiailtatemfibi fingebat et periculum,ubi nullu erat,et quod tenue flumen interlaberctur: noluittranfire, ac deinde, cum iam hoftium equitatus magnus in oppidu ue* niflct:conftituit in earn parte tranflre,confiliomub tum ancipiti Qi. periailofo,a quo tarnenuix fumma difficultate poteratdimoueri, Incendium illudto* tum diem permanfit,0£: fub uefperum ,dcccm dun* taxatcataphradi,nobisinfcientibus,dumoccupa* mur ponendis caftris,ÔC quod ad earn partem nul li

»4?

C 0;M M ENT A R 10 R V H

efTent noftri milites, in oppidum perueneruftt Pr/^f ma luce, propius admouemus tormenta , in eoc^ temporis ueftigio confpeximus adducentos cata«* phrados in urbemingredi, quorum aduentu rc^ creatioppidani,utefi:credibile,deditionis nullafe^ ceruntmentionem, SedCarolus tum exacerbatus ob res anteadas , ut diximus, uolebat ui capcre» Quodfi accidiflet,erat dubio procul omnia uafta^ turns incendio. Poft equitatum ilium in urbemre'/ ceptü totos qiiindecim dies oppugnabat eos accrgt; rime tormêtis/iCjUt ad impetum faciendum militi!* bus effet patefadauia: Sedquoniâfoffàftagnabat aquis; efficiendi nobis erant duo pontes,ad latus ib lius portç,quç fuit exufta,et ab altera parte eius por tæperueniripoteratadmurum abf(ÿpericulo,nifi quod unum modo propugnaculum,propter ipfîus humilitatcmjdifficilcm habebatoppugnationem. Et quanquam fortiffîmi duces, lediffimicp équités oppidum defendebant,et inter hos Conneftablius, nifi fallor: Carolus tarnen conftituit ui oppugna«’ re,contia omnium opinionem:6C nodu,quieti fc daturus, rogabatè fuisfamiliaribus,an putarent hoftem ad fuftinendam oppugnationem habere fa^ tis uirium QC animiç’Cum plæritÇ affirm ar ent obil^ lorum multitudinem,deridcns, aiebat fore,ut ante cxortamlucem,omncs exoppidofcerjcerent,acfult;î gæ mandaten t. Poftridie, manc,cœptum eft uehe^ mentiffîme oppugnari, Pontem ills exnoftris mul ti tranü

titranfeuntjplaeri^etiam inmuro conftitenrnt^ô^ commus diumultum^ præh'antur, Erant deftinati recentesacintcghjquipnmis aiit tnterempris,aut reiedis aut defarigatis fuccederent,fcdcumfruftrà eos moiiri in'deret Carolus : lubet referre pedem» Hoftes,quôd cofpieerentfe numero fuperan': con^ tinebantfeintra munitiones.Ex noftrisdefideran fiintad centum Ô£^ uigintijuulneratiautemcirdter * mille . Infequenti node, hoftes eruptione fada, quoniam Sô équités erant omnes,fiC pauci,ô^ liaffis inuedi in tabernaculorumfunes,impediebantur : nullareperfeda,recipiuntfein oppidum.Odauo poft oppugnationem die,Carolus conftituit rem tentare uia amp;nbsp;porta Parifiefi, biparti to exercitu,fed quod urbs àmultis ôôlediflimis hominibus defend debatur : omnes eum dehortabantur, Quod nunc demumcogitabatpcrficere ,idfi principiofeciftèt: multo rem egifletfoelidus.Cum non fuccederet qw natus,foluit obfidionem,amp;futurum putabac,ut difeedens inuaderetur ab bofte,, Quod fi facerent, eogitabat eos cxdpere:fed quum nulla fieret eni# ptio.’contenditin Normanniam.Promiferatenim Britanno/eRothomagum ufepeum exerdtupro* fedurum efle,quó Britannus uenturum fecum fuis copfjs dixeratjfed accepto nuncio de morte quitani,mutata fententia, domifefccontinuit.Calt;’ rolusjcaptis aliquot oppidis amp;nbsp;caftellis Normans niæ,amp; incendio uaftatis Aulercorum agris,ad porlt;gt;

tas uf«^ Depac,quod eft maritim um oppidum,tan^ dem apud Rothomagum confedit,Sedintercepris ab hoftc pabulatoribus, quoniam S)C hyems fubgt; erat,amp; dbariorum magna eflct inopia : domum te^ uertttur.Confeftim poftipfius abitionem ,Regq milites omnia, quae tjs locis ocaipauerat, fine nesï godo recuperarunt»

D hoc ferè tempus dedi me in cliente!» lam amp;nbsp;familiâ Regis, qui fiC plerofcp fui fratrisfamiliares, poft mortem illius,felt;» cepitjôCtum in Britannia bellum gere»» bat, Sed poft crebras utrint^ miffàs iegationcs,con^

ftituit omninopadfci, Qiiod ut maiorifuo cotn^ modo faceret : Familiäres aliquot Britanni,à qui»’ bus file totus pendebat, ipfe inutilis ÔC ignauus, promiftîs SC largitionibus ad fuas partes traduxit. Eorum a u th o ri ta te SC cofilio, re perfetfta, ÔC confti^ tuta pace,tnPicardiam contendit, Per hyemem ferè confueuerant ipfe 5C Carolus aliquotmeniîum pa# dfciinduciasî Idemnunequoe^faciebant,Verum legati regis,cum de pace Britannica expofuiiïèntî nolebant Britannum inter fodos Caroli compte# hendi)

h end 1J quodab eius fœdere nuper ilk difceiïîffet» Legat! autem Caroli,ctin his CanccllariuSjafRrm^ bantjBritanno efle libenim^ut l'ntra certam diem accederet in utrius partis amidtiam ueIktHllum anigt; tea qiioiÿdefedfle à fœdere ,amp;Hten's hoc fignificaG fe,nectamêidcirco defuilk ofRdo:pendere qiiidem ilium ab alienis confiItjsjamp;S fuorum au thon'ta te g bernari totum ,fed tarnen fequi tandem faniora con filia,^: facercjquod fit ex ufu rerum fiiarum, Dum de his rebus agitur:magnus erat utrincp fremitus aduerfus Conneftablium. Oderat eum rex^ôC mul ti Galliac Principes admodum acerbe: Carolus etk am multoinfeftius5 propter ereptum Ambianum amp;nbsp;SandoquintinumjfiCquod redintegrati belli ipif film habebat prædpuum authorem. Nam inducia^ turn tempore Conneftablius cum ipfo blandifiîme agebat: fed exorto bcllo,perfequcbatur odiofillî^ nie,ô(: inuito uokbat extorquere flliam,ut fuprà demonftrauimus. Has odiorum caufasetiamillud auxit, quod quo tem pore Carolus cû exercitu pro^ pe Ambianum confedit: iUe fa dis incurfionibus in Hannoniam 5 caftellum quoddamrjs locis cremais uit^ouo planèamp;inufitatoexernplo.Cum enim ab incendijs antea temperatumefletutrinep:Carolus indignitate rei commotus,ö(^ fccutus morem illius, in Galliam quoq? deinde flammas amp;nbsp;jgnem intuj* lit, Excitatis in eum multisaduerfarijs^fitconiura^', tiOjöe utriufip Principis legati confilia inter fe comgt; muni^

miinicabant.Habebat cnim illefuas pofleflïon« nonunotnloco.In Vcromandin'soccupabatSan^ doqiùntinum locuprtes 6C firmum oppidum,in propinquo tenebatHanium ÓC Bohcnium,arccs, quæ facilepoterant præfidijs firmari î Deinde,praeigt; terfummum illud munus ,quodin Galltjs obtine^ bat,penfionem annuam habebata rege,ad quadras’ gintaquinq; francorum millia ,fed ÔC uedigal at^ portorium ei pendcbant mercatores, qui uina ex Gaüijs 3per ipfiusfines deporrabantin Flandriam aut Hannoniam. Ad hæC;,non in Gallia tantum,fed per Caroli quoep ditiones multorum fibi gratiam fiCbeneuolentiam adiunxerat, His de caufis, non potcrat eumra,nifi adiutus à Carolo,folus op# primere»Pcr induciasagcbaturpotiliimum deilli# us capite ac fortunis, Qiii à regeerant ad earn rem deftinati,referebant omnia ad Imbercortum,qui àmulto iam temporeillumoderat,amp; nuper etiam maiusconceperatodium.Nam quodaminconuen tu^dum utriufcp Principis legati de controuerftjs agerent : ille mendacq Jmbcrcortum infïmulaue# racQiiam ad criminationem ifteprudenteramp;^ mo # defte refpondit, iniuriam illam non ad fe ,uerum adregcm,cuius fidem fecutus eó uenifletlegatus, óCad Carolum,cuiusipfelocum obtineret ibijper# tincre,cui etiam fit commemoraturus omnia» Hæc fola uerborum contumclia,fummam 6C extremam ei perniciem attulit,ut pofteafumdidurus,Q_uOï# circa

circa J qui funt magno loco apud Principes : ma^ gnoperefibi cancre debenr,nequid atrocius dicant, Nam quo potcntior eft ÔC maior is, qui iniuriam facit, eo grauius dolent ij,quibus infer tur. Propter authoritatem enimeius 6Camplitudincmquiintugt; Iit,putanthocmagis adinfamiam fuam pertinerc, Qiiod fi Princeps quocj durius aliquid ipfe dixe^ rit:tuncuero fpemomnem illi abqciunt,ullosuel honores viel opes ab eo confequendi: Deinde, ft'c cftfere comparatum inter homines,ut plaericp fpe pcrapiendi commodi magis excitcntur ; quamme^ moria iam acceptibeneficq, Sed iit ad inftirutum reuertar: R.egq legatifuper ea re potiiRmum age^ bant cum Imbercorto Caroli Cancellario , ad quem etiam aliqua pars eins iniuriae,quam Imber?« cortus acccperat, pertinebat, Breuiter, eo res de^ dudafuit,utBouilli,quod oppiduma Namurcis non longe abeft,Iegaticonuenirent,Conneftabli^ US autem certior fadus ,quid ageretur : crebros di/» ‘ mittebat ad utrunqj Principem nuncios,ÔCregt' quidem perfuafit,Carolum eo fpedarejUtfereddei? ret à Galltjs alienum, Magna igitur celeritate rex mandat fuis ,ut aduerfus ills ,certis de caufts, nihil ftatuant, ÔC inducias tantum extrahantCum is ads# ferretur nuncius : iam peraefta res erat QC confirma* taliterisîuerû tantus eratinter legatos animorum confenfusjut eas literas «trobiqp reddercnt,In qs' hoc perferiptum erat, Conneftablium multis de

caufis fudicatum cffe hoftem ÓC regis Caroli;, ideocpiureiurando SC fidedatapromifcrant,iitiiter €K ipfis duobus prior eum cœpiflet : is uel intra dies odo fupplicium fumer et, uel in focij poteftatem daretjcamcp rem publicèdenunciandam efle : neC ld modojuerum etiam omnesjqui auxilium ei prac^ berent unÇ ,hoftium numero habendes, Rex præ«^ terea pollicebatur, redditurum fe CaroloSando# quintinumôf illius omnia mobilia bonaquae fint in Galiqs : faailtates etiam illius omnes^quas in in# feriori Belgica teneret,ei largiebatur, DecretumSC hoc fuitjCiraimfidendum eflè ilium ab utrifiç in fua arce, intracertum tempus. De his omnibus ira conueneratjUt diximus : uerum fuperueniente illo nuncio mutatum eft confilium jamp;Conneftablio fuit conftitutus diesquo cum rege,accepta fide,in collocutionemueniret.Tdfuit tribus à Nouiodunn milliaribus, Conneftablius eo uenit^comitatus in# ter alios, circiter trecentis nobilibus cataphradis, ipfe armatus fub uefte difeinda, Cum rege erant fexcenti cataphradi ,0C in his Comes Dammarti#^ nusjhoftis illius grauiffîmus. Rex,præmifsis ali# quotequitibus,quoniam prior illeuenerat,excufa# bat moram : tandem SCipfeuenit. Eramus cum eo pauci quidam in ea collocutione, Conneftablius primum exaifat,quod armatus ucniflet: fadum id; à fepropter Dammartini præfentiam,à quo capita#, literdilfideret. Poft multam collocutionem uoluit

reXjUtpraeteritarum offimfionum aboleretur me^ moha. Cum deinde in cam partem ,iibi rex eraf, tranlijflct (Nam tabulatum quoddam intererat} fit intereum 8i Dammartinum, interceffione régis, compofitio ♦ Inde cum rege profedus Nouiodu# num,poftridieSandoquintinum reuertitur, plane reconciliatus, ut ipfe quidem dicebat. Plæricf om^ nes frcmebantfiC indignabantur,alq uero etiam ri^ dcbant,in collocutionem uenifle regem cumfuo cliente ÔC beneficiario : qui interiedo fepimcnto, nonelTetueritusinfui Principisconfpcdumueni^ rearmatuSjfîC equitum circumclufus cohortibus, qui quidem omnes regis eflent imperio fubiedi, 6(alerenturab ipfo,Quare intelleda,rex,aimô^ ipfc apud fe diligenter omnia reputaret,qui iam anteinimico in eum animo fuiflct,multó grauius hoc dolore exarfit. Et quanquam inftitutum ißud tegis incufari fortaiTe poteft î non abfrp caufa ta^ men fadum ab eo fuit, Arbitror cnim Carolum, nonhabitarationeeorum,dequibus antea conue^ nerat,Iibcterfuiflc cumillorediturumin gratiam, ß modo potuifTet ab eo recuperarc Sandoquintij« ftum.Sed quantum ad Conneftablium pertinet, ta^ metfi inßenio uaiebat: minus prudenter tarnen cgit,quod ad cummodum,utdiximus,prodtjtin confpedum fui Principis.Quanquam fane,cum propèôf coram conftitiiïêt ante regem îuidebafur efle attonttusjô^ timêtis prçt eba t fpeciem, fed neep • '. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Y n dm

diumoratus ad regem trâfijt, erat enim in magno difcn'mine« Piito cqiudem ÔC illtim,amp; ei'us famiii'alt;gt; res credidiffe, hoc ad laudem fiiam perrincre,quód rex uifiis efletipfum metuere.Eratquidcm aliquan to rex timidior,fed lufta ÔC neceflaria de caufa,Non ita pn'dem explicaiierat fe ab eobello ,qiiod cum Gailiæ Principibus eiinterceflèrat, quos muneri/ busSC polhcitationibus pacificauerat.Plîenqîcrc* debantjcum timiditatequadam Sgt;C animi confier^ natione itafefe demittcrcjquæ caufafuiteriam,ut quidam nondubitarentipfum bello deindelacefle^ re : fedinfceliciter as accidit.Nouerat cnim exadiß^ fime temporum momenta, fie, ut aufim affirmare^ me non aliumuidifferebus aduerfis prudêtiorem. Verum ut ad inftitutum redeam, credibileeft,ut dixi,Conneftabliumhocfpedaflc,utmetuereturà rege, AfFirmare quidem nihil uelim, ÔCeofolum tfta commemoro, utillos, qui Principum nego«’; ciatradant,ofFicij commonefaciam, Mihi fi quiamp; eflet apudaliquem Principem amicus aut propin^, quus:huicfuaferim,ita fe comparer,utdtîigatur, nonautemutmetuatur,Nam qui diuerfam ratio nem ingrediuntur:ut periculum tandem amp;nbsp;cala* mitatem cuadant,fieri non poteft, eiufq; rei multa proferre liceat documenta,non ex Gallqs modôgt; uerumetiamexHifpanrfsamp; Anglia,Ferèautêfit, ut qui bonamfilt;^ fidelem operam præftiferunt:arÿ bitrentiir,fibi aliquanto plus,quàm al qs Iicere,Prin.

Cipes contràjlonge aliter fenttunt5amp; çquius efle du«î cuntjiitqui fcipforum dientelæ QC minifterio tra^ diderunt:officiofungantur.Meminij quo tempore in hanc fententiam rex mecum loqueretur^ ( fult; um nominabatauthorem ) affirmans fieri aliquan«gt; dojut egregiat operac minus Iiberaliter remunercn# tur,id^non tam ingratitudine Principum,quàm corum, quipræftiterunt operam,uirio:dumelati quadam confidentiajpropter rem Ijeneadminiftra^ tam,infolcnter dC proteruè multa faciunt» Aiebat praEterea,fœliciteragi,fua quidem fententia,cum eojcui nullo fuo magno merito Princeps benefacit; 6c utquis beneficioflt obftridus Prindpi, id multo prçftare,quàm ut princeps clienti aut famulo alicui fuoinultumdebeat,eo^feingeniocffedicebat,ut qui ßbi ob aliquâ beneficentiam deberent: eos plus diligerctjquàm aliosjquibusdeberefe aliquidipfe putareLTàm cft difficile in omni genere uitç^accoÿ modarefeô^ ita gererejne quid erres, Magnumigiÿ tureft Dei benencium 5Ualere fenfu communi, ÔC iudicionaturali, Sub hoc ferètempuscolloqutj inf ter Regem Qé Conneftablium Carolus profedus erat^ut Geldriæpolïeifionem occuparetjquamad fepertineredicebat,Etquoniam memorabilis ad«« tnodum eftcaufa^non grauabor eam recitare,u£ potêtiam Si operaDei contemplemunErat idtem* poris Gddriac Dux, Adolphus,adolefcens^quiuÿ xorem duxerat ex familia Borboniorum ♦ Is horrü ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V iff biliôÇ

biliamp;^inaudttaquadâaudacia patrcm fuumjdeno dle,quum effet quiett fedaturus,acerrimahyeme ceperat,amp; perqutïKÇ milliaria dedudum abf(^ cak ccisjin deterrimû carcerem SC obfcurifsimum detril feratjineocp per fex menfes eum deanuir,6C haede«? mumoccafione graue fuit exdtatum bellum à Du ce Cliuenfi fororio fem's capti'm , aduerfus Adob phum jnrercedebat quidem Carolus, ut eos pacifii* caret,fedfruftra. Cumep Pondfexetiam Romanus

Cæfar tandem fefeimmifcerent: Carolus,illo; rum mandatOjCapnuum Arnoldum è carcere libe^ raui't. Adolphusenim, quom'am ÔC authontateni Pontifias attpCæfaris, Ôk^ Caroli quoep potentiam uerebatur:nonaudcbatei peten ti hoc negare.Vidi ipfe,aim ambo fuam caufam,non femel ,apud Ca# rolum,in cœtu ÔC concilio multorum hominum digt; (ceptarêt. Vidi,quum paterfiliodcferretduellunii Carolus, etfi cupiebat eos coponereîmagis tarnen rrat propenfus in filium, cui amp;nbsp;Burgundiar pracfei» duram Geldriac poff'effîonem deferebat, uno tantum excepto oppido,Grauiam uocanr,quod eft ad Mofam, Brabantiae uicinum. Illud patri uoluit feruari,amp; fimul tria florenorum millia quotannis» fie tantundem ex annua penfione,fieGeldriac titugt; lum. Vt cas conditiones Adolphoproponcremusgt; mihi fuit cum alns,mc prudentioribus,à Carolo mandatum. Verum illc refpondit,femallepracagt; pitem dareparentem in putcum,6e fdpfum deinde

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;codem

■fodemconqcere potins 5 quàm ciufmodi conditio# nes accipere: Pattern iam praéfuiiîe per totos qua# draginta quatuor annos:acquum effe,ut tandem amp;adfe quocpredeat principatus ; ferre fepoiïèjUt ille quotannis habeat ad tria florenorum milita, fed ea conditione, ut ex Geldria difcedat,necun# quàm eô reuertatur,Hçcamp;id genus alia multa no# biSjparum quidem prudcnter^refpondit accidit iftud,quo temporerex AmbianumademitCaro# Io,qui turn unà cum his duobus,parentefîCfilio, trat Dorlani, et accepto nuncio de occupato Ambi ano,difceptationêhanc intermifit,etHefdinum fe# fecontulit. Adolphus autem/umpta uefte Galli# ea,comitatus uno folum famulo,rediturus in Gel# driam , cum apud Namurcum tratjceret flumen, prouedura perfolueret,agnitus ab uno ôf alte# fOjcaptiuus Namurcum deduduseft,6Cincarce# fc detentus fuit, donee mortuo Carolo, Ganda# uenfes ipfum eriperent, eicp bello quod cum T or# nacenfibus gerebâtjpra:ficerent,quo quidem inlo# fo miferabiliter fuit trucidatus, ultorc 6C uindice t)eo,qui feelus nullum ft'nitimpunitum. Interea dum filius eft in carcere^pater è uita difeeffît, amp;C mofi' tiens Carolum inftituithæredem, propter ingrati# tudinemfiltj, Hociureactitulo fretusille,GcIdri# am ufurpauit,qug tametfi refifteret: non poterat ta# menfefetuerijÔ^ fub imperio permanfit,tàm Caro# b'jquàm ipfius hacredum,in hune uf^ diem,quoad uifum

uifum fuerit fiimmo rerum moderatori Deo,Hare per occafi onem eó redtaui. Ut o ftenderem, eins gef Écris atrocitatem à Deo grauilfimèpuniri Caro^ luSjOcciipataGeldria, fadus alacriorjdomum dictât,cepit animum adqcere ad res Germanic’ cas,præfertim,cum Cæfar eflet demiffiorianimo» óó «t ne fumptus faceret,quiduis pateretur,quan^ quamalioquinabfcÿ Germaniæ Principiim acceflt;^ none .J parum poterat : Producit igitur indueias ciim rege Carolus,« t ea, quæ moliebatur, perficc*’ ret.Dehortabantur nônulli regem, ne pacifcerctur longiores indueias,neefîneret iliumitaprogfedi, GC amplificari, Rcdèquidêifti amp;nbsp;fideliter,fed quod non haberent fatis magnum ufum ,Ioquebantur parum prouide. Verum abus quifpiam exregisfi^ miliaribus,maiori cognitione præditus,6Crerum Germanicarum non imperitus,fuadebat,utomnû no pacifcerctur,eumep fincret inGermaniam pingere^cuius maximum eflet ô^incredibilcrobur: fore, utille uno aliquo oppido capto,uel contre/ uerfia aliqua fedata , progrefliirus fit longius,ôf nouafempcrmoliafur:mcntem cius inexplebilent non polTe unaaliquarefatiari:quôpluribusfltin/ uolutusnegocqs,camper maiora ipfum uelleten tare : non pofle regem commodius ilium ulcifei, quàm ut finat eiïm ita progredi, nec flgnificatiôi’ nem ullam præbeat ofFenflonis î imo certam intjci^ at fpem feruandarum induciarum, ÔC auxiltj quoqp

ïionnihilpi-aebeatpotnis,quàm utipfum aiiertatab Cnftituto :Germaniæ tantas efleui'res^ut fieri non poflît,quin eobello totusatteratur : eh am fi Cæfar oon commoueat fe: Principes tarnen Imperfj non pafTuros eum longiiis graflarfi Atcpita qm'dem Çidi't. Cum enim duo quidam eontcnderentde Ar^ chiepifcopatuCoIonienfi:Carolus alterius partes uoluit tu tari, fperans bac ratione fe poiTe quaedam Os locis occuparcjideocp circumfcdit Nouefium, quod eft oppidum ad Rhenum,quinqj milliaribus infra Coloniam. Vnoeodem^ tempore cogitabat res maximas coficercjfed oneri tandem fuccubuit, Eduardus Angliç rex,inftigatus ab eo^paratu habe bat exercitû. Vt autem hune in Galliam ille traqcegt; rctjualde ftudebat,ÔCfimul Nouefium circumualU lauit,quamurbem ficcpiflettrelido ibipraîfidio, amp;in quibufdam alijs locis fupra Coloniam,cogitaÿ bataduerfo Rheno penetrare in ditionem Phirtengt; fem,quam tumadhuc poflîdebat^atcpitapcringês fpacium in poteftate habudTetflumcn longe maxigt; nium,in cuius ripa plurimæ funtinfignes urbeSjamp;S caftella munitiflîma in Hollandiam ufcp,ubiin niare influit Rhen us, iter habuiflet patefadum^ Et quoniam induciarum dies quae padae fuerantin fex menfes,iam cedebat : Rex,ut fpacium ôtT ocium haberet Carolus moliendi aliquidin Germaniatcu piebat illas extrahi.Carolus autem, quoniamEdugt; ardoregi promiferatauxiliatnoluit afTentin^Beb ,

lum hoe Nouefianum non quidem propne pertb netadnoftruminftitutLim,nc:^ coram ipCefpeda«« ui Î fed tarnen quoniam alia quaedam ex co dépensé dentjOecelTario mihi facienda eftmentio, Tcneba^ tur oppidum illudfirmo præfidio equitum 8C pedv tum, lis præcrat frater akerius Epifcopi,quem Caigt; rolusoppugnabat. Maiorem exercitum Carolus ante id tempus non habuit,equitatum præcipuc. Nam inter alios accerfiuerat ex Italia circitcr mille cataphrados.Cogitabatenimaliquidinltaliamo*’ liri.Iis prçeratNeapolitanus quidam Comes^Cam pobachius,uirprauo5C uitiofo ingenio,Deinde, præter copias in fuaditione coadas,habebatcirck ter tria millia Anglorum,6d tormentorum uim maÿ’ ximam,amp; hunc quidemexercitum inftruxerat,ut fecum Anglisconiungeret,quiÔ6ipfi inliocerant totijUt primo quoep tempore eflent expediti:fed ingt; teruenitfere longioraliqua mora, Nam reges Am* gliæ nihil tale,niii conuocatisprimisordinibus,0^ aflentiente populo, fufeipiunt, quæ quidem com fuetudoualdemihilaudanda uidctur.lnterueniem te enim populi uoluntatcamp;^aircnfujcrefcitroburô^ potentia regum, maior ekipforum authoritas, fi^foeliciores progrellus. Eduardus igitur conuo^ cato concilio, exponit quid conftituiflet facere,filt;î mul auxilia petit. Angliæ confuetudo fert,ut extra ordinem fubfidium nullum dent regibus,nifi cum belligerendi caufa,uel in Galliam trafjeiunt ucl in

Scotiam profidfcuntur,Tunc cnim libentiffimis anirnis auxiljantiir,8Cpccuniam conti ibuunt,præ^ fertim,cum in Galliam itur. Regesigitiir,qui po^ puli naturam amp;nbsp;ingenium habent exploratum, quoties cogereiiolunt magnam aliquam uim auri; bellum parant in alterutram gentem ÖC colleda nonnunquam pecunia , quantum fan's eft in an^ num^poft trimeftre copias dimittunt,eam^ ratio«? nem optime callebatÉduarduSjôfnon femelufus eftilla, Dumparaturin Anglia cxcrcitus ,côfi)migt; tur ferè annus.Eius morac pcrtæfus Carolus,ad ini^ tium æftatis, Nouefium petit, ea fpeöf confilio^uc intra pauciftimos dies eo bello conledOsfiC captisin ca regione nonnullis oppidis, perueniret quo uole^ bat, Mea ficeft fententia , ut putem Deum clement ter admodum tunerefpexifle Galliam. Habebat enim Carolus ingentem exercitum jSCiam per ali^ quotannos confueuerat graftari per Galliam,ita quidcm,ut prçlio nemo cum ipfo dccertaret,Q_uan quam hoc prudenterôf confultó rex faciebat, pro«? ptereaquód fuasamp;Galliæfortunasnolletobiicere penculo,non tam metu Caroli : quam quód popu«? lidefertionemuerebatjfiforte infocliciterpugnaft ftt. Nam quia populi,maximèucro procerum uogt; luntatem à fe putabat auerfam : ea caufa fuit,ut quoties bellum àCaroIoinferebaturtipfemunitis tantum oppidis praefidio firmatis fefe contine«» t«.Quo fiebat,utamp; hoftestandetp ultró dilaberen*

Galh'aj nullo accepto magno detnmento^pci! riculum euaderet.Totum hoe tribui fanè debet pril dentiæ dC ingenio régis. Etqvianqiiam hæcitafe ha bent:tamenfi exercitiis Anglicus adconftitutiini tempus cum Carolo fefe coniunxiflet ; Gallia dugt;i bioprocul in maximofuifletdifcrtmine.Necenim ante id tempus un^ tjs uiribus in Galliam penclt;gt; trarunt Angli, Aderatomnes eius regniproceres, ÔC præter infignem peditatüm^circiter mille QC quin genti cataphraÆ , Sgt;C fagittartj ad quatuordeciin' millijjleifliffîmijôô adpræliumomnesidoneimiligt; tes^AdhæCjerantab Eduardo deftinati ad tria mili^ lia,qui Britannis fefeconiungerent. Vidi turn tem^ ports binas literas , quibus Eduardo nundabat Durfius, uir nobilis è Britannia, Principem fuum, fauore fië gratia amp;nbsp;authoritate, plus perfedurum elïein Galltjs intra menfem unum, quâm SC Anglic cæamp;fBurgundicae Hires jquantæuis magnæj'ntra femeftre.Qiiod fi progrclfio fada fuiiïetjutinftitu^ turn erat,non dubito,quin uerum il le feripferit: fed longe fecus accidit,ut pofteà fum didurus.Eas lite^ ras rex deinde grandi pecunia emitàquodamEdu^ ardi fcriba.Nouefqobfidio difFidlior erat,ô(f longisî or opinione,Colonicnfes enim, quod Caroli poten tiammetuerent:fingulis menfibus in hoc bellum impendebant centena aureorum millia : 5gt;C inito fœdere cum altjs ad Rhenum pofitis ciuiratibus, exercitiim cogebant, adquindecimhominum mib . ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lia^qui

Ifa^qui tormentisaltjfcp rebus inftrudi, pofitis ca^ ftn'scxaducrfo Caroli adRhenumjimpedicbanr, nequidaduerfo flumine exGeldriafupportaretur ad hoftem,Deinde,Fridericus Cæfar,amp; Imperq Principes,conuocato concilio,deccrnebantoppi/ danisauxilia*Quodutfaccrent,magnopcreetiam rcxfollicitabat» Itacp CacfarSC Principes legatum inuicemrnittebantadeum,ex ßauariae Ducum fa# niilia,canonicum quendam Colonicnfem Js defc;i ptum adferebat numerum exerci tus, quem ipfi de*» creuiflent^modo rex copias quocpfuas coniunge^ ïctjllehumanifïîmcexceptolegato,datis literis, figillo fuo confignatis, promittebatjfimiilatcp cum txercitu Coloniam ipfi uenilTent: confeftim le mifi» furum effeauxiÜOjUiginti hominum millia.Qua re nunciata,condudtur undicp miles,dum pecuniam, quicquidufui cfle poterat,omnes Principes ac ördines Imperq fingillatim conferunt. In eum ap^ paratum feptem fuerunt confumpti menfes. Relt;; bus omnibus inftrudis, Caîfar non procul à Cagt; rolo confedit, tanto cum exercitu,ut Anglorum

Burgundionum coniundac copiæ, uix tertia parte,multorumiudicio, ilium adaequarent. Pofi«* tisprope Nouefium caftris: Cæfar,ô(r fuo ÔC reli-f ’ïuorum Prindpum nomine,legatumdenuómit^’ îitad regem,ut fponfioni SC padofatisfadat;nilî fecerit,fecum hofte compofîturum elTe. Rex ime-i adfpealiquajSC quadringentis aiircis dono datis

legato, loanncm Terccliniim illi adningi't,amp;f ad Cacfarem mittit.Ea durante obfidione, deuarijsrejf bus agebatur.Nam rex magnopere cupicbat ucl pacificare Carolum,uel fa Item indudas proferre, neAnglimaretratjcercnt. Eduardus auteminboc totus meumbebat, ut Carolum ab obfidionereyo^ caret,hortatus eum, ut feruaretpronufla5amp; bello Galileo fibi ferret opem : amitti pulcherrimas oc^ cafiones,necp multum idonci tempon's fupcrefle* Carolus ucro pertinacjtcr infiftebat oppugnat/o# ni,amp;uidebaturei Deus ademillementern, Amub tis enim annis,0C per omnem prope uitam/ollidtaf uerat Anglos,ut Galliac bellumfaeerent,necantc id tempus unquam impetfare potuit, fiC nunc,cum à rebus omnibus illi eflentparatifllmiicuminBrb tannia etiam eilet coad’a non mediocris manus,hg^ ret obftinatè in re fummæ diffi'cultatis,$Comnino tali,quam perficcrenon potuit.Miferatautcm Roif manus Pontifex legatum ad Cæfarcm,pacificandi gratia,Daniçquoçprexeó ucncrat cadem decaufa, nec procul à caftris aberat, Quomagis integrum crat Carolo, non iniquis conditionibus padffi,0^ fummam belli una cum Angiis in Galliam trans# ferre, Sed afpernatus redla confilia ,0(S leu iter excu# fans,diccbatfcnonpoircdefiilcre ncgocio : foreali# oquin,ut inft'gnem faccrctiaduram.Minus pru^ denter iflud quidem 6C maximo fuo cum derrimen# to,Nccenim Anglicæ iftæ copiât erant exeorutn

numcrOjqui'bellum altquando gcfferâtinGanns, fédérant infueti noftrarum rationum,6Copus bas» bebantCarolo,mi!itiç magiftro,falfcm per aliquod tcmpus,ÔC initio « Dum hæc geruntur, bello CarOi? liisaliundelaceflitur. Nam Lothan'ngiacDux^qui anteidtêpusfueratamicus.’amp;Tnuperà morte Nicos« lai Calabriç Ducis,priuatim cum eo ÔC familiariter denonnullis rebus cgerat: produiflis coptjs ,2lt; ad^^ iutus à Cranio,uiro nobili Gallo,ditionem eius Lutzcmburgicam inuadit, capto ÔC diruto quo«’ dam ibi caftello, Petrofortum uocant,duobusà Nanceio milliaribus, Adhæc,ciuitatibus aliquot adkhenum,quarum ènumero funt Argentina QC Bafilea jdiilîdium intercedebat cum Helucttjs,uegt; film operainduftria régis compofitalite,foedus inannos decem pacifeebantur. Grauiteretiam diflt;» fidebat abHcluetijs Sigifmundus Auftnacus,Ea quocpcontrouerfiajregeauthorcjfedata fuit: qui eô fpedabat, ut Sigifmundus ditionem Pfirtenfcm, quam acceptis centum aurcorum millibus, Carolo oppignorauerat, adfcrcciperet.Per eius ditionis quatuoroppida,Heluettj uolebant fibi tranfitum patere,quouis tempore. Introdudalis fuit adRegt; gern: Is caufa co gni ta, fecund um Heluetios pro? nunciauit. His conférais rebus, praffedus Pfirten? fiSjPetrus Hagebachius,àCaroloconftitutus ,de nodecapitur ab HeluetijsjÖCdimiflls milifibus,cir? eiter odingentis, quOS cuftodiac caufa fecum efle uoluit.

uoluitjBrifacum addiidus, quod eft infra Bafile^ am oppidum ad Rhenum,capitis damnatur, Ab çiusinteritu, Sigifmundus prouinciam illamilico recuperat,Slt; in propinquam Burgundiam Hcluegt; ttj mox bellum inferunt,amp;^captis ibi caftellis ali^ quot, ac uaftatis agn's domum reuertuntur, Ad hoc tempus exibat induciarum dies, quas,cum frugt; ftra rcx pettjftet à Carolo produci : Trunceum ar# cem obfidet, ac paucis bons capit. Poftridiemcad eos mifit5qui Mondiderq erantin praîfidio, Ji rebus omnibus faluisoppido cxccfîèrunt.Idcm quocpfagt; ciebant,qui crant Roiæ,quodeftinBellouacis,eô quod auxilq fpem nullam haberent. Nam fi fuilTet in propinquo Carolusjnon ta'm facile crant dcdingt; onem faduri : fed utruncp deinde oppidum, contra fidem à nobis datam,exuftum fuit. IllincdigrelTus, Corbiam,quodeft inter PeronamAmbianuili, ad Somiam oppidumjobftdet, Erat in eo Contaeus, ÇCalij complûtes, qui cum aliquot dierum oppugn nationem fuftinuiflent : deditione fada, difeeder bant.Eius etiam oppidi confimilis fuitacaliorum fortuna.Nam exurebatur totum.In hacrerum diffi cuItatefperabatRexCarolum ad induciaspermo^ ueri polie, ideoep conftitucrat exercitum reducere. Sed fœmina quædam mihi non ignora, cuius no^ men,quoniam adhuc uiuit, no edam : datis ad eum literisjhortabatur ,utin Atrebates conuerterctim^ petum.Etquia locuples erat ea mulier,ac nobili ge

ncrenataîRexconfiIiumei'us minimccontcmncn^ diun efle putabat. Milîîs igitur copijs, Amniiralio Duce,quicquidinter AbbeuillâôC Atrebatum iiv tehacetjUaftatinccndîjs, Atrebates diutiirnitate pa CIS infolentioresjmilitem, ciuus præfidio tcncbansgt; tuvjcompellunt criiptionem facere» Illi ad eum mo dum eicducum miiintudme ÔC numéro eflènt l'ns^ feriores^interfedi funt plæn'q^ captis aliquot ipfo^ turn ducibus, In bis fuit lacobus Conneftablq frai’ tcr,8ô ContæiiSjôô altj quidam propinquieins fœi’ minæ,quæ regem ad hoc bellum încitauerauQuac licetamp;ipfainhac communi calamitatejdetrimen^ tum,quod fierinecefle erat, accepiffet:liberaliter Urnen remunerata fuit 4 Fadum hoc adipfîuslaui? demminimepertinettNec enimfideautbencficio eratobftridajUtid faceret«Rex Legatum miferat eiim,de quo diximuSjTercelinum^ adCæfarem, Orans, ne pacifceretur cum Carolo , ÔC fimul ex^ cufans, quod ad conftitutum diem auxilia promifi» fa non mififlet, affirmabat fe primo quocp tempore milTurum : non fe interea fuifle ociofum, ÔC hofii non lino in loco bellû intulilîe:rogare fCjUe fepara^: dm alter abfq? alterius aflenfuamp;uoluntatecum ils» lo pacificetur,ô^ ut ea res iureiurando fanciatur î regt; defadurum Cçfarem,fi prouincias Caroli omnes, quæfub clientela fintImpertj,occuper:idem fede Flandria, ÔC Artefia, QC Burgundia, quæ ad GalhV Qim imperium pertineant,fadurum efle4Cæfar3talt;

metfi parum erat animofus Princeps : ingenio men ualebat, ÓC quoniam grandi erat ætate : longo rerSufu plurïma cognouit, deinde,aflueueratiam noftns aÆonibus, ÔC tædebat e«m belli,tametfi nulla magna ipfîusimpenfa fieret. Principes enim omnes,collatis auxiltjs,fumptum pro fequifcpfin^ gillatim faciebant, ut fieri folet in rebus, ad Imperif falutem pertinentibus.Acceptis Le^atinoftri man datis : Fuit, non procul ,inquit ille, a quadam urbc Germaniæ,ingens aliquando urfus,qui totam ui^ dnam regionem multum infeftabat, Eius oppidi tres quidam iuuenes ueniunt,ut confueuerant,ad Cauponem, rogant prandium fibi præberi : fore, ut intra biduumpcrfoluantomnedebitumjfefeca^ pturos urfum ilium uaftatorem: eius pellem magt; gnô pofle uendi,amp; futurum,ut aliquo practereamu nere cohoneftentura ciuibus ,ob interemptambo luam,quac tantum dederitdamni.Caupo conditioi^ nem accipit, pranfi contenduntad latibulum ferae, inquam,quum opinionecitius inddiirent:pertcrgt; refadi fubito occurfu,in fuga abeunt. Ex ipfis in ar boremunus confcendit, alius ad urbem,quantum poteftjfugitjtertium urfus comprchendit,amp;^progt; ftratum pcdibus conculcat,ri(^um deinde propius adaurem admouet, Interea mifer ille mortui prae# bet fpeciem ÔC hominis exanimati, Ea enim eft urfi natura,ut(ï,quod cepitanimal,mortuum efle pu# tet : non infeftet amplius, Itatp cum SC iftum credo

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;retex*

wtcxtindiim : reKnquit,inlt;p fpeluncam redit. IIIc tandem ubicôfurrexit,urbem petit. Qui in arboré confugerat^ incolumem ilium efleuidensjaceurrit, fiCualdecupiderogat,quidinauremimmurmurafgt; fetbelua: Hoc,mquitille,mihiprçccptumdedit,ne quamurfipellem deincepsuendam,nift captapri# •hum fera.Practer hancfabulam,nihil turn aliud Le gato refpondit,oblique fignificans Régi,ut cum txercitu,quem promiferat,ueniret,atq^coniundis Uiribus hoftem,fi polïent, caperent, acipiîus deingt; defacultates inter fepartirentur. Supra dixi,qucm# admodum lacobus Conneftabltj frater,cum alfjs nonnullis,apud Atrebates captus fuit. Earn rem grauitertulitConneilablius; uerum nullauenitfo^ lacalamitas. Hocenim ipfo tempore,captus etiam ftjtt eius filiuSjComes Roflîus, Burgundiac pracfe^ lt;^us,SC fimul è uita decelîît uxor,qua: foror erat Rc# ginæ:quod inhis acerbitatibus unicum efle pote^ tatfubfidium.Nam quae Bouilli fada fuit in eum tonfpiratio,non intcrmittebatur,6Cille,cognita re, fîciitdiximus,ualdefibi metuebat,ne(ÿ iam dubü tabat,quin regem habcret uehementer iratum ôf offenfum. Aberant non procul à Sandoquintino Comes Dammartinus ,ÔCaltjmulti,cum mediocri equitatu. Illcigitur,metu periculi,contincbatfe inoppido,aimtrccentis drei ter peditibus,quos è fua ditione coegerat, CataphraÀ's enim fuis, ed quodalebantur à rege,nihil magnopere confide^

bat.SedintereaRex eum urgebat crebn's nunctjsj utaddudocquitatuin fines Hannoniæ, quotem^« pore Ammirallius incendio iiaftabat Atrebatesî drcumiiallaret Auennium, Pann'tqutdem ille,fed ualdefimïdèj Cum:^ per paiicos admodumdies ibi fubftitiflet,m«ltis circiim fe difpofitis ftipatoribus: domum redtjtjSC miflb ad regem nuncio, purgandi fui caufa,dicebat,certiorcm fe fadumefTe,Regem fummififfe duos, qui fe caperent, atcp ita loqueba^ tur uerifimiliter,ut parum abcflet, quin ex bis duo# bus alter in fufpicionem ueniret, extuliffe aliquid ad ilium,quod taciturn àT occultum elle debebat, Dumhacc geruntur:fi'equentermittit adCarolum, co,nifi fallor, confilio, ut ab obfidione ipfum reuo# caret. Iis reuerfis,nunciabatferè aliquid regi,qiiod fciebat ei futurû elïcnon ingratum,ÔC fimul,quam# obrem eó mififlet,cxponebat,arbitratus hacuiafe polTeilIum fledere acmitigate, nortnunquam eti^ am, ut metum aliquem int)ceret, fignificabat res Caroline malo efleloco, Sicenimtimebatfibiàui etinftdqSjUt Carolû follicitarct,quô fratrem fuum, lacobiim,quitumanteNouefium erat,cum alijs nonnullis,ad fequàm primum mitteret,inieda fpe, amp;nbsp;promiflîonefada,Sandoquintinumfcpatefa# durum illis effe.Qiid pofteaquam illi ueniflent,fi# dem eins atcß pollicitationem fecuti, ipfe mutata fententia,diucrfum renunciabatSChocquidem ter accidit.Qiiicquid efl: huius rei; à multis fide dignis, praecipue •

prædpue autem ab ipfo,dequo loquorjConnefta^î bltjfratre cognouijqui captiuus in Galliam addu^ duSjinhuncmodumredtabatRegj'jprçterme^no mine præfente:ô6 qiioni'am li'bcralitcr adea^quac rex percondabatur,refpondi t, commode hoc ei ac^ ddit.Inrerrogatus,quantas habiidretcopias,quo tempore cogitabat in oppidum peruenire: ait, fe tertio habuiflead tria millia. Deinde,an occupata urbe , frztris fuiiTet fecuturus parteis v refpondit, primo .’quidem atep fecundo fc illuc uenifTe, quo fiibfidium ei ferret:Poftremo autem,quod animadgt; uerteret,Principem fuumÔCfe quoep ab illo ludifi;? eari : fi turn in oppidum fuidet admifliis : Carolo fe fuifle illud feruaturumînon fe quidem uim ullam fadurS, fed inuito illo futffe ibi com ora turum, Ab eocolloquiorexillûècarceredimifitjamp;fuæ familig adfcripfit,0^in magno habuithonore,propterea, quddingenueamp;T prudenterrefponderat, Peroccajs fionem obfidionis Nouefianæfum delapfusad agt; lia,quae quoniam in idem fere tempus indderunt, practerire nonlicuit, Durauitenim ea obfidio to^ turn annum, fle ut earn folueret,duaî potiflimum resCarolumimpellebant. primum: motum àrege inPicardiabellum,exuftis aliquot oppidis,0C A/ trebatum agris uaftatis: Deinde, Anglicanusex^' ‘ft’dtus,ipfo authcre conferiptus. Nam Eduardus,' amp;nbsp;qui er a n t cum eo Pro cer es,adm 0 d u m ir a ti C a roi« lo,propter interiedâmoram ,quum precibus nihil

proftcercnt,amp; fumptus i'ngcntes faccrêfjSC tei bene gcrcndæ dilaberentur occafiones : ccperiint etïam comminari, Carolus autem ad fuam exi'ftimatio^ nem SC laudem magnopercpcrtinere putabat,obfiV den à fc tam longo tempore oppidum, in afpedu tantæ multitudinis hodiumjà quibus cogi non pof fet,utillincdifcederet. Verum iftagloriola magnô ei conftitinNam qui foeliciter bellum gerit : ad eum redit omnis honos rerum geftarum. Pontifidj Le^ gati interceflîone, pax tandem fada fuit, ea condi;^ tione,ut Legatus in oppidi pofleflîonem immilTus, tcneretillud, quoad Pontificis amp;nbsp;Cardinalium aui^ thoritate aliquid ftatuerctur.In quanta uero follicP tudine,amp; cogitationum acerbitatibus, credibilceft CarolumtuncfuilTejquum amp;nbsp;bellum fibi uideret inferrià rege, 6^ intcrminationes audiret Anglos rum,qui focij erant ÔC confœderati,et oppidum obgt; ftinate circumuallatum uideretin cas anguftias ad^ dudum elTe,ut intra pauciflîmos dies, inopia re^ fum omnium,ad deditioncmcogi poßetc’ Name Ducibus unus, qui circumfeflusibi fuerat:quem in fuam deinde familiamrex adiunxit:rccitauitalilt;i quâdo nobis, c5 ab eo difcederet Carolus,potuiflc capi intra decimum diem.His igiturdecaufis,utdi^ ximus,obfîdiôem foluit.Intereà Eduardus proficii» fcitur Darucrnum,oppidum maritimum ,ut traies* do mari, Caletos perueniret. Qiiantus fuerit exer^ dtus,â^ quàm inllrudus,antea diximus»Quæ cum itafînt;

•ta fint: credibile eft, Deum conturbaflc mentem Carolo jUt bac omnium pulcherrimarelida oca^ fioneconfidendi belli Gallid^pertina citer inhære^ tet oppugnationi difRcillimç, ÔC tempus tereret, Habebant enim Angli in re militari opus ipfo, tanquam pracmonftratore.Nam quo primum tem^ pore in noftros fines perueniunt:ualde funtimpo fitijfîcminus idonei,fed breui tempore magnum ugt; film armorum fibi comparant ♦ Ille uero non modo non formabat eos ad noftrum militiæ genus, quod in primis eratneceftàriumjfimodô uellet uti aliqua ipforum infigni opera : uerumetiam fua condatio^ neôC pertinacia hoceffecitjUt adminiftrandibelli amitterêtpropemodumoccafiones. Deinde fie erat ipfiusexercitus attenuatus,utexhibereilium An# glisô^repræfentare nonauderet.Namexdiuturna ■lia obfidione defiderabat ad quatuor millia lediftt •norum militum. Atepita uidere licet, quemadmo# dum fatali quodam malo,confilia fua amp;nbsp;adiones omneis,uidens at^ feiens prudensinftitueritin fiiâipfepernidem, Erattum Eduardus Daruerni, S^quo fadlius traîjceret: mifitei Carolusè Zelâdia dreiter quingentas nattes,idoneastranfportandis fquis. Verum,fie fi hocadminiculum haberetà Ca# •olo,fie licet magna diligentia rebus omnibus ipfe prouideret: tarnen inter eum portum fie Caktos treis hebdomadas nauigatione confumpfît,cum fit ■nteruallum feptem duntaxatmilliarium.Qiio ma# gisiiü

gis uidcri poteftjquàm fit Anglis difFidlè,in Gallic am traijcereexercitum.Qiiodiî rexmaritimam ra# tionem belli tàm bene cognitam habuilfet quàm terieftrcm : abfq: negocio, traiedu interckififTetib lum, amp;nbsp;aditu prohibuiflèt, eo præfertim anni tcm# pore : fed necipfe intelligebat^nec etiam illi,quibus adminiftrationem belli commiferat.Eduardiis,an^ tequam DaruCrnoproficifcereturtdatis ad regem literisjbellum ei denunciabat. Eanimliterarûjquæ fane perquàm eleganter ferm one Gallico fiierunt confcriptæjhaçc cratfumma:,Vt Galliæ polTeiïîo«? ncm,quæ iure ad fe pertmeat,fibi redd at, quo nobi;^ litatemôfT ordinem Ecclefiafticumjpriftinoiuri libertati reftituat:Idfi non impetret,earum calami^ tatum,quæ poftea fint ex bac iniiiria nafdturæjcuk pam àfe remouebatî Qiiac quidcm conteftationis formulaeftufitata Prindpibus,dumalter alteriiis hoftem fe profitetur,R.ex,ubi fol us cas litcras legifi get : in ueft iat iu m fe recipit; ÔC accerfito foeciali,ind pitjSibi certo conftare, Eduardumnon fuafponte, fedimpulfum à Carolo 2C multitudine,hucdefccnlt;’ dilTetiam magnam æftatispræterqire partem : Ca^ rolum cxdiuturnaobfidione Ira dû habere exercfi turn, ôd rebus omnibus ncccflartjscarere: de Com neftablio fe non dubitare, quin is cum Eduardo communicarit confilia, propter cam, qiiæ fit inter ipfos affinitatern : fed nihil cifidendum elfe; quod fiio exemplo cognofei poflîtjquifitpræclaredeip!«

fomenais: ilium ucropcrpeaia quadam utifimu^ lationcjôc: ad fuas commoditates omnia referre. In earn fentendam ubi miilta dixiffet-dabat illi trecen* tos aurcos^ô^ fi pacificaretur,promi«ebatmillc: pa Um uero iuifit ci dari triginta iilnas preciofiffimi panni fcrici.Foecialis ad earefpondif,fe,quicquid ad pacem ullo modo conferre poflitjlibenter efle fa^ durum :exi ill mare fc regem Eduardum nonfore difFidlem,aut nimis durum: fedeius rei noneiTeub lam faciendam mendonem jprius^quamcxercitus mare traieceridTunc ftadm mittendum efîenuncûî Um,qui tutum iter legads impetret:Huncfimul atq? uenerit in Anglorumcaftra,iubet ad Hauar# turn, quimagnac fit apud Eduardum authoritaris, accedere ,fcc^ illi in eo adiutorem fore profitefur» öum rex priuarim ei Ioquiair,muld foris expedai« bant,ut quo eflet uuku, aut quid diccret,uiderend ïllemc ftadm accerfit, iubet, ut interca dum com; parantur,qui nundum deducant, familiariter cum ipfo colIoquar,eoconfiliOjnequis alius interpellae’ rct,Poftha:c,paucis quibufdam euocad's,incipit loqui de l!teris,eafcp rcci tari iubet, necullumdabat oflfenfionis iignum,Nam fœcialis illefermoipfum recreauerat. Hoc loco mibi digrediendum eft ad Conneftablium. Is quod Carolum ludificauerat, dc^ fpe recupcrandiSandoquintini dciecerat:in maximo uerfabatur metu : DeRegis immutata ergt; gafe uoluntate,nihil etiam dubitabat,præfertim,

cum è fuis famih'anbus ad ilium nonnulli lam tranf ijffent» Veruntamen ex fjs alter, Mouius, commeas^ bat inter utrof(p,0(f mandato régis ilium adcollo^ cutionemeuocabat.Conneftabliusaitnonferecugt; fare, fi Rex interpofito folenni iureiurando,quod fupercrucefandiLupi Andegauenfis faccre con* fueuit,fidem fibi præftaret, Vt autem ad earn iurif* iurandi formulam rex defcenderet:omninô fe fa* lt;nbsp;dlurum elïenegabat,fed paratas erat quacunc^ alia rationeipficauere.Certè,fi quis intueatur omnia propius, comperiet miferabilcm efTe uitæ noftrae conditionem jqui tantis laboribus, uigilqs, curis SiC ^cerhis cogitationibus nos dcfatigamus ipfifiCaf* fligimus» Erant hi duo in magnafollicitudine,0^ crebrimittebanturutrintpnuncq. Scd non minus interealaborabant Eduardus 6^Carolus, Nam ÔC illius ad Caletos traieAuSjflC huius cum Caefare pa* cificatiOjin idem propètêpusincidit, Carolus,obß* dionerelid;a,paruocomitatu ad Eduardum profi* cifcitur : reliquum exercitum in LotharingiamS^ Barrenfem ditionem mittit,utibi uaftatis agris,no* nihil fefercßcerent. Parum fane prüden ter hoc ab co fiebat; Angli enim expe(Sabant;,utillecumma* xima manu fefeconiungeretipfis,Nam quo magis accelerarent, ÔC ci tins marc tratjcerent, hoc cis pro* miferattnecidmsidojuerû etiam nundaueratfctri* meftre dtius, quam alioqui fadurus fuerit,bellum rcgiintulifle,utipß,poftea quàm in Galliam uenif*

fent/eccntes ac jntcgn,dcfatfgatum reperirent ho^ ftcm 6C attenuatum, Dïgreflî ambo Caktis,amp;^per Boloniam fado innere,Peronam ueniunt, quoin loco minus amice Carolus illos excepit » Nam SC portisadhibuitcuftodias,6Cin oppidum eos,nif« «xiguis cohortibus, non admifit» Dum hîc mora^ tur,mittit ad eum Conneftablius, purgandi fui eau faîquôd Sandoquintinum ad diem non tradidifi* fctjconfulto fadum absfc:nam alioquin omncm fefuifle rationem amifliirumjSC occafionem agen^ dialiquid prætercajnullam dcinceps authoritatcm, nullam fe habiturum in Galltjs fuifle facultatem communicandi confiIia:Nunc uero,quandoqui^ dem in propinquo fit Eduardus : fadurum fe quidi» uis.Etquo maioremfaceretfidem,pereundemLeÿ gatum dat literas ad Eduardum in banc fentenngt; anijUtîjsjquac Carolus ipfi nominefuo didurus eÇ/ fetjfidemhaberet» Altjs deindeliteris Carolopro# niittebatopem,quouis in bello,necipfi tantum, fed omnibus etiam confœderatis at(^ foctjs ♦ ceptam epiftolam Carolus Eduardo redditjSC quid alle nunciaflet, récitât ÔC aliquante plenius quàm res erat,exponit. Nam 6C Sandoquintinum ,6C alia multa ferecuperaturum efîe illius opera confirmai bat.Eduardo facile perfuafum fuit, quoniam amp;nbsp;foÿ rorius erat Conneftabltj,ne(j ilium credebat tàm fore temerarium 8Cimprudentem,ut in îjs angu^ ftqs pofitusj quod fibi,quod Carolo promififlet,

honfcruaret: Idcmquocp fentiebat Carolus »Ve^ rum neqj meturegis,neculla re alia potuit tlle jmgt; pelIi5Utfatisfaccrctpromiiïb:6C ex ufurerumfua^ rum efTe putabat,ut pro confuetudinefua cautèac fimulatèageret^exiftimansjinueniri femper à fepof ferationes nonmalas,quibusilli placati^paterentur fefe duel, Eduardus autem, eiufcp familiäres ,quia noftrarum rerum erantimperitioresjuon tarn facile fenferuntdolum. Angli enim omnes, ij præfertim, quinonfunt apud exterospercgrinati,ualdefunt biliofi: quod proprium efl: omnibus ad feprentrio^ nem pertinentibus populis, Galli uero^quoniam pofiti funt in regione bene temperata, cindi Hifpa nqsSCitalia ÓC Anglia £C Germania, medium quidgt; dam obtinent^ necppræcipites ,necp nimium enam tardi,autremiffi.Exhilaratus igitur his Connefta;^ blij literis et manda tis Eduardus, tametfi iam antca poterat aliquid odorari : una cum Carolo digreiïus Perona, proficifcitur Sandioquintinum, Aliquot illius cohortes,quafi certa SC explora ta oppidanorS amicitia,Iacti precurrunt,fed propinquiores fadi, tormentis excipiuntur,SC defideratis nonnullis,coe lo multum pluuio ÔC incommodo,regrediuntur ad fuosjuehementerirati Conncftablio,qucm ÔCpro^ ditionisinfimulabant, Poftcro die,Carolus abi^ tionem parat, Qtiæ res magnoperecontra opinio^ nem Anglis accidit, eó quod author ipfis fueratjUt mare tratjcerent.Cogitabat autem ad exercitum fu«» urn,qui

Um, qui Lotharingiam uaftabat-jproficifci^muka fefafl:urume(repromitten^,quæfintcxipforumult;gt; ftï» Verum AnglijCum alioquifufpicionibusindul géant, ôcTquod effent plane hofpites in earegione, gtauitcradmodumtulcrunt hune illius difceffiim, Uecçperfuadere fibi poterant,ipfum habere ullum nbsp;nbsp;)

eoadum exercinim, Præterea fad um illud Connes? ftablq impatientiffîmeferebâf,SC Caroli fatisfadioiî nem , qui multis de caufis illud accidiffe diceret, nullo modo accipiebantjô^ quoniam hyems fubif erat.’pacem potiusquàm bellum fpcdabant.Inhoc ipfo temporis ueftigio ,dum Carolus abitionem parat, adolefcens quidam Gallus capitur ab An^ glis: AdduAus adEduardumô^ ad Carolum,cult; ftodiæ mandatur.CaroIus illinc digreffîis,B rabane tiam petit,ubipartem aliqiiam habebat copiariim* Adolefcctem, eo quod primus crat^quem ex hofti^ bus cepiffent: Eduardusdimitti iubctjs,cuius ans? teameminimus, Hauartus, abeunti dat aureum nummum,fimul mandat,ut fuo nomineregem Lu douicum.fi'conuenicndi facultas detur,falutet.Ille eeleriter profedus,Regi,qui turn erat Compendtf, mandatum exponit. Rexinitio ueritus explorato^ remaliquem cffe,quodipfius heri fratrem intellii? gerctapud Britannum efleinauthoritatetiubet arlt;î âècuftodiri; fed tarnen ipfius mandato multi com^ pellabantc5,utcerti aliquid cognofccrent.Iis oms^ nibusuidebatur,nihil fubeiredoli,amp; audiendum

eirc.Poftridic^mane,rex ci denn o Ioquitur,amp;fuingt; ailisquidem expedin: fed tarnen fcruari pratcipft. Cum iientum eftad prandïumtdiu multiimcp fci« cum deliberatjnum fit in Anglonim caftra quemgt; piam miffurus t Sgt;C. antequam aflîderct,fecretô mihi quædamdicebat» Venit ei in menrem,quod Anfi gliae fœcialis nuper dixerat,ut fimulat^ mare traies afTetEduardusnlicô mitteret aliquemeo^quiper Haiiartum fit habiturus aditum» Vbiconfeditjô^ aliquandiu pró fuo more cogitafletuubet^utfur«* gam C ficenim ferebateius côfuetudOjUtfemperali qiios menfa fua dignaretur ) in cubiculo prande# am, fimul adolefcentem quendam nominat:huic utquaaincprationeperfuadcam,iubct,utt publia eus nundus Anglorum exereitum adeat. Eo accer^ fito adolefcente, mirabarjquidrexfibi uellct.Nam neccorporisfigura,nec animo mihi uidebaturad eârem idoneusî fed fallebar.Neeenim ingenio care kat,eterat ineius fermone blanda quçdâ fuauitasj utpoftea cognoui.ReXj cG femel tantum ei locutus cfïetjhoc ftatim in eo deprehenderat. Vbi quid ueb lem, expofuiflem; ita fait attonitus , ut-ad pedes proic(*lusdeprecaretur,non fecus acfiin praefenti uitac difcrimine pofitus elTet. Confirmabam eumgt; quibus potui ratioibuSjSC magna pollicebar,ô(r,‘ut magis auderet jdicebâ ab Anglis hocemanalTejUt mitteretur aliquis ; Eramus omnino foli, æ inter prandendum, quid fieri oportcret,'edoc€o ♦ Paul$ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ poft

LIBER

póft euocor à rege : quid egiiTem jexpono,fîfflul ah’jf osjqui mihi uidebantur magis idonei, profero : fed *pfe hune unum præferebat omnibus. Tandem in foenaculum meum uenit,comitatus uno folum fa« nmlojSólocutusadolefcenri ,pauds uerbismagis eum excitabat, quàm ego fermone prolixo, Cumcp pauorem omnemSC dubitationemabilloexpulif« fet:iubetilico ueftem confui,cuiufmodiFœdales uti foIent.Eius enim generis nulla tum erat parata, quod Rex in ijs rebus minime eratambitiofus,Ea Uefte fecretô confeda: dàm adducitur equusjin manticamirnponiturueftiSjôiSpropinquiorfadus Anglorum caftris,iubetur earn circum ferre palàm» Quû eo peruenit, fiftiturjôif ad Eduardi tabernacu« *um addudtur. Interrogatus,quid u eilet: à Gallia« fUniRegefemiiTumeiTe dicebatad Eduardumjôf •niundumfibijUt perHauartum adiret.Pranfus, adEduardum redudturjbi mandatis expofitis, ait ï’rindpem fuum cupere modis omnibus jfirmam Bfperpetuam inter Anglos £lt; Gallos amidtiam in«* lercedere : Id facile ex eo poiTe intelligi, quod inte^ •■cà,dum apud Gallos imperium obtineat^nihil uni* quam aduerfus AngIiamfitmolitus:QiiodaCo* mite Beruicenfifueritnon alienus,illud odio Ca« foli tantum fuifïè fadn : à quo nunc fit acccrfitus ÔC •mpulfus Eduardus adhocbellum,nonaliadecau fa^quàm ut ipfc adiutus opinione fœderis 6C focieta tisAnglicac,maiora confequaturin Gallrjs,ÔCam« pliori

pliori fuo commodo padfcatur. Si qin'alijbdlum fuadeant,eos lioc folum fpedare, ut pnuatis fuis ra tionibus confidant: defalute Angliæ nihil magnogt; pcre foUicitos elfe: iamimpenderehyemem:non dubiumelTcjquinmagnos in hoc bellum fumptus fecerit: ÔC quanquam in Anglia complures bellum cupiant: tarnen,fi pacis mentionem non excludat, Ludouicum Regem non elfe defuturum officio, qui amp;nbsp;Legatos ad ipfum ea de re fit milfurus.modo id finepcriculo licear: aut fi malit aliquem locum medium utriufcp legatorum colloquio deligere, futurum id Regi no ingratum.Iis cognitis poftula^ tiSjEduardus ciufcpfamil{ares,redeliberata,com^ probanteam fententiâ:Sc dato uiatico,literisdepe; riculo cauent uenturis legatis,fimul nunciû in Gab liâ mittunt,qui fuis idem impetrent.Data utrinep fi de,Rcx inter alios Amirallium niittit. Anglicæ Le^ gatióis princcps erat Hauartus ♦ Hi poftridie apud Ambianumconueniunt. Videatur alicui fortaffc, Regem nimium fe demififle : uerum qui judicio præditifunt,ex ijs,quae fupràdemonftrauimus,ub dent,in quanto fuerit tum Gallia difcrimine,nifi Deusillam eripuiffettquiScRegiauthor fuithaudiü dubiè optimiconfilt),amp; Caroli mentem itacontur^ bauitjUt ea fequeretur confilia, quæ fummum ci detrimentum attulerunt.Sparfa turn erant per Gab liam multadiffcnfionum femina,quac tametfi tege^ bantur adhuc,erant tarnen eruptura breui poft tern

porCjnifi Rcx in herbis illa necaflet« Ex Britannia potinimum ingens quædam tempeftas nobis pendebat: quo ma gis credo^Deum fingulariter tin icèj tunc refpexi iTe Galliam»

■i Oftridie quam nofter Fœcialis redie? ratiLegatijUtdiximuSjConftituto loco I conuentunt. Inter utrofcpexercitus in# i tcruallum erat quatuor milliariü, Vbi côditiones aliquot noftri propofuiflent: Angli pro fua perpétua confuetudine,petebât omnem Galli# am,autfaltem Normanniâ ÔC Aquitaniç partem fi# bi reddi,Id uero noftri obftinatè negabâcôô quanÇ ineo conuenire inter ipfos non poteratjtamen,quo niam pacis erantutriniç cupidi : perfedum aliquid fuit,Ipforum hæctandem fuerunt poftulata,pri# mum,ut Rex Eduardo ftatim dependeret feptua# ginta duo aureorum millia: deinde, ut ipfiusfili# us Carolus, qui nunc rerum potitur ( Delphinum Galli uocant)uxorem duceretnatu maiorem Edu^ ardi filiam : Ad haec,utin educationem filiçrexaut certam Aquitaniæ partem daret:autper annos no# uemquinquagintaaureorum millia quotânisper# a folueret

fólueretLondini: qui bus amis elapfisjtlli perfcdo matrimonio , frudibus omnibus Aquitamæ,fine contentione utantur firuantun Alia quçdam humi^ hora,quæ ad mercatorum négocia pertinent, de quibus etiamagitatum ibifuit,nihilattinet com^ memorare, PoftremOjUt per annos nouem firma fit pacifiçatiOjÔC utfocios quifcß fuosin ea comprehcn dat,ô^inhis Carolum etiam at(ÿBritannum,molt;^ do uelint aficribi. Exaltera parte, Eduardus ultro deferebat( quod in primis mirum uideri poteft ) fe patefadurum efie Regiquofdam Galliæ prodito;! tes, Cum ex Legatis,quidilli peter ent, Rex cogno^ uit: conuocato concilio, cui amp;nbsp;ipfeintereram,delfi berat, Nonnulliputabanteos agereinfidiofc:Rexi autem longe aliter fentiebar,his potiflîmum decau fïs,quôd imminente iam hyeme, non polTcnt quic# quammagnieflfïcere îquôd receptaculum nullum baberent: quod à Carolo male elfcnt accepti,fiC Riffimis haberentin eum ofFenfionis caufas : quod Conneftabliusnon eflctipfis locum ullum muni# tum,in quem fe recipianqdaturus : id^ fibi confia# redicebar,quôd frequentes ad eum mitteretnunci# os. Deinde, non nefeiebat, Eduardum del î cfj s QC cio deditum efie, Quocirca decreuit earn pecuni# am oportereperfolui, ÔC eius corrogande fiatim ini tæfuntrationes,amp;^finguli conferebamus aliquid, pro fuis quifep facultatibuSjUt abfcp mora dépende# retuh Hatc enim erat fententia Regis, ut diceret ,fe nihil

nihil non efle faAurum,quodomumilliredirent: non fe pafTurum tarnen, utpofïèflîoncs ullas in Gal Iqs obtineant: ÄS potius quam hoc ferat, extrema fe omnia tentaturum* Conneftablius interea,quód pcrpetuo metueret illam confia fefadam Bouilli eonfpirationem ; in maxima erat follidtudine, quæ caufafuitjUt crebrisnuncijs Regem interpellaret, Etdum hacc agitantur, mittit Ludouicum Creuili^ um,honefto loco narum, ^unumefcribisjloano nem Richerium, Hi BocagioSC mihi, iu Ifu Regis, quid uellent,exponunt. Forte aderat eodieCon«» tæus,quicum elTetapud Atrebatum captus,utfui» pradiximus,fide militari fubindeueniebat adRe^ gem : 8C fi pacem conficcret,pro fua, qua ualebat äs’ pud Carolum authoritate,promittebateirexliberi5 tatemabfcpprecio,Sómagnam præterea uimpecu:^ niæ ♦ Auditurus igitur Conneftablij Legatos,Con^ tacum intra cubiculi fores collocat ,me^ illiadiun«! git.ut legatorum orationem Carolo recitaret ♦ A tc^ «tplcnius intelligeremus omniatfellam fuam iubet deferri proximè ad fores, intra quas eramus abditi» ïlliincipiunt:àConneftablio femiflbs nuperfuif«? fe ad Carolum, ut ab Anglorumfocietateipfuma^ uertercnt: Ilium autem uehementiffîme tunc ira^ tumfuiffeEduardOjôC minimum abfuifle,quinei perfuadereturjutnómododefereretjuerumetiam, ut cum exercitu difeedentem inuaderet. Dum haec till recitant ; fimul ftudentp quo magis Regi gratifia

carent«r,CaroIiuocem6lt;geftusrepræfentare,quigt; busille condtatusadiranijUticonfucuitlacintera;? lia dicebant eum nominart’eEduardum, fagtttanf ciuufdainfilûim, Scal'd genus aha in ul ta. R. ex in ri ƒ fumfolu(us,aitfe grauius audire:rogatigitur,u£ ea quae dixiffcnc^repetercnt. Creuilius magno quo«^ dam afFedururfus omnia commemorar.Contæus, qui unà mccum poftforcslatebatjUaldemirabatur, Ô6 nifi coiàm ipfe audiflct: nulli fidem habitunis erar.Mandatorum hgc erat fumma:fuadereferegi, iitpericuliuitandi gratia,inquo efTetjpacifceretur cum Anglisinducias; Cónncftablium inea re fore adiutorem,neepdubitare,quin fit perfedlurus. S£ quo facilius perfuadeatur Anglis: uidcri Conner ftablio,redè fadurum eiïe Regem jfï unum alte# rum oppidulum illisdethyemandi caufa.Scicbat Anglos inimico effcin fe animo^propter acceptain contumeliam apud Sandloquintinum : amp;nbsp;ut eos placaretjideo ad hunc modumloquebatur.Rex, cui fatis eratfuftinuifleperfonamjamp;hocperfeciiTc, ut Contacus illorum orationem intelh'gerct: hocfo# lum refponditjfe cum Eduardo aclurum cflè,atep itadimifit Legatos,èquibus alter, ftdem Regi da# batjinterpofito iureiurandOjft'quid ullo tempore fentirct,quodad ipfum pertincrct,fe patcfa durum efle. Regi ualde molcftum erat graue^non re# fpondcrealiquidadeam fermonispartem,qua illi fuadebant, Anglos in oppida recipiendoselTezue#

qiiod metiierer,ne Conneftablius ah’quid gra^ ^*usadmittcret:ita refpôfumtcmperauitjuequod offenfionis fignumiHi dcprehendcrêt:fim«l è fins ^^iquotad ilium crebro mittebat, Nam propter mo Victim interuallum^paucis horfs alter dealtcrocoj: Snofccbant.Contaeusimpatientiflîmetulitjprinci«* pem fuum ,à legatis, qui tenuis effent conditionis bomines^ad eum modum ludificarijprçfcrtim^cum *nhoc tempore Conneftablius magnum fimularet amorem,amp; eum Carolo de uarijs rebus agitaret, fi^fpem ingentemfaceret.Itacpnihil magis opta^ bat,quàm ut primo quoc^tempore^domum reuera fus, Carolo rem omncm exponcret, Cum igitur perfedo negocio,cuius caufauenerat,difcedcret: Rcxdatis ad Carolum literiSjpetit,utrjs,quçdiduÿ fus effet Contacus,fidem haberet.Præter alia,de quibus inter Regis amp;nbsp;Eduardi legatos conuenerar, hoc etiam fuit conffitutum î ut ad collocutionenj ipfimet Reges uenirent,aciurciurando padiones confirmarent: ut Eduardus accepta pecunia,quam petebatjobfides daret duos proceres ,6C alterum ex tjsHauartum,qui in Gallqseffent,donecillccum cxercitumare traieciflèt, Angliçquo^primoribus Rex promittebat annuam penfionem, ad fededm aureorum millia,ôc ea pecunia fiat m perfoluta fuit in primum annum,ÎC uafa m ulta argentea dono il* lis data. His rebus cognitis, Carolus, qui turn Lu* xenburgi crat, magna cekritatecontendif ad Edu*

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a iq ardum.

ardunijfcdccim comitatus equis, Vbi' uidiflètEdii^ ardus,miratur quid fi t, rogat quamobrem uenerif» Carolus ait fe uclle colloqui : tum ille, priuatimne, an palam C Ibi Carolus rt^at ,anpacemfeccrit:Ib lerefponditjfe padum eflenoucm annorum indugt; dasjinquibusamp;ipfejmodo uelitjfit comprehend fus : rogarefe/itaffentiretur.Carolus ccepitindig^ nè ferrCjód ftomachan^amp;S AnglicèlocutuSjCxponif, quanta fuerit ipfius maiorum -j Angliêc regum uird tus,quiexercituin Galliamfacpetraiedo,prædare ibi multafecerintjcumingenti ipforum gloria: pad cificationem hanc efïe-uehementer indignam Sgt;C abiedam :fe quidem fuifleilli authorem ^ut mare tranfiret, non quod ipfius haberet opus auxiltjs,ued rum uthacratione,uctus patrimonium etiusjquod adipfumjquod ad Angliac Reges à plurimis mine , annis pertineat^recuperaret. Et quo magis conftet, quam facile carere poflït eins adminiculo^non fe fa durum effe inducias cum Rege,nifitribus menfid bus poft ipfius rnAngliam traiedum» Hæclocud tus abqt.Eduardus, QC qui erantcumeo^fermonem hunc grauitertulerunt:ahj,quibusca compofitio difplicuitjlaudabant.Sicut conftitutum erat, Edud ardus propius Ambianum accedit.Rex è porta ur^ bis profpiciebataduenientes copias : Hico trecenta plauftra generofiffimi uini donomittit, Etquonid am induciac crant : illi fub armis magno numero in urbemueniunt.Qiiodfi Rexinfidiofe uoluiflet ali quid

quid molin': facile potcratcos op prim ere, fed alio fpedabat.Menfas duas longiores iuflcrathincinde peruiam difponi,adintroitum urbis,prope pori^^ tanijijscibisaqui fitim prouocant, optimife^uinis inftrudastfimuladcascollocauitènobilitate quof damprafpingues,amp; bcnccurata cute nitidosjqui tomitcrillosexcipcrcntjSCad compotarioncmin^ uitarent.Adhuncmoduminipfo prope liminecxgt; cepti^ac deinde longius in oppidum progrtffi,quogt; ciinc^diuertercntjlautilîîmeperquatriduumhabiti fueruntjfumptii regis. Intcrea Conneftabliusjqut padionem banc indigne ferret,non minus quam Carolus : confeientia facinoris inftigatus, c cis quendam mittit ad Eduardum, ac magnopere hortatur,nc Regis orationi, amp;nbsp;promiflis fidem has* beat : fed hybernis iinum ÔC alterum oppidum, quç dicebat nominatim,fumat,tji^ fit contentus: Intra binieftre,fua diligentia ÔC opera, longe commodigt; Wsei paratum forehofpitium.Haccille quidem ob«» bquèSe dubitanter,fcd tarnen ample amp;nbsp;prolixe. Et ne qua maiori neceflïtate coadus Eduardus,indi# gnumaliquidadmitterettpromittebatmutuodare ad quinquaginta aureorum millia muka^ alia eins generis nunciabat. Regem antea fuerathorta^ Cus,utAnglisiIla,dc quibusdiximus,oppida per byemem daret.Ea res quoniam ad Eduardum ema nauit:Rcx,nequa parteoffenderet,iam illatradia derat,Ed«ardus refpondit,fepadum efleinducias,

nee itellequicquam immiitare : quód fi fi'dem jlfc fibi feruaffèt,n5 fe defcenfurum fiiifre ad cas pacis? conditioncs, Ibi ucro Conneftablius omni fpere^ concilianonis excidit, Dum ad eummodumjUtdi«» ximus, Angli comeflantur Ambiani t Regem de eo certiorem facit Torcius,uir nobilis,cumi^illefto macharetiirrobmutueriintomnes.DiesilIerepracü’ fentabateunijtnquem Innocentium puerorumdi«’ CS co anno incidcrat, Regis autem eratconfuetui* dOjUtpereumdicm,nemo quicqiiamadipfumde negoctjs dcfcrrctjct mail ominis eiïe putabat,fi quis iilla de rc graui ÔC feria aim ipfo loqiieretur ; SC tjs,quihuncip(Ïus moremnonignorabant, fiquan do interpellalïentjualdeirafcebatur. Verumubian dilFem in urbe iam efle ad nouem Anglorum millt;’ liatputaui non clTe contemnendum periculum. Ac^ redens igitur ad ilium, tametfi hune diem religiofe colaSjinquamjtamcn quo loco fint res : opus eft,ut dicam, Ordinc deinde commemoro, quid fieret, êóqucmadmodum illi augefcerent,dum metuhe offendantur ,fincdifcrimine omnes intromittun?’ turjllc placide rcfpondit/eligionem hanc,in eo re^ rum ftatUjfolui poffe: iubet, ut cofeendam equumj Ct experiar apud Duces,fi qua ratione queant reuo^ cari: uelle fe cum ipfis colloquijamp;f paulo póft ad por tameireuenturum,Sicutimpcratûerat,fcci,quangt; tum licuit:ucrumuno aliquodifeedente,multia^ Itjingrediebantur, Poft me Gfjum mittit,nunc

Gaüiæ Marefchallum Ingredimurcauponam, lar gîter ibf potabatur,amp;perfonabant omnia uodbus cbrioiiim.Ibitandem cœpi rcmitterecuram^amp;^iu# dicabam nihil efTcmagni peric«Ii,amp;r ad Regem hoc ftatim cniindabâ,quifiC ipfenómultópóftadpor^ ram uenit magno comitatUjSC fecreto iubetarmari adtrecentos cataphradosjamp;ad portæ cuflodiam, locO fupcriori,multos conftitiiit. Ipfe in ianitoris domo prandet, SC cum eo multi ex Ângliæ primo«» ribus: Eduardusdefuor^intemperantiacertiorfagt;^ dus: nundat Régi, ne quem omnium intromittaf, Rcx minime fequidem iftud fadlurum efle refponÿ dit: uerumfi commodum ci uideatur, mittat ali«» quem fuorum ftipatorum numerum, qui quos ueÿ lint,admittant, PlacuitearatiOjitacpfadum cft,ut plçriqj omnes ab urbeexcederêt,Pofthçc, ini'jcitur nientio, circumfpiciendum efle locû idoneum cok Jocutioni. Ad earn rem conficiendam,Bocagius ÔC fgomittimuràRege: Ab Anglis uenit Hauartus SC Calangerius cum fœciali .Diligenter infpeda Omni regionc,et ora illa,quç eft ad Somiam flumê: opportunus uifus eft nobis locus, Piccenium op«» pidum,tribus infra Ambianum milliaribus, tarnet fî Carolus nuper illud incendio uaftauerat. V tracp nia, quâ uenturi erant diuerfis itineribus ambo Reges,admodumerat amœnatnifi quôdper fpa«» dum aliquod,locus,quâ ueniendum erat Eduard do,propteranguftias,opportunus eratinfidqs dC

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b iniuriæ.

iniunæ,n quis mala fide rem egiflet, Angh'enfm, quodô^fuprà dixi^nonfunt in ciufmodirebus tarn ingeniofi èc prouidijquàm noftrates. Vbt conuenit de loco ; placuit efficiendum e(îc pontem, in quo il* li congrederêtur, Materiam omnem ad eâ rem nos fubminiftrauimus« In medio ponte fit cauea^medi* ocri altitudine,qualibus coherceri uidemus leones* Eius foramina crantea magnitudine^ utbrachium aliquis laxèinfereret.fupernè tota eratcontabulata, pluuiac arcendç caufa,! ta quidem ample, ut utrinqr duodeni confifterent. Ea cauea compledebatur u* tramlt;^ oram pontis^fic^ut tranfitus in alterutra par* tern nullus pateret« Ad flumen folum erat unafca* phajCum duobus uedoribus* Etquoniam ad hunc locum uentumeft:non grauaborrecitarecaufam, curfepimentum iftudRex iulTerit aedificari, utalif quoep Principes in collocutionem aliquandouen* turi jhabeant quodfequantur, Carolus Galliacrex, eius nominis feptimusjmultum adolefcensjaffli* gebatur admoduab Anglis, Nam Henricus quin* tus Angliaî rex acriter obfidebat Rothomagum» Oppidani plçricpomnes autfubiedi erantimperio Ioannis BurgundixDucisjautrebus eiusalioqui, fauebant» Huie grauis intercedebat cum Aurelia* no Duce fimultas,ita quidem^ut tota fere Gallia fa* dionibus Suf Audio alterius partis efletdiuifa, ma* ximo cum detrimento Reipublicae, Nam eiufmodi fadionesjubi femel radices egerint: uix magna dif* ficultate

fi'cultate fed a ri pofliint, ÔC in hac diHenfîone Aurw lianns Lurctiæ fuitintcrfedus janno proximèante R-othomagi oppugnationcm, Joannes autem Bur gundiæ Dux »magnum habebat amp;nbsp;inftrudum ex^ eratQ,quó obfidioncm folueret. Vtcpfacihus,qud fpc(flabat, perueniret,de^ iioluntate régis non du bitaret amplius : uifum fui t,ut cum Regc in collo^ cutionem ucnirec Monftreli,quod drei ter uiginti milliaribusfupra Lutedam eftoppidum,adconflu entern SequanaîôC lonæ.Fuitigituribiinacdifica«» tum pond fepimentum quoddam,uerumita, ut per on:ium,quod utrin^ claudebatur, altjs ad alios pateret aditus,modo utri^uellent.Cum eo uen* tum eft:incipiunt colloqui Prindpes. Ac licet ma«« gno comitatu ueniflentambo .‘Burgundiar tarnen Dux,quatuor tantum èfuis adduxitjfiC pauló póft, Uel quód inuitaretur, uel quód alioqui cuperet ho«« norem aliquem Regi deferre: ab ea parte,qua eraf, aperitforeSjCum^ ab altera partcidem fieret,tran«gt; fiitadRegem,amp; confeftimfuit interemptus.quae quidem caedes maximarum deinde calamitatum caufafuit,utconftat.Iftudquidem no proprièper^ tinetad noftrum inftitutum,ideocp non immora:^ boramplius,fedadhuncmodum,utdixi,Rexmihj f ccitaui t ipfe.Qu o d fi,q u o tem p or e fui t infti tu tum illud colloquium, fie fuiiïet aptatus locus, u t occa^ fio nulla extitiflet,ilium euocandi : non fuiflet ea perpetrata cardes,cuius erantauthores nonnulli fa^

miliares Aureliani Ducis, magnæ apud Caroliim Regem authoritatis. Rebus omnibus ad colloqui# um paratis:poftridiè ueniunteo Reges ambOjö^ Ludouicus quidem prior cum odingcntis cata«« phradis : Eduardus autem cum omni exercitu.Sed duodenos tantum finguli fecum adducuntjamp;intCi« readum colloquuntur:ex ipfis quatuor erant deigt; ftinatijtanquam infpedores eorum,qua: apudnos gererentur: ex noftris totidem erant in ipforum ca^ H:risjeademdecaufa»CumRege præter alios ade^ rant JoannesBorboniæDux, eiufcp frater Cardiï^ nalis » A multis annis Rex cum habebat morem, ùtè fuis unum aliqucm fæpe uellet eodem eiTe cuk tu corporis,quoipfe erat» Eo it^c^ dieme delegit ad earn rem.Pofteaquam Eduardus eo uenit,comb tatus inter alios fratre, Clarentiæ Duce,complex dun’turfe inuicem ualde amanter per foramina ib la fepimenti, ÔC Ludouicus fermonem.inchoans: Aduentus,inquit,tuus,cognatc,mihilongeeftgra tiflimuSjadeo quidem,utnullius hodte principis confpedu colloquio malimfrui, eocp nomine gratias'ago immortali Deo , cuius bcneficio ,hic perpetuç amici tig firmandçfiCreipub.caufaconuç^ nimus » Adea cum Gallicerefpondiflet Eduardusî eins Cancellarius fermonem excipir,6Cuaticinium extarcdicebatdefutura infigni quadam apiidPiçÿ cenium inter Galliæ ÔC Angliæ Reges pacificatilt;gt; one» Tribuuntautem Angli plurimum uaticintis, fîCquum

ô^qiium de rebus arduis tradantjin medium fenv per aliquid taie adducunuEa habita oratione : proi» feruntur literæ,qlias de padionibus Ludouicus mi ferat Eduardo, Ibi t5 Cancellarius Regem interroo gat,an ratas habeat utrobicß latas coditioncsCCum aflcnfifretincjponiturinmedium liberfacratuSjôiC alla quaedam religiofa. lis ambo fuperimponunt gt;nanus,amp; fandilTimo iureiurando polliccntutjorn nia fe bona fide fcruaturos effe, Pofthæc, Ludoitii' cus,quoniam facetus erat Ô6 urbaniis in diccndo, rede,inquit, erit cognate, fi quando Luteciam üegt; ôias:Iucundèuiucmusamp;Zfuauiter5tc^ob!edabis cumeius urbis ledliflîmis fœminis : adhibebo tibi Cardinalem Borbonium : Is quicquid peccaris, pro ea,quam habetapoteftate/acile expiabit.Eo fer monefuitexhilaratiisEduardus. Cumcp amice adgt; modumô6 blande ad eum modum eiïênt aliquant; diu locuti : Rex iubet nos , qui cum ipfo eramus, aliquôfecedere.Qtn cum Eduardo uenerant,in^ iufli diuertunt,Paulo poft,accerfitmeRex,etEdugt; ardum rogat,an cognofcat, Ille amp;nbsp;fe nouiirercfpon dit nominatim, quibus in lods uidi{îèt,dice#: bat.Nam quotemporc adhuc eram in familia Cagt; toli,præftitcram ei meam operam. Turn Rex ad ik lum : Si Carolus,inquit,nolitfcruareinducias lt;nbsp;adss modum enim faftuofe refpondit ) quid agendu m tibi eiTe uidcturvAd hocEduardus,denuöliccbït cxperiaris,ait,ôlt; conditionem déféras : quod iî no^ b il) lit com*

lit comprehend! ; agiteinter uos pro ueftro irbttn^ tu. Per occafionem deinde Rex delabitur in mentii’ onem Britanni, nam idcirco in huncfermonem de fcenditjamp;cum illo quid agendum fif,rogar,finolit ratas habereinduciasç'Tum Eduardus,nullum fe rebus aduerfis habuifTe fideliorem amicum refpon:^ dit idcocp rogare ,ne quod ei bellum infcratur, Conticuit Rex , ÔC complexus ilium, humaniffii* me^ falutatis eius familiaribus,Ambianum reuer^ titur,0lt; 1111 ad exercitum redcunti,fubminiftratom nia,quorum aliquis effe poterat ufus.DuxCloce# ftrius Eduardi fratcr,6lt;^ alq nonnulli procercs,quód gra ui ter ferrent earn tranfadionem:noninterfueii‘ rant ei colloquio, fed tarnen eo deduda res fuir,ut hi omnes deinde ad regem uenirent, acceptis ab eopulcherrimisdonis ,uafisargenteis,6c equisle«^ didimis. A collocutione^quumrediremus Ambia# num : Rexinitinere mecum duabus de rebus prat# cipueloquebatur.Primum,animaduerteratEduar dum facili momento potuideimpelli ,ut Luteciam ueniret: Id moleftum erat ci. Nam formofusjin# quit,eftPrinceps amp;elegans : deledaturcofuetudi^ nemuIierum;faciIeGt,ut Luteciæaliquam rcperi# at delicatulam ,aiius amoreSC fuauiloquenria ca# ptus,cupiateô fubinde redire; atqui maiores ipftus, nimium ibi inueterauerunt, Quamdiu intra regni fui fines fefe contincbit; expeto illius amidtiam,cigt; era mare autem non poteft ullamihi cum eo firma

cfTeairtcertafocictas. Akerum eratjqiiod paulo dii nor ille fuifletjquando de Britanno fada fuit men^ n'o.Namamp;hoc eimolefte acddifjS^quiamagno#^ pcre cu piebat infcrrcbcllum Britanniæ: denuo per legatos eumfollicitatjUtfibi hoc ipfius pace lice* »uSedille cum urgeretur:refpondit,fi bellum ex* eiteturaduerfus Britannum jfe denuo traiedurum effemarCjUt ilium propugnet. Ad eum fermonem Icgati conticuerunt, Dum eflemus Ambiani :ue* niunt ad Regem aliquot eius familiäres, qui pacis fuerant principes. Ex ijs Hauartus ad eum fecreto. Si uelis, inquit, facile perfidam, ut Eduardus hue Ueniat,6C fortaffe Lutedam uto,animi recreandi eaufa.Infuaue hoc erat Regi, difumulans tamcn,0f lotis intereàmanibus,ut pranderet,nihiladmodu tefponditjôC admetacitè,quod fufpicatus,inquif, eram,id aeddit, A coena,cum in eundem fermo* Hem illi denuo incidilïèntdllatum aliquid fuit ad excufationem, quam fieri potuit ciuiliflim nbsp;nbsp;nbsp;Re*

gi cotra Carolum magna celeritate proficifeendum efledicebatur.Si quis memoria répétât, quantis Umitatibus Angli plurimisannis,ôônoftrisctiam eèporibus Galliam afflixerint: ei nonuidebitur mi* turn, tantam fuiiTe Regis diligentiam ,ut cos,qua* eun^rationeplacatosdimitteret. Ppftero die An* gli maximo numero ueniunt Ambianum. Ex ipfis quàmplurimi dicebant, earn pacem Sandi fpiritus tenefidofadam fuifle.Nam quo dieReges con*

too

CÖMMENTAR1OR7H

uenefant:lt;olumba candida confed erat in taberna^ : culo Eduardijiiecullo ftrcpitu aut clamore fuga ri potiiit,Pluerataliquantukim,eam^pluuiaminfe^ ' cutuseft deinde kilgorfoliSjfiCcolumbamaliqui di cebant exiccandi fuicaufajinfedilFe ei tabernaculo, quod prac ccccris eminebat. Hancrationem adfere# bat mihi Vafco quidam nobilis ,ex familia Eduard ! di.Pacificationem hancille grauiter,ut alij multi,fe ) rebat.'SCquoniamuetusinternoseratnotitiarfami • liariter mecum locutus,inter alia dicebat, non du* bium efre,quin Eduardum aliquarido ludificarc* ' mus.Rogabam,quam multa feciflet ille fccunda pracliaî'Nouem,inqUit,quibusomnibus interfuit *’ ipfe, Qiiàm multa ,inquam, aduerfa C Vnum, ait, nempehoc ipfum,8Cucftra quidem calliditate.Et quqniamiftud infeadmift'ucolledfam efupcriori* bus bellis gloriam,hocuno totamobfcurauit.R^x per mecertior deeo fadus,air,cfrehominem fediti* ofum,filt; prouidcndum,nequid turbaret. Vocatigi turadprandium,amp;,ficommorari fecum uelletjma gnasdefertconditionesîDono deinde datis mille aureis, pollicetur eius fra tribus, qui per Galliara erant,omnem beneuolcntiam.Egoquoqjinaurem illi aliquidadmurmurans, orabam,ne quid mo* ueret.Rexin primis eratfollicitus,nequoddidum fibi imprudenti excideretiocofum, quod Angli ad fui derifionem interpretarentur. Poftridie autem collocutionisjcum eflet in cubiculo,amp;^ ex nobis ali*

LIBER VI. - ' iov qiiot und cum eo, uerbulum ah'quod facctum eiex^ odùjdum forte de m'no 5^ ijs rebus, quas laillorum caftra miferat, loquitur. Refpiciensjdeimprouifo confpicitmercatorçm qucndam Vafconem,quied uenerat, petens,ut Tibi liceret uina fine portorio il# line I'n Angliam exportare. Vbi uidit : obftupefdt. Omul miratur quemadmodum eópcnetrafiètzRQ gatqui fir, Ct unde,SC an uxorem habeat in Angliaî' lUe,habitare fe quidem in Anglia refpondit cum uxore, fed exiguas habere facultates, Poftcaquam deindecertisconditionibus cumillo egiflemîRex Urgitur,quod petebat ♦ nec id modo’, uerum etiam eoinloco,unde originemhabebat,munus publii* cum dabat, QC mille francos dépendit ad euocan^ dam ex Anglia coniugem atcp familiam î Ea profes (îlio ipfius fratri committitur: Ipfe Burdegalam ire lt;ubetur,amp; nequo deflcderet,additur ei mandate» tegis, comes itineris.Adhunc modum Rex,quod minus circumfpede locutumfefuifleintelligebat: hac pecunia fe muldauit ipfe.Dum hçcgerunt: uc^ mtàConneftablio legatus Rapinius.Eum utau!? diremus , Ludeo mihi® Rex mandat, Contæus, quem fuprâ diximus aa Carols fuiffe profeAum, ut Conneftablq confilia patefacerett redierat iam ab illo,amp; erat cum Rege. Legatus in hunc modum uerbafacit: Conneftabliumhabere pro explorato, quam grauiter fit accufatus, fed ex ipfo rerum eueii tu facile Regem iudicarepofle, falfó delata effe om c nia.

nia^qiiodin jpfius detrimentum nihil hadenus miferit.Et quo maior fit fides : docet quomodo per# fuaderi poifitCaroIo, ut difcedentem Eduardum adoriatur opprimât, Nos ad ea refpondimus^ uelle nos utipace cum Anglis ♦ Ludeus etiam fer«? monelongiusprogreflus,rogat,quo loco repoligt; tam habeat pecuniam Conneftablius , Mirabar, hancilli uocem excidifle, multó magis etiam^quod iUe,poftquam hoe intellexinhero fuo non fuerit au# thor,utprofugcret» Nam quid ageretur, facile poj# tuit ex co cognofcere. Sed ita ferè fit, u t pauci admo dum expedirefe polïïnt a periculis,fió tempeftiue illa uitare, A(tj,quód experiêtiam nullam habeant, ne(^ fimilia exempla obferuarint: alt) ftudto ói. a# more liberorum,uxorum, familiac Si pofleflïonum eauere fibi non polTunt, Si tametfi pracm oneantur: tarnen his uinculis impediti,in maximas fæpe cala# mitâtes incidunt» Vbi de poftulatis illiusa nobis Rexcognouitïfcribam accerfit. praeter Bocagium Si me aderant una Contæus Si Hauartus : bic quidem ignarus,quid ageretur, Dat literas ad Con neftabliumin hancfententiamïSe padtim eflecum Eduardo, Si nunc uarqs occupari negocijs : ita qui# gt;nbsp;dem,ut eiufmodi capite, quale fit ipfius, uehemen# ter opus habeat. Inde adHauartumfiCContaeiim: Corpus,inquit,illius non rcquiro,ó^ folo capite fim futuruscontentus.EasliterasdatRapinio,cui cle# gt;nbsp;menteradmodum óf amice didum effe uidebatur

/ïhi J à Regc,nccquô pcrn'ncrct^'ntclligcbat, Poft^i hæCjEduardus binas Conneftabltj litcras ad fc fcri# ptas,mitttt ad Regem, 6^ quicquid unquam nunci/ auerat,patefaciuQuô magisuiderclicer,quàm fue^ ritdeploranda illius côditio :qui tres potentifljmos Principes eodem tempore habebat infcftiflîmos* Eduardiis à Rege accepta pecunia, magnis itineriii bus Caletosproficifcitur.Nec cnimà Carolotan^ turn , ueriim etiam à promifcua multitudine per GaHiam,fibi mctuebat,Et fi quis milimm à reliquis coptjs aberraflet, aut paululum modo diremptus cHèt ab alijs : uix erat,ut non interfîceretiir.Obfîde« autem reliquit in Galltjs Hauartum ÔC loannem Seneium,quoad mare traieciflêt. Supradiximus, ilium non magnopere propendiffe in hoc bellum* Nam fimulatlt;^ Daruernum uenit,quod eft tran» mare oppidum,cotra portum Iccium, 6C antequam illinc folueret : cœpii nobifcum aliquas rationes inire. Vtautem ad nos traqceret,duo potiffîmum «rantin caufa.Primum ^populus pro fua perpétua, confuetudine bells expetebat,ôiS Carolus etiam in^ ftigabat.DeindcjCOgitabat magnam eius pecuniae partem, quam in hoc bellum exegerat,fibi rctinere» Angliacenim rcges,pra:ter certos SCannuoscenfus, nullam fuis imperant pecuniam, ut antea quoep dii* ximus^niliin bellum GalliaimautScoticum.Etut populo farisfaceret:alia quadam arte fuit ufus SC calliditate, Londino fecum £gt;C ex altjs urbibus ad

ao4 C O MME NT A RIO R VAI duodedm dues adduxerat, homincs locupletes, obefosjCt uite molliori afluetosjqui et acceptt étant multi tu di'ni, ÔC profecflioem in Galliam ualde fuâA feranuEtquanquamfatishabebanturcommodein tabernaculis : tarnen quodei uitæ genen'nonalTuef fentjftatim eos tæduit,Putauerant enim fore,ut tra iedomarijintrapaudnîmos dies cum bofte dimi^ caretur,Interpofitaautem longiori mora,cumó^ bellum duceretutjÔi^dc pace mitterenturLcgati; Eduardus faftidium illis etiam auxit,ut eó uehe^ mêtius pacem urgerêt^ac fe cum redtjflet domum, purgarent: fi fortcpracproperum ipfius reditum po pulus indigne ferret. Nam ab Arturi temporibus, Angliacrex,cum maioribuscopqs in Galliam nullt;^ lus unquam uenit,Collcgcratautcm in hoc bellum grandem pecuniam, cuius multo maximam par^ temfibiferuauit,quum opinionecitius dimittere^ tur exercitus, Atqui-, non erat ea uirtute amp;nbsp;indu^ ftria,qualipræditum efle oportet eum ,qui uelit in Galltfsmagnialiquid belloperficere, Deinde,Rcx communierat fe üc fatis,tametfiin tanto aduerfa^ ' riorum numero,non poteratundiqtfibicauere.Sed Sc Eduardus, quia magnopere cupiebat mafrimo# nium,de quo conftitutum eratjpcrfici: plurima no^ bis concedebat, Póft illius abitum, rex Veruinum proficifcitur,quodeftad Hannoniæ fines oppïdui^ Ium,Auennq erantpro Carolo Cancellarius SC Cö taeus cum altfs nonnullis.Non ignorabatfex,quan#i tisah*^

Hsaliqiiandocalamitatibus Angli affeafTentGab liam ( fucrat emïn ipfc fpedator eanim aliqua ex parteJquG magis etiam commotus fuithocillorum iranfitUjSCut minus fibi metuendum eflètabilhs; cupiebat cum Carolo pacifci, Nundabat ci Can# cellanuSjUt medium aliquem locum deligcret^quo cum ipfius kgatisin colloquium uenirent,Eo acce^ ptonuncio,ipfcjtametfi nonnullidehortarentur: ad conftitutum locum acceflît, addudis unà fecu m «bfidibus Anglicanis y ÔC rjs præfentibus exdpic Caroli Legatos , qui inftrudi uenerant magna militum ÔC fagittariorum manu.Poftquam utrincp falutaflent : nulla re alia perfeda , Rex ad pran# diumillos fccum abducit.Ex Anglis quiaderant, quidam ad meconuerfus,quod impatienter fere^ bat fa dam elle pacem : Si multos, inquit,eiufmodi milites uidiflemus in comitatu Caroli, quo tempo# te ad Eduardum nuper uenit,non eramus padfica# turf. Turn Archiepifeopus Narbone,qui forte ade# tat: An uero tàm eratis, inquit, fimplices,ac rerum «mperiti ,ut exiftimaretis ,eum non habere multas eiufmodi copias C'Habebat fané complures, amp;refi# eicndi fui caufa, tantum dimiferat illas : Sed uos ita » magnum tenebat defiderium patriæ ut fexcenta wafauinijSCpcnfio quædam annua,quam accipi# « tisà regc,facile uobis abitionem perfuaferint.T um •lie grauilîime indignatus,hoc,ait,illudeft,quod placriç nobis prgdic€bant,fore,ut nos ludificaretis»

An earn pecuniam, quae nobis perfokutura penfionem uocatis f nibutum eft,nonpcnfio.Cer* U minimo ncgocio fieri poflit, ut uckiis kidibrtjs prouocatijdeniio in Galliam trat) dam us. Ego fer^ monemh une intcrrumpensjiocofedidumefle ini’ terpretabar, Illc uero minime contenfus,adRegein aliquid extulit,quiob hocipfum uehementiflime fiiit exacerbatus in Archiepifeopum, Inter Caroli legatosamp;f noftrosjinquibus etiam erat Petrus Do/ riollus,Galliç Canccllarius, magna fuit altercatio» NoftrijquidegiiTentjreferunt ad Regem ,ac inter alia dicebant, ßurgundioncs multum elfe feroces in omnifermone: fe uero nihil inuicem ad illos dif/ fimulalTe, Rex minime iftudprobabat,affïrmans, hçC omnia,de quibus iam difccptaretur,antea fçp^^ numero in controuerfiam ucnilFeï non hocagiifto tempore,ut de rebus omnibus intègredefiniatuG fed utinduciaefolum fiant: nolle fequicquam afpe/ riusdiei, adeo^ feipfum uelle colloqui.Remoti» igitur omnibus,praeter AmmiralliumScBocagi^ um QC me, pacifeitur nouem annorum inducias» Uliuero petebant,quandoquidem Carolus iada/ uerat, non fe fa dfurum inducias, nifi menfibus ali/ quot poft Eduardi difccfliim ex Galltjs t ne ftatim diuulgarentur,ut ne uideretur illasapudPicceni/ urn fadas, habuifte ratas, in quibus omnino com/ prehendi non uellct.Eduardus,qui grauitcralio/ qui ferret illam Caroli pertinadam : certior fadus, Regem cum eo padfciîlegatum mittit Thomam

MiiîgomerumjOrans^ncpraeter cas,quas ipfi coha ftituiflent,aliasfaceretmdudas nbsp;nbsp;nbsp;ut ne Sandoi?

9uintinum illi reddat: Quod fi bellum etiam infer# feuelit,pollicetur fe cum exercitu,primo uere,aut fub initium æftatisjdenuo traicdurum elTe mare,ô^ ïUxilia pracbiturum,tjs eonditionibus,primum,ut R.ex,detrimcntum,quod (itaccepturus obimmi# îiütum ueAigalj fibi refarciat ( nam ex lana colli# gitur portorium illud Caleti, ad quinquaginta au# reorummilliaquotannis)deindc,utbelli fumptu# Um dimidiam partem dependat: fe reliquum eflc lt;laturum.Rex,gratam fe habcreuoluntatemeius confirmans: excufat. id fibi iam non efle integrum: deinductjs quidem fe padum eflc cum illo, fed efle plane eafdem eu tfs,quas ipfi feciflent:et hoc folo dif ferre, quôd illefeparatim eius rei literas poftularit. Êo dato refponfo, legatus obfides duo,qui cum R.cgefueranthadenus,magnisamplificati mune# libusjdomum reuertuntur. Mirum in primis uidc# batur Regijtales ab Eduardo fibi fuifle oblatas com ditiones,acpericuli plenum efle iudicabat,pracbere flli nouam trarjciendi occafionem,propterea quôd coniundis copijs,inter Anglos ÔC Gallos,facili mo mentofitoriturum diflîdiû, necpdiffidlis futura fit Anglorum cum Burgundionibus recodliatio.quo magis cupiebat cum Carolo pacifci.Hisconfedis rebus,ilia inchoata nuper aduerfus Conneftabli# um adio,rcnouatur;Interpomturutrin^fides,ô6 confi#

*o8 C O MME N T ARI O R VM , confîcnintur li'tcræ in candem plane fententiam,uf Bouilli conftitutum fuit. Ea re cognita,qui cum ip^ fo erant honeftiores homines : paulatim îe fubducc bant.Ipfcj quod fcicbat Eduardum fuas literasô^ mandata omnia patefedflc Regi:ô^ quianon ic^o# rabat,quorum impulfu ÔC quamobrem eflent fadç induciæ: magnopere fuit commotuSjô^ miiïb ad Carolum legato, petebat, ut fine periculo fibi lice# ret cum ipfo colloqui. Diu multum^ deliberaue# ratantea,quônam fepotiffîmumrecipcret. Egerat aliquandocum fuis famulis Lotharingis, eorum^ dudu cogitabatin Germaniam profugere^ôô quan turn poffetauri fecum deferre,6C caftellum aliquod qs locis copararcjin quo fétu eretur, donee ad Pringt;î cipum amicitiam tutum haberet receptum. Alias decreuitfubfiftereHantjîquam arcem in hoc mu# nieratjUtrebus parum fecundis eflet ei receptacu# lût ♦ Sed quoniam eius familiäres propè omnes, aùt Regis erant aut Caroli imperio fubiedi : non repe# riebat homines idoneosjquibusfecommitteretrac tantus erat in co fortaiïe pauor, u t fuis non auderet fepatefacere totum. Nam alioqui crediderim plac# rofcp ei non fuiffe defu turos. Et periculofîus ei futur rumeratjCircûmuallari abaltero folûmîquàm ab wtro^ftmul.Nam permixti Burgundionibus Gai# li,non erant diuturna ufuri pace, A niulta délibéra# tione^cum ei de periculo cautum eflet : conftituit proficifd adCarolumtôfcomitatus wiginti cird# terequi#

ter equitibussMontiumpetïtjHannoniç Oppidum, ^Uius præfedus erat ei fummè amicus, Ibi per dies aliquot commoratus: à Carolo, qui bello uexabat Lotharingiam ,nuncium expedat. Eaderecersî *ior fadus Rex,uidebatfibi protiidendum eflema/ gnopere, ne qua rationeille Carolo recôciliaretun Profedus igitur Sandoquintinumtcogitad odin^ gentos cataphradosjSCubi propius uenitjcxopj» pidanis obuiam ei nonnulli procedunt. Ilicoiubet, Utingreflus in oppidum^remoueam quæcollocata •bierant praefidia.PofthæCjingreditur equitatus: biincipfedeindefequitur,honorificèadmodumeXiî ceptiîs.Qiii Conneftabltj rebus fauebant, in Han«?, noniam plçricp fefe recipiunuQuid adum.effet,èue ftigiO Rex ad Carolum enunciat, uteifpem om^ nem recuperandi oppidiper Conneftablium,adii’ «neret.Eoacceptonuncio,Carolus Montij praefe^ m andatjUti modis omnibus prouideat, ne Con neftablius aliquó difcedat. Ille imperata facitquan q«am certènó tam erat arda cuftodia, quin ille pro fuisfacultatibus6Cpotentia,potuiiret aliquam in^ uenire fugac uiam. Quid autemhoc loco dicas de fortunajmundigubernatricef ut nonnulli putant, Obtinebat ille fummatn in Gallqs authoritatem: finitimus erat utriqp Prindpiïarcem habebatmui? nitilïïmam,6Crebus omnibusinftrudam : pracfecci? fat eum Rex quadringentis cataphradis : ualebat ingenio , QC peritia rei bellicae præftabat ï magnum ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d habebat

habebat renimufumj ôôaunuim ingentem pofsfÿ debat« Statuendum eft igitur fortunam, qua nihil eftmutabilius,ei fiiÜTeplane aduerfariam, Sed uera nihil aliud eft Fortuna, quam figmentum poelt;i o'cum.Qiiin potius ita iudicandum eft:iratumei fuiffc Deum,öif grauiter offenfum. Et ft de confilijs arcanis fas eiretulli hominipronunciare: dicerem illum exdtafleiram Dei aduerfum fehac una re po^ tifsimum,quód per omnem uitam mente ÔCanimo totus in hoc fuerat, ut perpetuum bellum aleref« Namineo pofitam efleputabat fuæ dignitaris ma^ teriam,ac ueluti fegetem ♦ Necp uero difficileei erat iftudperficere, Tota enim natura äfmoribusamp;in^ genio Principes inter fe diftidebant. Vix igitur cxci dendum cft,fortunam aliquam eo dementiæ addu^ xifle uirum longe prüdentiflîmum,ut eos principes aduerfum feconcitarct,quorum fuerat per omnem uitam in rebus omnibus contraria amp;nbsp;diuerfa uolun tas:qui nullam remunquam fimul ex animo comgt; probarunt,nifi hancinillius caput fatftam coniura^ tionem. Mitto Eduardum,qui neptem ciushabe^ bat in matrimonio : qui fuac coniugis propinquos omneis, ac in primis Sandopaulianam familiam ualde amabat. Sednehunc quidem amicum habe^ re potuit, In eas itat^ tandem redadus fuit angu^ ftiaSjUtex amids nemo per nodem unam änderet cum hofpitio redpere. Confimiles exitus multi fatgt; pefunt expert!, 0^ experientur altjpoft longam

lt;Kuturnam profperitatem. DumficdetineturMon II, : Rex confeftim urget Carolum, ut patfh'oni fta^ f«t,eutn^ ueladfe quamprimum mittcrct,uelcai? pitis afFiceretfupph'cio« Ille fadurutn fe refpondit «ijs alcerum^fîmul Peronam dedud iubet. lam au tem nonniillaceperat LotharingiæfiC di'uonis Bari? lenfis oppi'dajSC Nanceium obfidebat^ftrenuefe defendentibus,quiintus erant. In Campania Rex magnum confidebatequitatum.Eares metumaligt; quem 1111 inicdt.Nam etfi padacerantindudæ :tagt; men hoc ei concelTum non erat, utLothan'ngum, qui in hac rerum acerbitate ad Re^em confugerar, profli'garet ♦ Interpellatus autcm a Rege frequen# ter,ut padaferuaret, quanquam promittebat: taä? men ultra conftitutumdicm diftulit, Cumt^metUi? tret, nefibi impedimentum aliquod obijceretura Rege,quo mings Lotharingicum bellum conficeÿ ret: quod /npnm'fs cupiebat,ut è Lutzcnburgo regt; dum haberet aditum in ßurgundiam ( occupata enim Lotharingia,continentes habebat prouinci# as,inde ex Batauisin Lugdunenfem ufc^ agrum) His,inquam,decaufisCancellario ÔC Imbercorto, qui Conneftablio erantinfeftiflimi,etfummam ad^ miniftrationis obtinebant: mandat, ut Peronam profedi, adcertumdiem,illis,quos eoRexmilTu^ rus elTet, Conneftablium traderent, Ipfe Nancei^ um interea tormentis acriter quidem, fed fruftra oppugnat, Nam is, de quodiximus Comes Cam ƒ

pobachfus,quî maximam habebat in caftris author ritatem: promiferat Lotharingo,femoramefleilla^ tui'um obfidi'oni, dCperfedurumjUt eajquæ ad op* piignationem ufuieflTe poflint,defiderentur. Hoc erat ueluti præludium quoddam maioris calamita* tis, quaî deinde fccuta fuit, Carolus in fpemuenc^ ratjUtopinor capicndi oppidi anteeumdiemjquo Conneftablium expado cogebaturtradere.Quod fi fortuna confilium eius comprobaflfet : fortalfe non erat datums, Rex etiam^ ut eft credibilc,fi ma«« turius ilium ÔC ad præfcriptum diem accepilTet à Carolo:maiora Lotharingo datums erat auxilia, Nam de coniuratione Campobaclitj, S)C communis catis inter ipfos confilqsjiam audiuerat:fed ei nego* CIO non fe immifcebat, tametfi cohercere poterat Lotharingumjfi uoluiftet, quoniam in propinquo magnas habebat copias ♦ Quum autem ante eum diem fruftra moliretur expugnationem Carolus: ij',quibus mandata eratjConneftablium, quern ual de odcrantjad portam Peronæ, cupide tradunt in poteftatem Amiralltj, quicotinuo Luteciam ilium adduxiuTribus ferèpoft horis,utànonnullis acce* pijUenit magna celeritateà Carolo nuncius,utnc prius ilium, quam captum eflet Nanceium j trade;» rent,Lutcciæcoeptum eft ilicode illiuscaufacog* nofci,Qiiicquid ad inftmcndum indicium poterat conferre : non modo CarolusjUerum etiam Eduar* dusfubminiftrabant,0f quas ab illo fingulis tern* poribus

portbirs acccperant h'teras ô: mandata, profer» tant; Senatum etî'am Rex urgebat,ut accelerarent: amp;nbsp;deledi fuerunt ad earn rem homines idonet, Pau cis igitur diebus cognita caufa,capitc damnatur^ , publicantureius bona.Grauifiîmequidem ille u^ trumlt;ç ofFenderat,necp crimen eius ullum purgarc nehm: fed tarnen inufitata fuit hæcôf pracpropera feftinatio. Gerte J Caroli fplendo re maxime fuitin# dignum,quôd eum ^cui fidcm dcdiflet,quem accer^ fiuerat,comprehendit,acdeindejnon tâm metUj quàm cupiditatequadam impulfusjuecandum exigt; hibuit^Etfane, poft hoctàm pudendum facinus, tes illius paulatim magis atcç magis ad interitum fpedabant,Necenimmalcficium ullum Deusin*’ iiltum finit,etiam fi diuturniorem impunitatem ali quando concédât. Nam quotiesin magnisprincii# pibus aliquam infignem rerum uidemus commua taitionem: certo ftatuere debemus^illam à Deo pro^ ficifci ♦ Propter potentiam enim illorum ÔC opes, quibus, tanquam propugnacuL quodam muniti funtî nullus cafus facilepoflîteos affligere, Sed eft t)cus,qui repentinaquadam tempeftate codtata iU los inuoluit Si. exagitat,in primis autem eos, qui crudeliter graflati funt.Per complures annos floru# ûBurgundicadomuSjitaquidemjUtin noftro orbe niillafuerithonoratior.Namaliac quaedam^fiC fi po tentiores erant : tarnen bellis 2C multis altis digt; uexabantur acerbitatibus,Haec autem perpetuum d itj tenait

«4

COHMENTARIORVH

tcnuitSC fœh'ciiîîmum fortunæ curfum, quatuor in ea principibus ordinercgnantibus.Pn'mus exijs Ph»hppus,cognomento Fortis, Caroli quinti Gak liarum Regis frater, in ma trim onium duxit Flan# driÎK Comitis unicam fiiiam,ea(prationefibiadiun xit-Flandriam, Artefiam ,Burgundiam fuperio# rem,Niuernenfem ÔC Retbelenfem agrum.Huius filio loanni fucceflït Philippus cognomento Bo^ nus,qui Brabantiam, Lutzemburgum,Hannoni# am,Limburgum,HolIandiam ,Zelandiam Na# murcum,t)s,quas diximusprouincqs,adiedt,Ab eius morte delatus eft prindpatus ad Carolumfilfr um,qui noftri temporis omnium Prindpum ftu't longe clariflîmus amp;nbsp;ditiflîmus^Habebatenim prat^ fer florentiffîmas prouindas , maximam copiatn cxquifitiffîmarum rerum ♦ Pecuniæ quidem alfr quanto plus apud quofdam alios uidi ( Nam à mul fis annis Philippus pater nullum exegerat tribtk turn ) reperit tarnen fupra ter centena aureorum millia. Deinde benêfido patris laudatiOimi Prind# pis,pacatos habuituidnos omnes. Verum ea pace non utebatur diu,fe^ bellis implicuit. cuius tarnen reiculpamomnem in eum transferrenolim,amp;fad alios eaquocppertinet, Adhaec, populus ultro fere largiebatur eiextra ordinem,adtreccnta quin^ quaginta aureorum millia quotannis , per annos decem,inea^ contributione non erat comprehen# faBurgundia. Et quo tempore Conneftablium in

potcftattm Regis dédit,duplicatam cottegiteâm ûimmam.Quicquid erat mobilium rerum Conner ftabltj,acftimari poterat ad odoginta aureorum mil 1’a,Lenis igitur fuit ÔC exigua caufa,cur illud in Conneftablium admitteret, Sed non tulitimpune, Namhoftem Deus exdtauitei,minime potentem Huidem illum^SC plané iuucnem ,nulla^inreexer(f titatum.Necid modo:ucrum etiamdefuisipfefa# •niliaribus, quorum ufus erat bona amp;fideli opera: finiftre fufpicari coepit. An non hæcfuntilla prælugt; dia, qualibus olim uidemus ufum fuifïè Deum, quoties magnam aliquam conuerfionem molieba tur f Illum,in quo erat dignitatis atcp potentiac gragt; dum 6ó fplendorem, fuac tribuebat ipfiu s uirtuti iiiduilriæ^ô^ quoad uixit,earn retinuit opinionem.

Riufquam exhiberet Conneftablium: coepit diffiderefuo populo ,amp; proper modûeos defpiciebat,Ex Italia enim circiter mille cataphrados euocauerat, ijfç utebatur etiam in obfidioneNouen^na,Comi

biispræfcccratjsjquoniam Andegaiienfis familiæ partes,quæ bellum Neapoh' geffît/equehatunpro^ fcn'ptusjamp;omnibus bonis exutus:inGaUiâferecegt; pcrat^ôd maximam partem cum Renato SiciliçRegt; ge,uel in Prouincia Maflîlienfi fuerat,uel in Lotha ringia,poftetiamapud Nicolaum Calabriæ Du^ cem^â cuius morte, Carolus eum excepit maggt; num practerea numerum Italorum ♦ MilTus autem â Carolo in Italiam jUt equitattim cogeret : accepit ab eo quadraginta aureorum millia , Cumcp per Lugdunumiterfaceretzinciditin Simonem Papi©* fern medicum ♦ Familiariter cum eo lociitus, Régi fignificabatjfi uelit fecum pacifci : daturum fe Cas^ rolum in ipfîus poteftatem»Ineandem fententiant loquebatur etiam cuidam Regis apud Pcdemon^ (anos legato. Reuerfus deinde ex Italia cum equi«^ tatUjdenuo pollicebatur Regijfimulatqpfuturus effet ad exerdtumîfe uelinterfedurumefTeillum» uel capturum: fimul quomodo id perfîceret ; des# monftrat.Caroli confuetudo fîc erat,ut paruulo elt;: quo uedusj SC modico ftipatus comitatu, totum exercitum obiretjn eo temporis pundo confirmai bat/epoffejquod uellet^perficerc. Ad hacc,fi quan^ do commttteretur praelium : illo deferto,fe tranfîtu^ rum ad Regem, modo ipfe conditiones inuicem pracftaret^Éamimprobitatem atcp perfidiam Rcx Çgre tulitj8C ut fîngularem aliquam uirtutem often deret; omnia perContæum Carolo renundatjllc autem.

aiitetn jquia putabat hocàRege fieri captiofetfiif dem non habuit,amp;r domcfticum proditorem muko niaiori beneiiolentia,quam prius,complclt;ftebatur, Quo magis apparet,*Deum ipfi mentern omnem prorfiis eiipuiire.Occupata LothanngiajöC recu^ perato Sandloquintino ciim duobusConneftabltj oppidis jamp;Sreliquis eiusfacultatibus acqutfitisïin^ •eAafin'tmentio colloquq, qiió RcxS^ipfeuenturt trant,Conftituitenim exercitumfiiiim exdiutino Ubore defatigatum reficere, Si cohortes aliquot prgfidiocollocare;,perah'quotoppida Comitis Rogt; «nontij ïn finibus BernatumSCFriburgionim,quilt;® bus bellum inferre cogitabat: primum ,quod quo tempore Nouefium circumfedit: incurfionibus uc ’caflentBurgundiam:deindejquod ipforumopCi« ra porifljmum fibi eflet adempta ditio Pfirtenfis,ut fiipra docuimus:poftremÓ5quod Comitem Ro^ montium parte aliqua fuae dinonis illi diTpoliafiS fent.ColloquiüRexualde urgebatjôC hortabatur tum,u t Heluetios finer et u ti pace, neep miferam Si rtnuem prædam ibi fedaretur,6C exercitum potius recrearet,Heluettj, quum ad fines ipforum uidcrêt ’Hu haberepræfidia: legatos de pacemittunt,ô(Spol beentur quicquid ademerantjreftituere.SedRo^ rriontius contra magnoperefollicitabat,utpræfens °ptm fibi ferret,Eo probato confilio,ftatuitomnigt; rrobellum eis facere^amp;S priufquam illud fufeepit.

bellum ullus inter ipfos motus exifteref.E Lothar ringiac finibus profedus, ubi cum exercitu m Bur^ gundiä acceffit : altj ueniunt ab Heluetqs ad i'pfum legati,cum amplioribus mandatis,quorum hæc erat fumma,paratos efle Heluetios,non folum refti euere omnia,quae occupaflent:uerum etiam à qua# uis aliafodetate difccdere,amp;ipfi militem aduerfus Regem fubmmfftrare, Qiium autem obftinatecis omnia negaret: ea fpe deiedi,cum uidnfs ad Rhe# num duitatibusineunt foedus,inannosdecem,ut fupra demonftrauimus ,quo loco diximus jquem«* admodum Caroli per Pfirtenfem ditionem praefe#’ dusjcapitis poena muldatus fuif :qui,quoniam ini’ folenter ÔCproteruèmulta fadebat: defedioniscau fam dédit» Magno igiturftudio prouidere debent principes,uttjs,quas nuper occuparunt prouincijs, idoneos homines præponant. Nam is, de quodixi# mus,praefedus, cum acquum effet, ut eius ditionis populum humanitate quadam fingulari fibi adiun geret: crudeliter ÔC auare multa defignabat,fum# mo cum detrimen to Caroli, Nam ilia ciuitatum ÔC Heluetiorumconfoederatio,regeauthorefada,ma iores quamplaericp putant^Galliac commoditates' attulitjufej eó,utexiftimem,inter aliamulta,Re# gem hoc unum prudenter admodum excogitaffe, Nam oppreffb CarolOjqui fe ipfi opponeretmuHus eratomnium Galliæ principum. Maximum igitur ea res ad Galliæ falutem attulit momentum : quan^ ‘ ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;do in#

do ingenti labored^ fumptu fœdus tlludconciliai uit.HeluettjjCum adpacem nulkim uiderent adi^ tum fibi patere^ftatuuntillatiim belliim defendere. Carolus in earn Sabaudiæ partem cum exercitu profeAuSjquam illi Romontio ademerant,6C calt;gt; ftellis aliquot recuperatis, obfidione cinxit Gran^ fonium. quod oppidum Hcluctrj Caftelgionio to nobili adem ptum,præfidio circiter odingento^ turn militum,lediffîmorû hominum muniucrant, CÓ quod ipforuffl finibus adiaceret.Ex Italia magni ueniebant ad ipfum comitatus atcç etiam è Sabau^ dia.Poterat è fuis ditionibus maxim am optimo:? rummilitummanum conigere:fed prarferebateis exteros.Nam Conncfiablq cædes, ac aliæ quædam fufpiciones erant in caufa,quamobrem fuis non confideret» Tormentorum autem uim habebat Ingcntem: quo maiorem ad Legatos Italorum amp;nbsp;Germanorum haberetauthoritatem: magnifiée •nftrudus erat rebus omnibus,SCquicquidomnigt; no preciofum erat atc^ eximium in ipfius bonis:hoc cófecum aduexerat.PerInfubriam putabat habe^ te fe multos amicos,£f de Mediolanenfi Ducatu ua tiafecum in animo uerfabat.Granfonio per dies ali quotacriteroppugnato tormentis : qui intus erant; üliuspoteflati fefe permittunt.Eos omnes deinde •iibct inter fici. Conuenerant tumHeluettj,nonifa tnagno numero,ut ex ipfis audiui. Nam opinione paudores copia; intra fines ipforum coguntur,ô^

i»o

COMMENTARIOR V M

tune aliquantó minofcs,qiiàmhodi'e.Nam abeo tempore,agriculturâ Si alias operas quotidianas, belli ftudtjs comutare coeperunt.E foeijs autem uix pauci turn aderant. In celcritäte enim totum erat po fitum,0(^ tempore exclufi, non expedatis focioriim auxiltjs,cogebanturprogredt,utobfeflisopcmfcr# rent.lnitinere,dededitioneô6 indignafuorumnc^ ce cognofciint«Carolus,contra plurimorum fcnigt; tentiam,conftituitad fauces montium, ubi turn ilK confiftebantadhuc,obuiam eis properare,minus prudentifaneconfilio, Nam erat in loco xquilTimo etpercommodojcircumuallatusettormêtisjamp;par^ tealiqualaeuSjitaquidem, ut ab illis nihilipfima^ gnoperemetuendû effet« Præmifcrat autem ad cen turn fagittarios,qui ex aduerfo eius montis,aditum 6C anguftias uiæ feruarenc Ipfe cum reliquis copijs fequebatur « PrimS agmen,amp; maxima ferè pars ex^ crcitusjcum adhuc elTent in planicie: obuium habit efunthoftem,acdumprimiordines ffiidentretroce dere: uulgus militum,qui fequebantur,quôd fugæ ffmilis ea uideretur profedio:cum propius uentum fuitjfugse fe mandabantomnes « quo fadlum eft,ut Heluettj impedimentis omnibus,ÔC tormentis,amp;^ totius exercitus tabernaculis,5C qs,quæ Carolus cbariffîma habebat, potirentur. Defiderati funtà Carolo feptem modo cataphradfi:rcliquiomnes,amp;^ in bis ipfe,fuga falutem fibi petebât, loannes Gab liarum Kex, quo tempore prælio uidus fuit ab.

AngliSjSC captus apud Pidoncs, fcrebatiïr amifïs^ felaudem omnemSC glonamrcimilitaris.Hocipi? fiimmultórediïïsin Carolum aliqui's dicat » Nam illcjdum ftrcnuè praciiatnr, ÔC forti ter fefe défendit: captus fuit» Anteid tempusita fegefsitCaroluSjUt tfuis confilijs laudem 2C emolumentum ferret: Pri^ tnaautem Iræceftcalamitas jinquamfua quadam obftinatione incidit»Dici enim non poteft, quangt; turn hac una re uulnus acceperit» Nam ex amicis quatuor Principes, qui rebus fecundis ad eins ami^ citiam acceiTerant: ad motum fortunæ fe quoc^mo uerunt Comes Romontius , mercatori cuidam HeluetiOjCum peripfius ditionem iter faceret: adegt; merat currum onuftS pellibus ouium » Ea fuit belli caufa. Qiiod nifi Carolum Deus plane deftituilTet: non eft credibilcjillum pro re tarn extgua bellum fii feepturum fuiflCjprçfertimjCum etHeluettj amplas proponerent conditiones,amp;propter ipforum agri tenuitatem, nulla ucl utilitas magna,uel gloria pof fetcxeobellofperari»Necenimtarn celebre tum ratipforumnomen,necillæfacultates^quæhodierÿ no die»Qui primo fuerunt ad eum de pace mifti legt; gatiamp;deprecatoresjinteralia demonftrabant:tan# tarn eile ipforum inopiam,utcalcariaölt;^ equorum frenaperipfiusexercitü,pluris deberentæftimari, quàmomniseapecunia,que ex ipforum agris cogi pofret»Hoc mihirecitauit,quiprincepsfuerateius legationis.Rex,quimultos habebat exploratorcs, e iij à me

à mefcrè magna ex parte dimiiïbs^ccrtior Fidus de aduerfo pracliojmagnopcrefutt exhilaratus,öi hoc unumgrauiter modo ferebat^quód non maior effet édita ff rages. Morabatur autem Liigduni, utamp;in ea propinquitate crcbriores acciperet nuncios,SC ut Caroli cófilijs occurreret, Magnopere enim mCi^ tuebat,ne ui SC armis illefibi Heluetios adiSgeret, Sabaudiam enim Carolus habebat fibi fauentem; Mediolani Dux ffxderecoiundus erat,amp;^ Renatus Siciliae Rex , cogitabat cum inftituere hæredemî Ita(^ fi Fortuna com pro hälfet eius confflia : quic«» quid interiacet agri, inde ab oceano Gcrmanico ufcß ad mare mediterraneum: id omne tenuiflèf, occupata Sabaudia cum Lotharingiaamp;Maffili^ cnfiprouincia:noffri bellum eifacerc,nifiman'ngt; mum,non potuiffent. Verum ubi infœliciter dimi«* cauit,ad Regem undiq? ueniuntlegati,a fororeetigt; am ipffus ,Sabaudiae domina, ÔC auunculo Sicilix regeîSed uix illosaudiebit^ö^ ad Carolum ireiuffit, Ipfc interea Germanos diligenter follii^ citahatjÓóobfcrsis undic^uqs,utebaturmendia's, ô^idgenus hominibus internuneqs,German!fe(gt; fociter rcfpondebant,nifi Carolo bellum inferat, fepacem cum eo facere ^acipfum decreuiffeoppu^ gnare.Quocirca ualde follicitus erat, ne tandem co gereturhoffem feprofiteri,mulrömagisetiam,nc quosemiferatexploratoreSjinterdperentur.Nunc uideamus ,quac fuerit praelium illud fecuta rerum conuerffo.

lt;onuerfio quemadmodum prudentcr omnia fua Rcxinftitiierit, Hæc enim alqsconfèrent,qui per aetatem temeremulta fæpe faaïint,ôir rerum ex^ itusnonprçuident« in co fane multum uituperan^ di,quódinos,quorum confilia fequi debent .’afper^ nantur, Statim,accepto detrimento,CaroIus Con# taeum mittit ad Regem, cum mandatis admodum demiffi's, omnino prêter morem fuum ÔC naturam; Orat,utferuetinducias: Quodadcollocutionem, utconftitutum erat,non ueneritî excufat,amp;: breui, qucmcumlt;5 locum Rex ad earn rem delegerit: fe Uenturum efle pollicetunRex humaniflime exee^ pto illo,facile patiturhoc absfeimpetrarijudica^ bat enim nondum uenifle tempus, ut fecus faceret: necpnefdebaf,quantum effet populiftudium SC uo iuntas erga Carolum ♦ quo facilius putabat cum ex cliqua tempeftate poffe rem ergere ÔC eludari. Con# ftituit ergo cius euentum belli expedare, ne^ par# tibus ullamprçbere caufam,inter fepadfeendi. Ha bebatur quidem à Rege Contaus amice: fed uitare taniennonpofuit,quincarmina quædam audirec decantaripaffim,adHeluetiorum laudem,6C ingt; famiam Caroli compofita.Galeacius autem Medi# olani Dux,quanquam feedere iundus erat Carolo; Ualde tarnen fuit eins calamitaterecreatus, Cum e# tiini animaduertere, effemultos per Italiam,qui re# bus Caroli fauerent:metu addudus,amidtiamil# lt;nbsp;b’usSCfoedus ambiuerat«Accepto autem nuncio de

clade illnis : confeftim légat um ad Regem tnittitf einem Mediolancnfemjhominem obfeurumjs per alium quendam mc adi t,06 literas fui Principis redî# di V t de poftulatis illius cognofceremjRex iiibef, Nam iratus erat illijquod ferelido, tranfifletad Ca rolumjpracfertim cum effent affinitate coniundi» Legatus ad hunc modum locutus eft : Ad Galeacigt; um effedelatum, Regem incollocutionem uentu;^ rum effe c5 Carolo, Idmultisdecaufis (inquibus, tarne nihil erat ferè foIidOgrauitcr eum ferretQuod fiRexiureiurando confirmet,n6 fepacificaturum effe:centum aurcorum millia pollicetur,Rexubi cognouit à me quid uellet: accerfito illo. Sc prxter me^nemine præfente : quæ tui fit aduentus,in^ quitjCaufajCominæus expofuit.AdGaleaciumau tem hæcuelim referas : facile me carerepoffeipfîus muneribusjamp;f triplo maiorem pecuniæ fummam mecolligere quotannis jquàm ipfefaciat:dcpace uel inducîjs faêlurum me effe pro iudicio meo^ar^ bitratu:ueruntamen,fimeæ focietatis repudiate, Ôôiniti fœderis cum Caroloipfum pœniteat:non repugnare me^quo minus ad priftinû fia turn reuera tamur,IIle,gratijsadis,magnoperepetit,utfœdus ad eum modum, fi'cut anteà padum fuerat,pronun cietur.: haberefeplenam eins rei procurandæ pote«? ftatem»Rexaffcntitur,SC à prandio publicè recitanlt;! turinduciæ« Cumœ legatus in Infubriam bocflaÿ tim fignificafïètiMediolani etiamfuerunt diuuk

gatæ.Primus hic eft fcopuliisji'n quem Carolus pegit^accepta dade, nempè tadura poten tiffîmî mici', qui nuper ante tres hebdomadas,fplendida mifla legationejfcedus cum ipfo padus fuerat.Re/ natus SiciliæReXjCOgitabat eum inftituerehære* dem jUt fuprà diximus, eo^ nomine CaftelgioniS miferat Carolus, ut Prouinciæ Maflilienfis polTeQ û'onem occuparct, dC ad deuinciendum eius région^ nis proccres , dederat ci uiginti aureorum nnllia. Verum ,ubidepugna rumorincrcbuit;ægrècurn fuis comitibus euafit,ÔC adempta fuit ei pccunia.Sa baudiædomtna,quæ rebus Caroli fummèfauebat, cum dedadeaudiflet: Renatutn hortabatur ad con ftantiam, ÔC acceptum detrimentum extenuabat, Vtebaturautem Prouincialibusquibufdam inters nunctjs,quibus interceptis:quod inter Renatum amp;nbsp;Carolum dàm agebatur negocium,plane fuit detedutn .Rex igitur confeftim equitatum mittit ad fines Prouindæ Renatum amanter ad collo#! quium euocat: nifi ueniat,confilium fibi capturum elfe dicebat, V cnit ille tandem Lugdunum,ôiS à Re ge fuitexceptus honorificênflîmè. Aderam, quum primo congrederentur. Ibi turn quidam exRenati familiaribus, loannes Coffîus Ncapolitanus,uir honeftus,ô6 nobili generenatus,Prouindæ prægt; fedus,ad Regem: Mirum,inquit,uideri tibi no de/ bet,Renatum,auunculum tuum cogi tafle aliquàn do, Carolum inftituere hæredem : Nos ipfius ne/ f ceflà/

çeHàrtjjhuius confiltj fuimiis authorcs.Tucnfmi qui nepos es è forore, minus amicè Si liberaliter cum illo egiftûBarrêfem arcem et Andegauenfem, quac funt ipfiusjoccupalb'jnec ullam amoris aut be neuolentiæ fîgnificationem hadcnusdedifti,Suai^ fimus igitur illi, menuonem aliquam futurac dona^ tionisinqceretjUt eius rei famaadteperlata,lenio^ rem te nobis Si placatiorem reddereuHanc oratio«^ nemRexprudenterSC benigne cxcepit. Verum nimilledixerat;,amp;totiusrei tradatio pendebat ab ipfo. Paucis deinde poft diebus, fa dia fuit compofw* tio : Si Renatus, Carolo deferto, Regi totum feda^ bat,amplis ab eo muneribus cohoneftatus, no ipft modOjfed Si eias familiäres, Alterum iftud eft nau^ fragium , quoda prælio Carolus fecit, Sabaudiac quocp domina,quæ multis annis, auerfo animofugt; erata Rege fratre; Montagnium mittif,uirumnogt; bilem ,qui me prius interpellato, quamobrem illa fuiftet hadlenus alienioraRege,dcmonftrat,Exi^ tusorationiseofpedlabatjUtillajquanquamnondi fcederet aperte ab amicitia Caroli: uideretur tarnen Regis bencuolentiaraaffèdlare. Legatus abeore^ fponfum tulitfatis commodumamp;amicum,mein^ ternuncio. Dum hæcgeruntur : interea mukæ aliæ Germaniac ciuitates, coniuratione fadla, magnis animis bellum aduerfus Carolumparant:itaquigt; dem,ut qui plurimum einoceret: is maximecrcde^ rctur officium feciffe» Fugiente Carolo, Heluetq ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ingénu

ingcntcm prædam fccerant, ficut fuprà dfximus: uerum,qiiantas confecutieflent opcs,ignorabant; Tabernaculiim quoddam illius,longe pulcherri^’ mum ÔC exquifitiflîmum, partitum fuit ab eis in milita fru fta.Patinas argenteas nonnullijcumftan neas efleputarcf,uiliflîmo precioucndebant,Adalt; inantem ipfius,toto orbe celeberrimum ,cui erant ippenlî aliquot uniones,quidam, ubi reperiflet^fn pyxidcm repofuit J mox fub currum abiecit; paulo poftreucrfus, fuftulit,ô£facrifico cuidâuêdiditau teo nummo.Is deinde,à fui oppidi magiftratu,cui tniferat,accepit aureos duos, Breuiter,quicquid tximiumillehabuit,ineorummanus totum peruc ntf,eaœ primS occafione,quç fît uis auri,cœperunt cognoîcere.Nam ad bellum cdudi,Regis impulfii

opera,magnas deinde confecutifuntdiuitias.Ec qui uenicbant ab ipfis ad Regem legati î fplendidis afFedi fueruntdonis.Caufamilli aliquam ofFenfîo# nis habebât in Regem,quod non fe profiteretur ho ftê Carolo: fed largitionibus permulfi,remittebant I nbsp;nbsp;Itam, T une quoep primum ccepit Rex eis pollicer»

lero prçlio Carolum illi poftea uiciflcncpadusfuit i , tisdarequotannis,adquadragintaaureorummih lia.Eius pecuniæ dimidiam partem pendebat ciui^ titabus :reliquum uero magiftratibus priuatim,(Ïc ut exiftimem,eosindea primo prarliofuifTeaudos * Rege deci CS ccntenis aureorum millibus, Caro^

lus prælio nidus, Lofanæj quod eft oppidum ad Ia cumLemanum ,reftititægrotus, Namexmœrore morbum contraxit, SC ab eo tempore uidebatur multum priftmi uigoris amififte.Colligebat tarnen undicß militem, ÔC paucisin diebus magnas habuit coadas copias,Quicquid autem eft eius rci,nonui^ di quidemipfe: ucrum audiui,quum Tarentinus princeps,frater Neapolitan! regis, commemorarct oîaregi. Is ante annum uencrat cûinfignicomita^ tu ad Carolum,fpefiliam eius inmatrimonium duâlt; cendi, Carolus autem ducebat tempus : ÔC fpe tune alebatSabaudiædominam ,quafi ipfius filio datui rus earn. Ille uero moram ÄT tergiuerfationem hanc grauiterferensîmiftb nuncio petebatàRege,utftgt; bi per Galliam,ftnc periculo,ad parcntcm,a quo rcf uocatus effet,tranfireliceat.R.exliberaliterrcfpon^’ dit:ne^ dubitabat,quinet ille iam de Carolo minus præclare fentiret,Sed antequam nunciuse Gallia reuertereturxonuenerant Germanorum copi.^ 0^ auxilia,neqj procul à Carolo confedcrant. Tarentü nus autem,qui ftiperiori prælio intcrfucrat,fecutus mandatum parentis,pridièquàm altera pugnacom mitterctur,difceirit, Obfidebattum Carolus Mora tum^quod eft Comitis Romonttj oppidum,in Bergt; natS finibus.Heluctfj cGtjs foctjs,qui tum aderant, adtriginta circitermilliapeditü,^quatuor millia cquitum,eó contendunt, Lotharingiæ Duci ualde commode accidit, quod eius négocia curac nobis effent»

fflenuRex enim ôf pccumæ nonn hil fuppcdfra^ batjôC magnum cquitatum ïllt attribint,qui in Gçr maniamipfumdeducerenr.Amiferat autemôô Lo iharingiam omncm ÔC Vaudemontcnfem ditio«? nem,fîC magnam partem agri ßarrenfjs,^^quod rç# liquum erat ineOjRcx occiipabat, fiCjUt plane cflet exutus omni pofTcflîone.Sed ÔC promifcua multitu dojipfius imperio fubiedi,amp;: familiäres etiam eius, ultrómilitabantCarolo.Qiió minor fpes erat,ex iftis aliquando fludibus SC undis eludandi. Dedu? dus ad hunc modum, ope Regis ,peruenit ad Heb tietios,paulifper ante prælium,exiguo comitatu, Noftri enim équités, ubiad fines eum deduxiflent, domum redierunt.Ea profedio multum ei profuir. Nam fi aliam fuiflet ingrelTus rationem: paucos erathabiturusamicos.Qiio tempore inHeluetio* Tumcaftrauenit,iam erant expeditæ utrinqjacies. Totum enim triduumilli confederantpropèCaro# licaftra,locomunito:ÔC commiflb praelio,ftatim I primo concurfu,hoftem infugamconiccerunt,fic 'itncmo defendendi caufa refifteret. E fuperiori pu gna feptem cataphrados tantum defiderabat Caro lusjcoquodHcluetq nullumhaberentequitatupi. Nuncuerolongefccusaccidit.Namipforumequii# tes fugt entern hoftem acerrtme perfcquebätur.Ta!^ Tentinus confirmabat regi,Carolum habuiflead uigintitriamillialediftîmorummilitum,prçtcrcai? lones,ô^eos,quialtjs operibuserant deftinati.f^u^ , { iij , meraue#^

«JO COMM E N T A R r O R V M meraucratautem illcomncm exerntû,qiiando pou tcmtranfijtjamp;^inftriiAiflîmum cflè prædicabat, A pracho uenitad Regem Contæus, necp diffîmula^ batjCarolumexeocôflidiidcfideraread odo mib lia,praeter uulgiis homtnum ♦ Quod reliqiium erat temporis , confumptum fuit perfequendo h ofte, Nodis autem interuêtu^redibantomnesincaftra» Carolus ex fuga in Burgundiam fe recepit,utaltjs comparatis copîjs,bellum renouaret, Valdeautem confternatusfuiteaclade,necpiamdubitabatdeim mutatauoluntateamp;^ ftudio amicorum ,praefcrtim, quôd fciret,quid iam illijftatim à priori pugna,quæ antctreis hebdomadas commiiïafuerat,cœpiflenC agerc.Secutus igitur confilia quorundam, Sabaugt; diædominam,uel inuitam ,iu b et in Burgundiam addud cum akero filio.Nam maiorem natu,fanik liaresaliô traduxcrant,ô(ftj,quibus Iiocabillofait iniundum, metu pcriculi cogebantur accelerare; Timebat autem,ne ad regem ilia tranfireuEa caufa fuitjUt earn accerferet.Nam quod Sabaudicamdo* mum propugnaflecideo fe dicebat in banc incidif* fe calamitatem, Vbi ueniffèt ilia : iubet in eaftellum Rouernum dedud,non procul à Dîïiione,quodeft inferioris Burgundiæ potilïïmum oppidum,Cu^ ftodias quidem illi ponebat: fed tarnen omnibus patebat ad earn aditus, in primis autem Marchio Rethelenfis ÔC Caftelgionnis,quos Carolus copier batin matrimonium dueereillius filias,ad ipfam

L 1 B E RVU.' gt;31 üentlUbant.Natii maiorfilius Philibertus,Catnbe ricumjSabaudï'ae primarium oppidunijabdudus fuit. Quo aim ÖC Geneuenfis Epifcopus uenifrer^ èSabaudiacDuaim familia natus ,homo plané de# ditus ocio dC uoIuptatibus:Rex apud eum^Sf quen damequitemRhodium,a quototus ille pendebat, hocperfedtjUt arccm Cambcricêfem ,amp;Momme# lianam traderent in poteftatem Philiberd, eiuCcp fratris ♦ Ipfe interea caftelliim quoddam aliud,in quo matris illorum, fuae fororis, erant ornamenta; feru abat in ipforum ufus ♦ lila, cum ÔC ocaiparx Ca rolum,nouo cogendo exercitu,6^ imminutam eius Uideret apud fuos authoritarem : coepit inire conügt; lia,quemadmodum ope Regis illinc criperetur. Vêtus illi cum Rege Sc diuturnum intcrccffitodilt;gt; Um îalioqui nififummaneceflîtatcôCangufttjs co^ ada, non erat fe in illius po teftatem datura. Mittit igitar Riueroltim Pedemontanum, uirum nobi# lem.Hunc,ubi quid uelJetjex me cognouiflet; Rex accerGt,6C collocutus refpondit, tametfi diflïdcant; tarnen in eo rerum ftatunon fe defiitui umforori. Quódfiillafeipfius fideipermittat:forc,uteam eri piat,et ad fe traducat.’Eam rem fe mandaturum efle Carolo AmbofiOjCampaniç pratfedo, magna uir# tuteuiro.Certior fadïa deuoluntate Regts, affen# fitjfub ea conditione,ut Rex liberos èC arces fibi re# ftituat,acfinepericulo 8é fraude domum remittat, fuam^ dignitatem tueatur.Idfi faciat:pollicetur fede#

fc dcfcrtis alijs jpacem cum co faduram,amp;foedtis perpetuum.Acceptis condittonibus utrïnc^, Caro«* lus Ambofius Iter ingreflus. Si fine malefici'o profc dus : fœlidter negocium perficitjôCillam unà cum comi'tatu Omni in proximam Galli» partem ^Re^ gisimperio fubiedam,adducit, Rex,quum per ab terum nunciumilli depericulo caueretîLugduno d ifceflcrat ubi per fex menfes commora tus fuit,ut Caroli conatus infringeret, feruatis tarnen indu^ eqsNam hoc ipfo ^dumfineret eum progredi,óó clam fummittcbat aduerfarios: magis eumoppu^^ gnabat,quamfi bellum apertefecilfet. Alioquinib Ie,pro fuo ingenio Si natura : pofthabitis rebus om nibuSjin regem iturus erat ton's uiribusjnecineas, , ut eft credibile, calamitates incidiiïet, Lugdiino Rex digrelTuSjad Ligerim contendit^SC fecundo flumincjubi primü nauigatur, Turonum proficifci tur:quo in loco deforore accepit^aclgtiis earn addu ciiubet.Aduêtantiobuiâmittitexnobilitatequàffl plurimosJpfequocpprofohbusSc^portaPIefln ca^ ftellijComplexusillanuGratilîîmuSjinquitjeftmihi tuns aduêtuSjBurgundiç domina, Illajquód ex uul tu ftatimiudicabateumiocofeloqui,etfacetè:fum inquitjGallicanajmodis omnibus parata gratificari tibijSó morem gerere, Vbi prolixe collocuti elTent: Rex mandatfuiSjUt ad ampliflimam tradationem nihil reliquum facerent, Nouerant alter alterius in^ genium: Rex cupiebat illam primo qucx^ tempore domum

L I B E R.

VI r.

lt;Jomum redire: fed ÔC ïpfa nihil aIiudfpedlabat,Mw hi fuit igituriniundum âRegCjprimumjittpecu# niamilliad nceeflariosfumptus corrogarem :De* inde,u t fcederis ôô amieitiæ formulas notarem. Dci^ hortabatur earn Rex ab tjs, quorum antcà meminij» mus,matn'montjs:uerum ilia per filias fe excufa^ bat,quæ non polfcnt à fcntentia dimoueri. Oëtauo pôftdie,fancitoper iufiurandum fœdere:difcedïf, fiCmaximoeum equifatu,quem illiRexatrribuif, domumredudtur,omnibus^quç rex occupaucrat, recuperatis» Carolus, ut fuprà demonftrauimus,fii giens J in Burgundiam fercceperat, Ibiper fex heb* domadas moratus:nouumparabatexercitum,fed lente tamêÔC remifle, Obffinatione autem quadam Wàgis,quàm alia quauis decaufa,crat propemo* dum folitariusjut pofteafum didurus. Nam ad Granfonium te infœliciter gefta,contriftatus,ih Çgritudinem incidit,quac tanta fuit,utauda bjleamp; calore naturali ,cogereturà uino abftinere, ôf utî pharmadsrefrigerantibus,Ea ucro triftitiafic de* indeprorfus immutauit eius naturam:ut contra* ria client adhibenda pharmaca,quibus pnftinum calorem recuperaret. Barbam tune alebat prolixâ: fedcófilio medici detonfafuitomnis, Et,meoqui* dem iudicio, per cum morbum dcceffit ei mentis plurimum amp;ingenr), Atep adhunc modum uexan* tiir omnes, qui morbis nullum inuenirepoflunt re* medium; in primis autem Principes faftuofióó fub*

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g limes

limes. Verum in co rerumftatu,primumeft,utad Deumcofugiamusjamp;peccatis ueniam precemur. Alterum eft,ut ex amids,cui plurimum tribuimus, nos patefaciamus totos, ÔC animi uulnus,quo gimur,denudemus,Nam ad refidendum animi ui^ res, nihil eft efficatius, Hue etiam fi labores,6C cor* poris exereitia,amp; honeftae accédant occupationes ; magnum cares momentum adfert, Vt cnim ali* quo modo afFedus illi confumantur,oportet.Caro lusautê longe diuerfamrationemingrelEiSjin hac animi perturbatione fefe abdebat,nec ullius amici ïcuabaturorationeuelconfilio.Nam quiadurqs e* rat,6^ fupra modum afper in fuos: nemo quifquam audebat interpellate,8C finebant eum uiuere fuo m o re, u eri t i, n e fi al i ter feciflen t : in m al a m p ar tern acciperct,Interea dum in Burgiindiacomoratur, multiiimul in eumconfpirant:deferunteum ami* dôCfocij ,ÔC apud fuos,quod rebus aduerfis fieri folet,in contemptum ucnire cœpit,amp; per Lothan'n giam aliquotiam oppida rurfusamifit. Cumepde illius aduerfitate fama pcrcrebuiffet : Lothan'n* giæ Dux, coadis, quas po tuit, coptjs,quoniam in propinquo plærac^ omnia, praeter Pontemontium tenebat: ucnit ante Nanccium, in quo firmum e* ratprefidiummilitum,no unius gentis autlinguæ: CCinhis trecenti Angli,quibus praeerat Cohinus, tenui quidem familia, fed excellenti uirtute. Hi,ta* metfi non oppugnarentur admodum : impatien*

ter tamcn longiorcm moram fercbant, Etcerteue/ hementer Carolus crrabar,quód opem illis non fer^ let, Nam ut ealoca tueretur,magis erat exipfius u* fti:quam ut Heluetios ulcifceretur ,a quibus clasJ dem,fua quadampertinaciatemeritatc,accepc^ fat, Sed quantumuis diligenter eum follicitarent obfcflï, SCauxilium implorarent: ipfc tarnen nuk ianeceÔâria de caufadiutius haelït in Burgundia» Quód ft uoluüTet initio : poterat fine contentions illisfubuenire,cum nullam adhuchaberetaduerfa/ rius coadam manum, Etdefenfa Lotharingia,pcr Luczemburgum,indea fuis longinquioribus pro* uinctfs , iter habebac in Burgundiam expeditum» Itaq; fi fuilïet ea ui mentis,qua folebat: aliter ei pro^ uidendum erat.Intereadum obfeffï expcdant iüb* fidium ïCohinus Anglorum dux tormento interfi* citur,maximo fanecum detrimêto Caroli. Nam u* niis aliquandouirmagnuadfertadfalutem momc^ tum. Neep uero femper ad generis nobilitatem ,fecl aduirtutem potius amp;ringentj bonitatem refpicien* d3eft. Quo magis prçdiçari debet Ludouicus rex, qui diligentiflimê cauebat,nefuorum ducum,6^ exccllentium uirorumiaduram ullam faceret, AniS gli amiflb ducc, incipiunt de auxiltjs defperare : uc* rum no fatis agnofcebant,ÓC quam efletexigua Lo* tharingipotentia,6(Squam magnas facilitates ha* beret Carolus infiaurandi exercitus . Longo tam tempore nulla gelTerant externa bella, quae caufa g q fuit.

fiMtjUtobfidionum non intelIigefêtranonem.Tan demin collocutionem ucniuntcum oppidi præfe ^o,qnem Carolus c6ftituerat:minantiir nificum hoftecomponat/epaduros elTc. Ille tametfi egrcs» gius ah'oquiuir,parum eratanimofus5£lt;adprcces conucrfus ,multa5quae ad fuam fententiam face^ rent,demonftrabat, Qiiodfimafculè fuilTetlocu^ tüs ÔC audader,utilius5utopinor,rcm geflïirct.

'rum credi'bneeft,aliudfuifleDei confilium.lmpül ‘ fus igitür ab dits J deditioncm facit,6C biduo poft ‘ Carolus cum mediocri excrcitu eó uenif,amp; oppidö öbfidiohe dcnuo cingit, Quod Q quorundam fecu^ tus confilia,præfidqsuicina loca munqfi’et:breui temporeNanceiumrecuperairetjin q'lio parûmes ratannOnæjÔÔ facilè,nequa importaretur,prohibit ifietjô^intereàfuascopias recrcafièt.uerum longe diuerfam ralionem fufcepit.Dum eadin-at obfidio: ‘ cxdornefticis ÔC familiaribus multi in cius pernicw em moliebantur,6Ciam uhdicp fichant in eum gra^ nés cOnfpirationcs.Campobachius,autem inprii^ mis uitam illius petebat. Hune ipfe poft mortem Nicolai CalabriæDucis,acceperat egenumfiCex# ulem,6ó ftarim iriitio dabat ei quadragintaaureo«* rum millia ,qud perltaliam’colligerct equitatum, o t fupra docuimus : dC tunequidem primum, in irigt; nere,conuertit fe ad clandeftinaconfilia,ncc un$ ab eo conatu deftitit.Et hocipfo tcmporc,quüm ui deretimpeditiflimas cflerationcsillius.’cum Lotha ringo.

hngpj ôd cum nonnullis diiçibus, quos in Campai niaRexhabebatjConfiliacommunicabat^j'jfcppro^ nu'ttebat fecuraturiimgt;utca quæfmtadoppugnaÿ tioncmnece(ïaria:deefrcnt, Noftrisetiam hominiV bus polh'cebaturjfeuel intcrfcdurumefleillû, uel capturum^eo^ nomme petcbat ui'ginti aureorum milh'a ÔC dittoncm aliquam in Galltjs idoneam, Dum hæc geruntur : nobiles aliquot Lotharinii’ gi conabantur in oppidum ingrcdi.foelidterquiÿ dcmalq : fed qx îjs capti fuerunt nonnuUijèquo^ tum numéro fuit Prouincialis quidam,Cifronius, quo tanquam internuncio ÔC interprété utebatur Campobachius ad Lotbaringum,in tjs ,quac cum ipfocommunicaret.Eum ilicofufpendiiubet Ca* toIus,afFirmans,quôdnmiiI atc^ circumfcfTumeft à Principe oppidum aliquod,amp; tormentis oppu# gnatumîfiquis turn in illudingredi,6^obfeiïîso^ pem ferre ftudeatjhoc eieflè capitale. Ha ne dice bat ^e militiae legem .Verum ea non eft apud nos ufw tata ,quan^ alioqui noftra bella funt grauiora Ita^ b‘cisamp; Hifpanicis,quibusin regionibus ealexlo^ «û habet. Ille,cum fcdeploratum eifeuideenunciat Carolojfequædam eididurum éiîè,quae ad ipfîus pertineât falutem. Eum fermonem nobiles aliquot *lcfcrunt:ÖCtum forteaderat Campobachius,qui deCifronq periculo ccrtiorfadus,diligentcr obfer^ ^âbat omnia, metuens ne proderetur. Carolus re# fponditjcum feruandi fuicaufa colloquium obdu# S in lt;^erc.

cere,(îmul,quid uellct,iubctfibi per alios nundan, Hunefermonem cxdpit Campobachius,6^collau dat: folus cnim cû fcriba quodam aderat.Cjfronius ait,fenemini,practerquani eifolididurutneile. Ca rolus in fcntentia perfiftit. Inter eundum multos illeobtcftafur,ut Prindpem permoueant:habcrc fe quod ei diat^graue quiddam, ÔC tanti moment«, ut nihil fuprà.Ex qs qui noucrant,multos ad miferi/ cordiam flexi t,ô(S hi denuointerpellaturiCaroIum, excludebantur à Campobachio,qui pro foribus eu# biculi uerfabatur ,ôlt; aditu prohibebat omneis,af# firmans,mandatum clTeprindpiSjUtèmedio toile# retur: fimul tribunum militum urgebat,ut accéléra retfupplicium. Itatpfufpêfus ille ruit,fummo cum detrimento Caroli,qui fi humatüor fuiflct,ÔC diceft tem placide audqflet: hauddubiè fc fuafcp prouin* ciasomnes ferualïrt,praefcrtim,cumper Galliam multae polleadilFicultates ÔC incommoda (întex# orta.Sed eftcredibile,Dco longe aliter uifum fuif# fe, pofteaquam ille contra fidei ôô iurifiurandi reli# gionem,Conneftablium in poteftatem regis tradi# dit,6lt;litcris indiciuminftruxit in illius caputatqi fortunas omnes. Nam etfi inllifsimam habebat o# dq caufam in ilium : tarnen, quod data fide cepit,ac deinde uendidit,nulla prorfusratione poteftexcu# fari.Vendiditcnim,non tàm ut Sandoqninn'num reaiperaret,amp;S illius facultates acquircret,quàm,ut ne quod impedimentum à rege fibi inferretur, quo

ininns Nanccium occuparet « Nifi cm'm padtoni ftaretjtntnabatiir ci Rexper legatos. Etficutapud Nanceiiim inique luHitnecari Cifronium,repudiagt; tocolloquio : ßc etiam eodem ferè loco circumuen^ tus fuit,SC proditus ab eOjCui plurimum tribuebat, tige autem omnia fcnbo ,nóquód indicium ullum tnihi fumam ( hoc enim foli Deo conuenit ) uerum, Utdemonßrem,quantopere Principes oporteatef^ fealienos ab eiufmodi fadnoribus, quale uidemus à Carolo fuiflecommiflum^SCut ne prauis confilqs obtemperenr.Necenim raro fit, ut ipforum familie ares ad huiufmodi res eos impeliant, partim adulagt; tione,partim metu neoffendant : fed eiufmodi con filiarijs nullum eft genus hominum perniciofius* Diximus,quemadmodum Deus eóftituit CampOi» bachium,utulcifceretur Conneftablrj necem,eoip folocOjöC eadem plane ratione,qua Carolus fuerat ufus,imocrudeliusetiam.Nam eumine,aquobegt; iügniirimefucratexceptus,Ô£^fenex,ÔComniumregt; rumegenuSjSCcxuljSCà quo innumeris erat affe«* âus bénéfices, prodidit. Et prindpio, quum ad elt;gt; am rem animumadiecit,aperuitfeSimoniPapicn/ fi,medico, SCreuerfus ex Italia cum equitatu : congt; ftans infufeeptadeliberatione ,ponicebaturfctrai* diturum effeRegi omnia,quac Carolus per Lotha# tingiameepiflettautfiRex cum exercitu in ilium fret : certo figno dato,cum fuis copqs ad ipfum effe tranfiturum«Deûide/e uelcapturum effeillum,uel inter*

interfcdurum primoquoqjtempore,cumeiïetliw ftraturus cxercitum,quaquidem in re non facile po tu iflet ab errar e. H abeba t enim h une morem Carogt; lusjutfimulatcp defcendiflet ex equo :commoratu# rusalicubiincaftris,adcmptis grauioribus armis, CClcuiori equouedusjcQparuo comitatucircum# irctomnes copias,Erebus neceflartjsprouideref. Earn nadus occafioncm,facilepoterat ille,quod uo!ebaf,perficere. Rex autem perfidiam hominis deteftatus^ amp;nbsp;quod induciæ erant, amp;nbsp;quod ignorai bat, quamob'rem illefuam operam,inrc tam impia defcrrecuoluit omnino liberaliter agere, ÔC per Co tæum prolixe omnia Carolofignificabatjncc^dubi to, quinillc diligenterSC ex fide rccitarit.Caroliis autem aliorfum accipiens,dicebat,quôd fireuera iftudageretur. Regem nonfibifuilTedenunciator rum.Etiftud quidem multo antè,quàm Nanceium illeueniret,accidit, tanta cp fuitipfiius obftinatio,ut arbitrereum nihil unquam eiusreidixifTe Campos bachio.Nam ab eo tempore plus ci,quàm unquam alias,tribuebat,ObfidebaturNanceium tempore hyberno cum paucis coptjs,ô(S male inftrudis,amp;^ plærisc^ ægrotis,Exprimis ordinibus nonnulli con fpiraucrant in eum,utdiximus: multi etiam indir gnabanturf quodrebus aduerfis euenire folet)fid reprçhcndebanteius omnia confilia: fed in eius car put èc uitam,nemo prêter Campobachium,molicr batur ♦ Lotharingus interea follicitabat Heluetios

pro auxilqsjUt præh'o dimicaref. Ad cam rem prom pt’aquidem erat illonim uoluntas:amp;f folumrefta# batjUt pecunia confïceretur.Rex caufam eins apud Heluetios magnopere pcriegatoscommcndabaf, amp;nbsp;fimulquadraginta francorum milliafuppcdita^ bat,Campaniacquo(Çpræfcdus,habebatperditio^ nem Barrenfcm circiter odingentos cataphrados, amp;magnam manum fagittariorum.Itar^ Lotharin;» gus ad cummodum adiutus à Rege, magnas cons? duxit Germanorum copias, tàm cquitum quàm pç ditumzadiunxitetiamfeillimagna Gallorum nolt;gt; bilium manus.Qui per Cam paniam erat Regis exi? ercitus,nonfe quidem commouebat: fed euentum belliexpedabat,Tandem Lotharingus cum gni Germanorum comitatu ,uenit Sandonicola^ um,quiuicusàNanceio duobusmilliaribtisabefi’; Erat id temporis in Gallia Lufitaniæ rex , in nogt; nummcnfcm.Cum eo Ludouicus rcxfœdusini^i erat aduerfus Hifpaniarum regem,eum, quiho^« diercrumpotitur. Et Lufitanus quidem,fpeconfci» quendiauxiliauenerat,quô bellum ex Cantabria uelNauarrain Caftiliam mouerct.Tcncbat enim loca quædam 8C arces in finibus arbitror

ter eum fuifrebelligeraturum,fi Rex, ita ut aliquot tics conftitu erat,eum adiuuaflet. Cùmuero mutagt; taRcgis uokintatc, per annum auteóampliusfru^ ftrafperaflet : domi quoeç res ipfiusmagnum accû piebant detrimentum ♦ Nam quo temporein Galli;?

amdifceiïîtjplæriçp omnes Lufîtaniæ proceresrc/ bus ipfius fauchant* Verum ubi diutius abcflet: languidioresfadi 3cum Alphonfo ÖC lfabela,qui nunc Hifpanias obdncnt:pacifcebantur, Rexaui? temjquo minus opem ei ferret,in excufationem adi^ duxit bellum Lotharingicum,fe^uereridicebat, nefi Carolus hoftem fœliciter oppugnaret: tota belli moles in Galliam transferretur. Lufitanus ig» tur, uirbonus, quo faciliusquodpetebatconfcquc retur : legationem fibi ad Carolum confobrinuin fufccpit,compofitionis tentandac caufa, Namconlt;i’ tra plurimorum fentcntiam in Gallias abiuerat, ideocp pudebat eum redire domum, nulla re pcrfc/ dla. IngrelTus iter grauifli m a hyemCjUenit ad Carolt;’ Ium ante Nanceium ,6^ expofitis, quæ acccperat à Rege mandatisjoffenditin eo fummam difficiilta/ tem ♦ Commoratus ibi per biduum,parat abitio^ nem ♦ Carolus inftabat,ut aliquandiu differret,ö^ PontemontqCquod à Nanceio quatuor milliaribus abeft)fubfifterct,eumm aditum fcruarct. DeGcr^ manis enim,qui erant öandonicolaijiam intellexcÿ rat, Ille excufans,dicebat,nec armis ad cam rem, nec coptjSjneculIarcneceirariafeinftnidum cflc, Reuerfus igitur Lutcciam, quum diu reftitiiret ibi î cœpit male fufpicaridc Rcge,quafi infidiofeage^ rctjfiC aduerfario fuo , Caftiliæ Regi fe cogitaret prodere,Mutatis ergo ueftibus,ne agnofeeretur, tribus tantum comitatus,conftituitproficifci Ro# main

inam,Ô£^ibï monafticum uitæ genus ampledi, fn itinerc comprehenfus Hüt à Robineto Normane no . Rex co nundo ualde fuit oftenfus, Stnon^ nihil cum pudutt, lubet igitur naucs aliquotargt; mari in Normanniajquæ domum ipfum reducCi# rent. Caufa bellij quod gerebat cum HifpanOjhaec era t.Habebatèforore Henrici CaftiliçRegis,uxogt; rCjneptcm.Eam JfabelafororHenrici excludebat àfucceflîoneôCpn'ncipatu Caftiliæ,amp;exadulterio natam efledicebat, Percrebuit enim fama,Henrik cumfuiffe corpore male affedo,fic utliberospro# create non poflet. Etquanquam fub fpeciematrix monij nata erat ei filia: Caftiliam tarnen obtinuic Ifabela cum marito, Arragoniac ÔC Siciliæ Rege» Hancpuellamneptem fuam, Lufitanus aipiebaC inmatrimonium dare filio Ludouid régis Carogt; lo,qui nunc rerumpotitur,ea^ de caufa uenit adl Regcm,6Cquuminfeda re difeederer: ualde indoi# luitjuecmulto poft,quam domum rediera t,e uita di lccirit.Diligenteritacp prouideredebent Principes, quos mittant legatos. Nam fi illi, quos in Galliam prius miferatjfoederis incundi caufa,fuiflenthomii# nes prudentes ac circumfpedi;diligentius explos» laffentde rebus noftris omnibus ante,quam Prin# Opern ipfum,ut earn profedionem fufciperet,hor/ farcntur.Qiiumillud inter Regemipfos iniregt; turfoedusîaderam ipfe mandato RegiSjCum alqs nonnullis.Hancnarrationem licebat praeterire:fed h ij uolui

uolui demonftrare,qiiod antca non femel di'xi : No debere Principes ipfos eiufmodi profedionesobi»» re,ne(^fealtcriiis poteftatifubqcere» Vix iter diei procelferat Lufitanus,quum Lotharingus ÔC Ger( manorum exercitus difccdcrcntSand:onicoIaOjUt. manus cum Carolo conférèrent, Eo autem ipfo die iienit eis obuiam Campobachius jUt inftitutum perficeretjfiC cum oÆngentis Cataphrac?îis tranftjt ad eosjindignè fcrens,quód nihil atrocius in Caro^^. lum defignaflet, QiiiNancei obfidebanturjaddci^ ditioncmfpedabantjfedcertioresfadideCampo^ bachtjdefedione:ceperuntfperaremelius.Namin föflamoppidi quidam fe coniecitjad eos^ pénétra uitjamp;^de Campobachio ac Germanorum auxiltjs nunciabat. Aduentante hofte, Carolus,præter mo^ rem fere, concilium indicit, Plurimorum hæc erat fententia,utPontemontiumfereciperetcumexer!# citUjSC quæ palîîm circa Nanceium tenebatoppi^ da,pracfidijs muniret: GermanoSjimportatis in opgt;* « pidum cibarqsjdomum efle redituros : fore,uti Lo tharingus pecunia deftitutus, longo tempore non poflittantas denuo copias colligere: tlimoniam au tem omnem intra paucos menfes confumptam iri: amp;nbsp;oppidanos in maiori turn difficultateSC angugt; fttjs rerum omnium eflè futuros,qua m prius : IntCi? rea tempus SCocium ei fuperefle^augendi exerci^ tus, Vix enim quatuor habebat hominum millia «niiniuerfum^exijs^ mille tantum ducenti erant-

0! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adpræ#

ad præli'um inftruÆ idonet jUt ex fide di'gnis ac^ cepi. Non dccratcj pecunia »nam inarceLutzemis burgi habebat ad quadn'ngenta ÔC quinquagi'nr» aureorû milli'a,quôfacifius potuifletcopïascondir# cere» Sed p ertu rb au it dus mentcm Deu s, a c u el uti tencbris circumfudit » Nam indtatus à nonnullis penè furiofis omnium deternmumfecutus con^ filium: decreuit periclitari fortunam^fîC dimicare cum cxiguiSjquashabcbatjfîCmale inftrudis cogt; pt)s;tamctfide uiribus ac numero hoftnim,fiC de Regis exerdtUjqui non procul aberat, diligenter dTetpraîmonitus» Vbi Campobachius ad Lothagt; ringum tranfijflet cum fuis cohortibus:Germani denunciantci,utècaftrisexccderct,proptereaquôd proditorem nullum ucllentapudfefcrre.Coadus igiturjtecepit feCondium,quod eft caftellum in propinquOjfperansfore,utCarolusprofligatus8C fiigiêsjin fuas manus incideret» Decreuera t auteni ueiintcrficere ilium, uelcapere«*poftquam iddifFi«gt; cilius uifum eft,ne(pfacukasperfidendidabatur: conftituitjcommiflb prælio,tranfireftatim ab eo ad hoftem ,ut fubita ilia fiC inexpedata defedione, to^^ turn exerdtum uehementiusperterrefaceret.Hcx etiam pollidtus eraf, fi profugeret ille,non efieinco lumem euafurû,eô quddèfuis familiaribusefletdigt; ipofiturus ad quatuordedm équités, homines ma^ *imè fidos»quorum al tf, progredientibus ad pugnâ Germanis/ugae facerent initium: ait) uero diligetv

terô^ intente ilium obfcruarent,ac fugientem in^ terfîcerent.Exijs,quibusliocerat mandatum offigt; djjtreis equidem noui. His rebus procuratis,redit ad exercitum Caroli, quem deinde uenientibus Germanis deferuit. Atqj lue uiderelicetjin quantas anguftias ÔÔpericulum feconiecen'tCarolus,dum redeconfulentibus non obtempérât. Pofteaquam propeSCin confpeeflu conftitiflent amboexercitus; Burgundiones,quiduobus ante prçlij s ui Ai,ctpaU ci admodum erant ,Ôlt;S male inftrudi, primo ftatim concurfu fuerunt profligati, Quos fuga periculo noneripuitjtj uelcapti fuerunt omnes,uelinterem# pti.In his fuitetiam Carolus. Etquoniam ei prælio non interfui,quemadmodum fit interfedus,non f» ciledixerim, fed ab qs tarnen audiui, qui uiderunt eura ex equo detjei, SC quod capti eflent : non pote^ rantopem ferre. His quidem pracfentibus, non fuit ocdfus:uer0 fuperueniente poftea noua cohorteiii teremptus,SCin magno cadauerö numero,cumno agnofeeretur, denudatus eft. Torquem illius quê^ dam,ualde pracciofum,SC eleganter fabrefadum, quem collo geftare folebat, 8gt;C honorifice circum^ ferre:uidi pofteaMediolani,quo in loco duobus aureis uenditus fuit.Ethicquidem eft exitus poten oifimi Principis, quo maiorem aduicinos Rege« atÄ populos authoritatem nemo habuit. Qua po/ liflimum re Deum in fe uehementius concitarit: no 6idlèdixerim,nifi quod omnem,qua fruebatur,fœ licita^

hcitatem,àfuo pendcrcputabatingcnto fif uiftute. Pracditiis eratfanèmultis eximijs dotibus : operam dabat Jvrthommes excellenti inrtutefamihareshaÿ bcret: miiltis cupicbat benefacere: fuorum nego^ cia Ô£^ controucrfias cognofcebat ipfc:amp; liberaliter eosaudicbat, Qiiamdiu ciim co uixi,ingenio erat fan's pladdo:poftea uero criidelior eu a fit, quæ qui^ dem res indubitatû erat fignum futuri occafus.In cultu corporis ueftium luxii ,alijs^ rebus omnilt;f bus propenimius erat: Icgatis ôôexternis hominis bus magnûdeferebathonorem: cupidiffi'muserat gloriac:eacpfuitpræcipua caufajcurbella fufeipe/ ret. Hocenim fpedabat in primis,ut ficut prifei quidam heroesjcelebraretur. Animi magnitudine 8(:roboreamp; audacianullicedebat.Non faciledixeo rim,iliine Deus,anipfmspopulomagis fueritiragt; tus, interfedus enim ipfe fuit, utdiximus,tempos tis ferè pundo, fine ullo maiori cruciatu: Sed egt; ius prouindae, ab co tempore, perpetuis bellis di^ uexantur,àquibus,ob ciuiles inter ipfos fadiones, non pofluntexpediri,Deinde,qui nunc eos propip gnantactucntur,funthomincscxterni,nempeGer mani, qui pauló ante fuerant hoff es, Brcuiter, à morte Caroli nullam experti funt firmam amiciti«^ ani:amp;:fi quis eorum intueatur adioncs: uidcnrur non minus perturbata efR mente,quàm ipfe Carogt; lus.Repudiatis enim optimis quibufep confilqs ,in fuamipfi pernidem moliuntur : ÔC qui nunceft regt; rum

rum flatus îuidenturujxegrèplagam hanccfTcciP raturi» Sic igitur fentiOjDeumjprout unit affligcre ahquamgentem.’tribuereillispnndpemjôCaccom modare, Burgûdicus populusjlongeflorêtiiïîmus fuitfub tribusordmepn'ncipibuSjOptimisamp;pru«* dentifsimis uin's , fupra centum ô^uigintt annos. Tandem uero Deus excitauiteis Carolumjqui con tinuis bellisjkboribus atep fumptibus eos exercui't, defatigauitjamp;T exhaufitjbyemcprçfern'm, AnteNo ucfium autem fadlum fuit initfum calamitatuffl, quæ deinde tribus aut quatuor aduerü's præitjs duü* raruntjdonecinterficerctur.Quo quidem tempore fie erat debilitatum ipfius omne robur atep potêtia, ut omnesjin quibus aut aliqua facultas erat,aut uOi* luntas prçclara: uel mortui effent, uel capti,uel gra^ uiterafflidi, Vidi cquidem,amp;cognitamhabeo po tiffïmam Europç partcm:fed florentiorem nullâ no ui prouinciam5quam erant hæ Caroli ditioncs, quo temporein ijs uixi. Et nunc ecce,Deus tàm infig^’ nem 8C potentem familiam jacclarifsimorum uiro; rum domicilium ,noftro orbe celeberrimum ôô ho# noratifsimum, per centum SC cô plures annos,bre# ui temporis pundOjplanèfubuertit.Qiiumreliqui omnescircûmpopulidiuexarenturbcllis,ali)s^in# comodis : haecfola domus fœlicifsimafemperiuit, ita quidem, ut externi multi Principes, ad eam,ue# lutinopportuniffîmumportum,èfludibusamp;tcm peftatefefereciperent.LudouicusRexadoIefccns, cum

cum à parente fuO difsideret; ad Philippum Caroli pattern fefe contulitjhonorifice admodum et aman ter ab eo, per fex annos habitus. Eduardi Angliæ Regis ambo fratres , Clarentius ÔC Cloceftrius,ÖCè Lenclaftrijs mukijtebus aduerfisjopem ÖC patrod ' nium ab hac domo pcticrunt. Breuitetjingens fuit eiusfamiliçfplêdor 2lt;gIoria.ôC nuncecce miferabi liter eft afflida,ft'c,ut uidnis omnibus exemplo efle poflît.Eft nimirû Deus ,à quo falus rcgnorû omnigt; Um,6C incrementumjamp;f occafuSjô^ initia depcdcnt.

Ex nuper in G al 1 qs inftituerat airfores, qui per difpofitos equos ,incredibilireü leritate iter conficerent. rem plane no# uam ÄS inuiitatam in Galitjs , ante id tempus,Pereosilicôdefortuna Caroli cognofce# bat,fie fingulis penèmomentis expedabateertiora derebus omnibus,Ei,qui primus omnium aliquid tnemorabileattulüTetjmunusaliquoddabatjôepri Us quàm aliquid adferretur: dicebatfe libcraliter éi, qui primus nundailèt,daturum Per Bocagium ôe nicccrtior fadus fuit de praelio,ad Moratum fado;

amp; utnm^ infigni dono cohoneftabatXudafUs,qui foris cubabat extra Pleflium caftellum : de curforis aduentu primus cognoui't, 6lt; quod honefto loco crat apud Regem ^obrinuit à curfore literas, quii* busdeprxlio Nanccno fignificabatur. Prima fta^ tim luce, Regi dateas literas, De morte Caroli ne^ mo confirmabat:in hocautem omnes confentic^ bantjCum fiigilFc. Rex eo nuncio ficfuitexhilara^ tuSjUtnihil fupra ♦ Hocunû modo uerebatur,quôd (icaptus eflfèt àGermanis,ne cum eis,data pecu^ nia,pacifceretur:deindc,ne prorfus euafilTctjmetUi^ cbat. Proxima deliberatio fuit,anditiones illiuseP fet occupaturus,ineacp re minimam effè putabat difFicultatem,plærif(^omnibus,quirefiftercnt,pcr »11afuperiorapraclia,intcrfedis. Qui cum Regeer rant, omnes dabant fignificationem laeciciæ: ffd plxricp uidebanturfibi uim ipfi facere^óC utcuntp diiïtmularent, maluilïent ccrte Caroli res mcliori cfTe loco.Cuius quidem rei cauri fortafle fuit,quód rex natura timidior era t,amp; idcirco uerebâtur,ne fo# lutus Omni metu, multa moucret domi atep turban rcuEx qs etiam qui aderant,nonnuHi una cn Gallig principibus dC Carolo,tpfum oppugnauerant. Ha bita délibéra tioncjpoftperadum facrum,incubicu lo prander,multis ad menfam,pro fua cófucrudine, adhibitis. Inter prandendum loquebatur de rebus nouis.Hîc ego cum al ijs nonnuUis obferuabam di^ ligenter uultuseorum,quiprandebant;Sedneu«!'

nus quidem hilanter fumcbatcibiim. Mœrorene iftud fecerint,anlacutia:non facile dixenm.Pudore ccrtè nullo faciebant, nam confucuerant omnes cum eo prandere fæpius. A prandio fecedcns alii# quandiu, nonnullis,Caroli pofleflioncs quafdam, fi mortuus eflct, donabat. Amirallium autem QC me,cum amplisö6 neceflartjs mandatisdimifit,ut eos,qui fe uellent in ipfius clientelam a tlt;^ fidem dagt; re, recipercmus : poteftate nobis fada,utquicunqt inter eundum nobis occurrerent curfores;eorum refignarcmus literas,quó de rebus omnibus certi aliquid cognofceremus. Ingreffi iter afperrimahyc mc,uixdimidij dieiuiam proccffîmus,cumoccurîJ rittabellarius. Acceptis abeo litens,intclligimus Carolum inter alios repertum fuifle mortuum,ä^ agnitum à quodam adolefcentecubiculario,amp; meK dico Lufitano,per quem Campanix prxfedus cer tiorfadusjhocipfum Regi fignificabat.Progrefli contendimus ad Abbeuillæ fuburbia. Pernos prigt; mum,tjslocisrefducruntdciniusmorte.Oppidani iam ceperätpacifcicumTordOjUiro nobili,quem ämultis annis magnopere diligebant.Qui prxfiägt; dio relidi fuerant ibià Carolo: per intcrnuncium ànobis prxmiirum,decompofitione nobifcuma^ gebantjamp;S noftris pollicitationibus confifi,quadrin gentos cataphrados illincremoucrunt.Hanc op^ portunitatem confpicati ciues,Torcio patefadunt wrbem,non abft^ magno difpendio eorum, quos

antèdiximiiSjquibuSjmandato regjs, pccimiam, SiCannuam eramus polliciti penfionem.Sedearum rerum nihil accepcrunt,propterea quód per ipfos non erat fada deditio, Eft autem Abbeuilla, ex ijs oppidis unum, quae Ludouici pater Philippe prin# dpi dederatjea legejUt fi nulli extarent mafculi hægt; rerdesjad imperium Gallicum redirent. Non debet igituruidcri mirum:fifacilem nobis aditum prae^ berent. Inde profetfli Dorlanum jfollicitamus Ätre# batum,Artefiæ primam urbcm^ac uetus Comitum Flandriæ patrimoniumjcuiiis quidem regionis imgt; perium,ad fœminas non minus quam ad marcs de^ fertur,Raueftenus amp;Cordæus,adiundîis aliquot pn'martjs ciuibus, collocutioni nobis diem confti^* tuuntjinuicina quadam Abbatia. Mihiaimnon^ nullis alijs iniuncQum fuit, ut adioni intereiïem.Et quiaparum eratfpeijconfici pofle ncgocium:non: ibat Amiralliusipfe.Noftrapoftulatahaecerant,ut urbem nobis patefacerent.’prouinciam illam om* nem jmorte Garoh\ad Regem pertinere:iï reçu* fen tjpericulum elTe, ne cogahtur : exfurn efle prin* cipcmjóif exercitumjtribus aduerfis prçlijs delctum propeomnem.Illicontra,per eius urbis atc^ fena* tus pi æfidem demonllrant,quemadmodumindei Margaritha,quam Philippus,cognomêtoFortis, in matri m onio h abuit, iure fuccefsiois, Artefia om nisdelata fitadCarolifiliam hæredem. orantigi* tur,ne quas cum Carolo Rex feciiïct inducias, uio* . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;larct,

JL I B E R

,V I 11,

laret.Nonfiieriintmulta inter nos commuta ta uer^ baînecinopinatônobts rcfponfum iftudoblatuni fuit,SC præcipuacaufa collocutionishçcerat,utper cam occafionem quofdam ad noftras partes tradui? ceremus,Necinfœliciterquidem ifteconatus ceci# dit,Reuerfus ad Amirallium: cognoui,Regem ad^ Ucntare,qiiipaulopoftnos ingreiTus fuititer,6Cli# terashucillucjtàm fiio,quàmalicno nomine fcri^ pferat,quibus euocabat certoshomines,quoriim opera fpcrabatfepofleditionesillas omneisin fii# am poteftatem adducere ♦ Magnam enim animo eonccperat lætitiam quod aduerfarios omnes ui# débat è medio fublatos efle. C onncftabliû, ÔC Duce NemorêfemjôCaliosnônullos capitemuldlauerat; Frater, Aquitaniæ Dux,è uita deceflcrat: Andegas» uenfis familia omniseratextindra:cuius poftremi fueruntPrincipes,Renatus Siciliæ Rex,Ioannes ÔC Nicolaus CalabriæDuces,eorûcppropinquus, Ccnomanorum SC Prouinciç Cornes, Horum oms? tiium facilitates ad ipfum erant delatæ, Sed quo po# tentior erat Burgundica domus omnibus altjs,ÔC quograuiorabella geffit, Anglorum ope,inGalgt; lijs, per annos triginta duos : 6Cquo maiores habe# batob propinquitatem occafiones diuexandi Gai# liamteograndioretiamfuitÔC uberior Regis læti# tiajOppreflb Carolo,fic,utuicinos circùm populos nihil iammagnopereformidarer» Pacem enim nu# perfeceratcum Anglis,SCeamftudebat confirma# . - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i itj re,Sed

re, Sed dum in hac fecuritate ucrratur:hoc folum adintegram foelidtatem ei defuit,quód non ex quitate negodum gubernabat, Nam dCii Deus miiltisamp;daris indicqs oftenderet,graiiiter6(f acer^ bè fe uelle Burgundicam domum atfligere; non idjî drco tarnen cft^ut aliquis dicat,Regem,tta utopor; cct,in eareprogreflum efle. In prouindas enim tl«’ las nihil habebat iiiris ; uerum amoreQc. beneiiolen tia,per^ connubium,autiullum aliquem titulum^ licebateas adiungereGalltjs,S6fadIlimèqiiidem, in ea confternationCjSC propè omnium defperatioi# ne,rebus afflidifsimis.Eam rationemfifuilTetin«’ greiTus : firmam Si diuturnam pacem in Galliam intulilTctjSC populum continuis bellis cxinanitum, magnopere recreaflet,Dum uiucret adhuc Carogt; lus : non femel mihiRex commemorabat,poftmof tem illius, fi uita fuperaret ipfe, filium fuum in ma/ trimonium fe daturum elle illius filiac : ÔC fi propter tencriorcm filij ætatcmillarecufaretîfeprocuratu/ rum tarnen,ut èGalliac prindpibus alicui nuberet» quo Si h^c ratione pacatam haberet omnem cam regionem,ôf ilia, quæ putabat ad fepertinere,abfc^ grauioriullo motu reaiperaret,Hafceratciusadi' hucfententia,dieoAauo prius^quàm dcmorteCagt; roliallatum effet: uerum abeadifceffît,6(5longeait terconftituit,quo tempore Amirallium ÔC meinPi cardiam mittebat, Et quum nos ddnde fequerei» tur:deferebantur adeum crebriSlt;iucundinundft

Namarccs dug Conncflablq,Haniumamp;Bohcni^ Um in dus poteftatêilico uencrunt : Sandoquinti^ num ultro dedittonem fedt : de Perona nihil dubigt; tabat:Slt; deuoluntate Cordæifpem certamhabe# bat.Tonforem quedam fuum Oliuarium , miferat Gandauum ,SC alios alio, magna cum fpe,fed plac# n'cp non refpondebantexpedationi. Cum propius ad Peronam ueniiïet:ibam ei obuiam. Præfedus oppidum mox patefecit: Per eum diem reftititibi, amp;nbsp;à prandio inddit in mentioncm eius,quod Ami# rallius 8i ego apud Atrebates egimus, ncc^ fatisfa# dum erateius uoluntatijCtiudicabat nihil nos pro# pcmodum eflFedfle. Incipitdeindecommemorare, quemadmodum tonforem fuum Oliuarium mifis# fetGandauum,cuius opera amp;nbsp;uirtute fit adeptu# tus earn urbem: ide fe fperareconfequi poflemultis altjs lodSjper eos,quos dimififiet, Arcp ut ftimulum aliquemadderetiLudaeumfummifitjSC quofdam alios,qui coram ipfojmecumfuper earedifcepta# tent.Quanquam uero meumnoneratjCius opini# oncm impugnare: tarnen rcfpondi jmeuercri^ne OliuariuSjSC altj quos nominafiet^in qs urbibus no perficerent,quoduellcnt. Id autemideo dicebam, quod uidcrem,cum fententiam mutaflcjdequafu# pra diximus,0^ confifum fecundiori fortuna ,fpcm ingentem concepiiTcjOmnia fine contennoneoccu pandi.Cupiebatenim inprimis Burgundicam do# mum delete totam,amp;dus impertj prouindas om# nes in

nesinmultos hue illuc partiri.'fimul eos nominal bat,quibus Namurcum amp;nbsp;Hannoniam,ftnitima .GallïæJoca^daturus eifer. Qiiantum admaiores ib la^dihonespertinetj Brabantiam amp;nbsp;Hollandiam: conftituttnonnuih's Germania: pn'ndpibusjut eus acqiurerent,auxiliari jqiiosafe putabat nonah'e^ nos,quorum deinde opera utipolîètad perfiden^ dumea,quæ molîebatur,His de rebiis omnibus mecum non femel loquebatur, eo quod hortatus eram,utalferam rationcm, de qua fupràdixi,fufd^’ peret:£Cuoluir,utcaufas,quamobremidnonfacelt;î rct,quod fuaferam,inte!ligerem: affirmans,hocfu^ iim confiliû efTelongeutiliflimumGalliac^qu^per earn familiam,propter ipfius çotentiam,uehernen ter fuilfet, multis nunc annis afflida, Ccrte,fi quis humana tantum intueaturôtf duilia:graues étant fie magnæ,quas adferebat, rationes. Ad aîquitatcm autem mihirefpicienti, longe diuerfum uidetur,tagt; metfi tanta eratin eo uis ingenij,utmagis prouidiis

acutus nemo quifquam elfer. Verum in rebus tam arduiSjDeus Principum etRegum uoluntates gubernat, ita ut confilia fcquan tur accomodata ijs, quas cogitant deinde pcrficere, adionibus.Nam fi beneficio Dei perfbitiffet in ca fententia,quam ïpfe^ met ante mortem Caroli iudicabatidoneam elfe: non fuilfent ea confecuta bella, qua: turn tempon's orta ,nehodiequidem confopira funt.Sedadiohes noftrgpacem nullam diuturnam merêrur,qua frub

liber

VIII.

‘^7, turi eramus ah'oquin,fîChuc,tanquam adfontcm, referri debcntcalamitates noftræ,non autcm adingt; cogitantïam Regjs , qui fane drcumfpediflîmus Omnium hominumcrat.Hæcomnia paulô proli# JciusredtOjUt demonnrem,fupcr ciufmodi rebus diii mulrumcp ÔC grauitcr cfle deliberandum , ut quod honcftilTimum eftôôæquiiriniutTijampleda«’ mur. Sed in primis intcrpcllandus eft Deus atcp ro# gandusjUt quod optimû eft, nobis fuggerai. Nam ab eo cunda pendcnt,utamp;Sfcripturæ teftimontjs,ô^ ipfo rerum ufu doceri potcft. Non hocequidem alt;î go,ut Regem incufem aut criminer,quafi minus redefecerit:nam fortaffe multi altj ipfius familia; rcs in eadem cum illo erant fententia ,quanquam hoc certo fcio ,neq^ turn ,nccufquam alibi fuper ea redifceptatûfuifle: Verum ita res habet, utquifcri hunthiftorias,nonrcfpiciantadlaudem eorum,de quibusloquuntur ,ô^multifæpe,quæ nonexade Oorunt,praetcrcant,Et quantum ad me pertinet: ni^ hilfum didurus alienumàuero,nihilquoduelip^ lotionuiderim,uclab hominibus fidedigmlïlmis acceperim ,in eo^ nullam habebo ratiôem affeda^ taîlaudationis.Certo enim côftat,nullum cfTe prin ^’pem tàm prudentem i qui non erret ÔC labatur ali# quandojimd fæpenumerojfilongiorei uita contin# RatjUt ex illorum adionibus ac confilqs,fi uerc pcrÿ fcriberelitur omnia ,fadle iudicari poflfet. Omnes; profedo omnium temporum fenatores ac uiri prçÿ k ftantesj

liantes, qui nd fuerunt aliquando uel hodiefunt, crraruntjôCfæpe errate poiïunt atcpiabi, Teftatur hocexperientia quotidiana, Rex aim propePero^ nam in quodam uico fubftitiiTet : profedurus in op pidum^mandabatmihi, ut ad PidonesSC Britans niç fines profidfcerer:fimul hocpriuatim etfecreto dicebat, quod fi Oliuarius apud Gandauos nihil perficeret: fi Gordius etiamad fenon tranfirentum feincendrjs uaftaturum eiîè Atrebates, omnem^ uicinumagrum^fiCad Turones rediturum. Ante^ quam abirem, commendabam ei quofdam , qui meo impulfuamp;bortatu,ad ipfum tranfierant, lis annuam penfionem pollicitus eram:amp; cumipfo* rum nomina accepiiïetàmenotatajpromÜTàpraf* ftitit.Eratcum ipfo Ludatus,homo fuipriuati com modiualde ftudiofus,amp;Regi multis in rebus non iniucundusjlleficeratnatura, utficut temereipfc alios fallebattita quo(^ kuiter perfuafus, à multis fçpeludificaretur,Educatus fuerataim RegCjà pri ma ftatim adolefcentiajSC artes ,quibus ei placerct, op time callebat. Is abituro mihi ad Pidonesjman^ dato Regisj ut dixi : quidjinquit fubridens,tu nunc difcedis in hoc tempore, quo pulcherrimç fefeoffe# runtoccafiones amplificandi tuas facultatescDefe# runturad Regem quotidieuaria négocia, in eiufqt manuefi,quibus bene unit, SCquos compkditur, tempons fere momento locupletare: Qiiantum ad mepertinenipero mefuturumeffeFlandriacprçfe;

Aum,6^ totum me inaurabo,Magno cum rffuprolt;gt; nunciabati'fta : Verum ego,quod metuebam,neâ Rege manaflencnihil minus auebam quam ridere, amp;prorepauca locutus, refpondi,fore mihi longe gratiffimum,fi res bene fuccederencfperare mc,regt; gern mci futurum eflenom'mmemorem.PauIo an^ te, quidam ex HannonianobilisadmeueneratjSC dequibufdam alijs ,quos, ut ad Regem tranfirent, litensfollicitaueram,certi aliquid attulit. Eil mihi propinquus ilIe,ÖC uiuit adhucjitac^ nomen non proferam.Is inter alia paucis uerbis indicabat mtitf ones ,quibus firmiflima quaccpIocaHannoni»da;* retin régis poteftatem, Abiturus haccaperio Regi: Locutus cumeo,dicebatmihi,nechunc nee alios, de quibus dixeram, elTe idoneos. nec uHus erat, in quo non aliquid defideraret: ipforum«^ pollicitas« tiones iudicabat efîeuanasjôè ea quac deferrent omnia,putabat fe facile polTe ÔCbreuijCitraipfoî? rum operam occupare. Ludçus tarnen ipfiusmani? dato, aim eo nobili collocutus,initio ftatim roga^ batjccquidmuneris habiturus cfletabtjs duitatis? busjUtipforum caufam regi commendaret:' Erant fané diuerfae admodum utriufcp rationes. Alter ex Hannonia uenerat,ut amplificaretur: hicuero non modo nihil promittebat : uerum etiam, quafi benelt;f fieiumultro praeftaret,uolcbatremunerari.Afper:? nabatur tum eos rex, uerum inddit poftea tempus, quo magno redemiflèt ipforum operam: opinor

dnn'm'tus hoc ctiam accidiffe,utne ex animi «oto omnfa et cédèrent, aut ne ditiones illas ,qnæ pent* nent ad imperium Germanicum,occiiparet, Qitod ei duabus decaufis licitum non erat,primum,quôd tus nullû haberct J deinde, propter antiquû foedus, padum inter Caefares atep Galliarû reges : quod ip^ fumrexuidebaturnonignorare.Cum cnim Came* racum,amp; Qiiercetumin Hannonia,amp;quedâalia tenerctîex qs aliqua rcddidit,amp; Camcraciï, co quod eflet Impertj ciuitas,priftino iuri ac libertati reftiru* tt.Et quanquam id temporis aberam : miflus ad Pi* dones, ut fiiprà dixi, tarnen ab fjs qui interfuerunt, omnia plenecognoui,dcinde,quodutriufcprcgiôis morem atep naturam ex æquo noucramrnonerat mihi difficile,quid ageretur,fie quis effet fu turns c* uentusjintelligere, Oliuarius, tonfor Regis ,Gan* dauum profcèlus erat ,ut dixtmus, cum literis mandatis ad Caroli filiam ,utpriuatim ei loqueie^ tur,eamcp ad partes regis traducerct.Incoautem fummamfciebateffedifficultatem ,nccetiam iftud potiflîmû agebattuerum eo fpe(flabat,utGandaui, quam urbem noutt ad feditiones propenfam effe, magnum aliquem motS exci tarer, præfertim, cum in ordinem effent redadt ruperioribus annis^fiC ex* uti priuilegrfs: à Philippo quidem Principe, belli tempore,quod cum eogefferunttà Caroloautem, quumdcbellan's Lcodienfibus,rcdtjflct ad eos utgt; dor.HaîcnonignorabatOliuarius,attpideoinma

(Orem fpcm iiem't, Qc fecreto mukos interpellabat, pollickusa effeduni fc^ut à Rege priiiilegia omnfa recuperarent.Pubkce ucro nihil agebat, ÔC hoc fogt; lum tentabatjfi quid apiid puellam poflct anted có^ ficere.Poft aliquot uero diesjiubetur Icgationis cau (amexponere» Venit igiturad concilium,fplendi« dius aliquantoueftitus,qudm pro ipfius coditione, Erantcum puella dux Cliuenfis,6C LeodienfisEpi«« fcopusjôCaltj pro ceres, magno numero,Rcdditis puellg literisjiufliis eft exponere mandata.Refert ft bi iniundum efle,ut foli puellç loqueretur.Illi conlt;! trd ,amp;rinufitatum hoc effedicebant,0^ indecorum, Co quodSC adolefcêtula effet, innupta.Cum per* fifteret in fententia : i 11 i incipiunt minari,0(^ uelle co gere.Opinor,quo tempore literas in conciliored^ didit,nondum praecogitaffeinum,quid diceret. Ad hunc modum igitur difcefTit, non abfep ludibrio. Placricp enim ridebant eum ,00 propter generis obgt; feuritatem ( nam originem habebatexquodam ui^ co ,non procul d Gandauo)SC ineptum fermonem* Ccrtiorautemfadus,imminere fibipericuIum,0C fore,ut in flumen abqccrctur: profugit Tornacum. Quacciuitas,tametfi turn utebatur libertate: ualde tarneneratftudiofa Regis,ad cuius imperium ita pertinetjUtquotannisei fex francorum milliapcr# foluat. alioqui libertate fua fruituromnis gene«! ris homines admittit. Ciues etiam öu ccclefiaftici or dinisuiri, polTeffiones ac facilitates fuas habent per k itj Han^’

Hannontam Si Flandnâ ,ufdnas regiones t Ideoif perea bella,quæ Philippus Burgundiæ Dux gefltc cum Carolo feptitno,Galliarum rege, foliti erant ei dependerequotannis,ad dcccm francorum millia, eam^ pecunixfummam,uidi quum etiam Carolo perfoluerent. Scd in hoc tempore^quum Oliuariiis eo uenilTet : immunitatem obtinebant. Atqui, non tàm Oliuarius,quôdmunusiniundum fufcepiiïet; quàm alîj,quôdiniunxiirent,reprehendcndi erant» Etquanquam is fuit eius Icgationis exitus ; tamcn uirtutem aliquamdeclarauitpoftea. VidebatTor nacum eiïefinitimamurbem utric^populo : rebus gerendis ÔCdiuexandæ Flandrix opportunam, mo do prçfidio aliquo tcnerctur equitum,quos inproÿ pinquoRexcontinebat, Vtautem oppidani pracs^ (îdium aliquod ultroredpcrent: fciebat fruftra fpe^ rari , propterca quôd neutrius erant fadionis» Nûciat igitur Oliuarius prçfedo Sando quintini, utfuas cohortes equitû, ÔC alias èuicinis locis,Tor^ nacum adducat» li quum ad horam præfcriptam eo ueniffent: offenduntOliuarium,amp; cum co circitcr quadraginta uiros,qui partim fauore, partim itnf perio ÔCuiobiedum fepimentum amoliti:equita# turn omnem intra portas admittunt. Earn rem non multitudo quidcm ciuiû : fed urbis prxfcdi graui# ter tuleruntjCquibus odenos Lutedam mifiuPoft cquites,alq quoc^funtingrelîîjqui uillas Si çdifida «nulta uaftabantinccndqs, maiori ferè cum detrilt;î incntociuium,q«àm hoftium » Hisiniurîjs indtati

FlandrijGeldhæ ducem,^ car cere, in quem à Caro«; loconiedusfuerat,eripiunt,0C coptjs pratficiunt, VbiTornacum uenifl'ent: primo ftatim concurfu in fiigam coniedi fuerunt, multis inrerfediSj ÔC ip^ foquoeg Principe occifojdiim poftremis laborant tibusopemferreconatur. Alius quifpiam,maiori ingenioprgditus^quam Oliuarius,noeratfortaiïè rem tantaperfedurus, Apparetcerte,Deum,inifta quidem adione,perturbairementemRegis. Nam fi maiori deliberatione fuiifet ufus, 8é illam cupidi^ tatem atlt;^ uindidac ftudium, quando ßuigundi# camdomumuoluit delere totam,depofuiiïet:dugt; bium non eft 3quin hodierno die, prouinciæ iliac omnes penderent ab imperio Gallico. Recuperata Perona^Iegatiadipfum eo ueniuntjàfiliaCaroli, Omnes pariter,in quibus aliquid confilif aut dignigt; tatis erat, idep non admodumprudentifane confia Iio,quod tarn frequentes fimuluenircnt: Seditaegt; tantafflidi QC confternati calamitatibus,ac morte fuiPrincipis,utquid potiffimum agerent, autinci«» perent,ignorarent.Inqslegatis erat eius dinonis Cancellarius, Gulielmus Hugonetus fummac uir authoritatis apud CarolumjSC Imbercortus,quo no alium ex nobilitatenoui,uelprudenriorem,uel maximis rebus tradandis magis idoneum , An;? tequam publice Rex audiret, follidtabat eos priua^ n'm.Omnes demifle SCreu erenter admodum,pro fe quifi^jfeparatim refponderunt,utfolent,qui metUjf unr.

ufit. Sed tlli, quorum facuïtates atq? pofTeffiones longius abcrant à Gallia :nolebant ullo pado ad«lt; ftringijUifi de matn'monto DelphiniÔ6puellac, cu«’ ius Cl antlegati^R-Cxpacifceretur. Canccllarius ett^ amamp;^ Imbcrcortus^quia cupiebantretinercauthor ritatemjóó quód facilitates habebât in finibus Gab liæjiic in Picardia,ille autcm in Burgundiatda^ bant fe R.egi,ô(S ab eins ppftulatis er ant non alien/, fuam^ opcram ei polliccbantur :ô6fimatrimonb um pcrücerctur: quin ad ipfum plane tranfirenr, non recufabant. Earatio quanquam optima erat,‘ difplicuit tarnen Rcgi^qui 8gt;C ægrèfcrebat, quod no c ucftigio ad fe tranfiflcnt : ueruntamen, quia cogi^ tabat eorum utt quacuncp opera:diflimulabat.Cor^ dgum,Atrebati præfcdum,iampridcm habcbatfu^ IS rebus fauentem. Eius conftlium fccutus,petcbat à legatis ut quo facilior cflet ad compofitioncm ii/a : tradcrcntfibi alteram Atrebati partem. Eite/ nim urbs bi partita,muro folTa ôC portis direm* pta,Poftmultam difccptationem,airentiuriturle!^ gati,inprimisautcm CancclIariusfiClmbercortiis, acdatis literis, Cordæum à fide fiC rcligione cuftogt; dicndæ urbis eximunr, SC utcam in potcftatcm Resgt; gis tradatjiubent. Libenrerillc fit^cUp/de/mpcrata facit.RexintromifTuSjilicomandatextrui propus» ënacula uallum, aducrfus alteram urbis partem, /ordacus cum fuis cohortibus SC fignis militaribiis oppido exceditjôé liberum crat unicuilt;^ fequi quaf cuncp

LIBER

V I IL

ciin^ uelletpartes. Ipfc,quoniam arbïtrabaturfe non amplius iam obftridum efle piiellae, propter Acceptas ab eins legatis li feras : conftitiut fe totum tegi dare. Nam originem ducebat ex BellouactSjôdl quoniâ morte Carok' urbes illæ omnes ad Somtam flumê,redibantadimpcrjumGaIlicum:putabatfe, qui nomen amp;nbsp;ortum ex ifs locis haberet, ad Regem honefte pofle tranfire. Hacigttur ratione fadus efi tegius_gt;abfq^criminequidem, ut arbitror,nifi forte nouo iurciurando fcfe puellæ deuinxerat, AItjali# terfunthocillius fadum interpréta«; quantum ad mepertinet, nihil affirmo. Hoc folum habeo corn# pernim^fuifle eum à Carolo perdudum ad fumgt; mam dignitatem ÔC maximas opes ♦ Nam 5é tonuS PicardiæjfiCmukorum oppidorum eratpræfedus:

à morte Caroli, eandem apud Regem obtinu^ it adminiftranonem Rebus Atrebati confedis, Hefdinum Rex ilico circumfedit, amp;nbsp;erat cum eo Cordaeus,qui ante treis modo diesjcius arcis ôf opjgt; pidi præfeduram gefleratjamp; fuorum militum prg^ fidio tenebaturadhucIocus.Qui innis erant, prac fe ferebant inirio non «ellemutare imperium,co quod religione et fide effent deuindi puellç. Sed cS per dies aliquotimpetum fuftinuiflent : in coUocu^ tionem cum CordçOjfub cuius imperio nuper fue# tant, ueniunt,ac deditionem paulo póft faciunL Nam conful to gerebantur omnia.Boloniam deini? de rex proficifcitur,et fimiliplanerationeoccupat,

tamctfiperkuli plenum erathocinftitutum,finio^ do præfidium ullum in oppidofuilïèr, Dum ibi per quinlt;^ cirdter dies in oppiignatione commoratur: Atrebates indpiunt agnofcere amp;nbsp;uidere pericult; lum : nam undicp dndi erant hoftibus, Vidnas igi^ tur urbes, Douacum ÔC Infulas ,de auxiltjs intern pellant.Douad erant aliquot cquitum cohortesjó^ cum his VergçuSjnobili genere natus,Hi omnes efi uaferâtexprçlio Nanceno.Côftituuntigitur Atre;? batum profidfd, coadiscircitertrecêtis equitibus, fîC fexcentis peditibus ♦ Douacenfes oppidani,fcrogt; dores id temporis, cogebant eos inuitos, meridian no temporedifcedercjftulto plane confilio.Nam omnis ilia regio eft planiffîmaj^ longe late^ patet profpedus J Si eftintcruallum quini^milliarium» Qiiod fi de node fuiffènt profedi: perfedflet quod cogitabant. Qui Atrebati erant in pracfidio,Ludçgt; us Si ait) nonnulli,certiores fadi deillorum adueni» tUjftatuuntobuiameis properare,SC omnia potius periclitari, quàm ut finant cos in urbem ingredi. Videbant enim,fe non pofte alioqui alteram oppk di partem jquam cuftodiendam accepcrantà R.ege, tueri.Etlicetpericulofum elTet ipforum inccptum: ftrenuè tarnen et magna cum uirtute hoftem adorn untur^ Si profligant, plæriftp omnibus aur interfe# dis,autcaptis,in quibus fuitetiam ergæus. Poi* ftridiejrexillucacceftîtjmagnopereexhüaratuseo nundoXaptiuos omneis in fuam poteftatem reds^ pftjô:

VIBER VIII. 3^7 pit,ct ex peditwm numero multos intcrfid iubct,ut alijsjquich'cumerantjterrorem attp metum infer# ret. Vergacum autem in carcerediuderinuit,qui ta metfiardiflïmccuftodircturöC Hindus erat:addu# ci tarnen non potuitjut ei fidem daret,cumcj per annum amp;nbsp;eo amplius in uineulis fuiffet ,uix tan# dem expugnatus precibus matris,morem geflitjSC prudenterquidcm.R-exfiC amiffas facultateseire# ftiiuitomncis ,0^ quas ad fe pertineredicebat,con# ceffitjôt^ auxit annuis prouêtibus,ad decern franco# rum milliajfiC munera multa publica donabat.Qui ineo pracliofugaeuaferant:in oppidum peruene# runt.Rcxigitur tormêtis,quorumuim maximam habebat,eos oppugnat,0^ quia milite carebant attp praefidqs.’magnus eis timorincelTit. A Cordço plç# rir^ oppidani erant non alieni : deindc,fieri non po# tcratjUtcum unam oppidi partem Rex teneret: al# tera fefe tueretur diutius. Faciunt igitur deditio# ncm certis Icgibus ,quac parum tarnen religiofe fiieruntferuaiæjLudæi pracfertim culpa. Piuri# mi enim dues 6C al q hon^i homines,in ipfiius con# fpedu ,fupplido fuerunt atFedi, Ludxus ipfc mihi confirmauit, fe turn fuifleaudum uiginti au# reorum millibus. Oppidani practerea mutuo regi dabant ad fexaginta aureorum millia.fed opinor earn pecuniae fummameis fuifle redditam,utCa# mcracenfibus,quiquadraginta millia piiusdede# rant. Interea dum Atrebatum obfidetur:fdiaCa#

roll erat Gandauiin poteftateciunimjmagno certe fiio cumdetrimentOjôC Regis maximo commodo, Sicenim comparatum eftjUtquod uni prodeftjab teri fere noceat,Nam Gandauêfes,nunciata Caroli morte, infolentiores fadi, quod extra periculumfe pofitos elle credcbant:feditiofe ÔC. proteruèmulta defignabant,fenatoribus præcipuis, numero uigin ti feXjinterfedis. Eius rei caufam hanc adferebant, quod pridiecapitis pœna muldaflent quendam plc beium, ac licet earn poenam illemeritus eiret:dicelt;gt; bant tarnen eius rei poteftatem ad ipfos minime pertinere , extindo Carolo, per quern fuilTent in eum ordinêafciti. Ex necelTarijsquocç Caroli mul^* tos affidebant fupplicio, quorum nonulli,meprç^ fente, Carolum aliquando placauerant ^ne quod coflituerat, eius urbis bonam partem uaftareu Ab his fupplicqs ad puellamtranfeunt,amp;cogunt,ut priuilegia,quaeôlt;fpater fiCauus Philippus ademe«’ rant, confirmaret« Ea priuilegia pcrpetuam ipfis materiam litis SiC contentionis præbent aducrfus Prindpem fuS. Natura enim ftudent fuorum Pringt; dpum uircs infirmare, quos,dumparuuli funt,a# mant,grandiores autem auerfantur, Mortuo Caro Io,11 motus Omneis uitaflent, amp;nbsp;Reip.falutem fpe^ dalTent: pr«lidio militum hayddubie munrjlTent Atrebatum,6C fortalTe Peronam. Scd ad turbas tan turn amp;rebdlionem, animum habebant intentum; Veruntamencum obfideretur Atrebatum ,ucneis runt

Mint ad Regem legad ♦ Nani ex omni populo dele^ fuerunt nonniilli,qiii de fumma Reipub.trada^ rent.Gandauenfes tamenjquipuellam habcrentin poteftate,pro fuo arbitratuomniagerebant.Iilega ti,inter alia commemorabant, ea quae de compofigt; done propofuiffenttà puellaeflc profeda^quac in tebus omnibus decrcuilïet obtemperare confilio Si. authoritati deledorum populi : Petebantigitur, ut à bello tàm Burgundico quam Atrebatenfi abfti^ Ueret: ut ad certum diem indiceretur concilium depacificationeagerent,atcputintereabelliadmiÿ niftratio omnis côfifterer.Rcx,quoniam QC fe per^ ueniiïeputabatjquo uolebat;,ÔC milites omnes atcp duces non ignorabat ueloccifosefle, uel grauiter afflidos:ÔC quia multi puellam defei ucrant, in pri ÿ mis autemCordaeus,quod fummi erat momenti: (Nâhuius opera paucis diebus plus profecit,quàm alioqui longo tempore potuiflèt ui armorum) His inquamdecaufîsalegatorum pofiulata kuiter çftigt; mabaLDeindejfiGandauenfesprincipaturnetadi« miniftrationem obtinerent: non dubitabat, quin reliquos omnes perturbaturi eilent, quo minus rei; dlè fie foclidter bellum ger er ent. Nam homines uirlt;gt; tutealiquapracditosjamp;quiapudprincipemjhonei^ ftumobtinuiffèntlocum,non modo non adhibe^ bant illi fuis confiltjs : uerumetiam acerbe perfe^ quebantur, Burgundiones autem in primis, co quod inhonore fuiflent apud Carolum atq; Philips 1 it) ‘ pum.

pumj0dcr3tinfeftilïïme. Ad hçc,fcicbatquo cflênt ingcniOjfiC quemadniodu m cuperent ßngults tem^ poribiis prindpum fuorum potcnriam dcbi'litari, modo ne detrimentum aliquod aut incommodum ipfi acdpcrent. Condituit igitur alere feditionem, 6Cipfos,ut tumultuofe omnia facerent, impellere, Nam erant imperitirerum plæricp omnes,necub lum habcbant ufum, pracfertim in ncgodjs tarn ar^ duis,quum ipfo interim nihil effet acutum magis Ä prouidum.Dixerantlegari,utfupràdocuimus,pUf* ellamuellemorem gerereconfilqs,6CftareuoIun«’ tatideledorum. Eumfermoncm rcx,ueluti funda# mentum aliquod fibi fumpfitaAionis ,afFirmans, non rede ipfos ,quac nel pueilæ mens efTer, uel eolt; rum,aquibus illa penderetjacccpifle:Certó fibicon (fare,illam ex arbitrio pauciiCmorum quorundam effefaduram omnia, qui pads minimefintcupidi, forCjUthancipforum orationcm,illa non habeat ratam » His auditis,legati,ut homines parum exerd tatijfubito refpondent: conftare ipfis eorum, quae dixiflent/ationem^etd res ita poftulet,exhibituros qux accepiHenta fuis, mandata. Huic obtjcitur, proferri pode literas^quac confirment,puellam om niafua commiiTiflequatuor duntaxathominibus, quorum fequi uelitauthoritatem.Quum illi in feM tentia perfifterent: rex monftrari literas iubet,quas CancelIarius6C Imbercortus attulerant,quorem^ porc apud ipfum Peronac fuerunt.Eæ literç feriptæ erant,

trantjpartim à puellajpartfm ab dus nouerca ,Edu ardi Angliæ Regis forore,partim à Rauefteno: fed fxierant nomine Ô6 mandate puellæ ,SiC quo maior 'cffètearumuisattpfides: mplici erantfcripturano tatæ,Earumhæceratfentenna,pnmum:uttjs,quac Cancellarius amp;nbsp;Imbercortus diduri effent ,rcx fidé haberet:deinde,hancfuam effe mentem,ut négocia orum adminiftrationem omnemjUellet eiïc penes nouer cam fuamjfi^ Raueftenum^et Cancellarium, 8c Imbercortum, ideo^ petebatà Rege,ut per eos quatuor tantum ,ageret fecum de rebus omnibus; His literis infpedis, ualdc fuerunt illi commoti,ß^ Uehementer offenfi, eamtp indignationem noftri «tiam idonds uocibus augebant. Tandem fit eis poteftas liter arum, ac nihil praeterea cum ipfisadft ftiit. Netp ueroipfimultumdc eo folliciti erant,ô^ ad res nouas tantum fpedabant, nec qui futurus «(TctexituSjprçuidebant, Vrbis Atrebati iaduram ftamiflîonem debebant potius deplorareffed quan turn aceepiffent uulnus, ob imperitiam QC rerum nouandarum ftudium nonfentiebant.Gandauum Igiturredeuntjubicum puella tuncerat DuxCli^ nenfis ,dus propinquus,etatcgrauis,qui in ea fa milia fucrat educatus ,Ô6 penfionem annuam ha# bebat,fcxaureorummillia,amp;frequenter ibiuerfa«^ baturjhonorisôi^offictj caufa. Perid uero temporis *bi haerebat jfpe matrimonq, Cupiebatenim in pri# mis puellam nuberefilio fuo : SiC fi mores illius plagt; cuiffenr.

cuiiïcnfjfadlejUt opinor jimpetrafTct: ucrum mt domefticè notas, ac fieri poteft, ut ea quocp res pedimentumah'quodattulerit, Præterhuncaderat ctiam Leodienfis Epifcopus,èfamifiaBorbonio;! runijôCalq complures.Indidoigiturcondlfo,cm puella præfidebat,legari quid egiiTent, cxponunU

iUudinprimis,quodadipforum inftitutuperti* nebat,qucmadmoduminter ipfos ficRegem, ma** gnafuifTetSCacris^deuoIuntatepueHx djfceptatio: de quid tandem accepiflent ab eo refponfi, Eo Cer^ mone ofFenfa puella, quum exiftimaret literas non fuifleexhibitas :conftanternegat, Ibiftatim ex ip* fis quidam è finuproferteasliteras,6cpalàmincon fpedu omnium datpuellæ, Qiio fanefadlo,quàm cfletilliberali ingenio, clare docebat, nemf'etjui modeftifsimam uirginem ad eum modum pudefa«!’ ceret.Nam etiâfi quid ilia pecearaqadipfumtamen caftigandi partes nopertinebant, Quantusautem fuerit pucnæpudor,facilequiuisintelIigat,Diuerlt;î fum enim apud omneis dixerat, 6C if, quorum fada fuitinliterismentio,Raueftenus6Cnouerca,etCâ^ cellariuSjSC Imber cortus, aderant. Cliuenfi ÔC altjs nonnullis inieda fuerat aliqua fpes matrimontj:Hlt; finguli magnopere fuerunt offenfi^SC tuneprimû graues ortæ funt inter eos diiïenfioncs » Cliuenfis putauerat Imbercortum fuis rebus fauere:cognilt;î tis autem bis litcris,acredefperata:quôd feludifica turn efleuidebat, odium in ilium concepit. Sed ôe

Leodi'enfis Epifcopus,proptcr fuperiora bell a mû nus amabat eum, Conncftablij uero filius,San(llo/ pauliComes,ÔC ipfumßC CancellarJum,co quod parenremfuum Peronæ tradidiHenttnporeftatcm regis:oderatinfeftifl«me:demde,Gandauefes crant inimtco jnipfosanjmo,nulladecaufa3nifi quoda# pud Carolum in fummo finirent honorc.Nodfcigi tur illa,quæ concilium hoc eftinfccuta,captifunt ambo , licet præmoniti fuiffent: pcriculum ta# nienuitarcnonpotcranf,quodalijsmultisfaîpcac# cidir. Vt aurem caperentur : opinor aduerfariorum impulfu aliqua ex parte fadum fuifle, Gandauen# fcs,obfcruata aliqua iuris formula, prætermorcm fuum,èfenatu nonnullos deligunt,quidecaufaco# gnofeant, Etprimum quidc interrogantur,cur A# trebatü regi per Cordçum tradidiflcnK’ Ei quæfrio# ni non multum inhærebant. Nam nct^ mouebat eos debilitata poten tia puellæ ,necp detnmenti ma# gnitudinem intelligebant.Poftpofita igitureaquç# ftionc,duo potilïimum obijciebancprimum: qudd in quad am controuerfia6Clitc,fententia fecundum ipfosfiC Rempub. lata,pecuniamaccepifrent. Ad hocilliprudcnterrefpondebant,fciudicalïèineali# te fecundum ipfos, quod acquitate SC iure uince# tent: non fe proftituifle indicium ,nec ullum afFe# dalTe munus : oblatum uero non recufalïe. Alte# tum crimen crat,eicp potiffîmum infiftebant :Ipfos præfente Carolo,SCper eins abfentiam multa fe# m cifle.

dfle âduerfumcniitatis priuikgia^quodapudeos fandiflimo iure fit capitale, Hacc fanè criminatio nullanitebatur ratione,Namnelt;$ ciues erant illi', necipforum fubiedi imperio,etfi qua uel Carolus, ucl cius pater ademerant eis pn'uiiegia, padioni^ bus illud fadum erat,poft diuturna bella, Sed qua* tumuis 1111 fe purgarcnt : tarnen ,duabus poftremis de caufi's , damnati funt capitis« Hac tam crudeli fententia perterriti,quod unicum fupererat rcme* dium ; prouocant ad Regem 2^ fenatum Parificn* femjUteainterpofitamora, per amicosó^ necefla* rioseriperenturpericuIo«Dum captiui detineren* turïfubiedi fueruntquaeftioniamp; tormentis,acin* trafextum diem décapité ipforumfuitpronunda* tum,fi^nulla ratióe habita prouocationis, tres tan* turn horae fuerunteis conceflçjntra quas defuis re* busacfalutecogitarent.pofteadeducunturadfup* plicium.Filia Caroli certior fada,fenatum adif,amp;^ propemodumfupplexdeprecaturmortem.Qiium nihil proficeret: uenit in forum,ubi multitudo erat omnisinarmiSjamp;Tut mifcrabiliorefietrcultu cor* poris admodumnegledojfummum tefiabaturdo* lorem.Lachrymans igitur,pafsis crinibus,magno* perefollicitabat populum,utillos fibidonaret,E duibus multi eó inclinabant,altj côtràjfic ut ad con tentionem res atcp pracfentem pugnam fpedaret. Eorum autem , qui fupplicium uolebant, maior erat numerus« li fublato clamorc,carnifici manda* bant.

I, 1 s £ R VIH. »7/ bantjUtacceleraret. Defperata igitur faliite,tn'ftis èC affli Aa, propter latSuram fummorum «trorum, domum redit ♦ His rebus perfedis, Gandaucnfes Raueftcnumô^nouercam,eôquôdin qs crantnoä» ! tat! Iltens, quarum fuprà memini mus:à puella fubgt; mouentjôCauthoritatcm omnem in iliam fibi'fuiS munt, quo miferior erateius conditio,turn propter atniflas urbes,tum quod in ipforum effet poteftatc. Videre autem licet in ipforum adionibus infig# nem ftoliditatem cum malitia coniundam, Nam qui magiftratum apud ipfos gerunt, 6C authorita# tern habent : plçrûc^ funt opifices, achomines pie# bci,earum rerum omnium,quae pertinentad Rei# publicaegubcrnationem,imperiti. Malitia duabus in rebus potilfimum confiftit, primum : quod fuos Principes cupiunt efle quam maxime infirmos ÔC tenues:alterum, quodfimul attp facinus aliquod admiferunt, ac fe inferiores uident: artem optime tenentydeprecandi culpam,ueniam^ petendi,in eo^ neefumptui parcuntullIi,neclabori,0Cqui# bus uti debeant interceffbribus, omnium homi# ftumoptimenorunt. Intereadum Rex in Picardiac finibus foeliciter rem gerit: alter ipfius cxercitus,in Burgundiam quoc^ bellum infert, Deledibus a# gendis præerat Auraicæ Princeps ,quitametfi e fu# I nbsp;nbsp;periori Burgundia genus duceret,tamen ab amici#

bus amplifsimiSjôC gratia clientclis.'peropportu neRexilliusutebatur opera,Summae autcmbelli prçfedus erat Cranius, qui prçmiffo Auraicæ Prin cipe,per ipfius induftriam ÔC gratiam, non modo Diuionem, tjs locis firmilfimam urbem : fed alia quoqj inferioris Burgundiæ omnia, Sgt;C fuperioris nonulla oppidadeditionecepit: uerum Auxona, fîCaliaquçdamcaftellaftrcnuefefetuebâtur.Aura^ icomagnçfueruntpropofitçcôditionesjamp;amplif^ fimi honores defîgnati,Mouerat ei litem auuncu^ lus de poflefsionibus aliquot amp;nbsp;bonis, eac^ control uerfiafuitadCaroIum introduda,qui conuocato cocilio nobilium dodorum hominum ,aduerfns ipfum pronunciauit, Ea recommotus,tranfijt ad Regem, qui inter alia promittebat ei reftitutioncm eorum ,quae fibi per indicium erepta efle diccbat, SedCranius,Regis legatus,eorumbonorum na;« dus poiïefsionemjtametfi crebrointerpcllaretur, etiam à Rege,tarnen recufabat ea redderc,neqj fore putabat,ut Auraicus omnem illamprouinciamad defedionem rcbcllioncm aliquando permoue^ ret, Gandauenfes, cum ad cum modum ,utdixiigt; mus,elTcntfumultuati,fiCpueIlam in poteftatehai^ 'berêr: nouum conftituunt magiftratum, uercres lo cofubmoucnt Sc profcribunt,in primisauteBurgt; gundicæ domus necclTarios, nulla prorfus mentor rum habita ratione. Ill os autcm omncs,qui ex Bur^ gundia genus ducerent, acerbifsimcperfequeban^ tur,6C

LIBER VIII. »77 tiir : Et cum rex totus in hoc eflet^ut è familia Caro# li plærof(Ç adfequacuncg ratione traduceretî illi fu is monbus Qc ingratitudine,et afpcritate hocipfum prædpuèagebantjUtlibentcrifti adRegemtranfîo tent.SedGcIdriac Ducem inprimis^quimandato Caroli diu captiuusfuerat,cximuntècarcerc,ôif i)s copqs,quas unà cum foctjs aduerfum Tornacenfcs educcbant^prçficiuntjôtl Tornaci fuburbia uaftant incendtjs,tmpcritè fané6Cimprudenter. Qiiod fi Atrebatum mature firmaflcntpræfidio : redè cum fibi,tum toti prouindacconfuluiflent» Nam eo ge# nerebellijquodgerebantjnulluminferre poterant Régi detdmenturn,qui pecuniam nullam ijs locis, autuedtigaI,auttributLiiTi imperabat. Geldrus igi# tur,ubiTornacum uenit:ignemin fuburbia con# iecit,Etant urbis præfidio relidi circiter quadringt; genti cataphradijqui difcedentemhoftem perfecu# tijin fugam uertcrunt.Scd Geldrus,magno uir ani# mo,amp;f fingulari uirtute5conuerfo equo inuedus,uc uiamfuis expediret,interficiturcummultis.Filia Caroli dicitur, eo accepto nundo ualde fuiffe cxhi# larafa. Nam famapcrcrebuit,Gandauenfiumhoc HTepropofitum ô(fuoluntatem,utei,nifi occubu^ ifTetjinmatrimonium illam darêt, Qtii leduri funt iifa,mirabuntur,non dubium eftjquodà morteCa# toll,ad hune ufcp locum, Anglorum mentionem nullam fecijamp;alicnum eis uidcbitur,qiiôdilliReigt; gern itafint paflî occupare Boloniam, Atrebatum, m iif Hefdw

HefdinunijSCalfaloca munita,prorfus adipfonim fines,necidmodo, uerutnetiam obfidionedngere Sandomarum » Caufa nimirtim eft ia promptUt Rex jngcni) ui, multis pardbus Eduardopracfta# bat : quanquatn certe pracdarus 6l bic erat Prin^ cepsjodo præltjs uidor,qmbus ipfc pedes interfin't omnibus. Verum ea diuerfis temporibus fadafuc«» runt,neep magnâ aliquam ipfius induftriam requi# rebant. Semel enim parra uidoria,utebaturdeindc pace,donec nouiim exoriretur bellum : Só Angliac confuetudo fert,ut intra pauciflïmos dies, cornmif«* fo pracliOjdeftimma belli dccernatur.Galligautem rationes longe erant diuerfæ. Nam pratter admini^ ftrationem bellicam ,oportebat Regem miiltislo^ cis inten turn liabere animum,amp;r quid uicini Princii’ pes molirentur,fummo ftudio cognolcere,amp; obfer uare. Sed in primis danda ei fuit opera,ut Angliac Regi fatisfaccretjfiC crebrç mittendae legationes ,8^ donis ac pollieitationibus tentanda res,ut neno^ ftris ille negoctfs ÖC occiipationibus fefe immifce^ ret. Anglis enim omnibus eft quædam animiind«’ ratioÓCalacritasnaturalitcrinnata,bellumin Gak h'aminfcrendi.Primum,quódiIlam adfeiureperti^ noredicunt: deinde,propter ampliflïmam prçdam. Maiores enim ipforum multas obtinuerunt infi/ gnes per Galliam uidorias ,0£S continuatapoireflïlt;i oncpertrecentos ac quinquaginta annostbonam OC Aquitaniae ÖC Normanniat partem tenuerunt. Etquan^

Et quanquamà Carolo fcptimOjLudouid pâtre, profligati flint : tamen redicrunt domum, onufti fpoltjs opimiSjet noftris exuutjs aniplificati,concc^ ptafpecertilîîma,redeundialiquando. Sed profes do mxægrètaies erantnoftris tcmporibus habitua rioccafiones.Ludouicusenim Rex nunquamerat periditatiirus fortwnam,neceô defcenfurus,iit prç^ lio cumipfis dimicaret,qiiod alicubi fadumfuit, infœliciter,â^ magno cum Galliacdctrimento: Ve^ rum multó prudcntnis omnibus prouidilTet rebus, utuiderelicetexeo^quodfupràcommemorauimus depacificato Eduardo,Et quoniamhanc illorum cupiditatemacardorem gcrendi belli non ignorai bat; hoc fibi modis omnibus laborandum eflc uigt; debat,ut ipfos inamicitia contineret,eos pracferi# tim,quiuidebantur ad paccm magis inclinare,6^ oblata munera non eflerccufaturi, Penfioncm igi^ turillam,quinqu3ginta aureorummiIlia,quGtan^ nis Londini,ad diem,0^ liberaliter perfoluit Eduarlt; do ,6^ in ipfius familiäres diftribuiiuflit ad fcdecim aureorum millia,6C legatos illius, etiamfi minus lucunda nuncialTcnt, omnihumanitatis genere donis placatos dimittebat, Etquanquam aliqui fen tieban t hoc ab eo fieri, temporis extrahcndi,SC pergt; fidendi belli caufa, quod tjs locis gerebat; tarnen quæftus et emolumenti magnitudincdeliniti,difli!? mulabant, Praeter annuas cnim penfiones dabat ctiamintimis confiliartfs luculentinîmadona,ôfis, de quo

dé quo facpediximus,Hauartus,accepit ab co intra biennium, piæter penfionein,aduiginti quatuor aurcoriim millia, Et hi quidemomnes,acceptapegt; cunia,rcgqs quæftoribus dabant chirographa,quç in ærario ponebantur. Vnus tantum Haftingius, Eduardo familiarifsimus, ægrc potuit addueijUt penftonem à nobis acciperet,ac uix tandem ci per^ fuafuma me fuit, Nam quo tempore cum Caro^ Io uerfabar : perfed , ut ad eius amicitiam addu^ dus, milleaurcos patcrctur fibi ab eo dari quotan^ nis.Idubi Rexamccognouit:mandat,uteiim ad fe traducerem,oblata ctiam maiori conditione.Ro gemucroficoderatjUtetiam à morte Caroli,rebus filiæmagnopere faueret,acEduardum,utiIliconlt;gt; tra regem adelTetjIiortaretur. Coepi igi tur cum fob licitarc litcris,6C Rex penfionem ei defignabatjdtio aureorum millia quotannis , cum à Carolo mille tantum accepilTct, Earn pccuniæ fummam defo rcbatPetfus Clarctus,uirnobilisamp;indufl-rius,cui mandatum à rcgcfuit,uttradita pecunia,chirogra^ phum poftularet,quôdcmonftrarialiquando pob fet attç uideri, qucmadmodumamp;f fummus Anglig Regis cubicularius,et Cancellarius,fié Ammiralligt; liSjSé magifter cquitum, ÔC alij multi proccres,pcngt; fionema Galliarum Regeacccpiflent.Claretusdiu multumcpSC familiaritcrcum co Londinilocutus, pofteaquam mandata expofuit: obtulit ei,quam acccpcratpecuniam ; fimulchirographum fibi dari petit.

petit,Quod eu illcrecufaflet facere:alter orat,ut falgt; tê breuibus aliquot uerbis regi fignificaret^fepecuf niam accepilTejne Rex, qui fufpicionibus indulge)? at 5 purer à fe fraudem aliquam effe commiflam, Tum i 11c : Qtiod petis,inquit,çquS eft quidem:fed tiius Princeps donum hoc ultro mihi mifit,no roga tus à me.Si uis ut capiam,opus eft,ut in ueftem ipfe mihi imponas : tcftimonium atitem à me nullum aut literas cs habiturus. t cnim illud de meiaeftei» X tur^ôôchirOgraphum men inter ratioes quçftoruni acrarij confpiciatur, minime committam.Claretus, cum altud nonpoiret5relidailli pecunia, domum reuerfus,quidegiflet,exponit,Rcxægrètulir,quôd literas ab eo nullas obtinuiflet : ipfum uero, qui res? cufaflet dare J magni faciebat, eaqj fuit caufa, cur ei deinde penfionem abfep chirographo perfoluerer» Adhuncmodum tratftabat Anglos: ucruntamen filia Caroli jfidem Eduardi 8lt; auxilium implorai xbatjcoufcpjutillemiflo ad Regem legato,peteret uel pacem uel indudas cum ea fieri, Conuocato enim conciliOjilli qui praemium autpenfionem nul IamhabebantexGalltjs,hortabantureumjnepu^ ellamdcfercretjfed auxiltjs omnibusiuuaret,Ea)? dem fuitmultitudinis ÔC populi fententia,qui 0^ lu/ dificarifeànobiSjôfmatnmonq fpem nullamfub/ elTe dicebant : In collocutione prope Piccenium ita conucnifle,ut Ludouicus Eduardifiliam adfe reciperet intra annum,ac deinde fuo filio,cum tem

pus poftularctjin matrimonium darct: fampridem ..«enifrediem,necullam dari figm'ficationem fcriian i dl promiflï. Verum jquantumuis acriten'lli bellum fuaderent : Eduardus tarnen incttari non potuit. Nam óf obefior erat,0!r odum atlt;^ delicias amabaf, laborem militarem uix ægrèfuftinin'iret,amp;anlt;gt; nua penfio min'gabac eum^fîC quos in Galliam mitlt; tebitlcgitoSfif tàmhamaniter exdpiebâturàrege, , omnis generis beneuolentia,utabeoalieniefleno poflenr,ô^cum eiufmodimandatis ferèdimitteban tur, utfufpido nulla fuboriretur^ tempusà regeca/ ptarifîCextrahi.Nam hoc femperaddebatur,fore, utRex intra paucos dies in Angliam mittatlcga^ tosjhomines idoneos, qui controueriîas omnets componant,Etcum ad huncmodumeosdimifiß’ fet: tribus circiter hebdomadis pôft, aut amplius eô,mittebat rurfus ad illum,acfemper diuerfos à fu perioribus,utß quid illipromififlent,quodferuagt; tum non efletî hi fadlem haberentexcufandirangt; onem^utqui aliorumpollicitationes non poflent neiç deberent præftare, Atcp interea tarnen hiferigt; monem omnem itatemperabantjUtEduarduspa«» tereturfibiperfuaderi,nefprem nouam tentaretub lam.Matrimonium enim,dequo padum erat,adeo uehementeraipiebat:uthacpotiffîmumdecauraj non audireteos jqui bellum ab ipfo prætermitti digt; cebant^magno cum Angliæ detrimento. Et quo contemptiusnonnulli per Angliam dcnupttjs illis

LIBER VIII. iSj ïoquebantur i eo magfs ipfemetuebat,neis rumor in Galliamdelatus,impedimentumaliquod infers ret» Qiiantum uero ad Ludouicum Regem perti^’ net: niinquam eratafîenfiirus,eô quod Eduardi figt; liaDelpInnumaetateantecedebat,His artibus ah'«’ quot confumptis menfibus : iam admmiftrandï bel li^raîterierant occafiones ♦ Ni b l'gitur fpes ilia ma^ trimontj continuiffetEduardum;dubioprocuInon erat palTurus Regem ita progredi.Et fi ftatim initio puellam propugnaflet: Rex^quifiia noluiflctinpc riculum deuocari,non ficeratBurgundicam domu debiIitaturus,Hæcautemeôcommemoro,utquan tac fint rerum humanarum uiciflitudinesydemon^ ftrem:8CutiIli,qui Reipub.gubernationi prarfunt, habeantquod intueantur. Nam etiam ut ingenio maxime pratftent:eiiifmodi tarnen rerum notitia, non eft ipfis futura inutilis.Quôdfi filia Caroli uogt; luiiretnubercfratriuxorisEduardbmagnafuilTent eifubminiftrataauxilia. Sedimpar eratmatrimonf üm ,quôd ipfa omnium effet fui temporis loaiple^ tiflîmapuellatillc uero tcnuior,amp;ropibusôf gene/ ris nobilitate. Varijs autem de rebus inter fe Ludo^ uicus R ex Eduardus agita bant, amp;nbsp;fi copias uck let coniungereEduardus,ac partem aliquam dittos num Caroli oceupare: non rccufabatRcx,quómi# nus Flandriamlibère teneret. Ad hacc,promitte# bat fepericulo fuo traditurum ipfi effe quatuor po# ciffimas Brabantiac ciuitates, ac ftipendia prxbitu^ n tj rum ei.

rum ei, pér menfes quatuor, in deccm hominum millia,quó belli fumptum eó facilius tolcret: fubmi niftraturum etiam tormcntafifeurrusjóóquicquid ufuiefl'epoffîtjÔCintcrcàdum ipfe Flandriam op;? pugnet,fe diuerfa parte bellum ip fis fadurum effè» Eduardus ad ea refpondit, Flandriæ ÔC Brabantiæ urbesjob magnitudinem Ôô firmitatem,haberedifiigt; fldlemoppugnationem:amp;^ut captæ ftnt,ægrè tagt; men polTe defcndi bellum iftud, Anglis,prop?’ termercaturam elfeprorfusinutile ÔC intolerabile, .Verum, fi ex ijs oppidis, quæ iam in Picardia Rex cepiflet, nonnulla fibi tradat: miirurum fe copias auxilio.Hisadionibus extrahebaturtempus,atçp interea uiribus puellæ multum decedebat indies. Nam ex qs belli ducibus ,quià morteCaroli fiipep ftites erant,complûtes ad Regem tranfibant,inpri«? misautemCordæus^ôf cum eo multi air),partim neceflî täte coadi,quód facuïtates haberent in ijs ip«« fis locis, quæ Rex iam occupauerat t partim fpeöf cupiditate augefcendi, Liberalitcr enim Rex tra^ dabateoSjÔ^iam paulatimmagis atlt;^ magisaccen dcbantur in urbibus fadiones,Gandaui prçfertim, Dum hæcgcruntur : multus erat omnium fermo de piiella, aut rcperiendum ei maritum efle,aiius uirtute dC induftria, quod rcliquumhabebat,tult;;? rcturputnubcndum filio Regis, quo totum ferua^i ret.Et hæc quidcm ratio multis uidebatur longe commodilÏÏma,etiam ipfi puellç, ante mortem lm?' bercort»

ibercorti' amp;nbsp;Cancellarij. Nonnulli uero, quod films Regis adolefcentulus admodum erat,uix nouem annoruniadehortabantur: alq de Anglia, de Chgt; Uenfi altj loqucbantur, alt) Maximilianuni Cæfa^^ risFiidericifilium proferebant.Puellajquod Re^ genijpatcfadislitensjauthorem efic iudicabatne# cis Imbercorti amp;nbsp;Cancellarq : oderat eum acerbius, praefertim,cuiTj SC ipfa fuiflet palam eo nomine pu^ defada^SC intimis fuis ac nccelTarqs hominibus clTetcxuta per Gandaucnfes,quorum unta fuit in^ tcmpcrantia,u t qs, quae çum puella erant/oeminis, integrumnon elTer^ullas accipercliterasjautetiam loquipuellac:nifi primum indicaflent,Leodienfitlt; urn Epifcopus,de quo non femel diximusjmagno^’ pcrecupiebatmatrimonium Gallicum perfici,SCfi filiusRegis fuiiTct ætatemaior:eratfortalRsutriç^ parti futurum non incommodum, Ille uerodepogt; fita fpe,fadus alienior, domS redijt. Suberat baud;: dubie maxima difFicultas inca re, ÔC opinor illos, qui procurationem eius cogitabant fufcipere:pa^ rum fuilTelaudts tandem habituros.Id cum plæricp deprehenderent,abftinebantabomni.adione:ue^ runtamen coado concilio dcliberatum fuit ; Ei cumcacteris intererat nobilismatrona, quæfacile primum dignitatis locum apud puellam obtine^ bat,Halluinam uocant. Ea,cum difceptaretur ; noif bisjinquitjopuseftaliquo uiro,non autem puero. Is ea eft çtatepuclla,ut liberos gignere polfif,quod t.î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n it) nobis

nobis5amp; totiprouinciæ maxime neceflanum efi-; Ea ui'dtin concilio fcntentia, tametfi nonnullis ui^ debaturenelocutahberius.Altjiierocommodèi'n^ cerpretati,dicebant cam de matn'moniofolumdigt; xilTe, Hoc unum igttiir reftabat,ut idoneus i nueni# refur maritus,Opinor equidem,ft modo Rex uokii? iflet,eam libenter fuiiTe nupturam Duci Angolifigt; menfi ♦ Gallicam enim affinitatem ualdecupiebat Sed aliter Deo uifum fuit »cuius rei quar fit caufa: nehodiequidem nobis confiât,nifi quod ex rebus anteatfiis uidemus, per Aufiriacum illud connubi* urn maxima grauiflîmaœ fuiffc introduda bella, quibus Ô6 Brabantia ÔC Flandria non fuiffent diue^ xatæjfi quidem Angolifmenfis earn in matrimo«lt; nio habuifiet, Dum ita deliberatur: Cliuenfis ma^ gnopcre pro filio follidtabat, uerum illius mores necpuella,necipfius neceflarij probabant,utfupra quocpdemonftrauimus.Cocptumeftigiturcogita^ ride Maximiliano,nunc Romanorum rege.Nam huius patri, cum Carolo, eius rei mentio quxdam aliquandointerceflerat,0L ipfeliteras habebatadfe mifias à puella, iufiu patris,etadamantem,quibus literis ilia promittebat,fe nuptijsillis,utà parente fuo confiitutum erat,aficntiri. Fridcricus ergo Cx# far,Maximiliani pater,legatos ad earn mittif»Iicum Bruxellam ucnificnt: iubentur expedare, donee nuncietur. Ifiud à Cliuenfi profedum erat,quiad^ uentum illorum grauiter ferebat, eo^ fpedabat,ut

ah'quam eis pracberet occafionem ofFenfîoniSjquô difcederent« Verum illi, tum ab alijs^tum à pu el lac nouerca inprimisadmonebantur,ut eius, quod nundatum cfletjUullarationehabita,pcrgcrent,S^ Gandauum profidfcerentur: ft'mul quomodo effet inftituendajcum eo ueniffenf,adio,docentur,etfir^ mo iubentur efle animo, quod ipforum rebus,non puellatantûjfedô^ exipfîus familiaribus multi falt; Uerent.Hocconfiliumilli fecuti,ueniunt Gandak uumjinuitifsimo Cliuenfi, Didus eft igitur dies, quo de ipforum poftulatis cognofceretur, puella etiam,quomodofe gercredebcatjedocetur^acpri^ mum quidem, ut illos, ubi mandata expofuiffent, humaniterexdperetjdeindcjUtdieeretjfedelibera)» tionehabita,quid fui propofitifitfiC uoluntatis, de«î claraturam ♦ Intra hos ueluticancellosincludebant eius orationem,necutlongius egrederetur,permitj» tebant, ipfa non diffentiente. Vbi legati in concilia Um uenerunt: reddin's literisjexponuntjqueadmo;« dum inter Fridcricum Cgfarem 6C Carolü dematri monio conuenerit,ipfa puella no repugnante,qua£ amp;nbsp;literasöCadamantem ad Maximilianum eiusrei Watiamififlet. Rogantigiturnomine Cæfaris, ut w patris illauoluntati,amp;fuçpromifsioni fatisfacis» at.Literas etiamfiC adamantem proferuntjUthac Uia certum aliquid ab ea uelut extorqueret. Illa, no interpofita dcliberahonCjfiatim refponditjfiC fcria ptas a Ce literas^â: raiflùm adamantem^iuffu patris,

x88

COHMENTARIORVM

ßiT placcrefibi, quod tum promififlet, Eum fcrmogt; ncmmagnis gratiarum adtontbus excepcrunt gati': Cliuenfis autem mdigniffime ilium fetebat, iratuseriampuellæjqiiôdaliterjquàmconftitutum anteàfucratjcflet locuta. Verum ipfarcfpondit/i^ bi non efleintegrumjalitcrfaccre, aut uiolare pro/ milTa.Ille igitur omni abicda fpc, cum placrof^ omncs puellae fcntentiam uideret approbate:fta# tuitpaucis póftdiebusrediredomum, JntcreaMa? ximilianusColoniam pctitjquo inloco legatiali? quot puellæ ad ipfum ueneruntjSCpecunfam^nifi fallorjfubminiftrabant, pattern enim habcbatlon? gtparciftimum, Vbi cum odingentis cirdterequi? tibusGandauum ucniftct:rem obtinuitjSCquiate? nuior erat : non magnam habebat authontatcm,ö^ potentiæacfplendori Regis confetti nonpoterafj eiufcpfamiliäres amp;nbsp;comitatus omnis, 6c lingua moribus ÄSinftitutis, plurimum à Burgundioni? bus differebant: Vixetant enim hi apud Principes longeflorentifltmosjinfummabutitiaSc elegatia: Germaniuerofuntafperioris naturæ, nee earn obü* tinent,quamnoftratcs,ciuilitatem.Q_uóma^tsop» notjfingularibencficio Dei fadum eftc,quodIm^ perium Galliacnodefertur adfoeminas,utnefum/ ma regni fit penes aliquem externum Principem. Vix enimullaeftnatio,quædiuferat peregrinum imperium.Galli certenon tuliftent, ÔC ubicunep po pulus eft aliqua mediocripotentia,uidemus eun» fete

liber VIH. »8, ferè ab indigcm's gubernari. Ante annos quadras ginta,maximas in Gallijs poflefsiones tcnucriint Angli:Hodierno autem die, præter CaIetiim,6C duoquædam caftclla,quorum tuitio ipfismagno confiât, nihil habenc ,SCtemporis fere pundo amiis feruntomnia. Galli poflcdcrunt aliquando,fiCno#» ftris etiam temporibus,per complures annos,Sicili am Ô6 N eapolim, His autem omnibus ita nunc funt exuti : ut præter maiorum fuorum fepulchra,nihil ibireliquum habeant. Nam etiam ut Princepsali* quis externus benè rem gerat, ÔC commode gugt; bernet: tarnen quia moribus ingenio differt : nec earn crgapopulnmreprçfcntarepoteftbeneuolcnÿ tiam, ac fi effet indigena : faciles oriuntur diffenfio^ num occafioncs. Itac^fit,utille,quo principatum adfedclatum,fuascpfortunas tueatur:aliundemi^ iitem ôô copias adducat,eorumcp fe præfîdiomuniî? at,qui bénéfices deinde fingulariter ab eo, Ô6 hono# ribusauAi,magnam multitudinis inuidiam of dium in fecocitant.Quoc/rca,qui externæ alicuius gentis imperium fufeipit, nifi magna quad am Sgt;^ eximiaGtprçditusdexteritate:multis haudduigt; bie,Sc longe grauiffi'mis implicabitur difficultatibus.

Philippi

ErfeAo eo matrimonio : res ipforum nihilo melius habebant » Maximilian nus enim,amp; per çtatem,ô(S quod extern nuserat,necad res magnas inftitutus efletjCxiguum habebatufum,eiufcp familiäres non eranttj,qui magni aliquidperficerent.Itacpinfumn mis erant difficultatibus prouinciac iliac omnesjioc nomine in primis infoclices, quod externum Pn'nci pemjcuiusopedefenderentur,cogebanturaccerfen re.Dum hænuptiac fiunt: amiiïa fuit Artefia^ ô(. ad Regem magnat quotidte fiebantaceefsiones. Nati funtMaximillanoliberi,PhilippuSjMargaritha,6d Francifcus,qui Britanniac Ducis nomen repræfenn tabat .Quarto demum anno decefsit illius uxore uita, dum ex equo delapfa, grauiter fuit affeda, di fimulfebrh'adaretur. Incommodefaneillud accin ditpopulo♦ Nam erategregia uirtutemulierjSCfui coniugis amantiffîma, populo ualde aeccpta,fîc utinmaiorieiïèt,quàm maritus,honorefiC obfern uantia. TenebatRexin HannoniaQiiercetum amp;nbsp;alia quçdâjfcd depoiïefsionedecenît, quodmirum plgrifcp uidebatur, eu nec pacificare uellet, neq; ren îiquum aliquid eius familiac uideretur efle fadun rus«

LIBER

IX.

«pi

rus. Sed quanquam interncrioncm dus domus mo hebatur:duabustarnende caufis oppida illa refli/ tuit.Primumtdicebatita ferècomparatumefle,ut es habere firma ÔCmunita loca malint intra fu# Os fines,quàm Foris. Deinde,inter Cæfares amp;nbsp;Gab lorum Reges iureiurandofancitum eft, ut pacem cotant,et alter alterum in fuo iure non impediat au t interpeller. Hæc etiam erat caufa, quamobrem Cagt; meracum,inquam urbem bona fide receptiis an#* tea fueratjfuis legibus uti fineret. In Burgundia uero bellum gerebat minus fœliciter , prop terea quôd German! mercede condudi,fauebant Aura^ icæ Principi, qui iam ab ipfo defecerat, Pro Maxb miliano uix quifquam arma tune fumpfît. Vicini enim Burgundionibus Heluetq, eorumq? focq mb nus bene uolebant Auftriacæ familiac.In Sigifmun do autemipfius patruo,magnumeratpræfidium, fi modo uellet, propter propinquitatem loci ÔC Pfirtenfem ditionem, quam Carolo prius uendi^s tarn, centum aureorum millibus, rccuperauerat, non reddita pecunia. Sed parum eratin co mentis èC ingenq,acprorfus fuitexeorum Principum nu^ mero,qui in fuos familiäres omnia reqciunt,ipfi plane defides,SCad imperium inutiles. Et qui tales funtjuix eft,ut amicos in necelfitate fubleuent. Hie ctiam impulfus à fuis,deferto nepote,Regis feque# batur partes in eo bello,necid modo, uerum etiam cogitabat facultates omnes adimere fuis neceflas’

rtjsjô^ dare externis,cum liberos nullos baberet, Sedpermotus ab alqs,8C adfanitatemreuerfuSjin Maximilianumnepotem contulitomnia,fibi^tan turn fcruauitpenfionem annuam^circiter trt entern bonorum, depofita omni adminiftratione, cuius ipfum deinde farpenumeropcenituitjUt accept,6C eft crcdibile, Sed is fere eft exitus eorum, qui uolugt; ptatibusSCocio dediti,nihil cxuirtutefaciunt: Qui cum authoritatem fummam, beneficio Dei tenei? ant: maxime fane funt uitupcrandi, quod officio fuo defint,Iis,qui furore ôdamentia quadam uexan tiir,expfobrari nihil poteft:qui autem ingenio non funt deftituti ,0C commoda utuntur ualetudine,fj minime deplorar'i debent, quando per ignauiam ociumin calamitatem aliquamincidunt.Qiiiuero ita fecomparantjUt maximam temporis partem rifs occupationibus: reliquum ante liberalibus SC lioneftis obletftationibus impendant : magnam illi fanelaudem mercntur,SCo fœlicem populum ,cui talem contingit habere Principem .Ducebatur in Burgundia bellû,propter auxilia Germanorurn, utdiximus,quæ tarn encrant exigua,nec]p Regis po tentiae conferri potcranr. Decrat autem eis pccult;J nia,amp;f à nobis plæricp follicitabantur ad defedi^ oncm. Cranius Regis legatus, Dola m ,fupcrion's Burgundiæ primarium oppidum,ad Dubim flu:« men,parua manucircumfedit,cumhoftemdefpi^ ceret: uerum infœliciter accidit, Nam fubita cru# ptionc

ptionc ab illis fada, pàrtem aliquam tormentorum amifît,Scèfins nonniillos defideraui't.Eoaccepto nuncio,rcxcogttarcftatim cœpitde nouoperBuri? gundiam conih'tucndo præfedo,tum propter hanc clademjtum ob illius rapadtatem,ÔCexpiIationes linmoderatas. Verum antequam loco fubmouere^ turille:paruuloquodâ prælio fœlici'ter rem geffît, in quo Caftelgionius sfummac uirnobiljtatis ÔC po tentiç qs locis,captus fin't.Cranius erat pingutor^ÔtS re fans lauta,idcocp non ilh'bentcrdomumrcucrte# batur.Rcx aurem nec^ de facultan'bus quicquam ei detraxit,ô^^ fcx cataphradoscumduodedmfagit^ tarqs ei attnbuit,ciiudomum deducerent.Etfum# mifitCarolum Am bofiurrijConfilrj magnifia uirtu/ tis uirum. Is animum ftarim adicdt,ut Germanos, qui Burgundiam à Rege defendebant, ad fe tradun cêret,non tàmjUtipforum auxilrjs bellum faceret, quàm ut dato illis ftmendiojfadliusjquodadhuç . reftabatjCaperet.Miifis igitur ad Heluetios legatis, magnas propofuitâSluculentasconditiones. Pris? mum »dabat quatuor illorum ciuitatibus, Bernæ, Luceriæ ; Tiguro ÔC Friburgo,ô(: qui funt his con# iundijpagis, ad uiginn francorum milliaquotanlt; nts.Ipfis uero magiftratibus, ÔC alifs,quorum priua tim uteb3turopera,rantundem. Deindeperqrincv uiumnumcrum apudipfos alfcribijôCpnmumin^ terfocios uoluit obtincrelocum ,ea^ derepercbaf confidliteras, Aegrèquidemilli prindpio iliud ad# o itj mittebant.

mittebant, eo quód Sabaudiæ Dux antfquifôs tnas partes inter confœderatos haberet: fed tandem affentiebanturjfimul promittebant Régi continen ter fubminiftrare, ad fex hominum miliia ,qutbus menftruumille daret ftipendium,treisaureos,Et hic quidem illorum numerus aiebatur à Regc, quamdiu uixit. Tcnuior aliquis Princeps,nonhagt; buiifet eius rei perficiendç facultatê. Régi uero Ion geutiliflîmumfuithocinftitutfifjipfisautemHeluc ojs opinor aliquando nociturum effc.Cùm enim an te id tempus exiguum haberentufum pecuniç,pr£i^ fertimauri; nuncita funt illedi eiuscupiditate,ut à fadionibus amp;nbsp;diflïdio ciuili,minim5 abfint. AIiogt; quin enim, quia locis continentur natura munitis éc afperis,8C quoniam ad arma funtafliiefadi, facilt;’ Ie Ô6 ipfi uim ali)s inférant nbsp;nbsp;illatam defendant.Eo

perfedo foedere,cum Germanorum auxiliaBurigt; gundionibus effentdetradatomne robur illoruni tuitattenuatum,amp; utpaucis dicamjplurimis tentai tis rebus Ambofius arcem quandam munitam, non procul à Dola, uocant Rupemfortem, ubi dr# çumfediffctjdeditione cepit. lndcprofedus,Do^ lam^a quareicdusfueratCranius,ui expugnat.Ex ijs autem Germanis, qui iam ad regem tranfïerant, nonnullidicuntur in oppidum ingredi uoluifïèjut à Rege illud defenderent : fed quoniam una cum ipfis maxima noftrorum fagittariorum manus iri» rupit, non intelleda fraude, pari ter ingrefn,addigt;

LIBER

I X.

fepttoncm omnes propcrabant. Inccnfum deinde fuit oppidum^ôc pauds interpofitis diebus jAuxOi? nam drcumuallat. In eo multi erant non alieni à no bis,amp; noftri pro nonnullis duibus munera publica petebant à Regc,antequam illos obfiderent, acfa)gt; cileimpetrarunt.Ipfequidem ci bello non interfui: fed quid ageretur,ex ijs, quae ad Regem defereban«? tur,intellexi,amp;è literis ad eumfcriptiSjquacfæpi*' Us erant mihilegendæjUt ad easjipfîus mandatore^ fponderem.Tcnebatur oppidum no magno præfi# dio. Si paucisdiebus,uoluntate ducum,quicum Ambofio iam ante padi fucrant,in dcditionem uegt; nit.Itatp præter aliquot caftella ,rupibus alFixa ,nigt; hilreftabatexpugnandum.EftijsIods Vefontio, quæ quidem ciuitas, etfi ad imperium Germania Cum pertinct: tarnen quia cingitur undicg Burgungt; dia: ftudet fere gratificari eins regionis Principe HancigiiuringrelTuseft Ambofius,abfcp malefiigt; ciOjamp;T ab oppidanis amanterexceptus: illincdifcef# fit. AdIiuncmodum Burgundiam omnem illece^ pit,magna faneinduftn'a. Nam inftigabateum rcx crcbris literis atq? nundjs, ut ad extremam diligent tiam nihil reliquum facerct. Vercbaturcnim,nercÿ mifsius agcret,ncuc pateretur aliquam fibi difficub tatem obqci,primum, uteo cflctilluftrior ipfius SC tnagis ncceffaria opera,deinde, ne reuocaretur a# lio, Locuplesenimeftatcp copiofaBiirgiindia,SC Cranius,cuifummiflus ipfcfuit,multum ibifuas facultates

facilitates amplificaiicrat. Vtebatur ali'quahdiil pace earcgio^cd tame Btlna et Virodununijquod eft oppidum ad Arans amp;nbsp;Dubis confluentem,regt; bcllionem faciebant. Ambofius autem ca non mut tópóftjlingulari quadam dexteritate recuperauit, dum aduerfarq fuis rebus parum prouiderent, Atep i ta uidere Iicet,homo homini quid prçftet.Sed pro i fedoficeftjUtquamcunc^ partem Deus iiultam^ plificari ÔC florerc : ibi quoep prudentes homines ac induftrios excitet, Illaquçdiximusoppida,rebellilt;’ oncm quidem fecerunt ,fed ij, quorum præfidijso# portebat cateneri:non fuerunt ftatim ingrefli ,6^ fpacium dabant noftris ,contrahcdi copias. Et quo die noftri Virodunum petebantzilli quoqjferece^ pcrunt eoj circiter fexcenti ,quibus inter alios erat SimonQiiintiuSjUtBelnam indeprofedi tue rêiur, Qiiód fi nulla interpoli'ta mora fuiffent pro^ greflî : recuperaflent illam dubioprocul ,amp; à nobis ßciledefendiftent: Verum inopia confilq,perno* dem ibi commoratijamp;Tcircumfeflï à nobiSjUi capti fueruntjatqjita Bclnam etquicquideratrcliquum, abfcp contentione rccepimus, His rebus omnibus tune interfui. Ad Regem fuità nonnullis perfcri# ptum id temporis , aliquid me fecifte in gratiam quorundam duium Diuionenfium. Ad earn crimw nationem cum aliæ quædam paruulæ fufpicio^’ nes accederenKcueftigiomiffus ab co fui Florentin’ am, propter excitatasibi feditioncs mofus,inter

Pacenfem Mcdicenfem familias.Nam niijcûm nftercntur amfcitia Romani Pontificis ,amp; Ferrant diRcgisNcapoIitani:coninraruntin caput Laui* rentij Mcdices,acomnis ipfiusclientelæîamp;T quuni abipfo,qucmpetcbant,abcrrafîcnt:fratrem eius luIianunijSC Fuginetum quendam, uirum nobfgt; lem,cius famih'æ clicntcm,quifeluliano obiccit,ut cum protcgeretjinpnmaria eius urbis æde facra, interA'dunt.Laurentius autemgraui uulnereafFo duSjinucftiarium rempli fe recepit,cuius portas ipfius pater aliquando curauerat ex ære rotas ex^ trui. Commiflum fuit hoc facinus,dumperagi^ tur cxmore facrum:ÔC inter ipfos coniuratorcs de fignoconuenerat,quodato,cædem faccrent.Sed longe aliter quàm inftituerant,accidit. Nam exip# fis nonnullijcùmredîeputarent omnia procedereî curiam petebant,utin ea Senatores,quorum magi ftraruseftfolum trimeftris,trucidarent. Poftquam eouenerunt^acinfuperiorem locum afcendilîent; fores quidam poft illosocclufitjSCubi coràm congt; ftitiftent^aefeparum ciTecomitatos uiderunt.’uehe ttienter fueruntattoniri,ncc quod dicerent,habe^ bant. Senatores autemacipforum famuli, cum è fiiblimi confpicerent motum per urbem ,06 Iacogt; bum Pacenfem audirent cum focqs ante ueftibu^ lumtumultuantem,euocato populo nequicquam ad Itbertatem : confeftim illos ,qui cædis faciendæ caufa eô perueneranr, corripiunt,fiC ex feneftris cuÿ p riaefu:?

riac fufpendunt ♦ In ht's fiift Archiepifcopirs Pifa^ nus,Deinde,cum pacatam urbcm,fuasacMedt^ ccnfium partes fequiuiderent:datis ih'coliteris,ó^ dimïHts nunctjs, mandant per ditionem totam,ut omnes , qui fugientium aliquam fpeciem pracbei# rentjcomprehenfi adducerentur,Iacobus igitur Pa cenfis, cum eo quidam à Sixto Pontifice Romæâ no miiTus, belli dux , ex fuga retradi funt:0C ille quidemfufpenfusjhicautemcapitefuitmuldatus, Altj deindemulti per urbem capti,in primoillo im^ petu ÔC iracundia necati fucrunt,0^inhisFrand^ feus Paeenfis, Non multo poft hunc motu ed uenij miftùsà Rege,6^ poftquameBurgundia difeeftî» bidnum duntaxat apwd Sabaudiædominam,ncc multo ampliusapud Mediolani Ducem rcftiti,ut FIorentinis,quoruerantfoctjacconfoederati,auxi? lia impetrarem, Illi, turn in gratia régis,turn utoffii^ cio non deeflcntjliberalitcr refponderunt, mifsis initio trecentis cataphradis, acdeinde etiâ maioii^» bus copifs, Potifex, ubi de rebus omnibus accepit, Florentinis interdixit facris, dC fimul exerdtum mi ïîtjtàm fuum,quàm NeapolitaniRegis,longe mas^ ximum,cui præerant egregqduces,qui caftellum quoddam, Senç propinquum,fiC alia multaloca fa^ die ceperunt, Florentinorum res in magno fane turn erantdiferimine, propterinfolentiam belli,ÔC diuturnitatem ocij,quæ caufa fuit etiam,ut pericu^ II,in quo uerfabantur,magnitudinem non intelliiJ gerent.

gerent« Laurentius Mcdiccs,ad quem delata fuit belli fiimmajamp;f ij, quorum ipferegebatur confilijs, per ætatem^ rebus neceiïartjs prouidcre non pote^ rant,etcxiguas habebâtcopias.Exercitui uero Pon tificis prxtec^lus erat V rbini Dux,uir magna 6C cxgt; cellenti uirtu te, Adcrant ctiam Regis Neapolitan! ambofilij, Etquoniam ârebus omnibuserantpa^ ratifsimi : mul ta pafsim oppida amp;nbsp;caftella, quæ citf cumuallaflentjcapiebant.fed non tamfacile,neç tarn breui tempore , quam noftri milites faeiunt, proptereaquód expugnandi loca,amp; tuendi feiens tiam illi non tam exadè norunt: inftruendi autem fîCcontinendiexercituSjÔCeaomnia,quæ ufui elle poflunt jprocurandi rationem, melius quam nos tenent, Subleuabatnonnihil Florentinos fauorSf amicitia Regis,fed non quantum ipfc eupiebam, qui praeterdomefticos famulos nullam prorfus has* bui coadam manum.Peranni fpacium apudeos commorabar,humanidime tradatus ,ita quidem, utadillorum ergame beneuolentiamquotidiealü quid accederet. Reuocatus autem à Rege,cum per Infubriam iter facerem:Mediolani ducem^Ioan^ nem Galeadum, quod Genuam teneref,fideamp;^ iu# reiurando regi obftrinxi, Quum in Galliam redtjO fern : excepit me Rex peramantcr, ÖC multo famili«? arius,quam unquam ante id tempus mecumage^ bat, Videbatur autem mihi fenium aliquod conif traxifle,ölt; uti non admodum commoda ualetudi^

ne, fed non ftatim prodidit fefe morbiiSjSif magna prouidêtiabellixm Picardicum adminiftrabaf,Ma^ ximilianus Romanorum rex , adiutiis à Flandn's per ld tempus, Teroucnnam, Morinoium oppi^ dum longe muninflîmum , obfidione cingcbat, Cordæus igiturPicardiæ præfe(flus,amp;régis lega# tus,omnes copias,quæ paifim erant in illis finibus, ÔC odo fagittariorum milliacollcgeratjUtobfefsis opem ferret,Eiusdeaducntucertior fadus Maxi^ nrilianus jobfidione foluta,cumcxercitu ad ilium contendit.Habebat ex Flandria circiter uiginti mil lia,ôif manum aliquam Germanorum,SC ad trecen«’ tos Anglos,quibuspræerat Thomas Abriganus, qui Carolo militauerat aliquando.Noftcr autcm equitatus, qui numero fupcrabat,cqueftres illo^ rum copias , quibusRaueftenus erat prœpofitus, dilîecit,et fugientes Aream ufcp confedatus eft.

terea peditibus fefe Maximilianus coniungit. Ex noftris cataphradis, qui erant circiter mille,amp; co plures, Cordæus ipfe Torcius perfequebantur hoftcm. Qjiod tamctfi fortiter ab eis amp;nbsp;cum uirtu# te ficbat : tarnen erat contra difciplinam militarem, ducis ofFiciumjNonnulli ex primo 6C ultimo aglt; minCjdum fimulantuellefetucricaftellaSC oppida uicina : difccdebant è prælio, complures ali) aperte fefe fugæ mandabant,Pedeftres Maximiliani coÿ ptæ, etft'nonnihiluacillabant:conftiterunt tarnen. Nam cumipfis erant circiter ducenti nobiles, egre^ gist uirgt;

gia iHÏtutCjpcdites omnesjqui in ofFicio multitudt^ nem contincbant, Inhisfuit ÔC Comes Romontii? us , è familia Sabaudtæ Ducum ,0^ CornesNaG foiiûis 5 de alîf complures,qui adhuc uiuimLEo^ fum fingulari uirtuteamp;f authontate, pedftatiis refti ht,quod alioqui mirum uidcri poffîf, præfertim gienteamp; difîedlo eqin'tatu, Cum^fagittartj noftri incalones acimpedimenta feciflentimpetum:ali'i^ quoi hoftiumcohorres,quofdam exqsinterficiunf« Maximilianus J etfi pluies eoprælio quàmnosde#’ fiderabat : ftationem tarnen fuam in campo y uesü luti fupenor , tutabatur . Et fi Terouennam dcigt; nuo circumuàllaflet:fi'ne contentionc,utopinor, fuifiètea potitus , atep eti'am Atrebato, Sednon audebat periclîtari fórtunam, de habuit afi'quam metus caufam ,amp;inciufmodirebus,non Temper, quod uolumus, autquod neceflarium efi,prouide« tià nobispoteft, El prælio non interfui quidem ip^^ fe : uerumà fi'dedignis accepi de ut fériés narratios? niseohçreatî aliquid omnino mihi dicendum deeo fuit.Eram cumRegejquando nunciushicadeum deferebanir.Grauitcr admodû tulît,neccnim alTue aeratuinci,autaliquam iadurâ facere.’ac perpétua quadâ utebaturfœlicitate^quamfîngulari uirtutc amp;nbsp;induftriafibi coparabatipfe. Necenim tentabat fernere fo r tu nam,amp;à prælqs magnopere cauebat. Hæcautem pugna plane contra ipfius uoluntatem commiffà fuit, Ac quoties bellum gcrebatTpara;:^

oiïimus eratà rebus omnibus,6^ ingentem compas rabat exerdtum. In priniisautêdabatoperani,utre pête et extnopinato aliquid hofti criperet,ca prçferi? omloca,quacuidebat paru elle miinita;amp; poftea^ illacepir:ita firmabat prgfidtjsmilitum,atcp formen ds, ut recupcrari non poITent.In lods autem muniV tioribus, ÔCquæfraudiueliniuriæminus erantex«! pofita,fiqin'spraefedus pecunia redimifefepatere^ tur : ei dabatlibcralilïïme.necuno quantumuis ma gno precio deterrebatur. Initio cum de fadopraeigt; lioaudi(ret:magnopeiefuitcommotus,acuercba/ tur maiorê fubeUe cladem.quam fi accepilFet: quid quid iam in ea regione ceperat: id omne uidebat deperditumefle« Verum jubirem omnem,ficute^ rat gefta,planècognouit, patienter tulit, amp;nbsp;cogitai bat deinceps prouidcre,ne quid tale,nifi cum ipfius uoluntateôi^ iuflu fieret. Ab eo^ têporecœpit ani^ mum adtjeere ad pacem,modoillam facere poflet conditionibus,plane ex fuo ufu, Populum eius dif^ dois feiebatftuderenouis rebus:ideo^ cogitabat, queamadmodum eo adiutuspraefidioj Maximilia;’ num coherceretjcifp facultatem adimeret renouant di belli. Totus igitur mentefiC animo inhocerar,ut optimis legibus Gallia conftitueretur,amp;litium fo^ renfium tollerctur prolixitas. Et initio quidem,Se^ nanii,quiipforumlingua Parlamentum uocatur, fecurim aliquam iniecit, non quidem ut eorum uel authoritatem uel numerum imminueret : fed ua^

rqs modis decreueratillorum fidem ä^adminißra^ tionem explorare. Volebat etiam eiufdem gcncns pondo amp;nbsp;menfuram obtinere per omnem Galli:; ain,8C confuetudincs omnes ad eandem normam confcriptas jin iiolumen aliquod redigi,patrio fer;; inone,adantandum fraudes ÔC expilationesAd^ üocatorum,quacmaioresprofedo funtin Galltjs, quam in quauis alia regione,quac mihi quidetn not; tafit,atcp hoe ipfum rota ferè nobilitas liquide tclt;; ftari porefl.Quod fi longior ei uita contigiflet^nec incommoda fuiflet ufus ualetudine: magno quo^ dam beneficie Galliam affecillet,quam lànèpluSj quam c fuis maioribus ullus alius,afflixcrat. Vtau^ tem faniorem aliquam Rcip « formam inftitueref, eif^ mederetur incommodis,quac partim ipfc,par# timipfius maiores,partim temporislonginquitas inuexerat: authoritare quidcm èc admonitione ahgt; cuius minimepotuilïetimpelli, fed relinquendum erat totum ipfius arbitrio êC cófilio .Volebat enim ipfe unus 6C princeps fiC author efle huius mutatiot; nisjamp;fadurus erathauddubiè aliquid præclari,fi firmiorem ei ualetudinem Deus fuiflct largitus. Itacpdum fuppetit facultas ô^ocium quamdiu mentis atcp corporis fanitatem concedit Deus : beo nefaciendum eft. Pacem, de qua diximus, Rex ino ftituit faccre per Gandauenfes, his omnino condio tionibus ,ut ipfius filins ^nuncGalliac Rex,in mao trimonium duccret Maximilian! filiam5Utcp Boloo nienfem.

1480-

rticnfcm,Matifoncnfcm,Altiffiodorêfcm,amp;^Caro# lotêfem comitarus in fua poteftate retineret Jpfe ui cilTim Atrebatum agrum oêm ^mittebat reftituo rcjferuata fibi tarnenurbis eapartc,quam muniue rat, V tn'ufcp nero Burgundiæ^amp; eorû quæ fun tad Somiâflumcn,nulla fuitab eo fadamentio, Gan daucnfcsjqui animo eflent ab his omnibus non alte no.’dunusagebantcû MaximiIiano,fiCeiusuxore, aliarQcp ciuitatumlegatis, Acdumhisdcrebusa# gitur,induciæ erantjÔC paccm omninoRexuole«« bat fieri,prçfertim tjs locis,ucrum ex arbitratu fuo, utfupra quofp diximus. Cozpitautem pcridtem^* pus minus commode ualere, 6^ iam ad fenedutem uergebatjCumcp cflet in ofFidnis ferrarrjs prope Ci^ nonium, agri Turonenfis oppidum, repente fuit rnorbo correptus,etafflidusjita quidcm^utloquen di facultarem amitteret. Sublatus à menfa, propio tis ad ignem admouetur, claufis undic^ fencftrisjad quascùm acccdereuellet^cohibirus fuitafannliari^ bus. Per Martis iftudacddit,ÔC deftitutus erat om* ni plane cognitióe, quo quidêin temporis pundîo, illuftris fuit opera tua, dodilfimepræful, qui per 'anum iniedlo illi pharmaco,iubebas aperiri fenc ftraSjamp;Saëremadmitti.Quo fac^o, ftatimilleamp;fer* monem aliqua ex parte, ôlt; intclligendi uim rccupe rauitjôf confcenfo equo,redibatad ferrarias jàqui* bus non procul in morbum inciderat, Dum ibimo 'raturjnutibus ôëfignis, quiduellet,indicabatjôif

inter alia iuiïît Offidalem Turonenfem jUtpeccagt;-tis uentam impefraret^acme,qin' aberamin prædio^ quodammeOjdeccm abeo loco milh'anbus jacceri^ firûPoftquam ucni,ad menfam eumreperï,cum duobus medicis.Eorum,quædicebantur,uixpau* Cilla quædam intelligebat: dolorem ueronon fen# tiebac ullû, ÔC mihi fignificabat,utin ipfiiis coclaui cubarem,uocem iiero nullâ articulatam formabat. Eram ciim eo totosquadraginta diesi'n bac l'pfius ualctudine. Biduo pôft,cccpitloqui mehus,amp;cogt; gnofcerc,fec^ piitabatà me omnium omtimèintellw gtjideocp uolebatmecontincnter adefle, ÔC meprçlt;? fente fua delidareligiofe cômemorabat ei,quem diximus Turono euocatum firifle. Nam opus erat. ipfi interprète. Sed paucis antèdicbus,cùm exmore Galliç regum curaiîetçgrotos,qui ftrumauexabâÿ tur : expiauerat pro fua côfuetudinc peccata,ideocp lt;nbsp;nihil eimagnoperedicendumreftabat.Vbife corn modius ualerefenfit: coepit inquirere,àquibus fu ifletinmorbouiretentusjutfuprà docuimus.QiiS effent nom inatijftatim eiecit omneis,quofdam etiÿ am loco mouit amp;honoribus,aliosuerodifcedere iiiffir,amp;fuetuir,ncquando redirent.Hanc ipGusaif. fperitatem plæriqireprehcndebant,cô quod opuV mafiderem egerant.Etuerè quidem ifli:fed Prinlt;‘ cipum uariæ funt cogitatfones, nccquiuis eas in^ telligir.Illeueroin primis metuebat 5ne,quam ha^ denus obtinuit authoritatem longe maximam,

earn

cam per hune morbum amitteret, neue populum deinccps haberetminus obfequentem. Ipfius pa^» tevjquo tempore coepit ægrotarejfufpicionem con^ ceperatjuenenum fibi paratum efle, quo tolleretur èmedio, ÔC ita quidem uehementer h oc in animum impreflîtjUt prorfus abftineret à cibo : fed de medi^ corum confilio, peruimingeftaillt fuit alimonia, necg multopoftèuitaceiïît, Hancautem uiolentiV am Ludouicus magnopere femper uituperaueratî 6^ nuncin ægritudine conftitutus,acfuo motus pelt;gt; riculo, magis etiam deteftabatur , grauifsimecp tu* litjfe fuifle ui detentum à fuis, nec id obfcure præ fc ferebat.Hocenim unum uerebatur,neipfius nccef* fart) et familiäres,authoritatem fibi fumerent ad* miniftrationem rerû, quafi ipfe propter mentis ali* enationem non eflet ad imperium idoneus.Poftea diligenter perquirit,quidinterea,dum ipfequieuit, priuatim ÔC publiceadumelfet.Summam rerum obtinebatEpifeopus Albienfis,eiuf^frater Bur* gundiacpræfeduSjamp;Ludæus, Nam hi,cuminci* iperetafgrotarc,aderant,SCeifdem in aedibuscum illo morabantur»Literas omneis,6Cquicquidper ipfius morbumerat allatum ,uoluitcognofcercô(r uidere,in eoep meutebaturinterprete,8C quum re^ dtaremtfimulabat fe intelligere,ô6ubi in manus accepifiètjuidebatur eas ipfe perlegere, tametfi nh hil ferè intelligeret,fii(f uerbulis aliquot pronunci* atis,quid refponderi uellet, fignis indicabat,Scd dum

dum eius morbi finem expe(namus:confi(lebatom nis rerum adminidratio « Nam erat nobis aperte cum eo agendum ^QC om nis uitanda oft'enfionis caufa.Poddies quindecim^quibus ira fuit afHicdai^ tus,Ioquendi quidem facul tatem SC intelligendi te/ cuperauit;fed erat uehementer infirmus,ita qui# dem,ut commodioris ualetudinis fpem exiguam præbcret, SC alioqui fic ferebat eius confuetudo,ut maximam partem medicis no obtemperaict, Cum baberet aliquantó melius:ilico iuflit Cardinalem ßaluenfem ècarcereliberari,quem per annos qua# j tuordecim detinuerat captiuum , ac fæpe fruftra, CÛ ab altjs ,tum à Pontifice Romano interpellatus : nuncukróno folum exemit èuinculis,ucrûetiam i nbsp;nbsp;eius culpç ueniam à pontifice deprçcabatur.De c5#

filioautem Cordaci, Picardiæpræfedi,maximam ÔC intolerabilem pecuniae fummam toti Galliac nupcr imperauerat, uti perpetuum aleret exerci# turn, ad decem milita peditumjà:^ fupra duo millia foflbrum,qui ad omneis cafus parati effent ac in# ffrudi.His addebat mille quingêtos cataphrados, qui cum ufus pofceret, relidis equis,pcdites fefc coniungerentillis.Carros etiammaximonumero I parariiufftt,quibusincludercnturomnescopiae,6^ I tabernaculorum uim ingcntem. Hanc rationem

acccperat â Carolo,8C conftabat omnis hic appara# tus,quindeclm francorû millibus quotannis.Re# bus omnibus paratis, in Normanniam profedus,

apudPontardumjqûodeft fupra Rothomagum, quatuor miHian'bus oppidum jad Scquanam ,iii ,uallcquadamfpedabat omncm cxerdtum. Adelt;» rant autem Hclucriorum fcxmillia, qucm nume^î rumilli promifcrant fubminiftrarc, quo tempore cum Carolo Ambofio,Burgundiae praîfedo,padi fuerunt,utfuprà dcmonftrauimus, Eo delcduha^ biro,reuerfus in Turonos^recidic in morbum,ac perhorasduas mortuï hominis pracbebatfpcdem» dccumbens in ftorea, quodam in deambulacro. Quoprimum temporecoepitægrotarcjprope Ci^ nonium oppidum : qui cum ipfo erant, quôd pro mortuo haberent, midis hue illucliteris , cogitai bant irritum facerc illius edi(flum,quo pccuniam illam,ut diximus, mandauerat. Sed quum iam de«® nuo affligeretur : Bocagius SC ego,amp; ex ifs qui ade rant,alij multijUotum pro ipfo fecimusjdiuo Claugt; dio,Moxrecuperauituocem,5C ftatim cœpit hue illuc per ædesdicet mul turn infirmusjdeambulare» Non multd póft etiam foras prodijf,amp; Argcntonigt; uminaedes meas diuertit,quoinlocopermenfem unum grauiter decubuit,atcp ibi conftituit Sando# claudium^qui eft uicus in monte lura, profidfd,ut fèreligioneuotifolucret. Cum Turonodifeederet: mifitmecertis decaufis in Sabaudiam,5C aliquan# topoftiuftitjUtinBoqsadfeuenirem.Pofteaquam eô ueni : mirabar illius madem amp;nbsp;deformitatem, multo magis etiam jquod cquitandilaborcmfer#

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ret.Erat

) retEratquidem corporcuehementerafflidoamp;dc# bilijfed arümi pracfentia ÓÓ ui'rtus eum nonihil

Margarith æ,quæ nunc eft Galliac régi na. Cordæ us aditumad reiiquoshabebat,pcrunum ÔCalterum dus duitatis feribam ,homines plebeios,quorum magna erat authoritas , Rex Turonum reuerfus, abdebat fe totum,ÔC confptciebatur à paucis, SC de Omnibus male fufpicari coepit, 6Cmagnoperemc^ tuebat,ne fibi uel adimeretur imperium, uel immi# nuercrurpoteftas«Iracp fuos familiäres omnesàfc remouittde forninis autem illorum nihil de raxit, SCtjs qui turn ipfiusadiones intucbantur,uideba# tur effeparum fanæ mentis: uerum ifti fallebantur, necpfatisnoueranteius ingenium.Nam ad fufpid# ones quantum pertineK obnoxtj funt ci morbo plçÿ q itj riq»

rilt;p omnes reges, maxime ucro prudentiorcs,æ illi qui multos habent aduerfarios,ô^ qui complures ofFenderuntJpfeuero nôignorabat,placro^ Gab liac Principes inimico efle in fe animo,d^ ex reliquis ordinibus feiebat multos effe exacerbatos. Nam priorum regum nemo Galliam iicalHixeratut ip^ fe:quanquamfanècupiebat earn recreare tandem exÜÎis erumnis jUtfuprà diximus ,uerum debebat incoepiflematuriusjncc tantam tnterpofuifle moÿ ram.Èiuspater Carolus,quilîngulariuirtutefuo# rum,eiedis Anglis obtinuit Normanniam et Aqui taniac partem ,primus omnium pro fuo arbitratu pecuniamimperauitjfineconfenfupopuli.Ettunc quidem aliqua fuberat caufa, cur id faceret ♦ prilt;î mum,ut prouincias recuperatas præfidtjs muniretî deinde,ut cohortes militâtes,quæ paflimdiripie^ bantagrosjdiflîparet, Vtautem uoluntatePrinci«gt; V pumfibi liceret exigere pccuniam per ipforumdi# Clones: promittebat cis penfiones anniras» Magi’ num tile profedo uulnus inflixit Galliac,quod non facile curabitur,fuaecp dC fucceffbrum faluti male confuluit. Cohortes etiam equitum,uteft Italicae confuetudinis, inllitu(t,quibus perpétua dantur ftipendia. Poftremo uitæ anno,collegit inuniucr^ fum ad decies amp;nbsp;odies centena francorura millia, èC alebat circiter mille ÔC feptingentos cataphra^ dos , 6^ cos quidem ad euftodiam ÓC tuitionem Galiiæ:non autem ad detrimentum illius in ofFicio

côn tinebat. Ludouicus aiitê longe maforem ntàm exegir,ncmpc ad qiiadragics ÔC fcptics center na francorum millia ,St equitatum alcbatjtertia (e^ fè parte maiorem tllojquem diximus,acpeditatum practerealonçemaximum. Non debet igituruide^ fi mirum,fi cum taies haberet metuendi caufas: uagt; hafecum cogitabatjtametfiex beneficiartjs cligt; entibus plçncp non erant eumjUt opinor, in ullo rci? rumftatudeferturi.Cùmigituromnibus propedif fideretîin Pleflîum caftellum, urbi Turono proi pinquumjubitumeratjneminem ferè admittebat, pratter famulos domefticos J amp;nbsp;fagittarios numero quadringentosjèquibus multi fimul ad eius lod eu ftodiamexcubabanr.Generipfius,nuncBorboniç Dux,nonnunquam eoueniebat: exreliquis autem Principibus nemo ferè, V eftibulum caftelli totum, cancellis admodum denfis circumfepfit^ôC qua pargt; te patebat introitus, uerua pratfixit muro, præacugt; Camultis cufpidibus,âC pro fofla aedificabat quatu^ oratdiculasferreas^t)flt;^fagittarios quadragintaim pofuitjqui non minus interdiuquàm nodu ibiex^ cubarent. Iis mandauerat,ut in omnesjqui de noigt; lt;île,ueletiam mane,priufquam aperiretur portaj propius accelTiflentjeiaeularcntur.Defuis enim fa«« miliaribus banc opinionem habebat, facile ipfos, data occafione,ut authoritatem amp;adminiftratio^i nem fibi arrogarentjcxcitari poffè.Nec temere quij? dem ita fufpicabatur. Nonnulli enim cogitabant inuâgt;

iniiadcrc tn caftcllum, Si in ocio illOjdum m'hti prt^ uatim aut publice fieret, fumere procurationem ncgoctoium:fcd eadeliberatio noucnitinadlum, amp;utaliquidillifuiirentmoliu:{ruftra tarnen idfu^ turumerac,in magna ilia regts prouidcntia. Præ^ ter ca,qua: dtximus,crcbromutabatettamcubicu^ Iariosamp; famulos domcfttcos , afFirmans naturam hominis deledari rebus nouis, Vnumamp;alterum, exiguæ condirionis^amp;S parumlaudatos homtnesj admodum habebat fibifamiliäres,quinihtlomntgt; urn rerum ad eum dcfcrebant, nifi forte quid ad fummamimpertjpcrtineret.Hoc enim modofpe* dlabat, utpacem aliquam uel inductas conftitue# ret. Medico dabat menftruum fîi’pcndium^dccem aureorummilita,ficutintraqutntum mcnfcmtlle acciperet ab eo ad quinquaginta quatuor milita» Maximas facilitates Si opesdonabatJBcclcfijs:ue# rum illædonatiôes,quoniam crantimmodicç,uiin nullam obtinuerunt. Inter aliosuitæ fandimonia daros,audiuerat de quodamheremita,Roberto» HunccxCalabriçfinibusadfeacceriîuit,amp;:in eius gratiam,quinuncrerum potitur,Carolus odauus, templum prope Pleflium aedificauit. Isduodecim annorum adolefcens,fpcluncam fubi)r,amp;^ in ea cw moratus fuit ad quadragefimum tertium æratisarb! num,quo tempore primum Rex eum euocauit,per quendamenobilirate,cuicomitemfeadiunxit prin ceps Tarcntinus,Ncapolitani Regis filius, Nifiegt; nim

nim Pontifias Romani dC fui prindpis mandatum at^ confenfusinterueniret: noneratprofedurus. Pofteaquam adillud uitæ genus acccflerat,abflii* nuit ab omni ferè cibo , quo plærumq^ uefeimur omnes.EratilliteratuSjneccruditionis ullam par^ tem unquam attigcrat,fîCtamcn prudenteradmo^ dum ac fände, fuprà quam credipoflît,de rebus omnibus loquebatur. Quum Neapoli iter faceret, maximo fuit à RegeÔC ipfius liberis affedus honotf re 5 ac de plærifcp rebus ita difTerebatjquafi per om^ nemuitamin PrincipumfamiltjsfuifTct educatus, Quum NeapoliRomam ucnifletiinuifebanteum Cardinales omnesîac ter cum Pontifice,perinter# ualla priuatim diu multum^ loquebaturjafTidens in fella propius ilium ,fplendidè exornata. Cuiuf# cuncp rei mentio incidiiïèt : ad earn itarcfpondebat, utomnes pariter obftupcfcerent,Eius autem collo# quio fie affidebaturPontifcXjUteipermitteret in# ftituerenouum ordinem eorumjquidicunturHæ# remitæ diui Francifd. In Galliam ubi ueniflet : rex non minus quàm Pontificem ipfum Romanum, honorabat,procumbens illi ad pedes, 6(f uehemen# terobfecranSjUtuitâ fibiproferret. IlleuerOjttaut hominem prudentem decet^ad ca refpondit. Audi# ui non femel,quum Carolo Régi,qui nunc praceft, in corona multorum prindpum loqueretur :fed profedo uidebatur elle diuino numine afflatus, alioqui non erat didurus tàm multa,plane fupra

fidcm humanam.Et quia adhuc uiuitjCo^ fieri po^ tcftjUtautmelior ,autenam detenor euadataddr^’ co nihil amplius addâ« Ex noftris plaeriq? ridebanc eins aduentum :fed rj priidentiflimi régis confili^’ um,fiC caufamjcur euocalTetjnon intelligebant, Su pradiximusjquemadmodum rex inclufus Pleffîo caftcllojpraeter fagittarios,nulliim fere comitatum haberet« Augefcebant ineo quotidie fufpiciones, ideo^ magnopere prouidebatjue quis omnium, de quibus parum bene fentiret, aut in urbem adgt; mitterctur,aut etiam propius ad earn regionem ac^ cederetDerebus omnibus nihil quicquam ad eum deferebatur,nifi quid proprie ad ipfum,amp; ad regni fummam pertineret,Corporefic erat attenuatoS^ exhauftOjUt uix hominem repracfentaret: atcp ut eammaciemamp;S deformitatem tegeret, fplendide ueftiebatur,extjf^ ueftibus ultro facpedabatfuis familiaribus. Quoç maiorem obtineret authorita tem,grauiflima coftituit fupplicia, ÔC in eos qui dcigt; liquiffentjfeuereadmodurn animaduertebat» Hoe adeo mihi referebat ipfe. Deinde creabat nouos pracfedos,remouebatueteres,0C nihil fere domi, aut etiam foris relinquebat intadum, ÔC alioqui fie cratnatura,uthuiufmodi occupatiombus delcdagt; rerun A tcp u tcredcretur efle firma ualetudinc : ma^ gnam fui famam per omnem fere Europam excita# bat. Confpidebatur enim à paudllimis , ut dixi, eocp fiebat,utexterni,quum de illius quoudianis

adionibusaudirentgt;mxcrcderchfçgrofare«Lcgaÿ tos au te inter ej multos hue illuc d unit rebat ,Quas Angliç régi ÖC illius eonfiliartjs debebatpenfîones: cas liberal!ter perfoluttjÔCalebateos perpétua fpe matrimontj, de quo iam fæpe diximus, Hifpanias quoqj modis omnibus in amteitia fide continere lîudcbatjn Britannia uel Hifpanqs ,grandipecu^ rua comparabat fibi canes ; In Sicilia mulam aligt; quam egregiam:Neapoli fpeciofos equos:In Afri^f ca genus quoddam paruulorum leonum ,magni:î tudineuulpis:E Dania iufiît adduciduoquædam genera ferarum» ex tjs unum cft magnitudine bu; balijcorporc eeruigt;breuibus QC fpiffîs cornibusî ali; ud damas refert corpore pilo, nifi quod amplio; rahabetcomua.Pro fingulis pendebat quatuor au rcorS milita, ÔCquingentos, Verum uteratopero; fus 8^ follidtus in tjs omnibus conquirendisî ita eti^ am leuiter æftimabat ea ,quum effent adduda,, amp;nbsp;placrum«^ tjs , qui adduxiflent, non loqueba; tur, His rebus effïdebat, ut non à fuis tantum, uerum etiam ab extemis ualdc metueretur. Sed nunc ad matrimonium Delphini ÔC Maximiliani filiæ,nobis redeundumeft, Maximo cum dolore ferebatiftud Eduardus,Angliac rex,poftca quam feludificatum effe uidit, Nam amp;nbsp;ipfc ÔC coniunx maximopere cupiebant fuam filiam nubere Del; phinojficutanteaconftitutum fuit:adeo^ magnâ dus rei fpem conceperant,ut ijs,qui dubitare uidc;

3ilt;î C O JHME NT A R I O R V Aï-bantufjfidem non habercnt. Nam read commune -confih'um introdiicta ,9110 tempore Picardiam rex.

P^æ*quot;**? omnes dicebant fore,ut eo belIoconfedOjCaletumamp;^ locapropinqua tenta# retjdem confirmabantMaximiliani ôi^Britanniæ Ducts legatf Verum Eduardus, ut id crederet,ad# duct non potutt: quod ab eo fadum fut'fle puto, nontàminfct'entt'arerum,quàmutnepenfiontsan# nuacladuram faceret^atcp ut nedelitt'as,ocnim£C uoluptates,qut'bus totumfe dederat,tntcrmittere-cogeretur.PerFlandrt'am ergocogtturconcilium, etus matrimonq caufa ,SC aderat Maximtlt'anusip# fe,quem Gandauenfcs parum habebant reueren#-ter,dum 6CnonnuIlosprofcriberent,6Cipfius filio nouam attribuèrent familiam ♦ Qut'bus rebus coiv* fedis,quid fui effètpropofiti,declarabât, ÄT/pfum, utmatrimoniumt'nud,quod fufsfortunis necefla#’ riurn effe dicebant ,approbaret, cogebant. Nam fifadolefcenserat,æ quiconû'lio uel re potuiflent-cum iuuare,proximô T o^nacenfi bello,interierant propeomneSjamp;Salioquideftitutus erat hominibus ' idoneis ,SC quoniam è uita ceflerat eius uxor: non tàm libéré,quàm confucuerat,Ioquebatur*Deuo# 1 untate Gandauenfium,et quid effet adum,fegem ilico certiorêkdtCordçus, Itac^ conffituiturdiesy ad quem puella deduceretur Hefdinum ♦ Paucis-antediebuSjAreamjOppidum Artefîæ,quidamefa miba Crotorum,etuslocipræfedus,accepta pecu#- -niatra#

nia tradiderat CordæOjà^ quoniam eft ad Flandriac ftnesjca quotß res matrimonnim ipfum magis acce lerabatNam etfî Gandauenfes cuperent fuiPrin^ dpis debilitatam efl'e potendamztamenut regem haberent finitimum, minime fibi ferendiim effe putabant.Legatosigitur FlandriinGalliam miti? tunt commiini confenfu : uerum negocijfumma dependebatà Gandauenfibus jquôdfiCuiribusre^ liquos præcederent,amp;fui Principis liberos habegt; rentinpoteftate,Slt;quôd rebus nouis alioqui pra: cætcris ualdeftudent,His quoc^Maximilianus ad(gt; iunxerat aliquot c fuis, homines adolefcentes, ac tantis rebus explicandisparumidoneos.Rextum grauiffimeaflridebaturmorbOjfiCuix ægrefuicongt; fpedum prçbebat,amp; ut pads côditionesiurduran do fandret,difricillime potuit addud, id^ eô fide^ bat,ut ne confpicercturàlegatis« Veruntamen iu# rauit tandem ,amp;erantd conditiones omnes mu b turn utiles.Nam faepius antè,matrimonium hoc expetiuir,eo^ nomine popofeerat folum uel Arte^ fiam,uelBurgundiam fuperiorem, Gandauenfes aurem non folum utrant^ditionem illi dabant: uc^ rumetiam Matifconenfcmamp;Carolotenfem,amp; Ak tiflîodorenfem agrum concedebant ei, libenter quoqj daturi,G fuilfet eis integrum,Hannoniam SC Namurcum ,6ôquàm late per Burgundicum im^ periumGallica lingua patet,ut eo humilioremSC infirmiorcm prindpem fuum rédigèrent. Rex pro r itj fua

fua prudcnn'a fan's mtelI/gebat,Flandrfam,nifi con iunda fit Artcfiæ,quxGallixA'nitimaefl:,nonfe |)offètucri. Nam ex Artefia cogipotcftmediocris manus optimorum militum , qui bus Flandri tu^ multuantes coherceantur. Qixo fit,ut Flandr fat Co mes, Arteßadenudatus^inimum poffit,ÔCà Gan* dauenßum arbitrio to tus pendeat. Vbi domum re* uertiflcntlegati : puella ßatimdeduda fuit Hefdi* num,ubi Cordaeus illam excepit,Erat in eius comi* tatu,praeter alios , uxor Rauefteni, filia illegitima Philippi Burgundiæ Ducis» Aduenientem in Ga!/ Iiam,exceperunt deindeBorbonius cum uxore,0^ alq multi Principes, mandato Regis Ambo* fam,ubi filius Regis erat,adduxemnt. Maximilia* nuslibenter eam,fi potuiffet,crepturus erattjs,qui deducebant,antcquameFlandria difcederet.

rum Gandauenfes omni ratione prouiderant, 0^ iam illius mtnuebatur indies authoritas nbsp;nbsp;ad Gan

dauenfium partes multi quotidie tranfibant.Erat autemcum Philippo Maximiliani filio,quern illi cducabant,Raueftenus,frater Ducis Cliuenfis,taa quam ipfius moderator atcp redor» Connubium bocacerbiflime, SC fummx ignominiæ loco tub't Eduardus, Anglix Rex, ueritus, nepenfionem ex Galba dcinceps nullam acdpcret,multo magiscti* am ,nc iam defpiceretur à fuis, qui rede monenti* bus,6^ euentum rei præfignificantibus fidem non babuiHet, Inprimis autem metuebat,neperhanc occafio*

occafionem, populus rebdlionem faceref, praffew tim in ea propinquitate régis, qucm magna moliri Uidebat.Comigitureiusrei cogitationeuehemengt; tius perturbaretur: inciditin morbum^ necp multo poft è uita deceflît. In feien ter nimirum faciunt Prin apes acinconfulte^quando fuam priuatam fenten^^ tiam multorum iudietjsanteferunt. Dici enimnon poteft,quantum fæpe malorum ex eo proucniat, Rex aliquanto póft certior faeftus de illius morte, nullam dabat Içtitiæ fignificationem,et paucis póft diebus accepitliteras abEduardifratre Richarde, DuceCloceftrio,quinecatisfui fratris duobus Itjsjprincipatum occupauerat ,6^ Regis ambiebat amici tiamjpenfionis^ut opinor,confequendae cau«gt; fa.Rexautem propter immanem ipfius SC execran dam crudelitatem,necplegatosaudire,necadeius literasuoluitrefpondere.Nam mortuo Eduardo, fidem fiC iufiurandum illefuo ncpo«\maiorinatu dederat: quod in co fieri confueuit,quem utmagi# ftratum et principem agnofeimusjoeep mulró póft^ atrociffimo parricidio, ambos èmedio fuftulit: nec id modojuerum etiam forores illorum,fuas neptes, frequenti conuocato fenatu,pronunciauitillegitii* mas.Sed non diu tulit impune.Nam Deus illi con^ .feftim excitauit aduerfarium, qui in fumma r'crum Omnium neceftitatc pofitus , imperium Anglican num nullo iure fibi poterat arrogare : fed ftatura corporis Scforma erateleganti,öf multa perpeflus fuerat^niaximam partem captiuus in Britannia mi

no rijs adiutus à Rege Ludouico modica pccunfai coaÆs per Normanniam drdter tribus homi«« num millibus,traiedt in Vualliam, quo in loco fo* ceripfius cumuiginti fex millibus hominum fefc illi adiunxit, ÖC cüm intermiflis aliquot diebus Rijt chardum haberet obuium : intcrfedo illo , regn» pofleflionem adeptus eft.Hoceo pertinct,utoftcn^ dam,Deum elTe fcelerum ukorem,neccrudclita«’ temullamimpunitam dimittere.Confcdo matrix monio Flandrico : Rex omnem illam ditionemha* bebat pacatam.Britanni etiam pace utebantur, fed tarnen, quia copias eq ne Hr es propius adipforum fines Rex continebat : in magno crantmetu»Pa^ cem quocp colebat Hifpania cum eo,Ditioncm R« fdnonenfcm,que pertinet ad Pyrenaeos montesjac maremediterraneij,acceperatàloanne Arragoniae rege,patre régis Caftiliç,quinuncrerum potitutjCt acceperatcertis coditionibus,qucmodumimpletae funt,Hifpanus igitur,ob eä propinquitatem,coge baturamp; metuere, ÖC fumptus facercJtaliæproce^= res ac ciuitates, erant ab eins amicitia no alieni.De Heluettjs pro fuo fcre iudicio ftatuebat. Scotus SC Lufitanus ab eo totipendebât, Gallia omnis ad nu tum 6Cuoluntatem eins omnia faciebat.Quicquid îuflîflètjèueftigio conficiendu erat, nulla uelmora uel excufatione interpofita.Quç putabantur ad ip# fius ualetudinem aliquo modo pertinere: mitten bantur ad eum, ex omnibus mundi plagis ♦ PonnV fexRoi!

fex Romanus,Sixtusjubi cognouft, cum religiofa quadam propenfione defidcrare Imteum illud, cui pancm azymum facnfici fupehmponuntjquo di'tf uus Petrus, dum facrum faceret, utebatur : mißt ei cum altjs mukis diuorum reliquqsjlla,quæin Rhc morSiurbefcruatur pyxis,cum oleo facrato,quum anteid tempus nonfuiflet f loco fubmotaî in ipfius tunccubiculumdelatafuit, Cökituerat cnimuelle inungi, ad eundem plane modum, quo fuit un^ dlus, dim inaugurarctur regno, Plæricp pu tabant eum uellc toto corpore inungi : fed uix eft crcdenlt;î dum, propter exlguitatem olci, quod in ea pyxide conferuatur.Qiii nunc eft T urcarum Cæfar,pcr le^ gatum mittebat ei defcriptasreliquias, quæadhuc ßipereftent Conftantinopoli : Eas omnes, ac ingen tem praeterea uim auri pollicebatur ei, quo fratrem fuum,qui tum per Gallias eratin poteftateRhodi# enfium equitum, fîCnuncàRomano Pontifice ca«! ptiuus detinetur:diligenter feruaret, Vbilegatus in Prouinciam Maflïlienfem uenit : Rexilico maUi« dabat,ne longiusprogrcderetur,necpuoluit audi;? re, Quæ fingula fan's demonftrant, in quanto eftet honore per omnem Europam, Quicquidenim om nino pertinebat ad ipfius incolu mitatem ; id omne magno ftudio fuit impenfum. Contulerat certein ipfum Deus maximas dotes, prudcntiam,liberali^ tatem fortitudinem . Et quemadmodum reiiD quos Principcs,coatuosfuos,uirtute praecedebat: s ita quocÿ

itaqiiocpillospropèomneiSjamp;aduerfanos in pri^ misjiiitæcurriculo fuperauit. NâôC Carolus eiufc^ filia,et Eduardus Angliç rex, ÔC Galeacius Medioif laniDux,amp; Joannes Arragoniærex,panels anni's a nte ipfum,c ui'ta migrarunt, Ac in his omnibus elt;? rat, quod amp;nbsp;laudares, ôi. reprehenderes (hoc enim humanum eft ) In Ludoutco autem Regeplurima certe erant,0( uera Principis ornamenta^ quod fine adulatione omni dicftumefte udim. Nam eos,de quibus loquor , omnes prope familiariter noui, nec^leuem aliquam auditioncm,utrem certam po^ no.Dum hæcgeruntur,uoluitcum Delphino filio colloqui.Eum à multoiam tempore non uiderat,æ abhominum frequentiaremouerat; partim ob te^ neram ô( imbedllam ipfius pueri ualetudinem: partim quod metuebat,ne Principes illo abutereiv tur,admoliendumres nouas, fiCimperif commutai tionem .Quum enim ipfe effet undecim annorum adolefccntulus:procerum aliquot impulfu,bellum aduerfus parentem fufcepit, Eo igitur domeftico exemplo mouebatur,et filium,fimulatcp fait addu* dus , commendabat nonnullis familiaribus , eicp magnoperemandabat,nequid omnino mutaretin adminiftrationeregni»Etquó magis perfuaderer adferebatin medium, quemadmodum ipfe à mor# tcpatris,rerum potitus,complures excellcnti uir^ tuteuiros muldaffet:quaquidem exrepericulum (ibicreatum effTedicebat,ex orto Principum bello, ÔC com«:',

LIB E R

I X.

6^ commun! aduerfumfeconiurationefada. Paugt; Id poll hoc colloquium,ÔC confedo mathmonio, reciditin morbum,ad cundemplanemodum,ut antea,0L iam ficerat adflidus,utmanum atgrepofgt; fet ori admoucre , dC fine lachrymis uix poterat à quoquam afpici.Continuo igitur iubetaccerfiri gc nerum fuum,nunc Borboniac Ducem, Ei mandat, ut Ambofam, ad filium fuum, Regem, proficifca^ tur,fimuloftendit,quos homines ad eum admitti, quos arceri uelitamp; excludi,amp; multa dabategregia præcepta,quac ad filtjinllitutionem pertinebant: quorum fi uel partem aliquam ille feruaflet ,magt;. gnoidfadumniilTetô^ publico Galliat,amp;priuato ipGus emolumento* Poft Borbonium mittit Canlt;» cellarium ,amp;^quicquidad eius clientelam pertinet, cum figillis , partem etiam aliquam fuorum fatelli^ tum,amp;educibus nonnullos,item aucupes acuena^ (ores,Sus quicquid eft eiufmodi rerum. Hos omneis abeuntes.rogat,utfiliobonamfidelem operant pracftent,acfingulis fere mandabat aliquid,quod ad filiu deferrent. Vbi loquendi facultatem deinde femel rccuperauit,obtinuit cam ad extremum ufcp fpiritS,0^ intelligendi uimhabebatinfignem. Crei» bn's enim euacuationibuspurgabatcerebrff. Non lamentabatur autem,utplæric|folent ægroti,fed prudenter multis de rebus difla;ens,fexto demum dieperhuncmorbum deceftite uita*

Decimus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

HI Omponam ergo illius acerbitates ac do lores,quos pertulit ante mortemjCUm' tjs mailsÔÔincommodis, qtiibiis alios 0 afFecit.Magnitudinequldc inter fedifFe runt ,ac longe aliud etiâ fuit ipfius munusruerum,* ^uó prófperiori fuit u fus fortuna, ÔC quo maior exi^’ tuit eius peromnê Europamauthoritas: eóquo^ uéhemennus fuitadflidus^dS praeterconfuetudii^

nemfuam ÔCnaturam aliquid perferre coaduself.’ In eo^quem diximuSjheremitajfummam perpetuo' fpemhabebatjacfubindemiflîs nunctjs interpella«»' bateumjUtuitamfibiproduceret. Nam etfires fu*' as,quafi iam moriturus,conftituerat : tarnen redin^ tegrato animo, fpcrabatfe pofle euadere, Qiiodff accidiiTet; facile diiîîpaturus erat concilium illoi^' rum,quos Ambofam ad filium premifcrat,Etquia ^emadeo magnam inheremifa defixerat: uifum ftiitTheologis,Scaltjsnonnullts,aperteilli dicenii dum e(Ic,nihil humarti præfidrj re fia re, SC utdefalii' tefua cogitetjEi quoep fermoni dcbe’re intcrelïc’ medicum ipfiuSjIacobum Codcrium,cuimenftrit urn dabatftipcndium_,dccem aureorum millia.Ipfe duos Galliæ Principes , Ducem Nemorenfem SC Conneftaÿ

Confteftabltïim ,capitemuIdauerat;Ârq«od altelt; rum necafTet: iam cùmeffet mon'tuniSjipfum pcEgt; nituit.Etquemadmodum illîs per hommes deleü» dlosjdenunciatum fuitfupplicium, pauci's uerbis, fie breue tempon's fpacium, quo defalutefua flatus erent, conceffiim : ad eundem plane modum ifti, nullauerborumuffcircuitione^cûm ei prxfigniütf carent mortem : Vt ofRcio noftro fatisfaciamus, aiebant,resipfa poftulat,Spem nullam demeeps collocate debesjuel in heremi ta, uel in quoufs alio. Nam ac^um eft de te prorfus. Iraq; de ui'ræ exi tù co^ gttareuelis. Nihil enim fupcreftremedq.Ea proj! nunciata fententia jcùm pro fe quifep breuiter ali^f quid ad rem dtxiffet: Ille,fpero, inquit adfuturum mihi Deum , ac fortaffc non fum tarn imbedllus, quam exiftimatis « Qiiam acerbfl ei fuiffecredibile eft,cam audirc uoccmC’Nam mortetn nullus un^ quam uehementiusexhorruit: nemo etiam maió^ ri ftudio 0^ ratione de remedtjs unquam cogitauit, quam ipfe. Familiaribus fuis per omnem uitamjfid mihi quoep fæpenumero mandauerat, fi quando ‘ipfum in ea neceffitatepofitum effe cofpiceremus, quot;ut,nulla prorfus fada mentionemortis,ad pecca^ torum expiationem folummodo adhortarcmur,ac widebatur effe tunc teporis molh'orianimo,quam utadcoduram fententiam audtret. Pertulittamcn omnia magno fie conftanti animo,ad cxrrcmurti uftjfpiritum ♦ Filio, quern tunc regem uocabar, s itj multa

mul fa narijs de rebusnunriabar, Qc ubi facramenta noßrae religionis ex more percepiffetï multum ha? buitfermonem deijs,quæ ad filium,amp;fregniadmi? niftrationempertinebant.Hocautem in primisfla? gitabat,neCordaïUS antcfcxtum menfemafiliodi? fcederet jneuéfilius aliquidaduerfum Caletos,au£ quofuisalios moliretur.In concilio quidem decre? turn fuifle dicebat,ut Caletum tentaretur,fiC alia quxdam loca : fed periculofiim id elle iudicabat, quód Angli, per hanc occafionem denuo poffent in Galliam excitari. Mandabat igitur,ut per annos quintpjuel eo plures, pacem filius coleret cum uici? nis omnibus,quam tarnen ipfe, dum uiueret, ferre non potuit. Et fane^tamctfi magna fit Qc copiofa G allia ; tarnen pro p ter fu perioru annorum calami 'tates, pacem aliquam diuturnâ ualdedefiderabaU 411ud etiam magnopere cauebat, ne Britanniæ dux Francifcus bcllolaceireretur,neuéprçberetur ei ul? tabelli fufpicio. Dixi^ quemadmodum moriendi neceditas ei nonnihil infcienter QC afpere denuncia? ta fuif. Verum menfibus aliquot antequam more? .. iretur :omnes planèhabuit fufpedos, in primis au? , • tem homines aliqua excellenti uirtute. Filio,quod • ■ eum quoqt mctueret magnas pofuit cudodias;

'necerat ulli integrum colloqui cumeo,nifiipfius conceiTu mandato, Sedamp;^ Filiae tandem cœpitdif fidere,ô^ genero fuo, 8C indicari fibi uoluit eos,qui cadellum ingrcderentunlnftitueratantea fenatum

in co caftellojcui Borbonius gener praecrat, Nc hunc quidem tiilit ,amp; in ifs fufpidonibus,totum boleuit,Borbonius ÔCComes Dunenfis,legatos Flandriæjquinuptqs Delphini interfuerant Am^ bofac, honoris caufa,quod fieri folet, deduxerant» Vbi Pleffium reuertiflent magno cum comitatu: eftipatorum ÔC fatellitum fuorum praefedis quen«» dam accerfit 50(^ cxplorare iubet, an effent armati fub uefte^fed utdiifimulanter faccret,mandat,intc^ readum familiariter cum tjs loquitur. Multos ipfe, peromnem uitamjpcrpetuo metu 5gt;Cfollicitudine excrudauerat:5c nunc ecceuidemus eum ad congt; (imilem plane modum affligt Cui enim fe commit tat_,quiliberis etiam fuis,0Cgenero fidemnonha« bet C” Hacc autem non ad ipfum modo pertinent: uerumetiam ad eos omnes principes, qui metui uolunt.Qua quidêinre quanta fit feruitus,quum ad fenedutem peruenerunt,tunc demS aperte fen«» tiunt, quia coguntur inuicê plurimos formidare, Quam fuit autem illi acerbum 5C durum,in eiufmo di metu uerfari C” Medico fuo menftruum dabat ffi^f pendium, ut fupra quolt;^ diximus, dece a ureorum Qiillia:necidmodo,uerumetiâ Epifeopatum Am#^ bianêfem,eius nepoti,ÔC munera publica multa lar giebatur eins propinquis 6C amicis. Et tarnen medi eus tàm eratuerbisin cûafperôCdurus,ut nihil fu# prà : ualde igitur cum Rex metuebat, amp;nbsp;ad fuos falt; miliarcsjdeillius afpcritatenimia,f£pequcrebatur, neep

ncq; tarnen audebat euma fe dimitterc. Nam tl(e profuaconfuetiidinefeuerius aliquando ïnterpek. lans t Non dubito, quin me quocp fis eiedurus,ait, ficutirchqiios omncisHierum fandifsimo iureiugt; rando tibi' conftrmo,pofl;meum abs tedifcefEim,-non teuidiirum cflcfupra odauum dtem.Ea uoce magnopere perterrefadus , adulabatur ilfi modis omnibus5ÔCamphffima donabatmunera.Sed qui ' tantam plurimis annis adomneis Principes atcjpo pulos habuitauthon'tatem: ei nonporuitnonefle cafeiuitus longèacerbiffima. lis,quideliquiflent, grauesadmodum poenasconftituit,ut ftipradixii^ muszideocp carceres parauit horrcndos,amp; ualde tclt; tros,nempe caueas aliquot, partim ferreas,partim ligncasjferreis laminis coopertas, latitudine odo pedum,Slt;altitudinepaulo maiori,quam eftflatus ra hominis.Excogitauerat hancrationcm Cardin»' nalis Balucnfis^fiC in cam,quæ primum perfecta fit it,indufus eft ipfe,per^ totos quaruordecim an«» nosdetentus. Poft huncalrj multi funtcas cxecragt; ti,amp; ego quoc^ captiuus in qs,per menfes odo fui, mandato régis, qui nunc præcft. Com pedes ctiam ferreas longe grauilfim as à Germanis fieri curauit, quibusilligaienturcrura,Pedes uinciebanturan# nulo ferreo,ab eo pendebat immanis quædamca^ thena,6^ad eins exitummaximiponderisglobus. Vidinonpaucos,magna uirtute uiros,nsuinculis conftri(ftos,qui poftea libera ti,f.immos ab eo confe

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuti.

1, 1 B E R

CU tj flint honores,acfortiinasampliflîmas,Etficuc per ipHus imperium carceres illi funcfti fueruntin* uenti:ad eundem plané modum ipfe quoiÿ ante mortem, confimilibus omnino uinculisfefeindu^ it,in^ maiori uerfabatur metu, quàm illi,quos ali^ quandocaptiuosdetinuerat. Quod co pertinet,ut oftendam,neminemelTè omnium hominum,qui non aliquo doIorcSC incommodo afRaatur,Poftrc mo,denfis ac ferreis eancellis totum caftellum cin^ xit.Hicum effent proximemurfi ,adueftibuluni pertinebantjUt fuprà quoep dixim us, In foffa perpe tuoexeubabant denifagittartj,quibus mandaue«* ratjUtin omneis,qui aiieno diei tempore appropin quaffènt,telacótjcerent.Sdebatquidem,hancmult;’ nitionem non pofle maiori alicui ui refiftere: uc^ rum eo fpedabat potius, 8C omni rationeprouide«f bat,ne Principcs,coniurationcfada,partimuiôf imperio , partim gratia caftellum oecuparent, ÔC. fumptaautboritate,inordinem ipfum cogèrent,ut hominem parum fanç mentis, amp;nbsp;adminiftratione indignum,Anteodauam horamnon aperiebatur porta caftelli ,6C tuncfolum admittebantur eius do mcftici famuli, SCpræfecfti,ac centurionestqui 8C ad ueftibukim ad portam difponebant aiftodi^ as,qucmadmoduminlocis,quçfuntadhoftiumfiV nesjfiericonfucuit, Ingrediendum autem eratom^ nibus,non quidemper patentem portam, fed per paruulum oftium,SCpraeter paucosaliquotfamij’ t tiares,

liarcs, quorum erat opera neceflan'a,nemo quiG quam,nin uoIuntateipfiuSjintroïbat,Qui'dc’ an alii« qm's ardiori cuftodia coherceri poflît: quam file fegt; ipfumcohibuitç’ Eae,quibus alios complures ali# quando conftn'nxerar,caueç,erantaltç pedes odo: ipfe tantus Princeps habebatperexiguum jin quo deambularet, ueftibulum, An non maximas credibiie efteius fuilTe acerbitates ç” qui fe ad eum moduminclufitipfe!;’qui propinquosSCneceflàrii# os omnes ita metuebat, ut fuam falutem non aude# reteorum fidei permittereç’Quanto autem maior erat ille carcer,quo fe induit^quamfunt plæricp altjî tantó quot^ præftantior erat ipfeôC ampliorjquàn» ali) captiuûSuntfortaire,quiputenr,fuifre aliquant do principes Jmagis quam ipfe fuit, fufpiciofos*E/ quidem puto,noftris quidem temporibusjnemfc? nem fufpicionibus indulfilfe magis, quàm ilium, amp;nbsp;uix eft,utaliquis tàm prudens, qui populum habeat tàm obfequentem, quàm ipfe habuit, in cam partem fîcincumbat.Et u t aliqui fint hodie ta# Ies,autextiterint aliquando:ij fortalTe male fibi con fcij, propter anteadam crudelitatem, magnas ha# bueruntmetuendi caufas ♦ Ipfe uero neminemjnift à quo primum eflet laefus,olfendit. Ethæcomnia redto,nonfolum,ut in quanto utxerit pauore ac metu , demonftrem : uerum etiam ut oftendam, primum ; fuiflè in his afflidionibus confimilem il# lius tolerantiam,qualisfuiteorumjquos ipfe alfi » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quando

quando diuexauerat: deindc,ut qui poft eu m uengt; turi funt, maiori dementia amp;nbsp;humanitäre mife^ rum populum tradent^necß tarn feuera fupplida ftatuant^quam ipfefecit.Quanquam alioqui nci? fciOjanmeliorem uidehm Principem.Nam etftma gnoperefuos premebat:tarne in alio noncrat idem laturus» Ab qs tandem acerbitatibus eripuitipfum Deus, abfcp ullo maiori corporis cruciatu,qui quiä? dem deprçhenderetur. Loquebatur autem contigt; nenter, ad extremum ufcp fpiritum,de^fepultura conftituit, S)C à quibus deduct uellet funus , prac/ cepitrac fubinde dicebat fperare, non fe moritUi* rum antediemfabbati,id(^benefido diuæ Virgin nis,quam religiofeadmodö per omnem uitam co* luit,ö^ itaquidem acddit» Cum enim die lunac po^ ftremo correptus eflet morbo:fequenti pofteadie fabbati è uita deceflit, fecundo calendas Septem* bns.Parum certe fpei 8Cpracfidtj uulgus hominum । in rebus humanisreliquum fibi dïè uidet.’poftea quam tantus Princeps ,defundus plurimts grauif* (imiscp laboribus dC curis, coadus cft tandem om* nia relinquere,nc(ymomen tum aliquod temporis uitæ curriculo potuitadtjcere,quantumuis etiarn cuperet, Familiariter eum 6^ domefticènouûfed nullum habuit ferètêpus, àlaboreamp;Sfollidtudine uacuum. V enationibus aute ÔC auaipîjs multû de ledabatur, Interea dum uixi c5 eo,non fcdabatur alienos amores.Natn quo primum tempore ad ip*

film acceflî : mortuus eft ei filias, grauiftîmo ipfius cum dolorc^atcp turn me prçfcnte uotuin Deo facü ebat3 nullius fœminænotitiamfe habiturum efle, praeterquam uxons,Etquanquam hocad eins offi^ cium alioqui pcrtincbat : tarnen ea uirtus ÔC con# ftantiamultum in ipfo laudanda fuitjpræfertim, cum ôf obfequentes haberet plærafcp omncisjamp;f ip^ ftusuxor non eflet ea forma,quæ magnopcreali# quern afficeret,tamctfi alioquin egregia ÔC honcfta foemina Jn uenationibus autem non minus mole# ftiç,quàm uoluptatis percipiebat, ex ingcnti labo# re,dum incitatis equis confedabatur centos, Ex# pergefadusenim prima luce, prodibat in campû« ôf longius aliquando,quouis etiam cœlo : non# nunquam domumredibatmultum defatigatus,0^ maxim am partem iratusalicui fuorum comitum, utin eo genere exercitationis fieri confueuit, Huie ftudiouacabatplærumc^,donee noua realiquaob lata reuocaretur.Nam peræftatem ferèintercede# bataliquid inter ipfum amp;nbsp;Carolum diftidqihyemc uero pacifeebanturindutias. Eratei deRufeino# nenfi ditione controuerfia3cum loanne Arragoniç Rege,patre régis Hifpaniarum,eius,qui nuneprin dpatum obtinet ♦ Qui licet exiguis eftet facultati# bus,amp; Barcinonenfesjcuius duitatis eft longe am# pliffima authoritas illius oræ maritimæ, haberet aduerfarios; tarnen,quoniam Rufdnonenfi popu# loeratacceptuSjdiumultum^reftitif.Premebatur ergo

erge Ludouicus perpctui's cun's utantedixfmus^ amp;inodo5quodfierifoktjeratmaxjmenegociofus, Varîjscnim occupationibus diftinebaturjnecfua tantum curabat:uerumetiam altenis fefeimmifce* bat.Exorto bdlo,cupiebat pacem aut indudas : fas? da uero pace,uix connnere fe poterat, quin ah'quïd denuo moliretur ♦ De minutiffîmis etiam rebus, quæ facile alioqui poterant negligi, prorfus uoluit cognofcere:ôlt;ficerat eius naturajUtifta curiofita«^ te quodammodo alcretur ♦ Ac fane ualebat mcmoigt; ria,fuprà quàm credi poflîtdC quid per omnes Eu* ropæ prouinciasgereretur,maximcautemin fini* timis regionibus,optimetenebattmagnus profe* do uir^ôô idoneus^qui non unum aliquod regnum adminiftraret^fed toti terrarum orbi confilio fuo prouideret.Qiiç fueriteiusadolefcentia^non dicây eoquod nihil habeo comperti. Veruntamencùm effet undedm annorumjinftigatus à nonnullis^ini* midtias aduerfus parentem fufeepit« Grandior aût fadusjuxorem duxit inuituSjScotiç régis filiam jCt quamdiuillauixitjgrauiterhocmatrimoniumtu* lit, Ab eins morte,fadionibus nobilium addudus, inDelphinatum, quac quidem prouincia ad ipfum pertinebatjfeferecepitSedabantur eû multi hone*; fti ôé egregt) uiri, plures etiâ, quàm pro ipfius facul tatibus.Dum tjs locis moraturjcontraxit matrimo* niumeum filia Sabaudiç Ducis: ncqjmulto poff,* ortum eft inter ipfum SC focerum graue diflidiitm, t iij amp;:bcb

Sé bellum ualdc afperum. Carolus feprimus pa/ rcns,çùm uidereteum nimis habere magnamopti^ morum ducum etnobih'um manumïftatutteo progt; ticifcicum excrdtUjUthis præfidijs ipfum dénudai ret.Ingreffus iter jmiffîs li ten's ,ôômagnis ex more conftitutis poem's, deniinciabat nobilitatijUteues? ftigio ad fe redirent, Ei mandato complures obtem perabant,tnui tifflmo Ludouico,qui patris iram ue ritus,tametfi coadas haberet copias: relida prouin cia,6C per ßurgiindiam fado itinere, paruo comi^* tatUjCOtulitfead Philippum Caroli pattern,à quo liberaliterfuitamp;lamanter exceptas.Et quanquam bac ratione fubleuabatur aliquantulum : tarnen quotidianis impenfis dtminuta pecunia, cogebiigt; tur fæpe ab altjs mutuari, non abfcp magna folltci^ tudine,ne deferereturàfuis, Qiiodcertegrauead# modum eft 06acerbum ijs, qui diffïcultatibus eiuf* modi no aflueuerunt. Itacp nec in Burgundica qui^ dem familia uixit abf(^ molefttjs. Nam ÖC Philip«’ pus Princeps eratei obferuandus,0£reiusneccffài« rfj,nefaftidirent. Haefitenim ibipcrfexannos,atcp interca pater urgebat Philippum per Iegatos,ute« uel defererct, uel ad fe r cm it tere t. Quo quidem tê«« porefadle intelligi potcft,in quantisillefueritan^ guftqs.Qiiodnam igi tur quacfo tempus habuitua^ cuum âlaboribus C” Opinor equidem ,indea pueri«^ da,perpetuis eum fuiffcagitatumcuris, ad cxtrc«« snum ufc^ßuitat diem, Attigitannum fexagefimum primum.

5 « primum5amp;i'udicabatipre,nonfe uidurumefTefii^ . pra fexagefim«m,acdicebat, Galliæ Reges, a miib tis temporibus eum terminum no exceffifle, Nunc de Carolo uideamus etiamjs nihilô ferè melius ha^ buit« luuenilibus quidem annis iucundè uixtt,6d anteuiceiîmumfecundum ætatis annum^nullis im mifeebatur negocqs« Poftea uero cœpitdiffîdereà præfedis domeftidSjCumç uideret eos gratia Si fa uore patris fubleuari: difceillt in Hollandiam,S^ ligt; bcraliter exceptus à populo,confilia fua cum Ganlt;« dauenfibus communicabat. Nullas ipfequidem fa cultates habebat:fed Hollandi loaipletes at($ cogt; piofijplurima donabant. Idem erat ftudium alia^ rumquo(Ç ciuitatum,utadipfîus beneuolentiam aditumiibi pararent, Sicenim eft comparatum in rebus humanis,utquorum augefccreuidemus po^ centiam : cos magis obferuemus,quàm illos, qui in fupremo gradu pofiti,non poflunt amplius progre dtHocetiam Philippus non ignorabat,qui cùm au dijfletjCarolum efle non ingratum Gandauenfi^ bus î refpondit,perpetuam elfe eius populi coiv fuctudinem,utfuturos quidem principes diligat: ubi autem ad imperium acceflerint, exofos hai? beat.Etuerc quidem iftuddicebat. Pofteaquam egt; nimadCarolumdelatafuit fumma rerum:muta^ ruhtuoluntatem atcpftudia, necid obfcurè fæpius declararuntjamp;ipfius pofteritatem maximis affecci? runt incommodis. Atç, ut ad inftitutum reuertar, Caro;»

uertar, Carolus inde ab eo temp orc j quo Gallia; Principibusconfœdcratus, bellum régi fccir,quid, obfecro, in uita folidæ deledlationis habuit C’ aut quibusnô cunsatc^laboribusfuitobnoxius^Pro^ fperocurfu fortunçfublatus, initio cogitabat,quic quiderat ufpiam,fibi fuifi^ finibus commodumôô Opportunum,occupare,amp; per aeftatem ferè conngt; nebatexercitum inacie,nonabfcp magno pericugt; lo.Sollicitudincm ucroinfe recipiebat omnem,ac licet erat potentiflimus: ambiebat tarnen multo maiora; Primus omnium ad laborem furgebat,Sô poftremus quieti fefe dabat ,non fecus ac fi calo^ num fuiflet omnium uilifiîmus . Per hyemem, fi quando à bcllo abftineret,totus in hocerat,utpecu niam corrogaret.Eius confuetudo ficfcrcbatjUtab hora fexta,mane,plurimum temporis imp en der et fertjsoccupationibus.Hoceiiucundumerat in pri mis.Magno etiam ftudio legatos externorum Prin cipum audiebatjôif in bisdefatigationibus uitam finijtjOccifus ab Hcluettjs ,anteNanceium,utfu* pra docuimus, Pofieaquamigitur animum femel adiccitad cupiditatem ctambiriocmjquicquidene poteftin uita fuauitatis,amifit.Qiiorfum uero per^ tinebat,utipfe,qui tàm erat potens qui tam muli# tasjtamœ copiofas QC locupletcs tenebat non urbes modo,ledôf prouincias5quaeadomncm fœlicita# temci fatis eflepoterantjCiufmodi feCc laboribus eruciaretî' Ad AnQÜæ regem Eduardum nunctran feamus,

feamns.Is adolefcentulus admodumpatrem fu# um,Ducem Eboracenfem,uidit profligatum Si in* terfeduminpraclto,cumq;co patrem Comitis Ber uicenHs, qui propter iuuenilem ætatcm Eduardi, fummam imperq tenebat,acipfum deinde Regem conftituit,ÖC Henricumprofligauitjquiiam longo tempore poritus erat rertim ,0^ mea qin'dem fenten^ cia,ture» Sedcumeflet parum prudens ; nataefunt fadiones inter proceres,ea ftp fouebaciUius uxor, Renati Siciliç regis filia,quando SombreHeti ducis partes tuebat,acBeruicenfem oppugnabat, Qiiod fidiremiilet illa diflidifizfibi, fuis^ fortunis, ÔC An^ gliae redeconfuluiflet. Nam exortum ab eadiflen^ (ione bellum,uiginti nouem annos durauit^ac mul to maximam partem lediflimorum hominum ab^ fumplît» Si illud immoderatum reginac Hudium, in caufa fuit,ut Beruicenfis Comes^boracenfem domumjodio Lendaftricç familig deinccps propu gnaret.Fadiones nimirum coniundæ funt omncs cum periculojinter nobiles præfertim, qui multum alioquin in eam partem incumbunt» Dicat fortaffe quifpiam,illaspartium offenfiones rcgibusefleno inutiles : patefieri bac ratione omnia confilia : nihil ciïè,quôdnon efferatur ad regem :6lt;S in maiori ip^ fum efle obferuantia.Non negarim equidem^fi quis Princeps adolefccns eiufmodi fimultates ac contentiones in gynæcco fufcitct: quin maximam » fit habiturus ridendi, fuiœ obledandi materiam,

Nihil enim ent adeo fecretum, quod in hacmiih’er^ cularum æmulatione amp;nbsp;I'nuidianonrefdfcat, Ve«» rum uteaconfuetudo redpiatur in coetu uirorumî ingens profedo periculG in eo uerfatur, Hoe enim uerefit,ignem in tuis xdibus accendcre, quem de^ inde non poffis,nifi[ maximo tuo detrimento,reftin gucre.Nam qui Principemà fe uident alienatum eflcjij ferenouas indpiunt tentareamicitias^ô^illis libenter fc coniungunt, quos diffidere putant ab eo,quem fui aduerfarq partes tueri uident ♦ Acut nullum extet aliud documentum: ccrte fadiones illæ Aurelianæ Ä^Burgundicac familiac, periciili magnitudinem Si luduofos exitus demonftrare nobis pofTunt, Exrjs enim ortum eft bellum^quod per feptuaginta duosannos durauit,cui permixtt Angli,magnam Galliç partem occuparunt. Sedut reuertar,undefum digreflus:Eduardus rex erat om nium hominum fui temporis longe formofiftîmus» Conftitutis autem rebus. Si profligatis aduerfarfjs, plane fe dabat uoluptatibus Si ocio,SCuenationigt; bus,atlt;^adhuncmodum pcrfedecimpropèannos uixitfuauitenquo quidem temporenatum eftdiftigt; dium inter ipfumSif Bcruicenfem, Et quanquam ab eo fugatus fuit SC eiedus è regno : breui tarnen poft tempore,redintegratis uiribus,omnia recupegt; rauit,eocp bello confedo, redtjt ad confuetum uitæ genus, eicp multo magis etiam indulgebat quam antea,planefecurus,corporicurando folum in^ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tentus:

tcntus: Verum in ætateflorcntipœnas dédit intern perantiæ,flCrepentino feremorbo fublatuSjperijr, filifsipfiusintcrcmptiSjÔ^ rcgni pofleflîôeabcius ablata ftirpe, fient fuprà demonflrauimus, Ab hoc iieniendum eft nobis ad alios «Hungariaeadmini^ ftrationcm obtinuit noftra memoria, loanncs Hugt; niadjcMoldauia uirexcellenti QC prçelara uirtute, qui multis prxltjs deuicit Tureas, Hungariæ uiei^ nosjpropter ûeeupatasin Græciæ finibus ÔC Scla^ uonia,prouincias.Eomortuo,grâdiorfadusJLan eelotus,Hungariam Ô6 Bohemiam ad fe iure tran^ fRiîïtjâôimpulfusànonnullis familiaribus, utfergt; tur,Ioannis Huniadfilios duos comprçhcndit,af)!' firmans,inum,feparuulo,nimiamufurpaffè poten tiam,Ô(r periculum efTè,nefilij, patris infiftant uefti^J gqs.Maiore igiturnccato,alterum Budx feruari iuflit,necpmultô poft è uitadeceflît,ucncnofubla# tus è medio, Pragæ,quxBohemorumefturbsam# pliflîma.Confuetudinem habebat qs locis,cum foc minaquadam nobili,quxgrauiterferens,illumin tnatrimonium ducere Caroli fep tim i, Galliarum regts filiaq-b^^o*^^^ datam fibi fidem SC promifliimt in balneo pomum ei dedit,per medium cultello di^ uifum,qui ueneno tinc^us erat.Ab cius morte,pro^ ceres Budx eonucniunt,régis ereandi caufa,qui mos ipforum eft tquoties non relidis llberis,euita rex dcccflit.Dum ibiconcilium habetur:uenited Mathix mater, ampliflimo comitatu, locuples adlt;î u q modum

modiitn mulia_,qiió fadlius erat ei, breui tempore magnum aliquod fatellinum cogere » Credtbile eftjfuiflein eo prindpumSó nobilium cœtu,ô6in urbc,qui rebus ipfiusfauercntjobmaritirecentem Sc daram memoriam, Pofteaquam eó uenitjfilium c carcereeximiu Exnobilitate complures ,6C ecdcï# fiaftidordinisnonnulli, mctu periculi ftatim pro^ fugerunt : rdiqui Mathiam crearunt regem, cuius maxima fuit QC fingularis turn uirtus, turn fcelicigt; tas.Multa enim fecit fecunda prçlia cO Turcis,nuk locum Hungariac detrimento ,fed maximoillius cómodo, Cçfari Friderico qui rerS adhuc potitur, Auftriam eripuit,eâœ tcnuitquamdiu uixit, Sum^* ma prudentia SC conulio,res iuas, tam pacis quam belli temporibus, adminiftrabat. Poftremis uitae annis,cüm hoftem nullum amplius metueret : malt;s gnificedomum inftruxit, Sc ornauitomnis generis exquifitifsimis rebus, Quicquid effet grauium ne^ gociorum : autipfe procurabat,autquomodo fieri iidletjfuis mandabat.Euafit tandem aliquanto cru deIior,6C metui uolebat à fuis, Morbo deinde corrc ptusnonfanabili:circiter uicefimum odauum æÿ tatis annum, poft multos Sc erumnoïos labores, Viennæ,adDanubium,mortuus eft, Turcarum Cæfar Mahometus, noftra memoria, prudens fuit SCinfignis princeps^uerum dolo contendebat,6C tnftdqs nitebatur magis,quam uirtute, Cüm uigefi mum tertium annum agcret : Conftantinopoh'm

fie certe magnam aliquam indolem, aepraeftans in# genium uidebatur reprçfentare.Expugnaiiiteam urbem jUtdixi,maximo noftriorbis dcdecorc,ô(f fummo cum detrimento.Fuitinterfedus ihi Cgfar ipfeonentis J ciimiafinitahominutn mukitudine; uirginesuiuatæcompkires,ac honeftiffîmç nobi«» lilTimæ^ fœminæ maximo numero mifcrabiliter ftupratæ : breiiiter, immanitatis ôi. non humanæ uiolentiæ genus nullum fuitibi prxtermjfliim. Pri ma hçc erat illius utdoriajquam deinde fumma fœ lidtateprofecutus cft,Nammcmini,cùm Veneto^ rum legatus rccitarct Carolo^llum cepiffe duo lm* peria,quatuor régnaÔC urbes ducentas. Loqueba* tur autem de Conftantinopolitano S)C Trapezon^ tino imperio, ÔC Siria ÔC Armenia ÔC Peloponnefo, iuxtaquammultasoccupauitinfulas,etinhis Mity lenem ♦ Albaniam quolt;ÿ feré cepit omnem atiÿ Sclauoniam.amp; haecquidem omnia nobis,qui Chri ftiano nomine cenfcmur,ademitï fuar autem religü nisPrindpes non minus bello uexauit,quam nos, amp;nbsp;ex ijs compluresad extremam inopiam redegit. Maximam negodoru partem tradabatipfejquem* admodum QC Ludouicus, QC. Mathias Hungariat rex, Acfanefuerunt hi tres omniûfuçaetatis forniFi mt prudentiflïmi^ prindpes ï ucrum Ludouicus humanitate,amp; honefta uiuendi rationeillps lonjs gepratcedebat, Qiiantum ad delitias acuoluptates u iq attiner.

attinetytotusinillïs fuit immerfusTurcarum farjfilt; maximam temporis partem illis impendit^ô^ jnullaprorfusuitæ turpitudineautfoeditateabih'^ nuitjea^intemperantia deinde morbumciconcii# liauit longe grauidîmum.Qiiotannis, ad inittum acftatis,utaudiuiexijs qui uideruntjintumefcebat ei alterum crus, magnitudine ferè corporis : ÔC pla;« ga non apparebat ulla ; reniittebatur deinde tu# mor,necullus unquam chirurgusaut medicus, quid elfetmorbi jdtjudicare potuit. Hoc unum af# firmabantplæri(ç,luxumamp;uitac intemperantiam eflein caufa. Confpiciebatur autem à paucilîîmisÿ ftSincurru quodamartificiofe fabrefaÂo fefecon# tinebatjutnequàm effet macerôfextenuatusjuide# ripoffetjôfnefui contempais aliquisex eonafce# retur. Ad quinquagcfimum fecundum artatis an# num èuita deceffît,rcpcntina fere morte.Teftamcn tum fecit,cuius exemplar ipfelegi,acinter alia dole bat ei plurimum, quod extra ordincm fuis prouin# cijs imperaffet pecuniam.Quocircamihi uide^quid noftri Principes facere debcant, quicerte ius nul# lum habent, onus aliquod imponendi inuito po# pulo » Videmus hic, intra quam brcuc tempus, quam multi potentes acfummi reges mortui fint, poftcaquam ingentes fumpferuntlabores,utaugegt; fcerentamp; locupletarentur,cum maximo procul du bio corporis,acetiam animatfortaffisdetrimento; Nihil igitureftpracfl:abilius,mediocriuitæ genere, quod

quod qui poteft affèqui ÔC tuen: is omnium certe eft focliciflimus «Inrebus humants ita comparatum eftjutnullusferèfitpopulusjcui non æmulumali(gt; quern amp;nbsp;aduerfarium Deus excitariu Gallis oppo^ fuit AnglosjSC Anglis Scotos, Hifpanis perpétua quædamfimultas intereediteum Lußtanis« Italiæ Principes magna ex parte retinent poflefsiones, nullo fere titulo acerbefuis imperantjis aduer* fantur reliquac potentiores ciuitates, 'V enetiç,Flo rentiajGenua, nonnunquam etiamBononia, Ses? na,Luca.Arragoniç reges oppugnanturab Andelt; gauorum ducum familia. Mediolani dC Infubriae uiceco mi tes,ab Aureliana domo. Venetis funtinfe ftiPrincipesItaliS^ Florentini, Senenfes autemamp;S GenuatesoderütFlorentinos, Genuateslaborant fie funt diuifi ciuilibus fadionibus Fregofiorum, Adornorum,öe Auriorum, In Germania magnac funt inter Auftriacam Bauaricam domum æmu lationesjfie quarfuntexBauaria: Ducum ftirpenao tx familiaejnter feipfæ diffident, Auftriacis princi;^ pibus magnum eft fie graue odium cum Heluettjs. Impugnâtur à Cliuenftbus Geldri, fie hi ualde funt in quiIuliacenfibus,QiiacfuntadOceanumGerlt;* manicS ÔC Balthicum mare ciuitates,bella faepege# runtcO Daniç regibus. In Germania plurimgfunt arces atqtcaftella munita : quæ res licentius agendi multis occafionempræbet,Nam unusaliquis,fa^ mulo tantum comitatus,duitaticuipiam denunciigt; areaugt;

are and Ct {nimfdtiam^confifus aliquo caftello,in quod reccptumhabetj amp;foctjs aliquot equitibus* In hoc genus hominuni,Germaniae principes non admodum animaduertunt^ quoniam ipforum O'f pera nonnunquam utuntur:Ciuitatesautem,ubi facultas eis datur,feueriflïmèpuniunt,ÖC fada con* iufationcj circumuallant aliquando receptaculail* lorum,06demoliuntur,fimul in eos ufus aliquot cquitum cohortes alunt. Atcp is eiiper Europam rerum ftatus. Quid per Afiam QC Afric^m fiat,non habeo compertum: fed dicuntur inter fe,non mb nus quam nos , imo turpius aliquanto dilïsdere» Nam in feruitutem fe pertrahunt ipfi,fecp inuiccm noftris hominibusuenundant,00 uidemus,quam multiquotidie ad Lufitanosdeportentur.Apparct igitur,has diffenfionesauelutiftimulum quendam, in rebus hunanis eiïèneceffarias«acmihi quidem, tametfiliterarum nullum ufum habeo ,{ic uidetur, potiflimum uero, propter quorundam Prindpum ignauiam Si malitiam,qui ingentj quidem fan's ha* bentamp;Scognitionis:uerumabutuntureis,neiÇ ad res honeftas accomodant«Dodrina enimuelme* liores reddit homines, uel deteriores,pro cuiufcp natura ÔC inclinatione: fed tarnen uerifimilius eif, aliquem ea fieri meliorcm.Nam quo quifi^magis, quid fedeccat,intelligit,eô uehementius ipfumnc* gledi' pudetofficq : Si etiamfi non omnino flbi tern peret à maleficio ; tarnen ne plane modum excedat, cauet*

cauet. Ac iftud qiifdem ufu copcrtum habco « MuU tos enim noui quos à pram's ÔC illaudatis confilqs cruditïo folaretraxit.Hucetiam accedit metusdiui ni numinis,Qiianta entm fit pcccati magnitudOjamp;ï' quantopere Deus oflFendatur flagitqs: dodi non pauló melius , quam homines imperiti , cogno^ fcunt ♦ Qui funt igitur male inftituti prindpes, quantumfitmunus,quod acceperuntaDeo,non intelliguntjóó ipforum familiäres, ne malamgrati# am fibi concilient, diflïmulant:amp;ut ex omnibus forte fit unus,quifideliter admoneat:is tarnen fuac , fententiae nullos habet approbatores, acfere fit,ut ridiculus habeatur, Eftfanequædam nobis innata prauitas,adeo magna quidem, ut nulla plane ratio nos ab innirqs Si uiolentiacoherceat.Potenti ores, ubi caftellum aut oppidum eripuerunt alicui, quas» cuncpdecaufatnolunt àpoffefsione deinde difce^ dere,Só ubi femel aliquem obduxerunt colorem, airita fecerint : accedit poftea propinquorum 6^ * ' adulatorum aflenfus ,quihaïc omnia collaudant; Magna certe eft multorum Principum iniquitas, qui pecuniam pro fua libidine fuis imperant,ÔC am plumaluntfatellitium,ut miferam multitudinem in metu contineant, eamcp deinde pecuniam terne# re SC uoluptarie profundunt,nullo cumReipub, bono,ctdequotidianisfumptibusnihilremittunt, Si fuos exhauriunt,amp;: affen tatorum ftipati funt tur ba,Sed eft Deus, qui flagitium nullum finit impu^

, nxtumjamp;f crndehtatem in pn'mis deteftatur ♦ qui ta^ metfinon loqm'turhominibus hodiernodie,ficut prifds ilh's temporibus^tamen qu% fit fiia perpétua fententiajfi^ quid à nobis fieri uelit: dare perfcrip«» turn rdiquitjitaquidemjUt nemo plane,qui modo fit fana: mentis, ÔC qui ad iuftam aliquam peruenelt;î rit actatem : excufandi fît habiturus locum ♦ Illi igi^ tur,qui ui amp;nbsp;armis imperia fua continent, amp;nbsp;quo tù es aliquid mandant,capitis conflïtuunt pœnam:ad fupremum illud tribunal Dei quomodo côfiftenK' Multa fæpe crudeliter inique SC infîdiofe f^dlt;gt; unt, dum fpeciem aliquam iufhtiæ practendunU Nam habent eos, quiius dicunt, fuarum cupiditaî* turn plærum^ miniftros,6Cquantumuis leue dehgt; dumexaggerant. Si capitale nihil deprehendunt: rationes excogitant,uteum, aiimale uolunt,im# menfîs uarqstpfumptibus defatigent,dum SCaccugt; fatorem non fîftunr,SC teftimonia nÔ cognofcunt, ÔCauidècxpedant,num criminationem aliquisin eum,qui captiuus detinetur, inftituat, Qtiod fî pa«« rum tutauidetur ha:cuia,necpfatisad ipforum uogt; luntatem accommodata : nouis utuntur perfugîjs, SCpratfeferunt, exempli ftatuendi caufajtalifuifîe opusanimaduerfîone, Siquis autem eft ipforum diens acbenefidarius : in eum multófuntafperio^ res,accontra ofFiciumôCfidem,qua fît obflridus, «um aliquid egilïè confirmant, SC eo ton's uiribus üicumbunt,utautfacultatibus omnibus eum exu^ ant.

ant,autalïoqui uarqs modis afHigant.E uicinis,qut func potentioresac minimeftohdi, eos (ïnunt iitf pacc:ueriim,fi qui's eft infirmior,eumficpcnurlt;’ bantamp;exagitant,utqiiôfe tandem redpiat,ufxha beat, Caufam facile inueniunt : fubminiftrauerit ipforum aduerfarqs auxilia,uel talealiquid.Qiiam obrem aiit in ipfius diàonem,coadam aliquam mi litum manum adducent,ut ibifumptu miferorum alantur,aut alienam aliquam litemaduerfuseum, fuam facient,aut eiusinimicos ope fubleuabunt, aut quamcuncp aliam nocendi rationem inuenii«’ ent. Si quis ipforum parentibus bona'm amp;nbsp;fidelem operampraeftititreum loco fubmouent,6Cnouos fibi parant benefietarios, Ecclefiaftici ordinis bomi nibus moleftiam de facerdottjs créant, ut faltem aliquid extorqucant,quô deinde locupletcnt ÔC augeant eos , qui placrumt^ nullum ipfis honci# ftum exhibuerunt officium . Nobilitatem mulris uarqfcp labon'bus 6Cimpenfisexhauriunt,quando bella pro fua libidine amp;nbsp;arbitratu fufcipiunt, Ineos’ fui cis qs,quorum abfq; uoluntatefit^confenfu nihil talemoueredebebât. Cùm enim equeftrisordinis homines ac uiri nobiles, non modo facultates omgt; nesjuerumetiam uitam ÔCfanguinem inbella pros’ fundant: æquinîmum eft profedo,ut prias, quàm fufcipiaturbellum,eiusrei confiliacum ipfiscoms’ municentur. Qiianrum ad promifeuam â' mires’ rammulcitudinem atimet,njhilplanerc!iquum cis

faduntjamp;T qinim tributu ab eis prêter omnem mo^ dum Sc æquicatem exigant : qiiominus ab eque# ftribus ctiam cohortibusjquasaluntjdiuexenrur, noncauent:quæquidem cohortes obequitanthuc illuc perpetuo, ÔC non fokim uiuunt fiimp tu mife^ rorumjfedettam proterue ÔCinfolenterin eos mub tafaciunt,Necenim contenu funt qs,quæpaflîm l'n agris reperiunt, ucrum miferis etiam hominibus uim adferunt,cof® coguntlongius abire,ÔC aliun^ deadferre cibariadelicatiora: mitto,quod uxorum quoep SCFdiarûm pudicitiam tentant, Huic au^ tem incommodo facile pofTet occurri, fi bimettri quouisdependerentur eis ftipendia,quibus alunit tur alioquin ex publico. Sic enim nullam eflent ha^ bituri caufam qua fe purgarent de iniurtfs ïllis, quasinferunt, neceffitatequadâ,utaiunt,eô quod ipfis non perfoluitur, Atqj iftud de Gallia proprie dico, quac praeter omnium aliarum gentium mO(? rem , miferabiliter his direptionibus uexatur.Aliae prouinciac fua ctiam habent incommoda, Etutad inftitutum reuertarjuemo eft omnium principum, quiiushabeat,uel tcrunciumunumexigcndiàfuÿ isjprçter conftitutum annuum cenfum,nifipopUi^ lus airentiatur, Dicataliquis fortaflèjnonunquam incidere tempus aliquod, ut non fit integrum,agegt; reconucntus,autconfcnbere populum, eôqiiod eiufmodi mora SC coniundafit cum pcriculo,ÔC belli rationes impediat, Nihilhoccerte ad rem falt;î

cit.Nam utbellum fufdpiatur: graut quadam Sgt;C matura opus cft deliberationejneqj fubtto uel prae^^ cipi'tanter aliquidi'n eo fien'debet: Detndçjquan^; do reges decommuni popult confcnfurem gerunt: funtpotentioresjöC abhoftemagtsmetuuntur, N ullum entm tarn fubitum on'rt poteftaut tnouci? ri bellunijex longtnquo præfertim^quin mul to angt; tèfenttatur.fiC quottes tale aliquid tncïdit: popui? ïuslibentcr fiiaconfcrredebet,ac modis omnibus auxiliari, Sedipforum prindpum dl etiam prouii«’ dereomniratione,neleue altquod bellum profita libidine £C temerefufdpiantjquô per hancoccafto^ nem pecuniam àfuis extorquelt.Äd finium tuttiosf nem Opus eft bauddubt'efumptus fa cere, etiam pai» cis temporejneinopinantesopprimamurtfedmo^» derate omnia fieri debent,au^ totum hoc in Princi pis poßtum eß prudentia ♦ Per omnem Europam, quod egoquidem norim jbelli temporibusnunb mum amigiturin Anglia populus,6C calamitas to^ ta redundatindiflenfionum acbelliautlioreslt;Sunt PrincipeSjquibushocfrequens eflin fcrmone,utdi cant,habere fe priuilegia ^ut quantum uelint^ cxitf gant à populo. Gerte Galliarum Rex omnium mii nime caufamhabet,utiftud defeiadet.Necenim ucl ipfi,uel cuiuis alfj licet. Qui uero comparand« gratiæ caufa,poteflatemhancilli tribuunt:ij ca^tc parumliberaliteraguntjamp;prouide.Qiiidenimfi* nitimorumuoluntates alienaremagis poflit^quam

ciufmodi uoccs atcp liccntiaç’Vcrum fi rcx ad butic modum diceret,habere fepopulum fideJiffimum, qm'libenten'mperatafaciat:qin' nullum onus reciï fet: qui patientiflïmequiduis tolerct: qui damnum acceptum moderatiflîme ferai:maiorem fanelau? dem ex eo fit habiturus,quàm fiprius fllud dieat/u um^ priuilegi'um fibi diligenter feruandum elle contendat,Non ficloquebatur Carolus quintus, Galliarumrex,nelt;^ueroautLudouicum,auteius filium,quinuncpræefi,fedipforum familiäres augt; diui non femel in earn loquentes fententiam: pru denter quidem ipforum iudieiOyfed reuera facies banthoc, partim adulationc, partim inlcicntia re/ rum, A morte Ludoufci régis conuenerunt omnes Galliæ ordines , ut de fumma imperij ftatuerent; Non deerant id temporisimperiri quidam, tenu IS conditionis ae nullius ufus homines,qui dice/ bant ciufmodi cóuentusadcrimenlacfgmaieftatis pertinere,quód regum imminuaturcoipfopote# ftas. Verum qui fieloquuntur,freiere fepolluunt, grauilfimecpdubioproeulamp;Deum 6C Rempubli/ cam ofFendunt. Nam eiufmodi uoces folumfpc/ dlantad priuatam utilitatemeorum,quinullofuo merito uel uirtute,authoritatemobtinent,qui ad nullam rem honeftam idonei, clandeftinis fufurra/ tionibus Prindpum aures demulcent,SCgratiam eblandiuntur,quiconuentus idcirco metuunt,ne ipforum detegatur improbitas, Dum iftud apud

Turoncs concilium habetur : Gallia uehemen;? ter erat afflida,Nam per uigintiamp; eo plures annos grauiflimeuexatafuitexadionibusXaioIusenim reptimus,quodetfuprà diximus^imperabatfolum duodeuigefies centena francorum millia quotan* nis; Ludouicus autem filius,ad quadragies £Cfe^ pties centena millia, praeter eos fumptus operas, quae faciendae erant deducendis tormentis ÔC confix milibus rebus Jtac^ miferrimum erat fpedaculum, uidere multitudinis et populi erumnas«Hoc tarnen erat in eo boni, quod auare nihil agebat,omnemcp pecuniam impendebat in aedificia, munitionescp locorum,Ecclefi)s etiamplurima donabat,prae«’ ftitiflet eum hac parte minus fuiffeliberalem*Spo^ liabat enimtenuiores ac inopes,ut eos,qui aliogt; quin, abundabant,locupletaret, Ab eius igitur teritu magnae fueruntnataediflenfiones, Principes enimac reliqui ordines,fada rebellione aduerfus filium eius, qui nunc præeft, cogitabant alium regt; gern conftituere,ucl ua faltem cohercere illü, utne regia. obtincretpoteftatem»Sed mitigati tandem, iufiurandumamp;fidem illi exmoredabant,8óex om ni numero deledi fuerunt duodeni,quorum ille feo aitus confilia,tredecim annorum adolefcens,regio more^quid fieri uellet, mandabat, 5C habito conci«^ lio,proceres ac ordincs multa poftulabant ab eo, quae ad falutem regni pertineredicebant: uerunta«» mê adipfius6lt; dtïedorum uoluntatem omnia res# ferebant.

fcrcbantjcumcp uigcfïes quinqui'es ccnücna frani corum millia ille imperaflet,anenfcrunt : ncc ïd mo do,uerumetiam,ut poft bienmumaltf conuentu» agcrentur,petebât,amp; ft ea pecuniçfummanonfuft» fictlreteiusneccffïtatibusjultrodeferebantfedatu^ ros, quantum uellet : acfi quis aliquid aduerfus ipf fum ullotemporemoliretur,fenon facultatestan* turn omneisjuerum etiam fanguinem QC ui tam pa^ ratös efle pro ipfius incolumitate profundere. Hacc eó p^értinentjUt oftendam,qüam fit egregta Gallo* rumergafuum regem uoluntas 6C beneuolentt'a. Num tniquum eft i'gitur 2Cinhumanum,fi qui'sgt; cum populum babeat tam obfequentem èC liberal lern,ucliteos impen'o cóhercere ,quaft' liccat fibi quantülibet exigerez Nonne multó fithoneftius, comitate quadam eosad fuam uoluntatemaddu/ cere: quam imperiofe agere pro fua libidineCCer^ tè,quod fupra non femel diximus,nemini omnium licetjabfcppopuliconfenfuullam pecuniam impe* rare. Sedin utramt^ partem ferèpeccatur.NamS^ Principes immoderate multafafpcfaciunt,6Cpo* pulus nonnunquamgrauiter illosoffenditjquan* do necmorem gerunt, SCin neceflitate deferunt,0^ rebellionem fact unt, plane cotra fidem SC iufiuran dum.TnPrincipibus autem confpiciturmagiSjSC cftilluftrior Dei potentia, quam in hominibus pnV uatis atcp plebcis.Nam hi multis opportunifunt iniurqSjSC nonnuni^ prçter ius 5C æquum muldan

r I B E R

tur ,uel praedæ confequendæ caufa,uel culpa îudigt; cisamp;errore, Aliquando eriam iurcpledunturji'n eo^ nihil eftreprehendendum «Quando uero pria ci P CS eorûlt;ç familiares^aiit ciin'tates aliquid delink quunfjquis ea dcrcquæftioncm habebiK’â: habita qiiæftionejquis ad iudicem dcferetç’ quis iudicis perfonam fibi fumets quis pœnam coftituetC’Quç^ nam eft autcm huius tantae liccntiæ ÔC prauitatis caufa^” uel cur in deteriorem partem fie propende^ mus omnes Ineredulitas nimirum hoc efFicit. Nam fi certo ftatueremus, elfe Deum, quifeelus nullQßnit impunitum: eife perpétuas ^fempiter nas pœnas^quibus affligunturimpij ; credibileeft, neminem fore, qui uiolenter aut auare uel crudeli* ter aliquidageret, Cùm ab hofte princeps aliquis detineturcaptiuus;an aliquid habetin rebus omnii? bus tàmcharumacprcdofum,quod pro fui libera tionenondependat^Certequicquid undicp corro^ gare poteftjtàmè fuis, quàm è populi facultatibus, totum hoceo confcrt,quemadmodum feimus a.ccif diiïe temporibus Ioannis V alefq,Galliarum regis, qui captus ab Anglis, apud Pi Aones, dépendit eis tricies centena francorum millia,et fîmul dabat ter^ tiam fercGalliæ partem,quç tuncad extremam ino piam redada,corio,cui modicû eratinfixum argen ti,loco pecuniae utebatur, Haec omnia ille pro reçu perâda libertateperfoluit,et utnihil plane dediiTet: Angli tarnen non erant eum interfedurijôf ut id fc

ciffentttamê quota fuiflèt illa_,qirçfOjpars crudatuu inferni^quibus afFiciuntur poft hanc in'tam imptj':’ Cur autem S)C fe fuofcç liberos äSpopulum ad hanc cgeftatem ille redegit^Ideo fane,quód certo fcic^ bat,nonfealioquin euafurum eftecarcerem* Etta^ men fieri poteft, ut quo tempore flagitium illud, quodeuneç fit^admifit, propter quod in hanc tâtam calamitatem incidit : fecurus plane fuerit, net^ ere# dideritjfeDcum offendifte.Qinduisigitur illefei? citjUtè uinculis expediretur:amp;ueró tamnulliferè funt aut paud admodum principes^qui poftea^ fe# mei aliquid occuparunt quocunc^ modo : reftitue# re illud uelint. Nam neep ratio,neep iufiurandireli# gio,necp metusdiuininuminis,nec æquitas ulla, necinferni cruciatus perpetui,mouereillos poflut, iitquodalienumeft,quod à fe mala fidepoflideri fciunt,reddant« Interrogaui paulo antè,quishabi# turus fit qugftionem de potentibus^quis ill os accu# fabit, quis litem definiet,quis pœnam irrogabitC Certe querimoniæSClachrymæ miferorum homi# nSjquos crudeliter uexarunt,item uiduarum 6C pu# pillor5gemitusatcpfufpiria,quos parentibus atlt;^ maritis inhumanefpoliarunt5breuiter eorS , quos afflixerunt et fortunis omnibus denudarunt, lamè# tatioes atlt;p plangor.erunt aceufationis loco, quam illi corafupremo Dei tribunalififtent.Quimagni tudine fcelerum offenfus,non femper concedit diu# turniorem i'mp»iutatem,fediUos altquando uerbe# ratpræ#

rat praefentibus poeniSjita quidem cui'denter 8C chf re,ut dubitari non poffitjipfum effe iuftiflimum im pietatis noftrae uItorem*Pleri^ tiero principesjimigt; periti quidem illi j'nconfulri,quandiu profptra utuntur fort«na:nihil tale metuunt/ed cummaxi«? mefecurifuntomniumrerum, tune ecce Deus rci# pcnteillisaduerfarium aliquem excitat,de quo nimefufpicatifuerant^Etquoniâ eiusrei inomni# busferelibns,acinhis Commentartjspulchernma extant documenta: nihil eft opus prolixiori demon ftratione. Atcp utad finem aliquâdoperueniamusî nihil eft in hacerSnofa uitapotius,quam utmetua^ mus diuinum iudidumjamp;T ftudeamus inrebusom^ nibus çquitatijôC cotcnti fimus mediocri uitç gene rcjncqtdefatigemur qs curis,quales ferèfufcipiunf â multiSjnimia quadam cupiditate QC ambitioneau gefcendi.Hanc uiam fi polTcmusingrcdija^ tene^i re:8c tranquillius uiueremus, 8Cminus affligerez mur ualetudine aducrfa^ôC morte no adeo formida remus.Etenim quanta fit uitacnoftrçmiferia,facile poteft ex eo colligi,quód fimulatcp mor tuus eft aliz quisjquicuncp fitille.’ftatim omnes abominan

tur ÔCexhorrefcunt ipfum cadauer,8C ez uolat animajfiftitur^ ftatim iudicio ineuitaz bili,

Vantafitutilitas hutushiftoriç jfiodü? I bito,quin fans intelligant omnes, ifel tenui duilium rerum cognitione diti .Etquoniamadilluftrationemhp*’ rum temporum,inquibus uerfamur, maxime per«gt; tinet,atc^ banc ob caufam potiflîmum ei'us intertf pretationem fufcepi : idci'rcOjUt planior fitô6 intek ledu fadlior,quaedam paulo altius mihi repetenda funt,Et prindpio quidem, uidemus duas potent tiiîimas noliri orbis familias , Francicam ÔC. ßurgt; gundicam,çontinentibus ferè bellis côflidari, Eius uero mali caufam ab ipfa ftirpe amp;nbsp;radice inueftiga^ rc oportet, ut uideri poflît, quantç fit molisjna turn femel inter potentes principes dilTidium^ità compo nere,utnonfempcr aliquaemaneant reliquiae. Sic igiturreshabet.Àd loannem Valefiumj Philippi Valefij filiumjGalli« Regem,qui anteannos cCnlt; tumfiCodoginta e uita deedfit, delata fuit infdk or BurgundiajquæDucatus nomen obtinet.Isin praclio captus ab Anglis ,apud Pidones^ac deinde mortuusin Anglia captiuus:filios reliquitquatu^ or,Carolum,LudouicumjIoannemetPhiIippum, Ad Carolumnatu maiorê delatuseftprindpatus. Fuit hic,eius nominis quintus ac propter infig^ y ii) nem

nem uirtutem nominatiis cft prudens, In dluidêda haereditatc,minimofratn PhilippOjdeditBurgun^! dïam,à pâtre accep tam. Philippus igi'tur Burgun^ diac Dux jCognomento Fortis SC Audax, in matrw monium duxit,Ludouici Flandriac Comitis filiam unicam,SC audusper cam fuit Artefia, Flandria, Burgundia fupcriori,quæ Comitatus nomine cen^ fetur,Niuernenfi QC Rethelenfi ditione.Ei fucceflit loannes filius, Regnabat autem turn in Galltjs Ca^ rolus fextus, Caroli quintifiliusîQiiicûexercitU profeduSjUt loanni Britanniæ minorisDuci,bek lumfaceret :ubi ad Ccnomanos pcrucnit:interen quitandûjfubito in mentis alienationem incidtt.Et quanquam perinteruallamorbus redibatjfumma tarnen gubernationis çrat penes ipfîus patruos^ Fratremiftc habcbat Ludouicum,Ducem Aurez lianum. Inter hunc SC loanncm Burgundiac Duz cemPhilippi Audacis fihum,patrueles,orta fuit ^mulatio quedam atcp fimultas deprindpatu,dum ambo,perualetudinem Regis, primas adminiftraz donis partes obtinere ftudent, Augefcente ucro in diesmagis atcpmagiseo diflîdioîDux Aurelianus, de node, quum paucis admodum comitatusdoz mum rediret;Luteciac fuitinterfedus.Quicacdcm fccerant, profugerunt in xdes ,quas turn Flandriac Comités ibi,utplçri^ alt) proceres,habebant.Hoc pofleacognitumfuit,habita quacftione.Poftridie conucniuntpatrui ÔC propinqui Regisa'n his etiam crat

G A L L I AE D E s C R I P T I o. 3f9 erat BurgundiçDiiXjIoannes,Cumlt;^ de perpétrai ta cæde grains inftitucretur ab omnibus querimo* nia i Biturigum Dux animaduertit, in loanneuul^ turn atep colorem mutari«Sccedens igitur,priuaÿ timeum eoSC amicèloquitur:rogataniîtfibicon^ fcius^ nie fufpirans^amp;in lachrymas efFufus,fatelt;s tur fummiflbs â fefuilTepercuiïbres^Tum Biturix, heime miferum,ait,qui unodic duosamifto con^ fanguineos, Burgundus ilico difeedens ab eo,qua# fimoxrediturus:confcendit equum,amp; paruoco«» mitatu profeÄus , incredibili celeritate contendit ' ad AtrcbateSjacpontem à fuis5quâ tranfibat^refein di iubetjatcp ita incolumis cuafit, Colledis deinde coptjs^quoniam di deploratam regis ualetudinem, ÔC fadionibus feiebat ditiifos eiTe miiltorum anii* mos:incurfîonibus Galliam uexabaf,amp;Parifiengt; fern populumhabebat fuis rebus fauentem» eoep deduda res tandem fuit poft multam difceptatiogt; nem ,ut Carolus fextus, copofirione cum co fada, publieis literis fateretur,caîdem illamfurfratrisjiui? re,acReip,bonofadâ fuifle*Verum jUtficrifolet in rebus, quac parum firmo nituntur fundamento, quumreliquiprindpes ôi ordines, AurelianiDu^ cis filtj potiftîmum,hanc Regis conteftationem im probarentjamp;f ab co,qui parum eflèt fanæ mentis, profedam efle dicerent: recruduit odium, praïfer^ tim cum iam paulatim grandefeeret Caroli fexti figt; lius.Renouatisfgiturdifsidijs,miferrimus eratGal liacfta^

h'æ ftatus. Angli enim qui iam indea Philippo Va^ lefio Regis proauo,illam uexauerant, hanc occafis» ohem confpicati : grauilfimum ei bellum infere^ bant, In his acerbitatibus, cœptum eft cogitari de remedio SC falute, Cumcp Angli Rothomagum obfidercntjCo deduda res luit ,ut utrin^ data fide, Burgundus ÓC filius Regis( Delphinum Galli uo^ cant ) qui pofteà didus eft Carolus,eius nominis feptimus, apud Monftrelum, uiginti fupra Lutetia ammilliaribus oppidum,adconfluentem Sequagt; nçet Iong,in collocutionem uenirent Jbi turn Bur# gundus, in confpedu Delphini,ad quem tranfio rat,fuit interemptus à quibufdam Aureliani Du«» cis familiaribus, quos ad colloquium Delphinus adduxerat,anno duodecimo poft Aureliani cædc, Hancpatris necem, Philippus filius, cognomento Bonus, ui cifcens :fœdere fe coniunxit Anglis,ó^ illorum adiutus praefidtjs,pertrigintaduosannos continenter bcllum Galliæ fecit, T andern fummo^ rum principum interceffîone,paxinter eumamp; Ga^ rölum feptimum fada fuit Atrebati,exclufis Angt; glis,qui nimium acres et duras leges proponebant, Eapacificatio prorfus eratexutilitatePhilippi, Sic enim tuncuffiidla. fuit Gallia, ut tranquillitate8C ocio uehementer opushaberet. Inter alia, Rexda^ batPhilippo Duci ,Ôôeius libcris mafculis,agrum ilium omnem ÔCoppida, quæ funt ad Somiam flui? men,fub certa coditione,ut ex his commentarîjs cia

rum eft.Ea conftituta pacc,Rcx, quod uoIuftjCÓfe^ qiicbatur. Nam belli fummâ et omne robur^in An# glos,quituncbonam Galliæ partem tenebant;,con ucrtit 5 eofcß ex omnibus undicß locis tandem pro# fligauitjita quidemjUtab eo temporejpræter Cale# tos,nihil hodiè magnoperecitramarc poffideant, A morte Caro’i feptimi,benum,quod antea uix magno labore fedatum fuit, renouatum eft inter eins filiumLudouicumundccimum,amp;S Carolum Philippi filium,utexhis commentarijs coftat.Quo interfedo prope Nanceium : Rex Burgundicam domumacerrimeperfccutus,non modo Burgun# diam utram^ïfedSë Picardiæ ÔC Artefiæ bonam partem occupauit,acbenum deinde gcfflt aim Ma ximtliano Friderici Cæfans filio, qui Caroli filiam unicam,SCflorentilîîmarum ditionum hæredem, in matn'monium duxerat. Compofito tandem amp;nbsp;hoc bello per connubium,0^ mortuoLudouico: Carolus filius, eius nominis odauus, grandior fa# duSjMargaritham Maximiliani filiam,fp5fam fu# am, ante annos nouem ad fe dedudam ,domum remiftt,6C Annam, FrandfcijBritanniæ minoris Ducis , filiam unicam, Maximiliano, publice in Ecclefia,pcr internuncium defponfam ,uxorem du xit, ut Britannia,'cuius iam bona partem occupa# Herat,fine contentione potiretur,eam^ pacatam haberet, Ibi denuo ,quod nupcr curatum eratuul# nuSjrecruduitjÔCgrauifiîmafuntexortabellajpro#

pterhanc, quam Maximilianus fadä fibi putabat effe contumeh'amf Ac inter alia, cum Carolus re# gno Neapolitano capto,domum rediret: Maximi# lianus fœdere coniundus cumAlexandro Ponti# flee Rom, amp;nbsp;Hifpaniarum rege, fiC VenetiSjôi^ Lu# douicoSfortiajMedioIaniDucCjpropeForumno# uumjadradices Apennini montis,ilium adortus eft, Verum ipfe tapietfi multd inferior numero : fill gulari quadam fortunaperuafit,Inpublicisetiam Impertj decretis, extatquoddam Maximilian! po# ftulatum,ubia Prindpibus Germaniaeopempetit aduerfus ilium,molientem res nouas contra Ponti# ficem,0^ I taliæ proceres, Ab eius morte, delatus eft Galliae principatus ad Ludoutcum,eius nominfs duodecimum.Etquanej^ de odijs nonihil iam remif fum erat: tarnen certa nulla fuit inter cos,aut coftas am icitia,turban te omnia lulio Secundo Pontifice, qui cum effet infeftiffîmus Galliæ, traduxit ad fé qaxciinqfpotuit auxilia,ô^ in IiisMaximilianum, Qixiquoniam diudffîmc regnauitteum Francifeo etiâ Valcfio,eius nominis primo ,nunc Galliarû re ge,inimicitias exercuit. Et ab eius interitu,quçfint confecuta bellainter Carolum quintum Cæfarem, Maximilianinepotem,inquo Burgundica ftirps, atep Carolipofteritas renata effe uidetur,6(f hune fpfum Francifcum,in recenti eft hominum mémo# ria,Aceô folumhacc omnia ordineredtaui,utamp;lu cem aliquam adfcrrem his Commentarffs,amp;^ often# deremj

dcrem,tnde ab ilia caede Duds Aureli'ani^ann/s ab hinc centum QC tnginta odoj fere perpetuum fuiffe diflîdium Franctcæfamibæcû Burgundica,Quod eô pertinetjUt Principes, ac ipforum familiäres,ma gnoperecaueantdiflenfionum occafiones.Natoes? nim lemel diffîdio, necefle eft multas deinde prçbe;: ri caufas offenfionum,quod hîcaccidiffeuidemus, Dum enim perpetuatis odtjs,ab illacacdeAurehgt; ani,amp;Burgundi,nouæfemperdiflenfionumnatac funtoccafiones :dum Cæfar creptam fibi fuifç ma ioribus Burgundiam,amp; Gallic Rexademptumab illo fibi Mediolanum queritur : dum infigni rerum fadauiciiritudine,quas per Italiam nuperetnoftra memoria reges Galliætenueruntprouincias,Neaigt; politanumregnum InfubriamjCgfarhodiepoû fidet:uidemus,quô reciderintomnia. Etquantû ab CO fonte prodierit malorû,adhocufcp tempus,adcô fumus expertbut omnibus precibus à deopetendû fitnobis,quôfamilias illas duas,longepotcntiflîgt; masjà quibus Europæ fumma fcrè tota pendcf, angt; teâ fæpe fruftra reconciliatas,firmis amici tiæ uincu lis,adfuinominis gloriam ,irâcomungat,utcertô fperarc poffîmus, ac nobispolliceri, tyraonidem illius, quilatrorintjs,amp; immaniflîmobelligenere nos perfequitur,non efle longius progreiTuram»

De Anglia nunc dicendumeft,ô^ quamobgt; rem illiGalliam adfepcrtincrecôfirment,utinhis commentants apparet, Philippus Gallia: Rcx,cO(« Z q gnomcn*î

gnomento Pulcher^qui antcannos diicentos ÔC ttb gintamortuus eftaquatuorhabuitltberoSjLudoiii cum Hutïnum, Philippum Longiim , Carokim FormofiïmjôtTfili'am ffabelam,qiiajniipfitEduar(’ do fecundOjAngliæ régi Filq prindpatutn ordtne tenueruntjetquumèiiita cc(ïîffent,non rclidis libe rismafculis: Eduardus tertiiis,filius Eduardi fecun di'exlfabela,miflîsîn Galliam legatis,petebatrelt;^ gnum ad fe^qiii nepos effet Philippi regis è filia, de^ ferri,Proceres acordines,conuocato conciliojdico bant antiquitusitaamp; inftitutfîôCobferuatumeffe, ne foeminac ad Galliac principatum admitterentur: Si quadoquidem ipfius mater in eo nihil habeat iu^ risjipfum quolt;^nó poffe ulliim fibiius uendicare, Erntfoeminæ omninolocum habeant:potius ta^ meneffeius filiarum Ludouici,Philippi,amp;Caro^ li Formofi ,quamfororis ipforumtSC merito illas deberefuis patribus fuccedercjfi qua ratione fœmi nis adregnum pateretaditus, Poft multam utrincß difceptationem,!) qui dicuntur Pares Franciæ,R.e^ gem conftituunt Philippum Valefium, Philippi Pulchri ex fratrenepotem.Eduardusigitur bellum ftatim denunciat,^ acerrime geflitjnon ipfemoÿ do 5fed Si illius pofteriîitaquidemjUt Si Aquita# niacjSC Normanniac maximam partem, SC Luteciâ, Si quicquid circum eft, plurimis annis occuparint: donee à Carolofeptimo,Philippi Valeftj abnepote prorfus eijcerentur,ut fupra diximus, Ab Eduardo igitur

GALLI AE DES CR IP TI O. 365 igitar Tcrtio,SCà Philippi Valcfij lemporibus^^qut ante annos centum SC nonaginta quinep mortuus eft,Angliæ Reges, ea de caufa, quam diximus SC Galliam ad fe pertineredicuntjSC eins inftriptio/ nemactitulumfibi ufurpant,inhuncufcpdicm.A Philippo autem Valefio hi fuerunt ordine reges, ex ea gente ac familia, Ioann cs, Carolus Qiiintus, Sextus,Septimus,Ludouicusundecimus,CaroIus odauuSjLudouicus duodecimus,ctFrandfais pri mus,GaIli earn Iegem,qua cauetur inter alia, ne fœ minx ad regni fuccedionem admittantur : Salicam uocant, SC eft ipfis quodammodo peculiaris.Hunÿ garia quo^, ft non fuperfit filius, liberam habet cledionem, Dania uero maioribus utiturpriuilciS gqs t Nam etiam ft multi ftnt filq régis i iure tarnen fucceflionis adprincipatum ex tjs nemo quifquam admittitur ,SC totum ex arbitrio procerum ac ordi num pendet, ficut ipforummet fcripta teftantur, Eadem ratio dicitur efle per Poloniam : tametfj cSidoneifuntfili), fere pracferuntur omnibus alijs. Per Hifpanias autem,0C Lufitaniam,SC Siciliam,et Neapolim, SC Nauarram, SC Angliam,6C Scotiam, a Principatu fœminæ non excluduntur,

Proximum eft,quandoquidcm Gallia;pïu^ rima fit ,8Clocorum in his commentarqs mentio: ut exponam,quibus hodie finibus ilia contineatur, quando regum fubeft imperio,0C in quas partita fit prouinciaSjSCquibus eae uocenturnominibus,SC z it) quos

quos ill ac populos, quorum C, Caïfar,S^ alrj mcUiO oonem fecerunt,comprehêdant. Etprincipio qui# dem,quàm Iafèpateat,amp; quemadmodum pofita fÏt,poftC, Cæfarcm nemo melius dixit« Manebit igitur illadefcriptio immota Ô£^ integra,Sed hodier# no diehas ditiones habetmaiores.Burgundiam du catum , CampaniamjPicardiam, Normanniam, Britanniam minorem, Xanthones , Guiennam, Vafconiam,Languedociam, Prouinciam Maffiligt; enfem^amp;C Dclphinatum . Hae funt uelut extremæ oræ,quibus tanquam fepimento quodam amp;nbsp;muro, prorfus ambitur interior ilia, cuius hi funtpopuli, Franci, quorum caput cft Lutecia : Carnutes,Ce# nomani, Andes, Turones,Biturigcs ,Ambarifeu Niucrnenres,Botj feu Borbontj, Arucrni,Lcm oui Ces,Pidoncs,Petracortj, Vellaunij.Ducatus nomc obtinentBurgundia,Normannia,Britannia,Giii# cnna,Bituriges Borbonia, Normanniacomple# ditur Neuftrios, Ambilates Bellocaflbs, Lexoui# oSjEburoniccs, Aulercos. Britannia continet Ofi# (imos,Diablintres,Venetos,Ciiriofolitas,Rhedo nes,Nanetes,Cadetcs.Guienna Vibifeos, Cadur# cos,Hcluios,Phutenos,Vafconia Tarbcllos,Da# o'oSjBigcrones, Aufcos,Cantabros.Languedocia Tholofates, VolcaSjNitiobriges, Delphinatusha# bet Blagonios,Brannonices jEburodunos. Porri# gitur ufcp ad Allobroges , qui nunc Sabaudi, Taurinos, qui Pedemontani hodiedicuntur.

Biirgundia funt Hediii,RIandubi),LingofteSjamp; pars aliquaSequanoru. In Campania RhemijCa taIauni,Trecenfes.InPicardia,SueflîoncsjAmbia^ ni^BellouacijV eromandui,Morini.His planèfunt uicihi Atrebatcs ÔC Nerutf : fed tf, propter FlandnV am^Cacfaris Caroli quinti parent imperio.Mediam Galliacregionemobtinentßituriges, æquali prolt;f pefpacio undicp diremptià finibus. Tenent igitur hodieGalIiarum reges omncm Aquitaniam et Cel ticam,prætcrHeIuetfosSC Comitatiim Burgundi^ am,q«os Gallorum fine Celtariim nomine Caefar comprehendit : Belgicac uero partem, à Sequana amp;nbsp;Ma trona poflîdentufcç ad Atrebatcs ctPlcumoÿ fioSjfiueFlandroSjSC Neruios,6C ad Mofam fliimê* Tenent, præter Rufcinonenfem agrum , Narbon nenfem omnem prouinciam,amp;quicquideft trans Rhodanum,uf(^ad Allobroges fie Taurinos,quogt; rum tarnen maximam partem Francifcus primus, ante annos nouem,bello cepit» GiiiennaóC Vafco^ nia propriè ad Aquitaniam pertinentes^ co folo no minecenfebantur olim. Quo loco igitur mentio fit in commentarns, Ludouicum regem fratri fuo de^ dilTe partem Aquitaniæ: hoc de Guicnna folum, non autem de Vafconiaintelligcndum eft. Laniî guedocia,pars eft prouinciæ Galliæ,ficut Ca£far,6^ antiquités illam uocarunt. Earn uero partem, quas eft trans Rhodanum,uerfus marcMediterraneum, ufcj ad Liguriac montes, Galli peculiariter hodie uocanc

uocant Proul'ndam, In ea funt Auem'o,6^ Aquae fextiae,amp;SMallîlia,ô^ ArelatCjamp;S Tollonum. Britan nia minor, fic appellata propter maiorem,nempc Angliam,cas continetciuitates,q«as Caefaruocat Armoricas, Totius autem Galliæ longe maximæ funt ôd opulentiffîmæ, Nórmannia ÔC Britannia, Earum extremi fines, ficutamp;f PicardiçjôCXantho#» num,a: Gui ennæjôC V afconiae,pertinent ad Ocea num : Languedocia uero amp;nbsp;Prouincia Maffi'lien# fis, ad maremediterrancum. Normanniam à mullt;^ tis iam temporibus Galliae reges tenent.Burgun:» diam dC Prouinciamquemadmodum Ludouicus undedmus acquifierit : ex his commentartfs no«’ turn eft. Britanniam Carolus Odauus adiunxit, quando Francifei Ducis filiam unicam, Annam, uxorem duxit, quam deinde Ludouicus duodeci^ muSjquum nulla Carolo fupereftet proles, in ma«* trimOnio habuit. Borboniam ÔC Aruerniam,Fran cifeus primus,ob Caroli, earum regionum Prind# pisjdefedionem ad Caefarem: fibi uendicauit.Gak licæ linguæ C qui nunc eft illius ufus ) principatum obtinent hodie,Parifienfes, Aureliani, Carnutes, Turones. Ab tjs nonnihil uariantjNormannijSC all quanto magis Picardi,acBurgundiones,praefer^ tim accentu. Britanniae pars illajquæ eft Andibus propinqua, minimum difFcrt: Interior autem ilia, prorfusalio fermone utitur, ficut 8C VafconesSC Aquitanijamp;f Languedod), amp;nbsp;Prouinciales 3 qui ad

Italicammagisacccdunt. In ludicifs autem public cisamp;fenatibus: pureloquunturo/nnesacfchbunc Galiice quanquam forenßs illc Hylusalatinali^ gua maximain partem mutuatui»

Dïximus antea de Paribus Franciæ. Adeorüm ’arbitn'um amp;iudicium redifomnium rerüm óiScöh;: filiorum fumma, SC conftituendi régis, cum de füc ‘ceflïoneeftcontroucrfia,poteftatemiftihabent,ut quot;accidifTe uidemus inPhilippo Valefio» Suntau^ tê numero duodecim,anriquitûs inftituti, utipföN rum in primis confilio reges uterentur,quemadmo dum in Germania funtPrincipes Eledoresjdigni# tateSC graducaeterispotiores. Ex ijstresfuntDu# cesjBurgundus,Normannus,Guiénnusfcu Aqui tanus: Comités ueró toridem,Flandriæ,Campa^ niæjTholofae: Deinde fex Epifcopi, Rhemerîîîs, Laudunen fis, Lingonenfis ,Nouiodunus,BeIlo^ uacus,amp; Catalaunus, Ex priori ordinenulli hodie fuperfuntjprgter FlâdriçComitem.A multisenim annis ,Normanniä5amp; Guicnnam^amp; Campaniam, Ec Tholofanam ditionem,amp; à morte Caroli Ducis, Burgundiam tenent Galliarum reges,ac patrimo# hiofuo coniunxerunt.Flandria fola reftat, quam Carolus quintus Cæfar,fiiperioribus annis , quart# do cum Frandfco Valefio rege,Madrictj,ÔCpofteà . Cameraci padlus fuit î exemit â fide -, qua Galliafc pr/us erat ob fir id a, Nam illinc ad Senatum Parifii# enfem prouocari folebat,ficutodauo libro recitaigt;

rardeBurgundiæ Cancdlarioamp; linkercorto,quil capitis damnatf à Gandauenfibus appellarionem illam tnterponcbant.Nuncauteni,quando Frand feus primus ei iari cefltr: prouocationes omnes^uel Atrebatum uel Mechliniam deferuntur.Porro,ta# metfînulK extant pares; tarnen cum ahquidfolen^ ne peragitur,euocantur alq Prindpes^qui fînt ïpfo^ rumloco,quemadmodum quo tempore Ludouigt; eus duodedmus, proximus ante hune, regno fuit inaugurants ; Dux Alenconius Borbonius, ÔC Lothan'nguSjdC Cliuêfîs,amp; Raueftenus,6cComes Foflenßs reprarfentabant fex illos prtmi ordinis« Quantum ad reliquos pertinet,t) quoniam funtEc clefiaftidtmanentimmoti.

De fenatu quocpPan'fienfijæeins authorttat^ tnentio Ht in his commentary«,itbro tertio, Sunt omninofeptem eiufmodi fenatusperGalIiam (ip* fî Parlamenta uocant)àquibusprouocare non îü cet,ô^ad quos ab omnibus altf s iudictjs appellatur» li ftxnt Parifienfis,Tholofanus,Rothomagenfis,. DiuionenfiSjBurdegalicus, Aquenfis in Prouingt; da,ô^GratianopolitanusinDdphinatu. His om# nibus ffipendia Rex præbetDe caußs omnibusô^ criminibusißi cognofaint,8lt;quod à ßngulis defiV nitum fuerind Gandum eft, Omnium autem latiflî fneparet,acamplißimam iurifdidionem habet Pa rißenßsjneum aliquandouenirefolent ipß reges, quoties abquidmagni decernere uolunt, quemadÿ modum

GALLIAE DESCRIPTION 371 modum ante an nos odo,mcnfelanuario, Frand# feus pnmu5,belium illaturus Carolo Caefan,uenic co,8^ per aduocatum fuum expofitis, quas ab tllo fibi fadas dicebat, iniurtjs, dem onftrabat y belium fibi neceflario fufdpiendutn efle , ut Fiandriatn amp;nbsp;Artefiam, quae nunc illius uitio fiC culpa adfe pernneant, recuperaret, SC Galliae rurfus, equa prodijflent aliquando,coniungeret. Olim ifta refe* tebantur ad publicos eonuentus ordinumjiquo^ niam aboltti funtraitquod adhuc eius rei uelb'gi/ urn manet^dum ad eum fenatum itur.quod tarnen rariinme nunc fieri confueuit, quando folus rea^ pro fuohidido quiduis decernit.IIludautemad* bueb-equenseifae u(itatum,utpadiones regum« ÔC quicquidomninoad regnt conßitudonem per^ Cinet:in eo redtetur,âCfcriptis publids,quorum ipß cullodiam habent,inferatur»

Etquoniam ad Galliae defcriptionem uentum dl:non erit alienum adtjeere aliquid deflumim7 kus,quibus irrigatur« Exijs prima et maxima funt, Matrona,Sequana,Ligeris, Arar ,Rhodanus ÔC Garumna. Ddnde, Somia, Iona, Elauer, Albis, Axona,Ofia,Druêtia,Ifara»Mofam flC Mofellam non ponam in eo numero.Nam etfî in Galltjs,pro^ ut à Cxfareilla defcribitur,originem habentrnem^ pc ex Vogefo monte, tarnen quoniam extra Fran dae Regum fines labiintur: non hue propriepcrtigt; n€t.Scaldcmeadêdccaufanôpono,quiprope Vc

•• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A a ij romans

româduos ortus, per^ Neniios ÓC Flandros dèc^r rens^non in Mofam, ut Caefar aitjCedmilliaribus. altquotj infra Antuerpiam, in Oceanum illahitur» Du bis étiâjquem Cçfar Alduafdalimuocat,nó de# bet hue referri : qui fupra Vefontionc ortus,prope V irodunos, Arari fefe eoniungit. Ma trona ortum habet ex Lingonibus:Jabitur per Campaniam,ó^’ duobus fupra Liiteciam miiliaribus,in Sequanam . fnfluit^ Sequana prouenit cxBurgundiaDucatir^ inte,rIabitu.rLuteciam,anuitRothomaguni,dein# deüoluiturin Oceanum , JLigeris oritur in Äruer# nia,amp;^ longiflïmè profluen5,infra Nanctésgt;in Ocea nuexit, Arar fcatetex diuerià parte Vogefi mótis, 8^ lapfus per Burgundiâjpatfibus aliquot infraLu gdunum,Rhodano mifcetur.Rhodanusfuprà Sei^.. dunos emananSjCtper lacum Lemanumdeuedusj ubi Lugdunum praeterrft,admeridiemcQnuerfus, tncredibili rapiditate,infra Arelaten,duobus oifns in mare mediterraneum Jefe etjdt^^Ifara tarnen 6d Druêtiapriusreceptis.Garumna defeendit exPy# renaeis montibus : alîabitur Tholofam, amp;propc Bùrdegalam exoneratin Oceanum.lonaô^ Albis

Öfia, fed hæc prius auda flumine Axona, com# mifeentur Sequanç.EIauer ex Aruemis profluens, in Ligen'm definit . De Somia fatis didum eft in eommentarifsjnfluitin Oceanum,Multi funt alij amnes atep riui, fed obfeuriores, li uero quOs dixi# mus, tarn fecundi quam primi ordinis , nauigantur omnes*

’«ƒ k ! omnes,Çxterum,i'nRheniQruni uxbe,GalIiarum , reges ïnaugurancur*Clodoueusrex,qui ante an«*’ nosWlle^ triginta mortuuseft^omnium primus . religionem Chrifttanam complexus fui*t,utïpfógt; rum fcrïpta narrant, ÔC cozli tus tunc inter ali a dicii* turallata fuiflepÿxis,olei plena,quo deinceps inun ' gercntur reges » Hoc etiam obiter annotate uolui,* quoniam eius oiei menrio fit poftremo libro* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Alterum,cuins te,kdor,admonendum putauij illud cft,In his commctartjs uti me uulgaribus atc^ protricis uocibus honors, ordinijmatcß dignitatS, cuiufmodi funt, Dux,Marchip, C,omes,Ducatus,. Coipitatus,ÇâccflariusJMarçfchalIus,Côneftabhy;,' us, Amiralius, Cardinalis Heremita,Canonicus, OfRp.ah's,Delphinus,Abbatiaa^alicûbi Franco^ rum nomen, quod eft mohetg genus apud Gallos, ^itu paulo minus aureo coronato a;ftitnantur, Hi$ autep) uocabulis utendum eft nobis, cdam inuitis, -niA magnam uelimus induicere Ccriptis óbfcurita^ tetn:amp;utendum eft,donee dodorum hominuin. _ approbatiope ÔC eonfenru,meliora fuerint inuengt; Mièclegefandta. Piæra^ omnia quid (ibi uelint^ , uulgonotumeft.Propterimperitpsautem reruni Galliearqm,nonnuIIafunt explieanda. Marefchal ' los quatuor habet Gallia 3 qui funt uelut magi^i equitum,0C ad eos introducunturlitesreimilitaris. , lis omnibus præeft Conneftablius ,quo non alius cftamplior aut magnificentior honos. Eum dignk

tads gradum,fupcTioribus a nn is, a pud FrandfcS primum obcinuic Carolus Borboniae Dux,qui ad Cacfarem poflca dcfccit, Principibus autcm pro* prie conuenit hoc munus: ucrum quia per fe ma* gnumeft,amp;eximium;reges pixrumcp tribuuntik lud iiominibus mediocri conditione âCnobilitate, quosfäcilecohibeantjetquiexhumililocoadfum* mam dignitatem pcrdudi,magis ipfos reuercan#* lt;ur.Etficu t ifti ferèfunt acccptiores Regibus : ita ui ciflim reliqui ordines,acnobilitas potimmum,ma* lunt principem aliquem ad earn remdeligi, Nam qs,qui funtexilluftribus nati family's ,uehementer dolet^quum tenuiores homines praeferri fibi uidêr, CC eorum coguntur impcrio parcre. Acmultis cala* ffiitofum faepe fuit,munus hocadminiftraflê,q(fdt' alioqui uitac conditio mediocris poterat inuidiat periculofubducere.Sedinciditaliquando tempus, quo nullus cftConneftabliustSCpoft CaroliBor^ boniæ Duds defeAionem ,per quatuordecim nos,aceó ampltus,nullum Francifcus Rex créa* uit. Ad Amirallium pertinet omnis procurat/o Cf difceptatio rei maritimç,amp; claflis regie,fi'c ut Con* nedablius quodammodoiït legatus Regis, quum bellum terra geritur , Amirallius autem mariti* mo bello pracfit.Sed totum hoe in régis arbitrio po* fitum dl,qui illorum opera, quibus in lodsuifum dfueritjUtitur. Delphinum Galliuocant,autna* tu maximum Regis filium : aut fi hon fit filius, de* figna*

GAtJLIAE DESCRlPtlO- 37/ fignatum Regem: hoceftjcum qui Reg’ fuccefliK? -rus eft, ob generis propinquitatem. Ad hune pro# prié pertinetea regio , quae Delphinatus dicitur* V tor etiam confuetis ÔC hodicreceptis oppidoruni 8^ regionum nominibus,utomniafint magispla# na« Quod nunc Cameracum dicitur ,à Catfare Sa# marobrinam putanc eflè uocatam « Calctum ille portum Iccium uocat,tametfi SCCaJetorum memi nit« Eburonesdicuntur eflè Leodienfes « Menapq,. flint Cliiienfcs, Iulia cenfesjamp; G eldri. Ego ne quid relinquerem obfeuri j malui uulgaribus uti«Et hæc pauca,folum exempli caufa pofui,utô^de reliquis idem aeftimetur, GC nc quis coqueratur, negledam eflè ameantiquitatem.Cataphracftorum frequens admodum fîtmentio,ô^ ncceflànô quidem ea uocc nobis utendum eft« Et fîcut Cæfar uocat ephippia# cos equites^quifellis infident inter equitandum:ita nos eos équités, qui toto corpore funt armati,cata# phratllos uocamus ,græco nomine, quia latino de# ftituimur. Libro tertio per occaftonemfitmentio Comitis Veromanduorum : Is fuit Herbertus, qui Carolum Simpliccm,Galliacregem,Peronae, per proditionem,dum ft'mularetamicitiam,cepit, ac incarcéré, per biennium SCed plus detinuit,do# nec ille moreretur « Eduardus Angliac rex, cuius frequentem mentionem author fadt,efteius nomi# nis quartus « Ei fucceflit filius eiufdem nominis, q'uemRicharduspatruus deinde necauit,occupa# tare#

'ta rcgni poffeïTi one, Rfcharduni eicdf Henricus Ce^ jptimus ,patér Hénrici odaui', hüric Angliac régis, DéniilhariKus quotieS rtienrió fit.* illud intelligent diim eftjprö ciiiufcj regioriis modo ÔC cófüetudine, Poftremó , quam interpretandi rationem in hóe ópcrcfim fecutus/adlèqüiuis,utputo »iudicabic, Non aftrinxi meulli feriiituti jdC hocfolûfpedàüi, ut qüàm uerilfimecxprcflamfententiam^Mmiliari ' proprio fermone latino redderem. De rebus Ant glicis authorquiddam prolixiusrecitat:üerum,nc lericm narrationis impeditam reddcrem, pauciorft bus illudjlibro quarto,explicaui. Author etiam per capita fuum opus eft partitus : ego uero per libros, ubicunep argument! qualitas id uifafuit poftula't re, Adhæc,ubi de bello feribit, quodà morte Garot li,Rex per Auraicac Principem in Burgundia gere bat,expatiatur in locos communes, ac multas int terferitilluftres fententias, Veru ne perturbaretur * ordojin finem operis totö hoc reieci. In reliquis om nibus nihil eft immutatû,Quicquid autem ineo co fumptum eft operç 6C laboris:Germaniç,hoc eft pa triæ,totû eft impenfUm,cui taliurn rerû cognitionê opinor pofte prodefte,Quó magis fpero,gratS plçt riftÿ futurs eflehoemeum offïciS, Eauero jquçhîc eXplicandç caufa hiftoriç fubieciàieritate nituntur, 80 ex fide recitata funt oîa,quod facile agnofeent Gallicarûrerumnonirnpcrifi, Vale; Argentinç.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Illuftriores

Modeftia maxime deccr principes ' j, j,y* DifFidentiafmnma inter principes 3$. 3^. lo»- »07* Rebus dubijs debent cælari confilia DefcribituringeniumLudouiciregis 4^. Principesferècotrumpuntureducatione Vnusaliquisuir,nonnun^eftinftacmultorum 33. 233, Collocutiones priuatæ, belli tempore funtpericu^ lofæ.

DuofuntgeneraPrincipum -Quifuntconfœderati, fidiffipenturjin praefens pericu-lumfcfecontjciunt

Vulgus habet opus aliquando duce â^modcratore 109. Principes honeftam aliquam caufam fuæ cupiditati fæpe prætexunt

Ingenium Caroli defctibitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1x8, 147. 336^

Principum fete mifera eft conditio, eotum præfertim, qui cupidifunt 6^ ambition

Qui (it ftatus return per Eutopam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j4.j.

Principes de populi cófenfu debent Bella fufcipere 349. Incredulitas noftra,eft flagitiorii amp;nbsp;fcelerum caufa ifj, Malos Principes Deus aliqua repentina clade fæpe

L’^'*

? t ■quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..'

■gÿçt- y^'\/u\, '^,

w^v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V*v gt;'* '“ v * '*' V/

'■ ;'■ àk'-' ' 4''’'■'■y^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Va/Vfe '^é VV7l'^''^i—

Fol.	Verf.	tegc
47	i7	oiris bonis;
7î	primo	(fecüm)abundat.-
184	16	iinpctrct.
	t6	animaduertcrer.
3»o	18	nondum implctx.