POST OMNES OMNIV,M EDiTIO-accurata fedulitate, amp;nbsp;fumma denuo vigilantia ex mul-torum tam veterum,quam neotericorum exemplarium collatione emendati,amp; ftudiofifsime reco-gniti a loanne Rofleto Au-rîmontano.

L OC O R TM, r R BI r M po^ulorumnommihi4S, nbsp;nbsp;expoßtiombus ,ac item rerum, nbsp;y erbo-

copioßßimo indice ^acceßituariarum lelbtonum libellus per quam jCodem Roßeto colleHore^,

Pi crura pot is in Pheno, Auarict, AlexiAlP^xelloduni^^ cundum Veronenfem ex deßcripttone Camp;farùyeterttm GallU locofl^ ’ populorum, ^rhium, montium, acßmorum hreuis deßriptio per mundurn IMarlianum^nonnullü in locü emendata.

XT SENATORIBVS VRBIS L A V S A N N E JM S I S , D O-xninis mihi fuinma obfcruantia colendis loan-nes Rofletus Aurimontanus. S,

A11L11 Camp;farücommentariosyequidemßio (^iri amßtßimi)amultüÇ^ noßro, fuperioreßculo emendatos, ßmma diltgenttarecognJtosfwße:cum^ ^erb nunqnam it a ex omni parte poltti in lucem exie-rint quin ^el ‘Typographorum mcuria y ^el potiùs temporum tniuria corrupte, nbsp;nbsp;deprauatè etiam multü ^nlocis legerentur, ecs hachjeme Joannes Probus, tllufirtßimorum Do-^inorumPernenfium in ciuitate LaußannenßPjpograpbi'is, preloßbii-'Vellet j liortatus me eJl ^laßus ^Carcuardus y 'vir 'vt pietate, ita (ÿ ^nditïQney acfimul [iumanitateßngulariycuius auJJoritas plurimum apud fne multis nominibus 'valere debet, ‘vt hoße ( quoniam nofiris mambus multos annos teruntur ) adßdem 'veterum codicum, tum olim Romm,

etiam alibi ßpenore , 'vel noßro ßculo impreßorum recognoßerem. ^oniamadiufia, qum non modo luuentuti ,ßedomniJomtnum mta--fi^rodeße poßunt, hortabatur, equidem lubens animum ad buius tarn excellent is auPorisrecognitionem applicui, nbsp;nbsp;comparatis multis btnc,in-

de exemplaribus diuerßs, conatusßm, quamßeri potuitßdulb, nonß-^ multis 'vigiliis eßcere, 'ut bictam nobili^ au^or nßorißo reßitueretur, ([Hainreprmfiantißimorum exemplariumßdemßquutusßm.Clßa'verb intanta opinionum , IcJiionum diuerßtate int er dum dßicile eß aße~ ^^re^quAnamßt'uera , germana lejlio (ßquidem adnofira^ßquetem^ fora non peruenerunt hi libri, utab ipß aucJore conßriptifuerant 'varie^ Utem leUionum adnotaui, nbsp;earn or dine paginarum,nominibus auctorum

^ffoßtis ,ßeorßm inlibellum conieci. Scioautemin illo Itbello qumdamre-firiri, ejUA meritb prmtermittenda 'videbantur, quoniam res per ßßatis lt;fforta 'videtttr,ßedid deditaoperaßeci y'vt üs quo que ßatisfacerem qui

'uar te täte dele^tantur , ex qwhafiiis ledttonibj/f qttanttintiis ohßurii ßpulchreßnßtm elicerepoß exißtmant, ‘Vthoc^aäboßtmulati altqmd tn mediHtrt proßerrent, multos dubitattone liberarent. ß^j^amp;rentt atutetu pro more, nbsp;conßtetudtne cuinamhanc quantulancunque operamweaw

domtnt ) occurtßis: uon quod taj^tos meos in corrigen do, nbsp;nbsp;recognoßen-

do hocaudiore labores eße tudtcarem, vt^ob/s oßerri deberent,ßdquietidm null a alia re meliusgratt erga ^os animi met metslt;^ m quot;Vos obßruantuß ^ißcattonem teßartpoßem, ßquidem quamp;cunque tn liter arumßudto con--ßecutusßm, ea in hac^rbehauß, nbsp;nbsp;didict: tumetiam quia honeßum,

aquum ^idebatur, ‘Vt^obüijelutt hutusltbrtprimttuofferrenîur^cumtft hac^rbe ßaprimumforma nonmodb editus .tmbettamltmatus, ^mul-fü, quibusßatebat, mendis repurgatus fuerit. Hoc quantuluncunque weummunußulumßea, qua ß ero, mente acceperttis, nonmodbmefediß^ mulros altos, qutinhac lt;verßantur 'vrbe, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ea à teneris annis bonarunt nbsp;nbsp;nbsp;j

Itferarumdtßipltnis imbutifuerunt, quique me mulris ( ^tdiet filet)p^ nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

rafangts pracedunr, tncifabttis ad alta aquè Ç^iuuentuti, nbsp;nbsp;cuiuis Atati nbsp;nbsp;nbsp;/

VI magiftram vitæ dixit efle Hiftoriam, næ ilJe, Paule Rhamnufi,amp; dixiflc verc, amp;przclarç fenlifle mihi videri folet.facilç enim vnus homo,(juid multis honiinibus eucncrit,cum intelli» git, eruditur, attjue ipfe fibi normam componit aótionum fuarumjvitæque totius inter omne? erroresjomniatj pcricula ad veritaté,ac falutc dirigendæ, neç aliud eft naftra prudentja, quam

'“'ntormn obferuatio, reruque præfentium, ac futurarum ex prætentis,tâquam ex fonte,fcientia deriua-fâqiiodexvniuçrfo literarum genere vel fola,vel certe,maxime prseftat Hiftoria,præfertim fi quis earn ita ‘’’WetjVt euenta dum notât,animum reterat ad cauftasjin eafque attente in{piciat,amp; rationem quærat,cur JlluJ omiß'um,eur ex illo calamitatcs,ex hoc optata contigerint. Atque hoc prim urn eft de Hi-loriæfruftu.fequjtur dignitas.Rcsgcftæ narrantur inter fummos reges, potentifsimas ciuitates, bellico-Wsimasnationcs. cauflæ pori ó bellorum funt,quæ funt humanarum rerum maximæ,imperium,falus,glo-f'^itjusponunturin armisomnia,amp; àconfilio ducum,à virtute militum,ab ipfafortuna pendent. Neque ’ffodignitatem quidem habet, ac fruótum, voluptatem autem Hiftoria deftderat. nam, fi voluptas eft, ^uammagnarum variarumque rerum adfpeólus animis noftris infundit .• nulla pulchrior fpecies , nulla pit'or, nulla prorfus Hiftoria iucundior.vides,vt in tabula pi(fta,aduerfa ducu cxcellentiu ftrata gemata, ’‘'tM)inliclias,fpê potiundi,metü amittëdi,cæfbsexcrcitus,vrbcs captas,imperia dclata:age,fortitna cómu-I ’’nicadcrc inftiltantem, viftum exurgcre, code pæne mométo lætitiam pelli,mærore fuccedcnte.,mœro-. ffmquelætitia. hæc dum lcgimus,haurit animus voluptatem in credibilem, aliturque pabulo fuauifsimo, ^tefatiatur,donee ad exitum peruenerit. Cyrus ille Perfarum Rex,qui ürientem fubcçit-Pyrrhus Epiro-‘3)taftra metandi laudepr.rtcr cætcros infignis , amp;nbsp;duo illi. Barbarorum omnium çlarifsimi, Alexander ^uccdo,amp; Hannibal,prætcrea de Græcis Themiftocles, Agefilaus Epanfinundas , quo modo, cum eo-fotum faôla commemorantur, animos noftros afficiunt?cxpe(ftatilt;me ïylpcndunt, paicunt gaudio , metu ®'3ccrant,vertun hæc maxime Romana patent in hiftoria :qua: vel diutuinitate,ac magnitudine bcllorum, ''dvatietatefortunæ vberrimam exemplorum in omni gençrç copia fuppeditat. Ropiapa porro vfti præ-ftantesmulti cum literarum monumentis tradiderintiqiioium ingcniis,quæ cuique rnerçc.sgloriæ pro cu-■uflt;]ucfacultatc debebatur,ca pofteritatis iudicio perfoluta,eminct intçr opines- mea fenreptia ( neevero fecus antiquitas fenfit ) primumque fibi dignitatis gradupi C. Çæfar lui c vindiçat. nam amp;nbsp;vixit qua pluri-inum ætate Romæ floruit eloqucntia:^«: coluit ipfe cloquentiam præter cætcros: rebus vero gerendis non interfuit modo,verù etiâ præfuittquo fa(ftû,vt vfuin quoquc,qui valet in feribeda hiftoria multûxû doôri-naconiunxcrit. exftant, bono quodam hteraruni fato, præçlariillius de bellis ipfo ducegeftis Çommen-'ârii,quifenon folum omnibus omnium hiftoriis æquare, verum, vt omnes fatentur , anteferre etiam vi-dentur. breuitatem feis in oratione magnam çfle laudcm,cum eo tarnen,fi vitetur obfcuritas. façile enini, tumillam fequimur,in hac incidippus. quod in Thucydide vitium Cicero notauit, cum eflet alioqui feri-ptoregregius.atvero C.Ca?far,cum breuitatempiaximeorpniû adamauerit, ita tarnen preflus eft,vt eo-dem nihil fieri pofsit iiluftrius. proprie loquitur, fignificanter .■ ornamentorum tantum habct,quatum inexponçnda re dccct. nam elaboratapi ftpdifius orationem, nimiaque excultam elcgantia, prudentium îuresnon modo in Commentatiis, verum in hiftoria quoque relpuunt. Hie tibi eft, Rhamnufioptime, mihique multis nominibus carifsime,in manibus habendusjtraélandus afsiduc,obfcruandus, edifeendusr ''teumpenitus,fifieripotçft,aut ccrte,quantum poteft.imitatione exprimas.nam,cum tibi Veneta Relp. Mlumilludmemorabile,Qmniumque diffieillimum.quod Henrico Dâdulo duceaduerfus Byzantiosge-ftum eft Latina Qratipnetradideritexplicandum , magniftjueetiamtuam induftriarn præmüs honeftan-dam dçcreto publico cenfperit : debes cniti vehementer ac omnes ingenii tui nçruos contendere, pe quis te tanto imparçm oneri fuifle vnquam putet.atque ego quidem,qui tc fero in oculis,qui tuæ gloriæ fauco, CÜin ipfim rem intueor,graué fane,admoduque difticilem,paululu cómoueor rurfus-cum ad ingeniu tuu ad induftria, ad iftos animi tui præclaros ad laudem impetus metem amp;nbsp;cogffationem refero, facile confir-nior,amp; huiufee tibicommifsi muncris eum,quemcupio,id eft plane gloriofum exitum expetfto. Verùm, ne fint in tc ipfo,quæfunt,amp;fit hæc,quæ tibiinçynda via çft.quantumuis lubrica, incerta,impedita : an tu potes labi,potes errarc,potes vfquam oftendcrc,duccm fecutus patrem tuu, Joannem Baptiftam Rham-•iufium,fpeâ:atæ fapientiæ virpm confiliorum omnium fummi Xuirum Çollegii participeni,cuius clucét invrbcnoftravirtutes eximiæ,nomen autem, atternis epnfignatum atque imprefl'um ingenii monumêtis, perorbem terrarum fima difsipauit. is te fua docirina inftruet, confilio monebit, prudentia reget.at quo 1 ftudioiquo fcilicet pater filium,amp; quo talis pater talem filium debet.nec fàne yidço, quem deceret magis, aut in quem hæc aptius, quam in te, prouincia conuenirct. nam curn cas res, quæ tibi funt Latinis literis tractandæ,magna ex parte liber,vt audio, contineat, Gaftica ftriptus vetere lingua, tum ipfa perobftura, Iummultis prætcrca diuerfarura linguarum vocabulis permifta ,atque confufa. eum po»rcgt; librum pater I nbsp;nbsp;tuns amp;nbsp;vnicum habcat,amp; vnus ipfc ( de noftris quidem nominibus ) optime omnipm intelligat : fipientif,

fimcjVt in omni re feinpcrjtaproximis mcnfibiisdecrctum à Decemuiris eft, vthæc tibi potifsimura Vc^ necæ pars hiftoriæ mandaretur,cuiiiç haurire fcientiam nô aliynde, quam ex tuis ædibus,licebat. Ego qui-lt;lcm,ctfi inEeiligo,qui fis,quam te dcleôtct verus honor,quani tua Ipontc incumbas ad decu? tainen hor-for te,fcnfus hue omnes tuos cogitationefcjue cóuertas, excites ipiè te,confideres ctiam atque etiam, quid fufeeperis, à quitus commifFum, qua tua ætate, quaomnium cxpeâationc. Venetamfcribishiftoriain, pec vniuerßim , fed, quod in ea maxime putaturexcçllere .-icribis principum Reip. dccreto: feribisado-lefçês:qua ætatc magnas res aggrclios vcl inlignis admodû manet gloria, vel temeritatis nota fempiternæ. qu’bus ex rebus amp;nbsp;quod ante Jtudiorum tuoruin præftantes fruôlus edidilli, ôé quodpatris tui virtus tuî virtus puîatur, ncc tibi funt petenda extrinfcçus,quæ domi tuæ nafeuntur, orta eft inter homines opinio, hiftonam te nobis daturum egregiam, in qua Venetæ vrbis ita narres præclaraiacinora,vt aliéna cura laude tuinoininis immortalitatem coniungas.quoditafuturum mihiperfuafum eft, fi tcadlcgcndosaf fidue'Cæûris commentarios çpntuleris, eorumque ad imitationcm, ôc quafi imaginem totum effinxcris. hoc enim in generc nihil habent perlèâius Latinæ literæ, amp;nbsp;eos , quo tibi effent, tui iuris quodam modo faéto, cariorgs 41iquanco,cum hoc tempore noftris ex ædibus hand paulo quam antea, cmendatiorescxi-rent y volui in tiio nomine apparcre ; multjs in hanc mentem caufsis, iiffque minime vulgaribus adduâus, nam,vt omittam,quod hiftoriam feribenti nihil aptius, nihil omnino his commentariis vtilius quifquam dixeritivàlde mecommouit multorum annorum,acpæneamp;culorum infouendis optimarum artium fiu-diispræclara tuæ gentis confuetudo- ac volo mihi,quod attinet ad ilia vetuftiora, filentium imponerc.ve-nio ad ca,quæ propius ad ætatem noftram accedunt. Auo tuo, cuius tu nomen, amp;nbsp;vna cum nominevir-]tutem fefers,qüis in omni vita virtutem amauit ardétius? qui cum in literis vfqucquaque exceiluerit,tum vero Iuris ciuilis cognitionem egregff' conlcçutus cft,ciufquc rci teftes habuit amp^lifsimas Veneti imperii ciuites- in quitus tum ciuiljum, tum capitaliumquæftionum iudiciis, magnapariter amp;integrit3tisamp; jdoarînæ laude, præfiiit. Mitto Hicronymum.patruum tuum,mcdicinæ, ac philofophiæEudiispræftan-tem.qui cu in Syriam co çôfilio effet profedtus, vt Arabicis literis imbuerctur,paucis annis tantumprole-cit, vt plcrofque Auiccnnæ librosin Latinam linguam egregie conuerterit. alios quoquepoffum de tuis maioribus,hae laude præftantcs,minime paucos inuenirerfed parente tuo contentus vno eile poffum,quo femperin hacciuitatenon fölumamico, verumetiampatrono eruditihominesvfifunt, ncqucFibiorna-menti,aut prxfidii plus in eius amiçitia, atque audloritate, quam commodi repofitum in benignitatefen-ferunt. Accedit illud,quod idem pater tuns cum in Gallia, Reip. cauffa. diu vixerit, eamqueprouinciam. Rege LudOuico x i i,vniuerfam fere pcragraucrit,magnam corum locorum parte, de quitus mentioncni jn his Gomnaentariis fieri vides,prælens ipfæ nouit^caque tibi in fcrmone,non fccus ac in tabulapiäa,di.

ligenter, verifsimdque oftendere lölitus eft. itaque, cum hunc librum ad te ftatui mittere, illudintcl-. lexi,magiftrum te habere cxcellentem in hoc rerumac locorum Gallicæ prouinciæ ftudio, parc/n tem tuum, quo fum aliquanto magis in fuffepto confilio confirmatus. Tibi vero difpJiccre • a meum erga te officium non exiftimo. mihi quidem ipfi ob eam cauffam gratifsimum

fuit,vt ex tenui munere bencuolentiam in te meam per/piceresiquæ cum à parem tum noftrorum coniunélione, qua nuJla maior cfl'e potuit,origincm du-xerit, quotidie tarnen augetur ftudiis erga me tuis, maxime ycro caufsis iis, vnde facile manat amor, Virtu-

' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te, aeprobitate, quarum altera tuis

jn fcriptis,altcra in mori-; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;busçlucct,

L I B R O Q^V ARTO DE BELLO GALLIC O, pag.^oZs-forma, amp;nbsp;ratione bis focit Cæfar fupra Rhenum fiumê latifsimû,rapidifsimum,

1 simu, primum in Menapiis çoqtra Sicambrqszdeinde paululum fupra eum locum in finibus Trcui-ofum, ex quo tranfitus crat ad Vbios Cæfaris amicos.

b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fefjuipcdalia paulùm ab imo pr^acuta dimenfa ad altitudincm fluminis,amp;c.

•icbantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;immiflæ fuper vtraqwç tigna. quæ bmis vtrinque fibuHs ab extrema parte diRi- .

• Sublicæ obliquæ ad inferiorem partem fluminis adaôtæ.quæ pro ariete fubieélæ,amp; cutn omni ope» ^conmndæjvim fiuminis exciperent.

, «æc vmaque,infupcr bipedalibus trabibus immifsis. hune locum fie corrigendum puto;Hæcvtraque ‘uperbipedales trabes immifllr,hac ratione,vt infuper fit præpo fitio,Ôi Hæc vtraque, fit aceufandi ca-gt;15 Quod fl duriufculum hoc quifquam exiftimarit, feiat Cæfarem ipfum fimili vfum conftruétione in fe-'J 0 de bello Ciuili in expugnatione Mafsiliæ his verbisiHanc infuper contignationem.quâtum teâum P utei,ac vinearum pafliim cft^,latercullt;j aftruxcrunt.Sciat amp;nbsp;Vitruuium in quinto, vbi agit de portubus, tructuris in aqua faciendis fimilem fcciffe conftruétionc.l une proclinatio ea impleatur arena,amp; exæ-Wtur eum marginc,amp; planicia puluini,deinde infuper earn exæquationem, pila quàm magna conftituta Pritjibi ftruatur.quare fi fic.vt puto,pcrfcucrat corruptus librariorü vitio locus, neque fenfus côftabit, conftruâ:io,nifi implcxa,amp; litigiofa grammaticis, fed vt vtraque côftent,fenfus fcilicet amp;nbsp;conftru-gt;0 tam ingeniofis,quàm grammaticis amp;nbsp;operi verba fint cóformia, amp;nbsp;opus vcrbisianimaduertendû eft, ^Uod poftquam Cæ/ar deftripfit modum figëdigt;amp; adigédi tigna in fundo fluminis, ex qua adaólionc ma-gnamftabilitatcm.amp;firmitatcm alfecuta funt,vcrtit fe ad bipedales trabes,quæ tranfuerfam totiuspontis ’Wudinem perficicbant,Se qua ratione pofsint, amp;nbsp;quo modo fuftincrentur docet. dices quod fuper hæc ’'tfJqucjid eft,fuper bina tigna,quæ amp;nbsp;in parte fupcriori,amp; ea quæ in part(|dnferiori pofita crât,bipcdalcs trabes immiflæ,quantum eorû tignorû iunâura diftabat, binis vtrinque nbulis ab extrema parte diftine-yntur.Qinbus difclufis,amp; in côtiariam partem reuinâis,amp;c. In hanc eandc fententiâ mecum venire vL a«ur Leo Baptifta Albertus.vir amp;nbsp;ingenio,amp;litcris clarus,in fuo de Architectura , qui eiufdé Cæfaria, t»potis defcriptionêrepetêÂion aliter ci vifû fuit potuifle fibi ipfi fiitisfaccre, nifi his verbisiHuiufmod i Wmimmiflæ trabes binis vtrinque fibulisab extrema parte diftinebâtur, quibus difclufis,amp;c. quid au-fit fibula,amp; quo modo difcludatur,amp;reuinciatur,non omnibus peruia eft notitia,quâuis eius fit quo-tidianusvfus.Vtuntur autéca viri,ac mulicres ad capita cingulorû quibus circû fofluentes contineant vc-«ts traeido per annulum altero cinguli capite, fibulaque reuïfto, vt quâtô plus trahitur,tâtô fortiùs fir-^etur Eiufmodi autem fuut amp;nbsp;fellæ,mukis Italiæ vrbibus cômunes,quæ claufæ fcruantur,amp; ad fedédi v-•ünicùm difcluduntur,amp; in contraria parte reuinciuntur,co fortius cÔprcflæ firmantur.hoc etiam ita elfe «Vitruuio clarifsimc apparet in dccimo,his verbis. Tigna tria ad oncrû magnitudinc rations expediun-tiir,amp; à capite fibula coniuncba,amp; ip imo diuaricata eriguntur.Et infràiSin auté maioribus oncribus crût 'nacbinæcôparandæ,amplioribus tignoruml6gitudinibus,amp;crafsitudinibus erit vtendum, amp;nbsp;cadem ra-tloncinfummo fibulationibus, in imo fucularû verfitionibus expediundû.Et libro primo, vbi de mquai-busdifleritiCrafsitudinem autc mûri ita fàcicndam cenfeo, vti armati homines fupra obuiam venientes,

alius aliû fine impeditionc præterire pofsint, dû in crafsitudine perpétua- taleæ oleagincæ, vflulatæ quàm creberr imæ inftr uantur,vti vtræque mûri frontes inter fe(qucmadmodû fibulis) bis taleis colligatæ, æter-nam habeant firmitatem.huiufmodi auté fibulis,quibus tuncamp; in colligandis mûris, in nuinitionûval-lis vtebantur.hodie quoque Sc nos vtimur,tranfuerfis in latû longuriis hbulatim difpofitis,vt iâibusglan-dium,non vno loco tantùm, fed totavallis mole refiftamus iuuantibus fibulis continenterincontrariam parte reuindis. Ex didis fatis côftare poterit amp;nbsp;fenfuÿ, amp;nbsp;conftrudio verborum Calâris amp;nbsp;pontisforma fee undum figuram à nobis tradicam.

AVARICVM vrbs Biturigum munitifsima,quæpropé ex omnibus partibusftumine,amp;paluJe circundata,vriuin tantum,amp; peranguftum habebat aditum, quod Auaricum à Cxfare turribus, amp;nbsp;agge-ribus excitatis ita obfefTum çft,vtipfo potiretur.

ALE XIA oppidum Mandubiorum in fummo colle pofitum edito loco, quod nifi obfidione cxpu-purinon poflc vidcbatur.tluius collis radices fublcuabantur duobus fluminibus duabus ex paKtibus.'Çæ-tcracxdcfcriptione Cælaris,amp; ex oppofita figura patent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ''cU '

Ü- Gerui grandes pofiti inter pinnas aggeris ad comiflliras plutcorum,amp; aggeris ipfius,in quibus c-tantfufpenfl plutei,fub quibiu tedi milites akenfum hoftiumA conatum omnemi repellebantl ' ‘ t quot;V

£• Folia pedum xv.lata,amp; profunda in qua per campeftria loca , amp;nbsp;demifla aqua ex- flumine (ferfua-* btur.

K Taleæ pedemlonga;,ferrcisbamis infixæ,in terramque infoflæ mediocribus Ipatiis intermißis, omnibus locis dilTcrebantur.hos hamos Stimulos appelhbant.

^°^*P^*^^’^’^’^’£^^^’^P^°^^*^‘^^^keâisadperpendiculumIaçeribus, àquarcliquæ munitioncs diltabant pedes quadringentos.

•Mt Alexia oppidum,fupcriusdefcriptum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

' quot;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^^‘^^^i^Iatormeatis !sceretgt;turgt;,

u Ï-ÏBRO SECVNDO DE BELLO CIVILI, pag. 14,.142.143.144-dçfcriptio.qux ex tribus fere oppidi partibus mari allmtur.

;^afsüiæmœnia,amp;turres. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s extrada cÓtraMafsiliêfiumeruptiones.

f ^ufculus à turri lateritia,adfuffodiendum,amp; difuciendumhoftium turremA murum.

Valium, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14 plqtei, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ veruj.

A L LIA eft omnis diuifa in partcstres, quarumvnam incolunt Belgæ, aliam Aquitani, tertiam quæ ipforum lingua Celtæ,noftra Galli appcllâtur.Hi omnes lingua, inftitutis,legibus inter fe difFerunt. Gallos ab Aquitanis Garumnaflumcn aBelgisMatrona,amp;Scquanadiuidit, Horumomniu fortiftimi funt Belgæ : proptcrea quod _____acultu,atque humanitate prouinciæ longiffimc ab-funtjmininiéquc ad eos mercatores fæpc commcant, atq; ca, quæ ad efFoc-minandos animos pertinent, important : proximique funt Germanis, qui trans 'Rhenum incolunt, quibufcumcontinentcr bellum gerunt. Qua decaufa Heluetii quoquercliquos Gallos virtutepræccdunt : quod fere quotidianis præliis cum Germanis contendunt, ciirn autfuis finibus cos prohibent,aut ipfi in corum finibus bellum gerunt. Eorum vna pars, quam Gallos obtinere didum cft,initium capitâfluminc Rhodano, Contine-turque Garumna fluminc, Occano,finibus Bclgarum, attingit etiam à Se-quanis ScHeluctiisflumcn Rhenum: vergitad Septentriones. Belgæ ah extremis Galliæ finibus oriuntur: pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni :fped:ant in Septentriones orientem Solem. Aquitania a Ga-rumnaftuminc ad Pyrenæos montes,êc cam partem Occani quæ ad Hif-paniampertinct fpedat,inter occafumSolis,amp; Septentriones.ApudHcl-uetios longe nobiliflimus,amp; ditiffimusfuit Orgctorix.Is M.Mcflalla Ôc M. Pifonc Cos. regni cupiditatcindudus, coniurationem nobilitatis fecit. Sc ciuitati perfuafit, vt de finibus fuis cum omnibus copiis cxirent : perfacilc efte, ciim virtute omnibus præftarcnt,totius Galliæ imperio potiri. Id hoc I faciliuseis perfuafit,* quod vndiquelocinaturaHeluctii continentur: vna ex parte fluminc Rheno latiffimo, atque altifsimo ,*qui agrum Heluctium à Germanis diudit: altera ex parte, monte Iura altifsimo, qui eft inter Se-2qiianos,amp; Heluctios: tcrtia,*lacuLemanoA flumine Rhodano, qui,puin-ciam noftram abHeluctiis diuidit. His rebus fiebat, vt minus laic vaga-rctur,amp;minùs facile finitimis bellû inferre poIFcnt.Qiia de caulFa homines bcllandi cupidi magno dolore afficiebantui-.pro multitudinc autc hominu amp;pro gloria belli, atquefortitudinis, anguftos fe fines habere arbitraba-tur, qui in longiiudinc millia palFuum ccxl.in latitudincm clxxx.patebant. His rebus addudi. Sc audoriiatc^Orgctorigispcrmoti, conftituerunt ea.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO GALLICO.

K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam maximum numerum coemere:fementes qua maximas faccrCjVt in iti

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;citiam conbrmare.âd cas res conficiendas biennium ûbi fatis ciTc duxerut:

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in tcrtiumannumprofcdionemicge confirmant, ad easres conßciendas

I ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Orgctorix deligitur. * is Cibi Icgationem ad ciuicates furccph. in co itincre

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfuadct CaRicoj CatamantaledisßJio, Scquano, cuiuspaterregnumin

Scquanismuhos annos obtinucrat, S^aS.P. Q:_R. amicus appellaius erar, vt regnumin ciuitate fua occuparet, quod pater ante habucrat: itcmquc Dumnorigi Aeduo fratri Diuitiaci,qui eo temporeprincipatum in ciiiira-tefua obtinebat, ac maxime plebi acceptus erat, vtidem con3retur,per-fuadet: eiquc fliamfuamin matrimoniu dat, perfacilcfaäu eÛe, illispro-bat, conataperßcerepropterea quod ipfe fuæ ciuitatis imperium obtcntu.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rus eifetmon cifc dubium, quin totius Gallicplurimû HeluetiipoÛenr. fe

fuiscopiisfuóque exercitu, Ulis régna conciliaturum, confirmer. Hacora-tioneadduâi,interfeßdem, Sciufiurandum dant,Scregno occupato,per tres potend fsimos,ac ßrmifsimos populos totius Galliæ fefepotiri polie ïperant, Ea res, vt efl Hcluetiisper indicium enunciata ^modbus fuis Or-getorigemex vinculis caufam dicerecoegerunt. damnatumpcenamfequi opoitcbat,vt igni cremaretur. die conüitutacauffx didiionisOrgetorix ad iudicium omnem fuam famihamtad hominum millia deccm, vndique / ^oegitrôc omncs clientes j obaeratofque fiios quorum magnum numerum , babcbat eodem conduxit ; per cos, ne cau/àm diceretf fccripuit.cum ciui- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

tas, ob earn rêincitata armis, ius fuum exequiconaretur,multitudinéq, ex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

• nbsp;nbsp;vtHehiediarbitrantur,quiniprefibimortem confciuerit. Pofleiusmor- 1

tem nihilominus Heluetii id quod conßituerant, faccre conantur, vtcfi- ' nibus fuis excant, vbi iam fe ad cam rem paratos elfe arbitrât! funt, oppida fua omnia numero ad duodccim, vicosad quadringentos, reliquapriuara ædifeiaincendia,frumentû omne.præterquam quod fecuportaturierant combarunt,vt domumreditionis fpc fublata,p3ratiorcs ad oniniapericü- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

la fubeunda cifcnt.'trium menfium moiita cibaria fibiquemgue domoef / ferre iubent:perfuadentRauracis,Tulingis, amp;nbsp;Latobricisßnitimis,vbi / eodem vfi confilio, oppidis fuis, vififq^ exuïiis, vna cum iisprofeifeantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Boiofquc, quitransRbenum incoluerat, Sgt;cin agrum l^oricum tranficrant t Ncricfmque oppugnarant, receptos ad fefocios fibi adfcifcunt. Etant / omnino itinera duo ^uibus itineribus domo exire poifent, vnum per St' nbsp;nbsp;nbsp;/

quanos,angufium, diffcile,intermontemiuram, ScflumenRodanutn, ƒ qua vixfniguli carri ducerentur. mons autem altiiJimus impendebat, vt /

.facile perpauciprohibere poifent.-alterum per prouinciam noû:rani,mulfo facilius, atqueexpeditius : propterea quodinterfnes Heluedorum, amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Allobrogum, quinuperpopulo R.pacaticrant, Rodanus fluit, ifquenon nbsp;nbsp;nbsp;/

nullis locisvado tranftur. extremum oppidum Aîlobrogum eU, proxi- / mumque Heluetiorum Enibus Geneua . ex eo oppido pons ad Heine- / tios pertinet. Allobrogibus Iclc vel perfuafpfres, quod nondumbono / animoinpopulumR. viderentur, exiliimabant,velvi coaûuros, vtper 1 • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuos

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

fuos fines cos ire patcrcntur.Omnibus rebus ad profedioncm comparatis, lt;liemdicunij qua die ad ripam Rhodani omnes conueniant. is dies erat,ad Cal.Apr.L.PifonCjA.Gabinio cos. Cæfari cum id nuntiatum effet, eos per prouinciamnoftramiter facere conari, maturat ab vrbeproficifei: 6t, ^uàmmaximis itineribuspoteft, iiKGalliani vkeriorem contendit, ad ^encuamperucnif.prouinciæ toti quam maximumpoteft miliium nume-Bim imperat.crat omnino in Gallia vltcriore legio vna.pontem,qui erat ad Geneuam,iubet refcindi.Vbidecius aduentu Heluetii ccriioresfadifunt, Ifgatos ad cum mittunt nobiliffimos ciuitatis, cuiusIcgationis Numeius, Verododius principcm locum obtincbant,qui dicerent, fibi effe in ani-1 mo,fine vllo malcficio iter per prouinciam facere,*proptercà quod iter hâtèrent nullum aliud : rogare, vt cius voluntate id fibi facere liccat. Cæfar, quod memoria tenebat, L.Caflium Confulcm occifum,cxercinjmque eius abHeluctiispulfum,amp; fub iugum miffum,concedendu nonputabat : ncq; hominesinimico animo, data facultatepcr prouinciam itincrisfaciundi, tempcraturos ab iniuriaSc maleficio exiffimabat: tarnen, vt Ipaciû intcrce-dercpoflet,dum milites,quosimpeiaucrat,conuenircnt, Icgaiis refpondit: ^diemfe ad deliberandum fumpturum: fiquid vcllent ,* ad Idus Apr.reuer-tcrentur.lntcrca ea legione,quam 1 ecum habebat,miliiibufque,qui ex pro-mneia conucncrant,a lacu Lemano , qui in flumen Rhodanum influit, ad montem luram ,qui fines Sequanorum ab Heluetiis diuidit, millia paf-fiium dcccmnoucm/murum, in altitudincm pedum fexdecim, foffamque pcrducit.coopcrc perfedo ,præfidia difponit, caftella communit: quo facilius, fife inuito tranfire conarentur ,prohiberi poffent. Vbieadies, tjuam conftituerat cum legatis, venit, ôc Icgaii ad cum reuerterunt, negat fe more, amp;nbsp;exemplo populi Rom. poffc iter vlli per prouinciam dare : amp;nbsp;fi vimfacereconentur, prohibiturum offendit. Heluetii, ca fpc deicdi,na-uibusiundis, ratibufquc compluribus fadis : alii vadis Rhodani, qua mi-nimaaltitudo fluminis erat, nonnunquam intcrdiu , fæpius nodu,fiper-rumpere poffent, conati operis munitionc, amp;nbsp;militum concurfu, amp;nbsp;telis rcpulfi,hoc conatu deftiterunt. Relinquebaturvna per Sequanos via,qua Sequanisinuitis, propter anguffias ire nonpotcrant, * iis turn fua Ipontc perfuadere non poffent, legatos ad Dumnorigem Aeduum mittunt, vteo dcprecatore à Sequanis hocimpetrarent. Dumnorixgratia, amp;nbsp;largitione apud Sequanos plurimbm poterat, amp;nbsp;Heluetiis crat amicus : quod ex ca ciuitate Orgetorigis filiamin matrimonium duxerat : Sc cupiditate regni addudus, nouis rebus ffudebat, amp;nbsp;quamplurimaslt;iuitates fuo fibi bene-ficiohabere obftridas volebat: itaquc remfufeipit, Sc à Sequanis impc-tratjVtper fines fuos Heluetios ire patiantur: obfidcfque vti inter fefe dent, pcrficit : Sequani, ne itincrc Heluetios prohibeant’.Heluetii, vt fine maleficio, Sc iniuria tranfeant. Cæfari rcnunciatur , Heluetiis effe in animo per agrumSequanorum , Sc Aeduorum iter in Santonum finesfacere, quinon longe à Tolofatium finibus ablunt : quæ ciuitas eft in prouincia. Id fl ficret,intelligebat magno cum prouinciæ periculo futurum, vt homines bcllicofos,populiR.inimicos, locispatentibus, maximeque frumenta-riisfinitimoshabcret. obcascauffas eimunitioni, quamfeccrat,T.Labic-

num Icgatum præfecit.ipfe in Italiam magnis itineribus contenait : duafq; ibilcgiones*confcribit;amp;rtres, quæ circum Aquilciam hyemabant, cxhy-bcrnis educit, amp;nbsp;qua proximum erat iter, per Alpes in vkeriorem Galliam cum his quinque legionibus ire contendit. ibi Centrones^ Si GaroceJli, amp;nbsp;Caturigcs, locis fupcrioribus occupatis , iiincre excrcitum prohibere co-nantur. compluribus hispræliis pulfis, ab Occllo, quod eft citerioris pro-uinciæ extremum, in fines Vocontiorum vkerioris prouinciæ die feptimo perucnitfinde in Allobrogum fines,ab Allobrogibus in Sebufianos excrcitum ducit.hifunt extraprouinciam trans Rhodanumprimi. Hcluetiiiam per anguftias, amp;nbsp;fines Sequanorum fuas copias traduxerant, amp;nbsp;in Aeduo-rum fines peruenerant,eorumque agros populabantur. * Aeduicùm fe,fud-que ab his defenderc non pofTcnt,legatos ad Cæfarem miitunt rogatiim auxilium : ita fe omni tempore de populo R. meritos efle, vt pen^c in con-Ipeduexcrcitusnofiri, agri vafiarijiberi corum in feruitutemabdiici, op-pida expugnari non debuerint. * Eodem tempore, quo Aedui, Ambarri quoque,ncccirarii,amp;confanguinei Aeduorum,Cæfarem certiorcmfaciûr, fefe, depopulatisagris, non facile ab oppidisvim hoftium prohibere. item Allobroges,qui trans RhodanuravicoSjpofleflioncTquehabebant, fuga fc ad Cæfarem recipiunt, amp;nbsp;demonfirant fibi præter agri folum, nihil efle rc-liqui.Quibusrebus addudus Cæfar^non expedandum fibifiatuit,dum o-mnibiis fortunis fociorum confumptis, in Santones Heluctii peruenirent. Flumen efi Arar, quod per fines Aeduornm, amp;nbsp;Sequanorum in Rhoda-danuminfluit,incrcdibili*lenitate, itavt oculis, in vtrampartemfluat, iu-dicarinon poffit. id Hcluetii ratibus , aclintribus lundis tranfibant. vbi per cxploratores Cæfar certior fadus eft, tres iam copiarum partesHeluc-

• tios id flumen traduxifle, quartam verb partem citraflumen Ararimre-liquam efte,dc tertiavigilia cum legionibustribusccafiris profedus,ad earn partem peruenit, quæ nondum flumen tranfierat. eos impeditos,amp;^ inopinantes aggreftus,magnam partem eorum concidit ;reliqui fefefugæ mandarunt, atque in proximas fyluasabdiderunt. ispagus appellabatur Tigurinus .nam omnis ciuitas Heluetia in quatuor pagos diuifa eft.hic pagus vnus,cum domo exifict,patrum noftrorum memoria,L.CafiiumCon-fulem interfecerat, amp;nbsp;eius exercitum fub iugum miferat. ita,fine cafu, Hue confilio deorum immortalium, quæ pars ciuitatis Heluetiæ infignemcala-mitatem populo R. intulerat, ea princeps pœnas perfoluit. qua inre Cæfar non folum publicas, fed etiam priuatas iniurias vltus eft : quodeius foceri L.Pifonis auum, L.îèifonem,legatum, Tigurini eodemprælio, quo Caf-fium,intcrfecerant.Hoc prælio fado,reliquas copias Heluctiorumvtcon-fequi poftet, pontemin Ararc faciendum curat : atque ita exercitumtra-ducit. Heluetii,repentinoeius aduentu commoti,cum id , quod ipfidie-bus X X. ægerrime confeccrant, vt flumen tranfirent, ilium vno diefecifle intelligerent,legatos ad cum mittunf.cuius legationisDiuico princeps fuit, quibello Caffiano dux Heluetiorum fuerat. isitacumCæfareegit; Sipa-ccmpopulus Pv.cum Heluetiisfaceret, in earn partemituros, atqueibifu-turos Hcluetios, vbi eos Cæfar conftituiftet, atque efte voluiflet : fin hello perfequi perfeueraret, reminifeeretur amp;nbsp;veteris incommodi populi

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R.amp;

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

R«amp;priflinæ virtutis Heluetioruni : quod improuifóvniim pagum ador-tuseflctjCiimii, qui flumen tranfiîTent, fuis auxilium ferre non polTent, “icob earn rem, autfuæ magnoperc virtutitribueret, autipfos delpicerei: patribus, maioribiifque luis didicilfe vt magis virtute, quam dolo contenderent,aut infidiis niterentur:quare,necommitteret,vt is locus,vbi conftitilfent, ex calamitatc populi R. ôc internecione exercitus nomen caperct,autmcmoriamproderet. His Cæfar itarefpondit; Eb fibiminùs dubitationis dari, quod eas res, quas legatiHeluetii commemoraflent, me-Gloriatcncret: atque eb grauius ferre, qub minusmerito populi R.acci-dilTet : qui fi alicuius iniuriæ libi confeius fuiflet, non fuilTe difficile cancre'.fed eo deceptum, quod neque commilTuma fe intellig£ret,quareti-rnerct: ncqucjfinecaulfa timendum putarct: qubdfi veteris contumeliæ oMiuifcivcllet, num etiamrecentiurainiuriarum, qubd,eoinuito, iter per prouinciam per vim tcntalfent : qubd Aeduos,qubd Ambarros,qubd Allobroges vexaflent, mcmoriam deponcre polfet ? qubd fua vidoria tarn info-bnter gloriarentur, qubdque fe tarn diu impune tulifie iniurias admiraren-rur,eôdcmpertincre:confuelfeenim deos immortales, qub grauiùs homines ex commutatione rcrum doleant, quos pro fcelere eorum vlcifci ve-lint, his fecundiores interdum res,0c diuturniorem impunitatem concede-rc:cum eaita fint,tarnen fi obfides ab iis fibi dentur, vti ea, quæ pollicean-tur, faduros inte'lligat, amp;: fi Aeduis de iniuriis, quas ipfis, fociifque eorum intulcrint : item fi Allobrogibus fatisfaciant, fcfe cumiis paeem elfe faâiu-rura. Diuicorelpondit : ItaHeluetios àmaioribus fuisinftitutos elfe, vti obfides accipere,non dare, confueuerint: eius rei populum R. elfe te-ftem. Hoc refponfodato,difeeffit. Pollerodiecafiraexeolocomouent: idemCæfarfacit,equitatumque omnem,ad numerum quatuormillium, quem ex omniprouincia, Se Aeduis, atque eorum fociis coaótum habebat, præmittit.-qui videant,quas in partes holles iterfaciant. qui cupidiiisnouif-fimum agmen infecuti,alieno loco cum equitatu Heluetiorû prælium corn mittunf.amp;paucidcnoftriscadunt. quoprçlio fublati Heluetihqubd quin-gentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant,audaciùs fub-fiftere,nonnunquam exnouiffimo agmineprælio nofiros lacelfere cœpe-runt.Cæfar fuos à prælio continebat, ac fatis habebat in præfentia hollem rapinis,populationibufq, prohibere. itadies circiter quindecimiterfecc-runt,vt inter nouilfimü hoftium agmen. Se noftrûprimû non ampliùs qui-nis,autfenis millibus palfuû intcrclfet.intcrim quotidie Cæfar Aeduos fru-tnentû,quodeffentpubliccpollicitijflagitare.nâpropter frigora,qubd Gallia fub Septentrionibus, vt ante diâ:û efi,pofita ell, non modb frumenta in agris maturanon crant, fed ne pabuli quide fatis magna copia fuppetebat. CO autêfrumêto,quod flumine Arare nauibusfubuexerat,propterea minus vtipoterat,q, iter ab ArareHeluetii auerteranf.à quibus difeedere nolebat. Diem ex die ducere Aedui:côferri,*côportari,adeffe,dicere. Vbi fe diutius duciintellexit Cçfar,ôe die inftare,quo die frumentû militibus meiiri opor-terencôuocatis eorû principibus,quorû magnâ copia in caffris habebat,in his Diuitiaco, Se Lifco,qui fummo magillratui præcrat, (que Vergobretu appellat Aedui,qui creatur annuus,6e vitæ,necifq; in fuos habet poteftate)

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO GALLIC O.

grauiter cos accufat : quod ciirn ncque cmi, neque ex agris fpmi polTct, tamnecciTario tempore, tam propinquis hoflibus, abiis non fublcueiur, ' præ/ertim cum magna ex parte, eorumprecibusadduâus, bdluru fufee-pcrit : multô etiam grauius, quod fit deftitutus, queritur. Turn demum Lifeus, oratione CxTaris adduâus, quod antea tacucrat,proponit cÛè nonnullos quorum auâoritas apud plebem plurimum valcat : quipriua-tim^plus poliintj quamipfimagifiratus; bos feditioCa, atq; improba ora-tione multitudinem dcterrcrcjuc frumentum conférant :quod prælbre di-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cantjûiamprincipatum Gallix obtinere non poifent, Gallorum, quàm

Romanorum,imperia perferremeque dubitarc debcant, quin fiHcluctios fiiperauet int Romani j vna cum rebqua Gallia Acduis libcrtatcm ûnt erCquot; pturi,ab iipiem nodira confilia^qiixque in cablris gcranturj hoilibus enun-tiari: bos à fecoercen'non pofTe :’^quin etiam,quod nccciTariam rem coa-j aus Cæùrienunciarit, intelligere feCe, quanto id cumpcriculo fecerit : è: ob cam cau/Tam, quam diu potuerit, tacuiiTc . Cæfar bac orationcLiCci Dumnorigem, Diuitiacifratrem,dclignari fcnticbat: fed quod pluribus præfcntibus cas res ia^arinolebat,cclcriter conedium dimittittLifeumre^ tinet:quæritexfolo ea,quæ in conuentu dixerat,dicitJibcrius,atqueauda-cius.eadéfecretb ab ahis quærit^-reperit dhe verabpfum dTe Damnorigeni, fumma audacia,magna apudplebempropterliberali[atemgratia,cupidum nouarumrerum,compluresannospor[oria,rdiqubqueomniaAeduorunj vedigahaparuopretio redemptahabere ;proptered quodilloliccme, con-trahceri audeat nemo: bis rebus ôcfuam rem familiärem auxiiTe, ôefacuJ-rates ad largiendum magnascomparaffe : magnum numeru equitatusfuo * fumptu remperalere,Sc circum Ce habere: neq; folhm domi,fed etiam apud

• nmtimasciuitateslargitcrpoife: atque huius potentiæ cauiTa matremin / Biturigibus,homini ilhc nobilinimo,ac potentiiiimo,conocadre : ipfum ex ficluemsvxorcm habere tfororem ex matre,ôcpropinquasruasnuptumiu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

odiße etiam fuo nomine CæCarcm^ôc Romanos:quod corum aduentupo-tentiaeius deminuta,amp;c Diuitiacus frater in antiquum locum gratis,atque honoris ft refhtutustii quidaccidat Romanis,fumma in fpem ★regniobti-g nendiperHcluetios venirelimperiopopuli R. non modb de regno, fede- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

dandoscuraffet,cp ea omma non modb iniußu fuo,ôeciuitatis,fedetiamin-feientibus ipfis feeißet, qabdamagißratu Aeduorum accufaretur, fans / eße cauifæ arbitrabatur, quare in cum autipfc animaduerteret,autci- ! uitatem ammaduertere iuberet. His omnibus rebus vnum repugnabat, i quod Diuitiaci fratris fummum in populuni R. ßudium, fummam in ! fe voluntatem, egregiam ßdem , iuilitiam , temperantiam cognouerat. j nam,nc dus fupplicio Diuitiaci animum oßfenderet, vercbatur. itaque /

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

pnufquam quidquam conaretur,Diuitiacum ad fcvocariiubet: amp;,qnoti' 5 dianis intcrpretibus remotis, *per C.V alerium Procilium, principem Gai-liæprouinciæj familiäremfuum, cuifummam reru omnifi fidemhabcbat, cumeocolloquituv.fimulcomoncfacit, quæ ipfopræfente in cóftlio Gallo rumdcDumnorige fint dida : öcoftcndit, quæ feparaiim quifqiie deeo a-ßudfedixerif.petit atq: hortatur,vt fine eins oifcnfione animi, vel ipfe dc cocaulTacognita flatuat, vcl ciuitatem fiatuere iubeat. Diuiiiacus mukis cumlacrymis Cæfarem complcxus,obfecrarecœpit,ne quid grauins in fra trcmftatuerct : fcircfeilla eficvcra:nec quequamexeo plus quam fc do-loriscapcreipropterea qubdciimipfe gratia plurimum domi,atquc in rcli-quaGallia,ille minimum propter adolefcétiampoflet,per fecrcuilfct:qui-bus opibus,ac neruis non folum ad minuendam gratiam,fcd pene ad perni ciem fua vtereturzfefe tarnen amp;nbsp;amorefraterno,amp; cxiflimatione vulgicom moucri:quod fi quid ei à Cæfare grauius accidilTet, ciim ipfc eum locum a-micitiæ apud eum teneret, neminc exiftimaturu non fua voluntate fadum: qua ex rc futurum ,vti totius Galliæ animi à fe auerterentur. Hæc cum pluribus verbis flens a Cæfare peteret, Cæfar eins dexteram prehendit: confolatus,rogatfiinemorandifaciaf.tantieius apudfe gratiam efle o-ftendit, vti amp;nbsp;Reip, iniuriam, SiC fuum dolorem eius voluntati ac precibus condonet. Dumnorigem ad fe vocat, fratrem adhibet : quæ in eo repre-hendatjoftendif.quæ ipfe intelligat,quæ ciuitas queratur,proponit:monet vt in reliquum tempus omnes fufpiciones*vitet.præterita fe Diuitiaco fra-tricondonare dicit. Dumnorigi cuftodes ponit : vt quæ agat, quibufeum loquaturfcirepolTit. Eodemdieab exploratoribuscertiorfatäus,hofles fubmontemconfedilfe, millia paifuum abipfius caflrisodo:qualiseflct natura montisj Sc qualis in circuitii adfeenfus, qui cognofccrcnt,mifit.re-lonunciatuna eft,facilem elfe, de tertia vigiiia T.Labienum legatum * propere cum duabuslegionibuSjSc iifdem ducibus,qui iter cognoucrant,fummum iugum montis adfcendcrc iubet: quid fui confilii fit oltendit. ipfe de quar-ta vigiiiaeodem itincre, quo hofles ierant, ad eos contendit, equitatümq; omnem ante mittit. P. Confidius, qui rei militaris peritiifimus habebatur, amp;incxercituL.Syllæ, Sc pofleainM.Craflfi fucrat, cum exploratoribus præmittitur,prima luce,ciim fummus mons àT.Labieno teneretur,ipfe ab hoftium caftris nonlongiüs mille Sc qningentispalfibus abeffet :neque,vt pofteaexcaptiuiscomperit, autipfiusaduentus,autLabienicognituseflet: Confidius,cquo admiffo,ad eum accurrit: dicit,montem,quem à Labieno noccuparivoluerit,abhoftibustencri.-idfc * aGallicisarmis, atque infigni-bus cognouiffe.Cæfar fuas copias in proximumcollemfubducit/acibm in-ftruit,Labienus,vteratcipræceptum àCæfare,nepræliumcommiteret,ni-fi ipfius copiæ propc hoflium caflra vifæ effent,vtvndique vno tempore in holles impetus fieret : monte occupato, noftros cxlpcâ:abat,præliôq; ab-ftinebat. multo denique die per exploratores cognouit, Sc montem a fuis tenerijSc Heluetios caflramouiffe, Sc Confidiü,timoreperterritum, qubd nonvidiffet, pro vifo fibi renunciaffe.eo die,quo confuerat,*intcruano holles fequitur,Sc millia paffuum tria ab corum caftris caftra ponit.poflri-die eins diei : quod omnino biduumfupererat, cum excrcituifrumentum

mctiri opoiteref. amp;qubd à Bibrade,oppiclo Aeduorum longc maximoac copiofiflimo,non amplius miilibuspafluum x v 11 i.aberaf.rei friimentariæ profpiciendum cxiftiniauit: itcrab Helucliis auertit : ac Bibradcirc con* tendit.Ea resper fugitiuos L.AemiliijDccurionis equitumGallorum, ho-ftibus nunciatur.Heluetiijfcu quód timorcpertcrritosRomanos difccdc-re â fe exiftimarent, eó magis, quód pridic, fuperioiibus locis occupatis, præliu non cómififlcntjfiue eb qubd re frumcntaria intercludi polfe confi-dcrent, commutato confilio, atquc itinere conuerfo, noflros â nouiflimo agmine infequi, aclaceflcrc cœpcrunt. Poftquam id animaduertii,copias fiiaç Gæfar in proximû colle fubducit:cquitatumq5,qui fuftineret hoftium impçtum,mifit.lpfc intérim in colle medio triplice aciê inftruxiilegionum quatuorvctcranorum,ita vti fupra fein fummo iugo diiaslcgioncSjquasin Gallia *citcriore proximo confcrip fer at, amp;nbsp;omnia auxilia, collocarit,ac tu-tum montemhominibus*complcrit. Interca farcinasin vnum confcrri,Sc cum ab iis, qui in fuperiorc acie conftiterant muniri iulTit. Heluctii, cum omnibus fuis carris fecuti, impedimenta in vnum locum contulerunt : ipfi confertiffïma acic,reiedo noftro cquitatu,phalange fa(^a,fub primam no-ftram aciem fuccefferunt.Cæfarjprimùmfuo, deinde omnium èconfpc-du remotis equis, vt æquato omnium pcriculo, fpem fugæ tolleretjcohor-tatus fuos, prælium commifit. * milites c loco fupcriore pilis mifTis, facile hoflium phalangem perfrcgerunt.Ea dificda,gladiis diftridis,in eos impe-tum feccrunt. Gallis magno ad pugnam erat impedimento, qubd pluribus eorumfcutis5vno idu pilorumtransfixis,ôi colligatisjcùm ferrum feinfle-xiHetjUeque euelierc,ncque finiflra impedimenta, fatis commodcpugnarc poterât. Âlulti vt diu iadato brachio,præoptarcnt feutû manu emittere, Si nudo corpore pugnarc,tandem vulneribus dcfelTi, pedê referre,amp; quód raons fuberat circiteroo pafTuu co fc rccipcrc cœperût.Capto mótc,amp; fuece dentibus noftris,Boii ôe Tulingj,qui hominum milibus circiter x v.agmcn hoftiumclaudebantjamp;nouilfimispræfidio erant, ex itinerenoftros latere apcrtoaggreffï,circuuenerc.Id conipicatiHeluetii,quiin montefefercce-perant,rurfusinftare,amp;: prælium redintegrate cœperunt.Romani conuerfa figna bipartito intulerunf.prima ac fecunda acies,vt vidis,ac fummotis,rc-fillerct : tertia vtvenientes fuftineret. Ita ancipiti prælio diu, atquc acriter pugnatum eft. diutius cùm noftrorum impetum fuftinere non polfent; altcri fe,vt cœperant,in montem rcceperunttalteri ad impedimenta,ôc car-rosfuosfe contulerunt .* nam hoc toto prælio, cùm ab hora feptimaadi^ vefperumpugnatum^t,aduerfum hoftem viderenemo potuit:ad multarn nodem etiara ad impedimenta pugnatum eftzpropterca qubd pro vallocar ros obicccrant, ôc c loco fuperiore innoftros venientes teJa coniieiebant, * ôô nonnulli inter carros , rotafquc mazaras ac tragulas fubiieiebant, no-ftrofque vulnerabant. Diu cùm cftetpugnatum,impedimcntiscaftrifquc noftripotiti funt.ibi Orgetorigis filia, atquc vnusc filiiscaptuscft. ex co prælio circitermilliahominum c x x x.fuperfucrunt: eaque totanoâecon tinenter ierunt: *in nullam partem nodis itinere intermiflo,in fines Lingo-num die iv.perucnerunt,cùm amp;nbsp;propter vulnera militum,amp;propterfepul-turam occiforum, noftri triduum morati, cos fequi non potuiflent. Cæ-far

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

farad Lingones lit eras, nunciófqiie mißt, ne cos fnimento, neue aliarc iu-■ uarent: qui fiiuuißent, fe eodem loco illos,quo Heluetios habiturum.ipfe triduo intcrmiffojcum omnibus copiistfos fequi cœpit. Heluetii, omnium rcruminopia addudHcgatos de deditione ad eum miferunt : qui cumeum

I initinere conuenifl'enq l'cque ad pedes proieciffent^ fuppJicitérque locuti, Hentespaccmpetiffent:atquc eos in eo loco,quo tumelTentjfuum aduen-ïumexpe^areiulTiireuparuerunt.eópoftquam Cæfar peruenit, obfides,arma,feruos,qui ad cos pei fugifl'encjpopofcit.dum ea conquiruntur,amp; con-feruntur, node intermifla, circiter hominum miliia vi.eiuspagi, qui Ver-

I bigenusappellatur, fiuc timoré perterriti, ne ar mis traditis, fupplicio affi-' cerentur,fiuefpe falutisindudi, qubdintantamultitudine dedititiorum fuamfugam aut occultari, aut omninoignoraripofle exiftimarent, *prima ^^nodcexcaftrisHeluetiorumegreffi, adRhenum , findfque Germanorum contenderunt.quod vbi Cæfar refciuit,quorum per fines lerantjhiSjVti con Çluirerent,Screduccrent, fifibipurgati efle vcllent, imperauit : redudos in hoftiumnumero habuif.reliquosomnes,obfidibus,armis,perfugis traditis, indeditionem accepit:Heluetios,Tulingos, Latobrigos in fines fuos, vndc crantprofedi, reuertiiüffit: Scquódomnibusfrugibus amiffis,dominihil erat, quo famen tolerarêt,Allobrogibus imperauibvt his frumenti copiam facerent ; ipfos oppidajvicófquc, quos incenderant, reftituere iuffit. id ea maxime ratione fccit, qubd noluit eum locum, vnde Heluetii difceflerant, vacate:ne propter bonicatem agrorum Germani, qui trans Rhenum inco-hntjcfuis finibusinHeluetiorumfinestranfirentjScfinitimi Galliæ pro-uinciæ, Allobrogibiifque eflent. Boios, petentibus Aeduis, quÓd egregia virtute erant cogniti, vt in finibus fuis collocarent, conceffit. quibus illi agros dederunt : eólquepoftea in parem iuris Jibcrtatifque conditionem, • aiqueipfierant,acceperunt. In cafirisHeluetiorum tabulærepertæ funt, litcris Græcis confeâ:æ,Sc ad Cæfarcm perlatæ : quibus in tabulis nominatim ratio confeda erat, qui numerus domo exilfet corum, qui arma ferre poffentjSe itemfeparatim pueri, fenes, mulicréfque. quarum omnium return fumma erat, capitum Heluctiorum milliac clx i ii.Tulingorum mil-liaXXX VI, Latobrigorum x 111i.Rauracorumx x111 .Boiorumx x x11. Ex his,qui arma ferre po fient, ad millia x c i i.fumma omnium fuerant ad mü-liaccclx VII i.corum,qui domum redierunt,cenfuhabito, vtCæfar im-perauerat,repertus eft numerus millium c. Sc x. BelloHeluetiorum con-fedo jtotiusferc Galliælegati,principesciuitatum ad Cæfarem gratula-tum conuenerunt: intclligere fefe , tametfi, pro ffcteribus Heluctiorum iniuriispopulus R. ab iis poenas bello repetiflet, taipen earn rem non minus ex vfu terræ Galliæ , quam populi R. accidifle : propterea quod eo confilio,florentiffimis rebus, domos fuas Heluetii reliquiflent,vt toti Galliæ bellum interrent, imperioquepotirentur, locumq; domicilio ex magna copia deligerent,qucm ex omniGallia opportuniffimu^ac fruduofilfimum iudicaflentjreliquafq. ciuitates fiipendiarias haberet.peticrunt,vti fibi con cilium tetius Galliæ in diem certam indicere, idque Cæfaris voluntatc fa-cere liccret : fefc habere quafdamres^quasc communi confenfu ab copc-lerevellent. ea re permiffa, diem concilio conftituerunt - Sc iureinrando

ncquis enunciaret, nifi quibus communi confilio mandatum eßet, interfe ianxcrunt. Eoconcilio dimifTo, iidem principes ciuitatum, qui antefue-rant,ad Cæfarem reuerterent : pelieruntque * vti fibi fccreto, öi in occulto defua omniumqjfalutecu eoagcreliccrct.ca rCjimpetraLäyfcfc omnesflen-tes Cæfan adpedes proicccrunc : non minus feid contendere,Sclaborare, ne eajquæ dixiflent,enuriciarentur,quàm vti ea, qnæ vellcnt, impetrarent^ propterca quod H cnunciatum e{rct,fummum in cruciatum fc venturosvi-derent.Locutuseü;pro bisDiuitiacus Aeduus:Galliæ totius faäioneseße

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duas:harum akeriusprincipatuin tenere Aeduos,akcrius Arucrnos:hi cum

tantoperedepotentatu inter fcmultos annos contendcrent,fa(äumeße vti abAuernis, SequaniTque Gcrmani mercede accerferentur. borumprimb circitermillia x v. Rbenum trâûïTetpokea quam agros,8c cukum. Sc copias Callorum homines feri,ac barbari adamaÜent,tradu(kosplures. nuneeßte in Callia ad c.8c x x.millium numerum .• cum bis Aeduos, eoruinque dien' tes femel,atque iterum armis contendiire,magnam calamitatem pukbs ac-cepilfe, omnemnobilitatem,omnem Senatum.omnem equitatumamifiße,’ quibuspræliisjcalamitatibufque fraäos,qui 8c fua virtute,8C popukR. bo-fpitio , atque amicitiaplurimùm ante in (Jalliapotuißent, coaäosclfe Se-quanis ob fides dare, nobiliffimosciuitatis, äciureiurando ciuitatem ob-kringere fefe , neque ob fides repetituros, neque auxilium à populo K. imploraturos , neque recufaturos, quo miniis perpetub fub illorum di. done, atque imperio eßent. vnum fe ekib ex omni ciuitate Aeduorum^ qui adduei non potuerit, vt iuraret, aut fuos liberos ob fides daret: ob cam rem fe ex ciuitateprofugiße, 8cRomam ad Senatum veniße auxilium pokulatum^qubdfolus nequeiureiurando,neque obfidibusteneretur.fed

, peius viäoribus Sequanis, quam Aeduis viäis,accidiß'e :propterea qubd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Ariouiß:usrex Germanorumin eorum ßnibus confediffet^ tertiamquepar- ' tem agri Sequani, qui eßet optimus totius Galliæ, occupauißet, 8c nunede altera parte tertia Sequanos decedere iuberet,propterea quod paucismen-fibus ante Haru dum millia hominum xxvi.ad eum veni{fent,quibuslo. cus^ ac fedesparareiitur: futurum eßepaucis annis, vti omnes c Galliæßni-bus pcÏlerentur^ atque omnes German! Rbenum trän firent : neque enim conferendum eßfeGallicum cum Germanorum agro,neque banc confuetu-dinem viäus cum illa comparandam : Ariouittum autem, vt femel Gallo-rum copiasprælio vicerit, quodprxlium faäum fit Amagetobrix,fuper^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

lit auxilifomnibus Gallis idem elfe faciendum, quod Heluetiifcceruut, vt domo emigrcnt,aliud domicilium,alias fedes, remotas à Germanis,pétant, fortunamque, quæ£unqueaccidat,experiantur: hæc fienunciataArioui- / ko lint, non dubitare quiii de omnibus oblidibus, qui apud eum lint,gra- / uiflimum fupplicium fumât ; Cæfarem vel auâoritate fua,atque cxercitus, veîrecenti viâoria, velnominepopuliR. deterrerepolfe, ne maiormultitu ^oGermanorumRhcnum traducatur, Galliamque omnem ab Ariouidi • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iniuria '

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il

iniuria poflc defêndere. Hac oratione à Diuitiaco habita, omnes, qui adc-lanqmagnofletu auxiîium àCæfarcpcterecocperunt: animaduertit Cæfar vnos ex omnibus Scquanos, nihil ear um rerum £acere,quas cæteri faceict, led trifles,capitc demiflo, terram intueri : eius rei quæ cauHa effet miratus, «ipfis quæfiuit.nihil Sequani refpondcre,fedin eadem triflitia taciiiper-mancrc. cbm ab iis fæpius quæreret,neque vUam omnino vocem exprime-re poflcf.idem Diuitiacus Aeduus rcfponditjhóc efle miferiorem, amp;nbsp;gra-üiorem fortunamSequanorum, quamreliquorum : quód folincin occul-to quidem qucri,nec auxilium implorare auderent,abfentifq; Ariouifli cru (lelitatem,velut ficoramadefret,horrerent:propterea q, reliquis tantum fu g?facultas darctur’.Sequanisverb,qui intra fines fuos Ariouiflurccepiflet, quorum oppida omnia in poteflate eius effent,omnes cruciatus efient per-ferendiddis rebus cognitis,Cæfar Gallorû animos verbis confirmauit: pol licitufqueeft, fibicamremcuræ futuram tmagnarafe habere fpem bc-nificio fuo, amp;: auuloritate addudum Ariouiflum, fincm iniuriis fadurum. hacoratione habita, concilium dimifit. Ôe fecundum ca multæ res cum hortabantur,quare fibi cam rem cogitandam, Se fufeipiendam putaret, in primisqubdAeduoSjfratres,confanguineofquc fæpcnumero ab Senatu appcllatos, in feruitute, atque inditione videbat Germanorum teneri, eo-riimquc obfides elfe apud Ariouiflum, ac Sequanos intelligebat : qubd in tanto imperio populi Romani turpiffimum fibi, amp;nbsp;Reipublicæ elfe arbi-trabatur. paulatimautem Germanos confuefeere Rhenumtranfire, amp;: in Galliam magnam eorum multitudinçm venire, populo Romano pericu-lofum videbat: neque fibi homines feros,ac barbaros obtemperaturos exiflimabat: quin,cum omnem (Jalliam occupaffent, vt ante Cimbrî, Teutoniquefeciffcnt,inprouinciam exirent, atque inde in Italiam con-tcnderentjpræfertimcùm Sequanosàprouincia noftra Rhodanus diui« deret. quibus rebus quammaturrime occurrendumputabat. ipfe autem Ariouiflus tantos fibi fpiritus,tantam arrogantiam fumpferat, vt ferendus nonvideretur .quamobremplacuitei, vtad Ariouiflumlegatosmitterct, qui ab eo poftularent, vt aliqucm locum medium vtriufquc colloquio de-ligeret : vclle fefe de Reipublicæ amp;nbsp;fummis vtriufquc rebus cum eo agere. Hilegationi Ariouiflus refpondit; Si quid ipfiaCæfare opus effet, fefe ’7adeumventurum fuiffe : *fiquidilleafevelit,iliumad fcvenire oporte-

rc. præterea, fe neque fine exercitu in cas partesGalliæ venire andere, l8 quas Cæfar poffideret, neque exercitum fine magno commeatu, * atque eniolumento in vnumlocumcontrahere poffe : fibfautem mirum videri, quid in fua Gallia, quambello vicifi'et ,aut Cæfari, au^ omnino populo R. negotii effet? Hisrefponfis ad Cæfaremrclatis,iterum ad cum Cæfar legatoscum hismandatis mittit, Quoniam tantofuo, populique R. be-neficio affeduSjCÜm in côfulatu fuo rex, atque amicus à fenatu appellatus effet,banc fibi, populbq; R.gratiam referret, vt in colloquium venire inui-I9 tatiisgrauaretur,* neque de commun! rc dicendumfibi,amp; cognofeendum

putaret, hæc effe , quæ ab eo poflularet. primùm, ne quam multitudi-uem hominum ampliüs trans Rhenum in Galliam traduceret : deinde, ob-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;popuIóqueR.perpetuam gratiam,atque anficitiam cuin co futuramzfi non

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiTipetraret^quoniamM.Meflala L. Pifone Coss. Scnatus ccnCuißct:,vti

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quieunque GalJiam prouinciam obtineret, quod commodo Reip. faccre

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poRet'.Aeduos,ceterófqueamicospopuliR.defenderer^fè Acduorumin-

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neglcüurum. AdbæcAriouhlusrcrpondit: luscffcbcIIi)Vtqui

R.vidis non ad altcriuspræfcriptumj fedad fuum arbitriumimpcrare confueiTe : ûipfcpopulo R.non prærcriberet qucmadmodum fuo iurc V’ tcrctur,non oportcre fe à populo R.in fuoiurc impcdiri : Acduos fibij quo-niani belli fortunam tentaflent^ôcarmis congreCsijacruperadcircjxt^Hipen-diarios elTc faâos : magnam Cx/aretn iniuriam facerCiquiTuo aduentu ve-éiigalia libi détériora faceretAeduis feobüdes redditurum non e/fane-quciisjneque eorum {bciis iniuria belluni illaturum, fiin eo manercnt^' quod conuenißentfRipendiumquequotannis pendcrct: ü id non fc dirent,' * longe ns fraternum nomen popuHR.abfuturuni.Qu6dribi Cxfar denun 21' tiaret, ie Aeduorum iniurias non negleüurù neminem fecum fine fua per-nicie contendißeiciim vellet congredcretur,intellcâ:urum, quidinuiâidcr mani^exercitatiÛimiin armis, qui intra annosxi v.tcdumnonfubißent, virtute po/fent. Hæceodem tempore Cæfari mandata referebantur:amp;]e-gatiab Aeduis,ôe Treuirisvcnicbant/AeduiqucRum, qubdHarudcs^ qui f^dJiam tranfportatieûent,tines corumpopularcnturifefenéob-fidibusquidcm datispacem AriouilhrcdimerepotuUrc. Treuiriautem,pa-

* gos centum Sueuoruni ad lipam Rhcni confediife, qui Rhenuni trantire conaientur 1 prxciTcP^afuamCimberium fratres. quibus rebus Ctelar vehementer commotus, maturandum tibi cxiidmauit, ne ti noua manus Sueuorum cum veteribus copiis Ariouiili fefe coniunxiffet^ miniis facile retidipoffct.itaquejre frumentaria, quàm ccîcrrimcpotuitcomparatasma-gnis idneribus ad Ariouiilum comendit: cum tridui viam procciliirct, nunciatum eû ei, Ariouiûum cum fuis omnibus copiis ad occupandum Vefontionem,quod ctil oppidum maximum Sequanorum,contendere,tri-duique viarn à fuis ûnibus proccffiife. id ne acciderct^ magnoperepræca-uendum ûbi Cxfar exidlimabat. namque omnium rerum, qux ad bellum vfuierant^fumma eratin eo oppido difßcultasndquenaturalociticmunic-baturj vt niagnam ad Aicendum bellum daret facultatem :propterca qubd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

llumen Alduabis^vt circino circundud:um,pcnè totum oppidum cim^itwe-liquum Ipatiu, quod non efi amphùs pedum DC,* qua ß urnen intermittit, mons continet magna altitudine,ita vtradices eiusmontis ex vtraq.parteri pxHuminis contingant.buncniurus circudatus arcem efßcit,öc cû oppido coniungit. bue CæCarmagnis diurnis, noâurnifque itineribus contendit: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

occupatoq; oppidonbipræûdium coîlocat.dumpaucos dies ad Vefontio- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

nem rei frumentariaejcommeatufq; caulfa moratur, expcrcunétationcno-/Irorum, vocibufque Gallorum,ac mercatorum, quiiiigcntimagnitudine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13

^^prædicabantjfæpcnumcro fefe cum iis côgreflbs, ne vultum quidem j* at-^uc acicm oculorum dicebant ferre potuifle, tantus fubitb timor omnem îicrcitum occupauit, vt non mediocriter omnium mentes, animôfq; per-turbarct.hicprimùm ortuseft à tribunis miJitum, acpræfcdis, reliquifque, ^^uiexvrbe,amicitiæcaufla, Cæfarcm fecLiti,*non magnumpericulum niifcrabantur, qubd non magnum in remilitari vfum habebant. quorum alius,aliacauffa illata, quam fibiad proficifeendum neceflariam efie discret, petebatvt ciusvoluntatc difeedere liceret. nonnullipudoreaddu-ftijVttimorisfufpicionemvitarent, remanebant. hineque vultum finge-rcjnequc interdum lacrymasteuere poteranf.abditi in tabernaculis ^aut ûiumfatum querebantur, aut cumfamiliaribus fuis commune periculum miferabantur ; vulgb totis caftris teftamenta obfignabantur. horum voci-bus, ac^lmore paulatimetiamii, qui magnum incailris vfum habebant, milites, centurioncfque, quique equitatui præerant, perturbâtur. qui fe ex his minùs timidos exiftimari volebant, non fe hoftem vereri, fed an-guftiasitineris, magnitudincm fyluarum, quæinter eos, atque Arioui-ftumintercederent,autrem frumentariam, vtfatis commode fupporta-ripoflet, timerc dicebant. non nulli etiam Cæfari renunciabant, cùm ca-ftramoueri,ac ligna ferri iulfiffet, non fore dido audientes milites, neque propter timorcm figna laturos. Hæc cùm animaduertilfet Cæfar,con-uocato concilio,omniùmquc ordinum adidconcilium adhibitis centurio-nibus,vehcmenter cos ineufauit : primùm, qubd, aut quam in partem, aut ' (iuoconfilioduccrcntur,fibi quærendum aut cogitandum putarent: Ar-iouiftum, fe confulc, cupidiflimc populi R. amicitiam appetiffe, cur hune tamtcmcrc quifquam ab officio difeefiuru iudicaret? fibi quidem perfua-deri cognitis fuis poftulatis^atq; æquitacc conditionis perfpeda, eum ncq; luam,neq; populi Romani gratiam repudiaturu.Quod fi,furore,atqj amen tia impuifus,bcllü intuliffet,quid tandem vercrcntur?aut cur de fua virtute^ aut de ipfius diligentia dcfpcrarcnt?fadum eiushoftis periculum patru no-ftrorummemoria, cùm Cimbris, amp;Tcutonis à C.Mario pulfis, non mino-rcmlaudcm exercitus,quamipfe imperator merituseffe videbatur ; fadum ctiamnuper in Italia feruilitumultu,quostarnen aliquisvfus ac difciplina, quam à nobis accepiflent, fublcuarct ; ex quo iudicari poiret,quaniùm ha-beret in fe boni conftantia, propterca qubd, quos aliquandiu inermes fine cauflatimuiffentjhos poftcaarmatos,ac vidores fupcrafrent’.denique,hos elfe cofdem Germanos,quibufcumfæpenumeroHeluetiicongrefiu non folum in fuis fedibus,fed etiam in illorum finibusplcrumque fupcrafienr, qui tarnen parcs effe noftro exercitui non potucrint : fi quos aduerfum prælium , 6c fuga Gallorum comuioueret , hoc fi quærcrcnt, reperiri polfe, diuturnitate belli defatigatis Gallis, Ariouiftum, cùm multos menfes caftris, ac paludibus fe continuiftet, neque fui poteftatem feciffet, Hefperantes iam de pugna , amp;nbsp;difperfos fubiib adortum , magis ratio-nc,ac confilio , quam virtute vicifle : cui rationi contra homines barbaros, atque imperitos,locusfuiflet. hac ncipfum quidemfperare,no-ftros cxercitus capi polfe ; qui fuumtimorem in reifrumentariæ fimula-tionem, anguftiafque itineris, conferrent, faccre arroganter : cùm aut de

officioImperatoris defperare ,* auteipræfcribere auderent; hæcfibiefle iij curæ : frumentum Sequanos, Leucos, Lingones fubminiftrarejiamque cfl'einagrisfrumentamatura.-de itinere ipfos breui tempore iudicaturos. Qupd non fore dido audientcs, neque fignalaturi dicantur, nihil fe eare commoueri : fcire enim,quibufcunque exercitus didfo audiens non fuerit: aut male re gefta, fortunam defuifle, aut aliquo facinore comperto, auari-tiam elfe coniundam:fuam innocentiam perpétua vit g felicitate Heluetio-rum bello clfepcrfpedain.itaquefe, quodinlongiorem diem collaturus ef fet, repræfcntaturum, Sc proxima nolt;äe de quarta vigilia caftra moturum, vt quamprimum intelligerc polTet, vtrum apud cos pudor, atque officium, an timor plus valcret : quod fi præterea nemo fcquatur, tarnen fc curn fola decirnalegioneiturum J de qua non dubitaret, fibiqueeam Prætoriamco-hortem futuram. huic Icgioni Cæfar amp;nbsp;indulferat præcipuc,Sc propter vir-tutera confidebat maxime,Hac oratione habita,mirum in modum conuer-fæfunt omnium mentes,fummaque alacritas,amp;: cupiditas belli gerendi in-nata efttprincepfquc décima legio per tribunos mil.ei gratias cgit, quod de fe optimum indicium fecifietjfequc ad bellum gerédum paratiffimam con-firmauit. deinde reliquælegionesper tribunos mil. ôeprimorum ordinum centuriones egerunt, vti Cçfari fatisfacerent.’feneque vnquaradubitalfe, neque timuifTe , neque de fummabellifuum indicium,fed Imperatoris efle exirtimauifie.Eorum fatisfadione accepta,ôc itinere exquilito per Diuitia-cunij quod ex aliis Gallis eimaximam fidem habebat, vt millium ampliiis qninqnaginta circnitu,Iocis apertis exercitum dncerct,de quarta vigilia,vti dixerat, profedus eft. feptimo die, cum iter non intermicteret, ab explora-toribus certior fatftus eft, Ariouifti copias acaftris mtllibus pafiiiumi v,amp;

• xx.abelTc. Cognito Cæfaris aduentu , Ariouiftusicgatos ad eum mittit; quod antea de colloqiiiopoftulaflet,idper fe fierilicere, quoniampropiiis accefiifietjfequeid finepcriculo facere pofieexiftimaret/non refpuitcon-ditionem Cæfar .-iamque eum ad fanitatem reuerti arbitrabatur : cum id quod anteapetentidenegalfeqvitro polliceretiir.-magnamquein fpera ve-niebat,pro fuis tantis^populique R.in eum bencficiis, cognitis fuis poftula-tis,fore vti pertinacia defifteret; dies colloquio diclus eft ex eo die quintus.

* Interim cumfæpe vitro,citróquelegatiinter eosmittcrentur, Arioiiifius poftulauit,ne quern pcditcm ad colloquium Cæfaradducerettvererife, ne perinfidias ab eo circumueniretur/vterque cum equitatu veniref.aliara tione fe non elfe venturum. Cæfar,quod nec colloquiu, interpofita cauffa, tolli volebat,neq;falu»mfuam Galloru equitatuicomittereaudebaqcom modiffimu efic flatuit, omnibus cquis Gallis equitibus detraftis,legiona-rios eb milites legionis decimæ,cui qnammaximc confidebat, imponerq vt præfidiu quam amiciffim.u, fi quid opus fado effet, haberet. q» cum fieret, nó irr i die U le quidä ex militib.decimæ legionis dixit, Plus qua pollicitus effet effare facere:pollicitü elfe in cohortis prætoriæ loco^decimälegioncm biturum, ad æquiim referibere. Planicies erat magna, amp;in eatumulus ter-reus, fatisgrandis, hiclocus æquo fere fpacio ab caftris vtriufque aberat * eb,VI erat didum,ad colloquium vencrunt. Legionem Cæfar,quam cquis dcLiexerat, pafsibns c c. ab eo tumulo conftituit , item équités

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

Ariouifti pari intcriiallo conftitcrunt. ArioiiiftuSjVt cx equis colloquercn-tur jamp;prætcr fe denos ad colloquium adclucerent,poflulauit.vbi ebven^ tum eft, Cæfar initio orationis,fuajScnatufque in eum beneficia comrne-morauit,^ rex appellatus eflet à Senatu, qubd amicus,qubd muncra amplif firne mifla.quam rem Sc paucis contigifle,amp; à Romanis pro maximis homi numofficiis confueuifle tribui docebat: illum, ciim neque aditum, neque cauflampoftulandi iuftam haberet, beneficio, ac liberalitatc fua, ac Sena-tuscapræmia confecutum. docebat etiam, quàm veteres, quamque iufiæ cauifæ ncccffitudinisipfiscum Aeduisintercédèrent,quç Scnatufconfulta, quotics, quamque honorifica in eosfadaefient ,vt omni tempore totius Gallig principatu Aedui tenuiflcnt,prius ctiam,quàm noftrâ amicitiam ap-pctiflcnt:populiR.häc eflccofuetudine^vt focios^ atqjamicosno modo fui nihildc^rdere,fcd gratia,dignitate,honore*audiores vclitefic.Quod verb adamicitiâpopuli R. attuliffent,idiiscripi,quispatipoflet?pofi:ulauit deim de eadé, quæ legatis in mandatis dederat, ne aut Acduis,aut eorû fociis bellum inferret: obfides redderet, fl nullam partem Germanorum domum remitter epoflet , atncquosampliusRhcnumtranfirepatcrctur. Ariouifius adpoftulâta Cæfaris pauca refpondit, de fuis virtutibus multa prædicauit: tranfilTe Rhenum fefe,non fua fp on te, fed rogatum, amp;nbsp;acccrfitum à Gallis,' non fine magna (pc,magnifque præmiis dQmum, propinqubfquc reliquif-fcjfcdcs habere in Gallia ab ipfis concelTas : obfides, ip forum voluntate dates ; ftipendium caperc iure belli,qu od viâiorcs vidis imponcre confueuc-rint : non fefe Gallis, fed Gallos fibi bellum intulilfc:omncs Galliæ ciuitates ad fc oppugnandum veniffe, ac contra fe caflrahabuilfe, cas omnes copias vno abfeprælio fufas,acfupcratasclfc:fi iterum experirivclint,paratumfe decertare: finpacem malint,iniquum eifc de ftïpendio reeufare, quod fua voluntate ad id tempus dependcrint. amicitiam populiR. fibi ornarnento, ôepræfidio, nondetrimentoelfe oporterc,idquefeca Ipcpctilfc.fiperpo-pulumR. fiipendiumremittatur, Sededititii fubtrahantur, non minus ü-bencer fefe reeufaturum populi R.amicitiam,quam appctierit.’ qubd raulti-^tudincmGermanoruminGalliam traducat,id fc fui muniendi, * non Galliæ oppugnandæ caulTa faccre: eiusrei teftimonium clTc^qubd nifi roga-tus, non vcncrit, amp;nbsp;qubd bellum non intulerit, fed defendcrit ; fc prius in Galliam venilfe, qu.àm populum R. Nunquam ante hoe tempus exercitum populi R. Galliæ prouinciæ finibus egrelfum ; quid fibi vellet, cur in fuas polfeflioncs vcnirct ? Prouinciam fuamelfc hancGalliam, ficuti illamno-‘ ftram.vt ipfi concedi non oporteret, fi in noftros finlt; impetum faccret, fic item nos clTciniquos, qubd in fuoiurcfcinterpellaremus. Quod ex S.C. *Acduos appellatos amicosdiccret ,nonfetam barbarum, neq^tam im-pcritum elfe rcrum, vt non fciret, neq; bcllo Allobrogum proximo Aeduos Romanis auxiliû tulifle, neq; ipfos in his contentionibus,quas Aedui fecu, amp;nbsp;CÛ Sequanis habuilTcnt, auxilio populi R. vfos eirc.*debere fe fufpicari, fimulata Cæfarcm amicitia, qubd excrcitu in Gallia habeat ,fui opprimen-di caulfa habere : qubd nifi decedat ; aut cxercitum deducat ex his regioni-' bus, fefe illum non pro amico, fed pro hofle habiturum: quod ficum intcrfeceiit, multis fefe nobilibus , principibufque populi R. gratum

eßefadurum, id fe ab ipfis per eorum nuncios compcrtum habere, quorum omnium gratiam, atque amicitiam eius morte rediraere poflet : qubd fi difeeffiflet, acliberam fibi poffeffionem Galliæ tradidiHet,magno fc ilium præmio remuneraturum, quæcunquc bclla geri vellet 5 fine vllo e-, iuslaborcjamp;periculo confedurum. Multa à Cæfare in earnfenicniiam , didafunt, quarenegotiodefidcrenonpoflet: ëcneque fuam,nequepo-

puliR.confuetudinem pati,vti optime meritos focios defereret,neque feiudicare Galliam potiiis efleAriouifti, qudmpopuli R. Bello fiiperatos elfeAuernos,ÔC Rutenosa Q^Fabio Maximo, quibus populus R.igno-uiflcf.neque in prouinciamredegiflef.nequc ftipédium impofuilfet. quod fi antiquifflmum quodque tempus Ipedari oporteret,populi R.iuftif-fimum elfe in Gallia imperium. fiiudicium Scnatusferuarioporteret,libe-ram debere elfe Galliam,quam bello vidam fuis legibus vti voluiflet. Dum bæc in colloquio geruntur, C^fari nunciatum ed équités Ariouifti propiùs tumulum accedere: * amp;nbsp;ad noftros adequitare lapides^ telaquc in no 29 ftrosconiicere.Cæfarloquendi fine facitzféqjad fuos recepit; fuifq; impe-rauir, ne quod omnino teluminhoftes reiicerent.*nam,etfifine vlîopcricu^o lo legionis deledæ commiflum cum equitatu prælium fore.videbat,tamen comittendumnon putababvt pulfis hoflibus, dicipoflet,eosà feper fidem in colloquio circumuentos. Pofieaquam in vulgus militû relaium eft,qua arrogâtia in colloquio Ariouiftus vfus,omni Gallia Romanis interdixilfct, impetumqj in noflros eius équités feciflent, eaq. res colloquium vt diremif fet, mullbmaior alacritas, ftudiumque pugnandimaiusexercituiinicdum cft. Bidüo poft Ariouiftus legatos ad Cæfarem mittit, veile fe de his rebus, quæ inter eos agi coeptæ,neque perfedæ eflent,agere cum eo : vtiherum colloquio diem conftitueret : aut fi id minus vellet, ex fuis legatisali-

• quemadfe mitteret. Colloqucndi Cæfaricaufla vifanon cft, amp;cbmagis, qubd pridie eius diei,Germaniretineri non *potcrant, quin innoftros teb coniieerent. Icgatumex fuis fefc magno cum periculo ad eum mifturum, ôc hominibus feris obiedurum exiftimabat: commodiffimum vifunieft *M.Valerium Procilium, C.ValeriiCaburifilium,fummavirtute, hu-^i manitatc adolefcentem, ( cuius pater à C. V^alcrio Flaco ciuitatc donauis erat) propter fidem, amp;nbsp;propter linguæ Gallicæ fcientiam, quamnlta iam Ariouiftus,longinqua confuetudine vtebatur : amp;nbsp;qubd in eopeccandi Germanis caulfa non effet,adeum mittere:ôlt;:M.*Titium,quiliofpitiop Ariouifti vfuserat.hismandauit, vt quæ diceret Ariouiftus, cognofeerent,

ad fe referrent, quo^cùmapudfeincaftris Ariouiftus confpexiftet,exer-citu fuopræfente, conclamauit. Quidadfcvenirentêanfpeculandicauf fa ?çonantesdicereprohibuit, beincatenas coniecit. todem die cadra promouit, amp;millibus paffuum vi.àCæfaris caftris fub monte confedit. poftridie eius dieipræter caftra Cæfaris fuas copias traduxit, Scmillibus palTuum 11. vitra eum caftra fecit, eo confilio, vti frumento, commeatu-que,quiexScqnanis, St Aeduis fupportaretur, Cæfarem intercluderet. Êx eo die dies continuos v, Cæfar pro caftris fuas copias produxit, amp;a-ciem inftrudam habuit : vt fi vellet Ariouiftus prælio contendere, ei potc-ftas non deefict.Ariouiftus his omnibus diebus excrcitum caftriscontinuit.

• ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;equeftri

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

-cqueftriprælio quotidiecontendît. Genus hoc eratpugnæ, quofe Ger-inaniexercuerant. Equitummiilia erant vi. totidem numéro pedites ve-lociffimijac fortiffimijquos ex omni copia finguli fingulos,fuæ falutis cauf fajdclegerant.cum hisin præliisverfabantur,adhos fe équités recipiebant: hifiquideratdurius,concurrebant:fi qui, grauiore vulnere accepto, equo deciderant, circunfiftebant: Si quo erat longiùsprodeundum, aut celeriùs recipiendum, tanta erat horum exercitatione celcritas, vt 3 iubis equorum fubleuati, curfum adæquarcnt. Vbi eum caflris fcfe tcnere Cæfar intelle-xit,ne diutius commeatu prohibcretur, vitra eum locum, quo in loco Ger-maniconfcdcrant, circiter palTus D C. ab his caftris idoncum locum dele-git, acidquetripliciinftruda, ad eum locum venit : primam,amp; fecundam aciem in armis efle - tertiam caftra munire iuffit : hie locus ab bofte circiter paflusfexcentos^vtidicium cft,abcrat. tb circitcrhominum numeroxvi. milliaexpedita cum omni equitatu Ariouiftus mifit,quæ copiæ noftros de-tcrrcrent,amp; munitionc prohibèrent,nihilo feçiusCælar, vt ante conftitue-rat,duas acies hoftem propulfarc:tertiam opus pcrficerciuffit. Munitis caftris , duasibilegiones rcliquit, amp;nbsp;partem auxiliorum, quatuor rcliquas in caftramaiorareduxit.proximo die, inftituto fuo Cæfar excaftris vtrifq;co piasfuas eduxit, paululûmque a maioribus caftris progreflus^aciem inftru-xit,hoftibufquepugnandipoteftatem fecit.vbinctum quidem eos prodire intellcxit, circiter meridiem cxercitum in caftra reduxit : tum demum Ar-iouiftus partem fuarum copiarum, quæ caftra minora oppugnaret, mifit. acritcr vtrinquc vfqucadvefperumpugnatum cft.Solis occafu fua,s copias Ariouiftus,mukis amp;nbsp;illatis^Sc acceptisvulneribus,in caftra reduxit. Cum ex captiuis quæreret Cæfar quamobrem Ariouiftus prælio non decertaret, hanc reperiebat cauftam,qubd apud Germanos ea confuetudo cflet,vt ma tresfamilias corum fonibus, Ôc vaticinationibus declararent,vtrum præ-liumcommitti ex vfueflet’,nccnc:casitadicere. Noneftefas Germanos fuperare, fi ante nouam Lunam prælio contendilfenti Poftridie cius diei 55 Cæfar *præfidiumvtrifque caftris,quod fatis efte vifum eft,reliquit:omnes alarios inconfpeôlu hoftium pro caftris minoribus conftituit.-qubdminùs multitudine militum legionariorum pro hoftium numero valebat,vt ad fpc ciém alariis vteretur. ipfe,triplici inftruâ:a acie,vfque ad caftra hoftium ac-ccflit.Tumdemum neceftarib Gcrmani fuas copiasccaftris eduxerunt. gcneratimque conftituerunt ,panbufqueinteruallis jHariidcs, Marcoma-nos.TriboceSjVangiones, Ncmctes,Sedufios, Sucuos omnémque aciem fuain rhediSjSc carris circundederuntmc qua fpesiiefugarclinqueretur: eo mulieresimpofuerunt,quæ in præliumproficifcentes milites pafsismani-bus,flentcsimplorabant, ne fe in feruitutem Romanis traderent.Cæfar fin gulislcgionibus fingulos legatos, amp;nbsp;quæftorcm præfecit, vti eos teftes fuæ quifqucvirtutishabcref.ipfe a dextro cornu, qubd eam partem minime fir-mamhoftium efte animaduerterat,præliumcommifit.ita noftriacriter in hoftej, fignodato, impetumfecerunt : itaquehoftesrepente, celeritérque pi'ocurrerunt, vt fpatium pila in lioftes coniieiendi non daretur. Reiedis pilisjcominus gladiis pugnatum eft.at German! celeriter, ex confuetudine

fua, phalange fada,impetus gladioium exceperunf.reperti funt complures noftri milites, qui in phalangas infilirent : amp;nbsp;fcuta manibus reuellerent, amp;nbsp;defuper vulnerarent. Cumhoftium aciesàfiniltro cornupulfa,atquein fugam conuerfa elTct, à dextro cornu vehementer multitudine fuorum noftramacicmprcmcbant.idcumanimaduertinet P. Crafliis adolefccns, qui equitatui præerat, quod expeditor crat, quam hi, qui inter aciem ver-fabantur, tertiam aciemiaborantibus noftris fubfidio mißt: itaprælium reftitutum eft, atque omnes hoftes terga vertcrunt, neque priiis fugere dc-ftiterunt, quam ad flumcn Rhenum milliapafTuum exeo lococirciterv. peruencrunt. ibipcrpauci, autviribus confifi,tranare contenderiint,aut lintrinbusinuentisfalutem fibipetierunt. in his fuit Ariouiftus, qui,naui-culam dcligatam ad ripam nalt;äus,eaprofugit;reliquos omnes équités con-fecutinoflriinterfecerunt. Duæfuerunt Ariouifti vxores^ vna S^cnana-tione, quam domofecum adduxerat, altera Norica, regis Vocionisfororgt; quam in Gallia duxerat, àfratre miff^m. vtrdquein eafugaperiit. *duæ^4 filiæharum, altera occifa, altera capta efl. M. Valerius Procilius,cùmâ cuflodibus in fuga trinis catenis vindus trahcretur,in ipfum Cæfarem, hoflium equitatum perfequentem,incidit.quæ quidem res Cæfari non mi-norem, quam ipfa victoria, voluptatem attulit, quod hominem hone-fliffimum prouinciæ Galliæ,fuum familiärem, amp;nbsp;hofpitem^ereptum c ma-’nibus hoflium, fibircflitutumvidcbat : neque eins calamitatc dc tanta vo-luptate, ócgratulationc quidquamfortuna diminuerat. Is fe præfente de fe ter fortibus confultum dicebat, vtrum igni flatim necaretur j an in aliud tempus referuaretur : fortium beneficio feçflc incolumen. ItcmM.Titiiis repertus, Sgt;i. ad eumrcduäusefl. Hocprællo trans RhenumnunciatOjSuc-

. ui, qui ad ripas Rheni vénérant,domum rcuerti cœperunt, quos vbi qui proximi Rhenum incolunt, perterritos fenferunt Jnfecuti, magnum ex his numerum occiderunt. Cazfarvnaæflate, duobus maximisbellisconfe-ólis, maturiùs pauló quam tepus annipoftulabat, in hy berna in Sequanos', jexercitum deduxit: hybernis Labienum præpofuit: ipfein citciioreniüal' liam ad conuentus aquot;cndos profcdlus efl.

V M effet Cæfar in citeriore Gallia in hybcrniSjitavti fu-prà demonftrauimuSjCrebriad eum rumores affercban-tur jliterifque item Labicni certiorfiebat omnes Belgas, quamtertiameffe Galliæ partem dixcramus, contra po-pulumR.coniurare,obfide'fqueinter fe dare:coniuran-di bas effe cauffas: primïim, quód vererentur ne, omni

pacata Gallia, ad eos exercitus nofter adduceretur : deinde, quód ab non nullis Gallis follicitarentur, partim, qui vt Germanos diutius in Gallia verfari noluerant, ita populi R.exercitum hycmarc ,.atque inueterafccre in Galliamoleflc ferebant : partim , qui mobilitate,ôcleuitatc animinouis nnperiis ftudebant: ab non nullis etiam, quód in Gallia à ptitentioribus, atqueiis, qui ad conduccndos homines facultatcs habebant vulgo régna occupabantur, qui minus facile earn rem in imperionottro confcquipotc-rant. lis nunciis, literifque commotus Cæfar, duas legiones inciteriore h Gallia nouas confcripfit,amp;: * incuntc æflatc, in vlteriorem Galliam qui de-lt;luceret, Q^Pediumlegatum mifit : ipfe, ciim primiim pabuli copia effe inciperet, ad exercitum venit. Dat negotium Scnonibus,reliquifque Gallis, qui finitimi Belgis crant,vtica, quæ apud eos gerantur, cognofcant, fe-quedehis rebus ceriioremfaciant. Hi, conftantcr omnes nunciauerunt j^manuscogi, *excrcitusin vnum locum conduci: tum verb dubitandum non cxiflimauit,quin ad eos proficifceretur. rc frumentaria comparata,ca-ftra mouct, diebiifque circiter x v.ad fines Belgarum peruenit. Eo ciirn de nnprouifojccleriufque omnium opinione vcniffet, Rheni qui proximiGal-liæ ex Belgis funt, ad eum legatos Iccium, Sc Antebrogiumprimos ciuita-tisfuæmiferunf.qui dicerent fe,fuaque omnia in fidfcm, atquepoteffatem populiR. permittere, neque fe cum reiiquis Belgis confenfiffe, neque contra populumR.omnino coniuraffc; paratófq; effe Sc obfides dare, Sc irnpe-ratafacere,8c oppidis recipcre,6c frumento,cæterifq; rebus iuuare.reliquos omnes Belgas in armis effe ;Germanófq;,qui ripas Rheni incolunt,fefe cum his coniunxiffe : tantumq; effe eoru^omniumfurorem,vtne Sueffones qui-Jcmfratresjconfanguineofqjfuos, qui eodemiure,iifdem legibus vtantur, vnum imperiü, vniirnq; magiftratu cum ipfis habeant, deterrere potuerint, ^uincumhisconfcntirent.Cum ab his quæreret,quæ ciuitates^quantçqjin îrmiseffcnt^Sc quid in hello poffent:fic repericbat.plerofqjBelgas effe ortos

à Germanis : Rhcnumq« antiqukus tradudos propter loci fertilitatcm, ibi confcdifle: Gall0fque,quiealocaincolerent,expuliire : folófqjelÏe,quipa-trum noflrorummemoria omni Galliavexata, *Teutones, Cimbrofque ;7 intra fines fuos ingredi prohibuificnt.Qua ex re fieri, vti earum rerum memoria magnam fibi auäoritatem, magnofque fpiritus in re militarifumèrent. de numero eorum omnia fe habere explorata Rhemi dicebat,propte-rca quod propinquitatibuSjaffinitatibufq; coniunä:i,quantam quifq^mul-titudinem in communi Belgarum concilio ad id bellum pollicitus effet,eo-gnouerant.plurimùm inter eos Bellouacos Sc virtute, Sc auéloritate, amp;nbsp;ho-minum numero valere, hos poffe conScere armata miilia centum, pollici-tosexeonumero Iedamiilia Ix.totiufque belli imperium fibipoftulare. Sueffbnes fuos elfe finitimos,latiflirnos,feraciffimófqueagros poffidere. Apud cos fuifle regem noftraetiam memoriaDiuitiacum totius Galliæpo tentifilmum,(qui cum magnæ partis harum rcgionum,tum etiam Britâniæ imperium obtinuerit)nunc effe regem Galbam-.ad hunc propter iuflitiam, prudentiamqj, fummam totius belli omnium voluntate deferri: oppida habere numero XI i. polliccrimiilia armata quinquaginta : totidemNcruios, qui maxime feriinter ipfos habcanturjongilfirneq^abfmt : x v.milliaAtre-bates:Ambianos x.miilia: Morinos x v.milha:Mcnapios v i i.millia:* Cale- 58 tos X.miilia : V crocaffes, Sc V cromanduos totidem : Catuacos xxix.miilia: Condrufos, Eburones, Cæræfos, PæmanoSjqui vno nomine Germaniap-pellantur,arbitrari ad x I.millia. Cæfar Rhemos cohortatus,libcraliterque oratione profecutus, omnem fenatum ad fe conucnirc, principunqueliberos obfidcs ad fc adduci iuffit. quæ omnia ab his diligenter ad diem faâa funt. ipfc Diuitiacum Acduummagnopere cohortatus, docct quantopere Reip.commun ifquefalutis interfit, manushofiiumdifiineri,ne cum tanta muhitudine vno temporc confiigendum fit. id fieripoffe,fifnas copiasAc-dui in fines Bellouacorum introdiixcrint^Sc corn agrospopularicceperint. his mandatis cum ab fc dimittit. Poffquam omnes Belgaru copias in viiuni locum coadus ad fc venire vidit^nequeiam longe abefieabhis,quosmifc-ratjCxploratoribus :8c ab Rhemis cognouitfiumcnAxonam,quodcff in extremis Rhemorum finibus,excrcitum traducere maturauitiatqueibi caffra pofuit. qua? res, Sclaiusvnum caß:rorum ripis fluminis muniebat, 2cpoff cum quæ effent,tuta ab hoffibus reddebat, ôc commcatus ab Rhemis, rcli-quifque ciuitatibus vt fine pcriculo ad eum portari poff er,efficiebat. In eo fiuminc pons erat.ibipræfidiumponit, ôc in altera parte flu minis Q^Titu-rium Sabinumlegatutncum vi. cohortibusreliquit. caffra inaltitudincm pedum XII. vallo ƒoffaquc x i r x. pedum munire iubet. ab ipfis caftris oppidum Rhemorum nomine Bibrax,aberatmiiliapaffiium iix. idexitinere magno impetuBelgæ oppugnarc coeperunt, ægreeodie fuffentatumeft. Gallorumrade,atquc Belgaru oppugnatio eft.hi vbi circuniedamultitudi ne hominu totis mcenibus,vndiqj in muru lapides iaci cœpti funt, muriifq; defenforibus nudatus eff,tcftltudinefada,portisfucccdunt,murumq;fub-ruunt.quod turn facile fiebat:nara tanta multituto lapides,aG tela coniicic-bant, vtin muro confiftendi poteftas effet nulli. Cum finem oppugnandi nox feciffctjlccius Rhemiis,fumma nobilitate,0c gratia inter fuos, quitura • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oppido ’

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIKER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21

oppidopriefuefât,VlftUS exns,quilcgatidc pace ad Cæfarem vénérant,nun-dos ad eum mittit, Nifi fubfidium fibi mittatur fefe diutius fuftinere non ' poflc. Ebde media noétc Cæfar,iifdem ducibus vfiis, quinuncii abiccio 55 Vénérant, Numidas, Sc Cretas fagittarios,* ôc funditores Balearcs b^bfidio oppidanis mittit. quorum aducntu ScRhcmis cum Ipe defenfionis fludium propugnandi acceflit, Schoftibus eadem de caufla fpes potiundi oppidi difceffit.Itaque paulifper apud oppidum morati, agrofque Rhemorum de-populati,omnibus vicis,ædificiifque,qub adiré poterant,incenliSjad cadra Cæfaris cum omnibus copiis contenderunf.Sc à milibus pafluum minus 11. caftrapofuerunt. quæ caftra,vt fumo,atqucignibus lignificabatur,amplius ^illibuspafluumi i x.in latitudinepatebant. Cæfar primo,Sc propter mui-^itudinem hodium,5c propter cximiam opinionem virtutis,prælio fuperfc-dere ftatuit. quotidie tarnen equeflribus præliis, quid hoftis virtutc poflet, 4o*8{qui(^oftri auderent periciitabatur. Vbi noftrosnon efle inferiores in-tdlexit,loco pro caftris ad aciem inftrucndam natura oportuno, atq; ido-neo,quod is collis,vbi caftra pofita crant,paululum ex pianicie editus^ tantum aduerfus in latitudinem patebat, quantum loci acies indruda occupa-vepoteratjatque ex vtraque parte latcris dciedus babebat : * Sc in fronte Ic-4' uitcr fadigiatus paulatim ad planicicmrcdibat,ab vtroque latere eius collis i tranfuerfam folfam obduxit circiter palfuum C D. Sc ad extremas folfas ca-ftellacondituit: ibique tormentacollocauitme ciirn aciem indruxidet,ho-ftcs(^qubd tantiim multitudine poterant)alatcribus fuos pugnantes circun-ucnirepofl'cnt.Hoc fado, duabus legionibus, quasproximo conferipferat, in caftris relidis,vt fi quo opus edet,fubfidio duci podcnt^reliquas fexlegio nesprocadrisinaciceondituit. bodesitcrafuas copias ex cadrisedudas inftruxerunt. Palus erat non magna inter nodrum, atquebodium exerci-tum.hanc fi nodri tranfircnt,bodes expedabant. nodri autem,fi ab illis ini-tiumtranfeundi fieret, vtimpeditos aggrederentur parati in armis erant. Interimprælio equedriinter duas aciescontendebatur. Vbi neutritranf-ciindiinitiumfaciunt, fecundiore cquitumnodrorumprælio,Cæfarfuos incaftrareduxit. hodcsprotinusexeo loco adflumcn Axonamcontende-runt, quod elfe pod nodra cadra demondratum cd.ibi vadis repertis, partem fuarum copiarum traduccre conati funt, coconfibovt fi podent, ca-ftellumjcuipræerat Q^Titurius Icgatus,expugnarent,pontemq,interfcin-derent: fin minus podent,agros Rhemorum popularcntur, qui magno nobis vfui ad bellum gerendum erant, commeatuq; nodros fudinebant. Ca?-farcertiorfadus aTituriojOmnem equitatum,Scleuis armaturseNimidas, fiinditorcSjfagittariofque pontem traducit, atque au eos contendit. acriter ineolocopugnatu ed.bodes impediios nodri in flumine aggrefli,magnum corumnumcrumocciderunt. per eorti corpora rcliquos audaciffime tranf. ire conantcs,multitudinc telorum repulerunt.primos^qui tranfierant, cqui-tatu circunucntoSjinterfccerunt.Hodes vbi Sc de expugnado oppido, Sc de fliiminetranfeundo fpemfefefellideintcllexcruntjneque nodrosin locum iniquiorem progredi pugnandi cauda vidcrunt, atque cos res frumentaria deficere cœpit, concilio conuocatocondituerunt optimum cde, domum / I ftiam quenque reuerti: Sc quorum in fines primum Romani exercitum

[ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L O G A L L I C O.

introduxiflcnt, acleos defendcndos vndiquc conucnire, vtpotiùs in fuis, quàmin aJicnisfinibusdecertarcnt,,amp;:domefticis copiis rei frumentanæ vterentur.Ad earn fententiam cum reliquis cauflis^ hæc quoq^ ratio cos dc-duxit: *quód Diuitiacumquoque,atque Aeduos finibus Bcnouacorum42 appropinquâre cognouerant : hispcrfuadcrivtdiutiusmorarenturjncfuis auxiliu ferrent,non poierat.Ea re conftituta^fecunda vigilia magno cu lire-pitu^ac tumukufcaûris egreffj^ nuJIo certo ordine,ncque impcrio, cumfibi quiiqueprimum itineris locum petcrct, ôcdomum pcrucnircpropcrarct:,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcccrunt: vt conûmilis fugæprofcäio vidcrçtur. Hacre Hatim Cæfarpcr

ïpeculatores cognita, infidias veritus, quod qua de caulTa difcederent non-dum perïpexcrat:exercitum,equi[atumq; cailris continuit.pntnaluce,con firmata re ab explorat:oribus,omnem equitatum,qui nouilTimü agmen mo raretur,pra:mi[it::eiqj Clz-Pedium^amp;c L.Aurunculeium Gottam legatosprx-feeit.T. Labienumlegatum cu legionibus tribus fubrequiiufrit.mnouifû-mos adortif Sc multa milliapaÜuum proïccuti j magnam multitudincut co-rum fugicntium conciderunt. ^Ciim ab cxtremo agmine bh ad quos vcn-tum eraty coiiliïlcrent,fortitérque impetum nodrorü militum fuliinerent, prioreSjquod abe/Te apericulo viderenturyiicque vlla neccriitate^nequeim-perio continerentur^exaudito clamorc,perturbatis ordinjbus.omijesin fuga ribifubfidium pofuerunt. ita fine vJlo periculo tantam eorum mukitu-tudinemnoilriinterfeccrunt, quantum fuit did fpatium: fab occafùmque Solis fequideûiterunt/cque in calira,vti eratimperatung receperunt. Po-liiidie dus didCxfar^prius quam fc hofles *cxpauore^ aefuga rcciperenh^J in ßncs Sudfonunhquiproximi Khemis erât,exercitum duxit:amp;:magnoùi nere confeâofad oppidumP^ouiodunum côtendit.ld exitinere oppugnarc conatuSf quod vacuum ab defenPoribus effe audiebatj propterlatitudincm folfæ, murique altitudinem,paucis defendentibus, expugnarenonpotuit.

Ca/lris munii is vineas agere,quæque ad oppugnandum vfui crant, compa-rare cœpit : interim omnis ex fuga Suclfonum muliitudo in oppidumpro-xima noâe conucnit.Celeriter vincis ad oppidum aûis^aggereiaâo, turri-biifque conPitutiSjmagnitudine opcrum,qup nequeviderant an te 6'alli,ne-que audicrant, Sc cclcritate Romanorumpermoti, legatos adCxfarenide deditione mittuntiSc petentibus Rh emis vt co n féru aren tuq impétrant, Cx-far obiidibus acccptisprimisciuitatis,atq;ipriusGalbæregis duobus filiis, armifq^ omnibus ex oppido traditispn deditionem SuefTones accepiticxer- / citumq-in Belouacos duxit : qui cum fcjfuaquc omnia in oppidum ßratuf-pâtium contulifTciit,at^ue ab eo oppido Cxfar cum exercitu circitermillia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

paffuum ahelfety omnes maiores natu ex oppido cgreflijinanusad Cxfa-rem tenderCjSc voce fignidcare cceperuntjfefe in dus ßdcnq acpoteflatem venire^neque contra populum R.armis contendere, item cùm ad oppidum accefhlfetjcafliaquc ibiponerct^pueri, muliercfqj exmuropaÛismanibus, fuo morcjpacc a Romanis petierunt. pro his Diuitiacus (napoû difeeffum BelgarunqdimifdsAeduorum copiis,ad eum reuerterat*)facit verba. Bello- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

uacos omni tempore in hdc,atq; amicitia ciuitatis AcduæfuifTe.impulfosà nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fuis principibus, qui dicerent Aeduos a Cxfare in fcruitutem redaäos, omnes indignitatcs, contumelia'fque perferre : Sc ab Aeduis defeciffc, / populo

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23

populoR.bcllum intuliûc.qui huius confiliiprinceps fuifTent^quodintelli-gcrcnt quantam calamitatem ciuitati intulifTent, in ßritanniam profugiffe. Petere non folum BellouacoSjrcdetiamprohisAecluos, vt fua dementia, ïcmanfuetudine in eos vtatiir. quód fi fecerit, Aeduorum audoritatem a-pudomnes Belgas amplificaturum : quorum auxiliis, atque opibus, fi qua bellainciderint, fuflentare confueuerint. Cæfar honoris Diuitiaci, atq^ Ae-duornm caufla, fefe eos in fidem recepturum, conferuaturuiUfdixit : fed 'juód erat ciuitas magna, ÔC inter Belgas audoritate, ac hominum multitu-dinepræftabat, D C. obfides popofcit.his traditis,omnibufque armis ex op pido collatis 3 ab eo loco in fines Ambianorum peruenit. qui fe, fuaque o-' niniafinemora dediderunt. Eorum finesNeruii attingebant ; quorum de ’^atura,moribufque Cæfar ciim quæreret, fie reperiebat : Nullum aditum dTcadeosmercatoribus: nihilpati vinbreliquarumquererum ad luxuriam pertincntiû inferri : quod his rebus relanguefccre animos^eorumque remit-tivirtutem exiftimarent: eflehomines feros, magnæque virtutis. increpita- ♦ fC) atque ineufare reliquos Belgas^ qui fc populo R. dedidilfent, amp;nbsp;patriam virtutemproiecilfent: confirmare fefeneque legatos milfuroSjUequevllam

Hconditionem pacis acceptüros.* Cùmper eorum fines triduum iter feciflet, inueniebatex captiuis, Sabin flumen ab caftris-fuis non amplius milliapaf-liiumx.abefle.transid flumen omnesNeruios confcdifle,aduentumque ibi Romanorum expedare,vna cum Atrebatibus,amp;V eromaduis finitimis fuis, namhisvtrifq; perfuaferant, vteandc belli fortunaexperirentur. expedari ctiam ab his Aduaticorum copias,atque effe in itinere muliercs,quique per ætatem ad pugnam inutiles viderentur, in cum locum conieciife^ qubpro-pter paludes exercitui aditus non effet.Cçfar his rebus cognitis,explorato-reSjCcnturionéfquepræmittit, qui locum caftris idoncum deliganf.cùm ex • dedititiis Belgis,reliquifle Gallis complures Cæfaremfecuti, yna iter face-rent,quidam ex his (vt poftea ex captiuis cognitum efi) eorum dierum con-fuetudine itineris noftriexercitus perfpeda, node ad Neruiosperuene-nint,atque his demonftrarunt inter fingulas legiones impedimentorum magnum numerum intcrcedere, neque elfe quidquam negotii, cum prima legio in caflraveni{ret,reliquçque legiones magnum fpatium abeflrent,hanc fub farcinis adoriri. qua pulfa, impedimenttfque direptis, futurum vt reli-quæ contra confiftere nonauderent. Adiuuabat etiam eorum confilium, qui rem deferebant, quod Neruii antiquitus, cum equitatu nihil polfent, (neque enim ad hoc tempus ei reiftudent, fed quidquid polTunt, pedeflri-busvalent copiis ) quo facilius finitimorum equitat«m, fi prædandi cauffa adeos venilfetjimpedirentjtenerisarboribus incifis,atqj inflexis, crebrifq; in laiitudinem ramis enatiSjSe rubis ƒentibufque intcriedis elfcccrant,vt in-ftarmurihæfæpes munimenta præbcrent: quo non modo non intrari, fed neperfpici quidem pofiet. lis rebus cum iter agminisnoftriimpediretur, non omittendu fibiconfiliu Neruii exifiimauerut.l oci naturaerat hæc,quc locum noftri caflvis delegerant.Collis ab fummo æqualiter decliuis,ad flumen Sabin,quod fupra nominauimus, vergebat, ab eo flumine pari accliui-late collisnafeebatur, aduerfus huic, contrarius, palfus circitcr c c. infi-musapertus, ab fuperioreparte fylueflris, vtnoh facileintrorfusperfpici

pofTet. Intra eas fyluas hoftes in occulto fefe contincbant: in apertoloco fecundum flumen paucæ ftationes cquitumvidebantur. Fluminis erat alti-tudo circiter pedum 111. Cæfar equitatu præmiffo, fubfequebatur omnibus copiis : fed ratio, ordóque agminis aliter fe habebat ac belgæ ad Ner-uios detulerant.*Nam,qubdholtisappropinquabat,confuetudinefuaCæ-45 far vi.Icgioncs expeditas ducebat. poft eas totius exercitus impedimenta collocabat.indc duæ legioncs, quæ proximo conferiptæ erant ,tottimag-inen claudcbant,præfidioque impedimcntis erant, équités noftri cum fun-ditoribus, /agitariifque flumen tranigrefft,cum hoftium equitatupræJium commilerunt. Cumfeilliidentidemin lyluas ad fuosrcciperent, ac rurfus c lylua in noftros impctum facerent, ncquenoftri longius, quam quern ad fincm porreifta, aclocaapertapertinebant, cedentesinfequiauderent,interim legiones fex, quæprimæ vénérant,opere dimenfo Câürâ munirccœ-perunt. Vbi prima, impedimenta noftri exercitus ab lis, qui in fyluis abditi latcbancjvifa funt: quod tempus inter cos commiftendi prælii conueneraL ita vt intrafyluamaciem, ordincfque conllituerant, atqucipürcfeconßr-maucrant, fubito omnibus copiis prouolarunt, impctimique in noflrosc-quites fccerunt. ’^HisEacilcpulfis ac pcrturbatisdncrcdibili celeritate ad flumcn decurrerunt: vt penc vno tempore amp;nbsp;ad fyluas, amp;in flumine etiam in manibusnoflris hofles vidcrentur. eademautem celcritate adueiTo colic ad nolira calirajatquc eosj qui in opere occupatierant, contenderunt. | C^fari omnia vno temporecrant agenda : vexillumproponendum.quod I erat inßgnc,cum ad arma concurrioporteret ; fignu tuba dandu : ab opere I reuocandi milites.quipaulblongibs,aggerispetendi caufl\proceflerât,ac- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

cerrcndi.aciesinliruenda.militcs cohortandi. fignu dandum. quaru rerum I magna partem teporis breuitas^ôc incurfus boliiû impediebat. His difflcùl I tatibus duæ res crant Tub fidio, feientia, atque vfusmilitum : qubdfuperio- I ribusprælis excrcitati, quid fleri oporteret, non minus commodcipflfibi j praefcribcre f qudm abaliis doceri potcrant, Sc quod ab opere, finguhfquc legionibusfinguloslcgatos Cæfar difcedere^nifi munitis caÛris,’^vetuerat, ■ Hl propter celeritatem, Sc propinquitatem boliium nihil iamCæfaris imperium cxpeâabant : fed per fc, quævidebantur^ adminilirabant. Cæfar i neceflariis rebus imperatiSf ad cobortandos milites^ quam in partem fors nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

obtulit^decurritjSc ad Icgionem decimam deuenit, milites non longioreo- / rationeell cohortatus^quam vtifuæprillinæ virtutis menioriamretiiierêt, / neuperturbarentur animo, hoûiumque impetum fortiterfuûincrent. Et 1 quia non îongius hoéies aberant^ qudm quo tclum adiici polfet^ prælii / committcndi lignum dédit: atque item in alteram partem cohortandi eau f nbsp;nbsp;nbsp;/

iaprofeâus pugnantibus occurrit. Temporis tanta fuit exiguitas, ho- ƒ ûiumque tam paratus ad dimicandum animus^vt non modo adinfigniaac-commodanda, * fed etiam adgaleas induendas, fcutifque tegmenta de-^^ l trahenda, tempus defucrit. Quam quifque in partem ab opere cafu deue- I nit, quæqueprima figna confpexit^ ad hæc condlitit, nein quærendisfuis ƒ pugnandi tempus dimitteret. Inflruâ:o exercitu, magis vtlocinatura, de- 1 ieûufque coîlis, ôc neceffitas temporis, quàm vt rei miiitaris ratio, atque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

ordopoUulabat, ciim diuerfis locisIcgioncs aliæ alia in partehoflibusre- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

LIBER II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;25

fixèrent, fepibufque denfiffimis, vt ante demonflrauimus, interiedis, pro-^peäus impediretur, neque certafubfidia coKocari, neque quid in quaque parte Opus effet prouideri, neque ab vno omnia imperia adminiftraripote-I ’^ant. itaquein tanta reruminiquitate,fortunæ quoque cuentus varüfe-^iicbantur. Legionis nonæ,amp; decimæ milites, vt in finiftra parte aciei con-ftiterantjpilis emiffis, curfu, ac laffnudine exanimatos, vulneribufque con-feäos Atrebates ( nam bis ea pars obiienerat ) celcriter ex loco fuperiore in flumen compulerunt:amp; tranfire conantes infecuti, gladiis magnam partem eorumimpeditaminterfecerunt. ipfitranfire flumen non diibitauerunt, 6c I 49inlocuminiquum progreffi,*rurfus rcgreffos,ac refiftentes holles,redinte-grato prælio in fugam coniecerunt. Item alia in parte diuerfæ duæ legio-nes,vndecima 6: odaua, profligatis Vcromandiiis, quibufeum erant con-grcffijC^oco fuperiore in ipfis fluminis ripis præliabantur: ac totis ferc ca-j ftnsafrontc,6calinillraparte nudatis^cumin dextro cornu legio duodcci-iïia, Sc non magno ab ea intcruallo feptima conftitiffct^ omnes Neruii con-fertiffimo agmine,duceBoduognato,quifummam imperii tenebat,ad eum locum contenderunt: quorum pars, aperto latere legiones circunuenire, pars fummum locum caftrorum petere cœpit. bodem tempore équitésno-ftri, leui'fque armaturæ pedites, qui cum his vnà fuerant, qtios primo ho-ftium impetu pulfos dixeram, cùm fe in caftra reciperent,aduerfis hollibus occurrebant, ac rurfus aliam in partem fugam petebant. 6c çalones, qui ab Decumanaporta,acfummo iugocollis nollros viôlorcs flumen tranfire confpexerant,prædandicauffacgreffi,cùmrefpexiffent,6c holles in nollris caftris verfari vidiffent, præcipites fcfe fugæ mandabant. fimul corum, qui j î^cum impedimentis veniebant,*clamor,fremitiifque exaudiebatur. aliif-4UC aliam in partem perterritiferebantur. Quibus omnibus rebuspermo-tiéquités Treuiri, quorum inter Gallos virtutis opinio ell Angularis, qui auxiliicauffa à ciuitate miffi ad Cæfarem vénérant, cùm multitudine ho-ftiumcallra nolira compleri,legiones premi, 6C penc circumuentas teneri, calones,equites,funditoresNumidas,diuerfos^diffipatôfque'in omnes partes fugere vidiffent,dcfperatis nollris rebus,domum contenderunt. Roma-nospulfos, fupcratofque, caftris, impedimentifque eorum holles potitos, ciuitatirenunciauerunt. Cæfarab decimæ legionis cohortationc ad dex-trum,cornu profcôlus,vbifuos vrgeri, fignifqueinvnumlocumcollatis , duodccimæ legionis milites confertos ,fibi ipfis ad pugnam effe impedi-niento^quartæ cohortis omnibus centurionibusoccifis^ligniferoqueinter-fcftojfigno amiffoji'eliquarum cohortium omnibusTerc centurionibus aut vulneratis, aut occifis, in his Primipilo P. Sextio Baculo,fortiffimo viro, niuhis,grauibufque vulncribus confedo, vt iam fe fullinere non poffet,rc-liquos effe tardiores, Ôc non nullos à nouiffimis defertos prælio excedere^' actelavitarc: holles neque à fronte ex inferiore loco fubeuntes intermitte-re,8c ab vtroque latere inftare,6c rem effe inanguftoviditj neque vllum efl'e fubfidiurn, quod fubmitti poffet, feuto ab nouiffimis vni militi detrado, (qubd ipfe cb fine feuto vencrat ) in primam aciem proceffit, centurioni-biifque nominatim appellatis,reliquos cohortatus milites, fignainferre,6c nianipuloslaxareiuffit, quo faciliùs gladiis vtipoffent. Huius aduentu fpc

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îllatamilitibus, ac redintcgrato animo, cùm pro fe quifquc in conipedu

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Imperatorisjetiaminextremisfuisrebusoperam nauare cuperet,pauliim

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoftiiim impetus tardatuseft. Cæfar cùm feptimam legionem, quæiuxtà

condircrat, item vrgeriab hoïîe vidiiTct, Trib.miJ.monuit, vipauîiLÎmfcfc Jegiones coniungerent,*amp; conuerfa fignain ho/les inferrct.quo fââo,cùm aliisalii fubfidium ferrent,neque timerentne auerûab hoûe circûuenircn-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur, audaciùs refi/îere, acfortiùspugnare cœperunt. Interim militesIcgio-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;num duaru,quæ in noui/îimo agminepr^/îdio impedimentis fucrant,prx-

I nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lio nunciatOjCurfa incitatOjin fammo colle ab holiibus côfpicicbantur.Sc

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T.Labienus caliris boüium potitus^Sc ex loco fupcriore,quc res in noUris

, * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caürisgererenturconrpicatasjdecimâiegionein fubfidio noûrismifit.qui,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum exequitum, nbsp;nbsp;calonû fuga^quo in loco res elTct, quantoqueinpericu-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jo ca/lra, legiones, amp;nbsp;Imperator verfaretur, cognouiÛent^ nihiladcc-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leiitatem ûbi reliquifecerunt. Horum aduentu tanta rerum commutstio

tllfaâa.vtnoûrietiamj quivulneribusconfeâiprociibuilTent, feutisin-nixi prælium redintegrarct. T um calones^ perterritos holies confpicati, c-tiam inermes armatis occui rerunti équités vero vt turpitudinem iuga vit' tute delerentf omnibus in locispugnabant,quo Ce legionariis militibuspr^' ferlent. At holiesctiam in extrema Ipe falutis tantam virtutempr^liitC' runt.vt cùmprimieoruni cecidilfenhproximiiaeentibus iiMerent, atque exeorumeorporibuspugnarent. Hisdeieâis.ôccoaceruatiscadaueribus, qui fuperclTent^vt extumulo tela in noïiros coniicerent.pilaqueintercepta remitterent : vt non nequidquam tantæ virtutis homines iadicarideberet i yufoselfe tranfire latifhmum ßumen^afeendere ahiflimasripas fubire ^^^^^^^^^htnum locum 1 quæ facilia ex difßcilhniis ammi magnitudo rede- 1

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^ocprselio fadiojôcprope adinternecioncmgente ac nomine hier- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

uiorum redado.maiores natu,quos vna cam pueris^ mulieribufq. in ædua-ria, acpaludes colleâos dixeramus, haepugna nunciata,cùm viéioribus nibilimpeditumjviâisnihiltutum arbitrarentur, omnium, qui fupererant^

9 confenfu legatos ad Cæfarem mirerunt,fcque ci dcdiderant. amp;nbsp;in comme-moranda ciuicatis calamitate^ ex D C. ad11i.fenatoreSf exbominum milli-bus Ix. vix ad D. qui arma ferre polfcnty fefc rcdaâos elfe dixerunt. quos Cæfagvtinmiferos, acfupplicesvfusmifericôrdiavidcretur,dihgentifli- ' mcconfcruauit : fuifque ßnibus,atque oppidis vtiiuflit: ôednitimisimpe-rauitvtabiniuria^ôemaleßcio fe fuofqueprohibèrent.Aduatici(dequibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

béretjvna ex partcleniteraccliuis aditus,indatitudinemnon ampliiiscc.pe-dum rclinqiiebatur. quem locum duplicialtiÛimo maro munierant. Turn ponderisfaxa^ ôcpræacutas trabes in muro collocarant. ipherant ex

que Itabam faccrent, bis impedimentis f quæ fccumagerej aeportarenon / poterant, citra Humen îlbenum dcpofitis, ★euHodiæ ex fuis, /c prxfidio p2 / V I. milita bominum vnâ rcliquerunt. Hi poH eprum obitum multos / • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;annos /

^nnos à finitimis exagitatij cùm alias bellum inferrcnt, alias, illatum defen-^crentjconfenfueorum omnium pace fada, hune fibi domicilio locum dc-legerunt,ac primo aduentu exercitus noftri, crebras ex oppido excurfiones faciebant,paruulifque præliis cum noftris contendebant. poftea vallo pe-i ^unixii. in circuitux v.millium crebrifquecaftellis circûmuniti oppido ^cfecontinebant.Vbi vineis, aggere, exftrudo, turrim conflitui procul vi-’lerunt, primùm irridereex muro^atqueincrepitare vocibus, qiibd tanta inachinatio ab tanto fpatio inllrueretur. quibus nam manibus, aut quibus viribus, præfertim homincs tantulæ ftaturæ(namplcrunque omnibus Gai lis præ magnitudine corporum’fuorum breuitas noflra contemptui eft) Il 'tanti oneris turrim in muros fefejcollocare confiderentêVbi verb mouct-i appropinquate mœnibus vidcrùnt,noua,atq; inufitata fpecie commoti, legato^^d Cæfarem de pace miferunf.qui ad hune modum locuti : Non fc exiftimare Romanos fine ope dcorum bellumgerere, quitantæaltitudinis lïiachinationes tanta celeritatc promouere, amp;nbsp;ex propinquitate pugnare poffent.fcjfuaque omnia corum poteftati permittere dixerunt.vnum petc-rcjacdeprecari, fifortcprofuaclementia,ac raanfuetudine, quam ipfiab a-liisaudilTent, ftatuiflet Aduaticos elfeconferuandos, nefe armis difpolia-l'ct.fibi omnes fere finitimos elfe inimicos,ac fuæ virtuti inuidere, à quibus fedefendere traditis armis non polfent.fibipræflarejfi in eum cafum dedu-ccrcntur,quamuis fortuno a populo R.pati^ quàm ab hisper cruciatum in-interfici, inter quos dominari confuelfcnt. * Ad hæcCæfar refpondit. Se niagisconfuetudincfua,quàmmcrito eorum^ciuitatem conferuaturum,fi

I priùsquàmaries murumattigilTet, fe dedidiffenf.fcd dedicionis nullam elfe conditionem,nifi armis traditis:fc id quod in Neruios feciffet, fadurum,fi-nitiroi'fqueimperaturum nequam dedititiis populi R. iniuriam inferrent. « Rc nunciata ad fuos, illife, quæ imperarentur, facere dixerunt. Armorum magna multitudine de muro in fo{ram,quæ erat ante oppidum,iada, fie vt propc fummam murHggerifque altitudinem aceruiarmorum ad^quarent: 14.6ctarnen circiter partetertia *vtpoftea compertum eft ) cælata,arque in oppido retenta, portis patefadis, eo die pace funt vfi. fub vefperum Cæfar portas claudi,militéfque ex oppido exire iuffit, ne quam nodu oppidani d militibus iniuriam acciperent. Illi ante inito ( vt intcliedum eft ) confilio, 4^oddcditione fada *noftrospræfidiadeduduros^ autdenique indiligen-tiiisferuaturos crediderant, partim cum his, quæretinuerant, amp;nbsp;cælaue-rant armis, partim feutis ex cortice fadis, aut viminibus intextis, quæ fub-iib(vt temporis exiguitas pofiulabat) pcllibus indu:JlCrant,tertia vigilia,quà minime arduus ad noftras munitiones adfcenfus videbatur,omnibus copiis repente ex oppido eruptionemfecerunt. ccleriter(vtantc Cæfar imperaue-rat) ignibus fignificatione fada, ex proximis cafielliseoconcurfum eft^pu-gnatumque ab hofiibus ita acriter, vt avirisfortibus in extrema fpe falutis miquo loco contra eos, qui ex vallo, turribufque telaiacerent, pugnari de-buif.eùm vna in virtute omnis fpes falutis confifteret. Occifis ad hominum millibus IV. rcliqui in oppidum reiedi funt. poftridieeius dici,refradis portis cùmiam defenderet nemo, atque intromifiis militibus noftris, fe-âionem eiusoppidi vniuerfam Cæfar vendidit. abhis,qui cmerant,ca-

pitum numerus ad eum relatus eft millium lui. Eodem tempore à P.Craf-fojquem cum legione vna miferat ad V enetos, V nellos, * Ofifinos, Cut lo-y» folitas, Sefuuios, AulercoSjRhedones,quæ funt maritimæ ciuitates, Ocea-numque attingunt,certior fadus eft omnes eas ciuitates in dediftonenijpo-teftatémque populi R. efte redadas. His rebus geftis, omni Galliapacata, tanta huius belli ad Barbaros opinio perlataeft, vt ab nationibus, quæ trans Rhenum incolerent, mitterentur legatiad Cæfarem, quæ fe obfides daturas, imperata faduras pollicerentur. quas legationes Cæfar, quod inita-’ liam, Illyricumque properabat,inita proxima æftatead fcreuertiiulTit. Ipfc in CarnuteSjAndeSjT urones^quæ ciuitates propinquæ his iocis erant, vbi bellum gefterat^ legionibus in hyberna dedudis, in Italia profeduseft. ob cafqueres ex literis Cæfaris dies x v. fupplicatio décréta eft : quod ante îd tempus accideratnulli,

V M in Italiamproficifcerentur Cæfar,Ser.Galbamcum legione duodecima, Ôcparte equitatus in Antuates, Ve-ragros, Sedunofque mifit, qui à ftnibus Allobrogum, amp;nbsp;lacu Lemano,ôcflumine Rhodano ad fummas Alpesper-tinent. Caufla mittendi fuit, quodiicrper Alpes, (quo magno cum pcriculo,magnifque portoriis mercatores ire confueuerant)pateficri volebat.huic pcrmifit, fi opus efte arbitrarctur,vti in iis Iocis legionem hyemandi cauffa collocaret. Galba fecundis aliquot præliis fadis, caftelliTqaecopluribuseorumexpugnatis^mifTis ad eumvn-diquclegatis,obfidibu(que datis,amp;,'pace fada, conftituit cohortes duasin Antuatibus collocare, Se ipfe cum reliquis eius Icgionis cohortibus in vico Veragrorum, quiappellaturOdodorus,hycmare.qui vicuspofitusinval-le, non magna adieda planicie, altiffimis montibus vndique continetur. Cum hic in duas partes fluminediuideretur,alteram partem eius vici Gallis ad hyemandum conc£^it,alteram vacuamab his relidam,cohortibus attri buit. Eum locum vallojfolTaqucmuniuit. Cum dies hybernorum com-plures tranfiflent, frumenrumque eb comportari iuftiflet, fubitb perex-ploratores certior fadus eft,ex ea parte vici,quam Gallis concefferat, omnes nodu difceflifte,montéfquc , qui impenderent,âmaximamulti-tudine SedLinorum,ScVeragrorütcneri*.id aliquot de cauflis acciderat,vt fubitb Galli belli renouandi,legionifque opprimendæ confilium caperent. primùm,qubd Icgionem^neque earn pleniffimam,dctradis cohortibusdua-bus, ôc compluribus figillatim, qui commeatus petendi caufla miffi erant, abfentibus,propter paucitatem defpiciebanf.tum etiam,qubd propter ini-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quita-

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29

^uitatcm loói, cüm ipfi ex montibus in vallem dccurrerent, amp;nbsp;tela coniice-ÏZ^ent,* ne primum quidem pofle impctum fuum fuftincri cxiftimabant. Ac-

ccdebat ,qubdfuos ab feliberos abttraâ:os obfidum nomine dolebant : l^omanos,non folum itinerum caufTagt;fed etiam perpetuæ poficflionis^ul-ttiina Alpium occupare conarijSc ea loca finitimæ prouinciæ adiungere, fi-liipcrfuafumhabebant. Hisnunciisacceptis Galba,cùm nequeopushy-bernorum,munitionéfqueplenc eflencperfeâæ, neque defrumento, reli-lt;luóquecommeatu fatis eflet prouifum,q, deditionefaâ:a,obfidibufqj ac-ccptis,nihil de bellotimendumexiftimaBerat, concilio celeriter cóuocato, fcntentias exquirere coepit. quo in concilio cum tantum repentini periculi prætcr opinionem accidilt;Tet,ac iam omnia fere fuperiora loca multitudinc artnatorum complétaconfpicercntur,neque fubfidio veniri,neque com-nieatus ^portari,interclufis itineribus^polfet,propc iam defperata falute, nonnullæ huiufmodifentcniiæ dicebantur, vt, impedimentisrelidis, eru-ptione fadla, iifdem itineribus, quibus eb peruenilTentjad falutcm conten-derent.maiori tarnen parti placuit hoc referuato ad extremum confilio,interim rei euentum experiri,amp;: caftra defendere. Breui fpatio interiedlo, vix vthis rebus,quas confl:ituilfent,*collocandis,atque adminiftrandis tempus l^daretiir,hoftescx omnibus partibus figno dato decurrere-.Iapides, *geflaqj invallumconiicere. Noflri primo integrisviribus fortiterrepugnare, neq; vllumfruftratelum ex loco fuperiore mittere; vt quæqjpars ca/lrorum nu-datadefenforibus premi vidcbatur,eó occurrerc,amp;: auxilium ferre, fed hoc fupcrari, quod diuturnitate pugnæ hoftes defefii,*cum prælio excedebant, alii integris viribus fucccdebanr : quarum rerum à noftris propter paucita-temfieri nihil poteraqae non modo defelfo ex pugna excedendi, fed ne fan cioquidem ciusloci^vbi conlliterat,re!inquendi,acfuirecipiendifacultas dabatur. Cum iamampliùshoris vi.eontinenter pugnaretur, ac non folum vires,fed etiam tela noflris deficerent, at que holies acriiis inflarenq langui-dioribufq. noflris vallum feindere, amp;nbsp;folfas complete cœpifient, réfq; effet iam ad extremum perduéla cafum , P. Sextius Baculusprimipilicenturio, (quemNcruicoprælio compluribus cófedum vulneribus diximus) amp;nbsp;item C.Volufcnus tribunus mil.vir Sc confilii magni, amp;nbsp;virtutis, ad Galbam ac-currunt,atq; vnam efle fpemfalutisdocct: fieruptioncfaâ:a extremum auxilium experirentur.itaqj conuocatis centurionibusƒ elcritcr milites certio-res facit,paulifper intermitterent prælium,ac tantumodo tela mdfa excipe-renqfcq; ex laborc reficcrent. poll figno dato c caflris erumperent,atque o-mnem fpem falutis in virtute ponerent.Quod iuffi fu?lt,faciunt,ac fubitb o-mnibus portis eruptionefada,neque cognofeendi quid fieret, neq; fui col-ligendihoflibus facultatc relinquunt. ita comutata fortunajCos^quiin fpem potiendorm caftrorum vcneranqvndiq; circuuentos^interficiunt, amp;nbsp;ex ho-minummillibus ampliusxxx.quern numerum barbarorum ad caftra venif Icconftabaqplustcrtia parteinterfeifta,reliquos perterritos in fugam con-iiciunt’.ac ne in locis quidemfuperioribus confiftere patiuntur:fic omnibus hoftium copiis fufis, armifque exutis,fe in caftra, munitioncfquc fuas reci-piunt. Cifuo prælio faâo, q? fæpiusfortunam tentare Galba nolebat, atque Î9 aliofefc in hybernacofilio vcnilfememinerat *aliisoccurriffercbusviderar

maxime frumenti, commeatüfque inopia permotus, poftero die omnibus eius vici ædificiis incenfis, inprouinciam rcuerii contendit : acnullo hotte pi-ohibente,autiter demorantc, incolumcnlcgioncm in Antuates, inde in Allobrogas, perduxit, ibique hyemauit. His rebus geftis, cum omnibus de caulTis Cæfar pacatarn Galliamcxiftimaret,fuperatis Belgis, expulfis Gcr-manis, vidis in Alpibus Sedunis,atqucita inica hyeme^inlllyricumprofc-ótus efle,quód cas quoque nationes adiré, amp;nbsp;regiones cognofcerc volebat, fubitum bellum in Gallia coortum eft.Eius belli hæc fuit caufla.P.Craflus adoiefcens cum legione vi i. *proximis Oceano in Andibushyemabat.iSjóo qubd in his locis inopia frumenti erat,præfedos,tribunôfquc mil.complûtes in ftnitimasciuitates,*frumenti^ commeatufquepetendi caufia dimiüt. 6'1 quo in numero erat T.Terrafidius,milfus in* Vnellos :M. Trebius Gallus 6 î in Curiofolitas’.QiVelanius,cuT.Silio, in Venetos. huius ciuita^ eft longe amplilfima audoritas omnis oræ maritimæ regionum eaiû, quod amp;nbsp;na* ues habent Veneti plurimas,quibus in Britanniam nauigare confueucruni:

Sc fcicntia,atque vfij nauticarum rerum *cæteros antecedunt: Sc in magno 6; impetu maris,atque aperto,paucis portibus interiedis, quos tenent ipfi, o-mnes fere,qui eodemmari vti confucuerunt, habent vedigales. Ab iisfuit initium retinendi Silii,atque Velanii,qj per cos fuosfe obfides, quosCraf-fo dcdilfcntjrecuperaturoscxiftimabant.horum audoritatc finitimi addu-di(vt funt Gallorum fubita,amp; repentina confilia) eadem de caulfa Trebiu, Terrafidiumque rctinent; amp;: celcriter milfislegatis,per fuos principes inter fe coniurant, nihil, nifi communi confilio aduros, eunddmque omnis for-tunæ exitum clTe laturos: rcliquafque ciuitates folicitant, vt in ealiberiate, quam â maioribusacceperant,permancrc, quam Romanorum feruituiem

• perferre mallcnt. Omni ora maritima celeritcr ad fuam fententiam perdu-da,communem legationcm ad P.CralTum mittunt,fi velii fuos recuperate^ obfides fibi rcmittat.Quibus de rebus Cæfar à Cralfo certior fadus: *quód^^ illeaberat longiùs : naucsintcrimlongas ædificariin flumine Ligcri, quod influit in Occanum, remiges ex prouincia inftitui, nautas, gubernatorefq; comparariiubet. His rebus celcriter adminiftratisjpfe, cumprimùraper anni tempuspotuit^ad cxcrcitum contendir.*Veneti,reliquæque ciuitates, ''^cognito Cæfarisaduentu ,fimul quod quantum in fe facinus admifilfent,

intelligcbant Jegatos, (*quod nomen apud omnes nationes fandum,inuio-^6 latumque femper fuilTet )rctcntos absfe, amp;nbsp;in vincula coniedos, pro ma-gnitudine periculi bellum parare, Se maxime ea, quæ ad vfum nauium per-tinerent, prouidere iiWfituunt : hoe maiore fpe, qubd multumnaturaloci confidebaf-pedeftriaelfc itinera concifaæft:uariis,nauigationéimpeditani propter infcitiamlocorum,paucitatcmq;portuû fciebant.neqjuoftroscxer citus propter frumenti inopiam, diutiusapud fe morari pofte confidebât: aciam,vt omnia contra opinionem acciderent,tarnen fe plurimiim na-uibus polTe: Romanos neque vllam facultatemhabere nauium,nequeco-rumlocorum ,vbi bellum gefturieftent, vada, portus^ infulafqucnouifte: aclongcaliam elfe nauigationcm in conclufomari, atquc invaftiffirao, * ac apertiffirao Oceano perfpiciebant. His initis confiliis,oppidamu-niunt, frumentaex agris in oppida comportant : naues in Venetiam, vbi

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JI

^æfarcm primum bellum gcftiirum cfle conftabatjquatn pltnimas poflunt, ^cogunt ’.fociosfibiadid bellum OfifinoSjLexobioSjNannetcs,* Ambilia-“^Morinos,*Diablintres,Menapios adf^ifcunt.Auxiliaex Britannia,quæ contracas regiones pofita eft, accerfunt. Erant hæ difficultates belli geren-di J quas fupra oftendimus : fed multa tarnen Cæfarem ad id bellum incita-^mt-.iniuriæ retentorum equitatumRomanorum:rebeIIio fada poft dedi-üonem : defedio datis obfidibus : tot ciuitatum coniuratio : in primis, ne hacparte negleda , reliquæ nationes idem fibilicere arbitrarentur : itaque, Cum intelligeret omnes fere Gallos nouis rebus ftudere^amp; ad bellum mobi-^^itcrjccleriterque excitari, omnes autem homines natura * libertati ftu-'^ere, Sc conditionem feruitutis odilTe, prius quam plures ciuitates confpi-f!ircnt,partiendum fibi, ac latius diftribuendum exercitum putauit. itaque Î.Labi^um legatum in Treuiros,quiproximi Rheno flumini funt, cum cquitatu mittit : huic mandat Rhemos, reliquófque Belgas adeat, atque in officio contineat ; GermanofquCjqiii auxilio à Belgis accerfiti dicebantur, per vim nauibus flumcntranfireconcntur,prohibeat. P.Cralfumcum co hortibus legionariis x i r. amp;nbsp;magno numero cquitatus in Aquitaniam pro-ficifei iubct,ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur,ac tantæ nationes coniungantur. Q^Titurium Sabinum legatum cum legionibus i ii. inVnelloSjCuriofolitaSjLexobiófque mittit, qui earn manum diftinendam curet. D. Brutum adolefcentem claffi, Gallicifque nauibus, quas ex Pi-^lonibus, amp;nbsp;Sentonis ,'reliquifque pacatis regionibus conuenire iuflerat, præfecit:amp;r, cbm primum pofleq in Venetos proficifei iubet.ipfeebpede-ftribus copiis contendit. Erant eiufmodi fere fiius oppidorum, vt pofita in extremislingulis, promontoriifque, neque pedibus aditum haberent, cUm exalto fe æftus incitauiftet, quod bis femper accidit horarum x 11. fpatio: neque nauibus, quod rurfus minuente æftu, naues in vadis afflidarentur. itavtraque re oppidorum oppugnatio impediebatur : ac fiquando magni-tiidine operisforte fuperati, extrufo mari aggere, ac molibus, atque his fer-memœnibus adæquatis,fuis fortunis defperare cœperant, magno numero nauium appulfo, cuius rei fummam facultatem habebant, fua omniade-portabant, féq^in proximaoppidarecipiebant. ibife rurfus iifdem oppor-tunitaiibus locidefendebant.Hæc ebfacilius magnam partem çftatis facic-bantjqubdnoftrænaues tempeftatibus detinebantur : fummaq; eratvafto, atqueaperto mari,magnis æftibus,raris,ac propcnullis portibus difficultas nauigandi-.namqueipforuranaues adhunc modumfadæ, armatæq;erant, carinæ aliquantóplaniorcs , qu.im noftrarumnanism, quo facilius vada, tc deceflum æftus excipere poflcnt-.proræ admodum credæ,atq; item pup-pes ad magnitudincm fluduum,tempeftatumque accoramodatæ.naues to-tæfadæ ex robore,ad quamuis vim,amp; contumeliam perferendam. Tran-ftracxpedahbusinaltitudinem trabibusconfixaclauisferreis,digiti polli-cis craflitudine, ancoræ pro funibus,ferreis catenis reuindæ. pelles pro ve-^^lis,aliitæq; tenuiter confed£,fine propter liniinopia,*atq;eiusvfusinfcitia;

fiuc(quod eft magis veriftmile)q, tantas tempeftates Occani,tantófq; impetus ventorum fuftincri, ac tanta onera nauium regi velis non fatis commode arbitrabatur. Cum his nauibus noftræ claffi eiufmodi con^reffus erauvt

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vna ceJeritate, pulfu remorum præftarec, rcliqua,pro loci natura, pro vi

tempeftatuin, illis eflent apt/ora, ôcaccommodatiora : ncquc cnimhisno-ftræ roftro noccrcpotcrant,tanta in his crat firmitudo: ncquepropter nhi-tudincmfacilctclum adigcbatur^ 0^câdcni de cauÛa minus commodeCco-pulis continebantur.Acccdcbat,vt cumfxuire ventns coepifTetj fe vento dedi/TentfSc tempeftatem ferrent faciliiiSy Slt;. in vadis conûderent tutiiis, ab æliu derelii^æ^nihil faxa^Sc cautes timerentzquarun? rcriiiTi omniumno ftris nauibus cafus erat extimefeendus. Compluribus expugnatis oppi-/t

gam : captis oppidisreprimi,neque his noceri poß'e : hatuit expcâandam «b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;claifem: quæ vbiconuenit, acprimùm ab hoûibus vifacû:,circiterccxx.

naues eorum paratifümæ^ atque omnigénéré armorum ornatiffimæ,cpor-tuprofedænoïîris aduerfæconiiiterunt, Neque fatis Bruto,^ui claf/i præerat, neque tribunis mil.centurionibufque, quibus fingulænaueserant attributs, conBabat quid agerent, aut qua rationspugnx infiÛcran.ro-Bro enim noceri non poßccognouerat:tuiribusautem excitatis,tamcnhas altitudopuppium ex barbaris nauibusfupcrabat, vt neque exinferiorc loco fatis commodctela adiicipoïfcnt, Ôcmilia à Gallis grauiiis acciderent. Vna erat magno vfuirespræparata à noHris,faIccspræacutx, infertæ, affi-xxque longuriis, ’^non abliniili forma muralium falcium, hiscumfuncs,^^ qui antennas ad malos diliinebant, comprebenli, addutUlque erant, naui-gio remis incitato prxrumpebantur, quibus abfcilis, antennæ necelfarid concidebant : vt,cùm omnis Gallicis nauibus fpesinvelis,armamentifque confidcret,hiscreptis, omnis vfus nauium vno temporecriperctur. Reli-quum erat certamen pofitum in virtutc, qua nollrimilites facile fuperabat:

batur, vtnullumpaulb fortius faâamlaterepolfct : omnes enim colles loca fuperiora, vndc eratpropinquus deipctHus in mare, ab exercitu tene-bantur. Dificais, (vt diximus) antennis, cum fingulas binx, aut ternx naues cii cunlieterant^militcs fumma vi tranfeenderein hofhumnaues con-tendebant.quodpofiquam Barbarißerianimaduerterunt, expugnatiscorn pluribusnauibus ciim eircinullumrepcrirctur auxiîiumfugafalutempe-tere contenderunt. ac, iani conuerfs in cam partem nauibus, '^quö ven~^ -, tusferebat, tanta fubitb malacia.ac tranquillitasexflitit, vtfclocomouere non polfent.quæ quidem res ad negotium conßeiendum ’^maxime fuit op-portuna, nam ßngulasnoßriconfedèatiexpugnauerunt^ vtpcrpaucxexo- / mninumero, noâïisif]fcruentu ^adterramperuenerint, cùmab horafere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

IV. vfquead Solls occafum pugnaretur : quo prælio bellum Venetorum, / totiufque orx maritimæ confedbum eû. Nam clim omnisiuuentus,omnes etiam grauioris ætatis,in quibus aliquid conßlii, aut dignitatis fuit, eb conuenerant. turn nauium, qaod vbique fuerat, vnum in locum coege- i rant: quibus amiffis, reliqui, neque quo fereciperent, neque quemadmo- / dum oppida defenderent, habebant. itaque fc, fudque omnia Cxfaridedi- / derunt : in quoseo grauiùs Cxfar vindicandum flatuit, quo diligentiùsin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

•ebquum tempus à Barbaris ius legatorum conferuarctur : itaque omnife- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

'■unecato, rcliquos fub corona vendidit. Dam bæcin Venetisgeruntur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

QJiturius Sabinuscumhiscopiis,quasàCæfare acceperat,ni fines Vnel-lorum perucnit. his præerat V iridouix, aç fummam imperii tenebat earum omnium ciuitatum, quæ defeçcrant, ex quibus excrcitum, magnafque copias coëgerat’: atquehis paucis diebus Aulercijtburonices, Lexouiique, fcnatufuointcrfedo, qubd audores belli elTenolcbant,portas çlaufcrunt, ^équccum Viridouiceconiunxerunt^magnaque prætereamultitudo vndi-lt;luc ex Gallia perditorum hominum, latronumquc conuenerat, quos fpes prædandi,fludiumquebellandi ab agriçultura, amp;nbsp;quotidianolaborereuo-cabat. Sabinusidoneo omnibus rebus loco caftrisfefe tenebat :cùmViri-douix contra eum duum millium fpatio confedifle^ quotidiéque produdis ^ycopiis pugnandi poteftatem faccret,* vtiam non folum hoflibus incon-temptum Sabinus veniret, fed etiam noftrorum militum vocibus non nihil carperctur ; tantarnqueopinioncmtimorispræbuit,vtiamad vallum ca-ftrorunTlioftes accedere auderent. ideacauffa faciebat, qubd cum tanta rnultitudinehoftium, præfertim eo abfente, qui fummam imperii tencret, nifiæquolocojaut opportunitate aliquadata,legato dimicandum non cxi». ftimabat. Hac confirmata opinione timoris, idoneum quendam hominem, Secallidum^delegit (Gallum)ex iis,quos auxiliicaulîa fecum habebat. huic magnis præmiis, pollicitationibufque perfuadet, vti ad hoftes tranfeat, Ôc ^uidfieri velit,edocet. qui vbi properfuga ad cos vcnit,timorem Komano-rum proponit : quibus anguftiis ipfe Çæfar à Venetis prematur docet ; nc-4ue longiùs abelTe, quin proxima node Sabinus clàm ex caftris excrcitum educat, ôe ad Cæfarem, auxilii ferendi caulTa, proficifeatur. quod vbi audi-tum cft,conclamant omnes, occafionem negotii bene gerendi amittendam non effe, ad cafira iri oportere. Multæ res ad hoc conîilium Gallos horta-bantur: fuperiorum dierura Sabinicundatio,pcrfugæ confirmatio, inopia cibariorum, cuirci parùm diligenter ab his erat prouifum, fpes Venetici belli, amp;, qubdferclibenterhominesid, quod volunt, credunt. Iis rebus addudi,non priîis Viridouicem, reliqubfque duces ex concilio dimittunt, quàm ab his fit concefl'um arma vti capianqôe ad caftra contondant: qua rc conceffa jlæti,velutcxplorata vidoriajfarmentis, virgultifque colîedis, quibusfoflas Romanorum compleant, adcaflrapergunt. Locus eratca-ftrorum editus. Se paulatim ab imo accliuis, circiter pafius oo. hue magno curfu contendcruntjvt quàm minimum fpatii ad fc colligcndoSjarmandbf. que Romanis daretur,txanimatiqueperuenerunt. Sabinus,fuos hortatus^ cupientibus fignum dat. impeditis hoftibus,propter ea, quæ ferebant,one-ra,fubiib duabus portis eruptionem fieri iubet.fadlim cfl opportunitate lo cijhofiium infcitia,ac dcfatigationc,virtute militum,acfuperiorum pugna-rum exercitaiione,vt ne vnum quidem noftrorum impetum ferrent, ac fta-^ timterga verterent. quos impeditos, integris viribus milites noftri confie-cuti,magnum numerum eorurr»'occiderunt,reliquos équités confiedati, paucos,quiexfugacuafierant,reliquerunt. fie vno tempore amp;nbsp;de naualipugna Sabinus, amp;nbsp;de Sabini vidoria Cæfiar certior fadus eft : ciuitatéfque o-mnes fie ftatim T iturio dediderunt. nam, vt ad bella fuficipienda (Jallorum alacer, ac promptus cft animus; fie mollis,ac minime refiftens ad calamita-tesperferendasmenseorum eft. Eodcmferetempore,P. Craflus,cumin

K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nc, èc multitudine hominum tertia parte Galliæ eft exiftimanda ciimt»/

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Manilius procos.impcdimentis amiÛiSjprofugiûcJ:,non niediocrem fibi di-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ligentiam adbibcndam intelligebat, icaquerc i-rumcmaria prouira,auxilnSf

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cquitatuque comparato, multispræterea viris fortibus^ToIofa^Sc Narboy^

ferunt:deinde equitatu fuo puiro^atqueinfequcntibusnoilriSffubitbpedc-/ires copiasjquas in conualleininfidiis collocauerant, o/ienderunt. hino-/Iros dihecios adorthprælium reuocaucrunt: pugnatum e/l diu^at^^ acritcr cuinSontiatesjfuperioribus vicioriisfreti,in fua virtutetotius Aquitaniæ falutcmpofitamputarencno/iriautc quid fine Imperatore, linereliquis legionibus^adolefcentulo duce,efhcerepoûeuGper/pici cupercc. Tandem confeäi vulneribus hoftes/erga verterc : quorCi magno numero interfeâo Craßus exitinere oppidumSontiatiû oppugnareccepitiquibusfortitcrreh /ientibuSyvineaSf turre/qjegit.illi,alias eruptionetentatay alias cuniculisad / aggeremyvineaTq. aäis (cuius rci funtlongcperitißimi Aquitaniypropterea quod multis locis apud eos *ærariæ feâuræ Cuntjvbi diligentia nolirorû ni- yÿ nbsp;nbsp;I

hil lus rebus prohcipo/Tc intellexeruntdegatos ad Cralhimmittunty féq;in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

deditionem vt recipiatpetunt.qua reimpetrata^ arma tradereiulfjy faciunt: atque in ea re omnium no/lrorum internis animis^ alia ex parte oppidiAd-

. cantuannus y qui fummam imperii tenebat, cum D C. de votis^^quos iîîigo i Soldurios appellant^quorum bæc eil conditio, vt omnibus in vita commo-dis vnà cumhis fruantur,quorum fc amicitiæ dediderinf.Ci quid iis pervini accidat,aut eundemcafum vnaferant^aut fibimortem confcircant’.neque

fc amicitiæ deuouißet,morireeufaret. Cum iis Adeantuannuseruptionetn facercconatuSy clamore ab ea parte munitionis fublato, ciim ad arma milh tes concurrißenty vehemcntérqiibipugnatum eßet, repulfus in * oppidum eß : vti tarnen cadem deditionis conditione vteretur, a Cra/fo impetrauit» Armis obfidibufquc acceptis, *Craß'usin hnes Vocontiorum, Sc Tarufa-tium profeâus eß. Tum verb Barbari commoti, qubd oppidum Sc natura lociyöcmanu munitum^paucis diebus^ quibus cb vent um erat, expugnatuni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

cognoueranty legatos quoquo verfus dimittercy coniurare, obßdesinterfe / darcy copias parare cceperunt : mittuntur ctiam ad eas ciuitateslegati, guæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

funt ciieriorisHifpaniæy finitimæA quitaniæunde auxiliaydiicéfq; accerfun turtquorum aduentu magna cum audoritatCyScmagna cumhominnmmul I titudine bellumgerere conantur. Duces verb ii dcliguntur, qui vnà cum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

Sertorio omnes annosfuerant, fummamque feientiam reimilitaris habere exißimabantur. Ii confuctudinepopuli Romani loca capere, caßra mu-nirCy commeatibus noßros intercluderc inßituunt. quod vbi Craifus aniniaduertit y fuas copias propter exiguitatem non facile diduciy hoßem

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 5

amp;vagari,5^ vias obfiderejamp; caftris fatisprçfidii relinquercjob cam caulTam minus commodefrumentum, commeatumque fibi fupportari, in dies ho-ftiumnumerum augeri,non cundandum cxiftimauit, quinpugna decerta-ret.Hac re ad concilium delata,vbi omnes idem fentire inteJlexitj, pofterum •iiempugnæ conftituit. Prima luce produétis omnibus copiis, du plie i acie inftrua:a,auxiliis in mediam aciem collocatis: quid hoftes confilii caperent cxpcâabat. Illi, etfi propter multitudinem, ßc veterem belli gloriam, pau-citatemque noftrorum, fe tutb dimicaturos exiftimabant, tarnen tutius efle arbitrabantur, obfeffis viis commeatu interclufo, fine vllo vulnerc vi-ftoria potiri : ßc, fipropterinopiam reifrumentariæ Romani feferecipere coepiflent, impeditos agmine, amp;nbsp;fub farcinisinfirmiore animo adoriri co-gitabant. Hocconfilio probato ab ducibus,produdis Romanorum co-

^^piis,fe^caftris tenebant. Hac re perfpeära,* Crafius cùm fua cundatio-ncjatque opinionc timidiores hoftes,noftros milites alacriores ad pugnan-lt;iutneffeciflet, atque omnium voces audirentiir,expeiftari diutius non o-portere,quin ad caftrairetur,cohortatus fuos, omnibus cupientibus ad ho ftium caftra cantendit. Ibi cum alii foflas complercnt: alii multis telis con-ietäisdefenfores vallo , munitionibufque depellerent, auxiliarefque, quitus adpugnamnon multum Craflus confidebat,lapidibus,telifquc fub-miniftrandis, ad aggerem cefpitibus comportandis, Ipeciem, atque opi-nionem pugnantium præberent: cùm item ab hoftibus conftanter, ac non timidepugnaretur, telaque ex loco fuperioremifta non fruftra acciderent, cquites, circuitis hoftium caftris, Craftb renunciauerunt, non eadem efle -diligentia ab Decumana porta caftra munita, facilemque aditum habere. CralTus equitum præfetftos cohortatus, vt magnis præmiis, pollicitationi-tufque fuos excitarent, quid fieri velit oftendit. Illi (vt erat impcratum)e- * duftis quatuor cohortibus, quæ præfidio caftris relidæ, integræ ab labo-rcerant,ßc longioreitinere circumduótis,ne ex hoftium caftris confpici polfent, omnium oculis, mentibufque ad pugnam intentis, celeriter ad cas,quasdiximus,munitiones peruenerunt:atque hisperruptis,priiis in hoftium caftris conftitcrunt, quam plane ab his videri^ aut quid rei gere-retur cognofei polfet. Tum verb clamore ab ea parte audito j noftri redin-tegratis viribus, quod plerunque in fpe viâoriæ accidere confueuit, acrius *impugnare cœperunt « Hoftes vndique circumuenti, defperaris omnibus rebus,fe per munitiones deiicere,amp; fuga falutem petere contenderunt: quos equitatusapcrtiflimiscampis confelt;ftatus,ex millium l.numero,quæ cx Aquitania,Cantabi ifque venifte conftabat, vix i^iarta parte rclilt;fta,mul-tanoftefe incaftrarecepit. Hacaudita pugna,maxima pars Aquitaniæ fefcCralfo dedidit, obfidefque vitromifit : quoin numero fucruntTar-belli, Bigerrioncs, Preciani, Vocates^Tarufates, * Fluftatcs, Garites, Aufei,Garumni; Sibutzates j Cocofatefque. Paucæ vltimæ nationes,anni tempore confifæ, qubd hyems fubcrat,id facere neglexcrunt. Eodem ferc temporeCæfar jctfi propc exatftaiam æftaserat,tarnen,qubd omni Gal-liapacata, Morini, Menapiique fupercrant, quiinarmiseftent/neqiie ad cum vnquam legatos de pacemififtent, arbitratus id bellum celeriter con-Uficipofte,*Gbexercitum adduxit : qui longe alia ratione, acreliqui Galli, E. ij.

bellum gerere cœperunt. Nam,quod intelligebant maximas nationes,quæ prælio contendiffcntj pulfas, fuperatafque elTe, contincnîcfquc fyluas, ac paludes habebant: eb fe,fuaq; omnia contulerunt : ad quariim initium fyl-uarumcùm peruenilîctCæfar, caftraque munire inflituilîetjneque hoftis interim vifus eflet, difperfisin opcrenoftris,fubitb ex omnibuspartibus fyluæeuolaucrunt : amp;nbsp;innoftrosimpetum fccerunt. Noftri celeritcrarma ceperunt, eofquein fyluas repulerunt : amp;nbsp;compluribus interfedis, longiùs impeditioribuslocis fecuti,paucos ex fuis defiderauerunt. Reliquis dein-ceps diebus Cæfar fyluas cædere inftituit: amp;.',nc quis inerraibus^impruden-tibiifque militibus ab latere impetus fieri poflet, omnemeammateriam, quæ erat cæfa,conuerfam ad hoftem collocabat, amp;nbsp;pro vallo ad vtrumqiic latus extrucbat.Incredibili celeritate magno fpatio paucis diebus confeâo, ciim iam pecus, atque extrema impedimenta ab nofiris tenerentur^fi den floresfyluaspeterent,eiufmodi tempefiates funt confccutæ ,vti opus ne-celfarib intermitteretur, amp;nbsp;continuationc imbrium diutius fub peJlibus milites contineri non polfcnt : itaque vaftatis omnibus eorum agris,vicis, ædificiifque incenfis,Cæfar exercitumreduxiqamp; in Aulercis,Lexobii'fque, reliquis item ciuitatibus , quæ proximc bcllum fecerant, in liybernis collocauit.

A, QV AE fccuta eft, hyeme, qui fuit annus Cn.Poffl-peio M. Cralfo Coss. Vfipetcs Germani, item Tench-theri,magnacummultitudinehominum flumen Rhenum tranfierunt, non longea mari, quo Rhenus influit. Caufla tranfeundi fuit, quod ab Sueuis compluresannos exagi-tati, bello premebâtur,ô^ agricultura prohibebantur. Sue-uorum gens eft longe maxima, bellicofiflima Germanorum omnium. Ii centum pagos habere dicuntur,exquibus quotannis fingula milliaarma-torum,bellandi cauftaéuiscx finibus educunt.* reliqui, quidomircmanfe- 8^ rint,fe,atqueinos alunt.hirurfus inuicem anno pbft in armisfunt,iliidomi remanent. Sic nequeagricultura, neque ratio, atque vfusbelliintermitti-tur : fed priuati, ac feparati agri apud eos nihil eft. neque longiùs anno re-manere vno in loco incolcndi caulfa licet.nequc multum frumento,fedmaximam partemlaiftc, atque pecore viuunt, multumq; funtin venationibus, quæ res,Sc cibigenerCjSc quotidianaexercitatione,amp; libertate vitæ(qubda pucris nullo officio, aut difciplina afluefadi, nihil omnino contravolun-tatem faciant) Sc vires alit, Sc immani corporum magnitudine homines efficit. Atque in earn fe confuetudinem adduxerunt, vt locis frigidiffimis

’’'ncquc veftituSj præterpelles liabeant : quarum propter exîguitatem, magna eft corporis pars aperta : Sclaiientur in fluminibiis. Mercaioribus eft ädeos aditus magis eb , vt quæ bello ceperint, quibus vendat habeant, ^Uam quo vllamrem ad fe importari defiderent. quin etiam iumentis, 7 Quibusmaxime Galli deleâ:antur,quæque impenfo parantprciio , Gcr-nianiimportatisnon vtuntur : fed quæ funtapud eosnataparua^atque de-formia^hæcquotidiana exercitatione, fummivt fmtlaboris, cfficiunt. E-queftribus præliis fæpe ex equis defiliunt, ac pedibus præliantur,cquôfque «odemremanere veftigio aftuefaciunt:ad quosfe celeriter,cum vfuspofeit» rccipiunt : neque eorum moribus turpius quidquam, aut inertius habetur, ^uamephippiis vti. Itaque ad quemuis numerum ephippiatorum equitum 'luamuispaucij adiré audent. Vinum ad l'e omnino importari non finunt, qubd eèxe adlaboremferendumremollefcere homines, atque effoeminari arbitrantur. Publice maximamputant elfelaudem, quàmlatiffimcàfuis fi-nibusvacare agros:hacre fignificarimagnumnumerum ciuitatum fuam vimfuftinere non potuifte. Itaque vna ex parte à Sueuis circiter millia paf-ftumDC. agrivacare dicuntur. Ad alteram partem fuccedunt Vbii, quorum fuit ciuitas ampla, atque florens^vt eft captus6'crmanorum : qui paulb ftnteiufdem gentis etiam cæteris humaniores ; propterea qubd Rhenum attinguntjmultique ad eos mercatores ventitantjamp; ipfi propter propinqui-UtemGallicis funt moribus afluefadi. Hos ciim Sueui, multis fæpe bellis experti,propter amplitudinem, grauitatemqj ciuitatis finibus expellere non ^^potuiflent,tarnenveóligales fibifeccrunt, * ac muhb hurniliores, infirmio-réfqueredegerunt. In eadem caufla fuerunt Vfipetes, ßcTcnchihcri, quos fupradiximus : qui,chmplures annos Sueuorum vimfuftinucrint,ad extremum tarnen agrisexpulfi, Sc multis locis Gcrmaniæ triennium vagati, ad Rhenum peruenerunqquas regiones Menapii incolebant, * Sc ad vtramque ripamfluminis agros, ædificia, viebfque habebant. Sed tantæ mukitudi-nis aduentuperterriti,ex his ædificiis, quæ trans fiumen habuerant jdemi-grauerunt,öc cis Rhenum difpofitispræftdiis,Germanos tranfireprohibe-bant.Illiomniaexperti,cum neque vi contenderepropterinopiam nauium^ nequeclamtranfirc propter cuftodias Menapiorum poftent, reuern fein fuasfedes, regionefque fimulauerunt : Setriduiviam progrefti, rurfus re-uerterunt, atque omni hoc itinere vna noólc equitatu confedo, infcios,in-opinantefq; Menapios opprefterunt : qui de Germanorum difcelTu per ex-ploratores certiores faäi, fine metu trans Rhenum in fuos vicos remigra-uerant.His interfeólis,nauibufque corum occupatilÇpriufquam ea pars Me napiorum, quæ citra Rhenum erat,certior fieret, fiumen tranficrunt,atque omnibus eorum ædificiis occupatis,reliquam partem hyemis fe eorum co-piisaluerunt.Hisde rebus Cæfar certior faâ:us,Ôc infirmitatcmGallorû ve-i'ituS,qubdfunt in confiliis capiendismobiles,Sc nouisplerumqs rebus ftu-denqnihilhis committendum exiftimauit.Eft autem hoc Gallicæ eonfuetu-dinis, vt Sc viatoies etiaminuitos confiftere cogant, Sc quod quifque eorum de quaque re audicrit, aut cognouerit, quærant ; Sc mercatores in op-pidis vulgus circunfiftat : quibus ex regionibus veniant, quafque res ibi cognouerint,pronunciarccogant: Sc hisrumoribus,atque auditionibus

perraoti, de fummis fæpe rebus confilia incunt, quorum cos è veftigio pœ-nitere neceffe cum incertisrumoribus feruiant, Sc plcriquc ad volunta-tem eorum fida relpondeant. Qua confuetudine cognita Cæfar,vtgra-uioribello occurreret, maturiiis, quam confueuerat, ad exercitum profi-ciCcitur. Eb ciim veniirct,ea,quæ fore fu/jaicatus erat, fa da cognouif.mili'âS

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JegationcsanonnuJIis ciuitatibus ad Germanos, inuitatofque cos vti âb

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rheno dirccdcrciu^omniaque^quæpoRulalTentfab fc foreparata.Qua {pe

manis gerere confiituit.Rc ßumentaria comparacay cquitibiifquc dclcâis, iter in ca hca facere coepit^ quibusinlocis Germanos e/Tcaudiebatyàquf bus ciim paucorum dierum iter abeÛch legati ab iis venerunt: quorum bæc fuit oratio: (Jermanosneque priores populo RbcJlum in ferrepicque tarnen * recufarcyfi laceßanturyquin armis contendant:qubd6ermanorum con/uc-tudo hæc fit à maioribus traditay ’^quiconque bellum inférant refiûercyueq-deprecarfhoc tarnen dicereyveniifeinuitos^eieäosdomo : fi fuamgratiam Romani velintypo/fccis vtiles eifeamicos : vel iibi a gros attribuanty vclpa-tianturcos tcnercyquos armispoüidercnt : fefe vnis Sueuis concedere^guf bus ne diiquidem immortales pares effepo/Tmt : reliquum quidem inter- j ris eife neminc.quem non fuperarepoffint. Ad htec Cæfary quod vifum eil, nbsp;nbsp;. /

refpojidüifed exitus fuit orationis: Sibi nullam cum his anneniä effcpoßcy J fiin (Jalliaremanerentmeque verum cifc,qui fuosfnes tuerinonpotuerint, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

. tim mukitudinffineiniuriapoflint: fed JicerCyfi vclinty in Vbiorum fnibus 1 confidere^ quorum fint legatiapudfe y Sc de Sueuorum iniuriis querantur, I Scafe auxiliupetant:hoc fe ab Vbiis impetraturum. Legatihæc fcadfuos relaturos dixerunt^ Sc re deliberata poli diem tertium ad Cæfaremreuerfu-

• ros:intcrcanepropiusfecallramoueret,pcticrunt zneidquidemCæfarab fe impetraripolfe dixit : cognouerat enim magnampartem equitatusabiis aliquot diebus ante prædandiyfrumcntandiquecauffa ★adAmbiuaritos trans M ofam milTamShos expectari equiteSyatque eins reicaulfa moram im terponi arbitrabatur. Mofa proHuit ex monte Vogefoy quiebiin ßnibus fi^gonum f Sc quot;Sparte quadam Rhenirecepta, qua^ appellatur Vacalos, in-fulani efßcit ßatauorum y nequelongiiisab eo milhbus palfuum Ixxx.in Oceanum inßuit.Rhenus autem oritur ex LcpontiisjquiAlpesincolunt, Sc longo Ipatio per ßnes Nantuatiumj Hcluetioruniy Sequanorum, ★Medio-^Q matricuniyTribocorunijTreuiorum citatus fertur : SCy vbi Oceano appro-pinquauity inpluresdifßuitpartes, multisy ingentibufque infuliseffefiisy quarum pars magna à fens y barban'fque nationibus incolitur, exquibus funt,quipifeibusy atque ouisauium viuereexiüimantur :mnltifquecapiti-busin Occanuminßuit.Ccefar cum abhoücnonampliüspaßfuumxii.inil-libus abeffet, vt erat conßitutum, ad eum legati reuertuntur : qui in itincre c ongrefiiy magnoperene longiiïs progrederetur, orabant : ciim id non im-petraßent j petebant vt ad cos équités y qui agmen antcccffißfenty prxmit-

Pfæmittcrct, cófque pugna prohiberct,fibtque vti poteftatemfaceretin ^bios legatos mittendi, quorum 11 principes, ac fenatus fibiiureiurando fi'lcm fecilTent^ea conditione^quæà Cgfarefcrrctur,fevfuros oftendebant. ^'Ihasresconficiendas fibitriduifpatium daret.Hæc omnia Cæfar eôdem ’^opertincre arbitrabatur, vt triduimora interpofita, équités corum, qui , î^cflent,reuertcrentur:tamen Cefe non longius millibus palîuum i v. aqua-' Cionis caufla, proceflurum eo die dixit : hue poftero die quàm frequentilTi-

*^iconucnirent,vt de eorumpoRulatis cognofeeret. Interim adpræfedos, cum Omni equitatu anteccircrant,mittit,qui nunciarent,ne hoftes præ-j ^‘olaceflerent, amp;nbsp;fiipfilacelTerentur, fuftincrent, quoad ipfecumexercitu pîopiùsaccelTiflct.At hoftesvbiprimùmnoftros équités confpexerût,quo-^ütnerat v.millium numerus ,* cumipû non amplius D C C c. équités habe-

51 ifntjqubdiijqui frumentandi caufta icraHt trans M ofam, nondum redierât, noî^ris timentibus, qubd legati eorum paulb ante à Cæfare difeefle-i‘3nt,atque is dies induciis crat ab iis petitus, impetu faâ:o,ccleriter noftros pcrturbauerunt:rurfus,refiftcntibusnoftris^onfuetudine fua, ad pedes degt; ûlieruntjfuffoffifque equis,compluribufquenoftris deie(ftis,reliquos in fu-gamconiecerunf.atque ita perterritos çgerunr, vt non priüs fuga defifterët, in confpcdum agminis noftri vcniffent.In eo prçlio ex equiiibus no-ftrisinterficiunturiv Sclxx.inhisvirfortiflimus Pifo Aquitanus, amplif-fitno genere natus, cuius auus in ciuitateTua regnum obtinuerat, amicus ab fcnatunoftroappellatus. Hiccumtratriintcrclufo ab hoftibus auxiliû ferret, ilium ex periculocripuit ; ipfe equo vulnerato deiedus, quoadpotuit, fortiftlmcreftitit.Cùm circumuentusmultis vulneribus acceptisjcecidiflet, , atq«e id frater,qui iam prælio excefierat^procul animaduertilTetjincitato e-

^uo fefe hoftibus obtulit,atque interl^duseft.Hoc fado prælio, Cæfarne-quciamfibilegatosaudiendos^ncq; conditioncs accipiendas arbitrabatur îb iis,qui per dolam,atque infidias,pelita pace,vitro bellum intulilfent : cx-peftare verb dum hoftium copiæ augerentur,equitatufq; rcuerteretur,fum-mædcmentiæ elfe iudicabat : Se cognita Gallorum infirmitate, quantum ïam apudeos,hoftes vno prælio audoritatis elfent confecuti,fcntiebat:qui-busad confiliacapienda nihil fpaiii dandu exiftimabat.His coftitutis rebus, Ôcconfilio cum legatis,amp; quæftore communicato,ne que diem pugnç prç-termitteret, opportunilTimc res accidit, qubdpoftridie eiusdiei mancea-dem amp;nbsp;perfidia, ôe limulatione vfi Germani, frequentes omnibus principi-buSjmaioribufque natu ad hi bit is;ad eum in caftra venerunt : fimul, vt dice-batur,fui purgandi caufta,qubd contra,atque eflet didum, amp;nbsp;ipfi petiftent, prçliumpridie cômififtent:fimul,vt fi quid poffent,de induciis fallcndo im-petrarentzquos fibiCæfar oblatosgauifusrctineri iuffit.Ipfe omnes copias caftris eduxit,equitatu,qgt; receti prælio perterritum efte cxiftimabat,agmen fubfequi iuffit.Acie triplici inftruda,Se celeriter 11 x.millium itinere confe-fto,prius ad hoftium caftraperuenit, quàm quid ageretur Germani fentire ’ poffent.qui omnibus rebus fubitb pertcrritijôc celeritate aduétus noftri, gc I difeeffu fuorum, neque confilii habendi,neque arma capiendi fpatio dato, pcrturbabantur,vt copiafnc aduerfus hoftemcduccre, an caftra defendere.

an fuga falutem petcrc,nefcircnt quid prædaret. Quorum timor ciimfrc-mitu, amp;nbsp;concurfu fignificaretur, milites noftri,priftini dieiperfidiaincitati, in caJflra iruperunt. Quo inloco qui celeriter arma capere potuerunt, pau-lilper noftris reftiterunt, atque inter carros, impedimentaquc præliiim commifcrunt.At reliquaiTiultitudopuerorum,mulierumqiie (nam cum o-mnibus fuis domo excelferanqRhenumque tranfierant)paflimfugere cœ-pit : ad quos confcdandos Cæfar cquitatummifit. German! poll tergum clamore audito,cum fuos interfici viderent, atmis abieólis,fignifque milita-ribus relidis, fc excaftriseiecerunt, ÔC ciim adconfluentem Mofæ, Sgt;c Rheni perueni(fent,reliqua fuga defpcrata,magno numerointerfcdo,rcliquifc in flumen præcipitauerunt, atque ibi timoré, laflitudine, amp;nbsp;vi fluminis op-preffiperierunt. NoRriad vnum omnes incolumes,perpaucisvulncratis ex tantibellilimore,ciim hoftium numerus capitum c d x xx. milliumfuif-fetjfe in caftra reccperunt. Cæfar iis, quosin caftris retinueraqdilcedcndi poteRatemfecit. Illifupplicia^ cruciatufque Galloruraveriti, quorum a-gros vexauerant,rcmanerefe apudeum veile dixerunt.Iis Cæfar libertatem conceffit. Cermanico bcllo confcâo , mukis de cauffis Cæfar Ratuitfibi Rhcnum elfe tranfeundum : quarum ilia fuit iuRifllma, qubdcùm videret Germanos tarn facile impelli,vt inGalliam venirent, fuis quoque rebus eoS timere voluif.ciimintelligerent Sgt;cpolfe^Sc audere populiR.cxercitumRhe-num tranfire. Acceffit etiam,qubd ilia pars equitatus Vdipetum,amp; Tench-therorum; quamfupracommemorauiprædandi,frumentandique caufla Mofam tranliRe,nequepræliointerfuiire^poft fugam Riorum fe transRhcnum in fines * Sicambrorum rcceperat,feque cum iis coniunxerat: ad quos j cum Cæfar nuncios mififiet,quipoRularent eos,qui fibijGalliæque bellum intulilfent,vti fibidederent,rcfpondcrunt:PopuliR.imperium Rhenumfi-nire : fi fe inuito Germanos in Galliam tranfire,non æquum exiRimaret, cur fui quidquamelTe imperiiiautpoteRatis trans RhenumpofiularetrVbii au-tcm,qui vni ex tranfrhenanis ad Cælarem legatos miferant,amicitiamfece-rant,obfides dederanqmagnopere orabant,vt fibi auxilium ferrcqqubdgra uiter ab Sueuispremerentur : veLfiid facercoccupationibus populi R.pro-hiberetur, excrcitum modb Rhcnum tranfportaret : id fibi ad auxilium, fpcmquc rcliqui temporis fatis futurum:*tantumeirc nomen,atque opinio-nem exercitus Romani,AriouiRo pulfo, amp;nbsp;hoc nouiffimo prælio fado, vti etiam ad vkimasGermanorumnationcs opinione,0c amicitia populi R.tu-ti elfe poffint. Nauium magnam copiam ad tranfportandum excrcitum pollicebantur. Cæfar lÿs de cauffis, quas commemoraui, Rhcnum tranfire decreuerat,fed nauibus tranfire neque fatis tutum elfe arbitrabatur, neque fuæ,ncque populi Romani dignitatis eflfc Ratuebat;itaque,etfi fumma dif-ficultas laciundi pontis proponebatur,propterlatitudinem, rapiditatem, altitudincmque fluminis, tarnen id fibi contendendiim, aut aliter non tra-ducendum excrcitum exiRimabat. Rationem igitur pontis hanc inflituit. Tigna bina fefquipedalia,paulum ab imo prçacuta^dimenfaad altitudinem fluminis interuallo pedum duorum inter fe iungebat :*hæccùmmachina-94 tionibus immifla in flumine defixerat, fiRucifque adcgerat,non fublicsc modo direda adperpendiculum, fed prona, ac faRigiata,vt fecundumna-

LIBER IV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

turam fluminis procumbcrcnt : his item contraria duoadeundem modum iunda, intqruallo pedum quadragenum ab inferiore parte, contra vim, at-^üc impetum fluminis conuerfa ftatuebat : hæc vtraque bipedalibus trabi-busimmiflis,quantum corum tignorum iundura diftabat jbinis vtrinque fibulis ab extrema parte diftinebantnr: quibus difclufis j'atque in contra-tiampartem reuindis, tanta erat operis firmitudo, atque ea rcrum natura, vtquö maior vis aquæ fe incitauiflet, hoc andiüs illigata tenerentur. Hæc diredza materia inieda contexebantnq aclonguriis, cratibufque confterne-bantur, ac nihilb fccius fublicæ ad inferiorem partem fluminis obliquæ adigebanturjquæ*pro arietefubiedæ, amp;nbsp;cum omni opéré coniundæ,vim fluminis exciperenf.ôe aliæ item fiipra pontem mediocri fpatio : vt fi arbo-rumtrunci, flue nauesdeiieiendi operis caufla effent à Barbaris miffæ, his defenforibus earum rerum vis minueretur, neu pontinocerent. Diebus x. ^uibus materia cæpta eratcomportari^omni opéré effedo exercitus tradu-btur. Cæfar àdvtramquepartem pontis firmopræfldio relido,in fines Si-cambrorum contendit.Interim à compluribus ciuitatibus ad cumlegati ve-iiiunt,quibus pacem,atque amicitiampetentibusjiberaliterrefponefit, ob-fldefque adfe adduciiubet. Sicambri ex eo tempore,quo pons inftitui cœ-ptuseft,fugacomparata, horiantibusiis, quosexTenchthcris, atque Vfi-petibus apud fe habebant, finibus fuis exceflerant, fuaque omnia exporta-Ucranqfeque in folitudinem,ac fyluas abdiderant.Gæfarpaucos dies in corum finibus moratus,omnibus vicis^ædificiifqueincenfis, frumentifque iuccifiSjfe in fines Vbiorumrecepit,atque his auxiiiumfuum pollicitus, fl à Sueuis premerentur,hæc ab iis cognouit: Sueuos,poflquam per explorato-res pontem fieri comperiffentjmore fuo confllio habito, nuncios in omnes partesdimififfe, vti de oppidis demigrarenqliberos, vxores, fudque omnia infyluasdeponerent: atque omnes,quiarma ferre poffentjvnum inlocum conuenirentihunc efle deledum medium fere regionum earum,quas Sucui obtincrent: ibi Romanorum aduentum expedare,atque ibi decertare con-fiituiffe. Quod vbi Cæfar comperit, omnibus hisrebus confedis, quarum rerum cauffa exercitum traducere conftituerat, vt Germanis metum inii-cerct,vt Sicambros vlcifceretur,vt Vbios obfidioneliberaret,diebus omni-noxiix.trans Rhenum confumptis, fatisamp;adlaudem,amp; advtilitatem *profedum arbitratus, fe in Galliam recepit, ponicmque refeidit. Exigua parte æftatis reliqua Cæfar, etfi in iis locis, quod omnis Gallia ad Septen-trionemvergit, maturæfunthyemes, tarnen in Britanniam proficifei contendit, quod omnibus fere Gallicis bellis,hoftibustioftris inde fubmini-firata auxilia intelligebat : amp;nbsp;fl tempus anni ad bellum gerendum deficeret, tarnen magno flbivfui fore arbitrabatur,fimodóinfulam adiflet : amp;nbsp;genus hominum perfpexilfet ; loca, portus, aditus cognouiffet : quæ omnia fere 5^Gallis erant incognita. Nequeenim temere præter mercatores* adit ad il-los quifquam,nequeiis ipfls quidquam,præter oram maritimam, atque eas regiones, quæ funt contra Galliam, notum eft : itaque conuocatis ad fe vn-dique mercator!bus,neque quanta effet infulæ magnitude,neque quæ, aut quantæ nationesincolerent, neque quern vfumbelli haberent, an t quibus inftitutis vterentur, neque qui effent ad maiorum nauium multitudinem

42 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO -GALLICO.

idonciportus^eperirepoterat.Ad hçc cognofcenda,priùs quàmpenculum faceretj idoneum elfe arbitratus, C,Volufenum cum naui longa prcmittit: htiic mandat, vt exploratis omnibus rebus, ad fe quamprimum reuertatur. ipfe,cum omnibus copiis in Morinos proficifcitur, qubd inde erat breuiflù-mus in Britanniam tranfiedus. Hue naues vndique ex finitimis regionibus, amp;quam fuperiore æftate ad Veneticumbellum fecerat claflem, iubet con-uenire. Interim confilio eius cognito, amp;nbsp;per mercatores perlato ad Britan-nos, àcompluribuseius infulæ ciuitatibus adeumlegativeniuntjquipolü-ceantur obfides dare, *atque imperio populi Romani obtemperare.Quibiis^y auditis, liber aliter pollicitus j hortatufque, vt in ea fententia permanerent, eosdomum remifit : cum hisvnà Comium, qucmipfe Atrebatibusfu-

'' ratis, regemibiconftituerat,cuius ßc virtutem, Sgt;c confiliumprobabat,amp;: quem fibi fidelem efle arbitrabatur, cuiufque audoritas in bis re^ionibus magna habebatur,mittit. Huic imperat, quas polTibadeat ciuitates^horte-turque,vt populi Romani fidem fequantur,féque celeritereb venturu nun-cie. V olulenuSjperfpedis regionibus,quantum ei facultatis dari potuit, qui -nauiegredi,acfe Barbariscommittere non änderet,v.die ad Cæfarcm reuer litur: quæqucibi perfpexifTct renimciat. DuminhislocisCæfar nauiuni parandarum cauffa moratur,ex magna parte Morinorum legati ad eum vc-nerunt,quife defuperioris temporis confilio excufarent,quôd hominesbar barijôc nofirç confuetudinis imperiti,bellum populo Romano feciflent/e-que ea,quæ imperaflet,faâ:uros pollicerentur. Hæc fibi fatis importune Q-faraccidifie arbitratus, qubdneq; pofitergum hoftcmrclinquerc volebat, neque belli gercndi,propterannitempus,lacultatemliabebat, *nequehas^8 tantularumrerum occupationes Britanniæ anteponendas iiidicabat , ma-

• gnumhisnumerum obfidumimperat: quibus addudis,eosin fidemrcce-pitjuauibus circiter Ix x x.onerariis coadis,contradifque,quot fatiselïcad

/ duas legiones tranfportandas exiftimabat: quidquid præterea nauiumlon-garû habcbat,quæftori,legatis,pærfedifquedifi;ribuit.Hucaccedebâtxnx onerariænaueSjquæexeolocomillibus palîuum iix, vento tenebantur, quo minus in cundem portumperuenire pofient : bas equitibus diftribuit: reliquum cxercitum Q^iturio Sabino,amp; L.Aurunculeio Cottæ,lcgatis,in Menapios,atquc in eos pagos M orinorum,ab quibus ad eum legati non vénérant , ducendum dédit. P. Sulpicium Rufumlegatum, cum eopræfidio, quod fatis elfearbitrabatur,portum teuereiulTit. His conftituiis rebus, na-dus idoneam ad nauigandum tempeftatem, tertia fere vigilia foluit, equi-téfque in vltcriorc pdttü progredi, amp;nbsp;naues confeendere,ac fe fequi, iuffit: ab quibus cum paulbtardiùs effet adminiftratum, ipfe boracirciter dieiiv. cum primis nauibus Britanniam attigit,atque ibi in omnibus collibus expo fitas hoftiu copias armataseconfpexit.cuiuslocibçc crat natura,* atqucita^p montibus anguftis mare continebatur,vti ex locis fuperioribusin littustclû adigi polfct. Hune ad egrediedum nequaquam idoneum arbitratus locum, dum reliquæ naues eb conuenirent, ad horam i x.in ancoris expedauit.interim Icgatis, tribuntfque mil. conuocatis, amp;nbsp;quæ exVolufeno cogno-uilfet , §c,quæ fieri vellet, ofiendit : monuitque vt rei militaris ratio, maximéque vt res maritim^ pollularcnt,vt quam cclerem,atque ioftabilem

LIB ER I V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43

hiotum habcrent, ad nutum, ad tempus omnesres abiis adminiftraren-tiir.His dimilTis amp;nbsp;ventum, nbsp;ællumvno tempore nadusfecundum, dato

,amp; fublatisancoriSjCircitermilliapafTuum 11 x, ab eolocoprogref-^uSjaperto,acpianolittorenaues conllituit. At Barbari,confilio ivcmano-rumcognito,præmiflb equitatu,amp; efledariis^quo plerunque generc in præ-liis vti confuerunt, reliquis copiis fubfccuti, noftros nauibus egredi prohi-^cbat.Erat ob has cauflas fumma difficultas,quód naues propter magnitu-'Jincm,nifi in alto,conftituinon potcrant:militibusautem,ignotislocis,im-*’”pcditismanibus,magno,amp;: graui onere armoru prefTis,* fimul amp;: de nauibus 'leriUcndum,amp;: in fluótibus confiftendum,amp; cum hollibus erat pugnadum, turn illi aut ex arido, aut paululum in aquam progreffi,omnibus raebris ex-pediti, notiffimislocis audader tela coniicerent, equos afluefados inci-Urent. quibusrebus noftri perterriti,atquehuius omninogenerispugnæ iroperitljUon omnes eadem alacritate, ac Audio,quo in pedeftribus vti præ-liisconfueuerant, vtebantur. Qiiod vbi Cæfar animaduertit, naues longas, ^uarumamp;fpecies erat Barbaris inufitatior, amp;nbsp;motus advfum expeditior, piululum remoucri ab onerariis nauibus,amp; remis incitari,Sc ad latus aper-tumhoftium conftitui,atque inde fundis, tormentis ^agittis hoftes propel-liiacfubmoueriiuiTit : quæres magno vfuinoftrisfuit. Namamp;nauium figura, amp;nbsp;remorum motu, inufitato genere tormentorum permoti Barba-tij conftiterunt : acpaulummodb pedem retulerunt. at noftris militibus cunâantibus, maxime propter altitudinem maris, qui x. legionis aquilam ferebat,conteftatùs deos vt ea reslegioni féliciter eueniret: Defilite, intuit milites, nifi vultis aquilam hofiibus prodcre. ego certe meum Reipu-Hicæ atque Imperatori officium præftitero. Hoc cum magna voce dixif-^etjfeex nauiproiecit, atque in hoftes aquilam ferre cœpit: tum noftri cohortati inter fe, ne tantum dedecus admitteretur, vniuerfi ex naai defilie-runt-Hos item alii ex primis, proximi nauibus, cum colpexifient, fubfecuti, hoftibus appropinquarunt. pugnatum eft ab vtrifqj acritermoftri tarnen, q» neq. ordines feruare,neq; firmiter infiftere,neq; figna fubfequi poterat,atq; alius alia ex naui, quibufeunq; fignis occurrerat, Ie aggregabat magnopere perturbabantur. Hoftes verb, notis omnibus vadis, vbiex littore aliquos fingularesex naui egredientes confpexerant, incitatis equis impeditos ado-liebantur.Plures paucos circumfiftebant : alii ab latere aperto in vniuerfos tclaconiiciebant. quod cum animaduertiflet Cæfar, fcaphas longarum na-uium,item fpeculatorianauigia militibus compleri iuffit, amp;nbsp;quos laboran-tes confpexerat,iisfubfidia fummittebat. Noftri fimll atque in arido conftiterunt,fuis omnibus confccutis,in hoftes impetumfecerunt,atque eos in fugam dederunt: neque longius profequi potuerunt, quod équités curfum teuere,atque infulam capere non potuerunt. hoc vnum ad priftinam fortu-namCæfaridefuit. Hoftespræliofuperati,fimulatquefeex fugarecepe-runtjftatim ad Cæfaremlegatos de pace miferunf.obfides daturos,quæque iinperaftet, fefefaduros polliciti funt. Vnacumhislegatis Gomius Atre-basvenit,quemfupra demonftraueramàCæfare in Britanniam præmif-ftim. hunc illi cnaui egreflum, ciirnad eos Imperatoris mandata perfer-tct,comprehenderant, atque in vincula coniecerant. tunc, fado prælio,

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;remiferuntjamp;inpetendapaceeiusrei * culpamin multitudmeni coniccc-ioi

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;runtiSc propter imprudentiam,vtignofcerctur,petiuerunt. Cæfarqucftus,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod,cum vitro in continentcmicgatis milTis, paccm à fepetiflent, bclhitn

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fine caulTaintuIi/rent, ignofcerc imprudcntiæ dixit, obljdefqueimperauit:

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quorum illi partem ftatim dederunt, partem exlóginquioribiis locis accer-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paueispoti diebus Cefe daturos dixerunt. Intcreafuos remigrarein

agros iuderunt, principefque vndique conuenere, ôc fe, ciuicâtérquefu^s Cæ/aricommendarunt. His rebus pace ßrmata, pofi diem iv. quàm efl in Britanniam ventum,naues XIIX. de quibusfuprâ demonftratum eil, qux équités fufiulerantjcx fuperioriportu leni vento foluerunt.quæ ciim appro pinquarent Brit:anniæ,Sc ex caflris viderentur,tant:a tcmpeflas fubitb coor-ta eft,vt nulla earum curfum tenerepofTehfed aliæ eôdem, vnde eratprofe-âæ,referrentur : aliç ad inferiorem partem infulæ,quæ efl propiùsS^Iisoc-cafum,magno fui cumpericulo deiiccrcntur: quæ tamê,ancorisia(2is,cùm ßuäibus complerentur,nece{farib aduerfanoäe in ahumproueélæ, conti-nentempetiuerunt. Eadem node acciditjVt effet Lunaplena, quæmariti’ mos æfius maximosin Oceano efßcercconfueuit: noÛrifqueideratinco-gnitum. itavno temporeSclongasnaucs, quibus Cxfar exercitum tranf portanduin curauerat,quafque in aridum fubduxerat,æûus complcbat:amp;: onerarias,quæ ad ancoras erant deligatæ, tempe/lasafßidabat : neque vJ/a noûris facultas autadminiûrandi,autauxiliandidabatur.Compluribusna-uibus fradis^rcliqux cum effent, funibus,ancoris, reliqutfque armamentis amiffjs,adnauigâdum inutiles,magna, id quodneceffe erat acciderc, lotius exercitusperturbatio fada ed.neque enim naues erant aliæ, quibus repor-taripoffent : omnia deerant,quæ adreßeiendas cas vfuifunt : quodo-

• mnibus conûabat.hyemarcin Gallia oportere,frumentum hisin locisin hyememprouifumnon erat:quibus rebuscognitis,principes Britanniç,qui podprælium ad ca,quæiufferat Cæfar, facienda conuenerant,interfecoJ-locuti’.cùm equitcs^amp;naues, Sefrumentum Romanis deeffe intclligerent,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;paucitatem militum ex cadrorum exiguitate cogno feerent : quæhoc e-

rant ctiam angudiora, qubd fineimpedimentis Cæfarlegionestranfporta-uerat,optimû fadu ede duxerunr,rebcllioncfada,frumento, commeatug; . nodrosprohibercjôcrem in byemem producere: qubdbis fuperatis^autreditu intcrclußspicmincm poÛea belli in ferendi cauda in Britanniam'tranfi-turum conddebant.Itaque rurfusconiuratione fada,paulatim ex cadris dif cedere,ac faos clàm ex agrfs deduccrc cœpcrunt.At CpfarjCtdnon dum eo-rum condlia cognouefat,tamen Sgt;cexeuêtu nauium fuarum, 8c ex eo,qubd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

obddes dare intermircrant,forcid, quodaccidityfufpicabatur. Itaqueado-mnes cafus fubddia comparabatrnam amp;c fru mentum ex agris in cadra quo-tidie conferebat:8c qup grauidimc afdidæ erant naues,earum materia^ atq; æreadreliquas redeiendas vtebatur ; 8c quæad cas res erant vfui, exconti-nenti comportari iubebat. itaque cùm id fummo dudio à militibus ad- / minidrareturj xit. nauibusamiffis, reliquis vt nauigari commodcpolTet, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

edècit. Dum eageruntur, legione, ex con fuetudine, vna frumentatum mil- ! fa, quæ appellabatur v 11. neque vlla ad id tempus belli fufpicione in- ! terpolita, cum pars hominum in agris remaneret, pars etiamin cadra ven- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

titarct, ii, qui pro portis caQrorum in ftatione crant, Cæfari renunciarunt pulueremmaiorcm, quamconfuetudo ferret, in ea parte videri, quam in partem legio iterfeciflet.C^far,id quod erat fufpicatLis,aliquid noui à Bar-baris initu confilii ƒ ohortes,quæ in ftationibus erant,fecum in earn partem proficifei, duas ex reliquis in lUtionem fucccderc, reliquas armari, Sgt;i. con-feftimfefubfequijiufTit. Cùm paulolongius à caftris procelfiffet amp;: fuos ab boftibus premi, atque ægre fuftinere, conferta legione ex omnibus partibus tela coniici aniraaduertit. Nam, quod omni ex reliquis partibus de-melfofrumentojvnapars eratreliqua,fufpicati hofteshucnoftrosefle ven-turos^noduinfyluis dclitucrant. Turndiiperfos, depofitis armis,inmc-tendo occupatosfubitóadorti, paucis interfedis, reliquos incertis ordini-busperturbauerant : fimuleqoitatu, atqueefledis circumdederant. Genus hoc eft ex efledis pugnæ; primo per omnes partes perequitant, amp;nbsp;tela con-Uciunt^atque ifpo terroreequorum,ftrepitu rotarum ordincs plcrilmque ^02perturbant : * amp;nbsp;cum fe inter equitum turmas infinuauere,amp; ex efledis defi-liunt,ôc*peditespræliantur. Aurigæ interim paulùmcprælio cxcedunt,atq; itafecollocant,vt fiilii à multitudine hoftium prematur,expeditum ad fuos receptum habeant.ita mobilitatem equitum^ftabilitatem peditum in præliis præftant,ac tantum vfu quotidian(J,amp;: exercitationcefficiunt,vt in dccliui, acpræcipiti loco incitatos equos fuftinere,amp; breui moderari^ac fledere, per temonem percurrere, amp;nbsp;in iugo infiftere, Sgt;i inde fe in currus citiflime recipereconfueuerint. Quibus rebus,perturbatisnoftrisnouitate pugnæ, tempore opportuniffimo Cæfar auxiliumtulit: namqueeius aduentu ho-fics conftiterunt^ noftri ex timoré fe receperunt. quo fadoj ad laceflendum hoftem,amp; committendum prælium,alienum effe tempus arbitratus, fuo fe loco continuit: amp;: breui tempore intermiflo,in caftra legiones reduxit.Dum hæc geruntur,noftris omnibus occupatis,qui erant in agris reliqui^difceflTe-runt. Secutæ funtcontinuos complures dies tempcftatcs,quæ8c noftros in caftris continerent, amp;nbsp;hoftem a pugna prohibèrent. Interim Barbari nuncios in omnes partes dimiferunt, paucitatemque noftrorum militum fuisprædicauerunt,amp; quanta prædandæfaciendæ,atquc in perpetuum fui liberandi facultas darctur,fl Romanos caftris expulilfent^demonftrauerunt. His diebus celeriter magna multitudine peditatus, equitatufque coada, ad caftra venerunt. Cæfar, etfi idem, quod fuperioribus diebus acciderat, fore videbat, vt fi effent hoftes pulfi,celcritate periculum effugerent, tarnen naftus équités circitcrx x x. quosComiusAtrebas,de quo ante didum eft, fecum tranfportluerat, legiones in acie pro caftri^conftituit. Commflfo prælio, diutius noftrorum militum impetum hoftes ferre non potuerunt, actergaverterunf.quosianto fpatiofccuti,quantum curfu, amp;nbsp;viribus effi-cerepotuerunt complurcs ex iis, occiderunt : deinde omnibus longe Jate-que ædificiis incenfis,fe in caftra receperunt. Eodem die legati ab hoftibus miffi,ad Cæfarcm de pace venerunt. His Cæfar numerum obfidum, quern anteaimpcraucratjduplicauit^eofque in continentem adduci iuffit. Qiibd lo) propinqua die æquinodii,*infirmis nauibus hyemisnauigationem fubeun-damnon exiftimabat,ipfeidoncam tempeftatem nadus,paulb.poft me-diam node naues foluit;c|üæ omnes incolumes ad continente peruencrunt.

Exhisoncrâiiæ ii. eofdem portas,quo5rcliquæ, caperenon potueruin fed pauîb infra delatx funt. C^uibus cxnauibus cum eurent expofitimilites circiterc c c.atque in cadra contcnderent, Morini 3 quos Cxfarin ßritan-niam probcifcenSjpacatos rcliqueratyfpe prædç adduâi,primo non ita magno fuorum numero circumfteterunt,ac,ßfefeintcrficinollet, armapone-rc iufferunt. Cum UH, orbefaäo, fefc defenderent cclcriterad cJamorem hominum circiter mUlia vi.conuenerunt. Qua re nunciata, Cæfar omnem excallrisequitatum fuis auxiliomifit. Interim nodri militesimpetumbo-dium fudinuerunt, atque amplius horis fortidimc i v.pugnaueruntjSgt;i pau-cis vulncribus acceptis, complures exiis occiderunt. podea verb quàaie-quitatus noderin confpcidum venit^bodes,abielt;dis armis, terga vertcrunt, magniifqj corum numerus cd occifus. Cæfarpodero die T. Labienum le-gatum cum iis Iegionibus,quas ex ßritanniareduxerat, in Morinos, quire-bellioncm fecerant, mifit. qui cum propter ficcitates paludum, qubifê reef perent^non haberent^ quo perfugiofuperiore annofuerantvfi^ omnesfere inpotedatem Labieni venerunt. At Q^Titurius, amp;nbsp;L, Cottalegati, quiin Menapiorum Unes legiones duxerant^ omnibus corum agris vadatis,frU’ mentis fuccifis, ædibciifq; incenfis, qubd Menapii omnesfein denfiffimas fyJuas abdiderant, ad Cæfarem fe receperunt. Cæfar in Belgis omnium le-gionum hybernacondituit. Eb duæ omnino ciuitates ex Britannia ob fides miferunt,reliquæneglexcrunt. His rebus gedis, ex litteris Cæfarisdierum X x.fupplicatio à fenatu décréta ed.

V CI O DomitiOfAp.ClaudioCoss.difcedensabhy-bernisCæfarin Italiam^ vt quotannis facereconfueaerat, legatisimperaGquos legionibus præfccerat^vti quamplurf mas podenthyemenaues ædidcandaSjveteréfque reècien das curarent.Earum modum, formamque demondrat. Ad ceîeritatem onerandi, fubduûionéfquepauîb facithumi-liores^quâm quibusnodro mari vticonfueuimus: atqueidebmagis,qubd^ propter erebras commutationes æduum minus magnos ibi fluâus deri cognouerac : adoncra, Sgt;e admultitudinem iumentorum tranfportandam paulbIatiores,quàm quibus in aîio mari vtiaffueucrant. Has omnesaâua-riasimperat deri: quam ad rem humilitas multùmadiuuat.' Ea,quæfantv-fui ad armandas naues,ex Hifpania apportari iubet. Ipfeconuentibus Gaf liæ citerionsperatdis, in Illyricumprodeifeitur^ quod à Pirudis dnitimam partem prouinciæ incurdonibus vadariaudiebat. Eb cùmveniifet, ciuf tatibusmilites imperat J certumque in locum conuenire iubet : quarenun-ciata,

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

^utajPiruftç legatos ad cum mittuntjquidoceantjnihilearum rcrum publico faâum confilio fefeque paratos elfe demonftrant omnibus rationibus '’ï’^einiuriisfatiffacere.** accepta oratione eorum , Cæfar obfides imperat, ^ófqiic ad certain diem adduciiubet :nifi itafecerint jfefe bcllo ciuitatem Wecuturum demonftrat. lis ad diem addudis , vt imperauerat, arbi-Irosinterciuitatesdatjquilitemæflimenqpœnamque conllituant.His con ffâ:isrebus,conuentibufque peradispn citeriorem Galliarnreueititui-jatq; indead exercitum proficifeitur. Eb cum veniflet, circuitis omnibus hyber-’^*5jfingulari militumftudio, in fumma rerum omnium inopia, cirritcr b C. tins generis, cuiusfuprademonftrauimus^naues, ôclongas xxii x.inuenit inftru(äas,neque multum abelTe ab eo, quinpaucis diebus deduci poflent.

'®^Collaudatis militibus^atqueiis,quinegotio præfuerant,*quid fieri vclit,o-’^ftendif.*atque omnes adportum Ibium couenire iubef.quo exportu com-Mmodiffftnumin Britanninm tranfiedum efie cognoucrat * circiter milliuin

pafTuum xxx.tranfmifliim à cótinenti.Huic rei quod fatis efie vifum eft milita,relin quit: ipfe cu legionibus expeditis i v. amp;nbsp;equitibus D C c C. in fines ^Treuiroru proficifeitur: quod hi neque ad concilia veniebant, neque impe fioparebantjGermanofquetranfrhenanosfollicitare dicebantur.Hæc ciui-tas longe plurimum totius Galliæ equitatu valet,magndfque habet copias peditum,llt;henumque,vtfuprâ demonftrauimus, tangit. In eaciuitate duo deprincipatu inter fe contédebant, Induciomarus,amp; Cingetorix:ex quibus alter fimulatque de Cæfaris, legionumque aduentu cognitum eft,ad eum venif.fe fuofquc omnes in officio futures, neque ab amicitia populi R.de-fefturos confirmauit,quæq;in Treuiris gererentur oftendit.At Inducioma rus equitatum,pcditatumq; cogcre:iifquc,qui per ætatem in armis eflb non poterant,in fyluam Arduennam abditis, quæ ingenti magnitudine per mc-dios fines Treuirorum à flumine Rheno ad initium Rhemorum pertinet, bellu pararc inftituit. Sed poftea quam non nulli principes ex ea ciuitate,ôc familiaritate Cingetorigis addudi, Ôcaduentu noftri exercitusperterriti^ ad Cæfarcmvenerunt, Sc de fuispriuatim rebus ab eo petere cœperunt, quo-niamciuitaticonfulcre non poftent: veritusneab omnibus defereretur, In-ducioniarus legatos ad Cæfarem mittit,fefeiccirco a fuis difcedcre,atq; ad eum venire noluifte, quo facilius ciuitatem in officio contineret, ne omnis nobilitatis difeeflu,plebs propter imprudentiam laberctur. Itaq; ciuitate in fuapoteftate efle,feque fi Cæfar permittcret,ad eum in caftra venturum, fuaSjCiiiitatifqTortunaseius fideipcrmifturü.Cçfar,etfiintelIigebatquade caufla ea diccrentur,quæqj cum res ab inftituto cófilio deterreret,tarnen ne

105 æftatê in Trcuiris confumcre cogerctur, omnibus rebus*ad Britannicum bellumcomparatis, Induciomarû adfc cum c c.obfidibus venire iuifit. His addudis,ôc filio,propinquifqjcius omnibus, quos nominatim euoeaiierat, confolatus Induciomaru,hortatufq; eft,vtiiuofficiopermaneret:nihilo,tarnen fccius principibus Treuirorum ad fe conuocatis,eos figillatim Cingc-torigiconciliauit.quod ciim merito eius afe fieri intelligebat, tü magniin-tcreftearbitrabatur,eius audoritatêinter fuos quamplurimum valere,cuius tarn egregiâ in fe voluntate perfpexiflet.ld fadum grauiter tulit Inducioma fus,fua gratia inter fuos minuiißc qui iam antcinimico in nos animo fuifteb

nîultb grauiùs hoc dolore exaifit. Iis rebus conflitutis, Cæfar adportum Itium cum legionibusperucnit. Ibicognofcit xl. uaues, *quæin Meldis faclæ erant, tcmpeftatereiedas, tenerc curfum non potuiflcjatque eôdem, vnde erant profedæ,relatas: rcliquas paratas ad nauiganduin, atque omnibus rebus inflrudas inuenit. Eodc equitatus totius Galliæ conucnit,numc ro milliu i v. principcfqj ex omnibus,ciuitatibus ex quibus perpaucos,quorum fe fidem perfpexerat, relinquere in Gallia,reliquos obfidu loco fecum ducere decreuerat : quod, cum ipfe abeffet, motumGailiæ vercbatur. Erat vna cum cæteris Dumnorix Aeduusgt;de quod nobis antea diâum eft. hunc fecum ducere inprimis conftituerat, quodeum cupidum rerum noiiarum, cupidum imperii, magni animi^magnæ inter Gallosaueftoritatis cognouc-rat. Accedebat hue, quod iam in concilio Aeduorum Dumnorix dixerat, SibidCæfare regnum ciuitatis deferri, quod didum Aedui grauiterferc-bant, neque recufandi, autdeprecandi caufla legatos ad Cæfarem mittere audebant:id fadum ex fuis hofpitibus Cæfar cognouerat.Ille primo omnibus precibus petere contendit, vt in Gallia relinqueretur : partim quod in-fuetiis nauigandimare timcrct:partim quod religionibus fefe diceretim-p ediri. Pofteaquam id obftinatc fibi negari vidit, omni fpeimpetrandiad-empta,principes Galliæ follicitare^feuocare fingulos, hortariquecœpitvt in contineniircmanerent ,metuterritare,non fine caufla fieri, vt Galliao-mni nobilitate fpoliaretur : id efle confilium Cæfaris, vt quos in confpeclu Galliæ interficere vereretur, hos omnes in Britanniam tradudos necaret: fidem reliquis interponere,iufiurandû pofcere,vt quod elfe exvfuGalliçin-tellexilfent,communi confilio adminiftrarent. Hæc à compluribus ad Cæ-farcm deferebantur. (^a re cognita, Cæfar, quod tantiim ciuitati Aeduæ dignitatis tribuebat, coercendum J atque deterrendum quibufeunque rebus poflet, Dumnorigem ftatuebat ; quod longiùs eius amentiamprogredi videbat^ profpiciendum ,ne quid fibi, ac Reipublicæ nocere poflet. Itaque dies circiter xxv. ineoloco commoratus, quod Corus ventusnauigatio-nem impediebat,qui magnam partem omnis temporis in his locis flare con fueuitdabat opcram ,vt Dumnorigemin officio contineret, nihilb tarnen fecius omnia eius confiliacognofeeret : tandem idoneam tempeftatemna-Ctus, milites, equitefque confeendere naues iubet. At impeditis omnium animis, Dumnorix cum cquitibus Aeduorum à caftris infeiente Cæfare^ domum difeederecœpit. re nunciata,Cæfar intermiflTaprofedione, atque omnibus rebuspoftpofitis,magnam partem equitatus ad euminfe-quendum mittit,retrahique iraperat:fi vim faciat,neque parcat,intcrfici iubet. Nihil hunc,fe abfente, pro fano fadurumarbitratus, quipræfcntisimperium neglexilfct. * lHe autem reuocatus refiftere, ac fe manu defendcrc,no fuorumque fidem implorarc cœpit, fæpe clamitans. Liberum fe, Jibcræ^^ic ciuitatis elfe. Illi,vt erat imperatum,circumfifl;unt,homincmqueinterficiût. At Aedui équités ad Cælarem omnes reuertuntur. His rebus geftis^Labieno in continente cum 11 i.Iegionibus, amp;nbsp;equitum millibus 11.relido, vtporius tueretur, amp;nbsp;rei frumentariæ prouidtret, quæque in Gallia gererentur, cognofeeret , amp;nbsp;confilium pro tempore, amp;nbsp;pro re caperet : ipfe cum legioni-bus V.amp; pari numero cquitum, quern in continente reliquerat, ad Solis oc-cafum

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

queminconiinétereliqueratjad Solis occafum naiiesfoluit,amp;Ieni Africo prouedus , media circiter node ventointermiflo, curfum non tenuit : Sc longius delatusæftu,ortaluce,fub finiftraBritanniamrelidam confpexit. Tum rurfus æftus commutaiionem fecutus, remis contendit, vt earn partem infulæ caperet, qua optimum efleegrclTum fuperioreættate cognoue-Ut.Quain re admodumfuit militum virtus laudanda,qui vedoriis, graui-bdCq.nauigiis,nonintermilTo remigandilaborejongarumnauium curfum adæquauerunt. AccelTum cft ad Britanniam omnibusnauibus meridiano ferc temporemeque in eo loco hollis eft vifus. Sed,vt poftea Cæfar ex ca-ptiuis comperit, cùm magnæ manus eô conueniflent, multitudiue nauium pcrterritæ, (quæ cum annotinis,priuatifque, quas fui quifque commodi ’h caufla fecerat,ampliùs DCCC. *vno erant vifç têpore)à littore difcefterant, acfe in fuperiora loca abdiderant. Cæfar expofito exercitu, ac loco caftris idoneo capto, vbi ex captiuis cognouit quo in loco hoftium copiæ conlc-diflentjcohortibus x.ad mare relidis, amp;nbsp;equitibus c c c. qui præfidio naui- » bus effent,de 11 i.vigiliaad holles contédit,eb minus veritus nauibus^qubd inlittore molli^atque aperto deligatas ad ancoras relinquebatj ôc præfidio nauibus QAtrium præfecit. Ipfe nodu progrelfus millia palfuum circiter Xii.hoftiumcopias confpicatuseft. Illiequitatu, atque elfedis ad flumen progrelTijexloco fuperiore noftros prohibere,amp; prçlium committerc cœ-perunf. repulfi ab equitatu, fe in fyluas abdiderunt, locum nadi egregiè Sgt;c tûra,amp;: opéré munitum,quem domellici belli(vt videbatur) caufla iam an-tèpræparauerant. Namcrebis arboribus fuccifis, omnes introïtus erant præcluû. Ipfi ex fyluis raris propugnabant, noftrofque intra munitiones ingrediprohibebant. At milites legionis v ii. teftudine fada, amp;: uggerc ad munitiones adiedo, locumceperunt, eôfque ex fyluis expulerunt, paucis * vulneribus acceptis : fed cos fugientes longiùs Cæfar perfequi vetuit, 6c q» locinaturam ignorabat, 6c qubd,magna parte dieicoufumpta, munitioni caftrorumtempus relinqui volebat. Poftridie eiusdieimanc tripartite mi lites,equitéfquein expeditionem mifit,vt eos,quifugerant,perfequerêtur. Iis aliquantum itineris progreflis, cùm iam extremielfent in confpedu, e-quitesaQAtrio ad Cæfarem venerunt,quinunciarentfuperiorinode ma

Il2 xima coortatempeftate,propc omnes naues afflidas, * atq; in littus eiedas elfe;quod nequeancoræ,funcfq;fubfifterent,neq;nautæ,gubcrnatoréfqj vim tempeftatis pati poflentntaq; ex eo concurfu nauium magnum efle in-commodum acceptum.His rebuscognitis,Cæfarlegiones, equitaiùmque reuocari, atque itinere defiliere iubef.ipfe ad naue^reuertiturieadem fere, quæ ex nunciis, litcrifq; cognoucrat, coràm perfpicit, fie vi amilfis circiter Xl.nauibus,rcliquæ tarnen refiei pofle magno negotio viderentur.Itaq; ex legionibus fabros deligit,6c ex cotinenti alios accerliri iubet. Labieno feri-bit, vtquamplurimaspofletiislegionibus, quæ funtapud eum,naues inlli-tuat.Ipfe,etfires erat*multæ operç,ac laboris,tamen commodiflimum elfe llatuit,omnes naues fubduci,6c cum caftris vnamunitione coniungi.In his rebus circiter dies x.confumit,ncnodurnisquidem teporibus ad laborem militum intcrmiflis.Subdudisnauibus,callrifqueegrcgicmunitis,eafdem copias,quæ antea præfidio nauibus fucrant,relinquit.Ipfe eôdem,vnde re-

dierat j proficifcitur. Eo cùm veniffet, maiores iainvndique in eumlociitn copiæ Britannorum conuenerant. Omnia imperii^bellique admini/lrandi comrauni conlilio pcrmifla eft Cafliuellauno, cuius fines a maritimis ciui-tatibus flumen diuidit,quod appellatur Thamefisjàmari circitcrmiliiapaf fuum l X X X. huic fuperiori tempore cum reliquis ciuitatibus continentia bella intercefieranq fed noftro aduentu permoti Bntanni, hunc toti bello, imperiôquepræfecerant.Britâniæ parsinteriorab iisincoliturjquosnatos in infula ipfi memoriaproditum dicunt:maritimapars ab iisjqui prçdæ,ac belli inferendi caulfaex ßelgio tranfierant : quiomnes ferciisnominibus ciuitatum appellatuqqulbus ortisex ciuitatibus cb perueneruntjSc bello il-lato ibi remanferuntjatq; agros colere cœperunt.Hominû eft infinitamul-titudojCreberrimaq; ædificia fere Gallic is confimilia: pecoris magnus numerus: vtunturautemnummo æreo,*aut anulis ferrcis ad certumpondus H? examinatis,pro nummo.Nafcituribiplumbum albumin mediterraneisre-gionibuSjin maritimisferrumifcdeiusexiguaeft copiazære vtuntiirimpor tato'.materia cuiufq; generis,vt in Gallia eft^præter fagumjatque abietem. Lepore,amp; gallina, amp;nbsp;anferem guftare fas non putant:hæc tarnen alunt ani-mijvoluptatifq; caufta. Loca funt temperatiora,qam in Gallia, remiftiori-busfrigoribus.Infula natura triquetra,cuius vnum latus eft cotra Galliam. Huius lateris alter angulus, qui eft ad Cantium, quo fere omnes ex Gallia naues appclluntur, ad Orientem Solem, inferior ad Meridiem fpeâat. Hoc latus tenet circiter millia palTuum D. alterum vergit ad Hifpaniam,at-que occidentem Solem, qua ex parte eft Hybernia, dirnidio minor (vtexi-ftimatur)quam Britannia : fed pari fpatio tranfmilTuSjatq; ex Gallia,efi in Britanniam.In hoc medio curfu eft infula,quæ appellaturMona : complu- , res præterea minores obicâ:æ infulæ exiftimantur : de quibus infiilis non nulli fcripferunt,dics côtinuos xxx.fub bruma elfe noétcm.Nos nihil de eo percontationibus reperiebamus, nifi q, certis ex aqua menfuris breuiores elfe noôles,quàm in continente videbamus.Huius cft longitudo lateris,vt fertillorum opinio,DC C.millium paft'uum.Tertium eft côtra Septentrio-nem, cui parti nulla cft obieifta terra, fed eius angulus lateris maxime ad Germaniam fpedat. ** hoc millia pafiuum DCCC.inlongitudinem elfear-114 bitrantur.Ita omnis infula eft in circuitu vicies centena milia palfuiim. Ex his omnibus longe funt humaniflimi,qui Cantium incolunt,quæ regio eft maritima omnis,neq^ multum àGallica diftèrunt confuetudine.Interiorcs pleriqjfrumenta non ferunt,led lade,amp;: carne viuunt,pellibufqj funt vefti-ti:*omnesverô fc Britâ^iglafto inficiunt, quod cæruleumefficitcolorem: 11$ atque hoc horribiliore funt in pugnaafpcdu:capillóque funtpromiflo,at-que omni parte corporisrafa,præter caput,amp;: labrum fupcrius.Vxoresha bent dem, duodeni’que inter fe communes, 6c maxime fratres cumfratri-bu s,ôc parentes cum 1 i her is. Sed fi qui funt ex his nati,eorum habetur libe-ri,a quibus primiimvirgines quæq; duâæ funt.Equités hoftium,eftedariiq; acriter præliocum cquitatu noftroin itinere conflixerunt,ita tarnen, vtno ftri omnibus partibus fuperiores fuerint,atq; eos in fyluas, collefquecom pulerint, fed compluribus interfedis, cupidiùs infecuti, nonnullos ex fuis amiferunt. At iili,intcrmilfo fpatio,imprudentibus noftris,atque occupatis

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

«1 munitionc caflrorum,fubitófeex fyJuis eieccruntjimpetuquc in cos fa-äojquierantinftationepro caftris collocati, acriter pugnaucrunt : dua-l^ufque miffis fubfidio cohortibus à Cæfarcjatque his primis legion um 11. cumhæJntcrmifTo perexiguoloci fpatiojnterfe conlHtiflent,nouogene- * repugnæpcrterritisnoftris, per medios audacilTimcproruperunt, feque indeincolumes receperunt.Eo die QTabcrius Durus, tribunusmil.intcr-ficitur. illi, pluribus fubmilfis cohortibus,repelluntur.Toto hoc in genere pugnæjCum fub oculis omnium,ac pro caftris dimicaretur,intelledum eft Uoftros propter grauitatem armorum, qubdneque infequicedentespof- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

fent,neque ab fignis difcedere auderent, minus aptos efte ad huius generis hoftcm : équités autem magno cum periculo dimicare,proptcrea quod illi etiam confultb plerunq; cederent : amp;nbsp;cum paululixm ab legionibus noftros rcmouiflent, ex eftedis defilirent, nbsp;nbsp;pedibus dilpari prælio contenderent.

îqueftris autemprælii ratio amp;nbsp;ccdcntibus,amp; infequentibusparjatq. idem

’ periculuminferebat.Accedcbathuc, vt nunquamcóferti,fedrari,magnif-qiie interuallis præliarentur, ftationéfque difpofttas haberent, atque alios aliideinceps exciperent,integriquc,8c recentes defatigatis fuccederent.

I Poftero die procula caftris hoftes in collibus conftiterunt, rariq; fe often-dercjöclcntiùs,quàm pridie noftros équités prælio laceflere cœperunt.fed . meridie, ciirn Cæfarpabulandi caufla 11 i.legiones, atque omnem equita-tum cum C.Trebonio legato mififletjrepentcex omnibus partibus adpa-bulatores aduolaucrunt, fic vti ab fignis, legionibufque non abfifterent, Noftriacritcrin eos impetu fado repulerunt,nequefineminfequendi fe-ccrunt,quoad fubfidio confifi equites(cum poft fe legiones vidèrent) præ-

I cipites hoftes egerunt : magnoque eorum numero interfedo, neque fui j colligendi, neq; confiftendi, aut ex eftedis defiliendi facultatcra dederunt.

Ex hac fuga protinus,quæ vndique conuenerantjauxilia difcelTerunt, neqj poft id tempus vnquam fummis nobifeum copiis hoftes contenderunt. CæfatjCognito confilio eorum,ad flumen Thamefimin fines CalTiuellauni exercitumduxit, quod flumen vno oinnino locopedibus,atque hoc ægre, tranfiripoteft. Ebcura veniftet, animaduertitad alteram fluminisripam magnas efte copias hoftium inftrudas. Ripa autem erat acutis fudibus

I piæfixismunita, eiufdem generis fub aqua defixæ fudes flumine tegeban- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

tur.Iis rebus cognitis à captiuisjperfugifquCjCçfar præmifto equitatu con feftim legiones fubfequi iuftit.fcd ea ccleritatc,atque impetu milites ierutj cum capite folo ex aqua extarent, vt hoftes impetum legionum , atque e-quitum fuftinere non poftent, ripafque dimittcrcnLac fe fugæ mandatent. Calîiuellaunus ( vt luprà demonftrauimus ) omni Ipe depofita contentio-nis,dimiftis amplioribus copiis , millibus circiter i v. elTedariorum retentis,itinera noftra feruabat, paululumque ex via excedebat, locifque impe-ditis, atquefylueftribus fefe occultabat : atque iis regionibus, quibus nos iter faduros cognouerat,pecora,atque homines ex agris in fyluas compel-lebat: amp;nbsp;cum equitatus nofterliberiiis vaftandi, prædandfque caufla fe in agros effunderet, omnibus viisnotis, femitifque efledariosex fyluis emit-' tcbat,amp; cum magno perirulo noftrorum equitum cum iis confligcbat:atq; hoemetu latihs vagari prohibebat. Relinqucbatur ,vt neque longiusab

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G. ij. .

agmine legionü Jifcedi Cæfar pateretur,amp; tâtùm in agiis vaftandiSjincen-diifcj; facicdis hollibus noceretur^quatiim laborcjatq; itinerelcgionariimi J i tes efficere poterat.Interim Trinobaces,propc firmiflima earü regionum ciuitas(excjua Mandubratius adolefcens, Cæfaris fidemfecutus,adeuni in continentem Galliam venerat,cuius pater Imanuêtius in ea ciuitate rcgnïi obtinuerat, interfedufque erat à Caffiuellaunojipfe fuga morte vitauerat, legatos ad C^fare mittunqpollicenturq; fefe ei dcdituros,amp;impcrata fadu ros:petunt,vt Madubratiu ab iniuria CafTiuelIauni defendatjatquc in ciuitate mittat,quipræfit,impcriuq; obtineat.His Cçfar imperat obfides xl.fru métumq; exercitui ; Mandubratiumq; ad cos mittit. Illiimperata celeriter fecerunf.obfidesad numerûƒrumenlumqsmiferut.Trinobâtibusdefenfi5, atq; ab omni militum iniuria prohibits,Cenimagni, Segótiaci, Ancalitcs, *Bibroci,Cafli,Iegationibusmifrisfefe Cçfari dcdiderut.Ab hiscognofcit non loge ex eo loco oppidiiCafliuellauniabeflcjfyIuis,paludibufq; muni-tu,quó fatis*magnus hominu,pecorifq; numeruscóuenerit.Oppidiiautem11 Britâni vocat,cum fyluas impeditas vaîlo^arq; foHa municrut^quÓ^incurfio-nis hoftiu vitadæ caufl'a cóuenire cófucuerunt.Eb proficifcitur cu legioni-bus’.locureperitegregicnaturajatq; operemunitum:tamêhunc duabusex partibus oppugnarc cótendit.Hoftespaulifpcr morati,militum noftrorum impetu nó tulerunt,fefc'q; ex alia parte oppidi eiecerunt:magnus ibinumerus pecoru rcpertus,multiq; in fuga funt coprehefijatq; interfeâi.Dumhçc in his locisgeruntur^Calfiuellaunus ad Catium,q, effe ad mare fupra demó-ftrauimus,quib’regionib.iv.Regespræerât,Cingctorix,Caruilius,Taxima-guluSjSegonax,nuncios mittit;atq; his imperat,vt coadis omnib.copiis ca-Bra naualia de improuifo adoriatur,atqi oppugnet.Hicùm ad caftra venif-fent,noftri eruptione fada,multis eorum interledisjcapto etiâ nobili duce Cingetorige, fuos incolumes reduxerunt. Caifiuellaunus hoe prælio nun-ciatOjtüt detrimêtis acceptisjvaftatis finibuSj maxime ctiapermotus defe-dione ciuitatu,legatos per Atrebatê Comium de deditione ad Cçfarc mk-tit.Cæfar*cum ftatuiffet hyemare in cótinete propter repétinos Galliæ mo n 7 tus, neq; multùm æfta t is fuperelfet, atq; id facile extrahi poife int eiligerer, obfides imperat,5lt; quid in annos fingulos veäigalispopulo R.Britaniapen deret,cóftituit:interdicit,atq; imperat CalTiuellaunOjne Mandubratio,neu Trinobätib.noceat.Obfidibus acceptis,exercitü reducitad marCjnauesin-uenit refecBas.his dcduólis,q)amp;: captiuoru magnum numeru habebat,amp;:nó nullæ têpeftate deperierat naues,duobus comeatib.exercitum reportare co ftituit. Ac fie acciditjVt^x tato nauium numero,tot nauigationib.,neq;hoc ncq; fuperiore anno^vlla omninonauis,quç milites portaret,defideraretur. At ex ils,quç inanes ex contincte ad eum remitterêtur,amp; prioris comeatus expofitis miliiibus,ÔcquaspoBeaLa|)ienusfaciêdas curauerat^numerolx. perpaucæ loch caperét,relic|ug ferc omnes reiicerctur.quas cùmaliquadiu Cæfarfruftra cxfpeâ:aflet,ne annitêporc nauigationeexcludcretur,q»çqui noâium fuberatjiiecefl'arib anguftiîis milites collocauif.ac fummatraquil-litatem confecutus,fecunda inita cùm foluiflet vigilia,prima lucc terra atti git,omnéfq; incolumes nauesperduxit.Subduâis naiiibus,cócilióq;Gallo-rum*Samarobrinæperaâo,qgt; co anno frumétum in Gallia ^pterficcitatesïiS

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

anguftiüsprouencrat,coadus eft aliter,ac fuperioribiisannis, exercitumin hybernis collocarejlcgioncfqjin plures ciuitates diftribuere:ex quibus vnä inMorinos ducendä C.FabioIegato deditzalterain Neruios QJZiceroni: tertiainEftiios L.Rofciocquartain Rhemis cumT.Labieno,in cofinioTie üirorum hyemare iuflit: tres in Belgio collocauif.his M.CraflTum quaefto-tCjamp;L.Munatium Placum,amp;: C.Trebonium legatos præfecit:vnâlegionê, lt;luâproximetrâs Padum côfcripferat,amp; cohortes v.inEburoneSjquorum pars maxima eft inter Mofam,amp;Rhenum, qui fub imperio AmbiorigiSjÔc Catiuulcierât,mifit.hismilitibus Q/Titurium Sabinujamp; L.Aurunculcium Cottâicgatosprçefte iuffit.Adhuncmodû diftributis legionibus,facillimc inopiæ frumêtariæ fefe mederi pofte cxiftimauit:atq;harû tarnen omnium Icgionum hyberna ^præter eâ,quâ L.Rofcio in pacatiflimâ, amp;nbsp;quietiflima parte ducenda dederat)minibus paftuum c.cÔtinebâtur.Ipfe interea,quoad legiones collocaft*et,munitaq; hyberna cognouiftetjin Gallia morari côfti-luit.Eratin Carnutibus fummo loco natusTafgetius,cuius majores in fua ciuitate regnum obtinuerat.huic Cæfatjpro eius vircute,atq; in fe beneuo-lentia, q, in omnibus bellis fingulari eius opera fuerat vfus, maiorû locum '*9 reftituerat.tertium ia hune annum regnâtem *inimici palâmjmultis etiâ ex ciuitate audoribuis'jinterfeccrunt.Defertüreares ad Cæfarê: illcveritus(^ adpluresres pertincbat)nc ciuitas eorum impulfu deficeret,L.Placum cum Icgione exBelgio celeriter in Carnutesproficifei iubetjibiq; hyemare.*quo-’^0 rum opera cognoueratTafgetium interfedum,hos coprehénfos ad fe mit tere.Interim ab omnibus legatis,quæftoribufq;,quibus legiones tradiderat,' ceriior faâus cft in hyberna peruentum Jocurnq; hybernis efte munitum. Diebus circiter xv,quibus in hyberna vetum eftjinitium repetini tumultus, ac defedtionis ortû eft ab Ambiorige,ôc Catiunlco : quijcùm ad fines regni • fuiSabinOjCottçq; præfto fuiftent,frumentûq; in hyberna côportauiflcnt, InduciomariTreuirinunciis impulfijfuoscócitaueruntjfubitóqjoppreffis 1 lignatoribus,magna manu*ad caftra oppugnanda venerunt. Cùm celeriter noftri arma cepiftent,vallumq; adfeendiftent, atq;,vna ex parte Hifpanis e-quitibusemiffisjequeftri prçlio fuperiores fuiftent,defperata re,hoftes fuos aboppugnatione reduxerunt.Tumfuo more côclamauerunt,vtialiqui ex noftris ad colloquium prodirent’.habere fefe,quæ de re comuni diccre vel-lent,quibus cotrouerfias minui pofte fperarent.Mittitur ad eos colloquen 1^2 di caufia*C.Carpincius eques Roman’jfamiliaris QjTituriijamp;QJunius ex

Hifpania quida,qui ia ante iuftu Cæfaris ad Ambiorige ventitare cofueue-rav.apud quos Ambiorix in hune modum locutus ef^. Sefe pro Cæfaris in fc beneficiisplurimûm ci côfiteri deberc,q) eius opéra ftipedio liberatus effet, quod Aduaticis finitimis fuispendere cófueftef.quódq; ei amp;nbsp;filius,amp; fratris ’ nbsp;nbsp;filiusab Cæfare remiffi eftent,quos Aduatici obfidum numero miftos apud

fcinferuitutCiSc catenis tenuiflent:nequeid,quod fccerat de oppugnatio-ne caftrorum,aut iudicio,aut voluntatefua fecifte,fed coadu ciuitatis.fua-que effe eiufmodi imperia,vt no minus haberet in fe iuris multitudo^qudm ipfe in multitudinem : ciuitati porrb hac fuifte belli cauftam, q? repentinæ Gallorum coiurationi refiftere non potuerit : id fe facile ex humilitatc fua probare pofte : q, non adeo fit imperitus rerum, vt fuis copiis populum R. fefuperarepofte cófidaf.fed efteGailiæ cômuneconfiliû,omnib.hyberiîis . G. iij.

Cæfaiis oppugnindishuncefle didum diem, ne Fqua legio altcrilegioni *fubfidiovcnire poflef.non facile Gallos Gallis negarcpotuifle^præfertim I2J ciirnde recuperanda communilibertate confiliuminitumviderctur: qui-busquoniampropietate fatiffecerit habere feniincrationem officii:pro beneficiis Cçfaris monercjorare Tituriiim pro hofpitio,vt fuæ,ac militum faluti confulat : magnam manum Germanorum condudam Rhenum tranfilfcjhanc alfore biduo : ipforum elfe confilium, velint ne priùs, quam finitimi fentianbcduäos ex hybernis milites aut ad Ciceronem,autad La-bienum deducere : quorum alter millia pafTuum circiter 1. alterpaulbam-plius *ab iis abfit : illudfepolliccri, Seiureiurando confirmare, tutumfci24 iter per fines fuos daturum:quod cum faciat j Sc ciuitati fefe confulere, qubdhybernis leuetur^Sc Cæfaripro eiusmeritis gratiam refcrrc. Haco-ratione habita difeedit Ambiorix. Carpineius,Öc Iunius,quæ audierant ad Jegatos deferunt. Illi repetina reperturbati, etfi ab hofte ea dicebatuTjUon tarnen negligenda exiftimabant:maximcque hac re permouebantuqqubd ciuitatem ingnobilem, atque humilen Eburonum fua fponte populo Romano bellum facereaufamvix erat credendum. Itaque ad concilium rem deferunt : rnagnaque inter eos ex his tot caufiis controuerfia ortaefi. L. Aurunculeius^complurefquetribuni mil.Sc primorum-^rdinumeenturio-nes,nihil temere agendum,neque ex hybernis iniußu Cæfaris difeededum exiftimabantiquantafuis magnas copias etiam Germanorum fuftineri pof femunitis hybernis docebant:remefie teftimonio,qubdprimumhofiium impetunijinultis vitro vulneribusillatis,fortiffimcfufi:inuerint:refrumen-taria non premi ; interea Sc ex proximis hybernis, Sc à Cæfare conuentura fubfidia’.poftremb quid elfe leuius,aut turpius,quàm audorehofiedefum

• mis rebus capereconfilium? ContraeaTiturius ferb faóluros clamita-batjCum maiores manus hofiium, adiundis Germanis, conuenüTcnt : aut ciim aliquid calamitatis in proximis hybernis efl'ct accepturnzbreuemcon fulendiefle occafionem : Cæfarem arbitrariprofeduminitaliam, nec aliter Carnutesinterficiendi Tafgetii confiliumfuifle captures, neque Ebu“ roneSjfi illc adefiet, tanta * cum contemptione noftri ad caftra venturos ef fe : nonhoficmaudorem, fed remfpedarezfubefieRhenum .-magnoelfe Germanis dolori Ariouifti mortem,Sc fuperiores noftras vidorias : ardere Galliam tot contumeliis acccptis,fub populi R.imperium redadanijfupe-riore gloria rei militaris extinda. Poftremb, quis hoc fibi perfuaderet, fine certare Ambiorigem adeiufmodi confilium defcendilfe? Suam feilten* tiam in vtranque partc^i efletutam : fi nil fitdurius,nullocumpericuload proximamlegionem peruenturoszfi Gallia omnis cum Germanis confen-tiatjvnam efie in celeritatc pofitam falutem. Cottæ quidem,atque corum, quidifientirent,confilium quem haberet cxitum?in quo fi non præfenspc-riculum,at certe longa obfidione fames effet pertimefeenda. Hac in vtranque partem habita difputatione,cùm à Cotta, primifque ordinibus acriier refifteretur,Vincite,inquit,fi ita vultis, Sabinus,Sc id clariore voce, vt magna pars militum exaudirct: neque is fum^inquit, quigrauiffiraeexvobis mortis periculo terrear : hifapient, fi grauius quid acciderit, abs te ratio-nemrepofeent : qUi fi per te liceat, perendino die cumproximis hybernis

LIB ER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S5

coniunÄbCommunem cum reliquis belli cafum fuftineant,ne reicdijS^ re-legatilongc ab cîEteris,aut fer rojaut fame intereant.Confurgitur ex conci-lio ; comprehendunt vtrumque, orant ne fua diffenfioncSgt;c pei tinacia rcminfummum periculum deducant : facilem elfe rem, feu maneant, feu proficifcantur,fi modb vnumomnes fentiatj acprobent : contra in dilfen-fione nullam fe falutem perlpicere.Res dilputatione ad media nodem per-ducitur’.tandem dat Cottapermotus manus:fuperat fententia Sabini: pro-nunciatur prima luce ituros : confumitur vigiliis reliqua pars nodis, cbm fua quifq; miles circumfpiceret, quid fecum portare polfet, quid ex inflru-mento hybernorum relinquere cogeretur.Omnia excogitantur,quare nec fine periculo maneatur,amp; langore militum,amp;: vigiliis periculum augeatur. Prima luce be ex caftris proficifcuntur ( vt quibus effet perfuafum, non ab hofte^fed ab homine amicilfimo Ambiorige confilium datum) longilfimo agminc,magnifque impedimentis. At hofl:es,poftea quam ex nodurno fre niitUjvigiliifque de profedione eorum fenferunt,collocatis infidiis,bipar-titb infyluis,opportuno,atquc occulto loco à millibus palfuum circitcrii. Romanorum aduentum expedabant: Ôc cumfe maiorpars agminis inma-gnam conuallem demifilfet, ex vtraqueparte eius vallis fubitb fefe often-deruntjnouilfimófquc premere, amp;nbsp;primos prohibere afeenfu atque * ini-quilfimo noflrisloco prælium committere cœperunt. Tum demum Ti-lurius, vti qui nihil ante prouidiflet, trepidare, amp;nbsp;concurfarc, cohor-lefque difponere : hæc tarnen ipfa timide, atque vt eum omnia deficerc viderentui-.quod plerunque iis accidere confueuit,qui in ipfo negotio con (ilium capere coguntur.At Cotta,qui cogitalfct hæcpolfe in itinere accide re,atque obeamcaulfamprofedionisaudor nonfuilfet, nulla in re comu-nifaluti deerat:amp; in appellandis,cohortandi'fque mihtibus Iinperatoris,ôc • in pugna militis officia prçftabaticumq;propter longitudinem agminis mi nils facile per fe omnia obire,amp; quid quoquo loco faciendum e(fet,*proui dcrepo(fent,iu(ferunt pronunciari, vt impedimeta relinquerent, atque in orbemcofifterenf.quod confilium,etfiin eiufmodicafu reprehendendum non eft,tamen incómodc accidit:na 6c noftris militibus fpem minuit,6c ho ftes ad pugnadum alacrioies effecit,quód no fine fummo timoré, 6c defpe ratione id fadumvidebatur :præterea accidit (quod fieri necefl'e erat) vt vulgb milites ab fignis difeederent, quæqj quifq; eorum cariflima haberet, abimpedimetis petere,atq; arripere propcraret,amp; clamore,ac fletu omnia coplerentur.At Barbaris confilium non d^fuif.nam duces eorum tota acie pronunciari iu(fcrunt,ne quis ab loco difcederet: iliorum effe prædam, atque illis referuari quæcunq; Romani reliquiflent, proinde omnia in vido-I2^riapofita exiflimarent.Erant 6c virtute,*6c numero pugnandipares noftri: tametfi à duce,6c afortunadeferebantur)tamenomncm fpem falutis in virtuteponebant, 6c quotiesquæque cohorsprocurrerat, ab ea parte ma-gnus hoftium numerus cadebat: qua re animaduerfa , Ambiorix pronunciari iubet,vtprocul tela coniiciant,neupropiusaccédant, 6c quam in partem Romani impetum fecerint, cedant (leuitate armorum, 6cquoti-dianaexercitatione nihil iis fnoceri polfe ) rurfus fead figna recipientes

infequantur.Q^o præcepto ab iis diligentiflimc obferuato, ciini quæpiam cohors ex orbe exceflerat,atque impetunafecerat, holles vclociffimcrefu-giebant : interim earn partem nudari necefle erat, amp;nbsp;ab latere aperto tela recipi. Rurfus ciirn in cum locum, vnde erant egrefli, reuerti cœperant, amp;nbsp;ab iis,quiceirerant,amp; ab iis,quiproximilleterant,circumueniebantur: lin autem locum teuere vcllent,nequc virtutilocus relinquebatur,neque à tan ta multitudine conieda tcla * à confertis vitaripoterant. Tamen tarn mul-127 tis incommodis conflicäati, multis vulneribus accepiis, relillcbant, magna parte dici confumpta,cum à prima luce ad horam 11 x. pugnaretur, nihil,quod ipftseflet indignum,committebant. Tum *T. Baluentio,quifu-i28 periore anno primum pilum duxerat, viro forti, amp;nbsp;magnæ auóloritatis, vtrumquefemur tragula traiicitur.QTucanius eiufdem ordinis^ortilhmc pugnans,dum circumuento filiofubuenit, interficirur. L.Cottalegatuso-mnescohortes j ordinefque adhortans^in aduerfum osfundavulneratur. Hisrebuspermotus Q^Titurius, cumprocul Ambiorigem fuoscohortan-tem confpexiflet, interpretem fuum Cn. Pompciumad eum mittit, roga-tum, vt fibi, militibufque parcat. Ille appellatus refpondit : fi velit fecum colloqui,licere:fperare àmultitudine impetrari po{re,quod ad militumfa-lutempertincat : ipfi verb nihil nocitum iri,inqueeam rem fe, fuamque fideminterponere.llle cum Cotta fauciocommunicat,fivideaturpugnavt excédant, 8c cum Ambiorige vna colloquantur, * *fperarc fe ab eofuam,i 2^ ac militumfalutcm impetraripolTe. Cotta fe ad armaium hodemiturum negat,atque in eo perfeuerat. Sabinus,quos in præfentia tribunos mil.cir-cum fe habebat, öeprimorum ordinumcenturiones^efequiiubct:8lt;: ctim propiiis Ambiorigem acceiriiret,iufl'us arma abiicere, imperata facit, fuif-

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 7

Corum impcfio funt, quam maximas manus poflunt^ cogunt ; £lt; de im-prouifo ad Ciceronis hyberna aduolant, nondum ad eum fama deTitu-rii morteperlata. Huie quoque accidit (quodfuit necelTc ) vi nonnulli milites,quilignationis munitionifque caufl'ain fyluas difeeflifient, re-pentino equitumaducntuinterciperentur. His circumuentis, magna ma-nuEburones,AduaticijNeruiijatque horum omnium focii, clientes legionemoppugnareincipiunt:noftri celeriterad armaconcurrunt '.vallum confeendunt : ægrcis dies fuftentatur, qnbd omnem fpem hoftes in cclcritateponebant, atque banc adepti vióloriam in perpetuum fe fore vi-äorcs confidebant. Mittuntur ad Cæfarem confeflim à Cicerone lite-ræ^magnispropofitis præmiis^üpertuliflent. obfeffisomnibusviis mifli intercipiuntur. Noä:uexea materia, quam munitionis caufla compor-tauerant,*turres cxx. excitantiir incredibili celeritate ; quæ deefle operi videbantor^ perficiuntur. Hoftes poftero diemultbmaioribus copiisco-aftisjcaftraoppugnant,foftam compicnt. anoftriseadem ratione,qua pridie, refiftitur. hoc idem deinceps reliquis fit diebus. nulla pars noótur-ni temporis ad laborem intermittitur : non ægris, non vulneratis facultas quietis datur. qusecunque ad proximi dieioppugnationem opus funt, no-äu comparantur. multæpræuftæ fudes, magnus muralium pilorum numerus inftituitur: turres contabulantur : pinnæ , loricæque ex craiibus attexuntur. ipfe Cicero, cum tenuilfima valetudine effet, ne noâurnum quidemfibi tempus ad quietem relinqucbat, vt vitro militum concurfu, acvocibus fibi parccrc cogeretur. Tunc duces , principefque Neruio-rum,quialiquem fermonisaditum,cauftamque amicitiæcum Cicerone habebant,colloqui fefe veile dicunt:fada poteftate,eadem, quæ Am-biorix cum Titurio egerat^ommemorant : omnem elfe in armis Galliam: Germanos Rhenum tranfifte : Cæfaris, reliquorumque hyberna oppu-gnari. Adduntetiam de S^ini morte: Ambiorigem oftentant fideifa-ciundæ caulfa : errare eos dicunt, fi quidquam ab iis præfidii fperent, qui fuis'rebus diffidant : fefe tarnen fcirc hoc effe in Ciceronem, populumque Romanumanimo,vt nihil,nifi hyberna recufent, atque hanc inueterafee-rcconfuetudinem nolint : licerc illis incolumibus perfecx hybernisdif-cedere, amp;: in quafeunque partes velint fine metu proficifei. Cicero ad hæc vnummodb refpondit: Non efte confuetudinem populi Romani vllam accipere ab hofte armato conditionem : fi ab armis difeedere velintjfe ad-iutore vtantur, legatofque ad Cæfarem mittant : fperarc fe, pro eius iufti-tia,quæ petierint, impetraturos. Ab hac fpe r^ulfi Neruii,vallo pedum xi.amp;folfa pedum XV. hyberna cingunt. hæcfuperiorum annorum confuetudinc à noftris cognouerant : quofdam de exercitu nadi capti-uos,ab his docebantur: fed nulla his ferramentorutn copia, quæeffet ljoad hune vfum idonea : *gladiis cefpites circuncidere, manibus5*fagulif-' queterramexhaurirc cogebantur, qua quidem ex re hominum raultitudo Ï ) I cognofei potuit. * Nam minus horis in.* decem millium paffuum circui-tu munitionem perfccerunt, reliqui'fque diebus turres ad altitudinem val-li, falces, teftitudinefque, quas iidern captiui docuerant, parare, ac face-rcccepcrunt. Septimo oppugnationis die, maximocoortovento,fernen-

tesfufili exargillaglandes, fundis, feruefaótaiacula in cafas jQuæ more Gallico ftramentis crant teôlæ,iacere cœperunt. Hæ celeriter igneni comprehenderunt, amp;nbsp;venti magnitudine in omnem callroium locum di-ftulcrunt. hoftes maximo clamore infecuti, quali pai ta iam, atque explo-rata victoria, turres, teftitudinefque agere, amp;nbsp;fcalis vallum afcendere cœ-perunt. Atlanta militiim virius ,atqueeapræfentia animifuit,vtcùm vndiquc flamma torrerentur , maximaque telorum multitudine preme-rentur, fuaque omnia impedimenta^atque omnes Fortunas confiagrare inteliigerent, non modo demigrandi caulFa de vallo decederet nemo j fed pene ne relpiceret quidem quifquam : actum omnesacerrimc,foriiflimc-quepugnarent. Hic diesnoftris longé grauifllmus fuit,fed tarnen hune Iiabuit euentum, vt eo die maximus numerus hoftium vulneraretur, atque interficcretur, vtfe fubipfo vallo conftipauerant, receflTumque primisvl-timi non dabant. Paulùm quidem intermißa flamma, quodam loco turriadadia, amp;nbsp;contingente vallum ,i i i.cohortis centuriones exeo,quo flabant loco receflerunt, fuofque omnes remouerunt ; nuru, vocibiifque hofteSjfi introire vellent,vocarc cœpcrunt, quorum progrediaufuseit nemo : tum ex omni parte lapidibus coniectis deturbati, tun ifque fuccen-faefl. Erantin ealegione fortilfimi viricenturiones, qui iamprimisor* dinibusappropinquarent, T. Pulfio,amp; L. Varenus. iiperpetuas contro-uerfiasinter fe liabebant, vter alten anteferretur, omnibufque annis de loco fummis fimultatibus contendebant. ExiisPulfio , ciimaccrrimcad munitiones pugnaretur, Qülfl dubitas, inquit, Varene ? aut quem locum * probandæ virtutis tuæ expedas ? hic dies, hic dies de noflris controucr-liis iudicabit. Hæc cum dixiflet, procedit extra munitiones, amp;nbsp;quæ pars hoftium confertiflima vifa efl, in earn erumpit : ne Varenusquidemtum vallo fefe continet, fed omnium veritus exirtimationem, fubfequitur, mediocri fpatio relido.Pulfio pilum inhofles miitiqatq; vnum ex multitu dine procurrentem traiicit : quo pereuflo, amp;nbsp;exanimato, hunc fcutis pro-tegunthofles, 6c inillumvniucrfl tela coniiciunt, neque dant regredien-difacultatem . Tranfflgitur fcutum Pulfloni,amp; verutum in balteo defi-gitur. Auertit hic cafus vaginam, amp;nbsp;gladium educere conantis dextram moratur manura, impeditumque holles circunfiftunt. fuccurrit inimicus illi Varenus, 6c laborant! fubuenit. ad hunc fe confeftim à Pulfione omnis multitudoconuertit. ilium verutotranfflxum arbitrantur. Varenusgla-dio cominus rem gerit, atque vno interfccio, reliquos paulùm propellit. Dum cupidiùs inflat, ig locum inferiorem deiectusconcidit : huicrurfus circunuento fert fubfidium Pulho, atque ambo incolumes, compluri-bus interfectis, fumma cumlaude fefe intra munitiones recipiunt. fic Fortuna in contentione,6ccertaminc vtrunque*Feruauit, vt alter alter!inimicus auxilio, Faluiique elfer, neque diiudicaripolfet, vter vtrivirtute ante-Ferendus viderctur. (Quanto erat indies grauior^atqueafperioroppugna-tio,6c maxime quod magna parte militum conFcda vulneribus,rcs ad paucitatem deFenforum peruenerat, tanto crebriores literæ, nunciique ad Cæfirem mittebantur ; quorum pars deprehenfa in confpedu noflro-rum militum cum cruciatu necabatur. Erat vnus inter Neruios,nomine

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5p

Vertico, loco natus honcfto,quiàprinia obfidionead Ciceronem profu-gcrat, fuamque ei fidem prælliterat.hic feriio fpe 1 ibertatis, magnifq; per-fuadetpræmiiSjVt literasad Cæfarem defcrat.has ille in iaculo illigatas cf-fertjSeöallus inter Gallos finevlla fufpicione verfatus,ad C'^farem perue-nit.ab co depericulo Ciceronis, legionifque cognofcit Cæfar,acccptis li-Icriscirciter hora xi,diei, ftatimnunciumin Belloiiacosad M. Craflum quæftorem mittit, cuius hybcrna aberant ab eo millia paffuum x x v. iubet media node legionemproficifci, celeriterqueadfe venire. Exiit cum nuncio Crafiiis, alterumad C- Fabiumicgatum mittit jVtin Atrebatium fines Icgionemadducat, qua fibi iter faciendum fciebat. Scribit Labieno, fi Reipublicæ commodofacere poflet, cum legione ad fines Neruiorum vc-niaf.reliquam partem exercitus,quódpauló aberatlongiùs, non putat ex-pedandamzequites circiter C D.ex proximis bybernis cogit. Hora circiter iii.a^antccurforibusde Crafliaduentu certior efifadus.to die millia paf fuum X x.progrcditur. Craflum Samarobrinæ præficit Jegionemque ei at-tribuit, qubd ibi impedimentaexercitus,obfidcs ciuitatum, literas publi-caSjfrumentumque omne^quod eo tolerandæ hyemis cauffa deuexeratjre-linquebat-fabiuSjVt imperatum erat^non ita multû moratus in itinere cum legionc occurrit.Labienusinteritu Sabini,amp; c^dc cohortümcognita^iim omnes ad eumTreuirorum copiæ veni(rent,vcritus,fi ex hybernis fugæ fi-milem profedionemfeciffct,vt hofiium impetum fufiinere non pofiet, prçfertim quos recentividoriaefFerrifciretJiteras Cçfariremittitjquanto cumpericulolegionem exhybernisedudurus cficf.rem geftamin hburo-nibus perfcribif.docet omneß peditatus,equitatufquecopias Treuirorum iii.milliapafiuum longe ab fuis caftrisconfedifle.Cçfar confilioeiuspro-batOjCtfiopinione iii.lcgionum deieduSjadii.redierat,tarnen vnum corn munis falutis auxiliumin celeritate ponebaf.venit magnis itineribus in Ncr uiorum fines;ibi ex captiuis cognofcit quæ apud Cicerone gerantur,quan-toqjinpericulo resfit.Tumcuidâcxequitibus Gallismagnispræmiisper-fuadetjVtiadCiceronem epiftolam déférât, hanc Græcis confcriptamli-leris mittit : ne, intercepta epifiola, nofira ab hofiibus confilia cognofean-tur:fi adiré non pofiit,monet vttragulam cum epifiola ad amentum diliga-îa intra munitiones cafirorum adiiciat. In liter is feribit fe cum legionibus profedum ccleriterafforezhortaturvt prifiinam virtutemretinear.Gallus periculum veritus,vt erat pra?ceptum,traguiam mittit.hæc cafu ad turrim adhæfit,nequeabnoftris biduo animaduerfa,tertio dieàquodam milite confpicitur; dempta ad Ciceronem defertur.ille p^rledam in couentu mi-litumrécitât,maximaqj omnes Içtitiaafficit. Tum fumiincendiorum procul videbantur^quæ res omnem dubitationem aduentus legionum expulit. Galli re cognita per exploratores,obfidionem relinquut,ad Cæfarem omnibus copiis contendunt:eç çrant armatorum circiter millia ix.Cicçro da-tafacultate,GalIum. ab eodem Verticone ( quemfupràdemonftrauimus) repetit,qui literas ad Cæfarem déférât : hune admonet,iter cautc, diligen-te'rque faciat: perferibit inliteris^hofics ab fe difccfi'ifie,omnémq; ad eum multitudinem conuertfife.quibuslitcris circiter media node allatis,Ççfar, fuos facit ceriiores, eofque ad dimicandum animo confirmât, pofiero die

luce prima mouet caflrajamp;: circiter millia pafTuum i v.progrefiustransval-lemmagnamjamp;riuumjhonium multitudinemconfpicatur.Eratmagnipe-riculiresjcum tantiscopiis iniquoloco dimicare : tarnen,quoniamlibera-tum obfidione Ciceronemfciebat,æqiio animo remittendumdeceieritate cxiftimabat. confedit, Sc quam æquiflïmo loco poteft, caflra communit: atque hæc, ctfi erant exiguaper fe, vixhominum millium vii,præfertim nullts cum impedimentis^tamcn anguftiis viarum quam maximepoteft con trahit,co confilio^vt in fummam contemptionem hoflibus veniat. Interim fpeculatoribus in omnes partes dimiflis, explorât quo commodiflîme iti-nere vallem tranfire polTet.eo die paruulis equeftribus præliis ad aquam fa-dis, vtriq; fefe fuo loco continent : Galli quód ampliores copias,quæ non-dum conucnerant, expedabant : Cæfar, fifortetimoris fimulatione holies in fuum locum elicere poflet, citra vallem,vtpro caftris prælio contende-ret : fi id efficerc non poflet vt cxploratisitineribus, minore cum periculo vallem, riuumq; traniiret. Prima luce hoftium equitatus ad caftra accedit, præliumqiie cum noftrisequitibus committit. Cæfar confultoéquités ce-dere,fc'que in caftra recipere iubet: fimulex omnibus partibus caftra altio-re vallo muniri, portafquc obftrui, atque in iis adminiftrandis rebusquam maximeconcurfari, Sc cum fimulatione agi timoris iubet. Quibus omnibus rebus hoftesinuitati, copias traducunt^acicmquc iniquoloco confti-tuunt: noftris verb etiam de vallo dedudis, propiùs accedunt. Sc tela intra munitionem ex omnibus partibus coniiciunt, præconibufque circummif-fis pronunciariiubent, feu quis Gallus,feu Romanus velit antehoram 11 i.adfe tranfire,fine periculo licerc, poft id tempus non fore poteftatem. ac fic noftros contempferuntjVt obftrudis in Ipeciem portis fingulis ordi-nibus cefpitum, * quod eà non pofte introrumpere videbantfir, alii vallum manu feindere,alii foftas complete inciperent. Tunc Cæfar omnibus portis cruptione fada, equitatuque emiftb»celeriter holies dat in fugam,ficvt omnino pugnandi caufta refifterct nemo/magnumque ex his numerum oc-cidit,atque omnes armis exuit.Longius profequi veritus^qubdfyluæ,palu-dcfque intercedebant^neque etiam paruulo detrimento ilium locum relin-quividebat, omnibus fuis incolumibus copiiseodem die adCiceroneper-ucnit. Inftitutas turres, teftudines, munitioncfque hoftium admiratur ; le-gione produda, cognofeit non dccimum quenq; efte relidum militem fine vulnere.Ex his omnibus iudicat rebus quanto cum periculo, Sc*quanta cum virtute fint res adminiftratæ: Ciceronem pro eius merito, legionemq; 1^2 collaudat: centurionc^figillatim, tribunófque mil.appcllat,quorum cgre-giam fuifte virtutcm,tcftimonio Ciceronis cognouerat : de cafu Sabini,6^ Cottæ certius excaptiuis cognofeit. Poftero die condone habita,remgc-ftam proponit; milites confolatur,Sc confirmaf.qubd detrimentum culpa. Sc temeritatc legati fit acceptu, hoc æquiore animo ferendum docet,qubd beneficio deorum immortalium,Scvirtute eorum expiatoincommodo, * neque hoftibus diutina lætitia,neque ipfis longior dolor relinquatur. In- jj terim ad Labienu per Rhemos incredibili ceieritate de vidoria Cæfaris fa-maperfertur, vt, cum ab hybernis Ciceronis millia paftuum L.abeftet^eoqj poft hora 1 x.diei Cæfar pcrucniftct,ante mediam nodem ad portas caftro-

I rum clamor orietur^quo clamore fignificatio vidorijjgratulatioqj ab Rhe mis Labieno fieret. Hac fama ad Treuiros perlata^ Induciornarus, qui po-! ftcro die caftra Labieni oppugnare dccrcuerat, nodu profugit,copiafqj o-mncs in Treuiros reducit.Cæfar Fabiu cum legione in fua[remittit hybci -na: ipfe cum 11 i.Iegionibus circum Samarobrina tiinis hy bernis hy emare conftituit: quod tanti motus Galliæ extitcrant, totam hyemem ipfe ad excrcitummaneredecreuit. Namillo incommodo de Sabinimorteperla-to, omnes fere Galliæ ciuitates de bcllo confultabantjnuncios^legationcf-quc in omnes partes dimittebant, amp;nbsp;quid reliqui c onfiliicaperent, atque vnde initium belli fieret, explorabant, nodurnaque in locis defcrtis concilia habebanf.ncque vllum totiushyemis tempus intercelTitfinefolicitu-dinc Cæfaris,quin aliquem de concilns,amp;: motu Gallorum nuncium acci-peret.In his ab L.Rofcio legato,quem Icgioni x 11 i.præfecerat, certior eft fadusmagnas Gallorum copias earum ciuitatum,quæ Armoricç appellan tur, oppugnandi fui caulfa conueniffe, neque longius millia paffuum 11 x. ab hybernis fuis abfuilfe, fed nuncio allato de vidoria Cæfaris, difceflilfc, adeb vtfugæfimilis difcelfus videretur.AtCæfarprincipibus cuiufque ci-uitatis ad fe vocatis, * alias territando, ciim fe fcire quæ fièrent denuncia-ret:aliàscohortando,magnam partem Galliæ in officio tenuit. Tarnen Sc-nones,quæ eft ciuitas imprimis firma, amp;: magnæ inter Gallos audoritatis, Cauarinum, quern Cæfar apud eos regem conftituerat, cuius frater Mori-tafgus aduentu in Galliam Cæfaris,cuiufque maiores rcgnum obtinuerat, interficere publico confilio conati,cum illepræfenfiffet,acprofugifiet,vf-que ad fines infecuti/egno^domoque expulerunt, amp;nbsp;milTis ad Cæfarem fa-tiffaciundi caulfa Icgatis, cum is omnem ad fe fenatum venire iulfilfet, dido audiences non fuerunt :tantumque apudhomincs barbaros valuit,clfe repcrtos aliquos principes belli inferendi, tantdmque omnium voluntatis commutatione attulit: vt præter Aeduos,amp; Rhemos (quos præcipuo fem-per honore Cæfar habuit,alteros pro vetere,ac perpétua erga populum Ro manum fide:alteros pro recentibus belliC7allici olficiis) nulla fere fuerit ciuitas non fufpeda nobis.Idque adeb baud fcio mirandumne fit,cum com pluribus aliis de caulfiSjtum maxime quod qui virtute belli omnibus genti-buspræferebantur,tantùm fe eius opinionis deperdilfc, vt populi Romani imperiaperferrent, grauiffimcdolebant.Treuiriverb ,atq; Induciornarus totiushyemis nullum tempus intermiferunt, quin trans Rhenum legatos mitterenf.ciuitates folicitarenf.pecunias pollicerentur: magna parte excr-citus nortri interfeda, multb minorem fupereflc di(^rent partem : neqj tarnen vlliciuitati(jermanorumperfuaderipotuit,vt Rhenum tranfiret,cum fe bis expertos dicerent, Ariouirti bello, be Tenchtherorum tranfitu : non eflefortunamampliustentaturos. HacfpelapfusInduciornarus,nihilo-b4.minus copias cogéré, * exigere à finitimis, equos parare , exules, damna-tofq; totaGallia magnispræmiis ad fe allicere cœpif.ac tantam fibiiam iis rebus in Gallia auóloritatemcomparauerat, vt vndique ad eum legatio-nes concurrerent ; gratiam, atque amicitiam publiée, priuatimque petc-rent. Vbiintellexit vitro adfeveniri,altera exparte Senones, Carnutef-queconfeientia facinorisinrtigari : alteraNeruios, Aduaticofquebellum H. iij. •

Romanis parare,neque libi voluntarioriim copias dcfore,fi ex. finibusfuis cœpiflet armatum concilium indicit.Hoc more Galiorum eftin-tium belli,quo lege communi omnes puberes armati conucnirc coguntur: ÔC qui ex iis nouilbimus venit,in confpeclu multitudinis omnibus cruciati-busafFeótus necatur. In eo concilio Cingetorigem alteriusprincipemfa-dlionis, generum fuum, quem fupràdemonfl:rauimus,CæfarisIccutum fi-dcm,abeo non difceiriflejhoftenaiudicandum curat, bonaque eius publient.Hisrebus confeä:is,in concilio pronunciat accerfitumfeà Senonibus, ÔC Carnutibus, aliifque compluribus lt;JaIHæ ciuitatibus : hue iter fadurum per fines Rhemorum,eorumque agros populaturum, acpriùs quàmidfa-ciat,cafira Labieni oppugnaturum:quæque fieri velit,præcipit. Labiehus cum amp;nbsp;loei natura,*amp; manu munitifiimis caftris fefe contineretjde fuo,ac ijy legionis periculo nihil timebat:fed ne quam occafionem rei bene g^endæ dimitteret,cogitabat.itaque à Cingetorige, atque eius propinquis oratio-ne Induciomari congnita,quam in concilio habuerat, nuncios mittit ad fi-nitimas ciuitates,equitcfque vndiq; conuocat.Iis certam diem conuenien-di dicit. interim propc quotidie cum omniequitatu Induciomarus fub ca-firiseius vagabatur,alias vt fitum cafirorumcognofceret,alias colloquen-di,autterritandicaufla. équités plerumque omnes telaintra vallum couii-ciebant.Labienus fuos intra munitiones continebat,timorifqj opinionem, quibufeunq; poterat rebus augebat.Cum maiore in dies contemptione Induciomarus ad caftra accederet, node vna intromilfis equitibus omnium finitimarum ciuitatum,quos accerfendos curauerat, tanta diligêtia omnes fuos cuftodiis intra cafira continuit, vt nulla ratione ea res enunciari ? aut ad Treuiros perferri poflet. Interim ex confuetudine quotidianalnducio-• marus ad caftra accedit,at^q; ibi magnam partem diei confumitzequites tela coniiciunt, magna contumelia verborum noftros ad pugnam euocant. nullo à noftris dato refponfo: vbi vifum eft,fub vefperum di{perfi,ac dilh- . pati difeedunt. fubitb Labienus duabus portis omnem equitatum eraittit: præcipit atque interdicit, perterritis hoftibus, atque infiigam coniedis (quod fore, ficut accidit, videbat) omnes vnum peterent Induciomarum, neu quis quequam prius vulneraret,quam iliuminterfedum videret,qubd mora reliquorum ilium ƒpatium nadum cffugerc nolebat.Magna proponic iis.qui occiderint, præmia ; fummittit cohortes equitibus fubfidio. Corn-probat hominis conlilium Fortuna, cum vnum omnespeterent,inipfo fluminis vado deprehenfus Induciomarus interficitur,caputque eiusrefer-tur in caftra:redeunte3Kquites,quos poftunt confedatur,atque occidunt. Hacre cognita, omnes Eburopum, ScNeruiorum,quæconueneranqco-piæ difeedunt, pauloq: habuit poft id fadum Cæfar quietiorem Galliam.

V L T I S decauirisCæfarmaiorem Galliæ motum ex-peulans, per M. Syllanum, C. Antiftium Reginum , T. Sextiumlegatos, delcdum habere inftituit : fimulab Cn. Pompeio proconfule petit, quoniamipfe ad vrbem cum imperio Reipublicæ caufla maneret, quos ex Cifalpina Gallia confulis facramento rogauiHet, ad figna conueni-re5 ôcadfeproficifci iuberet; magni interefl'e etiam in rchquum tempus ad opinionem Galliæ exiflimans, tantas videri lialiæ facukates, vt, lî quid effet in bello detrimentiacceptum,non modo id breui tempore far-cirijfedetiam maioribus adaugeri copiis poffet. Quod cùmPompeius amp;Reipublicæ, amicitiæ tribuiffet, celeriter confeâo per fuos deledu, III.ante exadam hyemem amp;: conftitutis, addudis legionibus, duplica-toqueearum cohortium numero, quas cum Q^Titurio amiferat, cele-ritate, copiis docuit quid populi Romani difciplina, atque opes pof-lent. Interfedo I nduciomaro, vt docuimus, ad cius propin qu os à Treui-lis imperium defertur. * illi Enitimos j atque Germanos folicitare, ôe pe-cuniam polliceri non defiffunt. cùmab proximis impetrare nonpoffent, vkeriores tentant : *inuentis nonnullis,ciuitatesiureiurando inter fe confirmant : obfidibufque de pecunia cauent : Ambiorigcm fibi focietate, amp;nbsp;fcedere adiungunt. Quibusrebus cognitis, Cæfar cun'» vndique bellum pararivideretjNcruios,Aduaticos, ac Menapios,adiundisCifrhenaniso-mnibus Germanis, effe in armis, Scnones ad imperatum non venire, amp;nbsp;cum Carnutibus ,finitimtfque ciuitatibus confilia communicarc, àTre-uiris Germanos crebrislegationibus folicitari: maturiùs fibi de beliocogi-tandumputauit.itaque nondum hyeme confeda, jÿ-oximisiv.legionibus coadis, de improuifo in fines Neruiorum contendit; amp;nbsp;priùs,quàm ilh autconuenire,aut profugcre poffent,magno pecoris,atque hoininum numéro capto , atque ca præda militibus conceffa , vaftatifque agris, in dc-ditioaem venire, atque obfidcs fibi dare coëgit. Eo celeriter confedo ne-gotio,rurfus legiones in hybernareduxit. Concilio Galliæ primo Vcre, vtinfiitucrat, indido,cùm reliqui, præter Senones, Carnutes, Treui-rofque veniffent, initium belli, ac defcdionis hoc efie arbitratus, vt omnia poftponere vidcretur, concilium in Lutctiam Parifiorum tranffert. confineserani hi Senonibus, ciuitate'mq; patrum memoria coniunxerant,

fed ab hoc cone ilio abfuifle exiftimabatur.Hac re pro fuggeftu prohuncia-ta J eodem die cumlegionibus in Scnonesproficifcitur, magnifqueitineri-bus eo pcruenit.cognito eius aduentu,Acco,qui princeps eins confilii fue-rat, iubetin oppida multitudinem conuenire : conantibiis,priùsquàmid cfhei poflet,adcfleRomanos nunciatur: neceflarib fententiadefiftuntjle-gatofquc deprecandicauflaadCæfaremmittunt:adeuntper Aeduos^quo-rum aniiquitus erat in fide ciuitas. libcnter Cæfar petentibus Acduisdat veniam : excufationcmque accipit: quod æfiiuum tempus inftantis belli, non quæfiionis efie arbitrabatur. Obfidibiis imperatis c. hos Aeduis cu-ftodiendos tradit. eodemCarnutes legatos,obfidcfquemittunt, vfidepre-catoribus Rhemis, quorum erant in clientela: eadem ferunt refponfa. per-agit concilium Cæfar,equitefque impcratciuitatibus.Hac parte Galliæpa-cata, totus mente, amp;nbsp;animo in bellum Treuirorum, amp;nbsp;Ambiorigjs infinit : Cauarinum cum equitatu Senonum fecum proficifciiubet,nequis aut ex huius iracundia, * aut ex eo^qiipd metueraqodio ciuitatis motus ex-i J/ iftat. His rebus confiitutis,quód pro explorato habebat Ambiorigem præ-lio non elfe concertaturum,rcliqua eius confilia animo circunfpicicbat. Erant Mcnapii propinqui Eburonumfinibus, perpetuispaludibus, fyluif-que muniti, qui vni ex Gallia de pace ad Cæfarem legatos nunquam mife-rant. cum iis elfe hofpitium Ambiorigi fciebaf.item perTreuiros venifie ' Germanos in amicitiam cognouerat. hæc priuS illi detrahenda auxilia ex-ifiimabat,quamipfum hellolaceffendum:nedefperatafalute,autfeinMe-napios abdcret,aut cumTranfrhenanis congredi cogeretur. Hocinito confilio, totius exercitus impedimenta ad LabienuminTreuiros mittit, dualque Icgiones ad eum proficifci iubet: ipfe cumlegionibus expeditis v.

• in Menapiosproficifcitur.illi nulla coadamanu, locipræfidiofreti,infyl-uas, paludefqueconfugiunt : fudqueeodem conferunt. Cæfarpartitisco-piis Cum C.Fabio legato, amp;nbsp;M.Crafib quæfiorc,ccleritérqueeffeâ:ispon-tibus, adiit ^tripartite) ædificia, vicófqueincendit magno pecoris^atque hominum numero potitur. quibus rebus coafli Menapii, legatos adeum pacis petendæ eau fia mittunt. Ille obfidibus acccptis,hofi:ium fe habitu-rum numero confirmât,fi aut Ambiorigem,aut eius legatosfinibus fuis re-cepilfent.his confirmatis rebus,Comium Atrebatem cum equitatu,cufto-disloco in Menapiis relinepait ; ipfe in Treuiros proficifeitur. Dumhæc à Cæfare geruntur,Treuiri,magnis coadlispcdiiatus,cquitatufque copiis, Labienum cumvnalcgione,quæ in eorum finibus hyemauerat,adoriripa-rabant. iamq; ab co nt»n longiùs bidui via aberant, cum duas venificlegio-nes mifiu Cæfaris cognofcunt.pofitis cafiris à millibiis pafliium xv.auxilia Germanorum expedare confiituunt. Labienus hofiium cognito confilio,fpera ns temeritatc corum fore aliquam dimicandi facultatem^.cohor-tiumpræfidio impedimeniis rclido cumxx v.cohortibus,magnóq; equitatu contra hohem proficifeitur : Sc oo. pafiuumintcrmiflTofpatio ,caftra communit. Erat inter Labienum, atque hoftem difficilitranfitu flumen, ripifquepræruptis.hoc neque ipfe tranfirc habebat in animo,neque hohes iranfituros exifiimabat. augebatur auxiliorum quotidie fpes. loquiturin concilio palam : quoniam Germani appropinquate dicuntur, fefe fuas, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exer-

lt;îxercitufq; fortunas indubium non deuocaturum,amp; poftero die prima luce taftramoturum, celeriterhæc ad holles deleruntur, vf ex manno Gallorum tquitatus numero nonnullos Gallicis rebus fauere natura cogebat. Labie-nus noôlu tribunis mil.primiFq; ordinibus çonuocatis, quid lui conldü fit, proponit; amp;,quô faciliys hollibus timoris det fiilpicionem,maiore llrepitu, amp;nbsp;tumultu,quàm populi Romani fert conluctudo, callra inouere iubet. bis rebus fiigæ limilem prpfedlionem efficit. Hæc quoque per exploratores ante Iiiçem in tanta propinquitate callrorum ad holles deleruntur.vix agmen nouilfimum ÇXtra munitiones procefl'erat, cùm Galli, cohortati in ter le, ne Iperatani prædam ex manibus dimitterent, longum elTe, pertcrritis Roma-nisÇerm^norum auxilium expeôlare,neque fiiam pari dignitatem,vt tantis copiis tam exiguam manum, præfertimfugientem, atq; impeditam adoriri non audeant:flumen tranfire,amp; iniquo locoprælium committere non dubi tant. Quæ fore fulpicatus Labienus,vt omnes citra flumen eliceret, eadem vfus fimulatione itineris, placide progrediebatur. Tum, præmifiis paulùm nnpediinentis, arque in tumulo quodam çollocatis : Habetis, iiiquit, milites, quampetillis,facultatem;hollcm impedito,* atquç iniquo loco te-nentis: prællate eandem nobis ducibus virtutem,quam læpenuinçro Impe-racoriprællitillis ; eum adelTe, hæc coràm cernere exillimate.Simul ligna ad hohem conuerti,aciémque dirigi iubet: amp;nbsp;paucis turmis præhdio ad impedimenta dii'uilfis,reliquos équités ad latera dilponit. Celeritcr nollri cla-inorefublatopila in holtes iaciunt. illivbipræter Ipemquos fugerecrede-bant infellis lignis ad fe ire viderunt impçtum modo ferre non potuerunt, ac primo concurlu infugam coniethh proximas fyluas petiuerunt; quos La-bienus equitatu çonfeôlatus, magno numero interfecÄo, compluribus ca-Ptis, paucis poil diebus citamm recipit. Nam German!, qui auxiho venie-banç jperceptaTreuirorum fuga, fefe domum contulerunt.cum iis propin-qui Induciomari, qui defeôlionis audlores fuerant, comitati eps ex ciuitate excelTere. Çingetorigi, quenr ab inito perinanfilTe in officio dempnllraui-mus,principatus,atque imperium eft traditum. Cæfar pollquam ex Mena-piisinTreuirosvenir,duabusdecaulfis Rhenumtranlire conllituit, qua-rum erat altera, quod auxilia contra fe Treuiris miferant : altera ne Ambio-rix reccpcum ad eos haberct. His conlbtutis rebus, pauluin fupra eum locum, quo gnte^ exçrcitum traduxerut, facçrç pontein inftituit, riota, arque inftituta ratione,magno militum ftudio,paucis diçbus opus çfficitur, Firino in Tfeuirjs præfidio ad pontem reli^o, ne quis ab iis fubitb motus oriretur, reliquas çopias,equitatumque traducit. Vbii,qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oblides dederant, at- .

que in deditionem vénérant, purgandi fuicauflaad eum legatos mittunt; qui doceant neque ex fua ciuitate auxilia inTreuiros milFa, neque ab le fi-dem læfam;petunt,utque orant,vt fibi parcat,ne commun! odio Germano-b 8 rum,irinocentes pro nocentibus pœrias pendit,*fi amplius obfidum vellet,

dare pollicentur, CognitaÇæfar çaulTaGreperit ab Suçuis 3,u?çiliamifia elTe: Vbiorum fatisfadlionem accepinaditus, viafque in Sueuos perquirit. Interim paucispôft diebus fit ab Vbiis certior, Sueuos oinnes iiivnum locum copias cogere,atque iis nationibus,quæ fiib eorum funt impçrio,denuncia-re vt auxilia pedicatus,equitatufq; mittant. His cognitis rebus,rem frumen-

uriam prouidet,caftris idoneum locum deligic.Vbiis imperat,vtpecora dc-ducant, fuaq-, omnia cx agris in oppida conférât, fperans Barbaros, atq; im-peritos hommes inopia cibariorum adduótos ad miquam pugnandi codi-tionepofle deduci.mandat,vtcrebros exploratores in Sueuos mictat, quæq; apud eos gerantur,cognofcant. Illi imperata faciunt:amp; paucis diebus inter-miffis referunt,Sucuos omnes,pofteaquam certiores nuncii de exercitu Romanorum vénérant, cum omnibus fuis, lociorumqj copiis,quas coegilfent, penitus ad extremos fines feie recepilfe : lyluani elfe ibi infinitæ magnitudi-nis,quæ appellatur Bacenis,ac longe introrluspertinere,amp;pro natiuomuro obieä:am,Cherufcos â Sueuis,Sueuófqi aCherufcis iniuriis,incurfionibufq; prohibere : ad eins initium fyluæ Sueuos aduentum Romanorum expedare conllituilTe. Quoniam ad hunc locum peruentum eft, non alienum elfe vi-detur de Gallic, Germaniçq; moribus, amp;nbsp;quo différant eæ nationes inj^r fc-fc^proponere. In galllia non folum in omnibus ciuitatibus,atq; pagis, partibufque,fed pene etiam in fîngulis domibus fadtiones funt, earumœfa-dhionum funt principes, qui fummam audloritatem eorum iudicio habere exillimantur, quorum ad arbitrium, iudiciumque fumma omnium rerum, conliliorumque redeat.Idq; eius rei cauffa antiquitus inlfitutum videtugne quis ex plebe contra potcntiorem auxilii egeret. Suos enim opprimi quifq;, amp;nbsp;circunueniri non patitur : neque aliter fi faciat, vllam inter fuos habet au-dhoritatem, hæc eadem ratio cil in fumma totius Galliæ. namœ omnes ciui-tates in duas partes diuifæ funt. Cûm Cçlàrin Galliam venigalteriusfaôlio-nis principes erât Acdui,alterius Sequani. li cùm per fe minus valercgqudd fumma audloritas antiquitus erat in Aeduis, magnæq; eorum erantcliente-læ, Germanos, atque Ariouiftu fi bi * adiunxerangeolq; ad fe magnis iadu-ris, pollicitationibufqj perduxerant. præliis verb com^luribus fadbs fecun-dis, atque omni nobilitate Aeduorum interfedha, tantum potentia antecef ferangvt magnam partem clientium ab Aeduis ad fe traducerengobfidéfq; ab lis principum filios acciperent,amp; publice iurare cogerengnihil fe contra Sequanos confilii inituros:amp; partem finitimi agri per vim occupatam polTi-derent:Galliæq; totius principatû obtinerent.Qua neceflîtate addudbus Di-uitiacus,auxilii pctendi caufl'a Romam ad Senatum profedtus,infeólare redierat. Aduentu Cæfàris fadta commutatione rerum, obfidibus Aeduis redditis,veteribus clientelis reH:itutis,nouis per Cæfarem comparatis, quôd ij,qui fe ad eorum amici tiam aggregauerant,meliore conditione,atqueim-perio æquiore le vti vidcbant, reliquis rebus eorum gratia, dignitateq; am-plificata, Sequani |3rinc^iatum dimilerant. in eorum locum Rhemifuccef-lerant : quos, * quod adæquare apud Cælarem gratia intelligebant ij, qui propter veteres inimicitias nullo modo cum Aeduis coniungipoterant,fe Rhemis in clientelam*dicabant,hos illi diligenter tuebantunitaamp;nouam, amp;nbsp;repente colledlam audtoritatem tenebant, co tumftatu res erat, vtlonge principes haberentur Aedui, Iccunàum locum dignitatis Rhemi obtine-rent. In omni Gallia eorum hominum, qui in aliquo funt numero, atque honore, genera funt duo. nam plebs pene feruorum habetur loco,quæ perfe nihil audet,amp;nulli adhibctur conlilio. Plerique cùmaut æreaiie-no, aut magnitudinc tributorum , aut iniuria potentiorum premuntur, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fefe

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIBER VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

fefe in feruitutcm dicantnobilibus.in hos eadem omnia funt iura,quæ do-niinis in feruos. Sed de bis duobus generibus alterum eft Druidu, alterum cquitum. Illi rebus diuinis interfunt,facrificiapiiblica,acpriuataprocu-rantjteligiones interpretantur: ad hos raagnus adolefcentium numerus di-Iciplinæcauflaconcurritjmagnôqueiifunt apudeos honore. Nam fere de ORinibus controuerfiis publicis,priuatifque conftituunt: amp;nbsp;fi quod eft ad-’Hiffumfacinus, ft cædes fada, ft de hæreditate,de finibus controuerfia ^^9 cft,*iidem decernunt:præmia,poenafque conftituunt.Si quis aut priuatus, aut publicuseorum decreto non ftetit,facrificiis intcrdicüf.hæc pœna ad-pud cos eft grauiftima : quibus ita eft interdidum,ii numero impiorum,ac fcclaretorum habcntur:ab iis omnes decedût,aditum eorum,fermonémq; dcfugiunt, ne quid ex cotagione incommodi accipiantmeq; iis petentibus lus r^ditur, neqj honos vllus communicatur. his autem omnibus Druidi-bus præcft vnus,quifummam inter eos habetaudoritatcm. hoc mortuo,ft 4uis ex rcliquis excellit dignitate, fticcedit : *aut fi ftint plurcs pares,fiuffra-gioDruidum adlegiturmon nunquâ ctiam de principatu armis côtendunt. ficertoanni tempore in finibus Carnutum,quæ regio totiusGalliç media ïiabctur^onfiduntinloco confccrato. hue omnes vndiqj, qui controuer-fias habent, conueniunt,eorumq; iudiciis,decretifqj parent. Difeiplina in britannia reperta,atque inde in Galliamtranflatacfte exiftimatur.amp; nunc quidiligcntiùs eamrem cognofeerevolunt, plerunque illb difeendi caufla proficifeuntur. Druides à bello abefle confucuerunt, neqj tributa vna cum reliquis pendunt,militiæ vacationem,omniümqjreriim habent immunita-tem.Tantis cxcitati præmiis^ôc fua fponte multi in difeiplinam coueniunr, Si à propinquis,parentibufqucmittuntur:magnum ibi numerum verfuum cdifccrcdicuntur. itaqjnon nulliannos vicenosin difeiplina permanent, neque fas efle exiftimant ea literis mandate, cum in reliquis fere rebus, pu-lgt;licis,priuatifq; rationibus Græcis literis vtantur.Id mihi duabus de cauf-fis inftituifte videntur ; q, neque in vulgus difeiplinam effetri velint, neque cos,qui difeunt,literis confifos minus memoriæftudere,quodfcreplerifq; accidit, vt præfidio literarum diligentiam in perdifeedo, ac memoriam re-lïiittant.Imprimis hoc voluntperfuadere ^Non interirc animas,fed ab aliis poft mortem tranfire ad alios : atque hoc maxime ad virtutem excitari pu-tanqmetumortrs neglcdo. multapræterea defideribus,atq; eorurn motu, de mundi^ac terrarum magnitudine,de rerum natura,de dcorum immorta-lium vi^ac poteftate difputant,amp; iuuêtuti tradunt.AIterum genus eft cqui-tum.HijCÙm eft vfus,atque aliquod bellum incidit,(^uod ante Cçfaris ad-uentum fere quotannis accidere folebat, vti aut ipfi iniurias inferrent, aut illatas propulfarent) omnesinbello verfantur, atque eorurn vt quifque eft généré,copii'fquc ampliftimus,itaplurimos circumfe amba(ftos,clientcfq;

Ho habet.hane vnamgratiam,potentiamq;nouerunt.* Natio eft omniû Gai-lorum admodum dedita religionibuSjatqueob cam cauftam quifunt affe-fti grauioribus morbis, quique in præliis, periculi'fque verfantur , aut pro viftimis homines immolant,aut fc immolaturosvoucnt,adminiftrifque ad eafacrificia Druidibus vtuntur, q, pro v^ita hominis^nifivita hominis red-datur, *non pofte deorum immortalium numenplacari arbitrantur: pub[i-

céqueciufJem generis habentinnitiita facrificia. Aliiimmani magnitudi-ne fimuJacra habent, quorum contexta viminibus membra viuis homini-bus compient:quibus fuccenfis^ircunuenti flamma exanimatur homines. Supplicid eorum^ qui in farto^ aut latrocinio aut in aJiqua noxa fint com-prehenfi, gratiora diis immortalibus eiTe arbitrantur. fedcumeiusgeneris copid deficit,etiam ad innoceniium üipplicia defeendunt. Deum niaxiuiè Mercurium colunt:huius ûint plurinia ûmulacra : hune omnium inuento-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rem artiumferunt:hunc viarum^ atq-itincrum duccni-.hunc ad quæftuspc-’

► nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem,amp; Martem,ô^louemfamp;^ Mineruam.de bis eandemfere,quamrcliqua:

genres habenc opinionem:ApoIlinem morbosdcpellerejMineruaoperum^ arque arriheiorum initia rradere:Iouem imperium cæleûium rencrc, Mdr-tem belJa regere.Huic,cumprælio dimicareconûitucrunr,ca)qu^beiloce-pcrinr,plerunquc dcuouenr: quæ fuperaucrinr animalia capra, immolant, rcliquafqueres in vnum locum con feront.Multis in ciuitatibusharumre-rum extruôtos cumuloslocisconfecratis confpicari licet, neq; fæpeaccf dit,vrnegleâa quifpiam religionc, aut capta apud fc occultare,autpof}[d rollere auderef.grauilTimumqj ei rei fupplicium cum cruciatu conliitututn e(l. Galli fe omnes ab Dite pâtre prognatosprædicant, idq^ ab Druidibus prodirum dicunt.ob cam caulfam fpatia omnis teporis, non numéro die-rum,fednoâium hniunt:amp;: dies natales, Ôc men fium^ Ôcannorum initia fie obfcruant^vtnoâédies fubfequatur. Inreliquis vitæ inûitutishoc fere ab reliquis dilferunr,qubd fuosliberos,niû ciim adoleuerint,vrmunusmiliti£ fullincrepolfmr,palàm ad fc adiré non pariantur : fliumqj inpucriliætate

, in publico in confpeâu patris affiliere turpe ducunt. Viri quantaspecu-nias ab vxorihus dotis nomine acceperunt,tâtas£xfuis bonis,æliimationc fatffajcum dotibus cômunicant.huius omnispccuniæ conietffim ratio habetur, frudrùfque feruantur.vtcr eorum vira fupcrarir,adeumparsvtriufq; cum fruâibus fuperiorum temporum peruenir. Viri in vxores,ficutiin H-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bcros,vitæ,nectfq-habet potcliatem:amp;c cum parer familiàsilluliriore loco

natus deceffitjciuspropinquicôueniunt,amp;:de morte,lj rcsin fufpicionem venit, de vxoribus in reruilem modum quæliionem habent : Ôcficompcr-tam eli, igni, atq-omnibus tormentis cxcruciatasinterffciunt. funerafunt procultu Gallorum magnihea, ôcfumptuofa, omniaque^ quæ viuis cordi fuiffe arbitrantur^ in ignem inferunt, etiam animalia : acpauîô fupra hanc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

alio communicet; Q) fepe homines temerarios, arqueimperitos falfisru-nioribus terreri,Scad facinusimpelli, ôc de fimmisrébusconfiliunicape-re cognitumejff. Magiffrarusquæ vifa funt occultant’.quxqi effe exvfuiu-dicauerint, multitudini prodant. de Rep.nifi per concilium loqui non conccditur. German!muhum ah hac confuetudine dilferunr. nam neque Druideshabenr,qui rebus diuinis præûnr: ncq; facrificiislludent’.deorum npmero eosfolos ducunt, quos cernunt,Sc quorû opibusaperteiuuantur,

Solern,amp; V ulcanum,amp;: Lünam.Tcliquos ne fama quidcin acceperunt. V i-U omnisin vcnationibus,atque in ftudüs rei militaris confiftif.ab paruulis duritiei, aclaboriftudent. quidiutifîimi impubères permanferunt, maxi-mam inter fuosfcruntlaudem:hoc ali ftaturamjali hoc vires,ncruófq; con-firmari putant.Intra annum verb x x.fœminænotitiam habuifle, in turpif-fimishabent rcbus:cuius rei nulla oft occukatiozqubd ßcpromifcuc in flu-minibus pcrluuntur,amp; pcllibus, aut paruis rhenonum tegumentis vtuntur, magna corporis parte nuda. Agriculture non ftudent, maiorque pars vi-iluseorum inlade,amp;cafeo,amp;:carne confiftif.neqi quifquam agri modum certum,aut fines proprios habet,fed magifl:ratus,acprincipes in annos fin-gulos gentibus^ cognationibufque hominum, qui vna coierunt, quantiim eis,§lt; quo loco vifum eft,atribuunt agri : atque anno poft alib tranfire co-gunt^Eius rei multas afferunt cauflas : ne alTidua confuetudine capti, ftu-dium belli gerendi agricultura commutent: ne latos fines parare ftudeant, I potcntiorcfque humiliorcs pofleftionibus expellant : ne acciiratius ad fri-gora,atque æftus vitandos ædificêf.ne qua oriaturpecuniæ cupiditas,qua ex re faä:iones,dilfcnfioneTq; nafcuntur : vc animi equitate plebem conti-ncant^iim fuas quifque opes cum potentiftimis çquari videat.Ciuitatibus *4? maxima latus eft, *quàm latiftimis circum fe vaftatis finibus folitudines ha bere.hoc proprium virtutis exiftimant,expulfos agris finitimos cedere, ne-que quenquam prope fe andereconfiftere. fimulhoc fe fore tutiorcs arbi-trantur,repentine incurfionis timorc fublato.Cùm bellum ciuitas aut illa-tum défendit,aut infcrt,magiftratus,qui ei bello præfint,vt vitæ,necifq5 ha-beant poteftatem,deligûtur. In pace nullus communis cft magiftratus,fed. princcps regionum, atquepagorum inter fuos ius dicunt, controuerfiafq; minuunt.Latrocinia nullam habent infamiam,quæ extra fines cuiufque ci-uitatis fiunt:atq; ea iuuentutis exercendæ,ac defidiæ minuendç caulfa fieri prædicant. atq; vbi quis ex principibus in concilio fe dixit duccm fore,qui fequivelint,profiteantur:confurgut ii,qui ôecaulfam,amp; hominêprobant, fuumq; auxiliû polliccntur: atqj ab multitudinecollaudantur: qui ex iisfe-cuti non funt, in defertorû,ac proditorum numero ducuntur : omniumq; reriim iis poftca fides abrogatur.Hofpites violate fas non putant: qui qua-que de caufta ad cos venerût,ab iniuria prohibent,fanótófq; habent : iis o-nmiumdomus patent, viftüfq; communicatur. Ac fuit antea tempus, ciim Germanos GaHi virtutc fup erarent,amp; vitro bella inferrent, ac propter ho-minum multitudincm, agiiq; inopiam,trans Rhenum colonias mitterent. itaqjca, quæfcrtiliftima funt Germaniæ locacirîumHerciniamfyluam (quam Eratoftheni,ôc quibufdam Græcisfamanotam elfe video, quam l44.illiOrciniam appellant)* VolcæTeôtofagesoccuparunt,atq; ibi confe-dcrunt.quæ gens ad hoc tempus iis fedibus fe continet,fummâq; habet iu-ftitiæ,ôc bellicç laudis opinionem.nûc qubd in eadem inopia,egeftatc, pa-tientiaq; Germanipermanent,eodem vi(ftu,6ccultu corporis vtütur : Gallis autcprouinciæpropinquitas,Slt; tranfmarinarû rerûnotîtia,multa ad co piam,atq; vfumlargitur.Paulatim alfuefaâi fupcrari,multifq; viGt i prçliis, ne fe quidem ip ü cum illis virtute comparant. Huius Hcrcyniæ fyluæ,quæ fuprà demonftrataeft, latitudo i x, dierum iterexpeditopatet: nonenim

aliter fini ri poteft^ncque menfuras itincrum nouerunt.oritur ab Heluetio-runij amp;: Nemetum, Rauracorum finibus,redc'ique fluminis Danubiire-gione pertinet ad fines Dacorum^ amp;nbsp;Anartium. hinc fc fledii finifirorfus, diuerfis à flumineregionibus,multarumque gentium fines propter magni-tudinem attingit.neqjquifquaefihuius Germaniæ^ *quifeaut audifle,auti4y adifie adiniiiû ciusfyluædicatjcùm dierum iter Ix.procefferit, aiit quo ex loco oriatur acceperit. Multa in ea genera feraru nafci coftatjquæ rcliquis in locis vifa non fint:ex quibus quæ maxime dilïerant ab c^teriSjÄ: memo-riæ prodenda videanturjhæc funt. Efi bos cerui figura,cuius à media fronte inter au res vnm cornu exiftitexcelfius, magifqjdiredum his, quæ no-bis nota funt, cornibus. * ab eius fummo ficut palmæ, ramfque late diffun-duntur.eadem efi:fœminæ,man'fque natura, eadem forma,magnitudoque Ç cornuum. Suntitemquæappellantur Alces. harum efi: confimilis^apris figura,amp; varieraspellium, fedmagnitudinepauloantecedunt : mutilæque funt cornibus,Sccrura fine nodis,articub'fque habent,neque quictis caufTa procumbunt:neque,fi quo afflidæ cafu conciderunt, erigere fefe, autfub-leuare poffunt. his funt arbores pro cubilibus : ad cas fc applicant, atque ita paulùm modo reclinatæ, quietem capiunt : quarum ex vefiigiis cùmefi animaduerfum à vcnatoribus,quô fe recipcrc confueuerint, omnes eoloco, aut àradicibus fubruunt, aut*abfcidunt arbores,tantum vl fumma fpeciesearum ftantium relinquatur. hue cumfc confuetudinc rcclinauc-rint, infirmas arbores pondéré affligunt, atque vnà ipfæ concidunt. Ter-tium efi genus eorum,qui V ri appellantur. ii funt magnitudinepaulb infra elephantos:fpecie,amp; colore,Se figura tauri.magna vis efi corum,amp;' magna velocitas. neque homini, neque feræ, quam confpexerunt, parcunt. hos ftudiofe foueis captos intcrficiunt. hoc fe labore durant adolefcentes, atque hoc generevenationis exercent: Se quiplurimos ex hisinterfecerunt, relatis in publicum cornibus,quæ linttefiimonio,magnam ferunt laudem. fed afluefeere ad homines, Se manfuefieri, neparuuli quidem excepiipoffunt.amplitudo cornuum,amp; figura,Se fpccies mùltùm à nofirorum bouuni cornibus differt.hæc fiudiosc conquifita ab labris argento circuncludunt, atqûn amplilTimis epulis pro poculis vtuntur. Cæfar pofiquamper Vbios exploratores comperit Sueuosfefejn fyluasrecepiflc, inopiamfrumenri veritus, qubd(vtfuprà demonfirauimus) minime omnes German! agricultural ftudent, conftituit non progredi longiùs : fed ne omnino metum reditus fui Barbajistolleret,atquc vteorum auxilia tardarct,reduâ:oexer-citu partem vltimam pc^ntis, quæ ripas Vbiorum contingebat,inlongitu-dinem pedum c c.refcindit, atque in extremo ponte turrim tabulatorum IV. conftituit, præfidiumquc cohortium x 11. poniis tuendi caufla ponit: magnifique eumlocum munitionibus firmat. Éiloco ,prædiôquc C.V’^oI-catiurnTullum adoleficentem præfecit: ipfie cùm matureficere frumenta inciperent,*ad bellum Ambiorigis profedus,per Arduennam fiyluam (quæ eft totius Galliæ maxima,atque ab ripisRheni, finibufiqueTreuirorumad Neruios pertinet, millibufique ampliûs D.in longitudinem pateî) L.Minu-cium Bafilium cum omni equitatu præmittit: fi quid celcritate itineris, atque opportunitate temporis proficerepolfiit, monet vt ignés fieri inca-

Liß £ R V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yz

ftfis prohibcat, ne qua eius aduentus procul ßgnificatio fiat : fcfc confeftim ^^bfequi dicit. Bafilius^vtimperatum eft,facit:celcriter,conträque omnium Qpinionem confeóto itinere, multos in agris inopinantes deprehendit : eo-^üinindicioadipfixm Ambiorigem contendit,quoin loco cum paucise-S^itibus efle dicebatur. Multum cum in omnibus rebus, tum in re militari ^rtuna potell.nam ficut magno accidit cafu,vt in ipfiim incautum, *atque ^üainimparatumincideret:priulquecius aduentus ab hominibus videre-, quam fama, ac nunciis afierretur : fic magnæ fuit fortunæ, omni mili-^iriinftrumento,quod circum fe habebat,erepto, rbedis,equifque conwre-benlis, ipfum cffugere mortem, fed hoc quoque faólum eft, quod ædificio ^itcundato fylua, (vt funt fere domicilia Gallorum, qui vitandi æftus cauffa plerunque fyluarum,ac fluminum petunt propinquitates) comités, familia-^efquteius angufto in loco equitum noftrorum vimpaulilper fiiftinuerunt. lis pugnantibus,ilium in equum quidam ex fuis intulit: fugientem fyluæ te-[ ^crunt. fic amp;nbsp;ad fubeundum periculum, amp;nbsp;ad vitandum, multùm fortuna

Valuit. * Ambiorix an copias îuas iudicio non conduxerit, quôd prælio di-ißicandum non exiftimauerinan tempore exclufus, amp;nbsp;repentino equitum aduentu prohibitus fuerit, cum reliquum exercitum fiibfequi crederet, du-biuiîi eft. fed certè, clàm dimifiîs per agros nunciis, fibi quenque confulerc iuflif.quorum pars in Arduennam fyluam, pars in continentes paludes pro-fijgit. Qui proximi Oceano fuerunt, ij in infulis fefe occultauerunt, quas æ-ftus efficere confuerunt. multi ex fuis finibus egrefiî, fe, fuâque omnia alie-nilfimis crediderunt. Catiuulcus rex dimidiæ partis Eburonum, qui vnà cumAmbiorigeconfiliuminierat,ætate iamconfeôtus,cùm laboremaut belli, aut fugæ ferre non poffet, omnibus precibus deteftatus Ambiorigem, qui eius confilii auôtor fuifiet, taxo ƒ cuius magna in Gallia, Germaniâque • copiaeft, fe exanimauit. Segni, Condrufiq; exgente, ôf numero Germano-rum , qui funt inter Eburones, Treuirôfque, legatos ad C^efarem miferunt oratum,nefe in hoftium numero duceret,néue omnium Germanorum, qui effent citra Rhenum, cauffam effe vnam iu dicaret : nihil fe de bello co-giraffe, nulla Ambiorigi auxilia mififfe. Cæfar explora ta re, quæftione ca-ptiuorum, fiqui adeos Eburones ex fuga conueniffent,ad le vt reduce-rcntur iinperauitzfi ita feciffent,fines eorum fe violarurum negauit.T um co-

51 piis in très partes diftributis, impedimenta omnium legionum*ad Vatu-cam contulit. id caftelli nomen eft : hoc fere eft in mediis Eburonum finibus, vbiTiturius , atque Aurunculeius hyemandi cauffa confederant. hune cum rcliquis rebus locum probabat Cæfar, turn qudH fuperioris anni muni-tiones integfæ manebant,vt rnilitum laborem fublcuaret.prælidio impedi-mentis legionem x i v.reliquit, vnam ex iis 11 i.quas proximè conferiptas ex Italia traduxerat. ei legioni, caftrifque QJT ullium Ciceronem præfccit,du-centofque équités attribuit. Partito exercitu, T, Labienum cum legionibus 11 i.ad Oceanum verfus in eas partes,quæ Menapios attingunt,proncifci iu-bet,C.Trebonium cum pari legionû numero ad earn regionem,quæ Adua-ticis adiacet, depopulandam mittit ; ipfe cum reliquis tribus ad flumen *Scaldium, quod influit in Mofam, extremâfque Arduennæ partes,ire conftituit,quo cum paucis equitibus profeótuin Ambiorigem audiebat.

difcedens poft diem vii. fefe reuerfiirum confirmât; quam ad diem ei le-gioni,quç in præfidio relinquebatur,deberi frumentum fcicbat’.Labicnum, Treboniùmque bortatur,fi ReipubJicæ commodo facercponinc^adcdin diem reuertantur, vt rurfiis communicato confilioj cxploracifque holliiim rdcionibiis^âliud initium bçlli çaperc poljinr. Erat,vcfiiprà demoftrauimus, manus cçrta nullajnonprxïidiiim^nqn oppiduinjqLiod le armis dcfcndcrec, fed in oinnes partes difperla multitudo ivbi caique aut vallis abdita, * aut j locus fyluellris^autpalus impedimenta fpem prçlidii,autfalutis aliquam of ferebatjConfederat.ha:c locavicinatatibus erantnora,magnamqueres di-ligentiain requirebatj non in fumma exercitus tuenda, (nullum enimpotc-rat,vniaerfis perterritis.ac dilpcrfis,periculum accidere)fed in ûngulis inilf tibus conferuandis:quæ tarnen e:çparte res ad falutem exercituspertmebat. nam prædx cupiditas multos longius euocabat, acfyluæincertis, ^ccul-tïfqi itineribus confertos adiré prohibebant, Si negotium confei, liirpcm-quehominumfceleratorum interfeivellet, dimittendæpluresmanus, di-ducendïque erant milites: fl contineread fignamanipulos vellet, vtinûitu-taratio,amp;: cofuetudo exercitus Romanipoliulabat, locusipfe eratpræfdio Barbaris, nequeexoccultoinfidiandi,3cdilperfos circunueniendifingulis dccrataudacia:vtin eiufinodi difficultatibus quantum diligentiaprouideri poterat,prouidebatur,vtpotius in nocendoaliquid omittcretur(ctf oinniu animiad vlciïccndumardebant)quam cumaliquo detrimentoniilitumiio cereturf Caefar ad fnitiinas ciuitates n ucios dimittit,omnes euocat fpe pr^quot;

aa ainpienaosnDuronçs,vtpotius in lyluis Gallorum vita,^quamjcgio-nariorum,periclitarctur:ïimul vtnjagna multitudo circunfufapro talifaci-nore,{iirps,ac nomen ciuitatis tollatur, Jviagnus vndiquenumerus celcriter

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nulla,quæparuam modo timoris candTam afferret.transRhenum ad Germa

nosperuenit Fama dirj^)i Eburones, arque vitro omncs adprædam euocaii coguntequitumiimmlia SiçambrfquiFunt proximiRhcno,a quibusrecc-pt:osçxFupTcncbtlicros,atqueVFipetcsFupràdocuimus:tranFcanresRhe-num nauibns,ratibuFque,xxxanillibuspaïruum inFra cum locum, vbi pons crat impcrFcclus, præiidiumque ab Cmdarç rçlidFam, primos Eburonum F-nesadeunr, iii^t^os çxFuga dil^Krfos çxcipiunt, magnopccorisnumero,cuius lautcupidinimi Baijftari,potiuntur. inuitatipraeda longiusprocedunr, non hos palus in bcllo,latrociniidquc natos,non Fylum morantur : quibusin locis ft Caeïarcx capriuis qu^runt : prodedFum longius reperiunr, omnemd; cxcrçirum didccdliddc cognodcunc, arque vnus excapriuis, CF^id vos, inquir, hanc miFeram, ao renuem fcódaminipimdam, quibusiam lieercdlèForruna-ridlnnisnn. borisad Varuca venirep^qrcdlis :huc omncs FuasFortunas exer-cirus Romanoium conrulinprxdidii tantum edi, vt ne muras quidem cin-gipodlir, neque qaiFquamcgredi extra munirioncs audeat.Oblaradpc,Gcr-maniquamnaótierarpr^d:^n,in occultorclinquunt,ipdi ad Vatacam con-tendunt, vdicodem ducc, cuiushaecindicio cognoucranr. Cicero, quiper

LIBER VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^

oninesfupcriorcs dies præceptis Cæfarisfumma diligentia milites in ca-ftriscontinuiflet, ac ne calonem quidem quenqiiam extra muniiioncm c-gredipaffus effet, v i i.dic diffidens Cçfarem de numéro dierum fidem fer-Uaturum,quôd longiûs eum progreffum audiebat, neque vJla de eius reditu famaafferebatur, fimul eorum permotus vocibus, qui illiuspatientiam pencobfeffionem appcllabant,fiquidem ex caftrisegredi non liceret : nullum eiufmodi cafum expedans,quoji x.oppofitis Icgionibus, maximôque Çlt;luitatu,difperfis,ac pencdeletis hoffibus,in millibuspaffuum i ii.offcn-dipoffet : v.cohortes frumentatum in proximas fegetes mißt, quas inter, amp;nbsp;caftra vnus omnino collis intercrat.Complurcs erant in call ris ex Icgionibus ægri relidi ; ex quibus qui hoc fpatio dierum conualuerant, circiter ccc.fub vexillo vnà mittuntur : magna prætereamultitudo calonum, magna vis iumentorum, quæ in callris fubfederat^fadapoteftate fequitur. Hoc ipfo tempore ,amp; cafu Gcrmani équités interueniunt protinufque eodem illo,quo vénérant, curfu ab Dccumana porta in caftra irrum-pere conanturzncc priùs funt vifi obicâis ab ea parte fyluis, quàm ca-ftrisappropinquarent, vfque cb , vt qui fub vallo tenderent mercatores, lecipiendifuinonhabercnt facultatcm. inopinantes noftri renouaper-turbantur ; ac vix primum impetum cohors in ftatione fuftinct. circun-funduntur holles ex reliquis partibus ,fiquem aditum reperire poflent. ægrenoftri portastuentur, reliquos aditus locus ipfc per fe ,munitiôque défendit :totis trepidatur caftris,atquc alius ex alio cauffam tumultus quærit: neque quo ligna ferantur,nequcquamin partem quifque con-Ueniat,prouident. Alius iam capta caftra pronunciat : alius, deleto excr-ciiu, aique Imperatore, vidores Barbaros veniffe contendit ; plerique nouasfibi exlocoreligionesfingunt,Cottæque, amp;nbsp;Titurii calamitatem, qui in eodem occiderint caftelio,ante ocuîos ponût. T ali timoré omnibus perterritis, confirmatur opinio Barbaris,vt ex captiuo audierant, nullum elfe intus præfidium.perrumperc nituntur, féque ipli adhortantur, ne tan-tam fortunamexmanibusdimittant.Erat ægerinpræfidio relidus P.Scx-tius Baculus, qui primum pilum apud Cæfarem duxerat ƒ uius mentionem fuperioribus præliis fecimus:ac diem iam v.cibo caruerat.hic diffifus fuç, ac omnium faluti, inermis ex tabcrnaculo prodit : videt imminerc hoftes, atque in fummo effe rem difcrimine:capit arma a proximis,atquc in porta confjftit. *fcquuntur hune centuriones eius cohoriis,quæ in ftatione erat. paulifperprælium vnà fuftinent. relinquit animus Sextium,grauibus acce-Iyq.ptis vulneribus. *deficienSjægre per manus tradus ^eruatur.hoc fpatio in-tcrpofito reliquifefe confirmât, tantum vt in munitionibus confiftere au-deant, fpecicmque defenforum præbeant. interim confeda frumentatio-ne,milites noftri clamorem exaudiunt: præcurrunt équités : quanto res fit in periculo cognofcunt.hîc verb nulla munitio eft^quç perterritos recipiat. niodb conferipti, atque vfus militaris imperiti ad tribunum mil.centurio-néfque oraconuertunt : quid ab hispræcipiatur expedant : nemo eft tam fortis, * qui non reinouitate pcrturbetur. Barbari figna procul confpicati,’ ab oppugnatione dcfiftunt : rediffe primo legiones credunt, quas longius difceftiffe ex captiuiscognouerant. poftea defpedapaucitatc, ex omnibus

partibus impetum faciunt. Calones inproximum tumulutn procurrunt. hinc celeriter deiedi,fe in figna, manupulofque coniiciunt. eb roagis timi-dos perterrent milites, alii cuneo fadojVt celeriterperrumpant, cenfent, quoniam tarn propinqua fint caftra : amp;nbsp;fi pars aliqua circunuenta cecide-rit, at reliquos feruari pofle confidunt : alii in iugo confiftant, at que cun-dem omnes ferant cafum. Hoc veieres non probant milites, quos fub ve-xillo vnaprofeulos docuimus :itaquc inter fe cohortatijduce C.Trebo-nio, cquitc Romano, qui cis erat præpofitus, per medios hoftes perrum-punt Jncolumefqucad vnum incafira perueniuntomnes,hos fiibfecati calones,equitefque,eodemimpetu,militum virtute feruantur. At ij,quiin iugo confiiterant,nullo etiam nunc vfii rei militaris percepto^neque ineo, quod probauerant, confiliopermanere, vt fe locofuperiore defenderent, neque earn, quam profuifle aliis vim, celeritatcmque viderant,imitari po-tuerunt:fed fe in caftra recipcrc conati,iniquum in locum demiferut.Cen-turiones, quorum nonnulli ex inferioribus ordinibus reliquarum legio-num,caufra virtutis,in fuperiores erant ordines huius Icgionis träfduiäi,ne ante partant rei militaris laudem amitterent, fortiifimc pugnantes conef derunt.militum pars,horum virtute fummotis hoftibus,pr£terfpeminco-lumis incaftraperuenit: pars à Barbaris circunuenta periit. Germanidef-perata expugnatione caftrorum, qubd noftros iam conftitüTe in inunitio-nibus videbantjcum ca præda,quam in fyluis depofuerant,trans Rhenunt fefe reccperunt. actantus fuitetiam poftdifcefl'um hoftiumterror,vtea node, cum C. Volufenus miifus cum equitatu ad caftra veniflet,*fidemi^lt;j non haberent, adelfe cumincolumi Cæfarcm exercitu. fie* omnium animos timor præoccupaucrat vt pene alienata mente, deletis omnibusco-

• piis, * equitatum fe ex fuga recepifie dicerent, neque incolumi exerciiui ƒ 7 Germanos caftra oppugnaturos fuilTe contenderent: quem timorem Cæ-faris aduentusfuftulit.Reuerfusille,euentus belli non ignarus, vnum,quód cohortes ex ftatione, amp;: præfidio eftent emilfæ, queftus, * ne minimo qui-1 y 8 dem cafulocum rclinqui debuiire,multum fortunam in repentino hoftium aduentu potuiife iudicauit,multb etiam amplius,qiibd pene ab ipfo vallo, portiTque caftrorum Barbaros auertilTent. quarum omnium rcrummaxi-mc admirandum vidcbatur,qubdGcrmani,qui eo confilio Rhenum tranf ierant,vt Ambiorigis fines depopularentur, ad caftra Romanorum delati, optatiifimum Ambiorigi beneficium obtulerant. Cæfar ad vexandosrur-fus hoftesprofedus, magno coadonumero ex finitimisciuitatibus,in 0-mnes partes dimittit. ogines vici, atque omnia ædificia,quæ quifque con-fpexerat, incendebantu r: præda ex omnibuslocis agebaturzfrumentanon folum à tanta multitudine iuraentorum,atque hominum confumebantur, fed etiam anni tempore, atque imbribus procubuerant : vt, fi qui etiam in præfentia fc occultaffent,tamen iis,dedudo exercitu, rerüm omnium ino-pia pereundum videretur.ae fæpe in eym locum ventum eft,tantoinomnes partes diuifoequitatu, vtnon modo vifumabfe Ambiorigem in fuga *circunfpicerent captiui ,fcdnec planeetiamabiftc ex confpeducontenderent vt fpe confequendi illata, atque infinito laborc fufeepto, quifs fummam à Cæfare gratiam inituros putarent , pcnc naturam ftudio

vinccrentî fcmpcrque paulùm ad fummam fœlicitatcm dcfuilTc videretur: atque illclatebns,ac fyluis, aut faltibus fe eriperct ; amp;:noótu occultatus, a-Has regiones, partefq; peteret,non maiore equitum præfidio,quàm i v.quitus fobs vitam fuam committcre audebat. Tali modo vallatis regionibus, bjexercitumCæfar duaiumcohortiura damno, *Durocortum Rhemorum reducit, concilióque ineum locum Galliæ indióto,de coniuratione Seno-nunijSc Carnutum quæftionem habere inftituitjôc de Aconcjqui princeps eiusconfilii fuerat,grauiorefententia pronunciata,more maiorum fuppli-cium fumpfit.nonnulliiudicium veriti, profugerunt, quibus ciim aqua,at-que igni interdixilTet, i i.Iegiones ad fines Treuirorum, i i.in Lingonibus, vi.reliquas in Senonum finibus Agendici in hyberniscollocauit,frumen-lóque exercituiprouifo, vtinftituerat j in Italiam ad conuentus agendos profeduseft.

VIETA Gallia, Cæfar, vt conftituerat, in Italiam ad conuendus peragendosproficifcitur.vbi cognofeitde P. Ciodii cæde:de Senatufque confulto certiorfadus, vt o-mnes Italiæ iuniores coniurarent, deledum tota prouin-ciahabereinflituit. Eæresin GalliamTranfalpinam ce-* leriter perferuntur : addunt ipfi, 6c affingunt rumoribus

Galli,(quod res pofeere videbantur) retincri vrbano motu Cæfarem, neq; intantisdiflentionibus ad exercitum venire poffe.Hac impulfi occafione, qui iam ante fepopuli R.imperio fubiedos dolerent, liberiùs,atque auda« cius de bello confilia inire incipiunt.Indidis inter fe principes Galliæ con-ciliis,fylueftribus,ac remotislocis, quæruntur de Acconis morte, hunc ca-fum ad ipfos recidcre poffe demonflrant : miferantur communem Galliæ fortunam,omnibus pollicitationibus,ac prçmiis depofeut qui belliinitium faciant,6c fui capitis periculo Galliam in libertate vindicent. * Eius in pri-mis rationemhabendamefle dicunt,prius quameorum clandeftina conli-lia efferantur,vt Cæfar ab exercitu intercludatur:^d eflefacile,qubd neque Icgiones,abfente imperatore, audeant ex hybernis egredi, neque Imperator fine præfidio ad legionesperuenire poffit:poftremó,in acie pr^flare in-16^0 tcrfici,quämnon veterem belli gloriam,libertatemque,*quam à maioribus acceperant,rccuperare. Hisrebus agitatis,profitentur Carnutes, fe nullum pcriculum communisfalutis cauffa recufare,principcfque feex omnibus bellumfadurospolliccntur:amp; quoniam inpræfentiade *obfidibus cauere inter fe non ponent,ne res efferatur,vt iureiurando,ac fide fanciatur petut; collatis militaribus fignis, * quod more eorum grauiflima cærimonia con-

tinetiir,ne faólo initio belli,a rcliquis dcferantur.Tunc collaudatis Carnu-tibuSjdato iureiurando ab omnibus,qui adcrant,tempore eius reiconftitu to,ab concilio difceditur.Vbi ea dies vcnit,Carnutes Cotuato,amp; Coneto-duno ducibus,dcfperatis hominibus * Genabin dato figno concurrunt,ci-ucfque Romanos, quinegotiandi caufla ibi conftiterant (in iis C.Fufiuni Cottam,honcftumequitem Romanum, quircifrumentariæ iuHu Cæfaris præerat) interficiunt, bonaque eorumdiripiunt. Celeriter ad omnes Gal-liæ ciuitates famapcrfertur.nam vbi maior,atque illuftrior incidit res,darn ore per agros, regione'fque fignificant : bine alii deinceps cxcipiunt, ÔC proximistraduntjVt tunc accidit. Nam quæ Genabi oriente foie gefta effent,ante primam confculam vigiliam in finibus Aruernorum auditafunt: quod fpaiium eft millium paftuum circiter c l x. Simili rationeibi Vercingétorix Celtili filius Aruernus, fummæ potentiæ adolefcens ( cuius pater principatum Gallig totius obtinucrat,amp;ob cam cauftam,qubdregnuni appetebat,ab ciuitate erat interfedus)conuocatis fuisclientibus,facile eos incendit. Cognito eius confilio, ad arma concurritur :*ab Gobanitio-nc patruo fuo,reliquifque principibus,qui hanc tentandam fortunam non cxiftimabant, cxpelliturcx oppido Gergouia, non tarnen defiftit, atquein agris habet deledum egentium, ac perditorum. Hac coada manu, quof-cunque adit ex ciuitate, in fuam fententiam perducit : hortatur vt communis libertatis cauftaarmacapiant, magn^fquec-oadiscopiis,aduerfa-rios fuos,a quibuspaulo antcerat eiedus, expellit ex ciuitate: Rex ab fuis appellatur-.dimittit quoquouerfus legationeszobteftatur vt in fide maneat. celeriter fibi Senones, Parifios^Pidones,Cadurcos, Turones, Aulercos, Lemouiccs,Andcs,reliquófque omnes, qui Oceanum attingunt,adiungit: omnium confenfu ad eum defertur imperium,qua oblata potcftate,omni-• bus iis ciuitatibus obfidcsimpcrat, certum numerum militum celeriterad fe adduci iubet. armorum quantumquæqueciuitas domi, quodque ante tempus efficiat, conftituit. inprimis equitatuiftudet: fummæ diligenti^e fummam imperiifeueritatem addit: magnitudincfuppliciidubitantes co-gitznam maiore commiflo delidopgnqatque omnibus tormentisnecatzle-uiore de caulfa^auribus defedis,aut fingulis cftoflis oculis, domum remitter, vt fint reliquis documento,amp;: magnitudine pœnæperterreant alios.His fuppliciis celeriter coado exercitu, Luderium Cadurcum, fummæ hominem audaciæ, cum parte copiarum in Ruthenos mittit z ipfein Bituriges proficifeitur. Eius aduentu Bituriges ad Aeduos, quorum erant in fide, legatos mittunt, fubfidium rogatum^qubfaciliushoftium copias fuftinerc poflint.Acdui de confilio legatorum,quosCæfar ad exercitumreliquerat^ copias equitatus, peditazufque fubfidio Biturigibus mittunt z qui cum ad flumen Ligerim veniflent, quod Bituriges ab Aeduisdiuidit, paucosdies ibi moratfineque flumen tranfircaufi,domumreuertunt,legatifquenoftris rcnunciant, fc , Biturigum perfidiamveritoSjreuertilfez quibus idconfi-liifuifle cognoucrint, vt fi flumen tranfiffentjvnaex parteipfi, ifîtera Ar-» uerni fc circunfifterent. idea ne de caufla, quam legatis pronunciarunt, an perfidia addudi fecerint, quod nihil nobis confiât, non videtur pro ctfto efle ponendum. Bituriges eorum difeeflu ftatim fecum*Auernis

LIBER VIT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

coniungunt. His rebus in Italiam Cæfari niinciatis, cum iam ilicvirtute Cn. Pompeiivrbanas res commodiorem in Ratum peruenifle intelligeret, inTranfalpinam Galliam profeólus eft. Ebcum veniflet, magna difftcul-tatc afficiebatur,qua ratione ad cxercitum peruenire poftct .nam fi legiones inprouinciam acccrferctfc abfente, in itinerc prælio dimicaturas intelli-gebat.fi ipfe ad excrcitum contenderet, ne iis quidem^qui eo tempore pa-catividcrentur, fuamfalutem redccommitti videbat. InterimLudcrius Cadurcus in Ruthenbs miflus, earn ciuitatem Aruernisconciliatzprogref-ûisin Nitiobriges, amp;nbsp;Gabalos,ab vtrifque obfides accipit : magna coa-ftamanu^in prouinciam,Narbonem verfus,eruptionem faccre contendit. lt;luare nunciata, Cæfar omnibus confiliis anteuertendum exiftimauit, vt Narbonem proficifceretur. Eb cum veniftet,timentes confirmât : præfidia in Ruthenis^prouinciaJibus,Volcis, Artomicis, Tolofatibus, circunque Narlïoncm,quælocacrant hoftibus finitima,conftituit:partem copiarum ex prouinciagt;fupplementumque,quod ex Italia adduxerat, in Heluios,qui fines Aruernorum contingunt, conuenire iubet. His rebus comparatis, re-preflo iam Ludcrio, amp;nbsp;remoto, qubd intrare intra præfidia periculofum pntabat,inHeluios proficifciturictfimons Gehenna,qui Aruernos abHcl niisdifcludit, duriiTimotemporeanni, altiflima niueitcrimpediebat, ta-mendifeufla niuc vi.in altitudinem pedum, atq; ita viis patefadis,fummo * niilitumlabore adfines Aruernorum peruenit.quibus opprcflis inopinan fibus,qubd feGebenna^vt muro munitos exiftimabant,ac ne fingulari qui-dem homini vnquam co tepore anni femitæ patueranr, equitibus imperat, vt quara latiflimc poftent,vagantur, amp;nbsp;quam maximum hoftibus terrorem inférant. Cclcriter hæc fama,ac nunciis ad V ercingetorigem perferuntur: quern perterriti omnes Aruerni circunfiftunt,atque obfecrant, vt fuis fortunis confulat, neu fc abhoftibusdiripipatiatur,præfertim cum videat o-mne adfeheliumtranflatunr.quorum illeprccibuspermotus, caftraex Bi-turigibusmouetin Aruernos verfus. At Cæfar biduum iniislocismora-tus, qubd hæc de Vercingetorige vfu ventura opinionc percepcrat, per cauffam fupplementi, equitatufque cogendi,ab cxercitu difeedit : Brutum adolcfcentem iiscopiispræficit:hunc monct vt in omnes partes équités quàmlatiflimcperuagentur : daturum fe operam » ne longiiis triduo ab ca-l^jftris abfit. * his conftitutis rebus, omnibus fuis innopinantibus,quàm ma-ximispoteft itineribus Viennam peruenit.Ibi nadus recentem equitatum, quern multis ante diebus eb præmifcrat,neque dlurno,nequc noólurno iti» nereintermilfo, per fines Aeduorum in Ligoncs contendit vhiii. legiones hyemabant,vt liquid etiam de fua falutc ah Aeduisiniretur confilii, cele-ritatepræcurreret.Ebcùmperueniftct, ad reliquaslegiones mittit, priufq; invnumlocum omnes cogit,quam de eius aduentu Aruernis nunciaripof-fet. Hacre cognita, Vercingétorix rurfus in Bituriges cxercitum redu-cit, atque inde profedus * Gergouiam, Boiorum oppidum, quos ibi Hel-uetico prælio viâos Cæfar collocauerat , Aeduifquc attribuerat, op-pugnarc inftituit. Magnam hæc res Cæfari difficultatem ad confilium capiendum afièrebat, fi reliquam partem hyemis vno in loco legiones continerct, ne ftipendiariis Aeduorum expugnatis, cunda Gallia defi-ccrct J qubd nullum in co amicis præfidium videretur pofitum efte :

linmaturiùsex hybcrnis educeret,ne ab refrumcntaria duris fiibuedioni-bus laboraret.præftarc vifumeft tarnen omnesdifficultatesperpeiijquam tanta contumelia accepta,omnium fuorum voluntatcs aiicnare.Itaque co-hortatus Aeduos de fupportando commeatii , præmittitad ßoios, qui dc fuo aduentu doceant,hortcnturque vt in fide maneant,atque hoflium im-petum magno animo fuftineant : duabus Agendici legiombus, atqueim-pedimentis totiusexcrcitus relidis,ad ßoios proficifcitur. Altero die ciim ad oppidum Senonum Vellaunodunum veniflet,ne quem poll fe hollem relinqueret, quiexpeditiore re frumentariavteretur, oppugnareinllituit, idque biduo circunualiauit.Tertiodie miflis ex oppido iegatis dededitio-ne,arma proferri.iumentaproduci, d c. obfides dari iubet:ea quiconfice-rct C.Trcbonium legatum relinquif.ipfe vt quamprimum iter facereqGc-nabum Carnutum proficifcitur: qui tune primum, allato nuncio deop-gnatione VellaunodunijCum longiiis cam remdudum iri exillimarent, præfidium Genabi tuendi caulfa, quod eó mittcrent, comparabant. Hue biduo Cæfar peruenit,amp; callris ante oppidum pofitis, dici temporeexclu-fuSjin pofleriim oppugnationem differt, quæquc ad earn rem vfui fintjmi-litibus imperat : amp;, quod oppidum (jenabum pons fluminis Ligeris contingebat, veritus ne nodu ex oppido profugerent, i i.Icgiones in armis ex-cubareiubet. Genabenfes paulb ante mediamnodem filentio ex oppido egrelTijflumen tranfire cœperunt.quare per cxploratores nunciata, Cæfat lcgiones,quas expeditas elfe iulferat,portis incefis intromittit, atq;oppido potitur,perpaucis ex hofliu numero defideratis,quin cundi capercniuqq, potis,atq; itinerum*angufl:ig multitudini fuga intercluferant.Oppidum di-ripit,atque incendit : prædam militibus donat, exercitu Ligcrim traducit, atque in ßiturigum fines pcrucnit. Vercingetorix, vbi de Cæfaris aduentu cognouit, oppugnatione defiflit, atque obuiam Cæfari proficifcitur. Ille oppidum ßiturigum pofitum in via Nouiodunum oppugnareinflituerat: quo ex oppido,curn legati ad eum venilfent oratum,vt fibi ignofcerct, fuæque vitæ confuleret, vt edentate rcliquas res conficcret, qua pleraque erat conlecutus, arma proferri, equos produci, obfides dari iubet. parte iam obfidum tradita,cumreliqua adminiflrarentur,centurionibus,amp;pau-cis militibus intromilfis, qui arma, iumentaque conquircrent,equitatus hoflium procul vifusefl, quiagmen Vercingetorigis anteceflerat. quem fimulatque oppidani confpexerunt, atque in fpem auxilii venerunt, cla-morc fublato arma capere, portas claudere, murum complete cœperunt. Centuriones in oppid^, cùm ex fignificatione Gallorum noui aliquidab iis iniri confilii intcllexilfent, gladiis didridisportas occupauerunt, fuóf-que omnes incolumcs receperunt. Cæfar ex caflris equitatum educi lu-bet præliumquc equcflre committit : laborantibus iamfuis,Germanos e-quites circiter c D.fubmittit : quos ab initio fecum habere inllltuerat, Forum impeium Galli fuftinere non potuerunt,atque in fugam coniedi,mul-tisamilfisfefe ad agmen receperunt: quibus profligatis, rurfus oppidani perterriti j comprehenfos cos, quorum opera plebem concitatemexifli-mabant j ad Cæfarem perduxerunt, fefeque eidediderunt. Qufbus rebus connfedis

L I ß E R VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75,

confcdis, Cæfar ad oppidum Auaricum, quod erat maximum, munitif-fitnumque in finibus Biturigum, atque agri fertiliflima rcgione, profctlus eft, qubd eo oppido reccpto, ciuitatem Biturigum fe in poteftatem rcda-fturum confidebat. Vercingetorix tot continùis incomrnodis Vcllauno-duni JGenabi, Nouioduni acceptis, fuos ad concilium conuocat. docet longe alia ratione efîe bellum gerendum, atque antea fit geftum : omnibus inodis huicreiftudendum, vt pabulatione, SccommeatuRomaniprohi-beantur: id elfe facile,qubd cquitatu ipfi abundent:amp; qubd anni tempore ûibleuentUr: pabulum fecari non polfcmccelfarib difperfoshofles ex ædi-ficiis petcre:hos omnes quotidie ab equitibus deleri polfe ; præterea falu-ds caulfa,rei familiaris commoda ncgiigenda,vicos,atque ædificia incen-di oportere,hoc Ipatio à Boia quo quo verfus, * qub pabulandi cauffa adiré polfe videantur: harum ipfisrerum copiam fuppetere, qubd quorum in finibus bellum geratur^orum opibus fubleuentur:Romanos aut inopiam non laturos,aut magno cumpericulo longiùs à caftris progrefluros, neque interelfe ipfofne interficiant,impedimentilve exuat, quibus amilTis bellum gerinon polTittpræterea oppidaincendi oportere, quæ non munitione,amp;: loci natura ab omni fint periculo tuta : neu fuis fint ad detredandam mili-tiam receptacula,neu Romanis propofita ad copiam cbmeatus^prædamqj tollendam:hæc fi grauia,aut acerba videantur^multb illa* grauiùsæftimari debere,liberos, coniuges in feruitutem abftrahi,ipfosinterfici : quæ fit ne-ceffe accidere viótis.Omnium confenfu hac fententia probata,vno die am-pliüs X x.vrbes Biturigum inccnduntur.hoc idem fit in reliquis ciuitatibus. in omnibus partibus incendia confpiciuntur: quæ etfi magno cum dolore omnes ferebant,tarnen hoc fibi folatiiproponcbant,qubd fcjpropc explo-rata vidoria, celeriteramiffa recuperaturos confidebant. Deliberatur de Auarico in communi concilio, incendi placeret, an defend!, procumbunt Gallis omnibus ad pedes Bituriges, ne pulcherrimam propctotius Galliæ Vrbem,quæ amp;nbsp;præfidio,amp; ornamento fit ciuitatij fuis manibus fuccendere cogerentur ; facile fe loci natura defenfuros dicunt, qubd propc ex omnibus partibus fluminc,amp; palude circundata, vnum habeat, amp;nbsp;perangufium aditum.daturpctcntibusvenia,dilTuadete primo Vercingctorigc,pbftcon çedente,amp;prccibusipforum,amp; mifericordiavulgi. defenfores idonei oppido deliguntur, Vercingetorix minoribus Cæfarem itincribus fubfequi-tur, amp;nbsp;locum cafiris deligit paludibus, fyluifque munitum,ab Auarico longe millia palfuum x v. loi per certos exploratores in fingula diei * tempora, quæ ad Auaricum agerentur cognofeebat : quid fieri vellet impc-rabat : omnes noftras pabulationes,frumentationefque obferuabat, difi perfófque,cbm longiùs neceffarib procédèrent,adoriebatur,magnóque in-commodo afficiebat : etfi, quantum ratione prouideripoterat, ab noftris occurrebatur,vt incertis temporibus, diucrfifque itincribus iretur. Cafiris adeampartem oppidipofitis Cæfar,quæ intermiffa â fiumine,amp;: palude aditum(vtfupra diximus )anguftum habebat, aggerem apparare, vincas agere , turres duas conftituere cœpit : nam circunuallere loci natura prohibebat : * de re frumentaria Boios , atque Aeduos adhorta-nnon defiiiit : quorum alteri, qubd nullo ftudio agebant,nonmultùm

adiuuabanf.alteri non magnis facultatibus,quód ciuitas crat cxigua,amp;: in' firma, celeritcr quod habuerunt,confumpferunt. Summa difficultaterei frumentariæaffedo cxercitu, tcnuitate Boiofum ^indiligentiaAeduorurOj incendiis ædificiorum, vfque co, vt complures dies milites frumento ca-ruerintjSc pecoreclonginquioribusvicisadaólo,extremamfamernfuften tarent, nulla tarnen vox eft ab iis audita , populi Romani raaieftaie, amp;nbsp;fuperioribus vidoriis indigna, (^inetiam Cæfar, cumin opèrefinguhs legiones appellaret,8c fi acerbius inopiam ferrent,fe dimifturum oppugna-tionem diceret,vniuerfi ab eo^ne id facerct,peteb3nt : fic fe compluresan-nos illo imperante meruifle, vt nullam ignominiam acciperent, nunquam * infeda re difeederent : hoc fe ignominiæ laturos loco, fi inceptam oppu-gnationem reliquiflenf.præftare omnesperferre acerbitates,quamnon ci-uibus Romanis^qui Gcnabi perfidia Galloru interiflent,parentarcn^hçc eadem ccnturionibus,tribunifque mil.mandabant, vtper eos ad Cæfarcm deferrentur. Ciimiam muro appropinquafl'ent tunes, excaptiuis Cæfar cognouit, Vercingetorigem confumpto pabulo caftra mouilTepropius Auaricum,atqueipfumcumequitatu,cxpeditifque, quiinterequicespræ-liariconfueflent ,*infidiarumcauflaeóprofedum,qub noftros poftero diepabulatumventuros arbitrabatur. quibus rebus cogniiis, media node filentioprofedus,adhoftiumcaftramaneperucnit. Illi,celeriterpercx-ploratoresaduentn Cæfaris cognito, carros, impedimentaque fiiainar-diores fyluas abdiderunt,copias omnes in loco edito, atque aperto inftru-xerunt. Qua re nunciata, Cæfar celeriter farcinas conferri j arma expediri iufTit.Colliseratleniterabinfimoaccliuiszhunc ex omnibus ferepartibus palus difficilis^atqueimpeditacingebat,nonlatiorpcdibusL.hocfecollc, interruptispontibus, Gallifiducia locicontinebant^gcneratimqucdiftri-butiin ciuitates^ omnia vada, ac faltuseiuspaludisccrtiscuftodiisobtine-bant,fic animo parati,vt fi earn paludem Romaniperrumpere conarentur, hæfitantespremerent ex locofuperiorc: vt quipropinquitatemloci vidèrent,paratos propc æquo Marte ad dimicandum exiftimarent: qui iniqui-tatem conditionis perf{5iccrent,inani fimulatione fefe oftentare cognofee-rent. indignantes milites Cæfar, quod confpedumfuumhoftesferrepof-fent tantulo Ipatio intcriedo^Sc fignum prælii expofeentes, edocet quanto detrimento , amp;nbsp;quotvirorumfortiummorte necelfe* effet conftarevido-riam : quos cum fic animo paratos videret,vt nullum pro fualaude pericu-lum reçu furent, fummæ fe iniquitatis condemnari debere, nifi corum vi-tam fua falutehabeat c^ariorem. fic milites confolatusƒ odem diereducit in caftra:*rcliqua,quæ ad oppugnationem oppidipertinebant,adniiniftra-i^f re infl ituit. Vcrcingetorix, ciim ad fuos rediffet, proditionis infimulatus, quod caftra propius Romanosraouiffet, quod cum omniequitatudifeef-fiffet, quod fine imperio tantas copias reliquiffet, quod eius difeeffu Romani tanta opportunitate,amp; ccleritatc veniffent,*non hæc omnia fortuitu, i6ó aut fine confilio acciderc potuiffe:regnum ilium Gallig malle Cæfaris con ceffu^quàm ipforum habere bcneficio. Tali modo accufatus, adhæc re-fpondit : Quod caftra mouiffet, fadum inopia pabuli, ctiam ip fis hortan-tibus: Quod propiusRomanos accefliffet, perfuafumlociopportunitate, qui

LIBER VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8x

^ui fe ipfum munitione defcnderet : Equitum verb operam ncque in loco paluftri defideraridebuifle^Sc illic fuifle vtilcm^qubfintprofedi-.Summam imperii fe coufuko nulli difeedentem tradidiffe, ne is multitudinis ftudio ad dimicandumimpellcretur;çuirei)proptcranimi mollitiem,ftudere om-nes vidcreljqubd diutius laborem ferre non poffcntzRomani fi cafu inter-Uenerintjfortunæ: fi alicuins indicio vocati,huic habendam gratiamjqubd amp;nbsp;paucitatem eorum ex loco fuperiore cognofcerc j ôé virtutem defpicere potiierjnf.qui dimicare non aufi,iurpiter fe in caftra receperintzimperium lcaC.:efarcper proditionem nullum defiderare,quod habere vidoria pof-fetjqusçiameflet fibijac omnibus Gallis expjoratazquin etiam ipfisremit* tere^fi fibi magis honoreiii tribuere^ quàm ab fefalutem acciperc videan-tiir; quod vt intelligaiis, inquit,fincerc à me pronunçiari,audite Romanos milites. Producitferuos, quos inpabulationepaucis antcdiebusexcepe-rat, amp;nbsp;fame, vinculifquc cxcruciauerat. ii iam antç edodii quæ interrogati pronunciarentjinilites Ce effelegionarios diçunt, fame, Sc inopia adduftos clàm ex caftrisexifle,fi quid frumcnti,autpecoris inagris reperirepolTent; fimiliomncm cxercitum inopia premi,neciam vires fufficerc* cuiufquam, ncç ferre operis laborem polTe ; itaqj llatuilfe Imperatorem, fi nihil in op-pugnationc oppidiprofecilfet, triduo exerçercitum deducere. Hæc à me, inquit Vercingetorix,beneficiahabetisjqucm proditionis infimulatis; eu-, ius opera,fine veftro fanguine,tantum exercitum viâ:orem fame pene con fumptum videtis : * quem turpiter fe ex fuga recipientem , ne qua ciuitas fuis finibus recipiat,àme prouifum cft.Conclamat omnis multitudo,amp;: fuo more armis concrepat: quod façere in eo confueuerunt, cuius orationem approbant : fummumelTe Vcrcingetorigemduccm,nec deeius fi.de dubi-tandum, nec maiori ratione bellum adminiftriaripofie. ftatuunt vt x.mih liahominum deleda ex omnibus copiis in oppidum fubmittantur;nec foils ßiturigibus communem falutem committendamcenfenf.qubdpenein eojfi oppidum retinuifientTummam vidoriæ conftarc intelligebant. Sin-gularimilitumnoftrorum virtytiçonfifia cuiufquemodi Gallorum occur-rebant, vt eft fummæ genus folertiæ, atquc ad omnia imitanda, atque effi* cicnda,quæ ab quoq; traduntur, aptiflimum,nam amp;nbsp;laqueis falces auerte-bant,qiias cum defiimauerant, tormçtis introrfus rcducçbant, amp;nbsp;aggereni cuniculis fubtrahebant, eb fcientiùs, quod apud eos magnæ funt ferrariæ, atque omn'e genus cuniculorum notumjatquc vfitatum efi. Totum autem murum ex omni parte turribus contabulauerant,atque has corjis intexerat, tum crebris diurnis, noélurnifquc eruptionibus a^t aggeri ignem infere-bant,aut milites occupatos in opère adoricbantur;amp;nofirarum turrium al tiiudinem,quantum has quotidianus agger cxprcireratjCommilTis fuarum turriummafis, adæquabant ; Sc*apertos çuniculos præufta, amp;: præaçuta materia, amp;nbsp;pice ferucfaâia, amp;nbsp;maximi pondcrisfaxismorabantur, mœni-bufque appropinquarc prohibebant. MûriautemomnesGallicihacfere forma funt.Trabes direôt:æ,pcrpetuæ in longitudinem,paribus interuallis, (.liftantes inter fe binos pcdcs,in folo collocaniur. *cæ reuinciuntur extror fus, ôc multo aggere veftiuntur.ea autem, quæ diximus, interualla grandi-busin fronte Iaxis cffarciuntur.iiscolloçatis,ôc*coagmentatis,alius infu-

per ordo adiicitur, vtideniilludinterualJumfcructur, neque inter/econ-tingant trabes,fed paribus intermifTæ fpatiis^ bngulæ finguJis ùxis interic-' óiis,arte contineantur.fic deinceps omne opus * contexitur,dum iufta mûri altitudo expleatur, hoc enim in fpcciem, varietatemque opus deformç noncû^ahcrnistrabibus^acfaxisj quæ redis lincisfuos ordines feruant: turn ad vtilitatem,amp;: dcfenfionem vrbium^ fumma habet opportunitatem, qubd Ôc ab incendio lapisjô^ab arietc materia defendit, quæperpetuis tra-bibus pedes quadragenosplerunque introrfus reuinda, neque perrumpi,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neque diArahipoteA. iis tot rebus impeditaoppugnationc, milites cum

toto tempore,frigofc,amp;aAiduisimbribas *rardarentur, tarnen continenti labore omnia bxc /uperaucrût,amp;: diebus x x v.aggerejatu pedes cccxxx. altum pedesIxxx.extruxerunt.Cumis murum boAiumpene contingeier,amp;r Cæfar ad opus confuetudineexcubarehmilitcrq.cohortareturfne quod o-mnino tempus ab opereintermitteretur,paulb anteni.vigiliaeAanilnad-ueifum fumare aggerem j quem cuniculo hoAcs Aiccenderant, codenK^ue tempore toto muro cl a more Aiblato^duabus portis ab vtro que latere tur-rium eruptio Aebat. alii faces y atqj aridam materiem de muro in aggerem eminus iaciebantipicemyreliquafquc res,quibusignis excitaripoteA) fun-debant y vt quoprinium curreretur j aut cui rei ferretur auxiHuniy vix ratio iniripoÜet.tarnen,quodinAituto C^efans dutefcmpcrlegionesprocaAris excubabant, * duxque partitis temporious in opere crant, ccleriter faâurn

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eA,vt alii erüptionibus reûAerent,alii turres reduccrentjaggeremqueinter-

fcinderentjOmnis vero ex ca Ans multitudo ad reAinguendum’'^ concurre-ret,Cumin omnibuslocis, cófumpta iam reliqua parte nodiis,pugnaretur, femperqueboAibus fpes vidorix redintegraretur.cb magis, quód deuAos

* » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A^^ile adiré apertos ad auxiliandum animad- /

' uertebantXempcrqueipfireccntesdefc{fisfucc€dercnt,omnemqueGalliç I fàlutcm in illo veAigio tempons polit am arbitrarentur, acciditinfpeéèan-tibus nobis,quod dignum memoria vifum, ^prretermittendum nonexiüi’ mauimus. ^C^uidamante portam oppidi Callus per manusfèui,ac picis traditas glebas in ignem è regione turn's proiicicbat : fcorpione ab latere dextro traicdl:us,exanimatulque concidicdiunc exproximis vnus iacentem tranCgrcffus, eodem illo munerefungebatar: eademratione idu fcorpio-nis exanimato altero,fucccAit tertius, amp;: tertio quartus : nccillepriuseda propugnatoribus vacuusrelitAus locusj quam reûinlt;Ao aggere, atq;omni parte fubmotis lioAibus, Anis cApugnandi faäus. Omnia expert! Galli, quod res nulla fucccAcj^atypoAero die concilium ceperunt ex oppidopro- / fugere^ hortante, Sgt;i tubentc Vercingetorige, id filentionoAisconati, non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

magna iaâura fuorum fefe ePfeâurosfperabant,pi‘opterca quod neque / longe ab oppido c'aAra Vercingetorigis aberant:3cpalas,qureperpetua in- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

tercedebat)R.omanos ad mfequendum tardabat.iamqae hoc facere aoâu / apparabant, cum matrcsfamilias repente in publicum procurrerunt, den- I tcfque proiedlp ad pedes fuorum omnibus precibus pcticrunt,ne Ie,com munes liberoshoûibus adfupplicium dederenr^quos ad capiendam fugam 1 natura, Sc virium inbrmitas impediret. Vbi cos per fare in fententia vidc-ranr.j quodplerunquein fummo periculo timor mifericordiam non reci-

LIBER VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gJ

pitjconclamarc,amp; fignificarc de fuga Romanis cœpcrunt.quo timoré per-territi Galli,ne ab cquitatu Romanorum viæpræoccuparentur,côfilio dc-’^Oftitcrunt.Poftcro die Cæfarpromota turri, *perfedifq; operibus, quæ fa-ccrc inftituerat,magno coorto imbri,non inutilem banc ad capiendû con-filium tempeftatem arbitratus eft^qubd paulbincautiùs euftodias in muro difpofitas videbatjfuofque languidiùs in opéré verfari iulTit, amp;nbsp;quid fieri Vellet, oftendit. Legiones intra vineas in occulto expeditas cohortatus, vt aliquando pro tantis laboribus frudum viéloriæ pcrcipercnt, iis,qui primi niurumafcendifientjpræmia propofuitjmilitibufque fignum dedit. Illi fubitb ex omnibus partibuseuolauerunt,murumque celericer complerunt. Hoftes rc noua pertcrriti,muro,turribufque deicdi,in foro,ac locis paten-Vï tioribus^uncatim conftiterüt:hoc animo,*vt,fi qua ex parte obuiam contra vgniretur, acie infirutäa depugnarent. Vbi neminem in æquum locum fefo demittere, fed toto vndiq; muro circunfundi viderunt,veriti ne omni-'7^no fpesfugas tolleretur,abicdis armis, * vltimas oppidi partes continenti itnpetu petiuerunt:parfquc ibi,cum angufto exitu portarum fe ipfi premc-rent, à militibus; pars iam egrcflaportis, ab equitibus eft interfeda. nee fuit quifquam,qui prædæ fiuderet.fic amp;nbsp;Genabenfi cædc,amp; labore operis incitati,non ætate confe(äis,non mulicribus,non infantibus pepcrcerunt. denique cx omnieo numero,qui fuit circiter xl.millium,vixD c c c.qui pri-ntoclamoreaudito,fcex oppido*eicccrant,incolumcs ad Vercingeto-'Zpigempcruenerunt. quosille multaiam node *filentio cx fuga cxcepit, veritusne qua in caftris cxcorum concurfu, ócmifericordia vulgifeditio orirctur,vt procul in via difpofitis familiaribus fuis,principibufquc ciuita-tutïijdifparandosjdcduccndófque ad fuos curarct,qup cuique ciuitati pars caftrorum ab initio obuenerat. poflcro die concilio conuocato, confola-tus ƒ ohortatufque eft,ne fc admodum animo demitterent, neue perturba-rentur incommodo : non virtute, *nequc acie vicilTe Romanos,fed artifi-cio quodam,amp;: feientia oppugnationis:ciiius rei fuerint ipfi imperititerra-re fi qui in bello omnes fccundos rerum euentus expedent; fibi nunquam placuific Auaricum dcfendi,cuius rei telles ipfos haberet,fed fadu impru-dentia Biturigum,amp;: nimia obfequcntia reliquorum,vti hoe incommodum * accipcrctur : id tarnen fe ccleriter maioribus commodis fanaturum; nam quæ ab rcliquis Gallis ciuitates difientirent, has fua diligentia adiundu-rum, atque vnum concilium totius Galliæ effedurum : cuius confenfu ne orbis quidem terrarum polfitobfiftere: idquefeprope iam effedumha-bere :intcrcaæquum elfe ab iis communis falutiseauflaimpetrari, vt ca-ftramunirc tnftitucrcnt, qubfaciliùshoftiqm repentinos impetus *fufti-ncrc polfent.Fuit hæc oratio non ingrata Gallis,maxime qubd ipfe animo non defeccrattanto accepto incommodo, neque fe in occultum abdide-rat,ncque confpcdum multitudinis fugerat, plufque animo prouidere^ÔC præfentirc cxiftimabatur,qubd re integra primb incendendum Auaricum, poft deferendum cenfuerat.Itaquc vt reliquorum imperatorum res aduer-fæ audoritatem minuunt, fie huius cx contrario dignitas, incommodo accepto, in dies augebatur. fimul infpem veniebant eius affirmatione,dc reliquis adiungendis ciuitatibus : primumque co tempore Galli cadra

munire inftituerunt, Sgt;c fie funt animo confternati homines infueti labo-ris,* vt omnia, qiiæ imperarentur, fibipatienda, amp;nbsp;perferendaexiftima-1 rent, nee minùs, quàm eft pollicitus Vercingétorix animo laborabat, vtreliquas ciuitates adiungcrct,atquc earura principes donis,pollicita-tionibufque alliciebat.huic rei idoneos homines deligebat, quorum quif-que aiit oratione fubdola, aut amicitiafaeillimècapi poftet. Qui Auarico expugnato refugcrant,armandos,veftiendófque curat : fimul vt diminutæ copiæ redintegrarentur, imperatcertum numerum railitum ciuitatibus, quem,6c quam ante diem in caftraadducivelit,fagittariófqueomnes,quorum crat permagnus numerus in Gallia, conquiri, ad fe mitti iubet. His rebus celcritcr id,quod Auarici dcpcricrat^xpletur.IntcrimTheutomaius Ollouiconis filius,rex Nitiobrigum,cuius pater ab fenatu noftro amicus c-rat appcllatus, cum magno equitum fuorum numero, amp;nbsp;quos ex Atjuita-nia conduxerai, ad eura pcruenit. Cæfar Auarici complures dies commo-ratus, fummamquc ibi copiam frumenti, amp;: reliqui commeatus naâus, exercitum ex labore,atque inopia refecit.lam propc hyeme confedaj cum ipfo anni tempore ad gerendum bellum vocarctur,amp;ad hoftem proficifci conftituilTtt, fiuc eum ex paludibus, fylutfque cliccre, fiue obfidione pre-rncre poftet,legati ad eurn principes Aeduorum veniut,oratum vt maximb iieeeftario tempore ciuitali fubueniat : fummo efte in periculo rem : qubd cum fingiili magiftratus antiquitus creari,atquc regiam poteftatem annum obtinere confueftent, duo magiftratumgerant, amp;nbsp;fevtcrqjeorumlegibus creatum efte dicat : horum efte alterum Conuidolitanem , florentem, illuftrem adolefcentem : alterum Cotum, antiquiflima familia natum,atq; ipfum hominem fummæ potentiæ, ôcmagnæ cognationis, cuius frater

• Vedeliacus proximo anno eudem magiftratum geftcrif.ciuitatcm omnem efte inarmis:diuifum fenatum,diuifum populum,fuascuiufqueeorüclien lelas. Quod fi diutiusalatur controuerfia,forc vti pars cum ciuitatis parte confligaf.id nc accidat,pofitum in cius diligentia,atquc audoritate.Qfan ctfi à bello, atque hofte difcederedetrimentofum efte exiftimabat: tarnen non ignorans quanta ex difl'enfionibus incommoda oriri confueftent : ne tanta, amp;nbsp;tam coniunda populo Romano ciuitas, quam ipfe femperaluif-fct,omnibüfque rebus ornaftct,ad vim,atquc ad arma defcenderet’.atq; ca pars, quæ minus fibi confidcrct, auxilia à Vercingetorige accerfereq huic rei præuertcdum cxiftimauif. amp;nbsp;qubd legibus Aeduorum iis,qui fummum magiftratum obtincrent, excedcre ex finibus non liccrct, ne quid de iurc, aut legibus eorum diminuifte videretur, ipfe in Aeduos proficifci ftatuit, * fenatumque omnem, quq,s inter controucrfia eftet, etiamad fceuoca-17^ uit. Cum propc omnis ciuitas eb conueniftet,docereturc].,paucisclam vo-catis,alio loco,alio tempore atque oportueriqfratrem afratre renuciatumz cum leges duos exvna familia,viuovtroquc,non folum magiftratus creari vctarent,fed etiam in fenatu ede prohibèrent : Cotum magiftratum depo-ncre coëgit:Conuiótolitancm,quiper facerdotes,more ciuitatis,intermif-fis magiftratibus cflet creatus, poteftatem obtinere iufl'it. Hoe decrcto in-terpofito, cohortatus Aeduos, vt controuerfiarum , ac diftenfionum obli-uifcerentur,atquc omnibusomiffis his rebus,huic bcllo feruirent/eaque,!//

quæ meruifTentjpræmiaabfc deuida Gallia expedarent^equitatümque o-tnnetn,amp; pedituin millia x.fibi celeriter mittercnt, quæ in præfidiis rci fru-tncntariæ caufla difponerct, exercitum in duas partes diuifit,i v. legiones in Senoncs, PariGofquc Labieno ducendas dédit : v i.ipfe in Aruernosjad oppidum Gcrgouiam fccundum flumenElauer duxif.equitatus partem il-liattribuit,partemfibi rcliquit. Qua re cognita, Vercingétorix omnibus interruptis eius fluminis pontibus, ab altera Elaucris parte itcr faccre cœ-pit : * Cùni vtcrquc vtrique eflct exercitui in confpedu j fercque c regionc caftris caftra ponerct, difpofitis exploratoribus, necubi efFcdo ponte Ro-'^^niani copias traducerent. * crat in magnis Cæfaris difficultatibus res, ne niaiorem æftatis partem flumincimpediretur, qubd non ferc ante autum-num Elauer vado tranfiri foleat. itaque, ne id accideret, fylucftriloco ca-ftris gofitis, c regione vnius corum pontium, quos Vercingctorix refcin-'^9dendos curauerat/poftridie cum 11. legionibus in occultoreftitit : reli-quas copias, cum omnibus impedimentis, vt confueuerat, mifit, demptis quartis quibufque cohortibus, vti numerus legionum conftare vidcretur, iisquàmlongiffimepolTcntjprogrediiüiris, ciim iamcx diei tempore con-icâuram caperetin caftra perucntum, iifdem fublicis, quarü pars inferior integra remancbaqpontem reficere cœpit.Celeriter çffedo opéré,Icgioni-bufquc * tradudis,amp; loco caftris idoneo dcledo, rcliquas copias reuoca-uit. Vercingctorix re cognita^ ne contra fuara voluntatem dimicare coge-retur,magnisitincribus antcccflit.Cæfarex eoloco quintis caftris Gergo-uiam peruenit, equeftrique prælio co dieleui faólo, pcrfpccfto vrbis fitu, quæpofitain altiffimo monte omnes aditus difficiles habebat; de expu-gnatione defpcrauit : de obfcflionc non priùs agendum conftituit, quàm ’^°reni frumentariam expediflet. At Vercingétorix/caftris pro oppidoin monte pofitis, mediocribus circum fe intcruallis feparatim fingularum ciuitatum copias collocauerat,atque omnibus eius iugi collibus occu-patis ,quà defpici poterat, horribilcm fpcciem præbebat '.principcfque earum ciuitatum,quosfibi ad confiliumcapiendum delegcrat,prima luce ad fe quotidie conuenire iubebat : feu quid communicandum^ feu quid adminiftrandum vidcretur : nequevllum fere diem intermitiebat, quin e-queftri prælio interiedis fagittariis, quid in quoque efl'ct animi, ac vir-tutisfuorum,periclitarctur. Erat c regioneoppidicollisfub ipfis radici-biismontis egregic munitus, atque ex omni parte circuncifus : quern fi lencrent noftri, amp;nbsp;aquae magna parte, amp;nbsp;pabulatione libera probibituriquot; boftes videbantur: fed is locus præfidio ab iis nvt nimis firmo teneba-tur. Tarnen filentio no(ftis Cæfar cxcaftri^ egreflus,priùs,quàmfubfi-dium exoppido venire poftet,dciedoprcfidiopotitus loco,duas ibilegio-ncs collocauit, foftamq; duplicem duodenum pedum à maioribus caftris ad minora perduxit,vt tutb ab repetino hoftiu incurfu ctia finguli comea-re poffent.Dum h^c ad Gergoui geriitur,Conuilt;ftoIiranis Acdiius,cui ma-giftratum adiudicatü à Cçfare demonftrauimus,folicitatus ab Aruernispc cunia,cum quibufdaadolefccntibus colloquitur:quoru erat princepsLita-nicus,atq;eiusfratres,amplifl'imafamilianati adolefcetes.*cü iis primùm communicat,hortaiurquc eos, vt fc liberos, Sc imperio natos mcmincrint:

vnam cfleAeduorum ciuitatemjquæccrtiflTimam Gâlliæviâoriamdifti-neat : cius audloritate rcliquas contineri : qua traduda, locum confiflendi Romanis in Gallia non fore : efle nonnullo fe Cgfaris bencficio affectum, fic tarnen vt iuftiflimam apudeum caulfam obtinuerit : fed plus communi libertatitribuere.Curenim potius Acdui de fuoiurejôlt;delegibus*adCæ-181 farem difceptaturi, quamRomani adAeduos veniant? Ccleriteradolcf-centibus amp;nbsp;ratione magiftratus, amp;nbsp;præmio dcduótis, cum fc vcl principes eiusconfiliiforeprofiterentur,ratio perficiendi quærebatur.Qubdciuita-temtemere ad fufcipiendum bellum adducipolfc non confidcbant,pla-cuit vt Litauicusdecern illis millibus, quæCæfari ad bellum mitterentur, præficeretur, atque ea ducenda curaret, fratrcfque eius ad Cæfarem præ-currerent : rcliqua,qua ratione agiplaceatjconftituunt. Litauicus accepto exercitu, cum millia palfuum circiter x x x. ab Gergouia abeflct, conuo-catis fubitö militibus,lacrymans, Quoproficifcimur,inquit, milites? o-mnis nofter equitatus,nobilitas omnis interiit : principes ciuitatis,Eporc-dorixjßc Viridomarus infimulati proditionis,ab Romanis * indiâa caulfa 18 interfcdi funt. Hæc ab iis cognofcite, qui ex ipfa cæde fugerunt. nam ego fratribus, atque omnibus propinquismcisinterfedis, dolore prohibcor quæ gefta funt pronunciare. Producuntur ij, quos ille edocuerat quæ dici vellctzatque eadem,qu£ Litauicus pronunciauerat,multitudini cxponunt: omncs équités Aeduorum interfedos,qubdcollocuti cum Aruernisdi-cerentur,ipfos feinter multitudincm militum occultalfe, atqueexmedia cædeprofugilfe. Gonclamant Acdui, amp;Litauicum obfecrant vtfibicon-fulat. qualî verb, inquit ille, confilii lit res, ac non necelfc fit nobis Gcr-gouiam contendere, ÖC cum Aruernis nofmct coniungere. an dubitamus,

• quin nefario facinore admilTo, Romani iam ad nos interficiendos con-currant? proindc,fi quid in nobis animi eft,perfequamurcorum mortem, qui indigniffimc interierunt, atque hos latrones interficiamus. o-ftendit ciues Romanos, qui eius præfidii fiducia vnà erant. Continuo magnum numerumfrumenti, commeatufqucdiripit, ipfos crudeliter excruciates interficit : nuncios tota ciuitatc Aeduorum dimittit ; in eodem mendacio de cæde equitum,amp;principum pcrmanct:bortatur vt fimili ratione,atqueipfe fecerit,fuas iniurias perfequantur. Eporedorix Ac-duus,fummo loco natus adolefccns,amp; fummædomipatientiæ,amp;vnà Viridomarus pari ætate, ÔC gratia,fed gencre difpari, quem Cæfar ab Diuitiaco traditum, ex humili loco ad fummam dignitatem perduxerat, in equitum numéro coii^enerant, nominatim ab co euocati.His erat inter fc de principatu contentio : amp;nbsp;in ilia magiftratuum controuerfia, alter pro Conuiâ:olitane, alter pro Cotofummisopibus pugnaucrat. Ex iis Eporedorix, cognito Litauiciconfilio,mediaferenode rcmad Cæfaremde-fert : orat ne patiatur ciuitatem prauis adolcfccntium confiliis abamicitia populi Romani deficcre: quod futurum prouideat,fi fetot hominummillia cum hoftibus çoniunxerint,quorumfalutcm neque propinquinegli-gerc, neque ciûitas leui momento æflimarc pofl'ct. Magna alfedus folici-tudinehoc nuncio Cæfar,qubd femper Aeduorum ciuitati præcipuèin-dulfcrat,nulla interpofita dubitatione, Icgioncsexpeditas iv.cquitaiumq} omnem

L I B E R y 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

omnctncx caftris cducit : nccfuitfpatium tali tempore ad contrahenda caftra,qubd res in celeritatc pofita eße videbatur.C.Fabium Icgatum cum Icgionibusii.caûrispræfidio relinquit:fratres Litauici cùmcomprehendi iuflifletjpaulb ante reperit ad hoftes profugifle. Adhortatus milites,ne ne-cefTario tempore itincris labore permoueantur , cupidiffimis omnibus, progrcffusmillia paffuumxxv.agmen Aeduorum con{picatus,immifl'o cquitatu ,itercorum moratur^ atqueimpedit,interdicitque omnibus, ne quenquam interficiant.Eporedorigem,ôe Viridomar(im,quosilliinterfe-(âos exiftimabantjinter équités verfari,fuôfque appellateiubet. Iis cogni-tis,amp; Litauicifraude perfpeda, Aedui manus tcndere,amp;deditionemfi-gnificarc, ôc proiedis armis, mortem deprecari incipiunt. Litauicus cum fuis clientibus(quibus ncfas,more Gallorum elî, ctiam in extrema fortuna deferere patronos ) Gergouiam profugit. Cæfar nunciis ad ciuitatem Aeduorum milfis^qui fuo beneficio conferuatosdocerent, quos iurc belli in-terficere potuilfet, tribiifque horis nodis excrcitui ad quictem datis, ca-ftraad Gergouiam mouit. Medio ferc itinere équités à Fabio mifîi, quanto res inpericulo fuerit exponunt : fummis copiis cadra oppugnata de-monftranf.cùm crebrb integri defeffis fuccederent,noftrbfque affiduo labore defatigarent, quibuspropter magnitudinem cadrorum perpetub Reifet iifdem in vallo permanendum : multitudinefagittarum,*atque o-mnis generis telorum multos vulncratos :ad hæc fudinenda magno vfui ’ fuifletormenta: Fabium difeeffu corum, duabus relidisportis,obdrucre cætcras, plutcofque vallo addcre,Sefe inpoderum diem fimilem adea-funi parare. His rebus cognitis, Cæfar fummo dudio militum ante ortum ïSjfolisin cadraperuenit. Dumhæc ad Gergouiam geruntur i Aedui^*pri-misnunciis à Litauico acceptis, nullum fibi ad cognofeendum fpatium re- • linquunt.Impellit alios auaritia,alios iracundia, amp;nbsp;temeritas,quæ maxime illihominumgeneri edinnata^ vtlcuem auditioncm habeat pro re com-perta. Bona ciuium Romanorum diripiunt, cædes faciunt : in feruitutem abdrabunt : adiuuat rem proclinatam Conuidolitanis, plebémque ad fu-rorcm impellit, vt facinore admido ad fanitatem reuerti pudeat. M. Ari-diumtribunum mil.iterad legionem facientem, fide data exoppido Ca-uillono educunt : idemfacere cogunt eos, qui negotiandi cauflTa ibi con-ftitcrant.hos continub initinere adortbomnibus impedimentis exuunf.re-pugnantes dicm,nodcmque obfidenf.multis vtrinqueinterfedis, * maio-rcmmultitudinem ad arma concitant. Interim nuncio allato omneseo-rum milites in potedate Cæfaris tencri, concurrun» ad Aridium: nihil publico fadum confilio demondrant : quædi«ncm de bonis direptis decer-nunf.Litauicijfratriimque bonapublicantdegatos ad Cæfarem fuipurgan di gratia mittunt: hæc faciunt recuperandorum fuorum cauffa.fed conta-minati facinore,amp; capti compendio ex direptis bonis,qubd ea res ad multos pertinebat, amp;nbsp;timorepœnæ exterriti, confilia clàm de bello inire inci-piuntjciuitatcfque rcliquas legationibus folicitant.quæ tametfi Cæfar in-telîigebat, tarnen quam mitilfimc poted, legatos appellat : nihil fe propter infeientiam, leuitatémque vujgigrauius de ciuitate iudicarc, neque de fua in Aeduos beneuolcntia diminucre.lpfc maiorem Galliæ motü expedans,

ne ab omnibus ciuitatibus circûfifteretur, çonfilia inibat^ qucmadmodum à Gergouia difcedcret, ac rurfus omnem exercitum contraheret : ne pro-feâio nata à timoré defelt;âionis,fimilisfugæ vidcrctur.Hæc cogitanti acci-dere vifa eil facultas bene rei gcrendcB : nam cum minora in caltra operis perfpiciendi caulTa venilfet, animaduertit collcm, qui ab hoftibus tcneba-tur, nudatü hominibus, quifupcrioribusdiebusvix præ multitudine ccrni poterat. admiratus quærit ex perfugis caufiam, quoiu magnus ad eu quo-tidie numerus conflucbat.cóftabat inter omnes^quodiam ipfe Cæfar per exploratores cognouerat)dorfum cfle eius iugi prope «equü.*fcd fylucftre^ anguftum,quàeiret aditus ad alteram partem oppidi : vehementer huic illos loco timere, nee iam ahtcr fentirc, vno colle ab Romanis occupato, * fi altcrum amifiirent,quin pene circunuallati,atque omni exitUjSi pabu-i8(ï lationc interclufividerenturzadhuncmuniendumlocum omnes aVci^in-getorige euocatos.Hac re cognita,Cæfar mittit compluresequitum*tur-mas eb de media nodenis imperat,vtpauibtumultuofiüs omnibus inlocis peruagarentur :* Prima luce magnum numerum impedimentorum ex ca-1 ^7 Rris detrahi, mulionéfquc cum cafiidibus^, equitum fpecie,ac fimulatione, collibus circunuehi iubct.his paucosaddit équités^ qui latiùs ofientationis caufla vagarentur. longo circuitu cafdem omnes lubet petere regiones, hæcprocul ex oppido videbantur^vt crat aGergouia dcfpeótus incaftra: neque tanto fpatio certi quid efiet,exploraripoicrat.Legioncm vnam eo-dem iugo mittit,amp;: paulum progrclfam inferiore loco confiituitjfyluifquc occultât.augetur Gallis fufpicio.atque omnesillb munitionum copiætra-ducuntur. Vacua caftrahoftium Cæfar confpicatus,teâis infignibusfuo-rum occuhatifque fignis militaribus ,raros milites, ne ex oppido animad-

• uertentur,ex maioribus caftris in minora traducif.legatifque, quos fingu-lis legionibuspræfcceratjquid fieri vellet oftenditrin primis monet,vt con-tineant milites,ne fiudio pugnandi, aut fpe prædælongiùs progrediantur: quid iniquitas loci habeat incommodi proponit: hoc vna celeritate pofle vitariioccafionis effe rem^non prælii.His rebus cxpofitis,fignumdat,Scab dextera parte alio afeenfu eodem tempore Aeduos mittit. Oppidi murus ab plan itie,atque initio afcenfus,relt;3:a regione (fi nullus anfraâus interce-deret) co c c. paffus aberat. Quidquid huiccircuitus ad molliendumcli-uum accclTerat, id fpatium itineris augebat. â medio fere colle in longitu-dinc, * vt natura montisferebat^ ex grandibus faxis v i.pedum murum, qui noftrorum impctum tardaret,produxerant Galli:atque inferiore omni fpa tio vacuo reliiäo,fuperilt;ft‘em partem collisvfquead murum oppididenfif-fimis caftris compleuerant. Milites figno dato celeriter admunitionem perueniunt,* edmque tranfgrefti, trinis caftris potiuntur. ac tanta fuit in capiendis caftris celeritas,vtThcutomatus, rex Nitiobrigum, fubitbin tabernaculo oppreftus vt mcridie conquieueratjfuperiore corporisparie nudata,vulneratoequo,vixfeex manibus prædantiummilitumcripcrct. ConfecLitus id, quod animo propofuerat, Cæfar rcceptui cani iuflit : * le-giom'fque decimæ^ qua cum crat concionatus, figna conftitere:at reliqua-rum milites legionum, non exauditotubæfono ,* quod fatis magna vallis i88 intcrcedebat, tarnen à tribunis militum Jegatifque, vt crat à Cæfarepræ-ccptumgt;

ceptum,rctinebaîitur.fed elati fpe céleris viôhoriæjamp; hoftium fuga,fuperio-ruinque temporuinfecundis præliis, nihil adeo arduum libi exilbinabant, ^uod non virtute confequi polTent : neque priùs finein fec|uendi fecerunc, quàin muro oppidi, portifque appropinquarunt. Tiim vero ex omnibus vr-l^ispartibus orto clamore,qui longiùs aberant, repentino tumultu perterri-

5 hjcùm hoftes intra portas elTe exillimarent, fdc ex oppido eiecerunt. * Ma-ttesfamilias de muro veftem, argentumque ia’6tabant,amp; peétore nudo pro-ininentes, paflis manibus obtellabantur Romanos, vt ßbi parcerent ; neu, licut Auaricifecifl'ent,nemulieribus quidem,atque infantibus ablliiierent: Bonnullæ de mûris permanus dcmilïæ,fcfemilitibustradebant.L.Fabius centurio legionis i ix. queminter fuos eo die dixifle conftabat, excicari fe Auaricenfibus præmiis,neque commifliirum, vt priùs quifquam murum af-cen^eret, tres ïuos naôtus manipulates, atque ab iis fubleuatus murum a-feendit. eos ipfe rurfus imgulos exceptans, in murum extulit. Interim ij,qui ad alteram pattem oppidi, vt fuprà demon{l;rauimus,munitionis caufla con Uenerant,primo exaudito clamore, inde etiam crebris nunciis incitati,oppi dmn ab Romanis teneri, præmiflis equitibus magno concurfu eb conten-derunt. Eorum vt quifque primus venerat, fub muro conhftebat, fuorum-que pugnantium numerum augebat. quorum cùm magna multitudo con-Uenifler, matresfamilias, quæ paulb ante Romanis de muro manus tende-bant, fuos obteftari, amp;nbsp;more Gallico, palfum capillum oftentare, liberôfq^ inconfpeôtum proferre cœperunt. Erat Romanis nec loco,nec numero æqua contentio:fimul amp;nbsp;curfu,amp; fpatio pügnæ defatigati,non facile récentes,atque integros fuftinebant. Cæfar,cùm iniquo loco pugnari, hoftiùmq; augeri copias videret,præmetuens fuis, ad T. Sextium legatum,quem * mi-noribus caftris prælidio reliquerat, mittit, vt cohortes ex callris celeriter e- • duceret, amp;nbsp;fub infimo colle ab dextro latere holfium conlfitueret, vt h no-ftros dcpulfos loco vidifl'et,qub minus libéré hoftes inlcqucrentur, terreret. Ipfe paulùm ex eo loco cum legione progreirus,vbi conftitcrat,euentum pu gnæ expeôtabat. Cùm acerrimè cominus pugnaretur, hoftes loco,amp; numero,noftri virtute confîderent,{ubitô funt Aedui vift ab latere noftris aperto, quos Cæfar ab dextera parte alio afcenlu, manus diftinendæ caufla miferat. li fiinilitudine armorum vehementer noftros perterruerunt:ac,tametfl dex-tris humeris exertis ^animaduertebaptur, quod inligne pacatis elfe confue-Uerat, tarnen idipfum fui fallendi caufla milites ablioftibus faôtum exifti-rnabant. Eodem tempore L.Fabius centurio, quique vnà murum afeende-rant, circunuenti, atque interfeôhi de muro præcipifantur. M.Pctreius eiul-deinlegioniscenturio,cùmportasexcinderg conatus eflet,amultitudinc opprelTus, * ac libi defperans, multis iam vulneribus acceptis, manipulari-bus fuis, qui ilium fecuti étant, Quoniam,inquit, me vna vobilcum fèruare non poflum, veftræ quidem cette filuti prolpiciam, quos cupiditate glorice addu6tus,inpericulum deduxi. vos,datafaeultate,vôbis confulite. limul ir-rupitinmedios hoftes, duobùfque intcrfeôlis, reliquos aporta paulùm fub-mouit. conantibus auxiliarifuis, Fruftra, inquit, meæ vitæ fubuenire cona-iTiini,quem iam fanguis, vircfque deficiunt. ptoinde hinc abitè,dum eft facultas, vofque ad legionem recipitc. ira pugnans poft paulùm concidit, ac

5» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E ß tl. L O G A L LI C O.

luis lalud fuit. Noftrï cuin vndique premcrcntur, x l v i. centurionibus a-miflis, deieâiifuut loco.fed intoleraiitius Gallosïnfequcntes legio x.tarda-uit,quæ pro fublidio pauld çquiore loco confticerat.hanc rurfus x 11 i.Iegio-nis cohortes excepcrunt: qua: ex cadris minoribus eduóla:,cum T.Sexcio legato cepcrant locum luperiorcm. Legiones vbiprimumplaniciem attige-runt.infeftis contra holles ïi^nis-conll:iterunt.Vercin2:ctorix ab radicibus collis fuos intra munitiones reduxit. Eo die milites fuut pauld minus dcc. dé/iderati. poftero die Cæfar, concione aduocata, temeritatem, cupidita-témquc militum reprehendit, qudd libiiph iudicauiflent qudproceden-dum, aut quid agendum videretur, nequc ligno rccipiendi dato, conftitil-fent j neque a tribunis mil.Iegatifque rctineri potuilænt : expoluit quid ini-quitas loei polTet, quid ipfe ad Auaricum fenlilTet, cum hne duce, amp;nbsp;line e-quitatu deprehenlis hoftibus, exploratam viótoriam dimiliflet, ne payium modd detrimentum incontentione propter iniquitatem loei * acciperet: quantopere eorum animi magnitudinem admiraretur,quos non caftroruvi munitiones,non altitudo montis, non murus oppidi tardare pomilTet, taij-topere licentiam, arrogantiamque reprehcndere,qudd plus Ie, quamimpe-ratorem de vióloria, atque exitu rerum fendre exillimarent : * nee minusfe 19 o in milite modeftiam,amp; contincntiam,quam virtuten’, atque animi magnitudinem dehderare. Hac habita concione, amp;nbsp;ad extremum oratione con-firmatis militibus, ne ob hanc caulTam animo permouerentur, neu quod iniquitas loci attulilTet, id virtuti hoftium tribuercnt, cadem de profe-ddone cogitans,quæ ante fenferat,legiones ex caftris cduxit,acicmque ido-neo loco conftituit. Cùm Vercingétorix nihilominus in æquum locum defeenderet, leui faóto equeftri prælio, atque co fecundo, in caftra exerci-

• turn reduxit. Cùm hoc idempollero die fecilfet, fatis ad Gallicam oftenta-tioncm minuendam , militumque animos confirmandos faduni exiftj-mans,in Acduoscallramouit. netumquidem infecutis hoftibus,ni.die adfiumen Elaucr*pontem rcfecit, atque exercitum traduxit. IbiàViri-domaro, atque Eporedorige Aeduis appellatus, difeit cum omni equitatu Litauicum ad lolicitandos Aeduos profcôtum : opus elfe, * amp;nbsp;ipfos præce-dere ad conhrmandum ciuitatern. Ètli multis iam rebus perfidiam Aeduo-rum Cælar pcrlpedlam habebat,atque horum difcelTu admaturari defeélio-nem ciui taris exiftimabat, tarnen retinendos eos non cenfuit, * ne aut in-19 ferre ininriam videretur, aut dare timoris aliquam lulpicionem. Difce-dentibus his breuiter fua in Aeduos mérita expoluit, quos, amp;nbsp;quàm humi-Ics accepilTct, compulf^ in oppida, multatos agris,, omnibus ereptis * fo-ciis, impolito ftipendio, oblidibus fumma cum contumelia cxtortis,amp;: qiiam * infortunam, quamq; inamplitudinemdeduxilfet, vtnonfolùmin 195 priftinum ftatum redillent,fcd omnium temporum dignitatem, amp;gratiani antecclhlfc viderentur. His datais mandatis, eos ab le dimilit. Nouiodunum crat oppidum Aeduorum,ad ripas Ligeris opportune loco politum.hucGç-lar oinncs oblides Galliæ, fruincntum, pecuniam publicam, luorum, atque exercitus impedimentorum raagnam partem contulerat: hue magnum nu-merum cquorum, huius belli caulTa in Italia, atque Hilpania coemprorum, miferar. Eo cùm Eporedorix, Viridomarùfquç venillènt,Scdeftaruciui-

L1 B E R V 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;91

tads cognouiflent. Litauicum Bibrade ab Aeduis rcceptum,quod eft oppidum apudeos maximæ audoritatis,Conuidoiitanem magiftratum^ma-gndmque partem fenatus adeum conuenifte, legatos ad Vercingetori-gem de pace, Se amiciiia concilianda publiée miftbs, non prætermitten-dum tantum commodum exiftimauerunt. Itaque interfedis Nouioduni cuftodibus, quique eb negotiandi, aut itineris caufla conuenerant, pecu-niam, atque equos inter fe partiti funt : obfides ciuitatum Bibrade ad ma-giftratum deducendos curauerunt : oppidum,quod ab fe teneri non pofl'c iudicabant,ne cuiefletvfui Romanis,incenderunt : frumenti,quod fubitb potuerunt,nauibusauexerunt: reliquum flumine,atqueincendio corrupe-runt: ipfi ex finitimis regionibus copias cogéré, præfidia, cuftodiafque ad ripas Ligeris difponere, cquitatumque omnibus locis , iniiciendi timoris cau^a,oftentare coeperunt: *vt ab re frumentaria Romanos excludere,aut addudos inopiacx prouincia expellere poftent.quam ad Ipcm multum eos adiuuabat, qubd Ligcr ex niuibus creuerat, vt omnino vado tranfiri non pofte videretur. Quibus rebus cognitis, Cæfar maturandum fibi cenfuit, ft effet in perficiendispontibuspericlitandum, vtpriùs,quàm effent maiores cb copiæ coadæ, dimiçaret. Nam vt commutato confilio iter in Prouin-ciam conuerteret, * id ne tum quidem neceftarib faciundqm exiftimabat, cum infamia,atque indignitas rei,amp; oppofitus mons Gebenna,viarumquc difficultas impediebat : turn maxime, qubd * adiungi Labieno, atque iis le-gionibus, quas vnàmiferat, vehementer cupiebat. itaque admodum ma-gnis diurnis, atque nodurnis itineribus confedis,contra omnium opinio-nem ad Ligerim peruenit, vadôque per équités inuento, pro rei neceffita-teopportunojvtbrachiamodb,atquehumeri ad fuftinendaarmaliberi ab aquaeffepoffent,difpofito equitatu,quivimfluminisrefringeret,atquc^ hoftibus primo afpedu perturbatis,incolumcn exercitum traduxit,fru-nieniumque in agris, amp;nbsp;copiam pecoris nadus, repleto iis rebu5 exercitu, iterin Senonesfacereinftituit. Dum hæcapudCæfaremgeruntur,Labie-nus eo fupplemento,quod nuper ex Italia venerat,relido Agendici,vt effet impedimentis præfidio,cum iv. legionibus Lutetiam proficifcitur.*id eftoppidum Parifiorum, pofitumin infula fluminis Sequanæ, cuius ad-uentu ab hoftibus cognito,magnæ ex finitimis ciuitatibus copiæ conuene-runt. fummaimperiitraditur Camulogeno Aulerco gt;nbsp;qui propb confedus ætate,tarnen propter fmgularem feientiam rei militaris, ad eum eft honorem euocatus. Isçùm animaduertiffet perpetuameffe paludem,quæin-flueretin Sequanam, atque ilium omnemlocur^ magnopere impedirec, hîcconfedit,noftrôfque tranfituprohibereinftituit. Labienus primbvincas agere, cratibus, atque aggerc paludem explere, atque iter munire co-nabatur. poftquam id difficiliùs confier! animaduertit, filentio ccaftiis 11 i.vigiliaegreffus, codem, quo venerat ,itinerc Melodunum peruenit. id eft oppidum Senonum in infula Sequanæ pofitû,vt paulô ante Lutetia di-ximus. Deprehenfisnauibuscirciter L.celeritcrq; coniundis,atq;eb mih-tibus impofitis, reinouitate perterritis oppidanis, quorum magna pars eratad bellumeuocata, fine contentione oppido potitur, refedôquepon-te , quem fuperioribus diebus hoftesrefeiderant, exercitum traducit, amp;:

fccundoflumincad Lutctiamitcrfacerccœpit. Hoftcs rc cognitaabiis, qui à Melodunoprofugerant, Luietiam incendi, pontcfque cius oppidi refcindi iut)ent.ipfi*profeâi à palude,in ripis Scquanæ,c regionc Lutctiæ» contra Labicni caftra confidunt. lam Cæfar à Gexgouia difceffifle audic-baïur îiamde Acduorumdefedione,amp;: fecundo Galliæmofiî rumorcsaf-fercbantur,Galliqucin colloquiis inicrclufumiiincre,amp;LigercCæfarcm, inopia frumcnti coadum in prouinciam contcndifTc confirmabant. Bel-louaciautein dcfedione Aeduorum cognita, qui ante crant perfe infidèles,manuscogere,atqucapertcbellum pararecœperunt.Turn Labienus tanta rcrum commutatione longe aliud fibi capiendum confilium,atquc antea fcnferat,intelligcbat.ncquciam vt aliquid acquirerct^prælioque holies lacelTcrct, fed vt incolumencxcrciium Agendicum reduceret, cogiia-bat. Nanque altera ex parte Bcllouaci(quæ ciuitasin Gallia maximam habet opinionem virtutis) inftabant:akeram Camulogenus parato,atquc in-ftrudo exercitu tenebat.tumlegiones à præfidio, atque impedimentisin-terclufas maximum flumen dillinebat. T antis fubiió di ffi c u It at ibus obic-dis,ab animivirtute auxilium petendum videbat :itaque fub vefperum concilio conuocato, cohortatus vtea, quæ impcraflet, diligenter,indu-ftrieque adminiftrarent,naues^quas à Meloduno deduxerat^ fingulasequi-tibus Romanis attribuit,amp; prima confeda vigilia,vi.milliapaffuum fecun do flumine progredi filentio, ibique fe expcótari iubet, v. cohortes, quas minimefirmasad dimicandum elfe exi(limabat,caftris præfidio relinquit: v.ciufdemlegionis reliquasdc media node cum omnibus impedimentis aduerfo fluminemagno tumultu proficifeiimperat : conquirit eiiamhn-tres : has magno fonitu remorum incitatas in eandeni partem mittit. ipfc póftpaulb,filentio cgreftiiscumi ii.Ugionibus eum locum petit,quo na-’ues appelliiuftcrat.Eócùm elTet ventum, exploratores hoftium, vtomni fluminis parte crant difpofiti,inopinantes,quód magna fubitó crat coorta tempcftas,ab noftris opprimuntur,exercitus, equitatufque, cquitibus Romanis adminiftrantibus, quos ei negotio præfecerat,celeritcrtranfmitti-tur.Vno feretempore fub lucem hoftibusnunciatur, incaftrisRomano-rum præter confuctudinem tumultu an,amp; magnum ire agmen aduerfoflumine , fonitumque remorum in cadem parte exaudiri, amp;nbsp;pauló infra milites nauibus tranfportari. Quibus rebus auditis,quód exiftimabanttribus locistranfire legiones ,atque omnes*pcrturbatos defedione Aeduorum fugam parare, fuas quoq; copias in tres partes diftribucrunt.Namamp; præfidio c regione caftroruqj relido,amp; parua manu *Mctiofedum verfus mil^ fa,quæ tantum progrederctur, quantiim naucs proceftiftent, reliquascopias contra Labienum duxerunt. Prima luce amp;nbsp;noftri omnes cranttranf portati, Se hoftium acics cernebatur. Labienus milites cohortatus, vt fuæ priftinæ virtutis, tot fccundilTimorumpræliorummemoriam tenerent, atque ipfum Cæfarem,cuius dudu fæpenumero hoftes fuperairent,adefle cxiftimarent, dat fignum prælii. Primo concurfu ab dexterocornu,vbi VI i.legio conftiterat,hoftes pelluntur, atque in fugam coniiciuntur : ab fi-niftro(qucm locum x 11.legio tcncbat)cum primi ordines hoftium transfi-xipilis concidilTent J tarnen acerrime rcliqui rcfiftebant,nccdabat fufpi-cioncm

LIBER VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;93

cioncmfugæquifquam. IpfediixhoftiumCamulogcnus fuis adcrat,at-que eos cohortabatur. at incerto ctiam nunc exitu vidoriæ , cùm v 11. le-gionisTribuniseflent nunciata quæin finiftro cornu gererentur, polt ter-gumhoftium Icgionem oftenderunt,fignaque intulerunt. nccoquidem tcmporc quifquam loco ccflit,fcd circunuenti omnes, interfediquc funt. EandemfortunamtulitCamulogenus:atii,quipræfidio contra callra La-blenierant relidi,cùm prælium commilTum audiflent,fubfidio fuis ierunt^ '55 collémqucceperunt, *nequc noftrorum militum, vidorumque impetum fuftincre potuerunt. ficcum fuis fugientibus permifti^quos nonfyluæ, montéfquc tcxcrunt, ab cquitatu funt interfedi. Hoc negotio confedo, Labienus reuertitur Agcndicum, vbi impedimenta totius exercitus rclida crant.indc cum omnibus copiisad Cæfarem perucnit.Dcfedionc Aeduo-rum cognita, bellum augciur. Legationes in omnes partes circummittun-tur.quantùm gratia, audoriiate, pecunia valent, ad folicitandas ciuitatcs nituntur:nalt;âi obfides,quos Cæfar apud eos depofucrat, horum fupplicio dubitantesterritanf.petunt à VercingetorigeÂeduijVt ad fc veniat,ratio-ne'fque belli gerendi communicet. Rc impetrata, contendunt vt ipfis fum-ma imperii tradatur: amp;nbsp;re in controuerfiam deduda, totius Galliæ concilium Bibrade indicitur. ebdem conueniunt vndique frequentes, mukitu. dinisfufFragiis res permiititur.ad vnum omnes Vcreingetorigem probant imperatorem. Ab hoc concilio Rhemi, Lingones, Treuiri abfuerunt Jlli, qubd amicitiam Romanorum fcquebâtur: Treuiri,qubd aberant longiùs, amp;: ab Germanis premebantur:quæ fuit caufl'a,quarc toto abelfeni bcllo,02 neutris auxilia mitterent.Magno dolore Aedui ferunt fc deiedos principa. tu ; queruntur fortunæ commutationem, ôe Cæfaris indulgentiam in fc re-’ quirunt:neque tamcn,fufcepto bcllo, fuum confilium ab reliquis fcpararc audcnt.inuiti fummæ fpei adolefcentes Eporedorix, amp;nbsp;Viridomarus V er-cingetorigi parent. Illeimperatreliquisciuitatibus obfides. denique ei rêi conftituit diem:huc omnes équités,x v.raillia numero, celeriterconucnirc iubet.peditatu,quem antchabuerit,fc fore contenium dicit, neque fortu-nam tentaturum,neque acie dimicaturumƒed quoniam abundet cquitatu^ perfacile elfefadu frumentationibus, pabulationibufquc Romanospro-hibcrc: æquo modo animo fua ipQ frumenta corrumpant, ædificiaque in-cendanf.quarcifamiliarisiadura,perpetuum imperium,libertate'mquefc •confequivideant.Hisconflitutisrebus, Aeduis, Segulianifquc,qui funt finitimiciprouinciæ,x.milliapeditum imperat.hucaddit équités d c c c. hispræficitfratrem Eporedorigis^bellumque inferre Allobrogibusiubct. Altéra ex parteGabalos,proximôfquepagos AruernoruminHcluio?,item Ruthenos, Cadurcofq; ad fines VoIgarum,*Aremicorumquc depopulan-dosmittit.*hicnihilo minus clandefiinis nunciis Jegationibufque Allo • brogas folicitat, quorum mentes nondum à fuperiore bcllo rcfcdilfc fperabat. horum principibus pecunias , ciuitati autem imperium totius prouinciæ pollicetur. Ad hos omnes cafus prouifa erant præfidia cohor-tium duarum amp;nbsp;viginti, quæex ipfa coada prouincia ab L.Cæfare legato ad omnes partes opponebantur.Heluii fua fpotc cum finitimis prælio con grefli pclluntur, amp;nbsp;C.Valcrio Donotauro Caburi filio, principe ciuitatis,

compluribufquealiisinterfedis,intra oppida,murófquecompclluntur. Allobroges crebrisad Rhodanumdifpofitispræfidiis, magna cum cura, diligentia fuos fines tuentur. Cæfar, qubd hoftes equitatu fupcriores elTe intelligebat, amp;nbsp;intcrclufis omnibus itineribus nullareex Prouincia, atqueltaliafubleuanpoterat, trans Rhenum in Germaniammittit ad cas ciuitates,quasfuperioribus annis pacauerat,equitcfque ab bis accerfit, amp;nbsp;leuis armaturæ peditcs, qui inter ços præliariconfueuerant. Eorum ad-uentu, qubd minus idoneis cquis vtebantur, * à tribunis mil. reliquifque 19^ cquitibus Romanis, atque cuocatis equos fumit,Germanifque diltribuit. Interea, dum hæc geruntur, hoftium copiæ ex Aruernis, equitcfque, qui toti Galliæ erant imperati, conueniunt. Magno horum coadto numero, cùm Cæfar in Sequanosper extremos Lingonum fines iter faccret,qub faciliùsfubfidium prouinciæferripoflct, circitermillia paffu um x.ab Romanis trinis caftris Vercingétorix confedit: conuocatifque ad concilium præfedis equitum^ venifle tempus viuloriæ demonfirat : fugere in Prouin-ciam Romanos, Galliaque excedere ; îd fibi ad præfentem obtinendamli-bertatem fatis elfe ; ad reliqui temporis pacem, atque otium parùm profi-ci : maioribus enim coadlis copiis reuerfuros, neque finem belli faduros; proinde agmine impeditos adoriantur : fi pedites* fuis auxilium ferant,atque in eo morentur, iter facere non polTe : fin ( * id quod magis futurum 200 confidebat) relidisimpedimentis ,fuæ faluti confulant, ôcvfu rcrum ne-celfariaiû,amp;: dignitatc fpoliatum iri: nam de equitibus hofiium,quin nemo eorum progredi modo extra agmen audeat,ne ipfos quidem debere dubi-tare : id quo maibre faciant animo,copias fe omnes pro caftris habiturum, amp;nbsp;terrorihoftibusfuturum.Conclamant équités fandiflimo iureiurando confirmari oportere, ne tedo recipiatur, ne ad liberos, ne ad parentes, ne ad vxoremaditum habeat^quinonbisper hoftium agmen percquitaflet. Probata re ,atq; omnibusad*iufiurandumadadis, poftcrodicin trespar-tesdiftributo equitatu, duæ fe acies à duobus latcribus oftendunt: vnaà primoagmine iter impedirecœpit. Quare nunciata,Cæfarfuumquo-que equitatum tripartitb diuifum,ire contra hoftem iubet. *pugnatur vnà 2 0 ï omnibus in partibus : confiftit agmen : impedimenta inter legiones reci-piuntur. fi quain parte noftrilaborare, aut grauiùspremi videbantur,eb ligna inferri Cæfar, aciémque conucrtiiubebat. quæresamp;hoftes adinfe-quendum tardabat, ôcnoftrosfpe auxiliieonfirmabat. Tandem Germani ab dextro latere fummum iugum nacfci,hoftes loco depellunt, fugientes vf-que aft flumen, vbi Vercingétorix cumpedeftribus copiis confcderat,per-fequuntur,complurefque interficiunt. Qlï^ rc animaduerfa,rcliqui,ne cir-cunuenirentur veritijfe fugæ mandat: omnibus locis fit cædes : tres nobi-lilfimi Aeduicapti ad Cæfarem perducuntur: Cotuspræfedus equitum, qui controuerfiam cum Conuidolitaneproximis comitiishabucrat,amp;Ca-uarillus,quipoft defedione Litauicipedeftribuscopiis præfuerat,amp; Epo-redorix, quo duce ante aduentu Cæfaris Aeduis cum Sequanis bello contenderant. Fugato omni equitatu,V ercingetorix c opias fuas,vt pro caftris collocauerat, reduxit, protinufque Alexiam, * quod eft oppidum Mandu- 202 biorum,iter facere cœpit, celeritcrque impedimenta ex caftris educi, amp;nbsp;fc fubfequi

L Iß E R V 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C5

fubfequi iuïTit.Cæfarimpcdimcntis inproximuin collcm dctluelis/luabuf-quc legionibus præfidio rcliótis, fequutus quantum diei tempus cli pafl'um, circitcr 11 i.millibus boftium ex nouiflimo agmine intcrfcóhis, altcro die ad Alcxiam caftrafecit. Pcr/peólo vrbis fitu, perterri tifq; lioftibus, quod equi-3 tatu, * qua * maxima parte exercitus confidebant, erant pulii, adhortatus ad laborem milites,Alexiam circunuallcre inftituit. Iplum crat oppidum in . colic fummo, admodum edito loco, vt nib ob/idione expugnari nonpofle viderctur : cuius collis radices duo duabus ex partibus flumina fubluebant. Ante id oppidum planicies circitcr millia pafluum 11 i.in longitudinem pa-K tebat : rcuquis ex omnibus partibus colles * mediocri interiedto fpatio pari altitudinis faftigio oppidum cingcbant.fub muro,quæ pars collis ad orien-.teinfpeóhabatjhunc omnem locum copiæ Gallorum complcuerant,foflam-que^ amp;nbsp;maceriam fex in altitudinem pedum produxerant. Eius munitionis, quæ ab Romanis inftituebatur,circuitus x i oo. pafluum tenebat.callra opportunis locis erant pofita ; ibiq; caflclla x x 111. faóta, in quibus caftellis in-tcrdiufl:ationesdifponebantur,nequafubitó irruptio fieret. Hæc eadem nodu cxcubitoribus^ac firmis præfidiis tenebantur.opcre inftituto fit cque-' ftre præliumin eaplanicie,quam intermiflam collibus 11 i.millium pafluum in longitudinem patere fupra demonftrauimus. Summa vi ab vtrifque con-tenditur. laborantibusnollris Cæfar Germanos fiibmittit, legionclque pro caftris conftituit, ne qua fubito irruptio ab boftium peditatu fiat, præfidio legionum addito, noftris animus augetur :boftcs in fugam coniecli, fe ipfi multitudinc impediunt, atque anguftioribus portis reuótis, * coarótantur. Gcrmani acriùs vfque ad munitiones fequuntur. fit magna cædes : nonnul-li rcliótis equis foflam tranfire,amp; maccriam tranfcenderc conantur.Paulùm legiones Cæfar, quas pro vallo conftitucrat,promoueri iubet. non minus , qui intra munitiones crant, Galli perturbantur : veniri ad fc confeftim exi-ftiinantes, ad arma conclamant. Nonnulli perterriti in oppidum' irrum- . punt. Vercingétorix iubet portas claudi, ne caftranudentur, multis inter-leôtis, compluribus equis captis, Germani fcfc recipiunt. Vercingétorix, prius quàm munitiones ab Romanis perficiantur, confilium capit omnem a fe equitatum noôtu dimittere. dilcedentibus mandat vt fuam quifquc corumciuitatem adeat, omnclq;, qui per ætatem arma ferre poflint, ad bellum cogant : fua in illos mérita proponit, obteftaturque, vt fuæ falutis ra-tionembabeant, ncufedccommuni libertateoptime meritum incrucia-tum boftibus dedannqui li indiligentiores fuerint,millia bominum lxxx. dclcótafecum interitura demonllrat: * Rationc inÿ:a,frumentum fe exiguè dierum x x x. babere, fed paulô etiam longiùs tolerare pofl'e parcendo. bis datis mandatis,qua crat noftrorum opus intermiflum,fecunda vigiliafilen-tio equitatum dimittit : fruincntum omne ad fe ferri iubet: capitis pôc-quot; nam iis, qui non paruerint, conftituit :pccus( cuius magna crat abMan-dubiis compulfa copia ) viririm diftribuit, frumentum parce, amp;nbsp;paula-tim metiri mftituit: copias omnes, quas pro oppido collocauerat, in oppidum rccipit. bis rationibus auxilia Galliæ cxpcôtare,amp; bellum admi-niftrarc parat.Quibus rebus cognitis ex perfugis, amp;nbsp;captiuis,Cæfar bæc genera munitionis * mftituit. foflam pedum viginti latam direófis

lateribas Juxit,vteiusfoium tanrundcm pateret,quântùin fummalabrà' 4iltabanL reliquas oiiines munitioncs * ab ea fofla pedibus c D. rcduxit : id 204 boe conßlio, quoniam tantum elTet * neceflariö fpatium complexus, ne facile totum opus mill turn corona cingeretur ; ne de improuifo aut nodu ad munitiones nolfium multi tudo aduolaret,aut interdiu tela in nolf ros operi deftinatos coniieere pofl'ent.Hoc intermiflb {patio,duas foflas x v.pedes la-tas,eademaltitudine perduxit : quarum interiorê campeftribus, ac demiflis. Jocis, aqua ex dumine deriuata compleuit, poft eas aggerem, amp;nbsp;valium x 11. pedum extruxit.buic loricam,pinnalque adiecit grandibus ceruis,eminen-tibufque ad commifluras pluteorum, atque aggeris, qui afcenfum boftium tardarent, ócturrestoto operecircundedit, quæ pedes lxxx.inter fedi-ftarent. Erat vno tempore, amp;nbsp;materiari, amp;nbsp;frumentari, amp;nbsp;tantas munitiones fieri necefle.Diminutis noftris copiis,quæ longius ab caftris progredieban-tur, amp;nbsp;nonnunquam opera noftraGalli tentarc, atque cruptionem ex oppi-do pluribus portis faccre fumma vi conabantur. quare ad hæc rurfus opera addêdum Cæfar putauit, quo minore numero militum munitiones defeïidi poftènt.itaque truncis arborum, * baud admodum firmis ramis accifis,at(]; noru delib.ratis, atq; * præaeutis cacuminibus,perpetuæ foflæ quinos pedes altæ ducebatur. bue iHi ftipites demifii, amp;nbsp;ab infimo reuin(fti,ne reuelli pof-fent,ab ramis eminebat.quini erant ordines coniundi inter fe,atque impli-cati:qud qui intrauerant,fe ipfi acuriflimis vallis induebant. hos Cippos ap-pellabat. Ante bos, obliquis ordinibus in quincuncê di{pofitis,fcrobes criu in altitudinem pedum fodiebatur, pàulatim anguftiore ad fummû faftigio.

* bue teretes ftipites feminis crafiitudine, ab fummo præaeuti, amp;præufti, x 0; demittebantur,ita vt non ampliùs i v.digitis ex terra emincrent. iimul con-firmandi, amp;nbsp;ftabiliendi caufla, Imguli ab infimo folo pedes terra * exculca-bantur: reliqua pars ferobis ad occultandas inftdias viminibus, ae * vir-gultis integebatur. buius generis odtoni ordines * duefti ternos inter fe pedes diftabant. id ex limilicudine florisliliumappellabant. Antehæctalea: pedemlongæ*ferreisbamisinfixis totæ in terrain infodiebantur : medio-cribufque intermifiis Ipatiis omnibus locis difterebantur,quos Stimnlos nominabant.His rebus perfedtis,regiones fecutus,quàm potuit æquifiimas, prç loci natura x 1 v. millia paftiium complexus, pares eiufdem generis munitiones , diuerlàs ab bis, contra exteriorcm boftem perfècit, vt ne magna quidem multitudine,li ita accideret,eius difceflii munitionumprælidia cir-cunfundipoflent,neu cum periculoex caftrisegredi cogerentur:dierum quot;nbsp;XXX. pabulum,frumentumque habere omnes conueólum iubet. Dum hæc ad Alexiam geruntur, Galli concilio principum indiôlo,non oinnes,qui arma ferre pofl'ent ( vt cenfuit Vercingétorix) conuocandos ftatuunt,led cer-tum numerum cuique ciuirati imperandum, ne tanta multitudine confula, nec moderari, necdifcernereluos, nec* *frumenti rationemliaberepof-fent. Imperant Aeduis, atque eorum clientibus, Segufianis, * Ambuaretis, Aulercis, Brannouicibus, Brannouiis hominum millia x xx v.parem hu-merum Aruernis,adiun(ftis* Heleutetis, Cadurcis,GabalIis, * Vclauiis,qui fub imperio Aruernorum eflb confueuerunt : Senonibus, Sequanis, Bituri-gibus, * Xantbonibus,ftuthenis,Carnutibus x x i i.miIIia,Beliouacisx;toti- 208 dem

L I B ï R V 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

dein Lcinouicibus, oótonaPiótonibus, amp;nbsp;Turonis, amp;nbsp;Pariïiis, amp;nbsp;Heine tiis: Scnonibus.Ambianis.Medioinatricis.Petrocoriis.Ncruiis, Morinis,Niciö-rogibusquinamillia: AulerciSjCenomanis totideni:Atrebanbusiv.mil-lia,Bellocalïis,Lexouiis,Aulcrcis,Eburonibus terna:RaciraciSjamp; Boiis x x x. vniuerfis ciuitanbus,quæ Oceanum atcingunt, quæqj eorum confiictudine Arinoricæ appellanturjquo fuut in numero * Curiololitcs, Rhedoncs, Am-tgt;ibari, Cadetes, Oliflini, Lemouices,Vnelli,fena.ex bis Bellouaci luum nu-ineruin non * contulerunt,quôd fe fuo nomine,arque arbitrio cum Romanis bellum gcfturos dicercnc, neque cuiufquam imperio obtemperaturos: rogati tarnen à Comio, pro eius nolpitio 11. millia miferunt. Huius opera Coiniijita vtantea demonftrauiu.ius,Hdeli,atq; vtili fuperioribus annis erat vfus in Britannia Cæfar:proquibus meriris ciuitatem eius immunem efle iuflerat-.iurajlcgcfque reddideratjatquc ipfi Morinos attribuerat. Tanra tarnen vniuerße Galliæ confenfio fuit libertatis vindicandæ, amp;nbsp;priftinæ belli budis rccuperandæ vt neque beneficiis, neque amicitiæ memoria moue-rentutjomnéfqi amp;nbsp;animo,amp; opibùs in id bellum incLimbcrent,coaótis equi tüin 11 x.millibus, amp;nbsp;^editum circiter c c x i. Hæc in Aeduorum finibus re-cenfebantur; numerufq; inibantur; præfeôti conftituebantur: Comio Atre-bati,Viridomaro,amp; Eporedorigi Aeduis,Vergafillauno Aruerno,confobri-no Vercingetorigis fumma imperii traditur. Iis deleôti ex ciuitatibus attri-^’0 buuntur,quorum confilio bellum adminiBraretur.omnes alacres, amp;nbsp;fidu-ciæ pleni ad Alexiam proficifeuntur. nec erat omnium quifquam, qui afpe-ö:uin modo tantæ multitudinis fullineri pofle arbitraretur,præfertim anci-piti prælio : cum ex oppido eruptione pugnaretur,amp; foris tantæ copiæ cqui-tatusjpeditatiîfq; ccrnerentur.Atij,qui Alexiæ obfidebantur, præterita die, qaafuorum auxilia expeófaucrant, confumpto omni frumento, infeii quid in Aeduis gercretur, concilio coaôto de exitu fortunarum fuanim conlulta-bant. Ac variis diôlis fententiis, quarum pars deditionem, pars, dum vires luppeterent,eruptionem ccnfebanr,non prætereunda videtur oratio Crito-gnati,propter eius fingularem,ac nefariam crudcIitatem.Hic fummo in Ar-uernis * natus loco, amp;nbsp;magnæ habitus anéforitatis. Nihil, inquit, de eorum fententia diôlurus fum, qui turpiflimam feruitutem deditionis nomine ap-pellant,nequc hos habendos ciuium loco, neque ad concilium adhibendos cenfeo. cum lis mihi res fit,qui eruptionem probant : quorum in confilio o-ninium vellrûm confenfu priftinæ refidere virtutis memoria videtur. Animi eft ilia mollitcs,non virtus,inopiam paulilper ferre non pofi'c.qui fe vitro inorti olferant faciliùs reperiuntur,quàm qui dolorem patienter feranr.atq; egohanc fententiam probatem : ( nam * apud me multùm dignitas potelf) fl nullam præterquam vitæ noftræ iaôturam’heri viderem. Sed in confilio capiendo omnem Galliam ref piciamus, quam ad nollrum auxilium conci-tauimus. Quid hominum millibus lx x x.vno loco interfc6tis,propinquis, confanguineifque noftris animi fore exil Limans,li penè in ipfis cadaueribus prælio decertare cogentur ? nolite hos veffro auxilio fpohare, qui vcffræ fa-lutis cauffa fuum periculum neglexcrint, nec ftultitia, ac temeritate vclfra, aut imbecillitate animi omnem Galliam profternere, ac perpetuæ feruituti * addicere. An, quôd ad diem non vencrint, de eorum fide, conftantiâque

5« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß E B E L LO. G A L LI C o.

dubitatis ? quidvrgo Romanos in illis vlterioribus munitionibus animinc,’ cauflTa quotidie exercer!putatis? Siillorumnunciis confirmarinonpote-fl;is,omniadituprçfeptojîisvtiminiteftibusappropinquareeorumaduen-tum,cuius rei timoré exterriti, diem,nodcmque in opere verfantur, * quid 2II ergo? meiconfiliieft faccrequod noftri maiores nequaquam pari bello Cimbrorum^Teutonumqucfccerunt, quiinoppida compulfi,ac fimiliin“. opia fubadi, eorum corporibus, qui ætate inutiles ad bellum videbantur, vitam tolerauerunt, ncque fe hoftibus tradiderunt. cuius rei exemplum fi non haberemus,tarnen libertatis caufla inftituqSc pofteris prodi p u Icherri-mum iudicarem.Nam quid illi fimile bello fuitêdepopulata Gallia,magnd-que illata calamitate Cimbri finibusnoflris aliquandoexccflerunt,atquc alias terraspeticrunt,iura,legcs,agros,libcrtatem nobisreliquerunt.Roina-ni verb quid petunt aliud,aut quid volunt, nifi inuidia adduâi, quos fama nobilcs,potcntcfque bello cognouerunt,horum lnagris,ciuitaiibufq;ton-fidere, atquehis æternaminiungere feruitutem?nequcenimvnquamalia conditionebella gelTerunt. Quodßea,quæinlonginquisnationibusge-runturjignoratis^refpicite finitimam Galliam,quæ in prouinciam redada, iurCjSc legibus commutatis,feris fccuribus fubieóta,perpétua premitur fer-uitute. Sententiis didis, conftituunt, vt qui valetudine, aut ætate inutiles funt bello,oppido excédant,atque omniapriùs experiantur, quàm adCri-tognati fententiam defcendant: *illo tarnen potiùs vtendum confilio,fi res cogat,atque auxilia morcntur,quam deditionis,aut pacis fubeundam con-ditionem. Mandubii,qui cos oppido receperant, cumliberis, atque vxori-, bus exire coguniur. Hi cum ad munitiones Romanorum acceffiflent,fientes omnibus prccibus orabant, vt fe in feruitutem receptos cibo iuuarent. * hos Cæfar, difpofitis in vallo euftodiis, recipi prohibebat. Interea Co-.

• mius,amp;: reliqui duces, quibus fumma imperii permifla erat, cum omnibus copiis ad Alexiam perueniunt, amp;nbsp;colle exteriore occupato, non longiuSD. pafiibus anoflris munitionibusconfidunt. Pôflcro dieequitatu ex caftris edudo,omnem earn planitiem, quam in longitudinem 11 i.millia pafiuum patere demonftrauimus, complent, pcdellrclque copias paulum ab eo loco abditas in locis fuperioribus conftituunt.Erat ex oppido*Alexia defpe-dusincampum. concurritur,hisauxiliisvifis,fitgratulatiointercos,atque omnium animi adlætitiam cxcitantur : itaqueprodudis copiis,ante oppidum confidunt : proximam foflam cratibus integunt,atqueagge-rc expient : fcque ad eruptionem,atquc omnes cafus comparant. Cæfar o-mniexercitu ad vtranquepartem munitionum difpofito,vt fi vfusveniat, fuum quifque lücumtcffcat,scnouerit, cquitatum ex cafiriseduci,ôcpræ-lium commitiiiubet. Eratexdtnnibus cadris, quæ fummum vndiqueiu-gum tenebant, defpedus, atque omnium militum intenti animi pugnæ e-uentu expedabant.Galli inter équités,rarosfagittarios,expeditófqueleuis armaturæ intericcerant, qui luis cedentibus auxilio fuccurrerent, ôcno-ftrorum equitum impetum fullincrent. Abhis compluresde improuifo vulnerati, prælio cxccdebant. Cùm fuos pugna fuperiorcs elfe Gâllicon-fiderent,amp; nodros prend multitudine vidèrent,ex omnibus partibus ôe ij, ^ui munitionibus continebantur, amp;nbsp;ii, qui ad auxiliumconuencrant,cl«t-

LIBER VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

more, amp;: vlulatu fuorum animos confirmabant. Quo J in confpcâu omnium res gercbatur,nequercdc3autturpiter fadum celaripoterat :vtrofq; amp;laudiscupiditas3amp; timor ignominiæ ad virtutcm excitabat. Cùm à me-ridie propc ad fobs occafum dubia vidoria pugnaretur, Gcrmani vnain parte confcrtis turmis in hofles impetum fecerunt, *eofque propulerunt. quibus in fugam coniedis, fagittarii circunuenti, interfedique funt. hem ex reliquis partibus noflri ccdentesvfque ad caftrainfecuti, fui colligendi facultatem nondederunt. At ii, qui ab Alexiaproceflerant, moefti propc vidoria defperata, fe in oppidum rccepcrunt. Vno die intermiflo, Galli, atque hoc fpatio,magno cratium,fcalarumj harpagonum numero effedo, media node filentio ex caftris egrefti,ad campeftres munitiones acccdunt, fubito clamore fublato, qua fignificatione qui in oppido obfidebantur^ de ^o aduentu cognofeere polfentjCratcs proiicere,fundis,fagittis,lapidi-busnoftros devallodeturbare,rehquaque, quæ ad oppugnationcmpertinent, adminiftrare. Eodem tempore clamore cxaudiio, dat tuba fignum fuisVercingctorix,atque ex oppidoeducit.Noftri,vtfuperioribus diebus ftiuscuiqueerat locusattributusjad munitiones accedunt: fundislibrali-biiSjfiidibufque, quasin opere dilpofuerant, acglandibus Gallosperter-rent. profpedu tenebris adempto,multa vtrinque vulneraaccipiuntur, compluratormentistelaconiiciuntur. At M. Antonius, 6c C.Trebonius legati, quibus eæpartes ad defendendum obuenerant, quaexpartepremi noftros intellexerant, iis auxilio ex vlterioribus caftellis dedudos fubmit-lebant. Dum longius ab munitione abcrant Galli,plus multitudine telo-rum proficiebanf.poftea quam propiiis fucceflerunt,aut feipfi ftimulis in-opinantes inducbanqaut in fcrobes delapfi transfodiebantur,aut ex vallo, ôtiurribustraiedipilismuralibus, interibant. Multis vndique vulneribus acceptis, nulla munitione perrupta, cùm lux appareret, veriti nc ab latere aperto ex fuperioribus caftris eruptione circunuenirentur, fc ad fuos rece-pcriint. At interiorcs, dumea,quæ a Vercingetorigead eruptionem præ-paratacrant, profcrunt,priores foftas expient, diutius iniisrebus admini-ftrandis morati,prius fuos difcelfilfe cognouerunt, quam munitionibus appropinquarent : ita re infeda in oppidum reuertcrunt. Bis magno cum detrimento repulfi Gjlli,quid agant confulunt : locorum pcritos ad-hibcnt:ab hisfuperiorum caftrorurn fitus,munitionéfq;Cognofcût.Erat à Septentrionibus collis, quern quia propter magnitudinem circuitus opere circumplcdi non potucrant,noftri, neceffaribpenciniquoloco, 6c leniter decliui caftra fecerunt. hæc C-Antiftius Reginu^, 6c C. Caninius Rebi-lus legati cum i i.lcgionibus obtinebant. €ognitis per exploratores re-' gipnibus, duces hoftium Ix.millia ex omni numero deligunt earum ciui-tatum, quæ maximam virtutis opinionem habebant : quid^quóque pado agi placeat, occulte inter fe conftituunt. adcundi tempus definiunt, cum meridies efle videatur. Iis copiis Vergafillaunum Aruernum, vnum ex Î v.ducibusjpropinquum V'^ercingetorigis praeficiunt. Ilic ex caftris prima Vigiliaegreffus, propc confedo fub liicem itinerc, poft montem fe occul-tauit militefquc ex nodurno labore fefereficerc iu fl it. Cùm iam meridies appropinquate videretur, ad ea caftra, quæ fupra demonftrauimus, con-

tendit:eodcmque tempore equitatus ad carnpeftres munitioncs accederc, ôercliquæ copiæ fefe procaftris ollendcre cœperunt. V^ercingetorixex arcæ Alexiæ fuos confpicatus,ex oppido egreditur: c caftrislonguiios» mufculos,falces,reliqua'que,quæ eruptionis cauffaparaueraq profert. pu-gnatur vno tempore omnibus locis,atqu*e omnia tentantur: *quæ minime vifa pars firmaelTct,hue concurritur. Romanorum manus tantis munitio-nibus diftinetur, nec facile pluribus locis occurrir. M ultum ad terren'dos noftros valuit clamor,qui poft tergum pugnantibus extitit,qubd fuumpe-riculum * in aliéna vident virtute confiftere : omnia enimplerunque, quæ 21 j abfuntjvchementius liominum mentes perturbant.Cæfar idoneum locùm naólus, quid quaque in parte geratur cognofeit, laborantibus fubmittit, vtrifque ad omnia occurrif.vnum illud efle tempus prædicat^quo maxime contcndi conueniat. Galli, nifi * perfregcrint munitiones, de omni f^ute defperant.Romani,fi rem obtinuerinqfinem laborum omnium expedant. Maximcad fupcriores munitioncs laboratur,quó Vergafillaunum miftum demonftrauimus.Exiguumlociad decliuitatemfaftigium, magnum habet momentum, aliitcla coniiciunt. alii,tcftudine fada, fubeunt, defatiga-tisinuicemintegrifuccedunr.Agger ab vniuerfisin munitionem coniedus, amp;nbsp;afeenfum dat Gallis, amp;nbsp;* quæ in terram occultauerant Romaniconte-git. nec iam arma noftris,ncc vires fuppctunt.His rebus cognitis,Cæfar La-bienumeum cohortibus v i. fubfidio laborantibus mittit,amp;imperat,fi fuftinere non poftit, dedudis cohortibus * eruptione pugnaret: id,nifine- 214 ceftarib, nonfaciat. Ipfe aditreliquos :cohortaturnclabori fuccumbant: omnium fuperiorum dimicationum frudurn in co die, atque hora docet confiftere. Interiores, defperatis campeftribus locis propter magnitudi-

• nem munitionum,* locaprærupta exafeenfu tcntant.hucca,quæparaue-2iy rant,conferunf.multitudine tclorum ex turribus propugnantes deturbant: *aggerc, Sc cratibus aditus expediunt : falcibus vallum, acloricamrefcin-aió' dunt. Cæfar mittit prim.b Brutum adolefccntem cum*cohortibus vi.poft cum ahis VI i.Fabium legatum: poftrcmóipfe,cum vehcmentiùspugnare-tur,integros fubfidio adducit.Reftitutoprælio,ac rcpulfishoftibusjeb,qub Labienu miferat,contcndit:cohortcs i v.exproximo caftello educit: equi-

tum fe partem fequh partem circumire exteriores munitiones, amp;nbsp;ab tergo hoftes adoriri iubet. Labienus poftquam neque aggeres, neque foflæ vim hoftium fuftinere poterant,coadis*vnadc quadraginta cohortibus, quas exproximis præfidiis dedudas fors obculit,Cæfarem per nuncios facit certiorem,quid faciendiim cxiftimet. Accélérât Cæfar,vt prælio in terfit : e-ius aduentu ex colore veftitu^cognico (quo infigniin præliis vticonfue-ucrat)turmifque equitum, 8: cohortibus vifis, quasfe fequiiuiTerat, vtde locis fuperioribus hæc* decliuia, amp;nbsp;deuexa cernebantur, hoftes commit-tunt prælium. Vtrinque clamorefublato, *cxcipitur rurfus ex vallo,atque 217 omnibus munitionibusclamor. Noftri,emiftispilis,gladiisremgerunt: repente poft tergum equitatus cernitur : cohortes aliæ appropinquant hoftes tergavertunt : fugientibus équités occurrunt: fit magna cædes. Seduliusdux,amp;:princcpsLcrnouicum occiditur: Vergafillaunus Arucr-nus viuus in fuga comprchenditur’.figna militaria Lxxiv.adCæfaremrcfe-

LIBER IIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lOi

riintur.pauci ex tanto numero fe incolumcs in caftra recipiunt. Confpica-U ex oppido cædem,amp; fugam fuorum, defperata falutc, copias à munitio-nibus reducunt.fitproiinus,hacre auditajcx caftris Gallorum fuga. Quod nificrebris fubfidiis, actotius dieilabore militesfuiflent defeffijomnes ho ftiumcopiæ deleri potuifl'ent. De media node miffus cquitatus nouilli-mum agmen confequitur:magnus numerus capiturjatque interficitur: re-liqui ex fuga in ciuitates difcedunt. Poftero die Vercingetorix, concilio conuocato,id fe bellum fufcepiiTe non fuarum neccHitatum, fed communis libertatiscauffademonftrat : amp;quoniam fitfortunæ cedendum, ad v-tranqueremfeillis olferre, feu morte fua Romanis fatisfacere, feu viuum tradere velint. Mittuntur de his rebus ad Cæfarem legati.Iubet arma tradi, principes produci:ipfe in munitione pro caftris conccdif.eo ducesprodu-cuntur. V ercingetorix deditur:arma proiiciuntur:referuatis AeduiSjatque Ariftrnis, fi per eos ciuitates recuperatepoffet, ex reliquis captiuis toto c-xcrcitui capita fingula, prædæ nomine dihribuit. His rebus confedis, in Aeduosproficifeitur : ciuitatemrecipit. EolcgaciabArucrnismiffij quæ imperarct, fe faduros pollicentur. Imperat magnum numcrum obfi-dum ; Icgiones in hyberna mittit : captiuorum circitcr x x.millia Aeduis, Aruernifque reddit’.T. Labienum cumii.lcgionibus,amp;equitatu inSe-quanos proficifei iubet : huic M. Sempronium Rutilum attribuit ; C. Fa-bium, amp;nbsp;L. Minucium Bafilium cum ii.legionibusin Rhemiscollocat, nc quama finitimis Bellouacis calamitatem accipiant : C. Antiftium Re-ginum in Ambibaretos ,T. Sextium in Bituriges, C. Caninium Rebilum inRuthenoscum fingulislegionibusmittit: Q^TulliumCiceronemjamp; P. Sulpitium Cabiloni, amp;nbsp;Matifeonæ in Aeduis ad Ararim rei frumenta-8riæcauifa collocat : ipfe Bibradæ hyemare conflituit. * Huius anni rebus cognitisjRomæ dierum x x. fupplicatio indicitur.

O A C T V S afiiduistuis vocibuSj Balbe, cum quoti-diana mea recufatio, non diffiedttatis excufationem, fed inertiæ videretur deprecationem habere, difficillimani remfufeepi. Cæfaris noftri Commentarios rerum gefta-rum Galliæ,non comparandos fuperioribus,atque in-fequentibus eius fcriptis,contexui, nouilfimcqj*imperfe-

da ah rebus geftis Alexandriæ confeci^vfq; ad cxiturn non quidem Ciuilis difienfionis,cuius finem nullu videmus^fed vitæ Cæfaris: quos vtinam qui legent,fcire poifentjquàm inuitus fufeeperim fc rib endos, quo facilius caream ftultitiæ at que arrogantiæ crimine , qui me* medium interpofue-nmCæfaris fcriptis. Conftat enim inter omnesjiihiltarn operoscab ahis N. hi.

cfle perfeâutn, quod non horum elegantia Commentariorum fuperctur, qui funt cditi, ne fcientia tantarum * rcrum geftarum fcriptoribus deeflct: adcoq;probantur omnium iudicio, vt præreptajUon præbita facultas fcriptoribus videatur.Cuius tarnen rei maiornoftra,quàm rcliquorumeft ad-miratio. Cæterienim quàm bene,atque emendatcmosetiam quâin facile, atque celeriter eos * perfccerit feimus.

Erat autem in Cæfare cum facultas, at q^ elegantia fumma feribendi, tumveriflima fuorum fcientiaconfiliorumcxplicandorum. Mihineillud quidem accidit, vt Alexandrino,atq; Africano bello intereffem: quæ belJa qiianquam ex parte nobis Cçfarisfermonefint nota,tarnen aliter audimus ca,quæ rerum nouitatc,aut admiratione nos capiunt : aliter quæ pro tefti-monio fumus dicluri. Sed ego nimirum, dum omnes exeufationis caulîas conigo,ne cum Cæfare conferaqhoc ipfum crimen arrogâtiæ fubeo,^uôd meiudiciocuiufquam exiftimem pofle cum Cæfare cotnparari. Vale.

Omni Gallia deuida, Cæfar cùm àfuperioreæftate nullum bellandi tempus intermififret,miJitcfque hybernorum quietereficere à tantisJabo-ribus vellet, compJures eodem tempore ciuitates renouare belli confilia nunciabantuq coniurationéfque facere : cuius rei vcrifimiliscaufla affere-batur,quôd Gallis omnibus cognitum eilet, neqjvllamultitudiueinvnum locum coada,refiftipoire Romanis:nec,fi diuerfabella complurcs eodem tempore intuliflent ciuitates, fatis auxilii, autfpatii, aut copiarum habitn-rum exercitumpopuliR.adomnia perfequenda :non efl'eautem alicui ci-uitati fortem incommodi reeufandam, li tali mora reliquæ pofl'ent fe vin-dicare in libertatem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne opinio Gallorum confirmarctur, Cæfar M.220

Antonium quæftorem fuispræfecitliybernis'.ipfe *cq uitat us præfidiopri-dic kal. lanuarii ab oppido ßibradfe proficifeitur ad legionem xi r. quani • nonlongcafinibus Aeduorum collocaucrat in finibus Biturigum,eiq; ad-iungit legionem x i.quj proxima fuerat.Binis cohortibus ad impedimenta tuêda reliâis,reliquumexcrcitumin copiofifsimosagros Biturigû inducit: qui cùm latos fines, amp;nbsp;complura oppidaliaberent,vnius Icgionis hybernis non poterant contincri,quin bellumpararent,coniurationéfque facerent. Repentino aduétu Cçlarisaccidit(quod imparatis,difiedifq; fuitnecefle) vt fine timoré vllo rura colentes^priùs ab equitatu opprimerctur,quàm con fugerein oppida polfcnt ;nanquectiam illud vulgareincurfionisfignum hoftium,quod incendiis ædificiorum intelligi confueuiqCçfarisideraiin-terdido fublatum, ne aut copia pabuli, frumentique, fi longiùsprogredi vellet,*deficcrct,aut hofles incédiis terrerentur. Multishominum millihiis captis perterriti Biturige^, quiprimum aduentum elfugerepotuerant Ro-manorum,in finitimas ciuitaÆsaut priuatishofpitiis confifi,aut focie-tate confiliorum , confugerant fruftra. Nam Cæfar magnis itincribus omnibus locis occurritmec dat vlli ciuitati fpatium de aliéna potiùs,quàm dedomefiica falute cogitandi. (^la celeritate amp;nbsp;fideles amicos rétine-bat, Se dubitantes terrore ad conditionespacisadduccbat. Tali conditio-nc propofita , Bituriges, cùm fibi vidèrent dementia Cæfarisreditumpatere in eius amicitiam , finitimafque ciuitates line vlla pœna dedilfe obli-des, atque in fidem rcceptascfie, idem fccerunt. Cæfar militibusprotanto laborc,

LIBER IIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io;

laborc,ac paticntia,qui brumalibus dicbus, itincribus difficillimisj frigori-bus intolerandiSjftudiofiflimepcrmanferant inlaborc,duccnosfeflertios, ccnturionibus11.millia numum prædæ nominecondonandapollicetur: Icgionibufque in hybernarcmiflis,ipfe fe recepit diex 1. Bibraóte. Ibi cum iusdicerct, Buturiges ad eum legatos mittunt, auxilium petitum contra CarnutcSjquosintuliiTe bellum fibi querebantur.Qua re cognita,cum non ampliùs x. 6^ 11 x. dies in hybernis elTet commoratus, legionesxi x. amp;nbsp;v i. exhybernis ab Arare cducit : quas ibi collocatas ,explicandæ rei frumen-tariæ caufla, fuperiore comentario demonftratum cft.Ita cum i i.Iegioni-busadperfequcndos Carnutes proficifcitur. Cum fama cxercitusad ho-ftes effet perlata, calamitate cæterorum du óti Carnutes, defertis vicis, op-pidifque, quæ tolerandæ hyemis cauffa, conftitutis repente exiguis ad ne-ceffitatcm aedificiis, incolebant ( nupcrenim deuidi complura oppida di-miferant) difperfi profugiunt. Cæfar erumpentes eo maxime tempore acerrimas tempeftatcs ciim fubire militesnolletdn oppidoCarnutum Ge-nabo caftra ponit, atquc in teda partim Gallorura, * partim coniedis celcriterftramentis, quæ tcntoriorum integendorum gratia crant inædifi-cata, milites contegit : équités tarnen, amp;nbsp;auxiliarios pedites in omnes partes mittit,quafcunqucpetiffe dicebantur hoffes : nec fruftra : namplerun-que magna prædapoiiti noftri reuertuntur. Oppreffi Carnutes hyemis difficultate,tcrrore periculi, cum tedis expulfi nullo loco diutius confifte-rc audcrent, nec fyluarum præfidio tempeftatibus duriffimis tcgi poffent, difperfi^magnaparte amiffafuorum,diffipantur in finitimas ciuitates.Cæfar tempore anni difficillimo,cîim fatis haberet conuenientes manus diffi-pareme quod initiumbellinafccrctur:quantumque in rationc effet,cxplo-ratum haberet,fub tempus æftiuorum nullum fummum bellum poffe con-flarijC.Treboniumcum i i.legionibus, quasfccum habebat,in hybernis Genabi collocauit : ipfc,cum crebris legationibus Rhemorum certior fieret Bellouacos ( qui belli gloria Gallos omnes, Belga'fque præftabant) fi-nitimdfque iis ciuitates,duce Corbeo Bellouaco, Comio Atrebate,exer-citum comparare, atque in vnum locum cogere, vt omni multitudine in fines Sueffionum,qu i Rhemis erant attributi,facerent impreffionem: perti-nere autemnon tantiim ad dignitatem,fed etiamadfalutem fuamiudica-ret,nullam calamitate focios optime de repub.meritos accipere, legionem exhybernis euocat riirfusx i.Literasautem ad C.Fabium mittit,vt in fines Sueffionum legiones i i.quas habebat,adduceret,alteramque ex duabus à T.Labienoaccerfit.Ita quantum hybernorum op^rtunitas, belltque ratio poftulabat, perpetuo fuo labore inuicemjegionibusexpeditionu onus iniungebat. His copiis coadis, ad Bellouacos proficifcitur, cafin'fq; in eo-rumfinibuspofitis ,equitum turmas dimittit in omnes partes ad aliquos excipiendos, ex quibus hoftium confilia cognofeeret. Equités officio fun-éfi,renunciant paucos in ædificiis effe inuentos,atque hos,non qui agroru incolendorû cauffa remanfiffent,(nanq; effe vndiq; diligêter demigratum) fed qui fpcculandi gratia effent remifsi. A quibus cùm quærerct C^fiir quo locomultitudo effet Bellouacorum,quôdqueeffet confiliumeorum,inue-niebat Bellouacos omnes, qui arma ferre poffent,in vnûlocum coueniffe:

itémquc Ambianos, Aulercos,CaIetes, * VelliocaflbsjAtrcbates locum ca-llris *excelfuin,impedita circundatum palude delcgilTe,omnia impedimenta in vlteriores lyluas contulifle: complûtes elTe principes belli auâores, fed mulcitudinem maxime Corbeo obtemperare, quôd ei fummo odio efl'e nomen populi Romani intellexiflent:paucis ante diebus ex bis caftris Co mium dilceflilTe ad auxilia Germanorum adduccnda, quorum amp;nbsp;vicinitas propinqua,amp; mulitcudo effet infinita:conftituiffe autem Belloiiacos,o-mnium principum confenfu,fumma plebis cupiditate,* vr,fi diceretur Cæfàr cum r i i.legionibus venire,offerrent fe ad dimicaiidum,ne mifcriorc, ac duriore poftea conditione cum totoexercitu decertarecogerencur:fin maiorcs copias adduceret,in eo loco permanerent,quem delegiffent: pabu-latione autem, quæ propter anni tempus cum exigua, turn diûeôta effet amp;nbsp;frumentationejamp; reliquo commeatu ex infidiis prohibere Romanos. Qua: Cæfar cum confentientibus plurimis cognouiflèt, atque ea, quæ propone-rentur,confilia plena prudentiæ, longcque à temeritate Barbarorum remota effe iudicaret, omnibus rebus inferuiendum ftatuit, quo celeriûs holies, contempta fuorum paucitate, prodirent in aciem. Singularis enim virtu ris veterrimas legiones v 11.11 x.amp;: i x.habcbat, fumma: fpefdeleélæq; iuuentu-tis X i.quæ oôlauo iam flipendio funôta, tarnen collatione reliquarum,non-dum candem vetuflatis, amp;nbsp;virtutis ceperat opinioncm. Itaque concilio ad-uocato,rebus iis, quæad fç éffentdelatæ, omnibus expofitis, animos multi-tudinis confirmât : fi forte hofles 11 i.legionum numéro pofl'et elicere ad di-micandum,agminis ordinem ira conftituit,vt legio v 11.11 x. i x.ante omnia iret impedimenta,deinde omnium impedimentorum agmen,(quod tarnen erat mediocre, vt in expeditionibus effe confueuit ) cogeret x i. ne maioris multitudinis fpecies accidere hoflibuspoffet,quàm ipfi depopofciffent.Hac ratione pend quadrato agmine inflruélo, in confpcôlum hoflium celerius opinione eorum exercitum adducit: * quas legiones repente inflruólas, velutin acie ccrto gradu accedere Galli cum vidèrent, quorum erantad Cæfarem plena fiduciæ confilia perlata,fiuc certaminis periculo,fiue fuhito aduentu, feu expcdlatione noflri confilii, copias inflruunt pro caftris, ncc loco fuperiore decedunt. Cæfar, etfi dimicare optauerat, tarnen admiratiis tantam multitudinem hoflium, valle intermilfa, magis in altitudinem de-preffa,quam latc patente, caftra callris hoflium confert. Hæc imperat valle pedum X11. muniri, * * coronffque pro hac ratione eius altitudinis in ædi- 11] ficarnloffim duplicem pedum Quinûm denûm lateribus direôlis deprimi, turres crebras excitari i^ altitudinem 111, tabulatorum, pontibus traiedis, conllratifquc coniungi:quorum frontes viminea loricula munirentur,* vt hoflis à duplici propugnatorum ordine depelleretur : quorum alter ex pon-tibus,qud tutioraltitudine effet, hoc audaciùs,longiufque tela promitteret: * alter, quo propior hoflem in vallo collocatiis effet, ponte ab incidentihus214 relis tegerentur. Portis fores, altioréfque turres impofuit. Huius munitionis duplex cratconfiliummanque Scoperum magnitudinem,amp; timoremfuum fperabat fiduciam Barbaris allaturum:amp; cum pabulatum,frumentatumque longiùseffetproficifeendum,paruis copiis caftra munirione ipfi videhat poffe defendi. Interim, crebrd, paucis vtrinque procurrentibus inter bina caftra.

LIBER IIX. )' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105

taftra,paludcinterieóta, contcndcbatur : quam tarnen paludcm nonniin-^uam aut noftra auxiliajaut Gallorum,Gerinanorümque tranfibant,acriul^ holles infequebantur, *autviciflim holles eodem tranlgrclli, noltros ^ongius fubmouebant. Accidebatautem quotidianis pabulationibus, {id, (juod accidere erat necelTejCum raris,dilieœfq; ex ædihciis pabulum *con-^uireretur) vtimpeditis locis dilperli pabulatores circunuenirentur : quæ rcsetfi mediocre detrimentum iumentorum,ac feruorum nollris aftcrebat, taincn llultas cogitationes incitabat Barbarorum, atque cd magis, qudd Comius,quem proleólum ad auxilia Germanorum accerlenda dixeram, ciun cquitibus venerat: qui tametli numero non ampJius erant quingentis, Unien Germanorum aduentu Barbari inflabantur. Carfar cum animad-uerteret hollem complûtes dies callris, palude, nbsp;nbsp;nbsp;locis natura munitis fe

teuere, neque oppugnari callra corum line dimicationepernicioG, nec lo-eunimunitionibus claudi,niliamaiorc exercitu polTe,literas ad Trebo-uiuin mittit, vt quam cclerrime poflet Icgioncm x 111., quæ cum T. Sextio JegatoinBiturigibus hyemabatjaccerferet,atqueita cum i ii.legionibus uiagnis itineribus ad fc venirct; ipfe équités inuicem Rhemorum,ac Lingo--num, reliquarumque ciuitatum, quorum magnum numerum euocaucrat, prælidiopabulationibus mittit, quifubitashollium incurfiones lulline-rent.Quodcumquotidicfieret,aciam confuetudine diligentia minuerc-tur, ( quod plcrunquc accidit diuturnitate ) Bcllouaci deledla * manu pedi-tuin, cognitis llationibus quotidianis equitum nollrorum, lylucllribus locis inlidias difponunt, eodemque équités pollero die mittunt, qui prim um clicerent noltros in infidias,deinde circunuentos aggrederentuncuius mali lors incidit Rhemis, quibus ilia dies fimgendi muncris obuenerat. Nan que ij,cum répété hollium équités animaducrtilTentjac numero fuperiores pau-citatcm contcmplillentjcupidius inlccuti,apedicibus vndique lunt circun-(lati:quo ladlo perturbati,celcriùs,c|uàm confuctudo fett equellris prælij,fc reccpcrunt,amifl'o Vertifeo, principe ciuitatis, præleôlo equitum : qui cum vix equo propter ætatem poflet vti, tarnen conluetudine Gallorum, neque ætatis excufationein lufcipienda præfcôtura vfiis erat, neque dimicari line le voluerat. Inflantur,atque incitantur hollium animi fecundo prælio, prin cipe, amp;nbsp;præfeélo Rhemorum interlcdlo. Nollri detrimento admonentur, diligentms exploratislocis llationes dilponere,ac moderatius ccdentcna infequi hoftem : non intermittuntur interim quotidiana prælia in conlpc-étuvtrorunque callrorum, quæ ad vada, tranlitulque fichant paludis. qua contentione Gcrmani ( quos proptereaCælar traduxerat Rhcnum,vt cquitibus * intcrpoliti præliarentur ) cùm conllantiùs vniuerli paludcm tranlif-fent, paucifq; rclillentibus intcrfeólis, pertiftacius rcliquam multitudmcm client inlecuti, perterriti non folùm ij, qui aut cominus opprimcbantur,aut eminus vulncrabantur, led ctiam qui longiùs fublidiari conlucucrant, tur-piter lugerunt : ncc priûs finem lugæ Iccerunt, fæpc amillis fuperioribus lo cis, quam le aut in callrafuorum rccipcrent, aut* nonnuîli, pudorc coaéli, longiùs prolugcrent. Quorum periculo licomnes copiæ lunt perturbata', vtvixiudicari poflet, vtrùm fccundis,minimilque rebus infolcnriorcs,an aduerlis,mcdiocribùlquc timidiorcs efl'ent,. Compluribus diebus iildcm in

caftris conûinwtis, cum propiùs acccfTiiVe Icgiones, amp;nbsp;C.Treboniuin Icga-tum cognoui/îent duces Bellous-cormrijvcrici /îiniJem ob/èiîionem Alcxiæ, noôlu dimiccunc coSj quos autærace, aut viribus inferiores j aut inennes lu-beba-ntj vnaque reliqu3.impediincncâj quorum perturbatum, ôcconfhûiin dum explicanr agmen j (magna enim multitudo carrorum etiam expedicos feqni Gallos confueuic) oppreûiince/copiisarinatorumjcalirorumviasin-ilruunt, ne priùs Romani perfequi fe inciperent, quàm longiùs agmen iin-pcdimencorum fiiorarn procefliner. At Cæ/arneque reûilenrcs ranro collis afeenfa Jaceiîèndos iaciicabac,neq; non vfq^ eb legiones admoucdas^vc dif-cedere ex eo loco fine jaericulo Barbari inilicibas inftâibus nd podent: ^ica coin paludê iinpedica a caftris caüra diuidcre(qnç tranfeundi difSeukas ce-Jerirareminfequendi rardarepofTer) arqueid iugum, quod trans paladetn pene ad hoilium cakra pcrrinererjinediocri valle à caliris eorum int^rci' lumanimaduerteret, pontibus palude confiraraj legiones rraducir^ ceJeri-rérque in fummam planiciem iugi peruenir, quædcclmi faliigio duobus ablarcribusmuniebarnr, Ibilegionibus inkmôtisad vlrimum iugumper-uenir, acicmque eo loco conkirair, vnde torniento miÛarela inloliiuin

cuneos coniici poÛcnr, Barbari cokù loci narurayCum diniicarc non reeufa-renr^ {i forre Romani ïubire collem conarenturpaularïmque copias diliri~ buras diinirreie non auderentne diïperfi perrurbarenriirjn acieperinan-ïerunr.C^dîP^^^^ p^^^inacia cognira^Carïar x x.cohorribus inlirudtisj cafirif' que eo loco meraris^ mnniri iiiber cakra ; abïoluris operibusj legionespro vallo inkrmAas collocar:equirçskccnaris equis in karionibus dilponir, Beb louadj cuin Romanos ad inlequcndnmpararos viderenr neqLiepernoôfa~ re^nequediurius pcimanerc fine cibariis eodem loco pokenr^rale conkliuin

* 9 luirccipiendiiniclunr. FafceSjvbiconrcderanr(nam in acie federe Gallosi^7 r^onlueilc lupcrioribus commenrariis declararum ek) permanuskraincii-rorum^ac viigulrorum (quorum lurnma erarin cakriscopia)inrerle rradi-tosanreaciem collocauerunrj exrremoque rempore dicij fignopronuncia-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f nbsp;nbsp;nbsp;remporeincenderunr. Ira conrinenskamma copias omnesrepenre

*a confpcfku rexirRomanorum:quod vbiaccidit,Barbari vehcmcnrilfiinozz S cuilu fugerunr. Cxfir, crûdifccÛum hokium animaduerrerenonpoterar^ incendiis oppoûrisramen id conlilium cum fugæ cauflainirum ûilpicarc-rurjegionespi omouer, rurmasmirrirad infcqucndiim ziple veritusinli-diaSjUcfoi rein eodem loco ûiblikcre hokis^arque cliccre nokros in locum conarerur iniquum^rardius proccdir.Equires,cum inrrarc^famumjamp;: flam--mam dcnliûnnam rimci^nryach quicupidiusinrraueranrj '^vixfuorumipû^^z^ prioresparres aduerrerenr equÿrum, inlidias veriri^ liberam faculraremlui rccipicndi Bellouacis dederunr. Ira fuga rimoris limul, callidirarilqucple-na,line vllo derrimenro miîlia non ampliùs x. progrelli hokes, munirilflmo loco cakrapoûierunr: inde cum fepein inûdiis cquirespcdirclque dilpo-sierenr^ ma^gna derrimenra Romanisin pabularionibus inferebanr. quod CLim crebrius accidcrctjcx capriuo quodam comperir CazIarCorbeum^Beî-loLiacorum dueem j forrillnnoruin milIia vi. pedirum dclegiflcy equirclqiic ex Omni numéro oo .^quos in iiiûdùs coloco collocarer^qucin in locum proquot; prcrcopiam friimcri.acpabuliRomanospabularum milfuros fufpicarerur.

LIBER IIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107

Q^ocognito confiliOjCæfarlegioncsplures^quàmfolebatjcducit,equi-Uiumquc,qua confuetudine pabiilatoribus mittere præfidio confucucrat, præmittit : huic interponitpræfidialeuis armaturæ : ipfe cumlegionibus quampoteflmaximeappropinquat. Hortes in infidiis difpofiti ,cum fibi delegirtent campum ad rem gerendam non ampliiis patentem in omnes partespartibus 00. *fyluisvndique impeditiflimis,aut alciHimo fluminc, velutindagine munitum, hunc infidiis circundederunt nortri. Explorato hoftium confilio^noftri ad præliandum animo, atq; armis paratbcùm fub-rtquentibus legionibus nullam dimicationem recufaret,turmatim in eum locum deuenerunt.Quorum aduentu cum fibi Corbeus oblatam oc cafio-^loiîcmrcigercndæ exiftimaret, * primus cum paucis feoftendit,atq;in pro-ximas turmas impctum facit.N ortri conrtanter impetum furtinent infidia-torum,nequeplures invnum locum conueniunt: quodplerunqj equertri-tiis præliis*cum propter aliquem timorem accidit/tum multitudine ipfo-ruin detrimentum accipitur.Cùm di fp o fit is turmis inuicem rari præliaren tur,neque ab lateribus circunueniri fuos paterentur,erumpunt cætcri.Cor bco præliante ex fyluis, fit magna contentione diuerfum prælium : quod ciimdiutius pari Marte iniretur ,paulatim ex fyluis inftruda multitudo procedit peditum,quæ noftroscogit cedcre équités; quibus celcriter fub-ucniunt Icuis armaturæ pedites, quos ante Icgiones miflos docui : turmifq; noftroruminterpofiti, conrtanter præliantur. Pugnatur aliquandiu pari contentione:deinde vt ratioportulabat prælii,quifurtinuerant primos impetus infidiarum, hoc ipfo fiunt fuperiores^ quod nullum ab infidiantibus imprudentes acceperat detrimentum. Acccdunt propiùs interim legiones, crcbr'tquc eodem tempore amp;nbsp;nortris^Sc hortibus nuncii afferuntur^mpera-loreminrtrudlscopiis adeffc. Qua re cognita,præfidiocohortium confifi nortri, acerrirnepræliantur, ne, fi tardius rem gelTifient, vidoriæ gloriam * communicaffe cumlegionibus viderentur. Hortes concidunt animis,atqj itineribus diueifis fuga quærunt nequidquam: nam quibus difficultatibus locorum Romanos claudere volucrant,iis ipfi tenebaturzvidi tarnen, *per-culfiq;,maioreparte amiffa conrternati,*quó forstulerat confugiunf.par-tim fyluis petitis, partim fiumine, qui tarnen in fuga a nortris acriter infe-quentibus conficiuntur,*cum interim nulla calamitate vidus Corbeus exccdere prælio, fyluafquc peterc,haud inuitantibus nortris ad deditionc, potuit adduci, quin, fortiffimcpræliando, complurefquc vulnerando, co-geret clatos iracundia vidores in fe tela coniicere. Tali modo re gerta, rc-centibus prælii vert igiis ingreffu s Cçfar,cùm vidos tanta calamitate exiftimaret hortes, nuncio accepco, locum cartrorum rcliduros, quæ non lon-gius ab ea cæde*abefle plus minus 11 x.millibuspaffuum dicebatur(tametfi flumine impeditum tranfitum videbat) tarnen exercitu tradudo progredi-tur.At Bellouaci,reliquæq; ciuitates repente ex fuga paucis, atque his vuk ncratis^cccptis,qui fyluarum beneficiocafumeuitauerant,*omnibus ad-uerfis,cognita calamitate^interfedo Corbeojamiffo cquitatu^Sc fortiffimis peditibus, ciim aduentare Romanos exiftimarent, concilio repente cantu tubarum conuocato,conclamant vt legati,obfidcfque ad Cçfarem mittan-tur. Hoc omnibus probato confilio, Comius Atrebas ad eos profugit

Germanos, à quibus ad id bellum auxilia inutuatus erat : cæteri èveftigio mittunt ad Cæfaremlegatos^petuntque vt ea poena fit contentushoftium, quam fi fine dimicatione inferre integris polfctjpro fua dementia, at-quchumanitate nunquam profedo effet iliaturus ; affliólas opes equedri prælio Bellouacorum elfctdcledorum peditummulta millia interiifie : vix refugiffe nuncios cædis,tarnen magnum^vt in tanta calamitate,Bcllouacos co prælio commodum effe confecutos,quód Corbeus,auclor belli,conci-tator multitudinisjclfct interfedus; nunquam enim fenatum tantum in ci-uitatCjillo viuo,quantum imperitam plebempotuifle.Hæc orantibuslega-tis commémorât Cæfar codem tempore fuperiore anno Bellouacos,cæte-rafque Galliæ ciuitates fufeepilfe bellum :pertinacilfimc hos ex omnibus in fententia permanfiffe, neqjad fanitatem rcliquorum deditione dfe per-dudos : feire, atque intelligere fe caulfam pcccati facillimc mortuis garimeminem veiotantiim pollere^vt inuitisprincipibus,rcfillentefenatii, omnibus bonis repugnantibus, infirma manu plebis bellum concitare, , ' gerercpolfet: fed tarnen fe contentumforc ea pœna,quam fibi ipfi contra-xilfent. Noâ:e infequentilegatirefponfa ad fiios referunt, obfides confidant : concurrunt reliquarum ciuitatum lcgati,quæ Bellouacorum fpecu-labantur euentum: obfides dantzimperata faciuntzcxcepto Comio,quem timor cohibebat cuiufquam fidei fuam comiitere lalutem, Nam fuperio-rc annoT. Labienus, Cæfare in Galli,i ciieriore ius dicentc,dim Comiurn comperilfet folicitare ciuitates,amp; coniurationem contra Cæfarem facere, infidditatem eius fine vlla perfidia iudicauit comprimi polfe : quern quia non arbitrabatur vocatum in calfra venturum, ne tentando cautiorem faccret,C.Volufenum(^adratum mifit, qui cum, per fimulationem cob

• loquii,curaret intcrficicndum. Ad earn rem deleâos tradidit centuriones. Ciim in collolt;|uium ventumefi'et, Sc vt conuenerat, manum Comii Volu-fenus arripuilfet centurio,*vdutinfucta re perraotus,ccieritcr à familiari-biisprohibitus Comii,conficere hominem non potuit: grauiter tarnen primo idugladio caput perculfit. Cùm vtrinqiiegladii clillridi client,non tam pugnandi, quamdilfugiendi fuit vtrorumqueconfiliiim : nollrorum, quod mortifero vaincre Comiurn credebant affedum z Gallorum, quod infidiiscognitis,plura,quàm videbanqextimefcebant : quo faófo ftatuilfe Comius dicebatur nunquam in confpedum cuiufquam Romanivenire. Bdlicofilfimis gcntibus deuidis, Cælar cùm videret nullam iameflcciui-tâtem/quç bellum pararct,qao fibi re fi fie ret, fed nonnullos ex oppidis de-migrarCjCX agris elfuger^ ,ad præfens imperium euitandum z plurcs in partes cxcrcitum dimitterc confiii^iit z M.Antonium quæfioremcumlegione XI.fibi coniungit :C. Fabium legatu cum cohortibusxx v. mittit in diuer-filfanam partem Galliæ z quod ibi quafdam ciuitates in armis cflcaudic-bat,neque C.Caninium R'’bilum legatum,*quiin iliis regionibus præeraq 2 p fatis firmasii.legiones habere exifiimabat. T.Labienum ad fe euocat,le-gionemque x i r.quæ cum co fucratin hybcrnis,in Togatam Galliam mittit ad colonias ciuium Romanorum tuêdas,ne quod fimilclncommodum ^accideret dcincurfione Barbarorum, ac fuperiore æftate Tergefiinisac-ciJilfet,qui repentino latrocinio,atque impetu illorum erant opprelfi.Ipfe

LIEER IIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loÿ

addcuaftandos, dcpopulandófque fines Ambiorigis proficifcitur : queni perterritum, atqiie fugientem cuni redigi polTé in fuam potcfiatem dcfpc-2^ra(ret,* proximum fuæ dignitati effc duccbat,adeó fines einsvaftare ci-

uibus^ædificiisj pecore, vt odio fuorum Ambiorixji quos Fortunafecifiet rcliquos,nuUum reditum propter tantas calaraitateshabcrct in ciuitatcm. Cum in *omnes fines partium Ambiorigis aut Iegiones,autauxiiia dimifif-fetjatque omnia cædibus,incêdiis,rapinis vaftafieijmagno numero horni-num intcrfcdo,aut captOjLabienum cumii.kgionibusinTreuiros mittit; quorum ciuitas,propter Gcrmaniçvicinitatem,quotidianis exercitata bellis,cuItUjôe feritate non multum à Germanis difi'crebatmcq; imperata vn-quam,nifiexercitucoada, faciebat. Interim C.Caniniuslegatus, cùmma-gnam multitudinem conuenifle hofiium in fines Piâ:onum literis,nunciiF-que Duracii cognouiiFet jquiperpetuó in amicitia Romanorum perman-fcrA,quód pars quædam ciuitatis eius defecifiet,ad oppidum Lemouicum contendit. Quo cùm aduentaret, arque ex captiuis certids cognofeeret, mukis hominum millibus, Dumnaco duce Andium, Duracium claufum, Lemouicum oppugnarimequeinfirmaslegiones hoftibus committere änderet,cadra munito loco pofuit.Dûnacus,cùm appropinquate Caninium cognouilTetjCopiis onmibus ad legiones conuerfis cadra Romanorum op-pugnare indituit. Ciim complures dies in oppugnatione confumpfilFec,Ôc magno fuorum dctrimêto nullam partem munitionum conuellere potuif-fet,rurfus ad obbdendum Lemouicû redit. Eodem tempore C. Fabius Ic-gatus complures ciuitatcs in fidem recipit, obfidibus firmat, literifque C. Caninii certior fit quæ in Pidonibus gerantur.Quibus rebus cognitis,pro-ficifeitur ad auxilium Duracio Ferendum. At Dumnacus aduentu Fa-bii cognito, deFperata Falute , fi tempore eodem coadus eflet Romanum, amp;nbsp;extermum fudinere hodem, 6e refpicere, ac timere oppidanos, repente * ex CO loco cumeopiis recedittneefe fatistutum Fore arbitratuqnifi flumen Ligerirn,quod crat ponte propter magnitudincm*condratum,copias tra-duxidet. Fabius,etfi nondum in confpcdum venerat hodium, neque Fe cum Caninio coniunxcrat, tarnen doClus ab iis, qui locorum nouerant na-turam,potiirimùm credidit bodes perterritos cum locum,quem petebant, pctiiuros. Itaque cum copiis ad eundem pontem contendit, equitatumqj tantum procedere ante agmen imperat legionum,quantùm cùm proceffiF-Fet fine deFatigatione cquorum in eadem Fe reciperet cadra. ConFequun-tur équités nodri,vt crat præceptum,inuadùntque Dumnaci agmen,amp; Fu-gientes, perterritôfque fub Farcinis in itinere aggrelTi, magna præda mul-lisintcrFeidis ,potiuntur : itaque re bene geda Fc?ecipiunt in cadra. InFe-

*55 quentinodle Fabius équités præmittit fie p!lratos,vtconfligerent, * aique omne agmen morarentur gt;nbsp;dum confequerctur ipFe-.cuius præceptis vt res

^)(jgerereturj*Qjritatius Varus præfeôduscquitumfingularis 6e animi,amp;pru dentiç vir,Fuoshortatur,agménq; hodium confecutus,turmas partim ido-ncislocisdiFponit, partim equnu præliû comittit/Confidit audaciùs equi tatushodiû Fuccedentibusfibi peditibus,qui toto agminc*fubfidêtcs,cqui tibus Fuiscôtranodros ferut auxiliü-.fit præliû acri certamine.nanq; nodri

no nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L O G A L L I C O.

contcmptis pri(lie,fuperatifque hoftibus^ùm fubfequilegioncsnicminif-fentjSt pudore ccdendi,0c * cupiditate per fe conficiendi prælii fortiflimc contra pedites præliantur, hoftcfque nihil amplius copiarum acceffuiiini crcdcntcs vt pridie cognouerat,delendi cquitatus noftri naóli occafioncni videbantur.Chmaliquandiu fummacontentione dimicaretur,Dumnacus inftruit acicm,quæ fuis eflet equitibus inuiccm præfidiojtum repente con-fertæ Icgionesin confpcväum hoftium veniunt : quibus vifispcrculfæ Barbarorum turmæ,ac perterritæ acres hoftiumjperturbato impedimentorum agmine, magno clamore, difeurfuque paflim fugæ fe mandant. At noilri équités, quipauló ante cum refiftentibus fortißimeconflixerant, lætitia vidoriæ elati,magno vndique clamore fublato,cedentibus circunfulî, quantum equorum vires ad periequendum,dexiræque ad cedendum valent , tantum co prælio interficiunt ; 'itaque ampliùs millibus x 11. aut ar-matorum^aut eorum,qui timoré arma proiecerant, interfedis, orrfhis multitudo capitur impedimentorum. (^aex fuga cùm conflaret Dra-petem Senoncm, (qui, vt primum defecerat Gallia, colledis vndique per dit is hominibus,feruis ad libertatem vocalis, exulibus omnium ciuita-tum accitis , receptis latronibus, * impedimenta, amp;nbsp;commeatus Roma-noruminterceperat) non ampliùs hominum ii. millibus exfiigacolledis prouinciam petere, vnaque confilium cum eo Luterium Cadurcum cepif-Ic, quemin fuperiore Commentario,prima defedione Galliæfacercin prouinciam impctumvoluiifecognitumeft : Caninius legatuscumlcgio-nibusii. ad eos perfequendos coniendit ,ne de timoré, aut detrimento prouinciæ, magna infamia perditorum hominum latrociniis caperetur, C. Fabius cumreliquo cxercitu in Carnutes,*rtliquafque proficifeitur ciuitatcs,quarum coprælio, quod cumDumnacofecerat.copiasefleacci-

•tasfeiebat. Non enim dubitabat quinrccenti calamitatefubmiflioreseffent futuræ : dato verb fpatio, ac tempore, eodem inûante Dumnaco, poifent concitari : qua in rc fumma fœlicitas, celeritafque in recipicndis ciuitatibus Fabiumeonfequitur. NamCarnutes,qui fæpevexati,nun-quam pacis fccerant mentionem , datis obfidibus veniunt in dediiioncm: cæteræque ciuitatcs, pofitæin vltimis Galliæ finibus, Oceano coniun-dæ, quæ Armoriræ appellantur,audoritatc addudæ Carnutum,aducntu Fabii, legionumque, imperata fine morafaciunt. Dumnacus fuisfinibus cxpulfuSjcrrans, latitanfqj, folus extremas Galliæ regiones petere coadus eft.Ai Drapes,vnaq; Luterius, cùm legiones, Caniniumqjadcffecognof-^^ cerent,nec fe fine certa pcrnicie,pcrfequente exercitu^putarent Prouinciæ fines intrare polTe^ *nec iîm liberam vagandi,latrocinâdtq; facultatcm ha-berent,confiftuntin agris CadiTrcorum. Ibi cum Luterius apudfuosciues quôdamintegris rébus multùmpotuiflet: femperq; audornouorum con-filiorummagnam apudBarbaros audoritatem habcret,oppidû Vxcllodu-num^quod in clientelafucrat eius,natura loci egregiemunitû,occupât fuis, amp;nbsp;Drapetis copiis,oppidanôfq; fibiconiungit.Qubcùm confcfiim C.Caninius venilfet,animaduerterc'tq; omnes oppidi partes præruptilfimis faxis elfe munitas, qubdefendente nullo, tarnen armatis afeendere effet difficile , magna autem impedimenta oppidanorum videret, quæ fi clandcftina fuga fubtrahcrcconarenturjcffugcre non modo equitatum^fednelegiones

Quidcm pofTcnt: tripartito coliortibus diuifis, trina cxcelfilïimo loco caflra Kelt ; à quibus paulatiin, quantum copiæ patiebantur,vallum in oppidi cir-cuitu ducere inftituit. Qjaod cumanimaduerterentoppidani, milerrimaqj Alcxiæ memoria foliciti,limilem cafum obfeflionis verercntur,maximeque ex omnibus Luterius, qui fortunæ illius periculum fecerat, moneret ratio-nem frumenti efle habendam, conftituunt omnium confenfuj parte ibi relira copiarum, ipfi cum expeditis ad importandum frumentum proficilci. £o confilio probato, proxima noóle 11. millibus armatorum relidis, reli-quos ex oppido Drapes, Sgt;c Luterius educunt : ij paucos dies morati, ex fini-

Cadurcorum, qui partim re frumentariafubleuare eos cupiebant, par-din prohiberc quo minus lumerent non poterant, magnum numcrum fru-Bicnti comparant : nonnunquam autem expeditionibus nodurnis caftella Hoftrorum adoriuntur. Quam ob cauÏÏàm C.Caninius toto oppido niuni-tioÄcs circundare conatur, ne aut opus efFedtum tuerinon poflit, autpluri-mis in locis infirma dilponat prælidia. Magna copia frumenti comparata, confidunt Drapes, amp;nbsp;Luterius non longius ab oppido x. millibus pafiùum, vnde paulatim frumentum in oppidum fupportareiit: ipfi interfeprouin-cia partiuntur.Drapes caftris præiidio cum parte copiarum reftitit. Luterius agmen iumentorum ad oppidum adducit : dilpofitis ibi præfidiis, hora no-ûis circiter x. fylueftribus, anguftifque itineribus frumentum importare in oppidum inftituit: quorum ftrepitum vigiles caftrorum cùm fenliifent, ex-ploratoréfque milTiquæagerentur renunciaflent,Caninius celeriter cura cohortibus armatis exproximis caftellis in frumentarios fub ipïam lueem iinpctum fccit. Ij repentino raalo perterriti diffugiunt ad fua prælidia : quæ tioftri vt viderunt, acriùs contra arinatos incitati, nerainera ex co numero »5 § viuum capi patiuntur. * profugit inde cum paucis Luterius,nec fe recipit in ' caftra. Re bene gefta, Caninius ex captiuis comperit partem copiarum cum Drapete elfe in caftris * intra millia palTuum x. qua re ex compluribus co-gnita,cum intelligcret fugato duce altero, perterritos reliquos facile oppri-ini polTcjmagnæ foclicitatis elfe arbitrabatur, neminem ex cæde refugille in caftra,qui de accepta calamitate nuncium Drapcti pcrferret.Sed cum in ex-periundo periculum nullum vidcret,equitatum omnem,Germanófque pc-dites fummæ vclocitatis omnes ad caftra hoftium præniittit. * Ipfe Icgio-nem vnam intra caftra diftribuit:alteram fecum expeditam ducincum pro-pius hoftem accefiilTe t, ab cxploratoribus, quos præmiferat, cognofcit caftra eorum,vt Barbarorum fert confuetudo,reli£lis locis fuperioribus, ad ri-140 nbsp;nbsp;flominis effe demilTa. * At Germanos,equitef^e imprudentibus omni

bus de improuifo * aduolalTejöc prælium commiliüe : qua re cognita, legio-nem armatam, inftruófamque adducit. ItaTepentc omnibus ex parribus ligno datOjloca fuperiora capiuntur : quod vbi accidit, Germanfiequitefquc fignis legionis vins, vehemcntiftimèpræliantur : confeftim omnes cohortes vndique impetum faciunt : omnibus aut interfeótis, aut captis, magna præda potiuntur : capitur ipfe eo prælio Drapes. Caninius, fcelicilfimc re gefta,linc vllopenemilitis vulncre,ad obfidendos oppidanos reuertitur, externoque hofte dcleto, cuius timoré augere prælidia, amp;nbsp;munitione oppi-daiios * circundare prohibitus erat opera vndique impcrar adminiftrari. Venir eodem cum fuis copiis poftero die C.Fabius,partcmque oppidi fumit

ad obfidcndum. Cæfar interim M.Antonium quæftorcm cum cohortibus ' xv.in Bcllouacis reliquitjiiequarurfus nouorum confiliorum adeapien-dum bellum facultas daretur : ipfe reliquas ciuitates adit,obiides plures im-perat: timentes omnium animos conlolatione fanat. CûminCarnutesve-nillct, quorum confilio in ciuitate fuperiore Commentario Cæfar expofuit initium belli elfe ortum, quôd præcipuè cos, propter confeientiam faôb, ti-inere animaduertebat,quô celeriùs ciuitatem metu îiberaret,principem fcc leris ipliuSjôc concitatorem belli *Guturuatum ad fupplicium depofcit:qui etfineciuibusquidemluis fecommittebat, tarnen celeriter omnium cura quæbtus, in cadra perducitur. Cogitur in eius fupplicium Cæfar contra na-turam luam, maximo militum confenfu,qui omnia pericula,amp; detrimen-ta belli à * Guturuato accepta referebant, adeô vt verberibus exanimatum corpus fccuri feriretur.Ibi crebris literis Caninij fit certior quæ de Drape, amp;nbsp;Luterio gefta effent, quoque in confilio permanerent oppidani:quorum*etli paucitatemcontemnebat, tarnen pertinaciam magna pœna efle afficien-dam iudicabat,ne vniuerfa Gallia non vires fibi defuiffe ad refillendum Ro manis, fed conftantiam putaret: neue hoc exemplo cætcræ ciuitates, loco-rum opportunitate fretæ,fe vindicarent in libertatem, cum omnibus Gallis notum elfe fciret,reliquam elfe vnam æftatem fuæ prouinciæ: quam fi fufti-ncre potuifl'ent,nullum vitra periculum vererentur.Itaque Q^Calenum le-gatumeum legionibus ii. rclinquit,quiiuftis itineribus fefubfequeretur; iplecum omniequitatu quàm poteft celerrimè ad Caninium contendit. Cum, contra expcôtationem omnium Cæfar Vxcllodunum venill'et, oppi-dumqueoperibus claufum animaduerteret, neque ab oppugnationerecedi videret vlla conditione pofrc,magna autem copia frumenti abundarc oppi-danos, experfugis cognofeeret, aqua prohibere hoftem tentare cœpit. Fm-men indmam vallem diuidebat,quæ penè totum montem cingebat,in quo politum erat præruptum vndique oppidum Vxellodunum. Hoc auerterc locinatura*proliibebat;fic enim imis radicibus montis ferebatur,vt nullam in partem, depreflis foflis deriuari pofî'et. Erat autem ôppidanis difficilis, amp;nbsp;præruptus eb delccnfus,vt prohibentibus noltris,finc vulneribus,ac pericu-îo vitæ’ neque adiré flumen, neque arduo fe recipere pofl'cnt afeenfu. difficultate eorum congnita, Cæfar fàgittariis, funditoribufque difpolitis, tormentis etiam quibuldam locis contra facillimos defeenfus collocacis, apuafluminis pronibebat oppidanos : quorum omnispolfea multitudoa-quatum vnum in locum conueniebat: * fub ipfîus enim oppidi inurum ma-141 gnus fons prorumpebat ab ca parte, quæ fere pedum c c c.interuallo flumi-nis circuitu vacabat. Hoc fonte proniberi poffe oppidanos cum optarent reliquijCælar * vnus videret non fine magno periculo,e regione eius vineas agere aduerfus montem,amp; aggeres ftruere cœpit,magno cum labore,amp; con tinuadimicationc:*oppidani enim loco fuperiore dccurrunt, amp;eminus 2.4^ fine pcriculo præliantur, multófque pertinaciter fuccedentes vuliierant: non deterrentur tarnen milites noftri vineas proferre, amp;nbsp;labore, arque ope-^ ribus locorurn vincere difficultates. * Eodem * tempore tedlos cuniculosa-x 43 gunt ad caput fontis.quod genus operis fine vllo pcriculo,amp; fine fulpicione bolhuin faccre licebat.Excruitur agger in altitudincm pedum i x.collocarur in eo

LIBER IIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nj

in co turris x. tabulatorum, non quidcm quæ mœnibus æqiiarctur, ( id ^4 enimnullis operibus cffici poterat ) *fed quæfuperare fontis faftigium

poflet. Exea ciimtelatormentisiaccrcnturad fontis aditus, nec fineperi-culo polfentaquari oppidani,non tantùm pecora,atque iumcnta^fede-tiam magna hominum multitudo fiti confumebatur : quo malo perterriti oppidani, cupas feuo, pice,fcandulis complcni; cas ardentes in opera pro-^juoiuunt. Eodem tempore accerrimc præliantur, * vt ab incendio rellin-I guendo dimicationis pcriculo deterreant Romanos. M agna repente in ipfis operibus flamma*exinit : quæcunque chim per locum præcipitcm naifl'a crant,ca vineis, amp;nbsp;aggerc fupprefla comprehendebat id ipfum, quod morabatur.Milites contra noftri,quanquam pcriculofo gcncre prælii, lo-^4^ coque iniquo premebantur, * tarnen omnia paratiflimo fuftinebant animo ; res enim gercbaturôc excelfo loco, amp;nbsp;in confpcâu cxcrcitus noftri: ^7 magnufquc vtrinque clamor oriebatur:*itavtquifquc poterat,maxime infignis,qub notior,tefl:atiórque virtuseius effet,telis hoftium,flamm^quc fc offcrcbat.Cæfar,cùm complures fuos vulnerarivideret,cx omnibus op-pidi partibus cohortes montem afeendcre. Sc fimulatione mœnium oc-cupandorum clamorcm vndique iubet tollere : quo fado perterriti oppi-dani,cbm quidagcretur in locisreliquis* effent ignari,reuocant ab impu-gnandis operibus armatos,murifquc difponunt.Ita noftri fine prælii fado, cclcriter opera flamma comprehenfa partim reftingunt, partim interfein-M dunt. *Cùmpcrtinacitcrrefiftcrcnt oppidani,magna etiamparte fuorum fiti amiffa,in fcntcntiapermanebant: adpoftremum cuniculisvenæ fontis intcrcifæ funt, atquc auerfæ. qubfado repente fonsperennis exhauftus, tantam attulit oppidanis falutis dcfperationem, vt id non hominum confi-lio, fed Deorum voluntate fadum putarent. itaque ncceffitatecoadi fc tradidcrunt. Cæfar cüm fuam Icnitatcm cognitam omnibus fcirct, neque vcrercturnc quid crudelitatenaturæ vidcretur afperius feciffe,neque exi-tumconfiliorum fuorum animaducrtcrct^ fitali ratione diuerfis in locis *plures rebcllarecoepifl'ent, exemplo fupplicii deterrendos rcliquosexi-Hp ftimauit.Itaque omnibus, qui arma tulerant, * manus præcîdit, vitdmquc

conceffit,quóteftatior effet pœnaimproborum. Drapes,quem captum ef-feaCaninio docui, fiue*indignatione, Sc dolore vinculorum, fine timoré grauioris fupplicii,paucisdiebusfcfcciboabftinuit,atquc ita intcriit. Eodem tempore Lutcrius, quem profugiffe ex prælio fcripfi, ciim in potefta-tem vcnifTct Epafnadi Aruerni, (crebróenim mutandislocis multorum fi-dcifecomittcbat, qubdnufquam diutius fine pcaculo commoraturus vi-debatur, cum fibi confcius eßet quàm ininjjeum dcberct Cæfarem habere) hune Epafnadus Aruernus,amiciffimus populi Romani fine dubitatio-nc vllavindum ad Cæfarem duxit. Labienus interim in Treuiris equeftre præliumfecundum facit, compluribufqtic Treuiris interfedis, Sc Germa-o nis,* qui nullis aduerfus Romanos auxilia denegabant, principeseorum viuosinfuamrcdegit potcftatem,atquc in iis Surum Aeduum,qin Sc*vir-! tutis,Sc generis fummamnobilitatem habebat,folufque cx Aeduis ad id

tempus permanferat in armis. Ea re cognita, Cæfar eiim in omnibus parti-bus Galliæ bene res geftas videret, iudicarétque fuperioribus æftiuis Gal-

liam deuidam, amp;: fubadam efle, Aquitaniam nunquam ipfe adiflet, fed per P.CrafTum quadam ex parte deuiciflet^cum i i.legionibus in earn partem eft ' profedns, vbi extremum tempus confumeret ælliuorum. Quam rem, licut cætera,celeriter, fœliciterque confecit: nanque omnes Aquitaniæ ciuitates legatos ad eum milerunt,oblidéfque *ei dedcrunt.Quibus rebus geftis,ipfe cumequitum præûdio Narbonem profeduselbexercitum per legatos iii liyberna deduxit : i v- legiones in Belgio collocauit cum M. Antonio, amp;nbsp;C* Trebonio,amp;: P.Vatinio, amp;nbsp;QÆullio Icgatis : i i.in Aeduos mißt,quorum in omni Gallia fummam efle audoritatem feiebat : i i.in Treuiris ad fines Car-nutum pofuit, quæ omnem regionem coniundam Oceano contincrent; I i.reliquas in Lemouicum fines, non longe ab Aruernis, ne qua pars Gal-iiæ vacua ab excrcitu eflet.Paucos dies ipfe in prouincia moratus,cùm cele- • ' riter omnes conuentus percucurrilTet, publicas controuerfias cognouiiTet, benc meritis præmia tribuiflet ( cognolcendi enim maximam facultatcm habebat *quali quifq; animo in remp.fuilTet totius Galliç defedionc,quam fuftinuerat fidelitate, atque auxiliis prouinciæ illius ) bis rebus confedis,ad legiones in Belgium fe recipit. bybernatq; * Nemetocennæ. Ibi cognofeit, Comium Atrebatcm prælio cum equitatu fuo contendifl'cuiam cùm Antonius in by berna venilTet, ciuitâfque Atrebatum in officio maneregComius, qui poft illam vulnerationem,quam fuprà commemoraui,femper ad omnes motus paratus fuis ciuibus elfe confuefl'et,ncconlilia belli quærentibus au-dor armorum, duxq; deeflet, * parente Romanis ciuitate, cum fuis equiti- 5^ bus fe, fuofque latrociniis alebat, infedifq; itineribus commeatus complu-res,qui comportabantu t in by berna Romanorum,intercipiebat. Erat attri-butus Antonio præfedus equitum C.VolufcnusQiuadratus,qui cum eo hy’-bcrnaret:bunc Antonius ad perlequendum equitatum boftium mittit: Vo-lufenus autem ad earn virtutem, quæ fingularis in eo erat, magnum odium Comij adiungebat, quo libcntiùs id faccret, quod impcrabatur.Itaque dif-polîtis infidiis,fTpius cius équités aggrcflus:fecunda prælia faciebat. Nouifi bmè,cum vebcmentiùs contenderetur,ac Volufenus ipfius intercipiendi Comij cupiditate pertinaciùs eu cum paucis infecutus effet, * ille autê fuga 151 vebementi Volufenum longiùs produxiffenrepentè omnium fuoruminuo-catfidem, atqueauxiliumne lua vulncra,perfidia interpolita,paterentur * inulta,conuerfôq; equo, fe à cæteris incautiùs permittit inpræfedum. Fa-ciunt idem *omnes eius equires,paucôlque noftros conuertunt,atque infe-quuntur. Comiusincenfumcalcaribus equumiungitequoQuadrati,lan-ceaq; infeftamediumfçinur eius magnis viribus traiicit. Præfedo vulnera-to,non dubitant noflri refiftere,*amp; conuerfi boftem pellere:quodvbiacci-digcomplures bollium,magno noftrorum impetu pulfi, vulnerâtur,amp; par-ti'.n in fuga proteruntur,partim intercipiuntur. Qiiod vbi malum dux equi velocitate*cuitauit,grauiter vulneratus præfedus,vt vitæ periculum aditu-rus videretur,refertur in caltra. Comius autem, fine expiato fuo dolore, fiue magna parte amifla fuorum, legatos ad Antonium mittit, feq; ibi futurum, vbi præfcripferit, amp;nbsp;ea fadurum, quæ imperauerit, obfidibus datis firmat: vnum illud orat, vt timori fuo concedatur, ne in confpedum veniat cuiuf-quam

LIBER IIX... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;115 ,

quam Romani. Quampoftulationcm Antonius ciim iudicarct abiufto nafcitimoré,vcniam pctendi dcdit,obfides accepit.

Scio Cscfarem lingulorum annorum fingulos Commentarios fecif-fe,quod ego non cxiilimaui mihi eflc faciendum,propterca quod infe-Hqucns annus * L.Paulo,amp;: C.Marcello Coss.nullashabet Galliæmagno-pere res geftas. Ne quis tarnen ignorarct, quibus in locis Cæfar, exercituf-queco tempore fuiflent,pauca feribenda, coniungendaque huic com-lucntario ftatui.

Cæfar cùm in Belgio hyemaret,vnum illud propofitum habcbat,con tinerc in amicitia ciuitates,nulh fpem,aut caufl'am dare armorum: nihil e-nim minus volebat, *quam fub difcelTu fuo necelfitaie fibi aliquäimponi belli gcrendi,ne ciim exercitum dedudurus eflet,bellum aliquod rclinque-rctur,qubd omnis Gallialibentcr fine præfentipericulo ful'ciperet.Itaque honorificc ciuitates appcllando,principes maximis præmiis afficicdo,nul-. la onera noua imponendo,dcfcflam tot aduerfis præliisGalliam conditio-neparendimcliorc facile in pace continuit. Ipfehybernis pera(äis,contra confuetudineminitaliam quammaximisitineribus eft profcdus,vt municipia,amp; coloniasappellaret,quibusM.Antoniiquçftorifui commendaret faccrdocii petitionem: *contendebat enim gratiajciim libenter pro homilie fibi coniunä:iflimo,qucm paulo ante præmiferat ad pctitione,tum acri-ter contra fadionem,amp;: potentiam paucorum,qui M.Antonii repulfa, Cæ-faris*intercedentis conucllercgratiam cupicbant.Hunc etfi augurem priiis faäum,quamltaliäattingeret,in itinere audicrat,tarnen non minùs iuftam fibicaulTam municipia, amp;nbsp;colonias adeundi exilHmauit, vt iis gratias age-2y7ret,quódfrequcntiam,atque officium fuum Antonio præftitilïent,*fimul-que fe,amp;r honoré fuum infequentis anni comendarct petitione,propterea . quod infülenter aduerfarii fui gloriarentur, L.Lentulum, Sc C.Marcellurn Coss.creatos,qui omnem honorem,amp;: dignitatem Cæfaris *cxpoliarcnt:e-reptum Scr.Galbæ confulatum,cumismulibplus gratia, fulfragiifquc va-luiflct,qubd fibi coniunä:us,amp;familiaiitate,amp; necefiitudine legationis effet. Exceptus efi Cæfaris aduentus ab omnibus municipiis, ßc coloniis in-credibih honore, atq- amore. Tum primùm enim veniebat ab illo vniuer-fæ Galliç belloznihilrelinquebatur,quod ad ornatum portarum,itinerum, locoriimque omnium,qua Cæfar ituruserat,excogitari pofiet.Cumliberis omnis multitudo obuiam procedebat : hoftiæ omnibus locis immolaban-tur;tricliniis ft rat is fora, templaq; occupabâtur,vt vel expeélaiifl'imi triun'j phi lætitiapercipipoflet,ianta erat magnificcnti^pud opulentiores,cupi-ditasapud humiliores.Cùm omnes regiones Galliæ Togatæ Cæfar percu-curiifict,fumma ccleritate ad exercitum Nemetocenna rediit,legionibufqj ex omnibus hybernis ad finesTreuiroru euocatis, eb profeCtus eft, ibique cxcrcitû luftrauit.T.Labicnum Galliæ Togatæ præfccit,qubmaiore corn mendâtione conciliaretur ad confulatus petitionem. Ipfe tatiim itinerum faciebat,quantum fatisefte ad mutationcm locorû propter falubritaicm exift’mabat.Ibi quanquam crebrb audiebat,Labienumab inimicis fins fo-licitari, cerciorque fiebat id agi paucorum confiliis,vt interpofita fenatus auâoritate,aliqua parte exercitus fpo'iaretur,tarnen nequede Labicno

credidit quidquam.neque contra fenatus auâ;oritatem vt aliquid faeerct, potuit adduci : iudicabat enimliberis fenteniiis patrum confcriptorum caudam fiiam facile obtineri. Nam C. Curio tribunus plcbis ciim Cæfaris cauflam,dignitatémque defendendam fufeepiflet, fæpe crat fenatui polli-citus, fiquem timorarmorumCæfaris læderet, amp;:quoniam Pompeiido-minatio, atquc arma non minimum terroremforo infenent, difeederet v-terque ab armis,exerciturtufque dimitterct.*fore eo fado liberam, amp;nbsp;fui 258 iurisciuitatem . Nequehoc tantum pollicitusett: : * fed etiam per fedil- 2 jp ceflionem facere ccepit: *quodneficret,confuleSjamicique Pompcii*iuf-260 ferunt atque ita rem moderando, difeefferunt. Magnum hoc tedimo-nium fenatus cratvniuçrfi,conuenic'nfque fuperiorifado :nam Marcellus proximo anno ciim impugnaret Cæfaris dignitatem contra lege Pompeii , Ôc Craffi, retulcrat ante tempus ad fenatum dc Cæfaris prouincj^is, fententiifquc didis, difcelfionem faciente Marcello, qui fibi omnem dignitatem cx Cæfaris inuidia quærcbat, fenatus fj-equens in alia omnia tranfiit : quibus non frangebantur animi inimicorum Cæfaris, fed admo-nebantur 5 quo maiores pararent neccflitudines, quibus cogi poftet fenatus id probare j quod ipfi condituilfent. Fit deinde S. C. vt ad bellum Par-thicum legio vna à Cn, Pompeio, altera à C. Cæfare mitterentur : neque obfcurc hæ duæ legiones vni Cæfari detrahuntur. Nam Cn. Pompeius legionem primam,quam ad Cæfarem miferat* confedam ex deledu pro- 262 uinciæ, Cæfari earn tanquam ex fuo numero dédit. Cæfar tarnen ,* cum 2 6) de voluntate aduerfariorum fe * expoliari nemini dubium eftTet, Cn. Pompeio legionem remifit ,amp; *ex fuo numero x v., quam in Gallia citeriore habuerat, ex S. C. eiiubcttradi : in eius locurn x ii i.legioncm in Italian! mittit J quæ præfidiatucretur,ex quibus præfidiisx v. deducebatur.*Ipre 26'4 exercitum diftribuit per hyberna : C. Trebonium cum legionibusiv. in Bçlgio collocat : C. Fabium cum totidé in Aeduos deducit : fie enim exi-dimabat tütilfimam fore Galliam,fi Belgç,quorum maxima virtus,*Se Ac-duijquorum audoritasfumma effet,excrcitibus coniincrentur.lpfein Italian! profeduseft. Quo ciirn venifl'et, cognofeit perC.Marccllumconfu-lemlegionesI i.abfe remiflas, quæex S. C. deberent ad Parihichum bellum duci J Cn. Pompeio traditas, atque in Italia retentas elfe. Hoc fado, quanquam nullierat dubium, quin arma contra Cæfarem pararentur, tarnen Cæfar omnia patienda elfe ftatuit, quoad fibifpes aliqua rclinquere-tur iure potiùs difceptandi,quàm belli gerendi.

I T E R I S a Fabio C.Cæfarrsconfulibus redditiSjÇgre ab iis impetratum eft fumma tribunorum plebis conten-tionc^vt in fenatu recitarcntur : vt verb ex literis ad fcna-tum referrctur ,impetrarinonpotuit. * Referuntconfu-Ics dcrcpublica in ciiiitate. L. Lentulus conful fenatui, rc/que publicæ fe non defuturum pollicetur ft audatfter, ac fortiter fententiasdicere velint:fin Cæfarcni refpiciant, atque eius gra-tiamfcquantur, vtfuperioribusfccerinttemporibus, fc fibiconfilium ca-pturunijUeque fenatus audoritali obtemperaturum : habere fe quoquc ad Cæfaris gratiam,atque amicitiam receptum. In eandcm fententiam loqui-lur Scipio; Pompeio elfe in animo reip.non declfe, ft fenatus fequatur : fin cun(ftctur,atquc agatlenius,nequidquam eius auxilium, fipoftea velit, ira-ploraturuna. * Hæc Scipionis oratio,quod fenatus in vrbe habebatur,Pom peiufque aberat, ex ipfius ore Pompeii mitti videbatur. Dixerat aliquis le-niorem fentent jam, vtprimQM.Marcellus, ingreflus in earn orationem, non oportercante de*rep.ad fenatum referri,quam deledus tota Italia ha-biti,amp; exercitus conferipti elfcnt: quopræfidio tutb,amp; libere fenatus quæ vellet decernere auderet; vt M.Calidius, qui cenfebat,vt Pompeius in fuas prouincias proficifcerccur, nc qua effet armorum caulfa : timeic Cæfa-rem,abreptis ab eo i i.legionibus^ne ad eius periculum referuare^St retine-re easad vrbem Pompeius videreiur : vt M.RufuSj qui fententiam Calidii, paucis fere mutatis verbis,fcqucbatur.Iiomneseonuitio L.Lentuliconfu-liscorrepti exagitabantur. Lentulus fententiam Calidiipronunciaturum fe omnino negauit. Marcellus perterritus conuitiis, à fua fententia difeef-fic’.fic vocibus confulisjterrore præfentis exercitu^minis amicorum Pompeii plerique compulfi , inuiti, Sccoaâi Sc^ionis fententiam fequuntur: vtiante certam diem Cæfar exercitum dirnittat ; fi non faciat,cumad-uerfus rcmpublicam fadurum videri.Intercedit M.Antonius, Q^Calfius, tribuni plebis. Referturconfeftim de intcrcelTionetribunorum : dicuntur fententiæ graues. Vt quifquc acerbiifimc, crudclififmeque dixit,itaquam maximcab inimicisCæfaris collaudatur. MilTo ad yefperum fenatu, om-ncs,quifunt eius ordinis,a Pompeioeuocantur ;*laudat Pompins,atque inpofterum confirmât ,fegniorcs caftigat, atque incitât. Multi vndique ex veteribus Pompeii excrciiibus , fpe ptuTmiorum , atqne ordinum P. iip

Its nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVILI.

cuocantur multi ex cluabus,legioHibus,qu2 funt traditç à C£farc,acccrfun-tiir:cópleturvrbs:ad iuscomitioru.tribunes pl.C.Curio euocalc omncsa-mici confulumjiieceflarii Pópeii, aiq. eorum, quiveteres inimicitias cum -Cæfaregerçbant,coguntur in fenatum quorfi vocibuSjôc concurfu terren-tur infirmiores^dubii confirmantur:plerifq;verb libere poicftas decerncn-dieiipitur.Pollicctur L.Pifo Cenforfefe iturum ad C^feremptem L.Rof-cius prætor, qui de his rebus eum doceant : v i.dics ad earn rem conficicn-dam fpatii poftulant: dicuntur etiam anonniillis fenientiæ,vtlcgati ad Cæfarem raittantur, qui voluntatem fenatus ei proponant * Omnibus his rcfillitur, omnibufquc oratio confulis, Scipionis, Catonis opponi-tur. Catonem vetercs inimicitiæ Cæfaris incitant, amp;nbsp;dolor repulfæ. Lentulus æris aiieni magnitudinc, amp;nbsp;Ipe cxercitus, ac prouinciarum, Sc re-gum appcllandorum largitionibus mouetur , féque alterum fore Syl-laminter fuosgloriatur,ad quemfummaimperiiredeat.Scipioncmeadcni fpes prouinciæ, atq; excrcituum impellit, quos fe pro necelTitudincparti-turum cum Pompcioarbitratur:fimul iudiciorum metus,aduIatiQ,*atquc^^® oftentatio fui, amp;nbsp;potcntium,qui in rep.iudicüfq; turn plurimùm pollebât. Ipfe Pompeius ab inimicis Cæfaris incitatus, qubd neminem dignitate fe-cum exæquari volebat, totu fe ab eins amicitia auerterat, amp;nbsp;cum cómuni-bus inimicis in gratiâredicrat/quorum ipfe maximam parte illo affinitatis '^^9 tempore adiunxerat Cæfari.Simulinfamiaii.Iegionum permotus^quasab itincre Afiæ,Syriæque ad fuam potentiam, dominatumqj côucrtcratjrem ad armadeduci ftudebat.Hisde cauflTisaguntur omnia raptimjâtqjturba-terneque docendiCæfarispropinquisciusfpatium daturmectribunuspL fui periculi dcprecandi, neq; etiam extremiiuris interceffionem retinendi quod L.Sylla reliqueratjfacultastribuiturrfed de fua falute dievii.cogita-

* recogunturzquodilliturbulentiffimifuperioribustêpoiibustribunipl.nx. denique menfefuarum aâionum refpiccre,at timere confucuerât.JDccur-riturad illud extremum, atque vitimum S.C. quonifi pencin ipfo vrbisin-cendio,atq;defperatione omnium faliitisjatorü audacia,nunquam ante difcelfum eflzdent operam confulcSjprætoreSjtribuni pl.*quique*procon-17® fuies funt ad vrbem.nc quid refp.detrimenticapiat, * Hæc S.C.perfcribun turad V II. Id.Ianuarii : itaque v.primis diebus, quibushaberifenatuspo-luit,qua ex die confulatum iniit Lctitulus, biduo exccptocomitiali,6:dc imperio Cæfaris, amp;nbsp;de amplifsimis viris tribunis pl.grauißimc, acerbifsi-meq; decernitur. Profugiuntflatimex vrbe tribuni pl.fefeq; ad Cæfarem conferunr.Is eo tempore erat Rauennæ, expedabatque fuis lenifsimis po-ftulatis refponfa : fl qua^ominum æquitate rcs ad otium deducipoflet. Proximis diebus habetur fenftus extra vrbem. Pompeius eademilla^quæ per Scipionem oftendcrat,agit:fenatus virtutemjconflantiamqjcollaudat: copiasfuas exponitdegioncs habere fefc paratas x:prætercacognitu,com-pertumque fibi alieno elfe animo in Cæfarem milites, neque iis poffe per-fuaderijVti eu defendantjaut*fequantur.Statimdcrcliquisrcbus adfenatu refertur,tota vt Italia deledus habeatur:FauftusSylla propercin*Maurita- 27^ niam miitatur:pecuniavtiexær.ario Popeio dctur.Refertur ciia deregclu-ba vtfocius fit,atque amicus.Marcellus verb palfuru fc in pr^fentian'egat.

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X19

De Faufto iinpcdit Philippus tribunus pl. De reliquis rebus S.C.perfcribun-turzProuinciç priuatis decernuntur-.duæ côfularcs,reliquæprætoriæ.Scipio' ^7iniobuemt Syria,L.Domitio Gallia;*Philippus,amp; Marcellus priuato cóiiJio prætereuntur, nequeeorum fortes deiiciuntur ; in reliquasprouinciaspr^c-toresmittuntur, neque expeólant, quod fuperioribus annis acciderat, vt de

7 Jeorum iinperio ad populumrcferacur : Paludatiquc, vocis nuncupatis, ex-eunt. Conlules, quod ante id tempus acciderat nunquam, ex vrbc proficif-cuntur, liótoréfque habent in vrbe, * amp;nbsp;Capitolio priuatim contra omnia vetuftatis exempla;tota Italia deleólus habentur: armaimperantunpecuniæ a inunicipiis exiguntur, amp;nbsp;é fanis tolluntur : omnia diuina, amp;nbsp;humana iura perinifcentur.Qmbusrebus cognitis,Cæfarapud militesconcionatur:omnium temporum iniurias inimicorum in fe commémorât, à quibus * amp;,in-duótum, amp;nbsp;deprauatum Pompeium queriturinuidia, atque obtredtatione laudis fuæ, cuius iple honori, amp;nbsp;dignitati lemper fauerit, adiutorque fuerit; nouum in Rempub.introdudbu exemplum queritur, vt tribunitia inteicefd fioarmis notaretur, atque opprimcrctur,*quæ fuperioribus annis armis cflet reftituta.Syllam,nudata omnibus rebus tribunitia poteftate,tarnen in-^75 terceflionem liberam reliquifle:Pompeium, * qui amilTam reftituifle videa-tLir,*bona etiam,quæ ante liabueratjademiffe: quotiefeunque lit decretum, darent magiftratus operam, ne quid relp.detrimenti caperct ( qua voce, amp;nbsp;quo S. C. populus Romanus adarmalit vocatus)ladl:um in permciohs legi-l)us,in vi tribunitia,in feceflione populftemplis, locilque editioribus occu-patis : atque hæc fuperiorioris ætatis exempla expiata Saturnimi, atq; Grac-chorum * caßbus docet : quarum rerum illo tempore nihil fadum, ncc co-gitatum quidem.Nulla lex promulgata,non cum populo agi cœptum,nulla feceflio fada. Hortatur cuius Imperatoris dudu i x.annis remp. fœliciflimè geflerint,plurimaq; prælia fecunda fcccrint, omnem Galliam,Germaniam- * que pacauerint, vt eius exilrimationem, dignitatémque ab inimicis defendant. Conclamant legionis x fi i. qua; aderat, milites, (hanc enim initio tu-multus euocaueratireliquæ nondum conuenerant)fefe paratos effe Imperatoris lui, Tribunorumque pl.iniurias defendere. Cognitamilitum volunta-te, Ariminum cum ea legione proficifcitur, ibique Tribunos pl.qui ad eum confugerant,conucnit;reliquas legiones exhybernis euocat,amp;fubfequi iu-bct.Ed L.Cæfar adolefcens venit,cuius pater Ca:laris erat legatus. Is reliquo fermone confedo,cuius rei caulTa venerat,habere fe à Pompeio ad eum pri-uati officij mandata demonftrar: veile Pompeium fe Cæfaripurgatum, ne

^7lt;J ea,quæ reip.caulfa egerit,in luam contumeliam vertat;*femperfe reip.com-moda priuatis neceflitudinibus habuilTe potiora ; Cælarem quoqueprofua dignitate debere amp;nbsp;Ifudium, ôc iracundiamfuam reip.dimitrere, neq; adeô grauiter irafei inimicis,nc,cùm iliis nocere fe fperet,rcip.noccat;pauca eiuf-dem generis addit, cum exeufatione Pompeij coniunda. Eadem fere,atque eifdem de rebus prætor Rofcius agit cum Cælare, libique Pompeium com-memorafl'e demonftrat.Quæ res,cth nihil ad leuandas iniurias pertinere vi-debantur ) tarnen idoneos nadus homines, per quos ea, quæ vellet, ad eum perferrentur, petit ab vtroque,quoniam Pompeij mandata ad fe detulerint, negrauenturfua quoquead eumpoftulatadeferrezß paruolabore magnas

controLicrfus tollere, atquc omnem Italian! metu liberate pofrcnt,*fibi femper icipublicæ primam fuilTe dignitatem,vitaque potiorcm; doluilfe fe, quod populi Romani beneficium libi per contumeliam ab inimicis cx-torqueretur :ereptóque femeftri imperio, in vrbem retraheretuq cuius ab-fentis rationem habcri proximis comitiis populus iufiilîet : tamcn hanc

) honoris iaâ:uramfui,reipublic£caufiaæqüo animo tulifie.Cùmliteras ad fenatum miferit, vt omnes ab cxcrcitibus difccdcrent, nc id quidemimpc-trauifie : tota Italia dcledus haberi, retincri Icgioncs 11. quæ ab fc,fimuJa-tionc Parthici belli,fint abdudæxiuitaté efle in armis-.quonia hæc omnia, nifi ad fuam pernicie pertincrc?fcd tame ad omnia fe defeendere paratiim, atque omnia patircipublicæ caufla: * proficifeatur Pompcius in fuas pro-uincias: * ipfi exercitus dimiitantur : difeedant in Italia omnes ab armis: metus eciuitate tollaiurdibera coniitia, atq; omnis refp. Senatui, populo-que Romano pcrmittatur:hæc quo facilius,certifque conditionibusliant, amp;: iurciurando fanciantur; aut ipfc propiusacccdat,aut fe patiaturacccdc-rc; fore vti per colloquia omnes controuerfiæ componantur. Acceptis mandatis Rofeius cum L.Cæfare Capuanipcrucnit^ibique Confulcs,Pom peiumque inucnit : poftulata Cæfaris rcnunciat. Illi re dcliberata refpon-dcntjfci iptaque ad cum mandata per cos remittunf.quorum hæc erat funi ma tCæfarin GalliamrcuertcreturjArimino excederet,exercitus diniittc-ret : quæ fi fccifict, Ponipcium in Hifpanias iturum. Intcrea, quoad fidcs eflet data, Cæfarem fadurum quæpolliceretur, non intermilfuros Confu-lcs,Pompciumquc deledus. Erat iniquaconditio, poftulare vtCæfarAri-mino excederet, atque in prouinciam rcuerteretur, ipfum amp;nbsp;prouincias,amp; legiones aliénas tenere. Excrcitum Ctcfaris vclle dimitti, deledus habere; polliceri feinprouinciamiturum,neque ante quern diemiturusfit,defini-

• re; vtfiperado Cæfaris confulatu Pompeius profedus non efiet,nulla tarnen mcndacii rcligione obfiridus viderctur : tempus verb colloquio non dare,neque accefTurum polliceri, magnam pacis defperationem afierebat. Itaque ab Arimino M.Antoniuni cum cohortibus v. Aetiuni mittit:*iplc ^7? Arimini cum ii.lcgionibus fubfifiit,ibiqj deledum habere infiituit: Pifu-rum,Fanu,Ancona fingulis cohortibus occupât.Interea certior fadus.Ti gniCi Thermumprætorêcohortibus v.tcnere,oppidummunirc,omniuniq) elfcTigniorum optimani ergafe voluntatem, Curionem cum 111.cohortibus,quas Pifauri,amp; Arimini habebat,mittit: cuius aduentu cognito, dif- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j î

fifusmunicipiivoIuntatiThcrmus,cohortes exvrbe* cducit, Seprofugit; milites initincrcab co difccdunt,ac domumreuertuntur ; Curio omnium fumma voluntate TignÄni rccipit. Quibus rebus cognitis,confifus muni-cipiorumvoluntatibus Cæfar^ cohorteslegionis x 111.ex præfidiisdedu-citjAuximumque proficifeiturzquod oppidum* Adiuscohortibusintro- 280 dudistenebat, delediimquc toto Piceno, circummiflisfenatoribushabc-bat.Aducntu Cæfaris cognito,DecurioncsAuximi ad Adium Varum frequentes conueniunt : docent fui iudicii rem non elfe, neque fe,neque reli-quos municipes pati pofic C. Cæfarem imperatoren! bene dcRepublica meritum tantis rebus gcfiis,oppido, mœnibufque prohibcri ; proindc ha- | beat rationem pofteritatisjamp;periculifui. Quorum orationc perrnotus

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ill

Actius Virus,præfidiuni quod introduxcrat,cx oppido cducit, amp;nbsp;profugit. Hunc exprimo ordinepauciCæHrisconfccuti milites, conliHcrc cogunt, commifloque prælio dclcricur à fuis Varus : nonnulla pars militum domum difeedit, reliqui ad Cæfàrcm perueniunt, acque vna c urn lis dcprelicnl us L. PupiuSjprimipili centurio,adducitur, qui hunc cundem ordinem in cxerci-tu Cn.Poinpeij antea duxera»t,At Cælar milites Arianos collaudat,Pupium dimittit, Auximatibus agit gratias, Icque eorum fadi memorem lore pollh cetuF. Quibus rebus Romam nunciatis,tantus répété terror inuaht,vt cum Lentulus * conful ad aperiendum ærarium venilTet ad pecuniam Pompeio ex S. C. proferendam, protinus aperto fanóliore ærario ex vrbe profugeret. Cæfar cnim aduentare, iam,iamquc adelTe eius équités falfo nunciabantur. Hunc Marcellus collega,amp; pleriq^ magillratus confccutifunt.Cn.Pompeius pr^die cius diei ex vrbe prolcótus,iteF ad legiones habcbat,quas à Cçfare acceptas, in Apulia bybernorum caulfi dilpofuerat. Deleélus intra vrbem in-termittuntur ; nihil citra Capuam tutum eH'c omnibus videtur. Gapuæ pri-inum fefe confirmant,ôc colligunt: deleéiumquc colonorum, qui lege Iulia Capuam deduóli erant, habere inftituunt : gladiatorefque , quos ibi Cælar in ludo habebat,in forum produótos Lentulus libertati confirmât, aique iis cquos attribuit,amp;: fe fequi iulfinquos pofica,monitus à fuis,quod ea res omnium iudicio reprehcndcbatur,circum familiäresçonuentus Campaniæ, cuftodiæ caulTa, diftribuit. Auximo Cæfar progrellus, omnem agrum Picc-niim percurrit ; cunôtæ earum regionum præleéfuræ libcntilfimis animis eum recipiunt, exercitumq; cius omnibus rebus iuuant. Etiam ex Cingulo, quod oppidum Labienus conllituerat, fuaque pecunia exædificauerat, ad cumlegati veniunt,quæq; imperwitIcfecupidifiimclaôturos pollicentur. Milites imperat: mittunt. Intcrca legio x 11. Cæfarem confequitur : cum h is I i.Alculum Picenum proficifcitur.Id oppidum Lentulus Spintherx.cohor-tibus tenebat:qui,Cælaris aduentu cognito,profugic ex oppido, cofiortélq; fecum abducere conatus,àmagna parte militum deferitur; reliéfus in itine-recumpaucis,inciditin VibulhumRufum,millhm à Pompeio in agrum Picenum confirmandoriim hominum caulfa: à quofaélus Vibullius certior quæ res in Piceno gererentur, milites ab co accipit, ipfum dimittit. Item ex finitimis regionibus, quas potcll contrahit cohortes ex dcledtibus Pom-SI peianis : * in iis Camerino lugientem Vlcillcm Hirum cum v i. cohortibus, quas ibi in prælidio habucrat,excipit'quibus coaéfis, x 11 i.efficit: cum iis ad Domitium Aenobarbum Corfinium magnis itincribus peruenit, Cæla-rcmque adefle cum Icgionibus i i.nunciat. Doigt;itius per fe circiter x x. cohortes ex Alba, amp;nbsp;Marlis, amp;nbsp;Pelignis , amp;nbsp;^itimis ah regionibus coëgcrat. Recepto Alculo, expulfôqucLentulo,Cælarconquirimilites,qiiiab co dil-ceflerant, deleéfunique inllitui iubet ; ijife vnum diem ibi, rei frumcntariæ caufla moratus, Corfinium contendit.Eo cùm venilfet,cohortes v.præmilïæ a DomitiOjCx oppido pontem fluminis interrumpebant,qui erat ab oppido millîa pafiuum circiter 111, Ibi cum antecurforibus Cæfinis prælio commil-fojCelcriter Domitiani a ponte repulli, fe in oppidum receperunt. Cæfir le-gionibus traduétis, ad oppidum collitit, iuxtâque murum caiira pofuit, Re cognita,Domitius ad Pompeinm in Apuliam peritos regionum, magno

123 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVIL I.

propofito præmio,cum Uteris mittit,qui pétant,atcjue orcnt vtfibifubuc-niat : Cæfarem duobus exercitibus, Sc locorum anguftiis facile intercludi poffc, frumentoque prohiberi : quod nilî fccerit, fe, cohoriéfque ampiiùs X x'x.magnùmqucnumerum Senatorum,atq;equitumRomanorum inpc-riculum eife venturum.Interim fuos cohortatus,tormenta in mûris difpo-nitjCertafque cuiquepartes ad euftodiam vrbis attribuitimilitibusin con-cione agros ex fuis polfefTionibus pollicctur,*quadraginta in fingulosiu-géra, ôc pro rata parte ccnturionibus,euocatifque. Interim Cæfari nuncia-lur Sulmonenfes(quod oppidum à Corfinio v i i.milliuminteruallo abeU) cupere ea facere, quæ vellet,fed à Q^* Lucretio fenatore^ôc Adio Peligno prohiberi,qui id oppidum v i i.cohortium præfidio tenebant.Mittit eb M. Antoniumcumlegionis r ix.cohortibus v. Sulmoncnfes fimul atnoftra figna videront, portas aperuerunt, vniuerûque ôc oppidani, ôc milites «b-uiam’gratulantes Antonio exierunt : Lucretius, ôc Adius de muro fe deie-ccrunt. Adiusad Antonium dedudus, petit vt ad Cæfarem mitterctur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Antonius cum cohortibus, Sc Adio codemdie,quo profedus erat, rcucr-titur.Cæfareas cohortes cum exercitu fuo coniunxit, Adiumqueincolu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

men dimifit.Cæfar 11 i.primis diebus caftra magnis operibus munirc,0c ex finitimis municipiis frumentum*comportare,reliquafquc copias expeda* re inflituit. Eo triduo legio 11 x. ad cum venit, cohortefque ex nouis Gal-liæ deledibiisxxii.equitc'fqueàrege Norico circiter c cc. quorum ad-uentu altera caftra ad alteram oppidi partem ponit. Iis caftris Curionem præfccir: rcliquis diebus oppidum vallo,*caftclh'fq;circummunireinfti- 285 tuit: cuius operis maxima parte efFeda,eodcmfere tempore mifli ad Pom-pe'ium reuertuntur. Literisperledis, Domitius * diftimulans in concilio

• pronunciat Pompeium celeriter fubfidioventurum, hortatiirqueeos,nc animo dcficiant,quæquc vfuiad defendendum oppidum fint,parent. Ipfc *arcanb cum paucis familiaribus fuis colloquitur, confiliumq. fugæ cape- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

rc conftituit.Cum vultus Domitii cum oratione non confentiret,atq; omnia trepidantiùs, timidiufqjageret, quàrn fuperioribus diebus confueflet, muhumque cum fuis, *confultandi caufla fecretb præter confuetudinem 284 colloquerctur,cocilia,conuentufq; hominum fugcrct,res diutius tegi,dif-fiimuîan'que non potuit,Pompcius enim referipferat feferem in fummum periculum deduduiû non efte,neq;fuo confilio, autvoluntatc Domitium fe in oppidum Corfinium contulift'e: proinde, fi qua facultas fuißet, ad fe cû omnibus copiis venirct. Id ne fieri poftet,obfidione,atq; oppidi circum-niunitione fiebat. Diuulgito Domitii confilio,milites,quierant Corfinii, *prima vefpcre fcceffionçmfaci^intjatq; ita inter fe per tribunos mil.ccntu rioncfq;,atq; honcftiflimos fui generis colloquuntunobfideri fe à Cæfarc: opera,munitioncTque propc efteperfedas,ducem fuum Domitium, cuiiis fpe,atq; fiducia permanferint, proiedis omnibus, fugæconfiliumcapere: debere fe fu? falutis ratione habere. Ab his primô Marfidiflentirc incipiût, camq; oppidi partem,quæ muniiiffima videretur, occupant : tantaq; inter eos diiTenfio extitit, vt manum confercre,atq;armis dimicare conarentur. Pbft paulbtamen, internunciis vitro, citrôq;mifsis, quæignorabantde L. Domitii fuga cognofcunt:itaq; omnes vnocôfilio Domitium produdum

LIBER II X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;125

in publicum circunfifl:unt^amp; cuftodiunt,icgatófque ex fuo numero ad C?-farcm mittunt : fefe paratos efle portas apcrire, quæque impcrauit faccre, amp;nbsp;L. Domitium viuumincius poteftatem tradcre. Quibus rebus cognitis Cæfar^etfi magniintcrciTc arbitrabatur quamprimum oppidopotiri, co-hortefq; ad fe in caflra traduccrc,nc qua aut largitionibus, aut animi con-firmationc,aut falfisnunciis commutatio fieret voluntatis: quodfæpein bcllo paruis momentis magni cafus intercédèrent : tarnen veritus ne mili-tum introitu, amp;nbsp;nodurni temporis licentia oppidum diriperetur, cos, qui vénérant, collaudat,atque in oppidum dimittit: portaSjmuiofquc aflerua-ri iubcf.ipfciis opcribus,quæ faccrc infiituerat,milites difponit,non certis fpatiis intcrmiflis, vtcratfupcriorum dierum confuctudo, fed perpetuis vigiliis, ftationibufquCjVt contingant inter fcjatquc omnem munitionem cxjjleant: tribunosmitSc præfcâ:os circummittit^atque hortaturnon fo-liim ab cruptionibus caueant, fed etiam fingulorum hominum occultos ’ïcxitus afleruent.*ncquc corum tarn remiflb,ac languido animo quifquam omnium fuit^quiea node conquicucril.Tanta crat fumma rcrum expeda-®^tio, * vt nullus in aliam partem mente, atque animo trahcretur, quid ipfis Corfinienfibus^quid Domitio, quid Lcntulo, quid rcliquis acciderct, qui quofq. cuentus cxcipcrct.Quarta vigilia circitcr Lentulus Spinthcr de mu-ro cum vigiliis,cultodibiifquc noftriscolloquitur^vcllc,fi libi fiat poteftas, Cæfarcm conucnire.fada potcfiatc,cx oppido miltitur, ncque ab co priùs Domitiani milites difeedunt, quam in confpedum Cæfaris dcducatur. Cum co de falute fua agit, atque obfccrat fibi vt parcal, vetercmque ami-citiam commemorat,Cçfarifquc in fe beneficia cxponit:quæ crant maxi-nu:quód pereum in collegiumpontificum vcncraf.qubdprouinciam Hif paniam ex prætura habucraf.qubd in petitione confulatus ab eo erat fub-^ leu Jtus.Cuius orationem Cæiar intcrpellaf.fcnon maleficii cauffacxpro-iiincia cgrcfium,fcd vti fe à cótumcliis inimicorum defendcret:*vt tribu-nos pl.ea re ex ciuitate cxpulfos,ad fuam dignitate reftitucrct:vt fe,amp; po-pulum R.paucorum fadione oppreflum, in libertatcm vindicarct. Cuius oraiione confirmatus Lentulus, vt in oppidum rcucrtiliccat petit, quod de fua falute impetiaueiit, fore etiam rcliquis ad fuam fpem folatio : adeb efle pertcrricos nonnullos, vt fuæ vitæ duriùs confulcrc cogantur. Fada potefiate difcedit.Cæfar vbiilluxit omnesfcnatorcs,fcnatorumqjliberos, 188 iribunos mil.cquite'fq; Romanos ad fe produci iubet. *Erant fenatorii or-dinis L.Domitius, amp;nbsp;P.Lentulus Spinther,Vibullius Rufus, Sex. Quinti-lius Varus quæfior,L.Rubrius:prætcrca filius E^mitii^aliiqi complurcs a-doleiccntcs^öc magnusnumerus cquitumjlomanorum, amp;nbsp;Dccurionum, quos ex municipiis Domitius cuocauerat.Hos omnes prodtidos à contu-meliis militum, conuitiifqj prohibet : pauca apud cos loquitur : qubd fibi * aperte eorum gratia relata non fit pro fuis in eos maximis bcncficiis , d 1-mittit omnes incolumes. h s lx.* quod aurumadduxerat Domitius, atq; in publicum dcpofuerai,allatum ad le ab 11. vins Corfinienfibus, Domino redd it me coniinetior in vita hominu,quam in pecunia fuifievidcatuiv till cam pecuniam publicam elle conftabat,datamq; à Pompcio in fiipen-diû.X-lilitesDomitianos facrameniuapud fe diccre iubet,atq; eo die cafira

1X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO C I V I L I.

mouct J iuflumquc iter conficit v11. omnino dies ad Corfiniumcommo-ratus,amp; per fines Marrucinorum, ^FerêtinorurojLarinatiiim in Apuliam zSÿ peruenit. Pompcius iis rebus cognitis,quæ erant ad Corftnium gcfirCjLii-ceriaproficifeitur Carnufium,atquc inde Brundufiunr.copiasvndiqucn-mnes ex nouis deledibus ad fe cogi iubet : fcruos,paftores armat,aiqj his cquos aitribuif.ex iis circiter c c c.equites conficit.L.Manlius prætor Alba cum cohortibus v i.profugit.Rutilus Lupus pretor Tarracina cum 111. quæ procul cquitatu Cæfaris confpicatæ^cuipræerat Biuius CuriuSjrcli-do prætorc,figna ad Curiû transfcrunt,atq;ad eu tranfcunt.Itcm rcliqiiis itineribus nonnullæ cohortes in agmen Qfaris,aliç in equitesincidût;Rc-ducitur ad cûdeprchefus cxitinerc Cn.MagiusCremona,prjfcótus fabrii Cn. Pompcii’.quem Cæfar ad eu remittit cum mandatis-.quonia ad id tempus facultas colloqucndi non fuerit,atq; adfe Brundufium fitvéturus,tn-tereffe Rcip.Sc communis falutis, fe cum Pompeio colloqui ; * nèq; verb 29*^ idem perfici longo itincris ïpatio,cû per alios côditiones ferantur ac fi co- ' ' ram de omnibus conditionibusdifeeptetur. Hisdatismâdatis,Brundulîü eu legionibus vi.pcrucnit,vctcranisiv.reliquis,quas ex nouodelcdu con fecerat, atq; in itincrc copleucrat. Domitianas enim cohortes protinus a Corfinio in Siciliam miferat.Rcperit cofules Dyrrachiu profcâos eu magna parte excrcitus, Pompciumremanere Brundufiieum cohortibus x x. nequecertum inueniri potcrat,obtinendînc caulfa Brundufii ibi rcman-filfet, quo faciliùs omne Hadriaticum mare extremis Italiæ partibus, rc-gionibufquc Græciæ inpoteftatem haberet, atque ex vtraque parte bellum adminifirare pofict,an inopia nauiumibi reftitifiet: veritufqiic ne îtaliam ille dimittendam non exiftimaret, exitus, adminifirationcfquc

•Brundufini portus impedire infiituit: quorum operum hæc erat ratio. Quà fauces erant angufiilfimæ portus,molcm, atque aggercra abvtraque parte littoris iacicbat,qubd his locis erat mare vadofum: longiiisprogrel-fus^cùm agger altioreaquacontinerinon pofl'ct,rates duplices quoqiio-uerfus pedum XX X. c rcgionc moliscollocabat. Has quaternisancoriscx quatuor angulis diftinebat,nc fluciibus mouerentur. His pcrfcâis, collo-cati'fquc,alias dcinceps pari magnitudine rates lungebat'i has terra, atque aggere contegebat, ne aditus, atque incurfus ad defendendum impcdirc-tur ; à fronte, atqucab vtroque latere cratibus,acplutcisprotcgcbat. In quarta quaque earum turres binorum tabulatorum cxcitabat, quo com-modiùsab iinpetu nauium, incendii'fquc defenderet. Contra hæcPom-peiusnaues magnas oneftrias, quas in portu Brundufino deprehenderat, adornabat.Ibi turres cum ternft tabulatis crigcbat,cafque multis tormen. tis, Omni generc tclorum complétas ad opéra Cæfaris appellebat, vt rates perrumperet,atque opéra difiurbaretific quotidicvtrinque eminiisfun dis, fagittis, rtliquifquctclispugnabatur. Atque hæcita Cæfar admini- 291 ftrabat vt conditioncs pacis dimittendas non exiftimaret. ac tametfi ma-gnopercadmirabatur Magiumjqucm ad Pompeiumcum mandatis mife-rat,ad fe non remitti,atque cares fæpc tentata,ctfi impetus eins,confiliao; tardabat.iamcn omnibus rebus in eo perfeuerandum putabat. Itaquc Ca-ninium Rebilura legatum,familiärem,ncccflariumque Scriboi ii Libonis,

tnittit ad cum colloquiicaiifla: mandat vt Liboncin de concilianda pace hortetur : imprimis vt ipfc cum Pompcio colloquerctur poftulat: magno-pcrc fefc confidcrc democrat, fi cius rci fitpoteftasfaäa, forevt æquis conditionibus ab armis difeedatur : cuius rci magnam partem laudis,atq; cxiftimationis adLibonem peruenturam, fi illo a,udorc, atque agente ab armis fitdifceflum.LiboacolloquioCaninii digreffuSjad Pompeiüm pro-» »2ficifeitur i paulbpbft renunciat, qubd confulcs abfint^* nihil fine illis de* compofitionc agi pofle. Ita fæpiusrem fruftra tcniaiam Cæfar aliqua’ndo dimiitcndam fibiiudicabat,amp; de bello agendum. Propcdiraidia parte o-. peris à Cæfarecfïeda, dicbiifque in ca re confumptisi x. nauesa confuli-bus*Dyrrachio rcmiflæ,quæ priorempartem cxcrcituscb dcportaucrat, Brundufium reuertuntur. Pompcius fiuc operibus Cæfaris pcrmotus,{iuc eti^m qubd ab initio Italia excederc conftitucrat, aduentu nauium profe-äionem parare incipit:amp; qub faciliùs impetü Cæfaris tardarct^nefubipla profedionemilites oppidum irrumpcrent,portasobftruit,vicos,plateafq; inædificatjfolfas tranfuerfas iis pcrducit,atque ibi fudcs,ftipitcfque præa-cutos defigit. Hæc leuibus cratibus, terraq; inæquat:aditus autem^atq; itinera duojquç extra mumm ad portum fcrcbant,maximis defixis trabibus, atque eis præaeutis^præfcpit.His paratis rebusjmilites filentio naues con-fccndcrc iubef.cxpcditos autem ex euocatis fagittariis/unditoribufq; ra-ros in muro,turribufqj difponif.hos certo fignorcuocarc conflituit, cum omnes milites naues confccndiffcnt,atque iis expcditoloco aduaria naui-giarelinquit. Brundufini Pompeianorum militum iniuriis , atque ipfius Pompeii contumeliis permoti,Cæfaris rebus fauchant,itaq; cognita Pompeii prófedione, concurfantibus illis, atque in ea rc occupatis, vulgo cx Hedis fignificabant. Per quos rc cognita,Cæfar fcalas pârari,militéfq;ar-, inariiubet,nc quamreigercndæfacultaté dimittat.Pompeiusfub noótcm naues foluit. Qui crant in muroeuftodiæ cauffa collocati,eo figno, quod conuencrat,reuocantur,notifq; itincribus ad naues decuriunt : militespo-fitis fcalismurosafcenduntjfcd moniti à Brundufinis,vtvallum cæcum, folfa'fq; caueant, fubfiftunt, longo itinerc ab iis circundudi ad portum perueniunt, duafque naues cum militibus,quæ ad moles Cæfaris adliæfc-rant,fcaphis,lintribufq;dcprehcndunt,*dcprchcnfafquc excipiut.Cæfar, etfi ad fpe conficiedi negotipmaximeprobabat coadis nauibus marc traf, irc, amp;nbsp;Pompeiüm fequi, priiis quam illc fefe tranfmarinis auxiliis confir-marct,tarnen rcicius moram, teraporifq; *longinquitatem timebat,qubd omnibus coadis nauibus Pompcius præfcnte^i facultatem infequendi fuiadcmcrat.RcIinqucbaturvt cxlonginquioribus regionibus Galliæ,Pi-ceniquc, amp;nbsp;à freto naues elfent expedandæ ; fed id * propter anni tempus, longum,atq;impcditum videbatur ; interea veterem cxercitum, duasHi-fpanias confirmari,quarum altera crat maximis bcncficiis Pompeii dcuin-da:auxilia,cquitatum parari: Galliamjitahamque tentarife abfentcnole-batjtaquein præfentia Pompeii infequendi ratione omittittinHifpaniani proficifei condituitti i.viris municipiorum omnium impcrat ƒ t naues con qnirant, Brundufiumq; dcduccndas curent. Mittit in Sardiniam cum Ic-gionevna Valerium lcgatu,in Siciliani Curionem Rom.proprætorê cum

Icgionibiis 11 i.eundcmjcum Siciliam reccpifTet^protinusin African! tradu cere cxercitum iubet: Sardinian! obtinebat M.Cotta, Sicilian! M.Cato. A-fricam forte Tubcro obtinerc debebat. Caralitani, finiul * ad fc Valerium rnitti audierunt, nondum profcâo ex Italia, fua fponte ex oppido Cottam ciiciunt.ine,pcrterritus quod omnem prouinciam confcntirc * intelligcrct, ex Sardinia in African! profugit. Cato in Sicilia naues longas vetcres refi-cicbat. nouas ciuitatibus impcrabat : *hæc magno fludio agebat: inLuca-nis, Brutii/qj per legatos fuos ciuiu Romanorfi deJeviushabebat: equitum

exponerein tcrrampatitur,redfubl3tis ancoris,exccdcre co loco cogir. bits rebus çonfeéèis Csiarj vt rcliquum tempus alabore intermittcreturj milttes in proxima municipia deducitJ ipfe ad vrbem proficifcitur, Coatio ^enatu iniuriasinimicorum commemorat i docct Ic nuJlum cxtraordiiia~ num honorem appetidc f fed expediato legitimo tempore confulatus co fuilTe contenturnyquod omnibus ciuibuspatcret: latum abx.Tribunisplc-bis contradicentibusinimicis, * Caione verbacerrimcrépugnante^ Seprf flina confuetudine dicendimora dies extrahente^ vt fui ratio abfemis ha-beretur, ipfo eonfulc Pompeio : qui h improbalfct, cur’^heripaifuscÛct? /in pi obaffet) cur fè vti popuJi bcnehcio prohibuiilet patientiampropo-nitiuam, cumde excrcitibus dimittendis vitropoûulauiûctj'n quo iactu-ram dignitatis^ arque honoris ipfe fai^urus efet. Acerbiratem inimicorum docet,qui quod ab alteropoliularent, in fe recufarenr,atque omniaper-mifccri mallenr^ quam imperium, exercitufque dimirtcre. Iniuriam in erf piendislegionibuspraidicar,crudclitaLem,amp;infolentiam in circunfcribcn- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

dis Trtbunisplcbis, conairionesa feJatas,3c expet ira colloquia, Sedene-garacommemoratipro quibusrebus orat,ac polhilat Rempublicam fufei-piant, atqi vna fecum admini/lrentifin timoré defugiantdUis fe *oncri non futurum,Sc per fc Remp.adminifi aturum. Legatos ad Pompeium de com pofirionc mitti oporrere : neque fcreformidarequodin Senatu pauiban-tc Pompeius dixi{fcr,ad quos legati mitterentur,iis auâoritatcm atiri-bui,rimorcmquc eorum, qui mittcrent,fignifcari: tenuis ,atque inßrmi haec animi vidcri : fc verb, vt opcribus ante fuducrit, fic iu/litia, Scapp xquiiatc veile fuperarc. Probat rem Senatus de mittendis Icgaiis ; fed qui

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1:7

inittcrcntur,non rcpericbantur, maximeque timoris caufla pro fe quifqiie id munus Icgationis rccufabat. Pompcius enimdifcedens ab vrbe in Scna-tu dixcrat,codemfe habiturum loco, qui Romæ remanfilTent,ôt qui in ca-ftris Cæfaris fuiffcnt : fie triduum difputationibus excufationibùfquc eX' irahitur: fubiiciturctiam L.MetelIus Tribunusplebis ab inimicis Cæfaris, qui banc rem diftrahat, rcliquafque res^quafeunq; agerc inftituerat,impc-diat. Cuius cognito confilio, Cæfar frufira diebusaliquot confumptis, ne rcliquum tempus omittat,infcâis iis,quæ agerc dcfiinauerat,ab vrbe pro-ficifcitur,atque in vlteriorem GalIiampcruenit.Qub cùm venifletjCognof-cit *miirum in Hifpaniam a Pompeio Vibullium Rufum,quem paucis diebus ante,Corfinio captumipfe dimifcrat:profeâum item Domitiumad occupandum Mafliliam nauibus aduariis vii.**quas Sicilia,amp; in Cofano apiiuatiscoaâ:as,fcruis,*Iiberfis,colonis fuis copleuerat: præmifibs etiam legatos Maflilienfcs domum nobilcs adolefcentes,quos ab vrbe difeedens Pompeius erat adhortatus, ne noua Cæfaris officia veterum fuorum bene-ficiorum in cos memoriam expellerent. Quibus mandatis acceptis, Mafli-licnfcs portas Cæfari cIauferant:Albicos,barbaros homines,qui in eorum fide antiquitus erant, montéfque fupra Mafsiliam incolebant, ad le voca-ücrant : frumentum ex finitimis regionibus, atque ex omnibus c a fl cil is in vrbcm conuexerant:armorum officinas in vrbe infiitucrant: muros, * claf-fem, portas reficiebant. Euocat ad fe Cæfar Mafsilienfium x v.priraos; cum hisagit,ne initium inferendi belli à Mafsilienfibus oriatur:debereeos Iialiæ totius aucloritatem fequi potiùs, quâm vnius hominis voluntati ob-tcmperare:reliqua,quæ ad eorum fanandas mentes pcrtinerc arbitrabatur, commemorat.Cuius orationem domum Icgati referunt, atque ex audori-tatch^cCçfari rcnuncianf.intclligcrcfejdiuifumefTepopulumRomanû in • partes duasmeque fui iudicii, neq; fuarum elfe virium difcernerc vtra pars iuftiorera habeat caulTam: principes verb efle earum partium Cn.Pom-peium,Sc C.Cæfarem,patronos ciuitatis:quorum alter*agros Volgarum, Arecomicorum,amp;:*Heluorum publiée iis concclTerit’.alter bello vidas Gai lias attribucrit, vedigalidque auxerit: quare paribus eorum bencficiis parem fe quoq; voluntatem tribuerc debere, amp;nbsp;neutrum eorum contra alte-rum iuuare,aut vrbc,autportibus recipere.H^c dum inter eos aguntur,Domitius nauibus Mafsiliam peruenit, atque ab iis rcceptus, vrbi præficitur: fummaeibelli adminifirandipermittitur ; eiusimperio claflem quoquo-’ uerfus dimittunt : onerarias naucs, quas vbiq; poflunt,dcprthendunt,atqj in portum deducunt: * earum clauis^aut materia,ftquearmamentisinfiru-disadreliquas armandas, reficiendafque\îuntur : frumenti quod inuen-tum cftjin publicum conferunt : reliquas merces, commeatufque ad obfi-dionem vrbis ƒ1 accidaqreferuât.Qùibus iniuriis permotus Cæfar,Icgioncs 111.Mafsiliam adducit:turres,vineafqj ad oppugnationem vrbis agere,na-ues longas Arelatc numero x i i.facere inftituit. Quibus cfFedis, armatifq; diebus XXX.à qua die materia cæfa cfi,addudifq; Mafsiliam,hisD.Brutum præfccit : C.Trebonium Icgatum ad oppugnationem Mafsiliæ relinquit. Dura hæc parat, atque adminiftrat, C. Fabium legatum cum Icgionibus III. quasNarbone, circumque ea loca hyemandi caufia difpofuerat, in

II« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVILL

Hifpaniam prœmittic, çcleritérque Pyrenæos faltus occupari iubcc, qui co tempore ab L. Afranio legato præfidiis tencbantur : legiones reliquas, quæ longiùs hyemabâtjfubfequi iubet. Fabius,vc erat impcratum,adhibita céleri ta te, præfidium ex faltu deiecit, magmfq; itineribus ad exercitum Afranij contcndit.Aduentu VibulliRufi,quem àPompeiomifluminHilpanilde-monftratu clF,Afranius,amp; Petreius,ôlt;; Varro Icgati Pompeii, quorum vnus iii.legionibus Hilpania citeriorcm,alter à faltu Caftulonenfi ad Anam n.le-gionibuSjtertius ab Ana Veólonu agrum, Luiitaniamq; pari numero legió-nu obtinebat,officia inter fe partiutur,vtPetreius ex Luiitania perVedones cum omnibus copiis ad Afraniu proficifcatur:Varro cum iis, quas liabebat, lcgionibus,omnc vlteriorem Hiîpania tueatur, His rebus conftitutis,equi-tes,auxiliâq;totius Luiitaniç àPetreio,*Celtibcris,Câtabris,Barbarifq; om-nibus,qui ad Oceanti pcrtincnt,ab Afranio imperâtur.Quibus coaótis,cele riterPetreiusptrVcctonesad Afraninmperuenit:coftituuntcommunicon lilio bellum ad llerdam,propter ipbus loci opporcunitatcm,gercre.Erant,vt fupra demonftratum eft, legiones Afranii 111. Petreii 11, præterca feutati citerions prouinciæ, Sc cetratæ vlterioris Hiipaniæ cohortes circiter d c c c. cquitum vtriufque prQuinciæ circiter v. millia. Cæfar legiones inHilpa-niam præmilerat,ad v i.millia auxilia peditum,cquitum 11 i.millia,quæ omnibus fuperioribus bellis habuerat, amp;nbsp;parem ex Gallia numerum, * quem ipfc * pétillerat, nominatim ex omnibus ciuitatibus, nobiliffimo, amp;fortifli-mo quoque euocato. Hinc optimi generis hominum ex Aquitanis, monta- 2- 9 nifque, qui Galliam prouinciam attingunt. Audierat Pompcium per Mau-ritaniam cum legionibus iter in Hiipaniam facere, confeftimque elfe ven-turum: hmul à tribunis mil.centurionibùfque mutuas pecunias ffimplît,has • ,exercitui diftribuit. Quo fadto, duas rcs confecutus eft, quôd pignore animos centurionum deuinxit, amp;nbsp;larmtione redemit militum voluntates. Fa-bius finitimarum ciuitatum animos literis, nunciifque tentabat : in Sicore flumine pontes eftecerat duos, inter fe diftantes millia paftiium i v.his pon-cibus pabulatum mittebat,quôd ea, quæ citraflumenfucrant, fuperioribus diebus confumpferat. Hoc idem ferè, atque eadem de cauffiaPompeiani e-xercitus duces faciebat, crebroq; inter fe cqueftribus præliis contendebant. Hue cùm quotidiana confuetudine congreffiæ pabulatoribus prashcüo proprio legiones Fabianç i i.fiumen trâfifrent,impcdimcntaq;, amp;nbsp;omnis cquita tus fequeretur, * fubitd vi iumentorum, amp;nbsp;aquæ magnitudine pons elt in-terruptus, ôc reliqua multitudo equitum interclufa. Quo cognito à Petreio, amp;nbsp;Afranio,cx aggere,ar(^ic cratibus, quæ flumine ferebantur, celeriterpon te Afranius,quem oppido, caftpTq; coniundlum habcbat,lcgiones i v.equi-tatumque oninem traiccit, duabùlque Fabianis occurrit legionibus, Cinus aduentu nunciato, L.Plancus, ^ui legionibus pra:erat,nccellaria re coaôtus, locum capit fliperiorem,diuerfamque aciem in duas partes conftitüit,ne ab equitatu circunueniri pofl’et : ita congreflus impari numéro, magnos impetus legionum, ecjuitatufque fuftinet. Commifto ab equitibus prælio, hgna I i.lcgionum procul ab vtrilq; confpiciuntur, quas C.Fabius vlteriore ponte fublidio noftris miferat : fufpicatus fore id, quod accidit, vt duces aduerfi-riorum occafionc,amp; bcncficio fortunæ ad noftros opprimendos vterentur: quarum

LIBERI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;129

quarum aducntu prælium dirimicur, ac fuas vtcrquc legioncs reducit in ca-llra. Eo biduo Cæfar cum equitibus d c c c c.quos ßbi præfidio fcJiquerar, in caftraperuenit. Pons,qui fuerat tepeHcate interrupcus,penc erat reïcóhis: hunc noclu perfici iuffit.Ipfc,cognita locorum natura,ponti,calh'ifque prç-fidio V i.cohortcs reliquit, atque omnia impedimenta : amp;nbsp;pollero die omnibus copiis,triplici inrtruóla acie,ad Ilerdam proficifcitur, iub caftris Afranij * conftitit : amp;nbsp;ibi paulifper fub armis moratus, facit æquo loco pu-gnandipotcftatcm: poteltate faóta,Afranius copias cducit,amp; in medio colle fub caftris * conftitit. Cæfar vbi cognouit per Afranium ftarc,quö minus prælio dimicarctur,ab infiinis radicibus montis,intermiflis circiterpaflibus CD.caftrafacere conftituitzamp;neinopcre faciendo milites repentino ho-ftium incurfu exterrerentur,atq; opcrc prohibcrentur, vallo muniri vetuit, quod cminere,amp; procul videri necclTe erat,fed à fronte cotra bofte pedu xv. lolTam fieri iuflit. Prima, amp;nbsp;lecunda acies in armis, vt ab initio conftituta e-rat, permanebat : poft * hos opus in occulto acies tertia faciebat : lic omnc prius cft perfectum, quam intelligeretur ab Afranio caftra muniri. Sub vc-ipcrum Cæfar intra banc foftàm legiones reducit,atquc ibi fub armis proxi-ma noôte conquiefcinpoftcro die omnem cxercitum intra fofiàm continet: amp;nbsp;quôd longiùs erat agger petendus, in præfentia fimilcm rationem operis inftituit,fingulaque latera caftrorum fingulis attribuit legionibus munien-da, foflafque ad candem magnitudinem perfici iubet : reliquas legiones in armis expeditas contra boftem conftituit. Afranius, Petrciufque terrendi cauflà, atque operis impediendi, copias fuas ad infimas montis radices pro-ducunt, amp;nbsp;prælio laceflunt. Neque idcirco Cæfar opus intermittit, confifus præfidio legionum 111,amp; munitione foftæ:illi non diu commorati,nec lon-gius ab infimo colle progrefli,copias in caftra reducunt. 111. die Cæfar vallo • caftra communit : reliquas cohortes, quas in fuperioribus caftris reliquerat, inipedimcntâque ad fe traduci iubet.*Erat in oppido llerda,amp; proximo col le,vbi caftra Petreius, atque Afranius habebant, planicies circiter palTuum ccc.atq; in hoc ferê medio fpatio tumulus eratpauló editior,qué fi occupaf fet Cælar,amp; communifiet ab oppido,amp; ponte, amp;nbsp;commeatu omni,quem in oppidumcontulerant,fc intcrclulurum aduerfarios confidebat:hoc fpe-rans, legiones 11 i.cx caftris educit, acicque in locis idoneis inftruôla, vnius legionis antelignanos præcurrere , atque occupare eum tumulum iubet, Q^a re cognita, celeriter quæ in ftationc pro caftris crant Afranij cohortes, breuiorc itincrcad eundem occupandum locum mittuntur: contenditur prælio,amp;quôdpriùsin tumulum Afraniani vendant, noftri repelluntur, } 0 c * atque aliis fummiffis præfidiis, terga vertej^e, féque ad figna legionum rc ciperc coguntur. Genus erat pugnæ militum illorum,vt magno impetu primo procurrerent, audadfcrlocum caperent, ordincs fuos non magnopere feruarent, rari, difperfiq; pugnarent : li premerentur, pedem rclcrre,amp;: loco cxccdere non turpe exiftimarent,cum Lufitanis, rcliquifque Barbaris genere quodam pugnæ aflbefaôti : quôd fere fit,quibus quifqiie in locis miles in-ucterauerit,vti multùm earu regionum confuctudine moueatur.Hçc tarnen ratio noftrosperturbât,infuetoshuius generispugnæ: circumiricnimfefe . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;R. j. lt;

ISO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de BELLO CrViLI.

abapcnolaterc procurrentibus fingulis,arbitrabantur : ipfi àütcmfuos ordincs feruare,neque ab fignis difcedcre, nequefincgrauicaudaeuni locumjquem ceperant^dimitti cenfuerant oportere.Itaque perturbaiis an-tcfignanisjegio, quæ in eo cornu conftiterat, locum non tenuit, atquein proximum collcrn fefe recepit.Cæfaispcnc omni acie pertcrrita^quod prêter opinionemjConfuetudincmq; acciderat,cohortatus fuos legionem i x. fubfidio ducit:hofteminfolentcm,atqueacritcrnoftrosinfequeniemfup-primit,rurfufquc terga vertcre,feque ad oppidum Ilerdam recipcrcjôé fub jnuro confifterc cogit. Sedix.legionis milites clatilludio, dum farcircacgt; ' .ceptum detrimentum volunt,tcmcreinfecuti*fugietes,in locum iniquum progrediuntur, amp;nbsp;fub montem, in quo erat oppidum pofitum,fuccedunt; hincfereciperecumvcllcnt,rurfusilliex loco fuperiore noflros preme-bant. Præruptus locus crat,A^traque ex parte direâuSjac tantum in latitut dinem patebat,vt très inftrudæ cohortes eum locum expièrent, amp;nbsp;neque fubfidia a lateribus fummitti, neq^ équités laborantibus vfui elfe poffent. Ab *oppido autem decliui falligio vergebat in longitudinem pafluum cir-citer c d. hàc noftris erat rcceptus, qubd eo, incitati üudio, inconfultiùs proceflerant : hoc pugnabatur loco, Ôcpropter angufliasiniquo,amp; quod fub ip fis radicibus montis coftiter ant, vt nullum fruflra telum in eos mit-teretu r,tarnen virtute, amp;nbsp;patientia mitebantur, at que omnia vulnera fufti-nebant. Augebantur illiscopiæ,atqucex caftris cohortes per oppidum crebrb fummittebantur, vt integri defeflis fuccederent. Hoc idem Cæfar facere cogebatur,vt fummilTis in eundem locum cohortibus,defeffos rcci-peret. * hoc cùm effet modo pugnatum continenter horis v.noftriqucgra-uiùs àmultitudineprcmerentur, confumptis omnibustelis,gladiisdiftri-Ûis, impetum aduerfus montem in cohortes faciunt, paucifquc deiedis, reliquosfefe conuertere cogunt. Summotisfub murum cohortibus, ae nonnulla parte propter terrorem in oppidum compulfis, facilis cft noftris receptusdatus. Equitatus aute nofter ab vtroq»latere,etfi deiedis, atq;in-ferioribus locis conftiterat,tame in fummum iugû virtutc connititur,atq; inter duas aciesperequitans cômodiorem,ac tutiorê noftris reccptûdat: ita vario certamine pugnatu eftmoftri in primo cogreftii circiter 1 x x.ccci-derût,in his Q^Fulginius ex primo haftato legionis xiv.quipropter eximia virtutcm,ex inferioribus ordinibus in eum locû peruencrat,vulnérâtur am phùs D c.Ex AfranianisintcrficiûturT.CæciliuSjprimi pili centurio,amp; prêter eum centLiriones i v.milites ampliüs c c.fed hæc eius dici prçfertur opinio, vt fc vtrique fuperiores difccflifte exiftimaient ; Afraniani, qubdcum efte omnium iudicio inf?riores vidercntur,*cominus tarnen diu fteiiftcnt, noftrorum impetum fuftinuiftcnt, amp;nbsp;initio locum, tumulûq; tenuiflent, j o I quæ cauftapugnandifucrat:amp; noftros primo congreffuterga verterc coé-giiTentrnoftri autem,qubd iriiqiiolocojatqjimpari congreftinumcro,*w horis prælium fuftinuiflent, qubd montem gladiis diftridis afeendiflent, qubd ex loco fuperiore terga vertere aduerfarios coegiftent,atque in oppidum compuliflent.llli eum tumulum, pro quo pugnatum eft, magnis opc-ribus municrunt,præfidiuiuqLie ibi pofuerunt.Accidit ctiam repentinum incom-

nbusmunicruntjpræficJiumqueibipofuerunt. Accidit etiam rcpentinum incommodum biduo,qno hæc geftafunt.Tantacnim tenipedas coori-tur,vt nunquam illis locis maiores aquas fuifle conftarct. 1 um autcm ex ^'^^omnibus montibus*nix*profluit,ac fummas ripas fluminis luperauit, pontéfque ambos, quos C.Fabius feccrat, vno die interrupit, quæ res magnas difficultates exercitui Cæfaris, attulit. Caflra enim, vt fuprà demon-ftratûcftjcum effent inter flumina duo, Sicorim,amp;: Cingâ,fpatio millium X X X.neutrum horum trâfiri poterat,neceffariôq; omnes his angufliis con-llnebantur: neq; ciuitates,quæ ad Cæfaris amicitia acceflerant ƒrumêtum fupportare,neq;ij,quipabulatû longiùs progreffi crani,interclufiflumini-bus reuertimeq; maximi comitatus^qui ex ItaliaGalliaq; venicbatdn caffra ^'^lperuenirepoterât.*Tempuseratdifficilimû^quoneq;frumêtain hybernis crâuncq; multum à maturitatc aberant:ac ciuitates exinanitæ,qgt; Afranius pene omne frumêtum ante Cæfaris aduentû Ilerdam conucxeratireliqui fi quid fueratjCæfar fuperioribus diebus confumpferat;pecora,quodfecun dum poterat effe inopiæ fubfidium,propter bellum finitimæ ciuitates Ion gills remouerant’.qui erant pabulandi,aut frumetandi cauffa progrcfiijhos Icuisamaturæ Lufitani, peritiq^earumregionum cctraticiterioris Hifpa-niæ confeôlabantur^quibuseratprocliue tranare flumen: quódcófuetudo corum omnium eft,vt fine vtribus ad exercitum non eant. At excrcitus A-franii omnium rerum abundabat copia: multum erat frumentum proui-fum,amp;: conuedum fuperioribus temporibus : multum ex omni prouincia comportabatur : magna copiapabuli fuppetebat. harum rerum omnium facultates fine vllopcriculo pons Ilerdæpræbebat^Ôclocatransflumen integra, quo omnino Cæfar adiré non poterat. Eæ permanferunt aquæ dies complures-.conatuseft Cæfar reficerc pontes,fednecmagnitudo fluminis • pcrmittcbaqnequc ad ripam difpofitæ cohortes aduerfariorum perfici pa-tiebantur:quod illisprohibcrc erat facile^urn ipfius fluminis natura,atque aquæmagnitudine, turn qubdex totis ripis in vnum, atque angullum locum tela iaciebantur : atque erat difficile eodem tempore, rapidiffimo flu-mine operaperficere,amp;:telavitare.NunciaturAfranio magnos comitatus, ^’^4*quiiter habebant ad Cæfarcm,ad flumen conftitifle. Vénérant co fagit-

tariiexRuthenis, équités ex Gallia cummultis earns, magnifque impedi-mentis,vt fert Gallica confuctudo.Erant præterea cuiufque generis homi-num millia circitcr v i. cum fcruisjiberifque : fed nullus ordo^nullum imperium certum,cura fuo quifqjconfilio vteretur,atquc omnes fine timoré iter facercnt/vfifupcriorum temporum^atqj itinqjum licentia.Erant complures honefli adolefcentes fenatorum fili^ amp;nbsp;equeftris ordinis : erant le-gationes ciuitatumzerantlegati Cæfarisihos omnes flumina continebant: adhos opprimendos cum omni equitatu , 111. quæ legionibus Afranius de nodfe proficifeitur, imprudentcTque ante miffis equitibus aggreditur. celcriter tarnen fefe Galli équités expediunt,prçliurnq; cómittunt.Hi dum pari certaminc res gcri potuit, magnum hoff ium numci u pauci foff innere ’ fed vbi figna Icgionum appropinquare coeperunt, paucis amifl'is, fefc in montes proximos conferunt. Hoc pugnæ tempus magnum attulit noftris ad falutem momentuminadi enim fpatium fe in loca fuperiora rcceperût:

ïji nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVILI.

dclîdcrati funt co die fagittarii circiter c c.equitcs pauci, calonum, atquc impedimcntorum non magnusnumerus.his*tamen omnibus annona cre-uibquæ fcrc res inopia non foliim præfentis, fed ctiam futuii temporis timoré ingrauefeere confueuif.iamque ad denarios l. in fingulosinodios annonaperuencrat, amp;: militum vires inopia frumenti diminuerai, atq; incommoda in dies augebantur, amp;nbsp;tarn paucis diebus magna erat rcrum fada commutaiio,ac fc fortuna inclinauerat,vt noftri magna inopia necef-fariarum return conflidarentur : illi omnibus abundarent rebus, fuperio-refque habcrentur.Cæfar iis ciuitatibus,quç ad eius amicitiam accelfcrat, quo minor erat frumenti copia,pecus imperabat: calones ad longinquio-res ciuitates dimittebat:ipfc præfenteminopiamjquibuspoteratfubfidiis^ tutabatur.Hæc Afranius^Petrciufque,amp; eorum amicipleniora etiam,atq; vberiora Romamad fuos perferibebant : multarumorfingebat,vtp^nc bellum confcótum viderctur. Quibusliteris,nunciifquc Romam perlatis, *magnidomumconcurfus ad Afranium,magnæ gratulationes fiebanu^o^ multi ex Italia ad Cn.Pompcium proficifeebantur : alii, vtprincipes talem nuncium attuliiïe,alii,ne euentum belli expedafl'e^aut ex omnibus nouifli-mi venilfe viderêtur.Cùm in his anguftiis res effet, atque omnes viæ ab A-franianis militibus, equitibufq; obfidcrentur, nec pontes perfici polfent, imperat militibus Cæfar, vt naues faciant, cuius generis eum fuperioribus annis vfus Britanniæ docucrat.*Carinæprimüm,acftatumina ex leui materia fiebant : rcliquum corpus nauium viminibus contextum, coriisinte-gebatur.Has perfedascarris lundis dcuchit nodu milliapafluumà caftris XXIi.miliiéfq;his nauibus flumen trâlportat, continentemq;ripæ collem improuifo occupât. Hune ccleriter,priùs quàm abaduerfariisfentiatur,

• , communit. hue Icgioncm pofteatraducit, atquccx vtraq;partc*poniem5o6' inflitutum perficit biduo.Ita commeatus, eos,qui frumenti caulfapro-ceflcrant,tutô ad fc rccipit,Sc rem frumentariam expedite incipit. Eodera die equitum magnam pattern flumen traiecit,qui inopinatcspabulatores, ôçfincvllo dilTipatostimoréaggrcfli,quàm maximum numerum iumen-torum,atq; hominum intercipiunt: cohortibufq; centuriatis fubhdio mif-fiSjfcicnterinduaspartesfefe diftribuunt:*aliivt prædæfubfidio fint,aliip7 vt venientibus refiftant, atque eos propellant, vnamq; cohortem, quæ tc-mere ante cætcras extra aciem procurrerat, feclufam à rcliquis circunuc-niunt, atque interficiuntjncolumcfquc eum magna præda eodem ponte in caftra rcuertuntur. Dum hæc adllerdam geruntur, Maflilicnfes vfi L. Domitii confilio , r^ues longas expediunt numero x v 11. quarum erant x i. tcdæ : multa his mÿiora nauigia addunt, vt ipfa multitudine noftraclaflistcrreatur : magnumnumerum fagittariorum,magnum Al-bicotum,dcquibus fuprà demonftratumeft,imponuni : atquehos præ-rniis, pollicitationibufque incitant. Certas fibi depofeit naues Domitius^ \atquc hascolonis, paftoribufque, quos fccum adduxerat,complet. Sic omnibus rebus inflruda claflc, magna fiducia ad noflras naues proce-dunt^quibus præerat D.Brutus.Hæ ad infulam,quæ cft contra Malfiliam, ftationes obtinebant. Erat multb inferior numero nauium Brutus, fed de-ledos ex omnibuslegionibus fortilfimos viros antefignanos, centuriones

liber I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;135

Cæfar ei clafTi attribucrat,qui fibi id muncris depopofcerant.Ii manus fcr-rcaSjâtque harpagones parauerant^magnóq; numero pilorum^tragularunij reliquoruniqj telorum fe inftruxerant : ita cognito boftium aducntu, fuas naucs exporta cducunf.cum Mafsilienfibus confligunt: pugnatumvtrinqj cfl: fortifsime,atq; acerrimè: ncq; multum Albicinofirisvirtuteccdcbant, homines afpcri,amp; montani,cxercitati in armis:atq;ii,modó digrefsi à Maf filicnfibus, recentem eorumpollicitationem animis continebant : pafto-rcfqjndomiti fpc libertatis cxcitati,fub oculisDomitii fuam probarc ope-ramftudebant. IpfiMafsilicnfcs amp;nbsp;celcritatc nauium, amp;nbsp;feientia guberna-^^3 torum confifi,noftros eludcbant,impctufq; eorum cxcipiebat: *amp;(quoad licebat latiore fpatio) produda longius acic circunucnirc nortroSjaut plu-ribus nauibus adoriri fingulas, aut remos tranfeurrentes detergere, fi pof-. fc^tjcontcndcbanf.cümpropiüscratneccffarioventum,ab feientia guber natorum, atque artificii, ad virtutem montanorum confugiebant. Noftri, qubd miniis cxcrcitatis remigibus,minufq; peritis gubernatoribus vteban-tur^qui repente ex oncrariis nauibus crant produdi,ncq; dum etiam voca-bulis armametorum cognitisjtumetiam grauitate,amp; tarditate nauium im-pcdiebantur’.fadæ cnimfubitb ex humida materia, non cundemvfum cc-Icritatis habebant.Itaq; du locus cominus pugnandi darerur^çquo animo fingulas binis nauibus obiicicbant,atq; inieólamanu fcrrca,amp;: reteta vtra-que naucjdiucrfi pugnabant.atq; in hoftium naues tranfccndebant,amp; magno numero Albicorum,amp;paftorum interfcâo, partem nauium depri-munt: nonnullas cum hominibus capiunt,reliquas in portum compellunt. ^09Eo dienaues Mafsilienfium cum iis,quæ funt captæ, intcreunt i x. * Hoe primum Cæfari ad Ilerdam nunciatur : fimul perfedo ponte celeritcr for-tunamutatur. Illi pertcrritivirtutecquitum,minus libere, minus audader* vagabanturzaliasnonlongo ab caftris progrefsi fpatio,vt celerereceptum haberent,anguftiùspabulabantur;aliàs longiorc circuitu cuftodias,ftatio-ncfq-cquitum vitabant^aut aliquo accepto dctrimento,aut procul equita-tuvifojcx medio itincre,proicdis farcinis/ugiebant:poftremb*etiam plu-res intermittere dies^ amp;nbsp;prætcr confuetudinem omnium,nodu conftitue-rant pabulari.Interim Ofcenfcs,Se Calaguritani^qui crant cum Ofcenfibus contributi,mittunt ad cum legatos,fefcque imperata fadur os pollicentur. po* hosTarraconenfeSjSe Lacctani,amp; Aufetani, *paucis poft diebus Illurga-511 uonenfcs,qui flumen Iberum attingunqinfequuntur.Pctit ab his omnibus vt fc frumento iuucnf.polliccntur,atq; omnibus vndiq; conquifitisiumen-tisjincaftra déportant. Tranfit etiam cohorslllwgauoncnfis ad cum, cognito ciuitatis confilio, Se figna ex ftatioièc transfert : magna celeritcr fit comrautatio rerum,perfedo ponte,magnis v.ciuitatibus ad amicitiam ad-iundis,expedita re frumentaria,extindis rumoribus de auxiliis legionum, quæ cum Pompeio per Mauritania venire dicebantur,multæ longinquio-rcsciuitatcsab Afranio dcfcifcunt, amp;nbsp;Cæfaris amicitiamfcquuntur. Qui-bus rebus perterritis animis aduerfarioru^C^far^ne femper magno circuitu perpontem equitatus efletmittendus, nadusidoncumlocum, foftas pedum X X x.in altitudinem cóplurcs faccre inftituit,quibuspartem aliquam Sicofis auerteret^vaduq; in co flumine cfficeret.His pene cffedis,magnü in

i34 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVIL I.

timorem Afranius, Pctreiufquepcrueniunt, ne omninofiumento,pabuló-que intercluderentur,quód multiim Cæfar equitatu valebaf.itaque confti-tLiunt ipfi locisexeedcrc, amp;nbsp;in Ccliibcriam bellum transfcrrc. Huie confi-lio fufFragabatur etiara ilia res,quod ex duobus contrariis generibus, quæ fuperiore bello cura L.Scrtorio fteterant,ciuitates vidæ nomen,atqueimperium abfentis timebanc : quæ in amiciiia manferant, Pompeiimagnis affevtæ beneficiis cum diligebant : Cæfaris autem in Barbaris erac nomen obfciirius.hincmagnoscquitatus,magnaque auxiliaexpeótabant,*amp; fuis locis bellum in hyemem duccre cogitabant. Hoc inito côfilio,toto flumi-nc Ibero naucscóquirerc,amp;*Ovtogefam adduciiubent.Id erat oppidum pofitum ad Iberum, milliaqucpaffuum à caftris aberat x x.ad eura locum lluminis,nauibus lundis,pontemimperant fieridegioncfqueii.flumcn Si-corim traducunt, caftraque muniunt vallo pedum x 11. Qua re per explo-ratorescognita,fumrao laborc militum Cæfar continuatOjdiem noâcraq; opere in fluminc aucrtcndo,*huc iam rem duxerat^vt équités,etfi difficul- i J ter,atque ægrc fiebatjpoflent tarnen,atque audcrent flumen tranfire-.pedi-tes verb * tantummodo humeris, ac fummopedore extarent : vt turn aki-tudine aquæ, cum etiam rapiditace fluminis ad tranfeundum impediren-tur. ScdcamcneodemferecemporeponsinlbcropropcefFcdusnuncia-bacur,5lt; in Sicori vadum repcriebaiur.lam verb eb magis illi macurandiim iter exiftiraabant. Itaqiie, ii.aiixiliaribus cohortibus Ilerdæ præfidio rcli-disjomnibuscopiis Sicorimtranfeunt^Sc cumii.legiQnibus,quasfuperio-ribus diebus traduxerant^aftraconiungunt.Relinquebatur Cæfari nihil, nifi vti equitatu agmen aducrfariorfi male baberct,0c carperct.Pons cnim ipfius magnum circuitu habcbat,vt mukb breuiorc itincre illi ad Iberunl j)eruenire poflent. Equités a b eo mifli,flumen tranfeunt, amp;nbsp;cum de tertia Vigilia PctreiuSj atque Afraniuscaftra n.cuiflent, repentefefeadnouifli-mum agmen oflendunt, magna muliitudine circunfufa morari,atque iter impedire incipiunt.Prima luce ex fupcrioribus locis, quæ Cæfaris calfriserant coniunda, cernebaturequitatusnoftri prælio nouilfimosillo-rum premi vehementer, ac nonnunquamfuftinerc extremum agmen,atq; interrutnpi, alias inferri figna, amp;nbsp;vniuerfarum cohortiumimpetunoflros propelli,deinde rurfus conuerfos infcquiitotis verb caftris milites contur-bari. Sc dolere hoflem ex roanibus dimitii,bellum neceflariblongiiis duci.' ccnturioncSjtribnnófque militum adirc,atqua obfccrare,vt pereos Cæfar certior fleretjUe labor! fuo,neupcriculoparccret :paratoselfefcfcpoflc, Sc audere ca tranlire flumcn,qua tradudus effet equitatus.Quorum Audio Sc vocibus excitatus Cæfar, etficimcbat tantæ magnitudinis fluminiexer-citiim obiicercjconandumtamcn, atque experiendum iudicat. Itaquein-fii miorcs milites ex omnibus centuiiis deligi iubet, quorum aut animus, aut vires videbantur fuftinere non pofle.Hos cum legione vnaprcfidiocaftris relinquit : reliquaslegioncsexpeditas educit : magnoque numeroiu-rnentorumin flumine fuprà,atq;infràconftituto,traducitexercitum.Pau-ci ex hismilitibus, vi fluminis abrcpti,ab equitatu excipiuntur, acfublc-uanturnntcriit tarnen nemo. Tradudo incolumi exercitu copias inftruit, tripliceraque aciem ducerc incipit : at tantiim fuit in militibus ftudium, ‘ vt mil-

liber I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

vt tnilKum v l.ad itci* addito ad vadum circuitu, magnaque fluminis mora intcrpofita, eos, qui dctcrtia vigilia exiflent, ante horam dieii x. confe-querentur. Quos vbi Afranius procul vifos cum Petreio confpexit, noua rc pcrtcrritus^locis fupcrioribus conftitit,aciémque inftruit.Cçfar in cani-pis cxcrcitum reficit, ne defeffum prælio obiieiat. Rurfus conantes pro-gredi infequitur^ôe moratur. Illi nccelfarib nuturius,quàtri conftitueranr, caftra ponunt. ( fuberant enim montes, atquc à millibus pafluum v.itine-ra difficilia, atque angufta excipiebant : hosintra montes fe recipiebant, vtequitatum effugcrcntCæfaris,præfidiifque in anguftiis collocatisjcxer-citum itinere prohiberenf.ipfi fine periculo, ac timoré Iberum copias tra-ducerent, quod fuit illis conandum, atquc omni ratione efficiendum ) ÔC totius dici pugna,atque itineris laborc defelTijrem in poflerum diem diftu lcrunt. Cæfar quoque in proximo colle caftra ponit : media circiter node iis, qui adaquandi caulTa longiùs à caftris procefterant, ab equitibus cor-reptis, fit ab his certior Cæfar duces aduerfariorum filentio copias caftris cducerc.Quocognito,fignum dariiubet, vafa militari more conclama-ri.Illi.ex audito clamore,veriti ne nodu impediti fub onere confligere co-gcrcntur,aut ne ab cquitatu Cæfaris in anguftiis tencrêturjiter fupprimut, copiafquein caftris continent. Pofterodic Petreius cum paucis equiti-busoccultead cxplorandaloca proficifeitur : hoc idem fit ex caftris Cæ* JH faris. * mittitur L. Decidius Saxo, cum paucis, qui loci naturam perfpi-ciat : vterque idem fuis renunciat : v.millia palfuum proxima intercederc' itineris campeftris, inde exciperc loca afpera, amp;nbsp;montuofâ ; qui prior has anguftias occupauerit,ab hoc hoft^em prohiberi,nihil elfe negotii. Difpu-latur in concilio à Petreio, ôe Afranio, amp;nbsp;tempus profedionis quæritur: plcriquc cenfebantvt nodu iter facerent : pofte priùs ad anguftias veniri, quàm fentirentur.alii, quod pridie nodu conclamatum effet in caftris Cæfaris,*argumenti fumcbantloco,nôn pofte clàm exiri, circunfundi nodu equitatum Cæfaris, atque omnialoca, atque itinera obfideri ) nodur-naque prælia cfte vitanda, quod perterritus miles in ciuili diftenfione ti-morimagis, quàm rehgioni confulereconfueuerit : atlucem multùraper fe pudorcm omnium oculis, multùm etiam tribunorum mil. amp;nbsp;centurio-num præfentiam aff'errc,quibus rebus coerceri milites,amp;: in officio conti-neri foleant:quare omniratione elfe interdiuperrumpendum ; etfi aliquo accepto detrimento, tarnen fummaexercitus falua,locû,quem pétant,ca-pi pofte.Hæc vicit in concilio fentctiajamp; primaluce poftridie eóftituune proficifei. Cæfar exploratisrcgionibus,albentc^ælo,omnes copias caftris 51J educit,magnôquc circuitu, nullo certo itiycre exercitum ducit. * Nanque iiinera,quæ ad îberum,atqueOdogefam pertinebant,caftris hoftium op-pofitistenebanturnpfi erant trafeendendæ valles maximæ,ac diffioillimæ.-. faxa multis locis prærupta iter impediebant,vt arma per manus neceftariô tradcrenturjmilitéfque incrmcs,fubleuatique alii abaliismagnam partem itineris conficcrent, fed hune laborem reeufabat nemo, quod eum omnium laborum finem fore exiftimabant,fihoftemlbcrointerchidere,amp;: frumento prohibere potuiftent. Ac primo Afraniani militelt;,vifendi cauf-fâjlætiex caftris procurrebant, contumeliofifqjvocibusprofequebantur,

neccflarii viclus inopia coaclos fugerc, atquc ad Ilerdam reucrti : crat enim iter apropofico diuerfum, contrariamque in. partem iri videbatur. Duces verdeoruin luum conßlium laudibusferebant, quod fecaftristenuiflent, multumque eorum opinionem adiuuabat,qudd fine iumcntis,impcdimen« uTquead iterprofedtos vidcbant,vt non pofle diutius iiiopiam iuftincre coiifiderent.Sed vbi paulatim retorqucri agmen ad dextram confpexcrunt, iamque primos fuperare regionem cartrorum animaducrterunt, nemo erat adcd tardus,autfugicns laboris,quinllatiin caftris exeunduirijatque occur-rendum putaret.Conclamatur ad arma,atque omnes copiç,paucis præfidio reliótis cohortibus,exeunt, reótóque ad Iberum itinere contendunt. Erat in celeritatc omne pofitum ccrtamcn,vtri prius angud;ias,montefque occupa-rent ; fed cxercitum Cæfaris viarum difficultates tardabant : Afranij copias equîtatus Cæfaris infequens morabatur : res tamenabAfranianis hue erat neceflariô deduóla,vt Ii priores montes,quos petebant,attigiflent, ipfi pcri-culum vitarent: impedimenta totius exercitus, cohortéfque in caftris reli-ólas feruare non polient : quibus interclubs exercitu Cæfaris, auxilium ferri nullarationc poterat. ConfecitprioriterCæfar,atqucex magnisrupibus naótus planiciem, in hac contra noftem aciem inftruit. Afranius cum ab c-quitatu nouiftimum agmen premeretur, amp;nbsp;ante fe hoftem videret, collem quendam naóhus, ibi conftitit. Ex eo loco i v. cetratorum cohortes in mon-tcm,qui erat in confpeólu omnium excelliflimus, mittit. Hunc magno cur-fuconcitatos iubetoccuparc,eo conhlio,vtiipfe eodem omnibus copiis contenderet,amp; mutato itinere iugis Oólogefam perueniret. Hunc cumob-liquo itinere cetrati peterent, conlpicatus equitatus Cæfaris, in cohortes impetum facitmec minimam partem temporis equitum vim cetrati fuftine-rc potucrimt, omnélque ab his circunuenti, in confpeótu vtriufque exercitus in tcrhciuntur.Erat occaho bene gerendæ reimeque verb id Cçfarem fu-giebat, tan to lub oculis accepto detrimento, perterritum exercitum fufti-nere non pofle,præfertim circundatum vndique equitatu,cü in loco æquo, atque aperto confligeretur, idque ex omnibus partibus ab co flagitabatur. Concurrebantlegati,ccnturiones,tribunïquemil.nedubitaretpræliûcom-mittereiomnium efle militum paratiflimos animos: Afranianos contra mul-tis rebus fui timoris ligna milifle:quôdfuis non fubueniflent: quôd de colle non retederent : qubd vix cquitum incurfus fuftinerent, collatifq; in vnuin ,locum lignis conferefneque ordines,neque ligna feruarent: qubd li iniqui-tatem loci timcret,datum in tarnen aliquo loco pugnaridifacultatem:qubd certè inde decedendum efl'ct Afranio, ncc line aquapermanere poflet. Cr-farincamfpcmvencrat,!? linepugna, ßclinevulnere luorum rem conlî-cere polfc,qubd re frumentaria aducrlàrios iiitercluliflet.cur etiam fecundo præho aliquos ex fuis amittcret? curvulneraripateretur optimemeritos de le milites ? eut denique lortunam pcriclitaretur ? præfertim cum non minus efletimpcratoris conhlio luperare, quàm gladio. Mouebatur etiam milcri-cordia ciuium,quos interficiendos videbat : quibus filuis, atque incolumi-bus rem obtmere malcbat. * EIoc conlilium Cæfiris à plerifq; non proba- 317 batur. Milites verb palam inter fe loquebantur : quoniam talis occalio vi-ôtoriæ dimitterctur,etiam cùm vellet Ca.’far,fefc non efl'e pugnaturos:illcin fua

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ7

fuafcntçntiapcrfèucratzamp;paulwni ex co loco digreJitur, vctimorcmad-uerfariis miniiat. Petrcius, atquc Afranius, oblata facultate in callra ieic re-^erunt, Çæfarpræfidiis montibus difpoiitis, ojinni ad Iberum intercluio iti-ncrç^ qnànaproxiinè potcft hoftium caftris callra communie. Poilerodie duces aduerlariorum perturbati,lt;j[ubd omnem rei frumentariæ, fluminii-que Iberi Ipem amiferant, de reliquis rebus confultabant. Erat vnum iter* ® lierdam ß reuerti yellçnt : alterum, ii Tarraconem peterent. * Hæc coniul-tantibus eis,nunçiatur aquatores ab equitatupremi noftro: qua re cognicaj crebras ftadones ddponunc equitum, cohortium alariarurn,legionariaf-que interiiciiint coliorces^valJumquc çx caftris ad aquam ducere mcipiunr, vt intra tnunitioncm Sc ßne timoré^ Sc ßne ftationibus aquari poflent. Id o-pus infçr fc Pctreius,atque Afranius partiuntur:ipßq; perficiendi operis , ca^fla longius progrediuntur. Quorum difeeflu Jiberam nadfi milites collo qujLotum facujtatem,vulgo procedunt, amp;nbsp;quem plerifque in caftris notum, autinunicipem,habebat,*conquirit,atque vocat. Primùm aguntgratias o-innçs pinnibus,quôd Iibi perterrjtis pridie pepercilTenr, corum fe beneficio viperejdeinde imperatoris fidem quærunt,reCléne le illi ßnt commilTuri; Sc quod non ab initio feçerint, * armâque cum hominibus ncccflariis,amp;con-languineis contulerint,conqueruntur, His prouocati lermonibus,fidem ab finperatore de Petrcii,amp; Afranii vita petunt, nc quod in fe fcelus concepiß ße,neu ßios prodidilfe videantur. Quibus confirmatis rebus, fe lUtim ligna tranflaturos confirmant,legatófq; de pace primorû ordinû centuriones ad Cçfarç mittpnt.Interim alü fuos in caftra inuitandi caulla adducunt alii ab fuis abducutur,adeô vt vna caftra iam faôta ex binis viderentur : copluréfq; ' tribpni militum, amp;nbsp;centuriones ad Cæfarem veniunt,feq; ci commendant. Hoc idem fit à principibus Hifpaniæ, quos illi euoCauerant,amp; fccum in ca^, ftris fiabebiant obfidpm loco.Ii fuos notos,liolj')itcfque quærebât,per quem quifquç çorum aditujn cômendationis haberct ad Cælârem. Afranii etiam filius adolefcens, de fija,amp; parentis fui falute cûm Cæfare per Sulpitium le-gatum agebat ; crant plena la?titia,amp; gratulatione omnia, eorum, qui tanta pcricula vitalTe, eorum,qui line vulnere tantas res confecilTe videbantur; inagnumque frudtum fuæ priftinæ lenitatis omnium iudicio Cæfar ferebat, confiliumq; eius à cunôlis probabatur, (^ibus rebus nunciatis Afranio, ab inftituto opéré difeedit, féque in caftra recipit, fie paratus, vt videbatur, vt quiçunque acçidifiet cafus,hunç quieto,amp; a^quo animo ferret. Petretus veto qon deferit fefe ; armat familiam-.cum bac, Sc prætoria cohorte cctrato-tmfijbarbarifq; equitibuspaucis,bcneficiariis fuj^ quos luas çuftodia: cauf-fa habere çonlucuerat,improuilo ad vallun|aduolat;coiloquia militum in-terrumpit ; noftros repellit ab caftris : quos deprehendit, interficit. Rcliqui coeunt interfe, amp;repentino periculo exterriti,finiftras lagis inuoluunt, gladiofque diftringunt, atque ita fe à cetratis, equitibufque defçndunt, ca-ftrorum propinquitate confifi ; féq-, in caftra recipiunt, Sc ab i^s cohortibus, quæ crant in ftatione ad portas,delenduntur, Qmbus rebus confeólis,fiens Petreius manipulos circuit, militefque appellat, neu le, neu Pompeium ab-fentcm,impcratorem fuum, aduerfariis ad lupplicium tradant, obfecrat. fit ccleriter concurfiis in prætorium. Poftulant,vt lurent omncs,fe excrcitum.

dücéfqjnon deferturoSjncqueprodituroSjncque fibi feparatim areliquis confilium capluros.Princeps in hæc verba iurat: ipfe ad idem iufiuradum adigit Afraniiim:fubfequunturTribunimilitum,centurionéfque.’'Centu-riatim produdi milites idem iurant: cdicunt penes quem quifque fit miles CæfariSjVt p roducatur:produâ:os palam in prætorio interficiût. * fed pie- 3 21 riquc,quos cepcrant,cælant,noâ:uq; per vallum emittunt.Sic terror obla-tus à ducibusjcrudclitas in fupplicio,*vna religio iurifiurâdijfpem prüfen- 522 tis dcditionis fuftulit, mentéfque militum conuertit, amp;rem ad-priftinam belli rationcm redcgit.Cæfar milites aduerfariorura;,qui in calh a per tempus colloquii vénérant,fumma diligentia conquiri,Slt; remitti iubet: fed ex numero Tribunorum militum, centurionumque, nonnulli fua voluntatc apud cum remanferunt : quos illepoftea magno in honore habuit : * cen- p? turioncs, ampliorifque ordinis équités Romanos in Tribunitium rehituit honorem. Premebantur Afraniani pabulationc, aquabanturægre : ffu-menti copiamlcgionarii * nonnulli habebant, qubd dierum x x 11. ab Ilerda frumentum iufli crant efferre. Cétrati, auxiliarcfque nullam, quorum erant amp;nbsp;facultates ad parandum exiguæ, amp;nbsp;corpora infucta ad onera portanda.Itaque magnus eorum quotidie numerus ad Cæfarem perfugic-bat. In his crat anguftiis res : fed ex propofitis confiliis duobus explicitius videbatur ad Ilerdam rcuerti : quod ibipaululum frumenti reliqucrant: ibifereliquumconfilium*cxpleturos confidebant. Tarraco aberatlcn-giusiquo fpatio plures rem polfe cafus rccipcre intelligebant. Hoc proba-to confiliojcx caftris profieifcuntur.Cæfar equitatu præmilfo, quinouif-fimumagmen carperet,atque impediret, ipfe cum legionibus fubfequitur: nullum intercedebat tempus J quin extremi cumequitibus præliarentur.

• Genus erat hoc pugnæ. Expedites cohortes nouiifimum agmen claude-bant,pluréfque in locis campeftribus fubfiftebant: fi mons crat afeenden-dus,facilcipfalocinaturapcriculumrcpcllebant, qubdcxlocisfuperiori-bus qui antecclferantjfuos afeendentes protegcbant.Cùm vallis, aut locus deciiuis fubcrat,ncquc ii,qui antccefierant, moraniibus opem ferre pote-rant: *equites vcrocxloco fuperiorein aduerfariostela coniiciebanf.tum magno crat in pericuio res, turn inquirebant, vt cumeiufmodicflet locis appropinquatum, legionum figna confiflcre iuberent, magnoque impetu equitatumrepellerent : eo fummoto, repente incitato curfu fcfe in valles vniucrfi dcmittercnt,atque ita tranfgrefli rurfus in locis fuperionbuscon-fifterent.Nam tantum ab equitum fuorumauxiliis aberant,quorumnume-rum habebant magnum vt eos fuperioribus perterritos præliis,in medium reciperent agmen,vltróque eos tuerentur: quorum nulli ex itinere excede-re licebat, quin ab equitatu Cæfaris cxciperetur. T ali dum pugnatur mo-do,lentc,ac paulatim proceditur,crebrôque,vt fint auxilio fuis,fubfifhî«t, vttum accidit: millia enimprogreiTii v.vchemcntiufq;peragitatiabequitatu, montem excelfum capiunt, ibiquevna frontecontrahoftemcaftra muniunt, ncqueiumentis oneradeponunt. VbiCæfaris caftrapofita,ta-bernaculaque conftituta,6c dimilTos équités pabulandi caufla animaduer-têre, fefc fubitb proripiunt hora circiter v i. eiufdem diei, amp;nbsp;fpcm nati:! moræjdifcelfu noftrorum equitumiterfacerc incipiunt.*Qua re animad- 51 uerfa,

liber I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÏJ9

üerfa,Cæfar,reliâ:is iis nîunitionibus,fubfequitur:præfidio impedimentis paucas cohortes rclinquit: horax.fubfcqui pabulatores,cquitcfque rcuo-cariiubet. Ccleritcr equitatus ad quotidianum itineris officium reuerti-lUf.pugnatur acriter ad nouiflimum agmcn,adcb vt penc terga côueriant, complurcfquc milites^tiamnonnulli centuriones,interficiuntur.Inftabat agmen Cæfaris, atque vniuerfum imminebat. T um verb neque ad explo-randum idoneum locum caftris, neque ad progrediendum data facultate, lt;^onfiftunt neceflarib, ôc procul ab aqua, amp;nbsp;natura iniquo loco, caftra po- , nunf.fed iifdem de caufsis Cæfar,quæ fuprà funt dcmonftratç,prælio am-pliùs non lacefsit, amp;nbsp;co die tabernacula ftatui paflus non eft, quo paratio-reseflentad infequendum omnes, fiueno(ftu,fiue interdiu erumperent.

^7* Illb animaduerfo vitio caftrorum, tota node munitioncsproferunq ca-ftra^uc caftris conuertunt. Hoc idem poftero die à prima luce faciunt, to-tumquein care diem confumunt: fed quantum opere proccfferant,6c caftra protulerant, tantb aberant ab aqua longiiis, amp;nbsp;præfenti malo aliis tnalis remédia dabantur. Prima node aquandi caufla nemo egreditur ex caftris.Proximo dic,præfidio in caftris rclido,vniuerfas ad aquam copias cducunf.pabulatumemittiturnemo. Hiseosfuppliccsmalis Cæfar necef-fariam fubire deditionem^quam prælio deccrtarc malebat:conatur tarnen cos vallo,fofraquecircummunire,vt quammaximerepentinaseorum eru-plioncs demoretur, quo necelîarib defeenfuros exiftimabat. Illi amp;nbsp;inopia ^^^pabiili addudi,*amp; quo eftent ad id expcditiorcs, omnia farcinaria iumen-

îa interficiiubent. In his operibus, confiliifque biduum confumitur.Ter-die magna iam pars opcris Cæfaris proceflerat. * Illi impediendæ rei, lt;îuæ munitionis caufla ficbat, hora circitcr 11 x.figno dato, legiones edu- . cunqaciemq;fub caftris inftruunt. Cæfar ab opere legiones reuocat,equi- • tatum omnem conuenire iubeqaeiem inftruif.contra opinioncm enim mi-lituni,faman'gt;que omnium vidcrîprælio diffugifle , magnum detrimcn-lurnaffercbat, Sedeifdem decaufsis,quæfuntcognitæ,qubminùsdi-niicarcvellet,mouebatur: atque hoc etiammagis, quod fpatiibrcuitas^ ciiaminfugamconiedisaducrfariis,non mulium ad fummam vidoriæ iuuarc poterat : non enim amplihs pedum millibus i i.ab caftris caftra di-ftabant. Hine duas partes acies occupabant, tertia vacabat, ad incurfum, atque impetum militum relida : fi prælium committeretur, propinquitas caftrorum cclcrem fupcratis ex fuga receptum dabat. Hac de caufla con-

, floftitueratfignainferentibusrcfiftere,priorpræliononlaceflerc.*Acieserat Afraniana duplexdegiov.Seii i.in fubfidiislocumgt;lariæ cohortisobtine-bat; Cæfaris triplex-.fed primam aciem quate«næ cohortes v.legionc tene-bant : has fublidiariæ ternæ, ôe rurfus aliæ totidem fuæ cuiufque legionis fubfcquebantur:fagittarii,funditorefque media continebantur acieiequi-tatus latera cingebat. T ali inftruda acie, teuere vterque propofitum vide-batur;Cæfar,vt nifi coadus,prælium non committeretfille^vt opera Cæfa-

, ris impediret. Producitur tarnen res,aciefque ad folis occafum continen-Uiv.indc vtriqjin caftra difeedunt. Poftcro die muninones inftitutas Cæfar parat pcrficere ; illivadum fluminis Sicoristentare, fi tranfire poflent. Quarcanimaduerfa, Cæfar Germanos leuisarmaturæjcquiiumqj partem

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L O C I V I L I.

flumcn traiicit, crcbrafque in ripis cuftodias difponit. Tandern omnibus rebus obfefli,qaartum iam diem fine pabulo retentis iumcntis,aquæ,lignj^ amp;nbsp;frumenti inopia,colloquium pctunt,§lt; id,fi fieri polTitjfemoto à militi-bus loco. Vbi id à Cæfare ncgatum^Sc palam fi colloqui vclIentjCocclTum cft, datur obfidis loco Cæfari filius Afranii. Veniturin eumlocumjquem Cæfar delegit.Audiente vtroque excrcitUjloquitur Afranius: Non elfe aut ipfi,aut militibus fuccenfendum,qubd fidem erga Imperatorem fuum Cn. Pompeium conferuarc volucrint ,fcd fatis iâ fecilfe officio ,fatifqj fupplicii tuliire,perpelfos omnium rerum inopianr.nnnc verb,pene vtfœminas^ir-cummunitos,prohibcri aquajprohibcri ingrclfu,ncq; corpore doloi ê,ncq; animo ignominiamferrepolfc: itaque fc vidos confiteri: orarcjatq; obfe-crare,fi quis locus mifericordiæ relinquatur,nc ad vltimû fupplicium pro-gredi nccefle habcant. Hæc quàm potefi; demilfifiimc^atqj * fubiedilfirnc . exponit. Ad ca Csefar refpondit. Nulli omnium bas partes, vel querimo-niæ, vel miferationis, minus conueniffe : reliquos enim omnes fuum offi-* -ciuni præftitilfcifcjqui ctiam bona conditione, amp;nbsp;loco,amp; tempore æquo confligere noluerit, vt quàm integerrima effent ad pacem omnia : cxerci-tumfuum, qui iniuriaetiam accepta,fuifque interfedis, * quosinfuapo- j^^ teftatehabuic, conferuarit, 6e texerittillius denique cxercitus milites, qui per fe de concilianda pace egerint, qua in re omnium fuorum vitæ con-fulendum putarunt, fie omnium ordinum partes in mifericordiaconfti-tiffe, ipfos duces à pace abhorruiffe : cosneque colloquii,nequc inducia-rum iura feruafie,6^homines imperitos,6eper colloquium deceptos cru-deliffimcinterfeciffc, Accidiffe igiturhis , quodplerunquc hominibusni-mia pertinacia,atque arrogantia accidere foleat, vti eb recurrant, 6eid cu-

• pidifTimcpétant, quodpaulb antccontcmpfcrint : nequenuncfcillorum liumilitate,ncque aliqua temporis opportunitatepoftularc, quibus rebus augeantur opes fuæ,fcdcos cxercitus,quos contrafe multosiamannos aluerint, vcllc dimitti. Neque enim v i.legiones alia de cauffa miffas in Hi-fpaniam, fcptimamq; ibi conferiptam,neque tot, tantàfq; claffes paratas, neque fummiffos duces rei militaris peritos: nihil horum ad pacandas Hi-Ipanias, nihil ad vfum prouinciæ prouifum , quæ propter diuturnitatem pacis nullum auxilium defiderarit : omnia hæc iampridem contra fe para-ri:in fe noui generis imperia conflitui : vt idem ad portas vrbanispræfi-deat rebus, 6e duas bcllieofiffimas prouincias abfens tot annos obtineat: in fe iura magiflratuum commutari, ne ex prætura, 6e confulatu, vt fern-' per, fed per paucos projjati, 6e cledi in prouincias mittantur : in fe ætatis ^xeufationem nihil valere, q^bdfuperioribus bellis probati adobtinen-dos cxercitus euocentur : in fc vno non feruari, quod fit omnibus datum femperimperatoribuSjVtrebus fœlicitergeftis, autcum honore aliquo, aut certc fine ignominia, domum reuertantur,excrcitumqUc dimittant. Quæ tarnen omnia 6e fc tuliffe patienter, 6e effe laturum : neque mine id agerc, vt ab illis abdudum exercitumteneatipfe, quod tarnen fibi difficile non fit : fed ne illi habcant, quo contra fc vti poffint : proinde,vt effet diélumj prouinciis exccdcrcnt,exercitumqucdiraitterent : fi id fitfadum, nociturum fenemini: hanc vnam, atquecxtremam pacis effe conditio-

LIBER IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141

nem. Id verb inilitibus fuit pergratum,amp; iucundum,vt ex ipfa fignificatio-ne potuit cognofei : vt qui aliquid viôliincommodicxpeàauiffcnt, vitro indcpræmium miiïionisferrent. Namcùmde loco, ôe tempore eius rei controuerfia inferretur, amp;nbsp;voce, amp;nbsp;manibus vniuerfi ex vallo, vbiconfti-lerantïfignicarc cœperunt,vt ftatim dimitterentur, neque, * omni interpo-fita fide, firmum elfe pofle, fi in aliud tempus differretur. Paucis cùm elfct in vtranque partem verbis difputatum, res hue deducitur, vt ii, qui ha-beant domicilium, aut pofTelfioncs in Hilpania, ftaiim^ reliqui ad V arum flumen dimittantur : nc quid eis noceatur, neue quis inuitus facramento diccrc cogatur âCæfarCjCauetur. Cæfarexeotempore^dum ad flumen Varum vcniatur,fc frumentum daturum,pollicctur: additetiam, vt * quid quifquc corum in bcllo amiferit, quæ fint penes milites fuos, iis, qui ami-514 ferint, *rcftituatur:militibus æqua fada æftimationc ,*pecuniarti pro iis rcBus foluit.Quafcunque poftea controuerfias inter fe milites habucrant, 51 j fua fponte ad Carfarem* introduxerunt.Pctreius,atque Afranius cùm fti-pendium ab legionibus,pcné fcdiiionc fada, flagitarentur, cuiusilli dicm 51^ nondum venifledicerent, * Cæfar vt cognofccrct, pofiulatum efi ; coque vtrique,quod ftatuit,contcntifucrunt. Parte circiter tertia exercitùs co bi-duo dimifla, ii.legioncs fuas antecedere, reliquas fubfcquiiuflit, vt non 557 ^ongo inter fe fpatio cafira faccrenr:* cîque negotio QjFufium Calenum Icgatum præfccit. Hoc eius præfcripto ex Hifpania ad Varum flumen cil iter fadum,atque ibi rcliqua pars exercitùs dimifla eft.

V M hæc in Hifpania gcruntur,C.TrcboniusIcgatus, qui ad oppugnationem Mafliliæreliduscrat,duabus ex partibus aggerem ,vineas,turrcfque ad oppidum agere inflituit. V na erat proxima portubnaualibufque: altera ad partem, qua eft aditus ex * Gallia, atque Hifpania ad id mare, quod * adigit ad oftium Rhodani. MalTilia enim fere ex iii.op^di partibus mari alluiiur:

rcliqua quartaeft, quæ aditumhabet*àttrral. Huius quoque fpatii pars ca, quæ ad areem pertinct, loci natura, amp;nbsp;valk altilfima munita, longam, amp;difficilcm habet oppugnationem. Ad eaperficienda opera C.Trebo-nius magnamiumentorum, atque hominummultitudinem ex omnipro-uinciâ vocat: vimina,matcridmquc comportari iubet : quibtis comparatis rebus,aggerem in altitudinem pedum 1 xx x.extruit.fed tanti erânt antiquitus in oppido omnium rerum ad bellum apparatus,tantaq;muititudotor-mcntorum,vt eorû vim nullæ context^ viminibus vineæ fuftinere poft'ent.

Aflcres çnim pedum x i i.cufpidibus præfixi, atq; hi maximis bail ftis mif-fis, per I v.ordines cratium in terra defigebantur. Itaque *pedalibus lignis coniundis inter fe,porticiis integebatur,atque haç agger inter manus pro-fercbatur.Antccedebat tefiudo pedum Lx.æquandi loci caufla fadantem ex fortiflimis lignis, euoluta omnibus rebus, quibus ignis iadus, amp;: lapides defend! polfent : fed magnitudo operum , altitude mûri, atque tur-riurn, multitude tormentorum omnem adminiftrationcm tardabat. cre-bræ tarnen per Albiços erupiioncs fiebant ex oppido, ignéfquc aggeri, Ôi lurribusinfcrcbantur. Quæfacilenoftri repellebant milites,magnifquc vitro illatis detrimentis, cos^quicruptionem fecerant, in oppidum reiicic-bant. Intérim L.Nafidius^ab Cn.Pompeio cum clalfenauiumx vi.in qui-bus paucæ crant æratæ,L.Domitio, Maffilicnfibufq; fubfidio miflis,frcto Siciliæ, imprudente, atq; inopinante Curione,prouchitur, appulfifq; Mef-fanamnauibus,atque inde,propterrcpentinumtcrrorem,principurri^ac Senatus fuga fada, ex nauibus corum vnamdeducit. Hac adiunda ad re-liquas naues,curfum M afliliam verfus perficit,præmilfaque clàm nauicula, Domitium,Maflilicnfcfq;defuo aduentu certiores facit,cófqjinagnopere hortatur,vt rurfus cum Bruti clalTc,additis fuis auxiliis, confligant. Malfi-lienfcspoft fuperiiis incommodum veteres ad eundem numerumexna-ualibus produdas naues refeccrant, fummaque indufiria armauerant, (rcmigum,gubernatorumquc magna copiafuppetcbaQpifcatoriafquead-iecerant,atq; contcxcrant,vt clfent ab idu tclorum remiges tuti : has fagit-tariis^ tormentifq; complcuerant. T ali modo infiruda clafic, omnium fc-niorum, matrûm familiæ, virginum precibus, fletu excitati, vt extremo tempore ciuitati fubuenirent, non minore animo ,;ac fiducia, quàm ante dimicauerant,naues confccndunt.Communicnim fitvitionaturæ,vt inui-• 4isJatitantibus,atqjincognitis rebus magisconfidamuSjvehcmcntiufqjex-terreamur, vt turn accidit. Aduentus cnim L.Nafidii fumma fpe^ôc voltin-tate ciuiiatcmcompleucrat. Nadiidoneum ventumex portu exeunt, amp;nbsp;, Taurenta,quod cft caftellum Mafrilicnfium,adNafidiumperueniût,ibiqî naues expediunt, rurfufqjfe ad confligendumanimo confirmant,amp; confi-lia communicant.Dextra pars MalTilienfibus attribuitur,finifira Nafidio. Eôdem Brutuscontendit, audonauium numero. Nam ad eas,quæfadæ fucrant Arelate perCæfarern, captiur Mafsilienfium accefierantvi.has fuperioribus refecerat diebus, atque omnibus rebus inflruxerat. Itaque fuos cohortatus,quos intégrés fupcrauiflcnt,vt vidos contemnerent,pie-nus fpei bonæ, atque animi, aduerfus ços proficifciiur. Facile erat ex ca-ftris C.Trebonii, atque ownibus fuperioribuslocis profpicere in vrbem, vt omnis iuuentus, quæ in oppi4o remanferat,omncfq; fuperioris ætatis, cumliberis^atquc vxoribus,*publicifquc cuftodijs,aut ex muroad cælum manus tcnderent,aut templa Deorum immortaliu adirent,amp; ante fimula-cra proiedi vidoriam ab Diis expofeerent. Neq; erat quifquam omnium; qui non in çiu» diei cafu fuarum omnium fortunarum euentum confifterc exiftimaret; nam amp;nbsp;honefticxiuuentute, cuiufque ætatis amplifsimi, nominatim euocati, atque obfecrati, naues confeenderant, vt fi quid aduerfi accidilfet,ne ad conandum quidem fibi quidquam reliqui fore vidèrent:

vidèrent: fi fuperauiffent, vel domcfticis opibuSjVel externis auxiliis de fa-lute vrbis confidcrent.CommilTo præliojMaflilicnfibiis res nulla ad virtu-tcm dcfuitjfcd inemores corum præceptorunij quæ pauló ante ab fuis ac-ccperant, hoe animo deccrtabant, vt nullum aliud tempus ad conandum habituri* vidcrentur:amp;: quibus in pugna vitæ periculum accideretjOon ita multbfc reliquorum ciuiumfatum antecedere exiflimarent, quibus, vrbe capta,eadem eflet bellifortuna patienda:didudtfque noflris paulatim na-üibus, amp;artificio gubernatorum mobilitati nauium locis dabatur, amp;nbsp;fi quando noftrifacultatcm nadi, ferreis iniedismanibus, nauem religaue-rantjvndiquefuislaborantibusfuccurrebant.Neque verb coniundi Albi-cicominus pugna deficicbant,ncquemultumccdebantvirtute noflris : Ji-rnul ex minoribus nauibus magna vis eminus milTa telorum, multa noftris deimprouifo imprudentibus, atque impeditis vulnera inferebant ,con-^l'^lpifatæque naues triremes 11. nauem D. Bruti, * quæ ex figno facile a-gnofci poterat,! i. expartibus fefe in cam incitauerant : fed *tantùm ,re prouifa, Brutus cclcritate nauis enifus eft, vt paruo momento antecedc-ret. Illæ adeb grauiter interfe incitatæ conflixerunt, vt vehcmentilfimc v-træquc ex concurfu laborarent: altera verb,perfrado roflrojtota collabc-ficret. Qua re animaduerfa, quæ proximæ ei loco ex Bruti clalTe * naues e-rant, in cas impeditas impetum faciunt, celeritérquc ambas depriraunt. Sed Nafidianænaues nulli vfui fucrunt,celeritcrqucpugnaexcelferunt: non enim has *aut confpeâ:uspatriæ,aut propinquorum præcepta ad extremum vitæ periculum adiré cogebant. itaque* ex co numero nauiurn nulla defiderata eft : ex Maflilienfium claflcv.funt depreftæ, i v. captæ, l. cum Nafidianis profugit : quæ omnes citcriorera Hifpaniam petiue-runt. At cx rcliquis vna præmilfa Maffiliam, huius nuncii pcrfcrcndi gratia,cüm iam appropinquaret vrbi, omnis fefe multitudo ad cognofcêdum clFudit:ac*rc cognita,tatus ludus excepit,vt vrbsabhoflibus capta codem veftigio vidcrctur.MalTilienfes tarnen nihilo fegnius ad defenfionem vrbis reliquaapparare cocpcrunt. Eft animaduerfum ab Icgionariis, qui dexte-rampartem operis adminiftrabant, cx crebris hoftium cruptionibus magno fibicflepræfidio pofte, fi pro caftello,acreceptaculo,turrim exlaterc fubrnuro fcciftent,quam primb adrepentinos incurfus humilê,peruamq; feccrant.Huc fe refereb5t:hinc,fi qua maior opprclTcrat vis,propugnabat: hincadrepcllcndum,amp;profcquendum hoftemprocurrcbani.Patcbat hçc quoquouerfuspedes xx x. fed parietum craftifudo pedum v.poftca verb, vteft rerum omnium magiftervfus, hominum adhibita folertia,inucntum eftmagno efle vfui pofte,ft hæc eflet in altitudii^mtnrriselata.Idhacra-tioneperfedum eft. Vbi turrisaltitudope’dudaeft ad contabulationem, eamqucinpafietesinftruxerunt, itavt capita tignorum extrema parietum ftrudura tegercntur,ne quid emineret,vbi ignis hoftium adh£rcfcerct,hac infuper contignationem, quantiim tedum plutei, ac vinearum paflura eft, laterculoaftruxcrunt, fupraque eum locum tigna tranfucrfa inicce-runt ,non longe ab extremis parietibus, quibus fuEpenderent earn contignationem, quæ turritegumento eflet futura : fupraque ea tigna diredb tranfucrfas trabes inieccrunt,eafq; afteribus religauerut: has trabes paulb

,44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B EL L O C I VI LI.

loiigiorcs,atquc cmincndores, qui cxtrcmi parietes erant, effecci'unt,vt effet vbi tegumcntaperpenderepoffentjad defcndendos idtus,acrepellcn-doSjdum inter cam contignationem parietes extruerentur, eamque conta-bulationein furriniainlateribus, lutóque conlfraiierunt, ne quid ignis ho-ftiuin nocçre poifet : centonéfque inluper iniecerunt, ne aut tela tormentis miffa, tabula tionemperfringerent, aut faxa ex câtapultis lateritiuin difcu-terent. Storiasautemexfunibusancorariistresinlongitudinem parietuin ' turris, latas i v.pedes feeerunt, eafque ex 11 i.partibus, quæ ad boftes verge-bant, eminentibus frabibus circum turrein præpendentes religauerunt. Quod vnum genus fcguinentialiis locis erant expcrti nullo telo,ncque tor-mento traiici pplTc. v]bi vero ea pars turris, quæ erat pcrfeóta, tcâ:a, arque munira eft ab omni iótu hoftium, pluteos ad alia opera abduxerunt : turris teóhuni perfeipftimprehenfionibus ex contignatione prima fuljjcndere, ac tollere cqpperurrt, vbi quantum ftoriarum demiftio patiebatur,tantiini*blc-uabant.Intrahæctegumenta abditi,atque muniti,parietes lateribus ex-truebanr,rurfufque * alia prehcnlionead ædificandum ftbi locum expedie-bant : vbi tempus alterius contabulationis videbatur, tigna item vtprimo teóta,extremis lateribus inftruebant,exq; ea contignatione rurfus fummam contabulatiorrcm, ftoriafque cleuabant. Ita tutd,ac line vllo vulnerCjac peri culovi, tabulata extruxerunt,fenefträfquc, quibus in locis vilumeft, ad tormenta rnitterida in ftruendo reliquerunt. Vbi ex ea turri, quæ circum clfent, Opera tueri fc pofte confifi funt, mufculum pedum l x. longum, ex materia bipedali, quem à turri lateritia ad hoftium turrem, murumq;per-duccrent, racere irrftituerunt : euius mulculi hæc erat forma. Duæ primum trabes in foloæquè longæ, diftantes inter fe pedes i v.collocantur, inq; eis collumellæ pedum in altitudinem v.defiguntur.Ha^ inter fe capreolis mol-* 11 faftigio coniungunt,vbi tigna,quæ mufculi tegendj caufla ponant, collo-

ccntur.Eb fuper tigna bipedalia iniiciuut,eaque laminis,clauifque religant: ad extremum mufculi te(ftum,trabelque extremas, quadratas * régulas, i v. patentes digitos defigunt ; quæ lateres, qui fuper * mufcuio ftruantur,con-tmeant. Ita faftigiato, atquc ordinatim ftrucfo, vt trabes erant in capreolis collocatæ, lateribus, lutóque mufculus, vtab igne, qui ex muroiaceretur, tutus eßet, contegitur. ßupra lateres coria inducuntur, ne canalibusaqua immifta lateres diluere poflet. Coria autem, ne rurfus igni, ac lapibus cor-rumpantur, centonibus conteguntur. Hoc opus omne tedtum vineis, ad ipl^im turrim perficiunt, fubitoquc,inopinantibushoftibus,machinatione nauali, phalangis fubiedlis, ad turrim hoftium admouent, vt ædificio iun-' gatur, Quo malo pertertA'ritifubito oppidani, laxa quam maxima pofl'unt vedtibus promouent,præcipitataque muro in mufculum deuoluunt.ldfcum, firmitas materiæ fuftinet, amp;nbsp;quidquid incidit, * faftigio mufculi delabitur. 340 Id vbi videt,mutant conhlium;cupas,tæda,ac pice refertas incendunt, eaf-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

que de muro in mufcnlum deuoluunt;inuolutæ labuntur-.delapfæ ab lateri-, bus,longurii^, furcifque ab opere remouentur, Interim fub mufculomilites vedtibusinfima faxa turris hoftium, quibus fundamenta continebancur, conuellunt. Mufculus ex turri lateritia a noftris, tclis, tormentifque defen-ditur, hoftefquc ex muro, ac turribus lubmouentur : non datur libéra muri defendendi

defendcndi facultas. Compluribus lain lapidibus ex ea, quæ fubcrat, tutti fubduólisjtcpentina tuina pats eius tuttis concidit:pats tcliqua confequens Ptocumbebat. Turn holtes tuttis tepentina ruina commoti, inopinato ma-lo turbati, Deoruin ira perculli,vrbis direptione pcrtcrriti,mennes curn in-fulis fefe porta foras vniuerfi proripiunt:ad legatos,atque cxercituin fuppli-ces manus tendunt. Qua noua re oblata, oinnis adminiltratio 'belli conß-Itit, inilitcfque auerß à prælio,ad lludium audiendi, amp;nbsp;cognolccndi terun-tur. Vbi holtes ad legatos, exercitumque peruenerunt, vniuerß le ad pedes proiiciunt : orant vt aduentus Cæfaris expeótetur: captain fuain vrbein vi-detCjOpera pcrfeóta,turrem fubrutain,itaque à defenßone deßltere: nullam exoriri inoram polTe, quo minus cum veniflet, fi imperata non lacèrent, ad nutum ê veltigio diriperentur. Docent, ß omnino turris concidiflet, non pofle milites contineri quin Ipe prædæ in vrbem irrumperent, vtbemque deferent. Hæc, atque eiufdem generis complura, vt ab hominibus doötis, magna cum mifcricordia,flctuquepronunciantur.Quibus rebus commoti Icgati, milites ex opere deducunt, oppugnatione deliltunt, operibus culto-dias relinquunt. Induciarum quodam genere mifcticordia facto, aduentus Cæfaris expedtatur : nullum ex muro, nullum à noftris mittitur telum : vt rc confedta, omnes curam, amp;nbsp;diligentiam remittunt. Cæfar enim per literas Trebonio magnopere mandauerat,ne per vim oppidum expugnari patere-tur,ne grauiùs permoti milites, amp;nbsp;defeötionis odio, amp;nbsp;contemptione fui, amp;nbsp;diutino labore,omnes puberes interficerent: quod fe fadturos minabantut, ægréquetunc funtretenti,quin oppidum irrumperent,grauitérque earn rein pertulerunt, quod Itetiflc per Treboniurn, quo minus oppido potiren-tur,videbatur. At holtes line fide tempus,atque occaßonem lraudis,ac doli ^quærunt. * Interiedtis aliquot diebus, noltris languentibus, atque animo

reinillis, fubitb,ineridiano tempore, cum alius dilcelhlTet, alius ex diutino labore in iplis operibus quietile dedilfet, anna verb omnia repolira, * con -tedtaq; efl'ent: * portis le foras erumpunt; fccundo,magnóque vento ignem operibus inferunt. Hunc iic diltulit ventus, vti vno tempore agger, plutei, teltudo, turris, tormentaque flaminam conciperent, amp;nbsp;prius hæc omnia confumerentur j quam quemadmodum accidiflet animaduertipolTet. No-Itri repentinafortuna permoti, anna, quæ polTunt, arripiunt. Alii ex caltris fefe incitant ; fit in holtes impetus eorum : led muro, lagittis, tormcntilque fugientes perfequi prohibentut; Illi fub murum fe recipiunt,ibique mufeu-luin, turrunquelateritiam libere incendunt. Ita multorum menlium labor, holtium perhdia, amp;nbsp;vi teinpeltatis, pundto templis interiit. Tentaucrunt hoc idem Mafiilicnles : poltero die eandeiniiadti tempeltatem,maiori cum fiduciaad alteram turrem,aggeremquc eruptione pugnauerunt, multumq; 543 ignem intulerunt.*fed vt fuperioris temporis contentionem noltri omnem reinifcrant, ita proximi diei cafu admonitgomnia ad defenfionem parauc-rant. Itaque multis interfedtis, reliquos, infedta re, in oppidum repulcrunt. Trebonius ea,quæluntamiira, multb maiore Itudio mihtumadminiltrare, Sc reficere inltituit.Nain vbi tantos fuos labores,amp; apparatus male cecidifle vidcrunt ; induchfque per fcelus violatis, fuam virtutem irrifui fore perdo-luerunt ; quod vnde agger omnino coinportari polfst, nihil erat relicpjum.

14« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L O C i V I L I.

* omnibusarbohbuslonge, latéq; in finibus Maflilienfium excifis, amp;con-j 44 ueótis : * aggerem noui generis,acque inauditum ex lateritiis duobus mûris, fenum pedum craflitudine, atque eorum murorum contignationemfacerc inftituerunt,æqua ferê latitudine,atquc ille congeftus ex materia fuerat agger. Vbi autem fpatium inter muros, autimbecillïtas materiæpoftularevi-dcretur,pilæinterponuntur,tranfuerfaria tigna iniiciutur, quæ firmamen-to efle po{rint:amp; quidquid eft contignatum,cratibus confternitur, cratéfq; luto integuntur. Sub teóto miles dextera, ac ftniftra muro teótus, aduerfus plutei * obie(ftu,operi quæcunque vfui funt,fine periculo fupportat: celeri-ter res adminiftratur:diuturni laboris detrimentum folertia,amp; virtute mili-turn breui reconcinnatur. Portæ, quibus locis videtur, eruptionis cauflain muro relinquuntur. Quod vbi holtes viderunt, ea, quæ diu, longóque /patio refici non pofte /pcra/rent,paucorum dierum opera,amp; labore ita refila, vtnulliuspcrhdiæ, nequceruption!locus eft'et, neque quidquam oinnino relinqueretur,quo aut vi militibus, aut igni operibus noceri poft'et,eo-demque exemplo fentiunt totam vrbem, qua/it aditus ab terra, muro, tur-ribiifque circumiri po/Tc : /ic vt ip/is con/i/tendi in fuis munitionibus locus non eftct * cum pene ædi/îcatain mûris ab exercitu noftro mœnia videren-5 4 J ‘ tur, *ac tcla manu coniicerentur,fuorumq; tormcntorum vfurn,quibus ip/i magna /peraui/Tent,/patio propinquitatis intcrLc,parique condirionce muro,ac turribus bellandi data,virtute le noftris adæquare non po/Te intel-ligunt, ad eafdem deditionis conditiones recurrunt. M.Varro invlteriore Hi/pania, initio cognitis iis rebus, quæ funt in Italia gcftæ, diffidens Pompeianis rebus,amici/rimc de Cçfare loquebatunprçoccupatum /efe legatio-nc,ab Cn.Pompeio tencri obftriólum hdemecelhtudine quidem /i bi nihilo minorem cum Cæ/àre intercedere, neque fe ignorare, quod eft'et officium lcgati,qui fiduciariam operam obtmeret, quæ vires fuæ, quæ voluntas erga Cæfarem totius prouinciæ. * Hæc omnibus referebatfermonibusmequefe34 in vllam partem mouebat.Poftea vcrd,cùm Cæ/arem ad Maftiliam *detine-ri cognouir, copias Petreii cum exercitu Afranii e/Te coniunôtas,magna au-xilia conuenift'e,magnà e/Te in /pe,atque expeôtatione,amp; edfentire omnerii citeriorem Prouinciam,quçq; poftca accidcrant,de anguftiis ad Ilerdam rci frumentariæ accepit,atquc hæc ad eum latiûs, arque inftatiùs Afranius per-fcribebat:fe quoque ad motum fortunç mouere cœpit:deleôtum habuit rota prouincia: legionibus completis i i,cohortcs circiter x x x.alarias addidit: frumenti magnum numerum cocgir,quodMa/rihen/ibus,itemquodA-franio,Petreiôquemittc4^t:naueslongasx.Gaditanisvtfacercntimperauit: complûtespræterea Hifpalita«iendas curauit: pecuniam omnem,omniaq; ornamentaex fano Herculis in oppidum Gades contulit. Eo vi. cohortes præ/idii cau/fa ex prouincia mi/it : Caiumque Gallonium, equitem Roma-num , familiärem Domitii, qui cô procurandæ hæreditatis cau/fa venerat, 5^ mi/fus à DoHuitio,oppido Gadibus præfecit: arma oinnia priuata,amp; publica in domum Gallonii contulit;*ipfe habuit graues in Cæfarem conciones:fç-pe ex tribunal! præd!câu!t,aduerfa Cæfarem præliafecift'c, magnum nume- ' rum ab eo militum ad Afranium pcrfugi/re:*hæc fe certis nunciis,ccrt!s au- - 47 ôloribus comperi/fc. *»Qiiibus rebus perterriris ciuibus Romanis eins pro-

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

ôinciæ, fibi ad Rcmpublicam adminiftrandcm hs. c x c.millia, argent! H8pondoxx.millia,triticimodiosc xx.milliapolliceri cogit.* (^lasCæfari

clTc arnicas ciuitates arbitrabatur^iisgrauiora *oncra iniungebat : qui verba atquc orationcni aduerfusRcmpublicatn habiiiflent,eorum bonain publicum addiccbat, præfidiaquc eb dcduccbat,Ôi indicia in priuatos red-dcbaf.prouinciam omncm in fua, amp;nbsp;Pompeii verba per iufiurandum adigebat. Cognitis iis rebus, quæ funt geftæ in citcriorc Hifpania, parabat bellum. Ratio autem hæc crat belli, vt*fccumii.legioncs Gadis confer-rct,naucs frumentumque omne ibi contincret: prouinciam cnim omncm Cæfaris rebus faucrc cognoucrat. In infula frumento, nauibiifquc com-paratis, bcllum duci non difficile exiftimabat. Cæfar ctfi multis, ncccfia-riîfquc rebus in Italiam reuocabatur , tarnen conftituerat nullam par-tc»i belli in Hifpaniis rclinquere : qubd magna elfe Pompeii beneficia, êe magnas clientclas in citeriorc prouincia fciebat. itaque duabus legioni-bus miflis in vltcriorem Hifpaniam cum CaflioTribunoplebis ipfe cum cquitibus d c.magnis itineribus progrcditur,ediâ:umq;præraittit ad quam diem magiftratus, principéfque omnium ciuitatum fibi effe præfto Cordubæ vellet. Quo edido totaprouincia*pcruulgaio,nulla fuit ciuitas, quin ad id tempus partem Senatus Cordubam mittereqnullufue cio is Romanus paulb notior, quin ad * diem conueniret. fimul ipfe Cordub-c con-, ucntuspcr fe portas Van oni claufit: cuftodias, vigiliafqucin muro,turri“ biifquc dilpofuit : cohortes11.quæ colonicæappcilabantur, cum co cafu vcnilTcnttuendioppidi caulfa^apudfcretinuit. lifdem diebus Carmonen-fes, quæefl longefirmilTimatotiusprouinciæ ciuitas,dcduâis 111. inar-cem oppidi cohortibusa Varronepræfidiojpcr fe cohortes eiecit,portaf-que præclufit. Hoc verb magisproperare Varro,vt cumlegionibus quam primum Gades contendereqneitincrc,aut traiedu intercluderetur.*tanta, ac tarn fecunda in Cæfarem voluntas prouinciæ reperiebatur.Progrclfo ei paulb longius literæ a Gadibus redduntur : fimul atq^ cognitum fit de edi-cloCæfaris,confenfifl'e Gaditanos principes cumTribunis cohortium, quæelTcnt ibiin præfidio,vt Gallonium exoppido cxpcnerent,vrbcm,in-fulamquc Cæfariferuarent.Hoc initoconfilio, denunciafie Gallonio,vt fuafpontc,dum fincpericulo liccrct,excedcrct Gadibus; fiidnon fecilfet, fibi confilium capturos. Hoc timoré adduólum Gallonium Gadibus ex-ccirifTc.His cognitis rebus,altera ex i i.legionibuSjquæ Vcrnacula appella-batur,cx caflris Varronis, aftantc,amp;: infpedante mfo, figna fufiulit,fefeq; Hifpalirn recepit,atqî in foro,0lt;: Porticibus fine tnaleficio confedit.Quod fadium adebcius conuentus clues Romani comprobaucrunt, vt domum adfe quifque hofpitio cupidifsimc rccipcret. Quibus rebus perterritus

gt;19 Varro, * cum itincrc conuerfo, fefc in Italiam venturumpromififlet,ccr-tior a fuis fadlus eft, præclufas elfe portas. T um verb omni iny;rclufus iti-nerc,ad Cæfarem mittit,paratum fe elfcjlcgioncmjcui iuficrit,tradere.Illc ad cum Scx.Cæfarem mittit,atquc huic tradi iubet.Tradita Icgione Varro Cordubam ad Cæfarem vcnif.relatis ad cum publicis rationibus cum fide, quod penes cum eft pecuniæ,tradit: amp;: * quod vbique habeat fruracnii, ac nauium oftendit. Cæfar habita condone Cordubæ,omnibusgeneratim

14« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVILL

gratias agit : ciuibus Romanis,qubd oppidum in fua potcflatc ftuduiïTent habere: Hifpanis,quódpræfidiaexpuliflcnt: Gaditanis,quód conatusad-uerüriorum infrcgiflcnt fcféquc in libertatcm vindicaflcnt : tribunis mil. ccnturionibufqj, qui eb præfîdii caulfa vénérant,qubd eorum confilia fua virtute confirmalfcnt : pecunias,* quas erant in publicum Varroni ci-ues Romani polliciti, remittit : bona rcftituit iis, quos liberiùs locutos hancpœnam tulifle cognouerat, iributis quibufdam publicis,priuatifque præmiiszreliquos inpofterû bona /pc complet, biduiimq. Cordubæ com-moratus, Gades proficifcitur:pecunias, monumentaqj^quæ ex Pano Herculis collata erant in priuatam domum, referri in lemplum iubet : prouin-ciæ QJSafliumpræficit : huic i v. legiones aiiribuit : ipfe ii$ nauibus,quas M.Varro ,quafqj Gaditaniiufl'u Varronisfccerant,Tarraconem pâucis diebusperuenit.îbi totiusfere citeriorisprouinciælegationes Cæfarisîd* uentum expcélabant.Eademrationcpriuatim,acpubliccquibufdamciui-tatibus habitis honoribus, Tarracone difccdit,pcdibufq; Nârbonem,atqj indc Malfiliam peruenit; ibilegem de didatorc latam,fefcquc didatorem didum à M, Lepido prætore cognofeit. MafTdiêfes omnibus defelTi mâlis^ rei feumentariæ ad fummam inopiam adduâi) bisprælio nauali fuperatif crebris cruptionibus fuû^graui etiam pedilentia côiîidati,ex diutina con* clufionc,amp;*mutationc vidus,(panicoenim veterc,atqucbordeo corrupto omnes alebatur:quod,ad huiufmodi cafus antiquitusparatum, '^inpubli-^^Q cum contulerant^deieôla turri,labcfaéta magna parte murijauxiliis prouin darum, exercituum defperatis, quos in Cxfarispoteûatem veniû'e co-gnouerant, fefc dedere fine fraude condituunt. Sed paucis ante diebüsL, • •'Domitius, cognita MalfilienGum voluntate, nauibus i r i.comparatis, ex quibus I r.familiaribus fuis attribuerat,vnam ipfe confeenderat^naftus tur bidam tempe(ia[cm,di profcdus.Hunc côfpicatænaueSjquæ^miifu Bru-tijConfuetudine quotidiana adportum cxcubabant,fublatis ancoris fequi cœperunt.Ex iis vnum ipGus nauigium contendit j Sc fugere per feuer auit, auxilióq^ tempeüatis ex conipedu abiit: duo *pcrterrita concurfu noiira-^ rum nauium,fefe in portum receperunt. Maifilienfcs armajtormentaq, ex oppidofVt dl imperatum^proferunt: naues exportu,naualjbufq;educunt: pecuniam ex publico tradût.Quibus rebus confedis,Cæfarmagiseospro nomine, ôc *vetu/}ate^quàmpro meritis in fe ciuitatis conferuanSjii.ibile^ gionespræGdiorehnquittexteras in Italiam mittit:ipfc advrbeproGcifci-tur.Iifdcm teporibus C.Curio,in Africam profeôtus ex Sicilia,'^ô^iam ab initio copias P.Atii Van dcfpiciens,ii.legiones exiv.quas à Cæfareacce-perat,ScD.equitcstranlportabat,bidu6q;^ScnodibusiiJ.nauigatione con fumptis,appulitadcumlocum,qui appellaturAquilaria. Hic locus abeûà Clupeispaßuum XXI i.millia^habctq:non incommodam çliateûationem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

amp; duohus emincntibuspromontoriiscontinetur.Huius aduentumL.Cæ- ' far Glius cumx.longis nauibusadClupeampræliolans,(quasnaues.Vticx expra^donum bello fuédudas, P. AtiusreGciendas, huius belli caulTacu-rauerat)veritufq;nauium multitudinem,ex alto refugerat: appui faque ad proximum littus trire/neconürata, ôcinlittorcrelidapedibusAdrume-tum profugerapld oppidum C.Conûdius Longus vniuslegionisprxlîdio

lucbatur:rcîiquç Cçfaris naues cius fuga Adrumetum fe recepcrunt.Hunc fccutus M. Rufus Quæftor nauibus x 11. quaspræfidio onerariisnauibus Curio ex Sicilia eduxerat, poftquam relidam in littorc nauem confpexit, banc rcmulco abftraxit : ipfe ad Curionem cuni claife redit. Curio Mar-liumVticam nauibus præmittit: ipfc côdem cum cxcrcitu proficifeitur, hî biduiq; iter progrcfTuSjad flumen Bagradam *pcruenit: * C.Caninium Re-bilum Icgatum cum Icgionibus rclinquit : ipfc cum equitatu *antccedit ad caftra cxploranda Corneliana, qubd his locus peridoneus caftris habeba-lur. Id autem eft iugum diredum, eminens in marc, vtraque ex parte præ-ruptum, atqueafperum, fed paulb tarnen leniore faftigioab eaparte, quæ ad Vticam vergit.Abeft diredo itincrc ab Vtica *paulbampliùs palTus 00. fed hoc itincrc eft fons, quo marc fuccedit longiùs, latcque is locus refta-*Kgnit : quem fi quis vitarc volucrit,vi.millium circuitu in oppidum pcruc-nict.Hoc explorato loco,Curio caftra V ari confpicit,muro,oppidôq; con-iunda ad portam, quæ appcllatur Bellica, admodum munita natura loci, vna ex parte ipfo oppido Vtica, altera theatro,quod eft ante oppidu,fub-ftrudionibuscius operis maximis, aditu ad caftra difficili, amp;nbsp;angufto. Si-mulanimaducrtitmultavndiqjportari, atque agiplcniftimisviis, quære-pentinitumultus timoré,ex agris in vrbem conferebantur. Hue equitatum mittitjVt diripcret,atq; haberet loco prædæ-.eodcmq; tepore his rebus fub-fidio D c.équités Numidæ ex oppido, peditcfque CD.mittuntur à Varo, quos auxilii cauffa rex luba paucis diebus ante Vticam miferat. Huic 6c paternumhofpitium cumPompeio, amp;: fimukas cum Curionc intcrcede-bant,qubd tribunus pl.lcgcm promulgaucrat, qua lege regnum lubæ pu-blicaucrat. Concurrût équités inter fe:neq; verb primumimpetum noftro-nimNumidæ ferrepotucrunt:fed,interfcdiscirciter ex x.reliquifein caftra ad oppidum rcccperunt.Intcrim aduentu longaru nauiumjCurio pro-nunciari onerariis nauibus iubet, quæ ftabant ad V tiçam numéro circiter c c.fcin hoftiumhabiturum loco, qui non c veftigio ad caftra Corneliana vela duxiflet.Quapronunciationefada,temporispudo,fublatisancoris, cmnes Vticam rclinquunt,6c qubimperatû eft tranfeût:quærcs omnium rcrum copia complcuit cxcrcitutn. His rebus geftis, Curio fe in caftra ad Bagradam rcccpit, atqucvniuerficxercitusconclamatione Imperator ap-pellatur.Poftero die Vticam cxcrcitum ducit,6c propcoppidû caftrapo* nit. Nondum opère caftrorum perfedo, équités ex ftationc nunciant,magna auxilia equitum,peditumq; ab rege miifaVticam venire:eodcmq; tem porc vis magna pulueris cernebatur, 6c veftigio^emporis primum agmen crat in confpedu.NouitatcrciCurio pcrnKgt;tuSjprçmittit équités,qui pri-mû impetû fuftincant,ac morentur: ipfcceleritcr ab opère dedudisIcgionibus,aciem inftruit: cquitéfq; committût præliû : 6c priùs quàm plane Ic-gioncsexplicari, 6c confiftcre polfcnt, tota auxilia regisimpedita, ac per-turbata,qubd nullo ordine, 6c fine timoré iter fcccrant, in fugam fe conii-ciunt: eqnitatuque omnifere incolumi, qubd fc pcrlittora celeritcr in oppidum rcccpit, magnfi peditû niimerum interficiuht. Proxima node cen-turiones Marfiii.excaftrisCurionis,cum manipularibus fuis xxii.ad AtiumVaruraperfugiunt. lifcuvcrc, quam*habaerant, opinionemper-

15© nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVILÎ.

feruntjfiLic ctiam auribus Varifcruiunt: (nanquc volumus,amp; crcdimuslb bentcr ; amp;nbsp;quæ fentimus ipfi, reliquos fentire fpcramus) confirmant qui-dem ccrtc, totius cxercitus animos aliènes cflc à Curionc : maxime opus ciTc in confpedum excrcitum venire,amp; colloquêdi darc facultatem. Qiia opinione addudus Varus^poftero die manclegiones ex caftris educit : facit idem Curio,atquevna vallcnon magnainterieda, fuas vterque copias inftruit.Erat in exercitu VariScx.C^iinótilius Varus,quemfuifle Corfinii fuprà demonftratum eft. Hie dimifl'us à Cæfare,in Africam vcncratjcgio-ncfqueeas traduxerat * Curio, quas fuperioribus temporibus Corfinio receperat Cæfar: adco vt paucis mutatis centurionibus iidem ordincs,ma-nipulique conftarent.Hanc nadusappellationis cauftam (^indilius cir-cumirc aciemCurionis,atque obfecrarc milites cœpit,*ncprimamfacra-554 menti,quod apud Domitium,atque apud feQuæftorem dixiflent,meryo-riam deponcrent: neu contra cos arma ferrent,qui eadem eflent vfi fortu-na, eademque in obfidionc perpefti : neu pro iis pugnarent, * à quibus in jy y contumcliam perfugæappellarentur.His pauca ad fpemlargitionisaddit, quæab fua liberalitatc,fi fe,atque Atium fccutieflent,expedarc deberent. Hac habita orationc, nullam in partem ab exercitu Curionis fit fignifica-tio : atque ita fuas vterque copias reducit. * At in caftris Curionis magnus omnium inceflittimor ; nam is variis hominum fermonibus ccleritcrau-getur; vnufquifquc enim opinioncs fingebat: ad id,quod ab alio audic-rat,fui aliquid timoris addçbat.Hoc vbi vno audore ad plures permanauc-rat, *atquc alius alii tradidcrat, plures audores eius rei videbantur. Ciuilc bellum'.*gcnus hominum,quod liçeret libéré faccre:amp;: fcqui,quod vellet: 3 j legiones cæ,quæpaulb anteapud aduerfarios fucrant.(nametiam Cefaris

• Jbencficium mutauerat confuetudo) *quæ offerrentur municipia etiam di-uerfis partibus coniunda : nequeenimexMarfis, Pelignifque venicbant, vt quifupcriore node incontuberniis^ommilitoncTquenonnulligrauio-res fermoncs mihtum vulgb durius accipiebant.Nonnulla etiam ab lis,qui diligentiores videri volcbant,fingebantur: quibus de caulfis concilio con-uocato, de fumma rerum dcliberareincipit. Erant fententiæ, quæconan-dum omnibus modiSjCafttciq; Vari oppugnanda cenferent : quod * huiuf modi militum confiliis otium maximecontrariumeffe arbitrarentur. Po-ftremb præftare diccbant *per virtutem inpugna belli fortunam experiri, quam dcfertos,amp; circumuentos à fuis,grauiflimum fupplicium pati. Por-rb erant, qui cenferent de tertia vigiliain caftra Corneliana rcccdendum, vt*maiore fpatio temporis intcriedo,militum mentesfanarentur:fimul,fi quid grauius accidiflet, magna mu It itu dine nauium amp;nbsp;tutius. Sc faciliùs in Siciliam rcceptus daretur. Curio vtrunque improbans confilium, quantum alceri fentententiæ deeflet animi, tantum alteri fupercflTc dicebat: hosturpilfimæfugæ rationem habere, illosetiam iniquoloco dimican-dum putare. jQua enim , inquit, fiducia, operc, amp;nbsp;natura loci muni-tiflima caftra expugnari pofle confidimus ? aut * verb quid proficimus, fi accepto magno detrimento, ab oppugnationc caftrorum difeedimus? quafi non amp;nbsp;* foelicitas rerum geftarum, cxercitus bencuolentiam impe-ratoribus,amp;r res aduerft^odia concilient. Caftrorum autem mutatio quid habet,

LI ß E R I i; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I Ji

habet, niß turpem fugam, amp;nbsp;dcfjicrationem omnium, amp;nbsp;alienationcm 3 57 excrcitus? nam nequeprudentes lulpicari oportetßbiparum crcdi:nequc improbos fcirc fefe timeri : qudd illis licentiam timor augeat, noftris ftudia diminuât. Quod ii iam, inquit, hæc explorata babcmus, qur de exercitus alienatione dicuntur quæ quidem ego aut omnino falfa, aut certe minora opinione efle confido, quanto hæc diffimuJari, amp;nbsp;occulrari, quam per nos confirmari præftat ? an non, vti corporis vulnera, ita excrcitus incommoda funt tegenda, ne Ipern aduerfariis augcamus ? at etiam, vt media nodtc pro-Î58 ficifcamuraddunt, * quo maiorem (credo) licentiam habeant qui peccare conentur.Nanque huiufinodi res aut pudore,aut metu tenentur, quibus rebus nox maxime aduerfària eft. Quare neque tanti ftim animi, vt fine Ipc caftra oppugnanda ccnfeain: neque tanti timoris:vt ipfc deficiam: atque o-m^ia prius experienda arbitror, magnâque ex parte iam me vna vobiîcum de rc indicium faéturum confido. Dimino concilio, concionem aduocat inilitum : commémorât quo fit eorum vfiis ftudio ad Corfinium Cælar : vt hlagnani partem Italiæ, beneficio, atque auôloritate eorum, fiiam fccerir. Vos enim, veftrumquefadtum, inquit, omnia deinceps municipia funtie-cuta, neque fine cauflâ amp;nbsp;Cæfar amiciftimdde vobis, amp;nbsp;i 1 li grauifiimè iudi-caucrunt.Pompcius enim,nullo prælio puJfus,vcftri faóli præiudicio démoli 9 tus,ltalia exccftit:Cæfarme,qucm libi carifiimum habuit,*prouinciâmquc

Siciliam,atquc Africam,finc qnibus vrbem,atque Italiam tucri non poteft, vcftræ fidei commifit. Adfiint,qui vos bortentur,vt a nobis defcifcatis:quid enim cft illis optatius, quam vno tempore amp;nbsp;nos circunuenire, amp;nbsp;vos nefa-' riofcelcre obftringere?aut quid irati grauius de vobis fentire poirunt,quàm vt cos prodatis,qui le vobis omnia debere iudicant?amp; in eorum poteftatem veniatis,qui fc per vos pcrilTe exiftimant? an verb in Hilpania rcs geftas Cæ-faris non audiftis ? duos pulfos exercitus ? duos luperatos duces ? duas rcce-ptas prouincias ? hæc alt;fta diebus x l. quibus in confpedtu aduerlariorum vcncrit Cæfar. anquiincolumesrefiftcre nonpotucrunt,perdit!reliftant? vos autem * incerta viôhoria Cælàrem feéuti, diiudicata iam belli fortuna, vi(ftum * fcquamini? cùm veftri officii præmia percipere debcatis. Defertos enimfe,acproditosàvobis dicunt, ôeprioris facramenti mentionem fa-ciunt. Vôfnc verb L.Domitium, an vos L.Domitius déférait? nonne extre-mam pati fortunam paratos proiccit*illc?non libi,clàm vobis,lalutem fuga petiuit?nonne proditiper ilium, Cæfaris beneficio cftis conféraati? Sacramento quidem vos tencrcquîpotuit?cùm proicôlis fafeibus, amp;nbsp;de-pofito imperio, priuatus, amp;nbsp;cap tus ipfe in aliei»m venilfct poteftatem. Relinquitur noua religio, vteo negleôto Itcramento,quonunctencmi-ni,refpiciatis illud,quod deditione duciscapitis diminutione fubla-tum eft. At credo, fi Cæfarem probatis,in me olfenditis, qui de meis in vos meritis prædicaturus non fum, quæ funt adhuc amp;mca voluntate, amp;nbsp;ve-ftra expeôtationc leuiora. Sed tamen fui laboris milites femper euentu belli præmia petiucrunt ; qui qualis fit futurus, ne vos quidem dubita-tis, Diligentiam quidem noftram,aut quem ad finem adhucrcsprocef-fitjfortunâmquc cur prætcrcam? An pœnitet vos, qubd faluum, atque incolumen exercitum , nulla omnino nàue defid^rata , tranfduxcrim ?

351 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVI LI

quod clallem hoftium primo impctu aducniens profligauerim ? quod bis per biduum cqucilri praslio fuperaucrira ? quod ex porcu, iinuque adueria-riorum c c. naues oncrarias adduxerim gt;nbsp;eoque illos compulerim, vt neque pedeftri itincre, neque nauibus commcatu iuuari pqllinr? Hac vos fortuna, atqj his ducibus repudiatiSjCorfinienfem ignominiam, *,anltaliæfugam, an Hilpaniarum dedirionem, an Africi belli præiudiçia Gquimini ? Eqpi-dein me Cæfàris milicem dici volui: vos me Impcratoris nqminc appejlaui-Ibs. Cuius ii VOS pœnitetjVeftrum vobis beneficium remitto, *^mini meuin reftituice nomen: ne ad contumeliam honorem dedifie vidcamini.’Q^a o- -racionc * permoti milites, crebrd eciam dicentem interpellabant,vt magnp cum dolore infidelitatis fufpicionem fiifiinere viderentur. Difcçdentein verd ex condone vniuerii cohortantur, magno fit animo,neu dubitet præ' lium committere,amp; fiiam fidem,virtutemque experiri. Quo fado cominu-tara omnium * voluntate,amp; opinionc,*confcnfu fuo confiituit Curio cum 3 primum iit data poteftas,pra’-lio rem committerc.Poftero dieprodudos loco eodcm, quo îùperioribus diebus conftiterat, in acie collocat : ne Varus quidem Atius dubitat copia s producere, fiue folicitandi milites, fiue æquo lopo dimicandi detur occal 10, ne facultatem prætcrmittar. Erat vallis inter duas acieSjVt fuprà demonftratum eft, non ita magno, aut difiicili,amp; arduo afceiifu. hancvterque,iiaduerfariorum copia: tranfireconarentur,expe-dabat : * quo æquiore loco prælium committeretur : fimul â finiftro cornu 3 P.Atii equitatus omnis, amp;nbsp;vna leuis armaturæ interiedi complures, cumfe in vallem dcmitterentjcerncbantur. Ad cos Curio equitatum,amp; duas Mar* rucinorum cohortes mit.tit : quorum primum impetum équités hoftium non tulerunt,icd amiftis equis ad fuos refiigcrunnrclidi ab iis,qui vnapro-»currerant leuis armaturæ, circunueniebantur,atque interficiebantur ab noftris. Hue tota Vari conueria acies, fuos fugerc, amp;nbsp;concidi videbat.Tum Rebilus Icgatus Cæfaris, quem Curio fecum ex Sicilia duxerat, quod magnum habere vfum in re militari feiebat, perterritum, inquit, hoftem vides Curio:quid dubitas vti temporis opportunitate? Ilie vnum elocutus,vt memoria tenerent milites ea,quæ pridie Iibi confirmafl'ent, fequi fefe iubet, amp;nbsp;præcurrit ante omnes:a dcoque erat impedita vallis,vt in afcenfu,nili lublc-uati à fuis,primi non facile enirerentur : * fed préoccupatis animis Atiano- y 61 rum militum timore,amp; fuga,amp; cædefuorum, nihil de refiftendo cogitabft, omnelqi iam fe ab equitatu circunueniri arbitrabantur. Iraq; prills, * quam Cy telum * abiici polfet, auit noftri propius accederent, omnis Vari acies terga vertit, leque in caftra rccepit. Qjia in fiiga Fabius Pelignus quidam ex inn-mis ordinibus de excrcitu Curionis, primum agmen fugientium confecu-tus, magna voce Variiin nomine appellans requircbat, vti vnus elfe ex eius niilitjbus,amp;:moncre aliquid vclle,ac dicere videretur.Vbi illefepius appcl-latus alpexit,ac rcftitit,ô: quis eirct,aut quid vellet quçfiuit,humerum aper-tum gladio appétit: paululumque abfiiit,quin Varum intcrficcrenquod illc periculum lublato ad eius conatum feuto, vitauit. Fabius à proximis militi-bus circunuentus, intcfficitur,*ac fugientium multitudinc, ac turba portx caftrorum occupantur,atciue ♦ iter impeditur,plurefquc in co loco fine vul-nerc, quam m prælio, apt fuga intercunt: neque multùm abfuit,quin etiam caftris

LIB ER II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

caftris expellcrcntunac nonnulli protinus codem curfu in oppidum con-tcnderiint, * fed cum ioci natura, turn munitio caftrorumaditumprohi-bcbat: quod ad prælium egrcfli Curionis milites, iis rebus indigebant, quæ ad oppugnationcm callrorum crant vfui. Itaquc Curio exerci-^^îiumin caftra reducit, fuis omnibus præter Fabium incolumibus, *cx numero aducrfariorum circitcr d c, intcrfedis, atquc vulneratis, qui om-ncs difccflii Curionis, multique prætcrea per fimulationem vulnerum, ex caftris in oppidum propter timorcm fefc rccipiunt. Qua re animaduerfa VaruSjôc tcrrorecxercitus cognito,buccinatorc in caftris,amp; paucisad fpc-cicmtabcrnaculis relióbis, dctcrtia vigilia filcntio exercitum in oppidum rcducit. Poftero die Curio Vticam obfidcrc, amp;nbsp;vallo circummunire in-ftituit.Erat in oppido multitudo infolens belli,*diuturnitate otii? Vticen-»v fejgt;pro quibufdam Cæfaris in fc beneficiisjilliamiciftimi; conucntus,qui ex variis gencribus conftarct : terror ex fuperioribus præliis magnus . itaquc de deditionc omnes palam loquebantur, amp;nbsp;cum P. At jo agebant, nc fua pertinacia omnium Fortunas perturbari vellet. Hæccùm agerentur, nunciipræmiflt abrcgeluba venerunt, qui ilium cum magnis copiis ad-efle diccrent,amp; de cuftodia,ac defenfione vrbis hortarentur. Qu;5 rcs co-rum perterritos animos confirraauit. Nunciabantur hæc eadem Curioni^ fedaliquandiu fides fieri non potcrat,tantam habebat fuarum rerum fi-duciam. lamque Cæfaris in Hjfpania res fecundæ in Africam nuntîis, ac literis perferebantur : quibus omnibus rebus fublatus, nihil contra fe Regem *aufurum exiftimabat. Sed vbjeertis auâoribus comperit minus V. X X. millibus longe ab Vtica cius copias abefte, relidis munitionibus, fcfc in caftra Corneliana rccepit. Hue frumentum comportarc , caftra munire, materiam conferre cœpit, ftatîmque in Sicilian! mifit vtiii. le-» giones,rcliquufquecquitatusad femitteretur. Caftra erant ad bellum ducendum aptiirima,natura, Ôclocimunitionc? Sgt;c marispropinquitate, aquæ, amp;nbsp;falis copia : cuius magna vis iam ex proximis erat falinis eo congefta. Non materia multitudine arborum, non frumentum, cuius crant plenilfimi agri,dcficerc poterat. Itaque fuorum omnium confenfu, Curioreliquas copias expc(ftarc,Sc bellum duccrc parabat. His çonfti-tutisrebus, probatifque confiliis,ex perfugis quibufdamoppidanis audit , lubam rcuocatum finitirno bcllo, amp;nbsp;controuerfiis Leptitanorum, re-ftitifte in regno : Saburam cius præfcdum, cum medioçribus copiis mif fum,Vticæ appropinquate*, his ayóloribus temere credens, confilium commutât, amp;nbsp;prælio rem committerç conftit^it. Multùm ad hanc rem probandam adiuuat adolefcentia, magni^udo animi, fuperioris temporis prouentus , fiduciarci benegerendæ. His rebus impulfus, equilatum o-mnem prima noefte ad caftra hoftium mittit, ad flumçn Bagradam, quibus præcrat Sabura, de quo ante erat auditum, Sed rex cum omnibus co-piisinfequebatur, amp;nbsp;v i.millium paftuuminteruallo à Sabuia confederat. Equités rnifti, node iter conficiunt ; imprudentes, atque inopinantesho-ftes aggrediuntur. Numidæ enim quadam barberacoilfuctudinc,nullis órdinibus paffim confederant. Hos oppreflos fomno, Sc difperfos ador-ti, magnum corum numerum intcrficiunt: multi perterriti profugiunt.

rS4 - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BE JîELLO C I V I L î.

fa£tojad Curionein équités reuertuntur,captiuôfq; ad eumrcductint. Curio cum omnibus copiis quarta vigilia exierat, cohorribus v.caftris prz-fidio reliôlis^Progrefl'us millia pafl'uum v i.equites conuenitcrem geftam co-gnouic : ex clptiuis quærit,quis caltris ad Bagradam præfit, refpondent Sa-buram : reliqua^tudio itineris conficicndi,quærere prætcrmittit, proxima- ; que refpiciens ligna,Videtis ne,inquit,milices capciuorum orationem cuin perfugis conuenire ? abefle regem, exiguas elTe copias müTas, quæ paucis j equitibus pares efle non potuerunt? proinde ad prædam,ad gloriam prope-ratc, vt iam de præmiis veftris, amp;nbsp;de referenda gracia cogicare incipiamus. Eranc per fe magna, quæ geflcranc equices, præîercim cùm eorum exiguus numerus cû tança mulcicudine Numidarû conferrecur. Hæc camen ab ipfîs inflatiùs cômemorabancur,vc de fuis homines laudibus * libencer prædicat. Mulca præcerea fpolia præferebancur : capci homines, equicéfque produce-bancur,vt quidquid incerccderec ccmporis,hoc omne viétoriam morari^i-^ derecur. Ica fpei Curionis miiicum ftudia non deeranc. Equices fequi iubet fefe, icérque accelerac, vc quàm, maxime ex fuga percerricos adoriri poflet. * Ac illi icinerc cocius noôtis confecto, fubfequi non pocerant : acq; alij alioci loco refiffebanc. Ne hæe quidem res Curionem ad fpem morabacur. luba cercior fa óf us à Sabura de noôlurno prælio,i i.millia Hifpanorum,amp; Gallo-rum cquicum, *quos fuæ euftodiæ cauffa circum fe habere confucrac,amp;pe-ditum earn partem,cui maxime confidebat, Saburæ fubmittit: ipfc cum re-iiquis copiis, elephantifquex L.lentiùsfubfequitur, fufpicatus, præmifïis e-quitibus ipfum affore Curionem. Sabura copias equitum, peditumque in-ftruit,atque his imperat,vt fimulatione timoris, paulatim cedant,ac pedcin referant:f'efe,cùm opus efret,fignum prælii daturum, amp;nbsp;quod rem poflulare cognouiffet imperaturum.Curio ad fuperiorem fpem addita prçfentis rem-*poris opinionc, hoftes fugere arbitratus, copias ex locis fuperioribus in campum dcducit. QuibusexJocis cùm longiusefretprogreflus,confeófo iam labore exercitu, x v i.millium fpatio confiff it. Dat fignum fuis Sabura, acicm conflituit,amp;circuire ordines,atque hortari incipit:fed peditatu duntaxat procul ad fpeciem vtitur, équités inaciem mittit. Non deeftne-gotioCurio,fuôfquehortatur, vcfpem omnemin virtutereponant. Ncc militibus quidem, vt defcffis, iieque equitibus, vt paucis, amp;nbsp;labore confe-ôfis,ftudium ad pugnàndum, virtufque decrat; fed ij numero cc., ( reliqui in itinere fubffiterant ) quameunque in partem impetum fecerant, holies loco cederc cogebant: fed neque longius fugientes profequi,nec vehe-mentiùsequosincitare pocerant. Atequitatus hoflium ab vtroque cornu circumire acicm noflram ^aduerfos protererc incipit. Cum cohortes ex acie procurriffent, Numidæ int^ri cçleritate impetum noftrorum elFugic-bant, rurfufque ad ordines fuos fe recipicntçs, circumibant, amp;nbsp;ah acie ex-cludebant : fic nccpie in loco manere, ordincfque feruare, nequeprocurre-rc,amp;cafriin fubire cutum videbatur.Hofliumcopiæ,fummifhsab regcau-xiliis, crebro ?iu2:cbantur: noflros vires lalTitudine dcficiebant: fimul ij, quivulnera acceperant^neque acie exccdere, neque in locum tutuinre-ferri poterant, quod tota acies equitatu hoflium circundata tenebacur. Hi de fua falute defperantes , vt extremo vitæ tempore homines facere confueuerunt,

confucucrunt,aut fuam mortemmiferabantur,aut parentes fuoscom-mendabant, fi quosex eo periculo fortuna feruare potuifl'et. Plena erant omnia timoris,amp;luâus. Curio vbi perterritisomnibuSjneque cohortatio-ncs fuas, neque prcces audiri intelligit, * vnam, vt in reliquis rebus, fpern reliquam falutis efle arbitratus, proximos colles capere vniuerfos, atque CÓinferrifigna iubet. Hos quoquepræoccupat miffus à Sabura equitatus. Tum verb adfummam defperationem noftri perueniunt, partim fu-gientesab equitatu interficiuntur,partimintegriprocumbunt. Hortatur CurionemCn. Domitius præfcdus cquitum,cum paucis equitibus cir-cunfiftcnSjVtfuga falutem petat,atque in caftra contendat:amp; fe ab eo non difeeffurum pollicetur. At Curio nunquam amiffo exercitu, quem à Cæfa-rcfideifuæ commilfum acceperit, feineius confpedum reuerfurum con-•^rrgat : atque ita prælians intcrficitur. Equités perpauci ex prælio fe reci-piunt : fed ii,quos ad nouilTimum agmen,equorum rcficiendorum caufla, fubftitifle demonftratumcft,fuga totius exercitus procul animaduerfa^ fefcincolumcs in caftra conferunt. Milites ad vnumomnes interficiun-tur.His rebus cognitis, M.Rufus quæftor,in caftrisrelidus àCurione,co-hortatur fuos, ne animo dcficianr. Illi orant, atqnc obfecrant vt in Sici-liam nauibus reportentur: pollicetur,magiftrifque imperat nauium,vt prb tnovefpere omnesfeaphas adlittus appulfas habeant. Sedtantus fuit o-tnnium terror, vt alii adefle copias lubæ dicerent, alii cum Icgionibus in-ftare Varum, iamquefepulucrcm venientem cerncre^ quarum rerum nihil omnino acciderat ; alii claifem hoftium celeritcr aduolaturam fulpi-carentur. Itaque pert er rit is omnibus, fibi quifque confulebat : qui in claf-fc erant,proficifei properabant. Horum fuga nauium oncrariarum magi-ftrosincitabat.Paucilenunculiad officium,imperiumque conucnicbant; . fed tanta erat, completis littoribus, contentio, qui potiffimùm ex magno numero confeenderent, vt mullitudine, atque onerc nonnulli deprimc-rentur,reliquihoc timoré propiusadiré tardarentur. Quibusrebusac-cidit, vt pauci milites, patréfquc familiæ, qui aut gratia, aut mifericordia valercnt, aut naucs adnarc poflent, rccepti, in Siciliamincolumes perue-nirent: : rcliquæ copiæ, milfis ad Varum * nodu, legatorum numero cen-turionibus,fcfceidediderunt. Quorum cohortes militum lubapoftero die ante oppidum confpicatus, fuam efle prædicans prædam, magnam partem eorum intcrficiiulTit : paucos clclt;ftos in regnum remifit. Cum Va-rusfuam fidemab eolædi quereretur^neque refifterc änderet,ipfe equo in oppidum veótus, profcqueutibus compluribiy fenatoribus, quo in numero crai Ser.Sulpitius,amp;: LiciniusDamafippus, paucis diebus,quæ fieri vellet Vticæ conftituit,atquc impcrauit, * diebufque æquepóft paucis fe in regnum cum omnibus copiis recepit.

■rCTATORE habentc comaiâ Cæfarcy confu-les creantur Iulias Cæfarjamp;c E. SeruiJius. IsenimQfat^ annaSf quo per leges ci confulem üeriliceret.His rebus confettis, ciim Edes tota Italia effet anguffiory ncque creditæ pecunixColuerentury conftituit vt arbitrida-rentur, per eos Herent æffimationcs poffeffionum, ôc rerum,quanti quæque earum ante bellum fuiffent,atg;

ex creditoribus traderentur.Hoc ad timorem nouarum tabuJarum tol-lendum, minuendumque^ qui ferèbellat Sc ciuiles diffenCiones fequi con-fueuit, amp;:ad debitorum tiicndam exiftimationcm effe aptiflimum cxiüi-niauit. Item prætoribuSjtribunifq;plebis rogationes adpopulumferenti-bus, nonnullos ambitus Pompeia lege damnatos,'^iUis temporibuSj qui-^ q bus in vrbeprxfidia legionum Pompeiusbabuerat ( quæ indicia, aliis au-dientibus iudicibus,aliis fcntetiam ferentibus^fingulis diebas erantperfe-

• ^(ffa)in integrum reffituit:qui Ce illi initio ciuilis belli obtulerat^û fua opera in bcllo vti vellet,perinde æffimanSjac fi vfus effet,quonia üii feciffentpo-tcffatem.Statncrat enim bospriùs iudiciopopulideberereffitui,quàmûio bencHcio videri receptos,ne autingratusin referenda gratia, aut arrogans in præripiendopopuli beneßeio videretur.His rcbus,Ôe feriis Latinis,co-niitiifqne omnibuspcrfciundis X i.dics tribuit,diiffaturaquefeabdicat,amp;e ab vrbeproHcifcitur, Brundafiumq; peruenit’.eb Icgiones xi L,equitatum omnem venireiufferat. Sed tantiim nauium reperit^vt anguffcxv.milliale-gionariorum militum^amp;: n.equitestranfportare poû'ent.Hoc vnumpnopia nauium,Cæfariad condeiendi belli celeritatem de fuit, atq- ex copixipfx hbciiifrequentiorcsimponuntur,qubd multi Gallicis tot bellis dcfccerat, longiimq. iterexHifpani^magnum numerum diminuerat, Se grauis autu- j mnusin Apulia,circumque Briy)dufnjm,ex faluberrimis Galliæ,amp;: Hifpa-nix regionibus,omncm cxercitum valetudine tcntauerat.Pompeius'^anniy i ! fpatium ad comparandas copias naâus, qubd vacuum a bel]o,atqgt; ab hoffe otiofumfucrat, magnam ex Afia, Cycladibufq^ infulis,Corcyra,Atbe-nis,Ponto, BJtbynia, Syria, Cilicia, Phoenice, amp;r. Ægypto claffem coëge-rat:magnam omnibus locis^xdiffeandam curauerat:magnam imperatam Alix, Syrix, regionibiffque omnibus, âcdynaffis, tetrarchis, Se liberis Achaiæpopulispecuniam cxegcratmiagnam focietates earum prouincia-

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;157

rum, quasipfe obtinebat, fibi numcrare coêgcrat. Legiones efFeccratci-uiumRomanorum i x.v.ex Italia,quastraduxcrat; vnam ex Sicilia vetcra-nam,qua fadam ex duabus,gemella appcllabaf.vnam ex Creta,amp; M acedo-nia, ex vctcranis militibus, qui dimiffi àfuperioribusimperatoribus, in iis prouinciis confcderant:i i.ex Afia,quas Lentulus conful confcribedas cu-raucrat.Prætcrea magnum numeru cxTheffalia,Bœotia,Achaia,Epirôq;, fuppJcmenti nomine in legiones diftribuerat. His Antonianos milites ad-mifeucrat. Prætcr has expedabat cum Scipione ex Syria legiones i i.fagit-tarios,exCreta,Lacedæmonc, Ponto,atque Syria,rcliquilque ciuitatibus 11 i.millia numero habebat,funditorfi cohortes v i.mcrcenarias 11.équités VI i.millia,cx quibuSDC. Gallos Dciotarusadduxcrat,D.Ariobarzancs ex 2 CappadociazadcundemnumerumCotus ex Thracia dederat,amp;*Safalem filiu miferat.Ex Macedonia c c.erant,quibus Rafcipolisprgcrat,cxccllenti *^virTutc. D.ex Gabinianis Alexandria, Gallos, Gcrmanofquc, quos ibi A.

GabiniuspræfidiicaulTa apud regem Ptolcmæum reliquerat, Pompcius filius cum clafie adduxerat : d c c c. quos ex feruis fuis, paftorumque fuo-rumcoegcrat: cc c.,Tarcundarius, Caftor , amp;nbsp;Donilaus,*cx Gallo-græcia dederant. Horum alter vna vcncrat, alter filium miferat. c c.ex SyriaàComageno Antiocho, cuimagnapræmia Pompeiustribuit ,miHi cranf.in hispleriquehyppotoxotæ.Huc Dardanos,Beflos,partim merec-narios, partim imperio, aut gratia comparâtes, item Macedonas, Thcfîa-los,ôe reliquarum gentium, ôë ciuitatum adicceraf.atquc cum(quem fupra dcmonftrauimus ) numerum cxplcucrat. Frumenti vim maximam ex Theiïalia, Afia, Ægypto, Creta, Cyrenis, rcliquifquc regionibus com-parauerat. Hyemare Dyrrhachii, Apolloniæ, omnibüfqueoppidis mari-374-timis conftituerat, vt mare Cæfarem tranfire prohiberct : *eiufque rei caulfaomniin ora maritima clalTcm difpofuerat. Præerat Ægyptiisna-uibus Pompcius filius: AfiaticisD. Læiius,amp;C.Triarius: Syriacis C.Caf-fius iRhodiis C.Marcellus,cum C.Pomponio : Lyburnicæ, atque Achai-cæ clafii Scribonius Libo, amp;nbsp;M.Odauius : toti tarnen officio mariiimo M. Bibulus præpofitus cunda adminifirabat : ad hune furama imperii re-fpiciebat.Cæfarvt Brundufiumvenit,concionatusapud milites,quoniam propè ad fincmlaborum, ac periculorum efiet peruentum, æquo animo * mancipia, atque impedimenta in Italia relinquerent : ipfi expediti naues confccnderent,quômaior numerus militum poflet imponi : omniaque ex vidoria, amp;nbsp;ex fua libcralitate fperarent : conclamantibus omnibus, imperaret quod vellet, quodeunque imperauifl'ct, fe æquo animo elfe faduros, pridieNon. lan.naues foluit, impofitR(vtfuprademonftratum efi ) legionibus v 11.pofiridie terrain attigit Cerauniorum, faxa inter, 6lt; alialoca periculofa quietamnadus fiationcm, ôeportus omnes timens, quos teneri ab aduerfariis arbitrabatur , ad eum locum , qui appclla-tur * Pharfalus, omnibus nauibus ad vnam incolumibus, milites expo-5fuit. * Erat Orici Lucretius Hifpilo, Si Minucius Rufus*curn Afiati-cis nauibus x i i x. quibus iulTu D. Lælii præcwnt : M. Bibulus cum nauibus c x. Corcyræ. fed *neque ii fibi confifi j ex porru prodire funt aufi : cum Cæfar omnino x 11. naues longas præfidio duxifict, in quibus

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L o C I V I LI.

erat etiam ipfe ; nequc ilii Bibiilus, impcditis nauibus, difpcrfifqae remi-gibus, fatis mature occurrit, qubd priiis ad continentem vifus eft Cæfar, quam de eius aduentu fama omnino in eas regiones perferretur. fcxpofnis militibus^naueseadem noäeßrundufium à Cæfare rcmittuntur,vt reliquç legioncSjCquitaryfque tranfportari poflcnt.Huic officio præpofitus erat Fufius Calenus Icgatus, qui celeritatem intranfportandis legionibusad. hiberct;fed ferius à terra proueétæ naues,neque vfæ nodurna aurajin red-eundo offenderunt. Bibulus enim Corcyræ certior faäus de aduentu Cæ-faris, fperans fe alicui parti onuffarum naüium occurrere pofle, inanibus occurrit, amp;nbsp;nadus circitcr x x x., * in cas diligentiæ fuæ, ac doloris iracun-^^^» dia erupit,omnefquc incendiqeodcmque igne nautas^ dominofq; nauiuni interfecit, magnitudine pœnæ rcliquos deterrcre fperans. Hoc confeäo negotio,a Salonis ad Oriciportum RationeSjlittoraq; omnia longe,latdqj claffibus occupauit,cuftodiifq; diligentius difpofitis, ipfe grauiffuna hye-mein nauibusexcubabat,neq; vllum laborem,aut raunus defpicienSjOeq;

fubfidium expeélans, * fiinCæfaris*confpeâ:um veniret.Sed poff difeef-;// fum Lyburnarum, exlllyrico M.Odauiuscum iis, quashabebat,nauibus Salonasperuenit,*ibique concitatisDalmatis,reliquiifq;Barbaris,Hiirai'n^^8 à Cæfaris amicitia auertit : conuentum Salonis cum neque pólÏicitâtioni-bus, neq; denunciationepericulipermouere pofiet,oppidum oppugnare inflituit. Eft autem oppidum amp;: loci natura,ßc colle munitum:fed celeriter ciues Romani,ligneiscfFcäis turribus,*fefemunierunt'.ßc cum efient infir 572 mi adrefiftendum, propterpaucitatem hominum, crebris confedivulne-ribus, ad extremum auxilium defeenderunt, feruofque omnes pubcrcsli-bcrauerunt,ßc præfedis omnium mulierum crinibus,tormcnta cftecerunt. Quorum cognita fententia,Oä:auius quinis caftris oppidum circundedit,

• titque vno tempore obfjdione,amp;: oppugnationibus eospremerc cocpit.llli omnia perpeti parati,maximc*refruraentarialaborabät.*Qua de remillis ad Cæfarem legatis,auxilium ab eopetebant:rcliqua,vt poterant,per fe in-

. commoda fuftinebant:amp; longo interpofito fpatio,cum diuturnitas oppu-gnationis negligcntiores Oäauianos effecilTet,naä;i occafionem meridia-ni temporis, difeeffu eorumpucris, mulicribufque in muro difpofitis,ne gt;quid quotidianæcofuetudinis dcfideraretur,ipfi,manufaifta,cum lis,quos nuper manumiftosliberaucrant,inproxima Odauiicaftra irruperunt. His expugnatis,eodem impetu altera funt adortijinde tertia,ße quarta,ßc dein-ceps rcliqua,omnibufquc cos caftris expulerunt, amp;nbsp;magno numero inter-fe^o,rcliquos,atque ipfum Oftauium innaues confugere cocgeruni.Hic fuit oppugnationis exitugt;. la'mque hyemsappropinquabat, taniis^So detrimentis rcceptis, Oä:auius?lcfperata oppugnatione oppidi, Dyrrha-chium fefe ad Pompeium recepit/Dcmonftratnmeft L.Vibulliü Rufum, Pompeii præfeâum,bis in poteftatemperuenifte Cæfaris,atqueabco efte dimüTum, femel ad Corfinium, iterum inHifpania.Hunc pro fuis benefi-ciis Cæfttr iudicaueratidoncum quem cummandatisadCn. Pompeium mitteret, eundemque apudCn.Pompeium auäoritatcm habere intcllige-bat. Erat autem hæc fummamandatornm debere vtrunque pertinaciæ finem facere, ab armis difcederc, neque ampliùs fortunam periclitari:

L I ß E R 111. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15 3

fatis efle magna vtrinquc incommoda accepta, quæ pro difciplina, Sc præ-ccptis habere poffent, vt rcliquos cafus timcrcnt : ilium ab Italia cxpulïùm, amifla Sicilia, amp;nbsp;Sardina, duabufque Hifpaniis, amp;nbsp;cohortibus in Italia, at-que Hilpania ciuium Romanorum c. atque x x x. de morte Curionis, Sc detrimento African! exercitus tanto, militumque deditione ad Corcyram: proinde fi bi, ac reipublicæ parcerent, quancumque in bello fortunapofl'et, iam ipfis incommodis fuis latis elfent documento:hoc vnum elTe tempus de pace agcndi,dum Iibi vterq; cofiderct,amp; pares ambo vidercturdi vero alte-ri paulum modo tribuiiretfortuna,non elTe vfuru conditionibus pacis cum, qui fuperior videretur, ncque fore æqua parte contentum,qui fe omnia ha-biturum confiderct ; conditiones pacis, quoniam antea conuenire non po-5^1 tuiircnt,Romæ à fenatu, amp;nbsp;à populo peti debcre : * interea amp;nbsp;reipub.amp; iphs ^placere oportere, h vterque in condone ftatim iurauiflet, fe triduo proximo exercitum dimilfurum, depohtifque armis, auxiliifque, quibus nunc confiderent, nccelTario populi, fcnatufque iudicio fore vtrunque conten-' turn. Hæc quo faciliùs Pompeio probari poflent, omnes fuas, terreftres, vr-biumque copias dimifl'urum. Vibullius,his expolitis à * Cæfàre, non minus nccellarium elle exiftimauit de repentino aduentu Cæfaris Pompeium fieri certiorem, vti ad id conhlium capere poffet, antequam de mandatis agi in-ciperenatque ideo continuato,amp; node, amp;nbsp;die itincre, atque mutatis ad ce-leritatem iumentis, ad Pompeium contendit, vtadeffe Cæfàrem omnibus copiis nunciaret. Pompcius erat co tempore in Candauia, iterque ex Macedonia in hy berna, Apolloniam, Dyrrachiumque habebat: fed re noua per-turbatus,maioribus itineribus Apolloniam petere cœpit, ne Cçfar oræ ma-ritimæ ciuitates occu^^aret. At i lie, expolitis militibus, eodem die Oricum proficifeitur. Quo cum veniffet, L.Torquatus, quiiulfu Pompeii oppido^ præerat,præfidiûmquc * ibi Parthorum habebat, conatus portis claulis op-pidum defendere, *Græcos murumafcendere,atque arma capereiubet.Iili autemcùmfe contra imperium populi R.pugnaturos effe negarent, oppi-daniautem fuafponte Cæfaremrecipcreconarentur,defperatis omnibus auxiliis, portas aperuit, amp;nbsp;fe, atque oppidum Cæfari dedidit, incolumifque ab CO conferuatus eft. Recepto Cæfar Orico, nulla interpofita mora, Apollonia proficifcitur.Eius aduentu audito,L.S traberius,qui i bi prçcrat,aquam comportare in arcem, atque cam munire, obfidéfq; ab Apolioniatibus exi-gere cœpit.llli verb daturos fe negate,neque portas confuli^rçclufuros,ne-que hbi indicium fumpturos contra, * atque omnis Italia, populufque R.iu-dicauiffet. Quorum cognita voluntate, clam* profugit. Appolloniates ad Cæfarcm legatos mittunt, oppidoque recq^iunt.Tlos fequuntur Bellidéfes, Amatini,amp;; reliquæ finitimæ ciuitates,totaq; Epirus : amp;nbsp;legatis ad Cæfàrcm miffiSj quæ imperaretfaduros polliceiitur. At Pompeius, cognitis iis rebus, 4 quæ étant Orici, atque Apolloniæ geft æ, Dyrrhachio timens, * diurnis cô, nodurnifque itineribus contendit. Simul ac Cæfar appropinquate diccba -tut, tantus terror incidit eius exercitui, qubd properans nodem diei con-iunxerat, neque itet intermifetat, vt pené omnes in^Epito, finitimifque re-gionibus figna relinquerent ; complûtes arma proiieerent, ac fugæ fîmilc itet videretur. Sed cum prope Dyrrhachium Pompçus conlfitiffct, calfraq;

jtSc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVIL 1.

mctari iufTifletxpcrtcrrito ctiam turn cxcrcitu^princepsLabicnus proccdir, iuratqiic fe eum non dcferturura,eunclemquc cafum fubiturum,qucncun-qucei Fortuna tribuiffet. Hoc idem reliquiiurantlegati: hos tribunimil. centurionefque fequuntur, atque idem omnis cxercitus iurat. *Cærar *profedo occupato itincrc ad Dyrrachium, fincm propcrandi facit, ca-ftraque ad flumen Apfum ponit, in finibus Apolloniatium,* vt* vigiliis,58 caftellifquc benemeritæ ciuitates tutæ eflent, ibique rcliquarum ex Italia Icgionum aduentum expedare, amp;nbsp;fub pellibus hyemare conflituit. Hoc idem Pompeius facit,amp; trans flumen Apfum pofitis caftris,eb copias om-ncs,auxiliaqucconduxit. Calcnus,Iegionibus,equitibufqueBrundufiiin naues*pofitis, vtcratpræceptuma Cæfare,* quantum nauiumfaculta-)^? tern habebat,nauesfoluit,paulumquca portu progrclfusjiteras àCæfare accipit,quibuseft certior fadus,portus,littoraque omnia cJaffibusaduer-^ fariorum tencri.Quo cognito,fe in portum recipit^naucfque omnes reuo-caf.vna ex iis^quseperfeucrauit, neq j imperio Caleni obtempcrauit ( quod crat fine militibus, priuatóquc confilio adminiflrabatur) dclata Oricum, atqueaBibulo expugnataefl: : quide feruis, liberifque omnibus ad impubères fupplicium fumit,amp;:advnuminterficit. Itacxiguotempore, magno cafu totius cxercitus falus conftitit. Bibulus,vt fupra demonftratum cfl:,erat cum clalfe ad Oricum: amp;: ficut mari^portubufqucCæfarempro-bibebatjita ipfc omni terra carum regionum prohibebatur:præfidiis enim dilpofitis omnia littora a Cæfarc tenebantur,nequc lignandi, ncqj aquan-di, neque naues ad terram religandi poteflas fiebat. Erat res in magna dif-ficultate, fummifquc anguftiis rcrum neceflariarum premebantur, adcovt cogerentur ƒlcuti rcliquum commeatum, ita ligna, atque aquam Corcyra

.nauibus onerariis fupportare :* atque vno tempore accidit,vtdifficilioj88 ribus vfitcmpeftatibus, ex pellibus, quibus erant tedæ naues, nodurnum cxcipere rorem*cogerentur tquastarnen difflcultatcspatienier,amp;æquo animoferebant,neque fibi nudanda littora, amp;nbsp;rclinquendosportusexifti-mabant. Sed cùm effent in quibus demonflraui anguftiis, ac fe Libo cum Bibulo coniunxiffet, loquuntur ambo ex nauibus cum M.Acilio, amp;nbsp;Statio Murco legatis : quorum alter oppidi mûris, alter præfidiis terreflribus præerat : veile fe de maximis rébus cum Cæfarc loqui, fi fibi eins facultas detur. Hue addunt pauca rei confirmandæ caulfa,vt de corrpofitionc a-duri viderentur. Interim poftulant,vt fint induciæ, atque ab iis impétrant: magnum enim,quod aflerebant,videbatur,6tCæfaremid fummefeiebant cupere: amp;nbsp;* perfedurum aliquid de Bibuli mandatis exiftimabatur.Cæfar eo tempore cumlegionc vna* grofedus crat ad recipiendas vlteriores ciuitates,Sc rem frumentariam expediendam,qua angufte vtebatur.Erat au-icmad Buthrotum oppofitum Corcyræ. Ibi ab Aciliocc’tior, amp;nbsp;Murco per literas fadus de poflulatis Libonis, amp;nbsp;Bibuli , legioncm rclinquit: ipfe Oricumjeuertitur. Ebcùm veniflet, cuocantur illi ad colloquium; prodit Libo,atque exeufat Bibulum,qubd isiracundiafummacrat,inimi-citiafqj habebat etiam^riuatas cum Cæfarc,ex ædilitate, amp;nbsp;prætura con-ceptas : ob earn * rem colloquium vitafle, ne res maximæ fpei, maximæt^; vtilitatiscius iracundii impedirentur : Pompeii fummam elfe, ac fuilfe

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i6i

fcnipcr voluntatcm, vt componerentur, atqueab armis difcedcrctur : fed poteftatem fe eius rei nullam habere, propterea quod de conßlii fcntcntia fummam belli,reriimq; omnium Pompeio permiferini:fedpoftulatis Cæ-faris cognitis, miffurosad Pompeium,atq; ilium reiiqua*perfedurum,hor lantibus ipfis:interea manerent induciæ,du ab illo rediri poflef.ncuc alter altcrinoceret. Hue addit pauca de cauflTajamp;r de copiis,auxilijfqjfuis. Qni-1^9 bus rebus*neq;*tum relpondendum Cæfar exiftimabat: neq; nunc,vi me-moriæ prodatur,fatis caulTæ putamus.Poftulabat Cæfar,vtlegatos fibi ad Pompeium fine periculo mittereliceret, idq; ipfi fore reciperent,aut acce-ptosper fc ad eum perducerêt: quod ad inducias pertineret, fic belli ratio-nem eftc diuifam,vt illi claflc naues,auxiliaqj fua impedirenf.ipfe vt aqua, icrraqj eos prohiberet: amp;: ft hoe fibi remitti vellent, remitterent ipfi de ma-^ritimiscuftodiis’.fin illud tenerent,fc quoqdd retenturummihilominus ta-men agi pofte de compofitione,vt hæc non remitterentur : neqj hanc rem efte impedimenti loco.Illi neque legatos Cæfaris recipere,neq; periculum præftarecorûjfcd totam rem ad Pompeium reiicere:vnum inftare dc indu ciis,vchementiftiméq; contendere. * Quos vbiCæfar intellexit, præfentis pcriculi, atq; inopiæ vitandæ caufta omnem orationem inftituifl'e,ncq;vl-lam fpem, aut conditionem pacis afferre, ad reliquam cogitationem belli fefe recepit.BibuIus multos dies terra prohibitus,amp; grauiore morbo ex fri gorc,ac labore implicitus,cum neq; curaripoftet,neq; fufeeptum officium dcfcrcrc vellet, vim morbifuftinere non potuit. Eo mortuo, ad neminem vnum fumma imperii redit, fed feparatim fuam quifquc claftem adarbi-irium fuumadminiftrabat.VibulliusfedatotumultUjquemrcpentinus ad-uentus Cæfaris côcitaucraqvbiprimùm,rurfus adhibito Libone,amp; L.Luc-I90 ccio,amp; Theophanc ( * quibus communicare de maximis rebus Pompeius confueuerat)de mandatis Cçfarisagerc inftituit,eum ingreftum in fermo-nemPópeius interpellauit,amp;: loqui plura prohibuit.Quid mihi,inquit,aut vita,aut ciuitate opus eft^quabeneficio Cçfaris habere videbor?*Cuius rei opinio tolli non poterit, nifi ciim in Italiam, ex quaprofeótus fum, redu-dus exiftimabor,beilo perfedo. Ab iis Gæfar hæc diâa cognouit,qui fer-moni interfucrunf.conatus tarnen nihilominus cft aliis rationibus per colloquia de pace agcrc.Inter bina caftra Pompeii,atq; Cçfaris vnum flumen tantum intererat. Apfus,crebraq; inter fe colloquia milites habebant,neq; vllum interim tclumper paâiones colloquentiumtraiicicbatur. Mittit P. Vatinium legatum ad ripam ipfam fluminis,quiea,quæ maxime ad paeem pcrtinerc vidcrenturjageretjö^ crebrb magna voce pronunciareqliceret ne ciuibus ad ciues de pace legatos mittcrc:quod etÄm fugitiuis ab faitu Pyr-rcnæo,prædonibufquelicuiftct,præfettim vtid agercnt,neciucscum ciuibus armisdecertaret.Multa fuppliciter locutus,vt defua,atq;omniü falutc debcbat,filentióq;*ab vtrifq; miiitibus*f3do refponfum eft ab alteraparte, A.Varronêprofiterijfc altera die ad colloquium venturum,atq; vnaetiam vtrinq; admodum tutb legati venire, amp;nbsp;quæ vellent,exponere*poftent,cer-tumque ei rei tempus conftituitur.Qub cum eßet p^jftcro die ventum,magna vtrinq; multitudo conucnit, magna'que erat eins rei expedatio : atque omnium intenti animi ad pacem efte videbantur.Qua ex frequentiaT.La-

,6z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B EL L O C 1 V I LL

bienus prodiiv.fummifTa oraiionc loqui de pace^aïque altcrcari cumV ati-nio incipitjquorum mediam orationem interruropunt vndique fubito tela immidajquæ ille obtcótus armis militum vitauit: vulnerantur tarnen com-pkiresiin bis Corneliis Balbus, M.Plotius, L.Tiburtius, centuriones,mili-tefq; nonnulii.Tuni Labienus,Definite ergo de compofitioneloquiinam nobis,*nifi Cæfaris capite relato,pax eire*nullapotefl:.Iifdem temporibus?^)^ Romæ M.Cœlius Rufus prætorjCaulfa debitorû fufeepta initia niagiflra-tus,tribunal fuum iuxta C.Trebonii,pra?torisvrbanijfellam collocauit: fi quis*appella(fet de æftimatione,amp; * de folutionibus, quæper arbitrum fierent,vtCæfarpræfensconftituerat,forc auxilio pollicebatur. Sed fiebat a:quitatc dccrcti, Schumanitatc Trebonifqui bis temporibus clemeier,6^ moderate ius dicenducKiftimabat,vtreperiri nonpolTent,aquibusinitium *appellandi nafccrcturznam fortalfe inopiam excufare,amp;: calamitatem aut propriam fuam, aut temporum queri, amp;nbsp;difbcultates audionandi propo-*^ nercjCtia mcdiocris eil aninii : intégras verb tenerc polTelfioneSjqui fe de-bere fateantur,cuius animi,aut cuius impudêtiæ eflêitaqj qui boe poHula-rctjreperiebatur neino:atq; ipfis,ad quoru commodum pertinebat,duiior inuentus eft Cælius.Se ab hocprofeâus initio,ne fruftra ingreffus turpem caulfam videretur,legc promulgauit,*vt fexies feni dies fine vfuris creditæ pccuniæ foluantur. Cum refifteret Scruilius cóful,reliquiqjmagiftratus,5c minus opinionefua efficeret,ad hominum cxcitandafludia,fublata priore lege duas promulgauit:vnam,qua mcrccdcs habitationum annuas condu-â:oribusdonauit:*aliam tabularum nouarumnmpetuqjmubiiudinisin Trebonium fado,S«!’ nonnullis vulncratis,cum de tribunali deturbauit: de quibus rebus Seruilius Conful ad fenatum retulit,Senatufque Cœlium ab Rcp.rcmoucndum cenfuit. Hoc dccreio cum Conful Senatu probibuit,amp;:

CoeliusprofeduSjVt diditabat,âdCæfarem,*peruenitTurios:vbi,cùm598 quofdam eius municipii folicitarct, equitibufquc Cæfaris Gallis, atque Hifpanis, qui cb*præfidii ciulfamilft erant, pccuniam*polliceretur, ab iis eft interfedus. itaque magnarum initia rcrum,quæ occupationc magi-ftratum,amp;: temporum folicitam Italiam habebant,celcrem, amp;nbsp;facilem * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cxitum

exitunilîàbueriint. Libo profcdus ab Orico cum claflc ( cui præerat ) na-uium L. Brundufium venit,infulamquc, quæ contra ßrundufinum por-lum cft,occupauit,qubdpræftarevnum locum arbitrabatur^quànecefla-rius noftris erat cgrefluSjquam omnium littora,ac poreus cullodia claufos tencri. hic repentino aduentu naucs onerarias quafdam nadlus, incendit, amp;nbsp;vnam frumento onuftam abduxit,magnumquc noftris terrorem iniecitgt; öcnoiftu militibus,amp;fagittariisin terramexpofitis,præftdium cquitum dciccit, amp;nbsp;adcb loci opportunitate profccit, vt ad Pompeium lit er as mit-terct,naucs rcliquas,G vellet,fubduci,amp; refici iuberet: fua clafte auxilia fc-fc Cæfaris prohibiturum. Erat eo tempore Antonius ßrundufii: qui virtu-ti militum confifus, fcaphas nauium magnarum circiter 1 x.cratibus, plu-icifquc contexit, *eóquc milites dcledos impofuit,atquc eas in littore plu-•ribuslocisfeparatimdilpofuit, nauefque triremes ii.quas ßrundufii fa-ciendas curauerat, pcrcauflam cxerccndorum remigum ad faucesportus prodirciuftit. Has ciim audaciiisprogreftas Libo vidiftet, Ipcransintcrci-pipofle, quadriremes V. ad cas mißt: quæcum nauibus noftris appropin-quaftent, noftri veterani in portum refugiebant : illi, ftudio incitatijincau-tius fcquebantur. lam ex omnibus partibusfubitb Antonianæ feaphæ, fi-gno dato, fc in hoftes incitaucrunt,primóquc impetu vnam ex bis quadri-remem cumremigibus, defcnforibufquefuisceperunt: rcliquasturpiter *fugcrccoëgcrunt. Ad hoc detrimentum acceftit, vt equitibusperoram niaritimam ab Antonio difpofitis, * aqua prohiberentur: qua neceflitatc, amp;nbsp;ignominiapermotus Libo, difeeftit à ßrundufio, * obfeflionemque no-ftrorum omifit. Multi iam menfes tranfierant, amp;nbsp;hycnis præcipitaucrat: neque Brundufio naucs,lcgioncfquc ad Cæfarem veniebant: ac nonnullæ eins rci prætcrmiftæ occafiones Cæfari videbantur, qubd certe fæpe fla-. ucrant venti, quibus ncceftarib committendum exiftimabat : quantoque ciusampliùsproccfferat temporis, tantó crantalacriorcs ad cuftodias,qui claffibuspræerant,maiorémquc fiduciam prohibendi habebant,amp;: crebris Pompeii literis caftigabantur, quoniam primo venientem Cæfarem non prohibuifl'entjVt rcliquoscius cxercitus impcdircntjduriufq; quotidietem pusadtranfportandulcnioribus ventis expedabat. Quibusrebuspermotus Cæfar,Brundufium ad fuos feuerius fcripfit,vt nadi idoncum vetum, nc occafione nauigandi*dimittcrent,amp;: ad Oricum,fiuc ad littora.ApolIo-niatiucurfum dirigerenf.q) cbnaucs eiicercpolTcnt.Hçcà cuftodibus claf fium loca maxime vacabant,qj fe longius*portibus committerc nonaude-rent.llliadhibita audacia,amp; virtiite,adminiftrai^ibus M.Antonio,5lt;: Fufio Calcno, multiim ipfis militibus hortantÜMis, neque vllum periculum pro falute Cæfaris recufantibus,nadi Auftrum naucs foluunt, atque altera die Apolloniam, Dyrrhachiumque * prætcruehuntur. qui cum elfent ex con-tinenti vifi : Q^Coponius, quiDyrrhachiiclalfiRhodiæpræerat, naues ex pörtu educit, amp;nbsp;cum iam * noftris, remiftiore vento, appj opinquaftet, idem Aufter increbuit, noftrifqucpræfidio fuit. Neque verb ille ob earn caulfam conatu defiftebat : fedlaborc, Sc perfeuerantia nautarum fe vim tempeftatis fuperare pofte fperabat, prætcruedôfquc Dyrrhachium ma-

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVI LI.

gna vivent!,nihilo * fccius Tequebatur. NoRri vfi fortunæ beneficio, * tarnen impetum clalTis timebantjfi forte ventus remififl'ct.NaôH portunijqui appellatiirNymphæum,*vkra Lylfiim millia pafiuumi ii.ebnauesintro-400 duxerunt ; qui portus ab Africo tegebatur,ab /luHro non erat tutus : * le- z^or uiufque tempellatisjquàmclaflispericulii exiflimauerunt.Qub fimulatq; intus ek itum, incredibili fcelicitatc Außer, qui per biduum flauerat, in Africum fevertit.Hîc fubitam commutationem fortunæ viderc licuif.qui modo fibitimuerantjhos tutilTimus portus recipiebaf.qui noßris nauibus / periculum intulerant, de fuo timere cogebantur ; itaque tempore com-mutatOjtempeßas amp;nbsp;noßros texit,ôc naues Rhodias afBixitdta vtad vnam conkratæ omnes numero x vi.clidcrcntur, amp;nbsp;naufragio interirent : magno remigum,propugnatorumq; numero pars ad fcopulos*allifa inter-ficeretur,pars à noßris dißraheretur : quos omnes confer uatos Cæfar ck»-mum rcmIßt.Noßrænaues i i.tardiùs curfu confe(fto,in noblem conied^, cum ignorarent,qucm locum reliquæ ccpßfent,contra Lyflum in ancoris conßiterunt. * has, fcaphis, minoribufque nauigiis compluribus fumptis, 402 Ocacilius CraflTus^qui Lyflipreerat,expi)gnarc parabaf.fimuldededitione corum agebat, amp;: incolumitatem deditis poIiicebatur.Harum alteranauis ducentos viginti exlegionc tironufußulerat-.altera ex veterana paulb minus ducêtis fc corapleuerat.His cognofei licuit quantùm eßet hominibus præfidii * in animi fortitudine.Tirones enim,multitudine nauium perter- 405 ritijöc falo,naufeaque confedijiureiurando accepto,nihil iis nocituros ho ßes,fe Otacilio dediderut:*qui omnes ad eum perdudi^ontrarcligioncm 404 iufiurandi in eins confpedu crudclifl'imcintcrficiuntur.At veterançlegio-nis militesjitem confiidati Sc tempeßatis,öe fentinæ vitiis, non ex prißina

• .virtute remittendum aliquid putauerunt, led tradandis conditionibus, fimulationededitionisextrado primo noótistcpore^gubernatoremin ter-ram nauem eiiccre coguntßpfi idoncum locum naidi,reliquam nodis partem ibi confeceruntjöc luce prima,milfis ad eosab Otacilio equitibus,qui earn partem oræ maritime *alîeruabant,circitercû.quiquc eosarmatiex præfldiofecutifuntƒc dcfcnderunt:amp;: nonnulliseorummterfedispncolu-mes ad noßros fcfc recepcrut.Quo fado conuentus ciuium Romanorum, quiLylfum obtinebat,quod oppidum iis antea Cælar attribuerat,munien dumque curaucrat,Antonium reccpit,omnibufque rebus iuuit. Otacilius fibitimens, oppido fugit,amp; ad Pompeium peruenit.* £x omnibus copiis 40Î Antonius, quartirti erat fumma veteranoriim 11 i.legionum, vniufqucTi-ronum, amp;nbsp;equitum D c c cy^lerafquc naues initaliam remittit,ad reliques militcs,equitcfquè tranfportandos: Pontones,quod eß genus nauiû GaU licarum, Lifli reliquitßioc confiliojVt fiforte Pompeius,vacuamcxißimäs Italiam,ebtraiecilTet cxercitum (quæ opinio erat édita in vulgus) aliquam Cæfar ad infequendum facultatem haberet : nunciôfquead eumcelcri-ter mittit,quibus regionibus exercitum cxpofuißeqSc quid militum tranß uexißet. *Hoceodemfere tempore Cæfar,atque Pompeiuscognofeunt^o^ nam preteruedas ApofloniamjDyrrhachiumque naues viderant ; *ipfi4.0/ iter fecundum eas terras direxerant ; fed quo elfcnt cæ delaiæ , primis

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;165

dicbusignorabant, cognitaque rediuerfa fibi ambo confilia capiun’f.Cæ-far, vt quamprimum fccum Antonio coniungeret : Pompeius,vtvenienti-bus in itinerc fc opponerct, amp;nbsp;fi imprudentes ex infidiis adoriri pofiet. Eodcmque die vtcrque corum ex caflris ftatiuis a flumine Apfo exercitum cducunt,PompeiuscUm,amp; noâ;u,Cæfar palam,atque interdiu. *Scd Cæ-fari, circuitu maiorc, itercratlongius, aduerfo flumine, vt vadotranfire poffet. Pompcius, quia expedito itincre flumen ei tranfeundum non erat, niagnis itincribus ad Antonium contcndit, atque, vbi cum appropinqua-re cognouit,idoncum locum nad:us,ibi copias collocauit,fuófque omncs caftris continuit ignefquc fieri prohibuit,quo occultior eflet eins aduen* lus.Hæc ad Antonium Itatimper Græcosdcferuntur. Illc miflTjsadCæfa-rem nunciis,vnum diem fefc caftris tenuif.altcro die ad eum pcruenit Cæ-«^far» Cuius aduentu cognito, Pompcius, ne duobus circum clauderctur c-xcrcitibus,cx co loco difccdit,omnibufque copiis ad Afparagum Dyrrha-chinorum perucnit, atqueibi idonco loco calha ponit. Histemporibus Scipio,detrimentis quibufdam circa montera Amaniim acceptis jefeira-peratorcm appcllauerat. Quo fado ciuitatibus, lyranntfq. magnas jmpc-raucratpecunias; item à publicanisfuæ prouinciæ debitam bicnnii pccu-niam exegerat,Sc ab cifdê infequentis anni mutuam*præccpcrat,equitéfq; toti prouinciæ iraperauerat. Quibus coadis finitimis hollibus. Parthis poft Ce rtliâis, qui pauló ante M. CraflTum imperatorem interfecerant, M.Bibulumin obfidione habucrant, Icgiones, equitefqucex Syria dedu-xeratjfummaque follicitudinc^ac timoré Parthici belli in prouinciam cum veniflet, acnonnullæ militum voces turn audirentur,fefe contra hoftera fi ducerentur, ituros, contra ciucm,amp; confulem arma non laturos,dedudis Pergamum, atqjinlocupletifTimasvrbes in hybernalegionibus, maximas , largitiones fccir^Sc confirmandorura militum caufta^diripiendas iis ciuita-les dedit.Interim accrbiftimcimpcratæ pccuniæ tota prouincia exigeban-tur.Multaprætcreageneratim ad auaritiam excogiiabantur. In capita fin* gula fcruorum,aclibcrörum tributumimponebatur.CoIumnariajoftiaria, fruraentum,milites,rcmiges,arma, tormenta, veâuiæimpcrabantur. Cuius modo rei nomen repcriripotcrat, hoc fatis elTcad cogendaspecunias videbatur. Non lolura vrbibus, fed pene vicis caftcllifquc fingulis cum im-pcrio proficiebantur.Q^iiherum quid accrbclfimcjcrudelilfiiraeque fccc-rat, is amp;nbsp;vir, 6c ciuis optimus habebatur. Erat plena lidorum, 6c impcrio-408 rum prouincia, *conferta præfectis,atque exadoribus:qui præterimpera-taspecunias,fuoctiampriuato* imperio compÿidio fcruiebant. Diditabant cnim fe domo, patriaque expuifos, oganibus ncccffariis egere rebus, vt honefta præfcriptione rem turpilfimam tegerent. Accedebani ad hæc grauifTimæ vfuræ, quod in beilo plcrunque acciderc confucuit, vniuerfis imperatis pccuniis ; quibus in rebus prolationem diei donationera elfe di-eebant.Itaqjæsahenum prouinciæ eo bienniomultiplicatunjeft.Ncc minus oh cam cauflam ciuibus Romanis cius prouinciæ,fed in hnguloscon-ucntusjingnlafqj ciuitates,ccrtæpecuniæ imperab5ntur,m«tiiafq; illascx S.C.exigididitabat; publicanis,vtiinfortefecerat,infcquetis anni vedigal pro mutuo ’.prætcrea Ephefi afano DianæjdepofiWisantiquitus pecunias iij.

i66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L O C I V I L I.

Scipio tolii iubcbat/cætcrafquc eius dcæ ftatuas.Cùm in fanum vcntum^o^ effet, adhibitis compluribus Senatorii ordinis, quos aduocaucrat Scipio, literæei redduntur à Pompeio, maretranfiffe cum legionibus Cæfarern: properaret ad fe cum excrcitu venire, * omniaque pofthaberet. His literis acceptis, quod aduocauerat, dimiuit : ipfe iter in Macedonian! pararcin-cipit,paucifquc pbfl: diebus cft profedus. hæc rcs Ephefiæ pccuniæ falu-tem attulit. Cæfar Antonii excrcitu coniundo, deduda Orico Icgionc, quamtucndæ oræ maritimæ caufl'a pofuerat ,tcntandas fibiprouincias, longiufqiic procedendum exiftimabat : ôccdm ad cum legativcniflcntex Theffalia, Actoliaque, qui, præfidio miffo, pollicerentur carum gentium ciuitates imperatafaduras, L. Caffium Longinum cum legione tironum, quæ appcllabatur XX VII. atque equitibus c c.in *Theffaliarn, C.Calui-fiuni Sabinum cum cohortibus v.pauciifque equitibus in Actoliam mj^it;

* maxime cos, qubd crat propinquæ regiones, de re frumentaria vt proui- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

amp; equitibus D.in Macedoniam proficifciiubet.Cuiusprouinciaabeapar-te,quæ libera appellabatur,Mcncdcmus,princcps carum regionum miffus legatus, omniumfuorum cxcellcns ftudium profitebatur. Ex his Caluifius primo aduentu fumma omnium Aetolorum receptus voluntate,præfidiis aduerfariorum * Calidone, amp;nbsp;Naupado * reiedis, omni Aetolia potitus 410 cft. Caffius in Theffaliam cum legione peruenit. Hîccùm effent fadiones duæ, varia voluntate ciuitatum vtebatur. Egefaretus, veteris homo poten« tiæ, Pompeianis rebus ftudebat. Petrcius, fummæ nobilitatisadolefcens, fuis, acfuorum opibus Cæfarernenixciuuabat, eodémquctempore Domitius in Macedoniam venit : Sc ciim ad eum frequentes ciuitatum lega-

• ^tioncs conuenire cœpiffent,nunciatum cft* adeffe Scipionem cum legio-4I nibus magna amp;nbsp;opinione, Sc fama omnium : namplerunque in nouitate famaantecedit. Hicnullo in loco Macedoniæ moratus, magno impetu contendit ad Domitium: Sc cum ab eo millia paffuum x x.abfuiffet,fubitb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

feadCaffium Longinum inThcffaiiam conuertit : hoe adeb ccleriterfc-cit,vt fimul adeffe,Sc venire nunciaretur. Sc qub iter expeditius facerct,M. Fauoniumad flumen Haliaemonem, quod Macedoniam àTheffalia di-uidit, cum cohortibus 11 x.præfidio impedimentis * legionum reliquit, ca-ftellumque ibi muniri iuffit. Eodem tempore equitatus Regis Cotti ad ca- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ftraCafli aduolauit,qui circum Theffaliam effe confueuerat.Tum timorc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

perterritus Caffius , cognito Scipionis aduentu, vififque equitibus, quos Scipionis effe arbitrabatur, ad montes fe conuertit, quiThcfl'aliam ein- ) gunt,atque ex hislocis jïmbrgciam verfus iter facere coepit. AtScipio- ' ncnijproperantem fequijliteræfunt confecutæ â M. Fauonio,Domitium cum legionibusadeffe, nee fe præfidium, vbi conftitutus effet,fineauxilio Scipionis tencre poffe. literis acceptis jConfilium Scipio, iterque commutât: Çaffium fequi defiftit: Fauonio auxilium ferre contendit. Ita-que die,ac node continuato itincre ad eum peruenit,tam opportuno tempore,vt fimul Domitiafti exercituspuluisccrneretur,8cprimiantccurfores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

Scipionis viderentur. Ita Caffio induftria Domitii, Fauonio Scipioniscc-leritas falutem attulit. Scipio in caftris ftatiuis biduo moratus, ad flumen, quod

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167

quod inter cum,amp;: Domitii caftra flucbatjHaliacmonemj tertio die prima luce excrcitum vado traducit, amp;nbsp;caftris pofitis, poftero die mane copias ante frontem caftrorum ftruit. Domitius turn quoquefibi dubitandum nonputauit, quin produisis Icgionibus prælio decertaret. Sedcum cfiec inter bina caftra campus, circitcr millium pafluum v i.eaftris Scipionis a-ciem fuam fubiecit. Ilic à vallo non difeedere perfeuerauit : attamen ægre retentisDomitianis militibus,cft fadumjue prælio contenderetur: amp;nbsp;maxime, quod riuus difficilib 11 s ripis, caftris Scipionisfubieeftus, progreflus noftrorumimpcdicbat. Quorum ftudium^alacritatemquc pugnandi ciim cognouiflet Scipio,fufpicatus forc,vt poftero die aut inuitus dimicare co-gcrctur,aut magna cum infamia caftris fe * contincret, qui cum magna cx-pciftationc vcniflct,tcmcreprogreftus turpern habuit cxitum : amp;nbsp;noâu, ne rx cqpciamatisquidem vafis,flumen tranfiit,atqucin candem partem,ex qua vcncrat,rcdiit:ibiquepropc flumen edito natura loco caftrapofuit.Paucis diebus interpofitis, nodu infidias cquitum collocauit, quo in loco fupc-rioribus fere diebus noftri pabulari confueucrant.amp; ciim quotidiana con-fuctudine QA/arus,præfe(ftus cquitum Domitii,vcniftet,fubitb illicxinfi-diis confurrexerunt : fed noftri fortitcr corum impetum tulerunt, ccicri-terque ad fuos quifque ordines rediit,atquc vitro vniuerft in hoftesimpc-tum feccrunt. Ex his circitcr l x x x.interfedis,rcliquis in fugam coniedis, * duobus amilfiSjin caftra fc rcccperunt. His rebus geftis,Domitius fperas Scipioncm ad pugnam clici poft'c,fimulauit fefc anguftiis rei frumentariæ addudum, caftra mouerc, vafifque militari more conclamatis, progreflTus millia paftuumiii. ,locoidonco , occulto omnem cxercitum, equita-tumque collocauit. Scipio ad fequcndumparatus^quitatumjmagnamquc partemleuis armaturæadexplorandumiter Domitii, amp;nbsp;cognofeendum, præmifit.Qui ciirn cfl'ent progrcfl'bprimæquc turmæ inlidias intrauiflent: ‘l-H *cxfremitucquorumillata fufpicioncjad fuos fc recipcrc cœpcrunf.quiqj hosfcqucbantur,cclerem eorum rcccptumconfpicati,rcftiterunt. Noftri, cognitis* infidiis, nc fruftrarcliquos expedarent, duasnadihoftium tur-mas cxcepcrunt.In his fuit M.Opimius, præfedus cquitum : rcliquos om-nes carum turmarum aut interfeccrunt, aut captos ad Domitium deduxe-runt.Dedudis oræ maritimæ præfidiis,Cæfar,vt fupra demonftratum eft, Id 11 i.eohortes Orici, oppidi tuendi caulfa reliquit : * iifquc cuftodiam na-uium longarum tradidit,quas ex Italia traduxerat. Huie officio,oppidóq; præcrat Aciliuslcgatus. Is nauesnoftrasin intcriorcm partem poft oppidum reduxit,Sc ad terram dcligauit,faucibufquc oortus nauem onerariam fubmerfam obiccit, amp;nbsp;huic alteram conii?|ixit,fupcr quaturrim effedam ad ipfum introitum portus oppofuit,amp; militibus compleuitRuend4mquc ad omnes repentinos cafus tradidit. Quibus cognitis rebus, Cn.Pompeii filius, qui claffi Ægyptiæ præcrat, ad Oiicum venit, fubmcrfamque na-uim remulco^ m'ultifquc * contcndens fun’ibus abduxit : atqu^ alteram na-414 ucm, * quæcrat ad cuftodiam ab Acilio pofita,pluribus aggrelfus naui-buSjin quibus ad libramfeccratturres, vtex fuperittri pugnansloco,intc-grofque femper defatigatis fumniittens, amp;nbsp;reliquis partibus fimul ex terra fcalis^öe claftc meenia oppidi tentans, vtaduerfariQrum manus diduceict,

laborejamp; mukitudinc telorum noftros vicit: dcicdïfque defenforibus,qui omnes fcaphis except! refugerant,* etiam nauem expugnauit: eodemque 41 ƒ tempore ex altera parte molem tenuit naturalem obiedam, quæpcnc in-fulam contra oppidum effeccrat : 1 v. bircmes, fubiedis feutulis, inpulfas vedibus in interiorem partem traduxit. * ita, ex vtraque partenancs Ion-gas aggrefliiSj quæ erant deligatæ ad terram, atque * inanes, 1 v. ex his ab-duxit J reliquas incendit. Hoc confedo negotio, D. Lcuium, ab Afiatica * claflcabdudum,rcliquitj qui commcatus*Hcllidc, atque Amantiaim-portari in oppidu prohibcbaf.ipfe Ly (Tum profcdus,naucs onerarias xxx.

à M.Antonio relidas,intra portum aggrefliis,omnes incendit: Lyflum ex- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

pugnarccóatus,dcfcndêtibusciuibusRomanis,quicius erant conuentus, ƒ p militibufque,quos præfidiicaufla miferat Cæfar,triduum moratus.paucis in oppugnatione amifliSjre infeda inde difcelTit. Cæfar poftquam Poç-peium ad Afparagum efl'e cognouit,côdcm cum exercitu profeduSjamp; cx-pugnato in itinere oppido Parthinorum, in quo Pompciuspræfidium ha-bebat,i i i.die in Maccdoniam ad Pompeium perucnit,iuxtaq^ cum caftra pofuit:amp; portridic,cdudis omnibus copiis,acic inftruda,*deccrtandipo- 41^ teftate Pompcio fecit. V bi cum fins locis fe tcncrc animaducrtit,rcdudo in caftra exercitu,aliud fibi confilium capiedum cxiftimauit.Itaq;poHcro die omnibus copiis,magnocircuitu,difficili,angurtóq; itinere Dyrrathium profedus efl, fpcrans Pompeium autDyrrachium compclli, aut ab co in-tercludi poflc,qubd omnem commcatum,totiufqj belli apparaium co con tuhifletjVt accidit. Pompeius enim primo ignoras cius confilium, q»diuer-fo ab ea regione itinere profedu videbat, anguftiis rci frumentariæ com-pulfum difccffifle cxifiimabat : poffea per cxploratorcs ccitior fadus, po-

• ilero die caftra mouit,brcuiorc itinere fe occurrere ei pofte fperans.Quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

fore fufpicatus Cæfar,militcfqj adhortatus^vt æquo animo laboréferrent, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

parua parte nodis intincrc intcrmiftd,manc Dyrrhachium vcnit,cum pri- J mum agmen Pompeii procul cerncretur,atq; ibi caftra pofuit. Pompeius ! interclufus Dyrrhachio, vbi propofitum tenere non potuit, fccundo vfus confiliOj edito loco, qui appellator Petra, aditumque habet nauibus rac-diocrem,atque cas à quibufdam protegit vcntis,caftra communit ; eb partem nauium longarum conucnirc, frumentum, commealumque ab Afia, atque omnibus rcgionibuSjquas tencbat,comportari imperat. Cæfar lon-giùs bellum dudum iri exiftimans, bi de Italicis commeatibus defperans, quod tanta diligentia omnia littora à Pompeianis tcnebanturjclalTéfquc ipfius^quas hyemein Sicily,Gallia, Italia fecerat,morabaniurjn Epirum, reifrumentariæ*cauflâ,L.C3nuj^iumlegatum mifittquôdquehæ regiones aberant longiùsjlocis certis horrea conftituit, vcdurafque frumenti ftniti-mis ciuitatibus dcfcripfit. Item Lyfto, Parthinifque, amp;nbsp;omnibus caftellis, I quod effet frumenti, conquiri iuflit. Id erat perexiguum, * cum ipfius agri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

natura,quód liint loca afpera, amp;nbsp;montuofa,ac plerunque vtuntur frumen-to importato : turn, quod Pompeius hæc prouiderat. Si fuperioribus die-bus prædæ loco Parthiifos habuerat;frumentumq;omne coquifitum^fpo-liatis,efFocifquc eoru domibus,per équités comportauerat.Quibus rebus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î

Poinpeij pcrmulti cditi, atque alperi colics : hos primùm præfidiis tenuit, caftellâque ibi communit : inde, vcloci cuiufque natura ferebac, ex callello incaftelluin perduâ:a munitione, circunuallare Pompeium inllituit: hæc lpeôlans,quôd angufta re frunientaria vtebatur,qLiôdque Pompeius inulti-tudine equitum valebat, quo minore periculo vndique frumencuin, corn-ineatumque exercitui fupportarc poflet ;/imul vt pabulationc Pompeium prohiberet, equitatumque eius ad rem gerendam inutilem efficeret ; tertio, vt auôloritatcm, qua ille maxime apud exteras nationes niti videbatur,mi’ nuerct,cumfama per orbem terrarum percrebuiflet,illum à Cæfare obhde-ri, neque audere prælio dimicare. Pompeius ncque à mari, Dyrrhachioque difçedere volebat, quôd omnem apparatum belli, tela, arma, tormenta ibi collocauerat, frumentumque exercitui nauibus fupportabat : neque muni-e.jcioges Cæfaris prohibere poterat,nifi prælio dccertarc vellet : quod co tempore Ratucrat non efle faciendum.Relinqucbatur,vt *extremam rationem belli fcquens, quamplurimos colics occuparet, amp;nbsp;quam latiihmas regiones præfidiis teneret, Cælàrifque copias,quàm maxime poflet,diftineret,idque accidit.Callellis enim x x i v.elFeôlis,x v.millia paiTuum circuitu * amplexus, hoc {patio pabulabatur, multâque erant intra eum locum manu fata, qui-4i8(bus interim iumenta pafeerentur. * atque vt noftri perpétuas munitio-nes videbant, perduôtas ex caftellis in proxima caftella, ne quo loco erum-perent, Pompeiani, amp;nbsp;noftros poft tergum adorirentur, tiniebant : ira illi * interiore fpatio |)erpetuas munitiones cfficiebant, ne quo loco noftri in-irare, atque ipfos a tergo circunuenire pofTcnt. Sed illi operibus vinccbant, quôd amp;nbsp;numero militum præftabât,amp; interiore {patio minorem circuitum nabebant. Quæ turn erant loca Cælàri capienda, edi prohibere Pompeius totis copiis, amp;nbsp;dimicare non conftituerat, tarnen fuis locis fagittarios, fun- lt;nbsp;ditoréfque mittebat, quorum magnum habebat numerum: multiquc ex noftris vulnerabantur, magnufque inceiferat timor fagittarum, atque om-nes fcrc milites aut ex fubcoaôds, aut ex centonibus, aut ex coriis tunicas, aut tegmenta feccrant,quibus tela vitarent.In occupandis præiidiis magna vi * vterque vtebatur. Cæfar, vt quam anguftiftime Pompeium contineret; Pompeius, vt quamplurimos colles quàm maximo circuitu occuparct, cre-braque ob earn caulfam prælia ficbant.In his, cùm legio Cæfaris i x. præfi-dium quoddam occupauilTet, amp;nbsp;munire cœpiifçt, huic loco propinquum, amp;contrarium collem Pompeius ocçupauit, noftrofquc opçre prohibere cœpit : amp;nbsp;cùm vna ex parte propè æquum aditum haberer, primùm fagitta-riis,funditoribùfquc cirçunjeôtis, poftea leuis ariÿaturæ magna multitudi-ne milTa, tormentifque prolatis, munitioner impediebat. Neque erat facile noftris vno tempore propugnare, amp;munire. Cæfar cùm fuos ex omnibus 419 partibus vulncrari videret, * recipere fe iuiïit,amp; loco excedere. Erat per decline receptus : illi autem hoc acriùs inftabant,nequc regredi noftros patie-bantur,quod timoré adduôtflocum relinquere videbantur.Dicitur eo tem pore glorians apud fuos Pompeius dixiffe, non reeufare fc,quin nullius vfus Imperator exiftimarctur, {i {ine maximo detriment^ legiones Cæfaris fefe reccpilfent inde, quo temere elTcnt progre{fæ.Cæfar,rcceptui fuorum times, crates ad extremum tumulum contra hoftem profarri, ôcaduerfas locari:

,7® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B ILL O C I VI LL

intrahasmediocrilatitudincfoflamjtcdismiHtibuSjobduciiulTitjlocumq; in omnespartes quàin maxime impediri. Ipfe idoneis locisfunditorcsin-ft ruxiijVt præfidio noftris fc rccipientibus eflent. His rebus completis * Ie- 420 gioncsrcduci iuHic. Pompeiani hoc infolentiiis, aique audaciiisnoftros premere,amp;: inflare cœperunt^c ratefq; pro munitione obieätas propulcrut, vt foflas tranfcendercnt.Qubd cum animaduertiffet Cæfar,vcritus ncnon rcduâi,fcd rcicdividcrcntur,maiufque detrimentum caperetur, amedio fere (patio fuos per Antonium, qui ci legioni præerat, cohortatus,tuba fignum dari,atqucin hoftcsimpctumfieri iulfit. MilitesIcgionisix.fubitb *conftipati pila coniccerunt,amp;cx inferiore loco*aducrfuscliuum incita-4 21 tijcurfu *præcipites Pompcianos cgerunt.Quibus ad recipiendum crates 422 diredæ, longuriiquc obiedi, amp;nbsp;inftitutæfoflæ magno impedimento fue-42) runt.Noftri verb,qui fatis habebant fine detrimento difcedcre,compluri-bus intcrfcdiSjV.omnino fuorum amiflisjquietilfimc fc rcccperunt, * pau- 424 loque circa cum locu morati,aliis cofnpxchcnfis collibus, munitioncs per-fcccrunt. Erat noua. Sc inufitata belli ratio, cum tot caflcllorum numero, tantóqj (patio,Sc tatis munitionibuSjamp;*toto obfidionis gcncre,tum ctiam reliquis rebus.Nam quicunqj alterum obfidcrc conati funt,perculfos,atq} infirmos hofles adorti, aul prælio fuperatos,aut aliqua olfenfionc permo-tos continucruntjCum ipfi numero militum,equiiumq5 præftarent. Caulfa autem obfidionishæc fere efl'e confueuit,vtfrumcnio hofles *prohibcan-tur.*At turn intégras,atque incolumes copias Cçfar inferiore militum nu- 425 mcro contincbat,chm illi omnium rcru copia abundarent:quotidicenim magnusvndique nauiumnumerusconuenicbat,quç coiTimcatumfuppor-tarent: neq; vllus flare ventus poterar, quin aliqua ex parte fecundumcur-

• «fum haberct. Ipfe autê,confumptis longc,latcquc frumentis, fummis crat in angufliisjfcdtarnenhæc fingularipatiêtia milites fercbant:rccordaban-tur enim cadem fc fuperiore anno in Hifpania pcrpclfosjlaborc, Sc patien-tia maximum bellum confcciflc: mcmincrant ad Alexiam magnam fe ino-piam pcrpclTos, multb ctiam maiorem ad Auaricum, maximarum fe gentium vidores difcclfilfe. non illis hordeum ciim daretur,non legumina re-eufabant : pccus verb^cuius * rei fumma crat ex Epiro copia, magno in honore habebant. Efleiam genus radicis, inuentum abiis, quifuerantcum Valerio,quod appellaturChara,quod admifluladc mulitiminopiamle-uat.Id firnilitudinc panis efficiebat. Eius erat magna copiaicx hoc effedos panescùm incolloquiis Pompeiani famem noflris obiedarent,vulgbin cos iacicbant,vt fpem eo^ niinuerent. lamquefrumenta maturefeere in-cipiebant,atque ipfa fpes inopigm fuftentabat,qubd celcritcr fc habituros copiam confidebant/ crebróq;voces militum in vigiliis, colloquiifqsau-diebaniur,priiis fe cortice exarboribus viduros^quam Pompeiumcmani-bus dimi(ruros.*Prequenter etiaex perfugis cognofcebant,equos*corum vix tolcrarfircliqua verb iumenta interifle: vti autem ipfos valetudine non bona,cum anguftiisloci 5c odorctetro,*0c multitudinc cadaucru,6c quo-tidianis laboribus infuStos operu,tum aquæfumma inopia alfedos. Omnia enim flumina,atquc omnes riuos,qui ad mare pertinebant, Cæfar*aut auerterat,aut magnisopcribusobftruxcrat:atquc,vtcrantlocamontuofa,

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;171

amp; ad fpccus anguftiæ vallium,has fublicis in tcrram *dimilïis,præfepferat, lerrainque aggeflerat,vt aquam coniincient. Itaqiie illi necedarioloca fe-qui demifla^ac paluHria/ putcos foderc cogcbantur : aiquc bunc labo-rem ad quoridiana opera addebanf.quitamen fontes à quibufdam præfi-diis aberant longiiis, amp;nbsp;celeriter æflibus exarefeebant. At Cæfaris exeici-lus optima valetudine,fummaque aquæ copia vtebatur : tum commeatus omni genercjpræter *frumentum abundabat: quibus quotidiemeliiisfuc-cedere tempus,maioremque fpem maturitate frumentorum proponi vide-bant.In nouo genere belli nouæ ab vtrifque bellandiraiiones reperieban-tur. Illi,cbm animadueriilTent ex ignibus, * node cohortes noftras ad mu-niiionesexcubare,filentio aggreiri,vniuerfas*inmultitudinem fagittas con iiciebant,amp; fe confeftimad fuosrecipiebant.Quibus rebus noftri,vfu do-âi, hæc reperiebant remédia, vt alio loco ignes facerent, alio excubarent.

*lnftrim certiorfaâus P.Sylla, quern difeedens caflris præfecerat Cæfar, auxilio cohoriivenit cumlegionibusii.: cuius aduentu facile funt repulli Pompeiani. Neque verb confpedum, autimpetumnoftrorum tulerunt, primi'fque deiedis, reliqui fe vertcrunt, amp;nbsp;loco cefl'erunt : fed infequentes ^^7 noftros, ne longiùs profequerentur, Sylla reuocauit.* At plerique exilH-mant, fi acribs mfequi voluifleq bellum eo die poiuifl'e hniri. cuius confilium reprehendendum non vidctur-.aliæ enim funt legati partcs,atque Im-peratoris : alter omnia agere ad præfcriptum , alter libere ad fummam rerum confulerc debet. Sylla à Cæfarc caûris relidus, li berat is fuis, hoc fuit » contentus, neque prælio decertare voluit: quæ res tarnen fortalTe ali-quem reciperet cafum,ne imperatorias fibi partes fumpfifle videretur. Pompeianis*magnam res ad receptum difhcultatem alferebat. Nam ex iniquo progrclfiloco, in fummo conftiterant. Si per decliue fefe reciperent,noftros ex fuperiore infequentes loco verebantur: neque multbm ad* fobs occafum temporis fupererat : fpe enim conficiendi negotii propcin nodem rcm*deduxerant. Ita neccfl'arib,atqueex tempore capto confilio, Pompeiustumulum quendam occupauit, quitantbm aberat à noftro ca-ftellojVt telum,tormentumvc miftiim adigi non poflet.Hoc confedit loco, atqueeum communiit, omnefqueibi copias continuit. Eodem tempore duobusprætcrealocis pugnatum eft:nam pluracaftella Pompeiuspanter, diftinendæ manus, caufta tentauerat, ne ex proximis præüdiis fuccurri 428 poftet. Vno loco *VolcatiusTulliusimpetum legionis fuftinuit cum co-

bortibus 11 i.atque cam loco depubf.altero Germani,munitiones noftras * egrelfi, compluribus interfedis ,fefe ad fuos incolumesreceperunt. Ita vno die vi.præliis fadis,ii i.ad Dyrrbaebium i^i.ad munitioneSjcbm ho-425 rum omnium ratio baberetur, * ad duorufn milbum numero ex Pompeia-nis cecidiftc rcpcriebamus,euocatófque*centuriones complures.Ineo fuit numero Valerius Flaccus, L.filius, eius, qui prætor Afiam obtinuerat : fi-gnaque funtv i.militaria relata.Noftrinon amplibs x x.omnibus funtprç-liis defiderati. Sed in caftello nemo fuit omnino militum , qhin vulnerarc-tuq quatuórqueexvna cohorte centurioncs oculqs amiferunt : amp;nbsp;cbm la-boris fuqpericub'que teftimonium alferrc vtlleni,m.illia fagittarum circiter 430 XXX. in caftellum conieda, *Cæfari lenunciauerunt, feutoque ad eum

17^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D t B E L L O C I V I L I.

relato Scæuæ centurionis,inucnta funt in co foramina c c xxx.qucm Gæ-far, vt erat dc fc meritus, amp;nbsp;de Republica donauirmillibus duccntis æris, atqucaboélauisordinibusad Primipilum fe traduccrc pronunciauit.bitis cnim opera caftellum confcruatiim cffe magna ex parte conibbat : * co-hortcmquc*poileadupliciüipendio, frunientove, fpcci.triis,miht:aii-bufquedonisamplifl'imc donauit. Pompcius,noöfii magnisaddiïismuni-tionibus,rcliquis diebiis turresextruxit, amp;nbsp;in akitudincm pedum x v.effc-dis operibus,vineis cam partem caftrorum obtexit,amp; v.intcrmiifis diebus, akeram nodem fubnubilam nadus , extriidis omnibus caftrorum portis, iic ad impediêdum obiedis, tcrtia inita vigilia,filentio exercitu eduxit, amp;nbsp;fc in ântiquâs munitiones recepit. Ærolia,AcarnaniajAmphiIochis per Caf-ftum Longiniim,5lt;: Caluifium Sabinum,vt demonftrauimus,receptis,ten-tandam fibi Achaiam, acpaulólongius progrediendum cxiftimabat Cæ-far:itaqueeóFufiumCalenum mifit, amp;nbsp;(bL^abinum, amp;nbsp;Caflium cumfo^^ * hortibus adiungit. Quorum cognito aduentu, Rutiiius Lupus, qui Acha-iam miftus â Pompeio obtinebarjfthmun præmunire inftituit, vt Achaia Fufiumprohiberct. Calcnus DcJphoSjThebaSj * amp;Orchomenurn dc vo-4^2 luntateipfarumciuitatum rccepitmonnullas vrbesper vim cxpugnauit.-re-Jiquas ciuitates,circummiftis Jegationibus, *amicitia Cæfaris conciliare 4.5^ ftudcbat. In bis rebus fercerat Fufius occupatus . Omnibus * dei'nceps dicbus Cicfarexercitum in aciemæquum iniocumproduxit,fi Pompcius - prælio deccrtare vellet, vt pene caftris Pompeii legiones fubiiccrct : tan-, tumque à vallo eius prima acies aberat, vti ne in earn telo, tormentóve adi-gipoffet. Pompeiusautem,vtfamam, amp;nbsp;opinionem hominumteneretjic pro caftris excrcitum conftituebat,vti rr.acies valium contingcret,omnif-

• ^que eius inftruduscxercitustelis ex vallo abiedisprotcgipoftet.Hæccùm in Achaia,atque apud Dyrrhachium gererentur, Scipioncmquein Macc-doniam venifleconftaret,non oblituspriftiniinftitutiC£far,mittitadeum Clodium fuum, atqueilliusfamiliärem, quemabillotradnuminitio, commcndatum,in fuorum neceftariorum numero habere inftituerat.Hufc dat literas^ mandataqj âd cura:quorû hæc erat fumma:fefe omnia de pace expertum^nihiJadhuc arbitrari vitio fadum corum, quoselfe audoresc-iusrei voluiftet, quod fua mandata perferre non opportuno tempore ad Pompeium verercntur:Scipionemeaaudoritatceire,vt non foîùmlibere, quæ probaftcr^ exponcre, fedaiam ex magna parte compellcre, atque er-rantem regere poftet : præcffe autem fuo nomine cxcrcituf, vt præter au-doritatem,vires quoque ad cocrcendum habcref:quod ft feciffet,quictem j Italie, pacem prouinciarÉFm, falutem iaipcrii vni omnes acceptam rclatu- 1 ros.Haec ad curn mandata CloiTius rcfert:ac primis diebus,vt videbaturdi-benter auditiis, rcliquis ad colloquium non admittitur. Cailigato Scipio' ne à Fauonio^vt poliea confeéto bcllo reperiebamus,infeâaquc re^fefe ad Cxfarcmrccepit.CxlarjqubfaciJiùsequitatumPompeianumadDyrrba- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ j

ebium continerctjôc pabulationeprohiberet, aditus duos, quos elTeangu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

fios demonftrauimus fgnagnis operibusprxmuniuit : caftellaquehislocis pofuit. PompeiuSjvbi nihil* probeere cquitatum cognoLiit, pauas inter- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: i

milTis dicbus, rurfum eum nauibus ad fc intra munitiones recipit. Pi'at ' j fumma

LIBER in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

fomma itwpia pabuli, adcólt;vt foliis ex arboribiisAfidiSjSv' tenerisariindi-num radicibus contubs equos alercnt. frumcniacnim » quæ fuerant intra munitiones fata, confumpferant, cogebantur Corcy ra,atquc Acarna-nia, longo intericdo nauigationis fpatio,pabulum fupportare, quóq; erat cius rei minor copia-hordeo adaugere,atquc his rationibus cquitatum tolerate. fed*poftquam non modohordeum^pabulumquc omnibus in locis, hcrbæque defectæ, fedctiamfrudusex arboribus deficiebant, corruptis cquis macic, conandum fibi aliquid Pompeius de eruptione cxilbmauit. Krant apud Cæfaremexcquitum numero Allobroges duofratrcSj Rob cillus,amp;: Ægus,Adbucilli filii,qui principatum in ciuitate multis annis ob-linueraij fingulari virtutc homines, quorum opera Cæfar omnibus Galli-cis bellis optima,fortifiimaque erat vfus. His domi,ob has cauflas,amplif-fimos magiftratus mandaue,rat,atque eos extra ordinem in fcnatum legen-’ • d^s curauerat,agrófque in Gallia ex hoflibus captos,præmiaquc rei pccu-niariæ magna tribuerat,*locupletéfque ex egentibuseffècerat. Hi propter virtutcm,non foliim apud Cæfaremin honore crant, fed etiam apud excr-citum chari habebantur: fed freti amicitia Cæfaris,amp; fl:ulta,ac barbara ar-rogantia clati, dcfpicicbant fuos,ftipendiumque equitum fraudabant prædam omnem domum auertebant. Quibusilli rebus permoti, vniuerfl Cæfarcm adierunt ,palamquedecorum iniuriis funt quefli : amp;: adcætcra addideruntjfalfum ab his equitum numerum deferri^juorum ftipendium auerterent. Cæfarnequetempus illud animaduerfioniscflecxiftimans, multa virtuti eorum concedens,rcm diftulit totam: illos fccretb caftigauir, 45^ quod quæftui équités habercnf.*monuitque équités,vt ex fua amicitia o-mnia cxpedlarent. Sc ex præteritis fuis officiis reliquafperarcnt. Magnani tarnen hæc res iliis ofl-enfloncm,6t contemptioncm ad omnes attulit : idq; ita elfe,cum ex aliorum *obied;ationibus,tum etiam ex domeflico iudienT, atque animiconfcientiaintelligebant. Quo pudore addudti, Scfortaflc fc 4^7* non libcrari,fed in aliud tempus refcruari arbitrati, * difcedcre à noflris,Sc nouamtentare forcunam,nouafqjexperiri amicitias conflituerunttSc cum paucis collocuticlientibus fuis, quibus tantumfacinus commitiere aude-bant, primbm conati funt præfedum equitum C.Volufenum,interficere, vt poflca,bcllo confcdo,cognicum cfl,vt cum munere aliquo perfugifle ad 4^8 Pompeium viderentur.*Pofl:quam id diffleiliusvifum efl, neque facultas perficiendi dabatur,quam maximas potuerunt pecunias mutuati,pGrinde ac fuis fatis facere, Sc fraudata reflitucrc vcllenqmukis coemptis equis,ad Pompeium tranfierunt cum iis^quos fuis confilii participes habebanr.

Pompeius , quod erant honeftoloco »ati, Scinflrudi libcralitcr, magnoque comitatu,ôc multis iumentistenerant,viu'que forteshabebantur, Sc in honore apud Cæfarem fuerant^ quodque nouum^ Sc prætcr con-fuetudincm accidcrat, * per omnia fua præfidia circunduxitjatque ofteta-uir.Nam ante id tempus nemo aut milcs^aut eques à Cefarc ad Pompeium tranficratjcumpenc quotidiea Pompcioad Cæfarem periligerent : vulgb vero * vniuerflin Epiro,atque Ætolia conferiptHnilites, earumque rcgio-num omnium, quæ à Cæfare tenebantur. Sed hi, cognitis omnibus rebus, flu quid in munitionibus perfedtum non erat, feu quid à peritioribus rci • Y. iij.

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P E B E L L O C I V I L I.

militaris defiderari videbatuGtcmpoiibufque rerum,amp; fpatiis locorum,Se nbsp;nbsp;nbsp;i

cullodiarum *vcra diligentia animaduerfa, prout cuiufque corum, qui nc-gotiis præerant,aut natura,aut lludium fercbat, bæc ad Pompeium omnia detulerunt. C^iibus ille cognitis, eruptionifquc iam ante capto confiliojvt demonftratum eft , tegmenta galeis milites ex viminibus faccre, atq^ agge-rem comportare iubct.His paratis rebus,magnum numerum leuis armature,amp;fagittarioriim,aggeremque omnemnodu in fcaphas,amp;naues adua-rias imponif.Se de media node cohortes l x.ex maximis callris, præfidiif-que dedudas,ad earn partem munitionum ducit, que pertinebant ad marei ongilTimcq; à maximis caftris Gæfaris aberant.Eôdem naues,quas de-monflrauimus, aggere,amp; leuis armature militibus complétas, quafquc ad Dyrrhachium naueslongas habebat, mittit : Sc quid à quoque fieri velit, precipit. Ad cas munitiones Cæfar Lentulum Marcellinum quæfiorcm cum legione i x.pofitum habebat:huic,qubd valetudine minus comnwHa • • vtebatur, Fuluium Poftumumadiutorem fummiferat. Erat eoloco fofla pedum XV. Sc vallus contra hoftem, in altitudinem pedum x.tantundem-que eins valli agger in latitudinem patebat : ab eo intermiflo fpatiopedum DC. alter conuerfus in contrariam partem crat vallus,humiliore paulb munitione ; hoc enim fuperioribus diebus limcns Cæfar, ne nauibus no-ftri circunucnirentur, duplicem eo loco fecerat vallum, vt fi ancipitipræ- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Iio dimicaretur, poflet refifti. Sed operum magnitude, Sc continens omnium dierum labor, quod millia pafl'uum in circuitu* x 11 x.munitionese-rat complexus, perficiendi fpatium non dabat. Itaque contra mare tranf-uerfiim vallum , qui has duas munitiones contingeret, nondum perfece-rat : quæ res nota crat Pompcio, delata per Allobroges perfugas, ma-gnumquenoflris attuht incommodum. Nam vt ad marc noftræcohortes f X. legioniscxcubucrant, acceflere fubitb prima luce Pompciani exerci-tus, nouufque eorum aduentus extit it, fimulque nauibus circunuedi milites* in interiorem vallum tela iaciebant: folTæque aggcre compleban-tur : Sc legionarii,interioris munitionis defenfores, fcalis admotis,tor-meniifque cuiufque generis, telifqueterrcbant,magnaque multitudofa-gittariorum ab viraque parte circunfundebatur. Multùmautem abidu lapidum (quod vnum noflris erat telum) * viminea tegumenta galeis im-pohta dcfendebant.ItaquCjCiim omnibus rebus noftri premcrentur,atque ægre refifiercnt, animaduerfum ert; vitium munitionis, quod fuprade-monfiratum eft : atque inter duos vallos,* qua perfedum opus non erat, * per mare nauibus cxpofitis, in aduerfos noftros impetum feccrunt, at- 44° que ex * vtraque munition»dciedos terga vertcre coe'gerunt. Hoc tumul-tununciato, Marccllinus cohoftesfubfidio noftris laborantibusfummi-fif.quæ ex.caftris fugientes confpicatæ,neque illos fuo aduentu confirmarc potuerunr^ neque ipfæ hoftium impetum tulcrunt. Itaquequodcunque addebatur fubfidiojd con upturn timoré fugientium,tcrrorem, Sc pcricu-lum augebat hominum enim multitudine rcceptu impediebatur. In eo prçlio,cùrn graui vulncr^: eftet affe'dus aquilifer,*Sc viribus deficcrct,con- 441 fpicatus équités noftros, hanc ego, inquit, Sc viuus multos per annos magna diligentia dcfcndi,Sc nunc moriens eadem fi.'e Cæfari reftituo.Nolite,

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

obfccro,committcrc, quod ante in cxcrcitu Cæfaris non accidit,vt rei mi-litaris dcdecusadmittatur,incolumcmqueadcum referte.Hoc cafu aqui-la conferuatur,omnibus primæ cohortis centurionibus inierfedis^ prætcr principcm priorem. Idmque Pompeiani, magna cæde noftrorum, caftris Marcellini appropinquabant, non mediocri terrore illato reliquis cohor-tibus’.ôc M. Antonius,qui proximum locum tenebat præfidiorû,ca re nun-ciata^um cohortibusxi i.dcfccndenscxloco fuperiore cernebatur-.cuius aduentus Pompeianoscomprelfitjnoftrofq} firmauit, vt feex maximo timoré colligerent.Neq; multó poft Cçfar^fignificatione per caftella fumo fa da,vt eratfuperioris temporis confuetudo, dedudis quibufdam cohorti-bus cxpræfidiis,eôdem venit: qui cognito dctrimcnto,cum animaduertif-fet Pompeium extra munitiones cgrcftum,caftra fecundum mare,vt libère pabularipoftet,nee minusaditu nauibus*habcre,commutata ratione belli-* * q*oniampropofttunontcnucrat,iuxtaPompeiu munire iufl'it.Quaperfe-da munitiona,animaducrfum eft à fpeculatoribus Cçfaris,cohortes quaf-dam,quod inftar legionis viderctur,cftc poft fyluam,amp; in vetera caftra du-ci. Caftrorum hie fjtus crat. Superioribus diebus, cilrn fe i x.lcgio Cæfaris 442 obieciftet Pompeianis copiis, * atque opera, vt demonftrauimus, circum-muniret,caftra co loco pofuit.Hjc fyluam quandam contingebant,nequc longius à mari paftibus c d. aberant. Pbft, mutato confilio quibufdam de caulfisCæfarpaulb vitraeum locum caftra tranftulit, paucifqueintcrmif-fisdiebus,hæccadem Pompcius occupaueraf.Se quodeolocoplures crat Icgiones habiturus,rclidointcriorc vallo,maiore adieccrat munitionem. Ita minora caftra, inclufa maioribus,caftclli,atquc arcis locum obtinebat. Item ab angulo caftrorum finiftro munitionem ad flumen perduxerat,cir-citcr paffus c d. quo liberius, ac fine periculo milites aquarcniur. Sed his quoque^mutato coftlio quibufda de cauftis,quas cómemorari ncccfle non eft, co loco cxcelferat. Ita complures dies manferant caftra : munitiones quidem intregræ omnes crant.Eb figno legionis illato,fpeculatores Cæfa-ri rcnunciarunt,*hoc idem vifum ex fupcrioribus quibufdam caftellis con-fiixnaucrant.Is locus aberat a nouis Pompeii caftriscirciterpaflus o.hanc Icgionem fpcrans Cæfar fc opprimere pofte,amp; cupiens cius diei detrimcn-tum farcirc,rcliquit in opcrc cohortes i i.quaefpcciemunitionis præberct: ipfe diuerfo itinere, quam potuit occultiflimc, reliquas cohortes^ numero xxXiii.in quibus erat legio ix.multis amiftis ccnturionibus,diminutóqj rai-litum numero ,ad legionc Pompeii, caftraque minora duplici acieduxit, Neque eum prima opinio fefellit : nam pcrucnitpriùs,quàm Pompeius fentirepoffet: ôetametfi erant munitiones caftrorum magiiæ,tarnen finiftro cornu,vbierat ipfe,celeriter aggreftifs Popcianosex vallo deturbauit. Erat obiedus portis *critius:hic paulifper eft pugnatû:cùm irrumperc no-ftriconarcntur,illi caftradefcnderent,fortiftimcT.Pulcione (cuius ope-44.5 ra proditum exerciium C. Antonii demonftrauimus) * co loco propu-gnantc’.fcd tarnen noftri virtutc vicerunt, cxcifoquc critio, primo in maio-racaftra, pbft etiam in caftcllum , quod erat inejufum maioribus caftris, irrupcrunt,amp;: qubd cb pulfa legio fefe rcccpcrat, nonnullos fibi répugnantes intcrfcccrût. Sedfortuna,quæplurimùmpotcft,cumin reliquis rebus,

tum præcipuc in bello paruis momçntis magnas rcrum commutationcs ef-ficitjVt turn accidit. Municionem, *quam pertingere a callris ad flumcn fu-prà demonltrauimus j dextri Callaris cornu cohortes, ignorantia loci, func îecutæ, cùm portam quærerêt callrorum, quod earn munitionem elle arbi-trarentur. Quod cùm cflet animaduerlum, coniunôtam elle flumini, proti-nus his munitionibus, dcfendente nullo, tranfcenderunt, omnlfque nofter equitatus eas cohortes eft fecutus. Interim Pompeius, hac longa latis inter-ieôta mora, amp;nbsp;renunciata, v.lcgionem ab opéré deduôtam fublidio fuis du-xit:eodémque tempore equitatus eius noftris equitibus appropinquabat,amp; acies inftruôla à noll:ris,qui caftra occupauerant,cernebatur ; omniaq; funt fubito mutata. Pompciana cnim legio céleri fpe fubfidii confirmata, ab de-cumana porta reliltere eonabatur, atqj vitro in noftros impetumfaciebat: equitatus Cæfaris, quod angufto itinere per aggeres afeendebat, receptui fuo timens initiumfùgçfaciebandextrum cornu,quod erat à liniftrofeclîi- * ’ fum,terrore equitum animaduerfo, ne intra munitionem opprimeretur, ex parte, * ex qua proruebat, fefe recipiebat, ac plérique ex iis, ne in anguftias 444-inciderentjX.pedum munitionis lelè in foflas præcipitabant, primifque op-preßis, rcliqui per horum corpora lalutem fibi, arque exitum pariebant. Si-niftrocornu milites cùmexvallo Pompeiumadeire,amp;fuosfugerecernèrent, veriti ne anguftiis intercluderentur, cum extra, amp;nbsp;intus hoftem habe-rent, * eodem, quo vénérant, * receptui confulebant : omniaque erant tu-44 J inultus,timoris,fugç plena,adeô vt cum Cælàr ligna fugientium manu pre-henderet, amp;nbsp;conlillere iuberct, alii dimilhs equis eundem curfuni conhee-rent: alii ex metu etiam ligna dimitterent, neque quifquam omnino conli-fteret.His tantis malis hæc fublidia fuecurrebant,quô minus omnis delere-tur exercitus,quôd Pompeius inhdias timens (credo quod hæc præter Ipem acciderant eius,qui paulo ante ex callris fugientes fuos confpexerat) munitionibus appropinquate aliquandiu non audebat, equitéfque eius * angu-lliis, portifque Cælaris militibus occupatis, ad infequendum tardabantur. Ita paruæ res magnum in vtranque partem momentum habuerunt. Muni-tiones enim a callris ad flumcn perduôlæ, expugnatis iam callris Pompeii, ■propriam, amp;nbsp;expeditam Cæfaris viâ:oriam interpellaucrunt ; eadem res,cc-leritate infequendum tardata,nollris falutcin attulit.Duobus his vnius diei præliis * Cælar deliderauit milites d c ccçlx.amp; notos équités Romanos Felginatem,Tuticanum,Gallum,Scnatoris lllium:C.Fclginatem:Placentia, Agrauium : Puteolis, amp;nbsp;Sacratiuirum,Capua: tribunosmil.L.amp; centurioncs XXX. Sed horum omnium pars magna in loflis,munitionibùfque,amp; flumi-nis ripis opprefla,luorum teR.'ore,ac fuga fine vllo vulnere interiit,lignaquc funt militaria x x x 11. amifla. Poinpcius eo prælio Imperator ell appellatus. hoc nomen obtinuit, arque ita fe pollea falutari paflüs eft. Sed neque in li-teris,quas fcribercrc cil folitus,neque in fafeibus inlignialaureæ* protulit. At Labienus, cùm ab co impetrauiflet, vr libi captiuos tradi iuberct, * om- 445 néfq; deduólos*,oftentatipnis,vt videbatur, cauira,quo maior perlugis fides haberetur,commilitones^ppellans, amp;nbsp;magna verborum contumelia inter-rogans,foleréntne veterani milites fugere, in omnium confpeôlu interficir. His rebus tantùm fiduci^^ac ljuritus Pompeianis acccflit,vt non de rationc belli

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

belli cogitarent, fed viciffe iam vidcrentur. Non illi paucitatem noftrorum inilituiiijnon iniquiratem loci, atque angullias præoccupacis callris, ôc an-cipitem terrorem incra, extraque munitiones, non abfcillum in duas partes exercitum,cum alter alten auxilium ferre non poflet, cauflæ fuifle cogica-bant: non ad * hæc addebant,non ex concurfu acri faóho,non prælio dimi-catum,ûbique ipfos multitudinc, atque angtiftiis mains attulilfc dctrimen-tum,quam ab bofte acccpiflentaio denique communes belli cafus recorda-bantur, *quorum quam paruulæ fæpe cauflæ vel falfæ fufpicionis,vel terro-ris repentini, vel obieôtæ religionis, magna detrimenta intulilTenc, quoties vel culpa ducis, vel cribuni vitio in* exercitu effetoflenfum: fed perinde ac fi virtute viciffent, neq; vlla commutatio rerum pofl'et accidere, per orbem terrarum fama, ac literis vióloriam eius diei concelebrabant. Cæfàr à fupe-rioribus confiliis depulfus, omnem fibi commutandam belli rationem exi-ftimauit. Itaque vno tempore, præfidiis omnibus dedudtis, amp;nbsp;oppugnatio-ncdimifla,coa6toqueinvnum locum exercitu, concionem apud milites babuit, bortatufque eft ne ea, quæ accidiflent, grauitcr ferrent, neue bis rebus tcrrerentur,multifquefecundispræliis vnum aduerfum, amp;nbsp;id mediocre,opponerentdiabendamfortunæ gratiam, quod Italiam fine aliquo vul-ncre cepiflent : quod duas Hifpanias,bcllicofiflimorum bominum pcritifli-mis,atque exercitatiflimis ducibus,pacauifl'ent : quod finitimas, frumenta-riafque prouincias in poteftatem redegiflent : denique rccordari debere, qua facilitate inter medias boftium clalfes, oppletis non folum portubus, 447fed etiam littoribus, omnes incolumes eflent tranfportati : fi non omnia cederentfecunda,fortunamefle induftriafubleuandam : quod effet acce-ptum dctrimenti,*cuiufuis potiùs,quàmfuæ5ulpæ debere tribuidocum fe-curum ad dimicandum dediffe: potitum effe fe boftium caftris: cxpuliffe,ace fuperafle pugnantes : fed fine ipforum perturbatio, fine error aliquis, flue e -tiamfortuna partam iam, præfentémque viótoriam interpellaflent, dan-dam omnibus opcram,vtacceptum incommodum virtute larcirctur: quod fi * efletfaótum, detrimentum in bonum verteret, vtiad Gergouiam acci-difl'ct, atque iis, qui ante dimicare timuiflent, vitro fe prælio offerrent. Hac babita concione, nonnullos ftgniferos ignominia notauit, ac loco mouit. Excrcitui qiiidem omnitantus inceflitexincommododolor, tantumque ftudium infamiæ farciendæ,vt nemo aut tribuni,aut centurionis impcriuin dcf'idcraret,amp; fibiquifqueetiampœnæloco grauiores imponeretlabores, fimulquc omnes arderent cupiditate pugnandi cum fuperioris etiam ordi-nis nonnullijoratione pcrmoti,mancndum coloco,amp; rem prælio commit-tendam exiftimarent.Contra ea Cçfar neque fati? militibus perterritis con-fidebat, fpatiumqueintcrponenduin adrecreandos animosputabat, rcli-dffque munitionibus,magnopcre reifrumentarie timcbat.Itaque interpo-fita mora, fauciorum modo, amp;nbsp;ægrorum babita ratione, impedimenta omnia filentio primanode excaftris Apolloniam pra?mifit,ac^onquiefcerc ante iter confedum vetuit. His vna legio miffa præfidio eft. His * explicicis rebus, duas in caftris legiones rctinuit, rcliquas de »v.vigilia, compluribus oortis cdudas, eodem itincre præmifit, paruoq; fpatio intermiflb, vt amp;nbsp;mi-litare inftitutum feruaretur, * amp;nbsp;ne citiflima eins p^ofedio cognofccretur,

gt;17? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO OrVILL

conclamari iufliCjllatimquc cgrcflns,amp; nouißnnumagmcn confecut:us,ce-iericer c confpeólu caftrorum dilccßit.Neque vero Poinpcius,cogmtocon-fiiio eius, morjin vllam ad infequenduin iiiculit : led cadcin Ipcctans, ß innere impeditoSjamp;: perterritos dcprchendcrc pofler,cxcrcirum e callris cdu-xic,eqLiitatumquepræmifit adnouifliinum agmen demorandum :nequc conlcquipocuit, quod muicum expedito icinere antecefTerat Cæfar. Sed cum ventum edec ad flumcn Genulum, quod ripis erac impeditis, conlccu-tus equitatus nouiflimos prælio * detinebat. Huie fuos Cæfàr équités oppo-luit, expedicofque antc/ignaiios admifeuit c D.qui tantum prorccere, vt c-queilri prælio commiflo, pellerent oinncs, compliirefque interficerent, 449 * ipfiq; incolumes fe ad agmen reciperent. Confcâio iußo itincre eius diei, quod propofueratCæfar, traduólóqueexercitu flumen Genufum, veteri-bus fuis in caftris contra Afparagum confedit, militefq; omnes intra v^l- 45 lumcaftrorum coiitinuit,equitacumqueper cauflampabulandi etnüfum, confeftim decumana porta in caftra fe recipere iuflit. Simili rationc Pom-peius, confcdlo ciufdem diei itinere, in fuis veteribus caftris ad Aiplaragum conlcditj ciufque milites, quod ab opere,integris munitionibus,vacabant, alii Iignandijpabulaiidiquc caufla long ids progrediebantur: alii,quod fub-iro conidium profeólionis ceperant, magna parte impedimencorum,amp;farcinarum rclióta, ad bate repctenda inuitati propinquitate fuperiorum caftrorum, depofltis in contubernioarmis, vallum relmquebant. Quibusad fequendum impeditis, Cæfar quod fore * prouidcrat, meridiano fere tempore, flgno profedlionis dato, exercitumeducit, duplicatoque eius diei itinere , 11X.millibus palTuum ex eo loco procedit, quod faccrc Pompeius dif-. ceflii militum non potuir. Poftero die Cæfar, limiliter præmiflis prima noddle impcdimentis, de i v.vigilia ipfe egreditur, vt li qua impolita effet dimi-candi necefiitas, lubitum cafum expedito excrcitu lubiret. Hoc idem reli-quis fecit diebus. Qjaibus rebus perfedum eft, vt altiflimis fluminibus, at-que impeditiflimis itincribus nullum accipcretincommodum. Pompeius cnim, primi diei mora dlata, amp;nbsp;reliquorum dierum fruftra labore fufeepto, cumfemagnis itincribus extenderet, Seprogrclfos confequi cuperet,iv. die finein lequcndi fecit, atque aliud 11 bi conidium capiendum exiftima-uit. Cælariadfiucios deponendos,ftipendium cxercituidandum,focios confirmandos, præfldium vrbibus relinquendum, necelfe eratadire Apol-loniam:fed bis rebus tantum temporis tribuit,quantum cratpropcrantine' cede: timénlqueDomitio, ncaduencu Pompeii præoccuparctur,ad cum omni celcritatc, amp;nbsp;ftudiaincitatus fcrebatur. Totius autem rci conidium bis rationibus explicabat,vt li l^ompeius codem contcndcrct,abdu(ftum ilium à marfatque at) iis copiis,quas Dyrrbacbii comparaucrat,fruincnto,ac commeatu * abftra(ftum,pari conditione belli Iccum decertarc cogérer : li in Icabara tranbtet, comund'o excrcitu cum Domitio per Illyriciim Italiæ lublidio proflcilccrecur : bn AppoHoidam, Oricumque * oppugnarc, amp;nbsp;fe omni maritima ora excludcrc conaretur, obfeflb tarnen Scipione, nccella-rib ilium fuis auxiliumlerrc concret. Itaque præimflis nunciis, ad Cn.Do-mitium Cæfar fcriplit, amp;nbsp;quid itcri vcHet oftendit, prælidioquc Apolloniæ cobortibus i v., Lylfi i 11. Orici rcli'ftis, quifquc crant ex vulncribus ægri.

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179

depofitis per Epirum,atqj Acarnaniam itcrfaccrc coepit.Pompeius quolt;]; de Cæfarisconlilioconieduraiudicans,ad Scipionem properandum fibi cxillimabatjfi Cæfar iter illóhabcret,vtfubfidium Scipioniferret:li ab ora maritima,Corcyraq; difcederènolletjq) legiones,equitatumqj ex Italia cx*-pedaretjipfe vt omnibus copiis Domitiü aggrcderctur.Iis de cauHis vterq; corum celeritati ftudebat,vt fuis effet auxilio,ôlt;: ad opprirnendos aduerfa-4-Çl rios,*ne occafio teporis deefret.*Sed Cæfarem Apollonia diredo itinere 4J2 auertcrat.PompciuspcrCandauiam iterin Macedoniam expeditum habe-bat. Accc{rit*etiamimprouifô aliudincoinmodumjq) Domitius,qui dies complures caftris Scipionis caftracollatahabuiflct,rei frumentariæ cauf-45jfa ab eo difceflerat,amp;:*Heracleam Senticam,quæ eff fubieda Candauiæ, it er fccerat, vt ipfa fortuna iilum obiieere P ompeio videretur. Pîæc ad id tempus Cæfar ignorabat:fimul à Pompeioliteris per omnes prouincias,ci-uîtatéfqi*dimiiris,prælio ad Dyrrhachium fado,latiîis,inflatiufq; multb, quàm res eratgcfta,famapercrebuerat, pulfum fugere Cæfarem,penc o-mnibus copiis amiffis. Hæc itinera infefta reddidcrant:hæc ciuitates non-nullas ab eius amicitia auerterant.Quibus accidit rebus, vt pluribus dimiffi itineribuSjà Cæfare ad Domitiû,amp; ab Domitio ad Cæfarem nulla ratione iterconficerepoffent.SedAlIobrogeSjRofcillijatqueÆgi familiales,quos perfugiffe ad Pompeium demonfl:rauimus,confpicati in itinere explorato-rcs Domitiijfeu priftina fua confuetudine,q, vnà in Gallia bella gefferant: feu gloria elati,cunda,vt erant ada,cxpofLierut,amp; Cæfaris profedionem, amp;aduentum Pompeii docuerût.A quibusDomitius certior fadus,vix i v. horarum fpatio antecedens,hoftium beneficio periculû vitauit,amp; ad Ægi-nium(quod eft obiedum,oppofitumqj Theffaliæ^Cæfari veniêti occurrit. Coniundo cxercitu,Cæfar Gomphos peruenit, (quod eft oppidum prir mum Thcffaliæ venientibus ab Epiro)*quæ gens paucis ante diebus vitro ad Cæfarem legatos miferat, vt fuis omnibus facultatibus vteretur, præli-didmq; ab eo militum petierat. Sed cb fama iam præcurreratjquam fuprà docuimuSjdc prælio Dyrrachino,quod multis auxerat partibus. Itaq; An-droftheneSjprætor Thcffaliæ,cùm fc vidoriæ Pompeii comitem effe m aller,quàm focium Cæfaris in rebus aduerfis,omncm ex agris multitudinem feruorum,aclibcrorû in oppidum cogit,portdfq; præcludit, amp;ad Scipio-ncm,Pompeiumq;nuncios mittit,vt fibi fubfidio veniât:*fe confidere mu-nitionibus oppidi,fi celeriter fuccuraturzlonginquam oppugnationem fu-455 ftinere non poffe.Scipio difeeffu cxercituum à Dyrrhachio cognito,*La-

rilfam Icgiones adduxerat.Pompeius nondumThelfaliæappropinquabat. Cæfar caftris munitis, fcalas, mufculofq^^d repentinam oppugnationem fieri,amp; crates parari iuffit.Quibus rebus effedis,cohortatus milites docuit, quantum vfum haberet ad fu bleu an dam omnium rerfi inopiam potiri op-pido pleno, atq; opulento : fimulreliquis ciuitatibus vrbis huius exemplo inferre terroremrSc id fieri ccleriteisprivis quam auxilia conqjurrerent.Itaqj vfus fingulari militum ftudio,eôdcm,quo vencrat,die,pcfl horam i x.oppi-dum altiffimis mœnibus oppugnareaggreffus, aftte folis occafum expu-gnauit,amp;*ad diripiendu militibus conceflitjftati'mq; ab oppido caflra mo-uit,ôc Metropolim venit,fic vt nuncios expugnati i)ppidi,famamq; antece-

derct. Mctropolitæ codem primùm vfi confilio, iifdcmpermotirutno-ribus,portas claufcrunt^murôfque armatiscompleucruntifedpoftea, cafu ciuitatis comprehcnüs ex captiuis cognito,quos Cæfar ad murum produ-ccndos curauerat,portas apcruerunt. Quibus diligcntilTimc conferuatis, collatafortuna* Mctropolitum,cumcafu Gomhpcnfium,nullaThcflaliæ fuitciuitaSjprætcr Larifæos,qui magnis exercitibus Scipionistcnebantur, quin Cæfari pareret,atqjimperatafacerct.lUefcgetisidoneum locum in agris nadus, quæ propc iam matura erat,ibi aduêtum expcdare Pompeii; coq; omnem rationé belli conferre côftituit.Pompcius paucis pbft diebus in Theflaliam perucnit,concionatufq; apud cundu excrcitûjfuis agit gra-tias-.Scipionis milites cohortatur,vt parta iam vidoria,prædæ,ac prçmio-rum velint clTe participcscreceptifqs omnibus in vna cadra legionibus, ftiu cum Scipione honorem partiturjclalTicumque apud eum cani, amp;nbsp;alterum illiiubet prætorium tendi. Audis copiis Pôpeihduobufque magnis exerci tibus coniundis,priftina omnium confirmatur opinions«: fpes vidori^au gctur, adeb vt quidquid intercederet temporised morari rediiü in Italiam vidcrctur: etfi quandoquid Pompciustardiùs, aut confideratiùsfaceret, vnius effe negotium diei,fc ilium deledari imperio, amp;nbsp;confulares, præto-riófque feruorum habere numero dicerent. lamque inter fe palam de prç-miis, ac facerdotiis contendebant : in annofque confulatum definicbant, Ahidomos, bonaque eorum,qui in caftris erant Cæfaris, petebant : ma-gnaque inter eos in* confilio fuit coniroucrfia, opórteret ne * L. Hirtii, 45^ quod is à Popeio ad ParthosmifTus effet, proximis comitiisprætoriis ab-fenps rationem haberi,cum eius necelfarii hdem implorarent Pompeii,vt prædaret* quod proficifeenti promifilfet: ne per eiusaudoritatem decc* j)tus videretur:reliqui in labore pari,ac pericuio,ne vnus omnes antecedc-rct, recufarent.Iamdefacerdotio CæfarisDomitius,Scipio,Spintherque, Lentulus quotidianis conteniionibus ad grauiflimas verborum contume- ’ lias pala defcenderunt:cu Letulus ç t at is honore oftetaret'.Domitius vrba-nam gratia,dignitatemqi iadarct:Scipio affmitate Popeiiconfideret.Pc-duiauit ctia L.Afraniu proditionis excicitus Atius Rufus apud Popeium, quodgedu inHifpaniadiceref.amp; L. Domitius in cófilio dixit,placerefibi hello confedo,ternas tabellas dari ad iudicandum* iis,qui ordinis eflent fenatorii, belloque vna cum ipfi-.iriterfuifl'cnt,fenteniiafqucdefingulis ferrent, qniRomæ rcmanfiflent,quique * inter præfidia Pompei fuiirenr, ncqs operam in re militari præditiffent : vnam fore tabcllam,qui liberan-dos omni periculo cenfcrcf.akerä,qiii capitis dânarenf.tertiâ,qui pecunia multarct.Podremb otnne! aut de honoribus fuis,aut depræmiispecuniç, aut de perfequendis inimicis agebant/nce quibus rationibus fuperare pof fcnt,fed quemadmodum vti vidoria deberent,cogitabat. Re frumentaria præparata, confirmatilq; militibus, fatislongo fpatioterriporis à Dyr-rhachinis præliis intermiflo, * quod fuis perfpedu habere vidcrctur, ten- 45^ tandu Cæfar exiflimauit.quidna Porapeius propofiti,aut voluntatis ad di micandum habcret.Itaqucex cadriscxercitum eduxii,aciemqueinftruxir, * primùm fuis locis, paulóque à caftris Pompeii longiùs : continentibus verb diebus, vt progtf deretur à caftris fuis, collibufquc Pompeianis acieinfubiiccrct. Quæres indies confirmatiorcmcius cfticiebatexer-

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loi

citum. Supcrius tarnen inftitutum in equitibus, quod dcmonftraui-mus, feruabatjVt quoniam numero rnukis partibus efletinferior, ado-Icfcentcs, atquc cxpcditos ex antefignanis eicôlos milites ad pernicita-tem, armis inter équités præliari iuberet, qui quotidiana confuetudine vfum quoque eius generis prçliorum percipercnt.His erat rebus effedum, vtequites oo apertioribus etiam*locis vu. millium Pompeianorum im-* petum, cùmadclfetvfuSjfuftinercaudercnt, neque magnopere eorum multitudine terrerentur. Nanque etiam per eos dies prælium fecundum cqucflrefccit, atquc vnumAllobrogcm , exduobus,quosperfugifle ad Pompeium fuprà docuimus^cum quibufdam interfecit. Pompeius,* quia caftra in colle habebat , ad infimas radices montis aciem inftrucbat: femper, vt videbatur, * Ipedans, fi iniquis locis Cæfar fe fubiiccret. Cæ-» , ^r nulla rationeadpugnamclicipoffe Pompeiû cxiflimans, liancfibico-modiflima bellirationêiudicauit,vti caftra ex eo loco mouerct,fcmperqgt; eflet in itincribus,hoc fperans,vt mouendis caftris,pluribufquc adeundis locis,commodiorc frumentaria re vteretur:fimulquc in itinerc vt aliquam occafionem dimicandi nancifccretur, infolitum ad laborem Pompeii excrcitum quotidianis itincribus dcfaiigaret. His conftitutisrebus, figno iam profedionis dato,tabernaciilifquc deicnfis, animaduerlum eft paulb anicgt;extra quotidianam confuetudinemjongiùs à vallo efte aciem Pompeii progreflam,vtnon iniquoloco polfe dimicari vidcretur.Tunc Cæfar *apud fuos,cùm iam eflet agmen in portis,Diffcrendum eft,inquit,iter in præfentia nobis,ôc de prælto cogitandum,* ficut femper depopofeimus: animo fimusaddimicandu parati-.nô facile occafioné poftea reperiemus, côfeftîmqjcxpcditas copiascducit.Pôpeiusquoq;,vt pofteacognnû eft, fuorum omniû hortatu,ftatuerat pi æîio dccertare. Nanqiie etiâin cociljp fuperioribus diebus dixerat, priùs, quàm concurrerct acies,fore vt exerci-tusCæfarispclleretur.Idcû elfcnt pieriq; admirati, Scio me, inquit^ penc incredibilê répolliccrisfed rationë confilii mei accipite,qub firmiore animo in præliu prodeaiis. Perfuafi equitibus noftris,* idqjmihi fe faduros côfirmauerût,vt ciim propiùs fit acceffuni, dextrû Cæfaris cornu ab latere aperto agrederétur^vt circumuéta ab tergo acie, priùs perturbaiû exercitu pellerét,quàm à nobis tclû in hoftéiacereiur. Jta fine periciilo legionû , Sc penc fine vulncre,bellum cóficiemus.Id ante difficile nó eft,cum latiim e-quitatu valearaus.Simul denuntiauir,vt effent animo parati in*pofterum: Sc quonia fieret dimicâdi poteftas,vt fæpc cogitauiflent,ne vfu,mauuq;re-liquorum opinionem fallcrent. Hunc Labienusexccpit,vt cum Cæfaris copias dcfpiceret, Pompeii confilium fymmislaudibus efferret. Noli, inquit,cxiftimare,Pompei,hunc efle excrcitum,qui Galliam,Germaniamqj deuiccrit,omnibus interfui præliis, neq; temere incognitam rem pronuncio.Perexigua pars illius exercitus fupereftimagna pars deperiitiquod ac-cidere tot præliisfuit neccfle:mukos autumni peftilentia ip Italia eófum-pfif.multi domu difeeflerunt : multi funt relidi in cotincnti.An non audi-ftisex iis,quipercaufsavaletudinisrcmanfcriit,(?ohortcsefleBrundufiifa ■^59 das?hç copiç,quas videtis,*ex dcledibushoru annorfi in citeriore Gallia

roborisj duobus præliis Dyrrhachinis interiit. Hæc cum dixifTet, iurauit fc nifi viéiorem in caftra non rcuerfuriim : reliquófqjjVt idem facerent, hor-tatuseft. Hoc laudansPompcius,idemiurauit. Nec verb ex reliquis fuit quifquam, qui iurare dubitarct. Hæc cum fada effent in concilio, magn^i fpe^Se lætitia omnium difçcffum eft,*aciam animo vidoriampercipiebar, 4*^*^ quod de re tanta, 6c a tarn perito imperatore nihil fruftra confirmari vide-batur.Cæfar cum Pompeii caffrisappropinquaffet^adhunc modumaciem cius inftrudam animaducrtit. Erant in finiftro cornu legiones duæ, tradi-tæ dCæfare initio diflenfionis ex S. C. quarum vna prima, altera tcrtiaap-pellabatur. In eo loco ipfe crat Pompcius : mediam aciem Scipio cum le-gionibus Syriacis tenebat.Cilicienfis legio coniunda cum cohortibiis Hi-fpanis, quas tradudas ab Afranio docuimus, in dextro cornu erant collo-catç.Has firmiffimas fc habere Pompeius exiftimabat:reliquas inter aciem jnediam,cornuaque intcrieccrat,numcróq} cohortes c x.explcuerat. * hæc 4'^t crantmillial v.*cuocatorumcirciter duo raillia,quæ exbcncficiariisfupe- 4^^ riorum exercituum ad eumconuencrant, quætota acie difperferat. Rcli-quas cohortes VI I,caff ris,propinquifqgt; caftellispræfidiodifpofuerat:dex-trum cornu eius riuus quidam impeditis ripis muniebat.Quam ad cauffam cundumequitatum,fagittarios,funditorcfquc omnes in finiffrocornu obicccrat.Cæfar fuperius inffitutum feruans.x.legioncm in dextro cornu, I x.in finiffro collocauerat; * tamctfierant Dyrrhachinis præliis vehcmen- 4^? ter attcnnatæ:6c huic fic adiunxit 11 x.vt pene vna ex duabus cfficeret;atq; alteram alteri præfidio effe iufferat.Cohortes in acie 1 x x x.conftitutas ha-bebat,qu3cfumma*erat ooxx11.cohortes ii.caftrispræfidio reliquerat.Si-niftro cornu Antonium,dextro P.Syllam,media acieCn.Domitiumpræ-ßpfuerat.*Ipfe contra Pompeium confiffit.Simul his rebus animaduerfis, 4^4 quas demonftrauimus,timens,ne à multitudine equitu dextrum cornu cir-cunueniretur,*celcriter ex*terna acie fingulas cohortes detraxit,atq; ex his quarta inffituit,equitatuiq; oppofuit,6lt;:quid fieri vellet offedit^monuitqj, cius diei vidoriam in earum cohortium virtute conftare:fimul tertiæ aciei, totiq» excrcitui imperauit,ne iniuffu fuo concurreret:fe,cum id fieri vellet, vexillo fignum daturum.Exercitum cum militari more ad pugnam cohor-taretur, fuaq; in eum perpetui temporis officia prçdicarct, imprimis com-mcmorauit, teftibus fe militibusvtipofle, quanto ftudio pacempetiiffet: quçper Vatiniumin colloquiis,qu^per A.Clodium cum Scipioneegiffet: quibus modis ad Oricum cum Libonedemittendislegatis contendiffet: ncque Ie vnquam abuti militum fanguinc,ncque Rcrnp.altcrutro exercitu priuarc voluiffe. Hac habit?oratione , expofeentibus militibus, 6^ ffudio pugnæ ardcntibuSjtuba fignum Jedit.Erat Craffinus cuocatusin exercitu Cçfaris,qui fuperiorc anno apud eum primum pilumjn Icgionex.duxerat, vir fingulari virtute. Hie figno dato, Sequimini me, inquit, manipulates mei^qui fuiftis,amp; veftro Imperatorfquam conftituiff is operam date.vnum hoc prælium fupereft ; quo confedo, 6e ille fuam dignitatem, 6lt;: nos no-ftram libcrtatem rccupewibimus. Simul * refpicicns Cæfarem, faciam, inquit,hodie imperator,vt aut viuo mihi,aut mortuo gratias agas. Hæc ciim dixiffet, primus ex *dcxyo cornu procurrit : *atque cum milites eledis 467 circiter

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185

circitcrcxx. voluntariêciufdcin ccncuriæluntprolccud. Inter auas acics cantùm erac rcliôtû Ijgt;n en, vt làtis cfl'et ad côcurlum vtriidque cxercitiis.lcd Pompeins fuisprædixerar,vt_^Cæfaris impecû cxcipcrét,névc le locomouc-rent,aciémq; eins dillralii paccrctur,/dqiie admonim C.Triarii feeiße dice-batUKVt primus cxcurlus,vßq; milicum infringerecurjaciefq;*diß;edcrecnr, atcjj fuis ordniibus dilpoliti, dilperfos adorirentur,leuiufq; caiura pila fpe-rabat in loco rctetis militibus,quam Ii ipli immißis telis occurrilfeiït: ßmul forc,vt duplicato curfu Cælaris milites exanimarcntiir,amp; laßitudinc confi-cerentur. (^od nobis quidem nulla ratione faölum a Pompcio videtur, propterea quod eft quardam animi incitatio, arque alacritas naturaliter in-nata omnibus,*qtiæ lludio pugnæ incenditur.Hanc non rcprimercjlcd au-gereimpcratorcs debent:nequefruftra antiquitus inftitutumelf,vtligna « vi^diquc concinereiit, clamorcmquc vniuerß tollerenr, Quibus rebus amp;nbsp;holles terreri, amp;nbsp;fuos incitari cxiftimauerunt. Sed noßri milites dato hgno, cum infellis pilis procurrißent, atqtic animaduertiflent non concurria Pompeianis, vßi peritßac fuperioribus pugnis exercitati, fua Iponte curfum reprefl'crunt, amp;nbsp;ad medium fere fpatium conlliterunc, ne conlumptis viribus appropinquarent: paruoepc intermiflo temporis Ipatio, ac rurfus renouato curfu, pilamiferunt, cclcriterque ,vt erat pra’ceptum à Carfare, gladios ßrinxerunt. Neque verb Pompciani huic rei deiuerunt; namamp; ccla milfacxcepcrunt,amp; impetum legionum tulerunt, amp;nbsp;ordmes conlcnrn ucrunCjpilifquemiflis, ad gladios redicrunt. Eodem tempore équités àIi-niftro Pompeii cornu, * vt erat imperacum, vniuerß procurrcrunt : oinnil-que muititudo lagittariorum le profudit, quorum impetum noller equita-tus non tulit, fed paulum loco motus ceßit,cquitclque Pompeiani hoca-criùs inßare,^ le turmatim explicate, aciemc|ue nollram à latere aperto 468 *circuirccœperunt. Quod vbi Cælaranimaduertit,i v.acici, quam inlh-tucrat ex cohortium numero, lignum dédit. Illi celeriter procurrcrun t, in-fcftifejue ßgnis tanta vi in Pompeii équités impetum lecerunt,vt corum nemo conßftcrcr,omnelque conuerß non lolum loco excederenr, fed pro-tinus incitari, luga montes altißimos pctcrcnr. Quibus fummotis, omnes fagirtarii,funditorcfque deftituti mcrmes,lme pra?lidio,interlcclilunr. Eodem impetu cohortes ßniftrum cornu,*pugnaribus etiam tum, ac reliften-tibus m acicPompeianis, circumicrunr,cófquc.à tergo funradorti. Eodem tempore 11 i.acicm Cæfar, qua: epiera lucrat, amp;nbsp;le ad id tempus loco ten'ue-rar, procurrcrc iußit : ira cùm récentes, arque integri dcfcßis fucceßißenr, alii autem a tergo adorirenrur, luilincrc Pompciani non potuerunt, arque vniucrli terga vcrtcrunr, Neque verb Carla renflclcllit, quin ab iis cohorri-busjcpaæ contra cquitatum in i v.aeie collbcara: efl'cnr,initium viéloriæ ori-retutjVt iplc i n cohoi tandis miliribus pronunciaucrat.zVb bis cnim primum cquitatus eil puilusiab lildem ïaóEa cçdcs lagittariorum,atquefunditorum: ab liidcm acics Pompciana à Imillra parte erat circunuenta, atque inirium lugæ labium. Sed Pompeius, vt cquitatum luum pulfum v!dit, arque cam pattem,cui maxime conhdebat, perterritam aniijiaducrtir,ahis * difilfus,a-cie cxceßit,protinutqtic lein caßra cquo conrulit,amp; iis eenturiombus, quosin ftatione ad prartoriam portam polu‘crar,clare,vt milites exaudirenr.

,«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO CIVIL I.

Tueamini, inquit, caftra, amp;nbsp;defendite diligenter, 11 quid durius accidcrit: cgoreliquas portas circumco, amp;caftrorum prælidia confirmo. Hæccùm dixilTet, le in prætorium contulit, fummæ rei diffidens ôc tarnen euentum expeótans. Cæfar Pompeianis ex fuga intra vallum compulfis j nullum fpa-tium perterritis dare oportere exiftimans, milites cohortatus ell, vt beneli-ciofortunx vterentur,callraque oppugnarent : qui,etli magno æftu fatiga-ti, ( nam ad meridiem res erat perduóla) tarnen ad omnem Jaborem animo parati, imperio paruerunt. Caltra à cohortibus, qux ibi præfidio erant reli-ctxjindulfrie deiendebantur, multd etiam acrius aTbracibus, Barbarifque auxiliis. Nam qui acie refugerant milites, amp;nbsp;animo perterriti, amp;nbsp;laflitudinc confeóli,milïis plerique armis,lignifque militaribus,magis de reliquafuga, quam de caftrorum defcnlione cogitabant. Neque verb diutius,qui in val-loconftiterant,multitudinem tclorum fuftinere potucrunt,fed confedi vulneribus^locum reliquerunt,protinufque omnes,ducibus vli centuriofii- lt;nbsp;busjtribunifquemil.in altiftimos montes, qui ad caftrapertinebant,confu-gerunt.In caftris Pompeii videre licuit triclinia ftrata,magnum argent! pon dus expolitum, recentibus celpitibus tabernacula conftrata, L.etiam Len-tuli, nonnullorum tabernacula proteda edera, multaque prxterca, quæ nimiam luxuriam,amp; vidoriç fiduciam delignarent,vt facile exiftimari pof-fet nihil eos de euentu eius diei timuilfe, qui non necelTarias conquirerent voluptates : atque ij miferrimo,ac patientillirao exercitui Cxfaris luxuricm qbiiciebant, cui femper omnia ad neceflarium vfum defuilTent. Pompcius iam cum intra valium noftri verlarentur, equuin naótus, detradis inligni-busimperatoriis, dccumanaporta fecx caftris ciecit,protinulquc*cquo citato Lariffam contendit: neque ibi conftitit,fed eadem cclcritate, paucos » fuorum ex fuga nadus, nodurno itinere non intermilfo, comitatu equi-tum X X x.ad marc peruenit, nauemque frumentariam confeendit : Ixpe, vt dicebatur,querens, *tantùmfcopinionemfefclliire,vtà quo gencrehomi- 4^9 num vidoriam fperalfe t, ab eo, initio fugæ fado, pene proditus vidcretur. Cælar caftris potitus, à militibus contendit, ne in præda occupât!, reliqiü negotii gerend! facultatem dimittcrent. Qua re impetrata, montem opere circunuenire inftituir. Pompeian!, qubd is mons erat hiie aqua, diffili ei loco,relido monte, * vniuerli iuris eins Lariflam verlus le recipcrc cœperunt. qua * fpe animaduerfa, Cæfar copias fuas diuilit, partemque legionum in caftris Pompeii remanerc iuflit,partem in fua caftra rcmilit:v i.fecum legio -nes duxitjCommodiorcquc itinere Pompcianis occurrcre cœpit,amp;progref-fus millia pafluum v i.aciem inftriixit. Qtu re animaducrla, Pompeiani in quodam monte conftitcruet. Hunc montem Humen lubluebat, Cæfar milites cohortatus, etli totius diei eontinenti laborc erant confedi, nóxquc iam fuberat^tamen munitione fiumen à monte fecîulit, ne nodu Pompeiani aquari poflent. Quolam perledo opere,illidededitione, miflisIcgatis, agere cœpcrunt.Pauci ordinis Senatorifqui fe cum iis coniunxerant,nodc fuga falutem pR:cierunt.Cælar prima luce omnes eos,qui in monte conlcdc-rant, ex fuperioribus locis in planiciem defeendere, atque * armaproiicerc iuflic.Qjiod vbi line reculacione fccerut,paflilq; palmis,proiedi ad terrain, Rentes*ab co petierunt falutem: confolatus confurgcrc iuflit,amp; pauca 470 • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apud

LIBER 11 î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S5

apud cos de lenitatc fua Iocutus,qnó minore eïTent nmorc,omncs confer-uanitjinilicibufque fuis * iuflit, nç qui eorum violarentur, neu quid fui de-fiderarent. Hac adhibita diligentiajCx caftris iibi legiones alias occurrere, amp;nbsp;cas,quas fccum duxerat,inuiccm requiefeère,arque in çaftra reuerti iufTic codemque die Larilfam peruenit. In eo prælio non amplius c c. milites de-' ïiderauit ; fed centuriones, fortes viros,circitcr xxx amifit. Interfeârus cil etiamfortilTimè pugnans Craftinus, cuius mentionem fupràfccimus, gla-dio in os aduerfum conieôlo. Neque id fuit falfum, quod il le in pugnam proficifeens dixerat. Sic cnimCæfar cxiftimabat,eoprælio cxcellentifli-inam virtutem Craftini fuiire,optimeque cum de le meritum iudicabat. Ex Pompeiano exercitu çirciter millia x y cecidilfe videbantur : fed in dedi-tionem vcncrunt amplius millia x x i v ; nanque etiam cohortes, quæ præ-fidio in caftcllis fucrant, *fele Syllæ limilitcr dedideruntunulti præterea in fiftitimas ciuitates refugerunt, lîgnâquc militaria ex prælio ad Cæfarem funt relata glxxx,amp; aquilæLix. L. Domitius ex callrisin montem re-fugiens, cùm vires cum lallitudine dcfecilfent, ab equitibus eft interfeéhis. Eodem tempore D. Lælius cum clalfe ad Brundulîum venir; eadémquc ra~ lionc, quaraôtum àLibone antca demonllrauimus, infulam obicôlam portui Brundulino tenuit.Similircr Vatinius,qui Brundulîo præcrat,teÔlis, inftruôllfquc feaphis elicuit naues Eælianas ; atquc ex his longiùs produ-ôtam vnam quinquercmem, minores duas in anguftiis portus cepit; itémque per équités difpofitos aqua prohiberc clalTiarios inllituit, Sed Lælius , tempore anni commodiore vfüs, ad nauigandum oncrariis nauibus Corfyra, Dyrrachioque aquam fuis fupportabat : neque à propolîto deter-rebatur,neque ante prælium in Thcilàîia faólum cognitum, aut ignominia amilTarum nauium, autnecelfariarum rcruminopia,exportu,infulâquc ex-pelli potuit. lifdcm ferè temporibus Caflius cum clalTc Syrorum, amp;nbsp;Pnœm-cum, ôç Cilicum in Siciliam venit;amp; cùm elfer Cæfaris clallis diuilà in duas partes,dimidiæ parti præelfct P. Sulpicius prætor Vibone ad fretum, di-midiæM. Pomponius ad Melfanam, priùs Cafliusad Meflanam nauibus aduolauit,quàm Pomponius de eius aduentu cognofeeret, pcrturbatùmq-, cum naólus, nullis cuóf odiis, neque ordinibus certis, magno vento, fc-cundo complétas onerarias naucs tæda ,amp; picç, amp;nbsp;Ilupa, reliquifquc rebus, quæ liint * ad incendia, m Pompenianam clalfem immilit, arque omnes naues incendit x x x v, * in quibus étant x x * confl:ratæ,tantùfquc eo faólo 471 timor inceflit, vt cùm clfet legio prælidio Meflanæ, vix oppidum * defen-dcretur:amp;: * nili eo ipfo tempore quidam nuncii de Cælàris viôloria per di-fpolîtos equites eflcntallati, exiftimabant plcrfeue futurum fuifle, vtamit-terctunfed opportuniflimè nunciis allati^oppidumfuit defcnfum,Cafliùf-que ad Sulpitianam inde clalfem profeôlus eft Vibonem,applicatifque no-473 ftris ad terrainnauibus, propter eundem timorem, * pari, atquc antea, ra-tione egerunt. Caflius fcçundum naólus ventum, onerarias naues circiter X L. præparatas ad incendium immilit, amp;nbsp;flamma ab vtroqûe cornu com-prehenfa,naues funt combuftæ v. Cùmque ignis magnitudinc venti latiùs fcrpcret,milites, qui ex veteribus Icgionibus crant reliôli prælidio nauibus, ex numero ægrorum, ignoininiam non tulerunt,fcd fua fpontc naucs con-• A a. j.

fcendcrunt,amp; à terra foluerunt,impetuq; fado in Caffianam claflem,qtiin-quercmes 11. in quarum altera crat Caflius, ceperunt, Sed Caflius exceptus kapha refugit. Prætereaduæfunt deprehenfæ triremes. Ncque muitô poft deprxlio fadoinTheftalia cognitum eft, vtipGsPompeiams fides fieret. Nam ante id tempus fingi*àlegatis,amicifque Cæfaris arbitrabantur.Qui-bus rebus cognitisjox iis locis Caflius cum clafle difcefl'it.Cçfar omnibus rebus relidis, perfequendum iibi Pompeium exiftimauit,quakunque in partes ex fuga fe recepiflet, ne rurfus copias comparare alias, amp;nbsp;bellum renoua-re pp.flet:amp;*quantum itineris equitatu efficere potcrat,quotidie progredie-batur, legionemque vnam minoribus itincribus fublcqui iuflit. Erat edi-dum Pompeii nomine Amphipoli propofitum, yti omnes eius prouineix iuniores, Græci, ciuefquc Romani iupandi caufla conuenirent ; fed vtrum auertendæ fufpicionis caufla Pompeius propofuiflet, vt quam diutiflime' longioris fugæ confilium occultaret, an nouis delcdibus, fi nemo prem?-ret,Macedoniam tenere conaretur,exiftimari non poterat.Ipfe ad ancoram yna node conftitit:amp; vocatis ad fe Aipphipoli hofpitibus,amp;pecunia ad nc-ceflarios fumptus corrogata, eognito Cæfaris aduentu, ex eo loco difccflit, amp;nbsp;Mitylenas paucis diebus venit. Biduum tempeftate retentus,nauibuf que aliis additis aduariis,in Ciliciam,atque inde Cyprum peruenit.Ibi cognof-cic confenfu omnium Antiochenfium, ciuiumque R.quiillic negotiaren-tur, arcem ante captain efle excludendi fiij caufla, nunciófque diipiflos ad eos,qui fe ex fuga in finitimas ciuitates recepifle dicercntur,ne Antiochiain adirent : id fi fecifl'ent,magno eorum capitis periculo futurum. Idem hoc L, Lentulo, qui fuperiore anno conful fuerat, amp;nbsp;P.Lcntulo confulari, ac non-nullis aliis acciderat Rhodi. * Nam, quicunque ex fuga Pompeium feque- 474 rentur,atque jn infulam veniflent,oppido,acportu recepti non erant : mif-• fffq; ad eos nunciis, y t ex iis locis difeederent, contra volontatem fuam na-ues foluere iubebantur. lamque de Cæfaris aduentu fama ad ciuitates per-ferçbatur. Quibuscognitisrebus,Pompçius dcpofîtoadeundæ Syriæcon-• nbsp;filio,pecunia focietatis fublata, amp;nbsp;à quibufdam priuatis fumpta, 5c æris ma

gno pondéré ad militarem vfum in naues impofito, duobufque millibus hominum armatis, partim quos ex familiis focietatum delegerat, partim à negotiatoribus coëgerat,quófque ex fuis quifque ad hmc remidoneos exi-ftimabat, Pelufium peruenit. Ibi cafu rex erat Ptolemæus, puer ætate, ma-gnis copiis cum forore Cleopatragerens bellum, quam paucis ante menfi-bus per fuos propinquos, atque amicos regno expulerat, caftraque Cleopa-træ non longo fpatio ab eius caftris diftabant. Ad cum Pompeius mifit, vt * pro hofpitio,atquc amiciti# patris Alexandria rcciperctur,atque illius opi-busincalamitatetegeretur. Sed qui ab eo inifli erant, confeóto legationis officio, liberius cum militibus régis colloqui cœperunt, eófque hortari, vt fuum officium Pompeio præfl;arent,néue eius fortunam defpicerent.Inhoc erant numero complûtes Pompeii milites,quos ex eius cxercitu acceptes in SyriaGabinius’Alexandriam traduxerat, belloque confeóto apud Ptole-mæum pattern pueti reliquerat. His tue cognitis rebus,amici régis,qui propter ætatem eius in procuratione erant regni: fine timoré adduóli,vt poftea prædicabant, ne folicitato exercitu * regio, Pompeius Alexandriam Ægy-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptumque

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187

ptumquc occuparetjfiuc defpcda eiusfortuna,vtpîerumquein cahmita-te cx ainicis inimici exiftunt^iis, qui erant ab co milTi, palam liberaliter re-fponderunt,cumquc ad regem venire iulTcrunt : ipficlamconfilio inito, AchilUm præfedumrcgiumjfingulari hominem audacia,amp; L.Sepumium tribunummil.ad interficiendum Pompeium miferunt. Ab bis liberaliter ipfcappellatus,amp;: quadam notitia Scptimii produdus,quod bello pre-donum apud eum ordinem duxerat , nauiculam paruulam confcendit cum paucis fuis amp;nbsp;ibi ab Achilla,amp; Scptimio intcrficitur. Item L. Lentulus comprehenditur à rege,öc in cullodia nccatur. Cæfar ciim in Aham ve-475 nilfct,repcriebat*T. Ampium conatum efletollere pccunias Ephefo ex 47^ fano Dianæteiufqj rei caufla, fenatores omnes exprouincia vocafle, vt iis teftibusfumma pecuniæ vteretur,fed interpellatum adüeniu Cæfaris profugifle. Itaduobus temporibus Ephefiæ pecuniæ Cæfar auxilium tu-* litTlteinconftabat Elide in tcmplo Mineruæ, repetitis,atqueenumeraiis diebus^quo die prælium fecundum fecillet Cæfar, limulachrum viâoriæ, ^77 quod antcipfam Mineruam collocatumerat, amp;ad hmulachrum Mineral fpcäabat, ad valuasfe tëpli, limcnqjConuertilfe.Eodemqjdie Antio-chiæin Syriabistatus exercitus clamor, Scfignorum fonus exauditus eft, 47S vt in mûris armata ciuitas difcurrcrer. Hoc idê Ptolemaide accidit. * Per-gami in occultis,ac remotis tcplis,qub præier facerdotes adiré fas non eft^ quæ Græci A?uT«appcllant,tympana fonuerunt.Item Trallibus in templo vidroriæ, vbi Cæfaris ftatuam confecraucrant, palma per eos dies in tedo inter coagmenta lapidum cx pauiraento extitilTe oftendcbatur.Cæfar pau-cosdicsin Aha moratus, ciim audiflet Pompeium Cypri vifum ,coieólans cum in Ægyptum iter habere,propter necclîitudines regni,reliquafq; eins loci opportunitatcs,cum legionibus, vna quam ex Theflaliafe fequi iulfe-» rat,Sc altera,quam ex Achaia à Fufio legato euocauerat,equitibufq;D c c c. amp;nbsp;nauibuslongis Rhodiisx.Sc Afiaticis paucis, Alexandriam peruenit. In biserant legionibus hominum in. milliac c. reliquivulneribus expræliis, amp;: labore, ac magnitudine iiineris confeóli, confequi non potuerant. Sed Cæfar confifusfama re rum geflarum,infirmis auxiliis proficifci non dubi-tauerat, atque omnem fibi locum tuturnfore exiflimabat. Alexandriæ dc Pompeii morte cognofcif.atqj ibi primùm c naui egrediens,clamorem mi-litumaudiqquos rexin oppidopræfidii caufla reliquerat, amp;nbsp;concurfam ad fe fieri videt,quôd*fafccsanteferrentur,In hoc omnis multitudo maiefta-temregiam minui prædicabat.Hoc fedato tumultu,crebræ continuis die-bus ex concurfu multitudinis concitationes fiebantjCompluréfque milites huius vrbis omnibus partibus interficiebarÿur. ^uibus rebus animaduer-fis, legiones fibi alias ex A fia adduci iulTit, quas ex Pompeianis militibus confecerat-.ipfe cnim necefiarib Etcfiis tenebatur^qui Alexandria nauigan-tibus funt aduerfilfimiventi.Interim cótrouerfias regum ad populum Ro-manum amp;nbsp;adfc, qubdeflet conful,pcrtinere exiftimans,atq;£0 magis officio fuo conuenire, qubd fuperiore confulatu cum pâtre Ptolemæo,ôc lege, Sc S.C.focietas'erat fada, oftendit fibi placerc r?gem Ptolemæum, atque fororcm eius Cleopatram , exercitus, quos haberent, dimittere, Sc dc controuerfiisiure apud fe potiùs, quàm inter fearmis difeeptare. Erat in

procurationc regni,propter ætatem pueri, nutritius eiuSjCunuchus nomine Photinus. Is primiim inter fuos querijatque indignari coepit,regem ad dicendam cauflam euocari’.deinde adiutores quofdam confcios fui nadus ex regiis amicis, excrcitum à Pelufio clam Alexandriam euocauit, atque eundem Achillam,cuius fupramcminimus, omnibus copiis præfecit.Hunc incitatum fuis, amp;nbsp;regis inflatum pollicitationibus, quæ fieri vellet, literis, nunciifqucedocuit. intettamento Ptolcmæipatrishæredcs erant fcripti ex duobus filiis maior,6c ex duabus ea^quæ çtatc antecedebat.Hæc vti fièrent,per omnes dcos,perque fœdera,qug Romç fecifict,eodcm tefiamen-to Ptolcmæuspopulum Ro.obtcftabatur. Tabulætcftamcnti,vnæperlc-gatos cius Romam erant allatæ,vt in ærario poncrentur, ( eæ,cùm propter publicas occupationcs poni non potuilTcnt, apud Pompeium funt depo-fitæ)alteræ^odem exemplo,relidæ,atque obfignatæ Alexandriæ profcre-bantur.Dc his rebus cum agcretur apud Cæfarem,ifque maxime veilet^ro • communi amico, atque arbitro controuerfias regum componere, fubitb exercitusregius^equitatufq; omnis venire Alexandriam nunciatur.Cæfaris copiæ nequaquam erant tantæ,vt cis extra oppidum,fi eflet dimicandum, confidcret.Relinquebatur^vt fe fuis locis oppido teneret,cófiliumq; Achil læ cognofceret.Militcs tarnen omnes in armis elfe iu flit,Regemqjhortatus eft, vt ex fuis neceflariis, quos haberet maximæ audoritaiis, legatos ad A-chillam mitteret,ôCj quid eflet fuæ voluntatis,oftcnderet. A quo mifli Dio-fcorides,amp;; Serapion,qui ambo legati Romæ fuerant,magnämq; apud pattern Ptolemæum audoritatem habueranqad Achillam perucncrut.Quos ille,ciim in confpedu eius veniflent,priùs,quàm audiret,aut cuius rei cauf fa mifli eflcnt,cognofceret,*corripi,ac interfici iuflit.Quorum alter,acce- 47^ • pto vulnerc occupatus, per fuos pro occifo fublatus, alter interfedus eft.

Quo fado,regem vt in fua poteftate haberct, Cæfar elfecit,magndmq; re-gium nomen apud fuos audoritatem habere exiftimans,amp; vtpotiùs priua-10 paucorum,Sc latronum confilio, quam regio fufeeptum bellum viderc-tur.Erant cum Achilla copiæ,vt neq; numero^neq; genere hominum,neq; vfu reimilitaris contemnendæ videretui-.millia enimx x.in armishabebat. Hæ conftabantexGabinianis militibus,quiiamin confuetudinem Alexan drinæ vitæ,atque licentiæ venerant,amp; nomen, difciplinamque populi Romani didicerant,vxorcfque duxerant, ex quibus plcrique liberos habebat. Hue accedebant colledi ex prædonibus,latronibufque Syriæ, Ciliciæque prouinciæ,finitimarumque regionum.Multi præterea capitis damnati,ex-uleTque conucnerant,fu^itiuifque omnibus noftris eertus erat Alexandriæ rcceptus,certaque vitæ cond^io,vt dato nomine, militum eflent numero: quorum fi quis a domino comprchcnderetur,concurfu militumeripieba-tunqui vim fuorum,quod in fimiliculpa verfabantur,ipfi profuopcriculo dcfendebant.Hi regum amicos ad mortem depofcere:hibonalocupletum diripere; ftipen dii augendi caufla,*r«gis domum obfidereiregno expellcre 480 alios, alios accerfere, vetere quodam Alexandrin! excrcitus inftituto con-fueuerant.Erant præfcrea equitum millia i i.qui*inueteraucrant compluri-bus Alexandria bcllis,Ptolemçum pattern in regnum reduxeranqBibuli fi-lios duos interfcceragt, bella cum Ægyptiis geflerant. hunc vfum rei mili-

taris habebant.His copiis fidens AchillaSjpaucitatémque niilitum Cæfaris defpiciensjoccupabat Alexandriam:prætereaoppidipaitcm,quam Cæfar cum militibus tenebat, primo impetu domum eius irrumpere conatus eft. Sed Cæfarjdifpofitis per vias cohortibus,impetum eius fuftinuit. Eodém-que tempore pugnatum eft ad portum:ac longe maximam ea res attulit di-4S1 micationem:fimulenim,*dedudiscopiisjpluribus viispugnabatur,amp; ma-gnamultitudine naueslongas occupafe hoftes conabantur: quarum erant auxilio L.miflæ ad Pompcium,quæprælio in Thcflaliafado, domum rc-dicrant.Illæ triremes omnes,amp;r quinqueremes erant aptæ,inftrudæque o-mnibus rebus ad nauigandum.Præter has,x x 11.erant,quac præfidii caufla

4S2 Alexandria elfe confueucrant,*conftrat2 omncstquas fi occupalfentjclaf-fc Cæfaris crepta,portum,ac mare totum in fua poleftatc haberent : com-meatu ƒ uxiliifqj Cælarem prohibèrent.Itaq; tanta eft contentione adum^ Quanta agi dcbuit,cùm ille celerem in ea re vidoriam,hi falutem fuam con fiftcrc vidèrent. Sed rem obtinuit Cæfar, omncfque eas naucs,amp;.' rcliquas, quæ erant in naualibus,incendit:qubd tam laie tueri tam parua manu non poterat, confeftimque ad Pharum nauibus milites expofuit. Pharus eft in infula turris,magna altitudine, mirificis operibus extruda,qi æ nomen ab infula accepit.Hæc infula,obieda Alexandriæ,portum efiieit : fed à fupc-rioribus regionibus in longitudinempafliium d c c c c.in mareiadis moli-bus, angufto itinere, amp;nbsp;ponte cum oppido coniungitur. In hac funt infula domicilia Ægyptiorum,Slt;: vicus oppidi magnitudine: quæque vb^que na-ues imprudentia,aut tempeftate paululum fuo curfu decefterint, has more prædonum diripere confueuerunt.Iis autem inuhis,à quibus Pharus tene-tur,non poteft efle propter anguftiasnauibusintroitusin portum. Hoc turn veritus Cæfar, hoftibus in pugna occupatis, militibufque expofitis, Pharum apprchendit,atque ibipræfidiumpofuit. Quibuseft rebuseffe-dum, vti luio frumentum, auxiliaque nauibus ad eum fupportari poftent: demifitenim circum omnes propinquas regiones, atquc inde auxilia cuo-cauif.reliquis oppidi partibus fie eft pugnatum,vt æquo prælio difeedere-tur,ôcneutri pcllcrentur(idcfiîciebantanguftiæloci) paucïfquevtrinqoc

4.85 interfedis. Cæfarlocamaxime neceffariaconiplexus,noâupræmunit*: * hoc tradu oppidi pars erat regiæ exigua, in quam ipfe, habitandi caufta, initioerat indudus^amp; theatrumeoniundum domui,qiiodarcis tenebat locum,aditufque habebat ad portum,amp;: ad reliqua naualia. Has munitioncs infequentibus auxit diebus, vt pro muro obiedas haberct, neu pugnarc inuitus cogeretur.Interim filia minor Ptolemæi regis,vacua pofTeflionem regni iperans, ad Achillam fe ex regia traiecii, vnaque bellum adminiftra-re cœpit.Sed celeritcr eft inter eos depftncipatu controuerfia orta,quçrcs apud milites largitiones auxit. magnis enim iaduris ftbiquifq; eorum animos conciliabat.Hçc dum apud hoftes geruniur,Photinus nuiritiuspueri, amp;nbsp;procurator regni in parte Cçfaris, cum ad Achillam nuncios mitteret, hortareturque,nenegotio defifterct,ncue animo deficerePj^indicatis,dcprc^ hcnfifqueinternunciis,â Cgfare eft interfedusJHæc initia belli Alexandri-nifucrunt.

E L LO AlexandrinoconflatOjCæfarRhodojatque ex Syria,Ciliciaquc omnem claflemacccrfit, ex Crcwa fagittarios, équités ab rege Nabatheorum M alco euo-caf.tormenta vndique conquiri, amp;: frumentum iniiii, auxiliaque adduci iubet.Interim munitiones quotidie operibus augentur, atq; omncs oppidi partes, quæ nn-nùs firmæ elîe viderentur,teftudinibus,atque muicuhs aptantur : ex ædificiis autem per foramina in proxima ædificia arietes ira-mittuntur,quantumq; aut minis deiicitur^aut per vim recipiiur loci,in taü turn munitiones profcrûtur. Nam incendio ferc tiita cft Alexandria,quô(! fine contignatione,ac materia funt ædificia,amp; firuduris,atquefornicibus continentur, tedaquefunt rudere, aut pauimentis. Cæfar ftudebat maxi-me, vt quâm angLifiilfimam partem oppidi palus à meridie interieda effi-ciebat, banc operibus, vinciTque agendis,à rcliqua parte vrbis cxcluderet: illud*fpcrans, primùm, vt cùm effet in du as partes vrbs diuila, acies vno confilio, aique imperio adrainifirarctur : deinde vt laborantibus fuccurri, atque ex altera oppidi parte auxilium ferri poffet : imprimis verb vt aqua, pabulóqueabundaret : quarumalterius rei copiamcxiguam, alterius nullam omnino facultatem habebat, quodque vtrunque palus largèpræbere poterat. Neque verb Alexandrinis in gerendis negotiis cundatio vlla , aut mora inferebaturmam in omnes partes,per quas fines Ægyptijegnumque pertinet, legatos,conquifitoicfque, delcdus habendi caulfa miferant,ma-gniimque numerum in oppidum telorum, atque tormentorum conuexe-rant,amp; innurnerabilcm muliitudinem adduxerant,ncc minùsin vrbe maxima: armorum erant inflitutæ offîcinæ. Seruos prætereapuberes armaue-rant, quibus domini locuplÿiiores vidum quotidianum, ftipendiumque præbcbant. Hac multitudinedil^ofita, munitiones femotarumpartium tuebantur.Veteranas cohortesvacuas in cclcbcrrimis vrbis locis habebât, vt quacLinque regione pugnaretur, integris viribus ad auxilium ferendum , *opportunæeffent.Omnibusviis,atque angiportistriplicem vallum obdu- . xerant ( erat autem quadrato extrudus flxo,nec minusxl.pedes altiiudi-nis habebat ) quæque partes vrbis inferiores erant, has altiffimis turribus denorum tabulatorum municrant. Præterca * ambulatorias totidem tabulatorum confixerant, fubiedifque *eis rotis, funibus, iumcntifque

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, obiedis

obieótisjdireótis *plateis in quacunque crat vifum partcm mouebanc.Vrbs fcrtililTii-na j óó copiofiflima omnium rerum apparatus fuggerebat : ipii homines ingeniohflimi,atque acucifTimhquæ à nobis fieri viderant,ea iolercia ^4 cfficiebant, *vt noftri ilforum opera imi tari viderentur : amp;nbsp;fua fponte mul-tarepcriebant, vnóque tempore amp;nbsp;noftras munitiones infeftabant, fuas defendebant : atque hæc principes in confiliis, concionibufque agita-bant,populum Romanum paulatimjin confuetudinem eius regni veni- • fe occupandi : paucis annisantea Gabinium cum exercitu fuifle inÆgy-pto : Pompeium ie cx fuga eodem recepific, * ac Cæfàrçm veniflc cum colins , neque morte Pompeii quidquam profeóhum j quo minus Cæfar apud le commoraretur/quern fi non expuliflênt,futuram ex regno prouinciam, idque agendum mature : nanque eum, interclufiiin tempeftatibus propter anni tempus, recipere tranfinarina auxilia non polie. Interim, diflenlionc orâ inter Achillam,qui veterano çxcrcitui præerat,amp; Arfinoen,Regis Pto-lemæiminorcm filiam, vt fuprà demonftratum eft, cùm vterque vtrique infidiaretur, amp;nbsp;fummam imperii ipfe obtinerc vellet, præoccupat Arfinoe per Ganymedem cunuchum,nutritiumfiium,atque Achillam intcrficic. Hoc occifo ipfa fine vllo focio,amp;: euftode omne imperium obtinebanexer-citus Ganymedi traditur : is fufeepto ofilcio, largitionem in milites auget, rcliqua pari diligentia adminiftrat. Alexandria eft ferê tota fiiffoUa, fpeeuf-que nabet ad Nilum * pertinentes, quibus aqua in priuatas domos induci- ‘ tiir,quæ paulatim Ipatio temporis liquefcit,ac*fubfidit.hac vti domini çdi-ficiorum, atque corum familiæ conlueuerunt. nam quæ flumine Nilo Ier-tutjadeó eft limola,atque turbida,vt multos, variofque morbos efticiat: fed ca plebs, ac multitudo contenta eft necelTariô, quod fons vrbe tota nullus eft. Hoc tarnen flumen in eaparte vrbis erat, quæ ab Alexandrinis teneba-tur. Qjiofaóloeft admonitus Ganymedes, pofte noftros aqua intercludi^ qui diftributi munitionum tuendai am caufla vicatim, ex priuatis ædificiis Ipecubus, amp;nbsp;puteis extraóta aqua vtebant’\. Hoc probato confilio, magnum,ac difficile opus aggreditur. interfeptis enim Ipecubus, atque omnibus vrbis partibus exclulis,quæ ab ipfo tenebantur, atquæ magnam vim ex mari rotis, ac macliinationibus exprimere contendit, Hane locis fiiperiori-bus fundere in partem Cælaris non intermittebat, quamobrem falfior pau-1Ô præter confuetudinem aqua tralicbatur ex proximis ædificiis, magnâm-quehominibus admirationem præbebat, quamob cauftamid accidilTct: neefatis fibiipli credebant, cumfe inferiores eiufdem gencris,aclâporis aqua dicerent vti, atque ante confueftent : vulg ôque inter fe conferebant, amp;nbsp;deguftando, quantum inter fe differrent aqu«,cognofcebant. Paruo verb temporis fpatio, hæc propior bibi non jToterat omnino. Ilia inferior cor-ruptior iam, falfiôrque reperiebatur, Quofadto, dubitatione fublata, tantus iiicelfit timor, vt ad extremum cafum *omnes deduôli viderçn-tur; atque alii morari Cæfarem dicerent, quin naues confeendere iube-ret: alii multb grauiorcm extimelcerent calum, qubd neqUe cclari * A-lexandrinis poflent in apparanda fuga , cum hi pm paruo fpatio difta-rent ab ipfis : neque illis imminentibus, atque inlcquentibus, vllus in naues receptus daretur. Erat autem magna multitudo oppidanorum in

parte Cæfaris, quam domiciliis ipforuni non inouerat, quod ca fe fidelem 'palam noftris elle fimulabat, amp;defciuifie à fuis videbacur:*vtli mihi de-fendendi efient Alexandrini quod neque fallaçes clfçnt, neque temerarii, mulca oratio fruftra abfuincretur. Cùm verb vno tempore amp;nbsp;natio rum,amp; natura cognofcatur, aptiflimum cfle hoc genus ad proditionem nemo dubitarepotcft.Cæfar fuorum timorem conrolatione,ßc ratione mi-, nucbat,* nam puteis,fofsïfqueaquamdulcempoficreperiri affirrnabat;,48j omnia enim littora naturaliter aquæ dulcis vcnas habere: quod fi alia efiet littoris Ægyptii natura, arque omnium rcliquorum,tarnen,quoniam marc libéré tcnefcnc neque holtes Glairemhaberent:,prohiberifefcnon pofic, quo minus quotidic aquam nauibus petcrent, vel â liniftra parte à Paræto-nio, vel à dextra ab in fui a: quæ diuerlæ nauigationes, numquam vno tempore aduerfis ventis præcluderétur: fugæ verb nullu elfe çonfiliu nó^ folùm, iis,qui primam dignitatê haberent, fed ne iis quidé, qui nihil prætcrqua^e nbsp;•

vita cogitatet:magno negotio impetus hoftium aduerfos ex munitionibus fuftincri: quibus rclibtis, nec loco,nec numero pares elfe poflcnnagnâautc inorâ,amp; difficultaté afeenfum in naues habere,prçfertim ex fcaphis:fumma cfle contra in Alcxandrinis velocitatem,* locorumquc,amp; ædificiorum no-t:itiâ:hospræcipué in viôloria infolentes,præcurfuros,amp;: loca excclfiora, arque ædincia occupaturos:itafuga,nauibufque noltros prohibituros:proin-de eius confilii obliuifeerentur, atque omni rationc elle vincendum cogi-tarent.Hac oratione apud fuos habita, atque omniumnientibus cxcitatis, dat centurionibus ncgotium,vt reliquis operibus intermifl'is, ad fodiendos puteos animum conferant,néve quam partem noóturni temporis intermittant . Quo fufeepto negotio, atque omnium animis ad laborem incitatis, magna vna nobte vis aquæ dulcis inuenta eft. Ita operofis Alexandrino-rum machinationibus, inaximifque conatibus, non fongi temporis lahore occurfum eft. Eo biduo legio x x x v 11. ex dedititiis Pom^eianis militibus, cumfrumento,armis,telis, tormentis, impolita innaucs aDomitio Calui-no, ad littora Africæ, paulb lupra Alexandriam delataeft. Hæ naues Euro, qui multos dies continenter flabat,portum caperc prohibcbantur;fedloca luntcgregia omni ilia regione ad tenendas ancoras. Hi,cumdiu retine-rentur,atque aquæ inopia premerentur, nauigio abluario Cæfarem faciunc certiorem. Cælar,vt per fe confilium çaperet, quid faciedum videretur,na-uim confeendit, atque omnem claflem lequi iuftir, nullis noftris militibus impofitis,qubd, * cum longibs paulb difeederet, * munitiones nudare no- 486 Jebat. Gumque ad eum loçum accefliflet, quiappcllatur Cherronefus, a-quandic^ue caufa remiges iti terrain expofuifl'et, nonnulli ex numero, cum longius a nauibus prædatum proccflifl'ent, ab equitibus hoftium funtex-ceptizex iis cognouerunt Cæfarem ipfum in claflc venifl'c, nec vllos milites innauibus habere. Qua re comperta, magnamfibi facultatem fortunam obtulilfe bene gerendæ rei credidcrunp itaque naues omnes, quas paratas habuerant ad’pauigandum, propugnatoribus inftruxerunt, Cælàrique re-deunti cum clafle occuiirerunt : qui duabus de caufis eo die dimicare nole-bat, qubd amp;nbsp;nullos milites in nauibus habebat, amp;nbsp;poft horam x. diei res agebatur,nox aute allatura videbatui maiorem fiduciain illis, qui locoru.m notitia

D E B E L L o A L E X. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15^

notitia confidcbant : ßbi etiain hortandi fuos auxilium dcfuturuin, qudd nulla fatis idonea cfl'ethortatio, quæ ncque virtuceinpoflecnocarenequc inerciam. Quibus de cauHIs naues, quas potuit, Cæfar ad terram dctraxit, quem in locum illos fuccelTuros non exiftimabat. Erac vna nauis Rbodia in dextroCæfaris cornu, longe ab rcliqais collocata. banc conlpicati lioftes non tenuerunt fcfc, magnóquc impctu i v.ad cam conliratæ naues, amp;nbsp;com-plures apertæ contenderunt. Cui coadus eft Cæfar ferre fubfidium, ne tur-487 pitcr in conlpecftu contumcliam acciperet, *quanquam,ft quid grauius ac-cidiirct,mcritô cafurum iudicabat.Prælium commilTum eft magna conten-tioue Rhodiorum:qui cum in omnibus dimicacionibus amp;nbsp;fcicntia,amp; virtu-tc præftitiirent,tum maxime illo tempore totum onus fuftinere non rccufa-bant,ne quod fuorum culpa detrimencum accepeum videretur.Ita prælium fcÿundiftimum eft faólum : capta eft vna hoftium quadrircmis : depreffa eft altera. * deinde omnes epibatis nudatæ: magna præterea multitutfo in reli-quis nauibus propugnatorum eft interfedta. quod nifi nox prælium dire-inifTct, totaclalTe hoftium Cæfar potitus effet. Hac calamitatc perterritis hoftibus, aduerfo vento leniter flante, naues onerarias Cælàr remulco vi-lt;ftricibus fuis * Alexandriam deducit. Eo detrimen to aded funtfradti Ale-xandrini, cum non iam virtute propugnatorum, fed feientia clafliariorum fc vidtos viderent, quibus amp;nbsp;fuperioribus locis fubleuebantur, * vt vix ædi-ßeiis defend! pofl'ent, amp;nbsp;materiam cundham obiicerent, qudd noftræ claftis oppugnationem etiam ad terrain vercbantur, iidem, poftea quam Ganymedes in concilio confirmauit fefe amp;: eas, quæ effent amifïæ, refti tuturum, amp;nbsp;numerum adaudlurum, magna fpe, amp;nbsp;fiducia veteres reficere naues, ac-curatiufque huic rei ftudere, atque inferuire * inftituerunt : ac, tametft amplids c X,nauibus longis in portu,naualibufque amiferant,non tarnen rep^ randæ claflis çogitationem depofuerunt: videbant enim nonauxilia Cæfa-ris, non commeatus fupportari poffe, f 1 claffc ipf 1 valerent. Præterea nautici homines, vrbis, ôc regionis maritimæ quotidiandque vfu à pueris exerci-tati,ad naturale, ac domefticum * bonum refugere cupiebant : amp;nbsp;quantum paruulis nauigiis profecilfent,fentiebant; itaque omni ftudio ad parandam claffem incubuerunt.Erant omnibus oftiis Nili euftodiæ exigendiportorii cauffa difpofîtæ. Naues veteres erant in occultis regiæ naualibus, quibus multis annis ad naiiigandum non erant vfi : has reficiçbant : illas Alexandriam reuocabant : deerant remi,porticus,gymnafia,ædifîcia publica dete-gebant: affcres remorunl vfum obtincbant-.aliud naturalis folertia,aliud vrbis copia fubminiftrabat. Poftremd non longagi nauigationem parabant, fedpræfçntis temporis neccßitati feruieb«nt,amp;in ipfo portu confligen-dum videbant. Itaque paucis diebus contra omnium opinionem quadrire-mes X XI i.quinqueremes v,conf'ccerunt,Ad has minores,*apertafque complures adiccerunt: Sein portu periclftatiremigio quid quæque carumeffi-cere poffet, idoneos milites impofuÄunt, fcepie ad confligendum omnibus rebus parauerunt. Cæfar Rhodias naues i x.habebat, ( nam, x,miftis, vna in curfuIittoreÆgyptio defecerat ) Ponticas i ix.Lycias v.ex Afa xu. exhis quinqueremes v. erant, amp;nbsp;quadriremes x. reliquæ infra banc magnitudi-nem,ôe pleræque apertæ .Tarnen virtute militum ccftififus,cognitis hoftium Bb. j.

ï94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a. HIRTH,

copiisjfe ad dimicandumparabat.Poftquam eo ventum eft,vt fibi vterque corum confiderct, Cæfar PharonclalTc circunuehitur, aduerfafque naues hoftibusconftituit: in dextro cornu Rhodias collocat, in finiftro Ponti-cas. Inter bas fpatium CD.pafliium rclinquit, quod fatis cflc ad explican-das naues videbatur.PofI hunc ordinem rcliquas naues fubfidio diftribuit.' quæ quamque*earum fequatur^Sc cui fubueniat,conftituit,atquc impcrat. Non dubitanter Alexandrini claflem produçunt,atquc inftruunt : in fronte collocant xx 11. : reliquas fubfidiarias in fecundo ordine conftituunt. Magnum prætcrca numcrum minorum nauigiorum,amp;: fcapharumprodu-cunt cum mallcolis, ignibufque, fi quid ipfa multitudo^amp; clamor,amp; flam-manoftristcrrorisafferrepoflent, Erant inter duas clalTcs vadatranfitü angufto, quæ pertinent ad regionemAfricæ. Sic enimprædicant, partem elfe Alexandriæ dimidiam Africæ.Satifque diu inter ipfos cft expeâatum, ab vtristranfeundi fieretinitium;proptcrca quod* eo, qui intralTent,*âd 4^^ cxplicandam claflcm,Slt;: ad rcceptum,fi durior accidilTet cafus,impeditio-res fore videbantur. Rhodiis nauibuspræerat Euphranor, animi magnitu-dine, ac virtute magis cum noftrishominibusquàm cum Græcis compa-randuSjhic ob notiflimam fcientiam,atque animi magnitudincm,deleâus cft ab Rhodiis, ^ui imperium clalTis obtineret. Qui,vbi Cæfaris animum aduertit,Videris*mihi,inquit, Cæfar vcrcri,fi h^c vada primus nauibus in-traucris, nepriüs dimicare cogaris, quàm reliquam cJalTem polfis explica-re. nobis rem committe. nospræliumfuftinebirpus,neque tuumiudicium fallemus, dum reliqui fubfequantur. * hos quidem diutius in noftro con-fpedugloriari,magnonôbis amp;nbsp;dedecori,amp; doloriefi.Cæfariliumadhor-tatus, atquc omnibuslaudibus profecutus, dat fignum pugnæ. ProgrclTas ^Itra vadü m i v. Rhodias naues circunfiftunt Alexandrini, atquc in eas im-petum faciunf.fuftinent illi,atque arte, folertiàquc fe cxplicanf.at tantum doârinapotuit, vt in difpari numero nulla tranfuerfa hofti obiieeretur, *nullius remi detergercntur,fedfcmpervcnientibus aduerfæ occurrerent. Interim funt reliquæ fqbfcçutæ: turn neceflarib difcelTum ab arte eft prompter anguftias loci, atque omne certamen in virtute conftitit. Ncque verb Alexandriæ fuit quifquam aut noftrorum,aut oppidanorum,qui aut in o-pere,aut in *oppugnaiione occupatum animum haberct,quin altilfima te-ólapaterct, atq; ex omni profpcétu locum fpeâaculo caperet,precibufq;, amp;nbsp;votis viiäoriam fuis ab düs immortalibusexpofcerct. Minime autc erat parprælii certamen-.noflris enim pulfis, neq? terra, ncq; mari effugium da-batur vidisj* omnia'q; vidoribus erant futura in incerto. illbfi fuperafient nauibus, omnia tenerent : ft inferiores fuiflent, reliquam tarnen fortunam periclitarentur. Simulillud graue,ac miferü videbatur,perpaucos defum-ma,ac de falute omnium decertare : quorum fi quis aut animo, aut virtutc ceififiet, reliquisetiam efict*cadendum,quibuspro fepugnandifacultas non fuÜTct.Hæc fuperioribus diebusf^enumero Cçfar fuisexpofuerat,vt hoc raaiori animo contenderent, qubd omnium falutem fibi commenda-tam vidcrcnt. Eadem fiwm quifque coniubernalem, amicum^notum pro-fequös erat obteflatus,ne fuam,atq; omnium falleret opinionem,quorum iudicio delectus ad pug^ä proficifccretur.Itaq; hoc animo eft deeertatum

DE BELLO ALEX. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;195

vt nequc maritimis,nauticifque folertia,atque arspræfidium ferret, neque numero nauium præflaniibus multitudo prodeflet, neque flexi * ad virtu-489 tem ex tanta raultitudine viri virtutinoftrorum poflent adæquari. * Capi-tur hoc prælio quinqueremis vna cum dcfenforibus,remigibufque, amp;nbsp;de-primuntiir tres,noftris incolumibus omnibus:reliqu^ propinquam fugani ad oppidum capiunt, quas protexerunt ex molibus, atque ædificiis immi-nentibus, amp;nbsp;noftros adirépropiùs prohibuerunt. Hoc ne fibi fæpius acci-dcre poflet, Omni ratione Cæfar contendendum exiftimauit, vt infulam, molémque ad infulam pertinctcm,in fuam redigeretpoieftatem. peifedis 49° enim magna ex parte munitionibus in * oppido, * Se illam, amp;: vrbem vno tempore tentaripoffe confidebat. Quo capto confilio,cohortesx.amp;leuis armaturæeleélos, quosidoneos ex equitibus Gallis arbitrabatur, in naui-gia minora,fcaphafque imponit: * alteram infulæ partem, dillinendæ ma-* rftis caufl'a,cum conftratis nauibus aggrediiur,præmiis magnispropofitis, qui primus infulam cepiflet. At primo impetum noftrorumpariter fufti-nuerunf.vno enim têpore amp;nbsp;ex teâis ædificiorum propugnabanr,ô^ litto-raarmati defendebant : quo propter afperitatem loci non facilis noftris aditus dabatur : amp;nbsp;feaphis, nauibufqùe longis v.mobiliter, amp;nbsp;feienter an-guftias loci tuebantur. Sed vbi locis primùm çognitis, vadifque pertenta-tis,paucinoftriinlittore conftiterunt,atquehosfuntalii fubfecuti, con-ftantérque in eos, qui in littore æquo inftitcrant, impetum fecerunt, omîtes Pharitæ terga verterunt. *Hispuifis,cuftodiaportusrclida,adlittora, amp;vicum applicauerunt,fcque ex nauibus ad tuenda ædificiaeiecerunt. Neque verb diutiusipfiex munitionefe continere potuerunt. etfi*erat non diirimile,atque Alexandriæ,genus ædificiorum(vt minora maioribus conferantur)turréfquecditæ,amp;:coniundæmurilocumobtinebant:nequj: noflri aut fcalis, aut cratibus, aut reliquis rebus parati vénérant ad oppu-gnandû,fed terrorhominibus mentem,confiliumque eripit,amp;mêbradébilitât,vt tune accidit.Qüi fe in æquo loco,ac piano pares elfe confidebat^ iidem perterriti fuga fuoiû,amp;cædcpaucoru,x xx.pedum altitudinein æ-dificiis confiftere aufi non funt, féque per mole in mare præcipitauerunt, 491 * amp;nbsp;D c c c.pafliiû interuallo ad oppidu enataucrût. M ulti tarnen ex iis ca-pti, interfeàîq; funt:fcd numerus captiuorû oninino fuit d c. Cæfar,præ-da militibus concefla,edificia diripi iulfitjcaftellumq j adpontem,qui pro-piorerat Pharo,communiuit,atque ibipræfidiumpofuit.Hunc fuga Pharitæ reliquerant, fortiorcmilium, propiorémq; oppido Alexandrin!lue-bantur : fed eum pofiero die fimili ratione aggreditur : qubd his obtentis duobus omnem nauigiorum excurfum, ôe rep’^ntinä latrocinia fublatum iri videbatur. lamque cos, qui præfidio eum locum tencbant,tormentisc nauibus,fagitttfq; dcpulerat,atque in oppidum redegerat,Ôe cohoriiû 111. infiar in terram expofuerat. Non enim plures confiftere anguftiæ loci pa-liebantur. Reliquæ copiæ in nauibus ftationcm obtinebant, (^lo faélo, imperatpontem aduerfus hoftem præuallari, amp;nbsp;quà exitus nauibus crat, fornice extrudo, quo pons fuftinebatur, lapidtbus oppleri, atque ob-ftrui. Quorum altero opere effeâo, * vt nulla omnino Icapha egredi pof-fet, alteroinftituto, omnesAlexandrinorum copiæex oppido fe eiecere, Bb. ij.

^96 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH.

contra munidoncs pontis latiore loco conftitcrunt, eodémqùe tempo-rCjquæ confueuerant nauigia per pontes ad incendia onerariarum cmitte-re^ad moleni *conftiterunt. * Piignabatur à nortrisex ponte, ex mole jab 49^ illis ex area,quæcrat aduerfuspontem,amp;:ex nauibus contra molem.In his rebus occupatoCæfare,militéfq;hortantCjremigum magnus numerus, clafliariorum exlongis nauibus nortris in molemfe eiecit.Parseoruraftu-diofpedandiferebatur^pars etiam cupiditate pugnandi.Hiprimum naiii-gia hoftium lapidibus,ac Hindis à mole repellebant : ac multum proficere multitudinc telorum videbantur:fed poftquam vitra eum locum,ab latere corum aperto^aufi funt egredi ex nauibus Alexandrini paucr, vt fine fignis certifque ordinibus, fine ratione prodierant, fic temere in naues rcfugere

' coeperunt. quorum fuga incitati * Alexandrini ex nauibus egrcdiebantur, noftrofque acriùsperturbatos infequebantur, Simul, qui innauibuslon-gis remanferant,fcalas raperc^naucfq; à terra repellere properabant,ne fio ftes nauibuspotirentur. Quibus omnibus rebus perturbati milites nortri, cohortium trium, quæ in ponte, acprima mole conHiterant, edm port fe clamorem exaudirent, fugam fuorum viderent, magnam vim telorum ad-uerfi fuftinerenqveriti ne ab tergo circunucnirentur,amp;: difcelfu nauium o-mnino reditu intercludcrentur^ munitione in pontem inrtitutam relique-runt,amp; magno cyrfu incitati ad naues contenderunt. Quorum pars proxi-masnada naues, multitudinehominum,atq;oneredeprerta eft : pars refi-ftenSjSf dubitans,quid efletcapiendumconfilii,ab Alexandrinisinterfcvla cftmonnulli fœliciore cxitu,expeditas ad ancoras naues confecuti,incoiu-mes difcelTerunt: *pauci alleuati fcutis,amp; animo ad conandu nixi,ad pro- 49^ xima nauigia adnatarut. Cæfar quoad potuit cobortando fuos ad pótem, amp;nbsp;munitiones contendere,eodem in periculo verfatus*eft: poftquam vni-uerfos cedere animaduertit,in fuum nauigiu fe recepif.quo multitudo ho-minum infecuta cum irrumpereq neque adminiftrandi,nequc repellendi à terra facultas daretur, fore quod accidit fufpicatus, fefe ex nauigio ciecit, atque ad eas,quælongiùs conftit erant,naues adnatauit.Hinc fuis laboran-tibusfubfidio fcaphas mittens,nonnullosconferuauit.Nauigium quidem cius,multitudinc depreffura militum^vna cu hominibus intcriit. Hoc præ-Jio dcfiderati funt ex numéro legionariorummilitum circiter c D.amp;: paulb poft eum numerum daßlarii,ôé remiges.Alexandrini co loco caftellü ma-gnis munitionibus, multifque tormentis confirmauerunt, atque egeftisex maridapidibus Jibercfuntvfi poftca ad mittenda nauigia. Hoc detrimen-to milites noftri tantum abfuerunr,vtperturbarentur,vtincenfipotiùs,atque incitati magnas accefl'ftmes fccci int.*nam in operibus hoftium expu-gnandis,in præliis quotidianis,quandocunque fors obtulerat, procurren-tibus^Ôc crumpentibus Alexandrinis manum comprehcndi multum operibus , amp;: ardentibus ftudiis militum . Nec deuulgata Cæfaris cohortatio fubfequilegionu autlaborcm,autpugipndipotcrat cupiditatenuvt magis deterrendi, Sc continendi à periculofiflimis eftent dimicationibus, quam incitandiadpugnandum . Alexandrini ,cum Romanos amp;nbsp;fccundis rebus conftrmari, Sc aduerfis incitari viderent, neque vllum belli tertium cafum nolTcnt, quo portent efte firmiores, vt conieduraconlcquipofiumus, aut admoniii

de BELLO ALEX. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

admonitia régis amicis,qui in Cæfaris erant præfidiis, * aut fuopte confi-lio per occultos nuncios regis probato, legatos ad Cæfarem miferunt, vt diniittcret regem, tranfiréque ad fuos pateretur:parata cnim omnem mul-titudinem eficjconfeda tædio puellæ,fiduciario regno, dominatione crii-deliflima Ganymedis,facere id,quod rex impcraflef.quo fi auôtore in Cç-faris fidem, amicitiamq. venturi efient, nullius periculi timorem multim« dini fore impcdimento,quô minus fe dedcrent.Cçfar,ctfi fallacem gêtem, femperq; alia cogitante alia fimulantê,benc cognitâhabebat,tamen peten tibus dare venia vtile elfe ftatuif.q, fi quo *pado fentirent ea,quæ pofiula-rcnt,manfuru in fide dimiflum regê credebat : fin id,quod magis illorum naturç conueniebat,ducem ad bellu gerendû regem habere vellent,’fplen-didiùs,acquehoncfi:iùsfefe contra regem,quàm contra conuenarum,ac fu gitiuorum manum bellum efle gefiurum.Itaque regem cohortatus,vt con-

• fiJleret regno paterno, parccret præclarilTimæ patriæ, quæ turpilfimis in-cendiis, amp;:ruiniseffet deformata, ciuesfuosprimùmad fanitatem reuoca-ret,deinde conferuarct, fidem populo Romano fibîq; præftarct, ciim ipfc tantum ei crederet,vt ad hoftes armatos eu mitteret,dextera dexteram te-nens,dimittere cœpit adulta iam ætate pucrum.At *regius animus difcipli-nis fallaciffimis eruditus, ne a gentis fuæ moribus degeneraret, flens orare contra Cæfarem cœpit,ne fe dimitteretmon cnim regnum ipfum fibi con-fpeâu Cæfaris effe iucudius.Compreffis puerilachrymis,Cæfar ipfe com-motus,celeriter, fi ilia fentiret, fore eum fccum affirmans, ad fuos dimifit. nie , vt ex carceribus in liberum curfum emiffus, adeb contra Cæfarem a-criter bellû gercre cœpit, vt lachrymas, quas in colloquioproiecerat,gau-dio videretur profudiffe. Accidiffe hoc complures Cæfarislegati, amici, centurioncs,militcfque lætabatur,qubdnimia bonitas eius, fallaciis pueri *elufa effet:*quafi verb id Cæfar bonitate tatùm adduâus,amp; non prudeiî-tiffimo conciliofeciffet.CùmduceaffumptOjAlexandrininihilofcfirmio-res fados,aut languidiores Romanos animaduerterent,eludentibufq; mi-litibusregis ætatem,atquc infirmitatem,magnû dolorem acciperent, neq; ' fe quidquâ proficere vidèrent,rumoréfque exifl:ercnt,magnaCæfaripræ-fidia terreftriitinere Syria,Cilicidque adduci( quodnondum Cæfariau-ditum erat)*interea commeatum, qui noftris mari fupportabâtur,interci-pere ffatucrunt. Itaque cxpcdiiis nauigiis,locis idoneis adCanopumin îlatione difpofitis nauibus,infidiabantur noffris commeatibus.Quod vbi Cæfari nunciatum efl,claffem iubet expediri,atque inflrui.*Preficitur Ti, Nero, proficifeuntur ineaclaffeRhodiæ naues, atque in hisEuphranor,

49^ *fine quo nulla vnquamdimicatio maritima jArùmetiamfœliciterconfei. da erat. At fortuna, quæ plerunque eos, quos plurimis beneficiis ornauit, ad duriorem cafum referuat, fuperiorum temporum difl'imilis,Euphrano-rcm perfequebatur: nam ciim ad Canopum ventfi eflet,inflrudaq; vtrinq; claffisconflixiffetjSc fuaconfuettyline Euphranor primuspræliûcommi-fiffet, amp;nbsp;illic triremen hoffium perforaffet, ac demerfiffet, proximam lon-gius infecutus,parum celeriter infequentibus rcli4]uis,circuuentus ab Alc-xandrinis eft.Cui fubfidium nemo tulif.fiue quod in ipfo fatis præfidiipro virtutCjac fœlicitate eius putarenteffetfiue ipû fibitimcbant.Itaqjvnus ß b. iij.

ƒ98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH.

ex omnibus eo prælio bene rem gefîit, folus çumfua quaJriremi vidricc periit.Sub idem tempus Mithridates Pergamenus, magnæ nobilitatis do-mi,fcientiæque in bello,6lt; virtutis,fidei,dignitatjfque in amicitia Cæfaris, miffus in Syriam,Çiliciamque initio belli Alexandrin! ad auxilia accerfen-da,cum*magnis copiis(quas celeriter,amp; propenfilTima ciuitatum volunta-te,amp;: fua diligentia confecerat) itinere pedeflrijquo coniungitur Ægyptiis Syriæ, Pelufium adduxit, idque oppidum firmo præfidio occupatum ab Achillapropter opportunitatem loci (nanque totaÆgyptus maritimo acceflii Pharo,pedeflriPelufio,velutclauftris,munita exiftimatur)rcpenie magnis circundatum copiis,multiplici præfidio pertinaciter propugnanti-buSjSe copiarum magnitudine, quas intégras vulneratisjdefeir/fquc fubii-ciebaqôe pçrfeuerantia,conftantia'que oppugnandi, quo die eft aggrefl'us, in fuararedegitpoteftatcm,præfidiumquçibifuum collocauit.lnde re bene gefta, Alexandriam ad Cæfarem contcndit, omnpfque cas regiones,pfr quas iter faciebat,autftoritate ea^quæ plerunque adeft vi(ftori3*placarat,ai-que in amicitiamCæfaris redegerat. Locuçeft fciç regionum iliarumno-bililTimuSjnonita longe ab Alexandria^quinominatur Delta,quod nomen à ftmilitudine literæ cepit. nam pars quædam fluminisNilimirèderiuata inter fe duobus itineribus paulatim medium inter fe fpatium relinquens, diuerfiftimo adlittus interuallo à marpeoniungitur. Cuiloco cùm appropinquate Mithridatem Rex cognouiflet, amp;nbsp;tranfeundum eiflumen fciret, magnas aduerfus eum copias mifit, quibus vel fuperari, delerique Mithri-datem,velfine dubio retineripofle credebat.Quemadmodum autem opta-bat eum vinei,ftc fatis habebatinterclufumàCæfare à fe retineri.Quçpri-mæ copiæ flumen à Delta tranfire,ô«: Mithridati occuirerepotueruntgt;prç-Jium commiferuntjfeftinantes præriperefubfequcntibus vidoriç focieta-t^m : quorum impetum Mithridates magna cum prudentia,confuetudine noftra caftris vallatis,fuftinuit.Cùm verb incautc,atq;infolenter fuccede-re eos munitionibusvideret ,eruptione vndique fada,magnumnumerum eorum interficit.Quod nifi locorum notitia reliqui fç texilfçnt,partimque in naues,quibus flumen tranfieranqrecepiflenqfunditus deleti eflcnt.Q^i, vt paululum ab illo timoré ferecrcarunt,adiundis iis,qui fubfcquebantui, rurfus Mithridatem oppugnare cœperunt. Mittitur àMithridate nuncius Cæfari,qui rem geftâ perferretzeognofeit ex fuis eadem hgc accidifle Rex. Itapenciub idem tempus ôc rex ad opprimendu Mithridatê proficifeitur, 6c Cæfar ad recipiendu. Celeriore fiuminis Nilinauigatione Rexeft vfus, in qua magnam,6c paratam clalfem habebat.Cæfar code itinere vti noluiq ne nauibus in flumine dimiÂiret : fed circunuedus eo mari, quod Africæ partis elfe dicitur, ficuti fuprà deTnonftrauimus, priùs tarnen Regis copiis occLirrit, quâm is Mithridatem aggredipoftct,eumq5 adfe vidorcminco-lumi exerciturecepit.Côfederat cum copiisrex loco natura munito^quod erat ipfe excelfior*; *planicies ex omnil|us partibus fubiedaztribus autcni 497 ex lateribus var*iis genere munitionibus tegebatur. Vnum latus * erat adie-dum flumini Nilozalterym cditiftimolocodudum, vtpartem caftrorum obtineretztertium palude cingebatur. Inter caftrarégis, 6c Cæfaris iter flumen intercedebat anguftum , altiflimisripis, quod in Nilum influebat.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Abcrat

D E B E L L o A L EX. î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

Abcrat aiitem ab regis caftrismilliapaffuum circiter vu. Rex, cùm hoc itinere venire Cæfarem comperiflet,equitatum omnem, expeóitófque de-ledos pedites ad id flumen mifit,qui tranfitu Cçfarcm prohibèrent,ôe cmi-nus ex ripis prælium impar inirent. Nullum enim procelTum virtus habe-bat,autpericulumignauiafubibat : quæres incendie dolore milites, equi-tefq;noflros,qubdtam diupariprælio cum Alcxandrinis certaretur. Itaq; codem tempore équités Germani dilperfi, vada fluminis quærentes, partim demiflioribus ripis flumen tranfnarunt:amp; legionarii magnis arboribus cxcifîsj quæ longitudine vtranqueripam contingerent, proiedis,repenti-noque aggere iniedo, flumen tranficrunt. Quorum impetum adeo perti-muerunthofteSjVtin fugalpem falutis collocarent •.fedidfruftra: nanque ex ea fuga pauci ad regem refugerunt,penc Omni reliqua multitudine in-, terfeda. CæfarrepræclariflimcgeftaiCÙmfubitum adiientum fuum iudi-c^ct magnum terrorem Alcxandrinis iniedurum,protinus vidor ad regis cadra * pertendit. Hæc cùm amp;nbsp;opéré magno vallata,amp; loci natura munita aduerteret: confcriamqucarmatorum multitudinem collocatam in vallo videret, laffos itinerc,ac præliando milites ad oppugnanda caftra fuccede-rc noluit:itaque,non magno interuallo relido ab hode, cadra pofuit. Po-ftero die cadellum, qubd rex in proximo vicononlongc à fuis cadrismu-niuerat,brachiifquc cum opéré cadrorum coniunxerat,vici obtinêdi cauf-fa, Cæfar aggred'us omnibus copiis expugnat : non qub id minori numero ’ militû confequidifficile fadu putaret,fcd vt ab ea vîdoria,pertcrritis Ale-xandrinis, protinus cadra regis oppugnaret. Itaqjco curlu, quo refugien-tes Alexâdrinosex cadello in cadrafunt milites infecuti,munitionibus fuc-ccflcrunt,accrrimcqjeminus præliari cœperût. Duabus ex parlibus aditus oppugnationis nodris dabatur;vna, * quàliberum acccdû haberi demor^ draui : altera, quæ mediocre interuallum inter cadra,Se flumen Nilum ha-bcbat.Maxima,Seclediflima Alexandrinorummultitudo defendebateam partem,quæ facillimum aditum habebat.Plurimùm aule proficiebant ho-des in rcpellendis,vulnerandiifqjnodrîs,quiinrcgionc fluminis Nilipro-pugnabant.-diuerfis enim telis nodri figebantur,aduerfi ex vallo cadrorum, *aucrfifquc ex fluminejn quo multæ naues indrudç funditoribus,ôe fagit-tariis nodros impugnabant. Cæfar cùm videret milites acriùs præliari non po{fc,nec tarnen multùmprofici propterlocorumdifficultatem : cumq.a-nimum aduerteret,excelfiflimum locum cadrorû rclidum cfle ab Alexan-drinis,qubd Se per fe munitus effet, Se dudio partim pugnandi,partim fpe-lt;iâdi decurriffent in eum locum,in quopugnabatur,cohortes illb circuirc cadra,amp; fummum locum aggredi iuflif.hJfqu^Carfulenum præfccit,amp; a-nimi magnitudine,6e reimilitaris feientia virum prædantem. Qubvtven-tumed, paucisdefendentibus munitionem,nodris contramilitibus acet-rimcpugnantibus,diuerfo clamore,ôe prælioperterriti Alexandrini,trépidantes in omnespartes difeurrere «œperunt. Quorum peryirbationcno-drorum animi adeb funt incitati,vt penc eodem tempore ex omnibus par-tibus, primi tarnen editiffimum locum câdrorum«caperent ,cx quo decur-499 rentes, * magnam multitudinem hodium intcrfcccrunt: quod periculum plerfquc Alexandrini fiigientes, aceruatim fe de.vajlo precipitaueruntin

;oo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH

cam parccm^quæ flu mini erat adiunóla. Horum primis in ipla folTa mu-nitionis magna vioppreiris,cæteri taciliorem fugam habuerunt:conftacfu-gifle ex caftris regem ipfum,receptumque in nauem,amp; multitudine eorum, qui adproximgs naues adnatabant,demcrfo nauigio perilîe.Re fœliciflime, cclerriméque gçlta, Cæfar magnæ viôtoriæ fiducia, proximo terrellri itiiic-re Alexandriam cumequitibus contendit,atque earn partem oppidi victor introiit, quæ præfidio boftium tenebatur. Ncquç eum conidium fuum fefeliit,quinnoftes eo prælioaudito,nihiliamdc bello eflentcogitamri. Dignum adueniens fru(ftum virtutis, amp;nbsp;animi magnitudinis tulit: omnis c-nim multitudo oppidanorum, armis proieôlis, munitionibùfque fuis reli-ôliSjVefte cafumpta, quafupplices dominantes deprecari confucuerungfa-crifquc omnibus prolatis,quorum religioneprecari oifcnfos,itatôfquc animos regum erant foliti^aduenicnti Cæiàri ocçurrçrunt,léquecidedide-runt. Cælàr in fidem receptos confolatus, per boftium munitionçs in fuam partem oppidi magna gratulatione venir fuorum ; qui non tantum bellum ipfum, ac dimicationem, fed etiam talem aduentum eius fœlicem fuifle ix~ tabantur, Çæfàr Ægypto, arque Alexandria potitus, reges conftituit, quos Ptolemæus teftamento fcriplerat,atq; obteftatus erat populum Komanuin, nemutarentur : nam maiorc ex duobus pueris rege amifl'o, minori tradidit regn um, * maiori ex duabus filiæ Cleopatra:, quæ manierat in fîde, præli- 50° diilquc eius: minorem Arlmoen,cuius nomine diu regnalfeimpotenter Ganymedem docuimus, deducere ex regno ftatuit, ne qua rurfus noua dif-fenfto, priùs qu^m di|iturnitate confirmarentur * regis imperia, per homines fedftiofos nafeeretur, Legione veterana v i. fecum deduôla, cætcras ibi jrelinquitzqud lirmius efler eorum*regum imperium,qui neq; amorem fuo-

ftatueret, régna fociorû atq; amicorum ab externo rege occupari, nuncios cófeftim ad Pharnacem milit,Armenia,Cappadociâq; decederet, néve oc-cupationc belli çiuilis, populi Romani ius, maieftatçmque tentaret. Hanc denûciationem çùm maiorem vim habitiiram exiftimaret,li propiùs cas regiones cum ç:çerçitu accefliflet,ad Icgioncs profc(ftus,vna ex tribus x x x v i.

quas ille difcipliiia,atque armatura noftra complures annos conlHturas ha-bebat,equitélque centum totidçmque ab Ariobarzane fumit.Mittit P.Sex-tium ad C.Pletorium Quæftorem, vt legionem adduccret, quæ ex tumul-501 tuariis militibus in Ponto confçôla crat, * Quintûinque Patifeum jn Ci-

liciam ad auxilia accerfenda : quæ copiæ ccleriter omnes luflù Domitii Comana conuenerunt.Interim legati à Pharnace refponfum feferunt,Cappadocia fe deceflifle, Armeniain minorcm recepifTcjquam paterno nomine iurc obtinere deberet : denique eins regni caufla integra Cæfari feruaretur, paratum enim fe facere,quod is * ftatuiffet. Cn.Domitius,cùm animaduer-teret cum Cappadocia deceiTifTe, non voluntate adduólum,fed necelTitate, quod faciliùs Armeniam defendere pofTet fubieôlam fuo regno,quàm Cap-padociam longius remotam, quodque omnes m.Iegiones adduôlurum • nbsp;nbsp;Domitium * putaffet, ex quibus cum 11. ad Cæfarem miffas audiffet, auda-

ciufque in Armenia fuftitiiTet, perfeuerare cœpit, vt eo quoque regno de-cederet ; ncque enim aliud ius elfe Cappadociæ, atquc Armcniæ : nec iullè eum poftulare, vt in Cadans aduentum rcs integra differretur : id enim effe integrum, quod ita elfer, vt fuilfet. His relponhs datis, cum iis c opiis, quas fupra fcripli, profeôtus cft in Armeniam, locifque fuperioribus iter facerc inftituit.Nam ex Ponto à Comanis iugum editum fylucftre eft, pertinens J 0 i in Armeniam minorem,quo Cappadocia finitur ad Armenia. *cuius itine-ris hæ étant certæ opportun!tares,q? in locis fuperioribus nullus impetus repentinus acciderc noftium poterat,amp; q? Cappadocia his iugis fubieóla,ma-gnam cómeatus copia cratlubminiftratura. Complûtes interim legationes Pharnaces ad Domitiu mittit,quæ de pace agerent, regiaq; muncra Domi-tio ferrent.Ea conftanter omnia alperncbatur,nec libi quidquam fore anti-quius,quàm dignitatê populi R.amp; régna fociorû recuperare,lcgatis refpon* debat. Magnis, amp;nbsp;continuis itineribus çonfeôlis, cùm aduentaret ad Nico-polim,qgt; ojgt;pidum in Armenia minore pofiturn eft,plano iplum loco,mon-tibus tame aids ab duobus lateribus obieótis,fatis magno interuallo ab op-pido remotis,caftra pofuit longe a Nicopoli circiter millia palTuu v 11. Qui-bus ex caftris,cùm locus anguftus, atque impeditus effet tranfeundus,Phar-naccs in infidiis dclcdtos pedites, omnefq; pene difpofuit equits. Magnam autem multitudincm pecoris intra eas fauces diffipari iuflit, paganofq;, amp;nbsp;oppidanos in iis locis obuerfari; vt fi amicus Domitius eas anguftias tranfi-ret, nihil de infidiis fufpicaretur, cum in agris amp;nbsp;pecora, amp;; homines ani-maduerteret * vcrfari,tanquam amicorum aduentu: fin veto vt in hoftium fines venirct,præda diripienda milites diffipareuf ut,difperfifq; cædcrentur. Hæc cùm adminiftraret, nunquam tamei-tointermittebat legatos de pace, atqueamicitiamitterc ad Domitium,cuinhoc ipfocrederet eumfaciliùÿ decipi poffe.At contra fpes pacis Domitio in cifdem caftris morandiattulit caufl'am, ita Pharnaces, amiffa proximi temporis occafione, veritus ne co-gnofccrenturinfidiæ jfuosinçaftra^euocauit. Domitius poftero diepro-pius Nicopolim acceffit,caftraque oppido.contulit: quæ dum muniunt no-ftri,Pharnaccs aciem inftruxit fuo more,atque inftitutodn fronte enim fim-plici direól:aacie,cornua trinis firmabantur fubfidiis. Eadem * ratione hæc media collocabantur acie,duobus dexrra, finiftraqiquot;interuallis,fimplicibus

ordinibus inltruólis.Perfccit inceptum caftromm opus Domitius,parte co-piarum pro vallo inttruda. Proxima noóte Pharnaccs, interccptis tabella-riis,quide Alexandrinis rebus literasad Domitium ferebanCjCognofcic Cæfarem magno in periculo verfari, flagitareque à Domitio, vt quampri-mum fibi fubiidia micteret,propiufque ipfe Alexandriam per Syriam acce-dcret. Qua cognita re, Pharnaccs viôtoriæ loco ducebat, li traliere tempus pofletjcùm diiccdendum celeriter Domitio putaret. Itaque ab oppjdo, qua. lacillimum accefliim, amp;nbsp;æquilïimum ad dimicandum nollris videbat, fof-fas I i.diredtas, nonita magno medio interuallo relidto, i v.pedum altitudi-nis in eum locum deduxit, quo longius cpnftituerat fuam non producçre aciem. Inter has foflas aciem femper inftruebat. Equitatum autem ab late-ribus Qmnem extra foflam collocabat, qui neque aliter vtilis efle poterat,amp;: inultum numero anteibat noftrum equitatum. Domitius autem, cum Caî-faris magis periculo, quam fuo commouerctur, neque fe tutd difcefluruTii arbitraretur, fi conditiones, quas reiecerat, rurfus appeteret, aut hue caulfa difcederet, ex propinquis caltris in aciem cxercitum eduxit. x x x v i. legio-nem in dextro cornu collocauit,Ponticam in hniftro: Deiotari legiones inmediam aciem contulit, quibus tarnen angnftiflimum fronds reliquic interuallum,reliquis cohortibus in fubfidiis collocatis. he vtrinque acic inftruóta, proceflum eft ad dimicandum. Signo fub idçm tempus ab vtro-lt;juc dato, concurritur acriter, variequepugnatunnamxxx vi.legio,cum extrafoflam in equitatum régis impçtum fçciflht, adeó fecundum prælium fecit, vt mœnibus oppidi fuccederet, foftamque tranfiret, aduerfóique ho-ftes aggrederetur, At Pontica ex altera parte legio, cum paululum auerfa hoftibus ccftiftetjfoftamautem circuire acies fecundd conata eflet, vt a-perto latere aggrederetur hoftem, in ipfo tranfitu foftæ confixa, amp;nbsp;oppref-la eft. Deiotari verb legiones vix impetum fuftinuerunt. Ita viólrices régis copiæ cornu luo dextro, mediâque acie conuerterunt fe ad x x x v i. legio-nem, qua tarnen fortiter vinçentium impetum fuftinuit : magnis copiis hoftiuin circundata, præfentiflîmo animo pugnans in orbem fc recepit ad radices montium, quo Pharnaces infequi propter iniquitatem loci, no-iuit. Ita Pontica Icgione pene totaamiffa, magna parte Deiotari militum interfeefta, x x x v i.lcgio in loca fe fuperiora contulit,non ampliùs c g L.de-ftderatis. Ceciderunt eo pralio fplendidi, ac illuftres viri nonnulli e-quites Romani. Q30 tarnen incommodo Domitiusacceptoreliquiase-xercitus diftipati collegit,itineribufque tutis per Cappadociam fein Aiîam recepit. Pharnaces, rebus fècundis çlatus, cùm de Cafare ea,qua optabat, Ipcraret, Pontum omnibutcopiis occupauit ; ibique amp;nbsp;viôtor, amp;nbsp;crudelif-Iimus rex, cum hbi fortunam paternam fœliciorc euentu deftinaret, mul-tft oppida expugnauit : bona ciuium Romanorum , Ponticorumque di-ripuit : * fnpplicia conftitiiit in eos, qui aliquam forma , atque atatis 503 commendationem habebant,caque, qua morte effent miferiora : Pon-tumque nullo defcndcnte,paternum regnum ferccepifregtorians,obti-nebat. Sub idem tempus in Ill^rfco eft incommodum acceptum ; qua prouincia fiipcrioribus menfibus retenta non tantum fineignominia, fed ctiamçum laude erat. Namqucçb miffus æftatccum i i.legionibus

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Corni-

Cornifîcius J Cæfaris quæftor, proprætore, quanquam erat prouincia minime copiofaad exercilus alendos, finitimo bcllo, ac diflenfionibus vataftajôc confeôta, tarnen prudeniia, ac diligentia fuajqubd magnam cu-ram fufcipiebat,ne quo temerçprogicdetctur^Sc recepit^Ôc defendit.nanqj amp;nbsp;caftella complura, locis editis pofita,quorum opporiunitas caftellanos impellebat ad decurfiones faciendas, amp;nbsp;bellum inferendum ,expugnauit: ca'que prçda milites donauit:quç etfi erat tennisnamen in tanta prouincia: dcfpcratione erat grata, præfertim virtute parta : amp;nbsp;cùm Odauius ex fuga ' Pharfaliçi prælii magna clalfe in illurn fe finum contuliflet,paucis nauibus Hiadertinorum , quorum femper in Rempublicam fingulare conHiterat officium, difperfis Odauianis nauibus eratpotitus : vt vel claffe dimicare poffetjadiundis captiuis nauibus fociorum: *cum diuerllffima parte orbis

• ^rrarumCn.Pompeium vivlorCæfarfequereturjComplurcfqucaduerfa-rios in Illyricum^propter Macedonia propinquitatcm,fe,*reliquiis ex fuga colleófisjcompuliffe audiret, literas ad Gabiniu mittit,vti cum legionibus tironum,quænupcr erant confcriptæ^proficifcereturin Illyricum,coniun di'fque copiis cum QJCornificjojfi quod periculum prouinciæ inferretur^ depelleret : fineano magnis copiis tutaeffe poffetnn Macedonialegiones adducerenf.omnem enim illampartemjregioncmque,viuo Cn.Pompeio, bellum inffauraturam effe credebat.Gabinius vt in Illyricû venitjhyberno temporeanni,ac difFicili,fiue copiofiorê prouinciam exiftimans, fine mul-tùm fortunæ vidorisCæfaris tribuens,fiue virtute,amp;feientia fua confifus^ *quam fæpein bellis periclitatus,magnas res,amp;: feçundas dudu,aufuq; fuo gcfferatjneq; prouinciæfacultatibusfubleuabatur, quæ partim erat exina-nita,partim infidelis, neq;nauibus,interclufo mari iêpeffatibus,commea-tus fupportaripoterat,n)agnifq;difficultatibus coaâus,non vtvolebat,fed * vt necelfe erat,beliû gerebat. Ita cnm duriffimis tempeffatibus,propterin-opiam,caflclla,aut oppida expugnare cogeretur, crebra incommoda acci-piebaf.adeoquceft à Barbaris contempius,vt Sajonam fe recipiens in op- • pidum maritimu^quod ciues Romani fortiffimi,fidelilfimique incolcbanr, in agmine dimicare fit coaâus. Quoprælio duobusmillibus militum am-pliùs amiffiSjcenturionibus x x x 11 x.,tribunis i v. cum reliquis copiis Sa-lonam fe recepit,fummaque ibi difficultate rerum omnium preffus,paucis mêfibus morbo periit,Cuius Se infœlicitasviui, ôlt;:fubita mors in rnagnam fpem Odauium adduxit prouinciæ potiudæiquem tarnen diutius in rebus fecundis ôc fortuna,quæ plurimùm in bellis poteff, diligentiaque Cornifi-cii,6c virtus Vatinii verfaripafla noneft.Vati^ius Brundufiicùm effet,connais rebus, quæ geffæ erant in Illy rie o ^cum crebris literis Cornificii ad auxilium prouinciæ fercndumeuocaretur, amp;nbsp;M.Odauium audiret cum Barbaris fœdera percufiffe, compluribüfque locis noffrorum militum op-pugnare prælidia, partim claffe per fe, partim pedeftribus copiis per Bar-baros,etlî graui valetudine affedift,vix corporis viribus animum fequeba-tur, tarnen virtute viçitincommodfi nat.uræ,difficultatéfq.hycmis,amp;fub-itæ præparationis.Nam cùm ipfepaucas in portu’naueslongas haberct, literas in Achaiam ad QJCalenû*mifit,vti fibi claffem mitteret.Quod cùm tardiùs fieret,quàm periculum noftrorû flagitab«, qui fuftinere impetum

Odauü non poterant ,nauibus adluariis, quarum numerus erat fatis ma’ gnus, *magnitudine quanquamnonfatisiufta ad præliandum, roftraim-pofuit. Has*adiundas nauibuslongis, amp;nbsp;numero clalfis audo, militibus veteranisimpofitisjquorum magnamcopiam habebat,ex omnibus*legio’ nibusjquinumero ægrorum relidierant ßrundufiijCum exercitus in Græ-ciam tranlportaretur, profedus eft in Illyricum, maritimafque nonnullas .ciuitates, quæ defeccrant,Odauioque fe tradiderant, partim recipicbat, partim remanentes infuo confiliopræteruchebaturmec fibi vlliusrei mo-ramjiieceftitatemquc iniungebat,quin quam celerrimcpofleqipfum Oda-uium perfequeretur. Huncoppugnantem Epidaurum terra j marique ,vbi noftrum erat præfidium , aduentu fuo difcedere ab oppugnatione cocgit, præfidiumque noftrum recepit. Odauius, cùm Vatinium ciaflem magna ex parte confedam ex nauicuHs aduariis habere cognouiifetjconfifus fua clafte,fubftitit ad infulamThauridem:qua regioneVatiniusinfequens na-uigabat,non qubd Odauium ibireftitifle fciret,fed qubd eumlongiùs pro-greftum infequidecreuerat. Cùm propiùsThauridem accelfiflet, diftenfis fuis nauibus, qubd amp;nbsp;tempeftas erat turbulenta, amp;nbsp;nulla fufpicio hoftis, repente aduerfam ad fe venienté nauem, antennis ad medium malum de-mift'iSjinftrudam propugnatoribus animaduertit.Quod vbi confpexitjce-leritervelafubducijdemittique antennas iubet^amp; milites armariîôe vcxillo fublatOj quo pugnandi dabat fignum, quæ primænaues fubfequebantur, ‘idem vt facerent fignificabat.Parabant feV atiniani repente opprelTupara-ti deincepsOdauiani exportuprocedebant.Inftruiturvtrinqjacies,ordine difpofita magis Odauiana,paratiormilitumanimis Vatiniana. Vatinius cùm animaduerteret, nequenauium fe magnitudine, neq; numero parem • c^e*futuræ dimicationi,fortunæ rem committeremaluitntaq;primus fua quinqueremi in quadriremem ipfius Odauii impetum iecit. Cclerrimc, fortiffiméque contraillo rcmigante,naues aduerfæ roftris concurrunt ad’ eb vehcmêter,vt nauis Odauiana,roftro dileufto,ligno cótineretur.Com-mittitur acriter reliquis locis prælium, concurritùrque ad duces maxime. Nam cùm fuo quifque auxilium ferret, magnum cominus in angufto mari prælium fadum eft,quantôq; comiundis magis nauibus confligendipo-teftas dabaturj tantb fuperiores erant V atiniani qui admiranda virtute ex fuisnauibus inhoftium naucs tranfilirenon dubitabant,amp;: dimicatione æ-quata,longe fuperiores virtute,rem fœliciter gerebant. Deprimitur ipfius Odauii quadriremis: multepræterea capiuntur,aut roftris perforât^ mer-guntur:propugnatores Odauiani partim in nauibus iugulantur, partim in mare præcipitantur : ipfe Cfdauius fe infeapham confert, in quamplures cùm confugerêtjdeprelfa fcapha,vulneratus tarnen adnatat ad fuum Myo-pcfroncm.Eo reccptus,ciim prælium nox dirimeret, tempeftate magna vc-Iis*profugit.Sequuntur hune fuæ naues nonnullæ,quas cafus ab illo péri-culo vindicarat.At Vatinius,re bene gelîa,rcccptui cecinit,fuifq; omnibus încolumibusjin eum fe portû vidor recepit,quo exportu clalfis Odauiana ad dimicandumprocelîtrat.* Capit ex eoprælio pentirememi.,triremes I i.dycrotas 11 x.complurcfque remigesOdauianos,pofteróq; ibi die fuit, dum fuas,captiuaTque n^ues reficeret. Poft diem 11 i.contcndit in infulam

DE BELLO ALEX. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;205

) Iflam, quod eb fe recepilTe ex fuga credebat Odauiüm. * Erat nobiliffi-nium regionum earum oppidum, conlunélifTiniumque Odauio. Quo vt peruenitjoppidanifupplices fe Vatinio dediderunt, compen'tque ipfum Ofäauium, paruis, paucifque nauigiis, vento fecundo regionem Græciæ petiifepnde vt Siciliam,deinde Africam capcret.Ita brcui fpatio / e præcla-riifimc geftajprouincia fecepta, Cornificio reddita, chfle aduerfarioiTi exillo toto finu expulfa,vidor fe Brundufium, incolumi exercitu,amp; claffe recepit.Hisautemtemporibus,quibusCæfarad Dyrrachium Pompeium obfidebat,*ôlt;r pr21io*PharfalicoremfœlicitergerebaqAlexandriæq; cum periculo magnojtum etiam maiore periculi famajdimicabat.Calfius Longinus, inHifpania proprætor, prouinciæ vlterioris obtinendæ cauifa reli-â:us, flue confuetudine naturæ fuæ, fiue odio, quod in illam prouinciam fufceperat quæftor^ex infidiis ibi vulneratus,magnas odii fui fecerat acccf-fi^ies'.quodvcl ex confcientiafua^cum defe mutubfentircptouincia cre-dereqvel*initis fignis,amp; tcftimoniiseorum,qui difficuker odiadifftmulat, animaduertere poterat, amp;:compenfare offenfionem prouinciæ excrcitus amore cupiebat.Icaque cum primum in vnum locum exercitum conduxic, Hs centena militibuseftpollicitus .-nee muitbpbrt, cùmin Lufitania Me-dobregam oppidum,montemq; HerminiumexpugnalTeq quo Medobre-genfes confugerant, ibi'que imperator efi'et appellatus,iterum h s cenienis milites donauit. Multapræterca, amp;nbsp;magnapræmia fingulis concedebat, quæ fpeciofum reddebant præfentem exercitus amorcmzpaulatim tarnen, ÔC occulte militarem difciplinam, feueritatc'mque minuebant. Calfius le-gionibus in hyberna difpofiris, ad ius dicendfi Cordubam fe rcccpit, con-tradumq;in ea æs alienum, grauilfimis oneribus prouinciæ,conftituitex-oluere: ôc vt largitionis poftulat confuctudo, per caufl'amliberalitatis fpe-ciofam,pluralargitori quærebantur:pecuniælocupletibus imperabantuf; quas Longinus fibi expenfas ferrinon taniiimpatiebatur,fed etiara coge-baf.in gregeralocupletium*firaultatu caulfætenues coniiciebantur.Neq; vllum genus quænus,aut magni,8lt; cuidentis^aut rainirai,amp; fordidipræter-rnittebatur, quo doraus, amp;nbsp;tribunal Iraperatorisvacaret : nemo erat, qui modo aliquam iaóluram faceret polfeqquin autvadiraonio teneretur, aut in reos referretur : ita etiam magna folicitudo pcriculorum ad iadluras, ôe detrimentareifamiliaris adiungebatur. Quibus decauflts accidit, vt cum Longinus Imperator eadem faceret,quæ fecerat quællorp'imilia rurfus de morte eiusprouinciales confiliainirent. Horn odium confirmabantnon-nulli familiäres eins, qui cum in ilia focietate verfarentur rapinaru,nihilo-minus*oderant eura,cuius nomine peccabanti^ibique,quod rapuerant,ac-cepturaferebanf.quod interciderat,aut eTat interpellatum, Calfio alfigna-bant. v.legionem nouam confcribif.augetur odium amp;nbsp;* ex ipfo deleduj,^ fumptu addltæ legionis.Complentur equitumiii.miliia,raaximifque one-ranturimpenfis'.nec prouinciæ da|ur vlla requies.Interim literas accepit a Cæfare, vtin Africam exercitu traiiceret, perq; MauritaniaTn ad fines Nu-midiæ perueniret,qubd magna Cn.Porapeio lub^ rex miferat auxilia,ma-ioraque miffurus exiftimabatur. Quibusliteris acceptis, infolenti * volu-ptate eiferebatur, quod fibiiiouaruprouinciaru, ôc fertililfimi regni tanta

A. HIRTH oblatacffetfacultas.ItaqueipfeinLufiianiamproficifcituradlegiones ac-cerfcndas, auxilidqucadducenda : certishominibus dat negotium, vtfru-mentum,nauefque c.præpararentur,peciiniæq; defcribercntur, atque im-perarentur : ne qua res, cùm rediflet, morarçtur. Reditus eius fuit celerior omnium opinione ; non enim labor, aut vigilantia, cupienti præfertim ali-quid, Caffio decrat. Exercitu coado in vnum locü, caüris ad Cordubam pofitis proconcione militibus exponit,quas res Cæfaris iuifu gercre debc-retgt;polliceturque iis, cum inMauritaniamtraieciirer,Hs*centena fe datu-runnv.fore in Hifpanialegionem. Ex concionefe Cordubam recepic,eóq; ipfo die,*meridianahora, cumin Bafilicamiret, quidam Mjnucius Silo, cliens L,Racilii,libellum,quafi aliquid ab eo poftuiaret, vt miles, ei tradit: deinde poft Racilium (nam is latus Caffii tegebat) quafi refponfum ab co pctcret,celeriter datolocoicumfeinfinualfcijfiniltra corripit eum^dextra-quc bis ferit pugione. Clamore fublato, fit à comuratis impetus vniueriTs. *Munatius Planens proximum gladio traiicit liótorcm.Hoc interfedo^}^ Cafiium legatum vulnerat.Ibi T.Vafius,amp; L.Mergilio,fimiliconfidentia, Plancum municipem fuum adiuuant : erant enim omnes Italicenfes. Ad ipfum Longinum L. Licinius Squillus inuolat, iacentc'mqjeuibusfauciat plagis.Concurritur ad Cafiium defendendum.fcmper enim*bcrones,com plurefqueeuocatos cumtelis fecum habere confueuerat: à quibus cæteri intercluduntur,qui ad cædem faciendam fubfequebantur. Quo in numero fuit Calpurnius Saluianus,amp; Manlius Tufculus. *Minucius inter faxa, 507 quæ iaciebantur,in itincre fugiês opprimitur : amp;: relato ad domum Cafl'10, ad eum deducitur.Racilius in proximam fe domum familiaris fui confert, dum certum cognofeeret, confeótiifne Cafilusefict. L.Laterenfis, cùm id non dubitaret, accurrit lætusin caflra ^rnilitibus vernaculis,amp;fecundæle-gîonis, quibus odio feiebat præcipuè Caifium cfie, gratulatur. Tolliiur â multitudinein tribunal,prætor appefiaturmemo cnim*inprouincianatus, aut vernaculæ Icgionis miles ,* aut diuturnjtate iam fadus prouincialis,

• quo in numero erat ii.legio,non cum omni prouincia eófenferatinodio Caffii ; narniegionesx X x. Se x xi. paucismenfibusin Italia feriptas Cæfar attribuerat Longino. v. legio ibinupercrat confeda. Interim nunciatur Laterenfi, viuere Caifium. Quo nuncio, doloremagis permotus,quàm a^ nimo pçrturbatus, reficit celeriter fe, Se ad Caifium vifendum proficifei-tur. Re cognita, x x x.legio figna Cordubam infert, ad auxilium ferendum Imperatori fuo : facit hoc idem x x i.fubfequitur has v. : cùm ii. legiones reliquæ cifent in caftris, fecundani veriti ne foli relinquerentur, atqueex eo^ quid fenfiifcnt,indicarefbr, fecuti funt fadum fuperiorum. Permanfit in fententia legio vernacula , nec’vllo timoré degradu deiedaeil. Caifius eolt;, qui nominati erant confeii cædis, iubet comprehendi: legionem v.in caftra remittitjCohortibus xxx, retentis. Indicio Minucii cognofeitL. Racilium, amp;nbsp;L. Laterenfem, Se Anniunj Scapulam,maximæ dignitatis,Se gratiæ prouinc’alem hominem , fibique tam familiärem, quàm Laterenfem, Se Racilium, in eadqfn fuifie etmiuratione: nec diu moratur dolorem fuum , quin eos interfici iuheat. Minucium libertis tradit excruciandum, item Calpurnium Saluianum, quiprofitetur indicium, coniuratorùmque numerum

DB BÊLLO ALEX. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to;

numcrum augct, vcre, vt quidam cxiftimanr, vt nonnulli qucmntur, co-adus. lifdem cruciatibus afteótus L.Mergilio Squillus iiominac plurcs,quos Caflius interfici iubct, exceptis iis, qui le pecunia redemerunt. Nani palam HS c c I □ □. cum Calpurnio pacifcitur, cum Q^Sextio quin-quaginta. qui, * ecG maxime noccnces func mulcati, tarnen pcriculum vitæ, dolorque vulncrum, pecunia remilTus, crudelitatem cum auaritia certalTe ßgnificabat. Aliquot poll diebus literas à Cæfare miflas accipit, quibus cognofcitPompciumin acie vióhum, amilîîs copiis fugilTe. Qua re cognita,miftamdolorivoluptatemcapiebat. Viétoriæ nuncius lætitiam exprimebat : confeólum bellum licentiam temporum intercludebat. lie

5 0 8 erat dubius animus, * vtrum nihil timcre,an omnia licere mallet. Sanatis vulneribus accerfit omnes, qui libi pecunias cxpenlas tiilerant, acceptaf-que eas iubet referri, quibus panini videbatur impoluifl'e oncris, amplio-reftipecuniamimperat. *æquaautcm ratione deleólum inftituit:quosex omnibus conuentibus, coloniifque conferiptos, tranfmarina militia pcr-territos, ad lacramenti redemptionem vocabat. Magnum hoc fuit vcóli-

5 o 9 gal, maius tarnen creabat odium. * His rebus confeäis, totum exercitum luftrat. Legioncs, quas in Africain duóturus erat, amp;:auxiliamittitad traie-ótuni : ipfe clalfem, quam parabat, vtinlpiceret, Hilpalim accedit, ibiquc moratur,propterca quod cdióluiii tota prouincia propofuerat,vt quibus pc cunias imperalfetjUeque contuliflent, Ie adirent. Quæ euocatio vehementer onines turbauit. Interim L.Tirius, qui eo tempore tribunus mil.legionis vernaculæfuerat, nunciatfama,legionemx xx.,quam Q^aflius legatus li-mulduccbat, *cilmIlurgim ad oppidum caftra habcret,feditioncfaóla, centurionibus aliquot occilis, qui ligna tolli non patiebantur, difcclTiire, amp;nbsp;ad II, legionem contcndilTc, quæ ad fretum alio itinere ducebatur. Co-gnitare, noólu cum v. cohortibus vndeuicelimanorum cgreditur,marfé peruenit.ibi eum diem, vt, quid ageretur, pcrlpiceret,moratus, * Carnio-nam contendit.Hïc cum legio x x i.amp;c cohortes i v.amp; v.legio,totùfq; conuenilfet cquitatus, audit i v.cohortcs à vernaculis opprelTas ad Obucu-lam,cum his ad fecundani perucnilTe legionem,oninéfq; ibi fe coniunxilï’e, amp;nbsp;T.Tliorium italicenfem dueem dclcgilfe. Ccleriter habito confilio,Mar-cellum Cordubam,vt cam in poteftate rctineret,Q^alïïum legatuin Hilpa lim mittit. Paucis ei diebus alfertur conuentum Cordubenfem ab co defe-cilfe, Marcellumq; aut voluntate,aut necellitate adduólum ( nanq; id varié nunciabatur) confentire cum Cordubenlibus : i i.cohortes legionis v., quæ fuerant Cordubæ in prælidio,idcm facere.Calfius his rebus inccnfus,mouct caftra,amp;: poftero die Segouiam ad flume Silice»fe venit.Ibi habita cócione, militum tentât animos,quos cognofcit nîgt;n fua,fcd Cælàris abfentis caulfa fibi lidillimos elfejiiullumque periculum deprccaturos, dum per eos Cæl^ri prouincia reftituereturJnterimThorius ad Cordubam veteres legiones ad-ducit : ac ne dilTcnlionis initium natu fcditiofaniilitum, fuaque videretur natura ; ftmul vt contra Q^aftium,qui Cælaris nomine m^fioribus viribus vti videbatur, æquè potentem opponcret dignitajem, Cn.Pompeio fc pro-uinciam recuperate veile palam diólitabat : amp;nbsp;forlitan etiam hoe fece-ritodio Cæfaris,amorc Pompeii,cuius nomen multtim póterat apud

AO 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRT II

cas legiones, quas M.Vari'o obtinuerat : * fed id qua mente commotus fe- j o cerit, conicólura feiri non poteft. Cerre hoc præ fe Thorius fcrebat : milites adedfatebantur, vt Cn. Pompeii nomen in feutis infcnptum* haberent. *frequenslegionibusconLicntus obuiamprodit,neque tantum virorum, fed etiam matrum familias, ac prætcxtatorum deprecaturque ne Holt ill ad-uentu Cordubam diriperent : nam fe contra Caflium fentire cum omnibus: contra Cælarem ne facere cogercntur,orarc. Tantæ multitudinis precibus, amp;nbsp;lachrymis exercitus commotus, cum videret ad Caflium perfequenduin nihil opus efle Cn.Pompeii nomine,amp;memoria,tamque omnibus Cæfaria-nis,quàm Pompeianis Longinum efle in pdio, neque le conuentum, neque M.Marcellum contra Cæfaris caulfam pofle perducere, nomen Pompeii ex feutis detraxerunt : Marcellum,qui fe Cælàris cauflam defenfurum profitc-batur, ducem adfeiuerunt, prætorémque appellarunt, amp;nbsp;flbi conuentum adiunxerunt, caftraque ad Cordubam pofuerunt. Caflius eo biduo circi* I v.millia pafliium à Corduba, citra flumcn Bætim, in oppidi conlpeótu loco excelfo facit caftrailiteras ad regem Bogudem in Mauritaniam, ólt;ad M» Lepidum proconfulem in Hilpaniam citeriorem mittit, fublidio fi bi, pro-uinciæq; Cæfaris caufla quamprimum veniret. Ipfehoflili modo Çordu-benlîum agros vallat^ ædificia incendit. Çuius rei deformitate, atque indi-gnitate, legiones, quæ Marcellum flbi dueem ceperant, ad eum concurre-runt : vt in aciem educerentur, oranqpriufque confligendi flbi potellas fieret, quàm cum tanta contumçlia nobiliflimæ, charfliimæqj poflefliones Cordubenflum in conlpcótufuorapinis,ferro,flammaque confumeren-tur. Marcellus,cùmconfligere milerrimum putaret,quôd amp;nbsp;viôloris,amp;: viôti detrimentum ad eundem Cæfarem eflet redundaturum, nequefuæ poteflatis elfer, legiones Bætim traducit, atque aciem inftruit. Cùm * Caf-

• îii*m contra procaftris fuisaciem inftruxilfe loco fuperiore videret, cauf-fa interpoflta, quôd is in æquum non defeenderet, Marcellus militibus perluadet, vt fe in caftra recipiant,itaqnc copias reducerc cœpit. Caf-

. lius, quobono valebat, Marcellumque infirmum elle fciebat,aggreflus equitatu legionarios le recipientes,complûtes nouilfimos in fluminis ri-pis interficit. Cum hoc detrimento quid tranfltus flumins vitii, diffîcul-tatifque haberet,cognitum eflet, Marcelluscaftra Bætim transfert,cre-broquevterque legiones in aciem educit: neque tarnen confligitur proprer locorum difficultates. fratcopiis pedeftribus mul tb firmior Marcellus: ha-bebat enim veteranas legiones,multlfque præliis expcrtas.Caflius fidei ma-gis,quàm virtuti legionum confidebat.Itaque,cum caftra caftris collata effent, amp;nbsp;Marcellus locum id(^eum caftello cepiflet,quó prohibere aqua Caflianospollet,Longinus, veritus negenerequodam obfldionis claude-retur in regionibus alienis,fibique infeftis,iioótu fllentio ex caftris proficif-citur, cclerique itinere VHam contendit, qubd fibi fidele elfe oppidum cre-^ dcbat.ibi adeb çoniunâra ponit mœnibus caftra,vt amp;nbsp;loei natura ( nanque Vila in edito monte poflta eft ) amp;nbsp;ipfa murutione vrbis, vndique ab oppu-gnationc tutus eflet, Hunc Marcelliis infequitur, amp;nbsp;quàm proximèpoteft Vllam,caftra caftris çonfcrt:locorumque cognita natura, quo maxime rem deducere volebat,neccflïtate eft adduótus,vt neque confligeret (cuius fl rei

facultas eïTet, reßfterc incitatis militibus non poterat ) ncq; vagari CalTiuni laciuspatcretur,neplures ciuitatcs eapaterentLir,quæpairi erant Cordu-bcnfes. Caftellis idoneislocis collocatis, operibufq; in circuitu oppidi con-tinuatis,Vllam,Cafliuinque tnunitionibus claufit.Quç phùs quam pcrfice-rcntur, Longinus omnem fuuin equitatuin emißt : *quem magno ßbi vßji fore credebat, ß pabulari, frumentarique Marcellum non patcrccuranaguo autem impcdiniento,ß claufus obßdionejamp; inutilis neceifarium confume-ret frumentum, Paucis diebus literis Caflii acccptis, rex Bogud cum copiis venir,adiungxtquc ei Icgionem, quam fecum adduxerac, complurefque co^ hortes auxiliarias Hifpanorum, Namque, vt in ciuilibus diflenßonibus ac-^ ciderc confucuit, ira temporibus illis in Hiipanja nonnullje ciuitatcs rebus CalTii ftudcbant, plurcs Marcello fauebant. Accedit cum copiis Bogud ad cxtcriores Marcelli munitioncs ;pugnatur vtrinque acriter, crebroque, vt a^cidit, fortuna ßepe ad vtrunquc transferente vióloriam, nec tarnen vm quam ab operibus depellitur Marcellus. Interim Lepidus exciteriorepro:-üincia cum cohortibus legionariis x x x v„ magnoquc iiumero equitum, ôç rcliquorumauxiliorum venirea menteVllam,vtlinevllo ftudioconren-tiones Calfii, Marcellique componcret, Huie venienti ßne dubitatione Marcellus fe credit, atque offert, Caßius contra fuis fe tenet pr^ßdiis, ßue ed,quódplus ßbi iuris deberi,quam Marcello cxiftimabat: ßue ed,qudd,nç præoccupatus animus Lepidi elTçt obfequio aduerfarißverebatur, Poni t ad Vllam callra Lepidus, neque habet à Marcello quid quam diuiß: ne pugne-^ tur,intcrdicit:ad excundum Cafßuin inuitat,fidemque fuam in re omni in-terponit. Cum diu dubitalTet Caflius quid ßbi faciendum, quid vc Lepido effet credendum, neque vllum cxitum conßlii fui reperirct, ß petmanerer infententia, poftulat, vti munitioncs dißieerentur, fibfque liber cxitus da-rçtur.*non tantum induciis faólis,fcd prope iam confUtuta opera cum coTxi planarent, culfodiæq; munitionum effent deduüzæ-.auxilia régis inidca-Itellum Marcelli,quodproximum erat regiis caftris,neque oppinantibus omnibus, ß tarnenm onmibusfuit Cafßus ( nam de huius confcientia du^ bitabaturjimpetum fecerunt,complurefque ibi milites opprefferunt.Quod nifi celeriterindignatione,ôç auxilio Lepidi prælium eßet diremptum, ma-ior çalamitas effet accepta. Cum itçr Caflio pacefaéfum effet,caftra Marcel-1 lus cum Lepido coniungit, * Lepidus eodem tempore, Marcellufque Cor-dubam cum fuis proficifcitur.Narbonem fub idem tempus Trebonius pro-çonfulad prouinciam obtinendâ venit.De cuius aduentu vt cognouit Caf-fius, legioncs, quasfecumhabuerat, equitatumque in hyberna diffribuit: ipfe omnibus fuis rebus celeritcr correptis, Maiacam contendit, ibfque ad-uerfo tempore nauigandi naues confcenüit, vt ipfe prædicabat, ne le Trc-bonio, amp;nbsp;Lepido, amp;nbsp;Marcello committeret ; vt amici eins diótitabant ,»nc per earn prouinciam minore cum dignitate iter faceret, cuius magna pars abçodcfcceratzvtcæteri exiftimjbant,nc pecunia ilia,ex inßnitis rapi-nis confeCfa, in poteftatem cuiufquam veniret. Progrefluslecunda,vthy-berna, tcinpeftate, cum in Ibçrum fluirfcn, noef vitandæ cauffa fe contu-liffetjinde paulp vehemçntiore tcmpeftate,nihilQ pcriculofius fe nauigatu-rum credens, profeólus aducrfis fluólibus occurrentibus ofbo fluminis, in

Äi-e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH

ipfis faucibuSjCÛm neque flcöterc nauein proprer vim fluminis, ncqiic diic-ttaih rancis Huólibus tencre poflct,demeria naui,periit.

C V M in Syriam Cçfar cx Ægypto veniHetjatque ab iis,qui Roma vénérant ad eum, cognofccret, literifque vrbanis animaducrteret mulca Ro-inæ male,amp; inutilitcr adminiftrari,neque vllam parcem Reip.fatis commode geri, quodamp;contentionibusTribunitiis perniciofæ lediciones oriren-tur,*amp;: ambicioiie,arque indulgenriaTribunorum militum,amp; qui legioni-buspræerant,multacontramorem,confuetudinemqj milirarem fierenr, quæ didoluendæ difciplinæ, feucriratifquc efl'cnr, eâq; omnia flagirare ad-uenrum fuum viderct:tamen præferendum exiftimauit, quas in prouincias, rcgionefque veniflet, eas ira relinquere conftiruras, vr domefticis diflenfio-nilaus libcrarentur,iura, legefq-, acciperenr, exrernorum hollium metum deponerenr. Hæc in Syria, Cilicia, Aùa celcrirer fe confcólurum fpcrabar, quod bæ prouinciæ nullo bello premebancur. In Bithynia,ac Ponto plusîgt;-lieris videbat impendere fibi.Non enim cxceflilFc Ponto Pharnacem audierat , neq; cxcelTurum putabat, cum fecundo prælio elfer vehementer inflà-tus, quod contra Domitium Caluinum fecerat. Commoratus fere in omnibus ciuitatibus, quæ maiores funt dignitatc, præmia bene meritis amp;nbsp;viri- 514 tim,amp; publice tribuit:de controuerfiis veteribus cognofcit,ac ftatuit reges, tyrannos,dynaftas prouinciæ,finitimófq;,qui*omnes ad eum cÔcurrerant, receptos in fidem,conditionibus impolitis prouinciç tuendæ,ac dcfendcn-dç dimittit,amp; ûbi,amp; populo Romano amiciHimos.Paucis diebus in ca pro-uincia confumptis, Sex. Cæfarem, amicum,amp; necelfarium fuum, *legioni-bus Syriæ præficinipfe eadem clafl'e, qua venerat, proficifcitur in Ciliciaiw Cuius prouinciæ ciuitatcs omnes euocat Tarfum, quod oppidum fere to-tius Ciliciæ nobililïimurn,fortillimumq; eft. Ibi rebus omnibus prouinciæ, ÔC ftnitimarum ciuitatum conftitutis cupiditate proficifcendi ad bellu rendum non diutius moratur, magnifq; itineribus per Cappadociam con-fclt;ftis,biduum Mazace commoratus, venir Comana,vetuftilfimum, amp;: fan-

• ótiflimum in Cappadocia Bcllonæ templum, quod tanta religionc colitur, vt facer dos eius deæ maicftatc,imperio, amp;potcntia fecundusarege con-fenfu gentis illius habeatur,id homini nobililfimo Nicomedi Bithynio ad-iudicauit:qui regio Cappadocum genere ortus,propter aduerfamfortunam inaiorum fuorum, mutationcmquc generis, iure minime dubio, vetuftate tarnen intermifl'o, fàcerdotium id rcpetebat. Fratrem autem Ariobarzanis Ariaratcm,cum bene meritus vtcrq; eorum de Republica effct,ne aut regni hæreditas Ariaratem folicitarer,aut hæres regni terreret, Ariobarzani attri-buit, qui fub eius impcrio,at ditione elfet. * Ipfe iter coeptum fimili veloci- p 6 tare conficere coepit. Cum propius Pontum, finefque Gallogræciæ acccllif-fei, Deiotarus, tetrarches Gallogræciæ, tunc quidempene totius, quod ci neque legibus,neque moribus concelfum elfe cæteri Tetrarchæ contende-bantjfine dubio aucê rex Armeniæ mincyis ab Senatu appellatus, depofttis regiis mlignibüs, neque tantum priuato veftitu, fed etiam reorum nabitu fupplex ad Cælàrem venif oratu,vt5hbi ignofceret, qudd in ca parte pohtus terrarû,quæ nulla prælidia Cæfiris habuiflet, excrcitibus, imperiifq; in Cn. Pqmpcii caftris fuiffet;ncqi cnim fe iudicem debuifte elfe controuerftarum

D E B ELLO A L EX. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xii

populi Romani,fed parère præfentibns imperiis.Contra quem Cxfar^chm plurimafua commcinoralfct officia, quæ cónful eidecretis plubicistri-buiffeticumque defenfionem eius nullam pofle excufationem *eius impru’ deniiæreciperecoarguilfet, quódhomo tantæ prudentiæ,ac diligentia: fcirepotuifietquis vrbem, Italiamquc teneret: vbi Senatus »populufquc Romanns vbi Refpublica effet : quis deinde poft L.Lentulum, Ç. Marccl-lum conful effet ;*fed tarnen feconcedereidfaLlum fuperioribus fuis be-nefipiiSjvetcri hofpitio,atque amicitiæ,dignitati,ætatique hominis præci-bus eorum, qui frequentes çoncurriffcnt, hofpites, atquc amici Deiotari, ad deprccandum : de controuerfiisTetrarcharum poftea fecogniiurum ÎIy effe dixit: regium veftitum ei rcftituit. Legionem autem,quam exgenere ciuiumfuorum Deiotarus,natura, difciplinaque noftra conftitutam ha-lJcbat,equitatumquc omnem ad bellum gcrendum*adduccre iuffit. Cum in Pontum veniffet, copiafqjomnes in vnumlocum cocgiffet, quæ numero , atquc cxercitationc bellorum mediocres erant ( excepta enim legionc VI., quam fecumadduxerat Alexandria vetcranam, multislaboribus, peri-cuh'fque funiftam, multifque militibus, partim difficultate itinerum,ac na-uigationum^partim crebritate bellornm adeo diminutamƒ c miniis oo.ho-minum in ea cftef.rcliquæ erant 11 i.legiones,vna Deiotari,duæ,quç in eo prælio,quod Cn.Domitiumfeciffe cum Pharnacefcripfimus, fuerant) Ic-gaii à Ph^rnace miffi, Cæfarem adeunt, atque imprimis deprecantur, ne cius aduentus hoftilis effet.Faâurum enim omnia Pharnacem,quæ impe-rata effent, maximcq; commemorabant nulla Pharnaccm auxilia contra Cæfarem Pompeio daie voluiffejCumPeiotaruSjquidediffet, tarnen eifa-tisfecilfct. Cæfar refponditfe foreæquiffimum Pharnaci, fi quæpollice-returreprefcntaturus effet. Monuit autcm, vt fölebat, mitibus verbis legatos,ne aut Deiotarumfibi obiiççrent,autnimiseo gloriaretur beneficio,q) auxilia Pompeio non mififfent : nam fe ncque libentiusfaccre quidquam, quam fupplicibusignofcere : neq; prouinciarumpublicasiniuriascondo-nare iis poffe,quignon fuifl'ent in fe officiofi : id ipfum,quod commemo-raffent,oftciü vnlius Pharnaci fuilfc,qui prouidilfet,ne vinceretur, quam fibijCuiDiiimmortalesviäoriamtribuiffent: itaquc fe magnas,graues iniurias çiuiumRomanorû^qniin Ponyo negotiati effent, quonfam in integrum reftituerc non polfet, concedere Pharnaci:nam neque intcrfcdis amiffam vitam,neq;exeólis virilitatem reftituere poffe: quod quidem fup-plicium grauius morte ciues Romani fubiffent: Ponto verb dççedctet con-feftimjfamiliafque publicanorumremitteret,Äeteraque reftitueret fociis, ciuibufque Romanis,quæ penes eum effent-.fi feciffct,iam tune fibi mitte-ret munera,ac dona,quæ benerebus geftis impçratores ab arnicis accipete confueffent. Miferat enim Pharnaeçs coronam aurcara. Hisrcfponfis da-lis,legatos renaifit.At Pharnaces opanialibcraliterpollicitus^cum feftinan tem, ac properantemCæfarem fperaret libentibs etiam crediturum fuis promiflis^quàm res pateretur,quo celerhis, honeûiufque ad res magis ne-ceffarias proficifceretur(nemini enim çrat ignotum,plurimis de cauffis ad vrbcm Cæfarem reuocari)lentiùs agere,decedendi diem poftiilare longio-rcm,pa(ftiones interpoliere,in fummafruftrari cœpit.Cæfar cognita calli-

ii2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' A. HI R TIL

ditate hominis, quod aliis temporibus natura faccre confucueraî,tuncne* ccffitate fecit addudus, vt ccleriiis omnium opinionc manum confererct. Zela cR oppidum in Ponto , * pofitu ipfo,vt in piano loco, fatis munitum: tumulus enira naturalis, vclut manu faólus, excelfiore vndiquc faftigio ftr-ftinet murum. Circumpofitifunt huic oppido magni, multique intercifi vallibus collcSjquoiumcdiiiflTimus vnus, quiproptervidoriam Mithrida-tis,5lt;infaelicKatemTriarii,detrimentumqueexercitusnoftri,fuperioribus locis, atqueitineribus pcnc coniundus oppido, magnam inillis partibus habet nobilitatem.Ncc multb longids millibus palTuum 11 i.abeft ab Zela. Hunc locum Pharnaces, veteribus paternorum foclicium caflrorum * rc-fcvlis operibus,copiis omnibus fuis occupauit. Cæfar, cum ab horte millia ' ’ partuum v.cartra pofuiflet, viderétque eas valles, quibus regia caftra mu-nirentur, eodeminteruallofua cartra munituras, fimodoea loca hortPs priores non cepiffent, quæ multb erant propiora regis cartris ; aggerem comportari iubet intra munitiones. Quo celeriter collato,proxima node, uigilia quarta, legionibus omnibus expeditis, impedimentifquein caftris rclidis, primaluce, non opinantibus hortibus, eum ipfumlocum cepit,in quo Mithridates fecundum prælium aduerfus Triarium fçcerat. Hue om-ilem comportari aggerem c caftris, *feruitiaque agi iuffit,nc quis ab opère 518 miles difeederet, çiim, fpatio non amplius 00. paftuum, intercifa vallis caftra hoftium diuidcret ab opcre incepto Cæfariscartrorum. Pharnaces, cum id repente prima luce animaduertilfet, copias fuas omnes pro caftris inftruxit,quas,interpofita à tanta locorum iniquitate,confuetudinemagis peruulgata militari credebat inftrui Cæfar,* vel ad opus fuum tardandum, j j

• ijubplures inarmis tcnerentur,vel ad ortentationcm regiæ fiduciæ, ne munitione magis,quam manu defenderelocum Pharnacesvideretur:ita-que deterritus non eft, quo minus primaacie pro valloinftruda,reliqua parsexercituS opusfacerct. At Pharnaces impulfus fiuelocifœlicitate, flue aufpiciis, amp;nbsp;religionibusindudus, quibus obtemperalfe eum poftca audiebatnusrtiuepaucitate nortrorura, qui in armis erant, comperta,cùm more operis quotidian!, magnam illamferuorum multitudinem,quæaggerem portabat,militum* eftecredidilfet: rtue etiam veterani fiduciaexer-citus fui, quern cum legione x x i i.in acie conflixifle, Sc viciHe legati eius g1oriahantur:fimul contemptu exercitus nortri,quern pulfum afe,Donii-tioducc feiebat : initoconfiliodimicandi, defcendereprærupta vallc ccc-pit. Cuius aliquandiu Cæfar irridebat inanem ofteniationem, ôc eo loco militum * cohortationem,^uem in locum nemo fanus hortis fubiturus ef-fet:cuminterim Pharnaces*codem gradu,quo*in præliumdefeenderat, Q® x^llem afeendere aduerfus arduum colleminrtrudis copiis coepit. Cæfar incredibili eius vel temeritate, *vel fiducia motus,neque opinans, impara- j 2 ï tiifquc opprcfius, codem tempore milyics ab operibus vocat j armacapeie iubet,legiones opponiqacic inftruit.Cuius rci fubita trepidatio magnu ter-rorem attulit noftris,n®ndu ordftiibus inftruôiis.Falcatæ regiæ quadrigæ permirtos milites perturbant,qu^ tarne celeriter multitudine telorû oppri-muntur.Infequitur has acies hoftium,amp; clamore fublato confligitur, mul-lum adiuuante natura loci, plurimum Deorum immortalium benignitate:

Dï BELLO ALEX. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;213

qui cum omnibus cafibus belli intcrfu nt, tum præcipuc eis', quibus nihil rationcpotuitadminiftrari. Magno atque acri cominus pfælio faâ:o,dcx-tro cornu,quo veterana legio v i.erat collocata,iniiium vidoriæ natum eft abea parte, cuminprocliuidetruderentur hoftcs,multôtardiùs,fed tarnen iifdem Diis adiuuantibus, finiflro cornu, mcdiaque acietotæ profli-gantur copiæ regis.Quæ quàm facile fubierant iniquum locum, tam cele-riter gradu pulfçjpremebâturloci iniquitate, Itaq; multis militibus partim interfeâis, partim fuorum ruina oppreflis, qui velocitate effugerepoierat, armistamê proiedis,vallé trâfgrelTi,nihil ex loco ftiperiore inermes profi-cerc poterant.At noftriviâ:oriaelati,fubire iniquumlocum,munitionéfqj aggredinondubitarunt. Defendentibus autem iis cohortibus cadra,quas Pharnaces præfidio reliquerat, celeriter caftris hoflium funt potiti. Inter-

' fgdamultitudineOmni,autcaptafuorum, Pharnacescumpaucisequiti-bus profugit : cuinifi caftrorum oppugnatio facultatem attulifletliberius profugiendi jviuus in Cæfarispoteftatem addiidus effet. Tah viótoriaio-tiesvi^or Cæfarincredibili cil lætitia affedus, qubd maximum bellum tantaceleritateconfecerat,*eratque fubicipericuli recordatione lætior, qubd vidoria facilis ex difficillimis rebus acciderat. Ponto recepto,præda Omni regia militibus condonata, podero die cum expeditis equitibus ipfc proficifeitur : legionem vi. decedere ad præmia, atque honores accipien-dos in Italiam iubef.auxilia Deiotaridomum remittit : * i i.legioncs cum Cælio Vetiano in Ponto reliquit.Ita per Gallogræciam,Biihynidmque in Adam iter facit, omniumque earum prouinciarumdc controuerfiisco-gnofcitjôc datuitnurain tctrachas,reges,ciuitatesdidribuit. Mithridatem Pergamenum, à quo remfœliciter, celeritcrque gedamin Ægyptofuprà- lt;nbsp;fcripdmus, regio genere ortum, difeiplinis etiam regiis educatu(nam cujn • Mithridates,rexAdæ totius, propter nobilitatem Pergamo paruulumfe-cumafportaueratin cadra,multofque tenuerat annos)regem Bofphori condituit, quod fub imperio Pharnaçis fuerat, prouinciafque popuhRomani à Barbaris, atque iniir icis regibus, intcrpo'fico amicilfimo rege, mu-niuit. Eidem tetrarchiam,legibus Gallogræcorumjure gentis, amp;nbsp;cogna-tionis adiudicauit, occupatam, amp;nbsp;polfelfam paucis ante annis à Deiota-ro. Neque tarnen vfquam diutius moratused,quàm neceffitas vrbanarum feditionum pati videbatur. Rebus fœlicilfimc,celerrimcque confeidis, in Italiam celeriùs omnium opinione venir.

ÆS AR itineribusiuftis confedis, nullodie intv-iniflq ad XIV. Kal.Ian.in LiJybæum pcrucnit,ftatimqj ofiendit fefe naues veile confcenderc : cum non am-plius legionem tironum haberet vnara, equitefque vix DC.Tabernaculumfecundum littus ipfuni conltituit, vtprope flu(^usverberaret. Hoceoconfiliofecit,ne quis moræ qiiidquâ fore fperaret, ÔC vt omnes in dies,

horafque parati eflent. Incidit per id tempus, vt tempeftates ad nauigan-dum idoneasnon haberet. Nihilo tarnen minùs in nauibus rcmij^es, mili-tcfque çontInere,Ççnullamprætcrmiitere occafionem profedionis : cum præfertimabincoliseiusprouinciæ nunciarcntur aduerfariorum copiæ, equitatus infinitus,Iegiones rcgiæ i v„leuis armaturæ magna vis,Scipionis Icgiones x., clephanti ex x.jclaHefqueelTe complures. Tarnen non deter-rgbatur,animóque,amp;: fpc confidebat.Interim in dies naues longæ adau-geri amp;nbsp;onerariæ complures eodem concurrere, gc Icgiones tironum con-uenire,in his veterana legio v., equitum ad ii.millia.LegionibuscolIedtis, V I.ÔC equitum i i.millibus, vt quæque prima legio venerat,in naues longas imponebatur, équités autemin onerarias. Ita maiorem partem nauium antecedereiuffit, Sc infulam pctere Aponianam, quæ * non abefl à Lily-bæojibi'quecomrnoratiiSjbona paucorum vendit publice : deinde Allieno prætori,qui Siciliam obtinebat, de omnibus rebus præcipit, Sc de reliquo exercitu celeriter imponendo. Datis mandatis, ipfenauemconfeenditad vi.Kal.Ian.Sc reiiquas naues ftatim eft confecutiis.Ita,vento certo,celeriq; nauigiovedus, poft diem quartam cum longispaucis nauibus inconfpe-dum Africæ venit: nanque oneraiiæ reliquæ^prætcr paucas,vento dftper-fæ, atqueerrabundæ diuerTa locia petierunt. Clupeam clälTe prætcruehi-tur, deinde Neapohm : complura prætereacaftella, Sc oppida non longea mSri relinquit. Poftquam AdrumetumaccelTit, ibi præfidium erat aduerfariorum jcuipræerat C. Confidius, Sc à Clupca fecundum oram mariti-mameum equjtatu Adrumeti Cn.PifcAum Mauris ch-citer 111.millibus apparuit.Ibi paulifper Cæfar ante portum commoratus, dura reliquænaues conueuirent, expon^t excrcitura : cuius numerus in præfcntia fuit pe-ditum 11 i.miliium Jequitum c L.caftrifque ante oppidum pofitis, finein-iuriacuiufquam confedit, cohibctque omnesà præda. Oppidaniintcrim muros

DIL CELLO A F RIC. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2fj5

muros armatis complcnt.Ante portum frequences * confidant ad fe defcn-denduin : quorum numerus i i.legionum intus erat. Cælarcircum oppidum veólus natura loci pcrfpecta, redit in caftra. Non nemo culpæ eins, jmpru-513 dentiæq; aflignabat quod neque certum locum gubernatori bus, præfe-dilquc,quem petercnt,præceperat:neque,vtmos ipfius,confuétudóque fu-pcrioribustemporibus fuerar,tabellas fignatas dedcrat,vtin temporeiis perleótis, locum ccrtum peterent vniuerfi. Quod minime Cælarem fefellc’ rat : namque nullum portum terræ Africæ, quo clafles decurrcrenc,pro cer-5 4 to tutum ab hoftium præfidio fore fufpicabatur : led *fortuitu oblatam oc-cafionem egrelTus occupabatur.L.Plancus interim legatus petit à Cæfare^vt fibi daret facultatcm cum Conlidio agendi, fi poflet aliqua ratione perduci àdlànitatem. Itaq; datafacultate,literas conlcribit, amp;nbsp;cas captiuo dat per-t nbsp;nbsp;fgrendas in oppidum ad Confidium. Quo fimul atq; captiuus*^erueniirec,

literafq;,vterat mandatu,Confidio porrigerc coepillet,prius,quam accipe-r ret ille,Vndejinquit,iftas? Turn captiuus,Vcnio à Cæfare. Tunc Gonfidius, vnus eft,inquit,Scipio Imperator hoc tepore populi R., deinde in cofpedu fuo captiuum ftatim internci iubet, literafq; nondum perleótas, ficut eranc fignatæ,dat homini certo ad Scipionem perferendas. Poftquam vna noóle, amp;: die ad oppidum confumpta, neq^ relponfum vllum à Conlidio dabatur, neque ei reliquæ copiæ luccurrebant, neque equitatu abundabat, ad oppidum oppugnandum nonlatis copiarum habebac, amp;nbsp;eas tironum, neque primo aduentu vulnerari exercitum volebat,amp; oppidi egregia munitio, difficilifque ad oppugnandum erat acceirus,amp; nunciabantur auxilia magna equitatus oppidanis llippetias venire : non eft vila ratio ad oppugnandum oppidum commorandi: nc dum in eare Cælàr clfet occupatus,circun-uentus à tergo ab equitatu hoftium laboraret, Itaque caftra cum mouc«e vellet,fubitb ex oppido erupit multitudo,atque equitatus fublidio vno tempore cis cafu fuccurrir, qui crat milfus ab lubaadftipendium accipien-dum : caftraque, vnde Cæfar cgrclfus iter facere cœperat, occupant, Sc eius agmen extremum infequi cœperunt. Quæ res cum animaduerla eftet, fub-ito legionarii conliftunt. Sc équités, quanquam eranc pauci, camcn contra tan cam multitudinem audacilfime concurrunt. Accidit res incredibilis, vc équités minus x x x.Galli,Maurorum cquitum i i.millia loco pcllerent, *vr-gcrentquein oppidum. Poftquam repulfi, Sc coniedti erant intra munitio -nes, Cæfar iter conftitutum ire contendit. Quod cum fæpius faécrcnt, Sc modo infequerentur, modo rurfus ab cquitibus in oppidum repellerentur, cohortibus paucis ex veteranis, quas fecu habc^at, in extremo agmine col-locatis, Sc parte equitatus, iter lenitcr cuuircliquis faccrc cœpic. Ita quanto longiùs ab oppido difeedebacur, tantb tardiores ad infequendum crant Numidæ. Interim in itinerc ex oppidis, Sc caftellis legationes venire, pof!i-lt; ceri frumentum,paratüfque eire,quæ imperall'et,facerc. icaque eo die caftra pofuitad oppidum Rufpinam Kaî.fan.inde mouit, Sc peruerûtad oppidum Leptin,liberam ciuitatcm,Sc immunem.Legati ex oppido veniunt obuiam: , libenter fe omnia facturos,quæ vellet,poîlicentur.îtaqne centurionibus ad portas oppidi,Sc euftodiis impoficis,ne quis miles in oppidum introiret,aut iniuriafaceret cuipiâ ineolæ, non loge ab oppido fecundu littus facit caftra.

Eodem naucs oiicrarix,amp; longæ nonnullæ cafu aduencmnLReiiquæ,vt eft ci nunciatunijincertç locorum, Vticam verfus petcre vilæ funt.Iiitcrim Cæ-far à mari non digredi, ncq^ mediterranea petcre propter nauium crrorem, cquitatumque in nauibus omncm continere vt arbitror, ne agri vaftaren-tur : aquam in naues iubet comportari.Rcmiges intérim,qui aquatum c nauibus èxierant,fubitô équités Mauri,ncqueopinantibus Ca:larianis,adorti, multos iaculis conuulncrauerunt,nonnullos mterfecerunt. Latent enim in jnfidiis cum equis ipter conualles, amp;nbsp;fubitd exeunt, non vtin campo comi-nus depugnent. Cæfar interim in Sardiniam nuncios cum literis, amp;nbsp;inreli-quas prouincias finitimas dimifit, vt libi auxilia, commeatus, frumentum, limulatque literas legiirent,mittenda curarent : exoneratifquc partim nauibus longis,Rabirium Poftumumin Sicilian! ad fccundum commeatum ac-cerfendum mittit. Interim cum x. nauibus longis ad reliquas naues onera-rariascpnquirendas,quæ deerraflent, amp;ßmul mare tuendum abboftibifs iubet proficifci.Item C.Saluftium Crilpum prçtorem ad Ccrcinam infulam yerfus,quam aduerfàrii tenebant,cum parte nauium ire iuber,qudd ibi ma? gnum numerum frumenti efte audiebat, Hæc ita * imperabat, itaque vm-cuïquepræcipiebat, * vt,ù fieri poflet, nec locum vllum excufatiohabçret, nec mora tergiuerlàtio Jpfe interea ex perfijgis, amp;nbsp;incolis cognitis coditioT nibus Scipionis, amp;nbsp;qui cum eo contra le bellum gerebant, miferari. * Re-gium enim cqujtatum in prouincia Africa Scipio alebat.*Tanta bominum crat dementia, vt mallcnt regis elfe veôtigales, quam cum ciuibus in patria infuisfertunis efieincolumes.Cælarad m.Non.Ian.caftramouet: Leptique V i.cobortium prçfidio cum Safcrnareliôho,iplc rurfus,vnde pridie venerat, Rufpinam cum reliquis copiis conuertit, ibique larcinis cxercitus relitftis, • ipfe cum expedita manu proficifeiturcircum villas frumentatum, oppidar nifqueimperat,vt plauftra, iumentaqueomniafequantur. Itaquemagno frumenti inuento numero, Rulpinam redit. Hoc cum idcirco exiftimo fe-cilfejiie maritima oppida poft fe vacua relinqueret, prælidioque firmata ad claftis receptacula muniret. Itaque ibi reliôto P. Saferna, fratre cius, quem Lepti proximo oppido reliquerat cum legione, iubet comportari ligna in oppidum quamplurima: iplc cum cohortibus vu., quæ ex veteranis legio-nibusinclalTe cumSulpitio,amp;VatiniorcmgcflLrant,ex oppido Rulpina egreftus, proficifeitur ad portum,qui abeft ab oppido millia palTuû 11., ibiq; tlalTem mb vefperu cum ca copia çonfcêdit, omnibus in exercitu infciis,ôc requirentibus Imperatoris confilium, magno metu, ac triftitia folicitaban-tur. Parua enim cum copia, amp;nbsp;ca tironum, ncque omni expofita in Africa contra magnas copias,amp; infidio:^ nationis,equitatumqucinnumcrabilem, fc expofitos videbant : ncque quidquam folatii in præfentia, neq; auxilium irffuorum conlilio animaduertebant, nifi in ipfius Imperatoris vultu vigorc, mirabilique hilaritate. Animum enim altum, creçftum præfc gerebat, Huic^cquiefeebant homines,^ in eius fcientia,amp; confiliooinnia îibi procliuia omnes fore fperabant.Gæfar in nauibus vna nocte cofumpta, * iam cælo albçfcente,tùm proficifei conarctur, fubitd nauium pars, de qua timebat, ex errore eodem conferebatur. Hac re cognita, Cæfar cc-leriter de nauibus impeiÿ,t omnes egredi, atque armatos in littore rcliquos aduenientes

DE BELLO A F EIC. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;217

aduenicntcs milites expeótarc. Icaqucfine mora nauibus cis in pormmre-ceptis, amp;nbsp;adueótis milicum, cquitûmque copiis rurfiis ad oppidum Rulpi-nam redit,acquc ibi caftris conftitutis, ipfe cum cohortibus expeditis x x x. frumentatum eft profefSlus. Ex eocftcognicum Cæfaris conlilium; ilium cum çlafle nauibus onçrariis, quæ deerrafl'etit, fublidio ife, clam iioftibusy . voluifle ; ne cafu imprudentes fuæ naues in claflcm aduerfariotum iiicidc^ J19 rent : neque earn rem cos voluifle feire, qui in præfidiis rcliâii milites fuiß fent, ne propter fuorumpaucitatem, amp;nbsp;hoftium multitudinem^ mctu defl-cçrct. Interim, cùm iam Cælarprogreflus elTctc caftris circitermillia pal-fuum 111. J per ipcculatores, amp;nbsp;anteceflbres équités nunciatur ei,copias ho • ftium baud longe à fe vifas. Et hcrclc cum co nuncio puluis ingciis conipici cœptus cft. Hac rc cognita, Cæiàr celeriteriubet cquitatum vniucrfum,cu-ius copiam habuit in præfcntia non magnam,amp; fagittarios,quorum paruus ccaftrisfccum exisratnumerus,accerli,atqueordinatim ligna fe lenitçr confequi: ipfe antcçedere cum paucis armatis, lâmque, cùm procul hoftis confpici poftet,milites in campo iubetgâlcari,amp;ad pugnamparariiquorum omnino numerus fuit x x x.cohortium,cum cquitibüs cd.amp; fagittariis : amp;nbsp;hoftes intérim, quorum dux eratLabienus, amp;nbsp;duo Pacidii, acicm dirigunt mirabili longitudinc,non peditum,lèd cquitum confertam : amp;nbsp;inter eos Ic-uis armaturæ Numidas,ôc fagittarios pedites interpofuerant,amp; ita conden-fauerant, vt procul Cæfariani pedeftres copias arbitrârcntur,amp; dextrum, ac finiftrum cornu magnis equitum copiis firmauerant. Intérim Cæfar aciem dirigitftmpliccm, vtpotcrat,propter paucitatem: fagittarios ante aciem conftituit’equitcs dextro,finiftrôque cornu opponit:ôè ita præcipit, vt pro• uiderent ne multitudine equitatus hoftium circunuenirentur : exiftimabat cnim fe cum pedeftribus copiis,acie inftrufta dimicaturum.Cùm vtrihque expedtatio fieret, neque Caïfar fe*rçmoueret; cùm fuorum paucitate contra magnam vim hoftium artificio magis,quàm viribus * decertandum videret, fubito aduerfariorum equitatus fefe extendere, amp;in latitudincm promoucrc,colléfque compleCti,amp; Cæfàris cquitatum cxtcnuafe,fimùlquc ad cîrcumeundüm comparare fe cœpcrunt. Cæfariani équités eorum mul-titudinem çgrèfuftincbant.Acics interim mediæ cùm concurrere conaren-530 tur, *fubito excondenfis turmisNumidæ leuis armaturæ cum equitibus procurrunt, amp;nbsp;inter Icgionarios pèditçs iacula coniiciunt. Hic cùm Cæfariani in cos impctuinfeciftcnt,illorum équités rçfugiebant : pedites intérim ^31 rcfiftcbantjdum équités rurfus, * concurfu renouato, peditibus fuis fuccur-rcrent.Cæfar nouo generepugnæ oblato,cùm auimaduerteret ordines fuo-. rum in procurrendo turbari(peditçsenim duigt; équités longiùs à fignisper-fcquuncùr, latere nudato à proximis Nuiîudis iaculis vulnerabantur, équités autem hoftium pilum militiscurfu facile virabant ) edicit per ordines, ne quis miles à fignis i v.pcdes longiùs procedcret.Equitatus intérim Labié-ni,fuorummultitudine confifu's.Cæfaris paucitatem circumire conatur. Equités Iuliani pauci multitudine hoftium defeftî,equis corMulneratis,pau-latim cedere ; hoftis magis,magflquc inftare : ita gundto temporis omnibus legionariis ab hoftium equitatu circunuentis, Cæfarifquc copiisin orbem compulfis, intra cançellos omnes coniçdti pugriare cogcbantiir. Lahienus bc. j.

îi» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. H ] R T I î

in cquo, capitc nudo, vcrfiri in prima aci.c, fimui fuos çohortari, nonnun-quam IcgionariosC^ris itaappellare:Qmd tu,inquit,miles tyro,tamfcro’ culus CS ? vos quoque ille verbis mfatuauit.In magnum mehercule vos peri-çulumiinpulinmiîcreor yeftri,Tum miles,Nonfum, inquit, tyroLabicne, fed de Icgione x.vcteranus. T um Labienus, Non agnofco, inquit,{igna De-cumanorum. Turn miles,Iam me,quis fim,intelliges. Simul caflidem de ca-pite deiecit,vt cognofei ab eo pofTenarque ita pilum viribus contortû,dum in Labienum raitterc contendit, equi grauiter aduerfo peôlori affixir, amp;nbsp;ait: Labicne,Deçumanum militcm,qui te petit, Icito eflè. Omnium tainen ani-ini in terrorem conielt;^i, amp;nbsp;maxime.tyronnmçcircumlpicere enim Ççfarem, ncque ampliùsfacere,nifi holbum iacula vitare, .Cæfarintcrimconfilipho-ftium cognitOjiubet aeiem in longitndinetn quàm maximamporrigi,amp; al-ternis conuerfis cohortjbus,vt vna poil alteram ante ligna tenderer. Ira co-ronam hollium dcxtro,fînifl:rôquç cornu mediajn diuidit, vnam partefh * ab altera cxclulàm, eqnitibus intrinfecus adQrtus,cum peditatu relis conie-ôtis in fugam verrit : nçque longius progrelTus, yeritus infidias,fc ad fuos re-cipit. idem altera pars equitum, peditumque Cælâris facir. His rebus geftis, amp;nbsp;procul hoftibus repunis,conuulneranfq;, ad fua præfidia fefe, vt erat in-ItruôluSjtecipere cœpit, Interim M.Detreius, Cn,Pifo cum cquitibus Nu-midiç oo c.eleâ:is, peditatuque eiufdem generis fatis grandi,cx itinere reûà fubfidiofuisoccurrunt.Atcohortes,fuisex terrore£rmatis,rurlufq^ renoua-ris animis,legionarios,conuerlis equitibus,fe recipientes, nouilTimos adori-

uerlà ,Cæfariubet figno conuerti, amp;nbsp;medio campo redintegrari prælium, Cum ab hoftibus eodem modo pugnaretur, nec cominus ad manus redire-tur, *Cæfarifq5 cquitcs,iumentâq; ex naufea rcccti,ftti,languore,paucitate, 55 x

hac inente,amp; copatu veniire,vt nlt;»uo,atque inulitato genere prælii tyrone.s, iegionariiquepauci perturbati, Curionis exemploab equitatu circunuenti opprimçrentur: amp;nbsp;ira Labienum dixilfe pro concione, tantam fefe multitu-dinem auxiliorum aduerfariis fubminiftraturum, vt etiam cedendo in ipfa vieftoria fatigaii vincerentur, arque à luis fuperarentur:quippc nonillo-rum hbi conlîderct, primùm quoiaudierat Romæ legioncs veteranas dil-fentire,nequein Alricamvellc tranlire: deinde qudd triennio in Africa fuos milites çonfuetudine retenros, fideles iam libi cftecilTct: * maxima au- 533

tem auxilia haberct Nuniidarum, equilumqueIeuis armaturæ. Præterca cxfuga,præIiôquePompciano,quos fecum à jßrundufio tranfportaue-rat,équités Germanos, Qallofque, ibi'quç poftea ex Hybridis liberti-nis, fcruifque confcripferat, armauerate, quoque frænato vt i condocuc-rat. Præterea regia auxijia,elephantes c x x., equitatufque innumerabi-lis. Deinde legiones confcriptæex cuiufque modi generis ampliùs xii, millibus.Hac fpe, atque ea audaciainflammatus Labienus cum equitibus Gallis,*Germanifque d ccc.,Numidarumfinefrænisii x.millibus,præ-lerea Petreiano auxilio adhibito equitibus 00 c.,peditu,ac leuis armaturæ Jj'y * quater tantis,fagittariis,ac funditoribus,hippotoxoti'fque compluribus: bis copiis pridie Non.Ian.poft dicm tertium,quam Africa attigit,in camf piis planiftimis,puriftimifq; ab bora diei quinta vfque ab folis occafum eft * dêcertatum. Ineoprælio Petreius grauiter idusex aciereceflit. Cæfar interim caftra munirc diligctiùs,præfidia firmare maioribus copiis,vallumq; ab oppido Rufpina vfqj ad mare dcducere,amp; à caftris alterum eódem:qub tutiùs vitro, citróq; commeare, auxiliaq; finepcriculo fibifuccurrere poi^ fent : tela,tormentaqne ex nauibus in caftra CQmportarc,remigumpartem ex clalTc Gallorum, Rhodioruipq;, epibatarumqjarmarejamp;r in caftra cuo-care : vti fi poftet,eadem ratione, qua aduerfarii, leuis armaturæ interieâa inter équités fuos interponeretur,fagittariifque ex omnibus nauibus Ithy-rcis,Syriis,amp; cuiufque generis dudis in caftra compluribus,frequentabat fuas copias. Aqdiebatcnim Scipioncmpoftdicmlertium eiusdiei, quo prælium fadumerat.,appropinquare,copias fuascum Labieno,amp; Petreio coniungerezeuius copiælegionum i ix,ôccquitatum i v.millium elfe nun-ciabantur : officinas ferrarias inftruere,fagiitafque,amp;: tela vti fièrent com-plura,curare,glâdesfundere,fudes compararezliteras in Siciliam, nunciérf-que mitterc,vt fibi cratcs,materiémq; congererent ad arietes, cuius inopia in Africaeftei’.prætercaferrumjplumbumqj mitterctur.Etiamanimaducr-tebat frumêco fe in Africa,nifi importato vti nonpoffezpriore cnim apno, propter aduerfariorum deledus, quod ftipendiarii aratores militeseftent fadi,rneflem non efte fadam; præterca ex omni Africa frumentum aduer-fariosin pauca oppida, amp;nbsp;bene munira comportafle, omnemq; regioncm Africæ exinanifl'e fiumentozoppida, prætcrpauca, quæ ipfi fuis præfidiis tueripoterant,reliqua dirui,arque deleri,ôe corum incolas intra fua præfi-dia coëgifte commigrarc, agros defertos, ac vaftatos efte. Hac neceflttate Cefarcoadus,piiuatosambiendo,6cblandcappellando,aliquantulum fru menti numerum in*fua prçfidia CQngcfterat,amp;^o parcevtebatur,Opera interim ipfe quotidie circumire,8e*alternaf cohortes in ftatione fiabere propter hoftium multitudincm. Labienus fauciosfuoSjquorurnnumerus rpa-ximus fuitjiubet in plauftris Adrumetumdçportari. Naucs interim Cæfa-ris onerariæerrab,undæ malcvagahanturincertælocorum,arq; caftrorum fuorum: quas fingulas feaphæ aduerfariorum complures adortæ incende-rant,atque expugnauerant. Hac re nyneiata Cæfari,clafles çircum infulas, portufque difpofuit,qub tutiùs commeatus fupportaripoftet. M .Çato interim,qui Vticæpræerat^Cn.Pompeium filium multisverbis, alTiduéquc 556 obiurgare non defiftebat.Tuus,inquit,pater,* iftiusætatis cumeftet, ani-, Ee. ij.

£20 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTIÏ.

maduertifiet,*R.cmp.ab audacibüs,fcelerati'fq; ciuibusoppreflanijbonof j;/ que autinterfeótos,autexilio multatos,patriagt;ciuitatcq;carerc : gloria, animi magnitudinc clatus, priuatus, atque adolefcentuliis,paterni exerci-tus reliquiis colledis, penc opprelTani funditus, deleta Italiam, vrbeinq? Ronianam in libcrtatem vindicauif.ide'mque Siciliam,Africa,Numidiam, Mauritaniâ mirabili eeleritate armis recepit. Quibus ex rebus fibi earn dignitatem, quæ eft per genres clariflima,notiftiraaq;,conciliauit adolefcen-tulufque,atq}cquesRomanustriumphauit. Atqueille, non itaamplis re- '? busp.atrisgcftis,nequc tamexcellcntimaiorum dignit ate parta^neq; t antis çlientelis^nominifq; claritatepræditus, in Remp.eft irtgreftusitu contra,Sc nbsp;nbsp;-

patrisnobilitate,amp; dignitate,0c per te ipfc fatis animi magnitudine^diligen tiaque præditus, nonne eniteris, amp;: proficifeeris ad paternas clientclas,aii-xiliumtibijReique publicæ,atq; opiinio cuiq? efflagitatum?His verbis hft-piinis grauiflimi incitatus adolefcentulus,cum nauiculis cuiufqjmodi ge-nerifq; x x x.,inibi,paucis roftratis,profeâus ab Vtica eft in Mauritaniam, regnumqne Bogudis eft ingrelTu s: expeditoq; exerciru,numero feruorum, liberorum i i.millium,cuius partem inermem - partem armatam habùef at, ad oppidum Afeurum accedere cœpif.in quo oppido prælidium fuitre-* gium. Pompeio adueniente, oppidani vfq? eb pafli propius eum accedere, donee ad ipfas portas, acraurum appropinquarer, fubitberuptione facta, proftratos,perterrir0fq;Pompeianosin marepalTim, nauefq; cópulerunt.' It a re male gefta,Cn.Pompeius filius naues inde auertit, neq; poftea litlus attigit: claffc'mq; ad infulas BaJeares verfus conuertit, Scipio interim cum iis copiis,quas paulb ante demonftrauimus,V ticæ grandi præfidio reliftOjj

• tBS,nodu itinere faClo, cum Petreii, amp;nbsp;Labieni copiis feconiungit,atque vnis caftris fadis, 11 i.millia pafluuin longe conlidunt, Equitatus interim eorum circum Cæfaris munitiones vagarqatque eos,qui pabulandi,aut a-

• quandi gratia extra vallum progrefti eflenq excipere,0c ita omnes aduerft-rios intra munitiones continere.Quare Cæfariani graui annonafunt con-flidati, idço qubd nondum neque ab Sicilia, neq; ab Sardinia commeatus fupportatus eraf.neque per anni tempus in mari claftes fine pcriculo vaga-ri poteranf.neque amplius millia pafluum v i.terræ Africæ quoquo verfus tenebant,pabulique inopia præmebantur. Qua necelfitate coadi veteran! milites^equitefque,qui multa terra marique bellaconfeciffent,0c periculis^ inopiaquetalifæpeefi'cntj;onfiidati,algaclittorecolleda:*6caquadulci 5^8 Glota,8c ita iumentis cfuriei|):ibus data,vita corumproducebant.Dum hçc ita fierçnt,rex Iuba,cognitis CæÂris difficultatibus,copiarumq; paucitate^ non eft vifum dari fpatiumconualefcendi, augendarumq;eius opum.Itaqj comparatisequitum magnis, peditiimqjcopiis, fubfidio fuis^grelfus bre-gno,ire contendit. P.Sitius interim, amp;nbsp;rex Bogud, coniundis fuis copiis, cognito régis Itibæ egrefl'u,propiîis eius regnû copias fua5 admouere ; Cir-tamque oppidum cius legni opuUntiftimu adorti, paucis diebus pugnan-do capiunt, ôc prætcrca duo oppida Gctulorum, quibus cùm coditioncm ferrentiVt oppido exccdercnt,idquefibi vacuum traderent,conditionémq;

repudiaftent, poftea ab ds capti, interfedique funt omnes. Indeprogrcfii • agros,

D E B EL t o A F RI C. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2?i

agros, oppidaquevexarenondefiftunt. Quibus rebus cognitis,Iuba, cùm iam non longé à Scipionè, atque eius ckicibus abelTet, capit confilium, fa-tiiis cfîe fibijfuoqueregno fubfidio ire, quàm dum alios adiuturus profici-fceretur, ipfe fuo regno expulfus, forfitan vtrdqjre expelleretur. 11aq; rur-fus fe recipit,atque auxilia à Scipione etiam abduxit, fibi, fuifque rebus ti-mens’.clephanti'fque x x x.relidis, fuis finibus,oppidifqye fuppetiasprofe-duseft. Cæfar, cùm de fuo interim aduentu dubitatioinprouincia elfer, neque quifquam crederet ipfum,fed aliquem legatum cum copiis in Afri*, cam venifle,confcriptisliteris circumprouinciam^omnes ciuitates facit de ; fuo aduentu cerliorcs.Interiffi nobileshominesexfuis oppidisprofugerCj^ amp;nbsp;in caftra Cæfaris deuenire,ôc de aducrfariorum eius acerbitatc,crudeli-tateque commemorare cœperunt.Quorum lachrymis,querelifque Cæfar : • nbsp;nbsp;c^mmotus, * cùm ântea conftitilfet in ftatiuis caftris, æftate inita, cunâ:is.

copiis,auxiliifquecoadis,bellum cum aduerfariisfuis gerere inftituit,Iite-f rifque ccleriterin Sicilian! ad Allienum, amp;nbsp;Rabirium Polîumum çonfcri-ptis,amp;: per Catafcoïpum miflfs, vt fine mora, aut vlla excufationehyemis,) ventorùmque exercitus fibi quàm celerrinxc tranlportaretur,Africam pro,-uinciam perire,fundiiufque euerti à fuis inimicisiquod nifi celeriter fociis foret fubuentum, præter ipfam African! terram nihil, ne tedum qwidem, quo fe reciperent,ab illorum fcelere,infidiifquercliquuæfuturum, atque: ipfe in tanta erat feftinatiône, Sc expedatione, vt poftero die, quàm mihf-fet litcras,nunciumque in Sicilian!,clalfem, exercitumque morari diceret, nodes,diçfque oculos,nientén!que ad rriare difpofitos,direâôfque habe-ret.Nec mirumianimaduertebat enim villas exuri,agros vaftari,pecus diri-» pi,trucidarique,oppida, caftellaque dirui, defèrique,-principdfque ciuifa-tum aut interfici, aut in catenistenerijiberoseorumobfidurnnominein, 540 feruitutêabripi:*his fe miferis/uainquc fidem implorantiEuSjauxilio propter copiarü paucitatéefl'enon polfe. Milites interim in opéré exerccre,caftra munire,turres,caftella facere,moléfqj iacere in marc non intermittere, Scipio interim elephantes hoç niodo*condoçefacereinftituiùi i.inftruxit acieSjvnam funditorù contra elepbantos,quæquafiaduerfariorum locum obtineret, amp;nbsp;contra eorum frontem aduerfam lapillos minutes mitteret; deinde in ordincm clephantos conftituit. Poftillos autemaciem fuam in-ftruxit,vt cùm ab aduerfariislapidcsmitti cœpilfent,Scclephantipertcrriti fe ad fuos conuertilfent, rurfus à fua acie lapidibus milfts eos conuerterêt aduerfum hoftemiquod ægrç,tardéquc fiebat. Andere enim clephati muk torum annorum do(ftrina,vfuque veiufto vix^Sodi, tarnen communi pe^ riculo in aciem producuniur. Dum hæc %d Rufpinam ab vtrlfquc duçibus 541 adminiftrâtur,*C.VirgiliusPetronius,quiThapfo,oppidon!aritin!opræ’ erat,cùm animaduertiflet naues fingulas çum exerçitu Cæfaris,incertas1oT eorum,atque caftrorum fuorum vagari,occafionem naâ:us,nauem,quani ibi habuitaduariam,complet m.ilftibus,amp; fagittariisreideni feaphasde na-uibus adiungit, ac fingulas naues Cæf^rianas confedari cœpit : ßc cùm, pluresadortus,*pulfus,fugatùfq;inde difcclfiffctjnec tarnen defifterctpc-liclitari, forte inciditin nauem,in qua erant duoTitiHifpani, adolefcen-tes,tribunilegionis v., quorum patrem Cæfar infcnatülcgerat, Se cum bis

iiî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH

T.SalienuSjCcntulio legionis eiufclem,qui M.MeffalIam Icgatiim obfedc’ rat Mcffanæjôc feditiofiflima oratiô«e apud eum eft vfus,idémquc amp;nbsp;pecu niam,amp; ornamenta triutnphi Cæfaris rctinenda,amp; cuftodicnda curaucrat, amp;nbsp;ob has çauflas timebat fibi.Hic propter confcicntiam peccatorum fuo-rumjperfuafit adolefcentibus,ne repugnarent,fefeque V irgilio traderent. Itaquededudi à Virgilio ad Scipionem,cuftodibus traditi, Scpofldicm III.font interfcdi.Quicùmducercntur ad neccnijpetiffe dicitur maiorTi-tusà centurionibus ,vtifepriorcm, quàm fratrem interficerent î idqucab cis facileimpetraflcjatqueita elle irtterfeâos . Turmæ interimeqiiitum, quæ pro vallo in ftationibus effe folebant,ab vtrifque ducibus quotidie542 mutuispræliis inter fepugnare non intermittunt.Nonnunquam etiâ Gcr-nianijGalh'que Labieniani çum Cæfaris cquitibus,fidc data,inter fe collo-quebantur. Labienus interim cum parte equitatus Leptim oppidum, citi • præerat Saferna cum çohoitibus 11 i.,oppugnare,ac vi irrumpere çonaba-turzquod à defenforibus propter egregiam munitioncm oppidi,amp; tormen torum multitudinemfacile, ôc finepericulodefcndebatur. Quod vbieius facerc equitatus fæpius non intermittebat, amp;nbsp;cùm forte ante portam tur-ma denfa aftitiflet,fcorpionc acçuratiùs miflb, atqj eorum decurione per-pereuflo, amp;nbsp;ad*decumanam defixo, reliqui perterriti fuga fe in caftra reci-piunt.Quo fado pofteafunt deterriti oppidum tentare, Scipio interim fere quotidie non longe à fuis caflris paflibus c c c.inftruere aciem,ac maio-re dieiparte confumpta,rurfusfe in caftra recipere, Quod cùm fæpius fic-reqneque ex Cçfaris caftris quifquam prodiret,neque propiùs eius copias accederet, defpeda patientia Cæfaris, exercitufquc cius, vniuerhs copiis

* prôdudis, elcpliantifque turrit is xxx.ante aciem innruôtis,quàm latilfimc • potuit porreda equitum,peditumque multitudinc, vno tempore progref-fus, baud ita longe à Cæfaris caftrisconftitit in campo. Quibus rebus co-gnitis, Cæfar iubet milites,qui extra munitioncs proceflerant, quîqjpabu-. landi, autlignandi, aut ctiam muniendi gratia vallum petierant, quæq;ad eandem rem opus erant,omnes intra munitiones minutatim^modefte'q;,fine tumultu,aut terrore fe recipere,atque in operç confiHerc; equitibus au-tem^qui in ftatione fuerant,præcipitjVt vfque eb locum obtinercnt,in quo pauló ante conftitiffent,donec ab holle milfum tclû ad feperuenircf.quod fl propius accedereturjquam honeftilfimc fe intra munitioncs reciperent. Alii quoque equitatui ediciqvti quifq; fuoloco paratus, armatufq;præftb elfct. At hæc non ipfe perfe coràm^ùm de vallo perfpecularetur, fedmi-rabili pçrjtus fçientia bellan^idn prætorio fèdens^^per fpeculatores,8c nuncios imperabaq quæ fieri voleba» Animaduertebatenim, quanquam ma-gnis effent copiis aduerfarii freti,tarnen fæpc à fe fugatis,pulfis,pcrterriti que 8c concefTamvitam , Scignotapeccata, Quibus rebus nunquam tanta Tuppeteret ex ipforum inertia, confeientiaq» animi, vidoriæ fiducia,vt cadra fua adoriri«uderent. Prætcrca ipfius nomen, audoritafque magna ex parte eorum exercitus minuebat audaciam. Turn egregiæ munitiones ca-flrorum,8c valli,foirarunTque altitudo,8c extra vallum flili cæci,mirabilem in modum confici, vcl fine defenforibus aditum aduerfariis prohibebanr. Scorpionum, catapulcarflmj cæterorumq; telorum, quæ ad defendendum folcnt

folcnt parari/nagnam copiain habebat,Atq; hæc propter exercitus fui præ-fentis paucitatem,amp; tyrociniu præparauerat:non noltium vi,amp; metu com-inotus J fapientem fe, timidumque hoftium opinioni præbebat, Neque id-cirço copias, quanquam erant paucæ,tyronùmque,non educcbatin aciem, quod viôloriæ fuorum difEderet: fed referre arbitrabatiir, cuiufmodi Victoria clTctfutura. Turpe enim fibiexiftimabat,tot rebus ged;is,tantifque exer-citibus deuiCtis, tot,tarn claris viCtoriis partis,ab reliquis copiis aduerlario-rum fuorum ex fuga colleCtis, fe cruentam adeptum exiftimari viCtoriam. Itaque conftituerat gloriam,exultationemque eorum pati, donee f i bi vete-ranarumlegionumpars aliquainfecundo commeatu occurriffet.Scipio in-tcrim,paulifper(vtante dixi)in eo loco commoratus,vtquaf defpexilTe Cç-farem videretur,paulatiin reduçitfuas copias in caftra,amp;concione aduoca-

• nbsp;nbsp;t^dc terrore fuo,defperationeque exercitus Cæfaris verba facit:amp; eohorta-

tus fuos y viCtoriam propriam fe eis breui daturum pollicetur. Cæfar iubec milites rurfus ad opus redire, amp;nbsp;per caulTam munitionum,tyrones in laborc defatigare non intermittit. Interim Numidæ,Getulïque diifugerc quotidic ex caftris Scipionis,amp; partim in regnum fe conferre, partim, quod ipli, ma-iorefque eorum beneficio C. Mani vfi fuiflent, Cæfarémq; eius affinem efle audiebant,in eius caftra perfugere catcruatim non intermittunt. Quorum ex numero eleCtis hominibus,illuftriores Getulos, literis ad fuos ciues datis, cohortatusj vt manu faCta fe, fuofq; defenderent,amp; ne fuis inimicis, aduer-fariifq; diCto audientes cflcnt,mittit.Dum liæc ad Rufpinam fiunt,legati ex 543 AciHa, ciuitate libera, etiam vndiq; ad Cæfarem veniunt, feque paratos, quæcunque imperaffiet, amp;libenti animo faCluros pollicentur- ranmm ora-re, amp;: petcrc ab eo,vt ßbi præfidium daret, quo tutius id, ôc line periculo 11-cerepolTennfe ôefrumentum, quæcunq; reseisfuppeteret,eoinmunisf^-lutis gratia fiibminiftraturos. Qiiibus rebus facile à Cælare impetratis, præ-fidióque dato,C.Meffium, ædilitia funCtum poteftate,Acillam iubet profit cilci. Quibus rebus cognitis, Confidius Longus, qui Adrumeticum i i.le-gîombus,amp; equitibus d c c.prxcrat,cclcritcr, ibi parte ^rælidii reliCta, cum 11X. coliortibus Acillamire contendit. Meffius celerius itinere confeCto, prior Acillam cum coliortibus pcruenit. Confidius interim, cum ad vrbem

544 cum copiis acceflilfet, amp;nbsp;animaduertilfet prælîdium Cæfaris ibi elfe * non aufuspericulo fuo rem faccre, nulla re gefta pro multitudine liominum, rurfus Adrumetnm fe recipit; deinde,paucis póft diebus, equeftribus copiis aLabienó adduóhis, rurfus Acillitanos,caftris pofitis, oblidere eœpit. Per id tempus C. Salluftius Crilpus,quern paucis anfè dieb.usmilTumaCæfarc cuni claffè demonftrauimus, Cercinnam periftnit, cuius aduentuC.De-cius, quæftorius vir, qüi ibi cum grandi familiæ fuæ prælidio præerat coin- ' nleatufpàruulum naüigîum naCtus confcendit,âc fetugæ commçndat.Sd4-Juftiûsîhtèrim prætor a Gercinnatibus receptus,magno numerofrumeni-'ti inuento, naues onerarias, quarivn ibi fatis magna copia fuit, complet, atqué in caftra adCæfàrem mittit. Allienus interim proconful è Lilybæ'ô in naues onerarias imponit Içgiones x î 11., amp;nbsp;:• i v., amp;nbsp;équités Gallos D cc c.,funditorum,làgittariorumque mille, ac fecundum commeatum in Africain mittit ad Cçfarem:quænaues vçntum fecundum nalt;ftæ,iv.dic

124 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH

Ita Cæfar duplici iæticia, aç volupcace vno temporc auólus, frumciitö, * au- 5 4 5 xiliilquc, tandem fuis cxliilaratis, animo, atque leuata folicitudinc, depo-n^t Icgiopes, equitéfquc ex nauibus egreffos, iubet ex languore, nauieâ-que rcHcere ; dimiflbs in caftella, nmnitionciquc diïponit. Qjjibus rebus Scipio,quiq; cum eo effent comités mirarfamp;requirere-C.Cæfàrem,qui vitro confueflet bcllum inferre, ac laceflere prælio, fubitb commutatum non fine magno confilio fufpicabantur. itaque ex eius patientia in magnum ti-morcmconiecâijcx Getulis duos, quos arbitrabantur fuis rebus amicifli-mos, magnis præmiis, pollicitationibufque propofitis properfugis fpecu-; land! gratia in Cçfàris cadra mittunt. Quifîmulâtquc ad cum funt deduéti, petierunt,yt fibiliceret fine pcriculo verba prqloqui. Poteftatefaeda, S.æpe-numero, inquiunt. Imperator,complûtes Gctulf qui fumus clientes C.Ma-itii,amp; propemodum omnes ciues Romani, qui funt in îcgionc i v.amp;: v i.adtc nbsp;nbsp;*

yoluimus,intuaquepræfidiacoirfugcre,fed euf^odiis cquitum Nuiflida-rum, quo id fine periculo minus faceremus, iinpiédicbamur. Nunc,datafa’-(Cultate, pro fpcculatoribus mifîi à Scipione, ad te cupidiflimè venimus, vt pcrfpicercmus num quæ foffæ, aut infidiæ clephantis ante caflra, portâfque yalli faâ:æ effent, fimulque confilia veftra contra çafdcm befhas, compara-tionémque pugna: cognof ceremus, atque ci renunciaremus. Qui collauda-ti à Cæfarc, flipendioque donati, ad rcliquos perfugas deducuntur, Quor rum orationem celeriter veritas comprobauit; nanque poftero die ex legio-nibus iis,quas Getuli nominauerunt,milites Icgionarii complûtes à Scipio^ ne in cadra Cæfaris perfugerunt. Dum hæc ad Rufpinam geruntur., M.,Care,qui y tica: præerat, deleôlus quotidie libettinorum, Afrorum, feruorum dcnique, amp;nbsp;cuiufquc modi generis bominum, qui modo per ætatem arma /erre poterant,habere,atque fub manum Scipionis in cadra fubmittere non. intermittit. Legati interim exoppidoTifdto, in quo tririci modiamillia c c c.compottata fuetant, à negotiatoribus itaiieis, aratoribufque ad Cæfa-rem venere, quantâque copia frumenti apud fe fit, docent, fimulqueo-rant, vt fîbi præfidium mittat, quo faciliùs ôt frumentum, amp;nbsp;copia fuæ confer-uentur, Quibus Cæfar in præfcntia gratias agit, prafidiumq^ bteui tempore fe miffutum dixit, cohortatùfquc ad fuos ciues iubet proficifci. P. Sitius , intérim cum copiis Numidia fines ingreflus, cadello in montis locomüni-ro locato, in quod luba belli gerendi gratia, amp;: frumentum, amp;nbsp;rès tâteras, qua ad belluni vfui folcnt effe, comportauerat, vi expugnando ed potitus. Cafar podquam legîonibus veteranis i i.cquitatu,- Icuiquc atmatura copias fuas ex fecundo commeatifeuxerat, naues vi. onerarias datimrttbct Lily-baum ad reliquum excrcitum tAnfportandum proficifci: ipfe v i. Kal.Febr. arcitervigilia prima impcrat fpeculatotes,apparitoréfque omnes, vtfibi pradd effent. Itaque omnibus infciis,nequefufpicantibus, vigiliaterria iubet omnes lcgioncs*ex cadris eduefatg; fe confçqpi ad oppidû Rufpinam verfus,Ln quo ipfc prafidiu habuit, amp;nbsp;q?primum ad amicitiam eius aeçefrit. îndeparuulam *proclivitatcm dtgrçffus,f|nidraparteçampi^proptç.rma-rclegioncs educit. Hic campus mirabiliplaniçje parçtmillia pafl’uuiiî xv. quem iugum ingéns à mari ortum, neque ita praaltum^ velut theatri efficit

D E B E L L o A F RI C. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2:$

fpccicm. Iiihoc iLigocollesfuntexcelfipauci,in quibus fingnlæ turrcs, fpe-culæg^nngulæperuetcres crantçolloca.tæ:qLiarû*apudvltimâprælicliiiin,amp; ftatiofuit Scipionis.Poftquam Cæfar adiuguirijde quo docui,alcendk,* at-, queinvnunquenquecollein turres,caftellaquefacere cœpit, atque eaminùs lenaihoraefficit nbsp;nbsp;poftquain nonita longe ab vltiino colle,turriq; fuit, qua?

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proxima fuit caftris aduerfariorü, in qua docui eflc præfidium, Ifationcinq;

i ’ Nuinidarutn,paulifper*commoratus,perfpeótaque natura locijCquitatLi in ftatione difpolito,legionibus opus attribuit,bracbiumque medio iugo ab co loco,ad quem peruenerat,vfque ad eum, vnde egreffus crat, iubet dirigi, ac muniri. Q^odpoftquam Scipio,Labienufque animaduerterunt,equitatu Omni ex callris eduôto, aciéque equeftri inllruóta, abus munitionibus circi-ter pafTus 00 .progrediuntur,pedcllrémquc copiam in fecûda acie,minus pal • nbsp;nbsp;fus c D. à caftris fuis conftituunt. Çæfar in opère milites adbortari, ncque ad-

uerfariorum copiis moueri. lam, cùm non ampliùs pafluum * m d. i liter lio-ftiumaciê,fuafquemunitiones elfeanimaduertiflet, intcllexifletque ad im-pediendos milites fuos, amp;nbsp;ab opéré depelledos hoftem propiùs accedere, necefléque baberet legiones àmunitionibus deducere,imperatturmæHi-f ianorum,vt ad proximum collem propere accurrerent,prælidiumque indc deturbarent,locumq5 caperêt, eodeinque iubet leuis armaturæpaucos con-fequifubfidio. Quimifticeleriter, Numidasadorti,partim viuos capiuntj nonnullos équités fugientes conuulneraucrût,locôq; luntpotiti. Poftquam id Labienu^animaduertit, quo ccleriùs iis auxilium ferret, ex açie inftruôta equitatus fui propc totum dextrum cornu auertit, atque ftiis fugiêtibus fup-petias ire contendit.Quod vbi Cæfar confpexit, Labienum ab fuis copiis lô-giùs abfceftifre,equitatusfui alam ftiiiftram ad intercludendos lioftes imnîi-lit.Erat in eo campo,vbi eares gerebatur,villapermagna, i v. turribus extr^-lt;fta,quæ Labieni prolpeÔfum impediebat, ne pofl'etanimadu^rtere ab equi-tatu Cæfàris fe intcrcludi. Itaquenon priùs vidit turmas Iulianas, quàm fuos cædi à tergo fcnfit. Ex qua re fubitd in terrorem conuerfo equitatu Numidarum, redla in caftrafugere contendit. Galli,Germanique, qui rc-ftiterant, ex fuperiore loco, amp;nbsp;poft tergum circunuenti, fortiterqucreli-ftentes conciduntur vniuerli. Quod vbi legiones Scipionis, quæ pro caftris erant inftruôtæ, animaduerterunt, metu, acterrore obcarcata?, om-nibusportis in fua caftra fugere coeperunt. Poftea Scipione , eiufque copiis campo , collibufque exturbatis, atque in caftra com pullis, cum rcce-ptuiCælarcaniiuftifret,equitatumqueomnem intra fuas munitiones rece-pilTet,campo purgato, animaduertit mirificacorpora Gallorum, Germa-norumque, qui partim eins auótoritatem eranlt;^x Gallia fccuti, partim pre-tio,poliicitationibufque addu(fti,ad eum fe contulerant, nonuili,qui ex Cu-rionis prælio capti,conferuatiquc parem gratiam in fide partienda præftift'c voluerant. Horum corpora mirificalpecie,amplitudinéque, cæfatotocam-547 pOj^c proftrata diuerfèiacebât.His^-çDUS gcftis,poftero die Cæfar*ex omnibus prçfidiis cohortes deducit, atque omnes fuas copias in campo inftruxit. Scipio fuis male acceptis,occifis,vulnerafifquc intia luas continerc fe munh tioncscœpiE. Cæfar inftruóta acie, fecunduminfimas iugiradices,propiùs Ff j.

munitiones leniter acceflit, lamqi minus 00. pafTuû ab oppido Vzita, quod Scipio tenebat, aberant legiones Iulianæ, cum Scipio, veritus ne oppidum amitcerctjvnde aquari,reliquifque rebus lubleuari eius exercitus confueue-rat,eduótis omnibus cópiis,quadruplici aciç jnftruóla, ex inftituco fuo, prima cqueitri turmatim direóia,elepnantifquc turritis interpofîtis,armatifqj, fuppccias ire contcndit. Qupd vbi Cæfar anirnaduertir, arbitratus Scipio-nem ad dimicandum paratum, ad fe certo animo venire, in co loco, quem paulô ante commeino'raui, ante oppidum conlbtit, fuamqi aciem mediam co oppido texit. Dextruin,linid:rumquç cornu, vbi elcphanti erant, in con-IpccÆu patenti aducrfariorum conftituit. Cum iam prope fobs occafuin Ca?{ar expcdlauiflet, neque ex co loco, quo conlliterat, Scipionem progre-di propius fe animaduertilTet, locoque fe magis dcfendcre, li res coegifl'etj quamincampo cominus conlillerc andere, non eft vifa ratio propius ac-cedendi ep die ad oppidum : quoniam ibi prælidium grande Numidaruiti efl'e cognouerat, bollefque mediam aciem fuam oppido tcxilfe : f bicjue difficile faólu elfe intellexit,fimul amp;nbsp;oppidum vnp tempore oppngnare,ße * in acic in cornu dextrum, amp;finifir,exu iniquiorc loco pugnare,prælçrtim 548 cum milites a mane diei, ieiuni, fub armis fietilfent defatigati. Itaque re-duótisfuis copiisin call;ra,poftero die propius eorum aciem inftituit ex-porrigere munitiones. Interim Confidius, qui Acillam, amp;nbsp;11 x. cohortes mpendiarias Numidis, Getulifquc obfidebat,vbi C.Mefiius cohortibus præerat, diu, multumque expertus, magnifquc operibus fcpe admotis, êciisaboppidanis incenfis,cum proficeretnihil,fubito nuncio deeque-. llripra:lio allato com n}otus,frumento, cuius in caftris copiam habuerat, ii-ysenfo, vino,oleo,cæterilquerebus,quæad viólum parari folent,eor-ruptis, Acillam,quam ob/idebat, deferuit, atque itinere per regnura lu-liTc fadlo, copias cum Scipione partitus, Adrumccum fe recipit, liitereacx Iccundo commeatu , quern â Siciliamiferat Alliçnus, naui? vna, in qua fuerat * Q^Commius, Ô: L. Ticida cques Romanus ab refidua claife,

• cum errauiffet, delataque effet vento ad Thaphim, à Virgilio fcaphis,naui-culifqueadtijariis excepta eft, amp;nbsp;ad Scipionem dedudta. Item altera*na-55^ uistriremis ex cadem clafie, errabunda,ac tempefiate adÆgimurum débita, à clafie Vari,amp;; M. Odtauii eft capta,in qua milites veterani cum vno centurione ,amp; nonnulli tyrones fuerunt: qups Varus affertiatos fine contumclia dcduccndos curauit ad Scipionem. lt;^i poftquam adeum perucncrunt, amp;nbsp;ante fuggeftuin cius conftiterunt, non veftra , inquit, Ipoiite VOS, certo fcio ,fcd*liius fcclçrati veftri imperatoris impulfu, amp;nbsp;im-periocoaftos,ciues,amp;:optifnum quenque ncfaric confedlari. qtios quoniam fortuna in noftram detulif poteftatem,li id,quod lacere debetis, * I^cnipublicam cumopnmo quoque defenditis,ccrtum eft vobisvitam, amp;nbsp;pecuniam donate : quapropter, quid fentiatis, proloquimini. Hachabita oratione, Scipio, cum exiftimaflet pro fuo beneficio fine dubioab iis gratias Iibi tuftum iri, poteftatem iis dicendi fecit. Ex eis cençurio legionis x i v. pro tuo ,*inquit, lummo beneficio, Scipio , tibi gratias ago ( non enim imperatorem te appcllo ) quod mihi yitam , incolumi-tatemque

tatcmquc , belli iure capto polliccris: amp;nbsp;forfan ifto vterer beneficio, (i non ei fummurn fcelus adiungeretur. Egone contra Cæfarem imperatQ-rem meuin, apud quem ordinem duxi, ciulque exercitum, pro cuius di-guitate,viâ:oriaquearnpliùs xxxy i.annis depugnaui, aduerius arma-tufque conßftam ? neque ego iftud fadlurus fum : amp;nbsp;te inagncpere, vt dç negotio defiftas, adhortor. Contra cuius enim copias contendas,ii minus antea expertus es, licet nunc cognofças. Eligc ex tuis cohortem vnam, quam putas elFc firipiflimam, conftitue contra mc. Ego autem ex mcis commilitonibus,quos nunc in tua tenes potcftate, non amplius x. fumanij Tune ex virtute nolVa intclliges, quid ex tuis copiis Iperarç debeas. Poß^r quâhæc centuriopræfenti animo aduerfus opinione eins eft locutus,ira *i percitus Scipio,ato; animi dolore incenfus,annuit ceturionibusj q^uid fieri • nbsp;nbsp;vellet,atq; ante pedes centurione interfecit, reliquofqj veteranos a tyroni-^

b^iubetleccrni.Abducite, inquit,iftos nefarioIcelere cotaminatos, amp;nbsp;carde ciuiu faginatos.Sic extra vailu deduóli fut,amp;:cruciabiliter interfeóli.Ty rones auté iubet inter legion es difpertiri, amp;nbsp;Commiu cum Ticidain con-Ipeótufuu prohiber adduci.Qua ex re Cæfar cómotus,eos,quosin fiationi 552. bus Gu longis nauibus *apud Thapfum cullodiæ caufià efie iufl'erat,vt fuis onerariis,longilquc nauibus prarfidio efl'ent,ob negligentiam ignominiæ caufladimittendos ab exercitu, grauifiimumque in eos edidum propo^ nendum curauit. Per id tempus ferè Cælaris.exerçitui res, accidit incre- ' dibilisauditu. Nâmque* Virgiliarum fignoconfeôlo, circitervigiliale-cundanodlis ♦nimbus cum faxorum grandine fubitd eftexortusingens. Ad hoc autem inçommodum accefl'erat, quod Cæfarnon, more fuperio-rum imperatorum, in hy bernis exçrcitum continebat, led in tertio, quar» roque die procedendo , propiufque hohem accedendo, caftra coinmu-niebat, operique faciendo milites fe circunfpiciendi nonhabebantfacul* ratem, Prætereaitaex Siciliaexercitum tranlportauerat, vtprætcr ipfum milîtern J amp;nbsp;arma, neque vas, neque mancipium, neque vllam rem , quæ vfu militi elfe confueuit, in naues imponi pateretur, In Africamautein non modo fibi quidquam non acquifierant, aut parauerant, fed etiaiii propter annonæcaritatem, ante parata conlumpferant. Quibusrebusau tenuatijOppidoperquampauci fubpellibusacquiefcebant. Reliquiex ve- * ftimentis tentoriolis faólis,atque arundinibus, coriifque conteôtis, * per-5^4 manebant, * itaquefubito imbre, gradinéque confecuta, grauati pondéré , tenebris, aquâque omnes fubruti, dihedlique noôle intempelïa, i-gnibusextindlis, rebulque advidlum pertineneibus omnibus corruptis, per caftrapalTimvagabantur, fcutifquc capitâ^contegebant. Eadem no-ólev.legiöhis pilorum cacumina fua fponte arferunt. Rex interim luba de equeftri prælio Scipionis certiorfaôtus, euocatfilque ab eodem literiü^ 555 præfeélo*Saburacum parteexercitus contra Sitium reliôlo,* vtfecum

ipfe aliquid audloritatis habçrçt , exercitus Scipionis à terrore Cæfaris cum 11 i.legionibus,equitibûfquefrænatis dccc, Numidislinefrænis, peditibufque eius ârmaturæ grandi nunÆro,elepliiintifque xx x. egreffus èregnoad Scipionemeft proledtus. Poftquamad eum peruenit, caftris regiislèorfum pofitis,cum eis copiis,quas commemoraui, baud ita longe a

îiS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTII

Scipione Gonfedit.Erat îiicafths * Qrßuis iupetiori tempore magnus terror, * amp;nbsp;expeótatione copiarum regiarum exercitus eins * magis fulpcniio-ne animi ante aduentum lubæ commouebatur. Pollqttani vero caftra ca-Hris conmlit defpeólis eins copiis, omnem terrorem deponit, Ita qtiam ^inteagbfens habuerat auôtoritatem, earn omnem præfens diniiferat.Qup. faólo facile fuit *intelleôlu,Scipioniadditumanimum, fiduçiâmquerégis aduentti. Nam pollcro die vniuerfas fuas, regil(|ue copias cum ele-phantis lx, produôtasin aciem , quàm fpecioiîflimepotuitinlfruxit,ac paulb longiùs progreffus à fuis mumtionibus, baud ita diu commoratus,fe recepit in caftra. Cæfar portquam animaduertit Scipioni auxilia ferè, qiiæ expedtalfet, omnia conueni/re,neq; moram pugnadiyllam fore,per îugum fummum cum copiis progredi cœpic, amp;nbsp;brachiaprotinus ducere,amp; callel-la munire,propiurq; Scipionem capiendo locaexcelfaoccupare contédit, Adueriàrij magnitudine copigruin confib, proximum collem occupauV runt, atque ita longiùs iibi progrediendi eripuerunt facultatem. Eiufdcm çollis occupandi gratia Labienus conblium ceperat, amp;,quô propiore loco fuerat,eo ccleriùs occurrerat.Erat couallis lacis magna latitudiiie,altitudi-ne prærupca,crebris locis fpeluncç in modum bibruptis, * quæ erant tranl- 557 eunda Cæftri antê,quàm ad eum collcm,quem capere volebat,peruenire-tur : vltraq; earn conuallcm oliuetum vêtus, crebris arbonbus condenfum. Hîc cum Labienus animaduertilfet Cæfarem, b vellet cum locum occupa-re,priùs * necelfe conuallem,oliuetum tranfgrçdi,eorum locorum peritus, in inbdiis cum parte equitatus,leuique armatura çon{edit;amp; præferea poft moncem,collémque équités in occulto collocauerat, vtcùm ipfeexim-prouifo legionarios adortus efl'et, cxçollefe equitatus oftenderet, amp;rc duplici perturbatus Cæfar,eiùfque exercitus,neque retro regrediundi, ne-que vitraproccdendi objata facultate, circunuentus concideretur. Cælàr equitatuantepræmiflojinfcius iiftidiarum, cùmadeum locum venilfec, abub, bue obiiti prarceptorum Labieni, biie veriti ne in fofla ab equitibus opprimerentur, fari,ac bngwli de rupçprodire, amp;lummapeterecollis. Quos Cæfaris équités confecuti partim interfecerunt, *partiin vitiis funt poriti. Deinde protinus collem petere contenderunt, atcjue eum, deeuftb Labieni præbdio , ccleriter occupauerunt, Labienus cum parce cqtii-tum vix fuga libi peperic faltitem , Hac re per equitçs gefta, Cæfar le-gionibus opera diftribuit, atque in eo cqIIç , quo erat potitus, caftra muniuit : deinde ab luis maximis çaftris per medium campum , ê re-gioneoppidiVzicæ, qu®d inter biacaftra, amp;nbsp;Scipionis in planiciepob-tum erat,tenebatùrque à Stipionc, duo brachia inftituit duci, amp;nbsp;ita erige-re, vtad angulum dextrum, Imilfrùmque eitis oppidi conuemrent. * Is bac ifâtione opusinftrucbat, vt cùni propiùs oppidum copias admouiflet, op-pugnarcquecœpiftec, tedla latera luis munitiombushaberet,neab equitatus muîtitudmc circunuentus ab op^ugnationedetçrreretur. Præterea, quo faciliùs colloquia beri pofl'ent, amp;nbsp;b qui perfugere véllent, id quod an- • tea fæpe accidebat magno cum £tgt;rum perictilo, tum facile, amp;nbsp;bne periçu-lo beret. Voluit etiam experiri, cùm propiùs hoftem acceftiflct, haberet nç in animo dimicare, Acçedebat etiam ad reft quas caulfas^ quod is locus de-

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;preffus

DE B EL L O A P R 1 C. T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vijçx

prcfluseratjputeiquG ibinonnulli fieri poterant. Aquatione ehim longay amp;nbsp;anguftavtebatur. Dunibæe opera, qua; ante dixi, fiebanta legionibus,-interim pars aciei ante opus inftruéVafub bolleihibat, Equités barbari, le-^ uifque armaturæ, præiiis minutis cominus dimicabant. Cæfar ab eo opéré cum iamfub vefperu copias in callra reduceret,magno incurfucum omni equitatu,leufque armatura, luba, Scipio, Labienusdn legionarios impe-tum fecerunt. Equités Cæfariani, ex vi vniuerfæ, fubitarque bollium multitudinispulb,parumper ccU'erunt. Quæ rés aliteraduerfariis cecidit, Nam que Cælar ex medio itinere copiis redudis, equitibus fuis-auxilium tulit. Equités autem , aduentu legionum animo addito ,'conucrfis equis in Numidas cupide infequentes , difperlofque impetum fecerunt, atque cos conuulneratos vfque in caftra regia rcpulerunt;, multofque ex iis in-terfecerunt, Quod ni in noclcmprælium effet 'conieólum,puiuffqueveri-i to flatus omnium profpeólibus ofteciflet, luba cum Labieho capti in po-t teftatem Cæfaris veniflent, equitatufque cum leui armatura funditus ad internecionem deletus effet. Interim incredibiJiter ex legionibus, i v. amp;nbsp;v i.

559 Scipionis milites diffugere, partim in caflra Cæfaris, partim in quam quifquepoteratregionem peruenire, Itemque équités (Curiani^difiilLScb piom, eiufque copiis, complûtesfe eddem conferebant'. Dumhæccircum Vzitam ab vtrifque ducibus adminiftrantur , legiones dqçi i x. amp;x., ex Sicilia nauibus onerariis profedlæ, cum iam non longe aportu Rufjunç ab-effent,confpicatæ naues Cæfarianas, quæ in ffatione apud Tliapfuimfta* bant,veriti,neinaduerfariorum,vtinfidiandigratia ibicommorantium, claffem inciderent, imprudentes vela in altum dederunt, ac diu, multuim que iadlati, tandem multis pdlfdiebus fiti, inopiaque confetti, àd Sæ* , farem peruenerunt. Qjiibus legionibus cxpofitis, memor in Italia |yi-ftine licentiæ militaris, ac rapinarum certorum hominumj paruulam modo cauffulam nattus Cæfar , quod Auienus tribunus ipil.x. legionis na-uem commeatu familia fiia, atque iumentis oçcupauiffet jiïcque militcm vnumab Sicilia fufluliffet,poflero die de fuggellu, conuoeatrs omnium legionum tribunis, centurionibufque, Maxime veilem,inquit, homines fuæ petulantiæ,nimiæque libertatis aliquando finem feciflént,meæque

560 lenitatis, modeftiæ, patientiçque rationem babuiffent. * Sed, quoniam ipfî fibi neque modum, neque terminum conflituunt, quo.cçteri diffimb liter fe gerant : egomet ipfe documentum more militari conflituam. C. A-uiene,qudd in Italia milites populi Romani contra rempublicam inflR gafti, rapinafque per municipia fecifti : quodqfte mibi,-P.eique publicç ib* utilis fuifti, amp;nbsp;pro militibus tuam familiam,^umentâque in naues impoé fuifti, tuâque. opera, militibufque tempore*'neccflario refpublica caret, ob cas res,ignommiæ cauffa,ab cxercitu meo te*remouco jhodicquCex 561 Africa abeffe ,* amp;nbsp;quantum potes prolîcifci,iubeo. Itémquete, A.Fonf tei,quôd tribunus mil. feditiofiis ,'malufque ciuis fuilfi,ab exercitu db mitto. *T. Alliene,.M,Tyro, C. Clufianc, cùiti ordincs in meo exetei-tubencficio, non virtute confecuti, i?a vos gefïèritis,vEneque bellofori tes,neq; pace boni,aut vtiles fueritis,amp; magis in fcditione,côcitandifqi mi-btibus, aduerfariorum noftrorum imperatoris, quàm pudoris, modeltig?q;

gt;3® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH.

fueritis ftudiofiorcs., indignos vos cite arbitror, qui in meo exçrcitu ordines ducatisjiniflbfque facio, amp;nbsp;quantum poteftis abcife ex Africa,iubeo. Itaque tradidit cos ceturidiiibus,amp; ad fingulos non amplius f ingulis additis feruis, in naui imponendos feparatim curauit. Getuli interim perfugæ, quos.cum literis,mandanfq; à Cçfarc milTos fupra docuimus,adfuos ciues perueniunt: quorum auótoritatefacile adduóti, Cæfanfque nomine perfuab, à rege lu-ba defcifcuntjCeleriterque cunóti arma.capiunt, contraque regem facere nondubitant. Quibusrebuscognitis,Iubadilfentus triplicibello,*ne^ cefTitate-coaótuSjde fuis.copiis,quas contra Cæfarem ad dux erat, vi. cohortes in fines regni fuimittit quæ efienc prarfidio contra Getulos. Cadar brachiis perfeótis, promotffque ed * vfque, vt teluni ex oppido abiici non poflet, callra munit.: balilfis fcorpionibufque crebris ante frontem ca-Itrorum, coritraque oppidum collocatis, derenforcs muri deterrere non intermittit : eóque v. legiones ex fupcrioribus caftris deducit. Qua facul-tateoblata,illuftriorcs,notiffimique confpedtum amicorum, propinquo-rumque efflagitabant, atque inter fe colloquebantur. Quæ res, quid vtili-tatisnaberet, Cæfarem non fallabat : namque Getuli exequitatu regio no- ’ biliores, equitumque præfcdti, quorum patres cum Mario ante merue-rant, eiufque beneficio agris, finibufquedonati,pollSyllæviifforiamfiib Hyempfalis régis erant poteftate dati, * occafione capta, noófe iam lumi-nibus accenfis, cum equis, calonibufque fuis circ iter oo. perfugiunt in Cæ-faris caltra,quæ erant in campo proximèVfitçlocata. Quod poftquam Scipio, qufque cum eo erant, cognouerunt, cum commoti ex tali incom-modoefient, fere per id tempus M. Aquinium cum C.Saferna colloquen-

« teiTividerunt.: Scipiomittit ad Aquinium, nil attinere eumeum aduerfa-• rij^ colloqui. * Cum nifiilominus eius fermonem nuncius ad fe referrer, *diceretqucvt|eliqua, quævellet,*perageret. Viator poftea ab luba ad cum eft miflus , qui diceret, audiente Saferna, Vetat te rex colloqui. Quo nuncio perterritus difceftit, amp;: diólo audiens fuitregiiVfu venifl'ehoc ciui Romano miror, amp;nbsp;ei, qui a populo Romano honores.accepifiet, in-columi p^tria , fortunifque omnibus , lubæ Barbaro potius obedientem fuifie,quam aut Scipioms óbtemperafTc nuncio,aut ççfis eiufdem partis ciuibus, incolufnem reuera malle, Atque etiam fuperbius lubæ fadfum non in M. Aquimum ,,hominem nouum, paruurnque fenatorem,led in Scipionem,hominem ilia familia, dignitaté, honoribufque pr^ftantem. Nam cum Scipio fagulo purpureo ante régis aduentum vti folitus efiet, dicitur luba cum co egifi?,non oporrere ilium codem vti veftitu,atque ipfevtçretnr. Itaque facftuifl eft ,vt Scipio ad album fefe veftitum tranf-ferret, amp;: lubæ, hominj fuperbrftimo, inettifiimoque obtemperaret. Poft-erâ die vniuerfas omnium copias de caftris omnibus deducunt, amp;nbsp;*fu-percilium quoddam excelfqm nadti, non longe a Cæfaris caftris aciem cónftituunt, atque ibi cónfiftünt. Ç^fàr item producit copias, cejeri-terque iis inftrudis,ante fuasmunitiones,quæ- erant in campo , * con-ftituit.: fine dubio exilUmans vitro aduerfarios , cum tarn magnis co-piis,auxihifque régis client præditi, promptiufque profiluifient,ante fe concurfuros, propiufejue fe acceffuros. Equocircumue(ftus,Iegioncfque co-hortatus

X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L o A F « I G, I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 ;r

hortatus, ligno dato accelTum hoftium aucupabatur : iple cnimà fuis mu-nitionibus longius non 1 me ratione non procedebat : quod in oppido Vzi-ta,quod Scipio tenebat, hollium erant cohortes armatæ. Eidern auteln oppido ad dextrum latus eins cornu çratoppoùtum, verebaturque,nelipræ-tergrelfus eflet, ex oppido eruptione faóÊa, ab latere eum adorti concide-tunt, Præterea hæc quoque eum caulla tardauit,quód erat locus quidam perimpeditus ante aciem Scipionis, quem fuis impedimentoad vitro oc-currendum fore exiftimabat. Non arbitror elfe prætermittendum, quern-admodumexercitus vtriufquefuerunt in aciem inftruóli. Scipio hoc modo aciem direxit. Collocabat in fronte fuas,amp; lubæ legiones,poftea autem Nu-midasinfublidiaria acie,ita extenuatos,amp;in longitudinem diredlos,vt pro-cullimplexelfe *aciesa legionariis militibus videretur : in cornibus autem duplex elfe exiftimabatur. Elephantos dextro, finiftroque cornu collocaue-rat,æqualibus inter eos interuallis interiedlis. Poft autemelephantos, armaturas leues , Numidalque lubftituerat auxiliäres. Equitatuni fræna-tumvniuerfuminfuo dextro cornu difpofuerat; liiiiftrum enimcornuoppido Vzita claudebatur, neque erat Ipatium equitatus explicandi. *pro-pterea Numidas, leuifque armaturæ infini tam multi tudinem ad dextram partem fuæ aciei oppoluerat, terè interieólo non minus oo. paftuum Ipa-tio J amp;nbsp;ad collis radices magis appulerat, longiiilque ab adueilariorum, fuift que copiispromouebat : in hoc conhiio, vt cum acies 11. inter fe concur-rilfent initio certaminis, pauld longius eins equitatus circunuedtus ex im-prouifo clauderet multitudine fua exercitum Gæfaris, atque perturbatum iaculis configeret. Hæc fuit ratioScipionis eadiepræliandi. Cæfaris autem acies hoc modo fuit collocata, vt ab finiftro eins cornu ordiar ,amp; ad de®:-trum perueniam. Habuit legioncm i x , v 11. in finiftro cornu , x x • XXIX, XIII, XIV. xxiix, XXVI. in media acie ipfum autem dextrum cornu, fccundam aciemfere, in earum legionum parte cohor-tium coliocauerat. Præterea ex tyronum legionibus paucas adiecerat. Ter-tiam autem aciem in finiftrum fuuin cornu contulerat, vfque ad aciei fuæ mediam legionem porrexerat, * ita coliocauerat, vti finiftrum fuum cornu triplex effet. Id eo conhiio fecçrat, quod fuum dextrum lams mu-nitionibus adiuuabatur, finiftrum autem equitatus hoftium multitudi-ni refiftere poffet : eodemque fuum omnem contulerat equitatum : amp;:, quod ei pariirn confidebat, præfidio his equitibus legioncm v. præmiferat, leuemque armaturam inter équités interpofuerat.Sagittarios varie, pafsim-que locis certis, maximeque in cornibus coll(5cauerat. Sic vtrorumque cxercitusinftrudli, non plus paffuum e cc. iii^criedfo fpatip , quod forte ante id tempus acciderat nunquam,quin dimicaretur, a mane vfque ad ho-ramx.diei perftiterunt. lamque Cæfaf dum exercitum reducere intra mufii tiones fuas coepiffetjfubitd vniuerfus equitatus vlterior Numidaru, Getulo-rumq; finefrçnis ad dextra partem/e mouere, propiusq; Cæfaris caftra,quæ erat in colle, fe coferre cocpit. Frænatiauté Labieni équités in loco permane re,legioncfq; diftincreicum fubito pars c^Juitatus Gçfaris cum leuiarmatura cotra Getulos iniufl'u, ac temere logius progreffi, paludemq; trafgrefli, mul-

titudinêhoftium fulUnerc paucinonpotuerunt, leuique armaturadcferti, ac pulfi,conuulneratique,vno equite amiflo,muleis equis fauciiSjleuis anna-turæxxvi.occilis, ad lùos refugeruiit. Quo fecundo equcftri præliotado, Scipio lætus in cailranoóle copias reduxit. Quod proprium gaudiumbel-lantibus fortuna tribuere no decreuitmamque poftero die Cæfar cum pafte equitatus fui Leptim,frumenti gratia mißt. In itinere prædatores équités NumidaSjGetulólque ex improuHo adorti circiter centum partim occcide-runt,partim viuorûpotiti funt.Cæfar interim quotidie legiones in c^mpum deducere,atque opus facere vallumque,amp;: folTam per medium campüm du-çere,aduerfariorumque excurlionibus * iter officere non intermittit.Scipio , item munitiones cotrà facere, * amp;nbsp;in iugo,ne a Cæfare excluderetur,appro-perare.Ita duces vtrique in operibus oeçupati erât, amp;nbsp;nihilo minus eque- 5^4 llribus præliis inter fe quotidie dimicabant. Interim Varus clalTcm, quam antea Vticæ hyemis gratia fubduxeraqçognito legionis v 11. amp;nbsp;11 x. ex Sicî-Jia aduentUjCeleriter deducit, ibique Getulis reinigibus, epibatifque complet,inßdiandique * gratia progreifus,Adrumetum cum Lv.nauibus perue-nit.Cuius aduentus inicius Cæfar,L.CiIpium cum clafle x x v 11. nauium ad Tliapfum verfus in ftationé prælidij gratia,cdmeatufque fui mittiqitémque Q^quilamcum xiii. nauibus longis Adrumetum eademdecaulfapræ-mittit,GiIpius,quô erat miifus, celeriterperuenit : Aquila tempellate iaôla-tus,promontorium fuperare non potuit, atque angulum quendam tutum a tempeftate naólus,cum clalTç fe longius à prolpedtu remouit.Rcliqua clalfis infalo ad Lcptim,egreflis remigibus, pafsimque in littore vagantibus, partim in oppido,viôtus fui mcrcâdi gratiaq^rogrelfis, vacua a defenforibus fta-b^t. Quibus rebus Varus ex perf ugis cognitis,occaßonem naótus,vigilia fe-cunda Adrumeto ex Cothone egreflus, primo manè Leptim vniuerîa clalfe 'vtótus,naucs oncrarias,quæ longiùs à portu in falo ftabat, incêdit, amp;nbsp;* pen-tiremes duas vîlcuas à defçnforibus,nullo répugnante cepit. Cæfarinterim 5 celeritcr per riuncios in callrisjcùm opera circuiret,certior fadlus, quæ abe-rant à portu inillia pafluum v i, equo admilfo, omillis omnibus rebus, cele-riter peruenit Leptim : ibique moratus omnes vt fe nauçs confequerentur, primùm ipfe nauigiolum paruum confeendit, in curfu Aquilam multitudi-ne nauigiorum perterrituin,atque trepidantem naólus, holtium claflem fe-qui cœpit. Interim Varus çeleritate Cæfaris, * audaciaque motus, cum viii-uerfacfa(re,conuerßsnauibus,Adrumetum verfusfugerecontendit.Quem ^6 6 Ca:far in millibus palfüum iv, confecutus, recuperata quinqueremi,cum omnibus fuis epibatis, atque etiam boftium cultodibus exxx, in eana-ue captis triremem boftiuiu proximam , quæ in repugnando erat com-morata, onuftam remigum,, ejfibatarumque cepit. Reliquæ naues lio-ft^impromontorium fuperaruut, atque Adrumetum in Cothonem fe v-niuerfæ contulerunt. Cælar codem vento promontorium, fuperare non potuit, atque inlalo in ancoris eanoble commoratus,primaiuce Adrumetum accedit, ibique nauibus onerariis, quæ erant extra Cothonem incenfis, omnibufquerejiquis aliisaut fubduôlis, autinCothonem com-pulfispaulifpercommoratus, Ii forte vellent clalfe dimicarc, rurfus le recc-

DE BELLO AFRIC. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijt

pit in caftra. In eanaue captus elt P.Veftrius eques Romanns, 5c P.Liga-rins Afranianus,quern Cæfar in Hifpania cum reliquis dimiferat,amp; poftea fead Pompeinm contulerat : inde cxpr^Iio cffngerat, in Africamquead Varum venerat.Quem obperiurium,perfidiamqueÇæfar iufTit necari.P. Vettrio autem, q^eiusfrater Romæ pecuniam imperatam numcrauerat, amp;q,ipfe fua caufiamCæfariprobauerat,*fe Nafidiiclafle captum, cum adnecem duccretur,bencficio VariefTe feruatum,pollea facultate fibinul lam datam tranfeundi,ignouit.Eft in Africa confuetudoincolarum, vt in agris, ÔC in omnibus fere villis fub terra fpccus, condendi frumenti gratia, clam habeant,atque id propter bella maxime,hoftiumque fubitum aduen-tum præparent. Qua de re Cæfar certior per indicem fadus, tenia vigilia legionesi i.eum equitatu mittit à caftris fuis millia pafluum x., atque inde jjiagno numero frumenti onuftos recepit in caftra.Quibus rebus cognitis, Labienus progreffus à fuis caftris millia paiTuumvii.per iugum,amp; collem^ per quern Cæfar pridie iter fecerat,ibi cafti^a duarum legionum faciqatque ibi ipfe quotidie exiftimans Cæfarem eadem fæpe frun^entâdi gratia com-meaturum,cum magno equitatUj leu'iquc armatura infidiaturus, locis ido-neis confedit. Çæfarinterirn de infidiis Labieni ex perfugiscertior fadus, paucos dies ibi commoratus,dum hoftes quotidiano inftituto, fæpe idem faciendojin negligentiam adducerentur,fubitamanciraperat porta decu-mana legiones fe iix. veteranascumparteequitatus fequi: atqueequiti-bus præmiftis, neque opinantes infidiatores fubitb, in conuallibus latentes, leui armaturaconcidit circiter d. reliquos in fugam turpilfimam con-iecit. Interim Labienus cum vniuerfo equitatu fugientibus fuis fuppetias occurrit: cuius vim multitudinisciim équités pauciCæfarianiiam luftine-rre non po1îent,Cæfarinftrudaslegiones hoftiumcopiis oftendit.Quo fe-do,pcrterrito Labieno,ac retardato,fuos équités recepit incoIumes.Poft-ero die luba Numidas eos, qui loco amifto.iuga fe receperant in caftra in crucc omnesfuftixit.Cæfar interim,quoniamfrumêti inopia premebatur, copias omnes in caftra conducit,atq; præfidio Lepti,Rufpinæ,Acillæ reli-do,Cifpio, Aqiiilæque clafte tradita,vt alter Adrumetum, alter Thapfuni mari obftdercnt,ipfe,caftrisincenfis,i v.nodis vigilia, acic inftruda,impe-dimentis in ftniftra parte collocatis,cxeo loco proficifcitur,amp; peruenit ad oppidum Agar:quod à Getulis fæpe antea oppugnatum,fumma'que vi per ipfos oppidanos erat defenfum. Ibiin campo caftris vnis pofitis,ipfe fru-mentatu circum villas cum parte exercitus profedus,magno inuento hor-dei,olei,vini, fici numero, pauco tritici,atq; r^creato exercitu,rediitin caftra. Scipio interim,cognito Cæfaris dife^flu, cum vniuerfts copiis per iu-gum Cæfarem fubfequi cœpit ; atq^ ab eins caftris millia paftuum v i.lon-getrinis caftris difpartitis copiis confedit. Oppidum erat Zetta, quod ala-crat à Scipione millia paftiium x., ad eius regionem, amp;nbsp;partem caftrorum collocatum,a Cæfare autem.diuerfiim,ac remotum,quod csat ab co longe millia paftuum x 11 x . Hue Scipio legiopes 11., frumentandi gratia mifit. Quod poftqiiam Cæfar experfugis cognouit, caftris ex campo in collem, ac tutioralocacollocatis, atque ibi præfidio relido,ipfe iv.vigilia egrelTus^

,254 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HIRTH

præter hoÄium caftra proficifcitur cum copnsgt;amp; oppido potitur.-legiones ScipiQnis compcrit longius in agri frumentaris : amp;nbsp;cùm eb contendere co-naretur , animaduertit copias hoftium iislegionibus occurrcre fuppetias: quæ reseius impetum reurdauit. Itaque captoCBiotioRegino^equite R. Scipionis familiariffimo, qui ei oppido præerat, ôc P. Atrio, équité R. de conuentu Vticenfi,amp; camelisx xii.regis addudis^prçfidio ibi cumOppio legato reliâOjipfe fe recipere cœpit ad caftra.Cùm iam non longe à caftris Scipionis abefletjquæ eumnecefleerat prætcrgredi,Labienus, Africanuf-que^cum omni equitatu,leu/q; armatura ex infidiis adorti, agmini eius ex-,tremo fe olFerunt,atqj ex collibusprimis exiftunt.Quod poftquam Cæfar animaduertit,cquitibus fuis hoftium vi oppofitis, farcinas legionarios in aceruum iubet côportarcjatq; ccleriter figna hoftibus infcrre. Quod poftquam cœptum eft fieri/primo impetu legionis equitatus,amp; leuis armatura 5^^, hoftium nullo negotio loco pulfa,ôc deieda eft de colle.Cùm iam Cæfar e-xiftimalfet hoftes pulfos, deterritôfq; finem laceftendi faduros amp;nbsp;iter cœptum pergere cœpiftet,iterum celeriter ex proximis collibus erumpunt,at-que eademratione, qua ante dixi, in Cæfaris legionarios impetum faciunt Numidæ,leuifq; armaturç,mirabili velocitate prç diti, qu i inter équités pu-gnabanqôr vnà,paritcrq; cum equitibus accurrere,amp; refugere confueuerat. jCùm hoc fæpius facerent, amp;nbsp;Iulianos proficifcentes ihfequerentur, amp;nbsp;refugerent ft:antes,propiùs non accédèrent,amp;: fingularigenere pugnæ vteren tur,*eôfq. iaculis conuulnerare fatis elfe crederent: Cæfar intellexic,nihil aliud illos conari, nifi vt fe cogèrent caftra in eo loco ponere, vbi omnino aguæ nihil effet, vt exercitus eius ieiunus, qui à quarta vigilia vfque ad ho-pnjx.diei nihilguftaffetjac iumeta fitipérirent.Ciimiam ad folis occafum i^et,amp; no totos c.pafrus*in horis i v.eflet progreffus^equitatu fuo,propter equorumintAitum^extremoagmine remotojegionesinuicead extremum agmen euocabat.Ita vim hoftium placido^leniterqj procedens,per Icgiona-rium milite comodius fuftinebat.Interim equitu Numidaru copiç dextra, finiftraqj per collespercurrere,coronæq; in modu cingere multitudine fua Cæfaris copias,pars agmen extremum infcqui.Cé^fariani interim non am-pliùs tres,aut quatuor milites veterani,fi fe cóuertiftent,amp;i pila viribus con torta in Numidas infeftos côieciffent,ampliùs ii.millium ad vnu tergaver tebant,ac rurfus adaciem paflim,cóuerfis equis colligcbât,atqj in fpatio confequebantur,amp; iacula in legionarios coniiciebat.Ita Cæfar modo procedendo,modo refiftendp,tardius itinere confeä:o,nodis hora prima om-nesfuos ad vnfi in caftris igcolumes^auciisx.fa(ftis,reduxit.Labienus circi ter G c c.amiffis.multis vulneratitf^ac dcfeffis inftado omnibus,ad fuos fe re-c^pit.Scipio interimlegiones produdas cum elephätis,quosantecaftrain acie terroris gratia,in cófpedu Gçfaris collocauerat,reducit in caftra.C^far contra eiufmodi hoftiu genera,copias fuas,nó vt Imperator exercitü vete-ranu,viäorc(^; maximis rebus geftis,fdl vt lanifta tyrones gladiatores con docefacerct, quo pede fe recipeiient ab hofte, amp;nbsp;quemadmodum obuerfi aduerfariis,amp; in quantnlo fpatio rcfirterent,modb procurrerent,modb recédèrent,comminareiurq; impetii, ac prope quo loco, 6c quemadmodum

DE BELLO A F R I C. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^5

tcla mittercnt, præcipit. Mirificcenim hoftium leuisarmatura anxiume-xerciuim noftrum , atque folicitum habcbat,qinaamp; équités deterrebat prælium inirc, propter equorum interitum : qubd eos iaculis interficie-570 bant, *amp; legionarium niilitem defatigabant propter velocitatem. Grauis enim armaturæ miles fimul atque ab his infedlatus conftitcrat, in^ofque împetum feçerat, illi vclocicurfu facile periculum vitabant. Qui,b,us ex rebus Cæfar vehementer commouebatur, quia quodcunque prælium quo-ticseratcommiflum^e/iuitatufiio fine legionario, milite, hofiium equita-tui, leuiq; armaturæ eorum nullo mo4o par elfe poterat. Solicitabat.ur au? tem his rebus,qubd nondu hoftium legiones çognouerat, nbsp;quon^m mo

do fuftinere fe poftet ab corum equitajtu, leuiq;armatura, .quæ erat-pairifi-ca, fi legiones quoqucacceftiftent. Accedebat etiam hæc caufta, qqbdele-• pjaantorum magnitqdo,multitudoqj miliiumanimosdctinebatin terro-re. Cui vni reitameninuenerat remedium : nanque elephantos iq Jtjiliam tranfportariiufterat,qubamp;: miles nofter fpeciemq;, amp;: virtutembeftiæ co-gnofceret,amp;: cui parti corporis eius telum facile adigi poftet,ornatufq;, ac loricatus elephantus cùmeftet» quæparseius corporis nuda fine tegmine relinqueretur, vteb tcla coniiccrentnr. Præterea vtiumentabeftiarum 0-dorem, ftridorem,fpeciem,confuetudine captarurngt;nonreformidarent. Quibus ex rebus largiter eratconfecutus. Nam milites beftiasmanibus pcrtradabant, earumque tarditatem cognofcebant,eqii!tcfque in.eos pila præpiiata coniiciebant, atq;in confuetudinem equos patientia beftiarum adduxerat.Ob has cauftas,quas fupràcommemoraui,folicitabatur Cæfar, tardiórque, Sgt;c confideratior erat facius, 5e ex priftina bellandiconfuetudi-nc,celeritatc'que excclferatmec mirum.Copias enimhabebat in Gallia b*?l-lare confuetas,locis campeftnbus,Se contra Gallos, homines apert_os,n¥-niméque infidiofos, qui per virtutem, nonper dolurn dimi(»are confueucr runt.Tum autem erateilaboradum,vt confuefaceret milites,hoftium do-los,infidias,artificiacognofcere,óe quid fequi,quid vitare conuenirêt. Ita-quc, quo hæc celeriùs conciperent, dabat operam, vt Içgiones non in vno loco continerct,fed per cauftam frumentandj, huc,atq; illuc raptaret,ideo qubd hoftium copias ab fe, fuóque yeftigio non difçefluras exiftimabat; atqjpoft diem 11 i.produ(ftas accuratids fuas copias,ficut inftruxerat,pro-propter hoftium caftraprætergrcftus, æquoloco inuiiat addimicandum. Poftquameos abhorrere videt, reducitfub vefpcrum legiones in caftra. Legati interim ex oppido Vacca,quod finitimfi fuit Vzitæ,cuius Cæfarem potiiu elfe demonftrauimus,veniunt:petunt,5e obfecrant,vt fibi prçfidium mittaf.fe res complures,quæ vtiles bello l^nt, adminiftraturos. Per id tempus de eorum voluntate, ftudibque erga Cæfarem transfuga fuos ciues facit ccrtioresjubam regem celcriter eu copiis fuis, antèquàm Cæfaris præ-fidium eb peruenireqad oppidum * accurrilfe,atq; adueniente multitudinc circundata, eo potitum, omnibufq; eius oppidiincolis ad vjiu interfcclis, dedifte oppidû diripiendum,delendumc^militibuSàÇæfar intérim,luftrato cxercitu ad xn.Kaî.Apr.pofterodieproduvlis vnluerfis copiis,proceirusà fuiscaftrismilliapalfuü V. *à Scipione circiterii.milliu interiedo fpatio, in acie conftitit. Poftquamfatis,diuq; aduerfariq^ à fe ad dimicandû inui-

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH.

tatoSjfupcrfedcre pugnç aniinaduertir,reducit copias.Poftcro die caftra ino uet,atque icer ad oppidum Sarfurain, vbi Scipio Numidarum habueratprç-ßdium’jfr umentumq; comporrauerat,ire coricehdit. Quod vbi Lablenus a-nimaduertit, cum equitatü leuiq-, armatura aginen cius extremum carperc cœpit,atque ita lixarumjmercatorumqvj qui plauftris merces portabantjin-terceptis larcinisjadditó animo, própiüs, àudaciul'q; accedit ad legiones, q? cxiftimabat milites fub onere, ac fub larcinis dcfatigatos,pugnare no pofle. Quæ res Gælàrem nonfefellerat. Namqfexpeditos exlingulis legionibus c c G. milites elfe iuflerat. Iraq; eos in cquitatum Labieni immilfos, turmis fuorumfuppetias mittit. Turn Labienüs conüerßs equis, fignorum confpe-étu perferritus, turpiflimè cOntendiiffiigere, mültis eiüs occilîs, compluri-bus vulneratis. Milites legionariiad'fua fèrecipiufïtiïgna,atqueiter jnee-ptum ire cœperunt. Labienus periugum fummum coîlis dcxtrorfus procgl « milites fubfequi non defiftit. Poftquam Gæfàr ad oppidum Sarfuram venir, infpeôlantibus aduerfariis,inteFlc(^o præfidio Scipionis, cum fuis auxiliuin ferre non auderenr,fortitef répugnante *.P.Gornelio Scipione euocato, qui 571 ibi præerat, atque a multitudine circunuento, interfeólóq;,oppidopotitur; atq'i ibifrumento exercitui dato,poftero die ad * oppidum'Tildrâ peruenir, in quo Gonfidiusper id tempus hierat cum grandrprælidio, cohortéq; fua gladiatorum. Gælar oppidi natura perlpeóba,atque inopia ab oppugnationc cius deterritus, protinus profeôtus circiter millia palTuum i v. ad aquam fc-cit caftra: arque mde i v. * die cgreirus,redit rurfus ad ea caftra,quæ ad Agar habuerat. IdemfacitScipio,atquein antiqua caftra copias reducit. Tba[)e-nenfes intérim, qui fub ditione, amp;nbsp;poteftate lubæ cfle confueffcntjin extre-

quot;quot; ma eius regni regione maritima locati,interfe(fto regio prælîdio, legatos ad

* Ôæfaremmittunnrem malègeftam docent:petunt,orantque,*vtfuisfortu- 575 nis præftb qu^ bene mcriti elTent, auxilium ferret. Gæfar eorum confilio probato, M. Grifpum Tribunum cum cohorte, amp;fagittariis, tormentifquc

• compluribus præhdioThabcnam mittit. Eodem tempore exlegionibus omnibus milites, qui aut morbo impediti, aut commcatu dato, cum ftgnis non potuerant ante tranfire in Africain, ad millia i v., équités cd.,fundi-tores, fagittariique 00. vno commeatu Gæfari oçcurrerunt. Itaquetumhis copiis, amp;nbsp;omnibus legionibus educftis, lient erat inftruôfus, 11 x, millibus palluum à fuis caftris , ab Scipionis verô .i v. millibus palTuum , longe Conftitit in campo. Erat oppidum infra caftra Scipionis, nomine Tegea, vbi prælidiumequeftre circiter c d.habere confueuerat. Eoequitatudex-tràjhniftiftrâque direefto ^^pidi lateribus, ipfe legionibus excaftris edu-ôtis, atque in iugo inferiore inlirudis, non longius ferc 00, paflhs ab fuis

’ munitionibus progrefl'us,in acie conftitit.Poftquam diutius in vno loco Sei piocommorabatur, amp;nbsp;tempusdiei inotio confumebatur,Cæfàrcquitum turmas fuorum iubet inhoftium equitatum, qui ad oppidû in ftatione erat, ^cerc impreßionem, Icuémqfarmaturifl'n, figittarios, funditoréfq; eodem fubmittit. Q^od vbi coeptum eft ^eri, amp;equis concitatis Iulianiiinpetum feciffent, Pacidius fuos équités exporrigere cœpit in longitudincm, * vt ha- 474 berent faeultatcm turmas Iuliahas circunfunderc, amp;nbsp;nihilominus fortif-fimè, acerriméque pug«are Quod vbi Gæfar animaduertit, g G c. quos ex le-

D E B E L L o A F R I e. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;257

ex Icgionibus habere expeditps cbfueueratjex proxima legionc,quæ ci prç-lio in acie coftiterat,iubec equitatui fuccurrere.Labienus interim fuis equi-tibus auxilia equeftria fummittere, fauciifque, ac defatigatis integros, re-centioribufque viribus équités fubminjftrare.Poftquain équités luliani c d, vim hoftium ad i y.millia numerp fuflânére non ppterant,amp; à leui armatura Numidarumvulnerabantur,mihutatimque* cedebanç : Cæfaralteram a-lammittit, quifatagentibus celeriter pccurrerent. Qupfaóto,fui fiiblati vniuerfiinhpftesimpreflionefaóta, infugam aduerfarios dederunt^mul-tis pccifis, cómpluribus vulneratis. Infeçuti per 11 i.miilia pafl'uum^ vfque in cpllcs hoftibus adadis,fe ad fuos recipiunt. Cæfar in lipram x.cpmmpra-tus, ficut erat inftruótus, fe ad fua caftra recepit pmnibus incplumibus : in qupprælip Pacidiusgraiiiter pilo per caflidem caput j€tus,complurelque 4uces, acfortifliinns quifque interfedi, vulneratique funt. Poftquam nulla condition? çogere aduerfarios poterat, vt in æquum locum delcenderent, lcgionumquepericulumfacerent,neque ipfepropius hollem callraponerc, propter aquçpenuriam fe polfe animaduerteret,aduerlarios non co;:um vir-tute confidercjfed aquarum inopiafretos,defpicere fe intellexit,pridie non. Apr.tertia vigilia cgrelTuSjab Agar x v lanillia palTuuin noóle progrelTus^ad Tnapfum,vbi Virgilius cum grâdi prælidio præerat,callra ponit,oppiduiri-queeodiecircummunirecoepit,locaque idonea, oportunaque complura præfidiis occupare, ne holies intrare ad fe, ac loca iuteriora capere polfent. Scipio interim cognitisÇælaris conßliisjadnecellitatem adduótus dimi-candfne per fummum dedecus lidillimos luis rebus Thaplitanos, amp;nbsp;Virgi-liumamitteret, confeftim Cæfarçin per fuperiora loca confecutus,miliia palTuum 11 x.aThapfo binis callris cpnfedit, Eratllagnum lalinar urn Alfter — quod, amp;nbsp;marc, angulliæ quçdani non ampliûs mille, amp;nbsp;quingçntos pafllis • intererant,quas Scipio intrare, ôe Thaplitanis auxiliumierreconabatup quodfuturum Ciçlàrem non felellerat: namque pridie ßi eo locp callello inunito, ibique trino præfdio reliôlo^j ipfe cum reliquis copiis lunatis ca-r llris Thapfum operibus circummuniuit. Scipio ipterim exclulus ab incc-r ptoitinere,fuprallagnum pollero die,amp;noÔle confeôta,cælo albefcen-tc non longe à callris, pr?clidiôque,qupdfupra cpmmçmorauimus, 00p, pallibus, ad mare verfus confediq amp;nbsp;callra munire cœpit. Quod pollquam Cælari nunciatum cft, milites ab opère deduólos, callris præhdioAïpre-nate proconfule cum legipnibus i i.reliôlo, ipfe cum expedita copia in cum locum citatim contendit, clallîfque parte ad Thapfum reliôla , reliquas nanes iubetpoil hoftium tergumquàinmaxime ad littus appelli,lignùm-que fuum obferuare ; quo ligno dato, f^bitd*clamore faólo, ex improuifo hollibusauerfis incuterentçerrorem,vtperturbât!,ac perterriti relpicere 575 pollterga cogerentur. Quo pollquam Cælàr peruçnit,*^ animadfter-tit aciem pro vallo Scipionis callris, elephantifque dextro, Imillróque cornu collocatis,amp; nihild minuspftrtçm militum callra noji ignauiter munire , ipfe acic triplici collocata , legione x., fecùndâquc dextro cornu^ IIX., amp;IX. finillro, oppofitis v. legionibu^, in quarta acie ante ipfa cornua quinis cohortibus contra bellias collocatis , fagittariis , fundi-toribus in vtrifque cornibus difpofitis, Icuiqtfc armatura inter équités

inteiiccla, ip fe pedibu s circu milites concurfans, viitutefq; vcteranorum^^ præliaque luperiora commemorans, blandcquc appcilans, animos eorum excitabat.Tyrones autem, qui nunquam in aciedimicalTent, hortabatur, vt vetefanorum virtutemçmularenturjeorumqjfamamjnomen^loçumque, vidoria parta,cuperent polïidere, ïtaquc in circumeundoexercitum, ani-maduertit hoftes circa vallum trepidare,aique vitro,ciroque pay j jos cpnr* curfare,amp;: modb fe intra portas recipere,modó inçonftâter,immn^^ç^tcq; prodire.Cumq; idern à pluribus animaduerti cœptum 'ciret,fôbi;piçg^|b^^^^ uocatique obfecrare Cærarem,n€ dubitaret fignum,qaçc^. yiâ^dam îîbi proprîam à diis immortalibusportendi.Dubitante Çæfâfe^afq; çoxnrn,|l^U dio, cupiditati'q; refiftente, fibique, cruptione pugnari non placere c.lap.i’ tante, ôcetiam atq; etiarn aciem fu/îentante, fubito dextro çornti,,iniuiru Cæfaris, tubicen à militibus coadus canere cœpit.Quo fado,ab vniuer-fis cohortibus ligna in hoftem cœpere inferri:cum çenturiones pedore aduérfo reGfterent,viq; continerent milites^ne iniulTu imperatoris concur-rerent',nec quidquam proficerent. Quodpollquam Cæfarintcllexit, inci-tatismilitum animis relîfti nullo modo polTe, figno fœlicitatis dato, equo admilTo in hoftem contra principes ire contendit. A dextro interim cornu funditores, fagittariique concita tela in elephantos frequentes iniiçiunt. Quo fadOjbefiiædridore fundarumjapidumq;perterriteƒefe conuertere, ôcfuos poftfc frequentes, dipatofqueproterere, amp;nbsp;in portas vallifcmifa-das ruere contendunt. Item Mauri équités, qui in eodem cornu cum ele-phantiserant,prgfidio deferti^principcsfugiunt.Ita celcriterbeftiis circui-tisjlegîones vallo hoftium funtpotitæ: amp;paucis acriter repugnantibus in-te^^edis,reliqui concitatiin cadra,vndepridieerant egrefli,confugiunt. Non videtur elfe prætermittendum de virtute militis veterani v.legionis.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;protinus

protinus armis abiedis,in regia caftra fugere contendunt/Quópoftquani perueneruntjCa qiioque ab lulianis teneri vident, defperata falute, in quo-dam colle confiftunt j atque armis demiflis, falutationem more militari fa-578’Ciunt:*quibusmiferis ea res paruo præfidio fuit.Namque milites veteran!

ira, amp;nbsp;doloreincenfi,non modbjVt parcerent hofti,non poterant adduci, fedetiam exfuo cxercitu illuftres vrbanos, quos auä:ores appellabant, complures aut vulnerarunt,aut interfecerunt.In quo numero fuit T ullius Rufus quæftorius,qui pilotraiedus confultb d milite,interiit. Item Pom-peius Rufus brachium gladio percufl'us,niri celeriter ad Cæfarem accurrif feçnterfeclus effet. Quo faólo,complures équités R.fenatoreTque perter-riti ex prælio fe receperût,ne à militibus,qui ex tanta vidorialicentiam fibi affumpfiffcntimmoderatepeccandi impunitatis propter maximas resge-»575 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoqueinterficerentur. *Itaque omnesScipionismilites, cùm fi-

dem Cæfaris implorarent, infpedante ipfo Cæfare, amp;nbsp;à militibus depre-cante,eis vti parcerentgt;ad vnum funt interfedi.C^far trinis caftris potitus, occififque hoftium x.millibus,fugat(fque compluribus,fe recepit,L.militibus amiffis, paucis fauciis in caftraiac ftatim ex itinerc ante oppidum Tha-pfum conflitit, elephantofque lx i v.ornatos, armatofq; cum turribas,or-namentifqiie capit,captos ante oppidum inftrudos conftituit,id hoc con-filiojfipoffet amp;: Virgilius,quiquecumeo obfidebantur,rcimalcgeftæfuo-fum indicio à pertinacia deduci. Deinde ipfe Virgilium appellauitjinuita-uîtque ad deditionem,fuamque lcnitatem,amp; clementiam commemorauit. Quem poflquam animaduertit refponfum fibi non dare,ab oppido rccef-fit.Poftero die^diuinare fada^concione aduocata,in confpedu oppidano-580 rummilites collaudat,*totumqueexercltum veteranorudonauitpræ^dis,

acfortiffimo cuique, ac bene merentiprofuggeflu tribuit. Acllatim inde^ digreffus,C. Rebillo proconfule cum11i.adThapfum le^ionibus, amp;*Cn. Domitio cumi i.Tifdræ,vbiConfidiuspræeratad obfidedum relidiSjM. Meffalla Vticam ante præmilfo,cum equitatu ipfe ebdem iter facere con-tendit.Equités interim Scipionis,qui ex prælio f^ugerant,cùm Vticam ver-* fus iter facerent^perueniut ad oppidum Paradam.Vbi cùm ab incolis non reciperêtur,ideo q» fama de vidoria Cæ-faris præcurriffet, vi oppido potiti, in medio forolignis coaceruatiSjomnibùfqs rebus eorû congeftisdgnê fub-iiciiintjatqî cius oppidi incolas cuiufq; generis,çtatifqjjviuosjconftridôfqi in flammam coniiciunt,atq; ita acerbifftmo affieiût fupplicio:deindeprotinus Vticam perueniut. Superiore tempore M.Cato, qgt; Vticenfibus,pro-pter beneficium legis Iuliæ, parùm in fuis p«rtibus præfidii effe exiftima-uerat,plebê incrmê oppido eiecerat,ôc ant^ortam,belli caufra,caftris ^of ffq; paruula duntaxat munierat,ibiq;,cuftodiis circumdatis, habitare coe-geraf.fenatû autem oppidi euftodia tencbat.Eorum caftra ijequites^dor-ti,expugnarc cœperunt, ideo q» eos partibus Cæfaris fauifl'e fciebant,vt eis interfedis,eorum pernicie dolwrem fuum vlcifcerentur. Vucenfes,animo addito ex Cæfaris vidoria, lapidibus,fuftibùfq; équités fepulerunt. Itaque poftquam caftrisnon potuerant potlVhVticanji fe in oppidum coniecerût, atque ibimultos Vticenfes interfecerunt,domôfque corum expugnaue-runt,ac diripuerunt. Quibus cùm Cato perfuadere nullaratione quiret,

24° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. H LR TI I

vtfecum oppidum defcnderent,amp;cæcle,rapinifque defiftercnt.amp;r quid fi-bi vcllcntjfcirct Xcdandæ eorumimportunitatis gratia, fingulis Hsc.diuifit. Idem Sylla Fauftusfecit,ac de fua pecunialargitus çR, vndque cum iis ab Vtica proficifcitur,atque in regnum ire eontendit. Complures interim ex fuga Vticam perueniunt ; quos omnesCatoçonuoçatos, vnacum c c c., qui pecuniam Scipjoni ad bellum faciendum contulerant,hortatur,vt fer-uitia manumitterent,oppidumque defenderent. Quorum cum partem af-fentirc, partem animum, mentemque perterritam, atque in fuga deftina-tam habçre intellexiflet, amplius de ea re agere deflit it, nauefquc iis attri-buit, vt in quas quifque partes vellet^ proficifceretur. Ipfe omnibus rebus diligentiffimc conftitutis, * liberis fuis L.Çæfari, qui tum ibi proquæftor y 8 f fuerat, commendatis, 8^ fine fufpicione, vultu, atque ferraone, quo fupe-riore tempore vfus fuerat, ciim dormitum iflet, ferrum intro clam in cubi-culum tulit^atque ita fe tr^iecit. Qui dum, anima nondum expirata,conci-diflet, impetu facf^o in cubiculum, ex fufpicione medicus, familiaréfque continerc, atque vulnus obligate coepiflent, ipfe fuis manibusvulnus cru-delilfimb diuellit,atque animo præfenti fe interemit. Quem Vticenfes quanquam üderant partium gratia, tarnen propter eius fingularem inte-gritatem, qubd dilfimillimus reliquorum ducum fuerat, quodque Vticam mirificis operibus munierat ,turrcfque auxerat, fepultura alficiunt. ' Q^io interfeä:o, L.Cæfar,vt aliquod fibi çx ea re auxilium pararet, conuo-cato populOjConcione habita,cohortatur omnes,vt porta? aperirentur : fe in Cæfaris dementia magnam fpemhaberé.Itaque portis patefadis^Vtica egrclfuSjCæfari Imperatori obuiam proficifeitur. Melfalla, vt erat impera-turm Vticam perucnit, omnibufque portis cuftodias ponit. Cæfar interim

~aTnapfo progreffus, Vfeetam peruenit, vbi Scipio magnum frumenti • nuftierum, armorum,telorum, cætcrarumquererum cumparuo præfidio

habuerat.Hqc ^ueniens potitur’.deinde Adrumetum peruenit. (^ió ciim fine mora introinet,armis,frumento,pecuniaque confiderata, C^Ligurio,

• * C.Confidii fiiio , qui tum ibi fuerat^ vitamçoncelfit. Deinde eodem die Adrumeto egreffus*, Liuineio ^egulo ibi cumlegione relido, Vticam ire eontendit: cuiinitinere fit obuius L.Cæfar,fubitQque fe ad genua pro-iecit, vitamque fibi, nec amplius qUidquam deprccatur. Cui Cæfar facile, ôc pro fua natura, amp;: inftituto concclTit. Item Cæcinæ, * Ceteio, P. Atio, ^g^ L.Cellæ patri,Sc filio,^M.Eppio,M.Aquinio,Catonisfiiio,Damafippique ^g^ liberis ex fua confuetudine tribuit,circiterque nodem luminibus accenfis Vticam peruenit,atque extsa oppidum ea node manfit.Poftero diemanc oppidumintroiit, concione^^e aduocata,Vticenfes incolascohortatus, gratias pro eorum ftudio erga fe a^it:ciues autem Romanos negotiatores^ ßee^s, qui inter cc c. pecunias contulerant Varo,amp; Scipioni^multis verbis accufatos , öc de eorum fceleribus longiori habita oratione, ad extremum, vt fine metu prodirent, edicit : fe e^s dumtaxat vitam concelTurum, bona quidem’eoTum fe venditurum, ita tarnen, vt qui eorum bona fua re-demiftet,fe bonorum ven{^itioncm •indidurum, Sc pecuniam multæ nomine relaturunijVt incolumitatem retinere poftent. Quibus metu exangui-bus, devitaqueexfuo * promerito defperantibus, fubitb oblata falute,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*libentcs,

DE BELLO A F R I C. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*41

* libcntcs, cupidiquc conditionem açcçperunt • perieruntque à Cæfarc, vt vniuerfisc ce,vnonominepecuniam imperaret, Itaqüe bis millies h s.bis impoßcOjVt per triennhim fex penlionibus populo Romanofoluerent, nul-lo eorum reculàntejac le eodem die demum natos prædicantes, 1 æ ti gracias agunt Cælari.Rex interim Iuba,vt ex prælio fugerat^vnà cum Petréio inter-diu in villis latitandojtandem noôlurnis itineribus cóféólis, in regnum per-uenit,atque ad oppidum Zamamj vbiipli domiciliiirn, eoniuges, liberôfqj habebat,quô ex cunôto regno omnem pecunianî,cariflimafque res com^c^ tau,eratgt;, quodque inito bellooperibus maximis inuniörät, accedir. (i^cm anteaoppidanijj rumore exoptato de Cælaris vióbötóa'aüdito, ob bas àaubas oppido probibuerunt, quôd bello contra populuiil Romanum'fufceptb, in oppido Zama, lignis congelîiSj^ maximam in medio forô pyraiù conlïruxc* ratjVtß forçè belîo foret ßiperatus,omnibus rebus éo coaceruatiSjdebincct-uibus cunôtis interfçlt;51^is,eo4cmque proieôlisjigrte bibieólo ,tum demum fc ipfeinfuper intcrficerec, àtque vnà cüm bberis, coniungibus, ciuibus, cun-lt;àâquc gazarcgiacremarerur. Pollquam luba ante portas diu,multum(^uc primo minis proimperioegiflet cum Zamenlibus, deinde, cùm fe parum proficere intcllexilTét, precibus quoque oraflèt, vti fe ad fuos Deos pénates admitrercntjvbi eos in féntentia perltare animaduertit, nec minis^nec prç-cibus fuis moueri quo magis le recipcreilt tertio petit ab eis, vt ßbi coniu-gesjliberofque redderent, vt fccum eOsalpottaret. Poftquam ßbi nibil om-nino oppidanos relponß redderc animaduertit, nulla re ab iis impctrata’ab Zama difeedit, atque ad villam fuam cum M.Petreio, pauciTquê’éqüitibus feconfert. Zamenles interim legatos de iis rebus ad Cælarcm Vticammit-, tunt, petuntque ab eo, vtiante, quam rex manum colliger'et, fefeque op^u-gnaret, ßbi auxilium mittetet : fc tarnen paratos elTe, ßbi,quoad vitafupi^-teret,oppidum,feque ei referuam.Legatos collaudatos Cæla^ domum iubet ancecedere,acfuum aduentum prænunciare.IplepoAerodieVtlca egreflus, cum equitatu ire in regnum contendit.Interim in itinere ex regiis copiis du ces complures adCæfarcm veniunt,orantquc,vt bbi ignofcat. Qmbusfup-plicibus venia data,Zamam perueniunt.Rumore interim perlato de eius le-nitate, elementiaque , propemodum omnesregni équités Zamamperuç-riiunt ad Cælarem,ab eóq; funt metu, periculóque liberati. Dum hæc vtro-bique geruntur, Conlidius, qui Tifdræ cum familia ßia, gladiatoria manu, Gctulifque præerat,cognita cçde fuorum,Domitilquc,amp; legionum aduen-tu perterritus,delpcrata falute,oppidum defcrir,féque clam cum paucis Bar-baris,pecunia onuftus,fubducit, atque in regnuiTi fugere contêndit. Quem Getuli fui comités,in itinere,prçdç cupid^conTidunt,leque,in quafcunquè potuerepartes,confcrunt.C.interimVirgilius,poftqua,m terra,marique clau J 8 J füSjfe nibil proficere intellexit,fuôfque interfeôlos,aut fugatos, * M. Cafo-nem Vticæ libi ipfi manus intuliire,rcgem vagum,àfuis dclcrtum,ab omnibus afpernari, Saburam, eiulque copias ab Sitio efl'edeletas,ytieæ Cælafem ßnemora receptum,de tanto exercitu reliquias elfe nullas,quæfibi, fulfquc liberis prodeflent, àCaninio proconfule, qui eur« obfidebat, fide accepta, féque,amp; fua omnia,amp; oppidum proconfuli tradit. Rex interim luba ab om-nious ciuitatibus cxclulus,delperata falute,cujp igm conatus efl'etcum

PecreiOjVt per virtutem intcrfplt;^i cfle viderentur,ferro inter fe depugät ( at-• que firmior imbeçilliorern lub^ Petreium facile ferro conftunpüt ) deinde ipfe ßbi cum conarecur gUdio traiicerc pçôlus., nec poffet, precibus à. feruo fuo impetrauit, vt feincerficeret,idque obtinuit.P.interiin Sirius, pulfo exer-citu Saburæ,præfeâ:i.Iubæ,ipfôq; incerfedto, cuiniter cum paucispijr ricaniainad Cæfarein faeeret,forte inciditinFauftuinl Afraniumquc,qui eain inanuin habcbant,qu^ V tfcam difipjierant, iterque in Hifpaniainiten--deb^PV4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;circiter 900, itaque celeriter noiSturho temporel

infidiis difpofitis, eos prima luce adortus, printer paucos équités v qoi ex pri* ino agminçfugerqntjreliquos £iutintçrfî.cit,autin deditionem ajccjpit;Afta? p.ium,amp;; Fauftuin viuos çapit^Qim çoniyge, liberis. Paucis poft diebm dif-feiftione in exercituortaj Fauftus^ ßcAffanjus interficiuntur, Pompeiæ eiun Fauftiliberis Çæfar inpolumitatçm,fuaque ornnja coxideflit. Scipâomtççu^ jcum Daipafippo, amp;nbsp;Torquato, amp;nbsp;Plætorio KuftiiirioPauibus lQngisdiu* 5 8 8 * inultumque iaófati, cum Hifpaniam peterent^ajdiHypponem regiuin défe-runtur, voi claflis P. Sitii per id tempus erat ,,aqua pauciora ab amplioribus .circunuenta nauigiadœrimuntur, iotque Scipio, cum iis, quos pauld ante ■ nominauijintçriip. Cæfar interim, Zamæ auçftione Kgiafaffta, bon jfque eo-rum veriditis, qui eines Romani contrapopuium Romanumarma tulerartt, præmidque Zamçnlibus,quide rçge excludendo confilium ceperant, tri-quot; bp,tjs,veâigalibufque regiis abrogatis,,ex regnoque prouincia faôta, *atque j 8 ibiGrifpOrSalluftio populi Romaniproconfule cum imperio reiiôfo,ipfe Zamaegreflus Vticamfe recepitjbi bonis vçnditiseQrum,qui fub Iuba,Pe-treioque ordines dùxerant, item Thapfîtanis h s.x x. millia,conuentui çatfum H SX X x.millia, Adrumetanis.H s x x Xi, conuentui eorum h s L,mil-

• lia multæ nominç imponit. Ciuitates, bonâque eorum,atgt; Omni imuria, ra» pindque défendit, Lepritanos, quorum fuperioribus annis lubà bona diri-puerat, amp;nbsp;ad fenatumquefti per legatos, atquearbitris afenatu datis, fua re-» ceperant, XX x,centenis millibus ponderis olei in annos Imgulosmultar,

* ideoquod initio per diflenfionem principum, focietatem cum luba inie-. rant, eumque armis, militibus, pecunia luuerant, Tifdritaiios, propter bu-» militatem ciuitaris, certo numéro frumenti multat, His rebus geftis, Idibns lun. V’ricæclafTemconfcendit, amp;nbsp;poftdiçm iiî. Carales inSardiniam per^ uenit.Ibi Sulcitanos,quôd Naüdium,eiulque claffem reccperant,copnlquc iuuerant, h s c.millibus multat, amp;nbsp;pro decumis oôtauas pendereiubet, bo-r naque paucorum vendit,amp; ante dicm 111.Kalend, Quin, naucs confeendit, amp;nbsp;à Caralibqsjfecundum tffrram proucölus, * duode trigebmo dje, ed qtidd 590 jtempeftatibu^ in portubus c^hibçbatur^ad vrbem Romain venit.

H A R N A C E fuperato, Africa rccepta, qui ex iis præliis cum adolefcente Cn.Pompeio profugilTent: cum Scvkerioris Hifpaniæ poiituseflet,dumCæfar muncribus dadis in Italia detinetur,qub faciliùs præfi-dia contra copararet Pompeius, in fidem vniufcuiufq; ciuitatiscôfugerecœpit.Itapartimprecibus partim vi^ bene magna cóparatamanujprouincia vaftare coepit.

Quibus in rebus nonnullæ ciuitates fua fponte auxilia mittebat:item non-nullæ portas claudebant. Ex quibus fi quaoppida vi ceperat, cum aliquis ex ea ciuitate optime de Cn.Pompeio meritus ciuis effet,propter pecuniæ magnitudinem aliqua ei inferebatur cauffa^vt eo de medio fublato, ex cius pecunialatronum largitio fieret. Itapauciscommodis hoffe horcato, ma-iores augebantur copiæ,ideôque crebris nuneiisin Italiam miffis,ciuitates contrariæ Pompeio auxilia fibi depoftulabant.C.Cæfar didaton i i.,dlt;?fi-gnatus I v.multis itineribus ante confedis , cum celeri feftinatione ad bellum conficiendum in Hifpania conueniffet, legati Cordubenfes, qui à Cn. Pompeio difcefferant, Cæfari obuiam veniunt: à quibusnunciabatur no-durno tempore oppidum Cordubam capi poffe ; qubd nee oppinantibus aduerfariiseius prouinciapotituseffef.fimulqjjqubd tabelIariiaCn.Pom-peio difpofiti omnibus locis effent,qui certiorem Cn.Pompeiu de Cefaris adueniufacerent. M ulta prætcreaverifimiliaproponebant. Quibus rebus addudus,quoslegatos ante exerçiiuipræfecerat QJPedium,amp;: Q^Fabium Maximum de fuo aduentu facit certiores,vt quem fibi equitatü ex prouin-cia feciffentjpræfidio mitterét. Ad quos celeriùs,quàm ipfi opinati funt,ap propinquauit,atq; vtipfe voluit,equitatü fibi oræfidio habuit.Eratperide tempus Sex. Pompeius frater,qui cum psæfidio Cordubam tenebat,quod cius prouinciæ caput elfe exiftimabaturnpfeaute Cn.Pompeius adolefces Vllam oppidum oppugnabaqamp;ferciamaliquotmenfibusibidetinebatur. 91 Qiio ex oppido,cognito Cæfaris aduentu,*legati clàmpræfidioCn.Pompeii,Cçfarem cùm adiffenbpetere tœperüqvt fibi primo qi*oq;‘tèpore fub-y 9 2 fidium mittcret.*Cçfar earn ciuitatê omjii têpore optime de populo Rom. meritam effe feiebat, xi.cohortes fecunda vigilia*iubetproficifci, pan'quc equitesnumero, quibus præfecithominem eiusprouinciænotum, amp;nbsp;non paiùmfcientem, L.IuniumPatiecum. QuicùmcdCn.Pompeiipræfidia

vcnifletjincidit idem tempons,vt tempeftate aduerfa, veliemeiitique vento afliólaretur. Qua vi tempellatis ita obfeurabatur, vt vix proximum cognof-cerepoflet.Cuius incommodumfummam vtilitatemipfis prçbebat.Itacùm ad locum venerut, iubet binos équités incedere, amp;nbsp;reóhipcr aduerlariorum prælidia ad oppidum contendere, mediifque ex præ/idiis cum quereretur, qui efl'entjvnus ex nollris re{pondit,vtfilcat verbum facere: namid tempons conari ad inurum accedere, vt oppidu capiant, ôc partim tempeftate im-pediti vigiles non poterant diligentiam præftare,partim illo refponlo deter rebantur. Cum ad portam appropinquair^nt : ligno dato ab oppidanis funt recepti,*amp; pcditcs,equitcftp,clamorc faóto,dilpolitis ibi partim qui reman fere, eruptionem in aduerlariorum caftra fecerunt. Sic illud cum inlcienti-bus accidilTetjexiftimabat magna parshominum,quiin iis caftrisfuill'ent,fe prope captos elTe. Hoc milTo ad Vllam præftdio, Cæfar vt Pompeium ab ea oppugnatione deduceret, ad Cordubam contendit, exque itinere loricatos viros fortes cum equitatu ante præmifit, qui lîmul in conlpeólum oppidi fe dederuntjin equis recipiuntur, Hoc à Cordubelibus nequaqua poterat ani-maduerti, Appropinquatibus,ex oppido bene magna multitudo ad equita:-tum concidendum cum cxiiret,loricati,vt fuprà fcripfimus,ex eqnis defeen-dcrunt,amp; magnum prçlium fecerunt,lic vt ex infinita hominu multitudine pauci in oppidum fe reciperent.Hoc timorc adduótus Sex.Pompcius,literas fratri milit, vt celeriter libi fublidio veniret : ne prius Cælàr Corduba cape-ret,quam ipfe illo venilTet.Ita Cn.Popeius Vilaprope capta,literis fratris ex-cituSjCum copiisad Cordubam iterfacere çœpit.Cæfar,cum ad Humen Bç-tim venilTet, neque propter altitudinem fluminis tranlire polTct, lapidibus cq^bes plenos demilit.Ita infuper ponte faóf o, copias ad caftra triparti to tra-

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;excubitu

cxcubitu caftns præfidioeÛe poflent. Hîc in aduêtuPompeij incidit,vtma-tutino tempore nebula effet craflifluna. Itaque in ilia obfcuratione cum aliquot cohortibus, ôc equitum turmis circuncludunt Cæfaris équités, amp;nbsp;con-ciduntjfic vt vix in ea cæde pauci effugerent.Infequenti noôfe calfrafua in^ cendit Pompeius, amp;; trans flumen Salfum per conualles caftra inter duo op-pida Ateguam, amp;nbsp;Vcubim in monte conftituit. Cæfar inmunitionibus,cæ-terifque,quç ad oppidum oppugnandum opus fuerunt,aggerem,vineâfque agere inftituit. Hæc loca funt montuofa, amp;nbsp;natura édita ad rem militarem, quæ planicie diuiduntur Salfo fluminc,proximè tarnen Ateguam, vt ad flu-inenîint circiterpafluum duo millia. Ex ea regione oppidi in montibus caftra habuit pofita Pompeius in conlpeôlu vtrorunq; oppidorum, neque fuis aulus eftfubfidio venire. Aquilas habuit,amp;ligna xi ii.Iegionum.fed,ex qui-J)us aliquid firmamenti fe exiftimabat habere, dua: fuerunt vernaculæ, quæ ^94 àTrebonio transfugerant,*amp; vnafaóla ex colonis,quçfueruntinhis regio-nibus. Quarta fuit Afraniana ex Africa,quam fecum adduxerat : reliquæ ex fugitiuis auxiliares conliftebant. nam, *de leui armatura, amp;nbsp;equitatu, longe amp;nbsp;virtute,amp; numero noftri erant fuperiores. Accedebat liuc,vt longiùs bellum duceret Pompeius, qudd loca funt édita, amp;nbsp;ad caftrorum munitioncs nonparùm idonea. Nam ferè totius vlterioris Hilpaniç regio,propter terræ fecunditatem,inopem, difficilémque habet oppugnationem, amp;nbsp;non minus copiofam aquationem.Hîc etiam propter Barbarorum crebras excurliones omnia loca,quæ funt ab oppidis remota, turribus,amp; munitionibus retinen-tur,lîcutin Africa,rudere,non tegulis tcguntunlîmulque in his habent Ipe-culas, amp;nbsp;propter altitudinem,longè,latéq; prolpiciût. Item oppidorum magna pars eius pr-ouinciç montibus fere munira, amp;nbsp;natura excelîentibus Ricis crt conftituta,vtfimul aditus,afcenfufque habeat difficiles.Ita ab oppugaa-tionibus natura loci diftinétur,vt ciuitates Hilpaniç non facile ab hoftibus capiantur,quod in hoc contigit bello.Nam vbi inter Atcguam,amp; Vcubim, quç oppidalupra funt fcripta,Pompeius habuit caftra conftituta,in conlpe-ûu duorum oppidorum, ah fuis caftris circiter millia pafluum i v. grumus eft exccllens natura, qui appcllatur Caftra Poftumiana.ibi prçlidii cauflà ca-595 ftellum Cæfar habuit conftiturum. * Pompcius,qui eodem iugo tenebatur, loci natura, amp;nbsp;quod remotum erat à caftris Cæfaris, animaduertebat loci 596 diflîcultatem, amp;nbsp;qudd flumine Salfointercludebatur, * non elfe permifl'u-597 rumCæfarem, vtin tanta loci difiîcultate * adfublîdium committendum fe mitteret.Ifta fretus opinione,tertia vigilia profeôtus, caftellum oppugna-re cœpit,vt laborantibus fuccurreret,Noftri cùm appropinquaflcnt,clamo-re repentino, telorùmque multitudine i^^ftusTacerecœperunt, vtimagnam partem hominum vulneribus afiicerent.Qup pcra(fto,cùm ex caftello repu-gnare cœpiflent, amp;nbsp;maioribus caftris Cæfari nuncius eflet alla tus, cum ii î? legionibus eft profelt;ftus:amp; cùm ad eos appropinquairct,fugaperterritimuh ti funt interfeôli, complûtes capn : in quibus multi prçterc^i artnis exuti fu-gerunt, quorum fcuta funt relata lxxx^ Infequenti luce Arguetius ex Italia cum equitatu venir. Is ligna Saguntinorum retulft v. quæ ab oppidanis cœ-598 pit. * Suo loco perterritus eft, quôd équités ex Italia cum Afprenate ad Cæ-farçm venilTent. Ea noôte Pompeius caftra inicndiç, amp;nbsp;ad Cordubam

14^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTH.

verfus iter facere ccepit. Rex, nomine Indo, quicumcquitatu fuas copias ’ adduxerat,dum cupidiùs agmen aduerfarioruminfequitur^a vernaculisle-

gionariis exceptus eft, amp;nbsp;interfedus, Poftero die équités noftri longiiisad Cordubam verfus profecuti funtcos, quicomméatus ad caftra Pompeii exoppjdoportabant,exiiscapti L.cum iumentis^ad noftraadduótifunt caftra.Eode die QAlartius tribunus mil.qui fuiftet Pompeifad nos tranf-fugit, amp;nbsp;nodis tertia vigilia in oppido accerrimcpugnatumeft, igncmquc multum miferunqfic vt amp;nbsp;omne * genus, quibus ignis per iadusfoliius eft: mitti.Hoc præterito tempore, C. Fundanius^eques R.ex caftris aduerfa-riorura ad nos transfugit, Poftero die ex legione vernacula milites funt ca-pti abequitibus noftrisduo, qui dixerunt Ie feruoselfe. Cii:nvenirent,co-gnitifunt amilitibus,qui antea cum Fabio,ôe Pediofueranqamp;ràTrebonio transfqgercnt. Eis ad ignofcendum nulla eft data facultas, à militibu^ noftris interfedi funt. Eodem tempore capti tabellarii, qui à Coi duba ad Pompeium milfi erant, perpeia'mque ad caftra noftra peruener^nt,præci-fis manibus mifli funt fadi. Pari confuetudine, vigilia fecunda ex oppido ignem muItum,telorumquemuItiiudincmiadando^Dene magnum tempus confumpferuntjcomplurcfq; vulneribus aftecerunt.Præterito nodis tern-pore,eruptionem in legionem fextam fecerunt, cum in opere noftri diften-tieftent,acriterquepugnare coepcrunt:quoru vis reprefta a noftris,etfi op-pidanifuperioreloco defendebâtur ,L.ciim eruptionem facere ccepiftcnt, tarnen virtute militum noftrorum, qui, etfi inferiore loco præmebantur, tarnen repulfi aduerfarii bene multis vulneribus affedi in oppidum fe con-tulerunt. Poftero die Pompeius ex caftris fuis brachium cœpit ad flumen Salftim facere-.amp; cum noftri équités pauci in ftationc fuiftent à pluribus re-

• peiifi, de ftatione funt deiedi,amp;: occifi tres. Eo die A.Valgius,fenatoris fi-lius,cuius fratej^n caftris Pópeiifuift'ctjomnibus fuis rebus relidis,equum confcendit,amp;fugit. Speculatordelegione fecunda Pompeianacaptus à militibus,amp; interfedus eft. Per idem tepapus glans mifla eft infcripta,quo die ad oppidum capiendum accederent, fefe fcutum efte pofiturum. Qua fpenonnulli,dum ftnepericulo murumafcendere,* amp;*oppidû potiripof- 599 le fe fperarent,poftero die ad murum opus facere coeperut5amp; bene magna prioris muri pars deieda eft.Quo fado ab oppidanis,ac ft fuarum partium cftentjconferuati, mifl'os fecere loricatps, quique præfidi) caufla præpofl-ti oppido à Pompeio eftent,orabant.Q!.!ibusrefponditCçfar,fcconditio-nes dare,non accipere confueuifte.Qii.i cum in oppidum reuerfi eflent,re-lato refponlb,clamorefublato,omnigcnere telorumcmiflPo, pugnarcpro muro toto cœperunt. Propter qucjd fere magna parshominum, qui in caftris noftris elfent,non dubitarunt,*quin irruptioncm co dip eflent faduri.

I ta îorona circundata,pugnatum eft aliquandiu vchementifl'imc,fimulque bajifta milfa à noftris turrem deiecit,qua aduerfarioru,qui in ea turre fue-rantjV.deieóH fupt,amp; puer,quibaliftam fôlitus erat obferpare. Eo præterito tempore,Pompeius trans flumen Salfum caftellum conftituit,neq; à noftris prohibitus, falfaq; ilh opinione gloriatus eft, qubef propc in noftris partibuslocumtenuiffet. Item infequeniidie ,eadem confuetudine,dum longius profequitur,quo Uaco équités noftriftationemhabuerant,aliquot turmæ

turmæ cum leui armatura,impetu faólo,loco func deied-æjamp;r propter pauci-tatemnoftroruincquimm, fimulque leui armatura inter turmas aduerlario-riorum protritç.Hoc in confpeólu vtrorumque caftrorum gerebatur,amp; ma-iore Porrijiciani exultabant gloria, longius quod noftris cedétibus profequi Coepiff^nt. Qui cum aliquo loco à noftris recepti eftent,vt confueflent,ex ft-6 o I niilivirmtc*clamorc faóto,aduerfati funtprælium facere. Ferè apud exerci-tüshiec'eftequeftris præliiconfuetudo,cùmequesaddimicandum,dirniflo eqUö ctifn pedite progredirur,nequaquam par nabeturdd quod in boelt;^acci-dît'êêftâminr, Cumpedites cx leui armatura leóli ad pugnam equitib’us noftris tiec opinaiitibus veSniftent,idquc in prçîio animàduerfum eflet,complu res équités deftenderût.ïta exi^uo tempóre eques ^deftre, pedes equeftre ptælium faccre cœpit : vfque eô,vt cædam proxime 'à ■ Vàüô fecérint : in quo , prælio aduerfariorum ceciderunt c x x 11 i',cornplurélque armis’cxuri^mul-ti vulneribus afteôti in caftra funt redaâri^noftri ceciderunt i i'ii;föü'cii x 11. pedites, amp;nbsp;équités v. Eius diei infequeftti tempb'té ^ptiftirtà^’èôrifue'tudme, pro muro pugnari cœptum eft.Cùm bene magnam müît'itudihem téîofum, ignémque nöftris defendentibusinieciflent, nefandum,crudeliflimumque facinus funt aggrefti, in confpeôluque noftro hofpites, qui in oppido étant, ’ iugulare,amp; demuroprçcipites mittere cœperunt,ftcut apudBarbaros:quôd ; ' poft hominum memoriam nunquam eft îaeftum. Huius dieiextremo tem-pore aTompeianisclàmad noftrostabellatiuseft miftus, vteanoâ:e turres, aggercmque incenderent, amp;nbsp;iii. vigilia eruptionem facerent. Ira igné, telorumque multitudineia(fta,cùm bene magnam partem muriconfum-pliffent,portam,quæ èregione,amp;an conlpcélu Pompeii caftrorum fuerat,a-peruerunt, copiæquc totæ eruptionem fecerunt, fecùmque extulerunt cgl-Cqi catasad folfas complendas,amp; harpagones ad cafas,*quæ ftramentis ab noftris hybemorum caülTa ædificatæ étant, diruendas, amp;nbsp;incêdendas : præ-terea argentum, amp;nbsp;veftimenta, vtdum noftri in præda detinerenrur,illi cædefaétaadprælidia Pompeii fcreciperent. Nam,quôd exiftimabateos pofte conatumefficere, noéle totavitra ibatflumen Salfuminacie. Quod raébum licet nec opinantibus noftris eflet gefturn,tamcn virtute freti,repul-fos, multifque vulneribus afi'elt;ftos,oppido repreflerunt, prçdaqü'e, amp;nbsp;armis' eorumfunt potiti, viuofque aliquos ceperunc,qui poftero funt interfeÂi die. Eodémque tempore transfuga nunciauit ex oppido,lunium,qui in ■ cuniculo fuiflet, iugulatione oppidanorum faôta,clamaflè facinus le ne- ' fandum, amp;nbsp;feelus fecifle : nam eos nihil meruifle,quare tali pœnaaffîceren- ' tur, qui eos ad aras, amp;nbsp;focos fuos recepiflent, eofflue holpitium fcelere con-taminafl'eimultaprætereadixiflc-.quaorationt deterritos ampliùs iugula-tionem non fecifle. Ita poftero die Tuflius legatus cum Catone Luflta-no venitjôc apud Cæfarem verba fecit, Vtinam quidem Dij immorsa-les feciffent, vt tuus potiùs miles, quàm Cnei Pompeii fadus eflem, amp;nbsp;banc virtutis conftantiam in tua j^nôloria, non in illius calaipitate præ-^^^ftarem. * cuius funeftæ laudes quippe ad hanc fortunam’recidcrunt, vt dues Romani indigentes prælidii, amp;pÆgt;pterpatBiæ luduofam perniciem dédamur hoftium numero,quineque inillius profpera acieprimam for-tunam, neque in aduerft fccundam optinuimus vidoriam ; qui legionum

tot impetus fufténtanteSjQoóturms, diurnifq; operibus gla^iorum idus,te-lorumoLie mifTus expeâ:âtes,victi, defçrti aPompeio, tua virtutefiiperati falutem à tua dementia depoicimus, petimùfque, vt qualem te gentibus prçftitirtijfimilem in ciuium deditione prçftes.RemjflislegatiSjCÙm ad portam venifletT it.*T ullius,cum eum introeuntem C. Antonius infecuçus non eflet,reuerfus eft ad portam, amp;nbsp;hominçm apprehcndit.Q^odTiberjus çùm l;eri animaduertit,fimulquepugionem * eduxifleqnnanum çiusincidit. Ita refugçruntad Cæfaremj,Eodçmque temporeïigniher de legione prûpa fugit^amp;t nunciauit,quo (Jie equellre præîinm fadtum eiTçt pluo. figi)o perüïc homines X x xy.neque liccre caftrjbiGn.Pompeiinunciaxi, nçque 4iciper-. iflequenquam. Seruus, cuius dominus in Cæfaris caftrisfuiflet, vxorçm-que,amp; filium in oppido i'eliquerat,dominum iugulauit,amp; ita dàm à Cçfaris prçfidiis in Pompeii caltra difceifit, èç indicium glande feriptum mißt per quod certior fieret Gæfar, quç inoppido ad defendendum compararentuft Jta^literis acceptis,cùm in oppidum reuerfi cfl'ent,qui mittete glandem feri-ptam folebatjinfequenti xêpore duo Lufitani fratres transfugæ nunciarunt, quamPompeius concionem habuifiet : quoniam oppido fubïidio non poi-iet venire, nodu ex aduerfariorum conipedu fe deducerent ad mare verfilm : vnum refpondiiTe, vt potiùs ad diuaicandum defeenderent, quàm fi-gnuinfugæ olîenderent: * turn, qui ita locutusefiet,iugulatum, Eodem tempore tabellarii eius deprehenh qui ad oppidum veniebant, quorumli-teras Cçfar oppidanis obiecit,amp; qui vitam fibi peteret,iuflit turrçm ligneam oppidanorum incendere:id fi fecifl'et, eife promiïit omnia conceflùrum. C^od difficile erat fadlu, vt earn turrem fine periculo quis incenderet, Ita facturus de ligno cùm propius accelliflet, ab oppidanis eft oççifus. Eadem noâ:e tranfuga nunciauit Pompeium, amp;nbsp;Labienum de iugulatione oppida-’ noirum indignatos efl'e.Vigiha {ecunda propter multitudinem telorum tuigt; ns lignea, quæ ftoftraf uifleqab imo vitium fecit vfquç ad tabulatum fecun-dum, amp;nbsp;tertium. Eodem tempore pro muro pugnatum acçrrimè, amp;: turrim nollram,vr iuperiorem, inçederunt idcirco, quod vencum oppidani feçun-dumhabuerunt. Infequenti luce materfamilias dç muro fe deiecit, §lt;ad nostranfiliit, dixirqueiecum familia confiitutum habuifie,vtvnàcranfi-fugerentadCçfarem, illam oppreffiam amp;:iugulatam,Hocprçterea tempore tabellæ de muro funt deie6lç,in quibus feriptum eft inuentum. L.Minucius Cçfari: Si mibi vitam tribuis, quonia à Cn.Pompeio fum dcfertus,qualé me illi præflitfitali virtute,amp;: confîantiafuturum me in te effe præfiabo.Eodein tempore oppidanorum legajti, qui antea exierant, Gæfàrem adierunt, fi fibi vitam concederet, fcfeinletnicnti die oppidum efle dedituros, Quibus re-fpondit, fe Cæfarem elfe, fidemquC prællaturum, Ita ante diein Xi. Kalend. Majtij oppjdo potitus, Imperator efi appellatus, Et Pompeius, ex perfugis cùm deditionem oppidi faólam efl'e fcifl'et,cafira mouit Veubim verfus, fed circum ea loca caftella difpofuit,amp; munirionibus fe continere cœpit. Gæfar mouit,amp;propiàscaftracaftriscontulir, lEodem tempore mane loricatus vnus ex legione vernaculaad nos tranfügit, amp;nbsp;nunciauit, Pompeium pppi-danos Vcubenfes conuocaffe, iifq; imperauiffe, vt dil igentia adhibita, per-quirerent,qui effent fuarum partium, itémque aduerfariorum viôloria? fau-

lores. Hoc præterito tempore in oppißo, quod f'uit cap turn, feruus eft pre-henfus in cuniculo, quern fupra demonftrauimus, dominum iugulafl'e. Is vi-uus eft combuftus.Eodemque tempore centuriones loricati 11 x.ad Cçiarem transfugerunt ex legione vçrnacula, amp;nbsp;équités noftri cum aduerfariorum e-quicibus congrefli nmt,amp; faucii aliquot occiderunt ex leui armatura.Ea no-ifte Ipcculatores prehenfi fcrui 111., amp;nbsp;vnus ex legione veriiacpla. Serui funt 6 0 5 in crucem fublati,*militi ceruices abfciftç.Poftero die equiteSjCu leui arma-turaexaduerfariorum caftris ad nps transfugerunt. Et eo tempore circiter X I. équités adaquatores noftros * excucurrerunt, nonnullos iriterfecergnt, item alios viuosabduxerunt.Ex equitibuscaptifunt équités 11 x.Inlequenti die Pompeius fecuri pcrcuftit homines l x x i v.qui dicebantur elfe fautores Cæfaris viôloriæ : reliquos in oppidum iuflit deduci, ex quibus effugerunt

X X., amp;nbsp;ad Cælàrem venerunt. Hoc præterito tempore, qui'in oppido A-tegua Burlauolenfes capti funt,legati profeóti funt cum noftris, vtirem geftam Burfàuolenlibus referrent, quid Iperarent de Cn. Pompeio, cum viderent holpites iugulari:præterea multa ftelera ab iis fierfquiprælidii c^uf-fa ab his reciperentur. C^i cum ad oppidum veniflènt, noftri, qui fuilfent équités Romani amp;nbsp;fenatorcs,non lunt auh introire in oppidum, præter quam qui eins ciuitatis fuilfent. Quorum relponlîs vitro, citroque açceptis, amp;redditis,cùm ad noftros fe reciperent,qui extra oppidum fuilfent,illi de prælîdio infecuti, ex * auerftone legatos iugularunt. Duo reliqui, qui ex eisfugcrnnt, Cælàri rem geftam detulerunt, amp;nbsp;Ipeculatores ad oppidum Ateguam miferunt. Quicumeertum comperllîent legatorum relponfa, ita elfe gefta, quemadmodum illiretulilfent, ab oppidanis coricurfu laôto, cum,qui legatos iugulalfet,lapidare,.amp; ei manusintcntareccEperunt*, il-lius opera fe perilfe. Ita vix periçulo liberatus, petiit ab oppidanis, vt ei»li-ceret legatum ad Cælarem proficifei ; illife fatisfaôlurum. «Poteftate data,, cùminde eilet profeóhus præ/idio comparato, cùm bene magnammanum fcciiret,amp;no(fturno tempore per fallaciain in oppidum elfer receptus, iugn-lationem magnam facit. Principibus, qui lîbi contrarij fuilfent, interfc’ lt;ftis, oppidum in fuam poteftatem recepit. Hoc præterito tempore, ferui transfugæ nunciauerunt, oppidaiiorum bona venderc, ne cui extra vallum liceret exire, nili difcimftum. Idcirco qudd ex quo die oppidum Atçgua clfet captum, metu conterritos complûtes profugere in Bethuriam, neque libivilainIpemviftoriæ propolîtam habere, vtliquis exnoftris transfuge-rit, in leuem armaturam coniici^ eumque non ampliüs x v i.accipere. Infe-quenti tempore Ççfar caftris cafoacontulir,amp; brach.iumad flumen Salfum ducere cccpit. Hîc dum in opère noftri diftenti cll'ent, complûtes ex flipe-periore loco aduerfariorum dccürrerunt: nec detinentibus noftris muîtis telis inieôtis, complûtes vulneribus aftecere. hic tarnen,vt ait Ennius, nollri celfere parumper. Itaque ptæter confuetudinem,,çùm à noftris aiiimad-6o6 uerfumelfèt cedçre centurione^,exlegione v,*flumen traiilgTediduo,fè-ftituerunt aciem, acriterque eximja vit^ute plures cùm agçrent, ex luperio-re loco multitudine telorum alter eorum conciSit. Ita, cùm is compar .prælium facere cœpilfet, amp;nbsp;cùm vndique fe circunueniti aniinaducr-tillet, parumper ingrelTus, pedem olFcndit. Hi*ius concidentis viti cafu

pafTim audito, cùm complures aduerfariorum concurfum facerent, équités nollri tranfgrefli interiore loco aduerfarios ad vallum agere cœperunt. Ita dum cLipidius intra ptæïidia illorum ftudent cædem facere, à turmis, amp;nbsp;leui armaturafunt interclufi.Quorum nidfumma virtusfuilTetjviuicapti efl'ent: nam amp;nbsp;munitione præddii ita coanguftabantur, vt équités fpatio interclu-fo vix fe dcfenderepolfent. *Ex y troque genere pugnæ complures funt vul-neribusalFeóli,inqueisetiamClodius Aquitius. Inter quos ita comminus cll; pugnatum, vt ex, nollris, pratter 11. centuriones, fit nemo delideratus, gloria le elferentes.Poftero die ab Soricaria vtræque conuenere copiæ. No-Itri brachia ducere cœperunt.Pompeius,cùm animaduerteret caftello fc ex-cludi Afpauia,quod ab V cubi millia pafluum v.diftat,hæc res neceflarid vo-cabat, vt ad dimicandum defeenderet, neque tarnen çquo loco fuipotefta-temfaciebatjfed ex Grumo excelfum tumulumcapiebat vfqueeo, vtne-ceHariô cogeretur iniquum locum fubire. Quofaólo, cùm vtrorunque c^-piæ tumulumexcellentempetiflent,prohibitiànoljtrisfunt, deiedliq; pla-nicie. Quç res fecundum noftris efficiebatprelium, vndique autem ceden-jtibus aduerfariis, noftri magna in cæde vcrlabantur:quibus mons,non virtus,falutifuit:quilubitotune,nidaduelperairet,apaucioribus nodris Omni auxilio priuati elfent. Nam ceçidcrunt ex leui armatura c c c x x i v., ex Icgionariis c x x x 11 x.prçterquam quorum arma,amp;Ipolialuntallata. *ltapridie i i.centurionuminterniciohac aduerfariorum pœnacft litata. Infequenti die pari confuetudine, cùm ad eundem locum eius prçddium veniflet, prilfino illo fuo vtebantur inftituto. Nam prçter équités nullo loco equolecommittcre audebant. Cùmnoftriinopereeflent, equiturn co-piœ concurfusfacere cœperunt, dmùlque vociferantibus legionariis, cùm î^cum efflagitarent, vtconfuetiinfequi exiftimarepoftent, feparatiftimos cfl'eaddimicajidum,noftri exhumili conualle benelongefuntegrefti, amp;nbsp;planicie in çquo loco conftiterunt. Illi tarnen procul dubio ad congredien-dum *ineum Jocum non funt aud defcendere,præter vnum Antiftium 609 Turpionem,qui ddens viribus,cx aduerfariis dbi parem effe neminem cogitate cœ’pit. Hic ( vtfertur ),Achillis, MemnonifquecongrefTus. * QJ’om-pcius Niger j çques Romanus Italicends, exacie noftra ad congrediendum ppgtcfTus eft. C^oniam ferocitas Antiftii omnium mentes conuerterat ab opere adfpeóhandum,aciesfunt difpodtæ: nam inter bcllatorcs,principéfq; dubia erat pofita vióloria, vt propè videretur dnem bellandi duorum dirh mere pugna. Itaauidi, cupidiquefuarum quifqucpartium,expertorumvi-roruiTjjdidtorumque voluft tas nabebatur.Quorum virtute alacri cùm ad dimicandum ip^planiciem fef on tu lifte nt, fcutorùmquç laudis indgnis præ-fulgens opu^ççlatum ( quorum Pugna effetpropè profedto dirempta,nid piRopter equitum conceftum, vt fuprà demonftrauimus, * leui armatura prç-ddii caufta non longe ab opere caftrorum conftitift'ent) vt noftros équités in receptu/lum ad caftra redcunt,aduei^arii cupidiùs funt infecuti,vniuerfi clamqre fadoimpetqmdedçrunt. Itametupertcrriti,cùmin fuga effent, multis amfftis, in caftra Te recipiuht. Cæfar ob virtutem turmæ Caffianæ donauit.miîlia x 111., amp;nbsp;prçfeôto torques aureos 11., amp;nbsp;leui armaturæ millia x. Hoedie A.Bæbius,amp; C. Flauius,amp; A.Trebellius,équités Romani

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLO HÏSPAN. L’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;251

Aftenfes, argen to propè tedi équités ad Cxfarcm transfugerunt, qui nun-ciauerunt elt;quites Romanos cohiuraftè ompes, qm in caltris Pompeii ef-fentjVt traniitionem facerent, feruiindicio omnes in euftodianï efte conie-6bos, è quibus occafione capta, fe transfugiffe. Item boe die literæ funt de-prehenfæ, quas mittebat Saonein Cn.Pompeius. S.V. G.E.V. Etfi,prout noftrafoelicitas,exfentêtia aduerfarios adhuc propulfos babemus, tarnen,(1 æquo loco fui poteftatem facerent, celcrids, quam veftra opinio eft, bclium confeciftem.Sed exercitum tyronum non audent in campum deducercjno-ftrifqj adbuefreti præfidiis, bellum ducunt. Nam bngulas ciuitates circun--fidentjinde fibi commeatus capiunt. Quare amp;nbsp;ciuitates noftrarum partium conferuabo, amp;nbsp;bellum primo t^uoque tempore conficiam, Cohortes animo babeo ad vos mittere. Profe^onoftrö eommeatu priuati necclTarió addi-micandum defcendent.

• Infequenti tempore cum noftri temçrc in opéré diftenti elTenr, équités in oliueto, dum lignantur, intcrfeóVi funt aliquot, Serui transfugerunt^ lt;gt;10 qui nunciauerunt adiii. Nonarum Martii*prælium aftbre ad Soritiam, quo faóhum eft, ex eo tempore metum elfe magnum, amp;nbsp;Atium Varum ejr-

11 cum caftella præelTe. Eo die Pompeius caftramouit, * amp;nbsp;circaHiljjalim in oliueto conftitit. Cæfàr prius, qnàm ebdem eft profeólus, lunabora circiter vi.vifaeft. Itacaftris motis Veubim præfidium,quod Pompeius reliquir, iuflit,vtineenderent, amp;nbsp;deuftooppidoincaftramaiorafercciperent. Infequenti tempore Ventilponte oppidum eùm oppugnare cœpiflet,deditionc faóla, iter fecit in Carrucam, * contra Pompeii caftrapobiit. Pompeius oppidum ,quod contra fua præfidia portas claubflet, incendie. Milclquc,'quî fratrem luum in caftris iugulalfetjinterceptus eft à noftris, amp;nbsp;fülle percumîs, Hinc itinere faólo, in campum Nundenlem cùm elTec ventum, caftra conl traPompeium conftituit. Sequent! die cùm iterfacere Cælàr cum coulis vellet, renunciatum eft ab Ipeculatoribus, Pompeium de i û. vigilia in acie ftetifle. Hoc nuncio allato,vexillum propofuit. Idcirco enim copias eduxe-rat, quod Verfaonenbum ciuitati fuilfent fautores, antea literas miferat, • Cæfarem nolle in conuallem defeendere, quod maiorem partem exercitus tyronum haberet. Hæ literæ vehementer confirmabant mentes oppidano-rum. Ita hac opinionefretus, totum fe facere polie exiftimabat. Etenirn natura loci delendebatur, amp;nbsp;iplius oppidi munitione , vbi caftp babuit conftituta. Nam que (vtluperiùsdemonftrauimus).locacxcellentia tumu-

2, lis contineri,* interuallum prpuinciam diyidit, Sed ratione nullaplacuit taceri id,quodeo incidittempore. Planiçiesiotervtraquecaftra intefee-; débat, circiter millia palTuum v., vtauxiliaP^npeii duabus defenderentjir rebus, oppidi excelli, amp;nbsp;loci natura. Hinêdirigensproxima planicies iqu^-batur, cuius décurfum antccedebatriuus, qui ad eorum accelFum fumiq^in clEciebat loci iniquitatem. Nampaluftri,amp;voraginofo Iblo curreba^'âd dextram partem:amp; Cæfàr,cùm aciem direôlam vidilfet^non babuit'du-bium, quinmediaplanicie ina:quumad dimicandum advfcrlariiprocede-rent,hoc érat in omnium confpeôlu. Hue accedebat, vt locus illaplanicie e^ quitatum.ornaret,amp; dieffohfq; ferenitas,vtmiriScum, êcoptadum tempus propê ab Diis immortalibus illud tributum effet ad prçlium committedum.

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• If. ij-

252 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTII

Noftrilætan,nonnulli ctiam cimere^quod in cum locum res/ortunæq; omnium deducerentur, vt, quidquid poll horam caftris fieret, in dubio pone-retur. Itaque nollri ad dimicandum procedunt, id quod aduerfarios exifii-mabamus efie raciuros. Qui tarnen a munitione oppidi oo. paflibus longius non audebant procederc, in qqo fibi prope murum aduerlarii confiitue-bant. Itaque noltriprocedunt,interdum æquitas lociaduerfariosefflagita-bat, vt tafi cónditione contenderent adviótoriam. Neque tarnenilli afua confuetudine difcedebant, vtautab excelfoloco, autab oppjdo diiccde-rent. NoftripedeprelTopropiùs riuum cum appropinquaficnt,aduerfaiii patrocinari loco iniquo non defecerunt. Erat acies x 111. aquilis conftituta, quælatcribus equitatu tegebatur, cumleuiarmaturamillibus vi.prçterca auxiliares accedebant prope * alterum tantum. Noftra præfidia f. xxx. cohortibus, amp;nbsp;11 x. millibus equitum. Ita cum in extrema planicie iniquum in locum noftri appropinquallent, paratus hollis erat fuperiotj vt tranleurw di fuperius iter vehementi efiet periculofum. Qupd cum à Cæfare eilet ani-maduerfum, ne quid temere culpa fua fecus admitteretur, eum locum definite cœpit. Quod cum hominum auribus clTet obieólum, molelle, amp;: acer^ accipicbant Cc impediri, quo minus prælium conficerepoflent. Hæç mo-ra aduerlarios alacriores elficiebat, Cælàris copias timoré impediri ad com^ mittendum prælium. Itafe efferentes iniquo loco fui potellatem faciebant, yt magno tarnen periculoaccellhs eorum haberetur. Hic decumani fuum locum cornu dextrum tenebant, lînillrum 111. amp;nbsp;v. lçgio,itémque cçtera auxilia, amp;nbsp;equitatus : prælium, ejamore faólo, committitur. Hîc etfi virtu-ge nollri antecedebant, aduerfarii loco fuperiore defendebantur acerrime, amp;. vehemens fiebat ab vtrifque clamor, telorumque millus concurfus, fie vt pr^pè nollri diffiderent viôloriæ: congrelTus enim,amp; clamor,quibusre-• Dits maxime holles conterrentur, in collatu pari étant conditione. Itaque çx vttoque gerwre pugnæ,cùm parem virtutem ad bellandum contuIilTent, pilorum milfu fixacumulatur, amp;nbsp;concidit aduerfariorum multitudo, Dex-. uum demonllrauimus decumanps cornu tenuilfc, qui amp;nbsp;fi étant pauci, ta-iqen propter virtutem, magno aduerfarios timoré eorum opera alîiciebant, qubd luo loco holles vehementer premere çœperunt, vt ad fubfidium, ne ah latere nollri occuparcntur,legioaduerfariorum traducicœptafitad dextrum. Quæ fimul ell mota,equitatus Cæfaris linilltum cornu præmcre coe-pit ; at ij eximia virtute prælium facete incipiunt,vt locus inacie ad fubfidium veniendi non darctur. Ita cum çlamori elTct in termillus gemitus, gla-diqruraque crepitus auribus oblatus,imperitorum mentes timoré prçpedie-bat. Hic, vt ait Ennius, pes gede premitur, armis teruntur arma,aduerlà-riofque vehementillimè pugnant^s nollri agere çœperunt. Quibus oppidum fuit fublidio, ita iplis liberalibus fufi, lugatique non fuperfuilfcnt, ni-fiiß cum locum confugilfent, ex quo étant cgrelfi. In quo prçlio ceciderunt millia hominum circiter x x x.,amp; fi quid amplius ; prçterça Labienus,Atius Varus : quibtis Qccilis vtrifque lunus ell faólum : itémque çquites Romani partim ex vrbe, partim ex prouinci^ad millia 111. Nollridefideratiadhominum OQ,,partim peditftm,partimequitum,fauciiad d. aduerfariorum aquilç funt ablatç x 111., amp;nbsp;ligna, ôcfafces.Prçterea duces belli x vi i.capti

D E B È L L o H I s P A N. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;25;

ftiiit. Hoshabuitresexicuà. Exfugahac cùmoppidum Mundain fibicon-ftituiflentprçfidium,noftri cogebanturneceUarib eos circunuallare.Ex ho-ftiumarmis,proce{pitc cadauera collocabanturjcuta, amp;nbsp;pila pro valJo, infupcr occiïi, ôc gladii, amp;nbsp;mucrones, amp;nbsp;capita hominum ordinata, ad oppidum conuerfa vniuerïa » holtium timorem, virtutifque inlignia propoii-ta vidèrent, amp;vallo circuncluderentur aduerlarii, Ira Galli tragulis, iaculil-que oppidum exhoftium çadaueribus funt complexi,oppugnare coeperunr. Ex hoc prælio Valerius adolefcens Cordubam cum paucis equitibus fu-giens, Sex.Pompeio, qui Cordubæ fuilFetjrem geftam refert. Cognito hoc , negotio, quos équités, quod pecunia:fecum habuit, eis diltribuit, amp;nbsp;oppi-danis dixit, fe de pace ad Cæiârem proficifei, amp;nbsp;fecunda vigilia ab oppido difceflit. Cn. Pompeius autem cum equitibus paucis, nonnullifque pediti-bus ad nauale prælidium parte altera contendit Carteiam, quod oppidum ibeftàCordubarnilliapalTuum clxx. Quocùm adoôlauum milliarium Ç13 veniflet,* P.Caluicius, qui caftris antea Pompeii præpohtus eHet, eius ver-bis nuncium mittit, cùm minus belle haberct, vt mittetet leólicam, qua in oppidum deferri poflet. Literis milhs, Pompeius Carteiam defertur. Qui il-larum partium fautores e{rent,conueniunt in domum,quô erat delatus: qui arbitrât! funt clanculum veniflCjVt ab co,quæ vellen t, de bello requirerent. Cùm frequentia conueniflet, de leólica Pompeius eorumin fidemconfu-git. Cæfar ex prælio munitione circimdata, Cordubam venit, qui ex cæde eo refugerant,pontem occupauerunt. Cum eo effetventum,conuitiari caS-perunt, nos ex prælio paucos fupereffe, quo confugeremus. Ita pugnare cœ-perunt de ponte. Cæfar flumen traiecit, amp;nbsp;caflrapofuit. Scapula, totius fe -ditionis familiæ, amp;nbsp;libertinorum caput, ex prælio Cordubam cùm veni^et, familiam, amp;libertos conuocauit ; pyram fibi extruxit, cœnam aflerri quam I optimam imperauit. * item optimis f uper additis veflimentis, pecuniam* amp;nbsp;61 j argehtum in prçfentia familiæ donauir. * Ipfe de tempore cTenauit: vinum, amp;nardum identidemfibiinfundit. Itanouiflimo tempore feruum iuflit, amp;nbsp;libertum, quifuiffeteius concubinus, alterum fe iugulare, altcrum pyram 61 incendere. Oppidani autem, * flmul Cæfar caftra contra id oppidum po-fuit, difeordare cœperunt, vfque eo, vt clamor in caftra noftra perueniret, quæferè inter Cæfarianos,amp; inter Pompeianos erant. Hîc legiones, quæ ex perfugis confcriptæ, partim, oppidanorum ferùi, qui erant a Sex. Pompéio manumifli, tunc in Cæfaris aduentum defeendere cœperunt. Legio x 111. oppidum defehdere cœpit:nam cùm iamrepugnarent,turres ex parte, amp;t murûm occuparunt, Denuolegatos adCæfarom mittunt,vtfibi legiones fübfîdio intromitterct. Hoc cùm animaducrtjf renthomines fugitiui, oppidum incenderecœperunt. Quifuperat 1^noftrisfuntinterfeôli,hominum rnillia x x i i.præterquam extra murum,qui perierunt. Ita Cæfar oppido^o-titùs,dumhïcdetinetür exprælio,quos circummunitos fuperiùs demon-ftrauimus ,eruptionem fecerunt,amp; bene multis interfc(ftis,in oppidum funt rèdaétr. Cæfar Hifpalim cùm contendiflctjlegati deprc(?atum venerunt. Ita cùm oppidum fefe tucri dixiffetiCaninium leg^tum cum præfidio intro-mittit. Ipfè caftra ad oppidum ponit. Erat bene magnum intra Pompeianas CI y partes præfidium,quod Cæfaris præfidium receptum indignabatur, * clàm ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• li. iij.

154 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HIRTII

ciuóam Philönij illi^qui Poinpcigfiaruiri partium fuiflet.defenfor acefrimus. Is tota Lulitania notillimus crat. Hie clam prælidip in Lufitaniam proficif-citur, amp;nbsp;Œcilium Nigrum nomine Barbayuni, ad Lenium çonuenit ; qui bene magnam manum Lulitanorum habe.ret.Rurfus in Hifpalim oppidiim denuo noótu per murum recipitur, prælidium, vigilelque iugulant, Pprtas præcludunc: de integro pugnare cœperunc. Dunj gcrtintur, legati Carteienfes rcnunciarunt, quod Pompeium in poteftate haberent,qud4 ante Cæfari portas præçludiflent, il lo beneficio mum malelîcium exiftimâquot; bant fe lucrifaçerc. Lulitani Hilpalim oppugnare nullo tempore dclifte— bant. Quod Cæfar cùin animaduerteret li oppidum capere contenderet, Vf homines perditi incenderent,amp; inœnia delerent. Ita conlilio habito no-lt;SlUjpatiturLufitanos eruptionemfaçere ; id quod confultd non çxiflima-bant fieri. Ita irrumpendo naues,quæ adBætim flumenfuiflentjincendun^ Noftri duin incendio dctinentur,illi profugiunt,^ ab cquitibus concidun» tur. Quo faóto, oppidorccupcratp Allam itçrfaçere cœpit. Ex qua ciuitate legati ad deditionem venerunt, Mundenfefque, qui ex pr^lio in oppidum cpnfiigerant, cùm diutius circunfiderentur , bene multi deditipnem fa-çiunt, cum elTent in legionem dillribu ti, coniurant inter fe, vt npdlu fi-gno datp J qui in oppido fuiflent, eruptionem facerent. Illi cædem in çallris adminillrarent,Hacre cognita, infequcntinoôle, vigiliatertia, tefferadata , extra vallum omnes funt concifi Mundenfes duces. Çæfàr in itinere re-liqua oppida oppugnat, quæ propter Pompeium diflciitire cœperant : pars erat,quæ legatos ad Cæfarem miferat, pars, qui Pompeianarum partium effent fautores. Scditionc concifata, partes occupant, cædes fit magna, faur cius Pompeius nauesxxx. occupâtIpngas, amp;profugit. Didius, qui Gadis claîli præluifl'et, ad quem fimul nuncius allatuscil,confellim fequi cœpif, pifttimpeditatibus,amp;equitatibus ad perfequendum celeriter iter faciens. Item IV. dien^ftiigationc confedla,infequuntur,* quiimperati à Carteia profeâi fine aquafuiffent, ad terrain applicant.Dum aquantur,Didius claf-îe occurritjpaucs incendit,nonnullas capinPompefus çumpaucisprofugit, amp;nbsp;locum quendam munitum natura occupât, Equiçes, ßc cohortes, quæ ad perfequendum miflæ efl'ent,fpeculatoribus antèmiffis certioresfiunt,diem, amp;nbsp;noàcm iterfaciunt. Pompeiushumero, amp;nbsp;finiftrocrure vehementer erat faucius. Hue accedebat, vt etiam talum intprfiffet ; quæ res maxime impe-diebat. Ita leótica à * turre, qua effet allatus, in e^ fcrchatur. Lufitanus more militarf cùm a Cæfaris præfidio fuiffet confpeôlus, celeriter equitatu, co-hortibùfqs circuncluditur.f ratacceffusloci difficultas.Namidcirco,quod propter fuos a nolj:ro præfidig fuiflct confpeôlus, celeriter munitum locum natura ceperat fibi Pqmpeius, qucm vix magna multitudine deduóli homines ex fuperiorC; loco defendere poffent. Subeunt in aduentu noflri, depel-luntur telis. Quibps ccdentibus, cupidius infequebantuy aduerfarii,amp; con* feflim tardabant ab acceffu. Hoe fæpius faôlo, ^nimaduertebatur noflro magnoidfieri pcriculo. Opere circummunireinftituit, pari autem, amp;nbsp;ccleri fcftinatione circum munitiones iniugodirigunt,vt æquopede cumaduer-fariiscongredi poffe'nt. A*quibus cum animaduerfum effet, fugajibipræfi-dium capiunt. Pompeius ( vt fuprà çlenionftrauiinus ) faucius, intorto ta-

lo, idcirco tardabatur ad fugiendum . Itémque propter loci difficultatem, nequeequo,neque veliiculofàlucifuæpræ/idiuin pararepotcrat. Cædes a noltris vndique adininiftrabatur, exclufa iTiunitionc,ainifldque auxiliis. ^19* Ad conuallem autern, atque cxcelfum locum in fpelunca Pompeius ic oc-Gultateccepitj vtànoftris non facile inueniretur,nili captiuoruin indicio. Ita ibi interficitur. Cùm Cæfar *gradiebatur Hilpalim,Pridie Id. Aprilis caput allatum, amp;nbsp;populo datum ell in conlpeólum. Intçrfeôlo Cn. Pompeio adolefcente, Didius,quemfupra demonltrauimus, illa afFeóhus lætitia, proximo fe recepit caftello,nonnullafque naues ad reficiendum fubduxit.Luli-tani, qui ex pugna fuperluerunt, ad lignum fe receperunt, amp;nbsp;bene magna manu comparata, ad Didium fe reportant. Huic etli non abçrat diligentia adnaues tuendas, tarnen nonnunquam ex caftellopropter eorym crebras excurliones, eiiciebatur, amp;nbsp;lie prope quotidianis pugnis inlidias ponunt, amp;: ftipartitô ligna dillribuunt. Erantparatfqui naues incenderent,incenfilq;, qui lubfi-dium repeterentdj lie dilpoliti erant,vt à nullo conlpeólu omnium ad pugnam contenderent. Ita cùm ex caftello Didius ad propellendum pro-celiilfetcum copiis, fignum à Lulitanis tollitur, naues incenduntur, ßmul-qae quiin callello ad pugnam procelTerantjCodem figno fugientes latrones dum perfequuntur, a tergo inlidiæ clamore fu blato circunueniunt. Didius magna cumvirtute cum compluribus interficitur, nonnulli ea pugna fea-phas,quæ adlittusfuerant,occupant. Item complûtes nando ad naues, quæ in falo fuerunt,fe recipiunt. Ancoris fublatis,pelagus remis petere cœperunt. Qtias rcs eorum vitç lublidio fuit.Lulitani præda potiuntur. Cæfar Gadibus rurfusadHilpalim recurrit. Fabius maxim us,quemipfc ad prçlidium oppu-gnandum reiiquerat, operibus alfiduis, hollélque circum fefe intercluli, inter fe decernere, faóla cçde bene magna, eruptionem faciunt. Nollri ad oppidum recuperandum occalionem non pretermittunt,amp;: reliquos viuos ea-piunt,ac deinde Vrlaonemproficifcuntunquod oppidum i«agna munitio-ne continebatur, lie vtipfe locus nonfolùm opère, fed etiam natura edi tus, ad oppugnandum liollem appeteret.Hoç acciderat quod aqua,prçtcrquam in ipfo oppidojiion erat: nam circumcirca riuus nufquam reperiebatur pro-piùs millia palTuum iix. Qjiæ res magno erat adiumento oppidanis. Turn prçtereaaccedebat, vt agger, matericfque, vndelolitç funt turres agi, pro-piùs millia palTuum v i. non reperiebantur. Ac Pompeius,vtoppidi oppu-gnationem tutiorem cfficeret,omncm materiem circum oppidum fucci-fam intro congelfit. Ita necellàrio diducebantur nollri, vt à Munda, quam proxime ceperant,materiem illo deportarent,E)um hçc ad Mundam gerun-tur,amp;Vrfaoncm,Cæfar,cùm à Gadibus ad Hj^ialim fe recepilfet,infequGn-ti die concionc aduocata, commemomt initio quçlluræluæ earn prouin-ciam ex omnibus prouinciispeculiarem libi conllitilTe, amp;, quç potuilfet eo tempore beneficia largitum ell'e.lnfcquentiprçtura ampliatohonore,veéli-* 2;alia,que Metellus impofuilTet, a Senatu petilTe, amp;nbsp;eis pecuniisprouinciam îiberall'e-.limùlque patrocinio fulcepto,multis* legibus ab fe in*Senatum in-duôliSjlimulpublicaSjpriuatâfque caiifias, multorum inimicitiis fufeeptis, defendifiè : fno item in confulatu abfentem , quæ potuilfet commoda pro-uinciæ tribuilfe. Eorum omnium commodorum elfe amp;immemores, amp;

25’6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. HJ R II

ingrates in fe, in pQpulum îlt;onianurn hoc hello,amp; inprætcrito tempore cognofle/V os iure gétium,inquit,§c ciuiumR.inftitutjs cognitis,more Barbarorum populi Romani * magiftratibus facrolànôlis manus fæpc Si (sc-piuSjluce çlara CàfTium in medio foro nefaric interficere yoluiltis.Vos ica pa cemfemperodiftiSjVt nulle tempore legiones dehnt populi Romani inhac prouincia haberi. Apud vos beneficia pro maleficiis, maleficia pro benefi-ciis habentur. Ica ncque in otio concordiam, neque in bello virtucein yllo tempore retihere potuiftis. Priuacis ex fuga Gn, Pompcius adolefcens à vo-bis recepcuSjfafceSjimperiumque fibî arri puit.Muleis interfeétis ciuibus,au-xilia contrapopulum Romanum cpmparauit : agros, veftyamque proùin-ciam yeftro impulfu depopulauit’ In quo vós viótorcs éxiftimabatis ? An me delete nonaniniaduertebatis x, habere legiones populum Romanum,quæ honfolùm vobis obhftcre,fed etiam cælumdiruere poflènt? quorumlau-dibusjamp;virtute. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Défunt Bonnulla,

GALLIÆ LOCORVM, P O P V L O R V M, V R-jîuuiorum alphahetica defcriptio^eorum jnaxtffte^qu^ apud Ccejd-rem in Commentariis ßtnt nbsp;nbsp;apttd Qorneltum Tacituinj

GcrmaniappcllatijEburonibus, CondriiGs, Cheru-fcis proximi. Hos conicóèura cftfmfl'e inter populos diœceiis Leodicnfis. fol. zo.

Partßi populi inter Ccltas,qui Scnonenfiprouin-ciæ attnbuuntur, Scnonibus, Bcliouacis.amp; Agendi-cooppido proximi,ac Mcioduno oppido finitimi, Lutctiam habcntoppidum,quamnunc Parilicnlèm cpifcopalem vrbcm inhabitant,politam in infuia liu-niinis Scquanæ,quod perpétua palus influebat,in regno Francorum liti. fol. 76.

Pezmcon^quos Petragorios dicimus populi in A-quitania,proximi Pidauis,ac Santonibus. Êorum ci-uitas eft cpifcopalis, nome retincns in prouincia Bur degalenfi,amp; Francorum regno fiti. fol.

Piiiones'^Q^M'iX inter Aquitanos, Santonibus,To-lofatibus, Engolifinenfibus, SiC Petragoriis proximi. Eorum ciuitas eftcpifcopalis in prouincia Burdega-lcnfi,regnóquc Francorum fitamomen retincns. Co-mitatus titulo infigniti. Non longe ab his, Philippus Valefius, Gallorum Rex,ab Edoardo Britannia; Rege memorabilipugna viamp;is eft. PpiPiiers Gallorum lingua, fol- 51.76.

Pleumofitpo^^ïi inter bclgas,fub impcrio Neruioru, proximi Gordunnis, Leuacis, Grudiis, ac Centroni-bus,in dicEcefi Tornaccnfi liti.Flamingi vulgo.f. 56.

Prlt;ttiant populi in Aquitania, proximi Bigcroni-bus,Vocatibus,Tarufatibus,amp;Hilpaniæ citcriori,in regno Francorum fiti. fol. 35.

T’nww^eizorin Anglia populos, Antona; amp;Sabri-næ fluminibus propinquos, focios aliquando Roma-norummemorat Tacitus. Nunc in Tacito,lib.xn. Legas,Quod primi Iceni ab.amp;c.

Protunctti Gallia Romanorum finitima crat Rho-dano fluuio,qui earn à Ccltis diuidcbat,ac mari Ligu dlico,^ Alpibus. quas maritimas dicimus, amp;nbsp;Ailo-brogibus, quibus limitibus ctiam Dclphinatus pars, ac prouinciæ,feu metrt^olcs Ebrcdunenfis,Tolofa-na, amp;nbsp;Narbonenfis pro parte includebantur : licet Vicnnam vrbcm Strabo A llobrogibus adferibat f.i. • T’yrenamp;i montes altifsimi, maximique diuidunt vl-tcriorem Hilpaniam ab omni Gallia, fol. i.

RciHrMi populi finitimi erant Heluctiorum, inter Ccltas,proximi Rheno flumini, in prouincia Vefon-tina,quos cfl'c Bafiliefes conicélura eft,quia per Heluctiorum, amp;nbsp;Sequanorum fines Rhenus profluit, amp;nbsp;ipfis Sequanis ad/cribuntur. Ciuitas eft cpifcopalis, quam Rhenus ipfc interßeat. Bafilienfes, non autem Bcrncnles, vt vult Marlianus,neque cnim vnquam Berna fuit cpifcopalis, vti Bafilea,amp; pracul a Rheno diftat,minimum itincre duorum dierum,auDcllantur. fol. z.p 70.97. Vide G'ar.inann. in prim. oeil. (^11.

• Rhedones populi inter Ccltas,cx ciuitatibus Occa-num attingcntibus,quæ Armorica; appcilantur, proximi Aiflcrcis,Scfuuiis,Curiofolitis, Ofifsinis.Vnel-lis,Venctis,Andcgauis,Ccnomanis. Ciuitaseftepi-fcopalis in prouincia Turoncnli, Sc Francorum regno fita,nomcnrctinct,i»britanniæ ducatuconfiftit. fol. 28.97.

Rhemt inter belgas proximi Ccltis^ratrcs,amp; cofi-fanguinei. proximique Suefsionibus, cum quibus eo-dem iurc,amp;iifdcm legibus vtcbantur,vnum imperiu, vnumque magiftratum cum cis habentes; finitimi quoque Veromanduis, Treuiris, Metînfibus, Cata-

launcfi,amp; Laudunefi dicecefibus, ac fyluæ Arduennæ* Ciuitas eft metropolis, cuius omnes fiiflfaganei func in bclgica; nomen rctincs,inqua FrâcRex vngitur.amp; cófcciatur,in regno Frac fita f 19.31.47.53.61.04.66,

Rhentis Gcrmaniæ fluuius, non longe à Danubii, amp;nbsp;Rhodani fluminum fontibus, amp;nbsp;fere in medio eo-ƒ um oritur ex i.cpontiis, ejui à nonnullis Sarmatæ di-lt;fti, Alpes incolunt,intcrfincsdiœccfum Curienfis, amp;nbsp;Tridtntinæ, non longé ab Italia, longóquc fpatio per fines Nantuatium,quihodie Conftanticnfes elfe creduntur Heluctiorum , Sc Sequanorum ( ex quibus funt Aafilienfcs)amp; comitatus Ferretenfis, Medioma-tricum(hodie Mctenfiumjqui tunc vfque ad Rhenuin extendebantur, Tribocum(nunc Argentinenfium) Sc Trcuirorumcitatus fertur .-ac vbiOceanoproximus eft, inplurcs difluitpartes, multis.ingcntibufquein-fulis cheébs, quarum tres fere à Phryfiis, ac reliqua: a Sicambris,nunc Gcldrenfibus,amp; Hollandis,qui olim Rataui dicebantur, ac à quibufilam fcris natidWibus incoluntur.Sunt ctiam qui hunc,amp; Danubiis in Rhc-tia oriii tradunt, amp;nbsp;non longe à locis, vbi vina Oltri-nafca nafeuntur. Rhenus igitur non attingit Sequa-nos(hodie .Surgundos ) nifi à finibus Heluctiorum circa bafilcam vfquein fines Argentinenfium. Bali— lea cnim comprehenditur inter Sequanos, amp;nbsp;fuflfa-ganea eft Vcfontinæ metropolis. Inde eft, quod rcli-qua pars fiuminis Rhcni abeiusortu circa Curicn-fem dicecefim prouincie Maguntinæ vfque in fines bafilienfium circa ipfum flumcn fere tota ad Heluc-tios pertinebat iquivctercsR.in militaribus fignis imitati,capita bourn, aprorum, vrforum, amp;nbsp;fimilium in vexillis fuis dcpingcre confucuerunt. fol. 1,38.40, 47‘53 55-Hac de re vide Glar.Pancgyricum.

Aibt’fi4/;«rfluuius,Sedunos,Vcragros,AlIobrogas, amp;nbsp;G’alliam prouinciam Romanorum,à Celtis difpar-ticns , oritur non longe à Danubii, amp;nbsp;Rhcni fluminum fontibus , circa fines dicccefis Seduncnfis,pro^. c montem, cuinunc briga nomen eft :amp;ad Sedunum, Germania; vi bem, deeurrens, vicum Veragrorum, qui hodic Sanéius Mauritius dicitur,intcrfccat:lacui-que Lemano.quem accolæ Laufanenfem nominant, admiftus,amp; ad pontem Gcncuæ vrbis cundem lacum cgreflus, in Lugdunum, Vicnnam, alialque vrbcs,amp; infignia loca ad Volcas.nunc Aucnionenfi’s, prol.ip-fus, Ligufticum mare tribus oftiis influit. Rofae Gallis hodic. fol.i 3.ii.28.Scdunum non eft ingermania, fed potius in Heluctia.

ktgodulnm locum inter belgas,fupr.a Mofellamflu Ilium, non longe à finibus Treuirorum editum, vbi Pctilius Ccrialis Romanns, copias trcuirorum, amp;nbsp;germanorum magis cafu,quam prudcntiafiidit,pro-ximum Metenfium finibus.montibus. Sc Moftlla flu-uiofcptum.non mcmorat Cæfar,lcd Tacitus.

populi Prouincialcs,'non longe ab Ar-ucrnis,amp; Satonibus, Narbona,ac Tolola.extra Ccl-tas, belgas, amp;nbsp;Aquitanos. Eorum ciuitas eft cpifcopalis, nomen Latine refines in prouincia Æturicenfi fita.Hi comiti Armeniaci fubiiciuntur,# Rhodes di-óli. Hos Lucanus in primo memorat. fol. 16.76.77.

Sabis inter .Sclgas flumcn, Neruiosirrigat,amp;Mo-làm,fluuium penes Condrufios,lèu Namurcium.op-pidum Lcodienfium,influit. Hodic,Sambram vulgus nominal, f01.23,

Sitbrtnam in Anglia fluuium Tacitus momorat,^ Samitrobrina locus inter belgas ,vbi Cxfar galloru conci-

T facilius poflis, amice Le^or, locos ambiguos, amp;nbsp;varias Lediones a'»\Y//»gt;ï co*’fulerc,difpofui ordine pmnes varias leä:iones, tam quæ in mar^i-ne numcris,quàm quæ in çontextu folo afterjfco notatæ fuernnt.Nu-merus primus notam variarumledionijm,fecundus paginam jtertius verfum fignificat. Porrbvtintclligas,quinara ;iuâ:oresita,vcl iia legant, Sccuiufnam auâoris fînt lediones, denotabit c/4ldinumco(ltcem.

(arrarienfemi^iti manufcri^tus,^ anütju^imuJ eü, ImpreJJum 6o. ahhinc annif Florentin.

AE' L E C T.

157. 26. E^uitatumßeexfugarecepiß'edicermt-B.

equitatum tantum fc. G.pro deletisftegit dcrcJióIis.

158. 29. Aïzwwoc^/îz.VaticauuSjamp;B.cafui.
159. 75. 5. Z)«r«corr«z«.Vaticanus,amp;B.Durocorto rû.R.Durocotcrû.Ptol.quoquc Gtcc-.Dcurocorteru.

Lib. 7.

31. £/«ƒ inprimtsrationem.R.C.F.Imprimis rationem habendam dicunt.

i6o. 35' M.aioribus acceperant.B.Sc V.acccperüt, Si paulo poft, Quonia obfidibus in præftntia dauere. 161. nbsp;nbsp;40. ^uod more eorumgrauiß.cerimenia cetint-

/«r-B.quo more corûgrauifs.cærimoniæcontinétur, 76. 4. Genabin. C.G.P.Gcnabum.

16. Ad arma concurritur. R. V. ad arma con-currnnt: prohibetura Gobanitionc.* £t paulo poft. ExpcJlctur ex oppido Gergouia. V. expclJitiirquc C3( oppi. Gergobia Vere getorix-Aid.ctiä Gergobiä voc.

46. Gum h.ruernis contmgunt.R.Q, CÛ Ar-uernis iunguntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• *

77. 21. A/i/itum iabore.C.F.R.militum fudorc.

162 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Htsconßttutisrebus,omntbusßutsinopt-

nantibus.F3CX.R. Si B.reiiciunt vocem omnibus. Et paulo poft pro,Ibijfcriptumcft,Inde.

42. (jifr^o«zgt;z/ï.R.Gcrgobinam.

78. 24. Angufitamultttudim.R. muItitudinis.C. itincris anguftia.

^*^3' 19' t2.Pabiilandicaufaadire-R.3divî\.

20. Grauius aßimari debere. R.multo illa graui* æftimarc liberos.

36. Singula dieitempora.C. fingula.dici opera.

45. Prolübebatdere.G.Scdcxc.

80. ÏI. Nunquaminfeclare.R.rmÇcpiÔLÏnFc^^^.C. nufquam incœpta. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(bet co.

164. 18. Inßdiarumcaußa.'BÄnddi^ndi.Rfiionhi-

Neceß'eeß'et.R.C.F.ncccamp;dt.

165. 38. £cZz7«4,7«lt;«.B.rcliquaquc,quæad.
166. 42. Omniafortuitu.V3tic3nus,amp;B.fortutto.

Si. 17. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuiquam.

167. 22. l iirpfter ße exß/ga.B-fe cxbac fiigi.R. Si

C.famcconfumptum fed non habcnt.pcnc.

40. Et apert OS cumcttlos preufia, cß praacuta materia clx piceßeruefacla, dP maximi ponderis faxis morabantur, mcenibußcjue appropin^uare prohibebant. Hxc omnia défunt in Romano codicc, amp;^Florctino. C.non habet,apertos cuniculos.*
44. Ea reuineiü/ur.G, xxc vinciiitur introrfus.
45. Ea autemddxQ ante Si verfu 46.pro, col-locatis, collatis, amp;nbsp;pro adiicitur verfu primo pag. 82. additur.R.quoqucIcgit,collatis,amp; coagmentatis.

82. 3. O/?«rc!gt;Wfa;ft«r.C.omncopusintcxtum.

168. 9. Éoto tempore,frigore, cpquot; aßsiduis imbribus

tardarentur. B.Militcs cum toto tcporc,luto,frigorc, amp;afsiduis imbribus turbarctur.C. tcrrcrctur,alii te-

21. Z)«.c7«f.R.C.F.plurefque. nbsp;nbsp;(nerentur.*
23. Goncurreret.G.cuvxcrct. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

169. ^o. Gzi//«r^cr7Ä4»«j.Faer.B. Gallus,quiper.

C.etiain vcr.29.pro prætcrmittêdû,lcgit prætcrcûdû 170. 83. 3. Perfetlißij^ ppifrz£.B.dcrc(ftis,pro dircólis.* 171. 12. Obuid contra T/OTzwwr.Fa.obuiâvcniretur.

17Î. nbsp;nbsp;15. Gontinentiimpetu.B.continuopctiucriit.

21. Eiecerant R.C.ciecerunt.

17^, nbsp;nbsp;nbsp;22. Silentio ex fuga excepit.B^ filentio ßc ex

fugarecepit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

174. nbsp;nbsp;28;^ ^nc.B.in acie.

33. Acczpewxr.R.rccipcrctur.C.F.magnum incommodum recipcrctur.

Subfline-

^5-- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w^»/f.Fac.B.quanta virtute,

r^. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l)tuttnal£tttta.ï^cr.Sgt;c\\.Act2Ùo.

135. 62, 12. Et wann nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£.dclet,minu.

i^iS. 6^. 20. Etutt(mi!t,atfueGer?n/i»fit.B.amp; B..(ïniti-inos Germanos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(tcrfe.

22. Cinitates inreiurundo .G. R.Ciuitates in-137.6.|. 15- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to.,!^uodmeti(erat,odio.E.A\it ex eo,

20. ^^Zyc-Hzzw.C.F.incidût.G.P .accidût.R. ocs CO I0CÓ fubruunt,aut incidut ab radicib.arbores. Ï47. nbsp;nbsp;42. Ambiorigis profeclus.Eacrn.dclct vocem

xer/t,it3 Faernus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

154- 73- 37. IJefictesagre. Faer.B.amp; R; nô habet voce 155. nbsp;nbsp;nbsp;44. ^ji non m.Fac.B.amp; R.quï ici nouitatc.

iyÿ. 84. 2. Omnia,lt;jtMimperarentur,fibipatienda,lt;^ perferenda.B. quæ imperarent;dcinde exiftimat vocë pcrfcrenda,rcdundare,quam Faer.amp; R.rciiciunt.

176. 38. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^«ec.««zy.B.Dccctiam euoca-

üit.Vaticanus.adfe etiam:cxiftimat autem.B.Dece-liam cfle opp4di nomen in finibus Aeduorum, cuius, quia non admodum célébré cflet,mentioncm apud feriptores non reperiri opinatur.*

8/. 8. Cum vterijue vtriisjue efset e.vercitui in fpeblu. C. F. Cum vterque vtrinque exifl'et excrcitus in confpcâu, fere'que è regione caftriscaftra pone-bant,dilpofitis amp;c lie etiam R.SiquecopuIam, c vo-cc,fcre,tollas,ca:tcra belle congruunt.*

178. 5. Eratinmagnis Cafurisdtfficultatibusres, £.Erat in magnis Cæfari difficultatibus,nc amp;c.

20. Effeblo opere legsontbttfsjue amp;c.R. Eftefto opcrc, legionibufque, amp;nbsp;loco caftrisidouco dclefto. C. legionibus tranfmifsis.

88. 9. Sedy5'/«^^^lt;’.R.hûcfylueftrc,amp;anguftû. 186. nbsp;nbsp;nbsp;12. Si alrerum amtli/sent,lt;juinpene circunual-

14. Eurmas ea de media nolle. C.^' B^.znrrntiS'. cifdem media noéhc impcrat, vt paulo tumultuoliut omnibus locis vagarcntur.P.peruagcntur.

totuin hunc locifm Prima luce magnû numerû impe dimentorum c.xcaftris, mulorumque prodiici, neque iis ferramenta dctrahi,muliontfquc amp;c.*

L E C T.

31. Opus ejfe,lt;ß'tpfos. R.opus efleiplosprar-ccdcrc.V.aiitecedere.

192. 34. A»zi/4rezxwew.Facr.R.C.F.daret.

37. £rf^zzgt;yóc«j-.R.C.F.ercptiscopiis.

I93. 39. Ci^tn infor tun a, ejuameju e in amplitudine.
B. in camque fortuna, amplitudincmque deduxifiet. 194, 91. 13. r'zzt^r^/rawwzjrw.^.fiautrefrumcn-taria.V.fiare.R.fiabre. •
195. '19. Idne tumc/uidem. B. Vtncmotuncqyi-

dera. V.R.id ne metu quidem.

21. AzZx»7ü^xZlt;4^/f»9.P.abiunä:oLabieno.£. quod T. Lab.atq3 iis Icgionib. C.adiütäo Lab. amp;c.* ^96. nbsp;nbsp;nbsp;31. PartJioru.pofitu.Fz.ScB^.epiodpoPïtüe^'

92. 3. Ipfiprofelh.B^.C. Ipfi perlpeóta.F'.pro-Ipcda.

35. Perzwr^zïZöj’.C.G.P.PerturbatasJegunt, vt ad Icgioncs referâtur.

37. AZezx«yed«»!.R.Iofcdum.C.Glofiedum. 197. 93. 8. Nequenofrorumilitu^viPlorumijue. Eae. Neque nofirorummilitum viéèorum impetum.

198. 19. Al/x/fxzwdwwj-. B. multitudines, led male.

75. Libtrtatèmcjue fe confet^ui, R. libertatcm-queconfequi.C. libcrtatcmquc confequi vidcantur.
40. Htcnihil'ominus.^.y.xrPdûo minus.

199. 34. 8. Relilt;]uiftjueetjuitibusRom.^.Q,.xCüs:pxf' que,fed amp;nbsp;equitibus.
200. 20. E uturum conf debat.Ni.Cic.tLmsi.tBtB.cort-

fidat,amp; pro,iter facerc,iter confici.R.pro,fin,fi.

28. Probata re,at^ue omnibus ad tuJiurddu.B^, C.F.Probata re ab omnibus iurciurando adaftis.

201. 31. Pugnatur vna omnibus. B. vnà tûc omnib.
202. 45. gt;4/farx4»».Vaticanus,amp; Zl.Alcfiam.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95- 5quot; ma.ximaparte exercitus. B. quo ma

xime confidcbdnt.R.C.quo maxima parte exercitus.

IO. Collesmedioert. C. colles maioreinÿ;rie-ôolpatio.* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(mani,

23. Coarlldtur.'R.C.P.coaccTUMur.Tüiàct

Ratione inita. P.. R:iüonc inita.cdM die-nim3O.frumcntum.F. cxigit. lt;?.cxigunt.Deinde.R. fed pauló longius etiam tolerari polie jïhrccndo, cui fiibfcribit.C.

46' Pedum 'viginti/atam.R. omittit,latam.amp; pro,difiabant,lcgit)diftarent.

204. 96. 2. Pedibus quatuxr reduxit. B. dcduxit. R. pedcs lcgit.amp;3. verf.C.ncccfl'arioipatio complcxus, ncjc facile totum corpus.

• ^77. Haud admodumfirmis.p.lticpictruncïs •arborum, aut admodum firmis ramis abfcifiis,atque horum dolabratis. malo legere delibratis, quia nuf-quam lego dclabro,neque dolabro.

205. 24. fezzw«»/crz?/rxz«d/»e.£.fèmoris. Etpro,

ad fummam,alt;iinfimum.R F.icmifsis.*

26. Exctilcabantur.Sic.R.Pcd hanc voce nuf-qualcji G.F^occultabatur.infcqucnti vcrf.27. R. F. pro virgultis,viminibus,ac vinéulis. C.iunculis. Et in • fequcnti verf. 28. R. C .oCtoni ordines iunéfi- F. vinifii. 206. nbsp;nbsp;30..Infdiebantur. Facrn. amp;nbsp;B. infixx. R. fo-

dicbantur.

207. nbsp;nbsp;41. Frumenti rationem- Facrn. amp;nbsp;£.frumen-

tandi. R. C. F. fi-umentationc» haScrepoflcnt. Et verf 42. pro Ambuaritis. £. amp;F. Ambluarctis. G. Amffruarctis . P, Ambliuaretis. Et in vcrfu 43. R. dclct voccm , hominum. Et in 44. V. Legit Hcleutcris, pro , Velauiis. G. P. Velauniis. Et 45. pro Senonibus. V. Suefsionibus. In mul-tis ctiam afiis nSminibus eo in loco difl’entit à

M m. iii.

nis ampliori ordini, amp;nbsp;Tribuiios in Tribunitiu, amp;:c-7Vo»««//ÀG.nonnüJlam,vtilegédum elle otlendit voxiJla nulla, quæ in proximo verfu lequi-lur.

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zo. O.FuJiumGalenutn.B.tantiimyQXüFiii.

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lib. 2.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31. AditHs ex Gallia. C. R. aditus ad Gallia.

laz. Z. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pcdalibusinlignisco-

143. 5. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vtquibusinpugna-

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15. Trfwàwrrprow/îi.R.tantarepræuiG.*

22. Non enim bas aut confpeUus, R. C. Nort enim aut rcfpcólus,amp; vcrf.23,pro ex co numero.C.ex fuo numero.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?44.146.1. Co««e^ï/r.quidamconieftis,amp;vcrf.2.pro

A E L E C T.

9. Plutei obieUu.^. F. Plutei obieólo operi. 345. nbsp;nbsp;nbsp;18. Aedificata.’amp;.mxdïbcata.

i^. Fêla manu. C.actelam manu côiiceretur, fuorumque tormëtorum vfus j quibus ipfi magna vis fuperaüiflënt,lpatiopropinquitatisinteriore. F. ma-gni viluperaüilîènt.Rmon habetvocem manu.* 346. nbsp;nbsp;28. £iy^rf^.«r.B.fercbat,amp; verf.29.prodeti-

neri,quidam legünt,diftincri.

Ipfehabuit.F..Ç,Atem. habuit graues.

347. 45. 5c cm/r.B.fecretis.

46. Perterr/tis. C.G.F.P.R.pertcrntos dues Romanos eius prouincia fibi ad Rcmp.adminiftran-dam cohortes CLXXXX. amp;nbsp;argentipondo polliceri coegifi

348. i^-j. 3. Onerainiungebat. B. oncra iniungebat, præfidiaquc eô dcducebat. R.iungebat, amp;pro addi-cebat,adducebat.*

8. SecftM duas.R.G.F. Nt(e cum duabuslc» gionibus Gades.

18. Pcr««^4Zo.F.G.R.V.promulgató.

20. Add/cw»jC.G.F.R.V.ad ftatutumdiem'.

29. U'oluntasproUincia.G. volûtate prouineix fcpericbantur.*

349. nbsp;nbsp;41. Sefe in Italiam. Facrn. fefeItalicam ven-

turumpronuntiafle.AliijIlipamltalicam.

^iS. ^^Md■2'^«7«c.G.R.quid.R.habebat.

148. 5. crlt;««/.F.Â.quæ erant in publicum à, ciuibus Æom.pollicitati.

20. Mutatione. C .munitione,alii,minutionc.* 3/0. nbsp;nbsp;nbsp;21. ContulerantiFaer.axxxderartx,.

A/x/quot;«. R.C.F.iulfu.

JO. Perterrita.C.prxterea.

J4. Nomine vetuflate. C. R. pro nomine vetuftatis.

351. £rx4w.Aliietiam.

44. -.4pp«^7«c.R.appülfufjuc. *

352.149.6. Bagradampetuentt C. Ganinium.Çjmdani Bragadam,{èd nialè.B.ibi C.Caninium, amp;nbsp;R.C. 1 Ganium.amp;verf.y.proarit'ccédit.F.præcedit.

353. ii.gt;^wp//«j-prf/«j.FaS’.pa(ruü,amp;paulópóft, longè.pro longiùs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

46. £/4!^«cr4«i.G.V.habuerint.

150. 9. T'r^isZxxcr.xr C»rlt;o.R.C.F.G.nonhabent« voccm,Curiô.

354- 12. Primam facramenti. Faern. primi làcra-

menti.

355. 1$. 7«co»/«w7c/x4zzz.B.c5tumelia,amp;hucpau-

ca,pro,his pauca.R.pro,addit,addidit.

19. .Jr in cafiris.R.G.G.F.P.Ktepie in caftris. AliijAtqui.

23. j4lius alii tradiderat.G'RFi alifs èdiderât. R. V.aliis alii tradidetant.

356. nbsp;nbsp;nbsp;24. ’Gcw«xZ;ow«»«7w,7«cz/.B.locumcorruptû

exiftimat,^ pro,VeIlent,vellet,pro quæ offerrentur, qua^ro cômilitonéfque,commilitéfque,pro accipic-bant, accipicbantur.R. Legiones hæ qua offerrentu» commilitélque. C. quàelfcrrent municipia âdüerfis» partibus côiunda.Namque enim ex Marfis,Pelignif-que veniebant, vt qui fupefioté node in côtubérniis, cùmmilites. Alii, atquefupcriojp nodecommilite. Alii commilites nonnulli-* •

• nbsp;nbsp;nbsp;32. Huiufrnodimtiitum.G.nmdÂKim.

34. Pirvirtutem.C.dicebant,fiTtutem, belli fôrtuna experiri.*

37. A/4xorc.C.vt timoré.*

43- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R.C.Autetiam.

Nn. i.

45. Otiafinonijfœltcitas,^. C.quafinonfœ-licitas rcrum gcftarum exerçitibiis benciiolentiam impcratoris.

5$7- 151. a. Prudentes. B. piidentcs. Et paulopoft. quodiJlis licentiam augcat timor noftcr.iis ftudia.

9. maiore. B.qua.vt ad noâé referatur.

20. 7^ro/lt;wrt4w^»i?. B.prouinciamSiciliam. JO. /neerea-R.C.F.certâ.

jj.Se^uurnini.R.G.F. E'quimini.P.fèquemini.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Protecit tlle'i F. paratos proiecit? IlJc fibi

clàm vobis nôfugafaluté pctiuit.R. paratofijuc pro-iccit?Jlle fibi clâ,nô vobis, amp;c. qiiod maxime placet.

r$2. 5. lttili.li,fugum. G in Italiæ fuga,an Hi-Ipaniarum deditionem in Africa belli præiudicio. F. R.an in Hilpaniarum deditionc, an in Africi belli præiudicio.

10. Fermoti.Ç. motimilites crebro etiam di-centem interpellabantzmagno cum dolore.ne infide-litatis nomen fuftinere viderentur.*

j6o, 14. Oz«»i»w2'o/»«Z4re.G.omnium,amp;volun-tate.amp;Faer.projConfenfu fuo, fuorum- R. quofrâo amp;commutata.

561. nbsp;nbsp;nbsp;21. Con^mitteretur.Faer.committerent.

j6z. jj.Frtioccitpatis antmü.prxoccupatus animus. amp;c.cogitabat.

/eZ»wz.B.quà,amp; Faer.adigi.

45. ylcfugientium.^.hac.

^lt;5. Iwpendttitr. G. impediuntur, amp;nbsp;prætcr-mittitvôcem,itcr.
ijj. 2. Sedeitm.C.R.rcd tamen,itc,probibebant. 5lt;^5‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5' ïtiterfc£^iis,atque vulneratts. B. ac mille

vulneratis.

12. OtiPVticenfes. C. R. amp;nbsp;Vticéfes,deinde, amicilsimi erant, cum etiam ex variis generibuscon-frarer.

• 23. ^«7«r«w.G.F.nifurum.

154. 7. Fotuerttrjt B.potuerint.

* 12. Laud/é'us//égt;enter. R. inColcnterquidem, fedlibenter. _

iJ. ConfeLlo.Facrn.conFeQd.

20. .^^//«æ.R.F quotquot.

• ^6S. !')•). q.. Kttn re/t^uts,B.vtin miferis.

jz. NoEIh legatorwn. R. F. G. noélu legatis, cum centurionibus.*

5^9’ jDte^u/^uelt;e^»è Facrn.nonhabetvocem, seque.

Lib. 3.

370.1^6.i6. I«î/r^i?.B.ad vrbem.'namdcbisipfisle-gionibus lib.i. frripfit, ne ad eius pcriculû referuare, Sc retinere eas ad vrbem Pompeius videretur.

23. Pr^rtptendo. R.F.præcipicndo.* ,tdnsnypatfgt;/tn.Facr.amp; B.annuum-Omnibus locis tidißcandMn.^.in omnibus locis.C.F. exædificandam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

12. Safulem. Lucanus lib. 5. vocatSadafcm. R.Salàlam.

57S‘ •IJ-Gallo Cricctdederant. F.ier. pro didçrant, tantundcm.R.tantundcm dederunt.

374' Omni in ira.B.omni ora.

34. Aequoinimomanctpia.R. æquo vt animo mancipia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

42. Fharfalus.R.Vbàr(a\ia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

377'‘ nbsp;nbsp;nbsp;43. B. Vefpillo. •

ôW«ey«en.R.F.lednequaquamii.

138. 5 Huiç officia. F.huic negotio.

3^7^. lo. Z)/7z^c«zfr,B.indiligcnti^

3^^ ’59- 4« Afrieani. B. R. Afraniani, vt ad Afranii milites rcferatur,qui fc Cæfari, vido Afranio, dedi-derant.R.vero tantum Icgit.mortc Curionis, omiilà præpofitione,de.

ly. Expofitis à Camp;fare.R. G.P.F. his expofitis Corcyræ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ •

zj. Prafidiiimtj/tte ibi Farthoritm.R. côfiliùm-queibi Pertinorum A. V.præfidium Parthinorum. 383- nbsp;nbsp;nbsp;28. Gracosmurum afeenderé. Totum hue lo

cum fie legit.B. Cum Græcos murum afccndcrc. at-que arma capere iuberet.iJli autem contra imperium populi Romani pugnaturos cfiè negarent, oppidani etiam fua Iponte Cæfarem reciperc conarentur.

co,noóturnifijue itineribus contendit fimul ac Cæfar appropinquate diccbatur, tantûlque terror incidit c-ius cxercitui.

fèt.F.ciuitati,amp; delet.tutæ.R.caftellis, beneficiifque emeritæ ciuitates tut.x efiet.*

29. Cuius rei opinio tollt non poterit, nifi cum in Jraliam.B.ita locum hunc emendadum, amp;nbsp;interpun-gendum elfe exiftimat.Cuius rei opinio tolli non po-teritiCÙm in Italiam, ex qua profeffus film, redueSus exiftimabor. Bello pcrfcéfoabiis CxFar lia:c faófa coçnouit,amp;c.

VAR]

verf, 20. pro omnibus dcinceps. F. omnibus copiis dcinceps.* -

^5. Nthtlpra/icere.F.nihilprofici cquitatu.

6. Sedpoßijuam.Fgt;.-F.N. A. fed non modó. 'j. Etiamfructus,F3.er.Froni.cs.

15. Effecerat. B./ècerat.

4^6. nbsp;nbsp;nbsp;zj^.MonMtquee^Mtes. B.non habet voccm,

cquitcs.

z~;. O^teafaftofti^Mf.C.obieâionibus.

4^. 2^. A «ö/Zrw.faern.a nobis.
^^8. iddtfficiltus.^.idùcinns.

Per Qmrtia.F^.Si F. de'entpræpofitionem, per. I ■'

44. F'fn'uerßin.'R.F. vulgo veto in Epiro.

2, yera dili^entia.C.N.v^rii.

' 22. .^Wzw///#4.R.quomillia, adJaboremrc icrtur. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

z^.I^feriorem.Faern.anteriorcm.

5j. V'tminea.F. viminca tcgumeto galeis im-pofito.
^6. ,^^per/'elfum.R.F.quô.
44°‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Expofitisinaduerfos.Fzornuicnpohtiin

auerfos.

.^8. F'/ra^ue mnnieiene.R.F.vtraqueparte mu nitione.* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
45. Hominumenhn.R. F. horum enim muJti-tudine receptus impediebatur.

^q-t- q.q.. Etvirthm deficeret. B. à viribus dehce-retur.

17$’ dd^àere.G.P.C.V.baberet.

^2,. nbsp;nbsp;18. ^/^«eöperlt;ï.P'aernus,operc.

^o. dPoe idern.R.A.V.boc quidam. F. quidë, q.o. Eritius- QmdCit eritius,vide apudPetr.

Viclorium Jib.24.cap.i.

445. nbsp;nbsp;nbsp;^z. Eoloco.B.èloco, amp;pauJopoft,ibircpu-

gnant?s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

• ‘ A/ww/zöww.R.F.G. C. V. Munitionen enim,quam,

444. ‘ nS. Ex paree^fx fna.Facr. ea parte,qua per-ruperat, - ' «

£(gt;lt;sl^w.B.eadem,qua vénérant, R. recef-• fu.V.receptulibi.

28. Angufliis,portifque, G.P.F.R, V.anguftis portis,atquc iis à Cæfaris,

34. Caßirdeßderauit. Cæfaris de/idcratifunt 960. amp;noti équités Rom. 40p. amp;nbsp;Tuticanus Gallus Icnatoris filius,amp; à Placentia 1Ô0.amp; à Puteolisioo.amp; à Capua ïo.lâçrati viri,amp; lo.Tribuni militü, di Cen-turiones 32.fed horum pars inagna in fofsis. C. G.F. P.R.amp;V.* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

41. Profulit,F.G.y.prxtulit. qqd. qz. Deduflos.P'acr produélos.

r-j-j. 4. C4«/i.£.G.caufamamp;vcrl?5.pro,nonad hæc.R.nonhæc.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8. ^or«TO. 5.quam amp;verf.io.pro,exc«:itu.

R exercitum.

447. * 25. Gederentfecunda.b.eadercnt.

25. C«/«/««.f.R C exercitus.

28. /werpeZ/^^f/zr.C.R.interpillalTet. F.in-tcrpolaflet.P.intc^pell^uifrct.

30. _Ç«o^/y?ej^fr.C Quod eilet.

qj. £xp/icz,fx,f.C.cxploratis.

.448. qlt;S. Cinßima.Facrn citirsim^.

178. 8. Dirrzwe^^r.F.R.V.R.diftincbat.* qq^. rr.rpßque incolnmes. B.ipfi incolumes. 450. 13. l^allnm ca^trorum. Fa.delat vocc.caftroru.

'j, Eiiyeffo irinere.Faer.à recto.R.à direéio. f). Jntproutßo.G.C.y.eximproui£o.

q5^- 22. L.Htrtii.E.Fiirci Cicero ad Attic.lib. 8. ^Ppellat.C.Hirrum.PrOfConülio.G.C.V.concilio.

45^’ 42' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perßpeüum habere videretur. B.

locum deprauätum fic ex Faerno reftitui poßeputat. Cum latis perlpeélum militum animum habere vi-deretur.amp; pro,quidnam Pompeius,qiiodnam Pom-peius. ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

q^p. qq. Exde/ebiibM.Faer,cxdeledtu, amp;c.amp;verf qFpllt;^rique fuijt ex colonis Trâlbadanis.R. A. V.dc-leEtis.

q62. 15. £«ôf4/ffr««znm7lt;frlt;/»o.Facr.duæ.Etpau lo ppü,quæ tota acie difpçrfæ çrant.

qó^. 21. Tametßerant.B.tametfierat Dyrracbi^ nis præliis vehementer attenuata, vt ad nonam legio-nem tantum referatur.quod probaturllcquitur enim, amp;huiçficadiunxit.

traxit. Latinus Latinius Viterbielis emcdauit. Celeriter extrema acie fex cohortes detraxit.R.pro externa,ex tertia.vti G.amp; C,

qdz. qó. Milites eleflis. B. cledti^ pro, volunta-rie.Faer.voluntarii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

V A R 'I

13. Comw^rw/.R.concurrcrcnt.

17. Ne confumptts, R. C. V. vtnon confum-ptis.

23. Cornu vt. F.R.V.cornu intend,vt.

4^8. 27, CwÂW.Faer.circunuenire. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Cornupugnantibuf.^.G. C. pugnantcs,amp; iam tum refiftentcs in acic Pompciana.*

44. dtffifus. C-aliia quàm maxime dif-fiifis. V. F. diffifus. R. aliifque quàm maxime dif-fufus.*

184. 24. C/Z4/ff.F.concitato.

26. S«or«w?.R.F.G V.C.A.fuos.* ; 4lt;Î9. 28. Tantumfe opintonem. Faer.tâtum fe fuam opinionem.
33. /«wwkf.R. V. A. Vniuerfi fimulLariC. fam'.
34. ^«ty^f.R F.C.G.V.A.quare.

qq. Atque 4rz«lt;ï.R.G.F.atque ad terra arma.

-wiSs. 2. /«yîzr.R.Commcndauit.B.mandauit.*

471. nbsp;nbsp;nbsp;13. Sefe SylUfimtltter, B. deletTOccmfimi-

^‘ter, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34. 5«Krlt;id.R G.F. funtaptæ ad incendia, in

Pompom anam.

35. /« eiuibus.^. é quibus.F. C. ex quibus c~ rantviginti roftratæ.

472. 35. Tempore quidam nuncii. Facr.non habet,

qu.dam.Etpro defenderetur. R. defenderent. F. de-RndaretjjVC ad hominem referatur.

473. 41. Ridozjf f^fr«r.Faer.cgit R.pari,vt antea, ratione egit.

l85. 5. fingi à. R.fingi id à.

^i.intum. R. C. quantuncunqucitincris.

474. 25. Q^c«?z7«efj;77lt;^4.B.quicùmexfuga Et

paulo poft,folueruntgt;pro foluere iubtbantur.

46. Exfrózwrr^io.C.excrcituciuSjrcgionem Pompeius.

475. 187. 10 T.^w^zwwî.^.Appium.
476. II. B.cuocafl'e.Etprofummaverf. la.infummam.
477. 16. Collocatum erzJZ-.B.colIocatû effet, amp;nbsp;ante ad iitnulachrum Mineruæfpeétauiffet.
478. 19. Pergamttn occultts^/ic remotif templisTzc. ß.Pergamique in occultls,ac reconditis templis.

35. Anteferentur.mtc fc ferret..

479.188.25. Ac tnterßci Faer.atqiic interfici.

q8o. 42. £'.vorZZfrtf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B.cxpellere,alios ac-

ccrferc.

44. InueterauerMit compluribus. R. Hi omnes complnribus.

481.189.6. 7?ezZzzZïz/.f’aer.deduéds.R.compluribus, propluribus.

482. n. Ca»y?r4Za:.Facr.roftratæ.
483. 32.//ccfrlt;iZ7«. Faer.inhoc trazftu. R. Nec.

traólu.

Lib. debcllo Aîcxandrino.

190. I. 'lomanusJic habet tntiiulo.CAvtWï ris belli Alexandrin! Üppii,aut Hirtii cpmmentarius quartus.

20. Illudfperans.çnpçamp;.ir\s.

35. cpparzzzzz^fj/Trw.R.G.F. opponipoffenti*
38. Priterca arnbuluteriaf.^.lc.G-N.TptxtciQi. alias ambulatorh^,
39. £zr. F.G.V cas.

191. 1. PZ^zrzj. R, F.pluteis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

484. nbsp;nbsp;nbsp;4. ZzMz'z^rz.B.imitati.

9. .Ærcrpz^erfc. G.recepiffe,Gæfarcm.

ver 23.ad fodiendos puteos dicitur,vt de hac iedione nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

487.193. 8. Grauius accidiJfet.^.F,.ï\].iacçidïamp;t: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ƒ0. ZV’iîz«r.ïZ?.G.A,Vi,Rpadnatijralé,amp; do,-mefticumvfum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c .0

B. amp;nbsp;ad explicandam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ . .,'.1 .o.;

GalltA, hij üi Commentariijhabentur,vt olim LatinCii^ nunc GaUic'e dieufitur ordini alphabetico.

Pctroconipop.Teri^eua. .

Piâoncs pop./f fays entour PotEiterst P\c\xmoEiipop. Flandres.

Pyrenæi montes,»îot/j Pyrenees» * ■ ' R * '

Rauraci pop. le pays mtourBafle.

Rhedoncs pop.ceuxde Renes en Erttai^e, Rhemi pop.Â«?»/ en ÇEhampaigne.

Rhenus ü.le Rhin.

Rhodanus fl./f Rofne.

Ruthenipop.ÄÄfl/VZr. ' ‘

Sabis ß, Sambre.

amarobrina opp. Cambray.

Santoncsjvel Xantoncs pop.X4lt;«/ô«^f.

Scaldisfl. l.efchault.

Sebufiani,amp; Segufiani pop./4 Breff'e, Seduni pop. Ston en V alloys.

Senones pop.Srw.

Sequanafl.Stf/«r,

Sequani pop.59«r^lt;tf^«ffw.

Sicambri pop.Gueldrois.

Suefsiones.pop.5o'j^o«x.

Morini.2o.31.nonmifcrantlegatos.35mittunt.42. re- Pharfalus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’iS?«
beJiant-	4^53'97' Pharus.
Moritafgus Seno.	61. Philippus.
Mofa fl.	Philonis crudelitas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^54’
Mulierum crines pro funibus.	15^. Photinus.i88.eius mors. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;189.
Munacius pJancus.	2o6. Piétones.
Mundcnfes fimulatè fe dedunt.	254. Piruftîç, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;46.47.
Munitio Cæfaris aducrfus ßellouacos. 104.	ad portû Pifo Aquitanus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39’
Brundufinum.124 i25.adMafsiIiam. 127.	143-*44. Pleumofii,
146 munitionis genera.	^6. Pompeianorum timor.i59.abundantia. 170. pcnuria.
Mufculi forma.	144. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;172173.fiducia.i76.i77.i8o.luxuries,fcdedüt.i84.
N-	iufiurandum,i82. crudelitas, amp;nbsp;dam mittunt Jcga-«
Nannetes,	31. tos ad Cæfarem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;247-
Nantuates,	38. nbsp;PompciusMagnus.63.77.refçribitad Cæfarem.no.
Narbo.	I2i.i24.foluit Brûdufio.125.156,cur Dyrracliio diC-^
Nafua.	12. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eedere non vult'i69. imperator appellatur. 176. c-
Naues Cæfaris afflicfantur.	ius mandata,amp;rcfponfio. i6i,dominatio.n6.ii7«
Ncmetes Germani.	^7'70. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;118 .n9.minx.i27.i34.iaólatio.i69.pugna. 174.175-
Ncmetocenna.	115. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oratio ante pugnam.i8i.iufiuradum,acies. iSi.^i--
Neruii fçri 2o.corum natura.amp; mores. 23. pugna ad- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ga.184.185. imploratopcm Ptolçqiÿi. 186. interfa-.
uerfus Cæfarem. 24.25.propemodumdelctifede- citur.187.Iaus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;220.
. dunt. 26.oppugnant Ciceronis legionem	•57-53-5lt;î- nbsp;Pompciusiunior.157.159.167. Lyflum oppugnat.160.
-9 bellum parant.61 diicedunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;62.63.70.97. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;male pugnat.220.eius literæ.25i.pugna contraC«-'
^icomedes.	210. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;farem. 252.crudelitas.249. fupplex apudciuitates,
Nicopolfs.:	201. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VHam oppugnat.243.244. inuadit Cæfarianos/uquot;'
Nilus.	191. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peratur.247.247. defertur Carteia. 253. fauciusf“'
Nitiobriges.	T!‘97' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^54’ interficitur , eius caput adfertur Cæfad'
Nomen legatorym fanftum.	30. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;255 eius audoritas.
Nomen Romanorum	10.40. Pons in Elaucre à Cxfare refedus. 85- in Rhenogt; 65-
Norica.	2. eius ratio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^',4°'
Noricus Rex.	122. Pontones. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- ■ • •
Nouiodunum opp. 22 illiignofcit Cæfar.78.oppida- Porta bellica. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;^^9-
ni rebellant,fed tarnen dcduntur coaéh.	^o. Portenta poll: fecundym Catfaris prælium. 187.227'
Numeius.	3. Pofthumiana caftra. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
Numerus militum,quî ad Alexiam ycncrunt	. nbsp;nbsp;nbsp;97. Prcçiani. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'35'
Numidæ.	21. Ptoicmæiis.i86.eius mors. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;-i'2oo.
Nymphæum portus.	164. P.Atriuscapitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-
	P.Caluinus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;153'
Obfîdionis caufa quæ. •	170. P.Confidiustcrritus.
Ocelum.	P. Cornelius Scipio interficitur.236. crudclitas
OAauius profugit.	204. turn ipfius. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’39'
Ododorus.aS.inccnditur,	}o. P.Craflus.34.18.28.30.3i.deuicitAquitaniam. i'4'
Odogefa^	134. P.Ligarius capitur amp;necatur.
Ollouico.	8^. P.Saferna. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’
Oppidum apud Britannos quid.	52. P.Sextius Baculus vir flrenuus.25.29.eh1s mors. 73'^
Orcinia lÿlua.	69.70. P.Sitius.22o. 224. infoelicitcrpugnatcotraFauftum,
Orgctorix.i.çiu$fàmilla,amp;ipors.2.3.1iberi.	8. Syllam,amp; Afranium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
Ofcenfts.	lu. P.Sulpitius Rufus portumitium tenet. 42-gt;oi.
Ofihni. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28.3197. p.Sylla,cius confilium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171 JoZ.
Otacilius CralTus.- '•’if! ■	164. p.Vatinius.l14.pro pace miflus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..iti j ioi.
.t;,.p., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• -	p.Veftrius capitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^33'
Pacidius.236.intcrficitur.	Pugna contra Vermigetorigem. 94. Bél]öuacosio4-
Pæmani Germani. • ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'	2®. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io5.’o6.ip7.Dumnacum.io9.iio.ad Vxellodunu.
Parifii.	76.97. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;112.ri3.ad Alexiam;95.98.99. lOO. loi.ambiguë ad
Partlii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘''i	165. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ilerdam 128.129.130.131.132.ad Mafsiliam. 133.
Perfiigæ,amp; fpeculacores interfecli,	246. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nii,amp; Cæfaris. 138. ad Mafsiliam rurfus. i4*'^43'
Petra. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ■	168. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144.145- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. quot;f '. . ■-
Pctrcius.i28.i29.i32,timet pcnuriam.134.135.137. eius Pugnæ genus ex cfledis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;! ciufiurandum,amp;crudclitas.i38. fefubiicit Çæfari. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.•'— i''
141.166.218.vulneraeur.2i9 moritur.	242. Q^'quila. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•.
Petrocorii.	97- Q.Atrius. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
Pharnaces. 200.201.eius crudefitas.2O2.2io,lcgati amp;nbsp;Q.Caßius.n7.i47 præficiturProuinciæ.
perfidia.2ii.2i2 fuga.	Q;Cicero.53.57-7i.73-rcfpondctNcruiis.77-P''^'''