Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned In full. The following scans are, in order of appearance:

RVM SVI tEMPORIS LIBRl VI G I N T 1, EX ITALÏCO in Latinum fcrniönem nunc primùm ôc con-üeriîj ÔC editû

CAELIÓ SECVNDO CVRÎÔNE INTERPRETE, «--^4 ;c A,k 0 L V M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Çalliæ ‘^e^m ^otentipimum

Habes hÿmânifsLcâÔrhiftowrfcriptoremÎpmnibus hiftoricis nu-meris abfdlâiüm*,nulli veteiiim ppftpohendiïm^hial^ feu potius om nibus liOüîs fide, diligéntrà y prüdcntia ,.cetefis^î Virtutibus antepo-neiidüm. nectatnen quod alij quidam eorundèttit^porû hiftoriam fci-ipferintjhunc fuFcruacaagüm putes.nam pi^tèrèaS quas dixi vir-tutës hiftoriæ quibus ceteris pr^Ttac^numérâ habet in rerum gefta-rummèmoria,in confilijs explicandisjin honiinum hâturis notandis, inpcribhis dcfcribcndis,inconcionibus orationibusq; referendis, qiiæin alijs defidcraiitur. Lege modo amp;nbsp;pluraipferepcriéSjquàm nos polliceripoÛimus.

Qwn gratia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cxßtrea i^aießatk

CA V T V M eft priuilegijs Imperatoris amp;nbsp;Regii -Galliae, vtroque ad decennium,nequis hofce vigtnti hiftoriarum librós Francifci Guicciardini Patritij Florentini Latine, vel Germanicè ex-cudat,aut excudendos curet, néueexcufosalibi, ' ,quam à nobis, vendere audeat, fub X marcharü auri puri mulda amp;nbsp;amiflïlt;nie librorum. Qui fccus faxitjDeos fentiet iratos.Hoc te fcire vo'ui,Ledor, . vtqnandoquidetn inter viros bonos bene agier oportet,ab alieno manus cohi beaSjamp;tWTOas agas.

ÎSTORÎAM, ^ex Chrißianißime, tibt affero imonumentutn minime letie,ßel omnium in ißa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciuili rfgi^^ nbsp;nbsp;nbsp;m^aximumi

yt nonßußra yir ille in Romand quondam rep^ tantui ßriftum re^ liquerif./fißoriamteglemejßeiernpörum, lucem^eritatii^ ‘vitamme-morid^magißram yitdynuntid^etUßatu.i'taq^ nohßne caußa apudye tußißimtu gentes Ebreoru, ßaldeorum, i^egyftiorum Terßtrum ac

^omanorumdR-egum nbsp;Sacerdotum erat munuSiannaliumßi^loriaue cortßedliö. idautem

non modojn^opier magnitudinerei, yerumetianipropter dignitatem', arbitrabântur enim tantam rem non nißa\gt; ß qui ea geßißeht,aut qui propterpotehtiam amp;nbsp;opes,plura quam reliquißcire potuijßent^ lt;amp;nbsp;quorum maxime interejjetihanc y^itd magißram intuerißefleri--tatiprudenter acfideliter tradi poße. htd igitur caußa me,Rex, Vr hanc Francißi Cpuicciar-dini hi^oriam tibi in Latinumßrmonem conuerterem, amp;*conuerßmdonaremimpule-runt,namßRegum eß,aliorum^ qui ceterii imperant, qua in rep. adminißranda jßugien-daßquendac^ßnt noßße, atq^ tenere',amp; hac potißimu non nudu acßigidispraceptisißdillu-ßribus lt;amp;nbsp;yiuu exemplu docet hißoriaß minw earnßribere, at certe in eiui leäione yerßri, yeßriprorßis munerU eßßenegarinon poteß.Quodßquu aliuihocßculoßacßatatererum ge^arüni memoriamprudenter,acßdeliter exß,icauit,außm hunc noßrum no^ motdo cetera (equate, yerum etiam longe anteßerre. ‘Prudeniia in cohßliorum diligenti indagine, atq^ acumine cérniturdti- qua bic noßer non modo nouot,hierum etiàm quot;veteres omnetßperauit: tanta in eo ßgacitas, tanta y el retonditaru rerum cogiritio ineß. Fides autem, qu(e in reru geßarum explicatione yerßtur,ßecit,yt ne quidßalßßribereßiens auderet-,nequid yeri, no auderetthë quaßfpiciogratia eßet inßcribendo,ne qitaßmultatis. c^ccedit hu,quod ea tantumßbi explicandaßmpßt, quaßo temporegeßaßnt:amp;quibus maiorempartem aut in-terfuit,aut etiampraßuit.Flam a Carolo ollauo,qui tot actatas res tarn breui temporegeßit, '\gt;nde tu nomen habes,exorßis,in Henricipatris tui nuptqsßam hiForiam terminauit',reli-qua etidßripturus,quapoßluntgeßa,ß yita ei ßppeditaßet.iHd te igitur, Lexpotetißime, nac bißoriapotißimumpertinere yifi eß, noßlum illis qUasßpra commemoraui caußis,ye rumetiam quodmaiorum tuorumpracipueresgeßascomple^itUrßc,ytFräncorumtan-tum c außa hancßriptionemßißepße yideatur. In hac enim longe illußriuss t^yerius quam in aha,rerum humanarum yictßitudtnem cernes: exemplorumin omnem yitapartem ad-mirabilem copiam obßruabis:caßus admirandos obllupeßces:c(ßliorUm ,ßetitentiarumßyar rietatem notabu:reip.adminißranda multiplicem rationem attendes:bellorum exitus tncer tos metues:rei benegerenda occaßones arreptas nbsp;nbsp;omißas minirne negliges:principum ac na

tionummultarummores amp;nbsp;inßitutaconßderabis.omittoregionum, yrbium, amp;aliorum locorum certßiniam j tanquam in rempraßntem yeneriî,cOgnitiOnem', clarorum yirorum

actemporum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßorutrunt,notmam:ex qua rerum pluayqutdßqtteduWiqutäyitandu

ßtyß modo idoîjeum na^ui eru ytta tua dM'Cem,dißes.£t quaniquam^nec^ ingenium übt,ne que yirißgiemes deßnt,tarnenntßT)eum;Cuiusnutue^^oluntaterégnas,ducemhabue^ ris, parum Ingenium, garum quoq^ prudentium 'virorumconßliaproderunt. nam multi ingenio pollentes,m€liora 'vtderunt,detertora ßntßquutr.neq^paucioresfipientum conßlta contempßerunt, atq^ pracigites ruerunt. llt;[am quod Herculi accidißeferunt, yt quumpri^ mumgubeßeret,quodtempus à natura addeligendum quam quiß^ yi^di yiamßt ingreß ßrus, datum eß,ßlusdiufecummultum'q^cogitaret,quumduascerneretdias,'\)namyolu-ftaru,alteram yirtutis,'ygt;tram ingrederetur, 2)euaffuijße,quo duce yrttutisßt tngrejßus yid, id tibt quo6^,ac multo magts “Regi ßhri^itanißimoßactendum ed::neq^ enim idmedttanïi,àt^ queßagitantitibi^itaduxats^magißerDeuslUepater,rexregumßbrißus,qut'via 'ventos,^ quot;vira eß',quem quißequitur duc€m,ne€ in tenebris ambulat,nec aberrat,eß deßutu--rus.Quodautadmeosinbachißoriayertendalaborespertinet,tdttbipojßum aff‘irmare,me Vf duoaßequererconatußuiße:grimumytßdeliter,ßcudum'ygt;tplaneac dilucideWerterem: quaßßm aßßecutus,eßquodlaterßnminus, eßquodhumanaimbecillitati,atq^etiammelt;e non modo tngraueßenti atati, ^^erum etiam iam annis laboribus, curisé^planegrauata i^a tua regiaßacilttate condones ; me omnia praclare, quot;vel tua,‘R.ex ßhrißiamißime, caußa, praßare yoluiße exißimes. Zdt autemplenius hoc munus haberet JltCaie^las tua*,cum Çuic» ciardtno, duospraclaros htlloria fcriptores copulauimus,quot;Barptolomau Factum,loudPon tanum: quorumidequadmaiortb. tuisinregno neapolttanoin^lßonßtmprimu^rago-niumgeiiaßnt‘,hicreliquabeüayßquead^^lßonßim ficundumamp;' Ferdinandum, a qua

Quicciardinusßua htiloria initiufecit. Hac igttur omniaßmulßc accipies, Rex opti» me,yti^amtuamßauißimamatatem regiam^ ma^itudinem decet, 'Uale. Fxinclgita’ßaßka,Qal. ^^prilis. D

F FI c 11 effe aiunt, Ledlor hurtiäniß ütlumquénîlt;$ fuarurti aéèionunirationeniquàpoffit,reddcrc i îdnosmhathiftoriæ uerfioncconabimureffîcere^neq^cm'rtldübKo aliquos fore,qui non fan's fint probaturi,quôd fnhad bfftom ucrtcndaj locoru, offici'oruni, armorumamp;Smachiriarünirtoüa üocabüla ten'nue-nmus:ucrùmfiqui'sfecunireputaucrit i quâtainhisrerurtiamp;nomirtümfatfia fitmutano (nam nihi’1 in rebus humanisin eodeni ftatu diü permanet) is fine dubio nobis æquiorcritamp;Ienionnampritnùmbaeinrènihil àueterutncon-fuctudinealienumfecimus: qui in fcribendapotifîîînürh bifloriai fiiié bi Græ cifîueLatini fuerint,fuitemporis nominib* in huiufmodiappefiandis ferinper funt ufi. hinc nata eft ilia uarictas, ut alius alio nomine eatldcm urbem aut locu pro feculi fui moreappellarinquod exemplis confîrmaré, ni uel geographos, uel hiftoricos legend pafsim occurrerent» Deinde tanta eft plerunq, uetcruni à nouisdiffimilitudojUt nifi quis omnis antiquitatis fît péritifîîmus j nihil om-nino aut parum admodû fît in hisrebus intelletfturus* Dicat aliquis,utroq?,5lt;S ueteriamp;^nououtidebucras;fcilicet,uthiftoriamquanihildafiüS,nihilccrtius cfiedebetiau£obfcurarê,aut mendofam fàccrem.quis crtimrtéfcit, quàm facile fitjirtiioüiscunlüeterib.copuIandishallucinariCid quodinnôftfisfcfiptorib» faciîèüel in Sabellico,Bembo nbsp;louio confiât : qui interdumfîcintéffedifTèn

tiunt,utautnonünuméuhdem^locûefiedubitarecogaris,autcuipôdüs fît atrennendum ignores* ïdem de magiftratuum,officiorum8(fmuneru publico rurtijfiue caftrenfibus,fîué urbanis appellationib» dico:idem de armorû amp;nbsp;ma di inârum,quæ pro radorie gêtiunl,ciuitatum Sc temporum funt mùtata. bine SufFete^ Cartagine, qui Romæ Co rt fui es; ScEphoriapud Lacedæmonios, qüiapüd Romanos Tribuni pL quîbus nominib. cùmde illis fcriberent,libc rc üeteres ftriptores utebanturn’dc^ nul la alfa de eau fa, quâ ut intelligcrentur» ergo Sc nos eorum exêpla fecutijDuees,M.archiones,Comites, Ainmirallios, Mafifehiallös,Bälliuos,Cardinales,Epifcopos,’Abbaten, èc id genus feîiqua reftèufurpabihlus* Illudmodb uidertdüm,utea oniriiafiuelocotüfiueöfficio rum uo tabula leniter,amp;S exueterû üfü âd Latinafh confuetuditlé deflétftamüs, atep ut Horatius ait,parce detorqueamus: cuius rei exempla müita in Liüio,nô paücairtCæfàrisComentarijsinueniemus.Supereftunüm,inquononnulIoS errare uideo,qui in hiftorianon ferût, fî quis de fuâ genre, etiam fi uerifiifnürti fît, aut crüdeliterjautperfidiosè,aut auarè, autflagitiosè fàdum apertealiqüid feripferit : At hi nimiû teneras acdelicatas habent auriculasjnecjj uidentjfi hoc ualeatjomrtemprorfushiftoriæ fcripdonétollizquæfequicqüid gelferittt hommes,fiuebonifîue malifideliterexplicaturam profitetur: quumina,utuetegt; res feriptum teliquerun£,priniâlex hiftoriae fît, utnequidlalfi audeat j, neqtiid ueri non audeatjaliôqui quomodo appellaretur lux ueritads,amp;S magiftra uitf, fi hominumfcelerapariterSôberiefacftandn completfïereturÇ’ An Saluftius,, LiuiuSjTacituSjSuetoniusRortianisorbis terrartnndominis pépercereCUc-

gat qui volet non uniucramp;mhîftorîam, fed proœmia tan tu amp;r prindpia,8^ an pepercerintjCognofcet.nos unû autalteru locum adRribcmus. Salußius per initia coniurationis Caniinc, defuis Romanis:Igitur primo,inquit,pecuma', deinde imperrj cupido creuitieaquafi materies omnium raalorurafuere:poft, ubi co ntagio quali peftilencia inuafic,ciuitas eft immu tata; imperiü ex iuftilsi mo atep optimOjCrudele intolerandumcp fadum eft nbsp;nbsp;quæ fequüturzubi ne

nominibas quidem magnorum uiroruni parcit.Quid in lugurtino fuoCan ue ritus eftalieno ore,quod iplemetollenderat, Romam uenalem appellareCnä de lugurtaficfcribit: SedpoftquamRomaegreiïuseft, fertureb facpetacitus refpicienSjpoRremo dixiffe: Vrbem uenalem,amp;: matureperituram,fiempto-rem inueneric. Quid ue'roLiuiusCLabente, inquit,paulatimdifciplina,ueluc delidentis primo mores lequatur animo, deinde ut magis magisep lapfi Gnr,tîï ire cœperint præcipiteSjdonecad haec tempora uencû elt, quibus nec uitia no-ftra, nec remedia pacipoflumus.Hæcilli,fed longe maiora in ipfohiftoriæcur fu,ubinefumorumquidemciuium.acbelliducumproditionesdeferibere, ac proditores talcs appellate ueriti funr^Ecquisunquameisdiemdixit^quis lege XII Tabularum,quç Cornelia de Infamia,fiue Valentiniana de FamoGs hbel Iis,ullumhiftoricumappellaunC QuidigiturmirumGSK^noflrihomines^noquot; uicphiftorici, hiftoriæleges,ueterumcphiHoriæ principummoremfecuti,ui tia çorruptelascp hominumamp; nationum defcribuntÆt in bis Guicciardinus hic noflerC qui ingenua libertate amp;nbsp;candore, nullius, Gue gentis,Gue peiTonæ habitaratione,quælaudandafuntlaudat, ôtfuituperâdauituperat. Illud modo uideantquiGcafïèdi funr,nemagisægrc ferant malcfatftauitupcrarijquàm malcfacere,malint^bonihaberi, quàmeffe. lamGhiftoriciipGreprehenden^ di non funt,multo minus interprétés; quictGilli reprehenGonedigni efferitjrc prebendi nullo modo debent ; utpo ce qui non ipG ea dicant, fèdab alqs didFa, lis qui eacognofcereuolunt,interpretantur:quanquamquodadnosattinet,, (j quid afperius dicGum uidebatur,id emolliuimus potiusinterpretatione,qua exafj^erauimus. Quamobrem in illud potius quifcpmihi animum intendat, quod præcipuè in cognitionc rerum fâlubre ac frugiferum eft,ut exemplorum documenta in illuftnpoGta monumentointueatur, undeGbi fuæ^ reipub» quod imiteturcapiat:indefœdumincŒptu,foedumexitu quod uitec:ôd quod

probi faciunt, non modo ipGs hiftoricis, uerùm etiam eorum interpre-tibus faueat, plaudat, gratiam G minus referendo, ac agen-

Vicciardina familia nobilisatqsopibus pollens, Florentiæ àuetuftis temporibus fcmper fuit: nain ex ea homines tarn armisquàmliteris domi amp;nbsp;foris clari prodiere. Et vtcompJu-Senatores qui in ca familiä claruere, præteream, i I lud tâtùm dicam, pattem huius Petru Guicciardinû,magni in rep. nominis fuifle.nam amp;nbsp;varia in rep.munera eft adeptus, amp;Flo rentinæ ciuitatis nomine legationes coplures obiuit : quibus laudatifsiiné fundus, baud paruam exi-ftimationem amp;nbsp;gloriam apud fuos ciues fibi comparauit. Ab hoc,Francifcus hie nofter natus eft, magni vir ingcnij,quiqj ab omnibus celebretur dignus. Hie ab ineunte ætate,literarum ftudijs dedirus fuir, in quibus mirificè profecit: veru,quum ad imperandum natus efte videretur, atqi in reip. adminiftratione agnofei cuperet,videretqjfuos fratres inreip. muncribusfibi anteponi,animum adluris Ciuilisftudia conuertiticuius feientiam fi adipifeeretur, fratribus fe antepofitum iri fperabat.Pifis igiturac Bononiç ciuitatibus bonarum artium ftudijs clarifsimis,fuit: vbi,ip ipfo ætatis feruore, in id vhum, vt animi.bo nis ditefeeret intentus, moderate fegerens,incredibili celeritatelegum amp;nbsp;iuris cognitionem eft confe-cutus, tametfi ea ftudiaei non admodum arriderent: propterea quod ad ca capefcenda.nec delcdatio-ne,nec lucri cupiditate moueretun fed honoris,atque vt fibi ad remp.aditum,vt diélum eft,patefaceret. In patriam igitur cum laude reuerfus,atq; à multis ad magnas res gerendas aptifsimus inuentus, mature à fuis ciuibus ad negotia adhibitus,ad Aragoniae regeni de rebus magnis legatus ea,ætate qua per Ic-gespatriæ quæ certain ætatemlegatis ftatuuut.legationemobire non licebat,miirus eft:tanta erat tue in ciuibus de eiuspræftantiaopinio.quibus rebus cum fibi autoritatem non paruam conciliafiet, atqi in magnis rebus feuerns,in iure di cud o incorruptus,vt qui regali plané animo, amp;nbsp;fincero in omni aftio ne cognofccrctur, à Medicea familia magno fauorc fufeeptus eft; nec multo póft â Leone decimo Fla-miniæ Æmiliæqs præfcéius: quæ prouincia,propter Valentini Borgiæ fuperiora bella,tum etiam quôd diudiuerfis dominisparuiflet,dircordijs amp;nbsp;facinorofis hominib.totarcfercaerat:exquofiebat,vt inter finitimas vrbes innumeraquotidicmaleficiaà magnisfceleratorum hominum,cateruis comitterétur. quibus de caufsis,nec non ob eorum populorum feritatem, amp;nbsp;bellicæ rei ftudium, nemo qui earn pro-ùinciam gubernandam vellet fufcipere,inueniebatur.eaigitur Guicciardino fuit mandata: quâanimo inuidolufceptam.non inodó tutó adijt obiuitq;, verumetiam breui tempore vniucrfam pacauit:nam illi homines qui antea pontificis uires contemnebant, Guicciardini nomine audito, ad eius feueritatis fâinam conterriti,armapofuerunt, eiqj prouinciam ab omni fceleretutam cefieruntiipfe quoque nulla ve!nobilitatis.vel digniratis,vel audaciæ cuiufquâ habita ratione,eos omnes qui fe faélionum auiores amp;nbsp;duces profitebantur,extinxit. Diupræterca Ecclcfiæ Romans nomine Mutinam amp;nbsp;Regium Lepidi, Parmamq; gubernauit:quam etiam aduerfus Gallos ftrenuè défendit, vt ex hac èius hiftoria liquidó có ftabif.exquo apparct ilium non modo*Confilio,verumetiam manu valuifle.Acciditpôft vtloannesMe dices c.x vuluere moreretur:qui quantus belli dux fuerit,nemo eft qui nefeiat. is Legionem exfeleéfifsi mis Italiæ militibus inftituerat,quæ à nigris vexillis,Nigra appellabatur:hiq; milites omnes diuerfis té-poribus præftantifsimi duces euafere. Horum igifurloânemortuo,duxamp;legatus Guicciardinusfuit: id fummo militû ftudio.quod nemo animo amp;nbsp;ferocitate loâni fimilior inueniri polTe videretur. Itaq;,cû Re.x Galliæ ob res Mediolanenfcs in Italiam defeendifiet, Leoq; pontifex ad eius principatus tutclam cumCæfarefaccret.Guicciardinumfuiscopijs vniuerfis cum imperio præcfte iufsit; fie vtProfpero Columnæ,amp; Marchioni Mantuano fummisducibus imperarct: quam prouinciam quanta virtute pru dentiaqs geiTerit,amp; ij norunt,qui videre,quiqi audiuere.amp;hæcipfaaliorumq; hiftoriafidem facit.Bono iiiæ quuq: præfuit:qua in ciuitate.Quadragintauiros in ordinemredegit: eiusq; populi contumaciam, non fine aliquo fui periculo deprefsiti vbinominis fuimemoriamfempiternara reliquit.nam'Seinne-gotijs expeditus,amp; in iudicando folertifTimuSjSe in exequendo feuerifsnnus fuit. Diéla eius variaiudi-ciaq; Salomonis iudiciorum haud abfimilia memorantur : quin hoc in généré atq; alijs, quæ in politico viro requiruntur,talis extitlt,vt Sapientum eius tempeftatis in Italia vnus è feptem numeraretur. Ho-lios ei ab omnibus turn Italis,tum exteris principibus habitus eft:verûiatn gloria fatur, in patriâreuer-fus,i eliquam vitam in tranquillp ocio degcrc ftatuit,amp; fuis amplis opibus honefté frui. Sed cû eius ad-nûrandum Ingenium magnis rebus traftandis alTuetum torpere non poftet, anno falutis 1527 cum laco bo Nardo intimo fuo,qui etiamnum viuit, Senexvenerandusac totius ferè Florcntinorum qui Vene-tijs agunt,nationis.oraculum, quandam animi fui cogitationem contulit.cogitabat autem Cælaris iini-tatione res fuas in commentarios rcferre:verùm cnim â Nardo ad fui potius temporis res geftas fcribe-re eft induélus, idq; vt inuidiam declinaret: quam fi res fuas tantum litcrarum monumentis mandaret, fubirepotuiftet.Itaq; in id tota mente conuerfus, hofeehiftoriarum librosconfecit: qua veto féliciter, omnes qui legunt.vident. Hane hiftoria ab anno M CCCC XCIII exorfus,ad MD XXXII per-duxit: nec ab co tCmpore diu fuperftes fuit, iunior enim dacefsit, quàm tanti uiri virtus rae-ruiflet : verum qui huiufmodi monumenta poft fe relinquunt, non mor-tui, fed immortalitatem adept! exiftimari

Origo caußa belloru^n inhalia cœperttnt lt;gt;ïnno CCCCX CIIIL CaroU Uil IÇaüiaregisin ïtaltam aduenttiSiob Ludouico Sfortiaeuocati: I'lo~ rentia^etro J^edtce eiellodiberata: Tißtnorum à floreminis defellio : eiuflent

Florentiam, Romam mgreJJtts : ^Ifonß Ferdinandiregum *lleapolitanoru}nßtga: amp;nbsp;ijuojnodo eo regno potittßnt Çalli.

g E s in Italia memoria noftrageftaSjfcripturusfum, ex quo ar-j ma Gallica à noftrifmet principibus euocata,eam ingend mo-I tu perturbare coeperunt: quæ res varietate amp;nbsp;magnitudine fua maxiraè memorabiles funt,cafibusq; atrociflimis refertæ:cum annos oirtnibus eius calamitatibus Italia lit afflióla,quibus nunc Dei ira iuldlïîma, nunc aliorum hominu impietate amp;nbsp;fceleribus vexarifolent.Exquarumrerum cogni-j ! done, tarn varia tamq; graui, poterit quitus amp;nbsp;fibi priuadtn, ôc. _ _ nbsp;nbsp;_______reipubl. documenta falutaria capcrc : vnde cxeraplis innume-

ris perfpicurcönrtabit,quantismutatioriibus,haud fccus quammare vends ägitattgob-noxiæ lint humanæ res;quàm fæpe libi, Temper auté popuiis perniciofa fint male confi-derata cOnfilia eorum qui dominantur,cum nihil aliud quàm aut vanos errores,aut prç-fentes cupiditatès ob oculos habcntes,fortunæ crcbras mutariones no recordâtur; po-teftatcmq; fibi ad cOmtnunem falutem concelfam, in aliorum pernicicm conuertcntes, feipfi,fiueprudentiadeftituti,fiue nimiaambitione detenti,nouarum perturbationum autores côftiruunt.Sed calamitates Italiæ (yt qui eius tum effet ftatus,arque vnàquibus excaulfis tottantaé[; mala orta fint,aperiam)eô maiorecum omnium moicfl:ia,acterrô-rc initia fumpferunt,quo res vniuerfæ tune lætioies felicioresque videbantur.Nam pri-miim omnium illud fatis confiât,poftquam imperium Romanum ex commutationé prte fertim veter um mornm debilitatum, cœpitàfuailla magnitudine, ad quam admirabili virtnte,fortunaq; afeenderat (quod ante mille annos faô^um eft)deficere,Italiam nun-' quam tanta felicitate vfam,tamqj optabiUferûftatu,quantuseratille,in qüo anno Chri ftianæ Salutis M c c c c x c.ijsque quihùictum ante tum poft coniunâifucrunr,fccu rè quiefcebat.Alta nanq; pace amp;nbsp;tranquillitate vndiq; parta,tota non minuà in locis mo tofis amp;fterilibus,quàm inplanis amp;fertilibus Culta,nullius imperio,præterquâm luorû fubieôlajnon modo habitatoribus atq; opibus refertilfima,verurnetiam multoi um pria cipummagnificentia,nobililfimarum amp;pulch'errimarum vrbium fplendore,rcligionis fede amp;nbsp;maieftate fummopere illuftrata,viris iri reipubl. adminiftratione præftantiffimis, ingenijs in omni feientia atque arte præclara riobililfimis,florebat:nec pro êius çtatis v-fu amp;nbsp;difeiplina, fei militaris gloria vacua, tot tantisq; dotibus ornatilfima,meiitô apud omnes nationen nomen amp;nbsp;famâ clarilfimam retinebat. In hoc feliei ftatu quem varijs ex caulfis eratconfecuta,eam conferuabantcùm aliamulta,tum veto non exigualaus omnium ferè confenfu tribuebatur induftriæ virtutiq; Laurentij Medicis, ciuis vfque adeb fuprapriuatam hominis fortem in Florentina ciuitate eminentis, vt eius vnius confiliojl lins reipubl.negotia gererentur-.cuius reipubl.potentia magis opportunitate fitus,eiinii fuorumingenijs,amp;peeuniç copia,quàm amplitudine imperi) continebatuncumq; ideni nouaalfinitate fibiinnocentiumv 111 pont. Rom.conciliaflegisque Laurentij confilijs plurimùm vteretur,fiebat,vtmagnumeius effet in tota Italianomen,magnain confilijs de repub. autoritas : qui cum amp;nbsp;reipub.’ Florcntinorum,amp; fibi valde periculofum fdi é

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

animaduerterctjfi cuius potentiorum opcs augerentur,omni adhibico ftudiOjVtresIt^ liæ in ea æquabilitate confiftcrent,vtnô magis in banc quàin in ill am partem propende-rent,procurabat; quod quidem fine pacis confcruatione,fummaque,ne quid quod cam perturbare poflct,oriretur,vigilantiajamp; attcntione,obtineri nullo modo poterar. In häc communis tranquillitatispropenfionem confentitbatFerdmandus Aragonius Neapo litanorum rex,maxima ccrtè prudcntia atque autoritäre princeps; etfi antca fæpe animi ambitiofi,atquc à pacis confilijs alieni edidifiet figna, amp;nbsp;hoc quoq; tempore ab Alfon-fo Calabriacduce libcrorum fuorum natu maximo,ad res nouas afiîduè extimularetur; quodinuitus ferretloannemgaleacium Sfortiam,Mcdiolanenfium ducem,gcnerûfuû iam annis vigintimaiorem,etii animo ad principatumcapeffendum minime apto,ducis nomine tantum retento,ab Ludouico Sfortia patruo fuo deprimi,ac fuffocari : qui cum ante annos dcccm,imprudentia amp;nbsp;parum pudicis moribus matris eius Bonïjpüeri tute lam fufcepiflet, hacq; occafionc paulatim arces,milites,gazam, omneq; principatus in-ftrumentum,in fuam poteftatem redegiflet; adminiftrationemnon quidem vt tutor aut vicariusjfed ducis titulo excepto,tanquam iuftus ac legitimus princeps inomni adione cum fumma dignitate rctinebat. Ferdinandus tarnen praefentis vtilitatis maiore habita ratione,quàm filij adbcllum propenfi'onis,amp;quantumuis iuftç indignationisifiue quod paucis ante annis regni fui procerum amp;nbsp;populorum non fine grauiflimo fuo periculo co tra fe odia fenfifienfiuequod ex rcrum prætcritarum memoria,fuorum in Gallicum nomen ftudiacognofeeret,atque idcirco dubitarer,nc qua ex Italiæ difeordijs regni Nca-politani inuadendi occafio Gallis præberetur; fiue Venetorum potentix tunc toti Italiç formidabili frçnum inijeere cupiens,fuam cum rcliquis,ac cum Mediolanenfiumamp; Flo rentinorum potiflimum imperijs,focietatem neceiïariam efle cognofGerct,ncquares in Italia nouaretur,optabat. Nec Ludouico Sfortiæ viro alioqui inquicto amp;nbsp;ambitiofo, a-lia poterant confilia placere, turn quôd baud leuiora Mediolani dominantibus, quàm alijs,ab fenatu veneto pcricula immincrent» tu quod ci facilius effet in pacis otio,quàm belli moleftijs partam autoritärem conferuare;amp;quanquam eiomnes Ferdin an di,amp;Al fonfi cogitationes effent fufpeôtæ,nihilominus tarnen perfpeÓla Laurêtij Medicis ad pa cem voluntate,amp; raetu firaul quo idem ex eorura magnitudine «amp; potentia afficiebatur: adhxccura fibi exanimorura diffimilitudine, atque ex veteribus inter Ferdinandum amp;nbsp;Venctos odijs perfuafiffet,nullam inter eos poffe firmam amicitiam conftitui,exifi;ima-bat,neminem præterea fore qui cum Aragonijs coniungeret fefe ad id in fe tentandum, quod folus obtincre fe poffe nullo modo confidcret.In Ferdinando igitur,Ludouicoamp; LaurentiOjCum partim ijfdem,partim diuerfis de cauffis,eadcm effet ad pacempropen-fiojfacilèfœdus Ferdinand! regis,Ioannisgalcacij Infubrium ducis,8c reip.Florentino-rum nomine ad fua cómuniter tuenda contraólum perfeuerabat: quodfœdus cum mul tos ante annos cœptum effet, poft varijs cuentis interruptum, demum anno Salutis m c c c c L X X X. confentientibus in id omnibus ferè Italiæ regulis amp;nbsp;ciuitatibus, in annos quinque amp;nbsp;viginti fueratrenouatum; cuius foederis is prçcipuus erat finis,ne Venetoru potentiam vlterius crefeere pcrmitterennqüi fingulis quidem foeijs maiores, coiundis autem fimul omnibus multo inferiores,confilijs à communibus feparatis, fuas res age-bant; atque ex aliorum difeordijs amp;nbsp;mails crefeere cupicntes,intentiamp; parati in omnera occafioncm ftabant,quæ eis viam ad totius italiæ imperium apcrire poffe videretur. Ad quod quidem imperium eos afpiraffejCum alijs temporibus perfpicue cognitum fuerar, turn vero maxime cum ex Pbilippimariç Vicecomitis Mediolanenfium ducis morte oc-cafione fumpta,illorum libertatis defendendæ prætcxtu,cius vrbis dominatum occupa-retentarunt; fedrecentiore memoria cum aperto marte Ferrarienfis ducis fines inuafe-runt. Hoc fœderc cupiditati veneti fenatus facile quidem frçnum inijcicbatur, verùm-cnimuero animi fociorum in fincera amicitia amp;nbsp;fidcli minime continebantunpropterea quod æmulationis atque inuidiæ inter fepleni,pro fc quifque intenti,alij aliorum obfer uare confilia non ceffabant;interrumpebantlt;^[; fîbiinuicé ea omnia, per quæ cuiuis ipfo rum vel imperium vel autoritas poffer accedercicx quo tame pax baud minus firma red debatur; quin potius in omnibus alacritas maior excitabatur, vt eas fcintillas extingui procurarenr,exquibus nouaincçndiapoffent cxcitari.Hic rcrum ftatus erat,hæc Itali«

tranquilitatis fulidamenta, fieconftitutaac librata j vtnoh modo præfentis mutationis quot;nbsp;nullus elfetmetusjverùm ne fufpicari quidem facile quis pôirer,quibus aut confili)s,aut cafibus,aut armis turbari tâiltà qüies poffet 5 quuni me nie Aprili anno mccccxciü mors Laurentij Medicis fuperdenit; mórs acerba ipfi propter ætatem,quç annum quar-tum amp;nbsp;quadragefimum rtottdürii expleüeratiaccrba patriæ,quæ amp;nbsp;autoritate,amp; prüden tia,amp;ingenio ipfus ad oitiném làudamp;ni amp;nbsp;excellentiam aptiffîmo,opibus,ijsq; bonis,amp; ornamentis omnibus mirum in modum florebat, quibus humanîs in rebus pax diutur-naftipataefle confueuit; toti pr3ercrealtaliæincommodiflîma,cùm obaliaquaeab eo ad communem fecuritaté continenter ficbantjtum veto maxime quodfequéfterjâctanquâ frçniim effet in diffîdentibus confilijs amp;fufpicionibus moderandis,quç inter Ferdinan-dum amp;Ludouicum Sfortiam, principes ambitioneaepotentiapropemodum parés, di-uerfisde caulfis fæpenumero exoriebantur.Laurentij obitum,glifcentibus indies magis amp;nbsp;magis imminétium calamitatum cauffis,pontificis mors eft confecuta; cuiüs vita inuti lis alioqui publicis rebus,ob hocfaltem non incomodà, quodarniis quæ ftimulis quo rundam regni Neapolitan! proceruminfeliciter in Fefdiriandum mouerat depofitis,ani moq; prorfus ad ocium amp;nbsp;voluptates cohuerfo, iam nec fua nec fuoru eauffa quicquain magnoperc cogitabat, ex quo feliéitas Itallæ turbari poffe videretur.Innoccntio fuccef-fitRodericus Borgia,patfiä Valentinus ( eft enim Valcntia regiarum Hifpaniæ vrbium v-na)antiquus cardinalis,ätq) irttér priinos edriæ Romanæ purpuratos;verùm ad pontifi-catumob dilfidia,quæ inter Afcanium Sfortiam^ amp;nbsp;lulianüm Rouereum fanfti Petri in Vincula cardinales intercefrerant,afruiTlptus; àcmuîtô etiam magis quôd nouo eius çta tis exéplo,partim pecunia,partim officijs ac facerdotijs,quæ habebatampliffinla,repro-mifris,côplurium cafdinaliû fuffragia palâ coëmit; quos tanquâ diuini prçcepti conteiü-ptores; miriimè puduit venderefacultatemfacros thefauros incelfiore rempli parte côe-leftisautoritatis nominenuildinandi: plefosq; illorum adtam nefariam negotiatiohem induxit Afeanius cardinalis,fcd non iam magis liortationibus amp;precibus, quànà exem-plo: qui infinitaopum cupiditate corfuptusjfibi tanti leeleris preciurn pOntificij tabula-rijprocurationem,quamVicecancellarianivocânt,murfÛsin Rdmana curia praecipuum depaétus eftjnec eo corirentüs,facerdotiajOppida,illiusq; quàm Rômæhabebat magnifi centilfimam domum,precioffima fupelleâilc réfertam adiecit. Sed non ideo tame ncc poftdiuinum iudicium,neGtuncinfamiam amp;nbsp;iüftum homihunà odium effugit; quos ca pontifîcis eledio terroreatque horrore complcuit,non tamquod artibus turpiffimis el-^ fet pertraôlata,quàm quod pontifîcis effctplerifque amp;nbsp;riâtura amp;nbsp;conditio magna ex parte nota:atque inter ceterosmanifcftum eft,fegém Neapolitanüm, etfi palam conceptû animo dolorem diffimularet,reginæ vxori fuæ cum lacrymis àquibus vcl in filiorû mor-f te abftinefc cônfucuerat,fignificaffe,eum Creatum elle Pontiff cem,qui non Italiç modà verumetiamtoti chriftianæreipub. perniciofiffimus effetfuturus. præfagium Ferdinan-diprudentia no indignum.Nam in Alexaridro fexto(fic enim voluit nouus pontifex apgt; pellari) folertia amp;nbsp;fagacitas fingulaf'is,corifilium excellens, vis ad perfuadenduni admP rabilis, amp;nbsp;adres graues pertraftandas diligentia ac dexteritas incredibilis fuit; fed has virtutes longoinrcruallo vida moresq; türpiffimi fuperabant; non fincéritas in bomine,’ non pudor,non veritas,non fidcs,non religio,fed infatiabilis ailaritia, ambitiô imniodei rata,crudelitas plufquàm barbara, amp;nbsp;fitis ardentiffima, fuos, qui non pauci erantjffliqsj quacunque ratione euchendi ; in quibus aliqui ne ad pràuàconfilia, praüa deeffént inftrumenta,erant nulla in parte minus deteftabiles pâtre. Tantarri mutàtioncni fé~ cerantInnocenti) odtauimortepontificiæres : fednon minorem Laurenfij Médicisin teritu res Florétinorum; qua in ciuitate fine vlla repugnâtia partis magnitudirii fucceffe ratPetrus trium filiorû natu maximus admodûadolefcensifedqui neeper ætaté,necper alias eius conditiones tanto oneri lùftinendo par cffet,nec ad rcs domi amp;nbsp;foris procurâ-das ca moderatione præditus,quafuer'at parer ; qui inter focios principes prudenter, vt temporaferebant,agendo,publicas priiiatas^jfortunas amp;viucns amplificauerat,amp;mo riens earn de fe opinionem in animis omnium i‘cliquérat,quafi ipfius potifiîmum opéra, pax in Italiafuiffctconferuatâ.Nam vixprimùm Fétrus ad reipub.gubernacula manum 3idmouetax,quum confiliojpaternis confilijs prorfus aduerfo,nec re cum optimatibus et

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O RI AE I T A LI C AE

uitads,{îne quibus res graues deccrni non folebantjcommunicata, Virginij Vrftni co»-* filijs indudus propiriquifui ( mater enim vxorque Petri ex familiaVrfinacrantnatæ) ficfe Ferdinando Alfonfoque à quibus Virginias totus pen debar,addixitjVtLudouicus Sfortiaiuftam haberettimendi caufam:vt quandocunque fibi Aragonij nocere vcllenr, Petri Medicis autoritäre, rcipublicæTecum Florentinorum vires coniunClas haberent. Hæcfocietas omnium malorurn feminarium ac principium,quanquam initio detradata amp;nbsp;confirmata occulte admodum fuiflet, per initia ftatim ferè obfeuris quibufdam ve-ftigijs percepta, Ludouico principi vigilantifTimo, atque ingenio peracuto ,fufpeda eflecoepit. Nam cum inueterato chnbianx reipublicæ more, legati effent ad nouum pontificem niittcndi,qui eum tanquam Chriftiin terris vicarium adorarent,eique fe ob-temperaturos promitterent, Ludouici Sfortiæ,cuius proprium fuit ab alijs minus pro-uifaconfilia excogitate,quo rehquos omnesprudentia fuperare vidcretur,confiliuni fuerat, vtomnes fociorum legati vno eodemque die Romam fimul ingrederentur : fi-mul in publico conuentufe coram pontifice ftfterent : vtque oratorum vnus omnium nomine verba faceret : quödeofaÄo maxima cum exiftimationis omnium acceffione, vniuerfae Italiæ, oftenderetur effe inter ipfos non modö beneuolentiadc faedus,fcd tanta potius neceflitudo,vt vnus duntaxar princeps,vnumque corpus viderentur.huius con filij vtilitatem non minus ratione,quam recenti exemplo demonftrari: nam, vtcredituna fuerat,pontifex c viuis qui proximè excefferat, fociorum animos parum inter fe confen tire,ex eo colligcns, quódadfe coiendum amp;nbsp;venerandum feparatis confilijs, diuerfif-quetemporibus veniffent, eo adregnum neapolitanum inuadendum promptior exti-terat. Ludouici confilium facile Ferdinand! lenitas comprobauit : comprobaruntam-borum autoritäre induä:i,ncc Petro Medice in publicis confilijs contradicente Florentini, quamuis id priuatim maleftifîimè idem frrret Petrus; qui cum reipublicæ Florentinorum orator effet difignatus,decrcuifletque fuam legationem fuperbo admodum amp;nbsp;regio ferè apparatu illuftrem reddere, aniraaduertebat fi Romam vnàcum alijs fociorum oratoribus intraret,atque in pontiHcis venirct confped um,fuæ pompæfplen-dorem in tanta multitudine in oculis homnium incurrere non poffe: quae vanitas iuueni lis ambitiofis hortationibus Gentilis epifcopi Aretini,qui vnus fuitorarorö,corrobora batur: nam cum ad cum, tum proprer facram dignitatem, tum proprer ftudia literarum quæ vocanthumaniratiSjin quibus verfatus fuerat,orandi Florentinorum nomine pro-uincia effet dclata, fibioftentandæ eloquentiæ ‘occafionem illo inufiato amp;nbsp;nouo modo cripiin tarn ornato amp;celcbri confcffu,incredibiliter dolebat: idcirco Petrus partim fua leuitate,partim aliorum ambitioneimpulfus(nolebac tarnen ad Ludouici Sfortiæ noti-' tiam venire, fe cum effe qui cius confilio repugnaret)ab rege petiuit,oftcnderctfe re di ligentius expenfa, aniinaducrtifle camlcgationem fine multaconfufione communiter obiri non poffe: itaque fuaderct,vt finguli per fe fuperiora exempla feGuri,fuam legatio nein obircnt.qua in re cum rex ei ita gratificaricuperet, magis ei re fatisfccit quam gra-tificandi modo: neque enim Ludouicum celauit, fe baud alia de caufa ab eo quod pri-mum comprobauerat,difcederc, quam quod à Petro Medice ad id effet ftimulatus. Ex hac mutationc maiorcmolcftia fe affedum Ludouicus oflendit,quàm res ipfa per fe mc rerividebatur. Expoftulabat vehementer, quod cum iam notum effet pontifici totique Romanæ curiæ prirnum inftitutum,quique eins autor extitiffet,nunc,vt ipfius minuere-tur autoritas,irritumfieri: quùd quidem ei eo moleftius accidit, quod ex hoc Icuiffimo ac nullius ferè momenti euentu coepitolfacerc,Petrum Medice cum Ferdinando clan-deftina agitare confiliasid quod ex ijs quæ funt confccuta,indies clarius apparauit. Pofti debat Anguillariam,Cçreueterem,aIiaq; nonnulla exigua caftclla Romç vicina Franci-feus Cibo Genuenfis,innocentii pontificis ex concubina filius: qui cum poft morte partis Petri Medicis vxoris fuæ Magdalenæ fratris amicitia fretus, Florcntiam fe ad habita dum contulifrer,vix primùm cam vrbem attigerat,cuin Petri opera ca caftella Virginio Vrfino aureis numis quadraginta millibus vendiditrc cum Ferdinando precipuèdcli-berata;qui ei bonam eius fumraç partem clàmmutuô dederanin fuum commodum cef furum ratus,quo magis Virginij fuam militiam fequentis,ac propin qui opes circa Ro-niam diffunderentur. Nam rex fecum reputanSjpontificum potentiam inftrunaentü cf-

L I B E R P R I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

fe peropportunum ad regnum neapolitanum, quod eft in veteri pontifîcum Romano-rum iurejquodque per longiflîma fpacia ditioni eorumdcm finitimû eft,perturbandum nec non memor controuerHarum quas turn pater ipfius,tum ipfemet fæpenumero cum pontifîcibus habuiflcnt: femperque expromptam effe nouarum contentionum mate-riem,fînium iurajcenfusjbenefîciorum collationem,procerum perfugia,multaque alia quæ intervicinos non rarô,neque minus fæpe inter eum quialteriusbeneficio aliquid poflîdetjamp;ipfum dominum oriri folent: Temper fuæ fecuritatis firmamentum eflc du-xitjfî vel omncs vel potentiores faltem Romanæ ditionisproceresfibiaddidosretine rct:quod quidem hoc tempore faciebat libentius,quoniam Ludouici Sfortiæ,cardina-iis Afcanij fratris ipfius gratia, autoritärem apud pontificem magnam fore exiftimabat. Nequeminus fortè regemmouebat(vtplerique putarunt)metus,ne in Alexandro hæ-rcditaria eflentcupiditasatque odium Callifti m pentificispatruifui; quiefïfænato Petrum Borgiam nepotem fuum ad principatum euehendi defiderio,illico,nifi mors e-ius confilijs interueniflet,Alfonfo patre Ferdinand! mortuo,arma mouiflet, vt eum regno neapolitano,quod in pontificatus iura reciderat,fpoliarct; parum memor(vfquea-deo breuis eft fæpenumero in hciminibus acceptorum beneficiorum memoria) Alfonfi opera,in cuius erat natus regniSjÖc cui diu inferuierat,fc cum cçteros obtinuifTetfuç dignitatis gradus,tum vero ad pontificaturri adipifcendum,haud leuia adiumenta cófecu tum.Sed illudprofeótöverilfimumeft,Nonfempcrhominesfapientes vidcre perfeótè aut iudicarc: figna enim non raro imbecillitatis humanæ métis exiftantnecefle eft. Rex etfi magnæ prudéntiæ princeps haberetur,non intellexit quanta ea res effet reprehen-fione digna,quç vllo tempore nulla præterquam leuilfimæ vtiliratis fpepropofita,ex altera parte grauiffima afterre detrimenta poterat:quippeilla caftellorum abalienatio ad res nouas eorum animos incitauit,cuiaintererat communi concordiæ conferuandç o-peram dare.Pontifex enim cum exiftimaret ex iliafe incolfulto venditione, ea caftella iure amp;legibus ad pontificiam federn effe deuoluta;cumque eo fado pontificis maiefta tern non mediocriteriraminutamcenferct; ad hæc quid Ferdinandus ineo fpedarer, reputans,cótraeum,contraque Petrum Medicemamp;Virginium,Italiam vniuerfam que-relis impleuitjaffirmans fe quantum ei virés fuppeditarent, nullam prætermiffurum o-peram, vt amp;nbsp;fuam dignitatem, amp;illius fedis iuraretineret.Sed neque minus commo-uebatur Ludouicus Sfortiazquicuriifibiinanitcr perfuafiffet,fuis amp;nbsp;Afcanijconfilijs pontificem omnia adminiftraturum, id omne fibi detrahi dicebat, quod de Alexandri potcntiadiminuebatur. In primis vero illudangorcm cóceptum augebat,dubitari iam non pofre,quin Aragonij amp;nbsp;Petrus Medices,quando in eiufmodi rebus ijfdem confilijs progrederentur,ardiffimo inter fefocietatis vinculo coniundi effent; quorum confiha tanquam fuis rationibus periculofa vt infrigeret,vtque eo magishac occafione pontificis ad fe animum fiederet,eum ad fuæ ipfius dignitatis conferuationem,quanta maxi ma potuitanimi cótentione incitauitdibi ob oculos ponerct ,non id modô quod in prç fentia ageretur,verumetiam quam graue effet in ipfis pontificatus aufpicijs,ab ipfifmet clientibus fuis,tanti gradus maieftatemfuiffe cótemptam-.ne crcderetaut cupiditateni Virginij,aut caftellorum momenta,aut aliquid eiufmodi Ferdinandiim permouiffejfed quod vellet iniurijs,quæ initio paruæ vidcrentur,ipfiuspaticntiamatque animum ten-tarc;mox,fi ad hæc nihilfefecommoueret,indies maiora tentaturus : eius ambitionera Î nihil effe à cæterorumregum neapolitanorum diuerfam, qui Romanç fedis hoftcs per petui fuiffent: idcircO ab ijfdem regibus pótificés a.rmis fuiffe fçpiffimè vexatos; vrbém Romam occupatam:hunc ipfum regembis contra duos pontifices exercitus quibus fi-lium præfecifret,ad Vrbis vfqué muros mififfe:femper fere cum fuperioribus pontifici-bus apertas inimicitias exercuiffeârritari eundem etiamnum contra ipfum,non modo fuperiorum regum exemplo,fuaqucinnatadominandi libidine,fed multo magis vindi dæ cupiditate,ex memoria offenfionum quas à Callifto patruo fuo accepiffet : hæc fe-cum diligenter expendcret ac reputaret:qui fi primas iniurias,fuco tantùm atque inani bus titulis honoratus,patientertoleraret,futurum vtreipfa ab omnibus contemnere-tur, viamquead confilia magis periculofa patefaceret: fin mature opponcrctfefe,prifti nam maieftatem amplitudinem^ue ab vniuerfis pontifici Romano debitam,facile con«

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

feruaret. Verbis adiecit pollicitationes efficaciflîmas, fed fada löngè efficaciora: nam ci libras auriquadrinCTentas,hoceft,ducatorumvtnuncloquunturj quadragintamillia pronTptiSimè mutuo dédit ; atque vnà cum eo communibus impenfistrecentos grauFs armaturæ équités conduxit; fed ea lege,vtvbi iuberct pontifex, ibiconfiftcrent; quo tarnen nauarum moleftiarum neceflitatem vitaret, Ferdinandum hortabatur, Virginio fuaderet,pontificcm honeftaquapiam rationemitigarer,innuens ni faceret,exhoc leui prmcipio,ingentcs exoriri motuspolfe.Longe verb etiam liberius amp;nbsp;vehcmentius Petrum Medicem monuit,cogitaret quam opportunum ad pacem Italiæ retinendam fue-rir, Laurentium pattern ip bus fe tanquam medium Ferdinandum inter amp;nbsp;fe amicumq; comunem geffide; domcfticumpotius imitaretur exemplum,cùm præfertim àtanti no minis ac virtutis viro fummendum effet potius, quam nouis confilijs aures præbendo,a lijs occalionem fiue neceffitatem potius præbere ea confilia capere,quæ fingulis tandé effent perniciofa futiira; in memoriam feduceret,quanta ex diuturna Sfortiæ amp;nbsp;Medicis familiæamicitia,fecuritas autoritasque vtrique acceffifret:amp; contrà,quantis iniurijs turn patremjtum maiores fuos,tum Florentinoruremp. Aragonij affeciffenGacdeniq;, quoties Alfonfus prim urn,deinde Ferdinandus cius filius,iam infidijs,iam armistentaf fent Ethruriae imperium occupare: verumenimuero,his monitis plus detrimenti quam emolumenti cauffæimportabatur.Nam Ferdinadus indignumratus,fiLudouico Âfca-nioque ccderet,quorum ftimulis potificis indignationem excirari fibi perfuadebat ; amp;nbsp;praetereaab Alfonfofilio concitatus,Virginio fuafit,necaftellorû poffeffioncm cmptio nis iure capere vltradifferret; pollicitabaturque fe eum, à quocunque ei moleftiam in-ferente,defenfurum: cæterùm,fuas innatas artes fecutus, Pontifici variosjcompofitio-nis modos proponebatj Virginium nihilofccius monens,ne modum vllum admittercr, eis exceptis,quibuspontifici fumma pecuniæ aliqua perfoluta, caflellaipfafibi retine-ret.Hac re confirmatus Virginius,pôfi: fæpe conditiones nónullas recufauit, ex ijs quas Ferdinandus ,ne pontificé tantopere irritaret, vt acciperet fedulo monebat. His in rebus,cum Petrum Medicem pertinaciter régis autoritatcm fcqui,omneq; ftudium,vtis ab eoremoucretur,collocatum,irritum effc conftaret,Ludouicus Sfortia fecum ipfe rc putans quantum referret fuos ab ea ciuitatc holies pendere,cuius temperamentum fc curitatis fuæ præcipuum effe fundamentum folcbat; atque ob id multa fibi pcriculaim minere exiftimans, ftatuit fuæ faluti nouis remedijs prouidere; præfertim cum ci mini-mè obfeurum ardens defiderium Aragonioru effet,vt ipfe a nepotis gubernationefum moueretunquodquidem defiderium, quamuis Ferdinandus fimulandiacdiffimulan-di in omni fua aftione artifex incredibilis eifet; Alfonfus tarnen,homo natura in primis apertus,nunquamintcrmiferatdciniuriagenerofaóla palam expoftulare ; acmaiore libertate quam prudentia,contumeliofa minarumque plena verba iadare. Intelligcbat prçterea Ludouicus,Ifabellam loannisgaleacij vxorem virilis animi foeminam,nullum finem facere patremque auumque ftimulandbvtfi maritiindigniffimè opprefli,fuaquc infamia eos non moucbat,faltem vitæ diferimen, cui vna cum filijs erant expofiti,pcr-moueret. Verùm ill nd magis animum angebat ipfius,cum reputabat,nomcn fuum cun-dis Mediolanenfis imperij populis effe fummoperc inuifum,tam ob multas inufitatas exadiones numarias, quam quod loannisgaleacij Icgitimi principis calamitatc nemo fere non vehementer permoueretur. Etquanquam Aragonios affedati in Infubria principatusnomine fufpe6f:osreddereniteretur,quafi veteriiurecx Philippimariæ Vi-cecomitis tefl;amcnto,àquo Alfonfus Ferdinand! pater hæres fucrat inflitutus,ad eos pertineret,quafique hoc prætextu ab nepotis tutela remouere fatagerent,tarnen his ar tibus odium in feconceptum nihil mitigabatmecefficcre potcrat,quin pleriqueomnes cogitarcnt,adquæ fccleradominandi fins peflifera mortales folcat impellere. Quam-obrem,poftea quamdiu rerum ftatum,impendentiaquepericula animo volutaffet,omnibus alijs curis poftpofitis,omncs fuas cogitationesad noua conquirendâpræfidia,na uaquefœderaconuertiGad quod cum magna opportunitatem oflcndcrettum ponti-ficis cum Ferdinando fimultas,tumquôdexiftimaret Venetum fenatum cupere foedus diffolui,cuius vi confilijs ipfius obuiaitum iam multis annis erat,noui foederis ratione, quæ effet c re comuni, vtrique propofuit. Verum in pontifice odium atque alij omnes aifedus

affeélus ab cflfrçnata filios fuos cxtollendi cupiditate vineebantun quos cum ardentef amaret, omnium pontificum primusjqui fuæ infamiæ ex parte vclandæ caufa, nepotes cos folebant appcllare,amp; filios appcllabat,amp; cunólis mortalibus tanqua filios oftenta-bancui cum nulla fefe offerret occafio, qua ipfius defiderio via fterneretur, Alfonfi na-tarum vnam ex ijs quas extra legitimum cónubium fufeeperat’, vni filiorum vxoré conciliate fatagebat,cui dotis nomine aliquis in regno ncapolitano principatus noriigno-bilis affignaretur. Aquafpedoneeprorfus cecidiflet,aurcspotius quàmanimûpaélio niabLudouico propofitæ præbuitxui defiderio fiefletfatisfaélum,forfitanpaxltaliæ non tam repente fuiflet perturbata:à qua re,etfi Ferdinandus baud abhorreret, Alfon-fus tarnen cuipontificis ambitio faftusque erat inuifus,vt aflentiretur nunquain adduct potuit:idcirco dum connubium quidem fe non improbare fimulant,fed in dotali fun-do impedimenta inijciunt,Alexandro minimefatisfaciunt.Itaquc indignatus ftatim fibi Ludouici confilia efle fequenda,partim cupiditate,partim ira,partim etiara nonnullo tt more ; propterea quod Ferdinand! ftipendiamerebat, non modo Virginius Vrfinus, qui fumrao Florentinoruin régis que fauore, nec non autoritäre, qua in Guelforumfa-Clione pollebat,valdetuncintotaPótificia'ditione eratpotcs,fcdamp;: FrofperFabricius-que Columniç familiç principes; itemq; lulianus Rouereus fanóli Petri in vincula Car-dinalis,fummç exiftimationis viri;qui fefe quod Pontificem vitæfuæ infidias ftruerc fu-fpicaretur,in Ortienfem arccm,quam tanqua eius vrbis epifcopusobtinebat,recepcrat3 ex inimiciflimo fadus erat amicifiimiis Ferdinadi,in quern olim prius Xifiura patruum, dein Innocentium pontifices cócitarat.Atnóitafacilis fenatus Venetus ad boc fœdus, acipfeputarat,fuit:propterea quod, etfipergrataei erat aliorum difcordia,eum tarnen pontificis iam omnibus indies magis fufpedapcrfidia,ncc non fœderura,quæ ipG cum Xifto atq; Innocentio qui bunc anteceiFerant,mcraoria retardabat : ab bac enim mole-ftias fatis multas citra vllum commodum accepcrant: Xiftus veto in ipfo belli Ferraricn fis ad quod eos concitauerat,feruore,mutata fententia, non modo facris eos armis,YC-rumetiam iftis profanis ac ferreis,ad hoc ipfum ctiam reliqua Italia concitata,eft perfe-cutus.Sedenim omnibus impedimentis,Ludouici induftria ac diligentia turn apud fena tum,tum fingulis fenatoribus prefandis fupcratis,nouum deniq; foedus menfe April!, anno mcccc xeminterpont!ficé,Venetumfenatù,amp;IoannemgalcaciumMediola 1495 nenfium duce(eius enim nomine omnia illus imperij negotia expediebantur)ad com-munemdcfenfionemjac nominatim ad Ludouici dignitatis cöferuationem, idum efts ca tarnen conditionc,vt Veneti amp;nbsp;Mcdiolanenfes,ad pontificiæ ditionis, ipfiusq; ponti ficis fecuritate,omni remota cudatione ducentos finguli grauis armaturæ équités Romain mitterenubisq; acmaioribus,fi quidem opus eftet,viribus,eum adcaftellaabVir ginio occupata,rccuperada iuuarent.Sufpenfos hæc noua confilia rotins Italiç animos baud mediocriter habuerunf.videbant enim ducé Mediolanenfem ab illo fœdere quo per annos amplius duodccim Italiç fecuritas conftiterat, fe remouilfe s in eo enim,ne a quoquâ fœderatorû,fine aliorû confenfu noua aliqua padio fierct, expreflis verbis in-terd!cebatur.Quamobré,cum eafocierasin quacômunis æqualitas continebatur,inæ-quali diuifione rupta,principumq; anirai fufpicione atq; ira pleni cernerentur,quid fpc randüerat,nifi ad commune pernicié frudus hisfeminibus germanos,nafcituros?Itaq* dux Calabriç,Pctrusq; Medices tutius reb. fuis fore anteuertere quàm anteuerti exifti-mantcs,magnaan!m!propêfione ProfperumFabriciumq; Columnios audiuerunt; qui ad illud ipfum ab Iuliano Cardinale clam impulfi, Româfe cquitû turmis quas haberét ipfi,necnon Gibellinæfadionisauxil!js,capturospollicebantur;ealege,vtVrfinorû co piæ fubfequcrentur; amp;nbsp;dux ipfe eo vfq; proccderet,vnde triduo poftquam Romain effent !ngrefti,eis fubfidio venire poffct.SedFerdinâdus cum mittigare potius quàm irritate aniinû pontificis,amp; corrigere quod ad cam diem imprudenter cômiferat, cuperet* reiedis prorfus eiufmodicôfilijs,qu3enon fecuritatem,fcd grauioresmoleftias ac peri-cula paritura iudicabat,fibi omnibus neruis,nô iam fimultatè,fed fincerè enitêdum fta-tuit,vt câftcllorum controuerfiam componcret,illud ratus, fublata tant! diffidij caufta, cxiguolaborc,imoperfepropemodumltaliainpriftinum ftatum effet reuerfura. Ve-rùmjnô femper cauCSs fublatis,eaqu£ ab illis funtorta primùm remouetur. Nam,quo4

fæpeaccidit,vtconGlia timoré fufceptai periculo inferiora ei qui timet,videantur; haud exiftimabât Ludouicus fe fatisidoneû fuæ fecuritati remediû inuenifle, fed veri-tus proptet fines pôtificis,amp; Veneti fenatus à fuis diuerfos,vt fœdus cû ipfis initû, diu-turnûforetûdeoq; res fuas varijs cafibus poffe in nô paucas difficultates deuenire, om-né fuam cOgitationé ad eum, qui ob oculos obuerfabatur morbû radicitùs extirpandû, his negledis quç poft exoriri pofrcnt,conuertit:qUàm fit pcrniciofum,quàm aut morbi natura,aut çgroti vires ferre polfint, fortiorc medicina adhibere,quafiq; illud effet vni cûprçfentibus periculis remediû,maiorafubire pericula, vt fccuritaté lùam externis co muniret armisjquadoquidc nec in viribus proprijs,nec in Italorû amicitijs fatis haberet fpei,omnia experiri ftatuit, vt Carolû v 111 Galliæ regê ad Neapolitanù rcgnûjquod vc teri Aniouinorû iure fibi vendicabat,inuadcndû cômoueret.Regnù neapolitanù ,quolt;l . inpriuilegijsamp;Rom.pontifîcû diplomatibus,in quorû çlientela vetuftiflimo eft iure. Si ■ cihæcisfretûregnù abfurdènominatur, à Manrredo Federici fecundi Imperatoris ex ' c5cubmanato,nulloferè iure fuitoccupâtû,inclientcîam vnà cum Sicilia infula gemi-naîSiciliænomine,quarûaltcracis,vltrafrctûalceradiccrctur,annoSal. m cc l x 11 u. ab Vrbano 1111 pontificc Romano,traditù fuit Carolo prouinciæ Narbonenfis,amp; Aniouinorû comiti,eius Ludouici Galliæ regis fratri, qui clarus quidem potentia, fed vitæ fandimonia clarior,in diuorû numerû poft morte rclatus eft. Hic cum armorû vi reipfa obtinuiffetid quod ei verbo eratpontificia autoritäre attributû,rcgnû Neapolitanù Ca rolo filio,qucm Itali,vt à pâtre fciungant, Carolû 11 appellant,tradit:à quo ad eius ne* poté Robertù perucnit.Verùm Cû mortuo fine proie mafcula Roberto,loâna Caroli Ca labriæ ducis,qui iuuenis ante pâtre ex hac vita migrarat, fîlia fucceflifrct,cito no minus obfcœnitatc morû,quàmfexus imbecillitatenouç reginç autoritas côtemnicœpit.Qua ex re,cùm varia effent tum difïîdia tum bella,progrelfu téporis,intcr Caroli primi ex di uerfis Caroli fecùdi filijs exorta,Ioanna alia ratione fe tueri pofte defperans,Ludouicû Aniouinù Caroli v Galliæ regis fratré,eum cui quod fortunç periculù non fæpe feciftet ob multas eius vidorias,nomé fapientis Galli dederût,adoptauit.Hic validiffimo exer-citu in Italiam dudo,Ioanna iam prius interfeda, regnoq; in Carolû cui à Dyrrhachio cognomen fuit ex Caroli primi fimiliter pofteris,translato, febri in Apulia iam ferè vi-doriç compos deceffit; itavtad Aniouinos exhacadoptionc venerit aliud nihil,quàm prouinciæ Narbonenfis dominatus, cuius poffcffioné à Carolo primo pofterifemper tenuiftent.Ab ea tarnen origine habuit prçtcxtus,quo pôft amp;nbsp;Ludouicus Aniouinus pri ml Ludouici filius,amp; allo tempore ciufdem nomlnis nepos à pontificibus,fi quando ab ijfdem regibus diffiderent impulfi,regnû neapolitanum fæpc,etfi parum felicitcr,inua-ferût. Carolo auté Dyrrhachino,eius filius Ladlflaus fuccefferatjquicum anno feruato ris M c c c c x 1111 fine llberis decelfiftet,regnù ad eius fororcm alteram loannam, nomen non modo rcgno,verumetiâ ipfi altcriq; loannæ infauftum,quæ inter fe necimpru dentia,nec morû obfcœnitate differcbanr,peruenit. Etenim cum loâna regni guberna culaijs traderet,quibus etiam corpus fuû impudicè committebat,fubitô in tot fe mole-ftlas coniecit,vt ab Ludouico tertio Martini quinti Pontificis auxilio vexata, Alfonfunr Aragoniæ amp;nbsp;Siciliæ regem adoptare tandem cogeretunfed cum paulô poft inter eos fi-multas ortaeffct,eum adoptioncrefciffa,tanquâingratû abdicauir, eundemq; Ludoui cum adoptauitjeiusque præfidium cuius armis adpriorem adoptionemfucratcompul fa,aduerfus Alfonfum implorauitrquo armis toto regno exado,id pacatè viuens confer uauit, amp;nbsp;fine liberismoricns,hæredem,vtfama eft,Renatum Anlouinorum dueem amp;nbsp;prouinciæNarbonenfis comitem,Ludouici quem ipfe adoptarat,quique eodem forte anno eratmortuus,fratremteftamento reliquit.Sedcumplerisq; regni principibus Re natifucceflio minus probaretur,effetq;famateftamentumilludà Neapolitanisfadum amp;nbsp;fubiedum effe,fadû eft,vt à quibufdam regni proceribus,amp;populis,Alfonfus denuo accerferetur.Hinc bclla inter Alfonfumamp; Renatum,quibus per multos annos nobiliffi-mum regnû afflidum eft,quç bella magis regni ipfius,quàm proprijs funt gefta viribus, origine duxerunr.Hinc dimdentibus inter fe animis fadioncs,nc hoc quidem tempore prorfus extindç,Aragoniorum Aniouinorumq; mutatis etiâ fucceffu teporis turn nomi nibustum coloribus,quibus iurafuaprçtexùt,extiterùt:proptcreaquôdpontificcs fuas

niagis cupiditates tetiiporumue ncccflitatem,quàmæquitatemfeeutî,diüerfainterfc eïus regni diplomata conccflcrant. Cum autem ex his cum Renato bellis viólor Alfon-fus, vtpoce maiore amp;: potentia amp;nbsp;virtute princeps extifTet, ac fine legitirais liberis è vita difceffidet, nulla FaÂaloânisfratris, atq; in regniSiciliç Aragoniæq; fuccefibris métio-he,teftamento regnû neapolitanum tanquam ab fe partum, atq; idcirco ad Aragonium regnum nihil pertinens,Ferdinando ex non iufta vxore fufcepto,legauit: quem,etfi fia-tim fcrè pâtre mortuo,regni procerum ope fretusjloânes Renati filius armis cft aggrcf-fus,tarnen felicitateamp;virtutc fuanon modo fe défendit,fed eum etiam itaafflixit,vt nun quam viuoRenato,qui,diufilio fuperftes fuit,ei fuerit cum Aniouinis quicquam aut con tendendum,aut metuendum. Mortuus cft denique Renatus,nulla virili fcxus proie feli ôla,hæredemq; omniumfortunarumfuarum amp;iurium Carolum fratris filiuminftituit : quiamp;ipfc paulo poft abfq; liberis moriens,fuabona Ludouico xi Galliæ régi omnia teftamento legauinad qucm tanquam fupiemum dominum non modo Aniouinus prin cipatuSjàquOjquôd regni membrum fit,fœminç excluduntur,deuolutus crat:fed etiam (quamuis Lotharingiç dux Renati filiæ pioles,fucccflionem ad fe pertinere affirraaret) in prouinciæ Narbonenfis poirclfionem venit:eiufdem quoq; teftamenti vi, iura Anio-uinorum in regnum neapolitanum, vniuerfa ad fe translata efte affirmare poterat : quo mortuo,cumadCarolum v ii ieiusfiliumdeueniffent,potcntilfimumaduerfariû Nea, politanus rex Ferdinandns habere ccepit;magnaq; opportunitas quibufeunq; cum Içdc re cupientibus,oblata cft.Nam regnum Galhç eatempeftate,viris, armorum gloria,po tétia,opibus,autoritate,regnis omnibus forfitan,qui à Carolo Magnoextitiffent, antei bat-.propterea quôd nuper ad fingulas illas treis parteis, in quas vniuerfa Gallia apud veteres fuitdiftnbutajmagna erat acceffio facia. Opadraginti enim ante hanc tepeftatê annis, Carolo qui ob multas non fine grauilfimis periculis viôloriâs,Felicis cognomen-tum obtinuit,regnantc,ad illud imperium Normandia, Ghiennaque, quas prouincias antea Angliobtinueran:;poftremis autem Aloifij vndecimi temporibus Prouinciæ co-mitatus,ducatusq; Burgundiæ.vnàcum tota fcrè Picardiaacceflerunt: póftetiam Caroli V111 potentiæ ex recenti coiugio Bricaniæ in Ai'moricis ducatus acceftitiNec Caro» roloregni neapolitani,tanquaadfeiurcfpe0lantis armis acquirendianimusdefuitiâ inde à puero,naturali quodâ inftinélu fufceptus,pôft etiam familiariü quorundam hor-tationibus fufténtatus,qui inanibus eum cogitationibus replentes,hanc elfe oceafioné, quamaiorum fuorum gloriam fuperarct; quôd regno ncapolitanofubaèlo^Turcarum imperium facile fubigi pofic vidcrctur.'Quç res,cum effet iam nota multis,Ludouicum Sfortiam in fpem crexiqnullo negotio füum régi defiderium perfuaderi poffcjhaud pa-rum prætereaSfortiani nominis in aula regis notitia fretus; quoniam amp;nbsp;ipfe femper, amp;nbsp;prius Galeacius eius frater,inultis cùm fignis rû officijs à Frâcifco Sfortia pâtre in choa tam amicitiam conferuaftènt: qui cum ab Aloifio x i,cuius femper animus ab rebus Ita liæ alienusfuitySauonam vrbem beneficiariam,iuraq5 quæ fe in Gcnuam,cui pater eius imperauerat,habere exiftimarat, accepiffet, nunquam ei in fuis periculis, nec confilio nec auxilio defueraRnihilommus tarnen Ludouicus rem periculi plenam,fiquidèm foins tantum motumexcltaret,arbitratus,vtque in Gallia maiore fide autoritateq; traóla ret,pontificiprimùm idemperfuadere non minus ambitionis aculeis,quàm iracundiae morfu tentauit: demonftrabat enim ei,nccItalie principû fauore,nec armis,aut Ferdi-nandum vlcifci,aut fihjs fuis principatum aliquem fua perfona dignû polfe parare,nul-lo modo fperandum efte.Qucm cum ad id animatum fiue rerum nouarum cupiditatc, fiue vt ab Aragonijs metu id extorquerct,quod eifpontc côcederc recufabant,commu iticatis confilijs,clàm homines fidos ad regis ariimum eorumque qui eiintimi à côfilijs crant,explorandum miferunt.quos cum àfuis confilijs haudalienos reperiflent,Ludo-uicus ad hocipfumtotamentedefixus,in Galliam, alijstarnen fparfiseius legationis cauffis,Carolum Barbianû Belgioiofi comitem palàm proficifei iubet ; qui vbi per dies aliquot.Sc cum Carolo rege priuatim,amp;feorfim cum præcipuis agens,eis expeditioncm illam effet perfuadere côatus,in regium confilium, vbi præter regé regiosq; miniftrosj procercs plerique turn facritum profani,aul3eq; nobiles erant,tandem admiflus,verb» vtfertur, in hune modum fecit.

Sicuifortèjquacunq; decauffajchriftianifllme Rex, fufpedaanimi fiddq; integritas eflet,qua LudouicusSfortia pecuniarû etiam amp;militû füorum àuxilijs öblatis,te ad arma in regnum neapolitanum mouendahortaturjisfacilèabfefehanc malèfundatam fufpicionem remouebit,fi memoria repeter anti quam omnium têmpörum Ludouici, Galeacij fratris,ac Francifci patris fui primùm,in Alodium x i patrem tuum,pöft etiam lemper in tuum gloriofiflimum nome, obferuantiam;ac multo etiam magis,fi cogitabit, ex hoc bello maxima in Ludouicum,cum tenui admodum cmolumenti lpe,detrimenta pofle rcdundareitibi autem omnia fecus,cui ex viâoria pulcherrimum regnum,cum im mortali gloria,amp; res maiorcs gercndi opportunitàteûpfi verb aliud ferè nihil quàm con trainfidias atq; iniurias Aragoniorum iuftiflimavindidaobueniret. Quod fi forte fufcc ptæ expeditionis frudu fruftrari contingerct,haud propterea tua, potentiflimc Rcx,ma-gnitudo minueretur: at Ludouicum quis ncfcitinuifum multis,omnibus contemptum, fuis periculis ob hoc ipfum fœdus nullum pcrfugium inueturum? Qui poteft igitur eius clTefufpedum conlilium,qui in quauis fortuna rebus tantainæqualitate comparatis, amp;nbsp;conditione tanto inferiore fit vfurus?Quanquam rationes quæ te ad tam gloriofam ex-peditionem inuitant,adeo perfpicuæ funt,pcr feq; efficaces, vt nullam admittant dubita tionem:etenim eain fe continent,arque ampliffimè compleduntur omnia,quæ in bellis fufcipicndispræcipuè confiderandafunt,amp;quafi deliberationisfundamcntaponenda; rei nimirum quæfufcipituræquitas,vincendi facilitas, amp;nbsp;viôtoriæfrudus ampliffimus. Principio nemo eft qui nefciat,quàm efficacia fint jAniouinorum, quorum tu legitimus hæres inregnum neapolitanum iura, qitamq; iufta fucccffione à Carolo oriundi, ad id regnum afpirent; qui primus èrcgia Gallorum ftirpefàtus,amp;pontificum Rom.autorita-te,amp;fuorum inuitftaarmorum virtute,illud regnum adeptus eft. Vcrùm haud minor ac-quirendi facilitas,quàmiurisæquitaseft.Quis enimnefcitjquantorex Neapolitanus, maximo atque potentiffimo chriftianorum regum omnium rege, viribus atque autoritäre inferior fit?quàm magnum,quàm formidabile cunólis mortalibus Gallicum nome; quantoq; terror! tua rex arma extcris nationibus fint. Nunquam armis regnum Neapoli tanü parum potentes Aniouiniduces inuaferunr,quin id in extremum difcrimen addu-xerint. Recens eftloannis Rcnati filij memoria, cuius contrahunc ipfum Fcrdinandnra erat in manu vilt;ftoria,nifi Pij pontificis,ac multo magis Francifci Sfoitiæ opera,qui id c-git (vtomnes norunt) quo Aloifio x i patri tuo oblequcretuf, è manibus effet erepta. Quid igitur nunc tanti régis arma atque autoritas facient ? auóia præfertim opportunita tc,impedimentisq; quibus Renatus acloannes diftinebantur, fublàtis; cum tecum earn principes prouinciarum,à quibus illorum fuit impeditavi(ftoria,confcnticntes habeas; quiq; fummafacilitatc regno ncapolitano poffintobefte?Pontlfcx,propterfuæ ditionis propinquitatem terreftribus copijs;duxMediolanimaritimis propter Genuenfisclaffis opportunitatem,ei regno infefti effe poterunt. Nee eric in Italia qui fc opponat: Veneti enim fence impenfis ac periculis volent obijcere,nec amicitia quam tamdiu cum Galliç regibus tenuerunr,priuari,quo Ferdinandum nomini veneto acerrimumhoftem confer uent.Florentinos verb crcdibile no eft,ab ea obferuantia qua femper reges Galliç qua-fi quodam naturæ inftinCtu colueruntjrcccffuros : quifi maxime velint, quid quæfo ad-uerfus tantam potentiam conaripoterunt? Quoties,vel tota renitente Italia,alpes gens ifta bellicofiffima fuperauit,amp; cum incredibili gloria ac felicitate tot viótorias triûphof-quereportauit?quando autem huiusregnifelicitas,gloria,potentiaextititmaior? quan do ei facilior pacis cum finitimis confiituendæ occafio fuitrquæ fi antehac fic obuia fuif fent,proniorforfitan ad hoc ipfum fufeipiendum bellum pater tuusextitifiet. Sed nec minus aduerfarijs difficultatcs funt auâæ,quàm tibi fint imminutæ, atque opportunita-tcsadiunôlæ.Suncertimin eo regno Aniouinorum partes etiamnumpotentiafion con-teinnendæjmagnæfunttotprincipum virorum ac nobilium vires, qui in exilium paucis abhincannisirefunt compulfi ; adeb etiam acerbæ Ferdinand! in eius regniproceres amp;populos,ineos etiam qui Aragoniæfalt;ftioniseflcnt,omniumtemporuminiuriæ: tanta eft perfîdia,tam infatiabilis auaritia,tam horrenda atq; exprefîa crudelitatis exempla no modb ipfius,verumetiam Alfonfi filij natu maximi,vt toti fint regno notiffiraa.Hi om nesincredibili odio in eos cbncitati,amp; recent! Galliæ regum liberalitatis, integritatis, human!-

LIBER P R I M V S; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

humanitatiSjiuftitiç memoria inuitati,ad tili aduentus famam,înfinita alacritate ad arma concurrent; ita vtfolaexpeditionis famaad vidoriam fatis eflevideatur. Nam lîmulac tuae,rex,copiæ montes tranfierint;amp; clafTis in Gcnuæportum conuenerit, Ferdinandus eiusq; filij fcelerum confeientia perterrefadi, magis de fuga quàm defenfione cogita-bünt.itafumma cum felicitate regnumtuo gencri comparaueris;quod etfi magnitudinc cum hoc tuo Galliæ regno comparari non poteft^regnum tarnen eft amplitudinc amp;nbsp;opi-bus non contemnendum, fed longé pluris æftimandum ex frudu amp;nbsp;commodis infinitis ad hoc regnum peruenturis:quç oinnia,nifi perfpicuum eflet,Gallicac virtuti finesmaio res efle propofitos,recenfereni:praeftantiores enimaltioresq; cogitationes funttam ma-gnanimi tamq; gloriofi regis,non propriam vtilitatem fpedantis, fed totius reipu.chri-ftianæ communem dignitatem.Adhocautemjquæopportunitasmaioréquæoccafio am plior?qui locus commodior,arque ad bellum contra noftrç religionis hottes gerendum apdor inueniri polTet? Marequod inter ncapolitanum regnû Græciamq; intereft, haud amplius alicubi,quàm paflus leptuaginta milia patet: ex qua prouinciaTurcica tyranni-de oppretTa amp;nbsp;lacer ata, quæ nihil ardentius quàm chriftianorum figna confpieerecu-pit, quàmcxpcdituseftineiusgentis vifeera tranfitus ? quàm facile federn amp;nbsp;caput c-ius imperij Conftantinopolim petere ? Ad quem autem magis pcrtinct qu àm ad te, rex potentiflimèjanimum amp;cogitationem ad hanc facram expeditionem conucrtereéquiôc potcntiaàDcotibi concetTaadmirabili polies, amp;nbsp;Chriftianitfimi cognomento appella-ris,amp; clariflimis maiorumtuorü exemplis excitaris? Quoties armati ex hoc regno,nunc adeccletiamDeiàtyrannisoppretram,liberandam; nuncad comunes fideinoftraeho ftes inuadendos,amp;fepulcrum Chrifti facratiiïimum recupcrandum,profedi maiorcs il-li tui,Galliæ regum maieftatem in cœlum vfque tulerunt ? His côfilijs,his artibus,his fa dis,his propofitis finibus,Magni cognomen,amp; Romanorum imperium adeptus eft Carolus ille gloriofiflimus;cuius vt obtines nomen,fictibi occatio eius turn gloriæ,tum co-gnominis parandi proponitur. Sed quid ego tempus in eiufcemodirationibus explican disinfumoêquafi non fit conucnientius,ac naturæ ordinc præclarius parta conferuare, quàm acquirere noua.Quis ignorât ad quantum fpeótaret infamiam,tanta præfertim oc cafione oftentata,tale ac tantumregnum àtuæ ftirpis regibus continuata fuccctfione an nis ferè ducentis pofletrum,perfpicuoq; atque optimo iure tuum,ab Ferdinando vi oc-cupari ac tencri vitra fuftinere ? Quis non videt dignitatis tuæ etfe id regnum recupera-reépietatis eos populos qui inuiétum nomen colunttuum,qui funt iure tui,ab Catclano rum acerbiflima tyraninde,in libertatem vindicate? Eft igitur hoc bellum æquitfimum, facillimum,amp; necetrarium;nec minus gloriofum amp;nbsp;fanôtum ciim per fe, turn verb quod viam adres gerendas Chriftianiftimo Galliæ rege digniflimas patefacit; adquas non ho mines modo,verumetiam Deus, Ô magnanime rcx,is eft qui te tam magnis amp;nbsp;manife-ftis opportunitatibus, initio ftatim fumma felicitate propofita,vocat.Nam quæ félicitas maior principi cuipiam poteft contingere,quam fi confilia è quibus propria gloriaamp; ma gnitudo proficifcitur,illa comitentur amp;nbsp;confequantur, ex quibus eluceat ea non minus ad communem omnium vtilitatem amp;nbsp;falutem, verùm multo etiam magis ad reip. chri-ftianæ dignitatem elfe fufeepta?

Haud læto animo hæc oratio à Galliæ principibus,atqüe ab ijs præfertim qui amp;nbsp;generis nobilitate,amp;prudentiæopinione,maiore pollebant autoritäre,accepta fuit-.exiftima-bant enim illud bellum innumeris difficultatibus amp;nbsp;periculis implicarum fore ; cum per alienam regioncm,tam procul ab Galliæ regno,amp; contra hoftes potentia amp;nbsp;viribus daros,clTent exercitus duciandi.Maxima enim eratapudomnes Ferdinand! prudentiæ fa-ma,nec minor virtutis Alphonfi,atque in re militari fcientiæ:crat præterea opinio,Fcrdi nandüm,quôd triginta regnaftet annis,quodq; tot regni principes amp;nbsp;nobiles diuerfis tê poribus fpolia(ret,acfunditùs euertiffer,magnam pecuniævim coaccruaflc.Aduertebâe infuper regem per fe tanto ponderi fuftinédo imparcm elTenn bellis autcmamp; regnis ad-miniftrandis debile confilium,amp;pcritiam non magnam eorum qui apud eum plurimum pofl'ent.His accedere pccuniæ inopiam,cuius ingens numerus requiri putabatunadhæc Italorum aftus amp;nbsp;artes efle in memoriam reuocandasidenique illud pro cxplorato tenc dum,non folùm ceteros, fed ne Ludouicum quidem Sfortiam, hominem alioqui fidei

fluxæ în Italîahabitum,regnum Neapolitanuni ih regis Galliæ poteftaté elTcjœquo animo laturum: vndc amp;vincerc difficile,difficiliuS vero parta conferuare. Itaque Aloifiuni Caroli patrem,qüi femper magis res ipfas,quàm f erum vmbras fecutus eflet, nunquam refum italicarum propofitas fpes amplcô^i voluifle,nccregni Neapolitaniiurarnagnife ciïTeîfed affirmafle fempcr,exercitus trâs alpes mittere, aliud efle nihil, quàm moîeftias amp;nbsp;periculàinfînito regni Galliæ auro amp;fanguine copararcielTe ante omnianecclTariû, fiquidernhocbellurti fufeipiendum fit,cumHnitimis régibiis controuerfias coponerci eum Ferdinando Hifpaniærcge diilidiorumcaulTas fulpicionesquenondcclTe: cura Maximiliano Romanorum regc, ciusque fîlio Philippô archiduce,\T:hodie vocant, Audriæ,non fotùin aemulationcs, verumetiam iniürias intcrcedere : quorum animi reconciliari,nifi rebus conccflîs Galliæ regno detrimentolis, nullo modo polTent: quî hihilomninüS fpccie magis quàm re amp;nbsp;veritate in gratiam cfTcnt rcdiruri.Nam,qu3C paÔtio lâiîs fecuröspofletredderc,eos,ß quid aducrfircgijscopijs in Italia acciderct,in Galliærcgnûm nôuinuafuros ?ln Henricoautêfeptimô,Angliæ rege,Tiatiuum inGal-licum nomen eiufq; gentis cdiumjmaiorcsjquàm recentem cum eo côftitutam pace, ü res habiturum,non elle vllomodo dubitandum; Manifeftum efle, ad eampacem nulla res magiS Fuiflé pertradum,quàm quod regis Romanorum apparatus non refpondcrci: promiflis,quiblisvtcaftra adBononiam Belgarum vrbem poncret,indudusfuerat,Hçc atque huiülcemodi alia à principibus partim inter fe,partim cQ rege ipfo,quo eum àbel lo deterrerent,dilTerebantur,in quibus longe vehementius in id incumbebat lacobus Grauillamaritimarum rerû præfcôl:us,quem Armiralium vocant, cuius autoritärem cc lebris apud omnes fapicntiçfama, etfi nonihil elTeteius dignitatis magnitudo imminu ta,conferuabat. Carolus tarnen aurcs contraria fuadentibus auidiores accommodabat: qui cum duos amp;viginti efletnatusannos,amp; rcrum gerendarumparum feiens,imperaa di,amp; gloriç cupiditatc inflammacus,leuiratc potius atque impetu quodam,quàm confl-* lij grauitatefcrebatur:cumq; flue proprio quodamfenfu,fuie exemplo amp;monitis pater nisimpulfus,principibusac nobilibiis regniparum crederet,poftquamfororisAnna: Borboniçtutcla exijiretmcciam Armiralij aliorumq; qui in regni adminiftrationcpra:-cipui fuerantjConfilia vellet audire,nouorum quorundam homnium,qui ci àpuero mi-niftrauerant,fequebaturnutum:exquibus qui maioreapud eum pollebantgratiâ,pars largitione amp;nbsp;promiflis(vt Eepe venalia funt principum confilia)Ludouici oratoris corru ptijà quo nulla diligentia,nulla ars fucrat prætcrmifla,vr fibi eos conciliarct, quos in ca delibératione alicuius momenti efle arbitraretur; pars fpe du(äi,a!icuius in regno Nea-politano principatus aircquendi;alii dignitaris cuiufpiam,fiue opimi facerdodj à ponti-ficeobtincndi,regem ad id bellum horrabantur.Caputamp;duxhorumomnium cratSte-phanus Verfius âLinguadoca, vt nunc loquuntur,obfcuro loconatus,fcd apud regem, cui à cubiculo minifter fuit,multos annos cducatus, atq; ab eodem Belcarij prxfcäura au(flus;quod munus quigerunt,Sinifchalifiue Balliui,eius gentis more appellantur. Cü hoc faciebat Gulielmiis Briflbnetus,qui è mercatore,fummus Galliæ qua;ftor,mox etia Maclouienfis epifcopus faóius,non modo regio fifco,quem Finanriarum illi vocât,præ-erat,verumetiam cum Stephano coniunótus, ad omniagrauioranegotia(quanquam rei pub. gerendæ parum admodu pcritus)aditum habebat.Accedebanthis Anton elli,Ber-nardiq; Sanfeuerinatum ftimuli; quorum hic Bihniani,ille Salerni erat princeps, aliorü item è regno Neapolitano procerum,qui compluresin Gallia iamexulantes annos,Ca rolum ad hanc expeditionem continenter incitaueranr,regni totius Ncapolitani calami tatem,liue defperationem potius,amicos prçterea amp;clientes fuos quorum fibi opem amp;nbsp;fl:udiapolhccbantur,mcmorantcs. Intanralententiarum varietatefufpenfa per multos diesdeliberatio fuit,non alijs folùm quid ftatuenduefletambigenribus, verumetiam re gis animo hue atq; illucfiuduante,qui nunc gloriç atque impcrij ftimulis agitatus,nunc timoré quafi fræno retralt;flus,iam hoc,iam illud probabat 5 interdumq; in contrarium e-ius ferebatur quod prius flatuiflenpoftremo taraen,prima cius propcnfione,Italiçq; in-feliciflimo vincentc fato,pacatis cófilijs prorfus repüdiatis,paótio cum Ludouici orator re,omnibus præter Verbum atque Belcariü,remotis arbirris,fadla eft: cuius capita menfes aliquot occulta fuerc; horû taméfumma fuit:vt fi Rexipfe in Italiâ veniret,aut exer-

eitumNcapolim mitterctjMcdiolanenfis dux perfuamditionemitet expcditùm con-ccderet : cam regijs copijs qumgentos grauis armaturæ équités fuis ftipendijs mittcrct : régi permitteret vt Genuæ claffem quantam vellctjinftruerct : ducatorû ducenta milia, priufquam è Gallia difcederet ci mutuo daret.Ex altera parte,rex Mcdiolanenfe impc-rium aduerfus omncs tucretur ; amp;nbsp;priuatim Ludouici autoritärem in eo principatu con-' feruarct: ducentos item cataphraftos Aftæ Aurclianenfis ducis vrbis,toto belli tempore haberet:quipræfto adomnem«iusprincipatus opportunitatcm cflent: ac tune feu non multo pôft,literis fua ipfius manu fubfcriptis,rex promifit,vbi primùm regno elTet Neapolitano potitus,fc Tarcnti principatum Ludouico conceffurum. Eft operæ præciû non ieue,{i quis temporum varietatem,atq; humanarâ vicifsitudinem rerum attendat. Francifeus Sfortia Ludouici pater, rarîë pfudentiæ amp;virtutis princeps, quamuis ob grauifsimas ab Alfonfo Ferdinand! pâtre acceptas iniüriasj Aragonijs effet infenfus, veteri autem amicitia cum Aniouinis coniundus,nihilominus tarnen,cum loannes Rc-uati filius anno m c c c c i v 11 in regnum Neapolitanum inuafit, tanta alacritate Ferdinando affuit,vt ab eo præcipuè vidoria agnofeeretur : id autem fecit, quod minime tu-tum fibiMediolanenfium düci arbitrarctur,fiGalli ufqgt; adeo vicini,tam opulento in Italia regno potirentur: quç res Philippummariam Vicecomitem induxeratprimùm,vtre-lidis Aniouinis,quibus antea femper ftuduifret,Alfonfum hoftem fuumà Genuenfibus in pugnanauali ad Gaietam captum,amp; cum fuorum nobilitate vniucrfa Mediolanû ad-du dum,libcrû abire permitteret.prætêrca,Caroli pater Aloifius,à multis fæpe, nec leui bus de cauiïis,ad res Neapolitanâs impulfus : à Genuenfibus infuper ad fuæ patriae,à pa tre fuo Carolo poffeffç domirtatû flagitatus,femper Italicarû rerû curam recufaucrat,ra tus rem effe fumptus infiniti,moleftiarum plenamjac deniq; regno Galliæpcrniciofam. Nunc autem hominumferttentijs,nec tarnen forfitan rerû naturis commutatis, Gallos cis alpes Ludouicus euocabat,nec periculum à potentiffimo Galliæ rege fi Neapolitano eflet potitus imperio formidabat : quod pater ipfius vir bellicofiffimus timuerat,fi id tenuis Prouinciç Comes obtinuiffet.Carolus item belli in Italia gerendi cupiditate llagrabat : hominum infimorum atque imperitotum temeritaté, patris fui longo rerum vfu periti ac prudentis confilijs anteponens.Certum eft Ludouicum ab focero Hercule Eftenfi Ferrariæ duce ad tantam rem pariter fuilfe incitatum : qui Polefini Rodigiani Ferrariæ vicini,atq$ ad eius vrbis fecuritatem admodum opportun!, quod Veneti bello decem amp;nbsp;olt;fto annos ante cum eo gefto occupauerant,recipiendi deliderio incenfus,vi debat fibi uiam unam ad eius recuperatiohem patere,fi Italia motibus maximis Vniuer-faconcuteretur.Illudquoq; creditûàplerisq; fuit,Herculem,etfi erga generü beneuo-lentiâ non paruâ prçfe ferret,eundem tamen clam vehementer odiffe.Nam cum eo bel lo reliqualtalia,quæ pro Hercule arma fumpferat,Venetis multo effet fuperior,Ludoui eus quiiamrem Mediolanenfem adminiftrabat,fuis cômodis permotus,reliquos adpa ce côpul!t,ea tamen lege,vt Poleftnus,fiue rcôtius Pol!ncfus,in poteftate Venetorû per-maneret: earn ob rem Herculem,cum tanta iniuriâ armis perfequi nô poffet,perniciofo confilio vindiólam comparaffe.Cum autem eius rei quæ trans alpes agitabatur, refona-re ( etfi primûm in certis antoribus ) in Italia cœpiffet,cogitationes variæ,variaq; confi-liain hominum mentibus funt excitata: plerifq; enim Gallic! regn! opes, eius gentis ad nouos motus celeritatem, Italorumq; diifidiarcputant!bus,resmaximi moment! vide-batur : alij regis ætatem naturamq;,propriam item Gallorum negligentiam atq; impedi menta magnarum expeditionum fecum expendentes,hunc iuuenilem potius impetum cfre,quàm firmii confilium exiftimabant : qui vbi paulùm cfferbuiffet,euanefceret .Sed nec Ferdinandus ipfe,in quem ifta machinabantur,magnum præfc timorem ferebàtzdil riifimam earn expeditionem fore affirmans : propterea quôd,fi mari in fe impetum face rc cogitarent,idonea claffe inftruôtum,ad pugnam in alto conferendam effent inuentu-ri, portus munitos,infuaq;omnes poteftate : nullû in toto regno regulum effe, ad quem Galli receptum habere poffent,vt loannes Aniouinus apud Ruffani principem, atq; a-lios regulos habuerat : terreftre uerô iter,incommodum,multis fufpeôtura, amp;nbsp;cum pef totiusltaliælongitudinemtenedumfit,longum:itavtquifquepro fe câuffam habereÈ metuendi : ac fupra cæteros Ludouicus Sfonia,quamuis vt demonftraret aliorum pro-* b

prium eflc pcriculuiïi,quod cflet commune omnium^contrarium fimularct : etcfilöJ, es propinquitate Mediolanenfis ditionis cum Galliç regno,occafionem maiorem,amp; ex eo cius occupandi cupiditatcm: cumqjduxipfe Mediolanenfis fanguinis cum rege Gal-liæefletconiunâ:ifsimus,quîpofletLudouicusfecurus cfle,quinrexhaberet in animo cum, ab eius tyrannidc liberare : cum præfertim paucis annis ante afleueraflet lè non pafTurum loannemgalcacium confanguineum fuum adeo indigne opprelTum iri : non efle co loco Aragoniorum res,vt corum fpcs imbecilKtatis,animos adderc Gallis ad fe inuadcndum queat: fe multis acflorentibus militibus inftruólum elfe : ab cquis belli co fisjàmachinis amp;tormentis,omnibusq; alijs ad bellum necelfarijs inftrumentis optimè paratum : pccuniæ uerö tantam fibi eflc copiam,ut illa citra vllum incommodum,auge-re quantumuis,poflct : ac prætcr complures belli pcritiflimos duces ccnturioncsùe, fc fuarum copÏarum amp;nbsp;armorum imperatorem habere Calabriæ ducem filium,magni nominis imperatorem,nec virtute inferiorem,omnibus Italiæ bellis iam per multos annöit cxercitatum : fuis autem ac proprijs viribus exprompta fuorum auxilia acccdere : neq; cnim verendum efle fibi régis Hifpaniæ cognati,amp; vxoris fuæ fratris,non tam quód fe-cum duplici cognationis vinculo effet coniunóius,quam quód Gallorum ob Siciliæ rc-gnum ei effet fufpeóla,fubfidia defutura.Hæc Ferdinandus in hune modum palam diffe rens,fuampotcntiamamplificabat:amp;ex aduerfo vires atq; opportunitates aduerfario-rum quantum potcrat,extenuabat : vcrùm vt crat prudentia fingulari,amp; maxima expe-rientia,raolefliflrmis curis intus torquebatur,cum in animo fixam molcftiarum memo-riam haberet,quas regni fui initio ab hac genre paffus eflet.Secum cnim preflîus reputa bat,fibi cum bellicofilfimis ac potentiffîmis hoftibus bellum futurum : equitatu, pedita-tu,clafribus,bellicis tormcntis,pecunia,viris adpericulapro regis fui gloria, amp;nbsp;maiefta-te adeunda,ardentiffimis,fc longe fuperioribus : fibi autem contrà,omniafufpeûa,odia in toto ferè regno in Aragoniorum nomen flagrantiffima : in exules ac perduelles ftu-dianô mediocria, reliquos bonam partem,nouorum regum, vt fcmpcr,cupidos:in qui-bus plus fortuna quàm fides virium effet habitura : opinionem quàm virium neruos,ef-fc maiorem : pecuniam repofitam in ærario,ad belli fumptus neceffarios non efle fatis: cumq; bello defeôf:ionibus,tumultuq; omnia repleantur,momento tributa regia omnia dcficere:fibi in Italia efle multos inimicos,amicitiam ftabilem ac fidelem,nullam.Nam, quis aliquando aut armis ipfius,aut artibus non fucratlæfus ?Nec ab Hifpania turn fu-periorumtemporumexemplo,tumcius regni confuctudinc dodus alia fuis periculi» fubfidia expedanda non putabat,quàm promilfa largiflima,amp; magni apparatus oftenta-tionem : verùm fada paruiffima atq; tardiflima.Timorem augebant régi inaufpicatæ va-tum prxdidioneSjfuæ domui dira minitantes,diuerfis temporibus ad eius notitiam per-latæ,partim veteribus literarum monumentis cxaratæ,rccensq; repertæ : partim homi-num ore prolatæ:qui fæpenumero præfentium inccrti,certam futur! fibi arrogant feien-tiam : quæ quidem rcs in fecundis rebus parum crédita: : vbi fortuna reflate incipit, ac triftiorem vultum oftenderc, nimium faciles inueniunt approbatores. His igitur curi» difcruciatus,ac timoré fpemlongiffimèfuperante,nullam tantis malis aliam mcdelam inueniripofl'evidit,quàm autregis animum ab illis confilijs quamprimû aliqua interpo fita compofitione remouere: aut ca fundamenta fubducere,q.uibus ad bcllum fufeipien dumincitabatur.Itaq;,cum haberetin Gallia oratorcs fuos,vtde Carolotæ Federici fi-lij fecundo loco geniti filiæ cum Scotisc rege nuptijs agerent: quæ res,quôd c Caroli fo-rore puella effet nata,atq; in Galliæ aulaeducata,à Carolo tradabatur,eis deimminen-tibusnegotijs noua dédit mandata: ac præter eos, Camillum Pandonium,qui ibidem aliâs regis nomine legatione fundus crat,conflituit, ut eis qui præcipua apud regera autoritate pollcrent,priuatim largiendo amp;nbsp;maiorapolliccndo,delinitis: dein regi,fiqui-dem alia ratione mitigari ncquiret,tributi conditione,alijsq; fubiedionis officijs propô fitis,ab eo pacemimpetrare contenderent.Adhæc,nonfolum omnem diligentiam, au-^ toritatemq; fuarn interpofuit,vt controuerfia ex illa Virginij Vrfini oppidorum emptio-nenata,componeretur: ( nam ex Virginij pertinacia mala omnia orta efle querebatur) verumetiam tradationeinprius cœptam de affinitate cum filio pontificis contrahenda, renouauit : præcipuum tarnen cius ftudium amp;nbsp;fedulitas confumebatur in mjtigando at-

L I B E R P R 1 M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lÿ

que ad fcc jritatem adducendo Ludouîci Sfortiæ animo totius mali autore, amp;nbsp;fuafore •. ratus cum timoré magis quàm vlla alia ex caulfa,ad tam periciilofa confilia compellidd-circoneptiscommodisjamp;filij ex ea nati faluti,fuam propriam præferens fecuritatem . ci per diuerfos internuntios fignificauit,fc de loannisgaleacij rébus,deq; Mediolanen-fium. imperiojomnia ipfîus voluntati permittcrc:qua in re Alfonfi filij confilium non eft fec.utus ; qui exnatiua Ludouici timiditate fumpto animo : illud nequaquam recorda-tuSjNon minus adtemerariaconfiliatimidumcx defperationc,quàm temerarium fua temeritate conuerti: exiftimabat,terrorcm amp;nbsp;minas remédia efle opportuna,quibus Ludouicus ab his nouis confilijs reuocaretur. Compofitatandê poft varia impedimen ta à Virginio potius quàm à pontificc profe(fta,oppidorum ilia controuerfia fuit Federici interuentu,quem pater ad hoc ipfum Romain delegarat. Conuentiim eft,vt Virgi-niüs oppida retineret,ea tarnen lcge,vt pontifici tantidem quanti à Francifeoto Cibo e-meratjpenderet : fimultp fponfalia inter Sancem Alfonfi extra coniügium filiâ,amp; Giuf-Fredum,fiue mauis Gothifredum pontificis natuminimum,cum vterq; per ætatem ad cônubiales amplexus effet ineptus.Conditioncs fuere,vt Giuffredus intra paucos men TesNeapolim migraret : Principatum Scillaceum dotis nomine, è quo ducatorû decem milia quotannis caperet : ftipendia fub Ferdinando, cum centû cataphraôlis mereret. Exhis rebus complurium opinio confirmata eft: exiftimantium,idquod in Gallia pontifex egereat,huc fpeélarct in primis,vt Aragonios ad has paóliones inicóto metu com-pclleret.Tentauitmfupcr Ferdinandus cum pontifice foedus ad communem vtriusque defenfionem ferire : fed pontifice varias difiicultates interponentCjaliud obtinuit nihil, quàm diplomatis occultifiimi confedionem, quafeadregni Neapolitani tutelam ob-ftrinxit : liquidem Ferdinandus viciflim repromitteret fe idem in pontificiæ ditionis pe-^ riculis effe fadurum.His in hune peraôàis modum,equitum turmæ àVcnctis duceq; Me diolani adpontificem miffæ,à pontifice dimiffæ ex pontificia ditione difeefferunt. Hæc minore fpe feheis fucceffus cum Ludouico agereFcrdinandus cœpit,qui fubtiliflimo ar tificio,nunc regis Galliae ad rcs Italicas propenfione quafi Italis omnibus pCriculofam damnans : nunc Genua? quam regis beneficio tcneret,vcterisq; cum Galliæ regibUs fœ deris neceffitatem cfcufans,quaillius regis (utipfe dicebat)poftulataaudirc impulfus fuerat : iam Fcrdinando,interdum pontifici leparatim,Petroque Medici pollicendo, fe pro fuavirili Caroli ardorem reftinguere conaturum : eos in hac fpe confopitos retine-rc nitebatur,ne priufquam res in Gallia bene compofitæ, ac ftabilitæ forent, aliquis in ipfum motus excitaretur : atq; hæc quidem ei facilius credcbantur,proptereaquôd con ulium de rege in Italiam adducendOjCrat vel ipfimet Ludouico tantopere periculofum, vt fieri haud poffe videretur,quin tandem (periculo diligentius expenfo) abincçpto pedem effet relaturus.Tota eaæftas in huiufeemodi negotifs confumpta eft, Ludouico uc negotium fine vllaregis fufpicione modcràte,vtnec Ferdinandus,nec pontifex, nee Florentini de ipfius promiffis omnino dcfperarcnt,nec eis plane confiderentdntereata men in Gallia futuræ expeditionis fundamenta folicitè iaciebantur : in quam dehortan tibus ferc cunólis regni principibus,maiore indies ardore rcx ferebatur : qui, quo effet expeditior,controuerfias,quas cum Ferdinando amp;IfabellaHifpaniæ regibus habebat, compofuit. Fuerunt enimhiprincip .s eatempeftate à fama prudentiæ admodum célébrés amp;nbsp;clari : quod ex maximis motibus fua régna in fummam tranquillitatem atque obedientiamreduxiffent: quodquenuperbello decem annos continuato,Granatæ re-^ g^num à Mauris annos circiter odingentos poffcffum,ad Chriftianam religionem corn-puliffent.Fuit in hoc fûedere,magna ceremonia amp;nbsp;iureiurando àb vtraq; parte in tem-plo pubUcè fancito,expreffum,ne Ferdinandus amp;nbsp;Ifabella ( abhis enim Hifpania com-munibus aufpicijs regebatur ) néue diredè neue obliqué Aragonios iuuarent : affinita-tem cum eis nouam non contraherent : nec vllo modo ad Neapolitani regni defenfionem Carolo fefe opponerent : hæc ut ille obtineret,initio faólo à iadura certa,in fpem rci incertæ adipifcendæ,Perpennianum,cum vniuerfo Rufeinonenfi agro : multis ante siimis àloanne Aragouiæ rege Ferdinandi pâtre, Aloifio patri oppignorata, gratis refti-tuït : quæ quidem res toti Galliæ regno moleftilfima fuit : quod ilia regio ad radices Py-rcniiEi montis fita,idcirco ex antiqua diuifione ad Galliam pertinés,Hifpanos ea ex par-

te Galliæ aditu prohibebat.Cum Maximiliano quoq; rcgc Romanorumjamp; cum Phiîip-po Archiduce Auftriæ cius filio,candem ob caunam paccm fccit : fiquidem cum hisgra uiflîmæveteres amp;nouæinimicitiæcaufræinterccflerant: quibiis inirium dederat huiu» Caroli P aterAloifîus : quioccafionefumptaàCaroliBurgundiæ ducis, Flandriæ alia-rumque circumiacentium regionum comitis morte,Burgundiam totumq; Artofij^qui Atrebatumolim fuitjtradumjalia^; multaab co pofTeflajOCcupauit.Quamobrem, cum grauiainter Aloifîum amp;nbsp;Mariam vnicam Caroli filiam,quæ paulo póft patris neccin Ma ximiliano nupfcrat,bclla eflent cxorta : Mariaipfaiam mortua,Philippo eius Maximi-liani filio hærede rclido,concorda inter eos magis Flandriæ populi, quàm Maximilia-ni voluntatem crat confequta : cui vt firmamentum adiungcrctur, Carolo Aloifij filio Margarita Philippi foror dcfponfa eft : quæ quamquam ætate minor^tamen in Galliara cftpcrduda: vbicum annos aliquot manfiftet,Carolus ca repudiata, Annam ad quam Prancifci patris morte,quod marem filium reliquiftetnullumjhæreditate Britania pcruc neratjduxit: quare duplici iniuria affedus eft Maximilianus,eodem tempore amp;nbsp;filiæamp; fuo matrimonio priuatus : vtpotc prior per internuntios amp;nbsp;legatos fuos Annam fibi dc-ftondiftet: nihilominus tarnen,bello per fe füftincndoimpar,quod huius iniuriæ cauf* (acratinchoatum : nec Flandri,qui,quôd Philippus per ætatem imperium adminiftrarc non poteratjconfilio amp;nbsp;autoritatepropria omnia gubernabant,cum regno Galliæ bellum vellcnt gercre : videretq; Hifpaniæ amp;nbsp;Angliæ reges arma in Gallos fumpta pofuif-fc,inpacem confenfit,cuius vi Carolus Margaritam Philippo fororem, ad earn diem in Gallia rctentam, atqivnàditionemArtofiam, feu Atr eb ate nfem reftituit: arces tarnen rctinuit ea conditione,ut quatuor annis exaâ:is,quo tempore Philippus iam natu gran-dior,concordiam confirmare poterat,cas rcftitucret : In ca nanq; pace quam Aloihus fc ccrat,totailladitio de commun! confcnfu,dotis nomine eidem Margaritæ fueratattribu ta.Pace Galliæ regno ab omnibus finitimis reddita,bellum Neapolitanum inannupro-ximum cftconftitutum: indidumq;,vt interea omnia ad id bellum opportuna compa-rarentur; ad quod quidempcrficiendum Ludouicus Sfortia continenter excitabat: qui, vthominum confiliacupiditatesq; gradatim afcendunt,non iam folum id cogitansvtfe ineanepotistutelatutumconferuarctifed altiora fpedans in animo habebat belli in Aragonios occafionc Mediolancnfis imperij iusomne in fetransferre : vtq; tantum fcc-lus aliquo iuftitiæ colore adornaret,fuasqi res maioribus firmamet-is in omnes cuentus ftabiliret : Ioannisgaleacij fororem Blancammaiiam,nepte fuam Maximiliano,quimor-tuopatrefuoFederico,RomanorüImperator nuper crat renuntiatus,in matrimoniura collocauit: cui dotis nomine fcducatorumquadringentamilliacertis temporibus nu-meraturum repromifit: his addidit gemmas atque alia ornamentapredofa,ducatorum quadraginta millibus æftimata: ex altera parte Maximilianus in hoc connubio pecu-niam magis quàm affinitatem fecutus,promifitfe Ludouico ( loannegaleacio nouo affine,iure fuo fraudato ) Mediolanenfc imperium,cius filijs, amp;nbsp;reliquæ ftirpi (quafi à Phi-lippimariæ obitu principatus ille legitimo ducecaruilTct) autoritäre imperatoria con-ceflurum : nec nonvniuerfapecuniæfummaperfoluta,fe cius rei diploma ampliflimum traditurum.Vicecomitcs patricijMediolancnfes in partium fanguinaria dilfenfionc,qua Italia vniuerfa Ghibcllinorum amp;Guclforum appellationibus eratincenfa,pulfis ad extremum Guelfis,qui ante partis unius in fuaciuitate capita erant ( eft hic fcre ciuilium diffenfionum finis ) totius ciuitatis dominatum occuparunt : quem cum multos annoj tenuiflent,communi tyrannorum morc,vt quod iniuria erat,iure occupatum vidcrctur, corroborate primùm veris coloribus,mox amplifsimis appellationibus fuam fortunam illuftrare ftuducrunt: idcirco ab Imperatoribus,quorum iam Italia nomen potius quàm poteftatemcognofccreincipiebat,Capitanciprimû(ficenim vulgo vocantut militunl duótores ) póft Vicari) imperatorij nomine impetrato : tandemloannesgaleacius,qui i loanne Galliæ rege Socero fuo Virtufij accepto comitatu,Virtutis comes appellabaturj aVenceslao rege Romanorum fuo amp;mafculæftirpisfuæ nomine ducis Mediolanenfigt; adeptus eft dignitatem:quem duo eius filij loannesmaria, amp;nbsp;Philippusmaria continua-tafucceffione funt fecuti : verùm in Philippo mafcula deficiënte prole, quamuis Alfon-fumAragoniæ,amp;Neapolitanorum regem neceffitudinc ardiflima ex illa liberatione,

LIBER P R I M V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îÿ

dé qua alibi diximuSjContraftaJmpulfus : ac multo magis ne Medioîanenfe imperium à potentiflimo principe defcnfum,à Vcnetis,ad id iam manifefto afpirantibusjoccupare-tur, teftamento hæredem feciflct : Francifcus tarnen Sfortiavir eius ætatis in re militari, peritiflimus ;necpacis artibus, quàm belli inferior, multis fimul tum concurrentibus cauflis adiutus : nec minus quôd apud eum plus regnandi ambitio,quàm fideiobferuan tia valuit,Medioîanenfe imperium,quafi ad Blancammariamvxoremfuara,Philippi verb hand legitimam filiam^fpeólaret/armis fubegit: quemfama eft non magna pecunia ab Federico imperatore priuilegium obtinere potuiife : fed ratus fe quibus artibus prin cipatum ilium fibi pepererat,ijfdem poffe confcruare,in eo Cçfaris autorftatem contem pftife.Itajfinepriuilegio Galeacius eius filius, amp;nbsp;loannesgalcacius nepos imperarunt: fed Ludouicus fimul amp;nbsp;in viufi nepotcm fccleratus : amp;nbsp;in patris fratrisq; fui mortuorum memoria iniuriusjaufus ctiam neutru ipforum legitimu fuiffe Mediolani ducem affirma rc5priuilegium,quafiprinciparusadimperij iuradeuolutijàMaximiliano habere voluit: quamobrem fe nonfeptimum,fed Quartum Mediolaniducem appellauit: quæ tarnen res adpaucorûjquoad vixit nepos^notitia peruenerut:Dicere prætcrea Cyri qui Artaxcr xis Perfarum régis frater minor natu fuitjCxcmplOjatq; idplurium iurifconfultorum autoritäre roboranSjfolebat : fe Galeacium fratrem antcire non ætate quidcm,fcd nafcen-di felicitate, quod primus effet patri iam Mediolanenfium duci natus : quæ ratio una cumpriore expreffain priuilegioimperatoris fuit : cui feparatis literis, ad Ludouici te-gendam cupiditatem,ridiculo tarnen colore,’ adiunótum: non effe in Romani imperij more,cuiquam principatum aliquem conferre,quicum prius aliorum autoritäre poffe-diffet: idcirco Ludouici preces de priuilegio loannisgalcacij nomine impetrando,aMa ximiliano non fuiffe auditas,quöd is primùm Medioîanenfeimperium,eius populo ac-ceptum rcruliffet.Hæc Ludouici cum Maximiliano affinitas fpcm auxit Ferdinando,Lu-douicum ab régis Galhæamicitiaalienatumiri: ratus ex eo quodfefe cum tanto eius æmulo, amp;nbsp;tot de cauffis inimico coniunxerit : eiq; tarn grandem pecuniam fubminiftra-uerit,foreut inter eos fides labafceretjfufpiciogigneretur: ipfum quoq; Ludouicum e-laroexiftarecenticoniunlt;ftioncanimo,ab eo difccderet audentius : quam fpem maxi-mo artificio foucbat Ludouicus : amp;nbsp;tarnen ( tanta eius erat fagacitas, ac dexteritas )eo-demmet tempore amp;nbsp;Ferdinando,atq;ItaUsreliquisuerba dare norat: amp;nbsp;Romanorum Galliæqrcgum gratiam conferuare.SperabatpariterFerdinandus, Veneto fenatui, ad quern legatos miferat,moleftum fore,in Italiara,vbiipfiprimum potentiæ locum tene^ rentjprincipemtantb ipfis maiorem,venirc :nec eumab regibus Hifpaniæ animi fpefûe deficiebant: qui,fiquidemhanc expeditionem dilfuafione autoritateûe fua impedirO nequircnt,eifirmaauxiliapollicebantur.Exaduerfo rex Galliæ impedimentis trans al-pes fubmotis,difficultatcs acpericula,quibus impediriin Italia poffet,conabatur auerte re : quamobrem Peronem Baccieum hominem rerum noftratium no imperitum in Ita-liam,vbi fub loanne Aniouino fuerat,mifit;qui pontifici,Venetis,amp; Florentinis regis fui deregnoNeapolitanorecuperando voluntateindicata omnibus vt fecum Gallo con-iungercntperfuaderc conatus cft:verùm nec quicquam retulit,præter fpes incertas,atq; ambiguarefponfa: nam cum non prius quàm in annum proximum effet bellum confti-turum,recufabant omnes tanto ante qui animus ipforum effet,apcrire. Poftulauit infu-per rex à Florentinorum Icgatis antca de régis Ferdinand! confenfu adfc,quo fe excufa rentdeeoquodad Aragonios inclinaredicercntur,mifsis,vttranfitus fine maleficio, commeatus fuis copijs per illorum fines honefto precio præbcrcQtur : ut præterea cum ipfo centum grauis armaturæ equites,mitterent,quos fe poftulare dicebat, vt argumen-to elfent,remp.Florentinorum fuam amicitiam fedaricqui ctfi oftenderent, hanc de-monftrationempriufquameius copiæltaliamattigiffent,fine graui periculo fieri non poffe: affeuerarentq; eum fibi de ilia ciuitate polliceri in omnem euentum debere, ea omnia quç eius in reges Galliæobferuantiamcultumq; deccrent: tarnen Gallicaimpof tunitatecapromitterecogebantur: quod nil! faccrent,minabantur fe eo commertio, quod maximû in mercimonijs atq; amplifsimu Florcntinoru natio in eo regno haberet, prohibituros : quæ confilia, ficuti pbft cognitumfuit, omnia ab Ludouico Sfortia,ducC tum atqj autore omnium quæ per ipfos cum Italis agebantur manabât. Adnixus eft Pe* b 3

I« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

trusMcdices Ferdinando perfuadere,has petitiones ad belli fummamhaud magnircfcf re : eins rationibus prodefTe magis pofTcjfi refpub.amp; ipfe in Caroli fide pcrfifterent : qua forte cis opportunitasadaliquamcompofitionem inter ipfos tradandam præberetur: quàm fi eis negatiSjGallorum hoftes fine vllo cius commodo fe aperte profiterçntur. commemorabat adhæc quantam fibi apud fuos conflaret inuidiam, quantum odium, li Florentin! negotiatores Galliapcllerentur:fideiconucnire,quæ fundamentum prçci-puum fit fœdcrum,vtquifq; fœderatorum aliquidincommodi patienter ferret, ne alius in multô maiora incurrerct dctrimcnta.Verumenimuero Ferdinandus,qui quantum de fua exiftimationc acfecuritatc,fi Florentin! ab fe diuellcrentur deccret, cogitabat, eiuf-mod! confiliancquaquam admittebat: idcirco grauilïimè cxpoftulauit, conftantiam amp;nbsp;fidem Petri tam repente in ijs quæde eo fîbi poll!cebatur,labafcerc inciperent, quam-obrem Petrus cum fibiante omnia Aragoniorumamicitiam conferuarc ftatuilTct, varijs artibus refponfum à Gallis tantopere expctitum,diu fuftineri fecit : ac deniq; eö res ad-duda cft,vt Florcntini dicerent fe nouos oratores ad regem miiruros,qu! cum de Reip. voluntatc certiorcmfacercnt.In huius anni fine cœpit inter pontificem amp;Ferdinandura idum fœdus vacillate : feu quod pontifex nouis dilficultatibus inducend!s,v!am fibi ad maiora ab co obtinenda munirct : flue quod fib! perfuadcrct Ferdinandum hac rationc polTc moueri,utlulianum Oftienfem cardinalcm adfuam obedicntiareuocaret: quern Romamvenire,Collcgij cardinalium, Ferdinand!, amp;Venetorum fide!nterpofita,fum-mopere cupiebat: quode! vehementer cius abfentiaclTctfufpeda: propter Oftienfis ar cis opportunitatem: quodq; circa vrbem Romam Roncil!one,amp; Grotta fiue Grittamfer ratam tencret: amp;nbsp;quod multas habcret clientelas,ciretq; magnæin aula pontificis auto-ritatis : fiuepoftremo quod rerum nouarum effet naturæ quodam inftindu cupidus : a-nimoq; ita pertinaci,vt quoduis pcriculum mallet adire,quam vel tantillum de fuis con-filijs dccrctisq; remittere. Adhæc Ferdinandus validifsimas affercbat rationes, quibus oftenderet àfe Vinculam fledi non poffe, proptcrca quod is in tantam fufpicioncm ad-dudus effet,utquæuis fecuritas amp;nbsp;fides,ei periculo inferior effe videretur: fuam quoqi Aragonius infelicitatem accufabat,qua fieret, vtpontifexfempcripfi ea afcribcret, quas ab alijs proficifccrcntur : ca quoq; fadum cfre,utcrederet Virginium fuo impulfu fuaq; pecunia caftella coemiffe, quamuis feinconfulto ca emptio fada effet : fc ucro cum qui dem fuiffc à quo Virginius perfuafus compofitioncm admififfet:cuius rei gratia ci pccu-niam commodaffet,quæin compenfationcmcaftellorum fueratnumcrata:quas excufa tionesdum non adm!ttitpontifex,fedpotiusaccrb!s,ac fere minacibus uerbis de Ferdi nandoqueritur,nullumponiineorumrcconciliationc ftabile fundamentum poffe vi-dcbatur.In huiufmodi animorum affedione rerumq; in nouas perturbationcs impen--rtA, dentium confulione,exord!umfumpfitannus Romano more millefimus quadringente-

fimus nonagefimus quartus,annus Italiæ infel!cifsimus,ac reuera annus calamitoforum primus : quod co anno porta fit ad innumerabilcs atqi horribilcs calamitatcs patefada, quæpofteaper varies cafusatq; euentus in magnam orbis terrarum partem redunda-runt.Hu!us anni initio Carolus à Ferdinand! concordia al!enifs!mus,fu!s orator!bus,tan lt;|uam regis hoftis nuntijs,regno Galliæ protinus cxccderent, edixit : acciditq; vt ijfdem ferè diebusFerdinandus apoplcx!arcpentcmoreretur,curismagis quàm ætate confe-dus.Rexfuitinduftriaprudentiaq; infigni,quibus ducibusfecundacomité fortuna, regnum apatre nuper partum multis difficultat!bus,quæ per regni initia cxtiterc,fuperatis, confcruauit:eoq;magnitudiniseucxit,vtfuper!orum regum multis ante annis nullus forte id regnum tanto fplcndorc cumulatum poffederit: rex equidem bonus, fi quibus artibus!mperarecœperat,ijfdemperpetuô vfuseffet: vcrùm temporis progreffu, fiuc nouismoribusadmiffis, dominandiimpotentiam(quimoseftferèomniû principum) frenare nefeius : fîue,vt pleriq; omnes exiftimarunt,natura ad priftinos mores, quos ante magno artificio celaucrat,recurrente,dubiæ fidci,tantæq; crudelitatis fuit notatus,vt vel eins familiares,immanitatispot!us quàm crudelitatis nomine appellandam effe iu-dicarent.Fcrdinand! mortem rebus communibus nocuiffe pro certo creditum eftznam, præterquamquodis aliquid aptum ad Gallorumin Italiam tranfitum impediendum ten taffer,!lludnequaquâamb!gitur,d!fficil!us futurum co adduccre Ludouicum Sfortiam,

LIBER P R I M V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

VtAlfonfinaturæfupcrbxatq; iramoderatæfidcret, quâm ci pcrfuadere vt cum Ferdi-Ôàndoamicitiamrcnouarct: cùmpræfertimfciret cundem Ferdinandum fuperioribus temporibus fæpe,nc vllam cum Mediolanenfi principatu contrauerliam haberet, fuific paratura fefe ad élus fledere voluntatem : atq; inter cætcra illud eft perlpicuiim : cum I-fabeUaA}:fonftfiliaadmaritumeftadduda,Ludouicum eaconfpcda fubitô fie exarfif-fe^vt earn fibi coniugem à pâtre dari concupierit : atq; in hune finem magicis artibus ( fie tnimifitotâltaiiatunccreditum eft) effeciffe, vt loanncsgaleacius per multos menfes impos fuerit ad coniugij arcana peragenda : amp;nbsp;annuiftetLudouico FerdinanduSjUifi Al fonfus reftiriftet: QuarehacfpcexclufusLudouicus,aliamvxoremduxit : ex qua cum liberos füfizcpifietjOmnes fuas cogitationes eo conucrtiqvtin eos Mediolanenfîs impe-rij iura transferret. Quidam prætcrea fcribuntjFerdinandum quoduis incommodum in-dignitateînûcvt bellum imminens vitareqfubire paratum,vbiprimùm per anni tempus liccret^conftitutumhabuiffejnauibus Genuam,inde pedibus Mediolanum proHcifci, vt Ludouico quacunq; vellet ratio n e fatis facer et : neptemque Neapolim rcuehi, fpe-rans fenonmodôfadiSjVerumetiamhac publica confeflîonc,qua ci falutem fuam per omnia ferret acceptam,animum eins mitigaturum : res enim crat apud omnes comper-tajquàm effreni atq; impotent! ambitionc cupiditatcq; flagrareqvt vniuerfa: Italiæ arbiter,ac tanquam oraculum habcretur.At,Alfonfus illico defundo pâtre quatuor ad pon tifieem oratorcs mifit : qui fignis oftendens fe ad priftinam Gallorum amicitiæ propen-fionem rcuertifle,ijfdem ferè diebus diplomate de cardinalium collegij autoritate,rege Galliæ petcnte,Macloiuenfi pontifie! punicci galeri dignitatem promiferat: communi-busq; cum Mediolancnfium duce ftipendijs,Pro{perum Columna, qui prius regis erat militiam fecutus,amp;quofdam alios belli duces conduxerat : nihilominus ramen,facilem fc ad concordiam ineundam prçbuit conditionibus ampliflimis du dus, quas ei Alfon-fus ne quid fibi ab co metuendum foret,vtq; eum ad fuam defenfioncm obligaret,pro-pofuit.Fœdus igitur inter eos in hæc capita palam fancitum eft: vtfocietas inter eos ad vtriufq; ditionistutelam, certonumeromilitum effet: concedcrctpontifex Alfonfo rc gni iura cum cenfus diminutionciam Ferdinando ab alijs pontificibusquandiuviuerer, concefla,apoftolicumq; ad coronam ei imponendam legatumNeapolimmittcrct: Lu-douicum Henrici Alfonfi fratris minime lcgitimi,filium,quipoft cardinalis ab Aragonia didus eft,in cardinalium collegium cooptaret: rexillico pontifie! ducatorum triginta millia numeraret : Candiano duc! in regno Neapolitano aflignaret principatum, è quo ducatorum duodecim milliaquotannis acciperet, atq; vna prima quaq; occafione è fe-ptem vnum ex præcipuis regniofficijs eidem attribueret: eundem fuis ftipendijs quan-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diu viueretpontifex trecentis grauis armaturæ cquitibus præficcrct, quibus vtriq; pari-

teroperam daretencrctur : Gothifredusveroobfes paternæfideiapud focerum maueret : concederet præter eaquæ in priore padione promiferat,Protonotarij dignitatem : vnum pariter c feptem regni oflicijs,alia item in regno facerdotia Catfari Borgiæ ponti-ficis filio paulo ante in cardinalium collegium à pâtre cooptato attribueret : quem cum effet fpurius,quibus ad earn dignitatem aditus patere non confueuerat,falfis teftibus al-terius legitimum filium efrc,fecit comprobari : Adhæc Virginius Vrfinus, qui cum regio mandato huic interfiiit padioni,promifit regem ad arcem Oftienfem recipiendam,fi for tè cardinalis fan di Petri in vincula Romam venire recufaret,auxilio futurum: quod qui-dem promiffum fine fuo confenfu rex fadum fuiffe affeucrabat : cumq; exiftimar et tempore ufq; adeo periculofo alienum elfe tanta potentiain Genuenfium rebus præditum cardinalem ab fefe alienare,quas abipfo impulfus tentare cogitabat: amp;nbsp;quoniamin tarn graui agitatione,de concilio forfitan, fiue de rebus adfacrofandam federnfpedantibus agendum efret,magnam vt eum pontifie!reconciliaret,curam adhibuit: cui cum nulla re,n!fi Romam Vincula ipfe rcdirct, fieri fatis poffet : cardinalis verb pertinaciffimè ne-garet,fe,v!tam fuam fidei ( bis verbis vtebatur ipfc ) Cathalanorum vnquam commiffii-■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum,AlfonïiïàboromnisacdefidSmmImtumfuit:uanrCar3m3îs,vbiin ferc certam

fpem concordiæ regis animum fimulatè erexifret,nodeintempcfta biremc inftruda,repente O ftia ( arce tarnen prius idoneo præfidio munira ) difceffit : ac paucis diebus Sauo nac,deinde Auenione cuipræfedus erat moratus, tandem Lugdunum fe recepit,quo b 4

pauló ante Carolus,vt commodius maioreq; cum dignitatebelli apparatum^ad quod fc t ipfe venturum iam denuntiabat, procurarcr,vencrat : à quo ingenti lætitia acceptus, fe-

fe alijs5a quibus Italiæ motus procurabanturjadiunxit.Non negligebat Alfonfus, cui timor bonus fueratmagiftcr,eadem cum Ludouico,quæàpatre fuerantinchoata,vrgere; eiq; eafdem conditiones offerrc:verùm Ludouicus à fuo more nihil difcedens^varijs fpc bus animos pafcere ftudebat : oftendebatq; magna fibi dextcritate ac prudentia agendum: ne bellum in alios fufceptum,in feprimùmconuerteret: interca tarnen in Gallia belli apparatum accelerate non celTabat : atq; vt id cfficacitate maiore ageret, firmiusq; quæ conftituenda crant,fingula ftabiliret:neue earum rcrum quæ cfTent conftitutæ con-fedio tardaretur,Galcacium Sanfeuerinatem filiæ fuæ fpuriæ maritum, hominem apud ipfum fide amp;nbsp;gratia fumma pollentem, in Galliam, tanquam ab rege accitum, mifit: ac Ludouici confilijs fatflü eft,vt Carolus quatuor oratores adpontifice legaret,ijsq; man darct,ut Florentia iter facientcs,operam darent^vti ca relpubiica fefe quarum efiet partium, declararet,Eberardum ObigneumnationcScotü,belli darum ducem, Quæftorû item fummu in Gallia magifirum,amp;vnà prouinciae Narbonenfis præfidem, ipfumq; Pe-ronem Baccieum,quem anno iuperiorc in Italiam miferat,qui mandata Mediolani præ-cipuè confeda,fecuti,in vtroq; loco iura quibus rex Galliae nLxus, tanquam Aniouina: domus hæreSjCum præfertim Caroli primi genus quod ad mares attinet, defecifTet, rc-gnumNcapolitanuni peteret : atq; vtrex ipfemet eo ipfo anno in Italiam tranfire decre uifletjCxpofuerunt : haud equidem quoalienainuaderet,fcd quod ad fe iure fpedaret, obtineret: quanquamnon tarn regni Neapolitani pofielfionem haberet propofitam, quam vt inde poft arma in Turcas ad nominis Chriftiani propagatione amp;nbsp;gloriam,pof-let conuertere.Florentiç,cxpofuerunt quantum ei ciuitati fidcret rex,quam Carolus Ma gnus dirutam inftauraftet :progenitores eins reges fua beneuolentia eflent complex!: amp;nbsp;quam recenti memoriapater eius Aloifius contra iniufthfima Xifti pontificis, Ferdinand! proximè defund:!,atq; Alfonfi præfentis arma tutatus eflet : in memoriam reuoca rent commoda,quæ ad Florentinorum nationem ex Galliæ regni commercio amp;nbsp;nego-tiationc maxima peruenirent : vbi non fecus aefi natura Galli eflentjFlorentini humant ter acciperentur : hoc exemplo docer!, eadem beneficia amp;commoda ab cis ex regno Neapolitano fperari pofte,fi quando in eius fueritpoteftate : cum contra ab Aragonijs nihil vnquam aliud quam detrimenta iniuriasq; accepiftent : fe igitur petere n figno a-liquofecum eoineaexpcditioneconiundosefteteftarentur. (^ód fiqua fortè iufta caufta hoe facere eo tempore impedirentur,tranfitum faltem per fuos fines,amp; commea tum Gallic! exercitus impenfis concédèrent. Hæccumrep.egerunt; at Petro Medice priuatim multabeneficiahonoresq; in eum patremq; fuum ac reliquos maiorcs abAlo-ifio vndecimo collata commemorarunt : qui difficillimis temporibus multa pro corum amplitudine conferuanda feciftent : eorum infignia,domus Franciæ infignibus, vt Galliæ regum in Mediceam familiam beneuolentiæ extatent argumenta,decorafte : contrà veto Ferdinandum omnia fec!fte:qui cum cos armis eftet aperte perfecutus,eo non con tentus ciuilibus fefe coniurationibus immifeuiftet, in quibus amp;nbsp;eius patruus Iulia-nus eftet interfcdus,amp;pater grauiter vulneratus. Hæc atquehuiufmodi illicum Petro egerunt : nec tarnen vllum certum ad fuas petitiones refponftim ab ea ciuitatc ex-torquere potuerunt. Romam igitur profedi, pontifie! antiqua Galliæ regum in fa-crofandam fedem mérita perpetuamque obferuantiam in memoriam reuocarunt, quibus cum vetera tum recentia monumenta referta eftennex aduerfo, Aragoniorurn con-tumac!am,frequentesque iniurias: quibus expofitis, regni Neapolitan! diploma Carol! nomine,tanquam lure debitumpoftularunt: fimulque ponrificem multa fpe,mul-tisque promiftis iinplerunt, fi quidem huic expedition! fepropicium exhiberct : quam quidem non minus eius fuafionibus,atq; autoritäre motus rex,quam alias ob cauftas fu-Icepiftet. Ad hanc petitionem refpondit pontifex,cum eius regni poftelsio à tot pontifi-cibus ante fe fuiftet tribus Aragonijs regibus ordine data ( nam in Ferdinand! diplomate, Alfonfus nominatim erat comprehenfus) minime æquum elfe vt Carolo cam trade-ret,donec dilceptatione declaratum eftet, cum iure efte potiore : cui, Alfonfo traditum diploma nihil derogaret : propterca quod in cum finem exprelTum in ipfo fuiftet diplo-

L I B E R P R I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21

CûatCj ea lege concedi, vti ne cuiufquam iuri derogari intelligatur. Commemorauit re-gnum Neapolitanum direótö ad fedem Apoftolicam pertincre : cuius autoritärem, regem, contra morem inftitutaq; maiorumfuorum, qui femper eins prçcipui defenforcs cxtitiiTent, veile violate, fîbi perfuadere non pofïe : quod quidem faceret, fi vi armata regnum adoriretur : rem fadurum magis è fua dignitatc, ac bonitate, fi quid iuris habe-at, id difceptationi iudicioquc permittat : quod quidem ei tanquam fundi dominus, ac folus eins cauflç iudex fe daturum pollicebatur : alicnum elfe à Criftianilfimo rege, a-liud ab Romano pontifice poftulare, cuius fitmunus prohibere, non vim inter Chriftia-. nos principes bellaq; fouere:quôd fi maxime fecus vellet facere, difficultates amp;pcri-cula, tumabAlfonfi cum Florentinis vicinirate quorû concordiam omnis Hetruriafe-quebatur,tum tot regulorum ab rege ipfo dependentium cauffa, quorum ditiones vfq; ad Romanæ vrbis portas pertincrenr,demonftrabat: atque hæc ille ira dicebat,vt eis tanen non omnempenitusipem præcidere videretur: quanquam fecum ne ab fœdere quod cum Alfonfo haberet, ullo modo difeedere conftituilTet. MagnacratFlorenti-norum in reges Galliæ propenfio, turn ob tot ciuium fuorum in illo regno commercia: tum ob inueteratam, quamuis falfam opinioncm,Florentiam,aTotila Gothorumrege dirucam,ab Carolo Magno inftauratamfuilfc: tum propter coniundionem aróliflima, diutiflîmèàmaioribus fiiis tanquam Guelfis hafijtam cum Carolo primo Neapolitano-rumregCjCompluribusqi ab eodem ortis Guelfefajflionis in Italia patronis ; tum bcllo-rü memoria,quæfenior Alfonfus primü, deinde Fcro’jnandus anno mcccclxxviii. mflbadidAlfonfocumillageirerarciuitatezquibusdc caufiis populus Carolo tranfi-tum concedi cupiebat :fednon minus idprudentilfimi quiq; ciues,amp; qui maiore in rep. pollcbantautoritate,cupicbant; quiextremç dementiç efiéducebant,tanti periculi bel Ium ob aliorum diffidia in ditionem domumq; fuam pertraherc ; dum fefe potentifsimo exercitui,atq; adeo ipfimet Galliæ régi conantur opponerc,qui Mediolancnfium fauo-rc,ac fi minus confentiente,faltem conniuente Veneto fenatu,in Italiam intraret. Hi fen tentiam fuam Cofmi Medicis omnium Italorum fuæ ætatis facile fapientiflimihabiti,au-toritate confirmabant: quibello quodinterloanncmAniouinum amp;nbsp;Ferdinandum ge-Rum eft,ctficum Ferdinandopontifex,amp;Mediolancnfiumduxfacerenr, femper tarnen coniuluerat,ne ea ciuitas fefe loanni opponeret : Laurentij exemplum Petri genitoris commemorabant : cuius in omni Aniouinorum reditus fama,eadem femperfuiffetfen-tentia: Verbaquibusfepe Gallorumpotentia territus vfus fuerat poftquam hic idem rex Britania potirus eirer,proferebät, cum diceretJtaliç ingentia impendere mala, fi rex Galliæfuas nolfet vires. Verùm Petrus Medices res magis voluntate quam prudenria metirifolitus,fibiq; nimium tribuens,amp; exiftimans hunc motum magis in vanos rumo-res,quàminrcsipfasabiturum,adhocipfumàfuo quodam familiari Alfonfi donis,vt fama fuit,corrupto : pertinacilÏÏmè dccreuitin Aragonij amicitia perfiftcre : cuius fen-tentiæpropterviripotentiamrcliquosciues affentirideniq; omnes necelTefuit. Auto-res habeo minimè contemnendos,Petrum,autoritatc quam pater in rep. obtinuerat no contentum,quæ tarnen talis crat,vt ad eins nutum magiftratus crearentür,a quibus nulla res paulo grauior fine cius voluntate decernebatur,ad maiorem poteftatem atque ad principis abloluti appellationem afpiraife : qua in re parum prudenter ciuitatis condi-tiones admetiebatur : quæ cum ea tempeftatc potentia atq; opibus floreret,eiretque tot iamfeculis in reip.quadam fpecic nutrita: honeftiorcspræterea ciues focijs magis fimi-les quam fubicdisreip.adminiftrationis participes effc confueuilfent, baud videbatur nifi vi adhibita maiore,tantam tamq; repentinam commutationemlatura. quoniamverb Petrus ad hanc fuam cupiditatem fuftentandam externis adminiculis opus elfe vide-bat,fefe,vt ad noui principatus conferuationem fibi firmamentum adiungcret,cum Ara gonijs ardlius quam par eiret,conftrinxerat:dccreueratq; vna cum ipfis eandem fortu-nam experiri.Accidit autem vt ante paulb quam Galli oratores Florentiam appellerenr, quædam Laurentij amp;nbsp;Ioannis Medicis ditilfimorumiuuenum,ac Petro fanguinis cogna tioneconiundilfimorum,confiliainlucemproferrentur: qui ab eo leuibus de caulfis abalicnati,Cofmi Rucellai Petri patruelis opcra,cum Ludouico Sfortia, atque eiufdem duilUjCum Galliæ rege egerant de Petri potentiaminuendaj quam ob cauflam à magi-

ftratibus dctcnti,leniHîma affedipœna,in fuasfuerant villas relegati: nam ciuium mode ratio PetrumjCtfi non fine magnadifficultate,ad confentiendum induxit,ne in ciuspro-pinquos feueritate Icgum vterentur : qui cum hoc fado certo cognouiflet, Ludouicum Sfortiam exitiû fibi machinari,eo magis fibi cum Aragonijs vt cœperat perfcucrandum efie exifl:imauit.Oratoribus igiturornatiflimis honorificentilfimisq; verbis, refponfum, non tarnen quale ipfi cupiebant^datum : hinc naturalem Florentinorum in Gallic reges obferuantiamjimmenfumquetam gloriofo regi gratificandidefiderium: illinc impedi-mentademonftrantes : Nihil efie principe autRcp.indignius, quam fidem datam non feruarerquam ni turpiter fœdare vcllent,corum poftulatis aflentiri nullo modo polfent: neq; enim dum efle adfinemperdudumfœdus,quod regis Aloifij patris fui autoritäre cum Ferdinando idum fuerat : ea lege vt ab cius morte ad Alfonfum pertincret : hoc e-tiam exprefie adiedo,vt non modo regni Neapolirani defenfionem fufeipere,verum c-tiam tranfitu per illorum fines prohibcrc,fi qui ad illud inuadendum accederenr, tene-rentur:fe,quód aliterdecernerc non poffent^ummaaffici moleftia: verum fperarefa-picntiflimumaciuftiflimumregem,eorum optima voluntateperfpeda, quod non pro-mitterent,idiuftilfimis corumimpcdimcntisattributurum.Hocrefpófo indignatus rex, vtlegati Florentinorum to ta cxccderent Gallia adutum imperauit: Lugduno autem, nonreliquosmercatoreSjfedLudouiciSfortiæ confilium fccurus,folos Petri Medicis menfarios miniftros expulit : quod quidem eo fadum eft,vt Florentini, regem hanc in-iuriam Petro tantùmjUon Florennnorum communi, acceptam ferre interpretarentur. Sic omnibus Italiæ principibus inter fedifiundis,dum alij cum rege Galliæ, alij contrà facerent, foli Veneti ncutiam partem fecuti rerum exitum ociofi expedarc ftatue-bant: fine quod cis molefium non cfietltaliamperturbari,cafpe,vtexaliorum diutur-nis difienfionibuSjfuum augerentimperium: fine quod fuapotentiafrcti,vidorife præ-dæfuturos cum non magnoperc tiracrenninfipientium elfe duccrent,aliorum bella lua propria,citra cuidentem necefiitatem faccre ; quamquam amp;nbsp;Ferdinandus nullum eos ' (limulandi faccrct fincm : amp;nbsp;rex Galliæ cùm anno fuperiore,tum hoc ipfo tempore Icga tosco mififret,qui dicerent inter eos amp;nbsp;Galliç reges nunquam aliud quàm amicitiam,bc neuolcntiâ,atq; ab omni partc,vbifefeoccafiodédit,amorisac benignitatis officia cx-titific : quae ftudia cum rex ftudcretaugcrc,orare fapientilfimum fenatum,ad illam expc ditionem fibi tum confilio tum fauore adeffe vellet : cui orationi prudenter amp;nbsp;breuiter refponderant : Chriftianiflimum ilium regem tanta eflefapientia præditum,tanta graui-tate amp;maturitate apud fe viros habere,vt qui ei confilium dare aufus effetjis nimium fibi fumeret amp;nbsp;arrogarct : Senatui Veneto omnes eiusprofperos fuccefiiis,quafemper in Galliæ reges obferuantiafucrunt,fore gratiflimos : idcirco elfe ipfis moleftiffimum,non poffc fadis animi alacritati refpondere:imminere ipfis Imperatorem Turcarum, cui ne-que cupiditas neq; opportunitas cos infeftandi deeffent: hanc ob cauflam ncceflitatc compelli,totinfulas,totloca maritima eins imperio finitima,maximis impendijs munita tenere:eare fieri,quo minus alienis bellis fefe poffent immifccre.Verùm multo maioris erantmomenti quàm oratorumorariones ipfisq; data refponfa,maritimi terreftresq; apparatus,qui iampalfim incalefcebant: Carolus cnim Petrum Orpheum,archippoco-mum,quem Galli magnum EfcueriumuocantjGenuampræmifcrat: quam vrbem dux Mediolanenfis Adurniæfadlonis3loannisq;Flifciopc tcncbat,vt ibi claffem nauibus onerarijsjamp;triremibus ornatifTimam ac validilfimam compararet: alias præterca naues ipfein Villafranchæ Mafliliæq; portu armari curabat: ex quo in eins aula ferebatur, regem in regnumNeapolitanum mari inuaderc, vt contra Ferdinandum loannes Rcnati nlius feceratjconftituiffe: In ipfa quoq; Gallia,etfi pleriq; régis tum animiimbecillitatc, tum corum aquibus ad cam expeditionem impellebatur humiliconditionc,tum pecu-niæinopiaaddudi exiftimarent,hofcc apparatus deniq; inanes futuros, nihilominus, tantus eratregis ardor,qui quorundam fuorum quorü maxime confilia fequebatur fua-fione,regis Hierofolymæ,atq; vtriufq;Siciliæ (eacnim erat tunc regis Neapolitani ap-pellatio ) nomen recenter afiumpfcrat,vt in id bellum opportuna magno feruore omnia c5pararentur:pecuniacogenda,delcdlbushabendis,confilijscumGaleacioSanfeueri-natc,in cuius pedore omnia arcana,omnia confilia adionesq; Ludouici Sfortiç conclu-debantur,

LIBER P R I M V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xj

debantur,conftnngcndis.CeterùmjAlfonfus,quinullairï rem ad bellum opportunem terra mariq; prætermiferat,ratus Ludouici verbis nullam amplius habendam fidem clTe magisqi profuturum,!! cum terreretatq; infcftaret,quam fi blandicndo mitigare conare tur: Legato Mediolanenfi Ncapoli abfeederetjimperauit: fuum Mediolani agentem, rcuocauit : Barijq; polTelfioncmjtotiusq; cius ditionis veôbgalia,àLudouico per multos annos Ferdinandi dono poffelTajOccupauit: nec his contentus fignis potius animi infen fi,quam offcnfionibus,totis in id viribus incubuit,vt Genuenfium ciuitatem ab Ludouico Sfortia abalicnaret,rcm illis in motibus maximi momcnti:eius namq; ftatus mutatio-ne,facultas baud fane parua Mediolanenfis ftatus contra Ludouicum perrurbandi,pfa-bebatur : amp;nbsp;Galliærex, regni Neapolitani mari infeftandi opportunitate priuabatur: cum Paulo igitur Fregofo cardinale,qui Genuenßum dux antcafuerat : quem non pau-ciciufdemfamiliæfequebantur: amp;cum ObiettoFlifco,ambobus magnis in ea ciuitate, ciufdemq; litoribus clientelis pollenribus : præterea cum alijs quibufdam Adurnijs, o-mnibus diuerfis de cauflis Genua exulantibus,rcdcliberata,decrcuit valida claffe ten-tare, aneospoftetin patriamreducereulluddiditarefolitus: Anteuertendo ac diuer-tendo, vidoriam ex bellis reportari folere:conftituitparitcr cum firmo exercitu ipfemet in FlaminiamAemiliamq;proficifci,vt inde repente in Parmenfem agrum duccret,vbi loannisgaleacij nomine proclamato,eiusqi vexillis oftenratis, Mediolanenfis imperij populos tumultum in Ludouicum excitaturos fperabat : quod fi maxime aliqua difncul-tas obftaret,commodi!nmum turn cxiftimabat,procul ab fuo regno bellum inchoari : ra tus ad rei fummam plurimum intercfte,Gallos in Longobardia adhybernam ufq; tem-peftatem diftincri : vtpote qui bellis tantùm Italicis aflüctus,in quibus milites pabuli e-quorum maturitate cxpeólata,ante extremum Aprilem in caftraprodire non confueue-rant,exiftimabat eos,vt cius tempeftatis afperitatem vitarent,in arnica regione neceffa-rio hyematuros :fperabatq; intereatemporis occafionemaliquam fuæ falutis facile exoriri poflc;ac ne quid relinqueret intcntatum,legatos Conftantinopolim ad Baiafettum OthomannumTurcarumprincipemmifit,auxiliatanquam in communi periculo peti-tum,exeo quod de Caroli propofito in Græciam traijeiendi eo debellato, ferebatur: quodquidempeiiculumnoratàBaiafetto,minimc contemptumiri: nam ex præterito-rum memoria bellorum, quæ ab Gallica natione contra Chriftianæ religionis hoftes in Afia erant gefta,Gallorumilli arma non parumformidabant. Hæc dum parte in omni procurantur,pontifex 1'uas copias dudorc Nicolao Vrfino Petiliani comitéOftiam mi-fit,tcrramariq; Alfonfoauxiliafubmittentc: cumq; oppidum baud difticulter in fuam poteftatemredegiftent,coepiftentq; tormentis arcem percutere,pr3efcdus arcis, Fabricio Columna intercedente, amp;Ioanc Rouereo vrbis prçfe(fto,Iuliani cardinalis Oftienfi fratreconfentiente,paucis póft diebus deditionemfecit,ea conditione,ne pontifex car-dinalem præfcdumùe facris interdiceret, neue armis perfequerctur,nifi nouis deliétis ipfioccafiopræbitaeftct: Fabricio autem in cuius poteftate Grittaferratam reliquerac cardinalis,conceflum fuit,vtducatoru decern millibus pontifici perfolutis, earn eodem iure poflideret.At Ludouicus Sfortia,cui cardinalis Sauona iter facicns, quæ fuo confi-lio,amp; opera cum exulibus Alfonfus clamageret,patcfecerat,quanrisimpedimentis eins confilia turbarentur cum Carolo demonftrairer,eum induxit, vt Heluetiorum duo mil-lia qui Genuam in officio contincrent,decernerct; vtq; fine omni cundatione, trecen-tos grauis armaturæ équités in Italiam tranfire iuberet : vtfub Obignei imperio,quitum Roma reuerfus,régis iuftii Mediolaniconfedcrat,Longobardiam tutari, atq; vlterius, li neceffitas occafioue pofcerct,progredipofrent :his adiungerentur quingentiltali équités codem tempore regijs conduóti ftipcndijs,quibus loannes francifeus Sanfeuerinas Gaiaci,Galeotus picusMirandulç comcs,Rodulfusq» Gonzaga præficerentur: alij item quingenti,quos Ludouicus ex pado conducere fuo acre debebat: qui tarnen nihil de confuetis artibusprætcrmittensjdcfua ad Italiae quietem ac fecuritatem propenfione pontificem Petrumq; Medicem confirmare non ceflabat: nunc hoc nunc illud ad illo-rum alendas fpes comminifeens:cuius reibreui,aiebat,argumenta minimè obfcura ap-paritura.Fieri vix poteft, quin,quod efficaciter afteucratur,ambiguos reddat animos,c* tiam corura quifecus credere conftitutum habent : itaq;,etfi Ludouiciverbis iara nuUa

fides habcretur,illud tarnen aflequebaturjVt eius promiffisjdecreti apparatus tardaren-tur: pontifici enim Petroq; Medici res Genuenfium mouere vehementer placuiflct: quoniam veto eare flatus Mediolanenfium direólö offendebatur, pontifex ab Alfonfo de triremibuSjdeq; fecum fuis copijs inFlaminiaconiungcndis appellatus, vtpro com-munidefenfione in Flaminia coniungcrentur, annucbat:atjVt vlterius procédèrent, non concedebat: de triremibus verô,difficultates opponebatjafTeres nondum tempus effe Ludouicum in tantam defperationem conijccre: quin amp;Florentini vt regiam ciaC-fern intra Libu^ niportumrcficicndi gratia admirèrent,requifiti,eadem de caufla hxre-bantfufpenfi; amp;nbsp;quoniam ad regis Galliæpctitiones,fœdusquodcumFerdinando ha-berent,excufaueranr,haud facilè,vtvitra quàm fœderis necelïîtas cogeret, aliquid face rcnr,moucri poterant.Cum autem res procraftinationem iam ferre non polTent,tandem rcgiaciaffis Federico maris præfedoduce,Neapolifoluit:Aifonfus autemipfe omnes fuas copias inBrutijs,vtin Flaminiam tranfirer,coegit: fed priusquàm vlterius procede-ret,vifum eft cum pontificeidemeupiente in colloquium venire, quo defumma rerum, deq; ijs quæ ad communem falutem pcrtinerent,fcmel ftatueretur : idcirco décima die lulij Vicouarium,Virginij Vrfini caftcilum,conucncrc:vbi triduo commorati,admodum concordes abiere.Hoc congrelTu conftitutum fuit,ne rex ipfe vitra progrederetur : fed partem exercitus,quiàrege centum fere turmas equitum vt vicenos équités fmgulis tur mis aflîgnes,atque vnàhippotoxotarumquibaliftarijhodiedicnntur leuis armaturæ c-quitumplusquam triamilliacontincrc ferebatur,fccum in Brutiorum,fiue, vt antiqui, Prsecutinorum finibus,quo tutam præftarctpontificis fuamq; ditioncm,retincret : Vir^ nius verô in agro Romano,vt Collumnij in officio continerentur,mancret: atq; eandem ob cauffiam ducenti cataphraóli pontifîcij,rcgis item turmæ aliquotlcuis armaturx, Ro-mæconfifterent: in Flaminiam veto cum turmis fcptuaginta,cum reliquis leuis armature equitibuSjCumq; maioreparte pontificis copiarum,quæ amp;nbsp;defenfionis tantùm gratia crant attribute,Ferdinandus Calabria; dux(caomniû eratregumNcapolitanorum,ma-ximi natu filii appellatio ) altæ fpei adolefcens,tranfiret: isq; fecum tanquam iuuentuds fuemodcratoreshaberctIoannemiacobumTriultium,regiarum copiarumducem : Pe-tiliani comitem,qui à pontificis ftipendijs ad regem tranlierar,pcritiffimos belli duces amp;famacelcbcrrimos.plurimumautemreferre videbatur,cum in Longobardiam du-cendum efret,Fcrdinandum adefle,proptcrea quod cum loanncgalcacio Ifabellac foro-ris fuæmarito,atq; eodem Galeacij Hippolyte,que Ferdinand! mater fuerat, fratris fi-lio,ardo dupliciqj cognationis vinculo, coniundus effict. Verùm ex rebus grauiffimis que inter pontifieem amp;nbsp;Alfonfum agerentur, de Columnenfium rebus vnum fuir, propterea quod non obfcuris fignis aduertebatur,eos noua confilia fpcdarc : nam cum Profperamp; Fabricius ftipendia regis defundiraeruilTent,ab coque prouincias amp;nbsp;honores obtinuifient, eomortuonon modo Profper poft multa promifta Alfonfo de eius fequendis ftipendijs fada, fefe Afcanij cardinalis operacumpontifice,Mediola-nenfiqueduccconiunxerat:necfc vni pontifici id abeopetenti adijcerc volucrat: vc-rumetiam Fabricius,qui in Alfonfî ftipendijs perfeuerauerat, pontificis ac regis in Pro-fperum odio perfpedo, egrè adduci vtcum duce Calabriæin Flaminiam proficifcerc-tur,poterat, nipriusProfpcritotiusqucColumnie gentisres in tuto poncrentur. Hic pretextus difficultatum erat : fed rc vera vterque ab Alcanij cardinalis amicitia qui paulô antèinfidias veritus pontificis,fcfe Romalübduxerar,atq; in eorum ditioncm rc-ccperat,trahebatur: necnonmaiorumfpcprcmiorum ; multoq; magis dolore, quod primum locum apudAlfonfum,ampliorcsqgt; ipfius felicitatis partes Virginius Vrnnur aduerf2fadionisprincepsobtincrcr,fcfe Regis Gallie ftipendijs addixerant : quod vc occultum tcncrent,doncccitrapcriculum fc eius mercri ftipendia profiter! poircnt,dcfi derium prefeferentes cum pontifice Alfonfoô;,qui omnia tcntabant,vt Profper eadera conditione ab ipfis accepta,quôd aliter ab eolecur! efte ncquircnt,Med!olancnfium du cis ftipendia relinquerct conuenicndi,continentcr cum ipfis agebant; fed ne res adexi-tum pcrducerctur,nunc hoc nuncillud in ijs quçproponebantur conditionibus, moue bant.-quainrediuerfaerantAlexandriregisq; confilia : Alexandro enim,eos caftelli» que in agro Romano tencrentjfpoliarccupientijgraucratoccafio cos inuadendi ; Al-fonfue

L I B E R • P R I M V s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i5

foùfus verô qui nihii aliud quàm vtfe tutum prseftaret,fpcôlabat,m bcllum nifî extrema addudus necefsitate,minimè propcndebat: fed pontificis cupiditati fefe Qpponere non audebat-. itaq; vno confenfu cos armis elfe cogendos ftatucrunt : illud ctiam inter eos delibcratum,quibus viiibus,quoq; ordine id eflet aggrediendum, vcrùm prius re tenta tajfi paucis diebus res corum componi tandem pofTennHçc atqs aliamultaab oranipar te agebantur : uerùm Italiæ bellis tandem primordia Federici Aragonij in Genuenfes fgt;roFcôtio deditjmaiore proculdubio clafTe atq; infl:rudiorc,quàm multis ante annis vl-aTirrlienûmare percurriflet: quinq; cnim actriginta triremes habuitjOnerarias naués deeem amp;nbsp;oôto,aliaq; minora nauigia no pauca: amp;in lus compiuratorrncntajpeditumqj’ qux in terramcxponcrenturjtria milia shac claffe confîfusjquod^i fccum Genua exu-les habcretjNeapoli magna uiéloriæ fpc fbluerat : verùm profeftionis tarditas, ex diflfii-cultatibus quas plcrunq; magni motus fecum trahunt : ex parte quo^; aliqua ab Ludoui ciSfortiæ artificiofis,quibus ipes aleret,doits orta: ncc non quod in Senenfium portü-bus,donee militum quinq; milia numerum cxpleretjconfcdcrat,difficile fadu reddidi^ id quod menfem vnum antca tentatum,facillimum extitilTet : nam cum hoftes fatis tern poris adresfuas confirmandas habuiflentjiam Diuionenfis prjefedus cum Heluetio-rum duobus milibus regio ftipendio condudis,Genuam arat ingrclTus : iamque naues triremesq; complures in eo portu difpofitæ armabantur : pars item nauium Maffiliæ in-ftruftarum appulerat : nec Ludouicusvllis parcebat impenfis: qui Gafparrum Sanfeuc rinatem cognomento Fracairam,fratremq; eius Antoniummariam cumpeditum cohor tib.aliquot,cô miferat : utq; non minus Genuenfium bcncuolentia quàm externis viribus vteretur,partim doniSjpartim ftipendijs5partkn promiffis varijs præmijs Ioannis Lu douici FliiciObicdifratriSjAdurniorum quoq; aliorumq; nobilium amp;populariumnon paucorum animos^quorum opera ftudia eius ciuitàtis erga fe retincrct, confirmauerat : Adhæc Genua alijsq; eius lirorisoppidisexulum clientes Mediolanum cuocauit. His per fc validis apparatibus plurimum cxiftimationis amp;nbsp;firmitudinis Aloifij Aurclianenfis ducis præfentia adiunxit : qui ijfdemjquibus Aragoniaclaffis in Genuenfium mari con-fpefta fueratjdiebuSjin cam vrbem régis G alii ac iulTu erat ingrclfuSjaim priùs Alexan-driæ cum Ludouico Sfortiadc re communi egiffet : qui vt tenebrarum plenæ funt mor-talium rcs,cQ lætanter amp;nbsp;magno cum honore,verùm vt parem,acceperat: nefeius quàm breui turn principatus,tum vitaipfius eius in poteftatem efiet ventura.His rebus permo-ti Aragonij,quiprius fefe in Genuac portu cum claffe confpicichdos præbcrCi fperantes abexulum clientibus amp;nbsp;amicis motum aliquem ex citatum iri,conftituerant,mutato eon filio litora infefta habere decrcucrunt : ac poft aliquam fententiarum vàrietatem,vtrum litus,orientalcne an oceiduLim effet prius inuadendum,Obiedi fententiam fecuti j qui plurimum fibi de litoris oricntalis incolis polliecbatur,claffcm ad portum Veneris dire-xcre: cuius Oppidum,quodab Genuapeditesquadringenti prsefidij cauffa vénérant: oppidanorumq; animiab loanncaloifio Flifco,quiSpediam venerat, confirmati erantj mnltishorisfruftraoppugnarunt:fcdexpugnandifpcamifra, fefe in Liburni portum, quo amp;nbsp;commeatum renouarent,amp; au gerent militum numerum, rcccpcrunt : nam cum intelligcrent litoris oppidapræfidijs bene munira eftc,maioribus opus effe viribus iudi-carunt : itaq; Fedcricus vbi Gallieam claffem fua trircmibus inferiorem,fed nauibus fu-periorem,fefc è Genuæ portu vtemitteret,compararc perccpifTetjquo triremium ccle-ritatc vfus,fi forte infc totaclafte Gallus impetum faceret,fummouere fc expeditius pe-riculo pofret,naLicsfuas Ncapolim remifit: eatamen fpc,vt fi aut cafu,autvoluntate eort tingcret hoftium triremes à nauibus fciungi,eis fefe opponcret.Eodem tempore Flami-niam verfus dux Calabriæ,co animo vtprima confilia fccutus, poft in Longobardiam tranfirec,contendcbat: verùm quo fibi liberum aditum paratet,nec impedimentum ul-lum à tergo relinqueret,Bononiam fibi atq; Imolam, amp;nbsp;Forumliuij adiungcret neceffe crat: Nam Cefena pontiheij iuris ciuitas,amp; Fauentia Aftorri Manfredo pucro fubieda, qui in ftipendio amp;tutela Florentinorum crat,adomnia Aragoniorum commoda paratas crant.Forumliuij atq; Imolam Ecclefiæ vicarij nomine OótauianusHicronymi Riarij fi-, lius,fubtutela tarnen Catarinæ Sfortiæ matris fuæ,obtincbat; cum qua pontifex amp;nbsp;Al-fonfus iam menfes aliquot de Odauiano communibus ftipendijs conducendo,egerâtj

ca conditionCjVtditionis fuæ dcfcnfioncm fufciperent : vcrùm,ca res ad cxitum perdu« ci non potuinpartim impedimentis ab ea,quo meliore conditione vtcrctur,interpofiris: partim quodFlorcntiniprima dccretafecuti,quibus fe aduerfus regem GaÙiænihil am* plius faduros eife^quàm ex fœdcrc quod cum Alfonfo haberen^tcnerentur,conftitue* rant ; ei padioni ad quam eorum confenfus requircbatur,non auentiebantur : pontifex enim amp;rex,cumfumptum foli fufcipere rccufabant : atque id eo magis ,quöd Catarina cam vrbem pcriculo fc expofituram ni vna cum cçteris Florentini ad Filij fui res tutan-das obftringcrcntur,prorfus negabat : Hjec impedimenta Ferdinand! amp;nbsp;Petri Medicis Colloquium in Burgofanfepulcri,dum Ferdinandus Ariminenfi via quai nunc Marc-chia dicitur in Aemiliam ducit cxercitum, habitum remouit : nam primo ftatim con-grcfrueipatrisfuiAlfonfinomine,fefuasqjcopiasobtulit, quo cis ad libitum fuumia Florentinorum,Senenfium,amp; Fauentinorum rebus vteretür : qua re primus in Petro ar* dor accenfus eft : itaq; Florentiam rcuerfus,prudentioribus ctiam ciuibus diiTuadenti-bus,eipadionifubfcribcretur,quodid fummoperceflet à Ferdinando rogatus, voluit: quacommunibuspontificis,Ferdinand!, amp;nbsp;Florentinorum impenfis confeda,!n fuas non multo póft partes ßononiam,fuis ftipendijs eodem modo loanne Bentiuolo condu do,cuius autoritäre atq; arbitrio tum ea ciuitas gubernabatur,traxcrunt: cui promifit rc gis amp;nbsp;Petri Medicis fide intefpofita pontifex, fcfiliumipfius Antoniumgaleazium tune protonotarium apoftolicum, in cardinalium collegium cooptaturum. Magnam horum acceflio exiftimationem Ferdinand! copijs conciliauit : multo maiorem conciliatura, fi his fucceflibus in Flaminiam maturius ingrelfus effet : verùm tum profedionis è regno tard!tas,tumLudouic!Sfortiæv!g!lant!aperfecerat, vtnon prius Cefenam peruenerit Ferdinandus,quam Obigneus,amp; Sfortianarum dudor copiarum Gaiazzus cum exerci-tus in Aragonios deftinati parte,itinere per agrum Bononienfem citra vllum impedi-mentum perado,in Imolenfem agrum fefe eftLidiftent.quamobrem,primis Ferdinand! confilijs de ducendo in Longobardiam excrcitu,perturbat!s, bellum in Aemilia geren* dum neceffario fuit : vb! cçteris vrbibus Aragonenfium partes fequent!bus,Rauenna amp;nbsp;Ceruia, Venet! imperij vrbes,neutr! part! adhçrebant : parua autem illaEridano flumi-n! adiacens ora,quam Ferrarienfium dux tenebat, Gallorum ac Sfortianorü copijs nulla cómodadenegabat. Verûmen!muero,neq; difficultatibus quibus à Genuenfium cx-peditione reied! fuerant,neq; impedimentis in Aemilia obiedis,Petri Medicis temeri-tas frenabatur : qui clam amp;nbsp;inconfulta rep.cum fe cum pontifice amp;nbsp;Alfonfo coniuxiflet, obftrinxifletq;,fe palam régi Galliæ oppofitururn,non modó vt clalfis Neapolitana rc-ceptum amp;nbsp;commeatum in Liburni portu,facultatem præterea militem ex omni Florentinorum ditione euocandihaberet,permiferat: fed cum nullis iam terminis contineri poftet,perfecitjVtAnnibalBentiuolus Ioannis filius,qui Florentinis militabat, cum fuis amp;Aftorris Manfredi copijs,fefc cuin Ferdinand! cxercitu fimulac is Foroliuienfium a-grum att!g!t,coniungerentur : ad quem etiam vt mille pedites atque tormenta aliquot à Florentinis m!tterentur,effecit.Siinilis in pontifice animus continenterapparebat: qui fupraarmorum apparatumCarolumatranfitu alpium epiftola deterruifle,monuifteq; difeeptatione non armis ageret,m!n!mè cótentus , e! poft altera epiftola eadem fub pœ nafacrofandæ cenfuræ imperauit : per epifcopum item Calaguritanum fuum apud Venetos nunt!um,vb! eandem ob cauftam Alfonfi, ac, tametfi poftulatis haud ita apertis, Florcntinorum agebant oratores,Venetum Senatum magnopere extimulauit,vt ad co* munem vtilitatem armis fefe Galliæ regiopponerent: aut fairem Ludouico Sfortiæ fe* riö denuntiarentjfib! hanc rerum nouarum agitationem moleftam efte : verùm fenatus perfuum ducem dato refponfo, haudqùaquâprudentis officium principis efte, bellum vt ab domo aliéna remoueat, in propriam amp;nbsp;fuam pertrahere, nuUo modo adduci po* tu!t,vt aut verbis aut fadis quiequam fufc!peret,quod partibus difplicere pofte videre* tur.Ad hæc,quoniam Hifpaniæ rex à pontifice amp;nbsp;Alfonfo rcquifitus, claftem milite in-ftrudam fe in Siciliam,vt regno Neapolitano fi opus eftct,fuccurreret,fed tardius fortè propter reinumariædifficultatemjmiftiirûfpondebat: pontifex ipfe fupra certamfum-mam ab Alfonfo ad eum miftam,conceftît,vt in hune vfum pecuniam omnem ledis apo ftolicæ autoritäre in Hifpania bell! facri,quod Cruciatam voeât, nomine coadain, pof.

L I B E R P R I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37

fet conuertef c : quam pecuniam in alios vfus,quàm contra rcligionis Chriftianæ hoftes, nefas erat infamere : à quibus opprimendis, vfq;adeô alienæ cogitationes erant ipfo-rum,vt Alfonfus,præter alios antea ad Turcam fubmiflbs,denuo Camillum Pandonum miferit: quicum clam àpontifice Georgius Bucciardus Genuenfis quem alias quoq; In-nocentius pontifex miferatjprofeólus eft : qui àBaifetto maximo honore affcéti, atq; illico ferè dimifli,auxiliorum magnifica promilTaretulerunt: quæ,etfi nonmulto poft per IcgatumNeapolimàBaifetto miirum5confirmata effent, tarnen, fine locorum interual-lOjfiuequödnonfatisTurca fideret Chriftianis, nullum cffcólum habuerunt. Eodem tempore Alfonfus amp;nbsp;Petrus Mcdices,cum parum profperos terra mariq; fuccefus habe rent,LudouicumSfortiamfuisartibus decipcre,fed haud feliciore induftriae euentu, quàm viribus,tentarunt.Opinio multorum fuit,Ludouico ex proprij pcriculi confidera-tione,moleftumfuifre regem Galliæ regno Neapolitano potiri: verùm,propofitum eius fuiflCjVbi fe Mediolani ducem feciftet,Gallorumq; exercitus in Ethruriam penetraflet, fefe ad aliquam compofitionemintcrponere,pcr quam fe Alfonfus regis Galliæ ftipen-diarium agnofeeret : deq; paôtorum obferuantia amp;nbsp;fide régi cautione data s ac forfitan ab Florcntinis oppidis quæ in Lunigianatenercnt,ereptis,rex in Galliam reuerteretur : Sic Florcntinis coneuffis, regno Neapolitano viribus atque autoritäre diminuto, ipfe dux Mcdiolanenfium fa(ftus,tantum effet Gonfecutus,quantum fatis effe ad ipfius ex pe riculisquæeiex Gallorumviôloriaimminere videbantur, fecuritatem viderctur: Spe-raffe Carolum hyeme præfertim aduentante,in aliquam difficultatem venturum, qua ci viftoriæ curfus impediretur : pcrfpeftaq; naturali Gallorum impotentia,regemq; à pe-cunijs imparatum ; multorumitem fuorum voluntatc ab hac expeditione aliéna ; facile fieri pofte fperaby,vt modus aliquis compofitionis inueniretur.Quicquid horum fit ve rum,illud turn eft certum,quód,quamuis initio Ludouicus quo Petrum Medicem ab A-ragonijs difiungeret,multum laboraftet,cœpit póft eum occultiffimè vt in fua fententia pcrfifteretjhortari ; eidemq; polliceri,fe daturum opcram,vtautne rex Galliæ tranfiref aut fi id non pofret,brcui amp;quidem prius quàm quicquam cis alpes tentaret,in Galliam reuerteretur :nec per legatumfuumFlorcntiæmanentem, id ipfum negate non inter-mittebat : fine ea eius effet mens:fiue iam in Petri exitium totus incumbcns,cum eo vfq; in regem ferri cuperet,vteiad reconciliationem nullus aditus pateret.Petrus igitur cum de Alfonfi confenfu eiufmodi Ludouici confiliaregi Galliæ patefacere decreuiffet,Me-diolanenfem oratorem domum fuam,quafi ipfe parum integra valetudine vteretur, ac-ccrfiuit; prius tarnen regis legato,quiFlorentiæagebat,vnde facile eorum inter fe fer-monesexaudircpoffet,occultato:ibi Petrus claris verbis omnibus Ludouici fuafioni-bus ac promiffis repetitis : atq; vt eius autoritäre duólus, pertinaciter obftitcrat quo minus Caroli poftulatis affenfus præbercturjgrauiterexpoftulare cœpit, quôd is ram foli-citè eius in Italiam tranfitum procuraret:ac,quandofa6taverbis minus refponderent, fibi neceffarium effe ftaruebat,aliquam rationem inucnire,ne fe tanto periculo obftrin-geret.RefpondebatMediolancnfis,de Ludouici fide Petro fi non ob aliud,ob id faltem, quod ei æquè perniciofum effct,Carolum Neapoli potiri,nihil effe dubitandum: vtq; in eadem fententia perfeuerarethorrabatur : à qua fi difeederet, fe Italiamq; vniuerfam in feruitutem perrraôturum.His auditis Gallus orator ftatim omnia régi fuo patefecit, affe-rens eum ab Ludouico prodi : hæc tarnen techna eum exitum nequaquam habuit,quem Alfonfus amp;nbsp;Petrus fperauerant: quin potius id à Gallis Ludouico patefaâ;um,iram atq; odium prius in Petrum conceptual ;folicitudinemprærerea regis ne vitra tempus cun-(ftando inutiliter tereret,ftimulando,ardentiorem reddidit,atq; inflammauit. Iam veto non modo apparatus terra mariq; comparati,verumeriam aftrorum hominumq; confen fus futuras calamitatcs denunciabantitaliæ.ln Apulia treis foies nolt;ftu,in medio,fed nu bilo per circuitum cœlo,cum fulgetris ac tonitruis horribilibus vifi : in agro Aretino in-numcrabiles armari viri equis ingentibus infidentes terribili cû ftrepitu,fonituq; timpa norum actubarum per medium aeremtranfire confpeôti; compluribus in Italia locis fa eras imagines amp;nbsp;ftatuas fudaffe,hominum aliorumque animantium monftra complura paftim nata : alia item non paucapræter naturæ ordinem diuerfis in partibus accidiffe fc rebantur: quæ omnia incredibili tcrroremortales implebant,iam primùm ad Gallorum c a

potentiæ famam eiusq; narionis ferocitate,qua ( vt ex multis fcriptoribus cogncfccba-tur ) olim vniuerfam fere Itiliam percucurrcràntprædatiq;fuerant : vrbem Romam in-genti abduôtaprçdajferro flainmisq; vaftauerantmon paucas in Afia prouincias fuo im-perio fubiunxerant: ac vix eiTe vllam orbis terrarum partem,quæ ipforum armis tentata non effet. Verumenimucro cœleftibus fignis,prædidionibus, amp;prodigijs maiorem indies fidem appropinquantes excrcitus conciliabant : Carolus enim fuum propofitura fecutuSjViennam Delphinatus vrbem venerat : quern neq; totius regni pieces, nec pc-cuniædifficultas,quæ tanta crat,vtpræfentibus negotijs, nifi quibufdam gemmis, quas turn abSabaudiç duce tum àMonferrati domina,quam Marchcfîam,fiue Marchefanam vocant,tum ab alijs aulæprincipibus mutuo acceperat, oppignoratis, magnam pecuniæ fummam contraxifTetjprofpicere non pofret,quin ipfemet in Italiam tranliret, poterant remoucre; nam,quampecuniam ex Galliætributis coegerat: quamquè ab Ludouico mutuo acceperat partim in maritimis apparatibus,in c^uibus magnam vidoriæ fpcm ab initio Galli repofucrant,infumpferat : partimantequam Lugduno difeederer, in vaiios hominestcmerèeffuderat: cumq; eo tempore principumin extorquendis pecunijs,vt poft deihominumq; pudore conculcato auaritia immoderataq; cupiditas docuit, no cf» fet prompta folertia,haud facile erat, nouain pecuniam cogere : ufq; adco tenues erant apparatus,ac tanti belli fundamenta: quod rex temeritate magis atq; impctu,quam pru dentia amp;confilio moueretur :Verùm,vtfæpenumcro euenire folet,vt quum ad rcrum nouarum,magnarum,acdifficilium expeditionemuentum eft,quanquam omnibus iain conftitutis,hominum tarnen mcntibus,quæ in contrarium excogitari poffuntjobuerfen-tur : cum iam iam rex profeótionem adornaret, quin potius iarn equitatus,alpes verfus procedcret,graueintotaaulaextititraurmur,dumalij communes tanti belli difficulta-tes adcalculos reuocarent: alij ab Italorum ac Ludouici præfertinî fraude, pericula: ab Florendaquoq; de eiusdolis nuntium commemorantcs:quamfufpicionera illuderiani augebat,quod tum forte certapecunia quam is mittcre dcbebat,non expediebatur:qui» bus rebus fiebat,vt non modo audaóler conrradicerent (quemadmodum vbi confilia, rerum euentis confirmantur,fierifolet) qui femper earn expeditionem repudiauerant: verumedam ex ijs nonulli qui eis præcipui hortatores extiterant : atq; inter cæteros Ma-clouicnfis epifeopus,vehementer nutare cœperunt ; ac tandem cum ad regis aures is ru mor peruenifTet,talemin rota aulaatq; adeó inipfius régis animo commotionem cxci-tauit,tantamq; adbelli ftudium remittendumpropenfioncm,ut illico fiftcretmiles gra-dum imperarit : quamobrem,procerum non pauciqui iamin itinere erant, cum nequij in Italiam tranfïrct,ediótum elfe audirent, in aulamreuertcrunt: quæ quidem mutado rerü facilc,vt creditur,proceiriiret,ni lulianus cardinalis,amp; vt prius fic etiam tune poftq» Italiæ calamitatum fatale inftrumehtum,fua turn autoritäre, tum vehemenda, régis Ipi« ritus qui iam fere congelarant,acccndiffet,animumq; ad prima confilia rcuocalfct,ei no modo rationibus quibus ad tam gloriofam expeditionêfuerat excitatus, in memoriam rcuocatis : fed amp;nbsp;oboculos infamiaquaapudcunólos mortales, ab leui tam magnifici conlilij mutationc notaretur,grauiftimis ftimulis propofitis.Quam igitur ob rem Artefij oppidis reftitutis,fuiregni fines eaexpartedebilitaffe? Quid tanta cum moleftia non modo nobilitatis,verùm etiam populorum,rcgi Hifpaniæ ditione Rufeinonis tradita a-ditumin Galliampatefeciffe? Cæteros reges aut quo fe imminentibus periculis exi-mant,aut vt maxima ex eo commoda confequantur,talia affentiri folere:verùm,qu2 nc-ceflltas,quæ pericula mouiffe ? quod premium expetftare ? qui ad cum fruólus redunda re,nifiingcntiprecio,ignominiammulto maiorem fibi comparare? Qui cafus exorti? quæ difficultates natæ ? quæ pericula poft expeditionem apud omnes mortales promul-gata in lucem prolata?quin potius vidoriæ fpcm fundamentis in quibus hoftes omnem defcnfionisfpempofuerant,elufis,indiesfierimaiorem: nam Aragoniorü clalfem poft vanam portus Veneris oppugnadonem,in Liburniportum non fine ignominia refugif-fe: nec earn contra Genuam,atantis copijs atq; abfirmiorc claffc defenfam,aliquidiam pofte : terreftres vero copias in Aemilia paucorum Gallorü occurfu vitra progredi non audcre:quid agerent,fi rege cum tanto exercituiam alpes fuperafte,fama per totamItaliam dilfiparetur? qui tumultuspaffimexcitarcntur? in quantum pondfex terrorem, vc

ex Vaticano fuo Columniorum arma in ipfis vrbis Romæ portis cernerec,conîjceretur ? Petri veto Medicis pauor,quantus ? cum fuosmet confanguineos,fibi infenfos,patriani fuam Gallico nomine addiólilfimam, cupidillîmamq; libertatis ab ipfo opprellæ, rccu-perandæ,vidcrct? Regis impetum nulla re impediri adregni Neapolitan! fines vfq; pofi-fc : quo vbi primùm acceflerit,eofdem tumultus terroresq; fore : ncc aliud quicquam o-mni ex parte,quàm,aut dcfeólioncm,aut fugam : Vercri forfitan pecuniam fibi defutu-ram ? quæ audito fuorum armorum ftrepitu,tormcntorumq; fulminantium horribilibus tonitruis,ab vniucrfa Italia certatim ad eum fit afferenda : quod fi quis tarnen ci fefe vellet opponere,(polia,præda,opes de vidis relata ad excrcitum alendum fatis fuperq; fu tura : propterea quod in Italia,complûtes iam annos magis ad belli imaginem,quàm ad verabclla aflueta,ncrui nô efient ad Gallicum impetum fuftincndum.Itaq;,qui metus? quæ perturbatio ? quæ fomnia ? quæ vmbræ inanes eins pedus occupafie ? quo tam repente illam eius animi altitudiné abijfie ? quo ferocitas,qua quatriduo antè fe cundam fimul coniundam Italiam vincere ppfie iactabat ? Cogitaret fibi nequaquam efie integrum fua mutare confilia : res longé nimium proccfrific,propter oppidorum ab aliena-tionem : propter auditos,mifibs,eieól:osq; legatos : propter tam humanes quos iam fe-cifietfumptus,tantosq; apparatus : propter famam pafiim dilfipatanuquod ipfemetiam pcnèalpiumiugaconlccndcrecœpifiet:actaraetfi ca expeditio plena periculi foret, neceffitate ad earn perfequendam impelli: proptereaquod inter gloriam atq; infimiam, inter dedecus amp;triumphos,nullum rcliquum efie medium : altcrutrum prorfus elfe ne-ceflarium,vt aut omnium regum maximus,aut contempriflimus habeatur. (^lid igitur vidoriam tarn certam,triumphum tarn illuftrem temerari ? Hæc in fumma à Cardinali natura ipfius magis ac fententia,amp; geftibus violenta accenfaq;,quàm verborum ornatu fjtolata,régis animumufq;adeópermouerunt,vt ijs modo auditis qui ipfum ad id bel-um cohortabantur,eo ipfo die Vienna,omnibus regni Galliærcgulis ac ducibus,ßorbo nio cuitotius regni procurationem commifit, amp;nbsp;Armiralio,necnon paucis alijs,quibus prouinciarum,quas maxime periculis opportunas efie rebatur, cuftodiam demandauir, cxceptis, comitatus difccderet : atq; permontem Gcncbrä,quöd bis multo faciliorem tranfîtum,quàm mons Ccnifius,per quem olim,vcrùm difficultateincredibili, Annibai Cartaginenfis,tranfierat (illc Coâ:iæ,hæ Pœninæalpes hodievocantur) præberet,in Italiam tranfiret : ac nona die Septembris anno Chrifti m c c c c x c i i i i. Aftam vrbem ingrederetur : quæ res fccum calamitatum innumerab ilium horribiliumque euentuum, atq; omnium penè mutationum feminarium in Italiam importauit : nam ab eius aduen-tu,non modo ftatuum mutationes,eucrfiones rcgnorum,regionumvaftationes,vrbium excidia,cædcs crudeliflîmæ,verumetiam inufitata noua veftimentorum genera, mores inauditi,noui amp;nbsp;cruenti bb^igerandi modi,morbi ad earn diem incogniti,origincm du-xerunt : quietisq; amp;nbsp;concordiæ in Italia inftrumenta adeo turbata funt,ut quod in ordi-nem iterum reftitui non poficnt,extcrnæ genres barbarorumq; acies earn conculcandi vaftandiq; habuerint facultatem : atq; vt noftra cfi'et infclicitas maior,neüe vióloris virtute noftra dedecora minueretur,ille cuius aduentu tot mala funt inueóta,quamuis tan-tis fortunæ donis eflet cumulatus,idem tarnen omnibus ferè naturæ animiq; dotibus va cuuscrat:certumenimeft,Carolum àpucroconfiitutione admodum infirma, corpo-req; male affeäo fuific : ftatura breui,vultu vcrö,excepto uigore,atq; oculorum dignita-te,turpifl'imo ; reliquis autem corporis partibus ita compofitis,vt monftro fimilior quam homini viderctur : neq; folum noritiabonarum artium prorfus caruir,verumetiam com luunium literarum notas ignorauit.Imperandi quidem cupidifiimus fuit,fed ad quiduis potius quam adimperandumaptus,proptereaquod à fuis perpetuó circumaólus, cum eis neq; maieftatem neq; autoritärem vllam retinebat : à laboribus amp;negorijs omnibus alienus : inijs tarnen quibusoperamaccommodabat,omniprudentiaiudicioq;defti-tutus :quód fi forte quid in co laude dignum apparebat,fi quis penitus introfpice-ret, avirtutc quàmà vitio id remotius elle comperifiet: erat in eo quædam ad gloriam propenfio, vcrùm impetu magis quam confilio : liberalitas quoque,at incon-fultaamp;fine modo ac deleótu : immutabilis interdumin deliberationfous, vcrùm ira vt pertinacem potius fine modo, quam eonftanrem diceres: ac quam alij bonitatem

appellant, ea vcrius ftupor atq; animi remiflïo quædam erat appellanda. Quo die igi-» tur rex in vrbem Aftam venir,eodem fefe ei lætifhino aufpicio fortunæ benignitas cœpit - oftcndere.Nam Genua optatiflimi nuntij ftatim affuerunt,nuntiantes Federicum

nium,poftquam fcfe à Veneris portuin Liburni portumrcccpifletjibiq; clalTem recrcal-fct,nouos milites conduxilTetjad eadem litora reuerfum,Obieólum Flifcum cum tribus peditum millibus in continentem expofuilfe: qui citra difficultatcm Rapallo,quod ab Genua milliaribusvigintidiftatjOCcupatOjCircumuicinâ oraminfeftam habere cœpif-fe : quod initium cum baud parui momenti cflctjquod in ea ciuitate partibus infcaa,o-mnis,quantumuis exiguus motus, periculofiflîmüs eft: ijs qui in vrbe crant, vtmaiores ab hortibus progreffus fierent,vitraperferre vifumnon fuit: idcirco militum parte vna ad Genuæ cuftodiam relida,pedibus cum reliquis copijs Rapallum verfus Sanfeuerina tesfratres mouerunt ; loanncs verb Adurnius Auguftini Genuenfium præfedi frater cum Italorum cohortibus : Auereliancnfis autem dux cum mille Fleluerijs in clalTe, in qua triremes decem amp;oôto,longænauesfex,aliaq;maioranauigia noüem:qui ad Rapallum omnes coniundi,magnoimpetuinhoftemquiad pontem Inter Rapalli fubur-bium,amp; planiciem quandam anguftam ad mare vfq; protenfam conftiterant, inuade-runt : Aragonijs non parum adiumenti loci afperitas afferebat: cuius cauffa magis quàm vlla hominum opera,illius oræ loca munitafunt : hac de caufla initium pugnæ non fatis aufpicatum hoftibus videbatur : amp;nbsp;iam Heluetij quod loco elTent ad fuas acies explican das inepto,pedem relaturi videbantur : verùm cum ab omni parte oppidani Adurniç fa dionis homines inter ilia faxa montesq; afperrimos,pugnare boni,tumultuofe concur-rerent:Aragonij præterca ab claïïe Gallica quæ adlitus quantum poterat accelferatjtor-mentis per latus pctercntur,difficulterhoftium impreflionemfuftinere cæperunt: cumqi iam deponterepulfi effent, Obiedo,cuius fadionis homines nundumfcfecommoue-rant,nuntiatum eft loannemaloifium Flifcum cum non parua manu aducntarc : quam-obrcm,nc atergo inuadcrentur veriti,fugam capefrere,ipfeq; Obiedus, exulum more, primus,pcr viamquæ in montes duck,cæperunt icquibus partimin pugna, partim in ipfa fuga fupra centum cecidere: qua; clades nequaquam exigua pro ca pugnandi ra-tionc,quæ tunc in Italia erat in vlu,ccnfcnda eft : multi eodem modo capti fuerunt : inter quos Iulius Vrfinus,qui Alfonl'o militans cum quadraginta cataphradis atq; aliquot hippotoxotis,clafrcm fequebatur: item Fregolinus Fregofij cardinalis filius,amp; Orlandi nus exeadem familia natus.HacvidoriaGenuenfium res in tuto prorfus pofitæ funt: propterea quodFedericus Aragonius,quifimulac milites in continentem expofuiffet, ne in Rapallcnfi pugnarc firm cum hoftili clafle cogcretur,fefe in altum rcccperat,quôd fealiquidtuncprolicerepolfedeiperarct, iterumclaftem in Liburni portum reduxit: ac quanquam ibi nouos milites comparafret,variaq; animo de quopiam alio litoris loco inuadendo agitarct,nihilominus tamen,vrex aduerfis expeditionuminitijs animus cum cxiftimatione amittitur,nihil vitra mcmorabiletcntauit,Ludouico Sfortiç iuftaoccafio-ne gloriandi relida,fuainduftria amp;nbsp;confilijs aduerfarios irrifos effe : quod nulla re alix Genuenfium res effentconferuata;,quam expeditionis mora : fuis artibus atq; inani fpc procurata.Ad Carolum ante qui Aftæ erat,ftarim Ludouicus Sfortia cum vxore fua Beatrice ingenti pompa atq; fplendidiffimo nobilium amp;nbsp;forma præftanfiffimarû ex tota In-fubriamulierumcomitatu,conuolauit:cuiamp;dux Ferrarienfium Hercules adcrat: ibi cum de re communi ageretur, conftitutum fuit, vt quamprimum fieri poffet, exercitus procedcret: atq; vt id fieretdiligcntius,Ludouicus veritus ne tempeftatisafperitatc ad-uentantc,rcx earn hyemen in Mediolanenfiumagcrctterris,regidcnuo pecuniam mu-tuo,quanon mediocriter egebat,dedit: is tarnen eo morbo,quas variolas noftri vocat, veteres papulas appellabant,corrcptus,Aftæ menfem vnum morari coadus eft : itaque exercitumpartim in vrbc,partim in circumuicinis oppidis difpofuit: cuius militum nu-mcrus,quantumexvarijsmultorum fentcutijsueropropius colligere licet, prætcr du-centos nobiles ad régispræfidiumdeftinatos,Heluctijs qui præfedo Diuionenfi( Bal-liuumillivocant)duce,Genuamvenerant,eosq;quiin Flaminia fub Obigneo milita-bant computatis,mille amp;fcxccntos cataphrados,quibus fingulis Gallico morebini ar-migeriattribuuntur,itavtfingulicataphradi, quos ipfi Lanceas vocant, equos fexdu-

L I B E R P R I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31

cant, contincbat : fex item milliâ Heluctiorum peditum,totideiTi Gallorfi, è quibiis tria millia crant ab Aquitariia, ex qua prouincia, iudicio Gallorum, pedites ad bella geren-da aptiores, quam ab vlla Galliæ parte,educuntur : tormentorum praetcrea ingens nu-inerus,tam muralium quam campeftriumnauigijs Genuam aduedus fucrat, in eum fi-nem vtcumexercitu coniungerentur : quæ quidem tormenta erant ciufmödi,vt eis pares nunquam vidilfetltalia.Hæcpcftis complures annos ante in Germania inuenta,in Italiam à Venetis primùm eo bello quod circafalutis annum millefimu trccentefimum amp;nbsp;oótuagefimum cum Genuenfibus geflerunt,inueda fuit i quo bello clafle Veneti fu-perati,amp; ClodiaamilTa,vehementer afflióli,ad viótorisarbitrium res componere coge-bantur,nifi tarn præclarç occafioni moderatum conlilium defuiflet.In his machinis,quç maiores erant,Bombardæ vocabantur : quarum poftea vfu per Italiam vniuerfam dilfi-pato,ad oppidorum oppugnationem adhiberi cœpcrunt : quarum aliæ c ferro, ære Cy-prio aliæ conflabantur,verum ufq; adeo ingentes,vt partim mole fua, partim hominum imperitia,atq; inftrumentorum ad eas regendas nönfatis apta cönfeótione ,tardiflime, nec fine maxima difficultate vehebantur: eadem difficultate ad oppugnationes firma-bantur: quodvbi erat faâum,tantointeruallodifplodebantur, rurfumq; ad nouos ia-dus inftruebantur,vtexiguo admodumfuccefliiipræ eo qui pofiea vfu magiftro fccutus cft,multum temporis inlumeretur : ex quo illud fequebatur,vt locorum quæ oppugna-bantur propugnarores,fatis ad munitiones ociofè reftaurandas temporis haberét : cum tarnen nitri ( falnitrum uocant ) quo puluis tormentarius conficitur, violentia, appofito igni,vfq;adeohorrendofulministonitruatq;impetuglobi per inane volarent, vt hoc tormentum etiam prius quamtantam perfedionem obtinuifret,omneis machinas, quitus ad oppidorum oppugnationes,magna cum Archimedis aliorumqi inuentorum gloria, veteres vfierant,ridiculafacerct.Verùm Galli,machinis huiufmodi agilioribus, nec alia ex materia,quam æris quadam miftura,quam cuprum vocant,nospaulo ante æs Cy prium latine nominauimus,quos canones appellabant,conflatis: pilis pfæterea ferreis, cum antelapideis,eisq; longe maioribus grauioribusq; vterentur,eas carris impofitas, non quidem bourn iugis vt in Italia mos erat,fed equis ea hominum atque inftrumentorum agilitate,vt pari fere cum exercitibus gradu incederent : amp;nbsp;mûris admotoe incredi-biliceleritate ftatuebantur : cumq; paruo admodum interuallo difploderentur, vfty a-deo crebris atq; violentis idibus verberabant,vt quodprius in Italia multorum dierum fpacio fieri foiebat,ab his,pauchfimis horis perficeretur : qua tartarea pocius quam hu-mana machina non minus in campeftripugna, quam in oppidorum oppugnationibus, vtebantur : ijfdem igitur,atq; alijs minoribnstormentisfed eademagilitate celentateq; prorata cuiusq; portionc amp;nbsp;conflatis,amp; aduedis3fiehat,vtCaroli exercitus tori Italias val de formidabilis effet : præterea veró etiam,non tam numero quam virtute hoftium no-ftri nonparum terrebantur.Nara cum équités omnesferè ex Galliç oppidis,ncq; tarnen plebeis,fed nobilibus, qui haud prorfus ducïi arbitrio admittcrentur,remoucrcrttur vè conftaret : ftipendia quoque non ab ipfis ducibus fed ab regijs præfedis caperent, tur-mashabebant non modo numero intégras,verumetiamrobore virtute florentes,e-quis bonis armisq; preclarèinftrudas,cumamp;pcrinopiam id facere minime prohibe-rentur: amp;certatim quisq; alterumfuperare partim honoris,quem in hominum pedo-ribus generis claritas alit,impulfu cótenderer:partim quod ex fortiterfadis premia tum extra militiam,tum in ipfa militia fpcrare poterant : quç ita erat conftituta,vr per gradus ad duelsmunus pateret afcenfusiljfdemftimulis centuriones omnesferè proceres,amp;rc guli,quiq; generis nobilitatecæterispræftabant3cundiq;alij régis Galliæ imperium a-§nofcentes,agebantur : qui fuæ turmæ certo cquitum numero definito ( neraini cnim il-lius regni more fupra centum cataphrados dudare vlli licitum fuit) nihil niagis in votis habebant,quam fuo regi probari,eiusqi fauorcm emereri : ex quo fiebat,vt nec mutan-di domini ex inconftantia cupiditas:nec ambitio autauaritia,qua cum rehquis duabus, vt maiore militum numero eos anteircnt,æmulatione certarent,inter eos locum habe-bat : quæ omnia fccus habent in Italorum militia,in qua equitum plcriq;,fiue ruftici,fiue plebei,quiq; alius principis imperiofubiedi,prorfusq; exfuorumducumnutu penden ïcsjcumquibusdc ftipendio agendumerat,in quorum erat arbitrio eos amp;nbsp;in militiam a-

3» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S' T O R I AE I T A L I C AE

fcribcrejamp;ornarcftipendijSjhineq; natura,neq; cafu ad nauiter militandum împclle*« bantur: quin amp;nbsp;ipfi duces ac centuriones raro cius qui eos conducebat, erant ditionis ; quifæpenumero fua commodafincsq; diuerfos propofitos habcrcnt : æmulationc, atq; odijsinterfemutuis plcni: quorum militiæ nullus elTetterminus definitus: vcrèfuoruin militumdomini,numerum cuius gratiaftipendia capiebant,non habcbantmechoncftis conditionibus contcnti,quauis occaHoneprcciadominis cupide imponcbant : atq; in eodcmmuncreinftabilcs,fæpc adaliaftipendiatranfitioncs faciebant : ambitionc in-tcrdum autauaritia,aut alijs rebus,vt non modo inconftantes effent,verùm etiam infidc les, impcllente .Nec minor inter Italos,amp;eos qui cum Carolo erant pcditcs,diucrfitas apparcbar:Italienimftatariapugnacertoferuatoordine minime pugnabant, fed per campos difpcrfi fefe plerunque ad aggercs amp;foffasrecipicntcs : verumenim, Hcluetij gens bcllicofiHIma,quiq; iongo militiæ vfu,multisq; præclarifïîmis vidorijs,veteris fero citatis famamrenouaueranqftarario ordinc fcruato,ordinibusq; ad certum militum nu-inerumconftitutis,in pugnamdeicendebant: acneminciuumordincmdcferente, muri inftar firmi atq; pene inuióti fefe,!! quidem pugnæ locus tabs effcr,vr acies fuas explica-rcpofrcnt,holHbus opponebant: cademquoq; difciplina amp;nbsp;ordine,fednon cadem vir*» tutc,Galli Aquitaniq; pedites depugnabant.Dum vero rex aduerfa valetudinc prarpe-ditus,moramAftætrahit,nouus circa Romam tumultus exoritur : nam Coiumnij,qui, ctfi Alfonfus eorum iniquapoffulata admiliflet,fimul ac Obigneus cum Gallicis copijs in Flaminiam effet ingreffus,nihil iam diflimulantes fe Galliæ régis partes fequi, Oftiæ arcem quorundam Hifpanorum,qui in præfidio arcis erant,opcra, occuparunt. Coegit hoc factum pontih’cem,vt apud omnes principes,præfertim verb Hifpaniæ regem,Vene tumq; fenatum,de iniuriaab Gallis iilata,expoftularet : à quo, etiam, etli fruftra,auxilia ex fœdere fupcrioris anni poftulauit:quarc,animo conftanti ad belli apparatum conucr fus,ac Profpero Fabricioq; citatis,cumnon parerent,acdes quas Romæ haberent, demo liri iuflitjcopijsq; fuis,cu parte earu quç Alfonfo Virginio duce militabât, ad flumen Te-ucronc propè Tibur,coaétis3in Columnenfium fînes:qui ducentos tantùm grauis arma turæequitcs3amp;mille pcditcshabebantjiuflîtinuadcre: fed poftea veritus pontifex ne Gallica claifis, quam fama erat Genua vt Oftiç opem ferret,proficifci, ad Neptunû,Co lumnenlium portum rcceptum haberet, Alfonlus copijs omnibus quas pontifex ipfeq; in eis locis,haberent,Terracinç colleôtis,ibi caftra,eius expugnationem haud difficiieni ratus,pofuit:verùmenim,Columnijsftrenuèpropugnantibus: cumq; in eorum fines CamilliVitelli àCiuitatecaftcllo,eiusq; fratrum qiii rcccns in Gallicas partes tranficrât, copiæ fine impedimentoiam penetraffent,pontitex fuarum partem copiarum quac cum Ferdinando in Aemilia erant,Romam reuocauit: cuius res non eo felicitatis curfu pro-cedebant,qui initio fefe oftentare videbatur : nam cum Villafrancam inter Forum Liuij amp;nbsp;Fauentiam perueniffet,indeq; Imolam verfus via regia iter arriperet,hoftium exerci-tus qui propc Villafrancam coniederat,quàd viribus cfietimpar,fefe inter Luci amp;nbsp;Co-lombariæ fyluam, ad Genioli foffam, locum natura munitilfimum,in Herculis Eftenfis ditionCjà qua commeatum capiebat,recepit : quam obrem cum Ferdinandus pugnan-di citra grauiffimum propter fitus difficultatem periculum,facultatcm fibi ereptam vide rct,copias Tufcanellam baud procul ab Sanpetri caftello,in ßononienfiü fines cduxit : cum enim pugnandi cupiditatcteneretur,Bononiam verfus fimulata profeótione, quo minus eis progrediliceret,hoftibus necelfitatem in locis non ufq; adeo munitis caftra-metandi imponere fatagebat :ver€im illipaucis diebus poft Imolæ appropinquantes, ad Santerni flumcn,Lucum inter amp;Santagatam à ter go Padum habentes,caftrorum loco diligenter munito,conftitere. Caftra Ferdinandus poftridie ad idem flumen Morda no amp;nbsp;Bubano haud procul,ab hoftium verb caftris fex paffuum millibus pofuit : atq; in-fequenti die exercitum ad pugnam inftruótum mille ab hofte paflîbus produxit : Vbi au tem eos horas aliquot fruftra,in planicie fua amplitudine ad explicandas acies commo diflÏma,expeólaffct : exiftimaretq; nb fine manifefto pcriculo caftra eo loco inuadi pof-fe,Barbianum Cotignolæ prædium fuburbanum,non quidem montes verfus, vt antca fecerat,fedadhoftilium caftroru latera fe rccepitjeodem femper confilio, vt cos fi quo modo fieri poffet,ex tarn munitis caftris eliceret.Ad earn diem Calabriæ ducis res ma-iore

iorc autoritäre,quod amp;nbsp;hoftes,fc potius caftrorum munitionibus,quam armorum virtu-tc defendentcs,pugnam derreótaflent : Sc fi quando leuis armaturæ équités vtrinq; con-curriflentjAragoni) potiusfuperiores euafiflent,proceflifle videbantur : at,cum póft indies Gallicæ amp;nbsp;Sfortianæcopiæ,ijs militibus qui initio retro remanferant fuperuenien-tibus,creuiftent,belli Fortuna cœpit commutari : quam ob caufram,Fcrdinandus,ardo-re,ducum qui apud ipfum crantconfilijs,reFrigerato,ne fe fortunæ nid meliore loco cô-^ mitteret,adSantagatam Ferrarienfis ducis oppidum copias rcduxit: vbi, cum peditatu fe atq; parte cquitatus,quam pontifex reuocauerat diminutumjinq; Ferrarienfis ditionis medio cerneret,vtfe muniret,operâ dabat : quo in loco dies paucos commoratus, cum ducentos cataphra6los,atq; unà Heluetios pedites mille,in hoftium caftris ab rege Gal-liæ fimul ac Aftam vrbem attigilFet miftbs,expeâ:ari didiciiTet,fefe intra Fauentiç fubur bana recepit,qui locus inter vrbis mœnia amp;nbsp;foflam circiter mille ab vrbe paftiis circun-duôlam habens,totam ambit vrbem: eumq; fitum bene munitum præftatlocus,Ccrca,à Fauentinisappellatur:exhocFordinandifa(fto,hoftiscaftrorum ab eo dereliélum ad Santagatam locum occupauit.pugnandi voluntatem vterq; exercitus præ Fe quidem tu-lit,vbi hoftem inFeriorem vidit : verùm æqualis viribus,pugnæ aleam vterq; vitabat : ex quo id accidit,quod rarilfimè Folet,vt vnum idemq; conlilium duobus contrarijs exerci tibus probaretur : Exiftimabant Galli FeFe id obtincrc,qLiamobrem ex Mediolanenfium finibusprocefTerantjFqvtneAragonij vitra progrederentur,obtinerent: AlFonFus quoq; rex,non parumFeproFecilFeratus,fi hoftium progreiTus ad vFq; hyemem diftinerentur, amp;filio Ferio mandauerat,amp;Ioannijacobo Triultio Petilianoq; iniuxerat,ne inFortunæ poteftatem fine magna occafioneregnumNeapolitanum,quodillo amilTo exercitu, a-miirumexiftimaret,poneret: verùmhæcad eius Falutem remedia erant infirma: quo-niam Carolus,ncq; anni tempore,neq; vllaprætereadifficultate eins impetu retardato, fimulatq; ex morbo conualuit,exercitum mouit.Grauilfimo opprefliis morbo in Papiæ arce dccumbebatloannesgaleacius Mediolanenfium dux,regis conFobrinus ( ambo e-nim ex duabus Fororibus, Ludouici li.Sabaudiæ ducis filiabus erant nati ) quem rex Pa piaiterFacienSjinque eadem arce receptus,humaniflîmè adijt. Fermo quidem nihil ha-buitpeculiare, propter Ludouici præFentiam : tantùm Fe ex eius aduerFa valetudine mo leftiam capere demonftrauit : eumq; eft ad Fanitatem bonaFpe procurandam hortatus; verùm tumregis,tum eorum qui cum eo erant animus miFeratione non parum commo-uebatur : cum nemo effet qui non certà fibi perFuaderct,miFeri iuuenis vitam parmi infi dijsbreuiffimamFore:augebatetiam dolorem IFabellæ vxoris eius præFentis conFpe-âus,quç non Folùm demariti paruuliq;,quem ex eo FuFceperat,filij,Falute Folicita,verùm etiam ex patris aliorumq; Fuorum periculo mocftiffima,FeFe in omnium conFpedtu ad régis pedes admodum miierabiliterabiecineiq; cum lacrymarum flumine patrem Fuamq; Aragoniamdomum commendauit: cui rex, etfieiusætate eximiaq; puleritudine mo-ueri Fead miFericordiam minime diffimularet,nihilominus tarnen,cum tam graues motus leui occafioncfiftinequirent,reFpondit,rescô vFqjaddudas effejVt expeditionem vrgere,atq; ineaperfiftere cogeretur.PapiaproFedus rex,Placentiam venir: vbi cum conftitiffetjuuntij de Ioannisgaleacij morte Fuperuenerunt : quamobrem, Ludouicus qui regem cratFecutus,magna celeritate Mediolanum reuerFus eft : vbi à Senatus prin-cipibus ab ipFo ad id Fubornatis,relatum ad confitium Fuit,ut cum propter imperij Mc-diolanenfis magnitudincm,tum etiam tempomm quæ Italiæ imminerent, difficultatem, rem Fore pernitiofifïîmam,fi loannisgaleacij filius quinq; annorum pucr,Fuccederet patri : principem hîc requiri prudentia atq; autoritäre magnum : idcirco publicæ falutis ac neceffitatis caufFa,à lege, quod amp;nbsp;ipFa iura permittunt paululum defledendum, Ludo-uicumque vt huius imperij dignitatem nomenque, onus hiFce temporibus grauiflî-mum,communisbonicauffaveiitFuFaperc,cogcndum elfe : quo prætcxtu honeftate ambition! ccdente,etfi nonnihil per fimulationemrclu(ftaretur,manè inFequentis diei, nomen atq; infigniaMediolanenfîs imperij FuFcepit,prius feorfîm conteftatus,Fe eatan-quam ad Fe ex regis Romanorum diplomate,iure Fpedantia FuFcipere. Rumor à nonnul-lis Fuit dilfipatus,Ioannisgaleacij interitum ex veneris vFu immoderato,prouenifre : cre-ditum ramen in rota Fuit palTim Italia,eum non natural! morbo,non aliqua interaperan*

tia,fed vencno cius mortem procuratamfuiflc : quin amp;Thcodorus Papienfis, qui’vnus èrcgijsmcdicisfuiqquiq; adcratcumaCarolo vifitarctur,femanifcftiflïmavenenifigna deprehendifle affirmauk: nee quifquam fuit quiambigcret,fi venenum fuit,quin patrui operaeidatumfuiffet: quiabfoluta gubernatoris in Mediolancnfium imperiopotefta te non contentus : ac pro communi magnorum hominum cupiditate,infignibus atq; ho noribus fieri cupiens illufi:rior,multoq; magis quod ad fuam ipfiusfecuritaté,filiorumqï fucccffionem,legitimi principis mortem neceflariam effe exiftimarct,in fe transferre ac ftabilircducistum poteftatem, tum nomen voluiffezqua cupiditate, ad tantum fcelus patrandueius alioqui manfuctaatqùfanguine abhorrens natura,fuerit impulfa: fuitq: ab omnibus ferè creditum,hac cum mente iam tum fuiffe cum primùm de Gallis in Ita-liam adducendis agere cœpit: opportunilfimam occafionem ratus dirum propofiruin perficiendi,eo ternporc,quo,quódrex Galliç in lufubria tanto cum exercitu eflet, ani-mura vnicuiq; defuturum ad tantum fcelus vlcifcendum,exiftimaret.Fuerunt qui recens hoc confilium credcrent,cxmetu regis exortum : veritus,vt funt repentina Gallorum confilia,ne rex ad loannemgaleacium à tanta feruitute liberandum temerc procederet: fiuefanguinispropinquitateatq; ætatis mifericordiacoramotus, fine quôd ad fecurita-tem fuam magis facere arbitrarctur,Infubriæimperiüin confobiinipotefiate effe, quàin Ludouici:cuiusfidem,quiapud regemfufpeótamreddereconarentur,minimc deerant. Verumenimuero,quód Ludouicus fuperiore anno diploma procuraffet : pauloq; ante nepotis obitum monumeta tam folicitè expediri ab impcratore poftulafrcr,id arguit po-tins rem prxmeditatam ac voluntariam,quam fubitam præfentisq; pcriculi metu, confti tutam.Subftitiraliquot dies Placentiæ Carolus,non fine animipropenfione vitra mon- • tes redeundi : nam,turn quod à pecunia fatis effet imparatus,tum quôd nihil in Italia no ui fuacauffa exiftere animaduerteret: quæres nonparumancipitem regis animum de rerumfuarumfucceffureddebat : accedebat etiam füfpicio ex nouo duce concepta: quem fama erat,tametfi ab rege difcedens,fe rediturum promififfct,minimè rediturum. Necabfurdum cft,cunitranfalpinis gentibus fceleratus ille homines vencno tollendi mos,in multis Italiæ locis vfitaais,penèfitignotus, Carolum totumq; eins comitatura, præterqu'^m quôd eius fidem fufpecfamhabcbant,Ludouici nomen horruiffe : quine-tiam fe graui affedum iniuria cxiftimalfe,Ludouicum,quo facinus ram deteftandum ci-tra pcriculum pcrficcrc poffet,fuum in Italiam aduentum procurafferconftituit tandem nihilominus procedere,qucmadmodum à Ludouico continenter vrgebatur : qui amp;nbsp;régi fe intra paucos dies rediturum fubinde confirmabat: quippe amp;nbsp;in togata Gallia diu-tius hærerc,amp; trans alpes domum temere redirc,ab eius confilijs prorfus crat alienum. Quo die rex Placentiamouir,adeum Laurentius «Sc loannes Medicei vencrunt: qui c fuis villis clam fuga elapfi,regiinflabantvt Florentiam accederet,magnifica de præftan-ti Florentinorum erga reges Galhævoluntatepollicentes: neq; minora de ipforum in Petrum Medicem odio,in quem ex nouis offenfionibus non parum auôla erat regis ira : nam cum rex ex Alla vrbe legatos Florentiam mifilfet,qui,fi régi liberum tranfîtum per-mittercntjatqûnpofterumab Alfonfi defenfîone defifterent, multa pollicerentur : fin perftare inpriftinafententia mallent,graues adderent minas : cisq; mandaffet,ni aôtu-tum affcntirentur,difcedcrcnt: Florentini dilationis prsetextum quærentes, refponde-rant: quoniam optimantes,vtcrateo anni tempore confuetum,in fuis effent villis, cer-tum fe tam repenterefponfum dare non poffe : verùm breui oratorem miffuros, qui de ipforummenteregemcertiorcmfaceret-Eratinregioconfîlio conftanter decretû, melius effe illuditer tencrc,quod per Hethruriam amp;nbsp;Latium redàNeapolim ducit, quàm quodperFlaminiamPicenumq;,Truentoamnetranfmiffo,inBrutios exit: baud cqui-dem qiiôdfe copias Aragoniorum,quæ vix Obigneo refifterent, pellerc poffe diffidc-rent : fed quôd tanti regis magnitudine,fuorumq; armorum gloria indignum videretur, cumfe pontifex Florentiniq; hoftes cffentprofefn,occafionem hominibus præbere exi-ftimandi,idcirco regem iter illud vitare,quafi inuitis hoftibus fe poffe perrumpere, dc-fperaret : atq; id eô magis quôd bellum in regno Neapolitano,Wcthruria pontificisq; di tione à tergo reliôlis,gerere,periculofum cenferetur :itaq; Hethruriæ iter ingreffi,Apcn ninunijParmæ iugis fuperatis,tranfire potiuSjVt Ludouicus Sfortia Pifani imperij cupi-

L I B E R P R I M V s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3$

dus Aftæiam fuaferat,quànlreftaperBôhonicnfem agrum, dedreuerunt : idcirco pri-mùmagmen Gilbertus Mompcnferius cBorboniagcnte,rcgij fanguinis pnnceps,præ-fedus cratjRcgc cum reliquis copijs fubfequentc,Pontremulum Modiolanenfis impe-rij oppidum ad radices Apennini Macræq; fontem finim,quo Gcnucnfîum imperium, quç Liguria veteribus fuit,ab Hetruriadirimitur,perucnit.Pontremulo,inLunigianç fines Mompcnferius ingreflus cft : cuius pars Florentinis, pars Genuenfibus parebat: re liquaMalafpinæ reguli,quos Marchioneshodièvocant,obtinebant; quorum alij Mc-diolanenfis ducisjalij Florentinorum,p ars etiam G enucnfîum tutcla,fuas exiguas fedes tuebantun His in locis Heluctij qui in præfîdio Genuæ fuerant,tormentaq; bellica,pe-lago Spediam conueda ci fc adiunxctunt ; qui’cum Fiuizano, Florcntinorum caftcllo, quo eos Gabriel Malafpina Foffcnouæ Marchio ipfis commendatus,adduxerat, ap-propinqua{fent,vi ccperunt,ac diripuerunt,cundis militibus externis qui ibi erant,atq; vnà oppidanorum non paucis trucidatis : quæ rcs noua,maximoqj tcrroritotifuititaliç/ diuiam bellis pon^aatq;japparatu fpecioîis magis,ludisq; fimilibus ferè,quàm pericu-lofis amp;nbsp;cruentis,aUuctæ.Rcfiftcndi præcipuum conatum Florentini in Serzana repofue-rant,paruum oppidum atq; ab eis bene munitum,vcrùm non cquidem vtpar fuerat ad-ucrlùs tanta hoftispotentiam:proptereaquôdneq; ad bellum gerendum ducem ido-ncum : neq; raanum fatis firmam impofucrant : nam milites qui in præfidio erant ad fo-lamGalliciexercitusappropinquantisfamam,animos abijeerant:nihilominustarnen baud facile expugnari polTc vidcbatur,arx præfertim,ac multo minus Serzanellum, arx munitiirima,Scrzanæ,è vicinio colle in quo fita eft,imminens.Ncq; enim diu his in locis exercitus moraripoterat,regione videlicet fterili, amp;nbsp;angufta,vtpote inter mare mon-temq; coardata,atq; ad tantam multitudincm alendam minime idonea : fed neq; aliunde, nifi è remotis locis, commeatuseoimportaripoterat: quæ rcs faciebat vt præfenti necclfitati minime opportunè fuccurri polie viderctur.Vnde apperebat regias res in nô paruas anguftias adduci facile polfc : nam,etfi impediri non poterat, quo minus Serza-næoppido,Scrzanclliq; arcc àtergorclidis,Pifasinuadcrct:aut per Lucenfium fines, qui Ludouici opera regemrecipere occultato confilio dccreuerant, in aliam Florentini imperij partem ingredcrctur: tarnen inuitus ad id defeendebat : quod cxiftimarct,nifi primum oppidum quodfefc eioppolucrat,expügnarct,tantum de fua autoritäre detra-ncretur,vt alij facile ad idem audenduminducerentur.Verùm,in fatis erat, vt aut fortu-næ b cncficio,autaltioris poteftatis decreto (fi qüidem mortalium ftultitiæpeccataq; ta les merentur exeufationes ) his impedimentis,fubitum remedium fuperucniret:propte-Tcaquod in Petro Medice,neq; animus maior,neq; conftantia in rcbüs aduerfis i quàm autmoderatio,autprudcntiainprofpcris,fuit. Creuerat indies dolor quem ab initioFlo rentinaciuitas ex eoquodfefc régi opponcrcnt,concepcrat,nontâm quodvniuerfi Flo rentini mercatores denuô tota Gallia exclufi client, quàm quod Gallorum potentiam metuerent : qui metus,vbiregiæ copiæ Apenninû fuperare intcllcdum eft,dcinde etiam cxeacrudelitatequainexpugnationcFiuizanivfi Galli fuerant, auótus in immenfum fuerat : quamobrem,omnibus inuifa palam Petri Medicis temeritas erat, qui nulla ad-duótus ncceiritatc,magisq; fibi,amp; quorundam mlnillrorum temerarijs confilijs, in pace arrogantium,in periculis timidorum atq; inutilium,quàm ciuibus paternis amicis, fana confiliadantibus crcdens,tantatcmcritate potcntillimi Galliæ regis arma,Mediolanen-fis ducis auxilijs auda,prouocalfet : præfertim ipfo rei militaris imperito: neq; vrbc,ne-quccætcris Florentini imperij locisfatis munitis: à militibus atq; alijs quibus tantum impetum fuftinerc poirent,nudis : cum neq; ab Arâgonijs quorum caulfafetanto peri-culo expofuilfent,aliud nihil fc oftendcrct,prçter Calabriç ducem,in Flaminia vnà cum fuo milite vnius tantùm Gallici exercitus particulæ occurfu,impeditum ; idcirco eorum patriam ab omnibus deftitutamjingcntiodio amp;prædæ manifcftæ eorum qui tanto ftu-dio ne cis noccre cogercntur,procurabant,cxponi.Hæctotius ferè ciuitatis ftudia,à pie risq; nobilibus,quibus turn is qui tunc eratreip.ftatus,fummopete : tum quod vna famî lia vniucrfæ ciuitatis poteftatem iuraq; fibi arroganter fumpfilict, difplicebat; hi, amp;nbsp;timoré augendo eorum qui fuafponte timebant : amp;nbsp;audacia eorum quires nouas defide-rarcnt,accendenda,ita vulgi animos commouerantjVtiam ne quis in ciuitate tumultufi

cxifteretjOmnes mctucrcnt : ad quod quidcm magis Petri fLipcrbia,natiirar^;,impotcn-ciaincitabat: qui multis in rebus à ciuitatis moribus arq; à fuorum manfuctudine ma-iorumdifcedensjiam fcrc à pucro fcmper ciuium multitudini fucrat inuifus : amp;nbsp;quidem inter omncsconftatpatrcmciusLaurcntiumfilij natura pcrfpeâa, fæpcftumcro inter intimos fuos de cius imprudcntiaatq; arrogantiaqueftum efle : quam dicebat fuac domus ruinam aliquando parituram.Periculo igitur Petrus,quod antè temcre contempfc ratjConfternatuSjCum fe pontificis atqgt; Alfonfifubfidijs qusc promifcrant,tunc ob amif-fam Oftiam,amp;Ncptunioppugnationcm,claffisq; Gallicse metum, irretitis,deftitutum, animo præcipitante dccrcuit earn faluté ab hoftibus petcre,quam fe ab amicis acciperc pofle defperabat: in eo patris exemplum fccutus:qui cum anno falutis mcccclxxix. ob bellum à Xifto pontificc Ferdifiandoq; Neapolitanorum rege Florentinis illatum, in grauiffimo pcriculo vcrfarctur, Neapolim ipfe ad Ferdinandum profeólus,amp; publicam pacem,amp; priuatamfecuritate Florentiam rcportauit.Verùm, eft omnino periculofum, adiones excmplis moderari,nifi eçdcm rationes non in vninerfum,fed fingulatim om-nes concurrant : deinde nificadem prudcntia gubernentur : poftremö nifi praeter cetera omnia,fuas cadem Fortuna partes agat.Hoc confilio Florentia profedus,cumhaud multum procefliflet, Pauli Vrfini équités cum peditibus trecentis àFlorcntinis Serefa-nam præfîdij caufla miflbs, ab aliquot Gallis, qui vitra Macram excurrcrant, maiorem partem aut caefos,aut captos fuifle accepit. Progreflus tarnen Petrafan dam,Fanum Fe-roniæ olim diccbatur,ibi publicam régis fidem quam poftulauerat,expedauit : quo, vt eum tuto deducerentjMaclouienfis Epifcopus vna cum aliquot alijs aulae principibus,. venit: bis comitatus,eodcm die ad cxercitum peruenit,quo die rex cum reliquis copijs, fc cum co agmine qui præccflerat,coniunxit : quod quidcm agmen pofitis ad SercfancI Ium caftris,earn arcem oppugnabatjfcd non eo fuccelTujVt fe expugnaturos fperarent. Petrus in confpedum regis addudus; ab coq; regia comitate,fronte tarnen magis quam animo acceptuSjhaudparum cius iram omnibus eins poftulatis,quæ magna atq; immo dcratafuerejalfenticndOjmitigauit: nimirum,vt Petraefandæ Screfanæq; arces,nccnon Screfanellum ipfum: quaeab eaparte Florentini imperij,tanquam clauftracrant: itemq» Pifanæ,portusq;Liburni5ciufdcm imperij firmiffima munimenta,in regis poteftatem tra derentur ca códitionc,vtrcx fuo chirographopromitteret,fc quamprimùm regno Nea politano potitus cflet,ca omnia reftituturum : procuraret Petrus vt Florentini ducatoru ducenta millia regi commodarent : viciflimq; cos rex in foedus fidemq; rccipcrct : qua-rum rerumpuristantùm verbis promilTorummonumentaFlorentiæ,per quam vrbem rex iter faccre conftituerat,conhcerentur : verum in arcibus tradendis nulla fuit morai illico enim Petrus Scretfanam, Sercfanellumq; amp;nbsp;PctramfandamjCi tradi iuflinac pau-cis diebus póft,idem ipftus mandato cum Pifanis Liburnicisq; portubus eft fadum,cun dis valde admirantibus Gallis,Petrum tarn facile de rebus vfqucadco magnis aflenfum fuilfe : qui feirent regem conditionibus longe inferioribus fuiife conuenturum. Hoc au tem loco illud mihi nequaquam filentio prærereundum vidctur,quôd Petro Medici Lu douicus Sfortia,qui poftridic ad cxercitum perucncrat,a^utc reipondit : Nam cum Pc trus cxcufans,quod cum ei obuiam honoris caulfaproceflilTetjquoniam Ludouicus de via aberra{ret,l;adü cfre,vt fruftra id itincris fuicepiffetzLudouicus prompte admodum refoondit : ita quidem eft : proculdubio alternoftrum aberrauit de via : fed vercor ne tu ipfe potius abcrraucris : quafi cxprobrans,quöd fuis confilijs minus obfecutus clfetjid-circo eum in tantas anguftias pcriculaq; incidifte : quanquam,quæ póft (ünt confecuta, vtrumq; à redo itinerc deflexiife demonftrarunt,verùm maiore infamia calamitatcq; il-lius qui in loco fublimiorc collocatus,fe omnium aliorum ducem fua prudcntia profite batur.Petrifadum,regcmnon modo ab Hethruriæ rebus rediditfccurum, verumetiam cunda Flaminiæ impedimenta, vbi iam vehementer res Aragoniorum inclinabant,pror fus remouit. (namvt difficile eft ei qui ægrè fe ab imminentibus pcriculistucturjCO-dem tempore aliorum pcriculis cauerc, ) dum Ferdinandus fecurus in muniüs Fa -uentini Suburban! campis, fedet, hoftes in Imolenfem agrum reuerfi, poftcaquam cum cxercitus partcBubanum caftcllum : tum quodapaucis vtpote cxiguum bene dc-Fendebatur: tum quod loca illa deprefta, aquis erant inundata, fruftra oppugnaffent j

LIB E R P RI M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

Mordanum viexpugnarunt, quanquamfatismunitum, amp;militum iuftopræfidiofir-mum: fed is fuit tormentorum impetus, eaq; Gallorum in oppugnando ferocitas,ut quamuis nonpaucisdumfofTas aquis plenas tranfirefatagunt, fubmerfi perijflent, ta-men^qui in oppido erant,reliquorû impetum fuftinere nô poflent:à quibus tantabarba rie in omnem ætatemfexumq; promifcuè fæuitum eft, ut Aemiliam,Flaminia vniuer-fam maximo terrore compleuerit:quo cafu Cakarina Sfortia,omni præfidij fpe deftitu-ta,vtpræfens periculum declinaret, cum Gallis compofuit, omniacommodaàfilij fui ditione eorum exercitui pollicita : ex quo Fcrdinandus,de Fauentinorû uoluntate am-bigens.-periculofumq; ratus, fi diutius Imolam inter amp;nbsp;Forumliuij caftra haberet,eoq; inagis,quôd iam ei Petri Medicis effet Serefanam nota profedio ,fefe ad Cefenæ mœ-nia recepit, tantum præ fe terrorem ferens, ut ne prope Foroliuij præcerirct,exercitum per montiumiuga, iternimirum turn longius,tum molcftius non procul à Caftrocario, Florentinorum caftello,circunduxerit: nec multo pôft Petri Medicis cum Gallis com-pofitione cognita,cuius caufa Florentinorum firmae ab eo difcefferant, Romam verfus progredi cœpit:eodem quoq; tempore Federicus Aragonius, è Liburni portu foluens, clalfcm Neapolim verfus reduxinubi ea arma,quæ tanta cum fpe ad aliéna inuadenda expedierat, Alfonfo ad fui tutelam, qui baud minus infeliciter res fuas in eis locis gere-ret, erant neceffaria. Nä cû ei Neptuni oppugnatio nequaqua ex voto tuccelfifTet, copias Terracinamreduxeratzclalfisuero Gallica,cuius crantduces Salernitanus prin-ecps,amp; S erenoniuSjfefe fupra oftiam oftenderat,quæ palam contcflata,fc Pontificis di-tioni nufquam damnum illaturam, milites in continentem non exponebat: neq; ullunx animi intenfi fignum in Pontificem edebat:tametfi rex ipfepaucis diebus antèFran-cifeum Picolhominium cardinal em Senenfem, Pontificis legatum ,audire recufaffet. Padione qiiam Petrus Medicescum Galliæ rege tanta cum Florentini imperij dimi-nutione,tam^; graui atq; infirmi Reip.uulnere Florentiam nunciata ,feruentilfimi motus in tota ciuitate extiterunt: nam,præter tantam Reip.iaduram,illud uehementer co-mouebat, Petrum nouo atq; maioribus fuis inufitato exemplojnobiliffimam Florenti-tini imperij partem fine ciuium c0filio,fine magiftratuum decreto, alienate aufum fuif-feddcirco acerbiflimæ erantin eum querelæ:paflîmq; ciuium uoces fe uiciflim ad libcr-tatem recuperandam excitantium exaudiebantur; necquifquam ex ijs qui Petro ftudc-bant, uerbis autfadis fe tantæ tempeftati obijeere audebat. Verùm cum neq; ad Pifas, neq; ad Ligurnum defendendum fatis haberent uirium,ctfi regem fe ab earum arcium cupiditate pofle remouere minime confiderent, nihilominus, ut aconfilijs Reip.Petri confiliafeiungerent,utq; faltem priuato, no ferretur acceptum,quod ad Remp.pertine ret,illico multos ad regem legatos ex ijs quibus grauis Mediceorum eratpotentia, mi-fcruntdd Petrus cumReip. commutandæprincipium eflecognofccret, quo rebus fuis priufquam maiores exifterent motus, confuleret, ab rege difceffit:hoc prætextu,quôd ea qua? promiferat,uellet ad exitum perducere. (^o etiam tempore amp;nbsp;Carolus Serefa-na,ut Pifas proficifceretur,difceffit: amp;nbsp;Ludouicus Sfortia certo auri numero perfoluto, cum ab rege Genuenfis imperij iura quæ paucisantè annisloannigaleacio eiusq; po-fteris concefferat, utin fe pofterosq; fuos transferrcntur,impetrafler,Mediolanum rea uerfus efbuerùm animo inregemindignabûdo, quod ei Petram fandam Serefanamq;, quas,ut is aicbat,cius euftodiæ traditurum promiferat, tradere renuiffet.eaenim oppi-da,quo fuæardentiffimæcupiditatigradumad Pifasobtinendasfaceret,quafiiniuftè paucilfimis annis antè à Genuenfîbus ablata,à Florentinis repetebat. At Petrus Medices Florentiamreucrfus,magiftratuummaiorem partem ab feabalienatam:amicorum ueró præcipuorum animos, quôd omniacontraipforum confiliaimprudenter gubcr-naffet, fufpenfos reperit : populum item tanto percitum furore,ut cum poftero dic,qui fuitNouembris nonus, in curiam,ubi Reip.fummi magiftratus refidere folent, ingredi uelletjà certis magiftratibus,qui armati aditum cuftodicbanr,in quibus præcipua autoritäre erat lacobus Nerlius, iuuenis nobilitate atq, opibus pollens, prohiberetur:quod ubi in uulgum dimanauit,populus,maioreimpetu côcitatus,quôd Paulus Vrfinus cum fuis equitib. à Petro accitus appropinquabat,ad arma prçcipitifurore cucurrit: quo tu-multu audito,Petrus qui domum iam fe receperat, confternatus,cum accepiffet fc per-

duéllem à magiftratibus iudicatum, Florentia fe maxima celeritate loanne cardinale, Iuliânoq;fratribus fuis fequentibus,fubduxit,Bononiamq; rccepitmbi àloanne Benti-uolo,in alijs earn animi conftantiam, quam ipfe poftea in luis non præditit malis,requi rente, acriter primo ftatim congrefTureprehenfusfuit, qui no modo in fua ipfius perni-ciem:verùm etiam omnium corum qui patriæ fuæ libertaté opprimerent,exemplû,ufqî adeôtimidè,ne vnius quidcm hominis cçde côfpeéla,tantum deferuerit dominatû. In hune modû unius iuuenis temcritate,Mcdicea domus ab ea ccciditpotentia,qnomine amp;nbsp;fpecie ciuilis adminiftationis per anos fexaginta côtinuata fucceflione,Florentiç ob-tinuemtzquæcûin Cofmohuius proaiio ccepilTet,fingularisptudentiæ,immêfisq; opi-bus ciue, atq; ob cas rcsin omnibus Europæ locis celebrathTimozmultoq; magis,quod magnifîcentia plane admirabili, animoq; verc regio, nominis fui magis æternitaté fpe-ôans,quàm nepotù utilitaté, aureorum numnm vitra quadringentamilliaintemplorû, facrorumq; collegiorumjaliorû prætcrca regia magnincentia ædifîciorû ftruôturis non modô in patria,verùm in alijs quoq; orbis terrç paitibus,infumpfir,ad Laurentium eius nepoté‘peruenit;qui ncc magnitudine ingcnij,côfilijq; præftantia,nee animi altitudine proauo inferiordn rep. vero adminiftranda ctfi nô tantis opibus fultus,vitaq; breuiore, autoritate tarnen maiore,magnæ in tota Italia, neenonapud plcrofq; exteros principes dignitatis fuit:quæ ab ipfius morte longé extitit clarior,quôd vnà cum eius vira,cô-cordia amp;nbsp;félicitas Italiæ intcrijfic viderentur.Eodcm verb die,quo Florentinæ reip.for-ma eft iæmutata,dum Carolus efiet Pifis, ad cum Pifani turmatim libertaté pofeentes, grauircrq; de iniurijs in fe Florenrinorû conquerentes, concurfum fccerunneumq; ex Caroli familiarib.quida turn prçfenies æquâ elfe Pifanorû pctitioné,quod acerbius eis Florentini dominarentur,afnrmaren c,Rcx quid ea petitio fecû trahercr,parü expendés: ncq; cogitans eam,ijs quæ Serefanæ acta cratrepugnarc,Pifanos liberos elfe iufiit:qua voce audita,populus ad arma cucurriuatq; ex locis publicis Florcntinorum infignibus deie(5lis,fefe incredibili cupiditate in libertatem vmdicauirmihilominus tarnen rex fibi ipfe côtrarius,nec quid concefiîiFct, attédens,utin vrbcFlorentinorûmagiftratus matt erét, fol itaq; obirétmunerauoluit:Pifatiisaûtverére arce qCitadellâvocanr,tradita, ttouâ quæ longé erat firmior,fibi referuauit.In his Pifanorû Florentinorûq; motibus,id quod cômuni fermonc iaólatur, elucere poruit : homines nimirù,corît appropinquan-tibusmalis,prudentiam in primis,cuius ope imminentes vitarc calamitatcs potuifient, amittere. nam amp;Florentini omni tempore de PifanOrû fide maxime ancipites,bellûé[i ta periculofum in forib.habentcs,Pifanorû præcipuos,qucadmodum ad fuâ fecuritaté in quouis leuilïîino motu eorû numerû haud exiguû folebant,Florcntiamnô cuocarût: ncc Petrus Medices totimminentib.periculis,exrerno milite forû curiamq; muniuinut in multoleuiores fufpicionefçpenumero alias fueratfaôtû:quÇjpuifio,magnainiccifiét hifee mutationib.impediméta. Quod aût ad Pifanas rcs attinet,iilud côftat,Pifanis Florentini nominis,natura infenfilfimis, Ludouici Sfortiæ autoritate ftimulos addidilTe : q, cù prius clâ cum quibufdâ Pifanis ciuib. ob priuata maleficia exulibus,ea de re egilTer, codé die Galeac? Sanfeuerinâs,q ab eo apud rege rclictus erat,populû ad tumultuâdû côcitauittqua ex rc Ludouicus dominatû Pifanû breui ad fepuenturû fibi perfuadebat: ignarus,câ ipfam ré non multo pôfi-,omniûipfius calamitatù caufam futurâ.Sed amp;nbsp;illud perfpicuû cil, cum priore noóle Pifani quidâ,quod animo agitabant,cum Ofiienfi cardinale communicallent,eum qui ad earn diem nunquâ forfirâpacati confilij autor exti-tiiret,grauiorationc eos diligentius nlt;5 modo fpeciéprimordiaq; rerû, fedinteritus qd téporis prOcefiii parère pollent, expenderent,hortatù fuiire:Libertaté,ré elfe defidera biiem acpreciofarn:talcq;,quç dignafit,utnullûpcriculùdcfugiamus,fiquàfpes afful-geatminiméfriuola, nos earn pofi'ealiquafaltéexpartc,tueri:fedPifanam vrbem unis opibusZp fpoliatam, vires non habere, quas Florentinorum potentie poflitopponere; fpemquoqucillam elfe fallacem, qua fe Galliæregis autoritäre tutos elTe , fibipolli-cercntur:proptereaquôd,tametfi apudeûnon plus Florentinorum pecuniapoffet,ijs præfertim quæ Serclanæ traôlatafuerât,ad calculû reuocatis , Gallos in Italia non elfe perpetuo manfuros : ex præteritis enim facilefutura polfe prouideri: ftultumq; admo-dum eire,fiquisfeperpetuô exponatpericulo, adiumentis minime perpetuis obnixus:

fpe^;incertiiruna,cumhoftemfînitôpoteritiore ,certum bellum fufcipere : in quo de aliorum auxilijs fibicerto nihil, quod ex aliéna uoluntatc, amp;quod eftmaius,exeuen-torum magna uarictatependerent, polfentpollicerizquæ quamuis obtinerent,non id-circo effugerentjfed multô atrociores, uno eodemq; tempore, amp;nbsp;ab hoftium militibus uexati,amp; amicorum grauatè rem gerentibus,belli calamitates,efficerent,quæ eo eflcnt amicis acerbiores,quôd fcirent fe, non propriam libertatem defendere,fed pro alieno imperio, feruicutis tantum nomine,non feruitute ipfacommutata,decertare:nullû cfTe principe qui moleftias fumptusq; alicuius belli uellet fufciperc,nifi vt eis dominaretur: quodquidcm bellum, propter opes uicinitatemq; Florentinorû,qui dum aura uitalem traherent, nunquam ab eis uexandis ceflaturi, fuftinerc, nifi fumma cum difficultatc, non polTet. In carerum omniumperturbatione Pifis, itinere Florentiamuerfus fufce-pto,difccflit Carolus , incertus omnino quem modum Pifanorum rebus uellet impo-nere:acSigniamuenit, qui locus Florentia diftat miliaria feptem: ibiq; fe continuit,vt antequamvrbemingrederctur,Florentini populi tumultus aliquantum conquiefcc-revqui arma eo die quo Petrus Medices vrbe fuerat exa6tus,fumpta, nodum pofuerat: necnon quo Aubigneofpacium ueniendidaret,quem,vtmaiorem Florentinis terrore, inipfo urbis ingreflli incuteret,ealege acciuerat,vt bellica tormenta Caftrocarij relin-querenquingentosq; Italos équités, quos fecum in Aemilia habebat, fimul Sfortianas copias exautoraret:excepto Calatino,quem Gaiazzum vocant,coinite,qui cumtrecen tis leuis armaturæequitibus cumfecutus eftmam non paucisneq; lenibus fignis aducr-tebatur,régis animum fuiffe, armorum terrore Florentinos eà impellere , vtfibi liberum atq; abfolutum ciuitatis cederent imperium,quod ne dillimulare quidem cum eo-rum oratoribuspotuit,quifçpiusSigniam,vtcum eo de eins in vrbem introitus forma, deq; foedere,quo de agebatur, certius aliquid conftitucrent,ventitabant,Non eft au-temdubium,quinrex,propterea (juödfele eioppofuilTcnt, Florentinonomini effet vehementer infcnfus,maximumq; odium concepilTenamp;quanquam liquido confia ret,earn rem à reip.voluntate no elfe profeóta : amp;nbsp;ciuitas ea de re fe apud eum accurate purgafrct,tamen ex eius animo ea offenfio deleri minime poterat-.in earn enim opinio-nem, vt creditur aplerifq; fuorü eratindu(fius,qui occafioné eius vrbis dominatu occu pandi,nequaquam prætereundam elTeducebannfiue auaricia moti,opportunitatc tam opulentæ vrbis diripiendæ,amittcre nolebant: eaq; uox per totum cxercitum erat per-uagata,cam urbem , vt cæteris efiet exemplo, puniendam efie,quód prima Italicarum ciuitatum Gallorum potentiç obuiam ire aufa efiet : nee ex cófilij re gij principibus de-crant,qui vt Petrum Medicem in prifiinum gradum refiituercr,hortarentur,atq; in pri-mis Philippus BrefciusSabaudiæducis frater, cùm priuatis amiciti)S,tum promiflïs ad idindu6lns:quo fadum efi,fine horum fententijs obtinentlbus(ctfi Maclouienfis pontifex contrarium fuaderet) fine hoc terrore iniedo, facilius fe Florentinos ad fuam uo-luntatem fledere pofie fperarent : fiue vt in ipfo fado,id quod magis arrideret,minore negotio arripiendi occafionem haberent,rcx ad Petrum fcripfinatq; vt Brefcius fcribe-ret,effecit:quibus literis eum vt ad Florentiam acccderct,hortabantur:fe turn eius ami-citiæ, quæ inter patres ipforum extiterat, memoria: tum propter præfiantem in fc animum,quem in arcium deditione demonftraflct,vellc eum in prifiinam autoritärem re-ftituere : fedhæ literæ Petrum non iam Bononiæ,ut credideratrex,inucnerunt:proptc-reaquôd is Ioannis Bcntiuoliucrborum afperitate permotuS: ueritustp neàMediola-nenluim duce, ac forfitan ab rege ipfo fibi infidiæ firuerentur, Venetias,fua infelicita-te,profedus eranquo tarnen ei à Cardinale fratre fuo, qui Bononiæ fubftiterat, mifiæ fuerunt. Florentiæ deregis uoluntateadmodum ambigebatur: verùm cum non vidc-derent, quibus viribus quâue fpe eipofientrefifiere, eum in vrbem minus periculofo confilio admittere côfiituerant, fe aliquo modo pofie placarefperantes:amp; tarnen ut in omné efient euentû parati,fecerant vt pleriq; dues fuas domos clam viris è Florentina ditione implerent : atq; vt duces quireip. fiipendijs militabant, cum multis è fuis mili-tibus,diflimulatacaufa,fefe in vrbé reciperent :vtq; taminvrbe,quàminuicinislocis, quifquc ad maioris campanæpulfum, armafumereparatus efiet.Rexigiturcumexcr-citu magna cum pompa atquc apparatu, fummo ftudio amp;magnificentia, tam aulæ fuæ,

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H 1 5 I U K 1 Ab 1 T A L 1,C AE

quàm ciuiratis,difpofito,atq; ut viâoris modo ingrcdi viderctur,armatus ipfe, cquùsq; ipfius 3 haft am eredam femoriq; innixam gcftans, in vrbcm eft inucdus. Hie ftatim de compofitione cœptum eft agi:verùm multis difficultatibus interucnientibus.nam præ-ter qiiorundam è regijs familiaribus, in Petrum Mcdicem ftudia immodcrata , poftu-lataq; intolcabiliapecuniarum, Carolus palam Florentiæ dominatum poftulabat: af-firmans,f A vOquodarmatus eftetin vrbem ingreftiis, militaribusregni Galliæ inftitu^ tisjfîbi deberi. a qua petitione etfi deniq; difccflit,certos tarnen vefte longiore vtentes (fic enim Galli dodores fiuetogatos homines vocant) fuos legatos relinqucre vole-bat, ea autoritäre , vt Galliæinftitutis, eihaud exiguain eaciuitatepoteftas in perpetuum attributa videri poftet- contra verb, Florentin! pertin aciflimi erant, nullum p eri-culum adiré recufantes,in fua liberrate farta teda conferuanda:quare,cum interfe tarn diuerfts agerent fententijs, animi partium magis magisq; accendebanturinihilominus lamen neutra pars ad diftidiaarmis terminanda parata erat:nam populus Florentinus mercaturæ longa confuetudinepotiùs , quam rei militaris exercitationibus deditus, cum intra vrbis fuæ muros regem potcntiftimumtantocumexercituexignotisacfe-rocibus nationibus conflato cernerer, vehementer formidabat : Gallis autem non me* diocrem inijeiebat metum Florentini populi Ingens multitudo: qui quo tempore fta-tus reip.fucrarmutatus,argumentaaudaciæmaiora quam quifquam credidifter,often-deranis quoq; rumor peruulgatus nonparum eosterrebar,nimirum, ad campani æris quod in turribusfufpendifolet, ingcntemfonitum,infinitamarmatorumuimex toto Florentinorum agro concurfu faduramzin hoc eommunimetu, ad inanes fæpe rumo-quot;^res, utraque pars magno tumultu repente ad arma concurrebanverùm , neutra alte

ram inuadebat, aut prouocabat.Irritum fuitdc Petro Medice régis confilium: propte-rea quöd, Petrus inter fpem quæ faóta fuerat amp;nbsp;metû,ne aduerfarijs prædæ dederetur, fufpenfus, confilium fuper regijs literis petiuità Veneto fenatu. Nihil profedo magis neceflarium in rebus arduis:nihil rurfum periculofius, quam ex alterïusj)endere con-quot; filio:neccuiquam eftdubium,alieno confilio minus egére prudentes, quàm impruden tes;amp;tarnen , frudum maioreraex confilio capiendofapientcspcrcipiunnquisenim tanta præditus eft fapientia, qui per fe omnia perfpiciat,«Sc cognofGat,atq; in contrarijs fententijs,quæ fit potior,dijudicare valeat ?Verùm quis alium côfulens certo feit, fe fidele cófilium auditurum?Nam,qui dat confilium,ni valde fit fidelis,aut bene erga eura quipetat,affedus:non modo infigni utilitate impulfus,uerùm exiguo quouis propofito commodo, quauis leui cupiditate, fæpeconfilium in eum dirigitfinem,qui maxime fi-bi accommodatus effe videatur: cumq; hi fines non raro ab eo qui confilium capit,i-gnorentur,confilij infidelitatem,nifiprudensfir,noRanimaduertit. Hocipfum Petro Medici accidit : quippe Veneti cxiftimantes Petri in patriam rcditü,Carolo omnia quæ à Florentinis optabat,faciliora effe6lurum,id quod tanquam rebus ipforum aduerfum, ip fis molcftiftimum fuiflenidcirco fibi magis quàm Petro confidentes , ne fe régis po-teftati, qui fe ab eo iniuria aftedum duceret, committcret,grauiflimis uerbis monuc-runt, vtq; maiorem ei lui confilij fequendi anfam præbcrenr,fe eins res complexuros, omneq; ftudium amp;nbsp;opcram,fi quando tempus id pofceret,pofituros, vt in patriam refti tueretur,promiferunt:nec hoc content!, ne is tunc forte Venetijs difcederet,ci(fi quod póft fuit peruulgatum, à uero non aberrat) occultilfimam cuftodiam appofuerunt.In-terea Florentiæ erant ab omni parte exulcerati animi, ac propemodum ad manifeftam cotentioncmdeuoluti:dum neq; rexàfuis poftremispoftulatis,nufquauultdifcedcre: neq; Florcntiniadintolerabilépecuniæfummâfeobftringipatiuntur: neq; vtiuris ali-quid aut poteftatis in Florentinarep. habeatrex,vllo modouolunt aflentiri: quascon-trouerfias , exceptisarmisinextricabiles,Petr! Caponij virtus explicauit. Fuit Petrus vnus ex quatuor feledis ciuibus ad res cum rege tradandas, vir ingenio atq; animo magno : easq; ob res magnæapudfuos autoritatis : turn ctiam quod ex familia eflet honeftiftima : atque ab ijs ortus, qui plurimum in ciuitate potuiftent. Itaque, cum is eiustp collegæ aliquando coram rege effent, atque à regio fçriba compofitionis capita iniquiftima, ab rege tanquam poftrcmopropofita,rccitarentur, Caponiusrei indi-gnicate vehementer commotus , libellos 5 fcribse manu abrcptQs , rege fpedante»

LIBER i^RIMVS. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

difcerpfît: uoceq; cohcitata fubiunxit: (^aridoquidem tam inîqua poftulantur, u eftras uos inflabitis tubasjnos campanas pulfabimus noftrasdllud baud obfcurè innue n s^cas controuerfias armis effe decidendas : eoderaq; impetu, collegis ipfum fequentibus, è regio cubiculodifceflît. Certum eft,huius ciuis iam prius Carolo totiq; aulæ noti,quôd paucisantètnenfîbuslegatus Florentinorum in Gallia extitilTerjUcrbis magnum terro-rem Gallis iniedum fuifle, feçum præfertim reputantibus, tantam in eo homine confi-dentiam nequaquam fine caufa efle : quamobrem eo feuocato, pofiulatjsq;,quibus af- ' fentiri Florentin! recufabantjrelidiszRex amp;nbsp;Florentin! in banc fententiam tœdus pepi-gêre, ut præteritis obliteratis iniurijs, ciuitas Florcntinorû arnica,fœderatajatq; in perpétua Galliæ regum tutelaeffet,vtPifanavrbSjLigurnumjCumfuis arcibus in regis effent poteftate, quas rex fineullo prorfusfumptu Florentinis reftituereftatim bello Nca politano confedo teneretur. Cofedum aûtintelligi debere, vbiNeapolim vrbem oc-cupaffetzaut rebus pace cópofitis, aut quacunq; excaufa rex ipfe Italia difeederenutq; regij præfedipræfentes iurarent fe eis conditionibusreftituturos.Intereauero temporis,dominatus , iurisdidio,adminiftratio,oppidorum vedigalia,ut confuerantjFloren-tinorum effentmtijfdem coditionibus Petra fanda,Serefana,Serefanellumq; compte henderentiir:uerùm,quoniam Genuenfes in bçc fe ius babere exiftimarent,regi eorum controuerfias velpadione,veliure definite fatageret,permirti:quas nifi intra fuprà feri-ptumtempus compofuiffet,easFlorentinis reftitueret : vtrexduos Florentiælegatos relinquere poffer, fine quorum interuentu, dum id bellum geritur, nibil quod eô per-tineat,tradare liceret : nec eodem tempore, nifi re cum eifdcm communicara,fuarum copiarumimperatorem deligerc: illico omnia alia Florentin! imperij oppida,quæ aut derec!ffent,aut v! capta effent,reftituerentur: eadem armis recuperate , fiquidem Florentinos recipere recufarenr,l!citum effet. Régi in belli Neapolitan! fubfid!um,aureo-rum numûm intra dies quindecim, quinquaginta millia : quadraginta millia per torum menfem Martium: triginta millia per totum lunium ptoximè fequentes,donarent:Pifa-nis perduellionis crimen, aliaq; poft commiffa delida condonarentur: exilij pœna Petrus Medices,eiusq; fratres abfoluerentur: bonorum publicatio aboleretur : eatarnen lege, ne Petrus ad Florentinorum ditionem propius quam paffuum centum millia(id quod fîebat, vt Romæ babitandi facultatc priuaretur) eius ucro fratres totidem ab vrbe Florentia accederent. Hæc fuerunt præcipua Florentin! cum Carolo fœderis capita: quodquidem fœdus, præterquam quôd légitimé præfcriptum eft,maximaetiam cere-monia fuit in auguftiflimo vrbis tano in ipfafacrotum celebritate proraulgatum, atque fancitum, ubi rex ipfe,ad cuius petitionem boc fadum eft, vrbisq; magiftratus,cund!s regijs proceribus, Flotentinoq; populo aftante, folenni facramento,manibus aræ ma-ximæ admotis,fc quod fœdete contineretur, feruaturos promiferunt. His in bunc mo-dum adis,biduo póft Carolus Florentiadccimo abingreffu die profedus,Senas ucnit: quæ ciuitas, fœdetecum regeNeapolitano Florentinisq; coniunda, eorum autoritärem fecuta erat, donee Petri Medicis Serefanam ptofedio, Senenfes ut de fua falute cogitarent,adegit. Senæ, ciuitas ftequens,agroq; admodum fertili:quæ etiam priraum opibus amp;nbsp;potentia, poft Florentiam, locum inHetturiadiu quondam tenuit,fuis legibus uiuebanitatarnen utnomen potius libertatis , quàm rem ipfam agnofeerenquippe in multas fine fadiones, fine membra ciuium, quos ipfi ordines appellant,diftrada,ei obtemperabat parti,quæ aut temporum cafibus,aut ptincipum externorum fauore,re-liquis potentiapræftabanea veto tempeftate,is ordo, qui à monte nouo nomen habet, primas obtinebat. Senis igitur paucifsimos dies cómoratus, ibiq; præfidiorelido,pro-pteteaquôd,cum ca ciuitas iam ab antiquis temporibus propenfoanimoimperij refpi-ceret maieftatem,regi erat fufpeda,Romam uerfus iter fufeepit,indies infolcntior,rerû fucceffumulto maiore, quàm fpesunquam extitiffent,fadus :tempeftatestp benignio-res, amp;clarius quàm anni ferret tempus,cœlumnadus,hoc uti beneficio fineullainter-miflîone decreuit,formidabilis nô modo apertis inimicis,uerumetiam ijs qui aut ab eo aliquando fteterannaut à quibus nulla in re fueratprouocatus: quamobré, turn Vene-tus fenatus, turn Mediolanenfium dux, tanto rerum fucceffuperterriti:uerit!q; præfertim, quôdamp; arecs Florentinorum in fuampoteftatemredegiffct,amp; Senis præfidium

impofuiffetjUteius cogitationcs,nequaquain uno regno Neapolitano conquiefcercnb ut commuai periculo occurrerent, de nouo inter fe rœdere percutiendo,agere cœpe-’’runtzcitiusqj rem ad exitü perduxiflenr,ßres Romanç contra Carolumfirmiores,quod pleriq; fperarant,extitifrcnt:nam CalabriçduciSjCuife pontificis copiæprope Romam, Virginiusq; Vrfinus cum rcliquo Aragonenfium exercitUjadiunxerat,confilium fuitjUt Carolo iter intercludercnt, Vitcrbij confiftere,ad quod,prætcr alia multajloci oppor-tunitas, quödis circuquaq; Pontificis ditione feptus eiTet : Vrfinorumq; caftellis pro-pinquusjnuitabatifed toto iam LatiOjpropter Columniorü ultra Tiberim excurfiones, . tumultuante,amp;propter impediméta,quæ ab Oftia, ne cômeatus Romam,ut (olitû erat, raariimportaretur, exhibebantur, ibinô eft aufus confifterezdubitabatprçtcrca Ferdi-nandus de pontificis mcntc:qui audita Pétri Medicis mutatione,iatum Gallorû poftu-latis aures præberc cœperande quibus turn Romam Afcanius Cardinalis, ut cum co a-geret(cû prius Cardinalis Valentinus fidei obfes Marinum Columnéfiû oppidû iuifler) iienerat. Ac,quan qua Afcanius fine certo refponfo difeeflîifet, quod in Alexandri pe-doreilla pugnabant, primùm quod Caroli fidem eins mentis infciusjfufpeôtam habe-ret:deinde,quôd proprijs uiribus diffideret: nihilominus ubi CarolùFlorêtiaprofedu audiuit, Pontifex,ad eum Concordienfem ac Terniènfcm epifeopos, magiftrum item Gratianum,qui audiendç Pontificis confciïîonis muncre fungebatur, ut fuis rcgislt;^[; Al fonfi res componere fatagercnt,legauit. At Caroli alia erat fcntentia,ut qui cum Ponti-fice folo rem coponcrc conftituiffetüdcirco Træmoliam regulum, amp;nbsp;Gannaiü regij fe-natus Prçfîdê ad eiim mifinqua etiä de caufi,Afcanius Cardinalis,Profperq; Columna eo venerunnqui fimulac Romaattigerunt,Alexandcr,qua de caLifa,nefcitur,mutata feii tentia, Calabriæ ducem cfi toto cxercitu illico in vrbé immifit:captisq; Afcanio amp;nbsp;Pro-IperOjCos in Adrian! mole,quç olim Caftcllû Crcfcentij,nûc S. Angeli dicitur,cuftodin mâdauit:ab eisq; ut fibi oftia reftitueretur, poftulauit:quo in tumultu Galli oratorcs ab Aragonijs capti fuerunt: fed hos extempló dimitti iuftitmcc multo poft, Afcaniû etiam amp;Profperum,fed hos ea coditioue, ut è ueftigio Roma difccderent:.ad regé poftea,qui Nepeteconftiterat, FedericûSanfcucrinatem Cardinalé,mifit,cœpitq; de fuis tantum rebus agere,animo tarnen ualde ambiguo : na iam Româ tueri ac propugnarc côftitue-bat. itaqs Ferdinando amp;nbsp;ducibus rcliquis permittebat,ut debilioraurbis loca munirét: iam eâ tueri,turn quod cÔmeatu maritimo ab ijs qui Oftiæ cranr,prohiberetur,tû t]uôd vrbs peregrinis hominibus, quorû variæ folcnt elfe uoluntates, cfl'e referta:tû diuerfas Romanorûfaôtiones metuens,difficile exiftimâs, Roinadifcederc cogitabatddcirco in collegio à fingulis purpuratis chirographû exegit,quo fc obftringerent,fefe Potifici comités fore.-nunc difficultatib.amp;periculis fuis omnib.confilijs imminentibus,pcrrtcrefa dus,ad concordiâ animû conuertebandum his cogitationibus fufpenfus fluâuat, Galli Tranftiberinâregionem uniucrfam, iam hoc,iam illud oppidum occupantes percurre-bantmemo enim erat qui refifterct,nemo qui illorum furori nô cederet,etiam ijs aliorû exemplum fequentibiis, qui maximè refiftere debuiftentmel ipfe Virginius Vrfinus,tot tantisq; uinculis Aragonijs obligatus, nimirû regij exercitus impcrator,cquitumtotius rcgnimagifter,qui uulgo Coneftabilisappcilat,Alfonfo arôliffima affinitatc deuindus, quôdeius filio loanni Tordano,Ferdinâdi regis demortuifilia extra legitimûthorüfu-fcepta,nupfîlfct:à quib. etiâ Caftella in regno, honoresep acccpcrathorum omniûob-litus, nec minus etiâ quod ab ipfius cômodis omnes Aragoniorum calamitates origine traxiftent,ita res fuas Gallis, Italorum militû fubtilibus eiulccmodi feâionibus parum afruetis,ac mirantibus,itacôpofuit,utipfequi4emregis Neapolitan! ftipendiafaceret; ciusuerà filij, Gall!fignafequerentur:qu!net!â,fe Gallis, in fuis,quæ in Pontificis di-tionclocis haberet, receptum,tranfitum, cômeatum daturum-.Campaniarû item non-nullaq; alia loca depofiti nomine Gurcenli Cardinal! traditurum : qui repromitteret fc eafimulatq; regius exerc!tus,Lat!j agnue Romani fines exceffifret,reft!tuturû.Eodcmo do fimul Petiliani Comes,Vrfinæq; gentis cçteri,conuenêre.His in hune côpofitis mo-dum,Carolus Nepete, Braccianûpræcipuû Virginij oppidû,ucnit:Oft!am uerô Ludo-uicum Ligninû, amp;nbsp;fuam Alegrium cum cataphraâis quingéntis duobusq; Hcluetiorfi millibus,ire iulîîcquo traieôlo Tiberi,amp; Columnijs iâ omnia pcrcurrentibusjcôiundi,

. LIBER P R I M V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43

Romain occupare conarentur: quiRomanorum quorundam fuæ fa^âionis opera, fe uoti compotes futuros, amp;nbsp;fi tempeftatibus commutatis, impedimenta auôla fuifTentjO-mnino fperabant.Et iam ciuitas uetus,Cornetîi,ac deniq; totum ferè Latiumdn Gallo-rum iienerat poteftatemnam tota Pontificis curia, iam Romanus populus uehementer confternatus, concordiam ardentibus uotis expetebant:quamobrem Pontifex ad ma-ximas redadus anguftiaSjfentiensq; paulatim defenfionis fundameta deficercjuulla re aliaretincbatur,quam quod memoriateneretjfe inter primes rege adres Neapolitanas incitafre:pdft etiâ fine ullaprorfus caufajautoritate, cofilijs armis ei pertinaciter reftitif-fe:quibus de caufis, merito cxiftimabat,cam fide quam ab rege acciperet,codé robore futurain, quo eafuerat, quam ab eo rex accepi{ret:terrorem augebatjquod apud eum baud exiguo in honore efie Oftenfem, multosq; alios cardinales, fibi paritcr infenfos, iiiderenquoru fuafionibus,Chriftianiffimiq; régis Galliæ appellatione, ac iâ tot feculis inueterata eins gentis religionis opinione,nec non expeftatione ,quæ fcmper eoru qui nomine tantum noti funt,maior effe confucuit,ne rex animum ad Ecclefiam corrigen-dam conuerteret,metucbat:quærcs Pontificc mirumin modüterrebauutpotejquiquä ta cum infamia Pontificatum efiet adeptus, rccordaretur:que etiâ moribus atq; artibus nequaqua à tarn foedis initijs abhorrentibus,perpetuô adminiftralfet. Hane Pontificis hæfitationéregis fedulitas, promilfaq; efficaciflimafuftulerCit:qui profeólioné fuam in regnfi Neapolitanum accclerare fummopere cupiensmec quicquaprætermittes, quo Pontificis impedimenta poflet amouere,ad eum denuo legatos mifit Belcariu Sinifcial bum Marcalumqi Gienfem(illum Prætorem,hunc Tribunû militû poflumus dicere)amp; quem antea miferat, Gannaifi præfîdé,qui ei perfuadere fatagentes,n5 effe régis men-temjUtfe eis rebus immifeeret, quae ad Pontificia autoritäre pertinerétjUec ab co aliud petere,quàm quantüad tranfeundi (ecuritatem opportunû uiderctur,in id incubuerûr, vt regé Ipote uolchsq; in vrbê admitteret:affirmâtcs hoc ab eo maximè expeti: no quia no in cius poteftate effet,armis fibi aditù patefaccre,fcd ne quicqde ea obferuatia de-traheret,quafuimaiores Potifices coluiffent: quodq; fîmul acrexin vrbepedêpofuifi-fet,quæ inter ipfos fuiffent, côtrouerfiæ,hæ ftatim in nneera beneuolentia coniunôkio-nemq; conuerterétur. Duræ Pontifie! partes uidebantur, feprimûomniû amicorû au-xilijs nudare:feq; inhoftis potcftaté,eo in vrbéprius quàmres fuas cum cocompofuif-fet,rcceptO3 tradere : verum tandem, omnium periculorum hoc minimum ratus, régijs poftulatis annuerc decrcuinergo Calabriæ ducem ex vrbe, publica tarnen fide prius à Caroloimpetrata,quo feeurè perPôtificis ditionem iter habere poffet, emifit: uerùih Ferdinandus ea re magno animo fpreta,pcr diui Sebaftiani portam, quo Latine Rom'a loqueretur,Latinâappcllaram,diepoftremoanni Chriftiani m.cccc.lxxxxhii. eadem jprfushoraegrelTus efi:,qua per porta,quænûcàS.Maria populinomé habet,Flumétà-naolim diâ:a,cum omnibus copijs rex armatus haftâfemori innixâ gerens ,quo modo Florcntiam quoq; ingreffus crat,in vrbe intrabat:quo etiâ tempore PÓtifex incrcdibüi timoré plcnus,cltuansq;,fein areem Angeli cam, duob. tantCi cardinalibus comitatus, BaptiftauidclicctVrfino,Oliucrioq; CaraffaNeapohtao, rccepit.Regi aderât Oftiefis, Afcanius3Columna atq; Sabellus,cardinales, acpleriq; alij, qui nullû fine facicbat rege obreftandi, vtl^ontifice tottâép foedis uitijs cooperto,cun6tisq; mortalib.inuifo,ab ilia fede fubmoto, alius in eius locu crcaretur,oftédétes no minus ipfi fore gloriofum, remp.Chriflianâtâfcelcrati Pontificis tyranidc libcrare, qua Pipino Caroloq; Magno fuis inaioribus fuifiet,fandos Potifices ab eorûiniurijs,àquib. iniuftè oppriinebantur, uindicare:hancré,n(5 minus elfe ad ipfius fccuritaré neceffariâ,quàm optabilé ad glo-riâ:nâ qui poffet Alexandr! promiffis fWé habere,hom!nis ex fraude dolistp conflat!,in cupidiratib.infaciabihszjpiedç in cundis aâ:!onib.!mpudétiç,atq:,vr res ipfadocuerat, odio in Gallicû nomé ardentiifimi ? quiq; régi no fponte neq; ingenuè, fed neceffitate metuq; coaâ:usrecôcil!arctur?Horumhortat!bus,amp; prçterea, quod Pontifex ex regis poftulatis An gelicam arcem,tanquampromifforû.obfidé tradere reeufaret, bis c Mar-cianis ædibus, in quibus rex ipfe erat, tormenta bellica, ut ad areem uerberandam collocarentur,fueruntcduda: uerùm neq; rex fua natura ad Pontificemuiolandum eratpropcnfus:amp;in cius fecrctiore confîlioplus illi poterant,quos Alexander donis,amp; d 4

promiflîs fibi conciliaratâtaq; demum inter eos fœdus in hune modû iftum eft: ut inter Pontificem amp;nbsp;regem amicitia perpetua,fœdusq; adutriusq; defenfionem eflet : ut régi ciuitatis ueteris,Terracinæ,amp;Spoleti arces dederentur,quas tenerent Galli,donee rex Ncapolitano regno potiretunquanquam arxeiSpoletanatraditapoftea non fuit : ear-dinalibus amp;regulis Pontifieiumimperiu agnofeentibus, qui regis partes eflent feeuti, omnesoffenfiones iniuriasq; remitteret Pontifex:regni Neapolitan! regi diploma pof-felfioncmq; tribueret : Gemen Othomannum Baiafetis fratrem, traderet, quern Baia-fetes barbaro Othomannorum gentismore,quæregnifueeeffionem fratrum aeproxi-morumfuorumfanguinefaneiunt,perfequebatur: atqueob idRhodum aufugerat: il-lineq; in Galliam duótus , erat deniq; Innoeentij pontifieis poteftati traditus: quapro-pterBaiafetes Chrifti uicarij auaricia tanquam inftrumento quo imperium rcip. Chri-ftianæinimieum in paeecontinerctur5ufus:quotannis Pontifie! fumptus,qui in eo,tuin alendojturacuftodiendo ncret,nomine, aureorum numûmquadragenamilliaperfol-uebat,quo ad cum dimittendum, fine alijs principibus,ut eo in fe uterentur,tradendn, eflent tardiores : hunc fibi à Pontifice tradi, omnino uoluitrcx,uteius autoritäre expe-ditione, quam in Turcam moliebatur, reddere faeiliorc : earn fe uanis aflentationibus fuorum inflatus , dcuiólis Aragonijs, obire cogitabat : amp;nbsp;quoniam aureorum numûm quadraginta milia,que in eius anni fumptus àTurca mittebantur,Senogalliæ ab Romance urbis prçft'do, intercepta fuerant,uolcbatrexutpontifcx fibi turn pœnam,tum etiä illius pecuniæ reflitutionem condonaret. His omn!bus,illud quoq; crat adiundumjUti eardinalis Valentinus, fpecie quidem, ut Pontifieis legatus, re autem uera paternæ fide! obfes,regem tres menfes fequeretur. Pontifex fancita cócordia,in Vaticanum, ubi Pontificia eft domus, reuerfus eft:dcinde ea pompa amp;nbsp;ccremonijsjquibus magni reges accip! confueucrunt, in diui Petri templo regem accepit: qui cum ueteri confuetudine Pontifieispedes abiedus ofculatus elfer, póftetiam adeius uultum ofculandü admif-fus,alio die ipfo Pontifice facra peragente,interfuit:locus ei ad fedendum fecundü pri-mum epifcopum Cardinalem,eft datus : qui etia antique ritu Pótifici facraprocurant!, aquam lauandis manibus effud!t.Has ceremonias Pontifex,quo pofterorum memoriç mandarenrur,in Angelicæarcis quodam port!cu,nobili pidura exprim! uoluit.Hisper-adis,Pontifex,rege id pofcente,epifcopos Maclouienfem amp;nbsp;Vnianfium,ex Luceburge fium familia,Cardinales pronunciauitmccquicqua omifit,quo fe animofiheero amp;nbsp;candido regireconciliatum efle,demonftraret.Romæ Carolus menfem fere egit, præmilfîs tarnen ad regni Neapolitan! fines ex fuis non paucis : quo in regno iam omnia erant tu multibus plena: adeô ut Aquilani omnesq; Aprurij prius quàm rex Roma dilcederet, ia. Gallicafigna extuliflent: amp;nbsp;Fabricius Columna Aîbéfem ac Tahacotienfem tradîi oc-eupafletrnec reliquæ regni partes erant pacatiores:nam fimul ac Ferdinandus Romam deferuir,illico populorum in Alfonfum odia fefe proferre cœperunt: quæ multarû Fer-dinandi partis fui acerbitatum memoria acuebat, ob eas caufas de fuperiorum tempo-rum iniur!js,atq; Alfonfi crudelitatc ac fuperbia,ardentiflimè coriquerentes,Gallorum defiderium palam oftendebantjita ut Aniouinæ fadionis rcliquia?,tametfi cum memoria amp;multitudine tot regulorum,quos diuerfis temporibus regno expulerat,atq; in uin cula coniecerat (quod quidem perfe magnum ualidumq; ad ftatus mutationcm inftru-mentum erat)coniundæ,paru! eflent hoc tempore momenti, cum alijs caufis compara tæ:adeô fine his ftimulis,totius regni uoluntates erant in Alfonfum inflammatæ:qui co-gnito Ferdinand! filij ab Roma dilceflu, in tantum eft terroremconiedus , ut famæamp; gloriæ priftinæ, quam longo ufu,in multisltaii^bellis fibi non paruam pepercrat,obli-tus.-neq; ullo modo fperans fe huic fatali tempeftati pofle refifterc,fefe regno abdicate conftituerit,nomenq; regium atq; maieftatem in Ferdinandum transferre:fore Iperans, unà fecum odio tam acerbo remoto : fummæq; expeda tionis iuuene,à quo nemo fue-rat læfus-.quiq; per fe gratia apudomnes polleret,ad regiam dignitatem euedo,defide-rium Gallorum in fuis forte imminutum iri ; quod quidem confilium antea ufurpatum, fotfiran aliquid profuiflenin ea tempora dilatum, in quibus res erant non folùm uehe-menter agitatæ, verùm etiam précipites ruere incipiebant, non fatis erat ad tanram fi-ftendam ruinam. Famaetiam eft(fi modo non prorfus hæc fpernere fas eft)Ferdinandi

LIBER P RI MVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

fpedrum ter diiierfis nodibus lacobo regiæ domus chirurgo apparuifTe : amp;nbsp;primo le-nioribus uerbis, póft admodum minacibus mandafle, diceret hæc fuo nomine Alfon-fomcfperaretjfe regi Galliæ pofte rcfiftere:quód in fatis eftct, eius progeniem infinitis caftbus uexatara, ac demùm tam præclaro regno fpoliatam, cxtindum iri:eius rei cau-fam cfte, cùminulta ab ipfis patratafcelera, turnuero illudmaxime, quod ipfius fuafu Puteolis rediens,in diui Leonardi fano, quod in via eft,quç Ghiaia,hoc eft Glarea di-citur,prope Neapolim,cômiftum eft, cuius quide fceleris nomen cum ille no expreftiC-fet,exiftimarunt homines, Alfonfum eo loci,Ferdinando perfuafifte,vt no paucos regu los,qiios diu in carcere detinuiftetjclàm necari iuberet. Quicquid eius rei fit,certû eft, Alfonfum fuæ confcientiæ ftimulis agitatum, cum neq; dies,ncq; nodes animo qufete inueniret,in fomnoq; eorum nobilium quos occiderat umbræ obucrfarentur; populus item pœnas ab eo repofccns turbulentiffime concitaretur, re tantu cum regina fua no-uerca cómunicata, cuius precib.ne fratri quide aut filio fuu confiliu aperire uoluit,nec duos tresue dies,quo fui regni annû uertentê tcrminaret,fuperfedere, quatuor triremi-bus preciofa fuppelledile oncratis,Neapoli difccflit:tantûin ipfo difceflu pauore pfefe rens,vt ft iâà Gallis eftet circûucntus:quafî in fe coelum atq; elementacOnfpirafte fufpi caretuiyad omné ftrepitû pauidè refpedans, Mazarimoppidûipfià Ferdinando Hifpa-niæ rege donatû,in Sicilia fuga fe recepit. Huius fugæ nunciü rex eadem hora,qua Roma profic!fcebatur,açcepit:quicum Velitras perueniftet,cardinalis Valentinus occulte profuginquadere, quamuis pater grauiter qucreretur: regiq; fequomodocunq; uel-let, fatisfadurum oftenderet, ipfius tarnen iuftii amp;nbsp;confilio fadum,creditum eft: vt qui pada CÛ rcgefadafcruare, aut contra, non feruarc penes fe efte vcllet.Vclitris primùm agmen Monteinfortinum Pontificij iuris in Latio oppidum fe contulit, cui lacobus è comitumfamilia, amp;èRomananobilitate vir imperabat: qui primo Caroli ftipendijs conduduSjCum plus in eo pofTet Columnenfium odium, quàm proprij honoris ratio, ad Alfonfum tranfierat.Id oppidum, tormentis illis fulmineis verberatum, quamuis fi* tumunitiflimum,paucis horis expugnarunt Galli, omnesq; qui in eo cranr,tribus la-cobi filijs cum paucis alijs exccptis,trucidarunt: qui cum in arcem refugiflenr,amp; G alii eo tormentalibraftent,dcditione fadacapti funt.Ex hoc loco cxercitus ad Monté fan-di Ioannis Pifcariae, Marchionis oppidum in eodcm Latio regno Neapolitano finiti-mum,eftprogrcftus. Erathoc oppidum amp;fitu amp;nbsp;arte munitifiimum,neq; defenforibus minus inftruôtû,cum in eo eftcnt aliundeacciti milites trecenti,amp;: oppidanoru quingc-ti,extrema omniafubire parati: quamobre exiftimabatur,expugnari,nifi multoru dieru fpacio nó pofte: ucrùm Galli eo paucis horis tormcntoru globis petito,tanta ui acper-tinacia rege qui Verulis eó fe contulerat (pedante oppugnarunt,vt omnibus difficul-tatibus fupcratisjid vi eodé die expugnauerint:ubi, cum infito à naturafurore,tû vthoc exemplo,alios à refiftendo dcterrerent, ingenté ftragein ediderunt:ac cû omni reliqua Barbarafcritatevfieftent,flammis quoqueinædificia fçuierunt:quibelligerandimos multis retro feculis inauditus in Italia, totum regnum incredibili terrore compleuit.In vidoiiaenim quouis modo parta, vidoris furor non vitra fæuiebat, quàm vidos milites difpoliare,eosq; fie liberos dimittere : locavi capta, diripere:incolas,vt pecunia datafe redimcrent,captiuos abducere:uitæ hominû parcerc,qui in ipfo pugnæfcruore nó cecidiftent.Nemo deinceps aufus eft fe Gallis opponeremeq; vfquâpræterquâ hoc loco ad tantûjtamq; nobile regnû obtinendû fuit Gallis pugnandû:ad cuius defenfio-nemjiion virtus,nô animus,nó confiliu,non honoris cupidiras,’nó potentia,nó fides in quoquam enituit. Itaq; Ferdinandus,qui Roma profe6tus,feadregni fines contulerat, Neapolim ob patris fugam euocatus,aftkmptis folenniter,fed non folito cum apparatn ac læticia,regia autoritäre ac nomine, exercituq; congregato,in quo turmç equitum e-rant qulnquaginta,amp; feledorum militum fex milia,quibus prçerantclariflimi Italiç duces,ad Sangerraanum,vt ibi hoftes tranfitu prohiberer,confedir:hoc aute fecit loci ad-dudus opportunitate:qué quidé ab vna parte montes aid acprærupti cingunt,ab altera paudesamp; ftagna:à fronte uero Garilianû,quem veteres Lirim appellabât,decurrit: etfi co loci non tam pleno alueo,quin interdû vado tranfitum præberenhis de caufis,loóqï anguftijs,is locus merito vnû e portus Neapolitani clauftris, appellatur. Monté quoqj

proxîmum,vt Cancellarûaditumtueretur,præfidiomuniuit.Verùm hæomnes copiæ, ad Gallicum nomen perterritæ,iam nullum uigorem præfe fereb ant : duces quoq; ipfi, pars de fua fuarumq; rerum falute folliciti, vt qui regnum poHc defendi, nullo modo îperarennpars cupidi rerum noüarum, nutare non minus hdequàm animo incipiebât; necaberatmetuSjtoto admodû tumultuante regno, ne àtergo periculofus aliquis motus exoriretur. Metu igiturconfternati ,vt monte fandi Ioannis expugnato, Gyenfem trib.milit. cumtercentumcataphraélisamp;peditum bis mille, appropinquate accepe- * runtjturpiter Sangermanum, tantoq; cum terrore deferuerût,ut in innere odo magnis tormentis fine præfidio relidis ,fe Capuam receperint:quam vrbc,nouus rcx,tum Ca-puanorum in Aragonios beneuolentia,tum fitus opportunitate, quod à fronte flumen Vulturnum,eo loco admodum profundû habeat fretus, fe tucri pofle fperabat: eodéq; tempore, fuis uiribus minime alijs locis diftraôtis,Neapolim, Gaietamq; teuere. Eum Galli, fed fparfî confufiq; fequebantur,more potius iter facientium,quàm bella geren tium, progredientes,quacunq; prædæ occafio fefe oftendcret,eàiter fuum dirigentes, fine ordine,fine uexillo, fine duce : fæpcnumero plerifq; ipforum ibi pernodantibus, unde mane Aragonij difcefferant.At,ne Capuæquidé maior uirtus fortunæfefe often-dit.nam, pofteaquam Ferdinandus ibiexercitü pofuiflet, qui àSangermania fuga,nu-mero eratnon parum imminütus, Re^inç literis cenior fadus, Neapoli ex ea fugajta-lem animorum mutationem fadam efre,vt nifi ipfemet ueniret,rcs ad tumultum fpeda re fine dubio uideretur : ftatim eum paucis,vt imminent! periculo fua præfentiaoccur-reret,eô contendindata tarnen fide, fe poftridie Capuam reuerfurumTed loannes laco bus Triultiiîs, cui eius vrbis cura ab Ferdinando erat cômendata, occulte iam ab rege Galliæ caduceatorem, vt tuto ad eum deduci poffer, poftulaueranqui ubi vcnifret,Tri-ultius vnàcum quibufdam nobilibus Capuanis venir Caluium, quo eo ipfo die Carolus uenerat : quod quidemTriultius non paucis Capuanorum fidé Ferdinando feruare P araris,conuicio etiam contradicentibus fecit. Ibi, ad regem fie armatus vt venerat,in-troduduSjCiuium Capuanorum amp;nbsp;militum nomine, regem fie eft afîatus, vt diceret,fe cum videret Ferdinandum viribus, quibus regnum tueretur, deftitutum elfe,cui dum aliqua fpes fuit, fidelem operam nauaflent, regis fortunâ,fiquidem honeftis conditio-nibus acciperentur, fequidecreuifledllud quoq; adiecit,fe minime dtffidere,quin Ferdinandum ipfum ei effet adduélurus, modo eum,quemadmodum eius dignitas mere-batur,uellct agnofcere.Cui rex verbis quàm humaniflimis refpondit, fe Capuanorum, militumq; pollicitationé accipere, Ferdinand! quoq; aduentum fib! gratiffimum fore, modo fc!ret,fe nullam partem regn! Neapolitan!,quamuis minima,retenturum: fed in Gallia opes amp;nbsp;honores âccepturum. Quid ad fœdam tranfitionem loannem lacobum Triultium infignem belli ducem, quiq; honoris rationcm in primis habere confueuif-fet,!mpuler!t,in obfeuro latet. Affirmabatis,fe Ferdinand! voluntate adregem veniffe, vt res ipfius cum eo componerc tentaret : à qua fpe prorfus exclufus,conftaretq; regnû Neapolitanum armis non poffe defendi, vifum fuiffe, non modo licitum,ucrùm etiam laudabile,fimul amp;nbsp;Capuanorum ciuium, amp;nbsp;militum faluti côfulere.Verùm enim, fecus eo de faâo mortales exiftimaruntmam creditum eft Triultium,quód uiótoria potiri regem Galliæ cuperet,adid fuifte compulfum:eafpc dudum, vt regni Neapolitan! pori-tus rex,an!mum ad Infubriæ imperium effet conuerfurus : in quo, cum effet ex clariffi-j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ma familia natus:nec apud Ludouicum Sfortiam, fiueprincipisinSanfeucrinatesni-

m!ofauore,fiue alia de caufa,fe eoloco haberi,quo ipfius virtus,atq; in principem mérita pofcerent,cerncrct,ab eo prorfus animum abalicnaffezqua etiam de caufajpleriq; cum Ferdinando primum fuafiffc,caut!us,quam fortaffis interdum occafiones ipfç po-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feerent in Acmilia procederet, fufpicabantur.At Capuæ,iam ante Triulcij reditum,Fer

dinand! domus equiq; à militibus direpti fuerunnequitum alæ in varia loca dilabi cœ-perantdam Virginius amp;nbsp;Petilianus cum fuisturmis Nolam,vrbem quam Petilianus Ara goniorum bcneficio poffidebat, prius tarnen pro fe amp;nbsp;fuis fide publica impctrata,rcce-« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perant.Redibat ad didam diem Ferdinandus,Neapolitanorum animis adtempus,Ca-

puanædefenfion!sfpe,nonnihilpacaris amp;nbsp;eredisdamq; ad fecundum ab Capua lapidé accefferat, antequamid quod poft ipfius difeeffum acciderat,pcrccpiffet: cumcognito eius

LIBER P RIM VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

cius reditu,populus vniuerfus,nesum reciperet,ad arma cucurrit: quam ob caufam de communi confilioènobilitatequdam ciobuiam funtmifli, quine vltcrius procederet, denunciarcnt:propterea quod ciiitas,cum amp;nbsp;ab ipfo difertam cernerct fe,amp; Triulcium fuarum copiarum præfcôlum adcgem Galliæ tranfiuifle, eius domura à proprijs mili-tibus direptam: Virginium Petiliinumcp abijfTezexcrcitum fcrè omnem dilapfum efle, necefïitate compulfa,vtfuæ faluticófuleret,viólori ceflilfet. Ferdinandus igitur,ubi ad lacrymas vfq;,vt{eadmitterentfiuftrainftiti{rct,Neapolim redijt:certus,regnü vniuer-fum Capuanorumexempltifecuuri'uquo exemple Auerfainter Neapolim amp;nbsp;Capuam fita,illico ad Carolû oratores fu«, qui ciuitatis nomine deditioné facerent,mifit.Cûq^; Neapolitan! ide iam palàm ageré^ ftatuit infelix rçx, tam repentinæ tempeftati minime reludari.Itaq; in arcis nouæ,quæregumfedes fuit,aream, multis nobilibus ac popular! bus cÔuocatis,adeos hiuiufmodiverbafecinDeumimmortale omnescp,cos homines quibus mca côG1 ia nota fuêrc,tef:ari pofrum,me nulla de caufa tantopere hanc regiam perfonam mihi impongexpctiuiiîejquàm vt cundis mortalibus oftêderera,me à patris auiq; mei imperij acerbitate femper abliorruiflezvtq; benefaciendo câ mihi apud meos omnesbcneuolétiâcompararé,èquaillifuaacerbitate excidiiTentmôpcrmifitdomus noftræ infelicitas,vt hune fruôtîi,regno ipfo longe præll:antioi-é,poflem colligere.Nara regê eire,à fortuna plerunq; datui; verùm eum regé eiTe,qui falutem ac felicitate fuorû ciuium,quafi vnicum regnandihné,rebus omnibus anteponat,id ab ipfo tantum,atq; à propria virtute proHeilcitur.Rcs nodræ in anguififfimû locum redaétæ funnpoflirausq; potius queri nos regnum pcrndia,ittq; ignauia ducû militumq; noftrorû,amififre,quàm poiïinthoftes gloriargfe id proptn virtute quçfiuifle: ncq; tamé fpc prorfus deftituere-mur,fi vel ad breuc tépus nos fuftineremus : propterea quod amp;nbsp;ab Hifpaniæ regibus,amp; ab Italiæ principib.vniuerlis,auxiliapotentifiima côparanturdam enim eorû funt aperti oculi,qui antea non peruiderant incendiû, quo regnû noftrû conflagrat,ad eorû quoq; ftatus,nili mature occurrerint,peruenturû:mihi veto faltem animus no effet defuturus, regnû vitamq; ea cû gloria,quæ iuuenc regé,àtotregib.lôgaferic ortû, eaq; quâ de me ad hûc vfq; dic,expedationc habuifds,decer,terminandi : verùm,quoniâlaçc fieri iam nÔ polfunt,quin fimul eomunis patria in grauiffima pericula vocet, fortunæ cedere potius côfiitui,virtutcq; occulta habere, quam meûhoc regnû retinerc conado,ei fini cô-traria accerfere, propter que optauerâ ad regiâ dignitaté cofcendere.Itaq; fuadeo,hor-torq;,ad Galliæ regé legates de pace mittatis:quod vt citra veftræ exiftimationis labem facere poffids,vobis fidé iusq; iurandû, c|uo vos mihi paucis ante dieb.obftrinxiftis,li-berèremittotmoneoq; obfequijs atq; alacritate in eo accipierido,innatâcius gentis fu-perbiâ mitigate ftudeatis:quodfi barbaris ipforû motib. fiat,vt aliquando eorû domina turn auerfcniini,meû uero reditum expetatis : in eis ero locis vndc vellræ volûtati ferre opem valea;,fcraper ad omaiapcricula vitâ veftra omniû caufa profundere paratus : verum fi tales ergavos fuerint,vtirapcrandilenitate amp;nbsp;dementia,vobis fatis faciant,àme liée ciuitas hæc,nec regnum hocnobiliffimum,vllam vnquam fcntictmoleftiam.A' no-ftro bono meæ calamitatcsleuamé accipient : idq; multo fiet magis,fiin vobisaliquam memoria fupereffe cognouero, àmeneq; regiorûdum effem filiorû primus: ncq; poft, regio nomine alfumpto, quemqiniuria affeétû fuiffe:in me nô auariciæ,nô crudelitatis vlla veftigia vnquâ extitiffe: mihi non mca,fed maiorum meorum pcccata nocuiffczme nunquâjfiucretinendi, fmerccuperandiregnicaufa,vtvllus huiusregniciuis aliquid patiatur,caufam præbiturum, mihi moleftius effe facultatcm vitia patris auiq; mei cor-rigendiamittere,quàm regia dignitaté regno'ue,priuari.Harum, inquam,rerum mémo ria,fi in vobis vigucrit, fi etiâme regé Alfonfi fenioris proaui mei fimilem potius qFer-dinandi,atq; huius poftremi Alfonfi,futurûpfuafum habueritis,tametfi cxul,patriaq; amp;nbsp;meo regno fpoliat%me tamé haudomnino mfelicé exiftimabo.Audiri hæc verba abfq; mifericordia minime potuere;quinetiâ confiât,plerifq; ea lacrymas excuffiffe:verùm e-nimuero tantû crat vulgi ac totius ferè nobilitatis in duos pofiremos reges odm,tantum Gallorû defidcriû, vthac oratione nulla ex parte tumultus fedari potucrit, fed vbi is fe in arcérecepilfet,vulgus regia equilia,quæ in arcis erât arca,diripere, nobiliffimosq; c-quos abducere cœpic : quam infolentiâ,cûrex ferre nô polfet, paucis çomitatus,magna

animi conftantia ex arce quo id prohiberet, erupit, tintumq; in ciuitate iam prorfus ab eo alienata, maieftas regisq; potuit nomen,vtomres impetu reprcflb,ab eqiiilijs re-trocederent: at in arcem rcuerfus,idq; agcret,vt nault;s quæin portu erat,quando aliter eis hoftes priuare nequirct, deprimerentur in mari, :œpit aliquaadduftus coniedura fufpicari, Germanos qui in arcis præfidio quingcntifucrant, de fe capiendo cogitate; quare , repcntino confilio, eis fuppelledilem, quæin arce aiTcruabaturjCondonauit: quamdum illi inter fepartiuntur,rex è cuftodia omnbuSjRufTanio principe, comiteq; Populenfi exceptis, rcgni proceribus, qui è paterna luitaq; immanitate fupereflent,e-miflïs,ex arce militari fubfidiariâue porta egrefliis, triremes,à quibus in portu expeda-batur,vnàcum Federico reginaq;,olim auiconiuge,amp;Ioannafilia,conlcendit:ac panels è fuis comitatus,ad infulam Ifdriam, quæ antiqui: Aenaria fuit,quçq; ab vrbe Nea-poli triginta miliaria diftat,nauigauit:idemidem,dun in confpeólu Neapolim haberet, Vatis uerfum clariffimauoccpronuncians,cuius ea eftfentêtia: Fruftrahomines vigila-runtad ciuitatis euftodiam, quæ à Deo non cuftodiïtur : cumq; iam nihil præter diffi-cultates laboresq; obijcerentur,ei fuæ uircutis pericilum,fimulq; altcrius ingrati animi aeperfidiæ , quæin eos quos Fortunaperculit, exiftfre confueuit,faciendum fuitmam cum arcis prætedus, cum vno tantum comitatum inarcéadmitteret,rexvtintromiflus fuit,fefe in cum tanto impetu coniecit,vt amp;ferocitate,amp;regiç maieftatis recordatione, fie ceteros perterrefecerit, vt eueftigio turnpræfednm ipfum,tumarcem infuam redi-geretpoteftatem. Ferdinand!ab vrbedifeeflu,omnespaflimtanquam concitatiflîmo torrent! ad u!â:oris tantum Famam eaconfternatione cedebant,vt ducenti è Lignin! tur rais équités Nolam profeófi, quo Fe Virginius ac Peûlianus cum cataphradisquadrin-gentis receperant, eos minime refîftentes caperent: ill! enim,part!m publica regis fide, quam regem concelïiiïe à Fuis acceperant: Fred partim eodêquo amp;cærer!,terroreper-culfi,nihil reludantes, fe dediderunnfic ipfi in Mondraconis arcem captiui dudi.ipfo-rum uerô équités prædæ expofiti fuerunt.Interea Carolus Ncapoliranis oratoribus A-uerfæ, qui dedendç vrbis caufa uencrant, reperds,cisq; in fidé receptis,ac multis regia liberalitâte priuilegijs conceflis,poftrid!e,quç FuitFebruarij dies uicefîma prima,Neapolim eftinuedus: tantoq; omniumapplaufu aclæticiafurceptus,vt qui !d eloqu! ten-taret, is cum effet laborem in caffum fumpturus: concurfus incredibili cum gaudio fa-dus eft fexus,ætat!s,cond!tion!s,generis,Fadionis,quafîadpatrem,atq; eius vrbis con-ditorem: nec alijs cedere in eo ftudio qui aut !pfi,aut maiorcs ipforum ab Aragonijs ad honores eued! cfrent,acbcneficijs affedi voluerunnquacelebritatc ac frequentiapri-mùm ad vrbis auguftiflîmum templum,pôft in arcem Capu£nam,quæ Galliç regum fe-des olim Fuerat (nam arx noua ab hoftibustcnebatur)dedudus efl,cum admirabili in-auditæ Felicitatis curfu, vel fupra lulij Cælàris exemplum, prius uiciffetjquàm confpc-dus extitiffet-.tanta deinde facilitate, vt nec tentoria quidem in ea cxpeditione,aut cx-plicare haftam vnam Frangere neceffe fueritrmulti præterea apparatus minime neceffa rij : cum amp;ipfa claffis tam immani fumptu comparata atq; iaftruda', maris tempeftate quafrata,atq; in Corficam infulam delata, non prius ad Neapolitanum litus accederer, quàm rex in vrbem reciperetur.Ita,inteft!n!sdiffidijs,quibus celeberrima noftrorü prin cipum fapientia obfcurataerat, præclaraacpræpotens Ital;æpars,fumma cum ignomi nia, Italicæ militiæ irrifioneq;, grauifïimo omnium cum periculo atq; infamia,ab Ita-lorum imperio, ad Tranfalpinarum gentium dominatum translata fuit : nam quoniam

Ferdinandusfenior,etfinatusipfeinHifpania effet,tarnenquàdabineuntc ætate aut rex,aut regis filius ipfe in Italia femper egiffet : quodq; in alia prouincia principatiim non haberet:effentq; eius turn filij turn nepotes

In-hocßmndo LibroTi^norttw à Florentinis deße^lio manißeßä narratnr: Florentinorum re^e cum Ça]liie de reculeranâis Fijis aBtiones : nona, Feifub^ Uca Florentinorum ex Hieronymi Sauonarola conßlio, ßorma : tJenetorum FudouiciSßorti£aäuerßs Çallos^ apparatuse^eorundemcum Çallis a,dFa,~ rumpugno-^: Fer Winandi ^rrtgonij irtregnum FleaPolitanum redtttss : pax tnter ^ediolanenßm ducem, Çaüiæ regem’, ewßaem regii trans ^Iges in Çalliamfitam reditus’.ejuandogrimumj amp;nbsp;quot;vnde in Italia Çalliciss morbus ccegic aggarere.

V M hacc Romæ atq; in regno Neapolitano geruntur, in alia Italiæ parte exigui ignis feintillæ, maximum tandem incendium, in multorum, fed illiiis præcipuè qui nimia dominandi libidine, eum 8c. excitauit, amp;nbsp;fouit,perniciem parituri crefeebantmam etfi Carolus Florentiae de re Pi-fana itatranfegiifet, vt ipfe Pifas, quoadregnum Neapolitanû fubegif-fet,retineret:iuris autem diftio , vedigaliaq; omnia in Florentinorum effent poteftate-.nihilominus Florenda difcedens, vthæc feruarentur,nihil conftitue-rat,mandauerâtue: quamobrem, Pifani in quos turn præfe6titummilitum,quosrexad eiusvrbispræfidium reliquerat, ftudiapropendebant,cumexcutere Florentinorum iugum conftituiffent,omnes magiftratus,Florentinosq; vniuerfos,qui ibi remanferant, partim expulerant,partim carceribus cuftodiæqî mandarant: bonafortunasq; illorum omnes occupauerant : fignisque amp;nbsp;faéds defeôdonem prorfus confirmarant : in qua vtpoffentperfiftere, legatos non modo ad regem poftea quàm Florenda erat profe-étus , qui ipforum caufam tuerentur : verùmedam, vt ab omnibus obtinerentauxilia nihilpræter mittentes , abipfaftadm defeôdone,SenamLucamquemiferunt : quæ ciuitates nomini Florentino infenfiffimæ, Pifanam defedionem libentiflîmisacpro-penfiffimisanimisacceperunt. Itaque fîmul eis certam pecuniæ fummam deftinarunt: amp;nbsp;infuper Senenfes équités aliquot extemplô fubmiferunt : quinetiam Vened fenatus animum miflis oratoribus, tentarunt ; à quo, etfi benignè accepti,nullam tarnen fpem certam retulerunt. Præcipuum vero fuæ defenfionis firmamentum , in Ludouico Sfordarepofitum habebant : quem vtipfis defeôlionis autor extitiffet ,fic ad eos tuen-dos promptum fore minime dubitabant: qui quamuis Florentinis aliter oftenderet, clam tarnen eosmultisamp; hortationibus amp;nbsp;pollicitadonibus confirmauit : Genuenfi-bus quoque, vt Pifanos armis cæterisq; ad bcllum neceffarijs munirent:mitterent præ-terea Pifas prxfeólum,pcditesquc treccntos,perfuafit: qui odio Florendnorum incen-fi,tum exeoquodPifas fuoimperio adieciffent,tumquôdLiburniportûThomæ Fre-gofio Genuenfiû ducCjqué ipfipoflidebant,emiffcnt,nato: poftremo eda cumFloren-tini Petra fanóbaScrcfanamq; occupaffent,aufto, non modo ad eaperficiédaprompti exdterc,verùm etiam bonam partem oppidorum occupauerant,quæ Florentin! in Lu-nigiana poffidebant-.iamq; vnius regiæ epiftolæ prætextu,quam de reftitutione quorun dam bonorum,quæ publica fucrant,acceperant,in Petræ fandæ reb.fefe immifeebant: quibus de rebus Florendnis Mediolani expoftulandbus,dux ipfe refpondebat,nô effe infuapoteftate,ex paéds quæ cû Genuéfib.haberet,ea prohibere:dûq; verbis eis fads:» facere conatur, variaq; eos laólat fpe,faéds contraria prorfus agitare non ceffat ; vt qui fperarcr,Florentinis à Pifarû recuperatione rcie6ds,fe facile eius vrbis imperio potitu-rumâd quod eius vrbis opulentia atq; opportunitate,alleólus ardêdffimè cupiebat:quç cupiditas in eo minime eratnoua, fed iam turn natacum Mediolano paulo poft Ga» e

JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HI s TO R I AE IT ALI CAE

leacij fratris fui necem,propter aflfcdati regni fufpicionemjquaparuuli ducis mater,arque alumna Bona tenebatur, pulfus ibi menfes eomplures fuit, relcgatus : ftimulabat prætereaillarecordatio, cum cogitabat, Pifas,antequam in Florentinorum poteftatem venirent, loani Galracio epifcopoè Vicecomitu familia,primo Mediolanenfium duci paruiire:quare amp;nbsp;fibi gloriofum fore duccbar, id poftliminio recuperare,quod aliqua-do à fuis maioribus pofTefTum fuiifet : exiftimabarque aliquo iuris colore id poiTe defend! tanquamloanni Galeacio minimè licuifletin fuccelTorum fuorumMedio-lanenfium ducum dcrrimentum Pifanum imperium ab co quidcm, fed pecunia amp;nbsp;viribus Mediolanenfis imperij,partum Gabrieli Mariæ filio extra matriraonium fufcepto, teftamentorelinqucre. Nec contend Pifani, ciuitatcma Florentinorum dominatu, rcmouilTe, oppidainfupcr Pifani agri occupare ftudebant : quæ omnia fere, vrbis au-toritatem,quemadmodumplcrunquefolent,fccuta , primis dcfcdionis diebus ipfo-rum præfedos : Florentinis à principio grauioribus, dum cum rege componunt,dum-que ab eius difcelfu expcólant, vt is publico folcmnique facramento obftrióius, ei rei prouideret, curisintends , cismalis fefeminimèopponcntibus,receperunt:verùn^ quandoquidem ab eo remcdium differri vidcbant, miflis eo milidbus partim vi, partim paôdone,quæ araiferant,Cafcina,ßuto amp;nbsp;Vicopifanoexccpds ,quibusin locisfuas Pifani vires coegerant, recupcrarunt: ncc Carolo Pifanorum aódoncs erantmoleftae, quorum caufa apud regem multos aperte fautorcs habebat : quorum alij mifericor-dia , ex opinione t|Uæiam régis familiarium animos occuparat, Pifanos à Florentinis acerbius fuiffe traóiatos , mouebantur : alij quo fe Cardinal! Maclouienfioppo-nerent, qui fe Florenrinis Rudere demonRrabat : fed prætercçteros, Beicarius, pecunia emptus Pifanorum : quem tarnen Cardinaiis honores audi præcipuè vre-bant : quam ob caufam, incipiebar,\ t eR aulæ mobilitas , eadcm ambitione ab eo dißidere , qua cum vt haberet qui cum alios dcijcerct, ante fouiffet:crgo, hi tanti régis exiRimationis amp;fidei nulla habita ratione, régi fuadebant,vtilius elfe,Florentinos in ca neccRitate continere : Pifasque eo in Ratu,faltem donee regno Nea-politano potitus elfer, conferuarc : quorum confilijs indudus rex , cumvtranque partem varia fpe fuRcntare conarctur , Florentinorum oratores dum Romæ age-ret, vt coram fe Pifanorum querimonias audirent, introduxit : Pifanorum caufam egit Burgondius Lollius, ciuis Pifanus,curiæ Romanæ vocatusns acerbilfimè que-rebatur , Pifanos per annps oduaginta , vfquc adeô iniqua atque atroci feruitute

' opprclTos fuilTe, vt eaciuitas, quæ quondam nobililfimis vidorijs, in Orientemvf-que imperium fuum extendilfct , quæque Italicas inter vrbes potentia amp;nbsp;fama in primis viguilfet, nunc crudclitatc atque auaricia Florentinorum , ad extremam fit vaRationem redada : Pifas habitatoribus vacuas elTe: quodbona ciuium pars , tam afperum iugum fere non valens , cam fponte deferuiflet : quorum confilium pru-dèntilFimum fuilTe , corum quos amor patriæ in ea rednuilFct, raiferias dcclarafle: qui amp;nbsp;acerbis magiRratuum exadionibus , amp;nbsp;priuatorum àFlorcntia infolentibus rapinis , omnibus propemodum fortunis nudati cRent : necvllam iam ipfis fupei-cRe vitæ tuendæ rationcm , quandoquidem in audita impictate atque iniquitate , mer-caturam fa cere, artemque vllam, prætcr eas quæ manu amp;nbsp;opéra hunt, exercere pro-hiberentur : omnes Pifanos à publicis muneribus, etiam ijs ad quæ extranci ad-rnittuntur, excludi: iam in falutem vitamque ipforum feuitiam adhiberi : atque ut funditùs Pifanorumreliquias deleant, aggerum amp;nbsp;folfarupa in toto Pifano agro tuen-dorum procurationem , femper à maioribus fumma diligentia conferuatam ,intcr-mitti voluiRe : qua re intcrmiRa,ßcri non poRe,quin, quod regio totafitdeprelfa, amp;nbsp;Ragnantibus immodicc aquis infalubris , quotannis narijs amp;nbsp;grauiflimis morbis confliófentur :hacde caufatempla, ædesq; ampliRimas,aliaquc nobililÏÏmaturn publica turn priuataædihcia,magnihccntiaatq;pulchritudine inæRimabili àmaioribus extruda,palfim corruerc : non cRc ignominiofum præclaris ciuitatibus,fi poR multoru annorum curricula,tandem in feruitutem cadanneum fit hoe fatale,vt omnia quæ orta funt,intereât,amp;auda fencfcant,atq; mutentur:vcrùm,nobilitatis amp;nbsp;magnitudinis ipfa-

rum memoria, mifericordiam potius iii eorum qui vicilfcnt, mëhtibusingenerare de-buifle, quàm acerbitatem afperitatemq; augere : præfertim verô, illud vnumquemq; fecumreputaredebere,quôdomnibus amp;ciuitatibus amp;imperijs fato quodameuen-turum eft, idipfum quoq;,aliquando fibi accidere poflc, imo neceflario futurum, nihil Pifanis iam reliquum eflc , quo fe Florentinorum immanitas infatiabilisq; cupiditas vitra poflit eiferreâam tot tantasq; calamitates ferri non pofle: itaq;, cunftos vno animo non modo patriam,verùmetiamvitamipfamdeferere potius conftituifle , quàm fubtam iniquum,tamq; impium dominatum reuerti: Regéfe cum lachrymis,quas po-puli Pifanivniuerfî ad cius pedcs fuppliciterproiedi, exuberantiffimas elfe exiftima-renorare recordaretur, quanta pietate ac iufticia libertatem, quainiuftiflimè fuerant à Florentinis fpoliati,Pifanis reftituilTetzhoc fuumin eos beneficiû, quod tanti principis conftâtia atq; animi magnitudine dignum effet, conferuarenvelletq; potius pater amp;nbsp;liberator eins ciuitatis appellari, quàm eifdé in tam pefliferâ feruituté cöieótis,fefe Florentinorum rapacitatis amp;crudelitatis.miniftrum præbere. Ad has criminationcs,haud minore dicendi vi,Francifcus Sodcrinus pontifex Volaterranus,qui pofteafuit Cardi-nalis,ex Florentinis oratoribus vnus, relpondit:Florentinorum in Pifanos ius æquifli-mumeffejVt qui anno M.cccc.iiii.Pifanorum vrbem à Gabriele Maria Vicecomitejle-gitimo eius vrbis domino,emiffent,à quo vix in poffefiîoné adduôli,à Pifanis vi de pof-leffione fuiffent depulfi-.idcirco Florentinos neceflitate fuiffe côpulfos, bello fane diu-turno intercepta poffeflionê recipere conarbcuius bellihaud minus felix exitus extitif-fet, quàm belli gercdi caufa-.nec minus Florentinorû pietas gloriofa,quàm viftorîa;qui cum occalionc habuiffent,Pifanos fame ia pene encdos,fic perire finere, quo eîs fpi-ritum iamiam euanefcenté,refl:ituercnî, cum excrcitu in vrbé ingrelîi,maiorêfccûvim comeatus inuexerunt, qarmorum,nullo vnquam tempore Pifana ciuitaté in cotinenti principatum tcnuiffe:quin ne Lucam quidé vrbem tampropinquam,vt eis parcret,ob-tinere vnq potuerunt-.itaq; fe intra fuos angultiffimos fines femper inclufam côtinuiffc: maritimam potentiambreuem fuiffe ; propterea quôd Dei iufta vindida,ipforQ raultis iniurijs amp;fcelcrib.prouocati:ciuilib,itô difcordijs diuturnisq;intcrfeodijs,muîtîsantè annis quàm Florétinis venderetur, ia omni exciderat dignitate, opibus amp;nbsp;habitatorib; nudata,atq; vfq; adeo dcbilitata,vt lacobo Appiano ignobili ex agro Pifano fcribæ,mi-nimèfueritdifficile Pifanorû dominatum inuadere: eumq; annoscomplûtes retétum, póft filijs fuis hçreditarium traderemec Florétinos Pifanû dominatû magnifacere, nifi ob fitus opportunitaté,marisq; commoditatemzquod vedigalia,quæ illinc extrahebâ-tur,parui effent mométi,exalt;ftionesq; adeô leues,vt impenfarû rationê,quæ neceffario fierentjhaud multû excederent : quarum tamé maior pars ab externis mercatoribus ad Ligurni portum tuendum, exigeretur:quod autem ad mercaturâ,artes,amp; reip.munera, non effe Pifanos alijs legibus obftri(ftos,quàm cçteræ Florentini imperij ciuitatcs,qu2e moderato ac manfueto gubernari imperio côfitentes,dominum mutare:quàd nec ea fuperbia atq; percinacia effent,quæ propria eft Pifanorummec ea perfidia,quæ in eis a-deo notaeft,vtvetuftiffimototiusHctruriçjpuerbio celebret, minime cupiebàt: quod fi cum primû Pifana ciuitaté potiti funt Florentini, multi Pifanorû ftatim vrbem fponte deferuerunt, id ab illorû impotente fuperbia,qua faótum eft,vt proprijs viribus amp;nbsp;for-tunæ feruire noluerint, non culpa Florentinorum,effe profe6lum,qui eos iuftiffimo ac manfuetiffimo imperio rexerant,itaque tra6tauerant,vtcis impcrantibus,ea ciuitas ne-que diuitijs,neq; viris effet imminuta:quin potius,Ligurni portus maximo fumptu reçu peratuSjfine quo ea vrbs omni commodo atq; emolumento nudata remanferat:omniû præterea artium ac difciplinarum in ea publico introduóto ftudio,alijsq; multis,nec no foffarum atq; aggerum diligent! procuratione cÔtinuata,Florcntinos femper earn fre-quentiffimam reddere ftuduiffe. Hæc effe tam manifeftè vera,vt fi élis amp;nbsp;falfis lamenta-tionibusobfcurari non poffent; omnibus melioremfortem defidcrare pcrmilfumeffe, verùm debere etiam vnumquemq;,quod cuiq; dédit fors patienter tolcrare:alioqui, fi cuiuis alterius imperio fubiedo, ad libertatem afpirate licitum fit, omnia dominatus, atque imperiorum iura peruerti atque confundi : Florentinos minimè neceffarium du-cere , in eo elaborare, vt Carolo Chriftianiffimo Francorum régi, quid eum facere

deccatjperfuadéant, qui cum rex fapientiflîmus ac iuftiïïîmus fit, fe certo fcire, eum vanis querelis amp;nbsp;calumnijs à reôto fc abduci minime pafiurû : per feq; quid prius quàm eius exercitus in vrbem Pifanamreciperetur , promififlet: quid item Fiorcntiæ in tan-tacelebritatefolenniterq; iurafiet,in memoriamreuocacurum,cogitaturûq;, quôquis potentia ac maieftate maior eft, co ipfi gloriofius efie,ad iufticiam amp;nbsp;fidem conferuan-dam,potentiæ fuæamplitudinem explicate. Manifcftè apparebat,à Carolo Pifanos benignioribus aliquanto auribus auditosfuifie:eorumq; benefîcio cupiuilTcjVtquam diu bellum Neapolitanumgererctur, ab vtraque parte arma fufpcndercntunaut Flo-rentini vt rex Pifanam dirionem vniuerfam rctinerct, affirmabatque quamprimùm Neapoli potitus efletjfe quæ Florentinis promififletjomnia repræfcntaturum : idFlo-rentini,quibus omnia iam regis verba fufpcvta étant, conftanter recufabannobnixè vt promiflis ftaret,poftulantes:quibus vtfe veilefatisfacere,ofi:cndetetautem veraquo ab eis ante præfcriptum tempus auri libras feptingcntas, quas ex paôto debebanr,cx-torqueret : eodemquo Rornadifceflîttempore, cardinalem MaclouienfemFlorcn-tiam mifit: cui rex occulté mandauit, vt Florentinos fpe fuftentaret, donee aui um extorfiflet: quo fadodenique res eodcminftatu finerende qua fraude, etfi Florentini hand parum dubitarcnt,nihilominus ci quadringentas aurilibras , quarum dies aduentabar,tradiderunt:quas vbiaccepiflct,Pifas quali eius ciuitatis poffelfionem Flo rentinis datums, profeótus, Fiorentiam re infcófa redijt,ex cufauitq;, Pifanos fe tam obibnatos reperifie,vteius autoritas parum ad eosfleétendos ponderis extitifTen cogéré veto eos non potudfe,quod eiufmodi mandatum à rege non haberctmec fibi jVt-pote facerdoti, fas elfe ea confilia capere,è quibus Chriftianorum fanguis fundendus elfe vidcretur.noua tarnen præfidia,in ateem quara nouam Citadellam \ ocant,im-pofuitnn veterem etiam irapofiturus,fi Pifani quorum animi vnàcura viribus quotidie crefeebant, aflentiri voluifiTent : nam Ludouicus Sfottia, exiftimans maiore præfi-dio, nec nonperitiore quopiam ac firenuo duce ibi opus efle , Pifas ipfe , quan-quam confuetis artibus nomen Genuenfium prætcxerct,Lucium Maluetium cum no-uis militum turmis immiferat: nec vllaoccafionequa Florcntinorum moleftiasfouere pofiet, præterita: quo eos à Pifanis infeftandis magis remoucret, lacobum Apia-num Plombiniregulum,Ioannemque Sabellum communibus cum Senenfibusim-penfis conduxit, vt Senenfes maiore animo Montera Politianum , quod oppidum cum recens à Florentinis dcfeciffet, nulla fœderis quod cum Florentinis habe-rent, ratione habita , infuam fidem receperant , tuerentut; neclcuioribus Florcn-tinianguftijs moleftijsque ab inteftinis rebus , conflidabantur : quivtreipublicæfta-tum ordinarent, fimul ac rex Florentia difcelferat, in comitijs, quæ veteri more populo vniuerfo in curiæ carapum conuocato, apertis fuffragijs de ijs quæ perfummum magifiratum propofita étant, peragebantur, quandam reipublicæ formam conftitue-rant, quæpopularis ftatus nomine, multispartibus ad paucorumpotentiam magis, quàm ad multitudinis propendtbat: quæ tes cum plcrifque,qui maiorem animo liccn-tiâ conceperant,molefta efl’euatque ad idipfum priuata alicuius præcipui ciuis ambitio accederct: dereip. forma denuà agendûfuerat: de qua cum certo die principes raagi-ftratus,ciuesque primarij deliberarent,Paulus Antonius Soderinus ciuis amp;nbsp;lapiens amp;nbsp;grauis, verba,vti fettur,in hûcmodum feciüEtfi ab ijs quiderep.fcripferunt,prçfi:antifi-limi ciuespopularisftatus minus laudatur , quàm is in quo aut advnumprincipem, aut adoptimates, omniareferuntur: tarnen quoniam defideriumlibertatisin hacciui-tate antiquum eft,acpenè cum ipfis ciuibus natumdïntquc ciuium noftrorum rationes ad æqualitatcm,popularis reipublicæ fundamentuin maxime necefiarium,accommo-datæ : multitudinis imperium omnibus reliquis à nobis anteponendum cfTe, facile de-monftrari pofiet. Verùm enimuero, ea de re prolixins difierere,fuperuacaneum arbi-tror, quandoquidem in omnibus fupetiorum dicrum confultationibus ,femper omnium conlenlu,decretum eft, vtresp. populi nomine atq; autoritäre gubernetur: fen-tentiatumautem varieras hinenataeft, quod plerique in comitijs , ad cas reipublicæ rationes libenter accefierunt, quibus ciuitas, ante quàm eiuslibcrtas àMediceafa-miiia oppnmeretur,regebatur(quorum de numero me vnum efie fateor)exiftimantes,

ftatum,hoc recenti modo conftitutum,multis in rebus nomine potius quam re,populärem eflCjCafibusq; qui ab huiufmodiimpcrijsfæpenumero exiRunt, perterriti, perfe-ftiorem aliquam tormam, per quam ciuium concordia amp;nbsp;fecuritas conferuetur,requi-runtiquæ quidem res,nec rationibus,nec documentis fupcriorum temporum in hac ci-uitatefperaripoteft,nifiineareip.formaquætota àpopulipoteftate,fed ordine amp;mo-do conftituta,pendcat: quæ quidem duobus firmiflimis fundamentis nititur. Primùm, vtomnes tarn huius ciuitatis, quam reliquæ ditionis magiftratus amp;nbsp;munera fuis tempo-ribuscommuniconfilioeorum quinoftrislegibus,ad reip. guberriacula aditumha^ bent,decernantur:finc cuius connlij autoritäre, nouæ leges ferrinon poflintdta vt cum inpriuatorum ciuium poteftarenon fit, neq; cuiufquampriuatæ confpirationis,fa(Sio-nis, dignitates impcriäuediftribuerc,nemoaliorum cupiditate ftudióue excludetur: fed ex virtute amp;nbsp;meritis hominum diftribuentur: itaq; vnumquemq; virtute,bonis mo-ribus,publicèamp;priuatimbencmerendo,fibiviamad honores patcfacere oportebit: abftinere præterea à vitijs,ab inferenda alteri iniuria, ac denique ab omnibus ijs quæ in bene inftitutis ciuitatibus, odiofa moleftaq; efle videantur. neq; in vnius paucorumue poteftate crit, fiue nouis legibus, fiue vnius magiftratus autoritäre,aliam reip.formam introducere:quoniam nifi femel recepta,conuiciorum fuflfragijs mutari non poterir. Al-terum cft,vt grauiores deliberationcs,cuiufmodi funtde bello amp;nbsp;pace, de nouis legib. ponderandis atq; explorandis,ac generatimomnia ad huius ciuitatis atq; imperij admi niftrationem opportuna , à magiftraribus ei muneri dcftinatis,atq; ab confilio ex ciui-busperitilfimisacprudcntilfimis populifuffragijsfeleóto amp;conflato, traótentur:nam, quoniamhorumcognitionegociorum,inquemuis minime cadit, ab ijs geranturo-portet,qui earum funt rerum capaces: quæ res cum nó rarö celcritate taciturnitaicrnq; requirant, dehis cum populo agi non poteft: fed nec ad libertatis conferuationem ne-ceflarium efi:, vt hæ res in magno admodum numero hominum,deliberentur: propte-reafecuraetenim libertas crit,dum modo magiftratuum diftributio,lcgumq; nouarum deliberatio,a confenfu multitudinis pendeat. His duobus rité cóftitutis,fi:atus verè po-pularis critconftitutus, iaóla libertatis fundamenta,reip. forma laudabilis ac diuturn a fiabilitamamcôpluraaliaquæadformamde qua agitur,omnibus numeris abfoluen- ’s dam fpedant, præftatin aliud tempus differre,ne ftatim initio hominum mentes tyran-nidis præteritæ recordatione fufpenfi, quiq; libcræ ciuitatis confilijs parum alTueti, quæ adlibertatis tutelam necclfaria funt, fatis peruiderenon poffunt, perturbentur: quanquam ea ciufmodifunt, vtcitrapcriculum,incommodiustcmpus,opportunira-tcmq; maiorcm differri poffe videantur.Hanc autem reip. defcriptionem,in diesmagis ciucs amabunt,amp; compleäentur : vfuq; magis fadi veritatis capaccs,cxpoliri quotidie eum ftarum, donee ad fuam perfeótam formam rcdigatur,optabunt.Interca eis quæie-cimus fundamentis, fuftinebitur:quæ,quanta facilitate poni conftituiq; poflint, quan-tamq; vtilitatem fint allatura, non modo rationibus oftendi poteft,verum etiam exem-plis.Nam Venctorumresp. quamuis efolaconftetnobilitate,non funt tarnen in eaci-uitate nobiles aliud,quam priuari eines, numeroq; tot actamdiuerfis conditionibus,amp; generibus, vt quin ad populärem ftatum plurimum accedat, amp;nbsp;quin earn nos raultis in rebus imitari polfimus,negari non poflitzat earesp.hifce duobus fundamentis maxime nixaeft , quibus per tot fccula libertäre fimul amp;ciuili concordia conferuata,ad tanram gloriam amp;nbsp;magnitudinem confeendit : quæ res nonjVt multi credunt,ab vrbis fitu pro-feda eft ; propterea quod in eo firu amp;nbsp;loco potuerunt elfe, ac reuera interdum difcor-diæ aefeditiones cxtitcrunt, veriim ab reip.form'a fic temperata,tantaq; proporrione conftituta, vt ab ca effedustam præftantes, atq; admirabiles neceffario proficifcantur. Necminus moucrc nos noftradebent exempla, quam aliéna:vcrùm contrario modo confidenïta:namquoniaminnoftramciuitatem nunquam huic fimilis forma inrrodu-da eft,ea fuit caufa,quamobrem res noftræ tam crebris mutationibus fuerintobnoxiç: aemodo à uiolentatyrannide conculcatæ, modo ab paucorum ambitiofa auaraq; dif-fenfione laceratæ : nunc ab effrænata multitudinis licentia, qualfatæ ; ita cum propter quietem ac felicitatem incolarum ciuitates initio fucrint ædificatæ,noftræ reip.frudus, noftræ felicitates,no ftra ocia, fuerunt publicationes bonorum, exilia,miferorü ciuium

cædesînon eft in'comitijs forma ab ijs diuerfa propofita,quæ alijs temporibus in hac ci-uitate cxtitêre,quç diflidiorum Sc calamitatü plena fuerunnquæq; poft in finita tum pu-* blicatü priuata mala,tyranos deniq; nobis pcpcrerûttvndc cnim, nift ab his caufis fadû eftjVtapud maiores noftros dux AthcnarQ libertaté opprimcrenpoft etiä fèquétib.tem-porib.Cofmus Mediccs eandé opprcflam retineret?quod quidé minime eftmirâdû: nâ vbi magiftratuû defcriptiodegûqs latioqion de comuni ciuiù quotidianoq; GÓfcnfu,fed paucorû arbitrio peraguntur,tunc ciuib’’ nô iâ in publicû bonû, fed in fuas cupiditates, finesq; priuatos intctis,foôtioncs amp;nbsp;partes,quib.adiunftæfunttoti’ciuitatis feditiones, peftes atq; interitus certiflîmircrûp.impcriorûq; omniû,cxiftunt.Quantoigitur maiore prudétia videbimur præditi,fi eas rcip.adminiftrâdæ rationes fugerimus, quas Sc rario^ ne amp;domefticis excplis,perniciofas eftepoftiimus cognofcereêad easq; accefterimus, è quibus falùs ac félicitas ciuitatis proucnire,amp; rationibus amp;nbsp;documentis aliorû,perfpi citur?Quippe veritatc impulfus,illud dicadn hac noftra ciuitatCjCum gubernandi mo-dum,in quo pauci autoritäre immoderata remp. gerant, paucorù femper tyrannorura remp. fore : qui eo crunt vno tyranno pcrniciofiores,quo pernicies omnis capitalior ac nocentior eft multiplicata, quàm fola : quod fi nihil aliud infit mali, in eo fairem,propter opinionum diuerfitatem,ambitionem,variasq; hominûcupidirates,diuturna Concordia in eo fperari non poteft:difcordia veró omni tempore perniciofiflima,in hoc effet perniciofior, in quo ciuem tanta potentiafuffultû,profcripfiftis:quo ta præftanti ve-ftri imperij parte mutilitati eftis : in quo Italia, externo milite fœta, tota in grauiffimis periculis cernitur : raro equidem, ac forraftis nunquam anteain ciuitatis poteftate pe-nitus fuit, fe ipfam fuo arbitratu componere : quæ poteftas, quoniam vobis Dei beni-gnitateconcefta eftjnoliteperDeum , vobifmetipfinocendo, Florentinorumq; pru-dentiæ famam cum ignominia fempiterna obfcurando,occafionem amittere liberi flatus in ciuitate conftituendi, qui non modo vos bcatos faciat, fed cuius perpetuitätem vobis polliceri poftitis: atq; ira veftris liberis ac nepotib. eum thciaurum,eamq; félicita tem relinquere, quânec vos, nec maiores veftri,autpoftcdùrûtvnquâ,aut cognouerût. HæcPauli Antonij verba fuerunf.verumenimucrô, GuidantoniusVefpucius,cIariflim* P iurifconfultus,viringGnio:acdexteritaté fingulati, ad ea huiufmodi orationem habuir. Si resp.eomodo,qui àPaulo Antonio Soderino propofitus eft,præftâtiflimi ciucs,opta tos fruéfus tâta facilitate ederer, quanta dcfcribuntur,palato admodum corrupto is effet,qui alium in patria noftra reip.ftatum defiderarenperniciofus ciuis cfret,qui eareip. deferiptionemnon adamaret,in qua uirtutcs,mcrita, hominum dignitas,prætercætcra omnia,præmijs amp;nbsp;honoribus aificerétunvcrùm equidem videre nequo,quî fieri quear, vtea resp.quæ in multitudinis poteftate penitus fit pofita,tot rantisq; bonis circumflue-re redundareq; poflît : nam fatis confiât, quod amp;nbsp;ratio docet, amp;nbsp;vfus demonftrat,amp; fa-pientum autoritas confirmât, in tanta multitudinc talem prudentiam, talem vfum,ta-lem ordinem minime inueniri, quibus nobis polliceri valcamus,fapientes ignariSjbo-nos maliSjterum vfu pcritos,ijs qui négocia nunquam traâaruntjantepofitum iri:quip-pc,vt ab iudicc rudi amp;nbsp;imperito,reôf a indicia cxpeólarinequeunt,fic àmultitudine con fufa,amp;imperita,confilium,fententiâueprudentiaamp;ratione munira, nifi forte cafu,fpe-rari nullo modo poteft : amp;nbsp;nos, quod àviris fàpientibus nullisq; alijs negotijsintentis, vix diiudicari arque explicari potefi, id ab ignara atq; imperita turba,ex tanta ingenio-rum generum,morum varietareconflata ,fiiisq; priuatis negotijs tantum intenta,diftin-gui amp;cognofci pofte,credemus ? Accedtt his,immoderata de fê cuuifq; opinio,qua nemo non,ad honorum cupiditatem excitabitur : nec honefiis libertatis fruôfibus in po-pulariadminiftratione eruntcontenti, fed ad primos honorum gradus omnesafpira-bunuvolentq; inrerum grauiorum ea difficilium deliberationibus locum habere; cuius rei eaeft caufa, quôd minus apud nos quàm in vllaalia ciuitateilia animi moderatio, qua prudentiori, ac præftantiori ceditur, locum haber.Itaq;3pcrfuafi,iure omnes in o-mnibus æquales efte debere, honorum gradus qui virruti, ac meritis,debentur,cum in multitudinis erunt poteftate,confundenruniftaq; in maiorem partem cupiditas diffufa, eos armabitpotentia, qui autfapient minus , aut minus erunt dignirnam cum numero vincant,plus etiam in earep.in qua fententiæ numerantur,non appenduntur,poterunr.

Quâmobrcm quis hoc præftabit, vc content! ea forma quam vos hoc tempore introdu-cetiSjnouis inuentisjlegibusép nulla prudentia conlhtutis,quib. homines fapientes re-fifterenequibuntjmodos reip.gubernandæ fapienter excogitatos,non fint breui pertur baturi?quæres cum femper, in huiufmodircp. funtpericulofæjtum veto maxime hoc ipfo tempore:cum ea fit hominum natura,vt vno extreme,in quo nolentcs detenti fue-runt,declinato : in aliud extremum medio præterueôlo,fine cunólatione volentes, decurraut. Sic qui è tyrannidc funt elapfi, fefe, nifiretineantur , in effrænatam licentiam præcipitannquæ quidem amp;nbsp;ipfa iure tyrannis poteft appcllarimam amp;nbsp;populus,cum in-dignis dat,quod adimit dignis: cum gradus,amp; mérita ciuium côfundit,tyranno eft fimi-lis:cuius tyrannis eo forrè^niciofior eft,quo periculofior ignorâtia,quæ nec pôdus,nec menfuram, nec legem habet, quam malicia:quæ tarnen ipfa aliqua regulajaliquo fræ-no,aliquo cermino gubernatur: neq; vos Venetorum exemplum moueanapud quos amp;nbsp;fitus momenti aliquid habet : amp;nbsp;reip.inftitutio inueterata plurimum valet ; eftq; ita cô-pofita,vtrcrû grauiü deliberationes, penes paucosfintpotius,quàm multos:addeillo-rum ingénia,quç cum non fint forte eo acumine prædita quo funt noftra,mulro funt pa-catiora,acfaciliora:nec illis duob.tantû,quæpropofitafunt,fundamétis Venetinitûtur, verùm ad perfeftioné amp;nbsp;ftabilitaté eorû plurimû refert, eos perpétua ducem aliaq; in-ftituta complura,habere:quç fi quis in hanc ciuitaté vellet inducerc,innumeros qui re-PiUgnarenr,inueniret: propterea quod nô nûc primû exoritur ciuitas noftrameqi modo prima inftitutioné capit: idcirco inueterata confuetudine fæpenumero cômuni vtilitati rcpugnante;necnôhominlbus,ne côferuandælibcratis prætextu,nouatyrannis quæra tur,fufpicanribus, haud firnè multû prodefle fana confilia polTuntmt corpori male affe-do,amp; noxijs humorlb.redundanti,medicinç nô tantü profunt,quantû euacuato ac pur gato:qulbus de caufis,atq;etiam ob rerum humanarum conditioné,in peius lemper fere vergentium,magis timendum eft,ne quod in hoc principio minus perfedè crit eófti-tutü,temporis progrefiu penitus perturbetur,ac di{roluatur:quâfperandû,vtauttépore aut occafione perficiatur. Quid? an non domefticis exemplis abundamus, fie vt minime aliunde fint petenda? quando enim reip.gubernacula penes populum penitùs fue-runt,quin ciuitas illico plena difeordijs totafitconuulfa: amp;nbsp;ftatus mutatio eonlecuta? Quôd fi etia aliorû exempla intueri libet,cur non in meraoriam reuocamus,populi illâ abfolutâ poteftatem,tottantosq; in vrbeRoma motus excitaire:vtnififcientia,amp; virtus militaris obflitiflet,illius reip.vitabreuis effet futura?cur ité non recordamur, Athenas fiorentifiîmam ac potentiffimam ciuitatem, nulla alia de caufa imperium amifiire,inq; fuorum ciuium atq; externorum feruitutem incidiffe, quàm quod res magnæ amp;nbsp;graues multitudinis arbitrio dccerncrétur?Illud autem videre nequeo,qua ratione diciqueat, in ea reip.forma quæ in publico ciuium concilio propofita eft,libertatem integram minime rcperiri,proptcrea,quod omnia ad magiftratuum autoritärem referâtur : qui quidem perpetui non funt,fed temporibus cômutanturmec paucorum fulîragijs creati,fed àmultiscomprobati,fortis arbitrio,ex veteri ctuitatis confuetudine,relinquuntur.Itaq; qui polfuntâut fadione aut ciuium propria libidine diftribui?niud quidé certius nobis perfuadere poterimus,rcs grauiores,à prudentloribus,pcritioribus amp;grauiorib. expé-fum ac tradatû iri qui eas alio modo,aliataclturnitate ac grauitate gubernabût, quàm populus harû rerû plane rudis amp;nbsp;iraperitus, atq; vbi minus eft opus,fçpenuraero profit fus: vbi aût res ipfa largitaté pofcit,vfq; adeo tenax, vt dû minimis parcerc vult,in maxi-mos famptuSjgrauiffimaq; pcriculaincurrat.Grauiftimus eft, vt Paulus Antonius dixit, Italiæ morbus,acnoftræ potiffimùm patriæ : quamobré,quæ effet imprudentia,cû medici dodiores ac peritiores requiruntur, ijs fe cômitterc,qui minore eius artis feientia, vfuq; funt præditl?Poftreraô,illud eft tenendum, vos populum longe pacatiorem faci-liorémq; adfalutaria fibi confilia, atq; ad commune bonum ampleôlendum habituros; fi ei in rep.moderatum locum, autoritatemq; attribueritis:nam fi cius arbitrio amp;nbsp;pote-ftati omnia fubieceritis,verendü erit,ne infolétior, ac difficilior,atq; ad ueftrorû fapié-tum bonoruracj; ciuium confilia, contumacior fiat. In eo confilio in quo non itama-gnus ciuium erat numerus , ea fententia quæ reip. deferiptionem non tam populärem amp;laxâprobabat,obtinuiffet,fihominûdeliberationibus,diuinaautoritas,Hieronymi e 4

Sauônarolæ FerrarîenGs,ex ca fodalitatc, qux Prædicatorum appcllatur, orCjnon in» teruenifTet. Hic cum iam annos complures Florentiæ rerum diuinarum interpres exti-tiiret,atq; adfingülarem dodrinam, fandimoniæ famam celeberrimam adiunxifletjfi-bi apud maioFcm populi partem vatis nomem atq; autoritärem vendicarat. Nam quo temporeinltalia nullum nifi fummæ tranquillitatis fignum apparebat pro concione fæpenumero prædixerat, externos excrcitus in Italiam tanto cum mortalium terrore, venturos,vt nulli muri, nullæ armatorum copiæ eorum furori pares efientfuturæzalTe-rebatq;,fehæcatq; aliamulta, quæquotidie proedicebar^neq; Humana coniedura,neq; ex cuiufquam fcriptoris fcientia, fed Dei folius inftindu atqj afflatu prænunciare:quin-etiam de reip. Florentine commutatione aliquid innuerat; atque hoe eodem tempore eamlibertatisratiónemin comitijsciuitatisagitatum , palam deteftabatur: affirmans, Dei eïTe voluntatem, vt talis formarcip.confiituererur, que prorfus amp;nbsp;abfolutc elTct popularisme vnquam in paucorum ciuium effetpoteftate,vel fecuritatem aliorum,vel îibertatemlabefadurç.Itaqqcum ad multorum defiderium,tanti nominis autoritas ac-cefliffet, qui fccus fentieban't, tante animorum inclinationi,rcludari nequiuerunt : id-circo,eare multum diuq; dcliberata, amp;nbsp;agitata, tandem in earn fententiam hum eft,\ t ex omnib. ciuibus,nó quidé(vt in multis Italie locis fuit diuulgatum)ex plebis fece,fed ex ijs tantum, quibus, antiquis ciuitatis legibus,aditus ad remp.conceditur,confilium conftitueretur-.cuius confilij eamodö poteftas effet, ciuitatis atq; imperij Florétini ma-giftratus omnes creare:pecunie cogende dccreta,legesq; amagiftratibus,amp;felediori-bus confilijs conftituta,confirmare.Vt ciuilium autem diffenfionum caufç tollerentur, omnisq; metus ex ciuium animis eximeretur, publico decreto Athenienfium videlicet exemplo fancitum eft, vt ea delida que in rcip.ftatum ad eum vfq; diem commiffa fue-rant,perpetuaobliuiónein pofterum abolerentur:his iadis fundamétis, resp. forfitan bene compofita, amp;fl;abilis fuiffet conftituta, fi eodem tempore ca omnia introduda fuiffent, que ad earn diem in hominum prudentium confultationem vénérant : verùm cum de eis ftatuere fine multorum, qui p ropter rerum preteritarum mcmoriam,fufpi-cionum erantpleni,decretum fuit, vt magnum illud confilium tanquam recentis liber-tatis fundamehtum tune conftitueretur : que deefrenr,in temporum opportunitates,amp; 3uumpublicavtilitas vfuatq;experientiaabijscognofceretur, qui earn rationum in-udione cognofeere non poterant. Hoc modo Hetrurie res laborabant: interearex Neapoli potitus,vt vidorie fafligium imponcret, in duas res potiffimùm animum intc-debat : vnaerat, vt duas arces Neapolitan^ vrbis,que Ferdinandi nomine adhuc tene-bantur,quarum vni noue,alteri ab ouo erat nomen, expugnaret : turrim enim que fan-di Vincétij dicitur,vt portus effet propugnaculum extrudam,paruo negocio iam obti-nuerat : altéra vt vniuerfum regum ad fuum imperium reuocaret: quibus in rebus Fortuna eandem ipfibenignitatem oftentabat; nam amp;nbsp;arx noua regum fedes in maris lito— re pofita,qulngentorum Germanorum,quiinprefidio erant,ignauiaatq; auaricia, leui faôta dcfcnfionc,ea lege deditioné fccit,vt incolumcs,cum ijs que ipfi poffent expor-tare,exire permitterentunqua in arcc cum magna vis commeatus effet,Carolus parum futur! folicitus, eum commeatum quibufdam è fuis condonauit:amp; arx altera,quam di-ximus nomen ab ouo duccre,fcopulo impofita,olim continenti coniundafuinvcrùm Luculli opéra inde dirempta,ponte angufto cum proximo Neapolilitore, coniungitur: hec quoq; affiduis tormentorum iôiibus verberata,quibus etfi mûri coronaIçdebatur, infra coronam tarnen illçfa pcrflabat moles,paucos poft dies amp;ipfacum Gallo conuc-nitjVt fi intra odauum diem nemo ferret fuppetias,in regis poteftatem concederenprç-fedis uerô militum,ipfisq; militibusin diuerfas regni partes miffis,obuiam aliquot die-rum itineribus proceres, amp;nbsp;fyndici ciuitatum certatim(dum omnes ad Gallos accipien dos primi effe volunt) proccdebant,tanta cuiufq; vcl propenfione,vel terrore, vt amp;nbsp;ar-cium præfedipcnè omnes,cas citra vllam tergiuerfationem dederent:amp;arx Caietana, omnibus ncceffarijs rebus inftruda, leuiter oppugnata,fefe hoftis mifcricordie com-mendauinatq; hoc pado paucorum dierum fpacio,regnum vniuerfum,pretcr Ifchiam infulam, præterq; Brundufinam amp;nbsp;Gallipolitanam in Apulia, amp;nbsp;Heginam in Calabria arces J Carolo vrbem ipfam in extremo Italie angulo ex aduerfo Sicilië fitam, tenente, mira

mirafacilitatejn Caroli poteftatem venerunt: idem amp;nbsp;Trupia,amp; Mantia fecerunt,quæ initio rtatim Gallica erexerant vexillæverùm cû rex eas certis fuis familiarib. donaflet, illæ quéuis aliû,praeter regem ipfum reciifantes,mutatafententia, ad priftinum doniinu redierunt: idem póft fecitciuitasßrundulina: ad quam cum Carolus neminé mififter, quin focordia quada non modo non expediris, fed vix Syndicis^quos ciuitas Ncapo-llm,ut eil rege tranfigcret,miferat,auditis,qui Ferdinandi nomine arces tenebant, fpa-cium ciuitatis ad Aragonioru fidê perfuaiione reuoeandçhabuerunt-cuius excplo^Hy-druntinoru ciuitas,quæ Gallicû nomen cóclamauerat,cü nemo ad eaaccipiendâvenif-fer,in propoflto nó perftitit. Ad Carolû omnes totius regni proceres ac reguli, Alfonfo Daualo Pifeariæ marchione excepto, qui à Ferdinando in arce noua reliôlus, vt Ger-manorû ad dedendâ arcé inclinationê agnouerat, in Siciliam cum paucis alijs quorum bonafuis donarat Carolus, profugeranfe vt nouü regé reciperent,côtulerunt: quitanti regni poflelfionéjpaôtione prorfus ftabilire cupiens,prius quàm arcé ab ouo appellatâ obtincret,ad fe Federlcû Aragoniû, fide data,vocarat : q tû quod in eius patris aula diu egiftct,tû quàd régi effet affinitate c6iunlt;ftus,tori Gallicæ nobilitati erat acceptus;cum hoc de pace in hune modû Ggir,vt Ferdinando fe amplû, Gallia principatum,magna(^ veôtigalia daturû polliceretur, fi modo is quæreliqua in regno tencrct,relinqueret:ipli quoq; Federico,pro ijs quæ poftideret, maiora repofiturum : veriiin cum Federico ne-potis effet voluntas côperta,qui nullas omnino conditiones admlttere, nifi ei Calabria rellnqueretur ,decreulfret, grauibus refpondit verbis :(^andoquidé,Dei,Fortunæ,o-mniuinq; mortalium côfcnfione,regnûNeapolitanum adeptus effet, Ferdinandû huic diuino confillo nequaquam rcluâari in animo habere: nee tanto régi cedere fibi turpe ducere: itaquefe hand minus quàmreliqui, ipfi in eodem regno parère velle,modô ei pars aliquaregni(Calabriaminnuens)eoncederetur:in quâ,non quafi rex,fedtanqua è fuis proceribus amp;nbsp;clientlb. vnus manens,regis Galliæ dementia aniraiq; magnitudinê poffet colere : in cuius gratiâ aliquando fe occafionem earn virtutem declarandi,quàin aduerfafortunain fua ipfius falutem exerere prohibuerat,habiturûfperaret:hoc con-filio nihil gloriofius elfe Carolo poffeztaleq; elfe, qualiaantiquorû regû fuiffe memo-rantunquihuiufmodi operib. fuum nomen immortalitati confecrarantidiuinosq; apud mortales erat honores côfeeuthneq; minus tutû quàm gloriofum effe:proptcrea quod, Ferdinando in fuam fidê recepro,regnû effet firmum habiturus:neq; fortunæ vllam cô-muta'tloné in pofterum formidaturus : cuius effet proprium,quotlefcunq; vidoria mo-deratione ac prudétia munita nô enet,inopinato ali quo cafu gloria tanta molitione par tam,lnquinare.Verùm cum Carolo videretur,fi quam regni parte fuo æmulo concede-ret,reliquûquoqi inapertiffiinûdlfcrimen vocari,Federieusab eoreinfeda difcelfit:amp; FerdinanduSjCognita arciû deditione,cum longis nauibus 14. male inftrudis,cuin qui-bus Neapolifoluerat,in Siclllâ,vtibi in omné occafionê intentus effet,in Ifchiana arce Inico Daualo Alfonli fratre,viris virtute amp;nbsp;fide præftantibus,relido,nauigauit. At veto CaroF, quo eo receptaculo ad regnû infeftâdû peropportuno hoftes priuarer,clafirem, quæ tandé in portûNeapolitanû appulerat,eô iuïïlt contenderciverùm cû defertûoppi dû reperiffet,atqi arcis expugnationé ditficilimâ elfe videret,ne oppugnare qdé voluit; quamobré,ftatuirrexèprouinciaNarbonenfi,Genuaq; alias naues ad Ifchiæoppugna tlonéatq; ad raarc,quod interdû Ferdinand’'infeftûhabebat,tutû prçftandîi,accerftTe; fed enim fortunç,di!igétia confiliûq; paria no crât:qgt; omnia frigide admodû negligcter amp;pturbatè adminiftrarentur:etenim Galli tanto rerigpuentu folito infolentiores fadi, grauioribusq; negotijs,fortunçtemeritati^mi)ris,ludis rantû amp;voluptatib.intéti erant: q veto apud regé plus poterât,vnû illud agebât,vt qvberrimû poffent,frudû, nulla fui principis vel dignitatis vel vtllitatis habita ratione, ipfi pciperent. Eo tempore Gemes Othomànus Neapoli morté obijt,lumacû Caroll moleftla,jppterealt;3gt; adbellû,quod In Turcarû Imperium animo agitabar,eû hominé maxlmû atq; aptlflimû Inftrumentû fore exlftlmareneius mors à Pontlfice lento veneno procurata fulile conftantl horalnù opi-nlone,crédita eft:fiue quod eum Inultus régi concefllffet,atq; idclrco fe llbrls auri qua-dringends, quas quotannls àBalafete eP fratre âcciperet,prluaffet,ful dolorls remediû duceretjVtper qué eo prluatus effet,Is ab codé nullû cômodum perclperet,fiue, quod.

Caroli gloriæ inuiderenmetueretq;, fi forte aduerfus Tur cas res ei profpere cederenr, mox ,fuas cogitationes, quemadmodum à multiSjCtfi priuatæ vtilitatis gratia, extimu-labatur, ad ccclefiâRomanam,quæquôdab antiquis amp;moribus amp;nbsp;ritibuspenitùs de-fciuifient, magisindies Chriftianærcligionis autoritas imminuebatur, corrigendam conuerteretjomnibus certo metuentibus, earn labem in cius Pontificatu,multo maio-remfuturam:quiPótificatusturpiffimisartibus partus ,nunquam forte pofthominum memoria deterioribus fuit adminiftratus: nec defuere qui crederét(nihil cnim tam ini-quum eft, quod in eius pontificis fcelefta natura non facilè crederetur) Baiafetem co-gnito régis Galliæ in Italiam apparatu,per Georgium Bucciardum pontificem pecunia corrupine,vt Gcmenuita priuaret.Verùm enim,nihil eius morte Carolus intermittens, quanquam alacritate animi, quàmprudentia amp;. confilio maiore, de bello Turcis infe-rendo,cogitate, archiepifcopum Dyrrhachinum,nationc Epirotam,in Græciam mifit: qui per quofdain exules de aliquo motu in ilia prouincia excitando, fpem faciebat. At, noui atq; inopinati cafus, eum noua agitate animo confilia coegerunt. Supra didum eftjimperij Mediolanenfis obtinendi cupiditate, Aragonioruinq, ac Petri Medicis,mc-tuLudouicum Sfortiam addudum cfte vt régis Galliæ in Italiam tranfitum, procura-ret:cuius aduentu,cum voti fui compos fadus effet, Aragonijq; in tantas anguftias co-pulfi,vt difficulter propriam falutem tueri poffent, ob eius oculos,nouus metus, priore longe grauioraciuftior,obucrfari coepit, nimirum fibi, totiqueltaliæ impendens fer-uitus, fiquidem ad régis Galliæ potentiara regnum Neapolitanum accederet : cam ob rem, vt Carolus in Hetruria omnia difficiliora inuenirer,optauerat:fed cum vidiflet eum fibi amp;nbsp;fumma facilitate Florentinorum remp. adiunxiffe: amp;nbsp;Pontificis conatum elufifrc:quodq; ncmine repugnantc,iam in regnura Neapolitanum penetraret,tanto ei maius indies fuum periculum videbatur, quanto maior ac facilior vidoriæ Gallorum curfus euadebat. Idem timor animos quoq; Veneti fenatus cœperatoccuparc:qui pri-mumfuum propofitum conftanterfecutus, vtfe à partium ftudijs integer conferuaret, tanta diligentia fe no modo ne quid faceret, verumetiam ne vllam fignificationem da-ret, vndealiquafufpicio moueretur, eum in alterutrampartem magis inclinarc,conti-nuerat, vt ad regem Galliæ Antonio Lauredano,amp;Dominico Triuifano lcgaris,tamen non prius quam regem Alpes fuperaffe accepiflet,decrctis, tamdiu eos mittete diftule rat, vtrex Florentiamprius effetingreffus, quamilli ad eum perueniffent: confpedo poft tantæ felicitatis curfu, regemq; fulminis in modum fine obftaculo vniuerfara per-currere Italiam, aliéna detrimcnta,propriapeticuladucerecœpit:timereq; ne aliorura exitio, fuum quoq; adiûgeretur,præfertim veto, quod Carolus Pifas aliaq; Florenti-norura munita loca occupaffenSenis præfidium impofuiffetddem in Pontificis ditione feciffet, argumentum effe videbatur, eum præter regnum Neapolitanum,aliud animo agitare:his de caufis fadura eft,vt Ludouici Sfortiæ fuafionibus faciles aures præberet; qui fimulac vidit Carolo ccdere Florentinos, Venetos hortari,vt vnà fecum communibus periculis occurrerent, cœpcrancrediturq;, fi vel in Latio,vel in regni Neapolitani finibus Carolo aliqua difficultas obiedafuiffet, hofee arma in eum fumpturos: fed vi-ôtoriæ celeritas,quæ ad earn impediendam comparabantur,omnia irrita fecit:amp; Carolus, cui Ludouici adiones iam effent fufpedæ,Ioannem lacobum Triultium cum centum cataphradis, atq; honorifico ftipendio conduxerat:multis præterea promiffis Fte-gofium cardinalem Obiedumq; Flifeum in fuas partes pellexerat:hos quafi idonea va-lidaq; adGenuenfiumres commoucndas,inftrumenta:illum,quôd Guel forum fadio-nis Mediolani princeps effet, animum ab Ludouico alieniffimum gercrct : his accedit quodTarentinum principatu rex ei tradere recufabat: ea,vt illc aiebat, de caufa,quöd nifi toto regno infuam poteftatem redado,minimè effet obftridus:quæ res cum Ludo uico effent moleftiffimæ,naues longas duodccim,quç Genuæ armabantur,retineri iuf-fit:acne vllæ naues regis nomine inftruerentur,edixit: hinefadum effe,queftus eft rex, quo minus Aenariæ, quæ nUnc Ifchia dicitur,denuô expugnationemmaiore apparatu tcntaret.Glifccntibusigiturab omni parte fufpicionibus,atq; odijs,tamq; repentinade regno Neapolitano vidoria Veneto fenatui,Sfortiæq; maius ac propinquius periculum oftentante, nihil vitradifferre,fed confilia fuaexequifuntcompulfi: quod quidemvt maiore

maioreanimo aggrederentur,fociorum potentiafaciebanad id enîmhaud minus Pontifex Gallorûterritus armis,Cçfarq;Maximilianuserâtanimati:cui cùm ob multas odij in Gallicû nomen caufas,tum propter grauiflimas à Carolo acceptas iniurias, omni tê-pore plus quàm cçteris omnibus res fecundç Gallorû moleftifldmæ fuerunt.In Ferdinâ-^ doaût atq, lfabellaHifpaniæregum,reibenè gerendæfirmamentum maioremq;fpem Veneti Ludouicusq; collocabanf.qui cum paulo ante nulla alia de caufa, quàm vt Ru-fcinonis comitatûrccipercnr,fe ei ad regnû Neapolitans fubigendû,nullo impedimen-to fùturos obligalTctjad id tempus libéra fibi côtraria moliendi,facilitate callidè refer-uarant:nam(fiquidem verum eft quod ipfi diuulgarunt ) in eius refticutionis capitibus ea exceptio adieóla fultmevllarc tencriintelligerétur,quaPótificis iuribus aliquo modo derogaretunex quo infcrebant,fi àPontifice fui iuris tuendi caufa ad regnum Nea-politanuna defendendum, appellarentur,in ipforum elTepoteftate^d fide integra pro-raiflisq; facerc. Póft etiam illud adiiinxcrunt,eiufdempalt;ftionis verbis vetari ipfos fefe Carolo opponere, ea lege,fi regnum illud ad Carolum iure fpeftare conftareuVerùm enimucrô cuiufque modihæcfint, certum cft,eos cum primiim illas terras recepiftenr, non modo fpes Àragoniorum fouere cœpilfc, auxilia promittere : Pontifici ne eorum caufam delereret, occulté inftare: verùm etiam ab initio regem Gallis lenibus verbis, quafi eins gloriæ ftudiofi, ftudioque religionis incita«, fuifie hortatos, arma potius in rcligionis hoftes, quàm in eins cultores conuerterct : quod quidem faccre non defti-terunt, fed maiore vi, verbisque ad fufpicionem mouendam aptioribus, quo magis ea expcditio procedebat ; qus, quo maiorcm haberent autoritärem, quoque Pontificis atq; Aragoniorum fpes magis fuftentarent (nihilominus tame ex aduerfo rumore difli-pato, fe tantCi de cuftodienda Sicilia cogitate) claflcm comparabant,qus poft captam Neapolim,ln Siciliam appulit, quanquam apparatus oftetationc, vt moris eft illorum, maiore quàm re,vtpote qus oötingétos tantü haftatos équités ( quos Giannettarios ab haftæ cuiufdâforma nominant)milleq; pedites Hifpanos aduexerit.His fimulationibus egerantillijdonecOftia àColumnijs occupata,minæq; Gallorunl in Pontificé, cis ho-neftiorcm id quod animo cócepcrant,cmittendi occafioné dedcrunnquâ illico ample-xi,pcr AntoniumFonfecam ipforûlegatum,regiaperte dum Florentiæ efletjdenuncia-runt,fe Pontificis regniqi Neapolitani, quod Pontificis Romani iuris efict,patrociniû j pro Chriftianorû principû officio,fufccpturos: qui cum ia cû Venetis Mediolanenfiûqi duce,de fœdere agere cœpi{fent,cognita Aragoniorûfuga, cis, vt pro córauni in Gallos tutela,fccû faccrent,veheméter inftabant.ltaq; tandé menfe ApriliVenetijs,vbi ho-rumprincipîiomniùétantIcgati,fœdusinter Pontificem,regéRomanorû, regesHi-fpaniç,Vcnctû fenatum,ac Mediolancnfium ducé, pcrcuflùm cft:fpccie quidem ac no-mine ad cômunemfoclorumdefenfionemjloco eis qui adiungi veilent,idoneis eondi-tlonibus,rciiao ; verùm cunétis exiftimantibus faciendum elïé,vt ne rex Galliæ regnu Neapolitanum tcncrct, occultioribus confilijs dccretum fuit,vt Hifpani milites qui irt Sicilia vénérant, Ferdinandü Aragoniü,qui magna populorû voluntatis fpe adduélus^ in Calabria ingredi tcntabat,ad regnvi rccuperandûiuuarenr, vtc]; eodetêpore Veneti dalle,maritima inuaderent locazconarctur dux Mcdiolani, quo fi forte ex Gallia noua, fubfidia venirét, ea impedite polfet, Aftâ vrbê,in qua exiguo cû præfidio, Aurelianêfis dux remanferat,occupare;Regib.aût Romanorû,Hîfpaniçq; regû pecuniæ fumma à fo-cljs,vtvalido exercitu in regnû Gallic armamoucrét,contribueretur.Cupiucruntptæ-tereaidé focij,vniucrfamlraliâ in idê fœdus côlenîire;eàq; ob rem Florentinos ducéq; Ferraris in focietaté pertrahere vehementer inftiterunt: negauit dux antè quàm fœdus inuulgaretutinuitatus, fe arma in regé Galliæ fumpîurû;ceterùm,Iralico aftu, vt Alfou fus,maximus natu filins ,ftipendiaMediolanenfiura ducis, ipfi centum quinquaginta cataphtadislegatieius copiarumnomine attributis, faceret,permifit. Diuerfa erat Florentinorû caufa,qui amp;nbsp;ad fociCtatem magnis promilfis étant inuitati,amp; caufas iuftif» fimas habebàt,ab regedifeedendi-.quibus ftatim fœdere promulgato,Ludouicus Stor-tiafociorum omnium nomine, fiquidcmfœderife vellent adiungere,totis viribusipfis aftuturos,fi rediens Neapoli Carolus, eos læderc tentaret,repromifit;daturosque ope-ram,vt primo quoqi tépore,Pifas Ligurnumq;recuperarent.R.ex prxterea, fpretis qu«

Florentin fecerat5promiflis, nccinitio eos in oppidorum pofTeflionem reduxerannec Neapoli potitus, arces reftitueranfide ac iureiuiando,eorum conlilio pofthabitis, qui Pifanorum caufæ ftudcntes , Florentinos fimulacfuarecepifTent, cimi reliquis Italiæ principibus confenfuros affirmabant:quibus Maclouicnfis cardinalis(ctfi magnam pc-cuniæ vim accepifret)frigidè5ne ipforuin caufa,cum reliquis aula? proceribus in conté-tionem veniret,refiftebat.Neq; in co tantum,fed multis alijs in rebus quoq; rex ,fenec fidem magnifacere, ncc quantum Florcntinorumamicitia, co tempore ipfi prodefle poiret,cogitare,demonftrauir: vfq; adeo,vt oratoribus ipforum apud fc de Montis Po-litianidefedione querentibus flagitantibusq; vtijquemadmodum tenebatur,Scncii-fes ad eius reftitutionem adigerct, fiibridens refponderit: Quid ego faccreji veftri homines, àvobis äfperius traótati,deficiunt? His tarnen omnibus fpretis,Florcntini,rari maiorem fuæ vtilitatis habendam elTe rationê,quàm doloris, fœderatorum vocib. minime aufcultandum efle duxerunt, partim ne in régis reditu Gallica in fe arma denuo prouocarent,exiftim antes fe faetlius fua ab ijs qui ea tencbanr,poire recipere,quàm ab alijs ; partimquod illorum promilfis parum fiderent, haudquaquam ignari,fe Vcnctis, quod illorum conatibus diuerfis temporibus obuiam iuiflcnt,inuifos elTeipartim quod fatis intelligefent, Ludouicum iam dudum ad Pifanorum dominatum afpirare. Interca GaliiNeapolitanis dclitijs delinitiatq; eneruati, cafuq;magis quam prudentiarc0li,\t Aragonios ex paucis locis, quæ adhuc ipforum nomine tenebantur, exigèrent (quod quidem fortunae afpirantis flatumfequentibus, facillimumextitiffct) minimè inllitc-runt.His de caufis fadum eft,vtin regno Neapolitano eorum cxiftimatio ac multo ma-gis etiam gratiapaulatim elanguefceret : nam etfi rex populus ac ciuitatibus fefacilcra acbenignum priuilegijs atq; immuniratibus pertotum regnum concedendis, exquib. quotannis aureorum numüm vitra ducenta milia pcrciperc potcrat,præbuiirct,rcliqua tarnen regni négocia, eo ordine acprudentia,quam pofeebant, nequaquamgereban-tur:rcx enim à laboribus, atq; à querelis amp;nbsp;poftulatis hominum audiendis alicnus,nc-gociorum pondus omne in fuos prorfus reiecerat: qüi partim ignorantia,partim aua-ricia,omniacorruperunt: nobilitas nechumanitate,necpræmijs dclinita,aditus ad rege,atq; ad eius familiarcs,difficilis:hominû^fonarùmue nulla diftindio, nulla merito-rum, nifi cafu,gratia : animi eoru qab Aragonijs erat alieni natura, minime confirmati: inreftituendisin fuumftatü regni proceribus,multædifficultatcs,acdilariones interpo-fitæ: Aniouinæ fadionis atq; aliorum primç nobilitatis hominum,quos fenior Ferdina-dus eiecerat,bona ijs qui ea donis,alijsq; inufitatis artibus ambirent,condonata : in a-lios temerè,in alios fine caufamultaprofufa: omnia ferè totius regnimuncramagiftra-tufuc, amp;nbsp;multoru fortunæ Gallis attributa-.oppida, amp;nbsp;ciuitates,qua? nullfi prætcr reges, dominum agnofccre confueucrant, magno cumciuium fuorum dolore,maiorcm partem Gallis dominis parère iufræ:quæ omnia eö moleftiora erant omnibus,quo prüden tioribus redioribusq; inftitutis, per Aragonios reges erant alTuetizquantoq; maiorao-mnia à nouo rege libi pollicebantur: his accedebat innatus Gallicæ genti plenus arro-gâtiæ fpiritus,viâ:oriæ felicitate inflatior atq; turgidionquamobrem tantam defeopi-nionem conceperant, vtorancs Italos præ fe contemnerent, nihiliq; faGcrent:addc,in capiendis hofpitijs impetum atq; infolentiam, tarn Ncapoli,quäm in alijs regni pard-bus,in quas milites erant diftributi:qui omnibus in locis, fuos hofpites malcmultabät: vndc fiebat vt illud quo flagrauerant omnes fcrc mortalcs, Gallorü defidcrium,iam in ardentiffimum odium cómutatum effet : viciflimq; in odij quod contra Aragonios con-ceperantlocum,Ferdinandi mifericordia : eiufdem virtutis expedatio, quæ paflim in a-nimis ferè omniû femp fuerancius deniq, diei,quo tanta cû manfuctudine amp;nbsp;cóftantia, quaNeapolitanos antefuumdifcclFum,erataflfxtus,memoria,irrepferat;cx quo amp;vrbs ipfa,amp;totum ferè regnum, baud minore defiderio, Aragonios reuocandi occafionem præftolabuntur,quam paucis diebus ante corum cuerfionem concupierannjquinetiam Alfonfi nomen tantopere inuifum,iam gratis auribus accipiebatur, iuftam feueritatem appcllantibusjcam quam,dum rem domefticam regni viuo patreprocuraret,crudelita-temfolcbantappellare:amp; quam per multos annosfuperbiam atq; elationcm vocarant, earn animi veridicifinceritatçm nominabant. Ea eft vulgi natura, ad plus quam parfit, fperan-

fperandunijminusq; quam ncccffc fit,patiendum,propcnfa:rerüm verö præfentiû fem-per pcrtcfa : quod quidem regni Neapolitan! incolarum eft maxime proprium:qui inter omnes Italiæ populos, inconftantiæ nouarumq; rerü cupiditatis notantur.Ante no-uum Italiae fœdus lam ferèin Galliamquamprimùm redire, leuitatemagisfua,fuorûq; ardenti cupiditate incitatus,quàm coHlij maturitate: in regno enim innumerabilia gra-uiaq; principumamp; regionum négocia inchoataremanebantmec dum vidoria plcnè regno nôdum penitùs fubaôlo,adfaftigium perduda. Vbi verb totprincipum in le ini-tum fœdus accepit, animo vehementer commotus,cumfuis,quid in tanto cafü,agendum effet: omnibus præfertimveriflimè affirmantibus, multis rétrofeculis inter Chri-ftianos nullam vfq; adeo potentem focietatem elfe confeôlam, delibcrat:quorum fuit fententia,primo quoq; tempore,illlnc elfe difcedendum:quôd verctentur,ne quo diu-tius ibi moram traherent,eo maiora fièrent impedimenta : fœderatis enim ad maiores apparatus expedlendos,tempus præberetur:amp; iam fama erat,eorû accitu magnas Ger-manorù copias in Italia Venturas: iamq; de ipfo Cæfare,rumores incalefcebannidcirco faceret rex,vt ex Gallia récentes copiæ Aftam celeriter contenderenntum quo ilia ciui-tas conferuaretur, turn verb etiam quoduxMediolanifua tueri cogeretuneffentqj vl-terius progredi paratæ,fi quidc rex fie expcdireiudicaret.In codé quoq; côfilio décréta fuit, Omni adhibito ftudiojampliflîmisq; promiffis, cnitendû effe Pontificé ab ilia focie täte abftrahere,atq; ad regni Neapolitani pofTcßionem fuo diplomate confirmanciâ in-duccrc:quam,etfî Romæ fc citra tergiuerfationem conceffurum promififfetjad cam die eius confedionçm , vel cum ea adiunôtione, ne quid ea conceffione de aliorum iure detraétumintelligeretur, reeufarat: nec tarnen in tamgraui deliberationc,tantisque euris, res Pifana memoria excidit : nam cum multis de caufis cuperet,penes fe effe de ea ftatuere, verereturquene fociorum auxilio arx quæ Citadella dicitur, fibià Pifanis eriperetur, eb fexcentos pedltes Gallos in naues impofitos vnàcum Pifanorum Icga-tis,quiapudfeerant,mifit:quivbiPifasappulcrunt, eodemmodo affedi,quo amp;nbsp;reli-qui in ea vrbe reliôli,prædandiq; cupiditate incenfi pecunia à Pifanis accepta,cum alijs Pilanorû militlbus in caftra ad Librç fadç caftellù,vencrunt:vbi Pifani Lucio Maluetio duce , paucis ante diebus pofitis caftris , qubd Florentini fuarum partem copiarum Montent Politianum verfus miferant, audacioresfadi, cumpofteahoftesappropin-quare cognouiffent, antelueem difeefferant: fed eb cum hoc Gallico præfidio denub reuerfi,eâ breui ex pugnarunt : nam Florentinorum copiç,quæ vt ci præfidio efrcnt,rc-redibant, quo minus id facere poffent, Serchio flumine quod aquarum inundatione intumuerat, fie vt tranfmitti nonpofret,impediebantur:alterum verb itetjqubd prætcr Lucæ mœnia ducit,arripcre, Lucenfium metu,qui Pifanorum libertati impenfius faue-bant,non erantaufi: quorum copijs poftLibram faôham occupatam,Gallis qui fibiLi-bram faôfam retinuerant, pervniuerfum Pifanorum agrum,tanquam Florentinorum hoftes manifefii,fLibfidio fucrunt : quibus hifee de rebus apud Carolum expoftulanti-bus,nihll aliud refpondebat Carolus, nifife cum primumin Hetruiiâperuenifret,pro-miffaferuaturum hortans, hanc breuem moram fine moleftiatolerarent. Verumenim-uerb,Carolo non ita facilis crat difeeffus dclibcratio,vt expromptum crat abeundi de-fiderium:qubd tantæ eius copiæ non erant, vt in duas partes diftraôtæ,pofrenr fine pc-riculo inuitis fociorum armis,cum Aftam deducere:amp;quæ rellnquerentur, fatis cffcnc ad regnumNeapolitanum,in tatis motibus, qui iam iam immincbant,facilè tuendum. His anguftijs circumuentus, ne regnûdefenforibus nudatum defererer, amp;dc fuæfalu-tis propugnatoribus parte dctrahere:amp; ne fe intam manifeftum diferimen prorfus con-ijccrct, ad regni defcnfionc, minora præfidia quàm neceffitas pofceret,relinquere co-aôlus fuit.ltaq;,Heluetiorum dimidias copias cum Gallici peditatus parte,amp; cataphra-lt;ftos oâingcntos,cumcirciter quingentis equitibus Italis,quibus præerant vrbis Romç præfelt;ftus,Profper amp;nbsp;Fabricius Columna, Antonellusq; Sabellus,inregno relinquere ftatuit : qui duces omnes ab co benefieijs affecli in ilia omnium ferè regni oppidorura ac regionû diftributione,fuerant, Columnij præfcrtim:nam Fabricio Albenfem acTa-liacotij ditioncm à Virginio Vrfino prius pofTeffam, conceffcranProfpero Traieôti dii-catum Fondanamq; vrbemvnacum multis Caietançfamiliæ caftellis,Monté præterea

6^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HI S TO R I AE IT A tl CAE

Forrinurti, atque alia vicina oppida, quibus familia Comitumfpoliarat, attribüit. cuiû his igitur copijs exiftimabat, li opus foret, eorum regulorum vires coniundum iri, qui vel propriæ fecuritatis caufa 5 fuam magnitudinem optare cogebantur : præfertim vcroSalernitaniprincipisàfeadmarispræfeduram , reftituti, necminorarexà Bifi-niano principe expedabat. Proregem in toto regno, Gilbertum Mompenferium du-cem,generis potius claritate(eratenim è regia ftirpe ortus ) quam propria virtute com-mendatum , conftituit : alios item duces compluribus regni locis, quibus fingulis oppida prouentuscp donaratjprçfecit : inter quosprçcipui fuerCjObigninus ab rege Ma-gifter equitum creatus, cui Calabriam attribuit : Caietæ,Bclcarium impofuit,quem e-tiam magnum ærarij Quæftorem nuncupauit. Samnitibus (quihodie Abruti) nomine appellantur)Gratianum Guerramjmagnæ virtutis amp;nbsp;nominis duccm. His omnibus fe pecuniam quidéamp;militum fupplementafubfidiobreuimiffurumfpopondit rex: ve-rùm,vnde in bellû fumptus interea fierent,nihil præter regni vedigalia, quoru exadio vacillantibus iam populoru animis, atq; Äragoniorü memoria plerifq; in locis reuiui-fcente,reliquit:quippe,Ferdinandus3quibus diebus rexNeapoli difcelfum adornabar, in Calabria,eis Hifpanis qui nauibus in Siciliam vénérant comitatus,dcfcendit:ad qué illico multi eius regionis incolæ côfluxerûtmec mora,Rhegyni ei vrbé,cuius arx in eius fide femper manferat dediderc:atq; per eofdem dies Veneta dalHs Antonio Grimano, viro magni in ea ciuitate nominis,prçfedo apparere cœpit.At,neq; his rebus,ncq; alijs imminentisdefedionisfignis profedionis côfîliumautintermifTumautretardatûvlla in parte fuit, quoniam præter quàm quod neceflitate forfitan impcllcbatur,incredibili in Galliamredeunditum rex ipfc, turn eius familiäres acminiftriomnes ardore flagra-bant:quafi eadem fortuna cuius beneficio tantam erant vidoria adcpti,fatis ad earn co-leruandam videretur.Eo tempore ifehiam, Liparamq; regni Neapolitan!,quamuis Si-ciliæ propinqua, membra : itemq; Rhegyum nuper receptum:atqi in eadem Calabria^ Terram nouam vna cum arce, nec non alia per eum tradum loca Ferdinandus obtine-banpræterea Brundufium vbi conftiterat Federicus,Gallipolis,Martia,Trupiaq;: prius quàm rex abire't, varia Pontificem inter amp;regem,nec citra cocordiæfpem agitata fue-runt:de quibus à Pontifice ad regem,ab eo rurfum fandi Dionyfi) cardinalis ad Pontificem reuerfus eft: ad quem rex qiioq; Francium Antiftem familiare fuum mifit ; etenim rex Neapolitan! regni diploma à Pontifice fibitradi vehementer cupiebat: adhæc , vt Pontifex fi fecum facere nollet, faltem cum hoftibus fuis nefaceret: feq; Romam quafi amicumreciperc,nerecufarcr,pottulabat:quibuspoftulatis, quanquam Potifex initio aures præberet, tarnen vt ci fidemhaberct,in animüfuum induccre nunquam potuit: idcirco,cum neque fe à foeijs vellet feiungere, neque ei diploma, quod id non fatis ad gratiæ cum co rcconciliationcm pignusfirmumarbitrabatur, tradere: reliquis peti-tionibus varia impedimenta obijeiebat: ad earn verb, qua rex regni Neapolitan! iura in fe transferri volebat, etfi ca conditione contentus erat, vt faluis aliorum iuribus, idfaceret, Pontifexrefpondebat, veilefepriuslégitimadifeeptatione,adquemfpe datent, cognofeere : interea tarnen, cum in animo habcret, ne rexRomam ingre-dcretur,arm!sprohibere , Venctum fenatum ducemque Mediolanidcauxilijsadfe mittendis appellauit: qui eimille équités leuis armaturæ, cum duobus peditum millibus , hibmifcrunt : receperuntque fe mille alios grauioris armaturæ équités fubmif-furos: quibus fubfidijs cum fuis viribus vnàconiundis,Gallorumpotentiæobuiam iripolTefperabatjfed poftcanimis periculofum , tarn longé ab fuis impcrijs fuas copias abefie , rati; necdumtotum excrcitumdcftinatumhaberentinpromptu,parsq; etiam turn in Aftenfi expeditionc diftineretur : præterca, in memoriam Pontificis pcr-fidiam reuocantes : quodque Carolo tranfeunte Ferdinandum cum excrcitu euo-calTctjpauloq; pôft,eundcrn abire iufliffetjinutato cófilio,ei vt fe in locum aliquem tu-tum potius reciperet, quàm dum Roma tueri conatur, fefe tarn graui periculo obijeiat: præfertim cû etfi Roma rex ingrederetui hne eueftigio effet, nullo ibidé rclido præ-fidio, difceffuruSjfuadere cœperuntrquæ * !pem regi, alicuius cum Pontifice eópo-fition!s,auxcrût. Neapol! igitur rex vicclima die Mai) difceffinveriim quoniam primum folito ritu nomen,amp; regia infignia nondum cçpcrat, paucos ante quàm proficifeeretur dies.

dies, fok n niter maxim oq; apparattiaccclcbritatc inprimario vrbistcmplo demote fupefiorum regum,ea cum honoribus amp;iureiurando nouis regibus præftari folitis, ac« cepit. Nomine totius ciuitatis verbafecit Iohannes louianus Pontanus, cuius nomini propter cxcellentem hominis dodrinam, ciuiles adioncs moresque clariffimo, baud paruamhxcadionotaminuffitzquippe cumAragniæ regum diu fcribaprinccps, at-que à fecretis fuifTet, magnæquc apud eofdem autoritatis amp;nbsp;gratiæ,Alfonli etiam in li-teris præceptor vifus eft, fine vt munus oratoris expleret, hue quo Gallorum gratiam magis fibi conciliaret , fenimiuminillorumrcgum vituperatione dilatare , àquibus tantis fuerat honoribus affeótus: vfq;adeö difficile interdum eft cam moderationem, caque præceptatenere amp;conferuarc , quæalijs ipfepraefcripfcris : etenim Pontanus, inagnitudineingenij,orationisq; facultateomnedoôtrinæ genus complexus, fcriptis etiam de moribus libris, cundos mortales erudiuerat,atque ad fui admirationem con-uertcrat. Carolus igitur difeedens fccum habuit grauis armaturæ équités, quas Galli lanceas vocant,oólingentos:ducentos ice è Gallicanobilitate ad regis euftodiam dele-ä:os:Triultium praîtereaipfum,cuin grauis pariter armaturæ equitibus,centum:Heluc-tiorumpeditumtriamillia, Gallorum atque Vafconumduomillia: mandauitpræte-rearex, vtin Hetruriafibi Camillus Vitellius,ciusque fracres , cum ducentisamp; quin-quagintacataphradis , præftoeffent: vtquetriremesLiburnum verfus procédèrent. Regem fequebantur fine vlla cuftodia,præterquam, quôd fe nufquara abituros promi-ferantVirginius,Vrlînius,amp; Petiliani cornes, quorum caufa, quodfe iniuftè captos effe quererentur , primum regio confilio commiflafuerat: apud quem ita egeranr,vt dicerent,quo tempore fe dcdiderant,iam hominibus ab fe miffis fidem pubiicam,non modo regis ipfius ore conccff'am,verùmetiam in tabulas relatam,rcgisq; manu fubfctipta, fuiffe : qua de re per fuos nuncios qui diploma ipfum expeôlabant, certiorcs faôti,caq; fide freti,ad primùm Nolam Gallorum nuncium, regis infîgnia cxtuliirent:atq; primo equitum Gallorum præfedo, quifecumpauciffimos équités traxerat, claucstradidif-fennquibus tarnen, quadringétis cataphradis muniti,facile refiftere eo tempore potu-iffent. Ad hæc veterem Vrfinæ gentis fidem,quæ cum femper Guelforum patrocinium fufcepiffetjipfi natiq; ipforum,amp; quicunq; exea gente nafeituri effent,nomen infignia-que Galliç regumin animo infculpta atqueimprcffa,haberent:ex quo etiam faól:um,vt regem tanta alacritate, in eorum oppida, quæ in Latio habcrcnt,recepiffcnt: idcirco, nec conuenire, neciuftum effc,fide regia, fuisq; aólionibus propofitis,atque expenfis, vt captiui rctinerentur. Verum non minus expedite, Lignini nomine,à cuius militibus Nolæ capti fuerant,ex aduerfo refpodebatur : fidem regiam, quamuis inchoatam atq; ab rege fubfcriptam,pcrfeâ:è tarnen conceflam intelligi non pofre,niri regio figno ob-fignata,atq; à libellorum magiftris fubferipta, eiq; cuia interfit, tradita fueriuhunc effe in omnibus priuilegijsamp; publicis monumentis , vetuftiffimum cuiufuisaulæ morem: idque in eum finem obferuari, vt fi quid ab ore principis,fiue curis amp;nbsp;negocijs occupa-ti,fiue parum de re amp;nbsp;negotio edodi forte cccidifret,corrigi poffer, neq; Vrfinos hac fi-ducia, vt fe tarn exiguo militum numerodederent,motos, fed neceffitate timoreq; im-pulfos,quodnecdefcnfionis,nccfugætotaregione iam vndique viélricibusarmisoc-cupata,vlla facultas reliqua effet: quod veró de fuis in Gallicum nomen meritis affere-bant,id effe falfum: qusè fi vel maximè extarent, vel ab alijs prædicarentur,ab ipfîs ho-neftiuspotuifle diffimulari, quàmiadari : effeautem cundis mortalibus exploratum, cos non fua voluntate, fed pcriculi vitandi caufa Araeonijs à quibus dum fecunda vte-rentur fortuna , maximis fueraiit beneficijs affeôti, defertis oppida régi fua aperuiffe. Iraq;, cum hoftis ftipendiafacerent, atq; ab Gallico nominealieniffimi:ncc dum inte-gram fidem accepiffcnt,optimo belli iure captos effe. Hæc aduerfus Vrfinos diceban-tur :quæ amp;nbsp;Lignini potentia, amp;nbsp;Columniorum autoritäre, à quibus tum veteriæmula-tionCjtum fadionum diueriitate aperte oppugnabantur,fuffulta,eo rem adduxerant, vc nunquâeorû caufaad exitumperducipotueriüfed vtregem fcquerentur,eis fueratin-iunlt;ftû,fa(ftatamenfpc,cos cû primùm rexAftamperucniflret,liberatumiri.AtPohtifex, quamquam,quôdfocij vt Roma difeederet fuaderêt, à rcconciliatione haud quaquam alienus cum rege continéter ageret, nihilominus,metu deniq; fuperante,etfi régi non-f 2

nullam fpé élus ad u en tus expedandi prçbuilTetjbiduo quàm Româingrederetur,püf-puratorû collegio,ducentisq; grauis armaturæ,amp;mille expeditis equiribus,pcditû verb tribus millib.ftipatus, idoncoq; in Angelica arcepræfidio relido, Oruietü difceffic; Romæ ad regé cum honore amp;nbsp;pompa,accipiédû diuç Anaftafiæ cardinale fuo nominè elTe iuflînqui vt Angelica arcé vitaret,per Tranftibérinâ regioné ingreïTuSjibi caftra pô fuitmecin Vaticanum ipfe,quodei nomine Ponûficis deferebatur,diueifere voluit. At Pontifex ,vbi regem Viterbium appropinquare cognouit ,etfi eidenuo fpcm féciflet, fecumeoincommodumquempiamViterbium inter Sc Oruietum locum contientù-rum,Perufîam tarnen,eo confilio profedus ed, vtfirex iterillud tenerer,ipfe Anco-nam veniret,quo inde maris commoditatem fecutus,fe in locum tutiflîmum polTctrC’ cipere:rexnihilominus,ctfi ei eratiratus,Cenrumccllanâ,hoceft,ciuitatis veteris, Ter^ racinenfemq; arcem Pontifîci reftituit: Oftiam retinuit,qu3m difeedens in Rouerci car-dinalis Oftienfis epifeopipoteftatereliquit. Iter quoq; per Pôtificiâ dirioné tenuitpa-catèatq; amicè,præterTufcanellâ, quæquôd primu copiarû agmenaccipere reeufarer, vi capta, non fine multorû cçde,prædæ militib.fuir. Sex poftea dies rex Senis fine vlla caufacontriuicparû nec per fe,nec ab Oftienfi Triultioq; admonitus cogirans,^pcrni-ciofum effet,ea moratantû fpacij hoftibus, ad fe comparandum,viresq; coniungcndû, prçbere:nec idcirco tarnen,temporis iadurâ confiliorQ vtilitate penfauinSenis cnim a-dum de arcibus Florentinorum,refbruendis fuicquod rex Neapoli difeedens tanta af-feueratione promiferar.totiesq; in itinere côfirmaueranob quam reftitutionem Floren tini,praeter aureorum numûm triginta millia, quæ de fummaFlorctiæ régi promiffarc-. ftabant, ci feptuaginta milliafe mutuo daturos pollicébantur: ad hæc,cum eo Franci-feum Siccum fuorum militum præfedum cum trecentis cataphradis, amp;nbsp;duobus milli-buspeditum Aftamvlq; dimiffurosiad quodquidemefficiendû,rcgé qui eierantàcon-filijs,ferèomnes vehementer hortabantur: mouebat enim eos ici numariæ difficultas, exercîtus augendi opportunitas, amp;nbsp;regia cum iureiurando fidcs:retineret modo Petrâ fandam,amp;Serefanam,quafi quoddam inftrumentû,quo facilius animos Genuenfiurn ad obfequiû fuum fidemq, conuerteret: fed fa 'ta obftabantltali3e,vtin eanouarû cala-i mitatûfuccéfamateries remaneret.Ligninus aütiuuenis,amp;imperitus,nifi quod èregis matris forore natus, amp;ob id in fumma apudregé gratia,fiue Icnitate quadâ motus,{nic moleftè ferenSjFlorétinos cardinalis Maclouienfis autoritatc effe fecutos,câ reftitutionem impcdiuitmulla re alia fe moueri affirm ans,quàm Pifanorum mifcricordia : quod aût ad Florcntinorum auxilia attinet, eis fe facile pofte carere dicebat,quôd fatis effent Gallicæ copiæ ad cundas Italiæ vires fimul coniundas,vcrbcrandas:cum Lignino Pic-nés regulus faciebat, fperans fibi ab rege Pifanum amp;nbsp;Ligurnicû dominatum côceftum iri.Adum eft etiam Senis de cius ciuitatis adminiftrandç forma.-nâ, plcriq; ex popular» cenforioq; ordine,ad eius ordinis, qui à monte nouo habet nomen,potentiâ deprimê-dam,id vnû agebant,vt nouareip.forma introduda,pra?fidioq; quod ad prætoriûmotis noui nomine tcnebatur,remoto,ibidé Gallicû præfidiû cui Lignin’ præeffet, collocarc tunquç quidc rcs quauis in regio cófilio,tanqnö diu manfura,reijcerctur,nihilominus tarne,Ligninus vt qui(ctfi fruftra)fperaret fc eius vrbis dominatu potiturû,idobtinuir, vt Carolus eius ciuitatis parrociniû certis conditionibus fufeiperet ; feque eorum qux poffiderent,MontePolitiano excepto, cuius caufam dixit fence Florcntinorû nec Re-nenfium nomine veile fufeipere, defenforem fore promirterct: Senenfes verô,etfi ca dere nihil in compofitione expreffum fucrat, Lignino præfeduram, aftentiente Ca-rolo,detulerunt : eicj; aureorum numûm viginti millia,in annos fingulos decrcuerût,ca conditione, vt is viciffim in vrbe vicarium cum Prætoriana cohorte trccentorum militum perpetuo haberet: quam quidem ex ijs qui in Gallico exercitu erant, reliquinho-rum vanitas confiliorum cito apparuit: proptcrcaquod non multo pàft,noua montan a faólio, armis autoritatc recepta, amp;nbsp;præfidiûvrbe dciccit, amp;nbsp;Lillanum quemrex ibilc-gatum fuum elfe iufferat, dimifit. Sed iam in Galliatogata res vehementer labora-bant, quôdtumàVenctis , tumàLudouicoSfortia, quipereosdies Mcdiolanenfis imperij diplomata iuraq; magna cum pompa augufta autoritatc fufeeperat : viciffimq; ipfeCæfarisIcgatisfeeiusmaieftatemconferuaturum, facramentoobftrinxerat,ma-

gnî fichant apparatus ,ad regis in Galliarn reditum intercludendum-.vel falté,quo Me-diolanenfè imperium,per quod tantb regionum fpacio ei erac iter tenendum, a Gailo-ruminiuria viq; tuerenturdn eumq; finemfuas quifq; luftrauerant copiasmouos dele-dus partim in commune, partim proprios equitum habucrant: amp;nbsp;poft varias difficulta-tes tandem lohanncm Bentiuolum communibus ftipendijs couduétum ,in focietatem vnàcum vrbeBononia,pertraxerant. Genuæquoq;Ludouicusadeius vrbis tutelam triremes decern proprijs fumptibus, quatuor item magnas naucs Pontificis, Veneto-rum, amp;fuis armabatdn id prætereaintentus quod ex fœderetenebatur, vt Aftam cx-pugnare conaretur, duo milia pcditum in Germania confcribi mandauerat:atq; ad A-ftenfcm expeditionem Galeacium Sanfeuèrinatem cum feptingentis cataphraftis, amp;nbsp;tribus peditum milibus delegarat,viôloriæ vfque adeô fua opinione fecurus j vt homo natura in rebus fecundis infolentilfimus, Aurelianenfem ducCm ludibrio habens,mo-neret, ne in pofterum duels Mediolanehfis appellationem : quam poft Philippi Mariæ vicecomitis mortem,pater cius Carolus aflumpferat,vfurparet:ne in Italiam noue Gal-lorum copiæ tranfirent, permitteret:quæ Aftæ erat, eas in Galliam redire iuberct: atq; vt hæc fe fafturum atq; feruaturum promitteret, Aftam vrbem pignoris nomine Galea-cio Sâfeucrinati traderet: cui rex hand minus poftet confidere,quàm ipft,vtpote quern fuperiore anno in Gallia in diui Michaelis fodalitatem atq; ordinem cooptaftet-.adhæc fuasprætermodùm vires eâdem iaólantiacxtollcre,fociorum, vr régi in Italia refifte-rent,prouifionem,regis Romanorum 5 Hifpaniæq; ad regnum Galliæ inuadendum apparatus. verùm^Aurelianenfem parumhuiufmodiminarum vaniras permouebat: qui ftmulacnouifœderis confftiapcrceperat,Aftam munireinftiterat, magnaq; diligentia perfccerat, vt noui milites ex Gallia mitterentur : qui cum ab rege quoq; ad fuummet lubfidium venirent,acccr{erentur, celeritcr Alpes tranfire incipiebant:quamobré, Au-rclianenfis nihil hoftesveritus , edmfto ex oppidis milite,in Saluciarum marchionaru oppidum amp;nbsp;arcem Valfineriam, quam Antonius Maria Sanfeuerinus poftidcbat,cçpit: qua re Galcacius, qui prius caftella quædâ paruaoccupauerat cognita,fefe cum cxer-citu Anonium Mediolanenfis imperij Aftae propinquum, oppidum, nec fe hofti noce-re pofte fperans, nec ab eo fibi damnum inferri timens,retraxit. Verùm enimueró,Lu-douici natura ad res quæ maximos exigèrent fiimptus,fufcipiendas propenfiftimæ ; amp;nbsp;contra à fumptibus faciendis vel in furamis neceflitatibus, alieniflima caufam ei,vt fuas Fortunas omnes in fummum difcrimenadduceret,præbuit:etenim ftipendiorum parui-tatefaftum crat, vtpauciifimi Germanorum militumveniftentieadcmq; dccaufa,qui cum Galeacio erant,paulatim dilabcrentur:cótraq;Gallorum copiç nouis è Gallia de-ledlibus cotinenter augcbantur:qui, quod ad regi fuo fuppetias ferendas acciti effent, magna celeritate contendebant : amp;nbsp;Aurelianenfis, iain trecentos cataphraCtos, Helue-tiorum tria milia, amp;nbsp;todidem Vafconum coegerat:ac quanquam à Carolo ei fcrio fuif-fetiniunótum, vtab omni expeditione liber,ft quando aduocaretur,ftbi vt occurrerct, præftô effet,tame vt eft difficile propria commoda negligere, Nouariæoccupandæ oc-caftonemampleftidecreuitftn quam cum fe introdiiCFuros eius ciuiratis nobilcs duo Opicini,quibus inuifus admodum erat Ludouicus,propterea quod ipfos aliosque non paucis Nouarienfes fidis criminib. iniquisq; iudieijs, certis aquarum cmiiFarijs agris-que,vtfua prædiaquæibi apparabat, huberioraatq; ampliorafaccret,fpoliaucrat:iraq; Aurelianenfis re cum ipfts compofita,Ludouico Saluciaru marchione comitatus,Pado nodu ad Pontem fturiæ, Montisferratenfis marchionis oppidum, traicdo,à coniuratis ipfe cum fuis copijs neminc reftftente, Nouariam eft receptus:vnde illico Vigleuanum vfq; fuorum equitum parte excurrere iufta, opinio fuit,ft cum omnibus copijs ccleriter Mediolanum verfus contendiftet,magnos in vrbe motus excitatumirimam amp;Nouariç amilfionenunciata, Mcdiolanenftum animi ad res nouas eredi : amp;nbsp;Ludouicus, homo hand minus timidus in aduerfis, quam in fecundis infolens,vtfereinfolcntia cum timi-ditate coniungi folet, inutilibus lacrymis fuam ignauiam eófternationemq; oftendere: amp;nbsp;copiæquæ cum Galeacio crant,in quibus fobs eius erat ftta defenfio,ab hoilibus m-tcrclufæ,nufquam apparere. Verùm,cum nu femper hoftium conditiones offenftones-que fintducibus notæ,in bellis fæpenumerôpulcherrimæoccaftoncs amittuntur : fed.

ne verifimile quidem videbatur,principis tanta potentia fuffulti res, tam fubita couer-fione polTe mutari. Aurelianus^quo rem Nouaiienfem ftabiliret, vt arcem expugnarct; ibidem conftititzquæ quinto oppugnationis die, in vnius diei interuallo fublidio iuua-retur,deditionefecit:quo temporis fpacio,Sanfeuerinati facultas præbita eft, fc Vigle-uanum fuis cû militibus recipiendi:amp;Ludouico,qui vt fibi vulgi animos recoficiliarer, vedigalia pleraq; nuperimpofitapræconisvoce fuftulerat,fuas copias augendi : Aurelian us tame admotis ad Vigleuani muros caftrisjioftem ad pugnamprouocauitzex quo tantus inuafitSeuerinates terror, vtoppidû defcrere,Ticinûq; ponte nauibus impolîto tranßre in animo haberent: ar, S forti an is pugnam detredantibus, Aurelianus Treca-fium copias reduxit : quo fado Sfortianæ res rneliore loco efle cœperunt: nam ad eins copias alij fubinde équités peditesq; accedebant:quöd Veneti,fibitotam ferè prouin-ciam Carolo obuiam eundi relinqui, gaudentes,vt Ludouicus partem copiarû quas in Parmenfem agrum miferat,reuocaret,annuerunt: quibus amp;ipfi defuis,quadringentos équités epirotasadiunxerunt:adcóvt Aureliano vlterius progrediendi fitpræcifa fa-cultas:cumq; denuo quingenros équités Vigleuanü vfq; procurrere imperafrct,amp;Sfor tiani équités exoppido egvefliin cosimpetumfecilTent, Aurelianigraui accepto de-trimcntü,in calfra redierut.Iam Sanfeuerinas viribus fuperior, Trecafium copias edu-xh,Aurelianoqi copiam pugnandifecit; ac poftremö,omnibus colledis copijs quibus praeter Italos milites,nuper équités mille, amp;nbsp;duo milliapeditum Germanorum accef-ierant,adNouariam, in quain Aurelianus cumomnibusfe copijs reccperat,mille paf-fus caftrametatus cft.Nouarienfis defedionis nuncio,Carolo qui tum Senis erat, ftirau li additi, at iter accelcrannum:idcirco,vt qüicquid moram inijeere polTet, declinaret, cognito Florentinos praetcritis oenculis admonitos, ac quod Petrus Mcdices regem fcqueretur,nihil boni ominaritcs,edi Carolum maximis honoribus accipere decreuil-fentjVrbem tarnen armis amp;nbsp;viris ad fui tutclam implere. Pifas per Florentinorum ditio-nein,Florentia ad dextram relida,contendit:cuiin oppidoPoggibonziofadus eft obuiam Hieronymus Sauonarola:qui, vt confueuerar,autoritate nomineq; diuino inter-pofi£is,eü verbis cdicaciflimis,vt fua Floretinis reftitueret,hortabatur,grauiflimè quoq» interminarus,niquçtanta ceremoniaamp;rcligione,manib. ctiaEuangelij codicc conta-do,amp;tanquam in Dei confpedu iureiurando promiferat,fcruaret, breui Deo vindici grauiflimas pœnas daturum. Varie amp;nbsp;illic, amp;nbsp;die fequenti in Caftcllo Florentino, pro fuaincoftantiarefpondit rexmuncfevbiPifas vcninêr,reftituturûpromittens: nunefi-dem datam in contrarium retorquens:nimirum fe, priufquamFlorentiæ iuralfctjPifa-nis promiliffe fuam ipfius libertärem conferuaturum:nihilominus tamen,Florenrinorü oratoribus reftitutionis faciebat fjîem, vbi primùm Pifas peruenilTet. Pifis igitur denuo eares adrcgiumconfilium delatafuinnam glifeenreindies magis amp;nbsp;magis apparanm fama, arq; ad Parmam fociorum vires conucnire, difficultatesin Galliam togatam pe-netrandi,rcuocari ramé ad calculosincipicbatzidcirco pecunia atq; auxilia per Florentinos oblata,aplerifq; defiderabatur: verùm quo minus admittcrentur,pcreofde ftetir, perquos etiam Senis reiedafuerannqui itadilferebant, vtdicerent,fiquid tarnen ad-uerfi hoftium incurfu pari cogerentur, fiue per Galliam togatam iter facere prohiberc-tur, cam ciuitatem in fua poteftatc elfe præftare,in quam le poffent recipere, quam in Florcnrinorum manu relinqucre:qui eis receptis oppidis, baud meliore effent in Gallos fîde,quàm cçteri Italorum extitiffent: atq; etiamilludaddebant,adregni Neapoli-tani fecuriratem, Ligurnici porrus opportuniratemjOptabilem efre:fi namq; regi confi-liade Genuenfium ftaru commutando(vtfperandum erat)fuccederent,euminfuapo’ reflate ab Maflîliæ portu in Neapolitanum vfq; portum, Maria omnia habiturum.Pote-rant equidem in régis animo, paruin ad faniorem partem cligendam comparato , hæc confilia nonnihil: verum multo efficaciores tum preccs,lacrymæ Pifanorûiqui frequentes cum mulicribus amp;paruulis infintibus,nunc ad régis pedes abijccre,nunc cuiuis au-licorummilitumue minimofccömendare.-plandibus ac miferabili vlulatu futuras fuas calamitates, Florentinorum infatiabile odium,extremam patriæ vaftitatem dcplorare-quæilludvnumqueri amp;nbsp;lamentari poffenregem eis libertärem conceHiffeifc cam ipft conferuaturum promififTe: qui Chriflianiffimi régis Galli« verbafirma amp;nbsp;rata effe crc-

dentes,ipfisoccafioncm^Plorcntinormn in fe odium magisep proüoeandi atq; inflam-mandi dedilTet: quo ciulatu amp;nbsp;clamoribus vfq; adeö vel turmales équités, ipiosq; hip-potoxotas,ac plerofq; Heluetiorü commouerunt,vt magno numero ac tumultu regem adirent:atq; omnium nomine Salafartes è regijs clientibus vnus, vehemeter flagitaret, vt honoris fuiipfius caufa, pro regni Gallici gloria,amp; fuorum qui fingulis horis vita pro eo paratierant profundere , folatio, quiq; ipfifidemeliore, quam qui Florentinorum pecunia crant corrupti,cófulebanr,ne Pifanos eobeneficio quo ipfemeteos affecerar, fpoliarenquod fi pccuniæ caufa,ad tantæ infamise côfilia,fe adduci pateretur aureas fin gulorû catenas,omneq; argentûpotius acciperet : ftipendiaq; amp;nbsp;pcnfiones,quas ab eo capicbant,fibiretineret:atq; eo vfq; militaris proceflitimpetus,vthippotoxotarüvnus, Maclouienfi cardinali minari fit aulus: amp;nbsp;quida alij infolentioribus verbis Gienfem tri-bunü equitum, amp;nbsp;Gannaiu præfidem, acceperint5quos earn reftitudonem fuadcre,có-ftabatätaque rex tanta fuorum varietate confufus,fufpenfumnegociumreliquit:tamab omni certa fentêtia procul,vthoc ipfo tempore,amp; Pifanis de more promitterct,fe nun-quam eos in Florentinorum poteftatem traditurum : amp;nbsp;Florentinorum oratoribus, qut Lucæ præftolabantur,fignificaret, quod in præfentia iuftis de caufis non facicbat,id li-mulac Aftam appulifict,fe elfe faólurum:quocirca, ne id agere prætermitterent, vt eo-rum ciuitas eo fuo legatos ire iuberet. Pins difeeffit, arcis præfeoto mutato,amp; præfidio opportuno in arce quæ Citadella dicitur, reliéloddem in aliorum oppidorumarcibus fecit:cumq; incredibili Genua potiundi cupiditate per fe arderer, amp;nbsp;ab Rouerea cardinali,à Fregofio,amp; Obiedo Flifco,atq; alijs exulibus,quicifacilis commutationis fpem faciebant,incitaretur,ab Serefana cum eis,toto eius confilio tantam exercitus diminu-tionem improbante, Philippum Brefeium Ofabaudiæ ducis fratrem,cum cetum viginti cataphradis, amp;nbsp;peditib. quingentis,qui recentes è Gallia veneran^mifitjraandauitq;, vt Vitelliorum équités, qui quod retro longius abelfent,fecum elfe iam non poterant, cos fequerentur : vtq; alij quida exules, cum ijs copijs quas eis Sabaudiç dux actribue-rat,in litus fe occiduum immitterent: ac deniq;, vt maritima clafris,in qua reliquæ erant naues longç fepté, onerariæ raagnæ du3f,totidemq; biremes,quib.omnibus Miolanfiû præfecerar,litora radens, terreftribus copijs præfidio cflet.Iâ primû agmé Gienfi duce Pontremulû appulerat, quæ ciuitas trecétis auxiliarijs peditib. dimiflis,citô deditioné^ Triultio ad id hoi tante,ea lege fecit,vt ne quid detriméti hominib. eorû fortunis miles in ferret: verùm irrita fuit ducü fides:Heluetij enim per tumultû magno impetu ingrelfij cunâis habitatorib.ad internecionem cæfis,oppidû direptum incenderût, atq; id fefa-cerc vlcifcendç iniuriç caufa,diffcrcbant.Nam Gallis Ncapolim proficifccntibuSjdum perLunigianâiterfaciunt,amp;rixaquædâcafuelfeexorta, circiterquadragintaHelue-tiæ gentis homines,à Potremulenlib. cæfi fuerant. Rode tcmpore,circa Parinâ fociorû copiæ intente admodum colligebantur:equitû grauis armaturç duo millia amp;nbsp;quingenti, peditû odo millia,equitûleuis armaturæ vitra duo millia,Epirotæ maiore ex parte,atq; alijs finitimis Græcorû nationib.qui in Italia à Venetis conduôli,patrio nomine omnes Stratiotç appellâtur.Hui^* exercitus robur,præcipucin Venetis copijs crannâSfortianç,

dux ipfe cunôlas ferè vires ûias Nouariâ vertiffet, vix quartâ toti^* exercitus parte im-plebant.Venetorû l'egionib.in quib. multi clari nominis dudores militabât,imperabat Gubernatoris generalis nomine Francifc^ Gonzaga Mantuæ marchio,admodû adolc-fccns,fed cuius expeôtatio,quôd animo magno amp;nbsp;gloriæ cupido exifi:imabatur,çtatem fuperabancui legati duo aderant viri clarilTimià fenatu dati,Lucas Pifan’, amp;nbsp;Melchior Triuilan’.Sfortianis eodê gubernatoris appellatione præeratCalatiç cornes,cui Ludo-uic’ multü côfidcbat,qui militari gloria Roberto Säfeuerino patri fuo nequaq,par,cau-tipotius qmagnanimi ducis laudem cratcófecut’zcüeo erat Francifc’Bernardin’Vice comes Gibellinæ fadionis Mediolaniprinceps,atq; ob eâcaufâloânilacoboTriultio oppofit’. Inter hos atq; alios cxercit’ principcs,cû difputarct ,an ad Fornouû fine Fora nauû paruulû vicû,ad môtis radices fitü,loc’ caftris elTet capiéd®:vifum eft,cû jppter loci angufiias,tû(quod pofteadiuulgarût)quo hoftifacultaté in plaidé defcédédipberét, ad Glareolârrib.ab Fornouo miliarib.caftrametari: q res primo Gallorû agmini, quod multo ante reliquû cxercitû monté fupauerat,apud Fornouû caftrametandi locû dédit;

reliquæ enim copiæ,diu conuehendis maioribus tormentis,haeferant,quôd difficillimè perafpera amp;nbsp;confragofa Apcnniniiugatraherentunquç multo difficilius edudaelTent, nifi Heluetij illius maculæ,quam regio nominiin Pontremulenfi clade inufTerant, de-lendæ cupidijVt tranfportarentur humeris fuppofitis,magna alacritate laborafTent. Vbi Fornouum prima agmina pcruenerunt,Gienfis ad Italorü caftra præconé mifit, qui régis nomine iter liberû atq; expedirû poftularet : diceretq;jregé citra maleficiû comeatu aequo precioperfoluto, copias fuas tradudurum,vtfcfequamprimùm in Galliam reci-perenatq; interea aliquot équités, ad fpeculandahoftium caftra,amp; regionem iuflît ex-currere:quiin fugam ab equitibus Grecis,quos Francifeus Gonzaga eis obuiam mifit, coieôlifunnqua occafione,fi Italorum acies fefe ad caftra vfq; Gallorum extendiftent, creditumeft ab eis prima eorum agmina facile potuifle debellari : quo faôtOjteliquæ regis copiæ vlterius progredi nullo modo potuiftentmec die fequenti cadem occafio, quamuis Gienfis,pericuîo cognito,fuos in locaeditiora contraxerat,prætcrierat:verùm Itali duces partim fitus munitione territi, partim ea agmina firmiora rati, partim ctiam veriti 5 ne reliquus exercitus in propinquo cfletjin eos figna inferre non funt aufiùllud certè confiât, eo die nondum vniuerfas Venetorum copias côuenifte: quæ ram feroad Glareolæ caftra conucneranr,vt manifeftum fit,Carolum, ni tam diu Senis, Pifis, alijs inlociscitravllamneceftitatemhæfiftet, citraimpedimentum authoftilemoccurfum, potuifterranfirc:qui deniq; cum primo agmine coniunôtus,die proximo ad Fornouum cum omnibus copijs caftra pofuir. Nunquam fœderatorum principes, regem tam exi-guîs copijs,iuga Apennin! redo innere fuperare aufurum credideranneamq; ob rem à principio fibi perfuafcrant,cum maiore exercitus parte,Pifis relida,cum reliquis clafle in Galliam reucrfurum:Pôft autem vbi cognouiflent eum,terrcftre iter tenere,exiftima rant,ne ad ipforum caftrapropius accederet, per viam Burgi, quod Caftellum àTarri valle nome habet,ac montem Centicrucium, afperum acdimcilem,in Derthonenfium fines, cogitate, fperans Aurelianum ducem circa Alexandriam fibiobuium futurum. Vbi autem cognitum cft , Fornouum redà contendere, Italorum acies,quæ prius cùm ducum hortatione,tum hoftium pauciratis fama,admodum alacres fuerant, hebefeere multumq; de priftino vigoreremittere cœperunnin ipforum enim animo obuerfabatur Gallic! æquitatus robur,Heluet!orum v!rtus,qu!bus Italiens peditatus citra controuer-fiam longe inferior cenfebatur: æneorum tormentorum expeditus vfus,amp; quo maxime hominescumfecuscogitarût,permouentur,inexpeâata Gallorû audacia, qui numero tanto inferiores 3 tam propè änderet accedere.His cogitationibus,ctiam animis ducum refrigeratis, quid Gienfis præconi refpondendum eilet,in confilio difputar! cœptum: hinc periculofum admodum videbatnr,in fortunæ temeritatem totius Italiæ ftatum po-neredllinc in magnam infamiam Italicam militiam vocar!,fi vllum metum præfe ferrer, quo minus Gallicis copijs,quæ tanto inferiores numero,in ipforum ocnlis tranfire au-derent,fefe opponcrennqua in deliberatione cum variarét ducum fentcntiæ,poft multam diiputationem deniq; decretum eft, vt de regis petitione Mediolanum feriberent, id omnino faduri quod illic ab duce atq; oratoribus fociorum inter fe côfenticntibus, decerneretuninterimcum eares agitaretur,dux amp;nbsp;Venetus orator,periculopropiorcs, in eandem fententiam dcfcenderunr,nimirum,vthofti abire volentijiter minimè inter-cludendnm:fed potius, vt cft in commun! proucrb!o,Argenteû ci pontem elfe facien-dnm:alioqni verendum efle,ne in defperationem conuerfanecelfitas,quôdinnumeris cxemplis demonftrarc poterar,viam fibi multo cum fanguine eorum,qui fe parum pru-denter opponerent,apcr!ret;at Hifpaniç regum legatus,cnp!ens abfq; fuorü regum pc-riculo,fortunæ periculum fieri, vehementer amp;nbsp;cum obteftatione,inftitir,nc vllomodo abire permitterentur : neue illius exercitus profligandi occafio dimitteretur: qui fi eua-deret, Italam rem in eifdempericulis, atq; adeô maioribus relinqui,quàm prius fuerit: nam cum Aftam amp;nbsp;Nonariam rex tcncret:obfcquentes Taurinos,qui hodie Pedemon-tani vocantur, haberet: Galliæ præpotcns atq; opulentiflîmum regnum à tergo, finiri-mos Heluetios,paratos quanto vellet numéro, eins ftipendiafacere:regem deniquei-pfum autoritäre, arque animis audum cernèrent : fi fociorum exercitus,Gallicis copijs tanto fuperior,eitam abiede liberum iter permittcret,enmltaliam maiore fpiritu inua-furum.

fururtl'.quam ob caufam fuis regibpropemodû neceflariû fore, noua côfilia inftitucre, quandoquidé fatis animaduerterét,Italos aut nolle, aut no andere cum Gallis acie de-certaremihilominustutiore fententia in eo confilio obtinente,Venetû fenatu ,qui pro-culdubiô idem cenfuiffetjeade re confulere decreuerunt-.verùm fruftraiam cratomnis dcliberatio : propterea quôd cxercitus principes, poflquam Mediolanum fcripferurtt^ vix fieri pofle, vtin tempore refponfum habcrcnt cogitantes, quantaói; ad ignoiriiniani fempiternâturpitudinis notaltalicæ militiæ inurcretur,fi fie Gallos abire finerent,pra:-cone fine certo refpôfo dimiffo, hoftem progredientem infeftis fignis inuadere,Vene-tislegatis,magistaméTriuifano quàm eius collega aflentientibus dccreuerunrad hçc, Galli infolétia atq; audacia plcni,vt qui cum ad earn diem qui eis occurreret,neminem reperifient,cxifiimabant hofté nequaquam fe eis oppofiturum : qui,fi maxime änderet nullo ncgocio àfe in fugam conie6lûiri(tantus eratarmorumitalicorn côtemptus)ta-men,cn è monte defeendentes, Italorû caftra infinitis tentorijs amp;nbsp;papilionibus referta:, intam amplo ac patent! loco, vtitaliæ more , in eototus exercitus ad pugnaminftrut poflct,cernerent:cumque fecum hoftium numerumtam grandem reputarent, qui nifi pugnare vellent,locum vfque adeô vicinum haud cçpifrent,eorum ingentes fpiritus e— languefeere tâtopere cœpernt,ut prolato nuncio effent habituri,fi modo Itali ipfos itl abire permififfennatq; id eo magis,quôd cû Carolus Aureliano fcripfiffet,vfq; eo pro-cederet,donee ei occurreret: vtq; tertia dielulij cum quanto maxiinopoffet militû numero Placentiæ effet, atq; is rcfpondiffet,fe in tempore affutnrum: póft ab eodem ac-cepit,Sfortianum exercitum ipfi oppofitum,in quo noningenti grauis, mille amp;nbsp;ducenti leuis armaturæ équités,amp; peditum quinq; millia erant, adeô validum effe,vt abfq; cer-tiflimo perieulo, cum præfertim fuarum copiarum partem adNouariæ atq; Aftæ præfi-dium relinquere cogcretur, vltcrius progredi nô poffet.Itaq; rexadnoua côfilia anima vertere côpulfus,Philippo Argétono,qui paucis dieb.antè regis nomine ad fenatu Vc-netn legatus,Venetijs difeedens, Pifano amp;Triuifano iam ad caftrenfemlegationé defti natis,fe daturum operam,vt regem adpacem fleôteret,reccperat, mâdauir, vt ad eofdc legatos præconê cum literis allegaret,quibus nunciaret fe cum eis pro cómuni vtilitate cuperefermonc conferre:quiamp;receperunt feinfeqnenti diemane in cômodûinterv-trunq; exercitum locum, côuenturoszverùm Carolus,fiue qnod eo in in loco cômeata deftitueretnr,fine alia de caufa mutata fententia eius côgreffus exitû minime fibi expe-ftandû efte dnxit.Inter vtranq; caftrorû frôté minus qua triamiliaria aberat: atq; in de-xtraTarrifluminis ripa(tametfi torrens potius,quâflumé dicêdus fit) qui in Appennini iugis ortuSjperq; angnftam vallé inter geminos colles côpreffam,aliquoufq; delapfus,-in patenté Galliç togatæ qua Lôgobardiâ vocant, planicié emiffus,in Padû influit,pro-tendcbantur.In horû colliû dcxtcra,ad vfq; fluminis ripâfocioiû exercitus tcndebat,m , bac parte potius qin finiftra quahoftis iter faélur’ erar,de principû côfilio côftitcrat,nô facultas ipl^Parmâ verfus fleftendi relinqueretur, cui ciuitatijppter fadionû ftudiadi-ueriadux Mediolaninô fatis fidebat-.atq; eo minus, tÿ àFlorétinis rex FrancifcûSiccu Aftavfq; obtinuerat, cuius filia in nobilé,atq; in toto Parméfi traâu potente Torellorû familiânupferat.Erât caftra fociorû foffis atq; aggerib.munita,bellicisq; tormétis egre giè inftruôta:pter quæ,Galli Aftâpetentes,tranfmiffo adFornouLiTarro,tranfire coge-bâtur,ita vt inter eos flumen tantû intereffet.Ea noôlé Galli haud mediocri cû moleftia peregerunr.Itali enim amp;nbsp;ipfipuigiles ,lllyricos équités in caftra Gallorû vfq; excurrcrc iubcbant,qui ad quéuis ftrepirû excitati ad arma côclamabant:nimbi prætcrca raaximi cumfulguribus tonitruis,frequentibusq; amp;horribilib. fulminibus repcntèingenti eff fragore exorti, qquidé omnia trifte aliqd portendere videbâturrhis Galli magis quàni Itali terreri, nô modo môtibus atq; hoftib. fepti,eoq; loci effent,vt fi quid aduerfi eis accideret,fpes nullafalutis rcliquaeffenin âguftiasmulto maiores erât redaéti:amp; idco-iuftioré liabebant terroris caufiun: verùra etiâ quia verifimilius videbatur,eas cœli mi-nas,non nifi ob res magnas apparerefolitas,eam potius parte innuerc,vbi tantx maie-ftatis potentiæq; rex verfaretur.Die igitur ô.menfis lulij primo diluculo Gallic« copi» flumé trâfire cœperunr,præmiflis tame æneis machinis quâplurimis,quas primûagmé, cui rcxjhoftes rat’ in id prima imprelfionê faôluros,trccétos quiquaginta cataphraôfos*.

HISTORIAE ITALICAE

centum item alioSjQuos Triultius dn dare cófucuerat:Heluetiorum preterea tria milia illius cxercitus neruum^i fpemq; adiimxcrat, pariterfequebaturxum his Engelbertus ducis Cleuenfîs frater,Diuione'nfisq; pr3efeôtus,qui Heluetios adcluxerat,pcclitcs erât: ,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hisrcxtrecétosèPrætoriantsequitibusfuis,quosilliArcicrios, Lariniamp;Sagittarios,amp;

Arquitas vocant,dimiHis cquis : atq; vnahip^otoxotas aliquot,ncc non quicquid reli-quum erat apud fe peditatus,adeire iuiîit.Hæ primi erant agminis acies : hasfequeban-turinfecundo agmine principes, in quorum medio erat rex ipfearmis firmiffimis vndi-queprotedus , equo præferociinfîdens, cum eo , qui prudentia atque autoritäre earn partem exercitus gubcrnaret,Tramoliamagniin Gallia nominis dux. Nouiflî-mumagmen ducebat Foiffeus dignicate cornes; quem impedimenta non procul infe-quebantur. His in hune modum conftitutis , rex tarnen à pacificatione non alienus, eodem tempore quo caftra moueri cœperunt, per Argentonem cum Venetis legatis a-gere voluinfed cnim, cum propter eius profeôlionem,iam totus Italorum exercitus ef-letin armis, ducestp pugnam committereomnino ftatui{renr,iam nec temporis exigui tas,nccexercituum propinquitas,vilumfpacium, vllâmue colloqucndi cômoditatem relinqucbant:amp;iam vndiqueexpediti équités concurrcre,iam omni ex parte tormenta cum horribili fragore, difplodidamq; Itali è caftris fuis erumpentes, ad pugnamin flu-minis ripa acies explicate : ob id tarnen Galli procedere pars influminis crepidine, pars quod in angufta planicie, ordines explicari non poterant,pcr collis plagas minime intermittebant ; cumq; legio prima iam eo perueniflet, vt ex aduerfo hoftium caftra fpedaretjMantuanusItalicarumcopiarum imperator, cum deleólo grauis armatnræ cquitum agminc , cumq; firma Græcorum equitum turma, alijs item expeditis equiti-bus,adiundis fibipeditumquinq; miilibus,flumcnpoft Gallorumpoftremamlegio-nem traiecit,in altera ripa Antonio Monfeltrio,Federici olim Vrbini ducis ex non iufta coniuge filio,cum no parua manu,vt figno dato extépló flumine traie6to,prim£ pugnæ fuccederet,relilt;fto:mandaratprscterca, vtpugnaftatim coepta,pars vnàexpeditorume-quitum,amp;reliqua Grçcorum Tarro ad Fomouum tranfmiftb,Gallorum impedimenta quæ fine militum penuria,fiue (vt fama fuit) Triulvij callido confilio,finc præfidio præ-dæ expofita pone fequebantur ,impctum faceret.In alia parte Tarrum cum quadringé-tis cataphraàis, in quibus erat Alfonfi Eftenfis equitum turma ipfo Alfonfo, \a: voluit pater abfentc : amp;nbsp;cum duobus peditum millibus Calatiæ comes tranfmifit, quo Gallo-rum primas acies inuaderet, in altera amp;nbsp;ipfo ripa Annibale Bentiuolo cu ducentis ca-taphra(ftis,ad fubfidium opportune ferendum,collocato': vbi autem caftra Itali habue-rant,duæ valido cquitum grauis armaturæ turmæ,amp; pedites mille remanfcrunnpropte reaquod Veneti legati,in omnem euentum fubfidium fibi adelTe voluerunt.Vbi autem rex extremum agmenàtantoroborepremi, contra quàm fibi fui duces perfuaferant, eft conlpicatus,atcrgo primo agminc relido, extremis ordinibus opem laturus accur-rit:jtantoq; vnacum acie, reliquas medij agminis turmas anteuertit,vt cum inire pugna inciperent,ipfe in fuorum fronte inter primos pugnansinueniretur.Quidam memoriae tradiderunt,Mantuani copias non fine confufione, propter riparum altitudinem arbo-rumq; amp;ftirpium, amp;virgultorum , quibus paftimtorrentium rip3eveftiuntur,impcdi-menta,flumen tranfmififle:addunt alij ciufdempedites ciimijfdcm de caufis,tum verb flumine pluuia nodurna audo, tardius ad pugnam perueniffe : neq; omnes flumen tarnen traiecifte. Quicquid fit,certumcft,Mantuani aggreflionem fuilTc admodum grauem,ac præfcroccm : nec minore impetu ac virtutc Gallos eius impreflionem excepif-fe,turmis ab omni parte permifte in pugnam ruentibusmon militiæ Italiæ more,vt binç acies inter fe committcrentur : alteriq; dcfeflç aut cedcre coadæ,alrera fucccderctmec nifi ad extremum vno ex multis cohortibus agmine fado,in hoftem procederentnta vc fæpenumero prælia , in quibus femper paucilfimi cadebant, integrum ferè diem abfu-‘ merent:ac non raro nox ipfa pugnam dubiam vidoriam relinqucns,dirimerct. Fradis haftis,quarum concurfu non pauci cumequitibus equiabomni parte cccidere,res ca-dem virtute ferratis clauis, gladijs , atq; alijs breuioribus armis geri cœpta:equis hand fegnius quàm viri,calcibus,dcntibus,ac toto corpore decertantibusdtalis virtute fuam initio Mantuani ducis præcipuæ exemplum imitati,egregiè demonftrantibus: qui vali-dam fc-

dam fecum nobilium iuuenû, amp;nbsp;lediffimorum equitum,quas Itali Lanceas Spczzatas • appellant(fvinthi milites fortiHimi extra ordinem ftipendiamerentes ) aciem ducens, atqueinomniapericulaintentus , nullum fortiffimi imperatoris munus prætermitte-bat. Tarn ferocem impetum magna virtute Galli fuftinebant : fed tanto maiore numero admodum preHi, iammanifeftèjuonfine regis fui periculo,inciinare incipiebant: apud quem non magno interuallo , Borbonius nothus, quamuis ftrenuè dimicans, captus fuincuius cafu Mantuanus fimilem fucceffum in regem ipfum , in tantum di-fcrimen imprudenter fine eo præfidio amp;nbsp;ordine , quæ tantum principem decerent, addudum , ad eum penetrare cum multis è fuis,totis viribus nitebatur : aducrfus quos rexpaucis fuorum ftipatus,magno animo egregiè fe magis fua cquiq; ferocitatc, quàmfuorumtuebatur: cui intanto periculoea côfilia quæ metu fuadentein rebus dit-ficilibus in horaînum mentes venire folent,minimè defueruntmimirum cum fe tantum non à fuis defertum videret, ad diuina præfidia conuerfus, Dionyfio amp;nbsp;Martino Galli-ciregcfcidijs tutelaribushabitisnouit, fife cumexercitu incolumen inTaurinosedu-cerentjfimulac trans Alpes redijlfet,fe ad eorum fana, cporum alterumLutetiç Pîirifio rum,apudTurones alterum, cummaximis donis venturura: adhæc, anniuerfarijs magna cum folennitate ac ceremonia facris,tanti ab eis accept! beneficij memoriam cele-braturû:quib. votis nuncupatis,quafi vigore auôtus, fupra folitas uires, fupraq; naturæ habitû,maiore animo pugnâ capelfit.Verùra regis pcriculo perfpefto, qui ab eo minus aberantprocul : ita fuerunt inflammati, vtadregemfuumfuiscorporibusprotegen-dum conuolantes, Italos réprimèrent, donee principum legioneregem ftipare con-fueta,quæ retro manferat,fupcrueniente,aliquot ex caturmæ,tanto impetu in hoftiuni latus impulerunt, vt eorum vis non mediocriter infringeretur:acce(fit etiam,quod Ro-dulfus GanzagajMarchionis patruus,experientiflimus belli dux,dum fuos cohortatuti ordinesque quos perturbari videbat,reftituit,atq; nunchuc,nûcilluc exurgens egregij ducis munere fungitur, amp;nbsp;Galeam forte aperit equeftri gladio in facie à Gallo vulne-ratus , ex equo cecidincumque fuiin tanta confufione ac tumultu, amp;nbsp;confertiflimafe-rocilTunorum equorum multitudine eum fubleuare nequirent ; atque in eum alij fuper alios viri equique ruerent, conculcatus potius quàm hoftilibus armis cæfus j vi-tamarnifit, quicafus eo certè viro indignus eft vifus : nam in confultationibus turn prioris , turn eiufdem die!, imprudentiæ effe tantam rem in fortunæ arbitrio, abfquc necelfitate ponere iudicans , aduerfus nepotis fententiam, à pugna committenda ab-ftinendurn elfe cenfuerat. Itacafibusdiuerfispugnæaleacommutata , cumnecquic- _ quam fefe oftenderet, quo altcri alteris fuperiores elfe viderentur, vtri viélores elTent futuri,minime conftabat : idcirco fpeicjue timorisque examine æquato, incredibili ardore omni ex parte pugnabatur : vnoquoque exiftimante in fua dextera fua^ virtute viéloriam repofitam effezGallorum animos regis præfentiaamp;periculumaccende bat: quôd non fecus apud earn géntem confuetudineinucterata venerabilis atq; angu-fta eft regis fui maieftas,quàm natura ilia fuprema,numénue diuinum:deindc,quod eo loco effent,vtin fola Victoria fperarc falutê poffent-.Italos verà incitabât prædæ opimæ cupiditas, fuiimperatoris virtus amp;nbsp;excmplum,arridentisinitiopugnæfucceff'us,mi-litum ingens,vndefpcrareopempoffenr,numerus:quodfperare Galli non poterant, quoniam eorum acies aut erant omnes in cófliótu implicatç, authoftis impreffionê fin-gulis momentis expcôtare cogebantur. Verùm,maxima eft,vtomnes norunt,in rebus humanis omnibus fortunæ poteftas : maior in bellicis rebus:fed incredibilis,immenfa^ infinita in ipfo martis confliâu : vbifiquidtemerèfaókum, fi qua vox vel àgregario milite inaniter raiffit, ea viftoriam ad eos transfert,qui iam viéli videbantur-.vbi repente cafus innumcrabilcs accidunt,quos nec profpicere, nec gubernare côfilio duces vl-lo modo poffunt.Quapropter in tara ancipiti Marte fui inoris nequaquam oblita,id ef-fecit,quod nec dura railitum virtus,nec arraorûvis eificere potueratmaeû Greci,equi-tes,ad irapediraéta Gallorû inuadendaemiffi, eacitra negociû diripere ccepiffent,amp; a-lij mulos,alij equos agminales,aliaq;, vt fieri folet,trans flume abducerct,nó modo alte ra Græcorû pars,cui Gallos à latere inuadere iniunétum erat,fcd et,qui in ipfum certa-men erant ingreifi j fuos commilitones prædaonuftosin fuaçaftra redire confpicati.

prædæ cupiditate incitati,ad impedimenta diripienda amp;. ipfi funtconuerfi : quorum c-, xemplum equiq; peditesq;,eàdc de caüfa è pugna turmatim difcedebant;ex quo,Italis non folùm fuo fubfidio dcftitutis, verùm etiam per fœdam confufioné numero decer-tantium diminuto : nee fc Antonio Monfeltrio commouente :quódmortuoRodulfo Gonzaga,cuius erat niuncris,ei'i,vbi opus eflet,euocarejà nemine vocarctur,vfq; eà jp-cedere Galli funt aufijVt nihil iam Italos apertè cedentes, præter Mantuani virtuté,fufti neret.-qui acerrimè pugnans,hoftiura impetum tamé fuftincbat : fuos iam excmplo,iam vocibus fcruentiflirnis hortabatur, mallent prius vitæ, quam honoris iaóluram facere: atjVt pauci multos fuftinerent, fieri iam non poterancumque omni ex parte pugnantes au(Si in eos incumbercnt3amp; iam pars cefi,pars vulnerati eflent,præfcrtim qui cum Man tuano pugnam fuftinebant, tugam omnes traieólo iterum Tarro,capefiere coadi funt: qui cum nodurno imbri,tum diurno dum pugna committitur cum grandine mugituqi cœleftijvfq; co excreuerat, vt mu hum negoeij feccrit ijs quidenuôtrâfire cogebantur, Eos magno furore ad flumen vfq; Galli,paflim eos fternentes,captiuum nullum facien tes,prxdam lucrumuc fusq; deq; facicntcs,funtinfecuti:illud modo crebro inclaman-tes:Redeat vobis in mcntcm,commilitones,Guincguaftium.Eft aut Guineguaftium in Morinis,quorû hodie regio Picardiavocatur ,propeTaruannam locus,vbipofiremis Aioifij vndecimi annis Gallorum copiæ in pugna cum Maximiliano rege Rom.comif-fa,iam propemodu vidrices,prædandi ftudio perturbatæjfufæfugatæq; funt.Interea tarnen , dum in hacexcrcitus parte tanta virtute pcrtinaciaq; pugnatur,prima Gallorum acies,in quam Calarinus comes alam equitum vnam mouerat, tantoimpctu in hoftem ferebatur, vtitali pauore confternati,ordines fuafponte defercrent : ita vtiam aliquot ex ipfistrucidatis, inter quos loannes Picininus,amp; Caleacius Corrcgius,fefe ad maximum fuorum agmen,manifeile fugientes,reciperent. At Gienfis tribunus,præter quas fecum haberet Calatinus turmas,in vlteriorc fluminis ripa alteram equitum grauis ar-maturæ aciera,ad pugnam inflrudam confpicatus,fuis utGalatini équités inlequercn-tur,minimè permifinquod cófihum poft à plerifq; prudens habitum eft : ab alijs minus forte,rationemmagis quam euentum confiderantibus,abieólum potius quam prudes: etenim minime ambigitur,fi cos effet infecutus, coraitem cum fua manu terga datu-rum ; quo fado,tanto pauore eos qui vitra flumen remanferant, compleuiffet, vt retineri, quin fe fuge mandarent,nullo modo potuiffenLNam Mantuanus,qui alijs fugien tibus, cum parte fuorum flumcn quo potuit ordine, reftridus fuperauit,cos ita dubios atq; attonitos rcperit,amp; de fe fuisq; rebus in tutum collocandis lolicitos,\ t iam via qu£ Placentia Parmam ducit,viris, equis, impedimentis, Parmam fe recipieritibus,rcferra cffcnquitumultus ex parte ipfius Mantuani præfentia atq; autoritäre fedatusfuit: nam milites ad figna coados, in ordinem redigere infiftebat: verùm multo magis Pctiliani aduentus , quiexpugnætumultuarreptaoccafione,adltalorumcaftrapcruafcrat: vbi eohortando affeuerandoq; hoftes maioreinperturbatione confternationeq; verfari, militum animos perturbatos reftituit,amp; confirmauinquod fi fadum non effet,commu-nis fuit omnium fententia,Italorum copias vniuerfas, aut eadem hora,aut node faltem infequenti, ingenti terrorc perculfas , vafa conclamaturas. Italis igitur in fua caftra rc-uerfis,illis cxceptis qui(vt in huiufmodi rebus accidcre folet) perturbationc ac tumul-tu adi,nec non inflato flumine territi, vagi palantesq; fuga in varia locadilapfi,in Gallos totis ferècampisfparfosincurrentes,ab eis cæfifuerant: rex cum fuis ad primum fui exercitus phalangem, quæ à fua ftatione nufquam fe dimouerar,acceffit: ibiq; cum du-cibus dcliberauit, an illicà flumen quo in fuis caftris hoftem inuaderet, effet traijeien-dum: quod quidem turn Triultius turn Camillus Vitellius,qui fuis equitibus cos qui ad tentandam Genuamprofedi erant,fequi iuflis, ipfe cum panels regem,vtpugnæ inter-cffcr,fecutus erat, fuadebant : quod quidem etiam vehementius Francifeus Siccus fa-ciebat,viam quæproculcernebatur,viris equisq; plcnamoftenfi:quod quidem argue-bat,eos aut Parmam verfus fugere,aut in caftra ex fuga reuerti.Verùm,amp; flumcn fupe-rare id demu magni erat laboris : amp;nbsp;miles qui partim pugnaucrat,partim in acie arma-tus fteterat,adeó eratfeffus, vt principum Gallorum conlilio decretum fucrit,locus caftris capereturcficq; ad Medefanu oppidum in colle, ab eo loco vbi pugnatû fucrar,cir-

citer mille paffus fît5,conftiterè:vbi fine ordine, neq; fatis cômôdè,quôd impediment torum bona parte ab hoftibus exuti eflent,eam noétem egerè. Hæc fuit ilia inter Italos Gallosc^îadTarrummemorabilis pugna : quodcafuerit prima, in qua longiflimoin-teruallo in Italia cum ftragc amp;nbsp;fanguine pugnatû fixante banc enim pauciflîmi in con-fliétu interibant : hîc autem quanquam ex Gallicis copijs vix dücenti, ex Italicis fupra trecentos grauis armaturæ équités defiderati, totque alij, vttriamilliaperijfie conftet:’ inter quos Rinûceius Franefius alæ equitû à Venetis præfeôfuSjmulti prætereanobiles amp;nbsp;clari viri : Bernardinus Montonius amp;nbsp;ipfe in Venetorum exercitu copiarum dudor, clauaferreapcrcufluS5etfi capite galeato , fcmianimis cecidit, Braccij Môtonij aui fui fama,qui inter primos Italicæ militiæ inftauratores numeratutjquâ propria fortuna auc virtute clarior : fuitq; Italis ea ftrages admirationi longe maiorijtum quod præliû baud vitra boram produéfû eft:tum quôd propria virtute armisq; vtrinq; decertantibus,tor-mentavixlocunlbabuere. Viôforiameiusq; dieigloriam vtriq;adfepertrabereconati funt : Italij quod eorum caftra atq; impedimenta intadaatq; integra fuere,cum Galli bonam partem, amp;nbsp;in bis regis ipfius tentoria, amififient:gloriabantur prætcrea,fe bottes debellaturos fuifle, nifi pars ipforum ad pugnandum deftinata, præde cupiditatc à conflivfu, quod quidem verum elfe baud abnuebant Galli,abftinuifiet: arque vfque adeo banc fibi gloriam afcriberc, Veneti admittebantur,vt in omnibus eius imperij ci-iiitatibus,ac Venetijs præcipuc ipforum iuffu ignés de more atq; alia læticiæ figna édita fuerint: nec fegnius publicü exemplû priuatifunt fecuti : in fepulcbro cnimMelcbioris Triuifani quod eft in Francifcinorum, quos Minores vocant,fano, in eius morte verba ilia exarata fuere, earn ad Tarrû flumen cum Carolorege Francorûprofperèpugnaffe: nibilominus tarnen, omniû ferè mortaliû confenfus, palmâ Gallis adiudicauit,tum ex eorumqui in ea pugnacecidere numerotâto minore ,quàm in parce aduerfa:tum quôd hoftemtrans flumé profligaueruntitum quôd ipfis expeditû vlterius progrediendi iter, de quo erat contentio, amp;nbsp;propter quod in certamen erat ventum, rcmanfit.ln ijfdé ca-ttris fequentem diem cgit rex:quo etiam die per Argentonû cum hoftibus aliquod colloquium fuit : vnde induciæ vfq; ad nodem padæ fuerunt: bine enim rex itineris fecu-ritatem optabat, vtpote qui feiret complûtes fuperefle ex Italorum copijs,qui non pu-gnauerant : quoscuminijfdemcaftrismanerevideret, tot dierum per Mcdiolani imperij regiones iter,bofte continenteràtergo immincntc,periculofum videbatur,illinc præ ingenij imbecillitate, certi aliquid ftatuere nefeiebanquod mclioribus confilijs re-pudiatiSjfæpenumcro infuis deliberationibusfaditabat.Eadé ambiguitas,in Italorum animis verfabaturzqui, etfi initio admodum territi eflent,eô vénérant fccuritatis,vtvef-pere eiufdé quo pugnatû eratdie,aliqui fuerint, referéte,ac multû boitante Petiliano, iermones de Gallorûqui inloco erantincômodojac minime caftris noduinuadendis: tarnen plerifq; contradicentibus, id côfilium tanquam nimis periculofum,reiedû fuit. Rumor codé tépore per totâltaliam peruagatus cft,Ludouici Sfortiç homines,eius oc-culto mandatOjpugnarc noluilTe : propterea quod,cû in ipfius ditione tantæ effent Venetorum copiæ, nô minore forfitan ex eorû vidoria metu afficereturjquàm Gallorum: quos nec vidos nec vidores effe cuperet-.vtq; in omné euentû effet tutior,vires fuas intégras conferuare voluiffet:affirmabaturq; illud ipfum obftitifre,quo minusltalorûex-ercicus vidoriapotiretur:quæ opinio à Mantuano cçterisq; Veneti exercitus præfedis, quo fibi maioré exiftimationé co ciliarét,fomenta capiebat, quâ etia libérer amplede-bantur ij quiltalicæ militiæ gloria augeri cupiebant. Verùm audiui ipfe ab homine gra-uiflimo,qtû Mcdiolani eo gradu erat,vt integra negociorû noticiâ haberet,hûcrumoré validis rationib.côfutari;aiebat is,quod cû Ludouic’ vires ferè vniuerfas ad obfidenda Nouariâ cÔuertifret,eûtantas copias adTarrû nô habuifre,quæ ad vidoria cofequendâ magnûpoffentmomentû affere : quafociorû exercitus obtinuifret,nifi eiplusjpprij cr-rores nocuifrcnt,quâ quôd maioré militû numerû nô haberent:cû præfertim côftct, nô omnes Venetas copias in acié pugnâq; defcendiffe:quod fi Calatinus vnâ modo fuarû {larté copiarû in hofté immifit, eaq; frigide fatis:id ea potuit fieri de caufà ç prima Gal-orû acies erat adeo firma,vt is ré magni elfe pcriculi cognofeeret, fi fe fortune cômitte ret:Sc in eo homine fortia fada,quam fecura,maioré cômuniter admirationé excitaffet;

neq; tarnen Sfortianæ copiæ non fuerunt prorfus inutiles:nam, ctfi minime pugnarûr, tarnen obfillere quo minus Gienfis cumfua prima aciejregi qui cum minore debiliore que exercitus parte,fuo maximopericulo illius pugnæ pondus totum fuftinebat,openi ferret, Quid?quod non minus rationequàm autoritäre hæc opinio confîrmatur ? ete-nim,quæ verifîmile eft, vr,fiquidem hoc in Ludouici Sfortiæ animo fuilTet,non potins præfedis legatis fuis mandalTet, difruaderenr,ne fc Italorum acies ad iter Gallis in-tercludendum, opponerenncum , firexviôloriapotituseflctjhaudmagiseiuscopiæ hofti tam propinquæ, etiamfi pugnæ fc minime mifcuiflcnt, incolumes,quam aliorum extitifrent:ac,quo confilio, quaratione,quo vfurcrum,fibi polliceri poterat,fi in certa-men ventum clfet,fortunamita parem futurâ, vtnecviélus nec viôtorrex effet futurus? quin amp;nbsp;ill U d extra controuerfiam eft,contra ipfius nutum minime Vcnetos pugna fuif-fe comrnifruros:quippe,qui acies fuas in Infubriâ nulla aliade re miferant, qua vt eius fecuritaté amp;nbsp;faluté tuerentur.Mane ante luce Carolus nullo edito tubæ , ad profedlio-)néoccultandâ,figno,fuasomncs copias cduxitmec eodie efteû fociorû excrcit’fecut’. qui etfi maxime voluifret,aquis fluminis qui rccenti pluuia nodu intumuerat impedit’, minimè potuifTentantù foie in occafum ia inclinante, nec fine periculo Calatiæ comes cû expeditis equitib. ducentis,eorû veftigia eftpfecut’: eisq; in Placétina via, proximo præfertim die,admodù infcftus fuitdlli nihilo fecius,quâuis fcfti,fuû iter fine vlla côfu-îîonetenuerüùquippe cÔmeatus àvicinis óppidis amp;caftellis partim mctu,partimTriul tij opera,abundè fuppeditabatur: qui cû expeditis equitib.in hoc prçcurrcns,homincs nûcminis,nûcfua,qapudomneslnfubres eratmagna,fedapud Guclfos maxima auto ritatc amp;nbsp;gratia,valde permouebat.Scd nccfociorû copiæ,poftridie quâ difccfferat Galice fuis caftris jpdeuntes,ita erant animatæ, pfertim Veneti Icgati, vt fefe fortunæ arbi-trio iterû vellet cômittcrc: nec Gallis tanrû appropinquarût, vt vel minimû eis negociîi facerét: quin fecûdis caftris,adTrebiânôjpcul ab vrbe Placétia caftrametati:atq; vtco-modi’ haberét, cû ducéti carapliradijitéq; Heluetiorû cohortcs,amp;omnia ferè torméta inter flume amp;nbsp;Placêtiâ côftitifrent,fic ea node fluui’imbrib.intumuit,vt vel extrema ad-hibita diligcda nec pedcs,nec eques, nifi poft multas diei horas:ac ne tû qdé citra ma-gnâ,erfiminui cœpifret,difficultatê,fluméfuperarc potuerint,tamé necab hoftili excrci tu loge diffito,nec ab Calatino,qne mot’ aliqsibi fieret,mctuens,Placétiâ erat ingref-fus,quicq, infcftû fenfere : cuius metus nequaqfine caufa fuit : nâ creditû cft,fi Carolus Triultij cófiliüfecut’jVexillacxplicaffet,Francifciq;loânis Galeacij paruulifîlijnome iuffiflet inclam are, facilè in Infubriafada mutatio aliqua fuiffct: adcô eius,qué vt verû dominû agnofcebât,nomé apudomnes eratgratiofum : tyrâni vcrô odiofum atq; inui-fum:tâtiq; Triultij autoritas amp;nbsp;gratia momêti: verû cû rex in id modo intent® effet,vt vitra progrederetur,aurib.abhuiufccmodicôfilijs aucrfis, quantamaximapotuitceleri-tate iter fuû,cû non parua comeatus primis diebus exceptis,inopia, eft pcrfecutus:quo enim magis proccdebat,eo meliorib.præfidijs oppida cuftodita repericbat: q» Ludoui-cus Sfortia Derthonâ Gafpare Sanfeucrino cognométo Fracaffa, duce, nec né Alexâ-driânô paucis eqtib. peditibusq;,ex Nouariæ caftris edudis,municrat;cûq; Galli,Tre bia fuqgt;ata,Calatinû qui ad fuos leuis ai maturç équités, quingétos Germanorû pedites c Placétino præfidio edudos, fempcr à tergo infeftû habuiffent, (neq; enim vtè caftris fibireliquiéquités cxpediti,atq; vnàquadringêticataphradimitterentur,obtinere po-tuerat,quod Venetorû legati, periculi in quo ad Tarrû vcrfati eranr,mcmorcs,ei rei af-fentiri noluerunt)tamen vbi prope Alexandria acccfïiffcnt, itinere montes vcrfus, qua Tanarus minore alueo decurrir,capto, nulla neq; militis,neq; altcrius rei iadura fada, odauis caftris Aftam incolumes peruenerunt:quam in vrbem rex ingrcffus, exercituin foris metari caftra iuffit, coconfilio,vt audis copijs tandiu in Italia confifteret,donee Nouariam obfidione liberaffct : fociorum verb exercitus,qui regem Derthonam vfq; fecutus erat, cû videretfe ei nocerc non poffc,cum Sfortianis copijs fefe ad Nouariam adgregauitzquæ quidem vrbs fame iam incipiebat laborarc,propterca quod ne ab Aureliano duce,nec à fuis commeatus,qua parfuerat,diligentia, in earn introdudus erat: quod quidé facere,in magna regionis vbcrtate,facillimè potuiffent: quin,periculi ma-gnitudinem,nifi remedij facultateamiffa, minimè expendentes, quæ in vrbe erant, adviduui

LIBÉR SECVNDVS.

ad vidiim opportuna,nullius rei habitaratione, omnia cófumpferant.Per cofdem ferè dies,ad Cftrolumcardinales,amp;militüpræfeôti,rebus Genuenfibus infelicitcr tentatis, redierunt: quonia rCgia claflls Spedia primo appulfu capta,Rappallum cótendiuquem locum etiam citra negocium occupauit ; vcrùm è Genüge portu odo longarum na-uium, vnius onerariæ, cum duabus Cantabricis nauibus claflis profeda,noótu pedites fexcentos expofuit: qui nullö negocio fuburbium Rappalli, cum Gallico præfidio cç-perunt: mpxq; Gallicam claflem accedentes,eam poftlongam pugnam cumpræfedo captam incenderunt, qua vidoria ea loca clariora fada funt,in quibus fuperiore anno vidi Aragonij fuerat. Nee fuit hæciadura ab ijs qui terreftriitinere vénérant fartamatn per litus orientis in Bifannicam vallem,atq; ad Genuæ fuburbia progrefli,fpe fuaquam de tumultu Genuenfi cöcepcrant,fruftrati,nuncioq; de amilfa clalfe accepto, iter mÓ-tanum afperum fane ac difficile fugientibus fimiles tenuerut, atq; in Potiferam vallem fcfe,quæ in aduerfa vrbis eft parte,demiferunt:vnde,quanquam amp;nbsp;agrefti inanu,amp; mi-litibus ab Sabaudiæ duce fubfidio miffis audi, eadem celeritate in Taurinos con-tenderunnnec dubium eft, quin nifi qui in vrbe erant Fregofiorum fadioneni vcriti,fe intra meenia cotinuiffent, eos prorfus fudiffent fugafTentqi.His rebus cognitis, Vitelli j qui Clauorû vénérant,tumultuofîus, nee fine periculo Serefanam redierunt:fic omnia litorea oppida ab exulibus capta, prgcterSpediam,adGenuenfiumfidemredierunt: quod etiam in occident!slitore Albintimilium ciuitas, ijfdem diebus à Paulo baptifta Fregofio,atq; à quibufdam alijs exulibus capta fuerat,fecit.Bellum hoc eodem tempore , fed maiore tortunæ ludibrio, haud minus in regno Neapolitano,quàm in Longo-bardia,gerebatur : Ferdinâdus enim Rhegyo capto, vicinorum locorum recupcrationc moliebatur : habebatfecum militum circiter fex millia, qui turn ex ipfo regno,turn c Sicilia ilium fpontc fequebantur, equitesq; amp;nbsp;pedites Hifpanos, quos Hernandus Con-faluus, ex familiaAghilara,patriaCordubcnfis,ducebat,virimpiger, amp;Beticis bellis multum exercitatus ; qui cum primùm in Italiam venit,Hifpanica iadantia,Magnus,ad fupremâin ipfius poteftaté innuendâ, eft appellatus:pôft,ob prçclaras vidorias,omniû ferè confenfu ea appellatio ad infignem eius virtutem, atq; in re militarifeiennam fin-gularem declarandam,perpetua manfit. Huic exercitui,à quo non exigua eius regionis pars ad res nouas excitata fuerat,obuiam iuit ad Semenariam,propinquum mari oppidum,Obigninus cum ijs Gallorum copijs quç in Calabria præfidij caufa rclidæ fucrât, cumq;equisamp;peditibus,quos regni Neapolitan! reguli, Galli ca armafccuti,fupped!-tauerant: quibüs in certamen addudis,quantû miles veteranus amp;nbsp;exercitatus,àtyrone atq; imperito diftet,apparuit: quippe no modo Itali Siculiq; fine deledu à Ferdinando Aragonio colledi, vcrùm etiam Hifpanityrones crant,bellitp fatis expertesnamenfe-rociteraliquandiupugnatumeft: quoniamvirtus atq; autoritas ducum,qui fuo muncri nulla in parte deerant, cos qui alioqui inferiores crant fuftentabat : ac præter cçtcros Ferdinandusitaremgerebat, vtciuspcrfonauirtuteq; eratdignura:cumqueeius eflet equus interfcdus,!bi occifus proculdubio, aut captus fuifiet, nifi loannes Capuanus, Termini duels frater , quiàpucro ipfi miniftrauerat, atque ab eo in ipfo ætatis flore vehementer amatus , è fuo cquo exiliens , in cum regem infilire feciffet: memora-bilique eximiæ fidei atque amoris cxcmplo vitamfuam , vtdomini vitam conferua-retfu!,impend!t: nam illico fuit interfedus. Confaluus permontium tramites fu-giens, Rhegyum , Ferdinandus Palmam, quæ ad mare propc Semenariam fita eft, euafit: vbiinclaffem receptus, MefTanam nauigauit : hac belli offenfione animo ac defiderio fortunam iterum teiitandi, audo: quod non modo intelligeret magno fui defiderio Ncapolitanos teneri, vcrùm etiam à compluribus primæ nobilitatis viris, amp;bonapopuli parte occulté vocari: idcirco veritus ne mora, fuique in Calabria c-cxrcitus profligati fama, hune fuorum ardorem forte reftingueret,collcdis,præter eas triremes , quas ab Ifchia duxerat, casque quatuor,quibus pater ipfius AlfonfusNea-pol! foluerat, nauibus Hifpaniæ clams, ac quanto maximo potuit numero,è Sici-liæ ciuitatibus amp;nbsp;regulis , e Meflanas portu , nihil quod viris quibus cas inftrueret deftitucretur,moratus, vtpote qui viribus ad rem tantam dcftitutus,haud minus fpecie ' atq; rerum oftentationc, quàm rebus ipfisvti cogeretur,foluit. E' Sicilia igitur cum fe-

7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HIS T O RI AE ITÄLICAE

xagenis maioribus,amp; viccnis minoribus nauibus,cumq; Ricaicnlïo Catelano Hifpani-cæclaflîs præfedojviro magnæ in rebus maritimis virtutis, amp;nbsp;pcritiæ,verùm tam panels ad pugnandum viris, vein maiore nauium parte nullt clfentjpraeter eos qui naualib. munijsobeundis erant deftinati. In huncigiturmodum paru« eins erat viresjfed fauor erga cum ftudiaq; populorum pugnandcirco vbi ad Salernitanu litus naues appulillcr, illico Salernitani,Melfiani,amp; ipfa Caua ciuitas Aragoniafigna extulerût;biduû deinde claiïem præter Neapolim circunduxit, expcólans fed fruftra,vt in vrbe aliquis motus à fuis excitaretur ; nam Galli fumptis extemplo armis, præfidijs firmioribus in locis op-portunis difpofitis, tumultum quiiamefferuefcebatjrepreflerunnquinctiam omnibus fuispericulisoccurrilfentjfi eorum confilium audadcr cficntfccuti, quiAragonio-rum naues militibus malèinftruólas conijeientes, Mompeferio,vt milite Gallica claflc quæ in portu Rabat,repleta, in hoftem incurreret,fuadebant. Ferdinandus igitur tcr-tia die fpe fuafruftratus, in ahum quo fe in ifehiam recipcret,egitnaues,quod Arago-niæfadionis homines confpicati,ratiq; coniuratione pene detedajFerdinandi cauiam iam propriamipforumfaâam,fimul cocuntcs,neceffitatéq; invirtutem conuertcrefta-tuentes, clam ad eum reuocandum fchapham fubmiferunt,oraruntq;,quo negociû fa-cilius procederer,animosq5 ijs qui eius caufavellenr,adderet, in continente automnes fuas copias, aut parte exponcret: quaobré denuó Neapolim pofiridieeius diet quo ad Tarru pugna cômifia eftreuerfus, claflem ad litus appulit,vt ad diuæ Magdalcnæ fanû, quod mille ab vrbe pafilis abeft, qua paruusriuus podus quam fluuius Sebetus appcl-latus omnibus ignotus,nifi Neapolitanorum poctarti carminibus fuifletcelebratus,iii mare ingreditur,milite exponerenqua re confpeda Mompcnferius,haudminus ad au-dendum quum erat timendü, quam ad timcndii vbi pridie erat audcndü,promptus,cx vrbe cum omnib.fere fuis copijs,vtcius in terra defccnfumprohibcrct,fcre effudit:qu£ quidemres tanta occafionem opportunitatemq;Neapolitanis rciperficiendæpræbuir, quantam vix optare potuifiennquapropter malleo æneis machinis,quæ nofiro more îa turribus têplorum fufpenfæfunt, pereuffis,populus ad armaconcitatus,à Carmelitana ædevrbismœnibus vicina,inidofa(do,quamamp;reliquætota vrbefuntfccutæ , moxq; portisoccupatis, palàm Ferdinand! nomen conclamarunt. Gallos hic repentinus tu-multus fie pcrterrefecir,vt inter vrbera iamrcbellanté,amp;inimicû exercitum elfe, paru tutum rati,neque eadem qua exierant via fe pofie reuerti fperantes, circa vrbis muros via fane longa,raontofa, valdeq; difficili circunduôds copijsjin vrbemredireperpro-ximamarcinouæ portam decreuerunt. At Ferdinandus Neapolim interea ingreîfus, cquoq; cum è fuis aliquot, àNcapolitanis impofitus, totam vrbe incredibili omnium læticia amp;plaufu inequitauinfauftis acclamationib.tota vrbs perfonabat-.nec fatiaripo-terant mulieres florum aquarumqueodoriferarumnimbis regem confpergere:quiîic nobilioribus complûtes in viamaccurrentes, cum complexée ab cius fronte fiidorem abftergcbant: nequefegniustarnenquæ addefenfioncm erantopportuna, compara-banturmam Pifeariæ Matchio cum cis copijs, quæ cum Ferdinando ingrefiæ fueranr, neenon cumNeapolitanaiuuentutc,intcrcludere aemunireomnes viarumaditus,vn-de ab noua arce Galliurbem pofientinuaderc,nô intermittebat: Galli vbi in arcis area conuenerûtjomni viadhibita, in vrbis vicos perrumpere tentarunt:verùm baliftis atq; igniuomis tormentis minoribus verberati, omnia verb viarum capita, idoncis præfidijs nrmatanaód, node fuperuenienre, equorum partim vtilium,partiminutilium ad duo milliainipfaarca , quod in arccneque locus, neque pabulum ad eos alcndos effet, relióds, miles, cum Mompenferio, luo Alegria non paruæ exiftimationis duce,Antonello Salem! principe, alijsq; nópaucis tû Gallis tum Italis infignibus viris,in arcc fefc jnclufcrût:amp; quâquâ per dies aliquot crebris amp;nbsp;in arcis area,amp; circa portu cruptionib. infeftieflent,edihciaq; vrbistormentis verberarent, rtihilominus ab hoftc femperre-pulfi,omni fpe vrbis per fcrecuperandæ ceciderunt.Neapolitanæ vrbis exemplum Capua, Auerla,Mondraconis arx,aliaquc circuraiecta oppidafccutafunt,raaiorct]; regni pars nouis rebus Ruderecœpit : inter quas Caietana ciuitas, maiore animo quam viribus fumptis armis , quod triremes aliquot Ferdinand! ante portum comparuiffent, fuit à Gallas qui in prælidio erant,magna cum Rrage fuperata,atqi eadem vnRoriæ info-

Icntia 5 dircpta. Eodem tempore Veneta claffis, Monopolim Apuliæ vrbcm, expofitis Græcorum eqiiitum alis, amp;nbsp;non paucis peditum cohortibus,terra mariq; cœpit oppu-gnare; qua in oppugnatione Petrus BembusTrierarchus,tormentiexvrbeemiffiidu eft interfeólus : fed tandem vrbem Veneti ui expugnarunt,arce quoq; Gallo præfcdo metu confternato tradente,potiti funt : moxq; Pulygnanum paótioné obtinuerunnfed. Ferdinandus vt^noua,atq; Oui arcibus potiretur, erat intetus.Sperabat enim breui de-ditionem faduras,qu0d ad tantamquæibi erat,hominum multitudiuem alendam per-exiguus effet commeatus : cumq; in id contincnter incuberet, vtproxima circa arcera loca occuparet, eosinmaiores fubinde anguftias redigere conabaturmam Galli,cum eorum clalfiSjin qua quinq; erant onerariæ naues,triremes quatuor,bircmis vha,amp; vna magna nauis, inportututa elfe nequiret, earn inter Vicentinaturrim, Oui, amp;Picifal-conisarccs , quæabipfîs Gallis tenebantur, reduxeranncuinq; ea lo eaten erent,quæ à tergo arcis noutefunt, vbi regum cranthorti,ad Cap ell am vfq; extendebantunac fano crucis munito,vfq; ad Pedegrottam(quam Pede cryptæ licet appellare)diuumq; Mar-tinum excurrebànt : aduerfus quos Ferdinandus capto amp;nbsp;munito hippodromo, quern locum Canalleriam vocant, perq; Incoronatamdudis vijs, fan di Herenimontem poft etiam Picifalconis tumulum,caftelluminfummopofitumobtinentibus Gallis,occu-pauinquod caftellum vt auxilio priuarent,quoniam fi co potiri polfent, hoftiles clalfes cloco eminenti infeftandæ, facultatemhabuilfent, Ferdinand!milites crucis cçdem oppugnarunt : verùm tormentorum iótibus magno cum detrimento repulfi, expugna-tione defperata , proditioneobtinerc, quæ autori exitium atrulit,tentarunt:nam cum Maurus quidam,quiintus erat, Pifeario fuoolim domino dolo feeum locum tradi-turum rccepilfet, atque ob id eiperfuafilfet, vtnoólu appofitis ad murum cœnobij fca-lis,deeiufdem nodis hora atq; intrandimodo coftitueretur, fecum ad colloquium ve-niret, idque fecilfet,ibi telo ballifta emilfo,perq; guttur adado,infigni perfidia fuitiu-gulatus. Nec Ferdinand! rebus profper! prius, póft etiam Fabritij Columnæ tranfitio parum commodauit: qui etfi nondum militiæ facramento quo feregi Galliæ obftrinxe-rant, liberati, ftatim fere Neapol! recepta,ad Ferdinand! ftipendia trafierunt,hoc præ-texcu, quod ftipendia ipfis non elfent idoneis temporibus perfoluta:quodq; Virginius Vrfinus Petilianusq; elfent ab rege liberaliter accepti : fuorum veto in regem mcrito-rum,petex!gua elfet habita ratio : quæ quidem caufæ plerifq; beneficiorum ab rege aca ceptorum magnitudine inferior elfent vifæ: fed forte illud quis verius exiftimabit, id quo tanquam fræno retineri debuerunt, calcar potius extitilfe,quo, vt fecus facerent, lint impulfi?quippe , quo maiora erant præmia quæ poflîdebant, tanto forlitan in eis, Gallorum res iam inclinari ccrnent!bus,ea conferuandi cupiditas potentior extitit. Arce igiturhuncin modumobfelfa, mariq; Ferdinand! nauibus interclufo, indies magis comeatus obfeflis deficiebat : folaq; ea fpes eos fuftentabat,quodè Gallia opemmari fibi allatum iri confiderent: nam Carolus vbi primùm Aftam ven!t,Perone Bafcho Vil-lafrancam,quæ hand longe abeft,àNicæarailfo,èportu clalfem quæduo milliapartim Vafconum,partim Heluerioriim, atq; vna commeatum ferret, euocarancu! Arbanum, virum quidem bellicofum ,fed maritimis rebus parum alfuetum:quæ ad infulam Pore-zam appulfa,clalfeq; circa ca locaFerdinand!,in qua trigintaerant vcla,duæq; magnæ Genuenfim naues confpeâ:a,extemplôfefugæmandau!t: quam hoftesad Iluamfquæ nuncElbadicitur)infulamvfq;perfecutifunt:vnde iliaparuanauiCantabricaamilfa, tanto terrorc in Ligurniportuin fefe immifit, vt in præfefti poteftate non fuerit vetare, quo minus maiormilitumpars in continentem defeenderent: mox etiam eius imperio contempto, Pifas contendcrent. Huius clalfisfuga, Mompcnfcr!us,al!jq; qui cum eo .erant,commcatus inopia coaóti,dearce in qua iam obfelfitres menfes fuerant,Ferd!na do dedendapa(ftifunt,nitriginta dierum fpacio,lubuentum elfet, faluis omnibus qui in ar ce elfent cum luis fortunis, fe in Prouinciam Roman orum abiturum: atq; in eius rei fidenijObfidcs luo Alegi!us,trcsq; alij funtdati. At,tarn breuitempore opem nullam, nifi ab ijs ipfis qui in regno erant, expeftare poterant: itaq; Perfiuus è regijs præfeôtis vnuSjCum Heluetiorum cohortibus,vnaq; Gallic! equitatuspartc,amp; cum Biliano principe Gompluribus itum alijs proceribus,Neapolim verfus contendincuius aduentu co-

gnito, Fcrdinandus ei obüiam Êbulum vfq; Metalonæ comitem, cum exercitu maio-rcm partem tumultuario, ex neceffarijs amp;nbsp;amicis collefto mifinqui quamuis numero longé fuperiore cum hoftemadParuum Laeû (oppidum id eft,Ebulo vicinum)offcn-dilTent, cumq; propius acccdcre cofpexifTent, fefein fugam dederunt:quain fuga Ve-nantiuslulij VaraniCamerinatum reguli films capitur: verùm Gallis eos hand longe perfequentibus, paruo accepto detrimento, fe Nolam,mox Neapolim receperunt.Vi-ótores fuum deferenda arçibus ope inftitutum perfequunrur,tanto ex ea victoria hofti’ inieóto metu, vtFerdinandus de Neapoli itcrum deferenda cogitarcnverùm Neapoli-tanorum,qui baud minus proprio, ex defedionis memoriajmetu^quàm Ferdinâdibe-neuolentia common,hortatibus confirmatus,ad Capellam quod rempli nomé eft, có-ftirinvtq; hofte ad arce accedereprohiberet, dudafoftaiam anreaàfanéti Eremi monte ad arcem Oui cçpta,omnes colles ad Capellam vfq;,amp;fupratormentis virisq; muni-Uit: adeo vt quamuis Galli qui uia Salernitana Nuceria per Cauâ amp;nbsp;Pedegrottç monté ad Glarcâ,quâilli Gbiara appellât,prope Neapolim venifTenntamé quodomniabene munira elTent, 5c Ferdinandus fe illis fortiteroftéderetdpfi verô tormétorû pilis,ijs prç-fertim quæ in Picifalconis vertice,qui arci Ouatæ immincr,amp; eis locis vbi olim deliciæ magnificaq; Luculli ædificia tantopere cclebrata fuerunt,erant collocata, vitra proce-dere,amp;ad Capella accedere propius nequiuerunncûép ibidiutius bærerenôpoflenr, quôd natura eis locis omnib.reliquis amoenitatibus affatim fuppeditatis,dulces ac pu-ros laticesncgauitjcitius quàm feciftenr,rctrocedereduobus tribùfue reiidis torraen-tis, parteraq; commeatus,vtinarcesimmitterctur,aduedi,compulfi funnacficNolam verfus abierunt : quibus vt fe opponeret Ferdinandus, reiidis qui arcem obfidere per-gcrent,cum fuis copijs fe in Palmç planicie prope Sarmum côtinuir. AtMompenferius iuorû difeeftu orani auxilij fpc prorfus abicda,trecentis bominibus, qui numerus pro-portione ta cômeatus inopiæ,quâ defenfioni refpondcret,in noua arce relidisddoneo quoqûn Ouatadifpofito præfidio,noôtu cûreliquis qui erât ad duo millia 5c 5oo,raili-nbus nauib. fuis confeenfis, Salernü nauigauinqua re cognita,Ferdinandus grauiftîmè conqueftus eft: aiebar enim,minimè dcdiriotiis tépore pendente licuifte cû arcis nouæ miiitib.difcedere,niprius vtraq; arcé noua 5c Ouata tradidiffenquamobrê parûabfuit, quin padionis feueritaté fecutus, bac iniuria 5c Mompenferij fraudé obfidiû fanguine, vlcifceretur;propterea arecs non præfcripto tépore, fed circiter mêfem vnû pôft,tra-ditæ fucrut.Quiin arce nouaremâferant,famc coaôti,eâ ilia côdirionc,vc obfidcs dimit terétur,rradidcrunt:i)fdemquoq; ferè dicbus,qui in Ouataarce eranr, eadéq; de caufa, fe arcé prima proximæ quadragefimæ die,ni ante fùbueniretur,tradituros promiferunt. Pereofdé fermé dies Alfonfus Aragoni’ Meffanædiéobijtfuûin quoad regiadignitatc euedo,eâ gloria 5c felicitas,qua,dû Calabriæ dux eftet, nomé eius per illuftre apud o-mnes mortales exciterat,in fumma infamiâ,infelicitatéq; fuit cômurata. Fama eft, eum paulo antequâ é vitamigrarer,cû filio ferio admodû cgifte,vtNeapolim,vbi odiû aduer lus eu olim conceptû,in beneuolentiâ propemodû côuerfum erat, reduceretur; Fcrdi-nandù verô,magis regnâdi cupiditate,quàm paternapietarc dudû,argutè,nec fine acu-leorefpondifté, ram diu expedarct, dum abfeitaregnû effet conftabilitum,vtne iterû ipfî effet fugiendû. Vt aûtres fuas ardiorecum Hifpaniæ rege vinculo ftabiliret Ferdinandus, uxoré impetrata à Pontifice venia, amita fuam îoannam aui fui ôcloannæ eiuf-dem regis fororis filiâ,duxit.Dum varijs eucntis,ficutioftcnfum eft,arces Neapolitan« obfidenrur, Nouariæ quoq; dura obfidionc premebatunquôd 5c Mcdiolanidux ea va-lidiffimis copijs circûuallaflet,5c Veneri fubfidiû tanta alacritate illicbabebât,vtbomi-num memoria vix vilain expeditione,fumptibus minus peperciffe videréturmam bre-uitemporis fpacio in fociorum caftracôuenerunt,cquitum grauis armaturæ tria millia, totidem expeditorum, Germanorum mille : peditum Italorum quinquies milledn quo autempræcipuûroburfitum erat,fuerunt Germanorumpcdirü,quos Lancicbenccbos appellant, decern millia, feré omnes Ludouici Sfortiæ ftipendiamercntcs,vt Heluetijs opponcrentur,quorum nomen, ne dum aliud,peditatus Italiens fuftinerc non porcrat: vfq; adeo Italorumvirtus atq; exiftirnatio ab aduétu Gallorum erat diminuta. Has duas Germanorum legiones fortiffimicenturioncs prçfediq;duccbant,in quibus principa-

LÎBER S EC VN D VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^9

tum obtinebat Georgius à Petraplana,in Aurtria natus, qui paucîs ante annis fub Maximiliano Rom. rege merens, in Belgis fanum Odennari magna cum laude regi Gal-liæ adeinerat. Venetusfcnatus nó modo diligens multis militibus ad earn obfidionem niittendis fuerat,verùm etiâ quo fuos milites ad fortia præclaraq; facinora magis ani-maret ex pfcóhura,ad imperia militare Mantuç Marchioné eucxerar,vt eo honoris gra-du ipfius virtute in Tarrenfi pugna declaratâ,GÔmendarct:quinetiâ,grato admodu cxe-plojlaudeq; fempiterna digno nó folû ftipendia ijs auxit,qui fortitcr egcrät,fed amp;nbsp;co-pluriü,qui in acie ceciderant filijs ftipendia aliaq; prçmia,filiabus verö dotcm decreuit. His tantis copijsNouariaobfeffatenebatunquôdfœderatorum eifer confilium,inhoc præcipuè LudouiciSfcbrtiæ nutum fcquétium,ne certaminis fortunarn cum Gallis nili neceflitate compul(î,tentarent:vcrùmlocis opportunis circa vrbcm munitis,commca-tû imporcari prohibcrcnt;fperantcs,cj) in ea pârû pro hominû multitiidine eßet,eam nógt; multos dies pofle fuftineremâ prçter clues amp;nbsp;incolas,eosq; qui ex agro iliac cófugerat,. Aurelianus partim Gallorûpartim Heluetiorû vltrafeptê millia delcdorû militûjhabe-bat.Itaq; Galeatius Sâfeuerinus, Sfortiani exercitus dudor, abieda omnivxbis ob tan-tûpropugnatorûcopiaoppugnandæcogitatione,caftraadMugnias habebat,loco irt Vercellêii via ad cômcatus,fi q Vcrcellis adueherétur, impediendos, admodû oppor-tuno: Mantuanquot; verô cû Yenetis copijs, primo aduentu aliquot oppidis circa Nouariä vi captis:ac paucis dicb.pôft,Brionæ,quç quidé alicuius erat mométi,arce,Camarianû, fiue Campum Marianum amp;nbsp;Burgaruin locainterNouariam Vercellasq; fita, munierat: ac quo facilius cômeatquot; intercludcrer,copias circa vrbé côplurib.locis difpofuerat, ea-demq; loca diligenter cômunierat-Rex quoq; vicilïim,quo propius Nouariä effet, Afta feTaurinû côtuleranamp;quanqfæpenumcro Cheriûnobilis cuiufdâ fœminç,quæ in eo erat oppidojcaptus arnore cômearet, belli tamê apparatus hac de caufà minime inter^ mittebantunfed qui è Galliaveniebant milites,vt qua cclerrimè Alpiû iugafuperarent vrgebantur,eo côiilio vt duo millia cataphradorû in acié producerentmec minore ftu-dio procurâbatur,vr Heluetiorûdena millia defcenderét,ad qnos côducendos Diuio-* nêfis prætor eratmi{fus,eo côftlio vt fimulatq; appuliffcnt,omnia conari quo Nouariam fubuenireturdine quorû auxilijs nihil memorabile tentare audercntijpptcrea quôd rc-gnû Galliæ equitatu hoc tépore potes, amp;nbsp;magna tormentorû copia, eorûq; traCf âdorû pcridainftruCtilfimît,pcditatu jpprio deftitueretma armis,mllitarlbusq; exercitationib* in nobilicatc tanvû retentis,in plebe amp;nbsp;vulgarib.hominib.longo ocio cmollins,opinci* busq; amp;nbsp;pacis quæfiui dedicis, anti qua ill!quot; gétis ferocitas defeceratmäpleriq; regu fu-* periorû varijs illius populi côfpirationib.rebellionibusq; edodi,furoré metu entes,eos exarmare,atq; ab exercitationibus militaribus remouere {tuducrant:quamobré,Gaili de fuorum peditû virtute diffifi,timidè fe pugnæ , nifi in eorum exercitu cohortes Hel-uetiorumaliquoteirenr,cÔ!nittebât: eanatioomnitempore inuifta amp;nbsp;ferox,fuâannis antea circiter viginti,exiftimationé plurimû auxerat: ppterea quod à Carolo Burgûdiæ duce validiffnno exercitu appetiti(hic eft ille Carolquot; qui potétia ac feritate, regno Gal-liæ cûcf isq; timeimis maximo terrori fuit)eü ter paucis menfib.acic vicerâf.vltimo verb confliólu,hue pugnans,fiue fugiens (nam quo id modo acciderir,obfGLirum eft) etiam vitapriuarant. Eorû igit virtute,quodq; inter eos amp;nbsp;Gallos nulla effet æmulatio aut cô* tentiomec ex côraodorû refpedu,vlla,quéadmodüdeGermanis,fufpicandi caufa,nul-lum externû pedité piæter Heluetiû códucebat: quorû opéra cû in omnib. grauiorib, bellis,tû eo tempore hbentius,quód intelligerent,ré plena effe periculiNouariç tantis copijs cirGÛfe{fæ,amp; côtratanta Germanorù,qui bellica difeiplina parcs erâtHeluetijs,^ vim opitulari.Inter Taurinû amp;nbsp;Nouariä media eft Vercellarû vrbs,Mediolanenfis olim imperij membi û; verûm à ?hilippomariâvicccomitc,in dluturnis,quæ cum Yenetis ac Florétinis geffit,bcllis,Amideo Sabaudiæ duci,quo ab eis dcfcilcerer,cQnccffa: qua m yrbe neutrapars adhuc erat ingveffa;quôd paruuli ducis mater, quæ filij quoq; tutclam gerebat, quamuis animo in Gallos penitùs propenfa, fuum tarnen ftudium donec rex hrmiores copias haberet,occultabat,atq; interea Mediolanenfiû duci grata verba dabat , fpeque eundem fouebat-.verùm vbi rex copijs auiftus,fe Taurinum,eiufdem ducis ) vrbem,träftulit,annuit,vt Vercellis eius milites acciperétur.ltaq; ex loci opportunitate

in fpemvcneratmaiorcm,Nouariæ , vbi omnia fubfidiaauxiliaq; conuenifrenr,affcrri opempofle : quamobrem amp;nbsp;ipfi fœdcratiiam non mediocriterfüfpenfi, hæfitare inci-piebant : idcircoLudouicusSfortia vnacum Beatrice coniugefua,quæ ei non minus in rebus grauioribus, quam in iucundioribus comes aflidua elTc folebat,vt maturitate maiore,quo'nam pafto inhis difficultatibus agendum foret,cóftitueret,in caftra venit: in cuius confpeótu, atq; vtfamafuit, eiufdempotiflîmùm confilio,poft multas difputa-tiones ab vniuerfis ducibus ac præfectis decretum fuit,vt ad fecuritatem omnium maio renijVcnetorum copiæ cum Sfortianis in omnibus circa Nouariamlocis ad obfidioné opportuniSjidon eis praciïdi js rclidis,ad Mugnias coniungerentunvt Burgaro præiidiû cducerótunquod cum Vcrcellis tria diftet miliaria^fi fortè Galli validis copijs oppugna turn venirent,aut cum ignominiadefercndum,aut contra quam decretum effet,cum v-niuerfîs copijs defendendum.-vtCamcriani à Mugnianis caftris palfuum triamilliapo-fiti,præfidium augeretur : vtq; aggere amp;nbsp;foffajitemq; tormentorum magno numero ca-ftris munitis ac feptis,alia ex occalione atq; ex hoftiu progrefitb. deliberanda relinquc rêtuneo tarnen nequaquam prçtermilfojVt torus ager Nouarienfis vaftaretur,omncsq; arbores ad vfq; Nouariæ mœnia, deijcerentur: vt amp;nbsp;homini amp;nbsp;prxdatorij equi,quorü in vrbe ingens eratnumerus, eo damno atq; incommodo afficerentur. His rebus hunc in modum conftitutis,totoq; exercitu circumquaq; perluftrato,rcdijt Mediolanum Lu-douicus,quo faciliusres necefï'arias, compararet:quoq;etiam autoritäre armisq; facra-tis, humanis viribus fauorem conciliarent, Veneti cum Ludouico à Pontifice impetra-runt, vtis Fecialem vnum ex ijs qui clauam argenteampræfcrunt, ad Carolum mitre-ret,qui ei præciperet, intra decimum diem ipfe cum eis copijs quas fccum haberct,Ita-liadifcedcret: aliud item breue temporis fpacium præftituit,quo fuos omnes c Ncapo-litano regno deduccrct, alioqui, pœnis ill is quas Ecclefia minari folet, propofitiSjfefe Romain coram ipfo fifteret : quo remedio Pontifices olim veteres vfi funr:nam,vt legi-tur,haudalijs armis Adrianus cius nominis primus,Defiderium L(5gobardorum rege, qui cum ingentibus copijs Romamturbatumibat,vtlnteramna(hanc nunc appellant

, TernOqudiamprocefferatPapiam , quamTicinum quoq; nominantjtediret, coegit: verùm ea veneratione ac maieftate, quae ex vitæ fandimonia Pontificum,in hominum pedoribus glifcebat, extinda, difficile erat ex moribus amp;nbsp;exemplis vfq; adeo contra-rijs,eofdcm effedus fperare : itaq; eins irridens mandatum,refpondit:fc Neapoli rede-untem, quo ci pedes rcuerenter ofcularetur,Romam veniffc:fed Pontificem ibi expe-darenoiuiffe;femirari,cumnunctantopcre, vtRomainvcniat,vrgere;verùm tarnen,vt eipareatjin idincumbere, vtfibiviaquæRomain ducit, apcriret;rogare,nefruftrahoc incommodi fufcipcrct, fc expedarc in vrbe ne grauarctur.Per eos dies Carolus Tauri-ni cum Florétinorûlegatis nouas padiones, ijfdem qui amp;nbsp;alias aduerfati fuerant,valdc repugnantibus fecit: quibus contradicendi maiorem occafionem dcdit,quôd alijs Pi-fanorum inontanis caftellis , quæ in Caroli reditu amiferantreceptis, atq; ad Pontem faccum pofitis caftriSjCoq; padamilitum falute poriti,omnes tarnen Vafconcs fere,qui cum Pifanis crant cótra fidem datam,cxeuntes,trucidarant:atq; in mortuos multa cru-delitcr fecerant : quodetfi contra præfedorumFlorentinæ ciuitatis voluntatem acci-derat,à quibus aliquot ægrè fuerunt conferuati,fed militum quorundam opera,qui an-tea Gallorum captiui, acerbiffime fuerant accept!, tarnen in régis aula hoc fadum ab aduerfarijs in earn partem accipiebatur, vt pcrfpicuum effet animi in Gallicum nomen infenfiffimiargumentum:difficiliorcm compofîtionem,quæ tarnen deniq; perfedaeft, reddidit, omnibus alijs rebus antepofita,non proinifforuin quidem, amp;nbsp;iuriliurandi,fo-lenniter præftiti,inemoria, fed præfens pecuniarum cgeftas,amp;regni Neapolirani tucn-di necefiitas.Inhancigiturfcntcntiam conuentum cft,vtcitravllam dilationem Floren tinisomnes arces,omniaoppida, quæin Caroli effentpoteftatc,rcflitucrcntunFlorcn tini intra biennium Genuenfibus , liquidem illi in régis fidem amp;potcftatein venirenr, Pctrafandam Screfanamq;, fi ita regi videretur, traderentieatarnen lege,vtamp;ipfi ab rcgeidoneamcompenfationcmacciperent: vt Florentinorum Icgati illico aurcorum numûm triginta millia ex padione Florentiæ fada, repræfentarent ; ipfi viciffirn ab rege Gemmas pignori accipcrent, vtfi qua forte occafione fupra dida Florcntinorum

löca no reftituerétuVjipfi pecunia fua pofTent recipere:vt faóla locorû reftitutione, Elo-rentini aureoru numûm ieptuaginta miUiaregi mutuo dare tenerentur: quos ipfis refti-tuere quatuor regni Galliæ fupremi Quaertores (hos illi Generales Franciæ appellant) repromitterent : hanc fumma régis nomine regijs præfeôtis in regno Neapolitano tunc agetibus, atq; inter cçteros^portionê vnam Columnijs ducibusjfi modo cu Ferdinando non conuenilTent-.qua de re,etfi de Profperi tranfitione aliqua extarent indicia^rcx nó-dumcerto cognoucrat,numcrarent:vtFlorentini5fiquide in Hetruria omnia pacataha-berentjNeapolim ad Gallicu cxercitumfubfidio,cataphra6ios ducenros quinquaginia mitterennquod fi in Hetruriabellum aliud nullum præterq Montis Politiani caufa ha-berent, tunc Vitelliorum copias, quae in agro Pifano agebant,in regnuniNeapolitanû vfq; ulis ijfdem equitibus comitarentur : verùm id nifi per totum ab eo quo prcfe£ti el-fent tempore O ótobrem facere cogerentur : vt Pifanis omnia delefta ad eum diem có-miiTa,reraittcrentur:vt certus modus in reftitutione bonorum quæ ablata fuerant,con-ftitueretur;vt quod ad artes amp;opificiaattinet,Pifanis ad ca exerceda,aliqua facultas ho nefta concederctur: vt in omniu horuna fidem,fex obfides è praccipuis Florcntinoru ci-uibus, quos rex nominaret, regi traderentur.qui certu temporis fpacium in régis aula mancrent. His hunc in inodum tranfa(ftis,Gemmiscj; acceptis,amp;trigintamillib.qui ex-tcraplo ad Hcluetios códuccndos mifft fucrunt,perlblutis:litcræ amp;nbsp;regis mâdata ad ar-ciûpræfeCdoSjVteas fine vllatergiuerfatione illico Florentinis tradercnr,confectæ fuc-rût. AtNouariæ indies duriora omnia ac difticiliora fiebant-.tamctfi inilitû virtus magna en’et,amp; maxima ex rebcllionis memoria,Nouarienfiû in defcndêdo pertinacia : nâ co-meatus vftp eo iam erant diminuri, vt cibarijs neceflarijs deftitucrcntur:amp; quâuis Aure lianus,poftquâ fe arétius obfcifum fenfit, inutiles atq; imbellcs ex vrbe dimififtct,id tame hand tantum erat,vt fame reliqui omnino leuarentur: quin amp;nbsp;ex Gallis amp;nbsp;Heluetijs minus adhæcincômodapatiédaaptis,côplures iâ morbis tentariincipiebant; tjuâobré amp;nbsp;ipfe Aurelian® quartanafebri vehemêter affliói®,crebris nûcijs amp;literis Carolo infta bat,ope laborantibus ferre ne vitra differrenqui quôd nondû ea fupplemcta milieu ha-bcrct,quib.tutô ré poftet gercre,tanta celeritate vti nô poterat, quæ ta vrgéti ncccftitati fatis faceret.Sæpe tamé comeatü nodu in vrbé validis equitû pedituq; pi çfidijs inferre tentarûtGalli-.veriim femper ab hoftib.deprehenfi retroccdere,interdûq; cû nô exiguo eorû,qui cibariacôuehebanr,dctrimento,funt côpuUhvtq; obiéftis vias omnes cômea-tus habendi intercluderec,Mantuanus,SodaliüFrancifcinorû ædé Nouariæ mûris pro-pinqui inuafiuqua capta,ei ducétos cataphrados, amp;nbsp;Germanorû peditû tria raillia im-pofuit-.quo fado cum exercitus multis laborib. leuabantur,^) via ad côraeatus ipforura côuehendos tutareddcbatur.tum vero viaportæ quæ ad monté Blandranâ vergit,quæ in vrbé facilioré aditû præbebat,claudebatur: Vallû quoq; à Gallis ad caput fuburbani vici,qui à diuiNazarij fano appellatur,côftrudû,pullis inde Gallis, fcquéti die occupa uit : vbi Petiliau® comes à Vcneds cü Gubernatoris honore condudus,fclopcti glande circa iliafauciatus,haud loge amortis pcriculo abfuit.Kis hoftiû fucceftib.Aurelianus, fealiafuburbanaloca quæ cû fc in vrbé receperat munienda curauerat,poire tueri de-fperans,fequentinode iuflit inccndhfuosq; omnes advrbé modô tuendâjacpropugna dam reuocauit:atq;in extrema fame fubfidij aduentàcis fpCjfefe fuftétabat: naHcluetijs paulatimappellentib.Gallorû exercitus Sccfiaomnctraiedo,adpriraûextraVercellas lapidé exierat ; Burgaroq; prçfidio firmato,reliquas Heluctiorû cohortes pftolabatur, eo côfiliOjVtquû primù illi ad exercitû veniftent,Nouariæ opé ferré conarétunquç rcs fecû nô paucas dilficultatcs trahebattquippe Italorû copie loco fe narura amp;nbsp;arte muito côtinebâtùterq; quo Vercellis Nouaria itur,aquis rcdûdabat;amp;,quod difficultaté auge-bat camporum,foftis valde latis amp;nbsp;profundis frequés amp;nbsp;impedirû;adhæc Burgarû inter, quod à Gallis tenebatur, atq; Italorû caftra,Camarianû ab kalis munitum,erat,quibus impedimenris fiebat,vtnecinrege,nec inalijs magna rei conficiendæ alacritas cluce-rer:amp; ramé fi omnes Fieluetiorû copiæ,fimul citius affulftcnt,Galli Martis fortunâten-taiTent; cuius euétus anceps vtriq; partieratomnino futurus:cognito igitur vtiinq; pe-riculo, nunqinter regé amp;nbsp;Sfortiâ deerât clandeftina^ internuncios de pace colloquia: tametfi perexiguafpe, tum g? neuter alter! fiderct,tum quod vterq;,quo fuam exiftuna,-

tioncmtuercturjCompofitionisdcfiderium difltmularcnverùm cafus aliam adtantçrci confeólionem viam aperuinnam cum per eofdcm dies Monferatenfis regina(Marche-fianijVt alibi diximus, vocant) è viuis excefliffet: agercturq; depariiuli filij ab earelidi tutore,amp; Saluciarum Marchio, Conftantinusq; demortuæ frater, ex anti qua regü Ma-cedoniæ, quam multis ante annis Maumetes Otomannus occupauerat, ftirpe ortus,ad id munus afpirarent, rex eius principatus quietis cupidus, vt de ordinum confenfu res compöneretur,Argentonum Cafalcuafium delegauinquó cum etiam ad fuum de eiuf-dem principis fœminæ morte dolorem declarandum Mantuanus aulæ fuæ magiftrum mififlet,inter eos, vt fir,incidit fermo de pace,amp;quæ quantaq; bona ex ca ad vtramquc partem eflentperuentura:qui fermo co procefïit,vt Argentonus quo fibi ipfe fatisface-ret^eade re ad Venetos legatos,cis quæ ad Tarrum cum ipfis agi erant coepta repetiris, literas darenqui quidé auré præbentes,rcq; cum Ludouici Sfortiæ præfedis cómunica ta,tandemeffcólumeft , vt omni confenfu ad regem,qui tum Vercellis erat,mitterent petitum,vt aliquos è fuis dclegaret, qui cum cómodo in loco, polTent agere,qui ab cis quoq»delcgarentur:cuipctitioniannucnte rege , poftridic inter Burgarum amp;nbsp;Camarianum conuenerunt Venctorû nomine Mantuanus amp;nbsp;Bernardus Contarenus,Græco rum equitum lcgatus:ducis veto Mediolanenfisnominc,Francifcus Bernardinus, Vi-cccomes:ab rege verb, cardinalis Maclouicnfis,Aurcngiusq; princcps,qui rcccns cum è Gallia veniflet, régis mandatotoriuscxercituspræcipuam procurationem fufcepc-rat:cum his quoq; crant Gienns,Pienes, amp;nbsp;Argcntonus:qui cum fæpius conueniflcnf, amp;ipforum nonnulli diucrfis diebus ad alterius caftra vitro citroqi commeaflent negorij controuerfiæadNouariærertitutionemrcuocabantur ; etcnimrex, in rcftiturionc quidem fe facilcm prçbens,in rcftitutionis autcm modo,vt quàm minima fuç exiftima-tionis iadura fieretjaborans, inftabatvt régis Romanorum nomine, ad quern Mqdio-lancnfis impcrij iura diredo fpedarent,Nouaria cupiam c Germanis prçfedis qui tum in caftris erant, depofiti iuretraderetur:contraverôfocij,vtliberarelinqucretur,vrge-banncumq; hæc controuerfia aliæq; emergcntes tarn repcntè componi nequircnt, ve-lutquiNouariæ obfefli tencbantur,ad tantam neceffitatc redadi,vt partim fame, partim ex eamorbis enatis,iam ad duo millia eorü,qui cû Aureliano crat,intcrijfrenr,opus habuiflentinduciæ in dies S.fadæ: Aureliano amp;S'alutio Vcrcellas cum paruo comitatu iret,permiirum:fed ea lege, vt nifi pax fieret,cum codé comitatu Nouariam redirent:amp; quoniamperealocaquæ hoftes tencrcntcis erat iter faciendum, idtutofefadunun non dubitarent, Mantuanus in quandam turrim Burgaro baud procul fitam,quam Fo-ilTeustenebat, fe cuftodiendum tradiditmec qui Nouariæ crantmilites Aurelianuma-birepermififient, nifi ipfe fidemeis dedifret,feintra treis, adfummumfexdies,aut re-diturum,aut eos ipfius opera,exeundi facultatcm habiturosdn cuius rei fidem Gienfis, qui Nouaria, vt Aurelianura dcdiiceret, venerat, nepotem obfidem reliquit:nam,non modo cibi quibus homines vefei confucrunt,abl'umpti eranr,verùm etiam immundiamp; fœdijà quibus homines in tantacibariorum egefiate ncquaquam abftinucrant. Verum vbi Aurelianus ad regem perucnit, induciæ in paucos dies prolatæ,ea conditione funt, vcpræfidio Nouaria eduófo, vrbs in populi poteftate relinqueretur: isq; iuraret fc cam neutri parti, nifi de communi conienfu traditurumdn arcc triginta milites rcmancrenr, quibus in diem vidus ab Italorum cafiris fuppeditaretur. Ita Nouaria omnes præfidia-rij milires,ab Mantuano, amp;nbsp;Sanfeuerinate Galeacio in locum tutum dcdudi,cxiuerut: vcriim ita fame debilitati,amp; confumpti, vt eorum non pauci vix Vercellas appulfi,intc-rierint: reliqui adillud bellum prorfus inutiles rcmanfcrint.Iifdem verb diebus Diuio-nenfis prætor cum reliquis Hcluctiorum phalangisin caftra venit : qui etfi decern tantum millia poftulafTet, tarnen ad auri Gallici famam, quin integri ferèpagi oppidaque cócurrerent,prohibcrc nequiuit,ita vt vicenum millium numcrum explerentie quibus dena millia fefe cum cxercitu prope Vercellas coniunxerunt : reliqui, qubd parum tutum videretur,tantas cius gentiscopiasfimul ineodemexercitu coniungi,duodecim ab caftris miliaribus conftiterc: horum aduentus fi dies aliquot ante fuilfet, facilè com-pofitionis confilia interrupiflet: quippe in regio exercitu , præterhos , crant Gallic« gentis peditum odo millia : Heluetiorum duo ex ijs qui Neapoli remanferant:amp; mille

o Alngentorum granis armaturæ eqiiitum rurmæ : fed cum tanti in negocio p rogrcflus effent fa6ti,iamq;Nouariarelióta,etfi Aurclianus contra totis viribus niteretur,atque in cius fententiam complures alij concurrercnt,non funt tarnen intermiffa colloquia: idcirco quibus id ncgocij commifTum erat, quotidie in Italorum erant caftris, vt cum LudouicoSfortia, quinuper , quo tanti momenti rem ipfemet,quanquam femper coram fociorum legatis ageret,redierat: ac deniq; regij legati, ad regem redierunt,atq; illa^in quibus inter eos poterat conuenire, retulerunt.Vtinter regem Galliæ amp;nbsp;Medio-lani ducem pax perpétua atq; amicitia effetmec tarnen ob id dux cçterisfuis fœderibus quicquam derogaretvt rex affentiretur, à populo Nouariéfi duci Mediolani Nouaria, à præiidiarijs militibus arx reftitucretur : Spedia atq; alia loca ab vtraq; parte occupata^ redderentur :Regilicitumeffet Gcnuæ,quæeum fupremum domina agnofceret,quoc quotipn vifum effet, naues armarc: omnibusq; eins ciuitatis cÓmodis vti quacCiq; in re, eo excepto,ne quid in eius reip.hoftiu fauorê:arq; vt in huius regi fide,Genucnfes ccr-tos obfides regi traderenndux Mediolani naues ad Rapallum amiffas, itcq; naues Ion-gas duodecim Genuæ retentaSjCi reftituendas curarenin pfenria verb binas Genuéfes naues onerarias, quas Caraccas vocat, magnas, fuis fumptib. armarct : eas cu quatuor alijSjVt fuis ope ferrent,in regnu Neapolitanu rex mittere cogitabanvt anno infequenti ci tres ciufdem modi dare teneretur : terreftribus copijs quas rex eôdem raitterer, iter expeditum ,raodo ne plures fimul per cius terras iter facerent,quam ducenti cataphra-6ti,præbercr:quàd fi rex ipfe ad earn expeditionem rediret,dux eum cum certo numero milita cómitaretur: Vcn£tis intra duos menfes in hanc pace venire licerenquod fi fa-cerent,fua è Ncapolitano regno claffem deducerenunee Ferdinando vlla ope ferre fas effet-.quod fi non feruarent, amp;regi in eos arma mouere videretur,tii dux Mediolani ei auxilio effe teneretunad que quicquid ex Venetoru imperio capcrctur,pcrtineret.Dux pertotumfequentem Maium ducatorum quinquaginta millia Aureliano propter im-penfas Nouariæfaâ:as,repræièntaret: de fumma verb quam regi initaliam defeenden-ti commodarat,ducatorûoa;aaginta millia detraherct, eiq; remitterenreliquafumma duci,fed laxiore tepore,redderetur:Triultio remitteretur eXilij poena, eiq; bona fua re-ftituerentur:Baftardas Borbonius in Tarenfi prçlio,amp; Miolannus ad Rapallu capti,reîj quiq; captiui omnes,redderetur: Fracaffam quern paulo ante miferaqomnesq; fuos,3C Genuenfm homines dux Pifis euocarennec Florétinos vllomodo quo minus fua reçu-perarét,impediiet:arcé Gcnuenfem,quâ Caftclletû vocanqin ducis Ferrariæ rnanurn, qui ab vtraq; parte ad hoc accitus in Italorû venerat caftra,intra menßs fpaciû,depoiic-rct:qui eâ bienniû cbraunib.partiû impenfis cuftodirenac facraméto fefe obRringer ;t, cam veldido teporis fpacio,fiqaidé Ludouicuspromiffi nb feruareqrcgi Gallie tradi-turû:Ludouicas,fe diôto tépore Caftclletû depofiturû ftatim pace cbfcâa promitteret, atq; in earn rem régi obftdes daret. Has conditiones ab ijs qui eas traólaueranqfibi cx-pofitas, rexadfuum confilium rctulit : înquofluâantibusmultorura animis,in hanc fententiam Tremollialocutuscft : Siinhacdeliberatione , Magnanime rex, age-retur aliud nihil, quàm fortibus faclis nouam gloriam regno Francorum comparare, remiifius fortaffis, quo tcmeripfum nouis periculis exponeres ( etiamfî tuum, rex in-uietc, iplius exemplumtibi fecus fuaderedeberet) hortarer : ncquecnim vllarealia quàm gloriæ cupiditate'impulfus , aduerfus totius ferme regni ruiconfiliaamp;preces, teinitaliamadrcgnumNeapolitanum rccuperandumveileproficifei, annofuperio-re ftatuifti : vbi tanta cum fama amp;nbsp;gloria cxpedidonc ifta tua ad felicem atque optatuin exitumperduda, perfpicuum cftin deliberationem venire non folum, an noui honoris amp;nbsp;gloriæ parandæoccafio fit refpuenda : fed an eaquam tam grauibus impenfis, totque periculis es confecutus, contemnenda fit’, amp;nbsp;per ignauiam amittenda : honos-quepartus,inmaximamignominiam conuertendus ?acfis'neistu , quiconfilia,qui res tuo nutu fufeeptas damnes ac reprehendas ? poteras enim rex poteras , fine vlla e-xiftiraationis iacturatuç, in Gallia pacatus agere: nec, quod iam ab omnibus mortalib. fummæ formidini atque animi infirmitati tribuitur, tune alij rei aferibi, quàm aut ne-gligcntiæ, autætati fuis iucunditatibus occupatæ poterat.Licuiffet fimulac Aftam per-uenifti, minore tuo dedecore in Galliam Nouarienfibus rebus , quafi ad fe nihil

pertinentibus omiffis redire: nunc quandoquidem cum exercitu hîc confedifK , per-uulgaftiq; te hîc effe,vt obfidiOne Nouariam libérés: eaq; de caufajè Gallia tot nobiles euocatijtantoq; auroHeluetij condu6lijquisdubitet,fi id minus præftiteris tuamto-tiusq; regni tui gloriam, in infamiam atq; ignominiam fempiternam abituram?VeriJin enimuerô, funtrationes acriores (fi quis in fortium regum peôtoribus,aculeus laudis amp;nbsp;gloriç cupiditate acrior efle poteft)aut faltem magis necenariæ:quippc,receptus no-fter iri Galliam hoc tempore , Nouaria concordiæ prætextu relida amp;nbsp;amifla, aliud eft nihil,quam totius Neapolitani regni amiflio, quam tot belli ducum fortiflimorum, tot Gallijenobilium interituszqui cum ealpe ac fide quam tu rex eis dedifti,te fupplemen-ta ad eius regni defenfionem breui tranfmifturum, illic remanferint,vbi te inuidiflimo in limine Italiæ exercitu fultum , hoftibus ceflifle acceperint, de fubfidio defperantes, fpem omnem defenfionis abijeienr. Ab autoritäre atq; exiftimatione magnam partem (quod ignorât nemo ) bellorum fuccefliis pendcnnquæ vbi inclinât,fimul etiam inclinât militum virtus : imminuitur populorum fides: denciunt ad bellum fuftinendum im-pofitatributa : amp;nbsp;contra,hoftibus animus crefeit: dubij alienantunin infinitum difficul-tates augentur : ad hunc igitur tarn infeliccm nuncium priftino uigore noftris in miliri— bus fenefeente, hoftium veto viribus autoritateq; augefeentibus, poteftne aliquis du-bitarCjquin breui totius regni Neapolitani rebcllionem,cito noftri exercitus calamita-tem : atqj illam expeditionem , tanta cum gloriacœptam,«amp; geftam,nobis aliud nihil, quàm damnum atq; infamiam longe maximam peperifte , fimus audituri?Etenim,qui fibihanc pacem fide bona fieri perfuadet,is fe rerum præfennüm ftatum parum expen-dere:parum eorum qui cum agitur naturam copertam habere, demonftrat.cum fit co-gnitu facile,fimulac Italiæ terga verterimus, nihil eorum quæ proponuntur, feruatum iri:aaq; auxilia quæ nobis erunt promifla , Ferdinando mittentur : amp;illi ipfi,qui fe nos Italia expulilfegloriabuntur, Neapolimvtnoftrorum fpolijs locupletcntur,conten-dennquam ignominiam equidem facilius ferrem, fi qua probabili ratione dubitari de vidoria poftet : verùmquî huiufmodi hæfitatio in cuiulquam venire mentem poteft, qui noftri exercitus magnitudinc, regionisq; in qua fumus opportunitate perfpeda,re-condetur,nos itineris longitudine feftbs, commeatu omni deftitutos,numero paucif-fimoSjinregioneinimica, tanta virtuteacferocitate contra maximasitalorum copias ad Tarnum cóflixifte?qui fluuius eo die hoftium fanguire quàm proprijs aquis plenior, magno impetu , redundauit: viam nobis ferro aperuimus:vidoresq; dies odo per Me-diolanenfisimperij campos, in quibus nilnifi hoftile oceurrebat,iternoftru tenuimus: nunc duplo maiorem equitatum habemus,tot pedites Gallos,quibus tunc carcbamus: proq; tribus Heluetiorum millibus, nunc duo amp;nbsp;viginti millia noftrum nutum imperi-umq; fequuntur;hoftes,etfi Germanico peditatu audi,tarnen illud perparum eft,fi cum noftris conferantur : equitatus prætereaipforum idem eft, ijdem duceszfemel anobis male muldati,in certamen timidipauentesq; redibunt. An forte tarn parua funt prçmia vidonæ,vtànobis fint contemnenda ?ac no potius talia amp;nbsp;tanta,vtvel cumaliquo pe-riculo fintexpetenda? neq; enim hictantum parta agitur gloria,regniNeapolitani c5-feruatio, tot tuorum ducum equitumq; nobiliftimorum lalus,fcd totius Italiæ imperift in medio pofitum eft:quæ, fiquidem hîc fortiter agendo vicerimus,totapaflim eritno-ftræ vidoriæ præda. Nam,quæ aliç gentesêqui exercitus hoftibus reliqui funt(quorum in caftris,cunda funt arma,cundi duces ac centuriones,quos ex omnibus locis cogère potuerunt:vnafoîra,fuperata vallum vnum, perruptum, nobis res tam magnas,Italiæ vniuerfæ, pofteftionem atq; opus tot iniurias vlcifcendipoteftatem,ante pedcs,in ma-num atq; in finum reponct:qui ftimuli homines imbelles atq; ignauos accendere foliti, fi noftram bellicofiflimam amp;nbsp;ferociflîmam nationem non mouent,equidem dicere po-terimus nobis potius virtutem , quàm fortunam defuifte : quæ nobis occafionem præ-buit in tam exiguo campo,tam paucis horis præmia tam magna,tantæq; dignitaris con-fequendi,quibus nec maiora, nec præftâtiora potuiftemus optare.Finem dicendi Tre-molliafecerat,cum Aurengius contra eius fententiam,in hunceftexorfus modum : Si res noftræ,rex Chriftianiflîme,in tantas temporis anguftias redadæ non eftent, fed eo confifterentgradu, vtnobis vires cumprudentiaatq;induftria coniungendi fpacium

relinquereritjiieciri earn ncccffitatem impellerent,vt fiquidem in armis pertinaces effe velimuSjCum impetù amp;nbsp;furore,contraq; omnia militaris feientiæ præccpta,nobis agendum fît,eflcm Sc ipfe cx illis vnus,qui pace refpuendam efTe fentiunt:etenim,haud pau-ca funt,qu3e nos ad earn reijciendâ hortantur:cû negarinon poffit,quin in belfo gerédo perfeuerare,nobis fit honeftiflîmum, atq; ad res Neapolitanas valde opportühù:fed c-nim janguftiæad quas Nouaria eiusque arx redaóla eft , vbinein vnum quidem diem cibaria funt, eôs, fiquidem ei fubuenire volumus, vt repente hoftem inuadamus, co-gunt: quod fi eaàmifta, tarnen in aliam Mediolànenfis imperij partem bellum transterre cogitamus, tenipeftasiaminftathyberna, bellis in his depreffis atque aquisre-dundantibus locis gerendis admodum iücommoda,militum noftroruni natura,Helue-tiorummultitudoingens, quæficeftcomparata,vtnifieisquamprimùmvtamur,no-bis quàm hofti nocentior elfe poflenpecuniç fummapenuria,quafiet vt hîcdiutius nos tueri nô poffimus,nos,fiquidé pacemno admittimus, vtbellofinê cito imponamus im-pelluntdd quod aliter fieri nequit,quam vt in hoftes reda figna inferantunquæ res, turn ipforûtumregionis conditione amp;ftatu,adeô amp;periculofa,vthacrationeagerc,fummâ amp;nbsp;temeritatem amp;nbsp;imprudentiam elfe, negare poflitnemomam, caftrorum locus(cuius muniendi ac fæpiendi tantum temporis habuerunt) vfq; adeo amp;nbsp;natura amp;nbsp;arte munitus eftjloca circumiacentia in quib. præfidia collocarunt, itafunt ipforû defenfioni oppor-tuna,itaq; operibus cômunita : regio totacrebrisfoflîs aquarûq; impedimentis tottan-tasq; noftris equitibus difficultatcs obijciût,vt qui cogitât continuato redoq; itinere in eos tendere,acnon potius paulatim captataoccafione,amp;fpacijs, amp;regione,vtdicitur, locisq; caftrorum fenfim occupatis,ad eos accedere,is aliud agitnihil,quàm fefe réméré ia maximum , ac tantum non certiftimum diferimen conijcerc.Nam,quo côfilio,qua belli difeiplina, quo præftantium imperatorum ducûmue exemplo, tanta temeritate, taatum exercitum,in tambene munitis caftris, tot circurauallatû tormétis,inuadcmus? Si quis non temerè amp;nbsp;cafu agere velit, eum oportet hoftem è fuis caftris, autquopiam fuperiorc occupato loco, aut interclufo commeatu, depellere:quarum rerum nullam, nifi mature amp;nbsp;longo temporis progrelTu, fperari polfe video : cuius quidem rei quam facultatem habcamus,nemo non videt;quid,quôd ne nofter quidem cquitatus,eo numéro ac robore eft, quo eum efle pleriq; fortè exiftimât ? multi enim,vtomnes feimus, morbis affedi funt : non pauci partim accepto commeatu,partim fine comeatu in Gal-liam redire:bona pars eorum quos habcmus,diuturno militiæ labore feifi,abeundi eu-pidiores funt,quàm pugnandi: numerus ille ingens Heluetiorum,quinoftri exercitns præcipuus neruus eft ,tam fortè nobis eftperniciofus, quàm inutilis,fi paruus eftet. Si quis enim eins gentis naturæ morumq; peritus eft: nouitq; quàm difficile fit,cum fimul omnes vnum in locum conuenêre, eos regere amp;moderari, is nobis,eos tumultum ali-quern periculofum non excitaturos,rebus præfertim lento gradu(vt necefte eft)proce-dentibus,fpôdcat:quorerû ftatu,tumftipcndiorû caufa,quib.explerinunquâpofliinr, turn alijs euentis mille poftiint occafiones,quibus commoueantur incidere : fic,eorum auxilia num remedia nobis falutaria fint futura, an noxia venena, prorfus ignoramus, at,in huiufmodi ambiguitate, qui noftra confilia firmare poftiimus, qui aliqua de re gloriofa,amp;magnacertiquicquam conftituere êVidoriam laude dignammaiorc,atque adregniNeapolitanidelenfionerntutiorem , quàm compofitionem, forc,nemoam-bigit : verùm, in omnibus humanis rebus, ac bellicis præfertim,confilia ex neceffitate capienda funt ineccius partis obtinendæ, quævel difficillimè fieri, vel fieri ne poteft quidem,cupiditate, omnia in extremum apertumq; difcriméadducenda:nec minus eft boni imperatoris,fapicnter,quàm fortiter agere. Neq; enim Nouarièfîs expeditio tua, rcxjpræcipuèfuit: necadte,quiadMediolanenfc imperium diredôminime afpiras, nifi aliorfum fpedcs,pertinet:nccNcapolidifcedereplacuit,quo in Taurinis confiftés, bellum gereres , fedvtmGalliamquamprimùmreuerfus , pecuniamdenuoac militem cogérés, quo validiorlbus præfidijs regno Neapolitano ferre opem poftes : quod quidem,«amp;nauibus Nicæa profedis, amp;nbsp;Vitclliorum copijs,adiundls Florentinorû au-xilijs ac pecuniis,tam diu fuftentabitur, vt validos firmosq; apparatus ac fupplementa, quæ tua rex diligentia, vbi in Galliam redieris comparabit, facile expedare pofte vi-

deatur. Equidem is non fum,qui duccm Mediolani paâa feruaturum cfTe præftare ve^-lim:vcrùm,cum amp;nbsp;ab eo,amp; ab Genuenfibus obfides acceperit rex,amp; Gcnucnfe caftcl-letum ex padionis formuladepofîtum fuerit, aliquodtum eiusfideipignushabcbis; nec effet vfq; adeo mirum, fî is, ne femper primus tuis armispetereturjpaeem optaret: nec foedera inter multos idajCa firmitatc amp;nbsp;confenfione animorû fua natura funr,quin Jperari poflît, quempiam autremiflîorem fore,autâb alijs difiundum iridn quibus rima quantumuis paruula ageretur, feneftra quamuis exiguafe nobis oftenderctjvido-riafacilitutaqüepotiremur. Quæ cumita fint,concordiam vtampledare , rexChri-ftianifiime,hortor : baud equidem quod per fe vtilitatem laademq; continear,fcd quo-niam fapienns eftprincipis, in diffidlibus moleftisq; côfilijs,eampartem profacili atqi optabiliduccrc,quae aut neceffaria litjaut quædifficultatis minus,ac periculi habere vi-dcatur. Aurengij principis verba dux Aurelianus tanta acerbitaicfufcepir,vt ambo ira efferuefcêtes,atq; ab iurgijs ad conuiciaexcurrentes,Aurelianus coram omnibus eum mentiri dixerit : nihdominus maior cofilij pars, actotius ferè exercitus,ad pacem incli-nabat,tanta erat omnium, nec minor regis quàm aliorum in Galliam rcueitcdi cupidi-cas,vt eorû mentes obcæcaret,quo minus regni Neapolitani pericula,quâq; turpe effet Nouariam ipfis fpedantibus amp;nbsp;confentientibus amitti ; deniq; kalia eis conditionibus xam incertis, tamq; iniquis cedere ,cognofccrent.Hæc caufa tanto feruore fauorcq;ab Aurégio ada fuir,vtpleriq; cxiftimauerint,cô quo régi Romanorù cui erat addidiffm% gracihearetur, baud minus ducis Mediolani commoda, quàm Caroli régis fpcdaffe:amp; quidem magna cius apud Carol ü erat auto ritas,partim ingenij ac \ irtutis opinione cô-parara:partim,quôd à principibus ilii facile fapientes babétur, qui ad eorum fenfum amp;nbsp;voluntaté magis accédât,ac loquuntur.Pax ieitur côfeda eft,quæ vix àLudouico Ster-tia lacrainento confîrinata erat, qïiû rex nihil aliud quâin Gallia fuam co gitans,Tauri-num conuolauit:quanquam,vtVcrcellis quamprimùm difcedcrct,eaquoqgt; fuit caula: quod eapars Heluetiorum, quae in regijs agebar caftris:quo fibi detrimeftri ftipendio, quemadmodûfecû femper egiffc Ludouicu vndecimu,quamuis ipfis proraiffum non fuiffet,nec tarn diu cum illo meruiffent, afferebant,de rege ipfo deque aulae præcipuis retinendis agebât: equo periculo rametfi repentino difeeffu euafiffet, tarnen cû illi Di-uionis præfedum, aliosq; à quibus codudi fueranr,captiuos rctinuiffent, vt cis obfidi-bus datis amp;nbsp;promilfis,de eo quod pctebat deniq; cauerct,neccfie fuit. Taurino rex pacis côftabiliendæcupidus,GienfemTrib.militû Gannaiumq; prçfidê,amp; Argentonûad Mediolani ducê,quo eum inducerent,vt cum ipfo in colloquiu veniret,allegauit:quod quidc is fe cuperc oftedebat, fed de aliqua fraude dubitarc : amp;,fiue id ipfum metucrer, nue dedita opera difficultates, nc foeijs aliqd fufpicandi anfam præberct, fiue ambitio ne,quafi nequaqua inferior ipfo rcge,eô adduci vellet, pete bar, vt is cogreffus in cuiuf-pia fluminis medio fieret:vbi pons aut nauibus,aut alia ex materia ita faóV effet,vt inter vtruq; ligneum vallu firmu ac robuftu inrercederet: quo modo Galliæ atq; Angliæ re-ees,alijq; principes occidentales,in colloquiu aliquando defeenderuntddeurexquafi luaindignu perfona recufaffet, obfides vero acccpiffct,Pcrone Bafchum Genua mifir, quo ibi naues binas ex pado acciperct: quoq; quatuor alias fuis impêfis armaret,quib. Neapolitanis arcibus fubucniretdaq; certior fadus, fubfidiu Nicæa miffum,Neapoliin peruenire no potuiffeddcirco dcditione,ni intra tricefimudiem auxilio iuuarcntur,pados, in has naues tria Hcluetioru millia iinponere,easq; eum ea claffe,quæ fe Ligurnû receperat, amp;nbsp;cum aliquot alijs quæ exprouincia expedabantur ,coniungere cogita-bar,quæfine magnis Genuenfiu nauibus,ad banc expcditione,Neapolitano portu vali da claffe iaoccupato,nó erant idoneæ : præter enim à Ferdinando eO addudanauigia, Veneti triremes vicenas,amp; quaternas ibide oncrarias naues habcbant.Venerias itc Ar-gentonii rex unfit horratû,vr amp;nbsp;ipfi in ide foedus tranfirét: moxq; iter in Gallia tanta ce-leritate ardoreq; ipfe cû fuis omnib. cçpit, vt in Italia ne paucos quide dies morari, donee Genuenfes,obfides darent,quemadmodum proculdubio, nifi tâ cito abiuiffcr,fe-Î 49 J. ciffenr,fuftinuit:atq; in huncmodufub Odobrismenfis fine anni m. cccc. xcv. in Galliam vido,quam viótori(etfi vidor ijs clarus rediret)fimilior,rcuerfus eft:Afiç quidem, quara Ie de Aureliano emiffc fimulauit, Triuldum cum quingétis Gallicis cataphraólis

'præfednqui omncs paucis poft diebus,fuo proprio iure regem funt fecuti: ad regni ve-ro Neapolitan! fubfidium aliud nihil quam naues,qu3e Genua: amp;nbsp;in proüincia inftrue-bantur,itcmque auxilia pecuniamque,quarum rerum fupra mentionem fecimus,à Florentinis prorniflam^reliquit.His rebus expofitis, mihi nequaquam memoria indignum videtur ( cum hoc tempore fatale effet Italiæ ,calamitates ipfiusab aduentu Gallo-rum aut originem ducere, autfaltemeis aferibi ) oftendere, eodem tempore, eum morbum qui à Gallis Neapolitanus, ab Italis paffim Galliens dicitur, principium ha-buiffemam Galli ealu^e dum Neapoli agerent,correpti,eam,pöftinpatriam redeun-tes,per Italiam vniuerfam diffuderunt: qui quidem morbuSjfiue nouus omnino,fiue in hoc noftro orbe ad hanc vfque ætatem , nifi forte in quibufdam fuis remotiflimis extremisque partibus ignoratus5vfque adeo per multos annos fuit horribilis , vttan-quam grauiflSma calamitas memoriæ p'ofteritatis tradendus effe videatur.Nam cum fefe vel puftulis fœdiflimis , quæ fæpcnumerôvlcera agebant, vfque adeo malefîca, vtomnem curationem refpuerent : vel doloribus in ipfistotius corporis articulis amp;nbsp;neruis, acerbiffimis, proderetmcc per medicos accommodata remedia,fed nonraro prorfus contraria , ac talia quibus is morbus potius irritaretur adhiberentur, complûtes mortales , nec ætati nec fexui parcens, vita priuauit: plures afpedu penitùs de-formatos , inutiles, amp;nbsp;cruciatibus ferc perpeaiis obnoxios,reliquit: quin amp;nbsp;bona eo-rum pars,quifanati videbantur,breui temporis intcruallo,in eandem miferiamre-cidebant. Poftautem aliquotannorum curricula, fiuecœlefti fîdcrum,vnde ortum ■habuerat,diro afpeólumitigato : fine longa experientia remedijs opportunis ad eins curaminuentis , multo mitioreffe coepitrin plures etiam fpecies, atque à prima di-uerfas,fuapte natura commutatus:de qua calamitate noftri feculi homines iure queri ,poffcnt,fi in eos citrapropriamculpamperueniret: propterea quöd,omnium eorum confenfu qui huiufee morbi naturam fedulö explorarunt,compcrtum eft , aut nun-quam omnino,aut perquàmrariffimè,in aliquem nifi Veneris contagione perucnire. •Veriim , æquum eft hanc ignominiam à Gallico nomine remouere : nampoft, cam luem fcabiemque fœdiffimam ex Hifpania Neapolim importatam fuiffe , conftitit: nec tarnen eins gentis fuit propria,fed eo quoque ex illis infulis allata : quæ (vt alio .magis opportuno loco rcferetur)Chriftophori Columbi Genuenfis nauigatione,rna-nifeftari ijfdem ferè annis in noftro orbccœperunt: quibus tarnen in infulis hic.

morbus naturæ benignitate,præfcntiffimum habet remedium :quippe tantumcuiufdamnobiliffimiatqjalijsmultisdotibusmemo-rabilis ligni,quod ibi nafeitur, fucci hauftu, facil-lime curantur.

'Ueneti^iianorumtutelajnadtterßis Florentinosßtfcipiunt: Çuelfi^' Çi~ lelltniajJttdFernßnos tumultuantHr. Quo tempore G^pri repnum in 'Uene-torum ditionem yenerit.Kgt;ï.ragoniorum Çaüornm de regno Kleapolitano cer-^ tomina. Caroli oBani in Italiam bellum meditantis,apparatt4s. Federicas t^ra-^ gonias rex *Fleapolitanoru-m inaaguratar.J^aximiliani imper atom in Italiam aduentas. ^lexandri F ont.quot;Ko. in Clrßnos bellam. Coniuratio Florenti a Jgt;rCe.-diceorum canßtfalta^ deprehenditur : eamcp ob canßm multi capitalißppltcio afßciuntur.CarolusFrancorumrex moritur,at(^in eiuslocum d^^iloißus XU. ad return aßumitur.

- 1 Al ti AB régis trans Alpes reditus parum deconis , ctfiab imprudcn-(^''^tia potius prauisque confilij^, quam virium imbecillitate rimoréuc fu-lA^fceptus inhominum animisfpem hand mediocrem reliquit,Italiam tain graui vulnere affedain, cito ab Galloruin infolenti imperio ac do-K minatu prorfus liberam fore: ex quo fenatus Veneti,Infubriæqiie ducis laudes paflim refonabant : qui fapienti atque magnanimo confilio fumptis armis, ne tam præclaraorbis terrarum pars, externis hominibus feruire cogc-retur effeciflent, qui nifi priuatis cupiditatibus obcæcati,vel in fuum ipforum amp;nbsp;detrimentum amp;nbsp;dedecus,publicum bonum corrupiffent,nemo dubitat quin Italia ipforum turn confilijs turn viribus in priftinum fplendorem reftituta, per multos annos ab ex-ternarum gentium impetututa effet futura. Verùmenim, ambitione, qua: vtquifquc ipforum fuisfinibus contentus effet,non permifit,fadumeft,vtcito Italia in nouas per-turbationes incideret : quoque minus frudlu viâoriæ quam profligatis c regno Nea-politano Gallis, obtinuerunt, fruerentunquam vidoriam, negligentia regisque con-ulij focordia, vt facile confequerentur effecit: nam fubfidium ab ipfo rege ex Italia di-feedentedecretum , irritumtuit:quodnec claflisapparatus , necFlorentinorumau-xiliapræftofuerunt. Neque cnimfyncera fide cum Carolo Ludouicus pacem fecc-ranproptercaquodrecordatus, vt eorum mos eft , quialterumlaeferunt, iniuriarum quib. eum affecerat,fe eius fidei tuto poffe comittere, fibi nullo modo perfuadere po-terat,fedNouariæ recuperandæ, à belloque fuum imperium liberandi defiderio, eum vtid promitteret, quod obferuare nequaquam cogitabat, induxerant: cui fimulaaoni, quin fenatus Veneti fc immenfis, quas ea refpublica in re Nouarienfi fuftinebat fum-ptibus citra infamiam Icuare cupientis, confenfus acceffifTet, minime dubitabatur. Ac Ludouicus ne tam repente,omni abieólo pudore, fed aliquo prætextu tarnen à fœderc difcederet,eaperfecit, quæ in fua effe poteftate negate non poterat: obfides dedir, captiuos , de fuo muldapcrfoluta ,dimittiiuffit : naues adRapullum captas, reddidit ; Fracaffam,quem fuo merere ftipendio diffimulare non poterat, Pifas remouit. Sc Caftelletum arcem Genuenfem,intra definitum tempus, Ferrariæducidepofitinomine tradidit. Verùm , ipfis Lucium Maluetium quafi Genuenfium ftipendiamcren-tem , cum non parua manu , reliquit: duas naues Ferdinand! nomine Genuerum in-ftrudas , Neapolim ire permifit, quod quidem fic excufabat:quôd eas ante con-fedam pacem conduxifTetjVteinegarentur, Genuæ minime permitti:clàmimpediuir, quo minus ab Genuenfibus obfides régitraderentur:amp;quod arcium Ne^olitanarum deditionem maxime promouit,poftquam quatuor illæ naues regis impenns fuerant in-ftruâ:æ:ipfeq; Ludouicus binas quas expado debebatcomparairct,eifecit vt Genuen-fes fimulato mctu,fiquidem illæ Franco milite complerentur, in prius fibi fati« dare-tur,regem cas reftituturum,nec eis Genuenfem ftatum commutare,tentaturum:quibugt; de rebus tanquam maliciofe cxcogitatis,cum rex per fuos apud Ludouicum ex poftu-larct.

' LiBEtt TERTIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8^

laret 5 nunc-jfe quidèm haues daturum promififfe,refpondebatjfed vtmilite Gallo in-ftruerentur, vt permitteret minime tencri:nunc,fe in Genuenfes abfolutum imperium non habere , fed eomodo definitiimac circunfcriptum, vtinfuapoteftatenon efler, cos ad quidcunq; vellet, adigerc: ad ea præfertim quae ipfi fuæ reip.ac ciuirati periculo-faelTe cenfercnt : atq; vt his maius firmamentum âdiungeret perfecit, vt Pontifex Ge-nuenfibus, Sc fibi cum facrofanôtæ cenfuræ dcnunciatione mandater,ncrcgem Galliæ vllum nauigij genus Genua deducere vllo modo permitterennhis de caufis,hoc fubli-jdium fummo defiderio ab Gallis in regno Neapolitano agentibusjcxpedatumjqucm-adrtaodum criam pecunia à Florentinis promifia, irritum fuit: nam rebus Taurini com-pofitiSjCum Guidoantonius Vefpucius è Florentinorum legatis,qui rebus componen-dis interfuerant, vnus cum neceilarijs monumentis omnibus,fubitö difcefiïTenpcrtiue Mediolanenfium fines fine fufpicione , quod Florentina relp.nemini fe aduerfam de-claraueratjiter facienSjAlexandriæducis mandato retentus fuitzatq; cunétis literarum monumentis ablâtis,Mediolanum perdudus:vbitota compofitione,Florentinorum óp promiflis compertis, à Venetis Mcdiolaniq; duce decretum fuit,Pifanos perirejOullo modo elfe permittendum: quifimulac rex Pifis effet profedusjtes fuas Venetis amp;Lu-douico nouaIcgatione commendarant : vtriq; autem Pontificis atq; aliorum fœdera-torumoratoribus confentientibus mouebantur : quorum is cratprætextus,pecuniam militemq;,quæ Florentini, Pifis alijsq; oppidis receptiSjinNeapolitanum regnum mif-furi erantjimpediendi, quodq; cum rege Galliæ coniundi,atq; ca vrbe recepta poten-tiores fadi, coq; impedimento iiberati,Italiæ faluti obelfe multis modis poffenr. Ve-rumenimuerô, Pifanæ vrbis dominarus confequendi ciipiditatc potiflîmiim incitaban^ tunad quam praîdam multo ante ab Ludouico cupiditate præceptam,Veneti quoque, vtpotCjqui difîoluta cæterorum Italiæ potentum veteri concordia, vnaq; parte eorum, qui fe ipfis opponcre confueuerant debilitata, cogitatione iam amp;fpe Italiæ totius imperium compledentcs, oculos incipiebant conuertere:ad quam quidem rem Pifanac vrbis polfeflio peropportuna elfe videbatur : vt nimirum portus commoditate, quem non poffediu Florentinos Pifis exclufos retincre exiftimabant, in mare inferum fefe extendcrentjVrbisq; opportunitate pedem vnum haud parui momenti in Hetruria po-nerent.Promptiora tarnen ducis auxiliafuerant:qui eodem tempore varijs artibus Florentinos retinens, mandarat vt Fracaffa fuorum negociorum prætextu ( nam prædia in eo agro habebat)Pifas proficifceretur:amp; Genuéfes denuô milité fubmitterent : interca Veneti Pifanos auxilijspromittendis,fuftentabant:itaq; Genuam certûhominémilitis confcribendicaufa, Genuenfesq; ^cohortandi,ne Pifanos defererentfubmiferantrqua-quam de milite Pifas fubmittédo, lentius agerctunquod dum Citadella regio prçfidio teneretur, multoq; magis dum rex in Italiaagerct, haud magnam in hifee rebus curam ponendam elfe iudicabant. Ex altera parte Florentini nouis cum rege padionibus per îuos oratorcs Taurini confedis, fuas auxerant copias,quo fimulac regia mandata pro-ferrentur,Pifanos cogéré ad fe rccipiendos polfent : quæ dum fuis oratoribus retentis, retardantur,Palaiam caftellum occuparunt:amp; ad Vicopifanum copias admouerunt:ve-rùm huius caftelli oppugnatio irrita fuit, partim quôd militum præfedi fine prauo cô-filiOjfiuc fuis viribus,fi qua parte Pifaeft,caftrapofuilfent,diffifi:præfertim quôd Pifani in loco eminentiore,fatisq; vrbi propinquo, vallum erexeranr,in parte inferiore Bicn-tinamverfus metati fuerant, loco parumad oppugnationem opportuno : vbiconfi-ftentes Gafcina amp;nbsp;Pifis ad obfelfos iterapertum relinquebatur : partim quod Paulus Vitellius cum fuis amp;nbsp;fratrum turmis tribus millibus aureorum numûm à Pifanis acce-ptiSjin vrbcm crat receptus:affirmans,fe ab rege atq; ab Linguadochçfummo Qnæfto-,re, Maclouienfis cardinalisfratre, quiPetræ fandæægrotus remanferat, habereman-data Pifas,Pifanamq;Ætionem,donee aliud mandatum acciperet,tuend! ac propugna-di: res equitem erat permira, Pifanos eodem tempore fimul amp;nbsp;ab regijs hominibus,amp; ab Sfortianisdefendi,amp; ab Venetis infpem crigi firmioris defenfionis : ramerfi turn is fenatus,tumSfortiaapertumcumrcge bellumgererét. Vitelliorumfubfidio,facilèVi-copifanus defendebatur, idq; cum non paruo Florentini exercitus detrimento,qui loll co tam aperto conftiterat, vt tormentis in vicumà Pifanis inuedis, non parum læderé-

curataqïjCiini ibi complurcs dies conftitifTetjCoadi funtcaftrorum præfeZErillinc exer-citum non fine dedecore,abdiiccre. Vcrùm cum regia mandata diuerfis itin eribuSjCa-que duplicata occulte allata eflent, illico Ligurni oppidum, eiusq; amp;nbsp;portus arces à SalientioFlorentinisreftitutæ fuerunt : eratenim isBemontijvicariuscuiab regéea-rum erateuftodia demandata ; Lillanus vero vt Taurinenfem compofitioncm à Flo-rentinis confirmari, eisque oppida reftitui curaret,delcgatus, cum Entrage Citadcllæ Pifanæ arciumque Pctrælandenfium,amp; Mutronenfium præfeéto, de die amp;nbsp;reftitutio-nis modo agere cœpit. Verùm, Entrages,fiue cômuni Gallorum in Pifanos ftudio,fiue Lignini,cuius nomine atq; aufpicijs eis eratarcib.rege Pifis abeunte prçfedus,occultis mandatis indudus fiue puellæ cuiufdam, Lucæ Lantci ciuis Pifani filiæ amorc ftimula-tus(neq; enim credibile eft illû pecuniæfolû cupiditate pcrmotû,cû à Florentinis vbe-rioré fperare poflet) varia impediméta cœpitinterponeremunc régi js madatis abfurdic interprçtâdismûc fe ab initio mandatû accepifleafîirmans,ne illinc fe dimoueri,nifi arcana quandâtclferâ abLignino accipcret,pateretur: quibus de reb.cû per aliquot dies difeeptatû eflet, necelTe fuit Florentinos ea de re denuô rcgê,qui Vcrcellis ctiâ tû erat, appellate,vt huic malo quod in tanta cius amp;nbsp;ignominiâ amp;detrimentû,natû erat, rcme-dium adhiberet.Hanc Entragis contumaciam fe molcftiflimè ferre oftenditrex: idcirco non fine indignatione Ligninoimperauit,eum adparendum cogerendecreuirque vna cum nouis mandatis ,literis^; grauilfimis Aureliancnfis,ducis cuius is erat iuris, virum autoritate confpicuum mittererfed enim, cum Lignini pertinacia eiusq; ftudia plus qua debileregis confilium,pofrcnt,eares aliquot dies produdafuinac tandem,non aliquis in quo effet autoritas , fed nobilis quidam priuatus cui Lanciaimpugno nomen erat, milfus:cum eo Camillus Vitellius,vtin regnum Neapolitanum cum pecuniarum parte quam à Florentinis acceperat,copias fuas ducerct,profedus eft:quæ fimulacregia mâ-data comparuerunt, ad eorum fe exercitü aggregaucrant.Haud maiorc hæc mandata, quam priora frudum pcpcrcrunt : etfi præfedus Citadellæ iam à Florenrinis ducatorû duo millia, quibus milites præfidiarios dum regis refponfum a{îcrtur,fuftentaret,acce-pifl'et: amp;nbsp;Camillo ducatorum tria millia fuiffent numeratamam Entrages præfedus,qui vtjCreditur, occultiorc via ab Lignino tontraria mandata accepcratrfed pôft multorum dierum altcrcationem,cum prçfedus exiftimaret Florentinos,quôdin vrbe præter op-pidanos amp;nbsp;agrefte multitudiné, mille externi milites effent,nô fatis virium ad fuburbiû Marcianû, portæ Florentinæ Citadcllæ contiguæ, coniundum in cuius fronte iam an-teaipfoannuentc vallum pregrandcconftruxcrant, vi expugnandum habere ; fiefe voti compotem, fine manifefta in regis mandata contumacia, fieri poffe fperans, Flo-rentinorum præfedos , vt cxcrcitum ad portam Florentinam admouerent, monuit: quod quidem nifi fuburbio expugnanto, facere non poterannquôd fi Pifani eos in vr-bem nollent admittere, cosfe portam dcfcrere,quód ea Citadellæ to rmentis fie obno-xia effet,vtinuitis ijs qui earn tencrent, defendi nullo modopoffet, coadurum : qua re

y audita Florcntinorum præfcdi magno apparatu , atqueaufu, nec non totius exerci-tus,qui ad Remigij fanû confidcbat locum fuburbio vicinum inflâmato defiderio, tâta via tribus partibus in vallum, cuius totam rationcm à Paulo Vitellio acceperant impe-tum fccerunt, vtpropugnatoribus extemplô deiedis,atqiinfugam conuerfis,dumcos infequuntur,fimul cum cis permixti in fuburbium per pontem,qui tolliin altû poterat, valloconiundiim, aliosoccidendo, aliôscapiendo,ingrederentur: needubium cft quin codem impetu, citraque Citadcllæ opem, codem tempore per portam in quam aliquot iam équités fefe immiferant,Pifis effent potiturimam Pifani in fugam coniedi, nihil iam refiftcbannvcrùm,Entrages cum rem contra quam cogitaffet fuccedere vide-ret,Florentinos tormentorum pilis petere cœpit : qua re inopinata legati ducesq; Flo-rentinorum côterriti,cum ïam multi interfedi,plures quoq; vulncrati effent,inter quos Paulus Vitcllius in crurcvulnus accepit,feq; co die vrbepotiri poffe, Citadclla répugnante,defperantcs , figno rcceptui dari iuffo, milites à pugna reuocarunt:amp; fuburbiû quidem paucos dies retinucrunt: nam tormentis c Citadclla continenter verberati, Cafeinam verfus omnes fuas copias contraxerunt : ibique quid contra tam manifeftam fuorum contumaciam fadurus effet rcx,præftolabantur:quôd dum faciunt,Florentinii • alia

alia ex parte nou3C amp;nbsp;pcriculofæ moleftiæ abfœderatis principibus præcipuè cxcita-tæ^non défunt : qui vt Pifana recuperatione Florentinos excludcrent,fœderique Gallico renunciare cogèrent , PetrumMedicemhortatifunt,vtFlorentiamVirginjj Vr-’ fini, qui in Tarenfi pugna è Gallorum cuftodia elapfus,Braccianum reuerterat,ope redire tentaret quæ res facile vtrique perfuaderi potuit : quippe, Virginio percommo-dum quomodocunque is conatus cecidiffetjerat, fuos veteres milites amp;nbsp;clientes alic-noære rc colligere,{eq5 in priftinum militiægradumreftituereiPetroquoque pro com-muniexulum more variæfpes per amicos quos Florentiæ habebat, vbi etiammultis nobilibuspopulipotentiammoleftamefleintelligebat perq; peramplas clicntellas, quas ex inueterata Mediceæ familiæ potentia, in toto Florentinorum imperio,rétine-bat,animum augebant.Hæc confilia Mediolani primum nata elfe’creditum efttquonia Virginias,cum è manibus Gallorum aufugifiet,illico fe ad Mediolani ducem contulc-rat : fed Romæpoft conftitutafuerunt, vbiapudPontificemab Venetooratore Afca-nioque cardinale,cui id à fratre fuo Ludouico mandatum erat, per multos dies agitata fuerant. Huius autem expeditionis fundamenta fpesq; fuerunt, vt præter copias quas Virginius exveteranisfuis militibuscogeret,vnacum decern millibus ducatoru,quos Petrus Medices ab fe atq; ab amicis collegerat,Ioannes Bentiuolus Venetorum amp;nbsp;Lu-douici ftipendia merens,e Bononienfium finibus in Florcntinoru fines inuaderet: vtq; Catarina Sfortia, cuius liberi Mediolanenfium duels ftipendia faciebant,ab Imola Fo-roq; Liuij, ciuitatibus Florentino imperio finitimis,moleftia aliqua eifdé inferrer,cófi-debant præterea non inaniter Senenfes inueterato Florentinorû odio accenfos,atq; ex eo quod Montem Politianum retinere cupiebant,quod quide fuis viribus facere polTe diffidebantjin fua votapropenfos futuros:qui cum paucis ante menfibus amp;nbsp;proprijs vi-ribuSjSc Plombini dominiloanisq; Sabelli,fuis,ducisq; Mediolani cômunib.ftipendijs conduótorum, Glanicæ paludis aditum occupare , quæ ab ea parte longo tradu inter ipfos amp;nbsp;Florentinos finitimaerat,tentalfent,eamq; ob caufam vallum ad pontem Valia num,vtturrim Florentinorum in extreme Mótem Politianum verfus fitam percuteret, conftruxifrent,’fuafpe fruftratifuntmamFlorentinipcriculo commoti, quod eo ponte amiftb, Montalcini infeftandi facultate priuarentur:hoftibus autem in Cortonæ,xArctij atq; aliorum locorum fines,qui in altera Glanis parte Florentinorum funt ditionis,adi-tus præbcretur,valido præfidio milfo,vallum àSenenfibus inchoatum corruperût:vtqr fibi prorfus tranfitum ilium vendicarent,trans Glanim amnem iuxta ponté vallû mul-torummilitumcapacé,cxtruxerunt;cuiusopportunitate,advfq;Môtis Politiani portas cxcurrebânoraniaitc oppidaquæSenenfes ineaparte habcrent,vexabat;his fucceflib. aGcedebat,quod poft paulo qua rex Galliæ tranfiuilfetjSenenfiû copias ad Monté Po-litianû fuderât : ac loanné Sabellum copiarû ducé ceperant.Sperabant præterea Virginius amp;nbsp;Petrus McdiceSjfc receptum aliquê amp;nbsp;commoda à Perufinis habituros,nô molt; doquiaBallioncs,qui armis amp;nbsp;clientelis fuis dominatûfcrè in eavrbe obtincbant,Vir-ginio vtrifq; faftioné Guelforû fedantibus, coniundierant:amp; quia cû Laurentio Petri patre,ipfoq; Petro dum Florentiæ fuit,ardiflimaneceflitudinis iuratenuerunt: atq; ab ipfîs femper aduerfus fuorum inimicorum motus adiuti, verùmetiam, quod Pontifiea-tus beneficiarij, quanquam fpecie magis quàm re cum effent, credebatur in hoc quod ad ftatum ipforum præcipuæ non fpedaret, Pontificis voluntati, accedente præfertim Venetorum acducis Mediolaniautoritäre, ceftiiros. Hacigiturfpe Virginius Vrfinus, amp;nbsp;Petrus Medices Roma profedi,ratiq; Florentinos inteftinis diflidijs inter fe laboran tes , atque ab omnibus vicinis fœderatorum nomine armis petit!, vixpofferefifterCj vbi dies aliquot Ternium inter amp;nbsp;Todium ,locifque circumpofitis , dum Virginius fadione Gibellina diuexata, à Guelfispecuniam amp;nbsp;militem cogit,conftitiffent, ca-ftra in Pcrufinorum gratiam ad Gualdium Folengiorum caftellum , verùra à Perufinis non tam eins poffidendi defiderio accenfis, quam partium ftudio quibus omnia circunicdalocatuncmaxime conflagrabant,dePontificeaureorumnumûmfexraili-bus emptû,pofuerunt. Paucis namq; diebus ante,Oddij Perufia exules,aducrfæq; Bal-lionum fadionis, principes abFolengijs atque Afcifatibusjalijsque vicinis,Gibellinas partes fedantibus, adiuti, Corcianum munitum oppidum qqinque ipU^iaria Perufia . - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b

remotunijCiim trecentis cquitibus,amp; peditibus quingentisjoccuparuntquo fadOjtota regio eft commotænàm Spoletum j Camcrinum, atq; alia Guclforum loca Ballionum partes fequebantur: itaq; baud tnulto poft -, Oddij furtim Perufiam noótu funtingrcfli, quo repentino cafu Balliones tanto pauore correpti fucrunt, vtfiii defendendi fpe ab-iedajiam fugam capefterentdcd improuifo atq; minimo momcnto,cain vióloriam qua eis eripere hoftis potentia nullo modo poteiat,corruperunt:cum enim iain,ncminc re-fiftentCjadprimarij vrbis fori aditum perueniflent : velletq; ipforum vnus fecuri quatn inhuncfinem attulerat, c aten am, qua vrbis faólionum morbo infedæ,vias tranfucrfas claudereconfueucrantj perfringerc:isq;àfuoruinmultitudineitapremeretur,vtbrachia explicate ad fccurim attollendam nó poflet,clara voce,Retrocedite, ingeminauit: quo verbo cos, vt fibi locum ad explicandam fccurim datent, admonebanquæ vox ab ijs qui fequebantur,repetita,atq; fie accepta, quafî de capeftendafuga admonerentur, cunélos citra hoftem, aliùdue impcdiraentum,in fugam coniecit,quibus perfequenti-bus autquamob caufamfugerent, prorfus ignaros ; quodeum aduerfarij animaduer-ti{fent,reccpto animo,globoquefado, multos in fugaipfatrucidarunnamp;TroilumSa-bellura qui ab cardinale Sabello codem partium ftudio ,vt Oddijs opem ferrer, milTus fueratjCçperunt: amp;fugientcs Corcianum vfq; perfeçuti,eodem vidoriæ curfu id oppidum receperuntmec eorum fanguine qui in fuga cæfi fuerant,fatiati,immanitate qua fe fadiofi homines mutuoperfequuntur, alios præterea complûtes Perufiæ laqueo fu-fpenfosnecarunt. Exhismotibus cumcædes complûtes in locis vicinis patrarentur, quod partes fufpedistemporibus,fiueinimicosvlcifcédi cupiditate,fiue ne ab illis an-teuerterentur metuentes, Perufmi in Fulginates commoti,copias Gualdum miferant: quo fruftraoppugnato, fuis viribus fe eo potiri pofte dilîifi, Virginij,quæ,vt facilius ad belli amp;nbsp;prædæ famam confluèrent milites, ipfis detulerat,auxilia admiferunr:amp; tarnen ab eo atq; à Petro Medice,vtfuç caufæ palàm adefte vellcnt,ftimulati,autfaltem aliqua tormenta amp;nbsp;ad Caftcllioné lacus, agro Cortonenft ftnitimum fuis militibus receptum, necnoncommeatusopportunitatemconcedere , nihilhorum,etfiidipfumcardinalis Afeanius Mediolanenflum ducis nomine flagitarer:amp; Pontifex literis minacibus amp;nbsp;ful-mineis mandarct,aflentiri voluerût: nam,quoniam poft Cortiani occupationem àFlo-rentinis aliqua pecunia adiuti fucrant,atq; ab ijfdem Guidoni ac Rodulfo Balliniæ fa-miliæprincipibus annuç penfiones conftitutæ:præterealoannes Paulus Rodulfi filius, fuis ftipendijs condudus,cum ipfis fefe coniunxerant:alieni præterea à Pontificis ami-citia, fiue eius fauorem in fuos aduerfarios propenfiorem efte veriti, fine ex eorum di-feordijs occafione capta, cam ciuitatem in Pôtificatus poteftatem omnino fubiungere cogitaret.Eodem tempore Paulus Vrfinus, qui cum fexaginta caraphradis ex veterib. Virginij equitibus pet multos dies in Monte Politiano fuerat, poft adplcbis caftellum fefe tranftulerat, Cottonæ Petri Medicis confilio clam de capiendavrbe cumquibuf-dam agebat,eo animo, vt fimulac Virginij milites quorum nec numerus, neevirtus pri-mis confilijsrefpondebat, eo accedcrenr,rem ad exitum perdu ceret: fed dummoram trahunt,proditione, quæ per quendam obfcuræ conditionis exulem tradabatur pate-fada,iam corum parsfundamentorum deficere, obftaculaq; maiorafefe oftédere cœ-petuntmam Florcntinipericulis depcllendis inuigilantes,trecentis in agro Pifano gra-uis armaturç equitibus, peditunlbis mille relidis,ducentos équités graueSjmille item pediteSjRinucio Martiano duce, qui prope Cortonam confifterent,miferant : vtq; Se-nenfium copiæ cum Virginio cottiungi, quemadmodum inter cos erat cóftitutum,ne-quirent, ad Pogium imperiale , Seneufibus finitimum Guidobaldum à Montefeltrio Vrbiniducem ab ipfis paulo antè condudum , cum trecentis catraphtadis, mille amp;nbsp;quingentis peditibusire iufterant : adiundisctiammultisSenenfibus exulibus , quo earn ciuitatem maiore in metu retinerent. Verùm Virginius Gualdo fæpius fruftra op-pugnato, vbifcloppetiglande Carolus eiusnothus percuftus fuit,acceptis clam,vtcrc-ditum eft,à Fulginatibus pecunijs, caftra indc,nullaPerufinorum detrimentorum fada mentione,mouit, atq; adTabcrnulas pofuit,poft Panicalc in agro Perufino,denuô vr-gens,vt fe Florentinorum hoftes declararcnt : quod non modo ipfi eft negatum,verum etiam ex Giialdiana oppugnatione in eum commoti, minacibus ferè verbis cum ex a-grofuo

gro fuoexire cocgeruntJtaq; cum Petrus ipfeq; primùm Vrfaria pa^m Cortonæpro-pinquum, cum equidbus quadringentis veniirent:fperantes,ea in vrbe,quæ vt militum dctrimentavitaret, Florendnorumpræfîdiarefpucrat, aliquem motum excitatum irij poftquam ibi omnia pacata viderunt, Glanim cum trecends cataphraóds ac tribus pe-ditum millibus maiore ex parte, quöd exigua pecunia conduóli eflent, armis baud fat bene inftrudis, traieccrunt : feque in Senenfem agrum prope Montem Politianum inter Cantianum, Turritam, amp;nbsp;Afinam longam receperunt : vbi dies complures ociofi, quibufdam excurfionibus cxcepds,atque aliqua abada præda:propterea quod Flore-tiniadPontemValianum GlanitranfmifTojinSanfbuino colic atq; alijscircunpofiris locis confidentes, eorum conatusimpediebantmec aBononia,vtfperabant,motus vl-lus apparebanquod Bentiuolus, cum aliorum commodis bello fefe côçra potentem ac finitimâciuitaté implicarc nullo modo dccrcuiflet(etfi luliano Medici,qui Bononia ve nerat,vt veteres clientes amp;nbsp;amicos, quos in Bononiæ montibus habebantjComouerctj multa permitteret) anna mo u ere noluit: cumq; ad idàfœderatis extimularetur, varias excufadones caufasqi comminifeebatunquin ne inter fœderatos quidem ipfos caderci crat voluntatu ftudiorumq; confenfiomam Mediolani duci,Florendnos vfqi eo premia vtinfirmiores ad rem Pifanamredderetur, cratgratum: at Petrum Medicem ab fe tan-toperelæfum Florendam redire,minimegratum erat:amp; fi illc vtfe in pollerum ab eiuS autoritäre penderc totum veile oftendcret, fratrem fuum cardinalem Mediolanum mififfet ; Veneti verofoli hoc bellum fufeipere detredabant: hisaceedebat præterea quod dux Mediolani amp;ipfi tod erant in apparatibus comparandis, quibus Gallos regno Neapolitano profligarent. Quamobrem , cum Petro Virginioq; non modo Ipcs quas fibi propofuerant, verùmetiam pecuniae ad militem fuftentandum deelTent, pediteequitequemultum diminuti, ad balneum Rapolanum Clufini agri, quæ ciuitas Senenfibusparet, reuerterunt: quo paucis diebus poftVirginium fuotrahente fato, Camillus Vitellius, ac Gemellius ab rege Galliae mifii, vt ilium in regias partes trahe-rcntjNcapolimqueperducerent,vénérant: vbirex Columniorum defedione cogni-ta, Virginij opera vd cupiebat : quam prouinciam,etfi plerique è fuis diffuaderent,hor-tarenturque potius fe fœderatis , à quibus magnopere inuitabatur, adiungeret, aut adl Aragoniorumobfequiarediret, accepit,fiueearationefperaretfe facilius Albcnfem acTalliacotienfem polfeifionem recuperaturum : fiue quæ in regniNeapolitani araif-fione acciderant recordaretur, videretque magnam eue æmulorum fuorum Colum-nenfium apud Ferdinandum autoritärem :eaque de caufa fe in antiquamapudeum fidem, atque autoritärem polfe redire defperaret, fiue moueretur, vt ipfemet affirma-bat, quod principes fœderati parum ipfi fatis feciflent, jn eo quod promilTis ijs quæ ipfifecerant, de Petro Medice reftituendo , non ftetiflent. Fuitigitur Virginius à Galliscondudusjipfiqueac Vrfinç gentis reliquis grauis armaturæéquités lexcentî fuerunt attribut! : ea tarnen lege vt Carolum filium obfidem in Galliam mittetet (hi funt frudus eorum, qui fidem fuam femel fufpedam reddiderunt) acceptaque pecunia,vt cum Vitellijs in regnum Neapolitanum,vbi tum ante,tum poft arcium amif-fionem varijs cafibus amp;nbsp;locis continenter fuerat laboratum , amp;nbsp;tum quoque labo-rabatur,tranfirent. namcum initio Ferdinandus in Sarnenfi planicie Gallis fe op-pofuilfet, illi relida Pedegrotta, Nuceriæabhoftium caftris quatuor miliaria , con-ftitcrant : vbiquod vtriufque partis copiæ eflent propemodum pares, tempus le-uibus pugnis incaflum terebatur: nec memorabile quiequam gerebatur: eo excepto, quod circiter feptingenti partim équités , partim pedites Ferdinand! ancipiti pro-ditionc, quafi in Gifonis Caftellum, locum Sanfeuerino oppido vicinum , intro-mittendi dudi , omnes ferè aut cæfî aut capti fuere. Verumenimuero Pontifi-cijs militibus ad Ferdinandum appulfis , Galli inferiores fadi,Nuceria fefe remo-uerunt : earn ob rem ea vrbs vna cum arce à Ferdinando capta magna cum eorum cæde qui Gallorum partes erant fecuti. Interea Mompenferius eos quos fecum ex arce noua eduxerat, equis alijsque ad bellum neceffarijs inftrucre fata-gebat : quibus inftrudis ac dccuriatis , cum alijs coniundus, Arianum oppidum comraeatu refertum , venit:ex aduerfo Ferdinandus hoftibus iam inferior fadus.

Monte Fufculi confedit,vt ibi Fortuna minime tentata,opperiretur,donee à foeijs rn.aio raauxiliamittercntur:cçpitMompenferiusoppidum,moxetiam arcemSanfeuerini: amp;nbsp;feciÏÏetproculdubio maiorcs progrclfus, ni difficultate numaria impeditus ac retarda-tus fuiflcnpropterca quod,cum neq; c Gallia pecunia mitteretur,ncq; exNcapolitano regno cogendi poteftas elTct, ftipendia militi perfolui non poteranncumq; hac de cau-fa milites, præfertim Heluctij,alicni à rebus ger en dis effent, res gerere viribus pares Mompenferius nequibat.In hunc igitur modum vtriufq; excrcitus affeótis rebus,men-fes tres fere confumpti funt:quo tempore, amp;nbsp;in Apuliaillius prouinciæauxilijs, atq; o-pibus adiurus,bcllum gcrebat Fedcricus, cum quo erat Cæfar Aragonius:contra quern reguliamp;populi partes Gallorumfequentes,pugnabant:amp;in Aprutijs Gratianus Guerra à Populcnfi comité, atq; ab alijs regulis Ferdinando ftudcntibus,infcftis armis peti-tus,magno animo fc defendebat : amp;nbsp;Romanæ vrbis præfeélus, qui ducentos cataphra-ótos regis nomine ducebat,è fuæ ditionis locis, Montis Caflinitra6lum,cu circuniacen tibus oris,infeftum habebat : vbi Gallorum res inclinare incipiebant: in caufa erat An-bignei diuturna grauisque admodum ægritudo: qua fadum cft,vt impigro alioqui duci vidoriae curfus, etfi Calabria vniuerfa principatusq; in régis Galliæ fide manerent, in-terrumperetur. AtConfaluus Hifpanis, alijsq; Aragonenlium ami cis iterum colledis, qui amp;obNeapolim receptamcrantauófi, aliquot oppida ceperat: atq; in caprouincia Ferdinand! nomen tuebatur : in qua prouincia eadem numaria difficultate Galli labo-rabant,qua in caftris eos paulo ante laborare diximus: nihilominus Cofentiam,quæ ab cis deFecerat,recuperarunr,amp; diripuerunt: nec tame in tantis anguftijs amp;nbsp;periculis fuo-rum,aliqua ex Gallia prouifio aut fubfidium comparcbanpropterea quod rex Lugdu-ni ludicris certaminibus acdccurfionibus, alijsq; ludis, belli cogitationibus fepolitis, operam dabat:ac tametfi identidem 1'c rerum Italicarum denuo curam fufeepturum aF-firmaret, re ramen ip la nullam fe rcrum illarum memoriam tencre,Fatis oftcndebat:amp; quanquam ab Argentonc quireccns Venetijs redierat, accepiffetVenetumfenatum refpondifre,nullam Fe cum rege G alliæ inimicitiam habere,quod arma nifi poft Noua-riam occupatam,nec aliam ob cauFam,quàm pro duels Mediolanenfium focij fui defen fione cçpiffctâdcirco fuperuacaneum videri, noua pace veterem amicitiam confirma-re:præterca cumidem fenatus per quofdam intermedios poll icitu s effet,Ferdinandum fe ad id indudurum,vt ci certam pecuniç fummam reprçfcntarenac tributi nomine au-ri pondo quingenta quotannis penfitaret:vtq; eius promiffi certus effet, Ferdinandum Tarentum ad certum tempus régi relidurum, rex quafi in promptu validum fubfidium quodNeapolim mitterct,haberct, aurcs huic compofitioni præbere recufauit: tametfi præter rerum Italicarum difficultates, à Galliæ finitimis,bello impetcretur : Ferdinan-dus cnim Hifpaniæ rex, Perpenianum ipfemet veneratffuosep in Tolofatcs vfq; excur-fionesfacere,amp;prædari,amp;quæcunq; poffcnt,dctrimcntainferrciuffcrat:necgrauiora minari ceffabat : Galliæ prætercaDelphinus vnicus regis filiusnuperè viuisexceffe-rat:quæ omnia, liquidem in co fenfus aliquis fuiffet, fatis erant ad eum cxcitandum, quo facilius,autpacem, aut bellum fufciperet,autad aliquam faltem concordiam ani-mumflcfterct.In huius annifine Citadcllæ Pilanç négocia finéhabuerunnrexpræfedi pcrtinacia cognita , Gcmcllium poftremó cum minacibus atrocibusq; mandatis, non ad ipfum modô arcis præfcâ:um,verùm etiam reliquos qui in eius arcis erant præfidio, Gallos mifcrat:ac non multô póft Bonum affinem ipfius, quo ei per hominem cui fide-rc certo poffet, facultatcquapræditus eratobedientia, fuperioris temporis contumaciam peccataq; abolendi:amp;exaduerfo , inquæincornmoda,fiquideminvctereperfi-ftcrctcontumacia, incurreret, demonftratis,faciliusadrcgisexcquendamandatafe compararet,is nihilominus in eadem contumacia perfiftens, Gcmellij verba contem-pfit:qui paucos ibi dies commoratuSjCum Camillo Vitellio,Virginioq;, vtei iniunxerat iex,inregnuraNcapolitanumcftprofc(ftus. Nee Boni aduentus, qui Screfanaeduels Mcdiolaniiuffudctcntus multos fuerat initineredics , præfcôlumàfuaobftinationc remouit;quin, Bono in fuam fententiam pertrado ,cum Pifanis Lucio Maluctioducis nomineinterucniente,tranfeginatq; ita Cal.Ian. anni m. cccc. xcvi. Citadcllaà præ-fedoPifanis,priustarnenaureorumnumûmprofe duodecimmillibus', amp;oótomillibus in

LIBER TERTIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^gt;5

bus in pr«fîdiarîos milites diftribuédiSjacccptis, tradita eft:quam fummam cum Pifani conficere tota non poflent, à Venetis quatuor millia, à Genuenfibus amp;nbsp;Lucenfib. toti-dem:totidéq; ab duce Mediolani acceperunt-.qui quidcm dux,codé tempore fuis artib. vfusjtametfi parua ei fides habereturjCum Florentinis agebatde amicitia,cófiliorumqi cómunicarionejcontrahenda: iamq; cû eorûoratoribus ipfi deconditionib.côuenerar. Verifimile aüt nullo modo videbatur,aut Ligninum, Entragémue,aut queinuis alium, tanta côtumacia vti fine regis voluntatCjaufuin fuiflTczcum id præfertim in fuum nô par-uum cederet detrimentum: propterea quôd etfi Entrages ita rem compofuifler,vt Pifa-na ciuitas in regis Galliæ fide maueret,manifeftô tarnen in fœderatorû poteftate rcma-nebat: amp;nbsp;quia Florcntinis non reftituebatur,Galli qui in regno Neapolitano agebanr, militum amp;nbsp;pecuniæ fubfidijs priuabantur, ineonuentioneTaurinenfi compromiiTis: Florentini tarnen,qui fumma vigilantia omnium harum rcrum progreifus obferuaranr, quanquam initiô multum dubitarent,in earn opinionem deniq; vcnerunr,vtcrederent omnia aduerfus regis voluntatem fuilTe trahfaâa: quç res prorfus incredibilis ei videri poffetjcui regis natura, in genij q; amp;nbsp;morû conditio ignota effentzquamq; nulla ferè autoritäre apudfuofraet effet, quantû iré homines aufintin eû principe qui fe ipfe cotem-nendü præbeat.Pifani Citadelia accepta,illico eâ funditùs Eido totius populi côcurfu, exciderunt : amp;nbsp;quia fe iinpares effe videbât,ad fe tuendo3,codc répore ad Pontifîcé,ad Rom.regc,ad Venetos,ad Mediolani duce,ad GenuéfeSjadScnenfes atq; ad Lucenfes legatos de auxilijs ab omnib.rogandis miferût: verùm ab Venetis atq; ab Infubriæ duce ardentiuSjin que ducé primo vrbis imperiû fponte transferre,propenfi fucranr, propte rea quod fe eo adigi vidercntur,vt nô ta de libertatetuenda fibi cogitandû putai ér,qux vtne fub Florentinorû dominatû redire cogerentur: cummin eomagis qua in alio fpe* tarent,tû quodis primû eos adrebellioné incitaffct,tumob vicinitaté,tû quôd,cum ab alijs fœderatis fpes modo inanes retuliffent,ab eo opportuna præfidia obtinuifsendüx: aût,etfieius vrbis potiundæcupiditate arderet,tarnen an eamacciperer,nefociorû in fe odia concitaret,fufpenfus hçfcrat(nam in corû confilijs Pifanorum res,quafi cômuncs omniu agi cœpcrant ) nunc eos vt id facerc differrent hortando,nunc vt deditio palàm in Sanfeuerinorum nomine fieret, quo denique reipfain fuo nomine fadam effe, vbî tempus opportunum iudicaret,aperiret, fuadcndo:nihilominus,vbirex in Galliam re-uertiffet, arbitrareturque fefociorum necefiitate leuatum,cam acciperedecreuiu Verùm , in Pifanis ea propenfio, ex magna quam de Veneti fenatus auxilijs conceperant fpe,deferuefccrc cœperar.neq; deerant etiam qui eis demonftrarent,facilius ipfos ope multorum fe poffe conferuare, quàm vnius : quibus ex caufis in eatn opinionem erant induc'd, vt hoc modo maiorem tuendæ libertatis fpem fibi proponerenr-.quibus confilijs poftadeptam Citadellam, roboratis,fe cuiufuis fauore,atq; ope munire promifeuè nitebantunad quam rem, omniumltaliæprincipumn.udiaadraodum erant opportuna ac propenfaætenim Genuenfes Florentinorû odio, Senenfes Lucenfesép partim odio, partim metu,aliquidfubfidij preberefemper erant paratiivtqi quodinftitucrant,ordine perficerentmaiore,Gertis adhoc côditionibus cum fingulis agere, feq; obrtringere de» liberabanuVenetiaûtInfuberqi dominatus Pifani cupiditatealleài,vtfub Florétinorû redirent iugum,nequaquâlaturi videbantunapud Pontificé veto Hifpaniæq; regum o-ratores,Florentinos deprimédi debilitandiq; defideriû, vtpote qui nimiû Gallicis par-tibus Rudere viderentur, Pifanorum caufam apud eos cominendatioré faciebat: quas ob res fingulis in locis benigneauditi : diplomateq; à Cæfare quo ipfis libertas confir-mabatur, impetrato, Venetijs amp;nbsp;Mediolano eadem promiffa de libertäre conferuan-dareportarunt,quæantè de communiconfenfu, vt ab Gallis libcrarcntur,acceperant: Pontifex quoque ipfc,omnium fociorum nomine amp;nbsp;confenfu,epiRoia ad illudipfum eos eR hortatus, cisq; repromifit, fore ut ab omnibus potenter defenderenturmihilo-minus tamé,validiora præfidia ab Venetis Infubriumq; duce extiterût: ab hoc adault;Ris quæ illic prius haberet, copijs : ab illis,haud paruo militû numero fubmiffo:qua in re (t pariter perfeueraffent,eô ncccflitatis Pifani nô effent adduéli, vtipforum altcris magis quâalteri,fefe applicuiffent: ex quo cômunis concordiacôferuari facili’ potuiffer. Ve-rumenimuerô, citQ accidit,vc Mediolanéfis fempet àjumptibus faciendis alieniffimus.

naturaq; adfimulatè amp;nbsp;callidè agendum pronus, ratus tuncfe ad Pifanorum domina-tum minime poffe perucnii-e, caq; de caufa,quæ Pifani ab eo peterent, parcius fuppc-ditare inciperet, occafionem ipfis præbuit,vt in Vcnctos à quibus ncceÛarijs omnibus libeialiterfuppeditarentur, animo effent propenfiore : exquofadumfuit, vtpaucis menfibus poftquàm Galli Citadellam reliquiffent, Venetusfenatusà Pifanis ad id vehementer rogatus, ciuitatis Pifanae patrocinium, Ludouico Sfoitia potius hortante, quam fibi moleftum effe demonftrante, fufciperct : idq; re minimè cum alijs foederatis communicata,etfi ab initio eos ad copias mittendas eflent hortati: qui poft fe promiftis quæ Pifanis de auxilio ferendofecerant,liberatos effe, dixerunr, quandoquidemcitra ipforum confenfum cum Venetis priuatim conueniffent. Certilfimum eft, nee defide-rium aliorum libertatis conferuandæ,quxminfuapatriatantopere amannnec communis falutis ratio, vtamp;tunc,amp;pôftmagnifîcis verbis prædicarunt: vcrùm fola Pifani do-minatus potiundi libido,Venetos ad ea compulit décréta: quibus non dubitabant forc vt breui,vel Pifanorum voluntatc,qui,vtfe in perpetuum à Florédnorum fcruitutc vin-dicarenr, Venetorum imperiolibenter fubijcerentur. Ea tarnen res diu fuitin fenatu a-gitata,quöd communis ferèpropcnfio quorundam,tum çtatc,tum etiam exiftimationc praeftantium fenacorum autoritate retardarctur : qui vehementer contradiccrent, o-ftenderentqij fi Pifanam defenfionem foli recipercnt,rcm effe multarum difficultarum plenam : quod eavrbs terreftriitinere procul admodum ab eorum finibus effet,multo vero etiam maritimo magis: ad quam nifi per alienam ditionem amp;ponus,longoq; duo-rum,quibus Italia cingitur marium ambitu, peruenire nequirent: idcirco fine maximis impenfis ab continuis Florentinorum moleftijs, defendi non poffe.Se nó negare,quin Pifani dominatus acceflio, Veneto imperio admodum effet opportunaifed ante omnia conferuandi difficultates, multoq; magis temporum præfentium conditioncs effe con-fiderandas:tum quid ea res effet paritura:proptereaquód,cum totaltalia natural! quo-dam inftinólu, propter eorum magnitudinem fufpedos animos gereret, fieri nó poffe, quintalis acceffio omnibus effet fummoperedifplicitura: quæ res facile maioresde pcriculofiores pareret motus,quam pleriq; forte putarenneos non parum faili,qui fibi fgt;erfuadcrent,cæteros principes ociofèlaturos,corum imperio cunótis Italis formidabi

i, tantam Pifani dominatus opportunitatem accedere: qui fi minus,vt olim,ad prohi-bendum proprijs effent viribus parcs , habere eos ex alia parte, poftea quam Tranfal-pinis gentibus itinera, quibus initaliam tranfirenr,crant commonftrata,maiorcm refi-ftendi,exteris euocatis,occafioncm:adquoru opem implorandam, fiue odio fiuemetu proculdubio illico effent decurfuri : præfertim cum illud comunc humani generis vitiu fit, vt feruirc externis malint, quam ccdere fuis.qu! credi poffet,Ludouicum Sfortiam, tantum de fc nunc cupiditati, amp;fpei, nunc timori permittere folitum, in præfenti vero non minus iraquam æmulationc eum excitante, ne ad Venetos eapræda,quamtotar-tibus fibi dcftinaffct,deueniret,n5 prius denuo Italiam effe omnem turbaturum,quain vt Pifanavrbs, ab ipfis occuparctur,paffurum?qui quanquam verbis amp;nbsp;confilijs fuis focus demonftraret, pcrfpicue admodum animaduerti poffc, huncnon effe verum cius animi fenfum:fed infidias,atq; in minus finceros fines,artificiofa confilia:cum quo earn ciuitatem defenderc, prudentiæ effe:fi minus aliam ob caufam, ob earn faltem,vt im-pedimeto fint Pifanis,ne fe Ludouico tradant: at earn caufam fibi quafi propriam affu-mere,feq; tanta inuidia, tantoq; onerc grauarc,id certe afapientum confilio vehementer abhorrere : illud effe cogitandum,quam hæc confilia eis operibus aducrfarcntur,in quibus totmenfibus infudarant, amp;nbsp;infudarent etiam num : propterca quod nullæ aliae caufæ cum fenatum ad arma tantis cum impenfis amp;nbsp;pcriculis capienda, quam fe atque vna Italiam vniuerfam à barbaris affcrendi dcfiderium, impuiiffent:cuius rci cumtam felici fucceffu amp;nbsp;gloriaicciffent fundamenta,nihilommus cum rex Galliæ vix trans Alpes fefc recepiffet, maiorq; regni Neapolitani pars valido cxercitu cius nomine tenc-retur, quæ imprudentia, quæ infamiaforet, vbi libertatis Italiæ fecuritatisq; conftabi-liendæ tempus erat,nouarum calamitatum femina fpargere, quibus Galliærégis in Italiam redituSjRomanorum vero régis, qui, vt omnibus crat notum,nihil ardentius cius quod fe in eoru imperium iuris habere cxiftimat,caufa,cuperct, introïtus facilior,red-dcrctur.

LIBER TERTIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

deretur-.hàüd éo loco Venetam rcmp.cflc,vt ad periculolâ cofilia fufcipicnda,nunduin ad mamritatem perduftis occafionibus, fefe offerrejcôpclleretunimo neminé in Italia opportunitates tcmporû,occafionumq; maturitates facilius poffepræftolariifubita du-biaq; confiliâ ijs conuenire quibus aut res difficilesjaut aduerfæ admodû obijcerentur: autetiatnijs qui ambitionc, fuiq; nominis illuftrandi cupiditareimpulfi,nc ad idtépus forte deelïetjvererentunnó ei reip.quæ in ta fublimi potétiæ,dignitatis,autoritatis gra-du effet collocata,vtreliquçltaliç oinniformidolofa effet amp;nbsp;inuidiôfa:amp; quæregû atq; aliorum principumcomparatione immortalis propemodû cffet,acperpetua:cumq; idé femper effet Veneti fenatus nomeujuihil effe caufç,quamobrê fua ante tépus pcipitare cofilia velletteiüs Senatus fapientiæ ôc grauitatis magis effe, pericula ifta fpe amp;nbsp;cupidia tateinfufcata ac lemnifcata,nec non fines ipfos rerum,quant principialt;quod quidê ho-minû erat verè prudentiû)expehdere, ac temerarijs cofilijs reie6lis,tam in Pifanis qua in alijs occafîonibus,ab aliorû animis perterrefaciendis amp;irritâdis, faite donee Italia à Barbarorûpericulisjamp;fufpicionibus aliquanto effet fecuriorjabflinere:præcipuè vero ne illis vllaredeundi caufa præberetur, cauere:proptereaquôdres ipfapaucis men-fibus oftendifTetjCunôtam Italiam, cum ab exteris non opprimebatur,femperferè Veneti fenatus autoritärem fuiffe fecutam ; verùm, Barbaris in Italiâagentibus,fa6tum effe vt nec qui fe fequeretur, nec qui formidaret, haberet, fed neceffe fuiffe vnà cum cæteris, vt externorum vires armaq; timer et. Hæc arque eiufmodi rationes,vt numeri maioris cupiditatem taceâ, Auguftini Bàrbadici eius reip.ducis fuafionibus vinceban-tur: cuius autoritas eo vfq, creuerat,vtfupra ducumfuperiorum reuerentia eueÔla,po-tentiæ potius quàm dignitatis nomenmereretur ; nam præterquam quôd côplures iam annos in eaprincipis dignatione fecunda egeratfortuna,præterq; multas prçclaras dotes atq; ornamenta quibus erat præditus, illud quoq; magno erat artificio confecutus, vtmultifenatores qui perlibenter fe ijsquitumprudentiæfama,longoq; rerumvfutû etiâjq^in earep.fummos dignitatû honores erant confecuti,in ea ciuitate maioris erant autoritatis fe opponebant,ipfi cóiunóti, eius confilia partium potius ftudio quàm fena-toriagrauitate integritatéue frequêtes fequerentur:qui vnà cum imperij propagatione, fui quoq; nominis clarifïimâ memoriâ relinquerc ardens ; nec ea gloria côtcntus,quôd Cyprus infula, regibus è Lufiniana familia deficientibus, eius principatu,ad Venetum imperium accefferat,quamcunq; augendi imperij occafionem ampleôtendam effe fua-debat:idcirco,eis qin Pifanonegocio ePeupiditati aduerfacôfiliaafferebant,fefcop-ponens,verbis efficaciffimis quàm vtilis quamq; opportuna Veneto imperio Pifanæ ci-uitatis acceffio,demonftrabat: quantumq; haberet momenti,fi earatione Florentinorû audacia reprimeretur: quorû opera in PhilippimariæJvicecomitis,morte,Infubriædo-minatus adipifeendi occafionem amififfent : quietiam propter rei numariæ expediram facultatem,in Ferrarienfi bello, atq; in alijs expeditionibus,magis ipfis quàm cçterio-mnesltaliæ potentatus maiores, nocuiffent: quamraræ eiufmodioccafiones effent, quanta cum infamia amitterentur : amp;nbsp;quàm graues pœnitentiæaculeosnegleôtæ re-linquercnt,commemorabat:Italiæ conditiones eas non effe, vt ipfis cæteri potentatus per fe poffent opponeremec vt hac fine indignatione fine formidine impulfi,ad Galliæ regem confugerent metuendû:quôd,nec dux Mediolani à quo tanris effet iniurijs affe-ftus rex,ei fidere vnquam auderetmec Pôtificis animû his cogitationibus moueri : nec regem Neapolitanum,quanuis regnû recepiffetfuum,iâ Gallicum nomé audire poffe: nccipforûin Pifanâvrbemingreffu,quantumuis alijs moleftus effer,i é effe ram atroce, nec tàpericulû propinquû vt ab reliquis principibus ad ea remedia quç extremis ac de-fperatis reb. adhiberi folent, pr ç cip iti côfilio effe recurrendû duceretdentis enim morbis periculofa remedia, quôd tépus nequaqua fibi eis vtendis defuturû homines arbi-trentur,nô ftatirn procurari: quôd fi in ea imbecillitate ac diffidio reliquorù Italorù ipfî tanta occafioné conténerent, fruftra maiorê rei gerendæ fecuritaté,aliis principibus in priftinû vigoré reftitutis,atq; ab tranfalpinarum gétiû metu liberatis,expeôtari:ad nimij timoris remediû,cogitâdû effe, omnes humanas aétiones multis^iculis obnoxias effe, verùm homines prudétes cognofeere,nequaqua omnia malafemper euenire,q poffinc accidere-.fortunç bénéficie pleraq; pericula euanefcere:multa,prudentia atq; induftria

vitariddcirco timiditaté cû prudentia,quod pleriq; rerû cû nomina tu naturâ ipfam paru attëdentes faciût, cofundendâ no eflemec ij fapicntes ducédijqomnia pcricula,q qui-dé dubia funt,jp certis habentes,atq; ob id omnia formidantesjfua cófilia fie gubernät, quafi omnia fint certö futurameq; enim vllo modo prudetes fapientefue iilos habédos efTcjqquç futurafuntjfupraquapar eft,timent: hoe nomé hacq; laudé multö meli’ for-tib.magnoq; animo viris cóuenire: qpericulaquidécognofcentes,eaq; pondérâtes,in quo àtemerarijs quiea ncc cognofcût,nec pôderât,differût:tamc,qfçpe homines nunc cafu,nûc virtute è multis difficultatib.fefe explicit, etiâ animaduertunt.Itaq;,dii in dcli-berando no minus fpe quam formidine in confiliü accerfunt: ncc incertos euentus pro certis habent,haud ta facile atq; illi,occafiones quç fecû vtilitäte cum dignitate affcrûr, refpuunt: igitur,aliorû Italorum debilitate dilTenfioneq; ante oculos pofitis,potcntiain ex altera parte fortunâq; Venetærcip.patrû inaiorûq; animi celfitudiné gloriofaq; faci-nora,Pifanorû patrociniû magno animo fufciperét:qua exre ad eos cius vrbis domina-tus eflet omnino veturus, gradus proculdubio inter cætera maxime opportunus ad to-tius Italiæ imperiû obtincndum.His perfuafi patres, fenatufconfulto Pifanorum pau’o-cinium fufcipiunt: promittûtq; difertis verbis,fe eorûlibertatëpropugnaturos: quæres ab initio minus fuit ab Ludouico Sfortia, quàm tanta res debuit,expcnfa : qui ob id ne Pifis fua præfidiahaberet,exclufus,gaudebat fe eo fumptu liberari:præterea à fuis in eâ ciuitatem meritis minime alienum ducebat, vt eodem tempore Pifanæ ciuitatis caufa, turn Veneti tum Florentini grauiffimis fumptibus grauarentur : ad hæc, fibi perfuade-debat, Pifanos propter imperij fui tum amplitudinem, tum vicinitatem:deinde etiam ob eorum quæ ipforum libertatis caufa fecerat, memoria fibi tantopere deuinólos elfe, vtfereliquis omnibus femperelTentantepofituri. Has cogitationcs fpesq; fallaccs,ca perfuafio, qua inconftantiæ rerum humanaru parum memor,fc ipfe nutriebat,quaq; fe fortunam tantfi non fub pedibus tenerc exiftimabat.'cuius etiâ fe filiö efie palam alfeue-rabanvfq; adeo fortunæ blandicntis aura ebrius atq; inflatus eranquöd ipfius amp;nbsp;opera amp;nbsp;cófilijs Gâlliæ rex in Italiam defccndiflet:fibi quoq; afcribebat, quod Petrus Medices parum ipfius obfequens voluntati,eieól:us è Florcntinorû dominatu effet: Pifanoru itë à Florentinis defcólionë:amp; Arogoniorû è regno Neapolitano, qui fui erât hoftes,ex pulfionë.-quod^; póft mutatafentétia,fuis amp;nbsp;autoritäre amp;nbsp;cófilijs, tot principû aduerfus Carolû côfpiratio fecuta elfenFcrdinandiinregnü reditus;regis Galliç côditionib.tâta maieftate indignis,cx Italia difcclfio : ac deniq; apud Citadellç Pifanæ præfcdû plus ipfius fine induftria,fiue autoritas, quàm proprij regis voluntas præceptaq; potuiflent: his aélionib.atq; euentis quafi certiflîmis regulis futuradimentiés : aliorûq; amp;prudëtiâ amp;nbsp;ingeniû præ fua prudentiaingenioq; contcmnens,fibi res Italiæ omnes fuo arbitratu moderaturû cire,fuaq; induftria quemuis circû agere poire,jpmittcbat:quç vana perfua fio necab ipfomet,nec àfuis,nec verbis,necfaólis diflimulata : quin potius cû ipfi per-gratam eflet fie ab omnibus amp;nbsp;credi amp;nbsp;prædicari, Mediolanû nodes atq; dies inanibus vocibus paflîm refonabat : paflîmq;LatinisItalicisq;vcrfibus amp;orationibus adaflenta tioncm compofitis,LudouiciSfortiæ admirabilis fapientia celcbrabatunè qua pax bel-lumq; Italiæ penderent: nomen ipfius amp;nbsp;Mauri cognomentum laudibus incœlû fere-batur:quod quidë cognomentû ipfi iara inde ab adolefcentia,quód fufeo eflet colore, atq; ex opinionc quæ tumiâ de eins calliditate diuulgabatur, libeter quoad in imperio manfit,retinuit.Haud minor Mauri huius autoritas in alijs Florëtinorù arcibus,qin Pi-fanafueranita vt nó amici modô,verùm ctiâinimici eins arbitrio gubernari viderentur: quippe, etfi rex grauiflîmis per legatos Florcntinorû querimonijs auditis,grauiter fuif-fetcommotus : atq; vtreliquæfaltemipfisarcesreftitucrentur,cumnouis mandatisamp; ciimLignini literis Robertum Veftium cubiculariumfuummififlet,’nihilominus cum eius autoritas haud plurcs apud alios quàm apud femetipfum fieret, tanta fuit Ligni-ni audacia,qui multis affirmabatfe non fie fine regis nutu agerc,vt propter ipfius mandata accedentc malapræfedorum, quibus arces crant commendatæ, voluntate, regis ipfius imperia parui fièrent : idcirco Bienenfis BaftardLis,qui Lignini nomine Serefanx prçfidiumtenebar,poftquam eo copias amp;legatos Florcntinorû adpofleffionërecipië-dam adduxifletjGenuenfibus viginriquinq; millib.ducatorû acceptis,tradidit:idë fcciç

LIB ER TERT ÎVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

certoauri numero accepto, SerefaneÙi cuftosjautore atq; interceffore MaurOiqui Flo-rentinis Fracalfa cum centum equitibus j amp;nbsp;peditibus quadringenûs feb nomine tarnen GenuenfiumjOppofitOjObftititquo minus oppidaquæ in Lunigiana amiferant,re-cuperarent: quarum iam partem ijs copijsquasad Serefanam recipkndatn miferant, recuperaueranf.pauloque pôft Entrages, in cuius cuftodia Petræ quoq; fandæ Mutro-nisq; arces erant : amp;nbsp;ad cuius manus Librafaótafimiliter peruenerat,hac retenta,quant baud multis póft menfibus PifanisconcclfitjeasLucenfibusducatorumfexamp; viginti millibus,quantum ab ipfo Mediolani duce conftitutum fuerat,vendidit: qui cum prius Gcnuenfibus tradi optaffct, póft mutata fentétia,Lucenlîbus gratificari maluit,quo ad Pifanos iuuandos próptiores redderentur-.quoq; hoc beneficio eos magis fibi obftrin-geret:quæ omnia in G alliant delata,quanuis rex fe Lignino iratû often deret-.Entragéq; toto regno interdiceret,tarnen vbi Bonus redijflet,qui præterqua quôd Pifani auri par-ticeps ruerat,Genuæ Serefanæ venditioné procurauerat,cius purgationesadmiftç fue-runnbenigneq; à Pifanis legatus cû eo miffuSjqui régi pcrfuaderet Pifanos veile regib. Francorum parère : fidcmq; fuam ad hoc iureiurando obftringere ; tametfi paulo póft, eius mâdatis inanibus cognitis jdimiflus fueritmec Lignino aliainfli6lapœna,quàni,vt regia gratia exclufus videretur, interdira in regis cubiculo cubandi, quemadmodum coitfueuerat,fâcultas;quæ ei citô fuit reftituta: Entrages verô fola contumacia notatus, in qua non diu tarnen reliólus eftmam in huiufmodi rebus,præter regis naturam,aliaq; media amp;nbsp;ftudia, plus potuit non falfaperfuafio, Florentinos ne fe ab eofeiungerent, ncceftîtate teneri; propterea quôd cum apudomnes Venetorû ducisq; Mediolani nota cupiditas,illud pro explorato tenebatur,nifi Pifis receptis,cos ad Italiç defenfioné fœ-dus cum illis nunquâ percuffuros : qua ad ré eos inducere minis,ac terrorib. fatagebât: nihil tarnen aduerfus eos tentabant : quôd fatis effe arbitrarentur ijs præfidijs quæ Pifis impofui(rent,eius ciuitatis vitam tueri:necpermittere,vtomniprorfus ditione agripri-uarentunquôd regniNeapolitanipericulûab omnialia eos cogitatione auertebatmain Virginius adBalneum Rapolanum, deinde etiam in Perufino agro, vbi aliquot dierum moramtraxit,multis militibus colle(ftis,vnàcumalijs Vrfinç gentis-.Aprutiûverfus pro-cedebat : quô etiam Camillus Paulusq; Vitellij cum fuis copijs contendebant : quibus cum Montis Leonis caftellani,commeatû denega{rent,id caftellum diripucrunt:qua re cçterapontificij iuris oppidain eo itinere pofita, perterrefaôla, nihil Pontificis prohi-bitione moti,omnibus inlocis caftrametaripermittebant,cômeatuntq; fuppeditabant: quamobré, ntultoq; magis g» è Gallia nouæ copiæ mari Neapolim venire nunciarctur, videréturq; Gallicæ res in regno Neapolitano magna incrementa accepturæ: nccFerdi nandus à pecunia imparatus, multisq; difficultatibus irretitus,tant grande pondus fine maioribus fubfidijs fuftinercpolfet:adnouaremedia,quo fe tueretur,animum conuer-terecompulfus eft. Ferdinaitdumreliqui potentatus initio fuo fœdere itô comprehen-derant:amp; quanquâ,recuperato regno, Hifpaniæ reges veheméter c(5tcndiflent, vtin id fœdus amitterctur, Veneti prorfus reeufarant-.rati eius anguftias ipforum confilijs pro-mouendis aptas elfe, nimirum vteius regniportio aliquain eorû poteftaté deueniret; quapropterFerdinandus omnireliquafpe deftitutus ,quodexHifpanianouafubfidia minime expedabatmec cçteri fœderati oneri ta graui fcfe vellent fubmitterc, cum Veneto fenatu conueittû eft,vtriufq; partis fpônforibus Pontifice regûq; Hifpaniæ orato-ribus, regumfuorum nomine: vtVeneti in regnûNeapolitanum Mantuæ Marchionem cum grauis armaturæ equitibus feptingentis ,leuis armaturæ quingeittis,ac tribus pe-ditum millibus Ferdinando fubfidio mitterét; claftem præterea quam circa ea loca ha-berent,eademibidétenerent:vertint cacôditione,vthæc auxilia,fiquando ipfi cis opus haberent, reuocare poflent : ad hæc, régi ad præfentem egeftatem fubleuandant, auri pondo C.L.commodarenf.vt aût fumptus recuperandi ratio côftaret, ijdent fponfores fe effeôturos vt eis Ferdinandus Hydrontem,Brundufium,amp; Tranum pignori traderet: vtq; Monopolim amp;nbsp;Pulignanum,quæin ipforum etiam turn erant poteftate,retincrent, aflentiretur promiferunt-.ea tarnen lege,vt impenfis in id bellû,receptis,ea omnia refti-tuerent,impenfarûverô nomine fine in bello,fine in præfidijs,fiue in munitionib.fada-rüjfupra duo millia auri pondo petere nô poffent : quibus portub.quôd in mari fupera

îoo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

pofiti fint,atque ob id Venetæ vrbi multum opportun!, Venctorn potêtia valde auge-bâtur:quae cum qui fe opponeret, ncmo iatn elTetrnec iatti poft Pifanorum fufceptû pa-trocinium, eorum côfilia qui vends vfq; adeô profperè flantibus,lentius velaexplicari dariq; voluiftent, audirentur,in omnesItaliæpartes fefe proferre acdilatare incipie-bat:nam prçter res Neapolitanas atq; Hetrufcas, Aftorré Fauentiæ dominû recens cô-duxeranneius^; regni patrocinium fufceperât:quod quidem ad Florentinos,Bononiâ, Aernyliamq;reliquâin metu cotinendam admodûeratopportunum: his Venetorû au-xilijs,alia quoq; fœderatorû auxilia accedebât;quæ,’Pôtifex,Veneti,duxq; Mediolani, communibus impenfis,Ferdinando fubmittebant:quanquam Ludouicus Maurus, nó-dum prorfusàfiinulata Vercellenfis côpofitionis obferuatione difcedés, quamuis eius confilijs bonahorû negociorû pars ageretur, fuumq; his in rebus nomé proferri noies, 1 **» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libras centum fingulis menfibus appenfurum in regni Ncapolitani fubfî-

dium,reproiTiiferat.Vrfinorum ac Vitelliorum profedio,res Aprutiorü , iam in Gallos aperte cómotas,confirmauit: iamenimTeramû,ciuitasq; Teatinarebellauerant:ac,ne Aquilavrbs eius regionis præcipua,idem exemplù fequeretur : metuebant, qua in fide Gallorum confirmata,Teramoq; padione recepto, non Iulia nouadirepta,omnc ferè Aprutium Gallorum nomen fequebatur: atq; his de caufis Ferdinand! resin toto regno palam inclinare videbanturmam Calabria ferè tota in Aubignini erat poteftate: tametft diutumus eiusmorbus, cuius caufalcracij conftiterat, Confaluo turnHifpano milite, tum regulorumprouinciæ viribus , bellum in eaprouinciaaccenfumtcncndi,faculta-tem præberet. Caietacum non paucis circumpofitis oppidis, Gallis parebaf.Romanæ vrbis præfedus cum fuis copijs, cumque fuæ ditionis viribus, Montifcaflini caftellis re-cept!s,Leboriä terram, Campaniam olim didâ,ab ea parte infeftabat:amp; Mópenferius, ctfî rei numariæ difficultas magno ipfi erat ad res gerédas impedimento,Ferdinandûin loca munira compellebat,quem quidâ eadé pecuniæ inopia laborantcm,mult!sc|; alijs adbellüopportunis deftitutü,Vcnetorum præfidiorû fpes valde fuftentâbat:quæ quidé præfidia recéti fœdere côftituta,tam cito qua opus fuiflct,cxpediri ncquibant.Beneuc-tum Mompenferius proditionc occupare tentauinfed Fcrdinandus aliquid ea de re fu-fpicatus,repentè in ea vrbe cu fuis copijs eftingreflus.Advrbc Gall! acceflcrûticaftraq» ad Ponté feniculi pofuerunncaptoq; Fenezano,Apice,alijsq; coplurib.circuniedis lo-cis,!n quib.comeatu deft!tuti:q) veótigalia pecuaria in Apulia exigendi tépus inftaret,q quidé veltotius regni maxima ad fummâducatorû oduaginta milliu afcédebat,quæ o-mnia vnius menfis fpacio cogebantur, Mópenferius tû vt hoftes hoc comodo priuaret, turn vtfuoru egeftatéfubleuaret,in Apuliamcopias fuas conuertincuius regionis pars vnaipfiusnomine:altcrahoftiütcnebatur:cu!usveftigiaponèFerdinandus fequebatur, in id magis,vt aliqua arte aut diligétia hoftis progrelTus impediret, qua vt pugnaret,in-tentus,du eius auxilia adeftent. Interea, claffis magnarû nauiû quindecim,amp; fepté mi-norum Caietam peruenitûn qua Sauonæ odingenti è Geldria pedites, ijq; Heluetij amp;nbsp;Vafcones quos rexprimu magnis illis nauib.quæ Genuæ armari debuerant,portari co-ftituerat, confeenderant, cui cl alii Ferdinand! claftis quæ fupra Caietam, vt in ea com-raeatu importari prohiberet, fpcculabatunpecuniæ defedu,rebus neceftarijs male in-ftruda,celFcrat:ficvt Gallicaclaftisfmeimpedimento in portéinucda,turmas nauales in continenté expofuit,à quib.Irriû, aliaq; vicina oppidacapta fuerunt,multaq; abada præda: ac de SueftaIoannis Baptiftæ Carracioli opera , qui feeos occulte intromiftu-rum receperat,obtinenda, fperatum : verùm Federicus,qui prius cum fuis copijs,circa Tarentum cófederat, póft à Ferdinando ad Neapolim curtodiendam erat miflus,rein-telleda,repentè in earn fefe immifit; vbi epifcopum aliquotq; alios proditionis cofeios captos euftodiæ tradidit.ln Apulia, vbi fumma totius belli verfabatur, varia fortuna v-triusq; exercitusres gerebatur : dum temporis iniquitate in oppida amp;nbsp;caftella miles di-ftriburus,quód vno contineri non pofTet, in id vnü incumbebat,vt validis excurfionib. armenta gregesq; abigeret, amp;nbsp;prædaretur, magis induftria amp;nbsp;celeritate, quam armis amp;nbsp;virtute vfus. Foggiæ Ferdinandum cum fuorum militum parte:reliquis partem Troiaf, partim Nuccriædifpofitis, confederat: vbi,cum inter fandum Seuerum ,quo cum tre-centiscataphradis Virgin!US Vrfinus, vt cum Mompenferio coniungeretur, nouerat, jnter^?

LIBER TERTIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loi

interq; Porcinse oppidum,in quo cum centum cataphraâîs Marianus Sabellus erat,o-uiumaliarumq; beftiarumgregcspenèinnumerabiles errare accepiflet,cum fexcentis ' grauisarmatursEjOäingentisleuiorisequitibuSjamp;peditibus mille amp;nbsp;quingentis eo proceffinaccircaauroraminSandifeueri confpedum veninvbi cum cataphrädis,quo VirginiOjfi fe commoucret, refifteretjCÓfiftcns,leuis armature équités excurrere iuflit: qui per totam regionem difcurrentcs, adfexaginta millia beftiarum abegcrunt: ac Malt; rianumSabellum, qui Porcina ad eos infeftandos eruptionemfeceratjinoppidumjtri-gintaamilfis cataphradis,compulerunt.Hoc detrimento ignominiaq; accepta,compul fus Mompenferius ,vniuerfis fuis colledis copijs ,Foggiam vcrfus,quo prædam cxifti-mationemq; recupcraret,duxit: vbi Fortuna felicius quam ab initio fperarat, afpirante, inter Noceriam amp;Troiam inodingcntos pedites Germanos primum mari Fcrdinandi ftipendijsjcondudos: qui cum Troia vbi fuerant collocati,profedi,fua temeritatc ma-gis quam régis mandato, contraq; Fabricij Columnæ cÔfilium, qui amp;nbsp;ipfe Troiæ con-iidebat,quo Fe cum rege coniungerent, iter Faciebant:hi cum neq; Fuga,ncq; armis falu tcm Fuam tueripoffent,necfe dedere vellent,omnes ad internecionqm pugnandomon tarnen hoftibus vidoriafine Fanguine relida, cæfiFuerunt,progreflus poft Mompenferius in FoggiæconFpedu exercitum adpugnam inftrudam pofuitrFcd cum Ferdinan-dus leuem tätum armaturam exiri permitteret, Galli ad Saltum Incoronatæ caftraFunt mctati:vbi cumbiduum non fine commeatus difficultate manfiftcnt,maiore póft prçdç parte recepta, denuöad Foggiam redieredbiq; vnam nodem commorati,Fcquentidic ad Sanleuerum baud tota cum præda, quippe dumredeût,à Ferdinand! equitibus vna parte fpoliati,rediere:atq; in hunc modum bcftijs diFpcrfis,amp; abadis,vtriq; ex vcdiga-h exiguam admodum vtilitatem percepere. Paucis póft diebus Galli commeatus ditfi-cultate adi,in Campobaftum quod peripfos tencbatur,profedi funnquo ex loco Co-leoneftamfiue Grigonifamvicinum oppidum vi cçperunt: vbi ab Heluetijs ducum autoritäre contempta,ea crudelitate fæuitum eft,vt tametfi regioni magnum terrorem in-cufferit, animos tarnenmultorum abalienauit:amp; Ferdinandus quapoteratres fuastu-tatus,Mantuaniq; reguli aduentum expedans,copias fuas fexdecim aureorum millib. à Pontifice acceptis, ijs adiundis quos ipfe conficere potuit,inftaurabat:quo tempore Heluetiorum cohortes, alijq; pedites quiclaffeCaietamappulerant, adMompcnfe-riumacceflere :ab aliaveró parte Mantuanus in regnumingreflus,Capuamq; viaSan-germanamultis co itinere partim vi, partim deditionecaftcllisoppidisq;,quanquani baud magni momentiioccupatis,profedus:feFe cum rege circa lunij menlis initium,ad Nuccriamconiunxit: quo Cæfar Aragonius copias quæ circa Tarentum Fuerant,con-duxif.fic omnibus Fere tam Gallorum quàm Aragonlorum viribus vnum in locum co-tradis, illis peditatu, his equitatufuperioribus, rei cuentus anceps admodum videba-tur:quôd quam in partem vidoria inclinatura effet, dijudicari non poflet. In Gallia verb per regem de Fubfidijs in regnum Neapolitanum mittendis agebaturmam vbi de ar-cium Neapolitanarum amiffione rex accepit, amp;nbsp;quoniam Florentinis arces non effent redditæ,fuos pecunia, amp;nbsp;cçterisauxilijs deftit:ui,tanquam è veterno cumquo in Gallia redijffe videbatur, excitatus,denuô ad res habeas animum cœpit conuertere.vtq; ma-gis liber ab eis rebus omnibus effet, quibus rctineri pofret,atq; vt fe gratum de benefi-cljs in Fuis periculis acceptis declararet,equisad ccleritatem comparatis,Torfium pri— mùm, mox etiam Lutetiam Parifiorum votis inTarenfi pugna nuncupatis diuo Martino ac Dionyfio fatisFadurus,contendit : vnde eaceleritatc Lugdunum reuerFus,indics magis ac magis inhac cogitatlone amp;nbsp;cura accendebatur : quam ad rem fua fponte pro-penfiffimus crat : fibi ad maximamgloriamaferibens, quôd tamnobileregnum acqui-fiulffet : quodq; Galliæ regum primus poft multa fecula ipfe præfens in Italia armorum amp;nbsp;vidoriarum Gallicæ gentis renouaffet-.cumque fibi pcrFuaderet,difficultatcs quibus Neapoliredienslaborauerat,exmalafuorûdifciplinapotius,quàmabltalorûpotentia autvirtute,quorum nomen in re militari apud Gallos iam nullum erat,fuiffe profedas: eius præterea animum Florcntinorum oratores, cardinalis Hoftienfis,amp; Triultlus, qui hac ipFa de cauFa in aulam redierat, extimularent, cum quibus idem vrgebant Vitcllo-cius amp;nbsp;Carolus Vrfinus,nec non Montorij cornes,eandem ob cauFam ab regulis qui in

J03 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE î T A L I C AE

regnoNeapoUtàno Francorum partes fequcbantur,miflus : acdenique Bekanus ipfc Caieta mari ad regem profedus : magnam fpem vidoriæ , modo cirra vllam moram i-donca auxiliamittercntur : ôc contra, eius regni rcsjauxilijs deftitiit« diu fuftineri non pone,dcmonftrabat: praeter hosetiam baud minima procerum Galliæpars, an tea ab rebus kalis abhorrens J idem propter ignominiamquæ Gallico nomini inureretur, ü quidem quodpartum cratpcr focordiam amitteretur jmulto^; magis ne utaFrancorû nobilitas, quae grauiflima effet omnium iadura, in regno Neapolitano periret,fua-debant : ncc huiuimodi confilia motibus qui Hifpaniæ rcgum nomine à Perpe-niano glifeebant, fraenabantur : propterea quàd,cum nomine quamre apparatus illi maiores eflent : eorumque regum vires fuis regnis tuendis , quàm aliorum inua-dendis effent firmiores, ei malorcmediumidoneumputabatur, quod Narboncra, atquead alia Hifpaniæ finitimaloca, fatis valida equitum Gallorum acpeditumHel-uetiorum præfîdia fuerant miffa: itaq;, procerum omnium amp;regulorum qui tum in aula erant coado concilio, decrctum fuit, vt quanta maxima celeritate polfet A~ Earn Triultius cum proregis appellatione , atque honore, cum cataphradis odin-gentis, Heluetiorum duomillia, amp;nbsp;totidem Vafconum,reuerteretur: Aurelianusi-tempaulo poft, cum alijs copijs Alpes fupcraret: acdenique cum reliquisomnibus ad bellum opportunis rex ipfe:cuiusnutu , fiquidem potenter defeenderet, non am-bigebaturSabaudum, Salucium, amp;Monferratenfem , adbellumlnfubribusfaciendum admodum opportunos elfe fccuturos : credebaturq; omnes Heluetiorum pagos, Berna excepta, quæLudouico Mauro fidem dederat,fc nihil contraipfummoturam, régis ftipendia fumma alacritate faduros : quæ confilia eomaiorc confenfu décréta funt, quod rex eius reidefiderioardere videretur; quiprius quàm in confilium veni-ret,Borbonium vehementer oraucrat, vt magna verborum vi, bellum illud omnibus regni viribus , necelfarioelfe faciendum: poftetiamin confilio eodem feruoreverborum Ammiralio refutato,qui paucis confcntientibus,non tarn diredo contradicen-do,quam multis obiedis dimcultatibus,aliorum animos ab ea expeditione obliqua o-ratione auertere, conatus erar,rex palam cftconteftatus,in fua non elfe poteftate,aliud ftatuere,quöd Deivoiuntateatqueinftindu, in Italiamipfemetredire cogeretur. Fuit quoque in eodem confilio decrctum,vtinaues triginta in quibus vna maxima erat Normana appeilata,itcmque altera amp;nbsp;ipfa magna, Rhodiorum equitum,ab oceani oedden talis litore, in prouinciç poreus tranfirent: vbi triginta panim triremes,partim quos vo-cauit GaleoncSjarmarentunquo tarn magna clalTe in regnum Neapolitanü,militû, có-meatus,pecuniæ,aliarumq; munitionû validilïïmûfubfidium importaretunacnihilomi nus,dum iftaparantur,fine vllamora aliquod nauigium viris amp;commeatu onuftum, mitteretur; ad hæc,vc Mediolanum Rigaultus regiæ domus magifter , proficifeere-tunquoniam dux , quamuis duas naues,vtpromiferat,nondedilfet,nec vt regis nomine Genuænauesinftruerentur, permifilfet, ac naues tantum ad Rapallum captas, rcftituilfet, fed non naues longas duodecim in Genuæ portu retentas,exeufare id fa-dum elfe Genuenfium contumacia, ftuduerat: aevarijs anibus fuos homines conri-nenterapud regem tenucrat : ad quem Antonium Mariam Palauicinum recens mi-ferat, fcpada feruaturum confirmans : petensque fibiquinquagintamillium aureo-rum numûmfolutionem, quos excompofitione Aureliano ducideberet,prorogari; quibus exartibus, tametfi perexiguum frudum rcportaret,quod eius mens régi elfer, cum ex alijs adionibus,tum quod ex literis alijs monumentis amp;nbsp;indicijs, quæ intercepta fucrant, inuenerat, ab eo continenterRomanorum , Hifpaniæque reges ad bellum in Galliam mouendum extimulari: nihilominus fperans eum timoré forte ad idinducipolfe,àquo voluntate alienus erat, Rigaultomandatum fuit,vt fine vllarc-rurapræteritarum altercatione , duci fignifîcaret, in fua elfe manu præteritarum mc-moriam olfenfarumabolcre,fiquidempromilfafacereinciperer,trircmibusreftituen-dis, nauibiis duabus tradendis , régi Genuæ armarc permittendo: his prætcrea regis inltaliamreditumadiunxit : qui quidem ipfius cum grauilfimo detrimento foret, fi dum ad priftinam amicitiam redire facultas præbetur, eam contemnerenquam rex ab coinanibusfulpicionibus potiusquàm aliam ob caufam imprudenter Ipretam elfe, exifti-

L IB E R T E R T I V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103

cxiftimarcL lam tantorum in Gallia apparatuum , in Italiam delata, fociorum animos vehementer perturbaratj acpræter cçteros LudouicusSfortiaj, primus hoftium furori expofitus,maximis curis affliftabatur : cum præferdm cognouifiet ab rege poft Rigaulti ab aula difcefTum , fuos procuratores omnes cum verbis amp;nbsp;ßgnis iatis a-fperiSjefte dimifros:quamobrem,periculimagnitudinem animo voluens,quodque o-mnia belli incommoda, in fe vnum fuumque imperium deuolutum iri, régis pohula-tis facile annuiftet, nifi in regem offenfarumconlcientiajretentusefTeuhisenimtanta in eius animo diffidentiaingenitaerat, vtdifficilius fuiffet medium ad vtrius fecurita-tem inuenire, quàm in controuerfiæ capitibus conuenire: nam cum id ab vnius fecuri-täte auferretur, quod ad alterius fecuritatem concederetur, neuter in alteriusfidc ponere volebat, id quod alter in fua ponere recufaret : fic cum Ludouicus id confilium capere quod ipfimoleftius erat,quo faltcm pericula diiferret, ncceflitate co-geretur , cum Rigaulto ijs artibus vti perrexit, quibus ad earn horam vfus erat : vehementer alTeueranSjfe Genuenfes coadurum ,modó rexper idoneos fponfores Aue-nione de nauium reftitutione caueret ; atque vtraque pars obfidibus datis repro-mitteret, nihil alteram partem noui in alterius partis detrimentumtenraturam : quac resmultis diebus agitata, eum demum h’nempropter varias cauillationes ac difficult rates interpofitas habuit, quem aliæ pariter habucrant: verùm Ludouicus nequaquain inutiliter id temporis terens,dum hæc colloquia pendcbant,certos homines ad tegem Romanorum mifit, qui eum vt in Italiam luo atque Venetorum auxilio veniret, indu-cerent : cum Venetis verb per fuos legatos egit, vt in hos fumptus,communis periculi vitandi caufa,concurrercnt : atque ad Alexandriam verfuseapræfidiamitterenr,qu3e Gallis opponi pofte viderentur: quodillifefaduros cfle facilèpromiferunt: at non candem facilitatem in régis Romani* tranfitu oftenderunt : quod is parum efteteius rcipublicæ amicus, proptereaquæipfiin continentipofliderent, quæ ad imperium atque ad Auftrios pertinerent: nec affentiebantur, vt communibus impenfis in Italiam exercitus conduceretur, quiln omnibus ab Ludouici nutu penderet: nihilominus vehementer id vrgente Ludouico, quod præter caetera quæ ilium mouebant,Venetorum vires folæ in Infubria ei erant fufpedæ.Venetus fenatus ne is qui vehementer,vtconfta-bat,perterritus erat, cùm Galloreconciliaretur,veritus,tandem ci eft aifenfusdegatos candem ob rem, adCæfarcm mifit. Metuebant præterea Veneti amp;nbsp;Ludouicus,ne Flo-rêtini fimul ac rex Alpes fuperaftct,in Ligufticolitore aliquid mouercnt: idcirco culo-anneBentiuolo egerunt, vtcum trccentis grauis armaturæequitibus, cumquibus erat àfœderatis conduótus, Florentinos qua parte Bononienfibus finitimi fiinc, infeftis ar-mis inuadcrenpollicebanturq; code tempore,ab Senenfibus,atq; ab ijs qui Pifis crant, infeftarum iri: fcfe præterea obligaturos,fi forte is Piftorium vrbera occuparet, ipfi ad cam retinendam auxilio futuros : cuius rei etfi Bentiuolus eis fpem faceret, tarnen cum animo effet aiieniftimus,ac nonparum Gallorum aduentum pertimcfcerct,clamad regem mifit qui præterita ex loco in quo pofitaBononia eft, excufaret : pollicerctiirq; Bentiuolos ab eius nutu veile pendere ; eiusq; caufaaFlorentinis infeftandis abftine-re.Veriim enim, non fatis erat régis voluntas, quanuis ardentilfima,ad ea quæ in confi-lio crant conftituta perficienda : etfi régis honor, amp;nbsp;regni Neapolitan! pericula celeri-taté maximè pofcerennpropterea quod Maclouienfis in cuius manu non modo rei nu-mariæ explicandç,vcrumetiam totius regni fumma adminiftratio pofita erat,etfi palam nihil repugnarer,nihilominus folutionib.neccflarijs prolatandis expeditiones in tantft retardabat, vt nulla prouifio ad exitö. perduceretunquod quide facerc putabatur,fiuc quod ea ratio ad fuam autoritäre perpetuanda,potior videretur,fi nullû fumptum face-rct,qui aut præfenté vtilitaté,aut ad regis voluptates pertinerenfiue ne quotidie nouas rerû dilficultates,reiq; numariæ anguftias jpponere cogeretur, fiue,vt nô pauci dubita-bât, largitionibus amp;nbsp;promiftis corruptus,arcana côfilia cû Pôtifice,aut Mediolani ducc haberet: nec huic ceftationi regis cohortationes pceptaq; interdû iracundiç verborûqî côtumelioforû plena,mcdebâtunnâcû cius naturâ copertâ haberet,cijpmiflîs reb.ipfis prorfus aduerfis facisfaciebat, atq; in hûc modû rerû côftitutarû effeâione retardâta,o-mnia ferè côfilia cafu quodâ inopinato,côciderût.aâ rex cû omnes expeôlarct,vt paulo i 4

poft in Italiam moueret, circa fincm menfis Maij, Lutetiam proficifci decreuit : cuius profeólioniseascaufasafferebat : primùm quöd veterumregum more, antequamè Gallia difcederet,Diuum Dionyfium Parifijs,Torfij vero D.Martinum folira cum cere-monia falutare vellet: deinde,cum in Italiam tranfire pecunia exubcrantilfimus,decie-uiflet, neineasreinumariædifficultatesincideret,quibus anno fuperiore erat confli-datus, opus efrevtamp; alias Gallis ciuitates Lutetiæexemplo,àquanifi ipfemetadef-fet,cxrorqueri nihil poftet, ad pecuniam expediendam,induceret, quodq; quo magis ipfe in interiora Gallis procederet, eo magis équités qui è Normania amp;nbsp;Picardia mo-uebantur,vtiteracceierarent,vrgeret:affirmabatq; antefuum Lugduno difccflum,Au-relianumfc expediturum : feq, intra menfem Lugduni futurum. Verumenimuerô,ve-rior acpotior eius profedionis caufa crédita eft, quodamorecuiufdam in reginæ cu-biculo puellæ amore tencrctur:quæ regina paulo ante Torfium cum omnibus fuis erat profeda:nec fuorum confilia,nec ardentes ac lugubres Italorum preces,eum ab huiuf-modipropofitoaucrterepotucrunt : qui ei quam damnofum efiet tempus belloop-portunumamittere, in tantis præfertim fuorumin regno Neapolitanoanguftijs, de-monftrabant: quamq; perniciofafamaperItaliamdiflipata, eum tuneremiftioremfa-dum,cum Italiæ appropinquate maxime deberet: minimis momentis,quouis vclleuif-fimo rumore, maximarum return mometa verti,expeditionumq; exiftimationem amit-ti,quam,vbi femelcœpitinclinare, quamuisilli póft multogererent maiora ijs qus prius homines fibi de ipfis promififtent, erigere ac recuperate diffillimum eftet : hsc monita cum ille conremneret, menfemqueamplius Lugduni fuiftet,fe ad illud ipfum iter accinxit, Aureliano minime expedito, fedTriuItio tantùm cum paucis Aftam,non ad belli apparatum, quam vt Philippû, qui paruuli ducis nepotis fui interitu,in Sabau-diæ ducatum nuper fuccefterat, in fuaamicitia confirmaret,dimiftb:nec ante régis di-feeftum de rebus Neapolitanis effedum eft aliud,quam quod fcxnaucs cum commea-tu Caietam funt miftæ : fpe fada,citó validam claflem fecuturam:procuratum præterea, etfi ferojper mercatores Florentiæ eft, vt Mompenferio aureorum numûm quadragin-tamilliaperfoluerentur, proptereaquôd Heluetij Germaniq; milites,niante calendas Iulias fua ftipendia acciperent, fe in hoftium caftra tranfitiones' faduros, minati con-teftatiq; fuerant. Lugduni Aurelianus amp;nbsp;Maclouienfis, totumque confilium temanfir, cum mandatis,vti bcllicum apparatum accelerarent: quas res,fi cardinalis Maclouienfis rege præfentclentèprocurauit, multo etiaeo abfentc lentius adminiftrauit: at Neapolitans res hotumreraediorumtatditatem expedareiam nonpoterant, quödbel-lum,tum propter vtriufq; partis copias vndiq; congregatas, turn ob multas difticultates quæ ab vtraq; parte nudabantur, eo lociredadum erat,vtidfinevlla dilatione termina rinecefteeftet.Ferdinandus,poftquam Veneras copias fibiadiunxiflet,Caftellum Frâ-CÛ occupaiierat:vbi cum ducentis cataphradis loannes Sfortia Pifauri dominus, amp;nbsp;lo-annes Gonzaga, Mantuani Marchionis frater, foederatorum duces fe ei adiunxerunt: ita vt in eius caftris in fumma eftent, mille amp;nbsp;ducenti grauis,mille amp;nbsp;quingenti leuis ar-maturæ equites:peditum verb quatuor millia : Galli quoq; codem tempore ad Circel-laSjdecem prope Beneuentum milliaria,fuas copias admouerunt : ad quas cum Ferdi-nandus quatuor millia paftus acceftiftet, ad Frangeras Monfortianos copias duxit: quern locum,quod bene munitus eftet, primo impetucapcre nequiuerunt : Circellis quo eis opem ferrent, mouerunt Gallhfed in tempore non affuerunt: quod fecundum oppugnarioncm veriti Getmani milites,qui in prsfidio erant, oppido ad voluntatem hofti relido,iam deditionem fecerannqus occafio fi à Gallis cognita fuiflet, eorum fe-licitatis caufa extitiftet,nifi autimprudcntia,autaduerfofato earn amififtent:nam co die facile(quod omnes fere fatentur) hoftem in oppidi direptione magnam partem occu-patum,debellaftent : miles enimprædæintentus, præfedorum imperia non attendc-bat:qui prsfedicum viderent inter Gallos, fuaq; caftra, vnam modó vallem intereftc, omni adhibita cura, militem ad fignareuocare conabantur. Hane tarn grandemtam oftentatam occafionem cognouit Mompeferius, cognouit Virginius;quorum alter im-pcrabat: alter,certa vidoria demonftrataprofluentibus lacrymis rogabat, vt vallé qua-tapoflentceleritatCjdumin Italorum caftris omnia erant confufionisactuinultus ple-

L I B E R T E R T IV s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to^

ilâ:dum miles pars rapere, pars rapta exportareintentus, ducum amp;nbsp;praefeÂontm non audit imperia,tranfmitterent.Sed enim Perfiuus vous Gallici exercitus,poft Mompen-ferium princeps,fiue iuuenili leuitate motus, fiue,quod magis eft creditumjMompen“ ferij inuidens gloriæ, allatavallis tranfmittendæ difficultate, quôdfcrè fubpedibus hoftis eflet afcendendû : præterea caftrorû fitum natura munitum:ac deniq; aperte mi litem à pugnadehortandOjConfilium vfq; adco falutare impcdiuitiexiftimatû etiam Heluctios Gcrmanosq; ab eo inftigatos,ftipcdijs importunius poftulâdis,tumultuatos effc:quamobré,Mompenferius pedé referre côpulfus,Circellas eft reuerlùs; quas cuni pofterodieoppugnarecœpilfet: amp;nbsp;Camillus Vitellius circa muros egregij amp;ducis amp;nbsp;militis munia obiret, faxo caput percufliiSjVitæ finemhabuit:quo cafu Galli non expu-gnatis Circellis, caftra inde mouerunt, atq; Arrianum verfus duxeiunt,co turn animoj vt oblata occafione, pugnæ fortunam tcntarent : cui confilio contrarium prorfus erat Aragoniorum confilium, in qua fententia maxime Venetorum Icgati firmiter ftabant: quicum fcirenthoftem commeatus ditficuhate iamlaborare, amp;nbsp;pecunia penitùsca-rere,in Gallia quoque fubfidialentius expediri,indies eorum res détériorés,amp; incom--moda maiora lutura fperabant r in alijsetiam regni partibus, maiores moleftias habi-turos ; quippe, in Aprutijs , quo Annibal Camerini reguli fpurius recens ad Ferdinand! iuuandas partes fua voluntate cum quadringentis equitibus fuo ære condu-dis profedus, BitontinumMarchionem debcllauerat: ad hæCjduxVrbinicumtre-* centis cataphraôtis,niiper àfœderatis conduótus,expeólabatur s quorum fortunam, præmiaque maiora fecutus , Florcntinorum ftipendia,quibus in annum amp;nbsp;amplius futurum erat obligatus, reliquerat, ca vfusexcufatione^quôd cum effet Pontificis be-neficiarius , nonpoteratnon Pontificis mandatis obtemperare:aduerfusquem curn Gratianus Guerra proccderet, in Sermonetæ planicie cum Celani Populique comiti-bus cum quibus eranttrecenti équités, peditum tria millia, ex agris colleâorum, con-greffus,eos in fugam conuertit. Verù.m,amiffa ad Frangeras vincendi occa{ione,fimul etiam fortuna Gallorum aperte cœpit inclinare,vno eodemq; tempore innumeris pro-pemodum difficultatibus concurfantibus : extremapecuniæinopia,cÔmeatus caritas, populorumodium,præfeôlorû difcordia,militû côtumacia,multorûq; ab caftris partim neceffitate,partim voluntate,difceffiomam amp;nbsp;ab regno cogédæ pccuniæ, nili perquàm exiguæ,facultas fuerat: necex Gallia fummaaliqua faite tolerabilis,fuppeditati : quod vel quadraginta milliura aureorum Florentiam mifforum,fcra nimis fuerat explicatio. His igitur de caufis, arque infuper propter vicinitatcm multorum locorum,quæ hoftis propinquitate fuftétabantur, cum ad cômeatus conueôbonem opportuna remedia in-uenire nequirent : amp;nbsp;caftra confufionis effent plena : militum animi abiefti, Heluetij cumGcrmanis quotidie ftipendia non finetumultu flagitarcnt: confilijsdeniqueo-mnibus Perfiuiamp; Mompenferijdiftîdium,plurimumobeffet,Bifinianiprinceps,vtad fuum tutandum regnum cum fuis omnibus copijs Conftrlui,qui circa ea loca fuas habebat acics, metu, difcederet, compulfus eft : complûtes etiam milites pagani, manipulatim difluebant: quippe, præterquam quod nullamvnquam pecuniamac-ceperant,malè à Gallis arque ab Heluetijsin prædæ commeatusq; diftributioneacci-piebantur;quibus difficultatibus, maximè vero ob commeatus angurtlam,Gallicæ co-piæ paulatim de loco in locum rctrocedere, quodmagnopere eorum apudomnes exi-ftimationem imminuebat,cogebantur,quanquam hoftis eorum veftigia pCrpetuô infe-queretur,nulla ramen pugnæ cômittcndæ,quod fummopere Môpenferius Virginiusq» cupiebanr,facultas præbebatur Aragonij enim, rte pugnare cogerentut,caftra femper in locis munitis , amp;nbsp;vbi fuis commoditatibus prohiber! non poffent, metabantur : ad quos cum Philippus Ruffus,qui centum cataphraólos Venetorum nomine ducebat, vc cum his feconiugeret, progrederetur, à præfeéb Romani turmis fuerat debellatus. Tandé cum Gall! fub Montent Caluulû amp;nbsp;Cafalarborem prope Arrianum cóftitiffent, Ferdinandus caftris ab eis adfagittæia6tû,in loco tarne natura munito,pofitis,ad commeatus fummamanguftiam,aquatione etiam interclufa eosredegit: ex quo Apuliam vbi commeatus commoditatem fe poffe nancifci fperabant,prohcifciftatuentes-.veriti in tanta præfertim hoftis vicinitate, ne in eas difficultates inciderêt,in quas facile exer-

io6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

citus difcedentes incidunt : prima ftatim nodis vigilia vafis collcdis, pafliium viginti-quinq; millia,antequam confiftcrent, confecerunt: quos cum maneFcrdinandus infe-qui cœpiflTetzfe autc cos confcqui pofle defperarct,ad Giefualdum caftra pofuit : quod oppidum cum alio tempore quatuordecim menfium obfidionem fuftinuilTct, vno die expugnatum fuit : quæ res valde Gallos fefellit: qui cum Venufiæ confiftere loco amp;nbsp;natura munito,amp;fertili,decreuiflent,exiftimarentq; à Ferdinando Giefualdu baud tarn cito captü iri, in caufa fuit, vt Attellæ tempus inanitcr,dum cam captain diripiunt, con-fumerent: quaproptcr , priufquam inde difcederent,Ferdinandus,qui capto Gicfualdo iteraccelerauerat,fuperuenit: amp;quamuisipfius copiarumpartemquæpræcelferat,re-pulilTent, cum fe Venufiam quæ odo palTuum millibus inde aberat, rccipere non poffer, Attellæ,vt ibi ,fi forte alicunde fubfidia compararent,expedarent : atq; ob Venufiæ multorumq; circaoppidorum , quæ ab ipfis tenebantur,propinquiratem, commcatus commoditate vti pofle fperantes, conftitcre:vbi Ferdinandus illico pofitis caftris,in id tantum, vteos commeatu,quandoquidem certam vidoriam citra periculu amp;fanguine, fe adipifei pofTe {pcrabat,prohiberct:itaq; foflis circuquaq; duccndis,amp; vicinis oppidis occupandis,fedulô incumbens,nulli diligentiæ,nulliuo labori,aut operç parccbat.Vc-rùm, Gallorum res aduerfæ, rem illi faciliorem indies reddebannnam Germanorum cohortes,cum ab co tempore quo domo difeeflerant, nifi in duos menfes ftipendia ac-ccpiflent,omniaq; folutionum tempora inaniter expcâ:ata,prætcrijflent,in Ferdinan-di caftratranfierunt:ex quo, audaipfi hoftis infeftandi, atq; latius euagandifacilitate, diflicilius in Gallorum caftra commcatus,Vcnufla alijsq; ex circuniedis locis,importa-bantunne Attellæ tantum erat commcatus,vt Gallis multos dies luftentandis,fatis efle poflet:nam,frumcnti copia perquam exigua ibi erancumq; ab Aragonijs molæ frumen tariæ in fluminc mûris proximo , corruptæ eflcnt,molendi facilitate priuabantur : nec præfentiaincommoda,futurorum commodorum fpc,lcuabantur:quadoquidcm nulla ex parte alicuius opis aut fubfidij fignum apparebat.At enim,calamitas,in Calabria ac-cepta,res illorum omnes prorfus proftrauit:quippc,cum Confaluus,occafionc ex Obi-gnini diuturnavaletudinc,quamobrem multi adMompenferij fecaftracontulerant, acccpta,in ea prouincia complura oppida cæpiflet, poftremo cum Hifpanis,ac no pau-cis eius prouinciæ militibus, ad Caftrouillarium conledcrat:vbi,cum Mcleti comitem, Alberigumq;Sanfeuerinum,multos præterea alios rcgulos Laini,militum numero,fuis fere parem,eirc : qui continentcr augefeentes, ftatuebant, vbi validiorcs contraxiflent copias,infcimpetum faduros, accepiflet, antcuerterc ft:atuit,fcillosincautos,loci natura fretos acfecuros, fpcrans: proptereaquod Laini arx ad Saprini flumen,quo Calabria à principatu feparatur, pofita eft: oppidum verb in aducrfiifluminis ripa:in quo i-pfi caftris pofitis ab arcc,fi quis cos redo itinere inuafiflet, defendebantur : inter Lai-num verb, amp;nbsp;Caftrouillarium, Muranum, nonnullaq; aliaBifiniani principis caftclla, quæ ipfi tencbant,intercrant. Verùm, Confaluus diuerfo prorfus confilio,Caftrouilla-rio cum copijs fuis vniuerfis fecunda nodis vigiliajmouit: rebtoip itinere relido,latum iter,etfi multolongius acdifficilius,qubd montes quidam erant fupcrandi,cæpit:atque vbi ad flumen perueniflet, peditum cohortes,via quæ ad pontem ducit,Laini arcem inter amp;nbsp;oppidum , iri iuflit: qui pons eadem quam paulo ante commcmoraui,fecuritatc, negligenter cuftodiebatur: ipfe verb cum equitatu,amne duobus fupra pontem millia-bus,vado tranfraifro,ante ad oppidum quam lucerct,peruenit,hoftcmq; fine yigilibus, amp;nbsp;fine cuftodibus nadus, cum momentb opprcflit,vndecim regulis,omnibusque fere militibus, qui arcem verfus fugientcs,in pcditcs, qui iam pontis tranfitum occuparat, captis.Hac nobili vidoria,quæprima Confaluo in regno Neapolitano fuit,alijs quibuf-damCalabriæ oppidis receptis, viribusqueadaudis , Confaluus cum fex millibus militum in Fcrdinandicaftra, qua? circa Attcllam erant, conceflit : qubetiampau-cis diebus antè centum cataphradi Candianiducis fœderatorum aufpicia fcquentis, vénérant : nam ipfe cum reliquis fuis cquitibus, in Latio remanferat, Confalui aduen-tu,ardius Attclla à tribus partibus circunfefla, obfideri cœpit: nam ab vna parte Ara-goniorum çopiæ, ab altera Venetorum,àtcrtia Hifpanorum pofitæ crant:quo fiebat vt Omni ferè commeatu inferendo,præfertim longé lateq; equitibus Græcis,quos Veneti mift-

mifcrant,difcurrentlbus,intcrcludcrctur;àquibus equitibus multi GalliVenufiacom-meatumadducentesjcaptifuerun^ficvt qui intus étant,nullam iam facultatem præda-turaexeundi,nifi certis horis,magnoq; comitatu,qua etiam te omnino priuati hic runt, haberent: cumq; Paulus Vitellius cum centum grauis armaturæ equitibus circameri-diem erupiflet, à Mantuano regulo, in infidiaspertraôlus,fuorum partem amiftt. In hune igitur modum omni commoditate priuati,in tantas demùm an gu (bas adadi funr, vtne cumpræfidiis quidem flumine ad aquandos equos vti polTent : in oppido veto aquavfibushominumneceiTariadeftituerentur: quibus tot tamis que malis viôli, o-mniq; fpe prorfus deftituti, iam duobus èc triginta diebus obfidionem paffi, ad dedi-tionem compulfi,fide publica impetrata,Perfiuum,BarptolemæumAluianum,vnumqî ex Heluctiorum præfcdis ad Ferdinandum miferunt: cum quo induciæ in hanc fenten tiam funt conftitutæ ; vt in triginta dies vtrinq;offenfæ ceflarent: quo tempore nulli ob-fefforum difeedere liceret : vt Aragonijs fmgulis diebus ad viâum necenariaobfeflîs prçberentur : liceret Mompenferio fuum regem de hac compofitione certiorem face-re : fi eo triginta dierumfpacio, opem nemo ferret,Attellam,atque vnà quicquidin regno Ncapolitano infua effet poteftate , cum omnibus militaribus tormentis , quïc in cislocis effent, faluistarnenmilitibus,eorumquefortunis , relinqueret : quibus terra marine in Galliamabire,Yrfinis quoque alijsque Italismilitibus vnà cumluis copijs quocunque extra regnum vellcnt, liceret : regulis veto amp;nbsp;alijs qui partes Gallicas crant fecuti, fi intra dies quindecim ad Ferdinandum irent, omnis pœ-na remiffa effet, omniaque quæ belli initio poffidcbant,refiituerentur: quibus die-, bus exaôtis , Mompenferius cum omnibus Gallis , multisquc Heluetijs , Vrfinique ad Caftellum quod ad mare Stabianum eft , deducuntur : ibique difputabatur, an Mompenferius vt regis legatus fummusque in eo bello imperator, omnia quæ in toto regno régis Galliæ nomme poffiderentur, vti ea reftituerentur efficere,quemadmo-dum volcbat Ferdinandus,tcneretur:quippe, Mompenferius ad eatantum fe obligari, quæ in fua effentpoteftate,affeuerabat:aiebatq; autoritärem fuam eo non pcrtinere,vt illis prçfcdtis amp;nbsp;arcium euftodibus parendi neceffitatem imponeret,qui in Calabria,in Aprutijs,amp; Caietç , raulfisq; prætcrea alijs amp;oppidis amp;arcib.effcnt3quarücuftodlam: ab rege ipfo,amp;non àfe acccpilfenf.quade re,poftquà aliquot dies fuit altercatû,Baiasgt; quafi indeFerdinandus eosdimiffurus effet,funtdeduâ:i;vbieoprætextu,quafinaues quibus vehendi forent,nundurn inftruôlç effent,tam diu fuerunt detcnti,vt inter Baias amp;Puteolosfparfi,tumacris graui alfeôlione ,tum multis alijs incommodis expofiti, grauibus morbis infici cœpcrunt,adeô vt Môpenferius ipfe ibi vitam amitteret-.atque è fuis qui erant fupra quinque millia,tot interiêre, vt vix quingéti incolumes in Galliam redierinf.Virginius autem Paulusq; Vrfini,petente Pontlficc,qui earn iam familiamfor tunis omnibus euertere ftatuerat,in Oui arcem inclufi fuerunt-.horû quoq; copiç, quas Ioannefiordanus,Virginij films, amp;nbsp;Aluianus duccbat, ciufdem Pontificis mandato,ab Vrbiniducein Aprutio armis equisq; exutæ fuerût:adhæc,loannefiordanus,Aluianuf-que,qui Ferdinandi iuffu copijs in itinere relictis ,Neapolim rcdierant,in carceré funt conieóf i:quanquâ Aluianus,fine fua indufiria,fiue occulto Ferdinandi,cui admodû earns extiterat, fuga euadendi facultatem inuenit. Poft Attellanà viétoriam Ferdinandus copijs fuis ad reliquarecuperanda , in varias partes diftributis , adCaietamobfiden-damFedericum Aragonium , Profperumquc Columnammifit-.in Aprutium, vbiiain Aquilaad Aragonium fidem redicrat, Fabricium Columnaradpfe verb Sanfeueriniar-ce vi capta,atque ad aliorum terrorem præfeélo vnà cum filio capite multatis,ad Saler-num copias eduxit-.vbi Bifiniani princeps, cum eo in colloquium venif.in quo res fuas, Salernitaniprincipis, amp;nbsp;Capaccij comitis,necaliorûquorundam regulorum côpofuir, ea conditione vti orancs res fuas poffiderent, fed Ferdinandus arces ad certum tempus tencref.quibus rebus compofitis,Neapolim fe contulerunt.ln Aprutio non admo-dura eftlaboratum;quod Gratianus Guerra,quiibi cum equitibus oiftingentis erat,fui defcndédifacultatepriuatus,fcfeCaietàrccepit.InCalabriâ,cmbonaparsàGallitcnc ' '' batur,Confaluus redijf.vbi,etfi Obigninus nonnihil oftaret, tamê ad extremû fe Grop-polimrccepihcumqî Manfredoniam Cofentiamq; prinjuin à Gallis direptà amififfet,

HISTORIAE ITALICAE

omnireliquafpe diftitutus, padione totam Calabriam rcliquit : eiq; vtterreftriitinerc in Galliam redif etjConceÏÏùm. Oertum éft,pleraq; ex ijs quæ diximus,negligentia fo-cordiaq; Gallorüm accidifTe: nam etfi Manfredonia munita eflètjatq; in fertili regionc fita, fic vt commeatu probè inftrui pofTetdn eaq; rex Gabrielern à Monte Falcone, qui earn cuftodiret,quöd cum hominem ftrenuum exifl:imaret,reliquiiret,nihilominus poft non longam obndionem, famedcditionem facere eft compulfus : alij aut cum fe tueri poflentjtimore, autincommodorum quæ obfeflis propoftta funtimpaticntia,in hoftiu manus deuenere:quidam arcium præfedi,commeatum quem in arcibus copiofum in-uenerant, initio diftraxerunt: quapropter, hofte confpedo,illico dedirionem facere cogebantunquas ob res, Galli in regno Neapolitano earn cxiftimationem, quam eius virtus, qui ab loanne Aniouino arci Ouatæ præfedus fuerat,nômini Gallico concilia-rat,amiferunt:is enim poft Ferdinand! vidoriam, eam per annos multos tenuit,donec abfumptis omnibus, quibus vitafuftentari poterât,neceflîtate extrema compulfi, earn reliquerunt.i Cum igitur Aragonijs adtotiusregnirecuperationem, nihil iam praeter Tarentum, Caietamq;, nec non quædam à Carolo Sanguine poftefla,Sandique angeli montem,vndeIulianusLotharingusfumma cum laude vicinalocainfcftabat : Ferdi-nandus in fummo gloriæ faftigio collocatus, magnaq; fpe fe maiorum fuorummagni-tudini parem futurum, Sommam fe contulit,oppidum in Vefeui Montis radicibus po-fitum, vbiregina coniunxipfius tumerat,conceflit: hic,fiuemilitiæ laboribus exantla-tisjfiuenouis offenftonibus corporis temperamento diflbluto,in tarn grauem morbum incidit, vtNeapolimfine vllapropemodumfpefalutis delatus,huiusvitæcurriculum, necdum^^àmorteAlfonfifinito,conclufit:fuævirtutis,tumobrecentemvidoriâ, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ' tum ob ammigènerolîindolem, tum oL multas regiasvirtutes,quæ in eohaudmedio-

criter elucebant, non modö in toto fuo regno, verùmetiam per totam Italiam maxima opinionemrelinquens. Deceflitfineliberisddcirco ei Fcdericus patruus fuccelfincum quinq; trium annorum fpacio reges in eo regno fuiftent: cui ftatim è Caietanaobfidio-ne redeunti, regina eius nouerca, arcem nouam, etfi permulti dubitarent, eam régis Hifpaniæ Ferdinand! fratris fu! nomine retenturam, tradidit : qua in re non modo po-pul! Neapolitan! voluntas e^regia in Federicum fefe oftendit, verùmetiam principum Salerni amp;Bifiniani, comitisq; Capaccij:qui primiNeapoli eius nomen proclamarunt: eumq; è naui defeendentemobuiamprogreifi, regem falutarunf.eomulto cotenti ma-g!s,quam mortuo : propter animi ipfius manfuetudinem : quodq; haud exigua fufpicio niborta effet, Ferdinandum, vtprimùmresfuas confirmafTetjCos qui quouis modo fe Gallico nomini ftudere oftendilfent, omnes acerbiffime perfequi, in animo habuiffe: at Federicus, quo eos fibi integra fide reconciliaret, omnibus fuasarces magna cum laude liberaliter reftituit. Hæc autë quæ tantaconfufione,tantaq; Gallici nominis cum ignom!nia amp;nbsp;detrimento acciderant,nec animum,nec apparatus régis Galliæ commo-uerunnqui voluptatibus irretituSjfuum Lugdunum aduentum quatuor menfes diftulit: amp;nbsp;quanquam interea fçpe fuis qui Lugduni reftiterant, inftaret,vt maritimi terreftresq; apparatus accelerarentur,duxq; Aurelianus ad profeâionem effet accin(ftus,nihilom!-nus ijfdem Maclouienfis artibus, amp;nbsp;miles fero flipendijs repræfentatis, Italiam verfus lente procedebat:amp; claffis quæ Maffiliæ conuenire debuit,tanta tarditate inftruebatur, vt foeijs fpacium fit datum Villafrancam primùm,portum prope Niceam ampliffimum, póft adPomicas Malfilienfes vfq; claffem , quam Genuæ communibus impenfis con-iunxerant, mittend!, quo, ne quanauis Neapolim è Gallia mitteretur, impedirent: ad hanc tantam moram Maclouienfis opera iniedtam, aliquam occultiorem caufam,in régis pedore multa amp;nbsp;diligentia amp;nbsp;arte nutritam ab ijs qui varijs de caufis adnixi fuerant regis animum ab rebus Italiæ reraoucre , accedere homines non infulfi opinabantur: itaq; fufpicabantur, regem Aureliani felicitatinonn!h!linuiderc,ad quern ex vidoria Infubriæ imperium perueniffet: erant præterea qui régi perfuaderent,ni prius cum Hifpaniæ regibus aliquo modo controuerfias componeret, qui vt voluntatem cum eo in gratiam redeundi oftcnderent,legatos mifcranr,qui ei inducias,aliosq; concordiæmo-dos proponerent, è Gallia non effe vllo modo difccdendum. Alij vt Reginæ partum propinquura expedaret,hortabantur: eius prudentiæ non effe,neque amoris quo fuos popu-

L I B E R T E R T I V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;109

populos compledi deberet, vitam fuam totpericulis cxponcre,ni prîus fîlium tant! rc-gnihçredc fufcipercnquæratio reginç partu roborataeft : quippebreuimortuus eft ex ea natus filius. Sic,partim negligentia, debilique régis confîlio:partim difficultatibus magno quorundam artificio interpofîtis,in tantum dilati funtapparatus,vt fuorüm qui in Italiaerant extremum exitium, cum totius regni Neapolitani amiflîone fecutum lit: idemquc fuis in Italia amicis accidiirct,nifî ipfi res fuas conftanter defendilTent. Supra didum eft, Gallicorum apparatuum metu, de Maximiliano in Italiam euocando,Lu-douici potius caufa, quàm Venetorum, agi cœptum fuilTezcum quo eodem metu permanente conuentum eft,vtVeneti amp;nbsp;Ludouicus in fingulos menfes aureorum nunïûm vicenamillia, idq; per tres tantùm menfes,numerarennvt is certum equitum peditum-que numérum fecum duceret: qua paótione confe(fta,Ludouicus fociorumoratoribus comitatus^Manzium locum vitra Alpes Germaniæ finitimum,colloqucndi cum eo gra tia,profe(ftus cft:quo in loco cum diu effent collocuti : eodemq; die fefe Burmium cis Alpesimperij Mediolanenfis caftellum recepifret,poftridieC3efarper fpeciêmvena-tionis in eum locum venir : quibus bidui colloquiis,tempore amp;nbsp;modo in Italiam tran-feundicum eis conftituto,in Germaniam rcdijt,vt quod inter eos erat conuentum,per-ficeret. Verùmenimuerô,cumintcreàapparatus Gallicirumoresdeferuefcerent,fic vc Cæfaré in Italiam ea de caufa educere iam opus elfe minime videretur : Ludouicus ad ambitioncm eo vti decreuit, quod ad propriam fecuritatcm procuraueratddcirco cum vrgere vt in Italiam defcenderet,non ceffabatzcumq; Veneti eô adduci nô poffent,vt ei vitra ilia fexaginta millia, triginta millia aureorum numûm,qu3e Cæfar petcbat cópro-mittercnt, Ludouicus cafe appcnfurum repromifitdn huncq; modum tandem in Italia paulo quàm Ferdinandus morerctur prius venir : cuius morte cum iam Mediolano ap-propinquarct,cognita, in animo habuit pro fua virili conari,vt regnum Neapolitanum ad loanncm vnicum regis Hifpaniæ generi fui filium, perueniret: fed cum ei ab Ludo-uico oftenderetur, idtotiltaliæ moleftum fore, fie vtfocij ab fcinuieem difiungeren-tunatq; ob id, Galliæ regis confiliapromouercntur,non folùmabftinuir,fcd ctiam Federici fucceffionemliteriscôprobauit. In Italiam fecum Perexiguû fnilitum numerum duxit: breui tarnen, reliquos,quos ex paélo ducerc deberet,fecuturos,eratrumor:ipfc Vigeueni côftitit,vbi corâ Ludouico amp;nbsp;Sanôlæ crucis cardinal! pontifîcis legato,alijsq; fociorum oratoribus, didum fuitjtem videri omnibus commodam,fi Maximilianus in Taurinos duceret, amp;nbsp;vt Aftam vrbem occuparet,amp; S abaudiæ ducem,Marchioncmque Monferratenfem, ab Galliærege quafiimperij membradiuelleretatq; abalienarct : à quibus poftulauit, vt aliquo in Taurinis ad fe colloquij caufa vcnircnnverùm cum eius vires contemnendæ viderentur: necres ipfætantæmaieftatiamp;nominirefpondcrenr, neuter ad cum venire voluit: nee erat fpes, Aftenfcm expeditionem profpere ceffuram. Multum quoq; inftitit, vt Fcrrariæ dux ad fc venirct: qui tanquam bcneficiarius imperij, MutinamRegiumquepoffidebat: vtquetutiusidraccret,ei Ludouicigenerieius fidem proponebat : qui amp;nbsp;ipfe venire recufauit:afferebatc|ue,fuæ integriratis falua exi-ftimatione fieri non pofte , quód depofiti nomine Caftclletum Genuenfcretinercr. Itaque Ludouicus , quiinucteratafuailla cupiditate ftimulatus: vcritusqucnc Pifäna ciuitas ab fetantopere cupita, cumtotius Italiæ periculo in Venetorum poteftatem veniret,hoc ipfum impedire fummopere findens, Cæfarem vt ad earn vrbem profici-fceretur,efi hortatus; fibiinaniterperfuadens,Florcntinos Cæfaris amp;nbsp;fociorum viribus imparcs,ab régis Galliæ amicitia neceftario difceffuros:ncc aufuros Cæfaris arbitrium recufare:qui fi compofitionc non poftct,difceptatione falte ipforum cum Pifanis cotro uerfias definiret: atq; ad hoc ipfum Pifævnà cumtota eius ditione in Cæfaris manu de-poncrentur : quibus conditionibus vtPifaniaftentirentur,fua autoritäre faóturum fpe-rabat : Venctos autem, reliquis præfcrtim fœderatis confentientibus, nequaquam fe rciquæpræfetàntamcÔmunisboni fpeciem ferret, fuaque natura æquiftîmæ,oppo-fituros : nam cum Pifana ciuitas in veteri imperij iure elfer, videri nullum præter Cæfarem ipfum, eius vrbis controuerfiarum cognitorem Icgitimum dari pofte : Pifis autem in Cæfaris manum dcpofitis,fpcrabat Ludouicus tum pecunia,tum qua apud Cæfarem pollebat autoritäre , fe facile ab co eius vrbis dominatumimpetraturum. Hæc k

ieo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

fententîa ad confilium eo colore relata;vt,quandoquidem Gallicibelli metus ccfTaret, Cæfaris aduentu adid vtendum efle,vtFlorentini aduerfus Galliæ regemjcumreliquis fœderatis confpirare, cogerentur : Cæfari placebat qui molefte ferrer,fuum in Italian! aducntum nihil tanto nomine dignum pareret: adhæc,cum vaftifiimus eius animus in-finita conciperetjfemperque pecunia,non minus propterimmoderatum quodam vitas genus,quam infinitis profiifionibus,egeret,Pifanam ciuitatem inftrumêtum fore, quo auta Florentinis,aut ab alijs ingentem pecuniarum numerum cogéré poffer, fperabat. In earn fententiam pariter omnes fœderati, tanquam multum ad Italiæ fccuritatem fa-ceretjVeneto quoq; oratore minime contradicente, defcenderutmam etfi Venetus fe-natus videret quorfum Ludouici co fil ia fpeótarent,fperabat nihilominus fe ea impedi-re facile poffe : confidcbatq; Cæfaris præfentia Ligurni portum Pifanis acquiri facilius poffezqui Pifis adiundus, Florentinos omni fpe eius vrbis recuperandæ priuare vide-batur.Foederati anteaQpe Florentinos in fœdus fecûpertrahere conati erant,amp; eo té-pore quo Gallorû aduentum maximè formidabanr,fe ita effeä:uros,vtPifani fub illorû imperium redirent fpem fccerant: fed quum Venetorum amp;nbsp;Ludouici cupiditas,Floren tinis efretfufpeâa,necfcleuiterab Galliæ rege alienarevellent,hæchaud magna pro-penfione audierantzmouebantur præterea Petræ fanôlæ,amp; Serefanæ regis aduentu re-cuperandi fpe, quod quidem ab focijs fperare minime potcrant, multoq; magis mérita fua,amp;eaquæ regis caufapatiebantur, quàm illius naturam confuetudinemque me-tientes,fibi ex eius viélorianon modo Pifas, fed reliquam Hetruriam quoque ferè om-nem pollicebantur, hanc in fpé Hieronymi Sauonarolæ fermonibus indudi, qui multas res profperas amp;imperij incremétura,poft multas calamitates ei reip.deftinatas,aflî-duæ in concionibus,ingentia veto malaRomanæ curiæ, reliquifquc Italiæ principibus omnibus denunciabat; cuius orationi,etfi qui contradicerentnon deefrent,tamen ma-ximapars populi magna fidem adhibebat:amp; multi è ciuitatis primoribus,aut bono ftu-dio,aut ambitione, autmetu dudi ei adhærebant; itaq; cum Florentini in Galliæ regis amicitiaperfeuerare ftatuiffent, haudab ratione alien um videbatur,vtfœderati,eos vi ad id,à quo animo erant alieni, compellere conarentur,idq; negotium minime difficile cenfebatur,quod effent omnibus vicinis inuifizab Galliæ rege opem fperare no po-terant, nam cum is fuorû falutem deferuilfet, eum aliorû quoq; obliuioni traditurum credibile eratzamp;grauiffimis fumptib. iam per trienniû cum veôtigaliûimminutione,fa-dis,ita erant exhaufli,vt belli moleftias diu ferre poffe minimè crederentur:amp;hoc ipfo annocôtinenter cû Pifanis bellûgefferant,in quo varij euentus fucrat,acmagis obrei bellicæ peritiâ, vtrinq; in multis militarib. faôkis declaratû,amp; pertinaciâqua res gereba tur,quâ ob exercituû magnitudiné amp;nbsp;locorû circa quç pugnabatur nobilitaté(er^ enim obfcura quçdâ,paruiq; momêti cafl:ella)memorabiles.nâ cû Florentinorù copiç,paulo pôft qCitadella Pifanis tradita fuit,amp; ante quàm Venetorû auxilia àPifas aduentarent, Butium caflellum cepiffent, amp;nbsp;deinde circa Calcim caftra locaffent,atque antequam id caperent, vtcommeatus facultatcm fîbitutam facerent, in Dolorofæ monte propu-gnaculum ædificare cæpiffent,pedites qui eum locû cuftodiebant,ob fua negligentia, ab Pifanorum militibus fufifuerunt: amp;paulo póft cura Francifeus Siccus cura raultis c-quitibuSjin Butij uico vtcoraraeatus tuto ad HerculeraBentiuolura,qui cura Florenti-norumpeditatu paruaraverruculæ raontis raunitioneraobfîdebat, conuehi poffet,ca-ftra haberet,repente ab peditibus Pifis egreffis, in loco vbi equorura difficilis erat vfus oppreffus, non paruara illorura partera araifit: quibus fucceffibus cura Pifanorura res fauftæ raagis viderentur, raaiorisque felicitatis fpes affulgeret, (iara enira Venetorum auxilia aduentare incipiebant) Hercules Bentiuolus,qui in Bientinæ caftello caftra ha-bebat,Ioannem Paulura Manfroniura,Venctorura railitura ducera cura prirao agrainc ad Vicopifanum,qui duobus paffuû millibus à Bientina diftat,veniffe certior fa(ftus,ti-more firaulato,amp; raodô in aciera prodiens, raodô quara primura Venetæ copiæ confpi ciebantur,Bientinâ recedens,vbi illû audacia amp;nbsp;temeritate plenû aniraaduertit,raagno aftu quodara die eura in infidias pertradura , cura bonæ peditura atq; equitura partis iadura fregit, amp;nbsp;ad Vicopifani rauros vfq; eft perfequutus ,fed ne viôloria prorfus læta effet,cum fe recipere volucrunt Francifeus Siccus, qui fe eo die Herculi coniunxerat,

LI B E R T ER T IV s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ui

fclopetti glande iàus cecidinfuperuenerunt deinde rcliquæ Venetorù copiæ,in quibus erant odingenti Epirotæ,amp; cum illis luftinian’ Morefinus legatus: quocirca, eu Pifani longèfuperiores elTent Hercules Bentiuolus regionis peritilïimus,qui le ncc periculo obijcere,nec prorfus capis excedère volcbatjloco munitiffimo inter Pôtaderâcaftcllû, Erâq; fluuiû caftralocauit, quorû oportunitate,hoftiû impetû no paru cohibuit,qtoto hoctépore nihil pterButiûcaftellûjquodillorû arbitrio deditûfùit,cçperûr,amp;regiône vniuerfamfuis Epirotis diripiebât,ex quib.trecenti,qui in Erç uallé cxcurrerâr,ab inili-tib.ab Hercule eis à tergo miiïis, fufi fuerût.Florêtini eodem têpore ab Scnéfib.infefiis armis petebâtur,qex moleftijs quas in Pifano agro habebât, occafione capta^de focijs incitati,Plûbiniprincipé,amp;Ioanné Sabcllû,adValiani pontis propugnaculu oppugna-dum miferûtjfedRinuciû Marcianû cû auxilijs aduétare audicntes,tormétorû parte ibi relida tumultuariè difeefferût : quâobrc Florcntini reb. ab ilia parte in tuto collocatis, Rinuciû cû copijs inPifanù agru miferùt,adeô vt virib. ferè æquatis, bellû ad caftella ia collib. fitatrâslatû fuerit:qquiaPifanis fauebatjres poti’ Florentinis fiebat détériores: acciditquoq; vt Pilani Saccipontis caftellùjpditione ingrefli,grauis armaturæ equitum turmâ fpoliarct,amp; Ludouicù Martianû captiuù facerent^quauis Florentinarû copiarû q nôjpculabcrâtmetu,ftatim id deferuerint, amp;nbsp;vt melius collibuSjq magni ippter cornea tum,qui inde Pifas ferebatur,mométi erât,potirétur, amp;nbsp;Florétinis Ligurni port'' corner cium impedirét,pleraq; ex illis caftellis munierût ; ex quib. fortuito cafu nobilitatû fuit Soianûmam cû Florentinus exercitus,cû eius eodê die expugnâdi Qre eô clfetjpfeftus, j ideoq; omnia Caflinæ fluminis vada corrupilfent, atq; grauis armaturæ eqtes ne hoftes opé ferre poffent,m fluminis ripa adpugnâinftruftos collocaffent:dû Petrus CaponP Florentinorû legatus,tormenta collocari curat,fclopetti globo ex oppido ictus, répété gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interiit,finé profeôtô ob loci obfcuritaté, amp;nbsp;expeditionis paruitaté,haud fua virtute di-

gnû fortitus-.quâobré excrcit'* nulla alia re tétata difeeflit : eodéq; tépore Florétini,mi-lites in Lunigiana adVerruculç arci,quâMalefpinij marchiones,Genuéfiû auxilijs fulti oppugnabât,opê ferédâ,mittere fuerût coadûvnde facile illos repulerunt.Pifanorû vi-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;res aliquot méfes validæ fuerât: na pter dues amp;agricolas,iâ longo vfubcllicofosmul

tos Venetorù ac Mediolanenfiûducis équités peditesq; habebant, quâuis longe maior effet Venetorù numcrus:p6ft aùt quiaSfortianis copijs ftipédianô^foluebâtur, minui cœpcrût: amp;ideo Véetidenuó centû grauis armaturç cqtes,amp;fcx triremes cùcômeatu

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miferunnnec ullifumptui,qad eius vrbis fecuritaté effet neccffari’,amp; Pifanorû beneuo

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lentiâ captanda opportunus,parcebât,Pifanorû aùt animi quotidie magis ab Ludouico

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alienabâtur,cù eP in fumptibus, amp;nbsp;apparatib.parcitaté,tû ctia incôftantiâ odio habétes:

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nâmodo fe in reb.ipforû ardentem oftédebat,modô frigide jpcedebat,adcô ut ferè eP

voluntaté fufpeda habentes,illi tribuerent quôd loanes Bentiuolus, velut à fœderatis ipfii erat iniunôtû,côtra Florentinos exercitû no duxiffet; pfertira qa ill i magna ftipédio rù parte,ipfius culpa,fiue id auaricia, fiue quod ci Florentinorû moleftiæ,fed nô tamen lï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuma opprefïio grata effet, deluiffenotù eranquas ob res ipfemet, fuæ menti atq; fini,in

Pifatïis reb.côtrariafundamétaiecerat,cuius gratia,vt i n fociorù cÔfilio Cæfari Pifani ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;profedio decerneretur,autor erauquod vbi decretû fuit,Cæfar duos legatos Florentia

miferat,qui ipfum, ad expeditionc qua magnis virib.côtra Chriftianæ religionis hoftes facere in animo habebat ,neceffario fibi in Italiâ ad eâ pacandî, atq; in fecurù ftatù rc-ponendâ,venicndû cenfuiffe ,fignificarét;eâq; ob caufam ab Florentinis,vtfc ad Italiæ defenfioné cum reliquis focijs declararent,peteref. 9, fi tamé aliud in animo haberent, mente fua apcrirent,velle fc eandé ob caulam, amp;nbsp;quia id ad Cæfareâ autoritäre pertine ret,illorù cû Pifanis côtrouerfias cognofcerc,ideoq; cupere vt donee ipfc omniù rationes audiuiffet,ab iniurij s abftincretur,quéadmodù Pifanos faduros certo feiret, quib. ide mandaffet: feép ad ius omnib. æquè reddendû, paratû effe lenib. verbis affirmabat: cui orationi honorificis verbis Cçfaris voluntaté cômédata,quantâq; eius æquitati fidê haberent,demonftrantes, fe perlagatos quosflatim miffuii effent,animùfuum penitùs ei aperituros refponderunt-lnterea verô Veneti, ne Cæfari aut Mediolanenfiù duci Pi-fis occupandis facultaté relinquerent, denuo cum Pifanorû cofenfu Annibalcm Benti-uolum cum centum amp;quinquaginta grauis armaturæ equitibus eô miferunt, amp;nbsp;paulo k a

»K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

pdftjaUos Epif Otas amp;nbsp;mille pedites, duci fehos milites idco mififTe quod ipforum rel|gt;. liberaru ciuitatu ftudiofa, Pifanos ad agrum fuum recuperandu iuuare vellet fignifiean tes,quaru copiaru opc Pifani ferè omnia in collib.pofita caftella recuperarunnob quae beneficia,amp; ob Venetorum in eorü petirionibus,quibus modö milité modo pccuniasj modo commeatumtormentariumq; apparatum fæpe flagitabant explendisjpromptam beneuolentiam gt;nbsp;Pifanorum ftudiajita Venetorum ftudijs erant cóiunda,vteafide,co-. i^ueamore quo Infubriæ ducemprofequi folcbant, in eos conuerfis, cum fenaturain ipforum patrocinio perfeuerare fummopere cuperent j amp;nbsp;nihilominus Cæfaris, quia^ ijscopijsqus Pifis erant, amp;quasfecumduôturuselTet,fe facileLigurnopotiripoffe Iperabant, aduentum vrgebant. Florentini autem, qui præter reliquas difficultates tune temporis grauiflima annonæ peùuria pra;mebantur , cum fe folos contra toc principum potentiam elfe cernèrent, magno in metu verfabantur : nemo cnira in Italia erat qui eisopem ferret, amp;nbsp;oratorum quos in Gallia habebantliteris,ab rege, quemvehementifïîme,vtipfosin tantis perculis pofitosaliqua faltempecuniæfum-ma iuuaret,rogarant,nullam opem fperari poire,certiores faéti fuerannfola Petri Medicis moleftiacarebant, quodfociorumconliliumfuit,hocinmotu eius nominegra-tiâuenonvti, quia Florentinos hoc metu, adpropriælibertatis conferuationemma-gis coniungi, rc ipfa compererant. Nec definebat Ludouicus Sfortia , falutis ipforum ftudij fpecie, amp;nbsp;Venetorum potentiæ odio , illos vehementer vt le Caefaris iu-dicio fubijeerenthortari s multa periculâ amp;nbsp;terroresoftendere,nullamquepra:tere3 Venetos Pifis eijciendirationem elfe proponebat : ex quo ftatim ipforum in integrum rcftitutio,res ad Italiæ quietem valde necelfaria:eamq; ob caufam ab Hifpaniç regibus ceterisque omnibus fœderatisexpetita, fequeretur , fed tarnen Florentini,neque his înfidiolis verbis, blandaque leuitatemoti, nequetotdifficultatibus atque periculis territi, vllam cum Cæfare animi declarationem facere,neqi fua iura eius arbitrio com-mittcre , nifi Pifis antea ipfis reftitutis, quoniam eius neque voluntati, neque autho-ritati fidebant ftatueruntmotum enim erat ilium quod per fe ncc vires,nec pccunias ha-beret , exMediolanenfium ducis voluntate pendere : neque in Veneris Pifas de-ferendi voluntas , aut necelfitas cernebatur : ideo forti animo Ligurno muniendo, atque inftruendoamp; copijs fuis omnibus in Pifanoagro colligcndis operam dabant: nihilominus nefeab concordia alienos oftendcrent, amp;vtCæfaris animum fi quo-modofieri poffet mitigarent, cum ipfeiam Genuam peruenilfetjlegatos ad eummife-runt, qui adeaquæ eius oratorcs Florentiæ c^pofucrantrefponderent, quorum mandata fuerunt,vt ei nulladeclaratione opus effcperfuaderentiquod ca obl’cruantiaqua eius nomen profequebantur, fibi ab Fiorentinarep.quæcunq; optaret polliceri poflen monerent ilium, nihil ad eius fanóriflimum Italiæ pacandæ propofitum magis oppor-tunum fore, quam vtPifæ ftatim Florentinis reftituerentur, ex hoc enim fonte cranes deliberariones ipfi amp;nbsp;fœderaris moleftas manare ; quoniam veto Pifana res erat in caufa vt quifpiam alius ad Italiæ imperium afpirarct, idco vt cam in continuis moleftijs retinerent, procurare:quibus verbis,quamuis non cxprimeretur,Venetos denotabant: neq; iufticiæ ipfius effc,vt qui per vim fpoliatus fuerar,contra Cæfarearû Icgum fenten-tiamantequam poITcflionem fuam reciperet, iura fua arbitre dijudicandapermitterc cogereturfillud tandem concludcntes remp. Fiorentina fi hoc primum ab illo impetra-ret cum nulla præterea caufa aliquid præter commune paccmexpetendi fupereflet,o-mnem declaratione quæ illi æqua videretur faóluram: eiusq; æquitaté per omnia fréta, iuriû fuorum cognitionéipfipromptepcrmiflura:quod relponfüm quû Cæfari, antco-mnia fœderi Pifarû polfeftionis intra æquû tepus recipiedç fide ab ipfo accepta,adhçrc rét cupido no fatisfaceret,aliud poftlonga deliberationê, nullû ab ipfo rcfpôfum accc-perût,nifi quod in Genuéfîs port’ mole cû iâ mari fe comitteret ipfos ab Pótificis legato qui Genuæ erat menté fuâ intelleduros : à quo ad ducé, qui Dertona quà Cæfaré trat comitatuSjMediolanü redierat rcieôri eô côtenderût, cûq; ia ab eo audiri poftulalfenr, mandatû Florétia, vbi legationis ipforû progrelfus cognitus fuerat, vt nulle alio refpô-fo quæfito in patriam redirent, accepcrunt:quamobrcm cum conftitutahora ad ducem vcniflent,relponfi peririohé in id cóuerterunf,vtfe cû Florentin çflent reu«furi,itincri

quo cum antequâ impcrij ipfius fines ègredérétur quemadmodum reip.ipforum cum^ illo amicitia poftularet,rcuerenter falutarent,parcere noluifie figniftcarcnt. Dux ill os refponfumpetiturosratus, vt quemadmodum fxpc folebat,eloqvrentiam artcsq; luas oftentarct, amp;nbsp;ex aliorum calamitatibus voluptatem caperct,omnes fociorum oratores, oranemq; fuutnfcnatum conuocàuerat, fedhacOrationcin admirationera perturba-tioncmq;conieólas cumdoloremfuumcelarenonpofiec, quod'nam refponfumab Cæfare accepiflentjinterrogauiricui cum illi,fe rcip.fux legibus, mâdata fua altéri principe qua illi ad que Icgati eflent deftinati,communicare non pofic refpohdiflenttc tns turbatus dixit: Ergo finos refponfum cuius caufavos ab Cæfare ad nos reicétos fuifie fcimuSjVobis dcdcrimus,vos idnonaudietis ? cui illi, ipfis quo minus audirent non in-terdici,neq; alios quinloquerêtur prohiber! poffe refpôderunt. atille: Placet nobis tl-lud vobis exponere,fedhoc,nifi vos ea nobis enarretis quæ illi dixiftis,fieri non pocell: cumcjue oratöres fibi id cafdeni ob caufas non liccre, idque fuperfiuum cfi’e, qüod i-pforumpetitionem ab Cæfare ijs quibus refponfum fuo nomine reddendum commi-fiifet, expofitam fuilfc néceflé erat, refpódificnt, ipfc quiiam indignationem nec verbis nec geftibustegerepoterat’, eius ludibrij quo alios accipere volcbat, parte in fe accepta,amp;oratores Screliquosomnes quos conuocaucratdimifit.Cæfarintcreac Gc-nuenfiportu cum fextriremibus quas Veneti in Pifano finu habebant, öcmultis Gc-nuenfium nauibus, quætormentis,fednon rnilitibus abundabant,neq; enimplures erat quam mille German! pcdites,profeólus, ad Spediæ portum vfq; nauigauit,amp; inde pedibus Pifas petijt,vbi quingentis equitibus amp;nbsp;mille Germanis peditibus, qui terre-ftri itinere vénérant,colledis, cum his amp;nbsp;cum Mediolanenfium ducis copijs, amp;nbsp;Vene-torum railitum parte,Ligurnurn excrcitum duccre ftatuit, cumq; locum terra marique oppugnare: amp;vtreliquæVcnctorum copiæad Saccipontem caftraponerent,ne Florentinorum excrcitus, qui non admodum potens erat,vel Pifanos moleftia aificerc,vcl Ligurno Opern ferre poffenfed nulla expeditio Florentinos minus quam quæ contra Ligurnum fieretterrebat: erat enim oppidum illud rnilitibus atque tormentis Paris in-firuftum, amp;nbsp;quotidie auxilia ibi expcdabantur,quoniam non multö ante --i vt vires fuas caexiftimationein quatuncGallorumarmain Italia cranqaugerent, ex Galliæregis confenfu Albigionij vnum ex ipfius ducibus, cum centum cataphradis amp;nbsp;mille partim Heluetijs,partim Aquitanis peditibus, ad ftipendiafuaadfclucranr,vt mari,quibu{dam nauibus quæ ipforum mandato, vtannonçpenuriam,quainvniuerfo Florentino im-perio laborabatürj fubleuarent, frumento oneratæ erantjLigurnum venirent: quæ dc-liberatioalioconfilio, amp;inalium fine quam vtfe contra Cæfarem defenderent faóta, cd!multaimpedimenta habuitmam amp;nbsp;Albigionius, cum fuis rnilitibus, quum iam ad naues veniflet, mari fe committere recufauit : ex peditibus fexcenti folummodo nattes confeenderunt ; nihilominustampropitiamhabuitfortunam, vtnecmaiusauxi-llum,nec opportunius exoptarl potuerit : codé enim die cjuo Plfanus quidam legatus, ab Cæfare cum multis peditibus atq; equitibus , ad pontes faciendos,amp;itinera copijs quæventuræ erant, complananda præmi{fus,Ligurnum peruçnitmaues ex Prouincia, quinq» oneraria, amp;nbsp;nonnullæ longæmagnæ quas Galcones vocant,amp; cum illis magna Normana oneraria, quaml?exadCaietam commeatu amp;rnilitibusmuniendaramitte-bat,fupraLigurnumtam fecundis venus funtconfpeftæ, vt Cæfariana claire,quiatcm-peftate fupraMeloriaip, Icopulum ob Pifanorüm vires olim ab Genuéfibus nauali pu-gna propc eum commifla,in perpetuum attritas celebrem, altura petere eft coa61a,nti-nimè impediente,nullo allô detriment^,nifi quod vnalonganauis frumento onufta, ab reliquaclalfe difiunâaab hoftibus capta fuit affeôtæ, portum fintingrefiiv : hoc tant opportunum auxilium, ijs qui Ligurni erant valde fpem auxit, amp;nbsp;Florctinorum animos vehementer confirmauiucenfebantenim hune tam opportunum aduentü indicio eile, vbi ipfos humanæ vires deficerent diuinum auxilium atfuturum, vt illis diebus in ma-ximo aliorum tcrrorc,fæpe in concionibus publicis Sauonarola afleueraucrar.Sed non ideo Romanorum rex ab exercitu Ligurnum ducendo deftitit, quo quingentis grauis, mille leuis armaturæ equitibus, amp;nbsp;quatuor peditum millibus terreftri itinere niiffis, i-pfe nauibus longis ad ftagni quod inter Pifas oc Ligurnum cil oftiuntjvfque veôlus, amp;

vnius oppidi partis oppugnandæ cura Galatiæ comiti, quem Mediolanefium dux cum eo miferat demadata,ipfc ad altera cofcditcquauis primo die ob magna ab Ligurni tor-metis accepta moleftiâ difficillimè caftralocarit, vt qui primo omniû portu potiri cupic batjmilitib.antclucem ad earn parte vbifons eftadmotis multis tormcnris,Magnanura quem oppidani munierât,amp; cCi primum exercitum ad cam parte admoucri côfpexerût, Pallazzottum,amp; turrim q ad marc erat,vt quæ dcfendi nô poircnr,amp; nouæ turris iadu-râ parère poflent diruerâtjVerberare cœpineodéq; téporc,vt maritima quoq; parte ver beraretjClalTem fuâ adportum appellerc iuiTerat, quoniâ Gallicæ naucs,militib.amp; fru-menri parte expofitis, veôtionis munereperfcôlo prccib.in contrariû fadis nihil profi-cientibuSjVtin Prouinciâ redirét,difcefrcrant,amp; Normana,vtfuum Caietam verfusiter fequeretur. Magnani oppugnatio vt oppidum deinde etiâmari oppugnarctur, parum proficiebanerat enim loc^ ita munit’, vt ei torméta parum obeflent; amp;nbsp;oppidani fçpc ad leuia certaminaegrediebantur: fed illud in fariseratjVt Florentinorum îp es cxventorû aura côcepta,eorundéquoq; beneficio explerctungraui naq; tempeftate orta,claflîs ita cocufTafuitjVt Grimaldanauis Genuenfis,quaCælàripfe vedus fuerat, diuventis agitata,è regione nouæ Ligurni arcis cum omnib. qui in ea erât viris amp;tormctis fit fubmer fa:idem amp;nbsp;duæ Venetæ triremes ad lacobi promôtorium paflæ funt,reliquç vero naucs in varia loca diflipatæ tantû damni acceperunt,vt ad hanc expeditioné inutiles fuerint: quo cafuoppidani longâ naucm quæ anteain hoftium poteftatê venerat,recuperarût. Ob claflîs naufragium Cæfar Pifas redijt, vbi poft multam deliberationemjOmnib.Li-gurnum iam expugnari pofte diffidentibus, vt exercitus inde abduccrctur,amp; bellum in aliam partem transferretur dccrctum fuit; ideo Cæfar Vicopifanum contendit,amp; ponte ad Arnum inter CafcinamjiSc Victim, altero ad Cilecium fieri iuftb, cum tranfmiftiirus crederetur,repente vafis colleâ:is,nullo alio progreftuin Hetruria faôlo,nifi quod qua-dringentiipfius équités Bulgherium ignobile , in Pifarum maritima oracaftellumdi-ripucruntjMediolanumverfusterreftri itincrcredijt.Huncfuum repentinum difceftiim eo exeufabat, quôdfubindedifficultates augerentur: ncccrebriseiusnouæpecuniæ petitionibus fatis fierenquum ncc Veneti lcgati,dc eins fide dubitantes maiorem exercitus partem amplius Pifisegredi paterentur, neq; ctiam Veneti de feptuaginta milli-btis aureorum numûm portioncm fuam intègre foluerannquamobrem Mcdiolanenfiû ducem valde extollcns,illos grauiter aceufabat. Papiæjquô ipfc fc tranftulit,noua con-fultatio habita fuit, amp;nbsp;quamuis fc in Germaniam redire vclle diuulgaftet,tamcn fe per totam hyemé cum mille equitib. amp;nbsp;duobus peditum millibus,fi modo ei fingulis men-fibus vinginti duo Rhenenfiû aureorum numûm millia numerarentur,manfurum aRen tiebat- cuius rei dum refponfum à Venetis expeftatur, eo tempore quo Mediolaniex-pc(ftabatur,in Laumellinam eft profedus: erat enim illi,vt eins progreftus fequentibus temporibus melius dcclararunr, fatale, vt in earn vrbem non veniret. Ex Laumellina mutato confilio Cufagum ad fextum ab Mediolano lapidem redijt: vndc inopinato duce atq; oratoribus qui aderant infeijs Comum eft profe(ftus,vbi cum in prandio fedens Pontificium legatü,cuinefe fequeretur per nuncios fignificauerar,veninecognouiftct, inenfa relióta,tanta ccleritate naué cófcendir,vt vix légat’ ei pauca verba adnauim dice repotuerincui, fibiin Germania neceftario profîcifccdû,fcdftatimreuerfurû,refpôdit: amp;nihilominusvbiComenfilacuBcllafium pcruenit, Vcnctos ijs quæ Papiæ agitata fuerant aftentiri certior fadus, denuo Mediolanu redeundi fpem fecir,fed poft paucos admodum dies,naturæ fuæ infita varietate vfus, equitum ac peditum fuoru parte rclióla amp;nbsp;virium fuarum tenuitate, parua cum Cæfarci nominis dignitatc, Italiæ,quæ iam diu armatos Cæfares nonviderar,oftenfa, in Germaniam contendit. LudouicusSfortia, Pifarum,nifinoui cafus incidcrcntamplius,fuo imperio adijcicndarum,vel ex Veneto-rum manibus cripiendarum , ob eins difceftiim fpe amifta,omncs copias fuas reuoca-uit:amp;quum ex vtriufq;- partis defatigatione, temporis fucceftli, fibi aliquam exoptata occafionem dari pofte fperaret, co quod Veneti foli inbcllo cum Florentinis implicati reîinquerétur,dolorem fuum ex parte folabatur. Quarum copiarum difceftu,Florctini in Pifano agro hoftibus potentiores rcli(fti,omnia coIlium caftclla recuperafunt,ideoq; Veneti, ad nouos, vt illorum progrelfus impedirenr,apparatus faciendos coa6ti,ijs co-

1.1 B E R T E R T I V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îij

pijs quæ aderant,tot addidcrunt,vtin vniuerfum effent quadringéti grauis, fcptîngcn^ ti leuis armaturæ equites,amp; plufquara duo millia peditû.Interea veto in rcgno Neapo-litanOjferè omnes Gallici belli reliquiæ funt diffolutæ quoniâ Tarentina ciuitas cum arcibuSjfamc oppreffa fefe Venetis qui illâ fua claffe obfidcbât dedidit: qui ea per mul tos dies in poteftate fua retenta, iamque fufpicio effet, eos eam veile fuam facere,tandem Pontifice atq; Hifpaniæ regibus id vehementer flagitantibus 5 earn Federico refti-tuerunt:amp;quûNormanânauim,fupra Herculis portû cum nonnullis Genuenfib.naui-bus in quas incidcrat,congrcffam,deinde iter fuum fequentem,maris tempeftate viââ fubmerfam Caietænunciatum effet, Galli qui in ea ciuitate erant,quam nouus rex de-nuô obfidebat, etfi (vt fama erat)tantum cômeatus aliarumq; rerum neceffariarum, vt aliquot menfesioblidioncm fuftincre poffent, haberent, regem tandem,ad opem ipfis ferendam,haud diligentioré fore,quàm tot nobilibus viris,totq; ciuitatib.quç eius partes tuebâtur auxilio iuuâdis,fuiffentrati,Obignini qui ob aliquas difficultates,in Cala-labriæ arcib.tradendis ortas, nodum Neapoli difceffcrat opcra,cù Fcderico,vt ciuitate amp;nbsp;arce relida,cum rebus fuis omnib.mari in Galliam incolumes redeundi facultatein haberent,conuenerunt,quare Galliæ rex, auxiliorum inregnum Ncapolitanû mitten-* dorum cura liberatus, amp;nbsp;ab altera parte detrimenti atq; infàmiæ ftimulis acccnfus,Ba-ptiftini Fregofij qui antea Genuæ dux fuerat faftione, amp;nbsp;clientclis quas Hoftienfis Sa-uonæ,in qua natus erat fretus,Genuâ inuadere ftatuit,tum opportunitatê,difcordia eo tempore inter loannem Ludouicum Flifcum amp;nbsp;Adurnios orta: turn quod in vniuerfum Genuenles, no fatis æquo in Mediolanéfium ducc,quia vt in Petræ fanélæ venditione Lucenfes ipGs pferrentur autor fuerat : amp;nbsp;quia cum poftea fe vt ineorum poteftaté re- . diret etfeóturu promififfet, eacp in re vt cóccptam indignationé mitigarct,Vcnetorum autoritate effet vfus, multos menfes ipfos vanafpe fouerat,animo effent,augeri exifti-mabat.Huius regiæ deliberationis metus,Ludouicû qui ob Pifanas res ab Venetis fere erat alienatus, vt fe denuoillis coiungeretur,eumq; illos équités ac pedites Germanos quos Cæfar in Italia reliquerat. Genua mitteret, coeginquibus nifi hæc neceffitas inci-diffet,nulla reprofpcólumfuiffet: Quæ dumagitantur, Pótifexfe Vriinoruoppidaoc-cupandi magna opportunitatem naótum, ratus, quoniam eius familiæ capita Ncapoli detincbantuf,Virginium amp;nbsp;rcliquos,in purpuratorum fenatu,quöd cótra fua præcepta ad Gallorura ftipendiaeffent profeóli', pcrduelles declarauit, amp;nbsp;illorumbonahfco ad-dixit ; quo fado anni nonagefimifeptimifupramillefimum amp;quadringentefimum ini- 1497^ tió,ditionem illorum inualit,amp; vt Columnij pluribus ex partibus vbi fines cum Vrfinis communes hab ent, idem faccrent mandauit. Fuit hæc expeditio ab Afcanio cardinale ob veterem eius cum Columnijs amicitiam, amp;nbsp;cum Vrfinis diffenfionem, Medio-lanenfium confentienteduce valdecommendata,fedVenetis quieius familiæbenc-uolentia promerericupiebant molcfta,fcd tarnen quum nulla ratlone,quo minus Pon- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

tifex ius fuum perfequeretur impedire poffent, nee ilium eo tempore ab Icalienare vtile effet, vtVrbinatium dux, qui amp;Pontlfîciamp;ipfis militabat, fe Pontificijs copijs, quibus Candiæ duximperabat, amp;nbsp;quarumlegatus eratLunenfis cardinalis patria Pa-pienlis,tjuiprorfusab Afcanij auwritatc^pendebat, coniungeret,annuerunt,amp;Fcdcri“ cusrexeiFabricium Columnai^uxilioquot; mifit. Hic exercitus multis caftellis deditio-ne captis,Triuinianum obfedit : quodoppidu vbi fe per aliquot dies ftrenuc defendif-iet,ad illorum arbitrium d^ditionem fecitffed dum hi fe tuerêtur Bai'ptolemæus Aluia-nuSjBraciano egreffus, ad odauum ab vrbe lapidem, quadringentos équités quitor-mcntaadPontiriciumcxercitumduccbantfudit:amp; alio die,cum prope Marianimon-tis crucem vfquc excurriffet, parum abfuit quin Valentinum cardinalem Roma ad venationem egreffum ceperit : fed is fuga falute fuæ confuluit. Triuiniano capto, exercitus ad Infulam contendit, vbi arcis parte tormentis verberata , deditione ca potiti funt: amp;nbsp;tandem belli impetus omnis circa Bracianum colledus eftivbiomnis Vrfinorum defenfionis fpes erat collocata. Locus enim per fe^femus, bene muni-nitus ac reparatus fuerat : amp;fuburbiumoperibus confirmatumicuiusin fronte vallum confh'uxerant : in quo propugnatorum fatis magnus erat numerus,Aluiano duce,qui iuuenis adhucjfed mgenio fcroci, incredibili celcrkate,dc in armis exercitatus,cam fuA

fpem faciebat, cui infcquentibus temporibus eius res geftæ minime inferiores cxtitc-runt.Nec Pontifex exercitum fuum quotidieaugere definebatjCui denuo odingentos Germanos pedites ex ijs qui in rcgno Ncapolitano militaucrant, adiunxerancertatum eft per multos dies magna vtrinq; contcntionc, quum obfidentcs pïuribus in locis tor-menta collocaflent : amp;nbsp;qui intus erant fumma vbiq; diligentia amp;nbsp;fortitudinc, prouide-rentatq; occurrerent, nihilominus intra paucos dies fuburbium déferere funt coaóli: quo capto, Pontificij oppidi oppugnationem ferociter agreifi funt: fed quanuis iam ligna in mûris fixilTent, magna accepta clade, recedere coadi fuerunnqua in oppugna-tionevulneratusfuit Antonellus Sabellus. Qui intus erant eandem amp;nbsp;contra alteram oppugnationem, hoftibus ,cx quibus plufquamducenti partim cæfi, partim vulnerati f uerunt,maiore cum clade repulfis,virtutcm oftenderunt:idq; fumma cum Aluiani,cui huius propugnationis gloria præcipuè tribuebatur,laude:nam amp;nbsp;intus adomnianeceC-faria munia obeunda promptiflimus erat,amp; foris hoftilem exercitum crebris excurfio-nibus,afliduis moleftijs die nodeq; afficiebat. Illudquoq; cius laudes auxir,quod cum quofda expeditos eqtes quoda die Cereuctere,quod Vrfinoru erat,in caftra vfq; cxcur rere iuflifret,huius tumultus occafione egrefl'us,pcdites qui tormenta cuftodiebant fu-dit; amp;nbsp;aliquot minora tormcntaBracianumtraxit, amp;nbsp;nihilominus dienodequeoppu-gnati atq; afflidi, auxilij potiflimùm fpe foueriincipiebant, quoniam Carolus Vrfinus amp;nbsp;Vitellotius, ob Guelfam fadionem Vrfinis coniundi,qui pecunia ab Galliæ rcgc,vt copias fuas,in regno Neapolitano dilfipatas inftauraret acccpta,nauibus, q ex prouin-cia Ligurnum appulfæ fucratjin Italiam vcnerantjfefe vt tantum periculum amoucrent comparabant. Quamobrem Carolus Sorianum profcdus,militibus veteranis, amp;Vr-linorum amicis atq; clientibus colligendis opcram dabat ; amp;nbsp;Vitellotius in Ciuitateca-ftelli,ide cum fuis militibus, amp;rcgionis peditatu faciebat:quib.collcdis,cum ducentis grauis armaturæ equiribus,amp; milk amp;odingentis exfuis peditibus,amp; tormentis m cur-ribus Gallico more impofitis,Soriani fc Carolo coniunxinquare Pontificij duces,fi illi vlterius progrederentur inter illos amp;nbsp;eos quiBraciani erant pofitos elfe periculofum iudicantes , ac ne totam circumiedam oram in qua iam aliquot caftclla diripueranr, eis prædæ relinquerent : caftris Braciano motis, amp;nbsp;maioribus tormentis Anguillariam vedis, contralioftcsiterdirexcrunt : cumquibusinterSorianumdcBalfanum, con-grefli,per aliquothoras ferociter dimicarunt.Sed tandem Pontificij,quanuisin princi-piopugnæ Franciottus Vrfinus ab Coluranijs captus fuerit,tarnen impedimentis tor-mentisq; amifiis, amp;nbsp;partim captis,partim vero cæfis plufquam quingentis,fuli fuerunt: interquos captifuere, Vrbinatiumdux,IoannesPetrus GonzagaNogarolæcomes,amp; multi alij magni viri, amp;nbsp;Candix dux leui in facie vulnere accepto, vna cum Pontificio legato, amp;nbsp;Fabritio Columna,Roncilionem fuga pcticrunt. Huius vidoriæ præcipuam laudem Vitellotius retulit: quoniam Ciuitatiscaftelli pcditatus,anteaab fratribus amp;ab ipfo tranfalpinæmilitiæmore, cdoda: eodieplurimùm ab eius induftria adiutafuit: nam cum illos hallis, communem menfuram ad fcfquipedem exce dentibus armalfet, id commodi,cum ab illo contra hollilem peditatum perdudi funthabucrunt,vt ob ha-Rarum longitudinem illxfi ipfi holies vulnerarcnt: cosq; facile profligarent,idq; tanto maiore cum laude,quod in hollili agminc crant odingenti Germani pedircs,quç gens femperpoll Caroli régis aduentum Italis peditibusmaximoterrorifuerat. Pollhanc vidoriam cœperunt vidores abfq; impedimento per omnem cilliberinam regionem excurrerc: deinde copiarum pars flumine infra Montemrotundum tranfmilfo, per illud iter quodfolum tutum cratrelidum,cxcurrebant: ob quæ pericula Pontifex mul-tis militibus denuo confcriptis,Confaluum amp;nbsp;Profperum Columnam,ad opcm fibi fe-rendam ex regno Ncapolitano euocauit : amp;nbsp;nihilominus poll paucos dies Venctorum oratoribus Vrfinæ gentis beneficio, amp;nbsp;Flifpano quod ne ex hoc initio maior in focioru rebus perturbatio orireturmctucrct, fefe magno lludio interponentibus, admodum prompta tarn Ponriffeis fumptibus faciendis natura alicnilfimi, quam Vrfinorum, qui quum pecuniacarercntjamp; ab omnibus defcrerentur, libi tandem Pontificispotentix necelfario cedendum animaduertebat voluntate,paxinitaell.Pacis capita hæcfucrût, vt Vrfinis in regio llipendio,ad paditemporisfinem vfq; perfcuerareliceret; ea tarnen lcge,ne

L I B E R T E R T I V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î17

lege ne contra Pontificum imperium arma capere cogerentunomnla oppida hoc belle capta eis refticuerentur t fed quinquaginta aureorum numûm millia Pontifici nu-merarent:ex quibus triginta millia ,quamprimû ab Federicoloannesiordanus Paulus Vrfiniliberarentur: (Virginius enim antèpaucosdies, vel febrCjVel vt aliqui exifti-maruntVeneno , in Ouiarceexhaeyita migrarat) reliquaviginti millia, intra oóló menfes rcprælentarentur : fed AnguiUaria, amp;Gereuetus,interea pignoris nomine , iii Afcanij amp;nbsp;Sanfeuerinatis eardinadium manus deponercntur ; qui in Soriano prælio eapiti erat dimitterentur, prærer Vrbinatium ducem, pro quo lioerando etfifociorunl oratores laborarint, Pontifex quia Vrfinospecuniæquæ ab eis petebatur foluendæ, nifi ex eius ducis muléla facultatem non habère feiebat, id non vrfit : eius autera muleta paulo poft quadraginta millia aureorum numûm fuit conftituta : amp;nbsp;infu-per additum , vt non antè dimitteretur quàm Paulus Vitellius , qui in Atellæ dei» difione,ab Mantuano marchione captusfuerat,absquevllopretiolibertatem elTet confequutus. Pontifex itaqué parua cum dignitate Vrfînorum belle lioeràtus fti-pendio militibus quos Confaluus ducebat perfoluto fuisq; adiundis, ilium ad Oftiacj quam etiam turn fanóti Petri in Vincula cardinalis obtinebat, expeditionem mifit, vbi antequam vixtormenta effent colloeata, arcis præfedus fefe ad Confalui arbi-trium dedidit. Hoftia capta Gonfaluus triumphum ducenti fimilis, cum centum gra-uiSjducentis leuis armaturæ equtibuSj mille acquingentis peditibus,quiomnesHi-fpani erant, arcis praefedum velut eaptiuum j quern paulo póft dimifit, ante fe du-cens Romam eft ingreffus, amp;nbsp;ab multis antiftitibus,Pontificis atque omhium eardiria-lium familijs, cumtotius populiamp;aulxducem, cuius nomeniam pertotamitaliam. clariflimum erat, videre cupientium concurfu, ad Pontificem,in fenatu fedentem eft perduftus: qui ilium raaximo cum honore accipiens , in eius virtutis teftimoniumj rofam quorannis ab Pontificibus donari confuctam , ei done deditdlle verb deinde adFedericumregem redijt, qui vrbis præfeâi, ditionemagreffus,omniaoppida, quæ ab Gallis rege, quum regnum illud occuparet,Pifcariæ marchioni adem-pta,eitradita fuerant,eœperat:amp;Sora,Arcioq;,fed noniUarum arcibus captis,Rocca-guiliemiam obfidebat : quoniamVliueti comitis ditionem , iam ante quàm eum duca-tum j Præfedo nimirumSorano duci venderet, paótione obtinuerat. Et nihilomi-nusin hac fecunda fortuna Federico moleftix quamplurimæ minime deerant, nori modo ab amicis ( Gonfaluus enim Galabriæ partem regum fuorum nomine retine-bat) veriim etiam ab reconciliatis inimicis : namcum quadam node Bifmiani prin-ceps, inGaftelli nouiNeapolitaniegreffu,abquodamGrçcograuitereffet vuluera-tusjtantus Salernitanum principem, ne hoc régis iuffu, ad prsteritas iriiurias vlcifcen-dasfatfumeffet,terror inuafit,vtftatimfufpitionis cauflaminime diffimulata ,Nea-poli Salernum fe contulerit : amp;nbsp;quamuis Grçcum à quo ob iniuriam, vt conftabatj ab eo ante multos annos in vxoris corpore aceeptam, tuerat vulneratus, captum rex, in eius poteftatem mihffet, nihilominus vtinveteribus grauibusque odijs firmam pa-cemconftituere,quódeavelfufpitione,vel vltionis cupiditate impediatur , dffiicile eft, nunquamampliusprinceps vt ei fideretfleéli potuit : quæ res quum Gallis,qui Angelimontera amp;nbsp;nonnuUa aliamunita loca tuebantur, nouorum in regno mo-tuum excitandorum fpemfaeeret,vt in defenfione conftantius perfeuerarent, in caufa erat. Maiorapericulahoc tempore, ex Gallorum , qui tune ab Hifpanorum minis tuti erant, motibus, Infubriæ imminebant : nam cum inter eos potius leues incur-fionesamp;belli minæ,quàm aliquid memorabile,præterquamquod ab Gallis breuif-fimo temporis interaullo Salfium amp;nbsp;captum amp;nbsp;exuftura fuerat, faftæ fuiffent, pacis colloquia inter eos reges introduda fuerant, quæ vt commodius tradari poffent,duo-rum menfium induciæ conftitutæ : qua occafione Garolus cü Genus amp;nbsp;Sauonç rebus liberius opcram dare poffet,milleeataphradis,tribus Heluetiorum, amp;nbsp;totidemVa-feonû raillibuSjAftam mlfhs,Triultio fuo in Italia vicario,vt Baptiftino, amp;nbsp;Hoftienfi car dinaliopem ferret mandauic,amp;præterhos paulo póft Aurelianum ducem cum magno lt;nbsp;cxcrcitu, ad Mediolanentis iraperij expeditionem proprio nomine facienda mittere irt animo habebat, amp;vc Genuenfem expeditionem faciliorem redderetjOdauianum

«3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

Fregofîuni ad Florentinos, qui vt eodem tempore Lunigianum amp;nbsp;orientale litus înua-dcrent,ab eis peterer,mifit5amp; Paulo Baptiftæ FregofiOjOCcidui litoris fex nauibus lon-gis turbandi curam dédit. Cœpit hic motus tanto cum Mediolanenfium ducis,qui per le non fatis eratinftrudus, nec dum ab Venetis promifla auxilia acceperat,terrore, vt fiearationequadebebatperfcueralfet, aliquid magni pariturus fuerit, dcinMedio-lanenfiimperio facilius quàm Genuæ:Genuenfes enim, quum Ludouici opera,Ioan-nesLudouicusFlifcus, Si. AdurnijreconciliatielTent,multospcdites confcripfcraoi^ amp;nbsp;maritimam claflem Venetorum, amp;nbsp;Ludouici fumptibus inftruxerantjCuilex triremes ab Federico miflæ acceflerunt: Pontifex autem, magis confilijs atq; oftentaûonc, quàm faólis fœderati nomen retinens,nullius nectcrra,nec màri fumptus in hilce pc-riculis paniccps elfe voluit. Huius expeditionis progreirusfuerunt5VtBaptiftinus,amp; cum eo Triultius, Nouium exercitumducerenr,cuius oppidi, cum Infubriumduce eo fpoliatus fuilTetjarcem obtinebatjob quorum aduentum Calatiæ comesjqui cum fexa-ginta grauiSjducenris leuis armaturæ equitibus, amp;nbsp;quingentis peditibus eius cuftodix præerat, decodefendendo diffifus, Serrauallemferecepit.Nouiooccupatoexuluia cxiftimatio non parum creuit : nam præterquam quôd oppidum multorum hominum capax erat, itineri quo Mediolano Genuam itur,impedimento eft;amp; fitufuo,adcir-cuniedaloca,infcftareddendavalde eft oportunum. Baptiftinus deinde aliaoppida huicpropinquaoccupauit^eodemq;tempore Cardinaliscum ducentis cataphraiâis lt;Sc tribus peditum millibus, Albintimilio capto jSauonç exercitum admouit,fed ciuibus motumnullum excitantibus, amp;loannem Adurnium cum multis peditibusappropin-quarecertiorfaôlus, Altarium Monferratenfis marchionisoppidum,quododopaF-luura milliaSauona diftat,ferccepit. Maioris autem ponderis fuitTrinltij initium,qui occafionis ad bellum in Mediolanenh imperio accedendura,inuenicndæ cupidus,edî rex vtpiius Genuç amp;nbsp;Sauonæ rebus opéra daretur mandarat,Bofcum,magni momen-ticaftellum in Alexandrino agro, eo prætextu cçpit,quôd ad militum, qui in Liguriam erant profedi fecuritatem, Mediolanenfîum ducismilitibus, Alexandria in Genuen-fem ditionem perueniendi facultatem necefle effet intercludere : fed tarnen ne aperte regis mandata excederet non vlterius eft progreffus, ficq; maximam occafionem ami-finquoniam omnis circunieda regio, Bofco capto,pars timore,pars veto rerum noua-rum cupiditate erat concitata: nec dux in ea parte plus quàm quingentos grauis arina-turæ cquitcs,amp;fex peditum millia habebat,amp; Galeatius Sanfeucrinas,quiAIexandriae erat,eius,nifi maiores vires habcret,defendcndæ fpem amittercincipiebat, iamqs Lu-douicusjuon minus in hac aduerfa fortuna quàm in alijs omnibus elfelbleret timidus, Ferrarienfium ducem, vt de pace aliqua ratione inter Galliæ regem amp;nbsp;fe concilianda intercederet rogabat. SedTriultij interBofeum amp;Nouium mora, Ludouico fui cora-parandi,amp;Venctis,quipromptiffimis animis ad eius defenfionem concurrentes,antea mille amp;nbsp;quingentos pcdites Genuam miferant, multos grauis amp;nbsp;leuis armaturæ équités Alexandriam mittendi fpacium conceftit: amp;nbsp;poftremô Pitiliani comitiipforum ex-ercitusimperatori, quoniara Mantuanus marchio ab Venetorum ftipendijsdifcelfe-rat,vt maximam copiarum partem ad eius imperij auxilium duceret mandarant: fie ijs quæ magna fpe cœpta fuerant,dcferucfcentibus3Baptiftinus nulla re Genuæ,quæciui-tas ob apparatus fados nullum motum excitauit, confeda, fe itcriim Triultio contun-xit : confilia fua idco vana extitiffe afferens, quod Florentini orientale litus non inua-fiffent.quifefe antequam Gallorum rcs fcliciorcs vaiidioresq; apparcrcnt,bcllo immi-feere minime prudens confilium exiftimarant : Hofticnfis,quoq; nulla rc,nifi quod ali-quaFinarij marchionis oppida,quôd is fe Sauonæ defenforem oftendiffet,cçperat,gc-fta,fe Triultio coniunxit.Gallicæ itaq; copiæconiundæ, aliquot excurfiones Caftella-ciuin verfus fecerunt : quod oppidum Bofco vicinum jam ab Ludouici militumpræfc-dis munitum fuerat : cumq; fociorum cxcrcitus qui Alexandriam conuenicbat,afliduc augcrctur, amp;viciffnn Gallis pecuniæ amp;commcatus deefreinciperér,necreliqui duces Triultio libenterparèrent, Nouio amp;Bofco præfidiomunitis,cumexcrcitupropc A-ftam fe recipcrc coadus fuit. Huic expeditioni copiarum in plures partes diftributio, vt fæpe vfuuenire videmus, obfuiffc creditur : quôd fi omnes initio Genuam petij fient, forte

forte meliorem fuccefium fortiti eflenf.nam praeter faóliónü ftudia,inclignatione Petraquot; fanólae caufla natâ, Germanorum cquitû ac peditum quos Mcdiolanenfiû dux mifcrat parSjCum paucos dies ibi fuiffent repente in Gcrmaniaredicrant.Fieri etiâ poteft vt illi ijdem,qui fuperiore anno Galliç regis in Italiam aduentû amp;nbsp;regni Neapolitan! fubfidia impedierant,ijfdê artlbus,vt ôc banc expeditioné,apparatuum diflàcultate impcdircnt, vit fint: amp;nbsp;eo magis quiafamaerat Mediolanenfiû ducem, qui fibi fubiedis graues ex-aótionesimperabat,multaBorboniorum duci, atq; alijs quiautoritate apud regé poke bant donare: quæ nota etiâ ad Maclouienfem cardinalem perueniebat. Vtcunép aüt le res habeat, illud certû eft Aurelianorum ducé,vt Aftam veniret deftinatû amp;nbsp;vehemétcr ab rege incitatû, omniaquæ ad huiufmodi expeditioné erant neceflaria côparaire:fed fine quôd neceflaria fibi pôft fubminiftratû iri minime fideret,fiue, vt multi interpreta-batutjquodcum rexfemper corpore æger effet, regnùq; fi ille absq; liberis excederer, ad eum fpeôlaret, inuitus ex Galliæ regno difcederet, cunôlatus efbRex aùt Genuæ de Sauonæ mutationis fpe fruftratus,cû Hifpaniæ regibus cæpta colloquia,maiore ftudio profequi cæpit,quæ vnicatantû difficultas remoratafuerat,quod rex Galliæ, ad cilàlpi-nabella liber efle cupiens ,Italiæ res inducijs quæ tradabantur côprehendi nolebat:amp; Hifpaniæ reges,fe nulla ob alia quam honoris cauffam eins voluntati repugnare often-denteSjVt amp;nbsp;ille cóprehenderentur, inftabant-.nam cum omnibus idem induciarum,vt facilius de pace agi poffetfaciendarû animus eflet,honeftius deinde ab Italorum fœde re difcedere poflent: quamobrem vbi fxpius legati vitro citroq; raiffi fuerunt,Hifpanis artibus tandem,vtferè femper,fuperantibus, inducias pro fe, fubiedis atq; clientibus fuis,amp; pro ijs quoque quos quiuis eorum nominarent fecerunt. Quæ induciæ quinto Martij die inter eos,fed inter nominatos poftquinquagefimum diem inclpientes,ln to-tum Ódobrem proximu extenderentur. Ynufquifq; illorum cos principes amp;nbsp;flatus in Italia,qui fibi fœdere vel clientela iundi erat nominauit:amp; infuper Hifpaniæ reges Fe-dericum regem amp;nbsp;Pifanos addiderunt : prætcrea proprios hommes qui de pace agerêt Mompelfulümittere eóflituerut, quib. colloquijs reliquorûfociorûoratores interefle poflent:amp;in hoe negocio Hifpaniæ reges fe aliqua iuftaoccafione arrepta, cótra Italos CÛ Galliç rege fœdusiniturosfpé faciebât: amp;iâtû de regno Neapolitano inter fe diui-dédo proponebant:quæ induciç etfi abfq; Italiæ fociorû côfenfu faôlç eflent,omnib.ta men,amp; præfertim Mediolanenfiû duci,vt bellûab finibus fuis auerteretur cupidiffimo, gratæ fuerunt.Sed quumfe inuicem infeflandi facultas in Italia ad vigefimum quintum vfq; Aprilis diem libera eflet,Triultius amp;nbsp;Baptiflinus amp;nbsp;cû eis Serenonius, cum quinq; militum millibus in occiduum liguriæ litus reuerfi, Albigaunum oppidum inuaferunt: quod etfi primo ferè totum occuparint, nihilominus in eius ingreflu diffipati,ab paruo hofliû numero inde pulfi funt:deinde Finariéfem marchionatû, vt Italis eô fubfidia mit tendi cauflam præbercnt,fe inde eius ad prælium alliciendioccafionem habituros fpe-rantes funt ingrefli:quod cum eis non fuccefliflet,nihil amplius præclari geflerunt,cum præfertim ducum difeordia creuiflct:amp; ob inducias faâas ftipendia indies magis defi-cerent.Quo tempore focij Nouio excepto,omnia prius amiffa oppida recuperarant,amp; tandem Nouium quoq;, etfi Calatinus cornes caflris admotis repulfus fuiflet,deditio-ne receperunt: neq; ex locis occupatis, vllus præter parua quædam in Finarienfi ditio-ne oppidula, in Gallorumpoteflate reliélus efl. Quibus in moleflijs Allobrogum dux, ab vtraq; parte magnis promiflis tentatus,amp; Monferratenfis,cuius adminiftratio abRo-manorum rege,Conflantino Macedoni confirmata fuerat,fefe nec Galliæ regi,necfoe-deratisfauere oftenderunt. Hoc annonihïl magni inter Florentinos amp;nbsp;Pifanos, quam-uis afliduebellum geftum fit,efifedum eft, nifiquodquum Pifaniloanne Paulo Man-fronio duce cum quadringentis expeditis equitibus , amp;nbsp;mille ac quingentis peditibus, ad uallum ab ipfis adftagni pontemfadum , quod cum Cæfar Ligurnodifceflit ami-ferant, recuperandum effentprofelt;fli,Rinuncius cornes ,eade recertior fa(flus,Ligur-nenfi itinere , multos équités adidtuendumduxit: amp;Pifanis nullum impedimentuin nifi Pontaderenfi itinere expe6tantibus,cû illos iam vallû oppugnâtes offcndiffet,mul-tis captis facile eos fudit. Sed ob inducias faôlas,etfi eas Florêtini inuiti admiferint, inter eos quoq; arma funt depofitæfuis etenim rebus, Pifanis refpirandi fpaciû côcedere

120 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

inutile exiftîmabant s quia ctfi induciæ efTentjOb Petri Medicis qui fempcr aliquid mo* liebatur fufpicioneni,amp; Venetarum copiarum quæ Pifis erant metum,eofdem fumptus faccre cogebantur.Sic armis vbiq; depofitis vel iam dcponendis5Ludouicus quâuis in proximispericulisfibiabVenetofenatuobpromptaauxiliaabeo accepta optime fa-tisfadum oftendiflet, amp;nbsp;palàm magnificis verbis Venetam virtutem ac potentiam ex-tuliïTetjatq; Ioannis Galeatij primiMediolanenfium ducisjquiteftamentumfuum eius fenatus fidei exequêdum commififletprouidentiam comendalTet, nihilominus quura Pifanam prædâ quam ipfe tanto labore, totq; artibus excitaflet perfecutusq; e fïe taillis vtmanifeftè futurum apparebat relinqui, ferre non poHetjideoq; vtîd quod viribus a-dipifci non poterat, confilio affequeretur, cum Pontifîce amp;nbsp;Hifpaniæ regum, quibus omnibus tanta Venetorum potentia molefta crat,oratoribus egit5proponercnt ad Gallos omnibus adiumentis in Italia priuandos, atq; earn totam ad concordiam reducen-dam, neceffe elfe Pifarum reftitutione Florentinos, poftquam id alia rätione fieri non poterat,in commune fœdus allicere:quôd dum ab alijs erant feiûndijGalliæ regem,vt inltaliamveniretcohortarinondefifterent : quifivenifTetspofleillospecunijs amp;co-pijs fuis,cum præfertim in media Italia fint collocati, res non paruas efficere. Sed huic fcntentiæ,vtcommunifaluti valde perniciofæ,ab Veneto oratorerepugnatum cft:affc-rebat enim earn efie Florentinorum in Galliæ regem propenfionem,vt vel hoc benefi-cio in eos collato, ncquaquam,nifi promifibrum feruadorumidoneam cautioncm dgt; diffcnt,illis effetfidendumdn tanti autem momenti rebus,nullam nifi Ligurnum in fœ dcratorum manus deponerent cautioncm idoneä effe : quod illi artificiose, vt,cum illos nunquam locum tanti ad imperium ipforum momenti dcpofituros fciret,maiorem ' contradicendi facultatemhaberct, proponcbat : quo vtcogiraucratfado,tanta vehe-mentia fefe oppofuir, vt cum Pontifex amp;nbsp;Mcdiolancnfium ducis orator,ne illos ab fœ-dcrc fuo aliénaient, repugnarc non auderent, id colloquium omiffum fit, amp;nbsp;noua ab Pontifice amp;nbsp;Venetis,ad Florentinos vi ab Gallica focietate diuellcndos,ratio introdu-ófa, quia ijs qui de eis lædendis cogitabant,pcruerfus eius ciuitatis flatus, animum au-gebat:erat cnim inter dues non parua diffenfio ex reip.forma ortamam cum primo po-pularis flatus cfl conflitutus,ca tempcramenta adhibita non fuerantjquæ amp;nbsp;libertatem idoneis modis firmarcnt, amp;nbsp;ne rcfp. mulritudinis imperitia atq; liccntia penurbaretur prohibèrent: idco cum amplioris ccnfus ciucs minoris quàm æquum viderctur fierér, amp;nbsp;vicifTim illorum ambitio populo effet fufpeôla,multiq; fæpe grauibus delibcrationi-bus intercffent,qui ea non fatis intelligebant,amp; altero quoq, mcnfc fuprcmus magiflra tus ad qucm dificillimarum quarunque rcrum fumma refcrebatur,mutaretur,refp.ma-gna cum perturbatione adminiflrabatur, quib.accedcbat magna Sauonarolç autoritas, cuius auditores ferè tacite confpiraucrant,cumq; multi inter eos honefli ciucs elfent,amp; contrariam fadioncm numero ctiam fupcrarent magiflratus amp;nbsp;honores, multo magis in eos qui eum fcquebantur, quàm in alios diflribui videbantuneamq; ob caufam cum ciuitas manifcflè effet diuifa, altera pars alteram in publicis confeffibus impugnabat: neq; vllam publie!boni rationcm : vt in diuifis ciuium fludijs accidit,quoaduerfariorû exiflimationemcuerteréthabcbant.Harumperturbationumpericulum augcbat,quôd prætcr longas molcftias amp;nbsp;graues fumptus ab ea ciuitate perpeffos, fumma eo anno e-rat annonæ penuria : ex quo cxiflimari poterat, plebem fame opprcffam,res nouas ex-optaturam : quæ omniaPetro Medici prætcr has occafîoncsab nonnullis ciuibus inci-tato,adexoptatumfinem facile perueniendi fpcm fecerunt: quare confilijs fuis cum Sanfeuerinati cardinale fibi veteris amicitiæ iure coniundo, amp;cum Aluiano commu-nicatis, clàm etiam ab Venctis, qui Pifanas res Florentinorum moleflijs firmari cxifli-mabant,inciratus,vt per infidias Florentiam ingrederetur,conari flatuit: præfertim vero certiorfaólus,vbiBcrnardumNerium, grauem amp;nbsp;magna autoritäre virum,veterem amp;nbsp;parentis amp;nbsp;fuum amicum,vcxilliferum,quæ fumma cfl in rep. dignitas,creatum,amp;nô-nullos alios , quibus ob vctercs clienteîas potentiam fuam gratam fore cenfebat, ad eundem magiflratum eucôlos. Huic confilio amp;nbsp;Pontifex qui poftquam Florentinos ab Galliæ rege benefieijs difiungerc nonpotucrat, iniurijsfaccre cupiebat,cft affenfus: nec dux Mediolani,eiuöd fc, ob præfcntis flatus perturbationcm,firmum aliquod fun-

damentum, focîetàtémue cum ea ciuitate habere non pofle cenferet,quamuis ncc Petri cuob iniurias ei illatas^tum quiane nimiu ex Venctorum autoritäre penderet metue bat,reditus ei non placeret, repugnauit. Petrus igitur quantapecuniapotuitexfuis 8c amicorum opibus colledta-.amp;jVt opinio fuitjparua fumma ab Venctis fubminiftratajSc-nas eft profeftus eumqueAliiianus cum equitib^s amp;nbsp;pcditibus fempcr vt eius pro-feótio Florentinis eflet occultiffima , nodtuper deuia iter faciens fequutus eft. Senis loannifiacobi, amp;Pandolfi,Petruciorum eius rcip. fummorum ciuiùm paternorum ftbiquc amicorum fauore, clam alios milites habuit^adeo vt cum fexcentis equitibus, amp;nbsp;quadfingentis feleftis peditibusjbiduum poft cæptas inducias quibus Sencnfes non comprehcndebantur , Florentiamverfus eafpejVtquum repente in ipfodiluculo eo peruenifteqfe facile vel perturbâtiOne, vel tumultu quem pro fe exoriturum fperabat, ingrcfliirumexiftimaretjcftprofeiftus: quodconfilium fortaflc vanumnon extitiftet niiifortunaeius aduerfariorum negligentiamadiüuaflet: namquum prima nodis vi-gilia,adtabernulas quxfunt nonnullæ domus in regia via pofitæ^eo coßiio vtper raa-ximam partem nodis ambularet cafträ pofuiftet, magna pluuia ftiperuenit, quæ tantum ei impedimenti attulit, vtnilimultashoraspoftfolisortum Florentiamperuenirc non potucrit : quaé mora, ijs qui fc eius pcculiares hoftes profitebantur(plebs enim amp;nbsp;ferè omnes reliquieines, otiohreiexitumexpc(ftabant)cum amicis amp;nbsp;clientibus arma capiendi, amp;nbsp;vtmagiftratusfufpeólos eines in prxtoriumvocarentibiqueeosdetine-rent,curandi, amp;nbsp;ad portam qua Sens itur ad qnamabeisrogatus amp;nbsp;Paulus Vitcllius, qui Mantua rcdiens^, fortefortunafnperioris dicivcfpereFlorentiamperuenerat,ac-currit, globum faciendi fpacium conceffmadeö vtcum nullus in ciuitate motus örire-tur,nec Petrus portam,cui adarens iaä:uuaappropinquarat,viperrumpercpoftet,vbi quatuorhorasibi hæftftct nefuo periculo FlorentinorumequitatuSjquem vt reserat, exPifanoagro acccrfitum cxiftimabatjfuperueniretvcritus, Senas redijt: vnde Aluianusprofeótus, amp;Todium ab Guelfisintroduólus omnes Gibelinorumdomus diripuit, tres que amp;nbsp;quinquaginta eius faófionis principes interfecit: quod exemplum fequutus Antoneilus Sabellus,Ternium ingreftus,amp; Gatefchij Columniorum opeVi-terbiumingrefti,eadem invtroquelocOjamp;eircumiCdaregioneGuelfis damnaintu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

lerunt : nee Pontifex à fumjmbjis in huiufmodi res fadgndis abhorrens, fuaque na-^ tura ex aTTbrum caiamitatibus exiguam moleftiaSTcapiens, ijs^ebüs quæ honorem i^ nbsp;nbsp;?•

pfius attingcbät,modo vtilitas aut voluptates no impcdirétur,minimè,pturbari folitns, tantis Pontificij imperij malis obuiam ibat. fed tarnen domefticam cafamitatem, quæ domurn eiustragicis cxcmplis,amp; libidine atq; crudelitate,vcl in quauis barbararcgio-jflt;Z.lo -ne horrenda perturbauit, effugere non potuitmam cum vfq; ab initio fui Pontifîcatus, omnem profanant potentiam amp;nbsp;opes,in Candianüm ducem fuum maximum natu filiu coferreftatuiftet,Valentinus cardinalisqui animoprorfus abfacerdotio alieno,adrem railithrem afpirabat j quum fibi hunc locum ab fratre occupari fetre non poftet,prætc- . rea ctiam ilium ab quada nobili rbulierc, quæ ab vtroq; amabatur, magis fibi anteferri lt;nbsp;m ægrè ferens, libidine Scambinone, ad quoduis magnum fcelus perpetrandum,poten- lt;isgt;- ^4., tibus miniftris concitatus, noftucum folus per Vrbe equitaret clam eum nccari,amp; de-indeInTiberimproijciCurauit. CandianimorsPontiHceinfiliorumamöre,fiquifqua*ilt;y; f.-alius,ardentiflimum, nec fortunæ iófibus fentiendis aftuctum, vehemcrttißimc afflixit: ccrtumenimcft,cumatenerisadcam vfq;ætatem fecundifllmo fortunæ curfuvfum fuiftc : quarceo cafutantopere fuit commotus vtinfenatu , quod ipficonftftorium vocant,poft quam maxima animi commotione amp;nbsp;lacrymis, fuam miferiam grauiter de-ploraftetnnultasq; fuas aótiones amp;nbsp;vitæ modum que ad eum vfq; dietenuiftet, grauifli-mis verbis fealiam ratione vitæ amp;nbsp;morumin pofterum inftituturü,afteuerauit:fimulq; è purpuratorû numero certos delegitj quorû confilio atq; opera in morib.atq; ordinibus curiæ corrigcndis,vteretur; cuirei cum per aliquot dies opera dcdiftet,autorq; necis fill) fui, quæ initio Afcanij cardlnalis atq; Vrfinoru opera proCurataputabatur,patefeere incipcret,laudabilipriuspropofito,dcinde etia lacrymis depofitisjadeas cogltationes, eaq; opera,in quibus ad id vfq; tempus ætaté contriuerat,impotentiore quam vnquam antea animi impetu rcuerfus eft.Ex Petri Medicis motib.nouæ calamitatcs per eateni’

fî» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H ï s T o R T AE I T A L I C AE

pora Florentin extiterunnnam paulo pôft quorimdam in Petrum ftudia patcfada func qiiamobrem non pauci nobiles eines capti, alij fuga elapH:qui,coniuraHeconnióti, rei capitalis condemnati fuerunt,non folumNicolaus Ridulfiis Laurentius Tornabonus;, loannotiusPuccïuSjamp;Ioannes Cambius^quiPetru vcad vrbem veniret,folicitaueranr, amp;nbsp;Laurentius qui ci adhocpecuni;on cômôdauerat,vcrumetiam Bernardus Nerius ob cam tanriim cauflam, quôd cum de cortiuratione intellexifTet, earn non patefeciïTet: quod peccatiirti alioqui legibus Florentinorü,^ iurifpcritorû fentenria capitalcjco gra uius fuit,quod cum Petrus Florentiam venit,ipfc reip.vexillifer effenquod in magiftra-tu,magis publicæperfonaemunus,qiiàm priuaræ obire teneretur.-verùm cum damnato-rum propinqui magnû populi côfilium, legis cuiufdam vi,quum populi poteftas fuerac conftituta,latæ, appellaflenr, qui eius condénationis autores,veriti ne ætatis ac nobili-tatis mifericordia, propinquorumqi multitudinc,in populi animis iudicij feueritas raiti garetur, obtinueruntvtin minore ciuium numero confultaretur, cfletne appellationis perfecutio admittenda, an prohibenda: vbi eorum autoritäre amp;nbsp;numero,qui rem perL culofam,atq; adfeditionemexcitandam facilem efrcdiccrcnî,vinccnte:aft'errentq; legibus ijfdem concedi,vt tumultus vitandi caulTajin eiufmodi re,lcges filerent,quidâ ex ijs qui in fupremo dignitaris gradu fedebât, impetu quodam,amp; propemodum vi amp;nbsp;minis aflentiri, vt eadem noôle interHcerentur,compulfi fucrunt;hoc ipfum vehementius Sauonarolæ fautoribuspofcentibus,non fineipfius infamia,qui fuiftudiofos faltênoft deterruilfet ab ea lege violanda, quam ipfemet paucos ante annos,quaîi admodum fa^-lutarem,atq; adlibertatem conferuandamneccffariamjrogaflet.Hoc ipfoanno Fede-ricus rex Neapolitanorû, regni à Pontifice diplomate accepto, ac folemni ritu inaugu-ratuSjMontemangelicû ab Iuliano Lotharingo,quem ei rex Gallia? præfeccrat, fortiter defenfum,paórione,necnon Ciuitaté(id enim ell oppidi nomcn)vnà cum âlijs aliquot oppidis, quæ Carolus cui à Sanguine cognorné fuit,tertebat,recepit:amp;induciafû tempore finito,Romano præfefto toto regno exaólo,in Salerni principem arma connertic: qui deniq; in Diani arce obfeflus, atq, ab Omnibus deièrtus, vtincolumis vnà cum fuis rebus abiret obtinuît: eafuiimperij partequam nundû amiferat,inBi{inianiprincipis fgt;oteftate,ea conditione reliôlajVt earn Federico traderet fimulac fe Senogalliam inco-umen peruenifle intclligeret. In huius anni fine, cum immoderatis Hifpaniæ regum petitionibus, conuentustpièMontepelTulloNarbonem translatus erat, prins elTct interruptus, ad nouaconfilia, ijfdem tarnen diflicultatibus pefmanentibus,ijdem reges redieruntmam rex Galliæ, nullam cópofitionem admitrere côftituerat,in qua Itaiia côprehcndcretur : Hifpaniæ veroregibus graue videbatur^fiei Italiæfubigendæ libéra facultatcm rclinquerct: nec tarnen cum eo bella vitra Alpes gérere cupicbant:quib. ex bellis plus moleftiæ,quàm frndus fperarcpofTc videbantur.Tandem induciæ inter eos quandiuab alterutris non renunciarcntur,amp; infuper menfes duos,paôlæ: quibusjndn-cijs nulli Italorum principum, aut ciiiitatû côprehenfi fucrunnquas Hifpaniæ reges fadas elfe ipfis fignificarunt, eamlt;^; rationé fui fadi attulerunt:nimirû,tam fibi licuiffe id eis non appellatis facere,quàm Lndouico Sfortiæ fine ipforû confenfu pace Vercellen-fem côponere:amp; cnm,ido cum eis fœdcrc,bellû in Galliâ raouifient,idq; multos men fes gefiffent, nectamen fibi pecuniaàfocijspromifTaperfolutazetfiinftam cauffam ha-berent eos deferendi, à quibns deferri fncrant : fæpenumero tarnen eis denuntiaffe, fc mille amp;nbsp;quingenta pondo auri, quæfibi ex peradis bellis debcbâtur,perfolucre vellet, fe earn fummâ in bella futura acceptnros fuifie, eO animo vtin Galliâ cum validiflimis copijs effent ingreffuri : fed cû focij fiiper his necfuæ fidei, ncc cômuni vtilitati fatisfe-cifientjviderétq; fœdus pro Italiæ liberrate pereuffum, ad eâ vfnrpandâ amp;nbsp;oppriihendâ verterctnrjCÛ Veneti tot portub.in regno Neapolitano occupatis minime côtenti,Pifa-nâquoq; ciuitaté fine iuretenerét, fibi æquûeffe vifum,quàndoquidé alij rem cômuné diffolnerent ac pcrturbarét,fiiis induciarû beneficio profpicere,lèd eo téperamento,vt admonitio potins qnâm àfœdére difeedédi voluntas dicipofiet: jpptereaquodin eorô effet poteftate eas renuntiando,diffoluere:quod quidé effent faduri,fi in Italiæ princi-pibus alia ad comUiunem vtilitatem confilia, aliosq; appai'atus cernèrent. Pacis dul-cedinem intégré guHarc reges illi, proprer Ioannis Hifpaniæ princinis amborum vnici filij

L I B E R T E R T î V s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nj

filij mortem no potuerunt. Mortuus eft eadem tempeftate Allobrogum dux Philippus paruulo filio vnico relidOjqui poft longâ deliberationé deniq; cum fcsderatis fenfurus vidcbatur-.nâ ei aurcorû numûm 2o.millia quotannis fc appenfuros receperant: nihilo-minus eius apud omnes fides adeo anccps erat,vt 8c ipfijfi quado rex Galliæ valida exlt;* peditione aliquidaggredereturjuo multû fibi ab eo pollicerétur. Eiufdé anni extremo duxPcrrariæ, cû iam bienniûarcé Genuêfem depofiti nomine tenuiftet, Ludouico gc-nero fuo reftituit: prius tamé ab rege Galliæ poftulauitjVt fibi impéfarû quas in eius ar-ciscuftodiâfeciffet5mediûreponcret:feidperfoluturùrexaîfirmabat,fimodôfibidux Caftelletum traderenquod quidé facere ipfum debere rcx aiebatjquod Mediolani dux pafta non feruafTeurcfpondebat ille, hoc ipfum nundü elfe demonftratûjatq; vt Ludo-uicus contumaciæreus fieret , interpellationê intercedere oportuilfe:fe eafummârex depofiturû polliceri, vtantè folutioné, an fibiarcé tradere deberet, cognofceretunve-rùm âpud Herculem potiorafueruntVenetorum generique fui poftulata : mouebatur cnim nô folumprecibus ac delinimétis Ludouicijqui paucis diebus antc,Archiepifco-patumMediolanenfem inHippolytûcardinale filium fuum contulerar : fedmultô ma-gis quôd periculofum exiftimaret j odium vicinorû præpotentiûjin tempore præferîim quo indies Gallorum aduentus fpes magis ac magis imminuebaturjprouocarcdtaq; ex Gallica aula Ferrando filio fuo reuocatOjCaftelletù Ludouico prius impenfiSjCtiam ca poitione quamrexperfo lucre debuilfet,acceptiSjreftituit:quamobré5Vencti,quo fc ci debere præ fe ferrent, eum Ferrandumfuis ftipendijs centum grauis armaturæ equiri-bus præfecerunt'.quæ reftitutio parum æque fa6ta,etfi ad regis exiftimationem in italia magni effet momenti, tarnen rex æquiore animo earn tulitjquam rei grauitas pofeeret; quin imo, cum Hercules oratorcm qui fe apud regem excufaret, mififfet, diceretquc, quod eius imperium Venctis,duclq; Mediolani finitimum effetjquiei tantum non bellum indixiffent Jfe neceflitatiparcre coadumfuiffe : eum rex eadem negligentia, qua fl de leuialiquareegiffet, audiuit : vt qui prætcr quam quod omnibus fuis aóiionibus cafu amp;temere procedere confueuiffct,in confuetis anguftijs acdifficultatibus verfaba-tur, quod in Itâiam tranfeundi cupiditate flagraret:maioresq; quam vnquam antea oc-cafiones haberct, cum Hifpaniæ regibus inducias jHeluetij foederis nouam confiima-tionem, multas fœderatorum Italiæ principum difeordiarum cauffas:fed artibus bonç partis eorum qui circa eum erant,impedicbatur:alij ei varias proponere voluptates:ali j adeamquidemexpeditionemhortari, verùmtanto terramariq; apparatu, tantaq; rei numariæ confe(ftionc,vt ad ca perficienda longo admOdum tempore opus effe vidcre-cur:alij quauis difficultate occafioncq; vtinegociüprotelarét,abuti:nec Maclouiefis no amp;nbsp;ipfe folita fua in expeditionibus numarijs tarditate, moras interponereffic vt no mo-do in Italiam tranfeundi tempus magis quam antea incertus effet,verumetia,qua: pene ad faftigiu erant perdu6ta,conciderc permitterentur.Nam Florentin! cum eo ita conue nerantjVt fimul atq; ipfe bellum cœpiffet, ipfi ab altera parte arma mouerentiatq; vt in hoc Obigninus cum centum quinquaginta cataphradis,quorum rex centum ftipendia folucret J ipfiquinquaginta, raari in Hetruriam, vt ipforum exercitus imperator effet, tranfiret : Mantuanus quoque ab Venetorum ftipendijs , quumviótorèNeapolitano regno redijt, quod eum cum rege Galliæ de fe conducendo agere, fufpicarentur, importune remotus, nunc reuera ca de re cumeoagebat: amp;Sabaudiænouusdux, in régis amicitia crat confirmatus : Bentiuolus quoque, vbi rex Italiam attigiffet, fc i-pfius potificisq; autoritatem fecuturum promittebat: an cum co facere, vt continentcr cum ipfo agebatur debcret3ambiguus,faltem fe regi non oppofiturum,promiferat. Ar, regis confuetatarditas ac negligentia, omnium ardorem reftinguebat:nam,ncc in Italiam , vtAftæ congregarentur copiæ , vtabeopromiffumerat, tranfibannnec Obigninus mittcbatur:nec pecunia qua Vrfinis ac Vitellijs ftipendia perfolucrentur,ex-plicabatur : res, liquidem bellum erat gerendum,magni momenti : idcirco cum Vite 1-lij Venetorum facluri ftipendia vidcrentur, Florcntini, regem ea de re certiorem faciendi tempus non haberent, communibus luis amp;regis ftipendijs eos in annum condu-xcrunt: quæres poft cognita ab eo fuit laudata: verùm nec confirmata , nec in earn pecunia miffa : quin miuo ad eos Gemellio, vt fibi auri pondo mille amp;nbsp;quingenta in

earnexpeditionemcommodarent,pofiulauit. Denique,aliorumvoluntateexRiajvt fæpenumerô foiebat, æftimata, Lugduno repente ferè difcedensTurfium,inde Am-bofiam,febreui rediturum, vt foiebat, promittens, profedus eft:quas ob res omnium qui in Italia partes ipfius fequebantur, fpe fruftrata, Baptiftinus Fregofius ad Mcdiolani ducem reconciliata cum eo gratia, fe contulit: qui animo ex his rebus recepto , indies magis fuam in Venetos ob Pifanorum res indignationem conce-ptam, aperiebat : pontificemque amp;nbsp;Hifpaniæ regesinftigando, vt dcnuô,feardorc J maioredePifisreftitucndispoftulatafermonesquerenouarent. His confilijs Floren« 498. tiniabeo fic perfuafi,ineuntcmillcfimo quadringentefimononagefimo odauo Ro-mamfuum oratorem miferunt:cui vt ita rem tradarent mandarunt, vt Pontifex amp;nbsp;alij pofTent cognofeere , fi Pifana ciuitas ipfis reftituerctur , ipfos cum reliquis ad Italiæ defenfionem , contra Gallos confpiraturos : amp;nbsp;nihilominus rex Gallic, ÏÎ res minus procederet, aliquid de ipfis fufpicandi cauffam non haberet. Hæc res per multos dies Romæ fuit agitata,Pontificc, amp;nbsp;oratoribus Hifpaniæ regum , ducis Mediolani, amp;nbsp;Neapolitan! régis, cum Venctorum legato aperte agentibus: cumdi-cerent ad communem fecuritatem neccifarium, hac rarione Florentinos fibi aduerfus Gallos adiungerciVenetumfenatum cum reliqui$,aflentiri debere, vtomnium offen-fionum radicibus extirpatis, nemo in Italia reftaret, quitranfalpinasgcntes euocandi occafionem haberet: cuius concordia,fi hac re impediretur, alijs fortènoua confilia in-eundire quibus aliqua grauis rcru immutatio cum omnium detrimento pofl'et exiftere, cam rem effeanfam praebituram.Sedenim prorfus diuerfa erant Veneti fenatus cofilia: qui fuam cupiditate varijs coloribus prætexens,atq; vnde præcipuc tantum eius rei fin-dium manaret,animaduertens,per eundem fuum oratorem fic refpondebat, vtgrauif-fimè expoftularet,eam rem nequaqua comunis boni caufracxcitataclfe,fedamp;aiicuius fœderatorû aduerfus eos maleuolêtia:proptercaquod,cfiFlorentini animo effent cura Gallis cóiundifiimi: fibiq; per illorum in Italiam reditum bonam Hetruriæ parte occu-paturos perfuafum habcrent,finc dubio reftitutionc Pifanam non fatis elfe ad illorü in Gallicü nomen ftudia remouenda, quinpotius, rem elfe periculi plena,fi ca ipfis refti-tuatur:quoniam,quo effent potentiorcs,eô magis Italiæfecuritatinocerent : in hacre-fhtutione,omnium exiftimationem amp;nbsp;fidem agi,fed præcipuc ipforum reipublicç,qtu!’ cum omnes focij concordes Pifanis fe illorum libertatem propugnaturos côpromifif-fenr,pôfi:,cum rcliquiomnes in publicum bonum fumptus inuiti côferrent, onercipfis folis reliôlo,qui ad hoc nullum fumptum autîmoleftiam reeufarunt ,turpe admodû foré fi eâ déférant, datamq; fidem infringannquâfi ccteri non magnifacerenr,ipfi cam fem-perferuarcfoliti,violatenullomodo vellent:effcmoleftiflimû Venetofenatui, quôd fine vllorcfpedu ab alijs carperentur ea de rcquamde communi omnium conlenfu incçpiffcnt: amp;nbsp;communis vtilitatiscauffainincœptoperfeueraffent : actantacumin-grati animi fignificatione , benefaciendo, malè muldarcntur: hanc mercedem im-inanesquos in earn rem totq; alias fumptus feciffenntot prætcrcamoleftias, amp;nbsp;peri-cula, quæ poft idum cum illis fœdus fuftinuiffent, minime mcrcri: quæres fucrant, vt audader poflent dicere, ipforum opera fuiffe Italiam liberatam : quôd ncc ad Tarum alijs erat pugnatum armis:nec alijsarmis Neapolitanum regnum rccupera-tum, quàm fuis: amp;nbsp;qui nam cxercitusNouariamaddcditionem compulliffet^quis Galliæ regem trans Alpes abire coegiffet? cuius vires quoties redire tentaueratin Taurinis obuiam iuiffent?Ncgari veto non poffe,quin hæ adioncs ex falutis Italiæ défi derio potilfimum profedæ finnnam neeprimi vnquamipfi periculis expofiti fuerant:

- nec ipforum caufla errores extiterant,quos ipfi corrigere tcnerentunquôd nec Galliæ regem in Italiam ipfi euocaffent : neceum cis montes edudum , comitatos effe:nec vt fuo parcerent ærario, res communes in diferimen venire permififfe:quinctiam fæpe-numerô necefrariumfuiffc,SenatumVenetumeismalis adhibere remedia , aliorum culpa ad omnium pcrniciemoxorta : quæ opera fi minus erant cognita, auttamcito obliuioni tradita, nolle ipfos ob id aliorum parum laudabili exemplo imitantes, neq; fidem,neque fuæ reip.dignitatem foedare:eam præfcrtim ob cauffam, quôd cum Pifanorum libertatis incolumitate gt;nbsp;Italiæ vniucrfæfccuritas, bonumque çoniundum effe

videatur.Hçc dum inter federates aperto cum diffidio tradanturj'nouus fupérueniens cafusjres longe ab hominum cogitationibus diüerfas peperitmam node quæ odauum diem Aprilis antecedit, apoplexia Carolus reXjAmbofiæ repentemortuus eft: quod quidem ei accidit, dum pila ludentesTpedat, tantâ vi vt eodem in loco vitam termi-1 narit,quamaiore impetuquàmvirtuteorbemterræperturbauerat: amp;eratdenuôtur-baturus:permultienim exiftimarunt,quôdin Italiamredeundidefiderio arderetjfemel tandem liue fua fponte, fiue eorum monitis quibus Maclouienfis magnitude eratinui-fa, eum fe ex ijs quæ obijciebantur difficultatibus explicaturum: amp;nbsp;quanquam in Italia modà augeret^modo minueret, propter adionumfuarum inconftantiàmjfui aduentus ,opinioncm,non ob id tarnen eius expeditionis metus tollebaturdtaq; Pontifex,fuos fi-lios euehendi cupiditate ftimulatus, iam cum de rebus nouis clàm agere cœperat: pôft etiam rumor fiue falfus fiue verus increbuit, ducem Mediolani, ne in perpetuo timoré vitam ageret,idem fecifle.Regnum Galliæ,quod Carolus fine liberis deceflîfict,âd_Im- X ‘ domeum Aureliæ ducem, àftirpe mafcula proximum peruenit: ad quem illico Carolof^ mortuoregijTlipatores Blefiacum, vbiilletumerat, totaq; aula contendinmoxomnes regniproccrcs,regemfuumamp; falutantes amp;nbsp;agnofeentes : tametfinon defuerint c|ui tacite fubmurmurarent, eum antiquis eius regni inftitutis, à regia dignitate, aduerlus quam Britonico belle arma fumpfiîfet, arceri. Poftridie eius diei que Carolus viuere defijt, qui Chriftiano ritu palmarum celebritati facer eft,Hieronymi Sauonarolæ auto-ritas Florentiæ concidit ; qui prius apud Pontificem in crimen vocatus, quodnon fine offenfione in Sacerdotum curiæque Romanæ mores pro concione inueheretur : quod Florentiæ difeordias aleret: quod eius dodrina nequaquam per omnia fana efienquas ob res cum Romambreuibus Pontificis literis effet accitus , nec tarnen vnquam eô fe côferre,certis vtipfe afferebatcauffisjVoluifTetjtadem fuperiore anno Ptóificis cenfura ci rebus facris fueratinterdidum : huius rei cauffa, cum à concionibus aliquot menfes abftinuifret,facilè , fi abftinereperfeueraffetjabfolutionemobtinuifTet: nam Pontifex fuapte hominem parui facienSjVt in eum fua fiilminavibraret, idmagis eius aduerfa-riorum ftimulis,quàm alia de cauffa mouebatur: verùm cum is exiftimans,fi condones diutius omitteret, fuam autoritatem imminutum,aut eum fînem, propter quem mouebatur, quæpotifÏÏmum concionandi vi augebantur, interruptum iri, Pontificis præ-ceptis contemptis,denuô ad idem concionandimunusredijt;afferens diras in fe à Pon-tifice contortas,diuinæ voluntati repugnare:ac tanquam publico bono p erniciofas,ini-quas effe,nulliusq; momenti:quæ dum pro concione detonaret,Pontificem totamque Pontificis curiam vehementiffimis verbis caftigabat : qua ex re cum magnus effet motus excitatus:quôd eius aduerfarij,quorum autoritas in populo indies magis crefeebat, illam eius contumaciam deteftabantur : improbabantq; quod eius temeritate Pontificis animus turbaretur , eo præfertim tempore, quo de Pifana reflitutione cum ceteris focijs agebatur : quo tempore nihil non erat faciendum,vt eum in propenfione confir-marenneontra hos eius fautores eum tuebantur,dicebantq;, hominum gratia haud ef^ fe diuina opera turbandamec affentiendum,vt huiufmodi prçtextu Pontifex in Floren tinæreip.negocijs immifeeretur. Qua in contentione cum permulti dies confumpti fuilfcnt,indignante mirum in modum Pontifice,amp; nouis epiftolis fulminante,dirarum item denunciatione ciuitatem vniuerfam terrente , ei tandem per magiftratus interdi-dum concionibus fuit : quibus etfi ipfe paruiffet, complures tarnen è fodalibus ipfius diuerfis in templis idem facere non ceffabant : cumque haud minus feruerentftudia facerdotum,quàm aliorum,rcliquarum fodalitatum monachi aduerfus eum vehemen-tiffimc concionari minime defiftebant: ac deniq; in tantum furorem prorupere,vt vnus è Sauonarolæ fodalibus eius fedæ ftudiofus,amp;ex altera parte vnus ex ijs fodalibus qui Minores appellantur, côuenerunt,vtambo in flammas populo vniuerfofpedantc,in-grederentunvt aut incolumni, aut flammis abfumpto Sauonarolæ fodali, ex euentu ef-fef ne is verus Dei vates,an falfus, amp;nbsp;impoftor,omnes liquido cognofeerent: id autem idcirco afferebatur, quôd is fæpius pro concione alfeueraffet, fe in fuæ dodrinæ tefti-monium àDeo impetraturum, vt incolumnis per médias flammas tranfiret : nihilomi-nusjquodfe inconfulto eius experimentifadamétio effet, moleftc ferens,id impedire

126 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I ï A t I C AE

magna dexterîtatetentauinfed cum res iammultûproceflîflet, atq; àmultis cîuibuscî-uitaté tantis molcftijs libcrari cupientibus, vrgeretur,vlterius omniho progredi necef^ fe fuit.Quamobré cum addidam diem duo monachi cunftis fodalibus fuis comitanti-» bus5in prætorianû forum campùmue conueniffent,quo non modo Fîoretinus populus vniuerfuSjVcrùmetiam è viciais vrbibus côplurcs côcurrerant : ad Mînotum fodalium aures peruenit,Sauonarolâ, vt cius fodalis inflammas Ingrediens corporis Chrifti cru-ftum,quodfacramentumdicitur,manu geftarctmandaffeicuirci cum illi reclamarein- ► ciperet: diceretq; hac ratione Chriftianæ perfuafionis autoritärem in diferimen vocarii qûæjfi cruftû (hoftiamilli vocant) igni abfumercturj in imperitorü animis multù iminî-nuererur:Sauonarola vero qui aderat,in fua fententia perfcuerâtc,atq; ira inter eos dii-fenfione exorta, in id res non eft adduda diferimen : quàm ob cauffam tantum deeius autoritäredetradûeft, vtinfequentidie,cû cafutumultusquidâeftetcxortus,eius ad-uerfarij fumptis armis,adiun(fta l’umi magiftratus autoritatejD. Marei domû v bi cü fuis fodalib.habitabat,cxpugnarunt:cumqi cû duob.eiufdem fodalitatis câptum,in publieut carceré duxerût: quo in tumuitu propinqui eorû qui anno fuperiore fecuri fuerâr propter Petrum Medice percufli,Francifcû Vaiorium ciuê primariû,Sauonarolæ faâionis principe,quôd is quafupraceteros autoritäre pollebat, in caulfafiicrat,vtperfequédæ appellationis ad populû facultatc priuarêtur occiderât.Fuit de Sauonarola habita quçlt;-ftio etfiminimè grauis,atq; ipfius édita côfeftîo:quæ remotis oranib.calünijs quib.graua batur,fiue auaritiç,fiue flagitiorû aclibidinis,fiuequod clandeftina haberer cü principi bus côfilia,illud continebat:Sauonarolâquæprædixi(ret,non inftinftu inflatuq; diuino fedfuaopinionefacrarû literarûdodrina obferuationeq; nixa,prædixifre:nccinéofc aliquid improbum fpedafte: nec vteaviafacrû alique honoris gradü affequereranve-rùmfe illudfummopcre expetiuilTejVt ipfius opéra totius Chriftianæreip.conciliü con uocaretunin quo facerdotù corrupt! mores corrigcrentur,ecclefiçq; dei ûatus,quitan-topere à maiorù inftituris receftîffet, quàmmaximè fieri poftet,ad cius téporis formam, quæ Apoftolorû temporibus proximè acccderct,reuocaretur: Hoe opus tara præclarü, taraq; falutarc,fi ad exitû perducere potuiftct,fibi longe gloriofi’ atq; diuinius duxifte^ quàm fifummû pontifîcatum effet confecutus: propterea quôd illud nifi excellctis do-ârinæ virtutisq; admiratione, reuerentiaq; mortaliû omnium fingulariaftcqui nonpo-tuiftenfedpontificatûfæpius aut malis artibus,aut fortunæ beneficio homines adipifet. Super hac confeftione ab ipfomet coram multis facratis etiamfua? fodalitatis virisjfcd verbis(fiquidé verum eft,quôd poft eius feâatores inuulgarunt)concifis,quæq; varias amp;nbsp;multipliccs interpretationes poffentreciperejdc fodalitatis dominicanæ fummi prç-feâ;i(Generalé illi vocant ) Romuliniq; antiftiti,qui pofteaSurrentinus cardinalis fuir, fcntentia:qui huius cauftæ à Pontificc cognitores erâtdati, ceremonijs ab Romana ec-clefiacôftitutis fefefacerdotiovnàcumduob. fuis fodalibus, abdicate coadus eft; quo fado in magiftratus poteftate relidi:à quibus rerum capitaliû iudicibus traditi,fufpcn-fi,combuftiq; fuerunnfed ad abdicationis amp;nbsp;fupplicij fpedaculum,haud minor morta-liura concurfus eft fadus,quàm eo die qui ad Sauonarolæ dodrinam igni exploranda. tantiq; ab eo promiftî miraculi expedationem,in eundé locum côcurriftent.Hoc mortis genus ab eo conftanter perpeffum, nulla tum alia vel delidi, vel innocentiæ fignifi-catione data, iudiciorum varietatem hominumq; ftudia minimè fufpenditraam à mul-tis fallax,ab alijs verus amp;nbsp;pius fuitiudicatus, qui confeffionem editam,amp; inuulgatam, aut falfo conferiptam amp;nbsp;commentitiam, aut in eius conftitutione corporis admoduin molli ac delicata,plustormentorum vim, quàm veritatem potuifte ; eamq; imbecillita-tem principis Apoftolorum exemplo excufabant:qui nec euftodiæ traditus, necacer-

bitate quæftionis, aut alia externa vi compulfus, fed ad ancillarum aut feruorum fimplicem fermonem , eius fe magiftri difcipulum efte , à quo tot falutariapræceptaaudierat,diuinaq; videratpatrari

Çaliu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in J^ediolanenfim ducatum ittra: Florentinorum in quot;Regulia-

na yaüe claae,eorundem cum Fudouico Sßrtiaßoedm : bellt inter Columnios 'Urßnos origo:^lexandri Fontißcu regnt quot;Neapolitani occupandi conßlia:Fiß^ nt ad Caßinamßuß:inter Senenßs Florentino s inducia: Caßr Forßaß Car- nbsp;nbsp;nbsp;'

dinalu di^nitate abdtcat. Fudoui reßs cum yxore diuortium : Uenetorum cum Çallia regeßedui’. Ferrarienßum dux a ZCenetis ac Forentinü reru 'Pißanarum arbiterßa^lus: Fudouici Sßbrtia in Çerm am amßuga:Faului 'Uitedius ob Tiß-nos res a Forentinis ßcurt ßrcurßus:'Ualentinibella:ducis C^li^edtolaniin Inßi-briam reditus,eiußdem regni ygt;ita laClura^

Galliaèrégisobitùs,quiaLüdouicus xii.nôuusrexinregnifui initio Cifalpinis bellis implicari veile minimè credebatiir,Italian! peri-culoru ex Galloru potentiaimminentiu metu liberauit : ateoru qui fu-tura perpendebant anitni, quod rege annis maturu multis bellis exer-citatUjin fumptib.temperatu,amp; proeuldubio niagis quam fuperior rex ex fe pendentem, ad tantû imperium peruenifle cernerent,amp; ad quein non modô, vtpotè Galliæ regem eadem regni Neapolitan! iura fpcólarent : verùm e-tiam ob Valentinæ auiæ fuæ fucceflionem, übi peculiari iure Infubriæ imperium arro-garet,ne dilatum malum temporis fucceflu maius grauiusq; redderetur fufpicione non funtliberati: quoniâcûValentinaloannes GaleatiusVicecomes pater,antequâ ex Cæ lareo vicario Mediolanenfium ducis appellationem elTet adeptus, Ludouico Aurelia-nenfium duci, Caroli v i.Galliæ regis fratri defponderer,doti,qua Alla cum eius agro amp;nbsp;ingens pecuniæ vis continebatur, vt quocunq; tépore,mafcula proies deficeret,Valentina, vel ilia defunóla ordine proximi,inMediolanêfis regni iura fuGcederêt,expreCgt;' fis verbis eauerat.Quam paólioné per feleuem(fi quod Galli afieriit verum eft)vtpote inimperiinterregno, quo tempore imperij adminiftrationem fibi Romani Pontifices vindicantpontificia autoritas confirmauit,quare cum poftea Philippimariæ Vicecomi-tis interitu, Ioannis Galeatij virilis proles eilet extinóta, Carolus Valentinæ filius Au-relianenfium dux,eius regni fucceflionem fibi depofcere cœpit,quam fibi codem tem-pore(vt principum ambitio facile quemuis prærcxtû arripit ) amp;nbsp;Federicus Cæfar, quält progenie, quæ in loanne Galeatio,à Vencillao Romanorum rege concelïb priuilegio, nominatacrat,extincla, iterum ad imperium deuolutum;amp; Alfonfus Aragoniæ amp;Nea polis rex, Philippi teftamento liæres inftitutus,arrogabant.Sed cum Francifei Sfortiae, qui vtarma aliquo colore muniret,ßlancam coniugemfuam,Philippi vnicam fedno-tham filiam debere fuccedere aiebat,arma,artes,felicitasque plus valuiflent : Carolus Aureliancnfis, qui in bellis inter Gallos amp;nbsp;Anglos, Dangicortino prælio captus vigin-tiquinque annos in Anglia captiuus fuerat, ob inopiam amp;nbsp;aduerfam fortunam,nec per feid bellum moliri, ncc ab Ludouico vndecimo Galliærege , quamiiis cognatione coniundilfimo , aliquodauxiliumvnquamimpetrarepotuinquiacumilliin regni fui initio, GalliæproGcres, qui public! boni fpecie, priuatis de caufis atque odijs in eum coniurarant, infellifuilTcnt, femper rex illepotcntiorumdeprelTionc, fecuritatetn magnitudincmqUe fuam confirmariduxit. Quamob cauflam Ludouicus Aurilianen fis Caroli filius, quamuis eius generelfet, nullam ab illo opem aflequi potuit:amp;fo-ccro defundOjCum in Carolioftaui tunc pupillitutcla, Annam Borboniorum du-cem régis fororem fibi anteponi ferre non poffet, rebus nouis exigua fortuna in Gallia excitatis,minore felicitateinBritâniam citerioremtranfijtmam ijs qui Carolum Annæ, quæ Frâcifco pâtre fine liberis maribus dcfunôlo,e!us ducatus hæres erat, matrimonio i 4

Britannia citcriori potiii nolebant coiunftus, imö cidem matrimonio occulté inhiany, in pugnaquæ inter Gallos , amp;nbsp;Britannos , propc Santalbinum, in citeriorc Britannia commilTa fuit,captus amp;nbsp;in Galliam perduftusjibiq; bienniû in carcere cuftoditus.Itaq; prius facultate deinde regio bencficio liberatus, Caroli ope deftitutus id ncgocium non tentauit, nifi cum regis iuflu Aftæ moratus, tenui fuccelTu Nouariam eft ingrelTus. Rexaût Gallicc fadus, nullovehementius, quàm Mediolanenfis ducatus veluthære-ditarioiiire ad fe fpeâaret,occupandi dcfidcrio flagrauit: in quo àpucritia educatus, rebus ad Nouariam geftisjäc arro^antibus fignis fibi cum Aftç eflet declaratis,non mc-diocri in Lüdouicum Sfortiam fulcepto odio, multo magis accenfus fucrat. Ideô pau-cos dies poft Caroli regis obitum,eare confîlij fui autoritäre fîrmata,non modo Gai-liæ, amp;nbsp;regni Neapolitan! ratione,Icrofolimæ,amp; vtriufquc Siciliæ rex,vcrùm etiam Me-diolanenfium dux appellari voluit: atq; vtfuam adres Italicas propenfîonem omnibus declararet, ftatim per cpiftolas Pontincem, Venetos, ac Florentinos fuæ ob rcgnum adeptum læticiæ participes fccit : amp;nbsp;proprios homines qui rerum nouarum fpcm face-rent, aperte fibi Mcdiolanenfe imperium infuam poteftatem redigere , in animo elfe oftendens mifit» Cuius rei,Italorum propenfione Caroli morte longe è priori immuta-ta,occafio minime parua offerebatur. Pontifex enim proprijs cupiditatibus,quas Italia pacata explere non pofte animaduertebat agitatus, res denuà turbari cupiebat:amp; Veneti, timoré quo ob iniurias Carolo illatas aftcóti fuerant fublato,à noui regis fide animo minime étant auerfi : quæ propenfio indies incrementumerathabitura; nametfi Ludouicus Sfortiafe duriorem iminitiorcrntp hoftem habiturum cerneret, eadem tarnen fpe nixus qua Federicus Aragonius , ilium videlicet non tam cito cifalpinis rebus operam nauare pofte, amp;præfenti indignatione, à futuri periculi cognitione remo-tus, quo minus fe illis in Pifanis rebus opponcret, non eratomiftlirus.Soli Florentini animo à Gallicaamicitiaalienariincipiebant: quoniam etfi nouus rex illis anteafauif-fet,nunc ad regnum eue(ftus,nullo iplîs vel fidei vel beneficiorum acccptorum,qucm-admodum defunólus ob Florentiç amp;nbsp;Aftæ faólas paâ:iones,amp; quàd potius multas mo-leftias amp;periculafubire, quàm cius neceflîtudinem relinquere voluiftent, vinculo de-uinôlus erat:amp;inter Venetos açMcdiolanenfiumducé indies glifeens diftenfio,in eau fa eratjVt fœderatorum potentiç metu fublato,potius in propinqua ac certa Longobar-diæ focietate quàm Galliæ remotis incertisq; auxilijs fpe collocata, cam amicitia parui faccrent. In hac igitur diuerfa animorum propenfione,variæ etiam aftioncs fuerût: Senatus enim Venctus ftatim vnum ex fuis fcribis,quem apud Allobrogum ducem ha-bebant ad eum mifit:amp; vt his initijs eius amicitiæ quam communes res indies pofccrét, cum eo firmandæ fundamenta iaccrent, tres oratores,qui illi, regni fucceftioncm gra-tularentur, amp;nbsp;ea quæ aduerfus Carolum gefterant, non alia de caufa quàm quôd cum multisinditijs ilium regnoNeapolitano minime contentum animaduertiftent, ne ad totius Italiæ imperium occupandum confilia fua direxiftet metuerent,gefta exeufarent, eledi fucre : EtPontifex cum animo ad altiora confilia elato, Cæfarem filium ex facræ purpuræ dignitate ad profanam amplitudinemeuehere conftituiftet,miflîs ftatim lega-tis,facra munera profanorum imperiorû pretio vendere cogitauit : feiebat enim regem loannam coniugem ftcrilem amp;monftruofam, quam ab Ludouico xi.pené coadus du-xerat, repudiate vehementer cuperemec minore Annæjquæ fuperioris regis morte vidua eratrelida , nontamobpriftinæ beneuolentiæiam ante Santalbiniprælium inter ipfos contradæ reliquias, quàm vt hoc matrimonio Britannia citeriore,magno amp;nbsp;Galliæ regno admodum opportuno imperio potiretur, in matrimonium ducendæ defide-rio flagratc,quæ abslt;^; pontificiaautoritäre obtineri,non poterant. Ncc Florentini,ob antiquum eius vrbis cum Galliæ regno inftitutum, amp;nbsp;vt mérita fua obligationesq; de-fundiregis confirmarent, àlegatisad eum mittendis abftinuerunt, ab Mediolanen-fium duce ad hoc ipfum impulfi, vt periplôs,Venetorum(cum ab vtraque rcp.de Pifanis rebus effet agendum) negocijs difficultas interponeretur : amp;nbsp;fi forte fidem vel ali-quid autoritatis fibi coparaftent, aliqua occafione ad gratiam inter ipfum amp;nbsp;Galliæ regem rcconciliandam,quam ipfc fummopere exoptabat,vti poftenuqui omnes ab rege hilari fronte accept! funt:amp; quamuis antequam Galliæ regnum nouis cum finitimis re-

’^IbuS jfœderibus firmaffet, nihil in Italia mouere ftatuifler. tarnen ftatini cum fmguiis négociatraôtarecœpit, Sedfatale erat, vtPifano incendio , Mediolanenfium ducis immoderata dominandi libidine excitato amp;nbsp;nutrito, tandem autor ipfe confla-graret, quoniam is amp;nbsp;ob æmulationem, 8c ob periculum quod ex nimia Veneto-rum potentia fibi ac cæteris Italiæ principibus imminere videbat, fuarum artium la-borumque fruólum ab illis colligi patienter ferre non poterat, cumque exFlorenti-norum, in Pifanis quocumque cafu amp;nbsp;ratione lædendis pertinacia, occaßonem habe-ret J fibique Sauonarolæ calu amp;nbsp;Francifei Valorij, qui contrariam fibi Eiftionem tue-batur interitu,raaiorcm quamanteain eaciuitatefpcm locatepolTe videretur , Florentinos ad Pifas recipiendas, poftquam fua amp;nbsp;aliorum CQnfiliaatque autoritasjd clfi-cerc nequiuerant, armis iuuare ftatuit: vanaopinioneperfuafusjvelantequam rcxali-quem motum facere poflet, Pifas feu vi, feu paólionc in Florentiuorum poteftate fore : velSenatum Venetumea prudentia , quæ in ipfomet vimnonhabuerat, reten-tum nunquam 5 aut indignatione gt;nbsp;autleuioribus de cauffis, Gallica anna, in quibus pellendis tantum laboraffet communi omnium cum periculo in Italiam redire, ex-optaturum : quod imprudentiffimum confilium , clades à Florcntinis in Pifano a« gro accepta , accelerauit: cum enfin copiæillorum quæ ad Eræ pontem erant j circi-ter feptingentos equiteSjamp; mille pedites, Pifis egrefibs cum opiina præda ex Vola-terræ maritimis ^ocis redire comperiffent, pene oinnes Ranutio, amp;nbsp;Guliclmo Paccio Florcntini exercitus legato, ducibns, vtprædamrecupcrarcnt, ad iter illos intcrclu-dendumcontenderunt: cumque illosiuRegulivallcoffendiffent, iinpetu faóto per-turbarant : amp;nbsp;prædæ maximam partem receperant, quum centum amp;nbsp;quinquaginta grauis armaturæ équités, qui Florentinarum copiarum motu percepto, vt fuis opera ferrent, Pifis profe6tierant,fuperuenerunt : àquibus fcHi: amp;in diripiendo turbatis ordinibus reperd, cumRanutij autoritas fuos cataphraftosadpugnam fuftinendara conuocate non poffet, aliqua defenfioneperpeditesfada , multis peditibus cæfis;, plerifque ducibus cum maxima cquitum parte captis , fugati funt; adeo vt non fine difficultare legatus amp;nbsp;Ranutius , cladis acceptæ culpam ( vt in rebus aduerfis fieri folet) fibi inuicem obijeientes, in Reguli fanum euaferint. Hæc clades Florentinos afflixit,qui vtextemplo periculo profpicerent,cumtam repente nouos militescom-pararenonpoffent,amp; Ranutij exiftimatio effet imminuta omnium copiarum impera-toris,exercitus effet dfifipatus,Vitellios qui in Aretino agro erant,Pifas conuertere fta-tucrunt,fed Paulo fuarum copiaru omnium imperatori tribuere coafti funt.hic cafus e-dam ab Mediolanenfium duce auxilia flagitare coegit; amp;nbsp;eo inagis quia ftatim poftcla-dem,Galliæ regem ad ipforum pericula viribus amp;nbsp;autoritäre auerrenda, rrccentos . cataphraótos in Hetruriam mitteret: deVitcllijs Carolo viuente paftum ftipendiura confirraaret; fuamque portionemtribueret,amp;Venctos ab iniurijs abftinere monc-rct, fupplices rogaranr. Ex quibus rebus, quoniam rex fe Venetis odiofum fufpe-dum'ue redderenollct, velquidquain in Italia, antequam bellura in Infubria inci-pcrct,mouere, grata verba absque faódsretiderant. Dux autemin re, ne Veneti, vidoriæ occafione eovfque progrederenturjvndeeospoftea repellere niinium difficile effet, veritus , ininfinè lentus fuit : ideo firma auxilij fpe Florcntinis fada, prius qui apparatus non modo ad defenfionem , fed ctiam ad Pifanum bellum, in quod, quia eo anno nullus Galliæ regis motus timebatur , totius Italiæ tunc ab o-omnialia perturbatione immunis , oculi conuerfi crant,conficicndum effent ne-ceffarij , cum ipfis deliberate voluit : nam etfi in Romano agro inter Columnios amp;nbsp;Vrfinos ad arma ventumeffet,tarnen ipforummet prudentia, cito odia amp;nbsp;fimul-tates fuperauerat. Huius belli origo fuerar,quôd Columnij atque Sabellilacobi è Co-initum familia Matrix rurris occuparione incitati, Comitum gentis oppida inua-ferant: amp;nbsp;ab alia parte Vrfini ob fadionum neceffitudinem, arma pro illis fumpfe-rant.adeo vt multis vtrinque caftellis viciffimoccupatis, tandem totis viribus adMon-ticelli radicemin agro Tiburtinodimicarint; vbi poftlongum acreque prælium non minus faciionumardenriaffeólione , quam gloriæ atque finperij cauffa incitati, Vr-finijquiduo milliapeditumamp; odingentos équités habebant, fignis amiffis, Sc Carolo

Vrfino capto fugatî Hint : amp;nbsp;ex Columnîorum parte, Antonius Sabellus clari nominis dux læthali accepto vulnere, intra paucos dies expirarit: quofuccefiu Pontifex,rcgio-nis Vrbi propinquæ perturbationem fibi moleftam efle oftendens, fe ad concordiam conciliandam interpofuit: quod dum minus bona fidc/vterat vafer)agit,Vrfini nouis viribus collcdis,ad Palumbariam nobile Sabellorum oppidum caftrapofuerût:amp; Co-lumnij, qui poft viótoriam multacomitumfamiliæ caftellaoccuparantjfe ad auxiliuna oppido ferendum comparabant. Scdcumvtraq;pars,PontifîcemmodoColumnijs modôVrfinis fauendo, vttandem attriris ipforum viribus omnes opprimerc poftet, bellum foucrcanimaducrtiftetjTiburi abfq; aliorum interceftione ad colloquium con uenere ; vbi eodem die paeem confecerunt, qua Carolus Vrfinus liberatus,cuiq; oppi-dainhaccontentioneadempta,reftituta,Âlbenfîs amp;Talliacotienfis ditionis contro-uerfia, Federico régi, cui Columnij militabant promifta.Hoc motu ftatim fedato,cuni nufquam in Italia,nifi in Pifano agro aima mifcercntur,Mediolancnfium dux,quamuis ab initio Florentinos nullis appertis auxilijs, fed clandeftina pecunia iuuare decreuif-fet, indies maiore indignatione ac dolore concitatus, nee fuperbis minacibusq; verbis in Venctosparcens, palam fe nullius habita rationc declarare ftatuit, ideó illorum copias quæ Parmenfi amp;nbsp;Pontrcmulenfivia Pifas contendebantitinere prohibuit : amp;pcr Ferrarienfium ducis imperium, longius ac difficilius iter faccre coêgir,vt Cæfar omnes oratores qui apud fe eirenr,prætcrquàm Hifpaniæ regis difeedere iuftcrit,amp; intra paucos dies omnes prætcr Venetorum reuocaritcffecit, trecentos fagittarios Florentinis mifit, amp;nbsp;ad trecentorum cataphradorum partim fiib Plumbinatium principe, panira fub loannepaulo Ballione, ftipendium contribuit, amp;nbsp;pluribus vicibus, fupra trecenta ducatorummilliafemperfiopus cftetmaioraauxiliapollicitus mutuôdedit. Praeterca cum Pontifice,vtàFlorcntinisrogatus aliquod cis auxilium dater,egit,quiVenetoruni Pifis potentiafirmari, Pontificio imperio perniciofum ab fe animaduerti oftendens, centum grauis armaturæ équités, amp;nbsp;triremes tres,quæ Villamarino duce ipfius ftipen-dijs militabant, vt commeatus Pifas marivehiimpediret,fe mifliirum promifît,fed vbi varijs exeufationibus diftuliflet, tandem aperte negauit,quoniam quotidie magis alijs confilijsreicdis Galliærégi,nonmediocriaamp; vfîtatapræmia , fcdregnumNeapoli-tanum,(cum plerumq; hominum proprium fit,quod ratione diificile cognofcuntjid fibi cupiditate amp;nbsp;fpe facile fingere )ab co fperans,adhærere ftatuit,amp; penè fatale erat,vt ab Aragoniæ regibus affinitatum paftæ repulfç,illi nouarum rcrum originem adferrcnt: nam antequam prorfus Galliæ régi coniungiftatuiftet,ab Federico rege petierat, vt fi-liam Valentino cardinal!primaoccafione fe abdicate patato, inmatrimonium, amp;nbsp;pro doteTarentinum principatum traderet, filium ingenio amp;nbsp;animo magno, fi tanto cius regni membro potiretur, amp;rcgiam filiam in matrimonio haberet,Pontificijs viribus ac * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuribus adiutum, focerum parum pote ntem ac pecunia cxhauftum,amp; à quo mukorum

regni procerum animi alienati étant facile regno fpoliare pofte pcrfuafus : cui ncgocio quàmuis Mediolanenfiû dux vehementer faucret, amp;perMarchefinûStampam,quem hac de caufta Roma amp;nbsp;Ncapolimlcgaucrat,validis rationibus primùm, deinde alpcris verbis Federico oftenderet, quanto cum ipfius periculo,Pontifex eiufmodi defiderio deiedus, in Galliæ regis amicitiam prateeps ruiturus eftet,amp; quàm imprudentis abie-dique animi eftet,vbi de totius falute agitur,indignitatis rationé habere,nec fe ipfum, ad imperij conferuationcm propriæ voluntati anteponendam cogéré pofte: Federicus tarnen Pontificis alicnatione,regnum fuum in diferimen conijci faftus,quôd etiamfc fi filiam cum Tarentino principatu Valentino nuptui daret, eodem in periculo verfari vi-deretjfempcrobftinatè negnauit,fcq;jcx duobus periculis , idpotius cui maiorhonor coniunäuseftet, quodq; exnullafuaaôiionemanarct,fubire veile dixit: quare Pontifex toto animo ad Galliæ regis amicitia cóuerfus,cum amp;nbsp;Venetos idem faccre optaret, ne illos læderet, ab Florentinis , qui Mediolanenfium ducis tam promptis auxilijs, amp;nbsp;Pauli Vitellij virtutis fama freti,nihil erât prætermifluri armis iuuâdis abftinuit,quam-uis res difficilis ccnfcrctur : nam præter Pifanorum ciuium amp;nbsp;agricolarum numerii, cx-perientiam, atq; animum : Veneti quadringentos grauis armaturæ,odingentos Epiro-tas équités, amp;duo milliapeditum Pifis habebanncumque ij qui ab inütio Pifanorum

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patro-

t I B E R CLV a R T V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;131

pâtrôciniumfufcipiendumnegarant J tuncpublid honoris gratia, hon minus qùàra. reliqui ad Pifanos iuuandos effent propenfi maiores copias mitterc parati eranr. Tandem communi Ludouici ac Florentinorum confilio exercitüm ira augendum, vt ad Pifani agri oppida expugnanda effet idoneus èc omniratione, vt omnes vi-cini à Pifanis iuüandis , vel Florentinis ex Venetorùm voluntate ab alia parte in feftandis defiftCrent nitendum , decretum fuit. Ideô cum Ludouicus antequain fe dedarare ftatuiffet ,Iôannem Bentiuolum cum ducentis grauis armaturæ eqm-tibus , communibus cum Venetis aufpicijs conduxiffet, tantum effccit vt euravhà cum Bononienfi republica libifoli obftrinxerit, amp;nbsp;quo magis eum confirmai ent Flo-rentini Alexandrum eius filium conduxeruht, amp;nbsp;vt fi Veneti qui Fâuentiæ domini pâtrocinium habebant, ex Aemilia aliquem impetum faccrent, obftaculum inueni-rent, FlorcntiniOélauianum Riarium , Imolæ amp;Foriliuij dominum, qui Catârinaî Sfortiae matris, qUæ plüribus de cauffis , fed præcipuè quia clàm loanni Medicco, c|uem Mediolàncnfium duX popular! adminiftratione minime contentus , vnà cum fratre Florcntiæ potentem fadere cupiebat, nupferat, palàm Ludouici àd Florentinorum partes fcquebatur,confîlijs parebat cum centum amp;nbsp;quinquagintàcataphra-ûisad ftipendia fuapertraxerunt. Egit quoque Ludouicus cum Lucenfibus , apud quos plurimum âutoritate valcbat, ne (vt femper fecerant) Pifanis amplius fauerenr, quod quarauis non penitùs feccrint, in eius gratiamtarnen plurimum abftinucrunt. Kelinquebantur Gcnuenfcs,amp;Senenfes,antiqui Florentinorum hoftes,amp; cum quibus controuerfiarum cauffæ,in,.ercedebant,cum his ob MontcmpolitiahUmjCum illis propter Lunigianam : amp;nbsp;de Senenfibus metuendum crat, ne odio excæcati, quemadmo-dum proprio periculo alias fæpe fecerantjCuiuis per fuam ditionem ad Florentinos tur bandos iter expeditum conccderenf.amp; quamuis Genuenfibus,ob antiquas inimicitias Venetorùm potentiam Pifisconfirmari moleftum effet, tarnen, vt ineavrbepublici commodi parua folet haberi ratio, ob multorum priuatorum commoda, Pifanis amp;nbsp;Ve-netorum nauibus litorum fuorum commercia permittebant, ex quo ad Pifanos maxima commoda pcrueniebant.Quaproptcr Ludouici confilio,à Florentinis legatijGc-nuamamp; Senas, quideeontrouerfijs per ipfum componendis agerent miffifunnfed cum Genuenfibusomnia fruftrafuerunt,quoniamSercfanæ iura, nulla viciffimnifi quod Pifanos regionis ipforum opportunitate frui fe prohibituros promiferunt, ccm-penfatione data,fibilibérécedipoftulabant: Florentinis vero tam certæ lafturæ com-paratione, quæftus tam paruus tanq; dubius videbatur, vt illorum amicitiam hoc pre-tio emere reeufarint. Sed dum hæc varijs inlocis aguntur, Florentinus cxercitusmâ-tós equitibus qàum peditibus potens, fub nouoimperatore in cämpura prodijf.quare Pifani qui poft Regulianam viótoriam, cum Epirotis ad libitum totam regionCm per-* currerant, à Ponte facci vhli poftremo caftrapofuerant reccfferunf.amp; Paulus Vitellius, capta Calcinaria, duraplurium peditum copiant expedans cuiuftaretur ,propè Ca-fcinara,quô fe Venetæ copiæ, quæ fub Marei Martinengi impcrio,ncc difeiplinam ncc ordinem feruabant,corttulerant,ex infidijs pofitis cos adortus,multos Epirotas amp;nbsp;loan nem Gradinicum cataphraétorum dueem interfecit,amp; Francum Epirotarum prçfeftfi, cum centu cqUitibus captiuumfecit.QuapropterVenetorûcopiæ cum Cafeinæ mora-ri non amplius tutû videretur, in Martianum vicum, nouas Venetia copias expeôlâtes fereceperunt. At Paulus Vitellius, peditibus comparatis,côplanationibus,Cafcinæin-uadendæ fignificatione data, idép credentibus Pifanis, Arno flumine repente traiefto, ad Butium caftcllû tribus peditû millibus,ad proxlmos colles occupandos antea miffis, caftrapofuit, amp;nbsp;ingenti fabrorum copia tormentis montana via,ob itineris afperitatem mirandadifiicultatc adueftis, fecundo die tormenta collocata,caftellum expugnauit. Id à Paulo faftum eft, quia cum Pifas,in qua vrbe incredibilis ,tam populi quàm âgrî-colarum , quiineamconfugerartt, Sciam longo vfu omnes bellicis rebus faifti étant idonei, pertinaciavigebat, expugnari nullo modopoffe exiftimaret, quodVeneto-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum valida adeffent auxilia, amp;ciuitas perfe mœnibus valde munira eius vires con-

fumere, quàmvim adhibere fatius duxit,amp;bello ad earn regionis partem quæ ad Arni dexteram eft tranflato,ijs locis capiendis, amp;nbsp;fitu, vndc auxilia quæ ex peregrinis

î3» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

regionibusvenirentirapedirepoflctoccupando incumberendeopoj^ Butij expugna-tionem,in montibus quifupraSanioanncm Venæfunt, propugnaculo extrudo, pro-pugnaculo quod prope Vicum Pifani cxtruxerantjtormentis eadcm difficultatc conuc-dis caftra admouit, eodemq; tempore tota Calcis valle occupata,amp;fupravicum Pifa-num J eoloco quiPetradolorofadiciturj alio propugnaculo vtomniaauxiliaingrcdi prohibèrçtcÔftrudOjVerrucolç quoq; arcem obridebat:amp; vt Pifani ne Librafâdam5amp;: Serccij vallem inuaderct metuentcs minus audadcr ab vrbe recedcrentjcomcs Rinu-tiuSjCum alijs copijs in Ncuolis vallc caftra habebat, amp;c tamé quadringcnti peditcs Pi-fis egrefti /milites qui ad Vérrucolæ obfidionem in Michaelis templo negligenter ver-fabanturfuderunt. Sed Paulus, propugnaculo q^uod tormcntorum ad Vicumpifanum. conuehendorum facultate accepta deditionem fccit,occupato Vico,nô ab ea parte ad qua cum ipfe tueretur Florcntini pofuerantjfed Sanioannem Venç verfus, vnde Pifana auxilia impediebantur caftra admouitaSc mœnium haud exiguà parte tormentis diruta, qui intus erant auxilij fpe amifta5amp; ab pertinaci ad extremum vfq; defenfione, quia Vi-tcllius Butio expug'nato, vidoria crudeliter vfus ad terrorem ceteris incutiendum,tribus Gcrmanis tormentorum iaculatoribus qui intus erant manus amputari iufleratj territi, fortunis hominibusq; faluis deditionem fecerunt.Vico capto ftatim alterius fe-licitatis occafionem habuitjquoniam copiæ quæ Pifts erant^Petrædolorofæ propugna culi expugnationcm repente fi adorirentur facilem fore fperantesjante lucem cum du-centis leuis armaturæ equitibus amp;nbsp;multis militibus eô vencrunncùm verb raaiora impedimenta quàm opinati erant offcndiftent, plus etiam temporis quàm propofitum erat confumpferantjadeô vt dum oppugnationi incumberent^Paulo qui cum parte ex-ercitus adopem propugnaculo ferendam accurrebatin illis montibus confpedOjPifas verfus concedere volentes, in planitie Calcim verfus VitellotiumjCura altéra exercitus parte,vt reditum intercluderet, in eum locum profedû offenderint:cum quo dum pu-gnant,Paulo aduentante, multis equitibus amp;nbsp;magna peditum parte amiflis fugatifunt. Interea verb Florentini aliquo inditio ab Ferrarienfium duce amp;nbsp;alijs Venetos ad con-cordiâmpropenfos effe,fed, fi Vttanta:reip.dignitas poftularet, nontanquamcum æ-qualibus verùmmaioribuscum eisageretur, faciliusinducipoffe,percepto,adilloru animos explorandos, Guidantonium Vefpucium,amp;BernardumRucellaium,fümmaî apud ipfos exiftimationis dues, legatos Venetias miferunt,à quo,tum ne Hifpani regis animum irritarent, turn etiam quia dum fe ad Pifanos opprimendos nimis tenues co-gnouêre, preces fine exiftimatione ac viribus inutiles cenfuerant,ad hoc vfque tempus abftinuerant, nunc verb cum armaillorum foris vigerent, amp;nbsp;Mediolanenfiumdux pe-nitus Venetorum hoftis dcclaratus,honeftæ compofitionis aiiqua rationc adipifeendx fpe minime carebant ; quare lègati honorifîcè accepti, ad ducem amp;nbsp;patrum fenatum, quem collegium voeàt, intromifti,vbi lègatôs,varijs de caulfis, ex temporum qualitate amp;nbsp;diuerfis fuæ ciüitatis cafibus ortis, non antea milTos excufaîTcnr, vt à Pifanorum de-fenfione abftinerent libéré pcriuerunr,fe,cum Florentina refp.nullam eis lædedi caul-fam dediffet, cumq; Venctus fenatus femper fummæ æquitatis famam obtinuifiet, ncc àiufticiarecedendum vidèrent, quam, cum omnium virtutum fit bafis amp;nbsp;fundamentû, omnibus alijs rationibus anteponi deceret, id confequi magnopere fperare oftenden-tes.Quibus düx refpondit, ipfos quidemnullam àFlorcntinis his temporibusiniuriam accepifte, ncc lenatum lædendidefidcrio Pifanorum patrocinium fufcepiife : fed cum foli Florentiniin Italia Gallorum partes fcquuti cflènt, omnes fœderis principes communis vtilitatis ratione addudos, Pifanis fe libertatem corum defcnfuros,fidem fuam obftrinxiife, qubdfi cæteri datæ fidei obliti eflent,nolle ipfos contra fuæ reip.confue-tudinem, in re tam indigna illos imitari, verùm fi qua ratio proponcrctur,qua Pifanis libertas conferuaretur, fcnecpriüata cupiditate, necproprij'commodi gratia,inPifanorum defenfioncpcrfcuerarcjcunôlis mortalibus declaraturos.Dçindc per aliquot dies qua ratione vtriqucpai ti fatisfieri poftet difputatum fuifcum verb nec Veneti ncc Florentin! oratores, aliquidproponcrc vclIcnt,FIifpaniæ regis lcgatum,qui eos ad cô-cordiam hortabatur intercedere content! fuêre, à quo cum propofitum eftet vt Piftmi in Florentinorum clicntclara^jnon tanquam fubie(fti,fcd commendati, ijfdemcaptibus

quæ PiftorienH ciuitaticonceflafueraht) quafi mcdij inter feruitutcm àc libcrtat-em redirent. Veneti fe in vrbe,in qua munita loca amp;nbsp;iuris adminiftratio in aliorum poteftate gt;nbsp;effent,nullam libertatis partem cognofcere refponderunt, quocirca Florentini orato-res nihil confcquifperantes, Venetos nifi neceffitate co ados Pifanorum patrociriium nunquam deferturos fatis certi Venetijs difcefferunr.Veneti autcm quotidie copias Pi-fas mittcbant, nec ab initio multum Florentinorü res timuerant:quöd cum in Veris initio bellum effet cœptum,amp; Pifanus ager,vtpotè admodum depreffus aquarum inunda tionibus valdeobnoxiuSjdiu in agris verfari minime poffe cogitarent,amp; quiafub Vrbi-natium duce cui recenter copiarum præfedi titulum dederant, amp;nbsp;nonnullis alijs duci-busquingentos grauis armaturæ équités compararant, amp;nbsp;cum multis occulta confilia agitabantjVt Florentinos à Pifanorum offenfionc auerterent, bellu aliünde inferre de-creucrantjPetrumMediceum, cuius cófilio Cavolum Vrfinumamp; Bartolomeu Aluianu, cumducentiscataphradis ftipcndiocóduxerantjdeinde impellercin animo habentes. Nec dcfuit fpes emciendi,vtloannes Bcntiuolus,Florentinis ab Bononia moueri pate-retur, quoniam Mediolanenfium dux,in Annibale eius filio ad ftipendiamittendo,Ve-nctos hbi ab illo antepofitos indignatus,amp; hàc noua offenfione veteribus ininriis,quas VC aiebatjCum Ferdinandus Calabriç dux in flaminiam Aemiliamq; tranfiuit,ab illo ac-cepcrat,memoria rcpetitis,nonnulla caftella quç Alexander eins hlius dotis nomine in Infübriapoflidebat, occupaucrat , neq; ab co quauis rationcirritando abftinebat: verum enimuero tandem Florentinorum intercemonccaflellis reftitutis,belli ab ea parte inferendi confilium exclufumfuitjidcirco Veneti Senenfibus,vt ex ipforum finibus arma móucri paterentur,fuadere conabantur, amp;nbsp;praeter cofuetum in Florentinos odium, ciuiuni quoq; in eavrbe diffenfio, huius rei obtincndæfpemfaciebat-.curn enim Pan-dolfus Petruccius, ingenio amp;nbsp;aftu, fibi maximam autoritatem comparaffet, Nicolaus Borghefius eius focer,amp;Belantiorumfamilia,quibus illius potetiaeratmolefta,Vrbi-natiumducl amp;nbsp;Vrfmis, quicumquadringentis cataphradis , duobus peditum milli-bus, amp;nbsp;quadringcntis Epirotis, Vcnetorum iuffu ad Fratam agri Perufini cartrum hæ-rebant, iterconcedivolebant, amp;cum Florentinisinduciaspacifci, quemadmodum Mediolanenfium duxpoftulabat, amp;nbsp;Pandolfus hortabatur , nihil aliud effeaiebant, quam illisPifani belli conficiendicommoditatcmpræbcre, quoconfedo eö poten-tiorcs contraipfos effent:quarevtprudentes viros dcceret,exoccafionibusfruduni accipi debere, nec alia padione quam pacis, qua Florentini Montispolitiani iuribus cederent, conueniendum ineaq; fententia conftantcr pcrfiftendum, quibus iuribus, Florentinos nullo modo ccffuros fciebant,cx quo neccffariö fequebatur,Venctis affen tlendum,apUd quos cum illi primùmgratiæ locumoccupaffent,fe facile Pandolfi autoritatem depreffuros fperabant, qui Mediolanenfium ducis hortatu,contrariæ fenten tiæ autor fadus, non parum in fententia fua defendenda laborauitdn populo namque naturale inFlorentinos odium vimhabebat, amp;nbsp;Montispolitani iura hocterroreobti-neri poffe admodum verifimilc videbatur,quæ cupiditas odio coniunda, plus po-terat,quam Pandolfi, moleftiarum, quae bellum proprijs tedispropinquum fequu-turæ effent, amp;nbsp;periculorum , quæ ex Venetorum in Hetruria potentia imminerent commemoratio, cuius rei exempla ab exteris minime quserenda aiebat, cum reccns effet memoria, quod FerdinandiNeapolitanorum rcgis,anno m.cccc. lxxviii , in Florentinos conlundione , nifi Ferdinandus ob Hidruntum in regno Neapolitano, abMahumete Ottomannooccupatum, Alfonfumfiliumcum copijsquæSenis crane reuocare coadus fuiffet, penitus in feruitutcm redadi forcnt,præter quod ex ipforum-methiftorijs feire poffent, eandem Florentinos per Virtufij comitem lædcndi cupi-ditatem, amp;nbsp;odium, propter eundem Politianum montem conceptum,in cauffa fuiffe, VC ipfimec propriam pacriam illius imperio fubicccrint. Quæ raciones quamuis veræ, tarnen cum ad lllorum ardorem amp;affedus comprimendos, non fatis effent idoneæ, non extra allcuius tumultus ab aduerfarijs in fe concitandi periculumcrat, fed ille VC præuenirec, repente multos ex agro amicos amp;nbsp;clientes in vrbem introduxit, amp;nbsp;trecentos grauis armaturæ équités cum mille pedltibus , à Florentinis ad Pogiuin Imperialem mitti curauit, quarum virium exiftimatione, aduerfariorum comprèffa m

134 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AÊ

audacîa , quinque ànnorum inducias cum Florcntinis fieri obtinuît, qui præfen-tiumpcriculorum mctu,digniratis ration! antcpofito jValianipontispartem, amp;pro-pugnaeulum Senenfibus tam moleftum fe diruturos rcceperunt, ac prætcrca intra certum tempus, inter Glanici annis alucum amp;nbsp;Montispolitiani oppidum quafeunquc munitiones vellent ædificare concclTerunr. Qua re Pandolfus potentior fadus, paulo póft Socerum , qui nimis audader cius confilijs obftabat, potuitinterficien-dumcurare, hocque æmuloftiblaro,amp; reliquisperterritis indies magis tyrannideia fuam confirmare. Veneti hacconcordia,per Senenfiumagrura Florentinos à Pifano bello auertendi fpedeieôti, cum nec A Perufinis vt perillorum agrumarmainferrc liceretimpetràre potuiftcnt,Perrî Medicis gratia amp;veteribus clientelis,loca quæ Flo-rcntini in Apennini iugis pofiidercnt, facile occupari pofTe fpcrantes , ab ca parte quæ Aemiliain fpeôfat illos tiirbarc ftatuerunt, idcirco itineris per Lamonis val-lem facilitate à Fauentiæ regulo impetrata , cum copiaruin quas in Aeinilia habe-bant parte,quibus coniunôü funt Petrus amp;nbsp;Julianus Mcdicei,Marradiumvicum in Apennini iugo , quà Aemiliam vergit pofitum , absque impedimento occuparunr, quoniam Dionyfius Naldius homo ex cadem valle natus in trecentos pedites àFlo-rentinis, vteum locum vnàcumincoiis rucretur accepto ftipendio,tampaucospedites fecum adduxit vt ibi hærere non fît aufus ; deinde ad Caftilioni areem eminenti loco fupra cum vicum fitam, propter multarum rcrum amp;nbsp;præfertim aquæ inopiam qua eum locum laborare feiebant, ea potiri fperantes,qua capta in Mugcllanum Florencias vicinuro agrum liberum iter habcrentjCaftra pofuerunt:vcrùm pro tenu! apparatu præ-fefti conhantia, amp;nbsp;pro aquarum penuria cœlefte auxilium farisfccit, quoniam vna node tantum pluit, vt vafisputeisque omnibus rcpletis, hacdifficultatc fint liberad: intere-averoRanutius, cumPlumbiniregulo, amp;nbsp;aliquotalijs ducibus,pcrMugclla-numpropehoftium caftravcnêre, amp;quiailli celcritate fret! non admodum inftruôti vénérant,quafi fugientes retrocederc coêgcrunt, amp;nbsp;iam Gaiatij cornes,à Mediolancn-fium duce cum trecentis grauis armaturæ equitibus , amp;nbsp;mille peditibus Cotinio-lam mifTus, amp;nbsp;FracaiTa eiufdemducis miles'qui cum centum cataphradis Foroliuij crat,fe ad illos à tergo infcquendoscomparabant, idcirco vrhoc periculum euitarenr, ad Vrbinatium ducem,qui ex Perufino agro difccffcrat,amp; rcliquas Veneto rum copias, contenderunt, quæomnes vnàinter Rauennam amp;nbsp;Forumliuij cum parua alicuius pro-grelFas fpe caftrahabebant,quiain Acmiliaprætcr Florcntinorum vires,crantquingcn ti grauis armaturæ équités,qumgenti Hyppotoxotæ,dt mille pedites Mediolanenfium ducis,amp;Forumcornelij atq; Forumliuij plurimum obftabant. Interca verô Paulus Vi-tellius,vbi poft Pilani vici expugnationem, aliquot dies in res neceftarias comparadas confumpfiftet, in eadem Pifanis auxiliorû facilitatem impediendi fententia perfiftens, ad Librafadam occupandam conuerfus crar,amp; vt ad earn oppidi partem quæ minus effet munira accederet, amp;moleftias quibus exercitus tormétisimpedimentisq; grauatus atfici poffet vitaret, via quæ per montes in Pifarum planiticm defeendit, amp;nbsp;ea quæ, per Lucæplanitiem monris radices ambit, relida, raagna fabrorum multitudine,noua via per montes fada, amp;eodem die exitinere, Montis maioris propugnaculo quodPi-fani in cacumine montis fecerant cxpugnato,tuti(fime in Librafadæ planitiem defeendit,cui fcquenti die caftris admotis, amp;nbsp;peditibus qui in Potici, amp;nbsp;Caftclli veteris ( quæ duæturrcs ordinepofitçparuo fpatio àLibrafaôtadiftant)præfidio erant,facilèad dedi tionem coadiSjin fecunda turri,amp; alijs locis aliquot tormenta,contra oppidû benè mu-nicumamp;cuftoditumcollocauit,erantincnim eiuspræfidio ducentiVenetorum pedites,quib. ex locis cum mœnia iupra «amp; infra verb erarct,fe primo die expugnaturû fpera batîfed mûri areu cafu node diruto,ea materies munitionemcæptam,quatuor vlnas in altum auxit,adeo vteum Paulus triduum fruftrafcalis confeendere tcntaftet,defuccef-fu non mediocriterdubitare cæperir,cum etiâ exercitus àtormento quo exoppido per depreftam feneftram iaculabantur, magnum detrimentûcaperct : verùm ipfiusindu-ftria amp;nbsp;virtus, fortunæ benchcio fine cuius ope ducum confilia fæpe funt fallacia,fuit adiuta; vnius etenim tormentiidu cxeaftris,id tormcntum fradum fuit, Scvnus exopti mis tormctorùiaculatoribus cjuiintus effentinterfedws,globusqi per totum oppidum pertraa*

LIBER Q^V A R T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;135

pertranfiuit, quo cafupropugnatoresperterriti, quoniam propter tormenta ad fecun-dam turrim polîta difficile ad mœnia venire poterant, quarto die dcditionem fecerunt, amp;nbsp;paulo póft arx, paucis tormentorum iólibus cxpcdatis idem fccit. Librafata occu-pata,nonnullis propugnaculis in vicinis montibus facicndis operam dedit,prç cæteris veró vnum extruxit muiïitum gt;nbsp;amp;nbsp;multorum hominum capax fupra Mariam in caftello, à monte in quo pofitum erat Venturæ propugnaculum nuncupatum^ex quo in vniuer-fam circumieélam regionem excurfio patebat, vbi fama eft olim à Caftrucio Lucenft fuorurntemporum nobiliffimo duce aliud exædificatum fuifte, vt hoc amp;nbsp;Librafata cu-ftoditis, commodaquæ Luccnfi StPetrsefandi'C itinere Pifas pcruenire poftent im-pedirentur. Veneti autem omnia quæ ad earnvrbem vel auxilio, vel bcllo alio transfe-rendo iuuandam eftentoportuna, excogitate non definebant: cuius rci difficultates inter Mediolanenfium ducem amp;nbsp;Mantuæ marchionem , denuo adciusftipendia ac-cerfitum ortæ, fpem illis auxerunt: quoniam dux Mediolanenfium ne Galeatium Sanfeuerinatem, quimagis ob gratiam quam virtutem, multum apud ipfum ppterat, fuarum copiarum imperatoris titulo defraudaret, Marchioni,intra tres menfeSjfuarum amp;nbsp;Cæfaris, vel Pontificis, vel Federici regis,vel Florenfmorum copiarum fimul imperatoris titulum fe daturum promiferat ,quo intra præfcriptum tempus, quia huic quoq; reiGaleatius rcpugnabat, minime faólo, acccdente ctiamftipendiorum difficultatc, Marchio adVenetorum 5 quide eo cum trecentis grauis armaturæ equitibus ad opem Pifanis ferendam mittendo agebant, ftipendia animum conuertit: quod cum Ludoui-cus præfentirct,Galeatij confenfu,fuarû ac Cçfàris copiarum impcratorem eum decla-rauit; fed iam Marchio Venetias profc(ftus,amp; maxima^ Florentinorum copiarum impe dimento minime obftante, Pifas ingrediendiconfidentia,Senatuidcmonftrata3denuó cum illis cóuencrat,amp; pecuniarum parte accepta,Mantuamq; reuerfus fe comparabar, amp;nbsp;ft Veneti eadem in eius expeditione celeritate,quain coducendo eftent vftjmox iter effet aggreffus, ad quam rem lentè progredi cœperunt, quia cum ipfts ßibicn3e,quod Cafentini ftue (vtveteres appellabat)Clufentini agri caftellfi eft,per aliquos Mediceo-rumveteres clientes occupandæ, denuo fpes fieretj ob Pifas tranfeundi difficultatem, belltialio transferre,auxilio,vtilius fore cenfuerunt-.qua tarditate indignatus Marchio, demû cum Ludouico cum trecentis grauis amp;nbsp;centum leuis armaturæ equitibus,amp; Cçfa ris ipftusq; copiarû duels titulo, pecunia à Venetis accepta,pro priftinls ftipendijs quæ illidebebantretenta,conuenit. Florentinlno finefufpitione eius coniurationis fuerat, imo prætermultacomuniainditia, ante non multos diesBononia certlores nuntios ea de re accepcrat. Verum diligentiaprudentiaq; conftlia,negligenter imprudéterq; exe-quuta,lnutilia funt.Prçfeiftus quem ad hoc periculu auertendti ftatim miferunt,vbi eos de qulbus maior erat fufpicio, amp;nbsp;quiconfeij erantcœpit, verbis illorum imprudenter fide adhibitaliberauir,amp; in rellquis aólionlbus fuit tam parum diligens,vt Aluiano,cui earcs conficiendademandata erat,facile negotium reddiderit, quoniais aliquot equi-tibus viatorumveftitu præmiffis, qui vbitotam noótem equitaffent, fub diluculum ad portamperuenerunt, quam cum præfeôtus nullo præftdlo muniuiffet, nec faltcm vt ferius quam pacatis temporib. folcret aperiretur ,profpexiffct, fine difficultatc occupa runt-.hos alij deinceps équités paulatim fcquutifunt, qui in itinere fe Vitelliorum milites effe diuulgarant, amp;nbsp;coniuratisproillis armafumentibus,ftatim toto oppido potiti funt:eodcmqi die aduentauit Aluianus, qui quamuis paucos milites habcrer,vt fua natura femper incrediblli cclerltate occaftoncs arripiebat, ftatim ad Poppium,noblliffi-mum eius vallis caftcllum inuadendum contendit, verùm difficultatc offenfa, ad loca Bibienæproxima,quamuisparua,exiguiq^;ponderisoccupandahæfir.Cafentina regio, quam Arnus fluuius interfluit, angufta, ftcrilis amp;nbsp;montuofa eft, ad Apennini Alpium, quçtunc quodhyemis initium e(fet,niuibus erantteéftc radices fita,fed Florcntiam pc-tentibus,ft Aluiano Poppij oppugnatio féliciter fucceffiffet, oportunii iter,nec in Are-tinum agrum amp;nbsp;Arniuallem minus commodum, quæ regiones quod amplis oppidis amp;nbsp;caftcllis refertæ fint, ad Florentinorum imperium magnl erant ponderis, qui in tanto periculo minime négligentes, apparatlbus repente vbicunq; opus erat faófis, coniura-tloncm quæ Aretij parabatur opprefferunt, amp;nbsp;cum impedire ne Veneti in Cafentinum

nouas copias mittcrent reliquis rebus anteferrent, Ranutium comitem ex Pifano agro reuocatum J ftatim ad Apennini itinera, interBàgniuallem, amp;. Stephaniplebem occu-panda miferunt, amp;nbsp;tarnen quo minus Vrbinatium dux 8c Carolus Vrfinus,alijq; duces, tranfirent impedire minimè potuerunt, qui cum fcptingentos cataphrados,amp; fex mil-liapeditum ,atq; inter bos aliquem Germanorum numerum in ea valle haberent,pau-cis locis exceptis totum Cafentinum occuparunt, amp;nbsp;denuOjfed fruftra,Poppium cape-re tentarunt.Ideô Florentin!, proutVenetorum mens fucrat, Paulum Vitcllium cum fuis copijs ex Pifano agro, idoneo præfidio in munitis oppidis,amp;V enturæ propugna-culo relido eo conuertere coadi fuerunt, cuius in Cafentinum aduentu, Venctorum duces,qui vt eode die circa Pratumuetcrem caftra ponercnt mouerant, retroccflerunt. Quamprimùm Paulus Vitellius in Cafentinum venit, amp;nbsp;Fracaira,qui à Mcdiolanenfiii, duce,cum quingentis grauis armaturæ equitibus, amp;totidé peditibus in Florentinoruin gratiam mittebatur,illicóiundus fuit, ftatim hoftes,cumob caftrorum anguftiam,tum quiavtCafentini exituingreftumq; patenté fibi conferuarcnt,Verniæ,Clunj,amp; Monta-lonis anguftias, loca in alpibus édita, cuftodire cogebantur,in varia loca diftrados,in multas difficultates redegit, amp;nbsp;acerbiftimo tcpore in ca valle inclufi,nullius neq; ifthic neq; alibi progreftits faciendi fpem habcbant, quonia Comes Ranutius cum ducentis cataphradis Aretij manebat : amp;in Cafentino, poftquam ab initio Poppium occuparc nonpotuerant, necMediceum nomen aliquidmouebat, cùm regionisin qua vixali-quis eft equorum vfus,incolas infenfos habcrcnt,iam ante Vitellij aduentum,multa ab incolis detrimenta acceperant, amp;nbsp;idcirco ipfius 8cFracaflæ aduentu cognito, iinpedi-mentorum amp;tormentorumparte trans alpcs remifta, quantum locorum naturapatie-batur copias ftmul coniunxerunt : contra quos Vitellius confuetudinem fuam feruarc ftatuit,quæ crat,potius vttutam vidoriam pararct,nec tempori , nec multis laboribui parcere, nec vt àfumptibus abftinerct, absque multis apparatibus progredi, quam vc racilis celerisque vidoriæ gloriam compararet, vna cum excrcitu rei exitumin difcri-men conijcere : ideo ipfius in Cafentino confilium fuit, non ftatim munirioralocape-tere, fed hoftes ad minus munita dcfcrenda coinpellere, amp;nbsp;alpium anguftias, aliaque regionis itinera,præfidijs,propugnaculis,vijsobftruendis,alijsque munitionibus clau-lt;lere,ne nouarum copiarumauxilia habere polfentjueue ex vno loco eos qui in alio effent iuuandi facultatem haberent : hacratione multorum opprimendorum occafio-nem,amp; maiorem numerum qui Bibicnæ erat,fi no alia re,equorum incommoditatc, amp;nbsp;commeatus inopia,confumptum irifperans: quo confilio aliquot locis prope Bibienâ, parui per fe mometi, verum ad cam rationem qua fibi belli vidoriam propofuerat opportunis recupcratis,amp; quotidic magis progreffus, multos grauis armaturæ equites,in quibufdam paruis vicis Bibienæ propinquis fpoliauit, amp;nbsp;vt Venetoru copiasquæad opem his ferenda trans alpes colligcbantur itincre prohiberet, omnibus locis quæ circa Verniæ montem funt occupandis,amp; foftis in omnibus vijs,quæ circa ea loca 1 vint fa-ciendis opera dcdit,adcö vt hoftium difficultatibus amp;nbsp;comeatus penuria perpetuo cre-feentibus,multi eorum, ordinibus relidis abirent,qui plerumq; ob itineru afperitatem vel ab incolis, vel amilitibus diripiebantur. Hi erant inter Vcnctos 8c Florentinos ar* morum progreflus.Eodcmq; tempore quamuis Florentinorum legati, absq; vllacon-cordiæ fpe,Vcncrijs difceffiftent, tarnen Fcrrariæ noua pacis confilia àFerrarienfium duce Venetorumopera propofita agitabantur, quoniam multi, fummæineoScnatu autoritatis,iam bello, quod graui fiimptu,amp; multis difficultatibus gcrebatur feffi, male rumque rerum in Cafentino gerendarum fpeamiffa, Pifanorum defendendorum moleftijs, dummodo aliquo honefto colore fieri poftetliberari cupiebant. Dum verb Italia ob Pifanas res in his moleftijs verfatur: nouns GalliærexadVenetosqui Infu-briæ imperium fequenti anno inuadcndum,incredibili in Mediolanefium ducem odio flagrantes magno Audio foedus cumcomolicbantur , fibiconiundos forefperansfc corapararenon ccftabat:fcd maiori Audio agebantrex, amp;nbsp;Pontifex, qui à Federici affi-^ nitate cxclufus, incadem regni Neapolitan! cupiditate perfencrans, toto animo ad Gallicas fpcs epnuerfus, Valentino cardinal!, Carolotam, Federici filiam, quæ non-dum nupta,in Gallica aula viuebat,copulare procurabat,cuius rei ab rege,in cuius po-

teftate illam locate elfe videbaturfpe accepta » Cardinalis jinane factum fenatumin-greffus,pattern amp;nbsp;putpuratos reliques, vt cum ipfe nunquam animo ad facerdotia pro-cliuis fuifîet, dignitaris cum habitu deponendæ facultatem fibi concédèrent, quo fata fua fequi poffer fupplex rogauit:ficque pallio fago pro toga fumptis, iter in Galliam quamcitiflimèadornabat, cum iam Pontifex regidiuortij cum vxorefuaauroritate faciendi,facultatem promififlet, amp;nbsp;rex viciffim , ‘quamprimtim Mediolanenfe imperium occupaflet, fe eum ad ciuitates ab Aemiliæ Flaminiæq; vicarijs poflefTas pontificio iin-perio fubijciendas iuuaturum, amp;nbsp;trecentas auri libras maioris ad euftodiam fuam præ-fidij alendifpecie,in præfentianumeraturumfufeepit, quafi ipfius cum regeconiun-étio , multos in Italia ad infidias quibusipfumoprimcrentparandas, effet impullura. quare rex vtpromiffaprçftarenturpecuniam numerate cæpit, amp;nbsp;pontifex diuortij cauf-fam,Setenfi Epifcopo nuntio fuo, amp;nbsp;Parifienfi ac Rotomagenfi archiepifcopis deman-dauit,quo in iudicio régis vxor per füos próeuratores ab initio contradicebat, fed tandem, cum indices, non minus quam aduerfarij potcntiam,fufpedos haberet,Bcrrenfi ducatu,cui tri gin ta millium francicorum, ad vidus fui fuftentationem prouentu accc-pto, lite cedere cum illo conuenit, ficq; diuortio iudicum fententia confirmato,ad li-bcrationem, amp;nouummatrimoniurn perficiendum nihil aliud, quam Cæfaris Borgiæ quiiâmexcardinali, amp;Valentiæ archiepifeopo, miles ac Valentinus dux faótuserar, aduentus expeólabatur : quoniam rex ilium centum cataphraóris cum vigintimillium francicorum ftipendio præfccerat,amp; Valentiam Allobrogum vrbem,cum viginti fran-cicoriim millibus annuls duels tltulo concefferatiqul Oftlæab regemHIis naulbus con-fcenfis,fub annl finem ad aulam, ponlpaac faftu Incrcdlblll pcruenit, ab rege quoque magno honore acceptus, amp;nbsp;purpureum galcrum, Georgio Amboldo, Rotomagenfi archlepifcopo, qui cum antea perlculorum , ciusdemqi cum rege fortunæpartlceps fuiiret,fùmraæ erat apud eum autorltatis, fecum attulit:tamen Ipfius ab inltlo aCtiones minime gratæ fuerunt,quoniam paternum conlîliumfcquutus,llbcratlonis defiderium regem magis äd confilla fua propenfum, quam acceptl bcneficlj memoria,reddlturum fperans, fe diploma fecö. attuliffe negabatded cum ab Setenfi epifcopo,clàm régi veritas effet patefaóla, ipfe coram deo diploma confedum effe fufficere ratus,eo non am-pliuspetito , nouamvxorem aperte fibimatrimonioiUnxit, quodin caufafult,vtdux Valentinus çum diploma amplius retinerc non poffer, refciulflctq; ab Setenfi epifcopo earn rem fulffe patefaôtam, allo tempore póft veneno Ilium clàm fuftuleiit. Nee rex in vicinis ptincipibus pacandis minus erat follicitus,ided cum Hifpanix regibus pacem inijt,qui returnItalicarum confilijs depofitis, non modó omnes legatos,quos in Italia habebant,prxtereum qui apud pontificemverfabatur,reuocarunt,led omnibus Cala-briælocis,quæ ad cam vfq; diem rerinucrant,Fedcrlco conccffiSjConfaluum cum omnibus copljs in Hifpaniam redire iuflerunt. Maior difficultas erat in concordiacum Romanorum rege concilianda, qui, non parua pecuniæ fumma ab Mediolanenfium duce,cui,vel Coefarianum bellum, Galliæ regem ab Italix rebus auerfurum,vel, vtab Cæfare cereópromittebatur, concordia inter eos ortale quoq; inclufumiri, perfuafum erat,adiutus,nonnullarum defeérionum in regione ortarum occafionc,in Burgundiam irruperat. Sed poftlongas agitationcs atq; confilia, rex nouam pacem Artefiæ comi-tatus oppidis rertltutis,cum Archiduce inijt, quæ res vtad fill) commodum perficcre-tur, Romanorum rex, Mediolanenfium ducis,cum quo qula Infinitis fuis pecuniæ peti-tionlbus non femper fatisfecerit, videbatur hoc tempore indignatus,nulla fada men-tionc, in multos menfes induclas cum eo padus eft.Rex præterca pacem cum Angliæ rege àfuperiore rege fadam confîrmarat, amp;nbsp;omnibus rationibus,tpaævt Mediolanenfium ducem, quiingentibus promiffis amp;nbsp;maximis largitionibus in id nitebatur, vtali-quas pacis leges admitterecproponebantur,reiedis,vt Venetos ac Florentinos codent tempore fibi adiungeret operam dabat, ideoq; vt Plfano bcllo remoto Veneti Pifas in ipfius manus deponcrent, vehementer inftabat, amp;nbsp;vt Florentini affentirentur, clàm fc illis breui reftituturû promittebatiquod negocium difficultatibus plenum, varijs propo fitis finibus amp;nbsp;cauffis, per multos menfes varie agitatum fuit-.quoniam Florentini, cum eos hac ratione Galliæ rcgl adhærere effet ncceffe, amp;nbsp;ob promifforum ab Carolo rege m 3

non præftitorum memonam, ne nunc quoque idem accideretveriti, inter fe non in vnam fententiam conueniebantjpropterea quod ciuitas,potentiorum ciuium ambitio-ne Jamp;popularis flatus licentia agitata J amp;nbsp;ob Pifanum bellum Mediolanenfiiim duct coniunda, itain fe ipfadiuifacrat, vtrcs graues præfcrtim nonnullis ciuium Gallia; régis vidoriam optantibusjalijs contra Mcdiolanenftum duci faucntibus, magnadif' ficultate'pacate decerni poffent. Venetiautem,etiamrcliquisomnibus foederis cunt regciheundi difficultatibusremous, depofito,minimeaffentiri ftatuerant confilijs, quæeade re Ferrariæ agitabantur amp;fumptuumpro Pifarumdcfcnfione fadoruin reflitutionem ampliorem,amp;minoremin defederandanotamfperantcs, quod negotium Ludouicus Sfortia, nefiapud Galliærcgcm depofitum fieret, hæ refpublicæ arnbæregi adhærerent veritus, amp;nbsp;haccontrouerfia initaliafedata , Venetos fui la:-dendi confilia depofituros fperans , vehementer vrgebat : quam ob cauffam amp;nbsp;Galliæ régi Ferrarienfe confilium fummopere difplicebat amp;nbsp;Pontifex vt ex alio-rummolcflijs commodum fuum eliceret, quia cum in omnibus Italiæ negotijs maxima apud regem autoritäre polieret, fi depofitum in regis man us fieret, aliquo modo particeps fieri fperabat, oblique id confilium perturbare nitebatur. Interea verôVenetijs , vtrura rege à depofiti petitione (quam nonconcedere dccreuerant) recedente in Mediolanenfium ducis detrimentum fœdus , quemadmodum is ma-gnopere inflabat, cumCremonam,amp; vniuerfam Giaradadam regionem , vidoriac præmium, fe conceffurum promitterct, cum illo effet ineundum difeutiebatur ,qux ctfi omnibus fummopere optanda viderentur , tarnen multis deliberatio tanti pon-deris, amp;nbsp;Galliæ regis in Italia potentia , ipforum imperio tarn periculofa videba-tiir, vt in Rogatorum confefTu , qui apud illos Senatus locum obtinet, variae ea derefentcntiædicerentur, inquo cumaliquandovtquidtandem'agendum effet dc-liberarent, conuocati effent, Antonius Grimanus, magnæ autoritatis vir in banc fententiam eflloquutus.

Quum, præftantiffimi Senatores , beneficiorum à noflra republica in Ludouî-cum Sfortiam collatorum magnitudinem, quæ proximis annis totics ei imperium conferuauit intueor, amp;nbsp;quum contra , quanta ille ingratitudine vfus fit, grauifïi-masque iniurias , quas, vt ad Pifanorum defenfionem ad quam nos antea amp;nbsp;hortaïus fuerat, amp;nbsp;impulerat, deferendam cogeret,nobis intulit, memoria repeto, adduci non poffum, vt aliquem effe eredam , qui non \ideat,nobis omni ratione quate-nus fieri poffit, vt eas iniurias vlcifcamur neceffario incumbendum: namquodde-decus, quæ infamia maior effe potcfl, quàm tot iniurias patienter ferendo à ma-iorum noflrorum magnanimitare, nos vniuerfb orbi dégénérés declarare ? quinun-quam vel leuifiimis otfenfionibus prouocati, vt Veneti nominis dignitatem con-feruarent, pericula fubire reeufarunt : amp;nbsp;iure quidem , quoniam rerümpublica-rum deliberationes , abieôla priuataque confilia minime pofeunt, neque omnia ad vtilitatem referri, verùm ad cxcelfos magnanimosque fines , per quos illarum fplendor augearur, amp;nbsp;dignitas conferuetur, fpeôlant ,quæ nulla re magis extingui-tur, quàm fi in hominum mentibus opinio gignatur, animum, aut vires ad propul-fandas iniurias deeffe, necad vlrionem effe paratos, quæ fummopere eflncceffa-ria, nontamob vltionis voluprarem, quàm vteius qui læfit pœnirentia, talcrcliquis exemplum præbeat ,vtte prouocarc nemoaudeat: ficque gloria cum vtilitatecon-iunôla fequirur, amp;generofi magnanimaque confilia,commoditate quoque amp;nbsp;fru-dtu plenaoriuntur : fie vna moleflia , multastollit, amp;fæpe vnicusac breuis labor,à multis ijsque longiffimislibérât, quamuis fi Italicarum rcrurn ftatum,multorum prin-cipum in nos odia,amp;infidias,quæfempcr à LudouicoSforria parantur ponderabimus, nos non minus præfenti ncceffitatc, quàm alijs de cauffis ad banc deliberationem trahi videbimus : nanqueis , naturaii ambitione, amp;odio,quoin huneampliffimum Senatum flagratiinpulfus, nihil aliud fludet, in hoc vnum incumbit,vt omnium Italorum animos, nobis infenfos parer, vtRomanorumregem, Germanicamque gentenj in nosconcitet, imóadhoc idem, iamcumTurcarumirnperatoreconfiliaagitarein-cipit, iam illius opera quantis difficultatibus , amp;nbsp;fere fine fpe Pifanorum defenfio-

ncm,ncbcllum in Cafentinofuftineamus cernitis,in quo fi perfeueramuSjîn grauiflîma incômodapericulaq; incuriimus ; finulloalio rebus noftrisiado fundamento deferi-muSjCum tanta exiftimationis diminutione fitjVt eorum qui nos opprimere cupiunt ant mi nimis augeantur, amp;nbsp;quanto facilius fit eos qui iam declinare inceperunt, quàin qui adhuc exiftimationis culmentuenturopprimere, noftis: qüarum rerum fruôtus clarif-fimiapparerentjamp;citoimperiumnoftrumtumultibus,rumoribuscpbellicis refertuin fentirecur,nifi noftræ cum Galliç rege coniunftionis metus Ludouicum fufpenfum re-tineret,quitamen metus diu fufpenfum tenere minime potelbquis enim eftqui non vi-deat,regem àfœderis noftrifpe exclufum ,vel trans alpes res nouas aggreffurum, vel Ludouici artibus, corruptelis,mcdijsq; potentilfimis, quæ in ipfius aula habet,vidum, aliquam cum illo compofitionem faólurum? itaque antiquæ dignitatis amp;nbsp;gloriæ noftræ tuendænecelfitas, nos ad coniunftionem cum Galliæ rege cogit,fed multô magis im-minens grauiftimumq; periculum, quod alia ratione vitari non poteft: amp;hac in reFortuna fe nobis valde propitiam præbct, quæ cfficiat vt àtanto rege ad id rogemutj^quod nobis ab illo petehdum effet, tam amplis infuper tamque magnificis vidoriæ præmijs propofitis, ex quibus poteft hic Senatus fempcr fibi maximas fpes polliceri, in mente fua amplilfimas cogitationes facere , præfcrtim verb cum tanta facilitate obtinean-tur ; nam quis dubitat à Ludouico Sfortia aduerfus dupliccs tam magnas tamque vicinas vires nullam defenfionem fieri poffeêà qua deliberatione non debemus,nift fallor,Galliæ regis vicinitatc remoueri , neevt Infubriæimperio occupato nobis pc-riculofiformidabilisque fiat vereri : nam qui diligenter cogitauerit,multaquæ nunc nobis contraria fiint, tun c profutura animaduenet, quoniam tantum illius regis incrc-mentum,toti Italiæ cric fufpelt;ftum,Romanorum regem,gentemq; Germanicam,quôd tam nobile Imperij membrum ab illo occupetur, æmulatione, atq; indignatione irrita-bit, adeôvtilli quos nunc Ludouico ad noftramperniciem coniungiveremur , tune proprijcommodigratia conferuare,nobisqueconiungi,fintexoptatiiri:cunqueim-perij noftri exiftimatio vbiqueterrarum magna fit,ingens diuitiarumfama,atquecon-’cordiæ noftræ, amp;ad imperij conferuationem conftantiæ tam crebris illuftribusque exeraplis confirmata opinio maior , non audebit Galliæ rcx,nifi multis vel faltem Ro-manorumrégiconiunôtusnos inuaderc,quæres multisdecauftis totdifficultatcs habet, vt vel fpem, vel metum inde concipere vanura fit : ncque pax quam nunc à vi-cinis principibus trans alpes impetrare fperat,perpétua crit, quin inuidia , inimi-citiæ , ipfius incrementi timor , omnes cos cura quibus aut odiura aut æraulatio intercedit, excitabunt: amp;quam Galli ad acquirendura promptiores quàra adeon-feruandum prudentes fine, quamque cito , irapetu Scinfolentia, fubiedis odiofi fiant, omnibus notiffimum eft , idcô Mediolano occupato , crit illis magis neceffa-rium conferuationioperara dare, quàmnouis rebus ftudere oportunumraouum nara-que non benèconftitutum imperium , nec prudentergubernaturn, ei qui id aequiric potins graueeft,quàm vtpotcntioremeumrcddat,cuiusreiquod'nam recentius arque illuftrius exemplum haberi poteft,quàm fuperioris regis viâ:oria,contra quem,in-crcdibiledefidcriumquo in regno Ncapolitano acceptus fuerat, in fummum odium conuerfum eft ? Periculum itaque quod intra aliquod tempus ex Galliæ regis vi-doria ad nos pernenire poteft nec tara certum, nec talc eft,vt ad id vitandura, in præ-fentimaximique raoraenti periculo manere vellc debeamus, amp;futurorum incerto-rumq; pcriculoruin inctu, tara opulcntam,tanq; oportunam Infubriæ partem recufarc nifi animo pufillo abiedoque in piiuatis hominibus, nedum in omnium quotquot vn-quamvlla inmundi rcgionc fuère,rerumpublicarum poft Romanampotentiffima amp;nbsp;celeberrima, vituperando tribui poifer : raræ funtatq; fallaces tam magnæ occafiones, cftque prudentium amp;nbsp;magnanimorum,cum ofîeruntur arriperc, amp;nbsp;è contra negligere fummareprehenfionc dignum,acfæpe nimis curiofafapientia,amp;futuri nimium ponde ratiix, vituperatur; quoniam res humanæ,tottanque varijs cafibusfubijciuntur,vt raro id cueniat, quod viri ctiam fapientes exiftimarant; amp;nbsp;qui præfens bonum,futuri péri-culi timoré quumid nec certum nec propinquumeft , negligit,fummofæpe dolore, amp;nbsp;infaraiæ nota , corura periculorum quæ poft vana fiunt metu, vtilitatis amp;nbsp;gloriæ m 4

plenas occafiones amififle reperitur. quas ob cauflas, mihi foctlus aduerfus MedioU* nenfium ducem accipiendum videretur, quia præfentem fecuritatem nobis adfertjdi-gnitatcm apud omnes principes, amp;nbsp;tantum incrementum, quantum nos alijs tempori-bus J molcftijs fumptibusq; immenfis cum ob magnitudinem, turn quiaeritaditus amp;nbsp;ianua ad huius potentifïîmæ reipublicæ gloriam amp;nbsp;imperium mirum in modum augcn-dum,obtincre pofTe nitcremur.

Huius fentcntiæ autor magna attcntione,amp; admodum æquis auribus auditus fuît, eiusq; animi magnitudo amp;inpatriam amor à multis laudatus. Sed contra dixitMar-chio Triuifanus. Iniurias, fapienrillimi Senatoresjà Ludouico Sfortia,noftræ reip.illa-tas grauiflimas,amp;cum maxima dignitatis noftræ offenfione efle negari minimepo-teft, nihilominus quo illæ maiores funt, quoq; magis noscommouenr, eo magis proprium prudentiç cft,iLiftam indignationé,iudicij maturitate,amp; vtilitatis ac publicicom modi^confideratione modcrari : quoniamfeipliim ternperarejamp;proprias cupiditatcs vincere,quopaucioresfuntquiidpoiïint, amp;quoiuftiores funtcauffæ,quibushomi-numindignâtioamp;appetitusconcitatur, tantó maiorem haberlaudcm : ideôàdhunc Senatumjqui apudomnes genres tarn darum fapientiæ nomen obtinet,quiq; proximc feltaliæà Gallis liberatoremprofeffuseftjfpcdat, infamiam quæfinuncillorumre-dims caufa fucrit manabit,amp;multô magis pcriculum,quod perpetuo nobis imminebit. It Mediolanenfe imperium in Galliæ regis poteftatem peruenerir, fibi ob oculos pr-o-ponere quod quidem periculum qui per fe non pci fpicic, quantum terrorem regnuia Neapolitanum à Carolo occupatum nobis ineufferit in memoriam reuocct,à quo non ante nos tutos duximus,quàm in ilium penè omnes Chriftiani principes nobifeumeô-iuralfent: amp;nbsp;tarnen quæ comparatio inter hoc amp;nbsp;illud? quia rcxillc ferc omnibus regijs virtutibuscarens,erat quafiridiculus princcps,amp;Neapolitanumrcgnum,tamà Gaîlia longinquum,illius vires ita dillrahcbat,vt ferè magis hebetaret ipfnis potentiam quàn» augeret,amp; ca occupatio ob regnorum tam propinquorum metum, pontifieem atq; Hi-fpaniæ reges illiinimiciflîmos reddebat, quorum vnumdiuerfosnuncfines haberc, amp;reliquos Italicarum rerum perræfos,nifi maxima necefiitatc compulfos ijs immilceri vellcnotum cft. Hicautem nouusrcx ob propriam virtutem multô magis timendns quàmcontemnenduseft, amp;Infubriæimperium Galliæregnoeft itaconiundum,vr propter auxiliorum opportunitatem, nunquam nifi vniuerfum orbem concitaucrimus nos ilium inde pellerc poffe fitfperandum, quare nos tamâdmirandæpotentiæ vicini, pacis tempore in grauiifimis fumptibus acfufpitioneerimus , öeinbclloillius iniurijs itaexpofitijVtnos tueri difficillimumfit futurumiamp;profedó non fine admirationc cum qui ante me fententiam dixitaudicbam,ab vna parte Galliç regem,Inlùbriæ dominum non timere, ab altera tanriim Ludouici Sfortiæ, principis viribus longe nobis inférions, quiqîtimiditate amp;auaritia,rcsfuas femperin grau iifima pcriciilaconiccir, metum præfe ferre : terrebant eum aliorum auxilia, qua G in tanta animorum voluntatumq; di-uerfitatc, amp;nbsp;tanta conditionum varietate,talem coniundionem conciliare facile effet, vel quafi non multo magis effet metuenda magna potentia totaconiunâa, quàm mul-torum vires,quæ vtdiuerfos motus habent, fie etiam fada diuerfa amp;rcpugnantia:in ijs qui odio varijsq; de cauffis noftram cupiunt deprefiionem, illam ad indignationcs cu-piditatesq; vincendas prudentiam, quam in nobis ipfis ad has ambitiofas cogitationcs cohibendas dcfidcramus,inuenire fperabat.Nec fcio quam ob eau flam nobis polliccri debeamus,in Romanorum rege, atq; in ilia genre æmulationem, amp;antiquam ac rccen-tem in Galliæ regem fi Mediolanum occuparit indignationem , maiorcmvimhabitu-ram,quàm inueteratum in nos,qui rot locaad Auftriacam domum amp;nbsp;ad Imperium fpe-ôtantiapoffidemus odium. Et cur Romanorum rex,libentius nobis cum aduerfus Galliæ regem, quàm cum illo contra nos, fœdus fit initurus ignoro,imô Barbarorum,lra-licinominis æternorum hoftium amp;ad faciliorem prædam coniundio verfimilior eft, quoniam potius illi coniudus ex nobis vidoriam fperarc porerit, quàm nobis ex illo. præterca illius infuperiori fœdere quum in Italiam venir adioneseiufmodifuêre, vt cur ilium nobis coniungi adeo oprandum fit non videamdaccffiuit nos grauiffimè Lu-douicus,ncmoncgat,verùm vltionis defiderio,res proprias in tantum diferimen conij-cere.

LIBER lt;L.V A R T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14t

ccrCjitiinimè prudentium eft,neq; dedecet, cafus amp;occafîonesquàs refp.fperarêpo-tcftjad vlcifcendum expeélaredmo admodum turpe eft, ihdignatione vinei,amp; in rebus ad imperia fpedantibuSjfummainfamiaeft , quumimprudentiam detrimentum co-mitatür : non dicétur nos his rationibüs ad tain temerariam rem moueri, fed omnes nos Crémonæ occupandæ cupiditatè trahi cenfebunt, ideoque ab omnibushuius Se-natus prifea fapientiaamp; grauitas defîderabitur j omnes nos ineandem Galliæ regis inItaliam accerfiti, temeritatem, inquàmLudouicumSfortiam deueniffe tantopere mirabaraiir, incidifle clamabunt : præmium magnum eft,amp; ad multa oportunum, fed nummaiorfitiaéturà Galliæ regem Infubriæ dominum habere perpendatur, poten-, tia exiftimatioque noftraquando maior fit cogitètur, quum fummum principatum ob-tinemuSjàn cuminItaliaefttantômaiortàmq; nobis vicinusprinceps: cumLudouico * Sfortia alias amp;nbsp;difeordias amp;nbsp;pacem habuimus, idem poteft inter nos amp;nbsp;ilium quetidie accidere,nec Pifanæ caufiæ difficultas talis eA:,vt nullum remedium inueniripoflit,nec vt nos hac de cauffa ita præcipites demus meretur, at cum vicinis Gallis femper erunt diflidia,quia femper eædem cauffæ regnabunt inter Barbaros atque Italos,ânimoruni diuerfitas,Gallorum fuperbia,odium quo principes femper refpublicas pOrfequuntur, amp;nbsp;ambitio, qua fit vtpotentiores femper minus potentes opprimere cupîantiquapro-pter,nie non modo Cremona non inuitat, verùm etiam deterret, quia tantô maiorem ad nos lædendos occafionem amp;aculeo5 habebit,eô magis àMediolanenfibus qui Cre monæ ab illo ducatu alienationê ferre non poterunt concitabitur,eàdemq; caufla gen-tem Germanicam amp;nbsp;Romanorum regem irritabitjqüoniam pariter Cremona amp;nbsp;Giara«-dada,Imperij membrâ funt : Saite noftra ambitio, non ita vituperaretur,nec nouis oc-cupationibus nobis quotidie nouos hoftes pararemus, omnibusq; fufpeôliores redde* remur : quamobrem oportebittande, vcl omnes ànobis fupcrari,vcl nos ab omnibus affligi, vtrum aût facilius fit ei qui fe ipfum decipere noluerit facile erit iudicare; huius Senatus fapientia amp;nbsp;maturitas,pcrtotam Italiam,amp; vniucrfum orbem agnofeitur amp;nbsp;ce-lebratur, nolite eatamtemerariatamq; periculofa deliberatione cômaculare-.indigna-tione contra propriam vtilitatê ferri, leuitatis eft,parua pericula maxiinis anteferre,im-prudentiæ : quæ duo cum abhuiusSenatus fapientia amp;nbsp;grauitate alieniflima fint, mihi aliter perfuadere nô po(rum,nifi deliberationem quæ fiet iuxta confuetudihê veftram, moderatam circumfpeôlamq; fore. Hæc fententiatam validis rationibus,amp;multorû fc* natus principû amp;nbsp;fapientiorum autoritäre corroborata, non tanta vim habuit,quin con trariaodio Sedominandi cupiditate,quæ adquamuis periculofam deliberatione vehe* menter impellunt,concitata, longé plus potuerit : erât eilim imraenfum in fingutorum anirais aduerfus Ludouicum Sfortiam conceptum odium, nec minus Cremonæ currt eiusagro, amp;tota Giaradada Veneto imperio adiungendædefiderium, quæacceflio, Cumquôdfingulisannisad minimum centum ducatorum millia inde pcrciperentur, turn propter oportunitatem magnifiebat, quia hoc incremento ferè totum Olium flu-uium côplexi,fincs fuos ad Padum vfq; prorerebant, amp;nbsp;longo fpacio ad Abduâ exten-debanticumq; ad quindecim millia palfus Mediolano apropinquarétiamp;aliquantô magis Placcntiæ amp;nbsp;Parmæ, via ipfis ad totumInfubriæimperium quotiescunq; Galliæ rex velnouaconfilia,velmagnamdifficultatem trailsalpeshaberet occupandum aperiri videbaturiquodbreui cuenirepo{re,Gallorum magis ad acquircndum,quàm ad tuen-dum apta natura,ipforum reip.perennitas5amp; in Galliæ regno ob regum mortcm,confi-liorum amp;adminiftrationiscrebravarietas,fubieâ:orûbcneuolentiç propter fanguinis, amp;nbsp;Gallicorum acltallcorümorum diuerfitaté,conferuandç difficultas,fpcm fatiebant: hac itaq; lentcntia plurium fuffragijs confirmata,fuis oratoribus qri apud regem erant, hocfœdusdummodô dePifanis rebus in co nihil agerctur,oblatis legibus perficerent mandarunt : hæc exceptio regis animum non mediocriter turbauit, l'perabat cnim per depofitum fe VenetosacFlorentinos âdbellum luum cöniunólurum,amp;cùm Vene-tosà Pifanorumdefenfionc paôiionibus deferenda iam minime alienos feiret, id ita ab illis potius fieri dcbereexiftimabat,vt Mediolancnfis imperij viétoria, quæ ipfis communis effet fucura, e:j re facilior redderetur, quàm vt paulô mcliorem in concor-dia conditioncm haberent, vt Florentini Ludouico Sfortiæ coniumfti manerent.

M» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

in caufla efTc cuius opera cum Ferrariæ con Cilium promoueri fciret,non parum vere-barur, ne fi ipfo intcrmedio perficcretur, tandem nee Venetos nee Florentinos fecuni cflet habitUrus. Quare ideonfiliuin,quam de vtraq; rep.dubius relinquereturparuin prud ens efle ratus, amp;nbsp;ob diffidentiam ab ipfis deelaratam indignatusjpotius ad pacem quæcunl Roraanorum rege,his legibus vt vni eUm Ludouico Sfortiajalteri cum Vene-tis bellüm gerere licerer, aiTidiic traólabaturj inclinauit. Itaque per dcleótos homines qui ipfius nomine cum Venctis oratoribus agebant, fenifilimulPifarumdepofitum perficeretur cum illis conuenire nolle rcfpondit,amp; Florentinorum legatis ipfemet dixit, certo fcirentfenunquam aliaratione cum Venetis conuenturum. Seddux Valen* tinuSjamp;reliqüi Pôntifîcij procuratoresS. Petri in Vincula eardinalis,Ioannes lacobus Triultius, amp;omncs illiltali,qui proprijs de caufis adbellum concitabant, ilium in hac fententiapermancre non funtpafli, quin multis validisq;rationibus,oftendcbant,pro-pter Venetorum potentiam, amp;Mediolanenfis imperij lædendi opportunitatem quam haberent,nullum pcrniciofius cófilium efle, quam propter Florentinorum qui ob per-turbationes,amp; quôd ab eo imperio procul abeflentjparuo il li adiumento efle poflenr, amittendorum metum,illorumauxilijs priuari,idqquot;, facile in cauffa futurum,vtLudoui-cus Sfortia,quo fc Venetis iterum conciliaret Fiorentinorum amicitia,quæ omnium inter illos diflîdiorum caufla fuerat, relióta, iterum illis coniungerctur,Ludouico antem cum Venetis coniunólo quæ difficultates inde oriri polTent, fi non alia re,faltem præte-ritorum annorum experientia demonftrari nam etfiin fœdus aduerfus Carolumtot regum nomina concurriflent,tarnen folàs Venetorum amp;Ludouici vireSjilliNouariam ademifle, amp;fcmper Mediolanenfe imperium aduerfus ipfum defendifle: Maximi-liani coniundioni niti, fallax periculofumq; confilium cflCe monebant, in quo ad cum vfq; diem, facilitate vel adornandiprudentia,maioraconfiliavifa cflcnr,amp; fi ctiam fe-licioresquamhaótenusfuccefliis eflethabiturus, perpetui tanq; acerbi Galliciregni hoftis incrementum quam è re efletconfiderari debere: quibus rationibus ita regem commoucrunt, vtmutatafententia,. Pifanis rebus omiflis, fedus cum Venetis perhei, annucrir, quo fœdere conuentum cft,vtquo tempore ipfe pctenticxercitu Inlubriam inuaderet, ipfi quoq;cxfuis finibus idem facercnr,amp;omnireliquarcgioneipf! parta Cremona cum totâ Giàradada excepta, Abduæ ripa quadraginta vlnas lata,Venetis ce-dcretjMcdiolanenfi autem ducatu ab rege occupato,Vcneti,adcertum tempus,confli-tuto equitum aepeditum numero ad eins dcfenlionem tenerentur, amp;viciflim rexpro Cremonæ , amp;omnium quæin Longobardiaad Venctaftagna vfq; pofliderent defen-fionc,eflct aftriôf us: quæres adeô clàm aôla fuir,vt Ludoiiicum Sfortiam,vtriim inter i-pfos ad defenfionem tantùm, queniadmodum ab initio in Gallica aula amp;nbsp;Venctijs diu vulgatiim fuerat, fœdus initum clTet, an ctiam aliquacapita contra fc cflentinclufa, multos menfes latuerit: necipfemet Pontifex tam régi coniunôlus,nififcro certiorefle potuit.Rex fœdere cum Venetis ido,nulla amplius Pifarû mentione fada,leges à prio-ribus admodum diucrfasFlorétinis propofuir,quam ob cauflam «amp; ob inoleltias, quas à Venetis accipiebant, cômagis Mcdiolanenliumduciadhærere cogebantur, cuius auxilijs femper res in Cafentino féliciter fuccedebant, vbi hoftes, multis fæpe à militi-bus amp;nbsp;incolis incommodisacceptis,amp;cum commeatus amp;præcipuècquorumalendo-rum difficultate pugnantes , Bibienamfc amp;nbsp;innonnullaalia paruaoppidulacontule-rant, Apennin! tarnen itinerum vt auxilij accipiendi via, amp;nbsp;li tandem cogerentur Cafen-tini minore incommodo deferendi facultas efl'etapcrta, euftodiendorum diligentia minime intermifla. Idcirco ad Montalonis anguftiæcuftodiam manferatCarolus Vrfi-nus cum fuis cataphradis amp;nbsp;centum peditibus, amp;nbsp;inferiores Verniæ anguftia?,ab Aluia no obtinebantur : contra vero Paulus Vitcllius,iuxta morcm fuum mature procedens, vbi illos in tam paucalocaredegit,à Montalonis aditu pellcrc conabatur,eo côfilio, vt pôft amp;nbsp;eos qui Verniæ anguftias tuebantur,in fugam côijccrct, ficq; Venetorum copiæ Bibicnâ tantùm poflîdcnres,vndiq; ab hoftibus montibusq; feptæ, vel facile fuperaren tur, vclfe ipfas confumerent, cum præfertim admodum elfcntimminutærnam præter eos qui hic atq; illic fpoliati fueranr, ob commeatus penuriam, amp;nbsp;tutorum caftrorum diflicultatcm, paulatim, fupra mille quingentos équités, amp;nbsp;multi pedites difcelferant, quorum

quorum maxima pars in alpiû tranfitu maximis ab incolis cladibus affcôla fiierat. Tandem hæ difticultaces Carolû Vrfinum ciim fuis ad Montalonemdeferendû,non (inc cia dis periculo coêgeruntmam en ilium diutius ibi hærere nô pofle fciretur,inultl Floren-tinorû milites,amp; regionis incolæjquihuicoccafioni inuigilabant,initincre impetumin eos fecerût,fed ipfi locis fuperioribus occupatis,quamuis impedimentorû parte amifïa cum nô paruaeorum qui inordinate perfequebantur clade fe defenderunt. Garoli Vr-fini exemplum,ijfdem de caulïîs qui ad Verniam amp;nbsp;Clufium erant, fequuti funqqui il lis anguftijs defertis Bibienâfe receperunt, vbi Vrbinatium dux,Aluianus,Aftorius Balio, Petrus Marcellus Venetuslegatus, amp;Iulianus MediGes,fexaginta equitib.amp;feptingcn tis peditibus ad eius oppidi quodfolum in Cafentino pofïîdebant cuflodiam retentis, manferuntjUec aliud illos fouebat prêter aiixilij quod Veneti,Cafentinû bellum nó pe-nitus deferere ad honoris conferuatione, amp;nbsp;multo magis ad pacis leges meliorcs red-dendas minimèparum interelfe rati comparabancfpem:amp; ideo Pitiliani comes Rauen næ fummaceleritate décrétas ad auxilium ferendum copias, crebris Vrbinatium ducis amp;nbsp;aliorum querclis vrgentibus colligebat,qui commeatum deficerc fignihcantes,le ad talcminopiamredaämsatteftabantur, vt livitamtuerivellenr,moxcum hoftibus pa-cifei cogerentur : amp;nbsp;è contra Ludouicus, amp;nbsp;duces qui in Calentino erant,Bibienæ cx-pugnatione auxilium præuenire cupiebant, ideoque exercitui quatuor millia pedi-tum addi poftulabant : illorum autem deßderio multæ difficultates repugnabant, quoniam in frigida amp;nbsp;alpina regione, afperrimç tempeftates ,militarcs adioncs pluri-mumimpediebant, amp;nbsp;Florcntiniadhuncapparatum,tum quod grauibus longisquc faétis, amp;nbsp;quos afiiduèfaciebant, fumptibus fefli cnent,tum etiam cynia in vrbe alijs de caufiis parum concordi, noua erat orta diffenfio , non admodum prompt! eranr, cum alij eines Paulo Vitellio fauerent,alij adRanutium comitem veterem amp;fidum, quique magnæ autoritatis propinquos Florentin haberet,illius reipublicæ exerci-tutim ducem cxtollendum propenli elTent, qui ob Regulianam calamiratem, fum-mi gradus fpc deiedus, in Paulum translatum elfe ægrè ferebat, amp;nbsp;cum in Cafcntiiio fuum agmen haberer,ad ea exquibus illius, quem deprimere voluiflet exidimatio au-geripoifetexequenda minime promptus erat. Has difhcultates Pauli natura in Ripen-dijs auida,cum Florentinis legatis dirficilis,amp; qui fæpe in deliberationibus, amp;nbsp;reru ex-peditonibus maiorem fibi quam decere videretur autoritärem arrogaret, augebat, amp;nbsp;tune quoq; legatis infeijs Vrbinatium duci ægroto, tuto ex Cafentino difcedendi facul tatemcum fide dederat, qua fretus prxter ipfum etiam lulianus Medices cum graui Florentinorum moleftia dilcefferat , quibus fi duci abeundi diflicultas fuiffet im* pofita, ilium valetudinis in regno fuo recuperandæ defiderio ad copias ßibicna ab-ducendas conuenturum fuiffe perfuafum erat, querebantur etiam luliano anteaper-duelli,amp;qui poft cum armis contra patriam venüFet, iplis infeijs talem conceffain facultatem. HæresFlorentiæ Pauli confilijs ac poftulatis fidemadimebant,amp;multo magis quöd bellum non cum magna iplius apud populum cxiftimatione proce-debat : nam amp;nbsp;nonnulla præclarè , magis ab incolis quam à militibus gefta eranr, amp;nbsp;propter magnam ipfius virtutis opinionem , longe citius viCtoriam fibi ex hoftibus promiferant, vtpopulorumnaturaeft,voluntaci id tribucntes,quódpotiustcm-porum afperitati, deapparatuumdefeétui tribuendum eranquocirca, dum quatuor millia peditum mittere cumftantur , Pitiliani comes Elcium Vrbini ducatus caltcl-lum Florentinorum hnibus proximum veniendi tempus habuit, quo prius vénérant Carolus Vrfinus ac Petrus Medices , amp;nbsp;vbi omnes copiæ ad Apennium tran-feundum colligebantur , quæ veluti ad regionis afperitatem amp;nbsp;inopiam aptiores, peditatu longe quam cquitatu copioftores, ijq; potius leuis quam grauis armaturæcó-parabantur.Hic fuit extremus Vcnetortim ob Cafentini res conatus ,quem Paulus Vi-tcllius vtimpediret, leui circaBibienara oblidione öcneceftario ad opportunaitinera præfidio relifto, cum rcliquis copijsadStephaniplebem Florentinorum oppidum ad pedes alpium fitum,vt fe hoftibus in earum defeenfu opponcret contendit: at Pitiliani comes, cum alpes niuibus obteélas ante fe,ad alpium pedes validam oppofitionem, amp;nbsp;itinerum anguftias cum nihil cftobftaculi,mititempeftate,nedum fic,fuperatu difficiles

»44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

haberct, quamuisgrauibusquerclis ab fenatu Veneto (vtipfeaiebat) ad accufanduna quàm ad profpiciendum, vchementiori multum vrgeretur nunquam tranfitum aufus eft experiri ; amp;nbsp;fi etiam aliqua diuertendi confilia proponerentur,amp; in Balneiualle iam Florentinorum loca aliquantum infcftari inciperent, id tarnen ni hili fecit.Sed quo res beilicæ lentius procedebant, eô pacis varijs de cauffis ab vtraq; parte expetitæ confilia vchementius traólabantutjquam non minus optabat amp;nbsp;vrgebat Mediolanenfium dux, qui foedere inter Galliæregem ac Venetos inito territus,huius concordiæfuccelTuVe-netos minus Gallorumaduentum optaturosfperabat, amp;nbsp;infuper illos hac in re volunta te fadisq; fuis contentos, aliqua faltem ex parte indignationem in fe conceptam miti-gaturós perfuafum habebat : ideo apud Herculcm Ateftinum Ibcerum fuum medium fe inter illos gerenSjFlorentinoSjnon tam autoritatc(quoniam apud illos quiipfius cô-filiû animâducrterentjiam eius interccflîo fufpeda elfe incipiebat)quàm quôd,nifi cô-cordiainiretutjfe Galliæ regis metu,fi non omneSjfaltem partem copiarum füarumjab eorum auxilijs detrahere coadum iri fignificaret, vt alicui Venetorum defiderio cede-rent cogebat. Ea res multos menfes Ferrariæ fuit agitata,varijsq; intcrpofitis difiiculta-tibus,Veneti ab Hercule quo res facilius tranfigeretur,vt Venetias iret poftularunt,qua inrefcipfc nonnihildifficilempræbebat, fedmultomagisFlorcntini,quia Venetos Hcrculem arbitrum fieri, à quoipfi valde erant alieni,optare fciebant, fed tantum Lu-douicus Sfortia inftitit, vt Hercules tandem ire : amp;nbsp;Florentini, loannem Baptiftam Ri-dolfium,amp; Paulum AntoniumSoderinum, fummos Scprudentillimos illius reip.ciues cumillo mittere ftatuerint. Vcnetijs primum difputatum fuit,vtrum Herculi,arbitri autoritäre c5trouerfîadirimendapermittcrctur,antanquam communis amicus medium feinter partes gerens, conciliate nitidebcrct,quemadmodum hadenus Ferrariæ fa-dum, amp;nbsp;præcipua grauiflimaque capita ad paruam difficultatcm redada fucranr. Hoc Florentini, Hercule in ijs quæ exipfius arbitrio penderent,maiorem Venetorum quàm ipforum amplitudinis rationenl habiturum, amp;nbsp;cum fententiaVenetijs elfet pronunci-anda,tanto magis illis fauerecogi,amp; quodper fe non effctfaduruSjadid Mediolanenfium ducem,qui fuâ operam Veneris hac in re vtilem tatojpere declarare cuperet ipfum impulfurum, cernentes cupiebant, amp;quamuismultae dimcultates,Ferrariæ ferè deter-minatæ fuifienr, tarnen amp;in vltimatranfadione,amp;in multispeculiaribus capitibus,no parua relinquebatur arbitri poteftas, præter quàd cauffa illi pcrmiira,ab ijs quæ antca tradatafuerantdifccderein ipfius eratpoteftate.Veneti veto nifi arbiter fieret,non tam quôd fibide arbitro plus quàm Florentini pollicerentur,quàm quia id negotium inter ipfosmetmultas habebat difficultateSj nihil agere ftatuerantmam cum omnes grauilfi-miSjCum exiguafrudus fpe fumptibus,feflî,concordiam exoptarent,iuniores tarnen irt Senatu amp;præfertim fcrociflîmiquiqv,nifi Pifanis libertas intégré,amp;faltem eapars agri quam cum in clientelâ accept! funt poifidebant,conferuaretur, earn nolebantdn quam kntentiam multas rationes afferebant, fed ea erat præcipua, quod cum tunc publica fandione,Pifanis libertatem fe conferuaturos promifiifentjnifi rcip.fplcndorem com-maculare vcllenr,dcfifl:ere non poffent.Nonnulli alij,in reliquis rebus minus difficiles» in fumptuû quos Pifis defertis àFlorcntinis refarcire poftulabant fumma, erantimmo-derati. Sed fere omnium fapientiorum, amp;nbsp;maioris autoritatis fenatorum contraria erat fententia, qui totfumptibusfcffi,amp;omni Bibienædefendendæ, ac Pifanarum reruni fine ingenti moleftia,propter difficultates in auxilijs mittendis,amp; bello diuertendo re-pertas tuendarum fpe amiffa , cum maiore quàm ab initio perfuafum habuilTent Flo-rentinorum vires comperiffent, amp;nbsp;prætereaquamuis bellum in Mediolanenfium du-cem facile exifiimaretur, tarnen quum Galliæ rex,cum Romanorum re^e nondum pa-cem inijfret,variaq; trans alpes impedimenta oriri polfcnt,multa ilium a bello inferen-do remorari pofrc,amp;fictiam moueret, multas quotidieamp; inopinatas difficultates amp;nbsp;pcricula in rebus bellicis accidere cogitarent,prçcipuè veto ingentibus terreftribus aC maritimis apparatibus, quosBaifetus Ottomannus,vtillorumin Græcialocainuade-retadornare dicebatur territi,fi fecus fieri nonpoffet, potiusnecefîecfTevthoncftunï aliqua ex parte vtili cedere paterentur, cenfebant, quàm vt datam fidem obftinate fer-uarentjin tantis moleftijs perfeuerare:quarc cum cas deliberationes ad quas iam initio

dcuenienduni cffe animaduerterantjmaxima difficultate in ipforum fenatu ferri poffe certo fcirent gt;nbsp;quum Ferrariæ id ncgocium agi cœptum eft,prudcntcr ab Senatu,in Pi-fanis rebus amp;nbsp;Florcntinorum pace, Decemuiris ampUfiimam autoritärem daricura-rant, quo in confclTu numero longe minor!, omnium grauiflimi maximaque autoritäre præditi conucniunt j in quibus eorundem qui concordiam expetebant maxima pars erat J nuncautem negocio Venetias perdüóto. Senatum in capita Ferrariae tra-data,perducere pofTe diffifijamp; cum Decemuiros tantum aflentiri, ijs qui interfuifTent magno oneri fore animaduerterent, homines iudicij culpara magis in arbitrum quam inipfos tranflaturos, amp;nbsp;earn fententiam quæ iam lataefletfacilius^quamfiadconci-liandaspartesproponereturcomprobandamrati) arbitrumfieri inftabant, ideopoft aliquot dierum difceptationem, Mediolanenfium duce, Florentinis qui rem arbitre» permittere reeufabant ) omnes copias fuas ex Hetruria fe ftatim abduôlurum minante, caufla Herculis Ferrarienfium ducis iudicio arbitrioq; libéré amp;nbsp;abfolutè ad oôto die-rum fpatium permiifa eft, qui poft longam deliberationem , Sexto die Aprilis, legem tulit,vtintrao6to proximos dies iniuriç inter Venetos ac Florétinos tollerêtur : amp;nbsp;pro-xima diuo Marco facradie, omnes vtriusque partis copia: amp;nbsp;auxiliadifeederent, amp;nbsp;ad proprias fedes redirent; amp;nbsp;Veneti eodemdiCjPifisamp;eiusagris omnes quasifthicco-piashabebantdeducerent,amp;Bibienamcum omnibus Florcntinorumlocis quæ occu-pauerant defererent; Florentini Bibienenfibus errata condon^rent : amp;nbsp;ad fumptus quos Veneti ad oôtomillia libras auri afeendere afterebant refarciendos , perannos duodecim Florentini illis quotannis centum amp;nbsp;quinquaginta auri libras penderent: Pifanis omnium delidtorum venia, amp;nbsp;cuiufuis artis vel mercaturæ terra marique exer-cendæ facultas concederetur : Piftmævrbis amp;locorum quæ eo die quo lex lata erat poludebant munitionesab ipfis euftodirentur, eaveroconditione vteuftodes velPi-fani effent 5 vel ex alio loco Florentinis minime fufpeôtOjCisque ex prouentibus quos Florentini Pifis haberentftipendianumerarentur, nec hominum numero audto, nec fumptibus ante defedionem confuetis: omnes Pifani agrimunitiones à Florentinis dû Veneti Pifanos tuebantur receptæ,fiita Pifanis vifum effet euerterentur: Pifis prima ci-uilia indicia,à prætore peregrino,à Pifanis ex loco Florentinis minime fufpccfto fierét: amp;præfe6tus àFlorentinis deleétustantummodo prouocationum cauffas cognofeeret, nec vlla ratione de criminibus,vbi dcfanguine,exilio,amp;bonorum proferiptione agere tur,absq; vnius affefforis ab Hercule vel eius pôfteris,ex quinq; iuris interpretibus qui ex ipfius imperio à Pifanis proponerentur deleéti confenlù iudicare poffet ; fuppellex fundi,domus,pecora,aliaq;,vtrinq; occupata,fru6tibus ijs qui eos perceperaht concef-fisjdominis reftituerentur;amp;in omnibus alijsrebusFlorentinorum Pifis amp;in agro,iura inuiolataeffenv.Pifanis quodad munitiones amp;nbsp;quçvis aliafpeôtat nihil inremp.Floren tinam moliri liceret.Arbitrio Venetijs promulgato,per totam vrbé amp;nbsp;m nobilitate mul-tæ in Herculem, amp;nbsp;eius confilij principes querelæ audiebantur, plerisq; quod ingenti reip.infamia,Pifani fide data fraudarentur vituperantibus,amp; fumjptuum in bello faéto-rurûjnonæquamrationemhabitamquerentibus, quas querelas illorum oratores, qui ante fententiam latam,à Venetis artificiofa inuiolatæ libertatis conferuandæ,amp; no modo reliquum agri ipforum, fed fortaffe etiam Ligurni portum ipfis adiudicatum iri, fpe fouebantur, plurimum accendebant, amp;nbsp;quo exitus ipforum expedationi magis contra rius apparebat,eô magis libertatis tuendæ toties ab illo Senatu datam fidem, qua freti, omnium reliquorum principum amicitiam contempferant, amp;nbsp;fæpius longe meliores à Florentinis oblatas conditiones reiecerant, tam indigne violari amp;nbsp;vanis tantùtn colo-ribus ipforum fecuritati profpici dolebant. Qua enimrationc,qui in Florentini magi-ftratibus Pifis reftitutis, eorumq; mercatoribus ac fubiedtisad commercium reuerfis: agricolis autem qui potilfimùm eius vrbisdefenfionismembrum fuerant, ad propria teda, amp;nbsp;culturam abeuntibus, aliqua fraude abfolutum imperium occuparent,quôd illis,portarum præfertim euftodiaipforumpoteftati permiffajfacillimumfaôtuforer, fecuri effepoffent? amp;nbsp;quæ tandem effet eafecuritas, munitiones poflidere, fi ear um euftodibus à Florentinis ftipendia darentur, nec in tanto metu liceret maiora præfidia habere , quamtutis pacatisque temporibus alere confueffçnt ? rerum commiffarum n

veniam quoque vanam eïTcjCum Florentinis, ipfós in iure amp;nbsp;iudicijs perdendi facilitas conccderetur, mcrcium nainque amp;rcliquæ fupelleólilis, defedionis tempore captac precij fummam tantam efTe, vt non modó omnia ipforum bona,eo iure eflentoccupa-turij fed ne homines quidemipfi à carceribus tuti forent : has querelas fenatus principes vt extinguerent, effecerunt vt poftero diCjCtfi arbitrij tempus prætcrijfTet Hercules , qui tanta totius ferè vrbis indignatione cognita^fibi metuebat, fententiæ latæFlo-renrinisoratoribus infeijs, declarationemadiungeret^vtrnunitionum appellatione Pi-fanæ vrbis Sc reliquorum munitorum locorum portæintelligerétur, pro quarum cufto-dia, amp;pro AlTeflbris ftipendijs, certa Pifanorum prouentuumportio Pifanis tribuerc-tur,amp; loca non fufpeóla,quorum in arbitrio mentio fiebatjefîènt ponrificum,Mantua’, Ferrariæ amp;Bononiae régna, aliorum tarnen ftipendiarijs excluiîs : fupelledilis verb Sc. mercium rerticutioni perpetuum imponeretur iilenrium : Præfeôti collegam ex quouis non fufpeólo loco nominate in Pifanorum poteftate elfet : præfedus de nullo quamuis minimo crimine fine AlTelTore cognofeeret : Pifani àFlorétinis iuxta aliarum nobilium Italiæ vrbium confuetudincm bene tradarentur: nulla noua onera illis imponeren-tur. qua declaratio non ideo pro cur ata fuit, quod Veneti illam feruaricupcrent, fed vt Pifanorum oratorurn ardorem mitigarent, amp;nbsp;vt fe in Senatu defenderent: quodfi Pifanorum libertas non effet conferuata faltem illorum fecuritariamp; com-modo ita confultum erat,vt prædæ dad vel deferti dici minime pofTent : quo in Senatu pofi: multas difputationes , tcinporumtandemrationc, amp;nbsp;Pifanos tuendi difficultate, præfertim veto Thracis tyranni armorum metu fuperante, arbitriiim expreffo confen-fu non comprobare, fed quod omnibus in rebus elficacius efl,offcnfionibus intra dies oCtorcmotis , copijsque præfcripto tempore, Hetruria eo animo, vt fe huicnegocio non amplius immifeerent deduólis, faftis exequi dccreueruntimo potius quam ea vrbs in Mediolancnfis ducis potefiatemveniret, multi in Senatu,earn àFlorentinis re-cuperari cupere incipiebant. Nec Florétiæfententiæ latæ fummaaudita,minor animo-rum motus apparuit,ijs à quibiis iniufle fuiffent lacefliti,fuinptuum parte refarciendam ægrè ferentesddq; eo magis quod cum munitioncs à Pifanis effentcuftodicndæ,amp;cri-minfi iudicia,præcipuû conferuandis impcrijs inftrumentfqMagtrtrjitibus ipforum non libéré concedcrentur,nihil aliud qua nudum imperij nomé fib! affequuti videbatunta-menijfdéMediolanenfiû ducis attefiationibus,quæ vtcauffain arbitro comittcrcntcf-feccrant,ad comprobandu cogcntibus,feq; breuiinduftrH amp;nbsp;erga Pifanos humanitate, res ad mclioré forma redaduros fperantes, fententia lata exceptis adiunóf ionibus illis nonduin ipfis noris, expreffe confirmarunt.Maior fuit Pifanorum indignatio atq; hæfi-tatio,qui mirum in modii in Venetum nomen concitati,amp; maioré fraudem metuentes, quamprimùm quæ arbitrio continercntur,intellexerunt,eorû milites ab vrbis munitio nib.amp;portis remoueruntmec ampliui m vrbe effe voluerûr, multosq; dies magnopere vtrum arbitrij conditionibiis acquiefccre deberent dubitarunr, in illam partem cum fc ab omnibus defertos côfpicercnt timoré flcâcntc,in hanc Fiorcntinorû'odio,amp; multo ifiagis propter iniuriarû magnitudiné], amp;nbsp;quôd ingentiûillis fumptuû cladiumq; cauffi fuiffent, ac fæpius in propriælibcrtatis diferimen conicciffcnr,vcniæ vnquaconfequé-dæ defperatione pertinaciterretinétem-.quain dubitatione,amp; fi Mediolanenfiû dux, fe vt arbitrij coditiones à Florentinis mitigarentur apud illos curaturû recipiens,ad cedé-dum hortarctur,tarnen vt nû an tiqua cupiditas adhuc in illo vigeret expcrirentur,amp; ad liberamilli tunededitioné faciendaparati,legatos ad eum miferunt:amp;deniq; pofllon-gam confiliorumagitarioné,potius quæuis extrema experiri quàm fub Florentinoruin imperium redire flatuerût: adquodctiam àLucenfibus,Gcnucnfibus,amp;Pandulfo Pe-trucio clàm impellebantur. Nec Florentini, ctfi rcs contra fc haberet,à Mcdiolancn-fium duce ad idem hortatos(tam paruaintcgritas5amp; fides ab eis quos fraude amp;nbsp;artibiis creuiffe opinamur expeófatur) lufpicione carebant. Florentini verô,Pifarum paâionc obrinendarum fpc cxclufis, opportunaeius ciuitatis expugnandæoccafio dari vifaeft: idcirco Paulo Vitellioin Pifanumagrum reuocato , apparatus ab illo poftulatos dili-gentiffimè adornabant. interca vero Ludouici Sfortiæ pcricula indies augebanrur, quoniarn nec ipfius dcpacepreces Venetorum ataimos, odioamp; lucri fpe , in ipfius

cuertendi defiderio confiantes,nulla ex parte placarat : nec Mâximiliahus, ita àd bellum aduerfus regem Galliæ promptus erat , vt ad pecuniam fæpe ab ipfo petendam follicitus j imo contra faepius iterata promifTa, in totum Augüfti proximum men-feminduciasprorogauit,auxiliumfuumplusilliquàm diuertendi confilium profutu-rum:eodem tempore fpe adempta, amp;nbsp;Sueuico fœderi coniunduSjHeluetijs, ob varias inter ipfos ortas controuerfias, Imperij perduellibus declaratis bellum intulit: quod vcrinq; inagnis viribus geflum, hinc atqi illinc, varios progrefTus amp;nbsp;magnas cædes ha-buitdta vt Ludouicus,iam fe,fi opus efTct, antequam hoc bellum vel vióloria vel padiö ne abfolueretur, auxilianon pofTe habere certus effet: amp;nbsp;tarnen cum Maximilianusfe nunquàm cum Galliæ rege vel cum Heluetijs,niff ipfo inclufo conuenturum promitte ret,ne ilium alienarCtfæpe nouas pecuniasfubminiftrare cogebatur,quarrt occafionenl cum rex Galliæ cognofceret^quantumq; referret,Vcnctos ac Pontificé coniunólos habere, multorû qui quod rex nouus amp;nbsp;parum pecuniæ abuodans effet,Infubriæ bellû in fequeotem annu diffcrri confulcbant fuafiooibus oegleótis, amp;nbsp;cum paucorum menfiu fpacio fibi vióloria polliccretur,nort maguam pecuniç fummâ neceffariam ratus,aliqua pecunia,vt Maximilianum occupatum teoeret clam Heluetijs data, apertè fe compara-rabauquare Mediolanenfium dux, cum bellum fibi imminere perfpicuè animaducrte^ retjfumma diligentia amp;nbsp;follicitudine ne in tantis periculis folus effet nitebatur : nam amp;nbsp;concordiæ ratiorte inuenienda, amp;nbsp;de reconciliatione cum Venetis iam prorfus diffide-bat : neq; in Hifpaniæ regib. à fe vehementer rogatls,aliquä falutis fuæ curam inucnie-bat: ideo vt omniü aliorum animos eodem tempore experiretur,Galeatium Vicecomi-tem ad Maximilianum amp;nbsp;Heluetios,vtfe adconcordiainter eos conciliandam interpo ncret raifit:amp; cum Pontifici,Carolotæ pro Cæfare Borgia filio,ncgocium,quód puclla, vel amore,vel paterna autoritäre, veloccultis Galliæ regis confilijSjquamuis ipfe fecus fimularetjduóla, nififimul Federici patris qui Galliæ régi annuum tributum,amp; amplas conditiones offerebat res componerentur,eimatrimonio iungi obftinatcjccufabat, minime fuccedere fcirct,illum à rebus trans alpinis fe alienaturum fpcrauit,amp; vt fccuin irtfœdus alliceret magnopere conatusell, in quod fœdusprætcrFedericum regem,' Florentinosquoquc,conuenturos,fcq; amp;reliquosfœderatosilli aduerfus Pontificijj imperij vicarios auxllla , amp;nbsp;magnam pecuniæ vim, qua aliquod amplum imperium fillo emerct daturos promlttebanquæ etfi Initio ab Alexandro fimulate audlrentur,mox vanaapparuerunt: namllle multomaiora præmla ex Galliæ régis focietate fperanSj quam nifi Italiadenuó rransalpinis cxercitibus replereturconfequuturus effet, vtfir lius Carolatæ matrimonio exclufus, Al ibretti, qui quod ex regia ftirpe effet, amp;nbsp;ob re-gnorum fuorum amplitudincm, nulll totius Galliæ regulorum erat inferlor,filiam du-cerct annult. NecverôLudouicusdemalaVcnecoruminfe voluntate indies certiof ladtus, qui iam per fe maximos faciebat apparatus, Turcarum regem per proprios ho^ mines, Federico rege ad idem concurrente,clam in illos concitare deffitltj ratus^ipfos CÛ eo occupatos, Infubriæ impcrio mlnimè moleftos fore, amp;nbsp;cû Florentinorû ad Pifa-nam vrbem expugnanda apparatus copertos haberet,ijs auxilijs quæ exoptare poffent oblatis,cum trecentis cataphraólis amp;nbsp;duobus peditum millibus, ea vrbe expugnata,ad fe defendendum, deulncire conatus eft : amp;nbsp;ab altera parte rex Galliæ,vr fibi qningen-tosgrauls armaturæ équités in annum vnutn concédèrent poftulabat : fequoq; vicUrinf Infubriæ imperio occupato, eos mille cataphräftis ad illorum bella conficienda annu iuuaturum: amp;nifi eodem tempore Pifas amp;reliquaoppida recupcraffent,cum Ludoui-co non conuenturum, quod fi antequam Infubriam occupafiet,ab aliquo moleftia atfi-cerentur, Pontificem ac Venetos ipfos defenfuros recipiebat: quibus in contrarijs po-ftulatis, cum ob rei difficultatem, tum ob animorum diffenfionem,magna erat in Florentinis hæfitatlo: nam quum Ludouicus Pifis tantùm recuperatis illorû auxilia poftu-laret, ipfius auxilium longe præfentius amp;nbsp;certius erat,quàm quôd Galliærex,quod ad Plfanas res attlnebat parui momenti habitus promittebat : quia cum ilia ciuitas ab omnibus elfetdeferta, omnes illorum cogitationes adillam eaæftate confequendam e-rant conuerfæ : mouebat etiam non parum multorura animos rccordatio qüôd Ludouicus ipfos in periculis iuuiffet , vt Venetusfenatus cum Galliæ rege fœdus aduerfus n 2

14« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE ï T A L I C AE

ilium faceret, incauflafuifre:amp; longe magisne ipfîus petitionibus reiecbs indigna-tuSjPifanam expugnationem, quod bauddifficulter potuifretimpcdiret,metumo-uebantur. Contra vcro, cum ilium Galliæ régi acVenetis,imparem fore cenferenr, regem cuius arma intra non multos menfes totam Italiam peruagatura videbantur, irritate deliberatio periculofa videbatur ; amp;nbsp;benefîciorum ab Ludouico , Veneto bello acceptorum , ex quibus verè pericula fua manare aiebat memoria , illius o-pera Pifanorum defedionem primum ortam , ipfum eius vrbis potiundæ cupidum per multos menfes illos fouilTejamp;abalijs tuendos curafle,ac Florentinos eotempore multis iniurijs pcrfequutum , recordatione facilè delebatur : adeô vt maiores fuiffentoffenfiones quàm beneficia : ad quænon aliam ob cauifam deuenerat, niû quia Venetos ea quæ fpe amp;ambitioneduólusin animo fuo propria cenfebat occu-pafle ferre minime poterat : verebantur etiam ne fi Ludouico palam adhæfiffent, rex per pontificem amp;nbsp;Venetos fibi fœderc iundos Pifarum rccuperationem im-pediret: ideirco tandem , nec Galliæ régi, nec Mediolanenfiumduci adhærcrc,{cd interea Pifanum bellum cui proprias vires fufficere arbitrabantur conficere , amp;nbsp;tarnen ne Ludouico impediendi caufiam præberent, ipfius artibus cum illo vten-tes, eins fpem quo ad poflent fouere ftatuerunt: quare, vbirefponfum in multos dies diftulifient, reipublicæ feribam, qui reipublicæ mentem re ipLi eandemeum ipfius elfe , verùm aliquam in peragendi rationc differenriam fignificaretmiferunt, dccre-uiffequidem ipfos Pifis rccuperads,auxilijs quæ poflulaffet ilium minime defiitue-re,fed, quôd in liberis ciuitatibus huiufmodi négocia absque multorum confenfu non tranfigantur,ideoque occulta elfe non poflînt, cum illopalàm ea de reconuenire ad-modum perniciofum cenferi: quoniam re diuulgata, Galliæ régi,vt pontificem ac Venetos Pifanisopemferre curaret, occafio daretur, quærespromilTumipfisperniciofum , illi verôinutile redderet : Pifis cnimnon expugnatis, ipfum iuuarenec tene-rentur necpofient:earn obcauffam,fidem quæverbis,cum fummorum ciuium,ex quorum autoritäre omnes publicæ deliberationes penderent, confenfu daretur, fatis clTcexiftimari : nccaliadecauffa, fcriptofecum conuenircreeufari; deniqueadam-pliorem animorum declarationem, fi ipfe aliquam rationem, qua tan to periculo vita-tocius defiderio fatisfacerepo{rentofiendcrct,exequiparatos fore. Quo refponfo quamuis arguto amp;nbsp;artificij pleno, quia auxilia àfe oblata non accipiebant, Ludouicus nullamfibi in illorum copijs fpem collocandam cognouit, amp;nbsp;fimul vndique fpes defi-cere animaduerrit, quoniam ab RomanorUm rege femper promiffum auxilium, cum ob illius naturæ varietatem , tum ob Heluetij belli impedimentum , valde crat incertum : amp;nbsp;quamuis Federicas quadringentos grauis armaturæ équités, amp;nbsp;mille quin-gentos peditcSjProfpero Columna duce fe milfurum promififict,non tam de volunta-te,quiaInfubriç defenfioipfius quoqueintcrcrar,quàmdefacultatc amp;tarditate illius dubitabat: amp;nbsp;Hercules Atefiinus foccr ad auxilium ferendum rogatus, ferè antiqua iniuria,quodilliusoperaRodigiam Polinenfum Veneti retinuifient exprobrata , fibi quàd, cum Venetorum fines Ferrariæ portis ita effent vicini, vt propria tecta euftodire cogeretur auxiliù ferre non poffetjdifpliccre refpondit.Omni igitur fpe quæ ex ipfo no penderct amiffa,Anonio, Nouariæ,amp; Alexandriæ,quælocaprirnis Galliæ regis modbus erantexpofita,muniendis, follicitèoperamdabat,eoconfilio vt Galeacium San-feucrinaté cum maxima vinû parte eins furori,amp; rcliquas copias fub Mantuano regulo Venetis opponcret: etfinon multo pofi vel imprudentia, vel auarida,vcl quod diuinis confilijs obfifti non poffit,à fe hoc auxiliû alienaritmam cum Venetos,quibus Baifettus Ottoinannus,terra mariq; incredibili apparatu bcllû inferebat, aduerfustantum hoffe rebus proprijs tuédis occupatos, fibi minime moleftos fore, vana perfuafione credere incçpiffet, amp;nbsp;Galcario Sanleuerinati, quimarchionem honoris gradii fibi anteponi æ-gre fcrebat,iatisfacere cupcretjdimcultates müuere,quorundâ veterü ffipendiorum re liquù perfolucre nolle,amp; fidei atq; obleruantiæinfolitalàcramentum amp;nbsp;cautiones po-ftularecçpit: amp;nbsp;quâuis cum poftea Venetos,quotidiein Brixienfem agrumcopias,vt ad armaeodé cum Gallis tépore moucndaparatieircnt,micrcrc animaducrtcrer,pcr Fer-rarienfium ducera comunemfocerum,ilium reconciîiare tentarit,difïicuLates non ram cito

cito fublatxfunt, quinpcricula, quæ fempermaiora apparebänt citius aduentarint: quia in Täurinos vbi Allobrogum dux denuo fe regi coniunxerat, copiæ quæ circa A-ftam hærebant continenter tranfibant: Ludoüicifpcs femper minuebantur: nain Fe-dcricus rex gt;, fine impotentia, fine negligentia, auxilia promilTa mittere differebat, amp;nbsp;fpes quæ relinquebatur aliqua j Florentinos Pifis expugnatis Paulum VitelliimijCuius virtùs in tota Italia maximè Celebris erat milTuros , Galliæ régis diligentia intenupta fuit,qui afperis verbis ac pene minis cum illorum oratoribus vlus, vt refp.clam fcripto, nullum Ludouico auxilium fe daturam,nüllaab illo vicifïini promiffione accepta, pro-mitterer, effecit. Quo circa Ludouicus leui ad Venetorum fines fub Calatiæ comité,de-fenfione relióta Galeatium Sanfeuerinatem cum mille fexcentis grauis, mille quin-gentisleuis armaturæ equitibus, decern millibus Italisamp; quingentis Germanis pe-ditibus,in transpadanamregionem, potius vt oppida vrbesq; tueretur,quam vt acie fe opponerctmifit; multis enim de caufiis morâmtrahere vtile ducebat ,^præcipuè veró quia quotidie pacis quam ipfiüs nomine inter Maximilianum amp;nbsp;Hclpetios Vicecomes procurabat,ncgotium perfici fperabat, qua faóla,valida ab illo ftatim auxilia promitte-bantur ; fecus autem, non modö auxilium fperare non poterat,verùm etiam milites in illis partibus conferibere difficile erat, quoniam motus qui maximi erant,incolas adid bellum pertrahebànt.Nihil vtrinq; in bellicis rcbus,donec omnes copiæ ad bellum de-cretæ,Ludouico Lignino, Eberardo Obignino, amp;IoanncIacoboTriultio ducibusal-pesfupera(fenr,prætcrleuescxcurfîones geftumeftmametfi rexLugdunum , fi opus foretinitâliamtranfiturumrumorediuulgato,vcniret,per legatos bellum gerere in animo hàbebat. Gallico autem exercitu omni in quo erant mille fcxcenti cacaphraôii, quinq; Heluetiorum millia, quatuor Vafeonum, todidemq; ex alijs Galliæ partibus fi-mul côniunuio,ftatim duces dccimatertia Augufti,ad Gareflij arcem m Tanari ripapo-fitam metati funt, quam, amp;nbsp;fi quingenti pedites in ea effent, non minus defenforum i-gnauiaquàmtormentorumimpetu tantam celeritatem adiuuante, breuiffimo temporis fpâtio cœperunt t ea capta ad Anonium Caftellum in regia via inter Aftam amp;nbsp;Ale-xandriam in Tanari, Gareflio oppofita ripa collocatum,fitu munitum,quodq; ante aliquot menfes à Mediolanenfium duce etiam arte valde confirmatum fuerat, caftra mo-uerunt: amp;quamuisSanfeucrinas, quiprope Alexandriam incampis caftra habebat, Gareffij iàôtura cognita,nouos ac meliorcs pedites mittere cupiuifleqquia feptingenti quosanteainipofuerattyroncs erant,amp;rcibellicæ expertes , id tarnen quia Galli, vt auxilium co venire prohibèrent, ex Monferratenfis marchionis eins loci domini con-fenfu,inFcliciinooppido, inter Alexandriam,amp; Anonium fito,milites pofiierant,cxe-qui minime potuit: idco ijs qui Anonij erant nihilo mclioribus re ipfa quàm fperabatur inuentis,Galli primùm fuburbio, deinde oppido à quatuor partibus verberato, biduo expugnarunt; deinde arcem quoque omnibus peditibus, qui in cam confugerant cæfis occuparunt : quomagis repentino quàm credidiffctfucccffu, territus Sanfeucrinas, quod adtimorem exeufandum inutilem peditatumfc haberc, amp;nbsp;populos,in Ludouici fide parum firmos animos oftendere dicerct,cum omnibus copijs Alcxandrinam in vr-bemferccepit. Quare Gallico audaciores fatftiadquartum ab vrbelapidcm caftraîo-carunt : eodcmque tempore Valentiam in qua multi milites actormenta erant, Donati RaffagniniMediolancnfis, inca vrbearcispræfc6li,Triultijpromiffiscorrupti opera cæpcrunt : ab cq enim per arcem in ciuitatem introduéli, omnes milites, partim cepe-runt,partiminterfecerunt, inter quos Odauianus Sanfeuerinatis nothus frater captus fuit:amp;eratnotatudignum3hunceundempræfeâ:um,anteannos viginti,principiBonç, amp;paruoduciloannigaleatio fide fraóta, eodemdiequo Gallos in Valentiam vrbem ïntroduxit,Ludouico Sfortiæ Dertonæ portam tradidiffezGallis deinde fulminis more regioncm percurrentibus,Baffiniana, Vicheria , Caftellonouum, amp;nbsp;Ponscoroncus deditioncm fccerût : idem paucos poft dies fecit ciuitas amp;nbsp;arx Dertonenfis,cx qua Antoniusmaria Palauicinus,qui earn cuftodiebat,nulla viexpedata trans Padû fe recepit: quarutn rerum nuntijs Mediolanum pcrlatis, Ludouicus Sfortia, cum fe ad tantas an-guftias redaélam, imperiumq; fuum tanto impeturucre confpiccret,vt in tamrepenti-nis calamitatibus accidit, non minus animo quàm confilio deftitutus, ad ca remedia n 3

I JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

deueniebat,ad qnç afflidis in rebus 8c ad extremam pcnc defperationem redadis mor tales confugicntes spericuli potius magnitudincm omnibus notam faciunr, qüàm fru-dumaliquemconfequantur:primumin vrbe quotquot arma ferre poflent confcribi iuflindcinde populo J cuiipfius nomen ob multas cxadiones odiofilfimum erat con-uocato , partconerum iliumliberauit, vehemcntiHimis verbis fubijcicns, fiquando nimium fegrauatos fuifle exiftimarent, id nec naturæ fuæ, nee auri cumulandicu-piditati fed temporibus atque Italiæ periculiSjquæ primum propter Venetorum po- ' tentiam , deinde ob Caroli régis aduentum , fe eius imperij in pace amp;nbsp;fecuritate conferuandi, amp;nbsp;ijs qui id inuadcrc vellent obfiftendi cupidum, ad ea facienda coegilTent, tribuerent : quod fe nullum patriæ ac populis fuis maius beneficium, quàm fi vt bellis non infeftarentur profpiceret, facere polTe cxiftimaret ; id autem confilium mirum in modum vtilc extitiffe , friidus inde perCeptos clariffimc de-monftraffe , quod tot annos fe gubernante in fumma pace amp;nbsp;tranquillitate effent verfàti: qua eius vrbis magnificentiajopesjacfplendor, maxime auda erant,cuius rei,aedificia, pompas,tot ornamenta,amp; artium incolarumque pene infinitam mul-titudincm audam , manifeftiflimam fidem facere : quibus rebus Mediolancnfis ciuitas eiusque imperium rcliquum, non modo non ccdcrent , fed omnes reliquas ■ Italiæ vrbes regionescjue fuperarent : fe nulla in ipfos crudclitatc vfum recor-darentur : quantaque manfuctudine ac benignitate , femper quoslibet audiuifict, amp;nbsp;à fe folùm inter omnes eius ætatis principes , nullis corporis laboribus vel mo-ieftijs vitatis, per fe ipfum publico iuridicundo conftitutis diebus,omnibus æquum ills citra vllam moram adminifiraffe : patris , qui illos potius vt filios quàm vt fubiedos rexiffet mérita beneuolentiamcpae memoria repeterent : amp;nbsp;quàm Gallorum fuperbum infolcnsque imperium acerbum effet futurum , fibi ob ocu-los ponerent: qui propter Galiiæ regni vicinitatem, fi cam regionem occupaffenr, quemadmodum alias eadem gens de tota Longobardia feccrat , vetcribus habi-tatoribus pulfis firmam perpetuamque populorum fuorum federn effent faduri:id-circo rogarc illos , vt animis à barbaris inhumanisque moribiis alienatis , fimul amp;nbsp;patriam amp;nbsp;propri;UTi falutem defendendam fufcipcrcnt : nec dubitandum effe, quin fi ad breuiflimum tempus , prima peiicula fuftinerc nitcrentur, facile effet obfiftere , quod Galli maiore ad muadendum irapetu ferrentur , quàm in per-feucrando confiantes effent : quódque ipfe absque mora ab Romanorum rege, qui rebus iam cum Hcluetijs compofitis , vt ipfemet auxilio veniret fe corapa-rabat, valida auxilia expedaret : amp;nbsp;copias quas Ncapolitanus rex cum Profpe-ro Coliimna mittebat , iam in itinerc effe , Mantuanum verb , omnibus difficul-tatibus cum illo compofitis iam cum trecentis grauis armaturæ equitibus Crcmo-nenfem agruin ingrelfum fe certo cxiftimare : quibus rebus fi populi fui ala-entas amp;nbsp;fides acccderct , fe ab hofiibus etiamfi præter ilium exercitum , totius Galliæ vires fimul coniundæ effent, tutiffimum cenferet : quæ verba maiori at-tentionc quàm frudu audita , non magis quàm arma Gallis oppofita profucrant, quorum mctu , pcriculi à Venctis qui bellum in Giaradada mouerant, amp;nbsp;Cara-uagium oppidum aliaque Abduæ vicina occuparant, imminente contempto , Ca-latiæ comitem , cum maiore copiarum ad cam regionem tuendam miffrrum parte rcuocauit , amp;nbsp;Papiam vt Galeatio ad Alcxandriæ defenfionem iungcrentur, ire iuffit: fed iam ab omni parte illius pcrnicies accelcrabatur : nam Calatinus comes, Galcatium minorera natu fratrera , militari quoque exercitationc inferiorem , in excrcitus iraperio oranibusque bonoribus amp;nbsp;gratia , fibi anteponi indignatione, innumcrorum ab fe amp;nbsp;fratribus bencficiorum ab Ludouico acceptorum mcmo-riam in illo fuperante, antca clàra cum Galliæ rege conuenerat. Aliqui huius frau-dis nunciurn , iam aliquot menfes ante ad illius aures perueniffe afferunt, quo audito cum aliquandiu tacitus cogitabundusque fuiffet , tandem cum gemitu ci qui id fignificauerat , non poflc fibi taniam ingratitudinem perfuadcrc rc-fpondiffc : quæ fi tarnen vera foret, qua nam ratione cauendum effet, fi vcl ab inti-

intimis pluribus^ue bcneficijs affedis proderetur , cui amplius fidere pofTet igno-rare , fe non minorem minus'ue pernitiofam calamitatem exiftimare , vana fiifpi-tione , fe fidorum hominum opera priuare quam incauta credulitate , illo-rum fe fidei committere , qui fulpedi efle debebant. Sed dum Calatinus pon-tem ad Padum vt fratri coniungatur facit : amp;nbsp;rem artificiofè protrahit : dum ponte faóto tranfitum differt, cum interea Galli iam biduum circa Alexandriam fuif-fent j eamque tormentis percutèrent, Galeatius cum quo erant mille ducenti gra-uis , totidem leuis armaturæ équités , amp;nbsp;militum tria millia, tertij diei node cum nullo alio præfedo præterquam cum Lucio Maluetio , confilio communicato, leuis armaturæ equitum parte comitatus clam Alexandria dilfugit, magnoque fuo dedecore , nec minore Ludouici prudentiæ infamia , quantum generofum equum tradare , aut in ludicris equitum certaminibus publicisque fpedaculis magnas haftas vibrare , ( quibus in rebus cundos Italos fuperabat ) amp;nbsp;excrcitui præefle inter fe difterant ,amp; quanto cum proprio detrimento principes qui in ijs quibus res grauiffimæ committuntur eligendis, magis gratiam quam virtutem intuentur amp;nbsp;fpe-dant, dccipiantur, documento fuit. Quamprimùm autem Galeatij difcelTus per vrbem Alexandriam notus fuit, reliquæ copiæ omncs aut in fugam fe conijcere, aut latebras quærerc cæperunt : qua occafione Galliens exercitus fub folis ortum ingreiTus , non modo milites qui reliqui erant fpoliauit: fed militari licentia totam vrbem diripuit. Fama eft Galeatium literas cum Ludouici Sfortiæ nomine feri-ptas ac eiufdem figno obfignatas , quibus quoniam motus aliquis Mediolani eifet exortus , quamcitiffimè cum omnibus copijs eö aduolaret imperabatur ac-cepiffe , 8c aliqui poftca à Calatino vt hac arte Gallis vidoriam faciliorem red-derct j confcriptas fufpieati funt : quas deinde Galeatius quafi illis literis, non vt exercitum incolumen idépe fr effici pofle aniraaduerteret adduceret, fed vt temere eum defererct, iniundum fuilfe , ad defenlionem fuam oftendere fole-bat:idautem non taracertum eft,quamquod fiin Galcatio,vcl imperatorium con-filium y vel militaris animus fuiftet, facile ijs copijs quas habebat Alexandriam, amp;nbsp;maximam tranfpadanarum rerum partem defendere potuifle omnibus notum eft , imo fortaife etiam aliquo felici fucceffu vfus fuiflet ; quia cum antea paucos dies Gallici exercitus pars , Burmiam amnem traieciffet ôc maximis imbribus, inter duo flumina Burmiam amp;nbsp;Tanarum intercîufa elfct, Galeatius quamuis , aliquot ipfius leuis armaturæ équités, ponte qui Tanaro impofttus fuburbium vrbi coniungit cgrefTos , amp;nbsp;in illos profedos, penè primum agmen fugafte , illi ftgni-ficatum eiTec , eos inuadere non eft aufus. Alexandriæ iaôtura , oinnem reliquam ïnlubriam nouis calamitatibus lingulis horis opprefîam terruit : nam amp;nbsp;Galli Pa-do traiedo , ad Mortariam caftra pofuerant, vnde Papienfes cum illis conuene-rant, amp;nbsp;Venetorüm copiæ Carauagij arce capta , amp;nbsp;Abdiia fluuio nauali ponte traicôlo , Ländern Pompeiam vfqne excurrerant, iam que penè omnia rcliqua oppida tumultuabantur : nec Mediolani minor quam alibi erat perturbatio ac terror , quoniam rota ciuitas confternata, arma fnmpfcrat , idqne tarn parua erga principem fuum reuerenria , vt cum meridie Antonius Landrianus fnmmus ipftus ærarij præfedus ex arcc,vbi cum illo fucrat, prodiret,linepriuato odio, fiue eo-rurn qui rebus nouis ftudebant voluntate , in publica via fuerit interfedus ; quo cafu Ludouicus , maximo vitæ fuæ metu correptns , amp;nbsp;omni obfiftendi fpe deie-dus,Mcdiolancnft arce cum ftrmo præfidio relida , vtprefens periculum vitaret, amp;nbsp;qnemadmodum aiebar.Maximilianumjqui iam paccmcumHeluetijs vel confecerat, velcertc pro faèla habebat,adfe inuadum vrgerct,cum liberis in Germaniaireftatuir. Hoc coniilio capto,ftatim hlios Afcanio, qui nó muultos dies ante vt Iratris rebus qua-tenus polfetopem ferrer Roma venerat, amp;Sanfcnerinate Cardinalibus comitibus ad-iuncris,difcedere iuftir,amp; vna cum illis Gazam folito valde diminutamifit: manifeftum cnim eft,annis odo ante id tempus,quum Ludouicus ad potetiam fuam oftenrandam, n 4

legatis alijs^; multis ærarium oftendiflet, in numerata pecunia amp;nbsp;an reis argenteisque vafis, ad quindccim millium auri pondo fummam afeendere repertum fuifle : præter gemmas quarum magna erat copia : hoc autem tempore hominum opinione duo mil-lia auri pondo non multum excedebat.Poft filiorum difeefTum,omnibus domcilicis ac familiaribus difliiadentibus,Bernardino Curtio Papienfi veterifuo alumno,qui tune quoq; arci præerat, huius fide Afcanij fratris, qui fé cam curam fufeepturum pollicitus crat fidei antepofîta arcis euftodiam commifit5amp;tria peditum millia fub fidis ducibus cum commeatu ,tormentorum puluere,pilis,alijsque rebus neceflarijs^ amp;pccunijs,ad multorummenfium defenfionemidoneisreliquit : cumq; in Genuenfibus rebus, Au-guftinö Adurnio tune prçfeâ:o,amp; loanni fratrijCui Sanfeuerinatium foror matrimonio iunôla erat fidere ftatuifict,arcis teircram ad cos mifit. Borromeis Mediolanéfibus no-bilibus,AngIeriam,Aronam jaliaq; ad Verbanum lacumoppidaquæ illis occupaucrat reftituitzamp;Ifabellæ Aragoniæ, quondam Ioannis Galcatij ducis vxori,dotisipfius nomine Barricnfem ducatum,amp;Rofancnfem principatum prô triginta ducatorum milli-bus donauit J quamuisillaparuum Ioannis Caleatij filium, quemipfe cum fuis in Gcr-maniam ducicupiebat, concederc noluifiet: Se vbihis rebus conftitutis tandiu mora-tus effet,quàm fc idtutô facerc poffe duxit, ciuitate iam fe ipfam gubcrnantc,fecundo Septembris dic,AteIIino cardinale, amp;nbsp;Gaieario Sanfeucrinate3amp; vt itertutum haberet Lucio Maluetio, cum grauis armaturæ equitum ac peditum non paruo numéro comi-tatus,cum multis lacrymis Germaniam verfus contendit:amp; vix dum arce cgrcffus crat, quum Calatinus perfidiam fuam colore aliquotcgerc conatus, illi obuiam fadus dixit poftquam ipfe imperium fuum deferebat, fe ipfîus militari facramento liberatum fuiq; ad quamuis conditioné arripiendam iüris effc,exiftimarc;amp;repente fe nomine amp;nbsp;fignis Galliæregis milité declarauit, amp;nbsp;cum cadem turma quam Ludouici ærc côpara-ratconferuaratep, adillius ftipcndiatranfiuit: Ludouicus aût Como,vbi arcemin po-pulipoteftate reliquit, lacuBellagiumvfq; profcdus eft; deinde pedibus Bormlum,amp; per ealoca, in quibus olim quum in tanta gloria amp;nbsp;felicitate collocatus effet, Maximi-iianum potiustanquamfuumacVcnctorum cxcrcitus ducem, quàm vtRomanorum regem in Italiam venienté acccpcratitcr fecit, inter Comum acBormium Gallicæ co-piæ amp;nbsp;Calatiæ comitis turmæ ilium pcrfcquutæ funr, ex quibus locis,præfidio in Tirani arce, quam poft paucos dies Rhcti occuparuntrelifto, Oenipontem verfus,vbi Cæfa-rera elle audiebat contcndit.Poft Ludouici difeeffum Mcdiolancnfes,legatis ftatim ad excrcitus duces , quiiamcumcopijs adfcxtumab vrbe lapidem aberanr,milîis, illos fponte admittere padi funt., compofitionis conditionibus in regis aduentum dilatis, à quo fuæ vtilitatis tantummodôratione dudiimmoderata priuilcgia immunitatesque fperabantfidcmabsqi moraomnes rcliquæMcdiolancnfis imperij vrbes amp;oppidafe-cerunt; Voluit amp;nbsp;Cremonenfis ciuitas, (quum à Vencrorum copijs à quorum iraperio abhorrebatobfidcretur) idem facerc: fedquum rex pada cum Venetis fada nolletin fringere,illis fc fe dedere fuit coadazGcnuajpopulo, Adurniis,amp; loannc Ludouico Fli feo fingulis certatira, cam fua opera régi dedi volentibus candem propenfioncm fe-quuta cft.Etvtin Ludouicum ,non modô tam repentinatamq; magna, adeo nobiliac potenti imperio, viginti dicrum fpatio amiflo calamitas, vcrùm etiam omnia ingrato-rum exempla extarcnt,Mediolancnfis arcis præfedus, quem ipfe inter omnes fuos ve-lut fîdiflîmum elegerat, ne vnô quidem tórmenti idu, vcl aliqua oppugnationis fpccic cxpedata,duodccimo poftcius difeeffum dic,arcem quç expugnari minimè poffe cre-debatur,Galliæ regi,magna pecuniæ fumma, centum cataphradorum præfedura per-petua,amp; multis alijs muncribus ac priuilcgijs in tantæ perfidiæ præmium acceptis tra-didit,fed cum tanta infamiæ nota, tantoq; etiam apud Gallos odio,vtillius familiarita-te,velutpeftifcræ atq; abominandæferæab omnibus rcieda,quocunq; veniffet contu-meliofis verbis irrifus,pudorcq; amp;nbsp;confeientiapotentilfimis certilïïmisq; facinoroforû hominum flagcllis cruciatus, non multo poft dolore confedus,vitam reliquit. Huius infamiæ, duces qui cum illo crantin arce rclidi, amp;. præfcrtim Philippinus Flifeus, qui cum ducis effet alumnus , amp;nbsp;ab illo tanquam fidilfimus relidus, quum præfedum ad tuendamarcemhortaridebuiffetingentibus promiffis obcæcatus, contrarium fuafit:

ôccum AntoniomariaPalauicino, qui regis nomine intercrat, deditionêtraôlauit,participes fuere.Rex aût tantç viôloriæ,longé citius quàm fperauerat partæ,Lugduni acce-ptis nuncijs maximis ftatim itineribus Mediolanum contenditjVbi ingenti plaufu acce ptusjiuultorum vcdigaliû immunitaté concelïitj qua tarnen populo in defiderijs intern peranti,qui omnium rerum immunitatem animo conceperat,non penitùs fatisfadû eft. Multis Infubriæ nobilibus viris prouentus dédit, inter quosjoânis lacobi Triultij me-ritis perfpeâis, Vigeuenum cum multis alijs rebus ei côceflit.Eodem verb tépore,quo rcx Galllæ in Mediolanenfium ducem arma mouebat,Paulus Vitellius,Florentinorû copijs apparatibusq; collcdis quo facilius deinde Pifarû expugnationi incûbere pof-fet,ad Cafcinâ cadra metatus eft : quam etfi propugnatoribus, alijsq; reb.necefrarijs,amp; foftiSjaggeribuSjac propügnaculis fatis eftet munita, tamé vbi tormcta collocata fucrût 26. horis cepit^ quia oppldanis, magno tormctorum indebilibus mûris progreflii terri-tis, peregrini milites qui intus erant, vtillos anteuerterenqfuam tantum amp;nbsp;rerum fuarû incolumitatépaâijOppidanisacPifanis militib.amp;legatis,viâ:orisarbitiioperminis,de-ditioné fcccrût.Deinde,Tubicinis internûcio,turris,ad Arnihoftij cuftodiâ çdificata5amp; StagniuallumàPifanis defertumjdeditafunt, adco vtin toto agro,Pifanipræter Verru-culæ arcem amp;nbsp;paruam Afcaniturrim, propter Arni, expugnare eas volentibus traijci-endi incommoditatera,amp; auxilij ex vicina vrbe capiendi facilitatem, amp;nbsp;quia tempus ibi terere nullius ad rerum ftunmam momenti erat, ab hoftibus non tentata,nil poffiderét. Sülæ itaq; Pifæ expugnandæ relinquebatur, quæ res ab ijs qui prudenter ponderarent, ob vrbis munitiones, amp;nbsp;propugnatorum numerum, virtutcm, amp;nbsp;pertinaciam^minimè facilis faâu credebatur: nametft Pifispræter GurlinumRauennatemamp;aliospaucos, qui Venetorum ftipendijs eo perdudi^poft Venetarum copiarum difceflum fponte re-manferant ,nuUi eftent peregrini milites, ciuium tarnen amp;nbsp;agreftiû hominum numerus erat copiofus,amp;virtute baud contemnédus,quoniàquinquennij perpétua cxperientia, penèomncsbellis aptierant,tamqueobftinato fub Florentinorum iugum minimè re-deundi propoftto,vt quamuis aliam grauiftimam calamitatem minorem exiftimaturi effent. Yrbis mœnla toüas nullas habebant, fed erant admodum cra(fa,amp; ex lapide anti-qua ftrudura, ob calcis quæ in ea regione fitvim, ita conglutinata,vt cum magis quàm reliqui mûri, foliditate fua tormentorû impetum fuftinerenr,ijs qui defcndebant,prius quàm diruerentui-jinulrum ad prouidendù fpatij præbercnt:amp; tarnen Florentini,Paulo Vitellio, amp;Ranutlo Maitiano idem fuadentibus, amp;nbsp;eins quindecim dierum fpacio ca-piendæ fpcm facientibus, earn oppugnare ftatucrunt : quare decem pedirum millibus, multisq; equi:ibus collc.étis,amp; ex ducis præfcripto, multis apparatib. fadis,ipfc vltima Iulij,non quemadmodu à multis monebatur,amp; vrFlorentini lnftabant,ab ea Arni parte qaaLucenfium auxilia impediripoterant, fed ab altera fluuij parte,contra Stampatium propugnaculum,fiucquodeopropugnaculo occupato viétoriam faciliorem reddi arbi tfaretur,fiueadmaiorcm commeatus qui ex caftellis in collibus fitis ferebaturopportu niïarem,fiuc quód Pifanos ilium nunquam ad earn partem accclfurum ratos,nullû pro-pugnaculum-.quemadmodu ab alla parte ædlficare cæpiire,côperiiret,excrcltum admo ult.Stampatlîi propngnaculû cum moenlbus, longlifimo ad dextrâ amp;nbsp;finlftràtradu,hoc eft à D. Antonlo,ad Stampatium,amp; inde ad Portam,quæ maritima dicitur,iuxta Arni ripant pofitam vfq;,viginti maioribus tormentls verberari cçptum cft:Pifani verb contra, aftidtiis dierum acnodium absq; inrerraiffione laboribus,mulieribus etiam, huic operi perrinacia, amp;nbsp;animo, minime viris inferiori incumbentibus, pauciffimorum dierum fpacio, Intramurum qui verberabatur, aggerem, magnitudinc amp;nbsp;altltudineinfignem, amp;nbsp;profundlfiimam fuftara ,niultorum dum operabantur, ex tormentorum vel dlredis vel rcpcrcuftls idibus , vulneribus ac cæde, quæ peftis, pariter amp;nbsp;in caftris milites, ab Vrbanis tormcntis,amp; præcipuc vno cjucm pafTauolantera vocitant in Martian a tur-ri collocato ita pcrcutiebat, vt totis caftris vel terram quo le tegerent cxtollere, vei in foidis dcürcfccre cogerentur, minime tcrrlti fecerunr. Rcs plures dies , Itac ratione pi ocellerunt : amp;nbsp;quamuis à ditto Antonio ad Stampatium , magna pars mûri eftet dlruta, amp;idpropugnaculum, co redadum,vt Vitellins ld absque magna difH-cultatecapi poffe Iperarct, tarnen vt vidoriamfibl faciliorem compararet, à Stam-

154 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

patio ad marîtimam vfq;portam vcrberando perfeuerabar, leuioribus intcrea crcbro, inter pcrculTum murum amp;aggerem, tanto fpacio,vtStampatiumtoturn extra aggereoi relinqueretur à mœnibus diftantem,præliis comiflis,in quorum vno, Ranutius Iclopet ti glande vulneratus fuitîducis confilium erat, Stampatio occupato,in eo, amp;nbsp;in vcrbe-rato muro tormenta collocate 5 quibus cum tota ea pars quam Pifani tucbantur,à latere petcreturjpenè certam viôtoriam fpcrabat : eodemque tempore, muri partem inter Stampatium amp;aggerem interieôlam,quæ prius fcalpris excifa,ligneis fulcris fuftineba-tur,aggerem verfus, vtfofla repleta alcenfus militibus facilior elTctjdeijccre.At Pifani quiindefenfione Gurlini confilia fequebantur,San ótantonium verfus, nonnullasfub-terraneas cellas in foffa,quibus holies fi forte defeenderent, ab ea replendaprohibèrent fecerant,amp; in munitionibus multatorm.entaibidem collocarant: amp;vtfires in an-gullum deueniretjpropria corpora holiibus obijcercnt,pcditcs iuxta aggerem efle iuf-lerant. Tandem Paulus Vitellius, decimo obfidionis dic,cum Starapatij expugnatio-nem vltcrius differre nollet,manc 1’ub auroram oppugnatione incæpta, etfi milites ab arcis,quam veterem Ciradeilam vocat, tormentis læderentur,celerius faciliustj; quant fperauerat, eo potitus eftfidép tanto cum Pifanorum terrore, vt aggeribus defertis tora vrbeinfugamconijeerentur; amp;nbsp;multi,atq; inter eos Petrus Gambacurta,nobilisciuis, cum quadraginta Hyppotoxotis, qui fub illo militabant^, Pilis aufugerent:amp;nifi raa-giliratus ad portas obliitilTent, longe plurcs aufugilfent : manifeftilTimumtp elijfi vltcrius progrefli clfent, co die fumma cum imperatoris gloria viéioriapotituros fuifieicui is dies, qui ipfius calamitatumorigo fuit,fclicilfimus extitiirctnscnira, inlpcrataocca-fione quç olferebatur, vt ipfe poliea excufabat,minime cognita,ncc opugnationcm o-mnibus copijs eo die adoriri, ncc aliud quam turrim illam occupaic conltituilTct, non modo milites ad aggerem vbi obllaculum nullum reperilTcnt inuadendum non mifir, fed maximam peditum partem,qui Stampatij occupatione audita,vrbis diripiendç cu-pidi tumultuarie vteam ingrcdcrcnturaccurrebant, reuocauit: intcra veto Pifani,ho-ites vióioriam minime fequi, famaper vrbem volitante, miferabilibus mulierum ad mortem potius oppetenda quam fub Florentinorum iugo vita conferuandam hortan-tiu fletibus clamoribusq; concitati ad aggcrum cullodiâ redirecæpcrunt: quô rcuerfus Gurlinus, exparua Stampatij turri quæ in vrbem fpeâ:ar,viam quæ ad marîtimam portam,quam antcaterra amp;lignis obftruxcrant, amp;nbsp;caftra verfus, fed non ab altera parte, quaStampatium fpedat municrant, tenderer,elfe animaduertens, llatim id latus, muniri ac repleri curauit,tumulo aggefta terra cxtruâ:o,tormcntis quæ latus verberabanc, ingrelfum ab caparte impedicbat.Paulus Stampatio occupato,aliquotminoratormen ta, quos falconettos amp;palfauolantes vocant, eô attolli curauit,quæper totam vrbem iaculabantur,fed munitiones non lædebant,quæ ctfi ab infra politis tormentis verbera renturmon tarnen àPifanis defcrebantur;eodemque tempore fubterraneacellaAnto-nij fanum verfus, amp;maritima porta, cum munitionibusimpctebantunncc Paulus Vi-tcllius, vt folfam lignorum lafciculis , quo aggeris expugnatio facilior reddercturre-plcret conari defincbat-.contra quæ Pifani, ad quorum auxilium proxima noéte treeen tipedites Lucamilfi erant,animo audi,artificiol'os ignés in folfam proijciebant,amp;cùm fummo ltudio,vt holtes ad Stampatiû propugnaculum deferendû cogèrent niterentur, ingens tormcntû,Bufalü nuncupatum eo dircxcrût, quo paucis iôtibus,vt tormenta in fummitatc pofita remoucrentur cffcccrût,in quo amp;nbsp;fi Paulus aliquot tormenta,quorû ictibus anterior eins pars fra6fafuir,direxilfct,tamcn àiaculando minime defiltens plu ribus diebus turrira ita lacerauir, vt Paulus tandem tormenta inde abduccrc camq; de-fercre coadus fitmcc fuccifus murus alium habuit cuentum, quoniam cum cum Pilâni quoq; ab interiori parte, vt in folfam caderet fulfulcilfent, quum Paulus eum dcijccre vellet immotusftetit. Hic euentus ducera,viâ:oriæ tandem adipifcendæ fpe minime de-iecit,quam cum moi cm fuumfccutus, tutilfimam amp;nbsp;quamminimo cxcrcitus detri-mento quæreret,quàniuis pluribus locis, iam fuprà quingétas mûri vlnas diruilfct,pcr-petuômagis vcrberando, vrbis folfis replcndis,amp;Stampatio propugnaculo, vtiterum tormenta quibus magnos à Pifanis cxtrudosaggercs à latere verberare polfet, ibicol-locaret,municndo incumbebat,omniq; peritia amp;nbsp;arte fuafemper tutiorem ad câ quam

totis caftris amp;nbsp;viribus moliebatur oppugnatione,viam munire nitebatur,quam,amp; fi res eo perduxiflet, quotiescunq; fieret vióloriam valde fperaret,amp; Floretini legati,quibus quælibet minima cunftatio erat moleftilfima,continuis Florentia literis ac nuntijs in ci-tati, vt accelerando impedimenta quæ fingulis horis oriri polTent anteuerteret alfidue vrgerentjtamen quo magis amp;nbsp;magis vt exercitus incómodaminuerétur, certior^i; efiec vidoria, libenter differebat : quod Pauli confiliö,forte prudentius amp;magis ex militari difciplina,contrariara habuit fortunam-.nam quum Pifanus ager,inter proxima mariti-mam oram amp;nbsp;vrbem,ftagnis paludibusq; plenus, ea anni tempeftate,amp; præfertim in ea parte vbi caftra habebat,peftiferis vends fit obnoxius,biduo innumerç ægritudines ex-ercitüinuaferunt : quibus quum Paulus oppugnatione adoriri voluit, quod fuit xxiiii. Aiigufti, tantum militum numcrum inutile fadum animaduetit,vt qui bona erant vale-tudine non fatis multi effennquod incommodum qiaamuis Florentini,amp;ipfe morbo vt reliquiopprelfus,nouis militibus confcribendis farcire conarentur, tarne acris intepc-ries adeo fuperabat,vt diminutio quotidie fupplemeto maior effet : quare ad extremü, vidoriæ confequendæ fpe deiedus, aliquam etiam cladem veritus, Florentinis qui vt idoneo in Stampatij propugnaculo præfidio pofito, cum cxercitu propc Pifas morare-tur cupiebanr,vehementer repugnantibus, exercitum retrahere ftatuit : ac quod Stam-patia turris, primùm ipfius deinde Pifanorum tormentis vehementer cöcuira,defendi nonpoffetjilloruvods minimeacquicuineaigitur deferta quarto Septebris die omnts copias ad maritima ora pcrduxit,amp;quia itinera imbribus inundataerant,tormenta terra Cafcinam vchi polfe diffifus, ad Arni oftiu, vt Ligurnum vehcrentur nauibus impo, fuit,amp;tortunaie omnibus in rebus aduerfapræbente ,illorùpars fubmcrfaeft:quæ no multo poft in Pifanorum à quibus code tempore turris quæ ad oftij cuftodia pofita eft, capta luit,manus perucnerunt-.qui cafus,apopfllo Florentino iam de Paulo finiftrâcô-ceptam opinione ita auxei unt,vt intra paucos dics,copiaru per æftiua diftributionis co-ftituendæ fpecie, ab legatis Cafcina vocatus,fupremi vrbis Magiftratus impcrio ab illis captusnndeq; Florenda miffus, amp;nbsp;eadé node qua eo perdudus eft,quæftionibus acer-bè vexatus,fequcnti die eiuidem Magiftratus iulfu fecuri perculfus fuerit,amp; parum ab-fuit quin vna cum ipfo amp;nbsp;frater ipfius ad que legati eodem momento, qui eum capcrét milerunt,in eandc calamitate,incidcrit;fed Vitellotius,ita vt crat,morbo circa Pifas co-trado æger,dû impcrio fe parère veile fingens ftrato egreditur, dum fe inducndo tempus intcrponinaliquotfuorûquiaccurrcrûtope equo confcenlb,Pifas vbi lummacum læticia acceptus eft,contulit. Præcipua Pauli damnationis capita hæc fuerunt,quo minus Pilç quo die Stampatium propugnaculum captum fuit,caperentur,ipfius fadu elfe voluntatc;eadéde cauftaipforûoppugnatione tâdiu diftuli{re,fæpius Pifanos homincs ad fe mi(fos,illoru legationibus nunquam legatis cômunicads,audiuilfe ; contra publicum iraperiû exercitû remouifte: Stampatiumq; delcruiffe: aliquê ex alijs militû præ-fedis,ad Cafcinam,Vicum Pifanum,amp; tormenta,quo in ftipendijs aliisq; côditionibus Fiorentinos vt vifum effettradare polfent,fecû occupada inuitaffenn Cafentinp occul tacumMediceis côfiliahabuiffe-.eodéq; tempore cù Venetis egiffe ac pcnè côucniffe, quamuis vt illis fhitim.facramenti fui cum Florcntinis tempore cxado,cuius iam propc finis aderat militare inciperet, quod earn ob cauffam perfedum non fuit,quia Veneti, pace cum Florentinis inita,illum neglexcrant-.hisdecauffis Vrbinatiumducem, amp;Iu-llanum Mcdicem cum publica fidedimififfe: quibus de rebus Interrogatus,nihil quod llll obeffe poffet faffus eft: amp;nbsp;tarnen ne Galllæ rex qui iam Mediolanum venerat,i-pfuin fibl condonaripeteret verltl,fuppllclum accclerarunt; dlutlus Interrogatus non fult.nec qulfquam ex Ipfius mlnlfti-ls,qul poft eins ncccm commodlus inquæftionc vo-catlfunt,aliudfaffuseft,quamllllobRanutload æmulatlonem ipfius conceffamautoritärem , ob ncceft'ariarum rerumquas petebat miniftrandarum , Intcrdum etiani difficultatem , neenon ab caquæ vulgo Florentiæ in ipfius ignominiam iadabantur, cumhaud parum in Florentinos fuiffe comotü:vnde etfi apud allquos, illfi quafi ad Pi-farum principatü,amp; ad aliqua aliam Florentini impcrij,in quo multos cófcios amp;nbsp;amicos fouebat,partem occupandam afpirarct ,non fincere fc gelfiffe, opinio refidcret:tamen in maxima parte contraria fuit opinio,qui ûbi perfuaderent,llluai gloriæ,quæ belli du»

cum prçcîpiius fcopus eft, quanquam ea re gefta maxima adipifcebatur,caufta Pifarum cxpugnationis fummoperè cupidum fiiifte. Adrcgcmveró-gt;qui Mediolanum veneraCj præter Federicum omnes Italia: principes jautipfimct, aut perTegatos, alij vt tantum-modô vidoriam gratularentur, alij vtmaioris in Ludouicum Sfortiam quàm in ipfutu propenfionis criminadiluerennalij vtresfuas in poftcrum cum illo firmarent,concur-rerant: quos omnes benignè accepit,amp;cum omnibus fœdera,pro ftatutuum varicta-te,amp; pro commodorum quæ ab illis fperare poterat ratione,diucrfa.Mantuanum mar-chionem in clientelamfuamreccpit : eumque centum cataphradis praefecit, ôc diui Michaelis cqueftri ordine, honeftoque ftipendio donauit. Ferrarienfium verb duccni * (nam amp;is amp;nbsp;Mantuanus adeumiuerant) quia ex eo tempore quo Genüge arcemLu-douico Sfortiæ tradideratjfemper à rebus Galli cis animo alieno habitus fueraqnon fine fumptu amp;difficultate, in clientelam admifit. Admifit etiam proeterca,accepta tarnen ab illo pecunia, loannem Bentiuolumqui Annibalem filium miferat:led maiorefura-ptu ac difficultate Florentinorum rcsjquibus penè tota aula,illorum meritis,amp; ijs quae Gallic? amiciti? caufiTa fupcrioris régis tempore pafli erat obliuioni traditis, amp;nbsp;illoruin rationibus , quodne Ludouicum Sfortiam in Pifanis rebus in fe prouocarent, nullius partis efte coadifuiflent, minime probatis infenfaerat, compofitae funnin Gallorum namq; pcdoribus, opinio co tempore, quo Carolus rex Pifanis libertatem conceftc-ratconcepta, adhuc vigebat: amp;in præfedis ac militaribus viris,Pifanos in armis ftren-» nuos efte fama vbiq; pcruagata,propéfionem ergaipfos auxerat-Oberat præterca Florentinis Ioannis lacobi Triultij autoritas, qui cum Pifarum imperium affedarct ,illo-rum cauffa: fauebatdlli verb vel ipfum vel quemuis alium,qui fe à Florentinis tueri poffer,libentiftimc dominum accepifient : ob Pauli quoq; Vitcllij necc,quafi tantum belli ducem, cui Gallia qubd dum in regno Ncapolitano Caroli ftipendijs militarent, frater eins interfedusamp; ipfc caprus fuiffeqdeberetjfinecauftaobtruncaftenr, àtotaaula lacerabantur : fed Jtandemvanis rebus in regis animo propria vtilitate fuperatis , fœ-dus idum eft, quo rex illos fexcentis cataphradis,amp; quatuor pedltum millibus, aducr fus quemuis iuuandosfufcepit: amp;nbsp;Florentin! vicUIim, ad illius in Italia regna tuenda, quadringentos grauis armaturæ équités,amp;triapeditummillia promiferunt: rex verb » quotiefeunq; petijffent,tot cataphrados ac tormenta, quod ad Pifas amp;nbsp;oppida àSenen fibus amp;Lucenfibus occupata, (cxcipicbat enim rexeaquæ Genuenfes pofliderent) recuperanda opus elfent, illis fuppeditare teneretunqubd fi hæcopüe non antè ab illo peterentur quum exercitum ad Neapolitanum bellura mifturus effet, to turn velpartein ad hocbcllum conficiendum conuerteret : ipfi veto Pifis rcceptis, quingentos grauis armaturæ équités, adNeapolitanum bellum,amp;quingcntaauri pondo quinque Helue riorum millibus in tres menfes conducendis penderent, trccentas amp;nbsp;fexagintaauri li-bras,quæ ab Ludouico Sfortia mutub accepcrant, exIoannis lacobi Triultij fentenria, ijs quæ pro ipfo folucrant vel infumpferant detradis,reftituerent : Romanæ vrbis prsc-fedum, Hoftienfis cardinalis fratrem, in cuius gratiam hoc poftulatum fuit, omnibus / copijs fuis præficcrcnt. Pqnrificis ambitio in tanta opportunitate minime dormitabat, .A quo promifforum obfcriiationem vrgente, rex V al en dho du ci qui vTiafecum ex Gal-'quot;J^liavenerat trcccntos cataphrados fub luonc Alegria proprijs lumptibus,amp; quatuor ƒ Heluetiorummillia,fub Diuionenfi prxfedopontificijsftipendijs,contraAemilixFla f frainiæq; vicarios conceffitÎAemiliæ Fiaminiæq; vrbes,vt amp;nbsp;aliæ pontificio impcrio fub-J iedæ,varijs cafibus vexatæ, iam multos annos reipfa ferè tanquam à Pontificum impe-I rio difiundæ fuas res agebannquoniam nonnulli vicarij,fupremo domino tributum no ' pendcbanf.alij difficultcramp; fæpe extra tempus,omnes autem æquè absq; Pontificum 1 venia, nulla aduerfus pbtificium imperium militandi exceptione intcrpolita, fui etiam contra Pontificum autoritärem armaque defendendi ftipulatione ab illis accepta,alio-/ rum principumftipcndiafequebantunaquibuSjVtillorumrcgnorum armis amp;opportu-nitatefruipoffent,necnon, vt Pontificum potentiæincrementumimpedirent cupide admittebantur:Hoc autem tempore, Rauenna amp;nbsp;Ccruia in Aemilia à Veneris poffide-bantur : quibus ante multos annos, Polentanæ familiæ homines,qui cum primum pri-uatiRauennæ effent clues,patriæfuætyranni, deinde vicarij fadi fueranqpriuaueranr;

Lauentîa,Forumlmii, Imola amp;nbsp;Arimium, fingulæfuis Vicarijs parebant : Cefcna diu à Malateftiorum familia polfelfa, non multos anhos ante Dominico poftremo élus vr-bis vicario fine libetis defunéto, fub Pontifîcum imperium redierat.Idcirco Pontifex^ illas vrbes varijs de cauffîs ad Pôtificatum deuolutas^Tcq; eas in priftina iura réftituere veile afrerens,re autem vera^vt Cæfari filio fubijceret,cüm Galliæ rcgCjVt Infubriæ im-perio occupatOjfibi ad cas tantùm quæ à vicarijs poffidcrentur, amp;nbsp;praeterea Pifaurum, in qua vrbe loannes Sfortia olim gener ipfius erat vicarius, capiendas j auxilium da-ret conucnerat: neque enim Vcnetorum magnitudo hæc confiUa adipfos extendi patiebatur; nectuncadparuaquidem illa oppidula j quæ Pado flumini adiaccnt, in Ferrarienfium ducis poteftate pofita fpeóïabant. Valentinus igiturcopijsab regeac-ceptis y ijsquePontificijs militibus additis, AcmiliamingrelTus ftatim fub anni 1499. finem, Imolam deditione cepit; quo anno Italia tot motibus concufiaj Turcica quo-que arma fenferat : namquum Baifetus Ottomännus ingenti clafie mari locaquæ Veneti in Græcia poflidebant inuafifiet, fex equitum miiliaterrefiriitinere ad Fo-rijulij regioncm diripiendammifit: quam absque præfidio vtpotc nihil tale metueu’ teminuentam , diripiendoamp;inccdcndo ad Liquentiam amnem vsque excurrerunr, amp;nbsp;innumeris mortalibus captis, quum in regreflu ad Tiliauentiripam perueniflent, vtin innere expeditiorcs effent, ca parte quam fccum ducere pofTe cxiftimarunt eon-feruata, reliquos omnes crudeliffimètrucidarunt : amp;nbsp;rebus in Græcia quoque parùm profperèfuccedentibus, Antonius Grimannus Venetæ clalfis , quamTurcicæoppo-fucrunt imperator ,quöd hoftes, quum ab Sapientiæ portu egrederenturjamp;iterum, adLcpanti finus fauces, vincendioccafionevfus non effet, accufatus,fucceffore ei dato Senatufconfulto Venetias eftreuocatus : cauffaque Scnatui Rogatorum pcr-miffa , in quo multos menfes fummaexpedatione, hinc illius autoritäre amp;nbsp;amplitu-dine defcndente , illinc accufatoribus , multis argumentis ac teftibus perfequenti-busadacft:tandemquum , fiue viriautoritäre, amp;propinquorummultitudinc,fiue quodin eoSenatu, cui multi prudentes viri interfunt, non tarn public!rumores, amp;nbsp;nonfatisprobatæcàlumniæ , ponderarentur, quàmmaturo iudicio rei veritasinda-garetur, fuit hæc cauffaper tribunos plebis quos communis Aduocatorcs appellant, ad maiorum comitiorum indicium deduóta,vbivel gratia ceffante , vel multirudinis leuitate Senatoriam grauitatemfuperante, non tarnen antefequenris annifincmjper-petuo cxilio in Offaram infulamrelegatus fuit. Tantos motus habuit annus 1499. fed non minus varius amp;nbsp;memorabilis fuit annus 1500, etiam abfoluta deliótorum venia, 0« quamlubileum vocanr,nobilis : quæres initio à Pontificibus, Mofeæ legis exemplo centefimo quoque anno, non ad deledationem velpompam, vt apud Romanos fc-cularesludicrant, fed ad animorum falutcminftituta: eo enim anno piaChriftiani populi perfuafione ,pcccata fua examine deteftantur, ac Romæ Apoftolorum principi-* bus dicatatempla, atque delubra adeunt,omnia delióla aboleri arbitrantundeinde vt quinquagefimo anno celcbrarctur conftitutum fuit, amp;nbsp;tandem, ad vigefimum quintum redadum : tarnen ob primæ originis memoriam , centefimo anno frequentia longe maiore, quamalijstcmporibus celebratur. Huiusanni initio Valentinus fine obfta-culo Foroliuienfi vrbc potitus eft: quoniam, Matronailla liberis cum pretiofiore fu-pelledile Florcntiam miffis, ceteris rebus quæ tueri non poterat defertis, ad Citadel-lam tantùm amp;nbsp;arcem Foriliuij, viris ac tormentis abundèinftruótas, defendendas fe contulit; itaque Citadellam ingreffa , virili ferocic(ue animo multa cum gloria eins defenfionemcurabat, Valentinus autem fruftra illam ad deditionem fledere cona-tus, magno tormentorum numero Citadellæ muro vcrbcrarc cæpto , magnamcius partem deiecit, quam aggefta terra fequüta, foflam magna ex parte rcplcuit ; hofti-busque facilem afeenfum reddidit. Qua re propugnatores animo fradi, cadeferta, in arcem fe recipere tentarunt, quo domina prius illos omni ratione ad defenfioncin fiftere conata,fe contulit, fadoque in ingreffu atrepidantibus tumultu amp;perturbatio-ncjà Valentini militibus opprefli,penè omnes cæfifunt,qui illis pcrmixti,codemimpe-tu arcem ingrelfi occuparunt, omnesque defenforcs,paucis quibüfdam ex principibus qui fe vnacum matrona in turrim quandamreceperant, quiq; cum ea capti funt exce-

15« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

ptis trucidarunt : amp;nbsp;Valentinus maiore in ilia fortitudinis quàmfexus habita rationc, captiuamRomammifit: vbi in Angelica arce cuftodita fuit,quamuis non multo póft in luonis Alegrij gratiam libertate fit donata. Valentinus Imola amp;nbsp;Foroliuij captis, nifi nouis repen ûnisque cafibus impeditus fuifiet, ad reliquarum ciuitatum oppugna-tionem progrelTusefletiRcxetcnim, partis rebus in cumordinemquioportunus vi-deretur redadis,idoneo præfidio reliôfo,inducijsque cum Romanorum rege,Infubriaî quoqueimperio, amp;ijs omnibus quæ in Italiapoflideret inclufis,ad proximum Maium vfq; prorogratis, in Galliam redijnquo paruum Ioannis Galcatij filium,à matre illiim-prudentertraditumduxit,amp;religiofæ vitæ,quarnmonafticamvocant,dicauit: «Scloan-nem lacobum Triultium,cuiob virtutem amp;nbsp;mérita,ac Ludouici Sfortiæ odium plurimû tribuebat,totilnfubriæpræfecit;eius autemimperij populi,tum quôd multisGalloruin mores ftudiaque difplicerent, turn ctiam quod in rege non cam liberalitatem inuenif-lènt,necomniumvedigaliumqucmadmodummultitudofibi imprudenterperfuafe-ratjimmunitatem eflentadepti, minimèin fidcpermanfcrunnmultumquoqucinterc-rat, quod Gibellinæ fadioni, Mediolani in alijs vrbibirs potcnriffimæ loannem lacobum Guelfæ fadionis principcm , adminiftrationi præefie , valdc moleftum erat, qui morbus ab illo, qui natura fadiofus, animoque elato amp;inquiero, Magiftratus autoritäre , multo plus quàm deceret, fuæ fadionis hominibus faueret, vehementer au-gebatunplebis prætcrea animos, aliquotlaniorum, qui cum cctcrorum plebeiorurn temeritatc,vcdigaliaà quibus immunes nô erantperfoluerc recufantcs, exadoribus, armis fe opponcbant, inmacclli foro propria manucæde cômifla, magnopere àfe alie-nauinquas ob caufias,âmaiori nobilitatis parte,totaq; plcbe,fuapte narura rcrum noua rû cupidifiimaLudouicireditus optabatur,iâq; verbis vocibusqiminimeoccultis eius nomen implorabatur: qui vnà cum Cardinale Âfcanio ad Cçfarcm profcdus,amp; magna humanitate vifi acccptique optimum in illo animum, amp;nbsp;maximo ob ipforum calami-tates dolore atfcdum inueneranc:quin ctiam {Tcqucntcr magnis viribus,ad imperium ipfis rccupcrandum ipfemetprofedurum promirtebat, iam enimpenitùs bello cum Heluetijs fincm impofuerat : hæ vero fpes ob eius naturæ varictatem,amp; quod malein-nixa confilia fua, inuieem perturbarc ac permifccre confueffet, in dies icuiorcs appa-rebant: quin amp;nbsp;confucta egeftate opprelTus, fæpe pecunias ab illo peterc non definc-bat. Quarc Ludouicus amp;nbsp;Afeanius,illius auxiliorumIpcdcicdi, pcrpctuoqucàmul-tis Mediolanenfibusnobilibusincitaci, odo Heluetiorum millibus, amp;nbsp;quingentisSe-quanis grauis armaturæ equitibus conferiptis, per fe ipfos rem aggredi ftatucrunnquo motu pcrcepto Triultius, îlatim ab Senatu Veneto vtcopias fuas Abduæ admouerent pcti)t:amp;Iuoni Alegrio, vtValentino rclióto,cum Gallis cataphradis,acHcIucnjs fum-ma celeritatc Mediolanum redirct figiûficauit : arque vt primum hoftium impetum reprimerct, copiarum partem , Mediolanenfispopulimetu,omncs vires co conuerti minime permittente, Comum mifit. Sed Sfortianorum fratrum celeritas, orniiem aliorum diligcntiam fuperauit; quippe non omnibus copijs quas conferipferant cx-pçdaris fed fcqui iufiis, fumma celeritatc montes fuperarunt; amp;. nauibus quæ in La-rio lacu crant confeenfis , Como appiopinquarunt : quæ ciui'ras, Gallis ob ciuium animos perfpedos abeuntibus ftatim cos accepit. Comi amiffio Mediolani nun-ciata , ira populi amp;nbsp;penè omnium Gibellinæ iaôrionis principum animos erexir, vt iam à tumulru minime abftincrent : adeô vt Triultius , quum rcgijs rebus nullam falutem fiipcrelTe cerneret, repenrè in areem ferccepcrit, amp;nbsp;fequentinoCte, vnà cum carapliradis, qui in feptum arci contiguum fe contulcrant, populisin difceflli tumultuariè ad Ticinum vlque perfequentibus , Nouariam verfus contcndit : àc. quadringentis carapliradis Nouariæ relidis ipfc Sc rcliqui duces , magis de im-perio , fi noua auxilia ex Gallia venirent , recipiendo, quàm de propugnando cogitantes, ad Mortariam cadra locauit. Poft Gallorum dilccffum , primùm Car-dinalis Afeanius , deinde Ludouicus Mediolanum ingreftî finit: quani vrbem arec excepta, cadem fàcilitatequa amilcrant rccupcrarunt: maiusque populiMedio-lanenfis in eorum reditu , defiderium amp;nbsp;læticia, quani in difeeftu ,‘pcifpcda funt: quod ftudium quuni in reliquis populis quoque cfiet , Papienfes l'arnicnfes

LIBER Q^V A R T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15^

absquemorain Ludöüicifidemredierunt: amp;nbsp;Laudapompeia,atquc Placentia,nid Venetæcopiæ, quæ prias ad Abduamerant, ftatim ingreffæ effent, idem feciffent. Alexandrini, amp;penèomnes Tranfpandani, quôd Mediolanolongius abeffent, amp;nbsp;ôc Aftæ regiæ ciuitati propinquiorcs ex rcrum progreffu maturius confilium expeda-turi,nullam mutationem fecerunt. Ludouicus Mediolano recuperatOjfine vlla cunda-tione,magnum Italorum peditum numerû, amp;nbsp;quotquot grauis armaturæ équités poffer confcribere; eosque omnes à quibus in tanta necefftate auxilia fpcrabatjprecibusj promiffiS3amp; varia fpe impellere. Ideo Seucrinatem cardinalem,qui profperum initium fignificarct,amp; vt milites ac tormenta mitteret fuplex rogaret,ad Cçfarem mifif.cumquè Venetum Senatum minime inimicum habere cuperet,ab Afcanio cardinali Cremoné-fem Antiftitem, quifratris j ad quafcunque leges optare poffentaccipicndas, prom-ptam voluntatem offerret,ftatim Venetias mitti curauitffed fruftrà quia Senatus à regio fœdere difcedere minime ftatuit. Genuenfes quamuis ab Ludouico vehementer roga-ti,fub cius imperium redire recufaruntmecFlorentini pecuniæ ab ipfo mutuo acceptæ petitionem audire voluerunt : folus Mantuanus fratrem cum aliquot grauis armaturæ equitibus illi auxilio mifmcum quo Mirandul,çCarpijSâ Corregij reguliconcurrerunt^ amp;Scnenfes exiguam peCuniæfummam miferunt, fubfidia in tamis periculis pene con-teranenda,quemadmodumetiamparuimomenti fuerunt, Philippi Rolïij, amp;nbsp;Vermi-neorû auxilia; quorû patres,etli ab illo veteribus fuis bonis fpoliati fuiffent, Roffij San fecundo,Torciaria, amp;nbsp;multis alijs Parmenfis agri caftellis ; Vcrminei,Bobien{i ciuitate alijsquein Placentiæ montanis circumiedis locis ; nihilominus Philippus à Vene-torumftipendijs fine venia difceffit, amp;nbsp;ad oppida fua recuperanda contendit; ijsque in poteftatem redadis ,Ludouicife exercitui coniunxit: idem amp;nbsp;Vermine! fecerunt, •vtrique vthacoccafioneillius beneuolentiam captarent. Ludouicus autem colledis, præter Sequanos,mille quingentis grauis armaturæ equitibus,amp; plurimis kalis pediti-» tibus Heluetijs adiunóVis,Afcanio cardinale ad arcis obfidionemrelido, Ticino amne traiedOjVigeuenoque oppido cum arce deditione capto, ad Nouariam caftra pofuit; hoc potius quàm Mortariæ oppugnationem,vel quia Galli Mortariæ fc præclarè muni erantîvel quôdNouariç Celebris arque abundantis vrbis expugnationem,magis ad bel lifummam amp;nbsp;exiftimationem pertinere arbitraretur; vel vt Nouaria capta, commeatus inopia Gallos Mortariam deferere cogereuvel vtluonem Allegrium ex Aemilia reuer-fum,î^ouariairi venire prohiberet,aggreffus: luo enfin, dum cum Valentino duce ad Pi faurioppugnationem contenderet, acceptis à Triultio nuntijs, ftatim cum orani equi tatuamp;Heluetiorum cohortibusregreffuSjMcdiolanenfium prope Parmam defedione: audita, irer fumma velocitate fequutus,cum Parmenfibus amp;nbsp;Piacentinis illos,modà ne itinere prohiberentfe non læfurum padus, Dertonam perueniens, ac eius ciuitatis Guelfis,Gibellinos,quifub Ludouici imperium reuerfi ipfos expulerantj vlcifcendi cupiditate ardcntibus incitatus,ciuitatem ingreffus,Guclfis fruftra querentibus, quod fidiffimi regis fcrui nonfecus acperfidihoftes tradarentur,fidem implorantibus totam diripuit. Dertona Alexandriam profedus,ibi confediuquiaHeluetij qui cum illo vend rant,fiue quod ftipendianon darentur, fine alia re impulfi, in Mediolanenfium ducis exercitumtranfierunf.qui quum fehoftes militum copijs fuperare confpiceret, fummo» ftudio Nouariâ tormentis verberare accelerabat,vt ante quàm Galli, qui ab rege auxilia expedabant,fe illi acie opponere poflcnt,eapotiretur:quæres féliciter illi fuccffitj quoniâ Galli quiNouariæ erant, defenfionis fpe amiffa, incolumes cum rebus fuis abeundi fide accepta,vrbem dediderunt; quaille fide, ctfi, quod illorum militum cædes inagniad vidoriam moment! effetjàinultis quifi magnorum virorum autor!tateamp; cxé-plis,imper!) augend! gratia fidem violate l!cerct,multö ihagis conferuand! licere aicbat ad frangendam !mpelleretur,conftantcr feruata,Vercellas vfque comitaros dimifit.No-uaria capta,ad arcem expugnadam hæfitffcd opinio fuitjfi Mortariam cótendiffet, Gal-licas copias Triultio amp;nbsp;Ligninononnihil diffidentibus, trans Padum ituras fuiffe. Sed dum Ludouicus hæc folicitè curat,non minor fuit regis diligentia amp;nbsp;folicitudo,qui Me diolanenfi defedione audita, !ndignat!oncamp; pudoreardens, ftatim Tramoliam curai o a

i6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

fêxccntis cataphraâis in Italiam propere ireiuflit, magnumquc Heluctiorum nume’ rum confcribi curauit: amp;c quo maiori celeritate res ncccfTariæ compararcntur, Rotonîà genfem cardinaleni fuum in cifalpinis rebus legatum,conftituit; ftatimque Aftam iuf-(it contcnderedta rebus his mira celeritate comparatis,initio menfis Aprilis mille quin genti cataphraÓli, peditum Hcluetiorum dena, Gallorum fcnamillia, Tramolia, Tri-ultio amp;nbsp;Ligninoducibus in Italia conuenere : quibus copijs ad Mortariam fimul con* iundis, non minus dolis, quam viribus freti Nouariæ appropinquarunt : Heluetij namque duces qui cum Ludouico erant, quamuisin Nouariæ expugnatione fidem ac virtutem oftendifient, Heluctiorum tarnen qui in Gallicis caftris erant præfedo-rum opera dam cumillis conucnerant : quód Ludouicus nonnullis conieduris fufpi-catus, quadringcntos équités, amp;odo peditum milliaqui Mediolani conferibebantur fibi adiungivrgebat: Heluetij Nouariæ à ducibusincitati,quodftipendijsconftituta die, pecunia non numeraretur, tumultuari cæperunt. Duxautem ad tumultum fubi-tö accurrens, humaniflimis verbis, amp;nbsp;huiufmodi precibus quse minime mediocrem mifericordiam excitarcnt,omnietiamfua argentea fupclledile illisdonodata jVtdo nee Mediolano pecuniæ afferrentur patienter expedarent effecitJ duces verb illo-rum,ne vbi duci copiæ quæ Mediolani eomparabantur coniundæforent, cxcogitata impedirenturveriti,vt Gallicus exercitus,acieinftruda, Nouariæmœnibus, maxima partecircundata appropinquaret, aliquotquecquitibus inter vrbcm Sc Ticinum amnem miflis, duci amp;nbsp;rcliquis Mediolanum confugiendi facultatem adimerent, effe-cerunt: qui femper détériora fufpicatus, cum exercitu præmiffis iamleuis armaturæ cquitibus amp;nbsp;Sequanisquipugnaminciperent,vtcum hoftibuspræliuminircnt,No-uaria cgredi voluit ; cui ab Heluctiorum ducibus aperte repugnatum fuit,qui fe abfquc fuorum magiftratuum mandato,cum propinquis, amp;nbsp;proprijs fratribus, cæterisque fuafi gentis hominibus pugnare nolle, ijsque paulópoft,quafi eiufdeni elTent exercitus per-mixit,quamprimùm in patriam redire veile dixeruntxum autem dux,nec precibus,nee lacrymis,necinfinitispromiffis illorumanimos fledere poflct,feillisvtfaltemintu-tum locum perducerêt vehementer commendauinfed quia cum Gallis ducibus illo fe-cum non abdudo fe difceflTuros conucnerant, illius petitionc rcieda, Heluetij peditis amidufuifi non agnofccretur fcruandi gratia fortunam tentaturus fe ipfis immifceret concefrerunt:quæ conditio,ab ipfo in extremaneceflitate cóftituto accepta,ad eius fa-lutem irrita fuinquoniam illis ordine per Gallicum exercitum incedétibus, fiue eorum quibus hçc cura mandataerat diligent! inueftigationc,fiue à quibusdam proditus,duin agmini permixtus Heluetio more veftitus amp;nbsp;armatus pedes incederet,cognitus, amp;nbsp;fta-tim cactus fuit; vfque adeo miferando fpedaculo,vt vel hoftibus ipfis lacrymas expref-lerinfuerunt prçteripfum capti,Galeatius Sanfeuerinas,Fracafla,amp; Antoniusmaria fra tres,Heluetijs eodem vcftitu permixti:amp; Itali milites,cum Nouariam,tum Ticinum ver fus fugientes,fpoliatiamp;capti,quia Galli, ne genres illas irritarent, Sequanos équités, amp;nbsp;Germanos peditesincolumes abirc permiferunt. Duce capto,amp; exercitu dÜTipato, quum nihil iam obftaret,omniaque terroris amp;nbsp;fugæ plena clfcnt, Afcanius Cardinalis, quiiam copias Mediolani comparatas ad exercitum ireiuflerar, tanta calamitate audita,repente Mediolano ,vtfein tutum locum conferret, multis cx Gibellinanobilitatc, qui Ludouici partes immoderate profefli, de venia à Gallis impetrandadefperabant, fcquentibus difccflït : fed quia in duorum fratrum calamitate, cum aduerfa fortuna fraudem immifeeri infatis erat, proximanode, vtfe aliquantisper à laborc itine-ris celeritate fufeepto recrearct,ad Riuoltam,in Placentino agro,Conradi Landi,eius vrbis patricij,ipfi affinitate,amp; longa neceflitudine coniundi caltrü moratus eft,quimu-tato cum fortuna animo,Carolo Vrfino,amp; Sonzino ßenzonio Venetorum ducibus,fta-tim Placentia accerfitis,ilium atq; vna Hermetem Sfortiam Ioannis Galeatij defundi ducisfratrem,amp; nobiliumquicum eo vénérant partem tradidit, reliqui nobilcs\ii-lioriconfilio, quumibipernodarenoluilTent, vltcriusprogrefli erant. Afcanius fta-timcaptiuus Venetias perdudus eft, fed rex ilium in fua poteftate habere, quanti ad Infubriæ imperij fecuritatem mterclfct animaduertens, absq; mora ilium ab Senatu

LIBER Q^V A R T V S. quot;nbsp;i6i additis 5 etiam vbi cunftari animaduertit minis attcftationibusque fibl tradi, quod in fuæ diótionis loco captus effet,ad fe fpedare affirmans,poftulauit :quæ petitio quamuis admodum acerba,amp; Veneto nomine minime dtgna videretur,ramen ad illius armorum furorem vitandum ei traditus eft, amp;nbsp;vna onlnes Mediolanenfes qui cum illo capti fueranuquin etiamjBaptiftam Vicemomitemjaliosque nobiles qui eandem ob cauffam Mcdiolano aufugerant j amp;nbsp;publica fecuritatis fide Gallis in ea nominate ex-preflis accepta,in Giaradadæ oppidis inanferant, eodem metu in fegis poteftatem tia-dere coaóti funt-.tanto plus Gallicorum armorum timor,quam feipublicç dignitatis ra-tio,hoc tempore in Veneto fenatü potuit. Mediolanenfes autem,omniipe deie6ti,fta-timlegatos ad veniamapudRotomagenfemcardinalemdeprecandammiferunt, qui illos dementer complexus eft amp;nbsp;régis nomine,rcbellionemcondonauit,ita tarnen vt illitrianiillia_^ripondoperfoluerent, cuius pecuniæ deinde rex maximam partem eis condonauif. eddemq; exemplo Rotoraagenfts cæteris vrbibus quæ defecerant igno^ uit, amp;nbsp;fingularum ftatus amp;nbsp;facultatum habita ratione,pecunia muldauit.Sic bello fell-citer cont'elt;fto,copijsq; dimiftis, quatuor Hcluetiarum ciuitatum,quæ Bellizonæ oppi-do in montibus polito propinquiores funt milites in patriam redeuntes j id oppidum auidèoccuparünt; quem locum rex ab initio parua pecuniæ fumma ab illis redimeré potuiftet: ied quemadmodum fæpe fuanatura,vt exiguæ pecuniæparcefetrerum ma-gnarum occafiones amittebat,recufauit:fecuta poft funt tempora amp;nbsp;occafiones,quibus læpe, amp;libenter magna vi auri id ab ipfis redemiffet : eft enimlocus ad Helùetios j in Iniubriam defeenfuprohibendos valdeopportunus. Ludouicus Sfortia Lugdunum vbitunc erat rex perdudus fuit, amp;nbsp;in cam vrbem meridie introdudus,infinita multitu-dine, adtantæpauloantèamplitudinis Scmaieftatisprincipem,cuimultiinuiderentj quique nunc in tantam miferiam corruiffet vifendum accurrentc:vnde,vtad régis con-ipcctum quemadmodum fummopere cupiebat, admittcretur^ minime confequutusj poft biduura m Loccenfem turrim dudus eft : in qua circiter decem annos,quibus vi-V tamterminauif, illius cogitationibus~amp;âmbitione,quæ ante vixtotius Italiæ terminis.-, continebantur, angufto carccre inclufis, captiuus luit.Princeps profedô,eloquentialt; ingenio,multisq; animi amp;nbsp;naturç ornamentis excellentinimus,acnift nepotis necis in-* famia, hanc laudem maculaffet, manfueti amp;nbsp;dementis nomine dignus: fed viciffiirijin-genio vanus, ac inquietis ambitiofisq^i confilijs plenus,amp; promiflbrum fideiq; cótem« ptor ,quiq; tantumfuæ ipfius fapientiæ tribueret,vt aliorum prudentiam amp;nbsp;confilia ce* lebrari moleftiftiineferens, fua induftria amp;nbsp;artibus cuiufuis mentem quo vellet impel-lerepolfefibipcrfuaderet. Sequutus eft ilium non multo póft Afcanius cardinalis,qui maiori humanitate amp;nbsp;honore acceptus, amp;nbsp;ab Rotomagenfi cardinali benignè faluta-tus,honeftiore in cuftodia habitus eft,nimirum in Biturigum tun inn qua idem rex, aquo nunc captiuus tenebatur,biennium inclufus fuerat: ea eft humanæ fortis varieras ac miferia : vfq» adeó omnibus incertum, quæ fit in pofterum futura fua cuiufq;

Tifàni beüt continuatio, eius^ ptccejjui : Fauentia a Ualentino obßffa: //tßanitiec^ ÇaüiaregujnjinregnoFleapolitano beüa:quaratione ‘Plum-binidominatusyà^Borgiafueritoccupatus:y)tCagni Confalui tn regnoFlea-^ ^olitano res fraclare geßa : inter Ftßanos Çaüosdifiordtarum ori-go : ^retinornm a Florentins deßeElio : muïtorumprincipum in ZFalentF numconiuratio,eorumq^mors: ÇadorumadFerram nouam clades : trede-dm Çadorum totidem Italorum certamen : pax inter JFiJpania Çallia reges à Confàluo reieda : ad Semenariam yna, altera item ad Cirinio-lampugna.

ANTA jtamq; felicilnfubriæ vióloria, Galliæ regis ambitio amp;audacia ita creuerat, vtnifi eum Germanorum motiium timorrcpreßiflcrjfaci-lè eadem æftate regnum Neapolitanum inuafurus fucrit ; nam etfi ante Me Mediolanenfi quoq; imperio,à Maximiliano Cçfarc indiieias impe-Si trafîet, tarnen quum poftea rex ille,quantum imperij maieftas,tanti re-S gni alienatione minueretur,quantaq; ignominia,ad fe qui pene fubpa-trocinio fuo, amp;nbsp;ipe data,tanta pecuniæ vi accepta, Ludouicum Sfortiam priuari pafliis eflet,inde perueniret, diligentius perpendiflct,Galliæ regis ac Venetorum legatos,ve-lut eorum qui imperij iura occuparent, non amplius audire voluerat : ac demum duo-rum fratrum miferanda calamitatc multô magis accenfus, veteri æmulatione, iniuria-rumque à Galliæ regibus amp;nbsp;Veneta republica varijs temporibus fibi amp;nbsp;maioribus fuis illatarum,raemoria in eius animo excitata,vt Septemuiros auguftales amp;nbsp;reliquos Germanos principes , ad tantam iniuriam, nort minus Germanorum genti, cuius imperij dignitas propria eft,quàm hb i illatam, armis vlcifcendam concitaret,crebros conuen-tusperagebat : quinctiamnerexGalliæ, tantaimperij principumpatienria audacior faâus, amp;nbsp;tan to fortunæ fauore clatus, vtaliqua obliqua ratione Cæfaream coronam, Galliæ regibus quorum alias fuerat ,reftituicuraret, animumintenderet, periculum imminere oftendebat: qua in re Pontificis confenfum,cum neceiïîtate, vt qui illius po-tentiæ repugnare non poffer,expreflum turn ob h 1 ij cuchendi cupiditatem, effet habi-turus.Quæin cauffa fuerunt,vtrex,quemhæc conliliafinem effent habitura incertus, Neapolitani belli cogitationem in aliud tempus diftulerit, ideoque quum eius copi^ alio bello non effent occupatæ, copias à Florentinis ad Pifarum amp;nbsp;Petræ fandæ op-pugnationem petitas non fine multadifficultate aedubitarione, concefTit : qui Pifa-ni,amp;cumillis Genuenfcs,Scnenfes,amp;LLiccnfes, centum ducatorummillia,fi Pifæ, Petrafanóta amp;nbsp;Monspolitianus, àFlorcntinorummoleflijs liberarentur, in præfentia reginumerare, amp;nbsp;fi ipfius autoritäre Pifani, Ligurni porrus munitione amp;roto Pifano agro porirentur, quinquaginta milliainfuper fingulis annis in perpetuum pendere promittentes contra vehementer inftabant : ad quæ regis animus pecuniæ cupiditate, non mediocrirer flcóli videbatur : tarnen vt in rebus grauibus {ôlebat,hancdelibera-tionem Rotomagenfi cardinal!,qui Mediolani crat,cornmifit : apud quem prærcr fupra diétos, pro Pifanis agebant loannes lacobus Triultius, loannes Ludouicus Flifeus, vterque regni in Pifanos occupandi cupidus, quiq; régi vt id permitteret non paruain pecuniæ fuinmam offerebant, arque Florentinos, cæterosquc Italiæ principes, quum occafiü darecur,deprimere, ad illius fecuritatem percinere doccbanr. Sed apud Car-dinalem,

LIBER Q_V I N ï V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;163

lt;îinalem,regiæ fidci ratio, amp;nbsp;Florentinorum , qui régi ad Infubriæ recuperatîonero, pro copijs quas ei mittere debebant, exipfius petitione pecunia numcrara, prçfto ad-fuiflent,rccentiamérita, maiorem vim habuerunt:quarc vt Florentinis ad Pifarum opa pugnationem, fcxccnti cataphradi, regio ftipcndio : amp;illorumfumptibus, quinque Heluetiorum millia Diuionenlî præfeâo duce , amp;ccrtus Vafconum numerus, amp;o-mnia tormenta cum eorura apparatu ad id bellum necefTaria , Cardinalis illos prætcrcuntcs Petram fanftam , amp;nbsp;Mutronem reftituturos promittente , mittercn-tur,decretum fuit: amp;nbsp;contra regis ac Florentinorum voluntatcm ex illorum more , acceflerunt duo Heluetiorum millia: quibus copijs Bemontium , à Florcntinis petitumeius fidciplurimùratribuentes, quôdin Ligurno reftitucndo promptusfuif-fet, parum confidcrantes in exercitus imperatore ctfi fidcs rcquiratur, aurorita-lem pariter, amp;nbsp;rei militaris peritiam necelïariam c{rc,pra:fccit : etiarafi rex faniori vtilioricjue confilio, Allcgrium, reibellicæ longe peritiorem ,quique quôd nobilio-rigenre natus effet, amp;nbsp;maioris exiftimationis, cxcrcitum ad imperia promptiorCm effethabiturus, deftinaflfet. Sed mox molefiiæ ac difficultatcs quæ Gallica auxilia comitabanturapparerc cæpcrunt : nam quum pcditum ftipendia Kalendis Maij.de-beri incipcrent, totum cum mcnfcm , ad regis coramodum , qui harum copiarum tranfitus occafione , à Mantuæ marchioni, Carpij, Coriegij Mirandulæ regulis, quod Ludouico Sfortiæ opem tuliffent , pecunias mulélæ nomine extorquere cu-piebat, in Longobardia manferunt, adeo vt Florentini fufpitioneexhacmoracon-cepta , nimium prætcrea temporis Pifanis ad fe muniendos amp;nbsp;comparandos da-rirati,de negocio deferendo cogitarint : tarnen quum huiufraodi occafionem non libenrer prætermitterent,fecunda flipe numerata, progreffum quammaximè vrge-bant : tandem , quumCarpij , Mirandulæ, amp;nbsp;Corregijdomini, Ferrarienfiumduce pro illis dcprecante , viginti ducatorum millia fpopondiffent, ncc ad Mantua-num, qui dum fe muniret, pccuniæ inopia exeufata , Legatis ad regem miffis ve-niam fuplcx petebat, cogendura, tempus tcrcre poflent, ad Monremcheruculum Torellæ familiæ quæ LudouicumSfortiamiuuerat in Parmenfi agro caftcllum,non tam quôd illos mulcfare cuperent, quàm vtBononiæ appropinquantes loanniBen-tiuolo pariter ob auxilia Ludouico data minarentur, cxcrcitum duxerunt: Benti-uolus autem vt periculum vltaret, quadringentas aurl libras repromifit, cumque rex denuo cum Bononienfi vrbe,pontificij imperij in earn ciuitatem iurlbus exprefie cxce-ptis, patrocimo fuo complcxus eft. Bononienfi rc compofita, amp;nbsp;Montcchcruculo expugnato, copiævt Apenninum Pontremulenfi via fupcrarcntrcgrcflæfunt: amp;Lu-nigianam ingreffi , magis cupiditates amp;nbsp;propria commoda quàm honedum fequu-ti, in Fregofiorum gratiam , Albcricum Malefpinam quiin Florcntinortim patro-clnio crat,Maffacaftello reliquisque cius oppidis expulerunt; ciimq; vltcrius effent progreffi , Lucenfes , quarauls plebe répugnante , graultet inter fe diffidercnt,Pe-îramfan£tam , Bemontlo regis nomine traderc funt compulfi : qui præfidio in arec rcliéfo, illorum maglflratus in oppidomauerepaflfus cil,e^uoniam Rotomagenfis cardinalis, fis quæ Florcntinis promlferat in hoc contemptis , certa pccuniæ fum-maà Lucenfibus accepta, ca lege, vt rex Petram fandam tamdiu donee ad quem iure fpedarct dijudicaffet, depofiti loco tencret, illos in régis clientelam accepc-rat. Pllani vero hoc tempore , animis ad delcnfioncra obilinatis,aVitellorio, cum quo pr;)ptcr commune In Florentinos odium, maxlrnè conlundi erant, aliquot archi-tcdos,quim'mitlones ipforum in quibus vnà vlrl ac mullercs operabatur inllaurarcnt, accepcraut:amp; ulhiloralnus Gallos confuetls artlb.dcmulccreminime prçtcrmlttcntcs, intotius populi comltljs vrbem regi fublecerant : culus dedifionis publicas tabulas non modo ad Bcmontlum ntiferunt, fed etiam ad Phllippum Raueftenium, regium Genuæ præfedura,quitemerè regis nomine accepit : cumque Bemontius, Fœcialcm PifaS qui bbl cluiraté tradl pofeeret mifilfetjfe nlhil magis cupere,quam iub régis impe rlo viucre,ideoque, dummodo ipfos Florcntinorum imperio'jaon lubijeere promitte-reqad dedltionem paratlfiimos eiTe,raulicrum lachrymis amp;nbsp;omni artc,fe Galliç regum à quibus libertatem acceperaut, obferuautllfimos addidUfimosq; effe,Fœciali perfua o q

XÖ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE IT A L I C AE

dereconatijfcfponderunt: Bemontius vciö Pifanorum Icgatis eadem de cauITaad fe miflïs exclufis, pcnuldma die lunij callra vibi Jnter Plagarum portam5amp; Calcefanam, contra anguluin Barbägianni nuncupatum, admouit:amp; cum eadem noóle ad maiorem clici partem vfq; magno impetumœnia verberafletjtormcntorum vi,circiter fexaginta murivlnx conciderunt, èc quampriraùmiaculari dcftiteruntjequites 2.cpedites, abfq; ordine ,vlla'ue difciplina permixti, antequam cogitaflent qua ratione profundifïimam folTam, aPifanisinterdirutummuriim amp;nbsp;interiorem munitioncmfaótam fupcraturi tflentjVtin vrbem confcendercnr, ftatim accurrerunc: fed confpeda eius latitudineal-titudineque terrid, reliquum diei podus difficultads fpedatores quam oppugnatores, conrriuerunt.Poft qucm dié,{cmper vidoriç fpes eft diminuta,tiim quia ob munidonis naturaiTijac defenforii perdnaciam,Gallica auda'cia deferbuerat, turn etia quia confue tis artibus, eius gentis priftinain Pifanos propenfio denuo eratexcitata,itavtloquiamp; familiariter cum ciuibus^qui codem pado regi fe, modo ne fub Florcntinorum iugum redirent,dedere vclle,fæpiusiterabant,verfariincipcrent:muldq; illorum Pifasranqua amicamvrbétutoingredercnturcgredcrenturq; tons caftris,qui apud duccs Pifano-rum caufTam defendebant, acplcriq; eos ad defenfioncm hortabantur:amp; ad hoe præ-tcr Gallos, haud parum animos auxerunt Francifcus Triuldus, Ioannis lacobi vicarius, amp;nbsp;Galeadus Palauieinus qui cum fua acie in Gallorum caftris crat : quarum perturba-tionum occafione, ijs qui obfidcbant permittentibus, Tarlatinus, ex ciuitatccaftelli, cum aliquot milinbus bello expertis, à Vitellotio Pifanis auxilio milTuSjVir tuncoblcu rus, fed qui deinde ab illis ad militiæ gradus eucdus,non parua cum laude ad extremu vfq; in eius vrbis defenfione permanfit,ab maritima partePifas ingrelfus eft.Hanctàra peditum quam equitum communem propenfionem, multa mala fequutafunneum e-nimdifcedendi occafionem quærcrcnt, commeatum quiadcaftrafcrebaturdiripcre incçperunt, ad quos errores reprimendos cum ducis autoritas minimè eifetidoncajin-dics itacreuerünt, vt tandem Aquitani pedites confufè ab exercitu difceffermt : quorum exemplum reliqui omncsfcquutifunt: amp;nbsp;in difceffu nonnulli Germani pedites, qui régis iulfu Roma vénérant, Lucam Albitium Florentin um legatum,quód fibi alias quùm Florentinis Ligurni militaient,non fatis faftumfuiffe diccrent,ceperunt. Hel-uetij amp;nbsp;reliqui pedites ftatimdifcelîerunt,fed cataphraeli prope Pifas hæferûnvbi pau-cos dies immorati,regia voluntate non expedata, Florcntinorum, qui vt Heluctioruni amp;nbsp;Aquitanorum ftipendia pcrfolucre polfcnt, omnem fuum peditatum dimifcranr,re-bus in grauipcrturbationcrciiôlis, in Longobardiamredierunt.-qua occafione pcrfpe-da,Pilàni adLibrafadam cxercitum duxerunt, quam nô minus lioftium imprudentia, quàm proprijs viribus facile expugnarunt : quoniam dum oppugnatio fieret, amp;nbsp;omnes pedites qui intus crant, in cura locum vbipugnabatur accurriffent, nonnulli ex oppu-gnantibus, fcalis arcis editiffimum locum qui non euftodiebatur confeenderunt : qua reterriti pedites dcditioncra fccerunt: dein ftatim caftris, adVenturæ vallum pofitis, dum oppugnacur,milites, Sanbrandani Florentinorum præfedi,patria Lucenfis,vcl i-gnauia,vel fraudcjfe dediderunt: quorum locorum expugnatio Pifanis,quia quà parte Luca cft liberati, fines extenderant, valde vtilis fuit.Hic Pifanarum rcrum fucceffus, plus quàm crcdibilc fit, regis animum turbauit: vtqui animaduerterct,quantum care exercitus fui exiftimatio cft'ctimminuta: ncc Gallorum armis,qui tanto omnium terro-re totam Italiam peragrarant, vnicam vrbem, nullius quàm proprij populi defenfione nixam, in qua nullus eßet Celebris belli dux,rcftitifre, ferre æquo animo potcrat:amp;vt plerumq; in rebus moleftis homines folent, fc ipfc fallcns,à Florcnrinis,idoncos com-meatus, inftrumetorum adtormcntafpcdantium,amp;fabrorum apparatus,non fuppedi tatos, quemadmodum fuivtculpamabfcreijcercnt alferebanc, viâoriæ non adepts caulfam fuilfeanilitique omnia prætcr virtutem dcfuiire,fibi ipfc perfuadere nitebatun querebatur ctiam Florentinos ,quód imprudenterpotius fub Bemontio quàm fub Al-legrio copias mitti poftulaflenr,multorum errorum caulfam prçbuiflc;deinde amilTàm exiftimationem recuperate cupicns, Corcutumcubicularium fuura, non tàm vt quxà ducibus referebantur vera clfent ncc ne cxplorarct, quàm vtà Florentinis mcliorisin poftcrum fuccelfus fpc minimè amilfapeteretjfuos cataphrados in Pil'ano agro, quo*»

LIBER Q_V I N T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;163

cam vrbem fequcnti hyeme perpetuö infeftare poflent,donee ineunte Vere,iufto exer citUjducibus atq; imperioadoppugnationem melius inftrudoredirentjConfidere ite-rum paterentur,Florcntiam mifit: quæ res à Florentinisj Gallorum armis meliora effi-ci pofle defperantibuSji eieóla fuit:ex quo fors illorum indies deterior fada eft,amp; quia regem ab illis aliehatumeffefamaerat, Genuenfes, Senenfes, amp;nbsp;Lucenfes, Pifanos palam, militibus ac pecunia iuuare, amp;nbsp;quicunque Florentinos lædere cupiebanr, ani^ mumfumerecseperunt. Florentiæverôetiamciuium faóliones itacrefcebant, vtnon modo amiifa recuperate nonpoifent, fed neproprij quidem imperij perturbationibus occurrerent:quutti cnim Piftoriæ Panciatica amp;nbsp;Cancellaria contrariæ fadiones arma fumpfiflent,atq; inter eos in vrbe amp;in agrojmaximisincendijs ac cædibus,fcrè ad aper tum bellum,etiam cum peregrinis auxilijsres veniffet,magno reip.dedecorc, nulla ra-tione huic malo obuiaibant. Interea Cæfaris Borgiæ res féliciter fuccedebat: nam etli rex parumæquo in Pontificem effet animo,quod fe ad Infubriæ imperium recuperan-dum non iuuifret,in auxilijs,ad cæptum aduerfus Aemiliæ Flaminiæq; vicarios bellum conficiendum,mittendis moram traxiffet, nihilominus tandem pontificis bencuolen-tiæ,ob Germaniæ motuum timorem,côferuandæ defiderio,quum nullam cum Cæfare concordiærationcm inueniret,amp; longe magis Rotomagenfis cardinalis,qui Galliæ re-» gni legationem ambiebat autoritäre,in aliam fententiam eft perdudus. Pontifex igitur regi quotiefeunque neapolitanum bellum aggredi vellet, copias amp;ipfummet filium auxilio mittere promifit; amp;nbsp;Rotomagenfi cardinali in decern amp;nbsp;odo menfes Galliæ re-» gni legationem conceffit : quod munus quianouum erat, amp;nbsp;quia,quamuis eiteriorem Britanniamnoncomplederetur, multa negocia,amp;plurimos quaeftus à Romana curia ad fc pertrahebat,valdG amplum exiftimabatur. Rex autem viciffim trecetos cataphra-dos,amp;duopeditummillia Allegrio ducead eiusauxiliummifit) omnibusquefecos quiPontificisnegociofeopponerent,eoloco, quafifibiipfiiniuriam feciffent habi-turum fignificauit. Qua autoritäre amp;nbsp;proprijs viribus,quibus feptingenti grauis arma-turæéquités,amp;fexpcditum milliacontinebantur, Valentinus Flaminiam ingreffus, absque difficultate, Pifaurum atque Ariminum illarum ciuitatum dominis fugienti-bus, in fuam poteftatem redigit 5 deinde Fauentiam verfus nullius præterquàm ciui-iim fuorum auxilio nixam, contendit : quia non modo loannes Bentiuolus, Aftorris paruuli infantis auus maternus,ne Pontificis eiusque filij arma irritaret,nec non regio iufru,ab auxilijs mittendis abftinebat : nee Florentini foliim atque Ferrarienfium dux, eafdem ab caufas idem faciebant, verùm etiam Veneti adillius defenfionem obftri-di,quoniam itarex ab illis petierat, fc eius patrociniû deferere,ei fignificarunt; quem-admodum etiam prius eadem de caufta, Pandolfo Malateftæ,Arimincnfiumdominot fecerant: imo quo fe magis Pontificis rebus fauere oftenderent, eodem tempore Va-lentinum ducem iure comitiorum in ipforum repub. donarunt ,quæ res ab ea repub. velobacceptorum beneficiorum gratiam , velobfummæ beneuolentiæ teftificatio-nem fieri folet. Valentinus, DionyfiumNaldinm,Berfigellenfem,qui magnas in Lamo nis valle clientelas habebar, adftipendiafuapGrtraxerat,eiusq, opera fine labore Berj figcllam oppidum ac pene totam vallcmoccupauit;amp; veteri arce expugnata,noua pre-fedi deditione potitus eft,amp; eiiifdcm Dionyfij cum Fauentinæ arcispræfedo,hominc in-cadem vallenato,quiq; diu Aftorris imperium adminiftraratproditionecópofita, eius vrbis arce potituru efie fperauit:fed proditione patefada,a Fauentinis captus fuit, qui,neq; quod ab omnib.deferti cfrent,neq; vallis graui iadura territi,vt fe fub Manfre diç familiç,quç multos annos in ipfos dominatu obtinucratimperio côferuarét, quod-« uis periculum fubire ftutuerat ; ideoq; maxima folicitudine vrbe munierat ; ex qua fen-» tétia quû illos ValGntinus,neCjpmiiris, nee minis remouerc poftet, prope vrbis mœnia, inter Lamona,amp; Martianu amnes meratus,tormenta ab ea parte quç Foroliuiû fpedat, quçq; etfi muro circûdata fit,vulgo fuburbiû appellatur,collocauitivbi Fauétini munitû propugnaculû exrruxerât:quûq; fatis mœnia,amp; prçfertim porta q inter fuburbiûamp; ciui taré eft,pulfarét,quinto die oppugnationé eft aggreftus, ex qua ciuib.ftrenuèjppugnâti bus,magna clade qua HonorPSabcllus interijt accepta,receptui cancre iuflit.Nec dies fequentes,exercitu perpetuis exciuitate tormentorûidib. infeftato, amp;nbsp;ciuibus quâuis

admodum exîguum pcrcgrinorum militüm numerum habcrent,crebfö ferociflime, ad leuiacertaminâprodeuntibus,mitioresfuerunt:prsecipuèaucem, etfiitienfis Nouetn-ber nundum effet exaétus, temporibus prærer eius anni partis confuetüdinem acerbil-fimis impediebatur : erat enim nines maximæ ’amp; ingentia frigora, quibus ferè penitùs militaria munia fub dio caftra habentibus impediebantur : quöniam Fanentini, ante-quatn exercitus vrbi appropinquaret, omnia ædificiacinitatipropinquaincendcrant^ arboresq; omnes dciecerant: quibus rebus coadus Valentinus,dccimo die obfidione relidaexcrcitumperproximaoppidain hyberna diftribuit : quodquum praeter Gal-licas vires, exercitum Italis ducibus atq; militibus valde florentem haberet, ( aderant enim illi Paulus amp;Iulius Vrfini, Vitellocius, amp;nbsp;loannes Paulus Ballio, cum multis de-leótis viris)fibi^;,nec maria neemontes repugnatura ingenti animo promififfet,railiri£ fuæ initiorum famam, à populo qui in diuturna pace vixiffet, quiq; tunc temporis non alium quam puerum ducem haberet obfeurari,ferre non poterat ; multisq; gemitibus, fe quampriraùm tempus ferret,animo aut ad mortem aut vidoriam comparato ad ean-dem oppugnationem rediturum grauiflime iurabat. Quo tempore Alexander eiuspa-ter,vt omnes ipfius adiones eundem hnem fpeólarent,fibique inuicem refponderenr, duodecim,non quidem ex magis bencmeritis,fed ex ijs qui pretium mains obtuleranti in Cardinalium numerum hoc ipfo anno fummacum infamiaalleólis,ne quod Inert genus prætermitteret, per totam Italiam amp;nbsp;exteras prouincias delióloru vcniam,quain lubilenm vocant,RoiTiæmagno tranfalpinarum præfertim gentium concurfu celebra-tam,cunâ:ismortalibusctftKomamnon veniffent, aliquam modo pecuniamdarcnt^ eius adipifeendi facultate data fpargebati quam pecuniam omnem cum alia quam fine ex facris ærarijs,fiue ex Pontificio imperio elicere poterat, Valentino dabat, qui Foro-liuijcommoratns, res ad oppugnationem in proximum annum neceffarias compara* bat:necminori diligentia Fanentini vrbimuniendçopcramdabanr. Hccanno m d.

1493 gefta funtffed longe maiora à rege Galliç in millefimum quingentefimum primumor-diebantuisad quæ vt expeditior effet, fempcr pacem cum Romanorumfegc,qua prêter Mcdiolanenfis imperij ius,quod ab illo impetrare cupiebar, neapolitanum regnum fi-biinuadere licerer,quæherat,Archidncis illius filij,hac in re opera vfus ; qui, quoniam eins popnli, ne mercaturæ commercium impedirent, hand libcntcr cum Gallis bella gerebant: amp;nbsp;quiarexquum mafeuLaprole careret,Cluadiam hliamfuarn,CaroIo Ar-chiducis filio in matrimoninm dare, amp;nbsp;dotis nomine,quum ad ætatem qua procrcan-dis lib cris dare operam poffent pcrucniffcnt,( nenter enim triennium attigerat ) Infu-briæ imperium fe traditurum effe promittebat, ad pacem crat propenfils:cuius opera, quum mulræ difficultates qua?in pacis negocio inneniebantur, non tarn cito tolli poffent,anni ijoi.initio inducias in multos mcnfcs,certa pecunianumerata, à Maximiliano impetranit: quibus neapolitani régis, quamuis Maximilianus quadräginta ducato-rnmmillibns abilloacceptis, amp;nbsp;hopus effet quindecim milliumin fingulos menles foluendoru ftipulatione,nulla fe paâioncm fine ipfo admiffuru,amp; fi opus forct,ad pert culum ab illo auertendu bellum in Infubria motnrum promififfct,nulla fada fuit men-tio.Itaq; Galliæ rextunc à Germaniæ motibnstutus,amp;breui per eundem Archiducein imperij Mcdiolanenfis diplomapacemciueadipifcifpcrans, omnia fuaconfilia ad neapolitanum bellum conuertitfin quo,ne Hifpaniæ reges aduerfos haberet,illisq; poten-♦ tiæillorum mctu Veneti, amp;nbsp;fortaffeetiam Pontifex coniungercnturveritus,negocia, Caroli régis tempore,de regni illius diuifionCjin quoamp; Ferdinandus Hifpaniæ rex ius fe habere affercbat,agitaricæptarenouauit:nam etlîAlfonfusAragoniæ rex, peculiar! amp;nbsp;ab Aragoniæ regno Icparato iure,id adeptus effet,ideoque tanquam rem propriam, Ferdinando filio notho tradidiffet, tarnen apud loannem eins fratrem qui illi in Arago niæregnofucceifit,amp; Ferdinandum Ioannis filium, quum Alfonfus id Aragoniæ regni armis amp;nbsp;pecunijs adeptus effet, iurc ad id regnum fpedare, ad illud tempus vfquc tacita querelafuerat:quam Ferdinandus,Hifpanica arte «St patientia,non modo debitis inter propinquos officijs,cum Ferdinando Neapolitanorum rcge,amp; fuccefforibus non prætcrmifiîsjléd etiam nouæ affinitatis vinculo auâis, texerat : Ferdinando enim nea-politanorcgijloannamfororemfuaminmatriraonium dedit,amp; vt altera Ioanna illius filia

ßlia Ferdinando iuniori nuberet aflenfus eft : nec tarnen efficere potuerat i quin cupi-ditasfua,multo ante neapolitanis regibiisinnotefccret. Eadcmitaquecupiditate,in Ferdinando , amp;inGalliæ rege confpirante, alter vt impedimenta amp;nbsp;difficultates re-mouerct, alter verö, vteius quod diu optauerat partem adipifceretur,quum ad toiuin occupandum nulla occafio appareret, Neapolitanum fègnum eodem tempore in-uaderepaóti lunt, quod inter ipfoshac ratione diuideretur, vtGalliæ regi Neapolis ipfa cumtota Leborij agri regione Aprutijque prouincia : Ferdinando vero Apulia, amp;nbsp;-Calabria obtingerentd'uam vero quifq; partem, altero nec iuuante necimpediéte,oc-ciiparetîhoc auté foedus tandiu donee Galliæ regis exercitus quem ad id bcllü milîurus efTetRomâperueniiTet, quàm maxime occultü effenquo tenwore vtriufq; Icgati, id ad Chriftianæ rcip.cômodum,contra religionis hofles faétum anerentes,fimul à Pontifice diploma ex partitionc inter ipfosFtôla, vt Ferdinando videlicet, Apuliæ amp;nbsp;Calabriæ ducatus, Sc Galliæ régi non amplius Siciliæ, fed Hierofolymitani amp;Neapolitani regni nomen attribuerctur peterent, quæ regni Hierofolymitani appcllatio, femel Federico fecundo RomanorumImperator!,amp;Neapolis régi,in vxoris,quæ Ioannis,nominefed non re,Hierofolymitani régis, filiacrat in dotem data, à fequétibus regibus perpetuo ' vlurpata luerat, ctficodem tempore, varijsdecaulTis,Cyprij reges,ex Lufmiana fa-milia eandem appellationem fibi non minus auidè arrogalfent, vtq; adeô principes cupide colores ac prætextus ampleóluntur, quibus aliqua honefti fpecie,quamuis ple-rumq; iniiillè, aliorum régna vexare poflint. Quo fœdere inter duos reges in ito, Gai-F.æ rexpalàmexercitum compararc cæpit : interea Valentinus,quum primis aiini die-' bus, noclu cum magno Icalarum numéro Faucntiæfuburbium adijffct, Sc vteredeba-tur confciosmtus haberet fruftràidoccuparetentauerat. quare fraudis fpeexclufus, poftpaucos diesRulfium amp;nbsp;reliqua eius agri oppida cæpit; ac tandem ineunre Vere, cum exercitu redijt, amp;propè arcem caftris pofitis,mœnibustp ab ilia parte verberatis, Gallos de Hiipanos quiipfnis itipendijs militabanr,permixtosoppugiiationemaggrc-di iuiTit : qui absq; vllo ordine impetu fadto, fine fruâu recelferuntded triduo poït,to-tins exercitus viribus aliam imprcifiontm fccincuius primus impetus Vitellotioamp; Vrfi nis obtigit,qui militum fuorû flore felecfo, magnavirtutc atq; ordine eo vfq; funt pro-grelfi , vt aliquam vivtoriæ Ipem habuerint : fed non minor erat ciuium virtus,amp; valida munttio intus ab illis faóta:adeo hoRis ingenti fofla confpeâa, magnaq; tormentoruin copia àlaterc verberatus,Ferdinando Farnclîo, amp;multis magnis viris amiflis, amp;nbsp;cum magno fauciorum numéro pedem referre coaélilint, amp;nbsp;tarnen Faucntini,non paru a in oppugnatione cladc accepta, qua tandem rationc feàtanto exercitu, omni ope defli-tutftueri poffent,quantocjuccum detrimento amp;iniquislegibus,vcl vi expugnati, vel extrema necelfitate compulfi in viôtoris poteftatem peruenturi effent, fie animo vol-uere incæpcrunt y vt tanto arclore extinâo y timorcq; fubeunte,intra paucos dies, ho-minibus ac lortunis confcruatis,.amp; Aftorris corum principislibertarem y amp;nbsp;ei vti quo-cumc|ue vellet ire liceret, vtque propriorum prædiorum fruchbus frueretur, pacli,Va-lentiuo vrbem dediderint : quæ Valentinus quod ad Fauentinos attinebat, inuiolata f'idefcruauit,led Artorrem quinondum decimum odauiim annum attingebat,excellent! forma præditum , ætatc amp;nbsp;innocentia, viôdoris perfidiæcrudelitatiquc cedente, quafi ilium in fua aula habcrc vellet, honoriiicè apud ferctinuit : fednon multo pôft Romam perduôlus, alioquorumCvtdiclum fuit)prius libidineexpleta, cum fratre no-tho clàm intcrfeâus fuit. Fauentia in poteftatem luam redada, Valentinus Bononiam verlus non modo vt earn vrbé occuparet,cadra mouit, verùm ctiam vt Florentinis,quo rum res rccentibus adpriorem Galliæ régis indignationem caulfis additis,vehementer iuclinabant, poflea moleflias inferretmam grauibus fumptibus, quos feccranr,quosq; ob Fiianum bellü,amp;ob Fontilicis ac Valentini virium metum, indies tacere cogeban-tur defatigati,reglquamuis maxime vrgenti, reliquam à Mediolanenfium duce mutuo accepta pecumam, amp;nbsp;quam pro Heluetijs in Pifanos miflis petebat, minime perfolue-bant : namquum Florentin!, quod Heluctij multos dies ante accepti ftipendij tempus exaCtum dilccfli’fent,pro vt Mediolani cum Rotomagenfi Cardinale padi fuerar, men lis vnius Ripendium quoin patriam redirent, foluere noluilfent, rex vt cius gentis

x68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

beneuolentiam rctineret, de fuo numcrarat : amp;nbsp;acerbiflïmis verbis j nulla inopiae excufatione admifla, à Florentinis repetebat : quae omnia ciuilis difcordia , expo-pularis ftatus confufione orta difficiliora reddebat : in quo quum nemo qui certain rerum curam haberet, amp;plerique ciuitatis principes , veltanquam Mediceorum a-mici, vel tanquam alterius reipublicç ftatus cupidi, fufpcdieiTcnt, magistemeritate quam confilio refpublica adminiftrabatur, cx quo quum régis poftulatis non fatisface rent, imotemporis prorogatione ab illo impetratafineeffedu elabipermifta, maxima ilium indignatione accenderant: qui præterea etiam,vt pecuniam amp;nbsp;auxilia ad Nea politanum bellum promifla compararcntpoftulabat : nam etfi ex pacto nifi Pifis rcce-ptisnondeberentur fibi, quum illorum culpa fadum eftet quo minus adepti eftent, perinde efleac fi recuperaftent, aiebat: ad id vel pecuniæ, cuius natura admodum aui-dus eratcupiditate, vel quód præfcriptis temporibus non perfoluiftcnt,indignatus,vel quod ob ftatus perturbationem, amp;nbsp;multos Mediceorum amicos nullam rebus fuis fir-mam Ipem in ea vrbe locare pone,perfuafum haberet,impulfus:amp; vt atrocitate acerbi-tateq; quo autoritatc minime potuerat illos impelleretpalam illorum legatum qucin apud fe habebatjfiniftrè excipiebanfe non amplius ad illorum patrocinium teneri afte-rens,quód fibi Mediolanenfis padionis capita,pecunia ijs comprehenfa debito tempo re minime perfoluta,non feruaftent: quare lulianum Mcdicem,qui Pontificis hortatu, vtfuo acfratrum nomine, maximapecuniæ vi promilTa, pro reftitutionein patriamilium fupplexrogaret,ad fe venerat, Ubentiftimè audiuit ,amp; perpetuo cum Ülo de eoruta reditu agebat: ideô Valentinus his rebus audacior fadus, amp;nbsp;à Vitellotio atque Vrfinis, railitibus fuis,amp;Florcntinorum,ille obfraternænecis iniuriam,hiob Mediceorum ne-ceflitudinemgrauiflimishoftibusincitatus , anteaLiuerotumFirmanum cum centum leuis armaturæ equitibus Pifanis auxilio miferat : amp;nbsp;poft Fauentiam captam, Florentinos armis inuaderc, quamuis nec ipfc nec pater vllam,a Florentinisiniuriam,imopo-tius beneficia commoda accepiftenquia ad illorum petitionem,Riariorum patrociniu, cui obftridi erant deferuerant ; amp;nbsp;quotidie commeatus ex Florentino imperio ad illorum caftra ferri patiebantur, dccreuerat. Hoc itaq; animo,iam poft Fauentiæ deditio-nem,à Pontifice ex facri Senatus confenfu Flaminiæ,Aemiliæq; dux declaratus,eiusq; rei diplomate accepto , Bononienfem agrum, magna eius vrbis occupandæfpe,cum exercituingreflus eft: fedeodem die quo ad Caftellofanpetrum',Imolam inter fereamp; Bonononiam fitumjCaftra locauit, à Galliæ rege,ne Bononiam oppugnarc,neue loan-nê Bentiuolum inde pellere contcndcret, mandatum accepit, quód fe amp;nbsp;ad vrbis amp;nbsp;i-pfius defenfionemteneridiceret, eamq; exceptionem, in patrocinij fufeepti paótione expreftam: ne videlicet,in Pontifieijiuris fraude fieret,deijs rebus eaq; poteftateinte.'-ligendam , quæ tunc Pontificatus polfidcbat : fi cnim promifeue non autem iuxta ver-borum fonum quemadmodum volebat Pontifex intelligeretur,fruftraBononienfes,amp; Bentiuoli,inipfius patrocinium fufeeptifuiftent : quocirca Valentinus cum maximis Pontificis ac fuis querelis ca fpe ad tempus depofita, per Paulum Vrfinum cum Benti-uolo,vti fibi per Bononienfem agrii, iter amp;nbsp;commeatus concederet, fingulis annisno-uem ducatorum millia pendcret, certum grauis armaturæ cquitum amp;nbsp;peditum nume-rum fecum in Hetruriam mittcret,Caftcllum Bononienfem,quod oppidum inter Imo-1am amp;nbsp;Fauentiam pofitum in Bononienfium ditione eft fibi tradcret : quód ipfe Paulo Vrfino dono deditpadus eft: quibus ita conftitutis,Bentiuolus fine propria fufpitionc, flue quód Valentinus vt fama fuit quo ilium odiofiorem in ea vrbe faceret, fc ab Mari-fcotta familia, quæ clientelis amp;nbsp;fadione potens erat, quæq; tum earn ob caulfam, turn proptcripforum infolentiam crat illi valde fufpeda, vtBononiæappropinquaretinui-tatum ei patefeciftet, penè omnes ex ea familia qui Bononiæ qlfent, multorum nobilium adolefcentum vna cum Hcrmete filio fuo opera abufus, vt tanti facinoris in Ma-rifeottorum cædepatrati memoria eius familiæ inimici fadi,fui imperij conferuatione oprarecogcrcntur,intcrficicurauit. GallicæcopiæValentinumnon vlterius fcquutæ funt, quia reginm excrcitum, qui numero mille cataphradorum,amp; decern peditû mil-lia,Obignino duce,adNeapolitanum bellum contendebat, vt ei coniungcrentur cx-pedabant. Valentinus aucem perBononienfem agrum,cum feptingentis grauis arma-

turæ equitibus, amp;nbsp;quinque Celeólis peditum millibus5amp; prxtcrea^centum catapbrâÔtis

amp; duobus peditum millibus, quos Bentiüolus Protonotario filio fuo dudtore bat, in Florentinorunl ditionem progreffus eftt actranfitu amp;commeatu à Florentin iS per illorum fines petitOjueC tarnen relponfo expeólatOjlegatos àFlorentinis adfe mif-îbsjdonec Apenninumtranfiuiffetbenignis verbis demulcens vitra procefllnfed vbi äd Barberinum peruenit,benignitate in acerbitatem commutata,vt fecum fioedus inirent) feq; cum ijs equitibus ijsq; conditionibus quæ gradum ac perfonam ipfius decerét, ad ftipendiafuaconducercnt, amp;nbsp;præfenti ftatumutatOjaliam reip.formam cui magis fidc-re pofiet conftituerent poftulauit ; ad hæc verb petenda, non tampotentia fua,quum minime magnas copias nectormenta ad mœnia pulfanda fecumhabcrct,quàm ex Florentinorurn male affeôtis rebus,audax fiebat:quum illi paucos équités nec alios pe-dites quàm regionis incolas quos quotidie cogebant,haberent:Florentiæ verb,propte reaquódVitellotius amp;Vrfini in ipfius exercitu cffent3amp;Petrus Medices eius iufl'u Lo-^ iani in Bononienfi agro hærerct timoris, fufpicionis ac diflidiorum omnia erant plena, amp;nbsp;populus, optimatcs, vtformamreipublicæ exfuo arbitrio conftituerent, illius ad uentum procuralfe, vehementer fufpicabatur. Sed in Valentino, quod Vrfinorum ac Vitellotij,quibus Petrum in patriam reuerfum cbiunbliflimum fore fciebat, potentiam fibi commodam non cenferet,nullum erat Petri reftituendi defiderium-.præterea ex fi-‘ de dignis viris accepi,in ipfius animo, antiquæ indignationis,quum Pompelonæ Archi epifcopus , patre nundum adpontificatum promoto, in Pifano Gymnafio Pontificio iuri opcram daret, in eum concept« memoriam fixam infediffe : nam quum de cuiuf-dam familiaris fui capitalicauflaadeumFlorentiam iuiftet, vbi multas horas fruftra, donee ilium velnegocijs, velvoluptatibusoccupatum, alloqui pofte daretur, expe-daffet,reinfeóta, fecontemptum, amp;nbsp;nonmediocriterlæfumexiftimans Pifas redie-rat: amp;nbsp;nihilominus vt Vitellijs atque Vrfinis gratificaretur, amp;multbraagis vtFloren-tinorum terrorcmatque difcordiam,quo inftrumcnto,velmelioresabilliscondltio-nes, vel alicuius magniraomentioppidi in corum imperio occupandi, occafionem fperabat,augeret ,fecus fimulabat; fed quumirruptionem fuam Galli« regi molcftam efte iam fubolfaceret, quamprimùm Campium,fex à Florentia pafliium millibus per--uenit, in hunc modum cum illis paftus eft. Inter rempub. Florentinam amp;nbsp;ipfum fœdus ad vtriusque defenfioncra efletmeutri parti alterius rebelles iuuare,amp; nominatim Valentino Pifanos licerctiFloretini omnia delióta à quouis in ipfius aduentu cbmifla con-donarent: neueadPlumbiniprincipis qui fub illorum patrocinio erat defenfionemfe illi opponerct ipfum Floretinitreccntis graUis armatur« equitibus,quos quotiefeunqi fiue ad propriam defenfionem,fiue ad bellum alijs inferendum opus haberent illis au-xilio mittereteneretur, inproximosannostrespr«ficerent; atque hancob cauftamet quotannis trigintafex ducatorum millia penderent: qua compofitione fabta,paruis id-neribus, fingulis caftris aliquot dies raoram trahens,amp; regionem præda amp;nbsp;incendijs no minus aefimanifeftus holds effet infcftans,Signiam contendit,infuperproftlpendiorû. qu« cataphraóds perfoluuntur confuetudine, annuiftipendij quartam partem, amp;nbsp;tor-menta quæ ad Plumbinum duceret fibi commodari petebatiquorum vnum Florentini, qubd non tenerentur, aperte recufabant : alterum qubd quæ coaâipromiferant,minime præftare in animo haberent, differebant ; amp;nbsp;nuntijs ab ipforum apud Galli« regem oratore acceptis, eius autoritäre fe hac moleftiallberatum irifperabant : quæ fpes minime eos fefellit:regi enim, Valentinum eis minatum efte , gratum fuer3t,at inuafifte minime : cui etiam præfentis ftatus mutatio molcfta fuiftet : aut faltem fi aliam reip.formam Florentiæ conftitui cupiuiflfetjid alijs viribus aliaue quàmfuaautoritäre fadum œgrè tuliftet : idcirco quamprimtim Valentinum Florentinorurn fines ingreftum co-gnouit, vti ftatim difccderet, amp;nbsp;Obignino qui iam cum exercitu in Infubrlaerat,fi non paruiffet, tods viribus ad eum pellcndum contenderet impcrauit ; quare Valcndnus, nec ftipendij quadrante, nec tormentis acceptis, Plumbinum verlus progreffus eft: amp;nbsp;Pifanos, quiVitellotij opera, ab ipfo vt tormenta ad exercitum duceret Pifas mifll ad Ripomarantias , Florentinorurn Caftellum exercitum duxerant, illinc abirenr, mandauit : Plumbini agrum ingrelfus Sugeretum amp;nbsp;Scailinumcaftella, lluam, Pla-

170 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AÈ I T A L I C AE

nofiamquè înfulas cepit : amp;nbsp;præfidijs in locis câptis ad ea defendenda j amp;nbsp;Plum-binum perpetuô infeltandum , idoncis reliftis ,cum rcliquis copijs ^vt regium ex-ercituni inNeapolitano bello leqnerctur Latium petijr:regij veto exercitus pars, cum Obignino, Caftrocarino itinerC Hetfuriam crat in greffa, reliqui per Lunigianain eodem contendebanc i omncs autem copiæ fimulconiunôtæ,eranr, mille cataphra-lt;fb, quatuor Heluetiorum millia^ amp;nbsp;partim Vafconum, partim Francorum peditum fexmillia, amp;exeorum morc,tnagnus tormentorum apparatus : illud verô notatudi-gnum fiiit, earn Copiarum partem quæ per Lunigianam venit, Pilis ingenti tàin Gallorum , quàm Pifanorum lætitia , amice iter teciife : eodemque tempore maritima claffis,qu« tribus Genuenlibusnauibus quas Caracchas vocant, fexdeciin alijs, St multis minoribus nauigijs, cum magna peditum copia, conllabat, ad idem bellum Raueftenio Genuæ præfedo,duce , ex Prouicia foluebat : aduerius quos motus Federicus rex,qui Hifpamca arma , amicitiæ fpecie, in fe parata effe igno-rabat , Confalaum Ferrandum , qui cum Hifpaniæ regum claffe, auxilij ferendi fimulatione in Sicilia hcerebar, vt Caietam vcniret,aliquotCalabriæoppidis,abii-lo vt partem fuam facilius occupare poffet , fuarum tarnen copiarum fccuritatrs colore, pciitis,eius poceflati permiflis vrgebat : Federicus autem Confaluo copijs fuis , quas partim à fe , parfim a C »lumnijs Marini confcriptas, feptmgcntos gra-uis , iexcentos lenis armaturæ équités,amp; fexpeditum millia,fore cxii'tiinabat,con-iundo,fe fatis validu.n adaerfus Gallos cxercitvim habiturum , nec oppidis Itfe includere coadum iri fperabat; quamuis ab Turcarum Imperatore , à quo jjfdcm amp;nbsp;maioribus ex hums regis , quam quæ ex fuperioris viétoria timuerat pcnculis oftenfis, opem obnixè petierat, fperata auxilia deiicerent: amp;nbsp;vt fe a fraude tutum redderet, Bifiniani p»incipem , amp;nbsp;Melcri coraitem , occulta cum Calatiæ comité, qui cum Gallico excrcitu erat, confilia habere apud fe accufatos , in carcere in-cludi curarat : qua fpe nixus prius tarnen Ferdinando filio nanu maximos etiam turn puero, Tarentum, magis ad ipfius fi quid finiflri accidiffet fecuriratem, qu;m ad vrbis illius defenlionem miffo , cum excrcitu fuo ad Sangermanum conlcdit: vbi Hifpanica auxilia, amp;nbsp;copias quas Columnij adducebant cxpcdans , felicio-ri fucccffu , quàm in Caroli aduentu Ferdinandus eins nepos fcciffet, fc regni clauftra defeniùrum fpcrabat. In quo rerum ftatu , pioculdvbio vniuerfa kalia omnibus id bellum grauiHimarum calainitatum initium fore iudicantibus , anci-piti dubitatione plena erat : neque enim Galliæ regis exercitus tam potens vi-debatur , vt Federici, amp;nbsp;Conlàlul coniundas vires facile fuperare poffet: amp;nbsp;tan-torum regum animis irritari cæptis, vtraque pars bellum maioribus viribus pcr-fequutura cxiftlmabatur , ex quo per vniuerfam kaham , ob varia ceterorum prin-clpum ftudia , graues ac periculofi motus facile oriri poffent. Sed quampri-mum Gallicus excrvitus in Romanum agrum peruenit, hæ cogitationes vanæ ap-paruerunt : quoniam Galli, atque Hifpani oratorcs, vnà Senatum ingreffi, Ponti-fici amp;nbsp;Cardinalibus fœdus inter fuos reges, regnique diuifionem , vt(queraadmo-dum aiebant)in Chriflianæ religionis hoftes ducerepoffent, factam,atqueproeius diuifionls ratione , fibi diploma conccdi petentes,notamfecerunt:quodfinemora à Pondfice confequutifunt : quare de huius belli fine dubitatione fublata amp;nbsp;homi-num metu in fummam admiracionem conuerfo, Galliæ regis ,quod potiuseius regni mediam partem in Hifpani regis manus pcrucnire,regemque æmulumfuum,in kaliam vbi anteafolus omnium rerum arbiter erat, ad quem omnes ipfius hoffcs, quibus ne ab lllo non fatis effet factum poflent confugere : Romanorum præte-rea régi arCtilfimis vinculis coniundîuni , intioducere, quàm Federicum ipfius be-neficio , tributo , quemadinodum varijsmodls quæfierat, dato, regnantem pati vo-luiffet , prudcntia defiderabatur. Nec minus communi hominum fentcntia in Ferdinando cunótis hominibus , quod eius regni partis occupandæ cupidita-te , in confanguineum luum coniuraffet, quemquc quo facilius poffet euertcre fcmper falfis auxilij promiffis fouiifet , amp;nbsp;Catholici régis , quem ipfe cum Elifa-bctnaregina , ante paucos annos à Pontifice erant adept!, Iplendorem , eamquc gloriam

gloriam qua quo d non minus religionis ftudio^quam proprijs de cauîTis Mâttfos Gra-natæ regno expuliffent, nomen ilïorum in coélum vfque efferebaturjObicurafTet, fum-mopere mirantibus fides integritasque defiderabatur : quibus vrrique régi obieétis calumnijs,pro Galliæ rege nihil aliud rerpondebatur,nifi Gallorum tantam elfe poten tiam, vt cùm tempus foretjomnibus erroribus obuiam ire poircnt:pro FerdinandOjdi-cebatur, quamuis àFederico iuftabelli inferendi caufiam accepilTetjquôd ilium mul-to ante cum Galliærege occulta in fuum detrimentum cofiliaagitaffe fciret,tarnen non bac de cauffa motum fuiffe, fed quod^cum regem ilium prorfus Neapolitanum regnû inuadere ftatuiffet animaduerteret fe aut ad ilium tuendum autdeferendum cogù fi defenfionem fufcepilfet j tam grauis incendij initium fore, vt Turcarum præfcrtim ar-mis terra mariqî tantavi Venetos impetentium, Chriftianæ reipub.valde perniciofum effet futurum : fin deferuiffet, fuum Siciliæ regnum in graue tUfcrimen conijcupræte-reajiis omiffis Neapolitanum regnum quod adipfumiure fpeôlarct, quodque ctiam Tedericipofteris deficientibus,noUO iure adipfum peruenire poffct^à Galliæ rege oc-cupari,manife{lèipfiinfignidetrimentofore. In hacigitur ancipiti deliberationedi-■uifionis viam elegifre,qua ex Gallorum peruerfaadminiftratione illorum quoquc partem fpcrare poffet ; quod fi contingeret, ex publicæ vtilitatis ratione, ad quam fcmper plus quàm ad proprium commodum confiliafua dircxiffet, confilio capto , vel fibi re-tineret,vclFederico,fine potiuseius liberis^quodeius nome fe iam penè odifre,vtqui ilium iam antequam Galliæ rex Infubriam occuparet, cum Turcis confilia agitaffe fci-ret,negate no poffet,rcftitueret.FIorum regum concordiæ nuntius,ita Federicû terruit, vt quamuis Confaluus,quæ Romæ promulgata étant contemnere fingcns,fe il 1 i opé la-turum affcuetaretjàprimis nihilominus confilijs difccderct:amp; Sangermano Capùâ ver fus regreffus copias à Columnijs fuo nomine cófcriptas cxpcvtarct,qui præfidijs Ame-^riæ,amp;in Roccapapæ telidis, reliqua omnia quæ in Latio poflidebant dcferuerunt:Pon tifexenim ex Galliæ régis confenfu,ad illorum fortunas occupandas armamouerat. In bis difficultatibus, cum tandem Confaluus,quamprimùm Gallicum exercitû vitra Ro-mam proceffiffe intellexit, fua patefeciffet mandata,amp; fex ttiremibus Neapolim, quæ ' duas feniotes reginas, quarù vna foror,altera neptis fui regis erat afportarcnt,mififfet, Profper Columna Federico eas triremes vtretineret,amp;omnib.viribus fuis colleôis, a-cie fe hoftib. opponcret fuadebat-.quod in tentanda fortuna,quum præliû euentus om-' nium humanarû aôtionû incertiffimi fint,aliqua vidotiæ fpes elfe poffetihoc confilio o-mifro,nullâ ipfi prorfus duobus potentiffimis regibus, qui fe ex diuerfis regni pattibus adorirentur, obfiftendi, facultatem reliquam cfle-.nihilominus Fcdeticus qui id confi-bum quoque tenuilfimæ fpei ccnfcbat,oppidorum præfidijs operam dare ftatuit; quare quum iam antequam Obigninus Roma exiret, Sangermanum aliaq; vicinaloca defe-clffent,primumirapctumCapuæcxpeâ;areftatuit,quainvrbeFabritiumColumna, amp;nbsp;cum ipfo Rinutium Martianù, qui recenter ad eius flipendia venerat,cum trecentis grl uis,aliquot Icuis armaturæ equitibus, amp;nbsp;tribus peditum millibus pofuit. Ad Neapolis præfidium,Profperum Columnam rcliquitfipfe veto cum reliquis copijs, Aucrfæ con-ftitit. Obigninus autem Roma profeftus, quia Fabritius RomæjnonnullorumNeapo-litani regni procerum, qui Gallicas partes fequebantur, nuntios, ad fecum pacifeen-dum miffos, interfici curarat,indignatus, Marinum,Cauium, amp;nbsp;nonnulla alia Colura-niorum oppida incendiiuffit. Deinde ad Montefortinum,qucm locum lulium Colum nam defenfurum arbitrabatur contendit: fed quum ilium parua cum laude deferuiffet, Obigninus vlterius progreffus, omnia in Capuano innere circumiefta oppida ad Vul-turnumvfqueoccupauit ; quem quum prope Capuam vado tranfirenon poffet,vtin fuperioraloca montem verfus, excrcitum traijeeret profedtus eft : quo cognito Fede-ricus, Auerfatelifta Neapolim fe contulit. Auerfa veto, cum Nola,amp; multis alijs lotis Gallis fe dediderunt ; quorum vires omnes circa Capuam conucnere:vbi pars,cis, alia trans flumen ,ad fuperiorem partem, vbi ad vrbemflucre incipit, caftra pofuit: mœnibus vndequaque magno impetu concuffis ,ferocemadmodumimprcflionem fecerunt : quæ quamuis non féliciter fuccefferit, imo magna clade accepta à mœni-bus recefferint, tarnen quumnon absque defenforum grauipericulofuiffet, ducum

vrt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

animi,prçcipuèquiain populo,amp;regionis incolis quorum maximus numerus eo confugerat, magnam confternationem animaduertebant, ad dcditionem incli-nare cæperunt : cumque odauo obfidionis die, Fabritius Columna ex propugnaculo, cum Calatiæ comitc,de deditionis captibus loqui cæpiflet,militum in cuftodiendo negligentia, vtlæpCjin propinqua pacis fpe accidit,hoftibus irrumpendi occalionem prç-buit,quiobprædæ cupiditatem, amp;nbsp;ob cladem in oppugnatione acceptam ira pcrciti, totam vrbem multacuin cædediripuerunt, eosq; qui ipforum crudelitatifuperiucrant captiuos fceerunt. Nee minor fuit effcrata in mulieres impietas,quæ ex omni ftatu, c-tiam quæreligiom lacræ crant, vidorumlibidini amp;nbsp;auaritiæ , rnifera præda fuere : qua-rum mulcæ poftca minimopretioRomæ venditæ funt ; amp;famaeftaliquas Capuæ,mi-nus mortem,quàm honoris iaduram horrentes, alias in puteos,alias in flumen fe pi æci pites dedifle : Et prætcr alia fcelera inlamiadigna fempiterna diuulgatum eftjducem Valentinû,quiregij vicarij appellationecaftratantummodo cum fuis nobilibus amp;ftipa-toribus fequebatur , quum multæ quæprimum impetumeffugerant,inturrimquan-dam confugiflent, omnes infpicere voluilfe : ijsque diligenter infpedis, quadraginta, omniumformoliflîmas retinuilTc. Fabritius Columna, Vgo Cardonius,amp;omnesre-liqui duces, virique infignes captiuifueruntdnterquos Rinutius Mattianus,quiinop-pugnatione bahftæ iaculo vulneratus, cum in Valentini miniflrorum poteftatem pcr-ueniifet, non absque procuratæ necis fufpitione,biduo extinctus eft. Capuæ iadura, omnis villus rel defendendæ fpes fublataeft. Caletani absque mora vrbem dedide-runt, eumque Obignlnus, cumexercitu Aiierfam veniftet, FederlcusNcapolitana vrbe relida, quæ fcxaglnta ducatorum millibus viótoripromiftis deditionem fccit,in arcemnouamferecepit : ac poft paucosdies cum Obigninoliccorapofuit: vtoppida atquearces quæ ex partltione fada ad Galliæ regem fpedarent nbsp;nbsp;nbsp;in fua poteftate ef

fent, intrafex dies ei fola Ifchiainfula ad fex menfes retenta traderet; quo temporis jnteruallo, quocunque vellet prætcrquam per regnumNeapoIitanum eiire: centum grauis armaturæ équités Tarentum mittere : omnia præter tormenta à Carolo rege relida, exarcenoua , atquealtera quæ Oui diciturafportarelicerct;omnibus, quæ poftquàm Carolus Neapolim vcncratcommififtent,condonarentur: Cardinales Columna amp;nbsp;Aragonius , facerdotlorum prouentus, quosineo regno habebant,perci-perent.Sed inifchlæ arcc, omnes certe Ferdinand!primi pofterorum miferiæ mifera-bili fpedaculo , comulatæ cernuntur : quoniam præter Fedcricura, recenter tarn præ-tlaro regno fpollatum, ac multo magis de tot paruulorum liberorum, amp;nbsp;de primi fui natiTarenti obfefti,quam de propria forte follicitû,erat in cade arce eius fororBcatrix, quæ,poft Matthiæ cclcoerrimi Vngariæ regis viri fui obitum, ab Vladiftao Boemiæ rege, quo ab ilia a^ idregnum occupanduin luuaretur,rnatrimonij fide accepta,ab illo vbivoti compos fuit, ingratiftimè repudiata fucrat, qui poft Alexandri pontificis permllTu , aliam vxorcm duxit : ibidem quoque eratlfabcllaMediolaneniium dux, baud minus quàm ccteri omnes calamitolà, quod penè codem tempore , rnarito, regno , arque vhico filio orbata elfet. Illud foftè, vtpotc maximum nequaquam prætcrmittendum eft : quod quidcmcô rarius eft : quo temporibus his filiorum in parentes amor minus eft frequens : Putcolos ad paternum fcpulchrum vifendum vnus è Giibcrti Mompenferij libciis vencrat : qui graullfimo mœrore commotus, innumeris etfuhs lacrymis , Ibpra idem fcpulchrum exanlmis cecidit. At Fcderi-cus , extremoquo in Hlfpaniæ regem (lagrabat odlo dudus,quum ad Galliæ regis clemcnriam potins confugere ftatuiifct, ad regem fidcni publicam poftulatum milit: caque accepta,fuis omnibus in Ifchiæ arcc rcliôfis , vbi etiam manferunt Profper amp;nbsp;Fabritius Coltûnnij, qui mulda perloluta à Gallis liberaïus fuerat, amp;infula Vaftij marchlonis dFranchcuillæ dominæ ftdcl,vt anteafucrat, commendata: amp;nbsp;copia-rum luarum parte adTarcnti dcfcnlîonem miifa, cum quinque trircmibus in Gal-liam infclici fane coniilio traiccit ificnim libero in loco fuiifct, fortaflè in bellis, quæ poft inter duos reges orra lunt, multas in regnum fnum redcundi occafiones ha-buiffcvded cranquilliorem vitam fequutus, ac forte hancoptimarn ratloncin ratqs, con dicioncm obiaram, vt in Gallia maueret,ab rege accepit : ca autem fuit, vt-Aniouino-

duxeffet:acprætereaaureorutn numûmtrigintamilliaquotannis acclperet: quitus rebus confedis ijs quos Ifchiæ præfecerat, vtieam Galliæ régi traderent mandauit: qui parère recufantesjdiuffub Federici tarnen in fignibus earn tenuerunt.Eodem tempore Confaluus in Cal ab ri am trän fier ar, vbi quamuis regio vniuerfa Gallorum potius imperium exoptaret : tarnen quum nullum defenforem haberet) omnia oppida amp;nbsp;vr-bes præter Manfredoniam atq; Tarentum,fponte ilium admiferunt: Manfredonia cum arce obfidione capta, exercitumTarentum vbimaiorapparebatdifficultas duxit:qua nihilominus tandem quoq; deditionc potitus effquoniam Potentiæ comes, cuius cu-ftodiæparuus Calabriæ dux à pâtre coramiffus fuerat, amp;LconardusNeapolitanus, Rhodius eques Tàrenti præfedus, quum nullam amplius defeniîonis fpem vidèrent, nili intra quatuor menfes auxiliû accipcrcnt,vrbem cum arce citradideredsq; viciffim folcmniad facra altâris mifteriafacramento confirmauit,fe Calabriæ ducem liberum abire permiffurum: quioccultum à pâtre mandatum habebat,fifortunæ amplius repu-gnarc non poffet, ad fe in Gallianlcontendcrer,fed nec Dei metus,ncc apud homines fuæ exiftimationisratio,plus quàm regni cauffa potuere:quum enim Confaluus,ipfuni Hifpaniæ regis poteftate noneffe, olim plürimumintcrcffcpoffe animaduerteret,iu-rciurando contemptoabeundifacultatëminimèdédit:fed quamprimùm potuitbcnc coraitatuminHifpaniammifit: vbiàregebenignèacceptus apudipfum liexternam quandamfpeciemfpeôtes, in regio penè honore fuit.Hoceodem tempore res Pontifi-cis folitum felicitatis curfum obtincbant,quia mira facilitate omnem Columniorum amp;nbsp;Sabellorum,in Latio ditionem, in poteftatem fuara redegerancuius partem Vrfinis do^ no dédit : amp;nbsp;Valentinus in bello aduerfus Plumbinum perfeuerans, Vitellotium,amp; lo-annempaulumBalionem, cum noiiis copijs eo mifit: quorum aduentulâcobus Äppia-nus quiregnumillicobtinebat territus præfidio in arce amp;oppido reli6lo,maritimo iti-* nere,vt num à rege, qui multo antè ilium in fuain clientclam receperat, vt proprij honoris cauffa, fepeffundarinonpermitteret, impetrarepoffetexperiretur, in Galliam contendit : cui rex infamia fua nullo artificio teda, fe Pontifie! non repugnaturum pro-mififfe,nec finefuoipfius detrimento facere poffe,admodum aperte refpondit.Sed in-terea oppidum, Pandolfi Petrucij opéra Valentino deditum fuit: idemq; intra paucos dies amp;arxfecit.Pontifex etiamLucrctiam filiam, quæiam tribus viris defponfa fuerat, amp;tuncGifmundiBifeliorum principis,Alfonfi.Neapolitaniregis,nothifilij,quem Valentinus trucidauerat,obitu, vidua erat.Alfonfo Herculis Eftenfis natu maximo^ cum centum millibusaureorumnumûm in pecunia numerata dotis nomine ,multisq; ma-ximiprætij muneribus, connubio iunxit, cui matriraonio Eftenfis familia,nobihftimis affinitatibus contrahendis affueta indigno Hercules amp;nbsp;Alfonfus,quia rex Galliæ,Pontifie! in omnibus obfequendi cupidus, id fummopere vrgebat,confenfcrunt,fui etiam regni, ab Valcntiniarmis amp;ambitionc,(fi tarnen aliquaaduerfus tantam perfidiame-ratidoneacautio) muniendidefiderioduôli, quiPontificatuspecunijs amp;nbsp;autoritäre, nec non Galliæ regis fauore potens : iam magnæ Italiæ parti erat formidabilis : vtpote quæ cernerct, eins dominandilibidinemn, nullo iam termino autfræno contineri.Ea-^ dem tempeftatc Galliæ rex, maxima diligentia non modo, fumptuum ac fufpicionum vitandarum, amp;nbsp;Mediolanenfis imperij diu exoptati diplomatis impetrandi fpe, verùm etiam,vtVenetos infeftandifacultatem habcrct,pacem cum Maximiliano Cæfare pro-curabanadquod quidem,quiafuamfelicitatcm illis moleftam elfe fciebat,eosq; vt pa-ccm inter Cæfarem amp;nbsp;ipfum impedirent operam dediffe fibi perfuafcrat,!mpellcbatur: fed multomagis Cremonæ amp;nbsp;Giaradadæ, quasipfemetpaulo antè concefferat:amp;Bri-x!æ,Bergomi amp;nbsp;Cremæ, quæ vrbes olim Mediolanenfis imperij fuerant,amp;àVenctis in bellis quæ cum Philippomaria Vicecomite gefferant, occupatæ,imperio fuo adiungen darum cupiditatc,qua amp;nbsp;per fe,amp; Mediolancnfium ftimulis flagrabat,mouebatur: amp;nbsp;vt hæc ex propinquiori loco traètaret, resq; ad Neapolitanum bellum neceffarias copara ret,Card!nalemRotomagenfem, cuius lingua amp;nbsp;autoritas régis ipfius lingua autoritaf-que erat,multo ante Mediolanum miferat, qui cum ob Romanorum regis crebras mu-tationes, nihil adhuc cum illo firmi ftatuere potuiffet, plures menfes ibi moram traxe-rat.Hoc tempore Florentin! per cardinalem, vt denuo in regis clientelam admitteren-

T7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s ï o R I AE I T A L I C AE

tur egerunt,fedfruftrà, quoniam difficiles admodum leges perponebat, imo animo ab illis prorfus alieno oftenfo ,feque paólionibus Mediolani fadis non amplius teneri ra-tuSjLucenfibus denuo in clientelam admiffis, Petramfandam amp;Mutronem, tanquam veteriiure ad cam vrbem fpedantes, eis quatuor tarnen amp;vigintimillibusaureorum numüm ab illis velut Genuenfiü dominus acceptis, cis tradi iuffit : quia Lucenfes olim Petræfandæ domini,quadam neceffitate impulfi tanta pecuniæfumma mutuó accepta Genuenfibusoppignorarannex quorum manibus pofteaiure belli ad Florentinos per-uenerat: egitetiamcumSenenfibus, Lucenfibus,amp;Pifanis, vtadMediceos Floren-tiam reducendos coniungerentur, regem exfingulis nonparuam pecuniæ furamam inde confecuturum fperans : quæconiiliaetfîfcrè ad ftipulationem pcrdudafuerant, non tarnen exitum habuere : quia non omnes ad poftulatam pecuniam foluendam pa-/ rati eranr. Tandem certior à rege Romanorum fpes allata fuit,idcoque Cardinalis Tri-dentum ad traniigendum cum illo , fe contulit : vbi multa ad Claudiæ Gallia?regis h-îiæ, amp;nbsp;Caroli Archiducis natu maximimatrimoniumMediolanenfîs ducatus iuribus vtriqueconceffis fîrmandum fpedantiatradarunt : agebatur ctiam debello Venetis infcrédo:quo vnufquifq;,caqua? ab illis vfurpari fibi cxiftimabatrecupcraret: amp;de vni uerl'ali concilio, ad res Eccleiiæ non modo vt aiebant in membris verùm etiam in ca-pite corrigendas,conuocando : amp;inhocRomanorumrex^vtRotomagenfiCardina-li, Pontificatus, adqucm ipfe vehementer afpirabat,amp; regem eins rei propria? poten-tiæ gratia non minus cupidum habebat, adipifcendifpem faccret, confentirc fimugt;« lâbat;ab Galliærege quoquein clientum amp;fœderatorum capite , ca exceptio, faluis imperij iuribus concedebatur : qua Maximiliano, etiam in eos qui veltune ab rege nominaticfTent, vel priusin ipfius clientelam admiffi, agerelicebat,tantum prxei-pua priuilegij controuerfia relinqucbatur,quod CæEtr maribus,fi quos rex fufcepturtis elTetconcedererecufabat: amp;nbsp;in Infubriæ exulum reftitutionc aliqua erat difficultas: quam quum Cæfar vehementer peteret, quia multi erant, amp;nbsp;fadione atque autoritate potentes, rexnon admittebat, quamuis eiufdem prccibus impulfus Afcanium Car-dinalem liberarit: amp;deLudouicoSfortia,cum viginti millium ducatorum flipendio, quoin Galliæ regno honertè viuercr,pariter liberando fpem fecerit : quibus in rebus quum non penitùs inter cos conueniret, fed alicuius tarnen coramodæ rationis inucniendæfpes effet, camqueob cauffam inducijsdenuo renouatisCardinalisrcs tradatas breui prorfus tranfigi poffe ratus in Galliam redijt : quæ fpes idco auda fuit,quia non multo póft, Archidux, in Hifpaniam, vt fibi amp;Ioannæ coniugi fuæ, Hi-fpaniæ regis naturaaximævtiut hærcdibus , populorum fîdcm facramento obftrin-geret, profedurus , cuinvxoreterreftri itinerc fado,BlefiaciGallia? rcgemconue-mt, vbimaximo honoreacceptus,de filiorum connubio concordes fucre. Hoc ipfo . anno AuguftinusBarbadicus Venetorum dux, principis munere feliciffimè , tanta-que autontate vt in multis rebus fuperiorum fuorum gradum exceffiffe videre-tur fumdus obijt: ideô fuccefforum poteftate , nouis legibus coardata , republica, ob præftantcm adminiftrationis formam , ncc principis morte, ncc noui eledione vilain mutationem palfa , Leonardus Lauredanus in eins locum fuffedus eft. Bodem hoc anno præter fuperiorum annorum confuetudinem , arma inter Florcnti-tinos ac Pifanos fatis pacara fuerant : quia Florentini, quum nan amplius in Gal-liæ regis clientcla eftent, femperque Pontificemac Valentinuin raetuerent, magis proprijs rebustuendis, quam alienis infeftandis operam dcdcrant; Pifanivero perle, adlacelfenduiTiimbccillcs,aliorum auxilio, quia nemo nifiad illos quum in periculo eftentruendosmouebatur, id facereminime poterant. Anno autem millefimo quin-1502. gentefimo fecundo , ad confuctos motusrcdicrunt, quoniam Florentini fub eius anni initiiim omnibus difficultatibus magis fortunæ bcneficio,quàm regis benigni-rate, velalijsdecauffisfuperatis,dcnuàcumGalliæ regefocdusinierunt:rex etenim Romanorum, poft Rotomagenfis Cardinalis dilceffum noua confilia ingreftus , amp;nbsp;Infubriæ regni diploma , etiam pro filiabus regi concedcre rccufans , Hermetem Sfortiam, ab Galliærege in Romanorum regime fororis fuæ grariamcarcerc libe-ratum, amp;Brixinæ præpofitum , oratores in Italiam , vt cum Pontifice reliquisqijc princi-

principibuSj defuoadlmperijcoronam accipiendamaduentuagcrcntmifît: qui aliquot dies Florêntiæ immorati, vt ea ciuitas illi q^araprimùm Italiam attigißet centum grauis armaturæ équités ,amp; trecentas aurilibras dare vellet, cffeceranuquare rex, ne Florentini amicitia fua exclufî , adMaximiliani res animum conuerterent veritus, immoderatis poftulatis omilïîs , ad æquiores conditioncs deuenit : Quarum hæc fuerunt capita : Rex cos patrocinio complexus per tres proximos annos proprio ære, à quouis qui feu iure feu iniuria cam quam tunc poffiderent ditionem infeftaret , ar-mis tueri tencretur : Florentin! co triennio,mille ducentas auri libras regi darentdta vt fingulis annis tertiampenderentpartem:omnia reliquafœderainter illos faóta , amp;nbsp;quæcxijs penderentobligationes, fublatæ cxtindæqueelfent : Florentinis Pifanos aliosque qui ipforumoppidaoccuparent armis perfcqui liceret. Quo foedereauda-ciorcs fafti,vt poftquam oppugnatio infeliciter tentata fucrat, Filanos temporis longi-tudine amp;nbsp;fame ad deditionem cogèrent, agros vaftarc dccreucrunt. Hoc confiliuin primo illorum defedionis anno ab aliquo fapienti cine,qui hac,quamuis longiori,cer-tiori tarnen via, minori fumptu ac periculo, Pifanos affligendos atque attcrendos fua-dcbat,propofitumfuerat:quoniam pecunia conferuata , in tarn perturbatoltaliæ Ratu , multis occafionibus vti poffent, fi aurem illos vi cogere conarentur, quum ea ciuitas raoenibus munita , amp;nbsp;incolis ad earn defendendam pcrtinacibus plena elfer, rem faófu difficilem fore : amp;nbsp;quia quotiefeumque ilia in periculo verfarctur, om-nes illi c}ui earn nonopprimicupcrent , qui multi quidem erant,opem elfentlaturi, fumptus graues,fpes autem exiguas,imó cum manifefto grauium molcftiarum di-fcriminc fore: quod ab initio velut pernitiofum reieftum , plurium annorum curfu, fed co tempore quod ad vidtoriam adipifeendam , iam ingentem pecuniæ vim in-fumpfcrant,amp; plurima periculafubicrant, vtilerepertum eft. Agrisigiturvaftatis,rc-gij patrocinij refpcdtu neminem armamoturum fperantes, ad Vicopifanum exercitum miferunt: quia illud oppidum antcpaucos dies,nonnullorummilitumquiin præfidio Grant proditione,in Pifanorum poteftatem peruenerat,amp; arcis præfecfus,auxilio,quod intra paucas horas adfuilfet minimè cxpedtatoperfummamignauiamarccm quoque dediderat:ncc de viiftoria facile confequcnda,quód illos quindecim dieruin commca-tum non habere feirent, amp;nbsp;quo minus inferretur fe prohibituros fpcrarct,dubitabant: quarepropugnaculisin montibus extrudtis, amp;pluribusin locis itineribus occupatis, quum eodem tempore Fracalfam,qui pauper amp;nbsp;fine ftipendio in Mantuano agro dege bar, Maximiliani pene mendicatis litcris amp;nbsp;nomine fretum cum paucis cquitibus Pilas pcrcre comperilfenqin Bargcnfi agro ei infidias poftierunt:quibus in itinci e oppreflus quamuis in propinquum Ferrarienfiumduels impcrij tcmplumconfugilfct,aperfc-quentibus captus fuit.Hæc in Hetruria gcrcbantur,nec dum quid præter hominum c«-pedtationem paritura elfcnt apparcbat. Sed maiores longcq; pcriculofiores motus, amp;nbsp;ex quibus maximi momentires manaturæ erant,in regno Ncapolitano, ob dilfidiaiam fuperiore anno inter Gallos amp;nbsp;Hifpanos duces orta, glifeere incipiebant: quorum ori-go fuit, quod quum ex ilia regni diuifionc, vni Leborij campi,amp; Aprutium,altcri Apulia amp;nbsp;Calabria prouinciæ adiudicatæ elfcnt, prouinciarum fines amp;nbsp;termini , non bene exprcfiifucrannex quo vtcrq; earn partem quæ nunc Capitanatus dicitur,fibi depo-fecre cæpit, cui controuerfiæ , prifeorum nominum,ab Alfonfo Aragonio eins nominis primo Ncapolitano rege immutatio facia occafionem præbuit, qui vt cen-fuum ac vedfigalium cxadlioncm faciliorcm reddcret,rcgnum vniuerfurn in fex præci-puasprouincias diftribuir, hoc eft, Lcboriam terrain, Principatum,ßafilicaram, Cala-briam,Apuliam,amp; Aprutium, ex quibus Apulia,in tres partes diuidcbatur,vide!icctin Hydruntinam, Barenfern, amp;nbsp;Capitanatum , quiCapitanatus quumAprutio fitcon-iunâus,ab reliqua Apulia Lofanto flumine qui olim Aufidus dicebatur,feiungitur.Gal li igitur c|ui nouæ apellationis non habitaratione, in diuidendo veterem fpcâauerant: Capitanatum aut fub nulla quatuor didtarûprouinciarum cóprehendl,aut potius Apru tij quam Apuliç parte elfe volcbannnectam regionis magnitudine mouebantur,quàm quùd nifi Capitanatum polfiderent,nullum cxpccore vediigal,magnû cius regni vedli-galium membrum ad ipfos peruemebat : amp;nbsp;quia Aprutium amp;nbsp;Leborij campi frumento

176 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

quocî in c api tan atu nafcitur fpoliatiafterilibus temporibusjquoties ab Hifpanls ex Apulia amp;Sici!iaaccipercprohiberentur facile ad extremampenuriam redigi poterant.Scd in contrariam parte, quod Aprutium locis montants terminatum ad planitiem minime protendatur nbsp;nbsp;quia in controucrfîjs de prouinciarum nominibuSjamp; terminis, femper

præfcns confuetudo fpeôlatur Capitanatum minime ad Gallos pcrtincre adduccba-tur. Quibus in altercationibus, anno priore, veôtigalia in æquas partes diuidere content! fucrant:fed anno fcquenti eadem diuifione minime contenu,quantum quifq; po-tueratarripucratjamp;nouæcontentiones accefrerant;iamtunc,(ficfamacrat)magis præ-fedorum voluntate, quàm regiim confenfu excitatæjquoniam Hifpani Piincipatum,amp;: Bafilicatam Calabriæ,quæ duplexed, Calabria citra,amp; Calabria vltra,id eftfuperior amp;nbsp;inferior,includijamp;Bcneuentanam vallcm quam Galli poffidebantApuliæ partemefle volcbant;amp; ideo magiftratus, qui iurifdidionem exercèrent ad Tripaldam, duobus ab Auellino , vbi Galli magiftratus crant,pafruum millibus procul miferunt: quæ aperte diftenfionis initia quum regni proceribus molefta eftent,interConfaluumHcrnan-dcmamp;Ludouicum ArminiacumNemiirij ducem Galliæ régis vices gerentem,opérant fuam interpofuerunt : qua effedum eft vt Ludouicus Melfiam, amp;nbsp;Confaluus Àtellam, Melfiani principis oppidum venerir,amp;poft aliquot menfium agitationcs,quibus etiam duo imperatores fimul collocuti funt, nulla inter eos concordiæ forma inuenta, fuo-rum regum mandata expedarc ftatuerunt: itavt interea temporis nihil innouaretur. Sed Gallus prorex, quod viribus longe fuperior eflet fuperbiaelatus,intra paucos dies alia lata fententia Confaluo ni illico Capitanatum relinqiieret bellum indixit, deinde ftatim milites fuos ad Tripaldam excurrere iuftit : ex qua incurfione, quæ décima noua die lunij fada fuit bellum initium habuit in quo femper perfeucrantes Galli, fine re-fpedu, oppida quæ Hifpani in Capitanatu amp;nbsp;alibi poftidebant vi occupare cæperunt: quæ ab fuo rege non modo reprefla non fucrunr,vcrùm etiam quum Hifpaniæ regem, Capitanatu non cedere decreuiffe iam certior fadus effet, toto animo ad bellum con-uerfus,duo Heluctiorum millia, mari fuisauxiliomifit:amp;Salernitanum,atq;Bifinia-numregulos, cum nonnullis alijs nobilium primoribus,ad ftipen dia fua pertrahi cura-uit: præterea vt ex propinquiori loco, res ad totum regnum imperio fuo fubijciendum ad quod iam locis quæ in controuerfiaerant minime contenrus, palàmafpirabat, ne^» ceiïària fuppeditare poffet’, amp;nbsp;fi opus foret in Italiam tranfiret, Lugdunum venit:ad id autem citô efficiendum, noui tumultus in Hetruria exorti, Vitcllotij,Ioanncpaulo Bal-lione amp;nbsp;Vrfinis confcijs opcra,amp;præcipuè Pandulfi Petrucij confilio amp;nbsp;autoritäre con citati, quiomnes Petrum Medicem Florentiam reducere cupiebant, ilium coëgerunr. Res hanc habuit origincm: quumGuliclmo Paccio , Flôrentinorum Aretij præfedo, nonnullos dues earn vrbem, ipforum opéra à Florentinis defeduram, cum Vitellotio pados effe innotuiffet, ipfe omnium animos corruptos effe minime ratus , amp;nbsp;publie! nominis autoritärem, pro virium defedu fatis fore perfuafus nulloidoneo adcôiura-tos, amp;nbsp;eos qui repugnare vellent opprimendos fubfidio comparato,quod breui tempo ris fpacio facere poterat, repente duos ex confcijs in carcerem conijci curauit: quare populus àcæteris coniuratis concitatus, amp;nbsp;alioqui femper finiftro in nomen Florenti-num animo, tumultuans duos capriuos recuperauit, amp;nbsp;præfcdum cum reliquis magir ftratibus ccpit,amp;pcrtotam vrbem libertatis nomine cóclamato,apcrtam defedioncin declarauit, fola arce in Florentinorum poteftate relidadn quam, tumultus initio Cof-mus,eius vrbis epifeopus præfedi filius confugerauquo fado Aretini ftatim ad Vitcllo-tium accerfendum miferunt, cui id ante ab fe cum coniuratis ftatutum tempus accidif-fe quia nundum vires, quibus Florentinorumcopijs,fi vtverifimile erat, Àretium per arcem ingredi voluiffentobfiftcret,collcgerat,nonplacebat:cuius metus gratia, quanï-nis ftatim cum fua equitum ala, amp;nbsp;muftis peditibus quos à ciuitate caftelli expedabar, Aretium contenderit, amp;Ioannespaulus Ballio milites aliquot Perufia miferit, amp;nbsp;Pan-duifus Petrucius clam aliquampecuniæ fummam fuppeditarir, tarnen illis copijs, cum mandato, vt arci ne ex ea in vrbem aditus pateret obftruendæ diligenter operam da-rentjibi quafi mox maioribus viribus Aretium effet rediturus relidis, Ciuitaremcaftcl-li reuerfus eft. At Florentiæjab illis, ad quos huius rei cura pertinebat,quanti moment!

L I B B R Q^V I N T V S.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

effet hic motus, non fatis ab initio animaduerfum fuit : nara quutn ciuîtatis principes quorum confiiio grauibus reip. negocijs deliberaii folebat, copias quæ ad Vicophanû caftrahabebant,numero tautas,vt h cito peTrexifrcnt,validum obftaculü non effent ha-bituræjftatim Aretium mittifualiffent,multi imperiti qui inaiores magiftratus gerebant, hancrera leucm effCjCuiq; ei vrbi vlei no rum viribus occurri poffeefed ab ijs qui animo àpræfentiftatualieno,ne eoanno Pifarumrecuperationiincumbipoffet,Vicopifanuin nonexpugnaricupicbantjpericulum malus fingi vociférantes tandlu coplarum pro-feôlionem diftulerunt, vt Vitellotius ex illorum tardltate,refumpto animOjamp; iam viribus audus Aretium redierit ; quem Ioann« Paulus Ballio Fabius Pauli Vrfini filius, Cardinalis amp;: Petrus Medicei, cum alijs copijs fcquuti funt:amp;tormentorum apparatu Senis accepto, arcera verberare cæperunt ; in qua more quorundam,qui in nouis mu-nitionibus ædificandis quàmin iam extrudis conferuandis , diligentiores funt, com-meatus amp;reliquaomnia ad defenlionem neceffariadcficlebant ; præterea ab exterior! latere, vtauxilij admittendi facultatem adimerent , feffs aggerlbusque præfepiuc-runt: adcó vt qui intus ét ant,neceffarijs rebus deftituti,Florentinoruni copias,quibus HerculesBentiuolus Imperabat, tandem caflris ad Quaratam caftelluin Aretiopro-plnquum pofitis, vlcerlus progredi non andere icienteb,auxtlij fpe fruftrati,quarto de-cimo poil ciuitatls defeótionem die,coacti, calegc vtcæteris liberis, Epifcopus, cum oótoalijs ab Aretinis nominatls, quo eos cum nonnullis ciuibus fuis qui Florentlæ in carcere detinebantur permutare polFcnqcaptlui efrent,arcem dediderunttquam Arcti-niftatimfado concurfu dirucrunt; amp;Florentinus exercitus , ne Vitellotius amp;loan-nespaulus,iam Iptis potentlores in fe ducerent veritus,omnia circurn pollta oppida ca-piendi hortibus poteftatereliCla,Montemuarchium fcreceperunt.Opinio fuit hanc ir-ruptionem absq; Pontificis amp;nbsp;Valentini, quibus Petri Medices,propter ipfius cum Vi-teilocio amp;nbsp;Vrfmis, quos iam opprlmere clam in animo habebant,nccefntudlnem,Flo-rentiam reditus moleftus fuilfet,confillo faftam fuiifemthilominus femper contrarium fimulantes, Vltellotium, loannempaulum amp;nbsp;Fabium, fuos milites earn expedltionem perfequipermiferuntmec fummam fe ex Aretij defeótlone voluptatem cçplifc dilfimu-larunt,facile fieri nolle, vt ex Florentinorum moleftijs fpcrantes,vel ipfi aliquam iilorCi imperl) parte adipifccrentur,velillos ad allquas duras conditiones fibi vtiles accipien-d IS cogèrent. Florentinis autem lllos eius rei autores non fuilfe difficile perfuafu crat: ideoep tanto magis terriil,amp;proprijs virib.ditfifi, quod propter pcruerfum clultatis Ila-tum,paruu equitatuhaberent,nec tarn cito,quàm in ta repentino perlculo necelfe fuif-feqcóparare polfent, fumma diligentia Galllç regis auxilla impiorarïit,nó modo quod tam recéter ipforum patrociniü fufeepilfet, de Ipllus honore, vcrimi etiâ de pciiculo,fi Pontifex amp;Valentin''',quorû opera hos motus excitatos,dubltandum minime effet Hc truriæimperlo poîircntur,lnfubnæimminentiagl,cômemorates:illosarmorûpotétla, amp;excrcitu deleâis ducib.ac mlllnbus florentivigere : iâq; ad illorûimmélam ambitlo-

1 nem explenda, nec Aemiliâ Flaminiâq;,nec Fietruriâ omnê fatis effe.fed vaftos immen fosq; fines fibi propofuiffc^luce meridiana clarlus apparerc-.èk quandoquidé,regis ma-ieftaté, eos qui fub lilius patrocinio erât,adortilæfilfenr,cogl nunc illos non minus de propria falute,qnàmfaculrate quatantam iniurlamvlcifci poifit,ei adlmenda cogitate. Regem cul iam antea,Pontificis ac fihj infolentla ambitioq; molefta elfe cæperat,hç rationes vehementer commouerunnquumq; bellû in regno Neapolitano cum Hifpania: reglbus cæptum efre,tentatam cum Maximiliano paccm,lmpcditam,necfc multas ob caulfas Venetis fidere poîfe aniraaduertcret, vereri cæpit ne Hetruriæ motus occulto aViorum côfilio, maiores in fe fines habiturus ellef.quam fufpiclonem,Caroli Ambofi j Ciamontij domml,Rotomagenfis cardinalis nepotls, regijtp inInlubria vlcarlj,qui ex hoc nouo motu fuipicione capta,vt proprio periculo follcite obuiâ irct hoitabatur,lite-ræ vehementer confirmarunt : quoclrcain Itallam quamprimùm tranfiie,amp; in Floren-tlnorum rebus defendendis ,morara nullam interponere ftatulneidemq; Ctamontio, vti ftatimilhs quadringentos cacaphrattos auxilio mitteret lmperauit,ac Noimandiam fœcialemfuum celérrimè mutatis equis,qul Vitellotiû,loannempaulum,Pandolt:im amp;nbsp;Vrlinos, atqi vnà Vafcnfmum ducem,à Florcntuioiuimurijs defiliere luberet: roiiit.

178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' H I S T O R I AE I T A L I C AE

amp; ipfemet cum pontifîcio oratorc veheméter ea de re cgitjulianoq; Medîceo Pandol-fiq; acVitellotij procuratoribus qui inipfius aula erant admodum contumeliofis ver-bis minatus eüet. Intereâverô Valentinus, quipoftAretij tumultum,Camenni cxpu-gnationi quo prius Grauinæ ducein, amp;nbsp;Liuerotum Firmanum cuin copiaium parte,ad agros vaftandoSjamp; ciuitatem obfidendam raiferat,fe veile operam dare firaulans,re au-tem vera, Vrbinati iinperio infidijs occupando intentus, cum exercitu Roma egreflus erat : reliqua copiarum parte in Perufini agri fînibus colleéia, à Guidobaldo Vrbinatiu duce,tormenta, amp;nbsp;militum auxilium pctijt.quia vcro principi qui tam propinqua arma haberetdenegareminimetutumerat : amp;quia controuerfîa quædam quamdetributis cum pontifice habebatfucratiam antecompofira,timendi caufEim non habebat,cius petition! facilè annuit ; ficq; viribus illi ad defcnfioné adcmptis,repente Nuceria tanta ccleritateprofeôtus,vtne cibi fumendi quidcm militibus fuis initinere fpacium cocef-ferineodem die copias Gallium, quæ ciuitas in Vrbinati imperio eft,duxit:qui repenti-nus il lius aducntuSjillos omnes imparatos ita terruit,vt düx cü Frâcifcomaria Ruuereo vrbis præfeôlo fuo nepote, vix euadendi facultate habitajficin fugam coniedi fucrint, vt prçter fandi Lei, amp;nbsp;Maioliarces, Valentinus, ingenti PandulfiPetrucij,Vitcllotij,amp; Vrfinorum,qui ex aliorum malis proprium pcriculum cernere incipiebant,cum dolore atq; terrore, paucarum horaruin fpacio totum illud regnum in poteftatem fuam rede-gerit.Vrbinati regno occupato, varia fuerunt eius confilia, an ad Câmertinum bellum confîciendum fe côuertercr,an verb palam Florentinos inuaderet, ad quod quidê toto animo propenfus fuilfet, nifi iam ab rege acceptum mandatum,amp; quod illum,Pontifi-cis ne fe his motibus opponeret prcrcibus pofihabitis prorfus animo ad illorum dcfeii fioncm obfîrmato cataphrados illis auxilio mittere fciret, amp;nbsp;quod magis ilium mouchât,quia ipfummet regem in Italiam venire audiebat,obftitiner.Quç dum fécurn animi dubius voluit, Vrbiniquc ex rerum eucntu confilium capturus,moratur, varia codem tempore à Pontifice amp;nbsp;ipfo cum Florentinis., quos aliquacx parte in fua vota perrrahi pofle fperabant,agebantur : amp;nbsp;limul fuos milites femper in Vitellotij caftra ire patieba-tur, qui odiiigentis equitibus amp;nbsp;tribus peditum millibus colledis,amp; quo maiorem rebus autoritärem côciliarct, copias faas Pontificium exerciturn appcllans poft Aretinx arcis deditionera,raontcmSanfouinum , Caftcllionem arctinum,amp; Crotonem ciuitatem , cum ceteris omnibus Glanicæ vallis oppidis arque caftellis occupaucranquorum nullum,quod Florentinorum parata auxilianon vidèrent,quodquemeffis tempore in-ftante frudus nollent amittere,oppugnationem expcdauinfeq; non idcô à Florentinis, quum in caftris effet Petrus Medices pro cuius reftitutione cagcri dicereturdcficere excufantes,aicbant.Necdubium eft quin fi Croton capta,Vitellotius cxtemplo Cafen tinum agrum ingreftus elfet,ad Florentiæ mœniavfq; progrediendi facultatem,quum nundum Galliæ copiæ aducnta{renr,amp; maxima Florentinorum pediratus pars,fmguiis quod excaptis ab hoftibuslocis pene omnes effent ad propria domicilia reucrfis,diffi-pata effet habiturum: fed SanfepulcriBurgum Ciuitatecaftclli propinquum occupandi cupiditas,quamuis ciustcgendæ gratia,nullumhoftilem locum à tergo rclinquendum dicerct,mclius confilium impcdiuit:quarc Anglarium conuerfus quod oppidum in hac conftantiafolum, quum tamdiu donee tormenra collocataeffentcxpedaffct,nullare ad defenfionem comparatum, cum aliquot militibus absq; vllaexccptione vidoris ar-bitrio fe dedidit. Anglario capto,mox Sanfepulcri Burgum padione accepit : deinde Cafentinum verfus redijt, amp;caftris ad Raffanam villam pofitis,perpræconem Poppiû oppidum fibi dedi poftulauit: in quo natura munito, pauci milites erant: fed Gallico-rumarmorum cxiftimatio,id effccit,quod illorum vires nundti efficere potuiffent: nam quum iam ducenticataphradi Imbaltio duce,prope Florentiam veniffent,nec,quia pe-ditatu carebant, hoftibus appropinquate audercnt,ad Sanioannem in Arni valle,vt co in locoomnes copiæ cóiungcrentur,caftrapofuerant: Vitellotius autem illorum in Arni vallem cognita profedione, Aretij rebus fe abfente metuens, fumma ccleritate,ex Vernia, in Cecilianum collcm duobus à Quarata paffuum millibus diftantem fe rcce-pit:deinde,vtanimum oftenderet,Rondincmq; amp;nbsp;alia vicina locaconfirmarct,tria mil-liaria progreffus, aliquot peditibus ad Gargonf« amp;nbsp;Ciuitellx, qui erant aditus quibus

LIBER lt;tV I N T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179

riorentînus exercîtus eam regionem ingredi poterat,cuftodiain rcliâîs,prope Rondi-nem tuto in loco caftralocauir: Florcntinorum autcm copiæ,quum iam alij dncenti ca-taphraéti Lanireo duce veniflent, inter Montemuarchium amp;nbsp;Laterinam, vrquampri-mûm tria peditum rnilliacollegiflentdn aliquo eminenti colle propè Vicellotium cadra meurent) congregabantur: quodquum ipfe expeétare nollet, quia pàft nec manere, . necfme maximo periculo abire potuiIfct^ad Aretij mœniaregreflTus eft. Sed Gallis cû toto exercitu in acicm progress, Sc in Quaratæ fronte pofitis,Aretium ingreflus cft:amp; quamuis fein eavrbedefendenda memoria dignâ operânauare vellc femper dixi^cr, tarnen nouis cafibus ingruentib.noua confiliafequi coaâiis eft: qnoniâ loannespaulus Ballio,Vrbittiatium rerü exemplo proprijs rebus metuens cum fuis rmlitib. Pcruîiam fe côtuleranquo etiâ exemplo,nô minusCamertinarü rerum fucce{ru,Vitellotij,Pandul}î Petrucij amp;nbsp;Vrfinorîi animi valdc crantperturbati-.quoniâ Valentinus,dum de paólionc cum lulio Varano Camertiû principe agit, vrbe fraude capta, luliù cû duob. liberis qui in eins poteftaté vénérant, eadem immanitate qua in ceteros vtebatut,ftrangulari cura uir.Id autem Vitellotio maioré incutiebatterroré,quod Galliæ rex qui iam Allam per-uenerat,Ludouicum Tramolliam,cum ducentis cataphraftis, amp;nbsp;plurimis tormentis iii Hetruriâ mittebatâsq; Parmæ tria Heluetiorum millia,quæ ab rege ad Arerij récupéra-tionemFloreminorû ære mittebantur expeâabat : quia rex mirum in modum Pontifici iratus, ValentinûFlaminia Aemiliaq; alijs locis quæoccupauerat,fpoliarein animo habebaf.hancqiob cauflam,ijs omnibus,quivel eius porentiam metutbanr,vcl ab illo læfi tuerant,accerfitis,le ad id bcllû co-ntendere veile a(rcuerabat;amp; pala maximo ardo re,idbellû tam pium,tâq; fandum e(f:’,vc necmagis piû,nec fanCfius, aduerfus Turcas bellum effet futurû,aicbat,fimulq; Pandulfum Pctruciû,quôd Ludouicû Sfortiâ, quü. Mediülanû redijt pecunia iuuiffet, ôi poil femper Cælaris partes effet profeffus,Senis pellere in animo habebat: axPôtifex Sc Valentin’, quü te ta graué tempeftaté fuftinere non pofie cognofcerent,artibus fuis vli, Arcanum tumultü a Vitellotiojpfis infcijscon cicatü affirmabantme fe tanta autoritäre fuiffc vt illüremoucre, vel ne Vrfini amp;nbsp;loanncs paulus Ballio quauis fuis ftipendijs militarct,priuatis de cauffis ci auxiliü darét,poffent efficerciquin etiâ quo regis animCi magis placaret Valentinus,Vitellotio mißt qui ni fta-tim Arctium amp;nbsp;reliquaFloréfmorûoppida defereret, fe exercitu fuura aduerfus ilium duclurû minarctur.quibus rebus territus Vitcllotius,ac nc(vt plcrüq; fit)potentioribus inter le cóciliafis, regis ira in fe minus potentem verteretur veritus,cum Imbaltio duce Aretium acccrfito,Florcntinis,qui capta loca ftatim fibi libéré rellitui volcbant, fruftrà repugnâtibus, paélus eft vtiple ftatim cûfuis copijs difcedcns,Aretiû amp;nbsp;omnia rcliqua oppida Gallorû ducura poteftati regis nomine tandiu euftodienda, douce Vrfinus car-dmalis qui in Galliâ proHcifcebatur rege effet alloquut’, tradcretnntcrca verô teporis nulli mllltes,præter vnû ex Gallis ducib.cum 40. equitib. Aretiû ingrcdercntur,ad cuius fecuritaté, amp;nbsp;promifforum feruandorù cautioné,Vitelloüus duos nepotés fuos Imbaltio obfides daretihoc fado ftatim cû omnib.copijs amp;nbsp;tormétis quç Aretij crât,omni bus oppidis in Gallorû potellare reliôtis,dlfceffif.quæ regis iu tfu quâprimùm Florenti-nis reftituta luerût; ficé]^,,quod,dum de pace ageretur,Imbaltius nô absq; irrifione illo-rum querelis refponderat,fe vbi Florcntinorùtam célébré ingeniû effetnô viderc: qui ad vidoriâ ftatim fine periculo amp;nbsp;fumptu adipllcédâ,amp; ad perturbationû pericula,quæ Gallorû natura,à côracatus inopia, alijs ue de cauffis oriri poffent,vitanda,Arctium in regis manus quouis modo peruenire, qui ea quæ fui duces Vitellotio promififfcn-,nlfi quatenus videretur rata nô effet habiturus,optandû elfe nô animaducrterétiFlorentini in hûc modû facillimè, quâuis nô paruo fumptu,tâ graulac repetino periculo llbcrati, ad rclp.formâftatumq; corrlgendû,animû côucrtcrunt,ex cuius vltlo amp;nbsp;perturbatione tantû peiiculû profeôtû,lam vel Ipfi multltudlni experientla notum erat: quoniâ ob cre bram maglftratuum mutatlonc, amp;nbsp;quodpaucorum nomen populllulpeôlum effet, nec public! magiftratus,necpriuati hommes erant,qui perpétua rerum curam habcrcnt,fcd quia ciuiras ferc vniuerla tyrrannidem deteftabatur ,amp;optimatum autoritas multitu-dim erat lulpcctiffima,necpcrfedareip. forma ,quum imperiti homines lolis rationib. conuincl non poffent,vnlca deliberatione conftitul poterat: quare tunc,vnam tantum-

x8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

modo^nouam legem ferre decretuin fuit,nimirum, vtluftitiæ Vexillifer, Senatus prin-ceps, quiq; cum eo in duos tantum menfes creabatur, in pofterumjtoto vitsc fuæ tempore eum magiftratum gereret, vt perpetuis cogitatÏonibus reip.inuigilaret, amp;nbsp;publicum bonum procuraretjnerefpub.neglcóta deincepsin totpericula rueret:ac fperaba-tur cum turn fuis virtutibus, tuin quod in tanta dignitate perpetuo effet futurus,tantain fibi apudpopulum fidem conciliaturum,vtpaulatim,reliquas rcip.partes facileconfti-tuere , amp;dignioribus ciuibusin honeftoaliquogradu collocatis, medium inter-fcóc inultitudineminuenturü,quo popular! impcritiaatq; licétiatemperata, ijsq; quiilliia ea dignitate fucceiTuri effent fi nimiü fibiarrogare vellentfræno conftriólis adrainifti-a-tioprudens,amp;multisadconcordiamin ciuitate conferuandam rebus oportunis,exor-natafirmaretunqualegelatain maioribus comitijs,PetrusSoderinus,virætatematura fatis amplis opibus,nobili genere, integritatis amp;nbsp;côtinentiæ fama Celebris,quiq; in pu-blicis rebus plurimumlaborisinfumpferat, amp;quodadarnbitionisoccafionemvitan-dammagnieratmomenti,liberiscarens,magnociuium cócurfu atq; confenfu Vexillifer creatus eft. Sed vtadres communes reuertamurjad Galliæregem, quamprimiun Aftam venit,exmore,omnesltaliæprincipes,amp;libcræ ciuitates,ali) ipfimet,alij per legatos concurrerunt : inter quos fucre Ferrarienfium dux,amp; Mantuæ marchioiquarauis hic nee fidês, nee gratus aduenerinamp;Baptifta Vrfinus cardinalis inuito Pontiftce vt fuis ac Vitellotio de Aretinis rebus obicéla crimina dilucret:amp; regem aduerfus Pontificem ae Valentinum concitaretprofedus : in quos, pro regispriftino ardore, Gallicaarma motum iri, fiimmo totius Italiæ defiderio expeótabatur. Verùm quæ àmultis optantur raróeuenire, resipfa veriffunum cffedocetmaraquum humanarum adionum fines, plerumq; expaucorö pendeantvoluntate,horumquc mens amp;nbsp;fines,fercfemperamul-torummentibus atq; finibus diuerfi lint,vix res fecus quam ex autorum ipforum rnente geri pofl'unt:fic amp;nbsp;in hoe negocio aceidit,in quo propriæ cauflæ amp;fincs,regem ad con-trarium commun! omnium defiderio confiliiim fequendum impulerunt. Regem non tam Pontificis,quinunquam proprijs hominibus miffis,vt eins animum placaretcona-ri deftitit, diligentia mouit : quam Rotamagenfis cardinalis,tunc vtfemper fueratami-citiæ inter Pontificem amp;nbsp;Galliæ regem, non modo propter rcgiani, verùm etiam propter fuam vtilitatem, conferuandæ cupidi confilium ; nam amp;nbsp;à Pontifice,Gallicaicga-tio in deeem amp;odo menfes ei prorogatafuit: amp;quiafibi ad Pótificatum fundamenta follicitè parabat,propinquos amp;nbsp;clientes,ad purpurci Galeri dignitatem,ab illo promo ueri impetrare volebat : fibiq; Pontificij imperij amantis amp;defenforis fitmam,adidem profuturam cenfebat. Præfcntium quoq; temporum flatus, ad regem in hanc fenten-tiam facilius pertrahendum, accedebat : quia amp;nbsp;de Cæfare,qui animo minime pacato, denuo multos équités amp;nbsp;certum pedituin numerum Tridentum mifcrat,amp;multaPontifie! vt ab illo,ipfius in Italiam, ad imperij coronam capiendam trâfitus iuuaretur pro-inittebat,fufp!cabatur;amp; co maioris omnes Cæfaris motus faciendi erant,quódrex In-fubriam amp;nbsp;Neapolitanum regnum in fua poteftateeffe, Venetis moleftum fcirenacce-debat etiam cura quatuor Heluetiorura pagis diflidium, qui Bellizoneiura fibi cedi, Turrenara vallcra,Scafufiam, aliaq, !ramoderata,tradipoftulabat:quodni faccrct,cum Maximiliano fœdusinireminabantur , hafee difficultatesaugebat,quôdomnipacis cum Hifpaniæ rege fpe exclufus cratmam etfi rex illc,Federici,in regnum reflitutionem propofuiffet, ideoq; ipfe ilium fecum in Italiam adduxiffet:de inducijs quoque ad certum tempus fingulis quæ poffiderentretinentibus faciendis agitatû effet,tarnen vtrum-que negocium tothabuit impedimenta, vt Galliæ rex, vehementer indignatus,Hifpa-nos oratorcs ab aula fua dimiferinquas ob cauffas,quem Pbntifcx nouifïimè,pcr Troc celium, fidiffimura cubicularium fuum, ad ilium miffum,fe amp;nbsp;Valent!num,!pfi totis viribus in Neapolitano bello alfuturos promififfet, in Pontificis amicitia permanerc fta-tuitfidcirco quamprimùm Troccefius Romam redijr, Valentinus illius refponfo fretus, clàm permutatis cqu!s,ad regem qui Mediolanum vencrat contendinà quo contra cx-pedationem grauiffimoq; omnium mœrorc,humaniffimc, ingentiq; honore acceptus fu!t:quare,quum milite in Hetrurianon iam opus haberet,Scnenfibus amp;PandulfoPe-trucio, calegc vtpartim ftatim, partim certis temporibus quadraginta aureorum nu-mûm

LIBER CL-V I N T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSï

mûm milliafoluerent/m clientclam acceptis, inInfubriam copias illas reuocauit. De-ferbuerunt deinde fflöx Maximiliani motus, adeo vt régi penè neapolttanaruin terum curatantummodo telinqueretür : quæ tune fatis féliciter fuccederevidebantur ma-iorqueinpofterum félicitas fperabatutj quoniamrexquamprimiiminltaliamperue-nit, duoHeluetiorummilliâamp; totidem vel plures Vafconum, mari mifcrat, quibus prorcgi,qui præter Manfredoniârti,amp; Santângelum vniuerfum Capitanatum imperio fuo fubiecerat, coniundisj ad Canufium in quo erat Petrus Nauarruscumfexcenûs Hifpanis peditibus cadrapofuit:quodoppidum vbi aliquot dies egregiè fedefendiflet, Confalui,quinc illorum miÜtum iadura fieret,vt extrema periculâ non expeftaret im-pcrarat, mandatO)Nauarrus,hominibus ac fortunis faluis Gallis dedidit : quocirca quum Hifpani, ncque in Apulia, neque in Calabria, neque in Capitanatu vllum op-pidum,pr2etcrfupradiôl;a, amp;Barlcttam,Andriam,Gallipolim,Tarentum j Cofentiam, Hieracem ,Semenariam, 8c pauca alia mari proxima polfiderent, amp;nbsp;Confaluus copia-rum numero longe inferior effet, cum exercitu fine pecunijs,cxiguo commeâtu,amp; tor-mentarij pulueris inopia,Barlettam fe contuliupuluere tarnen VenetiSenatus, qui ma-gnam nitri copiam Venetijs Confalui nomine coemi minime vetuit,tacito confenfu ad-iutus eft : qua de re quum Galliæ rex queftus effet, fe infcijs à priuatis mercatoribus id fadum,Venetijs autem,tanquam in libera ciuitate,nulli vnquam quo minus negotiatio nés amp;commerciafuaexerceretinterdi6lum fuifferefponderunt. Canufio capto,Galli duces quôd multas ob cauffas amp;nbsp;præcipuè aqux penuriam,omnes copias circa Barlet-, tamhærere non poffe dicerent, quamuis (vt multi aiunt) contra Obignini fententiam atteftationemq;,copiarum,in quibus fama erat,mille ducentos cataphraôlos,amp; partim Italorum, partim tranfalpinorum militum decern millia effe,parte, circa Bärlettam ad diuturnam obfidionê relida ,reliquos ceteris regni locis recipiendis operam dare fta-tuerunt:quæres,vt multi crediderunt,Gallorum addita ncgligentiæ, rebus illorum maximum attulit detrimentum.Hoc ergo confiliura fequutus prorcx,totam Apuliam,prç-terTarentum,Hidruntum amp;nbsp;Gallipolim,in poteftatemfuam redegindeindead Barlet-tæ obfidionê redijt: eodemq; tempore,Obigninus cum altera exercitus parte Calabria ingreffus,Cofentiam, Hifpanis arcem tuentious cepit,atq; diripuit: deinde cum omnibus Hifpanis qui in ea prouinciaerant,amp; alijs copijs quæ ex Sicilia vénérant fimul con-iuhdis côgreffuSjeos debellauit. Hæc omnia dum rex effet in Italia vel iam féliciter gc-fta,vel in ipfo curfu pofita,non modo ilium, ad neceffarios apparatus in quibus perf; ci-endis fi diligentcrpcrfeueraffet, hoftes facile toto regno expuliffet,ncgligentem fece-runt,verù.m etiam omnemfui in Galliam reditus ambiguitate fuftulerunt; idq; eo ma-giS,quiaiamabRomanorum regequaspaulo poftimpetrauitdiuturnas inducias fpera bat-.fedin eius ex Italia difceffu, magna omnium admirationequid cum Valentino duce egiffet elufcerere cæpit:quern Aretinarum rerum excufatione admifla,non modo in gratiam fuam reccperat,verùm etiam à Pontifice amp;nbsp;ipfo, auxilij fi opus foret ad neapo-litanum bellum ferendi promiffione amp;nbsp;fide accepta, viciflim ei, ad Bononia Pontificio imperio adijciendam,amp;IoannempaulumBallloncm,acVitellotium opprimedos,rre-centos cataphraólos promiferat-.ad Pontificis potentiam,tam immoderatèpromoucn-dam, vel quod ilium tot beneficijs deuinólum fibi ex animo amicum fore,eat{,'rteceffi-tudineftante,ncmine in Italia res nouas in fe moliri aufurum,imprudenter exiftimarct; vél quôdnon tam illius amicitiæ fideret quàm inimicitiam metueret impulfus î hue ac-cedebat pcculiare,in loannempaulum, Vitellotium 8c Vrfinos,quöd omnes fua iuffa vt à Florentinis infeftandis defifterent neglexerant,odium:amp; prçfertimVitellotius qui tor menta Aretij capta reftituererecufauerat: amp;adregêtutôveniendifide petita,accepta-que,poftea cotempfcrat-.neq; rex Italos duces opprimi,rebus fuis inutile duccbat:præ-terea fine Pontificis amp;nbsp;Valentini aftu, fiue aliorum fuafionibus,ne hi Cum Vrfinis tandé Hifpaniæ régi aufpiciaftipendiaq; fequerentur vereri incçperat.Valentinus igitur Afla: ab rege,quamuis antcaijs qui ilium metuebant fe communis tranquillitatis gratia cum in Galliafecum duóturum fpem feciffer,dimiffus, in AemiliaFlaminiamq:i redijt* Quæ res non modo illorum qui primùm illius impetum expeä:abant,fed multorum aliorum animos comouit ; quia Pandulfus Petrucius amp;Vrfini^ in eadem cum Vitenotiogt;amp; Bal-q lionc

i82 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h î s T o R I AE I T a L I C AE

Uone caufTa conîunfti,in eodem rrtetu crant:amp;Fcrraricn(îum ducem magîs cius amp;nbsp;Parfis perfidia amp;ambitio terrebant,quàm affin iras folaretur :Florentini autem ctfi oppida régis ope reccperantjquiaequitatu nô fatis erât inftruôli, in magno timoré verfabâtur, quoniâ rcx Mantuano,proptcrea quôd eius armametuens,Gçfarem refpcxcrat,quâuis Mediolani eum in gratiam reccpiflet,parû fidens,vt ilium copijs fuis prçfîccrét minime confenferat : amp;nbsp;illos codé femper in fe animo elfe, multis fignis agnofeebat : præfertim verô,quia vt Florétini in perpétua fufpitione eflent, omnes qui Aretio vel alijs oppidis cxularentjin proximis locis recipiebant.Horum omniû formidinemaugebat cogitatio, quahtum hi hoftes armis pecunia,amp; autoritäre polTenuquàm Fortunafe illis omnib.in rebus propitiam exhiberenquodq; tot rebus partis,illorû cupiditas nulla ex parte effet diminutarquin potius perinde ac fi igni noua femper alimenta fubminiftrarétur,immo-dicaminfînitamq;fadam:verebanturneilliquantu fibiab Galliærcgc condonaretur animaduertentes, quidiiis etiam contra regis voluntatem effent aufuri : iamq; pater amp;nbsp;filius palam dicebâtpœnitere fe quôd nimiû religiofi in Aretinis rebus fuiffent,nimis4i hæfitaffenr,affirmantes regem, prout eft Gallorum natura,propter magna quorundâin regis aula erga fe ftudia,femper quæ fada effent quamuis molefta,laturû.Nec aliquem horum qui in metu erant,abrege promiffum patrociniû tutumreddebanerant enimre-centia exempla,quod Plumbini regulû quem defendendum fufcepiffet,rcgno fpofiari paffus erat.nec idem Vrbinatiû duel, quem quum excrcltû Neapolim mlfit,quia quin-quaglnta grauls armaturç équités tradlderatin cllentelam accepcrat,fadum vlclfceba-tur. Sed recentius maglsq; formidandum erat Ioannis Bentiuoli exemplum ; nam ctfi rex proximis annisjfœdus quod cum Pontifice habebat,ad ea tandummodo iura auto-ritatemq; quaPontificatus eo tempore quo Foedus idû eft poffidebat,extendi afferés, Valentino ne Bononiam inFeftaret man dar at, tarn en hoc tempore, Bentiuolo contra ca arma quæ in fe comparabantur auxilium flagirante,verborum intcrprctationc,pro fuo-rum confiliorum varietate mutata : amp;nbsp;foederis conditiones magis iurifconfultorum, quàm regio more expofitis, patrocinium quo cum defendendum fufceperat,Pontificis caufl’am,nifi priuatim ipfe eiusq; priuatabona, in difcrimcnvocarentur,non impedire refpondit: quoniam etfi verba generatim amp;nbsp;vniuerfe fcripta fint,adieda tame effet exceptio , id Fœdus in Pontificij imperij fraudem non effe intelligcndum,ad quod Bononiam pertincrc,nemonegaret:tumctiamillud addebat,in foedcre quod cum Pontifice omnibus Italiæ antiquius iciffet,fe quibufeunq; fœderibus idurus effet,iliaexceptio-ncm addicurum promififfe,nequid iuri amp;imperio Pontificis derogarcf.Itaq; in ca fen-tentiaadeo impudéter permanfit,vt Rotomagenfi Fuadente, rcliquis omnibus in regio confillo rcpugnantlbus, Bononiam certum hominem mifcrit,qui dcnunciarct: quum eacluitas ad Pontificem pertineret,fe,quin eius expeditioncmpromoueret,Facere non poffcjlicere taméBentiuolis regis clientelæ nomine,priuatim Bononiç habitare,bona-que fua poffidere.Nec verb his tantummodo tanta Valentini Felicitas fufpeda effe inci-picbat, verùm etiam Venetis,indignatis quoque quôd ante paucos menfes, illius Sc-natus autoritärem paruife facere oftendens, Ioannis Baptiftæ Carracioli, qui illorum peditatui imperabat, coniugem, Vrbino ad maritum per Flaminiam iter facientem,ra-pi curauerat : idcô vt regi cauffam qua illi modcratlus faueret præbercnt, fe tanquam amicos, amp;nbsp;ipfius honoris cupidos moueri oftendentcs,oratione tantæ reipub.grauitatc digna, pcroratorcs fuos monuerunt,cogitarct quantæ ignomlniæ cffct,tantum Fauoris Valentino præftare, amp;nbsp;quàm parum Francoruin ftirpis fplcndorem, Chriftianiffimiquc reffis tarn illuftre cognomen,talem tyrannum,populorum,prouinciarumq; vaftatorem, humanum fanguincm immoderatèfitientem, amp;nbsp;vniuerFo orbi horrendæ immanitatis pcrfidiæquc exemplum,à quo velut à publico latronCjtot nobiles amp;nbsp;principes viri contra datam fidem crudelilfimè intcrfedl Fuiffent : quique nec fi’atrum ac confanguinco-rum fanguini parccns , nunc Ferro , nuneveneno, in ætatem vclTurclcæ immanitati mifcrabàlem Fæuijffet, Fouerc dcccrct : ad quæ rex forte Venctorum intcrccffionc magis in fententia fua confirmatus , fe Pontificem quo minus deijs locis quæ adPon-tjficium imperium fpedarent, quicquidlibitum effet faceret, impedire nec vellc, nec dcbcrerefpondcbatjitaq; quum reliqui eius cauffa,à Valentini armis impediédis abfti-, nerent

nerent, qui iam incendio propinqulerant jfibilpfis confiilere ftatuerunt: quare Vr-fini, Vitellotius j loannespaulusBallio j Si Liuerottus Firmanus, quamuis tanquam Valentini j qui fe tantummodo Bononienfibus bellum inferre veile fimulabat, milites 5 recenter ab illo pecunias accepilTent, vt ad communem defenfionem iimul coniungerentur^fuos finguli copias in tutaloca reduxcrunt : quam rem vt accelera-rent, Sanóti Lei arcis iadura impulit, quæ cuiufdam eins regionis incolæ, qui ad quan-dam muri partem cuftodiendam pofitus fuerat, opera,in Guidobaldi Vrbini ducis po-teftatem redijt: hoc illeinitiO) pene omnibus eins regni populis reuocantibus Vene-tijs quo confugeratmariSenogalliamprofeduSjrepentèjarcibusexceptis, fuumo-mne regnum recepit. Itaque Cardinalis Vrfinus, qui poft régis difcefliim, Romam redire minime aufus, ad Montemrotundum conftiterat, Paulus Vrfinus, Vitellotius,lo-annespaulus Ballio, Liuerottus Firmanus, proloanneBentiuolo Hermes filius,amp; Senenfium nomine AntoniusVenafranus,Pandolfi Petrucij fidifliinusminifter, ad Manfionem in Perufino agro conuenerunt, vbi aperriflimis perjculis fuis pondera-tis, amp;nbsp;opportunitate exVrbinatis imperij dcfeótioneoblata,tuih quia Valentino ab ipfis deferto pauciftimi milites relinqucbantur , fœdus ad communem amp;nbsp;Vrbina-tis defenfionem aduerfus Valentinum percufferunt, ea conditione,vt omnes fimul fc-ptingentos grauis armaturæ équités ,amp;nouem peditum millia confcriberent:amp;Bcn-tiuolus, in Imolenfi agro bellum moueret : amp;nbsp;reliqui maiori conatu, Ariminum amp;nbsp;Pi-faurumverfus ducerent:quoinfœdere,quum ne Galliæregisanimumirritarentmaximam rationemhaberent, eique forte Valentinum aliorumarmis infeftari, minime moleftum fore fperarent,fe quotiefcunque rcx pofceret,exercitum, in quemuis prompte duduros expreflerunt: eandemque ob cauflam Columnios quamuis tantos Pon-tificis hoftes, atq; ita ab illo vcxati,in hoe fœdus non admiferunnpræterea Venetorura ac Florentinorum fauorem poftularunt, his Pifarum reftitutionem, quam in Pandulfi Petrucij,propter illius apud Pifanos autoritärem poteftate elfe dicebat deferentes: fed Veneti, Galliæ regis propenfîoncm expedantes dubij hæferunt : Florentini verô,cum eandem ob cauffam, turn quia quum vtramq; parte fibi aduerfam exiftimarent,vtriuf-uis vi(ftoriam metuebant.hic repentinus cafus Valentinum co tempore,quo totus alic-nis regnis occupâdis intentusi nihil minus quàm vtfuum regnum inuaderctur cxpeôta bat obruit fed nec animo nec confilio ob periculi magnitudincm amiflb, amp;nbsp;vt aiebar, fecunda fortuna fua magnopere fretus, fumma induftria arque prudentia opportunis remedijsincubuit ; præfertim cumpenè inermis effet, fine vllamora,ab Galliæ rege auxilium,quantum ei quouis cuentumagis Pontificis amp;nbsp;fua opéra , quàm hoftium fuorum, vfui effetfutura, quamqueparumVitellotio amp;nbsp;Pandulfo, quireliquorum omnium præcipuum caput atque confultor effet, quique prius Mcdiolanenfium du-cem iuuiffet, deinde femper in Romanorum regis fide fuiffet,poftet fiderc commemo-rans implorauit : amp;nbsp;nihilominus, nouis copijs comparandis,non tarnen ipfeque pater-que infidiarum dolique obliti diligenter operam dabat : Pontifex namque nunc res a-perras exeufans, nunedubiasnegans, Cardinalis Vrfinianimum per Iuliumcius fra-trem diligentilîimè placate nitebatur : amp;nbsp;Valentinus varijs blanditijsamp;promiflis modo hunc,modô ilium raitigarc, fecurumque reddere conabatur,cum vt illos in appara-tibus negligentiores efficeret, tum, quod hæc feparata confilia inter ipfos fufpitionem I atquedimoiumpariturafperaret: acdonee validum excrcitum haberet,Imolanon di-fcedcre,fed nullo ad Vrbinates res auxilio miffo,ci cum reliquis Acmiliæ Flaminiæquc ciuitatibus euftodiendis operam nauare ftatuerat : quocirca Vgonem Cardonium, amp;nbsp;Michaêlem fuos homines,qui in eius regionis finibus cura centum grauis,ducentis le-uis armaturæ cquitibus, amp;nbsp;quingentis peditib. étant, Ariminum fe recipere iuflit:cui il-li, Pergulæ, amp;nbsp;Foriferapronij ab atciumpræfedis recipiendi, diripiendique occafîone oblata, minime paruerunt ; at quanto vtilius fuiffet ducis imperium fcqui,exitus often-dit ; nam cum Gallium verfus contenderent, propc Forumfempronij Paulum amp;nbsp;Gra-uinæ ducem, ambos ex Vrfina familia cum fexcentis Vitellotij peditibus , obuios ha-buerunt: cum quibus congrefli, Valentiniani multjs ex fuiscæfis, multis captis, fufi fuerunt : inter quos occubuit Barptolomæus Capranicanus feptuaginta grauis arma-q a

184 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

turæ equîtum dux5amp; Vgo Cardonius captus fuit:Michaêl Fanum confugit,vnde Valcn tini iufliijFano tanquam magis fideli ciuitate,quôd tantas vires non haberet vt vtratnq» tueri pofletjin populi poteftate reliôta, Pifaurum fe recepinijfdem quoque diebus Bo-nonienfium copiæ quæ ad Caftellû fandi Petri caftra habebant ad Docciâ locum Imo-læ propinquum excurrerunt : amp;nbsp;certè, fi fœderati maiori in eo perfequendo ccleritate cflcnt vfi, Valentini res in magnum difcrimé adduxiflent: fed dum illifiue quod copijs in ipforum conuentudecretis nondum cHcntinftruóli, fiue pacis confilijs fufpenfi, fe inuicem intuentur,occafio quç prius propitiam fe oftcndcrar,elabi cæpit;quoniam rex Galliæ Ciamontio vti quadringentos cataphrados Valentino mittetet,omniq; ratione rebus illius autoritärem adiungere niteretur imperauinquo audito fœderati magnope reperturbatijfingulis de proprijs rebus foliciti elTe cæperunt : quareVrfinus Cardina-lis négocia cum Pontifice cœpta pertraóiabat, amp;nbsp;Antonius Venafrius à Pandulfo Pe-trucio Imolam milTus cum Valentino de pace agebat,cum quo pariter amp;nbsp;loannes Ben-tiuolus,eodem tempore Carolo Ingrato oratorc fuo ad Pontificem miflb,rcbusque ad Docciamdireptis reftitutis,agebat : quæ confilia ab Valentino fummo artificio foue-bantur adiuuabanturque:cumque Paulum Vrfinum,ad reliquos fledendos aptum fore cenferct, plurimum ei fidere ringens,ilium Imolam acccrriuit:ad cuius fecuritatem, Cardinalis Borgia in Vrfinorumoppida profedus eft : cum Paulo Valentinus fuauif-fimis verbis vfus eri,nec tarn ilium amp;nbsp;reliquos, qui quum ad eum vfque diem tanta ride fibimilitarient, yanafufpitioneab fctamleuiteralienati fuifrent,quampropriam im-prudentiam, quod non ita fe erga illos getere fciuiflet, vt has vanas fufpitiones, ad-inittendi cauflfamademiiret, accufabat : fpetarc autem, fehanccontcntionemnulla prorfus de caufla ortam, pro inimicitia inter fe amp;nbsp;illos perpetiiam amp;nbsp;nunquam diflbl-uendam necefiitudinem parituram : ipfos autem, fead cuius potentiam tuendam Gal-liæ rex ita paratus eflet, opprimere minime pofle , .dcbcre iam animaduertete, fe quoqiie vicifiim huiufee motus experientia edoófum, ex ipforum confilijs armorum-querobore fclicitatem exiftimationemque fuam prouenirie, ingenue fateri, atque ideo priftinæ in illos ridei redintegrandæ cupidifiimiim , quacumque ratione vel-Icnt ipfos fecuros reddere , illotumque arbitrio modo cum aliqua fua dignitate, Bononienfem controuerfiam componereparatum efle. Huie orationi quæ ad om-nes pertinebat, fummæin Paulum ridei rcftiffcationem adiunxit, eumque peculia-ri fpe amp;nbsp;promiflisimpleuit: tantoque artificio id egit, vt facile omnia quæ diccbat perfuaferineratenira natura in verbis eiricax,amp; ingenio promptus. Hæcdum aguntur, Camerinates, loannem Mariam Varanum fuperioris principis filium qui Aquilæ e-rat reuocarunt: amp;Vitellotius ipfius, amp;nbsp;Pauli Vrfini graui cum expoftulatione, Fo-rifempronij arcem cepit: eumque Vrbini pariter, deinde Callij, atque Eugubij arces efient amilïæ,nihil inillo regno aliud præter Santagatam eirclinquebatur, præter-quàm quod etiam Fanenfcm ditionem omnera amiliflet: amp;nbsp;tarnen Paulo in cæpto negocio perfeuerante, quum fæpius, vt Bentiuolorum affinium fuorum res compo-neret(eius enim riliaHermetiIoannis filionuptaerant) ImolaBononiamvitrocitro-quecorameafletjinhanc fententiam, eatarnen legc,fi VrfinoCardinali cuiusauto-ritatem reliqui fere omnes fcquebantur, probaretur cum eo reconciliatio fada: vtcon* cepta odia amp;nbsp;præteritarum iniuriarum memoria delerentur: fœderatis priftina ftipen-dia confirmarentur: ipfi verb tanquam Valentini milites,ad Vrbini regnum, amp;nbsp;reliqua quæ rebellauerantrccupcranda proficifei tenerentur : fedillorum fecuritatis gratia no ipfimet omnes vnà , fed finguli ci militai ent : ncque Vrfinus Cardinalis in Romana aula manere cogerctur: Bononienfes res, libère Valentini dueis,Cardinalis Vrfini,amp; PandulriPetrucij arbitrio commitcreturdiis tranfaótis quum Paulus Vrfinus, indies de Valentini bono animo certiorc faóf o, ad rcliquos,vt ad pacem confirmandam illos flederet prc.S:6lo,Bcntiuolus res fuasaliorum arbitriocommitti,nec tutum, ncc de-ccns, nec æquutn ratus,fillo fuoProtonotario, acceptis viciflim ab Valentino liomini-bus Imolam milfo, pacem cum Pontifice amp;ipfo fecit :cui illi,quôd Galliæ regem, fiue reiindignitate motiim, fine quantum intcrcifetBononiam in corum poteftate efiedi-ligcntiusperpendcntem,rcicda priorc fententia,Pontiricios ca ciuitatc pocivi non amplius

amplius permifTui'um änimaduerterent, facile affenfi funt-.pacis hæ fucruht leges,inter Valentinumab vna parte Sc Bentiuolos cum ßononienfi populo perpctuam foedus efto : Bononienfcs Valentinum fuis ftipendijs cum centum gvauis armaturæ equitibus inannos odo conducüntoxiuodccim aureorum numüm raillia quotannis ca dc cauffa danto : ijdem in annum vnum duntaxat proximum, ei centum cataphraCtos Sc totidem hyppotoxotas cömodanto: Galliæ rex amp;nbsp;Florentini,pro vtraq; parte de bis omnib. fide iubentoîad maius pacis firmamentû,Lunenfis epifcopi,Pótificis nepotis foror Anniba-lis Bentiuoli filio nubito. Nee tamé intereaValentinus Gallicarum copiarum,amp;trium milliumHeluetiorura ære fuo conferiptorumaduentum vrgerc definébatddautem co colore quafi ijs non aduerfus focios, fedadVrbini , amp;Cameriniimperiarecuperandx vtivellet.-quoniamfocijVrfino cardinale quiadHofpitaletû inSenenfi agro erat Pauli fuafionibus,amp;Pandulfi Petrucij hortatu,inhancfententiam pertraClo,compofitionem faótam ratam habere iam decrcucranncui Vitellotius quoque amp;nbsp;loannespaulus Ballio, quibus Valentini fides erat fulpcdiffima,vbi diu repugnaffent confenferant; poft quorum approbatione,quum Pontifex quoq; cóprobanet,Vrbinatium dux,quamuis à populo,qui pro ipfius falute vitam impendere fe veile polliccbatur,vt non difeederet ro-garetur, tarnen magis militaria arma vcritus,quàm popularibus verbis confifus,omni-bus eius impcrij munitionibus, prætcr San dilei Sc Maioli arces dirutis,Venctias reucr fuSjhoftium furori ceflinquareVrbinates, Antonio Sanfouino,qui pofteafuit cardina-lis, Valentini iuflu , cum veniæ cis concedendæ faeultate eo profedo, fub eius iugum pacati redierunt ; idem amp;nbsp;Camerinates principe fuo, quia Vitellotius amp;reliqui,copijs exFanenfi agro dedudis, vt co tanquam Valentini milites contenderent feCompara-bant territo. Sc in regnum ncapolitanum fuga profedo,feccrunt. Quo tempore Pontifex,cxcrcitum ad Palumbariâm, àSabellis horum motuumoccafione, vnacumSen-zano amp;alijs illorum caftellis rccupcratam, mifif.at Valentinus fuaoccultaconfiliaexe^ quicupiens,Imola Cefenam petijt, quo quamprimùm peruenit, Galli cataphradi,qui ante non multos dies vénérant, à Ciamontio,non quidem regis iuFTu, fed vt fercbatur vel priuato inter ipfum amp;nbsp;Valentinum odio : vcl quod ipfe quo minus foritiidabilis effet, ijs quos maxime fecurosreddere cupiebat, fic procuranct,reuocati repente ab illo difeeflerunt. Iple Cefenæ copijs fuis quarum numerus famam fuperabat, ( etenim de induftria paucas legiones, fed multos équités nobilesq; priuatim conferipferat quo^ tidietpconfcribebat) inftruendisopcramdabat: codemq; tempore Vitellotius SeVr^ fini, eius mandato caftris Scnogalliæ admotis, oppido amp;nbsp;arcc potiti funt: quo ex loco vrbis præfedi vxor, Vrbinatium duels foror,omni ope fpoliata aufnglt,c[uamuis pupillus films in Galliæ regis fide effet, fed re xfeilliideoopem non ferre cxcufabatjquôd fœderi,ad Manfionem fado adhæfiffet. Scnogallia capta Valentinus Fanum petijt,vbi aliquot dies,vt omnes copias fuas colligcrct moratus,Vitellotio atq; Vrfinis,fc poftero die Senogalliam ingredi vclle indicauit: quocirca milites fuos tpi in ciuitate caftra ha-bebant, educerent, quod illi ftatim,peditlbus in fuburbijs, amp;nbsp;equitibus per agrum di* ftributis,fccerunt. Conftitutadie Valentinus Senogalliam venir, cui Paulus Vrfinus, Grauinç dux,Vitellotius amp;nbsp;Liuerottus Firmanus,obuiam progreffi funt,ab coq; huma-niifimè accepti,ad portam ciuitatis vfq; ilium funt comitati, ante quam omnes Valentini copiæ inftruda acic conftlterant: quo in loco cum illi quod malorcscumquàmo-pinatl effent copias habere anlmaduerterent,iam fufpicarl aliquid incipcrent,atquc fe in caftrafua quæ extracluitatem crant recipcrc vcllent,vt lngredercntur,le cnim quod cum Ipfis loqueretur habere petijt : quod cum denegare non poffent, quamuis animo iam ferè futurum malum præfagiente, cum in dus hofpitium funtfccuti:cumq; eo cubi culura ingrcffi,poft pauca verba, quoniam veftiura mutandarum prætextu,mox ab illis difeeifit, àcertis homlnibus idem cubiculumingrcffis,omncs quatuor capti, codemq; tempore milites illorum caftris exuti prædæ Valentinianis fuerunt : dieque infequenti, quifultvltimusl)eccmbris,quoin hanctragœdiam annus m.d ii. exiret, ceteris in Vinculis retenfis,Vitellotiuni Sc Liuer_qttum in cpxodamcu^ulo ftrangulari iuffit: quo' rum alter familiæ fuæ fatum vitarc nonpotuit, vt videlicet violenta morte periret, quemadmodum omnes reliqui eius fratres,quum inre mlitariiara magnum amp;nbsp;vfum amp;

nomen fibi comparaflent, alius poft alium ætatis ordine, loannes tormenti globo in caftris Innocenti) Potificis Ofimum miftis -.Camillus dum Gallis militaret,lapide circa Circellas iótus:amp; Paulus Florentiç fecuri percuflLis,intericrant:Scd Liucrottum nemo fuis fceleribus'dignû exitum inuenifle negate potuit : quid enim iuftius quàm eura qui paulo antè Firmi,vt in ea ciuitate potens efter,Ioannem Frangianum patruû fuum,cum multis aiijs fummis in eavrbe ciuibus, in domum fuam perfpeciemcouiuij perdudos, crudeliflime trucidarat,fraude quoque petite? Hie annus nihil aliud memoria dignum habuit,nifi quod Ludouicus amp;nbsp;Fcdericus Pici,Mirandulæ comités,ante ab loanne Frä-cifeo fratre pulfi, qui etfi illc natu maior eftet, eadem tarnen ad fe iura quæ ipfe habe-retjfpedare afterebant,auxilijs ab Ferrarienfium duce, ex cuius fotore notha nati erât, amp;nbsp;ab loannciacobo Triultio, Ludouici focero acceptis, fratrem vi expulerunt,qu3C res non tarn per fe memoria digna, quàm quiafequentibus annis, horum fratrum contro-lyoj« uerfiæ,alicuiusmomentiturbasediderunt. Sequitur annus m.d.i i i.rebusmemoratu dignisjgrauiftimisq; cafibus fupra omnes fuperio! cs abundans,quibus Chtiftianæ reli-gionis principis, quid fibi rebusque fuis hoc ipfo anno euenturum eftet ignati,perfidia impietasq; initium dederemam quum Valentinus, quemadmodfi inter cos coucncrar, fumma celeritate, quamfclice exitum fuç infidiç Senogalliæ habuiftent Pontifici figni-ficaftet,ipfe nuncio occultatO5acnealiatatione ad alios permanare poftet opera data, ftatim aliorum negociorum prætextu, Vrfinum Cardinalcm,qui compofitione quæ inter eos intercefterat,fideq; illius quem nunquam fidem habuiftc cundis erat mortalib. notumfretuSjfuo potius quàm rationedudus,ante paucos dies Romam vcnerar,in Va-ticanum vocauit: quo ille cum veniftet,extemplo ibi captus fuineodemq; tempore Ri-naldus Vrfinus, Florentin Archiepifcopus,Ptotonotatius Vtfinus, Abbas AluianusBar tolomci frater,amp; lacobus Sandacrux patricius Romanus,ciufde fadionis principes,in ), fuis fingulis çdib.capti,atq; in Angelicam arce perdudi funnquofaólo Pontifex,Scylla

ceurn principefilium fuum, ad Pauli amp;nbsp;alioru oppida occupanda,amp; cum co Protonota ' rium amp;nbsp;lacobu Sandacruciti qui poftea eidé euftodiæ mandat! funt, vt eatradi iubcret 'mifit: Potifex Hifpanica argutia in filij fadu 1 ufcrat, vtdicerct Paulu Vrfinu amp;nbsp;reliques quum ad ilium finguli tantum ex padlo ire deberent,omnes fimul iuiftefin quo quonia primi fide fregiftent, no minus ei fide frangere licuiftc;Cardinalis Pontificc,varias tam antiqui,ea ætate, atq; autoritäre cardinalis captiuitatis cauftas affcrcnte,circitcr viginti dies in carcere fuit,ac tandc illu ægrotare rumore fparfo,mortuus in Vaticano cft,vcne no,vtfirmafuitopinio,fublatus:quamopinioné vteleuaret Pontifex,quamuis infamie notas minime curare confueftet,illuminterdiuapcrto fcrctro,fua amp;omniu Cardinaliu familijs comitantibus ad tumulu efferri voluinreliqui captiui non multo poft,iudicio fe fiftendi vadibus datis liberatifunr. Valentinus verb quod fine præmio fccleftus elfe nollct,absq; moraSenogalliaprofedus Ciuitatemcaftellipetijt: qua ciuitate,ab ijs qui cxVitelliorum genre reliqui erant,defcrtainucnta(namVitellotij morte audita fugæfe dederant)iter Perufiam verfus direxit: vndc loannes Paulus aufugcrat,qui quodtardio ri quidcm,fcd grauiorifuppliciodcftinarus, ceteris,quo minus Scnogalliam proficifee rctur,cautior fucrat-.vtranq; ciuitatem fub Pontificatus nominercliquit,CaroloBallio-ne,Oddijs, amp;nbsp;reliquis loannispauli inimicis omnibus, Perufiam redudis : cumq; tanta occafionc oblataSenis principatum occuparc,tcntare vcllet,aliquot eins ciuitatis exuli bus fequentibus, exercitum, cui recenter auxilia à Bentiuolo promifta acccftcranr,ad Plebiscaftellum duxit, vbi Vrfinum Cardinalem captum certior fadus, Grauinæ du-cem, amp;nbsp;Paulum Vrfinum ftrangulari curauit: amp;legatos Senas mifit vti Pandulfum Pc-rrucium, velut hoftem fuum, amp;nbsp;quietis in Hetruria turbatorcm pelli poftularcnt: fc-^ue illo pulfo cum exercitu, finibus illorum inuiolatisin Latium profedurum pro-mittcrent:amp; ab alia parte Pontifex amp;nbsp;ipfe vt Pandiilfus quemadmodum reliquorum invitafocius fueratetiam in morte effet, defiderio incrcdibili flagrantes, ijfdcmarti-bus quibus reliquosconfopiuerant, breuibus epiftolis arque literis valde humanis ad ilium fcriptis , amp;nbsp;per proprios homines verbis bencuolentiæ amp;nbsp;fuauitatis plcnis allocuti, amp;nbsp;ipfum confopire nitebantur : fed fufpitio quæ populum Senenfem in-uaferat, illos de ciuitate occupanda cogitate, illorum aduerfus Pandulfum confilia - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diffici-

LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS/.

difficilioràrcddebât: quoniam multi ciucs, etfi eius adminiftratiöiie minime elTent contenu , tarnen potius vnius ciuis tyrannidem ad tempus ferre, quàminexterni hominis feruitutem mere malebant: quare inde ab initio nullum refponfum quo Pan-* dulfi difccfTumfperare poflet accipiebat : ipfeverofemperfe nihil aliud quam id veU le fingens, in eorum fines progrediebatur, iamque Pientiam amp;nbsp;Clufium perucnerar, amp;nbsp;reliqua proxima oppida, paftione fe illi dediderant. Itaque timoré Senis audo, quumiam in populo, atqueetiam inter nonnullos præcipuos clues diuulgari incipe-ret minime æquum cffe, vt vnius cluls potentlæ tuendæ gratia , tota ciuitas in tarn graue periculum conijceretur: Pandulfus quod ne tandem communi omnium o-dio y maiori periculo, amp;nbsp;proprio dctrimento facere cogeretur metuebat, omnium cum bcnouolentia gratia facere ftatuit ; quocirca cius confenfu ciultatis publico nomine Valentino fignlficatum fuit, veile fe illi in co quod poticratjdummodo cum fuis copijs Ipforum finibus excederet, fatisfacere : quam conditionem,etfi Pontifex amp;nbsp;ipfe maioraanimo concepiflcrtt,taméob eiusvrbis expugnandæquamperfpiciebanf difficultatcm acceperunt ; eft enim ea vrbs ampla, loci natura munira : in qua erant lo-annespaulusBalllo,amp; multimilites:amp;populus qui fi Valentinum alium præterPan-dulfi difceflumfinem fpedafte comperlflet,ad vrbis defenfioncm confpiraffet.Hucac-cedcbat quod Pontifici, ad propriam fccuritatem,filium excrcitum in Latium vbi non absque alicuius motus fufpicionc erat reducere neceftarium videbatur : quoniam Iulius amp;nbsp;nonnulli prætcrea ex Vrfina genre, Pitilianum conuenerant amp;nbsp;Cereueteri cum multis cquitibus crant Fabius amp;Organtinus Vrfini,amp; Mutius ColUmnajCx regno Nea-politano profedus Palumbariam,vt Sabellis qui denuo fe Vrfinis animis affinitateque conlunxerant, opem ferret, ingreffiis erat: fed Pontifex amp;nbsp;filius deSenis occupandis, multö magls defperarunt, quia Gallix regi,etfi ab initio diu anceps fuiftct, earn prodi-tionem moleftam efle lam animaduertebatur : vt qui quamuis Vltcllotium amp;rcliquos fœderatos caftigari optaftct, tarnen extrema illorum pcrnicie , cum tot prouinciarum acceflione, Pontificis amp;nbsp;Valentini potcntiamnimium augeri cenfercr,cumqUe Senen-fis ciuitas vnacum Pandulfo Petrucioin fua eflcnt clicntela, nequeadPontificatum, fed ad Imperium pertineret, iure fibi cius vrbis occupationcm impedirc polTe videbatur. SperarQt etiam Pandulfi difceffu, ciuitatemin aliqua perturbatione,qua progrcffn temporis confillj fui aliquo colore prætexendloccafio daretur,relidam iri : Quaraob-rem amp;nbsp;Pandulfus codcm præfidio, cademq; amicls amp;nbsp;clientibus autoritärerelida, ita vt nulla adminiftrarionis mutatio fadavidcrctur Senis difcelfit: amp;nbsp;Valentinus Romam verfus, adVrfinorum excidiumiter fufccpit: quivnacum Sabellis Lamentani pon-tera occuparant, amp;nbsp;totam regionem percurrcbant: fed Valentini aducutu reprcfli funr, qui ftatimloannisiordani ditioncm , nihil penfi habcns, cum qui fe illi hoftem non o-ftendcrat,régis efte prxfcdum, equeftri diui Michaelis ordlne donatQ,regis clicntem, tuncque in regno Neapolitano ipfi regi militantem inuafit ; cuius rd Pontifex apud re-gem cam purgatlonein aifcrcbar,non moneri videlicetfe eius ditionis occupandæ cu-piditatc: fed quumfibi cum Vrfinagente totiniuriæ amp;olfenfioncs intercédèrent, non poife ilium tuto tarn propinquum pati:ideà veile ei pro ijs Scyllaceum principatum,amp; alia oppida quæ horum prxcium æquarent traderc:nihilominus rex his rationibus non admifiis, ca de re grauiter queftus eft , idc]uc non tarn quod apud eum patrocinij ra-* tio plus confueto poftet, quàm quia rebus fuis in Neapolitano regno, non ampllus ira féliciter luccedentibus,Pontificis amp;nbsp;Valentini, audaciam atq; infolcntia,fuperioris an-* nl in-Hctruriam irruprlone , amp;nbsp;quid poftea contra patrocinium fuum in Senenfibus rebus mollti eftent, in memoriam rcuocatis, fufpeófam habere incipiebat: atq; illos quo plura ab fe adept! vel deinceps adepturi eftent, tato eorum cupidiratem magls auftam fuiffe,d£ malore futuram animaduertebaf.quare acerba oratloneValcntino per nuntiu, vtab loannisiordani qui per ignora itinera non fine graui periculo Braccianum perue-nerat dirionc infeftanda abftlneret imperauit: prætereaHetruriæ rescum præfertim Senis aliquod ciuilis dlftidij inltium apperare audiuiftet, ita componerc vt nulla muta-* tio oriri poftet, neceftarlü ratus, Florentinorum confilio, Pandulfi Petrueij, qui Pifis hxrcbat Senas rcdltum procurarc cæplt:atquc vt inter Florentinos, Senenfes amp;nbsp;Bono-

nienfesjfoediis pro communi dcfcnfionc,Montepolitano Florentinis quo omnes diflî-diorum cauüç tollerentiir refiituto,fieret: amp;nbsp;horum vnufquifq; pro virili cquitatum,ad mutuam dcfenfionem corapararetjVtPontificiac Valentino in Hctruriam amplius ve-niendi facultas adimerctur. Intcrca Valetinus cum copiarum fuarum parte, Vicouariu, vbierantfexcentiloannisiordani peditcs ccperat : fed regio mandato accepto,magna Pontificisamp;fua cum molcftia,Bracciano relido,ad Cere exercitum duxit,vbicum loanne Vrfino eins loci domino, erat Rendus eins filius,Iulius amp;nbsp;Francionis ex eadein familia:eodemq; tempore pater,in vniuerfam Vrfinamgentem loanneiordano, amp;nbsp;Pid-liani comitc,quem Veneti tentari nolebant,exceptis,forcnfi difeeptatione agebat.Ce-re vetutiüimù oppidum eft,amp; ob locum natura munitiflîmû valde cclebratû;cft enimin tumulo vel potius faxi folidi faftigio pofitum : earn ob caulTam Romani à Gallis ad Al-liam fluuium,qui hodie Caminates dicitur, fradi,de vrbe tuenda dcfperantes,Vcftales virgines,amp; deorum arcana,auguftioraq; fimulacra,cum multis alijsfacris religiofisque rebus,eôtanquamin tutifiimum locum miferunt:amp;eadem decauira,fequentibus tera-poribus Barbarorum ferocitate in Romani imperij inclinatione,rota Italia tanto impe-tu inundante, minime violatum fuinhanc igitur ob cauflam, amp;nbsp;quia fortifTimorfi miiitu copia abundaret, ea oppugnatio Valentino difficilis reddebatur, qui vtid expugnaret nec diligentia necinduftriam vllam prçtermittebannam præter cóplurcs alias belli machinas,ad mœnium aldtudinemfuperandam vineis,quas nunc Gattos vocant,alijsque varijs ligneis inftrumentis vtebatun vbi dum moratur Francifeus Narnicnfis,ab Gallix rege Senas miflus , régis meutern elFc vt Pandulfus, qui prius regi fe in eius fide per-manfurum,filiumq; natu maximum obfidem in Galliam milTurumjquod adhuc ex qua draginta padis aureorura nuraum millibus debebat loluturum, amp;nbsp;Montempolitianuni Florentinis rellituturû promiferat^ rediret fignificauit:quo nuntio Senisaudito, adre-gij nominis autoritatem aperto Florentinorumfauorc, amp;ciuiumcius amicorumftu-dijs acccdcntibus , qui armis node eaquæ illius aduentus diem præccflit fumptis cos omnes quifecus fentirentreprelferunt, hand multum de eius reditu laborandum fuitddeum magno Pontificis cuius res alioqui fecundis fortunæ flatibus vehebantur, dolore accidit: quoniam Palumbariaamp;reliquisSabellorumoppidis deditione poti-tus erat: amp;nbsp;qui Ceri erant, dies nodesq; varijs modis,crcbrisq; impreflionibus vexati, tandem ea lege oppidum dcdidcrant,vt loanni oppidi domino à Pontifice certa pecu-niæfummanumeraretur.isq; cum reliquis omnibus incolumes Pitilianumire permittee rentunquæ præter Pontificis confuetudinem, communemque cxpcdationem,finccre obferuatafuerunt.At Gallorum in regno Neapolitano res iam ab huius anni inido difficiles fieri cçptæ, minime paré feliciratis curfum obtinebantmä Mileri comirc,cum Sa lernitani amp;nbsp;Bifiniani principum copijs , ad Terranouam caflra habente, Meflanain Calabriam Vgo Cardonius, cum odingentis Hifpanis peditibus,quos Valentim Ripen dia antea meritos Romaaccerfiuerat, amp;cum centum equitibus amp;nbsp;odingentis partim Siculis,partim Calabris militibus traiecincumq; Semenariam pcrueniiTet,Terranouam verfus, vt ei oppido opem ferret duxinquo cognito Mi leti comes Terranoua profedus illius obuiam procelfit:Hifpani per planitiem,monte amp;nbsp;fluminequodam qui exiguo al-ueofluit, fedviæ aggere coniungitur interclufaminccdebant.Galliveronumerofu-periores,inlrafluuium, obuiam illos in latum locum pertrahendi cupidigradiebantur: fed quum denfatos agmine quadrato eos progredi animaduertercnt, nifi itcr ipiis præ’-ciderentincolumes ad Terranouam peruenturos veriti, fluminetraiedoimpetumin eos fecerunt : vbi Hifpanorum peditumbellis affuetorum virtute fupcrante,amp; aggere Gallis vehemcntei incommodante, Galli vidi fuerunt.Necmulto poRducenti grauis armaturæ, totidem minoribus haRis vtentes équités, amp;nbsp;duo peditum millia,Manuello Benauida ducc, cum quo tunc in Italiam venir Antonius Lcua,qui poR ex gregario milite per omnes militiæ gradus,Cæfarei exercitus fummum imperium adeptus,multis in Italiavidorijs potitus cR:mari ex Hifpania Meffanam peruenerunt. Qui McflanaRhe-gium Calabriæ oppidum,nö multô ante ab Hifpanis Obignino in alia Calabriæ,quam pene totam obtinebatparteverfante,captum,tranfuedi,ad Lofarnum quiiiq; ab CJli-meramilliaribus caRrapofucrunt, in quodoppidum antebiduum Ambrituirius cum.

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trigirna

LIBER Q^V I N T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î§s?

trlginta cataphradisMileti comcs cum mille peditibus ingreffi erätjamp; fequenti ma* ne in aurora moenia,qu3C portas no habebant fed tantummodo fepta quædam aggrcfli, fecunda impreflione quamuis illi fe ftrenue tucrentur, expugnarunt : vbi Spiritus cen-turiOjCæfuSjAmbricUrtius captus fuit.Mileti verö comes qui in arccm confugerat,eua-fit:quoniam vi6tores,Obigninum,qui cum trecentis cataphradis tribus peregrinorum, dcduobus incolarum militummillibus aduentabatmetuentes, moxTerranouamfe contulerunnhis in hunc modum geftis, quum Obigninus ad Polliftrinem vicinum ca-ftellum conftitifTctjHifpanicomeatu deftituti,noólu clàm Hieracem petituricaftramo-ucrunt : fed Obignini copijs ad afperi cuiufdam montis afcenfum vfq; perfequentibus, fexaginta cataphrados amp;nbsp;multos pedites amiferünex Gallis aut, Grunius magni apud illos nominis vir,qui earn alâquæ Calatini comitis paulo poft Capuæ cxpugnationé ex aduerfa valetudine mortui fuerat,ducebat,quöd nimiü progrelfus efter, occubuit.Hoc ipfo tcpore alia claifis qua duceti graues,totidemq; leues équités,amp; duo peditû millia, quibus Portus Carrera præfuerat: fed eo Rhegij quo cû exercitu iter faciebat defunélo cura ad Ferrandû ab Andrada eins vicarium deuenerat,vehebantur, ex Hifpania ad Si-ciliam appulfa eft, quorù aduentu Hifpani qui Hieraciû fc rccepcrât,audaciores faôti, ad Tcrranouâreuerli, in ea oppidi parte quæ arcê quam ipfi obtinebant attingit,fe mu-nierût:quæ pars ad caput vallis,cui reliquû oppidû coniungitur eft, no fruftra Obignini aducntû nictucntes,is enim ftatim Polliftrine profeftus, in ea parte quâ Hifpani vacua rclinquebât caftralocauit, ficq; vterq; fuam parte cùm alijs rebus,turn fcptis oppofitis, côinuniuinObigninus aüt poftea, Hifpanos quiRhegium clalfe appulerant, vt reliquis coniungerentur aduentare certior fadus, Lofarnü conceflît!amp; hoftcs cômeatus opor-tunitatem fequuti,omnes vnàSemenariç confederunt.Dum hecitain Calabria gerun-tur,Gallus prorex Barletta reuerfus in id incumbens vt cômeatû impediret, amp;nbsp;propter pefté atq; annonæ carifatem,quibus Barletta infeftabatur,Hifpanos minimè diutius ibi perin ancre,vtTraniû vbi eadé obuerfcbantur incômoda,fe confcrre pofte ratus,Mate ræ caftramctatus,milites per circûpofita loca diftribuerat.Scd admirabilis erat illorû in tantis incômodis arq; periculis pcrfeuerantia,Confalui virtute diligentiaqi confirraata: qui modo bis mille Germanorû peditum, ad quos confcribendos Odauianû Colum-nam in Germaniamiferat,aduentus,modo aliorum auxiliorûfpem faciens,modô mari Tarentum fc reciperc veile,famadiuulgata,fed multó magis fuo ipfius cxcplo,qui om* nés labores,omné vidus acnecelfariarum rerum inopiam,hilari animo pcrfcrcns,illos fuftinebar. Bellicis rebus in hunc ftatum redadis, Gallorû negligentia, amp;petulantia, qui ad earn vfq; diem inferiores fuerant, fuperiores eftc incæperuntmam Caftellanetsô (quod oppidum prope Barlcttam eft)homines,detrimétis atq; iniurijs,quas à quinqua-ginta Gallis cataphradis qui illic caftra habebant patiebantur, perciti j armis confter-natione fumptis,illos fpollarunt:amp; poftpaucos dies,Confaluus,Paliftam qui cum centum cataphradis amp;nbsp;trcccntis peditibus, Rubofij oppido,duodecim à Barletta milliari-bus caftra habcbat négligentes habere excubias, certior faétus, node Barletta egref-lus,Rubo{iumque profedus, amp;tormentis quæ quod planum iter effet facilèfccum du-xerat, fumma celcritate difpoiitis, tanto impetu inuafit, vt Galli qui quiduis aliud ex-peôtabant,repentino impetu territi, Icui faCta defenfione ,Paliffa cum reliquis capto, viidi fuerint : eodemque die Confaluus, nullius àNemurio, qui ante paucos dies Ca-nuiium veneratpericulimctuBarlettamrcdijt; quoniamNemurij copiæ, vtBarlcttam ex pluribus lateribus obfeftam tenerent, amp;nbsp;forte maioris commoditatis gratia,in varia loca diftributæ, icmpeftiue conuenire non poteranthue acceflitquod quinquaginta Galli cataphradi,ad quandam pecuniam quæ Tranio Barlcttam fereb atur intcrcipicn-dam miftijà militibus quos Confaluus ad pecuniæ præfldium miferat fufi fuere.Hæc o-mnia,alius cafus, qui Gallorura audaciammagnopere depreflit,infequutus eftmeq; c* nim poterant,id quod proprium virtutis opus fuerat fortunæ malignitati tribuere: nam quum de nonnullis militibus qui Rubofij capti fuerant redimendis, præco Barletta ve-niffetjànonnullisltalis grauis armaturæ equitibus,quædam in Gallos didafucre,quæ àpræconcjin Gallorû caftris relata, viciflimq; ab illis refpôfum Iralis effet,fie vtriq; ac-cenft fuerCjVt ad fuæ vtriusq; gentis honoré tuédum,tredecim Galli,totidé Itali grauis

armaturç équités,tuto in loco,ad extremum vfq; fpiritiim inter fe ferro decern ant,con-uentum iitdocus ad pugnæ in loco piano ac patenti, inter Barletam, Andriam amp;nbsp;Qua-dratum conftitutus : quem ad locum certomilitum numero vtriq; comitati venirent: tarnen vtinfidiæ abcfîent vtriusq; partis Imperator cum maxima exercitus parte fuos ad medium iter deduxitiatq; dum proficifeuntur, hortatur, vt quum ex omni exercitu feledi eflent, animo amp;nbsp;fadis conceptae expeôtationi,quæ talis eflet, vt in corum mani-bus ÔC virtute,cómuni omnium confenfu^ nobiliflîmarû nationum honos polituseflet, refponderent.Gallus prorex fuos monebat,hos eofdem illos Italos cfTcjqui Gallicum nomen fuftinere non aufi, quotiefeunq; ab alpibus, adextremam vfq; Italiæoram cu-cnrriflentinullo vnquam fuae virtutis fado pcriculo, femper ipfis ceflirîent,quos ne nue quidem noua animi generofimagnitudo , aut virtus excitaret, fed quum Hifpanoruin flip en dijs militarent,eorumq; imperijs fubiedi effent, illorum voluntati repugnare no potuiffeiqui non virtute,fed fraude amp;nbsp;infidijs pugnare affucti,libenter alienorum pcri-culorum otiofi fpedatores effent : fed quamprimùm Italiin arenam addudi effent,eo-rum aquibus femper pcrcuffifucrant^ armis amp;nbsp;ferocitate ex aduerfo confpedis,quuni aduerfus vidorum ferrum, Hifpanorum vanis iadabundisq; verbis nixum fundamentum minimè idoneus clypeus fit,ad timoremconfuctum rcuerfos, vcl pugnarenon au-furos,vel timide pugnantes facilem ipfis prædam futuros.Italos viciffim ConfaluuSjno minus pungentibus aculeisincitabat priftinos gentis honores, amp;nbsp;armorum gloriam, quibus olim orbem terrarum domuiffent, confmcmorans,nuncin horumpaucorum, qui à maiorum fuoru vircute minimè dégénérés effent poteflate pofitum, cundis mor-talibus patefacere:fi Italia cun darum gentium vidrix,apaucis annis externorum incur bones paffa crat,eius rei non aliam quam fuorum principum imprudentiam qui ambi-tione inter fe diffidentes,vt fe inuice deprimerent externa arma accerfiuerantjcauffain fuiffe^Gallos nullam in Italia vidoriam vera virtute adeptos, fed vcl Italorum confilio, vel armis adiutos, vel tormentorum fulminibus ceffum fuiffe,quorum terrore quod ca res noua in Italia effet, non illorum Virtutis metu,viam illis patefadamfuiffenam obla-tameffcoccafionem coram prçcipuis Chriftiani orbis gcntibus,totq; fuænationis no-biliffimis viris,quiabvtraq; parte, fummopcrcipforum vidoriam exoptarentadtatn illuftre fpeófaculum animis oculisq; conuerfis ferro amp;nbsp;propria virtute dimicandime-miniffent, fe omnes apud totius Italic celcberrimosduces cducatos,pcrpctuoq; in armis vixiffe,amp; varijs in locis fingulos præclara virtutis documenta dediffe. Iraq; aut ipfis palmam Itali nominis in cam gloriam,in qua non modô maiorum fuorum temporibus fuerunt, verumetiam ipfimet vidiffent, reponendi à dijs immortalibus datam,aut tantum decus iftis manibus obtineri non poffet, Italiam alio in ftatu quam ignominiofe perpetuæq; feruitutis futuram, defperandum penitùs effe. Nec minus vehementes e-rant reliquorum vtriufq; exercitus ducum, ac militum ftimuli,quibus vt fibi ipfi fimiles eirent,amp;propria virtute gentis fuæ gloriam amp;nbsp;fplcndorem extollercnt,fingulos acccn-debant. his adhortatium vocibus in campum dedudi,animo ardoreq; pleni, in diuerfa fepti parte, vtriq; conftitere : datur fignum-.infeftis haftis velutacies, ternideni équités concurrunt: quo in cócurfu,cum nullus fuperior extitiffet, magno animo atque impctu alijs fumptis armis,finguli virtutem fuam, omnibus fpedatoribus, ex vtroque exercitu tacite confitentibus, ad tarn illuftre certamen, nec magis ftrenuos, nec magis dignos milites eligi potuiffe, egregiè oftenderunt:fed qufi iam minime paruo temporis inter* uallo pugnatum,amp;folum multis armorum fruftis plurimoq; vtrinq; vulneratorumfan-guine tedum, amp;nbsp;adhuc anceps prælij euentus effet,fpedatoribus magno filentio,nec ferè minore quàm ipfimet,animi angore atq; folicitudineintucntibus,accidit vt Guliel mus Albimontius Italus, ab vno Gallorum equo deijeeretur, dumq; Gallus fcrociter vteum interficiat,cquo in cum incurrit, Francifeus Salomonius,ad focij periculum ac-currens, Galium, qui ad Albimontium opprimendum intentus fibi ipfe ab illonon ca-uebat,ingenti vulncre interfecit:mox vna cum Albimontio,amp;: Miale,qui faucius humi-iacebat,eredis,venabulis quç in hunc finem attuleranrcorreptis,plerosque hoftium c-quos confodere:quare Galli iam inferiores fadi, fingulis à fingulis omnes ab Italis ca-pti fuerant,qui magno à fuis lætitia rccepti, poftea Confaluum qui illos ad medium iti-

ncris fpaclum cxpcdabat obuium habucrunt, à quo incredibilipläufuatqiie honore cunftis illis tanquam Italicæ glorixaflertoribusgratiasagentibus^acceptijacTrium-phantium more captiuos præ le ducentes,tubarum atq; tympanorum fonitUjtormento-rumtonitruis,militaribusq;acclamationib.acgratulationibus cælo reboante Barlet-tam ingrefli funt: vere digni viri,quorum nomina ab Italis omnibus pofterorum memo-riæ literarum monumentis cómcndentur.Fueruntautem hijHedor Feramufea Capua-nusjloannes Capoccius,Ioannes Bracalo, amp;: Heótorluuenalis Romani, Marcus Carel larius Neapolitanus, Marianus Sarnefis,Romanellus Foroliuienfis,Ludouicus Amina-lis Ternienfis, Fräcifcus Salamonius,amp; Gulielmus Albimotius Siculi,Mialts Troianus amp;nbsp;Ricius atq; Tanfulla Pannenfes, omnes in armis, aut fub Aragonijs rcgibus,aut fub Columnijs cducati:eft autcm incredibile,quantum hic confliâus Gallici exercitus ani-mumdeprcflerit,amp; contra Hifpaniciauxent, dum vtriq;,exhocpaucorurn expcriméto totius belli Fortuna exitumq; prxlagmnt.Hocipfo tempore,Heluetij Galliæ rcgi in Infit bria negocium faceflebant, initio non ab vniuerfa gente,fed à tribus qui Bellizonâoc-cuparant pagis fado : qui vt eum ad id oppidum ip fis velut propriu concedendû cogèrent,in Locarnum, amp;nbsp;Muratam, vbi murus eft infignilongitudine,ad Vcrbanû Lac uni

y propeLocarnû dudus, quodefcenfiisexillismontibusin planitié,nifi per portique in muro vnica eft prohibetur impetü fecerunt:amp; quamuis propter Gallorû præfidium ab initio potiri ncquiuerint,amp; Ciamontius,qui cû odingétis cataphradis amp;nbsp;trib. pedi-turn millibus Varelij amp;nbsp;Galerati caftra habebat, eu locùtucri polTe fpcraret,tamé Hel-uetij pofteanumcro audi, quonia àRhetis auxiiiaaccepcrât,poft multas impreftionesr Iruftra fadas,parseorû, afpero monce,qui muratæ imminet confccnfo,cuftodcs difce-dcrc coëgerûf.deinde Locarno excepta arce,capto, indies crefcebant: quia reliqui no-uem pagi,amp; h initio régi fœdct e quod cum illo habebant,milites obtulerantjtribus pa-gis,quôd focios fuos deftituere fe minime polfe dicerent, quib. antiquis inter le fœde-hbus,quæ omnia cum alijs fœdera antecedunt tenerentuF,auxilia mittere incæperunt: cumq; iam circiter quindecim millia circa arcem conueniftent, amp;nbsp;Galli ob itinerû an-guftiam,amp;illorû in ijs cuftodiendis diligentia fuis auxiliû ferre nô polfent, per circum-icdam rcgioné prxdabantur,indignatiq; quod Mefauciacæ arcis præfedus,quæ lo.Ia-cobo Triultio parebat,tormêta ad Locarni arcé oppugnanda, accômodare nollet,Me-fauciarce,quôdincxpugnabiliî effetnô tentata,oppidumdiripuerunt. Galliaüt hund motû minime parui faciêtes, ommb.quas in Infubria habcbât virib.Gollcdis,auxilijsq; Bononia,Ferraria,amp; Mantua accerfiiis,à Venetis quoq; ad Infubriæ defcnfioné débita auxilia quæ ab illis prôptè promiira,tam ferô expedita funt,vt neceftaria no fucrint.Cia montius montanis arcibus, amp;nbsp;proq; pugnaculis reb. oportunis optime inftrudis Hcl-uctios,qui quod neq; équités neq; tormétahaberent, in apcrtalocadcfcendere no au-debant, cômcatus,amp; pecuniæ inopia, amp;nbsp;quia vllius magnæ rei gerendæ Ipe carebanr, dcfatigatum iri fpcrans,exercitû in planitic detinebat.quo in ftatu quû Heluetij multos dies verfati effent, amp;nbsp;quia Galli multis nauagijsarmatis,multas naues quæ cômeatû ad Heluetios ferebant fubmerferant. Si quo minus per lacû adueheretur prohibebant,cô-meatus penuria fubinde augefeéte, quodc[; ea rcs ad eos tâtu pagos qui Bellizonâ pof-fidebant fpedabat, dilfenfionc inter eosglifcetc,præfedis quoq; Gallica pecunia cor-rupris,tandé omnibus quæ hocbcllooccuparant Mefauco,vtpotcquod ad regem non pertineret, excepto, reftituns: amp;nbsp;vicifltmab rege Bellizonæ ad certum tempus non in-feftandæ,fide accepta, recelfcrunt : adeq erant Galli ab Heluetiorum inimicitia alieni, vt eos,non modo hoc tempore, quo cum Hifpanix regibus bella gcrcbant,Romanorti regem mctuebant,amp; Venetos fufpedos habcbant,verüm etiam quouis alio annuls publice aepriuatim penfionibus illorum amicitiam mercari, indignisque legibus pacifei non puderet : ad quod quidem præter quam quöd peditum Gallorum virtuti parum fidebant, illaquoque cos mouebant, quod magno incommodo cum ijs, qui quod amittant non habent,bellum geri animaduerterent ; lie Galliæ rex Hcluetico tumultu liberatus , hand minus fe eodem tempore ex neapolitano bello extricare fperabat; nana poft multa pacis confilia ferio inter vtrumque regem agitata, quumPhilippus Auftrius ex Hil'paniainFlandriam redire vellet, contra multas vtriusque foceri preces

1^ 2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

terreftri innere reuerti ftatuit^à quibus amplam pacis cum Galliæ rege confîciendæ,in quam dum in Hifpania fuit vehementer incubuerat, facultatem liberamq; poteftatem obtinuinverùm duobus illorum regum legatis eiadiundis, fine quorum confilio,nihil vel agi vel confîci volebant. Incredibile eft quanta magnificentia amp;nbsp;honore régis iufiu per vniuerfum Galliæ regnum acceptus fuerit,non modo vt eum fibi in pacis negocio propitiumredderet, fedetiam vt eius principis^qui amp;iuuenis crat,amp; in fuminæpoten-tiæ expeótarione ( erat enim Romani imperij fucceifioni proximus, amp;nbsp;Hifpaniæ regno-rum cum omnibus ad ea régnapertinentibus hæres)animum fibi in perpetuum deuin-cirenpariliberalirate quiplurimumapudeumpoterantacceptümulta ijs muneradata; quibus rebus regia animimagnitudine refpondit Philippus : nam quumrexpræterfi-dem publicam qua per totum Galliæ regnumiter faciens tutus eftet, nonnullosex fummis regniproceribus, tanquam obfides in Flandriam, vtibitamdiu donee ipfe itcr confeciftetmanerent mififlet, Philippus quamprimùm Galliam atrigit,vtfe penitùs c-ius fideicommittere oftenderet, obfides liberari iuftit : nec verö hæc tanta amicitiæ fi-gna,quantum in ipfis fuit, minores frudus confecuti funt : quoniam Blefiaci collocuti, poftaliquotdierumdeliberationem, pacehis legibus Sanxerunt: Vtiregnum neapo-litanumjprouincijs de quibus ad arma ventum erat, Philippo depofitilocotraditis,cx primç diuifionis conftituto poflideretur:amp; nunc ftatim Carolus Philippi filius,amp; Claudia régis filia, inter quos connubium fuperioribus temporibus inchoatum, confirma-batur, ncapolitani reges, Apuliæ amp;nbsp;Calabriæ duces riuncuparentur.-parti quæ Hifpaniæ regis erat, Archidux in pofterum præelfet:ei vero quæ ad Galliæ regem fpeólabat,qué-cunq; rex voluiflet: ita tarnen vt vtraq; duorum infantium nomine gubernaretur: quibus quamprimùm Hymenæi facra peregiflent, rex in filiæ dotem, partem fuam tradc-ret:quæ pax in Blefiaci auguftiflirao templo folenniritu promulgata,amp;régis ac Philippi tanquam regum procuratoris,facramento confirmata fuit:quæ pax certè,fi firma per manfifret,maximi extiriflet momenti: quoniam non modo inter tam potentes reges arma quieuiftent,fed hancinter Romanorum amp;nbsp;Galliæ reges pax, quoq; effetconfecuta:

quo noua aduerfus Venetos confilia orta effent : amp;nbsp;Pontifex omnibus fufpeótus, amp;nbsp;infamisjconciliorum aliorumq; ipfius autoritatis deprimendæ inftrumentorum metu non caruiffet: fedquum rex amp;nbsp;Philippus, adpacem in regno neapolitano nuntian-dam, amp;nbsp;ducibus, vt donee Hifpaniæ regû confirmatio afferretur,eâ quæ habebant pof-fidentes,ab iniurijs abftinerent, imperatum mififfent; Gallus quidem præfedus feregi fuo pariturum dixit, fed Hifpanus,fiue quod magis de vióloria fperaret : fiuc quôdfola Philippi autoritasillinon effet fatis, fe donee idem ab regibus fuis mandatum acci-peret, bello abftinere nonpoffe refpondit : ad quod magis accendebaturquia Galliæ rex,prius pacis agitationibus, deinde ipfa pace perfeda fretus,idq; quod adhuc incertum erat, certum efferatus non modo reliquos apparatusprætermiferat, verùm ctiaiu ter mille pedites, quos antea Genuænauibus imponi iufferat, amp;nbsp;trecentos cataphra-dos Perfiuo duce,ad id bellum deftinatos,remoratus erat:amp; contra,Barlettam bis mille Germanorum pedites peruenerant, qui Romanorum regis confenfu confcripti,na-uibus Tergefti côfcenfis, Galliæ rege grauiterexpoftulante,perfinumVcnetorumtuto enauigarant;quareNemurius,quum fibi inducias polliceri non poflcr,amp; cladibus paur lô ante acceptis debilitatus, vt fi forte occafio daretur,vel neceffitate cum hoftibus con fligere cogereturparatus effet, omnes Gallicâs copias, quæper varia locaerantdiftri-butæ ( ijs exceptis quæ Obignino in Calabria militabant)omniaq; regni procerum au-xilia euocauit: verùmin ijs colligendis fortunam parum habuit profperam ; nam cuiu Atriæ dux,amp; Ludouicus Ärfius Gallus,militumpræfedus,qui copias fuas per Hydrun-tinum agrum diffipatas habebant, quia PetrumNauarrum, cumHifpanicispeditum copijs, eo loco effe vnde, fi difiundiiuiffentjipfos lædere potuiffet cognouerant, vnà ad proregem contendere ftatuiffent, accidit vt Ludouicus Arfius, oportunitatem qua folus tutô proficifei poffet, nactus,Atriæ ducis periculo negledo difcefferit,Atrius verb Petrum Nauarrum, Materam verfus vt ad Canfaluum contenderet, caftramouiffe certior fadus,amp; ipfe cum fuis copijs itineri fe dedit.Sed humana confilia aduerfus fortunam non fatis habent virium: nam cum Rutilianenfes ( quod oppidum, in Barenfi a-gro eft)

gro eft) qui ijfdem dicbus à Gallis defecerant, Petrum Nauarrum accerfiuîffent, ille abcæpto Materenfi itinere RutilianumdefleólenSj Atriæducemobuiumhabftit: qui hoc cafu perterritus, quid fibi agendum effet dubitauit : tarnen cum fuga non fatis tuta effet ; amp;nbsp;quamuis peditum numero inferior, plures fe équités habere animaduertens, atque Hifpanicum peditatum quod e a node longum iter confeciffet, defatigatum ra-tus, prælium inijt : in quo quum vtrinque fortiter pugnatum effet, tandem élus milites (uccubuerûtdoannesantonius patruus eius cæfus,ipfe verb captus,ac quemadmodum plerunqueaccidere videtur, vt aduerfæ res folæ nonveniant, quatuor Gallicæ triremes, quibus præeratPreiannes ex Prouincia , eques Rhodius , Veneto magiftratu, qui le illas ab Hifpanica claffe, quæ Villamarina duce proximaloca circumibat, vexari nonpaffurum promitit,permittente, Hydruntinum portum inueftæ funt: fedclaffe paulo póft eundem portum ingreffa, Preiannes viribus inferior,ne fe inuaderent ve-rituSjVt fairem clades fua hoftibus nullum adferret emolumentum, turma nauali libe-rata,triremibusquc fubmerfis,ipfe cum fuis terreftri itinere euafit. Galliæ rex ducibus fuis, vt dcfenfioniincumbentes jpugnam euitarent,mox enim vel pacis confirmatio-nem, vel magna auxilia habituros lignificarat. Sed cum exercitus vtrinque validi effent amp;nbsp;propinquijGallorum ardorem temp er are ,amp; vt bellum producipaterentur efficcre difficile crat: imo fatis, vt de rerum fumma nulla amplius interpolitamora dccerne-returtrahebantur: cuius rciin Calabria initium fuit: Hifpanis enim Scinenariæcon-iunâis, Obigninus omnibus fuis amp;nbsp;principumquiGallicam faótionem fequebantur copijs colledls, peditatum in Gioia oppldo quod tribus à Semenaria miliaribus di-ftat, amp;nbsp;equitatum, Lofarni totidem à Gioia miliaribus, caftra metari iuffit : amp;nbsp;quatuor tormentis in fluminis ripa, ad quam fita eft Gioia collocatis, vt fe hoftibus, ft Humen tranfire tentarent opponeret, paratuserat. Hilpani autem aliud conftlium fcquuti, eo die quo tranftre ftatuerunt,prirnùmagmen, cui Manuel Bcnauidapraeeratreóto iti-ncre ad flumen duxerunt : isque qUum ad ripam perucniffet, cum Obignino qui om-nem excrcitum fuum ad oppofttam ripam duxerat, loqui cæpit, atque interea nouifli-mura agmen Hifpanorum quod media acies fubfequebatur , alio itinere ad fluuium mille amp;quingentos fupraGioiampaffus traijciendumconuerfumeft: quod animaduertens Obigninus,celerrime, amp;nbsp;vt eos antequam-omncstraieciffent offenderet, absque tormentis co contendit: atiamomnes trans flumen quamuis tormentis carerent, aclead pugnam inftrmfta atque denfata conftiterant : quo faâo in Gallos longe minore (vtquldarnalunt) peditumnumero, nulloordineprocurrentes impetumfece-runt : fteque cito antequam prima acies flumcn tranftret, eos debellarunt ; quo in con-fliótu, Arabricurtius cum aliquot alijs Gallis ducibus, amp;nbsp;Sommee princeps cum multis rcgniproceribus captifucrunt : amp;nbsp;Obigninus quamuis in Angltolæ arcem confugif-fet, in eainclufus fefe dcdercfuit coaâus, in ijfdem locis debcllatus amp;nbsp;capius,inquibus panels annis ante tanta cum laude Ferdlnandum regem amp;nbsp;Confaluum fuperauc-rat : vfq; adeo mobllls eft fortunæ blandlenfis aura. Ncc ei vlro qui fuit ex præftantiffi-mis ducibus quos Carolus inltaliam duxerit, liberoque amp;nbsp;nobili ingenio, aliud quid-quamobfuit, quam nimio impetu adviôtoriæ fpempropcrare : quærcs amp;nbsp;proreglin Apulia nocult ; qui fortaffe cfiam cladls In Calabria acceptæ nuncio magis accenfus eft’.quoniamConfaluusfuorumviftoriamignorans, quum fame atque peftepreffus vitra Barlettæ morarinon poffet, paruo præftdio relidlo difceffit, amp;nbsp;ad Ciriniolam,decern milliaribus procul ,amp; pene inter Canuftum ,vbicrat prorex atque Barlcttamtri-anguli figura pofitam , exercitumduxit. Anteainprorcgisconcilio, vtrumprælij oc-cafto quærenda, an fugienda effet dlfceptatum fuerat, multiquc duces in hac fententia fuerant; cumHifpani militunumero aufti effent, ipft verb imminuti,amp;propter caqux prius Rubofij amp;nbsp;Caftellanctæ, deinde in Hydrunfmo agro,amp; poftremo in Calabria ac-ciderant, timidiores fieri cæpiffcnt,non effe perclitandam fortunam, fcdMelfium vel aliam amplam, amp;nbsp;commeatu affluentem ciuitatem ingrediendam ; ibique vel noua ex Gallia auxilia,vel pads certum nuntium expedandum: amp;ad huiufmodi cundationein fe etiam recenti régis impcrio cogi : fed habuithæc fententia contradicentes multos, quibus donee Calabriæ vidor exercitus Confaluo coniungeretur, vel ad aliquam ma-

quot;194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I Ç AE

gnimomentîrcm , vbi adueifarium non eflet inuenturus'gerendam conucrtcretur, cxpeóiaVepericulofum videbatur. Quemfrudum M'ompenfcrij exercitus qui fe op-pidispotiuscontinerequàmdimicarcvoluerat, attulifTet commémorantes , præterita exempla, quid de longis atque incertis Galliæ auxilijs fperare pofTent, admonerc: quôd fi rebus adhuc ambiguis, nec Confaluus ab iniurijs abftinere voluerat, ncc Hi-foaniæ reges pacem comprobarant, eo minus nunc faduros cum tantam vidoriæ fpem haberent. Habere fe exercitum robore aevirtutehoftibusminimè inferiorem, ncquecladesproprianegligentiaacceptas, cumeo experimentoquodferroatquea-nimi fortitudine, non autem aftu amp;nbsp;fraudibus, aperto marte caperetur com par and as: rem elfe ad fecuritatem amp;nbsp;gloriam aptioremfaltem æquafpe fortunam experiri, quàm cavitata fuifque viribus paulatim artritis , vidoriamhofti fine fanguine amp;nbsp;periculo concedere; amp;nbsp;regis qui procul effet iuffa, potius pro monitis quàm præceptis accipi-enda : quæ fi ab Obignino feruatafuiffent, prudenter data erant, fed belli conditione eo errorc immutata deliberationes quoque mutandas effe. Hæcfententiain conci-lio fuperauit: ideô quamprimùmHifpanos automnes autpartem Barlettam egreffos percxploratorescôpererunt,Ncmurius quoq; Ciriniolam verfusprogreffus cft,quod itervtriqueexercitui valde incommodum erat: eftenimea regio ficcilfima, amp;nbsp;aquis indigens:æftas autem initio Maij, longe citius quàm foleat aduenerat. Fama eft eo die multos vtrinque fiti perijfle; amp;nbsp;Galli num totus exercitus an verb pars tantùm egref-fa effet ignorabant : quoniam Fabritius Columnacum expeditis equicibus nullam ad îllos eius rei notiriam peruenire permittebat : amp;nbsp;cataphradorum eredæ haftæ, atque fœniculum quodea in regione ad maximam altitudinem crefeit, vifum eis adimebant. Hilpaniprimi Ciriniolam, quàm Galliobtincbant,pcruencrunt, «Scinquibufdam vi-netis caftrametati, Profpcri Columnæ confilio foffam quæ in caftrorum fronte erat dilatarunt : dum verb caftra muniebantur, Galli fuperucnerunr,amp; node iam ingruen-te, vtrum ftatim prælium effet incundum , anincraftinum differendum dubitarunt: luo autem Allegrius,amp; Malfianus princeps in fequentem diem differrifuadebant,quo die Hifpanos commeatus inopia coados caftra moturos fperabant ; quo fieret, vt præ-ter nodis vicinitatem, illos in proprijs caftris, quorum præfertim fitus ignoraretur,in-uadendi, incommodum euitaretur : fed Nemurio magis falutare confilium vehementer contemnente, Hifpanos magno impetuHeluctijs eadem ferocitate piignantibus, adorti funt,cumq; Hifpanorum tormentarius puluis, fiue cafu,fiue alia quauis rationc accenfus effet, Confaluus omen forti animo amplexus,vicimus,Deus nobis aperte vi-doriam pollicetur, exclamauit : hoc enim ligno tormentis nihil iam opus fore demon-ftrat. Varia eft huius pugnæ fama: Galli, fuos primo congreffu Hifpanorum peditarum fudiffe,atq; ad tormenta vfq; progreffos, puluerem incendiffc,amp; tormentis potitos;fed node adueniente, cataphrados crrorc in proprium peditatû impctum feciffe; hoc er-rore Hifpanos vires refumpfiffc diuulgarunt. Alij Gallos foffæ tranfeundæ difficultate, perturbari, nec ordin es feruare cæpiftc; ficq; præcipuèNemurij,quidum inter primos ferociter pugnat, fuostp ad foflamtranfcundaaccendit fcloppetti glande idus cecidit, morte territos, non minus ordinum fuoru perturbatione quàm hoftium virtute in fuga coniedosfuiffe dixerunt.Alij verb diligentius edodi,affirmant,Ncmurium foffæ fupe-randæ fpc dciedû,cum copias ad caftrorum latus,vt ab ea parte experiretur, ebuertere vcllet,retrocederent,proclamari iuffiffejquæ vox cauffam ignorantibus fugæ fignû da-banquam ipfius qui in prima acie erat mors ftatim fequuta', vniuerfum exercitum in a-pertam fugam conuertit. Nonnulli, pugnæ contra reliquorum fententiâ initæ notant à protege remouent, amp;nbsp;in Allcgriû transferunt: que aiunt, timiditate proregi qui eo die pugnare nolebat obicda,in contraria fententiam traxiffe.Paruo admodû fpacio pugna turn eft:amp; quàuis Hifpani foffit fuperata eos perfequuti fucrint,tamen qubd iam obfcu ranox effet pauci præfertim équités capti vel cæfi fucrût: inter quos interfedus fuitCi-andeus;reliqui impedimentis tormetisq; amilfis,ducibus paffim atq; militibus in varias partes diffipatis fuga elapfi funt. Fama eft hoftibiis vndiq; pulfis,Confaluo cum nufquâ Profperum Columnàviderct,ne in pugnaoccubuiffet verend,diligenterq; de coper-cundanti,Fabritium,qubd ilium timiditatis arguere vellet, fubridentc rcfpondiffc : ne

periculum aliquod adijflet, verendumnon elfe. Parta fuit hæc vîàorîa oâauopoft Obignini cladeni,eoque vtraque die quia Venere appellatun quem diem Hifpani fibt fauftum faepe fuifle obferuarunt. Galli vbi ex fuga vnum in locum conuenerunt j varia confilia ceperunt J aut cum excrcitus reliquijs inaliquemfelocum, ad vidoresnea-politano itinere prohibendos oportunum, conferre : aut in Neapolis defenfione hæ-rerc : tarnen quemadmodum in rebus aduerfis metus amp;nbsp;corum qui viâi funt diffi-cultates indies augentur, neutrum horum fecerunt : nam amp;nbsp;alibi confiftere difficile c-rat, amp;nbsp;Neapolim propter commeatus inopiam defend! non pofTe cenfebant : cuivt prouidcrent Galli antea, magnam frumenti copiam Romæ coemi curarant : fed populus Romanus , fine vtfibiconferuaret, fine vtmulti crediderunt, occulto Pontincis confilio,afportari prohibuit. Quare Allegrius,princeps Salernitanus,amp; multi alij pro-ceres , inter Caietam amp;nbsp;Traieótum, quo maxima exercitus reliquiarum pars, illorum nomen fequuta conueniffet caftra pofuerunt. Confaluus tantam viótoriam adeptus fccundæfortunæ curfumfequutus, Neapolim verfus exercitumduxitt Seprseter Mel-fiamiterfacicns, principifiHifpanorumpartesfequivellet, imperijfui retinendi fa-cultatem obtulit : qui potius cumconiuge acliberis difeedendi facultate arrepta, ad Ludouicum Arfium qui Venufiæ confederat,contendit.Malfia capta Confaluus Neapolim verfus iter eft fequutus, quo vt appropinquate cæpit, Galli qui ibi crant in arcem nouam fe recepe-runt : amp;nbsp;Neapolitan! deferti ,quarta décima

Maij Confaluum admiferuntiquod eo-dem tempore amp;nbsp;Auerfani amp;nbsp;Capuani fecerunt.

Çallia regû ad halicum beV.U'tn apparats://i^anorum in 1S[eapolitano repn9 progrejpti : ^lexandri Tontificn ohitiis : lulij Secundi adpontißcatum ele^io: eiufdem hedi Ucnetii inferendi conßlia : nbsp;nbsp;eorundem- in ûïemiïia atc^ fîami-

niaprogrejjus : inter Hi^anos nbsp;nbsp;Çallos ad Çaridianumpugna : l^etri JS^edices

cliitu6:de noua ad Indos nauigatione: 'Uaïentini ducis captiuiras: inter Higanos Çadosinducia'.FÎorenttnorum in Tifanos resgeßa ; Federici^rogonij intent ut: Fiorentinorumad Oßlem clades : Fippolyti Fßenßs Cardinalts inßa-tremßum immanitas.

^AiiiAE rexjtantæ cladis nuntijs, eo tempore quo magis pacis fpeî Y^^iquàmbelliciscogirationibusdedituscratacccptis , tamuobilis regni cxercituum,in quibus totnobilcs,totq; fortiffimiviri ranr calamitate,amp; periculis qua? reliquis rebus quas in Italia poflidebat imminebanf.ncc minus,quia turpiHimum fibi duccbat,ab Hilpaniæ re-gibus,proculdabio potetia inferioribus vinei,grauiflîinè cómotus,fe4’ pacis fpe dcceptum fuiiTe vehementer indignatus,vt amilTam gloria regnumq; recupe-rarct,amp;tantainiuriaarmis vlcifceretur, totis viribusnitiftatuebat: fedantequàm quid-quamaliudageret,cum Archiducequi nondumBleliaco difceflerat grauiflimè que-ftus eft:petijtq; vtfi fidem honoremq; fuum tueri vellet, quemadmodum dccebat pro-uideret: qui quum culpa vacaret,apud foceros, hæc tanto cum fuo dedecore in omniu mortalium oculisin huncmodum gehafuide fupramodum queftus magnopere roga-bar,vti faótacorrigerentnlli autem ante viótoriam,nuncfcnon ambos quemadmodum neceffe erat vno in loco elle, nunc alijs negotijs valde occupatos aflferentes,vt quibus pax,liue quod gener ipforum mandata excefli(rer,fiue quöd poftillius ex Hilpaniadi-ïeeHummaiorem de bellieuentufpem concepilTent, fiuequod ilium absque vllafilij marrimonij propter vtiiusq; tam reneram ætatem perficiendi certafpe, regni parte m fe conucrtiflè ægre tuliffent, non fatisfaceret, varijs excufationibus pacis confirmatio-nemdiftulerant; ficq; nó negantesfedfemperfpem facientes amp;di{fercntcs,quàmdiu-tiflîme potcrantjconlilij ex rerum euentu capiendi liberam (ibifacultatem rel'eruarant: fuorum autem vidoria audita,fuam tame mentem nondum Archiducidcclarabant, vt quo diutius Galliç rex anceps cflct,eô ferius auxiliaad Caieta aliaoppida quæ Galli retincbant,tuenda,cópararct : fed tandé à genero,qui alioqui Bleliaco difeedere minime vellet,coaóti,nouos legatos miferunt,qui poft aliquot dierû colloquia, adextremfi regibus fuis earn paccm,quæita erat faóta,vtipfis ncchoneftanectutacflet,cóprobare in animo non elfe declararunt; amp;nbsp;controuerfia inter illos amp;nbsp;archiduce orta,dixcruntei, foceros magnopere miratos efle, quod ipfe in pacis capitib. illoru voluntaté effettrâf-greffusmâetfi honoris cauffa poteftas libera ampliflimaq; eidata fuifret,debuifre tame ipfum libellos in quib. ipforu effet expreffa voluntas, amp;nbsp;inadati amplitudo limitata,in-tueri;ad quç Philippus,libcllos baud minus liberos fuiffe quam mandatum refponde-bar,imô vtruntpfocerü fibi indifceffu, fe pace eius opera fieri optare amp;vcllc,cfiicacifli mis verbis dixiffe,amp; omnia quæ ipfe fpopondifrct,rata habituros, facro Euagelij libro, amp;nbsp;Chrifti crucifix! imagine tactis affeueralTeinec tame fe tarn ampla taq; libera facilitate , absq; duoru hominu quos fecii miferant,cófenfu amp;nbsp;approbatiöne vti voluiffe.Ora-tores ijfdéartib.fe ad regnu Federico reftituendfi propenfos oftendentes,nouas cocor-diæ rationes propofucrunt: quæ quû non modo vana vcriim etiâinlidiofa,quiaad Phi-lippi,qui id regnum fîlio parare nitebatur, animû ab Galliæ rege alienandû fpeófabant cfTe animaduerterentur jipfemetrex in publico cofelTii, fe nullo modo,antequam pa-cem fadam cóprobaffentjiSc fibi ea quæ gefta crant difplicere fignis declaraffent, noua collo-

colloquia audirc veile, refpondit : fibic|ue eos reges qui Catholicorum nomine tan-toperegloriarentur, proprium honorem , fidem,amp; religionem tam parui facere : ne-queArchiducis, t'antaamplitudine,nobilitate amp;nbsp;virtutc principis,filij atq; hæredis vl-lam rationem habere, non modó mirum fed etiam deteftandum execrandumq; vide-ri : quo refponfo illis eodem die aula difcedere iuflis, toto animo ad belli apparatus, quos terra mariq; maiores,quàm ab quoquam eins regni regc,à multis annis fadi fuii-fent adornare cogitabat,fe conuertit. Iraq; maximum exercitum,amp; validiflimam claf-fem in neapolitanum regnum mittere, amp;nbsp;ne interea Caieta atq; ncapolitanæ arces ca-perentur, quam celerrime mari nouas copias resq; neceifarias fubminiftrare, amp;nbsp;vt ex Hifpaniaauxilia, quæ omnium malorum caulfafuerantmittiprohiberet, duobus ter-reftribus exercitibus, quoru alterum in Ruflinonenfem agrum qui mediterraneo mari adiacet,alterum verô,Ponterabiam verfus amp;nbsp;ad circumieóla loca,ad Oceanum fita mittetet , Hifpaniæ regnum inuadere,eodemq; tempore valida claffe Cataloniæ amp;nbsp;Valen-tiæ oram infeftare ftatuit;quæ dum ingenti ardore comparantur, Confaluus neapolita-narum arcium expugnationi intentus, tormenta contra arcem nouam, ad Sammartini montis radices pofuit,vnde ex edito loco, Citadellæ murus verberabatur,quæ diftum raontem verfus fita, muros habebat vetuftos,fundamentisq-, iam pene fuprà folum ex-tantibus-.eodemq; tempore Petrus Nauarrus cuniculurp,ad Citadellæ murum cuerten-dum agebat,amp; arcis muri,ex Vincenti) turri, quam ante paucos dies Cófaluus cepcratj pulfabatur.Arxnoua,fiuevtnunc appellant, Caftelnouum,tunc alia quam nunc forma crat: quonia nuc Citadella diruta vbi eius muri erant,nouus murorüm ambitus, qui pef arcis area ad mare protenditur,incipit:hic ambitus à Federico inexptus, amp;nbsp;ab codé ad coronamentû vfq; ereólus,folida ex materia comftru£tus,bcneq; fundatus eft:ac,quód vbiq; cuniculisjhoftiûcuniculos cxcipiat,quodq; aquç extremitas terrç penè extteraita tem attingat, cuniculis euerti difficulter admodum poteft:erat aùt Confalui confiliura, vbi Citadellâ cepiflet,arcis muri fubftruûioni appropinquate,conariq; earn nouis cuni culis euertere : fed Gallorum veltemeritate, vel aduerfa fortuna,maior illi occafio ob-latacft: namcuniculo iamperfeftoquum Petrus Nauarrus ignemapplicari curalfctj pulueris impetus Citadellæ murum aperuit : quo fado ftatim Hifpani pedites, qui in-ftrufta acie hoc expedabant, pars per muri hiatum,pars fcalis ex pluribus partibus ce-feendentes, ingredi Galli contra arce egrdi,ac neillos in Citadella côfiftere permitte rent,illis obuiam ire:quorum viribus breuitempore fuperati, dum fe in propugnaculû recipiunt, Hifpani illis permixti eundem locum fubire,eodemq; impetu portam pete-rc;vbi noua ilia ingensqueturris quam poftea ædificanit Confaluus,nondum efat;quo fado Gallos iam animo frados tantusterror inuafit, vt ante femihoræ fpacium animo prorfus conftcrnati,arcem cum omnifupelledile, cuius ingens copia eo ab alijs vt fer-uarctur,importata fuerat, amp;nbsp;hominibus ipfis', hoftiû'arbitrio tradiderint ; vbi Montorij cornes alijque multi principes viri capti fuerunt. Eoque magis hæc res eô opportu-nior accidit,quia poftero die clalfis in quafex grandes onerariænaucserant,multapræ-terea minora nauigia, commeatu, armis, amp;nbsp;tormentario puluere onufta, cum duobus peditummilhbus Genua,arci opemlaturaconfpeda eft : quæ dum appropinquat,Hif-panica clalfis quæ inneapolitano portu crat, Ifchiam conceffinquo illam Gallicaclaf-fis arcis nouæ deditione audita fcquuta eft : fed quum Hifpani ne pugnarc cogerentur, nonnullas naues ante fe fubmerfiflent,vbife inuicem aliquot tormentorum globis pe-tiuifrent,altera clalfis Caietam fe contulit-.altera veto illius difceflufccurain neapolitanum portum redijt.Confaluus arce noua potitus,totius regni occupationi intentus Ca- ' labriæ cxercitu, qui vt omnia progrelfus Impedimenta tollerer,ad Ariani vallem occu-pandam hæferat, minime expedato, Profperum Columnam in Aprutium mifit;amp; iple Petro Nauarro ad Ouatæ arcis oppugnationem relido,cum rcliquo excrcitu Caietam verfus contendit,in cuius expugnatione belli fumma erat fita: quoniam Gallorum fpes, atq; defpcratio, pemtùs ex eius munitilfimæ vrbis maritimæ,quæq; portum habettam amplum,amp; clalfibus quæ Genua atq; ex Prouincia mittuntur,tam opportunum,defcn-fione,amilfionéue pendebat. Nec tarnen Galli Caietam folum, fed præter circumieda loca in Aprutio Aquilam ,Euandri arcem, ôcpleraq; alia oppida obtinebant:amp; Ludo-

19« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

uicus Arfiiis,multis equitib.atq; peditibus coileâiSjCüm Amalfitano principe, Venu-fiam munierat,amp; totain vicinam rcgioncm infeftabat, amp;nbsp;Ruflanum, Atalona, multaq; prætcrca muniraoppida, quæ Aniouinæfadionis prihcipû erant, conftanter in Galliæ regis fide permanebant.IntereaNauarrus aliquot tedas naues faciebat,quibus arci O-uatæ muro tutius fuccedens, cuniculum ijs qui intus erant minime fentientibus,ab ca parte quæ Picifalconem refpicit, egit: cui igni iniefto, mûri pars vnà cum hominibus qui fupra erant magno impetu in altum exil i j t; quo cafu reliquis tcrritis,ftatim arx capta fuir,tanta cum Nauarri laude , tantoque hominumterrorc, vt,qucmadmodum nouæ lædendi rationes, quia nondum dcfenfionum modi excogitati funt,magis terrent,opi-nio fuerit eius ab cuniculis, nullum amplius murum munitionémue tutam fore: amp;nbsp;erat certè admodum horrendiim, tormentarij pulueris in cuniculum pofiti vi,ingentes rau-ros euerti : quo expugnationis genere primi omnium in Italia Genuenfes vfi funt, qui-busvt quidam aiuntjtunc tanquam gregarius miles Nauarrusmilitabat, quumanno M. cccc. Lxxxvii. adSerefanelliarcem, quam Florentin! poflîdebant cadra pofuerunt: vbi cuniculo fimilirationc ado,mûri partem aperuerunt: fed arcequiacuniculû quantum neceÏÏefuifietmuri fundamenta non fubierat,minimècapta, tune eius rei exemplum nemo eft fecutus. Sed Confaluo Caietæ appropinquante , Allegrius qui qua-dringentos cataphrados amp;nbsp;quatuor millia peditum, ex ijs qui ex prælio incolumes fu-pcrfucrantinCaietam,Fundos,Itrium,Traicdum, amp;Gulielmiam arcem diftribuerar, omnes Caietam coegit,quô vnà ingrefli funt Salernitanus amp;Bifmianus principes,Tra-jedi dux, amp;nbsp;multi regni proceres,qui ante fe illi adiunxcrant. Quo ab illis faóio, Con-faluus,omnibus ijs oppidis amp;nbsp;Sangcrmani arce potitus, caftrain Caietæ fuburbio po^ fuit: tormentisquecollocatis, magnoimpetumœniaquàportum, quaquemontem quem vulgo Orlandi vocant,qui vrbi proximus imminet, quique ab co poft muro cin-6tus , tune à Gallis valloatqueaggeribusmunitus fuit, rclpiciuntverbcrauit: bisque fruftrà(acie tarnen non inftru(fta)impreflione fada,tandcm propter defenforum nurac rum amp;nbsp;virtutem expugnationcm difficilem fore ratus, animaduertens quoque quôd amp;nbsp;fl fui milites vi in montemirrupiftent, tarnen in maioriadhuc pcriculo verfabantur, quiarormentis, è cœnobio arque alijs editioribus eius mentis locis fulminantibus,ex-pofitifuiftent, ab inftituta oppugnatione eo die quo ftatucrat abftinuit : fed tarnen, vrbem, mari quoque obfeftamCnam anteportumerantdecem amp;odo Hifpanicæ triremes, quibus Raimundus Cardoniusimperabat)quatere, arque affligerenon define-bat.Sedpoft paueos dies claffis quæ fcx magnas naues oncrarias Genuenfes quas Ca-raccas vocant, totidem alias naues, amp;feptem triremes habebat,commeatu amp;nbsp;magno peditum numero referta mifla cft, qua vehebaturSalutiarum marchio, Nemurio dc-rundo ab Galliærcgc,quàm maxime fieri poftet,de Caietæ defcnfionefolicito, quiq; earn ob cauftam, cumhisnauibus,tum alijs quæ non multo poft venerunt, paucorum dierum fpatio mille Corfos pedites,amp;tria Vafconû millia mifit, in regni exercituumq; adminiftratione fuffedus:huius adiicntu,Hifpanorum claftîs Ncapolimferecipereco-ada fuit : amp;nbsp;Confaluus vllius frudus reportandi fpe amifta,copias ad Molam Caierani agricaftellum amp;nbsp;Caftellonem, contraxit : vndc Caietam quali lata obfidione cingebat multis hominibus cum in leuibus prælijs,tum in difceftiiamiftis,inter quos Vgo Cardo nius ab ijs qui in vrbe erat tormeti glande idus ceci dit: fed intcrca omnia reliqua in regno féliciter illi fucccdcbannProlper namq; Columna, Euandri arcé ceperat, amp;nbsp;Aqui lam cum omnibus reliquis Aprutij oppidis ,Hifpanorûimperio fubiccerat,amp; Calabria penè tota,Capacij comitis rccêti pa(ftione,cidé imperio accefterat, ncq; quidquaaliud prætcr Ruftanum, cum Sandafcucrina vbi Ruftam princeps obfcITus erat, relinqueba-tur. Quotépore ccteræ Italiæ partes,àmetu amp;laboribus minime erantimmuncs;quo-niam Florcntini, iam ante Gallorumin regno neapolirano clades,Pontificis amp;nbsp;Valentini vires atq; infidias veriti, præter alios bcllicos apparatus,Camefem præfcdum,ma-gni in bcllo nominis ducé, cum quinquaginta Gallis cataphradis,vt omnibus fuis co-pijs,cxccpto appellationis honore, impcrarer,cos quos ipli metuebât,proptcrcaquod is Galliç regis minifter eftet,amp; 5o.cataphrados fibi ab rege traditos, ex regis voluntatc duccretjtimidiusprogrcfTuros : prçtcrca, regia auxilia fi quando effet opus promptiora

(. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fore

fore rati, fuis ftlpendijs conduxerunt:in cuius aduentu,omnibus copijs colleâis, Pifa-norum agros iterura depopulati funt: nec tarnen omnes quonia Serefanæ vallis ingref-fus, quodea vallis inter montes amp;nbsp;aquas,medio Lucam inter amp;nbsp;Pifas itinere fita fit,pe-riculo nô carebat.Depopulatis agris,exercitus ad Vicopifanum contendit, quo finela-bore potitilunt :’quia præfeôtus,centum Gallis peditibus qui intus erant, tanquâ regijs hoftibus pœnâ interminatus, amp;nbsp;fi egrederétur menftruo ftipendio promiflb,vt difcede rent effecit,quorum difceffu:oppidani liberam deditionem facere coafti funt. Vico capto, ftatim Verruculam vbi pauci milites erât, ne alij ingrc derentur obfcderunndeinde tormcntis per afperos illorû montium tramites fummo labore adueâ;is,qui intus erant paucis petit! globis vita amp;nbsp;fortunis confcruatis deditionc fecerunt.Verrucolæ fitus,quæ parua arx eft,in editiffimomôte,in diuturnis bellis quæ inPifano agro gefta funt extru-da,magni raomenti eftmâ cum quinq; tantummodo paffuû milibus Pifis diftet nô modo ad circumpofitâ regioncrn,ad eius vrbis portas vfq; infeftandanijVcrüm etiam ad o-mnem equitatû,amp; eos qui Pifis egrediantur fpeculandos oportuna eft:amp; hoc in bello à Paulo Vitellio amp;alijs fçpius fruftratentatafuerat : fed Pifanorû,Vicipifani quo non capto PlorentiniVcrrucolæ cadra admouere minime poterant,defendendifpeSjVtnô fans earn munierintin caufla fuit.Pifanos Verrucolç iadura magnopere terruit;amp; tarnen, quarauis tanta detrimenta accepilfcnt,paucos admodum exteros milites haberent,pc-cuniæ inopia, amp;nbsp;cômcatus penuria laborarent, vt fub Florentinorum imperium redire vellentjveniæ, iniuriarum, quas grauiifimas Florentinis intulerant, confeientia, impe-trandæ defperatione præfcrtim adduôti, non fleâ;ebantur ; quam affeôtionem,eos qui fummæ in repub.autoritatis erant, maxima curaamp; infinitis artibus tueri, amp;nbsp;conferuare neceffe cranagricolis enim,fine quibus fe tueri non poterant,meircs fuas amittere graue videbatur, idcirco varia fpe eos fouere ftudcbant,amp;fimul etiam plebeios homines, qui magis pacis, quàm belli artibus alcbantur, fiôtis literis varijsque artibus fallcndo, amp;nbsp;faills vera mifcendo,amp; fi quid noui in Italia accidilfet, interpretatione ad fuum pro-pofitum accommodando, modo hune,modo ilium principem ipfis auxilio venturum, mentiendo retinebant.' Nec tarnen inhifee anguftijs aliquo Genuenfium amp;nbsp;Lucen-fium Florentin! nominis antiquorum hoftium, atquePandulfi Pctrucij, acceptorum beneficiorum parum memoris , auxilio penitùs deftituebantur : amp;quodmaioris erat pondcris,al!qua etiam occulta ope,fed longe maiore fpe à Valentino fouebantur : qui quum diu ea vrbe, ab ipfismet Pifanis fibi oblata potiri exoptaflet, fed ne Galliæ regis annnum lædcrct abftinuiflet, nunc ex illius in regno neapolitano calamitatibus auda-ciorfaftus, patris confenfu cum Pifanorum ad id Romam milfis lcgatis,de accipiendo dominatu agcbanhoc animo, vt totius Hetruriæ imperium occuparet-.quod etfi Floren tin! amp;nbsp;Senenfes maxime fufpicarcntur, tarnen priuatis caufiis,publicum bonum impe-d!entibus,fœdus ab Galliæ rege interFlorentinos, Bononienfes amp;nbsp;Scnélcs propofitü, non progrediebatur.quoniâ Florentin!,nifi Monfpolitianus quêadmodCi ab initio aótn prorailfumq; fuerat reftitueretur focietaté inire nolebant, amp;nbsp;Pandulfus Petruccius,ant mo ab eare,quâuis verba contrariû fonum edcrent,al!enus,eius reftitutione tantû in fé Senenfis populi odium concitatum iri aicbat,vt denuo vrbe excederc cogerctur, ideo vtilius omnibus forè,quo meliori occafionc fieret, aliquantulum differre,quàm eo nûG reft!tuto,Senarum occupationê V alcntino facilioré reddcre,ficq; nihil denegando,fed prolatando,Florentinis vtfpcm pro faóto acciperent perfuadere nitebatunquæ cxcufii tiones ab ipfis rciedæ, Francifei Narnienfis, qui regis iulTu Senis morabatur opera,in Gallica aula admittebantur amp;nbsp;credebantur.Sed Pontifie! amp;nbsp;Valentino,!d negociû,nifi quatenus exercitus qui à Galliæ rege parabaturprogrclTusfuadercnt, amp;nbsp;prout magis vn! quâm alter! reg! adhærere ftatuifient, alicui cómittcre non erat in animo: cuius rei varia erant illorum hoc tempore confilia acquantûpotcrant animi fenfum minime in regé Galliæ nifi timoré coaôt! propenfum,occultâtes: Bononienfiù enim Hctrufcarûqj rcrum experientia, eius fauore plura adipifeendi fpé adimebanideo iâante Hifpanoru viótoriam,indies magis animo ab illoalienari cæperant: amp;nbsp;poff viéloriâ audaciores fa-âi,confuetâ eius voluntatis autoritatisq; rationé nô amplius habebant:amp; quamuis fia-» fim poft Gallorû clades,fe Galliæ regis partes fequuturos aireuerafrent,amp; milites quo?,

aoo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

in rcgnum neapoUtanum mktercnt confcribere often diflent,nihilomïnus nouarum rc-rum cupiditate tradi, quum neq; oculos,neq; animum ab Hetfuria remouere poftenf, regi vt fe fuarum partiü apertè profiterentur poftulanti. Pontifex tam ambigua refpon-fadabat jVtipfe amp;filius indies fufpediores fierent:quorum flmulatio atq; diflimulatio in Romana curia adeö nota erat, vt commune prouerbium inde ortum eflet : Pontiff-* cem nunquam quod diceret facere : Val en tin urn veró nunquam quod faceret, dicerc: neq; illorum cum loanneiordano controuerfiaadhuc finem habebat: nam etff Valentinus regis iram veritus, quum illius mandatum accepit,ab moleftijs ei afferendis ab-ftinuifletjtamen Pontifex fummam ex eo moleftiam præ {è ferenSjnunquam regi aut vt armis omnemloannisiordaniditionem pofte occupare fibiconccderet, aut ilium ad permutationem faciendam cogeret, inftare defierat : fed ad id non ambitione, fed iu-ftiftimo eius vicinitatis metu mouerioftendens: nam quum in Cardinalis Vrfinifcriptis vacuum folium loannisiordani propria manu fubfcriptum effet inuentum, id arguere, ilium 5 in rebus ad Manftoncm tradatis,eadem in fe voluntate, eorundemq; cum Vrfi-nis confiliorum participem fuifte. Qua in re,rex vtilitatis maiore quam honeftatis habt taratione, varié pro temporum diuerfitatefegefterat, nunc fevt ante loanniiordano fauere, nunc aliquo modo Pontifici fatisfacere veileoftcndens:quare quum loannes-iordanus, Braccianum, in regij oratoris qui Roma? agebat manibus deponerc recufaf-fet, rexhanccontrouerfiamfibicalegevtloannesiordanus, intra duos menfes fe in Galliam conferret, necantc fententiam ab fe latam quicquaminnouarctur, permit« poftulauit: cui loannesiordanus qui tum paternis,tum fuis in regem meritis^fc omnino hac moleftialiberatum iri fperaucrat,neceftitate coadus:amp; Pontifex,pctitioncco tempore fada, quo Archidux Hifpaniæ regum nomine pace cofecerat,potius metu quant alia de caufta aflenfi erant : fed rerum ftatu Hifpanorum vidoria immurato, Pontifex quantum rex fua opera indigeret animaduertens, omnem illius ditioncm,ea permuta-tione quam rex declaraftct petebanrex autem eandem ob cauftam loannemiordanum, quamuis inuitum,ad confentiendum induxerat, erfeceratq; vt fuæ fidei de eo quod rex pronuntiaftet filium obfidem dai et : erat enim regi in animo, earn ditionem Pontifici, nifi codem tempore fe in neapolitano bello fecum facere apertè declararct,non trade-re:fed cum Pirilianenfes vbi filius erat, Tranfiuo regio oratori qui ad Portum Herculis eius recipiendi gratia venerat, eum tradere recufaffent, ipfemet loannesiordanus qui redierat,Portum Herculis p etij t, feq; ipfum oratori obtulit,quiillo imprudenter accept©,naui impofuit; quod quaraprimum rex cognouit cum liberari iuftit. Interea apparatus bellici quibus cis amp;nbsp;trans alpes vti conftitutum erat, accelerabantur , quoniam Ahbrettus amp;nbsp;GienfisTiibunus,cum quadringeniis cataphradis,amp; quinq; partim Hcl-uetiorum,partim Vafconum peditum millibus,in Ghiennæ regionem,vt Fomterabiam verfus bellum mouerent, profedi erant,amp; in Linguadoccam,Ruifius Britto Tribunus, Ruffinonenfem agrum infcftaturus,odingentos cataphrados,amp;odo Heluetiorum,at-que Gallorum peditum miiliaduxerat; eodcmq; tempore claflis quæ Catalonia?,amp; Valentini regni oram infeftam redderet foluebat : amp;nbsp;in Italia rex Tramuliam,cui tue communi omnium confenfu,primus in re bellica totius Gallici regni locus tribuebatur,ex-ercitus imperatorcm deftinarat:amp; Diuionenfem prçfedum,ad odo Heluetiorum mil-iiaadducendamiferat: cataphradi autemamp;reliquuspeditatus iteraccelerabant: nec tarnen tantæerantcopiæ, quantæ initio fuerantdécréta?: idautemfccitrexnon quod facultas deeftet, autvtfumptus minores faceret,fed tum,vt,qucmadmodum valde vti-Ic cenfebatur , citius in regnum neapolitanum ducerentur: turn etiam quia Allegrius, quum rerum quæ illic gerebatur ftatum indicarct, exercitus reliquias validiorcs amp;nbsp;op-pida, atq; principes qui adhucin eius fide permanebant firmiores efte quam reuera effent atfirmaueranac deniq;, quod ab omnib.ijs qui fuarum in Italia partium effent, au-xilia poftularat: quarc Florcntini Camenfempræfcdum cum quinquaginta cataphra-dis amp;nbsp;centum quinquagintaalijs, fuo æreci concefferunt. Ferraricnfium dux,Bononi-enfes amp;nbsp;Mantuanus,qui régis accitu,ipfemet ad id bellum proficifccbatur, fiuguli centum grauis armaturæ équités, ôeSenenfes totidem tradiderunt: quæ copiæ oótingentis cataphradis,amp; quinq; Vafconum,quos Tramulia in Italiam ducebat, amp;nbsp;odo Heluetio-

LIBER S E X T V S.

mm millibus qui cxpeôtabantur,ijsq; militibus qui Caietæ erant5additie,mille amp;nbsp;oâin-gentorum, partim Gallorum partim Italorum numerum,amp; infuper deccm oôlo peditû millia côftituebant:præter quos,tcrreftres apparatus,amp; validiflima claflis foluerat,adeô vtomnes ab nullo Galliæ rege, viribus terra mariq; cis atq; trâfalpes colledis maiores potcntioréfue apparatus faftos memoriætraditumfuiflefaterentur. Sedregium exec^ citum ante quàm régi ab Pontifîceamp; Valentino cautum effet Romampertranfire minime tutum cefebatur,cumpræfertim multas ob cauffas plurimaq; inditia, amp;quiaValentini ad Confaluum multo ante interceptis literis,inter eos,vtfi Confaluus Caietam expugnâffct,regni rebus in tuto collocatis,cum exercitu progrcderetur,Valentinus Pi-fas occuparet, amp;nbsp;Confaluo coniundus Hetruriâambo inuadercnt,tradatû fuiffc ani-maduertebatur, fufpicandi iuftiflimam cauffam haberet : idcirco rex exercitum iam in Infubriam tradudo,vt tandem animum fuum declararcnt fummopere vrgebat; qui etfi audirent,amp; cum omnibus agerent,tarnen ex aliorum moleftijs quæftum taccre amp;nbsp;mer-carurâ exercere commodum tempus adeffe rati, magis in Hifpanos propenfi crant,fed manifefto cûpericulo, ne Gallicus exercitus imperiù fuum inuadcret: fictp vndepræ-mia,amp; dignitates confequi fperaffent, dâna amp;nbsp;moleftias perciperent,retinebâtur. Qua in dubitationc, fententiam fuam quoad fieri poffct, fuftinentes,vtramq; parte,palâ milites Romæ confcriberc paticbanturded tandem rege acrius inftante, Valcntinum,cunt quingentis grauis armaturç equitibus,amp; duobus peditum millibus,firex illi non modo loannisiordani ditionem, verum etlam vtSenas occupare poffet concederet,rcgia ca-ftra fequuturum promittebantaamen cum ad tranfadionem ipfam deueniendû erat,vt quiquoexrerumeuentufuomore confilium caperepoffent, abijs quæ inter eostra-ètata fuerant, nouis introduôiis ditîioultatibus variare,fuamq; denuo mentem occulta-re,ideô alia ratio inuentafuit, qua Pontifex,vt comunis omnium pater maneret,neutri parti fefauturum, fed Gallico cxcrcitui per pontificiû imperiû iter côceffurum;amp; bcllo inregno neapolitano durante,necl'lorentinis,necSenêfibus,necBononicnfibus, mo-Icfcuin futurû promittcbatiquas conditiones rextandc,quamuis paru dccoras,ncq; fibi neq; ijs quos in Italia in fide ma haberettutas agnofceret,vt exercitus fine lôgiori mora in regnû tranfircr,admififfer; verùm quoniâ certus non erat,fi quid fuis in regno accidiC-fec,Pontihcé de Valendnum fe fe ipfius hoftes no declaraturos,præterea nec fatis fecu-rus eratquo minus copijs luis Latio digrcffis ,ipfi fidenegleôtajHetruriâjquæproprijs diffidijs üc ob auxilia régi data debilis ac penè incrmis relinquebatur aggrederétunve-rlfiinile enim erat,quü hoi ex tantis occafionib.immoderatos quçftus propofuiffent,eâ rem vel quâuis aliâ aggreffuros. Sed ccce tibi in fumo maioris fpci faftigio, vt inania amp;nbsp;fallacia funt hominû côlilia,Pontifex repente,ex vinca prope Vaticanû,quo fui ab æftii recreâdi gratia ad cœnam fe cotulerat, pene exanimis in regiâ fuam, ac paulo pôR eins quoq; filius codé modo ferturffed Pontifexpoftero die, qui fuitxvm Augufti,mortuus (-* Pontificio ritu,in diui Pend çdé,niger,tumefactus,totusq; deformatus,quæ apertiffima 'i funt veneni inditia clatus fuitffedValétinus ætatis vigore,optimis ftatim atq; ei veneno accomodatis remedijs vfus, longa amp;nbsp;graui ægritudine oppreffus, vitâ tarnen conferua- . uit.Huius cafus venenû cauffam fuiffecoftans opinio fuit: amp;nbsp;commun! fam3,rcs in hûc 1’^ cft aéfa modum;Valentinus,qui eidem cœnç interfuturus crat,Adrianum Corneti Car-dinalern,in cuius vinea cænaturi erant,veneno tollere conftituerat; neq; enim ignotum । nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

eft, hanefuiffepatris amp;nbsp;ipfius frequentem confuetudincm, vt veneno non modo ad-1 uerfus hoftes vltionis,vel metus gratia vterétur,verùm etiam nefaria, diuitum proprij^t, facultatibus fpoliandi cupiditate, in Cardinales amp;nbsp;alios aulicos, etiarafi nullam vnqu^ ƒ ab illis iniuriâ accepiffcnt,cuiufmodi fuit ditiflîmus illc S. Angeli Cardinalis;quin etlam ƒ-amiciffimos coniunótlffimosq; codé modo acceperûnvt Capuanum amp;nbsp;Mutinefem Car ' dinales, qui eis vtlliffimi fidilîimlq; miniftri fucrant.Valentinus igitur fuû fecutus moré quum lagenas quafdd vino venenato plenas prçmiftffet,easq; mlniftro cuidâ rci minime confcio,cû mandato ne cuiquâ daret tradidlffct, fortè fortuna Pontifex ante cœnæ tempus eo venit,qui fiti,ex lngétiq;,vt tune erat çftu viélus,potü petiuinfed quia nondu cxVaticano eaquç adcœnâerant neccffariaallatafuerât,minifteris,quiidvinû velue præftâtlus côferuari çrcderet,ex eis lagenis, quas Valétinus prçmiferatjPôtifici infudit;

Valentinus pâtre bibente eô fuperuenit, atq; excodem vinobibit. Addefundi Ale* ■f xandrifpeôtandum corpuSjin diui Pétri templum vrbs totaincredibili lætitia accurrit: neccuiufquamoculiDraconcmilium, quiimmoderataambitionc, amp;peftiferaperh-dia3omnibusq;horrendæcrudelitatis,monftruofælibidinis,amp; inauditæauaritiç exem-■ plis ,facris atq; profanis rebus absq; difcrimine vcnditis vniuerfum orbem venenis in-fecerat,extindumfpedandoexpleripoterant:quinihilominusab ineunteætate, ad ‘ ! extremü vfq; vitæ fuæ diem,fingulari acpenèperpétua felicitate,maximaq; Temper ap-pctcns,amp;pluraquàm optaretperpetuoadipifcens elatus fucrauquod exemplum,ad il-lorum,qui humanorum oculorum imbecillitate diuinorum iudiciorum arcana fe vide-re arbitrantes,quicquid mortalibus vel faufti vel aduerfî accidit, ex bene maléue fado rum cauflîs manarc aiunt,arrogantiam retundendampotentiflimum eft:quafi nonquo-tidie multos bonos iniuftè vexari, amp;nbsp;contra, plerosq; improbos ad non meritos honores euehi,cerneremus:quafifecus interpretando,de Deiiullicia potcntiâue detrahere-tur,cuius amplitudo,breuibus ac præfentibus terminis minime inclufa,alio tempore amp;nbsp;loco, largamanu æternis præmijs atq; fupplicijs,iuftos ab iniuftis difcernit.Scd Valentinus in palatio grauiter dccumbens,omnes copias fuas circa lé contraxit:amp; cum antea femperin patris obitu partim armorum fuorum terrore, partim Hifpanorum Cardina-lium qui vndecim erant,fuffragijs Pontificé ex arbitrio fuo eligere cogitafret,tunc temporis, propter grauiflimam ægritudinem , amp;hoc , amp;reliqua omnia longe difficiliora quàm prius cogitafletinueniebat : quare veheméterindignatus,querebatur,quôd cura alias fæpius omnia quæin parentis morteaccidere poiTentcogitafTet, omnibusque remédia inueniflct,fibi,vt amp;ipfeeodcm tempore tam periculofo morbo detinCretur fieri pofle,nunquam in mentem venUTetudeo cum confilia non ad ea quæ antè cogitarat, fed ad præfentem neceffitatem accommodanda effent,fe eodem tempore Columnio-rum amp;nbsp;Vrfinorum odium fuftinere non poffe ratus, amp;nbsp;ne in fe confpirarent veritus, ijs potius quos in fortunis tantùm, quàm ijs quos in fortunis amp;nbsp;fanguine læferat fidere fia-tuit: quapropter Columnijs amp;nbsp;Vallenfi familiæ quæ eandem fadionem fequebatur fta-timreconciliatus, ijs vt in propria régna redirent inuitatis, arecs quas magno fumptu Alexander raunierat,auxeratq; reftituit.Sedhæcneq; ad ciusfecuritatcm,neq; ad Ro-manævrbis,vbiomnia timoré,amp;tumultu erantplena,tranquillitatemfarishabebant momenti : quoniam Profper Columna in Vrbem vcnerat,amp; tota Columniorum fadio armaceperat: amp;Fabius Vrfinus, fuæ familiæædesinMonteiordano ingreffus, cura magna Vrfinæfaôfionisturbaaliquot tabernas,amp;mercatorum, atq; Hifpanorum auli-corum domos incenderatnn cuius gentis nomen propter tyrannidis in Alexandri pon tificatu ab illis vfurpatç memoriam, ferc omniûanimi erant concitati:amp;Valentini fan-guinem fitiens, multos peregrinos milites confcribebanamp;Bartholomeum Aluianum, qui tune Venetis militabat,vt cum reliquis Vrfinis fuis ad tot iniurias vlcifeendas propc rarer vrgebat.Suburbium amp;nbsp;Quintiana prata Valentini copijs erant referta:amp; Cardinales fe non tutô in Vaticanum conuenire poffe rati , ad Mineruæ conueniebant : quo in locojpræter antiquum morem, Alexandri exequias,fed ferius confueto cclebrare ineç-perunt, ConfaluiRomain aduentus timebatur, præfertim quia Profper Columna ccr-tum Hifpanorum militum numerum Marini reliquerat, amp;nbsp;quia Valentini cum Colum-nijs reconciiiatione,Hifpanicam fadionem fe fcquuturum promififfe credebatur. Sed multo magis Gallici exercitus aduentus formidabatur,qui ad eum vfq; diem lentèpro-cefferat, quia publica Heluetiorum concilia,infauftis eius gentis inregno neapolitano fucceffibus territa, ante quàm regijs miniftris pedites apud fe conferibendi facultatcni dediffentdiu dubitarant:amp;ferè omnibus ducibus amp;delcdis peditibus eademde caul-fa ire recufantibus,fcrius confcripti,amp; in itinere lend fucrant. Sed Pontifîcis morte,exercitus , cui Mantuanus velutregis vicarius, amp;nbsp;cum eo, amp;nbsp;fi non nomine, retamen ipfa Caincnfis præfedus, amp;nbsp;Sandricurtius præerant: quoniam Tramulia æger Parmæ hæfc-rat, Heluetijs minime expeôtatis,in Senenfem agrum, vt Romam contenderent vénérant, fie enim rex imperauerat, atq; etiam Gallicam claffem quæ Caietæ crat,Hoftiam, vt Confaluum fi fortè,quemadmodum fcrebatur,excrcitum Romam quo Cardinales ad libitum fuumPontificem eligere cogcret,ducerc voluiffet impediret, petcreiuffe-rat: ta-

L I B E R s E X ï V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Â03

rattamen quia mercatores, in Uteris quibus pecunia ex Gallia reprefentari iubebatur, rccipiendis propter Romanaru rerum perturbatione fe difficiles exhibuerant:amp; Helue tij qui iam in Senenfem agru peruenerant,nifi prius ftipendia accepifTentjVlterius pro-gredirecufabaualiquot dies inter Bonconuentu amp;nbsp;Viterbiu moratifunt.Quo tempore no minores erant in Latio, amp;nbsp;in plerisq; alijs Pótificij regni amp;nbsp;Valentini locis tumultus: quoniaVrfini,amp;omnesRomaniprincipes,infuasquifqifortunas redibât. Yitellij Ciui tatemcaftellûredierantjamp;loannespaulusBalliOjConiurationefretusjPerufiâoppugna ueraf.amp; quamuis ab hoftib. fugatus recedere coaótus fit,tamé cum multis copijs amp;nbsp;pub licis Florctinoru auxilijs denuo reuerfus,valida impreffione fada,nó fine aliqua hoftivi ôcfuorûcædeingreflus eft.Plumbinates quoq; arma ceperat gt;nbsp;amp;nbsp;quauis Senefes idop-piduoccupare conati fint,tame Florctinoru ope prior dominus re di j t: ide in fiiis regnis Vrbinatiu dux,Pifauri,Camerinijamp; Senogalliæ principes faciebât-.fola Aemilia, etfi Ve ' netorû, qui Rauennæ magnas copias coparabant metUjno carerctjin Valentini fidc pa-catapermanebaf.quodreipfa quanto ei region! tolcrabilius fuifTetvnitantùmprincipi eicp potent! parère, quàm cû fingulæ ciuitates propriù principe habebantjquinec propter imbccillitaté eos tuer!, nec propter inopiâbeneficijs afficere poterat: quin potius cumfe paruis vedigalibus quæ haberetalere non poflet,illos opprimere cogebaturâl-îud ctiam homines in memoria reuocabant, propter illius autoritaté atq; potcntiam,amp; finceram iuris adminiftrationê,eam regioné à fadionum tumultib, quib. antea feraper crebris hominû cædibus vexari iolcbat,immune fuifTcjquibus rebus amp;nbsp;beneficijs quo-que in multos illorû collatis,in militates homines flipendijsûn togatos,fui amp;nbsp;Pontificij imperij magiftratibus dilhibuendis;amp; facerdotibus,apud patré ad facrabeneficia obti nenda,cômendâd!s, populorum animos fib! deuinxerar.quare nec aliorû exempla qui omnes rebcllabant,ncc vetermn principum memoria,eos àValentino alienabauquem veltotanguftijs opprefium,tarnen amp;nbsp;Hifpani amp;nbsp;Galli, amplis promiffis fibiadiungere fummopere nitebanrurmam præter ipfius copiarü vfum,Hifpanorum cardinaliû fuffra-giaadfuturâpontificis eledioneraadipifcifperabant. Ipfevero etfi propter Columnio rum recôciliatione,ilium Hifpanis adhçfifTe opinio fuerit, nihilominus cû nulla alia re quam metu ne Vrfinis coiungerentur ad !d efiet impulfus: tune verö quemadmodu aie-batjfe ad nulla rem in Galliæ regem tentandâteneri veile declaraflet,quia amp;Romævbi Galli tam propinquum exerciiû habebant, amp;nbsp;in alijs fuis fortunis,raag!s ei amp;nbsp;nocere ôc prodeffe poterantquâ Hifpani,Galliæ regis partes fcquicôftituitndcirco primo Septé-bris die cumSanfeuerinati cardinale, amp;Tranfiuo regio legato,pro rege ftipulantibus, couenir,copias luas ad neapolitanum amp;nbsp;quoduis aliud bellum in quemcunqi, excepto Potificis imperio gereretur,proraittcns;amp; viciffim regij procuratoresjrcge ad eins cum omni ditionc quam poiTidebat defenfioné, amp;nbsp;ad auxilia quib. ea quæ amiferat recuperate pofTetfubminiftranda obligarunt. Præterea Valentinus,fe plurimorü Hifpanorum cardinaliû fuifragia,pro cardinale Rotomagenfi captaturü fpem facicbat;qui Pontifica tus fui regis autoritate,opibus,amp; armis adipifeedi fpei plenus,ftatim poft Potificis obi-tum,ex Gallia vtRoma contenderet profedus cratjfecumq; prseter Aragoniü cardina-lera,Afcan!um quoq; adducebat; qui antebienniû èBituricéfiturrilibcratus,pofteain aula,in honore habitus,amp; ab Rotomagéfi valde humaniter acceptus fuerat,quôd veterem eius autoritaté qua in Romana curia poliere folebat,amp; maximas amicitias atq; cli-entelaSjfibi primo pontificatus interregno profutura fperaret:quæ fundamenta nó ad-modum firma eranqquianec Valétinus fibi de Hifpanis cardinalibus, tjui magis horai-num more propriæ vtilitatis,quàm gratiæ ob beneficia tum a pâtre tum ab ipfo accepta referenda: ftudiofi étant : amp;nbsp;quiapleriq; illorû,regum fuorum animos olfenderc nolen-tes,nûquam id córaifiifent,vt Galium cardinale pontificé crearentmec Afeanius fi maxime potuiifetjVtRotomagenfis ad fpes omnes quæ fibi amp;nbsp;familiæ fuæ relinquebantuv deprimend-as,amp; extinguendas ad pontincatû afcendcret,affenfus effet. Noui Potificis creatio cû quia defuncti exequiç,ante quarû finc(funt aût nouendiales)Cardinales,ex veteri more locû fufftagijs ferendis deftinatû,quem ipfi côclaue vocant, nô ingrediun-turuû ad feditionis,in tâta rerûpturbatione, amp;tâ grauiprincipû diffenfionejoccafio-nes amp;nbsp;pericula vitanda, Cardinales qui prçfentes aderant, abfentib.cardinalib.veniédi

204 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

tempus concedi voluerant, qui cum vcnifTenqSenatus, propter Valentini copias, amp;nbsp;quia Gallicus exercitus,tandemtotusinter NepetatqueInfulam colleâ:us,quiq; Ro-. mam vfq; cafira excédere cogitabat: fine quôd ne aduerfafaftio Collegium ad libitum fuîiiTi facere cogeret, vererentur,fiue quôd Rotomagenfis ad maiorem fuifecuritatem, vtq; eis copijs Pontificatum confequendumfe vfurum fperaret,Tiberim antequam nouas pontifex creatus efTet^ranfire recufabat,eledionem minime liberam foré vereba-turiquæ tandem poftmultas cotentiones collegio^fe alioqui conclaue ingrefTurum negante, hac ratione funt compofita, quôd Rotomagenfis pontificum collegio,Gallicuin exercitum Ncpetis atq; Infulæfines minime excenururn,fidéfuamobftrinxitjamp; Valentinus Nepet profcâus eft : deinde, ducentis grauis amp;. trccCntis leuis armaturæ equiti-buSjLudouicoMirandulano, amp;nbsp;AlexandroTriultiodueibusin Gallicacadraraiifisad Ciuitatcmcaftellanam fe contulit:amp; collegium multis militibus ad vrbis præfidium c5-fci iptis, amp;nbsp;tribus antiftitibus conclauis cuftodiæpræfedis, fi quem tumultum percipe-rcntjCius aperiendi autoritatem dédit,vt'fingulis Cardinalibus liberam quocunq; relient proficifeendi facultatem habcntibus,omnes eos cogendi fpem am itterent.,Cardinales tandé numero trigintaoélo,Conclaue ingreffi funt, vbi difiidium quod alijs tem-poribiismoramafferrcfolebat, in caufla fuit vt intra paucos dies nouum pontificein crearintmam propter alias fingulorum cupiditates, amp;nbsp;præcipuè propter contentionem quæ Gallicæ fadionis Cardinalibus cum Hifpanis vel Hifpaniæ regibus fauenribus e-rat,non de homine côuenientes, fed proprio pcriculo,cum res Romana in tanto metu, atq; tumultu elTet, amp;nbsp;cafuum qui tarn difficilibus temporibus, interregno in Pontifica-tu exiftcnte,acciderc pofi’ent cogitationc tcrriti,Rotomagenfi quoq; Cardinalc,in quo indies magis eius adipifeendi fpes minuebatur confentiente, Francifeum Picolhorai-ncum,Scnenfcm cardinalern,quem quia fenex erat,amp; tunc temporis infirma valetudi-ne, omnes breuiffimo tempore fupremum diem obiturum exiftimabant, Pontificem crearunt: qui Cardinalis certèeratintegræ famæ,alijsque dotibus tanto gradu minime indignus cenfebatur ; hie vt Pij Secundi,patrui fui, à quo in Pontificum collegium co-optatus fuerat,memoriam renouaret, Pius tertius nuncupari voluit. Pontificccreato, Gallicus exercitus, cum nullam vitra moræ caufiam haberct, antea deftinatumitcrin greflusjftatim Tiberim traiecit: amp;nbsp;tarnen nec Pontificis clcdione,ncc exercitus difeef-fu,Romani motus fedabantur: Aluianus cnim amp;nbsp;loannespaylus Ballio qui coniundi in Perufino agro militesconfcribebant,cxpcdabantur:amp;Valentinus graui adhuc valctu-dinc opprelTus, illorum aduentum metuens, cum ducentis amp;nbsp;quinquagintagrauis armaturæ,amp;totidc expeditis equiribus,amp;odingentismilitibus,fideàPonrificc,res fea-liquapadionefcdarc melius pofie fperante accepta, Roinamvcnit. Sed cum Valentinus,amp; Vrfiniiuftiffimaciusfanguinis fitiaccenfi,quiq; nouas perpetuôcopias conferi-bebant,intra eadem moenia effent, hiq; à Pontifice,pontificumq; collegio,ius fibicito adminiftrari poftulaflent, præcipuum tarnen vltionis fundamentum in armis faltcm quamprimùm loannespaulus Ballio amp;nbsp;Aluianus aducnifi’ent, ponebant: exquoVrbs amp;nbsp;fuburbiura in quo Valentinus caftra habebat, perpetuô fere tumultuabantur ; quæ contentio,nonmodô populumRomanum amp;nbsp;curiam pcrturbabat,fcd,vtcreditur,Gal-lorum rebus pluriraum obfuit; nam cum Vrfint fc vt Valentini rebus confedis,ad Gal-liæ aut Hifpaniærégis ftipendia proficifeerentur adornarent, amp;iilorum arma, ad belli vidoriam non parui momenti fore exiftimarentur, abvtraque parte amplis conditio-nibus inuitabantur : fed cum fua natura raagis Gallici nominis ftudiofi cfrent,Rotoma-genfis Cardinalis cum Iulio Vrfino, qui totius familiæ nomine, Aluiano,cui locus ho-neftus relidus fuit,exccpto agcbat,padus eft : Sed Aluiani aduétu omnia funt turbata: nam etfiinitiô cum codem Cardinale ferè conueniffet,tarnen temporis ferme momen-to cum Hifpano oratore loquutus, fe cum vniucrfaVrfinafamilia, loanneiordano ex-cepto,cum quingenris grauis armaturæ equitibus,amp; fexagintain fingulos annos aureo rum numûm millibus Hifpanis addixit: in quam fententiam, vtipfe conftanter alfere-bâtpræcipuèfueratimpulfus,quôd indigne ferret, Rotomagejifem Pontificatus cu-piditate etiam turn flagrantem, Valentino quôd eius opera Hilpanorum Cardinaliuin lutfragia maxima ex parte confequifpcraret,faucre:quamuis Cardinalis culpa quæ ipfi afcribe-

L i ß B R s E X T V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îoj

afcribebatui itt alios transferens, Venetos eius ici autores fuifTe, fibiperfuafum efTé præfe ferret, quij quôd Galliæ regem neapolitano regno excludi cuperent^non modo in hune finem ilium à fuis ftipendijs difcedere,fe eundem illi, vt ferebatur, locum fer-uaturos promittentes, pafïieffent: verùm etiam vtprimaftipendia promptiora elfentj Hifpano oratori quindecim aureorumnumûm milliamutuô dediffent ; quod etfi non penitùs certumeffet, tarnen Venetum legatum , huic negocio fe aperte immifeuiffé negari non poterat. Alij ampliores abHiipanis conditioncspropofitasincauffafuif-(e aiebant; quia ipfîs amp;nbsp;reliquis ex eadem familia, oppidorum in regno neapolitano quorundamius, amp;fratri, opimafacerdotiafedaturos, ac,quod ille magni faciebatj bello confedo, duo Hifpanorum peditum millia, ad bellum quod contra Florentinos , in Petri Medices gratiam gerere in animo habebat auxilio miffuros promiferant* Opinio fuit loannempaulum Ballionem,qui vnà cum Aluiano Romam venerat quem-admodum eius exemplo, eodem tempore cum Gallis amp;nbsp;cum Hifpanis agebat, fimili-ter in conditione capienda fequuturum. Sed Rotomagenfis Cardinalis Vrfinorurrt alienatione, quafpes Gallorumanteaferècertæindubiumreuocatæeffe animaducr-tebantur, permotus, ftatim omnibus quæ petijt conceflis ad régis fui ftipendia , cum centum amp;nbsp;quinquaginta grauis armaturæ equitibus, quamuis fub Florentinorum nomine , fic cnim voluit loannespaulus vt certior effet, ftipendia quæ ex eafumma quam illi exfœdere régi debebant deducendacrant, fe debitis temporibus accepturumjper-traxit: amp;nbsp;tarnen loannespaulus Pcrufiam ad militem conferibendum reuerfus, amp;nbsp;cen- , turn quadraginta auri libris accepds, magis ex communi rerum euentu agens, fuaque ftudia amp;nbsp;coramoda,quàm honefti, amp;nbsp;militaris fidei rationem fequutus, ncc non varijs coloribus profedione ad exercitum fuam protrahens,Perufiapedem non mouinquod Rotomagenfis cardinalis ided fieri cenfùit,quàdloannespaulus,cius téporis Italiæ du* cum parum integram fidé lmitatus,lara tuin cum fecû padus eft, Bartolomço Aluiano amp;nbsp;Hifpanis fe fie fadurum promififfet. Vrfinorum conuentioni coniundafuit pax inter illos amp;Columnios, eadem hora in Hifpani oratoris domo confcda;quem vnà cura Veneto,vno animo,fuarum côtrouerfiarû arbitros fecerunt: quorum coniundionc ter- x ritus Valentinus, quum Roma difeedere ftatui{fer,amp; iam iam Braccianum, quia loâncs iordanus fe ilium muiolatum eo perdudurû Rotemagenfi fidé dederat, iturus effet, loannespaulus, Vrfini,qui ilium adorii i ftatuerant,cum per Angelicæ arcis ponté fiibur bium ingredi no potuilfent,Roraa egreffi ,amp;longo circuitu ad porta quæ Turrionis di-citür,quæ tum claiifa erat,profedi,cam mcendunr,ingrclfiq,, cum nonnullis Valentini equitibus pugnam ineunt; amp;nbsp;quamuis multi Galli milites qui nondû Roma difeefferant, ei auxilio venei int, tarnen cum hoftium vires maiores effent amp;nbsp;ingens impetus,milites au'tcmipfius quorû numerus iam anteavaldeimminutus erat,fugæfignum datent, vnà cum Scyllaceo principe, amp;nbsp;aliquot Hifpanis purpuratis in Vaticanûconfugerc coadus eftjvnde ftatim in Angelicam arcem pontificis confenfu ab arcis præfedo, qui adhuci* dem erat qui fuperioris pontificis tempore fuerat,quandocunq; difeedere vellet in fua poteftate fore fide accepta, fe recepitieius autem copiæ diffipatæ funt. In hoc tumultu Camenfis præfedusleuitervulneratus fuit-.amp;Rotomagenfis Cardinalis,eo die magno in metu fuiti offenfionum cauffa hoc fado remota, amp;nbsp;tumultus pariter Romæ fedatus, adeô vtpacatè noui Pontificis cledioni operamdare cæperint, quoniam Pius,cardi* nalibus fpe in fua creatione concepta minime fraudatis,vigefimo fexto poft die, quàm erat ad pontificatum affumptus, ex hac vita migrarat.Poft cuius obitum,cum pontificü collegium aliquot dies Conclauis ingreffumdiftuliffct,(voluerunt cnim Vrfinos qui vt legionls fuæ numerû expièrent,ibi manferant,prius Roma difcedere)eledio extra con-clâue décréta fuitmam Hofiiéfis,qui fimdi Petri in vincula cardinalis apcllabatur ami* cis,autoritate,amp;opibus potens,totfuffragiafibiobftrinxerat,vtijs qui cotra fentirent fe opponere non audentibus, iam certus amp;decrctus Pontifex conclaue ingreffus, nouo atq; hominûmemoriæ anieainaudito exemplo,antequàm conclaueclauderctur,cadô pocte, quæ fuit poftremaOdobris, ad pontificatum affumptus fuerinquivel primùra fuum lui I anl nomen intuitus,vel vt fama fuit,quo cogitationum fuarum magnitudineni indicarecjvel ne etiam nominis pr^ftantia Alexandro cederet,Iulius,eius nominis inter

2o6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L 1 C ab '

omnesquotquotfuerantpontifïccsSecundus appellari voluit, Magna ccrtè fuit omnium mortalium admiratio ; Pontificatum tanto confenfu,Cardinali,quem difficili ad-modum natura cflcjcunótis formidandum,amp; omni tempore inquietumjOOtifllmuerar, quiqtætatéin continuis moleftijs cófumpferat,necelfitate coadus multos læferat,odia amp;fimultatcs cum multis raagnisviris exercuerat, delatum fuilTc: fed mox fingula per-pendenti, cauflæ, quibus,omnibus impedimentis fuperatis ad tantum gradum euedui fuiflet,apparebant:cum enim diu Cardinalis admodü potens fuilfetjmagnificentia qua reliquos omnes fuperauerar,amp; animi magnitudine non modo amicorum multitudinc, vcriim etia inuetcrata admodü in curia autoritate pollebat:prçtcrea p6tificiç dignitatis , libertatisq; defenforprinceps habebatunfed multó magis illfi promoucrut iramodica atq; infinita promifla quæ cardinalibus,principibus,nobiliû primoribus amp;nbsp;ijs qui fibi hac in re adiumêto effe poflent,in omnib.quæ petere potucrunt fada:adhçc,pecunias, multa faccrdotia,amp; dignitates, tam ex fuis,qua ex alienis diftribuendi faculratemiquia ^multi cius liberalitatisfamapermoti accurrerc,fpótc ei pccunias, nomé, officia amp;nbsp;beneficia,quibus ad fuam voluntaté vteretur, certatim offerremee fuit aliquis qui cogita-ret eins promiffa longé maiora efle quam vt ca Potifex fadus præftarc pofrc,aut debe-revidcrctundiucnimliberiacycracisfamäobtinuerat, itavt Alexander V I.cius tam cerbus inimicus,in rcliquis ilium carpens, veridicu homine effe fatebatur;quam laude illc,cum feiret à nullo homines faciliusdecipi quam ab eo qui decipere nunquä folitus fuir,vcl huiufmodi nomé habuit,vt pontificatü adipifcerctur,parui fecit.Huic eledioni affenffuseftRotomagenfis cardinalis,quiacum fe pontificatum adipifei non pofTe ani-inaduertcret, hunc queraadmodum hadenus fuifie cxiftimabatur, ficin pofterum fui régis amicum forefperauit. Afcanius quoq; cardinalis,prius illi,vctcrum contentionü,. cum vterq; purpuratus ante Alcxandri pötificatum, Romanara curiam fcquebatur,memoria depofita,reconciliatus,afrcnfus efijquia cfi cius natura melius quam Rotomagen fis agnofceretjillûpontificé fadum perinde,ac multo ctiä magis quam in minori Fortuna,inquictum forCjCaq; confilia qu£ fibi ad Infubriæ imperiû recuperandû viam aperi-re poffent,habiturum lperauit:Hifpa.ni quoq; etfi primum animo effent alieniffimo,tot tarne aliafuffragia concurrcrc animaduertentes, ideoq; fc eins dignitatis impedienda: imparcs rati,aflcntiendo mitigate,quam repugnando irritate tutius cxiftimarunt:amp;ali-qua ex parte ingentibus ipfius promilfis,fteti, amp;nbsp;Valentini fiiafionibus nrecibusq; per-moti,confcnfcrunt: qui ad tantara calamitatcm redadus crat,vt cpioduis pcticulofani confilium fequi cogctetut,non minus quam cetcri fpe fruftratus:eius namq; filiä,Fran-eifeomariæ Ruucrco vrbis ptæ'Fedo fiio nepoti fc matrimonio iundurû,Pôtific2tus co-piarum imperiü confirmaturü;amp; quod maioris erat momenti, ad Acmiliæ,Flaminia;q; poflcffionê qutearcibus cxceptis iam ab eins imperio defecerant, recuperanda,auxilia datutum promifir:quarum prouinciatütcs,nouis rebus,amp; cómutationibus plenæjPoa tificis,qui fe tunc imparem ad cas ex atbitrio fuo conftituendas pcrfpicetet;amp;Vencto-rum imperium in ca Italiæ patte dilatati vix fette poffet, animum vatijs cogitationibus angcbant:quamprimum enim Valentini in Angelicaarce fuga,amp; copias quç cum illo e-rant,diffipatas, in Amilia cognitum fuit, ciuitates quæ antea illü conftantcr cxpedauc-rant,fpc amiffadiuerfas rationes inirc cæpetunt: Cefenates,adpriftinam pontifietjim-perij fidcrarcdicrant. Imolenfes,atcis præfedo,nonnullorfi ciuitatis ptincipumopera interfcdo,alijs pontificium, alijs Riatiorü,vctetü dominotum dominatum exoptantib-ancipites crant:Foroliuienfes qui diu,antequam Xyffi potificis diplomate Riatijs fubij-ccrcntutjOtdelaffis patuerant,AntoniumRiarium reuocaucrant,quiprius Venetorum opc redire conatus, deinde ne illi, vt ea vrbe ipfi potirentur fuo nomine abutcrentur veritus, ad Florentinos conuerfus illorum auxilio redierat. Pifaurum loannes Sfortia, Ariminum PandulFus Malatcfta,vtetqueà populo vocatus tcdictant. ScdDionyfius Naldius veteranus Valentini miles,ab Ariminenfis arcis ptçfcôlo accitus,ci opem latu-rus eo fe contulinidcirco Pandulfo eiedo,ciuitas fub Valentini dominatum tedijt : foli Fauentinidiutius in cius fide permanferant; fed tandem illiusrcditusfpcdcieóti, ad Manftedorumyctcrum dominotum reliquiasconuerfi,ApLorrcmiuucncm exeafa-milia, fed nothum, quia nullus erat cx legitimo toro natus, accerfiuerunt. Veneti ad totius

totius Acmiliæ imperium afpirantes, ftatim poft Alexandri obitum multos milites Ra-uenuammiferantjcumquibus noiftu ex tempore Cefcnam adorti funt:at populo for-titervrbem tuente,ipfi qui fine tormentis,amp;magis infidijs quàm viribus fret! vénérant, inRauennatemagrumredierunt, in omnia quæ imperij ineaprouincia augendi oc-cafionemdarepoftentjintenti; quammoxDionyfij Naldijcum Fauentinis diftenfio aperuit : nam ciim Dionyfio Fauentinos fub Manfredorumà quibuscum Valentinus eamvrbemoppugnauitdefecerat j imperium redire moleftiflîmumeftet, Venetis ac-eerfitis vallis Lamonis arces quibus ipfe præerat eis tradidit : qui paulo pôft Fauentinæ arcis præfedo pecunia corrupto, treCentospeditesin eammifcrunt:eodcm quoque tempore Foripopilij arcem , amp;nbsp;pleraquealia Aemiliæcaftellaoccuparunt ; amp;nbsp;copia-rum partem ad Fanum fortunæ oppugnandum miferunt; fed populus fe Pontificis no-mine conftanter défendit. Ariminum quoq; populi confenfu^antea cum Pandulfo Ma-lateftafe illi Citadcllam Patauini agri oppidum, annuum ftipendium, amp;nbsp;grauis arma-turæequitum turmamin perpetuum daturospalt;fti,introminî funt:mox fummo Audio ad Fauentiæ oppugnationem conuerfi funt: Fauentini enim arcis, quæ quod in de-preffoloco fitaeft, amp;ipfiearn ftàtimprofunda foffaàciuitate feparaffent, parumillis obeffepoterarjiaôturaminimèterriti, amp;nbsp;bene in Manfredorum nomen affeólijatq; Fauentiæ dominatura, ab Lamonis vallis incolis, alijs promitti ægrè ferentes, ftrenuè fc tuebantur:fed cum vires ad defenfionem dcficerent,quia Veneti Chriftophoro Mauro legato exercitum amp;nbsp;tormenta Vrbi admouerant, amp;nbsp;optima quæq; agri locaoccuparanr, ablulio iam Pontifice, cui hæcaadaciamoleftiflimaeratjopern flagitabanneum autem is in ca fede nouus effet, opibusq; amp;nbsp;virib. caréret,nec âb Galliæ aut Hifpaniæ regbus turn grauioribus rebus occupatis,tum quiancütrîiliorfiadhærere volebat,auxiliafpe-raretj nulla alia rationc quàm pontih'cij nominis aüforitatCjprofpicere eis poteranquæ vt quanti vnà cum amicitiæ,qua diu ci reip.coniunôlus fuerat rationCjapud Senatû Vc-netum effet experiretur,Tiburtinum epifeopû Venetias, quôd cum Fauentia in Pontifi-catüs iure effctjipfi ab hac iniuriâ pontifici, qui antequâ ad eum gradû afccnderetjfem-per ipforü reip.coniuôtiffimus fücrit,amp; à quo nunc ad ampliorcm fortuna eueâOjVete-ris beneuolentiæ vberrimos fruâus fpicrare pofrent,inferenda,nô abftincienr,cxpoftu latû mißt. Credibile eft eos ipfos qui antea vt fe Pifanis reb.nô immifccrent5rcgni nca-politani portus pignori ne acciperentjnfubriâ cum Galliæ rege ne diuidcrcntluaferâr, in Senatu fui{rc:qui,fi indies multis magis odiofi atq; fufpedi Herent,amp; reliquorû odijs pontificûquoq; inimiciriâadiungerent,quidtandéinde futurum effetjCogitarénfcd cû ambitiofa cofiliatam Felices exitus habuiffent,omnib.velis tam propitio fortune vento datis,eorû qui contrariû fuadebant,verba non audiebantur : idco fummo côfenfu pon-tificio legato tale refponfum dam eft;cum Senatû femper S. Petri in vincula cardinale, propter diuturnam amicitiam, innumcris,mutuis vtrinq; offieijs atq; bcncficijs confir-matam,ad Pôrificatûcuehifummoperc cxoptafic: neq; vllopadodubitandu cfre,quin quern Cardinalem ita obferuafrent,eundc,nunc multo magis Pontifice obferuaturi ef-fennverùm fe qua in rc,fi oblata Fauentiæ adipifeendæ occafioné ample6terentur,eius dignitaré læderentnon animaduertere : quod caciuitas nó modo nó pontificû nomine polfideretur,fed etiâ ipfimet Pontifices fe eius omni iure fpoliaffent: atq; in facro colle gio acfenatu,omnera doininatû in Valentinumduccm plene tranftuliifcntdllud quoqgt; in memoria reuocabaht,ne ante quide earn cóccffioné,pontificcs poft hominû memoria vnquam Fauentiam poffediffe;fcd nouis femper vicarijs,nullü aliud prçtcr cenfum, quendam quem ipfi quoq; fi quidcmtenerentur,pcndere promittcbat,impcrij fignum agnofeentes, conceffilfe:nec Fauentinos Pontificû dominatû exoptarc; imô ab eo ab-horrentes,Valentini nomen ad extremû vfq; coluiife ; amp;nbsp;cius omni fpe fublata,ad Mart fredæ familiæ nothos accerfendos præcipites ruiffeiad extremû rogarc,vt Pontifex cart dem in Senatum Venetum,qua Cardinalis eum profeeütus erat,bencuolentiam cofer-uare vellet. Pontifex de Venctorum animo certior fa6tus,Valentinü ducem,quiab illo quamprimùm ad Pontificatü afcendit,magno honore amp;nbsp;magna beneuolentiæ fignificæ done acceptus, in Vaticano cum pontifice habitabat, in Aemiliam mififfet;fed ne cius profedio quæab initio omnibus populis gratafuifletjuunc cum omnes iam ab illo de-

2o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

feccrant val He inuifa effet veritus,id nó fecit. Fauentinis igitur vnica In Florentinis fpcs rcliqua eranqui tam propinquam ciuitatem,in Venctorum poteftatê venire ægrè feren-tes, initio ducentos pédites cö miferant; amp;nbsp;vteosadfc donee Pótifexauxiliuin mitterc poffet tuendos accenderent,aliarum copiarum mittendarum fpe foucrant.fed Pontifi-cem ad armacapienda promptum non effe, nee Galliæ régis,qui Venetos vt Valentini ditionê non attingerenthortatus crat autoritäre eos cohiberc poffe animaduertentes; quum ipfi foli fe bcllo cum pontenti hoffe implicare nollcnt, auxilia mittere dcfierunt: quocircaFauentini omni fpe exclufi,cum Venetus exercitus,qui ad Obferuatiæ fanum caffrahabebatjiam vrbismœniatormentis quatereincepiffct,coniuratione ctiain vrbe detelt;äa,amp;aliquot qui vt Venetos introducerentcófpiraratcaptis, cónioti, vrbe eis de-diderünVeneti aut, Afforri aliquod quauis exiguum ad vita tuendâ fiibfidium promife-runt. Fauentia capta,facile Imola, amp;nbsp;Foroliuij potiti effent,fed ne pontificé qui mirû in modû querebatur magisirritarent,militibus dimiiris,tunctéporis,cumin Aemiliajpræ-* ter Fâuentiam amp;nbsp;Ariminum cum fuis appendicibus, Montefloiê quoq;,Santarchange-lum,Vcrrucium,Cattcriâ,Sauinianum, Metulâ, Cefenatium portum:amp;inlmolenfi di-tioneTuiïînianû,Solariolum,amp; Montebatalliam occupaffent, vlterius progredi deffite runt.Valentini nomine in Acmilia, tantummodo Foriliuij, Cefenæ,Foripopilij,amp; Bertinori arces tenebantiir; quas ille quamuis in Aemiliam proficifei fummopere cupcref, ne in Venetorû poteffaté peruenirent, Pótifici ca lege vt cas pôff pacatas rccipcret cu-ffodiendas tradidiffet: fed Pontifex veteri candore nondum dominandi libidine fupc-rato,cum dicerct feoccafiones quæ ad fidem fallendam allicercnt,fponte arripere nolle, rccufarantandc vtaliquaratione tarne Venetorû progreff'us,fibi propterpótihcijiin-perij pcriculûmoleffiflimosimpcdiret; ValentinûprætereaRoma difeedere cupiens, cum eo fuo amp;nbsp;pótiHcij c olle gij nomine egit,vt mari Spediä,amp; inde terreffri itinere Fcr-raria, deinde Imolam eontendcret,quo etiaduccrentur centum grauis, amp;nbsp;lyo.lcuis ar-maturæ équités, qui adhuc eins ligna fcquebantunquo cófilio cum Valentinus Hoffiâ. vt naues cófccndcret effet profe(ffus,Pontifex,cum arces nó accepiffe penitcret,amp; iam mutata fentcntiaquacumq; rationc ijs potiri poffet,rctinereffatuiircr,Volaterranum amp;nbsp;Surrentinu cardinales, qui eiperfuadcrét vtne illaoppidain Venetorû mantis perueni rent,eadéconditione qua Roraærraâatû fuerat,ipfi tradcret,milit;quod cû Valentinus facere noller,Pontifex iratus,intrircmibus quas iam confccndcratcû capi,deinde ho-neffè in Mallianû duci iufTitjVnde, vniuerfa aula, amp;nbsp;tota vrbe ob eius captiuitatc lætitia cxultâre,in Vaticanû duôtus eff:amp;quâuis diligéter cuffoditus,honorificè tamé atq; hu-maniter acceprus fuit; vcrùm quia Pontifex ne arciû præfeôfi,dc fua falute defpcrantes, arecs Venctis venderet vcritus,humanitate atq; bladitijs tefferas ab illo accipere nite-batur.Sic Valentini potentia,non minus crudelitate amp;fraudibus,quâpontificii imperij armis amp;potentia, ferè repente eueóla,ipfo in fe cas inlidias quibus pater amp;nbsp;ipfc tot a-lios vexaucrant cxperto,magis repentinacladecorruit. Nec verb eiusmilites melio-rcm fortunam habuerunt : qui cum in Perufmum agrum àFiorentinis amp;nbsp;alijs ptiblicam ffdem fperantes pcrueniffent,Ballionum, Viteiliorum,amp;Senenlium copijs àtergo con ipcôtis vt euaderent Florcntinorû ditionc confugerunt:vbi cû inter Caffcllioné amp;nbsp;Cro-tonam, numero quadringenti équités cum paucis militib.conffitiffent,Florcntinorum iulRi omnib.rcbus exuti funt:amp; Michael illorû dux captus, que illi poftea pontifici,qui cum omnes eius pontificatus miniftros odiffettum maxime illû,quod omniû Valentini fcclcrû fîdilfimus minifter amp;nbsp;perfeCtor fuifler, vehementer petenri concefferût: quam-uis,vt natura erga eos,in quos feuirein fua poteffate effet,mitis erat,no multo poil cum dimiferit.Hoc tempore Rotomagcnlis Gallicç Icgationis côlirmationc,ab Iulio potius quia negate nó aufus erat qua libera voluntatc impetrata, vt in Gallia redirer Roma di-fcelfitiatAfcanitis, quamuis cum ex Gallia difeederetregiferediturù facramento quo ab pontihee clam libcratus eff, conHrmaffet, illû nó eff fequutus. Nec tarnen fuæ cre-dulitatis ab Afcanio delufac exemplum , Rotomagenfem, inPandulfi Petrueij rebus cautiorcm cffccit : qui eo Senis magno honore accepto , miroque affu artificiofisque conlilijs hbi conciliato, amp;nbsp;fc Montempolitianiim Florentinis reffituturum promittens, tantum effecit,vt Cardinalis in Galliam reuerfus, Ic nullum in vniuerfaItalia Pandulfo

fapientiorem virum reperiffe afferens, apud regem egerit vtBorghefîus eins filius,ad paternæ fideiin Galliaobfes, Senas redire permitteretur.Hæ fuerunt in Italia ob Pon-tificis mortem faélæ mutationes. Eademverô tempeftate bella abGalliæ rege tanta fpe trans alpes cçpta,ad magnas difficultates redaôia erant: quoniam exercitus in Aqui taniæ fines miffuSjpecuniæ defedu, amp;nbsp;eorum qui praerant incuria, cito diflblutus fue-rat:amp; clalfis, Hifpaniæ oram exiguo fruôtu præteruefta, in Maflilienfcm portum rcdie-rat: exercitus veroPerpenianumverfusprofeftus ,de cuiusprogrcflù,quôd omnibus neceffarijs rebus optime effet inftruélus, rex fibiplurimum polllcebatur, adSalfium, locum munitum propc Narbonem ad Pirenei radices, in Ruflinonis ditione fitum ca-ftra pofuerat : quod oppidum quum optimos defenfores haberet,ftrenuè refiftebat : amp;nbsp;quamuis Galli fortiter oppugnarent, amp;nbsp;omniftudio mœnia tormentis concutere, amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;p

cuniculis euertere niterentur, nunquam tarnen potiri potucruntdmô maximo exerciiu ex omnibus Hifpaniæ regnis vt obfelfis opem ferrent Perpiniani, quo rex ipfe venerat congregato,amp; propter Gallorum qui Fonterabiam verfus miffi fuerantjdiirolutioncm, copijsquæ adeos fines tuendos iuerant, huic exercitui coniun6iis,omnesq; vnàaduer-fusGallos venirent, ducesfeimpares viribus efTeanimaduertentes,cum iamcirciter quadraginta dies Salfium obfediflent, Narbonem verfus copias reduxerunt : quos le-quutiHifpani, Galliæ regis fines ingrelfifunt, amp;nbsp;aliquot parui momentioppidis captis cum GalliNarbonæ conftitiffent, paucos dies commorati, regis fui iulfu, qui eius qui inuaditur proprium finemaflecutus, præfertim cum ipfius régna ad vim Gallorum re-pellendam potentiflima , ad inferendam effent imbecilla, nonlibenter bellum vitra montes fouebatjin fuos fe fines receperunt. Haud multos dies póft Federico rege intercedente,quinq; menfiuminduciasfoluramodo de tranfalpinis rebus pa6tifunt;nara Federicus,fpe fibi ab Hifpaniç rege de neapolitani regni reftitutionc falt;fta,idemq; Gai liæ regem, apud quem mifericordia cômota Galliæ regina pro co vehementer labora-bat, fadurumfperaret,pacis tractationem inter eos ferucrat:quamobrem dum bellum in Italia arderet, Hifpaniæ regis legati in Galliam venerunt,qultanto aiiificio agebant,^ vtFedericus, fuæ reftitutionis, cui Aniouinæ faôkionis principes magnopere repugna-bant, difficultatem præcipuè ex Galliæ rege manare fibi perfuaderet. Omnibus igitur duorum regum bellis in regnum neapolitanum conuerfis, omnium oculi amp;nbsp;cogitatio-nes in eam partem intendebant: Galli etenimRomaprofe(fti,pcrValmontonis amp;nbsp;Co-lumniorumloca, in quibus commeatus illis fponte datus eft, itinere faóto,per pontifi-ciamditionemSangermanum verfus contendebant, vbiConfaluus, Roccafecca,amp;: Montecaffmo præfidio munitis non quidem vt fortunam experiretur , fedvt vlterius progredi prohiberet, quod propter loci qui natura munitus eft opportunitatem,facile fé faifturum fperabat , caftra pbfutrat. Gallis ad Pontecoruû amp;nbsp;Ceperanum caftra me-tatis,Salutlusmarchio,cum copijs quæ Caictæ erant, anteaTraiedenfi ducatu, amp;nbsp;Fun-dano comitatu ad Garilianum fluuium vfq: Confalul difeeffus occafione recuperatlSÿ adiunôtus eft. Primus Galliciexercitus labor fuit, Roccafeccana oppugnatlo,qua fru-ftràtentata,in tantum contemptum addu(fti,vtin Hifpanorum caftris,eum diem ncapoi lltanum regnumab Gallis fecururrireddidiffe palam a{firmaretur,abierünf.eam«^|-, ob cauffam fe hoftes Sangermanno pellere poffe diffifi, ad maritimum iter defleftere fta-tuerunf.quare Aquini,quod ipfi ceperant, biduum commorati,feptingentis peditibus,' in Gulielmia arce reliétis,Pôtecoruum regrefli,Fundano itinere, ad turrim quæ in Ga-riliani fluminis tranfitu pofita eft,caftra locarunt ; quo in loco fama eft olim Minturnas vetuftilfimâ vrbemfuiffc; quilocus non modo adpontem iaciendum,amp; fluuium traijci-cndnm,vt illis erat in animo, verùm cüam,fi forte ibi hærere coadl fuiffcnt,cum Caic-tam amp;nbsp;claffem àtergo Traielt;ftum,ltrium ,Fundos,amp; omnem regionem ad Garilianum ufq; amicam haberent, oportunus erat. Si Galli fluuium traieciffent,quôd Confaluus tanto inferior viribus effet ,.vt fe aperto in loco opponcre non poffet,Gallis Neapollm vfq;,quo amp;nbsp;clalfis quç nullum mari impedimentum habebat veniffet,liberum iter rclin quebatur,plurimum ad viôtoriam referre exiftimabatur ; ideo Confaluus Sangermanoi profciftus, ad alteram Garilianipartem, vt Gallos totis viribus tranfitu prohiberet, ve-nitffeid, propter incommodum amp;laborem in quo exercitus, inftumlnibus quæ vadd

310 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T O R ï AE LT A L I C AE

fuperari nequeuntjCum hoftcs fc opponunt fuperandis verfantur, facile faâurum fpe-rans:rcd vt fà;pc accidit,quod prius difficillimû exiftimabatur id facillimum fuit,amp; con rrà,qiiôd omnes facillimum ccnfebant,difficilius:Galli nam^; etiâ fi Hilpani prohibc-re conati fint^ponte fadojtormentis paitim in earipa in qua caftra habcbanr,quæ oppo fita nonnihil aitior erat, partim in nauibus quas ex clafic aducrfo flumine fubuexerant, collocatisjfluminis tranfitû fibi vendicarunnfed cum poftero die tranfire eæpiffentjHi-Ipani fcoppofuerunt; amp;nbsp;in eos qui iam rranfierant impreffionc faôla^magno animo ad medium ponté vfq; rcpulerût:amp; nifi tormentorû vi rctrocedcre coaóli fuifienr,vlterius cos eifentperfequuti. Inhocconfliâu ex parte GallorüjDiuionenfispræfcôtivicarius cecidinex altera parte Fabius, Pauli Vrfini filins,iuuenis nÔ paruæ inter Italos milites, * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expedationis. Fama fuit Gallos,fi cum tranfire cæpcrût,fortitcr progreffi efienr,co die

viftoria pociturosdéd diim lente amp;nbsp;cum timoris fignificatione procedût,nô modo eius diei vidoriæ occafionê amiferuntjfed etiâ magna ex partefuturç fpcm debilitarunt: na poft earn diem res ilîorü parum féliciter fuccelferunt: iainq; inter duces potius crat per turbatioquam concordia,proq; Gallorûmilitû ergaltalos duces cofuctudinc,Mantua no regio legato,parum erant obfequeres, adeo vt ille vcl hac de caulTajVel quod reue-ra,vtaicbar,ægrotaret,velquodpericulo prius ad Roccafecca,deinde,quo diepontem tranfire tentarunr,faùto,de viótoria defperaref,ab excrcitu maiore apud Galliæ rcgé,fî-dei qua fortitudinis vclmilitaris in cxercitu adminiftrando pcririç,opinionc relióta dif-ceffit.Poft cuius difcelTum Galli duces,quorû præcipui crât,Saluciarfi marchio,Camé-fis prçfeâ:us,amp;Sâdricurrius,pontis capite ex altera fluminis parte, prius carris munito, vallum multorû hominû capax,cuiusope ab hoftibus,pontc tranfeuntes haudamplius inuadi potcrant,extruxerunr:fed aliaimpedimctâjpartim ipforCi culpa,partim ex hoftiû virtute amp;tolcrantia,partim ex fortunæ iniquitate orta,quo minus vltcrius progrederé-tur eos remorabantur: quia Confaluus,qui inagis,vt eos hyemis,amp; regionis finis occa-fionCjquàm virib.impediret opera dabat,ad Cintui â vicfi,editiorc loco fitû,paulô plus mille palTibus abflumine diftanté,peditatu amp;nbsp;rcliquis copijs circûcirca difpontis,caftra locararddq, magnoincomodomam cû deferto in loco,\bi,agricolarûcafç,amp;paftorum tuguria rariflima fiint,caftra habercntjVix teôlû aliquod inueniebâf.planiciesqi ipfa na-tura depreifa,atq; ob anni tcpus,pluuijs obnoxiaaqna amp;luto redundabatddcircomili tes qui vbicôfifterentnon habebanr,magnûfafciculorû numerû in editioralocacomportantes,iblü ijs fternere conabantur:quas ob resrû quod militiftipendianô dabatur, turn etiâ quia Galli flurainis tranfitii prorfiis fibi liberû fecerant, vt milites minus inco-modi pcrciperent,vtq; periculû in quo militü numéro hoftib. inferiores, perpetuo ver-fari videbantur,vitarét,Capuâcffc recedendû præfeélorû quorundâfentcntiafuit; qua Côfaluus h is æterna memoriadignis verbis,magno animo reiecitîcû diceret, optare fe potius fepulcrû fuû eadé horapedé vnum vlterius habcrc,quâpaucos cubitos retrocc-dendo,vitç fuæ fpacio centû annos adderedicq; res aduerfas animi côftantiapfcrens,amp; caftrorû frote alta fofta, amp;binis vallis munitad’e Gallis obiedus tuebatur,qui etfi vallû amp;nbsp;ipfi feciflent nô tamé caftra mouere tentabâtmâcû regio vniuerfa imbribus,amp; flumi-nis aquis redûdarct(hûc locù T.Liuius, ob Sinueftæ viciniraté,Sinueiranas aquas apel-latiamp; fortaffe funt Minturnæ paludes,in quib. C. Marius, Syllâfugiés fe occultauit)nifi angufto,ac bene lutulentoftagnantib.vbiq; aquis,itincrc,ncc fine periculo ne ab Hifpa norû expedito peditatu, qui admodû prope caftra habcbat,à latere inuaderenrur,pro-gredi poterât;amp; forte fortuna eapiyeme tépeftas eratfrigidiflîma, atq; afperrima,amp; fu-praeins regionis côfuctudiné,niuib.amp;pluuijsabundâs, vtfortunaq; cœlûqûn Gallos cÓfpiraflc vidercnturjqui cunólando,nó modo tépus inutiliter terebant,verùm etiâ ob fuam naturâ,ferc idé detrimentû ex mora pcrcipiebant, quôd ex veneno paulatim cro-dente capiunt Humana corporamam etfi minore incômodo,quàmHifpani in illis locis erant,proptereaquàdantiqui cuiufdâ theatri reliquiæ, quib.multaligneateôlaadiun-xerant,amp;vicinæ ædes atq; diuerforia militû parte tegebât;amp; locus circa turrim nônihil Sinueffana planitic altior,minus aquarum iniuriâfcntiebat; amp;nbsp;maxima pars cquitatus, Traiedûatq; in alia vicinaoppidafe ct'itulcratmihilominus quia Gallorü amp;Hcluctiorû corpora diuturnos laborcs amp;nbsp;incómoda,nó tam facile qua Hilpani perferunt,animorii impetus

L I B E R s E X T V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îü

Impetus atq; ardor in eis indies deferuefcebatmâgis:quæ difficultateSjCorû qui ai) rege cômeatuijamp;ftipcndiotûfolutioniprçfedi erant,auaritia augebantunquijpprio quç-Itui intenti, nec vllû fraudis genus prætermittentes militû numeiûimminui pacicbâtur; neq; vtcôtneatu exercitus abundaretcurabânquasob caudas multç ægritudincs cxer-citû inuadebant;amp; militû numeruSjquauis ad ftipendia accipienda ferèidé cflet,rc ipfa tamé longe minor eratdtalis etiâ militib.fua fponte ex parte dilapfis; quas p ertui batio-ncs præfeftorû dilTenfio augebat, qua fiebat vt exercitus nec ordincjuec decenti difei-plinaregeretur : hacratione Galli,hyberni téporis afperitate detentiin Garilianiripa otiofè hærebant; nulla re,præter leuioraquçdâ ccrtamina,ad ré fummâ paru coducétia, memorabiligefta,nifiquôdHifpanifemperècertaminefuperiores difccdcrc vidtban-tunhis quoq; dieb. accidit,vt pedites qui à Gallis ad Gulielmiæ arcis præfidiû relidi e-rant, quù moleftias quæ ab ijs qui in I^ccafecca atq; alijs circa ea loca præfidio erant, ipfis ^pctuó infercbâtur,fuftinerc no polTent, idcoq; ad caftra rcdirentjin itinere ab illis funderentur : Sed cû res permultos dies hoc in ftatu fuiflent,Bartûlomçus Aluianus, amp;nbsp;ceteri Vrfini,cûfuis copijs in Hifpanorû caftra fuperuencrunt,quorû aduentu Côfal-uus virib.ita audus noningentos grauis,mille leuis armaturæ équités,amp;9. militû Hifpa norû milliain caftris haberet, iam no de defenfîone,fedde hoftib.laccflcndis cogitare cçpinad quodeo magis accédebatur,quôd feiret Gallos equitatu quidé fuperiorcs,pe-ditatu verô inferiores,per vicina oppida ita diftîpatos cfTe, vt eorum caftra paulo minus decem millib.palfuû paterenr, adeo vtcirca Gariliani turrimSalutius prorcx,amp; reliquî præcipui duces cum minore tantû exercitus parte manfiftent, eaq; ctfi comeatus copia ' iuperueniflet,morbis tarnen,quib.multi,amp; inter reliquos Camenfis præfcdus interie-rant,indies magis crefcentib.quotidie minuereturddcirco fluuiû furtim fi poftet,tranfi-re cum ftatuiftenquod h fuccederet de vidoria minime ambigebatui-jAluiano cius co-filij,vt aliqui aiunr,autori, ponté elàra faciendû curarct cômihncuius opcrajCÛ in quo-davico propeSinuertam naualis pons magno filentio fadns eftet, eo ad Garilianû no-duvedo, amp;adSuu!j vadû quatuor milliarib. fupraGallcrùpontépofito,vbi illinullû præfidiû habebât quaprimuin pons pofitus fuit, quod fadû cft die xxvil. Decéb. totus exercitus amp;nbsp;cûeo Confaluusipfe traiecit, eadéq; node Suuij quod oppidûad ftuminis ripâpoUtûeftjà primis trâfeuntib.occupatû caftra locauit;manec|; fequéti, qui erat dies veneris Hifpanis fauftus,Cófaluus cûnouiftimûagmé,quodinterMondragonis arcem amp;nbsp;Carinulâ, quatuor palfuû millia infra Gallorû ponté caftra habcbat,ad ponté illorû oppugn andû contendere imperaftet,ipfe cû prima acie cui Aluianus præerar,amp; media, quæ vnà cû ipfo flume traieccrat,vt Gallos infequeretur,qui eadé node Hifpanos pôce iado copias iamtraducere certiorcs fadi, vtqui antequàm mitioratépora adefrent,ni-hil amplius moliri ftatuifient; exiftimarentq; eandë hoftib.negligentiâatq; ignauiâin-efle,ingcntiterrorc occupaû ; amp;nbsp;hacaudaciaatq; repentino motu, eo magis perturbati funt,progrefl'us cftiquaraobré prorexadquémulriTraicdoamp;cx vicinislocis per quæ diflipati erant, conueniebanttrepidans potius(vt inrepentinis cafib.fierifolet)quàm irt mediû côfulcns aut délibéras,etlî Allegriû cum aliquot peditib.equitibusq; Suuiû ver-fus ad hoftes tranfituprohibédos ire iufliftet,vbitaméferô hæc fieri fecûreputaret,me-tuq; in omni eorû cônlio amp;nbsp;deliberatione fuperâte,media node à Gariliani Turri, vt fe Caietârecpicrcnt,caftrarerù Caftrenfiûtumultuatcs,magna parte,nouéq; magnis tor-mentis,amp;vulneratiscûmagnoægrotorûnumeroibirclidis,mouerunr. AtConfaluus illorû cognitafuga,cû exercitu eosperfequens ProfperûColumnâcum expeditis equi tibus,vtab illis infeftatitardius incederét,pmifit:qui cû adScandiû eos efientaftccut!, Gallis.femper inccdétibus,fcd tamé fepe adpôtcs,amp; angufta itncra,ne ordines pertur-barétliçrcntibus,leu!b.prælijsfimuldimicarecçperût,ex quib.Gallifempervbi aliquâ tifpcr impreflioné fuftinuiflcnt,aliqua clade accepta recedcbantihic aût eratillorû pro-greftus ordojtorméta prçccdcbât,q pedites fcquebâtur,vltimo aût loco equitcs,quorû poftremi^petuo cû hoftib.pugnabant : cû hac ratione modo hçrétes,modô leuiter pu-gnâtes,adponté vfq; qui ante Caietç Molâ eft,jpgrcflî elfent, neceflîtas prorcgé,vt equi ratus parté in loco quo tormétis fuis, quæ cû ea celeritatc qua milites,iter coficere non poifcntjiam ipfis perinifccbantur præcedendi fpacium côcederet,fiftcretcoégit, quarc

2IÎ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R 1 AE I T A L I C AE

acri CO in loco inita pugna, paulo poft, poftrcmum Hifpanoi um agmen, flumine absq» vllo impedimcnto ijfdem nauibus, quæ ad ponté ab Gallis fraftum erat traiedo, redo itinereCaietampetebat,Confaluocum reliquo cxcrcitu fempercliuumtencnte. Ad Molanum ponté, Gallis loci muniti beneficio præfcrtiin,etfi plurimo timoré pleni pu-gnam fuftincntibus, amp;nbsp;Hifpanis qui fibiiam vidoria potiri videbantur, magno impctu in eos irruentibus , aliquandiu ferociter pugnatum eft : fed tandem Galli,cum hoftes iam fuftinere no poflent, amp;nbsp;ne ab hoftilis exercitus parte,quam Confaluus per cliuofa loca ad id miferat, iter ipfis impediretur vcriti, ordinibus perturbatis retrocedere ince-perunt; hoftibus autem continuo perfequentibus, cum adbiuij caput,cuius pars vnal-trium,altera Caietam ducit perueniflent,tormenris cum omnibus equis aquibus trahe-bantur relidis ,multis mortalibus cæfis,inter quos fuitßernardinus Adurnius qui cata-phrados quinquagintapro alio ducebat, amp;plurimis captis ; reliquos ad Caietæportas vfq; fugientes iunt vidores perfecuti.Eodem tempore Fabritius ColLimna,a Confaluo miftus,cum quingentis equitibus amp;nbsp;mille peditibus,fluminc tranfmiftb,circa Pötecor-uum,amp;Fracias,plurimis caftellis,amp;regionis incolis operam nauantibus,Ludouici Mi-randulani,amp; Alexandri Triultij turmas debellauitunulti præterca eorû qui Fundis,Itrij, alijs item propinquis locis caftra habebant, amp;nbsp;cam pontem ab Hifpanis iadum audi-uiftent,ad Gariliani Turrim vt cum fuis coniungerentur, non contcnderanr,fcd quo li-bi confulerent, diflipati, ac trépidantes varia locadiuerfis itineribus petebant,capti, fpoliatiq; funt. Maius infortunium habuerunt Petrus Medices, amp;nbsp;aliquot alij nobilcs Gallorum caftrafequentes : qui'gallicis copijs ab Gariliano difccdentibus, cum quatuor tormentis quæ Caietam veherent nauigio non magno confcenfo, turn nimio pondère, tum quia in fluminis oftio ventos aduerfos habuerunt,cum naui omnes fubmerfi funt.Sequentinodc Confaluus cum excrcitu,adCaftcllonem amp;Molam caftra habuit: amp;poftero die Caietæ quo præter Gallos duces , Salernitanus amp;nbsp;Bifinianusprincipes confugerant,appropinquauit, fuburbiumq; amp;nbsp;montem à Gallis dcrelidum occupauin qui, etfi ciuitas militibus amp;nbsp;commeatu fatis ad defenfionem effet inftruda,amp; locus hu-iufmodi qui facile maritima auxilia accipere poffet, tarnen confternati,nec ad incerta fubfidia expeótationis moleftiam ferre parati,ftatim animum ad deditionem conuerte-runt:amp; ideo Diuionenfis præfedus, Sandacolumba, amp;nbsp;Theodorus Triultius,de reli-1504. quorum confenfu ad Confaluum profedi, die prima anni millefimi quingentelimi quarti, Confaluo Caietam cum arce, terra mariq; è regno neapolitano cum omnibus rebus fuis, tuto abeundi accepta facultate; amp;nbsp;vt Obigninus,cæteriq; captiui vtrinq; di-mittçrcntur, tradiderunt : Sed hoc non tarn perfpicue expreffum fuit,quin Confaluus, huius padionis vi regni neapolitani proceres liberati minime intelligerentur, cauillan di anfam habuerit. Hæc eft ilia ab Galliæ regis exercitu ad Garilianum fluuium, ad cuius ripam quinquaginta dies moratus erat,acccpta cladesmon minus ex proprijs errori

I bus peruerfaq; difciplina,quam ex hoftium virtute profeda:quæ fane memorabilis vel ob illud eft,quia tarn nobilis tamq;opulenti regni integra amiffio amp;nbsp;Hifpani imperij fir mamentum fequutum eft: magis autem quöd cum Galli,hoftibus potentia longe fupc-riorcs, amp;nbsp;omnibus terreftribus maritimisq; ad bellum neceffarijs apparatibus inftruóli in regnum inuafiffent, tarn facile amp;nbsp;fine fanguine vidorumq; periculo debcllati fint:amp; quia quamuis pauci hoftili manu perierint, tarnen ex tanto exercitu varijs cafibus,pau-ciffimieuaferunt: expeditibus enim quifugaelapfifeconferuarunr,amp;cx ijs quidedi-tione fada,terreftri itinereCaietadifeefferuntjpars in itinerefrigoribus amp;nbsp;morbis con fumptaeft:amp;qui viuiRomam peruencrunt,pleriq; nudiacmifcrabilcs,pars in publicis pauperum hofpitijs : pars nodu frigore amp;nbsp;fame in foris amp;nbsp;vijs pcrierunt: huius autem rcijfiue fata Gallis aduerfa,nec minus nobiliati quam plebi contraria,fiuc morbi ex in-commodis ad Garilianum paffis, contradi, cauflam præbuerint,plcriq; corum qui de-ditionc fada nauibus Caieta vbi maximam equorum partem reliqucrunt difeeflerant, vel in itinere vel quamprimùm in Galliam perueniffent,intericrunt;inter quos Salutia-rum marchio , Sandricurtius, amp;nbsp;Montis præfedus, multiq; alij magnænobilitatis viri fuerunt.Præter id autem quod difcordiæ,ducumqi focordiæ-jtcmporum acerbitati,atq; Gallorum Heluctiorumq; naturæ, ad cundationis moleftias animo,amp; laborcs atq« incommoda

L I B E R S b X T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;èij

commoda corpore non ira vtHifpani perferenda aptæ tribui poterat,düo in ptimis régi vidoriaintercepifTejCxiftitnatüefttnempe exercitus propter pontificis morte longa cir ca Româ mora:qua faôlû eft vt Hyems ante fuperuenerit, amp;nbsp;Confaluus Vrfinos ad ftipe dia fua,quàm ipîi regni fines ingrederentur, adfciueritmeq; enim ambigitur,qain fi ipli dû traftabile miteq; cœlû fuit,mgrelfi cffent,Côfaluus tune viribus longe inferior, nec têpeftatis acerb itate adiutus,maxima regni parte deferta, in pauca munira loca fe rece-pturus fuiflet-.alterû fuit regiorû quçftorû rapacitas, qui rege in militû ftipcdijs fraudâtes , amp;nbsp;eandé ob cauflam cômeatû impedientes non paru eu exercitû minuerunnrex e-tenim fumma celeritate talé omnium necclTariarû return apparatum feccrat,vt certû fit, eo tempore quo pugna cómiiTa eft, magna pecuniæ vim Sc ingenté cómeatus copiä,ab ipfo mKTam^Komæ fuiffe; amp;nbsp;quauis poftremö,ob innumeras ducum amp;nbsp;totius exercitus querelas vberior elfet cómeatus copia,tarne tantaantea fuerat penuria,vt ea ceteris in-cómodis addita,tot çgritudinû,amp;multorum militum difcefluSjVtq; coplurcs per vicina loca diffiparentur,caufla fuerit, quibus ex rebus tanta miferi exercitus clades manauit: nam vt ad corpus tuendu non fads eft fi caput fanu fit,fed amp;nbsp;cetera membra munere fuo fungi nccefte eft:fic non eft fads principe ipfum culpa vacate, nifi in miniftris débita diligentia amp;nbsp;virtus ptoportione refpondeant.Eode anno quo hæc tam grauia in Italia ge-ftafunt,pax interBaifettumOtomannu, amp;Venetos confeftaeft,quamvtraq; pars cupide amplexa eft: quoniaBaifettus princeps manfueto ingenio amp;a partis ferocitate ad-modum alienus,literis quoq; ac tcligionis fux ftudijs deditus,natura ab armis erat alie-nilfimus-.idcitco bellu potentiffimis terteftribus atqi maritimis appatatib.cæptum, quo • primo biennio Naupaôtû,qui bodie Lepantus dicitur,Mctl'ionc,Corone,amp; luncum in Pcloponncfo,quæ nûc Morea dicitut,occuparat, fiue ocij ftudio motus ,fiue ne vel jp-priapericula,velreligionis amor,Chriftianos principes in fe concitaret veritus,non ea-dé vehemétia poftea gefferar : nam amp;nbsp;Alexander Podfex,aliquot longas naues Veneris auxilio miferat;amp; vna cum ipfis Vladiftau Bohemix atq; Pannonix rcgem,ad bellum in Turcarum finibus mouendu pecunia concitarat s amp;nbsp;Gallix atqi Hifpania? reges, finguli fuas claffes,fed non code tempotc,ad Venetoru clalfem adiunxerat.Sed maioti ftudio Veneti,quib.maximo teip.Sc priuatoru detrimento,negotiadonu quas homines ipforu inmuldsoricnds pardbus exercebant,cómcrtiumbello impcdicbatur,pacem amplexi funtmam cum Veneta tefp.fingulis annis maximam frumend copia ex ijs regionib.qux Turcarum fafees agnofeunt, accipetc foleret, ea opottunitateptiuati, illis non patuas difiicultates atferebat-.fed multó magis,quia cum imperiu fuum in bellis cum alijs prin-cipibus augerc confueifent, nihil magis hortebant quam Otoraannorum potentiam,a quibus quodefeunq; bellacum illis gelfctant,cladibus alfedi fuerantmam amp;nbsp;Amura-tes Bailetd auus,Theifalonicam vrbem qux hodicSalonich nuncupatuiqVeneto impe tio fubietfam occupatandcinde Maumetes eius pater,fedccim continuos annosbello cum illis gefto Negtopontum infulam,magna item Peloponnenfi partem,SGodram,amp; multaptxtcreaoppidain Macedonia amp;nbsp;Albania eorumiraperioademeraf.itaq; cum Turcicum bellQ magno incómodo,ingéd fumptu,amp; fine fruólus alicuius fpe gcrereturi ad hxc vetid ne intercaàChriftianis principibus inuaderentut, fempet pacis cum illis fanciendx étant cupidiftimi ; Baifetto, pads legibus, omnia qux occuparat rednf re li-cuit:amp; Veneti,Cefalonia lnfula,quam veteres Leucadem appcllabant,rctenta,Ncritu, qux hodix Sandx Mautx infula vocatut, ei tradiderunt. Sed non tarn moleftum fuit Veneris Turcicum bellum, quam ab Lufitanix rege, aromatum qux ipforum mercatores amp;nbsp;naues , Alexandria nobiliffima Aegypd vtbc, Venetias vehentes,magno quxftu per omnes Chriftiani orbis ptouincias diffundebant, commettium interceptum grauç amp;nbsp;pernidofum fuit : qux res cum omnium qux à multis leculis acciderint, memoria fit digniffima, atque ob detrimeutum ab Veneta vrbe acceptum, aliquo modo Italix rebus coniungatur, non prorfus abte alienum fuerit, aliquanto fufius earn explicate* Qui ingenio amp;miris cogitationibus, cœlimotum amp;nbsp;defcriptionem GÓtcmplantcs,po-ftcris ea nota fecctunt,in cceli ambitu,ab ortu in occafum,lineam,vbiq; amp;nbsp;in omni par-# te ab auftrali amp;nbsp;feptcntrionali verdee xque diftantem defcripferunt : eamq; quod dies turn fol fub illam venerit, no'^tibus xquales fint, Aequinodialem appellarunt; cuiu$

longitiidinem,în trecentas amp;nbsp;fcxaginta partes quas gradus vocitaruntcogitatione partit! ftint : quemadmodum amp;nbsp;alter cœli per vertices ambitus quoqi todidem partes pa-tet. Horum normam fequuti Cofmographi,terram metientes amp;nbsp;partientcs,in ea quoq». æquinoftialem lineam,quæ ad perpcndiculum,cœlefti lincæ ab Aftronomis deferiptæ, refpondet finxerunneam pariter cum terræ circuitu linea diredèfub verricibus polira, in latitudinem trecentorum amp;nbsp;fexaginta partium diuidentes, ita vt à noftro vertice ad auftralem, centum amp;nbsp;oduaginta, amp;nbsp;ab vtroq; vertice ad æquinoâialem lincam nona-ginta graduum interuallum côftituerint. Hæc à Cofmographis generatim tradita funt; fed quod ad terræ quæ incolitur peculiarem deferiptionem attinet, ca vnius terræpartis quæ innoftro orbe eft cognitione, quam habebant pofteris tradita,earn partem quæ fubtorrida plaga quam aftronomiincœlodefcribunt,inquaæquinodialislincacon-tineturjCftjVelutfoliproximam æftu inhabitabilcm,neq; ex noftro ad eas regiones que fub torridaplaga, vel vitra illam Auftralem verticemverfus funt, quas Ptolemeus omnium confenfu Cofmographorumprinceps, ignoras terras amp;maria appellabar, tranfi-tum patere crediderunnquare amp;nbsp;ipfe amp;nbsp;reliqui,ijs qui ex noftro orbe,ad Arabicum Per ficumq; finum, vel ad eas Indiæ partes quas Alexandri magni vidoriæ prîmùm noftris hominibus notas fecerunt, irevellent; autterreftriitincrc, aut vbi per marc noftrum quantum poflentprogrcirifuiftent,reliquum iter pedibus conficiendum exiftimarunt. Has opiniones atq; fententias falfas fuilTe, noftro æuo Lufitanorum nauigatio dcclara-uit.-quoniam Lufitaniæ rcges,iam àmultis annis,quæftus cupiditate,Africæ litorapera-grare cæperunt : ac paulatim ad Capitisuiridi infulas vfq; à veteribus, vtpleriq; exifti-mant Hefperides appeîlatas quæ quatuordccim gradibus citra æquinoCtialem, fepten-triones verfus funt, progrefti, amp;indies audentiores faâi longo circuitu,mcridicm verfris nauigantes,ad Bonæ fpei promontorium, quo nullum in Africa magis ab æquino-óliali remotum eft,cum trigintaoólo gradibus ab eo diftcr,ab coq; in Ortumflcélentes, per Oceanum, ad Arabicum amp;nbsp;Pcrficum finum vfq; peruenerunt : quibus in locis Alexandrin! mercatores,aromata,partimibinata,partim ex Moluchijs infulis alijsq; Indiæ partibus allata,emere ; deinde tcrrcftri,longo,incommodo, amp;nbsp;maximis fumptibus iti-ncre, Alexandriam ferre ; ibiq; Vcnétis mercatoribus,qui ea Venetias adueda, ingenii quçftu per vniuerfam Europam diffundebant, vendcre folebant: nam cum foli aroma-tain manibusVeneti haberent,pretiaexarbitriofuo conftituebant: amp;ijfdcmnauibus quibus ex Alexandriaafportabar,multas incrccs eo ferebant,eædemq; naucs,quç aro-matain Galliam, Flandriam,Angliam,amp;alialocavehcbaiit,Venetias pariter alijsraer-cibus refertæredibant : quæ res reip. quoque opes ex vedigalibus amp;nbsp;portorijs mirü in modum augebat. At Lufitani,Lisbonaregia vrbe mari adremotas illas partes profeóli, amp;nbsp;cum Calicutio amp;nbsp;aliorum locorum regibus in Indico mari focictatc contralt;fta,dein-de paulatim ad interioralocapenctrantes,arcibusq; temporis progreftu in opportunis locis extruóHs, amp;nbsp;nonnullis cius regionis ciuitatibus fibi foedcre coniundis, alijs verb armis imperio fuo patere coaâis, aromatum quæ antca Alexandrini mercatores habere folebant ncgociationé in fcrranftulerunt; caque mari in Lufitania vchentcs,ad ca-dem loca adquç Veneti mittetefolebanr,nauibus ipfi fuis mittunt.(^æ nauigatio fane mira cft, in fex amp;nbsp;deeem milliarium millia protenfa pet maria penitùs ignora,fub alijs fideribus, alio cœlo,alijsque inftrumcntis peragendamam vbi æquinoôtialcm lincam ttanfgrcffi funt, nofttara aréton non amplius ducem fequuntur:amp; magnetis vfu prinan-tut,tanroq; itinetc,nullas terras nifi ignotas,lingua,rcligionc, amp;nbsp;morib. diuerfas,ptot-fus barbaras, amp;nbsp;peregrinis infenfilfimas attingcrc polfuntmihilominus tanta difficuita-te minime impediti,temporis progreffu, hanc nauigationem fibi tam familiärem fecc-runr,vc quo ptius deeem mcniîbus pcrucnicbant,nunc longé minori periculo,fcxmcn fium fpacio nauigcnt.Scd magis ctiam miranda fuit Hifpanorum nauigatio,anno mille fimo quadringentefimo nonagefimo,Chriftophoro Columbo autore cæpra.is cum fæ-piusperOceanumnauigaftet, amp;quorundam ventorumobferuatione,idquodpoftca reuera fuccelfit,conic(ft:aflcr, aliquot nauibus ab Hifpaniæ regibus impetratis,amp;Occa-fum verfus nauigans,triginta rtium dierû fpatio, in vltimis orbis noftrifinibus, aliquas infulas, quarum priusnulla cognitio habebaturrepperit, cœli tempcric,foli vbertate bea-

beatas: nam quibufdam immaniflîmis populis, qui humanis carnibus vefcuntur exce-ptisjferè omnes incolæ,moribus fimpliciflimi,amp; ijs quæ naturæ bcnignitas fert contcn-ti, neque auaritia, neque ambitione cruciantuv.fed quia, cura homines illi neque cer-tam religionem, neq; litcrarumfcicntiam,non artiura peritiam,non arma, non milita-rem difeipUnam, non feientiam, nullum deniq; rerum vfum habeant,non fecus atque manfueta pecora omnium qui eas inuaferint facillima præda fiunt, infcliciflimas : qua-propter Hifpani occupandi Facilitate,amp; prædæ opulentia alleftidn illis cnim copiolilïî-mæ auri venæ fefturæque funt inuentæ, multi eas veluti propria domiciliaincolcrc cac-perunt : vlteriusque progreflus Chriftophorus Columbus, amp;nbsp;poft ilium Americus Ve-fpuciusFlorentinus,deincepsquemultialij,alias infulas ampliHimas continentis regiones, amp;nbsp;in nonnullis,etfi in plerifque fecus, in publicis ac priuatis ædificijs,in ve-ftitu,amp; coramercio,mores,amp; ciuilem cultum,{ed omnes imbelles,atque omnium pra^-dæ facile expofitas genres inueftigarunt: tanta autem eft noui huius orbisvaftitas, vt hoc noftro habitabili, antea noto, infinito latius pateat. Ad has igitur oras cum nouis copijs nouisqueitineribus afpirantes Hifpani, amp;nbsp;modo aurum atque argentum,eKfo-dinis quæ pluribus inlocis funt, amp;fluuiorum arenis eruentes : modo rerum viliffima-rum perrautationeabincolis ementes ; modo iam collcftum rapientes , multi priua- * tis nauigationibus Sc proprijs fumptibus, ab rege tarnen accepta poteftate, amp;nbsp;quinta eidemappenfa eius quod aut eruilfent, autalia quàuis ratione in eorummanus perue-nhrer,portionc,ingentcm copiam in Hifpaniam attulerunt; quin eo vfque progreffa eft Hifpanorum audacia,vt aliquæ naues auftralempolum verfus per tres amp;nbsp;quinquaginta gradus,fcmper continentis oram Icgentes progreftæ,deinde, fretum quoddâingreffç, di ab eo per ampliUimum pelagus in orienté vehficantcs,atq; inde per Lufrtanorû naui gationé rcdeuntes,vt rcs ipfa docet vniuerfum terrarû orbem circuniuerint.vtriq; vide-licet,Lufitani atq; Hifpani, amp;nbsp;præfertim Columbus huius magis admirandæ,magisque periculofæ nauigationis inuétor,dignifunt,quorüperitia,induftria,magnanimitas, vi-gilantla,amp; labores, quibus tantarum,tamqûgnotarum rerum cognitio noftro æuo pa-tefafta eftdcmpiternis laudibus celebrentur : verùm laude digni maiore fi eos ad tanta periculatantosip labores lubeundos non auri amp;nbsp;diuitiarum fttis immoderata, fed vel hums cognitioms üb» inhsadipifeende amp;alijs tradendæ, vel Chriftianæ rcligionis jppa gandç ftudium,impuliiret:quamqu âamp; hoc aliquaex parte poft confequutum fin pluri-ruTus enim in locis hommes ilh noftramfuntamplexi religionem. His nauigationibus veteres in terræ cognitione, pluribus in rebus deceptos fuifle eftcognitum,vltra æqui-noôViaiem aditum patere,fub torrida zonahabitari: quemadraodumamp; aliorum nauigationibus,efiam contra eorundem opinionem,terras polis proximas quas imrriôdera-tis frigoribus,propter cœli finira abSolis curfu ita rcraotum,inhabitabiles efte aiebant^ incolirepcrtumeft.Patuitetiàid quodveterû aliqui crediderunt,alij verb reprehendü

. bantjfub pedib.noftris alios homines elfe,quos iUi, Antipodas apellabât. Sed vt ad naf rarionem noftrâ,amp; res quæ poft CaietâHifpanis dcditâ,anno Mm.ini.geftafuntreuer-tamur. Cladis ad Garilianù acceptæ,totq; calaraitatü quæ póft fequutæ funt nuntij,ob eorum perierât raultitudiné, amp;nbsp;præcipuè ob tot nobiliû virorum amiftionem,totû Gal-liæ regnûlacrymis amp;planôUbus repleueruntiex quo regiavniucrfa ex veftitu, amp;nbsp;multis ahjs doloris fignis,mœrore,amp; affliéfationc plena cófpiciebatur, amp;nbsp;per totum regnum, virorum ac mulierum,eti dicm,quo primùm infaufta imperij in Italia adipifeendi cupi-ditas,rcgura fuorura quafitanroimperioquodpoffidebant,contenu non eflent,animos inuafit,cxecrannLi voces audiebâturdn primis verb regis animus tara nobilis regni vnquamrecuperandidefperationc,amp;tantam exiftimationis autoritatisép fuæ diminu-done vehementer angebatur: magnifica verba toties in Hifpaniæ regem iactata, amp;nbsp;va-'næ tantorum ad eura vndiq, oppugnandû apparatuum pcrlùafiones in mentem venie-banf.eius quoq, doloré atq; indignationé augebat cogitatio, qubd cum ipfe furaraadi-* ligentia,nulli prorfus rei parcens, tantos apparatus feci{ret,amp; cum pauperrimis,omni-’ uraq; rcrûegcnishoftibus bellû gcreret,miniftrorûfuorû auaritia amp;fraudibus,tam tur-piterfuperatus clfetiquarc vociferationib.cœlum implens,efficaciflimo etiafacramen-* ’ îo additOjfe poftquafuorum mettam ncgligentem amp;nbsp;perfidam operam effet expertus^

nullum ampliusbellum ducibus fuis commifliirum,fedfeipfum ad omnia præfentem futurum^confirmabat. Sed magis etiam eum angebat difcruciabatq; quia quantum vires fuæ tand excrcitus clade, amp;nbsp;tot diicum totq; illuftrium virorum interitu, imminütae effent, animaduertebat: itavtfi vel Maximilianus aliquem motum inlnfubria excitaC-fct, vel Hifpani rcgno neapolitano egrefli,vlterius proceffifTentjipfemet de eo'imperio defendendo maximè diffideret: præfertim, fi cui horum Afcanius Sfortia,cuius domi-natus ab omnibus populis vehementer expetebatur adhæfilfet. Romanorum verb regem tanta opportunitate non excitari, cum eins effet inueterati moris, fæpiffimè tempora amp;occafiones permutarc,nemo miratus efl;atde Confaluo omnes cótrarium exi-ftimabantquo fiebat, vt quicunq; in Italia Gallis fauerent,in magno terrore verfaren-tur,ne ille,viótori pecunias occafionéfue no defuturas fperans, nulla interpofita raora, adinfubriæ imperium cuertendum,amp;Hetruri£ftatum ex itineremutandum,vióloriani fequeretunquod fi fecilfet,Galliæ regem pecunia exhauftum,amp; animo deiedum,præfertim cum fuorum animi ab tranfitu in Italiam effent alieniffimi:amp; qui Caieta redibant regijs mandatis quæ Genuæ acceperant contemptis,alpcs tranfiffentjei tempeflati fine vila defenfione ceffurum fuiffe,ccrtd credebatur : Illud quoq; palam cernebatur, rege ;; omnibus belli cogitationibus omillis,totum in concordia cum Maximiliano traóianda

verfari: ncc minus pacis negotio cum Hifpaniæ regibus intentu,cuius rei gratia,in belli ardore nö intermilfæ,Hifpani oratores apud eum femper amp;nbsp;fuerant amp;nbsp;etiam tum erant. SedConfaluus, quemdeinceps poftquam cognomen fibiab Hifpanicaiadantiatri-butum, tarn illuftribus viótorijs confirmauit, fæpius magnum apellabimus, fiue quod cum prorfus pecunia caterer, amp;nbsp;plurima ftipendia militibus fuis deberct, eos qui fti-pendia amp;nbsp;ftatiua petebant,futuri lu cri, aut ftipendiorum poft longum tempus fpe,mo-uere nullo modo poffetdiue quodex regum fuorum voluntate progredi cogeretunfiuc quod antequa hoftes toto regno pelleret exercitum educere non lätis tutum cenferet, tanta occafione non eft vfus, quia Ludouicus Arfius vnus ex Gallis ducibus, qui poft pugnam Ciriniolanam cum huiufmodi debellati exercirus reliquijs, quænon penitùs erant contemnendæ,Venufiæ confederat ; quiq; dum exercitus in Gariliani ripahærc-bant,Troia'm,amp;Sanfeuerumoccuparar,totam Apuliam fufpefam retinebat: amp;aliquot Andiouinæ fadionis principes,Galliæ regis nomen aperte fequcntes,locafuatueban-tunhis omnibus acceffit magni imperatoris grauispaulopoftviâ:oriam,ægritudo5qua faótum eft, vt cum nulli rei gerendæ intereffe ipfe poffet, Aluianum cum copiarum parte ad Ludouicum Arfium debcllandum mitteret. Hac eius viâoriæ extra neapolitanu regnum eo tempore non fequendæ, fiue deliberatione,fiuc neceffitate ,reliquæ Italiæ respotiusinmetuquàmpericulorelinquebantur : nam Veneti more fuo, fufpenfi rerum exitum expelt;ftabantiamp; Florentini fatis fibifecifle videbantur,fi quo tempore nullum penitùs ab Galliæ rege auxilium expeólabant,aMagno Confaluo nonoppugna-rentur : amp;nbsp;Pontifex vaftis confilijs fuis in aliud tempus dilatis, id vnum cfficere niteba- • tur,vt fibi ab Valentino,Foriliuij,Cefcnæ, amp;nbsp;Bertinorij arces quas folas in Acmilia pof-fidebat concederentur : quoniam Antonius Ordelaffius , antepaucos dies Foripopilij arcem præfeôfo prætio corruptOjin poteftatem fuam rcdegcrat:Valcntinus Cefenæ ar-cis tefferam Pontificidedit,cum quaprofcótus Petrus DouicdusHifpanus,vteius pof-feftlonem Pontificis nomine acciperct, præfclt;fto,domino fuo, dum effet captiuus,parère fibi turpe videri : eumq; qui talia petere aufus effet fupplicio dignum effe dicente, ab eo fufpenfus fuinquare Pontifex, illarum absq; Valentini libertäre adipifeendarutn fpe fruftratus, cum co paftus eft,eiusq; paólionis, quo firmior elfer,diploma in ponti-ficum collegio confeäum fuit : vt Valentinus in Oftienfi arce, in BernardiniCaruaiaiis Hifpani,Cardinalis San(ftæcrucis,abfolutacum liberandipoteftate,quamprimùm Cc-fenæ,amp; Bertinorij arces Pótifici reftituiffet,eidemq; Foroliuianæ arcis tefferam, amp;nbsp;pro quindecim aureorum numüm miliibus Romænumularios fideiufforcs dediffet, con-ftitueretur : eius namq; arcis pfæfc(âus,ftatim vbi tefferam , cum ea pecuniæ fumma,in fumptusquosfefeciffeafferebataccepiffet,fecamreftituturumpromittebat. Sedalia erat pontificis mens,qui etfi datam fidem palam violate nollet,tamen fiue mctueret,nc liberatus efficerec vt Foroliuianæ arcis præfeôlus cam dedere recufaretifiue iniuriarum

à pâtre amp;ab ipfo acceptarum memoria, fiue odio quo ilium merito omncs profeque-bantur,eius liberationcm ditferre in animo habebat: quod Valentinus fufpicatus,clàni àMagno Confaluo tutoNeapolim eundi fidem publicam, amp;nbsp;duas triremes quibus eà veheretur petijt : quibus à Confaluo conceffis Cardinalis Sanôlæerücis, qui idem fu-fpicâbatur 1, quamprimùm, in eam fummam fideiufTores Rom2edatos,amp; Cefenæ arque Bertinorij arces à prazfedis traditas intellexit, infcio Pontifice ei abeundi facul-tatem dédit: quitriremibusquæàMagno mittidebebant minime expeôtatis,clàm Nc-ptunum pcdibus contendit : vndc parua naui ad Mondracohis arèem3amp; inde terreftri itinere Neapolim peruenit, vbi à Confaluo hilari fronte amp;nbsp;magno hönore acceptus fuit. Ncapolidum crebro arcana colloquia cum Magno Confaluo haberet, fibi Pi-fas eundi facultatem dari poflulauiti quoniam li in ea vrbe federn pofuififetjrcgum Riorum rebus magna inde cornmodaefTe pcruentura : quoddum ConfaluuS feprobarç fingit, amp;nbsp;triremes quæipfumvehant offert, militumquequos fecumducere volcbat,in regno confcribendorum poteftâtcm facirjöc quotidicdePifanis atque Hetruiiære-bus cum eo colloquia habet amp;nbsp;Aluianus,öb Mediceorum in patriam reftituendorum defideriumj feeodemtempore I^lorentinis bellum illaturumpollicetur, tandiu ilium hac fpC fouit J donee refponfum ab tegibiis fuis cum eo quod ipfe faccre m animo habebat confentiens,aCcepit. Itaque cum iam triremes amp;nbsp;milites, vtfequcnti die folue-rentjparatæ effent j Valentinus Vefperi diu Cum Confaluo loquutus, amp;nbsp;ab illo cum magna amoris fignificatione dimiffus 3 amp;nbsp;in difeeffu amplexus fuiffet, eadem iimulatione quaPerdinandus Aragonius feniors inlacobum Picininum vfus diccbatur, quampri-raùm cubiculo egreffus eft, eius iiiflu in arccretentus fuit; eademque hora, qui fidem ei antequam oftia difredcret fcriptO datam auferrent,;ad eius hofpitium milfi ; Con-faluus autem fic faótum excufabat : fibi vt eum euftodiæ traderet, a fuis regibus impe-ratum ; illorum præceptuiri fuo priuilegio potiorem effe: quod fides à miniftro propria autoritäre data, non pluris fit faciehda, quàiri domini voluntas: præterea neceffarium fuiffe eum fic retineri,qui tot fceletibus hadenus perpetratis minime contentus, alio-rum quietein in pofterum turbare res noüas moliri j offenfiones amp;nbsp;difeordias ferere, ac perniciofa incendia in Italia excitäre cogitaret : amp;nbsp;paulo póft naui Ionga impofitum dullo fuorum prxter puerum vnum qui ei mmiftrarct adhibito , captiuum in Hifpa-niammifit: vbiinMedinæ Campenfis arcem euftodiæ traditus fuit. Circa hæc ipfà tempora, induciæ, terra marique,tam de Italiæ quàm de tranfalpinis rebus, inter Gal-liæ amp;nbsp;Hifpaniæ reges faôtæfunt ; quas ab Galliæ tege valde exoptatas, Hifpàniæreges , res partas hac ratione tutius pacatiusque quàm nouis bellis quæ molcftiarum fumptuumque plena , fæpe diuerfümàfpe concepta finem fortiuntur , confirrnare fatiuseffe rari,libenter concefferunt. Capitafuerunt,vt vnufquifquequæpOffidebàt retineret: eorum hominibus in Omnibus vtriufque partis reghis àc Prouincijs liberuni commercium, præterquam in regno neapolitano effet : qua excéptione Magnus Con-faluüs oblique id aflequutus eft, quod ei diredo prohibebatur ; quohiam in locoruirl quibus Galli potiebantur finibus ; erant autem hæc tantùm loca,in Calabria Ruffa^ num; inHydruntinotrada, Orea; in Apuliæ Venufia, Conuerfanumamp;Caftellum-! montis : præfidia , quæ illarum regionum milites vel incolas in Hifpanorutn locis commertia habere prohibèrent ,pofuit: quæ res breui eos adtantam anguftiamre-degit, vtcumLudouicus Arfius, amp;rcliqui corum oppidorum milites ac rcguli, homines ne tanta incommoda ferre cogerentur, fefe Hifpanis ,dedere ftatuifle animad-uerterent, difeefferint. Er niliilominus regnum ncapolitanum,quamuis hoftes vndi-que pulfi effent pacis fruóUbüs minime fruebatur ; quoniam Hifpani milites , quibus iam plufquam vnius anniftipendiadebebantur, àMagno, vtfedoneepecunias ƒ comparaftet, alere poffent, in varia loca in quibus populorum fumptibus, ijsqueim-4.gt; moderatiffimè ad arbitriurnTuùm abûtcntêF( quod hofpitij genus milites arbitra-A' rium fuie immune appellarunt) diftributi,noncontcnti, ruptis difeiplinæ frænis, in- y' genti Maghi dolore Capuam amp;nbsp;Caftellômarïnum ingrefli erant, vnde fe antequam débitaftipendianumerata effent,difeefluros negabant, neque huic rei quôd in ingen- Ü//r4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

tetn pccuniæ fummam creuiffet mïfïriamcnfô règîïï iam diuturnlTbcllis exhaufti^

/ atqiie confumpti j incommodo profpicipofTet; propterea quod baud minus gran is r efTet medicina quam morbus , cuius curaquærebatur, miferacrat hominum condi-ƒ/ tioîquæ quomagisnoua,amp;præterfuperiorum temporumexempla, eoerantmole-Riora. Nametfipoftprifcailia temporaquibus militarisdifciplinafeuereconferua-batur 5 milites femper infolentes amp;nbsp;populis graues fuerant, tamcn rebus nonduni zpenitùs deprauatis , magna ex parte proprio ære viólum ßbi comparabant; ncquc eorum licentia , ad non fercndos termines procedebat : fed Hifpaniprimi omnium inItalia^rorfus ex populorum fortuni^ftipenjdij^ab fui^regibuspropterTnopiam no (oiutis, tantae licentiæ cauftam neceflitatemque praebentibus, viucre cæperunncx quo initio, quiamali imitatio femper exemplum fuperat,quemadmodum contra,boni imi-tatio fempereft inferior, auóïacorruptelà,poftea ijdem Hifpaninccminus Itali, fiue ftipendianumerentur jfiucnon,idem facere inftiterunt:adeovtfummo cum huius aeuimilitiædedecore,amicorum fortunæ non magisquami^ftium^^J^ilitumfedere tutæ fintTInduciæ inter Galliæamp; Hifpaniæ reges , cum pacis non multo póft fe-quuturae opinione fadæ , amp;aliqua ex parte Valentini cafus , Aemiliæ res prorfus fe-darunt: nam cum primtim Imola , eius ciuitatis principum voluntate, nee fine Car-dinalis Sandigeorgij , quem ipfe eius vrbis ipfius nepotibus reftituendæ vanafpe fouebat confenfu, in Pontificis poteftatem veniftetï ijsdemque diebus cum Anto-nij Ordelaffij obitu , Ludouicus eins frater nothus Forumliuij ingreffuseflct,eaci-uitas in Venetorum quibus Ludouicus,quód fibi ad tuendum vires non adelfepcr-Ipicercteam offerebat, manus perueniffet, fed temporum ftatus illos ab eaaccipien-da ne Pontificis ira magis accenderetur, deterruit; qui cum neminem qui fe oppo-nerethaberet, Ludouico elapfo ciuitate, amp;paritcr quindecim aureorum nuraum mil-libusfolutis citadcllapotituscft , quam prsefedus Valentino fidus nunquam tradere voluit,donee per proprios homines Neapolim milTosdeeiuscalamitatc certiorfa-óuseft. In huncigiturmodum bellis in omnibus alijs Italiæ partibus quiefcentibus, tarnen Florentinorum in Pifanos arma , eius æftatis initio de more, non quieuerunt: qui loannepauloBallione , amp;nbsp;alijsColumnijs atque Sabellis ducibus, adftipendia fuaadfeitis, viribusque confueto maioribus colledis, ad Pifanorum agros depopu-landos miferunt ; idautemeo maiore animo faciebant, quiaab Hifpanis feimpedi-tumiri non metuebant : non folùm quód Pifani ab Hifpaniæ regibus in inducijs quibus vtrique parti amicosamp; clientes nominate licuerat , non eifent nominati; verùm etiam quia Magnus Confaluiis , poft vidoriam aduerfus Gallos partam ,etfiantea raagnam fpcm Pifanis feciffet, humaniter fe cum Florentinis geiferat, fe forte cos his artibus ab G alii æ régis amicitia feperaturum fperans» amp;nbsp;quamuis poftea haefpefru-ftratus effet, tarnen quia cosira prouocare nolcbat, vt omnibus in rebus magis in Galliæregisvoluntatemprécipites ruerent, Profperi Columnæ opera , puristamen verbis, quodammodo taciturn fœdus cum cis contraxcrat,vt fi contingeret Galliæ regem denuó regnum neapolitanuminuadere, nulla re ilium iuuarent: amp;ipfeviciflim Pifanis,nifi Florentini cxercitum cum tormentis ad earn vrbé expugnandam mififfenr, qua illos dum Galliæ régis amicitiam fequebanturnonpotiri cupiebat, nullum au-xilium ferret. Florentinorum cxcrcitus non modó ad cas Pifani agri partes, in quibus haótenus quoque fuerant depopulandas,verùm etiam, ad Sanrofrorem,amp;Barbc-ricinam, póft in Serchij, amp;nbsp;Dofoli valles, loca vrbi coniuncta : quæ cum cxcrcitus minus crat firmus , finepericulo adirinon potucre, progreffus eft: quo faófo , caftris circa Librafaólam , vbi paruum erat præfidium pofitis, paucorum dictum fpatio cos qui intus étant ad liberam deditionem coëgerunt : neque dubium fuit quin Pifani eoanno , nifi à vicinis amp;nbsp;præfcrtim Genuenfibus atque Lucenfibus adiuti fuiffent, Florentinorum iugum fubire coaôti effent : quoniam Pandulfus Petrucius ad alios cohortandos promptiffimus, amp;nbsp;qui fe fumptuum participcm fore facillimc promit-tebat, adfaólatardiffimus crat : quorum ærcRaincrius Saffetanus , Magni Canfal-ui miles , amp;nbsp;nonnulli alij duces venia ab illo accepta ducentos équités , mari Pi-fas duxerunt : amp;nbsp;Genuenfes legatum vnum cum mille peditibus miferunt : præter quæauxilia, Bardella ex Portu Veneris, Tirhreni maris celeberpirata,quiqueà Pb fanis

fanis ftipendium amp;nbsp;ducis nomê obtinebat magna naui quam Galeonem apclbnt,amp; a-lijs biremibus j afliduè commeatum Pifas importabat: quare Florentini, præter mole-ftias quæ illis terra afferebantur, maris quoq; vfum adimere neceflarium exiftiraances, tres Federici régis naues longas quæ in Prouinciaerant,códuxerunt:cum quibus quam primumDimas Ricarenfius, illarum præfeôlus, Liburni appropinquauit, Bardella, quamuis aliquando ventorum oportunitate arrepta, aliquas naues commeatu plenas ad Arni oftium^vndc facile Pifas ingrediebantur appelleretjongius recelfit-.Pifani verb interea magnas moleftias aterreftri parte patiebantur: quiaFlorentinus cxercitus,Li-brafaÓla capta,in plures eius agri partes dlftributus,agrorum in proximum annum tul-tum amp;nbsp;commeatum ne Luca marine importaretur, prohibere nitebatur : præterea fub seftatis fincm,milij,atq, huiufmodi aliarum frugum quibus earegio abundat,agros dc-populati funt. Neque tantis fumptibus fatigati Florentini, nihilq; quod exoptati fines aifequendi fpem faceret, fieri nó poflc exiftimantes,nouam Pifanis nocendi rationem excogitarunt : Avnum ftuuium, qui Pifas interluit,aFagianaturri, quæ ad quintum ab vrbe lapidem fita eft, nouo alueo in ftagnum, quod inter Pifas amp;nbsp;Ligurnum eft,ducerc conantes ; quo fiebat vt nihil ex mari per Arnum amnem Pifas vchi poftet ; amp;nbsp;cum plu-uiæaquæ,in deprefta regione exitü quo in mare cxonerarentur,haberent,vrbs quafiin paludls alicuius medio relinquebaturmeq; ob Arnitraijciendi difficultatem Pifanide-inceps excurfionibus per colles,commertium inter Ligurnum amp;Florentiam impedire potulifent: præterea cam vrbls partem qua fluuius ingredicbatur cgrediebaturque,ne hoftium iniurijs pateret,Pifani munire tuiffent compulfi. Hoc autcm opus maxima fpe inchoatum, amp;nbsp;longe maiori fumptu aliquousque pcrduótum vanum extititmarn vt plerunque accldit, huiufmodi res quamuis menfurls tere ad tadum dcraonftrentur,ta-menexperlentiafallaceslnuenluntur(quod ccrtlftimum nobis , quantum defignatio ab Ipfoopere dlftet, exemplum præbet ) nam præter alla complura,prlus non animad-uerfa impedimenta,ex fluminis decurfu manantia,amp; quia dum coardare cu voluiffenc, erodendo ipfe fuum fibi alueum deprimebat ; ftagniqi in quod fluere debebat, alueus, contra id quod multi archlteéfl aquæq; ducendæ perlti promiferant, Arni alueo altior inuentus eft:amp;infuper fortuna, præter vehemente eius vrbis adipifeendæ expedatio-nem,fe Florentinis aduerfam oftédente,cû ipfi longas naues quas diximus Villafranca condudas, ad Pifanorum nauem quæ frumentum ferebat intcrcipiendam mifilfent,in reditu ventorum impetu agitatç prope Rapallem,vix duce cum nantis fcruato,nafragia fecerant. Florentini nc quid Intentatum rellnqucrent, armorum terrorls afperltatl,be-nlgnltatls amp;nbsp;gratiælenltaté addlderunt: noua enlm lege fanxerunt,vt qulcunq, Plfanus fine cluls fine colonus,lntra certu tempus fc ad fua prçdla,domlclllâuc Incolcnda con-tullft'et, omnium quæ hadenus perpetraftet vcnlam amp;nbsp;bonorutn fuorum reftltutlo-nem cpnfequeretur : cuius tarnen legis gratia fincero animo Plfis cgredlebantur; fed multi,hiep fere Inutiles reliquorum confenfu,fimul amp;nbsp;annonæ penuriX qua clultas pre-mcbatur,mlnuentes ; amp;nbsp;facultatem qua in pofteru, ijs frudibus,eos qui in vrbe manie-rant,quemadmodu clàm faciebant,iuuare poftent, adepti difeedebant. His rebus Pifa-noru cgeftas,aliqua ex parte eft imminuta,fednontantum quin fuma paupertatc,amp;annonæ caritatc, in maximis anguftijs verfarentur ; fed cùm nihil æquè ac Florentinoruni nome horrerent, quamuis interdum agricolaru animi titubarent, tame extrema omnia ante quàm fe dcderent,expcririftatuerunt;ideô fc Genuenfibus,cum quibus toties de imperio amp;nbsp;falute dimicarant,amp; à quibus olim ipforû potentia aflida fucrat, dedere vo-luerunt. Id Lucenfes amp;nbsp;Pandulfus Petrucius, qui vt afliduos fumptus amp;nbsp;moleftias vita^ rentjGenuenfes ad Pifas defendendas obftringere cupicbat,quocp facilius aftentiren-tur,pcrtriennium aliquafumptuu parte fe eos leuaturos proponcbant:cui rei etfi multi Genuæ repugnarent,amp; præfertim loannes Ludouicus Fllfcus,tame ciuitate approban-te,apud Galllæ regem, fine cuius confenfu ea de re ftatuere in illorum poteftate non e-rat,vt id concederet, quampericulofum eflet ne Pifani hac ferè vnica fpe cxclufi,Hilpa niæ regibus fe dederent, vnde maximo eius incommodo,amp; Genua in perpetiiis mole-ftijs periculisq;foret,amp;HetruriapenèvniuerfaHifpaniæ partes fequicogeretur,oftcn-dentes egeruntiquæ rationes etfi ab initio regem ita moucrintjVt ferè illorum petitloni

cederetjtamëcupofteain eius Senatu póderarctur,fi Genuenfesjper fe bellisamp;fœdc-ribus cutn alijs principibusfcfeimmifcere,amp; imperio augendo ftudere inciperent,futil rum efle vt indies cogitationib.ad maiora elati,póft non multü tépus ad abfoluta libetr tatem afpirarent, Pifanûdominatû accipere eis difertè prohibuit : fed tame grauilfimis Florentinorü querelis pofthabitis,vt in eis iuuadis perfeuerarét^mifit.Hoc ipfo tépore de pace inter Galliç amp;nbsp;Hifpaniç reges veheméter agebatur-.hi verô fiâè,vt regnû Fedc rico autCalabriç duci eius filio reftitucrctur,quib.Galliç rex iura fua côcederetjamp; duci vidua regina,eius regisneptis,quç iâ Ferdinand! Aragonij iunioris vxor fuerat nuberer, proponebant.Nec dubiû erat quin Galliæ rex àregni neapolitani rebus ita animo efl'et alitnus, vt quod ad ipfum attinebat quafuis pacis leges admilTurus cHcnfed in propofi ta conditione duæillû difficultates morabantur: vna leuior,quod principes,qui quod e-ius fadionë fecuti cflent, regnis fuis fpoliati erantjquib.duræ ac difficiles leges propo-nebâtur,ipfumdefcrerepudebanaltera,qua magis mouebatur erat,quod vereretur ne fi Hifpaniç reges,aliudin animo habcntes,cófuctis artibus id in aliquem fine proponc-rent, etia fi confenfilTet res no perficeretur: amp;nbsp;fic tame Archiducis,qui regnû neapolita nu filio coparare cupiens, vtpax alias ab fe c()fc0ta procederet inftabat,animu à fe alic-naretddcirco generatim pace fe quidê optare, fed fua in id regnû iura Aragoniæ gentis homini cedere,fibi dedecori fore refpondebatdnterea, vetera negotia cutn Romanorû rege,amp; Archiduce traófabat; quae vt exitû habitura propemodû certus fuit,ne ea incer-to Hifpaniç regû negotio impediret,honoris fui graria,ob neapolitanorûprincipû caufi fam fe moucri ortendes,Hifpanis oratorib. ad fe vocatis,in regia fcde,cora vniuerfaau-lafedens,folcmnibus,quçq; raroadhibeatur cercmonijs,eos reges verbis pacis, aqua animo elfent alieniffimi defideriû præ fe ferre, quertus ertteâq; ob cauffam cû vanis ne-gotijs tepus terere rege indignû cffet,vt è Galliæ regno difcederent,magis decere.Poft horû difceirum,Maximiliani amp;nbsp;Archiducis oratorcs, vt agi cæpta perficerent venerunt, quib.cofilijs quia maiores fines fpedabanr,Sifteronenfis epifeopus Pontificis apud rege certus internuntius, amp;nbsp;Finarienfis marcliio à Ponificc, huius negotij caulfaproprie milTus intereranquod foedus alias fæpe agitatû omnibusq; his principibus magna vtili-tate demonrtrata,facile in hunc modû confeftii ert-.vt Claudiç Galliæ régis filiæ,cû Ca-rolo Archiducis filio natumaximo,antea traftatûmatrimoniûadexitûperduceretur; amp;admaiorécius rci fidê,Galliæregis facramento,amp;fubfcriptionc; itemq; Frâcifci An-golifmcnfiû domini; qui fi régi marcs filij ncS nafeerentur, tanquam fanguinc proximus ci erat fucceirurus;amp; multorûpræterea Galliæ regni proccrû fubfcriptione confirmare tur:Maximilianus,iurtis amp;nbsp;honefiis de cauffis, omnib.Mediolancnfis imperij diploma-tis ad cum vfq; dié côceffis, refciffis,Galliç régi pro fe,amp; liberis maribus,fi qui nafeeré-tunfin mares no fufciperct,matriinonij iâ dióti gratia,Claudiæ amp;nbsp;Carolotquod fi Carolus ante matrimonium pcrfcôlum decederet è vira,Claudiç atq; vnà Archiducis naro;fi quidé illarei nupfirtct,Infubrici imperij diploma cócederet : inter Pótificé veró,Roma-norû,Galliç item rcgéjamp;Archiducéjfoedus ad cômuné dcfcnfionc amp;nbsp;côtra Vcnctos,vt eaquç fingulis horûillioccupabantrccuperarentur,pcrcurtum intclligeretunCæfarin Italia aduerfus Vcnctos tranfircc, deinde Româ adimperij accipiendam corona perge-rc portcnGalliæ rex pro diplomate quamprimùin id coferiptû amp;nbsp;confeôtum cflet, fexa-gintaRhenenfiû aurcorum numûm millia; amp;nbsp;port fex menfes totidc Cçfari perfolucret; dcfingulis annis,Domininoftri natali facro die, bina aurca calcaria cidem darct: Hifpa niæ regibus quatuor menfes in hoc fœdere locus rclinqucrctur ; illud auté exprcrt'uin non fuit: 11 forte illi foederi non adiungerentur, vtrum Galliæ régi neapolitanumre-gnum inuadere llcerct,ncc ne : Galliæ rex, Comitem Palatinum qui ab illo incitatus amp;: dus auxiliorumfpe fretus, cum Romanorumrege graue bellum gerebat, nonamplius iuuarct: Veneti,quamuis illorum oratorcs femper abregeadmodum humaniterau-direntur, amp;nbsp;Rotomagenfis, vt cos fufpitione llberaret, regem nunquam fœdus quod cum illis icilTetviolaturû, femper cfficaci oratione, amp;iureiurando promitterct,cxclufi fucrunt. Hæcfcriptis ftipulatis continebantur; præter quæaôtum fuitvtCæfar amp;rcx in locum aliquem de quo alio tempore dccerncre tur,conucnircnt : promifitque rex fe X-udouicumSfortiamècarccrc cxcnipturum: eiquç vthoncftèin Galliæ regno viuerc polfet,

pofTetjprofpefturum ; cuius falutem non procurare Gæfarem vt qui ilium ob fua pro-mifla, amp;nbsp;fpem fruftra in fe collocatam, eius eucrfione acccleratam fuifle recordarcturj nonnihil pudebat : idcirco amp;nbsp;cum Rotomagenfis eum Tridenti conuenit, de anguftia, in qua prius cuftodiebatur multùm remitti curauerat: amp;nbsp;nunc vt libéré in regia aula,vel in ea Galliæ parte in quarexmaluiflct verfaretur,inftabat:rex etiam in eius gratiam In-fubriæ exuluin in patnam reftitutionem, quæ in Tridentino colloquio multum negotij fecëraqrepromifit :Hoc fœdus Maximiliano amp;nbsp;Archiduci adeovtile, quia Pontifex eo comprehendebatur, de Galliæ regis non tam quod tunc nouarum rerum cupidus effet, quàm quia Mediolanenfis imperij diploma obtineret,amp; fe ab Cæfaris amp;nbsp;fillj iniurijs fe-curum reddere cupiebar, gratum erat, crebris Maximiliani mutationibus minime ob-ftantibus,progreffnm habiturû credebatur. lifdem fere diebus,Eedericus rex,omni i c-gni neapolitani compofitionerecuperandifpe penitùs deiedus,obijt;quamuis antea, (vt hominum natura ferQdefiderio dcceptus,Hifpaniæ reges,magis quàm Galliæ regé, ad id propenfos effe perfuafum habuiffenparû confiderans, tanti regni adeo magnifier reftitutionem,cuius ctiam prifeis temporibus,quæ ad præclara amp;nbsp;generofavirtutis faci-nora noftris longe magis propenfa erant,tam rara extent exempla,noftro hoc æuo fpe-rare vanum effe : amp;nbsp;eos qui totinfidijs mediam parte occupaffent,cum toto potirentur eo priuari veile,ab omni verifimiliratione prorfusabhorrereffed deniq; ex reru vfu,no minorem invhoquam inaltero difficultatem pofitam, imo minus fperandum effe vt qui poffidebatreftituerct,quàm vt qui non poflidebataffentiretur,animaduerterat. In eiufdemannifine obijtEliiabetaHifpaniæ regina,honeftinimis morib.fœmina, quæq; magnum in fuis regnis magnanimitatis amp;prudcntiæ nomen obtin ebat, adquamiure fpedabat Caftellac regnum,longe maxima amp;nbsp;potentiffima Hifpaniæ pars, cuius ilia ob Henrici fratris fui mortem hæres fuerat, fed non line fanguineamp;bello: nam etfidiu, Henricum natura ad procreandos liberos ineptum effe, ideoque Beltramigiam, ex e-ius vxore natam, amp;nbsp;ab illo multos annos pro filia educatam eius filiam effe non poffe, opiniofuiffetiamp;hanc ob cauffam ElifabetaHenrico adhuc viuente Caftellæ princeps, qui titulus proximo hæredi dari folet, falutaretur ; nihilominus multis Caftellæ princi-pibus, in régis morte Beltramigiæ fauentibus, amp;nbsp;Lufitaniæ rege,ci coniunóto armis il-iam iuuante, partibus tandem ad pugnam perduâis, Elifabetæ cauffa, prælij cuentu potior eft declarata, Ferdinando Aragonio eius viro exercitum ducente, qui amp;nbsp;ipfe ex caftellæ regum ftirpe natus,amp; Elifabetç tertio confanguinitatis gradu iunófus erat-.qui-que cùmpoftealoannipatrifuo dcfunclo,in Aragoniæ regno fucceffiffet,fe Hifpaniæ regem,iliareginam appellabant: nam cum Aragoniæ regno, Valentiæ quoq; regnum, amp;nbsp;Cathaloniæ comitatus coniundus effet, vniuerfaHifpaniæ prouincia, quæ Pireneis montibus Oceano, amp;nbsp;Mediterraneomaricontinetur, cuius apcllatione,quódin ea o-lim multi Mauri reges regnarint, quemadmodum frnguli illorum fuum ftbi nomen tri-buebant,multorum regnorum nomina comprehcnduntur.Granatç tarnen regno,quod. tunc Mauri obtinebat,quibns poftea ab illis magna cum gloria pulfis, fub Caftellæ imperium redaótum eft,8£ paruo Lufitaniæ regno,amp; quod longe minus eft Nauarræ, quæ régnaproprioshabebantreges exceptis,illorumimperioparebat. SedAragoniæregnum,cUm Sicilia,Sardinia amp;nbsp;alijs infulis ad id fpedantibus, quiaFerdinandi propriCi erat, illi foli,reginæ nomine autoritateue no immixta,parebat; fecus autem in Caftellæ regno ; nam cum id regnum, Elifabetæ hæreditarium amp;nbsp;Ferdinand! dotale effet,coramuni vtriusq; nomine,fignis,amp; faftis adrainiftrabatur; nec quicquara gercbatùr,quod nonvtroq; delibcratura,conftitutura,amp; fubfcriptum effet;Hifpaniç regni nomen commune erat; commun! nomine legationes expediebantur ; in commune exercitus com-parabantunbellacommunibus aufpicijs gerebantur;amp; neuter altero maiorem fibi au-tor!taté,admin!ftrac!onémue in eo regrio vindicabat. AtEl!fabetaabsq;mafculâ proie mortua,e!us regn!lcgibus,quæ maiore jppinquitatis quàm fexus habita ratione,fœmi-nas no excludunt, Caftellæ fucceffro,adloannam communem Ferdinand! amp;Elifabetç filiam, Archiducis coniugem pertinebat-.quoniam amp;nbsp;maxima nàtu filia, quæ Emanueli Lufitaniæ régi nupferat, paruus infans ex ea natus multo ante exhac vita migraueranti quare Ferdinando cumregni adrainiftratio non amplius ad eum fpeélaret, inparuuml t 3

Aragoniæ regnum redeundum erat : paruum inquam,fi cum Caftellæ regno cóparatur, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tum ob regionis amp;nbsp;vedigalium paruitatc,tum quia Aragoniç reges,non in omnibus re

bus liberam amp;regiam habcntautoritatem,fedin multis cius prouinciælcgib.moribus, quæregiam poteftaté valde coardant,fubijciuntur.Scd Elifabetaiam morti propinqua Ferdinando quamdiu viueret Caftellani regni adminiftrationc teftameto reliquit: fiue qubd femper cu eo coniundiflîmè vixifTetjCum in priftina dignitatis magnitudinc con-jeruari cuperct; fiue quod vt aiebat,Ferdinandi prudentia diiitius gubcrnari,populis fuis vtilius fore cenferet : nee minus genero amp;nbsp;filiæ, qui Ferdinando nihilominus fuc-cefTuri effent, cómodum fore,vt omnia régna tandiu donee Philippus in Flandria vbi res fecus adminiftrantur natus amp;educatus, ad maturiorem ætatem, maioremq; Hifpa-niæ legum, amp;nbsp;morum cognitionem pcrucniffctjipfis pacata amp;bcne conftituta admini-ffratione cuftodirentur: atq; intcrcaCaftellæ amp;nbsp;Aragoniæ régna velut vnum corpusre-gerentur : reginæ mors nouos motus in Hifpania pcpcrit,fcd Italiæ rebus, vt infra dice-tur,nouç pacis tranquillioré propenfionem attulit.Annus m. d. v. candem tranquilitatC quæ annofuperiore fuerathabuit, fic vt nifi cafus propter Florentinos amp;nbsp;Pifanos orri, earn nonnihil turba{rent,cum principu vna pars pacem expctcrctfflli verb quimagis ad bellum propenft erant varijs de cauffis impcdircntur,lioc anno prorfus ab armorü mo-tibus ceifatu elfetiquonia Hifpaniæ regi(lianc enim appcllationcm rctinere perfeuera-bat) cogitationibusquæ exreginæ morte fuccefTcrant occupato fatis crat ft induciarû vi regnu neapolitanum rctincret:amp; Galliæ rex,quia Cæfar,in hoc vt in alijs rebus natu-ram luam fccutus,pacem nunqua cofirmarat, animo valdc dubius crat;amp;Pontifex no-iiarum reru cupidus,nifi magnorû principu armis adiutus,motum facere, nee au debat nec poterat;amp; Veneti non paruin fibi aftccuti videbantur,fi in tantis contra ipfos rebus agitatiSjamp;in tanto Pontificis odio,ab alijs non vexarentunad cuius animû placandum, ante aliquot menfes Ariminû ei, amp;nbsp;omnia quæciinq; poft Alexandri Pontificis obiru ia Aemilia occupaftent,modó Fauentia cü fuo agro iplos potiri paccretur obtulerâtjid aüt tuin Galliæ régis metu,tû quiaCæfar, lulij poftulatapcrlcgatù Venetias mift'um,vtPó-tifieij iinperij ciuitates reftitucrent,hortatus crat: fed cü Pontifex pro animi (ui conftan-tia,liberaé]; mentis fuæapericndænatura,fcvtvel minima quidétiirrim retinerentpaffu rum non efrc,quin etiade Rauenna amp;: Ceruia,quas vrbes nó minus iniuftc quam Fauen i tiampoftîdebant,anteobitûfuumrecupcrandis (pc habcre,refpondiirct,nihil amplius aólum fuerat ; fed huius anniinitio «more amfto Vrbinatiuin dueem cómunem amicö, omnia quæ occupaflent ad Fauentiæ, vel Ariinini ditioncin nó fpedantia -, dum modd Pontifex,quinunquainipforü oratores adobcdientiâpræftandain admittere volucrar, cos nunc adinitterct, obtulcrunticui petitioni Pontifex,quauis quod à dignitate fua,amp; tütquerelis atq; minis ab fefaótis aliéna videretur,nónihildilficilcm fe præbcrcr,tatnê linoienfiû,Foroliuienfiû,amp; Ccfcnatiü,qui maxima agrorü fuorum parte fpoliati magna incómoda patiebancur, molcftijs,cuin aliud propinquûremediû nullücerncrct, poft-quam Cæfaris amp;nbsp;Galliæ regis res tam tarde procedcbant,tandc ei rei in quarc ipfa lucrum absc; lactura crar,cii nec verbo nec fcripro vlli fcrciobligarct, aflenfus cft.oppi-dis itaq; prius rcftitutis,oóto legati,ex præcipuis fenatoribus,iam ab initio eins Pontifi-, catus dcttinati,quinumerus maior crat, quam earefp.ad vllü vnquam Pótificc qui Ve-netus non enet,mififtet, profcâifunnquiobedientiacofuctoritupræftita,nullû tame, autmaioris facilitatis,autmirioris in Pontificc animi fignü Venetias rctulerunt. Hac té-peftate Galhæ rcx,fœderis perficiendicupidus,Rotoniagcn(em,Agnoa inferioris Ger rnaniæ ciuiiaté,in quarecenter Palatino comiri ademuta, à Cæfare amp;nbsp;Archiduce expe-lt;itabatur,tnifit : cuius aduentu fœdus promulgatü amp;lollenni iacramento fancitu eft; amp;nbsp;Cardinalis pccuniæ promiifæ dimidiü dcdit ; alrerfi partc,quainprimùm Cæfar excrcitû in kaliâ traduxiffet accipere debebat; nihilominus amp;nbsp;tunc fc eo animo propter occupa tiones quas in Germania habebat trau (ire nó poffe innuebat, amp;paulo poftdeclarauit. Mac igiturdc cauRa, quia Galliæ rex nihil no ui absq; Romanorü regc moliri in animo habcbat,co magis belli (ufpicilt;gt;ncs definebanr: folummodo ferc perpetuo inter Flore linos amp;nbsp;Pifanos bellû in kalia rekquü exardefcebat: quod dum lente, nec certa aliqiia cxpediüonc defini£Ü,fed cx occafionibusgquæ modo huic,modó illi parti oftendeban-tur,

tur5gentur,accîdit vtLucas Sabellus amp;nonnulUaUj duces acpræfeâîFlorentînorumj cum 400. equitib. amp;multispeditibus,Cafcinain quo oppido Florentini belli fedé col-locarant,vt comeatum Librafaûam ducerent,amp; quædam Pifanorù armentajquæ trans Scrchiûamnemin Lucenfi agro erant,diriperent,idq; no tam prædæ cupiditatejquàm Pifanos ad pugnâ eliciendi ftudio,fe quod in campo illis fortiores effent,eos dcbellatu ros fperantes,egrederétur;cùq; comeatu Librafaôtâ importato,amp; præda vt erat côftitu-tü ab aóla,vt Pifanis adfe adoriendos fpacium præbercnt,eadé via lente reuerterentur, Tarlatinus Pifanorù miUtù prçfcôtus,ftatimhuius rei nuntio acceptofecû nô pluribus q iS-grauis arrnaturæ,4o. expeditis equitibus,amp; 6q. militibus, quod opus effet celeritate fumptis rclquisq; fequi iuflis Pifis egreffus eft:cùq; aliquot Florentinorù équités, ad la-cobifanùvfq;prope Pifas progreffus côpcriffet,eis obuiaproceffitiquuib.vtfereliquis copijs,quæ adCapellefiûponté,fupraOfoliumfluuiû,adtcrtiùab Pifis lapidé,conllite rant,ibiq; pecora, amp;nbsp;mulos quib.cômeatù intulerant,expedarcnt,retrocedétibus,CLiq; omnes trans ponté effent que priini pedites occuparât,amp; aggeres atq; foffas inunicrar, Tarlatin’ eos ad ponté vfq; perfequutusmec ante omnes hoftiù copias eo in loco cadra pofuiffe animaduertit,quâeô progreffus effet, vt fine manifefto periculo recederc non poffcf.quocirca ponté oppugnare ftatuit : fuisqs id ad quod neceffitatc coadi effent,no absq; viftoriæ fpe effeoftendit,quôdinloco angutl;o,vbi pauci pugnare poterat hoftiù maior numerus nihil obeffe-.adeo vt etfi pontem tranfire nô poffent,tamé facile tandiu hoftiù impetû fuftinerét, vt Pifanus populus ad cuius aduentù accelerandù miferat,au^ xilij ferenditépus haberct-.fi verô ponté tranfirent,viftoriâfacillimri fore:cum enim via trans fluuiù inter ponté amp;nbsp;monté anguftafit, hoftiùmultitudiné,iumentis amp;nbsp;raptis peco ribus implicatâ, loco amp;nbsp;ad pugnâ amp;nbsp;ad fugâ impedito,facilèfe ipfamperturbatura-.exi-tus verba côprobauitftpfe primus equo acriter ftimulato,ponté inuafitffed ipfo recede^ re coafto alius idé fecit, que tertius fequutus eft, cui cù equus vulncratus cffct,dux in-genti impetuad illù iuuandù reuerfus,armorù vi,amp; cqui ferocitate ponté eins cuftodL bus ccdentib.tranfiuit; idem amp;nbsp;quatuor alij eius équités fecerùtjquib.omnib.cù hoftiù peditatu,trans ponté in anguftoprato pugnantibus,aliquotPifani pedites aqua ad hu-meros vfq; pertingente,equitib. ponté iâ dereliâù, absq; impedimento tranfeuntibus j fluuiù traiecerùtj amp;nbsp;reliquis copijs quæ diffipatæ amp;nbsp;nullo ordine Pifis veniebât,iam ap-propinquantibus, Florentini milites inanguftùlocumredaâ;i,ordinib.perturbatis ma-gt; xiinoq; pauore amp;nbsp;raaiorc cataphraâi qua pedites,cum cofternatijuccducé alicuius au-toritatis,qui eos vel fifteret,vel in ordiné redigerct,habcrét, qui virib.longè præftabat, atq; inftruâaacie iucedebant, viétoria ijs reli6la,quiparuo admodùnumero diffipati, pocuis vtfe oftentarcnt,quâvtpugnarét venerant,raultis centurionib. amp;nbsp;claris viris cç-hs,captis,amp;vulneratis reliâ.is,in manifeftâfugam coniectifunt!amp; qui aufugeruntraaxi ma ex parte in fuga ab Lucenfis agri colonis fpoliati fuerunt.Hac clade Florentinorum res in Pifano agro valde perturbatç fuerùt ; cum enim pauci équités Cafeinæ remanfif-fent,per multos dies,quin Pifanivictoriaelati,totâregionépercurrerétamp;prædarentur ’prohibere nô potuerunt:amp; quod maioris fuit mométi,Pandulfus petrucius Florétinos quo minus ca çftatc Pifanorù qui côfuetis difhcultatib.preffià Genuenfib.acLucenfib* quamuis parce,iuuabantur (Senenfes enimpotius côfilia,quàm pecunias aut cômeatù dabant)agros depopularétur,impediripoffe,exhoc cafu fpe côcepta, curauit vtloan-* nespaulus Ballio,in quo Florentini,quia eins Perufiâ reditus præcipui autores fucrat, plurimù fpei collocabant,præfe6turæ fux tépore nondù cxaéto,fe fc ab eorîi ftipendijs remouereneo prçtextu, cum M.Antonius amp;nbsp;Mutins ColumnijjSc Lucas atq; lacobus Sabelii,qui omnes fimul côiuntti,maiorcs quàm ipfe copias habebant,ijsdé ftipendijs militarentjfe propter fadionù diucrfitaté, fine periculo ibi nô effe; atq; vt eis minus té-poris lt;4110 rebus fuis côfulerét relinqueretur, prius quàm fentétiâ fuâ pcnitùs aperiret, quantù potuit diftulit : quoq; maioré res fidem inucniret,Florentinis fc armaaduerfus illos non fumpturumpromifit-.quade rc,vt minus illi dubitarcnt,Malateftam filiumfuù teneræadmodùætatis,cumquindecimgrauisarmaturæ equitibustanquamobfidé ia \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eorumftipendijs reliquit ; ipfe ne prorfus ftipendio careret cum feptuaginta grauis ar-

j maturæ equitibus à Senenfibus ftipendium accepit: amp;nbsp;quoniam illitantis fumptibus

224 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

impares erantjLucenfes huius confilij participes,TroilumSabellum,qui anteaSencn-fibus militabaCjCum tocidcm equitibus ad fua ftipcndia àdfciuerunt. Florentini eoanno propter rcpcntinutn loannispauli difceflum, «amp; cladcm ad Capellenfium pontein acceptam cum paruis copijs relicli, Pifanum âgrum minimè vaftarunt, quin potius ad maiorapericularemedia comparanda cogitate cogebantur ; n^m cum in Pandulfo amp;nbsp;loanncpaulo ailtiqua cupiditas excitata eüer,cum Mediceo Cardinale de FlorentinO-rum ftatu turbando occulta confilia agitabant: præcipuum fpei fundamcntunijin Barp-tolomæo Aluiano,qui fe ab Magno Confaluo alienatum præ fe fercns,in Latium profc ôtusjplurimos milites variafpe arque promiflîs ad fe pcrtrahebat,collocantes : quorum conliliorum Afcanius quoque Cardinalis confcius cfTcputabatunvt videlicet rebus in Hetruria féliciter fuccedentibuSjFlorentinorumamp;aliorum qui eummotumprobarcnt coniunétis viribus, Infubriam inuadcrent^rati cam, fi quis impetus fieret, quod pauci Galli équités adeflentjtnulti nobilcs cxuiarent,populi in Sfortianum nomen propenfi eirent:amp; Galliæ rex graui morbo corrcptus ita ad extremum rcdaólus fuerat,vt per mul tas horas de eius falute defperaretur ; quiquamuis poftca nonnihil ab cxtrcmo mords liminc rcceififfct^amen ita atfedus videbatur,vt parua cius vitæ'ïpïïs'eflet,Facile muta-tionem faduram:qui vefcfdiligentius res ponderabât, Afcanium qui hoc tempore Ro-mæ ab Veneto oratore frequentaretur,non modo cum Magno Confaluo,verùm ctiam cum Vehetts,qui tune,quia Gallic rex nouis fufpitionibus conceptis Romanorum régi, amp;filio minime fidebat, amp;nbsp;Archiducis potentia quanta effet futura poft Hifpaniæ reginç mortem,animaduerfa,apertc ab illis alienatus,Gheldrenfium duci acerrimo Archiducis hoftij contra ilium auxilia fuppedirabat ; atq; fuis confilijs cum Hifpaniæ rege feor-fim coniungendis,cogitabat:ad Gallos laceffcndospromptiores quàm antea,amp;maio-rc animo fuiffent,occulta confilia habere fufpicabantur,fed quàm funt fallacia confilia amp;nbsp;fiuxæ hominum l'pes:dum hæc aguntur,Gallix rex cuius falus ferè erat defpcrata,in-dies coilualefce^t; amp;nbsp;Afcanius repente Romæ peftilentia interijt;cuius morte Infubriç pêricuTo fublato, non tarnen Florcntinorum vexandorum confilia prorfus impedita funt; cuiusreigratiaPandulfus Petrucius,IoannespaulusBallio,amp;Barptolomæus Al-uianus ,non quo fe amplius Mediccos Florentiamrcducere pofte fperarent, fed vt Al-uianus Pifanorû voluntatePifas ingreftus,pro eius vrbis fec-uritate,Florentinorum fini bus effet infeftus:amp;prout fibioccafiones darentur,vlterius progredcretunquib.rebus patefeere incipientibus, Florentini de Magni Confalui voluntatc,tum quia Al uianum Hifpaniæ regis ftipendia ad proximum Nouembrem vfq; faôturum feiebant : turn quia Pandulfus Petruccius,qui pecunia quam Galliæ régi promiferatnunquam foluta,eoq; fæpe varijs artibus delufo, ab Hifpaniæ rege penitùs pcndcbat,absq; cuius cófenfu res nouas aggrefturus nó credcbatur,dubitabant:auxit etiam Florcntinorum fufpicionem, quöd quia Plumbini regulus, qui in Hifpaniæ regis fide erat, fibi ab Genuenfibus me-tuebat, Confaluus ad eius fecuritatem mille Hifpanos peditcs,Nunio Campenfi duce Plumbinum, amp;nbsp;in cum maris finum, tres onerarias, duas longas naues,amp; aliquot alia nauigia miferanquæ copiç Florcntinis tam propinquæ,ne Aluiano,quemadmodum il-Ic fibi promiffum fuifle aiebar,coniungcrcntur, metuendi cauffam præbcbant.Rcs au-tem ita fe liabebat, quod quum Hifpaniæ rex,poft inducias cum Galliærege fadas, vt fumptus minucrer, vnàcum aliorum ftipendiorum diminutionc, Aluiani quoq; ftipen-dium ad centum cataphraClos redigi imperaftet, ipfe indignatus, non modo nouo fa-cramento obligari reeufabat, fed ctiam quia débita ftipendia non foluebantur,amp; quia Magnus Confaluus duo peditum millia quæ fc ci poft regni ncapolitani vidoriam,qui bus pro Mcdiceis aduerfus Florentinos vteretur, daturû promiferat, denegabat,priori fe folutum facramento afterebat : crat autem Aluiani ingenium natura rcrum nouarum cupidum,amp; quietis impatiens. Florentini vt hune impetum propulfarent,ab Galliæ rege quiexfœdcreipfos quadringentis cataphradis iuuare debebat, vt ducentos in au-xilium mitterctpeticrunt,qui magis pecuniæ cupiditate, quàm veterum fœderatorum precibus aut mifericordia motus,fe nullum illis auxilium ante quàm triginra aureorum numûm millia quæ ex fœdere illi debebant numeraftent, daturum rcfpondit:amp; quam-uis Florentini, quodfe infînitis fumptibus ad dcfcnfionemfuam neccflàrijs premi di-

cercnt, vt nonnihil differret fupplices rogarent,ille tamê pertmâcîtcr în cadé fententia permanfit ; adeo vt plus adiumenti illorû faluti attulerit qui fufpeftus crat, quàm cui fi-debant,amp;bcneficijsaffeôlus erauMagnus etenimCofaluuSjfiuene'pacis cófiliadenuÓ inter duos reges agitari cæpta impedircntur:fiucquôdiam Reginæmortuæamp;futuræ inter focerumatq; generum diflenfionis occafionc aliquid de regno neapolitano fibi vcndicando cogitaret, Italiæ tranquillitatis cupiduSjnô modo vt Aluianû qui mandato à Potifice vt vel copias dimitteret, vel Pontificij imperij terris cxcederet accepto, Piti-lianum veneraqfibi denuo adiungeret, omné operam dabat,venim etiam illi velut régis fuibeneficiario eiusq; militi,vtin omnibus quæ in regno habebat ex quibus feptua ginta auri podo quotannis percipiebat,priuari vellet, vlterius ne progrederetur edixit: limulq; Pifanis nô multo ante ab fein regis fuifidé clàm acceptis,nec nô Plumbinire-gulo,ne eum admitterétfignificarat, Florentinis verb vt peditibus fuis qui Plumbini e-rant, quos Marco Antonio Columnæ qui ipforù milites ducebat parère volebat ad de-fenfioné fuam livellent vterentur,permifit: petijt quoq; àPâdulfo Petrucio vt Aluianû nôfoueret: amp;Ludouico,Pitilianicomitis filio,Francifco item Vrfino,Ioanniq; Ceriti, fuis militibus,ne illù fequerentur edixif.ôc nihilominus Aluianus,cum quo erantloan-nesludouicus Vitellius,amp;Ioannesconradus Vrfinus, trecenti grauis armaturæ équités, amp;nbsp;quingenti voluntarij pedites, cônieatu àScnenfibus accepto,per Senenfium mariti-mam oram,in Scarlini,quod oppidum in Plumbinati agro,parui dici itinere ab Floren-tinorû finibus diftat,planitiem,paulatim peruencrat, cum nuntius àMagno,cum nouis mandatis,ne Pifas côtendcret,ncu I lorentinos læderct milTus eum offendiucui cum fe quando Magnus promifTis non ftetiffer,fui iuris effe rcfpondiffet,ad Campiliâ Floren-iinorum oppidû caftra promouit; vbileue inter ipfum amp;Florentinorû copias,quæ Bib-bonx colligebatur,certamen comilTum efttdeinde ad Corniam, in Florentinorû amp;nbsp;Su-gerevi finibus,fpe atq; côfilijs admodû incertis, maioribus femper difficultatibus occur renribus,venir; quiancqgt; Plumbino amplius comeatûaccipiebat,neq; loannespaulus Ballioamp; Vitelli), quorûc^5flliaplerû(^^; ex rerumeuentu pendebat, pedites, queadmodû promiferanqmictebant ; Pandulfû Petruciamp;,à reb.fuis vt anteafaciebat adiuuandis ab-llinere videbat;nec fe à Pifanis admittédû ene,ne Magno minus obtéperafle videretur, fatis certus crat-.quas ob cauffas, amp;nbsp;quia femper de fe denuo côducendo inter ipfum amp;nbsp;Hifpaniæ regé, amp;nbsp;quidé maiore fpe quâantea (neq; enimfe cçntû cataphradis côtentû fore iâ negabat)agebatur, fe refponfum poftremû Neapoli expeftarc præ fe ferens Vi-neale Plübini reguli oppidû côcelTit. Interea verb Pifanorû, de fe in vrbé admittendo, accepto cbfenfu, Vincale,vbi decem dies cbfederat profeâ;us,mane 17. Augufti die,ad. Caldanas,mille paffus infra Campiliâ, eo animo vt cû Florctino excrcitu,qui pridie e-ius diei in eum locû venerat,prælio decertaret, acie inftruéfa fe oftendit;fcd Florentini eins motu ab exploratorib.qui ex Aluiani caftris venerât,cognito,eadë noâe,ad Cam-piliæ mœnia fe receperant; vbi cum fe Aluianus absq; magno incômodo pugnare non poife animaduerteretjvia quæ à Vincentij turrinomé habet, quæ quinq; milliarib. Câ-pilia di tf at, P ifas verfus contendit. At Florentinorû copiæ,quibus Hercules Bentiuolus præerat,qui vteratregionis peritiffimus,propter loci opportunitaté, aliud nihil quâeo in loco præliû córaitterc cupiebat, via quæ Campilia ad eandc Vincentij turrim ducir, expeditis equitib. in duas partes diftributis,quarû vna,nouiffimûcius agmen perpetub lacelfens Aluiani cxercitû fequebatur-.altera eodc itinere quoreliquusFloretinus exer citus fequebatur, vt hoftib. obuia iret præcedcbat,eb cbtenderunt; amp;nbsp;hi cum ad turrim ante Aluiani copias perueniflent,cum primis cógrefli ab ijsq; facile rcpulfi,paulatim ad excrcitu,qul iâ nô longius quingentis paflib.inde abcrat,retrocedentes,maximâ hoftiû parte turrim iam prætcrijlfe retulerunequare Hercules lentè incedens,adnouiflimû il-lorû agraé,in Vicentinis ruinis, vbi illorû cataphrafti amp;nbsp;pedites globûfecerâtperucnit; vtq; in tranfitus planifie fuit, cum dimidia copiarû parte in corû latus validâ impreflio-nem fccit, vbi cum aliquâdiu ftrenuè pugnaffet, Aluiani acies cæpit inclinare:ac mox e-ius peditatus ira fufus,atq; ad mare vfq; pulfus fuit, vt poft nullo modo pugnâ redinte-grarc aufus fit:fed equitatus qui ad arcus iadû,vitra Vicentij foffamBibbonâ verfus re-;roeefferat cum fe acie redintegrata côglobalfct, Florentinorû exercitù magno impetu

116 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T'A L I C AB

adortus eft,ferociterq; ad foïTam vfq; rcpulît : tune Hercules reliquis copijs produâis, amp;nbsp;toto exercitus robore vtrinq; hue colleôto, diu ancipiti atrociq; marte pugnatum eft; AluianOj qui dum non minus militis quàm ducis munere fungitur equeftri grauiq; gla-dio duo vulnera in facie acceperat , hoftes ex co loco deturbare conantc ; quod h fuc-ceflilfct vidoria potitus crtet:Herculcs autem,qui ante multos dies/i prælium coin loco committeretur, fe induftria, amp;nbsp;fine periculo vidoria potiturum prædixerat, in fofla quæ circa turrim crat margina, fcx minora tormenta,falconctos vocant,quæ fccum vc-hebat collocari iulîît ; quibus in hoftes iam difplodi cæptis,cum cos iam tormentorum impetu dilïipari atque perturbari cerneret, huic occalîoni ex qua fibi femper vidoriam promiferatintentusjtotius exercitus viribus,id eftexpeditis equitibus ad maritima ora, cataphraélis regia via,amp; peditatu ab fuperiorc latere per filuam, magnofe in cos impetu intulit:quo illos facile fudit fugauitq; :Aluiano cum pauciflimis equitibus ad curfum expeditis vix cuadente:cum quibus Monterotundumin Senenfi agro confugit:reliquç cius copiæ fere omnes à Vincenrij turri ad Cecinnæ fluuium fignis omnibus amillis èc valdc paucis equitibus faluis captæ amp;nbsp;fpoliatæ fuerunt. Hunc cxitum habuit Barptolo-maei Aluiani motus diuturnis deliberationibus,vcrborum iadantiajde ferocitate mina-rum in hominum oculis,quam viribus aut expeditionis ftabili firmamcnto,maior.Hac victoria elati Hercules Bentiuolus,amp; Antonius lacominus riorentinorumlcgatus,vc-hementibus literis amp;nbsp;crebris nuntijs,Florentinos hortati funt,vt viäor cxercitus,rcbus anteaad expugnationem ncccflarijs, quàmmaximacclcritatc fieri pofletcomparatis, ad Pifana mœnia admouerctur : fe fpcrarc earn vrbem,quód ad multas anguftias reda-öa effet, amp;nbsp;Aluiani aduentusfpes fublata,amp;,vt omnia viCtoriæ exiftimationi cedere vi-dcntur,haud difficulter obtincripoffe;quamfpem vehementerfoucbantnonnullacum aliquibusPifis occultaconfilia. SedFlorcntiæDccemuiris quibcllicis rebuspræfunr, illorum ciuium, cum quibus de rebus grauibus deliberate confuerant,ea dc re fenten-tiam rogantibus ab omnibus vno orc hæc fententia reicCla fuit : exiftimabant cnim in Pifanis eandem perrinaciam efle:cumq; tot annos bellis experti effent, viôtoriæ aducr-fus alios parræ epàm illorum vires nulla ex parte effent imminutæ, nomen exiftimatio-nemque ad illos fuperandos minime fufficere i fed nunc quoej; vt alias femper viribus, quas lolasmilitates viti mctuunt,vincendos;idq; plurimis difficultatibus plenum vide-ri:cum cnim Pifarum vrbs firmilfimis mœnibus, fi qua alia Italiæ vrbs fepta fit, nouisq; operibus ptobè munira, fottibus item atq; obftinatis viris defenfa, earn expugnariniiî magnis copijs amp;militibus ,qui virtutc amp;nbsp;fottitudine illis minime ccdant,poffc,fpcran-dum no effe ; ac ne fie quidc,impre/fione aut bteui oppugnatione capi poffe, fed multos dies quo tutius accedatur, oppugnando,amp; occafiones artipiendo, potius eos defa-tigate, quàm impetu cogéré neceffarium fore ; his autem rebus anni tempus obftare: neq; enim tam repente aliud, quàm tumultuarium amp;nbsp;colleétum peditatum cogi poffe» neque propter cœli maritimis vends,qui ftagnis amp;paludibus exhalantibus peftiferifi-unr,inclementiâ,exercitibus, vt Paulo Vitellio obfidenti accidit,pernitiofam; turn quia Pifanus ager ,menfeSeptembriiam pluuijs obnoxius cffeincipit: quibus ob fitus hu-militatenijinundatur, eo tempore citta perniciem obfideri poffemeq; in tanta omnium pertinacia, priuatorumoccultis confilijs coniutationibûfucnitcndum; aut enim rcs fi-das infidiofasq; fututas, aut ab ciufmodi hominibus tradari, qui quod promififfent, pcrficcrc non polfint:huc accederc, quod ctfi Magno Confaluo fides publica data non effet, tarnen Profpcrum Columnam, quamuis velut fuo iurc,quafi tacito ipforum con-fenfu, hoc anno cum tormentis ipfos Pifarum mœnia non acceffuros ei fpem dediffe» quare id certo crcdêdum, ilium cùm hac rc indignatum,tum propter ca quæ fepius Pi-lanis promiferat, turn quia hic Florcntinotum fucceffus rebus fuis parum conducerct, earn rem impediturum: ad id veto facultatcmeinondeeffe, quipaucarum horatum fpacio eos pedltes Hifpanos qui Plumbini effent,quemadmodum fe, fi cius vrbis expu gnatio tcntaretur,fadurum fæpè affcruerat,Pifas mittere poffet.-praeftate vidoriæocca-iionc eo loco vti,vbi ctfi frudus minor cffct,facilitatc tamcn,ncc fine infigni emolumc-to, fuperaret : neminem magis ipforum confilijs vnquam obftitiffe atq; etiam num ob-ffare, neminemmagis Pifarum rccuperationemimpcdiuiffc; neminem deniq; magis quàm

L 1 B E R s E X T V s; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tx;

quàmPandulfus Petrucius prxfentis ftatus mutâtioncm procuraffc: ilium Valcntînum vt armatus Florentini imperij fines ingrederetur hortatum cfle: ilium Vitcllotij irru-ptionisamp;Aretinç defeftionispraecipuûautoré ducemq; fuiffe; eius côfilio Genuenfcs atqi Lucenfcs cum Senenfibus ad Pifanorû defcnfionem côfpiraffe: ab code Confalufi vtPlumbini patrocinium fufciperct amp;Pifanis fc atq; Hetruriæ rebus immifceret impul-lum fuiflc-.quem verb alium huius Aluiani motus,autoré,impulforé,adiutorcq; fuifle? itaq; exercitum in eum conuertendù: Sencnfem agrum vbi nullum inueniretur impedi raentum,totû percurrendQ,atqgt; diripicndû;horum exiftimatione armorû aliquem mo-tum in ciuitate,in qua multos inimicos haberet,aducrfus ilium exoriri poflcifaltem ali-cuius vtilis caftclli, que pro Montepolitiano,permutationis aut pignoris loco teuerer, ineotraâuoccupandi occafioné non defuturam;amp;quodbcncficijsnó erant afiecuti, vt videlicet eum in pofterû ad fe laceffendos cautiorem redirent, id hac ratione effici pofle fperandû elfe.eodéq; poftea modô,Lucenfiû, quibus tot res condonarc pernicio ium fuiflet,agros percurrendos;fie ex parta vidoria honoré amp;nbsp;frudum fperari poffe;ex Pil'ana verb oppugnatione,refe oftendere aliud nihil,quàm fumptû cum ignominia cô iundû. Hæ rationes omniû confenfu allat3e,populi,qui fæpe magis volnntatcquàm ra-tioné ducé fequitur,illaquoq; inueterataopinione occœcatinimirum raultis ciuitatis principibus ambitiofa fpedantibus,Pifas recuperari no placere,ardoré quo minus de-cerneret,vt exercitus eo ducereturjOb reftrinxerunf.qua in fententia Petrus Soderinus vexillifcr no minus ceteris omnib. vehemens,populi comitijs ad quæ huiufmodi deli-berationes rcFcrri no folebant,côuocatis,iuberentnè exercitü Pitas duci,intcrrogauiti vbicum penè omniûfutfragiaduci iutfifrent,temeritate prudentia fuperante , melioris partis autoritaté,maioris voluntaticedere necelîefuif.itaq; cùnô minus Magni auxilia, quâ imbriù pericula anteuertere cuperét, incredibili celeritate reb. neceflarijs côparâ-dis incubuerût;quâpropter,fextaSeptemb.die,exercitus in quo erant 600. grauis arma tnræ équités,7.pcdiîû millia,t6.maiora, amp;nbsp;multa alia minora torméra,Pifarù mœnibus appropinquaulf.amp; caftra inter Cruels amp;nbsp;Michaelis,eodé quo olim Galil loco,colloca-. runntormétisq; fequéti node cclerrimè difpofitis,proximo die,ab Calcia porta ad Frâ-eifei turrim, vbi mœnia in angulù intus infleduntur magno impetu c5cufierûr,cûq; ab ortu Polis, quo tépore torméta ditplodere cçperant,ad tertiâ ante ciufdé occafum horâ lupratrigintamurl vlnisdirutisineâpartégrauis impreflio,fedfruduperexiguo,quia nô tantû mûri fpatiû, quatû ad ciuitaté in qua homines cbfueto animo amp;nbsp;virtute fefe ob J iecerant,expugnâdâ necetfariû fuifictjdlfiedû crat,fada eft:idcirco,poftridie eius diei mane-.quo maioré fibi ad irrumpendû aditû patefacerent alium locû paru ab eo diftan-té,ea meeniù parte,quâ Galli verberarât Interieda, tormétorù globis quatere ceperût; vbi eu tantû mûri quantûfatis cfTc videbatuv diruiflent, Hercules peditatû qui in acie in Itruôta ltabat,ad vtrâq; diruti mûri parte vbi Pifanimulierib. de more no minorc,quàm viri ammo opera nauantib. dû quateretur, aggeré cû foffa duxerât,fortiter oppugnâdâ impellere voluit. At in Italico peditatu,raptim colledo,nô Is anim’* eaq; virtus erat,qu2 ad tantârc effet idonea: quare cumeapeditûlcgio,cuius forte inter eos iada,primaim’ prelfio erat,ippter animi imbccillitaté mœniaaccedcrc reeufaret, neq; imperatoris amp;nbsp;Florétinilegatl autoritas amp;nbsp;preces,neq; proprij vel cômunis Italicæ milttiæ honoris ra” tio progredi vellcnt,efficere potucrunt-.quorû exemplû fequuti quibus fecundus locus obtlgerat, copiæ, nullarc gefta,nifiqubdltali peditesmaximainfamiaper vniuerfana Europam parta,vidorix in Aluianum felicitate corrupta,imperatoris legatiq; exiftima* tlone conculcata-.qux apud Florcntinos,fiquidem parta gloria contcnti,propriæ fortu-næ moderari noulffent maxima erat,militem in caftra reduxerunt: quo tado, quin vafa colligenda effent, prætertim cum eodé die Magni Confalui iuffu,fexcentiHifpani pe^» dites ex his qui Plumbinierant Pifas veniffent,mlnimè dubltatû fuit-.quare poftero die, ïlorentinus exercitus, magno cû dedecore Cafcinacóceffmpbftpaucos verb dies mille præterea amp;nbsp;quingenti Hifpani pedites Pifas ingreffi funv.qui cum illorum præfidium necelfanû non effet, Bicntinc oppidi Pifanorû hortatu oppugnatione fvuftratcntata,in Hifpauiâquo àMagno mittebantur,nauigarût;iam enim inter Galliç regé ScFerdinan-» dû Hifpanie pax crat fada; ad quâ difficultatib.q prius impedimento fuerât,id eft Gal-1 Uac regis honoris ratione, amp;nbsp;Archlducis ab fc alicnâdi metu^reraotlSp Hlfpanlae regln«

obitus facilcm viam aperuératinam amp;nbsp;Galliæ rex niniiam eius potentiam ægerrimè Ferens eius confiliaintringcre cupiebat; amp;nbsp;Hifpaniæ rex, cum Archiduccm locrus con-teinpto teftatnento de fe Caftcllæ regno pellcndo cogitare cópertum haberetj nouarû lócieratum fundamenta iacere cogebatur: idcirco connubium inter ipfum amp;nbsp;Germana Foifieiam, Galliæ régis fororis filiâ,ea lege,vt ille rex Galliæ,regni neapolitani partem ciuæ ad le Ipcdabat dotis nomine daret; amp;nbsp;Hifpaniæ rex vicilfim illi decern annorû fpa-tio, feptics cenccna aureorum numum millia, pro fumptibus refarcicndis perfolueret; Si nouæ nuptæ doti tria millia auri pondo addcrct,contraólum cft;cui matrimonio cum paxconiunólaeiTet, conuentumeftvt Aniouinis regulisjilliscp omnibus qui Gailicam fadionem fequuti cranr, gratis libertas, patria,imperia,dignitates,amp;bona,codcm fta-tu,quo ea die qua bellum inter Gallos arq; Hifpanos primiim cæptum fuit, crant, relK-tuerentur; quern diem earn eiïë,quo Galli ad Tripaldam excurrerunt,declaratum fuit: omnesbononrum publicariones ab Hifpaniæ rege amp;nbsp;Federico faftætollerentur : Ruffanus princepSjBitontij amp;nbsp;Gefualdi Marcliiones, Alphófus amp;nbsp;Honoratus Sanfcuerina teSjOmncsq; reliqui proceres Hifpanorum in regno ncapolitanocaptiuilibcri dimitte-rentur: Galliæ rcx,Hierofolymorum de Neapolitanorum rex deinceps nc appellat etur: panagia amp;nbsp;procerum recognitiones conditionibus foederis fupra di élis refpondcren:; eademq; ratione diploma ab Pontinccpctcretunftrcgina Germana marito viuente fine liberis decederet, eius dotalis p ars Ferdinando cederet : quod ft ilia co mortuo fu-perftes eflet,ad Galliæ regnum rediret. Ferdinandus rex, GaftonemFoiTeicomitem, nouç coniugis fratrem, ad regnum NauarræjCuius eum Catharina Foifleia,amp;Ioanncs Alibretti films eius maritus,reges appellatent,ad fc fpedare aflerebat recipicndum,iu-Uare teneretur : Galliæ rex,Fedcrici régis viduam coniugcm,cum duobus liberis quos apud fe habebat,in Hifpaniam,vbi facultatcs quibus honeftè poflent viuere,eis alfigna rentur,pt ofieifei cogeret-.quæ fi rcnuerct, nulla ipfi ciufue liberis amplius pêfione fub-fidiouc dato, earn Galliæ regno exccderc iuberet: neutriquidquam contra eos qui ab vtrouis illorum nominati clTcnt moliri liccrctmominarunt autem ambo in Italia Ponti ficem ; amp;nbsp;Galliæ rex Florentinos : ad pacis autem firmamentum ætemum inter cos foe* dus ad regnorum defenfioné iétum elfe intclligeretur : Galliæ rexHilpanum mille ca-taphraólisamp;fexpeditummillibus; vicilfim Ferdinandus Galliæregem,treccntisGata-phradis, duobus equitum,quos lannettarios vocant,minoribus haftis'vtentium,amp;fcx peditum millibus iuuare teneretur. Hacpace huncin modum confeda,cuius,vtriusq; partis nomine fponfor fuit An gliæ rex, Aniouini proceres qui in Gallia erant,abeundi facultate ab rege,qui pro fua innata tcnacitate perquam exigna illis in difeeflu grati ani mifignaoftendit,iinpetrata, fere omnes cum Germana regtna in Hifpaniam conten-derunnamp;Ilabclla, Federici olim vxor, quia filios fuos catholicirégis fidei committerc noluitjab Galliæ rege, regno exccdere iulfa fe Ferrariam contulinqua in vrbe Hercule Eftenfi paulo ante defunólo,Alphonfoq; eins filio fuccedéte, fub annî fînem tragicum quiddam,veterumTheb anorum cafibus,fcd Icuiori de cauffa,fimodo effrenatus amo-ris impetus, ardenti regnandiambitione leuior eft,fimileaccidit:namcum Hippolytus Eftenfis cardinalis, vchemcntiiuuenculæfibi fanguine coniundæarderetamore,quæ non minor! ardore lulium Hippolyti ex cocubina genitum fratrem,amabaucumq; ipü met fe ad tantum amorcm præcipuè lulij oculorum pulchritudine accendi, Hippolyto falTa effet gt;nbsp;Cardinalis furore correptus, temporis opportunitate captata,-cum Iulius in venationc extra vrbe efret,in agris eum fepfit, equoq; defcedereiuffojper aliquos fuos

àpedibus feruos,animo àtantifcelerisimmanitatem Ipeótare aufus, oculos ci velue amoris fuiæmulos, eruiîuffitîcx quo poftca inter fratres grauiffimæ olfenfiones funt confecutæ.Hunc fine»,

(^hri^ii^norumcontraUenetôiapparatus: ‘Philippi regii claßis naufragmvt: ût^eüa regis ’^eapoltm douent u^'Pontificis cum Çdlli^e rege fœâus : loannis'BenttuoU'Bononid fugdquot;. Çenuen-fil)e]ium: Çdlliaregis Itdlidm ob Çenuen^um res dduentui eiußiem contrd Çenuenps 'viEtorid: K^lrdgonid regu cum ÇdHiæ rege congrejjtu Sduona hdbitie^s : conuentui imperij Conjldntid hdbitusÎJ^dximiltdni Qd[dris in Itdlidm däuerßu Uenetos dduen-^ tiu: eiiuin Qdrnisgrogfelßss : dC eorunâem cum Qdfdre inàucù.

AH c annomillefimoqumgentefimo quintogeftafucrant,quianriiiS amp;fi Italiæ pacem, bellis quæ de regno neapolitano erant exortaex- ' tindis ftabilem futuram ,fpem reliquiflent, tarnen ab alia parte minime parua imminentium incendiorum femina apparebant ; quoniam Philippus quife iamCaftelïæ regem nuncupabat, id regnum abfo-cero adminiftrari noncotentus, amp;nbsp;amultis proccribus incitatUS51eges adregni adminiftrationem pod mortem fuam leruandas praefcribere indcfündæ rc-ginæ potedate non fuifie, vt verilnmum crat, aflerens, iter in Hifpäniam illo inuito adornabat : amp;nbsp;Romanorumrexfilij potentiaelatus, in Italiam tranfcendere cogitabat: J Galliæ vero rex,quamuis fupcrioreanno Pontifici,quód fe ne appellato quidem,facra* beneficia , quæ Alcanij Cardmalis amp;nbsp;aliorum morte inlnfubria poflefToribus Vacua fucrantrclicla , alijs contulerat ; quodque cum multos facræ purpuræ dignitate do-naiTet, Aufenfemde Baiucenfem cpifcopos,huncTramoliæ,iliumRotomagenfis car-dinalis nepotem,quorum nomine ipfe vehementiffime flagitarat, vnà cum alijs coop-tare noluerat, iratus fuiffet, eamque ob cauflfamfacrorumbeneficiorumquæSanôti Petri in VinculaCardinalis, alijque Pontifici grati Antiditesinlnfubriapolfidebant, • fructus retineriimperadet,tarnen cumfibiab Cæfitre amp;filiometuereinciperer,ideo-qucPontificis amicitiam cupcret,fruótibus dari permilfis , huiusanniinitioSiftero-nenfem cpifeopum poncificium apud fe nuntium, qui ci varia confilia proponeret, amp;nbsp;multaaduerfus Veneros in quos cius vehemens odium propter Acmiiiæ locorum rc-cuperandorum cupidiratem,permanerc feiebat,pollicercturmifinqUamuis Pontifex ad earn vfq; diem omnibus in rebus tarn moderate fe gcfiiiTet, vtadmirationem minime mediocrem in hominum mentibus excitaflet, quod is quiCardinalis cum eflet.

iemper vaftis inimoderatisq; cogitationibus turgidus cxtiti{rec:Xyfti quoqj Innocenti), amp;nbsp;demum Alcxandri Pótificis tcmnoribus, fæpius Italiæ tuibandoê inttrumcntutn fiie-raqnunc ad pontificatum qui plcrunque atnbitionc, amp;nbsp;male pacaris conlilijs adml-r.Iftratur, proinotus , hos tam ardentes fpiritus dcpofuilTet; amp;nbsp;animimagnitudinis,. quain femper ambitiofè oHentarat oblitus, nullum ne iniuriarurn quidcm vkifcenda-ruin, fequc fui firnilem cife lignum ederet. At in lulio longe alia mens erat, amp;nbsp;in ho-niinumde fe expcdatione fupcranda animo fixus, contra priftinam magnanimitatis fux confuetudinem , vt ingentem pecuniæ vim cumularet omni ftudio operam Jeder at, dab atque, quo belli accendendi cupiditati qua flagrabat, eins fuftinendi facultas Seneruus accederencumquc hoc tempore iam auro nonparum abundarct,Confilia fua res maximasfpeól;antia,aperire incipiebat ; quareSifleroncnfcm epifcopum,hi-lari fronte acceptumamp;auditum , magna celeritare ad nouam inter jpfos necelfitudi-nem contrahendam remiferat; ad quod vt régis ac Rotomagenfis animos propCnfio-reshaberct,breuiepiftolaquam idem Sideronenfis ferebat, Aufenfi amp;Baiucenfi epi-fcopis facram purpuram promilit; amp;nbsp;tarnen intanro ardore,cius animus in varios fcru-pulos diificultatesque diftrahebatur, quoniam fiue odio occulto in regem co tempore quo Alexandra infidias fugiens in Gallia egerat cortcepto » fiue quod fe régis potentia

ap nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

atque împortunîtate Rotomogcnfi GalH« legationcm relinquere pene cogi fumrao-pereeidifpliceret:fiuequodverereturne idem Cardinalis , cuius confiliaraanifeftè ad Pontificatumdirigebantur, mortis fuæ expedandç impatiens, vijs extra ordinarijs eum adipifci conaretur,Galliç régi,absque cuius coniunótione,fibi tunc temporis nullam alicuius momenti rem fuccedere ex fententia pofTe animaducrtebat,adhxrerc nó penitùs ftatueratddcirco alia via,Baldaflarem Biafcia Genuenfem,fuæ clafEs præfcdû, lEfas ad duas triremes, quas Alexander Pontifex ibi fieri mandarat inftruendas, vt fi fortèrex Galliæ, quemadmodum credebatur, morbi reliquijs non parum grau atu s expiraflet, adGcnuam Gallorum dominatu iiberandam paratior efrct,miferat. In ï 5 O hoc igitur ftatu tantaque rerum ambiguitate, primus anni m. d. vi. motus fuit, Philipp»

regis,vt magna claflc in Hifpaniam tranfiret,ex Flandria profedio;quam vt fibi facilio-rem rcdderet,ne focer Galliæ regis auxilijs, impediret veritus, Hifpanis artibus vfusjfe maximam rerum omnium partem ex eius voluntateadminiftraturum promittens ,cutn illo conuenerat: Hifpaniæ regni apellatio quemadmodum régi cum defunda regina fuerat, fie amp;nbsp;ipfis communis efienregni vedigalia certa ratione diuiderentur : quapa-dionefretusfocer, quamuis ilium eaferuaturum non fatis certumhaberet,multasna-ues quibus veheretur ad eum in Flandriam milèrat; itaque cum vxore amp;nbsp;Ferdinando, fecundo filio fuo,nauibus côfcenfis profperis vends Hifpaniâ verfus nauigauitjquibus poft bidui nauigationé in aduerfiflîmos conuerfis,eius claffis ingenri tempeftate iada-ta,vbi diu maris furori reftitiftet,per varias Angliæ atq; citerioris Britaniæ oras dilfipatx eft ; ipfe quoq; cum duabus vel tribus nauibus raaximopericulo, in Angliæ portumqu» Antona dicitureiedus eft:qua re cognita Henricus feptimus ciusinfulç rex quiLondi-nierat, multisftatimprincipibus viris, quieum maximo honore accipcrentmiftis,vc Londinumveniretpetijt, quod quidemnegate,in Philippi,qui penèfoluseffet,amp;nauibus caterer, poteftate rainimè erat:hæfir autem apud ilium tamdiu, dorée claffis herum colligeretur,inftruetcturque : interca veronouum inter illosfœdusidum eft: quoin loco Philippus cetera in regio honore habitus,vna tantum in re veluti captiuus fuit gt;nbsp;videlicet quöd Suffolciæ ducem, quem ipfe in Namurij arce habebat,tradcre fuit coadus : eum enim quod in Angliæ regnum ius aliquod fibi arrogabat,Henricusfum-mopere in fua poteftate habere cupiebanfe tarnen eum vita non priuaturü fidem dedit: quare in carcere dum Henricus vixitctiftoditus, poftea filij iuffufecuri perçuffus fuit. Philippus deinde fecundioribus itvHifpaniam nauigauinvbi cum proceres ferc omnes ad eum accurrerent, Socer, qui quod proprijs viribus ei refifterc non poffer, amp;nbsp;Gallorum promiffis niti non fatis tütum exiftimarct, pene ab omnibus defertus, quique Generumnifi magna moleftiaacdifticultatevidcrcpotuit, nihil vnquam aliud quàin de pace cogitauit, cas leges, quæ priori paótionc contempta ipfi proponebantur,acci-pete coadus fuit : quamuis hac in re propter Philippi naturæ infitam benignitatem,amp; amp;nbsp;multo magis propter corum, qui fe acerbiflimos Ferdinand! inimicos declaraucrat, fuafiones,nihil durius adum fit.-illi namq;, ne Ferdinandus fua prudentia amp;nbsp;autoritatc fidem apud generum inueniretmetucntes,femper quanta poterantciusexCaftellç regno difeeffum vrgebant. In hunc igitur modum conuentumeft : vt Ferdinandusregni Caftellæadminiftratione coniugis tcftaraentofibireliófa, omnique iurc quod in id regnum habere poffet ccdctct, ftatimque ab co regno difccderer,fcq; non amplius teuer furum promitterenneapolitanü tegnum idem Ferdinandus fibi proptiu haberct: quam iiis non deeffentqui codem iurc,quo ipfe Ferdinandus fibi vendicate foiebat nimirum id regnum Aragoniæ armis viribusq; partum effc, ac fortaffe æquius cum Caftellæ at-mis atque potentia partum fuiffet, ad Philippum fpedare dicerenneidem Indiæ infu-. fularum vedigalia dum viueret, tres item facri equitum magiftratus, videlicet diui , lacobi , Alicantaræ , amp;nbsp;Calatrauæ , funt attributi : ac denique ex Caftcllano regno, 'vingentiquinque aureorum hutnûm millia^uotannishabereu QuoTado Ferdinan-, 'dus quern deinceps vel Catholicum , vel Aragoniæ regem appellabimus, ftatim in

' Aragoniam, co animo, vtquamprimumNcapolimnauigarct, conceftif.non tarn eius regni videndi atque componendi cupiditate, quam vt Magnum Confaluum quCm de eo regno fibi vendicando, velpotiusPhilippotradcndOj cogitate fæpius poft reginæ übitum

LIBER S E P T I M V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jji

obitum fufpicatus erat,cumq; eum in Hifpaniam fruftrareuôcaffetjipfe varijs cxcufatio nibus impcdimcntisq; profeôtionc protrahebat,inde amoucrct:vcrebatur enim ne nid ipiemctco proficifceretur,quamuis pace faöta Philippus debcreillûprorfus Aragoniç régi parère ci fignificalTetjdifficulter eum poiTc ab eius regni adminiftratione remoue-riJnterea in Galliæ regis ex inorbo conualefcentis peâorejVariçjimô inter fe contrariç cogitationes verfabâtur. Hinc enim in Venetos,propter tutrl odiilm bello neapolitano conceptû, turn eorünl quæ in veteri MediolanenfiS imperij iure funt,recuperandorum cupidicàtéîtum quôd illorüm potential varijs cafibus fibi periculû creare pofte cêferctj mouebatur-.quç res eum fœdus cum Romanorù rege amp;nbsp;Philippo eiuS filio ineundù po-tUrimu impulerat: illinc eiufdem regis in ltaliam,quo iam vt magnis viribus tranfirct le comparare audiebatur, profeôtio, illi minime erat grata; ob Philippi natriq; potentiani quæ tot regnorum fuccelTione crcfccbat:amp; quia ilium cum in Anglia fuit nouö foederis necelfitüdinisq; vinculo fibi eum rege coniunxilTe fufpicabatur : quodq; pace cum Hi-fpailö rege,qua regni neapolitani cogitationes depofuerat fii6ta,vna ex prçcipuis caui-fis ejuarü gratia cum illis fœdus inierac,fublata effet, plus confacto fibi mecuebat.Duni igitur in hac cogitationü conftliorumq; varictate amp;nbsp;fluftuatione verfatur, Maximiliani legati,qui eum inItaliam exercitum traducere ftatuiffe fignificarent, amp;nbsp;vt quingentos cataphrados quos fc illi auxilio miffurum promiferat compararet,Infubriæque exules prout pollicitus fucrat in patriam reftitui, petcrent : atque vt pecuniam quæ intra pau-cos ttiertfes ei debebatur, nunc numerate vellet, rogarcnt,mittebantur, ad eum vene-runt j quæ etfi rex minime præftare in animo haberct,fecus tarnen præ fc tulit : de ijs di-/ co qüæ tune nihil aliud quam verba cxigebant; fenaraqueconucntapcrfici vehementer cupereollChdit amp;nbsp;ad ea omnia äd quäe obftridus erat fuo tempore pcrficiendapa-ratumelfe j confirrriauit ; fed dë pecunia arite terripus numeranda varijs excufationi-bus allatis denegauit. AtvicilTtmRomanorum tex j quinohmelius de Galliæ régisa-nitrio j qüamilledefuofperaret j amp;Romamproficifci præfertimvt Imperij Coronam caperet, quopofteafilium Romanorum regem eligi procuraret^ vehementercupe-ret,codemtempore alijs quoque inftrumentis vt finem fuum adipifeereturtentaba : idcö amp;nbsp;Heluctios fibi adiungere nitebatur j qui poft nlultas vitro citroque difputatic-nes fœdus quod cum Galliæ regehabebant j biennium duraturum conferuare ftatuc-runt ; amp;nbsp;ab Venetis per eorum fines itineris faciendi facultatcm petierat; quibus quum eius cum tarn potent! cxercituin Italiam aduentris moleftiffimus eflet, Galliæ regis quieósvtfeilli vnàfecumopponerent hortatus eft, prómifla adambiguum refpon-fumdandum janimum addiderunt: iamquerex ab fœdere cum illo amp;nbsp;cum Philippo faftö, fe aperte alienum oftendens jGlaudiam filiam fuairi Prancifeo Angolifmcn-fiurri principi, ad quern poft fuum absque liberis mafeulis obitum, regnum fpeótabat^ defpondit ; fe tarnen id fuorum precibus facere fimulans i Cum banc ob cauffam antea ab oinnibus Galliæ concilijs amp;nbsp;precipuis ciuitatibiis legatos, c|ui id àd fevclut regno vtililfimum, poftqüäm in illo indies mafculæ prolis fpes magis dcficeret, fuppliccs peterent,mitti curalfet : quod ftatim per proprios legatos, fe tarn vehement! totius regn! amp;nbsp;omnium populotum fuorum defiderio repugnare non potuiflfe, Philippo regi figriificauit : Gheldtenfium quoque duel aduerfus Philippum auxilia , vt Maxlmilia-nurri qu!iam per fchaec confilia depofuerat j Italia aücrtèret, mifit ; nam cum Maximiliariris VladislauraVngariæ regem grauilfirao morbo laborare cognouilfet, antiquam patris friâmqrie eius regni, propter irirà quæ fc habere aiebant, adipifeendi cupidita-temifeqriritus, ad eiusfines acceffcrat. Vladislao enim Vngariæ atqueBohemiærcgc^ Alberti qu! Pederici impcratoris frater fuerat filio , absque liberis ante rriultos an-nos defrinóto^Vrtgar! rege fuo fine liberis mortuo,cogriatione proximorum fucceffio-nemlocum rionhabere fed noui régis eligend! ius in fria poteftate elfe rati, paternæ virtutis memoria drid! j Mathiam ilium, qui póft tarita cum tarn parui regni gloria po-icntilfimumTufCarum imperium totiesafflixit, fibi regem crearint ; qui vtrcgnifui initio bellutri crim Federico vitar et, fevtpoft fuum obitum id regnum ad Pedericunt ciufue filios perrieriiret, vxorem non dudurura promifit ; quod etfi minus feruarit,nH

231 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

hilominus fine liberis ex bac vitamigrauitjnec tarnen Federicus voti compos fuit, quiaVngariVladislaum Poloniæ regem afTumpferuntæx quo nouis bellis ab Federico amp;nbsp;Maximiliano cum illis geri cæptis tandem conucnerantjdque regni proceres fo-lemniiureiurando côfirmarant,vtquandocunq; Vladislaus fine liberis moreretui-jMa-ximilianum fibiregé afeifeerenti itaq; is ad earn fucceflîonem afpirans Vladislai cogni-taægritudine,inltaliam profedioniscogitationead tempusdepofita, Vngariæfini-bus appropinqnauit, quædum tanta varietate inter principes tranfalpinos agitantur, '^Pontifex cum le ad Venetos absque Galliæ regis ope inuadendos non fatis potentem animaduerteret, necpontificatus fui annos diutius inglorius tercre polfer, ab rege pe-tiuitvtfe abBononiam atque Perufiam pontificio imperio fubijcicndasiuuarct: quaî cum veteriiure ad pontificatum pertinerent, altera loannispauliBallionis , Ioannis Bentiuoli tyrannide altera præmebatur: quorum maiores expriuatisciuibus, inciui-libus dilTenfionibus faâionis vnius duces fa6b,aduerfarijsque partim pullis,partim cç-fis fuarum ciuitatû prorfus domini euaferantmec ab legitimi principis nomine aflunien do,aliud quàm pontificû reucrentia eos cohibuerat: pontifices cnim in vtraq; ciuitate pauloplus quàm nudûimperij nome obtinebant, certâq; portionéeamq; perexiguam veôdgaliû accipiebant, amp;pótificat’ nomine præfedos in cis babcbânqui, cum potetia, omniûq; grauiûrerû deliberatio penes ipfos elTentjferc potius ad vmbrâ amp;oftcntatio-né,quâ ad aliquod munus obeundû ibi erant.Perulîa verô lîue ^ppter Vrbis propinqui-tatéjfiue alias ob cauflas,longé diutius pontificio imperio parueranquoniäßononien-fes pontificû aduerfistcmporibus,crebras mutationes fccerât,modô liberratis nomine remp.gerentes, modo ciuiû fuorû tyrannide patientes,modo externis principib.paren-tcs,modô ad vnâ pontificû obedientia rcuocatbac demûjNicolai V. pontificis tepeftate fub pontificiû imperiù huiufmodi tamé additis limitib. autoritatisq; inter pontifices amp;nbsp;ipfos cômunio.ncrcdicranr,ita vtprogrelfu tcporis,nomine amp;inanib.fignis pontificib. relidis,rerû fumma in Bentiuolorû poeftaté peruenprincx quib.qui turn téporis regna-bat Ioannes,rcb.oinnib.pauiatira fibi attributis,ijsq; familijs potentioribus, quemaio-ribus^fuis amp;nbsp;fibi, in tyrannide fundanda atq; firraanda aduerfæ fuerant, deprelfis,quatuor quoq; liberis, quorû petulantia amp;nbsp;fumptus ferri iam nô poflent grauis,idcoq; ferè omnib.inuifus,cxiguo manfuctudini atq; clemétiæ loco reli(âo,potentiâ fuâ magis cru-delitate amp;nbsp;armis,quàm manfuetudine amp;nbsp;bertignitate tuebatur.Pontificéad bas res ge-rédas præcipuè gloriç defideriû incitabar,cuius gratia, ambitione fuapietatis colore amp;nbsp;religionis amore tecla, pontificû imperio ea omnia,quæ quouis modo ei adépta fuifiê diccrentur,reftituere in animo babebat; ad Bononiâ vero rccuperâdâ magis ctiâ receti inloannêBentiuolûodio mouebaturmam cû eotéporequoRomç verfari nôaudebat, Centij, quôd in Bononienfi ditione fuiepifeopatus oppidû cft,hæfiiret,nuntio feu vero feu falfo accepto,IoanncAlcxandri pontificis màdato,eû capere imperaire,fugç fe no-ôtu tradere fuitcoaftus. Flæc pontificis petitio régi grata fuit, q» fibi eins beneuolentiaî côferuàdæ occafioné naâus viderctur: quû enim fuâ cû Venctis focietaté ci valde mp-Icftâ elfe fcirct,ne quid ille in fe breui molirctur,nô parû mctucre iucipiebat ; iâq; qua-damcofpirationem de fe GenuenfiimpcriodeturbandoabOdauianoFregofiopontificis côfenlu fadam,fufpitione minime carebat: Bentiuolû prætcreaquamuis infide fuaeiret,magis Cçlariqua fibi fauereexiftimabat. Hucaccedebat in loannempaulum Ballionem odium quôd i4.aurcorûnuinûm millibus acceptis, fuis fe ad Garilianû flu-uium côiungere noluilTet, amp;nbsp;Pandulfi Petrucij olfcndendi,cxercitus qui in Hetruriam mitteretur occafioné, defiderium,quôd totics promiflara pecuniam nunquam repræ-fentarat,fctp Hifpanorûfortunç prorfus coniunxerat: bas igiturob caulTas pontifie! au-xilia alacriter obtulit: amp;nbsp;Pontifex vicilTim’purpureum galerum Aufenfi atq; Baiuccnfi, atq; vnàfacrabeneficia per totam Infubriam conferendi regipoteftatem ,qualcra olim habuerat Francifeus Sfortia,brcuibus de more literis:quibus rébus per Silteronenfem epifeopum qui recens ad Aquarum feftiarum Archiepifeopatum promotus erat, qui-que banc ob caulfam vtrumep illorum fæpius adierar,confeâ:is ; earum rerum elfedus tardioresextiterunt: nam cum Pontifex expeditionem ad aliquot menfes diftulilfet, acci-

accidit vt Maximilianus, qui bello Vngariæ régi illato, fuæ inItaliam profeftionis co-gitationem interthiferat, fucceflionis côpofîtione redintegrata,denuô cum illo recon-ciliaretur in Auftriamq;rediret; vndefeinItaliam velletranfireiîgnis 8c apparatu de-monftrabatî fed cum Venetos infeftos habere minimècuperet, quatuor oratores, qui fuæRomam'ad imperij coronam accipiendam profeólionis voluntatemindicarent mi-fitspoftularentq; fibi amp;nbsp;exercituifuo iterliberum per fuos fines permitterêt; fe fine ma-leficio iter faólurum, eiusq; rei idoneam cautionem daturum : fe cum ea rep. focietatis, cuius facile ratio, non modo vtriq; parti tuta,verùm etiam vtilis amp;nbsp;gloriofa effet futura, inueniri polfet, ineundæ cupidum effe oftenderent; illud tacite innuens, vtrisq; veile forèjfi aduerfus Galliç regem coniungerentur.Huic orationi poft multam deliberatio-ncm,gratiflimis verbis felponfum eft; oftenfumq; quantum Venetifenatus,voluntatii-pfius obfequendi,atq; iri omnibus, quæ quidem citra fuum infigne aliquod detrimen-tum poffentjfatisfaciendi, defiderium eftetmullum autem mâius manifeftiusq; pericu-lum hoc quod ab illo proponereturjimmînere poire,cum Italia vniuerfatot calamitati-bus vehementer exäcerbata, atque ad eins cum potend exercitu aduentus famam,ad-modum fufpefa,ne viam nouis molcftijs aperiri pateretur,arma capere cogitaret. quod amp;nbsp;rex Galliæ vtinfubriæ imperium tuereturfadurus effet. Itaq; cum armatum copijstp munitum, in Italiam venire, nihil aliud effc, quam magno ipforum pcriculo aduerfus quos fi ci iter concédèrent, vniuerfaltaliavnàcum illo rege, veluti in cos qui propria commoda communi vtilitati antepofuiffent, concitaretur, potentiffima fibi obftacula compararc:rcm longe cum omnibus tutiorem,tum ipfi quoq; honeftiorem forc,fi cum ad pacificam rem omnibusq; gratiofam veniret,in Italiam pacatus tranfiret,vbi imperij raaieftatc non minus benigna quampotenti demoriftrata,maximam gratiam fibi apud omnes conciliaretj Italîcæq; tranquillitatis conferuator fumma cum gloria effet, fi eo-dem modo ad coronam capiendam quo ante cuni ipfius pater, multiq; ex eins maiori-bus,dcfcenderet: quod fi faceret,fenatum Venetum omnibus eum omeijs atq; honori-bus, quæ ipfemet exoptäre poffct,profequuturum.Hi bellici apparatus amp;nbsp;hæc negotia quæ à Cæfare tradabantur, in cauffafuerunt,vt Pontifex,qui tunc Bononienfem expe-ditionem fufeipere decreuerat, ab rege promiffa auxilia poftularetfipfe vci o cum tempus ad h uiufmodi motus minime opportunum videretur, cum amice vt ad tempus dif-feiTCt hortabatur, nc ob cam caullam tota Italia concitaretur ; ad quod quidem ctiam fufpicione moacbatur, nc Vcneti,qui fc adBononiæ defcnfionc,nifiprius Pôtifexipfis iura quæ pontifîces in Fauentiam haberent, concedcrct, arma fumpturos ci fignifica-rantjirritarcntunfed pontificiS impatiens,prçcepsq; natura, contra omnes difficultatcs omniaq; obftacula magno impetu,voti fui compos fieri conata cft:quarc,collegio pon tificura conuocato,ibici; cauffa, qua vt Bononiam atq; Perufiam tantatamq; nobilia c-ius ledis membra, à ryrannorum iugo liberate cuperct mouebatur allata, femet ad eas vrbes venturum fignificauit: feq; præter fuas copias ab Galliærcgc,Florcntinis multis-quealijs Italiæ potentatibus auxiliahabiturum, ncq; Deum iuftumvindiccnijcum qui cauffara fuam iuuaretjdeferturû affirmauit; quare in Gallianunciata,Pontificem,absq; regis certo refponfo fibicopiarum fuarum opem polliceri, regitam ridiculû eft vifum, vt cum rifu in menfa cius ebrietatem omnibus iam notant, taxarc volens, Pontifîcem priore noôfe vino nimium incaluiffe dicerct : nondum enim fc hacpræcipiti dclibera-tione, vtvel cum co in apertam contentioncm veniret,vcl etiam inuitus illifuas copias 4Conccderet,cogl animaducrtebat.At Pôtifex nullo alio refponfo expcôtato, cum quin-ge.ntis grauis armaturæ cquitibus Roma egreftus erat:amp; Antonio Montano,qui Bono-nienôbus fuum adüentum fignificarct,miffo,amp; vti fe ad eum accipicndum,amp; quuigcn tas Galficas lanceas in agrum admittendas pararent,imperaret,ipfe lente procedebat: nam nifi prius de Galileis auxilijs aduentantlbus certior effetfaôtus, vitra Perufiâpro-gredi, in animo non habcbancuius aduentum mètuens loanncspaulus Ballio,Vrbina-tium duels amp;aliorum amleoriim hortatu, amp;nbsp;fide ab Illis accepta Oruietum eiobuiam proceffit, vbi cum fc penitùs cius voluntati commififfet,amp; éum cum centum amp;nbsp;quin-quaglntagrauisarmaturæcqnitibuscomitari,Perufiæ ciusq;agriarces munitioncsq; amp;nbsp;vrbiseuftodiam cius poteftatitradere,promififfet, duosq; filios Vrbinatiû duciobftó

des dediffet, in gfâtiam redijnquo fado Pontifex Perufiaminermis ingreflus eft, adco vtinloannispaulipoteftatefuerit, ficam perfidiatn-qu« eius nomen in tanto minori-bus rebus fœdauerat,in tanta re per vniuerfum orbem celebrem facere nouiftet, cum cum tota aula captiuum facere. Perufiae Narbonenfem Cardinalem ab GalliærcgC, vt ei rem in aliud tempus differri fuaderet, amp;nbsp;regem, quamuis auxilia mittere cuperet, tarnen ob Cæfaris metum Infubriam fpoliare non pofte excufaret, miflumaudiuir, qualcgationemirum'in modum commotus j nee tarnen fefententiam veile mutareo-ftendens, nouos pedites^conferibere, omnesque apparatus augcre cxpit;amp;nihilomi-nus multorum opinio fuit, ft Bentiuolus, qui per legatos fe omnes filios fuos qui quatuor erant mifturum obtulerat, ipfemet quemadmodum loannespaulus feccrat ad cum veniflet,aliquam rebus fuistolerabilem rationem inuenturum fuifle : in quo dum nihilcertiperfeftatuit, aut,vialiqui aiunt, dumconiuge répugnante dubius hærct, Galliæ regem Ciamontio vt cum quingentis cataphradis ad pontificem iuuandum contenderetmandafte, certiorfit: namamp;firex Rotomagenfi Cardinale tunc abfen-te, nonconccdereinaniraohabuerit, tarnen Rotomagenfi pofteafecusfuadentc, amp;nbsp;quantum Pontifex moleftè laturus eftet, fi id quod ci non modo ab initio promiferat, vertun etiam vt covti vellet incitarat, nunc denegaret, çogitans, fententiara innta-uit ; ad id etiam facilius impulfus , quia Maximiliani res pro eius confuctudineiam deferuefeere incipiebant: amp;nbsp;Pontifex vt regi aliqua ex parte fatisfaccret, nonqui-dem fcripto fed purisverbis, fenunquam Acmilixoppidorum cauftaVenetismole-ftum fore promiferat, tarnen cum intimum animi fui fenfum diftimularcnollct, Pe-rufia Cefenam proficifeens, quifi per planiticmiuiftct, Ariminenfcmagruin quern Veneti occupabant vitare nonpotuiftet, per montes iter tenuit. CefenxBentiuo-lum, grauiftimisdirarum minis, pœnisque diuinis amp;nbsp;humanis propofitis, Bononia difcederct, admonuit : quam etiam poenam in eos qui illi adhærercnt, vel cum eo ver-farentur irrogauit ; quo in loco cum Ciamontium cum fcxcentis cataphradis, amp;nbsp;tribus peditum raillibus , quibus ab Pontificeftipendianumerabantur, in itincre efte, accepiftet, maiorc animo plenus absque mora iter fuum fcqnutus eft ; amp;nbsp;eandem ob cauftam propter quam Ariminuravitarar,Fauentino agro cuitato, montano innere quamuis difticili amp;nbsp;incommodo , per Plorcntinorum trans apenninumpofita, oppida , Imolamvbi ipfius cxercitus colligebaturvenir; inquoprætcr multos pedi-tesquos conferipferat, ipfius ftipendijs quadringenti grauis armaturx équités mili-tabant : loannespaulus Ballio cum centum amp;quinquaginta , centum à Florcntinis fub Marcoantonio Columna, totidem ab Ferrarienfium duce mutuo accept! : multi prxterca Grxei in regno ncapolitanoconfcripti, amp;duccnti expediti équités à Man- . tuano marchione copiarum vicario deftinato addudi. Bononiæ verb Bentiuoli multos apparatus facere nonceflarant,à Gallis fi non dcfendcrentur , faltcm nullum incommodumfperantes : nameumopem ab rege fufeepti corum patroeinij iure imploraftent,is le Pontificis negotium armis impedire non pofte , fed nec copias, nccauxiliaaduerfus ipfosdaturum refponderat, exquofe facilè Pontificiumexerci-rum fuflinere pofte fperabant : fed Ciamontij aduentu omni fiic fruftrati funt; qui ctfi in itincre hominibus illorum varia refponfa dcdifict, nihilominus eo die quoCa-ftelfrancum in Bononienfi agro peruenit, quod fuiteodem die quo Mantuanus Pon-tifieijs copijs CaftellumSandipetrioccupauit, loanniBcntiuolo, regem qui ci in ijs ad quæpatrocinij fufeepti iure tcncbaturdecftenollct, bona ipfi fua conleruari veile: amp;nbsp;vt Ciuitatis adminiftratione Pontificio impcriorclida , fuis bonis retentis vnà cum libcris Bononiæ tuto habicarc poftet: dummodo intra triduum pontificisiufta fcciftcr,curare veile fignificauir. Hoc nuncio accepto Bentiuolus amp;filij,quiantcaple-no ore minitantes fe fuam dignitatem fortiftime propugnaturos paflim iaóHuerant,pe-nitùsanimofradi, oblitiqucquo padoPetrum Mcdtccm,qui nullofanguineeffufo Florenda aufugcratincrepaftent, veilefefe prorfus eius arbitriocommittcre,id vnum faltcm vttolerabiles leges fibi imponi curarct fuppliccs rogantes, refponderunt: ipfe igitur qui iam ad Rheni pontcm,ad tertium à Bononia lapidcm vencrat,cum Pontificc vtloanniBêtiuolo cumliberis «Sc vxore GeneuraSfortia,tutóBonopiaabire,«Si: in quo-

L I B E R s E P T I M V s; ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;235

^isMedioIancnfisimpcrijlocomanercliceret, oranem fuam fupcllcftllem vendere abduccre poflent ; neq; ob reliquabona quæ iufto titulo poflidebant^molcftia vlla ^fficerentur egit : quibus tranfaótis, ftatim fide publica caque amplilïima à Cyaraóntio cuiduodecim aureorum numûm millia dederunt, quique etiam fcripto fe omnia ad quæ rex eorum patrocinij caufla tenebatur præftare curaturum promifit, atq; vt in Me-diolanenfi imperio libéré degendi facultatem dedit, accepta, Bononia difcelTerunt. Bentiuolis Bononia profedis populus Bononienfis,ftatim oratores qui ciuitatcm Pori tihciliberèdedcrcntmifif.illudmodópetentes, dirarum décréta tollerer : amp;ne Galli Bononiam ingredercntur rogarent: qui difciplinæ impatientes cum ad rnuros acceftif-fent ingredi funt conati , fed à populo rcpulfi,propc mœnia, inter Felicis amp;nbsp;Saragotix portas, iuxta riuum, qui ab Rheno flumine deduftusBononiam perflucns,naues Fer-rariam verfus ducit, caftra pofuerunt,ignari inBononienfium poteftate cfle eo in loco vbiriuus vrbcm ingreditur, ferrea cataraâa demifla, totam circumieftam regionem^ inundate : quod cum feciftent riuus repletusatque tumefaótus, deprcffumlocum, in quo Galli caftra habcbant,inundauit; illivero tormentis plurimisque impedimcmis in luto reliais, tumultuantcs fe ad Rheni pontcm contulerunt: vbi donee Pontifex Bononiam ingrederetur hæferunt, qui maxima pompa, omnibusq; pontificalibus ccre-raonijs,diuo Martino facto die infignem ingrclfum fecitzfic maxima Bononienfium felicitate , Bononia in Pontificum poteftatem venir : quæ ciuitas,populifrequcntia,agri vbertate,amp; fitus opportunitatc,meritó inter nobiliflimasltaliæ vrbes numcraturdn qua ctfi Pontifex nouismagiftratibusveterumexemploconftitutis, mulrts in rebuslibcr-tatis fignaatque imaginem reliquerit, re ramen ipfa cam prorfus Ponrificio imperio fubiecit; in hoc autliberaliffimus extitit, quod multis immunitatibus conceflis,vt amp;nbsp;in in alijs ciuitatibus fecir, populum Ponrificij dominatus amanrem reddere conatus eft. Ciamontio qui illico in Infubriam re dijt, Pontifex ofto aurcorum millia, decern item millia militi donodedit, ac de Albienfiepifcopoeiusfratreinpontificumcollegium cooptan di prius fadam promiffionem, fcripto confirmauit;amp; nihilominus toto animo, adVenetos infeftandos conuerfus, quo plures aculcos regi amp;Rotomagenfi ad fc iuuan dum relinqueret, Aufenfematque Baiucenfem, quemadmodum rogabatur,amp; ipfe lite-ris promifcrat,tunc cardinales nuncupate noluit.Hoctépore Aragoniæ rex mari in Ita-liamtraiccitjad quam antequâBarcellonænauescôfcenderet,ab Magno Cofaluo nuntius,qui eum ad ipfum accipiendü,amp; eins diéto parendû præfto elfe pollicerctur venir; cui tex,nô modo Sandiangeli ducatû quem iara illi dono dederat Federicus rcx,fed amp;nbsp;omnia que, vnde fupra viginti aureorû numûm millia pcrcipcret,in regno ncapolitano poflidcbat,amp; eiufdé regni Magiftri cquitû,munus côfirmauit-.fcripto item propria con-fecto manu diuilacobi cqueftris ordinis prcfeâ;ura,quam Maeftralgû vocant,eipromi fmidcoep maiori fpe nauibus Barcelonæ côfccnfis,amp; Galliæ regis mandaro vnà cum V-xore in omnibus Prouinciæ portubus honorificè acceptus,eodcm honore in Genuen-fi portu, vbi eum Magnus Confaluus non fine multorû admirarionc obuiam profeétus expetftabat, affedus fuitmeq; cnim plebei homines tantum,fed amp;Pontifcx ipfe,ilium prætcritæ cürumaciæ,amp; fufpitionû al? regefortafte nô icuibus de cauflàs defc concepta rura côfcium,raetu eins confpeétûvitantemin Hifpaniâtraicôlurum exiftimarant. Genua profeftus quiatrircmlb. ab littore rcccdete nollct, quod profperos ventos no ha-beret,multos diesinDelphinio portu hefit,vbi dum morâtrahlt,ecce tibi rex Philippus eins genér,iuuenis,firmifiimo cotpote,optimcq; affefto,in çtatis flote,in tanta felicitate cóftltutus,vt fortunç vicilfitudine îæpe mirandam fe oftendente paucorû dicrum fe-bri,Burgij ex bac vita migraffe nunciaturmihilorainus rex, que multi Caftellæ admini-ftrationls arripiendæ cupiditatc, illico proras Barcelona verfus diredurum credebant, I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cæptû iter fequutus, codé die quo Pontifex Bononiam proficifeens Imolam peruenir,

Caietæ portu eftinue£tus;vude ncapolim proueâus,in ea vrbe Aragonijs regibus con-; fpiciendis aifueta, regali apparatu atq; honorc,longecij maiorc quàra alijs omnes,dcfi-’ derlo amp;nbsp;expectationc acceptus fuit; omnib. cnim regis tot viétorijs aduerfus facrofan-‘ nbsp;nbsp;' ôæ teli2,ionis hoftes,ncc non aduei-fus Chriftianos partis celcbrisjprudentiç opinioné

fu(cipicndi,amp; quem régna fua fingulari iuftitia, amp;nbsp;tranquillitare moderatum elfe fam*

clarifïîma perfonabat, opera amp;nbsp;manu regnum ncapolitànüm, extantis moleftijs 8c op* preflionibus inftaurandum, amp;nbsp;in pacatum felicctïlq; ftatum redigcndum eflejamp; portus quos Vcneti minime paruo totiüsrcgni dolore in eo poflîdebant recliperandos, per-fuafum erat. Neapolim mox totius Italiæ oratorcs, non modo vt tanto principi gratu-larentur^eumq; honore afiicerenr,verùm etiam ob varia negotia amp;nbsp;cauflas, accurrerût: quia omnes ilium fua autoritäre atq; prudentia, multas res in ordinem æqualitatcq; re-daólurum cxiftimabant. Nam amp;nbsp;Pontifex quamuis fibi male ab illo, quianunquam,vt moris eftjegatos ad obedientiam præftan dam mifcrat,eflet fatisfaólum,cum vt Apuliac portus rccuperaret ipforum depreflionis cupidum ratus, in Venctos concitarc niteba-tur, contra Vcneti eum fibi amicum confcruare conabantur: Florentin! verb ac reliqui Hetruriæ populi propter Pifanas res hoe anno à Florentinorum armis confueto minus affliótasjvaria cum illo tradabant. Florentin! enim fiue fumptibus exhaufti, fiuc quód fuperiorum annorum experientia dod! earn rem vanam duccrent, cum præfertim Ge-nueufes atque Lucenfes vna ad earn vrbé in annum certo ac determinato fumptu tuen-dam conueniflc fcirentjad quod cos Pandulfus PetruciusSenenfes idem faduros pol licitusjprimùm hortatus fueranfcd ab alia parte illorum confilijs confuctis artibus vfus Florentinis quae agerenturjpatefaciendo, ab illis,vt ab alijs d!fiungeretür,induc!ç quae inter Florentinos amp;Scncnfes erant in triennium ealegeproregarentur, vtSenenfibus Pandulfoq; Pifanos nulla re iuuare fas elfer, impetrauit: qua excufationc à fumptibus pro ill is faciendis abftinebat : ncc ramen cos alijs in rebus cofilio amp;nbsp;fauore pro fua virili iuuare dcfinebat,meircn'i illorum minime impediuerant.Hoc ipfo anno ex tragçdia fu-periorc anno Fcrrariæ cæpta nouus amp;nbsp;grauis extititcafus. Ferdinandus cnim Alphonfi ducis fratcr,amp; Iulius cu! ab Cardinale oculi eruti ,Ted ccleri amp;nbsp;diligeti medicoru cura, absque luminis iaólurain locum fuum repofiti fucrant, in ducis necem confpirarant;amp; Ferdinandus quidem natu fecundus, eius impcrij occupandi cupiditate : Iulius autem turn quod Alphonfus iniurias fuas minimè virus erat, rum quia nulla aliarationc fe in-iuriam ab Cardinale illatam vlcifci polfe fperabat, mouebantur : quorum confiliorum particeps crat Comes Albcrtinus Bufehettus Mutinenfis; cumq; nonullos abiedæ fords homines,qui voluptatum caulTa cum Alphonfo erat alfidu!,corrupiircntj fæpius maximam eius intcrficiendiopportunitatcmhabuerunt: fed fatal! quodam metu retenti, fempcr occafiones clabi permiferunt: adco vt quemadmodum plerumq; vbi res in con iurationc côftitutæ protrahuntur accidcre folet, rein lucem prolata,Fcrd!nandus cum rcliquis fccleris cofeijs in carccrem coniedi fuerunt: amp;nbsp;Iulius qui re cognita Mantuam ad fororem confugerat, Marchionis iulTu, eius vitæ conferuandæ fide ab illo accepta, captiuus ad Alphonfum milTus efi:amp; paulo poft Albertino, amp;nbsp;rcliquis coniuratis in par tes quatuor di{ccrptis,fratrcs ambo æternis vinculis,in arce noua Ferraricnfi euftodiæ-que inandati fimt. Neeveró Valentini audaciaatq; induftriafilcntiocftprætereunda, qui his ip fis temporibus fubtil! artificio c Medinç campeftris arce func dclapfus,in Na-uarræ regnum ad loanncm regem coniugis fuæ fratrem confugit: vbi,ne eius vlla dcin-ceps mentio facienda fit, aliquot annos in forte fans humili, quia Galliæ rcx,qui prius Valentiæ ducatum fifeo fuo addixerat, cumque viginti millium Francicorumpeniione quam ciadpromiflx penfionis fupplcmentum dcftinaucrat, priuarat; neAragonia: regi rem ingratam faccret,in Galliam ire non eft pairus,commoratus;tandcm dum cuni régis Nauarræ copijs quæ ad Vianam eius regniignobilc caftcllum,caftra habebant cf-fet,cum hoftibus qui ex infidijs prodicrant pugnans, haftæ !6!u occifus fuit. Sub huius ann! fincm,nc nouus annus, absq; nouorum bellorum cauftainitium haberet, fcquuta eft Genuenfium ab Galliæ regis fide defcódo, non ab ahjs.quàm ab ipfismet concita-tamcc ex defedionis ftudio orta,fcd ex ciuilibus difcordijs,quæ homines vltcrius qua primo conftituilfent, traxerunt. Genua vrbs equidem co in loco ad maris imperium obtinendum, nil! ranta oportunitas pcftilenti ciuilium difeordiarum veneno impedi-retur3æd!ficata,non vtmultæ aliæ Italiæ vrbes,vnitantùm diuifionicftobnoxia,fedin plures fadionesdiuifa; in ca cnim adhuc veterum in Guclfos atq; Gibcllinos faâionû reliquiæ fupcrfunnvigct inter patritios amp;nbsp;populäres diflenfio, quæ multas iam vrbes in Italia dcpræcipuè in Herrurita concuflit : populäres etenim, cum patritiorum arrogan-riam

L I B E R s E P T I M V s; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;237

tiam ferre nollcnt, multis fcucriHîmis afperrimis^; legibus illorum potentiam refræna-runnatq; inter cetera ferè in omniû reliquorû magiftratuum atq, honorum certa portio ne eis rcliôta, ab ducis dignitate qui magiftratus omnium fupremus cuicunq; obtige-rat, cum eius vita, quamuis ob cius ciuitatis varietatem, nemini fortafTe vel admodum paucis, in tanto honore ad extremum vfq; pcrfeuerare datum fucrit,vnàterminabatur; eos exprefTè exclufcrunt.Nec Adurniorum Fregofiorumq; faélio minus eft potcns^qui ex plèbe ad patritiorum ordinem(tales Genuæ qui ad magnam potentiam peruencrût Capellaccij apellantur) tranfieruntjde principatu,qui per multos annos femper in alte rutra harumfuitfimul contendunt : quoniam Guelfæ atq; Gibcllinæ fadionis nobiles cum legibus ab eo honore arcerentur, ad fuæ vtriq; fadionis populäres deferri procu-rabant;dumquc Gibellini Adurnijs, amp;nbsp;Guelfi Fregofijs fauent,temporis progrciïii ha: duæ familiædllis quorum nomen autoritatemej; prius fequi folebant illuftriores ac po-tentiores euaferunt: hæ autem fadioncs ita permifeentur atq; perturbantur,vtfæpequi alteri contrariam fadionem fequuntur, in varias amp;nbsp;ipfi fadiones abierint ; amp;nbsp;contra in vnam fadionc, cum ijs qui alteram fequuntur coierint. Hoc autem anno inter nobiles amp;plebeiosaltercatio accendicæpit, quæex nonnullorum nobilium infolentiaorta, cum vtriusque partis animos vt confueuerant malè afîedos reperilfct, mox ex priua-ta contentlone,in publicas diflenliones, quæ huiufmodi in vrbibus qualis tüc erat Genua , diuitijs valde affluentibus, facillimè gignuntur,eft conuerfa:quæ eo vfq; progref* fæ funt, vtpopulus pertumultum ad arma concitatusjamp;vno ex Auriafamiliainterfe-do, aliquotquenobilibusvulneratis vipotius , quàm libero ciuium confenfu obti-nuerit, vtinpublicis confilijs inquibuspauciexnobilitateinterfucrunt,fequentidie ’ conftltueretur,vt exmagiftratibus qui antea inter nobiles plebeioscp æquè diuideban-tur,deinceps plebi duæ portiones cederent, nobilitati vnarelinquerétur;cui fententiæ Roccalbertinus qui pro Philippo Raueftenio regio præfedo tune alj^fente, vrbi præe-rat,ne maior tumultus oriretur veritus aifenfus eftmihilominus plebeijhoc minime cô-tenti,nouotumultu intra paucos dies excitato, nobiliû domos diripuerunt: quare maxima nobilium pars quod fibi non amplius in patria vitâ degere tutum cfTc duceret,dU fceifit : Præfedus his rebus cognitis celerrimè ex Gallia cum centû amp;nbsp;quinquaginta e-quitib.acfeptingentis peditibus Genuam redijt:fed neq; autoritäre, ncq; fuafionibus, neq; viribus, res vlla ex parte ad melioré ftatum reuocari potuit : imo fæpe piebis volun tatem fequi coadus,nonnullas alias copias quç ilium fequebantur regredi iulîit.Ex qui bus initijs cum multitudo indies infolentior fieret, amp;nbsp;vt plerumq; in feditiofis ciuitati-bus folet, adminiftratio, contra multorum è populo honeftiorû voluntatem, ferè tota in plebis fecé cecidilTetjac per fe ipfavtfuroris fui caput haberet,nouumodo plebcio-rurahominûmagiltrarûampliflimacum autoritäre creauerat; quos, vtipfo nomine ad maiorcminfaniâconcitarentur,tribunos plebis appellabant,Spediâ,amp;reliqua orienta lis littoris oppida, quibus regis nomine loannesludouicus Flifeus præerat occuparunt. His de rébus amp;totius patricij ordiifis nomine, amp;nbsp;propria de caulTa, loannesludouicus apud regem maniferto, Genuenfisimperij amittendi,quandoquidé multitudo eo vfq; temeritatis deuenerat,vt prçtcr tot alia delida aduerfus regiam maieftaté maritima oppida occupare'aufa elfer,periculo demonftrato quæftus eft : cui furorifi apta remédia cito adhiberentur, facile dum nullum adhuc ab vllo auxilium opémue habercnt,oc-curri polfc;fin verb cundanter profpiceretur, malum maiores indies radices adurum: Genuænamq; terra mariq; opportunitatem earn elfe, vt facilèaliquemprincipemad idincendium cius iinperio tam pernitiofum fouendum alledurafit, amp;plebcm vbi cara quæ fortalïe ab initio feditit» fueratjin rebellioné comutatam elfe animaduerti(ret,cui-uis qui modo defendendi fpem faceret adhæfurâ.Ab alia verôparte oratores ab Genu-enfi populo ad regé miftijCaulTam fuam æquam oftendere ftudebannaiebant enim fola nobilium fuperbia populum fuilfe cômotum, qui hofioribus nobilitati côuenientibus non contentijtanquam vrbis domini haberi vellennpopulû diu illorû infolentiam per-tulilfe j fed tandem non modo in fortunis,verùm ctiam in proprijs corporibusiniurijs affedos, fefecontinerediutius nonpotuilfe : amp;nbsp;tarnen nihil aliud, quam id quod ni

238 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE ~ I T A L I C AE

feciflentjîibertas ipfis tu ta non fuiffct, cgifTc : dum entm nobtles in magiftratibus ae-quatn porrionem habuiffent,illorum tyrannidi tnagiftratuum amp;nbsp;iudiciorum ope obfifti nonpotuiiïe :amp;Ioanneludouico maritimalocâ,fine quorum commertio Genua veluti obfeflâ erat, obtinente j quonam paôto plebei tüto ibi verfari,amp; agerc pofTent? Popu-lumfcmperregiaémaieftatiobféruantiiîîmum fideliflîmumq; fuifle,amp; Genuaemurario-nes Omni tempore magis à nobilitaté qUimàplcbeortas enejfupplices regem rogare, vtijs delidis quæcontracommunemvoluntatem in contehtionum ardore, ab aliqui-buspriuatßcommifTaerantCondonatis j legemde mägiftratuum diftributione latam conhrrriareti dcmaritirtiaoppidapubiico nominegubernaripermitteret; hacratione pacritijs hohoriiïcè gradus amp;nbsp;dignitates fuas obtinentibus, populum decenti libertatc fccuritate(|UÊ qua nulli fraus ficrctfruitUrum effe, eiusq; autoritate, hanctranquillita-rem adcptos regis clementiam, bonitatem atq; iufticiam in perpetuum oblèruaturos. Régi hitumultus fiue quôd ci multitudinis üccntiaeffet fufpeôla, fiue ob communem Gallotùm in nobilitatis nomen propenGonem, valde molcftifuerant:ideoq; libenter harum rerum autores puniuifTet, resque in priftinum ftatum redegiffet: fed veritus ne fi afperarèmediâ adhibuiffet^ Genucnfcs ab Cæfarequem filio nundum defundo,ma-gnopëre rhetuebât,auxiliü implorarcnt, humanitcr cos tradarc ftatuir.quocirca dum-modo maritima oppidaquæ occuparantjfuæ poteftati tradcrent, omnia delióta condo-nabat ; amp;nbsp;noüam de magiftratibus Icgem confirmabat:ac quo populo facilius hæc pcr-fuaderetjMichaëlem Ricciuin iurifpcritum, neapolitanû exulcm,qui eos vt bcnignita-tis fuæoccafione vtipotius quàin contumacia erroribusq; multiplicatis , fcad imperij Tcueritatcm adhibendam cogéré vcllent, hortaretur, Gcnuammifinfcd in animis,im-moderatis cupidicatibus occæcatis, prudentiaàtemeritate opprcffa locum nullum ha-bebatdtaq; plebs amp;tribunijquamuis legitimi magiftratus fecusfentircntjnon modo régis manfuetudine negleéla, oppida rcftituere rccufarunt, fed infuper ad détériora affi-* dûè mentes,Monœcum cafteîlum ab Luciano Grimaldo poffefTum, fiue cpmmuniiti omncs Genucnfes patritios odio, fiue quod maritimis rebus admodum opportune loco fitüm, magni ad res Genuenfes momenti fit, fiuc priuatoodio,quia qui co loco po-titur, loci opportunitate maxime alleétus, vix àmaritimis rapinis abftinerc foletifiue quod vtaiebant,iure ad rempublicam fpedet, expügrtarc decreüetuntddeoq; præfeâo fruftra répugnante, multas copias terra mariq; ad id obfidendum mifémnnquarc Phi-lippus Raueftenius fc inutiliter,amp; propter Cafus qüiexotiripoterant, nôfinepcriculo, ibi morari animaduertenSjRoccalbcrtinOjfuo in loco rclifto,difccffit;rex ante rerum in mcliorem formam redigendarum fpe amiffa,eas vcróitarelinquere,nec dignitatis nee fccuritaiisfuæ, amp;fi vltcriusexcurrercpennittcrenturmaius pcriculumforeratus, ter-refires ac maritimas vires vt Genucnfes iterum imperio fuo i'ubijcerct palàm apparare cæpit: quæres confiliaquæ interpontificcm amp;nbsp;ipfurn àduerfus Venetosagitabantur, valde ab rege Philippi morte armorum Maximiliani fufpitione liberato expetita , fed multo magis àPonnfice,tum ob Acmiliæoppida ab il lis occupâta,tum quianullaPon-ficiæ autoritatis habita ratione Veneti imperij epifeopatus diftribuebant, multàqüead pontificiumiuslpedantiâvfurpabant, vehementer irato,impcdiuit:cas enimobeauf-îas Pontifexprorfus ad regis amicitiam conuerfus, præter id quod Aufènfem^ amp;nbsp;Baiu-cenfem epifeopos,cardinales,vt antea vehementer poftulatum fuerat pronuhtiaüir,ab rege vtinitaliamfccumq; ad colloquium veniretpetierat ,idq; rex fe fadurüm annue-rat;fedpofteâ Pontifex regem, pro patritijs àduerfus populum Genuenfemarma fu-mere fiatuilfc certior fadus, cum veteri propenfiohc contra patritios populo faueret, ntaximam inde molcftiam fenfit ; egitq; cum rege vtpopulâri ftatu non immutaro eius vrbis imperio contentus effettvtq; ab armisj cum multas alias ob caulTas turn præcipuè, ne âliquo incendîo in Italia hoc motu excitato j conftitutùm in Venetos bellum impe-diretur, abfiineret magnopere eft eum horfatus:quibüs rationibus cum regem non afi fentiri ammaduerteret, feu indignatione ac dolore fuperatus,fcu antiqua Rotomagen-fiscupiditatis fufpitione,fiueper fe,fiuefübtilialiorum artificio excitataj ideoq; ne forte fi in congrelî’umvenifTent, ab rege captiuusretineretur veritus, Sefortaffe vtraque caulfa

caufla concurrente, repente initio anni m.d. vu. contra omnium expeftatïonemjnulla IJ o 7. alia de caufla,nifi Bononienfis coelicóftitutioné faluti fuæ pcrniciofam cflc, feq; ab vr-be abefle, minime paruum fuis emolumentis detrimentu afferre, fe Romaredire veile diuulgauit. Hæc res omnibus atq; in primis regi ipfi,quód fine vlla caufla negotia quae tatoperè expctiucrat,colloquio cuius ipfemethortator amp;nbsp;flagitator fuerat impeditoin-choata relinqueret, multum admirationis attulit:eaq; vehemêter cómotus rex,nihil vt CÛ ab hac noua cogitationc reuocaret prætermifit: verùm'eius ea in re opera noxia po-tius quam vana erat : quonia Pontifex in maiorem ex regis folicitudine fufpicionc con-ieótus,eo magis in fententiafua cofirmabatur: in qua pertin a citer infiftens,cum odium in rcge concepturadiflimulare minime poflet,fub Februari) finéBononiadifceflit.Sed antequâ ex ea vrbe abiret, prima arcis quæ eius iuflti infelicibus aufpieijs prope Gale-rix portam qua Ferrariamitur, eodem in loco vbi olim ijfdem aufpieijs alia arx. à Phi-» lippomaria Vicecomite Mediolanenfium duceextru6tafucrat,erigebatur,fundamenta iecit:amp; antique in Venetos odio, recenti in Galliæ regem indignatione nonnihil mi-» tigato,cum ab redo itinere defledere noller,Fauentia iter fecit,nouis fubindc alterca-tionibusinter ipfum amp;nbsp;Gallix regem glifeentibusmam etfi Bentiuolisiplius confenfu, in Infubria degendi facultas conceflafuerat, eos tarnen indepelli poftulaueratmeque Protonotario Ioannis filio,fuorum facrorum beneficiorum poflclTioné eadem padio-ncatq; confenfu promiflam reflituerevolucrantam fxpe plusineoanimiimpotcntia quàm ratio poterat: quam Galliæ rex nulla arte diligentiaue mitigare tentabat,fed tan-, ta varietate indignatus, amp;nbsp;ilium,vt res erat,clam Genuenfem populum çoncitare fufpi-tione concepta, ci generis obicuritaté qua pontifice obfenriflimo loco natum per multos annos in abiediflimo ftatu educatu fuifle ncmini dubiîi crat,contumeliofc obijeies, ab apertis minis minime abftinebatdmo tanto magis iupriore, quod ad Genuenfes res atcinebatjfcntcntia confirmatus,quantû intereflet vtrum ipfemet bellu præfens gererec an ducibus comitterct, rerum neapolitanarum experientia edodus,fumma diligentia cxercitû quem ipfemet duccrctcomparabat.Hiapparatus tarnen Genuenfes Monæci oppugnationi intentos,vbi multas naues, legionemq; vnam ex plebe amp;nbsp;ex agro raptim collcdam habebant, quibus Tarlatinus Pifanaru copiarum quæ ab illls vna cum Petro Gambacurta,amp; nonnullis alijs militibus,Genuenfib.auxilio mifli fuerant,ininimè mo-ueblt:amp; Genuæ dum in erroribns perfiftunt cosq; fubindeaugenr,arcis quç Caftelletu dicitur præfedus,qui ad cam vfq; horam pacatiffimus fuerat, ncq; vlla moleflia à popu lo acceperaqaut regis iuflu,aut prædç cupiditate,rcpentè multos ex populo captiuos fe ciqatq; tormentis portu amp;nbsp;ciuitatem infeftarc cæpit;quarc Roccalbertinus fibi metuens abijt:qui in prætorij præfidio erant,in Caftellettu confugerunt:paulo poft obfidio quae multos menfes Monæcum cinxerat, finem habuitmam cum qui obfidcbant,Iuoné Al-lcgriû,prçcipuos patritioSjCum tribus peditû millibus ab ipfis confcriptis,amp;alijs copijs ab Allobrogu ducc miflis oppidanis auxilio aduétare cognouiflcnt,eos expedaremini me aufi, abierüt: amp;nbsp;iam fama erat vbiq; diuulgata,excrcitü ab rege deftinarö fubinde in Infubriam traduci; quarcillorum qui meliorû confiliorum caufla efle debebant furore accenfo,multitudo quç ad eum vfque diem verbis earn defcdioncm,quàm re ipfa mo-liebatur, Galliæ regis nomine inuocato, eiusq; flgnis apublicis locis non amotis difli-mulauerat, PaulumNonium, fericitindoremmnmæplebis hominem, Ducem crea-uic: hacre manifeftiflimatn defedionem oftendens: duce namq; crearo,ciuitas nullum fe alium principem agnofccredeclarabat:quibus rebus regis animo ad maiorem indi-gnationem incitatoztum ctiam’quia à Patritijs,pro fuis Galhcis infignibus Cæfarea polira elfe ei fignificatum fuit, his acceflit quod Çæfar, ab Gcnuenfibus amp;nbsp;fortafle etiam clàm ab Pontifice impulfus, ne Genuæ vtpote imperij ciuitati moleftus effet, eum erat hortatus,fe cum populo vt ad æquas conditiones deueniret adurum: quibus rebus có* niotus rcx,prius conftitutos apparatus adauxit. Nouiducis amp;Tribunorûaudaciâ,pro-fperi fucceflus in orientali littore habiti aliquandiu foucrüt: nam cum Hieronymus lo-annisludouici Flifci filius,cum bis mille peditibus amp;nbsp;aliquot equitibus Kapalle recupe taflet,amp; noótu ad Reccü oppugnandü duceret,militib. qui Genua ad eum locü tuendïi raittebatur,obuiafaólus, nulla pugna cómifla eius milites absq; ordine in fugacóiedi

funt : quorum fuga ad Orladinum loannjsludöuici nepotem, qui cum alijs copijs Rec-cum defcenderat,perlata, amp;ipfefugæfededit:qUareduxamp; Tribuniaudaciores fadi, Caftellatium,antiquaarcemjab Mediolanenfibusprincipibus in Genuæ imminentib. iugis,quumea vrbe potiebantur,vt cumnecefle eflet copiç quas cxinfubria mittcrent, Genuæ appropinquare, amp;nbsp;Caftelletto opem ferre pofTent, ædificatam, oppugnarùnK eoq; quia infirmum in erat præfidiumfacilèpotiti funtmam pauci illi Galli quiaderanr, vitæ amp;nbsp;fortunarum incolumitatem padi, deditionem feccrunufed qui fidem dederant eis cæfis, quanti apud eos eafieretdeclararunt: nam qui eiufmodi fcclus perpetrarant gloriantes, cruentasquemanus oftentantes cumincredibililætitia Genuam redierunt, eodemq; tempore Caftelletum amp;nbsp;Francifci fanumilli coniundum tormcnris verbera-re cæpcrünt. Sed iam rex in Italiam venerar,amp; exercitus fubinde vt fine mora Genuam oppugnaretcolligcbatur: amp;nbsp;nihilominus Genuenfes,quoniam Hifpanus rex,quamuis illorum falutis cupidus efièt ,.ab Galliærege alienari nolens eum nauibuslongis quatuor iuuarat;amp; Pontifex nulla alia re quam occiiltis hortationibus amp;nbsp;promiflis animum fuumoftendereaudebat; ipfi verb cum folummodo treccntos percgrinospeditesha-bcrentjbelliCarumrerum peritis ducibus carcrent, amp;tormentarij puluerispcnuria la-borarent, omni ope fpoliati, itinerum angLiftijs,amp; rcgionis difficultate, afpcritareq; fe facile hoftes,quo minus Genuæ appropinquarent prohibituros fpcrantcs, caque vana fpc freti,multorum amp;nbsp;præfcttim Finaricnfis cardinaliSjqui regem fcquutus, crebris eos nuntijs arque literis vtfe eins voluntati committcrent, vcniæ amp;nbsp;æquarum legum facile adipifcendariim fpem faciens hortabatur, confilijs negledis, pcrtinaciterin lenrentia pcrfeuerabant: excrcitu verb iamBurgifornariorfi amp;Scrrauallenfi icineieaducnranrc, Genuenfium confilia,non ab viris reibcllicæ peritis,fed abicdæ arq; impcritæmultitu-dinis clamoribus iadantiaquc leui, excogitata amp;nbsp;ponderata,vana apparcre cæpeiunt: itaq; hominum animis in præfcnti periculo, ijs quæ timoré procul cxifiente fibi temcrè promiferant ) minime refpondenribus,fexcenri illorum pedites, qui primas anguftias cuftodiebant,Gallis appropinquantibus turpiter aufugerunt,exquoreliquiomncs iri-nerumcuftodes confteinatiitineribus in Gallorumpoteftate relidis, Genuamrecclfe runt : Gallicus verb exercitus, mo.nrium iugo iam fine impedimento fupcrato,in Poci-feramvallem adfeptimum ab Genua lapidem,maximaGcnuenfiû,quod contra quam illis inepte perfuafum fuerat, in ca valle afperrimis faltibus amp;nbsp;hoftili regione vndique circumfepta,caftra locate audcrcnr,admirationedcfccdcrat. Quo tempore regia claf-fis,quæ odo triremes,totidem longas naues magnas quas Galconcs vocant,multas bi-remes amp;cœloces häbebar, vbi fe ante Genuam oftendifret,Gcnucnfium claireni,quæ feptem triremes, amp;nbsp;fex naues alias continebar, amp;nbsp;cum in Genuenfi portu hærete non auderetjPortumucneris amp;nbsp;Spedia verfus fe rcccperat,calocapetebat.Ex Pocifeta val-le,exercitus ad Riuarolum vicum adahci um ab Genua lapidé amp;nbsp;propc Petti Arcuarij fanum quod mari alluitur, caltrapromouit : amp;quamuis initincremultis inlocisGe-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuenfiumpeditesoffcndcrint, illi tarnen omnes minime maiorcm quamalij fccificnt

virtutcmoftcndcntcs rcgtcifi funt; eodemq; dicrex ipfe in caftraperuenin qui maxima Gallicc nobilitatis parte,innumetisq; Infubriæ proccribus,atq; Mantuano marchione, quern rex ante paucosdics diui Michaelis equeftris ordinis principem pronunriarat, ciq; vexillum quod poll Ludouici vudecimi obitum ncmini vnquam traditum fuerat, dedit,comitatus,inßofchetti cœnobio èregione Riuarolij fubuibij tcntoriumfixit.E-rant in regio cxercitu obtingenti cataphraóti, quia rex afperæ rcgionis habitaratione, reliquos in Infiibria rcliquerat: mille amp;nbsp;odingenti Icuis armaturæ cquitcs,fena Helue-tiorum millia,amp;totidcm aliarum gentium pedites. Genuenfes,ne iter quo per montes, breuiori via,quam Petri Arenarij mari proxima,ad Caftellatium,deinde Genuam itur, liberum rellnqucrenr,in montis qui Promontorij mons nuncupaturiugo, Riuaroliuin inter amp;nbsp;Petri Arenarij fanum, vallum ex quo per collis dorfum ad CaRcllatium ibatur, conflruxerant.Ad hocpropugnaculum exercitus codem die quo Riuarolij cadra meta-tus crat contendinab alia parte Genua cgrclTa funt odo peditum millia,quos lacobus Corfus Tarlatini vicarius duccbar,quoniam Tarlatinus amp;nbsp;Pifanorum milites cum exer-citu Moncco difeeflit, Albintimihj fubfidentes, cum ab GenucnfibusquiDemetrij ludiniani

luftiniani nauim qua vcherentur miferunt,reuocati fuut', ncquê terreftri itin ere propter Gallorumimpedimcntum, neq; maritimo propter aduerfos ventos redire potucrant: fed cùm Galli iam afcendere inciperét,Genuenfiù pedites gt;nbsp;qui vbi per colic per qucin ad propugnaculu ibatur monté cófcendiflent, poft cum bona corù pars alia ex parte de fcendiftet,in quoda tumulo medio in monte pofito coglobati coftiterant, cofpexerunt; in quos Ciamontius multos nobiles viros,amp; magnû peditû numerü mifit,quos Gcnuc-fés ob multitudiné,amp; fitus oportunitaté ftrenuè, nec paruo cum Gallorum detrimento fiiftinebant: Galli etenim,hoftes veluti ferè omncs ex opificibusamp; colonis colledoSjlo-ci natura minime expenfa cupide in eos impreflioné facicbantdamq; Palitia, quamuis non graue,in gutture vulnus acceperat; Ciamontius auté eo loco illos pellere cupiens, duo tormétainaltum trahiiufïît, quibus cum ab latere pctercntur,eos monté verfusin quo reliquæ illorû copiæremanferantjpedé referre funt compulli; vbi Gallis eos iuftru étaacie perfequentibus, qui ad valli cuftodiâerant, quamuis loci natura amp;nbsp;munitione tuti tormentorum fulmina poflent contemnere, tamé ne inter fc amp;nbsp;copias qu’æ in colle crant aliqua Gallorum pars fe immiteret veriti, fummo cum dedecore id deferucrunt: quocirca qui ex colle ad vallû iam fe recipiebant,cum iter fibi interclufum animaducr-tcrcnt,per deuia detramitesjperq; rupes acpra;cipitia,circitertrecentis dû retrocedune I ab hoftib. cæfis,Genuam contenderunt. Quo fucceffu ciuitas vniuerfa,quæ ex infima: plcbis voluntatependensjiaeq; militariconlilio, neq; ciuiliprudétiagubernabatur in-credibili tcrrorc confternata, duos oratores qui de deditione æquis legibus agerenr,in caftramifit: qui ad regis confpedum non admiftî, ab Rotomagenfi auditifuerunt ; amp;nbsp;ab illo regem eos alia lege, nifivt feipfos amp;nbsp;omncs fuas fortunas libéré absque vlla paâione cius arbitrio permitterent, non accipere ftatuiftc, refponfum retulerunt ; fed dum hæc cum illo traitant, plcbis vnà pars quæ deditioni non confentiebat,per tumul-tum Genua egrefla , cum multis peditibus , intumulisamp; collcaCaftellatio vcnicns confpcäaeft; quæadduoftadiapropugnaculo,vt eum recuperarct appropinquauit: vbi cum Gallis qui eis obuiam ierant, per tres horas dimicaftent, neutra parte alteram fuperante, ad Caftellatium regreflifunt. Intcrea vero rex maiorem motum veritus, fempercummultis copijs armatus amp;inequo , in planitic inter Pociferum amncmamp; caftraftetit; fed nihilominus fequenti no(fte,Genuenfes rerumfuarumdefperationc, cumq; populi præcipuos,cl3m cum rege quum adhuc Aftæ erat conucniflc,fama eftet, plebe fe deceptam fififte conquerente,dux cum multis ex ijs qui ob res perpetratas ve-niam defperabant,amp;cum ca Pifanorü parte quæ adcrat,Pifas verfus eft profeótus: mane verb quamprimvim illuxit, ijdem legati in caftra reuerfi,cum bellum non plus quàm oóio dies fuftinuifrent,maximo populorum quileui fpe amp;nbsp;vanis confilijs nixi,cum peri-culum procul eft feroces luntjfed mox periculo imminente animo fraóti nullam mode rationemretinent,imperitiæ confufionisq; excmplo,vrbem regis arbitrio permiferunt. Quo fado rex cum exercitu vrbi appropinquauit, amp;nbsp;peditibus,in quibus, amp;nbsp;præfertim Heluetijs,quominusciuitatemdirepturiingrederentur rctinendis,nonparumfuitla-boris,infuburbijscollocatis, Ciamontiusdeindecum maxima reliquarum copiarum parte,præfidio prius Caftellatio impofito,Genu3m eft ingreflus;cui Genuenfesomnia publica amp;priuata arma,quæ in Caftellettù lata fucrunt, amp;nbsp;tria tormenta ab Pifanis ad-ueda, quæ poft Mediolanum miffa funt, tradiderunt; amp;nbsp;proximo die qui fuit xxix. Aprilis,rexipfe cum omnibus cataphradis,amp;Hyppotoxotis ftipatoribus fuis Genuam eftingrelfus; ipfc quidem pedes fub Vmbella cadidis armis totus obtedus, nudum manibus gladium tenens :cui obuiam fadi funtvrbis regionum præfedi ( Antianos vocant)cum magna ciuium honeftiftîmorum multitudine , quibus , cum multis la-crymis ad pedes cius proftratis, vbi nonnihil filcntij fadum eft, vnus ex illis omnium nomine,fic eft locutus.

Quamquam,Chriftianiflime amp;nbsp;clemcntilfime rex, contentionib. cum patritijs no-ftris initio maior feré populi pars interfuit, tarnen carum infolcntcm perfecutionem amp;nbsp;multo magis in regia mandata côtumaciam, ex infimæ plcbis fçce profedam efle,affir-marepoflemus;cuius temeritaté,neq; nos neq; alij dues mercatores, arrificesq: honc-ftijVnquamcohiberepotuimus ; ideoque fi pœna ciuitati velnobis imponcreturjcam,

242 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

absq; vllo corum qui tantorum delidorum autores paiiicipesque fuerunt derrîmento, quiq; omniû rerum egentcs,amp; vagi, apud nos ne in hominum quidem, neduin ciuiuni numero habentur, neq, hancmifera ciuitaté ipfî pro patriahabent, innocentes afflige-ret. fed nô id eft nobis propofirû, verùm omnib.excufationibus omiflîs,tantûmodo ad tantiregis magnanimitatc mifericordiamq; confugerennaximamin eafpein collocate, illam fupplices orare, vteo animo quo longe maiora deliôia Mediolanenfibus condo-nauit, clcracntibus illis oculis, Genuenfespauló ante feliciflimos,nunc omnium mi-feriarum cxemplû,intueri dignetur.-recordare quanta cum nominis tui gloria, dementia tua per vniuerfum terrarum orbe tune celebratafucrit,quamq; præftantius fit,fimili picrate earn côfîrmare,quàmaccrbitateobfcurare; recordareetiâ à Chrifto totiushu-mani generis feruatore,te Chriftianiftîmicognométum habere,idcirco eius exéplo,tibi clemcntiam atq; mifericordiam quæ dei propriæfunt, colendas efle.Sint delida perpe trata quantumuis magna, fintimmenfa, nunquâ tamé dementiabonitatemq; tuam fu-perabuntrtu nofter rex dignitatc atq; potentia nobis inftar fummi Dei es ( quid enim a-îiud quàmdij funt reges apudfuos?)quocircatantomagis eum ctiâ voluntatis «Sdado-rum fimilitudine referre debesûn quibus nihil gloriofius, nihil gratius,nihil deniq; ad-mirabilius mifcricordia eft.hac fi nos côplcxus fueris, te vnum in terris regem Deo im-mortali fimillimumiudicabimus.Hæc verba fequutæ funt omnium daræ voces,Mifericordiam implorantium:rex aût quamuis eos furgere iuftcrit,amp; gladio que ftridum manu tenebat depofito,animi potius ad placabilitaté propenfi fignadaret, nullo reddito refpôfo progrefTus eft.Deinde ad totius vrbis auguftiffimû tcmplft perucnit,vbi mulie-rutn atq; infantiû ingens numerus fe ad eius pedes abiedi, qui omnes candidis vefti-bus induti, maximis damoribus amp;nbsp;miferatldis eiulatibus, eius dementiam raifericor-diamq: implorabant.Hic afpelt;ftus,vtferebant, regis animum n(5mcdiocrircr commo-uit,qui etfi Genuenfibus omné adminiftrationé autoritatemq; eripere, cosq; pecunia quæ diui Georgij nomine ad priuatos pertinct,in regiûærariuminfcrrc, amp;nbsp;omni liber-taris imagine fpoliatos,ad cam feruitutc in qua Mcdiolancnfis imperij oppida funt redi gere ftatuiffet, tarnen poft paucos dies, quod ea ratione nô modo multos innocentes pledi,verùm ctiam omnium nobilium animos alienari,faciliusq; elfe cam aliqua man-fuctudine,quâ defperatione in officio polTc rctineri cogitaflet,priftinû ftatû qualis ante hanc poftremâfeditioné erat,reftituinfcd ne prorfus feucritatis in tantis delidis obliui-fccretur,remp.mille aurilibris muldauit,quib. nô multo pôft,bis mille libras certis cé-poribus folucndas,ad fumptus farciendos amp;nbsp;munitionc apud Codifcnfcmturrim,quç parumab Genuadiftat, amp;admarcfuprafuburbiûperquodin Pociferâvallem, amp;ad Pétri Arcnenarij itur fitaeft,ædificandâ;quæ quiatotû portû amp;nbsp;parte duitatis verberarC poteft, non immerito Briglia, hoc eft Frænû nuncupatur,adiecir:voluit ctiâ vtpræfidiû maius côfucto alercnt, amp;nbsp;femper in portu tres inftrutdas triremes fibi obfequcntes ha-berent: Caftcllettum, amp;nbsp;Caftcîlatium munirent,omncs padioncs ante id tempus inter fc amp;nbsp;illos fadas abolcuit, ijfdem tarnen ferè rebus iterum, fed vt tanqiiam priuilegia, non pada, elfent conceffis, quo eos ad libitum fuum ijs priuarc poffet-.à Genuenfibus inonctisantiquafignarcmouir,amp;fuurain pofterûimprimiiuffit,quoabfolutûineosfc imperium habcredeclararct: quibus rebus additaeftDemetrij luftinianicondemna-tio,quacft capitcmuldatus : qui in quæftionibus omnia Pontificis cum illis confiliaamp; fpes detexit, in quod fupplicium póft paucos menfes incidit Paulus Nouius paulo ante Genuenfiûdux,quidum PifisRomânauigarer,àquodâCorfoqui eius miles fuerat dcceptus, Gallis venditus fuit: his rebus pera6Hs,amp; ndelitatis folemni facramento ab Genuenfibus accepto, omnibusque exceptis circiter fexaginta, quos iudicio tradidir, venia conceffa,rex exercitu quamprimùm Genuapotius eft,dimiftb, Mediolanumcô-tendit : quo exercitum cum reliqui omnes imparati effent,facilè ei fuiffet vidoriæ cur-fu continuato, quofcunq; voluiffct in Italia opprimerc; fed idcirco eum tam citô dimi-fir,vtPontifici,Romanorüregi,amp; Vcnetis,qui in maxima fufpitioneverfabâtur, fe nullam aliam ob caufram,quàm Genuæ recuperandæ gratia in Italiam venilfe oftenderet: fed nulla res ad Pontificis animum raitigandum erat idonea, qui omnibus rebus in deteriorem partem acceptisjdenuó non mediocriter de rege conqucrebatur:quafi eius

opera Faktum effet,vt Annibai Bentiuolus,cum fexcentis peditib. in Mediolanenfiinl-peiio confcriptis, illis diebus Bononiam ingredi conatus effet : quod fi fucceflîffet, ilium in Pontificium imperium vlterius progreffurum fuiffc affirmabat : qua re indigna-tuSjquamuis antea difficillimè Aufenfem amp;Baiucenfem epifcopos in pontificum colle gium cooptaffet J Albienfem epifcopum ab Ciamontio eins fratre,Bentiuolos in Infu-bria habitare permitti queftus, Cardinalem pronuntiare recufabat: quod verb maioris erat momenti, non minus odio quam fufpitionc incitatusjcum rex fc Genuenfes armis ad obedicntiam reuocare veile diuulgauit,Romanorû régi atq; Septemuiris Auguftali-bus per nuntios, amp;nbsp;literaSjGalliæ regem cum potentiflimo exercitUjGenuenfifi tumul tuumjquos fola autoritäre compefcere poffet, fedandoru fpccic,rc ante vera Pontificij imperij opprimendijôc Cçfareç dignitatis vfurpandç gratia,iter in Italia adornare figni-ficauit:amp; prêter pontificé idem amp;nbsp;Veneti eiufdem Galliæ regis cû tantis co p ij s in Italia aduetus timoré impulfi nuntiarut:quib.rebus auditis Maximilianusfuaptè naturaretû nouarum ftudiofiflimus, eo tempore ex Flandria vbi fruflra nepotis adminiftrationem affumere tentauit,rcuerfus, Germaniæ principû amp;liberarum ciuitatum couentu Con-ftatiæ indixerat(liberas ciuitates eas apellât,quæ certo ac definito cenfu imperij autoritärem agnolcentes,in reliquis omnibus fuis lcgibuS,nó imperio fuo augendo, fed pro-priæ libcrtati conferuandæ operam dantes viuunt)quó totius Germaniæ nobilium pii-mores,amp; principes atq; populi, fortaffe promptiores ac frequentiores,quam diu antea ad alique comitiQ conueniffenr, confluxerat : omnes cnim Septemuiri Auguftalcs ipfi-metconuenerûnomnes Gcrmaniç facriatq; profaniprincipcs,ijsexceptis,quialiquod iuftum impedimentum habuerant,eorum tarnen nomine aut filij aut fratres,alijue ip fis coniunóiiflimi interfuerunnomnes quoq; liberæ ciuitates legatos mifcrunnquibus có-gregatiSjCæfar Pontificis epiftola, alias item literas,qutbus varijs ex locis idem ei niin-tiabatur ; atq; in nonnullis expreffum erat, Galliæ regis meutern effe, Rotomagenfeni in pontificiafede locate, amp;nbsp;ab illo imperij coronam acciperc,legi iufltt:quibus nuntijsj omnium animis iam ad maximam indignationem conciratis, Cæfar vbi Itrepirus defijr, in hanc fententiam eft loquutus:

lam cernitis Septemuiri amp;nbsp;principes nobiliffimi, vosq; clari oratores, quid noftrà paticntia,qua hadenus vfi fumus effccerit; quern fruóium meæ tot conuentibus côtem-ptæquerelætulerint,iâminquam,cernitis Galliæ regem, qui antea res ad Sacrum imperium fpeótantcs,nifi magnis occafionibus,amp;confpicuis coloribus tentare non aude-bar,aperte fe non ad perduelles noftros vt alias fecit tuertdos,nô ad Imperij iura aliquo in loco occupanda, fed ad Germaniam imperij dignirate,ab maioribus noftris tanta vir tute tantoquelabore parta amp;nbsp;conferuatafpoliandam, comparare : ad tantam veto au-daciam,non eum vires auôtæ, non noftræ imminutæ,non quod quanto Germania citra controuerfiâ Gallia potentior fit ignorer,incitât; fed quôd nobis ipfis nos fimiles futu-rosjdiffenfliones autignauiâ noftra, maiorê in nobis quàm gloriæ,imô veto falutis acu= lcôs,vimhabiturafperat;nos ijfdé de cauflîs,ob quas,tanta cum ignominialnfubrie im-periû àb illooccupari, ab illo difeordias inter nos foueri,ab codé deniq; imperij rebelles defendipaffifumus,imperij etiam maieftatéabillo nobis eripi,amp;noftrægentis or-namentum atq; fplendorem in Galliâ transferri permiffuros. Quanto minus effet no-minis noftri dedecus, quanto minore animus rneus dolore afficerctur,fi Germanorum potentiam Gallica inferiore effe vniuerfo terràrû orbi conftaret;minus enim me cxcriî ciaret detrimentû quàminfamia;quoniam faite id quod vel ex temporû ftatu,vel ex for tunæ iniquitatemanäret, noftræignauiæ imprudentiæue non aferiberetur. amp;nbsp;quænam maior inrelicitas j quæ maior calamitas inueniri poteft, qua ad eum ftatû rcdigi,in quo nobis vt non fimus potentes optandû fit? quàm ad çternû nominis noftri deducus igno miniamq; vitandam,maximû detrimcntû(quâdo fecus fieri nequit) nobis fit eligendû? quamuis veftrafingulorû animi magnitudo, tories in priuatis rebus cxplorata:quanuis ferocitas huius gentis propriaatq; præcipua; quanuis antiquæ virturis,amp;àpatribus noftris ('qui quondâ omnibus reliquis gétibus terroré pauoréq; amp;nbsp;metû incufferunt)a(fto' rum triùmphoru memoria, bellicos atq; inuidos veftros fpiritus in tam graui cauffa ex-citatüiri mihi fpcm faciunt, penè certiffimam. non hic agitur de Mediolanenfis imperij

iadiira, non de Heluetiorum rebcllione ; quibus in rebus tantis tamque grauibus fuc-rit mea autoritas leuis propter affinitatem quæ mihi cum Ludouico Sfortia intercede-bar,amp;propter peculiares Auftriæ familiæ cauffasmunc autem quæ excufatio fingi?quo velo ignominia noftra tegi poflet ? agitur nunc,num Gcrmani,quorum arma olim fcrevniuerfumorbemdomucrunt, quorum nomen etiam nunc omnibus Chriftiani orbis regnis formidabilc eft, Romaniimpcrij non Fortuna fed virtutc pofteftbres, tanta dignitatcfeturpiterfpoliaripermittere, infamiæ exemplum efle , qui primi Si cla-riffimi omnium gentium funt, ij inter omnes infimi , ridiculiflimi, contemptiflimi fieri debeant: amp;quæcauflæ,quædctrimenta, quæ irævos vnquam mouebunt,fi hæc vos non mouent ? quæ erantilla quæ maiorura veftrorum,fortiiudinis,|«St magnanimi-tatis igniculos in vobis excitabunt, fi hæc non excitant ? quanto cum mocrore, futuris temporibus, filij atque nepotes veftri, nominum vcftrorum memoriam audicnt, nifi illis Germanicum nomen ea in amplitudine atque autoritäre , in qua vobis à patribus veft.ris conferuatum fuit cófcruaueritis ?Sed hortationes atq; perfuafiones omittamus: nequeenim me à vobis in tanto honore collocatum verbis copiofum efle decet, fed potius faifta excmplaquc proponere. Ego, Cæfareæ coronæaccipiendæ prætextufquæ pompa magis quam re, vt vobis notum eft, continetur : Cæfarea namque dignitasat-queautoritas , prorfus ex voluntate veftra pendet) fedre vera vthæcGallorum nefan-daconfilia infringam, amp;vtquandoaliaratione nos ab illorum infolentia tutosred-dere non poftumus,cos Mediolanenfi imperiopellam, in Italiam exercitum tradu-cerc ftatui.Neminem veftrum, ijs fubfidijs quæ imperatoribus veftris ad coronam acci-piendameuntibusdarifolcnt,mihi exhibendisdifficilem forecerrofcio ; quibus, viribus meis adiundis, quin omnia fim vidor peruagaturus, amp;nbsp;quin maximaltaliæ pars, alij priuilegiorum confirmandorum graria;ali} vt abtyrannide qua opprimuntur gt;nbsp;iu-fticiæ noftræ ope liberentunalij vidoris iræ dcuota fubmiflionc placandæ caufta, mihi fupplex obuiam fit ventura minimedubito: rex Galliæ, folus armorum noftrorum nomine territus, cedet, cum à me adolefcentulo ac pene pucro, Guinægaftij Ludouid régis exercitum, vera virtutc magnanimitatcque fufumabdebcllatum rccordabitur: cx quo tempore, arma noftra experirirccufantes, nunquam Galliæ reges, nifiinfidijs amp;nbsp;fraude mecum pugnarunt. Sed quæfo vos cogitate eagcnerofitatc, animique ma-gnitudinc, quæ Germanorum eft propria,num famæhonorisque veftri fit incommu-ni tamque graui periculo , tana lente cxcitari: neque in tarn nouo amp;nbsp;inaudito cafu, no-uos etiam amp;nbsp;in audiros apparatus facere. Nonne nominis veftri gloria amp;nbsp;magnitudo, cuius femper proprium fuit, Romanorum pontificum dignitatem, ac facrofandæ po-teftatis autoritärem, quæ nunc pari ambitione atque irapietate ab Galliæ rege feeleftè violantur, poftulat, vr commun! torius Germaniæ dccrcto,arma ad id porentiflime ca-piantur?Hæc caufta prorfus ad vos pertinet ; ego enim,cum vos prompte vt de cömuni periculo commonefacerem conuocarim, amp;nbsp;voluntatis mcæ exemple concitaucrim, làtis me muncre meo fundum arbitror : mihi non animi ad quæuis pericula fubeunda fortitudo,non corpus afiidua cxercitationc ad quofuis labores ferendos habilc,dccrir; neq; criam meum in rebus bellicis confilium, ob æratem amp;nbsp;rerum vfum,huiufmodi eft, vt vobis ad hanc expeditionem omni ratione idoncus imperator deefte poflit : Sed quomaiori autoritäre regem veftrum ornabitis, maioripotenria, copijs eum fepietis, tanto facilius fummacum veftra lande,Romanæ eeelefiæ communis matris libertas dc-fcndetur:Cæfarcadignitas,amplitudo,fplendor,vobis omnibus atq; huic potentiftîmæ ac fcrocilfimæ nation! cômun!s,vnà cum Germanic! nominis gloria, efferetur in cœlû.

Hæc oratio omnium auditorum animos mirum in modum commouir, puduitquc eos illius querelas alijs conuenribus aufcultatas nô fuiffemcc difficile fuit iam côcitatis animis nouos iracundiæaculcos addere ; itaq; cû in omoib. idé ardor cftcr,impcr!j ma-ieftaté fua negligentia, ad alias genres transferri minime pati,magna omniù côfcnfionc de ijs quænecelfariav!dcrcnrur,cœptû cftagi:omn!bus, potentiffimû exercitum,quiq? etiâ fi rex Galliæ cum vniucrfa Italia opponcrcntur,ad priftina Impcrij in Italia iura, fu-periorû Cæfarû vel inopia vcl culpa vfurpata,redintegranda atq; rccuperandaidoncus eftetjCoparari debere alferenribus,id Germanie! nominis glor!â,!d rot principum,omnium q;

LIBER S Ë P T I M V S. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;245

nîumq;liberarutn cluitatumconCurfumpoftulare;femcleffc cundis mortalibus often dendum, Germaniam ctftper multos annos animorum ftudiorumq; diflcnfionc labo-raffet,non tarnen idcirco non eandem potcntiam animiq, magnitudinemjquç maiores fuos cumftis gentibus formidabiles fecerat, vnde nomini ipforum commun! maxima gloria amp;nbsp;imperii) Maieftas,priuatim verb multis nobilibus dominatus amp;potcntia parta erant,habuifle:nam quotilluftres familiæ diu in Italia in ijs quae propria virtute occu parant,regnarunt? quæ rcs tato feruore traftari funt cæptç,vt manifeftum fit iam à multis annis nullos conucntus,ex quibus maiores motus expeólarcntur,pcraótos fui{re:o-mnibus præter alias rationes, fibi perfuadentibus,eafpe quam ob Philippi regis filio-rum tcneram ætaté,Cæfarea dignitas quç in AlbertOjFederico,amp; Maximiliano,qui tres ex Auftria familia erant, ordine produôta, tandem ad aliam aliquam familiam tranfi-ret, habebant, Scptcmuiros ccterosque principes promptiores futuros. Hæc igitur ad Galliæ régis aures perlata, effeccrunt,vt ftatim Genua capta, quo huiufmodi fufpicio-nem tollerer, exercitum dimittercf. amp;nbsp;ipCe quoq; eadem céleritate tranfalpes redijflet, nificumAragoniæ rege colloquendi defiderio retentus fuiftet: quitotus adCaftellse adminiftrationem iterum aflumendam intentus,reditum in Hifpaniam adornabanquo niam loanna eius filia,non tam ob fexus imbecillitatem,quàm quia melancholia,in ma ritimorte patefada, mentis compos non erat,ad tantam adminiftrationem minime e-ratidonea-.ncq; etiam Philippi regis,acloannæ communes filij,quorumnatu maximus nondum decimum attingebat annum,ad id erant apti;mouebatur prçterea etiam quod ob regni iuftè adminiftrati,quodque régna fub illius imperio diuturna pace floruiflent racmoriam, à multis cxpetebatur atq; vocabatur ) hoc defiderium augebant iam inter regni procercs orta diffidiajamp;futurarum perturbationum ex multis partibus manife-ftiffiraè apparcntia figna: fed non minus à filia cxpetebatur, quæ cum in alijs rebus fui ipfius minime compos effet, in patris reditu exoptando femper conftans fuit, ncc vn-quam etfi à multis importune inftigaretur, adduci potuit 5 vtvlli negotio nomen fuum propria manu fubfcriberct; fine qua fubfcriptione ex illorum confuetudine regnorum. ncgotiapérfici non poterant. His de cauffis Aragoniæ rex è regno neapolitano difccC» fit; vbi non plus quam feptem menfes moratus erat,neque maximæ de fe conceptæ cx-peâationi, non modo ob temporis breuitatem, amp;nbsp;quia hominum votis plerumq; non iatis confideratis,fuaq^; proportionc dimenfis ,difficulter refponderi poteft: verùm cria quia multæ difficultates impedimentaq; interucncrunt, fatis fecif.quorû caufla,ncque ad commune Italiæcommodum quidquam laude memoriâue dignum fecit: neq; re-gnumncapolitanum aliquavtilitatebeneficiôue affccit: nam de Italiæ rebus eum cogitate, ad Caftellæ adminiftrationem quod eius potentiæ præcipuum erat fundamen-tum,redeundidcfidcrium,nonpcrmifit;ciuscnim rci gratia,Romanorum amp;nbsp;Galliæ régis amicitiam omnirationc confcruarc cogebatur ; ne alter quod paruulorum defundi regis filiorum auus eft'et,autoritate,alter vicina potentia,ijs qui animo ab fe effent alic-nijfefeopponendi audaciam accendendo reditum fuum impedirent : in regno autem neapolitano bene côftituendo fibiq; deuinciendo, impedimento fuit quod pacis cum Galliæ rege factæ capitibus,Aniouinæ faâionis proceribus fuas fortunas ablatas refti-tuere tenebatur; quæaut paôrione,autremunerationis gratia,in eos diftributæ fuerant, qui eius partes erat fcquutiihos veto, nifi fuosmetab fe alienate vcllct,vel alia eiufdem emolumentibona, quæab alijs erantcmcnda,ipfis condonando,vclpecunias nume-rando remunerari oportebat ; quam ad rem cum opes eius tenuiffimæ effent, non modo regia vcdigalia quauis ratione excitare, amp;nbsp;contra nouorum regum confuetudi-nem, nihil gratiæ condonare,nullas immunitates concedere, nullum deniq; liberalita-tis genus oftenderc cogebatur ; verùm etiam incredibili omnium querela populos, c(ui vtàtantis malislcuarentur amp;nbsp;recrcarentur expedabantaggrauare; nec minores vtriuf-que partis proccrumquærelæ exaudiebantur : ijs enim qui poffidebât,præterquâ quod. non libenter pofleffioncs relinquebant, compenfationcs ncccffario parcæ ac definitæ fuerunti alijs vçrô in omnibus rebus in quibus controuerfiaoriebatur,reftitutionis beneficium quantum fieri potcratcoarélabatur : quoniam quanto minus illis reftitueba-tur, tanto minus alijs compenfandum rclinquebatur. Cum co difceffit Mangnus Con-

faluus: fed incredibili beneuolentiaamp;famarelida, cuius prærer aliorumtemporum laudes, valde celebrabatur liberalitas,maximis muneiib.ante fuû difceflum dcclarata: cuius rei gratia cum alioqui non fatis effet opulentus ne hoc honore carerct, fortuna-rumfuarum hand paruam partem vcndidit. Nec verb Ncapoli difeedente rege inter ipfum amp;nbsp;pontificem magna fuit beneuolentia i nam cum ab eo regni diploma petijffer, Pontifex id nifi eo cenfu quo veteribus regibus datum fuerat concederc recufabac rex verb cenfum eademdiminutione qua Ferdinando patruelifuo , amp;nbsp;filijs atquene-potibus conceffum fuerat, fibi concedi poftulabat:amp; totius regni velut Alfonfi Senio-ris fucceffor quemadmodum Neapoli panagium, amp;nbsp;iufiurandum acccpcrat5quamuis pacis cum Galliæ rege legibus, conftitutum effet, vtquod ad Leborios campos, ôc A.-prutium attineret, reginæ quoq; nomen agnofeeretur,proprio nomine diploma poftulabat. Opinio fuitearefaâumfuiffe, vt rex cum Pontifice, qui codem temporeplu-res dies in Oftienfi arcc, quemadmodum ferebatur, quo cumtranfeuntem præftolare-retur,hæferât,ad colloquium venirenoluerit.C^æcunqi aiitem cauirafuerit,‘Aragoni32 rex nauigationem fuam Sauonâ,vbi cum Galliæ rege colloquium erat conftitutum, direxit : Galliæ verb rex qui hanc ob cauffam in Italiahæferat,quamprimùm illû Neapoli foluiffe cognouit,fe Mediolano eb contulit. In hoc congreffu omnia vtrinq; libera, amp;nbsp;rarç fîduciæ plenafuerunt; amp;nbsp;talia,vtpoft hominum memoriamnullo in congreffu fimi lia fuerint : quoniam ceteri principes, inter quos aut æmulatio,aut veteris iniuriæ,aut fufpicionis cauffç erant, huiufmodi ordine conueniebant,vt neuter in alterius potefta-tem veniret : hie autem omnia fecusmam, quamprimum Aragonia claflis ad Sauonen-fem portum appulfa eft, Galliç rex qui ea confpefta in portus molcm defcendcrat,per ligneumpontemad id extruâum cumpaucise fuis, amp;nbsp;absque cuftodia , in regiæ triremis puppim tranfijt, vbi incredibili lætitia ab rege amp;rcgina nepte fuaacceptus, cumaliquandiu iocundifîimis verbis inter fe confabulati efîent,per cundem pontem cgrefïijpcdibus, non mediocri per ingentem virorum acmulierum,qui ex omnibus vi-cinislocis concurrerant, multitudinem tranfeundi difficultate, vrbem funt ingrefîi. Reginamirum in modum gemmis ,aliisque præciofifiiinis ornamentis fplendidilfima, marituin ad dexteram habcbar,amp; patruum adfiniftram;duos reges Rotomagenfis Car-dinalis , amp;nbsp;Magnus Confaluusfequebantur; pofthos, multænobilespuellæamp;adole-fcentes exreginæ aula,omncs fumptuofifïimè ornatæ,antè amp;nbsp;pbft duorum regum auli-ci,prætiofîlfnnarum veftium, amp;aliorum exquifitifïimorum ornamentorum,incredibili magnifîcentia amp;nbsp;pompa incedebant: hoccommitatu Aragoniærcxamp;reginaab Galliæ rcge,ad arcé quæ illis excipiendis eratdcftinata,amp; exitum ad mare habet,deduôti funt: amp;illorumaulicis media ciuitatis pars arci vicina attributa, amp;nbsp;Galliæ rex in epifeopiæ-des quç è regione arcis fimt,diucrtit:fpcâaculum profedb memorabilcrdubs omnium Chriftianorüprincipumpotentifïimos reges,qui paulo antè acerbifïîmi hoftes fuerant, non modb reconciliata gratia amp;nbsp;affinitate cbiunêtos videre, fed odij amp;nbsp;offenfionû me-moriæ lîgnis penitùs depofirisfimul vtrumq^ propriam faluté alterius arbiti io, no minore fiducia ac fi femper concordiffimi fratres fuiffent committerejquç res fpeâatorib. vter ex duobus regibus maiorem fiduciam præfe tuliffet, différend! occafionem dabat: àmultis magis Galliæ regis animus cômendabatur,quiprimus fe nullo alio quàm fidei munimento tutus, alterius poteftati credidiffet ; alter verb pudoris maiorem occafionem qubdipfî prius feruatafides fuiffet,habcbat: amp;eratverifimiliusFerdinandum, quo melius regnum neapolitanum fibi ftabiliret, in regem Galliæ aliquid meditatum: ab alijs verb magis Ferdinand!fiducia prçdicabatur,qui non ad breuilfimumtempus vt rex Galliæ, fed per plures dies,fc cius poteftatitradidiffet : cum cnim ilium tal! regno, tanta cum cius copiarum clade, tantaque eius nominis ignominia fpoliaffet, odium amp;nbsp;vlcifcend! defiderium, magnum effe verer! debebat; hue accedit,qubd vbi maius erat pcrfid!æpræmium,!bimaior cratfufpicandicauffa: fi Ferdinandus Galliæ rege captiuû abduxiffet, cumregnum illudlegibus amp;mor!busfuisitafitconftitutum, vtnonidcb multum regni viribus autoritatique detraheretur, minime magnum inde frudum rctu-l!ffet:at Ferdinando capto,cum hæredes penè infantes haberet,amp; regnum ncapolitanû c! nuper accefiffet,amp; Caftcllæ regnum vnà cum cctcris varijs de cauflis conturbati fuif-,

s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fent,

lent, minime dubium erat Galliaeregem per multos annos ab Hifpanorum potentia amp;nbsp;armis nullum impedimentum habiturum : Verùm enimuero,haud minorera horainum fermonibus anfara præbebat Magnus Confaluus,nec rainus in eura horainura oculi e-rant conuerfi, ob virtutis faraam,amp;tot viótoriaru raeraoriam,quæ efficiebat,vt Galli,amp; fi toties ab illo vidi elTcnt,eiusq, norae fuihoperè odiife atq; horrerefolerent, nunquä eo intuendo atq; colendo explerentur : amp;nbsp;ijs qui in regno neapolitano non fuerant có-^ memorare,alius incredibilc eins celeritaté, atq; aftum cu in Calabria proceres, qui ad Lainu caftrahabebanr,repente adortus eft:alius cûBarletæ, in peftilétia amp;fame obfide batur,in tarais difficultatibus atq; incomodis perferendis animic0ftantiä,amp;tolerantiä; alius in hominum animis fibi deuinciendis diligentia j amp;nbsp;efficaciamjqua milites tandiu absq; pecunia rctinuifleuquàm fortiter ad Ciriniola pugnaflet, quanta virtute atq; ani-mi conftantia, tanto viribus inferior, exercitu nullo Itipendio affedo, inter innumeras difficultatcs ab Garilliano flumine nufquam recedcrc ftatuilTet; qua militari induftria, quibufue ftratagematis earn vidoriam adeptus effet; quam femperad commodaex ho ftium erroribus capienda vigilans extitiffet : hominü autem âdmirationé augebat, eins afpedus excellens maieftas, verborü magnificentia,geftus amp;nbsp;adio grauitate plena,mi-ra quadafuauitate condita ; præfertim veto Galliæ rex, qui illû eadé menfa in qua Fer-dinandus,regina, amp;nbsp;ipfe cænarunt,eum quoq; vnà cœnâfumere voluiuatq; vt Ferdinâ-dus eura affidcre iuberet obtinueranveluti attonitus eum intuebatur, alloquebaturq;, adeo vtoranium iudicio,isdies Magno non minus gloriofus fuerit,quàm is quovidor amp;penètriuraphans, cum vniuerfo exercituNeapolim eftingrelfus.Fuit is dies Magno celebriû dierum poftremus; poft enim nunqua amplius Hifpania eft egrcffus,neq; virtutis fuæ vel in bello j vcl rebus in pace memoria dignis exercendæ facultaté habuit: ht duo reges triduum vnà fuerunt; quo tempore occultiffima longiffimaque colloquia,ad quK nemo præter Cardinale fandç Praxedis Potificiû legatû generatim nec admiflus, nec honore affedus fuit,habuerût:in eo colloquio ex ijs quæ partim tunc cognita funt, partira pofteainlucemprodierunupræcipuède perpetuæamicitiæ confiliorûq; cômu-nicatione conferuanda, mutuæ promiffiones fuerunt:amp;vtFerdinandus Cæfaré Gallix régi conciliaret; vt omnes deinde cóiundis viribus Venetos adorircntur;atq; vtfe non minus cômuniaquàm propria curare oftenderent,de ecclef.æ ftatu corrigendo,amp; con-^ cilio ad id côuocando egerunt:qua in re non fatis candidus erat Ferdinandus,fed Roto magenfem pontificatus cupidiffimvi hac fpe fouere nitebatur ; quib. artibus ita fibi eins animudeuinxit, vt fortalfe non paruo régis fui detrimento feró,ac póft multa in cótra-rium figna,quàm in illo principe verba à fadis effent diucrfa,amp; quam effent cius confi* liateda animaduerterit.Adum eftetia inter illos de Pifanorü cauffa,ab Florentinis per / totumeum annu cum vtroq; rege agitata; quoniarex Galliæ,cumfe aduerfus Genuen-fes comparabatjillis ob auxiliaquæ Genuenfibus dabantiratus,amp;Florentinos eavrbe potiri rebus fuis oportunum ratus,exercitus Genua capta eö mittedi fpem fcccranquo in exercitu atq; intota aulaeande ob cauffam antiqua inPifanosbeneuolentiain odin erat cóucrfa-.Genuenfi aûtbello confcdo,eafdem ob cauffas ob quas exercitu dimifit, ac ne Aragoniæ regis,qui fe vt Pifani fponte fub Florentinorü imperium redirent effe* durum pollicebatur,qua ex re Galliæ rex magna pecuniæ fummâ ab Florentinis Ipera-baganimum offenderet,fententiam mutauit. Ad eundem hunc fcopum etfi diuerfas ob cauffas tendebat Aragoniæ régis animus,cui Florentinos Pifas no reciperc gratius qui-dem fuiffeufed quum ea vrbs fine fumptu amp;nbsp;difficultate amplius defendi uon poffet,nc Galliæ régis opera eapotirenturvcritus,cumNeapolicftet,fe Pifanis fuaautoritäre vt Florétinorû imperium honeftis legibus admltteret perfuafuru fperauerat ; quod fi face ret,Florentini fe cum Illo fœdus inlturos,amp; certis temporu Interuallls centum amp;nbsp;vigln-tlaureorum numüm millla el pollicebantur: fed cum In Pifanis eam propenfionem cu* lus araeafpemfecerant,nóinuenlffet, vtne élus relpræmlumtotum Galliæ regis effet Impedlret, Florétinorû oratorlbus,fe quouls modo absq; fua ope Pifas recuperate nl-terentur,raanlfeftc obftlt«;rù,apcrtè denuntlaraf.amp; Galliæ regiCquo lllû ab arraorû cô-filijs rcmoueret)nunc lllos ad aliquâpadionc ftedendife fperare oftendebat ; nûc Pi-fanos in fide fua effe aiebat,quamuis Idfalfum effet; Plfanos quidem Id fæpius petijffe.

amp; liberum dus vrbis dominatum ei obtuliHe negarinon poteft : verùmîs Temper quaß eos effet recepturus, in fpcm erigens , amp;nbsp;ab Magno idem liberalius fieri curans,nun-quam acceperat. Sauonæ autem hac cauffadiligentius expenfa, Pifas fub Florentino-rum imperium redire melius effe, fed ita vt vtcrq; ipforum præmium accipcrer, ftatue-runt. Quæ res in cauffa fuerunr,vtFlorentini ne Aragoniæ regis animum offenderenr, eo anno Pifanorum agros minime vaftarint, qua in re magnam eius vrbis obtinendae fpem collocarant: erat enim ea ciuitas commeatu valde exhaufta, èc viribus ita frada^vt Florentin! milites, per totum agrum ad portas vfq; excurrerent, amp;nbsp;ruftici Pifis numero ciuibus potentiores, cum totius annilaborum frndus amittere illis moleftiffimum effende folita perrinacia plurimum rcmittere incipiebant. Neq; ad Pifanosiam confue-ta vicinorum auxiliaconcurrebant: quiain Genuenfibus tot calamitatibus afflidis non amplius eædem crant cogitationes : Pandulfus Petrucius fumptus facere recufabat; amp;nbsp;Lucenfes,quamuis Temper clam illosaliquareiuuarent, folitantos fumptus Tuflinere minimè poterant. Sauona hi duo reges ijfdem concordiæ atq; amoris fignificationibus quarto die difeefferunt; alter quidem mari Barcellonam verfus alter veto terreftri innere , Italiæ rebus in eodem ftatu relidis in Galliam redijnfed Pontificis animo minus placato, qui ex Annibalis Bentiuoli motu, denuo arrepta occafionc, per Sandæ Pra-xeidis Cardinalem Sauonæ ab Galliæ rege loannemBentiuolumamp;Alcxandrum eius filium qui in Infubria crant fibicaptiuostradi poftularat: nam quoniam illi padionera per Ciamontium Bononiæ fadam violalfent, regem adfidem illis feruandam non amplius tenerhquod fi concederetur, purpureum galerum Albienfi epifcopo fe miffurum repromittebat. Rex horum culpam conftare negebat : quam quia punire dccreucrat, loannem permultos dies in Mediolanenfi arce detinericuraucran Ted cum nullum delicti ipforum inditium apparcrct, fidem qua Tc obftridum exiftimabat frangere nolle, fed vt Pontifici gratificarctur, ipfum cenluris atq; pœnis, in eos velutin Pontificij im-perij perduelles, agere paffurum dixit : vt ctiam Bononiæ in huiuTce motus Tcruore illorum ædes funditus démoliras fuiffe queftus non etat.Intcreavero comitia Conftan-tiæ conuocata, eadem hominum expedatione quainitium habucrannquam expeda-tionem CæTar varijs artibus amp;nbsp;magnificis verbis fouebat,feque tantas copias in Italiam tradudurumdiuulgabat, vtlongemaiorcsquamGalliæ regis dltalorum coniiindée vires fibi impdimentum non effent allaturæ:amp; quo maiorem cauffæfuæ dignitatem au-toritatemq; conciliaret, Pontificatus patrociniumfibiin animo fixumoftendens,literis fuis Pontifici amp;nbsp;pontificum colicgio, Tc Galliæregcm, quod vt Pontificatum in Roto-magcnTcm, amp;nbsp;Imperium in Tc transferret, omnemq; Italiam in acerbam fcruitutem re-digeret, inItaliamveniffet, facri Impcrij perduellem hoftemq; dcclaraffc;itcr Romam ad imperij coronam accipiendam, amp;nbsp;communcm fecuritatem libertatemq; firmanda: fibi vero pro Cæfarca dignitatc, Pontificij impcrij patrono,amp; propria pietatc facrofan-dæfedis extollendæ cupjdiffimo, (quum pontificem tantorum pcriculorum mctu Bo-noniaaufugiffc , eundemq;timorcmnecipfe,ncceiuscollegiumpericulafuaindica-rcnt,opemq; implorarentin cauffa effe feiret) donee cadereflagitareturrogareturue minime expedandum fuiffe, fignificauit. Rebus igitur quæ in Germania agitabantur varijs internuntijs in Italia auditis, amp;nbsp;fama quoque fupra veritatem audis, amp;nbsp;maximis Galliæ regis qui non fine cauffa mctucre cenfebatur, apparatibus, ijs quæ fcrcbantur fidem addentibus, omnium animl, aut rcrum nouarum cupiditatc, aut fpc, aut tiraore vehementer commoti funt, ita vt Pontifex Cruceium Cardinalem legatum ad Cæfa-farcm miferinad quern amp;nbsp;Veneti,amp;Florcntini,amp;,Mantuano marchionc excepto,quot-quot in Italia fui iuris erant, aut legatos, autalio nomine proprios homines mifcriint. (^ærcs Galliæregis de Venetorum voluntate incerti, amp;dc Pontificis, ciim ob alias Veteres cauffas, turn maxime, quod Cruceium Cardinalem veteriftudio Cæfarispo-tentiæ cupidiffimum legatum ad cum deftinaffet, incertiffimi,animum vehementer an-gebant : amp;nbsp;certc Pontificis voluntas ipfimet nota non erat nedum alijs;nam cum animum male ergaGalliæregcmaffedum, amp;fufpicionibusplenumgcreret,interdumvt fe eo mctu liberaret,Cæfaris aduentum exoptabat; interdum autem veterum inter Pon tifices amp;nbsp;Cæfares controuerfiarum,cumcafdem cauffas adhueperfeuerare animaduer-

teret memoria terrebatur: quia in dubitatione,quidin Germaniç conuentibus decerne retur expedans,deliberationé differebat i ideoq; communibus verbis vfus,legato Cæ-farem fuo nomine, vt in Italiam absen exercitu venir et hortaretur mandauerat : quodfi faceret, maiores illi honores quàm ab vllo vnquam Pontificc in Cæfaribus inauguran-dis prçftitifuiffent,pollicebatur. Sed non multo póft,quid ilia Comitiaparitura cflent, expcôlatio minui cæpit : quamprimùm enim Galliæ regem ftatim poft Genuenfes fub-actos cxercitum dimififle,trans q; alpes redijfte in Germaniacognitum eft,timoreq; de pontificatu atq; imperio inuadendo fublatoicumq; reliquæ publicç caulTæ noranti fieret,quinvtplcrumq; acciditpriuatis comodis pôfthaberentur,principum acpopulorû ardor magnopere deferbuitmam prætcr cætcras cauftas pervniuerfam Germania crat inueteratum ftudium,ne Cçfarum potentia tanta e{fet,vt reliqui cis parère cogerentur. Nec veto Galliæ rex cauftæ fuæ vlla in parte defuerat-.Côftantiam enim clàm proprios homines miferat, qui ibi latitantes ^atq; quamoccultifllmè agentes,clandeftino princi-^ pum amicorum fauore,infamiæ notas quibus grauabatur,fa(ftorü demonftratione pur-gatis,quôdftatim Genua domita,ta cito exercitu dimififlet : quod ctfi Italia inermis efiquot; let,tarnen quamprimùm tranfalpes redijffet, quod no modo femper faótis ab Romana imperio violando abftinuiftct,fcd in omnibus ctia fœdcribus,paiâionibus, obligation! bus quas fecilTet, femper fe nulli rei aduerfus facri imperij iura obftringi veile expref-filfet, rcliquorum animos mitigate nitebantur; nec tarnen tantùm his purgationibus fretiquicfcebant,quin fummo ftudio,libcrahftimaq; manu,vt Gcrmanorûferocitatem armorum temperarét. Tandem vigefima Angufti die conuentus fincm habuerunt, qui-hus poft multas altercationes,decretû fuit, vtRomanorum regi,o(fto equitû, amp;nbsp;viginti duo Peditû milha,quæ ipfum in Italiadeducerent cum femeftri ftipcndio,amp; in tormen-torum aliosq; qui extra ordinem fiunt fumptus, centum amp;nbsp;viginti Rhenenfium aureorû numûmmillia,pendcrcntur: quæcopiæ vt proximo diui Galli die, qui circa medium O (ftobrem eft,prope Conftantiam congregatæ effent, cóftitutum fuit; tuncq^; fama fuit illüs ,fi Maximilianus bellum quamuisipfius adminiftrationeatq; confihjs,prorfus im-petij nomine geri,atq; duces imperij iuffu eligi,ciufdcmquc nomine milites conferibi, amp;nbsp;parta loca excomitiorumpræfcripto diftribuivoluiffet, fortafle maioraauxiliade-creturosfuiffe;fedcumMaximilianus nullumfociorum,aliudue quàm fuumnomen adraittere , viftoriæùc præmia aliorum quàm fuorum quamuis imperij nomine effe nollet; magisque hoc auxilio hac ,quàm aha ratione maiori contentus effet, nihil aliud decretum fuit; quæexpeditioetfihominum prins conceptæexpeófationinonrefpon-deret, non tarnen eins aduentus timeri in Italia dcfincbat:co2,itabatur enim ilium fub-ieâorum fuorum auxilijs, amp;ijs quæipfeper fe colligcre poterat ijs copijs quæ in co-mitijs cidccretæcrant adiumftis, militum qui omnes féroces belloquc expert! effent, validilumum cxercitum cum innumeris bellicis tormentis habiturum ; quæ omnia magis formidanda faciebat, quod ipfe natura amp;nbsp;diuturna armorum cxercitatione, militaris difeiplina peritiffimus, amp;nbsp;ad quamuis rem magnam corporis laboribus, ani-mique folertiagerendamidoneus , eamépreob cauffam maioris,quàmvllus Imperator iam à centum annis extitiffet, nominis crat. Hue accedebat, quod continenter de duodccimHeluetiorum millibus ad ftipendiafua pertrahendis agebat, cuireictfiDi-uionenfis præfeétus alijque ab Galliæ regemilfi, in eius gentis comitijs, tot anno-rum cum Galliæ regibus fœdus, cumque hoc ipfo rege pauló ante confirmatum ; vti-litatem quàm ipforum homines inde percipiebant ; contra verô, inueteratam cum Au-ftria familia fimultatem, amp;nbsp;graue bellum cum Maximiliano gcftum;quamque ipfis imperij raagnitudopernitiofa effet conimemorantcs,fe vehementer opponerent; tarnen minime paruamCæfarispoftulatisfatisfaciendi, velfaltem arma aduerfus illura non lumendi, atquehocquidem, vt credebatur,ne communis Germaniæ nomine, quod huiemotui affine videbatur, offenderent, propenfionem oftendebant; quarc multi Galliæ regem, fi ab Hcluetfis dcfcrcretur, aut Veneti fc illi non coniungerent, cum peditatum quihoftium peditatui opponipoffet non haberet, amp;nbsp;Germanicum furorem torreutis inftar in Italia ingreffum, pccuniæ inopia cito diffoluendum fperaret, copias fuas adoppidoru præfidia reuocaturû fufpicabanturi iamqi Mediolanifuburbia, aliaq;

S50 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AÊ I T Â L I C AE

eius imperij maioris momcndloca, fummaceleritate muniri cernebantur. Quibusin negotijs apparatibüsqüe in Véneti Senatus minime minor quàm in aliornm menribus dubitatio erancünlq; illorum deliberatie maximi momenti effet, maximam omnes di-ligentiam operamq;, vt illos fibi adiungerent adhibebant:quocirca Cçfar ab initio tres oratores' magnæ autoritatis viros, qui per ipforum fines iter fibi côccdi poftularent mi-ferat; imo haepetitîône minime contentus ad fœdus fecumincundum viâoriæ pra-miorum parte oblata, cos inuitabat, ôc c contrariojcum Galliærege ijs in ipforum de-trimentumlegibus quæ toties diuerfis temporibus propofitæ fuerant conuenirc in fui poteftate effe oftendebat : amp;nbsp;viciflîm Galliæ rex per fuos apud ilium Senatum legatos amp;per Venetum legatum qui apudipfum agebat,nullam operam,vtillos ad Cæfaris ad-üentum tanquam fibi æquè amp;ipfis pernitiofum armis impicndumflcdercr,viribus fuis omnibus amp;perpetuo fœderc ad idem oblatis prætermittebat. At Senatui venctojta-liæ quietem hoc tempore perturbari non placebat ; neq; imperij augendi fpes propofi-ta, quûm Cremonæ adeptæ lucrum fufpitiones atque pericula,in quibus pofiquam regem Galliîé tam vicinum habucrant verfatierànt,minimè asquare,expcrientia didicil-fent ) eos âdnouos tumultus exoptandos mouebant; quare libenter ncutri parti adhérentes, quieuiffent: verùm Cæfarevrgente atq; infeftante,autciitineris facultatcm ne-gare, aut concedere cogebantur:fi negarcnt,ne primi moleftias fentirent metucbantdî concederent,Galliæ regem offendebant: quoniam in foedere vtrisq; ne alterius hofti-bus iter concédèrent expreffe caucbatunfi ilium offendere cçpiffent, vbi Maximilia-nus veniffet,in otio belli exitum fpeôlare, amp;nbsp;illouum quorum alter Veneto nomini ini-micifiimus, alternullo alioquàm itinerisconccflibeneficioaccepto,non valdeami-cus effet futurus,viôtoriâ expeôtare,imprudcntiæ fore animaduertebant: quas ob cauf-fas omnes in eo Senatu alterutri parti aperte adhærendum effe cenfebatur ; vtri auteni adhærendum effet, admodum diuerfæ crant in tam lt;;raui cauffa fententiæ: vbi auté hu-iusreideliberationem quantum potuerediftuliffent,neciam cos quivrgerenon ceffa-bant,ferre poffenr, cum in Rogatorum Senatu tandem certum aliquid effet decernen-dum,Nicolaus Fufearenus in hanc fententiam verba fecit;

Si in noftra effet poteftate, præftantiflimi Senatores, huiufmodi deliberationem, quainmotibus atq; moleftijsquæ nuncparantur,noftrarcfpub.inpaceconferuarctur facere, certofeio, nullam internos nunc fententiarum varictatem forc,nullamq; fpem propofitam ad tanti fumptus atq; periculi bellum, quale hoc quo denune agitur futurû videtur, nos induâurum : verùm, quoniam ob cas cauffas quæ hifee diebus toties in hoc loco allatæ fuerunt, nos in hac quiete conferuari poffe fperandum non eft, præci* pua ratio qua deliberationoftraniti debet, mihi effe videtur, vtaliquandonobifcum ftatuamus, vtrum inter Galliæ «amp; Romanorum regem, vbi ab amicitia noftraexclufus fuerit,concordiam orituram,an verô fimultatem quæ inter ipfos eft,tam potentem atq; firmam effe, vt illorum reconciliationem fit impeditura, credendum fit:fi enim ab hoc pcriculo tuti effemus,ego proculdubio ab Galliæ regis amicitiarccedendumminime ccnfcrem;noftris enimillius viribus bona fide ad communcm defenfioncm coniun-ôlis,facilcimperium noftrum tueremur, efferq; honeftius in fœdere quod cum illoha-bemus permanere, quàm fine confpicua cauffa ab eo difccderc,amp; bellum quod pacis inItalia conferuandæ titulum haberetfufeipientes , maiorem apud cunâos mortales laudem gratiamq; promereremur,quam ijs armis quæ aperte ad maximas perturbatio-ncs in Italia excitâdas fumuntur adhærentes : fin verô huius rccôciliationis aliquis me-tus effe céferetur, neminem credo effe qui anteuertendum negaretdongèenim vtilius effet, cum Romanorum rege aduerfus Galliæregemfacere,quàmdumvterq;iri nos confpiretexpeôfarc: vtrum autem horum fit futurum,certo indicate difficile eft; pro-ptereaquod non folùm ex aliorum voluntatCjfedex multis cuentis amp;cauffis,quæ hanc deliberationem vix in eius qui confilium capit poteftate rcliquunt;tamen quantum cô-ieôluris affequi poffumus,quantumlt;ï|; ex præteritis futura colligere,mihi hçc res admodum periculofa, atque admodum timenda videtur : nam quôd ad Romanorum regem attinet, haud verifimile eft, cum cum vehementer in Italiam venire cupiat,idq; nifi aut Galliæ regem , aut nos fibi coniunóloshabeatdifficulter facere poffit, diufufpenfum

futurum;amp; quamuis noftram magis ambiat amicitiam,quis poteft dubÏtare cum alia ra-done cogitatafuaperficere non poßitiquin à nobis cxclufus,nece{fariófe cum Galliæ rege fit coniunfturus ? Quod verbad Galliæ regis animum attinet,maioresadhanG concovdiamdifficultates apparent; fedtamen meo iudiciononhuiufmodi, vtnobis aliquidfirmi polliceri poflimus » quoniam fufpitio ambitioque potentifiimi aculei at-que finguliperfe longé maiores motus facere foliti, ilium in banc fententiam impel-lere pofiunqRomanorum regem noftram amicitiam flagitare ipfi compertum eft,atque CK fe ipfo mente cupiditatesq; noftras,ctfifalfb æftimâs, vereri poteft, ne fufpitio noftra quo minus ille anteuertat,vt nos ilium anteuertere velimus efficiat,cumprçfertim quid tandiu vnà contra nos deliberauerint, nobis notum elfe fciatj poteft etiatn timere ne ambitionemoucamur; nequeenim ampliffimas conditiones nobis offerriignorabit, cum nihil natura magis fufpitionibus obnoxium fit, quàm regna;quæ res, quæ fecuri-tas ei hune fcrupulum eximat?acprxter fufpitionem, poteft amp;nbsp;Cremonæ adipifeendæ cupiditate, qua ilium flagrare feimus, moueri, Mediolanenfibus ncc minus totius veteris Vicecomitum imperij occupandilibido ; adquod,vt amp;nbsp;adreliquum totiusInfu-briæ dominatum ius hærcditarium prætcxit, ilium incitantibus ; idautem nificum Komanorumregeconfentiat, quoniam noftra refpublicaperfepotens eft,fe adeptu-rum elfe fperare non poteft ; quod fi rex Galliæ folus nos adoriretur , Maximiliano adhærere femper in poteftate noftra effet: has autem cogitationes exiftere polfe, imofcmperinillofuilfe, manifeftamfidem facit, quodnunquam nifi cum eo con-iunâus, nos opprimere conari eft aufus; cum igiturhæc fit reôta via quæ ilium ad optaturafinem poteft perducerc,cur nos ilium tandem non eb deflexurum credere deberaus ? Nec nos hoc metu llberet, cogitantes illi duarum vcl trium ciuitatum adipifeendarum gratia , Romanorum reg,em,füum naturalem hoftem , amp;nbsp;à quo tandem moleftias amp;bella , nequevnquam amicitiam nifi incertam , quamque ingenti pecuniævi emereac fouere cogatur , fit habiturus , in Italiam introducere , inutile confilium fore : fi enim veretur ne nos cum Romanorum rege faciamus,præoccupan-dofe non in periculum coniiccre,fcd potius eo fe eximere exiftimabit:quin etfi de hoc fœdere nihil timeret, fortafte vt fe à moleftijs atq; p criculis quæ fibi ab illo,vel Germa-niæauxilio, vcl aliorum coniunftione, amp;nbsp;occafionibus imminere poffent,libérer,cum eb fœdus inire neceftarium cenfebit:amp; quamuis in maiora pericula, fi Romanorum rex pedein in Italia figere inciperct, rucre polTet, tarnen illud eft commun! hominum naturæ infitum , vt prius propinquiora pericula timeant, amp;nbsp;præfentia pluris quàm decetfaciant,futurarumvero rerumatq; remotarumminorem habeant, quàmdebent rationem : quoniam ad ea multa remedia amp;nbsp;cafibus amp;nbsp;temporibus fperari pollùnt. Deinde etfi hoc fœdus Galliib régi vtile non effet, nemo tarnen ilium id non faôtu-durum præftare nobis poteft. Norme nos quantum aut metus , aut cupiditas homD num mentes oculosque obtundant ,fciraus ?Nônne Gallorum naturam nouimus? ad res nouas,leues, quique nunquam fpem cupiditate minorem habent ? Nonne hor-tationes , pollicitationesque adquemuis tranquillum animum accendendum potentes, quibus à Mediolanenfibus a Pontifice ,àFlorentinis, àPerrarienfium duce, amp;nbsp;Mantuano marchione aduerfus nos incitatur , nobis notæ funt ? Non omnes homines funt fapientes,imb pauciffimi funtqui fapiant; amp;nbsp;qui multi de alienis confilijs con-ijcere,nififallivelit, nontamquidfapientemfadurum verifimilèfit, quàmquodfie confilium capientis ingenium,eiusque natura, cogitare debet. Idcirco qui, quid Gallt; liærex fadurus fit indicate velit, non tam quid prudentia fuadeat, quàm Gallos lelies amp;nbsp;minime quietosefle , magisque impetu quàm confilio ferri confueffe, con-fiderabit,amp;magnorum principum mores indagabit : quinoftris minime fimiles funt, nec tam facile cupiditatibus fuis, achomines priuati imperant : quoniam in fuis re-gniscoli, amp;nbsp;ad nutum intelligiatqueobediriaffueti, non modb tumidi amp;nbsp;infolen-tes funt, fed vt ea quæ ipfis iufta videntur non obtineant, ferre nonpolTunt ; iu-fta autem illis videntur quæcumque expctunt,fevnoverbo omnia imp edimentatoD lerc,amp; rerum naturam fuperare poffe exiftimantes, imb ab fuis cupiditatibus, difficuV Ute remoueri fibi dedecori ducunt, amp;nbsp;plerumq; res maiores eodem pede quo in minQ-

ribus vticonfncucrunt mctiuntur, non exprudentia amp;rationCjfed exlibidinentq; ar-rogantia confiliiu-n capientes ; quibus vitijs oinnibus qui alijs imperanc,communibus, nemo Gallos affirmant. Nónnc recenter regni neapolitani exemplum vidimus ? cuius dimidium ab Galliæ rege, ambitione inconnderantiaq; duólOjVt ipfe altera parte poti-retur, quantumpotentiafuaantea inteiTtalosomnes vnica, alterorege fibipotcntia autoritateq; æquato in Italia minueretur, miminè animaduertentCjHifpaniæregi con-ceflafuinfed quid nos in ijs rebus quarum certain notitiam habemus conieduras qux-rimus ? Nonne ea quæ Rotomagenfis cum hoc ipfo Maximiliano de imperio noftro inter ipfos diuidendo Tridenti egit,notiffima funt ?Nónne idem negotium pofteaBlefij inter ipfos tranfadum fuilfe confiât ? eundemq; purpuratum earn ob caufTam in Ger-maniamprofedum,Cælaris confirmationem iusqîiurandumretuliffe? Atquihæcfœ-dera cxitum non habuerunt, (iateor ) aliqua re quæ impediret intercedente : fed cum præcipuus fcopusidem fuerit, quin addifficultates quæ commune dcfiderium impedi-uerunc tollendas aliqua ratio inueniri poffit,quis præftabit ? Quocirca,digniffimi Sena tores,ingruentia pcricula,reprehen(iones, amp;nbsp;infamiam,quæ apud cundos mortales,fi præfentium rerum ftatum male æftimantes, alios ijs armis, quæ nobis ad imperij noftri fccuritatematq; incrementum offeruntur, nobisformidabilesfieripermiferimus,cla-rifilmumhuius Senatus prudentiæ nomcobfcurabit, diligenter expcndite, amp;nbsp;ad patriae veftræ commodum,quantum alijs bellum inferre,amp; domiid ab alijs expedarejde alio-rumimperio diuidendo agerc, amp;fuidiuifioncmmetuere; aduerfusvnum,fociumhabere , amp;nbsp;folum aduerfus multos relinqui, inter fe diflent cogitate: fi enim hi duo reges fœdus Contra nos percuflerint, illos Pontifex propter Aemiliæoppida; Aragoniærex propterregni neapolitani portus; ac deniq; vniuerfa Italia, autrccupcrandi,aut rerum îuarum in tuto collocandarum gratia fequentur. Quid tot annos Galliç rex contra nos cum Cæiàre agitarit, nemo homo nefeit: quare fi arma aduerfus eum qui nos dccipere uoluit fumpferimus, nemo nos perfidos apellabir,nemo mirabitur,fcdab omnib. prudentes exiftimabimur,amp;fummacum noftralaude in periculocerneturis,qucmoroncs noruntnos fraude inid conijccre conatumeffe. Sed in contrariam fententiam Andreas Grittus vir multis nominibus fufpicicndus,ficloquutus efl:

Si m eadem caufrafempcr,in corum de quibus non liquet vrnam fuffragium infer re liceret, equidem clariffimi Senatorcs, id ipfum hoc tempore proculdubio faccrem: hæc enim deliberatio vndequaq; tot difficultatibus cflinuoluta, vt ego fæpe ijs mecx-‘ plicarc vix poffinutamen cum fententia dicenda fit, ncq; id certis rationibus atq; argu-mentis fieri poffit, rationibus quæ inter fe pugnant pondcratis,probabilia magis ac firma funt fcquenda momenta rerum;quæ dum diligentius expendo, regem Galliæ,fiue ne à nobis anteuertatur,metucns,fiue eorum locorû quç olim ad Mediolanenfe imperium fpeófabant cupiditate, cum Romanorum rege vt contra nos in Iraliam cxcrcitum ducat,fœdus initurum,nullo modo mihi perfuaderi potcfl:quoniam periculaacdetri-. menta quæ inde ad ilium peruenirent, proculdubio noflræcum Cæfaræfocictatispe-riculo, aut præmijs quæ ex ea rc fpcrarc pofrct,longè funt maiora atq; apertiora; cum præter inimicitias grauiffimasq; iniuras quæ inter illos vigent, intercédât etiam dignitaris atq; imperiorum æmulatio,quæ vcl inter amiciffimos gignere odium folet.Quocir caà Galliæ rege,Romanorum regem in Italiam accerfiri,nihil aliud cft,quàm reipubli-cæpacatæ, amp;nbsp;cum qua femper pacein habuit,quæque nullam cum ipfo controuerfiæ caulfam habet loco,rcgem iniuria affeôlum,immitem, milleq; autoritatis imperij,amp; vb tionis gratia cum ipfo controuerfiarum cauffas habenté,vicinum habere velle.Nec mihi aliquis dicat,Romanorum regis pecunia egentis,inordinati, amp;nbsp;nonfatis in rebus ge-rcndis felicis vicinitatem, Galliæ régi timori effe nonpoffeinam ob veterumItaliæfa-Clionum fludiorumq; quæ multis in locis amp;prçfertim in Infubria etiamnum vigentme-moriam, nullus vnquam Romanorum imperator tam paruum nidum in Italia habebif, quin idgrauicum aliorum periculo fitconiunólum, præfertim verb Cæfartumobdi-tionem quam habet Italiæ finitimam,tum quódmagni animi,magnæin re militari feien tiæatq; vfus princeps cxiflimetur, tum quia LudouiciSforriæfiliosfecum habere po-tefl, qui ad multorum animos concitandos plurimum valent, præter quamquod quo-ticfeunq;

tkfcunque bellum cum Galliærëge gereretjHifpanum regem fi non alia de caufla-fal-tem quia vterq; eofdem habet hæredes,fécüm faólurum fperare poflet.Nouitrcx Gal-liæ quàm Germania potens fit, quamq; facilius fit futurû vt tota vel pars eius coiunga-gatur, cum aditus patebit, amp;nbsp;prædsé fpes âderif.nonne quantum is femper Germanorû. amp;nbsp;huius ta inopis atq; inofdinâti regis motus formidauit, vidimus?qui fi in Italiaefier, fe nihil aliud cum illo quàmaut periculofum bellum, aut dubiam amp;nbsp;fumptuofiffimara pacem habere pofle certo fçirctîficri quidé poteft vt Cremonam recuperate cupiat, öc fomfCe etiam alia oppida, fed tarnen minoris lucri cupiditatejonge maioris detrimeti periculumfubire veile minime eft verifimile; amp;prudentiaillüpotius quàm teraeritate hac in re vfurü credibilius eft‘; nam fi errata quæ hic rex cómififle dicitur percurremus, eaaliunde quàm ex nimio return fecure gerendaru ftudio originem non habuifie cet-nemus : quid enim aliud ilium ad regnum neapolitanuni diuidcndum impulit ? quid a-liud ad Ctemonam nobis condonandam,nifi quod illoru viéloriambellorumfacilioté reddere ftudcbatecredibilius igitut eft ilium nunc quoq; prudentiora cofilia confuem dinemq; fuam potius,quàm temerariafequuturum;præfcrtim cum voti fui alio tempo-re,maiori fecuritate, occafioneque meliori compos fiefgfpe ptotfus excludatur-.haec e-nim homines idëó fibi facile polliceri folent, quia minus errat qui rerum humanarura vicifritudinem,quàm qui conftantiâfibi pollicctur.Nee verb ijs,quæ inter hos reges, a-lias agitata faiffe dicuntur,tetreot-.eft enim hoc in noftrç ætatis principû mote pofitû,vt alter altcfum vanafpe,amp;fi(ftis confilijs foueanquæ cum totannis exitum no habuetintj fatendum eft,aut ea vel fifta fuifle,vcl aliquam difficultatc quæ explicati non poflit ha-bcremam vt hçc intet ipfos fufpicio diffidétiaq; tollatur, répugnât ipfa natura-.fine quo fundamento hæc focietas inter ipfos coire non poteft : non igitut vereor vt rex Galliæ, oppidorû noftrorum cupiditate, in tarn præceps tamq; imprudens confiliu ruat:neq; e-tlam,meo quidé iudicio,fufpitione de nobis cócepta, in earn fententiacadetmam prater longam animoru noftroru experientia, cum nobis multi ftimuli multæqj ab eins fœ-dere difccdendioccafiones no defuerinueædem rationes quæ nos de illo fufpicari ve-tant,ipfius viciffim de nobis fufpicioné cxtinguent.nihil enim nobis,turn ob impetij au toritaté,cuius incrementû femper nobis fufpcóium effe debef.tû Auftriæ familiæ caulfa quæ in aliquot noftra loca lus fe habere exiftlmaf.tum ob Germaniæ cuius inundatio-ncsimperio noftro nimiumpericulofç funt,propinquitatem,pcrnitiofius foret,quàm fi Romanorü rex alic|uod imperium in Italia haberet ; amp;nbsp;nos quidem deliberationes no-ftras maturate,ac tatditatc potius, quàm celcritate peccare dicimur:Hæc ego côtra ho-inmum opinionem contingere pofte ; ideoq; fi quis fe in tutum collocate poft'et,id o-pere præcium fote,minime inficior fed cum id àbsq; grauiffimis pcriculis difficultati-busque fieri non poffit,fæpe vanos timorés, non minus quàm nimià confidentiarn nor-cere,eft cogitandumdi enim cum Romanorum rege aduerfus Galliæ regem locictatera inierimus,bellû noftro ære incipiendûae fuftinendura erif. code omnes eins largitio-nes atqi errores etuntfarciendi,alioqui vel cû hoftibus paclfcetur,vcl nobis foils omni bus onerlb.atq; periculis reliftls, in Gcrmaniafe tecipict. Bellu erit nobis cum Galliæ rege potentiftirao,Mediolanenfium duce,Genuç principe,cquitatu,bellicist|; tonnen tis fupra omnes alios principes valido amp;nbsp;cöpiofo,amp; ad cuius pecuniarft nomen omniû gentiumpedites cócurrunt,gcrendïi.Quatatione igitut cofilianoftra in eurn felicé lue ceffum habitUra fperari poteft?cum etiâ non leuibus de cauffis veteri poffnnus, nc omnes qui in Italia, vel fua ànobis occupatum Irl metuunt, vel potentia noftram fufpcétà habent,cótranos fint cófpiraturv.ac Pontifex præfcrtira,cui prêter odiû quo in nos fia-grat ob infitum à natura diftidium inter pontifices Ro. amp;nbsp;Impcriu, cuius caufta illl n an minus inprofanis rebus Cæfares metuunt, quàm in facrls Turcasmunquam Caftans in Italia potentia placcbif.hæcautem focietas fottaffenobis periculofior eft'et,quam qu,. inter Galliæ atq,Romanorû regem timeturmam vbi plures principes qui fe pares exil e ; mant,coniunguntur,facile inter ipfos fufpiciones côtrouerfiæq; exlftvmcx quo fæpe fir, vtres magna fpe cçptæ,in multas difficultates incldant,ac tandé euanefcant. Neq; illud inpoftremis habendu éft,quöd e^uamuis rex Galliæ,confiliafœdcri noftro contraria a-gltariqnó tame faä;a,quib.nös fefellifte dici polfit,extiterunt : quocirca bellu aduerms y

illü fufccptû absq; fidei noftræinacula efTe no poterit;cuius hicScnatiis horK)riSjamp; ftc-* gûdorû quæ quotidic cû alijs principib. habemus gratia, fummârationé habere debet; neq;nos femper de omnib. vicinis opprimendis cogitare,nos ad Italiæ regnû afpirare, opinioné au gère nobis vtilc eft : vtinâantea maioré huius rei rationé habuiflemus; etc-mm omnes ferè fufpitioncs quibus nunc laboramus,ex eo quod nimis multos antè hac læferimus, manant: neq; nos ad nouum bcllum aduerfus Galliç regem nobis fœderatû metu,fed Mediolanenfîs imperij partem, cum Romanorû rege contra ipfum,quemad-modü ei contra Ludouicû Sfortiâ coniundi fccimus, adipifeendi eupiditatc trahi cre-dcremurîquo têporc fi maioré reb. noftris moderationé adbibuificmus,ncqî leuesfu-fpitiones nimiû timuiflemus,Italiæ res in his motib. no eflent; amp;nbsp;nos maioris modeftiaî grauitatisque fama conferuata, nunc bello nos cum hoc aut illo nobis potentiori principe immilbere nequaquam cogeremur : qua in ncceflîtatc quoniam verfamur,maioris prudentiæ efie cenfeo ab Galliæ regis fœdere non difeedere, quàm fi vano timoré,aut incerti ac detrimétofî quæftus fpe duôti,bellû ampleélamurjC^uôd foli fuftincre nô pol-fimus ; amp;nbsp;focij quos haberemus, nobis deniq; grauiorcs quam vtiliores efient futuri. Variæfuerunt in tanta rationum varietate inSenatu fententiæ: fed tandem Romano-rum régis cas ciuitates amp;loca j quibus ipfi potiebantur, amp;nbsp;ille vcl ad imperium, vel ad Auftriara familiam fpeélare opinabatur, quamprimùm occafio darctur recuperandç cupiditaris mcmoria,qua illû femper Cxarfifie feiebant, fuperauit: quocirca fenatus cô lulrum in earn fententia fadû eft,vt fi absq; exercitu venifret,ei liber in Italiâ aditus per mitteretunfîn armatus,negaretur; qua fententia in rcfponfo quod eius oratorib. dede-runt,potius ob fœdus quod cum Galliæ rege habebant,amp; præfentium temporû fiatutn, nccclTitare exprclfum elfe, quàm quod nulla in rc ilium oifendere cuperét,quantû po-tuerunt cis perfuadere funtconati: illud addentcs,fe codé fœdere,illûad Mediolancn fis imperij defenfîoné certo militum numéro, qui in fœdere expreffus effet, iuuare co-gi; fe vero in hoc fumma moderationé vfuros, neq; vlla ex parte ea ad quæ tencrentur exceffuros : ijsautem quæ hac rationeproinfubriædcfenfionefacere cogerenturex-ceptis, nullum alium ipfius progrefium impedituros; vt qui quantù in ipforum potefta-te eflet, ea officia camque obferuantiam quæ Senatum Venetum tanto principi,amp; cum quo nunquam nifi amicitiam, coniundionem^ue habuiffet, præftare decerer,minime effent prætermiffuri. Nec tarnen ideo nouum cum Galliæ rege fœdus percuffcrunqaut fe nouis côditionibus obftrinxcrûnquàminimû fieripoffetfe bello interipfos,immîfcc re cupicntcs,amp;Maximilianû ne fibiimpcdimcntaaugeret,fortafrcfinibusipforû in pace relidis,arma fua,aut in Burgundiam,aut in Infubriam conuerfurum fperantes. AtRo-manorû régi, cocundæ cum Venetis focietatis fpe deftituto, alia impedimenta obuer-fari cæperunnquç etfi cogitationû mole fupcrare,maiores femper quàm ipfa effentim-pedimenta fibi fingere confuctus, ftuderet, tarnen eius confiliorum exitus magnoperc tardabantunquia neq; per fe tantam pccuniæ vim quæ ad Heluetios conferibendos, amp;nbsp;tot alios fumptus qui ad tantû bcllii erantneceffarij ferendos, fufficeret, habebanneq; pecuniariû fubfidiû in Comitijs decretû huiufmodi erat, vt vel minimam bellicæ vora-raginis parte cxplercpoffer; amp;fundamcntûiilud*n quo abinitio plurimûfpci colloca-rat, videlicet Italiç ciuitates atq; principes,eius nominis aduentusq; terrore fecû paâu-ros,fcq; pecunia iuuaturos,indies magis minuebatunnà etfi ab initio multi ad id jppéfî fuerant,tamé cum décréta Cóftantienfis cóuentus expedationi quæ habebatur, bcllû potius imperij amp;nbsp;totius fercGermaniç,quàmjpprio nomine gerendû minime refpodif-fet;amp; potentes Galliæregis apparatus cernerétur,«amp;nouaVcnerorûdeclaratio cognira cffct,fufpenfi hçrebânncc ea re qua maxime indigebat illû inuâtes, Galliç regé ta graui terlçdereaudcbât; neq; Maximiliani petitiones, eotépore quo maximètimebatur, talcs fuerât,vt facilitate fua homines allicerét: nâ amp;nbsp;ab omnib.jp ratione facultatû multû petebat; amp;nbsp;ab Alfonfo Ferrarienfiû duce,quâBlancæ vxorifuæ,Annæ eius fororis,ante multos annos in Alfonfi matrimonio defundæ doté debere aiebat,imméfa petebat : amp;nbsp;àFlorétinis nô ferenda,à quib. Brixiniéfis cardinalis quiRomç eius negotia^îcurabat, cui id negotiûàCçfare demandatû erat,auripondo quinquies mille petierat; q imrao-deratapetitio effecit,vt tâdiu donee eius jp.greffus melius ccrnerétur,cundandû décer

ncrenf.amp; tarnen cum eiüs offenfiönê vltare cuperent, fe apud f egc qui auxilia ipforum petebat, dare nó polTc refpönderunqquód cum copijsfuis ad Pilani agri depopulatio-nem,quæ eo anno magno apparatu hebat,vtcrctur,amp;, quia cïx Genuenfes amp;nbsp;reliqui vi-ciniillos denuo luuare cæpiffent,femper cotraipfosparati efle cogerentur.Cum igitur Cæfar nó quemadmodûexiftimâuefatitalorû pecunijs iuuaretur, quia tantum à Senen fibus fexaginta auri libras âccepit 5 à PontifiCe falte mille pondo ex ea pecunia, quæ in Germaniabelli aduerfusTurcas nomine colleda,amp;in hue fine ibidemeuftodita, abl-que Pontificis confenfu in aliu vfum minimè conuerti poterantjfibi concedi poftulauitï l'e quamuis eius petitiorii,vt fine exetcitu in Italiam veniret, fatis facere non poifct,ta-inenquamprimùm LudouiciSfortiæ filios,quorumpatrocinium jVt fibilnlubres gis bcneuoloSjatq; iter fuum minus odiofum redderet,pr3e fe ferebatjin Mediolanenfc imperium reduxiflet,omnibus copijs ibi reliótis,finc militaribus copijs Roraamad Ca;-faream coronam accipiöndam iturum pollicitus,fed amp;nbsp;id illi à Pontifice, qui nullam in partem inclinare cernebatur, amp;nbsp;fe GaUiæ regis arma in hoc rerum ftatufine grauiperi-culo in fe prouocare no pofie oftendebat; nihilominus Maximilianus in his difticuitad bus conftinitus5Vtcratvigllans,cóhdens, quiqûncredibili labor e per feres gerere let,nihil quod ad expeditionis fuæ famam rctinendam facerct,prætcrmitterc;tormem i plufibus in locis ad Itaiiç fines mittere;duodccim Hcluetiorum millia conferibendorû, qui varijs poftulatis interpofitis, multisque propofitis immunitatibus,nihil adhuc certi refpondebat,negotium vrgcrc,promi{fas copias accelcrari iubere ; ipfeqiquoditiehuc atqûllucdiucrfarum expeditionum gratiafe transferre •• adeo vthominibus in magna ambiguitate vcrfantibus,fi in vlla vnquam re in hac certe varia erant in Italia indicia; in alijs cnim huius motus opinio maxime augebatur; alij potius res defcruefeere quam augeri cenfebant; quam dubitationcm ipfe augebat,quoniam natura occultilfimus ne-rami cogitationes fuas aperiebat : amp;nbsp;quo minus in Italia notæ e{fent,Pontificium lega-tum amp;nbsp;ceteros Italos ne fe fcquerentur, certo in loco extra aulam feparatos eiîe iulfc-rat. lam diuo Gallo facer dies militumdeleduideftinatus adcrat; fed exigua tantum pars conftantiam conuenerat ; amp;nbsp;vix alij eius quam tormentorum apparatus : ipfeque furnmo ftudio pecunijs diuerfis rationibus colligendis incumbere,cerncbarur;quo circa,quum quibus viribus,quo tempore,qua ex parte irapetum faóturus effet,an Forums iuh) iugveffurus, anveröTridentoin Veronenfium fines irrupturus,alijs ilium per Allobroges , aut Comenfi itinerc lnfubriam,cum multi ex ea regione exules cum feque-rentur iuuafurum cenfentibus, incertum effet ; nee non alijs ne in Burgundia allquem raotumfacerct verentibus, quifibiab illoractuebant maguos diuerfis in locis apparatus facicbant.ldcirco rex Galliæ magnum equitum ac pedttum numerum in Infubriam miferat,amp; præter reliquaad eins imperij detebfioné coraparata, Hifpano rege,de quo Cæfarhac de cauffa grauiffimc quefius eft, permittente, duo millia amp;nbsp;quingentos Hi-fpanospeditesin regno ncapolitano conferipferat: amp;Ciamontiuseodemtempore de Boromeorum fide dubitans, Aronam eius familiæ caftcllû ad Verbanum Lacumfitum repenteoccupauit. luBurgundiam quingentos cataphractos Tramolia eins prouineix præfeéto duce miferat, atquc vt Cæfaris cogitationes amp;nbsp;vires plui es in partes diflrahc-retj'perpetub Gheldrenfiumducem qui Caroll Cæfaris nepotis regionem infettabat, iuuabatatque fouebat; prætcrealoanncmlacoburn Triultium cum quadringentis ca-taphradis amp;nbsp;quatuor peditummillibus Veronam vt Venetis auxilio effet miferat: Veneti autemRoueretum verfus, vt motus quiabTridento fièrent impedirent ,Pitiliani comitem cum quadringentis grauis armaturæ equitibus, amp;nbsp;raultis peditibus, amp;nbsp;in Fo-roiulij oôfingentos graues équités Bartholomeo Aluiano,qui iam dudum ad ipforum

'i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftipendia redierat,duce,conllltuerunt : At primùm periculum ex ea parte ex qua nemo

cogitarat apparuit; quoniam Paulusbaptiftaluftinianus,amp; Fregofinus Genuenfes exu-les,raillc Germanos pedites Gatiolum,quodoppidum Ludouici Gonzagç Cçfaris be-neficiarij cft,duxerunt:quiinopinatô,fummaq; celeritate per montes atq; afperrimaVe net! imperij loca,eo confilio vtPadofluminotranfmiffopcriugaParmenfiaGenuam verfus contendcrcntitcr fecerunt : fed Ciamontius id fufpicatus ftatim multos équités ac pedites qui illos itinere prohibèrent Parmam mifit; quorum aduentu Gerraani Gc-

256 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R 1 AE I T A L I C AE

nuæ aliquid geri pofle fpe amifra,eodem itincre fed non eadem celeritatCjnec fine peri culojin Germaniam redierunt : Veneti enim public! commodi gratia, tacito confenfu eos regredi pafli funt. Erant eodem tempore Bononiæ multi Genuenfes cxules,eamqi ob cauflamrex, id Pontificis confenfu agitatum fuiffe non mediocriter eft fufpicatus; de cuius voluntate multa alia eum fufpicari cogebaat ; quoniam Cruceius Cardinalis, quamuis potius proprio ftudio quam àlia de cauffa Cæfarem vt in Italiam venir et hor-tabatur, óc cum accidiifet vt Foroliuienfes exules, Fauentia egrefli quadam node Fo-rumliuij occupare effent conati. Pontifex id Galliæ regis amp;Venetorum confilofa-dum querebatur. Hue accedebat quód^ quidam raonachus Mantua: in carcerem coniedus, fecumBentiuolis de Pontifice veneno tollendo egiffej amp;Ciartiontij nomine, fe vt quod Bentiuolis pollicitus eratpræftaret,fi:imulatum fuiffe eonfeffus erat: quarc Pontifex quæftione habita, amp;nbsp;re in iuris formam redada, cum ea Achille Craf-fium Bononienfem, Pifuirenfium cpifeopum, qui poft fuit Cardinalis,ad regem mifir, qui rei veritatem inquiri, amp;tanti fceleris confeios puniri poftularet,cuius rei cum Alexander Bentiuoluspræ ceteris reus cenferetur, regis iuftuin Galliamad caufiamdi-cendam vocatus eft.In his adionibus atque ambiguitatc, finem habuit annus m. d. vii. Î 5o Anniautw. d. viii.initio, cumBonOnienfium mobilia ingenia quiefeerenon poffenr, Annibal amp;nbsp;Hermes Bentiuoli, cum nonnullis iuuenib.Pepulæ familiæ,alijsq; nobilib. adolefcentibus eófpiratione fada, repente Bononiç appropinquaruntsqui motus peri-cuio minime caruit,quoniâ coniurati vt illos introducerent,iam Mâmoli portam occu-parant;fed populo pro pontificio imperio ad armaconcitato,iuuenes territi portam dc-feruerunt,amp;Bentiuoli rccclfcruntdiicaût motus pontincis in Galliæregéanimû potius mitigauit,quàm accenderit:rex etenim eâ rem fibi moleftiffimâ effe oftcndcns,Ciamô-tio, vtquotiefcunqjopus foret cû omnib.cataphradis Bononienfibus rebus ope ferrer, necBentiuolosMediolanenfis imperij vilain parte verfaripermitteret, imperauiuex quibus tune loannes animi mœrore obieracantequam Bononia pcileretur,fortunæ a-cerbitatem ferre minime affuetus, cum prius diu omnium Italiætyrannorû feliciflîmus acfecundo afpirantisfortunæflatu exemplum extitilfet, quoniam quadragintaannorû fpacio quo Bononiæ ad arbitriumfuum regnauit,nunquamalicuius ex fuis obitum,ne-dum aliud,fenferanfemper turn ipfe turn filijs militiæ gradibus ftipcdijs,amp; maximis ho-noribus ab omnib. Italiæ principibus affedus:fcmperq; fe omnib. rébus àquibus peri-culum ipfi imminerc videbatur facillimè liberaucrat: quàm felicitatem, præter eius vr-bis fi tus oportunitate, fortunæpræcipuè accepta ferredebere videbaturicomuni enim hominû ’adicio,ncc ingenij, nec prudcntiæ,ncc præftantis fortitudinis ei laus tribueba tur.Eiufdé anni initio Cefar cum armorû motû dhferre iam nollet,fæcialé qui ipfum ad Cæfareâ coronam accipiendâ in Italiâ tranfire veile fignifîcaret; amp;nbsp;quatuor cquitû mil-lia recipi poftularet Verona mifiticui Veronæ magiftratus,ea re prius Venetijs difeuffa, refponderunt; fi eius aduentus nulla effet alia qua coronæ accipiendæ cauffa,fe ilium maximocum honoreaccepturosded cum tormenra aliosq; bcllicos apparatus adipfo-rû fines duxiffet,fada ab eius orarionediuerfa apparare. Maximilianus igitur Tridentô profcdus,vt belli initiumfaccrer,tertio Februari) die fupplicationestotavrbeindixit; quibus ipfemetimperij focciales amp;nbsp;Cæfareûenfem vagina vacuû ante fe habens inter-fuinquaru fine,Matthæus Langus,qui illi ab epiftolis crat,amp; poftea Gurcenfis Pontifex fuit,cmincnti fuggeftoconfccnfo,Cçraris nomine,ilium nô amplius Romanorüregcra, fed quemadmodum regis Romanorum ,quum ad corona accipiendâ vcniuntapcllari confucuerunt, Impcratorem defignatum nuncupans,cius in Italiam hoftiliter excrcitû traducendi decretûpromulgauit,codcmq; die vt nemo Tridento exiretcauit:amp;magna pams copia,multisq; ad belli vlum ligneis machinis côparatis,plurimisq; lintrib.rebus neceffarijs onuftis Athefiflumine prçmiffis,fequcntinode paulo ante luccm,cum mille amp;nbsp;quingentis equitibus, amp;nbsp;peditum quatuor millibus, quas copias no ex conuentus decretOjfed expropria aula regnisq; fuis habebat, Tridento eft egreffusddq; iter cepit quod per eos montes Vicetiâ ducineodemq; tempore Brandeburgenfis marchio, eut» quingentis equitibus amp;duobus peditum millibus cxijfdem rcgionibu5,Roucretû ver-fus côtendit: Brandeburgenfis fequenti dienulla alia re,nifi quod Roucreti fe oftendc-

rat,amp; fruftra intromitti petierat,confeólaredijt. Cæfar autem Siagium montera,cuius radices,ad duodecim vfq; ab Vicetia pafluura raillia protendütur ingreflus, amp;nbsp;Septem communiumoppidis ,quipopuli ficnuncupati,montis fummumiugum raultis abVe-neto Senatu immunitatibus atq; priuilegijs donati,incolüt,captis ac raultis itincrüag-geribus amp;nbsp;foiris,quas Vtfe defenderent eumq; itinere prohibèrent fccerant,complana tis, aliquot tormentaconuexit; ex quo cumindies feliciores fucceflus cxpeótarentur, quarto poftquamTridento difceflerat die, omnium animis ob tantamvel inconlide-iantiam,vel inconftantiam fumma admiratione repletis, repente Bolgianum,quæ ciuH tas ab Italiæ finibus longius quam Tridentum diftat, regreftus eft. hoc tarn debile ini-tium Venetorum animos excitauit, quare cum multos pedites confcripfi{rent,Gallicas copias quæ cUmTriultio Veronæ crant,Roueretumaccerfiuerunt,maloribusq; appara-tibus cæptis,Galliæ regem ad idem faciendum incitabant : qui Italiam petens quinque Heluctiorum millia fuis, amp;nbsp;triamillia Venetorum ftipendijs præmittebat ; quoniam ea gens cum Maximilianus pecuniam numerate non potuilfet, tandem prorfus ad régis Itipendia erat conuerfa; qui nihilominus vbi acceptis ftipendijs conueni{rent,Vencto-rum imperium ingredi,fe nulla alia in re quam ad Mediolanenfis imperij defenfionem, aduerfus Cæfarem militate veile ptoKtentes, noluerunt. Maior, ied infcliciori amp;nbsp;ad longe raaiorum return cauftam deftinato euentu, motus in Foroiulij cxcitatus eft; quo( Cxfaris iuffu quadtingenti équités amp;nbsp;quinq;pcditum millia, omnes in 1 irolenft traftu conferipti venerunt; qui Cadorenfem vallemingrefti, caftellum cum arce,vbi paruum inetatprçfidium,amp;Venctummagiftratum cæperunv.qua re Venetijs audita, Aluianum, amp;nbsp;GeorgiumCornatiumlegatura, quim Vicetino agro étant, ftatim ei regioni opem fette iufterunt ; amp;nbsp;vt ipfi quoq; hoftes viciflim ab ea patte infeftarent, quatuor triremes aliaq; nauigiaTergefte verfus raiferunt: eodemq; tempore Maximilianus , qui Bolgia-no Bruneemm fc contuletat, cumfexmillibus peditura in earegione collettorum,ob itinerum amp;nbsp;latioris regionis oportunitatem in Carnos conuerfus, per quafdam valles fupraquadraginta raillia paftuum itet in Venetorum fines irrupit : amp;Cadorenfivalle quaTaurifium verfus itet eft occupata,acBoftaurefi caftcllo, quod olim in Ae^uilcgien fis patriarchx iure erat,à tergo relióto, Sanmartini, amp;nbsp;Plcbis caftella, amp;nbsp;vallcm quam Sauiniani comités cuftodiebant, cum alijs vicinis locis cçpit: hocque ptogrcftii potins centurione aliquo quam rege digno, eas copias in Taurifinum agrum duci iuftis,ipfc vt gemmas pignori darct, alijsq; rationibus,nummos quos cum eft'underet potius,e]uàm infumeret,nullus numerus ei fatis elfe vidcbatur,compararet ; ad Februari) finem Oc-nipontem redijt-.fed tyium Heluetios Galliæ regis ftipendia accepiflb in itinere certiot faäus effet,in eosindignatus,VlmamSucuix ciuitate,vtSuculcumfoedus,adfe,e|uera-admodum alias fecerant in bcllo contraHeluetios, iuuandum ineitarctpetijt, amp;nbsp;apud Septemuiros auxilia Conftantienfibus comitijs promiffa in fex alios menfes libi proto gari inftabat;amp; fimul, fuas proprias copias quæ numero ad nouera millia,partim pedi-

* tes partim équités, Baioccura caftellum è regionc Rouereti in regia via quàTridento inItaliam itur ad dexteramAthefi flumine inter illud amp;Roueretum quod ad finiftram cft,labente fitura, tormentis ptius verberatumdeditioneadarbitrium fada, in potefta-tem fuam redegerant. Aluianus autem fumma celeritate ad opem Garnis ferendara du-xit,montibus quiniue obtedi étant fupetatis,biduo propc Cadotiutn pcrucniuvbi mi-litibus qui fuam celcritatem æquarc non potuerant cxpedatis,anghftlas qualdam,qui-bus in Cadorenfem vallem iter patet ab Germanis non euftoditas o'ccupauif.cuius ad-uentu regionis incolæ, qui libenter fub Veneto iraperio étant, audaciores Fadi, alias vallis anguftias,quibus Genmanl rcccdendifacultatem habuiflent,occuparûf. e^ui cum fe claufos ac circunuentos efte, neque aliam falutis fpem quàm in armis fupereffe ani-

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maduerterent, Aluianumq; ^copias fuas indies audurura exiftimanies, maximo animo

ilium funt adorti ; cumq; ab eo cerramen non teeufaretur, atrociflima pugua eft cæpta) in qua Germaniqui potius cum gloriaintercundicupiditatc, quàm falutis fpe ferociter pugnabant, raagno agmine in cuius medio mulicres collocarant fado, aliquot horis

'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;raagna vi dimicarunt ; fed quum tandem hoftium numerum atq; virtutera fuftincre non

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poffentjfupramille cæfis amp;nbsp;reliqUis captis prorfus vidi fuerunt; poft quam vidoriam

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

Aluianus Cadorenfem arcem à duabus partibus adortam expugnauitjvbi Carolus Ma-latefta, è veteribus Ariminenfium dominis vnus, lapide ex turriproiedo idus iricerijt: inoxvidoriæoccafionem fequutus, Portumnauonis,deinde Cremonfam5in edito colle fîcam cæpit : ea capta ad Goritiam ad Iuliarum alpiuni radices fitam, loci natura, amp;nbsp;arte bene munitam, quæque arcem afcenfu arduam habet, exercitum duxir,amp; ponte prius captOjdeinde tormentis contra oppidum collocatis,quia armorum,aquç amp;nbsp;com-raeatus penurialaborabant, quatriduo deditione ca potitus eft:amp;oppido capto arcis præfedus amp;nbsp;milites qui in arce erant, quadraginta auri libris acceptis, arcem dedide* runt : quam Venen ftatim,vtveluti própugnaculum amp;nbsp;frenum,ad Turcas ab Lifontio flumine tranfeundo deterrendos eflet, diligenter munieruntzquoniam cius loci opor-tunitate facile eis rccedendi facultas adimi polfetzGoritia occupata, Aluianus Trcgeftc caftra admouit, quæ ciuitas codem tempore amp;nbsp;à mari clafTe premebatur, nec absque Galliac régis qui ne Romanorum regem tam grauiter irritarent fuadebat, molcftia,facile eapotiti lunt; verum cum ob Veneti finus vfum corum commertijs vaide clfetop-portuna,nec no fortui^ fœlicitatc elati, vidoriæ curfum fequi decreuerantzquare Tcr-gefte cum arce potiti, rortum Nauonis deinde ^Flumen lllyriorum oppidum, quod è regioneAnconæ eft, occuparunt: amp;nbsp;quia nauesquæveâigalibus abipfisimpofitis non folutis per Adriaticum finum nauigarc volebant rccipicbat, incenderunt z Alpibus deinde fuperatis Poflbnium in Pannoniæ ftnibus cxpugnarunt.Hçc in lulij foro gereban-tur. At Tridentum verfus Germanicus exercitus, qui ad Catlianum vicum Venctoruni clade,quia prope cum antè paulô plusquàm vigintiannos, Robertus Sanfeuerinas i-pforum exercitus celeberrimus imperatordebellatusamp;cæfus fucrat, celebrem vene-ratzin tria millia Venetorum peditum, qui lacobo Corfo, Dionyfio Naldio,amp; Vitellio Tifernate ducibus in Montisbretonici prefidio erât,impetum fcccruntzqui etli fatis be-nemunitiillico tarnen in vicinum montem aufugeruntz amp;nbsp;Germani,ltalorum peditum ignauiammeritoîderidcntes, multisædibus combuftis,amp;aggcribusqui admontem fadi erant corruptis, Callianû redierunt z quo fucceflu alledus Tridentinus epifeopus, duobus peditum millibus coadis, amp;nbsp;cum copiarum quæ Calliani crant parte, ad Tri-dentinam ripam caftellum ad Benaci ripam pofitum,quô Triultius iam idoneum prçfi-dium miferat duxitzcumq; Francifei tcmplum biduum tormentis verberaftet,amp;interea aliquot cxcurfiones in vicos,qui propeLodronem funt fcciftet, duo Rhetorum millia quæ in Gcrmanicis caftris crût,parui raomentidiflenfionein ftipendiorû folutionc or-ta,concitati,caftrorum commeatum diripucruntjquo fado cum omnia in perturbatio-ne eflent, amp;Rhetiferè omnes difcefliftent,reliquæcopiæfemptemmilitum millia co-tinentes retrocedere coadæ fucrunt z quorum difceiru,Vcnetorum copijs in proximos vicos excurrentibus,cum tria illorum millia peditum,ad quafdam Agreftini comitis villas incendendas ircnt,ab incolis in fugam côiedifunt,amp; circitertrcccnti cæfi.Sed cum GermanorumabRipadifceftiiferc omnis exercitus eflet diffolutus, amp;nbsp;équités qui e-rant mille ducenti, ab Callianenfibus caftris Tridentum fc rccepiflcnt,Venetorum co-piæ ob Seruatoris noftri ab inferis cxcitati memoriam facro diCjmatutino tempore,Petram , quilocus ad fextum ab Tridento lapidem iitus eft,oppugnarunt z fed copijs quæ Tridentierant ad cum locum defendendum exeuntibus, regicflî funt, indeq; in Cre-ftenfem areem, locum raagni momentiimpetum fccerunt; quæ antequam auxilia quæ Tridento mittebantur aduentaflent, deditionem fecitzquare Germani qui iterum pe-ditatu erant inftrudi, cum mille equitibus amp;nbsp;fex peditum millibus ad Calliani caftra» quæbaliftæ iadu à Petra diftabant redierunt i cumq;duccntiVirtembergenfiumducis équités ab illis difeefliflent,Veneti cum quatuor cquitumamp;fedecim peditum millibus, ad Petram caftra pofucrunt,amp; fexdecim tormenta collocarunt.Petra,arx cft ad montis cuiufdam radieem, Rouercto Tridentû eunti addexteram fita;amp; ab ca murus fatis mu-nitus, per baliftæ iadum ad Athefim vfq; deduciturz in cuius muri medio porta eft, amp;nbsp;qui huncaditû non habct,vix Petræ infeftus efle poteftzdiftabant interfc ambo exercitus mille paflusz amp;nbsp;vtriq; arcem ac murum à fronte,amp; ab vno latere Athefim fluuium ab altero montes, à tergo verô tutos receflus habebantzamp; quia arx amp;nbsp;murus in Germano-rumerat poteftate, Venctum exercitumquotiefeunque vellent adpugnamcapefeen-

dämcogcrCjipß verö minime cogipoterât:fed quia numero longé inferiores crant,fortune fe cómittere no audebant: folummodo vtarcé ab hoftium qui eamfollicitè verbe-rabantimpreflionibus tuerentur operam dabant: verùm cum aliquando tormcnta non bene cuftodirenturdnde occafionc nadi,maximo furore in eaimpetu fado^ amp;militib* qui ea cuftodiebant fufis,magna ferocitate duo in caftra fua pertraxerunnquare Veneti animo deieóti, amp;oppugnationem in qua multL erant defidcrati inanem rati,hi Roue-return , German! verb Tridentum fe receperunt : acpaulo poft Germanorum maxima pars diflipata eft : amp;nbsp;Comitiorum copiæ,ex quibus quod alij citius,ferius alij veniflent, nunquam quatuor millia vna fuerantjquoniam qui Tridentum,amp; Cadorum conuene-rant, ij fere è vicinis crant regionibus,fex menfibus exaótis domos quifq; fuas reuerte-bantur,amp; pleriq; ex imperatis peditibus idé faciebancneq; Maximilianus ob varia con filia amp;nbsp;apparatus hue atq; illhuc eundo occupatus, his rebus vnquam interfuerat : imo Vlmenfi conuentu in magisoportunum tempus dilato perturbatus j amp;nbsp;difficultatum pudorisq; plenus, Coloniam verfus profe(ftus,per multos dies vbi nam ipfc effet igno-ratum fuit : cumq; propijs viribus hune impetum fuftinere non pofret,omnibus quæ in lulij foro poftidebat,amp; reliquis vicinis oppidis amiflis,ab omnibus defertus,amp; Triden-tinis rebus, ft Gallicae copiæ cum Veneto exercitu ad eum offendendum coire voluif-fent, in periculo rcliiftis : fedTriultius,régis cuipotius eum plaeare quam prouocarc animus erat, iuffu, vlterius quam ad Venetorum defenfionem neceffe effet progredi noluit. Cæfar igitur cum fe omni auxilio deftitutum cerneret, fui aliqua ratione à pcri-culo libcrandi cupidus,iam cum eius copiç ad Cadorium debellatæfuerant,Prelucani hominem fuum, qui trium menfium inducias peterer,Venetias miferat;quæ petitio ab Senatu qui breuiores quàm vnius anni inducias, ncq; eas vlla ratione,nifi amp;nbsp;rex Galliæ ijs coprehenderetur admittere mininiè ftatuerat,eontcmpta fuit : fed periculis fuis cre-feentibus ,Tergefte iam amiffo, rebusq; omnibus in peiusruentibus,Tridentinus epi-feopus veluti per fe id faceret, Venetos ad inducias,hoc fundamento pace fperari pof-fe proponenSjinuitauif.cui Veneti quando negotium non iam ipfis folis,fcd ita vt etiam rex Galliæ includi poffet proponeretur, fe animo minime alieno effe,refponderunt:ex quo initio colloquio introdudo, Tridentinus epifeopus amp;nbsp;Serentanus Maximiliani ab epiftolis,amp; pro Galliærege Triultius, amp;nbsp;Carolus lufredus Mediolanenfis Senatus prin ceps,ab Ciamontio ad hoc negotium miffus,amp;pro Venetis Zacharias Contarenus orator,hanc ob cauffam peculiariter deftinatus conuencrunt, in reliquis facile inter illos conueniebatrnam vt in triennium effent induciæ confentiebant: vt ea quæ quifq; in præf fcnspoifidebat, cum ædificandi amp;nbsp;captalocamuniendifacultate pofïidercnin hoc aûc erat controuerfîa, quod Galli inducias generales,ita vt etiam fœderati quos quifq; extra Italiam haberet, præfertim Gheldrenfium dux comprehenderentur,fieri volebant; huicrei Maximiliani, cuius animus ad eius ducis excidium prorfus erat conuerfus,pro curatores pcrtinaciter repugnabant:amp; cum bellû totum in Italia effet,de alijs quàm de Italicis reb. agi ncc decere,nec neceffe elfe aiebannqua in re Veneti vt Galliæ regis de-fiderio fatisfieret,omnem operam ponebannfed cum Germanos ad id fledi poffe non amplius fperarent, ad inducias ca ratione in quam ipfi confenferant accipiendas crant propenfi,ad id belli quodtotum in ipforû finibus gereretur ab fe amouendi,amp; hoc motu partorum oppidoru,trium annorumindueijs fub imperio fuo confirmandorü cupi-ditate alledi:amp; cum Gallis veriffima excufationis ratione afferebant, nerape cum neuter ipforum ad aliud quàm ad rerû quæ in Italia obtinebant defenfioné alteri effet ob-ftridus, hocq; fundamento fœdus ipforum niteretur,tranfalpinarum rerum eogitatio-nem adipfos non fpedarc : quas fi armis defcnderc non fenebantur,neq» etiam de illis inducijsfirmandis cogitandumipfis erat: ob quam controucrfiamquumTriultius in Çalliam,amp; Veneti oratores ad Senatum fcripfiffentjab Senatu refponfum eft allatum,ft fçcus fieri non poffet, induciæ de Italiæ rebus loco amp;nbsp;tempore Galliæ régi, fi ijs copre-hendi vellet ad deliberandum relido,pacifcerentur : cui rei quamuis nec Triultius nec‘ lufredus affentiri vellent,imô quod ne regis quidem refponfum expedare vellent gra-uiter expoftularent, amp;. Carolus lufredus,rem communcm nifî commun!confenfu de* terrainandam non effe, amp;nbsp;paruam amicitiæ atq; coniundionis rationem haber! attefta*

26o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L I g AE

retur ; Veneti tarne Maximiliano amp;nbsp;ipfis proprio tantiim nomine limplicitcr ftipulanti-buSjeaq; lege vt ab Maximiliano,Pontifex,Hifpaniç,AngliæjPannoniæq; regcs,omncs facri impcrij principes atq; fubiecli, quocumq; in loco circnt,omncsq; Maximiliani amp;nbsp;nominatorum principü,atq; impcrij ftatuumfœderati,intratres menfes nominandiîâb Venetis veró Galliæ, atq; Hifpaniæreges, amp;: omnes Venetorum,Galliæ atq; Hifpanix regum amici amp;nbsp;focij in Italia diintaxat conftituti, trinm menfium intcruallo nominandi comprehendercntur,tranfegeriit. Quibus indutijs vigefima aprilis die ftipulatis aeferè ftatim ab Romanorum rege amp;nbsp;Venctis confirmatis,arma inter illos cum multorum fpe, Italiam aliquandiu hac tranquillitatc fruituram funt pofita. Quo fado rex Galliæ Éo-rentinorum animos erga fe minime candidos, fed potius erga Cæfarcm fi eius rcs fcii-cis fucccfliis initium habuiffent, propenfos fuifie ratusjcumqiie id nulla alia ex caufla ' quam Pifarum quouis modo rccupcrandarum defiderio, amp;nbsp;quod ipfe neqi illorumfi-dei neq; officiorum pra:ftitorum habita ratione,non modô illos vel autoritäre vel armis non iuuifTet, verùm etiam Pifanos ab Genuenfibus fuis iuuari paffus efiet,ex indigna-tionemanarefeiret, vtaliquahoneftaratione voti compotes Itèrent, cogitare ftatuir: fedeumeireiex primo confilio propriam vtilitatem coniundam eife vellet,ad maio-rem pecuniç vimcliciendâ, metum,lpe mcliorem fore ratus, Michaëlem Riccium, qui quôd proprios homines vt cum Cæfarc eius hofte fœdus inirent mifilTcnt, quod nulli tcmporumftatus,fufpitionum periculorumq; ipfius habita ratione,Pifani agri vaftandi colore,valido exercitu conferipto, ncq; vnquam in tam grauimotu qui parabatur,ani-mis intégré dcclaratisjipfi ad quem fincm hi apparatus fpedarent non mediocrera du-bitandi caulTain præbuifient : quod ipfi in tam grauibus pcriculis fuarum copiarum au-xilium petenti id præter omnem eius expedationé denegafient, qucrerctur ; amp;nbsp;nihilo-minus, beneuolentiæ qua lêmpcr earn rempublicam profequutus crat,gratia,amp; ob re-rum quas ante id tempus pro ipfo gefferant mcmoriam, ipfum ad has récentes iniurias dummodo ad caufias quibus Italiæ tranquillitas turbari potuifict toilendas, in pofie-rum Pifanos non amplius absq; eius confenfu moleftijs afficercnt,Gondonandas para-tum effe diceret,mifit. Adquæ Florcntini, fe ad Caefarem non fponte fed coados,ncq; id vt cum illo aduerius regem focictatem coirent, fed vt fi forte in Italiam venifict, res fi.ias,quas rex ipfe in foederis quod cum ipfis haberct capitibus, aduerfus Caefarem dc-fendendas fufcipcre noluerat; fed ea verba exprefierat, faluis Imperij iuribus, in tut« eollocarcntmififle ; nec tarnen padioncm vllam cum illo fecifie : cxcrcitus in Pifanos miifi querelam æquam non efle; cum enim pro ipforum confuetudinc mediocresco-piæ baud ahum in finem, quam vt quemadmodum alias fæpc fecerant, meffem impe-dirent, fuiflent, neminem iuftam fufpicandi cauifiun habuiifc:earn rem vnacum auxi-lijs à Genuenfibus alijsque vicinis ad Pifanos miifis, in caufia fuifl'c) vt copias fuas regi auxilio mittercncquiuerint:ad quod etfi minime obftriéti crant, tarnen ob perpétuant eius nominis obfcruantiam, ctiamfi non petijffct, id officij prætcrmifiuri non fuiiTcnt; fequôd rex Pifanos,quos fi cum Florentinis compararet,amp; quid in Genuenfium defe-élionc contra ipfum fecifient rccordarctur, nihih faccre amp;nbsp;prorfus odifie deberct,mo-leftia non afltci optarct,fupra modum mirari ; neq; rege quo minus Pifanos infeftarent ipfispoiïë vetare, quod id in ipforum cum illo fœdere, ne faccret eflet expreffum, rc-Iponderunt. Ex bis initijs vtPifæ fub Florentinorum imperium redirentagi cœptunt , cft, ad quod fi efficcrctur, vt Genuenfes atq; Lucenfes nullam illis opcin ferrent,fufîi-cere videbatur; cum ad cam commeatus amp;nbsp;virium inopiam cfîcntrcdaëti, vt vrbe amplius egredi non auderent, præfertim vero rufticorum ob meifis iaduram male aft'câis animis accedentibus ; quorum maior quàm ciuium numerus crat, adeo vt nifi ab Genuenfibus atq; Lucenfibus aliquain pecuniam, qua qui rempublicam adminiftrabant, aliquot externos milites Pifis alcntts,amp;reliquum in ciuium iuucntutem amp;nbsp;rufticorum diftribuentes.-horumque armis cos qui cumFlorentinis pacifei cupiebanî,deterrcntcsgt; cam vrbem pacatam conferuabant, acccpiftënt; ipfife rueri non pofte cenfcrentiir. Huic negotio ab Gailiæ rege cæptc , Hifpani rewis, qui fine fua opera rem non perfici cupiebat acceflît autoritas: quare quamprimùm Michaelis Riccij Florcntiam profe-dionem cognouir,amp;ipfe Icgatum mifii; qui primum Pilas ingrclTuSjCos hortatuseft,amp;

LIBER OCT A V V S. , 2St fui nomine ad fe tuendos incitauitddq; no aliam ob cauflam, nifi vt dum pértîriaàiores infua fententia effent, maiori prastio vendi poffent.Hæc colloquia paulo poft duorum regum Gonfenfu, ad Galliæ regis aulam tranflata funt; vbi Hifpanus patrocinij toties promilfinullahabitaratione,cumeosnifi defenderentur in Florentinorum potefta* tern neceflario vcnturos animaduerteret ; tuncq; à nouis rebus præfertim contra Galliæ regis voluntatem aggrediendis, animo effet alienus , id fummoperè vrgebatmam etfiquamprimùmin Hiipaniam redijt, Caftellæ adminiftrationemaffumpferat,tarnen cum ob varia procerum ftudiajtum quia Romanorum rex,nepotis nomine non erat af-fenfus, eam-nonprorfusfirmauerat: fed vbiPifanorumres in Gallia diuagitatæ fuif-fentjob multas difficultates quæ inciderunncum vterq; rex fibi venditionis prætium depofceret J tandem cum nulla paóHonis ratio inueniretur,re infeda negotium tra-dari defijt.

Qdmeracenßi conueatMi: omnium-fere Chriflianorumpnnci^um aduerßit Z^enetos bellum : Çiaraâaddæpugna : 'Ueneti toto continents tmg/erio hoc bello Jl^oliati : eorundemerga Clt;iep(rem,reliqui imperij amittendi metu,fùbmifio:l^a^ tauiumab tjfdem^ndrte Çritti ogerarecugerdtUm'.goßremufflorentinorum-contratifànos conatUi : ‘PijOicapttet Çallia regu rranfilgesreditui: Carnicum beUum : ßatauinum bellum d J^aximtliano Cafire illatum : eiufdem belligro^ greJfus-.'Pitiliant comitu obitus:'Uenetorum contra Frrrarienfès bellum : eorun^^ dem claßu ad Tolifllamfra^^a : ijdem inter diilo liberatii.

! lft‘'ttæjVtleuibus medicamentis curaripoffentiimo vtfæpe in corpori-eO'SiBi bus nrnnis hiimorihii«: renlrri«; 'irriHir. vrmpHiri»mpnrnin vninarti fa-

i bus prauis humoribus replctis accidit, vt medicamentum vni parti fä-nandæ acc(5modatum, pernitiofiores maiorisq, periculi morbos affe-ranfic induciæ intet Romanorum regem ac Venetos fadæ,Italis pro ea

quietctranquillitaccq;, quam multi fcquuturam fperauerant5innume-ras calamitates,amp; bellafiipcrioribus longe atrociora amp;nbsp;cruentamägis pepereruntipam etfi in Italia iam à quatuordecim annis tot bella totq; rerö mutationes fuerantjtame rebus fæpe vel fine fanguine trafadis,vel cædibus potius inter ipfosmet fadis, populi minora quàm principes mala pafïïerantdcd nouis inpofterû diffidijs aditu patefâdopcr vniuerfam Italiâ,amp; contra ipfosmetitalos crudeliffimi cafus,innumeræ cçdcs,dfiipfiOquot; neSjVrbium oppidorumq; euerfiqnç^, militaris^Jiçcntia no rninusanucis (^m hoffîb. pernitiola fequuta funtiviolata religio, res facræ minor i rcuerentia, atq» ratione quàm prophanç, à conculatæ-.tantorû malorû caufra,fi generatim infpicias,fuit eadé quæ ferè femper eft principû ambitio atq; cupiditasifi verb diligentius animaduerras, ex Veneti Senatus temeritate,nimiaq; infolctia origine habueruntiqua difficultates quæ ad id repus vfq; Romanorû amp;nbsp;Galliç reges,quo minus cÔtraipfos fœdtis inirentimpediueranC lublatæ funnquorû regum altcrû immodicè cxacerbatû,in maxima defperationé conic cerunnalterû verb eodé tempore ad fummâindignationé concitarût; vel faite ei id quo diu exoptauerat honefto colore aperiendi,facultaté dederuntrquoniâ Cæfar tâta igno-minia, tantaque clade accepta irritatus; cumq;dum aliéna occupare in animo habet, fuafeamp;quidemhæreditariaamififfecernit, nihil quod ad tantaminfamiæ notam,tan-tumq; detriments farciendum faceret,prærermiffurus videbatur: qua voluntatê denub

26z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o RI AE. I Ï A L I C AE

poft faólas inducias Veneti imprudenterauxerunnetenim non minus inanibus fignis, quam fadis ab eo prouocando minime abftinentes Aluianum Vettetijs maxima pompa amp;nbsp;pene triumphantem excepcrunf:amp; Galliçrex quamuis ab initio fe inducias com-probaturumfpemfecilTet, poftca tarnen fe,ijs mirum in modum commoturn öften-dens,Venetos ipfum velut focium nominarcacfœdcre comptehendere aufos fuilfe,amp; propriatranquiilitateprocurata, fein belli moleftijsreliquiffe querebätunfednondiu quid vterq; animo agitaret, declarare diftulit : Cæfar enim,vtqüi proprijs viribus minime fideret, neqs Germanix principes ciuitatéfue iniurias fuas vitra perfecuturos fpera-ret,j adfœdus cumGalliæ rege aduerfus Venetos velut ad vnicüm honoris amp;nbsp;rerum amiflarum recuperartdarum inftrumentum 5 ineiindum, propenfus eratj in regeautetn offenfionum quas fe neapolirano bello ab ill iS accepifte exiftimabat gt;nbsp;memoria hac recent! indignationcrenouata,amp; veteri Cremonas aliorumq; oppidorum quibus Medio-lanenfium duces diu potiti fueranc, adipifeendorüm cupiditate incitatOjidera plane dc fiderium eratddcirco vt minoru rerumimpedimentis remotis j grau^ioribus rebus fimui incLimberepoftentjde controuerfijs inter Archiducem amp;nbsp;Gheldrenfium ducem,cinus falusob antiquum foedus amp;commoda accepta ab Galliærcgemagnificbat, compo-nendisinter eos agicæptum eft. Galliæregis animum eodemquoq; temporeaduerfus Venetos concitabat Pontifex,qui prater veteres cauffäs nouo odio accenfus erarûllo-rum enim opéra Foroliuienfes exules, qui Fauentiæ rcceptum habebant, earn ciuîta-tem ingredi tentaife exiftimabat:amp; quia Benriuolis ab rege Infubria pulfos: in Veneto-rum terris reciperentur : hue accedebat, quod Romanæ curiæ autoritatis multis in rebus minorciTj, quàm vnquam anrearationem haberent: quibus in rebus nouiffimèid Pontificis animum vehementer turbarat, quôd cum ipfc Vicerinum epifcopatum,San-lt;fti Petri in vincula Cardinalis nepotis fui morte vacantem, Xyfto itidem nepori fuo,in demortui locum amp;nbsp;dignitatis amp;nbsp;facrorum benefîciorum abeo furrogato contuliïTcc, Senatus Venetuseacollationecontempta j Venctumpatritium epifeopum Icgcranqui rametfi Pontifex eum confirmarereeufaret, fe epifeopumab cxcellcntifïîmo Rogato-rum Senatu eleôtum,temerènuncupare audebat.Quibus rebus accenfus primo Maximum Narbonenfis cardinalis.ab epiftolis miniftrum, deinde ipfummet Cardinalcm, qui recéter Aufenfis morte cius cpiicopatû adeptus, Aufenfis Cardinalis vocabatur ad rege mifit: qui hilari fronte ab rege auditi,varia amp;nbsp;fine Cæfare,amp; coniundtim cfi Carfare perficienda ad eum retulerunt. Sed Pontifex ad conquerendum quàm ad fententiam fuam proferendam, cratpromptioishinc enim vt arma in Venetos mpucrentur ardens defiderium in eius mente pugnabat : illinc ne ex aliorum potentiaimmodieè pendere cogeretur metus;amp; longé magis antiquaindc Rotomagenfis æmulatio-.qua rc ficbar,vt magnos regis excrcitus in Itaham traduci illi moieftifiîmum effeneum fufpcnfum reti-nebannres quoq; maiores aliqua ex parteillud turbabar,quod Pontifex paulô antein-fçio rege, Aftæatq; Placcntixepifcopatus contulerat;amp;quódrex,nouumSanóti Petri in vincula Cardinalem,in quern ob altcrius mortem,Claræuallis cœnobij,bencficiu(n opulentiiTimum propc xMcdiolanum fitum,collatum fucrar,co frui nolebar. Qtiibus in difficultatibus, id in quo Pontifex dubiu's hxrcbat,tandcm à Cæfare amp;nbsp;Gailiæ rege có-ftiîutum fuinqui confilijs inter fe contra Venetos occultilfimè agitatis,vt traôtata perfî-ccrenc, Cameraci conuenerunt, pro Ca?fare Margarita cius filiajCuius autoritäre tune Flandria,amp;rcliqua imperia quæ maternahærcditatc ad Philippum regem peruene-ranc,gubernabantur,cuiad hoc ipfum negotium deftinatus, aderat Matthaeus Langus, Cçfari acccpthfimus ab epiftolis miniftenpro Gailiæ regeRotomagenfis: verùm vtfua confiliâ Venetos celarent, amp;nbsp;ne vera huius conuentus cauft a ad eorum aures perueni-rer,fc de Archiducis Gheldrcnfis inter quos quadraginta dicrum induciæ paâæ erant conuenire, diuulgarunt: itaq; Venetooratori Rotomagenfis,regem in fœdere cumillis perfeuerare veile,grauiffimo iufciurando confirmabat. Cardinalcm potius nonre-pugnantem quàm confentientem Aragoniæ regis Icgatus fequutus cftmam erfi rex il le primus horum inter Cæfarem amp;nbsp;Gailiæ regem colloquiorum autorfuerat, tarnen fine illo poftea étant pcrfecuti, quôd vterq; fibi perfuaderer,ei régi, Gailiæ regis félicita-tqn moleftam elle; amp;nbsp;ob Caltellæ adminiftrationem, omne Cæfaris incrcmentum fu- ' fpedum;

fpeéhiiû ! câmq; ob cauflam eius confilia verbis no refpondere : Cameraci pauciflimo-rum dicrum interuallo res cófeóla eft,nulla re nifi omnibus peradis jCum Catholici régis oratore com munie ata; quæ poftero die qui fuit Decerobris decimus,in maiori tein-plOjMargaritæjRotomagenfis amp;Hifpanilegatifolennifacramento fancitafuitjuulla alia re tunc in vulgum prolata, nifi inter pontifice amp;nbsp;hos princeps fingulos, perpetuam pacemfoedusq; contraéfum-.verùm occultioribus raonumentis res maximè graues có-prehendebantur, quaelimbitiofajatq; in multis,quæ Cæfar amp;nbsp;Galliæ rex cû Venctis ha-bebant paâionibus contraria, quafi verborû diuerfitas rerum natura immutare pofier, exordio admodu ad pietatem compofito tegebantunquo aduerfus Chriftianinominis hoftes belli inchoandi comune defiderium, amp;impedimcnta,quæ ex pontificij imperij ciuitatibus ab Venetis ambitiole occupatis in hoc negotiu redûdabant,cxponebantur: quæ cum remouere cuperent,vtad tarn fanóla tamq; neceffaria expeditionem progredi coniun6tiuspoflent,pontificis quoq; cohortationib.atq; c ó filijs,Roto m age nfem, velut pontificis amp;nbsp;Galliae regis procuratorc,Margaritam item Archiducis amp;nbsp;Flandriæ gubcr-natricem,Romanoru régis nomine,amp; Aragoniç regis oratorem,omnes cum eoru quorum agcrent nomine madatis de belloVenetis inferendovt quifq;resfuasabillisoc-cupatas reciperetjConuenifiemumerabantur autem hçc à pontificCjFauentia, Ariminû, Rauenn.a,Ceruia;abRomanorûrege Patauium, Vicetia, Verona, imperghomineTFo-^ rumiulij amp;Taurifiumad Auftriaca tamlliamfpeStantes: abTj^æ rcgeCremqna,Gia^ radada,Brixia,Bergomû amp;nbsp;Cremazab Aragopiæ rege portus amp;oppidaab Ferdinando neapolitano rege oppignörata: GaUiæxex,ipfèmetinbcllû proficifceretur,idq^; proxi-mis calendis Aprilis aufpicareturzquo tepore fimul amp;nbsp;Potifex amp;Hifpanus arma moue-rentzvt aut Cxfar inducias non fcruandi iufta caufiamhaberet,Potifex ab illo velut pó-tificatus patronoopcm imploraret;quo faólo Cçfar falte vnumbelli ducem ei mittetet, amp;nbsp;quadraginta diespóft qua Galliæ rex bellû inchoaifetjipfemet ad Venetorû imperiû oppugnandû duceret : quicumq; illorû res fuas recuperalîet, ceteris donee fua prorfus reeepiflentjauxiliû ferret: omnes ad vniufeuiusq^; ipforû cui Veneti ob recuperata oppi damoleftias affcrrét,defenfioné tenerentur,neccuiquâcûVenetis absq; cômunicon-fenfü pace inire liceret: intra tres menfes Ferrarienfiû dux,Mantuanus marchio5amp; qui-cunq; aliquod fuûaliquid ab Venetis occupari cenferet ,huic fœderi nomina fua dare polTent: quofaéfo, perinde atq; ipfifœderis principes cômodorû participes fièrent,amp; finguliamifla per fe rccuperandifacultatemhaberent:Pontifex grauilfimis interpofitis pœnîs atq; cenfuris, Venetos vt res adpontificatum fpeétantes reftituerent moncrcuSc controuerfiæquæ inter BlancammariamRomanorum régis coniugem ,amp; Ferrarienfiû ducé,ob Annæ eius fororis quæducis vxor fuerathçreditatcortaerat,iudcx eflet-.Cçfar Galliæ régi fuo amp;FrancifciAngolismenfis eorumq; mafculæ prolis nomine Mediola nenfis imperij diploma cócederet; cuiusrei gratiarex ei mille auripondo perfolueret: nec Cæfar,nec Archidux duratebello,amp;fex menfes pöft,in Aragoniç regé,ob Caftel^ læ âdminiftrationé regniq^; titulû ali quid noui molirentur : Pontifex Pannoniæ regéjad idé fœdus hortaretunfinguli quadrimeftri fpacio,focios ac fœderatos fuos, dummodo ne VenetoSjVelalicuius federatorû imperio fubieétos beneficiariosûe nommai ent : vt quæfingulifœderis principes,id intra fexagefimûdié fœdus ipfi côfirmarcnt.Huic fœderi addita eft,inter Archiducé amp;nbsp;Gheldrenfiû ducé pax: qua couentû eft vt oppida eo bello Archiduciadéptareftituerétur : Gheldrenfi aût quæ efient adempta minime red-derentur.Nouo fœdere hac rationc firmato, fed ijs quæ ad Venetos fpeftabant quantû fieri poteratcelatis,Rotomagenfis cardinalis ,Lutetiano epifcopo,amp; Alberto pio Car-» penfi comité prius ad Cæfaré,vt Galliç regis nomine ab eo fœderis approbationé acci-» perét,miflis,fequentidie difccfiit-.Cæfar aûtid ftatim iureiurando codé ritu,quo in Ca-îneracenfitéploproraulgatùfuerat,côprobauit.Hocfœdus,ctfiinfcripto cumpôtificis amp;nbsp;Aragoniæ regis mandato atq; côfenfu id fadu elle expreflum fuerit ,tàmen fine illo-» rum mandato vel côfenfu fadum fuifie,certû eft-.quod Cæfar amp;nbsp;Galliæ rex,illos partim propriæ vtilitatis ratione,partim quia ob præfentium rerù ftatû,ipforum autoritati neu-^ ter illorum repugnare eflet aufurus, confenfuros minime dubitarent : præfertim veto

i Aragoniæ regem, cui etfi hocfœdus molellum effet, quia Galliæ regis potentiam ni^

264 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE ' I T A L I C ÄE

mium au ge ri metuens, totius regni neapolitani fecuritatem, eorum quæ Veneti debant recuperadöni anteponebat , tarnen quæ in animo habebattcgens , amp;nbsp;contra quam fentiret,praS fe ferens,ftatim eodem modo comprobauit.Maiorin Pontifice erat hæfitatio, cùm pro eius confuetudine, hinc Acmiliæ oppidorum recuperandorum cu-piditas,amp; in Venetos odium, illinc Galliæ régis metus;præter quam quod Cæfaris po-tentiam in Itâliam extendi fibi Pontificioque imperio periculofum ccnfebat,in eo pu-gnarent : quarc eius quod optabat partem pace quàm totum bello confequi vtilius ra-tus. Senatum Venetum, vt (ibi Ariminû atq; Fauentiam reftitueret fledere conatus elh pericula quæ ex tot principum coniundione imminebant,Pontifîcc in fœdus coeunrc, longe maiora fore oftendens, quôd illos facris atq; profanis armis perfequi cogeretur: fin vero oppida Pontifîcio imperio ipfo régnante ademptareftituercnt,fc cum oppidis honore recuperato,ea quæ fuo nomine,fed absque fuo confenfu tranfada fuerant,non comprobandi iuftam eau flam habiturum ; idq; fœdus quod per femulta impedimenta habuerat Pontificia autoritäre remota facile vanum euafurum ; quod ipfum quantum autoritäre atq; induftria poflet,fi non aliam ob cauiram,faltem ne in Italia Barbarorum potenria,non minus pontificatui quàm alijs periculofa augcretur,curaturum,certôfibi perfuaderepoflent: qua de re variæ erantin Senatu Veneto fentcntiæ:alij enim ponri-ficem ab alijs feiungi rem magni momenri futurum exiftimabant : alij cam rem indigna neq; ad bellum arcendum idoneam duccbant: tandem illorum qui ad meliorcm tutio-remq; partem hortabantur fententia fupcralTet, nifi Dominicus Triuifanus magnæ au-toritatis Senator, amp;nbsp;ex Martiæ opulenriflimæ ædis procuratoribus vnus, qui honos in Veneta rep.poftprincipem fummus eft,furgens contrarium fuafiflenqui multis rationi-bus,magnaq; dicendi vi, Pontifici cuius cum ceteris fœderatis coniundione vel aliéna none, ipforum pericula parum augerentur minuerenturue, repetita reftiruere, ab eius clariflîmæ ampliflîmæq; reipublicæ dignitatc amp;nbsp;vtilitate valde alienum eire,perfuadcrc conatus eftmam quamuis ipfi, quo ipiorum caufla minus turpis vidcrctur,pontificisin fœderepercutiendo nomine eflent vli,reipfafineillo coucnifle, eamq;ob cauflamad res conftitutas perficiendas nihilo Icntiores remiflioresue futuros : è contrario autem Pontificis arma non eius virtutis efle, vttanto prætio ea (ifteredeberenr: nametfi codem tempore ab alijs oppugnarentur,easciuitates raediocri præfidio defendipofle, quas Pontificiæ copiæ,quæ crito vulgi prouerbio militiæ dedccus effent,per fe neq; ex-puguare, neq; vllum ad belli fummam momentum aflerre poflent: nec in profanorum armorum motu atq: feruore, facrorum tclorum reuerentiam minafue percipqquænon magis hoc bello ipfis nocerc poflent, quàm in multis alijs,amp; præfertim Ferrarienfi no-culfrcnt;quo,quin pacem ipfis honeflam,amp;vniuerfæreliquælraliæ,quæ tantoconfenlu co tempore quo maxime opibus, armis, amp;nbsp;virtutc florcbat, aduerfus ipfos confpiraue-rat,ignomlniofam adipifcerentur,cfticcrenó potuerant; amp;iurequidcm:ncq; enim,vc-rifiraileefle Dcum opt. max. feucritatis amp;clcmcnriæ,iræatq; pacis fuæeffectus,ambi-tiofiflimifuperbüfimiq; hominis, vino multisq; alijs rurpibus voluptatibus obfequen-tis, qui ijs ad cupiditatum fuarum arblrrlum,non ad iufliriæ Chriflianæûc reip.coinmodi rationem vtcrcrur,potertati veile peunittere ; iam fi in hoc Pontihce facerdotalis fides y conflantior quàm fere femper in alijs fuerat,exiflcrct, quo minus Fauentia Aritui-notp adeptis, fe Rauennæ amp;nbsp;Ceruiæ recuperandæ gratia reliquis copularct, quç cautio haberi poflet fe minime cerncre,ni datx- fidci maiorcm quàm pontificum,qui vt morein fuum legibus tuerentur, inter Ceteras leges Ecciefiam ctfi omnes conrradus,omniapro mifla,omniaque commoda pcrcepra intercédèrent, fuorummet Antiftitum,rite faótas obligationcs reuocarc, amp;ijspr.orlus cóerariafacerc poflefanxerunt,femperproprium fuit rationem habcret : fœdus inter Maximilianum amp;nbsp;Galliæ regem magno ardorefii-dum,fed reliquorum fœderatorum animos minime fimiles cflc;catholicum namq; regem inuitum adhærerc;in Pontifice veró confueta inconflantiæ atq; fufpitionum figna apparcl^;; idcó non magis Cameracenfe fœdus, quàm ca quæ alias Trdentinum,dein-deq; Blefiacum codera ardore ab eodem Maximiliano eodcmq; Ludouico ida crant, metuendum efle, quod conflitutis rebus perficiendis multæditficultates,quæ fuapte natura vix explicari poflent, rcpugncnnidcirco præcipuum Senatus fludium fummàq;

diligcntiamjîncoefleponendamjVt Cæfarem ab eo fœdcre difiungant: quod ob eius naturam jinopiam J amp;nbsp;antiquum in Gallos odium facile fperari poflit i coque a-lienato , nullum belli periculum elTd qüod rex Galliæ ab co defcrtus, non plus quàm haétenus fecifletipfis bellum inferre effet aufurusîin omnibus publicis rebus principia diligenter confideràndal quodpoftea fine fummo probroamp; periculo» ab iaiTi conftitutis, diuqueretentis,difccdcrc in hominum poteftate non effet : patres ipforum ipfosquc Temper , apertè fe ad raaiorâ afpirare profîtendo, omnibus occafionibus imperio augèrido operam dèdiffe; hincomnibus partim timoré , partim amiffarum rerum dolore inuifos euafiffe:quod odium ctfi magnarri quampiam turbam gignere poffe, multoantèfit ahirriadùerfurri, ramen ncque tune ipfos occa-fiones oblatas neglexifi’c, ncque nùric imminentibus pcriculis,etfi partem corum quæ tencrent cederent occurri poffe ;quôd eorum quibus effent inuifi animi hacratio-^ ne minime,fed potius audacia ex ipforum metu fumpta, accenderentur: cumenim Veneti Senarus per vniucrfam Italiam, quod femel arripuiffet nunquam dimittere, in-ueteratum effet, quis finunctam timidè contrarium fieret,id ex fupremafuiab in-gruentibus periculisdefendendi defperatione manarc non viderct ? fi rem quantum vis minimam cedcrc iriciperent, antiquam eius reipublicæ exiftimationem arque fplendorem minui, Scpericulavehementeraugeri;amp;longedifficilius effe, ciquiin-clinare cæpcrit, eaquæ relinquuntur vcl à minimis periculis conferUarc,quàm ci qui dignitatem gradumque fuum tueri fttagens, nullo cedendi indicio dato prompte fe in eos,qui feopprimere conanturconuertit:autigitufàudàôlerprimapoflulararcij-cienda,aiit ijsconceffis , alia multaconcedendaeffc;exquibus brcuiflimo tempore imperij euerfio,amp; propriè libertatis iadura fequerentur ,cogitandum- Rempubli-cam Venetam, amp;patrum amp;nbsp;ipCorummet memoria grauiffima cum Chriftianis prin-cipibus bella geffiffe,amp;ob conftantiam animique magnitudincm femper retentam,’ gloriofum finem reruliffe. Debcre ipfos ex præfentibus laboribus ctiam fi fortaffe maiores viderentur , eundem fucceffum fperareiquod amp;nbsp;potentia amp;nbsp;autoritas ipforum maior effet ; amp;nbsp;bellorum quæ à multisprincipibus contra vnum geruntur, ter-rorem periculo maiorem effe folere; cito primos impetus deferuere; citô fententia-rumvarietate inter cos exorta, fidem debilitari: præterca dcbcrc cum Senatum fpe-rare,prærer defenfionem amp;nbsp;apparatus quosipfi perfe faóluri effent,Deum iudieem iu-ftiflimum,rGmpublicam in perpétua libertate natam,atque altam, totius Europæ orna-rnentura atquefplendorem minime deferturum : ncque cam ciuitatem quæ tanta pie-tatc , tantaquereligionetot annos Chriftiànæ rcipublicæ agger ac propugnaculum' fuit, falfo belli aduerfus Chriftianæ religionis hoftes adornandi colore à principura ambirionc conculcari paffurum. DominiciTriuifani verba , itamaximæ partis animos commouerunt, vt quemadmodum iam ab aliquot annis fere fitalc in co Se-natucrat, contra multorum prudentia autoritateque infignium patrum fententiam,quot; deterius confilium coraprobatum fucrit. Idcirco Pontifex, qui fœderis comproba-tionem ad vltimum vfquc præfcripti temporis diem diftulcrat, tandem comproba-uit:fed cum expreffadeclaratione,finihil hoftilcin Venetos,nifipoff bcllum»aGal-liæ rege cæptuin,gerere veile. Cum his g: auiffunorum bellorum feminibus finem ha-buit annus millelimus quingentefimus octauus ; quo tempore Pifinorum res ad maxi-mas anguftias redaétæ cranr, indiesque magis rcdigeh3ntur,quoni3m Florcntinf,præ-ter quam quod fupcriorc æftate agrosillofum dcmeffuerarit;amp; præter quàm qUód corum milites affiduè ex vicinis oppidis ad Pi'fana's portas vfque cxcurrebant, vt com-meatum mari iraportari prohibèrent, Bardellæ ex Portu Veneris filium cum aliquot nauibus ad ftipcndiafuaaCciucrant; quare Pifaniferè terramariqueobfeffr, cumob inopiam peregrinas naues militcfue accerfendi facultatem non haberent, amp;nbsp;lente ab Vicinisiuuarentur, vixvllam amplius fuituendifpem habebannquibus rebus permoti Genuenfes arque Lucenfes, vt magnam frumenti copiam Pifas importarent, ten-tare ftatucrunt;quodmulris nauibus impofitum, amp;nbsp;duabus Genuenfibus onerarijs, amp;nbsp;biais longis nauibus magnis, cobviratum Spediam, deinde Viaregium veäum fuerat,'

266 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T Ö R I AÈ 'I T A L I C ÂE

vcindcPifanorum mandato quatuordccim biremibusalijsquc compliiribus nauigijs Pifas ferretur. At Florcntini quiain eofrumento importando vel excludcndo, Pi-faruin eoanno adipifccndarum , fpcs defpcratiouc omnis pofitacrat j id prohiberc volentes , clafïî quam prius habebanc, nauem vnam Anglicam quæ forte fortuna in Ligurni portu erat,arque aliquotmyoparoncsccloccsque,addideruntîamp;vtclaf-fem quantum poterant terreftri appâratu iunarent, omnem equitatum , amp;nbsp;magnum pcditum numerum è fuis hominibus colleólurn,ad omnia ea loca, quibus hoftilis claP-lis line per Arni, line per Mortui fluminis oftium Arnum ingreifa Pifas perucnirc pof-fet mifcrunt : ad Arni oftium boftes vencrunt ; cumque Fiorentina claflis inter id oftium amp;nbsp;Mortuum fluuium effet, amp;nbsp;terrerrcftres copia? omnia opportuna loca occupaffcnr, amp;nbsp;tormcnta in vTraque fluminis ripa qua tranfituri erant collocaflcnr, fe vlcerius progrcdi non pofte rati, tribus celocibus amiflis, in Genuenfium ora in redierunt. Quo fucceffu quum viâoria ob commeatus penuriamcertapropemo-dum viderctur, Florentini quo facilius commeatum fiuuio vehiprohibèrent, pon- , temlignenm Arno impofuerunt, cumque vtrinque propugnaculis munierunt : amp;v£ eodem tempore vicinorum auxilia remoucrent copiarûparte prius quo Lucenfium audaciam réprimèrent Cafeina, ad Viaregienfemportumamp;tabernas,inquibus ma-gnacrat Lucenfium mcrcatorum fcrici pannicopia diripiendasmiffa , cumLucenfi-bus, qui care territi legatos Florentiam miferant,tandem conuencrunt, vt inter v-tramcjuc rempublicam focdus ad mutuam defenftonem per tres annos effet ; Pifa-nosquouis modoiuuandi facultate Luccnfibus nominarim adempta ; quod focdus ft Florcntini intra annum Pifis potirentur, in annos duodecim prorogatum intclli-geretur : hocque foederc vigentcà Florentinis ( quotl tarnen ipforum iuribus frau-di non effet, ) Lucenfes ob Petrzefanda? atque Mutronis poffefTionem , nullainO' leftia afficerentur. Sed longé maioris, ad Pifas facilius adipifeendasmomenti fuit, foedus ab illis cum Galliæ atque Hifpaniæ regibus idum ; quod multos menfes tradatum, varijs erat difficultatibus impeditummam Florentini prætcritarum rcrura memoriacautiorcs fadi, ne id ad magnam pccuniæ vim ab ipfis cmungendam in-ftumentum effct,amp; Pifanæ res nihilominus in eodem ftatu manerent,vehcmcnterme-tuebant; contra vero Galliærex, moramca fpe vt Pifani,quorumanguftiænoriflimaî erant, fuafponte ccderentartificiofe trahi cxiftimans , nollcrq; Florentinos nullomodo, nili fibi merccdem foluerent ca vrbepotiri,Bardellam fuiimperij hominem abeo-rum fdpendijs difccdcrc iiiflit; amp;nbsp;Ciamontio vt fcxccntoscataphrados Mcdiolano Pi-fanisauxilio mitteret imperauit; quarc omnibus difficultatibus impedimentisquere-inotis,in haneformam conuencrunt; GalliæAragoniucreges,nullam Pifanisopen» auxiliumûc ferunto; ne quis fubiedus, aut ex foederatis patrociniôue ipforum com-mendatis locis commeatu, pecunia, milite vllâue aliare iuuanto : Florcntini lîintra annum vnum proximum Pifas recuperarent , fingulis quinquaginra aureorum numûm millia, ccrtis temporibus numeranto: ex co die quo Pifas rcccperint, in triennium foedus inter ipfos efto : quo tempore Florcntini ad ca quæ illi in Italia habent tuenda trccentos grauis armaturæ équités dare tenentor ; amp;nbsp;ab quouis il-lorum viciifim ad fuamdefenftonem trccentos cataphrados accipiunto. His pubhcc conftituciSjHifpano regc infeio, noua capita, quibus fe Galliæ regi,ijfdcm temporibus ijfdcmque legibus,alia quinquaginta aurcorum numûm millia dattirospromife-runt,adderc hcceffe fuit : præterea duorum regum miniftris aureorum numûm quinq;

amp; viginti millia,quorum maxima pars ex Rotomagenfis cardinalis arbitrio diftribnen-da erar,promittcrc coadi funt: quæ pada ctft cum grauiffimo Florentinorum fumptu effent, maiorem nihilominus apudomnes mortalcs illis regibus, quorum alter pccuniæ gratia cam ciuitatem, quam fæpius in fide fua effe dixerat, amp;nbsp;cuius vt poftea co-gnitum fuit,’fpontc deditæ Magnus Confaluus cius nomine imperium acccpcrat, defcrendam ftatuit ; alter corum quæ fæpius Florentinis promiferat immcmor, vel iuftam Pifanorum libcrtatcm turpi pretio vendidit, vel Florentinos , vt propriarum rerum iuftc rccuperandarum facultatem ab fe emerent coegit, infamiæ notant

attuleriint; tantum hodié palTim plus auri vis , quam honefti ratio poteft. Sed Pi-fanorum res in quas antea totius Italiæ oculi conuerii efle folebant, hoe tempo* re hominum anirais ex maiorum rerum expeótatione fufpenfis,parui fichant; Ca-meracenfi nanqne fœdere ab omnibus focijs comprobato , Galliæ rex flatirn rna-^ ximos apparatus moliri cæpit, amp;nbsp;quamuis nondum ad minas amp;nbsp;bellum indicen-dum deuenifietj, tarnen cum res amplius diflimulari non poffet, Rotomagenfis eo-ram vniucrfo regio. Senatu 5 cum Venetorum oratore , quod is Senatus regio fœdere ämicitiaque contempta5Cerretenfe cœnobium in Cremenfi agro muniretjin qua cum olim arx fuilTec, pacis anno millçfimo q^tadringentefimo quinquagefimo-quarto,inter Venetos amp;FrancifcumSfortiamnouum Mediolanenfiiim ducem faftae capitibus^ ealegc ne Venetis vllo tempore eum locum munire liceret, diruta fue-rat;ad cuius pacis capita , fœdus inter regem amp;nbsp;ipfos faóla,in hoc atque inpleris-que alijsreferebatur , vehementilfimis verbis queftus eft:cumque poft paucos dies rex Lugdunum venift'et, iam ciuscopiæad alpesfuperandasaccedebant: amp;fexHel-

K uedorum milliaeius nomine conferipta eodem tempore initaliam defeenfum ador-nabant ; ac prætcr proprias aliorum quoque viribus vfus, à Genuenfibus quatuor oncrarias naues’,, à Florcntinis quinquaginta aureorumnuraûm millia, ex ilia fum-ma quæ Pifis adeptis debchatur , obtinuerat-.a Mediolancnfibus vero oppidorum quæ Veneti occupauerantrecuperandorumauidiflirai,mille aurilibrae ei dono datæ fuevant : multi prætcrca è Mediolanenfi nobilitate, atque bcneficiarij equos amp;nbsp;arma vtregem ornadlfimo comitatu fequerentur adornabant. At Veneti ingenti animo ad tantum bellum fuftinendum fe comparabant,pecunijs, autoritäre , amp;nbsp;tods imperij fui viribus , tanta republica dignos apparatus facerc conati , idque eo alacriori-bus animis,quod admodura vcrifimile videbatur,fi primum impetum fuftinerentj horum principum male concinnatam focictatem facile ardorcm remifturam , vel ddfolutum iri : quibus in rebus fumma cum Senatus gloria , idem ardor , in ijs qui pvius fruftra, vt fecunda Fortuna moderate vtcrentur fuaferant, quam in contrarias fententiæ autoribus cernebatur ; publicam enim falutcm priuatæ ambitioni ante-ponentes, autoritärem fuam, alljs pernitiofa confiliâexprobrando,remcdiâuequ3S periculls ex illorum imprudentia natis adhibebantur impediendo j minime au-gerenitebantur. Sed nidilominus cum pene vniuerfum Chriftianum orbem ,infe concltatum arma fumere animaduerterent , Pontificls ab alijs feparandi 5 præfer-tlmi'cum ilium ft modó Fauentiam ei reftituiftent, contentum fore fpcraflent, oc-cafionis ncgleôtæ iam pœnitcntcs,quo ad cius fieri polfet, tantum confenfum infrin-gcre funt conati ; idcirco cum illo prima colloquia renouarunr, amp;nbsp;noua cum Cæfare amp;nbsp;rege Cathollco Introduxcrunt ; cum Galliæ vero rcgl, fiuc odlo, fine quod nullam eins fieftendlfpemhaberentpuihll tentarunr.Sed Pontificl'quæ prius exoptaueratiam admittere non cratinteOTum;amp; Catholico reoc^etfi forte voluntas non dee{fct,dccrat tarnen aliorû remouendorum facultas ; Cæfarvcro accerbiuimo in Venetum nomen odio plenus, non modo non alfenfus eft, fed nc illorum quidem poftulataaudire voluit ; quonlamloannempetrum Stellam Senatus ah eplftolls miniftrum cum amplifli-mis mandatis miflum, in fuum confpeôFum admittere rccufauit. Quare omnibus co-gitadonibus ad arma conuerfis, vndique ingentem cquitum ac peditura numerum conferibebant ; amp;nbsp;multas naues ad Aemilix Flaminiæque oram , amp;nbsp;Apuliæ oppida tuenda, amp;vcinBcnacumLacum, Padumquejamp;aliavlclnaloca,èquibusFerrarien* fium duels , ScMantuanl marchlonls Iniurlas metuebant, immitteientjinftruebant* Sed præter hominumrainas raulti lllos vel fatales, vel fortuitl cafusterrcbant:Bri-xienfis arx de cœlo taéta, nauls à Senatu cura centum auri librls Rauennam milfa, in mari 'fubmerfa tabularium reipubllcæ feriptis ac monumends refertum , to-tum repente corruit: illud autem ingenti eos terrore compleuit,quod eo die eadem” 'quot;q^uc bora qua comitia^iabebantur, fine cafu, fiuc Occultaalicuius fraude,ignis in ar-mamenrario, inque eo loco in quo nltrum feruaturaccenfus,quamuisingens hominum multitudo ad eum exdngucndum accurrerent, venti vi amp;fomento adeumnu-

268 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R î AE I T A L I C AE

triendum augendumq; apto adiutuSjduodccim tricmium corpora,amp; maximam tormS tarij puluerts copia abfumpfit.His acccflit quod cum lulium amp;nbsp;Rentium Vrfinos, Troi* lumq; SabeUumcumquingentis grauis armatiiræ equitibus, amp;nbsp;tribus peditummilli-bus adftipendiafuaacciuiüent. Pontifex àcerbiflimis cdiófis,velut Pontifieij imperi; bcncficiarios atq; fubieófos cos è Latio ne difcederent coëgit: amp;. ad quindccifn aurco-rumnuraummilliaftipendij nomine accepta retinenda , fecaVenetis ex eo quod de Aemiliæ vedigalibus perceptis pontificatui debebant, fatisFadurum promittens,hor-ï^o^, tatus cft.Senatus apparatus ad Galliæ régis imperij fines præcipuèconuertebanturjcu-iusarmisinagis celercmacvalidam impreflïonem expedabant quoniamab Arago-niærege, etfi reliquis focijs mul ta pollicitus cfiet,vt eius eratmosjfigna tantu amp;rumo-res fine vllo magni moinenri apparatu confpiciebantur ; nee Cæfar in FIandria,vtapo-pulis nepotis fui imperio fubiedis, voluntariam pecuniam cogcretjoccupatus,bellum cóftituto tempore incepturus credebatur : Pontifex vero magis aliorum vidoria quàra proprijs armisfretus, ex fociorum progrefTu confilium capturus exiftimabatur : quin primus Galliæregis impetus in Giaradadda, Abdua fluuio propeCaflianumtraiedo effet futuruSjdubium non erat-.idcirco ad Ponteuicumad Ollium amnem Venetus ex-ercitus colligebatur; cuius imperator e-rat Pitiliani comes, amp;nbsp;Barptolomæus Aluianus caftrorummagifler, amp;nbsp;Senatus nomine legati, Georgius Cornarius,amp; Andreas Grit-tus patricij ambo ciari, amp;cum ob cæteras virtutes tum ob gloriam fupcriore anno ab altero Carnicis vidorijs , ab altcro verb Germanis Roucreto pulfis partam, infignes: qui de belli gerendi ratione délibérantes, non modo inter fe, fed amp;nbsp;Imperator amp;nbsp;Ma-giftcrcaflroriim,fententijsdi/fidebant. Aluianusingenioferox,fupcriorisannifelici fucceffu elatus, ad perfequendas fperatas occafioncs promptus, lt;Sc tarn in confilio capiendo, quamineo exequendo incredibili celeritatc præditus, vtbelli fedespo-tius in hoftiliregione ponei'ctur,quam in propriaditionc expelt;darctur,in Medioia-nenfe imperium ante quàm rex ipfc Galliæ initaliam defeenderet, irruptionem fieri fuadebar. Sed Pitilianus fiue(vt aiebat Aluianus )animi vigore fenio hebetata, fine periculis longo vfii, maioriprudentiaponderatis, amp;nbsp;à fortuna fine maxima fpe periclitanda alienus , fuadebat, vt Giaradaddæ oppidorum quæ nullius ad belli fummam momenticrant,iadura negleda , exercitusprope Vrceo3,qucmadmodum olim in bellis inter Venetos amp;Mediolancnfes, Francifeus Carminiola , amp;nbsp;poft la-cobus Picininus fuorumtemporum ciari nominis duces fecerant, caftra metarentur: quæ caftra quod inter Ollium amp;nbsp;Serium amnes fita fintvaldc funt munitai atquead omnia Veneti imperij oppida tutanda maxime opportuna ; fi enim Galli ipfos in il-' lis caftris oppugnare tentarent, ob loci naturam tuti certam fere vidoriam fpcrari pof-fe; fin Cremonam, Cremam, Bergomum, Brixiamue peterent,ad illarum vrbium dc-fenfionem exercitum tutum in locum admouere : tantoque leuis armaturæ amp;nbsp;Epyro-tarum equitum, commeatu cetcrisque commodis interceptis, vlliusmomenti,oppi-di capiendi facultatemillis adimere; hacque ratione fe fortunæ minime permitten-do,imperium Venctum facile à tarn validotamque ferociGalliæregisimpetu poffe defendi. Quæ fententiæ ambæ à Senatu reiedæ fuerunt : Aluiani quidem confi-liuin vt nimis audax , Iraperatoris aucemvt nimis timidum, quodque præfcntiura pe-riculorum naturam non ponderaretiSenatui enim exinueterataeius rcipublicæ con-fuctudinc , cautè progrcdiamp; quamminimum fieri poffetex fuametpotcftatcegredî magis placuiffet: fed ab alia parte cogitabatur, fi dum penèomnes ipforum vires, in Galliæ rege repellendo effent occupatæ,amp;Romanorum rex valido exercituin ipforum fines irrumperer, quæ arma, qui duces, quæ vires illi opponipoffent? quamob caufTam earn rationem quæ per fe cautior tutiorqjvidebatur, incertam magis, magisq;

' periculofam fieri. Quare vtfæpe in contrarijs fententijs fit,medium fequuti, vtcxerci-tus Abduæ fluuio appropinquaret decretum fuit; ne Giaradaddam hoffibus prædærc-linquerent,fed cum expreffo Senatus Veneti mandato,atq; iufftgne fine magna fpc,vel neceflîtate cum hoftibus prælio decertarent. Longe alia erat Galliæregis pugnæ defi-derio ardentismens,quiLotaringiæ duce amp;nbsp;vniucrfaGallici regni nobiiitatc comi-

tatuSjVtprimùm alpes fuperauitjMôhgioiam fœcialem fuum ad bellum Senatui Veneto indieendum mifit:amp;,vcquO citius bellum indidum dici poflet,Cremona iter faciens idem cum Venetis magiftratibus faceret,mandauif.amp; quamuis nondüm omni exercitu colleclo ; donee ipfemet Caflianünà Veniflet,nihil tentandum efle ftatuilTet, nihilomi-nus vel Pontificis qui tempus irt fœdere conftitutum elapfum querebatur ftimulis,fiue vt quadraginta dierum tempuSjqüo Galliæ rex bellum raouifTetjCæfari ad inferendura præfcnptuin elabi inciperet, priote lententiamutatajVenetôrum copijs^quia non om-nes colledç étant,nondû Pontèuico profedis, Ciamontio vt belli initium facerer,im-pevauit. Primus tartti incendij motus fuit x v.Aprilis die,quo Ciamontiüs Abdua fluuio ad CaHianum cum tribus equitutU millibus vado traiedo; amp;nbsp;fexpeditûmillibus quos tormentafequebantur, lintribus tranfuedis ,Treuiumquod tribus CaflianopafTuuni millibus diftat, iter direxit-.in quo oppido erat luftmianus Maurocenus vêtus Epirota-rum Icgatus ; Si, cum eo Vitellins Tifernas, amp;nbsp;Vincentius Naldius,qui militum quos in vicina oppida diftributuri étant deledutn habebant-.hi Gallos qui in plurés partes per agros diinpati erant,non ad oppidum inuadendum, fed ad excurfiones in agris facien-dasinftrudos efferati, ducentospCdites amp;nonnullos Epyrotas équités ineos mife-runticum quibus congreffa Gallicarum copiarum pars, leur certamine eos vfq; adpor* tæ propugnaculum perfcqnutaeif: amp;paulô póft reliquis aduentantibus ,tormentisq; eollocaûs, cum minoribus tormentis propugnatores peterent,fme ducibus tam repen fmo impetu terrids, fiue abieda animi conftantia,vel oppidanorum defeétione coadi, Ciamondj arbirrio fe dedidcrurmamp;ficluftinianus legatus,Vitellius,Vlncentius amp;nbsp;multi alij, amp;nbsp;cum illis centum leuis armaturæ equites,amp; circiter mille pcditcs,quiferè om-nes ex Lamonis valle étant, tantummodo ducentis Epyrotis fuga elapfis capti fuerunti deinde Ciamontiüs cui nonnulla vicina oppida deditionem fecerant, cum omnibus copijs trans Abdua redijt-.eoderatp die Mantnanus marchio, velut regius miles, à quo centum cataphradis præfedus état, adCafalemaius qnod caftellum fine defenfione ab oppidànis vnà cum Lndonico Bono Veneto Magiftratu ci tràditumfuit, excurrit. Eodem quoq; dicRoccalbertinus cum centum quinqnäginta cataphradis amp;nbsp;tribus pc ditum millibus, nattali ponte Abdua fluuio vbiirt Padum influit traiedo Placentia in Cremonenferaagrnm excurrit: in cuius agri alteram partem , milites qui in Laudenft preefidio erant, Abduæ ponte impofito, amp;nbsp;omrtes Briantiæ mentis incolæ Bergomum vlq; irruptionem fccerunt:qu3c impreflio eodem die quinq; ex locis fada,hoftlbus nulle in loco confpedis, maiorcm ftrepitum quam facinoraedidit; quoniam Ciamontiüs ftatiin vt régis quiiam appropinquabat aduentura expcdarct, Mcdiolanûreuerfus eft; amp;nbsp;Mantuanus raarchio qui Cafalemaiore capto, Alulam fruftra tentauerat,Aluianum cum multis copijs ad Molarium pontetn Ollium traiccifte certior fadus,Cafalemaius deferuit. Hoc belli initio fado, Pontifex ftatim admonitionis nomine horrcndtim e-.didum diuulgauit, in quo omneä oppidorum ad Pontificium imperium fpedantium, VenetiSenatus occupatlones,amp; in epifcopafibus,multisq; alijs facerdotijs diftribuen-dls, amp;nbsp;in facris alijsq; ad facrofandæ fedis iudicium fpedantibus cauftis apud profanos indices tradadis,in eiufdem fedis llbertltis,clusq; iutium fraudem, autoritas vfurpatai omniaquepraÈteritaPontificiæ maieftatis lælæ imperijq; contempt! crimina cnumcra-bantut. præterea etiam, illos ante paucos dies, vt Bononixrcs contra candem fedem turbarent,Bentiuolos perduclles,quibusq; vnà cum illis qui eos accipcrent,facris inter didum effet Eauentiamaccerfiuiffc: amp;vt intra viginti quatuor proximos dies oppida occcupata cum omnibus vcdigalibuS ab ipfis pcrccptis , rcftitucrcnt monebantur; quod ni facerent,bon modo Vcnetim'Vrbem, verum etiam omnes quitmperioil-lorum parerent, quive illis non fubiedi 5 Venetum aliquem admitterent, facro interdido fubiedos fore ; eosquclæfæ facrofandæ maieftatis rcos, atque ab omnibus Chriftianis pro fempiternis hoftibushabcndos declarauit : illorum bona vbiq; terrarum occupandi,hominesc^ue in fcruitutem abducendgfacultateconccffa. contra quOd cdidum,fuitab ignotis hominibus ,poft paucos dies fcriptum quoddam Principis amp;nbsp;magiftratuum Venetorum nomine Romam allatum,in quo poft Ion gam accrbiffimam-que.in Pontificem amp;nbsp;Galliæ regem orationem,ab edido ad futurum concilium : amp;nbsp;hu-z 3

mana iuftitîa deficiënte, ad Chiifti iuftiffimi indicis, amp;nbsp;omnium fiipremi principis pedes,appellabant. Quo tempore vt profanæ minæ facro edido adiungerentur, Mon-gioiafœcialis', Venetias peruenit; amp;adduçem atque patrum collegium introdudus, bellum iam cæptum , potius vehementibus quam veris iuftisque cauffis idexaggerans Galliæ régis nomine denuntiauit: cuius orationivbi nonniliildeliberaflent abduce breuilfimis verbis refponfum fuit .-poftquam rex Galliæipfiseo tempore quo ob foe-dus quod ipfi nunquam violauerant, amp;nbsp;quia ne ab eius amicitia difeederent,Romano-rum regem contra fe prouocarant, maximam fpem in eo habcbant,bellum inferre fta-tuilTet, vt fetuerentur operam daturos,fperantcs id fe viribus fuis cum caulfig æquitarc coniundis præftarc pofie. Hoc refponfum magis ex reipublicæ dignitate vifumeft, quàm multis rationibus amp;nbsp;uanis quærelis contra eos qui fe iam armis inuaferant vfi elfent. Sed quamprimùm Venetus exercitus, in quo erantduogi'auis,amp; tria partiin leuis armaturæ, partim Illyricorum equitum millia,peditum ex omni Italia feledorum quindecim miliia, quæ verè non minus ob militum forditudincm,quam ob ducum pe-ritiam atque virtutem Italicæ militiæflos erant, amp;nbsp;totidem ex proprijs agreftium de-ledibusjcum maxima tormentorum copia, ad Pontcuicum conucnit,ad Fontanellain ad fextum ab Laudepompeialapidem, federn, ad Crcmonam,Cremam,Carauagiu!n, amp;Bergomum tutanda opportunam, pofuit : vbi Ciamontij trans Abduam regrelTu, quodqueregius exercitus nondumtotus cfletconiundus , Treuij recuperandi feoc-eafionem nados rati,exSenatus voluntate , fed contra Aluiani, vt ipfe póft aiebat,fen-tentiami qui hæcinter fe pugnare dicebat, ne prælium cum hoftili exercitu committe-retur cauere ; amp;nbsp;ab alia parte eo in eos vfque progredi,vndc pedem referre in ipforunv forte poteftate non foret; quod etfi maxime poftent,cum ranta ex eius exercitus exifti-mationis diminutione forc,Yj: nimis magnum ad totius belli fummam detrimentum ca res elTetallatura; eamqueob caulfam, cumproprij turn maximè totius Italicæmilitix communis honoris gratia, fe potius quàm tantæ ignominiæ alTentiretur, mortem fubi-turum. Exercitus Ripaltam, vbi Galli nullum præfidium reliqucrant,prius occupauif^ ibique quinquaginta equitibus amp;nbsp;trecentis peditibus pofitis, Treuium oppidum pa-rum ab Abdua remotum , amp;nbsp;nonnihil edito loco fitum, in quo Qamontius quinquaginta cataphrados amp;nbsp;mille podites, Imbaltio ,FontaliaVafconc,amp;Blanco equite du-cibus reliquerat,accelfit;amp;tormentis ab ea parte quæ ad Calfianum vergit, vbi murus minus munitus eratcollocatis, cum rormenta magnum progrelfum facerent,qui intus erant fequentidiCjfaluis miiitibus,fedinermibus,acducibus captiuis,amp;vt oppidum libero vióioris arbitrio permitteretufjquod ftatim maiori eorum qui vicerät, quàm corû qui vidi crant clade direptum fuit, deditionem fecerunt: quoniam rex Galliæ vt hofti-lem exercitum circa Treuium elfe cognouit, eius loci pene ante oculosfuosiadura, multum de exiftimatione fua detrahi ratus, ftatim, vtoppidanis opem ferrct,Medio-lanocaftramouit; amp;cum fequenti poft Treuium captum die qui fuit Maij nonus,ad fluuium prope Calfianum, vbi prius ob Calfiani oportunitatem absque dilficultatc tres nauales pontes fadi fuerantjperucnilTet, totum exercitum traduxit : hoftibus nullum impedimenti lignum facientibus , cum fumina omniumadmiratione ,illosotio-fètantam , primæ partis quæ fluuium traiecillet inuadendæ occafioncm amittcre ; amp;nbsp;Triultio vbi copias fine impedimento traduci vidit, exclamante, hodie ô rex Chriftia-nilfime,vidoriam adept! fumus : quam occalionem Venetos quoque duces cognouif-fe,amp; arripere voluilfc manifeftum eftd'ed neque autoritate,neque precibus,neque minis vnquam milites direptione amp;præda occupatos cducere potuerunt ; cui rei cum nulla alia rationcprofpicipolfct, Aluianus vtillosad exeundum cogeret, oppidum rncendi iulfit, id autem remedium tam ferum fuit, vt Galliiam, hoftium ignauiam im-prudentiamque deridentes, fumma lætitia penitùs traiccilfient.Rex cum excrcitu,pau-1Ôplus millepalfibus ab Yenetorum caftris, quæ loco nonnihil edito, amp;loci natura, atque arte itaraunito, vt finemanifeftopericulo oppugnari non poflent,fita crant,ca-ftra locauit ; vbi cum de progrclfius ratione, inter duces dcliberaretur, multi ex ijs qui regijs confilijs intererant, Cæfarisarmamoxfonitum editurarati, vtcundanterpro-gredercturfuadebant : nameum inprælijs melior fit eius qui oppugnationcm expe-

âat, quàm oppugnantis conditioqaeceflitatem Venetos duces,cum fe id imperium ex totpanibustuerinoüpofle animaduerterent ad prælium ineundum, impulfuram. Rexautem , fiuequôdRomanorum regis motus feros fore metueret ; fiue quodcum ipfemet cum omnibus rcgni fui viribus adeflet, nonmodôraagnamde viôioria fpem concipcret, vcrùm ctiam norainis fui gloriam, nift per fe absque aliorum ope bellum conficeret,vehementer minui; amp;nbsp;contrà,fua potentia atque virtutc reliquos focios non minus fe vidorix præmijs frui, fibi maximæ laudi fore cenferet, dummodo pugnæ locum cuius fitus pugnantium virtutem fupcrare non poffet,nancifcerentur,fecus fentie-bat; ab alia parte Scnatus atque Venetorum duces, confilia fua Cæfaris metu minime accélérantes,locis tam fibi quàmhoftibus æquis ,nunquam,fed femper in tutis ac mu-nitis cadra mentantes, eodem tempore prælij necelfitatem vitare,amp; Gallos ab alicuius momenti progrelfu faciendo impedire ftatuerant. His confüijs vterque cxercitus per integrum diem immotus ftetit; amp;nbsp;quamuis crebræ inter expeditos équités excurfiones fièrent, amp;nbsp;Galli tormentis vlterius promotis,pugnæ occafionem quærerent,maior tarnen motus non eft fadus. Poftero die rexRipaltam verfus, vtnum cius oppidi tuendi defiderio Italimouerentur periculum facerct, cadra mouit-.quos cum non moueri cer-nerct, vtfaltem eos ad pugnam venire non audere tacitam confeflionem exprimeret, cum omni exercitu ad pugnam indrudo per quatuor horas ante illorum cadra , illis nullum alium motum, nid quod munitis cadris minime defertis, indrudam aciem ad Gallorum frontem conuerterunt, facientibus conduit : interea verb tormentis ab re-giarum copiarum parte ad Ripaltæ muros conuedis, paucarum horarum fpatio expu-gnata fuinin eaque rex, non parum ob hodium belli gerendi rationem,quorum conidium quanto magis difplicebat, tantolaudabatmagis,animi anxius,eademnode cum omni exercitu cadra habuit i fed vt eos ad id quod fponte facere nolebant, trahe-retentaret, vbi vnum dicmRipaltæ moratus eflep eain difeeffu incenfa, vtad Vailam vclPandinum proximanode metaretur le ex quouis herum duorum locorum facile hodibus commeatum, qui Cremona amp;nbsp;Crema vehebatur impedirepolfe; ficque ad cadra in quibus hadenus fuerant deferenda cogéré polfe fperans cadra moult* Quar nam effent re gis confillaVcneti duces agnofeebant ; necquln cadra munira hodibus vicina , vtin ijfdem laborlbus Irapedlmcntlsque detinerentur , habere neceffe effet dubltabantifed Pltlllanl cornes cadra ante fcquentem dlemnon mouendaeffefuade* bat;tarnen Alulanus ram vehementer In contrarlam fententiam omnlno præoccupan-dumeffe afferens Inditlr, vttandem darlm cadra mouere datuerint* Duo erant itl-» ncra,quibus ad fupradldaloca pcruenlrlpoterat; vnum depreffius Abduæ fluuio vi-clnum , fedquumobllquumeffet, longiuserat; alterumabfluuio remotlusfedbre-mus,quonlamredum erat, amp;nbsp;lt;vt dici folet ) hoc quafiper arcus funem, illud per ipfum arcum: Inferiusiterregiusexercltustenebat: in quo fupraduo cataphradorum, fex Heluetiorum peditum , amp;nbsp;duodecim partim Vafeonum , partim Italorüm millia effe dicebanrur;tormentis optimeindrudus,amp;cum magnafabrorumcopia. Superioriiti-nere amp;nbsp;ad dexteram hodem verfus progrediebatur Venetus exercitus : in quo duo gra* uis armaturæ equitum, fupra vlginti peditum millia, amp;nbsp;magnum partim Italorum^par-tim ab Venetis amp;nbsp;Græcia expeditorum equitum numerus effe ferebatur : équités GrX-cipræcurrebant, fed non quantum folentextendebantur, vepretisenim arbufculis-que quibus intervtrumque exercitumregio eratreferta, impedlebantur; quod etiam in cauffa erat, vt duo exercitus fe inuieem non vidèrent •. quo modo dum progrediun-tur,amp; Venetus exercitus femper mmorem itlneris progreflüm facit, codé tempore Gal bei exercitus primùm agmen,cui Carolus Ambofius,amp; loannes lacobus Tri'ultius præ-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;étant,in quo étant quingenti cataphradi amp;nbsp;Heluetiorum cohortes,amp;Vcnctorû nouiflt

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mumiCui Barptolomæus Aluianus imperabat,in quo étant odingenti grauis armaturæ

équités,amp; ferè totius exercitus pedirû fclcdllfimi, fed qui no fatis feruatis ordinib. Al-uiano eo die pugnandum fore non opinante incedebant, valde inuieem appropinqua-

' rûnt; quod vbi Aluianus animaduertit, fiue confueto ardore incitatus,fiue quod fe co loci redadum, vtprælium committendû neceffario ccrncret,datim fua vel ncceflitatc, 1 vel confilio;Pitiliano qui cum altéra copiarum parte prxccdcbat, fignificata ; vt ad fç

1^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

iuuandumvcnirctpetijt'.cui Comes vt incederetamp;præliumvitaret, fie enim belli ra-tioné poftulare, amp;. hanc Veneti Senatus mentem efle,rcfpondit.Aluianus autem inte-rcapeditibusfuis cum fextormétis,in paruulo quodam aggere adtorrentis cuiufdam, qui tune aqua cärens inter vtrumque exercitum crat, curfum impediendum fado, col-locatis,tanta virtute tantoq; impetü impreflionem in hoftes fecit,vt eos perturbarit:hac inreadiUtüsquodpugnain vinetis quibufdâcæptaerat, vbi Gallipropter vitesequis fuis expeditê vti non poterant;fed Gallici exercitus robore, in quo erat rex ipfe, huius pcriculi cauflaprogrefTo, duo prima agmina in Aluiani milites impetum fecerunt; qui maxima vidoriæ fpe exfclici principio cocepta, hue atq; illuc volitans milites fuos vc-hementiflimis verbis accendebat amp;nbsp;incitabat: vtrinq; Gallis fuOrum opc vires anirauq» refumentibuS) amp;pi‘ælio in apertü locu vbi equis quib.longe fuperiores crant libéré vti poterantjpeitradOjValde ferocitcr pugnabatur: régis quoq; qui nonmaiore ac fi priua tus miles fuifTet/ui habita ratione, tormentorum pcriculo expofitUSjfuis opus erat im--perare,hortari j atq; minari non definebat, præfentia noii parnm incenfi:ab alia paiTC, Irali pedites primo fucccflii audaciorcs faófi, in er edibili virrutc dimieabanrneq; Aluia nus in vllo præftantiflfimi militis atq; imperatoris munere abeundo decrautaildcm vbi cireiter tres horas fummavirtutc pugnatum effet, Venctorum copiæ ingenti äperto in loco ab hoftium equitatu clade accepta, præterea folum copiofo imbri dumpugnaba-batur incumbente, ita lubricum fadum, vtmilites pedem hgerc non pofTehtj minime paruumimpedimentum afferebat: præfcrtim veró fuorum auxilio deftituti magno cuin incommodo pugnare cçperÛGnihilominus cximia virtute,fediam vincendifpc amifla, potius pro gloria quàm pro falute pugnantes, Gallis vidoria cruenta, amp;nbsp;aliquo teporis fpacio dubiamfeceruntt amp;ad Oitremfiamiflis potius viribusquàm animivirtute, ter-go hoftibus nunquam obuerfb, omnes ferè eodem in vefligio exfi occubuerunt: inter quos valdc celebratum fuit Petri nomen, qui erat è MontisfandæMariaîin Hetruria marchionum familia vnus, Pifanis bellis Florcntinorum merens ftipendia exercitatus peditum dux; amp;nbsp;tunc in Veneto peditatu vni legloni præfedus: ob hanc igitur ram for-tem vnius tantummodo exercitus partis virtutem,tunc multorum conftans opinio fuir, fitotus Venetorum cxercitus prælium inijftet, vidofem futurum : fed Pirilianus cum maxima copiarum parte,fiucquôdjvtipfe aicbat,cum pugnam initurus fe conuertifTct, ab agminc fugiente fuiffet impeditus ; line, vtfama fuit, quod cum vincendi fpcm non haberet, amp;nbsp;Aluianum contra autoritärem fuam pugnare aufum fuifte 3cgretulifter,cain copiarum partem conferuari, quàm totum exercitum alterius tcmcrirate amitti melius duxiffet, prælio abftinuit. In hac pugnapauci équités pericrunt;maxima enimftrages in Venetorum peditatu fuit:cx quibus nonnulli odo millia,alij vtrinq; tantum fexraü-lia aiuntcecidiflc.Barptholoraæus Aluianus capriuus altero oculo,amp;facie tota conru-fa amp;nbsp;liuida, ad régis tentorium perdudUs eft:viginti magna rormenta capra, rehquus exercitus neinine perfequéte cuafmHçc fuit Celebris ilia Ghiaradaddæ,ftue vt alij apcl lant Vailæ pugna,quarto decimo Maij die commiffttjin cuius mcmoriam,rcx eo in loco in quo pugnatum faicrat,.Sacellum,Ciii Sandæ Mariæ Vidoriæ nomen indidit,ædifîc3ri iulîit. Tantam vidoriam adeptus rcx,neocca(ionem virtute atq; fortunapartam negligentia corrumpcrcr,fcquenti die Carauagium exercitum duxit;amp;oppido ftatimdedî-tione capto,tormentis arcem veiberauir, quæ vnius diei fpacio ad cius arbirrium dédira eft, Proximo die Bergomates exercitus aduenru minimeexpeófaro fefeilli dedidc-runt,vbiquinquagintacataphraôfis amp;nbsp;mille peditibus ad arcis oppugnarionem relidis, Brixiam iterdirexinquO antequam pcrucniffer,Bergomenfis arx vnum dicm tormentis petita , ea legcdeditionem fecit, vt Marinus Georgius amp;nbsp;reliqui Veneti magiftratus, captiui effent : quoniam rex non tam odio,quàm multæ pecuniæ eliciendae fpe duôf us, in locorum deditionibus nullam legein quapatritij Venett feruarentur admitterefta-tuerat. In Brixianis vêtus ilia propeiifio, qua auorum fuorum temporibus in Philippi-mariæ Vicccomitis bellis,grauilfimam obfidionem, vt fe fub Vencto Imperio confer-uarent,ftiftinucrant,non amplius vigebat; fed partim gallicorum armorum rerrore; partim loannisfrancifci Gambaræ comiris, Gibeljinæfadionis principis fuafionibus, adfefe Gallis dedendos propenli,di.e truç pugnam fequuta cft,vrbis portas ocenpaue-

rant, G cor gio Cornelio, qui fumma celeritate co profedus præfidium imponére vo-lebat,aperte répugnantes : deinde cum Venetus cxercitus numero non tam ob cladem in pugnaacccptam, quàm quia vt in huiuftnodi temporibus aceidere folet, multi fpon-te difcedebant,plurimùm imminutuSjVbiappropinquafTet AndreæGritti,quiBri-xiamjvt eos ad præfidium admittendum flederet ingreflus erat, autoritärem amp;nbsp;prêtes contempferunt: quarc exercitus cum fe eo in loco minime tutum exiftimaret, Pi-feheriam verfus contendit: amp;nbsp;Brixienfes Gambaræfamiliæhominibus huius confilij autoribus , Galliæregi vrbemdedidcrunt : amp;nbsp;idem fimiliter de arcebiduo, omnibus ijs qui intus étant,præter patritios Venctos,libéréabire permiflis,fadumeft. Cum veto tantæ cladis nuntius Venetias allarus eft,quantus fueritomnium communis mœ-

! roratqucterror, quamt|ueomniumanimi,tamaduerfis rebus minime alTueti, un6 ferè femper ex omnibus bellis vidoriam reportare foliti, perturbati obftupucrint, ne

i cogitari quidem,nedummonumentis mandari poflet î amp;nbsp;pro tanta gloria amplitu-dineéjue,qua ante paucos menfes totius Italiæ imperium animo præcipiebant, im-

' perijiattura atque extrcmæpatriæipforumeuerfiones pcriculo ob oculos verfante, ; ab omnibus ciuitatis partibus, cum maximis clamoribus amp;nbsp;miferandis lamentations i busadMartianamædemconcurfusficbatjvbiSenatoribus quid in tam grauicafu faciendum effet deliberantibus, poft multam confultationem rcrum defpcratione con-filium vinccbatur ; tam imbecillaatque incerta étant remédiai tam cxiguaamp;fefè nulla falutis fpes ; fe alios duces aliasùe copias ad defenfioncm præter illas , quæ expu-' gna animo amp;nbsp;viribus exutæfupetcranr,nullashabere:populôs imperio ipforum fubic-Ctos,vcl ad defedioacm propenfos,vel incommodis periculisq; ipforum cauffaferen-dis alicnos elfe: Galliæ regê cum potentilfimo exerciru vidoriadatum, cuius folo no-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mini omnes ceffari ciîentvad fccundæ fortunæ cui fum fequendum paratû effe cogitan-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tibus : quôd fiillûfolum fuftinere non potucrant,e|uid Roraanorû rege,qui iam finibus

ipforum appropinquate audiebatur, nûc tantaoccafione alledus,iter accclcraturus eifet,atma mfefta inferentc fietet?vndiq; pcricula amp;nbsp;ddperationé cum pauciftiinis lalu tis mditijs apparere : amp;nbsp;quis præftare poffit, quo minus in ingenti horainura multitudi-ne referta ciuitatc,partim prædæ cupiditatc,partim plebis in patritios odio,perniGiofus aliquistumultus excitarcturdam quotl extremi terrons eft,omnia aduerfaquç fibi eue nire polfepropofuerant, certiffima exiftimabantiSc tarne animis in tanto pauore vtpo-terantrefumptis, fummam vt quauis ratione cum PontificCjKomanorura rege,atq; Hb fpano in gratia, redirent, diVigcntia adhibere ftatucrunt,de Galliæ regis animo mitigan do nihil cogitantes'.quoniâ non minus eius in fe odio diffidebantjquâ eius arma metue rcnt;amp;tamé interca defenfionis confilijs minime abiedis, pecunijs comparandis ope-ram dare,nouas copias terreftres confcribcre,amp; clalîcm quæ Genuæparati dlccbatur metuentes,claffem ftiarn cui Angelus Treuifanus præeratjVt triremes numero quinqua ginta effent,augere.Verùm enimuero Galliæregis ccleritas omnia ipforüconfilia præ-uertebancul poftBrlxiam capta Crcmona(arce excepta) dedita fueranquæ arx etfi mu-nitiffuna erat,allarum tarnen exemplum fetjuutaeffct,cum præfettim ijfdem diebus Pi-tighitonenfis arxidem feclflet, fi rexomnes libetosincolumesq; abitc permififfenfed cum multi Veneti patiiûj in eamfe cóclufiffent, amp;nbsp;inter ceterosZacharias Contarenus homo ditiffimus,nlhiftl In fuam poteftatem venirent, dedltionem admltterc nolcbat; idclrco multibus ad earn obfidenda mlffis,cum Veneto rum copiæ quæ quotidie minue bantur, in campo Mavtlo prope Verona,quod eas Veronenfes Intromlttere nolulffcnt, caftrahaberent,rex Pifchcrlam quæ iam deditione fecerat,ad arcera oppugnanda pro-greffus eft; quamvbitormentis verberare cæpiffcnt,Heluctij atq; Vafconcs, per angu* ftasmuri ruinas maximo impetuincamirrupcrunt; amp;rnllltibus quicitciterquadrln*

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gentiln ea erant cæfis, arcis qui amp;nbsp;oppido præeratpræfedum,patriGium Venetu cepe«

runt,qul regls iuflu vnà cum hlio ad muri plnnas fuipenfus fuit, quod vfqi adco imma-' ne faclnus ab rege ideo fadum eft, vt qulin Cremonenfi arcc erant,hoc exemplo ter-rltl,fenon ad extremum vfque tuerentur.Sic rex Galliæ quindccim poft vidonam dic-lumfpaclo, præter Cremonenfem arcem, quæ ex diuifionc Camcraccnfi ad fe fpeóla-i, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bant

‘ilo^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

bant adeptus erat; ad Mediolancnfe quidem imperium valde opportuna,amp;quibus re-gijsvedigalibusfingulisannis vitra mille auri pondo accedebant. Quo tempore,cuni Romanorum rcgis arma nullo adhuc in loco fentirentur, Pontifex cum quadringentis grauis, totidem leuis armaturæ equitibus , amp;nbsp;odo peditum millibuSjCumq; Fcrrarien-liumducis tormentis5quem Pontificij imperij Vexillifcrum nuncuparat, qui bonos ex temporum noftrorum confuetudine plus habet dignitatis quam poteftatis, Acmili« oppidâinuaferat: huic exercitui præerântFrancifeus ex CaftelloRiuijPapienfis cardi-naliSjCum Pontificij Icgati honore, amp;nbsp;FrancifcusmariaRuuereus,Ioannis PotiHcis fra-tris ncpos,qui Guidobaldo Vrbinatium duceauunculo adoptatus,eaqgt; adoptione pon tifîcia autoritäre in pontificio Senatu confîrmata , fuperiore anno, illi fine aljjs liberis defundo, fucceflerat. Cùm hoc exercitu Cefena Ceruiam verfus progrefli,indc inter Imolam Fauentiamque venilfent, Solariolum oppidum ccpcrüt;amp; aliquot dies ad,Ba-ftiam,qu3e ad tertium à Fauentialapidcm eft, commorati, Berfigcllam, vallis Lamonis præcipuumoppidum contenderunr, quo ingreiïus crat loannespaulus Mamfronius cum odingentis peditibus,amp; equitibus aliquot, qui adeertamen cgrcflî,in infidias per dudi,tâferociterabIoanncpauloBallione,amp;Ludouico Mirandulano,qui inPôtificio exercitu ordinesducebant,petitifunr,vt in oppidum fugientibus hoftes cispermixti vnàingrederentunidq; tanro.impetu, vcManfronius ex cquo delapfus, vix tantum ha-berettemporis vtin arcempoffet confugere : contra quam cum tormenta effent collo-cata,primo idu tormentarius puluis qui in ca eratconflagrauir: quo cafu territi defen-fores, absq; vlla paôtione vidoris fc arbitrio permiferunt. Valle tota occupata,exerci-tus in planitiem defccndit;amp; Granariolo omnibus^ue alijs Fauentini agri oppidis ca-ptis,adRuflîum, caftellum inter Fauentiam amp;nbsp;Rauennam pofitum,cxpugnatu vero minime facile, quoniam amplis atque altis fofîis circundatû, ac præterea fexcentis operi-bus ac prçfidiarijs militibus munitunijcaflra locauir:cxpugnationem verb difficiliorem reddebat,quod in Pontificio exercitu id confilium eaq; concordia quæ neceflaria fuif-fet,quamuis vires abundarent,non crat:rccentcr enim tria Heluetiorum millia pontificio ftipendio condudavcnerant:eam ob cauffam eifi Vcneii in Aemilia minime poten tes effent,haud magni progreffus aduerfus eos ficbancumq; loannes Græcus, curafua Epirotarum turmaRauenna egreffus effet, ab loanne Vitellio vno ex Pontificij excrci-tus ducibus debellatus captusq; cftmihilominus cum decê dies circa Ruflium fuiflent, deditione eo potitifunt: amp;nbsp;vidoria hoc ipfo tempore ab Galliæ rege parta, Fauentini qui quôd pauci Venetorum militesadeffent, fui iuris erant, nifi intrai5.dies auxiliuin accipercnt,fc pontificiû magiftratum admiffuros padi funt;quo fado, quingentiVene-torû pediteSjfub Pontificij Icgati fide egreffi ,Vrbinatiù ducis iuffu fpoliati hierunt.klé amp;Rauennates quaprimùm cxcrcitus appropine|uauit,feccïunt. Sic Pontifex potius vi-doriæ ab Galliæ rege partæ cxiftimationc,quâ proprijs armis, tantopcrcexoptata Ac-miliæoppida adeptus eft: qua in prouincia Veneti nihil araplius præter Rauennæ arcé obtinebant; aduerfusquos quotidienouihoftes exoriebantur;quoniaFerraricnfiiim dux,qui fc ad earn vfq; diem dcclarare noluerar, repente Vicedominû (fie enim appellant magiftratum quem Veneti veteri foedt rc Ferrariâ vt fuis ibi controuerfias habenti-busius dicercr,mirtcre folcbant)Ferrariaciccit;amp; fiimptis armis absq; vlloimpedimc-tOjRodiginam Polinefum recuperauinarq; Venetorum claffcm,quæin Athcfi craptoi:-mentisfubmerfit: amp;nbsp;Afula atque Lunatum, quæ oppida Veneti olim in bellis quæ cum Philippomaria Vicecomite geffcrunploannifrancifco GonzagæMantuani marchionis proauo adcmcrant,marchioni fe dediderunt. In Iftria Chriftophorus FrangipaniuSjPi-finium,Duiniûc[; occupauit;amp; Branfuicenfium dux Cefaris iuffu Forumiulij,cum duo-bus coadorum militum millibus ingreffus, Feltrium atq, Bcllunium cepit: cuius ad-uentu amp;nbsp;ad Gallorum vidoriæ famam, Tcrgefte, cæteraq; oppida quorum cauffatot malaaduerfus Venctos origincm habucrant,fub Cæfarisimperiumredierunr;Lodro-nenfes quoque comités nonnulla ipfis vicina caftclla , amp;Tridentinus cpifcopus,fiæili motu RipamTridentinam amp;nbsp;Agreftum occuparunt : Sed nulla res Venctos poft Vailæ cladem ita terruerac, vtPifcheriæarcis cxpugnatio,circaquam,ob eius munittonem, vidoris

viâovis impetumhæfurumfibiperfuaferant: quare tot rebus aduerfis perterrittj amp;rte GalliærexvlteriusprogrcdereturfummoperemetuenteSjrerumfuarum defperatione, acmetupotius quàm confilio dudi, copijs fuis, quæabsq; difciplinavllôueordine,a(i » valde exiguum nuinerum redadæ erant, Meftrium contradis,ne tot hoftes haberent, forte nimis præcipiti confilio,continentis imperio cedere ftatuerunt; atq; etiam vt Gal-liæ régi Venetias appropinquandioccafionem adimerent, neq;enim extrametum e-^ rant,quin aliquis ïn ca vrbe tumultus,vel àpopulo,vel ab innumeraperegrinorum qui ibiaguntmultitudine concitatus orirctur, his quidem prædæ cupiditate traélis,illis vc-ro quod eu ni dues fint,longa fuccelfione in eadem ciuitate nati,imô multi eiufdcm fan guinis,cxijfdemq; familijs abhonoribus excludantur ,acpenc omnibus in rebus patri-» tijs parère cogantur, ferre nolentibus; cuius etiam reihæc in Senatu ratio adduda fuit, fifponte prælèntium pcriculorum vitandorum gratia de imperio cederent, fecunda fortunafiidaliquando contingeretredeunte, facilius recuperaturos; quoniampopuli fponteab ipfisfacramento foluti, non taminuitifub priftinum imperium redirent, acft aperte rebellalfent : quibus rationibus permoti, Venetæ virtutis amp;nbsp;tam illuftris reipub. fplendoris oblici,falfarum aquarura imperio contcnti,magiftratibus,qui Patauij,Vero-næ alijsq; Maximiliano deftinatis in oppidis erant, vt ijs in ciuium poteftate relidis inde difcedcrctjimperarùt .Et prçtcrca vt ilium aliquaratione ad pacem {lederent,fum-maceleritate Antoniumluftinianum legatumad eum miferunt; qui ad Cæfariscon-fpeôtura ,in publico confeffu admilfus, miferè amp;nbsp;fubmifle admodum,fed fruftra, quia Cxfar nulla de re absépae Galliærege pacifei volebat,loquutuseft. Necab inftituto noftro alienumvidetur,fi,vt quàm animo confternataeifeteaciuitas quæ iam ab ducen tis vel pluribus annis huic parem aduerfam fortunam non fcnfcrat,meiiusperfpiciatur, earn ipfain orationem quara ille latinis verbis corara Cæfare habuit,hic inlcruero,qu3e huiufmodi fuif.Vetercs philofophos,atqi fummos illis temporibus viros, cùm eara glo riam,quæ ex fuiipftus viôloriacôparatur,veram,fîrraâ,æternâ,immortaleraq; elfe amr-* marunt,eamq; fupra omnia régna ,trophç3,atqi triumphos cxtulerunt,minime erraffe manifeftû ccrtiffiraumq; eft-.hæcScipionimaioritotvivlorijs claro,maioréfplendorenx quam Africa deuifta amp;nbsp;Cartago domita dedlt.Nonnc bçc eademres magnû ilium Ma-cedoné immortalitate donauit? quû Darius maximo prælio ab illo viôtus,deos iramor-tales vtregnum fuum ftabilircntrogauit ; quodfi fecus ftatuifTent,fe non aVium luccef-forem quam tam benignum hoftem,tam manfuetum vidorem ab illis peterc.Cæfar dictator , cuius tu nomen babes,amp; cuius fortunam,libcralitatem,magniricentiara aliasq^ virtutes,obtines, nonne conccdendo, rcmittcndo,condonando, qui in deorum nume rum referretur dignus cftiudicatus ? Denlq; Senatuspopulusq; Romanus ille,mundi domitor,cuius imperium in tern is in te folo cft,cuiusq; amplitudo amp;nbsp;maieftas in te con fpicitur,nónne plurcs populos atq; prouincias, dementia, æquitate,amp; manfuctudine, quàm bello armisep imperio fuofubiecit ? Qmæ cum itafint, minime inter poftremas laudes idtibiadferibetur, Cxfar, li cum vidoriam aduerfus Venetosinpoteftatc tua habeas,quàmhumanærcs caducç frat meraor,ea moderate vtinoueris,magis ad pacis ftudia, quàm ad dubios belli euentus propenfus fuerisjquanta cnim rerum humanarft inconftantia lit, quàm incerti cafus,quam dubius, varius, fallax,obnoxiusq,periculis fitmortalium ftatus, externis prifeisq; exeraplis oftendere non eft opusifatis fuperque Venetarefp.docet; quæpaulo ante Horens,fplcndens,clara,atq; itapotens crat,vteius nome amp;fama,nóiam Europæ finib.contineretur,fed egregiapompa Africam,Aliamq; percurrereuatq; in extremis orbis terræ terminis magno cû plaufu refonarct : hæc eade nite vnico eoq; leui aduerfo prelio,rerû geftarû gloria orbata,opibus fpoliata,lacerata, coculcata atq; euerfa,omniu rerum ac prxfertim cófrlij egens, ita corruit,vt omnes pri-ftinæ virtutis imago confenuerit,omnisq; armoru ardor deferbuerit. Sedfalluntur pro-culdubio,falluntur Galli,fi hæc propriæ virtuti tribuunt : antchac cnim Veneti grauio-ribus incomodis agitati,maximis detrimentis cladibust'p pcrcullfi atq; confumpti,nun-« quam animu amiferunt;amp; tunc præcipuè quû maximo periculo cum fæuilfimo Turcarft tyranno,multos annosbella gefterunti imofemper ex vidis vidores fadifuntddem Ô6

nuucfperaffent, nifi maieftatis tuæ tremendo nominejcopiarumq; tuarumvîuidainui-daq; virtiite audita, ita omnium animi concidinent,vt nulla no modo vincendi,fedne obfiftendiquidemnobisfpesreliétafuerit, quocirca atmis abicdis, in maieftatis tuæ incredibili dementia, vel potius diuina pietate fpem omncm locauimusjquam nos re- « bus noftris perditis inuenturos minimè diffidimus. Itaq; principis, Senatus,populiqve Veneti nomine,humili deuotione fuplices oramus, obteftamur atq; obfecramus, vt de mentiæ tuæoculis res noftras affiidas refpiccre digneris, ijsquefalutarem medicinam afferre gt;nbsp;omnes pacis leges quas tu nobis irnpofueris amplcdcmunomnes iuftas,hone-ftas,amp; ab æquitaterationeq; minimè aliénas duccmus.-fed fortafte quinobis ipfis mul-dam imponamus digni fumus. Ad te verum amp;nbsp;Icgitimum principem,omnia quæcunq; maioresnoftrilàcrolmpcrioamp;Auftriæducatui ademeruntredeant: quibus vtdecèn- • tiusveniant, omnia quæcunq; in continent! poftîdcmus adiungimus, quarum rerum iuribus quocumq; modo partis ccdimus:prætereaquotannis tuæ maieftati, amp;nbsp;legitiinis imperij fucceftbribus in perpetuum quingenta auri pondo tribut! nomine pendemus: imperijs, decretis, legibus, prcccptisque tuis libenter obtemperabimus-.defendenos quæfo ab illorum, cum quibus paulô ante arma noftra coniunximus, infolentia ; quoi nunc fæuiffimos hoftes experimur ; qui nihil aliud expetunt, quàm Veneti nominis inter! tum.tua ifta dementia conferuari,te vrbis noftræ parcntcm,genitorem, condito-remque apellabimus: ingentia beneficia tua in annales referemus; amp;nbsp;filijs noftris per petuo meraorabimus : nec verb parua eritlaudibus tuis acceftio, teprimùmefle ad cuius pedes^Veneta refpublica , fiiplcxfchumiprofternat, cuiceruices fupponat,qucm velutDeum de cœlo delapfum. colat,reuereatur atq; obferuet. S! Deusoptimus maxi-mus earn mentem maioribus noftrisdediflet, vt rcs aliorum atn'ngcre non ftuduiftenr, iam noftra refpub. gloriæ plena, rcliquas Europæ ciuitates longe fuperaret ; quæ nunc in fquallore, fordibus, amp;fetore langucfccns,!gnominia,probroqgt; deformis, ludibrio atq; contumelia rcferta,vn!co momento, omnium vidoriarum laudem amiiir. Sed vt vnde !ncçp!r,co mcareuertatur oratio,in tuapoteftate eft Cæfar,Venct!stu!s!gnofcen-do dccondonando, nomen laudemq; comparare, qua nemo vnquam vincendo maio-rem fplendid!oremc(; adeptuseft;hocmonumentum nulla vetuftas, nulla antiquitas, nullus temporum curfus,ex mortaliû nicntibus dclebit ; fed omnia lèculate pium,dementem,omnium principumgloriofiifimum appellabunt,pra:dicabunr,confitebuntur: nos tui Veneti quod viucmus,quàd auras cæleftcs carpemus,quàdhominum comrner tio ffucmur,id oranetuæ v!rtuti,felidtati,clementiæq; tribuemus.

Veneti eodem confilio proprium hominem in Apuliam miferunt, vteius proiiin-ciæportus Aragoniæregitraderer, qui cum alienorum laborum frudu fine fuiTiptuamp; finepericulo frui nofccr,cx!guara daffem ex Hifpania m!ferat,quænonnuila paruimo-met! oppida iii illarum vrbiû agris occupauerat. In Acmiliam quoq; publicum Senatus ab epiftolis miniftrû, cum mandaL-is,vr Pontifie!,fi loanncspaulus Nlanfron!usamp; ceteri captiuidimitrerentur; fi tormcntaabducerel!ceret,amp;milites quiinRauennatiarcc e-rantjincolumes ex!rent,quæ adhuc pofiidebant traderet mifertitun quibus dum Pontifex ne focios offcndat,fè difticilem præbet, Rauennatuin arx deditionem fccinquonia milites qui in ea erant,Vcnetorum ab epiftolis ininiftro qui cam ingrcirus crat répugna tc,eam ipfi dedideruntmam qui ipforum Romæ negotia procurabant, Pontifieem tandem !j s conditionibus,quibus reftitutionem obtulerant, confenfurum fpem faciebant: fed Pontifex intcrca,!plbs magis in fe,quàm in Cæfarem, Aragoniçue regem contumaces fuifte,grau!tcr expoftulabatddeoq; Gr!mano,Cornarioq; Venetis cardinalibusSe natus nomme ,vteos!ntcrdido, quemadmodumiure dcberet,cumintrapræfcriptum vigint! quatuor dierum tempus reftitutioné obtulift'et, liberarctpetentibuS;illos,quôd non abfolutè fed limitatis legibus obtuliffenr;amp; quia, vtpræcer oppida^frudus quoq; pcrccptos,amp; omnia bona ad templa, facrâfue perfonas fpcdantia,quæ poffidcrentrc-ft!tuerent,mon!t!fueranr,non paruifte refpondit. Hoc pado Venetæ rcipub.resmaxi,-mo amp;nbsp;penè ftupendo impetu in præceps ruebant, calamitatibus alijsfuperalias conti-nenter ciimulatis, quauis fpe propofita déficiente ; ncq; vllo !udicio,ex quo fairem fe

poft tand imperij iaÄuram, prbpnam libcrtatem retcnturos fperarc poflent, apparente. Hac tanta tamq; præcipid ruina, Italorü. animi varie afficiebantunpars enim fumma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

voluptatê capiebat; illos fumma ambitione vfos ,iuftitiafideq; poftpofitis, omnia qua-cunqgt; occafione occupare aufos, atq; ad totius kalix imperium manifeftè afpiraffc re-cordantes : quæ res illorum nomen inuifum paftim faciebanuac multo etiam magis,ob cius gentis natura infitæ animi elationis opinionem,quæ vbiq; terrarum, perftrepebat. Alij veró rerum ftatum amp;nbsp;faniori mente quam vniuerfæ italiæ,prorfus cxternorum im-perió fubijciturpe amp;nbsp;miferum eflctperpendentes, tantam ciuitatem, tam inuetera* tam liber tatis federn, Italic! nominis per vniuerfum terrarum orbem gloriam,in tantam calamitatem cadere, vt nullum amplius frenum transalpino furori cohibendo reli-quum effet,amp; nobiliftimum membrum,quodque fupra omnia alia,communem famam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''

nomenque conferuaret, extingui,incredibili dolore afficiebantur. Sed prx ceteris omnibus tanta inclinatio , Pontiftci,cui Romanorum amp;nbsp;Galliæ regumpotentia fufpefta e-rat, qui^; illos vt ab fui opprimendi cogitationibus remouerentur, alijs rebus irapllca-tos elfe cuplebat,molefta elfe cæpit:quàmob cau{ram,cum,ne cius reipublicæ calami-tates vlterius progrederentur,quantum polfet,(occultc tarnen ) impedire ftatuilfet, li-terasVcnctxrcip.ducis nomine ad feferiptas ,quibus eum dcmilfiffimeorabat, vtfex legatos expræcipuis Senatoribus delcélos, quifupplices veniam, atq; vtius facrorum iplis reftitueret peterent,admittcre dignaretur,accepit; quibus pcrleais,amp;petitione in facto fenatu propofita,vctcri Pontificatus qui fe nunquam erga cos quos commilfo-rum errorum pœniteret veniam pevünt, durum oftendere confueucrit, more adduclo, Cæfaris amp;nbsp;Gailiæ regis oratoribus valde repugnantibus, amp;nbsp;ilium Cameracenft foede-re,exprcire ad eos facris atq; prophanis teils tamdiu perfe quedos tcncri,donec fmguli fœderati quæ ad fcfpcótarcnt recuperalfcnt, in memoriam reuocantibus, cos admi-fif.oratoribus vero, fe illos eo animo admifilfc,vt interdifto non antè eximeret, quam Cxfar, qui folus non omnia recupcrarat,quæ ad fe fpedarent conlequutus clTct, re-fpondebat. Hæc res Venetis aliquod fpei atq; fecuritatis initium attulit; fed multo ma-gis extremo eos terrorequo premebanturrégis Galliæ decretum liberauit : quife bona fide fœdusquod cum Cæfarehaberetfcruaturumdixerat : atqueijs quæadfeper-tlncrcnt,rcceptis,vitra fines fuos excrcitû non duéturummam Galliç rex,cUm non modo Veronam cuius ciuitatis Icgati, Pifeheria ab illo capta,vt vrbê dederent ad eum vénérant,caperc,fed amp;nbsp;Patauium afiaép oppida ab Venetis deferta occupavc,in eins pote ftate effet,voluit vt Veronenfiu oratorcs Cæfarislegatis, qui in ipfius caftris erât, vrbis claues tradercnt;bancq; ob eauffam,cum omnibus copijs Pifeheriç hæfif.quod oppidû loci oportunitate alleôtus, c^uamuis ad Mantuanum fpectaret,quod Venctiid vnà cum Afula amp;nbsp;Luuato ci adcmerant,matcbione,cuioppidi vcétigalia pcrmifit,amp; alia rc fc cô-penfatutû promifit,rcpugnarc nô audcntc,fibi retinuit. lifderaq; diebus Cremonefem avcem,calegc, vtomnes milites,ijs cxccptis quiexlocis eius imperiofubicétis effent^ cum fuis rebus incolumes abirent, 8cVcnctipattitij,quibus fe vitamferuaturum fidem dedit,eiuscaptiuieffent, tleditioneaccepit.Veronæ cxcmplû,Vicctia,Patauium,alia-que oppida fcquutafunt,prætetTaruifium,quç ciuitas iam àVenetorum magiftratibusi militibusq; dereViôta, fi Cæfaris vcl minimæ vires, aut fairem vir alic^uis autotitatc præ-ditus confpeéfus fuiflet, idem erat faftura ; fed cum ad earn ciuitatem eius nomine ac-cipiendam,absque viribus, absép armis,absty; vlla imperij maieftate, Lconardus Triffi-nus Vicctinus cxul, qui amp;nbsp;Patauium eodem modo accepcrat,iuiffet, iamque intromif-fus effet, eius ciuitatis cxulcs recenter ab Venctis reftituti,Sc huius benefi cij cauffa Ve-nctinominis amantes,tumultuari cæperunt;quos plebe bene ergaVenetum imperium affeôta,quodam Marco futore duce,tpi immodetatis raultitudinis clamoribus atque concurfu , Venetorum vexillum in noblliffimum ciuitatis forum tulit, fequuta, fe nullum aliud imperium aliumue principem agnofcerc vellc afferentes, vno ore Marti um noïuen inclamare cæpcrunt ; quampropenfionem,quidam Pannoniæ regis orator mi-nimèparumauxit;qui cum Venetias proficifeeretur, Taurifio iter faciens, cum cafu in bunctumultumincidiffet,populum vt nô dcficerctbortatus eft,idcircoTriffmo pulfo^ amp;nbsp;leptingétis Venetorum.peditibus in vrbem acceptis,paulo poft exercitus,qui pediti-

s78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I 's T o R I AE I T a L I C AE

Lus ex Illyrico accerfitis,amp; ijs qui cx Acmilia redicrant auâus^ caftra munita inter Mar gheiiara amp;nbsp;Meftrium locate voltbar,Taurifîum ingrefTus eft,ad quod muniendUm di-ligentiÆrnè incubuerunt;amp; équités totam vicinam regioné percurrebant,amp; quam ma-xiraam commcatus copiam potcrant, cum ad eins ciuiratis,tum ad Vcnetiaruin,inqua vrbcparitcrvndiq;maximaannonxcopiacumulabatur,vlumimportabant. Huiufcc rei fpciq; Vcnetis fc aliquara imperij parte rctinere pofte reftitucndæ,multorumq; gra-uiftimotCi cai’uum qui póft fequuri funt, potiftïma caufta fuit Cæfaris negligentia,amp;c5-fufarei bcUicæ adminiftratio; cuius ad cam vfq» dic,in tanto vidoriæ curfu,nihil prçter nomen auditü fucratjquamuis Gallicorü arniorum terrore,totciuitates amp;oppidafeilli dcdidiftent,quæcôfcruare illi facillimum fuiftcrjfed poft Cameraccnfe foedus,aliquot dies in Flandriapccunias in id bellû vtantè diximus cogcret,moram traxerat; quas nó ante accepit,quàm promote fuo inutilitcr cófumpferinamp;quamuis atmatus,CLi(pomni Caefarea pompa atq; cercmonia Molino profcólus, amp;nbsp;Italiæ appropinquans,fe ante té-pus fœdcriscapitib.præfcriptûbellûillaturûdiuulgaftet,nihilominus cófuetisluisira-pcdimentis cÓfufioncq; opprcftiis, vlterius nó progrediebatunneq; illü pontificis,quï Gallicorü armorura mctu in quo verfabatur,aftiduc vt in Italia dcfccnderer,vrgebat,amp; quo melius id facercpoftet,Cóftantinü Maccdonc cum 5oo.aurilibt is ad cümiferatj'amp; prius mille auri libras qu» ad bellü cótra religionis Chriftianæ hoftes gerendü ante aliquot annos in Germania feruabantur,ei cóccflit,ftimuli moucrc poterant.Prçterea cria ab Galliæ rege mille auri pondo in Mcdiolanéfis imperij diploma acccperat:cum pro-pe Oenipontem effet,de Vailana pugna nuncios accepitiamp; quamuis ftanm Branfuicen-iium duce ad Forum lulij recuncrandü mifift'et,tarnen pecuniæ inopia,cum quas ex tot locis coliegeratjCius erfuftonibus nó fu{ficerér,impeditus,qucmadmodü in tantaocca-ftoncdccuiftet,nómouebatur: tandemTridenrum venir,vndcGalliæiegi,quôdeius opera oppidaft?arccuperaflet,gratias eginatq; vt ei maiorem beneuolentiam dcclara-ict, vtquevctcrum iniuriarum memoria proriùsdclererurjlibrumquiSpiræ confcrtia-batur, in quo omnesiniuriæ quas ante id tempus Gallix reges Imperio amp;nbsp;Germanicïe gcnti intuler(inr,fcriptæ eranr, concremandum mandafte ferebatur : Tridentum tenia décimalunijRotoraagenfis, vt de communibus rebus agcrct,adeurn veninqui maxi-mo honore acceptus,ei quingentorum cataphracftorum auxilium régis nomine promi-firjacceteris rebus cum vtriufque confenfu tranfaóbs, vtCæfar amp;nbsp;rex ad colloquium in apertos campos, propc Gardam oppidum,in vtriufque imperij finibus firum,vcnircnr, ftatuerunnquocirca Galliærcx,vt ad conftitutam dicm adeirct,caftra mouit; amp;nbsp;Cæfar candem ob eau-fam ad Tridentinam Ripam fe contulit duas horas ibi moratus, repente Tridentum redijt, amp;fimul Gallir regi,fe nouis cafibus inForoiulij exorris difcc-dere coactum fuiife, fignih’cauit, amp;nbsp;vc Cremonæ hçreret, fc cnim cito ad conftitutum colloquium rediturum, rogauic ; quam varietatem, fi tarnen in tanta in conftanria veritas inueniripoteft,multi fufpitioni, ei ab alijs,vt natura credulus cratinicólx tribuc-bantialijilium, quadexiguamaulam amp;paucas copiasfecumhaberet,fefceadignita-te amp;cxiftimatione, quæ Galliæ regis pompam magnitudinemque arquarcr, oftendere nonpoft’c, cenfubfe interpretabantur : rex autem vt fe tanto fumptulcuaret, excr-cituscito dimittendi , neenon in Galliam redeundi cupidus , quamuis à Matthxo Lango Gurcenfi cpifcopo,amp; à Maximiliano ad id miftb Cremonam vfquc cum fe-cuto,amp; Ca?farem proculdtibio reuerfurum confirmante, vtcxpeélaret vehementerro-garetur, eo non cxpeiftato Mediolanum verfus conrendir.Galliæ regis cum fuo cxcrci-tu,abCæfaris finibusdifeeffus, plurimum exiftimarionisciusrebusdetraxit; tarnen quamuis tantâs copias fccum haberet, vtfacilè Patauiû cæteraq; oppida munirepof-ict,fiue ob naturæ fuæ varietatem, fiuc aliarumrerum prius gerendarum confilio, fine quod cuminitaliamdcfcendcrcr, maiorcm excrcitum fccum habere ßbi honeftius duccret, nullum in ea præfidium mifit; imôquafi reliqua omnino confetfta eftent, vt coniundtis fociorum vinbus , Veneta vrbs oppugnarctur proponebat; quæ res à Galliæ rege libenteraudita , fed Pontificiinolcftafuit; Aragoniæ verôrexapertere-pugnauit. Ea tempeftate Florentini bcllo Pifano luprcmam manum impofiicrunn cum enim frumcxitaiium fùbfidium Pifits importarc prohibuilfent, nouis copijscon-feriptis

L I B'E R o C T A V V S.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;279

fcriptiSjOmnem induftriam omnemq; conatum,vt ncq; terraneq; mari commeatüs im-portaientur adhibuerunt;quod quidem ob Lucenfium, qui quacunq; in re dam pote-rant,fœdus poftrcmôcum Florentinis idum minimè integra fide feruabant, propin-quitatem, non fine difficultate fiebat. Pi fis autem quotidie annonae penuria crefcebat: quamquumagricolæiam ferre nollent, illiciuitatis principes in quorum potcftatee-rant publicaé deliberationes , quosque Pifanorum iuuenum maxima pars fequebarur, vt agricolas confuctis artibus confopirent Plumbinatium reguli opera vfi, pacis cum Florentinis colloquia introduxeruntiin quibus multos dies artificiofc confumpferunt^ Nicolao Machiauello qui Florentinis ab epiftolis erat, amp;nbsp;multis Pifanorum legatis ex ciuium amp;nbsp;agreftium numero deledis,hanc ob caulTam Plumbinum profedis. Sed Pi-fas obfidcrc, quia latos cópos ac montofos, foffis amp;nbsp;paludibus plenos habet,quibus fit vt prçfertim nodu,ob Lucenfium ex fuo agro fubminiftrandi prompta fl:udia,amp; Pifano rum,qui eins rei caulfa fe omnibus laboribus omnibusq; pcriculis exponebant,feroci-tatem vix commeatus prohiber! potefi,valdc difficile eranquas difficultates, vt fupera-rent Florentinorum duces, exercitum in tres partes partir! conftitueriintîvt in plura lo-ladiftributusjcommodius Pifas comeatum inferri prohibere poffent.Vnam igitur partem ad Metianam extra Plagaria portam collocarunt; alteram ad diui Petri ad Rcnam fanura,amp; ad lacobijLucenfi portç oppofitam;tert!am prope vetuftiffimum.diu! Petri in Gradutcmplum , quod Pifas inter amp;nbsp;Arni oftium eft i amp;nbsp;in fingulis caftris bene muni-tisjpræterfatis magnum equitum numcrum, mille pedites pofucrunt: atque vtmonta-num iter,pcr Ofolenfis vallis viam,quæadSandiiulianimontem duck,melius cuftodi-rent, Magnam hofpitalemdomum verfus vallum ducentorum amp;nbsp;quinquaginta pedi-tura capax conftruxerunt; ex quo quotidie Pifanorum penuriaaugebatur:qu! dolis !d confequi conantes, quödiamfe viribus adipifei pofie diffidebant, cffeccruntvt Al-fonfus Mutolus Piianus, obfeuri generisiuucnis, quinon multoanteabFlorcntinis militibus captus, maximis beneficijs ab eo cuius captiuus erat affedus fuerat, feie illis portam qua Lucam itur furtiuè traditurum polliceretur , co confilio, vt eodein tempore quo exercitusquiad lacobi erat, nodu ad earn capiendam iret, non modo pattem vnamintromifiam opprimèrent,fed fimul etiam in vnamaliamparte quæ vr-bem propius acccdere, vt erat conftitutum, debebat, impetum facerennqui cum non tcmerènecperturbatè acccffilfcnt, Pifaniexhoc confilio nihil aliud quam paucorum, qui vt dato figno vrbem ingredetentur, intra primant portam vénérant, cædem confe-quuîifunt : inter quos occubuit Canacius ex Pratoueteri, (idilli cuius captiuus fuerat Alronfus Mutolusnomen craucuius fiducia eaproditiocôpofitafuerat) cæciditetiam tormenti glande Paulus Parrana,expcditorû cquitûtufmæ duxiqua fpe fublata,amp; exi-guaadmodûfrumcnt! copia,eaép clàm, amp;maximo eorû qui !d tentabant periculoim-pottarctur, ncque Florentini inutiles hominesPifis egred! paterentur, (varijscnirrt iùpplicijs eosqui exiuiflent afficiebant, ) res ad humanum vidum necefi'ariæ immenfo ptætioemcbantur, cunique tantacarum non effet copia, vtomnibusfàtis elfer, multi iamfamc peribant:amp; nihilominus illorum ciuium quiremp.ublicam adminiftrabntpef tinac!a,tantamneceffitatemfuperabat; quicum potiuspatriæextremum exitium ccr-ncre, quàm tant horrendæ neceffitati cedere ftatuiffent, quotidie, multitudinem modo hac,modô ilia re propofita in fpem erigere conantes, præfertim verb cum Cæfatis in Italiamaduentus fingulis horis cxpedarctur, qui Florentinos ab ipforum mœni-busarceret, deditionem differebant ; fed agricolarum pars , amp;præcipuè ij qui cum Plumbini fuiffent, quænam effetillorumferitcntiacognouerant,tumultu concitato, vtdenuo cum Florentinis !d negotium tradarent coëgerunt: quærcs cum Alamano Saluiato, illorum caftrorum, quæ ad Sandi Petr! in gradu erant legato agitata,poft varias difccptationes,i)fdem illis femper omni ftudio vt impedirent adn!tentibus,concor dia amp;nbsp;quidem legibus Pifanis valdc lenibus, amp;nbsp;amic!s,tranfada eftuton folùm enim o-mnia publica amp;pr!uatadeiidaillis condonatafucrunt,verùm ctiam multæ immunita-tes conceffç,amp;bonorum mobiliCiquæ Florentinis in dcfedionerapucrantreftkutione exempti,vfq; adcö Florcntinica vrbe potiri cupiebanntantus erat metus,ne ab Maximi liano, qui in Camcracenfi fœdcrc Pifanos,quamuis Galliæ rege minime eóprobante,-

28o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L I C AE

nominau état,aut alicunde aliquodin expedatum impedimentü exifteret; amp;nbsp;quamuïs Pifanos intrapaucos dies fame coadoSjCefTuros certó fcirent,potius iniquis legibus fi-bi cautum,quam vtea libère absq; vllalege potirentur, vllamfecuritatis parte fortunae arbitrio committere volueruntdiæc auté concordia in caftris quidem tradari caïptaeft, fed deinde à Pifanis legatis Florentiæconfedaj amp;ineainfignisfuitFlorentinorumfi-de$,quitantoodiopleni,amp;tot iniurijsirritati,non minus in promiHis feruandis eóftan-tes,quàm in concedendis faciles atq; dementes fucrunt. Et certè Romanorü rex Pifanos Florentinis fe fubiecilTc non paru moleftè tulit;fibi enim perfuaferat,vel eius ciuita tis imperium ad multas occafiones optimum inftrumentu fore ; vel ea vrbe Florentinis cócedajfc minime mediocrem pecuniæ vim ab cis accepturu: cuius inopia ampliflimas occafiones quæ finevllo eius laboreinduftriaue fefe illi offcrebat,cmanibus elabi pa-ticbatunquasdumtamleuitcradiuuatjVt Vicetiç atq; Patauij vixfitaliquiseiusmiles;amp; ipfe cunótatione fua oppidanorü ardorem deferuefcere permittit; ac fæpcnumcro cura paucis copijs repentè fehucatq; illuc transfert, Veneti Patauij recuperandi oblataoc-cafionem minimè neglexerunuad id multis rationibus impulfi;quoniam Taurifium re-tentum,quàminutile confilium fuerit, tam præcipiti confilio de continentis imperio defperarc, eos docuerat: amp;nbsp;quia ob Maximiliani apparatuum tarditatem, quotidie minus timebatur : co etiam nonnihil incitât!, quôd cum pra^diorum quæmulti priuati Veneti, in Patiuino agro polfidebantfrudus, Venetias ferre vellent,id Patauini prohi* buerannadeo vt priuatorum indignatione cum publica vtilitate coniunda;ad hæc cùra Patauij exiguum præfidium elfe feirent, amp;ob Patauinorum nobilium erga plebcm infolcntiam, multos Venetorum in gubernando lenitatis mcmorcs, iam priorcm do-minatum exoptare, amp;nbsp;vtrum earn vrbem recuperate poflent experiri ftatuerunt : ad id autem non paruam illis occafioncm præbebat,quod Patauini agri colonorum maxima pars Veneris ftudebat : quare conftitutum fuit, vt Andreas Grittus è legatis Caftrcnfi* bus vnus,copijs quæ quadringentorum grauis,fupra duo millia Græcorum amp;nbsp;Icuis ar-maturæ equitum, amp;nbsp;quinq; milliapeditum crant,àtergo relidis,Nouale Patauini agri caftellum fe transferret, ac peditum parte , quæ cum multis rufticisad Miranum villam mifia fuerat, fibi initinerc adiunda, Patauium verfus contenderet, amp;nbsp;Codalun-gæ portam oppugnarct : eodcmquc tempore,duo agreftium millia,cum trecentismi-litibus , amp;nonnullis equitibus,quo magis corum qui intus étant animospertutba-rent, Pottcllum in oppofita ciuitatis parte adorirentur: vtautem hæc confilia maxime occulta cflent, Chriftophorus Maurus alterlcgatus,fead Citadellam exercitumdu-cete fingeret : quod confilium bene meditatum, non tarnen maiotem ordinem quàra felicitatem habuit : quoniam pedites quum ad multam diemvcnifrent,Codalungæ portam femi apertam inuenerunt : cafu enim pauló antè nonnulli ruftici, cum earns fœno onuftis per camingrefli crantiea igitur citra negotium occupata,amp;reliqua-rum copiarum quæ propè étant, aduentu absque ftrepitu expeólato , cam vrbem am-bitu maximam, amp;nbsp;incolis vacuam, antequam tumor perciperetur, non modó funtin-grelfijfed Vulpio equitc,cü expeditis cquitibus,amp; Citolo Pcrufino,atq; Laóiantio Bcr gomate cum peditum patte ptæcuntibus,ferè in forum vfq; peruenenerunnfed rumore ad Citadellam petlato Ttilfinus qui Patauij pro Maximiliano erat, cum trecentis Ger-mgnis peditibus , ncque enim plures in eius vrbis præfidio erant, in forum prodijt: idem amp;nbsp;BtunorusScregius cum quinquaginta cquitibus fecit, vt fi forte intereadum ipfi hoftilcm ibi impetumfuftinebant, quiPatauij Germanicum imperium amabant, arma ccpilTcnt, expeólarent; fed hæc amp;nbsp;omnis aliaillorum fpes crat inanis: quoniam in ciuitate tamrcpentinotumultuoppreffa, amp;quàmmuitæ iam copiæ fefe immiferant, nemo fe commouebat : itaque ab omnibus deferti,citö magna clade accepta,in arccra Citâdellamq; confugcre compulfi funt; c|uæ cùm non fatis muniræ eflent, intrapaucas • boras viótoris arbitrio fedediderunt; ficq; Veneti totavrbepotiti, vttumultum feda-rent amp;nbsp;vrbem conferuarent operam dcdcrunt : cuius maxima pars aliorum impruden-tia infplcntiaque illis arnica faóta erat ; ncc quifquam ptætcr Kebræorum,amp; nonnullo-rum Patauinorum, qui feprimi Veneti nominis hoftesdeclararant domos, dettimen-tum acccpit:qui diesMarinçfacer,Venetijspublicalçgequotannis,velutfeliciflimusamp; impcrij

imperij ipforû recupcrandiinitiû, feftus habetur,folemniq; ritu celebratiir.Tota vicina regio huius vidoriæ fama commota eft; amp;nbsp;maximum erat periculum,ne Vicetini per fe idem facerentmifi Conftantinus Macedo,qui forte Fortuna no procul aberat,cura panels quibufdam militibus eo VenifTet.Pätauio recepto Venetiftatitu, quod plebeiorum in oppidis hominum j amp;nbsp;âgricolârum animos fibifauenteshaberent, toto agro potiti funt: eodemque impetu Lineacum oppidum cum arce,ad Veronenfem,Patauinum 8c Vicetinumagrosturbandos locum valde opportunum, expugnafunti PrætereaMar-cheFanam turrim, quæ odo pafFuum millibus Patauio diftat,adRodigiä polinefura in-uadendam, amp;nbsp;in Mantuani marchionis regionem irrumpendum adituiri opportunum, expugnare conati Funt; Fed quia Eftenfis cardinalis ftatim copias ad éam deFendendam miFit,eapotirinon potuerunt.Patauinus caFus Galliæ regis trans alpcs redhum,non,vc multi opinabantur,iemoratuseft;qui in diFce{ru,Biagraffi cumPapienfi cardinale Pon-tificiolegato, nouumFœdus pcrcuffit, quoPontiFexatq; rex,matuaFibidcFcnfione,vt quilibetipForum cum quouis alio principe, dummodo in huius Fœderis Fraudem'non fieret,fœdus inire polFet,padifunt. Rexfe nulli,quiPontificij imperij Fubiedus,bene-ficiarius, quiue quouis modo ex Pontificatu penderet, patrocinium præftiturum, vel deinceps in fidem fuam , cundis quæ ad cara vFq; dicm FuFcepiffet,oblitcratis, quen-quamaccepturum proraifif. quæ res tanti régis dignitatem parumdecebat ; quoniara non multo ante, cum Ferrarienfrutndux ad cum veni{ret,quamuis primum quöd Pon-tificatus vcxillum Fc infeio accepilTetiratus fuerit,tame deinde illi plaçants,triginta au-reorü numüm millib. acceptis,cum in fidé Fuam tutelamq; acceperat. Illud quoq; inter eos cöuenit,vtcpiFcopatusqui tune per omne régis imperitivacabant, ad pontificis ar-bitrium tribucrentur ; qui veró intra certum tempus vacarent, ijs quos rex nominaffet traderentur.'cui vtmagis fatistaceret,PontlFex per cundem PapienFera cardinalcm,M-bienfi'epifcopo Facræ purpuræ priuilegium mifiti feqi ilium quamprimumRomam ve-ni{ret,eius dignitatis infigmbus ornaturum promifit. His in huncperadis modum, rex finemora , exltaliamagnam ex tara plena ccleriépaduerfusVcnetos vidoria gloriam fecum in GalliârcFerens, proFedus eft: amp;nbsp;tarnen vt in rebus diu expetitis homines Ferc nunquam ijs adepns,eam iucunditatem Felicitatemqi quam Gbi prius propoFuerant in-uenire folent, ncq; maiorem animitranquillitatem retulit, neq; res Fuas magis in tuto collocauit ; quin raaiorum fibi periculorum ac turbarum rnefTera paratam videbat; amp;nbsp;quid fibi in recenter exortis motibus ftatuendum effct,raagis animo dubius crat, fi res Cæfari Féliciter Fuccederent, multo magis ilium metuebat,qnàm prius Venetos timuiF-Fcf.fi Venetorum potentiarcFurgere inciperet,in perpetuo metu, perpetuisép lumpti-bus,vtres illis aderaptas conFeruaret, verFari cogcbatur;neq; hoc Folùm,Fed amp;nbsp;Cçlarê mihtibus amp;nbsp;pecunia iuuarc oportebat ; quera fi deFeruiffct,ne cum Venetis in Fe Fœdus iniret,atq; HiFpanus, amp;nbsp;Fortaffe etiam PontiFex ad idem concurreret,metuendum erat; neqi ad CæFaris amicitiam conFcruandam raediocria auxilia rcqulrebantur,Fed ea eiuF-modicFFc oportebat, quibus vlôForia in Venetos potiretur;ca veto præter quant quôd. magno cunt detrimento Fuppeditabantur, ipFum incadem Cælaris potentiæ pericula conijciebant-.qux dum cogitaret,primùm,vtrum Patauinarura rerum mutatio fibi mo-lefta an grata efFc debcret,dubitauerat : Fed poftea, Fecuritate qua Ft Veneti continentis impcrioFpoliarenturFrutpolTet, cummolefiljs atq; periculls,qv.æ cxRomanorumrégis potentia metuebat,amp; cum Veronæ,quam vtpote ad Gerraaniæ motus repriraendos oportunam Fummopere exoptabat,ab illo egeftate coa6i;o,prctio adipiFcendæ Ipe com paratanandem rcs eo ftatu elïe, vtbcllo quemadmodû Futurum verifimilc crat,diu inter CæFarcm amp;nbsp;Venetos vigcnte,vtraqi pars alFtduis Fumptibus dcFatigata,vires araitte-ret,ftbitutius vtiliusq; ducebat; quainFententia Fœdere cum Pontifice ido,multo magis confirmabatur, quia ilium Fecum Fœdus amicitiamq-, firmant leruaturum Fperabat: tarnen in Vcronenfium finibus Feptingentos cataphrados Palicia duce, vt CæFaris tara in rebus partis tuendis, quant in ijs cyuæ Veneti poFsidebant inuadendis uoluntatem Fequerentur reliquit : quormn Vicetiam ex Cælaris iuffu proFedione,VerottenFes res quæ ob paruura præfidium in periculo non mediocri verFabantur, in tuto Funt colloca-tæ ; amp;Venetus exercitus,qui ad Crtadellam caftralocarat,inde diFcelFtt. Ante regis di-

fce/Tum aliûs cafus Vcnctis propicius contiginequitibui namqi illorumaqui Lineact e-rant,a{fiduè totam rcgionem ad Veronæ portas vfq; percurrcntibus, amp;nbsp;maximaillis incommoda affcrentibus,quos milites^qui Veronæ erant,cum non plusquàm ducentie-quitçs,amp; feptingenti pcdites cHcntdmpedirc nô potcrât,Tridôtinus epifcopus,qui pro Cçfarc ei vrbi præcrar^cû Lineaci caftra admouere ftatuiffet, Mantuanû accerlîuitjqui vt apparatus expcdarct,tû equitum turmaquam ab rege habebat,caftris adS’caiâinfu-lam Veronenfis agri vicû fads magnû, ncq; mûris,neq; vllo munitionis gencrc fcptû po dtisjdum ibi nihil fufpicansmoratur,omnib.belli ducibus, quâ in omni répore amp;nbsp;loco, ita vigilantes ac parad elfe debeant, vt proprijs viribus frcri,nec longinquitate,nec debilitate hoftiû fe tutos elfe purent, infigne exemplû deditmam quum Mantuanus cum nonnullis Veneti exercitus Græcis equitibus cgiffct, vt eum in locû ad fc venirent,quo ad fua ftipendia tranfirent,ipfi verô ftatim eârem ducibus fuis patefecifTcnt, hacq; oc-cafioncillû repente adoririftatuilTent,Lucius Maluetius cumducentis expedidscquiti bus,amp; Citolus Pcrufinus cum peditibus oôdngentis,clam Patauio Lineacû profeôd,amp; copijs quæ Lineaci erant,mille amp;nbsp;quingcntis agricolis fibi coniunâis, amp;nbsp;aliquot cquiri bus qui crebris vocibus,Turcô(idratMantuanicognoinen)vtexpeâatos Græcos ad-uentareopinareturinclâmarenr,præmiflis, ad conftitutam diem matutino tempore fub aurora,ad Scalæ infulâ nemine quicquam fufpicante peruenerût: amp;nbsp;fine impedimento ingrefïijcfi omnes milites, amp;reliquos marchionis famulos,ac domefl;icos,fine excubijs dormientcs inueniffcnt,eos diripuerunf.vbi inter ceteros captus fuitBoilîuSjmarchio-nis vicariuSjRotomagcnns nepos, amp;nbsp;Marchio tumltu percepto,cum fcrc nudus per fe-* neftram eualilfetjfeq; in faginæ agro(grani due milij cuiufdam rufi proceriq; admodum genus ed.)ocultaffct,ab ciufdem loci agricola,qui pro cômuni incolarû ardorejVeneto-rum commodum propriæ vdlitati præterens, dû fimulanter ingentibus marchionis pro midis auditis,fe vt ill û feruaret operam dare lîngit,côtrariû facit,hoftibus proditus fuit: vnde Patauiû amp;nbsp;deinde Venetias perduótus,maximatotiusciuiratis lætitia,in Marti? æ-dis turricuU coniedus fuit.Cæfar Venetorû progrclTus nulla adhuc ex parte impediue rat impediebatûc, quianôdum tantas copias haberct vtin campis caftrametari auderetî amp;nbsp;multos dies in Vicetinis faltibus occupatus fuerat, vbi montani homines,Veneti nominis ftudiod,locorum anguftijs freti, manifelle ab eo dcfcceranndcinde quum in pla-nitiem defccnderct,Patauinadefedione iam fcquura,non (inefuopericulo in innuine ram agrcftiummultitudincm,qui ilium munito in loco qua ci iter erat expcdabant,in-cidit:vndc cum eos expulilfet, ad Scalam Vicctini agri,cuius Venctus exercitus magna parterecupcrauerat, amp;Serraualle alicuius momenti loco expugnato,magna in Germa nos crudelitate vfus fuerat,pcruenitMaximilianus,amp; intra paucos dies Serraualle reçu pcrato, eadé in Italos milites amp;nbsp;regionis incolas immanitate vfus eft:fic cum nodum e-ius vires audæ effent, paruis rebus gerendis fcfe,exigua cum Cæfarei nominis dignita-te exiftimationeq; implicabat,modólioc caftcllum,modô illud oppugnans,amp; (vtfem-pcr cius cogitationes viribus amp;nbsp;occafione maiores erant)ceteris foederatis, vt omnium coniundis virfbus,maritimis etiâ Galliæatq; Aragoniæ regum claHîbus cum Pontifieijs triremibus,quæ tuncfimul erant,præter terreftres apparatus adhibitis,Veneta vrbsop-pugnarctur,proponcbat.(^od ct fi in Cameraccnii focdcrc tradatum non fuiffetjGal-liæ rex dummodo huiufmodi conditiones proponcrentur, vt eins expugnatiónis com-moda in omnes focios redundarent annuifret,fed Pontifici id moleflum erat: Hifpanus verb amp;nbsp;tunc amp;nbsp;alias cum diudus id negotiû agitatum fuit, femper quia Galli« regi vti-le fore cenfebat, rcmquafi ab çquitatc honcltatcq; vehementer alienam deteftatusre-iecit.Sed dum Patauinus,Vicetinus,amp; Veronenfis ager Germanorum atq; Italorum ar-mis ita vexantur,mifcrius etiam Garni atq; Iftri qui Venctorum imperio parebant,Iace-rabantur ; quoniam Analtenfis princeps Cæfaris iuffu cum decem milituramillibus ex jis qui in prouincijs Cæfaris imperabantur, lulijforum ingrefrus,vbifruftraMontisfal-conis expugnationem tcntaffetjCadorum oppidum cum arce magna cum defenforum cæde expugnauit : ,amp; viciflim aliquot expediti Venetorum équités,multis regionis in-‘ colis ipfosfcquenribus, Valdifcriam oppidum viceperunt, amp;Bellonavbi nullum erat

Germanicum præfidium,dcditione potiti funt : ab alia vero parte ßranfuicenfium dux amp;nbsp;ipfc

amp;ipfe ab Cæfare mifTuSjCum Vtina,nobiliflimaFori lulij ciuitate potiri no potuifTetjad Ciuitale Auftnum oppidû edito loco, adNatifoné fluuium fitum exercitumduxit, cuius cuftodiæPedericus Gontarenus paruo cum præfidio ,fcdpopuliâd defenfionenx promptilîimi viribus fretus præerancui quum loannespaulus Gradinicus Fori lulij præ fedus, cum oôlingentis equitibus amp;nbsp;quingcntis peditibus auxilio venirct, ab Germa-nis militibus fugatus eft: amp;nbsp;tarnen quamuis Giuitale tormentis concuCTiflentjnçque fe-roci oppugnatione,nèquc eorura qui ipfis auxilio veniebant in fugam coniedorum fa-ma cxpugnarc potuerunt : amp;nbsp;in Iftriâ Chriftophorus Frangipanius, ad Vermincum ca-ftellum Venetos magiftratus quos rcgionis incolï fequcbanturfrcgit:^cuius fecundl fucceffus occafione,totam regioné cladibus incendijsq; complcuit5amp; Caftellonouum cumRafpruchio oppido occupauit:quare Vcneci Angclû Triaifanum^claffis prçfedum cum fexdecim nauibus longis eo miferunt ; qui Flumincnfi oppido primo adueutu cx-pugnatOjTcrgefti expugnationemtcniauiuquodcum nonfuccederetjRafpruchium vi recuperauit: deinde Carnorum atq; Iftriæ ftatu flebili relido, cum triremibus Venetias verfusfe reccpit: nam cum modo Veneti, modo Germaniinijsprouincijsfupcriores effent,quæ oppida prius hi cæperantatq; diripucrant,mox illi rurl um recuperabant di-ripiebantq;; 8c idem fæpius ab vtrisq; ficbat-.itaq» cum hominû fortunæ 8c corpora fem-per his aut illis prxdæ effent,vniuerla regio miferè abiumebatur vaftabarurq;. Quibus in profanorumarmorû motibus, Romæ de facris armis dilputabatunquo iam ante Pa-tauinm recuperatum , fex Veneti Senatus oratores,lugubrivcfticu, modisqi vénérant: qui cum maximo faftu 8c pompa, vniuerlaqî ipfis obuiam accurrente earn vrbé ingredi confueffcnt,tunc no modo neq; honorificè accepti, neql vllo comitatu fuerant,fed no-étuÇfic enlm Pontifex voluiî)ingreffi ,neq; ad élus confpeôlum admifli luuf.fed in nea-poliianicardinalis xdibus,cum ipfo Ôcalijs Cardinalibu8,antiftitibusq; quibus idnego tium commiffura eratjCo'doquebâtunRomanorumjGalliç, ac Hifpaniç regüm Icgatis, nefacrisinterdidis liberarentur,vehementeradnitentibus:8c contraEboracenfi Archi ' epifeopo ,ab Henrico VllI. quiantè paucos menfes patri fuo Henrico Icptimo defun-do füccefleratjhanc praccipuè ob cauffam miflb,palàm pro iplis agente.Sedlonge ma iorürerumexpedatio hoc tempore omnium mortallum animos occupabat; quoniam Cæfar,omnibus viribus fuis,quæq; àmultis cocedebanturcollcdis; potentiffimum ex^ ercltum quo Patauiumoppugnaret prxparabanatVenetus Senatus ,vt qui falutem füâ prorfus in cius vrbis defenlione fitam exlffimaret, fumma diligentia rebus ad earn de-fendendam ncceffarijs apparandis meumbebat ; ac præter eos milites qui ad Taurifij prælidiura iam deftinati erant,cxcrcitum fuum cum omnibus ijs copijs quas vndiq; co-gi potuere,in earn vrbem immifit ; ingentem præterea variamque tormentorum vim,o-mnis generis commeatum in multos menfes comportarant; ôcagricolarû fabrorumqj innumeram multitudinem in eam adduxerant, quorum opéra jpræterquàra quod ag-getibus 8c magna lignorum, ferramentorumq; copia,ne ijs aquis quæ prope Liminum oppidum, Patauium deducuntur, priuarentur, profpexerant,vrbis mœnia mlrû in mo-» dum munlerant,quotidlcq; muniebant:8c quamuis taies elîcnt apparatus vt vix maio-res exoptari potfent,nlhilorainus intam grauire,llllus Senatus folicitudo anxietasqud incredibilis erauSenatoribus neq; interdiu neq;nodu, de ijs quæ opportunaforc du-cebant cogitate,admonere,proponere,intermlttêtibus : quibus de rebus quum affiduc in Senatu ageretur, Leonardus Lauredanus dux, vit ætatc, 8c tanïi gradus in quo iarti multos annos fédérâtdignbate vcnerandus,ttans in banc fcntenfiam verba fecit;

Si,ut omnibus notifsimum eft,præftantifsimi Senatorcs, in P atauinæ urbis conferui tione,non modo imperij recuperandi,verùm etiam libertatis noftræ conferuandæ fpes oranis ffta eft: 8c côtrà,ft élus iâduram,huius noftræ patriæ,ut certifsimû eft, extremum exitium fcquitur,apparatus ad hûc ufq; diera faétos, quauls maximi 8c admlrandi fint, neq ad élus urbis fecurltaté,ncq; adnoftræ reip.dignitaté idoneos effe neceirariô faté-_ duineft-.quoniâintantimomcntltanùqi periculire,apparatus tales cffc,utPatauiû de-feniumirimaximafpeshabcripofsit,nequaquâeftfatis ,fedhuiufmodi apparatus elfçî oportet, vtquatenushumana diligentia atq; induftrlaprouidcrlpoteft, eâab omnibus cahbus quos aduerfafortuna,quç cûin omnib.humanls reb. tû maxime inbello domi*

284 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

natur, ex tempore pafere poffit,tutam atq; încolùmcn præftaturos, certo nobis perfua-dere pojTiinusmec verô prifca Veneti nominis fama amp;nbsp;gloria dignum confilium eft,pu-blicam faliitem,honorera, noftraraq; amp;nbsp;cohiugum ac librorum noftrorura virara,pere-grinorum horainura amp;nbsp;mercenariorura militum virtuti prorfus a nobis cÓmitti ; nosq; ipfî nô ad eara pcdoribus laeertisq; noftris defendendara fponte omncs accurraraus: nam fi nunc ciuitas ilia non fuftinetur, nullus nobis amplius pro nobis ipfislaborandi, non virtutis noftræ dcclarand3e,non opuin noftrarum pro falute noftra exponendarura locus relinquitur: quocirca dura patriænoftræiuuandæ nundum tempus cffluxit,railla opcra,nulluseonatusprætcrmittendus cftraectândiu cxpedandum,donee ijs qui for-tunas noftrasdiripere,furamaq; imraanitate fanguinem noftrura haurire cupiunt,prx-dæ fimusraeq; enim patriæ falus publicum modo bonum comprehendit,fed in reipub-’ licæ falute fimul amp;nbsp;priuatorum omnium coramoda falusq; agitur ; quæ itainterfeapta connexaq; funr,vt alterum fine altcro Rare non pofiîncadente enim republica amp;nbsp;in fer-uitutemruente, quis priuatorum fortunas,honorem,vitara,hoftium auaritiæ,libidini, crudelitati, prædæ relinqui ignorât? verùra ctfi in reipublicædefenfione , nihil aliud praeter patriæ falutera cótineretur5nónne id generofis ciuibus dignum præmium, apud homines gloria fplendorcq;plenum, ac Deo gratumêefl entra vel ethnicorum lèntenr tia,omnibus quipatriam iuuerint,conferuarint, auxerint,certum efTe in ccelo acdeflni-tum locum,vbi bead çuo fempiterno fruantur:amp; quçnam patria vnquam fuit,quæ à fuis filijs magis iuuari conferuariq; digna fueritjquàm hæc noftra?quæ inter omncs vniucrli terrarum orbis ciuitatcs principatû obtinct,amp;per multa feculaobtinuit, amp;nbsp;ex qua cius eines maximainnumeraq; commoda,emolumenta,honoresq; percipiunt?quç fiue na-turæ dotes,fine ca quæ fccundæ fortunæ ferè perpetuam amplitiidinem oflendünt,fiue ea ex quibus incolarum, animi virtus, nobilitasq; elucet,infpicias,admirabilis eflxius etenim fitus ma.^imum ftuporê hominû mentibus affert, fola ex omnib. qnas fol vider, 'in falfis vndis pofitaicuiiis partes omnes ita coniunôlæ funt,vt eodem tcmpore,amp; aqiiæ commodis,amp;terræamoenitateperfruatur, quodq; non in continenti fita fit,àterreliri-businiurijs tuta;amp;quia non in alto marieft, àmaritimisincurfionibus libcrajquæ veto funt admiranda,tum publica,tum priuata çd ifi cia,in credib ili fumptu magnificentiaque extruéla, ornatiffimisq; acperegrinis marmoribus, alijsq; raris lapidibus,cx omnibus pârtibusinhancvrbcmaducClisrefcrta; mitto eximiaspicluras, flatuas, fculpturas, teflellata amp;vermiculataopéra:taceo totpulchcrrimas columnas,aliaq; huiufmodi,in-numera. Quæ verb ciuitas hodie reperitur,vbimaior peregrinarum gentium concur-fus ? quorum alij vt in hac libéra amp;nbsp;ferè diuina patria tuto vitam degant, alij verô vt fua commerciaexcrceantfeconferuùt; hinc Venetiæ varijs mercibus negotiationibusque redundant; hincciuium noftrorura opes aftiduè crefcuntdnncrcfpublicaexfolo huius ciuitatis arabitu,tanta vedigalia percipir,quanra multircgcs ex fuis integris regnis non habentiprætereo nunc in omni feientia ac difeiplina cruditorum horainura copiant,in-geniorum bonitatem, viroriimq; virtutera, ex qua cum alijs dotibus coniun6la,reruin ab hac rep. noftrisq; hominibus geftarum, quibus nulla raaiores poft Romanos patria geffit, gloria nata cftmihil dico quam adinirandumfitin ciuiratc in qua nihil ad vièluni oritur quæq, habitatoribus fitfrcqucntiftima, omnium reriim copiant videre. Eucrunt huius noftræ ciuitatis aufpicia in his fterilibus nudisq;fcopulis coarôlata:nihiloniinus noftrorura hominum virtus,printum in proxima maria dccircuinicèlaoppida protenfa: deindefelicioribus fucceftibus, in remotiora,prouinciasq; dilarata,ad extremas vfque orientis partes proueèta, tantum terra marique imperium eft adepta,idq; tamdiu obti-nuit,fuamq; potentiam ita auxit,vtquunt diutiflîmè rcliquis omnibus Italiæ ciuitatibiis ■ formidabilis, ad earn dcpiintendant, omnium Chriftianorum principù fraudes viresq; concurrere necefte fueritiquæ proculdubio Dci opt.max.opefada funt; quoniant iuris quod in hac ciuitatc omnibus æquè adminiftrarur iüftitiæq; fama per terræ orbem vni-uerfum celcbratuncuius folo nomine multæ fe fponte genres populicp imperio noftro fubieccrunt:amp;cui ciuitati, cuiùe imperio patria noftra erga Deum opt.ntax.pieratere-ligioneq; cedit ? vbi tot funt facra virorum ac virgin um collcgia?tor,magnincenriftimis prçtiofiffîrais^; ornamcntis,vafis tanta admlrationcdignis,apparatibusq; diuino cultui

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicatis

dicatîs refertatempla?vbi tot flint paupcrum gratuitahofpicia,piaq, locaqn quibus in-credibilifumptu, amp;nbsp;incredibili egenorum cómodo charitas exercetur tjquas ob res pa-tria noftra merito reliquis omnibus præfertur ; fed eft amp;nbsp;prater has alia caufla,qua fola omnes fuas laudes fuamq; propria gloriam fuperat.Habuit patria noftra code tempore amp;nbsp;origine fua amp;libertate ; neq; vnquam Venetijs ciuis aliquis natus mortuusue eft,qui nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;'

non liber amp;nbsp;natus amp;nbsp;mortuus fit; neq; eius libertas vnquam turbatafuintanta felicitate ex ciuili concordia manante,quæ ficin hominu pcóloribus radices egit^vt code tempo re Senatum noftraq; cofilia ingredianturjamp;priuatadiflidiacontrouerfiasq; deponant: huiufee rei caufla eft adminiftrationis forma,qux ex optima quaq; reip. ratione tempe rata,itaq; compofita, vtomnibus inftar fuauiftimi concentusj'optima proportionefibi inuicemrefpondentibus,totiamfeculis,fine ciuili feditionc,fine armis,fine fuorutn inter fe ciuiumfanguine inuiolataimmaculataq; perftiterit,quælaus noftræ reip. propria eft,quödnec Roma, nee Cartago , nee Athen«, nec Sparta, necvllaexijsrcbufpub; quç apud veteres clariores fuerunt,maioremq; famam obtinuerunt gloriari poteftdmo talis reipub. forma apud nos reipfa conftituta cernitur, qualem illi, qui ciuili fapientia ceteris præftiterunt, neque excogitate,neq; defcribere vnquam potuerunt. Huie igitur tanta, tamque illuftris patriæ, quæ diutiflimè religionis propugnaculum,amp; Chriftianx reip.lumen extitit,filiorum ciuiumq; Riorum virtus defuilfe prçdicabitur?amp; erit aliquis quifualiberorumq; fuoru vitam pro eius falute,perlculis obijeere recufet ? quæ quuin in Patauij defenfione fita fit,quis erit quinonipfemet ad cam vrbera tuenda vclitaeeur rcre? amp;nbsp;quamuis eas vires quae ibifunt ad earn tuenda idoneas efle cerfiflimi effemus;, nónne ad dectis noftrù perfmet, nonne ad Veneti nominis fplcndorcm fpclt;ftat,vt vbiq; terrarum cognofcatur, nos ipfos ad earn vrbem defendenda amp;nbsp;coferuanda aecurrllfe?

Voluit huius cluitatis fatum, vt paucHfimorvi dierum fpacio,tantuimperiu è manib.no-fttis elaberetur ; qua quide in re no tarn Fortun« malignitate accufare debemus(funt c-nim omnium rerump.omniumq; regnorum cômuncs cafus)quàm quod noftræ ad earn vfq; diem inuidæ conftantiæ obliti,quódtotamaiorlbus noftris relitta generofæ virtu tis exemplagloriofa minime recolentes, nimis repetina defperationc potend fortunae iftui cefferimus ; neq; earn virtutem nos liberis noftris demonftrauerimus quàht nobis patres noftri reprxfentarunt.Nunc eius ornamenti,quöd fi viri efle voluerimus,non a-mifimusjfcd dimifimus, rccuperandi occafio ad nos redit; nam fi nos ipfos fpontc péri culis obijcientes,aduerfæ fottunæ obuiâ iuerimus, accepta infamiæ notam delebimuss cumq; prlftinam in nobis anlml magnitudinem virtutemq; minime extindam efle hommes viderint, is error potius fatali cuidâtempeftati,cul nec humanum confilium nec ' coftantiarepugnare poteft,quàra noftæ culpæignaulæûe afcribetur.Quocirca fi licerec vt omnespopulariterPatauiumircmus , vt absque eius defenfionis , ac reliquorum quægrauilftmavrgent,negctiorüpublicorum,detrimento,hæc ciuitas per aliquot dies deferlpofl'et,egoprimus veftrafententia non expeftata iter arrlperem ; equidé nefcio quainre poftreraoshofee feneólutis meæ dies,melius collocate poflem,quâpræfentia amp;oculistampræclatæviôtoriæ particeps fieri;vel(,quod animus dicere horrct)vnà cum abjs mortem oppetendo,patriæ excidio fuperftes no efle-.fedquia nec Venetiæ publico fenatu,quo côfulendo,prouidcndo amp;nbsp;imperando,nô minus defenditur Patauiù,quàm eorü quiibifunt armis,carcre pofsùt;amp; inutilis fenûturba ei ciuitatimagis oneriquàm prçfidio effet,nec ad quemuls euenttim è re eft,V enetias omni iuuentute nudate.ldcir-

I co hortor atque fuadco, vthis omnibus de cauflrs cligantur ducenti patritij, è noftræ I iuuentutis præcipuis,quorum quifque fecum amicorum amp;nbsp;clientum qui arma traótard I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poifint,numero quem cuiusque facultates ferent, fc Patauiura conferant,ibi quamdiU

I adeiuscluitatis defenfionem necefle fueritmanfuri ; duo melllbcricum magno comi-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tatu,ldquod ego pater illorum amp;nbsp;ptlnccps vefter primus ad vos retuli, prlmi exequen-

l tur ; quorum corpora in tarn graui perlculo libenter patriæ deuoueo ; fre Pataulna ci-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ultas lecurior erit ; fic qui IWlc funt mercenatij milites, iuuenes noftros, ad vigllias,o-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mniaque militaria munia alacres confpicientes , Inctedibilem lætitlam allacritateraiJ*

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que conciplent: certö perfuafi, cum fill) noftri ipfrs conrunéd fint, nos nullum appa-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ratura,nullumue conatutn ptætermifluros. Iuuenes amp;nbsp;ceted qui non ibunt , hoc ex*

286 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

cnplo, adomncslaborespericulaque vbi opus fueritfubeunda, eo magisacccn den-tur : vos Scnatores, quorum diôta fadaque tori ciuitati exemplo amp;nbsp;in oculis funt,quif-quis veftrum idoneas facultates habet, vt libcri vcfhi huic numero inferantur inter vos certatc,quo tantæ gloriæ participes fiant:ex hoc enim non modo Patauij fecura amp;nbsp;ccrta defcnfio conftabit, verùmetiamhancapudomnes genres gloriam nobis conciliabi-mus,nempe nos eos cÏÏe,qui cum propriæ vitæ pcriculo omnium totius tcrrarum orbis digniflîmæ nobilifïîmæq; patriæ,libertärem falutemq; defendimus.

Maxima attentione amp;nbsp;approbatione principis confilium, auditum amp;nbsp;fumma cele-ritate pcrfedum fuitjquo faÂum eft,vt Venetæ iuuentutis patritiorû flos, finguli quam-plurimis amicis familiaribusq; rei bellicçidoneis colleôtis ,Patauiumproficifcerentiir, ompibus rcliquis nobilibus,amp;innumera aliorum multitudine cos ad naues vfq^ comi-tantibus ; quiomnes tantam ad patriam iuuandam propenfionem fummis laudibus ce-lebrabant, amp;nbsp;pijs votis profequebantur : nec minore omnium Ictitia amp;nbsp;plaufu Patauij accept! fuerunt,ducibus atq; militibus,hos nobiles iuuenes,quôdquum nec laboribiis necmilitiæpcriculisexercitatieflent, patriæ charitatcm propriæ faluti anteponerent, laudibus in cœlum vfq; ferentibus ; atq; iramutuis cohortationibus accenfî, lætiflimis animis Cæfaris aduentum expeélabant-.qui copias quæ ex mulris partibus confluentes colligcns, ad Brentæ pontem,ad tertium à Patauio lapidem vencrat;amp; Limino expug-nato,curfuq; aquarum impedito,tormenta, quæ ingçntis magnitudinis amp;nbsp;innumera ex Germania vehebantur expedabat : ex quibus cum pars Vicetiam cflTet adueôla, amp;nbsp;Philippus Roflîus Federicusq; Gonzaga Bozolus cum ducentis expeditiscquitibus, vt ea comitarenturijs obuiam proceflînent, ab quingentis leuis armaturæ equitibus, qui rufticis toto eobello Venetis mirum in modum ftudentibus, itineris ducibus, Patauio egrefii erant, ad quintum ab Vicetia lapidem fraóti funt,amp; Philippus captus,Federicus verb vix,nodis beneficio pedes,amp;linteatantû tunica interioreindutus euafir.A'Bren-ræ ponte Maximilianus, vtfibi commeatus opportunitatem magis patefaccret,duode-cimpafliiummillibus Rodigiam Polinefum verfus ab vrbercceirit,atquc Atcfte caflel-lo expugnaro atq; direpto,ad Monfilicium exercitum duxit : vbi quum oppidum quod inplanitie eft dei'ertum reperiflTet, fecundo die arcemin editæ rupis apicefitam expu-gnauindeinde Montaniana deditione potitus eft; vndePatauium verfus regreiTus,ad Baflanelli pontemprope Patauium caftralocauit: ibiqueBrentam quæ inde Patauium fluit auertere fruflra conatus cfl, quo in loco quum omnia rormenta amp;nbsp;apparatus quos expedabat conuedaeflent,omnibus copijs,quçin varialocaerantdiftributç,coiledis, cumomniexcrcitu vrbiappropinquauit; amp;nbsp;quatuor peditum millibus in co fuburbio qui fandæ crucis dicitur collocatis,oppugnationcm ab ea parte aggredi in animo habe bat;fed poftea ciuitarcm eo in loco fitu,muro, alijsq; operibus munitiorem cfTc certior fadus, amp;quia etiam in illis caftris magnaàPatauinis tormentis clade afficiebatur, ad portam quæ Portellum dicitur, amp;nbsp;Venetias rcfpicit,quia vrbem ab ca parte minus mii-nitam efle audiebat;amp; vt auxilia quæ naiiibus vel terreftri irinerc Venetijs raitti poflent impediret, omnes copias transferre ftatuit; fed quum ob loca paluftria amp;nbsp;aquas totain regionem inundantes, niß longo circuitu co peruenirc non poflet, ad Bouaientæ pon-temfeptem pafluum millibus procul àPatauio venir, vbi funt pafeua ad Bachilioncni amnem, qua ad mare vergit,inrcr Patauium amp;nbsp;Venetias lira:quem in locum quiaaquis circundatus , amp;in tutiflimaParauini agri parte eft, tria rufticorummillia, cum ingenti pecorum multitudine fe conrulcrant: qui ab primo Hifpanorumatqueltalorumpeditum agmineopprefli,omnes penc vel cæft velcaptifucrunt; neq; per duos proxiiuos dies aliud nift quod totamregionem,pccorum infinita copia rcfcrtiflimam,cxcurfioni-bus percurrerunt, amp;nbsp;in Brenta multas naues quæ commeatum Patauium vehebant cæ-peruntjfadum eft : tandem decimoquinto Septembris die,vbi tantum temporis inuti-liter confumpfiftet, amp;nbsp;hoftibus vrbis muniendæ commeatuq; replendæ fpacium dedif-fct,Patauio ad Portelli porta copias admouit. Italia, nec eaætate,ncc forte multis fupe-rioribus vllam oppugnationé,que cum ob vrbis nobilitatcm,tum ob res grauiflnuas que eius vel vidoriam veliaduram confequuturæ erant, maioris cxpcdationis,amp; in quam jnagismortaliumoculiconucrfi eftent, tentarividerat:Patauium enimnobiliflimaamp; anti-

L î B E R o C T A V V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2S7

andquifsima vrbs,Gymnafij præftantia Celebris,rripHci muro circLidata,amp; quam Bren-taatq; Bachilio amnes alluunr, ambitu fortaffe tanto, quanta alia vel c maximis Itallæ vrbibusjinfertilifsimofolo fita,vbi aër falubris eft ac temperatus ; amp;nbsp;quamuis tunc iatn fupra centum annos Venetorum qui Carrarienfes expulerunt imperio preracrctur, tarnen fuperba atque ampla çdificia, multaque annqnitatis veftigia memoranda recinet, exquib.priftinavrbis amplitudo Iplendorqi cognofeitur: Seextantæ vrbis expugnatio-ne vel defenfionejUO modo Germanici imperij in Italia firmamétûimbeciliitâsue pen-debantjvcrum etiam quid de ipfa Veneta vrbe futurum eflet: Patauio nanque defenfo, illarefpublica maximis diuitijs rcferta,amp; promptifsimis animis iri fe ipfa cÔiunûa,neqî mutationibus quibus principum res fubiecfæfuntobnoxia, facile fe breuitempore ma gnam imperij fui partem rccuperaturam fperare potcrar, idque co magis, quiamaxima pars eorumjqui res nouas exoptauerangquum ca quæ ftbi propofuerant in ijs minime reperiffent, amp;nbsp;quantum moderata Venetorum adminiftratio, ab Germanico imperioj ab Italorum moribus alieno,aG perturbato diffeiret, cdofti,atque co etiam magis,bel-11 confufione ac detrimentis excitati, ad priorem dominate oculos conuertere incipie-bant-ik contraPatauio amiiTojVcncti omnem fuæ reip. fplendore redintegrandi fpem amittebanf.quinetiam timendum ctatvehementer,ne ipfa Veneta vrbs tanto imperio lpoliata,amp; publicis ueâigalibus imminutis,totquc bonis qu^ priuati clues in continen ti poifidebant amiflis,multis opibus vacua,ucl le ab hoftibus fociorû principum ai mis defendere non poftet,vel falte progrclfu temporis,no minus Turcaru, quos tot in locis finitimos habcnt,amp; cum quibus coniinenter eftillis aut beim, aut infida amp;nbsp;male fccura pax,quam Chriftianoru principum præda fieret. Sed non minor erathominu hçfitatiOi quoniamualidiftimiapparatus quivtrinq; cernebantur, omniu mentes oppugnatióne, au propugnatio feliciorcm cuentû clfet habitura incertas ancipitesq; detinebatdn Cæ-gt;-laris nâq; cxercitu prxtcrfeptingcntos Galliærcgis cataphraftoS^ quibusPalitiapræe-raqcraut ducenti grauis armature équités ab Pontifice,totidé ab Ferraricnfiû duce fub Eftenfi Cardinale,quamuis nodum cóti ouerfix inter illos fedatç eftcnt,miiTn amp;nbsp;fcxcen-tiltali grauis armaturæ équités fub varijs duvibus ab ipfo conlcripti. Nec minor erat pe ditatusquäequitatusneruus:habebatenimdeceocto Germanoru,fcxHilpanorum, lex item ex varijs gentibus voluntariorum militum,amp; duo Italorum, quos Eftenfis Car dinalis eodemnomine proprijs fumptibus ducebat,millia-.fcquebatutihcredibilis tor-* mentorum apparatus,amp; rehquarum ad belli vCum ingens rcrum copia, cuius parte rex GallixnÄferat:8cquamuisproprij eiusmilites plcrumq; ftipendianon accipcrcnt,ni-' bilominus ob tanti Impcratoris magnitudiné au(ftoritatemq;,amp; ob Patauij expugnan-di diripicndiq;,8c ea omnia qux adhuc Veneti poifidebant,ipfis predæ futurajfpemiUÓ ideo ilium deferebant; imo numerus quotidic augebatur, quum præfertira omnes fei-renqillum natura libcralilfimum atq; erga fuos milites humanilfimum, non auaritia feu voluntatc,fedinopiaftipendianon perloluerc. Tam potens erat Cælareus cxercitus^ etfi non modo ex proprijs, uerùm etiam ex aliorum viribus auxilijsquc colleófus;fcA quatenus adPatauij propugnationem nccefte erat,no minus potentem excrcitû Vene^ ti in ea vrbe habebant-.erant cnimfcxccnti grauis,mille amp;nbsp;quingentilcuis armaturxfitc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v

mille 8cquingenti Grcci équités, quibus Pitiliani comes omnibus pvxerat ; Bernardi-** nus veto !vlontonius,Antonius Pius, Lucius Maluetius ,loannes Grxcus claripcritiq^ duces,alijep minores fuas finguii turmas ducebant. Huie equitatui accedebantduode-cimcxtotiusltaliæexercitatilfimisoptimisq; peditummillia,DionyfioNaldio,Cito-loPeruftno,La(ftatio Bergomate,Saccoctio Spoletano,8cmultis alijs ducibus: decenx lllyricorû,Grçcorü,8cEpyrotarû peditum miUla,cx naualibus turmis eduftaiin quibus

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etii magna inutilis,8c fere colle ditiaturba eftet,erat ramen aliqua pars vtilis-.prçter bos

erantVenetiadolcfcentes,cumijs qui eos fequuti erant,c\ui ctfi ob nobilitatc, 8c ergab patriam pietatem clariorCs qua alias ob caulas eft'ent,nihilominus,quiapromptc fe pe-* riculis obijciebant,alijsq; exemplu prçbebant,rainimè parui erant momenti.Pr^tcr mi fites omnes quoque rcliqui ncceffarij apparatus abundabanti ingens tormentorum nu merus,miraomnis generis commcatus copia-, cjuianon minus regionis incolx infru-« gibus iecuxitatis fuÄ graüa co comportandis , quam Veneti magiftratus in cuiando

amp;imperando,vta/riduèvenirent,follicitifiicrant:amp;pencinnumeraagreftiummultitu-do J qui pretio conduôti nunquam operaintermittebant; adeo vt ea vrbs,tanto propu-gnatorum numéro atq; virtuce munitiflima, mirum etiara in modum omnibus in locis refeda atque munira eifcc: aquam enim quæ circum Patauina mœnia fluit^ad magnam akitudinem per totam fofTam, vndequaq; auxerant; amp;nbsp;ad omnes vrbis portas,alijsque in locis oportunis multa propugnacula extrinfecus, fed mœnibus côiun6ta,quæq; adi-tum ab inrcriori parte habebant conftruxcrant : vnde tormcntorum copia referas, qui in foffam fc demifiiTent, petcbantur : amp;nbsp;ne vallis fortè amiflis ciuitas in pcriculo effet, omnibus fubter cuniculos egerant: i?: multa vafa tormentario puluere rcferta,vt cum amplius defend! non poffent, eucrtiamp;inaltumtollipofrentimmiferant, nec veteris muri magnitndine firmitudineq; prorl'us freti,ctfi prius cum diligenter infpexiffenr, atque vbi opus eratréparaffentjUinnasq; dcieciffcnt, ab interiori parte, arboribus alia^ materia per totius vrbis ambitum feptaquædam à muro quanta ipfiuserat crafîitudo remota confccerant: idque vacuum quod intervrbis muros feptaq; intcrerat,admurt vfq; fummitaréterraingefta, beneq; folidata expleucrant: cumq; hocadmirabilc opus incredibilisq; îaboris, quo ingens hominum multitudo fc exercuerar,nundum ijs qui-bus vrbis tutela fuerat demandataomnia fatisfacercnt,muro in hunemodum auôto ac duplicato , foffam fcxdecim altam vlnas toridemq; latamduxerant: quæcuminimo anguftior eflet, atq; in omni parte fùbterraneas cafas ac turriculas tormentis inflruâas haberet, vrbem fiemuniebat, vt capi nullo poffe modo viderctur.Hæc autem ædiHeia yallorum inftar erant,euniculis fubter vacua,co modo conffrudajVt ignis impetu eiiet-ti facile poffent : nihilorainus, vt ad omnia paratiores effent, poil foffam, ciufdcm vcl maioris amplitudinis aggeré,qui quantù vrbs ipfa, paucis locis ad quæ tormenta nullo modo dirigi poffe cerncbatur,exqcptis patebat, tantum extendebatur, crexcrunt; ante qua aliud munimentù cóftruxcrunqfèptem vlnarfuquo qui aggerem tuebantur ab ho-ftilibus tormentis tutiredderétur:amp;vt miiiturnciuiumq; animi, tantis apparatibusrnu-nitionibusq; prompte refpondcrent, Pitilianus omnibus in diui Antonij campum con-uocatis, amp;nbsp;grauibus, ac virilibus verbis, adfalutcm honorcmq; fuum tuendum cohor-tatus, fe ipfe cum omnibus ducibus exercituq; vniucrfo,amp; Patauinis ad extremum vfqî fpiritum earn vrbem optima hdc atq; eóftanter defenfuros, inuiolabilifacramcnto ob-flrinxit. Cum tanto igitur apparatu amp;nbsp;contra tantum apparatum, Cæfaris cxercit.us fub Patauij muros accefrit,amp; àPortelliporraadeam quçà.Sandis omnibus nomen habet, quaTaurifium itur, caftrametatus eft; eaq; ad Codalungæ portam qua Citadellamiter eft, vfq; protenditdtavttriapaifuum milliainlongitudincm occuparent : ipfc verbad Helenæ,duobus ab vrbe ftadifcrc in medio Germaniei peditatus Pretorio fuo po-fito, cum omnibus procaftrorum gentiumque varictatequid faciendum efletiniunxif-fet,tormenta collocari iuffit;quç,quia innumera cranr,amp; nonnullaingcntis ac pene ad-mirandæmagnitudinls;amp; quiatotacaftraacpræfertim ea loca in quibus tormenta collocate nitebantur , ab vrbis tormentis magnopereinfeftabantur; fine mtilto tempore atq; indefeffo labore, quamuis ille animo inuicfus,amp;laborum paticntilfimusjdicsno-desq; per omnia loca difcurrcns,omnibusq; rebus præfcns, vtres pcrHcerenuir maxima cura vrgcret, collocari non poterant: iam tormenta fere omnia crant collocata, co-demq; die Galli amp;nbsp;Gennani pedites ab ea parte cui Palitia præpofitus erat, portæ pro-pugnaculum,po£ius tentandiquàm initrudaacic pugnandi gratia, oppugnarunr;quod quuftrenuc defendianimadiiertiffent, nec mora incaftra redieruupoftero dle,tormcn ta vbiq; muros ferociter quatiebant, quorum plcraq; cum ob inufirata magmtudinera, turn ob pulueris copia,aggcribns munitionibusq; tranfgreffis,moenibus proximas çdes dlruebanr;amp; iam multis in locis amplum muri fpacium diftedtim erar,amp; propugnacu-lum quod ad Omniumfandorum portam erat ferè funditus dirurum;ncc tame aliquod in ijs qui intus erat metus inditium apparebaqquitormen'.is omnem exercitum infefta-bant : amp;nbsp;Epyrotæ, qui forti animo caftris in fuburbijs pouris,ln vrbe caih a habere no-lueranqatquc alij expediti équités, cxcurftonibus afïiduis oiuniainfeftanres, modb à fronte, modó àtcrgo,ad hoftilia caftra vfq; dccurrebant; amp;nbsp;nunc commearusimpedi-mentorumq; prçfidia inuadebanqnunc per totam regionem excurrcntes atq; diripicn-

tes,omnia itinera prætcr id quo Patauio ad Aponis balnea itur infefta reddebant,amp; ni-hilominus caftra commeatuabundabanticuius vbiq; amp;nbsp;domus amp;nbsp;agri erant pleni; qma neq; incolarum metus, neq; Venetorum folicita diligentia,ncq; innumera ab milicibus vtriufq; partis illata detrimenta, illius amœrtiflimi vberrimiqgt; agri cximiarrt copiam ex-? haurire potuerat-.Lucius quoqi Mäluetius illis dicbus cum multis equitibus,vt quadra-ginta aureorum millia quæ Venetijs mittcbantur introduceret,egreflus eft ; qui etfi ho-ftes in nouifiimum elus agmé, dum redirent,impreflionem fecerint,cum nonnullorum ex fuis cataphradis iaftura,pccuniam integram introduxit.Nono die tormcnta tantum effccerant,vtillis vlterius procederc minime neceflarium videreturddeô fcquenti die, exercitus acie inftruda,vt in moettia infileret, prodijt : fed quum vrbis propugnato-res eademnode foflæ aquam quæ prius depreda fuerat iterum auxilfc attimaduertif-fent,nequc Cæfar milites inmanifeftiflimum periculum conijeere vellet, omnes in caftra rediertmt. Aqua rurfum diminuta,poftero die propugnaculum quod ad Codalun-gæ portæ angulum erat paruo fuccclfu oppugnari cæptum eft;quaxe Cxfar,quum fum-mam diligentiam, vt id expugnatet adhibere ftatuiffet, tormenta quæ in parte Gallo-rum , qui inter omnium fanólorum amp;nbsp;Codalungæ portas caftra habebant, collocata e-rant,contra id direxit; quibus quum partem cius diruiffet,póftbiduumHifpanos Ger-manosq; peditcs,cum nonnullis grauis armaturæ equitibus equis rcliótis oppugnatio- . nem tentare iuffmilli verb fcrocitet pügnäntes propugnaculû confcenderunt,amp; duo fi-gna ibi fixerut; fed tarn munira erat folTa,tanta propugnatorû virtus,inter quos Cito! us Perufmus,fummacû laude dimicans gratte vulrius accepit; talis nortmodotormento-rum,vcrùmetiamlapidum,artificiofarumq; facum, aliarumq; machinarum erat copia, vt multis vulneratis atq; cæGs, celerrimè defcendcrc coaôVi fuerint:quare exercitus qui vtpropugnaculo quemadraodura credebatur capto ,mœnia oppugnaretinftrudus e-rat, nulla re tentara arma depofuit. Cæfar hoc experimento faéto,viôtoriæ fpem pror-fus amiftt;ideoc|ue quum difeedere ftatuiflfet,vbi tormentatutum in locum contulit,ad Liminum oppidum quodTauriftum vcrlus eft,decimofexto obfidionis die fe cum omnibus copijs cotulit; deinde pluribus caftris Vicetiam peruenit;vbi populo Vicetino fa-cramento obligato, amp;nbsp;pene Omni exercitu dilToluto, quia cius conftlia faélaqueluc-ccifu caruerant, amp;nbsp;multo magis, quia amp;nbsp;in excrcitu amp;nbsp;peromnem Italiam roiriEciier-moncs de eos fpargebantur,contcmptus Veronam petijt: neque enim quinvtTaurifio non potiretur, amp;nbsp;Patauium araitteret eius culpa faCtum elfe dubium erar;pari quoque rationceiusaduentustarditatePatauinam expugnationem difficilem taâam hincc-nim Venetos admilitem comparandum, Patauium commeacu cumulandum, amp;nbsp;admi-rabilcs illos apparatus munitionesé^ue faciendas, tempus habuiffe t neque ipfe hànc cauffam quo minus ea vrbs expugnari poffet, fuiffe negabat ; fed culpam àfua varieta-te erroribusque remouens,amp;m alios transferens,Pömificcm amp;nbsp;Galliæ regem accula-bat : quod alter Venctis oratatoribus Romain eundi poteftate faéta, alter verô in auxi-lijs mittendis mora interpofita , ipfos àfe alienatos elfe omnibus credendi occafto-nem dediffent; ex quo montani agreftesque homines fupra Vicetiam rcbellandi ani-mum fumpfiffent; in quibus domandis dum multos diés confumpfilfcnt, pôftean-dem ob caulfam eadem in plantie impedimenta inucnilfciSc vt commeatus accipiendi facultatem fibi liberam tutaracp redderet, feq; multis molcftijs liberaret,omnia regio-nis oppida expugnare coad m fuiffe ; neque in hoc tantum fibi Gallorum tardum ad-

[ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uentumnocuiffe, verùmet amquiafiidoneotcmporevenifient,Patauiumnon defe-«-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cilfet;amp; cum hoc,turn quodclalfes ab Galliæ,Aragoniæq; regibus effent dlmilfæ,Venc

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tis omni alio timoré libcratis, Patauij diligentius cómodiusque inftruendi muniendiq;

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facultatem dedilfe; præterca, Aragoniæ regi,fuas difficultates quo facilius ad Caftellæ

1 regniadminiftrationem ci concedendam flefteretur, gratas effe querebatur •. quæ ta-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mtn querelx, cius ftatum nihilo meliorem reddebant; neq; illi autoritärem amilfam,

I quod ram raris occafionibus nefciuilTet, augebant; imö banc in hominum animis paf-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fun de illo opinionem effe,Gallic regi gratilfimum crat,ncc Pontifici molcftum;qui fu-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpieax amp;nemini fidens , quara ille pecuniæ egens, quamque in eapetenda molcftus

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effet, conhderans, eius nomen in Italia augen non libcnter videbat. Vcronæfideli-

290 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R î AE I T A L I C AE

tatisfacrâmentutnacccpit, amp;in ca ci uitate Floren tin o ru m I cgati, inter quos fuit Petrus Guicciardinus pater meus, rcipub. nomine,quæ prætcr alias caufFas, Galliæ regis hortatu idfecit,feillibreui quadringentas auri libras daturos promiferunt : quamob-rem ampliflima priuilegia tam ad libertatis Florentinæ ciuitatis,quàm ad imperij amp;nbsp;iuris eorum quæ pofTidebant confirmationem, vnàcüm omnium quæilliad earn vfque diemdebuincntabfolutione,obtinuerunt;cumque Cæfarin Germaniam,vtquemad-modum aiebat, fe ad bellum proximo Vere ineunte gerendum compararet,redire fta-tuilTet, Ciamontium vt de præfentibus rebus cum illo ageret ad fe vocauitîcui quum in Arfium Veronenfis agri villam vcniflet,periculum ne Veneti Citadellam atque Baffar-num,ad quæ maximi momentiloca, Patauij defenfione elati,oppugnandafefecompa-rabant,reeuperarent;idemq; nepofteaMonfilicio,Montanianç,atq; Atefte fieret,often dit:ac præter horum oppidorum conferuationcm,de Lineaco etiam rccuperando cogi tandum elfe : quum autem ipfe perfe ea quæ ad hæc conficienda ncccHària crant com-pararefolus nonpo(ret,fe ab rege iuuari oportere,cuius res,nifi fuæfuftinerétur,in pc-riculo cfFcnt futuræ; quibus poftulatis quum Ciamontius certum refponfum dare non poffctjfe ad regé relaturum dixit,amp; refponfum ab cius defiderio non alienû forc,fpein fecit.Poft hoc colloquium Maximilianus Brandeburgenfi marchionead Veronæ eufto

. diam relido, Clufiam fe contulitjamp; paulo poft Palitia, qui cum quingentis cataphra-étis in Veronenfi agro manferat, caftrorum difficultate multisq; incommodis addudis, cum importunius inftaret, difeedendi facilitateimpetrauit,feq; in Mediolanenlisimperij finesrecepiuquoniam regis voluntas erat, vtii fuis copijs ociofè in præfidijsver-fandum effet, in fui imperij finibus manerent; redirentautem ad nauandam Maximiliano operam quacunque in re illi vifum fuiffet, ac præfertim in Lineaco expugnando» quod cum ipfe fummopere cuperet’, atqi vrgerct,ob confueta eius impedimenta,ran-diu dilatum cft,vt quum maximæ pluuiæ ob anni tempus veniflent,bellum in earegio-ne,quæ cum fitu admodum fit depreffa, valdc aquis inundatur ,geri nô amplius polfec quare,Cæfar ad has anguftias redadus,aliquot menfium inducias cum Venetis pacifei cupiuit: fedipfiexeius erroribus animum fummentes,quum ilium tam frigidèàfocijs iuuari cernerenc, bellomoram intcrponcreèrefuaeffcnonduxerunt. Tandem Cæ-far rebus fuis in grauipericulo, amp;Italiæftatu in non paruaambiguit3tcrelido,Tridcn-tum redijtmouaenim inter Pontificemamp; Galliæ regem controuerfiaorta erat,quæ etfi leuibus ex cauffis initium habere vidcretur,grauiores caufFas latere fufpicio erat.-quôd tune apparebar,id erat, quôd quum epifcopacus quidam in Prouincia,epifcopo in Romana curia defundo , vacaret, Pontifex ci alium contra Galliæ régis, qui id padioni per Papienfem Cardinalem inter ipfos initæ repugnare aiebat, voluntatem furroga-rauqua in padione, ctfi feripto, vtidem inijs qui in Romana curia,quod in ijs qui alibi morerentur expreffum non cfFct, tarnen Cardinalem id voce promififle ; quod quum Cardinalis fortaffe potius metu quàm alia de cauffa verum cfTc negarct, amp;nbsp;rex contra affirmarct, Pontifex fe quid clam adum effet ignorare dicebat ; fed quum in confirmationc fua , ad ea fe quæ feripto apparebant rctuliffct, amp;nbsp;fingula capita nominatim inclufiffet, ncque hæc caufla quum epifeopi in Romana curia moriuntur ijs comprehcndcrctur, ad alia non tcncri: idcirco crefeente indignatio-ne , rex contra confuetudincm fuam Rotomagenfis, qui femper concordiæ cuni Pontifice autor fucrat contempto confilio, omnium bcnefîciorum quibus in Romana curia agentes in Mcdiolancnfi imperio fruebantur , frudus retineriiuflit:amp; Pontifex viciifim, Albienfi epifeopo purpureum Galerumdare reeufabat; quivt eumquetn-admodumregi Pontifex promiferat, acciperet, Romam fe contulerat: amp;nbsp;quamuis Pontifex multorum precibus vidus, tandem Prouinciæ epifeopatum ex regis volun-tate dederit, amp;nbsp;quomodo in bencficijs, qui in pofterum in Romana curia vacarent, a-gendum effet, denuô cum illo tranfcgit,ideoqi alter frudus fequeftres liberaret; alter Albienfi facrampurpuram côccdercntamen hæc ad Pontificis animum,multis de cauf- ' fis irritatum,fed prçcipuc,quia quum iam pontificatus fui initio Rotomagenfi Gallicam legationem, velutRoinanæ curiæ perniciofam,fequc indignam inuitus concclfiflet, fe,. ni regis animum irritarc vellet, vtincapcrfcucraret,affentiricogi illi moicftiffimutn

erat; amp;nbsp;quia quum ilium Cardinalem omnia fua confilia amp;nbsp;artes adPontificitum adi-pifcendüm dirigerc perfuafum haberet, omnem Gallorum progrelTum motumqué metuebat, mitigandum minime erant idonea:hæ erant dus indignationis quæ appare-bant cauflæ; ex ijs verb quæ poftea eius cogitationes aperuérurtt, quum maiorcs fines in animo propofitos haberet,fiue gîoriæ cupiditate,fiue occulto in Galliæ regem odio, fine Genuenlium libertatis defiderio dudus, vt rex ea quæ in Italiapoflidebar amitte-retjvehemendffunè cupiebatmeq; de illo ac de Cardinali aperte enquéri definebauita tarnen,vthæ querelæ ex timoré præcipuè manare videréntur ; amp;nihilominus,vtnatu-^ ra erat inuidus amp;nbsp;ferox, quique ad animi fui fenfum, plerunque extern aS fignificatio-nes adiungereqquamuis tanti momêti,tamq; fadu difficilem rem fibipropofuiîfe, fibi foli fidens, amp;nbsp;reucrentia autoritatetp qua facrofandam fedem apud principes poliere videbat,fretus,ex nullo pendens,neminique coniundus,imô verbis amp;fado fe omnes parui facerepræ fe fcrens,nec Cæfari adhærebat,nec cum rege Catholico coniungeba tur ; fed ab omnibus alienus erga neminem præter Venctos fe propenfum oftendebaù atq; ut cos diris abfolueret,indies magis ac magis in fuo propofito confirmabatur:pro-ptereaquod, illos non perirc ,ltallæ raluti,amp; luæ feenritati amplitudinique valde vtlle fore cenfebat: culrei vehementer repugnabantCæfaris amp;nbsp;Galliæregis oratores, Âra-goniæ quoqae regis oratore publlcè quldem cum tills lentientc ; quamuls quod regni neapolltanl caufia,Galliæ regis potcntiammetueret,nec Cæfari ob élus Inconftantlam fiderct,occultilfimècontrarlum curn Pontiftee procurarcf.afferebant autem non dcce re vt Pontifex In eos quos ai mis perfequl tencretur,tantum beneficium cóferrct,quum Cameracenfifœderc ilngull fœdcratl allos tandluluuaretenerenturjdonecqulfq; omnia quæ nomlnatlm effent cxprciTa obtinulfief. quocirca,quum CæfarTaurlfiû nundû effet adeptus, ncminc ex Ipfis ea obligatlone liberatû ; præter quàm quod lure Venetls facrorum reftltutlo denegari poffet, quonlam nec fpontc,neclntra præfcrlptüra tempus Aemlllæ cluitates Pôtlficl reftltulffent; lmb nec ad earn vfq; horam Intégré Cqs pa-ruiifc : quia,præter opplda,fruôtusquoq; perceptos,vt cls eratlnlundum rainlmè red-dldlffent-.hls autem Pontifex rcfpôdebat,quumllll ad frugembonamre4ijffent,ac de-iniffeadmodum veniam petljffent, Chrlftl vlcarij non effe,eos ampll'us In tot anlmarû falutls dctrlmcntum facris armls perfequl, quum prælertlm opplda confequutus effet; Ideoq; dirarum cautfam fubla.tam;fruduum cnlm rcflltutlonem,potlus ad crlmé ampli ficandû,quàm alla de cauffa addltam Infertamép fvilffcmeq; élus tantam ratloné haben dam-.dluerfam effe cluillum armoru cauffam,ad quç,quod In Camcracenii feedereper filiere in anln'iohaberct,vc cû alijs ebeurreret paratus effet ; quâuls ab co pofsét omnes fœderati lure dlfcedcreicum llomanorum regis culpa fulfret,quo minus ' I aurlfiû naoe ret;quum primas Venctovû oblatloncs,per Antoniû luftlnianù legatùab ipfis,vt el quç cunq, incontinentipoifidcbanttraderet,railfum,fadas reieclffet; pofieafæpius pro Taurlfio,idoneacópcnfationem oblatara tepudiafTetfitaq; ctfi eumlcgatorum aduerfa voluntas nó retlneret,fola animi elatio quædâ lllura rcdnebahqua. fiebat vt opiauis Ve-* nctos abfolucre fibi vtlle amp;nbsp;fuis cofilins opportunû duceret,tame Id mir cum magna f a-erç ie dis dignltatc,amp; ita vt res ad pontificiù imperiû fpedantes,omnlno lllorû domina-* tuliberarcntur,nócócedere fiatucratudcoq; quù 'Venetiduo capita quæ eu alqs p^qpq fuerat ebeedere recmarent, cos nb llberabatdaorum aut capita vnum erat,vt Poutluclii imperijhomlnib.Adriatici maris nauigationé libéra permltterenT,à qua omnes eos epui earumrcrûquas vehebant ipfis vectlgalnb foluiffent,arcebant;altcru erat,vtperraritcj quæ ciultas ex Pontificio impcrlo pcndcbat,VlcedoiTiiui magiftratû dtinceps no^nabe rentiVenetl aüt id ab Perrarieniibus, Clemente lexto Romano pontv.mc.qm ea tcoefia te cum curiafua Auinloni agebat,minime répugnante,permiff um tuifie aiebant; Adna-*

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiel vero finus Imperlüatq; cu'dodiara,ab Alexandro llil.pontificc,quod armis, virtutc,

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuraptibusq; maxlmls cam nauigationé ab Saracenisjttq; præuonibus delendiffent, fe--

cuvamq; reddldlflcnt,ampbiumis prlullegifs concefum ipfis fulffe; ad quæ pro ponfili ce reipondebaturnb potuilfe Perrarlenres in pbrificij imperlj fraudem ailentiii,vralii. Perrariæmagiffratû haberentiusûe adminl!irarent,ncq; id fpontc conceifiife,fed graui

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diüturnoq; bello coados,amp; poftpontificis culus fulmina Veneti conteinncbant,opcra -

frufta iroplorltarn, paccin ijs legibus quas illi plus arrnis quàih iurc poterantimpofuif-fcntjaccepilTc; Alexandri verô conceffionis ,neq; in hiftorijs,ncqi vllis alijs monumen-tisjvllamrnemoriam fidemûe extare,prætcrVenctorü teftimoniû,quod in propriaraq; graui cauiïa,fufpedum merico eiTencuius rei amp;fi aliqua memoria inueniretur,verifirai lius cfle,qucm ab illo Venetijs id concefifTe diccbant,minis terroreq; extortum fuiiïc, quàm Romand pontificé,ad quem prx ceteris iufticiæ patrocinium, amp;oppreflbrû cura pertincret,remtam imperiofam amp;inomniùcômune detrimentû conce/TiÀre.Hocigitur rerum ftaru,hac principû varietate, paruaq; Romanorû régis potentia exiftimatione^, Veneti exercitum cuius legatus erat Andreas Grittus Vicetiam, vbi imperium fuumà populo expeti fciebant,mil’erunt; quo quum nodu venjflentjPuRcrlenfi fuburbio tor-mentis verberatojco potiti funtîamp;nihilominus quamuis pauci milites in vrbeelTcntjde caexpugnandanon magnara fpcm habebant, fed oppidani,vtfama fuit,FracafiTæ hor-tatu, legatis ad il los media noôlc midis eos introduxerünt;amp; Analtenfis princeps cum Fracada in arcem fe rccepcrunt: conftans opinio fuit, fi Vicetia capta,Venetus exer^ citiisftatimVeronampeiijdct Veronenfes idemfadurosfuide ; fed ducibus,antc-quam arcem expugnadenr,Vicctiadifcedendum non eft vifum; qua etfi quartodie potiti fint, quoniam Analtenfis princeps atque Fracafia,quôd nonfatis munitaedct,eam dereruerunt,intercanouæ Cælaris copiæ,amp; trecenti GalliæregiscataphradiObigni-no duce Veronam vencrunt ; adeô vtquum in ea effent circiter quingenticataphra-ôti, amp;nbsp;quinque partim Hifpanorum partim Germanorum peditum millia, cius expu-gnatio non amplius facilis effet. Venetus deinde excrcitus in duas partes, in quaintn vnaquaqgt; erant trecenti grauis,quingétileuis armaturæ équités, amp;nbsp;tria peditum millia, diuifus Veronæappropinquauit, quamprimum vifi fuident motuminciuitate exor-turum fperantes; fed quum non codem tempore vtriq; copias admouiffent,quiin ciui-tateerant, primæpartiquætrans Arhefimfluuium venicbat,amp;iam fuburbiumeratin-ingreffà obuiam progrelTijCam rctrocedere coegerunt;amp; quum paulo pôft Lucius Mal uetius cum altera parte ad alteram duminis ripam aduentaret, amp;nbsp;ipferetrocedit: quare vtriq; limulconiundiin diui Martini villa, ad quintû à Verona lapidem cadra pofuerût; vbi dum morantur,duo Germanorumpeditum millia Badîano Citadellâ prædæcâuda petijffe certiorcs fadi,ad earn partem profedi, in Fidatavaileillos intercluferunt: fed Germani auxilijs Badîano acceptis,vi,fed ob anguda itinera non fine clade cruperunK amp;nbsp;Badîanum ab illis defertum Veneti occuparunt : Badîano pars copiât um Feltrium lt;3c Ciuitalem petijt, illisque oppidis rccepris , Scalæ arcem tormentis admotis expugna-uir. Eodemq; tempore Antonius amp;nbsp;Hieronymus Sauornianinobiles viri,quiVenctas partes in Foroiulij fequebantur, Cadellonouum in afpero monte in Patriæ medio (fic cnim Forumiulij trans Tiliauentum nuncupant)fiturn expugnaruntmec interea de Catfare qui Vicetina re cömotus,ftatiin ad Petram venerat,quidquam pratter vanos rumo-i es,crebros ccleresq; hucatq; illucfinefrudu cxcurfusaudicbatur.Podea Venetusexcrcitus Monfiliciü,amp; Montanianaverfus vtRodigia Polinefum recuperaret, amp;nbsp;in Ferra rienfem agrü vna cum claffe quam Senatus prudentiorûSenatorû, qui nouis bellis im-plicari remerariu duccbar,cófilio ncgleóto,in Fcrrarienfem ditionc Pado fiumine mir-tcrcdecrcucrar,irrumpcret,contendit : ad id autem nótam præfentium rerum vtilitate, quàm odio incredibili in eum cocepto inouebantur: quód de ijs quidc quç fui ab Vicc-domini iugo ltberandi,amp; Polincli recuperade gratia princeps die fcccrat,iure cóqucri non deberefatis animaduerterent: fed quod iam iilud ferre non poffent,quod ijs qux iurc ad fefpeólarcdtccbatnon contcnrus,quum Cæfar exercitum Patauio abducercr, Ede fiuc Atede Cadellum, vndc antiqua Edenfis fine Atedinæ familiæ origo atq; cognomen manauit,ab illo beneficij nominc,amp; Montanianam pecuniam mutuo datapi-gnori,in quæ duo loca nullum iushabebat, accepiffet: hue accedebat memoria quod eins copamp;, quum Polinefum recuperarent, lummo in Venetum nomen odio concita-tæ,patritioruin bonis maxima damna intulcrant, ctiam in ædificia,inccndijs,ruinisquc fæuicntcs : itaque conditutum fuit vt clafiîs ipforum, AngeloTriuifano præfcâo,in qua erànt decern amp;nbsp;feptem triremes, cum maxima minorum nauigiorum copia, amp;nbsp;vins beilicolis bené indruda, Ferrariam verfus contenderet; quæ Padum per Fornaciuin

L I B E R o C T A V V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;293

oftium ingre{fa,Corbulacum alijs Padanis vids incenfa,totamregione ad Obfcuruni lacum vfq; deprçdata eft ; quo ex loco expediti équités, quieam tetreftri itinere comi-tabantur,Ficariolum vfqs magnifica domum potius quam arce,RobertiSanfeuerinatis, Venetarvun copiaru duds,in bello quod contra Hcrculem Alfonfi patre geffcrunt diu-turnaoppugnatione celebre, cxcurrerunt; huius dalfis aduentu amp;tcrreftris excrdtus 1 aduentantis famaPerrarienfis eft magnopere confternatus;quiquum paudflimos milites haberet, nec Ferrarienfis populus vel numero^ vel belli peritia, qui tanto periculo occurrerct par efte videretur, dum auxilia quæ aPontifice amp;nbsp;Galliæ rege fperabat ad-uentarent,nullam aliam fui defendendlrationemhabebat,quàm creberrimis tormen-torum inPadiripacollocatorumidibus, quo minus hoftes vlteriusprogredcrentur, impcdire : quare Triuifanus fruftr-a tranftre conatus,quum fe absq; terreftribus auxilijs maiore progreflum facere non pofte animaduerteret, in Padi fluminis medio,poft par-uam infulam quæ è regione Pulifellæ fttam,qul locus vndedm paftimm millibus Fer-raria diftat, amp;nbsp;ad cam infeftandam valdc oportunus,cum clafte,vt ibi exercitum opperi remr,conftitit,cul iam dtra negotium tota Rodigia Polincfus fe dediderat,prius tamert MótanianapaiSlionerecepta,quaFerrarlenftum magiftratus,amp;peditum duces, quiin^ tus erant captlui,funt eis permifii; vt autem claflis ad exercitus aduentum vfq; tutior elfer, Triuifanus vallo vtranq; Padi ripam munive cæpit; quorum alterum in ea parte in quaFerraria eft,alterum in oppofita erigcbat-.atq; vt ei vallo quodFerrariam fpcdabat, opitulari clafte poftet pontem nauibus irapofuit; quod vtperfid prohiberet dux,con-filio forte magis audaci quam prudenti, quamplurimis iuuenibus ex ciuitate,amp; militi-bus qui frequentes ad dus ftipendia accurrebant colledis, repente ad id oppugnan-dura mifmfed qui in vallo crant claffe adiuti, eruptione fada,eos in fugam vertere cæ-perunt ; amp;nbsp;quamuis dux cum multis equitibus fupcrucniens, eos bortatus reuocaret,amp; fuorum militum, qui magna ex parte tyroncs erant,ordines reftituerct, is tarnen hoftis impetus fuit,pro quibus amp;nbsp;locus,amp;multaparuatormentapugnabâ.t,vttandem, pedem referre fuerit compulfus ; multis ex fuis nontam cximpcrita amp;obfcuraturba,quàm ex ferociflimis roilitibus, amp;nbsp;Fcrraricnfi nobilitate partim cæfis, partim captis : inter quos Hercules Cantelmus, cximiæ expeétationis iuuenis,cuius maiores olim in regno nca-politano Soræ fuerant duces,à quibufdam lllyricis militibus in triremem captiuus per-dudus ; ac dum cuius ipforü efte deberet diftidium inter eos ortum éftet, ab vno illorû inaudito barbaræ immanitatis exemple,cl miferè caputeft truncatum-.quare quura Fer rarlaminime extra periculum elfe omnibus videretur, Ciamontius Caftellionem cum centum amp;quinquaglnta G a\Hs cataphradls illi auxilio mifit ; amp;nbsp;Pontifcx,Ycnetos Pô-tificij imperi) m ea iuris pofthabita raâone earn oppugnarc indignatus, fuos ducentos grams armaturx équités eyal ad Cefaris auxillum miffi crant adFcrrarlam tuendam cô-uerdraandauit ; fed fortaife hi apparatus ferö fadi fuiftent ; nifi Veneti de propidarum rerum defenfione cogitate fuiftent coadl : Hlfficultates m quibus Maxlmlllanusverfa-batur, vtfupradldura eft, Gallvx rcgl, cum ob dus fellcltatls perpetuum metum,tum quiaVeronæ adipifeendæ defiderio ardens, ilium tandem egeftatc coadum, earn fibi vel venditurum,vcl pignori daturum fperabat, minime molefte fuerantdcd contra,Ve-netorum potentlam,cx quafempcr molcftlæ perpetuaque pcrlcula In res fuas redunda-turaeffent, Itcrum crlgv xgte ferebat; quare quum ob pccunlæ inoplam Cæfarls vires Veronæ valde tenues effent, rex allo quam cataphradorum quæ fubmlferat auxllla, ne ea clultas In lllorum potcftatem rcdlrct, procurarc coadus fuit : hulc rcl Inltlum dcdlt Ciamontius, poft Vlcctlæ laófuramlnVeronenfis agri fines profedus; nam quum bis mille Hlfpanl pedltes,qui Verons crant,ob ftipendia non numerata tumultuarl Ihcipe-rent,lpfe lllos régis ftlpendljs refmult; ddnfupcr malorls fccurltatls gratia allos pedltes mifit, hac In rc Tvlulffi confillum fequutus, qui Clamontlo ne régi hic furaptus molc-ftus effet vcrcntl, refpondif. minus metuendum effe ab rege ob Impenfara pecunlam, quàra ob Imperium vel aralffum,vel cum periculo retentû, accufarl. prætcrca odo au-ïcorum numùra mlllia ad ftipendia mllltlbus qui Veronæ étant perfoluéda Cxfatl mu-tuo dédit; Valleglotarnen oppldo,quod quia ex Mlncq fluminls traiedus vnus eft,lmo quleo oppldo ôc Pllcherlapotltur, IvflncljtraledumIn poteftate fuahabet ; amp;fcxmlU

liaribus Brixîa diftac,ob Brixiæfecuritatem,magni ab rege fiebanob has âtq; allas quas adeius comodum expenfurus efretpecunias,ab eo pignoris nomine accepto : Ciamon tij quem maxima cataphraftorû qui in Inlùbria erant pars fequebatur,aduentus5copi3e Veronam mifrç,amp; illos ad Vicetiæ expugnationé fe comparare fama diuulgatajin cauf-fafuerunt,vtVenetus excrcitus,4oo.expcditis€quitibus,amp;totidcm peditibus ad Poli-ncfi defenfionem,amp; clafiis auxilium reliâis,ex Ferrarienfi agro difcederet; amp;in Linea cum,Soauium,atq; Vicetiam diftribueretur: cumq; Veneti, Vicetiâ,amp;circumie6tam re-gionem,à copijs quæ Veronæ erant tutâ reddcre cuperét,eam memorandi operis fofla, lata,amp;aqnæ plenamunierût; camq;aggere,amp;multis vallis diuerfis in locis po{itis,cir-cundederunnea à montis quod fupra Soauium eft radicibus incipiés, per quinq; millia pafliis duól:a,per planitiéquaRodi^io Monfortiumituradpaîudes quafdamAthefiflu-uio proximas pcrtingebat,amp; Soauio atq; Lconico munitis,totam regionc dum cuftodi retur præfcrtitn hyeme tutam reddidcrannVenetarû copiarû difcelTu, Ferrariæ pericu-lum nonnihil lcuatum,fed no prorfus fublatû fuitmam etli expugnationis metus defie-râc,tamen fufpicio ne grauiflimis detrimentis,vel nimiû vires eins frangerentur, vel po* pulus in extremam defperationem adduceretur,‘minime fublata erat ; quoniâ clafliarij milites,amp; qui claflTemcômitabantur, quotidie ad ciuitatis portas vfq; procurrebant: amp;nbsp;aliæ Venetorû nauales copiæ, Ferrarienfium dueis ditioné ab alia parte aggrefTx, Co-machium cepcrat. IntereaPontincis amp;nbsp;Galliæ regis auxiliafuperuenerunti amp;idcà dux qui clade prius in valli oppugnatione accepta dodus, copias fuas in munitis caftris pro pe Fen aria collocarat, crebrô obequitando, atq; excurrendo hoftcs ad pugnâallicerc cæpit;illi verb exercitù fuum rediturû fperantes, antè pugnâ capelTere recufabannacci-ditaûtvtquum aliquando Eftenüs cardinalis ad prouallû vfq; procurh{rcr,in eius redi tu tormenti globo è claife emiiro,Ludouico Mirandulano comiti vni expontificiorum railitum prçt£dis,nemine vel illo vel alio idu in tanta multitudine prçter eum la.'fo,ca-putrolleretuntandem regionis, arque fluminis naturæoportunitarisq; peritia,quodab initio periculofum atq; difficile vifumfuerat,facilereddidir;nam quum dux amp;nbsp;Cardina lis, fe claflem, modà tormenta in fluminis ripatutô collocari poffentjfacilè tormentis deprelTuros fperarér, Cardinalis cum copiarum parte ad vallum oppugnandum redijt, amp;nbsp;hoftibus qui ad ccrtamen prodicrant,cum aliquorum ex ipfis cædc rcpulfis,proximâ aggeris partem occupauitatq; muniuit : adeo vt hoflibus infcij s,i n principio nodis,tormenta in ripam clalfi oppofitam trahi curauerit; ijsq; maximo filentio collocatis,horri* bilicum fragore eâ quatere cæperir; amp;nbsp;quâuis omncs naues vcfuga fibi côfulerent mo* uerciitur,nihilominus quia multa inufitat« magnitudinis torméta longû ripa? tradû di-fpofita occupabant,amp; à peritis tradabantur,procul admodü globos cmittebat,adcó vt hoftcs potins periculilocû mutarent,quàmipfum periculum vitarent: quum præfertim dux i^fe,tormentorum faciendorum, eorumq; vfus peritiftimus fuperuenilTetjféq; mi-rum in modû exerccret : quibus idibus omnes hoftium naues, quamuis amp;nbsp;ipfi abiacu-lando non defifterent, fed fruftra,quoniam qui in ripa erant aggcrc tegebantur, varijs horrendisq; cafibus abfumebantur;quarum aliæquumhuiufinodi fulminaiam fuftinc-re non poft'cntjfefe dedcbannaliæ igné tormcntorô pilis acccnfo,vnà cû ijs qui in cis e-rant miferè côburebantur ; alij ne in hoftium manus vcnirent,in aquis perire malebant: claffis verb præfedus, iam ferè ab initio pugnæ fchapha cbfcenfa fuga euafineius verb triremis per tria milliaria fugiés,femperq; iaculans,feq; défendes,ac nauigij detrimcfO quo ad eius fieri poterat farciens,tandé tota perforata fubmerfa eftzdemû quum omnia languine,igni,amp; cadaiierib.plena e{fent5i5. triremes,aliquot magna? naues,amp; biremes, aliaq; minora nauigiâ ferè innumera in ducispoteftatêvenerunt:circitcrduomilliaho-minû tormentis,ignc,amp; aquis perierunt,fcxaginta ligna capta, fed nó prætoriû vexillö, quod cum ipfo præfcdo feruatû eftimulti in terra fuga fibi cbfuluerüt, ex quibus aliqui ab Venctoru expeditis equitib.feruati, pars ab hoftibus perfcqucntib.capti : pars varia inebmoda fugientes ab colonis perpcfliicapta: naues Ferrariä perdudæ funt, vbi ad vi-doriæpartç memoria multos annos conferuatæfucrunndonccAlfonfus Veneto Sena-tui gracificandi cupidus, illas Senatui concclfit.Hac clalfe debellata Alfonfus illicb tre-centos cquites amp;nbsp;quingentos pedites,ad alteram clalTcm quæComachium occuparar, debel«

debellandam mifiuqui Laureto,quod Veneti munierant,recuperato,claffcnijVt opinio fait,debellaflent,nifi dla periculo perfpeóto,adBcbiasfe recepiffeb Hune fine habuiÉ vnius menfis fpacio Ferraiienfe bellum, in c|uo exituSjfæpe rerû minime imperitus ai-* biter,quanto paucorumjqui vt reUquis rebus omifiis, pecunijsq; ad maiorem oppottu-« nitatem referuatis,Patauio, Taurifioq; amp;nbsp;reliquis locis^quæ rccuperata fuerattt tantunt modo tuendis incumberetur hortabantur, eonfilium prudentius tucrit, quàmillorun» qui plures numero,fed prudentia inferiores,odio indignationeq; çoncitati,facile fc toc rebus gerendis immifccbant : quætemerèinceptæ tandem grauimmos fumptus cum non mediocrireipub.ignominia atq; detrimento pepererût,ofiendit. At circa Patauium Venetorû res potius féliciter quàm fecus fuccedebant : nam quum Cæfar cum quatuoC peditum millibus in Vicetino agro effet, Veneti exercitus pars non admodum magna^ rufticorum eius regionis auxilio, ferè ante eius oculos, Scalæ angu[^as,deindc Coeo-lum,atq; Baffianum, loca adeos qui ex Germania in Italiam venirç vellent itinere pro-hibendos opportuna,ccpit; ipfe verb Palitiæ difcelTu multa fibiaduerfa accidiffe con-querens,vtad Comitia quæ Oenipontiindixerat,fe transferrer,Bolgianum petijtzcuius exemplum fequutus Ciamontius, vehementibus Vicetiafe atq; Lineaci oppugnandi co-gitationibus quas habebat omiffis, Locaetiam bene munira c{fe,amp; tempeftatem valde aduerfam cogitans,Brixia, Pifeheria atq; Vallegio,præfidijs optime munitis,amp;fcxcen-» tis cataphrattis, cum quatuor militum millibus, Veronæ ad eius ciuitatis,quam Cæfar per fe tueri non poterat, defcnfionem rellCtis,qui à Cæfarianis militibus feparâti,in di-uiZeni fuburbio ,arce quoque vttutiores effent in fua poteftate retenta, caftrahabe-bant,Mediolanum fe contullt. Verona nobilis atq; antiquavrbs,Athefifluuio,alto atqî plcniffimo interfecatur i qui ex Germanix montibus ortus,vtin planitlem peruenit,ad fmiftram montes radens incuruatur; ac Veronam allucns,ea egreffus à montibus rece-dens per amœnam fertilemq; planitiem euagatursea vrbis pars,quæ in iu go cum afiqua etiam planifie fita eft, ab Athefi Gcrmaniam, altera pars quæ totain planitie eft, cis A-^ thefim Mantuam refpicit: in monte ad diui Georgij portam diui Petriarx eft; adiaculi veto geminum iaôtum,fupra in fummo collis vertice,eft Feliciana arx,vtraq; longe raa-gis loci natura,quàmarte munira; amp;nbsp;tarnen illis eaptis,quia ciuitati valde imminent,Verona in graui periculo verfaretur : hæ ab Germanis cuftodiGbantur;fcdin altera parte, quara fiuuius ab hac dirimit, eft arx quæ caftellum vêtus dicitur Pifeheriam vGrfus,ferè in media vrbe polira; quæ amnis vtramquc ripamponte coniungit; ad tertium verb ab bac arcus iaótum Vicetiam verfus eft aba quam Cltadcllam vocant; amp;nbsp;inter vtramq;,vr-bis mœniaextrinfecusin femicirculiforma coniunguntunab interiori verb latere, mu-rus inter duas amplilfimas foffas extruótus ad eas adiungitur ; fpaeium verb quod inter bos duos rauros pofitûeft,diuiZeni fuburbium apellatunquod vnacum Citadellæ cu-ftodia Gallis ad caftralocanda attributu fuit, Vbi dum arma pene filent^Maximilianus códnenter de indueijs cûVenetis agebat, Pontifice per Acbillé Craffum Pifaurenfem cpiicopû,nuntiüfuum, ad id vehementer adnitente : quamobre eius oratores,amp;loan-« ncs Cornelius amp;nbsp;Ludouicus Mocenicus Venetorû oratores,ad Hofpitalctu lupraScala ad colloquium venerunnfedob altas Cæfàrispetitiones, Pontifice quiVenctosomnib« moleftijs llberari cupicbat,id ægcrrimè fcrente,vanus labor extitit,Pontifex aut vt inter fe amp;nbsp;Venetos nullus controuerfiæ locus relinc^ueretur 5 vt Ferrarienfium duciComa-chiura quodprius incenderant reftituerent,feq; eius ditione non amplius Infeftaturos fibi proraitterent, effecerat: tune enim Ferrarienfium ducé Pontifex,beneficiorû ab fe acceptorum, quæq^; accepturus erat memorem fore,potiusq; fecura,quàm cum Galliæ regefenfurum fperans, patrocinio veheméter compleôtebatur-.aduerlus quem regem, dum de firmiffimis adiumentis cbparandis dies noótesq; cogitât,bominc fuum clam ad Augliæ regem miferanSc cum Fleluetijs inter quos amp;nbsp;Galfiæ regem controuerfiæ quæ-dam iam^lfcebant,agere cæperaf.quocirca,cum Sedunenfis epifeopus , regiinfenfus, quique bis inftrumentis ad facram purpuram afpirabat,ad fe veniffet, lætifftmo animo ilium acceper at. Sub buius anni finem Romanorum,amp; Hifpaniæ reges,ob Caftellx re-guiadrainiftrationé inter fe diffidentes,conciliati funt;eacontrouerfia diu in GaUiç régis curia agitatajÇÛ multas difficultateshaberet,Rotoraagéfis imprudentia,qua hæc cb*

cordiâre^s fui rebus perniciofa effet futura minime cogitantis, ad exitumperdiióii fuinnam li eius perficiéndæ autor extitifTet^fibiforraffead Pontifîcatum adipifcéndutn profuturum ratas, fumma diligentia atqî labore in id incubuit; quibus cum cius autori-tas acceflifTetjtantum effecitjVt Maximiliänus Catholico regi,nifi mafculam prolem fu-fciperetjillorum regnorum adnainiftrationem tandis, donccCarolus vtriufque nepos, vigefimumquintum annum attingcrétjpermiferitjcalege vt nepos matre quæregina àpcllabatur ( qüôttiam in Gafteilæ regno fœmihæ à mahbiis non excluduntur) viuen-te,regiam appellatîonem non affumeret: Hifpanus rex Cæfari quinquaginta aurcoruin numüm millia perfoluerer ; eum, donee fua rccuperaffetjVt ex Cameracenfi fœderete-nebatur, iuuaret; amp;nbsp;Carolo quotannis quadringentas auri libras pendcrehquare Ara-goniæ rexin CafrcHæ regni adminiftratione connrmatus, controucrfijsq; fublatiSjatqj in ambobuSjCodem communis nepotis amore vigente,fîdei lîbi apud Gæfarem conci-liandæ facultatem adcptuSjaudacius vt Galliæ regis potentiam quæ in regni neapolita-ni caufTa femper iili eratfufpeéla impediret,oper.am darc potuit.eodem tempore Pontifex, Protonotarium Bentinolum,qui Cremonæ erat,furtim Bononiam reditum qux-rere veritus eftæamob rem Iulianüm Mediccm per aliquot dies in Bononiéfî curia de-tincriiufîît; amp;omnia,Galliærrgisodioinfctribuens,fcneis Italiæin feruituteraredi-gendæ caufla, vtq; Rotornagenlèm vi annatâ pontificem fieri cogérer, in Italiain veni-rct,timcre oftédcbat;amp; nihilominus eodem tempore palam de Cæfaris dignitate,quafi is ad tantam perfonam fuftinendam minimè effet idoncus, quiq; cam ob cauffam fin-perij nomen in maximum contemptum adduxifret,dctrahcbat. In huius anni fine,Piti-liani cornes Venetarum copiarum imperator mortem obijr,vir admodum fcnex,amp;lon-go militiæ vfu valde peritus, cuius fidei plurimum Veneti tribucbant,ac vt imperium i-pforum temere in diferimen adduccret minimè metuebant.Sequitur in hac rcrum ara-^510. biguitate annus m d x.in cuius initio, bellicæ res,vtctiam anni tempus ferebatjab omni

parte frigebant : quoniam Venerus exercitus qui ad Sandum Bonifacium in Vcronenfi agro caftra habebat, Veronam penè obfidione premcbauquarc quum Carolus Ballio, Fedcricus Bozolus, amp;nbsp;Sacramorus Vicecomes ad commeatum introducenduin egreffi cfrent,ab Epyrotis fufi funt ; amp;nbsp;Carolus atq; Sacramorus captifFedericus autem Gallo-rum,qui vteis opem ferrent Verona cruperanr,opera cuafit; amp;paulo pôflaliam Gallo-rum equitum alam fregeruntdn catp Clefîus captus fuit; ab alia parte ducenti Galli ca-taphraedi cum tribus peditum miilibus Verona profedi, vallum Soauium vcrfus,in quo erant fexcenti pcdites,cxpugt;arunf.atq; in reditu magnum agreftium hominum nume rum fuderunt : bellicis autem rebus ira frigcfcentibus,principum animigrauilfimiscu-ris angebantur; acpræferrim Romanorum rex,qui quanam rationc de Venctis viâoriâ reportare pofret,nô inucniens,amp;: rcs iaas,vt folebat, ex vnis in alia comitia transférés, comitia Auguftæ Vindelicorum indixcrat,amp; Pontifici,quia Imperij Septemuiri eius autoritäre moti, vt in comitijs prius de pace cum Vcnctis incunda, quàm de belli appara-tibusagcreturinftabanr,iratus,Pifaurenfcmcpifcopum eius nuntium Auguftadifeede-reiufrcrar;amp; comitiorumdcllbcrationcs, incertas,taidas, atq; difficiles cffe,imo vnius conuentus finem,alterius initium parcrc:amp; Galliærcgcm, ad Cælaris poftulata resque propofiras modô tempeftatis afperitatem afferentem , modocertum in fumptusquos facerer pignus petcntcm,modô le Cameracenfi fœdere ncquaquam folum ad eum iu-nandûjfcd pontifieem quoq; amp;nbsp;Aragoniæ regem tencri ; cum quibus vt commune erat fœdusatq; obligatio,fiequoq;æqutimelfe, vrres omnescommunibusparitcrauxilijs gererentur; commemorantem varias exeufationcs adfcrrcanimaducrtcns, nullam rebus fuis certiorem falutemfore cenfcbat,quàm Gallic regé adi-'atauij,Vicctia-:,acTauri fij oppugnationcm proprijs viribus a^qua remuncrarione accepta fufeipiendam inipcl-lere:quæresin regio Senatumultis, qui regem donecVencti prorfusàcontincntisiin-perio cxcludcrcntur,fcmpcrin continuis fumptibus atq: pcriculis futurum cogitantes, eum ad fc magno femel fumpru co metuliberandum hortabantur, probabarur;ncquc rex ab hoc confilio cadem rationc morus prorfus eratalicnusaidcirco quum vripfemet initaliam cum valido cxercitu tranftret inclinaret ( validum verb cxcrcitum apcllabat, in quo cffcnrjplufcjuammille amp;nbsp;fexcenti caraphraóti,pri’ter cos quos ipfepenfionibiis fuis

fuis obnoxios haberet, præterquânobiles)amp; nihilominus alijs rationibus in Jiuerfarn fcntendam diftractus,animo dubius erat;amp; confueto etiam magis confufusjquiaRoto-magenfis, vir efficax amp;nbsp;magni animijongo grauiq; moibo opprefTus jnegotia qu» eius confdio adexitum perdue! folebant non amplius curabat; regem natura àfumptibus valde alienum,amp; Veronx adipifeendæ ardens cupiditas retrahebant-.ad quod efficien-dum Romanovum regem perpetuis moleftijs implicari fatius efle duccbat;amp; oportunè tune quum Çæfar Germanis militibus quiin eius vrbis præfidio erant ftipendia perfol-ucrc non pofTetjrex ill! decern amp;nbsp;odo aureorum numûm milUa iterüm mutuo dederat; amp;nbsp;fe ad quinquaginta millia vfq; daturùpromiferanea tarnen lege vt nó modo Citadel-lam pignoris loco obtineret, verùm etiam Caftellumuetus eiq; proximam vrbis porta, vt ingreffum atq; exitum liberum haberet^ea conditiohe vjf nili ea pecunia intra annum reftitueretur, Vatlegium oppidum in perpetuum gubernaret,eiusq; amp;nbsp;Citadellæ Cæfa-ris furaptibus muniendæ facultatem haberet-.hæc regis animum ancipitem reddebant, fed muito magis ne Pontifieem li nouum in Italiam exercitum vcl duceret, vel mitteret prorfusàfe aDalienaret,mctus cumretinebat: quoniam Pontifex fufpitione plcnus,amp; Veronx dominatum ab illo occupari ægrè fcrens,pr3£;tcrquam quodad Venctos à cen-furis liberandos femper propendebat, omnt operam vt libi Heluetios adiungerct ad-hibebaf.quocircaSedunenfem epifeopum cum pécunijs quàs eigcntilargiretur,amp; fa-^ crapurpurailli promiffa in patrîam rcmiferat ; amp;Angliæ regis animum ab Galliærcgé alienari diligentiffimè nitebatunqui ctfi àpatremorti propinquo vt tranquillitatis fecu ritatisq; fuæ gratia, amicitiam, quamobrem quotànnis quingentæ àuri libræ ci pcndc-bantur,cv.m Galliæ regno conleruaret,prxceptum accepifTetmihiloininus ætatis feruo re,atq; ingeuti pecunia à parente reliêla frctus,corum qui rerùm nouarum cupidi,amp; o-dio quo plerunq; ilia gens in Gallicum nomen accenfa fertur,côcitati, cum ad bellum hortabanturjCÓftliaminimè minoris quàm patris qui cum Gallis dilfidia fouens,quam-uisad nouum pcrturbaiifiiraumq; regnum affuraptus eflet; id tarnen maximo cum fuo-rumobedicntia,acrranquillitate gubcrnarauprudentiâatq; exemplum facere videba-tur ; quæ res cum Galliæ regis animû vehementer angcrenr,qui vt Italiæ rebus propius pcrfpiccret,Lugdunum fe contulcrat,ac veritus^ne fù^us in Italiam aducntus,quera Pô-tifex palam deteftabatur,cius opera res nôuas excitarct, Aragoniæ quoq; rege earn pro-» feftionem difluadcnte,quamuis fe velutamicum amp;nbsp;cómunis tranquillitatis ftudiofum diliuadere hmularerjuullum cevtius prxfentiusqûn i)s tantis difticultatibus,quibus ani mus eius vndiq; præmcbatur,inucnir,quàra vt omni lludio arq; diligentia pôtificis ani-muin ita mitigarc niteretur,vt falte ßbi ilium aduerfum atq; iniraicum no for c certus ef^ , fet'.cui rei occaho fatis córaoda fefe offerte videbatunnâ Rotomagcnfis cardinalis mor te,cuius ægritudo tam grauis erat ,vt cum diu in uita fururii fperari no po(fet,illam fufpt tionera,cx quapræcipuè eius alienationé ortarahomines exiftimabant,fublatam hi ere dcbaf.amp; quiarex Aufeium cardinale Rotomagcnfis nepotcm,amp; rcliquos c|ui fua nego-tiainRomanaaulaprocurabant,pontificis mente temere,verbis atqi fadis potius irri-taffe,quam vt opus erat mitigaffe noucrat, quum illoru opera amplius vti nollet,Alber turn Pium Carpenfem comité, magni ingenij atq; induftriæ virum per difpofitos cquos Roma cum amplihimismandatis mifiu non modo vteiquocunq; cafu,vcl vbi vellet re-» gis vires atq; autoritäre polliceretur,vtq; cù eo fic agcret,eum fic refpicerct traófaretq;^ vt ad eius voluntaté naturamq^; fe accómodarenfcdetiavtomniü return quæagerentur ftatû, amp;Romanorü regis poftulatafincerè cum eo cômunicarcnprætercahbi ne in Italiam veniendûjvel non veniendû elfet,promptius an lentiusCçfaris res iuuare deberct, omniain eiusarbitrio poneret amp;nbsp;poteftate. Eidé vtVenetos ab interdiftoliberari dif-fuadcretmandatÛ fuit, fed id ante eius aduentù iâ àPontifice côftitutûatqi proraiffunv fueraf.quiâ Veneti P oftquâ inter delegates àbpôtificcviros,amp;ipforûoratorcs,multos menfes difputatû cft,in cas condiriones in quibus controucrfia crat confenferant : neqi cnira lalutis fuæ aliâ rationé quàm vt cum illo côiungcrétur videbant. Legis igitur qui-busàcenfuris eximendi erant,Vcnetis oratorib.pr^fcntibus,amp;legitime cófetfo reip.i-pforum mandatOjtabuliscp rite confedis confirmato, in facro Senatu q.amp;2o.Ecbruari'j die inhanc fentétiam funt leéf æ ;V encti facerdotia,faccasûe dignitates nemini tribuun^

to,vel quoiiis modo concedunto :quicquid de eis in curia Romana ftatutû decretuniûc fuerirjnu)lainterpofîtad!fficultate,autimpedimentOjratumfirmumqihabento;BcneK-ciorum canfTas aîiâue ad eandem curiam fpedantiajquo minus in ca agitentur,nepro-hibenco : decumas aîiâue oncraccclefiarumbonisjlocisùeàprofanapoteftateexein-ptiSjne imperanto;prouocationi contra pontificis cenfuram,omniq; iuriquouismodo in Pontificij imperij oppidaparto, amp;nbsp;nominatim Viccdomini|Ferrariaî habendi pote- lt;nbsp;ftati renuncianto : Pontificioimperio fubicôis eorumtj; nauibus Adriaticifinus naui-gationemlibcram pcrmittnnto; camq; ram amplacumtacultate,vt ctiamaliarumgentium merces nauibus illorumvcôlæ, moleftijsneafficianturjncq; advedigal foluen-dum cogantur:nullarationefeFcrraricnfibus rebus, velcius dicionis oppidis ex Pontificio imperio pendentibusdrnmifcento : omnia pada in Pontificij imperij fraudem, cum aliquo pontificals beneficiario,vel fubiedo fada nullius momcntifunto:Duces, prüceres,aliosùe Pontificio imperio fubiedos vcl beneficiarios facrofandæ fedis per-duelles hoftesûc üu’losadmirruntotomnem pecuniamex làcris vedigalibus exadaii» reftituunto: amp;templis omnia detrimenta accepta farciunto: quibus obligationibus, promiflîs,ccfîîonibus,in Senatu accepris, Veneti Iegati,confiitvito die,vetera exempla fcquuti, in diui Petri porticum venerunt; ibique ad Pontificis pedes,qui propecencas portas in pontificia Sella omnibus purpuratis amp;nbsp;innumeris antifiitibus præfcntibus fedcbatjhuini proftraci, contumaciam errataque fua confitentes, demiflîHiniè veniam flagitarunndcindcnonnullis precibus demorerecitatis, confuctisquefolennibusper-adis cereinonijs,Pontifex illos in gratiam rccipicns, cenfurisdirisq; Iibcrauit;eisqifa-tisfadionis gratia feptem auguftiffiina vrbis reinpla adircntiniunxit.His pcradis àlüm-mo pœnitentium'magiftro in diui Petri Bafilicam inrrodudifunt, vbi facris quibus ao-tea il 1 is interdidiim erat auditis, honorifice non iam vt exccrati facrisue exclufi, fedvt verc Chriftiani,amp; facrofandæ fedis pij filij ab anriftitib. alijsq; aulicis complunbus,ad

fuas ædes dedudi fuerunnacpaulo póft Hicronymo Donato èVenctis oratoribus vno,excellenri dodrina viro ,Romæ rclido,qui fuis preclaris virtuti-

buSpingenijquefacilitatePontificiacccptifiimus,in ijs rebus qua? poft cum ipfo agenda? fuerunt, patriæ fuæ pliirimum profuit, Ve-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;netiasredierunt-

hèluetiorum al Çaüia rege alienatio : ^hetórurn- ciim Çallts fæâùi : /ulij 'Pontißcisin^lfonjkm Ferrarïa dacem bellum: nbsp;ßris inUenero bello progreß

ßs-.eiufdem l^ontificisin Çenuenjèsbellum, eius^ tn- Çallos animus : jgt;riiran-dulaa Tonttfcecapta: 'Uenetorumclaßisin^Pado debellata : eorundemaduer-^ fus Çallos grogreUus:Pontißcis exercttus'ad XaSliam,iamp;* ad Santernumßuuium fuß(s: communis pacis conßlia : ‘Bononienßum a P o nt iß cc defellio: foncilium Pißs ad' eccleßam in^laurandam, Pontißci pacis cum Çallia rege ineunda cogitationem inijciendam,indi^umi

j obVenetos tailtacüm Pontificis conftantia facris reftitutos^ maxime fpe£tabat,vehementer eft commotus-.fcd baud

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minus GaUiæ rex,vt qui fuo ipfms commodo,Venetorum poten

minime cupcret : nectaracn quiPontifici finis propofitus animaduertebat:fcdvanafpe in eis difficultatibus quç ipfipa-rabantur, enutritus, Pontificem fuæ cum Cæfare focietatisfufpicione raoueri opinabatur : quod fi cundando cum eo progredeictur,nec maioris fufpicionis occafionem daret,cum abfolutionc contentum non vkcrius proccfiurum fpcrabat;vc-rum Pontifex indies magis in fua fententia cofirmatus, ecclefiæbencficiarijsfubieôtis-que,fociorumoratoribus maxime rcpugnantibus, conccffitVcnetorumftipendijsmi-litareht-.qui loannem Paulum Ballionem, fuarura copiarum, quæ comitis Pitiliani obi-tu Imperatorecarebant, ducem conftitucruntiSc loannem Aloifium Joannemqi Vitel-lios, olim Ioannis amp;nbsp;Camilli hlios conduxeruntj acRentium Ceritem peditibus fuis c-« mmbuspræfeccrunt: Venetorumq; patroeinio itaaperte fufeepto eorum cum Cæfare concordiam procurabat,fperans fe hac rationc cum non modo à Galliæ rege abaliena turum, fedfibi amp;nbsp;Venetis coniunótum vnà ipfi bellum illaturum. C^æ res quo facilius Cæfarisnecefîitate fuccederct ,faam cumlmperij eleftoribus, acliberis ciuitatibus,ne ciinAuguftanis comitijs aliquidfubfidij decernerctur,interponcbatautoritatcm.Q3ö autem id negotium magis agebatur,có durius difficiliusque reperiebatur : Cæfar emm nullam,nifi Vcronam retinerct,concordiam admittebat* Venctl verb in quibus Pontifex maiorem facilitatem fore fperaueratjCumfc Patauiuminquauis fortunadefenfu-* ros,camqi vrbem dum tucrentur,multas fibi à tempore occafiones datum iri pollicere-tur,Veronæreftitutionem maximapecuniævioblata,obftinato animopofcebant. Ncè verb Pontifex Anglix regem,adbellum Gallix infcrendum,impellere defmebatjVete*-rum inter ea régna difcordiarura memoria rcnouata,felicilfimorumqi euentuumocca-fione demonftrata.Si enimarma aduerfus regem fumcret,multos preterea quibus eins potentiaaut fufpefta autodiofaeffetfumpturos;euméY hortari,vtpontificis fedis qua: alioqui Gallis régis ambitione in aperto diferiminc vcrfaretur,protc«äori.s amp;nbsp;conferua toris oblatam gloriam , ca religione qus propria Anglix regum fuerat compleótcre-tur-.ad quamrem eadem ratione Aragonix regem, fed valde clam,hortàbatur. Quod autemmaioris erat pondcris, Pontifexnegotio qubd cumHeluctijs per epifeopu Se-dunenfem, cuius apud earn gentem autoritas maxima crat, agi cæptum fuerat,qui,tum inpublicis conuentibus,tum in Templis,ad hoc fumma eloquentia orare amp;nbsp;conciona-li non defmebat,minime intermiflb,tandem vtHelueffi mille in fmgulosPagos quot-annisRhenenfium aureorum, accepto ftipendio, ipfum amp;nbsp;pontificatus ditioncm tuen* dam tufcipcrent,confequutus erat,ita vtlicerct ei inter ipfos certum militum numeruni adfuitutelamftipendioconduccre ; quxres faciliorcmilli,inter ipfos amp;nbsp;Gallix regem iam glifcentem difcordiamrcddiderat.Helueti) enim communi hominum de fe opinio

ne elatijCiim viólorias quibus ipfe proximeq; rex Carolus in Italia potiti fucrat, præci-puè ab ipforum virtute, fuorumq; armorum tcrrore profedas, feq; earn ob cauflam de Galliæ regno non paruni ineritos exiftimarent, àregefœdusinnouarepetentc, fibifti-pendiafexaginta milliumFrancicorum in fingulos annos, àrcge Ludouico vndecimo cæpta,amp; ad ea vfq; tempore pcrduda/prætcr ca quæ clam multis priuatis dabantur au-geripoftulauerant: quae cum audacius flagitarcnt,rcx corum infolcntia,amp; quodarufti-cis ac montanis hominibus ( hæc enim eius erant verba ) fibi adco imperiofe tribututn imponcretur motus,magis è regia dtgnitate,quam ex præfenti ration c, verbis iracundis eos reijcere,ac ferè eóntemnere cæpicad quod maiorc animo accendebatur,quod codem tempore Vail ell j Sedunenfibus fubicdi,qui feptem communitatibus,quæ ab ipfis curiæ nuncupant,ur,gubcrnantur,Georgij Suprafaxi opera,priuatimac publice,largirio nibus ftipendiorunlq» pollicitationibus capti, fecum fœdus iniucranueaconditione vt regijs copijs per eorum agros tranfitum conccdcrcnt,hoftium prohibcrent,ciusquefti-pendiotantumpeditumnumcruin, quantumfuppeditarepolTcnt,darcnucodemque modo rrium foederum domini, qui Rhcti appcllanturjcum eo padi fuerant : amp;nbsp;quaffl-uis Vallcfiorutn vna pars nondum has conditiones comprobaffet,rex ijfdcm artibus il-losad comprobandumadduci pofle fperabauquo ficbat,vt fibiHcluetiorum amicitix non iam adco cfTe nccelTariam putaret, cum prætcrVallefiorum Rhetorumq; copias, Germanos quoqi pedites in bclhs coduceredecreuifTct: eorumque raotus,quàdipfos Mediolanenfe imperium nifi perBellizzonæ fines,aliasque valdc anguflas vias,in quibus multi à paucis facile coraraeatu priuaripauciq; à paucis repelli poflent,paruifaci-cns,inuadere pofTe non exiftimabaucuraq; obftinato animo Ripendia augerc nolict,in Heluetiorum conuentibus de foedercrenouando crG plcrifq; eorum ad quos priuatha maxima cmolumenta peruenirent ad id hortarentur, nihil obtinebatur;camqueoh cauiïam facilius in foedus à Pontificepoftulatum confenferunuquo nouo iôtofœdcre, cum fe magna ad fua confiiia fundamenta iecifle arbitraretur, cumque in rebus omnibus fua naturaita fe gcrcrct quad omnibus fupcrior omnesque neceflitate cópulfi afc leges accipere debercnt,nouarum difeordiarum cum Ferarienfium duce,fiuc motus o-mninoeadecauiraquæinteripfos in controuerfiam vcncrat, dueodioaduerfuseunt concepto, quod tot beneh'eijs amp;nbsp;honoribusacceptis, potius Gallorum regi quam fibi adhæreret,feminaiacicbar. Quxcunq;tandem caulfa fucrircum controuerfiarumini-tium quxrcrct, Alfonfo vtCoinachij à Sale conficiendo dcfiRcret, impcriofcraan-dauit; non enim xquum elfc, vt quod Veneris Ceruiam poRidcntibus ci non licuerar, facrofanéla fede cuius directum Ferrariæ Comachijq; ius effet, candem polfidente îi-cerct, quæ res magni emolumenti cfTeuproptcrca quod ex Ceruiæ falinis,dum Coma-chij non con{iccrctur,fal in multas circumuicinas ciuitates diffundcrctur« At verb Al-fonfus magis regiæ ncceffitudini actutelæ ßdebat, quant pontifîcis vires cxtimefcercc curaq; fe à colligendo fruétu qui in propria domo paruo labore nafccrctur, prohiberi, imb adidabalijsfuorum vfum emendumeogi, quô poteratexteras région is replere, quercretur,ncc id quod à Veneris,no iurc,fed arm is coavtus,pafl'us erar,in exemplum trahi deberc diccret, huicmandato parère reeufabat: qua dccaufla Pontifex mi fit qui graui dcnuneiatapœna,cenfuraq; imperarer,ab incepto defiftcrcuHxc crant pontifîcis ad Venctos fublcuàndos toto animo mrenti confilia amp;nbsp;opera : at ex altera parte Romanorum Gallorumc|uc reges æquè corum dcprcffionis cupidi, ac quæ in corum gratiam Pontifex agitabat molcftè ferentes,coquc magis vnàconiunâi conftitucrunt caa-ftate magnis viribus Venetos inuaderc, iic vt Gallorum rexab vna parte Ciamontiumcum validoexcrciru, cui Gcrmanicæ copia? quæ Veronæ erant coniungcrentur,mittcrct;ab altera parte Cæfar copijs quas Auguffams comitijs ah imperio fperabatForumiuîij in-grederctunquo occupato ad alia prout tépus amp;occafio ferrentprogrederetunad quod ponxifîcem tanquam Cameracenli fœdere obftridum,armis vnà cum ipfis confpirarct, poRularuntds autem cui id fummopere moleflum eßet, le co fœdere quod iara explc-tum eflet, cum in Cæftris poreftare fueritTauriftuin prius,deinde pecuniæ compenfa-rionem habere,non teneri aperte refpondit: fimili quoquemodo Maximdianus- àrege Catholico, ex eadem Cameraccnfi pactione, amp;nbsp;ex pcculiari fccum co tempore facia, quo

L I B E R N o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30t

quo ci Caftellæ adminiftrationem aflenfus eft, fubfidia flagltabat, eo tarnen rogato fc pecunia potius quàm copijs iuuaret-.ille verb cuna non ea re qua plus indigeret eum iu-uare decreuiffetjquadringentos equites,quod auxilium,Cçfari parum vtile crat,fe mif-furumpromifitûn Gallico enim çqueae Cçfariano exercitu equitatus abundabat.Quo tempore cum vrbs Verona à præfidiarijs militibus,propterea quod illis ftipédianó îol-ucrentur,magnopere vexarétur,Venetorum copiæànonnullisducibus clam aecerfitæ^ Sambonifatio digrclTæ vtdiuiPetriarcé fcalis ingrederentur, noclu vrbi apropinqua-runt,amp; Georgiana porta ingrefli,vbidum vt Icalas quæ fingulæ per fe murialtitudinein non æquabantjVnà coniungerent morantur^fiue ab arcis Felicianæ cuttodibus auditi, fiue vano ftrepitus terrore perculfi,reliôlis fcalis recelferunt, exercitusq; ad Samboni-fatium reuerfus eft-.Veronæ autem patefada coniuratione multi pœnas dederunt. Hoc tempore Pontificis animus non fpontc,fed timoré impulfus,eó quod Maximilianus ab co arroganter ducenta ducatorum millia mutuo peteret, minatus fe alioqui cum Gallo rum rege aduerfus eum coniundum iri, ad redintegrandam cum Galliæ rege coniun-äionem inclinabat;amp; quia fama erat in Auguftanis Comitijs magna Cæfari auxilia de-cernenda fore, denuoq; inter Anglix amp;nbsp;Galliæ reges faóta, ac magna folennitate pro-mulgatapaxeratjideö diligentius cum Alberto Carpenfi , quem ad eum vfque dicm verbis amp;nbsp;fpe produxerat ,traftare cœpit, fed noh diu in hac fententia pcrmanhf.Comi-tia enim Auguftana,fme quorum viribus Cæfaris minæ parui ficbanr,expeâationi cum minime pana facerent,nullum aliud nili trecentorum millium Khenenfmm aurcorum; cuius pecuniæ fpe multos iam fumptus fecerat, Uli lubfidium decreuerunt ; ab Angliæ autem rege in pacificatione earn conditionem exprelfam effe, quoties Galliæ rex pon-tificiani ditionem læderet, tota pacis ratio corruiffe intelligeretur, ei fignificatum fuit, quibus ex rebus refumpto animo, amp;nbsp;ad prima confUia reuerfus,nouas in Fcrrariæ du-' cemquerimoniasadiunxif.is enim dux maris finuliberato,mcrcibus,quç Pado flumine

Venetias vehebantur,nouaimpofuerat ve£tigalia;qux cü Pontifex abeneficiario absq; fundi domihi permiffu, ex legu præfcripto imponi poffe negarct,præfertim cum in Bo-nonienfiu, qui eius parerent imperio detriments, vt tollerentur,additis armorü minis

X ' inftabanfuasq; copias,quo maiore ei terroré incuteret,m Bononienfem agrü Aemiliaq; tranfmifit. Regis animu hæc maximè perturb'abantihinc enim cum Pótificc iniraicitias fouere ei moleftUfimu eratnllinc Ferrarienftum ducis ad tuius patrociniü triginta duca torum millib.acceptis obftriótus erat,defcrti infamiamec minus proprix vfU itatis ratio i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne mouebatur : cum enim Alfonfus prorfus cxipfo penderet, eiuscj; in rege propenfto

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quo magisfe àPontifice vexarivideret,có augeretur magis,cumq; eius regio ad Longo

bardiæres valde effet opportuna,ipftus falute fua intereffe ducebatddeo de concordia inter eos aliquomodo cócilianda cû pótifice agebanPótifici aût, vt rex fe ab eius defen frone remoueret,^quü vldebatunqua aduerfus Cameracenfes coditiones fufeepta aie-batr quibus eoru qux apontificatu creptafuerant reftitutionis prætcxtufadtis, ne qtris' fœderatorû, eius qui ab altcro nominarctur patrociniü fummeret, interdiccbatur ; aie veroFerrarienfem nominatûeffc-.prçtereaetiâne quis fe rebus ad pôtificiù lus fpcâan tibus interponeret,idé quoq; peculiari inter ipfos Biagraffi inito fœdere côflrmarü quo' expreffe ne rex cuiufquâ corû,qui ex pontificatu penderent patrociniü retincrct,in po-fterumüe fufciperct-.præterea omnia quæ antca fufcepiffet,abolerct,cauebatur;ad c;uæ etfr regis nomine refponderetur eadé paétione côtlneri,vt epifeopatus Cifalpini ad régis arbitriü tribucrentur,quodà potifice in primo vacante violatü effet, eundê in Vene törura gratia contra Camcracenfrs fœderis capita feciffe ; hls de cauffrs fibi c^uoq; prö-mlffanó faccre,fas effe tame ne Ferrarlcnfrs cauffa frbl cü pontlfice ad arma venrendü.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effet,condlfrones qulb.elus dlgnltate,nó omnlno nee dlreóló lntmlnuta,pontificl In Ijs

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ ad Ipllus pôtlhcatusûe luraln Alfonfum pertlnerét malorl ex parte îafrsfieret,præ-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tereapetltlonl àpontifice fa£tæ,ne Galllcæ coplæ flume Padü, nlfr quatenus ad Florèh

tlnorüdefenfroné,aut ad PandulfumPetruclü ôtloannépaulumBallloné Infeftandurh pecuniæ ab altero promlffæ,ab altero Interceptæ nomine teneretur,tral)cerét,affentlri haudrenuebatiquç dü agltâtur,Clamontlus mille amp;500. cataphraôtis,amp;io.railllb.pe-ditum,exvârlis gentlbus, inter quos nonnulh Heluetij erant,priuatim no ex pagorü af-fenfu condu6ti,quos magna tormentorübellicorü copla3amp;triafabrorümlllra,cum pô-

501 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

tîbus ad traijclcnda fltimina paratis fcquebanturjquib. fe Ferrarienfis dux cum duccn-tis eq«irib.grauis,amp; yoo.leuisarmaturçjduobusq; millib.peditû adiunxit,Rhodiginaqî Pohnefo à Vcnctis deferta citrancgotiû occupata, Turriq; Marchefana ad Atheüs ripa-' Paraiiiû verfus pofita cxpugnata,cûad Caftellobaldû pcruenifTct, folis internfitijs Mô-ranianâ amp;nbsp;Athefte oppida ad AlfôfuiBjalterû ex Maximiliani dono, alterû ob pecunia mutuata pignori traditumjfpeótantia,ad primû nuntifi in fuâ poteftatéredcgit.Quibus locis rccupcratis Alfonfus quarundâ Venetarû trircmiû, quæ aduerfoPado vehebâtur prærexni, maxima fuarû copiarum partéremifit.Princeps Analtenfis Cæfaris vices ge-renSjVeronacgrcfTuSjCÛjoo.grauis arm atu rç equitibus Gallis,2'Do.cataphra6lis,amp;tribus Gcrmanorû millibus, fe Ciaraôtio cóiunxitjeum ira infccutus,vt nunquâ'plus vnis caftris ab co abcflet,amp; poft fe rclido Monfilicio Venctorü ditionis oppido,Vicetinorû agrum pcrucncrût; vbi Leonicû cum tota regione ncminc répugnante in deditioné ac-ceperût: cxcrcitus enim Vcnetus,qui 6oo.grauis,amp;4.milliûleuis armaturç equitû cum Epyrotis,ac peditû odo millibus,loânepaulo Ballionc duce, amp;nbsp;Andrea Gritto legato, cfte dicebaturjprimû Soauio profeâ:us,ac perpetuo prouthoftiû jpgrcftus animaduer-tebatjintuta loca regreffus, tandé Taurifij valido præfidio,amp; Melinj mille peditib.im-pofitis,adBrentellas,trib.àPatauiopaffuü millibus,locû admodum munitum,quodea regio aggcrib.fitrcfertaiis aût locus tribus fluminib.Brent3,Brentel!a,ßachilioneq; cir-cundatus,fc receperacqua ob cauftam Vicetini prorfus defcrti,amp; ad i ni defenfionc per fe imbecilles, nullaipfis,præter viôtoris mifericordâ, fpe reliôlar,ati fe cam Ciamonrij opera facilius obtenturos,publica fidéde mictendis ad eû atq; ad principe Analtcnfem Icgatis ab ipfo flagitarunt;qua impctrata,fordidati,moerorcqj fimul ac terrorc plcniad Barbaranû ponté,lo.railiib.'pafluum àVicetia,corâvtro^; ftcterünvbiomnib.belli du-cib.aftâtibus,excrcitûq; proccribus,legationis princeps,vtfcrtur, talé habuit orationé.

Siquid Vicctina vrbsfuis opib. felicitateq;, olim multis vicinis ciuitadb. inuidio-fa,exco tepore quo crrore,ftulririaq; hominû,amp; forraffe fato quodâpotius,quâ alîara-tione,fub Venetorû redijt iinperiûjpaffa fir,amp; infinitaintolerabiliaq; ab ca accepta de-triméta omnibus notaeftenr,nobis,inuidißimilmperatorcs,in peótorib.vcftris calami-tatum noftrarû mifcrationc,indignationc atq; odio rebcllionis noftræ memoria conce-pto rnaioré,nobiscertô perluadcmus,fieius noétis error rcbellio dicenda eft,quafub-urbio Pufterlenfi ab inimico exercitu vi armata expugnato,populoq; noftro perterrito, nô quo Cæfaris manfùetû imperu vitarcmus,vel eins effemus pcrduclles,fed vt vibem noftrâàdireptioneextremisq; malisliberarcmus,legati ad padiones cûhoftib.ineun-das exicrunt; cum præfertim noftros homines armis belliq; periculis minimè alfuetos, Fracaftç moueret auôtoritas,qui dux tot bellis cxercit3tus,amp; Cçfaris miles,feu fraude, feutimore(quodnoftrûnô cftinquirere)vt padioneconiugû ,liberorumq;noftrorû;amp;: afliôtæ patriæ faluti confulercraus, fuaferat: ex quo patetnos non prauitate,fcd timoré tanti ducis autoritäre auôlo,nô vt deliberarcmus,fed potiusbreui temporis interpofito fpatio,in tanto turaultu,tantoq; armorum ftrcpitii inter tot aurib. noftris inaudita tor-mentorum tonitrua, ad deditioncm Venctis iaciendam præcipitcs rueremus, impul-1ÓS fuifte; quorum félicitas ac potentia, non ca crat, quæpcr fenos ad id allicerede-berenquantum autem delida quæ timoré atq; crrorc, ab ijs flagitijs quæ fraude amp;nbsp;raa-leuolentia comraittuntur diftent, cuiuis perfpicuum cfte poteft; etfi id quo impulfi fu-mus, non timor, fed rebcllandi voluntas, confiliumq; amp;nbsp;cômunis omnium confenfus ac non paucorum potius in tantaperturbatione motus amp;nbsp;audacia, ab alijsnon impe-ditafuiftet, atqueilliiis miferæciuiratispeccata, nullam penitiis admitterent exeufa-tionem,noftræ tarnen ex illo tempore calamiratcs ciufmodi fuerunt, vt verè dici poflir, pœnam deliôfolonge maiorem cxritifteetenim præfidiariorum militum rapinisin-tra mœnia omnibus facultatibus miferè fpoliart fumus; amp;quis ca quæ extra vrbcm continuobellopalîi fumus ignorât?quid nobis in hac mifera regione integrum re-lidum eft? ædinciâ ruftica omnia flammis abfumpta, arbores dcicctæ, pecora amif-fa,meftés iamtorobiennio non ad maturicatem perduiitæ, magna ex parte fementes impeditæ ; nulla rneftis,nuliæ fruges ; amilfa fpe hancdclcrtiifimam regionem vnquam in priftinumftatumpoftereuocari; adrantas anguftiastantamque milcriam redadifu-muSjVt ijs quæ nobis occultata fupererant omnibus,ad vitam tuendâ nccclfai ijs,quo qj immet’

UBER N O N V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;303

immenfos fumptus quos ncccifitate compulfi fccimus,fuftinere poflemus confumptis, vndcin pofterum nos famlliasque noftras alamus non perfpicimus : Veniat quiuis quantumlibetinimicos crudeliq; animojqui modo patri am noftram alijs viderit tcm-poribus,eamq; nunc infpiciat, certi fumus eum à lacrymis minimè tempcratuvvimjcum congitaucrit earn ciuitate, quæ quamuis circuitu angufto patcret, frcquentiibma efle folebatjVeftium ornatu fupcrbiflimajtot magnificis amp;nbsp;opulentis œdibus iUuftriSjOmniii pcregrinorum perpetuum amicumc^; hofpitium, earn vrbem quæ nulli rci nifi couiuijs, ludisequeftribuSjalijscp iucunditatibus operadabat^hoctempore habitatoribus pene vacucttn, viros ac mulieres viliflîmè indutos^nullam amplius domum patere,nullu tan-tis opibus effc qui fc fuamt^; familia falte in menfem tueri poffe fibi poflit polliccrijpro que fplendore,pro ludis,tebusq; iocundis,nihil aliud vcl videri vel audiri,quara mife-rias,publicas omnium hominum lamcntationcs,fletus,mifcrosq; in omnibus vijs cun-darura mulierum c iulatus, quæ maiora etiam forent,nifi nobis, gloriofiffime princeps Analtcnfis,in mentem rediret,ex tua voluntate, vel extremum exitium, illius affliótiifi-mæ noftvæ patriæ,pcndcre,aut fpes qua poflimus fub Cæfaris vmbra,fub fapicntiæ cle-mentiæquctuætutela , non dicimus refpirarc aut refurgcrc( id enim fieri non poteft) fed vitam per omnia extrema trahentes , faltem vltimum vitare excidium fperamus; quia nobis benignitas humanitasque tua nota eft , quia vcrifimile eft,te vellcCæfa-rem,cuius clementiæ ac manfuetudinis cxemplis tota cftEuroparcferta, imitari : con-fumptæ funt fortunæ noftræ, omnes fpes fublatacjuihil nobis præter huiusyitæ corpo-rumque vmbram reliquum eft, in quæ crudeliter fæuire, qui fruótus ad Cæfarcm, quæ laus ad te perucniet?te demiffilfimis precibus,quas omnis fexus,omnium ætatum,om-nium ordinum noftrç ciuitatis lacrymis permixtastibi ob oculos ponitOjfuppliccs ora-raus, velis infeliccra Vicetiam reiiquis omnibus,Germaniciimperijmanfuetudinis exemplum elfe ; clementiam magnanimitatem^uc maiorum veftrorum imitate, qui cumin Italia viôlores effent, fubaótas ciuitates conferyaruntiita vt multi corum pvo-priafibiin illis domiciliadelcgerint,vnde cum magna Germanicæ gentis gloria,tot il-luftres in Italia familiæ Gonzaghæ ,Carrariæ,Scalæ, noftri quondam vctercs doraini, originem traxerunt ,fit eodem tempore exemplo Vicetia àVenetis quos in minoribus periculis fouimus ac fuftentauimus , in fuis grauioribus quibuseara defenderc debc-bant,tupiter deferta-.à Germanis autc qui aliquam habebant lædendi cauftarn,gloriofe conferuata : fufeipe tu inuiftiffimè Ciamonti,patrocinium noftrijtuiq; regis exemplum commémora,cuius in Mediolanenfes ac Gcnuenfes,qui non alio^ua de caulfa neceffita téue impulfi,fed fponte rcbellarant dementia, illorum delidis longe extitit maicr, qui i bus cum omnia condonauerit,illi tanto beneficio redempti,fcmper fumma in eum ani-mi deuotione ac fidc extiterunt : Vicetia,ô princeps Analtenfis5COnferuatâ,fi Cæfari noj erit commoda,erit faltem gloriofa, velut cius benignitatis cxemplû relidaiCUcrfa nulli reivfilis effc poterit,amp; feueritas in nos totiltaliæ critmolcfta:clcmentia,Cæfaris nomé apudomnesreddergratius;atq; vtin reb.militaribusjcxercitibuscp ducédis prifeiillius ineo Cçfaris fimilitudo perfpicitur,pariter amp;nbsp;clemétia,cuius gratia ipfe raagis in coelü, eiusque nomen inter diuos relatum eft, meraoriaque diuturnior ad pofteros eft tranf-miffa,quàmab armis agnofeetur ; Vicetia vrbs antiqua,clAra,amp; quondam tanta nobili-tate florcns,in manu tua eft;ex te falutem aut vaftationem, vitam aut mortem expedat: ftedere tot innocentium, tot miferarum mulicrum,paruulorumq; infantium calamita-te,qui ilia calaraitofa,infaniæq^i amp;nbsp;errorü plena noótc,nulli rci intcrfucruntiquiq; nunc inplandu Semiferis eiulatibus, tuam expedantfententiara, emitte illam tam ab omnibus expetitam mifcricordiam clcmentiæq; voccm;qua rediuiua infcliciffima noftra pa-tria,tefempcrpatrcmamp;conferuatoremfuumapellabit.

Ncctantamiferationedignaoratio, nccpietas ergainfelicem vrbem, Analtcnfis aaimum mitiorem reddcrc potuerunt, quin barbara inlblentia, amp;nbsp;feritate tumens,cum fibi no poffettemperate, vtfaltem verbafadis minushaberentferocitatis,inhumanif-fimum dater refponfum;quod cius iuffu in banc fententiam,à quodam qui ci erat à con filij s iurifpèrito fuit prolatum-.

JÖ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

maxîmam Cxfdriani nominîs contumeliam commiflbrum deleri pofTc, cuius magnî-tudinis benigniratisque , quavosfufceperat, nulla habita ratione,totiusVicetin3evf-bis commun! confilio Venctum cxercitum intra mœnia euocaftisfqui fumma dif-ficultatc expugnato fuburbio, de ciuitatis vidoria diffidens, iam difcclTum médita* batunvos contra eius principis qui Cæfariani imperij vices gcreret voluntatem reuo* caftis;eundem principcm vtfe in arcé rcciperet coëgiftis ,amp;rabic vencnoq; pleni, Cx-faris tormenta cum reliquis ad ea fpedantibus diripuiftis : eius tentoria tot bellis ex-panla, totvidorijs gl or io fa lac er aft is ; Non hoc fccerunt Veneti milites, fed populus VicetinuSjimmenfa Germanici fanguinis fiti declarata: per veftram perfidiam non ftc-tit, quin fi Venctus exercitus cognita occafione, vidoriam fecutus eflet,Verona poti-rctunnec veto fuerunt hæc Fracaftæ confilia hortationéfue, qui veftris fidis calumnijs circumuentus, aperte fuam innocentiam declarauinfuit veftra maleuolentia,fuitodiû» quo fine caulTa in nomen Gcrmanicum flagratis:funt fcelera veftra ciufmodi,vtnullam admittant cxcufationcm,nullam veniam mereantun eflet non folùm maximi detrimen ti,verùm etiam vituperanda ea clementia,qua quis in vos vterctur:facilè enim pcrfpici-tur VOS quauis occafione deterius efle Faduros : nec funt veftra,crrata,fed fcelera, nec detrimentaà vobis accepta dehólorum pœnç fuerunt,fed veftræ in fufceptarebcllionC j pertinaciscontumaciaeprxmia: amp;nunccumàVenetisdeferti, nullamhabeatistuen-di facultatem,Cæfans quern prodidiftis mifericordiam clementiamq; imploratis: con-ftitueratprinceps,exCæfarisfententiamandatoque vos non audirejnonpotuittarnen Ciamontij voluntatiid denegarejfednon ideo cafententia,queàveftrç defeótionis die in Cæfaris mente fixa fuit mutabitur : Nulla alia ratione recipit vos princeps, nifi vt fà-cultatcs,vita,honor, eius arbitriopeimittantur: necid quomaiorem adclementiant fuam declarandam facultatem habeat fieri exiftimetis, fed quo liberius polfit vos toti terrarum orbi,poenç,quç in eos conucnir,qui tanto fcelere datam principi fuo fîdé vio-larunt,exemplum ftatuerc. Vicetinitamatrocircfponfoattoniti, vbialiqiiantifperim-moti velut omnibus fenfibus carentes ftetiflent, denuo lacrymis ac lamentabili voce viôtoris fe mifericordiæ commendare experunt: fed inhumanioribus atque afperiori-bis verbis, ab eodem Doól:ore,cum obiurgationc reic!fti,quid rcfpondendum,quidùe I cogitandum eflet,penitus ignorabannnifi eos Ciamontius,neccflîtati parèrent,datent-queoperam vt principis indignationem, libéra in eius arbitrium deditione placarent, hortatus eflet : Cæfaris fummam efle manlüetudinein, ncc credere fas elfe, principcm illuftri généré natum,belliqueducem eximium,fuaaliquid nobilitate, virtuteq; mini-mèdignumcommilfurum: necdebereillosrefponfi acerbitate terreri; imôvtanimi generofi verbis incalelcantJ proptercaquôdfæpecum hac ratione indignationis pars elferbuerit, de fadorum atrocitatc remittunt,optandum clTcd’e ad principis iram miri-gandam,fi prius ipfi fe libère eius comitterent poteftati, medium obtulit:cuius Vicecini cum neceflitate côiunélû fequuti confilium,humi proiedi, fe,vrbemq; in vidoris pote* ftaté dediderunt.-quorû Ciamontius repentis verbis,principe vt in puniendis, Cæfaris potius fainç,magnitudinisq;, quàm delidi ratione haberet hortatus eftmectale ceteris qui ciufmodi delida cômififlent,vcl deinceps poflcntcômitterecxcmplû proponcrer, vtdcfpcrata tnifericordia,ad extremûvfq; pertinaciterperfeucrarêt: dementia princi-pibus fcmpcr,bcneuolcntiâaudoritatéq; côciliafle; contraria femper ex nô neceflaria crudelitatc manaremecvtmultiimprudenter arbitrarctuigimpedimentadilficultarcsqî immanitateremoueri, fedaugerheuius audoritate,additisprætereaadmiferasViccd-norum lamentationes, multorum precibus, Analtenfis tandem vtfaluté,fortunis omnibus in eius arbitrium volunratemq; permiifis*,cis promittcretjaddudus cftifcd præda opinione longé minor fuinciuitas enim iam hominib.rebusq; crat vacua; quæ dum mb litum feritas quæreret, intcllcxifletq; mulros ex vrbe agrisq; cum luis rebus,ad quondam monté non procul in duos fpecus, qui Malani Grotta nuncupantur,côfugifl’ci vbi loci natura aditusq; dilficultate fe tutos exiftimabant ; Germani eo ad diripiendum pro fedi, maioriq; fpecu incafliim nec fine fuo detrimcnto diu oppugnato, ad minoré con-uerfi, cum expugnare alia ratione non poflent,maximisaccenfis ignibus,fumi vi,quo famaeft,plus milleperijfle, co potitifunt. Viceda captareliquaruiu rerum diiîicuiras.

' ôüàm ab initio propófita effetjinaior apparebat; proptcrca quod Maxirnilianus,n5fo-luminVenetos,vtpromiferat,nón dücebat,verùmetiam copias quasinltaliahabebatj pecuniæ inöpia continenter minüebailtütjadtö vtCiämontius cum de Vicètiae tantum cuftodia cogerctur efle folicitusj tamtn ad Lincàcum, quo oppidö non occupatq^t^-nia ad earn vfqgt; diem gefta i nullius effent fiitura momentijCaftra pohcrc conftitüit. D i-uiditur Lineâcl oppidum Athefi flüminCi minore oppidi pârtCjquac ab cis Portus apcl-latur 5 Montanianam verfus rclida, vbi Vcnetijhon tam loei munitione, propugnato-rumüè virtutc j quam aquarum impedimehto confifijflumen vno in loco lecauerant:ab altera fluminis ripa maior pofita eft oppidi pars,à qua duob.locis ita yumen rouis dedu xcrantjVt ijs egrefluSjinq; inferiora loca aliquot riuis delapfus, circuietta regione acko inundafTet, vt cum multos menfes redundantium aquarum copiatotapaluliris cüet effefta.hanc difficultatem,Vénetarum copiarura temeritas atq; ignauia,racuiorem reddidit; Ciamontius enim ad Mineruium, quod tribus Lineaco milliaribus diftatj caitris pofitis, præmUfisque aliquot equitibus acpeditibus,quiin vltimi riui,qUOd (ming^tis paffuum millibus äb oppido abeft, tranfitu, pedites ex Portus cuftodia egreftos often-derunt ; Vafconcs autem Hifpaniq; pedites,fumma fcrocitatc,peótoré tettiisaquam in-grefll eos rcpulerunt,tantoq; impetufuntinfequuti,yt iUis permixti portum ingrcdcre-tur,exigua illorum peditum parte fuperftite;pars cnim in pugna ceciderunnmaior veto pars, dum fummo ftudio Lineacum fuga contcnderet,in Athefis tranfitu fubmerfa eft. Quo euentu Ciamontius, adMineruium caftrametandimutato confilio,fub eiufdem diei vefperam in ipfo Portu caftra pofuin maioribusq; tormentis fub aqua ip fa quod eà fundi folum fuftineret vcótis, cadem node fluminis foflam obftrui curauit;cumq^ue Lineacum,ab ea parte qua Portum fpedattam lati fluminis intevuentu,quamuis inter Lineacum Portumé^;, propterea qüöd inter aggercs fluat,non fit vfq; adeo latum,vt infra tormentis vix peti polfit, expugnarl non pofle animaducrtcret,Pontcm ad tormenta amp;nbsp;raaiorem exercitus partem in alteram ripam ttaijeiendam, iaci iuflit-.fed vbi quas vexc-rat naues,fluminis laditudini minime pares comperiflct,exercitu ad flumen in parte Lineaco oppofitacollocato,Molardum cum quatuor Aquitanorum peditummillibus,amp; fex tormentis flumen nauibus träijeere iuffiti quo fado,ab vtrâc^üe fluminis parte, vallum in aggere adfuperius oppidi caput pofitura,tormentis peti cæptum eft,eiusq;, amp;nbsp;ft milites qui pro vallo ftabant, ditura reficere folicite procurarent, parte vna. diruta^ fe-quentinodc Venetuslêgatus,quummagishoftiumpertimcfcerct vim quam fuorurri hderet defenfiöni,cum aliquot Venetis patrieijs fe ex tempore in arcem recepit ; qUO quamprimum dies ill'uxit audito, peditum dux, qui in vallo erat fe Molardo faluis for-tunis virisq; dedidit; qUi nibilominus egrefrus,fuit cum fuis peditibus ab exercitu fpo-liatus. Capto vallo oppidum prxdæ Molardo fuit;milites autem qui inalterius valli quodinaltero oppidi extremo eratpræfidio fuerant collocati,per paludes,armis abic-dis fugafalutifuæ confuluerunt: hocque pado,eorum qui intus erant ignauiaLineacl expugnatio opinione facilior celeriorq^; fuit.Nec verb arx fe oppido acrius tutäta eft-.c-tenim fequenti die tormentorurn idibus defenfione impedita,turrisq; angulo fcalpris ex inferiori parte ,vt ignis pofteainijeeretur, feindi cæpto, eaconditione deditioneni fccerunt, vtpattitijs Venetis in Ciamontij poteftate retentis, milite inermes abirent* Ciamontij in hac vidoria lætitiam Fortuna felle permifeuit ; hic cnim de Cardin alls Rotomagenfis patrui fui morte, cuius fumma apud Galliæ regem audoritate,ad maXl-mas opes honoresque fublatus, indies maioiafperabat, nuntios accepit. Quotiiam verb Germani, vtLineaciprxfidiumimponercnt,impares erant,Ciamontius centum équités amp;nbsp;mille pedites ,ad cuftodiam locireliquif. deinde RhetisValleujsq; dimiffisi

1 régis iuflu ad tantos fumptus quibus,qub d Cxfarianorum apparatus promilfis non r e-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fponderet, nihil adeo magni efliciebatur,vitra ferendos minus propenfi, in Mediola-'

nenfium terras cum reliquo exercitu reditum adornabat.Sed rex poftea,quoniam C^-far Oenipontem non modb difflcultatum ex more plenus,verum etiam confiliorunl. Sc fpe abundans profe dus, fe quamprimum in Italiara tranfiturum pollicebatur,ac ne di-( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feederet inftabat, per totum lunium menfeni raoraretur mandauit: quo tempore cum

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Germani Marofticura, Citadellam, BaffianuraiaViaq; circumpofita oppida quo Cæfatï

fâciliorem ab ea pane aditum patcfacerent, recuperarc cupercnc; Ciamontîus vt Vc-nctas copias Vicciiæ, qux paruo cum præfîdio relidafuerat aditu , arque etiamnc Gcrmanisobuiamircpoffentprohiberet, ad Lungariam propter Bachilioncm am-ncm cadra pofuir; vbi cum audiuiflet Venetorum excrcitum Parauium fe rcccpiffe, denuo Germanisconiündus, adTurricuIaSjinregiaviaquse Vicetia rcdà Patauiuin ducic,venir; vndc ad dcxcramrelido Patauio, cum non paruaannonz^quæ àleuisar-. maturar equiribus y turn Patauij turn Monfilicij commorantibus impediebatur, penu-ria,Ciradehamperuenerunt:Citadella fine repugnanria dcditioncmfccit; idemquo-SueMorofticumjBaflianum aliaquevicina oppida, àVcnetis milidbus deferta, po-eafecerunt: idco vtriufque ducis copiæ rebus omnibus ab ea parte confeâis, ad Turriculasrcuerfse, Patauio ad dexteramrelido, amp;ad finiftram montemvcrfus dc-flci^cntcs adBrcntamamnem prope montem decem ab vrbc Vicetia palTuum milli-bus conftiterunt: in cum locum vt Gcrmanis gratifîcarentur,profe6li,qui Scalamjcx Germania venturis militibustranlitum oportunum y quiqucfolus inter Taurifium amp;nbsp;Vicetiam in Venetorum poteftatc cflet y occupare cupicbant : ex quibuscaftfis Prin* ceps Analtinus cum Gcrmanis amp;nbsp;centum cataphraélis Gallis profcdus,ad Scalam qux pafluum vigintiquinque millibus diftabat,iterccpit: fed cum montanisitincribus àru-fticis obfcflis , qui incrcdibili in Vcnctospropenfionc, ctiamcapti, mortem potins, quàm Vcnctorûnomen dencgarc côtumelijsùe afficerc malcbant, Caftello nouo vno paritcr ex montis itincribus padioneoccupato, ad cadra Brcntana rcucrfus eft, mul-tis peditibus alio itinere ad Scalam miffis ; qui ex eius prxceptoBaflîani itincre,vt Co-uolum locum in illis montibus munitum cuitarcnt rclido,infcrius Fcltrcnfi via circura ucdi,Fcltrioquc, quôdpaucos in eo reperiflent direpto atq; inccnfo, adScalam pcr-uencrunt, quam cum Couolo ab omnibus dcrelidaminucnerunt. Hoc autcra tempo-pore baud minora Foroiulienfibus detrimenta affcrebantur : dum cnim modo à Veneris, modo à Gcrmanis inuaderentur,amp; à nobilibus regionis incolis, aut defendcrcntur autdiripcrentundumq; iam hi progredcrcntur, iâ illi ccdercnt,vt occafîo ferebat,nihil omni ex parte prætcrcædcs,direprioncs,incendia,audicbatur; fjepcq: idc locus abvna parte prius direptus,ab altera poft amp;nbsp;diriperetiir amp;nbsp;inccnderctur:amp; benc paucis muni-tis locis exceptis, reliqua omnia huic miferæ vaftationi crant obnoxia: in quibuscum nihil fieretmemorabile, ea diligentius recenfere fuperuacaneum eftet; amp;nbsp;ledoritam varias viciflfîtudincs,quæ ad totius belli fummam amp;finem nullum adfcrebant momentum , intelligcre molcftum. Cum vero tempus Gallici cxercitus profedioni conftitu-tum aduentaret, denuo inter Cæfarem amp;nbsp;Galliatregem,vcexcrcituspertotum infe-quentem menfem moraretur conuenitiita tarnen, vt iumptus extraordinarij, id eft qui præter corum militum quæ ad eum vfq; diem à rege numerata fucrant ftipendia, in po-fterum àCæfarc perfoluerentur: idem quoque depeditum ftipcndijs per eundem men fem intclligendum : fed quoniam Cæfar pecunia carebat, fubduda radione eoru fum-ptuum ad lummam vfque quinquaginta millium aurcorum numûm rex ei mutuo darct: quod fi Cæfar intra annum vertentem, ha?c amp;nbsp;alia quinquaginta m i ! lia ante mutuó accepta non reftitucret, rex Veronam cum tota eius ditione, tandiu,donee cam pccunii rcccpiiTet, in fua poteftate rctinerct. Ciamontius regis ca de re accepto mandato, ad Monfilieis expugnationcm animum cpnuertiucamquc ob cauflam quam primùm qua dringenti Hifpaui cataphradi, quibus Termini dux præerat, qui ad Maximiliani auxi-liûàrege Catholico mifli, confuetisartibus,tardiftimo greflu vener^t, Gcrmanis con-iundiluerunt, cxercitus, fluminc Brenta, deinde ad Purlar villain Bachilione quinque ab vrbe Patauio milliaribus transmiftb,Monfilicium peruencrunf.multa hoc tempore in commeatu amp;impedimentis,cquitum quipatauij Monfilicijque crant excurfio-nibus pafli, àquibus ctiam Sonzinus Benzonius Crcmcnfis,regius dux, qui cumpaucis cquitibus adcommcatus præfidia recognofeenda ibat, captusfuit: quern quod Cremenfis defedionis autorfuerat, Andreas Grittus, quod Venetorum eftetimpcrio fubicdus,magis quàmquodhoftibusmilitarethabitaratione,ftacim in crucé tolliiuf-fit. Monfiliciusin planicie pofitus eft, in cuius medio quafi faxens monsfurgit, vndc Monfilicius appellatus ; qui valde in altum erigitur,in cuius faftigio arx eft,amp; per mon-ris dor-

L I B E R N o N V s. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3»7

tis dorfum,quod fubinde anguftius fit,très font murorû ambitus,quorum infîmus tantû fpacij côpleditur,5n: duo pcditum milUa,adcumàiuftç magnitudinis cxerdtu lutanda fintneccffaria.Hoftes ilEcô oppidû defcrucrunt; in quo Galli, caftris pofitis,torincnta aduerfos primum muri ambitù collocarunt,quo diu atq» vnà mulüs partibus concufTo, Hifpani Aquitaniq» p édites,non fcruato ordine, muro apropinquare experunt, multis locis ingreflixm quçrcntcs-.crât in arcis euftodiafeptingenti pcditcs,qui tonscopijs aduenifle rati,cum ad locum fi àmultis partibus inuaderentur tutandum unparcs eue, Icui fafta defcnfionc, inter ipfos,vt creditur, prius inito côfilio, retroccdcrc experunt, fed tanta ordinum perturbationc, vt hoftes qui iam ingrediebantur, eos Icui çugnaper iugû montis infequuti,ijs mixti per reliquos murorum ambitus, in ipfam arce pcnctra-rinnvbi maxima prxfidiariorû parte exfa, rcliqui qui in turri remanferant, le ita dçde-re vcllent vt incolumes abirc licerct,à Germanis nô rccipiebantur; qui tande turn igné fobicccrc,adcôvtexfeptingcntis peditibus quinq; prxrcdis,amp; Martino a Burgo San-fepulchriin Hetruriaprxcipuo,paucilfimi cuaferint,omnibus minore propterignauia vifi mifericordia dignimec veto Germanica feritas in xdificia murosqi minor apparuitî etenim non folùm quod milites ad præfidium imponendum nô haberent, areem cuer-tetnnt,fed etiam oppidum incenderunt: poft quem diem nihil prxclari ab his cxerciti-bus adum eft,prêter qaadringentorum Gallorum cataphraótorum ad Patauinas vfque portas incurfionem. Hoe tempore Ferrarienfium dux ab exercitu difceflitj cum quo a Ciamontio miffus fuit Caftellio cum cataphraótis ducétis amp;nbsp;quinquaginta ad Ferrariç,

I quæ in non paruo ob pontificis copiarum propinquitatem metu verfabatur, prçfidiuraî German! tame Ciamontium vt ad Taurifium prout ante a conucner ant caftra ponerct, vrgebant; amp;nbsp;ea qux tan tis fumptibus gefta c{r€nt,propterca quod Patauium expugnari poffc nullafpcshabebatur,nifi ea ciuitate potirentur,parui efle momenti oftendebant. Ad qux CiamontiuSjCxfare non eo apparatu quo pollicitus lucratin Vcnctos veniffe» eos qui cum eo effent ad paruum numerum rcdaólos » Taurifij magnum elfe prxfidifo ciuitatem magno apparatu munitam;cömcatum in ea regione non amplius reperiri,cx longinquis autem regionibus conuehi, propter continuas Icuis annaturx Epyrotarum q^ue, qui Venctis militarent equitum moleftias, baud facile pofle; quodilli rufticorum diligentia vel minimos ipforura motus exploratos haberentitotq; cirent,vt palfim ipfis noccrepoffent, confpicerentur.hxaltcrcationes, nouo ex Gallia Ciamontio acce-pto mandato, vtquadringcntis cataphraftis , Hifpanifque’peditibus mille amp;quin-gentis , prætereos qui in Lineaciprxfidioelfent, regio ftipendio cum Germanis rc-liótis, ftafun cum exercitu in Mediolanenfium fines, quod iam Pontificis opera mo-leftiæ periculaqueraultaappararc inciperent, redir et, fublatxfunt.ldeoCiamontius, Perfiuo harum copiarum duce relido,regis paruit imp crio: German! verb reibene ge-rendx fpe amilTa Leonici conftiterunt.Pontifex in animuminduxerat fuum,in coq; per tinaciter omniafua confilia fixerat,vt non folùm multa ad pontificatum fpeókantia, vt ille putabat,recuperaret, verùm etiam Gallix regem omnibus locis qux in Italia poffi-debat pelleret ; nue occulta amp;nbsp;antiqua fimultatc cum eo habita,fiuc multorum annoru fofpicione in accerrimum odium conuerfa, fine ,vt póft dicebat,eins glorix cupiditate, qualtaliam abarbaris liberaife prxdicaretur,impulfus.ln hunefinem Venetos cenfuris liberauerat : cumHeluetijs feftriólo foederis vinculo coniunxerat,qux fe magis fui tuend! quam alterius lædend! gratia gerer e fimulabaf.his de caulfis cum Ferrarienfiû du-cem à Gallix régis clientelatemouere non potuilfet, eum ducatum omnino occupare decreuerat; amp;nbsp;vectigalium falisq; controuerfia fe tantum moueri aiebat:amp;tamen vt fua confilia,doncc omnia melius appara{fet,occultarentur,fempcr de cócordia cum Gallo rum rege concilianda cum Alberto Pio agebat i at Gallix rex cum nullam, prxter Fcr-rarienfium duelsfofeeptum patroc!nium,d!fcordiarum cauffam elfe aibitrarctur,pon-tificisq; inlmicitix vitandx fuprà modû effet cupidus, nouas cum eo padiones facerc minime rcpugnabauCameraccnfis foederis lcgibus,qu!bus ne cui fœdcratorü fe rebus adpontificatus iura fpedantibus immifccreliceret,exprimebatur retentis,illud intcr-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ponerctur,pontifie! quantum ad veftigalia falemq; perfmerct in ducem agerc liceren

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quo folummodo pontificis putabatrex confiliafpedare,ducis fufeeptum patrociniura

3o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L I C AE

ficinterpretatus , vthocpaâoquafiiure fieri poflc vidcretur. Sed quo magis rex ad Pontificis poftulata accedcbat, eo ille tUàgk recedébaunec vlla exparte Rotomagen-fis morte fledcbâtüf : ijs cnim qui fufpicionem füblatam oftendentes, eum ad pacet» hortabanturicütidem regem viuefe,idcirco eundem metum vigcrerefpondebat: huius rei argumente) effe paólioncm à Cardinali Papienfi fadam, quam omnes fcirent à rege, proprio confilio, contra Rotomagenfis voluntatem atq; fententiam efle violatanw imo cius progrcfliis acutius perpendentibus, co maiorc animo concitari,eiusquc fpes augeri videbanturmee fine cauffa, cum enim rex talis effet, vtpotius redore indigerct, quam ipfe alijs regendis effet aptus,dubium non erät,quin Cardinalis morte eius vires effent imminutae ; in eo cnim praeter longum rerum vfum,magnum robur eum virtutc, tantamq; apud regem audoritaté fuiffe, vtferè nunqUam ab éius fententia difcederet: quamobrem illcfiiapotétiafrctus,fepc de rebus deiiberare,amp;pcr fe negotia expedire audebat; quae cum in nullo corum qui illi in regni adminiftratione fuccefferant effent, non modo quidquam ftatucre non audebant, fed nee regem dè rebus quæ illi moleftse effent futurae appellate, nee ipfe corum confilijs candem adhibebat fidcm:cumq; plu-res effent quorum alter altcrum rcfpiccrct, audoritatiq; adhüc rccenti non fatis fide-rent,lcntius ac frigidius quam rerum tune præfentium magnitudo , amp;nbsp;pontificis vehe-mentiaimpctusq;poftularcnt,omniatradabant;quinullisàrcgepropofitis conditioni bus contentas, tandem vt absq; vlla conditione vel cxceptione,fimplicitcr amp;nbsp;abfolutè Ferrarienfium ducis dcfercretpatrocinium aperte poftulabat: cum veró rex nimiam in fe inde infamiam redundaturam ei perfuaderc conarctur, refpondit fe,!! rex hocreeufa ret cum co nolle conucnirc,ncc tarnen ei aduerfarium effe,fed ab omni obligationeliberum,vt pontificiam ditionem tranquille tucretuf operam daturum;de Ferrarienfium düce grauius quam vnquam antca queftus,quód à fuis amicis,vt à fale conficiendo ab-ftiiieret admonitus,fe idconfilium,quod imperijiuri adquod Comachium direóto per tinerct,derogaf et, fequi non poffe refponderatffuit præterea dubitatum idque multo-rum opinione, quæ poftea temporis progrcffu creuit,Albcrtum Pium regium legatum, legationis munere non bona fide funótum,vt pontificem in Ferrarienfium ducem con-citaret operam dediffc;ad idq; ardentiffimo defiderio in quo ad mortem vfq; perman-fit impulfum,vt Alfonfus ducatu Ferrarienfi fpoliaretur: cum enim Hercules Alfonfi pa ter,antè paucos armos à Gilberto Pio, dimidiam Carpenfem ditionem accepiffet, ei^î Saffoli caftellum, cum nonnullis alijs oppidis permutationc dcdiffet,Albertus nc tandem, vtfæpe neceffeeft, minus potentempotentiorisvicinicupiditaticederc,eialte-teram partem quæad fcfpeólarct, concederecogetetur, metucbat-.quæcunq; autem in hac re vera cauffa fuerit, Pontifex paru placabilibus in Alfonfum animi fignis oftenfis, cum iam arma mouere in animohaberet,cefuris eum perfcquiparabarjquaru cauffas vt iùftas effe comprobaret, opcram dabat, præcipuè Gum,vt aiebat,inter pontificiæ curiæ feripta, pontificum priuilegij monumenta reperiffet, quibus Ateftinæ familiæ Comachium attribuebatur.Hç erant pontificis publicæartes,verùm clammultö maiores motus incipere meditabatunfc enim,quód cumHeluetijs amicitiam inijffet,quód Venetos afe ftantes,ac fuis nutibus obfcqucntes haberct,quód Aragoniæ regem aut eodem fpe-dare,aut faltcm non fyncerè Gallorum regi cóiunólum videret, Cæfaris vires auótorita temque adcotenuem, vttimendicauffam nullam haberct,nccpenitùs de Angliærege concitando dcfperarct, optima rebus fuis fe fundamenta ieciffe arbitrabatur, fed in primis,quod cum mitiorem reddere debuiffct,id ei fpiritus augebatmempe quöd Gal-liærcgcm àbcllo cum pontifice gerendo alienum, pacem fummopere expetere videret,adeó vt femper eriam poftquam ei bellum intLilifrcr,pacis leges in fua poteftate fii-turas arbitraretur.Quibus reb.indies infolentior faótus, amp;nbsp;querelis ac minis in Galliæ rege ac Ferrarienfiû ducem palam multiplicatis,die fefto diui Petri,quo die veten con-fuetudine cenfus facrofanóf æ fedi penduntur,ducis Ferrarienfium cenfum accipere re culauic; Alexandri VLconceffonem , quainfîliæmatrimonio ex quatuor ducatorum millibus , ad centum modó annuumcenfumrcuocarat,quódineius effetfedis detri-mentum,nullam vim habere affirmans ; eodemque dic,cum antca Cardinali Aufeenfi, ceterisq; GallisCardinalibus, m Galliamredcundipoteftateinnegaffet,audiffetque

Aufccnfcm,cumcanibusamp;retibus venatumprodijlfe, vanoftedam difccdcr« nie-» tu vcritus sprecipiti furore miffis qui eum caperent, in Mole Adrian! captiuum tcnuiti itaque iam fe aperte Gallorumregis hoftem profcflus, camque ob caufam admaiora firmamcnta comparanda coa£tus, régi Catholico neapolitani regni poffcfllonem eo-dem cenfu,quo Aragonij reges obtinucrant,cum antca,nifi quadringcntas oôkuàginta aurilibras,quo cenfu Galli reges poflidcbant,penderet,fe cóceflurum negaflet,pcrmi fit; qua in conceflione Pontifex non tam Obligationen^, qua ex antiquorum diploma-turn more, rex quotannisad Pontificijimperijquotics poftulareturtutelam,trcccn-tos cataphrados alere cogebatur,quam beneuolentiæ eius aucupium,amp; fpem,hçc au-xilia aliqua occafione, apertam cum Galliæ rege inimicitiam eipârere poffe,cuius iam fparfa erant femina,fequutus:ctenim rex Catholicus Galliæ regis magnitudinem fufpe-ótarahabcnSjCiusque ambitionem,quód Camcracenfis fœderis terminis minime con-tentus, Veronam imperio fuo adiungerc ftuderet, folicitè timens,atque etiam antiqua. duéfus 3emulatione,aliquid impedimenti eius rebus opponi, non mediocriter exopta-bacidcoque concordiam inter Cçfarem amp;nbsp;Venetos valde à Pontificc expetitara,fuadG re non definebat. Quæ etfi occultiffimè tradaret, fieri tarnen non poterat,vt eius con-» filiapenitùs laterent.Eius igitur claffis quæ ad Gcrbim infulam,quam Latini Syrtim mi iorcin apellanqinuadendam crat comparata,ad Siciliam appulfa,Regi fufpicionem af-ferebat, amp;nbsp;inanimis hominum quibus eius calliditas nota effet,varias gigncbatdubita-^ tiones: Gallorum autem Regis, moleftiæ inde originem habuerunt, vnde minus vere--batuneoque tempore quo nullus armorum motus in eum pararipofle videbatur:Pon--pfexenimclandeftinis artibus agens vt Genua eodem tempore terra mariq; inuadere tur; vt in Mediolanenfium fines duodecim Heluctiorutn millia defeenderét ; vt Veneti omnibus viribus fuis colleftis , adoppida quæ Cæfaris nomine tenebantur rccupe-randa ducerennipfius veto exercitus in Ferrarlenfem agrum irrueret, procurabat ; eo confiliOjVt fi Heluetij féliciter rem gercrent,fuas mox copias in Mediolanenfis imperij fines mittcret;fperans Genua infefiis armis repente tentatâ,quôd multorü animi à Gai lico imperio abhorrerét, amp;Frcgofiafaôtio motum effet faftura,facilè mutationem ali-quam,eoprotexu,quôd Oélauianum cuius pater patrnusq; in eadem fuiffent dignita-te ducem vellent conftituere,faôluram;Gallos item Genuenfi raotu, amp;nbsp;Heluetica irru-ptionc perterritos omnes copias quas in Cæfaris,acFerrarienfium ducis haberentauxi lijs Mediolanum reuocaturos: quo fado Veneti facile Veronam elfent recepturi, qua reccpta,in Mediolanenfes progrederentur: idem eius copiæ facilè,vt fperabat,Ferraria Gallorum ope defertaoccupata,facerentgt; adeo vt Mediolanum atothoftibus tamcjuc repentlnobello circunuentum,defendi minime polfet. Bellum in Ferrarienfcm amp;nbsp;Ge-«-nuenfes eodem tempore cæptum eft; nam etfiFerrarienfisjin quern vt tanquam in iam palam damnatû,animaduerfionê magis acceleraret, procedebat, omne fale Comaclij confedû fe ci traditurum,ac nc in pofterum ibi fieret curaturum polliceretur,cius ora-«-torlbus ex curia dimilfis,copias fuas in cum dusit : quævnicatubicinis denunciatione Centd Sc Plebe nihil répugnante Alfonfo obtinuerunt-.quæ caftella,antea Bononienfis Fpifeopi ab Alexandrofexto,cum filiamFcrrarienfitraderet,alijs vcdigalibus Epifeo-patuitributis,Fcrraricnfium imperio adlundafuerant.ln Genuenfes profedæfunt vn decim Venetorum triremes, quibus Grillus Contarenus præerat, Pontificisque vna, qviibus Octauianus Fregofius,Hieronymus Auria,multiq^ue præterea exules vcheban-» Uuieodemque tempore terreftri Itinere,Marcus Antonius Columna,cum centum gra-uisarmaturæeo^Jitibus ,amp; feptingentlspedltibus, quia Florcntinorum ftlpendijsad Pontificia traniitioncfada, deledus habendi fpecie,fe deinde Bononiam profedurvi

i rumore diuulgatofm Lucenfi agro hçferaf.quæ res ctfi Ciamontio allquam rerum Ge-« ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuenuam fafpicioncra attuliftet, nihllominus cum clalfis aduentum propterea quoi

alla operaque pontlficis faraa erat, Hcluctiorum bcllicos motus, Marcique Antoni) moram co lien,vt repente Ferrariam inuaderent penitds Ignoraret, nullum alium Ge-ngt;ax apparatum nlfiquod paucos pedites co miferat, fecit: Marcus Antonius ad vnum mdiare ad Genuæ maros in Bifamnis valle etfinec Serezanæ, necSpcdiç,vt Pontifici pevfuâfumcrat,rcceptus fulffet, acceîfif.claffis quoq; Segeftro Clauavoq; occupatis

Rapallifinu ad Entelli fluminis hoftium, quod prope Genuenfem portum in mare de-currit,fub idem tempus veneraCquam vrbcm ad primum hoftium aduentus rumoretn, pro Galliæ rege loannisalouifij Flifci filiuSjCum oótingentis viriS aereftibus,nec mino-rinumero cardinalis Finalenfis nepos, ingrefli crant: quibus priKudijs firmata ciuitas, nullum intusmotum fecit : qua re cxulum ac pontificis fublata fpe, continenterque ex Longobardia, amp;nbsp;occiduo litore fuperuenientibus cöpijs, Preianno cum fex longis nauibus portum ingreftb,longior fine fru(ft:u,nec tarnen fine pcriculo vifa eft mora: ita-que cla/ns,amp; Columnius terreftri itinere, in reditu Portusdclfinij expugnationCjin qua FrancifcüsBolanus Venctæ triremis præfedus occubuit, tentara, Rapallurn fc recepc-runnclafle deinde ad Ciuitatemuctercmproficifccnte,cumfeMarcusahtonius terreftri itinere incolumen,tota regione,in milites (vt mos eft agreftium)cum offenfione rerroce dentes,exardefcentc, eo peruenirc pofte diffideret, cum fcxagintadeledis eqüitibus, triremibus cófcenfis reliquos terra Spediam remifit; quimaiori ex parte in Genuenfi» deinde Lucenfi agro,ac Florentinörü finibus fpoliati tuerunt. Res hec paruàcum Gril-li amp;nbsp;Odauiani laude tranfada eft; timoré enim à Preianni clafte inuadcnda,quam cum numero fuperarentjopinio fuit antequam portum caperct,potuifre illos fuo commodo adoriri, abftinuerunr. Poft coruin difcefliim Preiannes cum feptem nauibus longis amp;nbsp;quatuor oncrarijs,Genuenfi portu egrcftus,Venetam claflem,quæ il Î i triremium nume ro fupcrior,nauiumalijs inferior erat,infequutus cft:vtraq; clafiis lluam attigitinfulam; Veneta quidem ad Lungonem portum, Gallica verb ad Ferratum ; deinde Gallicaho-ftilem vfq; ad Argentarium montem à latereinfequuta,Gcnuara redijt.Interea pontih-ciç copiæ Vrbinatium duce aduerfus Ferrarienfcm Imperatore, in Aemiliam peruene-rantjVbiLugOjBagnacauallo, omnibusq: ijs quæ dux cis Padum poftidebat occuparis, adLugi arcemcaftrahabebant: quamdiimparum diligenter neq; ex difeiplina obft-dent,acceptis nuntijs, Ferrarienfcm cum Gallicis copijs amp;nbsp;centum quinquaginta cata-phradis ac multis leuis armaturæ equitibus, ad arcera obfidione liberandam aduenta-re,Vrbinâs repente difceftit,amp;tribus tormentis in hoftium poteftatereliÔlis,Imolamfe contulit ; hacq; occafione Alfonfus, omnia quæ ei in Aemiliaademptafuerantrecupe-rauit. Verùm pontificius excrcirus denuô colledus amp;nbsp;autftus, facile eadem oppidaite-rum recepit, pauloq; póft ctiam Lugi arcemmultis diebus coneuftam vi cepit : qua cx-pugnatamaioragerendioccafio cis oblata eft : cum enim Mutinæ nullum eftet priefi-diurajquod dux,alijs rebus vbi maius periculum imminere videbatur,tucndis occupa-rus , neeperfepotueratprouidere; ncc à Ciamontio, vt ducentos eo équités mirteret obtinere,cardin31is Papicnfis,Caftellofranco cum exercitu itinere fado,ftatim eam ci-uitatem deditioneobtinuit ; vtco vcnirctàGheardo , amp;Francifco MariaRangonijs Murinenfibus tantæ autoritatis nobilibus,vtpoftent,præfertim Gherardus fuo arbitrio cam gubernarc,magis ambitione vtferebatur, amp;nbsp;rcrum nouarum cupiditate,quàm a-liade caufta impulfis,inuitatus.Mutina amifla, cum dux idem regio Lepido pertimefee ret,ftatim præfidium impofuit; amp;nbsp;Ciamontius damno accepto id faciens,quód ab initio vtilius feciflet, ducentos Gallicos équités, amp;nbsp;fi iam ob Heluetiorum motum eftet occupatus,có mifit.Fœdus Heluetiorum cum Galliæregc menfibus aliquot ante fincm habueranrege in fuafententiade non augendis penfionibus perfiftente, quanquam id contra omnium fuorum confilia feciflTet, qui cum monebant,vt quanti efletmomenti, eaarmainfc concitare,quibus antea cunótis terrorem incufTiftfetjCogitarct : eamq; ob cauffam ipfi,promilfis autorirateq; pontificis permotijamp;aSeduncnfi concitati, præfcr-timveto quod ipforum poftulata ab rege eflent contempta, indignationc accenfi,maxi mo, inLucernatibus comitijs, mulcitudinisconfenfu,eibelluminferre dccrcucrant; quorum Ciamontius præuifis motibus, aditus Comenfes præfidijs munierat,è lacu na-ues omnes remouerat, commcatus in loca munira contraxeratjniolcndi ferramentaa-fportauerat; atq; incertus vtrum Heluctij in Mediolanenfem agruin defeenfuri eftent, an verb diuiBernardiiugo fupcrato, per Auguftanam vallem in Taurinates ingreffuri, vt inde Sauonam ad Genuenfium res perturbandas,aut Apennino fupcrato,in Ferrari-enfium fuum ducem impetum faôturhSubaudiæ duci,vt eos itinere prohiberetjperfua-fcratieamque ob rem ex ipfius quingentos graues équités, Eporedam miferat,nec tarnen in-

L î B E R N o N V s. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nr

men intcrea vt gcntis principes tnuneribus ac promiffis delinitos ab înccpto motü rC'* UocaretjOmni opera niti dehnebat ; fed tantum erat odium, tantaque omnium,amp; præ^ cipuè multitudinis, in regium nomen concitatio, vthæc omnia irrita redderentür : a-* deô vt, quamuis Pontifex propterea quod Fuggeri, Germani mercatores,folutionenl antcapromiffam, ne Romanorum regis animum offenderent,denegabant,fumma pe-cuniæmittendæ difficuitate laboraret, perinde ac fi propria caulfa agerctur, ineuntc menfe Scptembri fex millia eorum àPontificc euocati,inter quos erant quadringenti équités, quorum ducenti erant fclopetarij, peditum duo millia, amp;nbsp;quingenti minoiî-^ bus fclopetis, amp;nbsp;quinquaginta maioribus vtentes , fine campcftribus tormcntis,finc pontium nauiumûc apparatu, ad Bellizonæ iter conucrfi,Trefiæquc ponte,quem fex-centi pedites Galli in eius præfidio pofiti deferuerant, occupato, Vârefij,Sedunenfem epifcopum,vtipfi aiebant cum nouis copijs expédiantes conftiterunt.Ea res cum Hel-uetiorum folito terrore , turn quôd eo tempore Mcdiolani cxiguus effet copiarura numerus, quod in Brixiæ, Lineaci, Vallegij, amp;nbsp;Pifeariæ præfidia effent difiributæ amp;nbsp;trecenti équités adPerrarienfem raiffi, quingenti cum Germanorum exercituin Venc-tos erant,Gallorura animos vehementer angebat.Ciamontius tarnen colleólis viribus inCaftellioniplanitiem duobusab Varefio paffuum millibus cum quingentis cata-phradtis,amp; quatuor millibus peditum loannciacobo Triultio in Briantiæ montem mif-fo profedlus eft, vt non modo fuis copijs, qux paucæ erant,verùm etiam incolarum o-pc,ne Heluetij eo itinere erumperet,impedire conaretur, qui quamprimum Varefium peruenerant,ad Ciamontium tranfitum petitum miferantife enim ad ecclefiæ auxiliunl proficifei; ideoque ne aut per Mediolanenfes terras Ferrariam contenderent, dubita-batur ; in quo itinere præter Gallicarum copiarum impedimentum,Padi, Olijque flu-uiorum difficultates nadti effent,aut ad finiftram conuerfi per colles Como , deinde Lcucofubieftos circumirent, vtijslocis Abduamamnem,vbi anguftior eft,nequetam rapide ftuit,traijcerent,amp; inde perBergomatiumBrixianorumque colles,Olio ftumine tranfmiffo,per Brixienfes vel per Giaradaddam, in Mantuanum agrum latèpatentera, in quo nec Oppidanec vires effent, quibus impcdiripoflent,’dcfcenderent; quacun-que autem ratione, etiam fi in planitiem defeendiffent, (tanta erat eius gentis feroci-tatis militarisque difeiplinæ opinio) Ciamontiononcongrediendi,fcdcquitibusae peditibus, cum multis caftrenfibus tormentisffimul coniundtis, eorum laterainfequi, vtcoscommeatuprohibcrct, fluuiorumquevada, quantum non tentatafortuna pof-fct , difficilioraredderet,in animo erat.intereavcró, locis circaVarefium equitibus ac peditibuspræclarè munitis, crebris ac vanis rumoribus nodlucxcitatis, ipfisquead armacapienda compulfis,totasnodteseoslaceflebant. Varcfiumjvbiiamannonala-* borabatur ,denuó quatuor Heluetiorum millia conuenerunnpofl quorum aduentum quartapars omnium, Caftcllionem verfus caftra mouit; amp;nbsp;ad finiftram per colles denfi atq; acic ad pugnaminftrudla lento gradu iter ceperut ,ita vt finguliordines odluaginta Vel centum cótmerent.in vltimis autem ordinibus fclopetarij, quo ordine incedentes, ftrenue fe à Gallico exercitu,qui eos contincnter,modö alatcre,modó àfronte,modc) àtergolaceftebat ,defendebant:quinfæpe,centum, vel centum amp;nbsp;quinquaginta Hel-ucti) ex agmine cgrediebantur,ac ne minimum quidem perturbato ovdine, progredie-» tes, liantes atque cedentes,dimicabant. Hoc ordine primo die ad Vedanipontem, qtü aMolardo cum Aquitanispeditibus cuftodiebatur,peruenerunt; Vnde cum illura fclopetis rctrocederccompuliffent, nodte ad Appianum, odto àVarefio milliaribus caftva poiuerunt; amp;nbsp;Ciaraontius ad AlTaronem magnum ad Briantiæ montes caftellum fex ab Appiano milliaribus conftitcrat; die fequenti per colles Cantuum verfus iter cc-j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pere5 Ciamontio femper eos cum ducentis equitibus infequentc,propterea quód tor-

1 menta amp;nbsp;pedites ad eorum euftodiam ob locorum afperitatem in hurailioribus locis inanferant. Sedcumadnaediumitineris perueniffent, fiue,vt Ciamontius gloriaba-tur, ob moleftias eo die à Gallis acceptas, fine quöd ira in animo habuiffent , Cantui itinere rclidto,magis ad finiftraftedtentes,altioralocaComumverfus concefferunt,in cuius ciifitatis fuburbio, acproximis vicis ea nodte quieuerunt; ex Comifuburbio,al-teris caftris ad Clatfium tria milliaria progreffi, Gallos, vtrum per Lugani vallem BelR».

zonam reucrfuri, an ad Abduam fluuium venturi effent) vbi etfi pontes non habcrent, multôtum eratopinio eos ratibus flurhine conftrato omncs vno tempore tranfitû ten-taturoSjâncipitcs tênuerunt; verùm poftero diehacdubitationefublata,adTrefi2e pon tempcruenerunt,amp;inde iamad èxtremam panis pccuniarumq; inopiam redaâi, fuas quifq; domos redierunt : quam fubitâretraôliohê,àpecuniarù inopia,fluminû difficul-tate,amp;nlülto magis commeatus neceflîtatéjfadam effe creditum fuitdta Galli eo péri-culo, quod ipfi non parui facicbant, co tempore liberati funtjquamuis rex , rebus fuis fupra veritatem clatis, an fibi vtile foret, eis iter concedere, quidûe pontifîcem magis debilitaret, armiscarere,an eaarnjahabere quæ ipfumlæderentjCuiufmodiHelue-tiorum,quos ipfe tantis viribus,rot pecunijs,fumma cum difficultatc in officio continu-iffetjuon fatis conftare affirmaret; verùm,G omriia quæ Pontifex in Gallos comparaue-ratjvno tempore concurriflent,in maiori effent periculo verfatûfed vt Genuç inuaden-dæconatùs Heluetiorum motumpræccffit,Gc Venctus cxercitus,ferius quàm conftitu-tum fucrat, ctiamG valde oportunam habuiffet occaGonem, eft progreffus: quoniana Germanorum copijs, quaî in Ciamontij difeeffu, cum Hifpanis peditibus,amp; cataphra-dis Gallis quingentiS) in Vicctino agro permanferant, valde imminutis,Venetus exer-citus Patauio egreffuss Gnelabore, AtcG:e,MonGlicium,Montanianam,Morofficum, Baffianumq; recepit; amp;nbsp;vlterius profcdus,Germanis femperVeronamverfus retroce-dentibus, Vicetiam ab illis defertàm occapauit: itaq; omnibus ijs quæ tantis Galloruni fumptibus tantoq; labore pertotam æftatem amiferant,excepto Lmeaco,reeupcratiSi ad Sanmarrinum quinque à Verona, in quam h offres fe receperant milliaribus vene-runnquorum fuga,G(vt Veneti aiunt) in Lucio Maluetio, qui turn propter loannispauli Ballionis ab Veneto ftipendio difeeffum, ipforû copijs præcrat, maior fuiffet animus, non erat absque periculo : nam cum Veneti ad Turris Villam veniffent, hoftes, magna commeatus copia in caftris rcliâra, Veronam,Veneto exercitu totoeos perfequente,amp; leuis armaturæ equitibus lacclfentibus contendebant; amp;nibilominus Gallis, præfcr-tim veto tormentis, extremum agmen firenuè ruentibus, Arpano flumine traieôlo,in-Coiumes Villanouam,Vcnctis ad medium milliare confidentibus peruenerunupoftera lucc Venetis,quàd pedites equorum celeritatem affequi non poffe dicerent,minus fo-licitc infequentibus, Veronam inregri fe intulcrunt.Vbi cum aliquot dies ad Sanmarti-num non absque inutilismoræ ignominia, commorati effent,Veronæ accedcntes,tor-mentis,in Felicianæ arci,eiq; proximo muro,oppofito monte,collocatis,quatcrecçpe-runneo forte loco,ideódeleólo,quóddifficulrcrdefcndi,quodqj equorum vfus nifi incommode adhiberipoffenerant in exercitu Veneto odingenti cataphradi, leuis armaturæ equitum tria millia , bonaparsEpyrotæ, peditum verodeeem millia,præter magnam agreftium copiam : Veronæ autem trecenti caraphradi Hifpani, centum partim German! partim Itali,plus quadringenti Galli,quingenti pedites regio fl:ipcndio,amp; quatuor Germanorum millia,qui Analtini principis ante paucos dies defundi imperio

’ paraueraut-.populus VeronenGs maleerga Germanos affedus,armain manibus habe-bat,in quo Veneti magna fpem collocauerann quorum leuis armaturæ equitatus,eodé tempore propc Veronam AtheG vado traiedo,totam regionem excurGonibus peruo-labant.Venctorum tormenta magno impetu mœnia concutiebant,etiamG intus à Gallis collocata amp;fuis munitionibus teda,obGdentibus nulla re tedis,maximum afferrent nocumcntum;quorum idu Ladantius Bergomas, præclari inter Venetos peditum duces nominis,natibus ablatis,intra paucos dies obijt.Tandem cum obGdcntium tormé-ta mirum in modum proGcerent^ magna murorum parte vfq; ad fubftrudionisinitiuni diGeda,omnibusque tormentorum fcneftris adeà vtpropugnantium tormentanihil amplius cfficere poffent,percufris ) German! arcis, quantumuis benè mun!tæ,ara!tten-dæ^ fine metu non étant ; Cuiusiaôturænevrbisquociue iaduraconiungeretur, de-creuerant, G neceflitate compellêrentur, ad quafdam mun!t!ones,quas non procul inde in id extruxerant,vttormentis quæ iam ibidem collocauerant,ftatim interiorem arcis partem percutercnt)confugerc; quam fe ita aperturos fperabanr,vt hoftes ibi hçrere minimè poffent; atmilitum qui Veronæ étant virtus longe fuperior erat; in exercitu c-nimVeneto, nulliétantpræteiTtalospeditcs;hiq;,vtmoseft,quadrageGmoquoq5die ,

L I B E R N o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3’3

mcnftrüüm ftipendium capienteS)iUis pôtlds Idcirco miUtabâtjquod alibi minore con* ditioné iriüenlrent,quàmâlia de cautTajciimltalicus peditatus^tranfalpinorâ diCciplinç minime affuetus, atq; in acié parum firraus^tuiic ferè ab ijs reijcei'etur,c|ui cxternorû amp;nbsp;præfertim Heluetiorû,Germànorüm âcrtifpanorû péditum copia habere pofTent-.qua-propter cum maiori virtute propugnarctur quàm oppügnaretur, mille amp;nbsp;800. pedites, cum aliquot Gallis equitibus nodu ad tormenta inuadendafaóla cruptionc3amp; cuftodi bus peditib.facile fugatis 3 duo tormenta clauis obftruxerût,eaq; in vrbê abducere liint conati-.iâq; totis caftris rumore excitato, Citolus Perufinus cum multis peditib.atcur-rit,qui foniflimè pugnas, multa cû gloria morte oppetijuverùm Dionyfij NaldijCu maiori exetcitus parte aducntu,quiciuitateegreflifuerant,relilt;Stistormentisreccdere co~ adl funqek ebq; primùm quod tormcntorûprçfidium fugafleht,deinde parte eorù qui primiopemferebant cecidiffent,demum penèomnesincolumes pcdéretulilfent,nôn paruâUudem reportarût. Poftremo Veneti duces hoc euentu pcrtcrritijcum nullû pd-pulimotû conlpicerenqmoramq; eo in loco no modo inutile,verùm etiâ periculofàm, ca(lris,quôd peditcs monté, équités veto vallc fatis procul à peditib.tcnerent, no fatis tùtis ccnferent,ad priora Martiniana caftra redire cöftituerütjquod, cû CiamÔtius poft Heluetiorû difccflum,Veronæ periculo audito, ad opé ferendâ aducntarc fcrretur,ae-celeratûfuit-.in cxcrcitus difce{fu,Veronenfes predatores valido præfidio fcpti,Pollié-tcm vallé Peliciano raonti fubieéla in greift funt : led multis V enetorû leuis armaturæ e-quitib.qui vallis occuparunt aditû auxilio venientibus, quotquot Verona egrelft eranr, pars cxlqpars captifuerunt.Sanmartino,ob Ciamontij aduentusfaraam,Venètus exér citus ad Sanbonifaciûfc recepit-.quo tempore milites qulTauiiftj in præftdio crût, Alft-lij oppidû Mufoniamni propinquû, in quo erantSoo.Germani pedites,pa(ftione.obti-nuerût; deinde ctiâarcé;amp; in lulij foro eadé varietate conluetaép immariitate res gcre-banturincc iamcû hoftib.bellù gerebatur,fed ab omrii parte çdifiéijs diruendls,agrislt;5 vaftandis incumbebatur;que malalftriâ quoq; eadé ratione inualerant.Hoc téporc ac-cidiqvcMantuanus marchio è cuftodiamodo admodû memorabili cximerctur-.quaré Pontifex beneuolentia qua eû antea profequebatur,amp; vt eius opera vtcretur,eiusq; rc gionis ad Gallicûbellû opportunitate impulfus procurabat; ac fama intota fuit Italia, ipfum eius libcrtatis auéloré fuilfé-.cgo tamé viro fide digno auélore, amp;nbsp;per qué tûc res Mantuanæ adminiftrabâtur,longé alla fuiffe rationé côpertum habcomam cû vcrcndû videretur,vtrc ipfaerat,ne Veneti odio amp;nbsp;fufpicionc in eû accenfi, in fempiterna cuftodia eû effent retéturi,multis rcmedijs fruftra tétaiis,vt ad BaifetùTurcarû principéjcm’ araiciiiamarchio crebris nûtijs,vari)sq, muncrib.multos annosfouerat,côfugcretur,in Senatu Matuano decrctûfuif.quieius calamitaté audita,mercatorûVcnetorû,quiPerç ncgotiantur præfeéto accerfito,vtmarchioné llberatû iri promitteret, poftulauitus ve-rô,id quod rainimé in fua poteftate effet jpmittere reculans feqi ea de re Vcnetiasjvbi nô dubitaretexeius fententia decrctû irilitcras daturûpollicens ,Baifetto aût le omni no veile,vt fine exceptionc promitteret, imperiofé refpondente, coaétus fuit poUice-ri; qüdd à præfetto V enetias cû effet perfcriptû 3 Scna,tus tâ potentis princïpis irritandî tempus nô effe ratûs,eû libertate donate ftatuit-.vè'rûm dedecoris fui tegédi, fruélusqï alicuius ex eare percipiédi gratia,pôtificis defiderio aures prçbuiuquo auétore,quauis clam,.cûdecretû effet,Vt adVenetorû,ne marchio arma aduerfus eos moueret, cautio-n'é,primus filins eius apud pontificé cuttodlrtruF,marchio BononiâperduCtus,fiho ift-hic pontiftcqs procuratorib.obfide dato,libtr M.antuâjpfedus elhamp; apud Cçlaré Galt^ liæq, rcgé,quôd in eorû caftraipfis,vt alterius beneficiarius,alterius veto miles (nam à Galliç rege femper ei fuerat priftinus cû ftvpcndio locus côfcruatus) opéra daturus, nô venivet,rerû fuarû côponendavû neceffitaté excufaûiv.re aût vera neuttius effe volcbat. Iles infauftc tcntatæ,neuticpuâ pontificis fpes innninucrant,qui cû Genüenhû rerû mu-taûoné indies mag^s animo côcipetet,denûô eainuadcre côftituit.ldeo cûVeneti, qùi potius coatli,quâ quôdhos vehementes motus probarent,claffem quam ad Veteréci-

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nitaté hahebant,q.nragnis nauib.auxiffent, nome fuû facilius Genuenies ad rebellan-

dum impellere poffe perfuafus, fua quadâ longa naui magna,cû nonnullis alijs addna. .publice pontificio folénicp ritufuo vexillo bene eft precatus, idq; deuomt,cunttis ad

3T4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AB ï T A L I C AË

mirantibus eiim fuis iam confilijs patefaftis, Genuamagno præfidio,portü valida clafw fe munitOjid aiïèqui fperaret,quod portii clafle nudaro5amp; ciuitatcparuo prçfidio muni ta,neminctp de eo fufpicantc,obtincre nô potuiHèt.Maritimis apparatibuSjquos ijdcm rxules fequebantur, Si. prætcrea Epifcopus Genuenfis, Obietti Flifci filius ; terreftres ■quoque coniungendæ crant vires.Federicus enim Archiepifcopus Salernitanus^Oâa-uiani Fregofij frater,Pontifîcio ære in Lunigianie oppidis équités militesqî confcribc-banamp;IoannesSaxatelluSjRaincriusqiSaxetanuseius dudores ad Porretæbalncacu fuis cohortibus morarentur,mandatum acccperât, vt cum effet opus Gcnuam poffenï acccderc ; at in ea ciuitatc, terra mariq; validi apparatus faóti erant.-ideoq; ad famâ ad-ucntus hoftil is claflis,quæ triremes,tres longas naues vnâquadnr-emem,amp; trescan-tabricas continebanGallica claffîs,duabus amp;nbsp;2o.triremibus,nauiû inaducrfa parte va-rietate freta,Genucnfi poriu egrcfla, ad Portü Veneris cóftitinquoniam hoftibus fimul coniundis inferior,fed hoftiûtriremibus fuperior,vel faite p3r,fempcr recedendi vélo ritate fe à nauibus fubtrahere poterat.Hç claffcs fupra portü Veneris ad tormentiiaôtû inuicem appropinquarunt;amp;eum aliquandiu inter fetormentorû fulminibus egiffent, Pontificiaclaiüs Segeftrum oriemis côtendit: ex quo loco loannes Fregolius , birciri ante Genuæ portum fc offcndit,etiâ portum ingreirus:atvrbe ita cuftodica,vt qui côtra riæ faólionis effet, nullam haberet motus excitandifâcuitatem,amp;: Godifenfi turri claf-fem maximis tormentorù iâibus petente,difccderc coaôta fuit.Deinde adVcncris por ,tum profeâa eff, quo per aliquot horas incaffum oppugnato ,rotius rci bene gerendae fpe amiffa, ad Ciuitaté veteremrcdicrunt:vndeVenetaclalffs,Pon:jt!cis confenfu vtin lua maria rediret,profc ôta, ad Meffançfretum grauiffimaexortatempeftate, quinque triremibusamillisjieliquæadNumidiæ littoraperlatæ , tandemadmodumquaffatae ventis in Venetorum portus peruenerunt/ferreftres apparatus in hoc conatu noncon-currerunt : ctenim milites qui in Lunigiana conferibebantur, orientalis littoris adituna, propter Gallorû apparatuumfamam pcriculofum rati,nihil fe mouerunt;amp; qui ad Por-rettæ balnea erant, iibi à Florentinis iter denegatû excufantes,vltcrius no funt progt cf-liifcd Mutincnfiümontana,queadhucFerraricnh parebanr,ingrcni,Fananioppidûin-uaferuntjquod etfinô ftaiim obtinuerint,nihilominus randc tora monrana rcgio,ducis auxilio ditîifa,deditioné fecit.Itaq; in hune vfq; dicm, nihil eorn,quæ Pontifex in Gallis regémolitusfucrat, exitum habucrat ; ncq; enim GcnucnfmmieSjVîipfepro certo fibi pollicebatur, mutationcm fecerantmcc Veneti, fruftra Verona tentara, vllum am-plius ab ca pa; ïc progrefsü fpcrabantmec Heluctij potius offentatss quàm iilatis armis, vireriifs procefferannhecFerratia Gallorû opediligenreradiuta, imminente hyemc,in aliquo periculo verfari cenfebatur : fola Mutina præmiû tantis motibus minimè dignû, furnm in cius poreftarem venerat : nihilominus Pontifici tanta fpe fruftrato idem vide-batureuenire,quod de Antco fabularum fcriptorcs pofteris memorisprodiderunt; vt quoties Herculis robore domitus tellure attigiffer, tories maior in co vis appareretjidé in pontiHce rcs aduerfacffieiebat,vtquo raagis dcicôtus ac proftratus vidcrctur,eôm3-iorc animi firinitudincac pcrtinacia plura fibi in pofterû, quàm vnquam antca pollici-tus refurgcreuciiin tarnennufquam penè quàm feiplo nitcrctur, amp;nbsp;quod (vtpalamdi-cebat)eum nihil priuati commodi gratia gcrcret,fed vnico puroq; Italiç liberandc dcfi-deriojlibipcrfuafum haberet,iùaconfiliaDeobenciuuantc, fclicé cxitûhabituramam ipfc validis fidisq; armis exutusjuullos prster'Venetos, quicoaâi candé fubibantfor-tunam certos amicos habebatrà quibus quôd pccunijs cffentcxhaufti,multisq; difficul tatibus amp;nbsp;angullijs oppreüi,nô mulra fperare poterat:ab Catholico autem rege, potius occulta côfilia,quàm apci ta auxilia accipie’Zanis enim pro fua calliditate,eû varijs pro-miffis,{cd multis exceptionibus, dilationibiisq; fufpcniis,demulccbar,amp; ex altéra par-te,cum Maximiliano amp;nbsp;Galliæregeamicitiamtuebatur:pontificis diligentialaboresq; in Cæfare,à Gallis regis amicitia alienando,amp; ad concordiâ cum Vcnctis adducendo, politi,indies inutiliores apparebant; nam Cæfar cum pontificius cxercitus, in Ferrari enfem profectus cft , Fscialem,qui ne ci effent molcffi dcnunciarcr,miferat; amp;Con-ftantinum Macedoncm Pontificis nomine ad pacem inter Cæfaremamp; Venctos tra-ôtandam milfum, Cæfar audirenolucrat : amp;v£ fcmagis Gallis cum regcfacere veltc

oftendcret j Gurcëftfem epifcopum, c[ui de rerutn fumma cum eo conueniret, mktere parabauNec imperij elcótores,etfi ergapondficium nomcn,acfacrofanótam fedis ob-feruandâ properifi à fumpdbus faciendis alienijfuis confilijs res tantû Germanicas ipc-danteSjVllius in his perturbadonibus erant momend'.nec magis de Angliæ rege,quatn uis iuuenCirerumq; nouarum cupido, amp;nbsp;quife pontificatus potentia amate protdeba-tur, quid; Baud fine animi propenfione legationes audiuerat, fpcrare pone videbatur: cum enim tanto terraru marisq; interuallo ab Italia effet difiunótus, non potcrat folus Galliæ regé deprimere ; præterquam quod pace cum co faftäni conhrmauérat, amp;nbsp;ma-gnificaad hocmilfalegatione, eius viciffim acceperat confirmadone. certé qui tam imbecilla fundamenta tótq; impedimenta habuiffet,no animu remihlietjcmnpræ-fertim pacis à Galliæ rege ijs códitionib. maioribusq; qua vidor vix optare debuiffet, confequendæ facultaté haberetmam rèx, fi minus(hqnoris fui gratia)apertc, falte tcéte atq; oblique cauffa difceptationi pcrmiffa,fed ijs iudicibus,qui ex pótificis^ olutate lu-dicarentjFerrarierifiü ducis patrociniüdeferere ànnuebatjqui vbifehoc Cqfeqiii poffe copertûhabuitjVtGenuâ libera relincjueret veile fc adiuxit;atqgt; in his reb.tata erat eius ^pdnaciajVt nemo,ne ex fuis qüidé indmis quifqua ei contradicere auderetfimo ex régis raandato àPlorentinorû oratöre tentatus, mirû in modû exarfit,curaq; qb alia negotii ex Äilobrögü ddcis miniftris quida ad eum veniffet,fuiq; principis,fi ei ita videretur,in pace cocilianda opera polliceretur,in tàntâprorupitindignationé,vt eûad explorandu nqilnegodandûmiffum exclamaret ; eamq; ob rem in car cere coni) ci, amp;quæfdonibus fubijci iufferit-.ac tandé, indies in difficultadbus ferociqr faólus, cumnulllimpedmeta periculaue agnofeeret, cumq; ceteris omnibus cogitationib. aliquandfper omifiis,tods viribus in Ferrariç expugnatione incUmbere vellet,quo fua prçfentia acrius vrgcrer^ amp;nbsp;maior rebus autoritas adiungcretur, nec no vt ducum ardore impetu fuo inferiorem augeret, Bononiam fe conferre decreuit, fibiadFerrariæ expugnationem fuas amp;nbsp;Ve-netorum vires fads fore affeucrans •. qui ne tandem faufti exitus fpe amifia, Galliæ régi conciliaretur vend, idem ei perluadere conabantur. At rex Galliæ,tot iam experimen-tis pondficis infe comperto animo, cum fibineceffario, ne imperio fuoi noua immine-rentpericula profpicieridum effc animaduertcrct,Ferrarienfem tueri fœdus cum Cæ-fare quo ad eius fieripoffet,firmare,eiusq; cófenfd pontificemlacris armis perfequi ; amp;nbsp;rebus ad Ver nouumprotradis, tunc, cum pontendffimo exercitu adVenetos aut pon-tificem adoriendum,prouc res tunc poftularent,in Italiam tradurere conftituit.Quam-obrerh, non folùm Cæfari, fe maiore vi quam haótenus in Venetos duóturum propo-fuit,verum edlrai, ad Romain totamqi pondficiam ditionem velut iure ad Imperiu fpe-dantem,vt eum iamdiu optare notum erat, vniuerfamqueltaliam, Mediolanenfi, Ge-nuenfi, Florentino, ac Ferraricnfi imperijs exceptis,occupandam opem laturum ; qui ratione eum in fuam fententiatn facile perduxit : præfertim verö^ vt äutoritate vtriufq;,' amp;Germanicæ GallicæqÇ gentis generale concilium indicereturmon fine fpCjAragoniç regem, quöd à fua amp;nbsp;Cæfaris volurïtate recedere non änderet cum Hifpanorum gen-te,in: idem conuenturumteui rei maximù præterea accedebat firmamentum,quôd multi cardinales Itali ac tranfalpini animo ambitiolo ac minime pacato,fe palam autores futuros pollïcebantur. Ad hæc eonftitueridajrex magno defidétio, Gurcenfis epllco-pi à Cæfare ad fe deftinad , aduentum expeétabav.intcréaveró, vt cohcllij inftitutlonî inldum daret, amp;nbsp;quampriraùm regnumfuum à pondficis obedlcnda retraheret, oni-nes Galliæ Antifdtes ,vt ad niedium Seraptembrem Aureliam conuenirent,conuocari. iuîfcrat. Hæc erant Galliæ regis confilia amp;nbsp;apparatus ; hand per omnia fenatui amp;nbsp;curïæ ipfius grata ; qui,quantum poifit detrimentümadferre ^hofti fpaciùna concedere àni-j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maduertentes,ne vfquc adVer armaïnferre protraherct,vrgebanf. quorum fîfequutus

effet confilium,Pontificem in tantas fubito molefdas conieeiffet, adeotpe res eius per turbaffet, vt non tam facile ei futurum fuiffet, vt poftca fuit,tot principes in eum ton-' citare.AtRex vel viÊtus auaritia, vel timoré retentus,ne fi folus Pontificibellum intulif-fet, ceteri principes indigne ferrent i vel forte velut rem Chriftianiffimi cogndmento’,^ amp;Ecdefiæ defenforis famæ, quamfemper eius maiores antiquis temporibus obtinue-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tant aduerfam perhorrefcens,in alter! fentenda permanfit-Pontifex ad finera Septeid-'

316 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I G AE

bris,vt omnibus fuis acVenetorum copijs terra aquisq; Ferrariam inuaderct animo có' paratuSjBononiam ingreffus eft. Ideô Veneti eius poftulato binas clafles in Ferrarien-femmiferuntjquæin Padum,vna per Fornaces,altera per Primarij portûinueâç,Ferri rienfiagro magna afferebantincômoda: eodem tempore pontificijs copijs totâregio-nem popular! no intermittentibus, Ferrariæ tarnen,in qua ciuitate præter ducis copias erant ducenti amp;nbsp;quinquaginta Galli cataphradijnon appropinquabantmam ctfi ponti-ficijin8oo.cataphra(ftos,6oo.leuisarmaturæéquités, ac peditum fexmilliaftipendia acciperent, tarnen præterquam quôd pleriq; eranttumultuarij milites,numerus etiam, vtplerunqs pontifices in rebus bellicis defraudanturj erat multo minonhis accedebat, quodeum Ciamontius Mutina amifta inter regium3amp; Ruberiam ducentos amp;nbsp;quinqua gintalanceas, amp;duo peditû milliamififter, Marcus Antonius Columna,amp;IoannisVi-tellius, cum ducentis cataphraôbs, amp;nbsp;trecentis peditibus, iuftii pontifîcis, ab cxercitu ad Mutinæ prçfidium profedi eranceam ob rem Pontifex,vt Veneti exercitus,qui Cç-faris viribus Veronæ amp;nbsp;vbique imminutis, absq; negotio penè totum Forumiulij rccc-perat,parsin Ferrarienfium lines, vbirecenterRhodiginam Polinefum, moleftijs qui-bus dux circa Ferrariam premcbatur, defertam,occupauerat,tranlirct,inftabat. Expe-iftabatpræterea Pontifex trecentos Hifpanos cataphrados,quos priuilcgij iurc peritos Aragoniærex,Fabritio Columnaduce,mittcbat;habebatq; in animo,vt hi cum fuis có-iuntSi ab vnà parte Ferrariam inuaderent, amp;nbsp;ab altera Venetorum Gopiæ,populum Fcr-rarienfem, quamprimùmexercitus admœniaaccederet, inducemarma fumpturiim fperans ; quamuis belli duces,talc in ea præfidium cire,vt facile amp;nbsp;ab hoftibus tueri vr-bem,amp; populum etiam tumultuari volentem cohibere poftet, docerentddcirco incre-dibilifolicitudinc,multis inlocis quammaximam peditum copiam comparabat. Vene-tæautem copiæ,proptercaquôd, cum in Mantuanorum fines multas naues ad pontem Pado imponendum vexiftent,Ferrarienfium dux cum Gallicis copijs improuifoador-tuseasomnesceperat,diutiusquàm voluilfet aduentum protrahebant. Cepit etiam inquibufdam Polinefiriuis multas naues, aliaque vnàligna cum Venetolegato,quo tempore Brixiæ proditione,quam Veneti, vt à Galliæ rege dcficeret ftrucbant,dGteôta, Cornes loannes Maria Martinen gus capitepœnas dédit. Sed longe diutius moraban-turcataphraôài Hifpani, qui vfque ad regni neapolitani fines progrefii,Regis iuiru,an-tequam regio legato regni bencficiarium diploma datum eftet, Truentum amnera tranfirerceufabant; quod Pontifex ne équités accepto diplomate non venirent fufpi-catus, ægrèantequam Bononiam perueniftent concedebat : nihilominusncc belli du-cumorationibus, nechis impedimentis Ferrariæ fuis tantummodo copijs occupan-dæ fpes minuebatur: itaque omnibus belli negocijsadmirabilivigoreoperam dabat, etfi eodem tempore grauicorrepriis effet morbo, quem fpretis mcdicorum confilijs, non minus quàm cetera contemnens, eius vt belli viâoriam fibipromittebat: Affir-mabâtenim Deum fua opéra veile Italiam in libertatem vindicari. Curauit etiamvt Mantuanus, quem Bononiam accerfitum Ecclefiæ Signiferum nuncuparat, Vencto-rum quoque ftipendia cum fummi ducis honore mereret ; eique Pontifex centum cataphraótos, amp;nbsp;mille ducentos pedites adiungeret; ea tarnen conditione , vt ( ka poftulanteMarchionc,)idoccultum effet,00 prætextu, quod fibiante res mantua-nas componeret, atque in tutum collocaret ; quominorem in fe aliquid tentandi Galli fircultatcmhabercnt:reautemvera, quia cum hoc onus non fponte,fed pro-miffis coaiftus fubiret, vt fi forte aliqua occafio daretur, liberari poftet, moram inter-' ponereftudebat: Pontificis verà in alijsinfeftandisardor,in rcrum fuarumtuenda-rumneceftitatem efteonuerfus; quæ etiam amp;nbsp;maturioramp;maiorfuiftet, nifi nouarum rerum euentus Ciamontium ad fua confilia in aliud tempus differre coëgiflent : nam Veneto exercitu à Veronenfi obfidione profedo,Ciamontius qui Pifchciiam,vteici-uitatiopemferret, venerat, ftatim cum exercitu adMutinam vbicopiæ quæ Rube-hæ erant Formigiani oppidum vi expugnarant, recipiendam ire conftituit; quod fi feciftet, facile, vtereditur , ea potitus fuiffet : in eaenimparua erantpræfidia; vrbs minime mumta, nec omnes pontificio imperio fauentes : verùm accidit, vt cumea-ftra moturus effet, German! pedites qui Veronæ erant, quôd eis à Cæfarc non fatisfic-

L I B E R N o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;517

rettumultuarentur; quarc Ciamontius ne eaciuitas déferra relinqueretur, donee eo-ruin animos confirmaflet, manere fuitcompulfus: quamobrem etiam nouera ducato-rum millia eis ftipendi) prçfentis norainc numerauit, feque in fequenté raenfera nume raturum promifit:vix dura autem huic malo medclam adhibuerât,cura alius cafus eum repentèinuafinnam cura Venetæ copiæ Patauium verfus conceffiiTent, Grotta, qui Li-neaco præerat, Montanianæ diripiendæ fe occafionem nadum ratus,omnes cataphra-dos cumquadringentis peditibus co mißt; àquibus dura fe oppidani direptioileper-territi tuentur,multi Venetileuis armaturç équités fupcruencrunt,quos cumperturba-tosrcperifTent/acilè fuga,ponte ab hóftibus refcilfojimpedita,magna clade affecerûr: quo cafu, Lineaco pene militibus nudato, dubium nonert,quinfi Venetorum milites cxtemplo eo conuerfi effent,occupaturi fuiffent ; qua opportunitatc citô elapfa, Ciamontius repercepta,fummacelcritatenouum mißt præfidium. Vcrùm hæc impedimenta ei Mutinæ recipiendæ occaßonem interceperunt; quàm interea temporis multi milites iogreffi erant; multaq; diligenter ad muniendum comparata; nihilominus eius ad Ruberiam aduentu. Pontifex exercitum in Ferrariam comparatum,Mutinam mitte-recompulfus fuit: vbiomnibus fuis viribus fub Vrbinatiumducis imperio, Papienfî cardinale legato fuo, loannepaulo Ballione, Marco Antonio Columna, loanneque Vitcllio,magnæ autoritatis ducibus, coniunlt;âis,vt cum hoftibus prælio dimicarent in-ftabat! à quare duces, quôd dubio procul Gallorumcopiæ numero amp;nbsp;virtute prxßa-rentjmaximè abhorrebant: nam pontifieras peditatus erat raptim colleélus,in cxcrcitu verb nec militaiis difeiplina, nec decens ordo apparebanatq; inter Vrbinatem,amp; Car-diiialem Papienfem erat aperta diffenfio, quæ eo vfq; progrelfa cft,vt dux,cum eum a-pud pontificem proditionis infimulafret,vel fua autoritatc,vcl pontificis mandato,tan-quam captiuum Bononiam perduxerit : fed omnibus criminibus fua præfentia dilutis, in maiori,quàm antea, apud eum dignitate autoritateque permanfit: dum hæ copiæ in hiinc modum inter fe propinquæ manent, Ciamontius cum cquitatu,ad Ruberiam,pe-dites ad Martialiam,pontificij,in Mutienfi fuburbio quà Ruberiam fpeôlat,crebrisqué inter fe excurfionlbus,leuioribusqi decertantprælijs;Ferrarienfis qui prius citra negotium Rhodiginam Polinefum receperat, cum Caftellionc amp;nbsp;Gallico equitatu facilè Finale recuperauit; deinde per arcem quam adhuepoffidebat, Centéfeoppidum àpÔti-ficc prius occupatum ingreffus, diripuit amp;nbsp;incendit; feque vt Ciamontio coninugeret, comparabanquod veriti pontificij j peditum parte in fuburbio quod ad montes vergit collocata, Mutinam funt reuerß. fed dux vix dum caflris moti ad fua tuenda fuit reuo-catus:Veneti enim cumtreCentiscataphraólis,cumq; leui armatura peditumq; quatuor millia,vtPadi tranfitum occuparent,moxq; cumpontificijsconiungcrentur,ad Ficarió lum Caftellum propter Pädum finira paruum ac debile, vcrùm ex eo bello quod Vene ti cum Hercule diice gefferunt, diuturna Roberti Sanfeuerinatis oppugnatione,ac Federici Vrbinatiuiri ducis defenfione,eius ætatis inßgnium belli ducum,celleberrimum caßrapofuerunt: idq; priustormentis verberatum deditione obtinuerunndeindcScl-latam oppidum in aduerfo litore ceperunt: cumq; Eridani tranfitum liberum habcrcf; nihil ad traijeiendu, nifi vt pons iaceretur deeranqubd ne fieret, Alfonfus qui poft Stel latæiaduram, cum cxcrcitu Bondinum fe contulerat, tormentis in quodâ editiore art-gulo,vnde facilè locus illepeti pofrct,collocatis,prohibebat:prætereaEridanum binis trircmibuspercurrebat, quætamcn cito retrocedere funt compulfæ:nam cum Venetd claffis,ab initio Padum hoftijs ducis præfidio munitis ingrediimpedita,aduerfo Athefl veéta, ingreffaeft, adeô vtFerrarienfis regio binis Venetorum clalfibus grauiter infe-ftaretur. Hæc autem moleftiamoX defijndux ctenim Ferraria egreffus, earn quæ Priniâ rio ingreffa Adriam, geminis trircmibus totidemq; biremibus,multisq; minoribus na-uigijs appuierai, adortus eft ; qua fine difficultate fra(fta,ad eam,quæ cum biremes tan-tùm,amp; minores naues haberet,per Fornaces inueda ad Pulifcllam vcnerat,fe conuer-tit; quæcum vicino quodamriuo Athefim vellet ingredi,aquarûdefc(ftuimpedita fuit; vnde impetu, amp;nbsp;hoftium tormentis petitajCum milites earn tueri nequircnt,ca deferta, vt fe tormentaq; conferuarent, inftiterunt. In h is profanorum fnotibus armorum,facra arma vndiep audiri cœperunt:pontifex enim palam Alfonfum Eftcnfcm atq; vnà quot*

JI« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AB

quot ci aut opem tuliflent aut ferrent, nominatiinq; Ciamontium, cum omnibus Gal-lici cxercitus principibus, ccnfuris fubieceranin Gallia verb, Antiftitum cóuentus Au-reliaTorfum translatus, quamuis potius ne régis repugnaret voluntati( quod fæpe fieri folet) qaam fponte iudicioue, multis criminibus in pontificempropofitis confenferat; hoctantùm additotempcramento, vtantequam ei obedientiam denegarenr, oratores qui ci conuentus Gallici décréta dcnuntiarcnt,vtiq;cain poftcrunfferuaretmonerenr, mitterenturjquibus Ci deinceps non pareret, ad Conciliu citaretun ad quod,cum principibus ageretur,vt omnes Chriftianse nationes conuenirenndcderuntquoq; regi pote ftate,vt Gallicis faccrdotijs graues imponeretcenfus;amp;paulo poftin altero cófelfu,qui xxvii Septembris habitus fuit, in principium Martij proximè venturicôfiliû Lugduni indixcrûr, quo die Gurcenfis cpifeopus Torfum ingrelTus, tanto honore acceptas fuir, vt facile apparcret,cius aduentuindiu,amp;optatum,amp;expetitum fuiffe:amp;iam cardinaliu aduerfus pontificc iaótio dctegebatuisquoniâ Cruceius amp;nbsp;Cofentinus Hifpani, amp;nbsp;Bel-locafienfi£,Macloiiienfisque Galli,acFedcricusSanfeucrinas,pontificequiperFlami-niam ex idnere Lauretanu fanum innumeris prodigijs nobilifïimû,vifens,Bononiâpro-ücifcebacur,rcliâo; cpm cius venia in Hetruriacótenderunucum aût Florenda perue-nilfentjfide publica à Florétinis,nó ad aliquod certû tempus,verùm donee refeindere-tur,amp; 15. dies poft refeiflionê denuntiatam accepta, varijs colorib. iter fuû procraftina-bant:quæ mora cû pontifici fufpcôta effet,poft multos nuncios vt Bononiâ venirét mif-fos, ad MaclouicnfemjBellocafienfem fine Baiucenfem amp;nbsp;Sanfeuerinaté fcripfit breué cpiftolâ,vt ni fuæindignationis pœnâfubire vellent,ad fe venirent;Cardinale verb Co fentinû,amp;Cruceiûnübilirate,eruditione,moribus,acpôtificiæfcdislegationib. daros initius,brcui epiftola vt idem faccrcnt,hortatus eftiqui cum no parère decreuifrent,fru ftra tentatis Florctinis,vt nô ipfis tantùm, fed omnibus cardinalibus qui eb venire vcl-lent,firmam ad longû tempus fidem publicâ concedcrentjLunigiano itincrc Mediolanum cótenderunt.Intcrea Ciamontius, vt Carpium ante à pôtificijs copijs occupatutn rcciperet, Albercum Pium amp;nbsp;Palitiam cum 400. cataphradis peditumq; 4. millibus eb inifinquos cum Albertus tubicinc amp;nbsp;paucis equitib. comitatus antcucrtilfet,oppidani ’ qui cum vehementerdihgebant,audito eins aduentu tumultuaii cæperunt; qua rc,Pó-tifieij,qui numero quadragintaleuis armaturæ équités,amp;quingcntipcditcs in prçfidio crant,confternati,Mutinam contendebant: fed Galli qui paulo pbft fuperuenerant eos infecuti, ad Cortilis pratum, quod penè medio innere Carpium inter amp;nbsp;Mutinam eft, equitibus dilapfis, peditibus verb magna ex parte cæfis,cos fuderunt, Ciamontio, ante quàm Hifpani equitcs,quorum aduentum vt vrgeret pontifex priuilegij monumentû apud Cardinale Kheginû depofuerat,aduentarét;amp; antequâ Venetç copiæ,qu3E nônul-lis aggerib.contra Alfonfi torméta ercdis,mox ponté à fc iadû iri fperabantjCis ebiun-gercntur,cû hoftib.prçiio decernerc côfultû vidcbatur:quapropter Mutina propius ac-ceffinvbi diu vti inq; à Icuis armaturç equitibus,leuiorib.cômilfis prçlijs,Pontificij cuni feimpares agnofcercnt,nunquâ omnes copias cducerevolueruntdiacfpe amiffa,id ad quod multi amp;nbsp;prçcipuc Bentiuoli varijs promiffis, cü impcllebat exequi decrcuit; videlicet nô eftetepus circa res paruas, quarû difficultas vtilitate loge niaior elfer, inutiliter tercndûiverùm belli fcdé,amp; prçcipuum caput,cxquo tot moleftiç periculaq, manarent improuifo adoriendînhuie rei oportuna præberi occafioné,qubd Bononiç pauci effent milites externijin populo multi Bentiuolorû clientes,aliorû pleriq;,potius ad rcrû exi-tum pra?ftolandû,quàm ad arma capienda, quibus pericula fubirent,aut nouas cbtrahc rent fimultates,propenfu fi nûc periculû no faccret,præfenti occafione amiffa, vanû la-borem fore: vbi enim Veneti aut Hifpani qui expedabantur veniflent,etiâ fi validiffimo cxercituiretur, non polfc id fperari,quodnuncmultbminorib. viribus cbfequi effet fa-cillimîi.igituromnib. copijs fimul colledis,Bcntiuolis aliquot cquitib.amp;militib. mille proprio ære côlcdptis cum fequentibus,itinerc inter monté amp;nbsp;regiâ viam diredo,Spi* limben;û,Rangoniorû comitû Caftellü,inuafit; in quo erant 400. milites à pôtifîce mif-fiiquod vbi aliquot tormentorû idibus verbcralfent,eodé die padione obtinuerunt; amp;nbsp;fequenti die Caftellofranco deditione accepto, ad Crefpolanû caftellû,quodBononia lo.milliaribus abcft,eo animo caftrapofuit,vtproximaluce ante eins ciuitatis portas fe

L I B E R N o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31^

oftêderetûn quatum eius aduentu,tum q Bentiuolos cum co effe cognouiflent, omnia cófternatione,tumultu,ac faétionibus inter nobiles amp;nbsp;populü illis formidantibus, his verôBcntiuolornreditû cupientibus,funt repleta.Sedmaior perturbatio, raultoq; gra^ uior metus Antiftitù amp;nbsp;aulieoru, qui no bellicis difcriminibus, verùm otio ac Romanis delitijs crâtaffueti, animos corripiebat;acurrebant purpurati mœftilTimi ad pontificé, querentes quod fCjSacramfedéjamp;ipfos in tantû adduxiflet periculû;veheméter roga-^ tes,vtaut ca côpararet quæ ad iuftâ defenlioné idonea viderétur, quodin tanta téporis breuitate fieri nô polTe cenfcbatsaut minus grauib.côditionib.cû hoftibus quos nô alie nos fore cxiftimabant tentaret,aut vnà cû iplis Bononia migrarct,fi deniq; proprio peri culo no mouereîur,cogitaret,quâtû facratifiimç fcdis totiusq; Chriftianæ religionis in-terefleqfi in eiuspfonâ aliquid durius eaderct: idé omnes familiariorcs miniltri ac fer-ui eius fupplices orabât; ipfc folus in tato tumultu omniumq; rerû côfofionc,dc populi fidcincertuSjamp;Vcnetorûtarditaté aegrè forens ,adeó pertinaciter has molcftias perfo-rebâtjVtnc ægritudo quidé qua corpus cófliólabatur, animi fortitudiné polTet flcôlcre: abinitio Marcû Antonlû Coluranâcù parte militû qui Mutinæ crâtaccerfiucrat;amp; Hie ronymo Donato Venetorû legato ad fe vocato,vchemétiffimis exclamationibus,quôd loties promifforû auxiliorûtarditaîe,fo,ditionéq; fuâ,in tâtû côiccilfcntdifcrimé, expo ftulaucratjnô folû. crgafo,qui prçcipuè vteos côferuaretbellü fufccperat,amp; grauiffimis fumptib.ac periculis, Imperij amp;nbsp;Gallorû regis,in fe odio prouocato,ipforû libcrtatis ad eû vfq; die côferuatç caufla fuifrct,deteftâdâ animi grati fignificadoné oftédilTcnt; verù etiâ in feipfos incredibili imprudétia extitifsétjfe eniin vcl vido,Yel aliqua padtione cc-dere coaôlo,quafpe falutis, quo loco effet futura ca rcfp.?ad extrcmû ardétiffunis ver-bis nifi per totû infoquente die corû copiæ auxiliarcs,quæ pontis ponendi diÔicultate, Pado varijs nauibus alijsq; machinis traiedo ad Stellata erât, Bononiâ ingredcrcnturj concordiâcum Gallis initurû conteftatus-.côuocauit etiâSenatû amp;nbsp;tribunes Bononicn. fes,eosq; graui oratione hortatus eft,vtpr3cteritætyrannidismalortimcmores,quamqî pernicioûores reuerfuri effent tyranni femel exad’^vellét pontificiû imperium confer-uave,in quo tantam comperilfontbenignitatem i amp;nbsp;vt cos prompciorcs redderet, præ-teriamconceffasimmunitates j mediampartent vedigalium, qux ex importatis rebus adhumanum vidum fpedantibus eliciuntur,in pofterum maiora pollicitus remifrt : ijf-dem publico edido promulgatis,quo etiam populû ad arma pro imperij pontificij de-fonfione capienda hortabatur i fed fine frudu nemo enimmouebatur ; nemo in eius gratiam fignum afiquod offondebat: Idco cum tandem ad quantum diferimen effet re-dâdusanimaduertiffet, tothominum importunitate amp;nbsp;querelis cxpugnatus,præterea Cæfaris, Catholici,Anglixqi regis, oratoribus vrgentibus, Cardinalium precibus af-fenfus eft, vtad Ciamontiummitterenturnuntij,quivtloanniPrancifco Pico Miran-dulano Comiti, Pontificis nomine tuto ad fe veniendi facultatem concederet, poftula-rent : amp;nbsp;paucis horis ipferaet vnum ex fuis cubicularijs,vt Albertum Carpenlem quem tune abeffe ignorabat,ad fe venire iuberet,poftulatum mifit-.coderaep tempore,vt quo-uis euentu, pontificatus res magis prcciofæ feruarentur, Laurentium Puccium,fuum à libellis magiftrûjCura rcgno(fic enim præcipuâ pontificis Thyara appellat)qnod nobil-fiffimis gemrois eratrefortü,Plorcntiâ,vtin celeberrimo velatarûfœminarum fepto cu-' ftodireturtransmifif.His de caulfis Ciamontius fperauitpontificé ad concordiâ quàm ipfe,quod raiera effe regis animûfciret,magnopcreexoptabat,inclinare;quampropen '-ftoné ne perturbarct, poftero die exercitû inijfdé caftris continuité quamuis permiferit: vtBentiuoli raagno amicorû amp;nbsp;clientum equitû comitatu, centû amp;nbsp;quinquaginta Gal-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lis catapbradis longius fequcntibus,vfqé adBononiç mœniacxcurrcrentéquorû adué-»

l tu, etft Hermes natu minor,fed forocitate fratribus maior,adPortxlatusfeoftenderet, 1 nullus in vrbe eft motus excitatus.loannc Prancifeu Mirandulanum Ciamontius beni-1 gnèaudiuit ; eodcraq; die ad capita quibus conuenturus effet,figmficandaBononiain \ remifit Pontifex Alfonfum Eftcnfem, amp;nbsp;eos omnes qui ^auis de cauffa in eo defon-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dendo vel pontificia ditione inuadenda opera fuam nauaftcnt,cenfuris foluereuBenti-

uolos quoq; cenfuris pœnisep eximeret,bonaq; qux ad eos fpe£larc ltquebat,reftitue-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rerucliquaqux ante cxiliu poffediffenr iuris difeeptatione permittereturicisq; vbicücji

320 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

videreturj modo ne intra ôduagefimum à Bononia milliare habitare liceret : In rebus Venetorüin nihileotum quæ Cameracenfi foédereelTent conftitutaimmutaretur: inter Ponnfîcem amp;nbsp;Alfonfumfex menfium vtminirnum induciæ fièrent; amp;vterq; occu-pararetineretiinduciarumtempore eorum difïîdia iudicibus vtriufq; confenfu dele-élis dijudicaretitur; Mutinenfium rerum cognirione Cæfarireferuata; eaq; ciüitasfta-tiin in eins mahü deponeretunCotiniola chriftianiffimo rcgi,reftitueretur:Cardinalein Aufcenfem liberaret:abfentibus Cardinalibiis ignofceret:amp; beneficiorû toriusGallici dominatus collationes in eosjficrct,quos rex ipfe noniinafiet; cum quo refpófo,fcd tarnen non fine fpCj Ciamontium non vfq; adeô feuere omnibus his permanfurum,reucr fum Mirandulanum Pontifex prêter fuam confuetüdinem patienter referentem, amp;fi-mul Cardinalium qui incredibili ardore , vt fi melius affequi non poffet^huiufeemodi padioné admitteret, fupplices orabant, preces audiebanat ex alia parterres fibinimis ab æquirate aliénasproponi queftus, amp;nbsp;fingulis verbis grauilfimis ob Venetos querelis interpofitis, dumfedubiumfingit,necquidconfilij captetjapcrit,dicmextrahivole-baceius fpem ercxit Cappinus Vitcllius cumfcxcentisleuis armaturæ cquitibus Ve-netoruni^vnaq; Turcarum aia,qui eorum merebant ftipendia ad extremum drei Bono-niam ingrcffuSjqüi nodu à ftellataprofeétus, ob fummam feftinationem fibi à Veneto præfectô impofitam, totum iter curfu confecerat.Sequcntis diei matutino tempore, Ciamontius cum totoexercitu ad Rheni pontem tribus à Bononia palTuum millibus caftralocauit : quo ftatim oratorum Romahorum régis,AragoniæjAngliæq; àfecrctis, miniftri ad eum vcnerunt;amp; paulo póft ipfimet oratorcs, qui eodiCjCumq; ijs Albertus Pius Carpio reuerfus, fæpius adpontificem amp;nbsp;abeoadCiamontium vitro citroq;re-dierunnfed in vtroq; nonmediöcritermutataeratpropenfio:Ciamontius enimprioris dieiexperientia,populi Bononienfis per Bentiuolos cócitandi fpe imminuta, cum iam comeatus anguftia, quæ indies maior futura timebatur,premerctur, de viótoria diffide-bat:amp; PontifeJt turn quia populus tandem palam pótificijs rebus ftudens, code die arma fumpferatîtum quiacxpedabaturvtante nodis initium, præter ducentos Epyrotas Venctorum,Fabritius Columna, cum ducentis leuis armaturæ equitibus, amp;nbsp;Hifpano-rum cataphradorum parte Bononiam ingrederentur, non modo fe periculo liberatuni perfpicicbat,fed cófuetaanimielationcrelumpta,quamprimumomncs Hifpanicæco-piæquæpropè erantperucnilTent fe cumhoftefigna collaturum minabatur : quafpe ffetus (emper eo die, nullam efte concordiæ rationem, nifi vtrex Galliæ prorfus Ferra-riætutelam defereretjrefpondit.Poftero die noua capita eôpofitionisallatafunt,quorû gratiaijdem legatiad Ciamontium redierunnfed varijs difficulcatibus interpofitis nihil eft effedumrquare Ciamontius,vclarmis,velcolloquijS pacis frudus cófequendifpe amifta, cum ibi morari commeatu deficiënte , ac hybernistempeftatibusingruenti-bus difficile effet, codé die ad Caftcllumfrancumiamp; proximo Ruberiam,quafi id oratorum prccibus agerct, atq; vt pontifici de rebus propofttis deliberandi, fibi verb regis mentern cognofeendi, fpacium concedcrer,rcdijt. Hoc tempore pleriq; Ciamontijin delibcrandoimprudcntiam, in conficiendo negligcntiam accufabant: namquod ad Bononiam expugnandam cum non fans virium haberet, (namin eius cxercitunon pin res erant quam triapeditum millia ) exulum cohortationibus quorum Ipes magisad cupidiiatis, quam rationisnormam exadæ plerunque euanefeunt, fe commouiffet, præceps confilium fuiffe-faltem, ft omninoidtcntarevolcbat, ägendi celcritate virium imbecillitatem compenfare debuiffe : contra vero ipfum feciffc, actarditatcopportu-nitatem corrupiffe: namquod póft Pifeherianam moram ,dum fui exéreitus impoten-tia confiderata, per fe ne experiri, an Ferrarienfis copias amp;nbsp;Caftcllionem cum Gallis cquitibus expedet, tribus quatuorùe diebus abfumptis fufpenfus hærct, hoc forte defend! poffe;qua autem ratione, quód Caftellofranco occupato,non ftatim adBono-niæ porras copias admouerit, quodque ciuitati, in qua nullum dum effet impofitura præfidium populus anceps, amp;nbsp;vt in rebus repentinis accidit, confternatio terrorque maximus,vn(icum,fi modo aliquod erat, vel vidoriæ,vel honeftæ padionis confequen-dæ inftrumenrum,refpirandifpacium dediffet,excufaripoffit?ateorum quiresinfcli-citer geftas reprehendût autoritasjfortaffe minor læpius effet,fi codem tempore, quid,

L I B K R K o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^21

fiquldem fecus aâum fui(ret,euenturum erat, fciri poffct. Pontifex poft Clamontij dî-fce{fum,fupra modum in regem incenfus, Galliæ regem iniuftè amp;nbsp;contra fadorum vc-ritatem, Chriftianiftimi honore amp;nbsp;nomine abufum, fœderaq; quod folemni rituCa-meraci idum fuerat contempto, Italiæ occupandæ ambitione, ac fcelerata Pontificis Romani fanguinis fiti impuUùm, cxercitum qui ipfum cum vniuerfo Cardinalium col-legiOi cumque omnibus AntiftitibusBononiæ obfideret mififle, apud omnesChri-ftianos principes queftuscft: acmulto maiori animo ad belli confiliareuerfus , Icga-tis qui colloquia cum Ciamontio incæpta fequuti, de concordiacum eoagebant,fe antequam ei Ferraria dederetur, aliquid amplius auditurum negauit : amp;quamuisla-boribus in tam graui cafu corpore animoque exantlatis, eius morbus magnopere crc-uiffet, denuo milites confcriberc ,‘acVenetos, qui tandem inter Ficariolum ScStella-tampontem iecerant, vt Mantuano duce copiarum fuarum partem Mutinam,quæ fuU coniüngeretur mitterent, reliquis Ferrariæ res infeftarent, vrgere cœpit;fe pauciftimis diebus Regio, Rubéfia ac Ferraria potiturura aifeuerans; Venetorum copiæ periculo, inquodfRvtverendum videbatur)Pontificis obitus contigiftet,incidifientadmonitæ^ fluminis tranfitum diftulerunt: fed tandem eius voluntati cederc coafti,reliquis co-pijs intranfpadanis litofibus reliais, quingentos grauis, mille amp;nbsp;fexcentos leuis ar-raaturæ équités Sepeditum quinque millia Mufmam verfus progredi iuflevunt ; fed fine Mantuano;qui cum Scrmidi ad équités ac pedites confcribendos,vt poftca,quem admodum aiebat ( etfi eius tarditasiamVenetis effet fufpetfta) adexercitum profici-feeretur,hæfiffet, adSanfelicem Mufmenfis agri caftellum venir; ybi Gallos quiVe-ronæ erant ,in Mantuanos fines prædatum iuifle certior faélus, fui regni defendendi necefîitateadduéfa, cum pontificis venia, fed grauiter Venetos accufans,Mantuam re-dijf.nam etfi cito ferediturû promiferat,dc eius fide dubitantes , Ciaraontium, quem-admodum per totamltaha exiftimatum quoq; fuit, vt cioccafioné ne ad exerciturapro ficifeeretur præberet, ex eius voluntate Gallos milites in agrura Mantuanû excurrere iu{fi{fe,credebant:quam fufpitione eius literç,quibus fuum reditü graui «^gritudine im-peditum exeufabat,Mantua ad pontificéfcriptæauxerunt.Pontificis,acVenctorumco-pijs ScHifpanis equitibus, circa Mufmam coniunctis,ncmini dubium cft,quin fi ftafim cadra mouiffent,Ciamontiura,qui cum ex agro Bononienfi recelfit,yt fumptus minue-ret,Italos mifites dimiferat,Regij ciuitatem arce retéta, deferturum fui{fc;fcd cum len-fius eos progredi cerneret audacior faéfus, denuo tâtùm Salfoli,Rubefiæ,Regij,ac Par mæ euftodiendx confilio,peditatum compararc cæpit. Dum verb illc cxercitus circa Mufmam incertus vltcnûsne progredi,anPerrariam verfus ire debcret,iramoratur,nô-nullæponfificiæ equitumalæ à GalhsRegium verfus excurrentcsfulæ,centum équités amifere,amp; Matclicç cornes captus fuit. Quo tépore Perrarienfi amp;nbsp;Caftellione cum Gai liciscopijsadEfidanumfturaen ,inter Hofpitalctum ScBondinum è regionc Veneta-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum copiarü,qux vltraEridanum erant caftramctatis,corû claflis cum tempeftafis acef

bitate,quodq; Venefijs resncceffafiænô fuppeditarentur,reccderc vcllct,àmulfis Fer rarienfiûnauigqs,quorum tormenfis ofto naues deprc{fæfuerunt,pefita,difficulter ad Caftellonouû padanû,adfoffam quç inTanarum Äthefiraq; ducitfe recepit,moxq; di-lapfa eft.fulfit deinde Pôfifcx, vt cxercitus cui Mantuano ab fente Fabricius Columna prxerat,Vrbinafiû duce ad Mutiny prxfidium relifto reétaFerrafiam contenderendu-cibusq;, qui vno ore id cófilium damnabant,pene certam fpempopulum tnmultuatu-rum faciebat; at codé die quo eius iuffu iter aggrelfifunt, omnib. quid eum rcliftis pft-

I rais cbfilijs adtamrepenfmàmutafionéinduxiifetignorajïûbus redierunr,amp; ad Saffo-l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lioppidum,qub Ciamontius quingentos pedites Ptquitanos miferat, caftra pofueruntî

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod vbi maxima cû potificis Içûtiaqex code cubiculo,vndc ante paucos dies ingenfi

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luamoleftiahoftilium circa Spilimbertum tormentorûtonitrua fenferat, fuorû aducr-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lus Saffolumbombos audiret ,biduû torméfis quaffa{fent,expugnafioné aggrefti funr»

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ paruo negotio féliciter fuccelfit-.milites enim qui intus erant confternati fe in arcc

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;receperunf. fed cum torraenfis repente ad ea admofis vcrberafi effet cæpta, illico fcrc

l finevllapaftione dedifionemfecerunt: eademinfamia infclicitateque Ioannis Cafa-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lenfis eorum duels,quam. turn fenferat,quum Foroliuianam arcemV alenfmus occupargt;

uitibomo obfcuriflimo quide genere natus, fed quoniam in ætatis flore Ludouîco Sfor » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiæ gratus füerat,ad aliquem dignitatis gradiim peruenerat. Saflblo expugnatOjCxerci-

tus Formiginem cepit: cum verô Pontifek vellet vt ad Monteccium munitum magniq;

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;res gerendas momenti oppidum^ inter viam regiam ac montenijin Parmenfium amp;Rc-

gienflum finibus,verùm in Parmenfi ditione pofiturn; quod Ferrarienfis poffidebatca-piendum irent, Fabricius Columna,qüöd à rege fuo neimperij ditionibus efletmole-ftus fibiiniunduin effediceret, recufauit. His incommodis non profpiciebatCiamon-tius, qui Obignino cum quingcntis cataphraólis, duobusq; duce Molardo Vafconum peditii millibuSjRegij reliais, Parmæ nouis àrege,vt fumptibus pärccret, acceptisman dads haerebat:rex ctenim in cadem vfq; in vernum tempüs cundandi fentétia obfirma tuSjin rebus Cifalpinis turicnihil moliebatur: quarc cum cius in Italia autoritas inclina retjamp; hoftiumanimiexeo augerentur,Pontifex fuas copias non vlterius progrediafgrc fercns, neeqyas temporis aliarumq; difficultatumekcufationes fui duces afferebant admittensjomnibus Bononiam conuocatis,vt ad Ferrariam caftraponerenturimpera-uit,folis Venetorum lcgatis,flue ne cótradicendo irritarcnt,fiuc vtipforum milites ma-gis fuis finibus apropinquarent, cius fententiam probantibus, ceterisvero omnibus, fed fruftra, (non cnim delibcrabat,fed imperabat)improbantibus:fuititaque conftitu-tum,vtcopiæ ad Ferrariam ducercntunhoc tarnen addito,vt quo Gallis Fcrrariæiuuan dæ facultas adimerctur, nifî nimium difficilis appareret, Mirandulæ expugnatio tenta-retur :quæ ciuitas vna cum Concordia,Ludouici Pici comitis filiorum,amp; Francifcæco-rum matris quæ flliorura tutelam gcrcbat, dominatu,in Gallorum régis ClicntelajTna-tre,Ioannis lacobiTriuultij,cuiuserat extra coniugium filia,cuius opera parui infantes à Cæfare priuilegium erant alfequuti, autoritärem fcquuta conferuabatur: eos Pontifex,vt in quadam breui epiftola cóftabat,multo ante in fuam clientelam rcceperat: vc-rùmpræfentiumtemporumftatufcjVtnccaoppidaab ijsquifibieflent fufpedi tene-rentur procuraret,cogi excufabanquod fi vitro fibi fponte conccdcrentur,fc quampri-mùm Ferrariapotitus effet reftituturupromittebat : fuitiam turn fufpicio,quæ poftetia ' multo magis crcuit, Cardinalem Papienfem iam occulta cum Galliæ rege habere confilia fufpettum, huius fententiæ vt Mirandulano negotio Fcrrarienfem obfrdioncm a-/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerteretartificiofumautoremfuiffc: quæciuitastuncnecmocnibus,necpræfidioerat

valde munira,amp; milites Galli corpore amp;nbsp;animo,laboribus fcflî, dux impotens,Rex au-tem à maioribus fumptibus alienus. Dum verb Pontifex tanto ardore rebus gerendis incumbit, Galliæ rex magis confilijs quàin armis deditus, cum Gui tenfi epifeopo ce-pta pertradabat; quæ ab initio admodum vifafacilia, Cæfarisinrefpondendôtardita-te longius funtproduda:amp;quoniam de AragOniæ rege,quipræterceterarccentcrper cauffamTurcicæ claffis circa Hydruntum vifæ, militesfuosqui Veronæ erant inreg-num neapolitanum reuocaucrat, ambigebant, Cæfar amp;nbsp;Gallic rex eins mentem, tam de Camcraccnfifoedere conferuando, quàm in ijs quæ cum pontificefi in Venetorum amicitia,amp; in Forrarienfis dominatus, ecclefiç Rom.omnino vindicadi cupiditateper-fifteret, effent agenda,cxplorandam cenfuerunt: quibus aliquot dierum interuallo rc-fponditrex Catholicus,fimulq; cadem occafioncmultâfibiàCyfare Galliçq; regeob-ieda crimina diluit : trcccntos cataphraóios quOs tantum ad pontificium imperiûtucn-dum,eacp quæin antiquo eius iure effentrecipicnda,priuilegij iurcdcbebat,pontifici conccffiffe : copias amp;nbsp;fi tempus in quod Cæfari eas promiferat effet elapfum,tarnen nifi Turcarum incidiffet metus Verona no fuifle reuocaturum ; fuum oratorem cum ceteris oratoribus Bononiæ apud Ciamontium,non vtpontifieijs auxilijs tempus daret, fed vt tantum incendium àChriftianarcp.amoucrct : cum præfcrtim bellum cum pontificatu regi molcftiffimum effcfcirct,depacccgiffe.-femperfcin cadem Cameracenfis fœde-risferuandifentctiapcrmanfrffc,amp;inpofterummultômagispcrmanfurû,Cçfare quin-gentis cataphradis,ac duobus peditum millibus contra Venctos iuuandoi fibiquidem turn quod nullam videretidoneam cauffam, rum etiam quod fuæ libertatis ad bellum Africanum contra religionishoftes gerendum conferuandæ cupidus, Chriftianæ reip. quæ quieteindigeret,pericula amp;nbsp;calamitates augerc noller, in noua fœdera coirc,vel nouis padionibus aftringi fuæ mentis non effe : fibi concilium amp;nbsp;ecclefiæ emendatio-nera;

hem fl modo vniuerfalis eflet,amp; tempora non repugnarent,plaéerc; Imîus veto fuæ voluntatis ex ijs qux Sauonæ fimul eollocuti erant,nullum cfle Galliç rege telle locuple-liorem ; tempora vero admodum clTe aducrfa:pacem cnim 8c Concordiam inter Chri-gt; ftianos fundamentum elfe conciliorumiquod line armorum coniunélionejnihil ad co-munem vtilitatem decerni polTet: neevero concilium tali rationeac 'tempore,vt magis odioatq; vltionis gratia,quàm vel diuini honoris,vel falutaris reip.Chrîftianæ ftatus a-morcindidum videatur incipere, laude dignum elTc : prxterea feparatim Cæfarianis oratoribus dicebat,fibi ad ea oppida qu£ poft preció Galliæ régi concefturus eftetCex-prefte Verona denotata)tuenda ei auxilium ferre,graue viderl.Igitur hocrefponfo Ca-tholici régis cognita voluntate, hinc Cæfaris nomine Gurcenfis, illinc veró Galliæ rcx Pontificili vnàin fœdus coire vellet duobus menfibus,Catholico veró amp;nbsp;Vngariæ re-gibus quatuor ad deliberandum concclfiSjftatim nouum fœdus perculTerunéRex centum ducatorum millia,(fundamentum ijs quæ cum Cæfare agerentur neceirarium)par lim præfentipecunianumerata,partim certistemporibus numerandapromifit. Cxfar auté ineunte Vere fe cura tribus equitura, amp;nbsp;decem peditum raillibus, contra Vénetos initaliam tranliturum, eiq; tuncrex, proprijs fumptibus, mille amp;nbsp;ducentos cataphra-ótos cumodo peditum raillibus, iuftoq; tormentorum apparatu; mari veró, duas triremes amp;nothas,idcft,naueslongas maioresquatuor,micteretenerctur;Cameraccnfe lœdustuerenrur, aepontifieem cumregeCathoüco communi nomine ad idem hor-tarentur; quodfi pontiheem Fcrrarienfis res impediret, Rex ei quod iuri confenta-neumvideretur, acquiefceret: quód fi Pontifex eorum poftulatareijccrct, Concilium pergcret : cuius rei gratia Cæfar, quemadraodum Galliæ rcx in fuo regno fedifter, Germaniæ Antiftites, vt vlterius prout deinde cis videretuf, progredipollcilt, conuo-.carct. His promulgatis, Gurcenlis magno honoremaximisquemuneribusacceptis, adfuumprincipemredijt; Kexautem , cumqUo quinque Cardinaids qui concilium procurabant,vtnccipfe fine eorum, nec Illi fine ipfius confenfu, Pontificiconciliarcn-tur,recenter conucnerant : feipfum tanta potentia in Italiam rranfeundi cupiditate ac-eenfum verbis oftendens, qua res fuas iniongum tempus in tuto collocarcntur ; quae nc ante eins aduentum maiorcm paterentur diminutionem, Ciamontio nc Ferraricn-fem defereret imperauit;qui ducentis cataphraólis, quibus præcrat Caftellio, oólingen tos Germanos pedites adiunxit. AtPontiHcius cxercitus,ncceirarijs rebus lentecom-paratis, Marco Antonio Columna,cum centum grains, quadringentis leuis armatu-ræ equitibus,amp; peditum duobus millibus acquingentis, ad Mutins præfidium re-» lido, adConcordiam caftra pofuit:quacadem dic,quo tormentafuerunt difpofitaj vicapta, amp;deinde arce deditioncoccupata,Mirandulam accelftt. laraDecemblis mcnlisfinis inftabat,eiusq; anni terapcries forte folito erat rigidioriquare cum amp;nbsp;oppidum eflet munitum,nec Gallos aded opportun! loci iaduram palFuros £rcdcretur,bcl-liduces fuinmoperefe eo polfc potiridilfidcbant, amp;nbsp;tarnen Pon'.ifextantam detotius belli vidoriafpem concepcrat, vt cum,propter diftîdium quod inter Vrbinatem amp;nbsp;Pa-pienfem erat, nouum Icgatum cardinalera Scnogallicnfcm ad cxcrcitum mitterct, coram multis eimandarer,vtcum cxercitus Ferrariam ingredcrctur,inprimis earn ciuita-tem quoad fieri poftet cóferuari curaret. Die quarta, poft caftra ad Mirandulam pofira, tormentis eampeterecæperunt: verùmmultaaduerfaamp;incómodatcmpcftatisac cô-meatus,qui parce ex Mutinenfi agro ad caftra cóuehcbatur,paticbantur: nam cum Va-ftallæ 50. cataphradi Galli eftent impofiti, totidem Corregij, Carpi) ducenri amp;nbsp;qnin-quaginta,pontibus omnibus difiedis, itineribusq; quibus ex Mantuano agro conuchi poteratoccupatis,aliunde comportandi faculratcm prorfus adimebant: fed cito ea an-guftiaaliquantum eft imminutamam qui Carpij eranr,hoftiles copias ad fe inuadendos aduentare falfo rumorc perfuafi, quod tormenta non haberentperterriti difeefterunt. Subhuius anniexitum PontifGx,quafivtperMediccumcardinalem,cunl Marco Anto nio Columna, amp;nbsp;nonnullis Florcntinis adolcfcentibus de PctriSodcrini Florentinnrîi Vexilliferi, cuius operaFlorctinos Gallica fadionc fequi fcrcbatur,cæde agerctur co-fciusamp;fautorfuiftet,aliquainfamianotatus fuit: nam cum Pontifexmultis rationibus éatnfibirempub. coniungerctentaftet, omnls opera irrita fuerat, imomulto ante io

324 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

Gallîæ regis gratiâ,maxima Pontifias moIeftiaSenenfibus inducias remiferanr,quan-uis ante (extum poft recufatas înducias mcnfcm, vtrexad terrorcm populo incutien-diimoptabatjâfmamoucre recufâftennprætereaducentos grauis armaturç équités qui ad Mediolanenfis imperij cuftodiam manerent, fie à rêge fœderîs iure non tam auxi-lij momento, quàrn vt eos à Pontifice alienaret cupiditate poftulatos, ad regëm mife-1511. rant. In hoc rerUm ftatü ànnus fupra m. d, decimus exaélUs eft. Sed noui anni aufpicià, res cunâis feculis inexpcdataînauditaquc fummopere notauit ac memoriç commen-dauincum enim Mirandulç oppugnatio lentiiis procedere Pontifici videreturddq; du-cum ac præfertiiîi nepotis,partitri imperitiæ, partim perfidiæ tfibueret quod potius ex multis impedimentis oriebaturjimpetu, ardoreque animi omnibus rationibus antepo-fitOjfua præfentia rem accelerate cóftituit.-nec quam tantç maieftatis fublimitate ipfiun met Romanum pontificem in caftra ëontra Ghriftianorum oppida proficifci eftet indi-gnum, amp;nbsp;periculofum;fama acmortaliu omniü de fe iudicio contempto,ijs qui præei-* cipuè eius adminiftratiortem Eccicfiæ perniciofam,erroresquc omnibus offenfioni, ac tales qui nulla rationc corHgi poflentefte afterentibus, concilium cogère ac principes in eum concitare ftuderent,confpicuum colorem^ôc penè iuftam cauftàm præberc vlla cogîtatione eum cotinebat.His verbis tota curia perfonabanomnes mirabantur, nemo Cratqui non vehementerimprobarer, necminus alijs Venetorû Icgati ; Cardinales fup-plices né iret vehementer inftabant; fed vanæ crant omnium preccs, vanæ fuafiones. Secundalanuarij, tribus comitatus cardinahbus Bononia difceftincumq; in caftra per-ueilifletjin ruftici cuiufdâparuulam cafam, hoftilium tormetorû fulminibus expofita, quod à Mirandulç mœoibus né vitra geminum iaeuh iaétum diftaret^diuertit ; hic ciim non minus corpus quâ mente amp;nbsp;imperiü defatigaret exerccrctq;,huc atq; illuc femper càftris ob equitando vt tormenta vniuerfa aptè collocarétur, quorü minima pars ad eâ vfq; diem erat pofitaj propterea quôd omnia militaria munia,acerbiflimis tepeftatibus ac penc cotinua niue fucrant impedita;amp; quia fabri,cum præter tépeftatû acerbitatem, oppidanorû tormentis vehemeter lædcrentur, nulla diligentia à fuga cótineri poterâr, vrgebatddeó cû ad corû qui circa ea verfabantur fecuritatc,in ijs locis quibus tormenta collocanda erant,nouos aggeres facere, aliosq; fabros comparare effet nccelfc,Pond fcxdum hæccoparantur, vttantifper caftrenfia incommoda vitarct,ad Concordiamfe contulit ; quô,Ciamontij iuftu, Albertus plus varijs allatis pacis ineundæ rationibus ad eum venitjquæjCtfi fæpius vtrûq; accefferitjfiuc pontificis col’ueta pertinacia,fiucquôd Albertus cuius femper augebantur fufpicioncs, non eo candorc quo dccebar vteretiir, fruftrafucrunt tentara. Eadé impaticntia,codemq; ardorcad caftraeu impcllentepau-cos dies Côcordiæmoratus cft:qucmncc ingens initinerenix quæ côtinenter decœlo ruebat, ncc adeô immenfa frigoia,vt ea vix milites ipfi ferre pofTentjVel minimûrefri-gerabantjquiin facclloquodâfuis tormentis proximomœnibusq; priori cafa propin-quiore rabernaculum fixit,nulloq; eorüquçfaâa crant quçép adminiftrabantur côten tus,vehemcnriffimis verbis omnes duces,piæter Marcum Antoniû Columnam denuo Mutina accrfitum,accufabar:necminore impcru per caftra altos increpando,alios hor tando, amp;nbsp;rc ac verbis ducis munus obeundo dilcurrebanetiam militibus fi ftrcnuam o-' peram nauârcnt,fe nulla paftione Mirandulam recepturum,fed eis diripiendâ concef-furum promittebat:erataûtnotatudignum,hominumq;oculis admodumnouù,Gallix regem profanum principcm,ætate fatisflorenté, tuncq; benè valcnté, ab ineuntc ætate in armis educatii,eo tempore domiquiefeentem, bcllû quod præeipiièinfc gereretur, per duces adminiftrarc; fummü vero p(5Tificem,Chrifti in terris vices gcrentéjfcné atq; ægrotûjin delicijsvoluptatibusq; nutritum,ipfurnmetin bello àfe ipfo contra Chriftia-nos excitato, atq; adeô in ipfis caftris ad obfcuri oppidi obfidioné ftarc; vbi velut co-piarum imperator, laboribus pcriculisq; aditis, nihil præter ornatum nomenq; pontificis retinerct. Res fiimma ipfius vigilantia, qucrelis,promiffis,minisquecelefiusquàrn alioquifeciffcntadininiftrabantur: amp;nihilominus multis difficultatibus côtrapugnan-tibus fegnius omniaprocedebant. Fabroum, tormentorumq; in caftris paucitas erat,in quibus ne Venetorû quidem fatis crant,-magna his accedebanttépeftatis humidiorisin cômodajquafiebatvt tormentarius puluis vim confueta minime oftcnderct. Oppidaoi quibus

L 1 B E R N o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;525

qulbus Alexander Triultiuscumquandringentis extcrnis peditlbuspr3eerat,ftrenuè propugnabant ; amp;nbsp;fpc auxilij à Ciamontio promifTbtnaiori virtutc pericula fuftinebant: is,ne eum oppidum Pondficioccupâdum relinquerct, Regio accepto man dato,Hi fpa-nis peditibus qui Vcronæ erant accerfitis, amp;nbsp;fuis «opijs vndique colleftis, pedites alios quotidieconfcribebat; idemque Ferraricnftfaciendum mandabat,fequeante vigeii-mum lanuarij diem hoftilia caftra inuafurum promittcbat. V erùm multa étant quæ hoc côHlium difficile periculofumque reddebant ; temporis ad tot tes comparandasbreui-tas ; caftra muniendi fpacium hoftibus conceftum; tormentorum pulucris glâdiumque amp;commeatus,tempeftate tam rigéti,ditficillimis itineribus,amp; niuibus rnaiotibus quam à multis annis fuiffent, conuehendi difficultas ; is autem qui temporis iaftm a gcrcndi velocitatc compenfata,hæc impedimenta leuior a reddere debcbat,âuxit : Ciamontius cnim quod rem numariam aliaque neceflaria comparare diligentiuS veile diceret,cum tarnen nobilis Mediolanéfis foeminæ amore eo alleôlus palam ferretur credereturque, repente mutatis equis Mediolanum contcndit.Eius proteôtio,etfi cito rcdicrit,magno-perc militum fuorum animos,amp; eorumqui Mirandulamtucbantur fpes deiccit : quaie multi,non minus forte quàm negligentiam aut ignauiamCiamontij,ipfius in loannem lacobumTriultiumodiumobcfte apertedicebant; ideoquc proprijs ftudijs ,vt iæpe-numero fit,Regiæ vtilitati antcpofitis,gratuni eifore, fi eius nepotes eo loco pellercn-tur. At Pontifex vtviôf oriamconfequcretur nullitciparccbat,eô etiam majore incen-fus furore,quod in eius culina duo viri torraenti glande ex oppido emilfa intericrant: quopcriculo cum inde migra{fet,quiafibiipfitempcrare nôpoterat,poftero die teuer fus,nouis periculis,in cardinalis Rhegini tentorium diuerterc fuit coaôfus; quo oppida nifortè eius cognita præfcntia,non fine eius vitæ difcrimine magnum tormentum di-rcxerunt. Tandem omnis auxilij pcnitusamiffa fpe, amp;nbsp;tormcntismagnum detrimentû inferentibus, foffarum præterca aquis tanto gelu conctetis, vt glacies milites luftineret primum impetum qui intra biduum parabaturjuepoffent fuftmcre veriti,codemdic quo fe Ciamontius ventutum promiferat,legatos de deditione ad Pontificemmiferùty ealegc,vthomincs amp;nbsp;bonaferuarentur; qui quamuis initio militum vitæ le nolle par-cere refponderet,tarnen ad extremum,fuorum omnium precibus viófus,propofitis có-ditionibus eos recepit; eocxceptoquod Alexandrum Trmlriumcum nonnullis pedi-tum ducibus, fibi captiuos dedivoluit;amp; ci\ c; certa pecunia numeratafe a direptionc militibus promiffa redimerent ; nihilominus cum quod promdffutnfucrat deberifibi cxiftiraatent,nonparum Pontifie! ne diriperetur laboran dum fuit; quifupra mœnia vectus ( portæenim terra obftruélæ eirant ) inde in oppidum defcendit. Arx quoquc, Dominx cum totafuafupeiledile difeedendi datafacultate,deditioncm fecit, Miran-dulam Pontifexloanni Francifco reftituit ; in eumque filiorumLudouici iura,vclut iu-fto bcllopartattanftulit,ea tarnen lege, vtintra certumternpüs aureorum mumtira vi-gintimilliafumptuumfadorum nomine pontifier perfoluerct, atq; ea de re filiunr ob-fidein datcf. neautem earn edudo exercitu Galli occupatent,quingentosHi{panos,amp; trecentositalos pedites impofuit.Mrrandula,Setmidum in agro Mantuano ad Padi ti-pampofitum caltellum maxima Pertatiæ ftatim occupandæfpe profedus eft; quate ea-dem die qua Mirandula potitus cft,fe,nifi ante quàm teliqua capita pacis proponcren-t

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur,fibi Ferraria dederetur,nullum de pace fermone audituru admodunr explicate AD

berto Pio refpondcrat. Atnours öallorum confilijSjCius quoque funt rautata confilia: Rex etenim cum quantunr Mirandula amifla,rerum fuaru eflet autoritas imminuta ani-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maduertiffeuPontificis verb animufpontc adpacata côfiliaconuerti poffe defperaret,

Ciamontio raandauit vt non modo in Fertariæ defenfionem incumberet, verum etiam \fi commoda occafio daretur,ab pontificlo impcrio infeftando minime abftineref.quo-circa cum Ciamontius vndiq; copias compararetiPontrfex ducum confilio Bononiam fe reccpif.vbipaucos dies commoratus,fiuc timoré, fine quemadmodum aiebat,vt ex gt;nbsp;loco propinquiore Baftiæ Genioli oppugnationem,ad quam aliquot milites quos in ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aemiliahabebat mittere cogitabat,vrgeret, Lucium venif. ac tandem,forte quod tam

\ paruutn negotium fuapræfentia dignum non exiftimaret,B.auennam profedtus eft.Ve-i netorum copiæ, cum boftium propinquitatc Ferrariam inuadere probib er entur, a4

327 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I G Aß

Bondininn conftitcranr» Pontificiæ verö atqiie Hifpanicæjquæ etfitrimeftre fpaciü cP j'et clapfuinjPontificis precibus inter Centumamp; Finale fuperfedebant.Ciamontius au-ten),exercituhoftibuspeditumnumero arque equitum virtute fuperiore, fed multitu-dine equitum inferiore comparato,dc belli gerendi ratione deliberabat.Galli duces vt Ferrarienfis copijs,fuis coniundis hoftes adorirentutjqui etfi locis munitis caftra habe rent,armorum virtutejamp; tormentorum fulininibus eos facilè ad retrocedendum com-pelii poffefperandum elfe dicebant; quo fuccifu non modo Ferrariaomni periculoli-berabatutjfedexiftimatio quoque ad eum vfq; diem amiifa penitus recuperabatur : ad eandem etiam fententiam dum per Mantuanum agrum cxercitum ducerent, marchio-nis excufationes impedimentaque, quibus quo minus tanquam Cæfaris bcncficiarius ac régis miles arma cepiffetdetentum fe affirmabat,remoueri poffe differebant; eiusq; nomen ad Ferrari« fecuritatem magnopercconducerc,hoftibus veroin hocbelloplu-rimùm obeflc,propterea quod inde Venetorum exercitus no exiguis commeatus, po-tium,aclocorumadtraijcicndafluminaopportunltatibus priuaretur; amp;nbsp;Marchio'ita-tim milites quos in PontiHcio exercitu habebat reuocarer. Sed contra Tfiultiüs, qui ijfdem diebus quibus Mirandula capta fuit ex Gallia rcdierat,hoftilem exercitum intra caftrorum Riorum opera munirionesque inuadere periculofum effe oftendebatjCx ho-ftium vero progrefiTu jfuos quotidie progreffus inftituerc pernitiofum ; Mutinam vel Bononiam vcrlus fe conucrterc,vtlliustutiusqueforemam fi hoftes,alicuius earum ci-uiratum amittendæ timoré mouerentur, Ferrari« à belli iniuria liberand« optatuni finem a/Tequuturos; fi manerent,facilè alterutram occupari pofte; quofaäo maior neceflitas eos ad propria tuenda pertraheret; quöd fi è fuis munitiflîmis caftris exirent, rei bene gerend« occafionem forte quampiam datum iri. H«c erat Triultij fententiaJ tamè Ciamontij ceterorumque Gallorum in eins autoritäre minuenda propenfione,fa dumeft, vtaliud confilium Alfonfo præfertimEftenfe in id fummopere élaborante fueritreceptum : fperabatenim fore vt hoftes cogerétur ex fuis finibus difccdere,quos afflidosamp;exhauftos tam graue onus vlterius fuftincre vllo modo pofte negabatmamfi Gallilongiusconceftiffent,nehollilescopi«Ferraricnfcm Poliilefumingrederentur inetuebanficqueeius ciuitatis çgrirudo omni reliquo fpiritu adcmpto,infanabiliterau-gerctur.Itaque Lucerenfi Gonzagenfique itinerCjCopiæad Razzolum amp;nbsp;Moiam caftra pofuerunt: vbi tempeftatis accrbitate,quia in agris nulla ratione metari potcranr, amp;nbsp;in Pontificisdifceftu fuburbivi cum omnibus vicinis ^dificijsfiierantcombufta,corumqui Mirandulam inuadendam proponebant confilio reieólo,trlduum funt commorati.Ea-dem quoq; ratione,nein reparuimomenti tempus inanitcrcófumeretur,Concordiam quinque milliaribus diftantem adoririnon placuit:ideo Quiftellos venerunt; amp;nbsp;Scc-ciç fluuio nauali pótctraie(ft:o,proximaluce Rouereum ad Padiripam merati funt: qu« resin cauft'afuir,vt Andreas Grittus,quiprius RhodigianaPolineforccepta,amp;Veneta-rumcopiarumparte,Bernardino Montonio duce, Montanian« vtmilitibus quiin Ve-ronenfi pr«fidio erantobfifteretreli(ft:a,cum trecentis grauis amp;nbsp;mille leuis armaturæe-quitibus totidemque peditibus Padum amnem vtfe Ponrificijs copijs coniungeretac-cerferat, Vaftallæ oppido antedireptoMontanianamfecontulcrat. Rouerco profeâi Galli,Sermidum contenderunr; ibique in vicinas villas ordine funtdiftributi:quo faâo Ciamontius cumnónullis ducibus,fed fine TriultiOjadStellatam oppidum:quo inloco Alfonfus Eftéfis vt quaartecû hoftibus qui omnes ad Finale caftralocarant,progrediè-dum effet decerneretur,eum expc(ftabat,profe(ftus cft : amp;nbsp;vt Alfonfi copijs Galli cis err caBondinum coniundis,omnes in quibufdam xnllis tribus paft uum millibus à Finali rc mods caftra ponerent; vt deinde ex Ïocorum natura atque rebus quç ab hoftibus gere-rentur confilium caperent decretumfuir. Ciamontio autern quamprimùm Sermidum redijt,ad ea caftra peruenire admodum difficile eftc indicatum eft:aquarum enim impe dimento, quibus regio circa Fin aie eft referta, nifi publica via,amp; riui aggeribus, quos hoftes pluribus inlocis fciderantjamp;vttranfitum impedirentprefidijs munierant,eópcr ueniri minime potcrat: quód his difficultarlbus,aducrfis adiunódstempeftatibus,difii’ cillimum fore videbatur; quare Ciamontio vehementer hæfitante, Alfonfus qui non-nullüs architeólos dcregionisperitos homines apudfe habebat, Ïocorum fitunaturaq;

L I B E R N o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;327

ôftenfacontranum perfuadere conabatur, amp;eos quiaditus aggerü cuftodirent,tormé torumvi facile deturban,eamque ob cauffam facilè vbi ne ce {Te effet,pontes iaci poffe afferebat. Quibus à Ciamontioad confiliura relatis,Sc vtrinque dilputatis, Triultio potius non impugnante quàm affentientc,in Alfonfi fententiam ibatur : forte veto eins taciturnitas magis,quàm contraditio feciffet,homines moüif.dîligentius enint perpen-dentibus difficultates maioresapparebanti eumque veteranum ducemtam longa cx-perientia,femper talem profeÔtionem itnprobaffe ; quod fi inde aliquid finiftri conti-giffet, àregecum,qui contra eins fententiam fua(iffet,rcprchenfurn iri animaduertc-bant. Ciamontius alteraluce,eadem de rc conuocato concilio,’Triuiüumjnc filcntio quemadmodum priore die fecerat,fed pcrfpicua oratione fuam iententiam aperirct,vc hementer rogauit. Is igitur cùm hacoratione,turn rei magnitudine incitatus,omnibus ad audiendum intends, talem habuit ôratioriem.

Ego quoniâreipfafæpenumero cópericófiliummeum parui fieri,hefterna die tacui; quod fi ab initio receptvt fuiffet his in locis, hoc tepore no effemusmec tot dierum ,qui vtilius tranfigi poterant ifuperuacaneâiaôturâ feciffemusjvtnifi merei grauitas impcl-leret,hodie quqque in eadem tacendi fententia perfifterem^agitur cnim de hoc exerci-tu,de Ferraricfium Mddiolanenfiumq; imperio,fummanimis grandi,cum caexpofità nihil fuperfit,vnico aleæ iaótu periclitâdo: prætcrca quod Ciamontium, vt ego primus earn fententiam quæ iam ei arridere incipit feram,cupere videor animaducrtere,me ad dicendum inuitat; quæ res mihi nequanquam accidit noua,quôd alias côfilia mea,tunc quum de aliqua re forte non fatis mature deliberata reuocâda dilputatur,minus quàm quum primum res ad confilium referuntur negligi animaduerti. Nos de prçlio cum hd fiibus côferendo agimus;ego verb illud maximorum ImperatorUm firmamentù perpetuum femper cffe,quod amp;nbsp;ipfe vfu verum effe côperi,nunquam nifi vel magna rei bene gerendæ occafio inuitet,velnecefitas cogat pugnæ fortunam effe periclitandam ;amp; eff prçtereamilitaris difclipinæ,vthoftcs qui,quoniam Eerrariam fibibcllo dcpofcunt,a-dores funt,nos inuadere cogitent,non vt nos quibus vim repellere fatis eft,contra om-nes militâtes leges,eos inuadere conemur.Sed quæ nam occafio vùl neceflitàs nos im- • pellat videaraus.Mihiquidem fie fe res habere videtur,ac,nifallor,habet, id quod Fer-rarienfiu dux propônit,nifi ingenti noftro incomodo tentari nullo modo pofiemo enim ad eacaftranift per aggeréSc angufiû ac diffieillimû aditu adiré poffumus,vbi no omnes noftras copias explicâdilocus eft, amp;nbsp;vbi illi paruis viribus longe maioré numerû pofsût repellere,per aggeré noftri équités finguli incedat ncceffe crif.per aggeris anguftias tor menta,impedimenta,cavros,amp;pontes trahamus;amp; quis ignöratin anguftaôc difficilivia fi quod tormcntum,fi currus impingat,per horam omnes copias moraturv m ? nosq; tot difficultatib.implicatos quouis cafu mediocriter aduerfo facilè poffe turbari?hoftis fub te(ftis,corameatu amp;nbsp;pabulo abundantes caftrahabent ; nos fub dio penè omnes caftra, métabimur; amp;nbsp;pabulanobifcum ferre rteceffe eriunec nifi ingenûlabore ali qua parte reru neceffariarû veherè poterimus. Non debemus architcètorû vel rufticorû regionis peritorû verbis fidé habereibclla enim militû armis,amp; duCum confilio gerunturdn acic pugnàdo,nô figuris quç abhominibusreibcllicç imperitis in cards notàtur, vel digito,’ feuvirgainpuluere defcribûtur-.hoftes ego nôtam imbecilles fingo,nec res eorûadeo per tutbatas,nec in caftris capiendis ac muniendis,aquarû amp;nbsp;fitus oportunitate tam paru vdnoffe,vtquâprimü ad eacaftra quæ'defignàtur peruenerimus,etiamfivtcômodè eôveniremusdaretur,eos inuadere in noftra poteftate mihi futurum polliccar ‘.multæ difficultates nos vel inuitos biduumauttriduum moraripoterunti amp;.finon aliud,ni-uespluuiæueintam afpera incertaquètempeftateretinebunt; quod fi diutius hære-re contingat, quomodo commeatum pabulumùe comparabimus ? amp;nbsp;fietiameos in-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uadere effet in noftra poteftate,quis eft qui tam facilè fibi vièf oriam aufit pollicerirquis

nô videt quàmfit periculofum,hoftes in loco munito caftra habentes adoriri,eodemq; tépore cum ipfis,amp; cum locorû fitusq; difficultatibus pugnare? Nifi eos ftatim ea caftra telinquere cogaraus,nos retro cedere cogemunatqddinrcgione penitus inimicaSc vbi quodvispericulumatque offenfio fieret grauiffima, quantis difficultatibus fiet ? Ncc aliquanos impelli neceffitate video,cur omnes regis in Italia fortunas vnq momento’

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;È a-

328 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O RI AE I T A L I C AE

tantü conijciamus difcrimenrproptereaquod nos prçcipuè nullâ aliâob caiifatn hue vê nitnus,nifi vtFerrariam tucremur; in quam fi maius prçfidiu'm intro mifcrimüs,etiam fi tonim exercitum pofica dimitteremus,de ca nos effe follicitos minime opus erit.quöd fl quis dicatadeo exinanitam elfe, vt fi hoftiles copiædiutius earn preflerint, quin per fe corruat fieri nó poiTe ,non ne diuerfionis remedium in bellis valentiflimura, quo ne vno quidem cquo in periculum coniedo, eos Ferraria recedere cogemus ?'Ego femper fuafi, ac nunefuadeo miilto magis,vtaut Mutina,autBononiam verfus lato innere fumpto,amp;Ferraria perhofeepaucos dies benè munira ( neq; enim pluribus opus Grit)relidacontendamus. NuncMihi Murinam petere magis placer,ad quam nos Car dinalis Eftenfîs tantus vir,quique fc confeios in ea habere airerit,admodum faciîi ade-ptione propofita impellit:iam ranti momenti loco occupato, hoftes fubito Bononiam verfus fereciperecompcllerenrur; amp;quamuis Mutina non caperetur, eius rerumque Bononienfium nietus eos ad idem faciendum impeller,quemadinodum procul dubio fi ab initio hanc fententiam fcquuti effemusjiam ante multosdies feciffent.

Omnes ex difficultatibus ante oculos pofitis,fapicntis ducis validis rationibus addu-di,id quod ille cum procul effent præuiderar,cognouerût : ideo eius fententia omnib. probata,Ciamontius maiori copiarum numero Fcrrarienfi ad eius fecuriiatem relido, exercitum eodem itinere Carpium verfus duxit, cum nondum vt Mantuanus animum fuum aperirct,confequutus elTct ; quæfuerat vna exprçcipuis rationibus ab ijsaddu-ftisjqui côrra Triulrij fententiam fenferant: cum enim Marchio in ijs perturbarionibus immumem fcàftudiO partium conferuare cupcret,tempusquc quo declarandi fpem fc cerat appropinquarer,varijs adduótis caufis fibi aliquot dies differre lieerer,poftulabat: Pontifici manifefto periculo,quod fibi à Gallico cxercitu ingruebatoftenfoiab Ciamô tioaurcra,ne fpem, qua fibi breuiffimo temporis interuallo filium à Pontince refti-tuendum nixus erat,vellet corrumpcre,flagitabat. Sed nec Murine occupandç confiliû Aragonuin Regis afin, occultisq; côfilijs magis, quàm Pontificijs armis impedientibus féliciter fucceflit.Mutinain vrbcm longiffimo téporeiuris imperij iudiGatâ,amp; ab Eftcfi familia multos annos Cefarîi beneficio pofTefTamjaPontifice occupataefle Cæfarimo leftum fucrat:amp; quamuis multis querelis vt fibi côcederctur inftiriffer,Ponrifex qui de eius ciuitatis iure fccus,aut fentiebat,aut pra:texebar,ab initio,prçfertim verô,dum fibi Ferrariæoccupationéfacilem forefpcrauit,rcpugnauerat:atgailicis armis aperte Efté-fium cômodo fauétibus,cum nec Mutina nifi graui fumptu rueri poffer, Aragoniç regis côfiliumguitare cæperati qui vrad tantas moleflias vitandas,Cælaris animum mitigan-dum,amp; fi fieri poffer, difeordias inter Galîiæ regem amp;nbsp;ipfum ferendas concedereqhor tabatuisprecipuè cum fi commodiori téporeeam rccuperareopraret,femper medioert pecuniç fumma Cçfari numerarafacilc voti comporem fore.'quifermo proptereaquàd Pontificis voluntas exfpei variatione murabarur,in multos dies protraófus fucrat,fein-per autem hçc difficultas fixapmâfcrat,quôd Cçfar,nifi in reffirutionis diplomatc,per-fpicuè cam ciuitaté ad Impcriûfpeâare exprimeretur,recipercrecufabat;idq; Pontifici duriffiraû videbatur:vtautem occupata Mirandula, vidit Ciamontlû potente in aciera prodijffc,amp; eafdem difficultates atq; fumptus Mutinæ tuendæ ad fe redirc,verborfi co-trouerfiaomiffajVtin diplomate Murinam Cæfari ad quem iure fpeôtarer reftitui dice-retur pcrmifitzcuiuspoficffionem quamprimum Vitfruftius Cæfarisapud Ponrificem orator accepit,quod Cæfarca autoritäre tutam fore crcderet,Marcum Antonium Col« mnam,cm copijs quibus antea Pontificio nomine eufiodierat dimifitiSt Murinam non amplius ad Ponrificem pcrtincrc,fed légitimé fub Cçfari imperium rcdijffc Ciamontio fignificauir.Id Ciamontius verum elfe non crediditjeamq; ob caufam,CardinaléEftcrt fern ad coniurationis quam fe in ea ciuitaté habere dixerat,cxitum vrgcbat:cuius inan-daro cum Galli milites quos Ciamontius ad Ruberiæ præfidiû reliquerat, quanto filé-tio potuerat,quadâ node ad vnû Mutina miliare accelfinent,rebus ab ijs qui intus erât fignificaris,vel aliquainteriedadiffi.cultate,vcl quod Galli ante repus veniffent,nôre-fpôdcnribus,cadem node Ruberiaredierunt. Exiuerunt poft amp;nbsp;alia node Ruberia,vr Murinam accédèrent, verùm aquarum copia atq; furore, quo minus Secciam amnem quipræter Ruberiâ fluit tranfircpolfèntfuerût impedit. Q«ibus ex rebus in fufpicionc addudus

LIBER N O N V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;329

addiiâüs Vitfruftius nonullis Mutinéfibus, qui quôd cû Eftéfi Cardinale occulta fiabe rentcôfiliaaccufabâtürdn carceré conie61is,à Poritificc vt Marcus Antonius Colutuna cum codé præfidiô rcdiret itnpctrauicquod Cianiontiû qui iam Carpiû vencrat,quo mi nus CÓ caftratrànsferretno retinuiflet,nifi âduerfâtépeftas tormêtaco itinere,quod uô longius decé rriillibus paffuû inter Ruolu amp;nbsp;Carpiû eft, vehi prohibuiffet; qüod iter o-mniû totius Longobardiæ itinerû,quç Kÿeme aqüis inundata, Se lutulcnta lunv/deterri mû eft-.præterea Ciamontius indies raâgis Mutina reuera Cæfari data effe certiof eft fa-dusûdeo cû Vitfruftio de Mutina deqi eius finibus no tentandis fidé dediffet,vicifrirnq; ab eo qüod is in motibusinter Pôtificé,amp; chriftianiflimû regé,neutri parti eflet adhelu rus fidé âccepifletjquieüit.Poft paücos dies Ciamótius in graue egritudinéinciditudco Corregium delatus 15 die fupremûvitæfuæ dié claufmanteobitû tarnen religiose ad-modûfe fuarû in ccclefiaoffefionum pœnitere declarauit,publicoq; feripto a Pontifice fuppliciter petiuitjoffenfäs códonariiquod quidé eo viuo cóceflum,ad èius notitia morte interüeniéte peruenire minimè potuif.qui dû vixit,propter furaraaRoromagéfisCav dinalispotcntiâ,amp;prôptebpenè libéraInfubriç omniûq; Regiorû èxercitüûpoteilaté magnx in Italiaautôritatis ; virtute autem tanto oneri admodû imparjnam intanto honoris gridri cohftitutus,necbellicas artes ipfe per fe norat,necfcicntibus fidé habeblti vt cum poftpatrui obitû imperitiaipfius nô iam fubleüaretur à gratia, tande penè in cô temptum apud milites venerit; quibus ne fe apudregé déferrent, maxima lieentiâper-mittebat:quareTriultius dux in antiqua difeiplinâ educatus,fæpius,fe nunquâ in pofte-rum Gallorû caftra,nifi aut rex âdeffet,aut ipfe cünais præeffet,iturû facraméto confir-mabat.Dccreucrattamen rex antcaeiLörtgauillaregiärtirpe quamuis extramatrirao niûprognatüm,fuccefroré dare;no ta virtute, quàm exnobilitate atqi opibus,hominis autoritäre exftlmationemq;fequutüs.Ciamontij obitu,ex Galliç inftitutis,vlq; ad nouû regis dccrètû excrcitus imperiû adloanné lacobum Triultiû è quatuoreius regni mill tûTribunis vnum peruenit, qui cunianin eapoteftate effet perraafurus nccnc,ignora-ret,nihilmagni moliri audebat. Nihilominus cû exercitu Sermidû, vt inde ad Baftiara Geniolituendatéderetredijt-.qua Pontifex copijs quç irt Gallia togataeratinfeffabat: ik vt Vcnctorû quoq; claffis,quæ tr edecim tritemes,amp; multà minora nauigia côtinebac codétépore eô accedcretprocuraucratded vlterius progredi opus nô luit: dû enim ter reftres copiæ parua obedientiaÔc ordinc obfidcnt,ecce repente Ferrarrienfisamp; Caftcl-lio cû Gallis militib.adueritât,quimaiorimilitû numéro eruptione Ferrariafaéla, pedi tes quidé fecundofluminéPado,duces verb cû equitib. terreftri itinere fecundû ripant adSanternûarané peruenerût; ponteq; quemfecûvexerantimpofito,mométo têporis impetu faéto hottes in eos nihilpugnatés p'rçter trecétos Hifpanos pédités qui tofméto' rumcuttodiçerantdeftinatipturbarût,amp;füderünt,adeo vtçgrè Guido Vaiha,Brunorus ïororiuienfis,eiusq; frater Meleager equitû duces,fignistormentisq^ amiffis jeuafçrinrt quare Veneta claffis ad vitandûpericulûregrefCaih Pâdüferccepit.Placrationc vcsbel licç itavariç erant,vt nundûaliquodindiciù,cx quo certo,qüi fta belli exitus futurus effet pcrfpici poffet,appareret: at no minus nec minori ambiguitate nutabant principum côfilia,pr3efertim Cæfaris; qüiinexpcctatô,EpifcopûGurccnfcmMantuâ,aô agendum de pace mittere côftituit. Hocintérnuntio vtfupradiétû ett,inter Galliæ regéSc Cæfaré ineunteVere,graue bellûVenetis inferreiamp;fi Pontifex Camcracéfi fœderi no ftarcr,cô ciliû côuocare conttitutû fuerat; ad quod Cæfar admodûjppenfus,pôft Gurcertfis redi tû,patrimonij fui Antittites,vt qua ratione,quoue loco celcbrandvi effet detiberarét cô uocaueraf.verû vt natura varius,incôttâsiamp; galheo nominiinfenfus erat,Aragoniç régi deinde aurcs prçbueranqui cû ex Cefaris Gallorûq; regis côco'rdia,ôcV enetortf^corau-nib.armis depreffione,Pôtificis quoqi per concilûpernicie,Galli3e regis potentiafupra modû auôtum iri animaduerteret, cômuné pace modo per câ vel omnia vel maioré par té eorû cófcqueretur,que V eneti occupaffcnt,vtiliorc fore eiperfuadere ttudueranhor tatusq; erat,vtadhocvirû aliqué inßgne cum amplapotettate Mantuâ mittetet; atquc vt Gallixrexidé faceret curaret,fe quoq; miffurû,eaq; ratione pontifice idéfaccre non teeufaturûsnec deniq; àtotprtncipûvoluntate difeeffurû: cuius cófilijs cum Venetorû. tófilia pcnderétjuiftfoli defer! vellent,cius autorttatem fe qui cogevétur; Cçfarcm ftnef

330 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T 0 R I AE I T A L I C AE

laborCjfine armisjfine Galliæ regis exiftimationis potctiæùe incremcto,fumma eu glo' ria,amp; cômuni omniû pace fua obtenturû merito fperaripofle ; amp;nbsp;fi etiam nô id euenirct quodiure dcberet,nô ideo belli conftituto tcporejcademq; oportunitate inferendifa-cultate priuari: imo cù ipfe omniû chriftianorum principù caput fit, Ecclefiæq; patro-liUSjCius rationes magnopere au dû iri,gloriâq; hoc côfilio veheméter cumulatâfipfuni namq; paciamp; Chriftianorû cocordiæ præcipuè cupidû fuific,ad bclla verô aliorû perti-nadaperuerfisq; confilijs impulfum, cunâis mortalibus perfpicuû futurum. Rationes àcatholicoregeaddudæ Cæfariplacuerunt, ideoqjtéporeeodemad Pontificé amp;ad regé Galliæfcripfit: ad Pontificê, fe Gurcenfem Epifcopûin Italiâmitteredecrcufifci quôd vt principe religioni deditû,proq; Imperatoria dignitate Ecclefiç patronû,omnium^ Chriftianorû principù caput deceretjquantum polfet facrofandæ fedis tranquiHi taté,amp;chriftianæ reip.pacempromouerc ftatuiftetjeumq; hortari vtquemadmodûad verû Chrifti vicariû fpedaret eundé animum indueret,ne fi pontificio munere fungerct ipfe Chriftianorû quieti neceifaria remedia excogitate cogerctur.Quód Cardinales ab fentes purpurei galeri dignitate priuare moliretur,fc no probate, fi enim ncc malis cô-filijsjneceius odio abfcefliftent, cos eiufmodi pœnanô mercri,ncc Cardinalium abdication é ad Pontificem folû fpeôtare.Monere etiam,te cfte valde indigna,inutilemq; in tâta rcrû pcrturbationc nouos Cardinales crearejquod ctiâ legibus quibus à Cardina-libus eftex ad pontificatû affumptusjfacerc prohibcrctunhortari huiufmodi negotiû in raagis tranquillû tepus, quo ncc ncccftitas, ncc caufa ulla eftet, vtad tanta dignitatem, nifi viti prudentia,doôlrina,moribus probatilfimi promou crêtur,di{ferret. Ad Galliç ve ro regé fe cum cius in honefta tutamq; pace propenfioné notam haberct, Epifeopum Gurcenfem Mantuâ ad agcndûde cômuni pace legate cóftituiftcjad qua nó leuibus ar gumentis ducebatur, vt Pontifice cuius autoritäre Veneti fequi cogcréturjpropenfum elfe crederetjidé quoq; Aragonie régis oratorcs prornl(ruros,eamq; ab eauffam,fe,vtamp;: ipfe legatos amplis cum mandatis co mittcret, poftularc;quibus cógtegatis, Gurcefem pontifice idem facerct rogaturû : qui fi nolit omniû nomine cócilium ci indidurù i vtq; maioriæquitatefierent,comunibusq; côtrouerfijs finis imponerctur, Gurcenlem omniû cauftas auditutû:quouis autô euêtu,id régi promittere fe nunquâ cum Venetis pace initurû,nifi codem tépore eius côtrouerfiæ cum Pontificé fine haberent.Ea tes Pôtifici fuitgrata,haud equidé pacis cocordiæûecauflajfed quia cû Senatû vcnctù,vtcum Cx-fare pacifccretur,flccti poffe petfuafum haberetjCælaté hacrationc focicratis cû Galliç rege necefritatcliberatû,ab co difiunôlûirifpcrabacvnde facile multorû principù in te gc c(5fpiratiooriri pofi'et.Regi verô Galliç hçc improuifa deliberatio molcftiifima fuit: cum enim comuncm pace inde pCrucnturâ nó fperarct,rebus inter fe ac Cçfaté cóftitu tis morâ interpöfiram minimü de malis fore céfebat,ac ne Pontifex ad Mediolanéiem ducatum occupandù auxilio Cçfari promiftb,Gurcenfi autem galcri dignitate alijsque bencfiçijs eum àfc alienaret,vcl faite cópofitionc cùVenetis maiorc cómodo Cxfaris procutata,fe in pacis vel ignominiofiflimis legibus accipiédçneceflîtatê conijcerct,ve-rebatur. Cæfaris cum HcluetijSjquâuis tantù ad defenfioné recenter initum fœdiis fuf-picionê augebat : Hifpanû regem, de cuius animo multis de cauflis vehementer fufpi-cabatur,huius noui côfilij Cælàri autorem fuifte exiftimabat: cius Üratorc palam apud Cæfaré de concordia inter ipfum ac Venctos vehementer egHrc,atq; etiam nunc agere no ignorabarjeundem clam pontifici in cuius excrcitu ipfius copiæ longe diutius quàm regni neapolitani beneficiù poftularet fuiflent,ftimulos addere credebaneundem quo adiones fuas impediret,vehemcter côcilij indiôtioni intcrcederc, amp;nbsp;honeftatis fpccic, quôd Italia bellis flagrante,atq; armata vi taie de co opéré inftituendo ageretur,quôd fi ne omnium principù côcordia,nihil aliud nifi perniciofiflimos frudus ædere poftet,pa* lam damnarc feiebat : validiftimâ claftcm in mari recenter ab co parari eópertum habe bat;amp; quamuis 1'ein Africain traijeere veile palam prædicarct,vtrum tarnen in aliumfi-nem pararctur feiri nó poterat. Eins item dulciflima verba fufpicioné multo magis au-gebät,quibus regem vt cum Pontifice pacem iniret,atq; etiam fi aliter fieri nó poflet,a-liquid de fuo iure remitteret,nc 1'e contra antiquam G all iç regû pictatem, Ecclefiæ ho-fté oftenderet,neq; fibi pro Chrifti nominis gloria aduerfus Africæ Mauros deftinatum

L I B E R N o N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;351

bcllum impedireti codcmq; téporc omnem chriftianam remp. turbaret, penè fraterna orationc rogabat:ac femper in chriftianorû principû cofuetudinc tuiffe, cum aduerfus impios arma pararent^in tam pia cauffa ab alijs auxilium petercifibi verb fi no impedix tur Catis efTemecaliam opem ab co pctcre,nifi vtItalia pacatàm eflc pateretur. Quç etft régi ab eins oratore,amp;regio apud cum legatOjab ipfomet admodum leniter, cumq; mx guaamoris fignificatione eflentexpofita,tarnen tacitam armorura pro Pontifice fumen doru atteftationem cotinere videbantun quod quidé regi,nifi fpcraflet fe Cæfaré in e-andé fenteutiam adduci pofle,aufurum minime verifimile videbatur* Haec régis anima nó mediocritcr angebât,acfufpicionc onerabant, ne pacis negotiûperGurccnfem aut vanumjautperniciofum effet futurfutamé quo minus Gçfariindignationis caufam prç-beret, Parifienfem Epifcopumffymmæ autoritatis Antiftitemjamp; in Iurisprudentia ver-fatum,Mantuâ legarc decreuin Eodem tépore loanni lacobo Triultio qui Sermidi co-moratus,ad raaioré caftrorû, amp;nbsp;comcatus cômoditatem, in plura circumpofita oppidx copias diftribueratjfc per cum bellû geri veile ea norma, ne propter aduentus Gureen fis expedationé potificias res inuaderet fignificauîqcui rei etiâ tépeftatis inufitata afpc ritas obftabatîcuius cauffa etiâ fi iam Martius incxpiffet,fieri no potcrat vt fub loue fri-gido metarenturîldeo Triultius poftquâ aliud moliédioccafio nulladabatur,eraKq; in locis adeo propinquis,vtrum hofiilis cxercitus qui quo tépore Ciamontius Sermido Carpium rcdlerat,regrcffus,penèomni peditatu ad Bondinum,equitatuad Finale amp;nbsp;in propinquis locis caftra locaucrat, lædi poffet,tentare ftatuit: quare regis accepto man-datOjfcquenti die ad Stcllatam,altero aliquanto vlterius côtendit 5 vbi in vicinos vicos fubreâis cxercitûdifpofuit,acpontem nauibus in Pado flumineinter Stellatâamp; Fica-riolûfieri iuffit: amp;nbsp;vtFcrrarienfis duxmille paffus infra, eo loco qui Punâa apellatur, in ea Eridani parte quæ Ferrariâdecurrit,alterum poneretxumq; tormctis ad Hofpita-lettû, locum in FerrarienfiPolinefo èrcgione Bondini venirct,mandauit.IntereaTriul tius per fuos cxploratores coplures Icuis armaturç cquites,ex ea Veneti exetcitus parte quæ trans Eridanum erat,proxima noâte prope Mirandulam ad nônullas infidias ftrué das ventures comperit: idcirco equitum aliquotturmas cô clam mifit, quiquum Bella-erem mirandulani agrimagnificum fuburbanumperueniffent,Fraleonardumneapoli tanüjVenetorum Icuis armaturæ equitum prxfedum,virum in eo Cxereitu clarü, ibî in-uenerut-.is de hoftiû aduentu nihil fufpicatus jCum centûamp; quinquaginta equitibus mul tos qui fequuturi erât expeftas,ibi defcederanvcrùm improuifo opprcfrus,dum fetueri vult, cum multis ex fuis interficitur. Alfonfus Eftenfis quemadmodü confiitutû fucrat, ad Hofpitalettû venit,noôlcq; fequenti c Sep it tormentis Bondinü pulfare jeodemq; tépore Triultius,Gaftoné Foifleum regis fororis filium,quiadolcfcens ânno fuperioriin caftra venerat, vfq; ad hoftiliù caftrorum munitiones cum centû cataphraôtis, quadrin gentis leuis armaturæ equitibus,militibusq; quingentis excurrere iuflit,is quingétos pC dites ad eius frontis euftodiâ pofitos fuditzquare cctcriomnes prçfidio ad Bondinû po-fito,trans fiumen infitum mumtûfe receperunt-.Triultio auté nihil corum quæ côftituta cratfuceffit; tormentorum enim côtraBondinû Pado interieâojaôtus,propter loci di-ftantiara irriti cranueoq; magis quod flumine auéto, amp;nbsp;ab ijs qui Bondini craut aggere corrupto,adeô regioneminundauit, vtàgallicorû caftrorum fronte ad Bondinû tranfi ri nifinauibus nonpoffet: fie eo itinerc ad hoftium caftra perueniendifpe amiffa, duo milliaGermanorüpeditum Verona accerfiuit; amp;nbsp;triaRhctorûmillia conferibiimpera-uit: vt nifi Gurcenfis opera pax intercederet,Feliciana via ad cos accederet: cuius aduê tus ideo aliquâto tardior fuerat, quia Salone ad lacum Benacum, côplurcs dies fruftrx Pontificis,qué literisvt legatos adagendû negotium mitteret,rogauerat,refponfum ex-peûauit. Tandem Petro VrrcaAragoniæ regis apud Cæfarem affiduo legato comita-tus,Mantuam venir; quo paucos poft dies amp;nbsp;Parifienfis Epifcopus,quód Galliæregi qui vt pacis negotijs, amp;nbsp;belliapparatibus effet propinquior Lugdunum,Pontificem quoq; eo miffurum perfuafus venerat,perücnit: at Pontifex,non tam quod id magis ex Pontificia dignitate effe duccrct,quàm quödamp; honore amp;jpmifforû multltudinc,amp; prç fenfiæ fuæ vijatq; autoritate,ln fuam fententiâ magis quàm antca vnquam à concordix amp;p ace âlieniffimam cum pertrahere fperaretjGurcenfi vtad fe.venirctgt;inftabat;quod

332 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I G AE

vt ei facilius perfuaderet,vtHieronyniüs Vichius Valentinus,Catholici regts apud fe o-rator,ad Cû ifet curauit. Gurcenfis ad Poiltificô ire non recufabat,fed id àfe'priinû po-ftulari aiebàc,quod poft cftet âgertdû;amp; difficultates fi prius Matituç eo animo traôîaré-tur,vt rébus deinde digeftis acpenè cófeótis ad Pontificé irctur facilius amoueri pofie: ad ideiïi quoq; no minus neceftîtate,quâ facilitatis ratione côpelli aflerebat ; qui enitn côuenifctParificnfemepifcopûà Galliæregcin Cæfaris gratiâ MantuamrfiifTumfolû relinqui? qua fpe ab eo régi fui ncgotiaagi pofTcnt ? quafroritc vt fccû ad Pontificé iret ab CO poftularct?neq, enfin ex mandato,necex dig'nitate regis in hoftis domü, antcquâ eorü côtrouerfiæautomnino,autpênc copofitæ cirent,ire poterat. Contra duo Arago-nenfes legati arguentes,omnê fpem pacis ex Ferrarienfiû rerun! côpofitionc penderc o ftendebàntâjs etenim côpofitis, nulla amplius Venetos fouendi eaulTam’Pontificireli-quam efle^qui quibus legibus Cæfar ipfe vellet,paci cederc ptorfus cogerétur,facrofan, ttâfedéin Fcrrariéfem ciuitatc potentilfimaiura habere; Alfonfum Eftcnfem prçterea in fe ingratiftîmum extitifle, multasq; fibi iniurias intuliffe à jPontificc exiftimari: amp;nbsp;ad placandû eiüs aninium vehementer cómotum,equius efrc,vt bcneficiarius domini clé-mentiâ implôret,quâ vt de iure difceptet.Quarc cum clcmétia fit exoranda,nô modo ef fe honeftûjfed propemodû neccfTariu ad eum fe conferrc; quod fi ficrcr,quin ntitior fa-dus defeueritatemultû effet remiflufus,nô effe dubitandînnec fe cam diligcnfiâ,indu ftriâ,autoriràtéq; qua ergaPontificê Vf ad pace flederetur vtcndû erat,in pcrfuadédo vt mittcrctinfümivtile exiftimare:elegâfiftimis deinde verbis fubijciebat cótföucrfias,nifi partes adfinr,nec difputari nec tolli pofte; Mantua? verb vnâ tantû adcfteiCifaré cniiny regé chriftianiftimûamp; Catholiefl ifa fœderibus,affinitatibus,amp; amore efte côiundos,vt tanquâ fratres cenferidebeant,fingulorûqî cauftç omnibus cômuncs. Gurcenfis tandé Parifienfem epifeopum, quid fuaprofedio effet paritura Parmæ expedaturum ratusy aftenfus eft. Interea Pontitexob pacis quæ agebantur negotia, belli confilia non depo fueratmam Baftiæ Genioli expugnationem loanne Vitcllio cinegotio prçpofito,denud tcntabat;fed cum obftipendioru anguftiam peditum numerus multo quàm putaucrat minor eftet,ingentibusq; pluuijs amp;nbsp;Padi aggeribus ab ijs qui Baftiç étant effradis,circii uicina regio aquis redundarer,nullLis ficbatjpgreftus;naualib. auté rebus Alfonfus crac fuperior: cum enim triremium bircmiumq; claffe comparata propc Sandalbcrtuin Ve-netorû claftem inuafiffet, illa,quoniam dum' pügnabat,minorûnauigiorum claffe quse Comaclio veniebat cófpedapertcrritaeftfac binis biremibus,tribus nauibus quas Bar botas vocant,amp; plus 40 minoribus nauigijs amifîîSjinRaucnnæportû confugit: ex quo Pontifex Baftiæ capiendæ fpe fruftratus,cos milites in caftra ad Finale in quibus pédita numerus ob parciftima ftipendia vehementer erat imminutus,mifit.Eodem tepore pô-tifex turn vt fibi principum animos conciliarct,tuin vt fe contra cocilij minus' do(ftis,pe-ritis,amp; magnæ in Rom. curia autoritatis,fibiq; fidishominib. armaretiodo Cardinales crcauit,inter quos fuit Archiepifeopus lorchcnfis, que latini Eboracéfem appellat,An-gliç regis lcgatus;amp;epifcopus Sedunenfisfhunc tânquâ virum ad genré Hcluctiorû cq-citandâaptiffimû,ilium quiaabipfius rege^quêiamifî Gâllos comouere nô parufpera-bat,fuit rogatus;amp; vt Gurcéfî penè certü ciufdc dignitatis pignus exiberet,eaé[;ratione faciliorc eum fibi redderct,ex Cardinaliû côfenfu,vnius præterea nominâdi fibi facilita té;quem animo inclufum haberet fuo refcruauit:cîi autem Gurcéfem ad fe venturu cer tior effet fadus,cum fummo honore accipere decreuit;nuUû autem honoré maioré ra-tus,quàm fi ipfemetRoman.Pontifcx ci obuiâ piocederet,ac in magnifica ciuitatc quæ etiamhonoré augereteum accipercr,RauennaBonoiam côtendit:quo tertio poftipfius iduentum die Gurcenfis peruenit, tanto honore acceptus,vt ne rex quidem vllus fera maiofe accipi poftet: nec minor in Gurcenfi pompa amp;nbsp;magnificentia cnituit:Gum enim Cæfaris in Italia vicarij nomine veniret, principum ac nobilium cum eorum omnium familijs admodum fplendidè indutis atquc ornatis,magnum fecum habebat comitatu, ad vrbis portam Senatus Veneti apud Pontificem legatus, ingentis fubmiflîonis fignis oftenfis,ei obuiam proccftit,aduerfus quem il le incredtbili faftu plcnus,oratione ac ge flu admodû fuperbo,eum qui Cæfaris hoftium perfonâ geteret, ante fuum cônfpedû feaufum fuiffeoftendereindignatus,fe conuertit : haepompain Senatunr vfque, vbî

Cum omnibus fuis purpuratis præftolabatur. Pontifex deciufttis,brcuifed fupcrbiflimà oratione,fe à Cæfare,return fuarum,potius pacis quàm belli artibus confequcndarurrt ftudio in Italiam miffum: pacem verô nifî à Venetis bmnia quçquauis ratione ad eum fpedarcntreftituerentur,locum habere non polTepropofuit : poftpublicû confefTum, feorfim cum Pontificein eandem {cntctiam eodemq; fallu loquutus elljquibus verbis acfignis poftcro die non minus fupcrba fada adiunxit:cum enim Pontifex ex ipfîus cô-fcnfu tres cardinales, qui cum eo agerent delegiirer,ncpe,Sangeorgium,Rheginum, ac Mediceû,quibus conftitutam cóuentus hora expedantibus,ipfe quafi cûalio qua cum PontificcquicquSagere fe indignum effet,tribus ex fuis nobilibus qui cum cis agerent miffis,fc alijs negotijs occupatû excufauinquam indignitaté Pontifex incredibili in Gai los odio naturam fuâvincentc, cum multis alijsdeuorabat: in Cæfaris autem cü Vene-tis côcordia,dc quaprius agi cæptû eft, multaeétant diffîcultatcs: nâ etfi Gurcenfis qui ante omnia oppida pollularat,tandê vt Patauium atqiTaurifiû cum eorûomnib.agrisSi àppendicibus retinerent,affentitetur,nihilo tarnen minus eos Cæfari maxima peciiniaî vim pro cis nu merare;bencfîciû ab eo tanquâ à domino agnofccres eiq; reliquorû loco rum iura cedcre volebanquç in Veneto Senatu reijeiebantur, vbi omnes vna voce poft quaPatauium Taurifiumq»itamunieraqvt carum vrbiu iaduram no timerêt, pecunias cóferuarereip.vtilius effe decernebant: nam (i vnquâtépeftas hçc fedarctur, aliquâ im perij facile recuperandi occafione dari pofte. AtPontifex quoniâCçfaris à Galliæ rege alienationé hinc oritutâ fperabat,ipforû cû Cæfarc concordiç ftudio ardebatâdeo partim precib., partim minis eos ad propofttas leges accipiendas vrgebat. Eius verô auto-ricas apud illos eo erat leuior,tum quôd vndc tantû ftudiû manarct intelligebâr, tû etiâ quia cûfcirent qua illi eorû focictas,nifi régi Galliç côciliaretur eftet futura neceftaria fe ab eo nunquâ defertos iri cetto arbitrabâtur, tamé poftquâ multos dies eftet difputa tû,Gurcenfialiquidde pertinaciafua rémittente,amp;Venetis vehementiflîmæ Poncifîcis petitioniplufquâdecreuiftentcedentibus'jAragoniç regis quoq; oratoribus,quiomnib. côfilijs intererant interpofitis,tandé fie côuenturi videbantur; vt Venctis ad Patauiü Ta uriGùq; ex Cæfari voluntate retinendas magnûqucndam pecuniæ numerCi, fed longis téporibusperfoluerét.ReliquaeratPontificé inter ac rege Galliæ côciliationis cauffa; inter quos nulla alia nifi ob Ferraricnfiû res côtrouerliaappareban qua Gurcéfis,quo-niâCæfarabsqihacnô côuenite ftatuerat,vtqirimeret,Pontifîcê que rariftîmè côucne rat,fpe à Cardinal! Papienfebe Catholic! regis oratoribus faôla,ncgot!fi minime difficile ratus adijt: nam amp;nbsp;Galliæ regem minor! dignitatis quaquietis habita rationc,multis quæDuci no paruû allatura effent dctrimentû affenfurum feiebat. Pontifex autem eius oratione ferè ftatim ab initio intertupta,contra vt reb.cu Venetis côpofitis Ferrarienfift res ancipites dimittereqhortati cxpit; fimulq; Cæfaré,tot à Gallis acceptas iniurias ali-enis viribus opibusq; vlcifcédi paratiffima occafionê nô agnofcerCjCumq; id quod meri to iure ipfe furamopere fupplex orarc debercr, vt rogaretur expeólare, querebatur : ad quæ Gurcenfis cum multis adduétis rationibus rcfpód!ffct,ncc ab ca fentétia eum pof fet deducere,fe pacis cû Venetis negotio minime pcrfeóto difccdere veile fignificauic pedibusq; de more ofculatiSjCodc die, quifuit ab eius ßononia ingreffu decimus quin tus,fruftra quamprimu vrbc egreffus crt,qui eumreuocarent à Pontificemiftis, Mutina jpfedus eft: vnde Mcdiolanu verfus multadePótificequeftus profcclus eft : præfertim vero, quod dum eius in Italia aduetu arma pene effent fufpenta,ad Genuenfiû res tur bâdas AlbintimiliûEpifcopû Pauli olim Cardinalis Fregofij filiùclâmififfet.-cuiuSjpfe äionis nuncio ad Gallos perlato,ita incognitû vt erat,in Monteferrato eû capi curarûtj vndeMcdiolanû^dudusitinerisfuicauffascôfiliaq; oîa patefecit.Gurcefis cû ßono-nia difeederet ab Aragonijs legatis,qui cû vr videbatur multü de comuni pace cótendif fent,fe Pótificis^tinacia valde comotos oftédebât, vttrccetos Hifpanos cataphraclos inneapolitanü regnü redire iuberét pctijneui ipfi prompte afséferût. Quare nemo erat qui nó fummoperc miraretur,Pontifice quo téporc de cócilio agebatur,amp; gallica ger-manicaq; arma duorû regû prçfentia in Italia valida fore credebâturjprçter Galliç régis inimicitiâ,Cæfaré quoque à fe alienate,feq; Catholici regis auxilijs priuare-NónuIli in hoc ficutin plerisq; alijs reb. Aragoniç regis côfilia,ab !j s quç oftédebâtur diuerfa effcj,

334 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

ciusc(ue oratores aliud palam,aliud clàm cum Pontifice cgifle fufpicabanturmam cum nouis öffcnfionibus Galliæ regem prouocafletjijsq; anfiquarummcmoriam fufcitaflet, neceteroruomniumpacem Venetis ditione,opibus,atq; exiftimatione debilitatis Ro-manorfi rege in Italia parum potenti, vario,incoftanti, amp;nbsp;plufqua antca vnqua prodigo, fibi maximaallatura pericula metuédû videbatur: alij fubtilius dilTerétcs,fieri forte pof fe,vt Pónfcx,etfi rex Catholicüs fc eum deferturCi atteftaretur,fuosq; milites rcuocaret^ illû ramen vbi quatum ipfi eius calamitas eflct nocitura cogitafler,fempcr in maioribus periculis fe fuftcntaturü confiderct,intcrprctabantur.Paci fpe GurccnGs dilceflu per^ turbata,amp; fi Pontifex quatriduo póft Morauiæ Epifcopum Scotiæ regis apud fe oratorc vt de pace cum Galliæ rege cóciliandaagerct,ad eLimififtet,fublatæluntcaufç,quç loa-nem lacobum Triultium moratç erantjqui honcfta älicuius virtüte ac priftina gloria fua digni facinoris paträndi cupiditate ardens, ex quoRegi oftéderetur,quanto cû proprio detrimëto rerum bellicarù adminiftratioex omnibus humanisaótionib.in primis aróua acper quâdifficilis, quaq; nulla eft,quç maioré prüdcntiavfumq:rcquirat,nó vcteranis ducibuSjfcd iuuenib.imperitis,ijsq; quorum de virtute nulla res præter gratiâ fidem facit, cómittatur.itaqfin fua prima fententia perfiftenSjCtfi Rheti pedites,quia NormaniiS prouinciæ fummtis Quæftor àquo expeditiones pcndcbant pacis fpe fi-etus,cum fuin-ptuum parfimonia regis gratiam promereri vellet,deledum diftulcrar, Maij mcnlis initio mille amp;nbsp;ducentos cataphratos,amp;feptem milliapeditum ad Concordiam duxiqqna eodemmetdie potitus eftmam fimul ac oppidani tormentorû fulmina fenferût,legatos de deditione miferunuea de caufa dum effent minus in euftodiendo diligentes,pedites repente ingreffi oppidum diripuerunt. Concordia capta,ne fuis amulis,quôd propriæ vtilitatis magisquàm regis effet ftudiofus,fui criminandi occafionem daret, Mirandula àtergo reliólaBóportu vicum propter Panarium amné pofitum ,quo tâtum hoftibus a-propinquarer,vt commeatu intcrcepto,aut ad migrandum,aut extra caftrorû munimeta pugnandum compellerer,Mutinenfem agrum ingreffus,caftrisq; ad Ciauetium paguni pofitis,quum loanné Paulum Manfronù cum trecentis Venetis leuis armaturæ equiti-bus,ad Maffam propeFinale caftrahabere comperiffet, Gaftonê Foiflbium cumtrecë tis pediribusamp;quingétis equiribus cómifir,cótraquosloanes Paulus rumorepercepto inftruóta acie ponté occupauitifed cum fuorum virtus, fiiæ ipfius virtuti animiq; magni tudini minime refponderet,ab cis defertus cum paucis captus eft.Exercitus deinde,Tri ultio pontem ea partequariuus fupra MutinamàPanano dcduôtus fluuio iterum con-iungitur,ponere cogitante,Bomportum acceflitfted iam hoftiles copiç,vt eum fluminis tranfitu prohibèrenttam propinquo loco caftra pofuerant,vr tormentis le inuiceni pe-terennquorumiôlu, Peraultus HifpanusquiinPontificioexcrcitu centuriemilitabafy dum per fluminis aggerem inambularet, concidit.Sunt eo in loco altiffimæ ripç ; quam obrem hofti erat facile cum impedire : quarc Triultius noue capto confilio, raille paf-fus fupra cum locum ad riuum tantummodo pontem iecit:quo traie(fto,per Panarij aggerem vt locum adiaciendum pontem faciliorcm quærcrct,Mutinam verfus iter cepit; itavt fempcr,hoftium qui in Aemilia via prope Caftellofrancum, loco aggeribus amp;nbsp;a-quis cin6to,caftra habebant,cquitcs ac pedites in confpcdtu haberct: ad Foffaltç pontem, duobus à Mutina miliaribus eandem viam ingreffuseft, atque ad dexteram montem verfus defledens, abfque impedimento Panarium, qui eo in loco latum amp;nbsp;fine ripa alucum habet, vado tranfiuic; quofaôtoad eum locum qui Panarij Glareadi-citur,tria à Pontificijs caftris milliaria caftra locauit: poftero die Plutnaciura verfus coin eatu à Mutinéfibus Vitfrufti permiffu accepte pcrrexif.eodcmquc die Pontifieie co-piæ,cum fe cumhoftccongredi aperto marte non aufæ, fed Bonoiliam propius acce-cedere,ne propterea quôd Bentiuoli gallica caftra fequebantur, motus aliquis in ea ci-uitate exoriretur,ncccflariam cenferent, ad Cafaleccij pontem tria milliaria fupra Bo-noniam caftra tranftuleriit, in eum ipfum locum,in quo proaurorû noftrorum memoria,loânes Galeacius Vicccomes potétilfimus Mcdiolanidux,hoftibuspotentia longe fupcriorcôtra Florentinos,Bononiéfes, aliosq; foederatosingetividoria potitus eft: ca ftris auté fitu valde munito,inter Rhenû fluuiumamp;riuum,qui montes à tergo habet quo ne Bononia eius riui qui àflumine dedudus eam ciuitaté interfluit cômoditate priuari poflît

tiBER Q^V A R T V s; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;355

poffitjprohibetur.înfequéddie Caftellofrancû Triultio deditionemfecîtiquiimbriura caufa,amp;vt de comcatUjCuius baud magna aderat copia,profpiceret,tnduû in Plumacij caftris cômoratus,in viam regiam inter Samoggiam 3c Caftellofrancû caftra promouit: quo in loco,ob multas difficultates quç illi in quauis deliberatione occurrebât,quid ft-bi eflet agendû fufpéfus côftitif.Bononia etenimjniG intus populus tumultuaretur inua dere vanum efle cognofeebat; quod fi populariufn motuù fpe fretus acceftîfret,ne fibi, quemadmodû Ciamontio acciderat, exiftimatione imminuta, cito retrocedendû eflet vcrebatur-.cù hoftib.vero caftris adeo munitis côgrediimprudétius periculofmsq; céfe bat-.exinferiorideniq; parte Bononiâpropiusaccederc nullâpretereafpem habere,uift vthoftes ne ipfein Aemlliâlnuaderetverlti,forte illincmouerctunquaex re vclftbi pu-gnâdijVelBononienfibus tumultus cicndioccafto dari pofleutamen ad extremum,cum vtrû velcômunis ciuitatis propenfto,vel prmatæ Bcntiuolorù confpirätiones aliquid pa rituræ eflenttétare decreuiffet, excrcitû cuius primum agmen ducebat Theodorus Tri ultius,medium ipfe,poftremum Gafto Foiffeius, Laini pontem,locum in via Aemilia adquintumBononialapidem,Lepidi,M.Antonij,amp;Oôtauianicongrcflus memoria no bilcra,quihoc in locoCfcriptores aiTerût)Triumuiratus nomine, Roman am Tyfannidc illamqi nunquafatis deteftataproferiptionê conflarunt,caftraperduxit.Pontifexhoctc porc non amplius erat Bononiæ;qui poft Gurcenfis difceflLum,mqdô nimiam oftendes audaciam,modôtimorem,quampiimumTrlultium caftra mouifle audiuit,quamuis no amplius adeflentHifpani equitcs,Bononiavtadexercltûproficifceretur,ducesque fua prælcntiaaddimicandum cum hoftibus penitus induceret,adquodnecllteris neelega tionibus eos fleétere potucrât,difcelTK: eo autê animo profeaus,vt primo die Céti per-noftarer,verùm in Plebis oppidohçrcre coaCbus fuitmam mille exipfms peditibus Cé-tûingrcffi,nifl accepto ftipendio fe illinc difefluros ne^ruut; quarc forte turbatus,vel pcriculo propius infpecto mutata fentatia,altero die Boneniâ redijnvbi ob Triultij ad-uentû timoré augefeente ,cum fe Rauenna côfcrre ftatuiffeqC^adraginta virorû magi-ftratuadfe vocato, eis Pontifteij irnperijbenefîcio,fuaq; opera amp;labore ipfos exacer-biffimç Tyrânidis iugo in llbertaré vindicatos efle,multas immunitates aftequutos,àfe priuatim ac publicè maximabeneficia acccpiffe,m memoria rcuocauit, indiesq; plura cÔfequuturosiquib. rebus cû antea dura feruitUtc opprelfi,atqi àTyrailnis côtùmclio-fe côculcati in ceteris Italiç locis nihil trercnt,nûe honorib.ac diuitijs nobllitatos,vrbc. artiftcijs mercaturisq; refertâ ;amp; nôuullos eorû ad ampliffimas dighitates eueélos ; Bo-noniâ vbiq; inptio exiftimationeq, habcridiberos fuiq; iuris effc;Bononiç eiusq; agrito tins dominos;Bononienfiû effe Magiftratusi Bononienfiû honores, veétigalla,ciuitatéî Pontifices penè folo nomine côtentos tantum honoris fpecie in ca Legatû Gubernato réûchabere,qui fine ipfts de rebus grauibus ftatucrc nihil poflet,8£ inijs quç fuo tamé effent permiffa arbitrio,pleraq; ad ipforûiudiciû voluutatéq; refetri icpubd fi ob hçcbé ncncia,felicemq; quo frucrétur ftatû propriâlibertate tucriftatuifsct,àfe no fecüs auxi liû defenfionéq; expcélarct,quàm fi Koma ipfa fimili in difcrimiuc verfar etur-.fe vt Ka j ucnna proficifeatur grauibus de rebus côpclli,ncc ramen ideo Bononienfiû falutis obli turn velobiiturû efle, cuius gratiaVenctas copias quæ cû Andrea Gritto trans Padum erat,hancq ob caffam Sermidiponté iaclebât,cûfuo cxercitu côiungimandaffet.Hos apparatus ad ipfos tuendos fatis fiiperqi efrc,fed tarnen animû fuum,nlfi etiâbelli mole ftia eos liberarcqnô coquifeere-. qua propter vt Gallos iterû ad propria defendeda có^ pellcret,decemHeluetiorû millia que in Mediolanéfcm agrû defccndercnt,iam effe la jpcinftu;qui vtftatim mouerétur,viginti aureorûnumûm millia à feV cnetias miAmtoti-demtp à V cnetis côferrimihilorainus fifub Bentiuolorûiugum redire,quàm pontificiç \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libertatisfuauitate fruiipfis eflet gratins ,ro gare fe vtfibilibcrè voluntaté fuana aperirét j

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quâipfe quoq; eflet fequuturusi illud auté eos moncre,quoàfi vrbépropugnare ftatud

renttépus opportunû aducnifl'c,quo fuianimi magnitudincm oftendere facrofanftam

\ feàé,fe atq, oranes futures pontifices fempiternobcncficio dcuincirc poflint. Cui orl » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiôni,exipfius more,maiori vebementia quàm cio quentia habitas vbi inter fe confultai

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcnt,Senarus princeps Bononienfiraagniloquentia communiomnium nomine rcfpon

y dit) fidemipforuinbcneficiorum acceptorum gratam memoriam, amp;nbsp;erga eins noraeq

356 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O RI AE I T A L I C AB

nifînitam propcnfîoncm raagnificè extollensjfeli cem in quo verfarentur ftatum agno Jcerc; quantumque tyi*5innis exaólis, eius ciuitatis fplcndor atqüê opes creuifrenRamp; enmantea vitam ac facultatesaliorumarbitrio fubiedashaberent,hünc vndiquerutos pacriatranquillè frui;admiftrationis paracipesjparticipesq; veóligaliiun nccquenquanï ipforum efl’e qui no priuatim multabeneficiahonoresque ab eo le accepiflelibentera-gnofeeret: videre in fuaciuitate facræ purpuræ dignitatem renouatam: vidérein ciuium (ùorum familijs multafacerdotia,multaquepræcipua Romanæ cUri^ ofliciafob qu« innumerabeneuolentiæ argumenta benefîciaque eximia^anteomnesfacultatesini^ penderc; ante coniugum liberorumque famam ac falutemindiferimem vocare;antc propriam vitara ac fanguincm amittere paratos efîcjquàtri ab eius amp;nbsp;facro fariâæfcdis obferuantia difeederenret lætus ac felix, absque rerum Bononionienfium aliquovel nietuvelferupulo:priusenirnipfum auditurum,riuumpopuli Bononiertfis fanguinc cxundaire,quàm earn Vrbem aliud nomen inuocafe,autalteri Principi quàm lulioPon tificiparere.Hæc verba maiorem Pontifî ci quàmoportebatfpem dederunt,quiPapiéû Cardinale ibi reliôlOjCtfi Hifpanis equitibus qui Ncapolim reuertebantur comitatus ef fctjRauennam non redo itinere fedFerrarienfîs metulongiorviaper Forumliuij coa-tendit.Triulfij ad Lainum pontem aduentu, maxima in Bononienfi ciuitate commotio o[lendebatur,hominum animis multis varijsque cogitationibus diftradis: multi namqî Tyrannidis licentiæ aliorumqueopibus ac pccunijs vitam tueri afTuetijPontificiumiin-perium perofi, maximo ardorc Benriuolorum reditum expetabant : alij acceptis detrb menris,quæquefeaccepturos metuebant, cumin fuis prçdijs,inftantcmcfîis tempore, duos tâtos exercitus viderét in grauem redadi defperationem, omnia quæcunquc cos ab huiufmodi malis liberate poiTent exoptabant: alij verentes ne aliquo turaultuinci-ciuitate exortO5aut Gallorum fe!icifucenu,quox“um cura primu n Ciamontio dueeßo-noniam venerunt, impetus memoriaadhut ob oculos veriabatur, ciuitas diriperetiu» huius periculi liberationem omnibus imperijs anteponebant:pauci qui fe anteaßenti-uolorum hoftes declararant voluntate raagis quàm fadis pontifîcio imperio fauebanG toto autem populo,partim return nouarum deiiderio,partim fuç ipforum fccuritatisac falutis ad arma concitâto,omnia metu ac terrore étant rcferta;amp; in Papienfi Cardinale Bononiæ legato nec animus,nec confilium tanto periculo par aderat: cum enim in tam magna aeftequenti ciuitatc,vlrra ducentos leuis armaturæ equites,amp; mille pedites ha-bebatjvchemcntiusqueindifcordiacum Vrbinatium duce qui Cafalecci cum exercita eratperfeuetaretjfeu cafufcu fato dudus,ex ciuium numero quindecim belli prçfedos delegeranquibus cum eorum cohottibusacpopulo,vrbis amp;nbsp;portarum euftodiam coin-miferat; quorum cumin eligendis prudentia non efTet vfus,magnam partem ex ijs erai qui Bentiuolis ftudebant; amp;nbsp;inter hos Laurentius Arioftus,qui prius Romæ coniuratio nis cum Bentiuolis initæ fufpicione in cafcerem conicdus,queftionibus habitis,diuia Adrian! mole euftoditus fuerat j qui quamprmum arma in manibus habuere, occulta colloquiaamp;conucnticulahabere; lèditiofosquein vulgusfermones fpargere cœpe-runt: quibus rebus cognitâ legatus fero propriam imprudentiam cœpit agnofcere;vtqî periculum in quod feipfum conieceratvitaret, Vrbinatem cum ceteris belli ducibus lie poftulare fingens,vt cum fuis coliortibus in caftra iront, voluit : cum autem illife vr-bis euftodiam nolle deferere refponderent, Ramazzotum cum mille peditibusintro-ducete tentauit,quî populo prohibente ingredi non potuinquare Cardinalis mirum in modum animo cóftcrnatus,cum adminiftrationem fuam populo fummopere odiofan eftcjfequein nobilitate,quoniam no multöantè,(quamuis vt dicebat ,Pontificisiufru) regia poteftate vfus treshoneftos ciucs fecutipercutereiufTerit, multos iniraicoshabererccordaretur, quamprimum nox fuit,clam per occultum oftium veftituincognito Palatio egteirus,in arcem ram præcipitanter le recepit,vt gemmas pecuniamque lùam auferrcobliuifceretur: quibus (cum ad catollendamififtet)acceptis,perauxiliareni porramImolamverfuS, Guido Vainafororisfuæmarito,equitum ad euftodiam fuani deledorum ducc,cum centum equitibus comitatus contendit; amp;nbsp;paulô poftipfum,0« dauianus Fregofius vno tantùm itineris duceeomitatus atee egreftus cft. Legati fuga cognita,per totam vrbem ingentibus tumultibus pop uli nomen inclainari ceptum eft:

L I B E R N O N V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;357

«luamoccafionemnc amitterét, Laurentius AxioftuSjamp;Francifcus Rinuccius,amp; ipPe ex quindecim ducum numéro vnus, amp;nbsp;ex Bcntiuolorum faétione, multis ciufdem faétio-nis hominibus fequentibus ad portas Felicianam, amp;. Lamariam,Gallorum caftris ad-eundis commodiores, currentes ^fecüribus cas fregeruntùjsq; occupatis fine mora ad Bentiuolos accerferidos miferunt ; qüi àcceptis àTriultio multis Gallis cquitibus , vt Rhenipontis, ad cuiuspræfidium erat Raphael Pâccius,pontih'ciorutri ducum vnus,di-reôlum iter vitarent,inferiore loco äumine traieófo, per Lamarum portam,ftatim intro milRfuerunt.Bononiærebellioni exercitus fuga fuit coniunda; namàdtcrtiam noólis horam,Vrbinas,cuius copiæ à Cafaleccij ponte vfquc ad portant quæ Saragoza dicitur extendebantur,legati(vt creditur) fuga amp;nbsp;populi motu cognlto,cü toto exercitu,ijs ex-ceptis quiad caftrorum euftodiam conftituti, ab ea parte fluminis erant quæ ad Gallos vergebat,quibus de fuo difeeffu nihilfignificauit, tentoriorummaioriparterelida, tumultuofèdifeeflit.CuiusBentiuoli quiiaminvrbe erant nrtotu cognito/rriultioIfa-tim indicarunt; amp;nbsp;populi partem ad eos perfequendos emiferunt'.qui vnà cum ruPdeis, quiiam vndique ingentibus clamoribusac ftrepitu defeendebant, exeteitui^ui præ-ter mœnia tranfibat, adorti, tormenta cum eoium apparatu, amp;nbsp;magnaimpedimento-rum multitudine ceperunt ; quamuis Gallorum interuentu, populo ac rufticis prædæ maior pars fit ablataûamq; Theodorus Triultius,cum primo agmine,ad Rheni pontem peruenerat; vbicosRaphad Paccius ,ftrenuèpugnando,aliquandiufuftinuit:fed tandem cumtanto raaiorcm numerum fuftinere nô poPfetjpontificijs militibus, fuapugna non parua, quemadmodum omnes fatebantur, euadendidata occafione, captus fuit: Venetorum autem copiæ cumq; ijs Ramazzotus, qui in eminentiori ditü Lücæ monte cadra habebat,Vrbinatis fuga ferius audita, montana via vt faluti confulerentfuæ iter cæperuntîqua via, etfimagno detrimento aCcepto,in Aemiliamtarnen peruenere. In hac vidoria fine certamine parta, quindecim maiora tormenta,multa'pe minora,par-timPontificis, partim Venetorum i ipfius item met ducis vcxillum,cum pluribus alijs: impedimenta pontificiorum pleraque ôeVenetotum ferc orania capta fuerc; aliquot pontifie!) équités fpoliathVenetorum autem plus centum amp;nbsp;quinquaginta, amp;nbsp;vtriufq; exercitus penèomnespeditesdiflipatî : VrfinusMugnanenfis,lvdius Manfronus,ac multi minores duces capti. Bononiæ nullæ cædes faôtæ : nCmini neque eji nobilitate, neepe ex populo vis illàta-.tantummodo Clufinus EplfcOpus, amp;nbsp;multi alij Antiftites ,à fecretis, alijquelegati miniftri, qui ih eiusædibusrelidifuerant(omnes enimfuum difeeffum celauerat)capti. Ladern node amp;nbsp;fcquentidie populus Bononienfis, æneani pontificis ftatuam correptam, per forum multis contumelijs acludibrijs, fine ciüs reî Bentiuolorum fatellites aurores fuifîcnt, fiue calamitatum ac detrimentorum belli fa-ftidio,vt fuapte natura eft ingtatus,rérumc|ue nouarum cupidus populus,eiüs qui ipfo-rum patriæ libertatis fecilitatisq; autot fuiffet, nomen ac memöriam odiifét,traxit.Po-ftero die, qui fuit vigefimus fecundus M.aij, Triültius ijsdcm caftris fe continuir, altero Bononiaà tergo relidal, ad Lidïcem fluuium perrexif f deinde ad caftellum Sanpetri in agriBononienfis extremis finibus pofitum conftifm vt arttequam vlterius pfogredere-tur,quænam effet Galliæ régis mensivltefius ne ih pontificis ditioncm prOgrédipn Fer rariam periculo liberaffe,amp;: ponfifici Bononiam,quam fua opera acquïfierat, adcnmffe contcntus,vi£tonæ curfum terminate vellet,expedaret.Idco cumloanncsSaxatelluS' pontificiorum amp;nbsp;ipfe militum dudoisquiq; Ghibcllina fadionc Imola eieda,tanquam Guelforumcaputferèeiciuitafi imperabat, Imolaraïpfi clamtradere vellet, noluit,’ donee à Rege refponfum hab eret 5 accip'ere. Relinquebatur Bononienfis Citadella (id arcis eft nomen ) in qua erat Lpiieopus Vïtellius,ampla quidem amp;nbsp;munira, fed vt arccs pontïftcïæ folenr, àreliquis bellicis rebus imparata: pauci enim erant in ea milircs,pa-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum corameatus,amp;; ferè nullus tonhentorum appararus,in quam dum obfideretur,Vit-*

ftuftius Bononienfi re audita, nodu Mutina venerat, vt magnis pollicitationibus Lpi-feopo vtiearn Cæfaritraderetperfuaderet: Epifeopus veto, die quinto,eorum quiin-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tus erant,vnà cura fortunis falutem padus, triumep ducatorum raillium fibi certô tem-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pote foluendorura caunone accepta, earn Bononienfibustradidit; qua accepta ftafnb

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;populus ad earn diruendara cucurrit ,Bentiuolis ad idem, non tam, vt dues fibi bene-'quot;

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F

33« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

uolosfcdderentjquàm quod vererentur,ne earn Galliç rex in fua potéftatc,vt îam nori-nulloriimducumdeeapctendafententiafuerar,incitantibus: fedTriukiiis,crediregem Bononiæ imperium aflfeâare/à regis vtilitate alicnum ratus rcpugnauit. Huius vî-doriæoccafione Ferrarienfis,prçter Centum amp;nbsp;PlebemjCotinioIam quoq;,Lucium amp;nbsp;aliaoppida in Gallia Togatarecepit: eodemq; tempore,AlbertumPium Carpio,quod paribus aufpicijs fecum polïidebat,cxpulit. Bononienfi iaélura Potifex vt par erat maxi mam fenfit moleftia, non modo earn ob cauffam dolore affeólus,quód totius pontificij imperij poftRomam,præcipua «Sc nobiliffima ciuitas ipfi elfer erepta, quodq; ea gloria quam apud omnes,fua præfertim ipfius opinione, magnam in eaobtinenda compara-ueratjfpoliatus vidcretur, verùm etiam ob timorem, ne vidor exercitus, viôloriæfor-tunam fequcretur : cUi cum fe obfiftcre non pofie cognofcerer, occafiones quæ ad vl-teriusperfequenduminuitarent, tollend! cupidus, vt venetarum copiarum reliquir, iam à Senatu reuocatæ,ad Cefenaticum portdrn naues confccndercnt,vrgebat: eadcm que de caulTa , fibi viginti ducatorum millia, ante Venetias, adHcluetios concitan-dos mi(fa,quæ adhuc in ea ciuitatc erant reftituerentur,mandauit.EfFccit etiam vt Car-dinalis Nanetenfis , natione Britto, velut proprio motu Triultium ad pacem hortare-tundoccretque eins traôlandæ tempus oportunum ade{fe;qui hoc modo agi non con-uenire,fed particulate amp;nbsp;expreffè ad ipfa capita ncceffariaveniendumefre refpondit: Regem cum pacem expetebat capita propofuifTc : nunc Pontificem , quando ita return ftatus ferret,vt ipfius effet optare,idem facere debere. Hoc modo agebat Pontifex , magis vt præfens periculum cuitaret, quam quöd reuera animo effet peni-tùs ad pacem comparatus, vnainciuspeólore,metu,pertinacia, odioatqueindigna-tione confliólantibus. Quo fimul tempore alius cafus fuperucnit,qui ei dolorem du-plicauir.MultiCardinalcm Papienferh apud eum accufabant,alij perfidiæ,alij timoris, alij imprudentiæ:qui fpontc ad diluenda crimina Rauennam profedus, quamprimùm venir,mifit qui illiaduentumfuumnutiarent,amp;horamqua feeffet auditurus peterent; quarc,Pontifex,quieumfummopercdiligebat, vehementerlætatus, vtfecum pran-fum veniret,inuitauit: quo cum iret, Guidone Vaina,fuorumquc cquitum præfidio fti-patus, Vrbinatiumdux, ob veterem quam cumillo gcrebatlimultatem,iraquequód eins culpa (fie aiebat) Bononiarebcllaffet,atque ex ea re exercitus fuga vehementer accenfus, cum paucis illi obuiam faélus, per medios équités eius ftipatores , qui honoris cauffa ei aditumdabant, propius äccedens , Cardinalcm, fortaffe obtantam dignitatem minime violandum,obfuaautem infigniaatque innumera fcclera, quo-uis acerbiffimo fupplicio digniffimum, manu propria ftrifto pugioncconfodit. Cuius cædis rumore repente ad Pontificem perlato, clamoribus miferandis,eiulatibus-que in coelum vfque fublatis lamentari coepit, eius Cardinalis quem vnice adama-ret, interitufupramodum commotus ; ac multo magis quddanteoculosfuos,a fuo nepote , inufitato exemplo, facrofanóti ordinis dignitas effet violata: quæ res co ipfi erat moleftior , quo magis facrofandæ fedis autoritärem conferuare amp;nbsp;extollcre nitebatur : quem dolorem cum perferre non poffer, nec furorem temperare, codent dicRauennavtRomam rediret difceffit; cumquevixdum Ariminum perueniffet, vt eodem tempore infinitæ amp;nbsp;grauiffimæ calamitates eum vndique circumuallarent, Mutinæ, Bononiæ, amp;nbsp;in raultis alijs vrbibus,ad publica loca lioellos, quibus Con-cili) conuocatio indicebatur, amp;nbsp;vt ipfemet eö veniret denuntiabatur , affixos effe, certiorfaftus eft: quoniamEpifcopus Gurcenfis,etfi Mutina digrefrus,aliquotdies vtàScotiæregis oratore , quirerum,quasipfemetPontifex propofuiffet gratia , Bo-noniam redierat, refponfum expedaret , Icntè profîcifeeretur, tarnen cum incerta admodum refponfa retuliffet , ftatim Cæfaris nomine tres procuratorcs Mediolanum mifit, qui Cardinalibus amp;nbsp;Galliæ régis procuratoribus coniundi, in primum proximi Septembris dicm Concilium Pifis indixerunt. Cardinales Pifas animum conuerterunt, velut ad locum maris propinquitate , multis qui ad Concilium venturi erantoportunum, ae Florentinorum erga regem Galliæ fide ac be-neuolcntiatutum; tum etiam quöd alia loca alioqui capacia atque idonca, ipfisvel incommoda vel fufpeda erant ; velquæ Pontifex iufto colore improbare potuiffer.

L I Bgt;E R N Ö N V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;339

In Gallia autem alloue in loco régi fubieftojhoneftum non videbatur. Conftantia,vnâ exliberis Germaniæ ciuitatibüs à Cæfâre propofita,quamuis illius Celebris cócili) quo tribus qui fe pro pontificibus gerebaut, abdicate iuÂis,diffidiuin rcligionis quod annos quadraginta in ecclefiaviguit,memoriailluftri^jVtriq; parti incômodàamp;fulpeôlavidc-batur.Tauiinum,ob HelUetioruin 8c Galliae regis propinquitaté-Bohoniaante àponti-ficio iurc alienata,cardinalibus tuta noh erat,poft étianâ pontificis caufla.fuitetiâ in de-ligendis ad concilium Pifis,aliqua ex parte ortlinis félicitas duorum conciliorum, quæ in ea ciuitate féliciter habita fuerürit,rrienïoriafpeôlata; vnunn quum penèqmnes Cardinales, Gregorio XII amp;nbsp;BenedióloXlllquidepontificatudilceptabantreieótis jinea vrbe AlcxandruraV* adponiificatum aflumpfcrunt'.alterurn antiquius, circa annûmil-lefimum centefrmum tricenmumfcxtunr,ab Innocentio 11 quum Petrus Leonis Romani Antipapa,qui Anacletus11 nuncupatus huiufmodi feditioncnon u|odàlnnôcentiû, verunivniuerfam Chriftianam remp. vehementer vexauerat,damnatus cft. Florentini idârtteaGalhæregi, qui Concilij conuocationis non minus Cxfatem quâm fe autorem eire,cui etiain Aragoniærex affentire afhrmans ab eis peticrat, cócefferant,maiqri fortaffe ex filcntio,quàm ex prudétia vel fortitudine animi lande dignimam fiue régi id quod eis molcftum erat denegare non effent aUli, fine quotdifficultates quantaque pc-riculaconcilium quod contradicente pohtifice celebrarctur parère pollet,non cogi-tarcnt,hanc reminfrequenti loo amp;nbsp;5o.ciuium Senatu decretam,ica occnltarunt,vt Car dinalibus quibus Galliç rex cius rei fpem,non tarnen certam faciebat,vtrum concélfif-fentneene clfetincertû ; ad Pontificé veto nulUnotitiaperueherit.Cardinalcs,fefine pontificis autoritäre concilium conuocare pölfe ideo airei‘ebant,quôdEcclefiam dice rcnt,non folùm in racmbris,fe 1 eriam in caplte,hoc eft, in pontificis perfona emenda-tionc indigere-.qui ( vt illl affirm ibant) in fàcrOrum vcnditiorie,quanl Simohia vocanr,; amp;nbsp;infandis perdltlsq; morlbusIn ictcrarus,ncc adpontificatum gerendumidoncusuot prætereabellorum autorcorreebonem nullam (vtcunólis eratmortalibus nótum)cum totius Chriftldnç relp.offenfione admittereticuius faluti,nulla alla medicina præter co-clUj conuocationem effetidonea \quam rem cum Pontifex ipfe contempferlt,adipfos iure côuocandlpoteftaté deueniffe ; accedente præfertim Cælarls defignati autoritäre, amp;nbsp;Chriftlanilfimi regis confcnfu,cû Germaniç Galliçq; facri ordinis côcurfu.Subijcie-bant Ecclefiç corpori morbo grauiffimo affe(5to,haemedicina frequenter vti no modô vtlle,verùm etiam neceffarlû elfe ad veteres errores coutlleridos ; ijs quirccentef pul-iularentfupprlmendos;ad dubitationes qùç quotidie exorirentur declarandas amp;nbsp;eno-dandasiac denlque ad earn quç ab initio inboriumt finem inlUtuta,vfu maglftro prörfus pernlciofa apparebant corrigendafideo patres in Conftantienfi coricillo falubriter cori lhtuiffe,vtin poftcrum decimo quöqi anno cocilium cogeretur. amp;quoham allo frxnö pontlfices,ne dcreétaviadefte6terent,continércntur? quaüc alia ratione in tanta naor-tallum Imbcclllitate, in tot vitæ noftrç ad malum inuitantlbàlleCebrls,fi is quihaberéc fummallcentiam, nunquamfuiipfius fibireddendararionéfcirct,tuti elfe polferaus? Ex aduerfojalij non pauci has rationes Impugrtantes, magisq; Theologorû qüàm poh-tificlj lurls perltorum fedantes doälrinara,coriclllorum conuocandorum autoritatem,' in Pótificls modo perfonapofitam alferebant, etiara fi is omnibus vitijs elfer infeef us,' modö ab hærefeos fufplcione effet lmmunls:quæ res fi fecus inrelligenda effet,in pau-corumpoteftare tore ( quod nulla ratione effet concedendum)vel ambitione,vclpri-üatls odljs iudicium corruptum falfis colorlbus velando,quotidie tranquillUm reipub;

i ChrillianXftarum iramutarczomnla medicaraenra fua narura effe falurarla, at nee fuis \ proportionibus, nee idoncls temporibus exhibita,venena potius quara mcdicamentà I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;clfeddcivco eos qui fecus fentlrent damnanres,hunc conuentum,non concilium,.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed Apoftollcæ fedls, quæ vna effet,diuidendæ raateriara, feditlonis

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in EcelcfiaDei feminarlum, tartareumqi conuen-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ticulum àppcllabant.

acts inter 'Pontificemamp;'ÇaUite regem ineuttlteconßlta: Lateranenfe con* cilwm 2i.oma ab lu^lio Tontißce inAiB:Hm: yrConßolitianas Florainü rcßttutM: Çermanorum adnerßn 'Uenetos progrelßts: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fontißexpro mortuo hahittn:

in Florentinos atc^ßPißanoSipropcerea quod Tißtno conßho ajßenßeßßent y dira: ^ontißcis, Chatholtct regis attj^ 'Uenetorum aduerßa Çallosßoedtis:de belloytjnod ^ontißex Florentinis inßerre\olebat,dißHtatio : Ttßanum Concilium J^eatola^ num translatumyati^ dißßolutum: Heluetiorum inutilis in hallam aduentiußx-’ deratorum in Ferrarienßs at(j^ ‘Bononienßs bellum : ZJenetorum, amp;nbsp;Foijßei in Çallia Cißilpinaprogrejßai : quot;Rauennenßspugna: Çalliciimperijin haha inch-* nationis initium.

omnium totius Italia? animorum, Chriftianique orbis pro-parte fufpenfione, quid Gallia? rex parta vidoria «Scmulto Venetorum copiæ pcnèomncs fufæ ac diflîpatæ fuiflenr,nee alia Italia,quæ vidoris impetumpoÏÏentretinerejPontifcxq; fc^^^Ô^Sîftamp;folapontificia maieftate tedus , omni alia rationc, fortunæ arbitrio relidus videretur, RomamcumtotoPontificisimpcriooccupare, inipfius potellate effe facile omnibus conftabat: amp;nbsp;tarnen Galliæ rex,fiue religionis reuerentia cohiben-tc , fiue quôdfî vlterius proceflifTet, ne omnium principum animos in fe concitarct metueret,vidoriæ occalionc fibi minime vtédum ciïe ftatuinac magis forte pio, quàtn vtiliconlilio , loannilacoboTriultio, vtBononiainBcntiuolorum poteftate rclida, amp;nbsp;fi quid aliud Pontifîcij iuris occupafietjipfi rcftituto,quampi imùm cxcrcitum in Me-diolanenfiumfines reduccret, imperauit: manfuetisfadishumaniflimas demonfira-tioncs verbaque adiunxit : ne quodpublicæ Ictitiæ fignum in fuo regno edcrctur pro-hibuit: fæpiusque coram multis, fe,etfi nec in facrofandam fedem j nec in Pontifi-ccm ipfum peccaflet, nec quidquam nifi prouocatus amp;nbsp;coadus cgiflet, tarnen ob fedis illius reuerentiam, fedemilîe veniam pererc veile affirmauit; perfuafus ipfum ex difficultatum, quas eiusconfiliahaberent, expcrientiacdodum, vanaque de fecon-ceptafufpitione,remota , pacem toto animo exoptaturum : cuius nunquam penitùs interpofita fuerat tradatio , quia Pontifex iam antequam Bononia difeederet, bac de caufla Scotiæ regis legatumad regem miferat, vt id ipfum quod per eundemE-pifeopum, cum Gurccnfiagicæptum fuerat, pcrfçqucretur. Régis autoritärem fe-quuti Bentiuoli,fe nec contumaces nec rebelles in Romanam fedem efie veile Pontifie! fignificabant; imo in ea obedientia , in qua tot annos pater ipforum perfeue-raffet,veile perman ere : in cuius rei fignum Epil'copum Clufinum libertati reftitutum, expriftino more velutponttficium legatum, in Prætorio collocauerant. Difceflitigi-turTriultius cumexercitu, amp;nbsp;Mirandulamvt rccuperarctacceffit, quamuis Ioannis FranfcifciPiciprccibuSjVitfruftius quafi earn Cæfaris nomine obtincretingrefliiSjTri-iiltio,vtcum fub impcrij cfietiure,ab eaabftincrer,atteftarctur:t]ui tandem vanam auto ritatem no fatis efle edo0lus,nonnullis promi{fis,potius ad Cæfaris maieftatefpeciofis, quam grauibusacceptisdifeeflit: idemfecitloannes Francifeus , fide publica de fup-pclledile amp;nbsp;hominibus impetratacTriultius aute cum iam nihil gerendum fuppereflet, quin-

quingefids cataphraâls, amp;nbsp;mille trecentis Germanis peditibus duce Iacobo,ad Vero-næ præfidium mifliSjCeteros exceptis duobus millibus amp;nbsp;quingentis Aquitanis, o ar-do amp;nbsp;Mongirone ducibus j quos vnàcum graüis àrmaturæƒ quitibus in Meoio anen i imperii oppida diftribuit,dimifit. At regis defiderio âc fpei Pöndncis voluntas non rc-fpondebat ; qui ob reuocatum exetcitum, quà re mitior fieri debere yerifimüc videba-tur,ea fadus durior, ideoque cUm Arimirti podagra premeretur,totq, anguüijs eptus, potius vtviôlorquàmYi6lus,pereundemScoturaproponebat*.ytinpol erum ux cr rarienfis tributum ante diminutionem ab Alexahdro Pontifice faftatn, coluetum pen-deret-.vt Pontificatus nomine Vicedoininus,vt anteahabebantycnetijrerrariæpcrpe-tuus effet : Lucium cum reliquisôppidis,quæAlfonfüsEftenfisirtAeinuiapo i e a pontifîci traderentunquæ leges etfi régi admodum graues viderentur,tarnen tantum c-ratpacis cum pontifice ineundæ defiderium, vtfe, modo Cæfaris âccedcret con en us, ferè omnibus his poftulatis affcnfurum refponderin Pqntifex ante Rouw reuerlus en-tentiam mutauerancius audaciam, præter id quqd fibi ipfe furtimebat,Aragqntæ régi« hortationibus augentibus ; qui ex Galliæ regis vidoria au da fufpicionejitatim omnes potentiflimos apparatus, adtraijciendumin Africam, vbicuni lvlaùns perpetuabe a gèrebat,fados dimiferanac Petrum Nauarrum cum tribus Hifpanoruni peditum mil i-bus inde reuocatum in neapolitanum regnum miferat : eodem tempore amp;nbsp;res luas tu-tiores reddens,amp; Pontificem àconcordia alienum in fua(ententia conhrmans. Itaque nifi vnà amp;nbsp;Veneti res fuas cum Cæfare componerent, nifi Alfonfus Eftenlis præter pri-mapoftulatafumptus etiam in bello fadosfatisfacerct; nifi rexBononiæfecuperatio-nem fe non irapediturum p officer etu ri quam vrbem, tanquam à pontificatu rcbellerri^ iam diris fubiecerat,amp; ad agros eoru depopulandos, Marcum Antonium Cmumna amp;nbsp;Ramazzotum in Aemiliara miferat i qui viit dum Bononienfem agrum ingreffi, facile a populo pulfifuere. Pontifex nihilominUs cuirl Romam redijt, Cardinalium precibus viduSjVt Aufeenfis cardinalis è cuftodia enlitteretur(ad earn enim vfq; diem in arce Ari gelicacuftoditusfuerat) calege affenferat,ne antequamomnes Antiftitcsac rainiftri qüi'Bononiç captifuetantliberarentur Vaticano e'grederentunamp;poftfub quadraginU millium ducatorum poena,idoneis fponforibUs datis,Roma exire non attentai enquam uisnonmulto póft vtin Galliamrediret, modo neeademinterpofitapcenaconcilio intereffet,permiferit. Potificis refponfo Rex eo magis commotus eft, quo magis ipfum in eas leges,quas ipfemet propofuerat cóuenturum fibi perfuaferat ; quocirca,cum Bo-nonix recuperationem impedire dccreuiffet, quadringentos cataphrados eo mifit; amp;nbsp;paucis diebus póft, earn vrbem cum Bentiuolis, nulla ab eis,vclmilitUm,vel pecunia* rumfuppeditandarum accepta obligatione, in patrocinium fuum receputicumq; Cæfaris coniundionem, fibitune maxime neceffariam effe animaduerteret, cum antea copias in fœderc per Gurcenfem inito promiffas, nifi ipfemet inkalianl veniret, (^hac e-nimlegepromiferat) nontradere animo agitaret ,vt exMediolanénfiditiofte,Palicia

rus traderetur imperauit. Cæfar hincad belluirt adüerfus Vencios rnflammatus, rlUnc varijs.in animo confilijs agitatus O enipontem vcnerät; cum enim, nift Patauiö poûrc-tur, omnes fuos conatus tandê leucs fore animaduerteret,ad quod rot viribus tantiscp apparatibus opus effe, vt vix comparari poffentimodo ad concordiam cum V enetis ex petendam^ad quam vehementer eura rex CathoVicus hortabatur, cogitationes conuer tebanmodo fuorum coufiiiorum varie täte impulfus,cum exercituRomam,vt, queraa.d modumiam diu exoptabat ,totum pontificiumimperium occuparet/ire meditabaturij prætcr Gahicas copias, validum exercitum fecum ex Germaniaduôturum fibi pollici-tusAtcum ob impotentiam confufionemcp effc£tus confilijs ipfius minime rcfponde-rent,nunc fe ipfum quotidie venturum» nunc copias mitfurum proiïiittens,nihil geren-do tempus tercbatiideoq; Galliæ régi totum in fe onus incumbere admodum graue vi-dcbatur ; quæ ratio ab eius tenâcitatc: non aliena,fæpe plus in ipfo poterât,quàm quôd àmultisin contraviam partem oftendebltur ; Cæfarera,nifi ab ipfo potenter iuuaretur, tandem hoftibus ipûus adhæfurum: quare,præterquàm quodlongèmaiorcs fumptus fuftincre cogcretur, eius inkalia imperia in gtauiflima pericula effent ruitura. Inhis

54» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

ambîguîtatibus difficultatibusq;,profanorum armorum tumultus frigefccbant,‘ facro-* rum vcro, tam ex Cardinalium qui Concilij aurores crant parte,quàm Pontificis,penH tùs in hoc malo,antequâ maiores progrcflus faceret opprimendo intenti, magis ac mâ-gis incalefcebant. Conciliû vt fupra didum fuit,Romanorû, Galliæque rcgum autoritäre,Crucei jMaclouijjBaiucenfiSjCôfentiniq; cardinalibus intcruenientibus,amp; Sanfe uerinatc etiam palàm confenticnte, indiétu-m amp;nbsp;denunciatum fuerat: confularionibus ac decretis vtriufque regis procurarores intererant: verùm quinque huius pcftis aurores Cardinales, quoniaiorcm autoritärem conciliârent,indiôtioni aliorum Cardinalium quoque nomina adiunxerant;inter quos Alibretus Gallus,quamuis inuitus aflen-fus fuerit, non potuit regis fui imperio non parère ; ex reliquis vcrô ab illis nominaris, Cardinalis Adrianus, amp;nbsp;Cardinalis Finarenfis, palàm, fine fuo mandato amp;nbsp;confenfu fadum fuilfe aftirmabant: quare cum inhacre non plus quàm fcx Cardinales manife-ûarcntur, Pontifex eos fponteab hac infania reraoueri poffe ratus, rerum commilfa-rum tali cum fecuritate, vt eis nulla offenfio effet timenda, venia oblata continente^ cumillis agebar; quæ omnia Cardinalesfimulatèaudiebant. Nectamen idcôàpo-tentioribusremedijs abftincbaf.imo Antonij àSanfbuini monte, vnius ex Cardinalibus poftremô Rauennæ creatis, vtferebaturconfilio,quo ncgligcntiæ notam dilueret, vniuerfale Concilium, in proximi Maij calendas,in vrbe Roma, in diuiIoannis Late-ranenfis remploindixit; quaconuocationc, CiScilium ab aduerfarijs conuocarum dif-folutum ; inq; concilium ab fe indidum iure, omnium potcfiatem authoritatéq; rrans-laram cffe cenfebanquauis Cardinales côtra arguèrent, quôd etfi hoc ab initio verum fuiffer, tarnen poftquam ipfi anteuertiffent, debere concilium ab ipfis conuocatum arque indiótum locum habere. Concilio promulgato, iam magis fuo iuri fidens; amp;nbsp;Car-dinalem Cruceium,qui pontificatus affcquendi cupidirare, magna ex parte huius motus aiitorfuerar, conciliaripolfe ditfifus; idemq: deMaclouienfi amp;nbsp;Cofentino perfua-lus (de cæteris enim nundum quin eos ad fuam obedientiam effet redudurus, fpera a-miferat) contrahos tres edidum,quo,nifi intra fexagefimumquintum diem fe coram i-pfo fiflerent, eos purpurei galeri honore cundisq; bencfici)s,quæ tcnerent,priuatniri monebat, promulgauit : quoautem ad id facilius flederentur,apontificum collegio, è fori pontificij auditoribus vnus eflmifrus,qui eosinuitaretac rogarer, vtpriuatis con-tentionibus depofiris,ad Ecclefiæ concordiam redirennquamcunque fccuritatem opta rent,fe eisimpetraturum polliccretur. Quo firaultempore,fiue quód ambiguus amp;du-bius effet animo,fiue alia de cauffa impuHüs,perpcruo de pace cum Galliç rege ineun-da agentes audiebatide qua apud ipfum Regi) oratores agebat, apud regem verb idem Scotiæ régis legatus, amp;nbsp;Tiburrinus epifcopus pontificiiis internuntius: ar ex alia parte, cum Aragoniæ rege ac Veneris,nouum in Gallos fœdus moliebatur. Eodem tempore Monterapolitianum Florentinis reftitui curauit; non quidem beneuolentia erga ipfos, fed ne illorum cum S'enenfibus inducijs elapfis, vt ad id oppidum recuperandû effent potentiores,Gallos in Fletruriam euocarentveritus:amp;quamuisFlorentinos Montem-polirianum rccipere pontifici effet moleftum, ad eosq; impediendos loannem Vitelliü cum centum caraphradis Senenfiü amp;nbsp;fuo flipendio, amp;nbsp;Guidum Vainam cum ccntulc-uis armarurç equitibus iam Senas mififfet,tarnen re diligentius expcnfa,quód quo major difficultas apparcret,eo magis Florentini ad illos euocados incitarcntur,ne regi co-piarum in locaRomæ vicinamittendarum occafio daretur ,huic periculo contrariüad-hibere remedium conftituit: cui rei Pandulfus Petruccius,a Florentinis artifieiofe ea-dem imbutusfufpicione affentiebatur.Per multos dies eares adafuit.-nam vtplerumq; res paruæ,non minores habcntdifficultates, nee minus inexplicabiles quàm maxim^e, Pandulfus, nc in Senéfis populi odium incurrertr,fic agi volebat,vt nullu aliud ad bellum auertendum, amp;nbsp;pontificis animum retinendum remediü inueniri poffe videretur. Volebant prætcrea Pontifex ipfeq; Pandulfus, vt codem tempore inter Florentinos ac Senenfes,ad eorum imperiatuenda fœdus percuteretur: fed viciffim metuebat ne Po-litiani quod agebatur animaduerfo,ipfi vitro deditione faéla, Florctinorü gratiam prae occuparenr ; qui quod optarent affecuti, ad fœdus effent poftca difficilesndco loannes Vitellius Montempolitianümiffus fuir;amp; Pontifex laeobumSimoncta curiç pontificiac

auditorem, qui non multos annos poft inter purpuratos cooptatus eft,co mifinvt per i-pfum Motispolitiani negotiu coponereturftta n tandem eodem tempore,inter Florentinos acSenenfes foedus in vigintiquinq; annos idum fit;amp; Mófpolitianus, Simoneta, de venia amp;nbsp;priftinarûimmunitatû ac priuilcgiorû cófirmatione deprecante,in Florentinorum poteftatc redijt. Res inter Romanorûregem Venetosq; aliquot menfes confue-to pacatiores fuerantiquonia Germani copijs non abundantes,amp; pecunijs egentcs,nó parum fibi præftitifle videbantur, fi Verona tucrentur;Venctoru exercitus,cum ad cam vrbe expugnadaimpar effet,inter Soauiu amp;nbsp;Lconicu caftra habebat; atq» ita node qua dâab vtraq; Athefis parte,magna parte Veronéfis meffis incéderût: quâuis in regreffu, abhoftc civcunuenti,3oo.peditum iaéturam fecerintiSed ad Paliciç cum mille ducentis catapbraftis, amp;06I0 millibus peditCi, Veronam appropinquantis famâ,eorû exercltus Vicetia,amp; Lineacu in locûmunitû,amp; tanqua in Infula propter nénullas aquas, amp;foflas ab cis duiftas fc cotulit ; quib. in caftris no multos dies comoratus eft; nam quu Palicia, cum copiaru parte Veronara perueniffet, ftatimq; necomnib.expeôtatis,vnàcum Ger manis in acie prodljffct,illi fugientibus fimiles Leonicù le receperunndeindc codé ter rore Vicetia cum ceteris oppidis,amp;RhodiginaPolinefo,nuncVcnetorû,nuncFerrari-enfiumprçda,defertis,pars Patauiû,parsTaurifium diftributifunnadquas vrbes dcfeiï dendas,eodem modo quo anteafecerant, Patauium multi cxnobilltate Venetaadole-feentes venerunt : à Gallis amp;nbsp;Germanis Leonicum direptum; cifdemqi Vicetia, eorum qui extra munitione fuperiores effent mifera præda, deditionem fecit. Sed omnis co-natns,omnisq; acceffio ad rerum fummam dum Veneti Patauium atqi Taurifiutueren-tur,parui erat momenfu ill arum namq; ciuitatum opportunitate,quamprimùm Germa, ni Gallicis auxilijs deftituebantur, fine difficultaie amiffa recuperabantiideo exercitus poft hos progreffuSjCÓplures dies adBarberanum pontem confedit,Cæfaris vel aduen tum,vel mandatu cxpeótansiquiTridentü inter amp;Roueretum profe£tus,fimul, ex more fuo amp;nbsp;feris venandis, amp;nbsp;militibus ad exercitu mittendis,intcntus,nunc Patauij, nunc Taurifij,nuncRomæ occupandæ negotio propofito,Montaniafiam fe venturu promit-tebat-.in his omnibus amp;nbsp;fuo more vacillabat, amp;nbsp;præ inopia difficultateà inueniebatmec inRomanaproleótione minus quam in alijs-.nam tanto Gallorum comitatu co contend dere,fibiparum tutum parumqi decorum videbatur s amp;nbsp;periculum ne eo exercitu lon-gius difcedcnte,VenetiVerona inuadcrent, illam valido praefidio munitam relinquere cogebat; amp;nbsp;Galliæ rex tanto locoru interuallo,copias fuas Mcdiolano abducere ægrc côcclfurusputabaturiproptcreaquodperexigua Concordiæ cù Heluctiis fpes régi re-linquebatur-.qui præterqua quod in pontificis voluntaté fe propenfos oftendebât^Gal-liæ regis oratoriVenctorû calamitaté gentiipforu, propter rerump.fimilé ratione,mo’ leftiffimâ elfe aperte dicebant. Tandem vafta Cæfaris confilia amp;nbsp;cogitationes,pro cius antiqua confuetudinc ipfius nomine minime digna fafta pepererunt ; additis namque exercituitrecentis Germanis grauis arraaturac equitibus, amp;nbsp;ex alia parte Venetorû au-ditis oratoribus,cum quibus femper agebat,PaViciaqi primxim Lungariam prope Vicc-fiam,deinde ad Sanctamcrucé venire iulfo, ad Caftcllonouumlocûinfra Scalam, Fn-roiulium verfus,amp; viginti àFeltrio milliaribus, expugnandum, quo fibi ab ea parte fa-cilcmdefcenlum pararetireiulfit ; cade cauffa Paliciaad Montebellcnam decemà Taurifio palfuum millibus contcndit-.vnde adCaftellinoui iter aperiendum, quingen-tos équités amp;nbsp;duo peditummilliamifit; quo aperto ad Scalam profedi funt.Quo tera-i pore Venetorumleuisarmaturæ équités, qui fine obftaculo totam rcgionempercur-rebant,prope Morofticum circiter fepfmgentos pédites, amp;nbsp;multos Gallos atque Italo§ équités fregeruut, qui vttutô in caftra peruenire poffcntjVeronaSoauium vttrecentls

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gallis equitibus, qui Paliciarafequuti CO loco cius imperium expeftabantconiunge-

\ rentur, ibant i amp;nbsp;quamuis intio,rebus Gallorum ac Germanorum féliciter fuccedenti-’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus,Guido Rangonius V enetorum duêtor eaptus fuèrlr,mbilominus multis agreftlbus

virisVenetls auxilio venientibus,circiter quadringentis Gallispedifibus cçfis,amp; Mon-girone,acRiciraarro corum ducibus captis, Veneti vidtores extiterunt. Sed iam Indies ( apparatus frigefeebant i nam amp;nbsp;Galliæ rex,Cæfaris apparatus promilfis non refponde-re animaduertens , abltalia recedensexDelfinatu, vbi multos diesmoram traxerat

BleGumrcdîcrât:amp;Cæfar eo animoTridentum reuerfus,vtincaftranonrediret,pro co quod fe omnia quç Veneti in continenti pofliderentjVelRomam cum vniuerfo pon-tificio impcrio occupaturum cogitaucfafjvr Germani in Forumiulij amp;nbsp;in Tauriorum fines inuaderentproponebat) non tarn vtVcnetosvekarec, quàmvtregionis oppida^ quo fe à prædaamp;direptione redimerent J adpecuniam numcrandam cogeret: amp;nbsp;Galli ne fuos aliqUidimpediret, progrefli, Veronæ,vbi peftilentia vehementer grafTabatur, ducentos cataphradosimponerent ; exfuisenimfi Forumiulij inuadcre vellet, nulli prætcreos quiadmunitorum locorum cuftodiam erântdeftinati,manerepoterant.His rebus omnibus Palicia aflenfus eft; amp;nbsp;Obignino Trecentorum cataphradorum qui ad Suauium erant,praefedo fibi adiundo,ad Plauiam ftuuium conftitit.Præterea Germani ad maiorern Verona? fecuritatem,ducentos équités ad SuauiUm reliquerut; qui dum negligentiflîmèftnevigilibus aeprsefidioibimorantur, vnànode penèomnes,à qua-dringintis leuisarmaturæequitibiis, amp;totidempeditibus Venetorum cæfi aut capd fucrunt.Hic annus ex more Foroiulienfibus,Iftris, Tergeftinis,acFluminéfibus, varias terra mari^ueparuis nauigijs calamitates attulit; miferis his regionibus iam ab hac,iam ab illaparte direptis; Germanicus deinde exercitus Forumiulij ingreïTus eft; curaq; Vd' nam prouinciàâ caput, vbi Venetorum magiftratus fedem habent,acceffifter, illis turpi-terdilaplis, ciuitas ftatimdeditionemfecit; deinde eodemvidoriæ curfu totumlulij-forumoccuparunt; itavt fingulaoppidaprofacultatum rationecertain pecuniamnu-merarent.Relinquebatur Gradifca ad Lifontium amnem fita, vbi erat Aloyfius Moncc nicus Foroiulij præfedus ,cum trecentis equitibus, multisq; peditibussquæ tormentis petitajCum primum impetum fuftinuiftet, præfidiariorum militum importunitatCjpræ-fedo capto in hoftium manum deditione peruenit.Ex Foroiulij,Germani ad Pâliciam, quinq; àTâurifiopaffùummillibuscaftrà habentem redieruntj quamciuitatem,quia Cæfar eius Cxpugnationem tentari vehementer inftabat,coniundis copijs acceflerunt: cum verô earn vndiq; valde muniramreperiflent, fabristp tormentorum globis acpul-uere,amp;alijs neceftarijs apparatibus caferent,omni vidoria?fpe penitùs amifta recelTc-runt.Poft paucos dies Palicia regis iuftujquohiam indies nouorum fœderum5amp; motus Heluetiorum metus augebatur,in Mediolanenlium fines rediturus difceftin Quemin regreflu Venetorum Epyrotæ faltemin Atlîefis amp;Brentaî fluuiorum tranfitu fe polTc Ixderefperantesjfemperàtergo infecutifunt; nihilominus ducentis Venetorum equi-tibusjqui extra Patauium caftra habebantantequam Brentam traijccret,direptis;amp; Petro Lungarenfi eorum duce capto , incolumis iterfecit. Eiusdifeeffus Germanos ad-modumperturbatos reliquit; cum enim, vt ad Véron« præfidium, fuper alios trecend Galli cataphradi relinquerentur obtinere nonpotuiftent, omnibus quæ caa:ûate oc-cupaueranthoftibus prædæreliôtis,Veronam lèreciperc fucruntcoadi. Idco Vencto-rum copiæ,quibus ob Lucij Maluetij obitum,îoannes Paulus Ballioimperabat, ftatira Vicetiam receperunndeindeForumiulij ingreflæ, Cremonfadiruta,totam regionem, præter Grâdifcam fruftra oppugnatam recuperarunnqUarauis paucis diebus poftjoon-nulli pedites in Tirolenfi coinitatu conferipti, Cadoixim expugnarint, Bellonamq; di-ripuerint.Hac ratione,leuibus,pariiiq; rnomentirebus geftis, ea æftate bellicæresexi-tum habuerunt,finc vtilitate,fcd non line Cæfarini nominis ignominia,Venetorum aii-tem exiftimarionisincrcmenro; vtquibiennium iam à Cæfaris Galliæq; regis exercid-bus oppugnati, ad extremum cafdcm vires idemque imperium rctincrent ; quæ etfi di-diredô in Cæfarem tenderent, multô tarnen magis Galliæ régi nocebant: dumenim, velCæfarisfelicitatemamp; incrementum nimis timens, vel exfalfisia,dis fundamentis confiliumcapiens, neciam proxtma periculacernens ; vel auaritia prudentiam oppri-mentc,non ea auxilia Cscfaridat, ex quibus optatam vidoriam fperarepoftenpræbuit illi occatîonem, ac pene coëgit, vt ijs qui eins ab fe alienationem moliri nunquam dc-fiftebant,auresaccoraodarer; eodéq; tempore Veneris in co ftatu çonferuatis,vtmaio-ribus viribus ijs fe coniungcrc poftent, qui eius potentiam deprimere cupicbant ; vnde iam in Cæfaris mente,præfertim verô in Concilij negotio,nouaconfilia gei rainaic,ali-quod fignum incipiCbatelucere; quo in negotio, præcipuè poft Concilij Lateranenfis promulgationem refrixilfc videbatur : cum non vt fxpius promiferat aliquos Germanos

nos Antiftites Gcrmaniæ nomine mittcret;ncc procuratores qui fuo nomine federent: nec Galliç regis cxemplomoucrctur,quicômuni ecclefiæ Gallicænomine,vigintiqui tuor Epifeopos co delegauerat : reliquos omnes regni fui Antiftites, yel ipfofmet pro-fîcifcijVel procuratores mittere iuflerat:amp; nihilominus,fiue vthanc dilationem exeufa ret, fine quod reuera tale effet eius defiderium,hoc tempore,vt pro maiori Germano-fumAntiftitumcómoditate,amp;quodfeintereffeveile diceret, concilium Pifis indi-Ckum,aut Mantuam,autVeronam ,autTridentumtransferretur,poftulare cæpit: quK petitio varijs decauflis reliquis omnibus molcfta,tantummodô Cruceio cardinal! erat grata-.qui pontificatus cupiditate inflammatus,m quem fincm hæc diffidia feruerat,Cç-faris gratia,cuius erga fe beneuolentiæ plurimum confidebat,facile eo fe peruenturum [fperabat’.tamencum concilij cauffa fine Cæfaris autoritäre debilitata , acpcnèrnanca relinqueretur, de commun! confenfu Sanleuerinatem eardinalem Icgarunt; qui euirv rogaretjVt Antiftites,amp; procuratores tqties promiffos mittetet, fidemq; omnium nom! ne daret, eos quamprimùm concilium Pifis mcæptum effet,in eum ipi’um locû, quem ipfemetnominaret,translaturos; quod fi ante fieretjCommuni cauffæ plurimum obfu-turum oftenderef.præfcrtim verb illud maximi effe moraenti,concilium à pontifice in-diétû anteuertere. Cum Cardinale ad idem Galliæ regis nomine pctendum,cius frater Galeaciusprofcftuseft, qui felicitate ab Ludouici Storfiæ prioris domini infelicitate diffimili, Archipocomi munere ab ipfo ornatus fucrat.Rex autem cum mifit,præcipuè vtvarijs pollicitationibus,nouisqi conditionibus Cæfaris animum confirmarct; ob cuius varietatem,in maxima ambiguitate ac fufpicione verfabatur ; etfi codé tempore pads cum Pontifice fpe non caterer ; quæ cumRomæ per Nanetcnfcm amp;. Sttigonienfem Cardinalcs,in Gallia veto per Scorum amp;nbsp;Tiburfmum Epifeopos ageretur, eo vfq; per-dudaeratjVtpenèomnibus capitibuscompofitis, Pontifex conficiendi autotitatem Tiburtino Epifeopo roiferit ; quamuis mandato aliquas leges inrcrpofuerir,quænon. tncdiocrem voluntatis àverborum fono difcrepantis,cum præfertim ilium eodem rem pore penitùs bis contraria cum multis principibus confilia mifeere compertum effeti fufpicionem dabant. Qua in ambiguitate dum eaaguntur, parum abfuir,quin pontifi-cis repentinus cafus jOmnia cofilia, amp;nbsp;malorum quæ parabantut initia truncarit-.qui de-^ cimafeptima Augufti inmorbumincidens,quarto ægritudinis dieadeôingcntianimi defeétuoppreffus fuit, vtpet aliquot horas à fuis minifttis pro mortuo fuerit habitus; vndeipfum diemfupremum claufiffe, vndiq; faraaperuagata,multi Cardinales ab fentes , amp;nbsp;inter reliquos, qui concilium conuocauerant ,Romam verfus Itcr ingreffi funt. Nec veto Romæ minor concitatio fuit,quàm in pontificum morte foleat effcfimb maio rumtumultuurafeminaapparuerutit-.quoniamPorapcius ColumnaEpifeopusReati-nus, Antimusép Sabellus, iuuenes inRomana nobllitatc feditiofi, populo Romano in Capitolium conuocato, turbulentiffimaorafione eum adlibertatem capelccndam in-flammare conati funt.Scd duro nimia ambitione populum Rom.ad publicam rebelllo-nem excitare conantur,Pontifex à tam peticulofo cafu relpitauit;quo aliquantuluro le-uarus, maiore tarnen ipfius vitæ metu quàm fpe,fequcnti die Cardinallbus quafi in iu-ftum Senatum congregatis, nepotem à cardinalis Papienfis cæde haud quidem cauffa in iudiciofqubd temporis exigultas non patiebatuQada, quemadmodû antèfuerat c5 ftitutum,fedtanquam fadi pœnitenté,gtatia|atq; indulgentia abfoluit;amp; in eodem Se-natufuccefforis eleétlonc legitime fieri ptocurauit; cumep alios eis artibus quibus ipfe vfus fuerat ad tantum gtadumafcendcreprohibere vellet, Icgem ambitus in cosqu! vel pecunijs,vel alijs prçmijs ad pontificatum afpiratent ,horrédis poenis refertam pro

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mulgauinqua eleólionem aduerfum hanclegem fadam prorfus fuftulit; amp;nbsp;cuiuis card!

L naliad eam eledlonem impugnandam admodum facilem aditum patefecit ; quamle-gem,iamtum cumBononlæ effet,in nonnullos Cardinal es qui palam,vt poft eius obi-

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turn ad pontificatum affumerentur, cum alijs Cardinalibus pacifcebantur,indignatus

protulerat. Ex eo die, fiue id ex eius admodum firma corporis conftitutione proueni-ret, fiue fatis eum diuturniorüro amp;nbsp;maiorum in Italiæ calamitatum autor ac præcipua 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cauffaeffer conferuantibus, fanitatis figna euidentiora enituerunt; neq; enim medico

rum cur^ autremedljs, quibus in fupremo ægritudinis ardore,crudis pomisrebusep il-

lorum præceptis contrarijs vefccns, nulla ex parte parebat, eius falus tribui potent. Quamprimùm mortis periculo liberatus fuit, ad confuetos labores cogitationesq; re-dijtifimulq; amp;nbsp;pacem Cum Galliæ regejamp; ad Galloru perniciem fœdus cum rege Arago niæ ac veneto Senatu molicbatilr ; quamuis animo magis ad bellum quam ad paccm propenfo eflet^ aliquando tarnen mukis rationibus modo in hanc ,_modö in illam fcn-tentiamdiftrahebacur: adbellum,praîterinuetcratumin Galliæ regem odium,amp; quod non omnia quæ cupiebat in pace cÓfequi poflet, régis quoq; Aragoniæ tuncpotilfimû ne Galliæ rex rebus cum pontificc compofitis ftatim data occafione regnum neapolita-num inuaderet ,metuentis,contrariæ fuaüones incitabant; amp;nbsp;quo maiorem hæc côfilia haberent autoritatcmjprçter prioremclafTcm.,Petro Nauarro duce^ex Africa in Italiain tranfueétam, dertuôaliam ex Hifpaniamiferanqua quingenti grauis armaturæ,fexcen-ti Icuioris quos Giannettarios appellant,équités, amp;. peditum tria millia vchi dicebatur: quæ vires alijs addiræ, nec numero, nec hominura viituteerant parui momenti: amp;nbsp;tarnen idem rex confuetis artibus vfus, bellum in Mauros magis cupere,nec vtilitate,aut proprij commodi gracia,aut alia rc, quàm fua perpétua pontificiara federn obfcruantii ab eo remoLieri præ fe ferebat : cum verb foins fuos milites fouere non podet, Pontifi-cis amp;Senatus veneti auxilium fibi effe neceiïariumjad quç quo facilius acquiefeerent, eius copiæ quæ omnes in Caprças infulam propc Neapolim dcfcenderant,tranfitum ià Africam comparare fingebant : Verùm immoderatæpetitiortes pontifieem terrebanu hæ artes moleftiam afferebant; amp;quod is rex contrarias fpes Galliæ régi dare non cef-fibatjipfî notum cfret,fufpitionem mouebat : Venetosàfuavoluntatcnon deflexuros feiebat; verùm grauiïïim obéi lo fumptuum faciendorumfacultâtem exhauftamcire,3c Senatum per fe tunc temporis pocius adres fuastuendas,quàm ad nouum bellû, quod nillmaximis amp;penèinfinitisfumptibusgeripoffet fufcipiendumjpropcnfumeffeintel ligebat: Heluetios proptercommunem raultitudinis propenfionem Galliæ regis h(P lies fe declaraturos fperabanfed cum nullam eius rei certitudinem haberet,cosq; nun-quam Galliæ regis aôtiones penitùs reieciffe, amp;nbsp;multos ex prinGipib.gcntis,ad quos ex Gallica amicitia maxima emolumenta perueniebant, totis viribus incûberc,vt in comi-tijs quæ proximè erantfutura,cum rege fœdus renouarctur^ notû cfTetinon videbantur incerta fpe tot pericula fubeundazde Cæfaris animô,quamuis vehementer à Catholico regeincitarctur; amp;fuaptcnatura Gallico nominiinfenfiflimus effet, minusfperabat, quàm timebancum præfcrtim feiret ingentia recenter tum in fc,tum in Venctos illi fuil-feoblata; amp;firaul Galliæ regem maiorapoffe præftare,quàm quiuis alius promittcrc: quod fi Cæfar ei régi coniungeretur, illiusautorifate Concilium admodum formidabi-le futurîueiusq; armisbona nde,Galliæ regis vifib.acpccünijs,amp; cum vtriufq; regnorfi oportunitateiunéfis nullaviftoriæ fpes Pontificirelinquebatur j quæ aduerfusregno Galliæ folum vaidectiam difiicilis crauanimum ipfius crigebat,quodAngliæregé,Ca-tholici regis focerifuiconfilijs amp;nbsp;cohortationibusinée no facrolàndæfedis autoritate, quæ tune in Anglia erat maxima;amp; cuius nomine ardentiffimis precibus illlus opem ad uerfus Galliçregéjtanquam eeelefiæ tyrannum amp;nbsp;cuerforem imploraucrat,impulfum,. Galliæregno bellum illaturum fperarct.Sed cnim ilium regem mfitum à natura Angliç regibus cundis amp;nbsp;populis,in Gallicum nomen odium,iuucnilis ætas,atq; ingens pecu^ niarum copia à pâtre rcliôta;quam fama eratnon àleuibus orta autoribus,ad vim inerC dibilem afccndere,multô magis incitabannquæres adolefcentcm,nouum regem,qui-que in domo fua nihil vnquam nifi profpcrum fortunæ curfum viderat, maiorum fuorû gloriærenouandæcupiditate inflamroabant, qui Galliæ reges apellati varijs ætatibus viôlores eo regno maximis bellis vexato,non modo Ghiennam Normaniamq; opulen taspotentesqiprouincias diu poffederantjacprælioapud Piétoncs commiffoloannê Galliæ regem cum duobuslibens,mulcisque regni principibus cæperant; verùm eïiatn Lutetiam Parifiorum,totius Galliç caput,cum optima regni paite,tanto fucceffu amp;nbsp;ter-rore occupauerant, vt conftans opinio fit,Henricum qulntum ipforum regem,nlfi in æ-tatis flore atq; in ipfo vidoriarum curfu morbo effet extinôàus, totum Galliæ regnum occupaturum fuiffe. Quorum triumphorum memoriam,cum nouus rex animo volue-ret,etli pater eius moriens, paccm cum Galliæ rege in pnmls tuereturpræcepiffet; qua

L I B E R D Ê C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;347

foîa Anglic reges tutö ac féliciter rcgnare poflent, incredibili ardore mouebatunbel-lumveroab AngliSj regiGalliæpræfertimcodem tempore alijs bellis implicato,illa--tuin,quodamp;illius regni vifcera peteret amp;rerum præteritarû recordatione, Anglicum notnen Gallis admodum effet formidabile,maximimomenti effe nemini dubium erat: amp;tamen Pontifex ob barbaræ fidei inconftantiam,amp; regionü longinquitate,fua confi-liaftabilire non poterat. Hæ erant pontificis fpes,atq; bis cogitationibus àgitatç.Ex altera parte rex Galliæ à Pôtificio beilo abhorrebat, pacéq; exoptabat, cuius interuentii amp;inimicitiâ pontificis amouebat,amp; feab importunis Cçlaris petitionibus,ac_feruiendi neceffitate liberabatmec in côcilio Pifano, a fe folummodô vt pôtificis animû hoc me-tu ad pacem fleaerct,introduâ:o,modô cardinalibus alijsq; qui vel côfenfiffent,vel ad bæfiffent ignofceretur,tollcndo,di}ficilis erat.Contrà verô,Bononiæ rcftituendç poftu latio,quôd eius ciuitatis fitus ad fe infeftandû effet maxime opportunus, eu fufpenfutn tenebat; verebatur enim ne Pontifex no fincerè pacem accipcret,nec fi occafiones redi rent,animo adtuendâ prompto,fcd vt fe à pvæfenti concili) armorunu^i; periculo libcra-ret ‘..Cæfaris tarnen animû magna pollicendo fe poffc confirmarc fperabanquod etiam tum no tanquamalienatus,fed velut focius de cômunibus rebus fecum ageret, amp;nbsp;inter cetera neBononiamtantiponderis vrbem in pontificis poteftatê redire fineret,hortare tur. Aragoniæ verb amp;nbsp;Angliæ regibus, etfi vnius iam penè apertæ effentaélioncs, amp;nbsp;de alterius mente fparfi rumores ; amp;nbsp;quamuis eorû legati fimul coniunai,prius moderatis verbis,atq; in fpeciem officiofis amp;nbsp;amicis,mox vebementioribus,vt Cardinales regniq; fui Antiftites ad Lateranenfe concilia ire iuberet,amp; ad pontificem Bononiam facrofan-tee fedis ciuitatê redire permitteret bortati eflent,rton penitiis diffidebat-.quoniam bine Anglo in fœdere fe permanere vellc fimulâte, multisq; ex fuis eius rei fidé facientibus, illû aliquid in fe môliturû non credebatfillinc Aragoni) artes amp;nbsp;fimulationes, eiufmodi crant, vt rex minore faólis quàm verbis quibus fe nunquam aduerfus ipfum arma futn-pturum afferebat,habita fide, regem ilium cumhofiibus,aperto marte no effe fafturû, quemadmodumoccultis tôfilijs faciebat, ex parte fibi petluadtripermittcret.Quibus vanis opinionib.itadecipiebatur,vt eu ab ijs qui apud Heluetios faéliohé ipfius feque-bantur,eam genté fi de augendis penfionib.affcntiretur reconciliari poffc fpes fieretj qubd fibi mulftaimponi nolle dicer et,denuoptinaciter denegaritiimô remedijs afpe-riorib.vbimitiorib. eratopus adbibitis,nc ex Mediolanenfi agro cômeatû habere pof-fentvetuif.quo cû ob regionis fterilitaté maxime indigerét,illos earatione ad feedus ve teribuscôditionib.redintegrandûfledi poffefperabat. Inteteadies primus Septebris fuperucnit,Pifaniconcilij aufpicijs deftinatus ; quodieprocuratores Cardinaliù, Pifas profeôtijillorû nomine quæ adaperiendù conciliûrequirebantur peregerût;quarePô-tifex vehementer cómotus,qubd Florentini vt id cóciliabuli in fua ditionc fieret,aflens fi effentÇboc enim nomine femper apellabat)Florentlâ amp;Pifas,amp; quotquot ei côcilia-bülo faucrent,facris interdixit,dirisqi deuouit, omnibusép eispœnis, quæ feuerifftmis legib. in fcbilraaticos,atqi bçreticos(,confecratis enim verbis raibi eft Vtendû)funtlatæ, fubiecineisq; armorü vim minatus,Mediceum cardinale P erufiælegatum legit: amp;nbsp;poft paucos dies defun£to cardinale Rhegino Bononiæ lcgato,ad ealegationê tranftulit: vt eorû iraperij æmulo tâta eu autoritatc in finib.illorû propemodû côllituto, cos in metû confufionéq; conijeerenex eo enim ftatu in quo tunc ilia ciuitas erat,facilèid fieri poffd fperabatmamprætcr qua qubd Mediceæ famlliç reditu nónulli optâbant,intcr optima» tes difeordiç faôVtonesqgantiquæ eius vrbis ægritudines regnabant,hoc tépore cxreip. Vexilliferi potentia amp;nbsp;autoritäre fufcitatæ-.quâali) ambitionc amp;nbsp;çmulatione incitati ferre non poterant; alijs ipfumin deliberationibus forte plus quàm eius dignitati conue-riiretfibifumere, refiquis eam partem non relinquere quam eorum dignitas mereba-

1 tur moleftum erat ; querebanturque ciuitatis ftatum in duobus extremis, hoc eft, in publico capite, amp;nbsp;popular! confilio pofitum,fecundum rcétam rerumpublicarum for-luam, bene conftituto Senatu carere : cuius beneficio, prætcrquam tpuod effet velut quoddam intet duo extrematemperamentum,optimates, quiq; virtute præftarcnt,di-

\ gniorem in republica gradum affequerentur : Vexilliferum autem præcipuc ad hoc \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfum ordinâdum dele£tum,vel ambitione, veïinanifufpicione contra facere aiebant

quoddefidcrîum quamuis æquum, non tarnen tantiponderis, vtillorum animos in fa-ólionesdiftraheredebueritmam etiamfmehoc honeftum locum obtinebantj neefine illis publica negotia deniq; perh’cicbantur : quæ res in ca ciuitâte grauiffimorum malo-rum origo amp;nbsp;prçcipua caufTa fuerunr.Ab his initijs inter ciucsoita difTenfionc, cum Ve xilliferi aîmulis, iple eiusq; frater Volatcrranus cardtnalis è Galliæ rege pcnderCjCius-que amicîtiæ plurimùm fidere viderentur, quantum poterant ea quæ in regis gratiam dccernendaerant, Ponrificem fuperiorem cHe cupientes,impedire conabantur. Hiiic quoq; fiebatjVtMediceæ familiæ nomen minus odioium eflé in ea vrbe incipcrcuquo-niam potenriores ciues, qui reditum illorum non cupiebant, ob Vexiiliferi æmulatio-netn, non amplius cum alijs ad eos pcrlequcndo$,nec(vt alias fadum erat)ad reliquo-rum ciuium cumillis commerciai npedienda confpi abant: quin vt Vexilliferum vre-rent,fe ab illorum amiciria non alicnos ofteiidcuies,aiijs ad corum dignitaté expeten-dam ferè anfam præbebant : ex quo illudoricbatur, vtnon inodoij qui reuera illorum crantamici,qui quidem magninô erantmomcntgrerumnouarumfpem concipeient, fed eriam multinobiles adolefcentes vel immoderatis fumptibus,vcl priuatis odijs,v€l alios dignitaté fuperandi cuniditace incirati,{tatus mutationem ex illorum reditu appc-terenr.'hanc autern animorum atfcctioneni,pcrniultos annos fummo aftu nutrieratau-xeratq; Cardinalis Mediceus : nam port Petri fratris,cuius nomen formidabile amp;nbsp;inui-fum Cl at,obitum, Florenrinis rebus iele imraifcerc nolle,nec ad priftinam fuorum am-plitudinem alpirarefingens, femper omnes Fiorentinos quiRomam irenthumaniJfîi-mè acceperat: omniumqp negorijs promptèfufceptis,nec minus quàm aiiorum,eorum qui fe fratris inimicos oftenderant, omnem culpam in eum transferens, quali odium amp;offennones illius moiteeirenrexcinélæ; quo in agendi modo cum plurcs annos per-fcucraffet,fama quam in Romana curia comparaucrat comité,hominis erga omnes natura liberalis, comis amp;humani, Florentiæ mulrorumgratiam promerucrat:amp; ideôIulius, illius imperij pcrturbandicupidus, nonimprudenter ilium ci legation! præfecit. FlorcntiniàPontifîcis fententiaad fterum (fuppreffaPifanivtminuslæderentappel-latione)amp;vniuerfæEcclefiæconcilium prouocarunt: amp;perindeacii fententiæ latævis prouocationc eflet lùfpenfa , iupremi magiftratuspræcepto, quatuor præcipuorura templorum facerdotes, res faci as in fuis templis publice pcragcrc coëgcrunt : ex quo magis ciuium dilfenlio, cum facrofanétam autoritärem vciobrcruare,vel conteranere in cuiusq; elîet arbirrio politum,apparcbat. Quocirca Atagoniæ Angliæqjrcgum lega-ti denuo apud regem Gallic agere cæperunr,pace cum Pontiliceoblata,eaconditione, fi Bononia Pontiucircddcrerur; à Cardinales ad Larcranenfe concilium proficifeeré-tunquibus veniam Ponhficis nomine polliccbantur. At rex cura propter Bononiam af-fenriri nollctjfc vrbem contumaccra amp;nbsp;ab ccclefia alienam non tueri refpondit,cum e-ius iinperio aenutu ruine,quemadmodum amp;nbsp;per multos annos anteluhj pontih'catura gubernaretur : qui maiorem autoritatem quàm eîus maiores habuifient fibi depotccië non deberet; Concilium quoque Pifanum, honeftilfimoac fanftiflîmo confilio intro-dudumfuiffe, ad corrigendos apertos amp;non ferendos error es, qui in eccleha clfenG cui,ü Pontifex,vt æquum erar,ad id concilium vcniret,hne feditionis vel diuifionis pe-riculo antiqutis fplendor facile reddi pofiet : fe ipfius immiti natura,ammoqj adbcila amp;oifenlionesaccenfocoaâ:umfuificBononiæpatrociniuralùfcipcrc ; quam honoris fui cauffanonfccus tueri vellet, quàm Lutetiam iplara Parihorum vrbemefîetdc-fenfurus.Pontifex igitur omnibus pacis cogitationibusdepofitis, ob antiquaodia ani-miq; impocentiam, ob Bononiæ cupiditatem, amp;nbsp;conhltj odium acmetum,ac deniq; fi in deliberando diutius hærcrct, ne ab omnibus defercrctur veriius ; quia iam Hifpani milites quafi in Africam efient traieôturi, ad Capræas iniulam nauesconfeendebant, focduscjuod cum Catholico rege amp;nbsp;veneto Senatu traôtabaturpcrfcerc fiatuit: quod quinto Oófobrisdie coram Pontifice, Pontiheumque collegio in diuæ MariæPopula-ris, folemni riru promulgatum fuincuius hæc étant capita: Fœdus hoc præcipuè ad ec-clefiæ concordiain tuendam fieri ; amp;nbsp;ad Pifanum concilialibum fehifraatis immincntis anteuertendi cauira,extirpandum: Bononiam quæ optimo iure ad facrofandtam federn pertineret, reliquaqi oppida amp;nbsp;loca quocunq; modo ad pontificatum fpeclancia,(qui-bus

LIBER DECIMVS.

bus verbis Ferravia comprehendebatur)rccupcranda, atq; ad eos qui fefe his rebus op ponerent,aut quouis modo impedire niterentur(his-verbis rex Galliç notabatur)ltalia pellendos validus inftruerctur excrcitusdnquo Pontifex quadringentos srauis,quin- / gentosleuis avmaturç équités,fex millia peditu aleretiSenafus venetus ôœngetos ca-/2^' tapbraftos, mille leurs artriaturae équités, militû oÄo millia: Aragönius vero cataphra-dos mille amp;nbsp;ducentos,équités leuis armaturæ mille, amp;nbsp;Hifpanorù peditu dcce millia, ad quos fouendos Pontifex toto belli tepore in fmgulos menfes vigiriti ducatoru millia numeraretitotidemqi venetus Senatus,duorum menfium ftipendio in præfentia hume rato :intra quos merifesin Aemiliam,velquocunqucfœderati conuenHfcnt,amp; ipfi con-uenirent; Aragonix rex duodecim triremes armaret, Veneti quatuordecim,qui eodem tépore in Infubria Galliç régi bellum inferrent; his copijs vriiucrfis Raimundus Cardcgt; nius,pâtriaCatclanus,tunctemporisregnineapolitaniProrexprçcffet;frinlnfubria'ali quod oppidurri, quodimperij VenetorUmfuiffet, cäpcretur,eius elfet,cui àPontihce adiudicatum effet : Scd Pontifex ftatim peculiar! fcripto Venetis reftitui debere declarauit : Cæfariamp; Angliæ re^inhoc fœdereeft rehóluslocus;infpcm,dubiam tarnen,cum à Galliç rege tandem poffe difiungb huic exprcffoEboracenfis Cardinalis confeniu,quifempcrfœderis confilijs interfuit: quo fœdere iôto,Hieronymus Donatus Venetus orator,prudétia ac dexcritate fuaponiificiadmodum gratus, quique cam ob cauffampatriæ in fualegatione valde vtilis fuerat,obi)t. Hocfœdus à P ontifice,Italic àBarbaris libcrandxfpccie pcrcuffum,varias in hominum animis pro ftudiorum in geniorumq; varictate interpretationes excitauit : multi enim nominis fplendore fuaui-tatequecapti, tarnfublime confilium fummis laudibusin cxlumefferebant, amp;nbsp;mu-nusreuera pontificia maieftate dignum apellabant i neclulijanimialtitudincm,ge-nerofum magis negotium, necminus prudentix, quam magnanimitatis plenum potu-iffe fufeipere, cum fua induffriaBarbarorum arma in Barbaros commouiffet: vnde ma-iori externi quàm Italic! fanguinis copia aduerfus Gallos effufa, non modo languini, noftroparGeretur,vcrùm vnapartiumpulfa, facile admodu foret Italicis armis alteram iam debilitatam eneruatamque tota Italia proftigare : ally forte interius rerum naturam riniati,ncc oculos fibi nomims fplendore prxftringi hnétes,verebantur ne bellaltalie à Barbaris liberandx gratia incçpta,multo magis vitales huius corporis Ipiritus exinani-rent, quant ilia quæ aperte amp;nbsp;certiffimo eius opprimendæ confilio cxptä fuerant; amp;nbsp;maiorts temcritatis quàm prudentiæ efle,fperare,ltal!ca arma, virtutc, difciplina, exifti matione,amp; ducum autoritäre vacua,nee principum fuorum animis con!unâis,ad vióio rem Italia pellendum foreidoneaiquibus eth omnibus reliquis remedijs deficerètur, facultas viäis,fe itei um ad comunem omnium Italorum pcrniciera coniungend!,nun-quam effet defutura,multoq; magis verendum effe, ne hi noui motus, nouis genribus Italix diripiendç occafione datent,quàm Pontifi cis ac Venetorum cóiuilótione Gallos amp;nbsp;Hifparios domari pofle fperanidu: Italiæ optandum effe vtdifcordia amp;Principum nö ftrorum male fana confilia externis armis aditum non patefeciffenti verùmpoftquam fuo infortunio duo nobiliffima membra ab Galliç,Hifpanixt-p re^bus effent occupata, minorem calamitatem ducendam,fi; vterqî tandiu man fiffet,donc c diuina clemct!a,vcl fortunx benignitas maioribus fundamentis nixas occafionesadducerent : quoniam ex alteriusrégis ad alterum xquihbrio,eorumquinondumfcruiebantlibertas defendeba tur-.quam fi inter fe hoftiliaarma mifeerenv, quibus, vigente bello, partes adhuc inte-grx,dircptionibus,incend!)S,fangu!ne,miferandisque cafibus lacerarenturtac denique A vter illorum viftor cxrfteret,totani acerbiori atrocioriqi feruitute aflifturus effet.Ponti ’I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fex verö qu! fecus fentiebat,fpiritibus fuis nouo fœdere audis magisqt inffammatis ftä

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tim elapfo tempore,Cardinalibuscócilij autoribus adrefipifeendum prçfcripto,publi-'

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co Cardinaiium Se‘natu,folemni ritu conuocato,or tiatu pontificio in aula quam Regia

1 nuneupant fedens;Cardinalcs,Cruceium,Maclouienfcm,Cofentinu, ScBcllocaficfem \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;purpuratorum or dine dccidiffe,amp; omnibus pœnis,quibus hçr etici ac fchismafici fubij-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciuntur,obnoxios declarauiv.preterea admonitionem cadem forma in S anfeuerinatem

i Cardinalem,cuiadeum vtque diemnonfueratmoleftus,promulgauit:eodemép ardo-1 te ad armorum confilia progrcffusjHifpanorum aduentum continenter vrgebatiScvt 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G

350 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L ï G AE

ante omnia infeftis armis Florcntini perercntur in animo habcbat, vt elm remp. Medî-cea familia in priftinum reftitutaj in fociorum vota induccret:nec minus vt immcnfum odium Iduerfus Petrum Soderinum Vcxilliferum conccptum exaturarct,quafi illius autoritäre faftum effet,vt Florcntini nunquam voluerint à Galliæ rege diuclli; ac deinde concilium Pifiscelebraripcrmiferint: cuius confilijs multisindicijs Florentiamvf-queperlatiSjCum ad bellum fuftincndum varij apparatus ficrent,fuitinrer cetera propo fitum,valde æquum effCjVt bello à Pontifice iniufte illato,templorum faccrdotumque fortunis obuiam irctur,camque ob cauffam ad maximam pecuniç fummam depromen dam facerdotu natio adigercturdta tarnen vttuto loco dcpofita,ea,nifi bellum effet ilia tum no vterétunbelli verô timoré fublato ,ijs qui dedifsct,reftituerctur:cui rei à mulets ciuibus côtradicebatunatq; ab ijs præfertim qui pœnas pontificijs legibus in libertatis ecclefiarû violatorcs coftitutas formidarenmaxima verb pars,vt rcs à Vexillifero cuius autoritäre præcipué hoc confiliû manarc notû crat,propofitas impugnarénfed cù Vexil liferi diligentia,amp;multorü prçterea propenfionc,noua lex ad hoc côftituta in minorib. côuentibiis effet receptamec aliud prêter maioris Senatus, qui ad hoc ipfum erat côuo catus,approbationé,quidquâ deeffet, Vexilltferjp lege in hanc fenrentiâ loquutus efï:

Nemo eft,præftantifïimi ciues,qui qualis femper Pontificis in vcftram libertatem a-nimus fuerit iurc pofîit ambigere,non modo ex ijs quæ in prçfcntia apparcnt,quôd tam præcipitantcr,raultis veftris verifîimis rationibus nonauditis,nccfpe, qua nos effe-duros effe polIicebamurjVt intra paucos dies concilium Pifis tolleretur,admiffa,nobis facris omnibus interdixerit; fed raultö magis extotiuspontificarus illius adionum re-cordatione,quarumvtbrcuitcr partem aliquam commcmorem(omnes entmin mémo riam rcuocarenimis longum cffet)quis cftqui ignorer,nos in bello quod côtraPifanos geffimus, etfifæpiusfupplices rogauerinius, amp;nbsp;caufææquitas idmererctuneumquei-gncm qui non multis annis ante grauifïimarû perturbationum cauffa fucrat extinguere ad Pontificij imperij fecuritatem,amp;;totiusltaliæquietcmpertincrct,nullam opcm,nec apertam,nec occultam ab co cófcqui potuiffc?imo,qucmadmodum iam tunc fufpicio fuit,amp;poftnofl:ram vidoriam femper certiores fadi (umus ,quoties Pifanorumnuntij ad ilium veniebant,benigneaudiebat,varijsq; pollicitationibus corum pcrtinaciamfo-ucbat,quærcs in illo noncratnoua,fediam tunc Cardinalis cum effet incæpta: nam vt cuiuis veftrum noth eft, gallico excrcitu Pifis remoto, quantu potuit apud regem Gal-liæamp;Cardinalem RotomagenfenijVt nobis cxclufis Pifanorum patrocinium fufeiperer, procurauit. Pontifex fadus,nunquam aliquid quod illorum munerura, quæ Pontifices îargirilibcralitcrfolcnt,noftrç reip.cóccfïït,intanns enim noftris difficultatibusamp;angu ftijs,nunquam permifit,vt vel femel facerdotum fruótibus iuuarcmur,vt fæpius Alexan der fextus,quamuis tantus huius reip. hoftis conceflerat; fed in rebus minoribus codé animo queminmaioribusgerebat oftenfo, etiam à facerdotibus pecunia qua publicu Gymnafium foucremus accipere veruit,quamuis effet exigua fummajamp;tot Pontificum continuatispriuilegijs confirmata, quçq; in pium dodrinæ aclitcrarum vfum verteba-tur.Quod per Barptolomcu Aluianu Roma? cum Afcanio Cardinale,nó fine Ponrificis confenfu tradatnm fuit; cuius rei tunc non pauca ncque obfeura indicia,moxque mani feftieffeduscxiftitiffent,nifiquiintererantreliqui potenriores, Cardinalis improuifa morte pedem rctuliflcnt;amp; fublatis ctiam primis fundamentis, nunquam æquis noftris prccibus affentiri voluit,vt Aluianum in Romano agro milites cófcribere autalcrepro-hibcrct; quinimo Columnijs atq; S ab cl lis, per quos paruo fumptu pericula noftra auer tiffcmuSjCoriim qui in nos arma infefla coparabantjoppida inuadcre prohibuit. In Se-nefibus rebus,Padulfi Petruccij femper aduerfus nos patrocinio fufcepto,minis nos ad inducias protendendas aftrinxit; nec deinde aliam obcaufam, vtMontêpolitianum,ad cuius defenfionem milites Senas mlferat,rccuperarcmus procurauit, nifi quod metue-bat,ne Gallicus exercitusanobis in Hetrunam cuocaretur : A nobis autem nullam vnquamotfcnfioncmacceperaqquin femper decentireucrentia nos erga Pontificatum geffimus,illipeculiaritcr in omnibuspoftulatis,quæinpoteflatc noftraeffentgratifi-catifumus,nulloobligationisvinculoaftridi,imó contrapropriamvtilitatem ad Bo-nonienfe negotium copias conccffimus;atnulla officij, nulla obfequij ratione animus illius

iUius placuri potuît ; Éüius cùm multa alia extent figna,tum illud euidenti flimu m^quod neodio videar impülfüS5amp; quia in vniuscuiusque memoria efle fcio,tacitus prætcrire volo;cum de eo dico quodijs qui fe me interfcékuros (vtlenilfimis vtar verbis)pollice-banturjÄures accömódauitmon quidem odio mei, à quo nulla eft vnquam iniuria ane-ÛUS ,amp; quern Cardinalis cum adhuc eflet,femper honorifice accepeiat,verùm ardenti quo veftræ VObislibertatis adimendæ cupiditate flagrat: nam cunl femper ftuduerit vt hæc rcCpublicaimmoderatis iniuftisque fuis cupiditatibus acquiefccretj fuarurn expert farum pcriciilorumque effet particeps; nec ex confiliorum veftrorum moderàtione ac maturitate jteracrarium aliquid aut præceps decerni poffe fpcraret, ad tyrannidern in hanc vrbem inuehendam fincm fuUiil dir exit,tyrannidem inquam,quæ ex illo pendc-atjquæ non ad veftra commoda coftfllia dirigâtjremùepub. gerat,fcd ex illius libidinis impetu ducatur;quibus,dum ftbi vafta infintaq; proponitjpertraiftus,nihil aliud,nih bel la ex bellis ferere, perpetuaque incendia in chriftiana rep. fouere cogitat •- Sc quiscft qui polTit dubitare,nunc cum ärma vfq; adeo valida le illi cóiunóta oftenduntjCum Gal liætogatæ impcrat,cumSenefes illiusiufiafaciunt,vnde vfq;in noftravifeeraapertum ad penetrandum aditum habet,quin nos inuadere in animo habeat?quin apertis virib. id quod iaminfidijs clam tentauit,quodtato ardoretamdiu exoptauit, eoq; magis epo nos minus ad defenfionem effemus comparati,cólequiht conaturus?Sed li nihil aliud ciusrei fldem faccret,e[uod recenter Cardinalcm MediccumBononiç Legatum,vteun dem exercitui præficiat deftinauit;quern Cardinale nunquam in honore habuiqin que nullavnquam beneficia contuht,amp;cui nullo vnquam tempore fc vlla in re fidere prç fe tulit,nonne cius cofilia fatis patefacit? Quid hoc aliud fibi vult,nift dum ei qui adtyrâ-mdem in vos afpirat,autoritäre datjdum httibus veftris ilium proximum collocat ,,imq dum ilium tanta dignitatc, tanta exiftimâtione, armisq; munitum pene Ceruicibus veftris imponit,ad ciuesf ft qui funt adeo perdit! vt tyranidem libertati præfcranr )aniraa-dos,advcftriimperij populos hoc nomine concitandos^ Quoè cum itafint,himèihone ftiffirai college,multiq; alij boni-atq; integri clues,ad hanc libertatem tuedai'n,eosdera. apparatvfs qui ad certiflimum bellum faciendi efrent,fleri neceffe cenfuerunt,amp;quarn-uisvegem Galliç,faltcm proprij commodi gratia,valida nobis auxiliadaturum fitverifi mile,non deberaus ramen hac fpe frcti,ea remedia quç in noftra funt porcftarc prêter-mltreremec obliuifei multa impedimenta facile incidere poffe, quæ nos aliquaex parte ipftus auxilijs priuarent.Hoccôfiliûfalutare acneceffariù cffe,aliqué effe c[vd neget, inlnime credimus,amp; ft quis forte neget,fieri poffir, vt alia quam comunis vtihtaris cauf fa moueatur ; funt tanrien nonnulli qui cum vtrum nobis Pontifexbellura inferre in ani raohabeatlnce'rrifimus,aiuntmutlle confillû effc,illius autoritäre lxfa,amp; facer dotibus ad trihuta pendeda coa6tis,pótificiiuftam Indignarionis cauffam exhibcre, ac pene ad necefiarium in nos bellum proubcare; quafttottamq; perfpicuisfignis amp;nbsp;argumentis quæ fit elus mens non fatis perfpiccreturjaut quaft prudentia reip. reéïorum fir appara-tus,donecirruptionis initiu fiat, differre,äntc ab hofte Içrale vulnus acciperè vèllc,qua neceffariaaddefenfioné arma Induere. Alij, ne dluinam ira Pontificis irç adiungarnus, aliaratione falutinoftræ efle confulendura cenfenu cum nobls noeaneceffitas tngru-at,fine quanefas eftponfificlo iure,facerdoribus,eorumûe fortunis homines profanas pecunia Imperare.HæC quoq; ratio,! nobis atq; alijs qui hanc legé fuaferunt fuit expefi fa-.fed;cum publica ve étigalia quéadmodû feitis ad fumptus qui erunt faclêdi parua fints veftra verb cuiusép marfupiä ram diu ram que gr aulter exin anlra fuerint, certum'q; fit de-nuo inbello elfe prcmenda,gt;quis non videtmagnopere æquum amp;nbsp;neceflarium efle, vt fumptus qui nobis Inbello à feligiofis illato défendendis fient,aliqua exparre rehgio-forum pecunqs fublcuentUfèciuod quidem alias fæpe amp;nbsp;in noftra ciuitate,amp; multo ma gisapud orancs alios principes amp;nbsp;ciuitatcs vfurpatum eft; verùm nunquam neque lue ncque alibi maiorimoderàtione amp;nbsp;clrcurafpeétione, cum in alios vfus infuml non dcr hcant,imo inrutumlocum reponi,vt fi forte timor riofter vanus fuerir,ijsdem rellglofis reftituantur.Siigitur Pontifex bellum nobis non inrulerit, facerdotum pecunia incaóta relinqueturmec re ipfa aliquod onus illis erit à nobis impofirmfin infeftus nos adoric-tur, quis querl porcrit,fi,quibuscunque poflfimus modls,a taro Iniufto bello nos defen-

35» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R t AÉ I T A L I C AE

danius? quam caufTam præbctilli hæc refpublicajquæ non fpontCjfecî coadla,vt ei flo-* tifïîmiim eft,concilium Pifas conuocari pafTa cft, quamobrem ilium à nobis prouoca-tumaut irritatumefle dici polTit ? nifi forte dicatnrprouocare aiit irritafe, quihoftt impetcntiiuguliim velpeólusnudatum non porrigat, quamuis non is ilium proiiocat aur irritât,qui fe ad defendendum côparan quife vt illius iniuftam vim nô poflît rcpel-Icrc componitifcd niflnos compararemus,tune ilium prouocaremus atq; irritaremusi quoniam rei facile gerendæ fpe,veftrælibertaris funditùs euertendæ impetus amp;nbsp;ardof augeretur.Nec diuini numinis violâdi timor vos moretüntam enim graue atq; euidens periculum eft,eô loco res noftræ funt,eô neceHitatis redaôtç(neq; enim res vlla maior, aut in qua magis res agatur vcflra,in confultationem adduci poteft ) vt non tantùm ea huiufmodi fruduû portione,quç in pios vfus non vcrtitur,vti liceret,verumetiam facra tis rebus munus inijccre fas efiet : defenfio enim eft ex lege naturæ,cunClis mortalibiis communis, amp;fummi Dci voluntate omniumque gentium confenfu comprobara;vn^ cum mundoamp; orta,amp; defituraxui neque ciuiles neque pontifîciæ leges,homnium voluntate nixæ,amp; cards exarata* derogatepoftiint: eft enim hæcnon ab hominibusfa-ôta lexjfed ab ipfa natura in totiushumani generis peâoribus atquc animis inferipta, fculpta,infixa:nec veto donee ad cxtrcmamnecefiitatem redigamur cxpeôtandum cfc ad taicm enimftarum rcdaêli, amp;nbsp;abhoftibus feptiacpenè opprelîî, fera effent remédia,fera auxilia vbi venenum ad ipfa précordia vfq; penctrafter, prætcrea qui negari po teft in priuatis hominibus maximam efte egcftatem?cum oncra quç imponuntur,ad e-am fumptnum tenuitatem plerosq;^nc quibus,nifi maximo incommodo, multarumq; rerum,quæ ad illorum conditionem neceftaria funt,diminutionc, viucre non pofiunt, cogant ? Hçc eft ilia ncccff'■as legibus excepta;que leges donee eines veftri infamis periculum,ad eumque rerum fuarum ftatum redigantur,vt nccfcjnec familias fuas iam tueripoftint,expeôtari nolunt. Quidquod hacîcgenullum incommodumreligiofis affertur ? qui ea fuorum fruduum parte leuantur, quæ vel inutiliter conferuarent; vel infupcruacaneos vfus confumerent; vel fortaffe plerique illorum ( liceatmihihoc vti verbo)inparumreligiofasparuniquehoneftasvoluptarcs impenderenr. Omnium fa-pientum communis eft fententia,Libéras ciuitates Deofummopereplacere : quôd in ijsmagis,quàminalio reipublicæ generc,commune bonum conferucrur : iusfuuin vnicuiqucæqualitcrtribuatur; ciuium animi vehementius ad virtutem amp;nbsp;laudcm ac-cenduntur; religio colitur,facra peraguntur : amp;nbsp;vos exiftimatis Deo poffe difplicerc,fi adtantiprctij rem defcndendam,pro qua qui proprium lànguinem effunditfummislaii dibuselfcrtur,cxiguacaducorum aliarumque return portione vtamini ? quæ quamuis templis attributa lint, omnia tarnen ex raaioturn noftrotum in paupetes mifericordia, ex donis ae legatis eo perenerunt; amp;nbsp;quæ æque ad facrorum, quæ in bellis non minus 'quàm pro fane tes militum crudelitati atque auaritiæ fubiacent;quibusq; non magis in pontihcio,quàmfi ab quouis impio tyranno Turcisùe fieret,bello parcetur,falutcni tutelamquecxpendentur. Perte opem dues patriæ veftræ: veftram libertärem dum poteftis defendite: nihil vos Deo opt. Max. gratins acceptiusquefacere pofte vobis pctfuadctc,quàmbcllumàteéds,àprædijs,à remplis, à facrorum facrarumquevir-ginum fepris auertere : remedium efficacius nullum eft, quàm fi ijs qui vos lædcrc cogitant, oftenderitis, vos nihil quod ad defenfionem veftram facere videarur, elfe prætermiftiiros.

Vexilliferiorationeaudita, quo minuslexmaioris fenatus confenfu approbarctur, nihil fuit impedimento; quo fado etfi pontificisindignatiofnpramodumcreuerit,ma gisque ad foedcratos,vtFlorcntinis bellum inferretur,impellendos fuerit concitatus, nihilominns amp;nbsp;ipfum,amp; eos qui pro Aragoniæ rege în Italia agebant, Pandulfi Pctruc-cij fuafioncs ab hac fententia remouerunt: qui Bononiam péri hortatus,bcllum in He-truriagerideteftabatut; quôd Bononiam perfe addefenfioneminfirmam, Galliære-gis viribus tantùin defenlum iri diceret : pro Florentinis verb amp;nbsp;ipforumraet porentia, amp;nbsp;propriæ vtilitaris gratia, non minus quàm pro Bononienfibus, idem rex eftet pu-gnaturus. Florentinos, etfi animo in Galliæ regem propenfi effent, tarnen vt prüden tes,amp;ftatus fui cóferuandi cupidos,neminem in illius gratianijin tantis motibus, armis tentaflc

tentaflcjnec alia te illi adiumento fuiflejuifi quod adLongobardiç imperium tuendum idque ex commüni cum Catholico rege arque ipfo fœderc, eum ducentis caraphraôtis iuuaffent.Galliæ régi nihil gratins vriliusûe fieri poficjquàm Florentinos cogéré à partium æqualitatedifcedere , illorumquecaulfam cum fuacaufla coniungere,fumm3e imprudentiæ effcjquos rexhullius precibus acpromiflis fuas partes profiter!,impcUere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

potuit,cos ab ipfius rcgishoftibus,adid compclli, quodillefua autoritäre confequi no , potuilfet:concilium Pifis celebrari,Florentinis moleftiflimum eflejmultis fignis ab om nibus perfpici; fibi verb certô compertum efle; nec aliam ob cauflam aflenfos elften! fiquöd Galliç regis poftulatis,ftatim poftBononix defeftionem faótis,cum nulla arma illi oppofita in Italia cernerentur, Cæfarisquc autoritärem confilio adiunftam efle cer-tura effet,amp; Catholic! quoque regis cófenfus accedere crederetur, repugnare non fint aufiffc pari rationc feire Florentinos non laturos effc,vt fnb eorum imperio Galli milites moraientur: eis minari ,aut eos irritat e, valde pcrniciofum tore ; imó contrà,man-luetudine cum cis agere; amp;nbsp;quafi excufatiönes corum admitterentur,prxfcferre,vnhfli ’ mum efle ; tali naméjue progreflu,vcl temporis fucceflu, vel aliqua occafione !d coule qui poffe,quod nunc non eflet fperandum ; vel faltcni timoré ad noua confilia capien da minime corapulfi, Itafopirentur, vt periculofis temporibus non nocerent ; amp;nbsp;parta viótoria,cam Florentin! rcipublicæ formapræfcribere,quam aptiorem cenferent in fo ciorumpoteftatefore.Pandulfi inhaccauffa autoritäremminuebat, quöd ilium pro-priæ vtilitatis gratia in Hetruriaram graue bellum,quo fine ab amlcorum exerciribus, fine ab hoftium copi)s,æquè omnes agri ac regiones vaftarentur,minimè inchoari cupe rcanimaduertebant ; verùmcius rationes vifs funttam validæ,vtfacile Florentinos tunc non inuadere decretum fuerit-, quod confil!um,content!one non multos poft dies inter Florentinos amp;nbsp;cardinales orta,mag!s probatura fuit. Cardinales quemadmodunl fupràdiâmmeft,pr!mi concilij aótionibusnoninrerfuerant ,quoniam ad Burgum San-doninum,fiue vt Anriftites qui ex Galllia veniebant,fiue quos Romanorum rex mittere promileratexpeôtarent,fiüe alijs de cauflishæleranf. quo ex loco cum diuérfis itincri-bus abijffent,duos Hifpanos qui Bononienfi itinere profeétiétant,Pontifie! réconciliai! cupere famafuit ; quod illos femper cum Arâgoniæ regis legato,qui apud Ponrifi-cemerar,confiliahabere cognitum effetiSc quod publicam fidcm,vttuto Florentiç mi nere poffent, à Florenrinis pet!erant,obt!nuerantque, banc opinio nem augebat. Sed cuminMugellanum agrura peruen!flent,repentè Lucam vertus vt alijs coniungeren-tur iter ceperunt : fine quod teuerafte Temper in animo habuiflent; fiue quod in Cru-ceio cardinal! tandem antiqua ambitio plus potuerit, quant recens metùs i ftuc quod ' !b! priuaftonis accepto nuntio,de concordia iterum cum pontifice farcicndadefperarir.

Eodem tempore tres Galli cardinales,Maclouienfts, Alibretus, amp;nbsp;Belocaftus,cum-queijs Gallix Anriftites, Pontreraulenftitinere Apenninum tranftbant,quos ex Lon-i gobardia, ad eorum petirionem feqUebantur trCcenft Gall! caraphvaóti, Odetto Foif-I feo Lautreccij domino,duce, eu! à Cardinalibus concilij euftodia ératdemandata; vCl 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod fine talipræfidio Pifis effe periculofum cenferent; vel vt concilium Gallix regis

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;armis munitum,matorem hab eret autoritärem; vel qüemadmodum aiebant^vr eos qui

l ipforum decrctis repugnare aut non parère auderent,cohibendt haberent facülratcmi l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;At Florentin! bac re cognita,qux donee copix in itinere fucruntipfoslarucrar,Pifano

1 rum in fe odium conftderantes,fupcriorem defeiftionem Carolo rege prxfcnte amp;nbsp;con-* I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cedente fa£tam,quamq; GallimilitesinPifanûnomenpropcnfi.fuifl'entmemorcs;prç

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tereane militariinfolenfta,âliquagtauis commotio orit!poffctveriti;fedmulto raagis

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne fi Gallix regis copix Ptfas venirent, fieret (occulto fortafle regis confilio quot;) vtHe-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;truria efferbclltfedcs,in tanta vrbe, tantum milirum nttmerum non recipere decrcué-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tant .Itaque ftatim regfis figntftcarunt ,eam oram, ob anguftiam amp;nbsp;fterilitarem vixmul-*

t titudini quæ ad concilium conueniret alendx, nedum altjs accipiendis fufltcere-, nequt » opus effe, cum ca vrbs ab ipfis ira gubernarerur amp;nbsp;euftodiretur, vt Cardinales in el 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftnevllovelforis,vel!ntuspericulimetu,commoraripoflent : amp;nbsp;Maclouienfi Car-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dinali,cuius voluntatem in bis rebus Galli fequebantur, fe milites Pifasnon admtt-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tere ftatuiffe tndtcatunt; qui verbis affenfu ftmulato, ab alia parte , ntilites feparatim

amp; quàm mînimo ftrepitu fieri pofletjpgredi iubcbat,ratusvbi Pifas propius acceffifsér, autvi,aut arte, aut Florentinis tanta cum regis iniuria prohibere minime audentibus, in vrbem fefe immifiuros:fed cum rex, fe contentum efTe vt non venirent apertè rcfpo-difret,Florcntini ad Maclouicnfcm Cardinalem fuperbiç illius parem miferunt legatio ncm,Francifcum Vidoriunijqui ilium certiorem facerct,fi cardinales cum armis fines ipforumingrederenturjuonmodo Pifas nôadmifluros,fedtanquamhoftcs perfequu- ' turos: idem fi carhaphracH ApenninumHctruriam verfus tranfirentjquoniam cenferét nonaliamob cauflam fieri,quàmvtclam,velaliqua fraude Pifas ingrederentur: qua legationc motus cardinalis, copias trans Apenninum redire iulfit: Florcntini,vt cum CO prçter Lautrechij amp;Caftellionei copias centumamp;quinquagintahippotoxotç mane rent,permiferunc. Cardinales omnes Lu cam conucncrunt:cui vrbi pontifexhacdeca-uffafacrisinterdixit:vbi Cofentino,quiintrapaucos dies fupremumfuum viditdi-cmjægro relicto, reliqui quatuor Pifas contenderunt : nec lætis Magiftratuum animis, nècmultitudinis reuerentia obfcruantiàùe accept! : quoniam Florentinis eorum ad-uentus erat moleftifiîmus; amp;nbsp;concilij caufia chriftianis populis, nec grataerat, nec alicuius precij :nam ctfi ecclcfiæcorrigendætitulus effet honeftifiimus, maximeque vtilis, imo vniuerfæ chriftianæreip. non minus ncceffarius quàm gratus, tarnen autores ambitione moueri, amp;nbsp;rerum fragilium cupiditate irretitos,communis bonis fpecie de priuatis commodis contendere, eosque ( quiconque tandem illorum pontifex fieret ) non minus corredtione egcrc,quàm ij de quibus corrigendis agebatur : amp;nbsp;prætcr facerdotum ambitioneni,principum deregnorum controuerfias concilium excicaiTe,amp; fouerc, omnibus notumerat* Has Galliæ regem ad id procurandum impulilfe; has regem Romanorum ad confentiendum; has Aragoniç ad id ipfum oprandum excitaffe. Cumigitur concilij cauffæ præcipuè armorumimperiorumque cauffam adiundam ef-fepalàanimaduertcreturjpijs rerum rcligiofarym nominibus,belloriira,o{fenfionuraq.; inftrumcnris,rcs prophanas procuraripopuli perhorrefeebant : idconon folùm in i-pfo vrbis ingrefiu manifefiè apparuit commune odium atque contemptus , fed in ipfius concilij adionibus apertius.facerdotibus namquead primam feffionem in prx-cipuum vrbis templum conuocacis , nemo religiofus intereffe voluit : amp;nbsp;illiusmct remplifacerdotes,cum Patres vellcntiuxtaconciliorum ritum,facra quibus diuini fpiritus numen inuocatur celebrate, apparatus cis commodate reeufarunt ; deinde ad maiorem audaciam progrcffi,claufis rempli foribus aditum nrohibucrunt. Qnæcïi cardinales Florentix per fuosquefti effent,templa inftruincntaque ad facrapcragenda deftinara,illis minime negari debere impcratum fuir; ca tarnen conditione, nc facerdo tes interefïè cogerentur : his pene inter ie repugnantibus dccretis ex ciuium diuilione manantibus,quibus hinc confiliumin fuas vrbes lecipiebant; illinc idipfiim conremni permittebantjVno codemq; tempore amp;nbsp;pontificem offcndebant,amp; Gallix regi non fi-tisfaciebantiidcirco cardinales Pifis fine armis morari pcriculo minime carercrati, concilijque autoritärem in vrbe quxipforum decretis nonpareretimminui, quampri-mu concilij fundamentaiccifrcnc, indedifccdcre cogitabant: vcrùm cafus quidam,qui quamuis effet fortuitus, habuittarnen ex mala hominum affedtione principium,eos accelerate coegitmam cum Gallus quidam miles mcrctrici publico in loco nefcio qua iniuriam intulifîetjà circunflantibus clamore fublato, multi Galli, tam milites, quam cardinalium,reliquorumque Antiftitum familiäres,cumarmis ad rumorem acurre-runt: concurrere viciffim multi Pifani populates amp;nbsp;Florentin! milites,amp; illis gallicuin nomcn,his verb Marzochi, quod eftreipublicx Florcntinæ Leonis infigne,acclaman tibus, cæptum eft inter eos acre certamcn:fcd Gallorum ac Florcntinorum ducum concurfu,multisiam vtrinque vuulneratis,amp; inter ceteros Caftcllioneo,quiab initio fine armis vt periculû auerterct accurrcrat,amp;Lautrcchio,qui candem quoq;ob cauf fam aduolarat,quamuis vterque leuiter vulneratus tumultus tandem fedatus fuit. Hic aurcm cafus,cardinalcs,qui fortè eadem hora in propinquo Michaelis tcmplo couenc-rantjtanto terrore repleuit, vt poftero die fccunda habita fcffionc, qua concilium Mediolanum transferre ftatuerunt, fumma celetitate ante quintum decimum ab aduen-tuipforum diem difcefferint,ingcnticum Florcntinorum Pifanorumque lxtiti3,nec miners

minore Antlftitum qui concilium fcqucbantur gaudio,qui fe in locum xdificioriim in-commoditate,multisque alijs ex belli diuturnitatc acceptis detrimentiSjfaccrdotum Gallorumque dclicatæ opiparæque vitacminime aptumjVenifTe ægrè Ferebant; amp;nbsp;mül-to magis,quia cum regio imperio contra propriam voluntatem veniflentdocimutado-né amp;quemuis cafum,quo concilium difticiliusredderctur,intcrponercr,produccrctur dilToluereturùe exoptabant. Mediolaniveropopuloruracontemptu amp;nbsp;odio vbique cardinales perfcqucntc,cadcm vel maioraimpedimentainuenerunt: quoniam Medio lanenfium lacerdotum natio,quafi earn vrbcm n(5 ecclefiæ Romanç cardinales vbiq; fe re honorati,ac penè pro numinibus culti ingrelfi elTcnt, fed homines proFani, amp;nbsp;exe-crandi Ifatim per fe àfacris cclebrandis abftinuit; cumq; in publicum prodirenr,vulgus palam illis imprecabatur, incompofitisq; geilibus ac verbis ingnominia afficiebanpræ-ferfiravero Cruceium cardinalem,qui huius rei autor habebatur;quique,quôdih poftrcma Pifis fafta feflione, concilij præles fadus effet, magis crat hominibus inui-füs. Peromnes vias plebis murmura exaudiebantur: conciba,fauftasprecaiiones,px cem, concordiam adducere folere: hoc,imprecationcs, bella, difcordiasqueadferrc: alia concilia ad remp. chriftianam diffidentem compulandam conuenire folere :hoc autem ad copulatam diffipandam effe conuocatum. Huius peftis contagium in o-' mnes,qui eos acciperent,qui parerét, qui fauerent,qui quouis modo cum illis verfaré-tur,quiucaudirentafpicerentûe manare; necexillorum aduentu aliud quam fangui-nera,famem,peftilentiam,amp;tandem corporum animorumq;iafturam expeétari poffe. Hos penè iam feditiofos fermonçs cohibuit Gafto Poiffeius, qui paucos menfes ante Longauillç difccflum, Mediolancnfium imperio exercituique præfeaus fuerat ; graui ffimis enim legibus facerdotes facra muneraobire herum,amp; populum in pofterura mo deftè loqui coegit. Elis difficultatibus parum féliciter concilij aufpiciaprocedebant; cardinalium verofpe illud multô magis turbabat,qu6d Cîcfarprocraftinâdo,nec Anti-ftites, nec procuratores mittebat, quamuis præter tot antca fada promiffa, cardinalis Sanfeuerinatife miffurum confirmaffet, Gallixque régi continenter confirmaret ;imo codera tempore,fiue vtfe cxcufaret,finc ab alijs perfuafus,cxipfius dignitate non effe, propriorura regnorû Antiftites ad concilium Pifanum mittcrc,nifi totius quoque Gcr manicæ gentis nomine idem fieret, Gcrmaniæ Antiftites Auguftx Vindelicorum,vt quaratione in illius concilij rebus progrediendum effet in commune dcliberarctur, conuocauerat; Gallis tarnen fehac ratione vt omnes mitterent effedurum affeue-rans. Angcbat quoque regis animum confiliornm varietate ; nam prxter tarditatem in -concilij rebus declaratam, concordiæ cum Yenetis ineundæ ferraonibus,de quamul-tis pollicitationibus pontifex atquc Aragonix rex fatagebànt, palam aurcs accommo-dabat.qucrebatur præterearegcm no puduiffe,tam aperte Camcracenfe feedus viola re-, amp;nbsp;in hac recenti non compofifione fed proditione,fe velut appendicem nominate; amp;nbsp;Galeatio Sanfeuerinio,vtiplemcttanquam pontificishoftis Romarn peterett feil illi pattern copiarum, amp;nbsp;maximam pecunia: vim rege fuppeditante, ptoponebat; nec tamenhæc ea animifirraitudinc,quin adhuc etiàmft omniafua poftuiataaffequeretur, quidfibi deliberandum effet dubitatct.In régis igitur animo foVrtæ cogitationes,curç-epue pugnabanf.fi Cæfarcm defeteret, cum cum boftibus fuis fadutum ••fin eum fuftiné ret,illius amicifvam ingenti prccio empturum; quç tes que frudus cfiet patitura ignora battit,quod ex rébus prçtctitis illud aduettcbatur,fçpenumcto plus ci malam admini-ftrationem nocere,quàm iuuarcnt vires.Kis ftudibus tex agitarus,vtrae res fecundç ne, an aduetfæ Cafiris,magis fibi effent nocituræ, apud fe conftituere nonpotetat. Eius dubitationé Cathiilicus rexquantû poterat augcbat,amp; quo ciusbellicos apparatus re-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facicbauquiGallie regis oratori ea de te cum eo agcnti,fc feederiRomano affenfum cf

fcucgauinamp;fœdus quod eûtege habcrct,fefcruaturû affirraauit:codcq;téporcTibur-ùuus epifeopus,pontificis nomme pace,pponebat,mod6 rex côcilio fauere defiftetet, dibononiç pattocinm déféreref.quib.côccffis,fe pôtificé nilïil noui in cû moliturü,vel

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lepr|ftatepollicebaiur.Regiminuspaxveliniquislegib.quabellipericulafumptusq;,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' qui amp;nbsp;hofti refiftedo, amp;nbsp;Cxfare fuftentîtdo penè ingétes apparebat, fubire difplice-

356 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

bat: tarnen quod ab Aragoniæ regc,armorürrt tcrrorc penè ad hoc cogcretur,indigna-batunmouebatetiam quôd pontihcem jBoiloniä recepta, amp;nbsp;concilij metu liberatum, pacem féruatunim efTe, difficilefibi promittcrc pofTet : quodque dubitaret, ne fi pro-pofitis legibus fc aflcnfurum oftenderet,pontifex vt alias fecerat,pcdem referret:atque itafuadignitate læfa, exiftimationc^ueimminuta, Cæfar, quôd fe in bello cum Ve-netis dcreliétOjipfc pro fc tantum pacem faccrevoluifiet, iniuria affcétum fe ccnfcre5 Ideo Tiburtino cpifcopo, nolle fe Bononiam aliter fub pontificatuciîe, nifi quem-admodumolimfolebat,difertèrefpondit: codemque tempore, vtcum Cæfare,qui Brunechij eratjquodoppidum Tridentonon longé abeft, certum aliquid confiirue^ ret, Andream Burgium Cremonenfem,Ca:fareumapudfeoratorcm,qui àfeciora nia pollicerctur fummacelcritatcadeum mifit: quo tempore nonnulli Cæfarisimpe-rio fubiefti ex Tirolenfi comitatu, Batiftenum , valdc raunitum caftellum in Caldo-renfis vallis aditu occuparunr,Pacis confilijs penitus interruptis, prima regis cogitatio fuit,vtquanipriniuinPaliciareliôtis Vérone,ad Cæfàrcm ob difeeflum fuumiratumuii tigandum, tribus peditum miliibus reliquas copias in Mcdiolanenfium fines reduxif let, nouis peditum deledibus habitisj omnibusque copijs fimul cOniunâis, in Aemi-liam,3ntcquam Hifpani appropinquarcntjduccrctjVel totam vel partem à fuis occupa tam iri fperans ; deinde aut vitcrius progredi prout fc occafioncs darenrur, aut bellum in vernum tempus vfque in alieno agro gcrerc ; quo dein tempore, fi ipfemet totis re-gni viribus in Italiam tranfirct, vbique fehoftibus fuperiorem foré fperabat, Quæ dum animo voluit,efietq; in deliberando tardior quam occafiones forte poftularent, regemque à multis apparatibus præcipué à nouis peditibus confcribendisjipliusa fumptibus âlicniflîmanaturaretraheretjfubortaeft de Heluctiorummotibus fufpitio: de qua genre,quoniam fparfim multisinlocis faöta cftmentio,admodum é re videtur, ac pené nece{rarium,feparatim difierere.Suizzcri ijdé funt quos vctcres Hcluctios ap-pellabant:hæc gens editioramontis Iuræ,loca qui nunc Sanefi claudij dicitur,Brigæ,amp; Gothardi tenet: homines nasMra féroces, rufticani, amp;nbsp;ob agri ftcrilitatem potius pafto-rcs, quam agrorum cultores. Quondam Auftriæ principibus paruerunt,vcrùra eorum exculTo dominatu, iara dudum feinlibertatem vindicarunt : proprijs legibus viuen-tes,nullum obedientiæ fignum vel CcfaribuSjVcl alijs principibus præftannfunt in tre-decim fine populos, fiue pagos,quos Cantones vocant,diftributi, qui fuis finguli magi ftratibus,legibus, acinftitutis veuntur. Quotannis vel fæpius,prout nccefiitas po-

* leit,in vnum locum, quera modo hun cmodóalium^fingulorum populorum legati ligunt,congregati,de communibus rebus délibérant : hos conuenrus ex Germanix vfiis Dietas appellant; in quibus de bello, de pace, de fœderibus, de eorum qui ex publicodecrctomilites fibi concedi,aut voluntarios permirti pctunt,poftulatis,ac denique derebus ad omnes fpeétantibus agitur. Cum publico decreto milites con-cedunt, ipfi é fuis aliquem omnium copiarum prxfcótum lcgunt,cui comrauni omnium nomine cum infignibus vexillum datur. Huius tam feræ, tamque incultæ gentis no men,Concordia,amp; armorum gloriacclebrarunt;quibus à natura infita ferocitate,amp; militari in fcruandis ordinibus difciplina, non modófuam regionem fortiter defen-dcruntîvcrùmmilitiam extra fuos fines fumma cum laude cxercucrunt: quæprocul dubio longcmaiorextitiiret,fiproprijimpcrij cauffajuon autem ftipendijsatquead a-licna imperiapropaganda cam exercuilfent : amp;nbsp;fi generofo animo praeftantiores fines quàm pccuniæ ftudium fibi propofuilfent; cuius amore eneruati,occafionem qua tod ItaliæpotuilTent elfe formidabiles amiferunt: cum enim nunquam nifi velut merce-narij milites fines luos cgrediantur, nullum publicum ex viäorijs fruâum retulerunit: lucri c LI P id irate in bello immoderatis muléfis imponcndis,aliaque ex alijs petendo pené intolerabilesfaâi; prætercain commercijs,«St eorum quorum ftipcndijs militantim perijs exequendis,3dmodum morofi,lt;StContumaces.Domi qui funt inter cos prçcipui, à muneribus pcnfionibusq; à principibus accipiendis,vt in conuentibus illorum parti-bus faueant,casq; l'equanturjuô abftinéfquare dum publicas res ad priuatâ vtilitatê te ferunt,pccunijs fiudct,largitioniblt;obnoxij fiunt,paularim inter ipfos difeordiæ irrepfe rûtiquib.faélû eft,vtdumnô omnes,quod in comitijs maiori partiprobatûfucrat,rata haberc

LIBER D E C I M V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^lt;^1

habere mdpercnt gt;nbsp;proximis annis ciuile inter ipfos bellum fummacurnautoritatis^ quam fibiapudomnes comparaucrartt,dirainutione exarferit. Infra hos funt nonnulla oppidaSc pagi,quorum incolç quódvalles incolant, Valle (ij appellantur: hi numero, autoritate,vhtute,omnium communi iudicioHeluetijs inferiores funt. Eft amp;nbsp;alia gens hifeeduabus editioraalpiumiugaincolcns , Grifoncs vulgo appellati, LatiniRhetos nominannhi tres Cantones fiue Curias habentûdeoque trium fœderum domini dicun tur; Gentiscaput Curiavocatur: Heluetiorum plerunque foci)funt; cumijs vna in bello proficifeuntur ; ac pene ijfdem inftitutis, amp;nbsp;moribus vtuntur ; bellica virtute Val-Icfijs præferuntur, Heluetijs autem, nec numero,nec virtute pares habentur. Itaque Heluetij cum nundum à maiorum inftitutis longius difeefliflent, pontificis impullu. Vtin Mediolanenfemagrumdefcenderentfccomparabant: huncmotum nonab o-mnium populorum communi confenfu oriri,fed Sutios, Friburgenfesque eius autores effe fpargebant; quodilli quererentur, tabellarium fuum, dum per Mediolanenfcm ditionem iter faceret, à Gallis militibus fuiffe interfedum; hi quod alias priuatas in-, iurias fe accepifte dicerent; horumactotius pariter gentis publica confilia, erftante ad régis aures peruenerant, non tarnen eum, vt eius familiäres aftiduè hortabantur, amp;nbsp;vt amici quos inter ipfos habebat obtineri poffe fpera laciebant, ad conueniendum cumillis impulerant, confucta difticultate, quo minus veteribus illorum penftonibus, francicoru adderet vicena millia,quç fumma aureorum numum dena millia efftccre no poteft, rctentus ; ftcqueob minimum preclum, earn amlcitiam quam poft fæpius in-æftlmablli auro rederaiftet, recufauit ; illos vel non moturos, vel ft mouerent, quo-niam pedeftrimilltiæ alTueti, equitibus actormentis carerent, parum obfuturos perfua fus. Prætcrca,(iam enim Nouember aderat) eatempeftate fluminaredundare,lpfts vero pontesnauesc^uedecffe,commeatuni Medlolanenftsimperij Gaftonis Folfei iuffo in locamunirarepofttum ; vicina oppidabene cuftodiri5 ipfts in campeftribuslo cis equitatumopponipolfe; qulbus Impedimentis ncceffarióiuturum,vtft. venlrent, intra paucos dies recedcre cogerentur:amp; tarnen Heluetij his difftculratibus minime territi, ad Vareftum defeendere coeperant; quo in loco perperuo augebatur numerus; fecum habebant feprem caftrenfta tormenta ,aliaque minora non pauca equis Impoft-ta ; nec prorfus à commeatus erant imparati ; quorum aduentum multo magis fotmi-dabllem reddcbat,quod Gallis militibus folito llcenfioribus fadis, eorum imperium populis non mediocriter graue effe inciperet ; quonlam rex auarlfia detcntus,pedi; tes comparavi noluerat i nec equltatus qui tunc in Italia erat,quique noh vlira raille amp;nbsp;trecentos cathaphraólos ducentosepue nobiles conrinebar, totus Heluetijs opponi porerat; cum pars in Veronæ Brixiæque prsftdijs effet-, amp;nbsp;Foiffeius denuo ob Me-dicei cardinalis,amp; Marciantonij Columnx ad Fauentiam aduentum, ducentosca-raphratfos miftffet; vbi erft confcriptos pedites non habcrent, ramen rum oVo ciuita-^ ÙS fadiones, rum quia Illis dlebus arcis Salfilllonix præfeéius*, quod caftellum in Bononiæ montanls eft, fponte earn avcemlegato dedlderat, hocprxftdium co mit-tere neceffe vifurafucrat. Varefto Heluetij per preconem adbcllum regio Vicario indicendum miferunt ; qui cum paucos équités ,quöd eis comparandis tempus defuif-. . fer, fecumhaberet, nec plus quam duo mlllla pcdltura , nec ramen alios confer!-* here,ne regidifplicerct,audereu ad Affaronem oppidum,quodtredccim railliaria Mc diolano diftat vencrat ,haud quiderapugnandian!mo,fed coruralarera, vt commea-tu prohiber et, perfequendi; in quo folo cum inter Vareftum Mediolanumque nec Rumina tranfttu difftcllia, necoppidaquae defend!poflent inuenirentur, eos irape-, diendifpes erat poftta.Varefto Heluetij!am vfque ad decem raillia autVr, Galeratc venerunti amp;nbsp;Gafto,quem fequebatur loanncslacobusTr!ulrius,ad Lignlanuraqua* ' ruov à Galerare milViaribus confedit; quibus rebus Mediolanenfes perrerr!r!,pro-phjs fumpfibus ad vrbis præftdiura pedites conferipferunt-, amp;nbsp;Theodorus Triultius vailosrefic! curabaf.amp;quaft exercirus Mediolanum fe effetrecepturus,poméria ab in-tehor! parte circa munifiones quibus fuburbiac!ngunrur,vt equitum effetaliquis.v--\ fus,complanar!fcc!t. Tarnen Gafto Foiffeius , cum quo étant quingenfr caraphra-j ttij amp;nbsp;ducenri nobilcs ex regia aula, cura raultis tormeuris ante Galeratis oppi-.

dumfeoftendit:quibusconfpedis, Heluetij inftrudaacie prodierünt; nihilominus quod donee plüfes eflent,locoapcrto proelium comniittcrenollcnt, ftatim introfe receperunnintefeaillorum numerus continenteraugebatur 'quare cum proelium non amplius recüfare ftatuiflent, ad Buftium vbi centum crant cataphradi vencrunt, qui impedimentis cum parte equorum amiflis, vixfe ipH conferuarunt. Galli tandem femper prouC illi vlterius progrediebantur retrocedentes, in Medioläncnfia fubur-biafereceperuntjita vt incertum cflTet ad ea ne defendenda vellcnt conllftcre, an fecus:aliud enimillorurn verba fonabant, aliud arcem cofflmeatufolicirè munire ddla rabat. Apröpinquarunt deinde Hcluetij fuburbijsadduo milliaria, led timor iani vehementer remiferati équités enim Mediolanum reuocati,multió[ue pcditcs,qui conferi bebaturfubinde aducntabant;amp;in lingulas horas Molardus cum Vafconibus, amp;l3cogt; bus cum Germanis peditibuSjaltcrVcrona,alter Carpio acccrfiticxpedabantur:amp;hoc tempore Heluetiorum ad fuos Magiftratus litcra?,quibus Gallorum vires tenues efle fi-gnidcabant, à Pontificc fe nullos nuntios accepifle mirabantur: nec quid Venctus exer citus faceretfcircife nihilominus prout cóftitutum fuerat progredi, intercept? fuerunt. Erantiam numero fedecim millia;amp; Modoetiam verfus deflexerant,qua nihil tentata, fedmagisad Abduamäuuiumhærentes, Gallisfetranfitumtentare veile metumin-incutiebant:ideo vtoppidiamp; pontisoportunitateillos tranfitu prohibèrent,ad Cafiia num pontemiaciebant: vbi dum morantur,vnusex Heluetiorum ducibus, impetrata prius publica fide,Mediolanum veninquimenfis vnius llipedium totius excrcitiis Hcluetij nomine poftulauit; quod fi obtinerer,cosdomum redituros pollicebatur;fed cum longe minor fumma eiTet oblata,re infeóta abijt: atfcqucnti die, cum longe maioribus poftulatisredijt, amp;quamuis longe maiora quam priori die illi clfcnt oblata,tarnen ad fuos reuerfuSjftatim præconem quiHeluetios rfullam iam concordia veile fignificarct,gt; remifit : amp;poftero die contra omnium expeólationcm Comum verfus profeólfinpa-triam redierunt ; fieque vtrum ad Mcdiolanenfe imperium inuadendum,an in aliura lo cum profeóluridcfcendiffent,quamuc ob caufam,nulla manifefta difficultate impcdiii reuerli elfennvel cur cum domumredirevcllenr,pccuniam præfertim petitam nó accc-pilfent,homniumarbitrioiudicandum reliquerunt. Vtcunquelcres habcar,illud no-tum eft, dumfereciperenr,duos Pontificisac Venetorum nuntios fupcrueniirc,quifi prius venilfentjfama fuit Heluetios nonfuiiTe difcelfuros. Nec dubium erat, quin fi eodem tempore,quo illi in Mediolanenfium fines pcfuenerunn Hlfpäni propc Bononi am fuiflent,Gallorum res quod tot locis,pcriculls occurrerc minime pofl'cnt',fubita’rui naconcidilfent:quo periculo rex,idquod antea ratione non præuiderat,experientia edoótus, antequam de corum reditu certior clTctfaóluSjFoilÏeio vt ad cos conciliädos nulli pecuniæ parccrct mandauit: cumque,etlamft Hcluetij conciliarentur,quin (ibi ef fet validus impetus fuftinendus iam nó amplius dubitaret, omnem equitatum quem in Gallia haberet,preterducentaslanceas quasinBelgisretinuiqalpcstranfireimpcrauin nouum præterea Vafconum peditum fupplementum mifit: Foiffeio cxcrcitumitalis ac Germanis peditibus complcrct,mandauit. Vehementer quoque Florentinis quorum auxiliacuminpropinquis locisbellum elfer gcrendum,amp; Pontificij imperijex illo-rum finibusturbandi,hoftilique cxercituifi Bononfac appropinqualTet commcatus a-liaque commodaadimendi opportunicatc,magnierarttmoracnti,vtaperte totisque viribus fecum ad bellum gerendum concurrcrent inftabatfquod rcrum præfentium neceffitas,aliud quam parua vcl dimenfa auxilia, vel vt fe inträ foederum limites con-tinerent poftularct ; nequevnquam maiorem fuideuinciendi oceäfionem ipfos habere, ncquepræclarius beneficium amp;nbsp;cuius memoria magisin perpetuumad polte-ros fuos permanaret conferre polfe; prætcrquam quod fi rem diligentius expendc-rent, dumfe tucrentur amp;nbsp;iuuarent, cos propriam caulfam tueri, aciuuare: quoni-ampolTent certocognofeere,quantum elfer Pontificisinipfos odium, quanta Ca-rholici regis ineaciuitate dominatum prorfusfibi obfequentem conftitucndicupidi-tas. Florentiæ vero multi fccus fentiebant,fumptibus in præfentia parcendi ftfaai-tate obcæcati, quid futurum tempus fecum. ferre polfet non cogltabant:inalijsf i7a« Icbatrccordatioyfidcm amp;nbsp;operaillius rcipublicsenecabhoc rege, nequeà Carolo

vlla remuneratlone vnquam fuiffe compenfata : quodquc vt Pifas reciperc eos non prohibcret magno precioipßsvendidifl'et: quoexemplo, eins promifTis amp;nbsp;poUicita-lionibus non cffe habendam fidem:nec quocunque ilium beneficio affictrentjgra-tusvteflet vllo modo expedandum : idcirco non paruæ temeiitatls efle id bellum fufcipiendum deccrneretquöd fi infauftos cxitus habcret, omnium raalorum plus rata portione laturi clTcnt: ft profpere fuccederetjue minimam quidem commodorum partem perccpturi. Sed maioris erant momcnti illiquivel odio, vel ambitione, vel alterius adminiftrationis cupiditate, iam didas rationes extollentcs, nouasque ad-ducentes, Vexillifero fe opponebant; prçfertim ilia ft mcdijeftentjUeutrarumpar-tium odium infe concitaturos : neque cuiuis duorum rcgum iuftamqucrcndi anlam daturoSjquianecregi Galliæ alia, quam trcccntorum ad propria régna tuenda gra nisarmaturæ equltumjauxiliadcberent,quæiampræftitcrant ; nee id Aragoniæ régi moleftum efle pofte, qui non paruura lucrum duccret, ft fchuicbcllonou immi-i'cerenrûmo femper laudari, amp;nbsp;in maiori preeio haberi cos, qui fidem feruant ; præ-lerümquia hoc exemplo, ftbi quoque, ft opus eflct,id quod paftione cum Galliæ rege, amp;nbsp;cum ipfo æque faéta, promiffum erat, nos (eruaturos elfe fperaret. Si ita fegererent forte inter principes paxoriretur, ciuitas ab vtroque nominaretur amp;nbsp;conferuaretur ; fin verb vnus altero potiretur, cum fe non lælum exiftimaret, nec pecu-liarisodijcaufamhaberetjilllus amicitiam cadem pecunia, amp;fortafteminori quam iubello expenfurifuiftent,ïedimere non fore dißieile ; cjuarationemagis quàm armis fxpemaiores ipforum libcrtatcm conferuaflent : fi fecus agerent, vigentc belloalio rum caulfa, nullaquc impellente necelfttate, gcauilftmos fumptus eflelaturos; amp;nbsp;ft aduerfa pars vicforiam confequeretur, patrix ftbertas atque ialus in apertiffimo di-ferimine eftet futura. Sed alia prorfus eraf Vexilliferi lententia, qui armapro rege Gallix fumi reipublicæ magis kalutare elfe cenfebaücamquc ob caufam antea con-cilio fauerat, amp;. Pontiftei indignationis materiemVubmimftrauerati vt ciuitas ab illo prouocata,velm fufpicionem coniecta, ad.banc fentcnûam penè cogeretur ; hoc au-ictn tempore inoûo, belli quod m iplorum finibus inter tot potentiores principes gererctur, cuentum expeétare, non mfi perniciolftmura confilium elfe polfe often-debat ; quoniamin aliorumbellis medium elfe, tunclaudari folere, ob idque multas molcfiias amp;nbsp;fumptus euitari, cum vires non adeo funttenues ,vtcuiufuis partis Victoria fit metuendaitunc enim fecuritatcm, amp;nbsp;fxpenumeto illorum defatigatio im perijaugcndifacultatemadfert: neque nemmem lacfilfe, neminiiuftamqucrelarum cauflam deditfe, tutum elle fundamentum i raro enim amp;nbsp;fortalfe nunquam viâoris infolentiam,iuftitia, vclprudentes cogitationes cohibenti nec magnos principes, cumquodoptant ilftsdenegatur ,his ratiombusminori fe iniuria alfeôtos exdlimarc, imo illis omnibus qui eorum voluntatem non fuerint fequufgcuraquc fortuna eorum

! Iproprias fortunas non coniunxerint,irafci folere : regem Galfiæ, cura inter tot peri-cula dereftetum fe confpexerit, cum facta,fpeiquam m Florentinos collocauerat, ijs quæ fine dubio de illis ftbi fponderet, ijs quæ ab ipftmet tories confirmata amp;nbsp;prædica-tafuilfent,nonrcfpondere animaduerterit,non lelæmm exiftimaturum credcreftul-tum elfe, longe Itulftus, ft Pontifex atque Aragoniæ rcxviCfores forent in eamtemp» viCf orra immoderate non vfuros ftbi perluadere ; alter infaturabifr odio vterq:,domina

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tum qui exiplorum arbitrio geratur conftituendi cupiditate,ratifrberara ciuitatem fera

, per magis erga Gallos,quàm ergafe propenfafore rhoc veto aperte videri, cum Pon-* 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tifex Catholrci régi conlenfu Cardinalem Medreeum cxercitus legatû deftinarif. Me-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alterr illorum adhérer ent,faltera exillius viCforiafecuritatera ac tutelam præmiû rébus

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiabituros'.cui autem parti aàblt;jr endû effet difputare,fuperuacaneunr viderhnemini du

biâeffe,quin vêtus araicitia,à qua fi fefp. nullàrerauneratroné præmiumue accepiffet, faite Ççpius amp;defenfam Sc conleruatàfuiffe potius fttfequéda, quànouæ experiundæ^

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quxlemper infidæ,femper fufpeCtç forent.H^cverbaV exilVrfero incauff'um fundebant

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfius fententiàqs prçfertim impedrétibus,qurbus Galfu^regé illius operis Plorétinorq

H I S T O R I AE I T A L I C AE focietatem acceptam referre moleftum erat, in quibus contcntionibus, vna parte alte-rius fententiam iitlpugnante,ncc vnam partem profiter!,nee prorfus inèdios efle dccer nebatur:cx quö üepe incerta côfilia,fcntentiæq; inter fe répugnantes oriebantur, qux nee gratiam,nec meritum vllum apud aliquem promerebantur; imo hac varictate pro-gfelli,fummo cum régis Gailiæ dolore, franc is cvm ov icc iàrd in vm, qm has Hiftorias confcripfit,Iurifeönfultumiadeö iuuenem vtperætatem patrijs inftitutis, ei ad nullum Magiftratum gcrendum aditus pateret, legarumad Aragoniæ regem miferunt; nee tarnen huiusmodi mandata dederunt, quæ vlla ex parte fociorum animos irritates mitigarent.Sed no multô poft Heluetiorum ad domos Idas reditum, Hil-pani ac Pontlficij milites in Galliam togatamingrcdicæperant; ad quorum aduentum omniaoppidaqua? Ferrarienfis cis Padum poflïdebat, excepta Baftiaad Genioli fol-fam pofita,föla prçconis petitione audita deditiónem fecerunt: verùm quia nondum o-mnes copiai ac torraenta,quæprorex Imolç cxpcctabat,in Galliam peruencrant,vifum eft,ne tempus friiftra tereretur,vt Petrus Nauarrus qlii Hifpanis peditibus imperabat, ad Baftiae expugnationem contenderet» qui cum tribus tormentis earn petere cæpiflet, Si expugnationem difficiliorem quam crediderat,quod bené éflet munita,amp; à centum quinquaginta peditibus ftrenuè defendi reperiffct,vt militibus folTas aquis plenas tran fire fticilius poflcnr,duos ligneos pontes iiei'i curauit; quibus tertio oblidionis die,qui fuit anni vndecinji fupra millefimum quingentefimum vltimus dies,conftruólis,feioci-teroppugnationemagreftus cft,adco vtpoft longum ftrenuumque certamen,peditc$ mœnibus fcalarum adrainiculo confccnfis,pcnè onmibus prçfidiarijs,amp; Veftitello co-rumdueeinterfediSjtandemoppido potitifint# Petrus Nauarrus, Baftiæloanncm Vi-tellium,qui earn tormentorum idibus adeó debilitatam alTerebatjVt fine noua repara-tionedefendi nó polTetjConrradicenté cum ducentis peditibus rcliquit: led vixdum ad proregis caftra redierat, quum Ferrarienfis dux cum noue maioribus rormentis eó pro feótus,tanto impetu adortus eft,vt exiguo illo loco in mulris partibus difcerpto,eodcm diepartim in ipfapugna,partim vtfuorum cædcra vlcifcerctur,póft duce cum omnibus militibus interfedis ui recuperaritfipfeautem caput lapide pcrcuftus,quamuis galcx beneficio non fucritlçfus. Interca omnes tam Pontificiæ quam Hifpanicæ copiæ Imola conuenéranr,militum numero ac virtute,amp; ducum fortitudinc potentes, quoniara pio Aragoniæ rege erant (ficfamaferebat)niillegrauis armaturç,odingcntilcuiorcs cqiii-tes,amp; odo raillia Hifpanorum militum,amp; prêter proregem ipfum multi regni neapolità ni principes, quorum fama armoruraq: peritia clai iftimus crat Fabritius Columna qui legati nomen obtincbar,propterea quôd Profper Columna,quod in bcllo proregis im perio ipfi parendum cflet,indignatus ire recufauerat.Pontificij erant odingenti grauis, totidem Icuis armaturç équités,railitum Italorü odo miliia,Marco Antonio Columna, loanne Vitcllio,Malatefta Balione Ioannis pauli fiiio,Raphaelo Paccio,alijsque duci-bus; qui omnes Medicci Cardinalis legati imperio fubiacebantmeq; præfedum habe-bant,quoniam Termini dux,velut Aragoniæ regis familiaris à Pontifice copijs fuis pre-fedus,dum caftrapeteret,ad Ciiiitatcmcaftellanâcxpirauerat:amp;Vrbinatium dux hune gradum obtinere confuctus,fiue quôd lie Pontifie! vifum fuilfèt, fiue quôd in pontifi-cio præfcrtim regno, Proregi omnium totius fæderis copiarum imperator! parère fua perfonaminime dignumexiftimaret , nonveniebar. His copijs,tormcntis penè omnibus ex regno neapolitano conuedis, abundc inftrudis, ad Bononiam caftra ponere decretum fuit; non quôd rem ob Galtorum in auxilljs fubmittendis facultatem admodum dilficilem non cognofeerent, fed quia nihil aliud geri potcrat,quod maio-res difficultates impedimentaque non haberet : cum tantis copijs in otio verfari, nimis manifeftum metum argiiebat ; amp;nbsp;Pontificis talrserat ardor,vtquicunque difficulta-tes expendendas propolùiflet, !s caufam dcdiffet vt iam Hifpanorum artes frau-desque apparere credidilTct, amp;nbsp;quererctur . prorex, caftris motis, inter Lidicem fluuium Bononiamque conftitit ; vbirebus ad vrbisoppugnationemnecef-farijs comparais j riuisque,qui ex Rheno Sapique fluminibus Bononiamintrant, dedudis,niœnibus deinde appropinquauit,maiore copiarum parte inter montem amp;nbsp;viam quæ Bononiain Flaminiam tendit, quôd ab ea parte commeatus opportuni-tarem

L 1 B E R T) E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^^

tatem habcrct collocata. Inter Rheni pontem in Aemilia viajqua in Infubriàm itur,po-fitum, amp;Felicianam portam in eadem via, Fabritius Columna cum primo agraine, in quo erantfeptingenti grauis,quingenti leuis armaturæ équités,amp;peditum legio,callra pofuit; quo facilius Gallorumjfi forte mitterent,auxilia impedirent;amp; vt montes in po; teftate haberent, eopiarum partem in diui Michaelis inBofco,vt appellant,æde impo-fuerunt; qui locus vrbl eft admoduni propinquus ; fedfublimis adeö, vt vrbi vhiuerfae immineatî ædemfimiliter diuæ Mariae in monte occuparunt. Bononiæpræterpopu-« Ium belhcofum,etfiforte magis confuetudine quam natura,amp; aliquot équités ac pedi“ tes àbentiuolis comparatos, vénérant a Foifleio duo Germanorum peditum mtlliaj amp;nbsp;ducenti cataphraóli O detto Foilfoio amp;Iuonc Allegrio, claris ducibus 5 hic quidem ob longumbellicæ rei vfum, ille ob generis nobilitatem, amp;nbsp;quia militarisin eoJudoles clucebät: erantamp;duoalijduces, Faietta amp;nbsp;Vincentius cogriomento Grandiabö-lus; amp;nbsp;tamen,ob ämplum vrbis ambitum,fitu montem verfus admodum incommodo, . cum nullt munitionis apparatus,praeter eos qui ob prælens periculum repente fakgt;b c-rant,ade{rent,multae de nobilitate ac populo in Bentiuolos fulpiciones,amp; vetus Hiipa* norumpedltum,in locorum oppugnationibus eximiæ ob agilitatcm leuitatemq^ virtu-tts laus recenter ad Baftiam Genioliconfirmata, defenhonis fpem magis in auxilioa FoiiTeio promiifo, quam in proprijs viribus collocabant. Animos vero eprum hoftium tarditasnonparum conftrmauit; quinouem dies circa mœnia verlad lunt ociofi, an-tequam quidquam adortrentur, nift quöd quatuor minoribus tormentis, quæ lacros amp;colubrlnas vocant, ad Michaelis fanum collocatis, cafu,amp; fine certofeopo, nid vt homines atque ædifieialædercnt,in vrbem iaculari caeperunt ; verum ijs idibus, hoftes non lædi, nec aliud fieri quam puluerem globosque inutiliter eonfumi, expefienria e-do(fti,citö abftinuerunt. Fantæ tarditatis caulfa fuit quöd eo die quo caftra poluerantj Foiffeium Finale vndique copias colligere compererant; dcverilimile videbatur, vt etiamfamaferebat , ilium quantum regijs rebus nocerent, quantumque de exiftima-

■ done, tarn oportunæ ciuitads ia£tura detrahcret animaduerlo, eins conferuandæ gratia omnia pericula lub iturum; quapropter,non modo qua in parte facilius,amp; cum ma-ioreexpugnadonisfpetormentallbraripolTent, verum edam qua radonc Gallorum auxilium, quo minus ingrederetur prohiberi, ncceftariö difputandum erat. Ideo pri-mafentendafuit, vtFabritius Columna, commeatu prius comparato, ad alteram vr-bis partem tranfgrellus , in colle qui Mariæ Montan« fubiacet caftra poneret: ex qud locoijs qui Bononiam ingredi vellcnt, facile-poftet occurrcre : nec tantum àreliqup éxercitudiftaret,quin aliquo ingroentc periculo,poftet in tempore adiuuari; eodemq; tempore,ex eaparte vbi caftra habebant,vcl pärum remoto loco,vrbs tórmétis peti in-ciperet:atq;huius fentendç autorcsillud affercbant,crcdibile non effe,cùm ex copiarä falute,omnium qu« Galli in Italia poftiderent conferuado pcnderct,Foiftcium aliquift moliturum ex quo ad pugnara cogi poftet » neq; edam quanrtuis fe id tutö facere polfe coguofeeret, omnibus copijs Bononi« vti vellefteq;,Mediolanenfis imperij non pror-lüs ab Heluedorum modbus tuti j fed in maiore fulpidone ne à Vencto exercitu inua-deretur, qulin Veronenfium fines profe6tus,Brixiacminabatur,defendcndt facultatc prluarc ; fed poftero die, hæc fententiä pene ab ijs omnibus qui probaucrant, reieétà fuif.dum cogitant Gallos non ventures minime certura ellei qui fi venirent,prlmum a-gmen folum ad obfiftendum nonfads efte validum, neq; id eonfiliura quod tali funda-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;memo niteretur,vt euarlare ac mutare In hoftiu poteftate cftet,landari pofte-.ideo à pro

l rege PetriNauarrifentenda,quam cû eo folo cómunicaucratjCÓprabata fuinqui fuade l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bat in qurnqi dies comeatu cóparato, præfidioq; tantû in Michaelis templo relltfo,to-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tum exercltumad oppofitü ciuitads latus tranfire , vnde hoftile exercltum ingreftu pro

' hlbere poftencumq; cluitas ab eaparte non effet munlta,fquonlam nunquam inde op-pugnatlonedmuerant)quinqi dlerumfpaclo fine dubio expugnaretuv.fedcumhocco-llllura ad ceterorum notidara perucniffct,nemo extitlt, qui non ad altera partem,in lo-cùm,éômeatu, qui totus ex Aemilia vehebatur, neqi allo fuftcntabantur,penittrs careti

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teraexÈrcltûtraducere,adeo vtnlfi quinq; dlerumfpaclo victoria podretur, dlftoluere-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tut jvelconfumer etur, aperte Improbaretiöcquis (.aleb at Fabritius Columna)llle efti

qui tam breui tempore earn fibi certö poffit polliceri?amp; quomodo debemus,fpc fua tura faUaciffima,totq; cafibus fubieäajn tantû nos difcrimen conijccrc?amp; quis non vider fieri non pofTcjVt dimenfis horis deficicntibus,Bononia in qua populus eft ingcns, amp;nbsp;multi milites à fronte pofîta,à tcrgo GalliSjöt hoftili regione,copijs noftris fame de-bilitatisJconfufis,amp;confternatis,fincpernicicnoftranoshinedifeedamus. Fuerunt etiam qui laudarent, vt maiore peditum numero primo agmini adiundo, vitra Bono-niam, fere ad montis radices, inter Saragotianam amp;nbsp;Fclicianam portam,caftris,vallo, aggeribus, alijsq; munitionibiis feptis, confiftcrcGamp; ciuitas ab eaparte pcrcuterctur, exquanonmodo mœnibus amp;nbsp;propugnaculis erat debiliffima, fed etiamaliquottor-mentis in monte collocatis, dum oppugnatio fieret,corum qui iam dirutam partem tue rentur latera pcti poterannquod confilium quoq; velut ad Gallorum aduentum prohi-bendum minime aptum, amp;periculofum reijcicbatunquoniam fi inuadercntur,nó po-tcrat cxercitus, etiam fi montes in eorum poteftate effent,breuiori quàm trium horarû interuallo illis opem ferre.In hacfententiarum diuerfitatc,cum aliorum confilia vel iure improbare facilius effet, quàm ea afferre quæ approbationc digna cffcnt,duces tandem Vrbem, ab ca parte in qua metati erant inuadendam inclinarunt : ad id potiffi-mum inter reliqua moti,quod iam Foiffeium,quandoquidcm tarn diu diftulerat,ventu-rum minime putarent : idcirco amp;nbsp;vt tormenta mûris admouerent, folum æquare cape-runt, amp;primum agmen in aliorum caftrareuocatum. Atpaulo poftGallicas copias finale fubinde augcri multis acceptis nuntijs, camq, ob cauffam priftino corCi aduentus metu redintegrato,fentcntiarum varieras denuó pullulate cæpitiomnibiis enim in hoc confcntientibus,fi Foifleius appropinquarct,illum antequam Bononiam ingrcdcretur effe inuadendum ; multimonebat,fi tunc tormentaiam collocata àmœnibus effent re-trahenda, earn rem multas cxercitui difficultates impedimentaq; allatuia,quo quidem rebus in tarn anguftu locum redadis, ncc periculofius, ncc pernitiofius quidquam effe potcrat; alij tot dies ociofc circa ca mœnia verfari,fimulq; hoftium qui intus effent animos confirmarc,amp; ijs quiforis auxilij ferendi fpatium dare,rem effe non minus turpem quàm perniciofam adferebant, idco rormentorum collocationenon amplius differen-dam:veruin eo in locOjVnde cito retrahi,æquationemq; foli,quo Gallis obuiairi poffer adeô latam facienda,vttormenta fimul amp;nbsp;exercitus moucri poffenneorum qui vrbéin-uadendâ monebant fcntcnriæ,lcgatus,ià tot dilationes pertçfusmec ià fine fufpicione, quin hæc agendi ratio ab Hifpanorû artificio ex ipforû regis præfcripto proficifcerctur, cupidiffimcadhærebarjquercbaturq; fi ftatim ab aduentu vrbê oppugnare cæpiffcnt,ià fortaffe ca potitos fuifre,iam no vitra errores effe cumulandos,nec hoftili more ciuitaté obfidcndam,amp;abalia parte eins inuadendæ metû fignis dcclarandû,fc quotidictahel-larijs amp;nbsp;nuntijs à Pórifice vrgcri,nec quid refpôdeat,prætexatûe habcrcmcc Icuib.pro-miffisamp; fpc amplius illû poffe foucri.Quib. verbis prorex cômotus,vchcméter queftus cft,quôd cum ipfe in armis bellicisép cxercitationibus non effet educatus,tot fuis ftiinu lis in præcipitê aliquam deliberationcm conaretur impcllcreaotius vniucrfi hifee con-niijs cauffam agi,ncc tanta maturitatc agi poffe,quin maior requiratur, Pontificibus ac rcbufpublicis moris cffe,bella cupide fufcipei c;fufccpta autc,cum fumptusamp; moleftiæ mox graues cfî'e incipiant, nimis cito veile conficcre; deliberationcm rclinquerctdu-cibus,qui c.undem quem ipfe animum haberét, fed belli peritiapræftarcnr.Atextremû Petrus Nauarrus cui prorex plurimum tribuebat, in tanti ponderis dclibcratione,diio-rum triumûe dicrû rationem nô efte habendâ commcmorauinquocirca amp;nbsp;ad Bononiæ cxpugnationé,amp;ad prœliû cum hoftibus cômittendû neceffarios apparatus faciendos; vt quodeonfiliurn Gallorum progreffus datent fequi poffennduorum dicrum interual îo nullum mcliorisfcntenriæ lumen affulfit; e,uoniam Foilfeius', cul Centura Plèbes-, que,amp; cóplura alia Bononienfis agri caftella deditloncra feccrant,adhuc Finale vtmilites colligcret morabatur,qui cû per varia loca effent diftrib.uti, ncc pedites c]uos cô-feripferat tam citô vcnircnt,nô fine tarditarc colhgcbantunquarc cû iara vlterius diffe-rendi nulla effet cauffiiitormcri tandé côtra raœnia,circircr triginta vlnis àD.Srephani porta,qua Florcntiâ itur,vbi raurus ad porta Caftellioneâ quç montes refpicit vergens, angultiin facit, difpofitafuerc ; amp;nbsp;firaul Petrus Nauarrus, cuniculo Caftellioraportam verfiis

vcrfus,ad earn muri partem, vbi intra murum cxiguum faccllum, Baracanum appella-tum, extrudum erat, agendo operam dabanvt codem tempore oppugnatione cæpta, in diuerfam diftraäijdimcilius, quam fi coniundi vnum tantùm locum tuendum habe-rentjobfifterenf.præterca Gallis obuiam eundi confilio non relido,primum agnaen in prioracaftra redire voluerunt. Tormentisvno die muri vlnæ ad centum funt deiedæ: turris quoq; portæ impofitä, vfq; adeo quaflata fuit,vt iam defend! nullo modo poffet; vtq; propugnatores earn deferere cogcrentur; necquiequam iam obftabat,quo minus invrbem Introitus tentäretur, nifi quöddumcuniculus perficeretur fuperfedendum cenfebanuquanquam parum abfuitjquin multitudinis temeritate eodem die inordinate pugnaretLir : quoniam aliquot Hifpani pedites, foramen m turri fadù vnis fcalis in-grefli, inde in domunculam ab interiore parte mœnibus coniundara in qua nullü erat præfidium defeenderunt : qua re à ceteris peditibus confpeda, ferè omnes fme ordinc eo accurrere, nili duces ad rumorem aduolantes cohibuiflennfed cum qui intus erant^ maiori tormento in earn domunculam diredo, partem illorù interleciiTcnt, reliqui ex loco in queminconfiderate ingreffi erant fugâlalutifuæ confulerunt; amp;nbsp;dum cuniculo perficiendolaboratur,exercituslignels pontibus faciendisjfofliscj; fafciculisreplendis operam dabat; vt quafi plano itinerc pedites frado muro apropinquare, amp;nbsp;per ruinas aliquodtormentum trahere poffent,quo qui intus erant,cum oppugnatio fieret,a pro-pugnatione pellerentur ; qui cum à Gallis ducibus cernerentur, populusque iam tre-pidare videretur jftatim ad auxilium à Folffeio petendum mifer unt; qui eodem die mille pedites, amp;nbsp;proximo centum oótuaginta cataphradosmifif. quxres hoftibusipfum non venire decreuiflb, firmam attullt fpera ; neque enim verifimile videbatur, fi fecus in animo habuiffet, partem à fe dimüTurum fuiffe; öcrcverahxc fuit ipüus mens : nani cum hæc auxilia ad Bononiam defendendam latis elfe exiftimaret, nulla necelfttatc impuli'us pugnæ fortunam experiri nolebat. Tandem periedo cuniculo,cxercitu-que ad pugnam flatim capefeendam comparato ; quæ vt maioribus viribus fieret, pri-raum agmen èfua ftatione reuocatum fuerat, Nauarrus cuniculo ignem implicari cu-rauit-.quiimpetuftrepituque ingentifacellura adeo inaltumfuftulit,vtperilludfpa-ciumquod inter folum raurumque fublatumrelinqucbatur, ab ijs quiforis erant,in-tetior ciuitas,militesque ad propugnandum parati aperte confpedi luerint•. fed illico fubfidens integermurus,in cundem locum, vnde ignis impetu diuulfus fuerat,recidit; itaque coagmentatus iterum eft,ac fi nunquam motus fuilfet ; quocirca cum ab ea parte inuadi iam non polfet, duces ab altera tantùm parte oppugnationem non adorien-daraceniuerunt. Bononienfes prodigio eanlrem tvibuerunt,fieri non polfe exiftiman-tes, vtpenitus ijfdem fundamentis , fine diuino numine coniungi herum potuilfet: quamobrem facellum id póft magnificéntius extrudum fuit, nee paruapopulireli-gionefrequentatum. Hocfuccelfu, quafiBononixrebus non elfetamplius metuen-dum, foilfeiusBrixiam ducere cogitabat; qubdVenetum exercitumad earavrbem progredreompertumhaberet: nam quoniam propter Bononienfepericulum leuiaibi præiidiareliquerat; amp;nbsp;quia occultas fraudes intus latere fufpicabatur, nonraediocri-ter erat folicitus; fed ducum qui Bononix erant preces,quill difeederet, fe in raaiorc quamanteapericulo relinqui, finveniret in vrbem,totum hoftilera exercitum debel-* laripolfe demonftrantes,ilium ab ca fententiadeduxerunt: quapropter amp;nbsp;fi in coficilio feveomnes duces repugnalfent, die iam ad nodem inclinante , caftrisîinalemotis,. fequentis diei fccundaa fofis ortu hora, omnibus copijs ad pugnam comparafh ineC-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dens, niue ventisque afperrimis ingruentibus, BeVicianaportaBononiam, cum mille

trecenfrs cataphradis, amp;nbsp;Germanorum peditumlegione, quos omnes in primoagmi^

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne collocauerat ; Gallorum verb amp;nbsp;Italorum odo millibus elf ingretfus; quo fado Fo-

’ ilfeius de hoftilibus copijs poftridie mane inuadendis egitivtmilites tribus portis egf c derentur, amp;nbsp;populus montana via ; quos fine vlla fui aduentus fufpicione offendilfet, quem certum elf duces neque eo die, neque maiorem proximi diei partem, cognitum habuilfefed luo Allegrius , quodnecipfe,necquifquamalius,tantum exercitum,dc

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;die ,Komana via, vrbem quam illi obfiderent ipfis infeiis ingreffum elfe, fieri poffe

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exiftimaret, copias ifrneris dilficultate feffas diem vnum qurefeere fuafit ; qux igno-

ratio ïn altemm vfque diem perueniflet, nificafu Græciis quidam vnacumalijs equk tibus ad excurfionem egreflus , captusfuilfet; qui interrogatus quid Bononiæ agcre-r tur j ab fe,qui præcedenti die cum Gallico exercitu venifTet, pauca cogniruros rcipon-dit ; quarc maxima admiratione diligentius à ducibus interrogatus, ac in refpondendo conftans repertus, eiq; habita fides effet, cum militibus tempeftat-is atrocitate vexatis, vrbcque,quam tantus exercitus effet ingreffus,tam propinqua,diutius ibi hærerc peri-culofum rati, exercitum abducere decreueruntddcirco fequenti noâ:e,quæ in decimii nonum obfidionis diem incidebat,tormentis tacitefubduôtis,copiæmulta node Imo-lam verfus mouerunt; amp;nbsp;per complanata loca per quæ venerantjquæ viam regiam cum tormentis in medio habebant,incedentes,copiarum flore in nouiflimo agmine colloca to tuti rcccfferûnquia Bononia nulli præter aliquot Gallos équités egrcm funt,qui tor-mentorum apparatus amp;nbsp;comeatus parte dircpta, ideoq; iam ordinibus perturbaricx-ptis,fuerunt,nec fine clade à Malatefta Ballione,qui in poffrema exercitus parte eratin vrbem rcpulfi.Obfidione foluta Foiffeius trecentis cataphradis,amp; 4.peditum millibus ad Bononiæ cuftodia relidis, ftatim vt fumma celeritatc Brixiæ arci opem ferret difcef-fit; quoniam ciuitas eo die qui eius Bononia ingreflum anteceflrit,iri Venetoru potefta-tem perueneratmam Andreas Grittus,Senatus impcrio,ab Aloiflio xAduocato comité, nobiliq; Brixiano, amp;nbsp;penè totius regionis hominibuSjncc no quod alique fua cauffain vrbe motum cxoriturti fperaretimpulfuSjjoo. grauis armaturæ, mille trecentis leuis e-quitibus,amp;tribus peditum millibus, Athefi flumine ad Alberû,qui locus prope Linea-cum eft,traicdo, deinde Mincio ad Molam Voltæ inter Goitum amp;nbsp;Vallegium vado fu-perato, amp;nbsp;fucceffiue ad Monteclarum profedus, node ad Caftanetum pagum, quinque à Brixia milliaribus caftra pofuit : quo ex loco ftatim leues équités ad portas vfque exciirrere iufïît: eodemque tempore,per totam regionem diui Marei nomine refonan-tc,comes Aloifius cum odingentis viris ex Eutropiç Sabiæq; vallibus concitatis, porta adijt,filio cum alijs peditibus in alteram ciuitatis partem ad portas vfq; miffb ; Andreas vero Grittus neenuntijs quos ab ill is qui intus crant cxpedabat,ncc vllum è conftitutis cum cis fignis acceptis,quin vrbe vndiq; diligenter cuftodire cerncns,vltcrius fibi pro-grediendtinon effe cenfuit; quo in motu Aduocatus filius, ab ijs qui intus crant captus eft.Grittus ad Montaniana,vnde antca difcefTeratjidonco ad ponté Athcfi impofitü re-lido prçfidio fc reccpit:fed intra paucos dies rcuocatus,cü maiorib.tormcntis duobus, amp;nbsp;q.minorib.quos falconcttos vocant, denuo Athcfim trangreflus,ad Caftanetum caftra pofuit, CÛ iam Aloifius eodc tcmporc,cum ingenti virorü exillis vallib.numero,ad primü Brixiæ lapidé appropinquafler:amp; quâuis nullus ex vrbe motuspciperctur, Grittus maiofi quâantea côcurfuinuitatus,vim experiri ftatuit:quare cum omnib. regionis incolis copias admouintribusq; ex partib.vrbé oppugnare cœpiuqua re ad Turris portam infcliciter tétata, ad Pilarû porta quam Aduocatus oppugnabar,amp; ad Garzulæ,vbi milites quib.BaldaffarScipionis imperabat(vtaliqui volût)fcrrca crate ,pquafluuius eiufde cù porta nominis in vrbé fluitingreffi erant,profpcrc fucceffit,Gallis fruftrarefi-ftétibus,qui cû hoftesin vrbé ingredi ccrnercr,proqi illisBrixianos moueri,quiantèab ipfis arma fumere prohibiti, quicucrât,vnà cû Luda præfedocquis impcdnncntisq; a-iniflîsin arcé fcreccperuntfin quotumultu ca pars quæ Citadelladicitur,àreliquavrbe fcparata,quâomnes ferè Gibellini inhabitâr,Guelforü domib.côferuatis direptafuit. Brixia recepta,moxBcrgorai deditio fequuta cftmam duab.arcib. exceptis, quarû vna in media vrbe,altera quingentos paff'us procul pofita, nonnullorù ciuium opera dedi-tioncmfccit: idé Vrcei amp;nouiamp; vctcres,Ponteuicû,multaq; aliavicina oppidafeccre; ac fortaffe maiorfaôtus progreftus, vcl faltcm vidoriafirmior extitiffet, fi Venetijs,vbi incrcdibilisfuitlætitia, tantainmilitibusactormentis,quæadarcisnonadinodumad refiftcndtim validæ expugnationé crantncccffaria jinittcndis diligentia fuiflet, quanta in magiftratibus, qui vrbes oppidaquercceptaregerent, creandis amp;mittendis fuit; quæ negligentia tanto pcrnicioliorfuit, quanto Foiffei diligentia amp;eelcritas extitit maior: qui Pado ad Stcllaram luperato, ex co loco centum quinquaginta cataphraóbs, amp;quingentis Gallis peditibus, ad Fcrrariæ præfidiummiffis,per Pontcmolinum Min-tium tranfijt; atq; codem penè tempore, ad Mantuæ marchionem qui trâfcuudi lacul-

L 1 B E R D E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;365

tatem^eteréntmifiti fine vtimproüifapetitione illius confilijs nullum locum relinque-retjfiucvtaduentusfuinuntijferiusad Venetorum copias peruenircnt ; indepoftcro die adNugaram in agro Véfonenfi peruenit: altcro ad Pontepefercm amp;Treuillas,tribus àScâlamilliaribus; vbicumloannemPaulumBallionem, qui aliquot Vcnetorum milites actormentaBrixiam profcdos comitatus eratjcumtrecentis grauibus,quadrin-gentis leüibus equitibus, mille ducentis peditibus à Caftellofrancoj ad Scatæ Infti-» lamveniffcjibiq} conftitilTe comperiflet, illicó cum trecentis cataphradis, feptingcn-tis hyppotoxötis , reliquis copijs ,quódtantam celeritatem aiTeqüinohpolïentjfub-fequentibus » ad eum adoriendura conuolauitxumque ilium ante horam difcefliffe in-ueniflet,eadem ilium infecutuscftceleritate.loannespaulus,BernardinüMontoniumi in cuius cuftodia erat pons ad Alberum fadus, Gàliorû äduentu cognito,neabip{is Gcrraanis quiVeronx erant, vbi Cxfar, Foroiulij cuftodia leuatus (nam præter Gradi-fcam omnia in Venetorum redierant potcftatem ) paulo ante tria millia peditum, quos priusinearegionehabcbat, milcrat, intercluderetur metuentem,pontemdi{roluifle cognouerat; quamobrcmloannespaulus Brixiam contendiftet, nifi pauló infra Vero-nam fluuium vado tranfiri poffe oftenfum fuilfet ; quo cum tranftturus pergeret, Foif-feium à longe cófpexir,cuius incredibilis celeritas, quia famam fnperaucrat,nihil aliud quara militura quiVeronæ erant partem pofte cfte iudicauit : quarc agmine inftrudoj ad Magnaniniturrim, prope Athcfim, nec procul ab Scalæ turri ilium præfenti animo expedauit.Flaftarum ex vtraqî parte concurfus admodum'ferox fuitideinde alijs armis vitra horam ftrenue pugnatumifed quifequi iufti fuerant^ militibus fubinde fuperueni-entibus, Marcianorum fors fubinde dcteriorfiebat; amp;nbsp;tarnen turbati,fæpius ad ordi-ncs fuos redierenandem, cum raaiorem numeruin luftincre iam non poftent,fradi fu-gam capeflerejhoftes nodeiam incipiente cos ad amnem vfq; infequi:quem loannes-paulus mubis ex fuis in cofubmerfts ,incolumis tranhuit-.ex Vcnetis fitere partim cæl’., partim capti; circiter nonaginta gtauis armaturjfe eeyuitcs;inter quos captiuifucrunt Guido RamgoniuSjamp; Baldalfar Signorcllus Pcrufmus;pedites diflipäti,amp; duo minora tormenta quæ fola lecum habebant amilfa ; Gallis ea vidoria pene incruenta fuit ; po-fteradiü MeleagrumForoliuienfem,cum aliquot Venetorum leuis arraatùræ equitibus obuium habueruntiqui, Meleagro capto, facile fugatifunt: amp;nbsp;ne horæ quidcm iadura fada, horto ab fuo Bononia difcelfu die, Foifteius cum primo agminé,in Brixiæ fubur-bio ad gfeminura baliftæ iaculum procul à turris longæ porta, cadra locauiureliqua ex-ercitus pars longius propter viam qua Pifcheriam itur : mox ne fibi quidem refpirandl fpacio concelfo, peditu partem ad Sanfridianiaedem in montis medio fitam fub quo i-pfe caftrahabebatjinultoru vallis Eutropix agfeftium præfidio raunitum^oppugnatura mifiuigitur ex multis partibus afcenfione fada,ingenti pluuia quac tormentorum in ed collegio pofitorum vfum ademit adiufgeos perturb ar unt,amp; bonäm partem corum cæ-ciderunt : proximo die, præcone,qui ciuitatem förtunis corporibusq; ömnium præter quam Venetorum faluis ftbidedi poftularet, in vrbem mift'o,fcrocique coràm Andrea Gritto accepte rcfponfo, exercitu ad alteram ciuitatis,partcm, quæ arci cd propintjua gt;nbsp;conucrfo, in portæ quæ Sandi loannnis dicitur fuburbio cadralocauit : vbi diei infc-quentis diluculo ^plus quadringentis catapbrädis,omnibus candidis protedis armis,’ amp;nbsp;fex millibus pdditum partim V afconum partim Gcfmanorum,ex toto exercitu dcle-disjipfevna cum ipfts pedes, ab ea parte quæ ad Pilarum portam vergit afcendens,ne-mine aduerfante primum ar cis ambitum eft ingr eftus: vbi militibus aliquantifp er quie* , terefedis,eosbreuiorationchortatused; audaderinditiftimamopulentiftimamquê 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vrbem,in qua gloria amp;nbsp;præda,citra controucrftam, làbore ac periculo longe cftet ma-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ior futura,dcfcendcr ennpugnam cum venetis militibus,numero amp;nbsp;virtute multo infe*

tioribus elfe confer endam; populi enim multitudiniem,bellis minime fuetam,quæqué , tara potius fugam quam pugnam meditaretur, omnino efte contemnendam; imo fpe* raripoff‘e,illam ob ignauiam cöndernatam,cctetis quoq; omnibus confternationis an-lam daturaraiad extremum obfecrare, cum illos tanquam totius excrcitus ftorem dclc-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;giftet, ne dbiipd iudiciocp fuö iniuriamfacerent; cogitarcntq; cum fe eos elfe profité--

\ tentur,quihoftiurat vrbes cöntÉamilitum,tormentorum, munitionumquc vimingredl

auderent,nifi nunc tanto aditu patefado, nee quiequam praeter homines folos addcP fos haberent defiderio cópotes Herent, quàm infames quamq; contepti futuri. Hac habita oratione,pediribus præmiflisjarcc cgredicæpit,in cuius egreflu,aliquot peditibtis, qui tormentorum progreflum impedirc conabantur inuentis, ijsq; facilè depulfis, pcf iugum in præfcfti cognomento Burletti domus forum fcrociter defcendit, in quo Vc-netorum copias globo fado fortiter expedabant : vbi confettis manibus, ill is propri^ falutis caulTa j his non modó pro gloria, verùm ctiam tantis diuitijs refertæ ciuitatis di-ripiendæ cupiditate dimicantibus , diu acre admodum amp;nbsp;formidabilc praelium ftth* nee minori virtute duces ipfijquàm gregarij milites decertarunt; inter quos Foiffei vk‘-tus ferocitas admodum illuftris emicuit: tandem Veneti milites fortiflimè dimicait-tcs,foro pulfi funt.Vidores deinde in duas partes diftributi,pars per ciuitatem,pars per Citadellam ingrefTi funt ; quibus fere ad fingulos angulos amp;nbsp;vias,milites amp;nbsp;populus e-gregiè refiftebant ; fed femper vidores vbiq; hoftes perpulerunt; neq; vnquam nifi to-tavrbeoccupata( ficenimpriufquam defeenderent ipfe mandarat)ad diripiendutn fe conuerterunt : imofiquis forte præcepto non parebat’, ftatim ab alijs intcrficieba-tur. In his certaminibus ex parte Gallorum multi pedites, nec pauci équités funt defi-derati: exhoftibusvero circiter odo milliahominum, partim ex populo, partim ex Venetis militibus, qui erant quingenti grauis,odingentileuis armaturæ équités, amp;nbsp;odomilliapeditum; amp;interhos Federicus Conrarenus,Epyrotarum equitumlega-tus, qui dum in foro pugnat, fclopi glande traiedus interijti reliqui omnes capti, prêter ducentos Epyrotas, qui per portulam, quæ eft ad Nazarij portam,fed baud meliori fortunaegreflijCum in earn partem Gallic! exercitus, quæ extra vrbem manferatincur-rifrcnt,pene omnes aut cæfl, aut capti fucrunt: qui deinde citra negotium per candem portam ingreflî,cæperunt amp;nbsp;ipfî aliorum laboribus ac periculis vfi,diripcrc.Capti lucre Andreas Grittus, amp;nbsp;Antoniusluftinianus,abScnatuprætor in earn vrbem miiTus; loanncspaulus Manfronus cum filio, Vulpius eques, Baldaffar Scipionis,vnus ex Antoni) Pij liberis, Aloifius Aduocatus, amp;nbsp;alter eins filius,Dominicus Bufechius Græco-rum equitum præfedus : Vrbs direpta,fcd Foiflei ififlu facrarum virginum in fuis feptis pudicitia conferuatajbona tarnen amp;nbsp;qui fefe ex vrbe in ea fepta recepcrant, ducti prçda fuere : Aloifius Aduocatus comes in publico foro,Foifreo proprios oculos eo fupplicio faturante,capite pœnas luinduo illius liberi etfi tuncdilarum fit, non multo póft ean-dem pœnam luerunt.Sicq; Gallorum manibus, àquibusBrixienfes oriundos feiada-bant, eaciuitas,nobilitatc amp;nbsp;dignitate null! Longobardiæ vrbiurn inferior; opibus autcm,Mcdiolanocxccpto ,rcliquis omnibus anteponenda, tandem cladem pafi'acfi; quæ facris profanisque rebus , nec minus hominum vita amp;nbsp;pudicitia quant bonis prædæ datis, feptem continuos dies militari auaritiæ, libidini amp;nbsp;crudelitati fuit expo-fita. His rebus in huncmodumgeftis, Foiflei nomen, quôdvirtutc ac celeritatefua, quindecim dierum fpacio pontificium Hifpanicumqueexercitum à Bononiæ mœni-busdifcederc coëgiflcnl^annempaulum Ballioncm cum parte Venetarumcopiarunt, acie fudilFct; Brixiamque tanta militum populique ftrage rccepifler,fumma cura laude pertotam Europam celebratum fuit: adcó vt commun! omnium iudicio,Ital!am amul-tis feculis in rebus bellicis talc aliquid non vidilfcconfirmaretur. Brixia cumreliquis oppidis rccupcrata, ex quibus Bergomum, paucorum opera ad defedionem eoncita-tum, antequam Foiflcius Brixiam Ingrederctur, populi confenfu Gallos rcuocauerat.

( Foiflcius vbi res conftituiffet, militiépe tam longis grauibusque laboribus fcflo, amp;nbsp;in præda partim confcruanda,partim diuendenda diftrado,quiefcend! l'pacium dedifler, eumquc in ordinem redegifler, Regis præcepto contra fœderatorum exercituinirede-creuit: qu! Bononiæ mœnibusrelictis, in agio Bononienfi confederat : Regem enira multi grauiflimi cafus ad hocimpcllcbant, quibus pro rerum fuarum falutc noua con-filiafequi cogebatur. lam ab Angliæ rege bellum manifcftèapparereincipicbat: nain (^uamuisrexillcprius apertis verbis negaflet, póftdubijs diflïmulaflet, tarnen longé diuerfa fada iam teg! non poterant : Roma cnim ad init! foederis connrmanonem diploma tandem allatum audicbatur. In Anglia copias nauigiaq; coparari ; amp;nbsp;in Hifpania naues quæ in Angliam tranfirent: omnium populorum animos ad bcUuin Galliæ infe-rcnduin

L I B E R D E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;567

rendumaccenfoseflc fciebatur ; amp;oportunè pontificianauisIongaFalerno vino jCa-feisjfuminibusq; onuftaaduenerat; quaï iplius nomine, Regi,amp;multis principibus,art-tiftitibus^ï donata, ab omnibus miro applaufu accipiebantur;amp; plebs,quam plerumq; non minus leuia quam grauia mouent, ad earn nauem videnda fummacum voluptatc accurrebatiamp;anteanunquain eainfulanauim vllacum pontificijs vexillis confpeótam gloriabantur. Dcniq; cum Morauiæ cpifcopus,qui inter pontificc amp;nbsp;Galliç regé de pace egerat,fiueconfcientia, fiue purpurei galeri defiderio motus,in quodatotius infulx c5cilio,admodü bcncuolè cum amplapontificiæ æquitatis teftificatione retulifletjAn-tiftitesregninomine ad Laterancnfe concilium mittendos elTe in Senatu conilitutuin fuiti amp;Rcxpontificijs legatispoftulantibus, Galliseremsoratorcm abitciuifitineque enim decere, apud regem amp;nbsp;in regno ccclefiæ addiólifïnno,confpici eum,qui Regis il-lius perfonam gercret, qui tam aperte facrofanótam federn pcrfequerctur.iamque occulta confilia erumpebant, quibus eratconftitutum,vtrex Angliæ,maritimo apparatu NormaniæBritâniæq; citerions litorainfeftaret, amp;nbsp;oâo millia peditumin Hifpaniam mittetet,vt cum Aragoniæ rege coniundis armis bellum in Aquitania moueretunquæ fufpicio Gallige regem mirum in modum torquebat: nam cum veterum bellorum memoria Anglicum nomen fuis formidabile effet, Hifpaniæ virium adiunólionc, pcricu-lum maius reddi cognofcebat;amp; tantomagis,quód præter ducentos cataphraä:os,ora-nem militia in Italiam mifiifet, quavel tota vel ex parte reuocata, Mediolanenfe imperium ipfi tarn carum in apcrtuin diferimen conijcerctunamp;fi ne ita imparatusoifendere tur,vcteribuslcgionibus oótingétos cataphrados adderct,quamfpcmintantispericu-lis,in hominibus imperitis,amp; militix tyronibus collocate pofret?Accedebatfufpitio in dies crefccns de Cæfaris alienadone; quoniam Andreas Burgius ingenti defiderio ex-pedatus redierat; qui quamuis Cæfarem, ad fœdus conferuandum in eoq; permanen-duin propenfum referrct, tarnen admodum duras leges varijs permixtas querelis pro-ponebannam quse ex Cameracenfi fœdere ad fe fpedarent,fibi reftitutum irj,cautionê poftulabat: neq; cum amp;nbsp;ab initio amp;nbsp;póft femper Patauium fuo imperio adijei regi mo-Icftuin elfe, libentique animo fingulis annis ducentaducatorum miilia, dummodo i-pfecuiquinquaginta milliainfumerc grauiuseffet,confumeretur, atqueincontinuis moleftijsdctineretur, expofuiffe perfpexerit, folis promiflis iamfidem habere pofte: fuperiore anno,Triultium, quod amp;nbsp;animo amp;nbsp;rei militaris peritia, ad bellum cito con-ficiendum aptus cffct,fibi denegalfe : Regis fecundamfiliambiennio minorem, Bur-gundia dotis nomine tradita, nepoti fuo defpondi,ftatimque filiam ipfam tradi ; res Bononienfes,Ferrarienfcs,atqueConcili) , fuoiudicio permittipoftulabat ; amp;Gal-licum exercitum Romam verfus centendere vetabat ; feque Regis in Italia imperium vlla ex parte augeri non paffurum atteftabatur. Qiias perfe grauiffimas aepenè intolerabilcs leges, longe grauiores reddebat, quod tot tantisque rebus conceftis, ipfnm vel exoccafione , vel ex confuetudine fua non mutaturum, fibi certó promit-tcrc non poftet : imö petitionum iniquitas, illura.iam animo à Galliæ rege alienatum, aliquo colore fui declarandi occafionem quærere apertum inditiiim ficiebat ; cum prxeipne non modo in verbis , fed etiam in faäis multa male aiîeéti animi figna animaduerteienrur : quia neqne cum Burgio, procuratores retiens Concilio Pifano promiffi vénérant ; amp;nbsp;Autiftitum Auguftæ habitus conuentus, tandem publico de-creco Pifanuin Concilium feditiofum ac detertandum effe refpondcrat :‘hoc ramen addito moderamine, ii pro contraria parte validiora adduccrentur argumenta, fen-tentiam mutate paratosefte ; amp;nbsp;ramen quo tempore maxime regi vires fuas collige-te opusfniftetjdncentoscataphrados, amp;nbsp;tria peditum millia ad Veronæpræfidium, amp;nbsp;mille ad Lincaci cuftodiam alere cogebatur. Angebat prxterea vehementer régis animnm flclnetiorum merus:nam etli Ambianorum præfcdum ad eOrum comi-ua mittendi poteftatein habui{fer,cui,prudenti confilio ( fi modo prudens confilium apcllari poteilquod iuiiandioccafione elapfa capicur)ad quamuis pecuniae fummam, dum eos ad fuam amicitiam pcrtrahcret impendendam paratus ampliftima mandata dederat : tarnen ardentiJfimo plebisodio, validisqiie Sedunenfis Cardinalis fua-fionibus, eorum qui fingulis comitijs confilia illicontrariafcquiprolnbuerant autori- «

368 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AB

täte fuperataj îpfos fex pcditum frtiliia ad fœdcratorum ftipendia niifliiros audicbatur: quos illi, vt öertnahorlim ordinatis firmisq; aciebus opponcrentjpetcbät.Rex infupcr fe àconcordi^ fpc penitùs cxclufum eonfpiciebat : de qua etfi in ipfo bellorum ardo-re, Cardinalis Nannetenfis ,amp;Sti-igonicnfis, vngarici regni potentiïTiinus antiftcs, nunquam agere defijfTeht: quia Pontifex poftremö rcfpondcratji attendus quam ante audiri vellent, Pifahum conciliabulum abolcri,Pontificioimpcrio Bononiam Ferrari-amq; vrbes fuas reftitui procurai ent : ncc minore faéds afperitate oftenfa, denuô multos Gallos antiftiteSjqui ei concilio interfuiflent, fuis dignitatibus priuauerat : Sc Phi-lippum Dccium ^illius ætàtis præftantiflimum Iurifconfultum,quia pro cauflæ illius æ-quitatc fcripferat ac difler-uerat, 8c Cardinales vt quæ iure effent agenda dirigeret, fe-quebatur,condênauerat J nec in difficultatibus Sc periculis quæ ex totlocis oRendeban tur^Rex in vllaltaliæ parte, vbi firmum ac certum pedem figeret habebatmam Ferraria amp;nbsp;Bononiafuerant amp;craht ci fumptuofæ ac molefiæ:amp; à Florcntinis apud quos, vt vnà fecum bellum in Flaminia rnouercnt, denuô agebat,nihil nifi communia rcfpôfa elice-repotcrâtjimô de illorum animis nonnihil fufpicabatunquoniam Florcntiç femperhç-rebat pforegis ncapolitani Icgatus, amp;multô magis quia ad Catholicum regem orato-rem miferannqüôdq; nô iam vtfolcbantrcs fuas fecum confcrrcnt: maxime verôquia CLi nulla petita pecunia, aliaûe graui re fœdus quod intra paucos menfes tcrminabatur, prorogari poftulaffec,illi vt ad cas conditiones quç illo temporc commodiorcs ip lis vi-derenturjarripereipforum in potcftate effet, rem protràhcbât:quam propenGoné Pon tifex vtaugeret,héuenimia afperitate ad Galliærégis fortunam armis fcquendam eos impcllerct,nemine publico nomine id poftulante, dirarum dccrctum indiixitiamp; loan-nem Gozzadinum Bononienfem,ex Pontificij cubiculi clericis vnum, cum humaniffi-mis mandatis, intcrnunciumfuum Florenriammifit,fufpicioncm defeconceptammitigate Conatus. Rex itaq; cum fefolum aduerfus tot vel iam apertos hofles, vel futures confpiceret,nec fi eodem temporc tot molefdæ incumbercfit,nifi difficillimè,feluftine rcpoffeanimaducrterct,Foifïeium, quanta poffet maxima Cclcritate,in hoftis Cxcrcitû ducere iuffit : de quibus quod imbccilliores cenferentur, vidoriam Gbi pollicebatur: qua parta, nulla habita ratione Romam amp;nbsp;pontificem inuaderct;quod fi féliciter fucce derer,fibi fe tot periculis liberarum cxiftimabat:amp; vthæcrcSjad Icuandam inuidiam,amp; cauffamfuam æquioremoftendendara, concilij Pifani nomine gcrcrefur , à qnolega-tus aliquis dccerncretur, qui cum exercitu clfcr;amp; capta oppida concilij nominercci-pcret. Foiffeius igirur Brixia profedus, ad Finale venir: vbi cum per aliquot dics,com-nicatum qui exinfubria vehebatur, acciperct, amp;ad omnes quas rex in Italia habebat, præter cas quæin neceffarijs locorumpræfidijs crant,copias colligendas,pluuijs ctiam tempeftatiousimpeditus moratus effet, ad Sangcorgium in agrumBononiefem venit: quern in locum venerunt ad eum recenter ex Gallia mille Valcones pedites, mille vo-luntarij, amp;nbsp;mille Belgæ deledi peditesialij prætcrca magni nominis Galli:ita vtomnes limul colledi veto numero effent cum illo quinq; millia Germanorum peditum,toti-demVafconum, amp;nbsp;odo millia partim Italorum partim Francorum, amp;nbsp;mille fexcenti cataphradi,dLicentisillisnobilibusquorum alibiqupq;mentiofadaeft, connumera-tis: Ad has copias Ferrarienlis cum centum grauis , ducentis leuis armaturæ equitibus, cumq; optimorum tormentorum copiofo apparatu accedere debebat; quia Foiffeius, difficultafg à fuis terreftri itinere vehertdis impedltus,ea ad Finale reliquerat. Venicbat quoq; ad exercitum cardinalis Sanfeucrinius, àconcilio Bononiælegatus conftitiitus, homo ferox,magisq; ad arma, quam ad facratradanda propenfus.Rebus in huncmo-dum conftitutis,Foiireius, turn ob regia quibus quotidie magis vrgebatur imperia, turn ob infitam animo ferociratem amp;gloriæ cupiditatem,pr£teritorum cuentuum felicitate auótam, pugnæ defiderio flagrans,aduerfus hoftes progreffus cft:nec tarnen hoe ardo-reita impulfus, vt cos réméré inuadere haberet in animo;fcd illorum caftris fie appropinquate, vt num fponte loco, vbi fitus res fuas non redderet dcteriores,pr3elium fubire vcllent expcrirerunvcl commeatuimpedito pugnæ neceffiratem imponcret.Longc ve-ró alia hoftibus mens cratfin quorum caftris,poftquam rixæ cuiuldam prætcxtu, Vrbi-natium duels turma difcefferat,in exercitu, vtfcrcbatur,relinqucbantur,mille quadrin genti

L I B E R D E C I M V S.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;369

gcnri grauis araiaturæ, mille leuis equites,feptem millia Hifpanorum pctria Italorum millia tecenter confcriptorum ; Sc Galli præterquam quód numero fupera-rcnt 5 firraioremequitatum habere cenferentur, æquo loco deccrtare tutum illis non * videbatur, fairem donee fex Heluetiorum millia adueniflentj quos cum eorum magi-^ ftratus denuó concedcre affenfi effent, de illis communibus Pontificis ac Venetorum fumptibus conducendis, Venctijs,quo ad hoe Cardinalis Seduncnfis,amp; duodecim il-lius gentislegati vénérant, agebatur: accedebat Aragoniæ regis voluntas,qui amp;nbsp;literis amp;nbsp;proprijs nuntijs,quantum per eos fieri poffer prælio abftincrcnt,prçcepcrat:ea nam-que præfertim re fretus, quam Galliæ rex fummopere metucbanhoc eftjfi tandiu pro-traheretur,donee inter ipfum Angliæq; regem bellum in Galliageri cœptum effet,Regem vel omnes vel maximam copiarum partem trans alpes rcuocare coaélum iri 5 ficq; inltaliabelli viótoriam,fine fanguinc amp;nbsp;fine pcriculo confequuturos:quam ob cauflfam nifi pontificis petitionibus,amp; grauibus querelis commotus fuiffeti iam ab initio Bono-niæ expugnationem tentari prohibuiffetAtaque neapolitanus prorex, amp;nbsp;reliqui duces, fcmperGallicumexercitum, nePlaminiæ Aemiliæque vrbes illiprædæ relinqueren-tur,neue iter Romam pateret, caftrahabere decreuerunt ; fed femper locis vel fitu, vel aliqua magna vrbe atergo pofita,munitis, ne Galli fine maximoincoramodo fe adoriri pofient, ideoq; quoticscunq; opus effet minime detreaare,aut fe difficiles in retroce-dendo præbere, quippe qui, vt militares viri, oftentationes rumoresq; non effe curan-dos iudicarent, fed vi£toriam præcipuc femper fpeaandam,quæ autoritatem,gloriam, dilaudem mortalium fccum trahit : quo confilio, eo die quo Gallicus exereitus ad Caftellognelfnra amp;nbsp;Mcdicinam' caftra pofuit, ipfi quipropeealocacaftrahabebanc adlmolæ mœnia fe contulerunt. Poftero diCj Galli adfefqui milliare prope Imolam, hoftibus inftrnda acie in loco fuo confiftentibus,progreffi funufed cum tarn iniquo loco eos nollent inuadere,vlterius progreffi, primum agme ad Bubanum,quód ab Imola quatuor milliaribus,diftat proceffit-.reliquus exereitus ad Mord anum amp;nbsp;Bagnaram,que oppidapaulo plus mille paflibusinter fe abfunt, fub regia via,propter commeatus qui ex Pado flumine tuto conuehebatur opportunitatem, caftris deledisiquia Lugum,Ba-gnacauallum, amp;nbsp;circumuicina oppida, Poiffei in agrum Bononienfem ingref[u,ab Hi-fpanis deferta, ad perrarienfis imperium redierant.Sequenti die Hifpani,in Imolæ^arce idoneo prxfidio relido, amp;nbsp;in vrbe fexaginta grauis armaturOe equitibus loannc Saxa-tello duce, ad Caftellum Bononienfem contenderunt,ad viam regiammontem verfus protenfis caftris metati; Sc eodem die GalliSolarioluvl,amp;Cotlniolam,Granariolumqi deditione ceperunf.vbi proximum diem morati funr,amp; hoftes in loco qui dicitur Cam pus raufearum hæferunt ; in quibus paruis mutatio’nibus,tamq; propinquis locis,vtcrqi exereitus,inftruda acie,cum tormentis à frontc,amp; facie in hoftes conucrfa,quafi fingu-\ lishoris effet concurrendum-.vtrisq; tumen admodum caute,atqi ordine progredienti-busi alterisneaddeccrncndum,nifilocovbifitusopportunitas,numeriacvirium in xqualitatem corapenfaret, cogerentunalteris vt hoftem in prælij necefiàtatcm ita com pellerent, fed ita vt ne fimul Sc artnorum amp;nbsp;fitus importunitatem fubirent.ln his caftris

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Poiffeius noua à rege prælij accelcrandiijfdcm de cauffisquæ ad primum mandatum

impulerant andis,mâdata accepitmam cum Veneti quamuis Brixienfi infortunio debi-litati, amp;nbsp;prins precibus, deinde etiam atteftationibus Sc minis Pontificis atq; Aragoniæ regis coadi, nifrVicetiaipforum imperio permitteretur,paeem cum Cæfare.obftmatè

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïccufaffent,tandem coramPontificeodomcnfiuminducias cumcofecerunt;ealege

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt quôd quifqi poflfideret,id tcnereuamp; quinquagintaRhenenfium aureorum millia Cç-

i farinumerarent-.quocirca cum iam rex deillius allcnatiOne non dübitaret,fuit eodem 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tempore de tranfalpino bello certior fadus; quoniam Hieronymus Cabauillius Arago

l niærcgisapud ipfumorator,cum coram Scnatueumalloquendifacultaterapoftulaf-l fet,fe ab rege iuo difeedendi mandatum accepiffe figmficauerauamp; vt àBononiæ tyran-l uis contra facram federn protegendis abftineret, neue obtaminiuftam cauffamtara l ü,tàuem,tamép rerp. Chriftianæ vtilem paeem turbarct,hortatus fueratiquodfi ex Bo-l noniæveftitutionealiquoddctrimentumntetuerct, omnibus raodis qmbus ipfemec l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;optaretei cauere pollicebatur; ad extremum fubqcicbat, fe, vt omnes Chriftianiprin-

cipes deberentjEcclefiæ défcnfîoni dceffe non pofle. Quare FoifTeius hoftibus appro-pinquarc è re non efle iam certus; proptercà quod ob Aemiliæ Flaininiæque vrbiutn quam habebant oportunitatem, non potcrat eis nifi magno labore commcatus impe-diri, nec ipfi fine ingenti incommodo ad prælium compclli; atqi etiam quia in ijs locis inquibus eratjCxercitus commcatus inopialaborabat,ducum fuorum confilio,Rauen-næ caftra admouere conftituit j hoftes, ne tantum de eorum exiftimatione diminueic-tur,antc oculos fuos tantæ vrbis iaâüram non pafTuros ratusjficqj æquo loco dimican-di fîbi occafionem oblatam iri: amp;nbsp;vt hoftilcm exercitum,fi forte hoc pfæfentiret,Rauen nam accedere prohiberet,inter Cotiniolam amp;: Granariolumjfcptem ab ipforum caftris milliaribus conftitit: vbi quatriduum duodecim maioratormenta totidemq;minora Ferrariaexpedans moratus efi: : cuiusconfilium hoftes conieduraaftcquuti, Marciim antonium Columnam Rauennammiferunt: cuiantequamfc iturumrecipcre volue-rit,oportuitlcgatum,proregem, Fabritium, Petrum Nauarrumjamp;omnes reliquos duces, vnumquenq; fidem fuamobftringerc,fi Galli caftraadmouercnr,cum vniucrfo ex-creituopem laturos; cum Marcoantonio iuerc fexagintagrauisarmaturæ équités exi-pfius turmis:Petrus Caftrcnfis cum centum Icuis armaturæ equitibus, amp;Scallazartus, Paradefiusq; cum fexcentis Hifpanis pedinbus,reliquus cxercitus adFauentiæmœnia prope eamportamjquaRauénam itur, caftra pofuit; vbi dum eftcnr,cum hoftibus iufto penè prælio acriter decertarunt. Hoc tempore FoifTeius centum cataphraâos,amp; mille quingentos pedites, ad Ruffiorum Caftclliim expugnandum raifit,caftellanoruin tan-tùm præfidio munitumjqui etfi ab initio pro multitudinis confuetudinc,audaciam præ-lè ferrent, tarnen in eius locum timoré fubeunte, eodem die de deditione agere cæpc-runtiquibus colloquijscum Gallidiligentiam in cuftodiendorcmitti animaduerterét, magnoirapetu ingrelïï oppidum diripuerunt ; in quo fupraducentos interfedis,rcli-quos captiuos fccerunt.Ruffio, FoifTeius Rauennam acccßitjamp; poftero die prope mœ-nia,intcr duo flumina, quibus ilia vrbs vtrinq; clauditur,caftra locauit.Ex Apennmi iu-gis, qua Aemiliam Flaminiamq; ab Aetruriadiuidunt,Roncus amnis,à veteribus Vitis apellatus, amp;Montonus:idcô cclcbratus,quôd excepto Eridano,fiuuiorum quiexfini-ftro Apennin! latere oriuntur, primus eft, qui proprio curfu in mare feratur, originem ducunt. Hi Liuij forum vtrinq; complex!, Montonus ad finiftram penè mœnia aliuic, Roncus ad dexteram,fed circitcr duo milliariaprocul ab vrbc, prope Rauennara ,tani breuifpacio diftant, vt vnus ab vna partc,akcr ab altera,eius mœnia alluant; infra veró aquis fimul cómixtis marc ingrcdiantur,trib.nuncab vrbc milliaribus;olim,vt famaeft, ipfä mœnia alluebat.Spacium intcrhæc duo flumina Foiftei cxercitus occupabatflta vt Caftrorum frons Adrianam portam Motnonis ripæ fcrècopulatam rcfpiceret. Proxima node tormenta partim contra turrim quæ Roncona dicitur, inter portam Adrianam amp;nbsp;Roncum fitam, partim trans Montoncm,vbi ponte fluuioimpofito,cxercitus pars tran-fierat, collocarunt ; amp;nbsp;vt ante hoftis, quem iamcaftra mouiftc fciebanr,aduentum,pu-gnam tentarent, quantum potcrant tormentotum vfum accclerabannnec minus etiam quod ad maximam commcatus difficultatem cflcnt redadi; quia Venetorum copiæ, quæ armatis nauibus ad Ficarioluin conftiterant, commeatum qui ex Infubria vcheha turimpcdicbant;amp;nonnullis nauibus,ad riui,quod duodecim ab Räuennamilliaribus Padumingreditur, amp;adduopropeRauennampcrducitur,hoftiumfubmerfis,eorum quæ Ferrarienfium nauibus Ferraria vehebantur in riuum ingrefTumimpediebär, qu;K terreftri itincre carris vcherc difficile ac periculofum erat : valde prætcrea incommoda erat prædatum ire ; cogebantur enim feptem aut odo milliaria à caftris difcederc:qua-re FoifTeius eodem die ctfi ingrefTum difficilem cognofccrct, quod percuffismoeni-bus non plus quàm triginta vlnas in longum diruifTcnt, per quas ruinas quod tres muri vlnæ aut amplius in altum efTent fuperandæ, nifi fcalis udmotis in vrbem aditus nó da-batur, copias in pugnam produccre conftituit:quas difficultates,vtvirrute amp;ordincfu-pcraret,amp;!pfos milites mutuaçmulationeinflammarer,Germanos,Italos,amp; Gallos in tria diftinda agmina diftribuit; amp;nbsp;ex fingulis cataphradorum tiirmis djccem fortifTimis deledis,ijsdem armis quibus in cquispugnanttcdos,pcdibus milites præcedcreiuffit. quimœnibus fubeuntcs,tcrribili impetu vrbem ffiuaferüt; qui intus crant, fumma cum

L I B E R ' D E C I M V s. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37t

Maraantonlj Columnçlaude,egregièpropugnatibusjquineclabor!nee pcriculo par cens,nQc hue nûcilluc,vbi magis opus erat,fuccurrebat: tandc Gallihoftiu deijeiendo rû fpe amiflra,amp; ex colubrina (tormenti cuiufda eft genus)in vallo quoda collocata gra-ui clade accepta, cum per tres horas pugnaflent,circiter trecentis peditibus amp;nbsp;nonnul-lis cataphraótis amiftis, nec minore vulneratorum numero, amp;nbsp;inter ceteros Caftellio-neus acSpinofa,tormentorfi præfcétus,qui à propugnatorum tormentis ióli intra pau-cos dies obiere,in caftra redierunt : Federicus quoq; Bozzolenfis leue vulnus accepit. Sequent! die ab vrbis oppugnatione, adprælium cum hoftibus committendum confilia conuerfafunnqui ad Gallici excrcitus motum,cum fidem Marcoantonio datam fer-uare vellcnt,a Foroliuij intra cadem flumina aliquot milliaria progrefli, póft Ronco flu mine traiedo, Rauennam verfus procedebant. Interea ciucs fupcrioris diei pugna tcr-riti,Marcoantonio infeio, vnum exfuis ad deditionem tradandam miferunt i qui dum vitro citroq; cum refponfis curfitat, ccce hoftilis cxercitus qui iuxta fluuium procede-bat;quo confpeóto ftatim Gallicus exercitus ingenti ftrepitu arma caperc ; fua quifque adfignacurrere; tormenta ex tcmploamurisrctrahcre;atq;eainhoftcsconucrtcre* Foiffeius interea num eadem hora, vtRauennx ingreftii hoftem prohibèrent, flumeii eflettraijeiendum, ad reliquos caftrorum duces refert: quod quidemvel non decre-uiflent.vel faltcm militari ordine, amp;nbsp;neceftaria celcritate fieri no poteratnllis veró per Pinetæ faltum, quæ eft inter marc amp;nbsp;vrbcm,co die Rauennam ingredi facile erat : quo fado, Gallos commcatus inopia laborantes,turpiter ex Aemilia difeedere coegiflenr. Sed ipfi, feu occafionc non perfpeda, nc,durn vadunt, campeftribus in locis pugnare cogcrentur veriti,fcu Rauennam,quod earn oppugnare non eflet aufurus fua præfcntia fatis tutam rati, cotra omnium expcdationem,tribus à Rauenna milliaribus,qui locus Molinaccius dicitur, caftra pofucrunt: deinde reliquum cius diei cum fcquentinode, incaftrorumfronte foflaetam latætanqueprofundæ,quaexiguitastemporis patieba-turfaciendæoperam dcderunt.Quo tempore inter Gall'cos duces non fine fententia-rum diuerfitate, cófultabatur:quoniam denuo vrbem inuadcre,cum parua antefe moe nium ruinara, amp;hoftes à tergo habcrent, admodum periculofum cenfcbatunfineali-cuius rei gerendæ fpe immorari non folùm inutile, verùm ctiam ob commcatus ino-piam, id fieri nullo modo pofte ; fi veró quot;ctrccederent, maiorem Hifpanis exiftimatio-nem,quam ipfi fuperioribus diebus progrediendo comparaftcnt,conccfttiros : eos au--tcmln fuis caftris, quæ ab eis munita eflc,exiftimandum crat,adoriri periculofiftiinum cfte,amp; omnibus fuperioribus confilijs repugnaredn omnibus autem periculis capotif-fimum vitandaelfe, cxquibusmaioramalapolTcntfequi; nullam autem offenfionem autpcrniciem efte maiorem, quam acie dcbcllari. Quibus in difficultatibus,dcmùm Foifteio ad id maxime velut gloriofiftimum tutiftimumq; cohortantc,vtquamprimùni iuceret,hoftes inuaderent conftitutum fuit: quo confilio nodu ponte Ronco impofito, amp;nbsp;rip arum aggeribus vttranfitus facilior eftctabomni parte complanatis, primô dilu-culOjdiei vndccimi Aprilis, qui dies ob Domini refurgentis facrofandam mcmoriain ccleberrimus eft, Germani pedites per pontem, omnes autem ferc primi amp;nbsp;medi) ag-rainis milites flumen vado traiccerunnpoftrcmum agmen quod luo Allcgrius duccbat, in quo étant quadtingenti cataphradi, vt fi opus eftet excrcitui opem fcrrCjCtfi vcl milites velpopulus Rauenna cruptionem faccret fefeopponerc poftent, in flumir is ripa Rauennam verfus rcmanfit: ad pontis veto, qui antcaMontoni impofitus fucrat eufto-diam, Paris Scotus cum mille peditibus relidus fuit: q-iofado Galli hune in modum acicsad prœlium inftruxcrunt. Primum agmen,, cui præR'^ntjtormcntafub Ferraricn-fiuiuduels imperio cum feptingentis cataphradis amp;nbsp;Gcrr. unis peditibus, influminis ripa quæ ill is ad dexteram crat, ita vt pedites finiftrum cquitum cornu claudcrcnt, col-locatuni fuir, ad primi agminis fccundiagminis pedites, odo millia partim Vafconcs, partim Bclgæ pofici tucrc; deinde à fluminls ripa fubindc longius,Italorura peditum ex ticma acics cru Federieus Bozzolenfis imperabat , in qua non plus quàm quinquics mille pedites crantmam etfi Foifteius, cum ante Bononiam tranfiret, cos qui in præfi-dioétant colleglftct, multi ftipendiorum anguftia dilapfifucrant : huius agminislattis Hippotoxütæ omnesamp;lcuisarmaturæequitcs, quitrium milliuinnumcrum cxccde-

baht/claufere : poft hæc agmina ohitiia, quæ non ad redam lineam exténfa,fcd iliâe-xa femilunæ figuram efficiebant: ad fluminis ripam, fecundi agminis fexcenn cata-phradicollocatierat, quibus Palifla amp;cardinalis Sanfcuerinas concilij legatusimpc-rabannqui ingcnti corpore vaftoq; aniino,àcapite ad pedes fplendiflimis armis tedusj multô magis ducis quàm Cardinalis autlegati munus obibanFoifteius nullum fibi pe-culiarcm locum curamûe reliquit fedexomniexercitu trigintafortiffimisnobilibus deleôtis, vt omnibus profpicerec fuccurreretq, liber efte voluit; armorum fplendore amp;nbsp;pulcricudinc,paludamentoque inter ceteros maxime confpicuus, vultu hilariftimo,o-culis vigore pienis,ac penè præ lætitia fcintillantibus; vbi copias omnes ad pugnam in-ftrudascofpexit^amnis aggere confdcnfo,facundia(fic famatulit)plufquam militafi^vc militum animos acccndcrct in hune modum loquutiis eft:

Quodtantopere exoptauimus,Milites,vt in patentibus carapiscum hoftibus con-gredi licerct, ccce Fortuna,quæ nobis in tot vidorijs benigna extitit mater,hoc die lar-gita eft; vidortæ omnium poft hominum memoriam magniricentiftimæ cum immortali gloria côfequcndæoccafionepropofitameq; enim foIaRaucnna,autGalliætogatæ vr-bcs iôlæ, veftræ poteftatirelinquentur,fed minima virtutis veftræ præmiorum pars e-rùnt.-nemine cnim arnplius qui fe armis veftris opponere poftit, in Italia reliólo,(ine vl-lo impedimentoRomam vfq; percurremus ; vbi iinmcnfæ illius fccleratæ curia.’ diuitiaî totfeculis ex Chriftianorum vifccribuserutæ,vcftracruntpræda, tot fuperbiflima orna menta,tantum argenti,tantum auri,tantum gcmmarum,tot opulentiflimi captiui,vt vni uerfus orbis fortunæ veftræ fitinuifurusiRoma, eadem facilitateNeapolim vfq; totac-ceptas iniurias vlcifcentes excurremus, quam fclicitatemcum vîrtutem,cum fortunani vcftram, cum gloriofasvidoriaspaucorum dierum interuallo partas pcrpendo,ciiin ' Vultus amp;nbsp;operaintueor, cum pauciftîmos veftrûm,qui ante meos oculos non aliquoe-gregio facinOre cla’rum virtutis fuæ documentum dederit, elfe memoria repeto , nihil quod cam'nobis intercipere poflîc in mentem venir. Hoftes noftri ijdem Hifpanifunt, quiaduentu noftro ignominiofènoduBononiaaufugerunt; ijdem funtquiante pau-‘ cos dies, non fecus quàm fuga, ad Imolæ amp;nbsp;Fauentiæ moenia, vel in loca montanaac difficilia, fefc à nobis cripucrunt: nunquam hæc natioin regno neapolitanoaperto æ-quoue loco cumexercitibus noftris manus conférait, verùm femper aut munitioniim, aut fiuminum, aut foffarum adiumento;nunquam virtute,fed fraude infidijsq; fretaita-metfi non hi funtHifpani illi in neapolitanis bellis inueterati,{ed gens noua amp;incxpcr ra,amp; quæ nunquam aduerfus alia arma, quàm Maurorum arcus,làgirtas,obtufasq; ha-ftas pugnauit:amp;tamen ab ilia gcntc,corporc inualida,animo timida,inermi,omniüiîiq) bellicarum artium ignara, fuperiorc anno,ad Gerbarum infulam tanta cum ignoininia vida : vbi hicipfe PCtrus Nauarrus tanti apud illos nominis dux,q.uid tormentarij pul-ueris impetu mœniacôcutere, amp;nbsp;vera audaciafortitudineq; pugnareinterfit, fuganie-inorabilc exemplum dédit: nunc fofta quàm hac node ingenti metu fcceruntclaufi, peditcsagcrcredi,falcatiscurribus freti mancnt,quafipræliumhis pucrilibusinftrii-mentis ineundum effet,non autem animi virtute,amp; pedorumlacertorumq; robore;ci-to, mihi credite,cx iftis illorum cauernis eos extrahent tormenta noftra,in apertos pla-nosque campos compellent: in quibus quantum Gallicus impetus,Germanicaferoci-tas, dcgenerofaltalorum virtus, Hilpanorumcalliditatiamp;fraudibus præftct,elucebir. Nulla res noftram gloriamminuere poteft, nift quod numero tanto illos, nimirum pene duplo fuperamus: amp;nbsp;tarnen hoccommodo vti nobis à Fortuna induito , ignauix noftræ minime tribuetur ,fcd illorum imprudenriæ ac temeritati,quos ad pugnain non animus aut virtus, fed Fabritij Columnæ,ob réméré Marcoantonio'fada promiifa, au-toritas feu potius diuinaiufticia, ad lulij ementiri pontificis fuperbiam,ac nefandafla-gitia;totq; perhdi Aragoniæ regis, in regis noftri bonitatem,fraudes amp;nbsp;proditiones,iu-ftilfimis pœnis afficiendas trahit : veriim quid ego pluribus vcor verbis?cur apudtanrx virtutis milites, non necelfarijs hortationibus tantum vidqriam differo,quantum temporis vobilcum loquendo confumoèprogredimini made, virtutc milites conftitneo or-dine, certi hunc diem regi meo imperium, vobis opes totius Italiæ daturum;equidem dux vefter,femper vbiq; locorum vobifeum cro; amp;nbsp;quemadmodum foleo vitam mcam omni«

L I B E R D E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;373

omnibus pcriculis exponapi; omniüquivnquamfueruntjbelliducumfórtunatiflïinuSj qiiando huius diei viâoria tneos milites^omnium vel militum vel cxercituum qui à trc-centis annis fuerint, gloriöfiflimos, opulentiflïmosque fum fadurus.Hac orationc habita, coelo tubarum amp;nbsp;rihapanörum ftrepitu j totiusq;exercituslæriflîmisacclamatio-nibus refonante, ad hoftiünl caftfà quæ triihus duobus milliaribus, ab eo loco vbi am-nem tranfierant, diftabantjprogredi cæperunt: quæ caftra fecundum fluminis ripa quæ illis finiftra erat protcnfajfoflä quantû temporis brcuitas fieri permiferat altajad dcxte-ram tota municbatmifi quöd à fronte vt cQ equis ad excurfioncs egredi poflent,viginti vlnarum fpatium apertum reliquerant : in quibus caftris , vt primiim Gallos flumen tranfire fcnferunt, hoe modo aciem inftruxerant: Primum agmen oófingentorum grains armaturæ equitum, quod Fabritius Columna ducebat, fecundum fluminis ripain collocatuin fuit: huic ad dexteram fex millia peditum adiunda:hos fecundum fluuium pariter alterum agmen fexcentorum cataphraótorum erat, cuius latusquatuorpedi-tumrailliaclaudcbantzhuicagminiprorexipfe præerat; amp;cult;n ipfo marchio Paluda-nus : in hoe agmine erat Mediceus cardinalis, natura magna ex parte oculorum lumi-necaptus, moribus manfuetis, pacis ornatu, fpecic rcque ipfa, àSanfeuerinati cardi-Icadmodumdiflimilis: Secundoagmini,pofl;remumadeandem fluminisripam fuc-cedcbatCaruaialloHifpanoduce'î in quoerantquadringenti grauis armaturæ équités , amp;nbsp;quatuor millia peditum, cum leuis armaturæ equitibus, quorum Ferdinandus Daualus Pifeariæ marchio admodumadolefccns, verùmcximiæ fpcipræfcdus crat; hi dexterum peditum latus à tergo muniebant i vt eiparti quæ inclinarct fubuenirent: tormenta ad cataphraâorum fiontém erant collocata; amp;nbsp;Petrus î^auarrus, qui cum quingentisdeleôhspeditibus, nullifeloco obftfinxerat, ad foflam in fronte pedita-tus, trigintacurruSjfalcatis veterum lïmiles,minoribus tormentis onuftos, longifli-mo veruto ad Gallorum irnpctum facilius fuftinendum fuper impofito collocarat: quo ordine infra foflæ munitionerri firmi hoftilis exercitus impreflîonem expédiantes; quodeonfilium vt exitunonfuit vtile,'ficinprincipio admodum perniciofum appa-ruit;quoniam Fabritij Colum'næfententiafuerat,vt quum primùm flumen tranfire in-ciperent, infeftis ineos fignis inuaderent; coramodius ratus cum vna modo parte congredi, quàmparuafolTacaftfamuniri: at PetroNauarrocuiusconfiliaprorexve-lutoràculafequebaturrépugnante, parumprudenter vttraijcerepermittercntur, fta-tutumfuit. Ideo Galli idnï circiterducentos paflfuspropefoiramprogrcflî, vthoftem caftris fe corttinere, riec vfquam pedem mouere cernunt, ne earn opportiinitatcm quam ipfîcupiebant hofti concederent, conftiterunt : ita vterqueexercitus vitra'diias horas itnmotus ftétit; innumeris tormentorum globis intcrca vtrinque iaculatis:à quibus Galli pedites, quiaNauarrus tormenta in loco vndc eos maxime læderet collocarat , non paruum detrimentum patiebantur: lcd diix Ferrarienfis,tormentorum parte poftexcrcitiunretraôia,'ad alterum Gallorum cornu fumma celeritateineundip-fum locum in quo hippotoxotæ erant collocati perduxit : quod cornu quia exercitus ciiruam figuram habebat hoftibus à tergo fere imminebat : vndc eorum latera atroci-ter peterc cæpit, cum maximo præcipuè equitatus detrimento;quoniam Hifpani pedites , àNauarro in depreflftim locum fecundum fluminis aggcremredudti,ciusque iuffù humi ftrati, percuti non poterant: Fabritius Columna clara voce claraabat, amp;nbsp;crebris nuntijs proregem vrgebat, vt antequam tormentorum idiibus abfumerenfur, in præ-liumprodiretur; fedNauarrus peruerfaambitlonedudtusrepugnabat: namcumfibi viâoriam peditum Hlfpanorum vlrtute vel rellquls omnibus extlncfls promltteret, eo magls glorlam fuam augerl exlftimabat,quo magis rellqui exercitus de'trimenta au-gerentur: verùm lam tantam ftragem grauislculsque armatura àtormentorum fulmi-nibus acccpcrat, vt ferrl ampllus nonpolTet, amp;nbsp;mlfcrando fpedtaculo horrcndls cla-tnorlbuspermlxto nunc équités, nuncequlmortul corrüere, nunc capita, amp;nbsp;brachia àrellquo corpore auulfa per aërem volltare cernebantur : quarc Fabrltlu^ exclamans, cftnenobls omnibus vnlusMarrani pertinaciaamp; peruerfitate turpltcr morlendum? eft hic exercitus penltùs nullo ex hoftibus à nobls cæfo perdendus ? vbl funt totno-ftra aduerfus Gallos trophea ? an Hlfpaniæ Italiæque decus vnlus Nauarri gratia inte-

rire debet ? amp;nbsp;hœc dicens, nihil proregis vel fignum vel imperium moratus, fuos équités vitra foffamimpulit, quem cum reliquus equitatus fequerctur, Nauarrus pediti-bus fuis fignum dare coaótus fuit : qui magna fCrocitate ereâi, cum Germanis pediti-buSj qui iam ipfis appropinquauerant congrelfifunnfic omnibus agrainibus permixtis, ingens prælium cæptû eft; amp;nbsp;proculdubio ex maximis quæ à multis annis Italia viderit: nam ScTarenfis pugna, vix aliud fuit quàmvalidusequitumconcurfus, amp;regninea-politaniprælia, potius ordinum pcrturbationes auttemeraria confilia quàm pugnæ; amp;nbsp;ad Giaradaddam, minima Veneti modo exercitus pars pugnauerat ; hic verô in plani-* tie absq; aquarum autmunitionum impedimento omnes permixti, duo exercitus,ani-mis vcl ad viôloriam vel ad mortem obftinatis ,pugnabant,no modo periculo,gloria amp;nbsp;fpe, verùm etiam gentium mutuo odio accenfi : In Germanorû peditum cum Hifpanis congreffu, duo inagni nominis duces memorabile fpeâaculum præbuerunt, lacobus Emfer Gcrmanus,amp;Zamudius Hifpanus,qui extra acies progrcfli,quafi prouocatione, dimicarunt:quoin certamine Hifpanus hofte interfedo extitit viâ:or,foedcrarorüequi-tarus Gallico equitatui pars prorfus non erat;amp; tormentis co die ita fuerat conculfus amp;nbsp;difeerptus, vt longe inferior fadus effet : idcirco cum aliquandiu potius animi virtute quàm corporis viribus hoftium impetû fuftinuiffent, amp;nbsp;fuo Allcgrins cum poftremo a-gminc, amp;nbsp;mille peditibus qui ad Montonem relidi fuerant,à Palicia effet accerfitus,in corum latus impetum fecifict; iaraq; à Ferrarienfis militibus Fabritius Colu/nnaegre-giè pugnans captus effet; ncc iam fuftinere poffcnr, ducû quoq; exemplo cdodi terga verterunt: quoniam prorex Caruaiallus, fuorû militum virtutis extremo periculo minime fadOjin fugam fe coniecerunt,tcrtium agmé penè integrû abduccnres;cum quibus amp;nbsp;Antonius Lena,vir tunchumilis flatus,fed qui póft per multos annos,omnibus mili-tiæ gradibus excrcitatus,clariffimus imperator euafit: Iam omnes Icuis arrnaturæ équités fufi, amp;Pifcarius iilorum dux, fanguineac vulncribus madenscaptuserat: captus etiam Pakidis regnlus, qui pcrcampum foffis rubis que refertum , magna ordinum perturbatione fccundum agmenin pugnam deduxerat: iamquctellus equis, virisquc cæfis erat cooperta : amp;nbsp;tarnen Hifpanicus peditatus, ab equitibus defertus incredibili ferocitate pugnabauqui quamuis primo cum Germanis concurfu àfirmis haftarura or-dinibus aliquantum repulfus fuiffet,tarnen poft cum ad enfium longitudinem illis apro pinquaffent, amp;nbsp;multi Hifpanorum clipeis protcdi,intcr Germanorû crurapugionibus fubijffcntjingenti cæde fada iam pene ad medium agmen peruencrant:apud quosVa-fconcs pedites,via inter fluuium amp;nbsp;aggcrCm occupata,Italos inuafcrantiqui ctfi magna ex tormentis clade accepcrant,tamen fummacum laude illos rcpuliffent, nificum equi turn ala Allcgrius maiori virtutc quàm Fortuna impetû in cos Feciffetmâ cû illico fere Vi uerroem filium ante oculos fuos intcrfeólum cernerct, ne tanto dolori fuperftcs effet, equo in confcrtiffimâ hoftium turbara immiffo, vt fortiffimùducem decebatpugnans, multis iâ cæfis intcrfeôFus fuir. Itali pedites cum tanta multitudinc fuftinere nô pofï’ent, inclinabant,cum pars Hifpanorum illis auxilio accurrens,eos in pugna rctmuit:amp; Ger mani pedites,ab altéra Hifpanorum parte opprcifi,vix amplius côfifterc potcràtjverùm omni cquitatuiam in fugaconuerfojFoiffeius fein eos magna eum cquitû multitudinc infcftus immifit: quarc Hifpani potius recedentes, quàm acic pulfi, nulla in parte ordi-nibus perturbatis, viam quæ cftinter fluuium amp;nbsp;aggerem ingreffi, æquis paftibus ince-dcntcs,frontcdcnfata, ideoque cius robore Gallos repcllcntes difcederc cæpcrunt: quo temporeNauarrus mortis potius quàm falutis cupidus, camque ob caufTam præ-lio nondcccdens, captus fuit; fed Foiffeius cumHifpanicum peditatum vidorifimilé, integris ordinibus incolumen abire ferre n(5 poflèt;âê vidoriam nifi iftis quemadmodû amp;rciiquis fufis minime perfedameffeanimaduerteret,cum equitumagmine poftre-mos magno furore adortus cft; à quibus cxtcmplo circumuentus,cquoq; dcieôtus,feu vt nonnulli aiunt, dum pugnarct equilapfu oppreffuSjhafta in latus adadaintcrfcôlus cft:quod fi,vt crcditur,ijs qui ad fummûfclicitatis gradum perucnerc mors cft optàda, huius profedo mors tam gloriofa parta vidoria fortunatilfima fuir. Inrerijtadmodû iu-ucnls,iam apudomnes mortalesfamâadcptus immortalem,quôd vixtrium racnfiûcx plero curriculo,prius imperator pcne,quà miles, incredibili ccleritarc ferocitatcq; tot

.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Yido-

vidorlas effet'confccutus.Lautrcccius viginti vulneribus faucius pene exanimïs prope eum iacuif. qui póft Fèrrariârtï petduiftusjdiligenti medicorurn curaferuatus eft. Propter Foiffei obitUtri Hifpani pcditèS fine moleftia abirc funtpermifli ; reliquus exer-citusiam diflipatus fugatusqUe etat, impedimenta capta^ figna item amp;tormenta ; cap-tus Pontificislegatus j qui ex Epÿrôatrum manibus j in Federici Bozzolenfis potefta-tem transiatus, ab ipfo CÓiicilij legato fuittraditus: captiFabtitius Columna ,Nauar-rusiPaludenfis item amp;nbsp;Bitontinus amp;nbsp;Pifcarius marchïones,multique alij principes,no-bilium primores, amp;nbsp;clari nobiles Hifpini j neapolitani.Nihil in pugnis defideratorü numero incertius-.tamen in multorum varietate pleriqi afferunt,cx vtroque exercitu,vt minimum,decé milliacecidiiremimirü tettiam partem Gallorû, reliquam hoftium:alij plures cecidiffe aiunt-.fed proculdubio corhüni Martis more fortiflimos amp;nbsp;præftantiffi-mos quosqiünter quos ex pontificijs fuit Raphel PacCius clari nominis dux,amp; innumc rivulnerati. Verùm in hac parte citrâ controuerfiäm longe maior fuit viótoris iaótura; propter FoiffcijAllegriijmultorumq; exOalllcanobilitate virorum,amp;Iacobi3aliorum-que ex Gcrmanico peditatu fortilfitnorüm ducum interitum: cuius virtuti, cummulto fanguine empta vidoria magna ex parte tribuebatur; multi quoq; vnacum Molardo Va fconum amp;nbsp;Belgarum duces ceciderejquae gentis eo die apud Francos omnem gloriam amiferunt-.fed omne iaóturam Foiffei mors fuperauit, cum quo illius cxercitus neruus amp;nbsp;ferocitas pcnitùs extinóta cft.eorû qui vióti ex pugna euafere,maior pars Cefenâver-fus fuga cótcndit5amp; inde ad remotiora loca-.nec prorex antequam Anconé perueniffet vfquam fubftitit, in quem locum cum pauciffimis equitibus peruenif.raulti in fuga fpo-liatiamp;cæfifuere; quoniam agrefteshomines omnes viaspercurrebannamp;Vrbinatium dux,qui cumante multos dies Balthalfaré Caftellioneû ad Galliç regé mififfet; amp;nbsp;pro-prios homines apud Foiffeium haberet,clàm contra patruû confpiraffe credebatur: no modo regionis homines in fugientes côcitauit,fed milites qui in Pifaurenfi agro idé facerent mifit ; illi foli qui per Florentinorû locafugerunt, miniftrorum deinde reip. iuffd incolumes euafere.Viétore cxercitu in fua caftra reuerfo,Rauennates ftatim ad deditio nem facienda miferunt-.fed feu dura pacifcuntur,fcu iâ paôti cÔmeatû qui in caftra mit-teretur inftruunt,raœnium euftodiendorû diligentia intermifla, German! amp;nbsp;Vafeones per mûri ruinara vrbem ingreffi,præter naturale in Italicum nomé odium, cladis quoqi in pugna acceptæ indignatione, ad maiorécrudelitàté incitât! crudelilfimè vaftarunt; Quarto póft die Marcusaritoüius Columna,Citadella,in qua coilfugerat re amp;nbsp;hominb; faluis,tradita,abire permîffusieàtamen lègc,vt nec !pfe,nec qui cû eo erant duces,ante proximum Mariæmagdalenaè facrum diéra, nec in rege Galliæ, nec in concilium Pifa-num arma fumerent-.ôc paulo póft Vitellins epifcopùs,cum ceriturai quinquaginta pedt tibusarciprçpofitus,eadé illifacilitate conceffa,deditionemfecit. Viôtoriæ fortunam omnes vrbes,lmola,Forumliuij,Cefenà,Ariminum,omnesq; Galliæ togatæ arces,præ-terlmolenfera amp;nbsp;Foroliuienfem fequutæ fünf : quæomnes àlegato côneilij Pifani nomine acceptæ fuere. At Galliens exercitus,Foifieimorte,tantaq5 clade accepta veluti attonitus reliétus, quatuor prope Raiiennam railliaribus ociofus raorabatur-.amp; legatus atq; Palicia,ad quos,quia Alfonfus Ettenfis iam Ferrariam redierat,imperium delatnm t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erat, de regis voluntate incertï, eins mandata expeâabât:cum neq; apud milites tantæ

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autoritatis effent, quæ ad exercitum,dircpt!s rebus partiendis, vel in tuta loca mitten-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dis implicatum, mouendum effet idonea; amp;nbsp;viftoria tanto fanguine parta,ita viribuS amp;

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;animo deieétijVt vi£t!s quàm viôloribus fimiliores effent; quare omnes milites quef élis

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ôclacrymis Foiffei nome implorabannquem nulla re impediti,vel territ! quoeunq; ter-

l rarum fecuti effenti nec dubitabatur quin ille ferocitatis fuæ impetu, amp;nbsp;promiffis vt fc-1 rebatur à rege faótis, fibi regnum neapolitanum caper et, traôtus, ftatim póft vidoriamt ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confueta celeritate Romam curfn petiturusfuiffet; amp;nbsp;pontificem cum ceteris nulla àlià

i falutis fpe reliôta, præcipites fugæ fe daturos.D ecimatertia ApriliS die,Romam de pu-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gna,ab Oôtauiano Fregofio, qui mutatis equis à Forofempronij aduolauif, nuntiatum:

quæ res ïngentitotïus curiæ metu ac tumultu accepta fuit;quaraobré cardinales ftatirh; adpontifieem accurtentes, fummis prccibus inftabant, vt acceptapacequàm ab rege. Galliæ fàtishoneftàimpetrari poffenó dubrtabaût,tandem facrofanótam fedem^feiF

tantis periculis libcrarct : fatis pro Rom. ccclefiæ maieftate,proq; Italiælibertatelabo^ rafle;magnamq; gloriamifto fuo fando propofito côparafleûn tam pio munere,diuinûi numen, queinadmodum tot fignis oftcnfum fueratjCi aduerfum extitifTcjCUiqiii fe op-ponerc vellet,nihil aliud façerc,quàm ecclefiâ vniuerfam in extremam ruinam conijce re:ad Deû magis quàm ad ipfum fponfæ fuæ cura fpedareddcirco Dei voluntati omnia comitterenatq; ex euangelij prçcepto pace amplexus,fuam fcnedutc, ecclefiæ ftatum, atq; aulam fuam totâ,quç nihil aliud quàm pace exoptaret,autinclamaret, totmoleftijs tandéliberaret; vidores iam Româ vcrfus mouifle,crcdibile cfie, quibus ipfius nepos coniundus foret; adiunduros fe pariterRubertum Vrfinum,Pompeium Columnam, Antimû Sabcllum,PetrumMarganum,amp;Rentium Mancinô(hos ab rege Galliæ accepta pecunia, iam anteprælium ad Romam infeflandam fe coparare conftabat) quibus periculis quodnâm aliud remediû fupereffe quàm pacé?ab altera parte Aragoniç regis amp;nbsp;vcneti Senatus legati in contrarium vehementer nitebatur : res nô adeo afflidas,nçc ita ad extremum redadas perfuadere fatagétcsinec cxercitû adeô diflîpatum,quin bre-uifïîmo tempore,ac non grauifumptu rcpararipoffetnllud ccrtôconftare,prorcgccum maxima cquitatus parte euafiffe; hifpanicum peditatum,fimul collcdum integris ordi-nibus è pugnarcccflhTe; quifîvtverifimilc erat,incolumcs cfrent,omncm aliamiadu-ram parui elfe momenti; nec Gallos tam cito Romam venire poffe , vt tempus ad fe comparandum non haberet, effe metuendum ; propterea quod cum Imperatoris obi-tum, multas pcrturbationcs,multaq; mala coniunda elfe oportcretzHcluetiorum præ-tcrcametum illos fufpenfos habiturura,quos pro fœdere apertè faôluros,amp; Infubriam defeenfuros non effet amplius dubitandum ; nec pacem à Galliæ rege nifi iniquifiîmis atqucignominiofis legibus fperari pofre;atque etiam à Bernardini Caruaialli fuper-bia,amp;FedericiSanfeucrinatis infolentia leges accipiendas foreddeoreliquaomnia magisprobanda,quàmtantaindignitate,tanraquecuminfamia inaccrbiflimaminfi-diffimamque feruitutem feconijeere : feditiofos illos nunquam ipfius dignitatem amp;vi-tam perfequi defituros : malorum illud minimum effe, fi fecus fieri non poffet,Romam deferere,amp; cum totaaula, autin regnum ncapolitanum,aut Venetias fe trans ferre, vbi eadem cum fecuritate , codem honore, eadem magnitudinc veriaretur : neque enim Romanæ vrbis iadura pontificatum femper quouis loco pontificis perfonæ anne-xum amitti : retineretmodô confuctain conftantiamanimiq; altitudinem: Deumoptimum maximum quimentcshominumperfpicit, ipfius fandiffimæ menti non effe dc-futurum ; nec Petti nauiculam marinis fludibus vexari,fcd nunquam fubmergi affuc-taiUjdeferturum : chriftianos prætetea principes, religionis amore, amp;nbsp;nimiæ Galliære-gis potentiæ timoré concitatosjtotis viribus amp;nbsp;proprijs corporibus ipfius defenfionem l'ufcepturos. Quæ pontifex fumma ambiguitate atq; animi fufpenfione audiebat:atquc ita vtin eo hinc odium,indignationé, pertinanciâ vinei flcdiûe minime afructam,illinc periculum amp;nbsp;meturn conflidari facile aniraaduerti poffet ; amp;nbsp;ex refponfis Icgatis datis, non tam illi Romam deferere, quàm in nullum locum vbi in aliorû non effet poteftate fe non poffe transferre,molcftum effe, perfpiciebatur. Idcirco cardinalibus fc pacem vclle refpondebat, Florentinos vt apud Galliæ regem de pace agerent appcllari affen-fus;ncc tarnen eo modo, vel ita apertis verbis,quæ animi fui plenam fidem facerent,te-fpondebanà ciuitate vetcri,Biafciam Genuenfem ttiremium fuarum præfedum accer-fierancx quo illû Romadifeedere in animo habere intcrpretabantur;amp; paulo poft eun-dem remiferat; de Romanorum proceribus, qui cum alijs non confpiralfent,ftipendio conducendis agebat : duorû legatoriim cohortationes libenter audiebaufed ita vt ple-runque verbis contumeliofis amp;nbsp;indignationé plenisrefponderct. Intcreavenit Iulius Medices eques Rhodius,qui póft Pontifex fuit,quem cardinalis Mediceus,àSanfeue-rinati cardinale accepta facultate,fui in tantacalamitate comendandi fpecie,re auté ve-ra vt rerum ftatû cdoccret,cx caftris mittebauà quo qua Galli débilitât! effent penitùsgt; edodus,quot ducib.orbati,quot fortes viros amififfenr,quot per multos dies vulnerib. acceptis inutiles effent futuri, innumeros equos occifos, parte exercitus in varia loca Raucnnenfis prçdæ cauffadilfipatam:duces dubios amp;nbsp;de regia voluntatc incertos,neq; admodum inter fe cócordes,quüdPalicia,Sanfeuerinatis,quiamp;legatiamp;ducismuncre fungi

L I B E R D E' C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;577

fungi volebat,infolentiam ferre recufaret-.obfcuras de Heluetiorum aducntu voces au-dirii neq; ilium exercitû fe cito moturum,aliquo figno perfpici: qua re magnopere Pon tifexconfirmatus^ ilium in Cardinaliüm fenàtum irrodudum eadcm coram purpura-tis exponere iuflît : hue acceflît, quôd Vrbinatium dux,quæcunq; ilium caufla impule-rit,mutato confilio, ducentos grauis armaturæ équités,amp; quater mille pedites ei obla-tum mifit. Cardinales nihilominus in eo adpacem cohortando perfiftebannàqua etfi verbis non fe alienum oftenderer,eam tarnen nifi velut extremdm remedium accipere dccreueratùmô etiamii præfenti malo,præfens medicina non oftenderetur,Roma pro-fugerc,modô ne caulTam fuam principum armis defenfum iri, prorfus eflet defperan-dum;acpræfertim fi Heluetij mouerentur malebat; qui vt fe ad eius nutum paratos efie oftenderent,aliquot dies antc,Galliæ regis legatos,ad eum locum ad quemjVt de Pon-tificis poftulatis deliberarent,fingularum ciuitatum Icgati conueniebanr,ire vetuerant. In hoc rerum ftatu aliqua fpes pacis affulfinquoniam rex Galliæ antequam prælium cô~ mitteretur,totpericulis, quæ ex tot partibus imminebant admonitus,«amp; Cæfaris varie-tate legibusq; duris quas proponebat,commotus,ideoq; tandem in multis potiuS pon-tificis voluntati cedere,FabritiumCarre(SumCardinalisFinarienfisfratrem, clàmad Nannetenfem amp;nbsp;Strigonienfem cardinales, qui pacis colloquia nunquam penitùs ab-ieccrant,miferat; proponens vtBononia pontifie! reftitueretur , Altonfus Aceftinus, Luguinamp;omniareliquaoppidaquæin Aemiliapoflîdebar,tradcret, antiquo fe cenfui obfiringcrcGnec falamplius in eius oppidis fieret; cócilium extingueretur affenfurum; fevicifiîm nihilaPontificc prætcr pacem pofccre : Alfonfus cenfuris exirrieretur, amp;nbsp;in priftina iura ac priuilegia poftliminio rediret : Bentiuolis,qui exules efient,propria bona conferuarentur: Cardinalibus atq; Antiftitibus qui concilioad hæfiffent, dignitates reftituerentur: quæ capita quamuis duo Cardinales metucrent,ne parta vidoria à rege rata haberentür, aliter proponeré nori funt aufi; nec Pontifex,cum fibi tam decora effent, nee dum occultum illud confilium quod in animo gercbatpatefacere vellet, ea reeufari ab rege pofie cenfuiniraó fortalfe vtilius efie his colloquijs regia arma fufpen-derc, vt plus temporis ad eorum, in quibus reliquas fpes liias collocaucrat,progrcfius perlpiciendos haberet. Quare cundis Cardinalibus idem vrgentibus, nono poft pu-gnam die his capitibus fubfcripfiufide cardinalibus fe fi rex confirmaretcaaccepturum obftrida ; amp;nbsp;ad Finarienfem Cardinale qui in Gallia j fed remotus ab aula ne pontificé læderet,degebat,amp; ad Tiburtinum Epifcopü^ qui Auenione Icgati locüobtinebat,litc-ris mandauit,ad regem fe de hifee rebus transferrennfcd neq; folemne mandatuinined conficiendifacultatem mifit. Hue vfque progreflum habuere Pontificis mala;adhunc vfque diem ipfius Calamitatum cumulus perucnit; fed ab eo die,femper ei maiores fpes affulfere; defortuna absq; vllo fræno,ad illius magnitüdihem conuerti cöepinHuic tan-tæ mutation! Paliciæ ex Aemilia difeefius initium dédit,qui àNormaniæ Queftore, ob Heluetiorum aduentus crefeentem rumorerri reuôcatus jtrecentis cataphraôtis, totidê leuis armaturæ equitibusj amp;nbsp;fcx millibus peditum,cum odo màgnis tormentis,fub co-cil!) legati imperio in Aemilia rclidis,Mediolanum verfus cum rcliquis copijs conten-dit.Heluetiorum aduentus metum augebat,quod idem Normaniæ Queftor, potius régis gratiam promCrcri, quàm vtilitatem procurafe cupiens, cOntra quain res præfentes poftulabantjftatim parta vidoria, Italos pedites,amp; partem Gallorum imprudenter di-miferat.Paliciæ difeefius porttificem eo metu quo raagis præmebatur liberauit, in per-tinacia cÔfirmauit, amp;nbsp;Romanas res confirmandifacultatem dedinpropter quas aliquot nobilitatis principes, cum trccentis grauis armaturæ equitibus cônduxerat;amp; Proîpe-rum Columnam omnibus copijs fuis præficeremeditabatur: quoniam eorum qui fés nouas moliebantur animis fradis,Pompeiüs Columrla,qui fe Montefortini coparabar, Profperodeprecante, ad pontificis caution em pedûnia quamàrege acceperatturpiter tetenta,Montemfortinum in M.Antoni) Columnæ potellatem daturum recepit. Quo exemple amp;nbsp;Rubertus Vrfinus, qui ante Pitiliano in Columniorum loca vt arma moue-tet venerat,eodcm modo regia pecunia retcnta,päuIopöftIul!j Vrfini opéra,Rhcgij in Calabria Archiepifcopatu^perfidiæpræmium , à Pontificé accepte,conuCnit. Vnum Petrum Marganum acceptam pecuniam retinere puduit, honeftiore felicioreque con*

37^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

filio;quoniâm nomulto poft, ab iftius regis fucceftbre in bello captus debitö fuppliciö. fraudis pœnas dediftet. Quibus rebus pontificis animo admodum confinnato, extCro rum domefticorumq; hoftium prxfenti timoré fublato, tertia Maij folenni ritu in Bafi-lica Ioannis Lateranenfis concilium aufpicatus eftnam certusnon modo maximam Italia: partem,fed amp;nbsp;Hifpaniam, Angliam, amp;nbsp;Vngariam conucnturasicuius aufpicijs ipfe-met pontificio ornatu, cardinalium collegio, amp;nbsp;magna epifcoporum multitudine co-mitante interfuit: vbi præter multas alias preces, ex antiquo more Spiritui fanâo facris celebratis, amp;nbsp;patribus publica oratione, vt toto corde publicum bonum amp;nbsp;chriftianx religionis dignitatem tucri ac promouere curarent cohortatis,vt cæterarum rcrum qux in poftcrum ftatuendx effent fundamenta iacerentur,concilium id verum, Icgitimum, amp;lancl-um,in coq; proculdubio vniuerfæEccIefiç omnem autoritärem poteftatemque pofitam efte promulgatum fuit: pulcherrimæ proculdubio fan ôliftîmæque ceremoniç, quæque humanorum pedorum intima penetrate deberent, fi taies cogitationcsfi-nesqueharumrerum autoribus propofiti efte, qualia funt verba,credcrcntur.His arti-bus poft Rauennenfem pugnam vtebatur Pontifex. At rex Galliæ, quamuis Foiftei fibi longe cariffimi intérims, viôloriæ lætitiam nonnihil perturbaret,ftarim legatum amp;nbsp;Pa-liciam exercitum Romam ducerc imperauit : tarnen primo ardorc remifto, toto animo ad pacis defiderium redire cæpic; quod nimis grauem tempeftatem, amp;nbsp;nimis ex niul-tis partibus rebus fuis imminere iudicaret : nam etfi Cæfar fe in fœdere permanfuruin promittere non defineret, amp;nbsp;inducias cumVenctis fuo nomine paâas absque fuo. confenfu fuiffe, nec fe eas probaturum aftereret,nihilominus rex,præter illius incon-ftantiæ metum, turn quod has res fimulata mente dici fufpicabatur,ob leges quas pro-ponebat, focium in bello grauem ,amp; in pace detrimentofum habere vidcbatur:illius eniminreruentu fe ad indigniorcs loges admittendas adaélum iri meruebat: præte-reaquin Heluetij cumhoftibuseffentfaâuriiamnihil dubitabat;amp;ab Angliærcgccer turn bellum expedabat: quoniam rcxillc fecialem, qui omnia fœderarupta eft'ede-nunciarct,miferat : quod in omnibus, ne cumecclcfiaautCatholico rege foccro fto bellum gereret, contineretur. Itaquerex fumma voluptate, Florentinos vtdepacea-gerentinterpcllatosfuiffecognito,ftatim Gratianopolitanum præfidcm cum amplif-fimis mandatis, vt ex propinquiorc loco ageret, amp;,fi itarcs ferrer, Romam ire poffer, Florentiam mifit : deinde ex capitum fubfcriptione, maiore, vt videbatur, Pontificis propcnfionecognita, penitùs ad paceminclinauit; quamuis metuens ne excrcitusdi-îceffu ad confuetam pertinaciam rediret, Paliciam qui iam Parmam petuenerat, cuni copiarum parte in Aemiliam redire, amp;nbsp;vlterius progredi veile rumores fpargere iuife-rit.Bononiam concedere, non tam Cæfarianorum contrarias fuafionibus, quàra qued ctiam paceinita, cundemin fe pontificis animum futurum metuebat, graueilli videbatur. Et ideô Bononia,quæ Mediolanenfem ducatum tanquam propugnaculum tuc-retur, priuarifióipcriculofuraeffe, prætereacum Finarienfis cardinalis ,amp;Tiburti-nus epifeopus, fine mandato ad peragendum venilfent, vcrifimilc fignum videbatur, pontificem tune,velut tot anguftijs per)culisé]ue circumuallatum jfimulatèconfenfiffc: tarnen eas leges accipere tandem decreuit cum nonnullis adiunéfionibus, quæ tarnen non tales erant, vtpræcipuacapita turbarent, cum quo refponfo is quiTibuitino epifeopo ab epiftolis erat Romam contendit,regis nomine à pontificepetens ,vtvel epifeopo amp;nbsp;cardinal! tranfigendi poteftatem mitteret; vel Grationopolitanum præ-fidem,quieinsrtiamplifutnamautoritatemhabebat,Florentiaaduocarer. AngÜærc-gis mandatum allatum erat, quo iamNouembri menfe confcâo , Eboracenfi cardi-nali fœderis poteftatem dabat,. propter longum maris circuitum ( ante enim in Hifpa-niafuerar) tandiu immorarum : amp;nbsp;Cæfar demum poft longas dnbitationcs, inducias cum Venetisapprobaucrar, Mediolanenfisimperij ac Burgundiæobrinendi à Catho-lico amp;Angliæ regibus fpe faôfa accenfus. Pontificis quoq; fpem Aragoniæ regis pro-nfiftà non mediocriter.confirmarunr; qui de pugnæ fucceffu primùm Galliæ regis lite-:çis ad reginam feriptis, quibus Gaftonem Foiifeium frarrem fuum cum fumma glo-pia ill vivtoria aduerfus hoftes cecidiffe fignificabar,cei tior fadus, deinde fufiùs fuoiû-met nuntijs,qui ob maris difncultatem fero pcrfercbantiir,cum neapolitaimmregnum

în gvaui periculo verfari cenferet,Magnum Confaluum,cum nouarum copïarüfupple-i mento in Italiam mittere ftatucrat : ad hunc enim aliorum inopia confugieb^mam etfi ilium fpecle in honore haberct, ob res in regno neapolitano geftas paruna illi gratus,amp; propter potentiam autoritatemq; fufpeftus erat.ltaq; quumTiburtini epifeopi ab epr-* ftolis miniftetjad pontificem tot rebus confirmatura,cum pacis legibus peruenit,etianx cxceptionesàrege adBononiætutelæ defertæ infamiam moderandam additas, ipfius voluntati permiflùm irifpe data, cum penitùsabnuere decreuiflet, fed fubfcriptionis fuæ,amp; fideicollegio datæ,habita ratione,contrarium {imulans,qùernadmodum contra finceritatis luæ famam aliquando folebat,capita in purpuratorum fenatü, quafi conu-llum peteret,legiiuHlt : poft quæ verba cardinalis Arborenfis Hifpanus, amp;nbsp;Eboracen-fis ( ftcpriusclàm cum illo conu enerant) alter Aragoniæ, al ter Angliæ regis nomine loquutus , Pontificem vt in conftantiapermaneret, nec pontificatus cauftamc|uam tanta cum dignitate amplexus erat defereret, hortatifunti præfertim, neceffitatibus, quævtijsconfilijs aures adhiberct impulerant,fublatis; cumqueDeumquialiquade cauffa nobis incognita, nauiculam fuam fluôtibus agitari permiferat, illam fubmergl nolle aperte confpiceretur ; nequepacemßbipeculiaremmire,velficomnauniseflret futura, fine reliquorum fœderatorum confenfu traftare ,honeftum æquumue ene : ad cxtlcmum monentes , diligenter expenderet, quantum facrofan(ftæledi,fibique pol-fetatferre detrimentum, à veris fidisque amicis, vtrcconciliatis hoftibus adhæreret, alienari. His confilijs pontifex fe perfuafumoftendens , concordlamapertè recufa-ult) amp;nbsp;intra paucos dies impetufuo vfus, in fenatu, monitum ad regem Galli3e,nipoe-naslacrispontificumlegibusconftitutasfubire vellet, Mediceum cardinalem dimit-' teret pronunriauit, quamuis promulgationem differri concelferit; quoniam purpuratorum Senatus , quantum polfet fcueriffima remedia differretrogans ,literis commun! Omnium nomine datis, quibus eura hortarentur amp;nbsp;fupplices rogarent, vt quemadmo-dum Chriftlaniffimumprincipem deccret, ilium liberaret ,fe idem effcóturos pollicitt funt. Cardinalis Mediceus Mcdiolanu duólus fuerat,vbihoneftè cuftodiebatnr; amp;nbsp;tarnen quamuis in aliorum poteftate effet, in ipfius perfonapontificiæ Sedis autoritas amp;nbsp;religionis veuerentia elucebant;amp; ftmul Pifani concilij contemptus,cuius cäuftamani-mo amp;nbsp;fide deferebant, non modo reliqui, verum etiam illi ipfi, qui amp;nbsp;arrais amp;nbsp;fauore id erantprofecuti : nam cum pontifex illifacultatem mififfet, qua poffet milites, qui fe non amplius aduerfus pontificatum armis ituros pollicercntur, acenfuris eximere, Sc omnibus defun£tis,pro quibus pctcrentur,facraloca ad fepeliendumconcedere , in-credlbilis erat concurfus , miraque religio, quahxc amp;nbsp;petebantur amp;nbsp;promittebantur, regijsminiftris minime repugnantlbus , fed cardinalibus grauiffime indignantibus*. quödanteipforumoculos, in co ipfo loco vbifedes Concilij effet, regijhomines ôi milites contraipfms dignitatem vtilitatemque in ipfius oppidis,concilij autoritäre pej* nitüs contempta, Ecclefix romanæ adhærercnt; captiuumCardinalcm,velutpontifi-ciumlegatumfummavenerationeprofequcntes.Propter inducias àCæfare comprobl tas,quamuis ab eins procuratoribus, quiVeronÆ erant,negaretur, rex partem copiarfi quas in eius ciuitatis prxfidio habebat,quafi nó amplius effent ncceffarl3e,reuocauit:8C quonia ducentis nobllibus,amp; fux euftodiæ Hippotoxotls, cum ducentis alijs caraphra-dis propter Angliç regis minas,ab fe in Galliam r euocatis,in Infub'ria Hcluetioru metu ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;augcfccntc,maiori prçfidio opus effe cognofeebat-.ea ob cauffam fdorentinos tvecctos

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;grauis armaturæ équités in Infubriam,queraadmodum ab ipfius initalia regnorum de-

j fenfionem ex fœderc tenebantur , naittere compulerat ; quod foedus quia intra duos 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;menfes finem erat habiturum, vidoriæ exiftimatione adhucrecenti,illos ad feedus de*

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uuö m quinquennium renouandum adegit, fexcentis catapbradis ad illorum imperij

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defenfionem pronaiffisiöc Plorentini viciflim ad eorum omnium quæ in Italia potfider et

\rutelam, oqadringentos grauisarmaturæ équités darenv. quamuis ad omnembello fc cum poutiftce finplicandi occafionem vitandam , ab vniucrfali defenfionis obliga-f'oue,Cofmlolam,quafipoutificatus aliquodlushabcre poffet,cximcrent.Scd iam re-gijs rebus grauiffima pcricula imminebant,quoniamHeluetqtandem fcxmilfiapc-ditum ad pontificis ftipendia mittcrc decreucranv.quos hoc nomine pcticrat,vt corum

jSo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

opera contra Ferrarienfem vtcretur; cumquÏ Galliæ régis partes fuftenrabant, nihil a-* liud quàm eins rei dilationem ad cum vfq; diem efficere potuifTenticontra quos,in co-mitijs multitudo,miro odio in Gallicum nomen accenfa, magno furore vocifei abatur, regemingratumeorumflipendijs,quorum virtuteamp;fanguinej tantamexiftimationc, tantumq; imperium fibi peperilîet,paruam fummam addere recufaffe minime conten-tum, fed irtfuper contumeliofis verbis ipforum ignobilitarem Contcmpfifle ; quafi non omnium hominurn ab initio vna fuiffet origo, vnusq; ortus, amp;nbsp;quafi qui nunc funt no-biles amp;nbsp;magni,fuos maiorcs non aliquando,inopcs,obfCuros, acq; humilcs habucrinr. Germanos, vtipforum operam non amplius fibi necefïariamoftenderet, ad ftipendia fua condiicere cæpifl’enpfos fuo ftipendio piiuatos,vt fame abfummantur in illis monti busjociofèlaturos, perfuafus. Iraq; cunâismortalibüS oftendendum illiusconfilia va-najfalfas opiniones, ingratum aniinum ipfi foil perniciofâ fuifTcjUcc militates virosvl-la difficultate quominus virtutem déclarent fuam rctincri poffe ; aedeniqueaurumac pecunias ijs qui ferrum amp;nbsp;arma haberent feruire : elfe præterca femel toti terrarum or-bideclarandum,quàmimprudenterloqucrctur, qui Heluetiæ genti Germanos pedi-tes anteferret. Hoc ardoreita efferebantur, vttanquam popriam cauffamagentes,vno tantû Rhencnfi aurco finguiis dato,domo difeederent: cum prius foliti effent regijs fti-pendijs no mouerijnifi peditibus multa fôpcndia proraitrerentur, amp;nbsp;duces multis mu-neribus afficerentur. Curiam,quæeftRhctorum præcipuaciuitas,conucniebant:Rhcti verb Gallige regis fœderati,à quo perpétuas penfiones accipiebanr,ad regem qui cxcu-larentmiferant;quod antiquis fcedcribus,qua.' cum fuperioribus Hcluctiorum ciuirati-bus habebanr,quin cétum peditum numerum cum illis mitterentnegate minime pof-fent. Hic motus Gallorum animos’’, eporum vires valdeimminutæ erant,vehcmenter perturbabatmamitalis peditibus à Normaniæ Quçftoredimiffis,nonplures quàm decern milliapeditum habcbanf.amp;grauis atmaturæequitibus,àregein Gailiamreuoca-tis, haudpluresquàm raille trecenti caraphradi relinquebanrur; exquibus trecenti Parmæ crant : amp;nbsp;tarnen Normaniæ Quçftor, magis æratij præfeôf i, quàm viri militaris officio fundus , nouos pedites fine regio mandaro confetibi non permittebat, fed co-pias,qu£e vtPaliciaeduccin Acmiliaratranfirent, iam Fnalepctuencranr,rediteiuffe-rat: amp;Sanfeucrinatera Cardinalem cum ijs quæ in Acmilia crant,idem facere mandatât,quorum difeeffu Ariminnm atq; Cefena cum arcibus,amp; fimul Rauenna fincdifficiil täte ad pontificis imperium rediere: cumq; Galli Infubriâ milite fpoliarc nollenr,Bono nia,pro cuius dcfenfionc rot moleftias tulcrant, tanquam dçfcrta in periculo relinquc-batur.Heluctijquamprimùm côuencre, Curia’rridcntura à Cçfare per illius imperium itineris faciendi accepta potcftatc,ptofedi funt; qui fua confilia,quoad eius fieri pof-fetjGalliæ regem cælare conatus, fe fœderc quod cum illis habebat,itcr denegarenon poffe aiebat. Tridento in Veronenfem agrum dcfcenderunt;vbi à VenetorumCqiii vnà cum Pontifice ad illorum flipendia perfoluenda concurrebant ) excrcitu expedaban-tur : amp;nbsp;quamuis non tanta adeffet pæcuniæ fumma, vt omnibus ftipendia perfolui pof-fent ; quoniam prætcr ilia fena millia poflulata, multi præterea accefferantjtam ardens état multitudinis in Galliæ regem odium,vt contra ipforum morem omnes difficultatcs patienter ferrent. Ab altera parte Palicia,quôd eo itincre in Italiam defeenfuros crede-rct,prius ad Pontemolium vt eos itincre prohiberet, cum excrcitu vencranpoft cum a-liud illosin animo habere animaducrterer,ad Caftilionem Striuerium, quod oppidum fex àPifeheria milliaribus abeft conftite!at,incertus quænam cfTcnt Heluctiorum con-filia;Ferratiâmnc verfus,vtferebatur,an in Mcdiolancnfcm agrum effent venturi : quae dubitatio fortaffe mala quç poft fecuta funr,accelerauit:quia nô dubitabatur,quin Ferrarienfem agrum verfus iter fequuturi fuiffentjiiifi Gallorum aduerfa forte,liceræà Vc-netorum Epyrotis intercepts,fententiam mutare fuafilTennquibus literis PalaciaNor-manie Quçftori,quiMediolani remanferat, rcrûftatu fignificato,fi illi fe verfus idimpe rium conuerterent, obftare admodum difficile foreoftendebanob quas literas,Cardi-nalis Sedunenfis, qui Venctijs vencrat, amp;nbsp;duces firaul,rationc,quæ raro fallir,eam rem gerendam effe, quam hoftibus moleftiorem cognofcebant,decreuerunt:idcirco Verona Viilafrancam fe contulere,vbi cum Veneto exercitu coniundifunnin quo fub loan-

L I B ß R D E C I M V s; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;38t

nîspaulî Ballîo nîs itnperio erantquâdringenti grauis öólingenti Icüis armàttlræ équités, amp;fexmilliapeditum, cum multis tormentis muralibus, amp;nbsp;caftrenfibüs : hæcfuic caufla cur P al ici a Vallegio, quod locus elTet miniinè munitus,reliôto, Gambaram, vc adPonteuicumconfifteretjferecipercticum rion plus quàm feptetn millia peditum (reliqui cnim Brixiam, Pifchenam,amp; Lineàcum erant diftributi)amp; mille cataphraólos in exercituhaberet: nam etßtrecentos cataphraólos qui Parmæ érantreuocare in animo habuilTet, manifcftiflimo tarnen Bononiæ periculo poft multas ßentiuolorum pre-ces, vteam vrbem ferèfine prælidio reliôlamingrederentur, mandare fuerat coadus: hic îbro periculis amp;nbsp;fpei,qua decepti fuerât, vanitate animaduerfis,amp; fupra omnia Nor maniæquæftoris auaritiamamp;peruerfa confilia lacérantes,illürri vtFcdericumBozo-lenfcm,amp; nonnullos alios Italos duces, quàm maxima celeritatc poftentjfex millia peditum comparare paterctur,coëgerunr:quod remedium haud citius quàm decem die-rumfpacio compararipoterat:amp; Gallicum exercitumpræterparuum rtiilitumnume-rumeneruabatetiam inter duces diftenfio; quoniam reliqui ferè indignabanturPali-ciæ parère ; amp;nbsp;cataphraóli tantis laboribus,tam^ue diuturnis moleftijs fatigati, potius, vtin Galliam redire poftent, Mediolanenfe imperium amitti, quàm tantis anguftijs amp;nbsp;periculis tueri cupiebants ftatiin poft Paliciæ Vallegio difeeftum Venetorum copiæ cumHcluetijs ingreflæ funt; amp;nbsp;deinde Minciotrasmiftb,in agro Mantuartocaftra po-fucre,vbimarchiodebilitatcm exeufans,omnibus iter concedebar. Inhisdifficultati-bus ducumfententia fuit, canipeftribus locis penitùs defcrtis,tnunitiora loca euftodi-endamon fine caufla tantum Heluetiorum numerum cunôlando diflblutum iri fperan-tes : quoniam pontifex non minus ad fumptus frigidus, quàm ad bellum ardens, etiam tantarum copiarum ftipendia fe perfoluere pofle diffifus, admodum lentèpecunias mittebatiideô duo millia peditum, centum quinquaginta cataphraólos,amp; centum Florentinorum grauis armaturæ équités, Brixiæ collocarunt; Cremæ quinquaginta cataphraólos amp;mille pedites, Bergomi mille pedites amp;nbsp;centum Florentinos grauis arma-taræéquités: reliquusexcrcitus,quierat feptingentorum cataphraôlorum, duoruin millium Gallorûpeditum, amp;nbsp;4 millium Germanorû, ad PontcuicûloCUm natura mu-nitum,amp; Mediolano, Crcmonæ,Brixiæ, ac Bergomo opportunum, vbi fe facile pofle . confiflere fperabant fe contulit : fed poftero die à Cæfàre ad Germanos pedites literae cumiTiandatis,ftatim à Galliæ regis ftipendijs difcedercnt,âllatæ fünnqui cum penèo-mnes cxTirolcnfi comitatueflent^ neque in proprium principem contumaces haberi vellent,eodeni die difeeflerunt: quorum difceiru,PaIacia amp;nbsp;reliqui duces omnem Me-diolanenfisimperij defendendi fpem amiferunt ; idcirco ftatim Ponteuico Picighito-^ nem fecontulerunt: quare Cremonenfes prorfus dereliôli,foederatorum eXercitui,qui iam appropinquabat, vrbé fuam dedidc'runt: Heluetijs quadragintaducàtorum.milli-buspromiffis: dequa vrbe cumdifputatum effet cuius nomiric effet accipicnda,amp; Veneti fîbi reddi poftularent,tandem fœderis amp;M2ximiliani,Ludouici Sfortiæ filij nomine , cui pontifex atqj Heluetij Mediolanenfe imperium acquiri volebant, accepta fuit. Gallis tarnen arcem retinentibus. Per eos dies ßergomenfis vrbs à Gallis alienata in fœderatorum poteftatatem venerat: nam cum copias quæ ibi crant, Palicia,vt cas ex-ercicuiconiungeret,reuocaffet, ftatim illis cgreflis, aliquotcxulcs ingrefli defeólionis caufla fuerunt.Picighitone Palicia Abduam amnem traiecinquo in loco ad eum accef-feruntillitrecenticataphraóli,ad Bononiæ defenfionem dcftinati,quos pcriculo auólo reuocauerat, ctfi pedites quos conferibere ftatutum fucrat aducniffent, hieflumihis tranfitu hoftem fe poffe prohibere fperabat : fed hoc confilium vt cetcra,vanum appa-rebat: nam cum Normaniæ quæftor numerata pecuniacarcret, ncc ratiönem inuenr-ret,intantispericulisfide penitùsaraifla, quaregijs,vtfolcbat,vcóligalibusaddiól'is pecuniam explicaret,perfolui ftipendia nequibant: vbi quatuor dies ibi moratus elfer, quamprimùm hoftes tribus infra Picighitonem milliaribus fluuio appropinquärunt, adSanólangclum, vt fequenti dicm Papiam contcnderct, fcreccpic : itaque Mediola-ncnfisimperij tuend! nulla fpcrelióla, iarnquevniuerfa regione plane rebcllantc, amp;nbsp;tüinultuante, loanncsiacobus Triultius,Normaniæ quæftor, Antoniusmaria Palauicir

nuSjGaleatius Vicecomes, cum multis alijs nobilibus,amp; omnibus regijs magiftratibus amp;miniftris5Mediölano,vtm Taurinos euaderent difceirerunt:amp; aliquot dies ante,cardinales, quamuiS in dccretis quam in alijs rebus fcrociores,fcrè eodem tempore,quaß abdicationem minantes pontificiomnemtam facram quàmprofanam pontificatusad-miniftrationem intefdixi{rent,non minus tarnen populoS quàm hoftes veriti,fugam ra-puerunt.Hitumultus Mediceo cardinal! fatis adfummam felicitatemreferuato profue runt:cumenim in Galliamduceretur , maneadPaditranfitum,quièregioneBaffinia-næ eft, quæveteribus AuguftaBacienorum fuit,in ipfo nauis ingreftii, ànonnullisru-fticis pagi qui Plebs Cairi dicitur, quorum caput fuit Rinaldus Zallus, cum quo aliqui cardinalis familiäres, noCfc apud cum hofpitio cxcepti conuenerânt, ex Gallorum qui eum euftodiebant militum manibus ereptus fuit : qui perterriti, amp;nbsp;ad quemuis leuiffi-mum moturn trépidantes,ftrepitu audito,fugæ quàm pugnÆ ftudiofiores fuerunt. Pali-cia auté Papiâm ingrefrus,ibi liærere conftituebatjideoq; Triultium amp;Normaniæ Qu£ ftorem vt eôvenirentpoftulabanadquem miftusTriulîius (fie Quæftor amp;reliquipro-ceresmandatant) confilij vanitatemoftendit : cumexercirus peditibuscareret,tant£e ruinas nullaratione occurri poftcinec ob temporis exiguitatem nouos,nifi ex locis ad-modum longinquis, amp;nbsp;fumma difficultate milites euocari ; quod fi nihil aliud obftarer, pecunias deficerejfidem vbiq; concidiffe,amicos terrore plenos;populos diuturna militum immoderataque licentiaauerfos : his diâis Triultius, vt copijs commodum Padi tranfitum pararet, ad pontem,vbiainnis procul à Valcntia Aftam verfus coarâatur, iaciendum profedus eibSediam fœderatorum excrcitus , cuiLaudenfis ciuitascutn arcc, quum Galli Abduam reliquerunt,dcditionemfccerat,SantangeloPapiampro-piusaccefterat; quoquamprimùm peruenerunt, Venerorum duces rormentis arcem petere cæperunt:amp;pars Heluetiorura nauibusfluuium,qui vrbi coniundus eft,traiecit: Galli autem vcritinc lapidei pontis, qui adTicinum cft, per quem folum effugerepo-terantjaditum hoftesimpedircnt,vt Papiaexircnt, pontem verfus contenderunt ; fed antequam nouiflimum agmen , in quo ad equitum præfidium, poftremi pofici fuerant nonnulliGermanipedites,quicinnreliquis nonabierant, egreffum eftet, Heluetijà Porta noua amp;nbsp;arce iam defcrta,illos pugnando per totam vrbis amp;nbsp;pontis longitudincni Germanis peditibus præter ceteros egregiam operam nauantibus funt perfequuti:. dum veto pontem Graualonis,qui ligneus erar, tranfirent, tabulis cquorum pondéré fradtis, omnes Galli atque German!, qui nondura tranficrant,vel capti vcl cali fucre. Papienfesfe admagnam pecuniæ fummam numerandam obftrinxerunt ; idem iàm fe-cerantMediolanenfes ad longé maiorem;amp; præter Brixiam amp;nbsp;Cremam omnesteliquç ciuitatcs idem æmulatione quadam faciebantaotarcgionc imperij nomen inclamaba-tur,fantfti fœderis nomine, amp;nbsp;recipiebatur,amp; adminiftrabatur(hocnomine de comuni confenfu appellabatur) rerum fummaSedunenfis cardinalis Pontifi^cij legati,autoritati permifta ; fed pecuniæomnesque mulâæ Heluetijs étant attributæ! illorum érant omnia eraolumenra, omnes quæftus:quarumrerumfama,vniuerfanatio ftatim,conuentu, quiTigurihancob caufTam agebatur,commotâ,nouæ cohortes non paucæ ad priores accefferunt. In tanta rerum miitatione , amp;nbsp;Piacentini amp;Parmcnfes fpontefuas vrbes pontifie! dediderunt:quas veluti Rauerinenfis Exarchatus membra,ad pontificium imperium fpedare afterebat. Heluerij Locarnum,amp; Rheti Vallemturenam,Clauennamqgt; loca ipforum rebus valde opportuna occuparunt:amp; lanus Fregofius in Venetorumex-ercitu duk, cum equitibus ac peditibus ab ipfis impetratis Genuam profedus, cauffa fuit,vt Gallo præfcdo fugiente ea ciuitas dcficerct; cuius ciuitatis ipfe dux creatus fuit, qua dignitate olim pater ipfius fundus fuerat. Eodem fortunæ impetu omnes Aemi-liæ Flaminiæquc vrbes amp;nbsp;arces iub pontificis imperium redicrunt: amp;nbsp;Vrbinatiumducc Bononiam cum pontifieijs copijs accedentejBentiuoliomnifpedeftitutidcferuerant: quos Pontifex acerbiftimè perfequUtus, omnia Ioca,quæ in pofterum illos acciperent, facrisinterdixit: nec minore odio vrbem cftperfecutus,quódtotbeneficiorum oblita, tarn ingrate defccilTer; quod in ftatuam fuam multis probris infultafient;amp; nomc fuura innurneris contumelijs, ludibrijsq; affccifient: quare nullos eis denuó magiftratus de-

ditmec ad vllam adminiftrationis partem aditum permifit; per acerbos mînîftroSjà mul öS ciuibus velutßentiuolorum clientibus magnam pecuniam extorfit: quas ob res,feu verafcufalfa,famafuit,nifiipfius confiliamorte fuiflent præcifa, habuifle in animo ilia vrbc vaftata,inGolas Centum transferre.

Ferrarienßufn ducis cumFontificeßmtilatapax : ßsderii inter■■ re^em, Venetos,amp; Inliumpontificem dißolntio: ^rtantuana, comma amp;nbsp;leges in iuis ßa^la : beünm ab ^ragonij prorege Florenttnts ob J^ediceos in patriam re-^ ßituendos tllatum:Fratenßs direptio:Fetri Soderini expulßo'.yrCedtceornm Flo-rentiam r editors: yrCaximiltanas Sßortia inpaternum regnum J^ediolani reßi~ tutips: Çallorumlnßgn^sadFlouanamab jFeltietijsaccepta clades:Inlij11obi-^ tKs: Leonis X ad Fontißcatum ajßamptio: Çallo rum in Italiam ^irCediolanenßs irnperij recuperandi caußa aduentus ; bella inter Caßrem amp;nbsp;Venetos ; eornn-dembeüorumprogreßt^^'.Venetorumin'Uicetino agro clades.

N Pontifice cum In rebus fuis maxime aduerfis fummisq; periculis, in-fperato fucceflu vidoriam ex hoftibus reportaflet, pontificiumcpjmpe rium recuperaflct auxifretq;,antiquaFerrariæ»ccupandæ libido quse tanti incendij caufia fuerat, adhuc infidebanin quam ciuitatcm etfi arma conucrtcre vehementer cuperet, nihilominus, fiue quôd concor-_____diæ faciliorem, quàm belli rationem duceret ; fiue magis occultis arti-bus quàm apertis faôtis fideret, primùm, Mantuano marchioni, qui eum vt Alfonfum Ateftinum,ad veniam petendamRomam adfe venire pateretur, eumq; honefta aliqua condiîionc gratiafua cóplcóteretur,fupplex rogabat,aurcs accomodauit : deinde Ara-goniæregisoratori, qui proillojVtpro regis fui confanguineo (eratcnim Alfonfus ex Ferdinandi fenioris Neapolitan! regis filia natus ) amp;nbsp;quia régis rebus ilium fibitanto beneficioobftringere, quàm vtPontificatus potentiæ ctiam Ferraria acccdcret pati, commodiuserat, orabat.Eius caufiam amp;Columnij Alfonfoamicifiimifaóli,agcbant: quippe cum rcx Galliæ poft Raucnnenfem pugnam ab illo Fabritium Columnam eius captiuum petijfietjipfe primo eum traderc recufauerat; deinde vari)s cxcufationibus in terpofitisjtaindiu diftulerat,vt fada rerum mutatione,illi gratiflimè amp;nbsp;absq; vllo onere, libcrtatcm rcfiituerc, in eius porcftate fuerit. Alfonfus igitur tuto cundi acredeundi fide àpontihce,amp; quo tutior effet,pontificis côfenfu Aragoniærégis nomine ab eius ora tore accepta, Romam eft profedus:quô quamprimùm peruenit,quum Pontifex ccnfu-rasfufpendiffet,!!! Senatum adiniffus,dcmilfiffimè veniam pctijt,eademque fubmiffio-ne, vrpriftinæ fuæ ac facrofandæ fedis gratiæ reftirucretur,orauit: feque ca omnia quæ fideiifiiinum clicntcm ac beneficiarium ecclefiæ decerent, fcmpcrpræftiturum,repro-mifit ; Pontifex ilium fatis bénigne audiuit, amp;nbsp;fex cardinales qui de pacis legibus cum illo agerent legit; qui poft multorum dierum difpurationem, pontificem nullo modo fccleiiam Fcrraria poftquam iure ad eum recidiffet, priuare veile cl fignificarunt: fi'dpro illa Aftain ciuitatem daturum , quæquum ob Gallorum difceffum in fœde-ratorum poteftatem veniffet,pontifex omnia cispadana loca ad pontificium imperium fpecTareafferens, Agrigentinum epifcopum ad eius pofleffionem capiendam fruftra milcrat: quod Alfonlus conftanter reeufans, haepetitioneà fpeprins oftenfavfque

384 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE ’I T A L I C AE

adeôdiuerfaj nec non ab ca qnæ rccchtet Regij acciderant, ne ab pontifice Fcrrarix eodcm tempore inuadcndæcaufla Romjé aütificiofè dctineretur, timcrecæpit. Pontifex Regienfes qui in tanta rcrufn perturbàtione non mediocriter mctiicbant, vt Par-menfium amp;Placentinorumexemplum fequuti, Cccleficc fefe dedcrenr,hortatus erat:amp; quo maiorem cohortationcs vim habercnt 5 Vrbinatium ducem copias in Mutincnfetn agrum ducere iuRerat: idem amp;nbsp;Cæfar per VitfrüfHumjqui Rcgium fe contulerat,tcnta-banCardinalis vcrô Eftenfis,qui fratre abfente cius rcgni curam gcrebat,quum fe earn ciuitatcm tueri non poflc animaduertcrcti illamque in CxCaris^qui nullum in perra-riamius prætexebat, amp;incuias rebus raaior varieras fperari poterat, poteftatem venire , rebus fuis minus perniciofum duceret, Regienfes vt potius imperij nomen am-plederentur hortabatur : fed ipfc fe ducis qui ad poiltifîccm , non aurcm ad Cæfarcm iuiffetexemplum fcquiveile rcfpondentes , pontificias copias in vrbem introduxe-runtjquæ amp;nbsp;arcem, quamuis Vitfruftius iam aliquot ex fuis peditibusin capofuilTer, arte occuparunt. Tandem Carfîniana regio tota Vrbinatium duci deditionem fecir, quideindeBononiamreuerfus, omnempeditatum dimifit: nam quum Parmam arque Placcntiam à pontificeoccupatas fuiffe , omnibus fœderatis moleftiffimum effet,5e-dunenfis Cardinalis Vrbinatium duci cum vidoria contra communes hoftes parta effet, vtipfe vlterius procederet minime necefTarium effe fignificauir. Ar Ferrarienlium dux, expontificis duritie, Regijciue iadura,non mediocrifufpicioneconccpta,pcr Hi-fpanum orarorem,amp;Fabritium Columnam,quifemper Romæcum illofuerar,àponn-fice Ferrariam redeundi facultatcm petijt : ad quod quum pontifex, fidem de contro-uerfia quàm cum pontificaru haberet, priuatis creditoribus, quorum multi fibi ius ad-miniftrari poflularent, fraudi minimè elfe debere afferens, fe duriorem oftendcret,o-rator amp;nbsp;Fabricius, ne duci atq; ipfîs fidem violandam elfe, fibi perfuaderet,aperte re-fponderunt : amp;nbsp;fequenris diei manc, vt fi quid forte noui pontifex moliturus effet,ante ucrteren^FabfitiuSjCquo confeenfo, ad Ioannis Lateranenfis portam,duce,amp; Marco-antonio Columiia baud procul fequentibus, contendit: amp;pluribus quàmmoris effet cuftüdibus, qui exitum prohibebant ad portam inuentis, ipfc potentior illis, duce ad portam expedato, eumincolumen Marinum perduxit;quofado,ab omnibus libcrta-ris ab illo acceptæ gratiam retuliffe iudicatus fuit : ncque cnim v 11 i dubium fuit, quin pontifex, nifi Columnij impedimento fuiffent,ilium in carcerenVeoniedurus eßet: inde igitur quum terreftre iter fibi minimè tutum effet, non mulro poil: mari Ferrariam redijt.Dum hæc gcrebanturpontifcx,vtprius odioin Florcntinorum libcrtareniiVtco-piæquas Galliæregi conceffcrantdiripercntur, cum Sedunenfeegerat: cxquibusqiii LucaSâbcllo duce incaftris crant numero centum amp;nbsp;vigintigrauis,amp;fexagintalcuis armaturæ équités ( quoniam Francifeus Taurellus cum ahjs ad Brixiæ cuRodiam man-ferat) antequam Galli Padum tranfircnt,fidc pro reditu in Hetruriam àScduncnfi, à loannepauloBallione , arque ab omnibus ferè Vcnetorumducibus acceperant: fed quum propc Cremonâ,vt ab ipfis præccptum acceperant, conftitifTcnt,Veneti milites deSedunenfis confenfu cos fpoliarunt;quivt idfacilius polfcntfaccrcjeô duopedi-tum milliafvt quidam aifirmant)mifcrat:præfcrtim quod cum ipfis Triultiorum amp;nbsp;Gal-liæ xArchipocomi turmæ cranti qui cum oranes ferc Itali effent, amp;nbsp;ipfifidem publicam impetrarant,Sedunenfis illico manubias velut adHcluetios fpedantes Cbriftophoro Mauro, amp;nbsp;Paulo Contareno legatis, poftulatum mifit:quibus non cönccflls,quum fc-quenti die in Heluctiorum caftra,vtScdunenfemalloquerentur veniffent,ferè vt capti-ui ad lacobum Staflerium Icgionis prefcótum,amp; ab illo atd cardinalem perdudi/ex au-reorû numûm millia pro manubijs promittere coaôti funt: neq; cnim cardinalis âlij hu-ius laudis egregiæ præmium deberi, quàm fibi,exiftimauit cadem fide cum Nieolao CaponioFlorenrinorumoratorcegit : qui cum fide ab co accepta Cafaleuafium pfo-feétuseffet, vt fibicaptiuustraderetur, àMonfcrratenft marchionc poftulauit.- Inr tereaSenatusBrixiæatqueCremoniæ recuperaridæcupidus, vt copiæfuæ, quascardinalis , eoprætextu, quafi eas cum Heluctijs in Taurinos aduerfus Allobrogum ducem , amp;Salutiarum marchionem, qui Galliæregis partes fcquuticrant, conten-dercnt,mißürus effet, detinebat, redirent,vrgebat: hac tarnen caufïàpoftea ceffante,

LIBER V N D E C I M Vlt; S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jgy

tumquod Heluetiorum numerus auólusvehemenrereffet,tum quia Gallos milites trans alpes ire notum erat, fublata, vt difcederent necconcedebat,necprohibebat; id quod ab eo Cæfare petente ne ea oppida recipcrent,Facere credebatur: tandem quum Heluetij Alexandriæ effent, Veneti repente Bofcocaftelloprofedi, absque impedi-mento ad Cauam Cremonenfis agri,cardinale,vc creditur( quem eos impcdire potuif-feccrtumeff)pontifici gratificaretur,diffimniante, Padumtraiecerunt :quofaôto in duas partes diftributi funt; quaruni vna Brixiam, altera Crcmâm,quæ à Gallis tencba tur,pcttjt: cumque Galli qui Brixiæ erant, ad Paternam villam in eos impetum fecif-fent,plusquam trecentis militibusamiflis Galli in vrbemfc recipere coaébfuèrûnHel-uetij autem foli in Infnbria amp;Taurinis reli6li,omni Gallorum metu penitus liberati,re gioni vniuerfx mulôtas,tributaque imponebantmam etfi rex Galliæ,ob ardentilïîmum Mediolanenfis irhperij deliderium, nô libentcr Italiæ res prorfus dcrelinqueret,tarnen neceffitas ilium, vt illorum,qui vt bac cogitationc in aliud tempus dilata,ea æp£ate,Gal-Ji æ regno tuendo operam daret hortabantur,confffiaaudiret coegit : quoniam rex An-gliæ,queniadmodum cumCatholico rcgeconaenerat,fex Anglorumpcditnm millia, mari Fonterabiam, Hifpaniæ oppidum ad Oceanum pofitum,vt illius regis copijs con iunâi, Ghiennæ ducatum inuaderent miferat : amp;nbsp;prætcreaNormaniæ atque Britanniæ citerions litora,claße magno incolarum terroreinfcffare incipiebat : neque Cælaiis iaminamicitiâfuampertrahendifpes vllarclinqucbatur : nam ex Maflîlienfis epifco-pi,qui legationeapud eum funôtus erat verbis,ilium animo ab fc alieniffimo efle, ncc aliam ob caufTam fpe diuturnaillum fouiffe,tott]ue negotia fumma cum lîmulatione le cum traâaire,niii vt le incautum opprimendi,vcl faltem lætalis vulneris infligcndi,vt in Germanis peditibus rcuocandls fe fecifle gloriabatur,occafioné captaret,intclligeba'. Itaqueltalia,per hune annum ab Galliæ regis metu liberata,etfi eius milites Brixiam, Creinam,amp;Lineaciun,Genucearces Caftelletum, LaternamqgnecnonMediolanen-fematq; Crcmonenfém,nonnullaq; aliaeius imperij munira loca tuebantur,diffidiorü atq; difeordiarum inter fœderatos,quorum voluntates atq; fines valde diuerfi erant,ligna apparebant.Veneri Bî ixiamamp; Cremàm,quæ illis turn rœderis cauffa,tum quia tam diu belli pericula atque moleftiaspertulerantdebebantur,recipere cupiebant:quod amp;nbsp;pontifex in eorum gratiam exoptabat: at Cæfar ab cuius voluntate Aragoniæ rex rnini-mè poterat recedere,fibi vendicare illa,amp; prçterea Venetis omnibus ijs quç libi Came-racenfifoedere adiudicata fucrant fpoliare cogitabat. Cæfar adhæc,idemque rex, de Mediolanenfi imperio vni ex communibus nepotibus attribuendo, fed occulcis confi-lijs agebàntîcontra pontifex amp;Hcluetij,vtquemadmodum femperab initio didura fu erat, Maximilianus LudouiciSfortiæ fîlius,qui poft partis calamitatem fcmper in Ger mania verfatus erat,in paternum gradum reftitueretur aperte operam dabant: ad quod pontifex ne Italia prorfus in Germanorû atq; Hifpanorû feruitutem rueret,monebatur: Heluetij veto,quia proprie vtilitatis cauffa id imperium no tant potentes principes,fed eiusmodi,qui iplbrû auxllijs carere non poffent, habere cupiebant : quç res quum ferc tota ex ipHs in quorum poteftatc id imperiû crat,amp; ob armorû ipforû terrorcm pendc-ret,pontifex vt cos in hac volûtate côfirmaret,amp; vt hoc frænû,quo Cçfaris amp;nbsp;Catholici regis ambitioné moderari poftet,ad omnia paratû haberet,omnem induftriam artemq; ad illorum übibeneuolcnciam conciliandam adhibebatddco præterquam quôd publi cè Hcluctiæ gentis virtutem ad lidera vfque efferebat,amp;rcs pro pontiheij imperij falu-te geftas extollebar,honoris gratia pontifîcla figna illis dederat : amp;nbsp;valde illuftri nomine decoraros, liberratis eccleliæ Defenfores Propugnatoresque appcllabat. Ad alias controuerfias acccdcbat,quôd quum prorex Hifpanicas copias,quæ poft pugnam om-nes cumillo in regnum neapolitanum côfugerantcollcgiffct,illasque in Galliam cifal pinam fecum effet traduôlurus,pontlfexamp;Veneti, quadragintain lingulos menfes au-reorumnumûmmillia,quæpoftpugnam folui delierant, fevitra perloluturos elfe negabant ; alferebantque fe,quum Galliens excrcitus alpes tranfiuiffet, haud iam ea obligatione teneri, quæ vt infœdere expreffuni' erat,quandocumque Galii Italia exaôti eflenr,finem inueniret : ad quod pro Aragoniæ rege dum Brixia, Crema,tot-que alia munira loca in regis poteftate effent, regem Italia pulfum dici minime pofte

3^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE • PT A L I C AE

rGfpondcbatur.Prçterea Aragoniç rex vnacum Cæfare,pontificcm,{)bi ipfi communis viétoriæ præmiatribucndojamp;eaquæ manifeftè ad alios fpcdarenc vfurpando, fiue h-disjîue vetuftateconfumptisiuribus, Parmam arque Placentiam, quas ciuitates qui MedioIaniimperauerantdiutiffimCjVekit Imperij beneficiarij obtinueranr,occupafle querebantur. In Ferrarienfium quoq; ducisrebus animorum varieras elucebat: ponti-fice cadcm cupidiratc ardente; amp;contrà Aragoniae rege eum conferuare cupiente:qiii, vtcrcdebaturcriam ea decauflacratiratus,qôudcôtradatâfîdé vtcapriuus Roraæ de-tin cretur,tcntatum fuiHct.Quare ponrifex^fortalTedonee res maiores componcrentur expelt;äans,ab Ferrariainfeftanda abftinebat: quibus rebus pertradandis quum Gæfar le immifcere vellet,Gurcenfem cpifcopü,iam tune quum poft Rauennéfem pugnam dc pace inter pontifieé Sc Galliæ regem agebatur,huic legationideftinarü, in Italiam mit-tebat:timebat enim ne rcrum fuarö ratione pofthabita, pax inter eos fieret.-fed rerupo-ftea muratione fada,in cius mirtendi fententia pcrm'anfit. Florentinorum quoq; res in menté veniebant,qui fufpicione pleni,fiudus ex eo quod improuidè neutrius partis ef Ie volui (Tent, fenrire incipiebant: iamq; vbi prudentia defuerat cauflæ æquitarem angt; pleóiijnonfatisidoneum præfidium eftc animaduertebant: quoniam in hoe bello fee dcraros noh lælcranr,nec Galliæ regi,nifi quantum ad Infubriæ defeniîonem5fœderc quodcumCatholico-regcamp;ipfocómune habebanttencbantur,auxiliû vîlum dedcrat: Hilpanos milites qui ex pugna Rauennenlî euaferant in imperio fuo molellia affici non pcrmifcrant:qua de re ipfemet Aragoniæ rex Florentino legato gratias egerauquin ctiâ omnib.eius poftulatis intégré fatisfeeeratmam poftquamconeiliû Pifis difccflît,amp; eius miniftri qui in Italia erant,amp; rex ipfe legato ipforû, fe earn remp. modo fe Bononiinon defenfuros,armaaduerfuspontifieatûnô moturos, neq; Pifano conciliabulofauturos pollicerentur,aducrfus queinuis hofté propugnaturum prorailérat:verum ipii ciuilibus difeordijs à melioripate eligcndaimpediti,neq; régi Galliæ,ncq; alijs adhæfcrunufcin perq; ambiguis interrnptisq; côlilijs,neutros fe protîtentes, nunquam vnàomnes délibérantes, neq; vtrum in ea fententia perfeuerare vellcntdeclarantes,Galliæ regis quilt bi ab initio multa de illis promittcbat,animû nómcdiocriteroffcnderunpontihcisodiu non mitigarût:amp; Aragoniprcgénnllo accepro prçmio,fueambiguitatis frudu fruiper* miferunncuius fruendi gratia cupide cum iplis côueniflet.Pontifcx igitur odio in Vexil liferum, ôtautoritatis in earep. confequendæ,veteri omniûpontificum defidcrioinci-tarus,vt Mediceafamilia in priftinam amplitudiné reftitueretur inftabiat: inquam fente tiam amp;nbsp;Aragoniæ rex quamuis cum Florentino oratore aliud claufum în pedore, aliud proinptû in lingua haberct,quod ne quouis motu oborto,Vcxilliferi autoritäre in Galliæ regis partes flederétur,mctucrat; quin etiam quod Vexillifero amoto,in libéra rep. ob récentes vereresq; fadtiones idemftudium permanfurû fufpicabaturinclinabat.'hu-ins autemrci deliberatio vnà cum alijs,ad Gurccnlis,cum quo, vt prorex amp;nbsp;relinquo-rum fociorum miniftri Mantuæ conucnircnr,conftitutû cratiaduentum feruabatur : qui dum in itinere erat,pontifex Laurentium Puccium Florenrinû,fupplicum libellorum in curia fuamagiftrum, quipoftea in pontifîcü collegium cooptatus,Sandorum quatuor cardinalis eft nûcupatus,qui vnà cum proregis oratore, vt fumptuum qui aduerfus Gallos fièrent parte fcrcntes,foedcri lé co'niungercnt, peteret, Florentià militihic erat eius rationis fucus,re autem vcra,ad ciuium animos cxplorâdos mirtebatur : quapetitionc multos dies agitata,Florentinis certâ pecuniæfummam fœderatis offerenribus,fed ad fœderis contra Galliæ regem percutiendi petitionem dubiè refpondentibus,nihil certi ftatuebatuiscuius ambiguitatis caulfa ex parte erat,quod hçc(vtres erar)artificiofepro-poni crederentur: fed multo magis id ex refpôfo ab Gurcenfi ipforum oratori quem illi obuiam miferant, Tridenti dato perfpexeruntmam cum fe corum quæ ipfi in memoria reuocabantutjnullamrationem habere oftenderet, nimirum Cæfarem compofitionc ipfius manu lcripta,ad eorum defenfioné tcneri,pontifici ipfos moleftijs afficere in ani-mo elfe alTerebat; quodfi Cæfari quadraginta aureorum nummûm milliadatent,eius opera ab hoc periculo liberos fore : his addebat,fœdus inter Cçfarem amp;nbsp;Galliæ regem adhuc vigere; quamobrcmhortari,ne fœdere fe aftringi, antequam in id afcriberetur, paterentur. Non fuilTent Florentini à tranquillicatc fua pecunia redimenda alieni,fcd

folum Cæfaris nomé quâuis Giircêfis Hifpahos quoq; eius voluntatem fequuturos af-firmaret,ad aliorü malam mente remouendâ hâtld fatis idoneum fore metuentes,vt ma turiori confilio,ijs qui ægrîtudini ipforù prodeiTe pofTentjdelinimenta fubminiftrarent dubij hçrebant.Hoc forcafTe prudêtér excogitatü erat,fed quod exercitatos milites,qui bus melius repentinâ irruprioné repellere,vel faltem facilius cûfœderatis,vbiipfos dif-ficultcr cogi polTe animaduertilTcnt, côuenire potuiflent, non copararint, id certè veî eximprudétia,vel ex ijsde dilTenfionibus, vel ex eoquôdimperij fui peditû deleétibus plusquâ par erat tribuerét,proficifcebatur:quæ dum tradantur,iam prorex cû Hifpanis peditibus in Bononienfem agrû perueneranquo in loco quù ftipendia militibus promif fa dare no pofTet, tanto tumultu ad eins tentoriû necem rainitantes côcurrerunc, vt vix occulté Mutina verfus fugienditêpüs habuerit: peditû veto pars in Florentinorûregio-nem iter cepit,reliqui caftra non mutarunt,fed finelege,fin e ordine,fine impcrîo manc banntamen triduo feu quatriduo pôftjanimisillorum promilfç pecuniç parte numerata fcdatis,amp; prorege omnibusq; cohortibus in caftra reuerfis,fe ilium edoé in locO donee Mantua quo iâ peruenerat Gurcenfis redirct, præftolaturos promiferunnGurccfî vero perVeronéfiùfines iter facienti,Galli qui Lineaeû cuftodiebant,multis Venetorû codi tionib.reieôtis,mâdato, vtopinio fuit,prius ab Palitia qui,nô modo illis fed amp;rcliquis quorû oppidorû cuftodibus,vt fie difeordias Cæfarc inter amp;nbsp;Venctos foueret,idé impe rarat,accepto,id oppidû quod amplius tueri nô poterant dediderantî quauis id militib. infeliciter cefferit:quoniâ Lineaco egrcfti,fidei ab Gurcéfi acceptç nulla habita ratione ab Veneto exercitu qui,circa Brixiâ crat,fpoliati fuerunt.Venetihamq; Bofco rcuerfi,ct Bergomo absq; labore recuperato circa Brixiâ caftra pofueranüfcd tamen,quôd vt dice batur,àSedunenfi cardinale vetitùipfis effet,ciuitaté nooppugnabant.In Mantuano co uentu vt Maximilianus Sfortia à populis veheméter expetitus, Cefare atq; Aragoniç re ge,ob pontifïcis amp;Heluetiorû cônftantiftîmâ volüntaté concedentib.ad Medîolanêfe imperiû vcniier,decretû fuit:tépus veto modumq; Gurcenfis cum pontifice,ad qüé, vt amicitiâ eius cum Cæfare firmaret,amp; coCordiæ eu Venetis conficiendæ ratione ageret, amp;nbsp;cômunis confenfionis bcneficio Italiæ fecuritaté contra Galliæ regé côfirmaret,itu-ruseratjftatuerent.In codé conuentu de bello Florentinis inferendo Iuliano Mediceo, fuo amp;nbsp;cardinalis nomine petente; amp;nbsp;eius ftatus ob ciuiû,quorû multi reditûipforum ex petebant, diuerfîa ftudia; amp;nbsp;ob occulta confilia,quæ fe cum nonullis claris potetibusq; viris habere aiebat;amp; quia Florentini fuorû grauis armature equitû parte in Gallia cifal pinadiflipata,alterâBrixiç inclufa, vires quibus fe àtam repentinoîmpetu tueri poffent non habebant,mutandi facilitate proponentc, ac prçterca frudû præter pecuniaquam pollicebatur,ex ipforû reditu manaturû oftendéte;népc eius vrbis potentiâ ex vnius ho minis qui penitus ex Galliæ rege perideret manibus éreptâ,in eorû manus peruenturâ, qui ab illo rege Içfi atq; iniurijs afl'e(fti,nullû prçterfœderatos patronû fociumûe effent habiturftradatum fuitfin idem pontifïcis nomine Bernardus Bibiena,qui poft fuit Car dinalis,à pontificehanc ob cauftam miffus,fed vnàcum fratibus àpueritia in Medicea domo educatus,incûbebat. Erat apud Gurcenfem Florcntinorû legatus; loanesuldo-rius Soderinus Iuriscôfultus,Vexilliferi frater,cui nec prorex,nec quisquâ focîorû no-mine quidquâ diccbat rogabatûe;fcd Gurcéfis hæc pericula oftendens,vt cum Cçfare iüxta petitiones antea faôtas côucnirent,eum hortabatur:amp; Cæfare atq; Ai'agonie regé illorù patrocinium fufeepturus pollicebatur: legatus autem quû pacifeendipoteftatem nô haberer,nihil aliud nifi ad remp.referre,amp;responfa expedare potcrat,itaq; neq; per ipfû neq; per alios de Mediceorù cofilijs infringCndis apud prorege agebatur,diligétia-ùe vllaadhibebatur:amp; tarnen res ipfa multas difticultates côtincbat,quoniâ prorex tam validû exercitû non habcbat,vtnifi coaâus vires fuas periclitari vellet; amp;nbsp;Gurcenfis vt Venetos à Brixiâ recuperada maioribusûe progrcffîbiis faciendis prohiberet,Hifpanôs quamprimû in Longobardiâ tranfire cupiebat: idcirco fama eft,fi Florentini,parcitate, vtimmirientia pericula poftulabant,dcpofita,Cæfari petitam pecunia dcdiffent,amp; protégé in fumma neceffitate conftitutûaliquâ aiïri fummaiuuiffent,facile hanc tépeftatein cuafuros:amp; Gurcenfem atq; prorege,fortafïe libentius cû rep.quàm promiffa præftatii râ certo fciebant,quàm cum Mediceis, qui antequâ armoru ope Florentiam redirent,

388 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R î AE I T A r I C AE

nihil dare poterant,padionem faduros fuiffe: fed quum,fiue negligentia,fiue hominS peruerfitate,cius ciuitatis caufa prorfus ferè deferta eflet,vt Hifpanus cxercitus cüquo irent cardinalis amp;nbsp;lulianus Medicei,Florenda verfus progrederentur,amp; cardinalis que pódfexhocbello Hetruriæ legatü cóftituebat,pontificios milites, amp;nbsp;ex vicinis locis qui magis ei probarentur accerferet,decretü fuit.Conuentu dimiflb prorex in Bononiéfem agrü reuerfus,ftatim cótra Floreninos,quibus ,quód quse Mantuæ décréta erant no an-teafciuifTentjbreuiflimû ad necefTarios apparatus faciédostêporis fpatium rclidûerat exercitû duxit; cuipropèFlorentinorû fines fe adiunxitcardinalis,qui quû Hifpanitor-menta ad moenia côcutienda no habcrent,duo Bononia vehi iuflcranamp;ad cum Frâciot tus Vrfinus, atq; Vitellij pontificij duces fine fuis copijs vénérant: nam id amp;ipfos amp;rcli quos potificios duces Vrbinatiû duxprohibuerat:qui ctfi lulianus Medices aliquot an nos in cius aula educatus effet,femperq; fe illorü potenriæ cupidû oftcndifret;amp; quauis pontifex amplis literis ipfi amp;nbsp;reliquis vieillis oppidis pontificio iroperio fubiedis con-trariû mandaflet,quæcunq; cauffa fuerit,tormétis aliquóue militu c fua ditione auxili® illos iuuarcretuiarat. Ad proregé,quamprimû Florentin! imperij fines attigit, venirIc-gatus ab rep.mifrus,quiobferuantiâquafemperAragoniæregéprofequuticrâr,amp;quo-modo ipfi fe in proximo bello gefïîfsét,quidûc ipfius rcx,fiillâ ciuitatc in amiciriâ fuatn admitterer, ex ea fperarc poffet oftcndens,vt antequa vlterius progrcderetur,quidna à Florentinispeteretjfignificare vellet rogauitiæquis enimpetitionibus,amp;quæ vires ipfo TÛnon fuperarent,ab ipfis liberaliter fatisfadû iri.Cui prorex fe no tantû Hifpaniç regis fed omniû fociorû iuiï’u pro cómuni Italiæ fecuritate veniffe refpondit:dû enim Vexilli-fer illâadminiflrationé haberet,nullâ cautioné, quin quauis occafione Galliç regis par tes fequerétur,haberi poffe'ddeo fe omnium nomine petere vt Vexillifer magiftratuab dicarctur,eaq; rcip.forma,quæfocijs minime fufpeda effet,côfHtuerctur:quod,nifi car-dinalisamp; lulianus Medices in patriâ reftituerentur,fieri non pollctdiis concclïis in reliquis facile côuenturosjhaccigitur refcrret,mentemq; fuâ Florentiæ fignificarct, feauté nolle donee refponfum adferretur expcdare.Florétiæ Hifpanorû aduentu audito,quü ab alia parte pôtificis copias irrupturas perfuafi cfiétjob ciuiû difïldia,amp; multorû ad res nouas propenfioné,m aximus tota vrbé terror occupauinpaucos grauis armaturç equi-tes,neq; alium peditatû qua vel raptim colledû, vel ex ipforû deledibus quorû pleriq; rei bellicç imperiti eranc nec quem fuis copijs præficcrent,in cuius virtute autoritateq; pofïent acquiefeere habebant: reliqui duces taies erant,vt nunquâ poft hominû mémo riâ,minoris expedationis illorû ftipedia meruiffent : nihilominus vtin tanta têporis bre uitate foli'citè profpicientes, grauis armaturæ équités per varia loca diftributos collige bant,’pedites quales poterantconferibebant, amp;nbsp;exomnidcleduvtililfimas cohortes feligentesjomnes vires Florcntiâ cùm ad eius vrbis fecuritatê,ium vt inde quo fe holles vertiffent prçfidia mittcrent,côtrahebant;amp; quamuis ferô pacis rationé minime præter raittenteSjprætcr ea quæ affiduè per oratoré cum proroge traôlabant,ad Volaterranum cardinale,qui Graduli in Latio erat,vt ad pontificê profedus illû promiffis,prccibiis,amp; Omni arte placare niteretur fcripferût:qui obftinatus,aliud verbisamp; aliud rcipfaagens, refpódebat,illa neq; à fe profîcifci,ncq; à fuis copijs geri:fed ne omnes fœderatos in fc côcitaretafsêtiri, amp;nbsp;vt Mediceus cardinalis tormenta Bononia vehi curaret,perinittere fuiffe côpulfum:ante quàm bellû inciperet,fe auertere nô‘potuiffe,multô minus iâ incç ptû remouere poffe.Intcrea prorex quû ex montib.adBarbcrinû,quod oppidû quindc cim palfuû millibusFlorentia diftat dcfccndiffet,pcr fuü Uominc,fœderatos neq; ftatû, neq; ciuitatis libertaté,dummodôpropter Italiæ fecuritate Vexillifer magiftratu depo-neretur,turbare vellc,vtMediceino veluti adminiftrationis principes,fcd tanquâpriua ti legibus magiftratibusq; fubiedi,omnibus in rebus reliquis ciuibus fimiles,patriafrui poftentjoptare,Florentinis fignifîcauit:quç petitio,quri vrbi vniuerfç nota elfer,vt varia funt iudicia,ftudia,amp; mctus,variæ quoq; crant homniû fententiæ : aliqui vnius tantun-modo caufla,omnes dues, totumq; imperiû in tantû diferimê conijci vituperabannqui etiâfi magiftratu feabdicate cogeretur, necpopuläre confiliû,ncc publica libertas tarnen amitteretur: quam à Mediceis autoritäre opibusq; fpoliatis,fi priuatorû gradû cx-cederç vcllent,inuiolatam confcruarc minime difficile effetfuturumiöc quo nam pado ciuitas

ciuitastanti foederis autoritati amp;nbsp;viribus repugnare po(fet,cogitandum effe dicebant; folam nô poffeiltaliam otnnem aducrfam habcre,Gallorum,qui Italia turpiter deferta fatis irt règno fuo defendendo elfent occupati,amp; imbecillitatis fusé côfcijj'lorentinorû poftulâtis,fc,vt cum fœderatis pacifceretutjannueve refpoiidâràrit,auxilij fpem penitus amilfanliAlij contra,riduculû efle diflerebant,fi quis tantum môtûfolo Vexilliferi odio vel vt MediceiSjVelut priuatis ciuibus Florentiæ verfari licerct,fieri credereualiam effe fôciorû mentem,qui vt ciuitaté libidini fuæ obfequenté haberent, amp;nbsp;ingenté pecunia; vim ab ea extorquere poffent,nó aliü,quàm vt Mediceos in tyrannide collocarent,finamp; habetejfed raenté fuam minus acerbis petitionibus quç tarnen idem re ipfa cótincrent, tegerenquid enim aliud effcthoc tépore minis atq; armoru terrore V cxilliferü p^ç^orio amouere,quàm gregé diffipatû fine paftore relinquere? Quid aliudMediceos intâto tu multu in vrbé admittere,quàm vexillû quoff illi qui nihil aliud cogitarûtjquàm vt corai tiorû,quibus fublatis libertas nulla effet,nomé,memoria,veftigiaqi extinguerét,feque-réturjerigere?amp; qua nâ rationejphiberi poffet,quo minus Medicei Hifpanicû exercitû foris habentes,intus feditiofis ambitiofisq; fequentib. code die quo Florentiâ ingrede rentur libertaté opprimèrent? Quid rerû initia,amp;fi iniuftis pernitiofisq; poftulatis cede re incipefent,parère poffent,cogitandû effe: neq; pericula adeb effe timenda,vt ciuita-tis faluté,quaraq; acerbû effet in libcrtate natis atq; educatiSjinferuitute viuere obliuio ni traderent: quanta animi magnitudine libertatis confcruandç gratiafe Carolo Galliç teghquiineavrbe cûtam potenti exercitû erat,oppoluiffcnt,in memoriâ reuocaréf.co-gitarent quanto facilius eflet,fe à ta paruis copijs tucri,pecuniae egétibus,cómeatu care tibus,pauca tormcntahabcntibus,amp; quæ bcliû,fi primû impetû fuftinerent,in longû te pus jptrahere minime pof[ent,quçq;breui inHctruria morari coaftæ ,fpc ab exulib.fada,vnica impreffione vidoria potituros,impulfç,fimul ac fortiter obfifti animaduerte-tét,ad pacêhoneftiffimis legibus inclinarét. hæc paffimin circulisôc plateis inter dues dicebâtur:fed Vexillifer quû de refpôfo àmagiftratu jpregis nûtio dando àpopulo deli-bcrariveilet,eo adeomitia côuocato,ciuibusq; côgrcgatis,mhâcfentétiâloquutus cft.

Si proregis petitionê mea folius interefle,neq; longius fpedare arbiträrer,ogo ipfe id ftatuifsé,quodàmeo propofito nequaquàabcrraret.quû enim id femper propofitûha-buerim,vtad morte veftro benefido oppetendâparatus effem,longè mihi facilius effet vt vosbellipcriculis incômodisq; liberaré,Magiftratu mihi à vobis tradito me abdica-re,corppre prçfertim atq; animo per tot annos quibus hâc perfonâ me gerere voluiftis, tot moleftijs atq; laboribus feffo:fed quoniâ fieri poteft,vt haepetitione aliud,quâ mea res agatur,vifum eft his meis honefiinimis collegis, amp;nbsp;mihi, quae res oraniû plurimû In-tereft,ea de re absq; publico côfcnfu nô effe dehberâdû:amp; remtâ graue tamq; cômunê, non ad confuetû duiû numerû,cum quibus rcliqua tradarifolent,fed ad vos,qui huius duitatis principe agitis,amp; ad quos folos tara grauis deliberatio fpedat,effe referêdam. Equidem vos nô magis adhanc quàm ad iliafententiâ hovtari ftatui;veftrum fit côfiliû, veftrumiudidmquod vos ftatueritis,ab me probabitur ôclaudabitur; qui vobis nô modo hune raagiftratû,quiveft.er eft,fedamp;me ipfum,vitaq; meamin veftrâpoteftaté tradoi meq; beatum duccrem,fi hoc ipfum veftræ falutis r emediû effe arbiträrer. Quid prorc-gis petitio ad libertaté veffrâponderis habeat,diligéter expcndite:Deum optimûMax.

, orojveftris ficilluceat métibus,vt,quç vobis vtiliafunt,perfpidatis,eaq; ftatuâtis.Si M.c \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diceihanc vrbé vt priuati ducs,magiffratuûlegumq; veftrarûiudida ferentes,incolcrc

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' in animu induxiffent,illorû reditus laudandus effet,vt cômunis patria in vnum cômunc

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corpus coniungerctur-.fm alia eft illorû mens,periculum veftrû attendite,neq; fumptus

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;élabores libertaris veftræ,quç quanti fit facienda raelius,fed fine frudu,fiCquod dice-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re horreo^ea priuaremini,agnofcer etis,côferuadæ gratia ferr e,vob.graue videatur : nec

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit aliquis quiMediceoru adminiftr ationé talem futurâ,qualis nundû eis exadis fuit,fibi

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perluadeat: quoniâ amp;rerû forma,amp; fundamétaipfamutata funf.tunc enim inter nos,amp;

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fêté vtpriuati dues cducati,pro graduin quo étant opulentiffrmi,neq; ab vllo lxfi,dui.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;umbeneuolentia nitebantur :de publlds rebus cum fummis viris delïberabant,amp; ciuili

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pallio amplitudiné fuam potius tegere, quàm oftentare ftudebantmunc veto tot annos

exttavrbem verfati,peregrinis moribus affueti,eamq; ob cauffam duftium rerû parut»

388 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

pcriti jCxilij atq; acerbitatu memores^diukijs fpoliati,amp;àtotfamilijslæfi, maxima partem,imótotam ferê vrbem atyrannidc abhorrere non ignari,nulli iam ciui fiderent,e-geftate fufpicionibusq; coalt;ki,non beneuolentia amp;nbsp;amore, fed vi amp;nbsp;armis nixi, fibi ipfi omniafumerent:adco vthæcciuitasbreuiflîmotéporisinteruallo,Bononiæ,qualis erat Bentiuolis regnantibus,ScniskemacPcrufiæ fimilis effet futura. Hæc illis qui Lauren tij Medicis tépora adniiniftrationemq; prædicantjdicere voluijin quibus etfi duraeflet forsjamp;tyrannis taméquôd multas alias manfuctudinefuperarct,illa cû hac coparata au-rc-a ætas fuiflet; veftrû nunc cft prudenter deliberarc,mcum,aut me côllanti letifliinoq» animo hocmagiftratu abdicare,aut fi uos fecus ftatueritis,veflræ libertati tuendæ amp;nbsp;cô-feruandæ fôrciter incûbere. Quid in Comitijs ftatuendû effet ob ferè totius populi ad populäre ftatum tuendü propenfioncm,dubium nô erat: idcirco miro côfenfu vt Medi ceis velutpriuatis rcditus côccdercturjfcd Vexilliferû magiflratu abdicate recufaretur: quôd fi hoftes in hacfententia pertinaces effent,opes amp;nbsp;vita ipfapro cômunilibertate amp;nbsp;patria tuenda profunderentur,decretû fuit: Quarc omnibus cogitationibus ad bellû conucrfis,amp; pecunijs côparatis,militcs Pratû,quod oppidum decem paffuum millibus Florcntia diftat,mittcbant,qubd protège id primum inuafiirû crederent; qui vbi Barbe rinû cxercitum amp;nbsp;tormenta difficillimè per Âpennini afpetos tramitcs,amp; quia ob pecu* niç inopia no fatis multos fabros amp;nbsp;inflrumenta ad ea côuehenda ncccffaria habebant, tranfueda côtraxifTct, quemadmodû exiflimatû fuerat,Pratû acccffit:quô quû diluculo pcruenifïet,eodé die Mcrcatalc porta quod intus benè munira effet,fruftra falconibus tormêtis verbetauit. Floren fini circiter duo millia peditü,qui ferè onïnes exdeleôtibus ipforû eratjteliquiraptim ex omnib.opifîcijs fordidlsq» artibus colledi,pauciffimi autè intanto numerobello experti étant,amp; Lucâ Sabellû veterem quidé duce,fed quineq; per ætatem,neq; per experientü ad aliqué militaris feientiæ gtadu peruencrat,cû i oo gtauis armaturæ equitibus,Pratû miferant; équités ijdé étant qui paulô ante in Gallia cifalpinafpoliatifucrantihuc accedebatquôd ob téporis exiguitaté amp;nbsp;eorû qui cacura te debuerâtimperitiâ, paruus aderattormentorû numerus, amp;nbsp;exigua pukicris aliorûqî ad defetifioné necefiariarû copia. Cum protege étant ducenti cataphradi,quinq; Hif-panorû peditum millia amp;nbsp;duo tantû tormenta; t xercitus numéro reliquisq; apparatibuJ exiguus,fed virtute magnus : pedites enim omnes ex illis étant, qui tâta cù laUde ex Ra-uennenfi pugna fuperltites fuerant: qui tanquâ militâtes viri,propriavirtute frcti,hoftis imperitiâfummopere côtemnebât:fedquûabsq;,cômeatu venifsêt,ncq; regioné copié fam inuenirct(nâetfî vixdü mefîis effet abfoluta cômeatus omnis immunitalocacôuc dus fuerat) ftatim eius penurialaborare incoeperunuqua te territus prorex ad pace de quaaflîduè agebatur inclinabat; hac népe rationc,vt Florentini Mediceos reliquorû ci iiiû modo in vtbc admitteréneumq; nô amplius de Vexillifero amouendo verbafierét, certâ pecuniæ fumma quæ trecentas auri libras excedere nô credebatur, proregi, vt ex ipforû finibus difcederct,füluerêt: idco prorex legatis ea de te coftitutis, hdem publicâ dcdcrat:amp;fi Ppto nonihil cômeatus ad eû mififfent eius oppugnatione adillorû adué-tum vfq; abftinuiffet.Nihiloccafioneocyus clabitunnihil periculofiuseft,quàmdealio rû arte indicate: nihil imnioderata fùfpicionc perniciofius. Omnes ciuitatis principes, maioru exéplis ad libertaté contra ferru auto tuendâ affueti,pacem expetebat: idcirco vtlegati quamprimü proficifcerétur,inftabant: quibus præter cetera,vt Prato cómeatü Hifpano exercitui mitti curarét,quo prorexpacatè vtru pax de qua agebatur perficere-turexpedarepoffet:AtVcxillifer,fiuecôtranaturçfuçinfiüxmetû,hoflesdc vidoriçfpc dciedos,petfe difceffuros perfuafus,fiue Mediceos quouis modo Florentia redirét me tuésjfiue fatis eû ad fufimet exitü patriçq; fuç calamitaté jpcurandâ ducétibus,legatorû profedionè artificiofe protrahés,ita egit,vt quo die vt abirent conftitutü erat,co dienó proficifcerentunprorexigitur cômeatus penuria coadus, amp;nbsp;iadelegatorü aduentuin-ccrtusjfequéti node caftris à Matcatali porta,ad ca quç Serralij dicitur,qua monte ver-fus itur,tranflatis,murü portç proximû duobus tormentis verberare cçpit:hoc potifTiraû deledo loco,quod muto prçaltus terrç tumulus ex quofacilè ad muri qui verberabatur ruina afcendi potcrat coniundus erat; fed quæ res foris erat facilis,intus difficilis appa-reblt;it,quonia ruina quæfupratumulum fiebat, ab interior! parte longé à folo difiabat?

vnum è duobus tormcntispnmis iftibus disruptû eft:alterû quo folo côtinentef vcrbe-rabanr5ob crebram iaculationem, tantum virium amiferat,vt idus valdè lenti amp;nbsp;imbe-cillesad mœniaperucnirentmihilominus vbi multarû horarûfpatio circitcr duodecina vlnarûruinam cgilTentjUonulIi Hifpanipeditcs in tumulû amp;nbsp;ruinam, inde in mûri pin-nas infilire cæperunti ibiq; duobus qui murû cuftodicbantintcrfcdis,atq; ea de caufla reliquis iam retrocedere incipientibus, Hifpani pedites fcalis admotis cofccnboné fe-cere; amp;quamu'8 intus prope murû effet felopetariorû Sc haftatorû peditû agmen,ne ho fté in muro hærere paterentur, amp;nbsp;fi quis temerè defiliret,aliôue modo defeenderet, eû opprimerét,tarnen vbihoftes in muro vidcrûtjipfî fugadilapfi,propugnationé deferue runt; quarc Hifpani in militaribus hominibus tanta animi abieôtioné tamq; paruâ cx-perientiâ vigere miratijpluribus ex partibus nemine fe opponente ingredi,oppidupcr-currere,in quo nulla iam defenfio,fcd modo clamores,fuga,violentia,dircptio,fanguis amp;caedes apparebant:Florentini milites armaabijcere,fefe vidoribus cômendare ac de dere,àquorû auaritia,libidine,atq; immanitateres nulla immunisfuiffet,nifîMediceus cardinalis,prælidio ad præcipuû.cius loci fanû pofito, mulierum quæ fere omnes eo co fugerant,pudicitiâcôferuaffct:ceciderûtnô quidépugnâtes(ncmo enim pugnauit)fed vel fugientes,vel fupplices,fupra duo millia honûnû: reliqui omnes vnà cû Florentino magiftratu capti,Prato amiffo,Piftoricnfes in alijs rebus àFlorentinorû imperionequa quârecedentes,proregi fe côméatû fuppeditaturos promiferùt;qui viciffim fe eos côfer uaturos recepit.Florentiæ verb re vt gefta erat,quâobrc legati qui ad prorege ibantquû iâmediû iter côfeciffent,reuerîi funt,cognita,maximahominû animos côfternatio pa-uorq;inuafit:VcxiIliferairtécôfilij fuileuitatecognitaterritus,amp;exiftimationeautorita-tçqfferè penitus amiffa,quiq; potius ab alijs regeretur,quàm alios regeret,dubius,neq; fuæ ipfius, neq; comunilaluti vlla re cofulens j aliorû fe volûtati ducendû permittebat: alij ftatus mutationis cupidi,animo fumpto præfentc rerum ftatù palàm dannabânmaxi mavero ciuiû pars,armis no affueta,mifero Prati exéplo ob oculos propofito,etfi popu laris ftatus ftudiofacffct,mctu cuiuis qui earn opprimerc veile prçdç erat expofita:qui-bus rebusaudaciores faôli,Paulus Vidorins amp;nbsp;Antoniusfrancifeus Albitius,'iuuencs nobiles,fcdirioft, amp;nbsp;rerû nouarû cupidijoui iam ante aliquotmefes cû nonullis alijs clâ pro Mediceis côiurarât; amp;vtderationcquareducipoflent,cûeis delibcrarcnr,occultè cû Iulio Medice in quadâ Florentini imperij propè Senenfîû fines villa côgrcflî erât, vc Vcxilliferûviprçtorio extraheréttentare ftatuerunnamp;côfiliocûBarptolomeoValorio, eiufdé fortis iuuene,amp; ob nimios fumptus quéadmodûamp;Paulus multo çre alieno impli catus,cômunicato,fequétis poft Prati expugnationem dici,qui fuit poftremus Aiigufti, mane,cû paucis fodalibus prçroriû vbi pro Vexillifcro,qui fe cafus atq; fortunç arbitrio cômiferat,nullus erat apparatus^^nullaq; defcnfio5ingrefti,amp; ad eius cubiculû progrefîi, niprætoriodifcederct,necé eifui5i m'O?-ù-^jôdfi dilcederetjfeillûferuaturos fidé dc-derûtiquibus cû ille cederet, amp;nbsp;ciuitas vniuerfa hoc tumultu effet cocitatajinultiq; eius aduerlarij apparerér,qui verb illi faucret nemo côfpiccretur,ftatim mägirtratibus ijs qui ampliftimam in Vexilliferos autoritäre habcbant,illorû iuftû cóuocatis,vt cum legitime magiftratu priuarent,quod ni facerGnt,fe ei vita erepturos minantes,petierunt:quo rae-tu qiium illû inuiti abdicaffentjincolumcn in Pauli domû duxerunt; vnde fequenti node bene comitatus in Senenfiû fines perdudus fuit,amp; inde fe Roma,fide à pontifice ac cepta,peterefimulâs,Ancconæitcr ocultèfequutus,Ragufiû nauigauinquoniâcardina lis fratris fui opera,pontificô,illipecuniâ,cuius magna vim habere dicebatur,enpiendi cupiditate,fidé violaturû certior faóluserat. Vexillifero magiftratu moto, ciuitas ftatim legatos ad proregé mifit,cum quo Medicei cardinalis opera facile côuentumeft:cardi-nalis enim,in fuacauffa nihil aliud quam fuorum,amp;omnium qui ipfum fequuti effent in patriam,vtpriuatorum ciuium reftitutionem,cum proferiptorum bonorum intra eertû tetnpus pretio, amp;nbsp;fumptibus ab illis in quos translata erant fa dis reftitutis,redimendo-

facultate exprimi voluit; qubd vero ad ebmunes res attinet, Florentini in fœderis iocietatem admifti,id quod Medicei pro reftitutionis ipforum mercede Mantuæ promt ferantjfe quadringétas auri libras vt Gurcéfis petiuerar,Cæfari perfoluturos obftrinxe-rûtproregi in militû ftipendia odingenta auri pondoffed quadringenta ftatim,rcliquû

intra duosmcnfesapfivero viginti milliajea lege, vtpritna fiimmaaccepta,ftatimi)S quæ occupauerat reliólis,Florentini imperij finibus excederct.Prætcrca cum Aragoniç regCjCum mutua certi grauis armature equitum numeri ad vtriusq; partis defenfioneffl, promiflionc fœdus inierunt: 8c vt Florentini ducentos grauis armaturæ equites ex illius regis hominibus ad ftipendia, fua conducerentjquç prouincia etfi no nominaretur Pa-ludano marchioni,cui cardinalis Florentinoru militiæ præfeduram promiferat,vel fal tern fpem fecerat,deftinabatur.Vexillifero exado,amp; belli pcriculis cópofitione remo-tis,cities reip. in ijs rebus,in quibus prior forma inutilis habitafucrat,corrigendç,omni bus tarnen pauciflimis,ijsc|; vel adolcfcentibus,vel no magni fere momenti hominibus cxceptisjlibertateamp;populi comitia rctinere ftudentibus,opera dederunt.Itaq; nouis le gib.vt Vexillifer no iam perpetuus,fed annuus efler,fanxerut;amp; oduaginta virum Sena tui,qui feme ft ri quoq; repore mutabatur,cuius autoritäre res grauiftimæ decernebâtur, vtfemperamplifnmi quiq; clues intereirent,omnes qui ad eum vsq; dié primos honores domi vel foris gelfifrent,in perpetuu adderétur:amp; domi quidé,qui vel luftitiæ Vexil Iiferi,velexDecéuiris,qui magiftratus fummæin ilia rep. autoritatis erat,extiti{rent;fo-ris aute omnes illi qui in oduaginta virûm Senatum ledi,aut legationibus ad principes fundi erant,autvniucrfi exercitus inbello legatifuerat,in reliquis eadé forma eiusdeq; formæ inftituta retinerentur. Quibus rebus lie cóftitutis,in primü annû Vexillifer créa tus fuit loannesbaptifta Ridolfius,nobilis ciuis,amp; prudétilïîmus habitus; qua in re à po-pulo(vtin turbulentis têporibus fit)nô tam is quipopularibus artibus gratior eiret,qua qui maximaautoritate,qua in vrbe præfertim apud patritios pollcbat, amp;nbsp;propria virtutc nutanté reip.ftatum firmare poiret,quçfitus eft.Sednimiù res progreiræ erant:nimispo têtes hofteshabebat publica libertas,in imperij vifeeribus fufpedû exercitûjin vrbeau-daciflïmos iuuentutis eius opprimendæ cupidos:idem,ctfi verbis contrariû oftendercr, erat Medicei cardinalis ftudiüjqui iam ab initio fuorum veluti priuatorû ciuium reftitu-tioné, tantis laboribus dignû præmiû nequaquâ cenfuilfet : nunc magis etiâ cogitabar, ne hoc quidc diuturnû forc,quôd vna cû fuo nomine omnib.efsét veheméter inuifi,ob eâ fufpicioné,quç reliques dues côtinéter ftimularet,ne forte illi libertati in fi diarétur; fed multo etiâ magis,jpptereaquodHifpafticûexercitû côtrapatriaduxifséuquôdfçuif-fimçPratis direptioni caufsâ prçbuilléuquod armorû tcrrore,tâ indignas tamcp iniquas leges accipere ciuitas coada fuilïct. Ad idem,qui prius cum illo eófpirarant, amp;nbsp;nónulli alij qui in bene cóftituta rep. honeftum locünon habcbantjillum incitabant: fed necef farius erat proregis cófcnfus, qui primù pecuniae paitcm,quae in eo ciuitatis ftatu diffici lè cogebatur,expedans,Prati adhuc hærebat: ncc(quæcunqi tandé caufla clfet )ad no-uos motus in vrbe excitandos animü propenfum habebat ; nihlominus cum ei cardina lis ciuitati,quç tatam iniuria accepiflet Hifpanicu nomen nccelTario inuifum fore,cani-q; quauis occalione cum Catholici regis hoftibus fenfurâ:quih etiam,ne quamprimum cxcrcitus abiret,Vcxilliferü,quem coada eiecerat,reuocaret,eire metuendü oftédcretj idemque cum eo facerent Paludanus marchio,amp; Andreas Caraffa,SantæScucrinæ co-mes,in eodem cxercitu duces: praeterca,pecuniæ explicandæ difficultate motus, quae fi próptior extitiiret,in libera rep. plus fpei pofuilfct,c3rdinalis cupiditati eft elTenfustqut rebus cum illo cóftitutis,extépló Florentia ad ædes fuas venit,quo partim cû ipfo, par-' tim feparatim multi duces ac milites Itaii irrcpferunt:neq; enim magiftratus obHifpano rû propinquitaté illos ingreflu prohibere audebant;deinde cum poftero die in praeto-rio,ob res quç incidebant multoru ciuium confiliûjcui lulianusMedices intererat cóue niirct,militcs porta repente occupata,amp; gradibus côfccnfis,praetoriù occuparunt, arge teaq; vfa,quæ ad magiftratuum vfum feruabantur, diripuerunt: qui vnà cum Vexillifero illorum,qui plus armis,qua ipfi magiftratus inermi reuerentia autoritateé[i potcrât,volû tati ccdere coadi,ftatim luliano Medice fic iubentc,maioris capanæ fonitu populum in prætorij campum ad concionem Vexillifer couocauit ; quo qui venerunt militum, amp;nbsp;ciuitatis iuuenum,qui pro Mediccis arma fumpferant,armis fepti, vt quinquaginta ciui-bus ex cardinalis voluntate delediSjCadem in publicis rebus,quam populus vniuerfus habebat, autoritas daretur,confenferunt ( hanctamaraplam poteftatem Florentini Baliam apellant ) quorum decrcto republicaad earn formam,in qua ante annSm mil-

Icfimum quadringcntcfimum nonagefimüm quartum efTefolebat redaâa:amp; firmo mi litum præfidio ad prçtorium pofitOjMedicei eandem potehtiârefumpferunt,quatamé imperiofius, amp;nbsp;poteftatc ampliore, quàm pater ipforum feciffet^vtebantur. Hoc modo Florentinorû libertas armis oppreïTafuinadhunc ftatû præcipue ciuiû fuorum diflîdijs redaâai ad que non fuifTe deuenturâ creditur,nifî ( vt quôd imprudenternullius partis efle volucrütjamp;quôdVexilliferpopul'aris ftatusinimicosnimiûaudaciafumerepaflus fit omittâ )poftrcmis etiam téporibus publica caufla negligcter procurata fuilfet: quo-niâin Aragoniæregeab initio non tantum eratlibertatis euertendæ,quantuciuitâtis ab Galliæ regis amicitia’remouendæj atq; alicuius pecuniæ in militû ftipendia ex illàelici endç ftudiûâdeo quamprimû Galli Infubria celTerunt, proregi mâdauitjVt quotiefcû^ vel rebus ingruentibus ad alia traheretur,vel alia de cauflaMediceorû rcftitutioné dira çilcm fore animaduerteret,côfilio ex téporum ftatu capto,cura rep. agcrct^ vt magis o-jîortunû videretur: hoc fucrat ab initio eius mandatûjfedpofteapontificiob caquas Romæ in Alfonfum Eftenfem molitus crat,iratus;amp;ex ijSjque palam Barbarorû nominl minabatur,fufpeólü animum gerensjFlorentinorû legatOjquiiam ab initio bçlli ad illû profeôtuserat,apertè oftendit,amp;proregi,fiuequôdVexilliferûàpontifîGcalienâtfi con feruaretutius cenferet,fiue quôdMediceù cardinale rcftitutû magis pontifîGi,quàm fibi adhæfurûfufpicarcturjne ftatum perturbare videretur imperauit: fed hçc poftremafen tendainifi poftero die poftquâ resp. in cardinalis poteftatê redafta eft proregi nota nô fuit.Quç cumitafint,perfpicuû eftjflFlorétinijpoft Gallos exados^vtres fuas côcordia in tuto collocarent diligenter opéra dedilfent ,vel fe veteranorû militû armis muniuif-fcnr,protégé aut côtra ipfos non vçnturû fuilTe, autin eis opprimendis difficultate inué ta,facile pecunia conuenturûfuifle : fed fato quodâ, ne cafaccrcnt,detinebantur; nam prætereaquçhumanisiudici)sdeprehcndipoterânt,etiadecælo imminentiapericula fignificata fuerunt; non multo enim antèjjin porta qua Pratû itur aurea lilia Galliæ régis infigne,ex veteri marmoreo clypeo in quo erant,fulmine deieôla funt: aliud ité ful-men in prçtorij culmen iadû,in Vexilliferi cubiculû peruafitivbi aliud nihil,nifi magna argenteam pyxidemjin quo fummi magiftratus fuffragia colligebantur, tetigerat : inde in infimâ prçtorij parte lapfum,magnû lapidé,qui adimos gradusadificij moléfuftine-batitapercuflît,acq; illæfum loco mouit,vtàperitis architeôlis magna arte exéptus vide recur.His ipfls téporibus,vel paulo antè,Gcnuenfibus,eius vrbis arcé,quç Gaftelletum dicitur,tormétis,qua? illis pontifex cômodarat verbcrantibus5eius præfe(âus,quû auxi-lij fpé nôhaberet,quoriiâclaflis ex Prouincia,antcquârexdeeius vrbis defcdionecer tior fadus effet,ad eam defendendâmiffa, cum defcenlîoné facere milites no auderétj in Galliâ rcdierat,decem aurcorû nuramû millibus acccptis,eam Gcnuéfibus tradidit: fed in régis poteftate adhuc erat Pharia turris,quam Laternâ voCant,in quam ijsdé die-bus Galli cómcatumjaliaq; necefliiria importarant.Florentinis rebus expcditis,amp; pro-niiffa pecunia accepta,prorex,Brixiaverfus irurus,caftramouit:quam ciuîtaté Venetus exercitus,qui ad loânis porta caftrahabebat,oppugnabat;codcmq;téporeciuitatétor-mentis amp;nbsp;ex oppofito mote arcé verberabat: fperabant etiâ quorundâ opera fefe Pila-rü portainitroduClû iri î vcrùm dolopatefado,eares irrita fuit. Sed quamprimû Hifpa nicus exercitus Gairûcafl:elluraBrixiæpropinquùperuenit,Obigninus Gallorû,quiin tus erant dux, ciuitatc cum arce ea lege, vt omnes milites qui in ca erant cum rebus fuis incolumesjfedvexillis cóplicatis,haftisq; deprcflîs,ac tormétis reliétis abirent, proregi dedere ftatuit; amp;nbsp;creditur Obigninus mâdato prius ab rege,vt potiusHifpanis velCçfari eâ dederet,accepto,proregé Veneris antepofuiffe, no quidé Venetorû odio,fed ut cô-trouerfiarû inter Cçüiré amp;nbsp;Aragoniæ regé materiam fubminiftraretndem confiliû,ante quam Hifpaniin Gallia cifalpinâ venirent, fecuti erât Galli qui Lincaeû euftodiebann quimultis Venetorû promiflîs contéptis,idGurcéfiepifcopo cui codé tépore,quo pro-» texBrixiâeft ingreffus,Pifchcria eadé ratione dedita fuit,tradiderât:amp; Gurcéfis Brixiaè poffeffioncpetebat,fed,pregivifuraefttûcfœderis nominc,quo eâacceperat,rctincrc. DiuerfumfufceflumresCreméfeshabuere: quam ciuitaté Rendus Ceres cum Veneto rû militû parte obfidebatmâ quû quatuor Heluetiorù millia ab Odauiano Sfortia,Lan ’ denfi epifcopo,Mediolaniq; præfcâ;o,ad ea pro Maximiliano Sfortia futuro duce capi .endâjmiflaappropinquarétjBenediâus Gribrarius muncrib.corruptus,atq; in Venet«

3P4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

nobilitatë cum iure comitiorû adfcriptus,Dyrrhachij Domino arcis prçfeÂOjqui faluté / fuâHelucdorufideicômitterenolebatjCÔfentientc,eâ Venetistradidit. Gurcéfis dein de cpifcopus Româprofedus eft: cuius animCfquû pontifex fummopere fibi deuincire cupcrctjpcrtotüimpcriûfuumillü Omni honoris gcnere cxcipiendû(rcluâante tarnen acrepugnante natura)curauiG ciqj amp;nbsp;omnibus ijs quiillû fcquebaturtotoitinerelaiitif fimis fumptib. fuppeditatis,fingulaoppidaillû eximijs^imö inufitatis honorib.accipie-bantjomnes viç obuiâilli procedcntium erantplcnæ : multis in locis noui Antiftitû cia rorum^i virorUm à pontifice legationibus falutabatur: Se voluiflet vt pontificû collcgiû ad Vrbis portam obuiam procefiflet, fed collegio earn rem velut no modo ncnjâ,fed amp;nbsp;fummç indignitatis plena reciifante, Agenéfis ac Strigoniéfis cardinales ad cû pôtifîcis nomine accipiendû, ad quatuor ab vrbe ftadia in prata vfq; funt progrelïi : à quibus me diustanquâ Cæfaris vicarius incedês,ad Mariæpopuli perduétus fuit: ex quo loco quû cardinales abillo difceflîflfentjingenti omniûmultitudine ftipatus^ad Pontifîcé quiillû in publico purpuratorû fenatu, pontificali in folio foléni ornatu cxpeâabat,vcnif. quo in loco pontifex etiâ ante paucos dies admodû honorificèduodecim Heluetiorû legatos,ab omnibus îllorû ciuitatibus,ad obedientiâ illi publicè promittendâ,amp; vt gentéil lâ ecclefiæ ftatum in perpetuüdefenfurâ polliccrétur,eiq; quodipfos tanto honore en-fem,pileo clypeo,vexillo,amp; potificiç liberatis Defenforû appellatione donaflet gracias agerér,miflos acceperat. Poft Gurcenfis aduentû, de cômunibus rebus ftabiliédis agi cæptû cft:cuius reifundamentû,in priuatiscôtrouerfijs,côtcntionibusq;tollêdis pofitû erat; vt Italia fie côparataeflctjVtvno animo atqjconfilio Galliærcgioccuripoflenin hoc autc omniû diflîcillima erat inter Cçfaréamp;Venctum fenatû toties traétata paxjquo nia Gurcenfis,vt Veneti Patauium,Tauri{iû,Brixiâ,Bergomû, amp;nbsp;Crema retinerent an-nuebat,modo ipfi vicilïïm Cçfari Vicetiâreftitucrct,illorii oppidorü quæ Cæfar poflidc bat iuiib.cederér,ducêta Rhenéfiü aurcorû nummûm millia in prçfcntia,amp; fingulis ani nis in perpetuûtriginta millia,céfus nomine eidê numeraret:Venetis autc obea oppida quæ tot annos velut jppria obtinueranttributû pédere graue erat: graue tantâpecunia pendere,quâuis pontifex fe eins parte illis mutuô daturû polliceretur, longe autê gra-uiusVicetiâreftituere:quôd Cçfareeâobtinéte,imperij ipforû corpus diftraheretur,fic-q; ipfîs ab capite alijsq; nobiliorib. mebris tranfeundi opportunitas adimeretur : eainq; ob cauflam Brixiæ,Bergorai,amp; Cremæ,dominatû incertû,ncc fatis tutu relinquerctur: præterca vthoneftioré reeufandi cauft’am ptætexcrent,fe Vicctinis cû poftrcmo eos reciperent,nunquam illos ab fe diuclli pafluros, fidem dedifte aiebant. Alia inter ponti-ficemamp; Aragoniæ regis legatos tra6labatiir,quorum pars potius vtaliorum qucrelisfa-tisfierct,quàm quôd de his impetrâdis fpes effet, proponebatur.pontifex cnim petebat vtrex ille(vt in foedcrc exprefsû erat)fe ad Ferraria occupandâ iuuaret:vt Fabritij amp;nbsp;M. Antoni) Columnç,quos,quôd Lateranéfem porta violafrent,amp; Alfônfum Eftcfetn per-duellc in oppidajquorû fupremum imperiû ad ecclefiam fpedaret accepifrent,facris ar mis perfequi cœperat,itemq; Florcntinorû,Senefiû,Luccnfifjamp;Plûbinatium in Hetru-riafufceptapatrocinia,vtquçin Impcrij fraudé effent,amp;Italiç cômuniter,acpeculi3ri-terccclefiæRom.fufpedadefereret: neq; cnim ceteris potentatibus illûtot clientelas in Italia habere vtile effe: ecclefiæ verô prouincia imperio fuo cóiunlt;fta,ex eius autoritäre pendere admodû pcriculofum. Ad quæ Hifpani,auxiliû contra Ferrariâ,dûmodo ex eiufdé fœderis legibus,pecuniâ quç hadenus exercitui debebatur perfolueret,amp; in pofterû ne deeffet prouiderer,nô denegari:Fabritium amp;nbsp;M. Antoniû Columnios perfequi,quôd turn ob patrociniaquibus fulti erat,turn quôd magnç autoritatis duces effent noui incendij cauffa ex eo efïet oritura,minime laudandû efre:nô poffe Catholicû regé absq; graui fui honoris maculaillos dcferere:neq; rcs ab vtroq; illorû in bello aduerfus Galliæ regé pro pontifice amp;nbsp;pro fe geftas huiusmodi præmiû mereri.Neq; patrociniorû in Hetruria fufceptorû qucrelam iuftâ cauffamhabere ; fed vt Senæ,Luca,amp; Plumbinû illiuscupiditatiprædærelinquerentur,inhis tarnen regé Cæfaris arbitrium fequuturû innuentes refpondebât. Omnes fœderati in hoc vnanimes confentiebânt,vt Mediola-nenfi imperio potirctur Maximilianus Sfortiaj Cçfare tarnen illi diploma vel duels np pcllationem,aliudùe legitimum nomen tribuererecufante. Sed rurfum Gurcenfis

at’quc Hlfpanorum,ob Parraam amp;nbsp;Placcntiam, in Imperij iurium fraudem ad nimiain pontificum potentiam5amp; Mediolanenfisimperij,cuiusquöd fempcr primi Galtoruni impetusillieflentfuftinendi,potcntiaaugcndafuifrcr,nimium debilitatam à pontificc occupatas,querela refurgebat: pontificem in fœderis capitibus nullius reipraeterquatn Bononiæ amp;nbsp;Ferraris mentionem feciflej nunc iuribus quorum nulla fide digna memo* riaapparcatjidfibi vindicarCjquod ecclefîam Romana nunquam nc vetuftifnmis quidé temporibus pofledifle certo conftaretmeede Csfarum donatione aliud, quam fimpli-cem fcripturam,qusad cuiusuis arbitrium fingi potucrit,oftendi: amp;nbsp;nihilöminus ponti ficem qualités elTetmanifeftaamp;notajOCcafione ex Galliç togatç Longobardjçûe mod . bus fumpta,fibi ipfum ius adminiftrafle.Hç altcrcationes omnes difficultcr eóponeban tur:fedlonge magis omniacontrouerfiainter Cçfarc amp;nbsp;Venetos turbabat,in qua nund hortationibus,nunc precibus, nunc minis pontifex vehementer laborabat, Venetorä falutiSjVtantea quoq;,cupidus,tum publiciitaliç boni gratia,tu quod illoru auxilijs abs qi Hifpanorura armis fe Ferrariâ expugnare pofle fperabat: in hoc amp;nbsp;Aragoniæ regis le gati ne cómuni periculo,Venetis ,vt animum ad fœdus cum Gallis rege renouandum conuerterentjCaulTapræberetur metuentes,incumbebant : fed nc Ca.’làré ad fœdus cû Gallis,quod rex ipforû tanto labore di{ïolucrat,rGdintcgrandû prouocarénr,amp;quia ali as ob caufias ab eins amicitia difcedere nolebat,cautè agerc cogebantur.'idem amp;nbsp;Hel-üeriorù legatitotis viribus agebantmam cum Venetos qui illis hanc ob caulTam quotâ-nis vigintiquinq; aureorum numum millia pendLebant, tueri tenerentur, cô rcrû,vt vel quot;nbsp;promiiTa nô feruare,vel Cæfari fi illis bellû inferrer, fe opponere cogcrcntur, minime adducicupiebant.Tandcm quûnec Gurcenfis, àVicetiæ pctitioneremoueri,ncc Veneti ad eâ concedendâ fledi polTent; nec dum etia de pecunis fumma inter eos conuc niretjpontifex qui vtPifani conciliabuli nomen autoritatéq; extingueret,Lateranenfc conciliû à Cæfare coprobari fummoperè cupiebar,Vcnetorü oratoribus,fe earn remp-facrisatq; profanis armis perfequi coadû iri, atteftatus eft:qua atteftatione cumilli n5 niouerentur,fœdus cû foloCçlàre perculfinquoniâ Hifpanus orator,fiue quod manda* tù ab rege fuo non habcret,fiue quôd rex ille,etfî Cæfarê iuuare vellet, Venetos aliqua fpefouere niteretur,intereire noluit. In fœderis,quod poftea publica ceremoniain Ma riçpopuli bafilica eft promulgatû exordio exponcbatur,quôd cum Veneti pertinaciter pace recufaflcntjamp;pontifex chriftianç reipmeceflitatefc illos deferturû effet atteftatus, Cæfaré fœdus anno quingentefimo vndecimo fupra milleffimû inter ponrificê,Arago-niæregéamp; Venetos idum,quemadmodû ei tune facultas effet rclidaampledi,fcq; La teranenliconcilio mandato refeiffb omnibusq; procurationibus,amp;adionibus abiedis proPifanoconciliabulo côfedis,deinceps adhæfurûjfponderemullûfacrofandçfcdis fubiedû,hoftem'ue,amp; nominatim alfonfum Eftcnfem atq; Bcntiuolos,Fcrrariâ atq; Bo noniâoccupantcs,fuo fauoreamp; auxilio complexurù:ac Germanos amp;nbsp;Fedcricù Bozolé-fe(nbcneficiariûfuum,ab Alfonfiftipendijs rcuocaturü promittere:ponti‘ficêaùrcm vi ciflîmfe Cæfaré aduerfus Venetos, facris atq; profanis armis tandiu doncc omnia qus Cameracéfi fœdere cotinebantur recuperaffctjadiuuaturû repromittereiVenetos à fœ dere atq; inducijs cum Cæfare faôbisjproptcrea quôd ca multis modis violafsét,prorfus excludi:amp;pontificis,Cçfaris amp;nbsp;Catholici regis,cui in fœdere locû ad certum tépus,cct tisq; legibus relinquebant,hoftcs dcclarari:pôtifici absq; Cæfaris côfenfu; velnifi Cæ-far ea quæ ad fe fpedarent, vt fupra didû eft, recuperaflet, cum eis nullâ pace inire li* cere: nec Cæfaré nec pontificé,cum vllo chriftiano principe absq; alterius côfenfu fœ* dus mire poffe-.bcllo aduerfus Venetos vigéte pôtifex Fabritiû,amp;M. Antoniû Columnî os nulla prorfus moleftia afficerct ; facultaté tamé pôtifici Pompeiûamp; luliû, reliquosq; ^duelles declaratos perfequédi relinqui.Hoc fœdere tametfi pôtifici vt Parmi, Regiû amp;Placentiâpofrideretpmitteretur,id taméimperio fraudi ne effet,fœderis legib.pro-roulgatis,Gurcéfis jpximo Lateranéfis côcilij côfeffii, Cçfaris nomine cócilio in terfuit; amp;tanquâeius per totâltaliâvicarius mandato procurationib.adis omnib.rcfciffis corâ vniuerfo côcilio,Cæfaré nunquâ Pifanû côciliabulû côprobaffe,eos omnesqui eius no minevifi efsétdeteftas eft atteftatus.Gurcéfis deinde vtMaximilianoSfortiç quiCçfaris mâdato Verona vcncrar,quûmediolanéfis im^ij poffeffioné caperetadeffct,Romadi-fcelfit:cuius aduentûScdunéfis cardinalisamp;totius Helueticç gétis legati quiMediolani

396 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

crantjægrè expedabant: in ijs enim qiiæfacienda erant,quod rc ipfavcrum crat,Gal- ■ los ab Heluetijs Mediolano ekados coriindemquc virrutcamp; opera Maximilianu illud accipere,extarc volebant: fed tarnen prorex magis artibus amp;nbsp;induftiia quam autoritäre vt expedarent effccit:Gurcenfis igirur foedere quod Prati idum crat Florentiç Cçfaris nomine fincito,amp; cCrta pecuniæ liimma ab Lucenfibus quorCi patrocinium fufeeperat accepta,Cremortam quo in loco Maximiliarius Sfortia amp;nbsp;prorex illCi expedabant per-ucninvnde vnaomnes vtconftitutadie apparatu,atq; honore qui nouis principib.exhi beri confueuit,eiuitaté ingrederérur,Mediolanfifuntprofcdi:in cuiüs ingreffu,quâuis

* inter Sedunenfem cardinale amp;nbsp;prorege, vteripforumei clauesapud porta poffeflionis traditç fignû dare deberct,nó parua altcrcario fucrit,nihilominus tàndé diege ccdêtc, cardinalis commun! Heluedortim nomine, claues ei rradidit : amp;nbsp;co die qui fuit fub fi-nem Decembris,omniaquibusMaximilianus ab îpfis imperiûaccipcrefignificarctur, rauniaobiuit:quiincrcdedibiJiomnium pcpulorû lætitia,tum proprij principis habedi feruentifïimo defiderio,tum quia ilium auo,patriùe,quorum alterius memoria ob præ* ûantiflimas eius virtutes in illo regno crat clarilfima; alterius vero odium externi domi natus tædium in beneuolentiâ côucrrerat,fimilem fore fperabant,acccptus fuit:necdû huius comunis Içtitie diebus exadis Nouarienfis arxjijs qui in ea erant dcditionc facié tibus, eftrecuperata. Foedus Romæidumconcordiæ inter Cæfarem amp;nbsp;Venetoslpcni non penitus Fiftulerat : pontifex enim ftatim lacobum Stafileum (uuminternuntium Venetias miferati cum quo tres Heluetiorum Icgari, vt Venetos adconcordiam flede-rent,iuerant : amp;nbsp;viciffim Senatus vt pontificisbeneaolentiamretinerer,ncc Cæfarifc armisinuadendicaufam præberer,legatisfuis vt Latcranenfi côcilio adhærerentman dauerat:amp;copiasfuas,ftatimpoftfœdusilt;5tumin Patauinum agrum reduci iulferat: ideo prorex quia pacis fpem turbarcnolebar,exereitum Mediolanum verfus conuer-terat: fed tarnen ijsdem adhuc Vicetiæreftitucndæ,amp; pecuniæ numerandædifficulta-tibus permanentibuSjincaifum erant hi labores : quæ res in caulTa erat,quominLis pon tifex Ferrarienfî bcllum inferret: fi enim pax inter Cæfaremamp; Venetos procederet, vires fuas Venetorum auxilijs fultas,fola Hifpanos, fi opus elfct,admouendi fama, ad vidoriam adipifeendam fatis fore exifiimabat: fin minus in vcrniim tempus expeditio* nem dilferre confiitueratreum cnirn Ferraria,fitu,quod fluuio ambiatur,fi.tmunitaicani que Alfonfus arte valde muniuilTctjaiïiducque muniret, hyberno tempore difficilüme expugnaripolTevidebatur. Ab eo quod mihi propofui,nimirum vt ea quæ extra Iiali-amgeftafunt non attingerem,fi nunc eorum quæ anno eodem in Galliageftafuntmen tionem fccero,alienum forte videatur; verûm quia ilia ex his pcndenr,amp; quia vnius fuc ceflîbus fæpe alterius confilia, ac fuccelTus coniunda crarttjca à me non erant fie omni no tacite prætcrunda.Iam per ipfa Maij initia Anglorum amp;nbsp;Hifpanorum nauibus,fimiil fex Anglorum peditum milliaad Fonterabiam,locum in Occani litore fitum,extrcmû Hifpaniç Galliam verfus oppidu peruencrant,vt fœdci e inter focerum ac generumfuis cum Hifpanorum viribus côiundis,Ghiennæ ducatum ex veterum difiributione acno mine, Aquitaniçprouinciç'partem,inuadcrcnt:contraquem motû Galliærex,necduni à Belgarum parte tutus,nouum odingentorum cataphradorum dcledum adornabat: nbsp;nbsp;j

amp; ex inférions Germaniæ partibus,quæ Cæfarinon parent, magnum peditum nume-rum conferibebat: amp;nbsp;quanti momenti ad Ghiennædefcnfioncm eflet regnumNauar-ræ,quôd cum Catharinæ Foifieiæ dotale e/TetjIoannes Alibretti films,eius maritus vnà cum ilia polfidebat,animaducrtens,patrcm illiüs ad fe vocauerar; illiumqu^ fibi adiun-gerediligentilfimèconatus crat; ad quod quidenl Gaftonis FoifTci mors,cuius caufla, quum illud regnum no ad fœminas,fed ad fe,qui ex Foifleia familia proximus inter ma res elfetjfpCdare dicerer, Galliæ rex Ioannemeratpcrfcquutus,maximam præbaerat opportunitatem.Ab alia verb parte Catholicus rex,qui iam oculos in illud regnum cô-ucrtcrar,abregeNauarræ, vtintcrfeamp; Galliæ regem neutram fadionem feqücretur, copijs fuis quæ Galliam petebant, iterper regni lui fines liberum permitteret: atque adhorumfidem nonnulla munira loca,quæfeftatim confedo bello refiituturû promit-tebat : ab eo fibi tradi petebat: quæ poftulara cum rex Nauarræ quorfum fpeôlarent in* teliigeret ( antiquum enim Hifpaniæregum Nauarræ occupandæ defiderium norum

eraf) fc pcriculo incerto exponere,quam certain iaduram facerc maleb at, quod fpe-raret fibi à Galliæ rege, cuius rebus bellurn in Nauarra detinere commodifiimum erat, promiflaauxiliaminime defutura; amp;fimul,fiuc vt auxilijsfibideftinatisplus fpacij, quo venire poflent,daret, fine vt fe,fi pofletjhis poftulatis libcraret,cum Aragoniæ rc-ge,quipro more fuo magna in his rebus arte vtebatur,hoc negotium tradabat.Sed non magis regiNauarrae, Aragoniæ regis induftria amp;nbsp;vigilantia,quàm Galli negligentia,ob-fuit: qui ex eo,quôd Angli,qui Fonterabiam dudum vénérant,nihil effecerant,feeurior fadus; amp;nbsp;Nauarræregem fe aliquandiu proprijs viribus tueri poffe ratus, in auxilijs mittendis remilfiorfuit : quare quum Aragoniæ rex, qui Nau ar ri fpes callide fouerat, copias, quç vt Anglis coniungerctur erant coparate, fumina celeritate eo conuertifietj Nauarrus quod effet imparatus, belli fuftinendi fpe amiffa,in Biernam regionem trans Pircncos montes fugit: ficNauarræ regnum, nonnullis munitis locis,quæ profugitiuO rege cuftodiebantur, exccptis,dcreliói:um absq; vllo fumptu,amp; laborejacmagis Anglo rum,qui baud procul erant, metu, quam proprijs viribus,in Aragoniæ regis poteftateni venit: qui quum fe illud legitime polfidere alio nomine affirmare non poffet,occupatió nem iure pontificij imperij fadam effe, facrofanôlæ fedis autoritäre differebat : pontifex enim rebus in Italia féliciter geftis minime contentus, paulo^antè ediófum in Galliæ regem promulgarat,quo ilium no amplius Chriftianiffimum, fed illuftriffimum ap-pellans,eum amp;quotquotilli ftuderent,omnib.hçreticorü amp;fchifmaticoru pœnis fubij-ciebat: cuius fortunas^ regna,rcsq; illorum omnes iure occupandi fada poteftate,danl natos declarabat:eadeq; acerbitate^quod cardinales amp;reliquosAntiftitesquiMedio-lano aufugcrant,Lugdunu recepti fuiffent,indignatus,grauiflimo edido mâdauerat,vt nundinç, quæ quatuor quotânis maximo mercatorum concurfu Lugduni eelebrari fo-litæjdeinceps Geneuæ,vnde prius illas Ludouicus XI ad regni fui eômodum tranftule-rat,celebrarêtur;ac demum vniuerfo Galliæ regno facris interdixerat. At Aragoniæ rex Nauarraoccupata,quôd regnû quamuis fit paruum,exiguaq; vedigalia habeat, tarnen ob lîtum valde eft opportunû, amp;nbsp;magnaHifpaniæ rebus fecuritatem affert: quod bellû cum Galliæ rege trans alpes fibi vtile non ducerct,vlterius fibi no progrediendum effe in animo fixeratzidcirco in Anglorum aduentu fero vires fuas collegerat; amp;nbsp;pôft,Nauar raoccupata, Anglis vt copias fuas cum illis côiungeret,ficq; vnàBaionam ciuitatê Fon-terabiçproximam,ferèadOceanumpofitam pcterctvrgentibus,alias expeditioncs in locisàmariremotisproponebat,Baionamadeô munitam,ficq;militibusinftrudâcffej vt nulla eius expugnandæ fpes haberi poffet ; quibus rebus quum Angli,qui reliqua o-mniapræBaionain Ghicnnenfi ducatu côtemnebant, contradiccrent,multumq; temporis in bis altercationibus triuiffent,Angliid moleftèferentes,fcqi ludibrio haberi rati,absq; principis fui iuffu mandatôue nauibus côfcenfis,in Angliam redierunt;quocir-carex Galliç ab ilia parte tutus,neq; iam Anglos qui fe mari inuaferant metuens,ac de-niq; claffe tam potens,vt maris impe^io ab Hifpanico ad Anglieum littus potiretur. Nd uari ç recuperandç,ad id etiam præter Anglorum difceffum,impulfus,quod ob res male in Italiageftas, copias fuas omnes in Galliam contraxerat,operam dare fiatuit.' Aragoniæ rex eo tempore quo Anglis belli gerendi fpem faciebat,vtNauarræ regnum vnî-uerfum occuparet,nônullos milites ad landum loannem Pedeportum,cxtremum Nà-uarrici regni ad Pyrenei radices qua Galliam fpedant,oppidum,miferat:deinde Gallq rum viribus in proximis locis crefeentibus, Federicum Aluæ ducem,copiarum omniô prçfedum,cum omni fuo exercitu eô miferat:tandem vero quum Galliens excrcitus ad quem Delphinus,Carolus Borboniorum dux,amp;Longauillapræcipui Galliæ principes vencrant,longè fuperior fadus effet, Aluæ dux exercitu in caftris munitis inter monte amp;nbsp;planiciem collocato, fe,fi Gallos Nauarræ ingreffu prohiberct,fatis fadurum cenfe-bat,qui quum ilium ob loci munitionem inde pellere non poffent,conftitucrunr,vtrex Nauarræ cum feptem ex fuæregionis incolis peditum millibus, amp;nbsp;cum eo Palicia cumi ^’■ecentis cataphradis Saluatierra,quod oppidum ab fando loanne Pedeporto, vbi to-tusexercitus caftrahabebat,non longèdiftat,digreffi, perRoncalis vallem Pyrenees ti anfirent,amp; Pompelunç,quæ ciuitas Nauarræ regia eft,in qua populi ex Gallorum pro pinquitate audaciores fadi,iam ob regis fui defiderium,fæpius tumultuabantur,appro

pinquanteSjRoncinuallenfe iter occuparent, quo folo commeatus in Hifpanorum cadra ferebatur, cum ipfîeo in loco ob regionis fterilitatem, eius inopia laborarent: res auté in hune eft gefta inodum.Rcx Nauarræ amp;nbsp;Palicia, aditu quodâ in fummis Pyrençi îugis prius occupatOjBorghcttumjad eorundem montium ladites pofitûjin cuius præ-fidio erat Baldes Aragoniæ regis ftipatorû præfcâ:us,cum multis peditib.cxpugnarunt: amp;nbsp;fi ea celcritatc qua debebant, adRoncifuallenfes anguftias occupandas côtcrtdiflet, folafames Hifpanicum cxercitü, vndiq; ab hoftibus amp;nbsp;regionibus prætcr modû diffici-libus feptum,dcbellare poteraufedanteuertit Aluæ ducis celeritas,qui mille peditibus tormentisque in loénispcdeporti oppido rclidis,Roncifuallenfi itincre ante quàmipfi cô peruenirentPompclonam contendit: quocircaNauarrus atq; Palicia, ad quos Del phinus denuô quadringentos cataphrados,amp;fcptem Germanorû peditum millia mi-feratjhac fpe fruftrati, cum quatuor tormentis ,quæ ob montium afperitaté difficillimè vexerantjPompellonæappropinquarunt ; deinde eancc quicquam oppugnata, anni tempcftatc(erat enim menfis Deccmbcr)atq; ob regionis fterilitatem,commeatus ino pia compulfi,trans Pyreneos, in quibus ob itinerum difficultatem amp;nbsp;incolarum impedi mentum tormctarelinquerefuntcoadi, redierunneodemq; tempore Lautrcchius,qui cum trecentis cataphradis,amp; trib.pcditum millibus,Bifcaiâ vniucrlam prædas agendo atq; incendendo pcrcurrerar,Sanfebaftiani oppido fruftra oppugnato, alpibus itcruin fupcratis,ad exercitum redijt:qui vndiq; timore,ac fpe fublatis, Nauarræ regno, Arago-niæregi libero Scpacatorelifto, dilTolutus eft. Eadem tempeftate, quum patcfaâû effet Ferdinandum Federici neapolitani régis filium,quifcCaIabriæducemprofitéba-tur,cum Galliçrege clàm paâum,fugam in Gallorum caftrajquænon proculabLogio nio oppido,in quo tunc rex crar,pofita erant,meditari;ab illo in Sciatiuæ arcé, qua Ara gonij reges,tanquam eorû qui aut generis nobilitatc,aut virtute clarieirent,carcere vte bantur,mift'us eft: amp;nbsp;eadem ob cauftam Philippus Copula ncapolitanus,qui de his rebus clàm ad Galliæ regem iuerat, in quatuor partes eft difiedus-.fortuna fie hominum ftatum immutantc,vtipfe eius caufta tam graue fuppliciû fubirct,ab cuius paterno aiio Sarnenfis cornes ipfius pater fccurifueratpereuflus. Hæcautem coniuratio dcteâa, nonnihil Italiæ rebus momenti afterebat; quæ àquodam monaco,qucm Ferrarienfium •dux occulte ad Ferdinandum miferat, originem habuinquo fa vio, rex Catholicus,iani ad pontificis obfequium propenfus, ira eft accenfus multo maiorc ; adeo vt prorcgi,amp; fuo apud pontificem oratori mandaret, vtquandocunquepontificivifumeflct, exercitum fuum in Ferrarienfem duccrent; nequealiam pecuniam, præter cam quæ adexercitum fouendum effet ncccftaria,petcrenr.Hæc illo annoinItalia,Gallia,amp;Hifpania J y jV funt gefta. Sequitur annus quingentefimus dccimus tertius fupra millcfimum, non minus quàm fuperior, rebus memoria dignis plenusdn cuius initio, quia nee Veneti alios laceflebant,nec quifquam contra illos mouebatur, arrais vndique quiefeentibus,prorex cum tribus peditum millibus Tretium profcólus, arcc ealcge^potitus cft,vtquiin-tus erant cum rebus fuis incolumes abirent: fed rerum futurarum cogitatio omnium animos premebat; ciim præfertim Galliæ regem, regno fuo ab externis armis libcra-to,amp; multis Germanis conferiptis, cataphraólorumque numero non parum audio, au-daciorcm fadlum, nulla de re magis,qiiam de Mediolanenfi imperio recupcrando cogitate, notum effet: quod ftudium quamuis in rege ardentiffimum effet, amp;nbsp;fummo-pere bellum,dum Mediolancnfis amp;nbsp;Cremonenfis arx in ipfius poteftate effent,accelerate cuperet, nihilominus quum quantum impedimentifibi tot hoftes afferrent cogitaffet, nec quin proxima æftate ab Angliæ rege maximis copijs oppugnaretur, fatis tutus effet, nifi autfœderatorum aliquem à communi Concordia difinngeret, aut cum Venetis foedus haberet, nihil moucte ftatuebat: quorum alterutrum fieri pof-fe,iam annofuperiorc varijsindicijsin animuminduxerat: quoniam Gurcenfis, quum Roma Mediolanum contenderet, quodam Sanfeuerinatis cardinalis familiari, qui Galliæ reginæ nomine ad eum miffus fuerat,in itincre benigne audito , vnumexfuis poftca occulte in Galliam miferat, pcrquemhæcproponebat: vtrexCæfarcm contra Venetos iuuaret: vtSecunda régis filia Carolo Cæfaris nepoti nuberct : cuirex dotis nomine Mediolancnfe imperium dareneidemq; filiæ, ac futuro gcncto,iura quæ in re-

in rcgnum neapolitanum habcret, concedcret:amp; ne Cæfarinudis verbis atq; promiflis tantùra cautum eflct, fponfa ftatim in eins poteftatem tranfiret ; cumque rcx Mediola-ncnfcimperium recuperaiTet, Cæfar Crcmonam amp;nbsp;Giaraddadam poHidcret:fperabat prætcreareXjVcnetos ob Brixiam àporege occupatâ, amp;. multô magis ob ea quæ Romç inter pontificem Sc Cæfarem tranfadafuerantiratos,fibi adiungcreddeô iam tune An-dream Grittum,qui Brixiæ captus in Gallia captiuus detinebatur,occultiffîmè ad fe ad-duci iuiï’eraKvtloannesiacobus Triultius,in quo magnam Veneti fpem habebant,alio-rum negotiorum fpccie fuum ab epiftolis miniftrum Venetias mitteret, cifeceraroffe-rebaturquoq; illialiquapacis cum Aragoniæ rege fpcs;qui vtfæpe fuaperhomines re-ligionideditostradarefolebat, binos monacos, qui fcpublie! boniftudiofos often-dentes, aliquid quod ad pacem vel communem, vel peculiarem inter duos reges per-tineret, cumreginatradareinciperent,occulté in Galliam miferat : huius autein rci, quum Galliæ rex ilium fibiNauarramretinere veilefeiret, ipfiverô eum regem,qui vt eins amicitiam ipfiusque auxiliorum fpem fequeretur in tantam calamitatem eiïetre-dadus, deferere, durum valde,fummæque indignitatis plenum videretur,exigua fpes erat: nihilautem magis Galliæ regem premebat, quàm Heluetiorum fibiherum con-ciliandorumdefiderium, quod ex hac re certiflîmam vidoriam pendere animaduer-terct^ob maximam autoritärem, quàm tune gens ilia armorum fuorum terrorc,amp; quia non amplius vclut mcrcenarij milites, neque vt paftores, fed vt homines in benè con-ftituta républicain imperiorumadminiftratione educati, vigilantes, rerumque fiiccef-fus obfcruantes, nec vllum motum niftex arbitrio fuo fieri permittentes, rempub.ad-miniftrarccæpifie videbanturndcirco omnium Chriftianorumprincipum legatiin Hel uetiam concurrcbant:Pontifcx,amp; ferè omnes Itali principes, vt in fœdus illorum admit terentur,amp; quotiefeunq; illis opus elfet, fui defendendi gratia milites ex ilia genre con fcriberc liceret, quotannis certam pccuniæ fumraa illis pendebant.-quibus rebus clati, amp;Carolum Galliæ regem ipforum armis primum felieem Italiç flatum euerthre,ipforû quoq; armis Ludouicum eius fuccelforéMediolanenfe imperium occupafTejGenuam rccuperafie,amp; Venetos debellaffe mernoriarepetcntes,cum omnibus imperiofè atque datefe gerebant;amp; nihilominus Galliæregi,cùm prçtermultorum eius gentis hominû cohorrationcs,tum quod fe illos magnam pecuniam pollicendoflexurum exiftimabar, illud fpem faciebat,quüd quum,qui Mediolano præeràt, Maximiliani Sfortiæ nomine Heluetiorum oratoribus,quampnmùm Mediolanenfe imperium amp;nbsp;arecs in eius pote-fiarecifent,centum amp;quinquagintaaureorum numûmmillia,atqi in vigintiquinq; an-nos,quotànis quadraginta millia,fi ipfi viciflim fe eius patrociniumfufccpturos, amp;nbsp;milices ad ipfius rtipendia daturos fe obftringercnt,Heluetiorii tarnen pagi id nun qua ratura fe habere teftati crantndcirco huius anni initio,etfi antea'vt legafl,quos ad hæc tra danda mittere volcbat,audirétur, fruftra tciaffet, Lugani acLocarni arcifi padionc, li-beraq; cdfionc,vt in comitijs audirentur impetrauit; tantaindignitate magni principes gentis illius amicitiam ambiebant. Iraq; régis iuffu Tramollia Luccrna,quo in loco co-mitia ad ilium audiendum crant indida, venir : amp;nbsp;quamuis fronte hilari acceptus effet, moxtamélabores fuos,quod adMediolanéfe imperiû attinebat, vanos efle cognouit: quoniam antepaucos dies fex pagi fœdus cum Maximiliano Sfortiaidum figno addito comprobauerant : tres comprobare decreuerant: rcliqui fres amplius deliberandfi effe cenfebannquare iam nihil de Mediolanenfibus rcb. agcns, vt falte regem ad Genua amp;nbsp;Aftam,quæ Maximiliani fœdere non comprchcndcbantur,recuperandas iuuarenr,pro ponebatiquæ vt promoueret, Triultius,propriorum negotiorum tradandorum fpecie, vt fibi aditus ad comitia pateret, petijt : cui fides publica ea lege conceffa, ne vlla de re quæ ad Galliæ regem fpedarct ageret: imo quamprimùm Lucernam pcruenit,Tramo-liæ colloquio fine publico,fine priuato efi: illi interdidum:tandem commun! confenfu fœdus cum Mediolanenfium duce !dum,ab omnibus ciuitatibus cft comprobatumio-nutia Galliæ regis poftulatarcieda; amp;nbsp;infuper,neillipcditcs exipforum genre quibus autinItahaaut extravteretur conferibere liceret, additum. Rcx igitur ab Heluetijs ex-çlufus,pacem fibi aut cum Cæfare,aut cum Venctis, qui eodem tempore de ea cum Cæ fareagebantjueceffariam effe animaduertebat ; quum enim in fociorum animis,Venc-‘

400 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

torum cum Galliæ rege reconciliationis fufpicio augeretur, GurcenfiSjVtipfiVicetiam retinerent,a(rentiebatur : fedquumeædcmrationes quæ hoftibus tiraoretn incutie-bantjSenatui fpein afferrent,nift Verona, pro qua ip fi maiorem pccuniæ vim Cæfari effent daturi, ipfis reftitueretur, pacem fe veile negabant; quam pctitioncm quum diffi-cilem inuenirent, eö magis ad Gallicum foedus propenfi,cum Triultij ab epiftolis mi-niftro, fe exprioris cum rege fœderis legibus quib.Cremona amp;nbsp;Giaradadda illis daren tur,cum rege fœdus fancituros conuenerunequi in fœdere difertè addidit,vt id nullam vim haberet, nifi intra certum tempus ab rege effet comprobatum ; in regio autem'Senatu,pax nè cum Cæfarc,an foedus cum Venctis magis effet optandum,variç erantfen-tentiç:hancRubertettus magnç auroritatis regius ab epiftolis minifter,Triultius,amp;fcrè omnes regij Senatus principes magis laudabannCæfaris inconftantiâtanto cum detri-mento præfentiexpericnnaperfpeôtâ;odium,quo inregé flagrabar,amp;vlcifcendiftudiîi, cum præfertim minime Icuibus autoribus, hoc tempore,nonnunquam hæc illius verba fuiffe acccpiffent,quibus diccrer,fe lo amp;nbsp;7 iniuriarû ab Gallis acceptarû memoriain ti-xam in animo habcre,quarû vlcifcendarum fibi oblata occafioné nullo paâo effet prx termiffurus ; necaliam ob cauffam hæc ab illo tradari, nifi vt vel dolofa pacemaiorem nocendi opportunitaté haberet, vel faite vt ca,quæ cum Venetis agi fcicbat,impcdirer: vel deniq; belli apparatus remorarctur : quin verô femel ab aliquo dcceptus eide iterû incautè fiderct,eum nullam habere cxcufationcm,neq; miferatione dignum effe diffe-rebannquibus contra cardinalis Sanfeucrinas,potius,vt aduerfarij aicbant,faâionû ad uerfus Triultium ftudio,quia Mediolani cum fratribus femper Gibcliinâ faâionein fe-quutus erat,quàm aliaratione duôtus, refpondebats nihil régi vtiliuseffepoffe, quàm cum Cæfare reconciliata gratia, hoÜium concordiâ infriugerezpræfertira h tali vinculo côiungerentur,quod diuturnum forefperari poffenquum principum proprium (îtfem-perinfuis dcliberationibus vtilitatemjbencuolentiæjodijsjalijsquecupiditatibusprx-ferre : quid autem Cæfari vtilius quàm præfcns contra Venetos auxilium amp;nbsp;fpes,riepo-tem Mediolanenfîs imperij fjccelforem fore ? Cæfare ab alijs dihunöo, Catholicum regem,nepotis, aliarumûe rerum gratia fcfe illius autoritati opponerc non poffe- ? nec quidquain vna hacre excepta, magis pontiheem terrcrc ? amp;nbsp;contra, foedus cum Venetis , quo illis Cremona amp;nbsp;Giaraddadda, tam propria Mediolanenfîs imperij membra, quæ vt rccuperarct,rex orbem vniuerfum côcitaucrar,conccdercntur,indignirads plénum effe;nectamen Venetorum amicitianifi reliquorum focictas dinbluereturad vi-doriam confequendam fatis effe. Tandem hæc fententia obtinuit, ob icgtnæ,quæ fdiæ amplitudinis erat ftudiofa , autoritärem, modo illud obtineri poffer, vt apud matrem donee adülefceretcuflodiretur,quæ fidé fuam obftringerer, fe Cæfaris nomine tanqua fponfain eius nepoti dclHnatâcullodiret, amp;nbsp;marito quamprimùm ætas ad connubium effet apta,traditLiram;fed poftea rex,Cæfàrë,hancîimitationé non admiffui ü,qutn po-tius hæcab illo artificiofè, vt alijs eius côfilijs moraminijceretyppofita fuiffe’certiorfa-dusjhoc conlilio reiedo Afparotum Laurrechij fratrem,qui iam ab aula vt ad Gurcen-fem cum hifee mandatis proheifeeretur difcefîeratjrcuocauit. Ceterùm, fœderis inter regem amp;Venetos timoré crefeente, Aragoniæ rex Cæfarem ad Veronam Venetis red-dendam hortabatur;amp; vtca pecunia quam àVcnctis accipercr,amp; cum Hifpanico exer-citu bellum in Burgundiam transfcrrct,proponebat;idcm amp;nbsp;Gurcenfis fentiebatjquifc fua præfentia Cæfarem moucrc poffe fperans, in Gcrmaniam redijt; quem non modo l^etrus I)urrca,quicum illo vcncrar,fcquutus cft,vertim etiam loannesbaptidaSpinel-lus Carriati cornes, eiufdë regis apud Venetos legatus,qui(prius tâmé,nc nouis ditficul tatibus negotia fufeeptaimpedircntur,Senatu ad inducias cum Cæfare per totû Martiû pacifeendas induéfo ) Cctaré, fi illi intra certum tempus bina auri pondo millia amp;nbsp;quin gcnta,quotannis autem etiam quingenta pondo penderentur, Veronam rcftitururû,fi-demdederunt.In hacrcrûagitatione,tamque grauibus temporibus,pontificcm cupidi-tatibus curisque magis quàm antca vnquam exritiffet, plénum (neque eniin fi optaris potitus fueris, cupiditates minuuntur, fed indies magis amp;nbsp;magis potius augentur)inor-businualit. Vere namqueincunre,randiu exoptaramFerrariæ, quæcimtas omniau-xilio dedituta, quum præteripfius copias Hifpanus quoque exercuus effet accefîurus, tenueirt

tcniiem propugnationem faâuracrcdebatur, expeditionem aggredidecreuerat; Senas vrbem trigintâ aufeorum numütti millibus dam ab Cæfare, vt ei dominum impo-neretVrbinatiumdiiccm,emerat;cui vtfibiecclefiçpotentiçamplificandæ defiderij in-tegram gloriam cohferuaret j Pifauro excepco, nihil vnquam quod ad pontificiam federn fpcólaret, concedere volüefat : Cæfaii, Mutinapignoris nomine ab illo accepta, quadringcntas auri libras nlutüodaturuserat:Lucenfibus,quódin Ferrarienlium ducis calamitatibus CarfinianamoccupafTent, earn fibi tradi portulans,minabatuisamp;Medi-ceo cardinal!, quôd is magis Catholico régi quàm fibi adbærere videretur : amp;nbsp;quia fe non porte quemadmodum crediderat, Florentina vti ciuitate animaduertebat, iratus,; iam nouas cogitationes nouaq; confilia ad Florentiaî rtatum immutandum agitabat : amp;nbsp;in Sedunenfem quoq; cardinalem,quia ex diuerforum fortunis bonisqÿ in Mediolané-fiimperio fibi plusquam trecenta auri pondo annua conflauerat,- indignatus, illum le-gati nomine priuauerat,Romamq; venire iurteranvt Vrbinatium ducis res Senis vicino-rum fœdere firmiores elTent, Carolum Ballionem, vtloannempaulum cum Pandulfl Pétrucci) filijs pâternæpotentiæfuccclforibus affinitatc coniundirtimum,Perufiàpel-leret, denuôad ftipendiafua accerfiuerat : Genuæ ducem nouum Odauianum Frego-fium,Iano inde remoto,reliquis Fregofijs, quia gradus quem eorum maioreshabuerât magis ad illuinfpedare vidcbatur,inhoc confentientientibus,côrtituere volcbanquo-modo,Helucnjsquosfolosextollebatamplcôtebaturq; iuuantibus, Hifpanicum exer-citiim aut Italia pellere,aut opprimere poflet, afliduc cogitabat:vt regno neapolitano à fe oGCupato, Italia (fie non rarô diccre folebat)à barbaris libera,ocio perpetuo fruere-tut ; amp;nbsp;hanc'ob caufl'am, ne Heluetij cum Catholico rege fœdus iccrent,impediuerat: iScnihilominusquafi ineius poreftate effet, orbem terræ vniuerfum eodem tempore percutere,in confueto aduerfus Galliæ regem ardore pcrfirtcns,quamuis Reginæ nuncio aurern præbuiifet, Angliæ regem ad bellum concitabatfin quem Lateranenfis con-cilij decrcto Chi irtianiflimi regis titulum tranrtulerat; qua de re iam diploma erat con-feâum; quo etiam Galliæ rex regia dignitate atq; nomine fpoliabatur»amp; regnum illud proferibebatur, prædçqi obijcicbatur.In his talibns tantisq; côgitationibus,amp; fortafle ctiâ in alijs occultioribus maioribusq, (neq; enim in tam ciTerato animo vlla quantûuis vaftaatq; immenfa cupiditas incredibilis erat)poftmultorû dierû ægritudiné morsillû oppfcflit: quafe corripi fentiens,purpui'atüru Senatu, cui ob ægritudiné ipfe intereife nô poterat,conuocato, ediâû antca àfe in cos qui pontificatum fimoniacis artibus amp;nbsp;largitione adept! effent, promulgatû fancii i: amp;nbsp;fucceflbris cligendi ius penes pontificû collegium,non aut penes concilium effe; amp;nbsp;feditiofos cardinales quibus fe iniurias fibi illatascondonarc,dcumcp vtccclefiæ fuæ fadas quoqi condonaretorare dixit, ci con-ciliointererte non poffe declai ari voluitidcinde totum collegium vehementer rogauit,' fi fibi rem graram facere vellent, Vrbinatium duci Pifaurum vicarij iure in perpetuum obtinendum concédèrent; eins ducis opera,potilfimum in Ioannis Sfortiæ obitu pon-fifîcio imperio ciuitatem illam rertitutam,in memoriam reuocabatmulla prçterca in re, priuatas propriasùe cupiditatespræfc tulitdmo Felicifiliæ fuæ,multisq; alijs eius gra-tia,vt Guidum Montefalchium, quôd eadem matre nati effent,in pontificum collegiû cooptaret,vehementer lupplicantibuSjillum eo gradudignum non effe aperte refpon-dit; candemcp in rebus omnibus quaantc morbum præditus effe folebat confiantiam,' feueritatem, amp;nbsp;indicium,animiq; vigorcm rctinens,facramentis rcligiofè acceptis,no-dc diei vicefimæ primæ Februarij,cum iam luccre incipcrctjpræfentium laborum curri culumabfoluit: fuitautcmprincepsmcredibiliaudacia atq; conrtantia præditus , fed vchemens,quiq;immenfa animo agitarctiquibus quo minus præccps ruercr,magis po-tificatus maiertate, principum diffenfionibusjamp;temporû conditione,quàm ipfius mo-deratione autprudentia fadum effe : magna quidem gloria dignus fi profanus aliquis princeps fuiffenaut fi qua vigilantia atque animi contentione, ccclefiam, terrenis im-perijs,bell! artibus vfus, exaggerate conatus eftj-eadem in ca diuinis rebus augéda atq? ornanda,pacisartibusaertudijs vfus ertet:amp;tarnenomnes priores pontificcs clariffi-ma atq; ornatiffima memoria fupcrauit ; apud cos præfcrtim,qui veris return vocabulis amiffiSjtcdaq, loquendi rationc confufa, magis pontificum munus effe cenfent, arm!»

amp; chriftïanorum fanguine pontifîciç fcdis imperium augere,quàm ad illorum falutem, cuius gratia ipH fe à Chrifto in terris vicarios conftitutos iaftitant, vitæ exemplo, amp;nbsp;de-prauatis moribus corrigendis atq; medicandis operam dare. Pontifice defundo, nea-politanus prorex cum Hifpanis militibus Placentiam profedus, illam ciuitatem fub Mediolanenfium ducumimpcnum,vt cfTe folebat,redire cocgit:quorum exemplum e-iufdem merus cauHaamp; Parmenfes fequuti funt; amp;Ferraricnfiumduxftatim,Aemiliæ oppidis recuperatis, Regio appropinquauinfcd quum nullus in ciuitate motus exorire tur, quiaHifpanicus exercitus inter Placentiam amp;Rcgium caftrahabcbat, ibi hærere non eft aufus.Nullus præterea motus in pontificio imperio fuitmeq; Roma,vcl pontifia cum collegium,vllamexijs difficultatibus fenfit, quas in duorum proximorum pontifi-cum morte fenferanquocirca cxequijs de more abfolutis, cardinales vigintiquatuor co claue ( ficlocum in quern ad nouum pontificem creandum includuntur vocant ) paca-tè funt ingrcfli ; fed tarnen prius Mantuani marchionis filio qui apud lulium obfes crat iurifiurandi vinculo foluto, ad parentem redire permiferunt: Prima cura in conclaui fuit,in futuri pontificis autoritate, qua defiindum nimis immoderate vfum aicbant,ar-diffimis legibus moderanda : quamuis non multo poft, vt inter mortales alij fe principi opponere non audent, alij verb ilium fibi beneuolQreddere ftudent, ipfimetferc om-nes cas leges abrogauerintifcptimodie nemine diflcnticntc, loanne Mediceum cardi-nalem,triginta amp;nbsp;feptem annos natum,quiLeo X appellari voluit ,pötificem crearunt: quæ res inueteratam cófuetudiné intuentibus miranda videbatur: cuius iuniorum car-dinalium, quimulto ante occulte primùm pontificem ex fuo numero create fimul con-ftitucranr,induftria,potilfima caulfafuit.Ex care pene vniuerfa chriftiana rcfp.maxima percepitvoluptatcm: omnibus cnimtum obpatris ipfius clarain virtutis memoriam, turn eius liberalitatis comitatisq; tamam, quæ paffim cxaudicbatur,tum quia caftus,arque optimis moribus præditus habcbatuntum dcnique quiapatris exemplo erudito-rum omniumq; illuftrium ingcniorum amans fiiturus fperabaturilium præftantilfiinu pontificem fore pcrfuafum erat ; quam cxpedationcm augebat, quod candide absque largitionc, aut maculæ vllius fufpitione ledus crat : iamq; deus huius pontificatumfuo nutu probare incœpifte vidcbatunquonia quarto die poftquam aftlimptus fuerat, cardinales abdicati, Cruccius amp;nbsp;Sanfeuerinas in eins potcftatcm vencrunt; qui lulij morte audita, cum Galliæ régis legato mari Romain contendebant: fed quum in Ligurni portuad quern naues appulcrant, Mediceum cardinalem nouum pontificem creamra intcllexiftent, eins Icnitatc freti, amp;nbsp;præfertim Sanfeuerinas ob ncceifitudincm quæilli cum ipfo ciusq; fratreinterccfterat,fideab Ligurni præfcdo,quæ extraipfius prçfedu-ræterminos non extendebatur, imperrara, in continentem defccndcrunndcindenulla alia cautione quæfita, fponte Pifas funtprofedi: qua in ciuitate honorificc accepti, deinde Florcntiam perdudi ,honcfte ira cuftoditi fucrunt,vt difeedendi facultatcm no habercnt,fic cupiente pótifice ; qui per Orbitenfem epifeopû hacob caulfam miflum, admodum benignis verbis, vt propriæ fecuritatis, amp;nbsp;pontificatus tranquillitatis caulfa, donee quo pado illis Romain eft et veniendum, dccerneretur, Florentiæ morarentur: cumq; è cardinalium clt;5fortio iuris forma client cxclufi, eaq; res in Latcranenfi conci-lio confirmata fuilfet,cardinalium ritu non amplius inccdcrcnt: humilitatis nanq; figna oftendcntcs,rcs fuas in tutum portum perducendi,quemadmodum in animo haberct, facilem ipfi viam patefaóturos monuit.Noui pontificis prima adio fuit',coronam more maiorum, in Ioannis Latcranenfis bafilica accipcrc: quod quidem tanta cum non mo-do ipfius familiæ amp;nbsp;aulæ,fed amp;nbsp;omnium Antiftitum,amp; multorum principum qui eo ac-currerant, populiq; Romani pompa fadum eft,vtRomam poft barbarorum inundatio-nes,eo dic magnificentiorcm ,fplendidioremq; non vidilfcomncsfaterentur: quoin fpedacujo Alfonfus Eftcnfis,qui vt interdidum fufpendcretur adtptus,magna cum re-rumfuarum ob pontificis manluetudincm componendarum fpeRomain vencraqpon-tificium vexillumtulitiRhodiorum verb cquitum fignum fercbat Iulius Mediccs,arma-tus gcncrofo cquo infidens; natura ad arma propenfiis,fed fatis ilium ad facerdotalcm vitam, in qua fortunæ vicilfitudinis admitabile exemplum elfct,tralientibus : hunc au-tern diem inagis memorabilcm, atq; admiranduin fccitjqubd is qui tunc tanto appara-

tuacmägniöeentia tantæ dignitatis infignia capiebat, codé die fuperiore anno miferè captus fuerat.Hæc magnificcntia plane regia,apud plebem expedationc de illo conce ptam confirmauit : omnes enim Romam fub pontifice tanta liberalitate tantoq; fplen-dore ornato, fortunata fore perfuafum habebant: conftabat proculdubio eo die centîi aureorum numüm millia ab eo effufa fuilTe : fed prudentes viri, tantum luxum nlinimè pontifices decere,neq; praefentium temporum ftatum,vtpccuniæàdefnndo pontifice cumulatæ inutiliter confumerentur poftularc, cenfentes, maiorem grauitatem mode-rationemejue defiderabant; Verùm nec pontificis mutatio,nec vlla res aliàltaliæ quie-tem conftabilire poterar, imo iam res aperte magis ad bellum,quam adpacem inclina-re videbantur : quoniam Caefar prorfus à Veronæ reftitutione alienus, quöd Italiam in-grediendifacultatcpriuari videretur, quamuis induciæ intotum Aprilem prorogate cifent, pacis capita Mcdiolani agitata co ntempfit ; amp;nbsp;Catholici régis oratorum in pace fuadendaardorem molefteferens, Carriatij comiti dixit, ipfum, quandoquidem erga Venetostantopercalfedus crar,dignum elfe , qui potius Venetus orator,quam Hifpa-nus appellaretur. Hane autem propenfionem multo magis auxerunt induciæ in annum inter Chriftianiflimumamp;Catholicum regem detransalpinismodo rebus faôtæ; quibus Galliæ regt Hifpanorum metu ab ca parte liberate, belli in Infubria renouandi maxiinaoportunitas dabatur. Catholicus rex femperà bcllocum Gallis trans alpcs gerendo abhorrebat ; nam quura pecunia non abundarct,ideoq; Hifpaniæ principum, atque populorum viribus vti cogeretur, aut minus prompta auxilia habebat, aut belli tempore ferè illis fubiedus elfe cogebatur ; præfertim verb hoc tempore vêtus eius eonfilium confirmabatur ; quoniam regnum Nauarræ recenter partum, melius quietc poterat ftabilirided multö magis quia quum poll Ifabellæfeginæ mortem non iam Ca-fiellæ regnipofiefTor, fed adminiïirator tantùm effet, turbùlcntistemporibus non tam firmam autoritatem habebat; cuius rei exemplum recens in Nauarræ defenfîone vide-rat; in qua amp;nbsp;fi fauftum exitum habuerat,nihilominus ob auxiliorum tarditatemin non paucapericula pene incidiffet : quæ quum vitarc deinceps vellet,antequam de pontificis morte nuntios accepiffet, inducias padus cft ; quæ tarnen non prius quàm de noui pontificis creatione certior fieret promulgatæ fuerunt: vt verb huius inexpedati confi-lijrcprchcnfioncm effugeret, fœdus fibi à pontifice amp;nbsp;Venetis violatum fuiffe affere-batîcuia poftRauennenfem pugnam,nunquam illi quadringéta auri pondo ,quæ diim rex Galliæ aliquid in Italia pofiidcret ipfi debebantur, date voluerant : fe vnum commuai fociorumvtihtatiftuduifTe; ncquecommunis vidoriæpræmiafibi vindicaffe; ac ne turricuiamquidem InltaliapofTiderejfupraidquodanteapoffiderct : Pontificein verb proprium commodumquæfiuiffe; resque communes fibi vindicaffe; Parmam, Placentiam,amp;Regiumoccupaffe; neque aliud quàm de Ferrariaoccupahda cogitate: hac ipfius cupiditJtc fadum effe, quo minus Mediolanenfes arecs, amp;nbsp;Genuenfis,quæ Laterna dicitur,pot.ucrint obtincride omnem diligcntiam,autoritatemque fuam vt pa-ceminterCæfarem amp;nbsp;Vcnctos conciliarct, adhibuiffe: ponrificcra verbproprij corn-* modi gratia, illos à fœci ere præcipiti confilio exclufiffc ; eaque in re oratores fuos im-prudenter egiffe ; qui quu.m ipfius nomen in eo capite quo de fœdere ineundo ageba-tur,qubd hanc eius feirent effe fententiam, inferi nô permififfcnnin eo deinde quo Veneti excludebantur, eundcninominari permifcrintmeq; Vcnétos hac in re,in eo quod Vicetiam tanti feccrint, vt potius belli molcflias quàm eius iaduram ferre volucrint, prudentiæ ipforum opinioni fatisieciffe : fc nullomodo exercitum quern in Italia ha-hebat,nifi promiffa ftipendia pcrfolt'ercntur, alere poffe;amp; multo minus omnem belli vim in regni fui ninbus, quemadmodum reliquos omnes optare ac procurare animad-uertebat, fuftinere pofie : ncc pontificem cogitationes fuas de regno neapolitano ipfi adimendo iam dilfimularc pofie : fe tarnen hifcciniurijs ad facrofandamfedern,reli-quamqueItaliam dcfcrcndam minime moueri, fi modb ipfi quoque parem animum, Vt par erat, ofienderent ; fpcrare fe illos his fuis cum rege indueijs commotos, fc cum pro cominuni defenfione paratiorcs fore.Induciarum rabulis,Cæfaris amp;nbsp;Angliæ regis, amp;nbsp;fi nihil cumipfis ea de re communicaffet, nomina inferuit; illud verb ridiculum fuit, quodijidem diebus quibus folemniritu induciæ per totam Hifpaniam promulgaban-

404 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE î T A L I C AE

tur,venit Angliæ régis nuntiusjVtei fignifîcaret,quantis apparatibus rex ille in Galliam cfTet irrupturusjmoneretq;, vti amp;ipfc quemadmociiim promiferat, in eam Galliæ par-tcm,quæ Hifpaniæfinitima cft armainferrct. Hæ induciæ in kaliaillorum animos qui-bus Gallorum imperium moleftum erat, magnopere terruerunt: omncs enim Galliæ regem,exercitum quamprimùm in Italiam miifurumjVenetosq; ob Cæfaris in pace facienda pertinaciam, cum illo fœdus inituros fore exiftimabanuquos iimul coniunôlos fuftincreadmodum difficile videbatunquoniamHifpanicus cxercitus,quamuis exMe-diolanenfi imperio infinitis fumptibus exhauftojaliquando nonnihil pecuniæ extorfif-fet, vnde fe aleret non amplius habebat. Noui pontificis nondum erat exploratus animus; vc Galliæ regis potentiâ alpes terminarent, clàm cupere videbatuntamen in pon-tiKcatu recens, amp;nbsp;inducijs ab Hifpano regCjCo tempore quo confilia fua ad bellum di-rigere crcdcbatur,fadis, non minus quam ccteripcrturbatus,animi admodum dubius hærcbatjcam quoqiob cauffamindignatuSjquodquum Parmam atq; Placentiampon-tificio imperio reftitui vehementer vrgcret,rcliquis illas ciuitates Mcdiolanenfiimpc-rio conferuare cupientibus,amp; fortaffe ilium carum rccupcrandarum dcfiderio,ciusim-perij patrocinium fufeepturum fperantibus, verba quæ fpem facerétin promptu erant, res ipfa lente procedebat. In Hcluetijs certius potentiusq; præfidium pofitum videba-tur; fed quianecMaximilianusSfortia,nec quifquam alius pecuniam,quæ expaâo ad illos mouendos erat ncccflaria,explicate poterat,metucbanr,ne,cum maxime opus effet,in infubriamdefeendere recufarent. At rex Galliæ ftatim paclisindueijs,rationibus fupra diólis viéloriæ fpemfacientibus, exercitum in Italiam mittereftatuit; quibusra-tionibus acccdebat, quod Mediolanenfes tottriburis,mulâis,pcnfionibus,rapinis,ffi-pendijs ab Hcluetijs Hifpanisq; vexatos, imperium fuum vehementerexoptarefeie-bat, quum ex aliorum acerbitate, Gallicum imperium illis comparatum,expctcnduni efle cognouiffent ; quin etiam multi nobiles viri per proprios nimtios ad regem amp;nbsp;Tri-gt; ultiura,quern rex vt ex propinquiori loco cum Mediolanefibus agerer, Lugdunum mi-fcrat,vt quamprimum exercitum mitteramp;t, hortabatur: fe ftatim vbialpes tranfiiiiffcra-pertè arma fumpturos : nee Triultij cæterorumq; exulum deerant ftimulhqui pro more illorum qui extra patriam exulant,rem valdcfacilem forc,prælertim Venctis iibiadiun ótis,di{ferebat:illud etia ill Ci accelerate cogebat,quôd fe huic bello ante finem impofi-turum fpetabat,quam Angliæ regis bellum incipcrct,quod nifi poft aliquot menfes ini-tium habere non potetat ; quoniam regnum illud,quum multos annos in ocio vixiffier, armis,tormcntis ,atq; omnibus fere rebus ad bellum neceftarijs catebat; amp;quiaAngU nullam prætef pedeftrem militiara norunt, équités non habebancumqi etiam pedites minime bello eifent experti, cogebatur rex ( validiffimum cnim exercitum in Galliam ducete volebat) aliquot Germanorum phalanges conferibere; quæ omnia fine longo temporis fpaçio fieri non poterant. His acccdebat ille metus, nc arccs ob commeatus inopiam dederentur, amp;nbsp;præfcrtim Genuenfis Laterna, in quam ante paucos dies naiii ad hoc mifla commeatus immitti non potucrauquæ Albigauno,quoufq; illam tres alise onerariæriaues,amp; vna magna Ion ga comitatæcrant,profpcro vento in altum lata,cuius vi inter Genuenfium naues tuto inueôta , arciappropinquarat; ancoristpiadisjamp;arci alligata, iam commeatum amp;rcliquaquæ attulerat exonerate incipiebancum Andréas Auria,is,qui poftea in maritimis rébus ta felix amp;nbsp;Celebris fuit, magno fuo periculo,raa-gnanaui,cuius ipfeeratdominus , inter Laternam amp;nbsp;Gallicamnauimingreifus,fune qua atei état alligata,amp; ancorarum rudentibus amputatis, ftrcnuè pugnans,vulnere e-tiam in facie acccpto,ca potitus eft. Iraq; rex,quum bellum incipere ftatuiffct,arq, vtin omnemeuentum pararus effet, priusmultis cquitumturmis inBurgundiam, atquein Dclphinatum miffis, res iam multos menfes cum Venetis agitatas,fed ab vtraque parte nonnihil intermiffas , preffius vrgctecœpit: nam regem nunc pacis cum Cæfare fpes, nunc Venetis Cremonam amp;nbsp;GiaradaddampertinaciterpetcntibuSjdubiumtenuerat: qua de re in veneto Senatu variæfuerantfententiæ: multi cnimmagnæ in rcp.autorfta-tis viri cum Cæfare concordiam fuadebant; vtilius effe tantos fumptus eo tempôtevi-tare ; feque pcricuiis liberate, quo deinde ad occafiones ampleófcndas paratiöres ef-fentjquam defatigata rep. amp;nbsp;priuatorum fortunis exhauftis, vnà cum Galliæ rcgCjCuius

amickiajquàm fida tutaq; effet, tam recenti exemplo difccre potuerint,noüis fc bellis implicate demonftrantes; nihilominus cum maxima Senatus pars,talem priftini impe-* rij recuperandioccafionem rato daripoffe, necfc vel pace cum Cæfare fada, fi Vero-^ nam retineret, moleftijs periculisq; liberari cenferet,fœdus cum Galliæ rege,Cremo-næ amp;nbsp;Giaraddadæ cogitatione depofita, ferire ftatuerunt : quæ per Andream Grittum, quiiam potius legati quàm captiui perfonam fuftinebat, in rcgia aula ,his legibus cön-iedumfuit: quaBarptolomæo Aluiano amp;nbsp;Andrea Gritto dimiffis, Veneti Galliæ regt contra quemuis qui ilium in Afta,Genua,amp; Mediolano tecuperandis impedire vellet^ feodingentos grauis, mille amp;quingentosleuis armaturæ équités, amp;nbsp;decempeditum millia auxilio daturos receperunt-.Rex viciflîra illis,donec omnia prorfus,quæ ante Ca-meracenfefœdus inLongobardiaamp;MarcaTaurifinapofiidebant, rccuperaffent, o-pem laturum repromifit ; quibus in hunemodum confiitutis, ftatimloanncsiacobus Triultius, amp;nbsp;Aluianus Segufium funt profcdhalter vt inde quàm tutiffimo itinere Venetias contcndcretsalter veto vtibi copias in id bellum deftinatas,quæ cotincrentmil' le quingentos cataphrados,odingcntos leuis armaturç équités,amp; odo Germanorum peditum millia,feptem Gallorum colligercf.quibus vniucrfisTramolliaprorex, yt ma*-tori dignitate rcs gcrerentur,imperabat.Hoc ipfo tempore rex fummis precibus à pon-tifice, ne fe in fuo ducatu recuperando impedirct,contendebat ; fe non modo poil vi-doviam vlterius non progreff .rum , verùm etiam femper paeem ad eius arbitriura fa^ durum promittebat : quæ ctfi pontifex benignè audiret, amp;nbsp;quo verba fua maiorcm fidé inuenirent, in negotijs cum rege tradandis lulianifratris lui opera vteretut, multata-* mcniliumrcgifufpcdum reddebant ; return antepontificatum geftarum memoriaide*-inde , quod quamprimtim pontiheatunà cftadcpîus,Cintnium familiärem fuura, cum humanis literis atq; mandatis,fcd adeà communibus vt eius aniraum erga ilium minime propenfura oftcndctent,mileraf. deniq; quod Profperum Coluranam Mcdiolànen fiumducis copiarum fummum præfeéf um fieri, quod Iulius odio quo inColumntos fiagrabat, femper profiibuerat, permifilfet : fufpitionem quoq; multoma^is augebat, quodpótifex Angliæregi,fc infœdere,quod cû Cæfarc,amp; CathoVico rege., amp;iplo idû crat,pcrmanerc veile figniftcarat; amp;nbsp;adHcluetiorû ciuitates ita fcripfcrat, quafi illos ad Italiæ dcfenfioncm bottatctur : neop fœdus ab lulio cumillis idum,quo viginti aureo-rumnumümmillibus quotannis ab ipfo uumeratis pontificij impenj pattocinium fu-fceperant,fe ratum habere veile,in cotp perfeucrare diffivnulabatdllud etiam eins ant-mi mditium erat,quodPerrarienfium ducé in fuam gratiam nó recepiffet ; fed Rcgij rc-ftitmioncm varijs cxcufatiombus tamdiu diftulcrat, dum cardinalis cius frater,qui vt lulij iram,amp; GaÙiæ regis vt ad Pifanura concilium iret ftimulos euitaret, Agriam ad fuû in Pannonia epifeopatumfe contulerat,Romam veniret.lllud verb maxime iufpcdum pontifieemreddebat, quod(quamuis occultdfimè) venetum Senatum vt cum Cæfare componerct,hortatus crat;quæ res regis confili]s penitus aduerfabatur,quin cria,quod

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pontifex fs non aliaquàm pontificij muncris de cauffa moucti ptæfc ferens,brcuem c-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;piftolam, qua ipfum vt arma non mouerct,vt bello honefta padionc fiuem impqncret

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bortabatur, adfe mififlct,fmifirè interpretabatur : quod quidem rexper fe non vitupe-

raflet, fi eodem pacis ftudio Angliæ regem ad Galliam non infeffandam bortatus el-Çct;amp; certè minime vana cratregis fufpitio,quoniam pontifex,fine quad id ad commu-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;né fecuritatem,aut ad pontificatus amplituUmem vdlius ducercf.fiue quod iniuriarum

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab Galliærey,ibus acceptarummemortâin animo fixamhaberet i namquamuispater

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inaioresqùif^fms illis addiâilfimifuiîrcnt,varijsq-, occafionilms cmolumentabonores-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que ab illis acccpifibnt, recentius tarnen erat,quod Caroli aduenqi ipie amp;nbsp;fratres Plo-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;renfiapulfi fuerant j amp;quodhic ipfe rexpopular! gubernationi tauens,aut bplos fem-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per contcmpferat, aut fi quando fc ergaipfos propenfum ofteuderat,id eofeccrat, vt

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vAts velut mftrumenhs ad Plorentinos, ea fufpitionc,in leges hbi ipfi vtiles,Mediceorû

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prorfiis oblitus,pertral' endos abuteretur. Hue forte accedebat,quQd poRRanennen-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fem puanam captiuus Mediolanum perdudus fuerat; quodquc rex ipfum in Galliam

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dudivthArat. Sed epiamuis velhas,vel alias ob cauffasfie efletanimo atfedus,quum fit

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ma d valida ad obfiftendum firmamenta,quemadmodum cupiebat, non videret, eau-

tins omniaagere , amp;nbsp;quantum potcrat confilium fiium tegercjfemperpoftulata, amp;ea quæ cotta regem affercbantur,cupidè audiremam Heluctij ad arma pro Mediolancnfi imperio tuendo capienda vchemetcr propenfi,dummodó mcdiocris pecuniç fumma, quæ ob rcliqiiorum inopiam ab vno pontifice fpcrari poterat, ip fis darctur, cop ij s longé maioribus fedefcenfuros pollicebantunprorcgis autem incerta crant cofilia, varia, ac teda verbamunc enim pontifici fi modo amp;nbsp;ipfe apertè fe ofiienderct, amp;nbsp;copias qux fuis coniungerentur mitteret, ac pedeftres copias numero validas per tres menfes alc-ret,fcfe Gallis obuiam iturü. aiebanquod quo facilius crederetur, militibus fuis ex Par-menfi amp;nbsp;Regienfi agro aduocatis, adTrebiam amnem caftralocarancumq; nonnulliè fuis militibus in Dertonæ atq; Alexandriæ præfidio ciTcnt, cos nunquam reuocarat: nunc fe à rege fuo,co ipfo tempore, quo inducias facias fibi fignificafiet, mandatum,vt exercitura Neapolim reducerer,accepifle aicbanfccus autem loquebatur Hieronymus Vichius orator apud pontifieem ; qui tarnen eatenus cum illo confentiebat, quód regem fuum, fi pontifex Mediolani patrocinium fufeiperet, nulla induciarum habitara-tione,fe bellum Galliæ illaturum,quod ei ctiam integra fide liccre dicebat, polliceba-tur. Ideó multorum opinio fuit, regem ilium, induciarum caulTa neminem fore quife Galliæ régiopponeret, veritum, proregi mandaffe, vt nifi reliquos ad JVlediolanenfis imperi) defenfionem vehementer concurrere videret, Galliæ rege nullis nouis iniurijs laceifito , exercitum Neapolim reduceret: quamctiamobcaufTamfeadpacerapro-penfum regioftendebat; amp;nbsp;Cæfarem atq; Angliæ regem ad idem adduôlurum pollicc-bâtur : amp;nbsp;quo ilium fibi minus acerbum, fi forte Mcdiolano potiretur,redderct,exercitum fuum fefe illi non oppofiturum tantùm non certo promittebat.Prorex igitur quum difeedere in animo haberet,milites qui fub Pifeario Alcxandriæ arque Dertonæ erant rcuocauit;fimulq;(vt famafuit)vt ab Galliç rege gratia fibi pro difcclfu habcretur,quid ,faôlurus effet Triultio fignificauit; veriimquiaHeluetijadMediolanenfisimpcrijdefenfionem vehementiffimi,publico dccreto quinq; millia peditum mifcrant,amp; le mul-to maiorem numerum miffuros fpem ficiebant, id non ftatim fecitfimô fine quôd Cx-faricas inducias molcftiflîmasfuifiecertior faâus effet, fiuc quôd noua ab regefuovt pontificis voluntati obtemperaret mandata accepiffet, contrarium oftendens, Profpc-rum Columnam,qui, cum Hcluetijsdelocoin quo contra Gallos conueniendum ef-fer,conftitueret,mifit : pontifex verb, hinc exigua fpe,illinc propria propenfione agita-tus,in eadem ambiguitate verfabatur; amp;nbsp;nihilominus quum Heluctij in Dertonenfem . agrum,in quem locum Profpcr proregemvtfe illis coniungeretvcnturum oftenderat, veniffent, varijs interpofitis cxcufationibus vt adTrebiam vcnircntpoflulauit: exqua petitione, ipfi à verbis diuerfumeum animum habere olfacientes, fcrociter rcfponde-runt,prorcgcmnon hoc,vt hoftibus frontem often derer,fed vttutius terga verteretpe-teremihil Pleluetios morari,fi ille pugnam cum Gallis formidaretifecodem habercloco, fiuc abiret, fine maueret,fuie aufugerct ; fe folos Mcdiolanenfc imperium contra , quemuis tueri poffe. Sed iam regio vniuerfa tumultuabatur, amp;Mefuaei Cornes loan-nisiacobi filius,nemine refiftente, Aftam,amp; deinde Alexandriam erat ingreffus. Galli Scgufio profediappropinquabant. Mediolanenfium duxquumtardius vtAlexandria ingrederetur veniffet, fe cum Heluetijs propc Dertonam coniunxinquo ex loco quum prorex fe difeedere flatuiffc illis apertè fignificaffet, Nouariam vnà contenderuntnMe-diolancnfes ob proregis difeeffus famam,legatum, qui fe duci exeufaret, fi quum nullum qui fe tucrctur haberent, quo extremum exitium vitarent, cum Gallis pacifeeren-tur,Nouariam miferuntfipfe autem benigne fe cxcufationein ipforum admitterc oflen-diti quin ctiam laudauit, quôdcommunis patriæ faluti piè confulerent: quaoccafione SacromorusVicecomes ,arcisobfidionipræfeâ:us,ad Gallorumfortunam conuerfus, commeatum in cam immifit. Prorex igitur à Trebia cum omni exercitu, in quo erant mille ducenti grauis armaturæ equitcs,amp; odo peditum millia, vt qui velutlnfubriære-bus dcipcratis,de exercitus tantùm falute effet folicitus,in regnum reuerfurus di fee/fit: fed eodem die acceptis in itinere inter Placcntiam amp;nbsp;Florcntiolam ab Roma literis, fi-gnis ftatim conuerfis in eadem caftra redijncius rei cauffa fuir,quo pontifex, cuiijfdcm ferè diebus Placentia amp;nbsp;Parma reftituræ fueranr,quum experiri ftatuiffet, num Helue-tiorum

L I B E R V N D E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;407

tioriim opera Mediolancnfe imperium defendi pofTet, Hieronymo Moroniö,ducis a-pud fe legato,(|uadraginta duo aureorum nuraüm millia,quæ ad Heluctios mitteren-tur,occultilfime dederat: id autem fi forte alijs innotefceret,co nomine, vt viginti mil-iia,annuæ penfionis,reliqua tribus Heluetiorum pagis,qui ea à defundo Pontifice,qui nunquam illis fatisfacere voluit,fibi debcri aiebant,attribuerentur:ob proregis ad Trc-biam reditum, amp;aliorü Heluetiorü aduentus famam, Mediolanenfes praccipitis cófilij fui pœnitétia duóli,Maximiliano Sfortiç,fe,quoticscunq; Heluetiorü atq; Hifpanorum copiç coniungerentur,fub ipfius imperium redituros, fpcm facicbannquam fpem vt fo ueretprorex , apud quemeratProfpcr Columna,ferranfiturumpromittcns,fednunquam præftans, Pado pontem imponebatxum enim poriflîmùm exercitus faluti ftude-ret,amp; Gallos àfronte,atergo Venetum exercitum,qui Cremona iam occupata,amp;ponte ad Cauam Pado impofito prope aderat,habere, pcriculofum ei videreturjCx rerum eucntu confilium caperc volebat. Aluianus longis itineribus Scgufio Venetias erat pro feótus 5 vbiquum in Senatu, poftquam neminc contradicente Giaradaddæ pugnae culpam in Pitiliani comitem coniechfet, amp;nbsp;de præfcnti bello magnificè difleruifle^ab Scnatu omnium copiarum imperator ijfoem legibus, quibus Pitiliani comes eum gra-dumhabuerat,amp;forta{re(tam fæpefortuna focordiæniortaliumilludit) codem die quo ante quatuor annos,in hoftium potedaté venerat, eft falucatus : vnde ftatim ad cx-crcitum,quiadSambonifacij CaftcllQin Veronenfiagro colligcbatur,profedus; Theo dorum Triultium tanquam Galliæ regis vicarium fecum habens, fumma celeritate codera diequo Gallicus exercitus Seguho mouit,Veronje portis,quain ciuitatenonnulli vt ilium intromitterentconiurarant, appropinquauitdedpofterodie quingenti Germa ni pedites,Athefi fluuio Veronam funt ingreftiiôc coniuratione patcfada,Aluianus cius capiendæ fpe amifta, contra Veneti legati autoritatem ad Padum, vt Hifpanos tranfitu prohiberet, autproutrcrura progreifus poftularcnr,fe Gallis coniungeret, exercitum duccreftatuiti neq; hoc confilium, nifi cum iam vnis caftris procul à Verona eflet, Se-natuifignificauitmam etfi totius belli cuentum, cxMediolanéfis imperij fuceeflu pror fus pendere diceret, in quo fi Gallis fortuna elfet aduerfa, quicquid alibi conarentur adipifeerenturûe vanum elfcnidcoque totis viribus, Galli vidoriamibi elfe adiuuan-dara,tarnen non fine caufia, ne Senatus repugnaret,metucbat:id autem no tam ob Vc-ronæ amp;Brixiæ prins recuperandæ ftudium , quàm quianonnulli alij duces,fi quid fini-ftrlaecideret,quàm difficile efietincolumes per Veronenfium amp;nbsp;Manruanorum fines, quiCæfarisimperioautparèrentaut fauerent,pedemreferre,oftendentes, vt ante quàm Gallorum progreflus melius effent exploraci,Mincius tranfiretur,nô probabant: Vallegienfcs amp;nbsp;Pifeherienfes eius minis territi, oppida dcdidcrannquareamp;arcispræ-fedus territus, exigua pecunia pro lc,amp; nonnullis Germanis qui intus erant accepta, arcem tradidit. lifdem diebus, nonnulli ex montanis locis præcipui viri,cum multis a-greftibus Brixiam in Venctorum gratiam funtingreffi; nihilominus Aluianus,quam-uisàBrixianis legatis,qui ilium Gambaræ inuenerût,rogatus,Veneto etiam legato fua-dente, Brixiam,vc vcl vnum dicm ad arcem,quje proregis nomine cuftodiebatur,rccu-pcrandam,ibi moraretur, ire noluitjtantus crat prioris confilij citramoram exequendi ardor:quacelcritate,qnumad Cremonæ portas perucniiTet,ibiq; Galeacium Palauici-nura, qui à nonnullis Cremonenfibus accerfitus fuerat,pro Galliæ rege ingredienteni offendifret,neceius vrbis recuperatægloriam fibi cum alio communcra cfîc vellet, il-lius copias fudit atq; diripuit; amp;nbsp;vrbem ingrcffuSjCæfarcm Fieramufcam,qui cum tre-ccntisequitibus,amp;quingcntispcditibusàMediolancnfium duce ad cius vrbis præfi-diumrelidus fuerat, fpoliauit. Nec vcrôopus cratin arcerecuperandatempus tcrerc, cumillam femper Galliobtinuiffent: amp;nbsp;paulo ante ab Rentio Cerite commeatu fuiffee inftruda: qui quumCremam,cuius præfidioeratpræfedus,renertcretur, amp;nbsp;ducentos Alexandri Sfortiæ équités ad Cerianam obuios habuifi'et,illos fregerat : Inde igitur caftris ad Cauam,cum ponte ad Padum traijciendum parato,pofitis,milites quin aliquan do pontificis oppida infeftarent, non continuindeinde cum iam ob Cremonæ mutatio netn,Soncinum,Lauda,amp; reliqua circumieda oppida Gallorum figna crexifrcnt,Pici-ghitonum contendit : fed prius, quamprimùm Cremona potitus eft, Rentium Ccritera

cum copiarum parte Brixiam,vt eius ciuitatis ftatum firmaret,arçem^; rccipcret,amp;raul to magis, vt Germanorum fecundos curfus cohiberer,miferat: nam tcrèftatim vbi ipfc Verona rcceflitjRoccandulphus Gcrmanorü peditum duxjôc cuin illo Federicus Gonzaga Bozolenfis, cum fexcentis equitibus,amp; duobus peditum millibus Verona egreflî, ad Bonifacij fanumjvbi Aluianus trecentos expeditos équités,amp; fexcentos pedites,Si-gifmundo Caballo, amp;nbsp;loanne Forti, ducibus reliquerar,contenderunt:illi verô absque vllamilitaridifciplina per agros difpalati, hoftium cognito aducntu,Coloniam contu-gerant ; vbi Germani eos perfequentes, vi ingrcflî,illis omnibus captis, oppidum diri-puerunt atq; ineen dcruntddem poftea Soauij fecerunt:pontem à Venetis Athcii impo-fitum refeideruntieodemq; impetu Vicetiam occupaflent,nifi repente maxima agreftiû hominü copia in eaconueniffenquos progreirus,maioris pôderisfaciebat, quod alios pedites ex ïirolenfi comitatu Verona aduentare rumor erat. Quo tepore Gallica claf-Îîs cum noiiem triremibus,alijsô; nauibus Genuæ appropinquauit : terreftri verô innere, Antoniotus amp;nbsp;Hieronymus Adurnij fratres,cum litoralib. fuæ faólionis hominibiis, alijsq; militibusregio æie conrcriptis,maximaoccafione, propter difeordiam inter Flb feos amp;Genucnfîum dueem, cum quo antea contra Adurnios coniundi fuerant,ortain motiinam fine cafu orta rixa, fiue ob fufpicionem conceptam,Hieronymus Ioannis A-loifij Flifci filius,prætorio egrediens, ab Ludouico, amp;nbsp;Fregofino ducis fratribus inter-fcdusfucrat ; obquaminiuriara Ottobonus amp;Sinibaldus eius fratres, ad caftellafua profeôti,paulo poft cum Galliæ regeconuencrant; amp;cum Adurnijs confpiratione fa-ifta^ab altérapartecumquatuor peditum millibus Genuæappropinquarunt. Duxper fe Flifcam atq; Adurniam faftiones fimul coniunôlas fuftinere non poterat ; neque ob aduerfariorum celeritatcm auxilium ab proroge petitum, in tempore adefle poteratjôc mille ipfius pedites in proximismontibus, quum maioremnumerum fuftinere no pbf-fent,fufi,res penitùs perdiderunr. Quare dux vnà cum Fregofino,vix tantum temporis Vtpropriæ faluti confulere polfent naCli, Ludouico altero fratre ad Caftelleti culiodiâ reli(fto,mari aufugerunnviélores autem Genuam funt ingrefti; vbi Flifci fratres vltionis impetu impulfi, Zachariam ducis fratrem, qui in pugnain montibus commiffacaptas fuerat,amp;vnàcumreliquisfratris cædiinterfucrat,interfîci, amp;nbsp;deinde equi caudæalliga tum per totam vrbem raptari crudeliter fecerunt.Genua fub Galliæ regis imperium re dada,Antoniotus Adurniuseius nomine præfcdus vrbis eft ccÔftitutus» amp;nbsp;Gallicaclal-fis Laternam militibus commeatuq; muniuit : deinde Spedia direpta,ad portum Vene-* ris hæfit. Nihil amplius Galliæ régi, quin omnia quæfuperiore anno amiferatrccupc-raner,deerat, prætcr Nouariam amp;nbsp;Comum:quæduæ ciuitatcs folæin vniuerfoMedio-lanenfi imperio Maximiliani Sfortiæ nomen tuebantur.Sed huius belli gloria,maximo cum reliquorumomniumdedecore,non Gallis,non Germanis peditibus,non Hifpa-noriim,non Venetorum armis erat deftinata ; verùm,folis Hcluctijs,contra quos Galli-cus exercitus idoneo præfîdio Alexandriæ ad transpadanas res tuendas relido,totfLic-ccfllbus,hoftium,quifemœnibusincluferanr,confeflîone, amp;Hifpanorum iam aperto metu,ferox Nouariâ contenditjpræterea hominum memoriæ,quali quædam prçtcrita-rum rcrum imago amp;nbsp;fimilitudo obuerfabatunhanc eandem elfe Nouariam, in quaLu-douicus Sfortia huius ducis pater captus fuerat:eofdcm elfe in Gallico excrcitu duces, Tramolliam amp;loannemiacobum Triultiumjamp; cumfilio quædam elfe vcxilla,acduces corummetpagorummilitare,apud quos pater proditusferebatunquasob caulfas Tra-mollia,fe eodem in loco, in quo patrero captiuum dederat, filium pariter ipfi captiuum daturum fuperbè ad regem feripferat. Galli magno impetu mœnia verberarunt, fed in buiufmodi loco,vnde in vrbem defeenfus difficilis admodum j amp;nbsp;periculi plenus erat, Heluetijsq; adeô illos contemnentibus, vt vrbis portam eam^quæ caftris aduerfa,nun-quam claudi fintpafli; itaque fatis magno mœnium fpacio diruto,Galli valde ferociter impreflîonem in earn feceruntjquam fumma virtute qui intus erähtpropulfarunt-.quare Galli in caftra reuerft, amp;nbsp;nouos Heluetios eodem die Nouariam ingrciros,atq; Altofa-xum,magni nominis duccm,cum longe maioribus copijs expeólari certiores faóti, cius expugnandæ fpedeiedi,magis iam vidoriam ex hoftium perturbatione,amp; pccuniæino pia,quàmarmorum impetu Iperantes, fequenti die ad alterum abNouarialapidemrè-celferunt:

ceflcrunt.Has vero fpes fregit,Mottini vnius ex Heluetiorum ducibus fcrocitas,vîvtus-queardentilTima; quimultitudinein Nouariæforum conuocata,ac vehementiffimisZ verbis,vtAltofaxi, qui proximo die veuturus erat, ope minime cxpcdata,hoftes in ca-V ftrafuaadorirétur,illós efthortatus; neque gloriamatq; vióloriam, quam ßbi propriatn 1' compararc poterant,cömunem,imö prorfus aliorum neripaterentur : prqptereaquad* ' vt fequêtia ea quç prçcéfTerunt ad fe trahunt,amp; acccflio id ipfum cui acceflit, tegitöf ob fcurar, fic non ipfi,fed ijs,qui fupcrucnirent laus eins vióforiaeomnis tribueretur. Quo res(aiebatMottirius)difficiliorpericulofiorq; videtur,eö faciliorem tutioremqjexkum habebit: nam quanto euenta magis improuifa atq; inexpcdatä funt,tanto magis homines terrent acperturbantmihil minus nunc Galli quam noftru impetum expeótantj éû-q; hodie tantum caftra mutarint^ea non poiTunt nifi cöfufa,amp; fine munitione eficdole-bant Galli absq; noftro peditatu pugna capeflereno audere,ab aliquot autem anhis fine nobis,fed nunquâ cótra rios pugnare funt aufi. Qi^iantus,dij immortales,pauor, qua ta eritcófterhatiö,quum fe tató futorc,tam improuifo ab iis,quorû Virtus atq; ferotiras illorucoramp; vires cfrefolebant,inuadicement? necvosillorumequitormcntaq; mo-ueant,quibüs quantum illi cótra nos fidant alias expert! fumus.Gafio Foiflcius tam fe-rox belli dux,cum tot cataphraófisjtot tormenris,rióne femper nobis in planicie iter li bei ü reliquit,quü ante duos anos nó alijs armis quam iftis haffis armatis ad Mediolâni portas vfq; deicendimus? haberit nunC fecfi pedeftfes Germanorö copiasi amp;nbsp;hoe illud cft quod me rhoruct,quod me accèndit^quiim eödé tépore ei qui tâta auaritia,ram ingra to animo labores fanguinemq; noftru contépfit,ipfum nunquam fibi fcgnoq; fuo peïus cófiiliiiffe,amp;ijsquiillofü operam ad viótum nofi:rü nobis eripieriduidoneam exiffima-runt,Germanos Heluetijs ncquaquâ pares efie: eandem quidé linguam,eandem difci plinam habere,fed nó candem virtuté,eandemq; ferocitatem oftendendi occafionem habeamus: vnicus labor eritin tornientis occupandis;eumauté leuïóréfacier,quód nó munito in loco fint pofita,inexpedata inïprelfio,riodis tenebrç,inuadédi impetus :bre-uilfimü téporis fpatiü eft,quo nos poffunt lædere; idq; tumultu,timorè,amp; fubita cófufi-oneinterruptü,rcliquafacillimafunt:nóaudebunt équités in haftas nofiras incurrerc; multominus ignaua ilia Galloru atq; Vafconu turba fefe nobis immifcebit : non minus prudentia qua ferocitas noftra in haedclibcratiöne elucebic: ad tanta rei militaris farna gens noftra afcendit,vt nó minus nöftri gloria,nifi aliquid extra omniQ hominfi cxpeófa tioné,amp; cómunem confuetudiné aggrediaraur,ïam eóferuari nó poffit: amp;nbsp;quado Noua riç fumus,locus nos admonet,nos alia rätione veterem infamiç nota in hac cadem vrbe Nouariæ cum Ludouico Sfortia contraétâ delete nó poffe: eamus igitur,Deiópr. max. impiorù,execrarorû,nominisq; fui hofl:iû,vltoris ope freti:eamus in nó dubiam facilêq; fi viricrimusjviôforiâjè qüa,quo periculû grauius videtur,tanto eritnémeri veftrum illu ftrius,amp; maius:quâto inaiore funt illi numéro quàm nós,tantó magis illöru fpolijs dita-bimur.Ad Mottini verba omnis ihultitudo ferocitcf acclamauit,fingulis ereólo brachio' fentcntia eius approbantib.ipfe vero ccrta eis viólöria promifla ,vt quieti fe darét^amp;cor pora curarent,mandauit,quó tympanorüfohitu excitiin ordines fuos finguli fe cófer-rent.Nunquâneq; fuperbius,neq;-ferocius gens Heluctioru cófilium ccpitipauci cótra multos,absq; equitatu,absq; tofmentis,aduerfus exefcitû his rebus inftruófifiïmum nulla rieceffitate impulfi -.Nouaria enim periculo erat liberata,amp; in diem fcquentem nó paruam lïiilitüacceflioné expedabannfponte earn rationc potius,in qüa effet fécuritas minor,fed glorie fpes maior,quàm earn in qua maioré fecuritatc minor gloria féqùere-tur,cxpcriri ftatuerunr. Maximo igiturimpetü,pôftmcdïâ nodem fcxtalunij dic,Noua -ria numero circiter 10 milliahominu erupcrunt,hoc ordine diftributi:vt7 millia ad tor- '. metita,circa quæ erantGcrmani pedites,inuadenda procederet,reliqui vt haftis eredis | • aduerfus cquitatûcôfifterent:Gallorû caftra, tum ob téporis exiguitatc, tum quia nó ta ’ citôtantus motus cxpedabatur,cómunita nó fuerant: amp;nbsp;primo tumultu quû à vigilibus / hoftem adeffeindicatü fuit,res improuifa,amp;nodîstcnebræ,côfufionem terroremqiic' augebantmihilorninus amp;nbsp;equeftres copiae ad figna quæq; fua turmatim exrépló cóuene runt; amp;nbsp;German! pedites quos rcliqui fequcbantur,acies fuas illico inftruxerunt. lam tormentaingentiftrepituinHcluetios qui adeainuadenda properabant, magna cum-

4To nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L I C AE

illorum clade difplodebantunquæ potius ex hominum clamoribus amp;nbsp;voluntatc,quanl oculorum,quorü vfum nox impcdiebatjbeneficio agnofcebatur;Si tame admirabili fe-rocitate præfenté mortem cótemnentes,neq; illorum qui circa ipfos cadebant cafu ter nti,neq; ordines foluentes,velociflïmè cótratormétaprocedebant, adqu£ quuperue-nifTentjCum Gcrmanis peditibuSjVtrisq; acerrimè amp;nbsp;multo etia acrius propter mutuum vtriusq; gentis,amp; gloriç cupiditaté dimicatibuSjfunt cógrcflÏ.vidifles(iam enim folfuis radijs cunótanundabat)nunc hos,nuncillos inclinarejfæpe illos qui prius inferiores vi debatui'jfuperiores viderhab vnacademq; parte amp;codem téporc alios inclinarc,alios progredi,alios difficulter refifterc^magna vi alios in hoftes infilire,vndiq; omniacçdib. vulneribusjanguine plena: duces nunc hoftes percutiendo, amp;nbsp;fe fuosq; defendendo, militü munerefortiflîmè fungi: nunchortando,prouidendogt;fuccurrendojordines relit tuendojiæperandojducû munia prudétiflîmè obire:in altera parte,in qua equttatus ad pugna paratus cófiftebat,fumma quies amp;nbsp;otifnnam quû in militibus Tramolliæ atq; Tri ultij autoritas,cohortarioncs,impcria,preces,acclamationes,minæ timori cederent,nu qua in hoftes quos in cófpeólu habebât impreflioné facere funt auli. Heluetij aute illud vnu fpcdabatjVt équités à ferenda peditibus ope dercrrerent:tandé in tanta ferocitate, jntanta vtrinq; pugnantiû virtute, Heluetiorû virtus fuperior extitit; qui tormentis foret flîmèoccupatiSjijsq; in hoftes cóuerfts,propria virtute amp;tormétorû ope, cos fugarunt: peditûfugæjCquitum pariter fuga cóiunóta fuir, quorû nulla virtus lausûe emicuit: fo-lus Robertas Martianus paterno ardore impulfnsjcum cquitû turma, vt Florangtum,amp; ^Danefîum ftliosfuos, Germanorûpeditum duces,qui multis vulneribus acceptis humi iacebant,feruaret,fcfe in Heluetios immifit tâtaq; ferocitate pugnans vt Heluetijsjpfis nedû alijs,permirum videretur,viuos tanto pcriculo cripuit. Pugnatum cft circiterduas horas maxima cü vtriusq;partis clade. exHeluetijs circitermille quingenti ceciderunt, inter quos Mottinus,tâ præciari côfilij autor,hafta dum ferociter pugnat in guttutaccc .ptaoccubuinexhoftibus longé plures(funt qui affirmentio millia)defidcrati:fed Ger-manorû maxima pars in ipfo confliôlu,Gallorû amp;nbsp;Vafcorûpeditum pleriq; in fugacçfi: ■ omnis ferè equitatus cuafit: ncq; enim Heluetij illos perfequi poterât: qui fi cquos ha-.buiflent,facilè illos(tantocum terrore fugiebant)fudiflcnt.Omnia impedimenta,vigin tiduo maiora tormenta,cû omnibus equis tormentorû vfui diftinatis, in viôlorû potefta , teremanferunt: Vidores tanquâ triûphum ducentes codé die Nouaria redicrunt: quo faólo tantû fi bi apud cundtos mortales nome cociliarunt,vt multi côfilij magnitudinc, mortis euidentiflima cotcptione,in pugnando virtutc,amp; exitus felicitate expenfis,hoc facinuSjOmnibus ferè præclaris Græcorû amp;Romanorû quæ Icgunturrebus geftis ante ferre auderent.Galli Taurinos fuga petierût,vndc Triultio fruftra reclamâtc, ftatim trâs alpes funt profeèli.Hac vièloriaparra,Mediolanu amp;nbsp;reliquaoppidaquæ Gallis adhçfe rât,legatos ad veniâpetendâ miferunt: quæ illis ea lege cócefla fuit,vt magna pecunix vim munerarent: Mediolanéifes auri pondo bis miilc,rcliqui pro cefus râtionc:quç pecunia Heluctijs vniuerfa fuit attributa:quibus viéloriæ ipforû virtute amp;nbsp;fanguine partæ, meritonôminus vtilitas, quàin gloriaomnisdebebatur; qui vt frudûomnem,quoad fieri poftet perciperenr, in Montemferratû, deinde in Taurinos ob id quod Gallicû e-xercitü excepiftc dicebanturjfuus mgrefii: vbi tu diripiendo,tum miferos populos mul-ôlando,(vitæ tarnen amp;nbsp;honori parccntcs)huberrimü quçftü fcccrunt.Nec verb Kifpani vièloriæ prærnijs prorfus caruerunnnâ quûlanus proximè Genua pulfus amp;nbsp;Oâauianus Fregofij,quorû vterq; fuç patriç principatû ambiebat,poft pugnâ ad proregê cÔfugifsét ipfc O dauianOjpro quo veteris neceflîtudinis gratia pontifex veheméter inftabar,prç-lato,amp; de 50 aurcorum numû millibus vbi Genua veniftet repræfentandis cautione ac-cepta,tria peditû millia Pifeario duce illi côccflît: ipfe cù rcliquo cxercitu,Claftidiû fe fi necefte foret, vlterius progrefturû oftendens petijt: fed vbi Marchio amp;nbsp;Oôtauianus Gc-nuæ appropinquarunt,Adurnij fratres fibi vires ad obfiftendûdcefte animaduertentes difceflerunnamp;Odauianus ingreflus cius ciuitatis Dux creatus fuit: quæ ciuitas vnoeo demq; anno,Gallos,Ianû Frcgofiû,Adurnios, amp;nbsp;Oètauianûfuæ adminiftrationipræfc-étos vidit. AtBarptolomæus Aluianus,Gallicicxcrcitus clade audita,nefe Hifpani ftatim peiTequercntur veritus,absq; mora aliquot tormentis quæ Icntius vehebantar,ne

téporis iaólnram faccretin itinere reliólis,Ponteuicüfcrecepit:inde RcntioCerite Cre nîçrcliâo,Brixiaq;,quià inutile erat,exercitù,in quo adhuc crant fexcenti grauis,mille leuis armaturæ equitesjamp;quinq; pcditu millia,imminuere,dcferta5eâdécctcritate,tan toq; umorc,amp; regio li is incolaru alienacione progrediens,vc fi quantùuis pauci i 11 os ef-féc infecuti,ipfi per fe dilapfuri fefeq; perturbaturi fuerint,antequa vllo in loco,nili qua turn hominu âtq; cquorum recreandoru neceflitas cogebar,quieuifrent,ad Tomba pro pe Athcfim fe cótulinibiq; metu(nemo enim illû infequebatur)cefsâre hæfinvbi vt qua ta podec maxima co meatus copia ex Veronenfi agro Patauiuatq; Tautifm importare-tiir opera dedir: eodeq; tepore loannê Paulû Ballioné cû 6 o grauis armaturæ equitib. amp;nbsp;i 2 O O peditibus Lineacû mifit: qui ab oppidanis(nullum enim aderat præfidtû ) fia-tim âdnii{ras,arcc quam 100 amp;nbsp;$0 pârtim Hifpani^pärtim German! pedites cuftodie-banî,toræentis prius ab ea parte quæ forû fpedat concuffâm, inuaderc cft âggrefliis: quàin revirtusneanfortunaplus potucfit,mihidubiûeft: Eetertinidûpugnarür,ignc ab oppugiiationibus artificiofis inftrumentis in tormcntariû puluerc inieâoiârcis pars côflagraüit ; quo intumultupeditûquioppugnabantpars per dirutû murû,pars fcalis ingrcfn^Hîfpano duce capto,omnes quotquotzintus erât aut interfccerût, aüt ccperût. Lineaco capto Aluianus ponté ad Atheûm pofuindeinde ànonullis Vcronenfibus tu-multus côtra Germanos cócitandi fpe facta,ad loânis vicù,ad quartû ab vrbe lapidé ca ftrapofuitzvridépoftero die manc,port«quæà diuo Max. nomen habet, exercitu ad-motOjingentifurofetOrmêta contra porrç turrim amp;nbsp;murû illi coniundû,attenté num in tercain ciuitate aliquis tumtiltus exorireturobferuans,collocauit; amp;nbsp;circiter 40 mûri vlnis prærer turrim,quç ita cdrruit vt tutilfimû aggcré circa porta faceret,dcieclis,fcro-citeradinodû oppugnationé eft aggrefrus:fcd in ciuitate erantjoo equitcs,amp; tria Ger-manorû peditûmillia fub Roccâdolfottiagninominis duce,qui ftrenuc fe defendebat: a mûri ruiila ad folû vfq; no paruuni efatinteruallûmec Veronenfe$,proutfpé feccranc aliqué motum excitabannquare Aluianus eius expugnandç difficultaté animaduenés, reccptui cancre iuflit:amp; ia tormentâ amoucre incœperat,cù réperitè nuntioCvt credeba tur) à ciuib.accepto,m utato côfilio,peditib. ad moenia redire iuiïîs,maiori quàm antea ferocitate oppugnationé inftaurauit: fed eædé quæprius erantdifficultates,eadé in ijs qui illû Vôcauerantfcgnities,adeo vcvicïoriç fpe penitus abieda,amp; plus quàm ducétis ex fuis militibi cæfis,inter quos fuit Thomas Faber Rauênas pcditû dux,tormcris admi-' rabiliceleritateamtrnibus rcmotis,eodc die in eà caftraex quibus manè difeeflefatre dicritjcodieilullaneq; cófilii,neq; cuécuslaudéadeptus,fed per vniuerfam Italia cele ritatc fiîam célébré fecit,vt qui vnico die ea fecifler,quç vix alij duces tribus vel quatuor diebus facére folent. Agros deinde populatus eft, vt hoc terro: c an Veronenfes ad deditioné cogérépoffet expetiretur. Sed iam Hifpanicus cxcrcirus aduérabat; quonia prorex Lineaci cognita iaôtura,nullaiâ fe, Genuæ rebus féliciter fuccedcrttibus,impe ditus,ne aueriis ciuiû animis Veronenfes portas Venetis aperirét veritus,Cçfaris rebus abfq; moraopcm ferre ftatuit; ideo Pado adStradellâtraiedo, amp;nbsp;Bergomo,Brixia atq» Pifeheria abfq; difficultaté deditione captis,Pifcheriæ arcé quam 2 o o amp;nbsp;5 o pedites cu-ftodiebant cinxitzquæ eth(vr cômunis opinio erat)aliquot dies defend! potuerir,tamcn Venetolcgato,amp; militibus qui in pugna nô ceciderantcaptis, vi in eius poteftâté venit. Aluianus Hifpanis appropinquantibus,ad Alberé trans Achefim nô modo aliquOt pedi tibus qui in Rhodigina Polinefo erant,fed amp;nbsp;ijs quos Lineaci rcliquerat, vtquoad eius fieri poifet exercitu augerctreuocatis,ferccepit:amp;paulo pôft,quû German! pedites ad Martini fanû fefe proregi adiunxilfent, amp;nbsp;Lineaco recuperato Montanianâ peterét, Vc ncti,quibus nihil in ilhs locis prætcr Patauiû atq; Tauriiium relîqu! erat,nullirei,nifi il larû vrbium cullodiæ opera dantes,exercitu in illas difpärtir! iulTcrunt: vt Taurifij efséc 200 graues,3oo leues équités, amp;duo peditû millia, loannepaulo Ballioné duce ; apud quein erant, MalateftaSolianius,amp; Vulpius eques:Patauij Aluianus cû reliquis copijs qui munitionibus,amp; propugnaculis iilftrucndis opera dabat: præterea quoq;, vt hoftes nilimaximo labore amp;nbsp;periculo, ingeritlqi fabrorû numéro appropinquate no pofifent, per tria milliaria circumquaq; omnia ædîficia folo çquari,arbôf esq; omnes excindi cu f abat: fed dum res bellicx hunc in inodura fe habent,pontifex,ecclefiæ feditioné àPi-

412 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o RI AE I T A L I C AE

fano cociliointroduftamjfummainduftriatollere conabatunquodquû pcnîtiis ùx Gal liæ regis arbitrio pendcret,multis artibus eins animû placare nitebatur;aiebatq; falfum fuide pecuniç à fc ad Heluetios mifTæ rumoréjfe aliud nihil quam cóinuncm pacé,amp; vt cómunis omnium chriftianorü principum pater eflet exoptare oftendens,moleftiflimè quod eius cum ecclefia dirtidio,fibi,quantüfua natura ad eius amicitia elTct propenfus oftendêdi facultas adimeretunquód ob fàcrofandæ fedis fuæq; perfonæ dignitaté cura fcparatim agere cogeretur,donee ipfû ad eeelefiæ Rom. obedientiâ reuerfumtanqua Chriftianiflimû regé recipere,amp; vt primogenitû filiû ampledi fas eflet. Rex proprij cô-modi gratia regni fui cû ecclefia Rom. concordia, ab omnibus populis amp;nbsp;vniuerfa aula vehementer flagitatä,amp; ad quam ab regina maxime incitabatur exoptabat; amp;nbsp;præterea fe nunqua inprofanis rebus concordiam cum pontifice, nifirerü facrarum controuer-fijs antea copofitis fperare pofle videbat: quamobrc,fiue eius verbis fidem haberet, fi-ue habere fimularetj Maflilienfem epifcopum qui hifee de rebus cum illo ageret,adeu mlfir, ad cuius aduentum,pontifex cócilij decreto, Gallis epifcopis alijsq; antiftitibus, quos tanquamfeditiofosdefunélus minis ac denunciationibus acerrimè erat perfe-quutuSjCotumaciç per totûNouébrem proximö diluendç facultatê reftitui curauit,ea-déq; hora qua fie decretû eftjeôtum fuit in côcilio feriptû quoddam Bernardini Carua iaUis,amp; Federici Sanfeuerinatis manu fubfcriptû,quo cardinaliû nomine fuppreflb,ora nia Lateranenfis côcilij décréta côprobabant: feq; illi adhæfuros,amp; pontifici parituros cfle promittebant:quibus verbis,fe iure è cardinaliû numero expunóloSjquod ab Iulio fadû ipfo viuente ab eodem cocilio confirmatû fueratjfatebantur. Antea de illis refti-tuendis agitatû fuerat,fcd pôft Cæfaris amp;nbsp;Aragoniæ regis oratoribus,atq; Sedunenfi amp;nbsp;Eboracenficardinalibus cotradicentibus dilatû: qui tantæ offenfionls,tamq; pernitiofi execrandiq; deliâi autoribus,veniç côcedendç confilij lulij in illis p.erfequendis nô ob aliâ quàm publici boni cauflamjad extremü vsq; vitæ ftirirü coflantiam cômemoran-tes tanquârem facrofanClç fedis maieftate indigna5peflimilt;ï|; cxépli detcftabantur.Scd pontifex Pifani côcilij nomen dementia facilius quâfeueritatepenitus extinguipofle ratus,amp;ne Galliç regis qui vehemeterpro illis dcprecabatur animû irritaret,in mitioré fententiâinclinabat: neq; vllo priuato odio abearemouebatutjCÛ eainiuriaipfinÔ effet fada; quinpotius ipfe amp;fratres ante pontifîcatûfuù Federico côiundiflimifuiflent: quas ob cauflas propriû iudiciû fequutus, illorû deprecationé cora côcilij patribus Ic-gi iuflerat; deinde reftitutioni dié ftatuit,quç hune in modû fada eft: Bernardinus amp;nbsp;Fc dericus clânodu absq; cardinaliû veftituamp; fignis Rom-^funt ingrefli,maneq; fequenti cûfe corâpontifîce in fenatu cù omnibus cardinalibus præter Heluetium amp;nbsp;Anglûqui interefle reeufarunt fedente filtere dcberentjfimpliciû facerdotû amidu,capite nigris tiaris coopertç,per omnia Vatican^ curiçjmquapernodauerâtjpublicalocaingêtiho minûmultitudineadeos videndos accurrente, omnibus«^; hanctâ publica ignominiâ immenfç Bernardini Caruaiallis fuperbiç,amp; Federici nô minori arrogâtiae, acerbiflimû cruciatû efle alfirmantibus tranfiuerunt. In fenatû admiffi genibus in terra pofitis abie-di ac fordidati,omnia ab Iulio fada,amp; nominatim quôd ipfos collcgij dignitate priuaf fetjnouiq; pontificis creationé velut légitime fada côprobantes,amp; Pifanû côciliabulû tanqua feditiofumamp;execrandù damnantes,à pontifice totoq; pontificû collegio veniâ petierunt : quæ res vt in tabulas ipforû manu fubfcriptas eft: relata, eredi fingulos cardinales qui fe fuis fedibus nô mouebant,rcucréter funtamplexi,amp; deinde facrapurpu raindutiin eundélocû in quo antea federe côfucuerant,funt admiflizpurpurei galeri dignitate hune in modû recuperata nô tarnen facerdotia,ac beneficia quibus antea frui folebant recuperarût: ilia enim multo ante tanqua vacantia in alios trâllata fuerât. Hac re pôtifex faite ex parte Galliç régi fatisfecit, fed alijs in rebus nequaquâ fatisfaciebat, quia pace inter Cæfarc amp;nbsp;Venetos vt ré ob ea quæ acciderant fadu minime difficilem, lolicitè procurabat:credebat enim Cæfaréjquô liberius Burgundiæ rerû trans alpes bc ne gerédarû ocafione inuitatù nepoti recuperandç opera dare poflet,libérer hoc onus depofiturû;amp; multo magisVenetos Gallorû clade territ6s,quiq; noflent Galliç regem multis periculis proprio regno immincntibus,eo anno de Italiæ rebus nô iam pofle co gitare.Hilpanicu excrcitum,cui qui Veronæ erant milites accefliiri fcrebâtur,aduétarc

àudîrcnt îpfî pecunijs cxhauftijtnilitîbus, prçfcrtim peditatu no fatis infiniâi/oU ïotû belli impetû fuftinerc habcrcnt,nullâ propinqiii luminis fcintilla raicantc,id optare fpc rabatunamp;tamê fenatus fenullâ nifi Vicctia amp;nbsp;Vcrona rcftituerentur pacis Icgê admif-furuconftantiflimcrcfpondebat. Hoc tcporc Cæfar à Pontiff ce 200 grauis armaturæ équités côtra Vcnctos poftulauit: quse res etfî pontifie! quia Galliç rege-id fi Coccderec aegre laturû verebatur,neq; fc tam leui dccaufia Venctis fufpcdû fieri è fua vel Cæfâris reefTeducerctjfueritmoleftiffimajnihilominus Cçfafepertinacitcrvrgcte,quod perchât,Troilo Sabello, Achille Taurello,amp; Mutio Columna ducib. ei tnifinnolebat cnim idncgâdocius qui in fœdcrcquodcûdcfundôpôtificeidùfueratperfeuerarenollct fignaoftendere,præfertim cûfc nullarc Venetisobftridû duccrct:qui prçtcrquâquôd ipforû cxcrcitus quû Aluianus propc Cremona agcref,parû amicc è Parmenfi amp;. Placé tino agro prædas egiflct,nunquâ legatos qui fibi pro veteri more obedientia præftarét, nifi poftquâ Galli vidi trans alpes redijficntjdecreuerar, Vcnctos ca res terruie no tam ob eius auxilij vim, quàm quôd ne potifex ex hoc initio vlterius procederet verebâtur; ex eo etiâaperteconijcéces,illû nunquam ab hoftibus difiundû iri,nec tarnen à priorc fententia vcl latû vngne difeeflerunt: imô quû fuperciliû quantû pofient fortunç ofté-deredecrcuiflent,maris præfcdo qui Corciræ erat, vt quanto maximo poflet nauiuin numero collcfto,maritima Apuliç loca inuadcret,m3ndarût;quâuis paulo póft,quantû referret Aragoniae regé ita prouocare,ob cius potentiâ,amp; quia femper fc Cxfaré ad pa cé hortarioftenderatdiligcntius perpendentcs,hancfententiâ velutmagis audace qua prudente reuocarint. Prorexquid faciendû effet incertus,Montanianæ haerebat: Ger-manorû enim cogitationes magnç crant,cxpcditioncs quæ folæ Patauij vel Taurifiij ex pugnâdi fupererât arduæ, amp;nbsp;vires difficultatib. longé inferiores: in toto namq; excrcitii nôerantfupramille grauis,necmulti leuis armaturaeéquités, amp;pedirû Hifpanorum amp;nbsp;Germanorû fimul 10 millia:quae deliberatio quû ex Gurcenfis epifeopi qui breui in ca-ftra ventufus crat voluntatependcret,cius expeétabaturaduentus* lt;^o têporc quuns Hifpanus quidâquæftôr,qui 25 müliô aureorum numûm mulCtâ ei ciuitati, quura fefc proregi dederet impofitam exigebat,Bergomi effet,Rendus Ceres, Crema militû fuo-rum parte comifitjquinonnullorùciuium ope noétuingreffi ,quæftorecum ea pecunia quam iam exegerat capto Cremâ redierunt. Eodem quoq; têpore ad Genuç res de nuô perturbandâs apparatus fiebant,Mediolanenfiû duceamp;Heluetijs in id cófentienti bussad quos Antoniottusamp;Hieronymus Adurnij quû côfugilïcnt,duci parentûfuorum in Ludouicû ipfius patré officia in memoriâ rcuocabannin primis verb quodAdurniorû ope Genuç impcriùrecuperaflet, multosq; annos eo pacatè potitus fuifret,quo demû Fregofiorûducû fraude fpoliatus fucrat: amp;nbsp;Adurnios Sfortianorû aduerfæ fortunæ par ticipes fuiffe: eodem enim têpore quo Ludouicus Mediolanenfe imperium amiferat, Adurnios Genua pulfos fuiffejquare æquum etiâ cffcjVt fecundæ eius fortunæ participes fierentj eâdcm beneuolentiâ eandemq; fidem adhuc in ipfis effe,neq; eâ ob remrc prehefione dignos cfTe, quôd nufquâ auditi,omni fpe deieâ:i,n5 fpôte fed coaâi,ad eû regë à quo antea exaâi fuerant, côfugiffent: viciffim antiquù Fregofiorû odiù,quot in-iurijs patrê ipfius affeciffent ,quotci; dolis ilium circumueniffent, Baptifta amp;nbsp;cardinalis Frcgofij,ambo ordinc Genuenfiû duces fiierant,memoriarepcteret; amp;nbsp;quatatione O* dâuiano Fregofio,qui prçter antiquû odium,fuperioré in ca ciuitatc nullû habere vole batjfidercpolfetjcogitaret : Heluetijs verô vtilitatis, fecuritatis, atq; honoris ftimulos propofuerant;fe fi illorû opera in patriâ rcftituerentur, tanta pecuniæ fummâ quantam Fregofius Hifpanis dederat eis daturos: ipforû virtute Mediolanenfe imperiû coferua-* tû fuiflc,amp; ad ipfos eius patrociniû fpedareceam ob cauffam quàm ab cius imperij fecu titatc effet alienû,Genuam vicinam tantamq; ciuitaté,duci,qui prorfus ex Aragoniæ re §epcnderet,parere,ipfos debere cogitare:rem fuiffe ipforumnomine amp;nbsp;gloria indigna quôd Genua Nouarienfis vidoriæ fruófus,Hifpanorum vtilitati cefferit: qui dum Hel-üetij tâta fortitudinc in gallicorû tormentorum fulmina incurrebant, dum, vt verius di in necem properabant,ociofi ad Trcbiam,tanquâ ex fpccula rerum exitum,vt vel turpiter fugerent,vel yiéloriæ aliorum fanguinc partç prçmia dolosè furarentur expe* Plantes,fedebant.His de caufîs accéfi,iam dux copias fuas,amp;Heluetij quatuor peditü

414 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

milliä mittcbant: fed proregis in ducem minæ,amp;pontifîciscui Oótauiani res maxiniè cordi erant,autoritas eos retinuit. prorex interca ad Battaliain feptem à Patauio millia-* ribiis locum eratprofedus; vbi Caruaialus cumpaucis equitibus adregioriis fitiini ex-plorandu imprudentcr obequitans,a Mercurio expeditorum cquitum fub Venctis prx fedum,captus fuit.Quo tepore quum Gurcenfis in caftra veniHet,quid agendum eßet deliberabatur: Gurcenfis Patauium obfidendii efle doccbat,feq; tantum Germanoru amp;nbsp;Hifpanorum virtuti tribuere oftendebat,vt omnes difficultates tandem ab illis fupe-ratum iri credcret: paulo minus laboriofam efie Taurifij expugnationéifed longé diuer fum vidoriæ praemiû ; quod Taurifio tantùm capto ad rerum fummâ parum acccdcfer, fed Patauio expugnato oppida Cçfaris belli periculis moleftijsq; prorfus liberatiim it« Venetisq; omnem amifli imperij recuperadi fpe penitus adimi. Contraria erat proregis amp;nbsp;ferè omnium ducû fententia: Patauij namq; cxpugnationc, ob pcncincrcdibiles mu nitiones,quod tormentis omnibusq; rebus ad defenfioné opportunis maxime abunda rer,militibusé}; optime effetinftruôta; in quam etiâ,vt amp;nbsp;alias fecerant^multi ex Vencta nobilitate iuuenes vénérant,potius fieri no pofle,quàin difficile effe cxiftimabâtivrbe ambitu ampliffiinâ effe dicebant; camq; ob caiifram,atq; ob propugnatorû copia alias-difficultates,binis exercitibus earn obfidcrc atqgt; oppugnare opus fore, quû ipfi vix vnû idoneum haberénmilirû eniin nu'merû paruum effe,in eoq; Germanos ftipendiorû morç impaticntes,machinis bellicis minime abundare,fabrorû qui ad tam ardiiâ oppu gnatiamp;né maxime requirâtur inopialaborare.fed cnim tandé rationes àprorege 0: alijs addudas Gurcenfis voluntati cedere ncceffc fuinquam ob caufsâ cxercitusPatauio ap Î»ropinquâs,ad Baffianellû,in dextera emiffarij ripa,iooo amp;nbsp;500 paffiis à Patauio cafira ocauiuquo in loco quû caftra ànônullis longiffimis torinétis,in quoda vrbis vallo po-fitisvalde infeftarentur,emi(r3riotraiedo,aliquâto longius ab vrbe metatifunnvndc peditibus ad Antonij fanû quod 500 palTus à Patauio aberar,miffis,quo minore pcricii îo propius poftcntaccedere,aggercpropc Antonij porta moliri cœperunt:fed opusim méfum erat,amp; in regione ex qua omnes incolæ aufugcrat,fumma operarû paucitasâd-co opus lente ncc fine periculo progrediebatunquonia milites crebris interdiuamp;noflu repentinisq; cruptionibus opéras clade afficiebannhis acceffit cômeatus penuria; nam quû minima tantû vrbis pars ab hoftibus obfîdcrctur,Epyrotç quû ab alijs ciuitatis par tibus egredicndifacultaté habercnt,pcr totamregioncm libéré excurrcntes,omniaea quæ ad caftraferebantur impediebant: idem etiâ nonnullænaues armatæ ad Iioc à Ve nctis in Athefim miffç faditabantihomines enim qui illis vehcbantur,modô hîc modo illic agros omnes infeftare no ceffabant: quas ob res quû prorex denuo rerum ftatû ad proccres retuliftet, omnes, exercitu inde abdudo imprudens confiliû minore infamia corrigi pofte, quàm in errore perfiftentes, maioris detrimenti cû maiori ignomlTiia caufsâ præbere aperte cêfuerunt; quafentétia à prorege corâ inukis ducibus Gurcéfi qui côcilio intereffe noluerat expofita,respondit,quiim militate difeiplinâfibi no arroga-ret,nequaquâ fibi turpe ducere, fi le in bellicis rébus iudicio carere fateretur: quôd au té vtPatauiû ob{idereturfuafiftet,in eo fc nequaqua fuum iudiciû,fed proregis autorita té fequutûiqui amp;nbsp;literis amp;nbsp;nuntijs fçpius Caelâré ad id hortatus,eius capiendæmaxima fpé feciftetuandé quum difficultates, necquerelis nec difputationib. amoucrétur,imo expugnationis fpes fingulis horis minuerctur,excrcitus vbi dccé amp;nbsp;odo dies ante Pata uina mœnia ftctiftct,difceffit: quumq; indifceftii etin itinere affiduè ab Græcis infefta retur, Vicetiâ,quæ tune habitatoribus vacua erat,amp; eorû qui câpeftria obtinercnr,prx-da,fe recepit. Interea Mediolanenfiû ducis copiæ,quibus prorex Antoniû Leuam cum quot;mille peditibus auxilio miferat Ponteuicû cœperuntdn cuius oppidi prçfidio crantaoo Vcnctorû pedites, qui nec tormentis,nec cuniculis territi,quum oppugnationé fortiter fuftinuiftenqintra menfein cômeatus penuria ad deditioné fucrunt coadi: amp;nbsp;circa hoc iplum tépus Rendus Ceres Crema cgreftus,Siluiû Sabellum,qui à Mediolanenfiû duce miirus,cumfuatunnaamp; 400 HifpanisBergomûpctebat, fudit: amp;nbsp;paulo poft,quû quæftor Hifpanus ad pecunia exigendain Bergomû redijffet,Rendus 300 équités amp;500 pedites eô mifir,qui fimul amp;nbsp;quæftoré, amp;nbsp;arcem in quam cû pecunia accepta côfugé-raqquia pauci milites intiis erant/;tepcrunt : quamobrem Medioiano ad Bergomum

L I B E R V N t) E C I M V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;415

recuperandurfl ml/îî funtfexaginta graues,trccenti expéditi équités,amp; feptîngenti pö-* dices cum duobus millibus Briantij montis hominibus,SiluioSabello amp;nbsp;Cæfare Fiera-mufcaducibus; qui qua in îtînere 500 expeditos équités amp;nbsp;trecentos pedites qui ab Rê tioBcrgomû mittebantur obuios habuiffcntjfacilè eos fuga capeiTere coegeruntrquain ob caulTam reliqui qui Bergortiutn occuparant,prçfidio in ca tantùm arce quæ in môte extra vrbem ponta Capelladicitur reliólo,ciuitatc deferuerunt. Prorex atq; Gureenfis aliquotdies Vicetiæ cômorâti Hifpanoruni parte Prolpero Columna düce,ad Baflîanû amp;nbsp;Morofticum,nô obaliquodipforum delidum,fed vtmiferorum populorumfortunis exercitus cui ftipendia deerant,vttum poterat aleretur,diripicnda miferunt : Caefàr e-nimfemperijsdcmdifficultatibuS opprimebatur : Aragoniç rex folus tantum onus fer renô poterati amp;Mediolanenfes nimium ab Heluetijs praîter modum gràuati nihil al ijs fuppeditarepoterant: Vicetiaî exercitus maximo eumincômodo cratobaffiduas Græ-corum molcftias,ç[ui dies nodef^; totam regioncm pcrcurrétes,cômcatum,nifi valido feptum præfidio(quo munere quum paucos admodum expeditos équités haberent ca taphnuâi fungi cogebantur)eô Ferri prohibebant: quarc Gureenfis, vt hancraoleftiam yûaret, cum Germanispeditibus non fatisÆquocrgaproregemanimo Vcroaampe-Pjt: prorex verô lentius eum fequutus,ad Albcrem prope Athcfim caftra poFuinvbi, vc Veronenfibus vindemiç atq; fementis faciendçfpariû côccdcrer,31iquotdics,Græcorû tarnen qui ad Verone portas Germanis boucs tofraenta trahcntes,rapuerunr,moleftijs minime cefiantibushæfit. prorex antcadecxercitu in Brixienfi amp;nbsp;Bergomenfi agroiti hybernadiftribuendo,eodemque tempore Crema,quam folam Veneti vitra Minci’ ura amnem obtinebantjinfeftanda cogitauerat, idq; diuulgatum circumieótam regio-nem adeo fecuram rcddiderat,vt Patauinus agcr incolis cómeatuqïplenus effet: quam-obrem prorex,quinullam praeter prçdam exercitus alcndi facultatemhabebat,mutatö confilio, Germanisq; peditibus accerfitis Montanianam atque Ateftc petijt :vnde ad Boualentam victim profeóli, maxinläq; pecoris abadaprreda, milites eum vicum com-pluraquemagnifica aedificia, quæ circa erant,inccndcrunt: Boualenta prædæ cupidi-' täteeosalliciente,amp;quód Venecorumpedites in Patauij atque Taurifij præfidia crant diftributi,aüdaciam augente,prorcx, Profpero Columna earn rem vttemeraria pericu-lofamq; iraprobante,Vcnctijs appropinquate ftatuifddeo Bachilione fuperato,amp; Sac-ci Plebe frequenti abundantiq; caficllo direpto,Meftriü deinde Margheriam ad aquai falfas profeóti, quo huius expeditionis memoria clarior effet, damp;eem maiora tormen-ta Venetias verfus difploferunt : quorum globiad templuraqui Diuo Secundofacer efi vfque periienerunt; codemque temporcregionem vniuerfam cuius omnes incolæ aufugerant bellum iniquifiime contra muros gerentes, prædabantur amp;nbsp;vaftabant : nam irtgenti pccoris atque fupelledilis præda non contenti, fumma immanitatc Mcftri um,Margheriam,amp;Liciafufinara,cum omnibus eius regionis oppidis atq; vicis,amp;pretc rea omnia ædifîcia quæ communem pulchritudincm amp;nbsp;fpccicm exccdcbant, incende-runnquibus in rebus haudminor apparebat pontificiorum rcliquoruinq; Italorum mlli tumimpiecas; imo tanto maior,quanto minus decebat illos,quàm Barbaros,in comma nispatriæmagnificentiamornamentaq; fæuirc : at Veneti js quum per totam regionem villarum prædiorumq; fuorum conflagranrium interdiu fumum,no0tu verb flammam cernerentjinq; proprijs ædibus atq; domicilijs hoftilium tormentorum, quæ non aliatn ob cauffam collocata fuerant,nifivt ignominia ipforû tlarioré facerent,tonitruaaudirec hominû animi maxima indignarione doloreq; accedebantur:omnibus enim fortunairt ita effc cómucatam,vt pro tanra gloria totq; viótorijs ante id tempus in Italiaamp; foris tec ramariq; partis,tunc cxercitum fi quum priftinis ipforum viribus atq; potentia copära-retur,paruü,tam illuftris reip.nomen tarn fcrociter atq; cótumeliosè cóculare ccrncrét fupramodû acerbCi videbatur.Quaindignitate eins Senatus quiad eum vfq; dié fortu-nâquauis vel maxima fpe propolita periclitari minime decreuerat,deliberationi cû ef* fet vis illata,vchementibusAluianifuafionib.motus,vtmilitibus omnibus cÔuocatis eu ûisq; câpeftribus ac môtanis hominibus córnotiSjtcditum hofti prçcluderc conaretur, annuitjouod Aluianus admodù facile fore oftédebat:nam quum temerè tantum effent progreflijVtintcrVcnctiaSjTaurifuim atq; Patauium fc côieciffent,absq; maximo peri-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;culo

culo(quum pi'ïfertim tanta præda effent onufti)obcômeatus pennriâ, amp;nbsp;iiuuîorû di* fficiliumq; itincrum impedimenta ncquaquam retrocedere poterât : amp;nbsp;iam Hifpint hoemotu percepto Citadellâ peruencrât, quam qunoccupare, quia multi milites in ea etantjno potuiffent,infra Citadellâ prope Brentam,vt ad Conticcllâ villâ quo in lo CO fluuius vado tranfiri poterat trâfirent,caftra pofuerûtffcd eos trâfitu prohibuit Aluia nus jOUi acic înftruôlain altera fluminis ripa amp;nbsp;tormétis difpofitis folicitè nô modo cû locü {cdamp; plura aliain quibus nifi obftitiflctffacilis erat trâritus,munierat:fcd prorex fe ab inferiori parte ad quâ Aluianus vires fuas omnes côuerterat,trâfire vclle fingens, fe quéti node absq; impedimento, ad vadû quod Nouæcrucis dicitur,tria milliaria fupra Citadellâ traiecitivndequàmcelerrimèVicctiâverfuscôtcndcbantffed Aluianus qui fe illis in Bachilionis tranfîtu opponere ftaruerat,illos antcucrtit.-adiunxerût fe illijppe Vi cetiâ 200 amp;nbsp;50 grauis armaturç équités,amp; duo peditû millia,qui fub loânepaulo Ballio ne «SeAndrea Gritto Taurifio vcncrannerat auté Venctorû ducum côfiliû, cum hoftibus qui Vcnctiâ verfus procedebant acie aperto in loco inftruda nô pugnare, fed angufta intincra amp;opportunaloca euftodire, amp;nbsp;in quameuraq; parte fe côuerterent, itincre il-los prohiberc-.hanc ob cauffam loannépaulum Manfronû cum 4 millibus coadorû mi litüMonteciûmifcrânBarbcranûverôadmontanûiterintcrcludendû 500 équités cû multis alijs regionis incolis,amp; rufticos omnia itinera quib. in Germania iri poterat oc-cuparc,eaq; foflîs,aggenbus,lapidibusq; dcarboribus côgcftis munire iufferât-.adVicc-tiç euftodiâ Aluianus Theodorü Triultiû cum idonco prçfidio rcliquit, ipfc cû reliquis copijs ad Vlmum,ad alterum âb Vicctia lapide,in viaqua Veronâ itur litumjCa via aliaq; vicina,feâuris,foffis amp;tormentis opportunis in locis collocatis ,adcoimpedit3,vtvix vllafupercffet tranfeûdifacultas,caftralocauit:fîcdeftinatô Veronam verfus itinereiia peditOjHifpanisquifccundem montes incedcbant,etiam perregionem paluftréaqui« q; refcrtam,fefc explicate difficile erat; difficile item montanum iter anguftû, amp;multis armaiis obfeffumtcnere,adeo vt ab hoftibus ferè vndiq; àfrontc,àtergo,à laterefcpti, amp;nbsp;magno expedirorûcquitum numéro affiduc illos perfequéte, nullum,nifî difficile amp;nbsp;maxime periculofum confiliûinirc poffentmode ingruente, poft Icuia aliquot certami na quingentos paffus procul ab Venetorû caftris metati funt: vbi quu nodu duces quid in tantis difficultatibus atq; pcriculis faciendû cffct,fimuldeliberaf3ét,figna Germania verfus,vt deinde Tridentino itinere Veronâ redirent,côuertere minus periculofum cft vifum,quamuis ob itineris longitudiné,amp; Icue ibi relidum prçfidium,Venetos prius id occupaturos ferè certô exiftimarent. Itaq; circa diluculum,hoftibus( quo nihil excrci-tibus periculiofius magisq; horrendû effe potcft)tcrga vcrtcntes,Baftîanum verfus mo uerunt : amp;nbsp;quamuis ordinibus inftrudis ince»dcrent, tam parua cum falutis fpe, vt ira-pedimentorum amp;nbsp;minus vtilium equorumiaduram,minimum detrimentum duccrêt. Aluianus difeeffum illorum tacite absq; tubarum tympanorum'uefono fadumnô tam citô cognouinnebulaenimmatutinitcmporis dcnfiffima,vifum intcrcipicbat:fed quâ-primum id animaduertit cum toto excrcitu,in quo mille grauis armaturaE,mille Epyro tæ équités amp;fexpcditum milliaefledicebantur,Epyrotis amp;ingentirufticorumquiex montibus defeendentes fcloppis illos petebant,multitudinefcmper eos vndiq; infefta te,eftpcrfequutus:quo fiebat vt cum pcriculo incedendi difficultas affiduè augeretur, quam etiam carrorum impedimentorumq; multi tudo,prædæ copia, itinera angufta, amp;nbsp;foffis interrupt3,amp;quæ complanationibus dilatarenô potueranr,augebant: fed quamuis feftinanter incederent, ordines tarnen côferuabatmilitum virtus, amp;nbsp;ducum folicita diligentia; amp;nbsp;nihilominus quû circiter duo milliaria in tâtis anguftijs effent progrcffijfic diupfcuerareipfismet difficillimû videbaturffed hoftiû temeritas donee tâ prçclara oc-cafio iâ ferè ad maturitaté perduda prorfus maturefeeret expedare nô potuit:Aluianus enim qui nunquâfibi animiquadâimpotétia moderari poterat, nô tumultuaria, verum ad prœliûacieinftruda,amp;tormentisinnouiffimûhoftium agmen,quod Profper Colü mna dudabat,impreffionemfecincertior fama cft,quum Aluianus cundaretur, Laurc-danum vnumex legatis, vehementibus verbis ilium cur non imprcffioncm faceret,cur iam frâdos hoftes incolumes abirepateretur, carpendo eumimpuliffe: quibus verbis præcepsadusferociffimusimperatorjpugnæfignum ingenti furore dédit: alijhuius prœlii

prœlij autorem fuilTe Profperum Columnam aiunt,cuius confilio prorex potius pûgnç incertam fortunam experiri,quàm alia rationc periculofiflimam euadendi fpem fequi volueritjadduntq; Aluianum quum illi fe Vicetiam verfus redire veile finxifTent/m vice tinisfuburbijsloannempaulumBallionem cum copijs quæ Taurifio vénérant hærerc iufliffe ; ipfum cum reliquis copijs Creatix ad alterum ab Vicetialapidem côftitifle; eo in loco eftparuus collis,ex quo cómodè tormentis aduerfus hoftes vti poterât; ad eius radices ell vallis inftrufti excrcitus capax; adquamvnicaeaq; angufta prope colles viâ paludibus ferè fepta aditus patebat ; quem locû quum Profper hoftibus magis incômo dum fore animaduerti{fet,vt eo in loco prœlium cômitteretur eft hortatus. Vtcunq; le res habebat, Profper fortiter pugnare CQepit;amp;proregê,qui medium agmen ducebat vo cari iufliucumq; eodem tépore hinc Pifcarij iulfu Hifpani peditesjllinc Germani mo* uerentur, Veneti milites maximo impetu perculR extéplô ferc in fugam funt coniec i •. pedites enim quum impreflionis ferocitatem fuftinere nô poflent^baftis abieftis ftatrni turpiter fugæ fe dederunt: huius verb tanti dedecoris primijqui ceteris exeinplû datent pedites ex Aemilia,quorum duxerat Babo Naldius BerfigellenfiSjfuerumddem mrpe cxéplurareliquinemine pugnantc,vcl hoftibus frontem oftendentefuntfequutijhacq» tam repentina fugaipfius ctiam Aluiani virtus,nedum aliorum,concidif. qui absqgt; cma tentione viétoriam hoftibus quibus etiam tormenta cum omnibus impediments cefle runtjteliquif.peditcs in varialoca funt diflipati: équités pars montes,pars vetoPatauiu atqiTaurifium quo etiâ fe côtulerunt Aluianus 6c Grittus fuga peticrût.Cçu funt rram-* citcus Calcionius, Antonius Plus dux veteranus vnà cum Côftantio filio,Meleager ro roliuienfiSjôcLudouicus Palmcnfis,8cpaulôminus quàm mortuusPaulus àSanttoAn gelo,qui totus faucius euafit: capti autem loannes paulus Ballio,ôc Iulius loanmspauli Manfroni filius,Malatefta Solianenfts, 6c pleriq; alij duces atque infignes viri: fed fc^-tuna magis aduerfa Lauredanus legatus, qui duobus militibus vtrius captiuus elle deberet, inter fe dimicantibus, ab altero illorum iramaniter fuit interfeClus. In vm-uerfumpartim cæfi,partim capti fuerunteirciter 40 o grauis armaturæ équités,6c quatuor peditûmillia;multis enira palus fugiendi facultatem aderait;6c prætercailludfugç clademauxit,quodTheodorus Triultius,ne viûorescum viiâisvnà permixti ingrc derentur,claufisVicetia: portis neminem admifiu quo fa£tûcft,vt multi tranfire cupicn teSjinvicino flumine perierint,inter quos Hermes Bentiuolus ôc SacroraorusViceco- nbsp;nbsp;j«

mes fuere.Hæc fuit ilia clades quam Veneti feptima O ftobris dieprope Vicetiàaccc-* perùt,eam ob cauffam memorabllis,quôddocumétobellipræfelt;5tis ftt,nepedeftribus Italorû copijs ftatarijs prælijs minus exercitatis fidant: 6c quiaferètêporis momento yv

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doria ad eos qui minimà falutis fpem habebant peruenit,qu2: autTaurifm aut Patauiû

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctfl in banc Aluianus,in illâGrittus cû exercitus reliquijs cofugerantfm diferimen addu

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xiflet,nifl prætcr vrbiû munitionê anni têpus iam imbribus vicinû» 6c quod miVites cyui-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus ftipédia nô dabantur à ducibus ad nouas expeditiones ex arbitrio fle di minime p o

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terantrepugnaffev.6c nihilominus Veneti tot mails afflidi, atqi euentu fpeiiplorû vsq;

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adeo aduerfo tevriti,nihil intentatû relinquebant, vt illis vrbibus profpicerêt in quas

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prætev reliquos apparatus,queraadmodû in grauiorib. periculis cofueueràt,multos pa

ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tritij ordinis iuuencs miferunt.Poft pugnà res ab armis ad pacis côftlia,quç apud pond

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ficé tradabantur deueniuad quem Gurcenfis eo praefertim nomine,vt ei Cæfaris Ôc At

I chiducis nomine obedientiam exiberetprofedus erav. cuife Prancifeus SfortiaBarien l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fium dux,vt idem Maximiliani fratris fui nomine facer et,adiunxe rat; ôc quamuis Gur-

I cenfls Cæfaris in Italià,vt alias vicem gercret,taraen confueto faftu pohto,B.omam mo 1 deftèeratingreffus-.neqi initinere cardinalis inftgnibus Pogibonzium vfque àpond-I flceadfe miflis vtivoluerat. In Gurcenfis cardinalis aduentupontifex ab ipfo ôc ve-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;netis oratoribus omnium controuer fiat um quæ inter Cæfar em ôc Ip forum r emp. eranc

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arbiter eft côftitutusâd verb potius nomine ôefignis quàm reucramemo enimtantirem

i momenti fufpedo arbitto,nifi clam ôc feorfimeum absqi fuo confenfu fententialaturû \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nô elfe fide ab illo accepta,committere voluit,Quo fado pontifex edido promulgate,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arma vtrmsqi partis fufpendit,atqi iniurijs abftinereiulfiv.quod etfi omnes hilari fronte

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cóptobarint,male tarnen ab protege feruatum eftmam quum poft vldoria nihil prætes

prædas CXGurfionesquefecifTetjCaftrisinterMontanianam amp;nbsp;Atefl:epofitis,amp;milituni partem in RhodigiamPolinefum miiïh,omnibus his locis nuncCæfaris ditionem effet prætexenSjnünc le Gurcéfisliterasexpcdarcimagnas clades afferebat. Neq; iudicium fînem forcitum eft feliciorcm,qüàm medium âtq; prirteipium habuiffet,ob difficultatcs quæ in rerum traólationc extiterunt: quoniam Cæfar nullam aliam pàcis rationem,niU aliquas vrbes rctinerct,amp; pro reliquis maxima pecuniæ vim âeciperet,admittebat:con-trà vero Veneti omnes vrbes petebantjamp; exiguam pccuniaoffcrcbannopinio auté erat Çatholicum regemjquarnuis palam fô hanc concordiam,vt antea quoq; fcccrat,exopta re fingeret,dam tarnen earn difiùaderejdicebantq; illumjquo ditîiciiius res compone-rctur,codcm tempofeBrixiam, quairl prorex à fe,vteum ad pacem propenfioré redde ret, rcrineri affirmans,ad eum vfo; dicm nûquâm Cçfari concedere volueratjCÔcefiffe: cuius rei varias afferebatltur cauflæ ; fiue quod quum Venetos tantopere offendiffet, vt fibicum illis finceram amicitiam deincepsefTe noh pofleccnfcretifiuéquôdfuamin Icalia exiftimationem àtq; potenriani in eo pofitam,vtexercitum ilium aleret, effe ani-maduerteret,quem pecuniæ inopia aliter quàm amicos populos öpprirriendo atq; mul dandojhoftium agros percürrêdo diripiendo^J alere non pöterat. Pontifex igiturreni imperfedamreliquit,amp; pauló poft German! furcim exulum óperaMaranüm raaritimû inForoiulij oppidum occuparunt:deindeMontefalconêceperunt:amp;quamuisVencns Marani,quodfexagintamilliaribus ab vrbe diftatjrecuperandicupidijterra manque id oppugnarint,tarnen Fortuna ipforumvbiq; fimili,ab vtraq; parte cladcm accepcrunt.fo lushoctemporc Rendus Ceres fumrna cum laudeillorum nomeh nóhihil fuftinebat: qui quamuis Cremæ,cuius euftodiæ præerat,peftis amp;nbsp;annonæ penuria no leuis eftctiamp; Mediolaneillcs atq; Hifpanicæ copiæ,ob änni tépeftatê per vicina oppida in hybernis efîent diftfibutæjadco vt ea ciuitas pene effet obfclfa,tarnen repente in Calcihariâ Ber gomenfis agri oppidum irrupit : amp;nbsp;Cæfàrem Fieramufeam cum quadraginragrauisamp; ducentis leuis àrmaturç equitibiis exProfperi Column æturraiSjfudir,amp; fpoliauinpau-cosq; diespoftjrtodu Quintianum ingreffus,Sandæfeucrinæcoraitis vicarium cepit; amp;nbsp;quinquaginta grauisarmaturæ équitésdcbcllaüiti Treuij verbdeeemexProfperi cataphradis.Iil reliqua Italiares hoc ipfo tempore pace fruebantunnifi qubd Adurnij atq; Flifci cilm tribus incolarum millibuSjamp;folie occulto Mediblanenfium duels auxi liOjSpedia atq; alijs oriehtalis litoris locis captis,ad Genuæ mœnia fuccefferuntiféd re male gefta,militum quos eb adduxerant parte,amp; aliquot tormentis amiffis penè dcbcl lad difeefferunt. In Hetfuria quoq; nouarumdiffertfionum initiaäpparueruntiFlorc-dni enim Lucenfes metu pondficis,Petræfandæ àtq; Mutronis reftitutione pacem re-dempturos fpcrantes,moleftia afficcre cæpcrunt: qubd illos eius fœderis, quod clam Pifanis auxiliadantes violauerantbeneficiofrui,minimèæquumefre dicerent: qua de re quum Lucenfes apudpondficem amp;nbsp;Gatholicurh regem iil cuius fideerant expo-ftularent,nec malum auerti cern erent,tandem vt grauiora vitaredr, pondficem arbirru conftituerunt: qui amp;nbsp;àFlorentinis poteftate accepta,huiufmodi fententiam tulit : vt Lu cenfes qui antea Ferrarienfium duci Carfinianäm reftituerant, ilia oppida Florentinis relinqüercnt,amp; inter ipfos perpétua pax atq; fœdus effet. Sub huius anni finem Medio lanenfis atq; Cremonenfis ^gt;-x, quum antea,quia Gómeatüsjam deficere coeperat,nifi intracertumtempus auxilium haberent,deditioncmpàbdeffent, in Mediolanenfium duels poteftatem venerunt;neq; iam aliud quidquam rex Galliç in Italia prætcr Genu-enfem Laternam obtinebat: quam Genuenfes fub eiufdem anni finem euniculis aftis cuertere funt conati:ad quam ligneo pontone triginta cubitorum longo Sç vigintilato, trecentorû hominum capaci, totoq; vttormentorum idibus refifteret,lanei^ tç-mentis munito,accefrerunt: quæ res magno artificio erat fada

atq; inuenta, fed vtin huiusmodi machinis fæpe accidit,periculo fado irrita fuit,

DVODBCIMVS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; nbsp;,

in Çaüia beilum:T'druannie amp;gt;nbsp;'Tornai obßtlio expù^natioà tinted 1/iJ^anos Çailosindttciae: Riftialti Uenetijs incendium: Fortiulij yeua:in-^^‘'^ • ter Anglos nbsp;nbsp;ÇaUospax, eius^ leges : K^luiani tn Çaüia cißlpina progrejpif: ** ƒ ’

Ladouict dtioâecimtÇadia regts obittts, Francifci prttni inattgurattotini^ F enet os eir' Franct/cttm regentfœdus : eitts dem regts tn haltamadttentusteins-dem ad yirCartnianum,^He ad 0quot;. Donatumcnm /felttetijspugna: J^itCediola-nenßtim dncts cnmregepaBto, atqneinCadtam tranßtio: Leonts decimi Francifci régis ^ononia colloquium : C‘gt;^ßris tn Italia progrejjus : pontißcis tn Urntnattumducem helium: Uerona ohßdto •, quomodoeainZJcnetorum , poteßatemredtertt^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .

ÔC ipfo anno in tranfalpinis reglonibus periculofiffima bella, qUæ à me eandem ob caufiam, eademquc breuitate, qua fuperioris anni at-tigi,rccenfebuntur,extiterunt. Hismotibus Angliæ régis,eaæftate Galliæ règni maximis viribus terra marique oppugnandi confilium^ inidum dedit : cuius expeditionis,vtfibiviöloriam faciliorem redde-ret, centum amp;nbsp;viginti aureorum numûm millia Cæfari, vt eoderrt tempore, tribus equitum, amp;nbsp;odo partim Heluetiorum, partim Germanorum peditum millibus in Burgundiam irrumperet, promiferat : Heluetijs quoque vt idem cum Cæfare coniunóti facerent, certam pecuniæ fummam promifit : amp;nbsp;Cæfar vt Bur-gundiæ partem tandiu, dum omnia ftipendia illis penitus perfoluerentur pignoris nomine retinerent,aflentiebatur. Exiftimabat præterea Angliæ rex, Gatholicum re-gem focerum fuum, Cæfaris amp;nbsp;fuo fœderi, queraadmodum femper fe fafturum con-firmarat, adhæfurum: codemque tempore ex finibus fuis bellum Gallis illaturum : id-circoinduciarum ipfius cum Gallixrcgcnuntium,quamuisardorem ad bellum gercii dum non mitigarit, non modo ab ipfo,fed amp;nbsp;ab omnibus Angliæ populis tanta cum in-* dignatione auditum fuir,vt manifcftum fit, nifi Angliæ regis autoritas oblbtiiïet, futurum,vtHifpanus legatus multitudinis impetu trucidaretur : his accedebat Archiducis imperij opportunitas, non tam quiafuos contra Gallos ftipendia accipere nonpro-hibebat,quam quiafe ex eius imperij locis commeatumad Anglorum caftra conuehi permifTurumpromittebat. Contratantos apparatus,grauiflimasqueminas nihil Gal liæ rex, quod ad belli apparatum faceret ,omittebat: ctenim validiflimam clafiemj quain Anglicæopponeret comparabat, atqucvtterrertribuscopijs abundaret, vn-» diquemilitemcolligebat, amp;nbsp;præcipue, quammaximuin pofiet Germanortim pedi-tumnumerum fibicomparare conabatur: Heluetios quoqueanrea rogarat, vtpoft-» tjuamipfumin Italia bellis iuuarcnolcbant,faltem ad Galliæ defenfionem militem concederent: illi verb ad Mediolanenfe imperium firmandum penitus intent!, fe illi, nifi adecclefiæ concordiamrediret : Mediolanenfem arcem quæ nondum dedita erat,defcrerct; amp;nbsp;eius imperij iuribuscedens;fcneque Mediolanum,neque Genu-* am in pofterum tentaturum fponderet, non concefTuros refpondebant* Et vt An-» gliæregipropriarum rerum mctuminijceret, rex, Suffolciæ ducem, tanquam eiiis tegni competitorem in Galliam euocauerat : qua ex re vehementer concitatus An-» glus rex, eius fratrem poftquama Philippo Cafiellæ rege, in Hifpaniam nauigante cius patri traditus fucrat, ad earn vfque diem in careere cuftoditum fecuri percutj

410 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

iuflît. Nequefpcs pacis cum Hifpano rege Galliæ régi deerat ; is etenim rex vbi fœ« dus ihrer illumâc Venctos idum cognouitiMediolatïénfeimperium dcfendipofle diffi fus,ex fuis ab epiftölis miniftris vnum j qüi noua fœderis capita proponeret,in Galli-ammiferât: amp;nbsp;opinio eratjilli, quod Ca:fâfis ätqüd Archi'ducisporentiam fibi Caftel-læadmiriiftrationem perturbare pofle animaduert^ret, GaÜiæ rcgni depreHionem non penitùs pIlcerc.Excifauitpracterea lacobum Scotiae regemjfibi veteri fœdcreiun étum,vt Angliae bellum ihferrct; qui quod Galliæ res aduerfæ, regno fuo pcriciilum afferrenr,multömagis propriacaufla motus,quinquaginta folumrnodo francicoriim millibus,adcomtrieatum amp;nbsp;tormcntariumapparatumabrcge petitis,femagna ala-critate comparabat. Sed tarnen Galliæ rex in his apparatibus, turn quia ad Mcdiola-nenfem expeditionem cortfilia conuerterat,tum ob confuetam ncgligentianl, turn de-nique ob earn,quam exindueijs cum Hifpanorege padis inanitcr audaciam concepe-ratjlentius procefTerat; Angliæ rex multos menfes in his apparatibus confumpfif.nam cum Angli complures annos bcllis caruiflenti amp;nbsp;militiæ ratio longe effet imihutata; arcusque amp;nbsp;armaquibus fuperioribus tcmporibiis vti confueuerant, iam inutiliacf-fenr,rex maximam ai morumjtormentorum, rcrumque ad ea fpedantium copiam com pararc, pedeftres Germariorum copias vtpote bcllis excfeitatas; «Sequia Angli veteri mordpedites tantum in bellum proficifei confueuerant,multos équités conduccre co-gebatur.Ideo non äntcluliummcnfem Angli mare traiecerunncumq; plurcsdies pro-pe Bononiam Belgicam conflinffcnt, Taruannæ ( quod oppidum in Belgarum Hnibus in ijs populis quos Latini MorinOs appel larunt pofitum eft ) caftra admoucruht. Paulo póft rex ipfe qUi in excrcitu fuo in vniuerfum qumq; equitum ad pugnam, amp;nbsp;fupra qua-draginta peditum milliahabebat, traiecit; his copijs metati veteri Anglorum more, foflis,carris,alijsque ligneis feptis,arque circumcirca tormentis caftra muniérunt,vt intra alicuius oppidi mœnia elfe vidcrentur i oppidum multis ex partibus tormentis verberabant, cuniunculosque agebant ; fedvirtute,tantis apparatibus, ferocitatis-ûefuæfamæ nequaquam refpondentes, ab oppugilatione abftinebant. Inipfoop* pidojprætcrtormehtorum ingentemapparatum eraht ducenti amp;nbsp;quinquaginta cata-phracii, amp;duopeditum millia,paruumquidem præft^ium,fednon absque auxilij fpci quoniam Galliærex,conftitutocxerCitu inquoeflent duOmillia amp;nbsp;quingenti cata-phradi,decem Germanorum peditum millia fub Gheldrcnfium duels imperio,amp; totidem Gallorum peditum, comparando folliciteincumbensi vtex propinquo loco obfefforum fpCrn foueret, Ambianum vencrat :■ illicnim prætcrcùmmeatUS dc-fedtum ( co enim, excepto pane, Tamarina non fatis inftruda fuerat) metoentes, dies nodesque hoftilem exercitum tormentis infeftabant, àquibus occifus fuit fum-mus rcgiæmagifter,amp; Talbotho Caletij præfedo crus ablatum ; Regem Taruannæ periculum vehementer angebat; fed quia fero amp;nbsp;Gallica negligentia fe compararc cæperat,atque etiam ob Germanorum peditiimdifficultatem, nondum copias omnes collcgerat:itaque omni ratione pugnam cum hofte vitaredècfeuerat; quoniam 11 vi-dus fuiffet, vniuerfum Galliæ regnum in manifeftilfimum diferimen conieciflet: cui rei plurimuni hyemem, in illis frigidis regionibus iam ferè inftantem profuturam confi debat: led vbi copiæ omnes conuenerc,eas fub Longauillæ,qut alio nomine Rotellini marchio appcllabatur, ex regia ftirpe prineipis,amp; regiæ nobilitatis præfedo, nec non amp;Paliciæ imperio , Here locum Taruannæ proximum cum huiufmodimandatis mi-fit, vtquamuis prœlij occalloncfubterfugicntcs^circumiedisoppidis quibUs eadcm negligentia,ad earn vfq; horam no fatis profpedu fuerat,municndisamp; prçlidio atq; có-mcatu fi qua ratione poffent.Taruannç introdUccndo,opcra datent: quodeû pór fe diffi eile efFet,exigüaducûcôcordiadtfîiciliüs reddebatunquorû vterq;,alterqüidé obgCriC ris nobilitaté, alter verO ob Iongû bellicarûrerum vfum llbiimpcrij fumma arrogabat; fedtamen quum qui Taruannç étant,militû auxiliû peterent,ab ca parte quæ magisiab Angtoi û caftris diftabat5milleamp; quingéti cataphradii accelfcruntidC quû oppidariitôf-mentis tria Anglorû millia,qui itinera quædâoblîdebanr,-ita verbCralfentjVt eis irtipc* dimeto elfe nô pofsét,nec reliquus cxercitus quibusdâ aggeribus atq; folfis ab oppi-danis ladis,obftâtibus, eos prohibcrepoiret,Frôtalia,mihtum dux auportâ profeâus oduaginta

oâtuagintagraüisarmaturæ équités abfquecquis vcipfi peûcrantintroduxit : quo fado cum reliquis copijs incolumis abiuit: eodem modo cotnmcatum fi fccum habuif-fent introducere potuifTent : qua re Galli duces audaciores fadi, alio die cum magna commeatus copia, vt eodem modo introducerentacccfTeruntzfcd Angli ca re præuifa, noua munitione ab eaparte fada,illos appropinquate no permiferunnamp;infuper equi-tatum fuunl cum quindecim Germartoru peditum millibus,qui redeuntibus viam prç-cluderent miferunt; ita,dum illi nihilfiifpicantes redeunt,quum iam vt commodius in-cedercnt paruos cquos confcendilTcnt, vt hoftium impetum fenferunt,ftatim nulla de-i fenfione fada,fugæ fe dederunt: qua in pcrturbatione trececos cataphrados Galli ami ferunt; cum quibus capti fuere Longauilla,Baiardus,Folietta, amp;nbsp;multi alij clari viri; ca-ptusfueratetiamPalicia, fed forte fortuna euafit : opinio eft,fi vidoria vti nouiflcnr, aditùmfibiadGalIiæregrtum occupandum patefacere potuifle : retrocnimGerma-norum validum agmen cataphrados fequurum fubftiterat:quo debcllatö,tanta alFere-batur Gallico exercitui clades , vtceitum fir regem, primo huius rei nuntio accepto, qiium hos quoq; debellatos credcret, rcru fuarum defperatione dudum,cum mifcris querelis atq; fletibus, iam de fuga in Britanniam citeriore cogitaffe; fed Angli,equitib» in fugam conicdis,de Taruanna capienda cogitates, figna amp;nbsp;captiuos ante mœnia du-xerut: quare milites qui Taurannæ erant auxillj fpe amifla,quum German! extrema co-mcatus penuriam fine fpe fuftinere nollent, nifi intra biduum auxiliumacciperent, vc cum fuis equis incolumes exirent,pa6h funt. Neq; vlli dubium eft,’quin obfidio circi-tcr quinquaginta dies ab illis pcrpefla,Gallix rcgi admodum falutaris fuerit. Venerat ante paucos dies in Angloru caftra Maximilianus i caq; loca rccognouit,in quibus,fibi ipfe nuncdiflimilis, olim adolefcens Ludouici XI Galliæ regis exercitum tanta cû gloria debellarat; dum ibi fuit,exercitus excius imperio pendebat. Nec verb in hac parte tantu Galliç regis res fluduabantfimo maiori periculo.ab Heluetijs moleftia afficieban tuiiquorum multitudo, vt Galliæ rex Mediolanenfis irrip erij iuribus cederet,defideri(gt; flagrans, ideoq; donee id faceret,incredibili aduerfus eUm odio accenft, multas priua torii Lucernæ ciuiû domos,quos Galliæ regis rebus immodicè fauere fufpîcabatur,in-cenderat : amp;nbsp;aifiduè fimili fulpicioUe notatos perfequens, omnes prçcipuos,penfiones iuas fe in commune pofituros, iurare coegerandeindearmis publico decreto fumptis, numero ad viginti millia fere populatim, torrnentis amp;nbsp;mille equitibus à Cæfare, qui vel fua varietate, vel quod illos fufpedos haberet, quamuis id amp;nbsp;Angliæ rcgi, amp;ipfis promifiiret,ipfemet cum illis ire noluit, acceptis,in Burgundiam irruperunt ; amp;nbsp;ad Di-uionemBurgundiæ primariam vrbem,vbi eratTramollia cum mille cataphradis amp;fex peditum millibus,caftra admouerutxumqi multitudo ne qua ab ducibus, qui iam cum Gallis colloqUio habere incipiebant^ fraus ficrct,verita,tormcnta accepiftet,ciuitatcni verberare cæperuncdc cuius defenfione non parum dubius Tramollia, ad extrema re-media decurrens,ftatim regio mandato no expedato, cum eis conuenit,ea lege, vtrex Mediolanenfis imperij iuribus cederct; amp;nbsp;cerris temporibus fexcenta aureoru numûm millia ipfis perfolucretjatq; eius rei fidem, quatuor obfides daros magnosq; viros de-dit : neq; Heluetij fe vlli rei obftrinxerunt,nifi vt ad proprias domos redirennex quo in pofterum Galliç regis amici efle non cogebantunimo licebat eisquotiescunq; vcllentj in regnum eius iteru ihuadere. Iraq; obhdib. acccptiSjillico difccfterunt:quod aut fine Angliæ rege conuenerant j earn cauflam afferebannquod promiffam ab eo pecunia ad diem didânô accepilfent.Hanc padione Galliæ regno faluté attulifle pleriq; cxiftima-runtmam Diuione capto, in Heluctioru poteftate crat,abfq; vllo impedimento ad Lu-tetiæ portas vfq; excurrerc:amp; vcrifimile erat,Angliç rcgê,Sómafluuio traiedo,fcfe illis adiunduru fuifle ; quod Galli prohibere no potcrant: nam quu tunc temporis no plus quàm fex Germanoru peditum millia haberent, nec dum Gheldrenfiu dux aductaffeti oppidis inclufi effc cogebantur ; amp;nihilöminusrcgimoleftiflïmum fuit,amp; de Tramollia,ob promiflæ pecuniæ fummâ,amp; multö magis,quód fe ad iuriura ceffioné,rem nimis gi'auem,amp; cius regni amplitudine amp;nbsp;gloria indigna obligaflet, veheméter querebatur; idcirco quamuis periculum fi Heluctij indignât! denuO erumperét, grauiflimü effet futurum,nihilominus hyemis prop!nquitacc,amp; quód non facile tam cito iteru çonuenirc

poffcntjfrCtus; ccrtus praeterca vel extrema potius pericula fubire, quam vt fc eius inSquot; perij,quod mirum in modum a^^petebatiure priuaret, non comprobare ftatuitifed nona eis capita proponere cjepit; a quibus illi alieniflimi,minabanturgt;nifi eonfirmatio intra ccrtum tempus adferretutjfe obfides intcrfeduros. Taruanna, quam Archidux ad fe veteri quodam iurc pertinere dicebat, Anglise vcro rcx,vt iufto bello parta ad fc tra-hebat,capta, Czfari amp;nbsp;ip fijVt dilTenfionum femina extinguerentur,vifum eft,quamuis idpadionCjCumTaruannenfibusfaótavetitum fuifTet, mœniadiruere. Caefardeinde ftadm Anglos,ex eo quod re ipfa in illis compcrerat,rei bellicç parum pcritos,amp; teme-rarios elTc alTercnSjab exercitu difceflit.Taruanna,Angliç rex ad Tornacû munitilTima, opulcnti/fimam,amp; veteri propenfione Gallorumrcgum amantiflimavrbem, fed Arch» duels regione cindam, quæq; earn ob cauïïam à Gallis dum in campeftribus locis fupc riorcs non eflent,opem accipcrc nonpoterat,obfidenda exercitu duxit;qu3cres Gallic regi gratilfimafuit:metucbat enim, ne potiores regni fui partes petcret; quod ipfum in multas difficultates coniecifTct: nam ctfi iâ validum exercitu collegcrat (habebatenin» prxtcr quingentos cataphrados, quos in Quintini fani præfidio collocarat, duo cata-phradorum millia,odingcntos Epyrotasleuis armaturae équités, decern Germanorö peditum millia, mille Heluetios, amp;nbsp;odo Gallorum peditum millia) longé tarnen major erat Angl orum exercitus ,in quern quum quotidie noui milites concurrerent, publica fama oduaginta militum millia elTe ferebantur: quocircarcx,cum paruamBono-niæ, amp;reliquaî trans Sommam pofitaeregionis, quo fe anglos conuerfuros metuebar, tuendæ fpem haberet, Abeuillæ, Ambiani,reliquorumq; quæ ad Somma funt oppido-rum dcfenfioni,amp; vt eius fluminis tranfitu eos prohibcret,ficque donee aut hybernum tempus adeflet, autScotiæ régis bellum, in quo magnam fpem habebat, aliquem fru-dum pareret,moram traheret, operam dabat : atqueinterca eius copiæ, ne hofti tran-fitumliberumrclinquerent, fccundum Sommam incedebant. Huius Anglorumcenè militaribus viris, tantoque exercitu indigni confilij, aut Caefaris, qui fi caperetur,cam vel tunc,vel temporis fucccflii,in nepotis ad quern iure fpedare aicbat,poteftatcmpcr-uenire pofle fperaret,fuafiones;aut quod fi alia loca pctijflent,commeatus penuria,aut neabhoftibus auxilioiuuarentur,mctuerenf,incauira fuificcreditufuit. Tornacenfes quum externum militem non habcrent, amp;auxilij nulla fpes effet,mœniaque pluribuS ex partibus tormentis verberarentur, non diu reftiterunt : verùm vt fe ciuiumque Fortunas à calamitateredimercnt, mille aurilibraspadj,deditioncmfecerunt. Necalibi Gallorum fortunafe fe magis benignamoftendebati quoniam rexScotiajprcElio cum Anglico exercitu in quo erat Catharina Angliaercgina, congreffus, maxima cum oc-cidionevidusfuit : eo namquein prceliofupra duodecimScotorummillia, vnacum ipfo,amp; filio ex concubina nato , Andrear fani Archiepifeopo , multisque alijseius regni antiftitibus atque nobilibus viris ceciderunt. Poftquas vidorias, cum iamO-dobris menfis finis adeffet, Anglus rex, magno præfidio Tornaci rclido, Germanis-^lue equitibus ac peditibus dimilfis, nullum ex bello tantis apparatibus atque fum-ptu incredibili confedo frudura,prxter Tornacum captum referens ( Taruanna c-nim mœnibus fpoliata, inGallix régis potcftaterclinqucbatur) in Angliam redijr. Impulit eum ad mare traijeiendum, quod quum in frigidiflimis illis regionibus non vitra bellum geripoffet, tanto cumfumptu ibi hærere erat inutile ; amp;præterea, denoui Scoriae regis pupilli, fororis fuæ filij,adminiftratione conftituenda,quó etiam Albani« dux ex cadé regia ftirpe natus profedus erar,cogitabat. Ob cuius difeeffum Galliaercx Germanis peditibus retentis,reliquum exercitum omnem dimifinpraefentium quidem periculorum cura, fed non grauiorum in proximum annum metu liberatus: quoniarex Angliæ multis cum minis ex Gallia profedus, feproximaaeftate reuerfurum affcrcbat, imo ne tarn fcro belli initiumfaceret, iamnouos apparatus moliebatur:fciebat etiam inCaefare candem in fe voluntatem effc; amp;vcrcbaturne Catholicus rex, qui varijs modis inducias fadas cxcufauerat, quo minusillosàfepenitùs alienarct, vnacum illis arma caperet ; cuius etiam rei magna extabant indicia: fuerant enim liter« qux-damabilloregeadfuumapudCæfarem legatum feriptæ intercept«, in quibus ani-mum à verbis,quibus fempcr belli cótra Chriftiani nominis hoftes gerendi,amp; ad Hicro ‘folymitanam

L I B E R D V o D E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;425

foïymitanamcxpcdidoncmproficifcendi 5 fe vehementi defiderio ardereprxfe ferre confueuerat, admodum alienum oftendens;vt coniundis viribus opcram darent,quo Mediolanenfe imperium , ad Ferdinahdum communem nepotem Archiducis mino- ' rem natu fratrem perueniret, proponebanortendebatque hoe fa6lo,ipfos reliquæ Ita-lise leges daturos : Sc Cæfari, äuxilijs pracfertim fuis coniundis, quod poft vxoris obi-tura femper exoptaucrat, pontifîcatum adipifei facile fore: quo adcpto,Cæfaream co-ronam Archiduci traderet. Sed tarnen res tarn graues, nifi tempore amp;nbsp;occafionibus baud perfici pofte ad extremum addebat. Notum etiam Galliae regi erat Heluetiorum, quibus ampliflimas conditiones offerebat in fe animos, nulla ex parte mitigari ; imo recenter, quia obfides aTramollia dati, ne rege promifla non feruante capite pleólc-rentur, veriti, clam in Germaniam aufugerant,irritatos fuifte ; ex quo iure vercbatur, nevcliam ,velfaltemproximo anno, totaliatum molcftiarum fuarumoccafionc, in Burgundiam autin Delphinatum impetum facerent : Hae anguftiæ aliqua ex parte in cauflafuerunt, vtfacrarumrerum concordia pontifici aftentiretur.-cuiuspraecipuum caput erat, vt Pifanum concilium fundings tolleretur : quae res multos menfes agitata, varia impedimenta habebat; praefertim vero ea,quæ vel ex cius concilij audoritatc, vel contra pontificis audoritatem aéfa fuerant : quæprobare , pontificiadignitatcindi-gniflimura videbaturdjs verb improbatis, non erat dubium, quin maxima confufio effet fecutura : earn ob rem tribus cardinalibus ea cura demandata fuerat, vt quanara ra-tionchuicmalo obuiam iri poftet cogitarent : nonnihil etiam difficultatis illud affe-rebat, quod regem nifi id petcrct, cenfurisliberari,haud aequunl videbatur: rexau-temne libiatque Galliæregnofchifmatici (ficenimappellant) notaminureret,idfc petiturum negabat. Sed tandem rex abhacmolcftia defatigatus, amp;nbsp;omnium regni fuipopulorum, quiecclefiæRomanærcconciliari fummopere cupiebant, voluntate cxcruciatus, reginæctiam ,quæ femper ab his controuerfijs alieniftimafuerat, precibus impulfus , pontificis voluntati cedcre ftatuit : neque id fine aliqua fpe,pontificcni hac controuerfia fublata, qucmadmodumartificiofèei fpemfecerat, fc ab ipfius rebus minime alienum declaraturumzquamuis ad veteres offenfiones noua acceftifletî quoniam pontifex,Scotiæ regi, ne Angliæ moleftus effet per epiftolam imperarat; ni-hilominus in odauo Lateranenfis concilij confeffu, quifubannifinemfuit, Galli« regis procuratores, ipfius nomine ciusque mandato oftenfo , Pifanum conciliabu-lumfuntdeteftati, amp;Lateranenficoncilioadhæferunt; amp;fexantiftitcs,ex ijsquiPi-fano interfuerant, Romam vttotius Gallican« ccclefiæ nomine idem facerent, amp;nbsp;in-luper alios quoque antiftites, qui de pragmatica fandione eo animo, vt concilij fen-tentiæfc fubmitterent, difputarcnt, venturos promiferunt; à quo in eodem confeflu omnium quæ contra Romanam ccclefiam commififtent, ampliffimam veniam funt adepth Hæc anno dccimo tertio fupra millefimum amp;quingentefimum, in Italia, Gallia amp;nbsp;Anglia funt gefta.Sequentis anni initio, Anna Galliç regina,que vix dum tantope reexoptataecclefiæconcordiaguftauit, obijt : quæ certè fuit regina admodumpræ-clara acreligiofa; obijt autem maximo cum totiusregni amp;fuorumBritanniæciterio-ris populorum moerorc. Galliæ regno ad ecclefiæ Romanæ obedientiam reuocato, Pifanique concilij audoritate amp;nbsp;nomine iam vbique extindo, nonnulli ex ijs qui Galliæ regis potentiam formidarant commoueri, amp;nbsp;ne eadenl nimium deprimeretur,vcre-ricæperunt: amp;præfcrtimpontifex,quietfi Mediolanenfe imperium ab illo nonre-cuperari cuperet,nihilominus veritus,ne rex tot periculis territus,amp; fuperioris anni rebus ante oculos verfantibus, ad pacem cum Cæfare quemadmodum aftiduèexCæ-faris voluntate, Catholicusrexmolicbâturiquo,filiavnicxillorumregumnepotibu$ defponfa, Mediolanenfe imperium ei dotis nomine concederet, ineundam præ-ceps rueret, Heluetijs fuadere cæpit, cauerent,ne nimio in Galliæ regem odio,eo eum adigerent, vt confilium, non minus ipfisquàm fibi perniciofum caperetmam cum amp;i-pfifcirent, quàm malèineos effent CæfarrexqueCatholicusaffedî,amp; pacem quailli Mediolanenfe imperium adipifeerentur, non minus ipforum libertati atq; autoritati, quàm ecclefiæ,amp; totius Italiæ libertati periculofam forejdebere quidem in eadem fen-tentia permanerc,vt Mediolanenfe imperium à Galliæ rege reeuperari non paterenturj.

fed amp;nbsp;îllud cauendum elfe, ne (vt fæpe in rebus humanis accidit)vnius extremi vîtandi nimio ftudio, in aliud æquè, amp;nbsp;fortafTe magis periculofum arque pcrniciofum incurre-rent: vel ne fupra quàm opus effet, vtillud imperium in Galliæ regis poteftatemnon rediretcauentes ,in cauffa effent,vttanto maiori omnium periculo atq; pernitic,quanto minus, qui illis obfifteret inueniri poffet, quàm qui Gadliæ regis potentiam refrin-geretinuentus erat, in aliorum manus deueniret: debere Heluetiorum rempublicam, quumtoc præclarc geftis rebus nobiliflimisquevidorijs nomen fuum in bcllicis arti-bus ad cœlum vfquc extulerit,ex praefenti rcrum ftatu futura pericula prouidendo, ijs-^ue prudentia Sc confüio occurrendo ,neque res eo vnde nin armorum fcrocitate atq; virtute reftitui non poflint,rucrc permittendo, conari vt id pacis artibus nô minus illu-ftre reddatur : in bellis enim vtcxcmplis omnium temporum edocemur,fæpe euenire, vthominum virtus nimia fortunæ potentia opprimatur : melius confilium effe Diuio-nenfem padionem aliqua ex parte moderari,cum præfcrtim rex maiorem pecuniæ fum mam,amp; trium annorum cum Mediolanenfi imperioinduciasofferret, modoiuribus fuis cedere non cogerctur : quac res cum fpccic maior fît,quàm re ipfa( quotiefeunq; e-nimregieiusrecuperandi occafîo daretur,ipfa ceffio nonplus quàm ipfemet vellet ingt; pedimenti effet allatura)nô debere eius gratia res in tantum diferimen vocari. Et vicif-Îîm Galliæ regem, vt maioris incomodi vitandi gratia potius paftionem Diuione fada comprobare,quàm proxima æfîate tot hoftesintra regni fui fines expeûare vellet,vali-disrationibus hortabatur. Sapientisprincipis effe, vtmaiuspericulum vitetur, minus malum tanquam bonum amp;nbsp;vtile ampledi ; nec vnius periculi aut incomodi declinandi gratia,in aliud grauius ignominiofîusq; incurrendû:quam enim laudê fîbi côpararet, fi A ijs qui natura ipfîus hoftes funt,quiq; ipfum tot fraudib.circumuencrunt,Mediolanenfc imperium tam manifefta abiedi animi nota concederet?quara quitem,quamùe fecuri-tatem fîbi promittere poffet,exiftimatione fuaaded imminuta, eorumq; qui nihil aliud quàm Galliæ regnû euertere ac delete dies nodesq; cogitant,potentia auda? à quibus ipfemet feirer,nulla promiffione,nulla fide, nullo deniq; iurejurando fe tutû fore,vtgr3 uiflimo fuo detrimento præteriti têporis ratione edodus erat:durum quidê effe de fuo iure decedere,fed infamia minore;quôd aduerfarij eius exiguo feripro nihilo potentio res redderentur; cumq; ea promiffio abfq; ipfîus confenfu ab eius miniftris fada fuerit, cam ipfîus ab initio voluntatem fuiffe minime dici poffejfed maiorem tarnen ad capro miffaferuandaexcufationemhabcrc,quafipromiflîs,amp;aliquafidciobfcruationecoga tunneminem effequincfciar,quanto periculo,ea padionc tune Galliç regnum fitlibc-ratum:quod Heluetios alijs conditionibus in fententiam fuam pcrtraherc conaretur,id fe laudareffe quoq; vtob regni ipfîus fccuritatera,aliqua concordiæ ratio inter ipfos in-ueniatur, denderiodudum,omni ftudio atq; officij genere in idincumbcrc,vtHclue' tios ad eius voluntatem fledat: fed fî illi pertinaccs effe vellcnt,paternè ipfum hottari, vt temporibus arque neccffitati parère velit, cum alias ob cauffas omîtes, turn ne fe ab hoftium fœderc difeedendi exeufatione priuct. Has rationes rex veras effe cognofce-bat (etfî pontifieem fuafionibus tacite minas iinmifcuiffcquererctur)amp; fîbi aliquod confiliuntquo hoftium numerus minucretur, neceffariö capiendumfatebatur, fedo-ninia potius pcrieula fubire , quant à Mediolanfîs impcrij iure difcedere, in animo fixumhabebat; atque ad idem ilium omnisregius Senatus,amp;vniuerfaaulahortaba-tur: quibus etfî bella ab rege deinde in Italia geri moleftiflimum fuiffet,nihilominus cum Galliæregnidignitatisrationcmhaberent, ilium, tam turpiter ccderecogi, longé ntoleftius crat. Haud abfîmilis pertinacia in Heluetiorum comitijs cernebatun quibus ctfi rexquadringenra aureorum numum milliain præfentia , amp;nbsp;deinde varijs temporibus odingenta millia fe perfoluturum polliceretur , amp;nbsp;cardinalis Sedu-nenfîs , niultiquc ex præcipuis viris ,imminens periculum, fî Galliæ rex cuutCæ-fare amp;cum rege Catholico confpiraret, animaduertentes , ad has conditiones ac-cipiendas propenderent, tarnen multitudo Gallico nomini infenfîffima , quæ^uc tot vidorijs elata , fc contra reliquorum principum omnium confpirantem potentiam , Mediolanenfe imperiumtueripoffeexiftimabat ;namamp;apud eant Sedunen. fisautoritasntultùmiam eratimminuta; amp;nbsp;reliqui duces obauuuas peufiones qu3.j

à Franco accipere folebant fufpeóki, pertinaciffimè,vt Diuionenfis paâto confîrmare-tur,inftabat: quin ctiam maxima temeritate concitata, de Burgundia dciluoinuaden-daagebatjquamuis Sedunenfis,amp;rcliqui duces,non quidcm aperta autorkate, fed va-lijs artibus,rationibusq; obliquis, hüie deliberationi fe opponentes,rcrri cx vnis comt-tijsinaliaprotrahebant: quocircarcx Galliae ab illisneclæfus,nec tutus,affihkatis cum Catholico rege negotium non intermittebat i iii quo,vt öc alias, præcipua difficultas e-rat, vtrum puella apud patrcm,an apud focerum, tempus ad matrimonium perßcien-dum aptum expedare deberet : fi enim pater earn retineret,Cæfar nullam fibi fei perfi-ciendæ fecuritatem habere videbatur ; amp;nbsp;fex,dumäliquafpes effet,huius negötij fa-mam,quam ipfe fiudlofè diuulgabat,pofre aliorum animos fua ip forum commoda fpe-dantes, fuo proprio beneficio mitigare,impcdimenta quæ exoriebantur libentef foue-bat. Venit ad eiim Quintana,Catholiciregis ab epiftolis minifter,is qui eafdé ob cauf-fas amp;nbsp;fuperiore anno apud eum fueratjdeinde ex eins confenfu ad Cæfarcm profedus, denuö ad Galliæ regem redijt: ad cuius reditum,quô commodius pacis impedimenta to'li pofTentjtex amp;nbsp;Qnintana,Catholici régis nömine,inducias fuperiore anno fadas, inakerum annum ijldcm legibus prorogarüt: quibus occulte admodüadiundum fuit, vttoto induciarum tempore,Galliæ régi Mediolanenfe imperiû infeftàre non licerct: quæ códitio ncq; Genuam,ncq; Affam copledebätur.-quod caput ab ipfo occultatum, ab Hifpano per toram Hifpaniam promulgatum,amp; folemni ritu proclamatum fuir, ho-minibus interca,huius ne affirmatio, an illius negatio verior cfret,incertis. Fuit eadem in padionc Cæfariamp; Angliæ régi, quos ambos Quintana in cam confenfuros aJfir-mabat,trimcftretempus,fi adiungivellcnt, referuatum : quod,quantum ad Angliæ re-gem attinebatjvanum erat, fed Cæfari Aragoniæ rex , quifempcr bellum ab Hifpania proculrcmoucre decreuerat, connubium,quo de agebatur,alia meliori ratione impe-trari non poffe perfuaferat. Auxit hæc prorogatio pontificis fufpitionein,ne inter hofee tres principes, maiorum rcrum aditaliæ pcrniciem confilia,autiam initajaut propin-qua effent : fed cum no ideó à priori fententia,communi videlicet libeftati valdc perni ciofum fore,no modo fi Mediolanenfe imperium inC^faris amp;nbsp;Hifpani poteffatem ve-niretjfed etiam (i ab Galliæ rege recuperaretur,fibi difeedendum duceretjita progredij amp;res ponderare,vc ea inftrumcnta,quæ ex vna parte prodeffenr,cx altera nô obeffent, ci difficillimum erat; cum pcriculorum altcrum cx Galliæ regis depreflione, atq; metui alterum cx ciufdem potcntiaamp; fecuritate exifteret : quarc ,vt cum regem hac cum illis regibus pacifeendi nccefïîtate liberaret, Heluetios,qulbus hæ induciæ fufpedæerantj vt cum iilo conucnircntjhortari non definebat: atq; vt in quemuis euentura, aditüm illi inkaliam intcrcludCret, de Concordia inter Cæfarcm amp;nbsp;Senatum venctum plufquam vnquam antca laborabat;fed is quod Cæfaris in eis oppidis quæ retinebar, res induci)S f rmari ceirfcrcr,conflanti animo, aut integram pacem faccre, aut in armis perfeucrai c ftamcbat; nullocafu,nulloûe infortunio abhacanlmimagnkudine dimotus:nâpræter tot decrimenta,totq; rcs bello in féliciter geftas; prætcrqj id,quod Galliæ regem co anno inkaliam excrcitummiffurumeffefpcrare non poterat,cumetiam, vclcœliiram, vel fortuitos cafus,qui ex fortunæ poteffate pendent,âduerfos haberet,eius anfii initio periculofiflimum incendium Venetijs fuerat:quodnôdu ab Riuiaki ponte mitio Erdo, Aquiîonibus cius impetum augentibus , nulla hominum diligentia laboreûe fieri po-tuk.quinin longiffimum tradum fiamma pcruagata,eius vrbis frequentiffimam opulen tiffimamq; regionem incenderki Pontificis de pace interccffione,ipfe denuo inter Cæ-fàrem amp;nbsp;illos arbitcr,nullo certo tenipore præfcripto, cumq; ampla amp;nbsp;minime definità poteftate eft conftitutusjfed tarnen cû occulta promilfione,ipfiufmct chirographo con-firmata,fc abfq; vniufcuiufq; confenfu fententianon effe laturum: hoc copromiffo co-’ fedo,vtriqi parti,ab armis abftinerct,breui epiftoIaimperaukjcuiHifpani atq; Germa-niparum obtemperarütmam Hifpani, qui in Polinefo Rhodigina, atq; Atefte in hyber-nis erant,omncm circumiedam regioné diripuerût; amp;prorcx milkcsVicetiam mifit,vt quo tempore fententia pronuntiaretur, ipfe in eius poffeffione inueniretur. Frangipa-nius quoqî codé tempore Foroiuliêfîbus multa intulit damna ; amp;nbsp;Venetis no cauentib* Gcrmani nonnullorû exulum côfpiratione, Maranum,maritimû in Furoîulij oppidutrt

pröpeAquileiamceperunt:idcirco Veneti Baldaflarem Scipionium , cum certomili-tum numero,amp; Hieronymum Sauornianum cum multis afijs agreftibus terrëftri itinere co miferunc ; quibus oppidum obfidentibus, amp;nbsp;à mari clafTe idem oppugnantc,quin-genci Germani équités,amp; duo peditum raillia oppidanis auxilio venerunt; quorum ad-iientu qui intus erant eruptione in Venetos faóta, eos non parua cum occidione fude-runt,amp; tormentaceperunt : quin etiam ab aliquot nauibus,eis triremis vna,cum multis alijs nauigijs adempta fuinpoft quam vidoriam, Monfalconem quoq; vi obtinucrurtt. Maranenfibus copijs poft paucos dies additi funtquadringenti équités,amp; mille ac du-centi Germani pedites, qui Vicctiæfuêrant; hiq; alijs peditibus atq; equitibus,qui recenter in Forumiulij vénérant coniun(fti,to tarn regionem percurrebantddeô Malatcfta Solianenfis eius regionis præfcôtus,cuin fcxcentis equitibus amp;nbsp;duobus peditum milli-bus, amp;nbsp;Hieronymus Sauornianus cum duobus regionis incolarum millibus,quife Vti-num quod illis refiftere non poflent, contulerant, vbicunque poterant opem ferentes, Liquentiam fluuium traiccerunnfed Germani in duas acics diuifi,Feitrio ab altera oc-cupato, armaper circumicólam regionem circumferebannat Veneti,qui itinera omnia obfederant, in alteram illorum aciem ßaffiani,vbi imparatos eos offenderunt, impref-fione fada, cum numero inferiores eflcntjCX quingentis(tot enim erant)trccentos pedites cçcidcrunt, multisq; militibus, amp;nbsp;ducibus captis,eos fudcrunt:altera Germano-rum acies ad Ofopium, in afperi montis verticc fitum caftra pofucrat; vbi quum arcem tormentis verberaftent, amp;nbsp;oppugnationem fæpius fruftra tentaflcnt,aquæ penuria qua intus laborabatur freti, deditione capi pofte rati,ad obfidione funt conuerfided quum aquaruip incommodocœli benignitate profpcólum eftet (illis namq; diebus crebriamp; copiofi imbres fuerunt)denuô oppugnationc funt aggrefli, fed fruftra;adeô vt amp;nbsp;expu-gnationis amp;nbsp;obfidionis fpe amifta, inde caftra moucrint.Hæc pontifici erant moleftiifi-ma; fed longe moleftius erat,quod nullam concordiae rationcm inueniret,quæ vtrique parti fatisfaceretmam ex crebra rerum mutatione, quum fpes ex illarum progreflibus mutarentur, faótum erat,vt cum Cæfar Verona retenta Vicetiam vellet relinquere,Veneti nifi Verona reftituerctur,pacc recufarinncum veto Veneti tot calamitatibus cocuf-ft,fola Vicctiacotenti erant, Caîfar Verona non coritcntus,Vicctiaquoq;vcllct:quibus difficultatibusfeftus pontifex, ctfi fententia fuam minime probata iri exiftimarct, tame ne ipiius culpa efte vidcretur,pacem inter illoseftedebcre pronuntiauit,ealege,vtfta-tim vtrinq; armadeponerentur; fibi pacis leges intra annum declarandi facultatecon-feruata:quæpax, amp;arraorumdepofttio,Hifpanumquoc|; comprehenderet:CxfarVi-cctiam,amp; quicquid ipfe atq; Hifpani in Patauino amp;nbsp;Taurifino agro poftidebant; iferaq; Veneti Cremam,in ipiius manusdcpoiitinominc:rciiqua,adfenrentiæ vfq; promulga-tionem quifq;, vt pofftdebat, iicobtineret:hancfcntentiam intramenfemomnes con-firmarent: quo fado Veneti tunc Cæfu i vigintiquinq; aureorum naunûm millia,amp; toti-dem intra tres proximos menfes rcpræfentarent ; quod ft fententiam latam non omnes \ comprobarent, eanullaefte intelligcrctur. hanc ille nouam diiudicandi ratio'nem, vt ncutn parti difpliccrct,eft fequutus;amp;: quia qui Hifpani régis nomine comprobandiia-CLiltatem haberct ( etfi cius orator ilium afteniurum promitteret) ncmoaderat, tantum vnicuiq; ad ratum habendum temporis concclfit, vt mitti mandatum poft'enfed quum Veneti ratum habere baud ftatuiftent( eodem enim tempore pacis leges dcclarari volu iftent)irritum fuit indicium.Interca illorum in Crcmæ,quæ intus pcftilcnria,amp; annom« penuria, amp;nbsp;foris hoflilioblidionc vcxabatur,defenfionc res profpere cedebannab vna nanq; parte Profper Colurnna,cum ducentis grauis,duccntis Scquinquagintaleuis ar-raaturæ equitibus,amp; duobus peditum millibus,Efencngura,ab altera Vmbrianum Sil-uius Sabellus cum fua cquitum turma, amp;duobus peditum millibus,vcnerat: vterque vero locus duo millia paifuum à Crcmadiftabar;vndcfæpc milites ad leuia cujm hoftb bus proelia committenda erumpebant:qui dum in Vmbriani caftris incauti fedenr, Ren tins Ceres nodu cum militum fuoru parte egrelfus, caftris expugnatis, multisq; peditibus cæfîs, cos fudit: quamobrem Profper luas copias longius abduxit; amp;nbsp;póft paucos dies Rentius,Abduæcx aquarum depreïïione traijciendæ occaîionein naótus,Caftil!io nein in Laudenfi agro profeCtus, quinquaginta grauis armaturæ equites,qui illic erant . dcbcl“

debellauintantamq» lauderÄ ex his tarn fecundis,tamq; induftrijs rebus gcftis rctulit,vt communiomnium confenfu,iam inter fummos totius Italiæduees numcraretunVene-ti deinde lulijforum recuperate ftatuerunt, ideoque Aluiannmcum ducentis grauisj quadringentis leuis armaturç equitibus amp;nbsp;feptingentis pcditibus eo miferunnqui Por-lumnaonis verfusjVbi Germanorüm pars eratjinCedenSjipfius expediti équités qui prç currebant,Rizzano duci germano, qui ducentos grauis arrnaturæ,amp; trccentos expedi-tos équités fecum habebat, ante oppidum occurrentes, cUm co confertis naanibus re-* pellebantunfed Aluiano cum reliquis copijs fuperucnicntc,acre certamen eft cæptum; cuius exitus donee Rizzanus vulnere in facie accepto à MalateftaSolliano captuseft, dubius fuit. Milites fuh ad Portumnaonis confugerunt ; fed de oppido tuendo dubi-tantesaufugerunt, amp;nbsp;oppidum defertum, cum multorum incoiarum cxdedireptum fuit. Deinde Aluianus Ofopium denuo ab Frangipanio, atqueabaltera Germanorüm legione obfeifum contendit: qui cius aduentu cognito abierunt; fed expeditis cquiti-busa tergo inrtantibus impedimenta atque tormentaamiferunt: quibus fucceflibus cum regio ferè vniuerfa fub Venetorum imperium redijflet, Aluianus Goritiæ expu-gnatione fruftratentata, ducentis grauis, totidem leuis armaturx equitibus,amp; duobus peditum millibus(vtipfc Romain perfcripfiCpartimcaptiSjpartim Gçfis,Patauium cilm copijs redijt; Germani verb cius difeeiTu denuo auóti,Cromonium amp;nbsp;Monfalconem ceperunt; amp;nbsp;Venetos à Marani obfidionc difcedcrecocgerunt, vbiantcpaucos dies Frangipanius exinfidijs captus fuerat, ac Venetias perdudus ifed auxilij aduentu cognito,fiadis fimilcs difeefferunt: amp;nbsp;paulo poft Epyrotis in fugam coniedis , loannes Vitturius ipforum legatus cum centum equitibus captus fuit : hæ verb viciflîtudines in Foroiulij ob Germanorüm qui imperatis tantum militibas in earcgionc vtebantur, vi-cinitatc iæpc fiebantdlli cnim,cum regionem diripuerant, atq; percurrerant,vbi Venc-tarumcopiarum quibus multi regionis incolæ coniungebanturaduentum audiebanr, mox domos fuas redibannmox proutoccafto ferret,reucrcebantur.Vcncti denuo alias copias miferunt: quamobrem prorcx,Alarconcm,vnum ex Hifpanis ducibus,qui inter AtcitCjMontaniauam, amp;nbsp;Coloniam caftrahabebanc, cum ducentis cataphradis,cQn-tum expeditis equitibus, amp;nbsp;quingentis peditibus, in Forumiulij contendere iuftit : fed quura vindemiæ gratia inducias in regione fadas in innere cognouiffet, ad priora caftra redijt. Sic Italicis bellis lente procedcntibus,paGis atque concorditc confilia mini-mèintermitrebantur : rexetenim, Heluetios pro iuris ceflione pccuniam accepturos fpe non penitus amiffa, id apud eos vehementer admodura agebatià quo adcó abhor-rebatmuititudo, vtquum obfides auhigiftent,Gencuxraagiftratum minis, ad Gratia-nopolitanum iuris præfedum ab rege ineamvrbem, vteum ipfis negotium tradaret milfuin, dedendum coegerint ; eumque poftca multis quæftionibus, vt num aliquis ex ipforum genre penfiones acciperet, conhliaueocculta cum Galliæ rege haberctcli-' ccrent, fübiecerint ; neque vlla humanitas vllaûc légitima purgatio illorum immanita-tem comprimere potcrat : nec verb rex extra föipicioncm erat, à pontifice quoque qui ob finiumfibipropofitorum diuerlitaté, inter tot fcopulos maxime circumfpedènaui-gare cogcbatur,clàm vt Helucrij abfq; ipfius opera fecum non conucnirentprouocari: non quidemvt eos ad bellum incitai ec (ab co cnim aftiduc illos dehortabatur) fed vel vtinDiuionenfi paólione perhfterent, vel quod ne hoc initio, ab fuafocietate dif-iungcrentur,mctuerer:qnocirca rcx te quod non iam folus omnium mortalium impetü fuftmere vellet,nimijs ctiam fumptibus, amp;railitü petulatia feffus, fe in foedus cum alijs quot;nbsp;præcipitaturû minabaturmam quu viginti millia Germanorü peditû in Gallia duxilFct, neq; omnes haberc,nih cum Angliç rcx Tornacü oblidcbat,potuiffer,vt illos deinceps, fi opus foret,in téporc habcrct,in Gallia rctinueranqui ingentiaregioni incómotla affe rehantiamp;qnerebatur rexqubd pontifex ipfum in Italia,rcliqui verb principes in Gallia habere nollent.In bis difticultatib. tantaq; rerum cófufione,indignatio incredibilis, ab 'Angliæregc exinducijs àfoccro contra id quod fæpius ei fe nulla padionem cum GaL-liæregeabfqueipfiusconfenfufadurumpromifcrat,rcnouatis concepta,vlamilliad feciiricatcm,amp; in priftipa potentiam exiftimationcmque redenndi fpcm aperirc eoepiu deliac iniwria publicè conquercns,feq; ter àfocero deceptum aiens, à belli contra Gal - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N 4

428 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h'i s t o R I AE I T A L I C AE

los innouandiconfilijs indies magis amp;magis alienabatunquareadpontificem perlata, vel nerex Galliç,fiforte ab illo moleftia afticerctur,cum duobus regibus,quemdmodu Temper minabatur, pace affinitatcmq; contraheretjfufpicione motus ; vel quod pace o-mnino interillos coitura exiftimarct,cx eb quod prohibere non poterat,aliqua fibi fefe inrcrponcndiapud Galliç regem gratia promereri cuperet,Eboracenfem cardinalé,rc-gi fuOjVt parta gloria cótentus,amp; fide, qua in Cçfare,Hifpano atqgt; Heluetijs inuenerat, in memoriarcuocata^Galliæ regno dcincepsarmis infeftus ne cfTetjperfuadcretjhorta ricæpincertum eft,pontificcm,quum Galliserege Anglorum belloliberarum,ftatim,có tra Mediolanenfe imperium arma moturiT, ei oftenderetur, fe id pcriculum,vidcre re-fpondilTed'cd ctia pcriciilö,quod vicifiim exillorum regum difeordiaoriretur, confide-randum efîe;atqi in tarn graiiibus cau/fis ditîàciliimû elle,res tam perfeólè póderarc, amp;nbsp;confilium quod bis pcriculis prorfiis carcret,inuenire:Mediolanenfi imperio Hcluctio rum patrocinium in omnem euentum relinqui ; in tam incertis atq; difficilibus deli-berationibus alteram partem cafus amp;nbsp;fortune arbitrio neceflario permittendâ : vtcun-que fe res habeat,fiuc pontificis autorirate,fiue proprio partium ftudio,pacis fermoncs inter Gàlliæ, atq; Angliæregem mox haberi cæpcrunnqiii à pontifice cum Eboracenfi cœptijftatim in Angliam funt translatfiquo banc ob caufiam Normaniæ qua?fior,fcd de Rotellini marchionis libcrationc agendi prætextu, ab Galliæ rege miffus fuitdn cuius aduentUjVtarmain continenti tantiim,dum quæftorin Anglia elTct, inter vtrumque regem quiefccrent, promulgatu fuit. Angliæ regis ad pacem propenfio nouis iniurijs au-gebatur : quoniamCsefar, qui fe inducias ab Hifpano faótas fine ipfo non confirmatu-rum ei promiferat,confirmationis tabulas ad cum regem milinquirabulisjVtfimulatio-. 1 nibus artibusq; fuis vti poirct,apud fe retentis,epiftola ad Galliæ regem feripta Cæfaris nomine inducias confirraauit. Negotio hoc inter duos reges agitari cæpto, pontifex vtriufq; illorum gratiæ promerede cupidus,Tricaricenfem cpifcopum,vt omnem fuam autoritatem atq; operam pollicerctur, ad Galliæ regem perdifpofitos cquos mifmqui eius confenfu eandem ob cauffam in Angliam traiccit. Hac in re initio multæ difticulta tes apparebant ; quoniam rex Angliæ Bononiam in Belgis fibi tradi, amp;nbsp;magnam pecu-niæfummampetebat: tandem controuerfiaadTornaci negotium folùmredada(nani rex Angliæ id retinere vqlebat) amp;nbsp;Galliærex difficilcm fe in co ofienderet,rcxilleTri-caricenfem epifcopum mutatis cquis ad Galliæ regem mifit : fed qua in re maxime dif-ficultas eflet pofita non indicata, ei mandatum fuitjVt eius nomine rege hortaretur, vt tanti boni ratione habita,ne tam fubtiliter in quibufdam rebus infifteret:quam ob rem Galliæ rex,qui in populorum fuorum reprehenfionem incurrerc nolebat,eo quodTor nacum nobilis ciuitas elfer, amp;nbsp;admodum notæ in Galliærcgcs fidei, rem ad Senatum, cuiomnes aulç principes interfucrunr,rctulit:qui vno ore ad pacem etiam hac lege am-pledendam eum funthortati: amp;quamuis eo tempore Hifpanus,vt cam omniinduftria impediret, multa Galliæ régi pollicerctur ; amp;nbsp;præfertim fc illi ad Mediolanenfe imperium occupandum auxilia daturum, tarnen vbi regem in Tornacenfi re alfentiri refpo-fum in Angliam eft allatiim, initio Augufti paxinter vtrumq; regem dum viuerent,poll-que annum vnum confeda eft, ijs legibus: vcTornacum Anglus retiner ct,cui Francus fexcentaaureorumnumümmillia perfolueret; itavtex ca fiunmaquotannisccntum Francicorum millia numeraret : alter altcrum ad fuum imperium defendcndum,fibellum terra gereretur,decern peditum millibus,fimari,fex,iuuaretcneretur. Galliærex mille amp;nbsp;ducentos cataphraótos Angliærégi ad quamuis expeditionem, amp;nbsp;vicilfimillc Galliæ régi decern miflia peditum darct; fed tunc eius,qui opus haberet,fumptibus.ab vtroq; eorum norainatifuere, Scotiæ rex, Archidux, amp;nbsp;imperium;Cæfarautcra amp;nbsp;Hi-fpanusfilentio præteriti: Heluetij quoq; nominati funt,fed ealegc,vtquicunq; Medio-lanenfeimperium , vel Genuam vel,Aftam contra regem Galliæ tucrctur, ab hoe numero effet cxclufus. Quæpax fuinma alacritatefacta,affinitatecorroborataeft:quo-niam Angliærex fororem fuam Galliæ régi,ca lege in matrimonium dédit, vtfeqUa-dringentaaurcorum numûm millia dotis nomine accepilfe fateretur. Sponfaliaftatira in Anglia funt celebrata; quibus rex ob ingens odium, quo Hifpanum profequebatur, eius oratorem interelfe noluit. Et vix dum hæcpax trat confeda, cum induciarum ab

Cæfare confîrmationis tabulæ, ad Galli« regem funtallatæ; amp;nbsp;fimul eins atq; Hifpani rc^jde affinitate inter Ferdinandum Auftriam, Se. régis fecundam filiam,quatuor tan-tùmannos natam quadeagcbaturcontrahenda mandata; quod negotium obpacem faâam prorfos exclufum fuit ; quin etiam rex vt Angliæ régi fatisfaccret, SüfFolci« du-ccmjqui omnibus Germanis peditibus,qui cimilitabant pr«erat,GaUi« regno exccdc re voluitns tarnen ab rege honore affeftus,amp; amice tradatus,contentus difccflit. Quo tempore amp;nbsp;pontifex noua fœdera feccrat; quoniam artibus amp;fimulationc plenus, amp;nbsp;Mediolanum à Galli« rege recuperarinolebat; amp;nbsp;ilium ac cctcros principes profua virili varijs artibus retinerc cupiebat : ideo per cardinalem Sanfcucrinatem,qui Galli« regis negotia Rom« procurabat, régi fie propofuerat, vt poftquam non ea erant temporajquæmaiorem, apertiorcmq; ncccffitudincm inter ipfos contrahi paterentur, faltem huiufmodi initium ac fundamentum iaceretur, ex quo alio tempore arótiffima coniunftio fpcrari poflet: itaq; capitum fummam miferat: ad qu« cum Francus, etfi id fibi gratum efle oftenderet, non tam citö refpondifiet ( nam fiue alijs occupationibus impeditus, fiue aliquod refponfum aliundc,vt ex rcru progreflii confilium capcret ex-pcótaretjquindecim dies fufpenfum tenuit)Pontifexnouum cum Cæfare amp;nbsp;Hifpanoin annum vnum fœdus inijt; quod tarnen nihil aliüd quam communium ftatuum mutuam defenfionem compleólebatur ; cùm antca Hifpanus ilium ad regnum neapolitanü pro luliano fratre afpirare, non fruftra efiet fufpicatusiqua de re iam aliqua cum Venctis a-gitauerat : amp;vix dum illud fœdus confecerat,cum Galli« regis refponfum eft allatum; quo ea omnia qu« pontifex propofuerat, comprobabaT;illud vnum addens;vt poftqua fibi Florentinorumjluliani eius fratris,amp; Laurentij Mediccs nepotis, que pontifex Flo renti« adminiftrationi præfecerat,patrociniû effet fufeipiendum; fe quoq; viciffim pc-tcrCjVtipfi fe ad ipfius defenfioné obftringercnt:quo refponfo acceptOjpontifeXjquöd fe iam Cæfari atq; Hifpano coniüxiftet excufauinproptereaquod cum in tam «quape-titione refponfum tam diu differri videret,quin aliquid fufpicaretur facere non potuif-fet ; fed tame id fœdus ad breue tempus iftum cffemec quicquâ quod in cius detrimen turn effet eo contineri ; nec cæptum inter ipfos negotium impediri : quibus rationibus ab rege admiffis, padionem inter fe quandam, non publicis tabulis,quo res occultior cfietjfcd vtriufq; manu fubfcripta fchedula firmarunt.Pax inter Galliæ amp;nbsp;Angliæ reges, omnium opinione celerius acfacilius faftajoemo cnim vnquam tantum odium tam cito inbeneuolentiam affinitatemque conuerfum iri poffe crediderat : fortaffe pontifici, quifibijVt amp;nbsp;alijjinducias potiufquam pacem futuras,vcl fi tarnen pacem, câ Galliæ régi grauiores leges, vel faltem vt per aliquod tempus inInfubriabellum nonmoucret impofituram perfuaferat, minus grata fuit:Gæfari auté vehementer difplicuit; amp;nbsp;Hifpa^ no qui vt nullum eft in rebus humanis malum, cui non aliquod fit adiundum bonum, duplicerafeinde voluptatem percipercaiebat; alteram quidem quod Archiduxeius nepos, fororis Galliæ régi in matrimonium locand« fpc cxclufus,amp; ab Angliæ rege a-lienatus, omnibus in rebus confilium autoritatemq; fuam fcqui cogeretunalteram vc-ro quod cum rex Galliæ facile filios marcs habere polfct, Angolismefium ducis,quern ipfe,quoniam Nauarræregis in regnum fuum rcducendi cupidiffimus erat,fummo o-dio profequebatur,fucceffio in dubium reuocaretunfoli Hcluetij etfi priftinum in Gal-liæregem odium retinerent,tarnen,quod rex ille,vtcredebatur,rcliquis moleftijs libe-ratus,bcllum in Infubria moturus videretiir, ipfi virtutis ac fidci fuæ cundisoftenden-d« nouam habituri effentoccafionem,eam pacem fibi gratam effe affeuerabant. Neq} vlli dubium erat, quin Galli« rex,moleftiarum trans alpes pene omni timoré fublato, confuctum Mediolanenfis imperij rccupcrandidefiderium haberenfed an ftatim arma efletmoturus, an verà in proximum annum dilaturus,incertum eranoccafio cnim pr«-fens effcjfed apparatuum figna nulla cernebantur: qua in ambiguiratc pontifex,quam-uis illud imperium à Galli« rege rccuperari ci moleftiffimum effct,vehementcr,ne mo rainterpofita præfentes occafiones corrumperet, eft eum hortatus ; resq; male ad refi-fiendum effc comparatas,oftendit: Hifpanicum excrcitum immiqutum effe ftipendijs-que carere; Mediolanenfes omnes inopes,atq; ad extremam defperationem redados; necquemquameffequipecuniam ad Heluetios euocandos conferre poffet :qu«ra’

tioncs idcirco m aio rem habcbant autoritatcm quia non multo ante quàm pax cum Angliæ rege coiret, fe,vt ipfc Genuam recuperaret cupere oftcndcnSjOdauiani Fre-gofij vt cum eo pacifceretur flcdendi aliquam fpé fecerat. Certum eft pontificem hxc parum candide cgifle, fed vcl quod cum res malè comparatas viderctjamp; regem Galliae ctiam abfq; fuis hortationibus hanc expeditioncm fufcepturum fufpicaretur , præfer-^ rim quod vidcreteumcataphraélos amp;nbsp;multos Germanos pcdites in promptu habere, huiuimodi arte eius amiciciâantècaperevelletivelmaiore aftu vfus,id quod Cçfar atq; Hifpanus aifcrebant, ôc Galliae rex negabat, no licere ei vigentibus indueijs,bellum in Infubriamouere,verum elfe feiret; idcoq; regem earn expeditioncm detreólaturüper-fuafuSjbonâineofux voluntatis opinioné gignere,fibiq;, fi forte alio tempore auxiliu ab fe pcteretur,excufatione parare vcllctxclnt a tit ei res ex fententiamam rex cum fiue ob earn quam diximus caufram,fiuc ob pecuniae inopia, fiue ob hyemis propinquitate, ante Ver armanon mouere ftatuifter, etiam eo tempore fibi pontificis opem non defu-turara fperare fe oftendens,varijs adduóiis moræ caulfis; ea verb quæ fortafle potiflima crat induciarum, filentio pr3cterita,rcfpondcbat. Sed tamcn ad Genuæ res tentandas, vel faltem Laternar quæ eius mandato codem anno fæpius à paruis nauîgijs quæ, fe in Genuæ portumtenderefingentes, funimeiappropinquarant, aliqucm commeatum acceperat, opem ferendam, propenfus eratifedtanta erat commeatus penuria,vtcun • arx ilia fubfidium expeäare non poffet, qui in eaerantfefe Genuenfibus, qui ingenti reais moçrore earn funditùs euerterunt, dederc coaâi fuerint.Laternæiafturaregem à Genuæ tune tentandæ confilio prorfus remouit ; amp;nbsp;torus ad apparatus quibus proximo anno Mediolanum inuaderetefteonuerfus; amp;adhuc pontificem obbeneuolum quem oftendebat animum ; ob ftudium quod in negotijs cum Angliæ rege amp;nbsp;Heluctijs declararatj amp;quiafe ad earn expeditioncm incitarat,fibi coniumftum ac fautoremfore fperabac; præfçrtim cum viciflimpontifici polliceretur, nominatimép fe illiadregnum neapolitanum, fiue pontificio imperio,fiuc Iuliano fratri mallet fubijciendum,auxilio futurum : fed noui cafus de eo fufpicari regem coëgerunt. Pontifex, Ferrarienfium du-, cis res, ctfi initio fui pontificatus magnam ei Romæ fpem fecilTet, amp;nbsp;Rcgij reftitutioné, vbi cardinalis eius frater ex Pannonia redijfict, promifilfer,nunquam coinponerc vo-luerat; vbiautemillcredijt, varijsinieCrisimpedimentis diftuleraneademtarnenpro-milTa ci non modo verbis, fed etiam tabulis confeôtis confirmauerat ; amp;nbsp;vt Regij vedi-galibus, tanquam breuiad eius imperium redituri frueretur, concefTcratdongèautcm aliaeius eratmens, ad Ferrariæ imperium occupandû inhians;amp; ad id ab Alberto Car-penfi Cæfareo oratore, accerbilfimo ducis inimico, amp;nbsp;plcrifq; alij s^qui fempiternæab îuliojob pontificium imperium itaau(ftum,adeptæ gloriæ exemplum proponebant,in-citatusmuncoportunam perampli dominatus Iuliano fratritradcndioccafionem dari» qui immodica fpe fibi propofita, fponre Laurentio nepoti Mediceæ familiæ autorita-tem quam Florentiæ habebar,concefterat. Pontifex igitur h æc confiliafequutus,àC«-fare,qui femper pecunia egebat, vt fibi Mutinam quadraginta aureorum numûm milli-busacceptispignoritraderet,quemadmodumpaulôantelulij obitumeum eo agita-tum fueratjûcilèobtinuitieo confilio, vt earn ciuitatem, Regio,Parmæ atq; Placentix adiungcrcnearumq; perpetuum vicarium vcl præfcôlum Iulianum conftitueret:amp; ijs,fi quando poffet, Ferrariam adderet. Ea emptio non mediocrem Galliæ régi fufpicio-’ nem mouitividebatur enim magnæcum Cefarc neceffitudinis inditium,amp; eipecuniam dariægre ferebat; quamuis Pontifex earn fibi à Cæfareob pccuniam antea acceptam, concefiam excufaretfillud quoq; fufpitionem auxit,quôd cum Turcarum princeps magnam contra Sophum Perfarum regem vidoriam effet adeptus, pontifex tanquam de re Chriftiams omnibus periculofa , ad omnes principes literas dédit; quibusvtarmis quibus in mutuam perniciem abuterentur,in communem religionis hoftem conuerte* rent hortabatunillud autem pontificem totum patcfecit, quod eodem colore Petrum Bembum fuum ab epiftolis miniftrum,quipoftea fuit cardinalis,Venetias vteum Senatum ad pacem cum Cæfare flederet mifît ; quo in negotio cum eædem quæ hactenus difficultates verfarentur,non modo ei no funt obfequuti, verùm etiam Galliæ régi eius aduentus cauffam indicarunt; quaraobrem FrancuSjillum cum iam belli gerendi tem

pus inftaretjfe fociorum auxilijs fpoliare conatum,molcftc fercns,antca cçptà currt Hi-fpano negotia, vel vt pontificcm hoc tcrrore moucrct,vcl fi hoc non poflct,vt ca pcrfi-ccrct,rcnouauit: tanto Mediolancnfis imperij præ caeteris rebus omnibus recuperandi defidcrio flagrabat. Hoc autem ipfo tempore nuHi prarterca,nifi contra Vcnctos in Italia motus extiterant, inquos etiamoccultifTimèinfidiaeparatsefucrant : ficnim quod Veneti fcriptorcs narrant verum eft,nonnulli Hifpanipeditcs,fccx hoftiû caftris trans-fugasfimulanteSjPatauium ingrefli,ducum fuorum mandato Aluiano necem machina bantuneo namq; interfedo, ii ftatim exercitum Patauio tanti dueis mone perturbato admouerent, fe facile ca ciuitatc potituros (perabannadeo prxfcntis miliriae ratio à terum virtute difccffit:qui tantum abeft vt percuflbres fubornarent^ vt fi quod fcclus in hofte parari intelligercntjid ci illico patefacerennproptereaquod hoftem virtutefupe rare pulcrius ducerent, amp;nbsp;fc id pofle facere confidcrcnt.-fcd ea machinationc dcteóla, fcelerati milites méritas poenas luerunn Hifpanicus cxercitus non parum numero im-minutus,inter Montaniana,Coloniam amp;nbsp;Arefte caftra locarat: quem vt in regnum nea-politanumredirecogerentjVeneti clafTem cui Andream Grittum præfccerant,cxorna-nant : quæad Apuliara inuadendam décréta, tandem varias ob cauflas diirolutâ,amp; fi-lennoobrutafuit.Hifpani deinde à Germanis qui Verona: erât, ad Patauinorum agros Vna cum eis depopulandos inuitati, ad Turrim prope Vicetiam venerunts fedvbi multos dies eos in illis caftris fruftra expedaftent,quia ad paruuin numerum erant redadi; amp;adproraiflaobqua:eos vocauerant praeftandatninimè idonei, vaftationis ägrorum confilio depofito, amp;raille amp;nbsp;quingentis peditibus ab eis impctratis, cum feptingentis grauiSjtotidem leuis armaturae equitibus, amp;nbsp;tribus millibus ac quingentis Hifpanis peditibus , adCitadellam oppugnandam,quo in oppido cranttrecentiexpediti équités, contcnderuntieó igitur cum ad fccundam diei horain pcruenifient(totam cnim node, expediti iter confecerant) ftatim tormentis admotis cam petcuterc cœperunt: eodem-^uc die fecunda oppugnatione earn expugnarunt, omnesq; illos équités ceperunt, amp;nbsp;in eadem caftra ad tertium à Vicetia lapidem redierunt. Aluianus verb quod pugnandi mandatum ab Senatu non habcret,cum feptingentis grauis,mille leuis armaturae equitibus,amp;fcptempeditum millibus, locomunito, iuxtaBrentam amnem caftralocarat; neq; his rebus vfquam mouebatur; fed ex fuis caftris expeditis equitibus femper hofti-bus negotium faceflebat: nihilominus autem pofteaob maiorcm cxercitus fceuritaté^ adBarcilioncm fere ante Patauinas portas caftra promouincum verb regio vniuerfa vtriufq; partis excurfionibus direptionibusq; eftet confumptajHifpani commeatu defi-cicnte,Vicetia,amp;Brendolç arce quæ feptem niilliaribus Vicetia diftat defertis,ad priera caftra ex quibus difeeflerant, redierunt : neq; alijsfubfidijs ftipcndijsûe, quàmmul-dis quas Veronnæ, Brixiæ, Bergomi, amp;nbsp;alijs circumiedis locis imponebant,alebantun Hifpanis regreffis inter Batalliam amp;Patauium Aluianus in loco munitiftimometatus eft;quo exloco Atefte paruo eoq; negligent! præfidio munitum efte certior fadus,qua dringentos équités amp;nbsp;mille pedites nodu eo mifmqui antequam audirentur ingrcffi,amp; oduagintaCorueriæ ducisqui in arcem confugit leuis armaturae equitibus captis, in caftraredierunt: fed quum Veneti noua fupplementamihtum ad exercitum mififtent, Aluianus Montanianam profedus, proregi pugnae poteftatem fecit; qui quoniam viribus longe erat inferior, ea detreóiata, in Rhodiginam Polinenfum fc recepinquamob-rem Aluianus omni prorfus trans Athefim obftaculoliberatus,quotidie ad Veronenfes portas vfq; excurrebanquae res in caufta fuitjVtprorex eius ciuitatis periculo motus,tre centis cataphradis amp;nbsp;mille peditibus in Polinefo relidis,cum reliquo exercitu in cam fe contulerit. Atin longé maioribus anguftijs verfabatur Crcma,à Mcdiolanenfium duels copijs,quæ in vicinis oppidis amp;nbsp;pagis erant, pene obfefPa, amp;nbsp;intus annonæ caritate, atque ingenti pcftilentia opprefta, in qua milites multos menfes abfque pecunia fue-tant,tormentario puluere, alijsque rebus necefiarijs fæpius poftulatis carebant: quam obrcm,Rentius,diutius obfiftendi fpe amÜTa, id Venetis cum obteftatione denuntia-uerat, amp;nbsp;tarnen eadem fortuna fefe ei adhuc benignam exhibente, Siluium Sabellum quot;nbsp;quiducentos graues, centum expeditos équités, amp;nbsp;mille amp;nbsp;quingentos pedites habe-bat,repente aggreflusjillicb fudit.Siluius autem cum quinquaginta grauis armaturæ e-

432 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

quitibirSjLaudem euafit. Veneti deinde Crcmam itcrum commeatu munierunt;5f Nicolaus ScottiW comcs mille amp;nbsp;quingentospédites impofuiuquo præfidiocumRcntiJ animus amp;nbsp;vires audæ clTent » poft paucos dies à ciuibus vocatus,Bcrgomum eft ingr^f-fus? Hifpäni verô in Capellam confugcrunt:eodemq; tempore Mercurius,amp; Malatefta Ballio trcccntos eqUites qui extra vrbem caftra habebant, ceperunt. Sed quum poft paucos dies Nicolaus Scottus cum quingentis kalis peditibus, Bergomo Cremam pc-tens, in dutentos Heluetios incidilTet, ab cis fufus,amp; captus,atq; ad Mediolancnfiuin ducem, cuiUsiuflufccuripercuftus eft, dudusfuit: Bergomiamiflioproregem amp;Pro-Iperum Columnamexcitauit, quiHifpanicisacMediolancnfium copijs fimul coniun-^is, cum quinque pcdinim millibus eo profcdijtormcnta ad diuæ Catharinar portam collocarunt ; quibus cum mulrùm in muro diruendo profeciflent, Rendus qui intus e-ratjvbi fe eos fuftitierc non pofte animaduertit, ciuitatead illorum arbitrium reli6ta,vt cum omnibus fins militibus amp;nbsp;rebus eorum, fed abfq; tubarum clangore, atq; vcxillis depreffis, ab ire poftet paólus cft.ProrexBergomenfesodingcntis aun libris muldauin Dum autem hæc CremOî amp;Bergomi gererentur, admodum illuftrc facinus,magnæquc induftriæ amp;nbsp;celcritatis Rodigij Aluianus parrauit; nam quum plures quam ducentiHi-fpani cataphradi illie caftra haberent, feq; quod inter ipfosacVenctas copias Athcfis fluuius intereftet, turiflimc ibi degere arbitrarentur,Aluianus ponte prope An guiilaria oppidum repentè iaéto, cum expeditis militibus,incredibili celeritatc fluuium traiecit: amp;nbsp;ad oppidum cuius portam iam centum pedites rufticano more induti, ab ipfo,racr-catus qui codem die eelebrabatur occafione praemifti occuparanr, peruenit; amp;nbsp;ingret-fusomnes eoscaptiuosfecinquarcterritireliquiHifpaniquiin Polinefo crant,adßa-diam velut totius regionis munitiftimum locum confugerunt: deinde Polinefo omni, atq; ctiam Lineaco deferto, Ferrariam verfus contcnderunt.Rhodigio capto Aluianus cum cxercitvi Oppianum, quod prope Lineacum eft,fluuiadli quoq; clafle co adduâa, amp;nbsp;inde Villacéream, quæ non procul ab Verona abeft,pctijt:quo ex loco fi minus Vero nam,ifï quo crant duo millia Hifpanorum peditum, amp;nbsp;mille Germani,caperepoftet,ci per toram hyemen negocium faceflTercinftitueraufed trcccntos graues, quingentosex peditOs équités, amp;nbsp;fex millia peditum exhoftili cxercitu Lincacum verfus contendere certior fa(ftus,ne fibi commeatum interciperent,vel vt ad pugnam cogèrent veritus,in-de difceflir,amp; cos à latere eft infequutus : petebant autem illi Athefim, cumq; ad Albc-retum magna cum commeacus ob expeditorum equitum, amp;nbsp;fluuiatilis claftis moleftia, penUriaj traiecerunt: quoin locoquum Hifpanicum excrcitum, Bergomorecuperato Veronam redire cognouiftet, cum non expcâarc ftatuit; ideoq; equitatum terreftri iti-tiere Patauium mifiuipfc cum peditatu,impcdimehtis ac tormentis,vt pluuias atq; lutu lentâ loca vitaret,no(fte fecundo Athefi flumine vedus cftmec hoftilis incurfionis metu caruit; fed illis aquarum copia impedimcntofuitsipfe autem nauibus deinde reliôlis, confuctaceleritateincolumispedibus Patauium peruenit »quo ante duos dies grauis equitatus venerat;amp; exercitum Patauij atq; Taurifij diftribuit:Prorex autem Proiperq; Columna, copijs in Rhodigia Polinefo in hybernacollocatis, Ifprucam,vt cum Cæfarc de rebus quæ incidebantdeliberarent, funtprofedi. Hocipfo annolulijforum,quod Frangipanio capto,iuftrumentum illud,quôd earn regionem præ ceteris turbabat,effet rcmotum,confueto pacatius fuit:quamobrem Veneti quanti intereflet eum retineri,ilium cum loannepaulo Ballionepcrmutarerecufarant: at Ioannespaulus,quura prius de eo cum Caruaialle permutando agerctur, ab Hifpanis,nifipermutatio fieret in corû manus redeundi fide data, Romamproficifeendi poteftatemacceperat: fed Caruaialle dum de permufatione agitur defundo, loannespaulusfc hoc cafuliberatum afterens, in eorum quorum captiuus fuerat poteftatem redire noluit. Ijfdcrm^; diebus,qtiod circa ahnifinem fuit,Adurnij amp;nbsp;Flifci, occulta, vt opinio erat,Mediolancnfium ducis Opè, adiuti J nodu proditione Genuam iugreflî, quum ad pritori) forum perueniftenf ,âb Odauiano Fregofio, qui cum prætoriafuacohorte eis extrafeptaoccurrit,amp;ipfèpM ceteris acriter pugnans , paruum vulnus in manu accepit j in fugam funt conicdi:cij ijs capti fuerunt Sinibaldus Flifeus,Hieronymus Adurnius,amp; loannes Camillus neapoli-tanus. Praeter ea quæ didafunt memoria dignum videtur, quod hoc ipfo anfio Roma

L I B E R D V o D E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;455

Elephantos vidit, quæ belua fortafle poft Romanorum triumphos amp;nbsp;publicos ludos in Italia vifa non fiierat : nam quum Emanuel Lufitaniæ rex ampliffimam legationem, ad obedientiampontifîcipræftandammicteret, multa munera vnamifit ï amp;nbsp;inter cetera duos Elephantos jqüös ei ex India naues eius aduexerant; quorum in Vrbem introïtus maximo concutfu celebratus fuit. At Galliæ rex hoc ipfo tempore alijs rebus quam ' pompis ac fpeótaculis animo intcntus, omnia ad belliim neceftaria diligenter compara bat : amp;pontificis animi certo explorandi cupidus, fed qualifcunq; is efletin deftinata expedhione perfcqucndaobfirmatus, vt fuum ergä fe ftudium declararet, poftulauiti fiinultiue, quae ipfi ähtca pollicitus fuerat,confirmaUiti qui ft ab eius amicitia cxcludc-retutjle à Qfare atque Hifpano iam reiedas conditiortes accepturum:regni fui poten-tiam,Venetorum foeduSjSt ab cifdem promifta auxilia,ei in meutern rcuocabat:tenues tunc temporis in Italia Cæfaris amp;nbsp;Aragoniæ regis vires efle;amp; vtrumque illorum pecunia: egentilTimumeq; ad proprios milites alendos, nedum ad Hcluetios,qui nifi ftipen-di)s acceptis ex montibus fuis non eftcnt defcenfuri, mouendos,fatis opum habere;o-mnes Infubriæ populos poftquam acerbumaliorumiugumeftentexperti, nihil aliud quàm Gallorum imperium exoptaremec pontificem fui, vt viótotia in eum hoftiliter v-teretuquot;,prouocandi cauftam habere; quod Galliæ regû, amp;nbsp;fua ipfius in Italia potentia, feraper facrofamftæ fedi vtilis fucrit:quia ipfi femper ijs quç iure ad eos fpedabant con tenti,nunquam,queraadmodum toties res ipfa docuerat,dc reliquæ Italiæ imperio oc-cupando cogitarant : at longe aliam efte Cæfaris atq; Hifpani mente;qui nihil vnquam aliud cogitarant, nifi vt vcl armis,vcl affinitatibus,vel infidijs, totius Italiæ imperiû oc-cuparent; amp;facroßmäam federn, ipfosqueRomanos pontifices,riori minus quàmreli-quos,in leruitutem redigerent,antiquum elfe Cçfaris defiderium omnibus notum erat; haq; codé rempore,amp; pöntificij imperij fecuritati,amp; cortiuni Italiæ libertati, amp;nbsp;fuæ Me-diceæfàmiliæ araplitudini côfuléretiquam occafiönénullo alio tempore,alióuequam luo fœdcre eftet habiturus^ Nee verb pontifîci in cótraria partem Cæfaris amp;nbsp;Aragoniæ regis,vt fe illis ad Italiæ defenfioné coniungeret, vehementilTimæ cohortationes dee-tant; quibus fe qui fimulconiunâi Galliæregem Infubriæ imperio expellerc potue-rant,raultô magis ad idem contra eüm tuendum idoneos fore oftendebarttduiuriam ei fuperiore anno,ob pccuniam ad Heluetios cum eius exercitus in Italiam venir miflam^ ab fe illatam memoria repeteret;amp; exiftimaret regem fi viôloria potiretur,vno eodem-que tempore de iniurijs àquouis aceeptis vlcifcendis, amp;nbsp;fe à futuris periculis acmetii hberando cogitaturum.Sed magis pontificem Heîüetiorum,quiin priftino ardore per-fifientcs,fc,fi eisjfex Rhenenfium aurcorum numûm millia fingulis menfibus darentur, Cenifij,amp; Genebræ môtis^amp; Finarij itiriera,fcx peditum millibus obfelTuroS àc defen-furôs:amp; fi ipfis quadraginta eorundem aurcorum numûm millia fingulis menfibus nu-meraientur , œmviginti peditum millibus in Burgundiam irrüpturos pollicebantur^ autoritasamp;promiiramouebant. His fluâ;ibus agitatus pontifex , animi dubius, quia quoeumcupiditas impellebaqinderetrahcbatmetus , fingulis communiarefpOnfaac verbareddens , mentis fuæ fenfumaperirequantum poteratdifferebat:fedquumJani Galliærex ferè importuné vrgerer,tandem refpondit neminem quantopere eius rebus faueret meliusillo feire ; qui quàm vehementer ipfum ad Italicamcxpeditionern eo té-pore quo abfq; cæde amp;nbsp;periculo viétoria potiri poterat,eftet hortatus,noflet; easq; hor rationes, proptereaquàd arcânû toties ab fe repetitü,feruatum non ciret,cum vtfiufq; detrimento ad aliorum aures permanafte;ex quo faétû fit,vt amp;nbsp;ipfe ne ab eis læderetur, in periculo fuerit ;amp; regis expeditioniauéta fintinapedimenta; quod cæterires fuasjta compofuerint, vt viétoria abfque grauifiimo periculo, amp;nbsp;plurimi fangUinis effufione parari iam non poffit : cunlq; Tufcarum principis potentia récenter tanto fucceflu cre-uiffet, Chriftianos principes admutuabéllaaccenderé,eisq; fauere,nequenaturælïïæ tonfentaneum j neque pontificij muneris eirc;ncque aliud qüidquam poire,nifi euiri vt aliquameliorioccafione,opportunitateùe expedaràfuperfederet, hortarhquæ vbiap-parerct, idem ilium in fe eius gloriæ amp;nbsp;amplitudinis ftudium, quod fuperioribus men-li bus perfpicere potuerat, reperturum: quod refponfum,etfi mentem eius non expref-ferae,fi ad Galliæ regis a^res peruenilTet, non modo ilium eius focictatis fpé priuaffer,

454 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T 0-R I AE I T A L I C AE

fed etîam pontifieem amp;nbsp;confilijs amp;nbsp;armis hoftibus fuis adhæfurum, certuin pehè red-didiflet.hæc anno decimoquarto fupra millcfimum amp;nbsp;quingentefimum gefta funt.Sed mors, qujE fæpe vana hominum confilia in maxima fpe præcidere folet, bello iam im-minenti moram iniecit : nam Francus, diim ætatis fuæque imbecillitatis oblitus^nouae nuptæ decimumoótauum annum agentis, formæ arque ætati præftanti cupide operam * î* datjfebre oppreiTus, amp;nbsp;alui profluio accedenrcjanni m. d. xv. primùm diem mortis fuæ memoria notans J repente ex bac vita migrauit: fuitautcmrexiuftus, amp;nbsp;populis fuis valde gratus, fed qui nec antèjnccportquam regnum eft adeptuSjVel aduerfam,vel fe-cundam fortunam vnquam conftantemamp; firmamhabuit:namquumexparuoAurc-liancnfium duce , Caroli ipfo iunioris amp;duorum eius liberorum morte fcliciflimc Galliæ regnum effet confequutus, Infubriæ imperiumjamp; deinde neapolitanum felicif-fimè occuparat; itavt Italia vniuerfa per multos annos ferè ex eius arbitrio penderet; Genuam rebellantem fumma felicitate recupcraùit : Venetos gloriofilEmè vicitîatque hisduabus vidorijsipfemetinterfuit, contra verôiuuenisadhuc, ab Ludouico vndc-cimo eius filiam ftcrilem ac penè monftrofam vxorem ducere coaâus fuit j nec tarnen co matrimonio foceri bcncuolentiâ patrociniumûe fibi comparauit;amp; poft eius morre, ob Borbonij dominæ potentiam, ad ftOui regis pupulli adminiftrationé non admifius; atq;in Britäniam citeriorc côfugere penèCoaóluS) deinde in Santalbini prælio captus, duos annos captiuus fuit:his addenda funtjNouaricnfis obfcffio amp;nbsp;fames,tot clades in regno neapolitano acceptæ;Mediolanenfis imperij,Gcnuæ,amp; omniû locorum Veneris ademptorû iadura; b ell Ci à potentiflimis hoftibus Galliæ regno intra proprios fines il-latum:quo tempore imperiû fuum ad grauifllma periculareclactum vidihfed tarnen eo tempore obijt,quum fecQda fortuna ad cum redire videbatunfuum enim rcgnfi defen-derat-.cum Angliæ rcgepacéjaffinitatéjmaximamq; neceffitudiné contraxcrat,amp; in ma-gnamlnfubriciimperijrecuperandifpem venerat. LudouicoXII Francifeus Angolii-menfisjilliinter regiçftirpis mares cognationeproximus,atq; exeode Aurclianeniiutn ducu genere prognatus,defunlt;fti regis filiab. in regni fucceftionc,Salicç legis in Gallia: regno vetuftiffimæ,qua dum ex eadé ftirpe marcs ft]perfunt,fœminæ ab regiadignitatc cxcludutur,beneficio antepofitus fucccftit:de cuius virtute,animi magnitudinc, diuino atq; gencrofo ingenio, tantam omnes fpem concepcrant,vt nullus effet, qui neminéà multi's annis maiorc expeófatione ad regnû perueniffe, nô fateretunfummam eniin üli gratiâ conciliabant ætatis,cum 20 duorum annorum cflct,flos,corporis egregiaforma, ingens liberaliras,eximia erga omnes humanitas,amp; plena multaru rcrû cogniriorin pri-mis verô nobiliraricuius fe ftimmû fautoréoftendebat, vnàcum Galliæ regisappeila-tione Mediolanenfiû quoq; ducisnomé, vtpore quodnó modo veteri Aurclianenfiû ducû iure,fed ctiâ diplomatis à Cæfarc in Cameracenfi fœdere côccfti beneficio ad [s fpedarct,affumpfit:nam amp;codé quo fuperior rex,cius imperij rccuperadi defideriofia grabat : ad quod nô modo ipfum,lcd amp;nbsp;omnis Gallicæinucntutis fios, Gaftonis Foifl’ci gloria,amp; tot à proximorû regû in Italia vidoriarû memoria incitabanquamuis de fuorû confilio ne alios ante tcmpus,qui fibi refifterct inuitarct,eam cupiditatem difiimularin interca vt in regni nouitatc fit,amicitiæ cû ali j s principib.côtrahcndæ operâ dabanquo rum multi ftatim legatos ad cû mifcrunnquosille hilari fronte,fcd præcipuè eos quiab Anglo mittebâturacccpit:qui,quûiniuriaab Hifpano accepta recens cfl’cr,cœptâci!m Ludouico rege amicitiâcum eo côfcruare cupiebanvenit amp;codé tempore ab Àrchidu ce lcgatio,cuiusprinccps fuit Naftbuiusrcgulus,cûmagnçfubmiftionistanquâ erga fu-premum dominü,quôd Flandriç comitatû Galliæ regû beneficio poftîdcret, fignihca-tione-.vtraq; Icgario cito ac féliciter dimifta: nam cû Anglo fœdus inter ipfum ac defuii dum regëiôtum,ij(dcm legibus dum vterq; viucret, confirmatù eft,amp;Scoto trium an-norù ad deliberandû num fœdere comprehedi vellet fpatium coceifum: cû Archiducc verô multaquç plerifq; côcordiâimpcditura videbatur funt remota: fed Archiducé qui tutelâ egrcftus,reccntcr regnorû fuorû adminiftrationé fumpferar,multæ adhoccauftç ipapellebannFlandriæ populorum bello cum Galliæ regno abftinerc cupientiura fl agi tationesdmpedimentorum quæ fibi in aui mortc,ad Hifpaniæ regni fuccelfioné à Gallis afferri polTent ainoucndorum ftudium : amp;nbsp;quia abfq; amicitiæ vrneulo fc mediû inter

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gall.æ

Galltæamp;Angliærcgcs fqedereiuâôs i-elinquipcriculoCum exiftimaret: viciffimquoq; Francus,omnes occaûones quæillüfti àd auipaterni vel materni autoritäre cofiliumue fequendum cogéré poflent amouere fummopcre cupiebat.ltaqj Lutetiæ Parifiorû pax inter eos amp;nbsp;fœdus perpetuù idùtnî amp;nbsp;Cæfari atq; Hifpano,finé quorû autoritäre Archi-dux id agebat,locus in trimeftré têpus relidus:quod rôties agitatû fuerat,vt Renata Lu-douiciregis filia,ArChiduci in niàtfimoniû dareturi de eo fie côuenerünt,vt cifcxcenta aureorum numùm millia,amp; Èerrïenfis ducatus, ipil eiusque liberis in perpetuum dotis nomine traderentur ; eâque quia tünc admodüm erat paruula,vbi ad nonum ætatis annum perueniifet, ftatim ei darétur gt;nbsp;ea târtien lege vt omnibus quæ ad cam ex paternis vel maternis bonis hæreditario iute peruenire poflent, amp;nominaqm Mediolàhi,amp; Bri tanniæ citerioris iuribüs cederèbFrancus verb cum poft Catholici regis obitu nauibus acmilitibus quibus in Hifpaniâ duceretur iuuaret. In Franci gratiam Gheîdrenfiudux nominatas fuitjSi prçfCr ea quæ diôta funt,nonnulli aiunt,paâû fuiflc,vt poft tres menfes Icgati vtriufq; nomine ad Aragoniæ regé mitterentur ; qui,vt Arçhiducem illorûi'e-gnorû principem ( fie illi eum ad que regnifucceflio fpedat appellant) proclamarheiq; populos facraméto obftringiiuberet.Nauarrâeregnû.reftituerer,amp;abInfubriæimpcnô tuendü abftlneret,ab eo peterent. Nec dubium eft quïn hi duo principes in foedere in-eündOjittagis prçfentis cômodi,quâ eius in pofterû obferuadi ràtioné habuerint:quod cnim fundamentû in cônubio,quodpadû fuerat, quûfponfanoiidû 4 annûàttigifletj elle poterat ? amp;nbsp;quomodo Galliæ régi, Renatam Archiduci in matrimoniüm tradi pla-ccrc poterat,cui cum ipfe eius raaioré natu fororem vxoré haberet,in Britaiiniç ducatu aâio cÔpetcbat? Britanni enim proprij ducis aliquando denuô recipiendi eupidi, quû Anna princeps ipforù ad fecundas nuptias tranfiuit, vt fi maximus natu ex eius pofteris Galliç regnû adipifeeretur, ad fecundû ducatus ille tranfiret,palt;fti eranr.cum Hifpano quoq; Francus,de inducijs cum fuperiore regefaâis (fed Mediolanéfis imperij illis vi-gentibus nô infeftandi lege fublata) prorogandis agebat,fperabatq; fe poftea facile cû Gæfare côuenturum : qua ob cauflam Venetîs qui fe âd fœdus cum fuperiore iôtum re-nouandû paratos oflerebant,quia ad foédus cum Cttfare côtrà illos incuhdû liber efle volebât,nihil certi refpondebat. At HifpaUus rex,Ctfi vt feniper bello in Hifpâniæ fini-bus carere cupiebat, nihilominus quia quanta füfpitioné induciæ prOrogatæ Heluetijs cflentallaturçjidq; quum iam nec eius verbis fides haberetur,neccófiliaaudirëntur,in caufla fore vt pontifex,qui ad eam vfq; die anceps fuerat, Franci focietaté amplcdere-tur,cogitabat;tândé fe inducias nifi i)fdem legibus quibus eas cum fuperiore regë rend uarat,prorogate nolle refpondit. Francifeus igitur hac fpe exclufus,amp; Cæfarem Hifpano dilfuadentc fecum minime côüenturum fperans, fœdus cum venetoSenatu ijfdein legibus quibus cum fuperiore iôlum fuerat fanxit. Relinqucbatur pontifex amp;nbsp;Heluetij: ab his vt liios legatos admitterent petijtifed ipfi in eadem pertihacia perfiftehtcs,publi-cam fidem eis reeufarunneum pontifice ex cuius àrbitrio prorfüs pendebat Florentinii nihil tunc aliud egit,nifi illû,vt fe intCgrüm liberûq; conferuaret,quô vbi rerù fucceflus euni ad fefe declarandû allicerent,mclioré partem poflet eligere,eft hoftatus; illud ad-dens eum nunquam ab vllo quàin à fe fibi amp;nbsp;fartiiliæ fuæ candidiorem beneuolentiami integriorem fidem, amphores Conditiones habiturum.His igitur rerum fuarum funda-mêntis iadis,rex magna ftudio maximum peciiniaS vim compàrâre,fuum cqüitatum ad 4milliafupplere: hæc verb non qüod eoanrto alios laceflere vellet fcdvtfeHclue= , tijs, qui ei, nifi ea quæ defurtdi regis nomme Diuione promifla fuerant præftarct, bellum vel in Burgundiam, velin Delphinàtum minabäritür, oppóneret,fe facere äiebat: quæ fimulatio apud multos veritatis fidem inuerteratjidque proximorum regüm exem-ploiquifemper primo regni anno, noua bella vitarannfed non eadem in Cçfaris amp;nbsp;Ara-goniæ regis animis opinio imprinàçbatur : qüib.regis adolefcentia, amp;nbsp;totius Galliæ fe-.gniin quo tanta gratia atqj exiftitnatiöne pollebat,viribus vtendi,qua præ ceteris regibus pqllebat,facilitas erat fufpeâ:a;amp; hoti ingentes apparatus ab Ludouico reliólhqua rumcauflaAngliæregis metufublato, non nouum bellùm decernerc, fedpotius iatn decretum exequi videbatur : ideirco ne repente opprimerentur, pontificeni amp;nbsp;Helue-tiosfibi fœdere caniungere nitebantunfed pontifex omnibus bona verba dans,omnç^

variafpe fouere nitcbatur ; feq; quarum'nam effet partium, prodere differebat.In Hel-uetijs primus ardor non modo perfeuerabat,verùmctiamcontinenteraügcbatutiquo niam eius caufTæ quæ ex publico dolore, nimirum ob penfionum audum denegatunu ob Germanos pedites ab Ludouico rege ad ftipendia accerfitos;amp; ob contumcliofa,amp; faflus plena verba,quibus in ilia genre vfus fuerat,originem habuerant)dolore,angori-bus,amp; cupiditatibus priuatis auétæ, ob inuidia quamultitudo in mukos priuatos ciues qui Franco donatiua,penfionesq; accipiebat ferebatur: amp;nbsp;quia illi qui fe Gallicç faâio nis principibus,quos tunc vulgo Gallizantes apcllabant,vehemcntius oppofuerant,ea ob caufsâ plebis.fauore, cxiftimationé potentiâq; adepti,ne fi refp.denuo Gallis cóiurt geretur^ipforû autoritas minuereturmétuebat,adeö vt cû hæc no reip.caritate,fed am* bitione amp;nbsp;ciuilib.diflîdijs agitarérur ac difceptarétur; hi Gallicx fadionis ftudiofos au-toritatcfuperarêt,effccerint,vt Galliæ regis maximæimô immenfæ pollicitationesreij-cercntur.In hoc animorû rcrumq; ftatu,Cæfaris,Arogoniæ regis,amp;Mediolanehfiû duels legati,apud Heluetiós fimul Côiundi, principum fuorû nomine cum cis fœdus ad I-taliædcFenfioné,pÔnrificiquinquagintadicrumfpacioaddeliberandûrelido,percuf-ferunt:quo dccrctu fuit,vtHeluetij30 aureorû numûm millib.fingulis menfibus ab rcli quis acceptis fœdcrans,quo Galliæregê Infubrici imperij iurib.ccderc cogèrent,vcl in Burgundiam vel in Dclphinatû erumpcrent;amp; Hifpanus magnis copijs aut Perpenpia-num,aur Fonterabiam verfus,Galliæ regno bcllû moueret,vt Francus proprium tuericompulfuSjfi forte aliud in animo haberer, Mediolanum inuaderenon pofTet.Rc-gis confiliû ad lunium menfem vfq; latuit, fed tandem ob apparatuû magnitudincm amp;nbsp;diligentiain , tantus motus iam diifimularinoïipoteranerant cnitn immodicipccuniæ apparatus;maximumGermanorum peditLunnumcrumconfcribcbaumultatormcnta, Lugdunum verfus vchiiubebaùamp;demumPctrû Nauarrum recenter adftipédiafuaad fcitum,in Aquitaniam,vtin finitimisNauarrælocisiopeditummilîiacôfcribcretmile-ratinam quum Aragoniæ rcx,quia prœlij aduerfi exitus culpamagna ex parte illi tribuc batur iratus,ducentorum auri pondo ci impofitâ mul(kam,quam defunftus rex Longa uillano, vtei aliqua faltcm ex parte auri mille libfariim muiôlam quam in Anglia per-foluerar,farciret,donodedcrat, nunquam vteumiiberarctfoluere voluiffetmouiis rex qui eius opera vti vôlcbat,quumrcgnum eft adeptus muldam pro eo foluerat; deinde, quum Nauarrus prius honoris fui tuendi gratia fe apud Aragoniæ regem excuiaffer, fi ab illo defertus neceffitari cederet, amp;nbsp;ftatum quem cius bencficio in regno ncapoli-tano poffidcbat, rcnunciaffet, ilium ad fua ftipendia adfciuerat. Quum itaque bclîinn in Infubriam parari,amp;regemipfum cô contendere ftatuiffeomnibus notum effet, rex aperte àpontificcvtfccum faceret perere cæpit: amp;nbsp;ad id prætcr multas rationesamp;in-ftrumenta, Iuliani eius fratris opéra vtebatur, qui recenter cum Philiberta Caroli Sabaudiæducis fororc, amp;nbsp;regis inatcrtcra.inatrimonium contraxerat, eiqucexponci-ficis pecunia mille auri pondo dotis nomine dederat, quæ rcs pontifîcem ipfius ami-citiæ cupidum effe , quum feilli tanta alfinitate coniunxiffet, ei fpcmfecerat; idqueeo magis, quia quum antea cum Catholico rege de Iuliano cum quadam eius cognata ex Cardoniafamilia coniungendo cgiffet, magis ipfius gratia quam aliam ob caiifîam, has nuptias illis antepofuiffe videbatur : nec dubitabat quin Iulianus, alicuius donsi-iiatus, quo tanto matrimonio dighos fumptus fcrrc,amp; perpetuam fibi recenter à pon-tifice, MutinæjRcgij, Parmæ amp;nbsp;Placenriæ tfaditam præfeèhiram, qua nifi potentitim principum fauore nitcretur,poft fratris obitum potiturum çxigua Ipcs erat, melius con firmarc poftet, cius ope adipifeendi ftudio,eam rem effet promoturus. Sed citô regis fpes turbaricæpit, quoniampontifex Aragoniærégi, Hifpanici regniduorum anno-rumin facrum bellum pecuniam deftirtatam, qUæ lùpradcccm millia auri pondo fu-tura credebatur, concefferar, amp;nbsp;Albeftù Carpchfcri;,atq; Hicronymû Vichium,Cæfii-ris amp;nbsp;Hifpani oratores,qui ira aîfidui apud illû erànt,vt omnium cius confiliorû participes effe viderentur,mâgnapropenfione audiebat. Hanc dubitationc pôtifex,grata verba reddens,mentenîqi benignam îjs qui pro regè agebant oftcndcns,fouebat;fed nihïl decernebat, vtquip'iç ceteris reb.omnibus, Mediolancfc imperiuad externs dei'oeeps peraenire minimè cuperct: quàinobrcm Fraiîcus qui cius mentem exploratam-habere

cupicbati nouos ad cum legatos mißt: inter quos fuit Guilielmus Budæus Lu te tian us, virinhumanoribus literistam Græcis quàm Latinis, inter omnes noftrorum tempo-rum homines fumma ac fortaffe fingulari eruditione præditus : poft quos Antonium-mariam Palauicinum, hominem pontifici gratum mifîufed irriti crant hi laborcs, quo-niam iam ante cius aduêtum, menfe Iulio fefe cum alijs occultiflimè ad Infubriæ defen-fiônem côiunxerat,amp; quia id donee neceflîtate vrgente fefe declararc cogeretur,occul tiffiinum effe, amp;nbsp;cius rei aliquem prætextum habere cupiebat,modó vt Parmam atquc Placentiam pontificio imperio pcrmitteret,modô alia ab regepetebat,vt ft aliquid eo-rum fibi denegarctur, magis eoadlus quàm fponte eum regis hoftibus facere viderctur; modo regem ftbialiquid eorum, quæ non pcnitùs abfq; honefti aliqua fpccie propone re poterat dencgaturum,diffidens,varia,ambigua amp;nbsp;dubia refponfa dabanfed crant vi-ciffim alij qui ijfdcm artibus amp;nbsp;calliditate cum eo certarentmam Oôlauianus Fregofius Genuenfium dux,potentiirimos Galliæ regis apparatus vcritus,cum etiam viciflîm fœ-deratorumob Mediolancnfium ducis ac Heluetiorum er^afuos aduerfarios propen-fionem, vidoriam fufpeôlam haberct, per Borbonium clam cum Franco eonuenerati quum tarnen amp;nbsp;dum id ageret, amp;poftquam perfedum eft,femper conftantiftîmè con-traiium pontificiafteueraflet; qui quoniam Odauianus ipft amp;Iuliano fratri veteri be-ncuülcntia coniunôlilftmus fuerat,amp; ab ipfis ad Genuç principatum adipifeendum ad-iutus, tantam eins didis fidem habuit, vt quum Mediolanenfîum dux fufpitione ex eà fama concepta cum quatuor Heluetiorum qui iam Nouariam vénérant millibus, amp;nbsp;A-diirnijs atq; Flifeis coniundis ei bellum inferre ftatuiffet, pontifex ne vlterius progre-deretur autor fuerit. Fregofius in hune modum padus eft:regi Genuæ imperium vnà cum Caftellctto reftituitor : Odauianus ducis nomine depofito, perpetuus pro rege Genuæ magiftiatuum ac munerum concedendorum cum poteftate cfto : ab rege centum cataphradispræficitor;diui Michaelis cqueftriordine, ac quoad vixerit,annuo fti-pendio donatonrex Codifenfem arcem Genuenfibus valdc odiofam ne inftaurato: ei-que ciuitati omnia capita amp;nbsp;priuilegia quæ ab Ludouico rege fublata,amp; combufta fuc-rant,rcftituito : Federico Salernitano Archicpifcopo Odauiani fratri, certa efacerdo-tijs vcdigalia,ccrtafüe penfiones alftgnatö:amp;Odauianofiquando contingeretvt Genua pclleretur, nonnullaCaftcllainProuinciadato: qüibus in lucem proditis Oda-niano, quiaomnes ilium merito Mediolanenfiura ducem amp;nbsp;Heluetiosmctuere notant cófilij fuiiüftam cauflam afferre,minime difficile fuit : illud folummodo aliquam ei no-tam inurebat, quod toties pontifici àquo tot beneficijs affedus fuerat,verum negaftetî ac de nulla citra eius confenfum paótione cum quoquam facienda datam fide non fer-ualTct : fed tarnen eopiofa epiftoia quam poftea nac de caufta ad eum feripftr,omnibus cauffis quibus motus id fecerat,omnibusq; excufationibus, quibus apud eum famant adionesq; fuaSjamp; quod obferuanriam qua eum velut pontificera,amp; à quo multa beneficia acceperat, non neglexiftct tueri poftet, accurate enuraeratis,tandem huius notaü dilutionem fibi^ß ad priuatos homines,vcl ad principera qui priuatis rationibus regno rum res metiretur feriberet, difficiliorem fore affirraauit; fed quum ad omnium eius æ-tatis principem lapientiffimum, quiq; pro fua fapientiajfuum ipfum ftatum alia rationc conferuari non potuifte perfpiceret,literas daret,apud eum qui quid iiccret,vcl faltetri quid principes non modo cum ad eum ftatum funtrcdadi,vcrùm etiam imperij augert di vel in meliorem ftatum redigettdi gratia, faccre confueuerint,optimc cögnofccreti fcirecq;, fe excufare fuperuacaneum efte. Sed iam res ex verbis amp;nbsp;confilijs ad fada ôè expeditionem dcueniebät:rcx cum omnibus Galliæ nobilibus,amp; Lotaringiac aC Ghel-drenfium ducibus Lugdunü profedus, exercitum alpes verfusmouebat, omnium qui iam à multis annis ex Gallia in Italiam tranfiuiflent maximum amp;nbsp;florentiffimum, ab o-tnnibustranfiilpinisperturbationibus tutus : quoniam Aragoniæ rex qui ante ne tanti apparatus in fe conuerterentur veritus,fines fuos munieratiamp; vt populi ad Nauarrac de-fenfionem alacriores cflent, earn Caftellæ regno in perpetuum cóniunxeranftatim vbi bellü aperte in Italiam progredi intellexit,omnes copias quas confcripferat,eius quod focijs promiferat,fe eo anno bellum Galliæ finibus moturum,non maiore habita ratio-ne,quàm eorum quæ ijfdcm focijs fuperioribus annis recepiflet, dimifit. Ad régis ad-

438 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I -C AE

nentus famam neapolitanus prorexjquiquum multos menfes tacitasinducias ciimVe-netis habuilTetjin Vicetinum agrum,vt hoftibus qui munitiflîmo loco prope Vlmos,no ' procul ab Vicetia caftra habebant appropinquaret, vcnerat, exercitüm vt(quemadmo-dum aiebat)Infubriæ opem ferret Veronam duxit: amp;nbsp;potifex vt amp;nbsp;ipfe ei région! opem ferrctjfuum ac Florentinorum equitatum, fub fratris qucm ecclcfiæ copiarum impcra-torem conftitueratimperio,in Galliam cifalpinam , quemadmodum ante multos dies cumfocijsconueneracmittebat : quanquaminconfuetisfimulationibusperfiftens, fe eas copias ad Placentiæ modo amp;nbsp;Parmæ, amp;nbsp;Regij cuftodiam mittete diuulgaret; amp;nbsp;co vfq; cum Galliæ régis oratoribus effet progreiTuSjVt rex eins cócordiam fibi ccrto pro-mittens , Lugduno ad legatos fuos Parma atq; Placentia pontifici tandiu donee talctn compenfationcm à fe acciperetjquam ipfemet pontifex probater,conceffa^tranfigendi poteftatem miferinfed eas ob cauffaSjquæ poft afferentur, étant hi labores inanesretat eniminfatis vt folo Heluetiorum pcriculo amp;fanguine, Infubriæ imperium veldefert-deretur vel amitterctur : hinulla negligentia necpecuniæ paucitate impeditijfolicitc in Infubriam defeendebantdamq; fupra viginti millia illorum venerannex quibus decent milliaad alpes proceflerantdllorum nanq; confilium erat earum vallium,quæ ex Alpi-bus Italiam à Galliadiuidentibus in apertalocadefledunt,faucibus occupatis Gallos diftinere. Hoc Heluetiorum confilium régis animum vehementer turbabat, qui antea fibi ob virium fuarum magnitudinem,quia in cius exercitu crant duo millia amp;nbsp;quingen ti cataphraéti, vigintiduo Germanorumpeditumfub Gheldréfiumduce milliaidccein Vafcotum(fic PetriNauarti pedites apcllabant) amp;nbsp;odo Gallorum millia;actriamillia fabrorum, qui eodem quo reliqui pedites ftipendio conferipti crant, certam viclotiant pollicebatur. rex etenim cum fuis ducibus Heluetiorum virtute cognita ,illos munitis amp;nbsp;anguftis locis nifi longe maioribus copijs deturbari nulla ratione poftc;maiorum verb copiarum in tarn anguftis locis nullum effc vfum,difficile effe aliquid ptæclari breui tempore cfficete, longe difficilius tanto cum exercitu in tarn fterili regione din morari animaduertebanquamuis maxima commeatus copia affiduè montes verfus comporta-retut : quibus in difficultatibus nonnulli illos alio diucrtcre quam irapetcrc tu tins rati, vtodingenticataphraâipcr Prouinciam , amp;nbsp;Petrus Nauarrus cum decern Vafcorum millibus maritimo itincre quiSauonae conuenirent mittcrentur,fuadebant;alij tarn Ion-go circuitu nimiam temporis iaóluram fieri,vires enctuari, amp;nbsp;hoftium exiftimationein co quod illis fc non andere occurrerc oftcnderenr,nimis augcri aiebant. Iraq; aliquod iter quo non mnltum ab co dcflc(ftcrent,amp; vcl non obfcruarctnr,vel faltcm minus diligenter ab hoftibus cuftodiretut,inueniendum effe, amp;yt Ematius Prianeus cum qua-dringentis cataphraólis, amp;nbsp;quinq; peditum millibns Genuenfe iter renerct,non quidc illos indeamoucndifpe, fcdvtAlexandriamamp;rcliquacifpadana oppida tentaretde-ctetum fuir.Duo funt in Alpibus Lugduno in Italiam itinera; alterum per Cenifium mb tem,qui in Sabaudiduels ditionc eft, brcniiis, rcóiius, amp;tritius:aliud quodLugduno Gratianopolim defleótens,pcr Gcncbram, Delphinatus montem ; vtroque Sufam vbi plankies ampliot effe incipit petnenitur: fed Genebrcnfi itinetc, etfi nonnihil longius fit,quiafacilius eft,amp; ad tormenta vchcndacommodius,fcmpcr folcbant Gallic! cxet-citus venire.Hcluctij igitur ad horum duorum !tincrnm,amp; corum quç in propinqua lo-ca deflcótiint cuftodiam intenti, .Sufæ confedcrantdnfcriora cnim ad mare vergentia i-tincra,adebanguftaamp;afperacrant, vtquumtantiexercitus equitatumpereatranfire admodum difficile effet, tormenta vchi nullo modo poffe viderentur. AtTriulduscui rex huius rei curam dcmandaucrat, ingenti fabrorum numero ftipatus,amp; homines vc-hendis tormentis induftrios amp;nbsp;expertos quos ad propofita loca cxploranda mittebar, fecum duccns, quanam ex parte Heluetiorum obftaculo vitato facilior tranfitus inue-niripoffetferutaoatur: quam ob cauffam exercitus magna ex parte inter Gratianopolim amp;Brigantiam extenfus, quid deccrncrcturcxpebtans,lenteprogrediebatur : ad quod etiam eos commeatus opperiendi ncceffitascogcbat: quo tempore ad regeiam Lugduno profeótum,ab Angliæ rege mifi'us nuntius peruenit, qui cum regis fui nomi-ne,vtneChr!ftianærcip.pacemturbarcr, in Italiam non cbntenderct vehementer eft hortatus: tantiEmutationiscauftàcafuit, quodeumeiregi, Galliæ regis cumArchi-

duceConcordia , quiaresilUcxeo nimisiamfelicirerfuccedercvidebanttir, molefta fuifFct : cx hoc inirio Hifpani legatis qui quam G allia? regisjqui tum ob infitum naturae odium , tumquiamilitiæfuætyrociniumineum exercuerat ci;non inimiciffimus efTc nonpoterat, potentiaipficflet pernitiofa,oftendcrcnondefmebant, aurcspræberc cœpit : fed longé magis æmulatione, amp;nbsp;illius gloriæ,quæ, fiquidem ex Infubria vido-riamreportaret, nimium ipfi augeri videretur,inuidiamouebatur:vcniebatmmentem fe quamuis regnum pacatum, amp;obdiuturnarapacem opulentiffimumhaberct, tan-tumqueauri à patic congefti inueniflet, non tarnen niü poft aliquot annos regnum Galliæ folum tot hoftibus cinâum tot moleftijs feftum armis tentare aufumthunc ve-^ rô regem, fe quum ad regni adminiftrationem peruenit aliquanto iuniorem, quamub regnum tot bellis fatigatum atqgt; exhauftum inuenerit, primis regni fui menfibus expe-ditionem in qua tot principes aduerfos erat habiturus, aggredi audere: fe tantis appa-ratibus torque occafionibus aliud nihil quàmTornacivrbem intolerandis tarnen in-gentibiisque fumptibus, in Angliam retulilfe: Gallia? autem regcmjfi, vt credipar erat, viâoriam confequeretur, tam opulcnto dominatu parto gloriofiftimum in regnû fuuin, rediturum ; fibi quoque ad regnum neapolitanum inuadendum viam patefadurum,amp; fortafte antequam cx Italia reuerteretur eins rci occafionem captaturum: qui ftimuli amp;nbsp;aculei facilè antiquum odium in eins pedore excitarunnfed quum ad eum armis impe-diendum tempus nonhaberet, ScfortalTe etiamiuftioremaliquamcauftamquaercret, hanclegationemadcum miferat: cuius gratia rex nihil immoratus Lugduno in Del-phinatum veninquo ijfdem diebus German! qui Nigra? legionis nuncupâtur, Roberto Martianoduceaduenerant, quæ legio ex inferiore Germania j ob virtutem amp;fidem femper in Gallicis bellis declaratam, maxima? exiftimationis erat. Hoc ipfo tempore loannesiacobusTriuItius tormenta, inter alpes maritimasamp; Codias qua in Salutia-rum fines defeenfus eft, tranfuehi polTeregi fignificauinvbi quamuis pene incredibilis efletdifficultas, earn tarnen hominum amp;inftrumentorum ingenti copia tandem fupe-ratum irigt; amp;nbsp;quumin hac parte ncque in fummis alpium iugis,neque in vallium fauci-busvllæeffentcuftodia?, meliuscfre,montiumafperitatemamp; valliumpra?rupta loca, quod hominum labore fed citra pcriculum fieret,conari fuperare,quam vt adeo formi-datos atque aut vinccndum,aut ad moriendum obftinatos Heluetios,ab anguftijs quas obfidcrentdepellere tentarc ; cum præfcrtim fi obftaculum inueniretur,diu ibi hærere non po.ffent ; quod nulla potentia apparatufue ad commeatum tantis copijs fuppe-ditandumpertam afpera amp;nbsp;inculta locafatis futuraeffet idonea ; quo confilio com-probato 3 tormenta quæ in loco in quæ ad quamuis partem commode verti poffcntcó-ftiterant,ftatim adilluditerfuntconuerfa: Tranfeundidifficultatem maximam fore Tri ultius quidemprædixerat, fed experientialonge maiorem oftendinprimo enim afper-rimos altiffimosq, montes confeendere erat ncceffe, quorum afeenfus difficillimus c-rat, quia nullæcrane femitæ, interdurntjue tormentorum minime capax locus , nifi quantum paulatim opcrarum, quorum ingens numerus præibat, indefeffus labotjan-guftioribus locis dilatandis, cminentioribus deprimendiSjapcricbancx fummis mon-, tium iugis pervalde præruprosfcopulos,amp; ipfo vifu nedum inceffu maximp horredos, in profundiffimas Argcntariæ fluminis valles defeendebatur; vbi quu ca nec equi quorum ad trahendum copiofiffimus erat numerus ; nec opcrarum quæ comitabantur humeri fuftinere poffent, fæpcmaximis funibusappenfapcditumjquiintanrisdilficulta-tibusquofuis labores fubibant,manibus demitti eratncceft'e : nec primis montibus amp;nbsp;vallibus fupcratis labor finemhabebat ; alij montes,aliæ valles eodem laborefupc-randi erant; tandem quinque dierum fpatio tormenta in Salutiarum aperta loca trans alpes funt dcduâa:quo tanto labore peruenerunt, vtcertiffimum fit,fi vcl paruamanus occurriffet, aut alpes,vtplcrumque effe folent,niuibus tcC^æfuifïcnr,omnem laborcm irritura futurum : fed ab hominum incurfu eos libcrauit, quod quum nemo vnquam tormenta per tam afperos montes traduci poffe cogitaffet,Hclucti) Sufæ moranteslocis per quæ quiCenifium amp;nbsp;Genebrara, vcl illis proximos montes tranfeunt iter fa-cere folent,cuftodiendis opcram dabant;amp; annitcmpus(crat enim circa dccimum Au-gufti diem ) niuium quæ iam crant liqucfaôtæ impedimêtum remouerat. lifdcm diebus

non abfcj; magno laborc equeftrcs pcdcftrcsq; copia»,alij codem itincrc,alij cam viaro quae Dragoncria dicitun alij vero per Perottæ amp;nbsp;Cunij præcelfa iuga ad Prouincia ver-gentia itinera tcncbanuHociter Palicia fecutus,mcmorabilis facinoris patrandiocca-nonem habuitj Singlariocnim cum quatuor cquitum alis profedus, longiffimo itine^ reregionisincolisducibus confedo, Villafrancam quod oppidum feptcmmilliapaf-* fusSaludjs diftat,quodq; baud procul Padus illetam Celebris fluuius origincm habet, nomine clarius quam oppidi conditio poftulet, improuifus fuperucnit : in eo oppido Profper Columna cum fuo agminc fine fufnicione, quod hofteslonge abeflefeiret: in quibuseamceleritatem qua iplc natura valdc lentus baud vti confueuerat, minime metuebar,morabatur: funt qui affirment, ilium eo die in Heluetiorum caftra ire voluif-fejfcdvrucfcresbabeat, certum eft, ilium quumPaliciæ milites non ante quàm adip-ßim domum in qua crat perueniftent, ab quopiam auditi, quoniam oppidani cum quJ-bus Paliciaad taiitam prædam intentus antca occulte conucnerat, cxploratorcs clam ceperanr,prandcntem circumuentum fuifiedic decimaquinra Augufti die Profper Columna , tarn clari nominis dux,amp; cùm auroritate, turn etiam fide qua in Infubria pollc-bat,maghi ad id bellufn momenti, non vt eius antiqua gloria poftulabat captus fuicat-qiie vnàcum illo Petrus MarganusRomailuSjamp;militum ipfius pars,reliquiad primum tumulcum diftipati,in varias partes aufugerunt.Gallorum tranfitus amp;nbsp;Profperi Colum-^ næ cafns fingulorum confilia rerum omnium ftatum immutauir,nouaq; ftudiain pon tificis, Pr.oregis, amp;nbsp;Heluetiorum animls excitauit.Pontifex enim qui Hcluetios Galliæ regem alpium tranfitu probibituros,fibi conftantiffimè perfuaferat,amp; magham in Profperi Column« virtute fpem collocarar,animo valde fraólus,Laurcntio nepoti Floren-tinarum copiarum præfedo : cui,quia lulianus frater diuturna febre correptus Florcft-tiæ manfcrac, exercitus in cifalpinam Galliam ducendi curam dederat:quiq; tres dies j)oft Profperi cafum Mutinam vencrat,vt Icntius progrederetur mandauinquiRubcrix arcis, quam Guido Rangonius occupabat, pro quatandem ci duo aureorum numûm millianumerauitexpugnandæoccafionecaptata, multos dies in Murinenfi Regicnfi-que agro confijmpfit:amp; prçtcrea ad artes fhas confugichs pontifex,Cyntbium familiärem fuum occultiffime ad Galliæ regem,vt res ad cam vfq; diem geftas cxcufaret5amp; Al-lobrogum duels opera de fœderc cum illo agcrct mifir i quo facilius ei effet ex hoc initio , fi Mediolancnfis imperij defenfio aduerfum haberet exifum,vltcrius progredi: fed ad magis præccps confilium pontificem impulerunt Bibicna cardinalis,amp; nonnulli ali) potius priuatis affedibus, quàm principis fui commodi gratia impulfimam cum ci me-tuendum efle oftenderent,ne rerum ab Gallis féliciter geftarum fama,amp;régis incitatio nibus amp;nbsp;fortafle etiam auxilijs frcti,Ferrarienfium dux ad Mutinam Regiumqi rccupe-randum,amp; Bentiuoli vtBononiam redirent arma caperent; quamq; in tantis alijs mole ftijs cum rot hoftibus pugnare difficile effet,melius amp;nbsp;proculdubio prudentius confiliû fore affirmabant, illorum beneuolcntiam bcneficio antecapere, eosq; fibi ad quemuis rerum euentum fidos amicos reddere; quod fieri poflct,fi Bentiuolos Bononiam redire patcretur,amp; Ferrarienfium duci Mutinam amp;nbsp;Regium reftitueret:quod quidem ficilli perfiiaferant,vt abfque vllamorafadum fuiirct,nifi Iulius Medices cardinalis amp;Bono-nix legatus, quem pontifex vt in tarn grauibus illarum regionum res tucretur, amp;nbsp;Lau-rentij adolcfcentiae quafi moderator confultorque effet, Bononiam miferat, contra fenfiff’et: quiinfamiænotæquæextamabieôto confilio maior profefto quàmiulijin tanto impcrio ccclefiç adijeiendo gloria extitiffet,pontificis nomini inurerctur dolofè, commotus , atq; etiam ne legationis fuæ mcmoriam turpem arque infamen redderet, quód ea vix adita, Bononiam pontificij imperij nobiliffimam ciuitatem,in priftinorum tyrannorum poteftatem reftituiflet, totq; nobiles qui 1’c contraillos pro facrofanâafe-de ftare profeffi crant,præd« reliquiffetddcirco proprijs hominibus ad pontificem mif-fis, rationibus ac precibus eum in boneftiorem fanioremq; fententiam reuocauit. luliû fratrem pontifex quamuis ex non legitimo toro natum, Alexandri VI re, fed non effici-endi ratione exemplum fequutus,primis pontificatus fui menfibus facra purpura dona uevat: quoniam Alexander quum CæfaremBorgiam filium fuum in cardinalium collegium cooptauit, tcltibus produdis quod res crat, quo tempore matrem cum genuit,vi-

rum habuifle probauitjinde ex legum fentcntia filium potius mariro quàm adultérö tri-I buendum ihferens : fed in lulio teftes hominis gratiam veritati antepofuerunt: proba-runt enim matrem ex qua puella non autem nupta j natus erat, antequam lulianum e-ius pattern ad complexus fuos admitterct, occultam ab eo matrimonij fidem accepiffe. Proregis quoque hi noui cafus confilia variarunt : tUm quod militem finepecuriia inde mouere difficulter pofletit, turn etiam vtrecentcs copias à Cæfare qui Oenipontem venerat, quod Veronæ amp;nbsp;Brixiæidonea præfidia relinqüere erat nccefle,expe6laret,non-dum Verona profcdus,his alijsq; coloribus, vtquitiam Mediolanenfium rerum exitus effetfpecularetur, différé cœpit. Heluetios etiam hætcômmouerunt; qui fimulatque alpes à Gallis filperatas videruntjPinariolumregreffijpoftea tarnen tégem copias Lau-riniconiungerecertioresfadij quumClauafiumvenifTent, obeommeatum ipfis dc-negatunijillud oppidum expugnarunt ac diripuôrunt ; deinde rege Tautini agente^in i-pfius penè oculis , Vercellis idem fecerunt: tandem veto Nouariâm prôfccb,eis qui à Gallicis rebus non ita étant alicni ex rebus aduerfis artimum fümentibuSjde pace cum franco regeagere cœperunt:quo tempore ilia Francorum excrcitüs pars quç Genuen fc iter tenebat, cui fe quatuor peditum millia, quibus Oélauiani Fregofij opera à Ge-nuenfibusftipendiapendebantur,fe adiunxerant, primo Caftellacium oppidum,deinde Alexandriam amp;nbsp;Dertônam quibus in ciuitatibus nullus erat miles ingreffa, omnem Cifpadanam regionenf o^cupauin Rex autem Vercellas venerät, quo tn loco primùm intellexitpontificem fefe illi aduerfarium declaraffc j quodei Allobrogumduxillius nomine fignificauinquæres etfi cifupramodum rholeftafuit,tàmcniridignatione con-fiÜum non perturbante, ne eum irritarct,perpubllcos præcones amp;in exercitu amp;nbsp;militi-bus qui Alexandriam occupauerant j ne quis pontificlum imperium lædere aut violate auderet, edixit. Aliquot deinde dies Vercellis,vtrerüm quæ cum Heluetijs tradaban-tur,exitum expeótarer,eftimmoratus •. qui negotij quidern tradationem no intetrnitte-bantjfed tainé varietate ambiguitateq; fe plenos oftcndebant.Noüafiæ tumultuari cce-pmint, ex eo quodpecunia quam Aragoniæ rex prohiiferat nondurti effet allata occa-fione fuiTiptatab pontificijs quçftoribus pecuniam ab illo miffam vi extOrferunneodem que furore vt in patriam redirent Nouaria difeefferunt; qUôd multi illórum quum iam tres menfes in Italiafuîffent,pecunijs ac prædaonufti,partas opes intégras domurnfer te cupiebant ; fed vix Nouaria difeefferant, curn pecunia qu^r ab Atagoniæ rege debe-bacureftallata;quam etfi initié occupaffent, nihilominus quü'quàm turpes eflent tam præcipitcsdeliberarionescogitafTcnt, nonnihiladfereuerfi,amp;bancamp; illam, vteam àquæftoribusdemore accipercnt,reftirucrunt: deinde Gàleratc viginti milliapedi-tumqui aduemare dicebanturopperientesfe contulerunt; triamilliacumSedunenfi ad Papiam euftodiendam profeâi funt : quocirca rex concordiæ fpc tot variatiortibus imminuta,Vercellis Mediolanum verfuscontendit5 VercellisSabaudiaîdüec5 amp;nbsp;Bâ-ftardoeius fratre, amp;nbsp;Lautrechio, amp;nbsp;Mediolaniquæftôrereliôtos, qui cæpta cufii Heluetijs colloquiaprofcquercntur; amp;quia in Heluetiorum difeeffu Nouariam obtinüe-rat, eiusarcem obfeffain rcliquit; quæ tormentis quaffata , inträpaücos dies eufto-dum vita ac rebus conferuatis, deditionem fecit. Rex poftea Papia fimiliter deditione occiipata,Ticinum amnem traiecit; eodemq; dieloannesiàcobusTriultius copiarutn partem, ad Chriftophori fanum Mediolano propinquum, amp;nbsp;poft ad Ticinenfis portæ fiiburbiuiTï vfq; produxir,ratus ciuitatem,quam Heluetiorum atq; Hifpanorumrapinas amp;nbsp;mulétas pertæfam Galloriim imperium cxoptare,nec milites habere feiebat^fe intro mi!Îuram;(edingens' cratin Mediolancnfibus Heluetiorum rnctus,amp; cormti quæ fupé-riore anno, qumn Heluetij fc Nouariam rcccpiffcnt, ipfi verb fc Galliæ régi ftudereo-' ftendiffenr, perpeffi étant recens memoriaddeo, etfi régis victoriam exoptarenr,rerum tarnen eairnm expedtarc certi, Triultium ne vlterius progrcdcrctur rogarunt;amp; fequen tidie legatos ad regem qui Bufalor.j erat,' qui eum vt Mediolanenfis populi ipfius ini-perij ftudiofiirmii, quiq; ad commeatum ei fuppeditandum paratus effet bcncuolentia contentus,magis apertam dcclarationcm quæ ad belli fummam nullius erat momenti, quemädmodum nec quod ipfi fe fuperiore anno defunéto régi declarafrent,ei quidquâ profuerat, ciuitati vcromaxùnoruai incommodorum Cauffa extiterat, ab ipfis non ex-

peteretjfupplices ro garent miferunnVaderet igltur amp;nbsp;hoftes fuperaret,ac Mediolaneo fes ipfum voi acie viâor extitifTetjprOinptiflîmè âdmifluros çxiûimaref.ad qiiæ rex qui antea ob Triultium non intro miff'utn Vâlde crat if atusj illis humaniter accepiis,feillo-rumpetitionibusfatisfaäiiruna refpondit, Ëufalofio rex cxercitum Abiate duxit; vbi dum raoram trahit, Allobrogungt;;dux viginci Hcluetiorû legads quos ad ipfiun Vcrcel-las miferant auditis, deindeôaleratè 'Baftardo alijsq; abrégé adid dcîegaüs fequen-tibus,profe6lus ,regis nomine cüm Heluetijs.pacem his legibusfanxit.-Intef Galliærc-.gem amp;nbsp;Heluetiçam gentem quoad icx vixerit, ànnosq; deeem poft eius obitunij perpétua pax efto:Heluetij amp;nbsp;Rheti valles admcdiolanenfcimperrü fpedantes^quasoc-cuparujîr,reftituunto: Heluetij illud imperium à quadraginta milliü aurcorum numûm fingulis annis perfoluendorum obligâtione,liberanto:rex Maximiliano Sfortia: Nemo rijducatum , itemqi duodecim Francicorum milliaannua? penftonis nomine, amp;infu-.perlanceas quinquaginta amp;nbsp;çoniugemex regiaftirpe,dato: Heluetij antiquam quadra ginta millium Francicorum penfionem reftituito : omnibus Heluetijs qui tunevelin 'Gallia cifalpina, velin itinere vt eô venirenterant, trimeftre ftipendiûpendito:pagis i-pforum commodis temporüm fpacijsjfexcenta, aureorum numûm millia in Diuioncnfi paftione promi(raj amp;nbsp;ob Vallium reftitutionem trecéta millia pcrfoluito: quatuor Hcl-uetiorum millia regis ftipendia perpetuo merentonn hoc Rudere de communiconfen ■fu,pontifex fi Parmam amp;nbsp;Plaeentiam reftituercr,Cæfar,Sabaudia: dux amp;nbsp;Monferraten-fis marchio nQminatifuere:neq; Hifpani regis,neque Venetorum,vlliufùe alterius Itali vllafaóla mentio. Hæc autem pax eodem tere die faôta,ac perturbatafuit; idq; obalio rum Heluetiofum aduentum;quifuperioribus vidorijs elati,necfc ijs quibus'focios o-nuftos videbant minores diuitiasïex bcllo adepturos fperantes, animo à pace alicniiTi-mo erant,amp; vt earn impedirent, vallium reftitutionem detredabannitaq; cura eos prio res Heluetij ab hocardore remoue;-c non poflenr,numéro triginta quinq; millia, vt in Mcdiolanenfibus fuburbijs hærerent Modœtiam petlcrunt ; à quibus Comenfivia, . quâmrexdataoperaapertam reliqucrat,Albertus Petra magni nominisdux-cummul-tis fignis difcefîit:fie pace non prius fada quàm turbata,rex in eafdem difficultates am-biguitatesq;, imo in longé maiores,quum nouæ vires nouiq; cxercitus Infubriæ apprp-pinquaftenr, redierunt: quoniamprorex tandem M.AntonioColumnajCum centum grauis armaturæ, fexaginta expeditis equitibus,amp; duobus Germanorum pedituni inil-- libus ad Veronæ præfidium,amp; mille ac ducentis Germanis Brixiæ relidis, cum feptin-gentis grauis,fexcentis leuis armaturæ equitibus,fcx peditum millibus amp;nbsp;ponte ad flu-uium traijciendum parato,ad Padum prope Plaeentiam metatus eraucui ne iuftara cô-querendi cauftam præberet Laurentius Medices,qui data opéra multos dies cura exer cituin quo erantfcptingenticataphradi,odingentiexpediti équités amp;nbsp;quatuor peditum millia,Parraæ moram traxerat,Placcntiam venir,prius tarnen in Heluetiorum gra-tiam quadringentis expeditis equitibus Mutio Columna amp;nbsp;Ludouico Pitiliani comité ducibus,quorum alter Pontifici,alter Florentinis militabauquibus ad commeatum col , ligendum, dum in colloquio erant, vterentur miflîs: quos non tara communis caufTa?

promouendæ ftudiojquàm ne Heluetijs,fi cum Galliærege componefent,pontificisin fœdere prætereundi cauffam præberet miferat. Ab alia parte Aluianus qui fe tantùm Hifpanico exercitui negotij allaturum, vtcinocendifacultatemnonefTethabiturus, regifpem fecerat; quamprimum proregem Verona difeedere audiuit,è Rodigia Polinc fo profedus,Athefitraiedo,amp;fempcrfccundum Padum incedens cum nongentisgfâ uis,mille amp;nbsp;quadringentis leuis armaturæ equitibus,amp; nouera peditura millibus,cum-. queidoneotormentorum apparatu fummaceleritate ad Cremonæ mœnia vencrat: t quam noftrorum temporum ducibusinufitatam celeritatem ipfe ia(ftitans,Clâudij Ne-ronis,quum vt Afdrubali fe opponeret,partem exercitus expeditam ad Metaurum flü-Àiium duxit,celeritati æquare folebaufic belli ftatus non modo varius,fed etiam pertür-batus valde atq; implicatus eranprope Mediolanum ab vna parte Galliæ rex cura cxcr-citu omnibus rebus inftrudiftimo, quivtAIuiano facilem ad fefe ei coniungendum viam aperiret ; pontificios verb atq; Hifpanos quo minus fe hoftibüs coniungere pof-fentimpediret, Marinianum vénérai: ab alteratrigintaquinq; Heluetiorum milliafe-rocitate

tocitate plena,amp; ad earn vfq; diem contra Gallos inuida:Prorex ad Paduhi pfope Pla-centiam, in eaipfa via qua Laudam itur,cum ponte ad traijciendum, vt fe Hcluetijs coniungeret,parato:Placentiæ auté vtfe ad eum candcm ob causam adgregaret, Laurentius Medices cum pontificijs amp;nbsp;Florentinorum copijs gt;nbsp;Aluianus vigilans ac fcrox cum Veneto exercitju, vt Gallige regem aut coniunólis armis,aut pontificios atq; Hifpa-nos diuertendo iuuaret, in Cremonenfi agro ad Padi ripam conlidebant : Media inter Mediolanum atq; Placentiam relinquebatur Lauda Pompeia ab omnibus deferta ; fed ab Rentio Cerite prjmiim tanquam Vcnetorum milite in eam ingrelfo direpta : qui ob diflidia inter ipfum amp;nbsp;Aluianum orta, miflione prius ab Senatu atteftationibus ac fere minis impetrata,Gum ducentis grauis amp;nbsp;totidem leuis armaturae equitibus ad pontificis ftipcndiatranfierat : fed quum eum milites ipfius,quia Veneti miiltos Patauiovbi eranc difeederenonpatiebantur, tarn cito fequi non pofTent, vtequitum fuorumnumerum cxpleret, Lauda difeeflit ; atSedunenfis cardinalis,qui primo fuorum cum Galliæ rege colloquijs amp;nbsp;Mediolanenfium fluäuatiohe rerritus,cum mille Heluetijs amp;nbsp;Mediolane fiura ducis copiarum parte Placentiam confugerat, deinde Cremonam, vt proregem ad progrediendum vrgeret profedus, antequam à Gallis impedifetur Medioladenfe iteringrelfus, nonnullos ex fuis,non tarnen multos, ad Laudaecuftodiäm reliquinqui vt régis Marinianum aduentumcognoueruntconfternati, ciuitatem deferuerunt: fed dum prorexad Padum hæret, antequam Laurentius Medices Placentiamperucnirer, Cynthius apontifice ad Galliæ regem miffus ab eius militibus captus fuit : apud quem quum mandata amp;nbsp;fidei literæ inuentæ effent, quamuis ob eius à quo mittebatur rcuc-rentiam ftatim fit abire permiffus , tarnen ne fpes fada pontiHcium exCrcitum fecum trans Padum iturura vana effet, nó mediocriter vereri coepit;idq; co magis quiaijfdem diebus fubolfaóium fuerat, Laurentium Medicem vnum ex fuis clam ad eundem regem mififfe, quod à vero minime alienum erat: Laurentius enim vel proprio confilio* Vel pontificis iuffu, fe fi contra eum pontifici parendi ncceflitate impullus exercitum duccretexcufatum miferat;in ijs autcmquæabfq; patrui offenfione, amp;proprij honoris labepoffct,quemadmodum femper expctiuilfet,nunGq; maxime Ruderet,vt eigratifi-caretur omnem operam daturum : fed quamprimum Laurentius Placentiam peruenitj eodem die inter proregem amp;nbsp;ilium,amp; homines qui eorum confilijs intercratj num Padum vnà vt fe ad Heluetios conferrent traijeere deberent, varijs vtrinq; rationibus di-fputaricœpit. Quivttraijccreturfuadebant, nullam rationem effequæipfos Laudam ingrediprohibcrctaiebant: vndc Aluianoquominus ad regem acccderet,ditficulrates obieduros: fibi verb fiue Mediolanum verfusireplaccret; fiue Heluetios præftolari) cum eis fe coniungendi viam patefaduros : quod fi Galli,vt eos faduros fama erat,iter Lauda inter amp;nbsp;Mediolanû occuparent, vel iam occupaffenr, hifee cxercitibus in rergo ipforumpofitis, eosnó finemetu amp;pcriculofuturos:amp;fortalfeetiam quamuis maiore circuitu, Heluetios conueniendi viam haud difficilem ipfis futurain: hoc confilium ad reilummamjCÙm vt Hcluetijs omnes nouorum pacis colloquiorum occafiones adime rent, tum vt vires quibus contra tantum exercitum, equitatu præfertim quo carebant, opus habebanr, cis augerent, admodum vtile,imó neceffarium effeifed id quoq; pon-tificis amp;Catholicirégis, qui ex f œderc Mcdiolancfeimperium defenderc tenerentur; quiq; totics id Heluetijs,qui, fi fe deceptos fentirét,cx amiciffimis inimiciffimi effent fu turijproinifificnr, fidei honorisq; ratione poflulare.Idcm prætcrea ad fui cuiufq; flatus fecuritatem fpedare : Hcluetijs enim proelio fuperatis, vel cum Gallo aliqua rarione pacaris, nullas in Italia vires reliquas effe, quibus quo minus per vniuerfum pontifieiü imperium Romain vfq; excurrerct prohiberi poffit. In contrariam vero fententiam mul tæ rationes altci ebantur, ex quibus ea erat potiffima,nullas à rege ad cam vfque horam copias Laudern iniffas, minime verifimile effe; quæ fiibiinuenirentur,cum dedccorCj amp;fortaffenonabfqi periculo ; quod eodem tempore amp;nbsp;Gallos amp;nbsp;Vcnctos,vel à fronte velàlatere habere poffent; ncc pons abfq; mora amp;nbsp;cöfufionc aliqua iterum poffettran firùquæ reSjfi periculudiguo prerio compcnfarctur,fortaffe non effet reijeienda: quod fi etiam Laudam defertam ingrederentur, quémnam cares frudum ad rei fummam cf-ietallatura ? qua ratione tarn potend cxcrcituinter Mediolanum amp;nbsp;Laudam colloca-

tOjautipfiHeluetioSjaut Heluetij ipfos adiré pöfrent?nec force fatis tutum eire,omnes pontificis atq; Hifpani régis vires, ex quibus omnium regnorum quæ pofliderent faliis penderetjtemerahæ ratiorte carentis geneis fidei committere, quum maximam illo-rum partem cum Galliæ rege pacem inijlFe, atque inter hos atq) alios qui repugnabant maximas verfari controueriias notum effet. Denique vt proximo die vter-q; exercitus impedinientis omnibus reliótis, amp;nbsp;Parma atq; Placentia ob Veneti exercitus cuius ex-pediti équités ijs diebus regionem vniuerfam pcrcurrerant diripuerantq; metum, vali-do prçfîdio munitisjPadum tràijcercnt decretum fuit:quç res vcrunc mukorum opinio fuitjà neutra parte candide eft décréta : vterq; enim fe tranfire veile fimulandojabfque fuo periculo de culpa in alterurn transfetenda cogkabat: Prorex ehim quum ex Cin-thij profeótionefufpicionem cocepiffet, feiretq; quanto artificio pontifex in rebus fuis vteretur, vtLaurentius vlterius non progrederetur,eius mentem effe cxiftimabat: Lau rentius verb, quam inuitus prorex eum cxcrcitum fortunæ arbitrio effetcommiffiirus cogitaSjidem de alijs iudicium5quod alij de fe,faciebat.Poft meridiem Hifpanicç copiç ponte tranfite cœperunt, quas ftatim pontificiæ fequi debebannfed quum nodeimmi-ncntCjin craftinû differre cogercntur,nô modo non tranfierunt,fcdetiam prorex,quôd àquadringentis expeditis equitibus, qui ab vtroq; exercitu ad hoftium progreffus ex-plorandos præmiffi fuerant, præcedenti die centum Gallos cataphraétos Laudamin-greffbs figniheatum effet, cum exercitu cis amnem redijt : quare quum prorex amp;nbsp;Laurentius in priora caftra redijffent, Aluianus cum fuo exercitu Laudam pctijt.Rex hoc i-pfo tempore Mariniano difeedens Sandonatum, adtertium à Mediolano lapidem caftra pofuinHcluetij veto omnes Mediolanum fe receperunnà quibus quum pars àbcl-lo,pars à Concordia abhorreret,crcbriconuentus tumulrusq; fiebant. Tandem verb cum fimulconueniffent,Sedunenfis cardinalis,qui vtin bcllo perfeuerarentardentif-fimè hortabatur, vehementiflimis verbis, vt nulla interpofita mora codem die ad im-preflionem in Galliæregem faciendam erumpcrent,cos incitarecœpinnecitaeishoftium equitatus actormentorum copiamoboculospofuit,vteaHeluetiorum ferocita-tis,amp; viétoriarum aduerkis Gallos partarum memoriam perturbaret. Ergo,inqiiitSedunenfis,gens noftra totlaborespertulit,totpericulafubijt,tantùmfanguinis effudit, vt vnica die tantam gloriam, tantum nomen,toties à nobis deuiétis hoftibus relinquc-ret? nonne hi funtilliijdem Galli, qui nobiscumtotvictoriasfunradeptiêfinenobis femper ab omnibus vidiênônne ijdem funt ifti Galli, qui fuperiore anno, ab ^iguis noftorum copijs tanta cum gloria propc Nouariam fufi fuerunt?nónne il li funt ^i noftra virtute territi, maxima fuaignauia perturbati,Hcluctiorum nomen ad cœlum vfqi extulcrunt? darum quidem nomen,quandiu cum illisfuimus, fedclarius longè poft-quam abeisdifiundi fumus : qui Nouariæ erantequitatu actormentis carebant; auxi-lij proximam fpem habebannamp;tamen Mottino Heluetiæ gentis ornamento atqifplen dori parentes,eos in fifis caftris fortiter aggreflï,in illorum fulminantia tormentaimpc-tu fado,tot Germanis militibüs Cæfis, vt amp;nbsp;arraa,lt;amp; lacerti illorum occidionc delaffa-renc, eos fuderunt:amp; nunc illos quadraginta Heluetiorum millia, tam fortem tamque validum exercitum,vtquumrcliquis mortalibus vniuerfis fimul coniundis aciedeccr-tarepoffit, expedare aufuros creditis ? Fugient, mihi crcdite,adfolam aduentus veftri famaminó fua virtute,fed diffenfionum veftrarum fpe freti Mediolano appropinquare funt aufimon eos régis perfona præfentiaûe rctinebit; quoniam aut vitæ aut regni lui in diferimen conijeiendi metu,primus crit quifaluti fuæ conlulat,amp;reliquis idem faciendi exemplum dabit:fi hoc exercitu,hoc efttotiuS Heluetiæ viribus,cos adoriri non an-debitis, quibus præterea viribus,qua fpe eis refiftercpoteritis?qucm ad fîneminLon-gobardiam defeendimus? ad quem fincm Mediolanum venimus,fi hoftium occurfum exhorrefeimus ? vbi effent magnifica verba? vbi totius huius anni feroces minæ? quum nos in Burgundiam irrupturos gloriabamur?quum Angliæ regis pace, pontificis ad fœ dus cum Galliæ rege ineundum propenfione lætabamur; quo plurcs in Mediolartenfe imperium coniuraffent,eo maiorem nos gloriam confcquuturos?melius erat,hifce an-nis tot illuftrés vidorias adeptos non fuiffe; Gallos Italia nô expuliffe ; intra veteris no-ftræfamæ limites conftitiffe; fi deinde omnes fimul contra cundorummortaliumex-pedationem

peâationem tam abicdo animo eramus futuri: hodie num nobis Nouarienfem vifto-riam virtus an fortunatribuerit in totius orbis terrarum oculis declarandum eft : fi nos hoftium confpeÄum horrere oftenderimus, ab omnibus ca vel cafui vel tem er it at i tri-buctunfin eadem audaciavtemuf ,virtutcm earn fuiflc omnes fatebütunquod fi eodem eucntu(dc quo dubitandum non cft)pugnabimuSjnon modö præfentibus formidabi-lesjverùmctiampofterisvenerabilescrimus, quorumiudicioamp;laudibus Heluetio-riim nomen Romanorum nomini antcponctur : ncque enim illos vnquam tanta auda-cia vfos,neq; vidoriamaliquam tanta virtute adeptos legimusjueque nulla neccffitate compulfos prœlium committerc conditione tanto détériore, cum hoftibus volucrint: de nobis autempugnaprope Nouariam commilTa legctur svbLpar^is copijs, fine tor-mentis, fincequitatu,potcntemomnibusque apparatibus inftrudum,cui duofummi imperatores,quorum alter dubio proculin totaGallia,alter in Italia primum obtinebat locum,præerant, cxcrcitumfudimus. Legeturhæcad Sandonatum memorabilis pu-gna, ijfdein incommodis,contra ipfummec Galliæ regem pügnantem,contra tot Gcr-manorum phalanges dcpugnata,qui quo maiore numero funr,eo magis odium noftrü explebunutanto maiorem militiæipforum in perpetuum dclendç nobis facultatc præ-bebunt:tanto minustemerè cumHcluetijs in armorum certamen deuenire audebunt: pioregem amp;nbsp;pontificias copias nobis adiundum iri certum non eft; quin potius multis de cauflis fieri non pofte videtur: adquem igitiir finem expeólandi funt?Quid quod nc illorumquidem aduentus nobis neceftarius eft? amp;nbsp;hoe impedimentum nobis gratum efte dcbet.gloria enim tota noftra critmoftra erunt fpûlia,noftrç diuitiç,quibus tanti rc gis caftrarcierta funt:Mottinus gloriam nee cum noftris quidem,nedum cum alijs com municatam voluit;amp; nos tam ingnaui, noftræ virtutis contemptorcs erimus, vt ctfi il-li nobis cóiungi poftcnr,exteros quos tante tandis tâti honoris participes faciamus,ex-peótare vclimus.maiorem mora longiora confilia nô fert Heluetiorum nomen,non return ftatus poftulatmunc exeundû cftjnunc,nunc hoftes funt inuadendi: ifta côfilia timi dorû funtjqui nô utfe periculis obijciât,fcd ut ea fugiât cogitannatfcroces bellicofosq; viros, cuiusmodi vos eftis,hofti ut primû côfpedus eft occurrere decenquamobre Dci qui Gallorû fuperbiam iufto odio pcrfequitur,ope freti, confueta virtute haftas veftras rapitc; tympana pulfate: quinftatim citravllammorâvadimus: quin inquam vadimus ad arma noftra dclaftanda, ad odiû noftrû illorum quiob fupcrbiâ fuam omnes vexare volunt,fedobignauiamfemperomnibusprsedæfunt,fanguincexaturandü. Hacora« tione incitati armis ftatim furentiû more correptis,amp; vbi Romana porta egrefli funt ag minibus fuis inftru(ftis,quamuis loci nô multùm fupereflTetjtanta alacritate totq; clamo ribus ad Gallorum caftra contenderunt,vt eis rci nefcijs inagnam aliquam vidoria adt pti videri poftent: dux militem ad iter accelerandum hortabatur: milites dueem, vt cî primum hoftiû caftris appropinquaftenr,ftatim pugne fignum daret,monebant,vclîe R. campos morcuorû cadaucribus tegere ; vellc eo die Germanorum peditum nomen ex tinguere ; amp;nbsp;præfertim corum qui quodam morris præfagio nigra figna geftabant : hac fcrocitatequum ad Gallorum caftraperucniftent,etfiduætantùm ciusdicihoræ fu-pererantjin tormenta munitionesq; impetu fa(fto,pugnæ initium fecerunt: quo impetu vixdum confettis manibus,primaagmina pcrpulerunt fuderuntque;amp; tormentorum partem occuparunt : fed quum cis equitatus ciim magna exercitus parte,amp; ipfemet rex validonobilium virorum agmine ftipatus occurreret,amp; iam tantus impetus nônihil re prefluseftct,atroxpugnaeftcœpta, quævariofuceflu amp;nbsp;maxima cnm Francorû equi-tum ,quiiam inclinabantcladc,nÔnullis ex Gallis ducibus iam cæfis, rege ipfo multis haftarum iâibus appetito,ad quartam vfq; nodis horam protraûa fuintunc quû ncutri armaiainprç laffitudine manibus teuere poftent,prælio absq; tubarum clangore ducû-ûe imperio dircpto,Heluetij ijs in caftris hæfcruntmec alter alterum lædebat, fed quafi Ucitis inducijs proximam lucem expedabannVerüm cum prima Heluctiorum,quibus cardinalis vbi aliquantifper quieuiftent cômeatum Mediolano adferri eurauit,irapref-fio tam faufta fuiflet,vt per totam Italiâ nuntij mutatis equis hoftium exercitum ab Hel uetijsfufum nuntiantes pcruolarinr, Rex nodis tempus quod fupercrat, non otiose tranfegit : quoniam periculi magaitudineperfpeda,torraentis ad loca opportuna con-

446 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

trahendis,ac lt;lirpondcndis:Germanorûamp;Vafconû ordinibus îhftaurandis,equitibus^ in fuas turmas reftituendis opera deditdnrerea lux dturna fuperucnitjin cuius initio Hel uctij, totiusitalicç militiç fimul cóiunól£,ne dû gallici cxercitus, contéptores,codé im petuamp; temerè admodû hoftem funt adortûà quibus fortitcr,fed prudetiusjöt maiorc di fciplina cxcepti,tormentis ôc Vafconù fagittis, atq; ab equitatu oppugnabantur, ita vt à fronte amp;nbsp;lateribus cçdcrcntur:amp; in folis ortu affiiit Aluianus,qui ea node ab rege acccr fitusjftatim cum leuisarmaturæ cquitibus,amp;magis expcdita cxercitus parte iter ingrcf-fus,quum atroxmaxime fæuirct Mars, resq; in (ummù client addudæ difcrimen, reli-quis copijs paulatim eum fubfequetibus eo peruenit, ac Hcluctios magno impetu à ter go eftadortus; quictfi fcmperaudacilïîmèfortilïîmcqjpugnarentjtamen quumtamva ndè hoftem refiltere cernèrent, amp;nbsp;Venetorum copias adefte, de vidoria defperantes, quum iam fol per multas horas terram illuftrairct,rcceptuiccciueruntiamp;tormeris ijsde quæ fccum aduexerant,humeris fublatis,acies vertcrunt,amp; fempcr ordinibus cofcrua-tis lento greftu, tantaque cum Gallorum admiratione, vt ex toto excrcitu nullus cqiii-tum peditumueeosperfequi fitaufuSjMediolanûverfus contenderunti binætantiimil lorum cohortes,quç in villam quandam confugerant,àVenctorum expeditis equitibiis flaminis in eo loco extindæ fuerunt.-reliquus exercitus ordinibus fuis integris,eandcq; in vultuamp;oculis ferocitatéfpiransjijmaioribustormétis quæhoftib. primo impetu ab ftulerant^quodeavcherc nó poftentjVtnónulli aiuntin foins rclidis,Medioîanûrcdijt. Cómuni omniûhominum cófcnfu nulla à plurimis annis in Italiafcrocior, acforini-dolofior pugna córnilfa fuiftc fcrebatur: quonia ob impctiim quo Heluetij prceliu inic-nint,deinde ob noó;is errores quibus tonus exercitus ordinibus perturbatisjpermixte, absq; imperio,ftne teftera pugnabatur,omnia fortunç penitus ciâtfubieda:rexjpfefx plus in periciilo verfatuSjfaluté fuâ magis propriç virtutiamp; forti quàm fuorû,à quibus fç plus in tantaMartis cófulionc nodisq; tenebris defertus fuerat,auxilio,accepta referre debebat : adço vt Triultius duxqui tot res viderar, hanc nó hominü fed Gigantum pu-gnâfuiire,amp;i8 pugnas quibus intcrfucrat,cumhaccôparatas,pueriles prorlüs fuifteaf-rinnaretmec dubiû crar,quinHcluetij primo impetu intra Gallorû munitioncs ingrelîi, amp;mâximatormcntorù parte occupatafcmpervltcrius crantprogrclïî,nifi tormctaobfti tiirent,vi(ftores eftent futuri; ncc parui momenti fuit Aluiani aduentus; qui quum anci-pitimarte adhuc pugnarctur fupcruenics,Gallis animos addidir,amp;Heluetios omncsVc netorû copias cum illo elTcopinâtes terruit. Cæforû numerus fi qua in pugna,vt ferè fo let, incertus fuit,inhac fuitincertiftimus : quoniâ uarij admodû crant de eo hominiunt vel ftudio vel errore fermones: nônulli fupra 14 Heluctiorum millia cccidilTc dixerunr. alijdecc,moderatiores Smillia; nec dcfuerunt,qui ad tria millia côtraherevellentîom nés tarnen ferè ignobiles amp;obfcuri nominis: at ex Gallis in nodurno côflidu cecide-runt Francifeus Borbonij ducis frater,Imbricurtius ,Sanfcrrius,Talamontius princeps Tramolliæ filius,Buirius Rotomagenfis cardinalisolim nepos, Safanij cornes,Catclar-thus SabauduSjBufichius, amp;nbsp;Moia,qui regiæ nobiliû turmæ vexillum ferebat, omnes nobilitate,atque opibus vel honoris in militiat gradu clari : ac de Gallorû quoq; in hac pugna delideratorû numero variç fuerunt fentëtie:alij eum fex millia,alij non fupra tria millia cecidifle aflerunt; inter quos nônulli Germanorû peditum duces numerantur. Vbi Heluetij Mediolanum ferecepilTcnt, maxima intereos,vtrum cum Galliacregc pacifcendû,an Mediolanum defendédum eirct,diirenlîone orta,duccs illi qui anrea de pace egerant,minus turpem difcelTus caulTam quacrentes,à MaximiliqnoSfortiajquem darenô polfe notilïimum crat,pecuniâpctierunt : deinde omnes Roftio legionumprc-fedo ad id cohortante, fequenti die Comenfi innere m patriam rcuerterentur,Duci fc breui,vt arci in qua mille ac quingenti Heluetijamp; quingenti Itali pedites relinquebâtur opem ferrent,reuerfuros polliciti,difccircrunt. hacfpe ffetus Maximilianus Sforria, eu loanne Gonzaga,Hicronymo Morono,amp; aliquot alijs Mediolanenfibus nobilibus vi-ns,Francifco Barenfium duci fratri fuo,quamuis ægrè,in Gcrmaniam proficifeendi po-teftatcdata,fefein arceminclulît: amp;nbsp;Sedunenfisfeintra paucos dies reuerfurum fide data,adCxfare vtauxiliaaccclcrareteftprofcdus. Mediolanenfis autem ciuitas omni prjefîdio nudata, fcfe Gelli« régi maxima pccuni« fumma promilTa dedifiiit:qui,quafi

Vrbem quæ tota non fit in ipfius poteftacc ingredi rege indignum eflet, dum hoftes arce potirenturfeingreflurum negauit. Rex eo in loco in quo viéloriam erat adeptus^er tres dies folemniafacra peragi curauit: primo die vt Deo de viétoria gratias agereniccû dOj vt pro eorum qui prœlio ccciderant falute precçs funderct ; tertio pro pace confie-quenda; eodemqueinlocotanquam vidoriæ trOphæum ædem fiacram erigimanda-uit: Omnes Mcdiolanenfis imperij ciuitates amp;nbsp;arces vidoriæ fortunamfiunt fiequutæ, Cremonenfi arce exceptaatque Mediolanenfi; cuius expugnationiquum præpofitus effet Petrus Nauarrus,non fine omnium admiratione,quum arx effet munitilfima,om-nibusq; rebus ad propugnationem amp;nbsp;obfidionem fiuftincndam inftruôtiffima, amp;nbsp;in qua fiiipraduo militum millia erantjfieminore quàm menfis vnius Ipatio earn expugnaturu affirmabat, Gallorum vidoriæ nuntio accepto Cardonius prorex, paucos dies magis coadus,quôd ob pecuniæinopiamdifficulterexercitum mouerê poffct,quàm fiponte inijfdetn caftris moratusjtandem certa furamajamp; fiex aureorum numûm millibus ab La urentio Medice mutuô acceptis,in regnum neapolitanum profîcificcndiconfilio Pon-tenurûm fie recepit : nam etfî pontifex rerum fiucceffu audito, fiuperioris pontificis con-ftantiam mortalibus oftentarat,amp; fiociorum orator es vt intrepidum vultum fortunæ qbijcerentjHeluetiosquein eapropenfîoneretinercconaretur ; quod fiilli fienten-tiammutarent, vt Gcrmani milites conficriberentur hortatuserat, nihilominus apparatus omnes periculisfiuis non nifî fieros cflepoffe, fieque primum omnium appe-tendumratuSjquôd,etfîecclefiæreuerentia regem ab ecclefiiæimperio violandodc terreret5eum tarnen à Parma atque Placentia tanquamMedioIanenfis imperij membra inuadendis,amp; Florentinorum ftatu, qua in reomnis reuerentia ceffabatjtantique ea of fenfiio à pontifice fiebat, ac fi ecclefiæ imperium lædcretur , turbando, non ea de cauffatemperaturumeredebat. Necvànusèratciusmetusjquoniamrex Pado props PapianijVt ad Parmam atquePlacentiam expugnandas mittetet,pontem impo-ni iammandaueratûjsque captis, fi pontifex adhuc amicitiam ipfius fiperncretjPon-iremulenfi itinerc copias quæ Mediceos Florentia pellere conarentur miffurus c-rat: fed iam eius mandate Sabaudus amp;nbsp;Tricaricenfis epificopus ipfius nuntius cumrc ge de pace agebant: qui turn ne noua in fie fœdera inirentur metuens,tum ob lullj dira-rum in Galliam terroremjqui totum Galliç regnum occupabaqad fiacrofiandè fiedis ob leruantiam propcnfius,pacem valde exoptabat : ideo repente inter eos ad Italiæ defen-fiionem fœdus idum eff amp;nbsp;nominatim vt rex pontificis, pontificijqùmperi j,Iuliani item amp;nbsp;Laurentij Mediceorum amp;Florentini ftatus patrocinium fiumeret.'dominatum aliquê in Gallia atq; penfioncm Iuliano daret: Laurentio quoq; penfionem, amp;nbsp;quinquagintà cataphradis eum præficeret: pontifieem proregi per pontificium imperium in regnum neapolitanum cura exercituredeundifacultaté concederepateretur: pontifex milites fiuos Verona amp;nbsp;ab Cæfaris contra Venetos auxilijs reuocaret: Parmani atq; Placentia Galliæ régi àquo viciflîm copenfiationis nomine acciperet : vt Mcdiolanenfis imperij populi fialem quo vterentur,Geruiæ accipere tenerentur; qua ex re magna emoluméta pontificio imperio accedere credcbantur(quod amp;iam pontifex in fœdere cura Medio lanenfiû ducepadus crat)reftituerer:Sabaudiç ducinum Florentin! fœdus cumLudo-uicoregeidum violaffentcôpromiffoiudicandû permitteretur, idemq; fi eos violaffû côpcriffer,pœnâ pronuntiaret; quod rex fie magis honoris fiui gratia,quàm alia ob eaufi-fiara petete aiebat.His hune in modum côftitutiSjTricaricenfis llatira mutatisiumentis vt pontifieem ad ea confirmanda flederet Romam contendit: amp;nbsp;Laurentius, vt prorex Cardonius citius dificedendîcaufiamhabereqcopias quæ Placentiæ étant Parmâ amp;nbsp;Re-gium contraxit;amp;ipfe ad regem jVt eum fibi conciliaret,eiq; ex patrui artificiofis manda datis,fie in omni rerum cuentu ex co pendere veile perfiuadereqeft profedus. Pontifex haudfacilè ad confirmandum fledi poruit: erat enim illi moleftiflima Parmæ amp;nbsp;Piacen ùæiadura; amp;nbsp;libenterprius quidHelüctij dccerncrent,cognouiffct:qui Comitij Tigu rum(quç ciuitas inter omnes Heluetios primû locum obtinet Gallisq; eft infenfiflîma) de Mediolanenfi arce tuenda deliberabant; quamuis valles amp;nbsp;Bellizzonara,atq; Locar num,arcibus tarnen exceptis, nifi quod rex Locamenfi arce fiex aureorum numûm milli bus eius præledo datispotitus eft,defieruiffent.Rhetivcrô Clauennam non defierucrâc

nihilomînusquumei Tricaricenfis, ne rex absque mora Parraam atque Placentiam inuaderetjamp;copiasin Hetruriammitteretpericulumoftenderetjamp;cladem ab Hel-uctijs in proelio acceptam exaggerarctjea moderatione tarnen,nc ipfe vel eius procura-tores Parmam amp;nbsp;Placcntiam traderent, fedmilitibus ac miniftris fuis nudatasregi occupandas permitteret t pontifex ne Cæfarem hac iniuria afficeret, milites fuos Verona reuocare netencretur, fe tarnen cito eos aliquaopportunaoccafione reuocaturum occulté proinittcbar,amp;Florcntini foederis violati crimineliberarentur,confirmauit:ad-ditum etiainfuitjVt rex nullius qui pontiffcio iinperio bencficiarius fubiedusueeifet, patrocinium fufciperetmon modo pontificem ab eis perfequendis,amp; vt fupremum dominum decctpuniendis prohibcret,verùm ctiam fi id ab co peteretur,ipfi auxilium ferret: traólatum etiam cR, ut pontifex et rex aliquo in loco vtrique commodo ad colloquium venircnt; quod ab rege propofitum fuit, fed ab vtroque cxpetitum: abrège quidem vc hanc amiciciam fortius ftabilireti amicorum quosin Italia habebatres in tuto collocaret; amp;nbsp;quiafefua præfentia, nec non amplis fortunis pontificis fratri aC ncpotipromiffis,vteius confenfu regnum neapolitanum quemadmodum vehemcn-tiflimècupiebat,fibiinuadereliceret,confequuturumfperabat: à pontifice autemvt huiufmodi officio, amp;nbsp;fuisadhominumaniraos fibi conciliandos aptiffimis moribus, regem dumin tanta felicitate erat demulcerctt quamuis multis id confilium vtponti-ficiamaieftate indignum ( affirmabantrégis efle,(i cum illo loqui vellet, Rom.amvenire ) improbarent. Sed pontifex feed defeendereaiebat, vt regem à regno ncapolita-no infeftandojfaltem Hifpano rege ( cuius vita quod iam ante annum in morbutn in-ciderat,brcuisfuturacrcdcbatur )viuo,remoueret. Interca Petrus Nauarrus Me-diolancnfis arcis expugnationi incumbebat ; amp;nbsp;arcis teftudinc quadam qua Co-menfem portam refpicitin foflapotitus,amp;ambulatorijs turribus,ac vineis ad fofTaat atque arcis murumiubicnscuniculumeoinlocoagebat : deinde impediendi facul-tate illis adempta, plurcs alios agere cœpit; amp;nbsp;in arcis angulo magnam muri partein fcalpris fuccidit, eamque, vt quum ignis cuniculis inijeeretur rueret,trabibus fubiedis fullit:quç etfi multorum iudicio ad arcem uifi longo temporis fpatio magnisque labori bus obtinendam non fatis elfentjamp;iamHeluetios fe quemadmodum in Tigurinis comi tijs decrctum fueratad opem ferendam comparare certo audiretui',tarnen quuminter Ioann emGonzagam ducis militum praffcdum,quiin arceerat,amp;Borbonium eins pro pinquum de deditioneagi cœptumeffet;quumquepoftea hisconfilijs cum Borbonij duce Hieronymus Moronus amp;nbsp;duo Helueti) duces ex his qui in arce erant ,interefl'ent, magna omnium cumadmiratione,amp;ingenti Hieronymi Moroni, quafiipfe vel nimio metu vel fluxa fide duci fua autoritatc,quae apud eum erat maxima , id perfuafiffet infamia :quamipfein diffenfionem inter Heluctios amp;nbsp;Italos milites ortam excufans reijeiebat, quarto Odobris die his legibus conucnerunt: Maximilianus Sfortia Me-diolanenfem amp;nbsp;Cremonenfem arces Ratim Galliæ régi tradito: omnibus eius irapc-rij iuribus eidem cedito : rex iili certain pecuniae fummam qua aes alienum diffoluat repraefentato : in Galliam, vbi eirex fmguiis annis triginta aureorum numum millia penderet, veleumpari conditionc cardinalemfiericurarct,proficifcitor: rexGalea-tio Vicccomitiamp;nonnullis alijs lnfubri«nobilibusviris,quimultüm pro Maximilia no cotenderant ignofeitodex aureorum numum milliaHeluetijs qui in arce erant dato: loanni Gonzagæ bona in Infubria ei àduce donataconfirmato; eiej; certam penfioneni affignato: Morono pariter amp;nbsp;propria amp;nbsp;abduce traditabona, amp;inrcpub. officia qu« habet,permittito; eumque fupplicum libcllorum in regia magiRrum facito. Quo fado '^Maximilianus ob paternum nomen cognomento Morus, arce egrcRus, fe Heluetio-rum feruitute,Cæfaris dilaceratione,amp; Hifpanorum fraudibus liberatum aiens,in Gab liam contenditiomnes tarnen fortunam magis,quôd ilium cito è tanto gradu deieciflef, quàm quodanteahominem quiobfocordiam fuam,cogitationes ignauas amp;nbsp;fordidif-nmos mores, omni principatu erat indignusextuliffet, laudabant. Sed ante Mediola nenfis arcis deditionem, quatuor ex Veneti Senatusfummis ornatiffimisqucuirislega ti ad regem venerunt, Antonius Grimanus, Dominicus Triuifanus, Georgius Cor-

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nariitô

narius,«amp; Andreas Grittus, vtciviôtoriamgratularcntur,arque abcopercrcnt, v£ queamadmodum fœdere tenebatur, ipfos adfiiarecupcrandaiuuarec ; quxrcs nui' lura prêter Cæfaris amp;nbsp;eorum milicum copias,quas M.Antonio Columna nonûne pon-tificis Veronæteneretjimpedimcntum habebat: quoniam prorcxvbicx Placentino agro copias cduxilTet, aliquandiu vc num pontifex pacem cum Galliæ rege ccniinnaf fetcognofceretjin MutinenfiagroexpeófafTetjConfirmationeaudita per Acmiliam Flaminiamque Ncapolimcontcndcrat: rex ftatim ad illorum auxilium SabaudiæBa-ftardum ôc Theodorum Triultium cum feptingentis cataphradis , feptem Gcr-nianorum peditum millibus adlegauit,qui dum,fiuc vt Mediolanenfis arciscncn-tumexpcdarent,fiuequód rex eosdem milites ad Cremonenfis arcis expugnatio-ncm mittere vellet,difceflum procrahunt, Aluianus cui Veneti ,quiafi fieri pöfi'et absque aliéna ope Brixiam amp;nbsp;Veronam expugnarc cupiebant, vt proregem perleque-returnon concefleranc, excrcitum Brixiam verfus duxit: fed quum mille Germant peditespaulo ante earn vrbem eflent ingrefli, Aluianus quia Bergomum ante multos dies Venetisdeditumfuerat,ad Veronæexpugnationcm,tum quod minus effet munira,turn ob maiorem commeatus opportunitatem , turn quia Verona capta, Brixiae quxfolarelinqucbatur,amp;eo in loco vbi difficile auxilia ex Germania poffetacciperCi faciliseiat expugnatio,prius ducere ftatuebat : fed cum ab incœpto remorabatur, inetus,ne prorex amp;nbsp;pontificias copiæ quæin Regienfi amp;nbsp;Mutinenfiagro crant, O-ftiXjVt Veronærcbus fuccurrerent Padumtraijcerent : qua fufpicionevbi proregis difceffusfuntliberatijimpedimento fuit morbus Aluiani,qui Ghedijin Brixienfia-groægrotansfexagcnario minor, initio Odobris, magno cum Venetorum,fed longe, maiore inilitum fuorum mœrore exceffic vita j qui quum cius defidcrium ferre non poffent,eius corpus vigintiquinque dies in exercitu ipfum quocunque progrede-rentur, maxima pompa ferentesretinuerunt; quumque eum Venetias ferre vellent, non tulit Theodorus Triultius vt fidcs publica, quemadmodum multi monebant,à M. AntonioColumna per Veroncnfium fines tranfeundi peteretunne qui viuus nunquam höftcs reformidaffet,mortuus timoris ederet figna:Venetijs Senatusconfulto maximo cum honore in Diui Stephani templo,vbihodiequoqueeiusfepulcrumconfpicitur, fepultus fuinfunebrem orationem habuit Andreas Naugerius patritius Venetus mul-tæ eloquenriæ iuuenis : fuit autem ( vt omnes fatcbantur ) magnæ audaciæ impc r rator, qiiique ea quaî à Scnatu décrétacrant fumma celeritate conficeret : verùm fæpiusfiue fortuna parum propicia , fine vt multi aiebant, quod præcipitis confilij effet, ab hoftibus fuit fuperatiis ; imô fortaflenullavtiquam vidoriapotitus,vbi ipfe fummuseffetexcrcitus imperator. Ob Aluianiobitum,rex à Venetisrogatus,Triultium qui excrcitui ipforum præeffct ob rei militaris peritiam, amp;nbsp;autoritatcm; amp;nbsp;quia ob commune Gulfs faótionis ftudium fempercum ea republica bencuolentia neceflîtudinequeiundusfueratcxoptatum, eisconceffit ; quidum in caftra profici-fcitur, Venctorum copiæ Pifeheriam expugnarunt ; fed prius aliquot équités amp;nbsp;trecentos Hifpanosmilites,qui vt Pifeheriæ ferrentopem contendebant,fuderunt: deinde Afula amp;nbsp;Lunato à Mantuano marchione delertis , funtpotiti. Ad Tri-ulcij aduentum , Scnatu ad id impellente,copiæ ad Brixiam dudæ, etfi expugna-tio absque Gallicis copijs difficilis videietur : namamp; ciuitas eratmnnita, amp;nbsp;inca duo» millia partim Germanorum,partim Hifpanorum peditum, maximus præterea Guelfo rum numerus ex capulfus • hyemsautem iamimminebat ,amp;aeris tempcrics pluuias minabaturi neque rci exitus imperatoris indicium fefcllit: nam quummœnia tor-mentis ad fo(Tarn ab ca partevnde Garzeta effluit pofitis verbcrarc cœpiffent, qui intus erant,amp;fæpc erumpebant,femel mille amp;quingcntispartim Germanis partim Hif-panis peditibus ad tormentdrum præfidia,vbi centum grauis armaturæ équités, amp;nbsp;fex peditum millia crant oppugnanda emiflis, fclopetariorum etiam, qui in ciuitatis mœ uibus ad id crant collocati,grandmcobruti,facilè omnes, etfi loanncspaulus Man-fronus cum triginta grauis armaturæequitibus aliquandiu illorum impetum fuftinue-rit, fuderunt, «Sc circiter ducentos pedites interfecerunt ; tormentarium puluerem

450 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

inccndçrimt, amp;decem tormenta in vrbcm ex bofte capta traxenint : quamobrem Trt-ulrio cum exercitu donee Galli aduenirent rccedendum efte vifum eft';quot; amp;nbsp;Cuchaium duodeciinà Brixia milliaribus receftit; Venetis interea alijs tormentis amp;nbsp;rebus ad ea fpedantibus mittendis opcrain dantibus : vbivero Gallos adeftefenferunt, Brixi -am oppugnatum redierunt. Binis igitur caftris hoc eft ad Pilarum prope arcem , amp;nbsp;ad SanCli Ioannis portam collocatis, ita vt ab vnaparte Gallicus excrcitus,adquctn Germanis peditibus,quiaciuitares quas Cæfar poftideret oppugnare nolebant,dimi-flis, Petrus Nauarrus cum quinque Vafconum amp;nbsp;Gallorumpeditum millibus vene^ rat, caftrahaberet: ab altera Triultiuscum Veneris militibus, cuiquod Baftardusc caftris æger difccfterat,omnis ferè imperij fumma reliifta eft : mœnibus concuflis, quia qui intus erant multas munitionçs conftruxerant, amp;nbsp;fumma diligentia atque virtute o-mnia quæ ad defenfioncm crantneceftariafaciebant, oppugnatio non eft tentata ; quarc Petrus Nauarrus ad confuetas artes conuerfus, cdTiiculos agere amp;nbsp;fimul mœ-niafcalpris fuccidere cœpit: quo tempore M. Antonius Columnacum fcxcentise-quitibus amp;nbsp;quingentis peditibus Veronaegreftus, quum loanni paulo Manfrono amp;nbsp;M. Antonio Buæ , qui cum quadringentisgrauisamp;totidcmleuis armaturxequi-tibus in Vallegij præfidio erantin campis occurriftet, eos debellauit : quain pugna Iulius Ioannis pauli filius equo eius occifo in hoftium poteftatem venir; amp;nbsp;pater Go-itum fugit; deinde Lineacum vbi aliquot Venetos patritios cœpir,occupauit: tandem quum oppugnatio,quia PetriNauarricuniculi eius promiflisnonrcfpondebant,quoci-die durior difficiliorque apparerer, amp;odo peditum millia ex Germania, quos,qui Bri-xiam obfidebant feimpedirc pofte non fpcrabant,aduentare dicerentur, Veneti vt ali-qua ratione difeeftus ignominiam tegerent, cum ij qui Brixiæ erant, vt nifi intra trigin ta dies auxilium acciperenr, vrbem explicatis fignis cum tormentis omnibusque rebus fuis ( fie Veneti permittebant ) exeuntes defererent padi funt: quam padionem,quód auxiliacerto expedarent, omnes vanam efte norant:fed Brixiæ militibus intereamo-leftijs libcrari minimè erat inutile : Veneti poftea Brei Lodronenfium comitum ca-ftello odo peditum millia impofuerunt : fed hi vbi Germanos quibus Anfo caftellum deditum crat,progrcdicognouerunt, turpiterad exercitum luntreuerfi ; necmaior in ducibusfuitanimus, qui ne eodem tempore ab his amp;nbsp;ab illis qui Brixiæerant, amp;nbsp;à M. AntonioColumnacummilitibusqui Veronæerantopprimcrenturveriti,Ghe-dium, quo antea iam hac de re certi maiora tormenta amp;nbsp;ferè omnia impedimenta prz-miferantjfereceperunt; Germaniautem Veronam absque impedimcntoingrcflî,vbi earn commeatu amp;nbsp;maiore præfidio confirmaftenr, in Germaniam redierunt. Interea pontifex amp;nbsp;rex Bononiam conuenire ftatuerunr : quamobremrcx,ne Mediolano tam procul abeffet, cum præfertim aftiduèà Sabaudiaeduce de concordia interipfum amp;nbsp;Heluetios agcrctur,potius quàm Florentiam elegerat: turn etiam,quöd fi in Hetrur-iam proficifcerctur,quôd ipfum minore quàm olim Carolus rex feciftet pompa Floren tiamingredi non deceret, multos milites fecum ducere cogeretur : ad quam pompant adornandam aliquot dierum mora opus eftet : quç régi cùm alias ob cauftas, turn quia diutius totum exercitum, cuiusctfiingens effet fumptus , nullam adhuc partemdi-miferat; nec, dumin Italiaverfaretur dimifturus erat, alere cogeretur,grauis erat. pontifex igiturodauo Dccembris die Bononiam eftingreftus; biduo autem póft,rex; ad quem in Regienfisagri finibus accipiendum duo pontificîj legati, Flifcus amp;nbsp;Me-diceuscardinalesmiftierant,absquemilitibus nec admodum frequent! aula eftingreftus, amp;nbsp;pro more in purpuratorumfenatum ad pontificem introduètus , ipfemet fummo Cancellario pro co verbafacicnte,obcdientiam quam anteanon exibuerat præftitit : deinde triduum fimul fub eodem prætorijtedofucrunt; maxima? beneuo-lentix amp;nbsp;amoris fignafibi inuicem oftendentes : quo tempore , præterquam quod verbis atque promiflis iam idum fœdus confirmarunt, multa de regno ncapolitano fi-muT egerunt : adquolTinuadendum quum rex tunc paratus non effet, cfficaci pon-tifice fe quotiefeumque Aragoniæ rex morcrctur, quod communi iudicio breui fore credebatur,vel fœdus quod cum illo habebat, amp;nbsp;intrafedecira menfes finem erat habi-

habîturum, effetextinäum, ei ad earn expcditionem auxilio futurum fpefada, eon-tcntusfuit. egitetiam rex vt Mutina amp;nbsp;Regium Ferrarienfium duci reftituerenturs quod pontifex fi ei dux quadrigentas auri libras quas ipfe pro Mutina Cæfari dede-rat,amp;prætereainfumptusin vtraqueciuitatefados, ccrtam pecuniæ fummam dater, fe fidurutn promifit. pro Francifcomaria Vrbinantium duce rex eft deprecatus; qui quum pontifici cum ducentis grauis arraaturæ cquitibus militarer,amp; vnà eum lulia-no Mediceo ad exercitum proficifci deberet, quum poftea ob illius aduerfam valetu-dinem Laurentius exercitui præpofitus effet,non modô fe quôd contra dignitatis fuse rationem, vttanquam duxalterius autoritati fubiedus in pontificio exercitu, cuius toties fummus imperator fuerateffevellet veteri Iulianiamicitiæ concefferat, Lau-rentio conceffurum negauit; verùm etiam quum fe equitatuum fuum miffurum rece-piffet,eum ex itinere reuocaucrat : iam enim clam cum Galliæ rege padus fuerat, aut pacifei procurabat : amp;nbsp;poft régis vidoriam, vteum aduerfus pontificemper proprios homines incitaret, nihil prætermifcrat : quarum pontifexiniuriarum memor,amp; iam de eius principatu familijefuæ attribuendo cogitans,régispetitioninomine annuit: fed dulcillimis verbis quàm ccclefia: obfuturus effet, li tam perniciofo exemplo, fubiedorum ad defedionem acuerct audaciam, demonftrauit : quibus rationibus, amp;nbsp;pontificis voluntati , rex patienter celfit, quamuis proprij honoris gratia', eos quiquod ipfi adhæfifl'ent in periculum inciderant feruarecuperet ; eumque multi ex ipfmsfenatu amp;nbsp;aula, quàm imprudens fuiffet fuperioris régis, in eo quod Valentino paruos Italiæ regulos opprimi palTus erat confilium , ex quo ille ad tantam poten« tkiin afeenderat, vt ft diutius Alexander eius pater vixiffet,proeuldubio régis rebus ob futurusfueritdifferentes, adidem hortarentur. Promilic pontifex régi feei pote-ftatem daturum,vniusanni decumas à tonus Galliæ regnifacerdotibus exigere. Concelfit quoque regi facrorum beneficiorum nominationem quae antea ad eo -rundem templorum collegia conuentusque fpeótabat : quae res quum inde tot opu-lentiffimorum facerdotiorum ex arbitrio fuo tribuendorum facultatem habeant óal-liæreges,magno eis eft emolumcnto,amp;vicilfim rexpontifici, vtannul facerdotiorum frudus, quasAnnatas vocant, non ex vetere cenfu, qui longe minor erat in pofte-rumfoluerentur,fcd ex vero amp;nbsp;nouo , in quo falfus eft pontifex ; nam quum ab eis qui verum cenfum occultabant, in Galliæ regno exigendus effet, adidq; quæftores . in Gallia conftituendi, nemo erat qui contra eos qui facerdotium erant adepti age-re vellet,autexigere; vndefadumeft,vtomnes ineo veterem cenfum fequerentun Adhæc CÓ pontifex regemadegit, vtnullius in Hetruria ciuitatis patroernium reciperent, quamuis non multo poft fibi Lucenfes , quiducentasamp; quinquagintaauri libras pollicebantur in fideaccipere , ad quodfe fuperioris regis obligatione teneri aiebat, ab eoconcedi poftularet; quod ei pontifex denegauit, fe tarnen nullam eis moleftiamallaturum promifit. Præterea Egidium Auguftinianorum Sodalium prin cipem præftantilfimum concionatorem, pontificis nomine, ad Cæfarem, vt eum ad Brixiam amp;nbsp;Veronam certa pecunia accepta Venetis concedendas flederet, mitterc ftatuerunt : quibus rebus interipfos peradis , nullis tarnen literarum monumentis comprehenfis , eis exceptis quæ ad facerdotiorum nominationem , annatasque ex vero cenfu pendendas, pertinebant, pontifex in regis gratiam Adrianum Boyffiuum magniFranciæ magiftri ffatrem,qui in reipublicæ adminiftratione primum apud regem locum obtinebat,cardinalem nominauit.Ab hoc colloquio rexanimo admodum lætus amp;nbsp;pontificis in fe beneuolentiæ fpe plenus difceffit : qui etfi eodem modo fe atfeôtum elfe mirificè oftenderet,fecus tarnen fentiebanquia vt antea ilium Infubriæ imperio po tiri ei moleftum erat, Placentia amp;nbsp;Parma cefliffe moleftius ; nec minus moleftum Muti namamp; RegiumFerrarienfium duci reftituere,quamuis id non multo pàft vanum apparu crit: namquum pontifex Florentiævbi Bononiaprofeduscircitermenfem vnumeft noratus,pecuniæ quamprimum ciuitatibus illis potiretur perfoluendæ promiflîonem aduccaccepiffet, amp;nbsp;tabularum quæintereos conficiendæ étant capita de commun» ' cönfenfu concepea effent, pontifex nihil negans, fed varijs excufationibtis ac dil atio-

452 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T ö R l AE'' I T ’A L C C AE

nibus intcrpofîtisfempcrquc pfômittcns, eaperficerc recufauit:Rex Mediolanum re? uerfusjfeptingcntis caraphraótis,fexGermanorum pcditum,amp; quaruorGallorum milH bus,ex ijs qui ab illis Venturerij quafl Vcnturientes amp;nbsp;fortuiti dicûntur,à vetcribus Vo luntarij appellati,âd eius impcrij piæfidium retentiSjillicô excrcituin dimifit : ipfc vcro pondficio fœdcri innixus,amp; quia ijfdem diebus cum Heluetijs conuencrat, fe res fuas in Italia conftabiliuiflc ratus,amp; Carolo Borbonio cum imperio relcôto anni m. d. x v 1. initio maximis itineribus in Galliam contendit: Hcluctij cnim quamnis Angliç rcx eos ad bcllum denuo Galliæ régi infercndum incitaret,fœdus cum illo rcnouaucrant, fcq» femperamp;in Italiamamp;extraiad dcfcnfîonem amp;offenfionem contra quemuis nomine amp;nbsp;fignis publicis,eum peditum numerum quem petijflet,ad eius ftipendia mifîùros pond ficc, Imperio,amp; Caefare quod ad offcnfionem atrinet,exccptis,rcccperût:amp; viciflîmrex eis veterespenfiones confîrmauit,fexccntaaureorumnumûm millia Diuionepromif-fa fe certis temporibus foluturum; amp;nbsp;trecenta millia fi ei oppida amp;nbsp;valles ad Mediola-nenfc imperium fpcclantes reftituerent, promifit: quod quum quinque pagi qui cas tencbanrrecufarent,necconcordiam ratam habere vellent ,rex reliquis oôto pagis pecuniam pro rata portionc lua reprçfentarc cœpirjqui ea conditione exprcfla,ne con traquinquepagorum cohortes eius ftipcndijsmilitare cogerentur, cam acceperunr. Eiuldem anni initio Petruccius epifeopus pontifie! veteri familiaritatciunâiiSjeius amp;nbsp;Florentinorum ope, Borghefio Pandolh Petrucij filio patruele fuo,qui rempublicani adminiftrabat, Senispulfo ,fibieandem auroritatem vendicauic : quod pontifex!-deofecit, vtciciuitatiintcrpontificium amp;nbsp;Florentinorum imperiumfitæ,homo ipfi fidusprseeflet : amp;nbsp;fortafie multo magis quod temporum opportunitare le earn cuin ipfius epifeop! confcnfu,vel fratris vcl nepotis imperio fubiedurum fperarct. Res in Italia inter Cæfaremamp; Venetos Brixiædc Veronæ Galliæ regis ope rccuperanda-rumeupidos, accenfæremanferunt : reliqua fatis pacata videbantur : fedmox mo-tuum qui Aragoniæ regis opéra excitabantur, initia apparere cœpcrunt ; is enim, ob Galliæregis potentiamregnoneapolitanometuens,cum Cæfare amp;nbsp;Angliæregcbel li in eum denuo excitand! confilia agitabat: quod non modo Cæfar! femper reruiu nouarum Itudiofo, quitjueper fe vix ciuitates Venctis ademptas tueripoterat,pcrfua-derehaud difficile fuerat; verùra etiam Angliærcx præfenti in Galliæ regem æmula-latione amp;nbsp;odio, fidei à focero violatæ memoriam fuperante aflentiebatur : incitabat præcerea Anglum vt Scotiæ regis pupillicuræ præcflcnt homines vel ab ipfo dad, vel ex ipfius autoritäre pendentes, etficiendi defiderium i quæ maiori confilio amp;nbsp;vid-bus tentarafuifTentjnifi dum agitarentur Aragoniæregis mors incidiffetequi diutuino morbo grauatus menfe laniiario dum Sibiliam peterct, Madrigalegij obfeuriffimo vi-co,obijt:rex certe præftantiffimo confilio amp;nbsp;virtute,in quo, fi modo in promilfis feruan dis conffantiam rednuiffetjVix illiquid reprchcnfionc dignum inuenias:quon!am eius in fumptibustenacitas quæei tribucbatur,mors facilemlfam declarauit: nam,quura quadraginta duos annos regnaffer,nullam tarnen colledam pecuniam reliquit » fed ob deprauatum hominum iudicium plerumquc accidit,vtin regibus magis profufio,quam uis ei rapacitas fit annexa,quàm parfimonia cum alieni abftinentia coniunótajlaudetur. Huius regis fingularivirtuti acceffiteximiaperpetuaquetotius vitæ ( fivnicifilij mortem excipias ) félicitas , quotnam fœminarum amp;nbsp;generi cafus,vt ad mortem vfque potentiam fuam rerinuerit,in cauffafuerunt; amp;nbsp;Caltellæ regno poft coniungis obb tum ccdcndi necelfitas, potius fortunæ iocus quam vulnus fuit : in rcliquis rebus omnibus fortunatiffimus. Cum fecundus Aragoniæ regis fil!us,maiore fratre defundo illud regnumeftadcptus,matr!monio cum Ifabcllaconrradoad Caftcllærcgnumpcr-ueninaduerfarios ciufdem regni competitores cum vióloria expulit : deinde Granatæ regnum quo religionis noftræhoftes pauló minus odingentis annis potiti erant, recu-pcrauit:neapol!tanum,Nauarræ, Oraniq; régna cum multislocis in Africæ litoribus opportunis,impcrio fuo adiecinViólor fere hoftiu fuorum,ac domitor fuitd’uas cupidita tes cundas propè honefti religionis ftudij,amp; fandæ ad commune bonum promouendä mentis colore vclauit: qua in re fortuna cum induftria raanifeftè coniundaapparuit: ' menfeni

L I B E R • D V o D E C I M V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43

menfemferè ante eins mortem, fupremum dicm claufit Magnus Confaluiis èxtra au-km, nee fatis æquo in eum animo : fed tarnen rcx ob eins virtutis memoriam ei a fe amp;nbsp;vniuerfo regno 5 honores in Hifpania, nifi defunólis regibus fieri confuetos exhibe-ri voluit; idque maxima omnium populorum approbationc, quibus Magni Confalui nomen ob eximiam eius liberalitatem erat gratiflimum ,amp; ob prudentiæ opinio-nemjtum quod in militari fcientia omnium fui temporis imperatorum virtutem fupera-ret exiftimarent,in fumma erat veneratione.Hifpani regis obitus Galliæ regis animum ad regnineapolitani expeditionem accendinad quam Borbonij ducem eum odingen tis gallicis lanceis, amp;nbsp;decem peditum millibus , fe regno regis morte perturbato,nec fatis ad defenfionem comparato,quum Archidux in tempore ei fuccurrere non polfet, facilèvidoriapotiturumperfuafus,mitterevolebat: needubicabatquin pontifexolgt; fpemfibiincolloquio Bononienfi fadam, amp;nbsp;beneuolentiam illo eolloquio contra-, dam; nee minus propria caufra,quafi ei nimia Archidueistotregnorum hæredis,amp; Cæfari fuceeffuri potend a molefta effet, feeum fadurum fperabat :præterea Archi-ducem quum fibieius inimicitiam in Hifpaniae regnis confirmandis,amp;præfertim in A-ragoniæ regno, ad quod fi cum sequitatc coniunda potentia fuiffetjoonnulli ex eadctn familia afpiraffent, plurimum obeflepoffe animaduertcret, moderate fecum adurumi nametfidefundorege eiusq; vxore Ifabella viuis, in totius regni concilijs veteres eius regni conftitutioncs fœminas ab regni fucceflione cxcludcntes, maribus ex éis natis quum inter marcs demortui, regis fratrcSjpati uijVelncpoteSjVelquieoqui cxcius-* dem ftirpis fœmina natus propior,vel faltem pari gradu cflet,non repcricbantur,mini-mèobeffe; ideoque fucceffionempoft Ferdinandi obitum ad Carolum Archiducem , fpedare,exemplo quod Martino Aragoniæ rege absque maribusliberis mortuo,iudi-cum ad id tonus regni confenfu deledorum fententia, Ferdmandus huius Ferdinandi auus,quamuis ex focmininaftirpe effet,Vrgellij comitiialijsqueMartinopermafculuni genus,fed remotiori quam Ferdinandus gradu coniundis antepofitus fuerataddudo, declaratumfuiflct; tarnen fcmpertacita apud populos querela fuerat , Ferdinandi amp;nbsp;Ifabellæ potentiam in hac interpretationc acdeclaratione æquo iure plus valuifre;quia multisminimeæquainrerpretâtio videbatur:vt foeminisexclùfis,liberiearum admit tantur: amp;nbsp;in fententia fecundum Ferdinandum feniorem îataæquitatem armorum ipfi-us metu fuiffefuperatam: qua* quum Gallix reginota efrcnt,amp; quum etiam Aragonia: prouinciæ,Valentiæ,amp; Cataîoniæ comitatus populos, qui omnes fub Aragoniæ regno comprchenduntur,propriura regem exoptarc fciret,Archiducem ne tantam hæredita-temtotquerégna in difcrimcnadduceret,tandem ab regno neapolirano ipfi aliqua honefta paótione concedendo,non alienum fore fperabar: quo tempore, vt fefe præter alias vires benefaciendo quoq; communiret, Profnerum Coluinnam qui libcrandi fui gratia trecentas amp;nbsp;quinquaginta auri libras polliccbatur,media tantum parte foluta liberum dimirti voluit: quo fadum eft, vt multi crediderint Profperumei clam fc arma contra eum non fumpturum,vel fortaffe ci in bello neapolitano adfuturum, fed cum a-* liqua exceptionc honoris fui promififfe.Rex itaque hçc animo agitans,amp; iam bello mo ram nullam interpoliere ftatuens,nouis cafibus animum ad propriam dcfenlioncra co-uertere coadus fuit;quoniam Cæfar mille amp;nbsp;ducentis auri libris fecundum ca quæ prins cum Aragoniçrcgeagitari cœpta erant acceptis^ad Mediolanenfe imperium quern-« admodum cumilloregeconftitutumfuerat, vbi Veronæ amp;nbsp;Brixiærebus fuccurriffetj inuadendumfc comparabat:quoniam Veneti cum excrcitu,cui lacobo Triultio Me* diolanumreuerfo, Theodorus Triultius præerat,adfextum à Brixia lapidem meta-ti,fuis Epyrotisregionemomnem percurrebant; quum verb qui Brixiæ erant milites cruptionem die quodam fecifrent,amp; vtraque pars fuis auxilioaccurreret, multis eic illis cæfis, amp;nbsp;ciuitatis præfedi fratre capro, eos in vrbem compulerunt. Paucis die-^buspoft Lautrecliius gallici cxercitus imperator , amp;nbsp;Theodorus Triultius tria mil-lia Germanorumpeditum,qui pecuniam in ftipendia militum eomitabantur, Brk xiam aduentare certiorcs fadi, vt eos itinere prohibèrent, lanum Fregofium, amp;nbsp;lo-annemconradum Vrfinumcum militibus exvtroque exercitu,ad Anfo arcem mifç-

474 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C’AE

runr,qui circîtcroétingentos ex illis intcrfecerunnreliquivnà cum pecunia Lodronetri confugerunnmifcrunt deinde Veneti duo miliaamp;quingcntos pcditcs in Sabiae valient vt Anto caftellura munircntjqui Lodronem amp;nbsp;Aftoriumincenderunt. Ne Brixiaita prefTadc in tantis moleftijs conftituta dcderetur pcriculum,Cæfaris aduentum accéléra uit; qui equitum quinq;,quindecim è quinq; pagis Heluetiorum,amp; decem partim Hif-panorurajpartim Germanorum peditum millia fecum duccns, Tridentino itinere Ve-ronam venit:quare Gallicus amp;nbsp;Venetus excrcitus Vicetia atq; Patauio præfidio confir-matis, fe Cæfarem Mintij fluminis tranfituprohibituros afTererttes, Pifcheriam fe con-tulcrunt: fed vtfæpe accidit,exitus confiliö non refpondit:nam vt hottes appropinqua rcaudieruntjCa audaciain aciead perficiendum, quam fub tentorijs ad deliberandum habuerant,non retenta, hoftis exiftimationem audaciamq; augentes, fuamq; rninueo' tes,trans Oliutn profeóli Cremonam petierunnCefar fiue malo cófilio,fiue fortuna fua tradus,ad Afulæ quam centum grauisarmatur« équités amp;nbsp;quadringenti Venetorum pedites cuftodicbant,oppugnationem hæfit; vbi multos dies fruflra contriuic : quæ ntora eum vidoriapriuafle certiflimè creditur. Afula profeólusadOrcinouosOlium fluuium traiecit,amp;hoties treccntis cataphraótis amp;nbsp;tribus peditum inillibus Cremonçre liótis,trans Abduam eo confilio vt eum tranhtu prohibèrent, receflerunt: quamobrem regioomnisinter 01ium,Padumamp; Abduampofita,Crcmonaamp; Crema,quarumalteram Galli,alteram Veneti tuebantur cxceptis,fub Cxfaris imperium ell redaóia.Cse-farem Sedunenfis cardinalis, amp;nbsp;multi Infubriæ exules,amp; M. Antonius Columna pon-tificis miles cum ducentis catap hraótis fequebantur : quas ob res tanto magis Gallis metus crefeebat; quorum potilTima fpes erat, fi decem Helüetiorum millia quibus trium menfinmftipendiumnumeratumerat ftatimveniflent. Trans Oliumprofedus Caefar,ad. Abduam vt earn Picighitonij traijcerctacccflit:vbi quuin difficil.em tranfituni inueniflet, Riuoltamvcnit, Gallisad Caflianumtrans fluuiummetatis : quifequenti diequum Heluetij nonvenhfent, amp;nbsp;Abduapluribus in locis vadotransmittipoflet, Mediolanum recefferunt; idque non fine Lautrechij, qui fe Cæfaremcui fiatim vbi traiecit Lauda dedita fuit, eius fluminis tranfitu prohibiturum iadlauerat, amp;nbsp;ad regem feripferatjinfamia : dciilde quum ptopius Mediolanum veniffet foecialem mifir, qui Mediolanenfibus fe nifi intra triduum gallicum exercitum pcllerent, ei vrbima-iorem quant Federicus Barbarolfa,qui eius incendio amp;nbsp;ruina non contentus,ad irae fuæamp;ipforumrebcllionismemoriamfalemin eafpargi iulfit,feciflet,cladein illatu-turum minatLis, ciuitatem fibi dedi poftularct. Sed inter Gallos qui maximo cum ter-rore Mediolanum fe receperant,varia fucrant confilia; nonnullis quodfe hoftibus pares non cenferent; nec Heluetios, quamuis’iam in itincre elfe feirentur, quia ciui-tates illorum vt ab vtriufque ftipendijsdifccdcrentjipfisveliammandaffe velmandate veile audiebantur; amp;nbsp;eosqui in itinere erant ,ijsquiiamin hoftium caftris el-cnt,adparendum promptioresfore,magisfufpicandum vidcbatur,venturos crede-rent,ad Mediolanumturpiterdeferendum propenfis: alijveroqui difeeffum vtin-famiæ plenum deteftabantur, amp;nbsp;mclioreHeluetiorum aduentus acMediolanituendi fpefreti, vtpropugnationiincumbercturhortabantur; amp;nbsp;vtpugnæ cogitatione peni-tus depofita, omnibusque peditibus cum oólingentis cataphraólis Mediolani retentis, rehquagrauisleuisqueamp; fua amp;nbsp;Venetorumarmatura per vicinaoppida vtea cu-ftodirent,amp; hoftibus commeatum interciperentdiftribuerentur : nihilominus prius confiliumfequutieirent,nifi Andreas Grittus,amp; Andreas Triuifanus Venetotüm legati difruahffent : quorum autoritas quum aliud efficerc non polfet, idelfecit jVtde dilcclfualiquantolentius deliberaretur; adeo vt quum iam difcederc vellentj nün-tij Albertum Petram fequenti die cum decem partim Heluetiorum j partim Rhe-torum millibus Mediolani adfuturum venerint:quamobrem refumptis animis,fed non tarnen fe fuburbia tueri pofie fperantes,fuburbijs ex Venetorum legatorum confilio, qui fiuequodid ad vrbisdefenfionem neceflarium ducerent 5 fiuequödea oc-cafionc antiquum inter Mediolanenfes amp;nbsp;Venetos odium explere vellent, fie fila-feruntinccnhs,inciuitate conftiterunt: multos quoque ex GibellinæfaÂionisprin-cipibu$,tanquamadimperijnomenobÈiólionisftudiumpropenlosjamp; quia multi ex eadem

wdem faâione in caftris crantjVrbeexpulcrunt^ vcl fub honefta cuftodîa retinuc-runt‘. Cacfar autem Lambrate altcrum ab vrbelapidera mctatüs eft : interea Hel-ticrij Mediolanum peruenerunt; quifeadeam vrbcmtuendam paratosoftendcntes, cura alijs Hcluetijs pugnare rcculabant : eorum aducntus Gallis fpiritus rcftituitfed longé maiorem terrorem Cçfariincuflît, qui antiquum eius gentis in Auftriam familiâ odium fecum pcrpendens, amp;nbsp;quid Ludouico Sfoniæ,quod Heluetij in vtroq, excrcitu crantjaccidifTet memoria repetcns,ne fibi idem accideret vercri cœpit; verifimilius ra-tus eos fe,qui adftipendia pcrfoluéda difficultatclaborarct,quàm Gallosjquibus pecn nianeq;ad ftipendia perlblucndajueq; ad eos corrûpcndos cfletdefunira,deccpturos: augebatquoq; fufpitioncm,quod lacobus Sraflerus Heluetiorû militum in fuis caftris prçfeâus,arroganter admodû ftipendia ab ipfo petieranquat præter alia impediméraji-. deo quoqi protrahebâtur,quia pecunia quç ex Germania affcrcbatur,ab Hifpanis pedi tibus qui Brixia; erantjpro iam emeritis ftipendijs retenta fiierat: quâobrem huius p cri-culi timoré mirû in modum cômotus,vafis ftatim côclamatisAbduam verfus fc recepit: neq; vllidubiû eratquin,fi triduo antè(qud têpus circa Afulam confumpfit)Mcdiolano caftra admouiftet,Galli de Heluetiorû aduentu multo magis inceni amp;nbsp;dubij trans alpes rediturifuerintjimo nifi tam cito difceftiflct,vel Gallos, quod hi Heluetij eorum qui cû Qfareerantrationc fc habere oftendcbant,nófatis fidentes,prius confiliùfequuturosi vcl ipfosmet Heluetios magiftratuû fuorû mandatOjquod iam mittebatur prætcxtu,Gal los deferturos fuifte pro cerro habetur. Cæfarfinc Heluetijs, qui le nifi intra-quatuor dies ftipendia rcpræfentarétur,difcefturos minitantcs,Laudæ conftitcrant,Abduam tra iccit;amp; in Bcrgomêfiagro moratus femper,quod fe pecunias ab Angliç rege cxpedarc diceretjfatisfaciendi fpê facitbat,amp; fc Mediolanum rediturû minabatur:quç res Gallis de Heluetiorû fide tunc maxime diibitantibus metum augebatmam præterquam quôd data opera tardé venerunt, fcq; cum hoftilis exercitus Heluetijs pugnare nolle femper dixcrant,pagorû mandata vt à Gallorû ftipendijs difeederent erantallata;cuius rei cauf faiam circiter duo millia ex cis difecirerant:amp; ne reliqui quoq; idem facerét timebatur» tametfi ciuitates fe fuis contrariû occulté mandaffe régi affirmarent.Tandem Cæfar qui 16 aureorum numûm millibus àBergomenfibus acceptis,côiurationis cuiufdâ fpeCre-raam verfus contenderat,re infeda in Bergomenfem agrum rcuerfus, Tridentû fc reci-pere ftatuit: quamobrê confilio fuo militû præfedis indicato, feq; ad id pecuniæ côpa-randç gratia moucri aflcrcnsjcum qu3,arq; cum ea quç ab Anghxrege mittebatur,amp; ia in itinere erat,ftatim cflet reuerfurus, vt ipfius reditù expedarent cos eft hortatus : qui Laudadirepta,arccq; fine tormentis expiignara,acSââangcli caftello fpoliato,cômea-tus penuria prefli in Giaradaddâ fc côtulerât.PoftGçfaris difcclTum aliquafpes fuitHcl uetios cum quibus ad Romanû fe totus exercitus coniunxit,quia Brandeburgenfis mar chio in caftra,amp; Sedunenfis cardinalis cum trecentis auri libris quas Ai^liæ rex mitte-bat Bergoraum venerat,Abduam denuo trâfgrcfturos: cuius metus caulUBorbonius à quoferèomncsHeluctij difccftcrant,cumVenetismilitibusexercitumad altéra flumi* nisripam(luxerat: fedhoftium cofilia facilè euanuerunt; ciuoniâ Heluetij quum allata pecunia ad prætcritaftipcndiaperfoluendaminimé par eftet,perTurrhenâvallé in pa* triam reuerii funt: eancicmq; ob caufam tria partim Hifpanorû partim Germanorû pedi turn millia,in Gallorû ac Venetorû caftra tranfierunnquiAbdua fluuio traiedo per mul tos dies hoftibus leuioribus,proelijs atq; cxcurfionibus vario euentu negotiù faceflere non deftitcrunf.in quibus modo hi,modo illi grauius detrimentû accipiebannnam Gai Il in graui quadam prope Bergomum velitatione circiter ducentos cataphrados araife runt: ex hoftibus verô in fimili incurfione Gæfar Feramufea captus fuit ; rcliquæ copias aureo nummoin fingulos tributo ad vrbem acceflcrûnfed M. Antonius Columnaqufi magnum ab expeditis cxquitibusincommodum acciperet,cum Germanis amp;nonnuîlis Hifpanis peditibus Verôham fc côtulinreliqui omnes diflbluti funt.Hunc finem habuic Cæfaris motusfin quo pontifex régi valdc fufpedus fuit:nam quû ex fœderequingetos grauis armatüræ équités ad Mediolani defcnfionem, vel faltem ad eius fines mittcrer,' amp;qucmâdmum cam AntoniomariæPalauicino obtuliffe aiebant,in tria Heluetiorunx millia ftipendia daret, ob eo pctijHec, pontifex quo ad Heluctiorum ftipendia fri-*

^dè rcfpondcns: 8c de copijs quoniam fuæ nonfatis inftriidæ effèntjfe Florentinorum copias miÏÏurum promittcbat; quae cum nonnullis ex ipfius militibus lente admodum Bononiamamp;Regium verfus ire cœperunt.Illiim autéCçfaris aduentus impulforé fuilTe Bemardi Bibiennæ cardinaliSjquifcmpcrapuAponrificcm Gallorum res iraptignare fokbac,vbi cum Italiæ fines attigifle cognouitjad cü legaüo; 8c multö magis M. Antonio Columnæ Cçfaris exercitû cum fuis copijs fequehdipotcftàs data fufpitioné auxit: fed rêvera Cæfaris cum tantis viribus aduentus pontifîci propria de cauflamolcftiis fu it: verebatur cnira ne fi vidor cxiftcret,vcteré propcnfîonem fuam fequutus Italiavni-uerfam opprimerc conarctur: fedmetu duâus,amp; quia caratio naturæ ipfius couenic-batjconfiîia fuaoccultanSjfe quanto minus poterat vtriq; parti odiofum reddere niteba tur : cam ob caufTam M.Antonium reuocare,regiûe débita auxilia mittere no cft aufus, 8cIcgatum mifit quum Cjefar iam Mediolano receflifîer,vt Icgatus morbo fimulato Ru beriæ^vt antequâ viterius progrederétur,quam in parte res inclinarent fpecularetur h j rerct eft'ecindeindc vt regis animû mitigarct,voluit aut Laurëtius nepos in clientele fi-mulationcquâMediolanicæperatpcrmanés, ciàFlorcntinispccuniâjquavnius mélis ftipendiü tribus Heluetiorü millibusdaretur,donari curaretrquam pecunia etfircxac-ceperit,tarnen vtpontificis artes fibi notas elle oftéderet,fcpoftquâ pôtifexipfi femper inbelloeiretaduerfus,necfoeduscûilloidumfibi periculorum teporibus profuifler, aliud fœdus quo in pace folû amp;nbsp;tuns teporibus teneretur,cû eo inirc vclle dicebar. Cçfaris exercitû dilfoluto, Veneti Gallis minimè expeâatis Brixia exiguo propugnatorû numero fretilt;neq; enim plurcs qua 6oo Hifpani pedites amp;400 équités in ca ciuitatc rc liäierant)noäuadmotisfcaliseamcaperctentarunt: fed quûfcalæ nófatis longxeffent,amp;qui in ciuitateerâtfortiterrefiftercnt,nihil cffecerunt.vcnit dcindeGallicus excr citus OdcttoFoilTcio recéter Borbonio qui fponte Mediolanéfis imperij adminiftratio ne fe abdicaucrat,fuffcâo duce. Hat igitur Brixia quatuor ex partibus,ne obfelfi iuto^ varias partes diftradi fuftincre polfentjtormétis oppugnarunt’illi verb dum fepte mil-lia peditû qui ex Tiroléfi comitatu Cçfaris iulfu ad Monte vfq; venerat vlteriûs progref furos fperantjOppugnationéfuftinuerunt: fed vbi id Venetis ad Anfo arcë amp;nbsp;alijs in lo-cis fefc opponcntibus,n5 fuccelTitjipfi qui hoftiû impreffionc quæ magna mœniû parte iam diruta fequenti die eratfutura,expeaare nollcnt,paôri funt,vt milites nifi intra dié vnum auxiliö acciperent,cum rebus fuis vrbe amp;nbsp;arce excedercnr.Hocipfo tëpore pontifex qui fe ad Francifcümariam Ruuereö Vrbinati imperio armis fpoliandu eóparabat cenfurisin eura agcrecœpitcdidûmonendicaulTapromulgauitîin quohçpcrfecutio-nis caulfæ exponebantunVrbinatc militibus pro quibus ftipendiü accepcratquü ecclc fiæftipendiamcrerct pontificidenegatis cum hoftibus cóuenifle: antiquü cardinal^ Papienfis interfedi crimen qiio nó iure,fed gratia exêptus fuerat,aliçq; cçdes ab Ulo co milfte,eum in maximo belli feruore inter luliu pontificem cuius amp;nbsp;nepos 8c bencficia-rius amp;nbsp;exercitus præfedus erat, amp;nbsp;ad Galliae regem Baldaftarem Caftilioncra vead cius ftipendiatranfirctmififle: codem tcporcnônullos milites quife ecclefiæ excrcitui coniungere volebantjitinere prohibuifte:amp;in ca ditione quamfacrofaneftsefedisbenc ficio poffidebat eiufdefcdis milites exRauéncnfi prcelio fugientes perfequutuclTe.Po-tifex iam ante multos menfes,praeter rccétcs iniurias,etiam quia fibi amp;nbsp;fratri vt Floren-tiâ rcducerenturopem ferre recufaucrat indignatione motus,eum bello perfequi in an» mo habuerat: fed eum nónihilpudorabeiuspontificis,cuius opera ccclcfia tanta poten tiam erat adepta,ncpote perfequédo retrahebar,amp; multo magis luiliani fratfis,qui qun exilij ipforum tépore multos annosin Vrbinatiü ducum aulaprimüapud Guidum,deid de eo defundo apud hunc ipfum cgilTet, eum ab ipfismet eo imperio in quo ipfe amp;nbsp;fn* ftentatusamp;honore affedus fuerat Ipolïariférre non poterat prcces: fed luliano Medicepoft diuturnum morbû Florétiç dcfundó,quü Cæfaris motus vanus exfitilTet,pontifex ab Laurentionepoteet Alfonfinaeiusmatre,eius imperijfibi vendicandicupi-dis , incitatus,nullam amplius moram interponere ftatuit, atque ad ingrad notaffl quæ ei à multis obijeebatur diluendam, non modo iniurias ab illo acceptas ; amp;nbsp;p« nas quibus ex iuris præfcriptobenefîciarius'in dominum fuumeontumax , miles fa-acraraento obftridus amp;nbsp;pecunia accepta milices ei qui foluerat denegaret,fubijci-

tur,adduGebatî fed mul tom agis quod periculofum cfle eum in fut impcrij vifceii-bus ferre: qui quum iam ipfum nullà fidei amp;nbsp;honoris habita rationc lædere incoemder, quanto maior occafio dârètiïr,tanto promptior ad idem in pofterum patrâdum procu l-dubio eflet futurus.Huius belli progreflüs fuit,quôdquamprimùm Laurentius cû cxer citu ex pontificij amp;nbsp;Florentinorum impcrij fubiedis colledo,eius imperij fines atrigtri Vrbinates amp;nbsp;reliquç ciuitates, duce, qui fe Pifaurû côntulerat,vtpoftquam eos tuerinô poHctjfaluti fuæ côfulerent confentientc,fponte fefe pontifici dediderunt. Pilàutenfcs quoq; vbi hoftilis cxcrcitus appropinquauit,idé fecerunnnam etfîin ciuitate cfïcnr tria peditûmillia,vrbsipfamunita,amp;mare apertû,Francifcusmaria Tranquillo Mohdolfré-ii fibi fidelilfimo in arce rcliôfo,fiue quôd militib.quorû maxima pars ftipendiû non ha bebat,minime fîdcret,fiue vt pleriq» diCebât,metû amoris colore tegens, qtiod vxoris abfentiâ ferre no poffetjMarttuam quo priusvxoré amp;nbsp;rilium miferat,pctijt:fic Vrbini du catus vnà cum Pifauro amp;nbsp;Scnogâllia 4tantLi dierum fpatio,Senog311iæ,Pil'auri S.Lei amp;nbsp;Maioli arcibus cxceptis, in pontificis potcftatê veninfed Scrtogalliêfis arx-flatim dedi-tioné fecitjamp; Pifaurenfis biduû tormentis vcrbcrata,nifiinrra 20 dieSjquo tempore nul lum munitionis gcnüs circaeâ fieret,auxiliû accepilTct j dcditioné paôia cfhquæ pa vlio male feruâta,in caiilfa fuit, vtTranquillus etfi intra præfcripcû tempus aiixilia nô acce-pilTetjeâtradcrc noluerit;amp; tormentis denuo iaculari incipicns,in obfidcntcs eruptio-nem fecerit î quamobré durior eius fuit côditio:nam Laurentio vbi ciuitate potitus Florentiâ reuerfo,ducesinexcrcitu rclidifoflas circa arce duxcrant, amp;nbsp;nauigia quædâ^ ne auxiliû accipere pofrct,in mari pofuerant.Itaq; 20 diebus elapfis îlatim ea verbcrarc cœperunt: fed milites qui intus erantcodédictumultuinTranquillû excirato,eû vtfe ipfiferuarêtducib.tradiderunt; àquibusin padi violati pœnadamnatusfufpcndio vitara finiuit. Poft paucos dies amp;nbsp;Maioli arx dcditioné fecit: locus ad Sanleû obfidcndû necc)(rarius,vt mille tantû paftus diflitus,atq; c regione pofitus.Ad S.Leum obfidêdum pofita funt diio milita hominû,quoniâ ob munitilfimû fitun1,nullâ eius ntfi extrema fa-misneccffîtatecapiendifpes erat;amp;nihilominus poft tres menfes furtim arxeuiufdä fa brilignarij artificio capta fuit: is qüü node quadâ longiftîmis fcalis difficillimâ eius tr.o tis rupé afeendiftet, amp;nbsp;fcalis inde amotis,totânodé eo in loco moratus^ vbi primü dies apparuit, quibufdâ ferreis inftrumentis afcendcrc cœpit,ita vt ad montis funimum vfq; perueneritjVndcpofteadefcendcSjamp;ferfcis inftrumentis afeenfus difficultatc Icnitade quentirtoôîe ijfdé fcalis,vtipfe moiluerat,appofitis,in caftrarcdijnvbi afeendédi facul-tate demonftrata, conftituta node per cofdcm gradus centum amp;nbsp;50 deledis militibus cum lèqucntib.afcédit: cum quib.in rupe hçrens,vbi diluxit(neq; enim nodu altius vl-la ratione progredt poterat) per anguftiffima ilia loca finguli afeendere coepcrût:amp; iam circiterp vno cum tympano amp;nbsp;lex fignis ad motis faftigitim pcruencrann humiq; pro-ftrati focios afeendentes opericbantür:fed quuni iam multû dici clfetjvnus ex vigihbus quiè ftationcfuadifccdcbat,cos fie proftratos vidincüqj is rumoré coeitafTetjilli fe de-tedos animaduententes focijs minime expedatis, excrcitui quemadmodCicôucncrârj fignû dederûf. quiftatim vt conftitutû fucrar,monté multis expartibi plurimis fcalis, vt arcis euftodes diftrahercnt,inu3ferût:ilii-aûc finguli adloca fua currentes,quod 6 fignl iam intus quæ montis planicic percurrebant amp;nbsp;nonnullos ex ipfisinterfcccrât côfpice ten^territi ; in arce quæin môte iplo cóftruda erat,fefe inclufcrunt:quüq; poft primos plures monté cofeendiftent,porta qua afeenfus ad monté patebataperuerùnper quam alijs quinondû afcenderantingreftîs, ficq;môte occupato,qui in arec crànt,qtiâuis ilia omnib.rebus optime effetinftrudä,feeundo die câdedidcrût.EaigitLirproUtnctâjquæ vnà cum Pifauro dSenogallia mébris ab Vrbinati dueatu feiundis,nÔ fuprà 2^ aureo-fûnumûm millia pcndebatprmis occupata,Leo cœptâ adioné perfequutus, fententta lata Francifeummariam eo imperio fpoliauit r amp;nbsp;pôft in Sehatu id Laurentio nepoti fdo diplomateeade re côfedo adiudicauit;amp; quo id vim haberet maioré,ab omnibus car-dinalibus propria manu fubferibi voluit; quos tarnen Dominicus Grimanus Vrbini e-pifcopus,amp;duci illivaldc amicus fequi noluit.-quâobré pontificis irâmetuens poft pau CüsdiesRomadifeeffit, neq; cftillo viuo rcuerfus.GalliæregiVrbinàtium ducéob ea quæ cum ipfo traélauerat opprefTum fpoliatumq; fuifte molcftuinerati dcmultaealiae

pontîficîs aôîones moleftiorcs: nam quum Profper Columna ex Gallîa redics quod oppidum Palauicinorum eft hselifletjdeinde ob Gallorû metum Mutinam quo ôc Hieronymus Moronus fibi amp;nbsp;ipfe à Gallis quicôtra promifla ipfum in Galliam ire iuf« fcrât,nonnihil metuens confugcratjVenifTetjalïiduè dum Profper Mutine amp;nbsp;pofteaBo-noniæ fuit de aliquo magni moincnti loco in Mediolancnfi imperio nonnuliorum ex» lum opéra furtim occupando confilia agitabannquibus ôc Mutius ColumnajCui pontifex harum rcrum confeius cum fuis militibus in Mutinenfi agro agendi poteilaté feccr rat,intcrcrat:hortatus præterea erat pontifex Catholicû rcgcm(fic poft aui materni obi tùm Archidux appcllabatur)vtnullû nouû cum Galliærege fœdus inirct; amp;apudHel-lierios Ennius Verulanus epifeopus pôtificius internuntius, qui pôftpcnè dccrcpitusin ponniieû collegium cooptatus fuit,præter multa alia régi molefta officia,quinqs pagos ad Caelaris amicitiain fequendam hortabatur:quocirca quum codé tempore inter Cz-faremquiintcrTridentum amp;nbsp;Oenipontem hçrcns,Gallos magis oftcntationcquadani quàm faôfis terrebar, Angliat regé amp;nbsp;Hcluetios,de Mediolancnfi imperio denuô inua-dendo agereturiGalliçrex hæccum pontificis cuius ab ipfo alienus animus alijs quoq; in rebus perfpicicbatur,confcnfu agitari metuebanvarijs enim cxceptionibus,in facro-, rum Galliaeregnibcneficiorüdccumas quasBononiæ promiferat, ipfi côccdendis difiî cultatcs interponebat : amp;nbsp;nihilominus ( tanta eft pontificatus maieftas) rex eum muîris officijs placare nirebaturquapropter quum poft Cæfaris difeefium Miran dulæjCatpij) amp;nbsp;Corregij vclutCæfahs oppidis vtab cis pccuniam clicercr, moleftus elfe vellet, ob pontificis qui illorû oppidorum dominos in fide acceperat querelas abfiinuit : amp;nbsp;Mau-ritanis inferum maremuitis nauibus infeftantibus, ci fe ad cam oram tuendam multas naues quas Petrus Nauarrus Malfiliz exipfius côfenfu,vt cum 6 millibus pcdiruni pratdandi fpe Africæ litora quæ Barbaria dicitur infeftaret, adornabat mifturû obtulÎG fed tarnen pontifex in fentenria fua permancns,quamuis hæc ex parte negaret,ex parte cxcufiiret, nun quam ei vtfaltcm Verulanum epifcopum exHeluetiareuocaret, quod ipfe vehementiflimc petierat, eft alfenfust nec vnquam Mutium Coliimnam ex Mutinenfi agro, in quo fc propria aurorirateagerefingebar,remouit, nifi quum Profpero Bononia profedo, amp;nbsp;rebus omnibus quæ agitabantur cuanefcentibus,eius mora nullius iam momenti cflet:cui difcelTus ihfeliciifimus exritit: nam baud mulro poft cü Co-luraniorum viribus amp;nbsp;nonnullis Hifpanis peditibus nodu per infidias Firmum ingref-fusjintra paucos dies, vulnereeadem node dum ciuitati diripiendæ operam darctac-ceptOjinterijt. In hoc rerîi ftatu veneto Senatu dc Verona rcaiperanda fata genre,Lau-trechius qui (ex Germanorum peditum millia pro quibus Veneti ad hanc expeditionc feftipendiadaturos promiferant,in exercitu habebar,ad AthcfimvtcuinViblingitraij-ceret, amp;nbsp;vnacum Veneto exercitu Veronam obfiderct veninfed poft Heluetiorum ad-uentus famacrefcentc,amp; ob Profperi Columnæ Mutina? moræ fufpitioncm,quia in ea-dem ciuitatecardinalis Bibiennahæfcrataudam, non abfque Venetorum querelaco-pijs cis amp;nbsp;trans Mintium diftributis Pifchcriam fe rcccpit: quo in loco ctfi iam diôfæfu-ipiciones (ùblatæ e(rent ,amp; Verona fupraduo partim Hifpanorum partim Germanorü peditum millia adVcnetoruftipendiatranfiui(ïenr,quotidieq;ali) trän fij-ent, vitra incn-fem pecunias,vt aiebat,ex Gallia, amp;nbsp;vt Veneti maiorenl rci numariç,torinentorû amp;nbsp;reli quorum apparatuû copiam fuppeditarcnt,expclt;ft ans hæfirz'vcrilîima aût huius rei cauf-faerat, quod quid in rebus quæ inter fuum amp;nbsp;Catholicum regem agitabantur futurum effet prçftolabatunquoniâ Galliæ rex quàm fua amicitia régi illi,ad fue in Hifpaniâ pro fedionis impedimenta remouenda, amp;nbsp;régna conftabilicnda, neceffaria effet animad-ucrtcns,ijsquæanteaLutetiæ tranfada fucrantminimecontentus, durioreseileges imponerc, amp;nbsp;eins opera pacetn cum Cæfarc, quod nifi Verona Venctis reftitueretur fieri non poterat,inire nitcbatiirddifpaniç verô rexCcurcnfis confilio cuius autoritäre quum 15. effetannorum prorfusdequebatur, confilia fuatemporibus ac neceffitati ac-cómodarcnon recufabatddeó Nouiodunûpro Gallic rege L'Utctianus epilcopus,fum-mus regiç domus præfedus,Ât Luvetianifenatusprincepsiamp;pro Catbolico rege,idem Ceurenfîs,amp;mâgnus Cçfarfs Cancellarius-.har-um rcrum exitum dum LautrcchiuS ex-pedatjarma in mifcroscolonos vtnqftri æuimilitiæ mos eft, côtinenter exercebaiitur:

'nam amp;nbsp;Latrechius ad Monzarbanium vicum ponte pofito, Veronenfis agri fegetes de» metcbatsacexpeditoséquités vndiq» excurrere iubcbat-.quin etia copiarü paree in Man tuanum agrum raifla,eam regionê maximis cladibus afficiebauqua nioleftia,vt fe libera ret Mantuanus marchio, ei duödecim aureorum numüm millia dedit: amp;nbsp;milites qui Ve ronsé erant, quotidie, in Vicetinum amp;nbsp;Patauianum agrum excurrentes,miferamyicc-tiatndiripuerunt.Tamé pofteaLautrechius grauiflimis Venetorû querelis incitatus A» ihcfun ponte Vfólingi fada tranfiuit; amp;nbsp;ingenti in agris quia nunquâ exercitum ad earn partemventurümcrediderantprædafado; Clufîointerea regionis incolarumope,vt auxilijs qux ex ôermania vehirent difficiliorem tranfitum redderet oççupato, Veronæ exercitum admouitifed codé dic,Gennani pedites,fiue fponte, (iue cla^n à Cæfare.in» citati j etfi iam tertium menfem Venetorû pecunijs alerentur, fe vbi non deipfius Gallic regis commodo præcipuè ageretur, ciuitatem qua Cæfar potiretur oppugnare nolle funt atteftati: quare Lautrechius trans Athefim denud reuerfus, mille paflus ab Veronæ mœnibus reccifit ; amp;nbsp;Venetus exercitus, in quo erant quingenti grauis, totidem leuis armaturæ équités, amp;nbsp;quatuor peditum millia,fe minimè in ca fluminis parte ruro àgere rati, fefe illi coniunxerunt. Quo tempore duorum regum Icgati, dccimaquinta Augufti die Nouioduni his legibus fœdus pereufferunt. Inter Galliæ atque Hifpaniæ regem perpétua pax,amp; fœdus ad ipforum régna amp;nbsp;prouincias contra quemuis tuendas efto:Galliæ rex fîliam annum vnum natam Catholico regi in matrimonium datojeique iura quæ in regnum neapolitanum fecundum diuifionem ab ipforum maioribus ohm fadtam habcrct,dotis nomine cocedito: donee autem hlia ad ætatem connubio aptam perueneritjCatholicus rex in eius fumptus quotannis Galliæ regi mille auri libras pen dito: quod fl ea ante ex hac vita migrauerit, amp;nbsp;regi alia natafucrit, eaijldcm legibus Catholicoreginubito: amp;nbsp;fl forte nulla fuperfuerit, Renata, quæ ei Lutetiæ defponfa fuerat,vxor eius efto : quacunque autem illarum in matrimonio abfq; liberis defunda, earegni neapolitanipars,Galliæ regi reftituitonCatholicus rex, antiquo Nauarræ regi intra certum tempus regnum relhtuito : quod ni fecerit,Galliæ regi eum ad id rccupe-randum iuuare fas efto ; fed vtpoft Hifpani aiebantj ft is prius feius habere probafler, Cæfar intra duos menfes huic fœderi fefe adiungendi facultatem habeto;quod etfi fe-cerit,tamen Galliçregi Venetos ad Veronam recuperandam iuuare licitum eftoiquam vrbé fl CçfarCatholico regi ih manus dcpofuerir,cum poteftate eâ Galliç regi, vt quOd ei vifum fuerit de ea ex arbicrio fuo ftatuat, tradcndi,Galliæ rex ei mille auri libras rc-ptçfentato: amp;nbsp;totidem Veneti partim quo tempore tradetur,partim fex poft menfes nu meranto ; amp;nbsp;circiter trium millium auri librarû quas ab Ludouico rege quum fœd ére iundieffent accepit,obligatione Cæfar liber efto: quod ft fiar,io amp;nbsp;8 menfiuin induciæ intetCæfarem amp;nbsp;Venetos funto:CæfarTridentinam Ripam, Rouerctû, cum ijs omnib. quæ in Foroiulij poffidet obtincto: Veneti verô Cæfaris caftella vti tune poffidebâtjftc, doncc Galliæ amp;nbsp;Hifpaniæregis finium inter ipfos controuerfîas compofuerînt, pofii-dentOA'traq; pars pontificem norainauit.Veneti ob pacem Nouioduni faôtâ,qua, num Cæfarpacem clTet côprobaturus incertum crat,amp;quiaob pecuniæ quæ foluenda crac fummam,eam potius armis obeinere cupiebant,Lautrcchiû vt exercitum Veronç admo ueret vrgerc minimè deftiteruncat Galliæ regi vt pace cum Cæfare fancirer, concordia quàin bellum erat grationfedtarnen Lautrechius,quia Veneti magnum peditû numerû conferipferant, amp;nbsp;omnia quæ ille petierat comparaucranr, nec Germani iam cum alijs ire reeufabanr, quum nullam amplius haberet exeufationem, voluntati illorum cft af-fenfus: quamobrem exercitus feparatim Athefim fluuium fuperarût : alter ponte fupra^ alter infra ciuitatem pofito.Gallici exercitus quiadTombam metatuserattormentoru pars,adfandæ Luciæ, altera cum Germanis ad fandiMaximi portam collocatafuit:vt deinde omnia earn partem vbi murus inter Citadellam amp;nbsp;ciuitatem, cum vrbis muro coniungitur,verberarcnt:ficq; quum codem tempore amp;in Citadellam,amp; in vrbem pa-terctingreifus, qui intus erant, propter interiedum murumin duas partes fefediuide-rc cogcrentur : Venctus autem exercitus infra Veronam in campum Martium tranfiuit: amp;vchoftibus ipfos Içdendi facultatem adimcret,amp; epilcopiportam,imbecilliorcs mi-nusq; munitas partes verberaret, ad Michaelis templum inter fluuium amp;nbsp;riuum meta-

’460 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T O R I AE 1 f À L I ä: ÄE

tus eft:duobiis primis diebus toca fatis munitajex quibus quæ ófïendi amp;nbsp;quidëm alätc-^ rc poterant, cis funt ademptajfed difficilius à Vchetorum caftriSjCx tribus propugnacu-lis lædendifacultas âdemptæquo faólo cœpit vtraquepars,mœnia decem amp;öfto ma-ioribus ,amp;quindecimmediocribus ab vtraquepartetormentis concuterer tertio au^ tem die vterq; feorfim exercitus feptua^intamuri vinas difiecefat;amp; vt ampliorem adi-tum fibi patefacerentjVerberare nö ccfiabant:amp;tarnen Veneti à quorö parte minusmu-nita erant mœnia,quâuis ferè omnia propugnäcula,munitionesq; difieciffent, nunqua tarne quo minus à latere Içdcrenturjpenitùs tollere potuerunnerantenim tamdeprelfa locajamp;ferein ipfafofTajVttormcntorüm globi vcl fuperuolarent, vel antequam eöper uenirentjin tcrräi?npingercnt.Eodem quoq; tempöre moenia malleis feindebätur^qux ctfi fuffulta eflent,ante tempus conftitutum corruerunt. Veronæ erant oftingenti équités , quinq; Germanorum peditum millia, amp;nbsp;mille ac quingenti Hifpani;quibus omnibus præcratM. Antonius Columna,nóiam pontificisfed Cçfaris miles; hi follicitècor rupta reparanteSjamp; vbi opus eflTet profpicicntes^ac fortirer propugnatcsjcclfi animi vir tutem,cum M. Antonij Columnæ qui vulncrc quamuis leui fclopi glade in humero àc-ccpto,no tarnen vlla diei vcl nodis hora omnibus laboribus ac periculis interefle defi-nebatjfumma laudc oftendebant. lam tormenta à Gallis quatuor in locis vbi turres c-rint, inter Citadellæ amp;nbsp;fandæ Luciæ porta collocata^tantam ruina feccrant,vt fingulis in locis tantu fpacium effet, vt milites acie inftruda recipi poffentmec multo minorera progrelfum Venetorum tormenta fccerant; amp;nbsp;tame Laurrcchius, Vcnctis fruftra rccla-niantibus, atq; vtin vrbem irruptio ficrer,ftimulantibus,libenterquamuis morxocca-lioncm amplexus, plura tormenta vtplus muri deijeeret petebat: acciderat autemvt quum per Veronæ planiticmodingcntatormetarij pulueris dolia, cum alijs rebus mul-tis ad ea neceffarijs carris in caftfa veherentur, amp;nbsp;qui boues ducebant fibiinuicera præcurrere vellent, ita accclerafint, vt ignis ex rotarum collifione excitatus,pulue-rem vna cum carris amp;bobus conflagrarct. Obfeflis vero alia difficultas adiungebatur, quoniam in ciuitatc iam tot menfes hoftium propinquitate vexata, commeatus, quern, nifiinparuacopiaex montibus accipiebant j deficere incipiqbat. Veronæ rebus hoc in ftatu pofitis, nouem Germanorum peditum millia à Cæfare vtei ciuitati opera ferrent inifïi,venerunt:qui quum Clufium perueniffent, id deditione obtinuerunt, amp;nbsp;Coruariam caftellumin monte prope Athefim Tridentum verfiis, quod ijsin bellis inter Cæfarem amp;nbsp;Venetos fæpius ab-vtraque parte captum fucrat,occuparunt. Horum militum aduentu, Lautrechius vel metuens, vel metum fimulans, contra Venetorum voluntatem Villafrancam, amp;nbsp;cum co Vcnctarum copiarum pars fc rcccpit; reli-quæ copiæ loanncpaulo Manfronoducc adBofetum cum ponte parato fe contule-runt: quarc Veneti Veronæcxpu'gnandæfpc amifla, omniamaioratormentaBrixiara miferunt. Itaque Gcrmani peditcs quum nullum habcrent impedimentum, ad Tom-baravbi antcacrat Galliens exercitus, confcdcrunt: vndc pars illorum vrbem eftin-greffa ,reliquiforis metati commeatu in vrbe importando operam dabant: quo fti-do feptem auroóio Germanorum peditum millibus , quia maxima Hifpanorum pars cum Germanisnon bene conucnicns , Maldonato ducc in Venetorum caftra tran-ficrat, ad Veronæ cuftodiamrelidis, difeefferunt : quod fubfidium ,quia nonplus-quam vigintiKhenenftum aurcorunl numum millia ab Angliæ rege mina fecumattu-Icrant, amp;dum illic fucrunt tantum commeatus, vtferè eins quod importaruntfum-mam æquarct, confumpferant, omnes exiguum effe cenfuerunt. Copijs Villafrancam , vbi Veronenfem amp;nbsp;Mantuanum agrum deuorabant, profedis, Veneti yne Galli quos regis imperium rctinerc non poreiat,in patriam redirent, vt Brixienfes cis om-nem ncceffarium commeatum donarent, curare funt compulfi: qui fumptus quoti-die mille aureorum numum fummam fnperabat : tandem res apertè ad paeem in clin a-re cœpcrunt: intclledum cft cnim Cæfarem, quamuis antca nepotem à foedere cura Franco ineundo remouere magnopere effet conatus,démuni tarnen pecuniæ cùpidita te,odio quo fuapte natura Gallicum nomen pcrfequebarur,amp; veteribus Italiæ imperij occupandi cogirationibus antepofita, paeem amp;nbsp;accepiffe, amp;conlîrmaffe,ac Veronara iuxta cius padionis formam rcftitiierc-ftatuiffc : ex quo aîiud Galliæ regis commodunr

eftfequutum^ vt videlicet omnes Heluetiorutn ciuitatcs^tnaityerxCæfarem amp;illum deponi cerneiïte^ j qüóiiiadmodüïn a’nri^a Rheti feceränt, cu'm eo fœdus pefeuflerint: quam rem Galeatiiis Vichconies dnültùm prömoUü qüiquum exulièflèr^i»cgemq; fibi iratum haberet^ hanc ob caüiRun ab eo in patriam eft rçftitutiis,actemporis progreflii multos honores comnióda^; eft adeptus. fœderis-capita fuerunt hæcj Vttex Hclùctijs intratres nlenfester mille amp;quingentas auri libras,in perpetuum verb anhiiani penfio nem. Heluetij certum peditum numerum quotiefeunq;petijftet ad eiusftipendia publico dccrcto mitteretenerentur; in Eothutem diuerfàitï rationëîîi'fünt fcquuti: qam o-do ciuitates etiam ad aliéna inuadenda fe concefturas proniiférunrjCacteræaùtéiquin-queciuitates folùm ad'proprium imperium tuendumf Lügani amp;‘Locarni arcês ioca magni ad Mcdiolanenfts impcrij fecuritatem momerttiiGalliæ regi reftituere inHckic-riorum poteftate effet; qudd li cas reftituere vcllerit,rex eis trecenta aureorum numûm millia pendcrenquas arces ftatim poft foédüs initüm d'iruerunt.Hæc in Italia anno 1516. 1517* funtgefta.Sedprimis fequentis artiii diébus Tridcritinüs ep.ifcopUs Veroria profedus, Laucrechio, cum quointe?Villafrancam amp;Veronam eftloquütuSjfê Galliæir'egiintra fexmenfes quetnadmoduin foederis capitibus cóftitutum fuerat, eam ciuitatem quam fc Hifpaniæ régis nomine tenerc aiebat traditurum eft^pollicitds : fed quum in co corlt troueriia eifet, num tempus illud ab co die quo Çæfal' focdus côprobarat,an ab co Verona in Hifpaniæ regis poteftate effe cognitUm.érarjncipcret, cade re aliquot dies akercatum eftdedquum milites qui Veronæcranttumultu excitato ftipendia pcterenFi Triderttinus cpifeopus rem accclcrare coaólusf’uit i idcirco ab co,die quo Cæfâf eiui rei mandata d poteftatem ci dedcrat initio fumpto Veronam dccimaqüihtalänuarq die iili fc traditurum promilit; quo die primis quinejuaginta aureorum numûm milli? bus, iremque quindccim millibus,qiiæ ex paóto pedeftribus copijs qua: Veronæerant debebant, à Venetisacceptis,quumLautrechiusfc tormentaquteVeronæerantTri-dentum miffurum promifiirct, Lautrcchio Galliæ régis nomine rccipiente cam ciuita-f-tern tradidit: quam Lautrechius ftatim ciufdCm rCgis nomine vencro Senatui,ciuSque nomine Andreæ Gritto legato, patritijs ac populo Veneto quod tarn ^iuturni ac .periï culofi belli,quamuis poft mgentes fumptus ac raolcftias, tam fclicem finCm lörtftfef-ientjincrcdibili lætitia affcdis,rcftituit; nam vt quidam reruin ab illis geftarum fcriptol res afferunt,toto hocbello póft Camcräcenfe foedus confelt;fto,quinquaginta millia au* ripondo inluinpferunncuius fummæ quinqi millia auripondo expublieorüofficiórum vendicione contraxcrunt : fed non minus Veronenfes amp;nbsp;omnes reliquæ ciuitates ad / popiili illius rcip. fubiedi gaudebant; paeis cnim bcnchcio quicfcentcs,fç à totvcxationibus ac moleftijs^quotmodt) ab his,modoabiiiis

‘I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'' -'d

Ô. i. f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• rob:, 1

nCû'! •■• ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ó R ;l Æ I T A î^L î C lt;AE L I B -E R ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' i”.'

' D E c r M V S T ER T I V*S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

: ■■■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• -L- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«^.u

i. j, Htc lilj^^Francifcimarilt;£ Vrbinatiujn âucù,imperîj recHperandi ?ratia bel-lf(m contihei :■ L^ontifontißcis yeneno toHendt deteélam conßirationem ; Sely-mt THrcarwn imper at oris yiêloriof: Trtulttji nbsp;nbsp;Maximiliam Cafaris obttum:

Caroli ^^u■ßrij,amp;^ Francißi ^ndiouint,tmperij ambtendi artes :Caroli TJ,créa-tiortem : bellorttm inter Captrem Çallia repetn caujjas : Lutheranaori-^nem'. doannispauli^alltonislt;ibitum:tumultumindfißaniaperuerfaCaßria-

œ' T A11A tot malis vexatà atq; concufra,armis inter Cçfarem ac Venctos lt;• depofitiSjbelliq; cum Cæfare amp;nbsp;Catholico rege gcrendi occafionibus J ab Galliæ regé remotiSjper annos aliquot quictem habitura vidcbamr: ’ nanà ScHèluetij^rerum ftatum rurbarccupientibusvaliduminftrumen-J turn, in veterem cum Galliæ rege amicitiam redijfTe, nec tarnen animo ïJabreliquisprincipibus alieno cfle videbantur : amp;fœdusNouiodunii-6tum huiufmodi fpem laciebat,vt ad raaiorcm inter duos reges neccfîitudinem contra-hendam, vt Càmeraci ad colloquium conuenirent ageretur; quo ad ea quæ ad illorum congreffum neceflaria étant conftituenda, Ccures,magnus Franciæ magiftcr,amp; Ruber tettus præceflerant; nec minus in Cæfare, qui præterquam quôd Vcronam rcftimcrat, duos ctiam legatos qui pacem initam vel facramento addito confirmarent, ad Galliæ regem miferat,pacis ftudium apparebat. Non igitur fine canfîa concordia amp;paxinter tam potentes principcsgt;omnium Italiæ di/fidiorum bellorumq; fcmina extinêtura cen-febâtur: amp;nihilomînus fine aduerfo quo dam noftro fato ,fiuc quôd quumltaliatot principes habeat, afqi in totpotcntatus fitdiuifajOb eorum qui ci dominarcntur varia ftudia, cupidirarcsq; vix aliter fieri po{fet,quin continuis molcftijs effet obnoxiareccc vixdum armis inter Cæfarcmac Vcnctos pofitis, imo Verona nondum rcftituta,nou-o-rumtumultuuminitiaàFrancifcomariaRuucreo profeefaextiterunt ; is namq; Hifpa-nis peditibus qui amp;nbsp;Veronæ amp;in Gallico, amp;nbsp;Veneto cxercitu ad eins ciuitatis obfidio-nem militauerant, vtfc ad fuum vnde eadem æftate à pontifice pulfus fiicrat principa-tum rccuperandum fequercntur,pcrfualerat: quod quidem facillimum fuinexternis c-nim militibuSjin bellis,oppidorû direptionibus, regionumq; prædæ atq; i apinis affue-tis, nihil pace ad quam omnes Italiæ rcs inclinatas videbant, inolcftius erar. Quapro-pter circiterquinq; Hifpanorum peditum millia, quorum omnium dux cratMaldoiia-tus, homo ex eadem genre narus, amp;nbsp;multis in bcliis excrcitatus, eum fequi ftatucrunt: quibus fe adiunxerunt circiteroôiingenti leuis armaturæ équités fub Federico Bozo-lo,Gaiofo HifpanOjZuchcroBurgundo, Andrea Bua,amp; ConftantinoBoccolaEpyrota ducibus cxercitatis,amp; nominis in armis minime contemnendi: inter quos cum cb fami liæ fplendorcm , turn ob gradus quos iam à teneris annis in militia babucrat, maxima: dignitatis erat, Fedcricus GonzagaBozoli dominus potifumum huius confpirationis infirumentum fuit: non modo nominis fui in re miltarinouis bellis augendi ftudio,arque i'nrimæ cum Francifeomaria nccefiitudinis cauffa, verum criam odio in I.aurcntiû Mcdiccm implfus, qui quum in eum ob luliani eins parmi ægritudincm omnium pon-tificatus ac Florenrinarum copiarum imperium eft ttanslatum , pcdcftiium copiaruin præfcôturam, antca ab luliano conceffam, ipfi denegauerat. Hie Iraq; excrcitus longe maioris ob virrutem, quàm ob nurncrum, vel apparatus ad bellum luftinendum ido-neosjfaciendiis, quia nec pccunias,nec tormcnta,ncc deniq;,præterequos amp;a!ma,cx ijs tantis apparatibus qui excrcitus Icqui folcnt quidquam habebant; coikm die quo

Vcrqna Venetis fuit reftituta,vt in Vrbinatcm ditiohem contenderet eàftra niouît;quae tes pontifici nuntiata vehementer eöm pérturbauitiexercitum enim ob ducum odium, amp;Hifpanorum virtutem nomenq; formidabilc elfe ahimaduertebat:amp; eius prouinciac populorum erga Francifcummariam,quod diu fub manfueto Feltriæ familiæ,cuius ftu-diuniin eum quiapudeos educatus amp;nbsp;ex Guididucisfororc natus erattranftulerant, dominatu vixifTentjbeneuolentiam nouérat: illudpræterca pontifici moleftiflîmum e-rat,quôd fibi cum exercitu qui quum nihil amittere pofict, prædæ modo ac rapinarum cupiditate mouebatur; quarum fuauitate ne multi milites obpacem initam fine quæftu reliôli fe illis adiungerent metuebat, bellum gerendum efie vidcret; quod verô omniû maxime animum eius angebat, erat metus, ne Galliæ rex huius motus particcps elTet: nam præterquam quod bellum contra Francifcummariam geftum ei moleftum fuifie fciebat, quôd minus æquiinfe atiimi gercndi cauflasdedifietfibi ipfi confcius erat: quôdinCæfarisaduentu fœduspoft Mediolanenfc imperium occupatum cumilloi-âum non ferualTet; quod Romamreuerfus diploma de Galliæ atque Infubriæ facer-dotiorum collatione ab eo quod paâum inter eos Bononiæ,fed ob temporis exiguira-tein no fubfignatum fuerat,diucrfum ,quod rex indignatus accipere noluit,ei mififlet» quodcum alijs principibus amp;cum Heluetijs occulta contra ilium confiliaagitafiet; quôdpaulo ante, quumVeronæ expugnationem aperte impedire cupcret, Hifpanos pcditesqui Neapoliad ciusauxilium mittcbanturlt;, le, quôdhohfatisad eositineré prohibendos potens elfetjVt coniunótitranfirent,caufiam prçbcre nolle excufans, per pontifici)imperij finesfeparatim iterfacercpafiuseffet; quôdeidecumas nonquem* admodum Bononiæ promiferat, fedimplicatis conditionibus concefiiffet; quôd de-nique Ferrarienfium duciciuitates non reftituiffet: quæ omnia illiiuftifiimam de regis voluntatefufpicandi cauffam præbebant; fed nonnullaquoque eius animi alienati in-dinafibi gt;nimaduerterc videbatur : nam quum hic motus in Veronæ obfidione effet co!nparatus,quin ante multos dies ad Lautrechij aures perueniffet,fieri non poffe : qui cum rcticuiffet, confenfîffe cenferi poterat : hue accedebat quôd Federicus Bozolen-fis ad eum vfque dicm regis ftipendia meruerat 5 nec quôd Lautrechius fui exeufandi gratia atferçbar, nimirum eius mîlitiætcmpusexaCbUm effe, verum effet,nec ne,igno-rabatur ;dubitabat ctiam pontifex de Venetorum voluntate,quorum legati,quôd is Sc-natusob rcrum præteritarum memoriam non fatis æquo in fe animo effet, nequeeins magnitudinelætaretur-. quipontificatusbcneficio, tantam effet potentiam autorita-temqueadeptus, vtFlorcntinorum imperium ex arbitrio gubernaret, hac in re elabo-raifedicebantur:amp;hæc quidem ilium terrebant, nectarnen eumfolabatur in fpemquc erigebat,reliquorumprincipum fiuefiducia fiucconiunffio : nam præterquamquôd rccentércum Galliæ rege vel pace veffedus inierant, neminiipfius occultaatq; artifi-ciofaagendiratio eratgrata; inquibus etfierga illosanimopropenfusfuiffet, tamen quum in fe declarando düficilis cxritiffer,amp; in promiffis, decretisque obeundis ac per-nciendis lentus (inguîis parum latisfecerat; imô cum fæpe omnesmetueret, paulo ante Nicôlaum natione Gehnanum, virç gcneremonachum Mediceo cardinal! ab epifto lisminiftrum ad Catholicum regem, vt eum à Galliæ régis colloquio quo de ageba-tur, ne inter eos inaius in fraudem fuam fœdus iniretur veritus auerteret, miferat. In hactamen animi ambiguitâte nccipfe nec Laurentius copias in Flaminiam partim ex nouis,quos ipfi habcbanr,partim ex Florcntinorum deledibus mittere definebant : vt RentioCeriti, ac Virelliô qui cum fuis militibus Rauennæ erant coniiinéti, hoftes progredi prohibèrent : fedipfiPadoad Oftiam traiedo ,aliorum apparatus fua ce-leritate præucrtentcs , Centenfiac Butrienfi itinerc perBononienfem agrum profe-âi, in Ferrarienfium ducis ditionôm peruenerant; quibusex locis Granariolo quod Fauentiniagricaftcllum efidirepto, Faucntiæ,vtnum Fauentini in cuiufdam cxMan-fredorum lamilia iuucnis , qui in exercitu erat gratiam motum aiiquem faduri effent experirentur, cxercituni admoucrunt : fed quum nullus in ea motus exoriretur, nnllaex reliquis Flaminiæ ciuitatibus, ad quarum omnium euftodiam vel équités vel pedites étant, amp;quor riminumin officioretinerent, Rendus ac Vitellins cofe mari conculcrant tentata, iter fuam funt fcquuti. Vcnitamp; Laurentius Cefenatn vt illic amp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

Arimihi’copiä^fiias colligcreoféd quufti iam hoftes tranfiuiflentjnec tame intcrca TrtuV jis in locis milites confcribêredefinçbat, quQrumuiiaiorquam voluiHet cogitaHetóe copia ad eum confluxit: nam quum duo millia^d^ingcnti Germanipeditesjamp;fupra quatüór Vafconum millia à Lautrechio in pacri^im redituri difccderent, loa.nhes Pop-pius Laufentij ab epiftolis, qui multos menfe|i eins nomin.c^pudLautrechiura fucrar, • flue quod hunc peditatum, nifl ab aliquo ftipédio accipcrccj Francifcummariam feqiiu turum, fibi vanam fufpitionc inijci permififTet; fiue his viribns mox vidoriam obtincri poH'eleuiter perfuafuSjCos fuo iuicLautrcchij) cum ducibus autoiitatc vfus, conduxic amp;ftatim Bononiam verfus duxit; adeo vtpontificiamp;LaurentiOjquibusobidquoddc regefufpicabantur, moleftifliinum fuit, neccum tantum progre/fi eflentfefehoftibus coniungetentmetuentibus,nulluscos recufandilocus relidus fiicrit. Progredicbatur intcrea Francilcusmaria amp;nbsp;Vrbinatem ditioncm ingrcfTus, quum nullus in ciuitatibus miles effet, magno vbitp populofum applaufu accipiebatun Laufentinus enim quum adtotlocamuniendanon fatis temporis liabuiffct, folumdd Vfbini qüä? ciuitas eins imperij Cedes amp;nbsp;caput eft defenCionc cogitaucrat; camqgt; obcauflam Vitcllij confilio, duo ex Ciuitatccaftclli peditum millia, amp;nbsp;Virellij qui id munus rccufauit loco,Iacobu Rofrettum,qui amp;ipfeindidem crat, eo miferauqui multis , vtcum populus fufpcdilfi-mus effet, omnes.eos qui ad arma tradandacrantapti ex ciuitacc pellcretfuadcntibus, facere rccufauit. At Francilcusmaria nulla temporis iadura alibi fada,Vrbinumpenjr: Sc qUamuis cum primo admueniaacccififlet, vanus eius exritcrit conàtüsjtamen quum -iterum redijffetjlacobus RoffettuSjCiue vt multi credideruntfluxa fide,fiuc quod popu lusvniuctfus effet concitatus, mctu motus (ncqienim hoftesquiamp;tormcntisamp;alijs quæadciuitates expugnandas ncc.efftriaCuntcarcbant,rimendicauffam habebat) ciui tatem ei dedidir. Milites, quemadmoduni padi cranr,cum rebus fuis incolumes abie-runt:Vitellius epifeopus quinoui ducis nomine eius imperii adminiftrationi præcrat,amp; cuius aufpieijs nihil féliciter fuccedere videbacur,captiuus manfit : Vrbinatium exemplum,Sando Leo,quod ob munitilfimû fitum paruo pradidio dcfendcbatur,excepto, fequuta funt reliqua omnia eius impcrij loca. Eugubiili quoq; qui ab initio Francifei-mariæ nomen inclamauerant, deinde conuerfa volunratCjCub LailrCntij imperium rc-dierat,tam felicibus fucccffibus vilis idem quod reliqui fcccrunt.Rcliquæcrant in Lau-rentij poteftate,Pifaurû, Senogallia5Gradaiia,amp; Mondainü,ab Vrbinati ducatu difiuii ■ dæ. Vrbinoin poteftatem fuam rcdado , Francifcusmaria,ad aliquem maritimum locum occupandum animum conuertit ; amp;quia Pilaurum acScnogalliam multi milites xonfluxerant, fePifauruni petere fingens, Fanum verfus,cuius expugnatiofemperfa-cilior fuit, Sc de qua qiiód is nunquam ca potitus effet, minor crat fufpicio, contendit. Sed Rentius Ceres qui Pifauri crat eius cóhlio cognito, ftatim Troilum Sabellum cum fcentumgrauis arraaturæ equitibus ac fcxccntis peditibus eàmifît. Hoftes cumquinq; non admodum magnis tormentis qu;« Vrbini inuencrant accefferunt; cumq; ctiam pul ucris penuria laborarent,non plus quam viginti muri vlnas, neq; eas abfq; dilficultate -deiecerunt : fed ramen oppugnationcm in qua circiter centum amp;nbsp;quinquagintarailites amiferunt,funtaggrefli: ncqueeaclade tenici,fequenti die tanravirtute,vt muri dirud fpacium fere defertum fuerit oppugnatioriem inftaurarunt» amp;nbsp;proculdubio nifi Fabiani Gallcfij jTroili vicarij virtus, qui cum paucis equitibus in mœnibus ftans amp;nbsp;mirum in modum propdgnans eos fuftinuit, obftitiffet, vrbe potiti fuiffenr. Poftero die tertio oppugnationcm tentalfcntjfed ea node quingentos pedites mari Pifauromifïbs ciuita -tem ingreffoseffe certiorcs fadi,inde difcefferunt;amp; Montisbaroccij caftellumiri valide arduo monte fitum,ac loci natura munitiflimum,vnde Forumfempronij ac Vrbinum ycrfusfacilis, atPifaurumverfus difficilisafperrimusq; eftdefeenfuspetierunt; quoin loco manentes, quum nullam prætercà tunc opportunam occafioncm haberent,Vrbi* -ni ducatum qui ipfis à tergo erat cuftodiebaot. Ab altera parte, quum Germani amp;nbsp;Va-Lcones pedites Ariminum vbi Laurentius Medices eratveniffent, multis præterealta-lis peditibus amp;nbsp;mille acquingentis alijs Germanis exhis qui in Veronæ præfidio fue-rant,confcriptis , amp;omnipcnc pontificisacFlorerttinorumequitatucolledo , Laurentius qui r ci belli cæ imperitus exducumconfiliopendebat, cum grauicquitatuPi-faurum

faurum proft’dus, pedites in hoftium caftris oppofitis montibus metari iu/ïîf. Lifail-rum vrbs in vallis cuiufdam Vrbinum verfus fpcdantis faucibus fitum ert: è qua fluuiüs qui ab incolis j quod fua profunditatè c mari naucsingredientes admittat,Portüs dici-tur,cgrcdienSj ciuitaté ab ea parte qua Ariminum fpcdat alluit:arx ad mare eft;amp; intér fiuuiû acciuitaté multæ funt domus ad merces cuftodiendâs faôlæ: quâs Rendus ob cî-iiitatis fecuritaté diruerat:maximâ ciiiitatis partem montes vndiq; ambiünt,qui non àdi mare vfq; protenduntur, fed inter mare amp;nbsp;illos planifies aliqua relinquitur ; quæ ab éa parte qua Fanû itur circiter duo millia paflus dilatâtur:amp;in colle duo fefe extollunt ver «CCS inter feoppofiti;qui magis ad mare eft Candelaria,alter Vrbinum verfus Nugola-ria nuncupaturjamp; in vtriufqj faftigio caftellum eft eiufdc cum monte nominisdtaq; Itali pedites ad Candelariæ, Germaniamp; Vafeones àd Nugolariæ caftellum magis hoftlbus propinquum caftra locaruntmeq; id cum eis nifi leuibus pratlijs congrediendi conftlio ftebatjfcd vt cos libéré per regionem vagari,velaliquidaggrcdiprohiberêt. Pontificis nanq; confilium erat, vt nifi fere certa vidoria; fpe traherentur,cum hoftibus prœlio â-perto non dimicarent, quod amp;nbsp;cum ftrenuis militibus, quiq; ob præmij inæqualitatcm facile fepcriculisobijcercnt,pugnarcpcriculofumctfiipftus excrcitus vinceretûr, qiiia pontiheiuip ac Florentinorum imperium in apertum diferimen cônijeerctur, pernitio-fiflimumtcontrà verô,quum peeuniæ amp;nbsp;in tam fterili ac inopi regione cômeatus inopia cosdiifipaturaelfemanifeftis rationibus fpCrari poftet; nec non quiaipftus excrcitus turn vfu militari, turn quia paulatim ledioribus militibus fupplcbatur, meliorfiebat; turn quia res fuas quoridic audum iri fperabat,defcnfioni ftudentes5cundari tutum cf-feanimaduerterenhuius etenim motus initio,ctiam pontificali autoritatc vfus,omnium principum,cum illorum oratoribus qui Roraæ erant,amp; cum ipftsmctpcr literas conque rens, vehementer opc-m imploraueratifed no eadem cum omnibus rationc: nam quum Cæfariamp; Hifpaniæ régi confpirationem abFrancifcomariaPmuerCo, amp;Hifpanispè-ditibus in Galliæ regis cxcrcitùjatquc adeô in dus Proregis oculis fadam fignificaret, huiufmodi verba literis inferüit, ex quibus intelligipoterat,cum non obfcurè füfpicari hçc illius regis côfcnfu fada efte, fed cum Chriftianiflimo rege aliquàm de Lautrechio fufpicionem præ fe tulit;neque vlterius dus qucrelæ procefTcrunt.Eares hos principes varié affecit : Cæfarcnim amp;eiusnepos pontiheem hanefibiiniuriamab Galliæ régéil-latain exiftimarc libenter aUdiuerunt: nam Cæfar ob vêtus odium acfüam inconftan-tiamiamabGalliæregealienatuSjdenuocumAngliærcge fœdus pepigerat; amp;cum nepoccpropc Antucrpiam loquutus, ne cum Galliæ rege in colloquium veniret, cum crathortatus: quod tandem cum vrriufque regis confenfu intermiffum eft;amp;inCatho-licoregefœdus cumillo idum,æmulationcm fufpicioncmquc delcre minimèpotc-rat: quamobrem pontifîcioperam fuam promptèobrulcrunt, omnibus imperi) fui fub-ieôfis vtà bello quod contra pontifieem gerebatur difeedetent mandarunt;amp; Catholi-cus, Potentiæ comitem, in regnum ncapolitanum, vt grauis armaturæ cquitum turmis inftauratis quadringentos cataphrados ad dus auxilium duccretmifit; amp;nbsp;ad maiorcm voluntatisluæ dcclarationem,Fïancifcummariam tanquam pcrducllcm S’orenfi duca-tuquem àpatrecmptum,in Leborinis campis poftîdebarfpoliauinat Galliæ régialiaiTi ob cauiîam pôtiHcis vt principis qui animo eifet à fc alieno moleftiæ gratæ crant : idcô initio eins exemplum icquutus vana ilium fpe foucrc ftatucns, magnam fc ex co mole-= ftiamicnfftrerelpondebaufcq; vr Lautrcchius illius rcb. faucrctcffcôfuriipromittcbat; amp;nbsp;ramen pontiHcc ijs quæ patcrctur cauftam præbuifTefubijcicbarmeq; cnim Hifpanos nil: Illorum numerus if qui illius confenfu Neapoli Verona vcncranc effet audus, tantä réinaggredi aufuros fuiftc.Hoc fuit primum regis confiliû, fed quUm poftcapôtifîccm àfe delcrtum, fine vllo fræno in Hifpaniæ regis amicitia præcipitem riiiturû cogiraftet, eiopem ferre, iamp;fimulaliqucm ex cofrudu pcrcipere ftatuit; quocirca quum pontifex ab eo,auxilium pcterct, trecentos cataphraótos Mcdiolano mitti iuftit;amp; fimul proptc-rea quod fœdus ßononicnfc,multis modis àpontificc violatum nullius amplius moiné tierat,nouum interipfos iniri debcrc propofuit; amp;nbsp;pollicitationib. multas querelas ad-debat ; modo cnim fc à pontifice apud cctcros principes fufpicionibus grauari ; modo quod, vt ipfi iniuriam amp;Sedunenft cardinal! rem gratam faceret, Georgium Suprafa-

/^66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T Ä L I C AE

xutn qui rebus ipfiusapud Hcluetios ftuderet, faGrisintcrdixi{rct,querebatUF .Prae-terea,reginarégis mater magnæ àpud cum autöritatis, poiltificem, quod principcm proprio regno deiCcirtc minime contentus, eum poftcà ccnfuris quoque fubiceiflct; amp;doce j vel aliraentis viduæ duci,iuniorique principis vxori dcncgatis, fic vt ills vnde vita tucrcntur non habercnt,in caufTa effet, irnpictatis aperte accufabat : quæ verba ad pqntificis aures pcrlata, ei fufpicioncm augebant, fed in tot difficultatibus conftitutus, quum eiusauxilia fron adaliquid gercndum fed ob illorum cxiftimationcm ac nomen cupereCjtreccntis cataphradlisjqui Mcdiolano vcniebant, à pontifice qui fufpicioncm dimmularenonpoterat,niultosdiesin Mutinenfiac Bononienfi agro,ac deindcab l-aurerjtio Arimini, quod cum ea ciuitas ab hoftibus cflet remota, illhic minorem nO’ .cendi facultatcm habebant, hærcre funt iuifi, Ncc verb hæc fufpicio fœdcre quod fere hoc ipfo tempore Romæcffiâumjimminutacft; quiarcx äntcquam fœdusfancirec, nouas intqrpofuit diffcultates,quarum cauffa res multos dies in dubio fiiere: tandem verb pontihce in multis cedente,rex id fcedus comprobauit. Fœdus idmutuam inter pontificem amp;nbsp;regem cum certo militum numero defenfioncm,amp; duodecim in fin gulosmenfesaureorum numûmmillium Obligationen! continebat; inter Gallix regem ac Florentinos , quibus Laurentij Medicis cum Vrbinatiimpcrio autoritas con-iundaerat, eadem fed cum minore milieu numero;amp;fcx in fingulos menfes aureorum numûm millibus : rex pontifici qtium facræ Icdis fubiedos ac benefeiarios perfe-qui vellet, opem ferre teneretur: regifacerdotiorum nominatio amp;nbsp;decuma? fccundum ea quæ Bononiæ ei promilïa erant, ca lege vt pecunia ad bellum contra Tureas geren-dum(hicerathonençconceflionisprçtextus)dcponcrcturconceffæfucrunr: vcrümta-cita fpe,vt vniucrfa pecunia depofita, alia breui epiftolä conditlone fublata , libéré in régis vfum cortuerti poffet: Pontifex feparatoferipto regi fe nunquamab illo auxilium contra Fcrrarienfium ducem petiturum promifit ; imb vt rex eins patrocinium fufeipe-ret, permifit : Longa altcrcatio ob Regij, Mutinæ amp;nbsp;Ruberiae reftiturionem,quam rex iuxta ea qua? ipß Bononiæ promiffa fucrant, vehementer vrgcbat,fuit: nec pontifex id denegàbat,fed cas cum bcllo premerctur reftitucrefe valdc iridignum amp;nbsp;cxtremæne-ceflîtatis inditium effe atferens, in aliud tempus reijciebat : tandem verb quum magna âppareret futura,fi rex magis vrgerc vellet pontificis alienatio,amp; Franco Anglus infen-fus effet, Cæfar, Hifpaniærex amp;nbsp;Heluetij fufpeéti, vt pontifex diplomate quod ipfi tra-dercrur,fCtFerraricnfiumduciMutinam,Rcgium,amp;Ruberiam intra feptem proximos menfes reftituturù fponderct annuit: fed pontifex,fi ipfius pcricula ante id tempus fi-nem habuiffent, non maiorem diplomatis quàm verborum Bononienfium rationem liabere ftatueranregi autem quum fine maximæ indignationis pcriculo ninil maius ob tinercpoffet,fîdemamp;promiffaferiptoapparerc,alicuius momenti videbatur. Dum hæc agcrcntur,quû Laurentij cxerl'itus,qui præter multos Italos ante cbfcriptos, pontifex Romæ mille Hifpanos amp;nbsp;mille Germanos pedites confcripferat,fatis effet audus, iam tempus quo fc hoc bello liberal e nitcrctiir adeffe videbatur: ad quod cfficicndum proprer hoftilium caftrorum munitionem vnicafpes crat, cos commeatuspenuriaad dîfcedcndum cogéré : earn itaq; ob cauffam Camillus Vrfinus cum feptingentis expe-ditis cquitibus, ad cam oram quæ Vicariatus nuncupatur, cuius commeatu maxima ex parte alcbanturpcrcurrcndam miffus fuit: Quo tempore per præconcm exhoftiliexer citu Pifaurum miffum, ab Laurentio publica fides quaSuares Hifpanus dux amp;nbsp;fi quera vnà fcciim duôf unis effet, tutb ad cum venire poffet petita fuit: quam Laurentius eum ducem cum quo occulta confiliahabebatratus,facile conccffmfed alius eiufdemnomi nis dux venir,amp;cum eo Oratius Firmanus Francifeimariç ab epiftolis;amp; in publico lo-quendifiicultate petita. Snares Francifeimariæ nomine expofuit, quum iplorum con-trouerfiæ fingulariccrtamine, velccrto aliquocum quouis ipforum numero definiri poffent, æquius effe altcrutrum eligcrc, quàm earn rationem fequi,quapopuliimpie, amp;nbsp;in eius qui illorum princeps effet futurus detrimentumaffligerentur: idcircoFrân-eifeummariam ei vtrum vellet, optionem darc:pofi quæ verba quum feriptum quod in manu habcbatlcgere vellet,id ei interdiófum fuit. Laurentius fuoruni ducum confilio fe dummodo Francifeusmaria ca quç vi occupaucrat relinquetetj ibentcr hanc condi-tionem

lîoiîem amplexurum refpondit:quibus diâis ab Rcntio Cerite incîtàtus vtrumq; in cat cerem conijci iuffit : eos enim quôd infolenter cgiffent, pœna dignos efle Rcnùus aîe-banfedquum ceteri duces fidem violatam reprehendcrentjSuare liberato, Oratiumfb lum retinuic, violatæ fidei infamiam falfîs cauillationibus quafi Oratium in fidei literis ecclefiæquôd ad originem attinct fubiedum, amp;nbsp;hoftis ab epiftolis nainiftrum nominate nccefle fuerit,excufans ; fed id vt ab illo Francifeimarix arcana amp;nbsp;præfertim cuiufna confilio autoritatéue bellum incœpilTet cognofcereturjficbat. Quibus de rebus quuiù in quæftionem vocatus effet, fama increbuit eius confeffionem ciufmodi fuiffe, vt de Galliæregeconceptamfufpicionemauxerit; fed Laurentij Hifpanis Vicariatus com-meatum adimendi defiderium, maiores vires poftulabat : nâm expeditorum equituni excurfiones nihil quod magni momenti effet efficiebant; 5c iam cxercitus talis eratjVt fefe hoftibus audaâer poffetopponcre:collegerat enim Laurentius mille grauis amp;nbsp;mil le leuis armaturæ equites,amp; quindecim milliapeditum cxdiuerfis gentibusjintcr quos étant fupra duo milliaHifpanorum Romæ conferiptorumjomnes pedites in armis exer citatiatq;feledi:namamp;Italipcdites cumnufquampraetereaeffctbellum , amp;quiadu-ces pro iniitilibus peditibus primo tumultu colleélis, paulatim vtiliores afcifcendi, amp;nbsp;inutiles reijciendi tempus habucrant,totius Italiæpediratusflos ibi erat. ItaqueSorbo-longum Fanenfis agri caftellum, quinq; milliaribus àForofempronij remotumj quo ex loco facile à Vicariatu commeatus hoftibus impediebatur, caftra tranferre ftatuit. Fo-rumfempronij ad MetaurumRomanorum contra AfjirubalemCartagincnfem viólo-tiailiuftrem fluuium litum eft;qui fluuius quumad euih vfq) locum angufto inter montes aluco decurrat, vbiSempronijforumprxterijt,per amplioremyallem decurrere incipit : quæ quo magis ad mare quod ab Forofempronij 15 paffuum millibus diftat ac-ceditjtanto magis dilataturdn quod mare Metaurus prope Fanü ab ea parte qua Seno-galliam fpedatjingreditur. Addexterafecundumfluméfitus eft is ager, qui Vicariatus appellatur, totus vberrinüs collibus amp;nbsp;caftellis refertus, qui longo tradu mare verfui protenditur: amp;nbsp;ad finiftram quoq; ftuminis funt collesjfcd fi quis longius recedatjaltos afperosq; montes inueniec : planities auté qux Fanum verfus extenditur fupra triamil-liaria in latitudine pater. Quum itaq; Laurctius Sorbolongö caftra transferre ftatuiffet, ne hoftis vbi iplÏus exercitum mouericognouiffetid prxoccuparet veritus, manc ante lucem loannem Mcdicem, loanncmbaptiftam Stabium, amp;nbsp;Brunorum Foroliuienfem ciim quadringentisexpeditis equitibus ad id caftellum occupandum milit;amp; peditibus quiCandelariæ amp;bîugolariæ erant, vt per montium tramites Metaurum verfus quo fe reliqui^coniungerentcontcnderent, mandauitjipfecumomnircliquo exercitu,Gui-doRangoniocum centum amp;quinquaginragrauis armaturx equitibus ad Pifâuricufto diam relido, oriente foie Pifauro Fanum verfus fecundû maris litus iter eft ingreffus, amp;nbsp;Forumfemprouij verfus vbi vallis incipit defledens,meridie ad locum quendam qui Molinum Madonnæ vulgôdicitur, ad fluuium fitum, peruenit; quern omnes équités, Italiq; pedites vado tranlierunti fed Vafcones amp;nbsp;Gcrmani,tanta tarditate per pótem ad hoeparatum, vt quum cxercitus codem die quemadmodum conftitutum fucrat, Sor-bolongum pcrucnirc non poftet,eos adSandum Georgium,0rcianum, amp;nbsp;Mondainu caftella quingentos paftiis ab inuicem remota,metari neceffe fuerit.Sed neq; quod ex-peditis equitibus mandatum fucrat mcliorc fortuna perfedum eftmam quum loannes Medices, in quo in hoc iam miiitiæ tyrocinio futuræ ferociratis ac virtutis figna eluce-bantjin itincrc, longiorcmviam crrorc dudifequi viderentur, ceteris qui cius confiliu negligebant reliclis,aliquot horas ante nodem Sorbolongumperucnit;reliqui duo du ces poft longum circuitum, ab itincris ducc(vt aiebant) dcccpti,tandcm ad cxcrcitum rcdicrunt : ncc loannes Mediccs cum fuatantùm ala relidus earn nodem Soibolongi bærcrepotuitmam ciufdem dicimane Francifcusmaria,hoftiummotu audito,quo ten-derentanimaduertens,maxima celeritatc cum omni excrcitu caftramouerauqui nulla rcinfiuministranfitu,quiaForofempronij vbilapideus pons cfttranftcrunt,impeditus, ante nodem Sorbolongum peruenit: quorum aduentu quum fc loannes cos fuftinerc nonpofteanimadùcfteret, hoftiumequitibusàquibus multi ex ipftus equitibus capti .fucrunt perlcquentibus Orcianum fe recepit: vbi Laurentij hofpitium ingreffus, maxi-

ma indignatione commotus,ei dixit:Brunorij amp;nbsp;loannisbâptiftæ Stabij qui coram ade* rantjVel negligcntiam,vcl ignauiam eo die ilium eins belli viéloria fpoliaffe. Haec fuir prima, fed non folarei bene gerendæ occafio quam Laurentij excrcitus amiferit : natn amp;nbsp;poft alias maiores elabi permifit; fempei q; perniciofiores errores mails cofilijs cum aduerfa fortuna coniundis,func fequuti. Orcianum amp;nbsp;SorbolongUm caftella edito loco fita, pauloplus duobus milliaribus inter fediftant; in cuius traäus, qui collibus ac monticLilis rcfertus eft, medio, eft quoddam caftellum Barti nuncupatum, in quo Francifcimariæ copiarum pars erat; qua exercituum propinquitate fequens dies vclita tionibus torus eft tranfacius. Varia erant Laurentij excrcitus ducum conlilia : aliqui e-nim ijque pracfertim à quorum fcntcntia dcliberatio non pendebat, forte quod necfc nec alios pcriculo obijcienres, audacibus confilijs inaniter propofitis, fottium fibi nomen comparare exiftimarcnr, lioftes adoricndos efte diccbannfcd Rcntius amp;nbsp;Vitellius àquorumfentcnria nunquam reccdebat Laurentius,id difliiafcrunt: hoftesenim ca-ftramunito in loco amp;nbsp;caftellum àtergo ad quoddifficillimuserat accelTus habebant; ijs etiam in locis morari tanquam inutile confilium, quodq; cum frudum cuius caufla Pilauro erant profcdi non effet pariturum,improbabant:quum cnim Sorbolongum in Francifcimariæpotcftatc effet,eis Vicariatus commeatum intercipere admoduni difficile erauquibus rationibus alijs fententijs omnibus rciedis,nccefrarió rctroccdendum efleoftendebant; 5c. nc id fugæ fimilirudinera habcrcr,non vt excrcitus inprioracaffra rcdiretjfcd vt Montebarotium, amp;nbsp;ealoca ex quibus hoftes difcefTcrantjVndc Vibinum verfus progredi poffenr, occuparenr proponcbant:quo confilio excrcitus fcquenti die diluculo caftramouit: verum ea,non receptus, fed tugaccnfcbatur;caq; opinionc per totum cxercitum diuulgata,factum eft,vc duo grauis armaturæ équités ad Francifeum-mariam transfugientes, hoftes terrore plenosinftar fugientium vafa colligere ei nun-tiarant : quapropter fe fere certain victori am habere ratus,ftatim cxercitum transuerfo per montes itinere, quo cis vt fpcrabat, vbi in planicicm defeendiffent occurreret du-xit; exiftimabat cnim illosbrcuioriacfaciliori itinereituros: quod ft fcciffcnt,neutra pars pugnam euitare potuiffet : fed fortunavoluit, vttormenti cuiufdam quodpræcc-'denri die ob rotam currus fradam relidum fuerat, con fern and) gratia,Laurentij exer-citus, ad eandem Madonnæ molam qui locus quatuor milliaria infra cum ad quem il-los breuior ac facilior via duxifrct,crat,Mctaurumiterum tranftuinex tarn Icuibus cauf-fis amp;nbsp;eucntisfæpc in bellis maximi momenti res immutantunequites ac pedites omnes yadojfcdfummatarditate trail fierunt;amp; quitranftcrat, ftatim ordine Forofempronium verfus iter capiebant : iam peditatus tranfterat,cumq; grauisamp; Icuis armatura, quæin nouifftmo agminc erat,tranfttum adornarctjcccc tibihoftium expediti équités qui mul ti erant ijq; fclcóti, velirari cum il lis cœpcrunt ; qua in vclitatione captus fuit Conftan-tinus loanispauli Ballionis filius,quin ctia amp;nbsp;nepos amp;nbsp;filius ; erat enim i 11i exfororc na-tus ; idco loannespaulus qui ante non multos dies in caftra venerat, amp;nbsp;primum agmen ducebat, omniopera vteum recupcrarctnitcns,tandiu moratus cft,vtprimum agmen poftremumfitftiótum; amp;nbsp;Laurentius qui medium agmen ducebat in eius locum amp;nbsp;in medij agminis locum Troilus Sabellus qui poftremos ordincs ducebat,fucccfferitiRcn tinscnim atq; Vitelliuscumpedeftribus copijs præccdcbant; fedvbi Francifeusmaria amp;nbsp;eius duces,hoftes, vbi fluuium tranftuiUcnt Forofempronium verfus contendere vi-derunt,illos non fugiendifed Montisbaroeij occupandiftudiomouifle animaduerte-runt: idco priore pugnæ cujiiditatequæ cogitato hoftium terrore nitebatur fedata,im-pedimentis reliCfis, ftatim fumma celeritate abfquc vllo ordine,figna humeris portantes , vtanguftum ftuminis tranfttum qui Tauernellæ dicitur, vbi natura præruptam fof-fam, quæ totam planicicm tranfuerfam ad montem vfq; lecatfccit, nec alibi quam vno in loco qui ad viam aperiendam faófus eft tranftri poteft, occuparcnt,contendcrunt:ad quem locum ft Laurentij copiæ quæ vbi fluuium traicccrant, ad cam partem deflede-bant,ante illos vcnifrent,Hifpani ad manifeftifftmü periculum redigebaytur : ôcquam-uis Ludouicus LiuerottiFirmani filius,qui eodem die cum mille peditibus in Laurentij caftra venerat, amp;quidam Hifpanus regionis periti, Laurentium eiusq; duces ca dere admonuerint,nihil profcceruntmam ctfi Germani amp;nbsp;Vafcones fe ad pugnam paratifli-mos

mos oftenderent, idemq; à toto exercitu acclamarctur,ncc Laurentius alienus efle vi-deretur, tarnen Rendus Ceres amp;nbsp;Vitellius, hoftibus non occurreHdum,fed in vicinum quendam collé, vndenulli fepericulo obijcientes,cum expeditis equitibus magnü eis influminis tranfitu impedimentü afïerrc poflent,recedendum efle ccnfucruncfic angu fto illo i tin ere relido,Rendus fe motes verfus conuertit;Hifpani verb vbi eum locü oc-euparuntjGermanis quibus viciniores fcloppettorCi tinnitu erant lalutatis, clamore ad lætitiæ maximæ fignum fublato, fefe ex aperto periculo in falutc fere certam redados agnofcere fignificarunt:fic fiue imprudentia, fine metu(nifi forte malæ artes locum ha-' buerunt)Laurentiusomniumiudicio eo dievidoriç occafionem amifiuea node ipfius exercitus adpropinquum quoddam caftellum,qui Saltaria dicitur,eft metatus;fed Fran cifcimariæ exercitus, iter fuum fumma celeritatc ad non paruam nodis partem vfq; fc-quutus, Montembaroccium peruenit; duobus peditum millibus quos Laurentius ad eum locum occupandum præmittebat anteuerfis : Laurcndus autem fequenti die,duo tnillia pafliium fupra Saltariam Montembaroccium verfus,depreflb tarnen loco, in ea fiarte quæ ad mare vergit, caftra locauit. His in locis duo exercitus circiter vnum miliare inter fe diftantes confédéré: fed maius incommodum fentiebat Laurcntij exercitus,qui fæpe commeatus penuria laborabannam cum PifauroFanum commeatus ma-tiveheretur, amp;aduerfi vendnauigationem impedirent,terreftriitincrc ferrincccfle erat; ad id autem plurimum impedimenti adferebant Francifcimariæ expcdîti équités, qui ab in colis de quouis velminimo hoftiummotu certiores faóli, regionem vniuer-fam percurrebant. Quo tempore Francifcusmaria Tubicincm ad Vafcones mifit; qui quafdam literas inter Laurentij fcribarum fcripta, quæ eo die quo ab Saltaria caftra raouit vnà cum eius impedimentorum parte ab hoftili equitatu rapta fuerant repertas, cis oftenderetrin quibus pontificem Vafconum quibus fingulis mcnfibus ftipendia im-moderatiffimè augere fuerat coadus nimia cupiditatc fatigatum, omnem operam vt trans aipes redire compellerentur adhiberi cupcre,animaduertebatur: quam ob cauf-fam periculum erat, ne eodem die tumultum aliquem excitarent, nifi Carbo dux illo-rum amp;nbsp;Laurentius Medices,literas fidas, amp;nbsp;hoftium dolos efleperfuadcre cônati,eos cohibuiflent : fed tarnen huius rei fufpicio,commeatus penuria, amp;nbsp;quôd eo in loco Caftra habcrent, vbi detrimenti periculum, emolumenri fpem longe iüperaret,quamui9' toties’ab hoftibus recedere ignominia non carere videretur, in caufla fuerunt, vt inde difcedere, amp;nbsp;eaift Vicariarus partem quæ mari propior cft ingrcdi, ad fînem vfq; Foro-fempronium verfus progrcdi ftatuerinnquod confilium exercitus omnis^non fine Ren tij amp;nbsp;Vitellij nota comprobabat ; omnium enim militum voces, fi hoc ab initio fadum fuiflet, hoftes in magnam comeatus penuriam conicdos fuiflc affirmabant : imo Laurentius ipfe,magis quàm ceteri eos reprehendebat,amp; quod vel vt bellum proprij com-raodi caufla protraherent, vel vtipfum reibellicæ gloria, forte ex ipfius potcntiaciuf-modi opera,cuiufmodi in fiimilias ipforum Valentini ducis potentia ediderat mctuen-tes defraudarentjtam potente exercitum, amp;nbsp;hoftibus numero ac viribus tanto fuperio-rem,in tantas anguftias atq; pericula conicciflent,querebatur. Exercitus igitur Sancort-ftantium Vicariatus caftellum petijt: cuius loci homines, etfi quum iam tormenta mu-rum percutèrent, fefe dedere vcllcnt, tarnen eius expugnandi facilitate cognita, Laurentius Vafconum tumidos animos mitigate cupiens, rcliquis militibus omnibus ab oppugnatione reuocatis, eisfolis vtabeis folis diriperetur,eiusexpugnandi faculta-tem attribuit. Eo capto exercitus eodem die Mondolfiumbinis ab co loco milliati- » bus,totius Vicariatus munitiflimumatque optimum caftellum,in colle edito fitum,fof-faamp;muroipfofitu terra pleno, minimeque contemnendocindum,in cuius præfidio erant ducenti Hifpani pedites, petijt: tormenta eadem node ad meridiem ; fed Rentij Ceritis, cuihæc cura demandata erat, vel negligentia, vel imprudentia,aperto in loco amp;fincaggerecollocatafuerunt: adeo vtantequamfolhoram vnamterram colluftraf-fet,ab caftelli tormentis, odo homines tormentarij, amp;nbsp;multi fabri fuerint interfedi : amp;nbsp;Antonius Cruceius tormentorum præfcdus vulneratus: qua re animo commotus Laurentius , quamuis omnes duces, vt quod per alios curare poterat, ipfe tanto cum periculo non exquereretur eum admonerent, ipfemet aggeri faciendo præefle voluit ; vbi

cum ad meridiem vfq; laborairet,amp; opportune profpexifTet, vt fub quibufdam arborî-» bus, vbi fe montis vertice tegi exiftimabat quiefceret reccfliufcd dum eo fc confcrrct, collis altitudine déficiente, arcemab latere ad occafumfitam vix confpexit ; quutn fcloppoignem admoueri animaduertit; cuius idum vt vitaret, dumfe pronum in terra abijcit,fedantequamfeprorfushumi deiecifTetjglans quæalioquiin corpus fuilTetim-pada,capitis verticem percuHîtjamp; inter cutem amp;nbsp;caluariam lapfa,pcr occipitiumjemer fit. Laurentio vulnerato, duces ctfi murus dirutus cflet5nimis fublimen terrain relinqui aniinadiiertentes, cuniculum agerecœperuntt quoturrim diruto muro coniundam fubeuntes, quinto die ignem iniecerunt: qui quuin in meridie maximo iinpctu turriin, amp;nbsp;magnam mûri adnexi partem euertifiet, flatim oppugnationem, fed confufè amp;nbsp;fcrè cafu funtaggrefii; quæ non alium quàm eum quem plerunque oppugnationes ordine carentes parère folcnt, früdum peperitded tarnen quum nox iatnadclfet, nec milites, quia Francifeusmaria fine ne eius loci iàôtüram facéret, fiue aliam ôb caufïam,Monte-baroccio caftra non mouerat,auxiliumfpèrarcnt, loci incolis turpitcrpræda: relidis, vt ipfi cuin fuis rebus incolumes abirent, caftcllumdediderunt. ObLaurentijvulnus cuius cauffain maximo vitæ periculo verfabatur, pontifex cardinalemBibienamle-gatum ad cxercitum mifît; quifortunaiam peruerfæ adminiftrationiconiunda infe-licibus aufpicijs Icgationis fuæ manus obire cOepitmam poftero die poftquam ad excr-citum peruenitjCertamine cafu interItalum amp;nbsp;Germanum peditem orto , amp;propin-quioribus accurrentibus,fingulisque gentis fuæ nomen inuocantibus , turaultusto-tum excrcitum peruafit; adeô vt quum eius motus origo amp;cauffaignoraretur, omnes pedites tumultuaric armorum capiendorum gratia tentofia fua peterent: fed qui inte-reaaltei'ius fermonis milites obuios habebant, magna ex parte ab eis inrerficieban’ tunillud autem maioris pcrtuibationis caufla fuit,quod quum Itali pedites acie infrru-* da, eum locum in quo tumultus crat cœptüs petijflcht, illorum tentoria à Vafeonibus direpta fuerunt : exercitus duces qui tune in concilio erant, vt tantum tumultum feda-rent accurreruntifedquum magnam amp;periculofamconfte’rnàtionem effe animaduer-tercntjfinguli propriçfalutis caufia communium rerum cura relida, fc ad tcntoriafua rcceperunr,amp; equitibus fuis extemplô colledis, nulla de re nifi dc illorum falute cogitantes,cum illis circiter mille pafTus ab cxCrciturecefTeruntîfoluslegatus Bibiena , ca conftantiaac folicitudine quam munus ipfius poftulabat, feipfumfæpius ob concitatæ multitudinis furorcm in nô paruum vitæ diferimen conijciens, comunem cauffamnon defcruiticuius operanon fine magno labofe,multis peditum ducibus intercedentibus, tandem tumultus,quo diuerfis in caftrorum locis fupracentum Germani peditcs,{upri viginti Itali,amp; aliqui Hifpani,intcrfcdifuerunt, fedatus eft. Fares in cauirafuit,vtqulâ verebantur ne fi exercitus fimul maneret, milites offenfionibus acceptis irritati, vcl quauis leuifiimadecaufiamanus inter feconférèrent,tu'ncnihilaggredi,fed exerci-tum difiundumretinereftatuerint: quapropterpontificisac Florentinorum vniuerfus cquitatus amp;nbsp;Itali pedites Pifauri fua caftra habcrc funt iulfi ; Galli cnim équités, quôd controuerfiæ inter ponrificem amp;nbsp;regem nondum compofitæ efrent,nunquam Arimino fe commouerantiVafconcs in planicicquingentos à Pifauro paifus, caftra locarunf.rc-liqui pedites in Imperiali monte qui fupra Pifaurum, Ariminum verfus cft,in quo funt magnificæædesab prifeis Malateftis ædificatæ,hocordinefuerunt diftributiamp;collo-cati : Hifpaniin montes vertice, Germani infra in montis dcfcenfu;amp; Corfiad montis radices:fic viginti très dies, nulla re præter expeditorum equitû velitationcs geftahagt; ferunt : quoniam Francifeusmaria quum tam magni exercitus prælio fuperandi nullam fpem haberet, nec ob illorûpropinquitatcm vlliuslociexpugnationemtcntarc poffet, partis conferuandis operam dans, amp;nbsp;ipfe loco fenon commouebanfed quarto tandem ac vicefimo die, nodu Montebaroccio profeôtus,in aurora ad fummù montis in Hifpa norum caftra peruenit; cû quibus fi nô cum omnibus,falté cum parte illorû ex co quod rei progrelTusoftendit, occulta confpirationé habuilfc creditus eft: vbi eo veniftet,fta-tim Vrbinatis Hifpani ad cetcros,vr qui incolumes elfe vellent,ipfos fequerétur clama-runnqua voce audita, maxima pars illico viridium frondiü ramufeulis finguliquem ad-modüilli habebât capitibus fuis impofitis’, eos eft fequuta:foli duces,cum circiter 800.

pcditibus , Pifaurum fcrccépcrunt; illi ficconiundi Germanorum quiHifpanoruni propinquitatcfrctinullas ab ea parte excubiashabebant, caftrapetierunn cumqucil- • losincautos olfendiflcnt,fuprafexdèncos partim interfecerunt partim vulnerarunr,te-liqui in Corforum caftra fugientes vnà cum illis Pifaurum vcrfus profugcrûr. Vafconcs vbitumultum audiucrùnt,acicinftrudanunquam locum mutare volucrunt.Germanis «fis,amp;maxima Hifpahorum pcditum parte ad fctrada, Francifcusmaria,inrer Vrbinû acPiiaurûjVafcones cum ijs Germanis qui codcm tempore exLautrechij caftrts egt cl-fi, fcmper vnà cum illis icer fccerant, amp;nbsp;caftra cômunia habiierant ad fe tranfîturos fpci plenus eft metatus. Erat inter Vafconcs Ambra Carbonis ducis «emulus; qui iuucn is uobiliori ftirpenatus,amp; Lautrechij propinquus,maiori apud cos autoritäre pollebat: is iaramiiltos dies de illis peditibus ad Francifcummaria ducendis occulta confilia agita-ueratj eiq; occafionem dabatquod illiftipcndijsimmoderateàudis minime contehri, deniio inlolcnter longe maiora petebantjquac cum apontificijs miniftris dcncgaretur, Carbo amp;nbsp;Gallorum eqiutum præfedus, qui cam ob cauflàm Arimino Pifaurù vénérât, vteos conciliarcnt,fe(einterponebanf.fed quinq; vel fcx dies poftHifpauorum amp;nbsp;Ger tnanoru in Impcriali monte cafum, Francifcusmaria cum exercitu vniucrfo fe iilis pro-pinquûoftendinquorü pars Ambram fequuta,cum fcx tormentis cius generis quos fa-gros vocantacie inftruôta, amp;nbsp;Germanis cos fcquentibus,Carbone fruftra cos prccibus ac vehementibus verbis retinere nitente, fe illi coniunxiocum Carbone manfcrunt fc-ptcm duces cum mille 300 peditibus,reliquiomnes vnàcû Germants cum deferuerût; amp;nbsp;vt in rebus bcllicis fcmper offenfionibus, rtouæ offenfiones accedunt, Itali pedites, quantûipfis opus effet animaduertentes, fequentimanc tumultû excitaruntjad que fc-dandum,quûnccmaior pudor, ncc minor auaritia in ducibus quàmin militibüs effet, cis immoderata ftipendia promitterc ncceffe fuit:amp; certè mirû erat, in Francifcimari« cxercitii,in quo militibüs nunquâ ftipendia dâbantur,tantù confenfum, difciplina atqî concordiâ cfle ; nec vero id tam(qucmadmodû de Annibale Cartaginenft fumma cum cius laude dicitur)ex imperatoris virtu te autoritateûe, quâ ex militû ardore ac pertina-aa proficifccbatur: contra veto irt pontificio exercitu,vbiimmodica ftipendia fuis tem-poribus nô deerant, tantaiîi difeordiam ac perturbation é,tantumqi in militibüs tn ho-ftium excrcirum tranfeundideflderium effetexquo facile patet fæpe non tam pecunia, quàm alijs cauffis concordiâ difciplinamq; in excrcitibus conferuari. Legatus amp;nbsp;ceteri quiconfilijsintererant,totcafibusterriti,quum diu quaratione effet affiiClis rebus fuc-currendû perquififfent, nec in erroribus corrigendis prudentiores côfilijsùe abundan-tiores effent,quàmin ijs antequam contingerent auertendis fuerant,proprijs ctiâ cupi-ditatibus amp;nbsp;cauffis moti, pontificemsi Bentiuolis antequam ipfi exreruminclinationc audaciorcs fadi,vel ab alijs incitati aliqué motum faccrenr,Bononiam rcftitucrct,hor-tandum effeftatuerunt: cui motui au occurri poffer,ex eo liqUcrc,quôd tam difficulter bellum vnico in locofuftinerent; amp;nbsp;quo maiorem ea fententia autoritärem haberefj quomagis inoranemeuentum omnibus cautum efiet,eam feriptoexplicaram,amp; Icga-tiatqîVrfiniarchiepifcopi,quorum alter Bentiuolis veteri neceffitudine,alter affinitatc coniunâus erat, amp;nbsp;omnium ducum manu fubfcriptam,per Robertum BufeherurU patri tium Mutinenfem amp;nbsp;comitem,ad pontificé miférunt; quam ille non modo contera plit, vcrùmetiâ acerbiffirais verbis,fibi à fui^ miniftris, amp;nbsp;ab ijs qui tot à fe beneficijs effent affeóiijamp;fingulis horis plurafperare poffent, tam parua fide amp;nbsp;amore cOnfilianon minus pcrnitiolâ, quàm quæ ab hoftibus fibiinferrentur, mala proponi queftus cft : amp;nbsp;in Vrfinum Archiepifeopum forte qtiôd huius confilij præcipuus autor fuiffet,vehcmcn-( terinuehebatur: quæindignariofortafle eum purpureo galero,qui illi ab omnibus pfi-mo quoque tempore promifîusfuerat priuaffe crédita fuit. At Roucreus quum cius vires ira effent auctæ, aduerfariorum vero imminuræ,neceffitate quoque impulfusjàni-mura ad maiora erexinpedites enim qui cum eo vénérant tres totos menfes fine ftipen-diofuerant, amp;ijs qui poftremó accefferantnullam pccuniædandæ facultaté habebat; cutnq; ea regio exhaufta effet, acferèpcnitùsfpoliata, non modo milites prædandi fa-culwtem non habebant,fed vix etiam iâtis ad viclum commeatus:fed in cxpeditione e-li§enda,aliorum voluntas ci fuit fequendaj ipfc enim ad imperij fui firmainencum ante

47î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R Î AE I T a L I C AE

quaffl quîdquani aliud aggrederetur, Fanum Vel aliquam aliam maritimam ciuitatcm, denuô oppugnare cupiebat : fed ob militum prædæ ac rapinis inhiantium cupiditatem {c potîus in Hctruriam, vbi quia regio plena,fine fufpicione, amp;ad defenfionetn impa-î-rara erat opimam prxdam fperabant, conuerterc ftatuitnncitabat eum prætereamuta-tionis Perufix amp;Senis perCarolumBallionem, amp;Borghefium Petruccium faciendx fpcs’.ex quo res ipfius,ac pontificis amp;neporis moleftix magnum accepiflent increraen turn : Itaq; poftridie quàm Vafeones collegiflct,Perufiam verfus caftra mouinfed vbi in Eugubinam planiciem peruenit, fuam de Maldonati atque aliorum quorundâ perfidia fufpicione, imoferè certam notitiâ aperire ftatuit. Res in hune modum origine habue-rat,amp;ciinnotuerat: QuumexercitusperFlaminiâiterfaccretjSuares vnus exHifpano rum prxfedis xgritudiné fingens,rctrô manfit, fcq; data opera capi ab hoftib.permifit: captus Cefenam ad Laurentiûperdudus, Maldonati amp;nbsp;duorû prætcrea Hifpanorû du-âorum nomine, ipfos no aliam ob caunam,nifi vt poftquam hune motû impedire in i-pforum poteftate nô fueratjpro pôtifice amp;nbsp;ipfo aliquod infigne facinus edendi occafio nem haberct,Francifcomariç adhçfilfc ci fignificauit; amp;fuo acillorû nomine ipfos qua primû opportuna occafio darcturjid eifeduros promifinqujc cû Francifeomariae minime nota elTcntjCxquibufdä verbis ab Rentio Cerite cuidam Hifpanorû tympanorriba incaurè didis fufpicioncm arripuitds cnim quafî iocans in eum qiiando (inquit) illi Hi-fpaninobis dueem veftrum captiuum dcdent?quæ vox aldus in Francifcimai iæ peduî immifia,nuæ quæ in exercitu fraus effet diligenter obfcruandi ci caufiam præbuin tandem vero ex feriptis cum Laurentij impedimentis interceptis^Maldonatü alicuius frau-dis autorem elfe animaduerdnquod cum ad cum vfq; dicm diffimulaffct,ncq; ampHus difiîmulandû cenferct, Hifpanis peditibus omnibus adconcionc conuûcads,ipicedi-tiore in loco médius inter eos ftans, vehementilfimis verbis pro ijs quae tanta animorii propenfioncipfius cauffa gelTerant, gratias eis agcrc cœpitiamp;nullius neq;reccntiorib. têporibus, neqûn veterü hiftorijs principisjducisùcjqui tantû militanbus viris, quantu ipfefc illis debcreagnofcebar,dcbuiflcc, memoria extare fafliis cft;quôdcumipfcnec pecuniam haberet,nec ctfi imperium fuum omnerecupera(fct,vtpote tenuis princepî,; cosremunerandi facultatem effet habiturus, ncc aliquo bineficio cos vnquam affccif-fet,nec ex eadem genre effet,vcl in ipforum caftris militaflcr,fe tarnen ram prompte co-tratam potentem tantæq; autoritaiis principe, neq; idjcum fe in ftcrilcm inopcmqitc-fjioncm ducifeirent,prædæ cupiditate effent fequuri:pro quibus fadis,cum cis nifi vo-untatis amp;nbsp;animi candore gratiâ referre nô pofTct,fc quôdipfi fibi nô modo per vniuer-fam Italiâjfed per omnes quoq; Europç prouincias illuftre nome côparafTentjfumtno-pere elle gauifum;ab omnib.enim ipiorûiquôd numero pauciffimi,abfq; pccunia,abfq» tormentis, abfq; vllo bellico apparatu,tories exercitu pecunia amp;nbsp;rcliquis rebus omnib. abundantifîimujin quo tot bellicofæ genres militabanr,contramaximi pontificis amp;Flo rentinorùimpcrij, quibus Galliæ amp;nbsp;Hifpaniæregünomen amp;autoritas coniunda crat, porenriâjtcrga vertere coëgiiTcnrjquôdq; militariû virorû fidei amp;famæ côfcruandç grgt; tia propriorû principum imperia ncglcxifrcnt, egregiam fidem amp;nbsp;virtuté in coelum vfq; cxtolli'.ex quibus quemadmodumnominis ipforum gloriæ caufTamaximamvoluptaté caperet, fie contra ca omnia quæ tantû fplcndorê obfcurare pofTcnt, fibi fummopcrc moiefia fuifl'e amp;nbsp;effcjfc profedô inuitô,amp; cum ingenri dolore ad ca quæ ipfos aliquetq ex ijs quorum fingulorû antea dum fpiritû duceret, perpetuo amp;nbsp;pcculiariter feruus cfTc ftatueratjlædcre cogerét manifeftanda deuenire;fcd tarnen ne cœptum malûfuo filcn-tio augeretur, amp;nbsp;ne aliquorû peruerfitas tanrâ gloria ab illo exercitu partam extinguC-ret, cum eriaipfum maiorcm omnium faraæ amp;nbsp;honoris quàm paucorù côraodi rationé habercæquura effet,ipfis fignificarc,quatuorin eo exercitu efre,qui omnium gloria amp;nbsp;falutem proderent; dcfuaq; neq; diccrcquicquam,neq; qucri,proptereaquôdipfetot fludibus agitatus,amp; fine fua culpa fortunâtam in fe acerbam expertus, interdù vitæ minus quàm mords cupidus eflct : fed neq; illorû in fe mcnta,ncq; ingénié bcncuolcntià qua cos merito profequebatur ferre, vt cis morbû non indicarct,Maldon3tura,in quo maioromniûfalutis amp;gloriæ curac]fcdcbebar,amp;Suarc,illum qui vt tanta fraude ftriiC reqmorbo fimulato fe in Flaininiahofhbus capieudû præbucrar,cùduobus slijs ducib, i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fccicrt»

11 b e r . D E GI M V s T E R T I V s. * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;475,

fceleratis confilijs ipfos Laurentio Medici prodituros protniftfle : quæ confilia vigilan-tiafua impcditafuerancquavigilantiafretus non antea tantum feelus patefacerevoluc rat : nunc vero quum fe amp;nbsp;ccteros omnes non diutius in tam graui periculo detinendos cenferet, id eis aperuiffe, quod ipfi multo ante notum fuerat:hæc fide dignis literis inter Laurentij interceptaferipta repertis, amp;nbsp;mulds inditijs ac conieduris conftarc ; qua? omnia ipfis vt tanti fceleris indices effent, amp;nbsp;ijs auditis, quæ contra rei refponderent audientes, idconfiliumquodipfîs æquum excrcituiq; falutareôc decorum videretur capere poffentjproponere vellet, vbinnem dicédi fecit,inditiarecitari atq; exponi iuf-fit ; quibus maxima ab omnibus attentione auditis, commun! omnium iudicio Maldo-nâtuSjSuarcs, amp;reliquiduo ordinum dudores,non auditi,tanquam de re compcrtilfi-mafuntcondemnatiiftatimque inter haftatorum ordincs tranfire iuflî, militari more funtinterfeâi. Hoc igitur fupplicio omni fcelere(vt aiebant)expiato, Perufîam verfus iterfuuin funtfequuthquô iam veneratloannespaulusBallio; qui vbi côfilium illoruin cognouit, Pifauro eo profedus, amicis armatis,multisqi ex agro amp;nbsp;vicinis locis intro-dudis, fefe ad dcfenfionem comparabat: ad quem legatus Camillum Vrfînum gencrû fuum,Florentinorum militumducem cum turmæfuæ cataphradis,amp;ducentis acquin-quaginta expeditis equitibus ci auxilio miferat; quibus viribus hoftium impetum fufti-nere poffe credebatur, cum præfertim multi apparatus ad illotum progreffus impedi-endos iam fadi effcnnVitellius enim cum fuis grauis armaturç equitibus,amp; Sifeus cum gallicis lanceis, Galli enim quia fœdus inter pontificem amp;nbsp;regem fancitum fuerat,n5 amplius erantfufpedi ) Caftelli ciuitatem pctierant;amp;Laurentius Medices qui ex vul-nere fanitati reftitutus, paulo ante Ancona Pifaurû veucratrautatis equis, vt illinc quæ ad eins imperij amp;nbsp;vicinarum ciuitatû conferuationem neceffaria erant pararet, Florentiara côtenderatjamp;lcgatum cumreliquis copijs,vt Francifeummariam adHetruriae ex-peditionem deferendam cogerct,Vrbinatem ducatuin,ad cuius euftodiam nemo praeter incolas eratreliduSjingredi iufferat.Francifcusmarianon fine alicuius confpiratio-nis fpeexercitum Pcrufîæ admouiuvbi loanncspaulus obcquitanSjin media via à quo-dam due telo petitus fuit, cui cum res non fucceffiffet,ftatim eorum qui loannempau-lum comitabantur côcurfu,fuit interfedus:atq; hocin tumultu is nónullos alios fibifu-fpedos intcrfici curauit; ficq; ab infîdijs liberatus extra omncpericuluraeffe videba-tur: hoftes enim lt;j ai iam multos dies Perufiam obfederant,vi capiendæ facultatem non habebant:amp; tamên loanncspaulus quo temporc pontifex id minimè fperabat, Perufi-numpopulumcuiipferepugnarenon poffet agri vaftationem amplius ferre nolle, fui exculandi gratiaafferens, fc decern aurcorum numûm millia, amp;nbsp;commeatum ad quatuor dies daturumjarmacontraFrancifeummariam co in bello noncapturum;vtiplifta tim Pcrufino agro excederent cum illo exercitu padus eft: quæres pontifici valde mo-lcfta,atque in Miftram partem accepta fuit: opinionera enim iam eius belli initio,cum tam lente promiffaauxilia ad cxcrcitum duxit,de illo conceptam confirmauinquod videlicet ci Laurentij potentiæ minimè fidens, Francifeummariam Vrbinati impcrio po-tiricuperet.Fueratquoq; Ballioni molcftum,quod dum in caftris apud Laurentium fue ratjRentius amp;nbsp;Vitcllius maiorem ipfo autoritärem habuiffcntjquarum rerum memoria fortaffe fequentibus temporibus eius calamitatum potiftima cauffa fuit.Francifcusma-riacum Perufinis padus, Ciuitatemcaftelli verfus contendit; vbi quum Sanfepuleri vr-bem verfus Florentinorum imperij aggrediendi confilio aliquot cxcurfioncs fcciflet, proprij imperij periculum cum aliud eofilium capere coegit;legatus cnim Bibiena pe-deftribus copijs denuo conferipris, id quod Pifauri conftitutum fuerat fequutus, rcli-quum exercitum Forofempronij admouerauquæ ciuitas tormetis verberata, tertio die capta atq; direpta fuit.Pergulam deinde exercitum duxit,vbi fcquenti die Potentiæ comes cum quadringentis Hifpanis cataphradis ab Hifpaniæ rege ad pontificis auxilium miffisjfe eius exercitui coniunxit. Pergulæ nullus erat miles, lcd tantùm Hifpanus quidam centurio,amp; multi regionis incolæ,qui territi deditionem moliebantunfcd dum id tradatur, céturione qui in muro ftabatin facie vulnerato,milites abfq; vllo ordine du-‘ cumûeimperioirruptionefada, oppidum expugnarunt. Pergula exercitum Gallium ducere cogitabant, fed Francifeummariam Forofempronij iadura audita,fumma cclc-

ritate in eatri regîonem redire ccrtiores fadi,retrocedere ftatuerunt : quocirca cadcni node qualegatus eiusrci nuntios accepit, Perguladifccffcrunt,amp; Monteleoncm pro-fedijCum iam vcillicpernodarent,mctari incœpiflent, nouis nuntijs hoftium celcrita-tem opinione maiorem eflc, cumque mille équités qui finguli peditem vnum in cluni-bus fcrebant, vt eis Icntius ire coadis*, tempus exereitui ad eos aflequcndos daretur, præmittcrc certiores fadi, fcptem millia palTus ad locum quendamcuiBofco nomen cftfuncprogrefli: quo ex loco fequenti die antelucemprofedi, iam ferè àtergo hoftium équités, qui tanta celcritate vénérant, vt fi quatuor modo horis ferius ferecepif-fentjVixpugnæ ncceflitatem vitaturi fuerint, habentcs,Fanum fe contulerunt. Interca veto aliaequoq; pontificis adiones haudfcliciorem bellicis rebus fucceflum habebat: cuius vitæ Alfonfus Senenfis cardinalis pontificem laborum ac periculorum quæ Pan-dulfus Pctruccius eius pater, vt ipfe amp;nbsp;fratres Florcntinum imperium recuperarene pertulerat, amp;nbsp;eorum quae ipfe vnà cum ali j s iunioribus cardinalibus vt cum ad pontifi-catumpromoueret inconclaui egcratoblitum, pro totbcneficijs,Borghefium amp;feSe-nis pelli curalTet; quamobrempaternis etiam bonis fpoliatus fplendidè vtfolcbatpur-purei galeri dignitatem tucriminimèpoterat,indignatusinfidiabatui;odioq; ardcns,amp; rerè ad defperationcm redadus, iuuenili confilio de co per feipfum vi amp;nbsp;armis truci-dando cogitauerat : fed periculo amp;nbsp;rei difficultate potius quàm cxcmplo vel commun! per vniuerfum Chriftianum orbem fi cardinalis quifpiam îua manu pontificem interfe cilTet offenfione retentus, cogitationcs fuas omnes ad ilium per Baptiftam Vcrcelliuin chirurgum celebrem fibiep familiarifiimum veneno tollendum conuerterat: cuius con-filij (fi tam nefarius furor hoc nomine dignus eft ) hic debebat elfe ordo; vt ipfe poftqua aliam occafionem inuenire non poterat, eius peritiam fummis laudibus celcbrans,vt pontifex qui ob antiquum vlcus quodfub imis natibus habebat eius generis medicorö opera affiduè vtebatur, bona de co cócepta opinione illius opera vti vellet efficere co-naretur : Fed Alfonfi impaticntia huius rei fpem valde difficilem reddidit : dum enim in hoc tradando multùm temporis interponitur, Alfonfus,qui fe quin palam de pontificis ingrato animo quereretur continere non poterat, quotidie odiofior fadus, amp;nbsp;ne quid contra pontificis imperium moliretur fufpedus, tandem vt faluti fuKconfuleret Roma difcedere pene coadus fuit:fcd Antonium Ninum fuum fcribam in \ «be reliquiccum* que inter eos afliduc literæ vitro citroq; mitterentur, pontifexex no^s.nullis quæ intcr-ceptæ fueruntvitæfuse infidiaspararianimaduertit : quamobrem quafi Alfonfi rebus confulere vellet, publicæ fidei lireris ei datis,amp; eius non violandi fide proprio orc Hi-fpaniæ regis oratori data, Romam eum aduocauit: qua re fretus quamuis tanti fcclcris confeius eflctjimprudcns adpontificem profedus,ipfe amp;Bandincllus Saulius GenUe fis cardinalis qui amp;nbsp;ipfe Leonis ad pontificatum promotionem iuucrat, fed tanta fami-liaritate Alfonfo coniundus,vt omnium confiliorumparticeps efrecrcderetur,inipfo pontificis cubiculo capti,amp; inde in Angclicam areem perdudi funt; ftatimq; vt Baptifta Vcrcellius qui tune Florcntiæartem fuamcxercebat, in vincula conijcerctur,amp;illiccgt; Romammitterccur,mandatum eft.Hifpaniæ regis orator vehementiflîmis verbis attefta tionibusq; fidem fibi vt eius regis oratori datam,non fccus acfi régi ipfi dcdilTet feruan dam alferenSjVt Alfonfus liberaretur efficere conatus eft:fed pontifex,nullis quantum-uis ampliffimis,validisq; ac peculiaribus promiffis plenis fidei literis, vnquam ci qui in pôtificis vitam deliquiflet, nifi eius delidi expreffa mentio fada cflet,cautû elfe intelli-gi potuilFcieandem quoq; exccptionc amp;nbsp;in veneni cauffa requiri à qua diuinç amp;nbsp;huma-næ leges tantoperc abhorrèrent, vt peculiari amp;nbsp;fingulari expreffionc opus haberet, re-fpondebar. Illis interrogandis pontifex Marium Perufeum Romanum fifciprocurato-rem præfecit, à quo feuerchabita quæftione, delidum ab AlfonfOjBandinello confeio machinatumjfunt confeffi ; quod amp;nbsp;Baptifta Chirurgus,amp; Pocointcfta,Bagnacauallus, qui fub Pandulfo eius pâtre, amp;Borghefioeius fratre, diu præfidij quod Senis in foro habebatur præfedus fuerat, confirmarunt; eamq; obeauffam publice in quatuor partes funt difcerpti.Scd poftquam id funt confeffi, in proximo purpuratorum Senatu,Raphael RiariusSandiGeorgij cardinalisfacri ærarij præfedus,quiopibLis,atilç magnifî-centia, amp;nbsp;longo tempore quo in ea dignitate fucrat, proculdubio primum in co colicgio lo-

LIBER D E CI M V S T E R TIV S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;471

{io locum obdnebatjCaptus, Sc in arcem perduâus fuitsquiid confiliiim fibi non com-municatum fuifle 5’fed tarnen Senenfem cardinalcm, fccum de pontifice conqueren-tem ciq; minantem fæpius huiufmodi verba protulifle, ex quibus ilium fi occafio darc-tur,vtin eius vitam aliquid tentaret in animo habere, animaduertere potueric, confeP-fus eft. (^eftus deinde altero confeflu, in quo cardinales violari non aftueti,omnes animo deiedi amp;nbsp;confternati crant, eft pontifex, quod tarn crudelicer amp;nbsp;nefarie, ab ijs qui in tanta dignitateconftituti,quique quod facrofanâz fedis prsecipua membra eC* lent J prx ceteris omnibus fe tueri debcrent, vitz fujc infidiz ftruerentufjaduerfam fibi fortunam vehementer accufans : quodque nihil ipfi profuiflet, in omnes etiam eo vfq; vtàmultis vituperaretur, beneficum ôc gratum cxtinfle5amp; continenter cfle:alios quo-que cardinales huic delido implicitos efle fubiungens , quibus fi antequam Senatus dimitteretur delidum fponte confiterentur, fe ad clemcntiam,amp; eis ignofcendunl pa-ratum eflet'Senatu autem dimilfo, iufticiæ feueritate in cos qui tanto fteleri eflent affines yfuru. Ob quæ verba Adrianus Cornetanus,amp; Francifcui Sodcrinus Volaterranus cardinales genibus antepontificis fedemflexis, Senenfem cardinalem ijfdcmfecum verbis quibus cum Sandi Georgij cardinale vfum fuiffe dixerunt-Quseftionibus habi-tis amp;illorum refponfisinSenatu publicans, Alfonfus ôcBandinellus fententiain publico Senatu lata,purpurci galeri dignitate,amp; facris exuti,amp; return capitalium iudicibus traditi funt. Alfonfus proximanode in carcere ftrangulatus fuinBandinclli verofuppli cium pontificis beneficio in fempiterna vincula comutatum eft ; quern etiam pontifex nonmulto poftjnonmodo è carcere liberauit, verùm etiam certapecunia acccpta,etfi iuftioremincumindignationiscaufTamhabcret, quia fempcr benefieijsab ipfoaffc-dus,amp; benignè admodum acceptus,non aliam ob cauflamnifi ob magnam quam cum Alfonfo habebat ncceffitudinem, amp;nbsp;quod Mcdiccus cardinalis in quorundam benefi-ciorum petidone ipfi antepofitus fuiflet, à pontifice alienatus fuerat, haberer,purpu-reum ei galerum reftituit : nec tarnen homines fortaffe maligni, qui ei antequam è car* cere egrederetur pontificis iulTu eius generis vencnum,quod non ftatim hominem tol* litjfedtemporis progrclTu accipientis vitam paulatim abfumit propinatum fuiffe iudi-carentjdefuerunt. Cum fandi Georgij cartfinalc quod leuius deliquiffc vidcretur (ctfi Icgcsaprincipibus adftatus fui fecuritatem latz amp;explicatz,in maieftaris criminc non modoeosquimachinatifuerint,fed amp;quialiquem contra maieftatem nutum feciffe norint,amp; multo magis cum de principis vita agitur,capital! pœnæ addidos effe velint) pontifex illius ætatis, autoritatis amp;nbsp;maximæ ncceflitudinis,quadiu ante ipfius pontifi-caturn coniundi fuerant, ratione habita, minus egit : idco ctfi vt fcucritatis autoritas conferuaretur,codem iudicio purpurco galero exutus fuerit,ftatim fere maxima pecu-niæ fumma promiffa, priuilegio cxcepto fufffagij vel ferendi,vel accipiendiiure,quod tarnen ei nec dum anno vertete fuit reftitutum. Adriano, amp;nbsp;Volaterrano nulla fuit alla* tamoleftia; nifi quod clam certam pecuniae fummam pontifici perfoluerunnfed quum neuter fe tuto vel cum fua dignitate Romæ agere poffe fperaret, Volaterranus accepta apontifice venia Fundos, vbi fub Profperi Columnæ patrocinio ad pontificis obitum vfque vixitjfc contulit: Adrianus verb clam Roma profedus,quicquid tandem co fadCi fit,nullo vnqua amplius in loco,quodfeiatur,vel inuetus vel vifus fuit.Huiuscafus atro-citas pontifice quum totum fere collegium horum fupplicio,aliasq; ob cauffas animo à fevehementer alienatu animaduerteret, de nouis cardinalib.creandis cogitarc coegitî quain re tarn immodcratus fuit, vt vnico die in Senatu cardinalibus metu amp;nbsp;non volun täte cófentientibus3o amp;nbsp;vnü cardinales pronuntiarit : qua in copia,multis fuis confilijs obfequédi, amp;nbsp;omnis generis homines in Senatum legendi facultaté habuit : duos cnim fororum fuavum filios,amp; nonnullos ex ijs qui cum ipfi amp;nbsp;in potificatu amp;nbsp;ante opera dc-di(rcnt,amp; cardinali Mcdicco atq; ipfi varias ob cauflas grati fuiffent, nulla alia ob cauf« fam tanto gradu digni crant,promouit: in multorum cooptationc magnis principibus eftgratificatus : cóplurcs quod pccunijs exhauftus effet,amp; in maxima egcftate,pccunia Cüoptauit : fucrunt amp;nbsp;nonnulli cruditionis fama clari, amp;nbsp;tres, Auguftini, Dominici, amp;nbsp;Francifei fodalium principes ( Generales inter illos quæ fupremæ dignitatis appellatiô cft,vocantur)amp; quod rarilfimum fuit,duos cade promotione exTriultiafamilia, alterû

416 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L 1 € AE .

quiaipfius rubicularius fiierat, amp;nbsp;vtloanniiacobo fatisfaceret,altcnim ob cruditionis famam aliqua pecunia fuffultain:quod verô raaioremadmirationem peperiCjfuit,Fran. ciotti VrfînijPompeij Columnæ5amp; quinq; aliorum Romanorum ex præcipuis familijs, quiyel hanc vel illam faôtionem fequebantur promotio,confilio denindi pontifîcis de creto prorfus contrario; quodtp imprudensiudicatum eftjatq; eiuspropinquis exitupa rum felix:nam quum Iulius quod femper Romanorum procerum potentia pontifices depreflerit ac turbarit, veteribus illarum familiarum quas Alexander VI vt proprijsrc-gnis fpoliarct acerbe perfequutus fuerat, cardinalibus defunólis, neminem vnquam ex illis in ea dignitate collocate yoIuifletjLco tam immoderatè contrarium egicncc tarnen eorum meritts impulfus fuifle dici poterap Franciottus cnim ex militia ad cardina latum promotus fuit;amp;Pompcio qui quamuis epifeopus eflet, ex lulij pôtificis morbo occafione fumpta^populum Romanum contra facerdotum imperium ad tumultum co-citare conatus fuerat, à quo hac de caufla epifeopatu fpoliatus fuerat,cius faâi memoria obefle debebat. Interca verb Francifcusmaria,poftquam ob hoftium receptum feu fugam potius pugnandi facultatem nôhabuerat, quum exercitum vaidc potentem ha-beretjpropterca quod ad earn famam, quæ vbiq; erat difïîpata,eius copijsin campeftri pugna qui fe opponerctjefTc ncmincm,noui fubinde milites praedse fpe alleâi accurre-bantjPiccnum eft ingrefîüs; vbi Fabrianum acpleraq; alia oppida agros fuos à direptio nis acrapinarumpericulo pecunia redimentes, cumeo conuencrunnnonnullaaliadi-ripuit, in quibus fuitlefium ciuitas, dum de deditione ageret oppreffa: deinde Anco-nam, ad quam tuendam Icgatus copias miferat acceflit ; circa quam magno cum reriun (ùarum ob temporis iaduramdetrimento complûtes dies non pugnans,fed de paâio-ne cum Anconitanis agens hæfit:qui tandem neiam maturam meffem amitterent,nulla alia in rc à confueta pontificij imperij fide dcclinantesjci odo aureorum numûm mil lia dederunt-Deinde Ofîmum ciuitatcm parum féliciter oppugnauit:tandcm verb Co-rinaldo exercitum admouit; quo inoppido étant ducenti auxiliarij pedites,à quibus amp;nbsp;oppidanis tam fortiter propugnatum fuit,vt quum illud 20 duos dies obfcdiflet,tandé magna cura eius exerdtus, quod nullû ex ijs locis quæ pacifei nolucranc expugnafler, terroris diminutione, eius occupandilpeamiffadilceffincuius tarnen reineq; ducûim-peritia, neq; militû ignauia caufla erat : fed quod tormêta nifî paueflfimaeaq; paruano haberent, ac rebus ad ea oppottunis carercnt;amp; nihilominus neceflie fuerat vt oppida quæ ci cedere noluerant Jpfa per fe conftantiâ virtutemq; fuam oftenderenequoniam pontificij exercitus duces, inter quos Potentiæ cornes primum locum obtinebat, ctfi milites ad Vrbini raœnia vfq; prædatum miferant, ôcSifeus ex CiuitatecaftelliinFlami niam reuerfus, Montemfeltrium pbft erat aggrelfuSjac Seccianum cum nonnullis alijs paruis oppidulis ceperat, ad quintum à Pifauro lapidera, ea mente vt nulli loco opem ferre,neq; inde nifi rétro cedere cogcrenturjpedem moucre vellet caftralocarant: nam cum res dum viribus tanto fuperiorcs étant,tam infeliciter fuccefliflent j nuncpeditatu tanto inferiores hoftis appropinqu antis famam, nedum aliud fuftinere non effentaufi: qua in fententia ex pontincis mente fada, fex millium Heluetiorum quos pontifex Gai liæ regis confilium fequutus co'nfcribi iuflerat, aduentus fpes eos conrmabanrex enim poft fœdus idum pontificis vidoriam exoptabat, amp;fimul tarnen idem quodanteade illo fufpicabatuneius fufpicionem alebant Galeatij Vicecomitis amp;nbsp;M. Antonij Colum næ verba; quorum alter ab cxilio in patriam reftitutus, alter qubd labores fuos à Cçfarc non remunerari videret, honeftis conditionibus ad régis ftipendiatranfierant, pontifi-ccm,cum Cæfare amp;nbsp;Heluetijs contra ilium vehementer elaboraflc ei retulcrant:amp; mul to magis regem mouebat, qubd pontifex occulté nouura cum Cæfare,cum Hifpano amp;nbsp;Anglo fœdus inierat ; quod etfi ei facere licuerat(erat enim ad defenfione folummodo fadù)nôn parum tarnen eins animum turbabanvt eum bello liberari cuperct efficiebat timor,ne pontifex fi auxiliafua prompta nö uidiflet,cum ijfdcm principibus ardiusfefc coniungeret; præterea Vrbinatis exercitus cuius heruus erant Hifpani ac Germani Redites , fecunda fortuna ei molefta amp;nbsp;fulpeda efle incipiebat : quapropter præter quam

‘ qubd pontifici vt fe Heluetijs peditibus armaretfuaferat,trecentos cataphrados, quos Thoma Foifleio Scuti domino,Odetti fratrc,duce miffiirus eflet cum præter viri exifti-mädonem

Wtrionem atq; virtutetn in Aquitanis pcditibus, apud quos hi FohTeij fratres nobilif-ßinain Aquitania ftirpc nati maxima autoritatc pollercntjà Francifcomaria feparandis . ipfivtilctn forc affcrcns, obtulit. Pontifex earn oblationem äcccperat, fed, quod, vt antea, de régis voluncatc dubitaret, animo valdc dubio,cuius fulpicionem Aquicano-nim peditum fuga quam occulta Lautrechij opera fadam effe fufpicabatur auxerat. Et certe qui co tempore principum adiones ponderaffet, mutuam illorum de alijs fufpi-cionem ex ipforu pedoribus nuUo officij bcncficijüe generc,nullo foederc cuclli poffc aperte cognofccre potuiffet: neque enim folùm inter Galliz regem amp;pontificcm reci-proca fufpicro cracfed ncq; Hifpani« rex, vbi dc Hcluctiorum amp;nbsp;Thora» Foiffeij pro^ fedionc agi audiuit, ne pontifex amp;nbsp;rex fimul coniundi,dc fe regno ncapolitano fpoli« ^do cogicarent,metu caruinqu» res pontificis rebus profuiffc creduntur.vtcrq» cnim illorüncciabamicitiafuadifccdendi cauffam prætcxtumûcprafberct, eumbeneficijs auxiiijsq; conrinnare acdeuincire nitebatur. Sed Francifeusmaria Corinaldo rclido, vtpopulorum fuorum meffem tueretur,in Vrbinatium fines rcdijGamp;cum,quemadrao dum femper fecerar,Pifauro qua in ciuitate Potentiç Comes cum fuis copijs crat^poti-ri vehementer cuperet, ei exercitum admouir,amp; vt eos commeatu prohiberet, aliquot naucs in mari poluinfed contra Arunini fexdecim partim Barch»,vt vocant,partim ßri-gantinijpardm Schiratij,qu» funtnauigiorum huius temporis genera,inftruebant : qii» vbiexornatæfuerunt, amp;nbsp;naucs quafdam commeatu onuftasPifaurumcomitarentur, Francifeimari» naues obuias habuerunt, cum quibus congreff», prxeipua illorum na* ui depreffa, reliquas omnes cœpcrunnquamobrem ipfe Pifauri expugnandi fpe deic-dus, difeeffir. Scutus interea cum trecentis cataphradis progrediebatur,fed Heluetij, quia ciuitates illorum anrequam vetera ab illo ftipendia accepiflent,militcm ei concc* dercnolebantjcundabanturj ex oua fententia quum remoueri non poflent,n ec pontifex ob grauiflimos fumptus foluedo effet, cius miniftri,vbi multos dies in hoc negotio confumpfiffent, duo priuacorum peditum millia ex cagente abfq; publico dccréto,amp; quatuor partim Germanorum,p attira Rhetorum millia conferipferunt: qui quum tandem vcniflcnt,amp; Arimini in fuburbijs qu» ab reliqua ciuitateflumineintcrlabcntedif* iunda amp;nbsp;mœnibus fepta funt,caftia pofuiffent, Francifeusmaria, nodu fub egregij mar raoreipontis, qui fuburbium ciuitari coniungit fornices ingreffus,fliluiura maris reflu-Kuaudumpertranfire non potuit-Pugnainteripfiuscopias amp;militcsqui in fuburbijs erantatrox fuir,in qua cecidit Gafpar pontificis prætorian» cohortis dux,qui eos duxe rar,fed maiorfuit hoftium clades,balaftichino amp;nbsp;Vinea Hifpanis ducibus c»fis:amp; Fede ricoBozolo vulnerato, atq; ipfo Francifcomaria fcloppi glande in lorica tado : exercitum deinde magis ncceffîtate,quàm fpe dudus,in Hetruriam duxitmeq; cnim tantus cxcrcitus in prorfisexhauftaregione ali potcrat.In Hetruria aliquot dies inter Stephani plebcm ,Sanfcpulchri Burgum, amp;nbsp;Anglarium, Florentinorum ciuitates moratus,amp; Montedolio, mininie munito paruiq; niomenti loco occupato, Anglarium ciuita'tem magis fide amp;nbsp;hominum virtute, quam moenium firmitudinc alioüc munitionis gcncrc munitam diu oppugnauit: qua non capta fub Apenninum inter Sanfcpulchrum,öc Ca-ftclliciuitatem fe recepit,vnde quatuor tounentis Mcrcatelloaffcrri iuflis,minus quin-gentis pafiibus ab Sepulchrißurgo remoius in ea viaqua Vrbinum itur, quidfibi agendum effet incertus caftra locauit ; nam quum holles poft ilium in Hetruriam veniffent, multi Itali milites Sanfepulchrum erant ingreffi ; Vitcllius cum altera Italorum parte in CiuitatecaftelUhçfcrat,Anglarium,Stephani plcbem,aliaquecircumiedaoppida,Ger mani,Corfi,Rhcti, amp;nbsp;Heluetij pedirespeticrant.Vcnitquoq; quamuis ferius amp;Lau-renüus Mcdices Florentia ad Sanfepulchrum , circa quam ciuitatem Francifeusmaria tnultos dies otiofe contriuit ; quibus in locis cum commeatus penuria laborare incipe-tet, necvllius rcibene gerend» fpem præfentcm videreu cumque ipfius exercitus,qui praeda amp;nbsp;rapinis vitam tucri cogebatur, iam non minus amicis quam hoftibus formi-dabilis effet, ipfemetrerum fuarum minime felicemexitum videre incipiebanamp;militi-bus qui cum erant fequuti, quum nec ftipendia ,ncc, quia tormentis cum rebus ad ea opportunis ad ciuitates expugnandas carcrent, opim» pr«d» fpem amplius vllara hi-bcrcnt,amp; commeatus penuria laborarenuhoftes vcrö,quibus fe tot principes tanto ftu-

473 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I G AE

dîo feuere oftendcbanc,viribus amp;nbsp;exiftimatione audös cernerent,belli ex quo iam ne-que tempeftiua pugna,neque temporis fuccefTu felicem exitum fperabant,diuturnttas molefta efleincipiebat:amp; vicilfim pontificipecunia cxhaufto,ad ea quæ exercitui erant, neceflaria comp^randa per fc tcnaci;amp; quemadmodum femper de regum amp;nbsp;prsefertim de Galliæ regis qiii cundanter pccuniam ex foedere debitam mittebat ; amp;nbsp;quia Scutus quipontificis iufluinFlaminia haeferat, cataphrädorum fuorum, qiiod fe cos diüiderc nolle diceretipartem in Hetruriam mittcrc recufarat, fide dubitanti idem vfu veniebat: idcirco amp;nbsp;antequam exercitus trans Apenninum venirent, amp;nbsp;multo magis rebus in hüc ftatum redadiSjvaria inter legatum amp;Francifciimmariam vnà cum cius ducibus,Scuto, amp;nbsp;Vgone Moncada Siciliæ proroge, ab Hifpaniæ regeln hunc finem mifiTo interceden-tibus, de pace colloquia habita ruerant : fed ob legum à Francifeomaria propofitarum duritiem,nihU ad earn vfq; diem effedum fuerat.Tandem verb Hifpani pcdites,difficul taribusquaeapparebant, amp;Vgonisquiadeosprofcdus, amp;nbsp;minas autoritati addens, hancelTeexpreflam Hifpaniae régis voluntatem oftenderat, fermOnibus moti, ad con-cordiam inclinarunuquæ Francifeomaria quamuis non libenter confenticnte,amp; Aucl-lini epifeopo à legato milTo, pro pontificc fiipulante, Aquitanis quoq; peditibus Scuti operaconniuentibus, hunc inmodum componebatur : PontifexHifpanis peditibus aureorum numûm quadragintaquinq; millia,quæ, vt aiebant in quadrimeftre ftipen-dium debebantur,Aquitanis amp;nbsp;Germanis fimul coniundis fexaginta millia; omnes in* traodo dies Ecclcfiæ, Florenünorum, amp;nbsp;Vrbinatiimperio exccdercnuFrancifcusma-riaijs omnibus quçpoflidebar eodem quo crantftatu relidis,tuto Mantuam ire polfcr. tormenta,omnemq;fuam.fupcllcdilem,amp;nominatim cclebrem iilambibliothccain, quæ tanto fumptu amp;nbsp;diligentia à Federico eius materno auo,omnium fui temporis bei« ii duçum clariffimo, fed amp;nbsp;inter multas alias egregias virtutes literarum tutela,amp; fauo-rc claro, comparata fuerat,ei afportare liceret : 'Pontifex eum facris cenfuris^eximeret: omnib. Vrbinatiimperiofubiedis, alijsq; omnibus qui eihocin bello aduerfifuiflenr, ignofeeret : quarum rerumfumma dum prolixius in tabulas refertur ,Francifcusmaria quædam verba, quæ Hifpanoseos elfe,quipótifici Vrbinatemducatum promittebant innuerent, inferi volebat:quod cum illi vthonoriipforum contrarium recufarent,con-tentio eft inter eos orta; quare Francifeufmaria ne îc pontifici venderent veritus,repen tè cum expeditorum equitum partCjatque kalis,Aquitanis, ac Germanis peditibus,amp; quatuor tormentis inSeftinæ Piuierium fecontulit: Hifpani pacis negotio tranfado, pecuniaq; accepta,ad circiter fexcentos équités,amp; quatuor peditum millia quum difee derent redadi,in regnum ncapolitanum contendcruntddem amp;ceteri pedites perfidie fuæ præmio accepto fecerunt : folis kalis nihil vel datum vel promiftiim ; ideo amp;nbsp;Fran-cifeusmaria cuius falutis Scutus peculiaremeuram habere eft vifus, à Federico Bozo-lenfi amp;nbsp;centum cquitibus acfexcentis peditibus comitatus, vbife ab omnibus defertu confpexit, paci antca tradatæ adhærens, per Flaminiam Aemiliamq; amp;nbsp;Bononienfem agrum Mantuam eft profedus.Hunc finemhabuit Vrbinatis imperij bellum,odo men fes maximo vidoris fumptu amp;nbsp;probro geftum: apontifice enim odo millia auri pondo expenfa fuerunt; cuius auri maximam partem Florentinarefp.obmagnamillius in ea ciuitate potcntiam perfoluit;amp; duces penes quos rerum fumma erat,ab omnibus fuin-mæ ignauiæ amp;perturbatæadmodû adminiftrationis,amp; ànonnullisparum finceræmcn tis notabantur : in eius enim belli initio quum Laurentij vires valde magnæ eifent, ho-ftium veroimbecilles, nulla vnquam,neq; apertæ virtutis,neq; induftriæ velprouiden-tiç occafione funt vfi:quibus initijs ob exiftimationem amifram,militum difciplinacol-labcnte, belliprogreftu mukarumrerum in caftris penuriaacceflin actandem fortuna ex illorum erratis voluptatem capiens errores erroribus adeô cumulauir,vt belli rcs eo deuenerint, vtpontifex vitæ fuæ infidijs detedis, in Ecclefiæ dominatumoleftijs exa-gitatus, amp;nbsp;aliquândo non parum Florentino imperio metuens, omnium auxilia prea-bus amp;nbsp;nouis obligationibus implorare coadus;fc tarnen,nifi ex propria pecuniaijs hO’ ftilis exercitus copijs, quæ belli origo fucrant, vel ipfîus ftipendijs conferiptæ poft multasextorfiones armainipfum turpiter conuerterant,totmoleftijslibcrarenonpo-tucrit. Hocipfo anno aeferè fub eius finem, Hifpaniæ rex fdici nauigatione,à Galli« rege

rege,inter quos ( vtroq;internum animi confilium tegente) arnica admodüm vtrinque figna edebantur, vt fibi fex menfium fpacium primam mille auri pondo quæ illi poftre-mæ interipfos paólionis debebat folutionem prorogaret, adeptus,regnorum fuorum pofTeflionem adijt : amp;nbsp;Veneti fœdus, quod cum Franco rege ad mutuam defenfionem habebant,in biennium renouaruntîcuius amicitia freti,ceterorum omnium amicitiam paruifaciebant; ita vtnondum legatos adpontificem adorandum mififTentj qui quod Altobellum Polanurn epifeopum legatum Venetias raififfctjquafi ipfius maieftate rem indignam egifiet, in hominum inciditreprehenfionem.Sequiturannus md xvm. quo 5 Italia,quod iam ante multos annos non contigerat, ne minimum quidem belli motum fenfit; imo idem in omnibus Chtiftianis principibus ftudiumapparebat; inter quos pontifîce aurore, fed potius fpeciofis fermonibus,quàm grauibus confilijs,de commu-nitotius Chriftianæreipublicæ contra Selymum Turcarum principem expeditione a-gebatur:qui fuperiore anno ita imperium fuum auxcrat,vt eius potentia ncc minus do-ininandi cupiditate, virtute, ac ferocitate cognita, nc,nifi Chriftiani eum primo adori-rentur , intranohmultumtempus,vidriciaarmainnosconucrterct,merità dubitari pofTet. Sclymus enim quum Baiafethum pattern fuum,iam valdefcnem, de Aheoma-te maximo natu filio in imperij fucceflione firmando cogitate præuidifTet, contra eum coniurationefada, prætorianis militibuslargicionecorruptis,armis ilium, vtfibi imperij ius cederet coëgit: quin etiam communis opinio fuit,illuni,quo prorfus ab illo fecurus elfet, veneno eum nefariè fuftuliffe ; amp;nbsp;fratrem quidem prælio vidum apertè vitapriuauit: idem amp;Corchuto minimo natufratrifecitmequenepotum atq; omnium qui ex ilia ftirpe viuebant ex Ottomannorum confuetudine cæde contentus, aliquan-do(tam fuit acerbo amp;nbsp;immiti ingenîo)de Solymano vnicofilio necando cogitaflTe cre-ditur. Ex his initijsbella ex bellofcrens, Adulitis fiuc Aladulis montanis dcferocibus populis deuidis, in Perfidem contraSophum progrclfus, eum prælio vicit : Taurini eius imperij federn, cum maxima Perfiæ parte occupauit,quam pôft, non quidem ho-ftium,qui ipfius exercitus timoré fefe in montana filueftriaque loca r eceperant virtute, fed cum co annofumma fterilitas fui(fet,commeatu déficiente,defercre coadus eft.Ex hac expeditione Conftantinopolim reuerfus, amp;nbsp;multis militibus qui feditionum aurores fuctantfupplicio affedis, copijs per aliquot menfes refeótis,acfuppletis , feiterum ad Perfas debellandos redire veile fimulans,in Aflyriç amp;nbsp;AegyptiSultanum arma con uertit. Eratisptincepsnon modo in eareligione vetuftiifima reuerentia amp;nbsp;dignitate maximus, yerùra etiâ imperij amplitudine,maximis vedigalibus , amp;Mamaluchorum, quorum armis imperium illud per trccenros annos fumina cum dignitate poiTeffum fuerar, militia potentiflimus ; cum enim ei imperio Sultani,qui non fuGceifione,fed fuf-fragijs ad fupremum gradum euchebantur, ad quem nulli nifi fpedatæ virtutis viri, amp;nbsp;peromnesmiliriæ gradus adprouinciarumexcrcituumque adminiftrationcm proue-di extollcbanrurjpreçiTcnt; cumque illorum miliriæ ncruus non ex mercenarijs exter-nisque militibus, fed deledis viris qui ab infanria ex vicinis prouincijs abrepti, ac per multos annos in vidus parcitate ,laborum tolcranria, amp;nbsp;afliduaarmorum equeftris omnisque militaris di’fciplinæ cxcrcitatione educati, in Mamaluchorum ordinemre-ferebantur : defundorum baud quidem Mamaluchorum liberis,fedalijs qui ab infan-tiain feruitutem abdu6ù,cadcm difciplina ijfdcmqiie artibus,quibus priorcs,paulatini afcendebant,in cotum locum ordinefuccedentibus,conftaret:hi numero non fupra i6 vel i8 millia,omnes Aegypti, Afiyriæque populos armis omnibus fpoliatos, amp;equo-rum vfu intetdidos accerbilfimo iëruitutis iugo premcbant:amp; cum tanta virtute ac fero citatc effent prædiri, vtipfiperfe bella gererent( ex illorum enim numero amp;nbsp;ab ipfis Sultani cteabantut)ac penes ipfos ctâtomnes illius opulcntiflimi ditiffimiq; imperij ho notes,craolumcnta,amp;magiftrarus,nô modo multas vicinas genres domuerât,Arabesq; atflixeranr, fed multis etiam cum Turcis bellis geftis,complures vidorias ex illis repor tarantdpfi auté rarô,vcl nùquam potius ab eis vidi fuerant. Contra hos igitur cum exer citu fuo profedus Sclymus,eisq; pluribus prçlijs in quib.cæfus fuit Suitanus,amp; deinde alio prælio alter Suitanus, qui illi fucceffcrat captus, amp;ab illo publice turpi fupplicio aftedus in acie deuidisjingentiq; cædefadadmo Mamaluchorum nomine pene extin-

dOjCayro frequentiflima vrbe, in qua Sultani federn habebant expugnata,breuiflimo temporis fpacio omnem Afliyriam^omnemcj» Aegyptum occupauinadeo vtquum tam breui temporeitaimperium fuumauxiffetjimperij Ottomannici veótigalia ferè dupli-caiTctjac tam potentes rantæq; exiftimationis æmulos amouilTetjnó fine cauflachriftia-nis effet formidabilis. Prætereaillud quoqj meritô timorem augebat, quod tantæ po-tentiæac viftutijardcns dominandi,nominisqi fui vidorijs apud pofteros gloria illuftia di cupiditas coniundaeffet,qua (vt fama erat) quum fæpc rcs ab Alcxandro Magno amp;nbsp;Iulio Caefare geftas legeret, quod res à fe geftæ,nulla in parte tot illorum vidorijs atq; triumphis effent comparandæ, mirum in modum animo excruciabatur; cumc|; affiduc copias militiam^ fuam fuppleret,maximum nauium numeruna fieri curaretjiiouosque ad bellum neceffarios apparatus faceret, alij ne vbi paratus effet, Rhodum chriftianx rcip.in oriente propugnaculum ,alij Pannoniæ regnum quondam ob incolarum fero-citatem àTurcis formidatum, tune verô, quod pupillum regem, cuius curae regni An-tiftites amp;nbsp;procercs inter fe diffentientes præerant, haberet, eneruatum, oppugnatuin vaderet metuebant. Alij verô eius cogitationes omnes in Italiam, vtpotc ad quam Inua-dendam, eum principum difeordiæ, quodq; quàm diuturnis bellis cfict laccrata minime ignoraret,amp;Mahumctisauifui qui viribus longé minoribus paruaq; claffc in regnum neapolitanû miffa, repentinoimpetu Hydruntum expugnarat:amp; nifi eum mors obruiffet, ianuam fibi aperuerat, fedemq; ad Italos affiduè vexandos fixerat,mcmoria alliceret atq; inuitarct,conuerfas aiebant.Quamobrem pontifex vnà cum vniucrfa Romana curia, tanto fucceffu territus, amp;nbsp;fc vt tain graui periculo occurreret, prius diuinâ opem implorare veile oftendens, religiofiffimas fupplicationes,ad quas ipfe nudis pe-dibus inceffit,adomnia vrbis templa ac delubra decreuindeinde ad humanorum auxi-liorum cogitationem conuerfus , ad omnes chriftianos principes epiftolas dédit,qui-bus eos de tanto periculo adinoneret; atq; vt diffidijs contentionibusq; depofitis,reli-gioni amp;nbsp;commun! faluti, quæ nifi animis omnium,viribusq; coniundis bellum in Tur-cici imperij fines transferretur, hoftisq; intra proprios parictes oppugnaretur,graiiifli-mis pcriculis affiduè efiet fubieda,tuendae prompte operam datent hortabatur:qua de re multorum militarium virorum,amp; regionum,ac prouinciarum fitus,ciusq; injperij vi-rium amp;nbsp;armorum peritiam habétium fententijs rogatis,fîc decernebatur: Ncceffe effe, vt maxima pecuniævi ex voluntaria principum contributione, amp;nbsp;omnibus chriftianis populis impofito cenfu,collcda, Cæfar PannonicoSarmaticoq, bellicofarum, amp;affi-duis cum Turcis bellis cxercitatarum gentium equitatu, amp;nbsp;tali Gennanorum equitum amp;peditumlegionibusquaies tanta expeditiopofiularct, fbpatus , DanubioinBofli-nam,quæ veteribus Myfia diecbatur, nauigareninde in Thraciam tranfirer,amp; Conftan-tinopolitanæ vrbi, Ottomanorum imperij fedi appropinquaret: Galliæ rex cum omnibus regni fui amp;nbsp;Venetorum, reliquorumq; Italorum viribus, amp;nbsp;Heluctiorum pedeftri-buscopijs,exBrundufinoportuin Epyrum facilibreuiffimaq; nauigatione traijeeret; vt inde in Græciam chriftianis incolis refertam, eamq; ob caufram,amp;ob Turcici imperij acerbitatem ad defeûionem paratilfiinamirrumperet:Hifpaniæ,Lufitaniæ,Angliæq» reges clalfibus fuis Cartaginæ,amp; in vicinis Hifpaniæ portubus coniunôlis, ducentis na-uibus Hifpanis peditibus alijsq; militibus refertis Gallipolitanum fretum, vtDarda-nellis fine caftellis expugnatis, Conftantinopolim oppugnarent peterentiquo amp;nbsp;pontifex ipfe cum centum roftratisnauibus Anconafoluens nauigaret : quibus apparati-bus,quum terræ amp;nbsp;maria tegerentur,Turcarumq;, quipræcipuam defenfionis fpem in campeftripugnaponunt, imperium tot ex partibus oppugnaretur, diuino præfertim præeunte præfidio, tam pij belli felicilfimus exitus fperaripoffe videbatur. Hæc vttra-élarentur, vel faltem ne pontificio muneri defuiffe dici poffet, Leoprincipum animis prius exploratis, in purpuratorum Senatu inter omnes chriftianos principes, grauiffî-misineosquinonparuiffent facrofanétæ poteftatis adiedis minis , quinq; annorum inducias promulgauit : amp;nbsp;vt ea quæ ad tantam expeditionem fpedabant, de quibus e-tiam affiduè cum principum oratoribus agebat,probarentur amp;nbsp;traètarentur,fan«fti Xifti cardinalcm ad Cæfarem, Bibicnam ad Francum, Egidium, ad Hifpanum, amp;nbsp;Lauren-bum Campegium ad Anglumreges, omnes autnegouorum tradandorum peritiaau doâri-

dodrinac opinionc , aut pontificis familiaritate magnæ autoritatis cardinales legatos deftinauit:quæetfi magna cxpedationecœptafuerintjinduciæque ab omnibus con-firmatæ, amp;nbsp;omnes fe contra Turcasfi cetericoncurrerent,verborumoftentarione amp;nbsp;magnifîcentiajadtam iuftam caufTam paratos oftenderint,tarnen cum ab omnibus pe-riculum incertum amp;nbsp;valde remotum,magisque ad vnius, quàm ad altcrius poceftatem fpedare cenfcreturjcumq; tantum omnium ardorem conicnfumq, conciliate difficile admodumeiïet,multumq; temporis poftularet,priuatæ rationes amp;nbsp;cômoda vincebant: adeo vthæcnô modo cô vfq; vtfpesaliquahaberipolTet nô fincperduâa, vcrûm etiam kuiter amp;nbsp;ad oftentationem tantùm traélata fuerint; cum etiam hominum naturæ infirü. fir,vt ea quæ initio terror! fueruntjindies fie paularim minuantur,acdeleantur,vt niii no ui cafus qui terrorem renouent incidant, exiguo tempore terrere homines prorfus fete definanuquam in publicis rebus negligenriam,amp;propriorum commodorum immo-deratum ftudium,non multo poft Selymi mors raagis confirmauiuis cnim cum ob dm-turnum morbumbellicos apparatus diftuliflet, tandem co confumptus,tanto impei io Solyraanno filio fuo,çrate quidem iuueni,fed mitiori ingenio,amp;animo(quâuis res ipfa contrarium pôftoftenderit)nô vfq; adeo bellorum cupiditate accenfo habitus, relido, exhaevitamigrauit. Quo tempore interpontificem amp;nbsp;Galliæ regem maximç neceffitu dinis fignaapparebant: rex enim Laurentio eiüs nepoti Magdalcnam ex Illuftri Boloni enfis fainiliæftirpcnatam,cum deeem aureorûnumûm millibus in annos fingulos partim ex regis liberalitate,partim exfponfæ patrimonio,in matrimoniû collocauiucumq; regifilius natus effet, à pontificc qui ilium ipfius nomine ad facrum fontem ferret, in-fantem,mitteret petijt: quamob caulTam Laurentiùs,quo celerius inftitutas nuptias cô ficeret,per difpofitos equos ad regé eft profcdus;vbiab rege amicè admodù acceptus, amp;nbsp;honore affedus fuit,apud quem ille fefc totum ei tradere oftendens, feq; omné eius fortunam fequuturum promittens,plurimùm fibi gratiæ conciliauit. Attulit etiam régi pontificis diploma,quo ei pecuniam ex dccumisamp; ad facrum bellum colledam,ad ar- ' bittium fuum tandiu, donee contra Turcas effet vtenda, modo fe earn quotiefeunque ad eumfînem ad quem colledafucrat,necefrâriaforetjrcftituturû promitteret vtenda concedebat; fed tarnen ex ea 50 aureorum hUmûm millia in Laurentij vfum coniief ti volebat: amp;nbsp;rex qui Mutinæ amp;nbsp;Régij qüa; Ferrarienfi fier! debuerat reftitutioné quemad modû diplomate pontifex ipfe promiferat j non fadam ad earn vfq; diem ctfi iam feptê menfes vitra prçfcriptum têpus effent clapfi,diffimulauerat,nihil pontifie! moleftius ab fe quàm eam reftitutioné vrgere, fieri pofte animaduertens; amp;nbsp;vt fæpe fit maiore habita potentiorum ratione,quàm infirm!orum,promiffi diploma in Laurentij manibus mànfc ret, permifit. Veneti quoq; ferc eodCin tcporc Gall!« regis opera inducias cum Gæfârfe în quinquennium prorogarunt,ea iegCjVt e! quotahnis toto quinquenniö,ducentäs àü-rilibras,amp;c!uitatUm fuarum exulibus^qu! Cæfarem erantfequuti jquartam fruduum ex bonis quibus antea fruebantur partùmsquæ ad fummam 50 aur! libras quotannis af-ccndebant:amp; fortafte Cæfar fi ci maiore pecuniæ vim adieciftcnt,ad pacem inclinafteu fed régi,quo Veneti no prorfus fecuri,âmicit!3e fuæ diligenter côfcruandæ maiorem ca-ufTam haberentj amp;nbsp;nec Cæfar! ea pceuhia qua n ab illis acciperet,alicuius nouæ rei ten tandæfâcultas daretur,gratiores erant induciægt; quinetiamrebus ab omni parte ad con-cordiam fpcdantibus,controuerfiæ inter Galliæamp; Angliæ regem quoq; pace,vtfirmior effet,noua affinitate confirmatajfunt côpofitæ.-quoniam Angliæ rex filiam fuam vnicam adquamquum alios liberos non haberet,regn!fucceffio peruenturafperabatur, Del-phino regis maximo natu,cum 4 millibus aur! libris dotis nomine dcfpondiuqui ambo ætatc vfq; adeo tenera erant,vt antequam ad eam ætaté qua ad matrimoniû pcrficiendû effent aptiperucnirent,innumcri cafus exoriripoftentffiœdus quoq; admutuadefenfio nem,cuius principes Cæfar amp;nbsp;Hifpanus,fi idintra certum têpus ratum haberent, nomi-nabantur,inter eos eft iôtù ;amp; Anglus fe Tornacum, cuius euftodia grauem ei fumptum ^erebat,fi ei Gallus in fumptus fados duo millia amp;nbsp;600 aur! pondo in præfentia nume mrct,tria millia fe dotis nomine accepifte fatcretur,amp;alia tria millia 12 annorum fpatio diftoluereuet fi neq; pax,neq; affinitas contrahereturTornacum reftituturù promitteret cuius rc! gratia,legatis ad fœderis affinitatisq; eöfirmatiooem amp;nbsp;fidem accipiendâ vitro

citroqi miffis,hæc in vtriusq; aula maxim o cum gaudio amp;nbsp;ccremoniafunt çerada;con-ftitutumq; vt hi duo reges inter Calctûamp; Bononiam ad colloquiû couenirermee multo póft Tornacumreftitutû. Eodem quoq; tcpore Galliæ regishliaquæHifpaniæregiin matrimoniu erat deftinata defunda,pax inter eos amp;nbsp;primum focdus,cum alreriüs filiç in matrimoniû dandç promilt;lione,vtroq; principe hâc ncceflitudincm maximis in fpccic bencuolcntisc fignis célébrante,fuit confirm ata. Hifpaniæ rex qui ei iam mille aiiri pon do^ugduni daricurarat,diui Michaelis cqueftris ordinis torque die qui eidem Michaê lifacer eftpubliée geftauit: amp;nbsp;viciflim Galliærex,diediuo Àndreæfacro palamaureî velleris infigne tulit. Sic Italiæ amp;nbsp;transalpinis rebus pacatis,folus loannesiacobus Tri-ultius, ilium neq; çtatc iam penè ca ad extrema fenófuté reda6la,neq; virtutc toties pro Galliç regibus explorata quicquam iuuante,cxagitabatur;nam eius fortafTe ambitionc minimeq; tranquillo ingenio aliqua ex parte occafioné prçbente,occultiffimis fuorum aemulorû infidijs oppugnatus,Lautrechio quoq; multis in rebus cum pcrfequcnte,regi üifpeétus redditus fuerat,ne ipfe cum fua familia,ob Gulfç fadionis ftudiû,vctcréq; ne cefiîtudiné Vcnetis,quorû copijs præerat Theodorus Triultius,quiq; paulo ante Rcna-tum ex eadem familia conduxerant,nimis elTet acceptus: quocirca rex quum poft Fra-cifci Bernardini Vicecomitis obitum,Galeatius Vicecomes Gibcllinæ faclionis princi-patumobrinuiftet,quoeummâioricum autoritäre Triultioopponerct, Michaelisc-queftri ordineamp; annua penfione cum donauerat; amp;nbsp;ipfe amp;nbsp;Lautrcchius quauis occafio ne eius autoritärem augebant:quæ quum nô fine Triultij qui diflimulare nô porerat,amp; faepe qucrcbatur,dcpreflione fièrent,quotidic magis inuifus fufpedusq; reddebaturnl-lud verb Lautrechio amp;nbsp;alijs qui illù apud regem caluminabantur occafioné auxir,quôd ab Heluctijs ciiiitatc donatus crat;quafiillorum patrociniû aduerfus regem fufeepiftet, vcl fortalfc maioraanimo verfarenad quç criminadiluenda cû in eafenedute fc in Gai liam contuliflet,nômod6 Lautrechius,vbi ipfedifeeflît regis mandato eius vxoré cun» nepote ex Mcfauci comité eius vnico filio iam defunâo nato, Viglcuani fub honefta euftodia retinuitjfcdncq; ab rege confuctabenignitate amp;nbsp;honore acceptus fuiniinó ilium quodHeluetius clfctfadus reprehendés feab eo vtdignus erat puniendo,nullarc pifieiusin Galliæ regnum merirorum faraafupravcritatemdiuulgataretineridixirgt;amp; quod feccratrcfcindcre coaôtus fuit: paulo antem poftdum aulam Icqucrctur,Carnut« in morbum incidens,in aliam vitam migrauitzvir omnium iudiciof vt multis documetis conftat)magna in militari difeiplina virtute pr^dituSjdc toto vitæ fuæ curfu fortun3c,quç ilium modo fccundis rebus ampledebatur,modôaduerfis exagitabat, incoftantiseob-noxius; cujlt;^; meritôidquod ipfiusmandato eius fepulcro inferiptum fuit,côuenirer, videlicet:Eoin tumulo loânem iacobum Triulrium quicfccre qui antea nunquam qui-euiffet. Hoc ipfo anno CæfarImperij Rom. poftobitum fuum in alterum ex nepotibus fuceflionis firmandæcupidus,cum Septemuiris,vtvnum ex illis Rom. regem quem gra dum qui eft cófccutus Impcratore defundo, ftatim absq; alia fuffragationc vcl côfirma tionc in Impcrio fucccdit,crearcnt agebat;amp; quia id antequam, qui Imperator defigna tus erat imperij coronam fît adeptus,fieri nô poteft,apud pontificem,vt nouo exemplo fibi per aliquos cardinales ad id munus delegatos,coronam in Germania imponi cura-retjinftabat.Et quamuisCçfar Ferdinandum nepotem fuum,quod maior natu frater tot régna tantamq; potentiam obtineret,hoc gradu fuftentari çquum cenferet,amp; quo fami lia maiorem fplcndoré conferuaret, ac ob quçuis aduerfa, qusc maximo natu accidere f)offent,duos potentes habere quàm vnum tantùm melius elferatus, in cadignitatecol ocari antea exoptaflentamen multis familiaribus,ac Sedunenfî cardinale prxfcrtim,ijs q; omnibus qui Gallorumpotcntiâamp;formidabantamp;odcrant contrarium iüadentibus, priore fententiareieda, ad Hifpaniæ regem ad earn dignitatem promoucri curandum animum conuertit : oftendebant cnim illi,ad Auftriæ familiæ amplitudinc longe vtili-us elfe potentiam omné in vnum cumulate,quàm ea in plures partes diftribura,illo$ ad cogitata pcrficienda minus potétes reddere: tanta amp;talia elfe Caroli magnitudinis fun damenta,vteum,Imperij dignirate acccdcnte,Italiamomnem amp;nbsp;maximamehriftiani orbis parte fub vnum Imperium redadurum elle fperari polTet: quæ rcs nô modo ad po fteriorum potcntiâ,verùm.etiam ad fubiedorura trâquillitatem, amp;nbsp;ob facrofandæ rcli-gionls

gionishoftesadtotiuschriftianæreip.cômodumfpeâaret,eîus cnunus eflc de Gçfarea dignitate quam tot annos ipfe amp;nbsp;Auftria familia obtinuiflet, amp;nbsp;quam(quum ad cam dié cùm ipfiusjtum maiorû fuorum tenuitatem jtitulo 8c nomine maior quâ rejpfa amp;nbsp;faâis ftiifTeOnifiin Carolûtransfcrretur, eiusq; potentiæadiungeretur, erigi atq; in priftinû fplendoréreuocaripoffefperandum no effc,augcndaamp;cxtollenda cogitate ; cuius tes occafîoncm riaturse amp;fortunç ordine oblatâ^non debere ipfum impedire fed potius au gere: veterû imperatorum Cçfaris Augufti multorum^; eius fucceflbrü exemplis cerni, illos cum liberis alijsq; ex fua ftirpe natis carcrent,vt dignitas quam ipfi obtinucrant,nô extingueretur mirtuereturûe ftudiofos,cogriatione rcmotos,vel enâ nulla ex parte fan* guineiunâosjadoptionib.fucceiforcs quacfiuifTezrecés elle Catholici regis cxéplû,qui quû Ferdinandû afliduè apud fe educatû vt filium diligerer,ncq; vnquâCarolû vidiffet» imô ilium in extrema fua çtatCjpræceptis fuis paru obtêperantem euet expcrtusjtamen eius que vt filium amabat inopiæ minime miicrtumjnullâ ei tot regriorü fuorum,ne ex illis quidem de quibus cum ipfemet ea acquifilfet, ex arbitrio fuo conftituere poterat parte dediffet; imoei quem ferc tantùm vt alicnû agnofcebatjOmnialegafTef.mcmoria teuere Cçfarc feab eodemrege femper vt Ferdinando noua régnapararer,fed Imperiû Carolorelinquerethortatûfuiifejillumq; vtfuccefforis potentiamaiorem redderet,cô filio àmulris improbato,amp; fortaffe iniufto,fed non alia quàm hanc^ob caulfam,propria familiam tam nobilem tamq; illuftré Aragoniæ regno fpoliaffe, amp;nbsp;contra ominum ferè côraunedefideriûjfamiliæfuænomenexünguiamp;innihiluminterirepermifsfle. Huic ' CæfarispetitioniGalliæreXjCui tot Hifpaniæ regis regnis atqûmperijs Cæfaream di-gnitaté,quæ viribus ex tanta potentia recuperatis omnibus formidabilis fieret adiungî moleftiflîmû erat,omniarteatq; induftriaintercedebaf, 8c id apud Septéuiros occulte impedire nitebatur)amp; apud pontificem ne nouo exéplo Cæfari coronam mittetet infta bat,amp; ad Venetos vt fecum ad hæc côfilia infringenda facerertt, pôtificem 8c illos péri culi ex tanta potentia ipfîs imminentis admonens,legatos miferat: fed tarnen Septem-uiri iam magna ex parte in Cçfaris fententiam pertradi étant; amp;nbsp;iam ferè de pecunia ab Hifpaniæ rege eis in eum fine promifla certids enim bina millia auri pondo häc ob cauf famin Germania miferat,nechoncfte,nec forte ctiam fine olfenfionis periculo,prçteri torum exeplotum ratione habita id ei denegare poterant; nee pontifex quauis ei mole ftiffimû effet^vt Cæfarin Germania perlegatos Imperij coronam acciperet, quum Ro-mamad corona capiedam proficifci,etfi cum maiore facrofanóle fedis dignitatc fieret, reliquas omnes ob cau(fas,magis ad ritü quàm ad rem ipfam fpeäaret recufaturus cre-debatur. In his confilijs amp;nbsp;aórionibus fententia nondum à Septemuiris lata fine habuit . , annus md x v111. eavetodeliberatio Cæfarisquianni md 1 x, initioobijr,mörtcraa- ^5^9^ gis anceps äc difficilis eft reddita.ObijtLintij in Âuftriæ finjbus,vt fcmper,'ferarü vena-tionibus intentus,cademq; cum qua femper ferè vixerat fortüna comitante; quæ in ma ximis occafionibus ofFerendis cum liberalilfima fuilfet,an viciffim quo minus eas arri-peretei aduerfafuerit,an potius ijs quæ à Fortuna ilii in domü importabantur, eum in-cortftantia,amp; non fatis moderata atq; ab reliquoru hominü iudicio fçpe difcrepântia co filia cum immenfapecuniarum profufione côiunôtâ,quæilli omnes fucceifusamp;occafi-ones Frangèrent,priuarit,nefcio.Fuitautemalioquiprincepstcibellicçpcritiflîmus,di-ligens,tacitus,laboriofiirimus,clemens,benignus,multisq; egregijs dotibus atq; orna-mentis plcnus. Maximiliano mortiio, Galliæ amp;nbsp;HiFpaniæ rex aperte ad Imperiû afpira-rc cœperunt; quç controuerfia etfi de tanti momenti re,amp; inter tam potentes principes c(ret,modeftè tarnen inter eostradataFuit; itavt riecad verborü contumelias,nec ad aF morû minas ventûfit; fed vterq; Fuaautoritäre amp;inftrumeritis Septéuirûm animos ad feallicere nitebatur: imô Galliærex admodü laudabili côfilio j eade re cum Hifpaniæ regis legatis verbafaciens,vt vterq; ipForum,honefta ratione fe tantæ dignitatis,quæ di uerfis téporibus,in fuis,maiorumq; fuorum familijs fuerat fplendore ornarc niteretur,' decere dixit; fed no ideo alterû fibi ab altcro iniuriâ fieri cenfcre,vel beneuolentiâ nc-cclTitudinemq; minui debere;imô exéplum quod aliquando in duobus amore captîs iuuenibus cernitur,qui etfî eandem ament,amp; vterq; illorum omni arte amp;nbsp;induftria qua-turn potcft adhibita,eapotirinititur,nontarnen ideo aliquod inter eos difiidium oritur

4«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

ab ipfîs efle fequcndum» Hifpaniæ rex Imperiû quod multos annos in Auftria doms» perfeueraflet, necSeptéuiris eum efle morem, defundi pofteros absq; manifeftaeo-rù in dignitatis caufla imperij dignitate pi iuare, iure adfc fpeâare exiftimabat: necali-quê in Germania tanta* vel potentiæ vel autoritatis eflcjqui ea in re ipfius côpetitor efle aeberet: neq; æquum aut verifimile videri Septeuiros tanta dignitatem,quç iâ à multis feculis inGermanica gente permâferatjin externûprincipe transferre vellejquôdjfi quis pecunia vel aliaratione corruptus,aliâ mentem haberet,amp; fe illis armis opportune té-pore paratis terrorê incuflurum,amp;reliquosSeptéoiros fefe iHisoppofituros,vel faltern ceteros omnes Germaniæ principes ac libéras ciuitatés,tanta omniû ignominia tantum

dedecus minime laturas fperare,prçfertim fi de ca in Galliaereg^ transferenda agerc tur: quod quidê aliud effet nihil, quàm regis ipforû nationis hoftis potentiâ augcrc vel le,vndc certo fibi perfuadere poterâr,eam dignitate nunquâ inGermania rediturââtaq; quod ab auo agitatum fucrat,quô iam cum fingulis Septéuiris de pracmijs amp;nbsp;donatiuis effet conftitutû pcrfîcere facile exiftimabat. Ab altera verô parte Galliæ rçgis nec cupi ditas,nec fpes minor crat:quç fuffragiorû à Septéuiris maxima pecuniç vi emendorum üpinionc praecipuè nitebatunquorü aliqui ipfi veteri amicitia amp;nbsp;penfionibus côiundi, reifacilitatem deraonftrantes,eum ad rem aggrcdiendâincitabant,quam fpc(vtmorta limuanimi facile quod cupiuntfibiperfuadent )rationibus potius verifimilibus quàm veris foucbat:fciebat cnim Gcrmaniæ principibas nimiâ Caefarum potcntiâ,ne forte ea fretiomnia vel faltern aliquaimperij iura auroritatcq; àmultis occupata recognofeere velient,cffe moleftâ: ideo il los nulla vnquam ratione Hifpaniæ regé, ne fe ipfos,omniû quotquotpoftprifcorû Cçfarum memoria fuiffentpotétiffimo Imperator! fponrefubic ccrant,admiffuros perfuafum habebauquç quidé in ipfo nô per omnia fimiliavideban tuticum enim nec vrbes nec veteres clientelas in Germania haberet, eius potentiâillis tam fufpeâa efle né poterat,qua ctiâ re in liberis ciuitatibus gentis gloriæ rationcm nô modo côpenfarijVCrùm etiam vt folcnt in hominibus proprij cômodi ftimuli,cÔinunis bonirationé longe fupcrarc,pcnitusopprimiexiftimabat:multisprætcreailluftribus in Germania famili)s,quæ fe ad câ dignitatem idoneas ducebant,Imperiû tot annos in ca-dem familia permanere:amp; id quod iam vni,iâ alteri fuffragijs tribuendû erat in cadé ftir pe ferè hçreditario iure permanere coepiffe,quôd is eligendi modus quo à proximis ex defundorû Cæfarumftirperecedcre no auderent,fucccflio appellari poffct,moleftiffi-mû efle norat: lie ab Alberto Auftrio imperiû ad Federicum eius fratrem,à Federico in Maximilianû eius filium veniffe, «Sc nunedeeo à Maximiliano in Carolû eius nepocetn transferendo agigt;quæ Germaniç principum ftudia amp;nbsp;indignationes,illorum inter fe dîf fidia æmulationcmqi, cum fçpe in contentionibus accidere foleat,vt qui fe vel eum cuî ipfeftudet excludi vider,omni ratione pofthabira,potius ad aliquem externum aflume-dum præceps ruat,quàm vt ci qui ipfius fenterittiæ eft aduerfatus cedar,caufæfuæ profil turâ ci fpem faciebant.Prçterea Francus pontificem cnm ob neceflitudinem amp;nbsp;bencuo lentiam quam fe cum illo contraxiffe exiftimabat,tum quia Carolû tam potentem prin cipem,quiq; quum regnu neapolitanù pontificio imperio finitimü haberet,ob Ghibelli næ faâionis procerû ftudium iter ad vrbis portas vfqi apertû haberet. Imperium quoq» adipifei ei placere pofle minime credebat,fibi fauturum fperauitjneq; hanc contra Ca-rolû veriffimâ rationem,fibi quoq; aduerfam efle animaduertebat: neq; enim velpond fici,vel cuiuis alteri, Imperiû in ipfo côiundû minus formidolofum quàm in Caroloef fe debebat: non fi fortè alter plura régna amp;nbsp;plures prouincias obtinebat idcirco raino-ris aker erat faciendus,quod potentiâ fuam fparfam amp;nbsp;in varia loca diuulfam no haberet,fed regnum colledCi atqgt; coiundum, cum populorum mira obedientia, amp;nbsp;maximis opib«s refertum: tarnen cum id in fe non perfpiceret quodfacilè cernebatinaltero,ad pontificem conucrfus,vt fibi,quo cum fuis regnis femper vt proprio filio vti poflet fao« re vellet,fupplex ab illo petijt. Huius eledionis caufra,quod quemuis illorum Imperiû adipifei ob pontificatus amp;reliquç Italiç fecuritatem,ei moleftiflimum effet,pontincefn vehementer angebat; eumq; non tantam apudSeptemuiros autoritärem haberet vtfc multum eaproncerepoffe fperaret,in tam graui re prudentiam amp;nbsp;artes neceffarias effe cenfuit: Galliæ regem à Septemuirûm aliquo delufom, nullam in care partem habitu-

rum,nee vel in ciusmodi hominibus largiriones tâtam vim jVt Imperium ex Germani-cagente in Gallic regé turpiter transfcrrenchabiturasjfibi pcrruaferat.Hifpaniæregem quod ex eadem genre eflet, ob prenfationem à Maximiliano cœptâ, multasq; alias ob cauflas,nifi validum admodumilliobftaculum inueniretur, facile id cofeauuturum ce feban id autem nulla alia ratione,nifivt Gallias rex eadem inftrumenta eandcmq; pecu-niaquapro fe ipfo vtebatur,ad vnum exSeptemuiris promouertdum conuerterct inue-niri poUe:regi autem dum in vanæfpciârdore effet id perfuaderi nulla ratione poffc videbatur ; idcirco ilium quo vehementîus amp;nbsp;maiori fpe,fefe in earn prenfationem im-mcrgcretjeo facilius vbi confilia fua irrita reddi animaducrterc inciperct, fe iam in ae-tnulatione detedum amp;nbsp;irritatum animaduertens, ad tertium quempiam non minor'i ar-dore quàm pro feipfo feciffet, promouertdum præcipitem ruiturum fperabät ; intereaj verô fieri poffe, vt vbi fibi apud regem quod ei fauerec, quod^ue idem qUod ipfe exo-ptaretfidem conciliaffet j autoritas cooliliumquefuum admittereturj fieri etiam poffc . yt fi initio Gallias regis partes valide promouerétuf,alter rex défiderio fuo difficultatcs interponiaoimaduertens, amp;nbsp;nc rex asmulus fuus aliquam partemhaberetmetuens, pari ratione in tertij alicuius fententiam fe praecipitem daret i quocirca non modô fe vt ipfe Imperium adipifeereturfummopere cuperc Galliæ régi ofteridit, verùm etiam multis rationibus addudis vt in id vehementer incumberet, fc illi torapontificatus autoritäre aifiiturum largifïîmè promittens eft eum hortatus ; cumque earn effc mentern = fuam nulla alia ratione melius oftendcre poffe videretur, quàm li eo in negotio huius-modi hominem adhibcret, quem Gallus magis ex fe quàm ex quouis alio pendere exi-flimaretjftatim Robertum Vrfinura,Rhcgiertfem archiepifcopumjhomincm regidedi-tum,fuum in Germaniam internuntium cumhuiufmodimandatis, vtamp;feorfim, amp;vnà cum régis procuratoribus qui illic erant,quatum polfetapud Septemuiros eius defidc riûpromouereqdeftinauinmonens tarnen ilium vtmaiore,vel minoreproutin Germania Septemuirum ftudia amp;nbsp;rerum ftatum irtuenirec, moderationc vterctur : quas à pon-tifice prudenter cxcogitata,amp; fumma fimulatione teda,in Galliæ rege amp;nbsp;eius miniftris qui in Germania erant,maiore pruderttia,in pontificis autem miniftris maiori grauita-tate amp;nbsp;fide opus habebann Sed dum hæc confilio amp;nbsp;armis tradantur, Galliæ rex. Petrum Niuarrumciimvigintitfircmibus alijsquenauibusinquibuserant quatuor pe-ditum mercenariorum millia,Maurorum myoparones quæ cum iam per multos annos neminerefiftente maria noftrapercurriffent,eo ipfo anno plusquam an tea prædeban-tur,reprimendi,et fi pontifici vifum effet,Mauros in ipfa Africa adoriedi colore;fed prç cipuè, vt pontifex qui fe prorfus ipfi in Imperij cauffa fauere decIararar,Hifpartiæ ï'egiSÿ quimagis rerum fuarum timoré quàm alios laceffendi ftudioclaffem quam adregni neapolitani cuftodiam mitteret folicite adornabat, vires metuendi cauffam non habc-ret, è portu foluere iuffit ; amp;nbsp;nihilominus cum in his fufpiciortibus amp;nbsp;mutua diffidential vterque rex in amicitiæ fimulatione perfeueraret,illorum nomine magnus Franciæ ma-gifler amp;nbsp;Ceures in quibus fingulis fui regis cófilium amp;nbsp;mens omnis fita erat, Montem-pcffulumjVt defecundæ Galliæ regis filiæ cum Hifpaniæ rege matriraonio firmando,amp; multo magis vt de Nauarræ regni rebus cuius reftitutio priori régi in pace Nouioduni faôtapromiffa,quamuis pro ea Galliæ rex vehementer inftidffet, ab Hifpaniæ rege va-rijs cxCufationibus ad earn vfquc diem dilata fuerat decernercntjConuenerurttî fed Magni magiftrimors, quæanteqiiam fimul loquerentur incidit,huius conuentus fpem fuftulir. Hoc ipfo tempore amp;nbsp;Laurentius Medices cum matrimortio infelicibus auf--picijsperado è Gallia redijffet( nam amp;nbsp;vxor paucos dies ante enix3,moricns ci viäm munierat) continuo ferme morbo oppreffus obijt. Ob Laurentij mortem pontifex Flo-rentinorum potentiam dum viucretfacrç fedis coiundam cupiens,nonnullofumqui vt quum prætcr ipfum nemo ex Cofmi Medicis qui tantæpotentiæ fundamenta icccfàt pofteris, qui ab eo per mares ex legitimo connubio originera trahcrenc fupcreflet, patriæfuæ libcrtatem reftitueretfuadebant, confilijsneglcdisjfiueftmiliæ fuæno-minis conferuandi defiderio, fiueodio in reipublicæ nomen ob exilium concCpto du-âusjMediceum cardinalemeiusimperijadminiftrarionipræfecit, amp;nbsp;Vrbini ducatum ob populoruna erga veterem ducem bencuolendam, difficile filiæ vnicæ ab Laurentio

relidæjquæ in diplomate patri conceflb comprehendcbatur nomine retincri pofTc raws,eum vnà cum Pifauro amp;nbsp;Senogallia ecclefiæ reftituit: cumque ne id quidem ad po pulorum ardorcm reprimendum fatis eflc cenfcrct,Vrbini aliorumq; eius imperij prx-cipuorum locorum moenia dirui iuflSt, Eugubio excepto, in quam ciuitatem quôd ca tanquam VrbiuiæmulanonitaFrancifcimariæftudiofaeflet, quafi eius imperij caput conuitutam gratiam omnem exiftimationemq; conuertit: amp;. vt eius imperij vires imbe* cilliores redderet,SanóriLeiarcem,cumomniMontisfeltrij agrOjôcSeftinç Priucrium quod in Cefenatium ditionc efle folebat,Florentinis ,quibus id minime fatisfaciebar, fed eius voluntati repugnare non potcrant,pro ea pecunia quam in Vrbinati bello pro ipfo expofuerantjCuius cos antea in facri ærarij tabulis creditorcs coftituerat, tradidit. Reliqua erat Imperij controuerfia,qujB omne chriftianarcmp.maximèfufpenfamhabe bat: in qua vterq; rex maiorc quam antea vnquam contentionc pcrfiftcbat:amp; Galliç rex quotidie magis ingentibus Brandeburgenfis marchionis Septemuiri,qui ing^nti pecunia promilfa defortafle aliqua ex parte repra:fentata,clam no modo fuum,fed amp;Magun tini Archiepifeopifratris fui,qui ex tribus Antiftitibus Septemuiris vnus crar,fuflfragiuin illipolicitusfueratpromiflis,alledus decipiebatur. Plurimum quoq;rexfibi de altera Septemuirum parte polliccbatur; etfipariaeircntfufffagia,in Bohemiç régis fuffragio, quôd reliquisfex,quorûtresfuntAntiftitcs et tres principes,diffidentibus controuerfi-amdirimit,fpemhabcbat; idcirco maximam pecuniæ uim quæ Septemuiris daretutj adoræ maritimæ præfedum,quem Ammiralium vocant, qui antea hanc ob cauflatn in Germaniameratprofcdus,mifit : amp;cummultasliberasciuitates vnàcum Virteniber-bergenfî duce ijs qui Imperium in externum transferre vcllcnt minantes, multos milites conferibere audirct,alias pecunias vt fefe ijs qui quo minus ipfe eligeretur prohi-bere vellentarmis opponerct,colligebat. Sedmagnum erat Germaniae populorum, vt Imperij dignitascxeagentenonremouerctur,ftudium;quinetiam Heluctij Ger-maniæcommunispatriæamoredudi,pontifîcem vt neminiqui Germanicifermoni» non elTet, faucret rogarant : is tarnen Galliæ régi, ilium fi fe tam pro co vehementem oftenderet,maiorcmconfilijsfjjisfidemhabiturumfpcrans fauebat: amp;tandcm vt Itn-perijadipifccndifpedepofîta, eodcmardorc proquouisaliocx Germaniæprincipi-bus prociiraret, ci perfuadere efteonatus; cuius confilij,quia Ammiralius amp;nbsp;Robertus Vrfinus, illorum qui vt pccuniam ex Gallorum manibus extorquèrent certiffimam fpemfaciebant, promifïis decepti, defadionis ftudio alter quod Gallico ingenio amp;rc gis minifter cuet, alter natura leuis de gratisc fibi apud cum conciliandæ cupidus occupât!, quotidie magis ilium leuibus nuntijs in fpe confîrmabant,nullum fruótum retulit. Quibus confilijs, cum ij penes quos,non antiquiori confuetudine,illaue firma ratione, fed Gregorij Quinti Romani pontificis natione germanipriuilegio, Romani Impcra-toris cligendi ius eft,veterem confuetudinem fecuti,Francofurti quæ inferioris Germa niæ ciuitas eft, conueniflent, dum vt temporeinftitutis ipforum decreto Cæfarcm cli-gant, varijsin altercationibus tempus tcrunt, ecce cxcrcicus Hifpaniæ regis,qui ad exer citum pecunia conferibendum, quam ad candem Septemuiris largicndam promptior fuitjiulfu colledtuSjFrancofurto quafi cos qui Septemuiris vim afferre vcllent prohibi-turus eiret,appropinquans,Septemuiris qui eins caullç fauebant,animum auxit,nutan-tes in aliorumfententiam pertraxit ; amp;nbsp;Brandeburgenfem qui Galliæ régi fauebat, ita tcrruitjVtreliquorum confenlusfpcamifla,totiusgentisodium dtinfamiam apud earn metuens,mentcm fuam aperire non fit aufus: itaque cum ad dclibcrationem venilTenr, vigefima odaualunij die,Carolus Auftrius Hifpaniçrex,quatuor Septcmuirum,hoc eft Maguntini de Colonicnfis Archiepifeoporum, Comitis Palatini,de Saxoniæ duels fuf-fragijs Imperator eft renuntiatus : fed Treuirenfis Archiepifeopus , Brandeburgenfi marchioni fuffragium dedir,qui amp;nbsp;ipfc de fe tulit: neque dubiuin eft, quin fi ob fuifra-giorum æqualitatem res ad feptimi indicium deueniftet, idem euenturura fui Het, quo-niam Ludouicus Bohemiæ,qui idemde Pannoniæ rex erat,Carolo fuffragium fuum pro rniferat. Earcs Galliæ régis amp;nbsp;eorum qui in Italia ab illo pendebantaniraum magno* pere dcprcftit,dc contra ijs qui contrariam fpem confiliauehabebant cum tantam potca dam in vno principe eoquciuuenc i amp;nbsp;cui maximum imperium amp;nbsp;mira félicitas multis

vaticinijs portcndi audiebatur,coniunââ viderent,fpem auxit:amp; quamuis nott permde vt Galliæ rex pecuniaabundaret,tarnen exercitus fuos GermanicoHilpanicoq;pedi-tatu, quimagnæ exiftimationis amp;nbsp;virtutis erant j replete pofle maxirni fiebat: quod in Gallix rege contra accidebat: nam cum in regno fuo pcdites quos his opçjncret non haberetjgrauibusbellis nifi maximo fumptu,amp; nonnunquara dimcultate ab exteris na tionibus pedcftres copias conducerct, fefe implicate non potejat: quæ res eum magno futnptu amp;nbsp;diligentia Heluetios demulcere,amp; multas ab illis ferre cogebar, cum tarnen nunqaâ de conftantia fîdeq; illorum certus elTet ; neq; vlli dubium état qum inter di^s principes iuuenes, amp;nbsp;inter quos multac étant aeraulationis ac controueruarurn caul æj tandem grauiffimum bellum effet exoriturum. Galliæ namq; régi regni neapolitani, in quo feius habere exiftimabat ,tecuperandi defiderium in animo fixum hærebat, amp;nbsp;vc loanni régi Nauarræ regnum reftitueretur : qua de rc tandem vanam hbi Ipcm taôtam animaduertebat,illicuræerat. Cæfarivero annua mille auri pon^o Nouioduni pro-« miffa folucre moleftum, regem conuentioncantea Lutetiæ fadacontcmpta, luæ in Hifpaniam necefTariæ profedionis occafione immoderate vfum fe fere ad nouam pa dionem coegilfe céfcbat; fcmper inter cos recens erat Gheldrcnfium ducis wufTaîquç fola,quôdrex Galliæ ciuspatrociniumfuftineret,quemriandrifibi inimioiïimumlu-dicarent,eos ad arma concitate poterar.fed præcipue Burgundiç ducatus ab Ludouico vndecimo Caroli Burgundiæ ducis, qui Cæfaris partis maternus auus fuit,mortis oc-cafione occupatus, femper eorum qui fuccefTerant animos excruciauetat,ardentiflrirais aculeis noui Cæfaris animum pungebat. Ncque Mediolancnfis imperij caufla ftimuli feucontrouctfiatumfeminadeeffe poterant: cuius nomme cum hic rex poft Ludoumi ' duodecimi mortem diploma nee obtinuiffet nee petijfret,multçq; tum quod non effet validum,tum quod cauffa excidifret,cxceptiones contra lura ex diplomat« defundo rc gicoceffo maSanria prætexerentur,hoc ad bellum inter eos excitandu fans effe videba tunfed tarnen eos tunc aliquem motum cocitare nec tempora,nec occafioncs patieban tun nam prætcrquam quod Cæfari,vt Aquisgrani alioru imperatorum more cotonam tapeter,in Germania redire erat necetre,accedebar,quod cum vtetq; illoru pores effet, murue offenfionis difftcultas cos abello antequa ceterotum principu,amp;prçfertim u bel iv. in Italia effet gerendum pontificis mcnté cxploraram haberenr,infetendo retmeban pourificis veto mens eius timularionibus artlbusqt reconditaquauis porius quod id nur eiusanimo grauiter offenfo denegandioccafione nonhaberet,quamliberavolunrarc,

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Carolo contra regni neapolitani diplomatis leges, quibiis e vererum^diplomatu rorma

I ideiexpretfeinrerdicebatur,fmperij ad fe delaiiaccipiendipoteftarc cöC(mitfet,ncmi-l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iii erat nota,acne ip fl quide forte femper coftabat, Italia igitur has qb caunas pace true

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;batur,erfi fub huius ipvius anni fine ponfifexBetratia no apertis arrnis,fcd infidijs occu-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pare fir conatus. nam etfi opinio fucrit ilium ob Lrautentij neporis fui morrenijCUin iam

\ eius famiViæ viri porius quam dominatus decffent,arevraria cui femper anrea inhiaue-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ratoccupanda,animum auerfurum fuiffe nihilominus vel odio in ilium ducem cocepto

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veilufij gloriç aur æquandç,aut quantum poffet ad earn accedendi cupidirate uiciratus

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fratris acneporis morte nullamhuius ardoris partem depofuerat; ex quo facile d^re-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hendi poreft,facer dotum ambitionem nullum maius quam exfe ipfa fomerura haberei

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuinqi temporumrario,amp; eius ciuitatis quam Alfonfus mira diligentia muniriffima red.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diderat fitus, amp;nbsp;muniriones, vt de ea aperto marre expugnandacogiraretur ferrent,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum præfertim ill e pulcherrimorum tormentorum, amp;nbsp;pulueris ac globorum ingentem

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fere copiam haberet, amp;nbsp;fumptibus omnibus limitaris, nouis v e^tigalibus porrorilsquc

\ additis ,fuisque fruftibus omni rarione excitaris,ac multis inrebus induftriæ fic exer-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cendæintentuSjVt porius mercator quàmprincepsvideretur,maximamfvr opinio erat)

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pct bficolaum Eftenfem, ôc plerosquc alios fruftrarentaffet, amp;nbsp;Alfonfus lt;yibd il*

tur, dus verÓ frater Hippolytus card in al is ne parua cum gratia in Römana curia ver-faretur^ in Pannoniaagcrcc,alicuius rationisquce à nonnullis Ferrarienfibus exuli-buSjiSciHorum nomine ab Alcxâdro Fregofiö,Albintimilij cpifcopOjquituncBononiæ agebatjproponebaturj tentandæ opportunum repus eft vifum: nam cum Alexander ad pnncipatum in fua ciuitate quern cardinalis eius pater obtinuerat afpiraretjOâauiano Fregofio fufpeâus erat; amp;nbsp;qui in fuis vt in propria patriâredirctconatibus perficiendis parumfelix extitiflet,eorum quæ pro alijs in aliéna traâabat, fclicioré exitCi polliceba-tur.Epifcopus itaq; quafi armis Genua reditum qüærere vellet,lo aurcorn numûni mil-libus clam àpontifîce acccptis,partim in pontificiaditioncjpartim in Lunigianaduo pc ditum millia conferipfit: ad cuius rci farna cum fc Odauianus FregofiuS terra mariqua inftruxilfetjipfe quail cófilijs fuis detediSjGcnuefis reip. tunc turbandæ fpe eflet frunra tus,Federico Bozolenfi, cuius ope magna ex parte Concordia contra Ioann cm Franci feum Mirandulae comitem defendebatur,ipfum ijs copijs,donee mêftruum ftipendium cófedum effet ,vti polfefignificauinamp;fic Apennino fupcrato,in Corregij agrum lento grclfu Concordia verfus tendens defeendit; hliius verb conlilij caput erat Padum traij- . cere,ad quern finem quidam Alberti Carpcnfis,qui huius confpirationis confeius crar, miniftrijfrumenticoemundifpecie multas naUes quæ in Seciæ fluminis ore (fic eins re gionis incolæ locû ilium vbi Seciæ aquæ in Padû fluuntappellant)erant, conduxerant; quibus Pado traiedo, cpifeopus citilfimc Ferrariä venire in animo habebat; vbi quum ante paucos menfes fuiiret,quanda ciuitatis partem ad Padum politam,vbi fupra 40 murivlnæceciderantobferuaranqui locus apertus facilem admodû ingrefTum præfta-bat;amp; cum murus ille non mulro ante corruiflet ,ideo non tarn cito inftauratus fueran quia amp;nbsp;flurainis propinquitas,amp; quod nihil fufpicarerur, eius qui his rebus diligentifli me profpicere foiebat negligentiam fouerat; fed vbi in circumiedaregionc Albintitni-lium cum his copijs Apenninum fupcralfe eft auditum,Manruanus marchio non quide aliqua peculiari fufpicione,fed veteri alienos milites fluminum tranfitu prohibendi co-fuctudincdudus,omnesnaucsquæin Seciæ hoftio erant Mantuam contraxir, adeo vt Epifeopus cum nauibus codudis trafircnequiretmec tarn cito alias prçfertim vicinaru pontificij iuris ciuitatum præfedis huius cößlij minime confcijs,qui ne fi confeij quidc fuiffentjfefe huic negotioimmifeendimandatum habcbanr,inucnirct, dum ipfeamp; Alberti miniftri aliquam traijeiendi rationem qiiærunt, cum fuis militibus Corregij amp;nbsp;in circumiedis locis hærere cogererur,vbidum multis incautè locurus,confilioq; fuo etiâ nonnullis patefado,Mantuanus ea de re certior fadus,per miniftrum fuum rem Ferrari cnfium du ci, qui adeo ab hac fufpicionc erat alienus, vt difficulter crederet,fed taincn diruti muri inditio magls,quam vlla alia re motus,fefc militibus munire coepit:amp;quam-uis fecus fentirct,nihil de pontifice fufpicari limulans,infidijs quæ fibi ab epifeopo para bantur,ei indicatis,vicinis præfedis,vt fi opus foret, fibi auxiliu ferrent raandarct,euin fupplex rogauinquod pontifex benignis epiftolis promptèprçftititgt;fcd tarnen fimulalia occulta mandata cis dedit. Apparatuum qui Ferrariç fichant fama,Padi traijeiendidif-ficultati addita,omnem epifeopo fpem ademin quocirca copijs prope Concordiamdu dis,dum cum ijs qui in ea erant,quibus iam fufpedus erat,de Mirandula oppugnanda agit,vt hominibus fe non Ferrariæ,fed Concordiæ occupandæ cauffain ea loca venilTc perfuaderetjCopijs repente node quadam Concordiæ mœnibus admotis,oppugnatio nétentariiuflit:fed ea irrita fuitddcirco copiæex eius voluntatcfuntdilïolutæ,amp;in mul tis atq; in ipfo Alfonfo talem de fc opinione reliquit,vt illu nifi ei Padi traijeiendi facul tas fuilTet adépta,Fcrraria,vbi nullû prçfidium erat nullaûe fufpiciojduxgraui morbo af fedus,amp; populus tali in eum animo, vt pauciflimi in pene repentino tumultu arma ca-pturi,vel fe periculo oppofituri viderentur,diruti muri ope potiturum fuilTe crederent.

1520. Sequitur annus MD x x. quo quumeafdem ob caufas quibus fuperiore anno pax in Italia conferuata fuerat,tunc ctiam perfeuerarct,dodrinæ nuncdcmfi cotra Rom.ccclcfiç autoritäre excitatç veheméter augeri cceperûûquç res in Saxonia Germaniç prouincia, exMartini Luteri Auguftiniana fodalirate profeffi concionibus maximaex parte veteris Bohemorum fcdæ,quæ Conftantienfi cócilio damnata,amp;IoâneHusfio ac Hieronymo Pragenfi duobus huius fedæ prçcipuis autoribus eiusdem autoritäre cóbuftis,diu intra

ÎBohertiæ fines inclufafuerat, excitatoris origineinhabuit. Vt autem hæc in Germania dcnuo excitarentur, occafîonem dederat pontificatus autoritas,quâ Leo nimis licen-tcrvtebatur; quiinijsquasindulgentias vocanr,qii3eàponnfîcibus in facerdotijs amp;nbsp;a-lijsfavris rebus concedifolent,Laurentij Puccij C^atuor faiidorum cardinalis confili-Umfcquutusjnullotemporumamp;locorumhabito deleôtu,pcr vniuerfiim orbem ant* pliffiraapriuilegia,quibus non modo viuis delidorum veniâ confcqucndi,fedamp; défini âorum animas eius ignis in quo deliâa expiari dicuntur j pœnis eximendi facultaterri pôllicebatur,promulgarat: quæ quia pccuniæ tantum à mortalibus extorquenda? gratia concedinotum erat,amp; àquçftoribus huic negotio prçfedis impudenter adminiftrabaa tur,magnamplcrisq; in locis indignationem,oifenfioncmq; concitarant; amp;nbsp;præfertim inGermania,vbiàmultiscxciusminiftrishuiufmodimortuos pœnis liberandi faculty paruo pretio vendi, vel in cauponum tabernis aie« fubijci cernebantuf : quam ifi* dignationemauxit5quôdpontifexquiobnaturæfuæ facilitatem,multisin rebus pariiâ cummaieftatepontificiomuncrefungebatur,multarum Germaniæ partium ex huiuf’ modi venia exadionium emolumcntü Magdalenæ forori fu« dono dederat; quar cutn Aremboldû epifeopum eius muneris quod perfummâauaritiam amp;nbsp;extorfioné exerce batjdignum miniftrum huicexaction! præfeciirct,amp; per totam Germania cam pccuniâ quæextorqueretur,nô ad pontificé facrumûeærarium,vndc fortafic vt aliqua eius pars in bonos vfus conuerteretur fieri potuilTetjdeferrijfcd ad mulieris cupiditatem explen dâdcftinatâeflefamaloqucrctur, non modo earn exadionem amp;nbsp;miniftrosad eâ dele gatoSjVerumetiam eius qui tam incôfultè ea concedebatnomen autoritatemq; deteftâ dam reddiderat : quaoccafîone arrepra LutheruSjhæc contemnere, amp;nbsp;in his pontificis autoritärem aceufare: cum^ueinhaccaufla populorum auribus grata,magnus audi-torutn numerus accurreret, pontificis autoritatem Indies magis apertè conuellere cœ* pit. Exhis initijs vel honeftis, velfaltem ob iuftam illorumoccafionem,aliqua ex parte ferendis,ambitione,popular! aura, amp;nbsp;Saxoniæ duels fauore incitatus, non modo in pontificum poteftatem, amp;nbsp;Roman« eeelefiæ autoritatem immoderatus fuit, fed etiam Bohemorum fedam incurrens , temporis progrcffii, imagines ex templis auferre, facraloca bonis fpoliare, religionemfodaliratesque profefns viris, amp;nbsp;v!rginibtis,ma-tiimoniapermittercjhancque fententiam non folûm autoritäre amp;nbsp;argüment!s,fed 5c fuoipfiusexemplocorroborarc:pontificis poteftatem extra Romanum epifcopatunl non extendi,amp; cuiuis epifeopo idem in fuo epifeopatu iüs quod pontifex Roma habc-retclTe docere,omnia cociliorum décréta,omniàillorum qui ccclefiæ doôtorcs apcllâ rurferipta, omnes Romanos canoncs amp;nbsp;pontificum fandiones, folùm veteris fœderis volumen,Euangelij libros, Apoftolorû acta,amp; quicquid noui Teftaraéti nomine cópre henditur,amp; Diui pauli epiftolas amplcxus;fed ijs omnibus nouos amp;nbsp;fufpedos fenfus,in terpretationesq; inauditas affingens,côtemnere cœpit:nec fe tarnen huius ipfiuSq; feda torû infantia hifee limitib. côtinuit,fed vniuerfa ferè Germania eosfequenteqüotidiö vlterius progrediétes amp;nbsp;errores erroribus addentes,ad Rom.eccleliæ facrameta vulnc-i rand3,ieiunia,pœnitent!â,confe!fioncmq; contemnenda penetrarunt:quinetiam ex his nonnullijfed iam aliqua ex parte ab eius autoritäre reccdcntes,ec) procurreruht,ÿt pefti fcraacnefandain Euchariftiaexcogitarent:quæquum ex conciliorumamp;facrorum do dorum autoritäre reieda manarent,cuiuis nouo cômento prçpofteræquc interpretatw oni aditum feccrunt : amp;nbsp;quiahuiufmodi dodrinam quahomines multis prarceptis à c5 cilijs,pontificum côftitutionibus,Rom.canonû autoritäre, amp;dodorum fanis interpret! tionibus ad côuiunem faluté introdudis,libcrati,ad liberù,amp; ex arbitrio ipfbrû pendes vitç genus rediici videntur,côtinét,in multa etiam extraGermaniam loca furtt propaga-ta. Pontifex initio hanc peftiferâ dodrinâ extinguerc nitebatur,fed medicamentis amp;nbsp;râ tionib. ad tantù morbû fanandis idoneisnon vtebatur : nam Martinû quidé Lutherunl Româ venire iuffit, côcionandi munere ei intcrdixit,amp; deinde ob eius cótumacü ditis cû denuntiationib.eft perfcquutus;fed tamé à multis perniciofi exêpli rebus quæ à Lu'“ thero iure iinprobatæ omnib.erant moleftiirimç,nequaquâ abftinuinquo fadû eft vtfa-cra armaquibus illû perfequebatur. Martini apud populos autoritäre nô diminuerint, fedauxerintpotius,quafi ea magis ob vitç innocêtiam,amp;dodrinç fanitatem,quàm alîM

ex caufla ei infligerentunpontifcx multos religiofos homines qui cótra ilium eöciona-rêturin Germania mißt;multas quoq; epiftolas ad principes amp;nbsp;antiftites fcripfit: fedcü neq; id, neq; alia multa ad eum rcprimédum,ob populorû erga ilium propéfionem,amp; Saxoniæ ducis gratia quidquam proficerent,hæc caufa in Romana curia indies grauior videri,amp; ne exeapontificis potcntiçjRom.curiæ emolumcntis,amp; rcligionis concordia grauiffimùaliquoddctrimentum importaretur,fufpicioaugeri cœpit: hanc ob cauflam Romaseo anno crebro fenatus habebatur,multacardinaliû acThcologorûad id dele-ólorii in pontificis cubiculo,vt huic malo continenter glifcenti medicamenta inuenirc-tur,colloquia fiebat:amp; quamuis no decflent qui ea quæ ad earn vfq; diem aduerfus UIû fada fuerant,quia in feipfis quç damnari poterantno correxerant,ei exiftimationebe-neuolentiamq; populorû auxilîcjin memoria rcuocarêt,amp;minore malo earn rem,qu« forte fe ipfa efTct dilToIuturadiflimulari potuifTe, quàm ignem flatu accêdere,atq; auge re diccrcnr, nihilominus vt homines natura advehementia medicamenta adhibenda magis funtproni,nô modo illûamp;rcliquos cius fedatores,quos vulgo Luthéranos apcl lant,acrius eft pcrfcquutus, vcrùm etiam grâuiflimû edidum minasq; in Saxoniæ duce decretum,quo irritatus,illius cauflæ vehcmcntius fauit: quæ res aliquot annorû curricu lo itacreuit,vt pcriculum fucrit,nc totius chriftianus orbis hoc côtagio inficereturmeq» res vlla ita eius curfum retardauit,quàm quod huius dodrinæ fcdacores nô minus pria cipum poteftati,quàm Rom. pontificum autoritati vidcrentur infefli ; quæ res in caufla fuitjVt multiprincipes,proprij cômodicauirahancdodrinamvigilanteramp; feuere à rc-gnorû fuorum finibus arcere fint conati : amp;nbsp;contra nihil iRorû errorum pertinaciâ quat aliquadoobnimiâipfîus capitum infoicntiâ, amp;nbsp;fententiarum varietatem, atq; etiam inter ipfos repugnandam fefe propemodû confuderunt,amp; euerterunt;amp; nihil tam diu fu-ftinuifle cenfctur,quàm licentiofaviuendi ratio,quam fibi populi ex ea fumpferunt, amp;nbsp;principû auaritia,nc têplorum bonis quæ occuparunt,fpolientur. Nihil hoc anno memoria dignum accidit,nifî quod cum loânespaulus amp;nbsp;Gentilis ex eadem Ballionû fami lia Peruliç eflentdoânespaulusjfiuc controuerfia inter eos exorta,fiue quod maiori im péri) parte amp;nbsp;autoritäre minime contentus,totû fibi imperium arrogare vellet, Gentilô Perufia expulitîquod cû potifici molcftû effet, diem ci quo fe Romç fifteretindiciiuflÎR qui fibi metuens Malateftâfilium adfc purgandû,amp; vt fe in omnibus pariturû polliccrc tur mifit: fed pontifice vt ipfemet venirec vrgence,vbi multos dies anceps fuiflet, tandé partira veteri clientela qua femper eius familiç iundus fuerat, fretus,partira à Camillo Vrfino genero fuo alijsq; amicis,qui autoritäre fua amp;nbsp;validis apud pontifice inftrumen-tis vfi,vel expreffam ab illo,etfi non feripto, fide impetrarunt, vel faltem pontifex fum-mo aftu huiusmodi verbis eft vfus,taliaq; indicia dédit, vt ij qui fe eius menrem elicerc polfe cenfebâtjCura tuto venire pofte rati adld fint hortati:perfuafus eo fe conferrefta-tuit:fed vbi Rom. peruenit,pontifiçem,vt alias quoqj fæpe folebat, animi recreandi fpc cie,ante paucos dies fe in Angelicà arcé contulifte reperit: quo cum infequenti die ma ne loânespaulus,vt fe corâ illo fifteret,iuifier, antequamad eius confpedû peruenirer, ab arcis prçfcdo in carceré eft coiedus ; deinde per indices ad id delegatos,feuere quç ftio habita eftet,multa grauiflimadelidâ,cùm adtyrannidis côferuationc,tum ad nefan das voluptatesjaliaq; cius priuata coramoda fpedantia eft faftus;quorû caufta vbi fupra duos menfes in carcere fuiflet, ex iuris præfcripto capitc pœnas dédit : quod pontifex quiainVrbinati bellomultis inditijsloannépaulum àfealienatû effe,cum Francifeoma ria côfiliahabuifle,nec fe quouis cafu firraâ in eo,nec dû is eo in ftatu effet in Perufinis rebus fpem collocate pofte animaduertit,feciflc credebatur; amp;nbsp;vt Perufinorum ftatû ex fententiafua côponcret,quia loannispauli fili j, vbi de eius captiuitate certiores funt fadi,aufugerant,Syluium Cortonenfem cardinale veterem fuum familiare amp;nbsp;alumnum ci legationi præfecit;amp; Gentilé,cui bonaquç Ioannis pauli fuerant dédit, in eam ciuita té reftituinac valde imbecilli fundaméto nixus,autoritäre potentiamq; in eum cóuertit. Hoc ipfo quoq; anno pontifex occafioné ab Albintimilij epifcopo amifsä cafui potius vel imprudctiæ,quàm alij rei tribuens,in nouis infidijs cótra Ferrarienfiu ducé tentâdis perfeuerauit,idq; perVbertû Gambara pontiffcium protonorariû,cum RodolfelloGer manoprincipis fatellitü,qui amp;nbsp;ipfi Germani erat duce,qui fe ei arcis Theobaldianæpor

la ad cius arbitriû traditurû promifcrauquo cû milites qui Bononiâamp;Mutina mîtterctuf Pado nô alibi quàm ad ligneù ponté qui ante illam portacft traicdo p'^erucnirc pofser^ Guido Râgohio Sc Mutin« pr«fedo,vt copijs alio pretcxtu colledis illâ porta repente occuparétiamp;tâdiu donee auxilia Murina amp;Bononia,vndccôftitutû érat vtpopuluspe nè vniuerfus inoueretur,adcßet ,tucrétur mandatû fuit:fed iâ die quo id fieret cóftituta Rodolfcllû cui pontifîcis iuflu ab Vberto Gambara circiter duo aureorû numûm millia datafuerât,omnia iâ ab initio cûAlfonfo comunicafic cognitfi eft:Alfonfu.s cnim vbi fa fis pontifîcis mente, ciuséjJ confilia cxploratahabuit,cum rem vltcrius progredi noller, vtRodolfellidoluç diuulgaretur cftecit.Eodem etiâ annoCçfar mari ex Hifpania in Fia driâeftprofc(âus,amp;exitincrc,nô vtpaterfcceratcoaftus,fed (ponte Angliâ vt regem ilium qui cum coeordia firmata eft,alloqueretur, artigit. Éx Flandria deinde iri Germa nia profeâus menfe O dobri Aquisgrani,antiquaCaroli Magni fede ac fepulcro nobili vrbe,raaxiroo concurfu prima coronamjCam videlicet ipfam ( vtfama eft) quæ Carolo magno impofita fuit,ex veteri more Germaniæ principû autoritatc impofitam accepit; hanc verô eius felicitate motus recenter in Hifpania excitati turbafunt: illorû enim re-gnorû populis eius ad Imperium promotio,quia illû maximo omnium incômodo amp;nbsp;de trimentOjVarijs de cauffis maxima téporis partem extra Hilpaniam adurum animaduer tcbant,moleftilïîmafucrat; fedmulto magiseosmoucrâtodiumingens irt illorû ex quo rum cófilio pendebat auaritia,amp; pr«fertim in Ceurem qui feinfatiabilé oftendens,omnibus rationibus maxima pecuniæ vim cocgerat: idem quod Genres amp;rcliqui Flandri^ magiftratus Hifpanis attribui cófuetos exteris pretio vendcntes,amp; omnes immunitates priuilegiajlitcras,amp; ceteraquæ in aula petebantur venalia habebant, fecerannadeo vc omnibus populis inFlandrorü nomen GÓcitatis,in Cçfaris difee flu Valli ad ulitani tumul tücxcitarint,amp;illo vixdu ex Hilpaniaprofeóto,omnes nó(vtaiebant) contra rege, fed cótra peruerfos miniftros concit3ti,amp; cófilijs fimul cómunicatis ,rcgijs miniftris nó am plius parentes maxim« populorû partis conuentû habuerânt: ficqjrcip. forma côftituta cam fandæ Giuntæ nomine ( fie populorum cômunem conuentû apcllabant)admini-ftrabâucôtraquos cum regij prçfcdi amp;nbsp;miniftri arma ca;piflent,amp;res ad apertû bellum dcuenilfetjcó vsq; eranr progrcflî,vt Cæfar exiguam autoritaté obtineret, quæ res in Ita Ha amp;nbsp;extra,illorû qui tantam potentiâ minui cupiebant fpem augebat. Eius tamtn contra Mauros claflîs Gerbas Infulâ occuparatiamp; in Germania Franci regis exiftimatio ali-a qua ex parte fuerat reprefla : nam cum illCjVt difeordias in ea prouiheiâ aleret, Virtem-bergenfiû ducem àSueuico fœdere diffentientê adiuuaret, eius fœderis populi eû print cipatu fiio potenter expulerant: eamq; prouinciâ Cæfari Franci clientes deprimendi eu pido,fcfe ad earn cótra queuis qui ei moleftiam afferret tuenda obligantes,vendidcrût: quâobrem dux ille Galli auxiliorû fpe fruftratus, fortunis omnibus euerfus,ad Cæfaris tlemcntiâ confugere,atq; ab illo leges impofitas accipere côpulfus: nec tarnen ideo in principatû fuum reftitutus fuit.In eiufdem anni fine circiter triaHifpânoru peditû millia quimultos menfes in Sicilia fucrant,cum ad Cæfaris mandatû in Hifpaniaredire nolléc ducum autoritäre negleôta,Rhegiû in Calabria traieceruntjamp; maxima paflîm damna irt ferentcs,pontificiû imperium verfus progrefli,grauem pontifici,in cuius animo Vrbina' tiûrcrum memoria erat fixa,metû ineuflerunt; ne vel ab alijs principibus incirati, vel Francifeomariç duci,Ioânispaulli Balionis filijs, amp;nbsp;alijs fuis inimiciscóiunóli, incédiü aliquod excitatentjeum præfcrtim Neapolitani proregis amp;nbsp;ipfius códitiones, qui parte illorû fe códuduros,amp; reliquis aliquam pecunia dono daturos pollicebantur, racufa-» rent: quibus rebus illi audaciores faóti,Truentü amné verfus, nó per angufta Capitina-târegioné,fed lato Apuliæ itincre cótendebant ; amp;nbsp;alijs afliduè peditibus ac nonnullis cquitibus accedcntibus,fempcr formidabiliores euadcbannfed tarnen hic motus homi numopinioncfacilius amp;nbsp;citius finemhabuit: nam cum Truentumvt Picenum quo pontifex multos milites mifcrat,ingrcderentur traicciflent,amp;ad Ripamtranfonam me-taticirenr,eiusoppugnationemagna vi tentara, multisexipfiscæfis rctrocedere func coadi:quapropteraudaciaexiftimationeq; ipforüm vaIdeimminuta,àCçfa ris miniftris códitiones, cis quas reiccerant longe

libro Leonispontificis incertus erga Ç^illi^, quot;VelMj^ania regem animus: beiltsm a Çaüisgeßnm,iäemt^ regnun^priori regt ab ijfdem reßhuttsm: , cccultittn inter Leonern tSf* Qatoltsm QutmUm Qafirem contra Çallia regem foedits: Çaüoruminitaltamad ^edtolanenßsimperij defenßonem Scutoduce adisentffs : Qaßtris Ctquot; pontißcis in Inßbria beünm: eiußdem heüi tarn à Qaßaria-^ nisquama Çallis Latttrechio dttce pro^eßus : Mediolanum à Qeßriants amp;* Francißo Sfortia, ^aUispulßs, occupatum : Tarmenß bellum, amp;* qua ratio-ne l^arma ’ï^lacentiain ‘Pontißcatuspoteßatemperuenertnt: Leonispontißcis obttus: K^driani creatio :ad ^icocCampugna: (s^multaaliabellain Urif bria^ JLetruria,^' Qifilpina Çalliageßacont^nentuf.

o c icuî motu qui magis ob reccntem Hifpanorum qui in Vroini imperium irrupcrantmemoriâ,quàm quod probabiles timoris cauïTç appa-rerentjtimebaturannivigefimiprimifupramillefimum Sc quingcntc-firoum initio fedato,non multos menfes poft Italiæ res ambitionc duos potentiffimos rcgcs,mutua amulatione,odio,amp;fufpicionibus tumi-dosjad potcntiâ fuam omnéjodiumq; in Italiujquæ cum circitcr annos tres in pace quâuis dubia amp;nbsp;fufpicionibus plena vixiflet,cœlum,propriû fatumjamp; fonu nam,vel quietis fuæ inuidos,vcl ne fidiuturniori pace frueretur,in priftinâ fuam félicita tatem rediret metuentes,haberc videbatur,cxcrcendumincitante,longc diuturniorib. grauioribusjamp; magis quàm fuperiora periculofis bellis turbari cœperunr. Nouis moti-bus initium dederunt ijjqui cum magis quàm ccteri paci ftuderc debebât, fæpius quàm quiuis alius earn turbant,amp;omni induftria autoritateq; fuaadhibita,ignemjquem fi alia ratione non polfentjproprio fanguine exringuere conari deberent,accendunt!nani etfi inter Cæfarem amp;nbsp;Francum odia indies glifcerent,nô tarnen adeo graues ad prçfens bel lum cauftas habebantjneq; ita alter alteripotentia in Italia aliaûe oportunitate fuperior cratjVtabsq; aliquorum Italorû principum focietate fe inuieem poirentoflfendeieccum cnim Galliæ rex Venetos ad Mediolanidefenfionem focios haberet, neqj Heluctij am plius ad bella proprijs aufpicijs gerenda elfent propcnfi,fcd folùm aliorù ftipeudia mi-litum more merere parati,nullum Caefaris neq; ex regno neapolitanojncq; ex Germania motum metuendi caufTam habebatj neq; viciflim Cæfariin regno neapolitatio, nifi pontificc quem vterq; varijs promiflis amp;artibus fîbi côciliare nitebatur, ad eam expedi ; tioncm focium haberet,nocere facile poteranadeo vtopinio fuerit, fi pontifex médius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

inter vtrunq; in odijs pontificia autoritäre,amp; fide quam ei moderatio conciliaret ,miti* gandisjamp;inquictorum cófiliorum origine reprimendajVigilans amp;nbsp;folicitüs fuilfetjpacé nbsp;nbsp;nbsp;,

potuifle cóferuari. Neq; vlla caulTa quod illu ad bellü exoptandü excitanduue cogcre cernebatur, nam amp;nbsp;antea infeliciter arma tentauerât; amp;nbsp;cum vteruis horura principum tam potens effet vt is qui viâor exifteret,nullum impedimentum frænumùe quo minus Italiam vniuerfamimperio fuo fubijeerethabiturus pcrfpicuèanimaducrterctur,vtrius libet illorum vióloria æquèerateiformidanda : amplifnmo facræfedisimperio tran-quillilfimè amp;nbsp;maxima obedientia potiebatur ; Romaque amp;nbsp;aula vniuerfainfummo flore amp;nbsp;felicitate erat collocata; plcnam in Florentino imperio, quod tunc potens, opulentiflimumqUe erat autoritärem habebat : ipfc autem hatura otio amp;nbsp;voluptati-bus deditus,runc verb etiam ob nimiam licentiam potentiamque fupra modum à nego tijs alienus,muficis,iQcis ac hiftrionibus totu diem audiedis immerfus, amp;pr£ter decorö volupta-

Voluptatîb.deditus,à bellis penitùs alienus cfTc debere videbarurhüc accedcbatquod cumin eius animo tanta magnihccntiaamp;fplendorinclTetjVt vélinquouis qui longiflî-mafuccefTione à potentiflimis regibus oriundus eflet, fummaadmiratione digna fuif-fet: neque in fumptibus muneribusûe dandis modum deleélumûe feriiaret,non modo breuiffimo temporis fpacio Gazam ab Iulio cumulatam, incredibili profufione ex-^ hauferat , verùm etiam cum ex ijs quæin curia expediuntur^multisque nouis amp;nbsp;ad pe-cuniara emungendam excogitatismuneribus, ingentem auri cOpiam cumulaffet,ade6 profufè fumptus fecerat, vt fubinde nouas rationes quibus immanes illos fumptus,in quibus non modo perfeuerabat, verùm etiam eos augeba^fuftinerepoflctjéxcogitare cogcrctur.Aliquem ex fuis euehendi ftimulos non habebat:amp; quàmuis Parmæ ac P!a-centiæ recuperandæ amp;nbsp;Ferrariæ occupandç libidine premeretutjhæ tamé minime ido-ncæ cauflæ,quæ ilium ad totius orbis terrarüm trariquillum ftatum vertendumjfed po-tius ad cundandum oportunitatemque amp;ocAfionem opperiendam moueré debe-tent, videbantur. Sed quod vulgo dici folet, nimidfelicitate homines, maioremho-ftem non habere, veriHîmum eft : ea enim illos effrenatos fuiq; præfidentes, ad malum audaces, proprij commodi nouis rebusturbandi cupidos facit. Leo igitur in huius-mödiftatucó(Htutus,fiuequöd Parmæ amp;Placentiæ quas tant! cum gloria ecclefiæim-pèrio adiecerat Iulius, iadura fibi raaximo dedecori effe duccret,fiue Ferrariç occupâ-dælibidine vidus ; fine quôd fi antequam aliquidmagni gclfilTctmorereturjpontifica-tüs fui memoriam fibi infame relinquere videretunfiue (vt ipfe aiebaQne hi duo reges atnbojà foederis fui fpe exclufi,eamq; ob caufTam ad fe mutuo Içdendosnon fatis apti^ tandem ad aliquod inter fe fœdus quod ad pontificium imperium, amp;nbsp;totam rcliquam Italiaih deprimendam fpedaret ineundum deuenirent metuens ; fine (vt ego poftca ex Mediceo cardinale omnium eius occultorum confiliorûcôfcio audiui ) quôd fe Gallis Genua amp;nbsp;Mediolano pulfis, facilè Cæfarê regno neapolitarto eiedurumificq; cam fibî Italiæ liberatæ gloriam, ad quam antea aperte defundus pontifex afpirauerat,vindica-turum fperaret : quod cum proprijs viribus præftare non poffet, fe Galliæ regis animo, aliquo prius homine illi grato in cardinaliû collegiû cooptatô atq; ad alia ei prompte conçedendafe facile oftendcns,mltigato,ab CO contra Cçfaré,quafi is idem Cæfaricô-tingerequod fibi accidiffet, folatîj loco effet aecepturus, auxiliaimpetraturû exiftima-bat.Quæcunq» verotandé ilium cauffa mouerit,fiue vna, fine plurésjfiucojnnesfirhulj omnes cogitationes fuas ad bellum amp;nbsp;ad fœdus, cum horfi priricipum altero, cui con-iundus arma in Italia contra alteruin inoueret ineundum couertit : àd quod vt paratiof effet, nec interea ab vllo opprimi pôfietjdum cum vtroq5 id negotiurn,fed cum Franco preffius tradaret, Antonium Puccium Piftorienfem epifcôpum,qui pôftin pontificünl collegium eft cooptatus,in Heluetiam ad Icgionem Heluetiorüm confcribendam,amp; iii pontificium imperium ducendam mifinquos cum ab illis ciuitatibus ob fœdûs poft Vr bini bellum cum eis renouatum facilè impetraffet,per Infubriam itineris faciendi facul täte accepta,in pontificium imperium duxit;amp; côplures menfes in Aemilia,Flaminiaq5 amp;Piceno aluit,cumq; omnibus,nullo in Italia motu apparcte, ad qüein fincm tantüiii fumptuminutiliterfaceret,dubium eflet,ipfe illos àfe,cum fciretfacrofandæ pôteftatis perduelles quotidie res nouas moliri,vttutus viucre poffet accerfitos aiebatrquæ Cauf-facum minime verifimilis videretur,variæcogitationes hominibus in rtienté veniebant: alij illiim ob Galliæ regis metum;alij aliqüo Fcrrariæ occiipândæ confilioîalij verô Cç-faris regrio neapolitarto fpoliandi ftudio,fefe armis munijffe cenfebanr.Sed inter ilium amp;regé de eo regrio commurtibus aufpicijs âdoriendo occulté agebatur; ea lege vt Ca-ieta,amp; quicquid inter Garilianum fluuium amp;nbsp;pontificij imperij fines pofitum eft, potifi-eâtui âdijceretunreliquum regni fecundo natu Galliæ regis filio cederet; qui quôd im-pubes effet, tandiu donee ad pubertatem perueniffet, vnàcum regno,pontificij legati qui bJeapoli fedem haberet, tutelæ effet fubiedus. Continebat præterea id fœdus, vc rex cüm contra pontificij imperij fubiedos amp;nbsp;beneficiarios iuuarct,quod caput no mo dó adéorum quæ pontificatus poflîdebat firmamentum,fed amp;nbsp;ad Fcrrariæ adipilcendæ çupiditatera, qua pontifex ardcbac, fpedabat ; quo tempore admodum ad hæe eonfiliir

opportune Galliæ rex Hifpaniæ tumultuum occafîone inuitatus, amp;nbsp;(vt poftea conque-rensaiebac)pontificis hortatu , excrcitum Afparoto Lautrcchij fratre duce in Nauaf-ram j vtilludregnumprioriregireftitueret, mifît» eodem^ue tempore RobertuS Mar-cianus amp;nbsp;Ghcldrenfîumduxin Flandriac fines armainfeftainferre cœpcrunnHifpaniüê diflidia Afparoto facilem ad Nauarræ regnum omni aiixilio deftitutum, Sc in quo non-dum prions regis memoria erat cxtinóta, recuperandum viam fcccrunt; qui prSterea Porapelunæ arce tormentis expugnata, Caraloniæ regni Hnes ingfeiTus ,Fonterabiani occupauit j amp;nbsp;Logronium vfq; cxcurritzquo fadum eft, vt(quemadmodum fæpe in rebus humanis accidit)Cæfari id quod homines illi maxime obfuturum credebant, pro-fucrit; quoniam Hifpaniæ res ad cam vfq; diem varie agitatsc,in maximam perturbâtio-nem erantredadæ : ab vnaenim parte populäres amp;plebei fimul coniundi erannab al-tera multi principes , qui rcrum fuarum cauïTa populärem licentiam metuebant, quæ ad apertam rcbcllioncm perduda, alicuius autoritate præditi c^itis habendi cupida, Calabriae ducem ex Sciatiuæ arce extraxerat ; qui tarnen contra Cæfarem arma fumere rccufansjè carcerc difeedere noluit,pro Cæfare armafumpferant.Sed Galliæregis in i-pforummet fines irruptio, ita populorum qui abfq; vllamoleftia Nauarræ regni quara-uis illud defundi régis decrcto ipforum regni membrum clfet fadum,iadurl tuleraor, animos commouit,vt cura hac de caufla,tuni aliquo Cæfarei exercitus felici fucceffu o-mnia Hifpaniæ régna rautuis inter feodijs facile depofîtis,ad fui regis obedientiamre-dierint. Huic Galliæ régis ob tara facilem regni Nauarræ vidoriam fclicitati, maior (fi occafîone vti nouiffeOfuccefrus acceffit : nam Heluetij apud quos crant ipfius amp;nbsp;Cæfa-rislegati, quifinguliillos fibi coniungercnitebanrur,Cæfaris amicitia, contramulto-rum opinionem,amp; contra fpem ei fadam reieda,Galliæ regis fœdus funt amplexhquo fe illi quantafeunque amp;nbsp;ad quameunque vellet expeditioncm copias cius ftipendijs, amp;nbsp;prætereanemini contraillura concefluroî, promiferunt. Reliqua crat fœderis Romæ inter ipfum amp;nbsp;pontificcm,fandio ; quæ cum ab ipfo pcteretur,dubitatione illi à multis inieda,anceps elfe cœpit : pontificis fimulationis amp;nbsp;odij quod femper poftquâ pontifi-catum eratadcptuSjin ipfum oftenderat habita ratione,fraudem aliquam eïTemetuen-dam; neq; cnimvcrifimilc efic, pontificc vt regnum neapolitanum in ipfius filiorumùc poteftatem veniret cupere ; quod cum eo regno amp;nbsp;Infubria potiretur, nimis ipfius po-tentiam effetformidaturus : tantam profedô tam repente natam beneuolentiam dolo non carere; rebus fuis diligenter à fraudibus cauereune cum fe regnum neapolitanum adepturum crederet,Infubriæ imperium amitterenfi enim exercitum Neapolim mitte-retjin pontificis qui fex Heluetiorum millia haberet poteftate fore,cum Cæfarianis cô-fpiratione fada cum extinguere ; amp;nbsp;fie Mediolanum propugnatoribus nudare; nec roi-rum videri dcbcre,fi pontifex, qui vtci illud imperium viribus eriperetur, tentaucrat, cius alia ratione adipifeendi fpc fruftratus,dolis id perficere nitcrctur. Hæ rationes regem ita commouerunt, vt cura de fœderis fandione dubitaret, amp;nbsp;fortaffe aliunderc-îponfum aliquod expedaret, pontificé amp;nbsp;legatos fuos ancipites dimittens,nihil Roma feriberet : fed pontifex, fiue quod re vera confuetis artibus vtens,animü ab rege alicnü gcrcrer,fiue vbi omne refpondendi tempus elapfum vidit,id quod res erat,fufoicatus;amp; ne rex confilia fua Cæfari aperiret, fieq; inter eos foedus cótra fe hac de cauffa oriretur veritus ; atq; etiam Parmæ amp;nbsp;Placentiæ imperio fuo itcrum fiibijciendac, amp;nbsp;rci alicuius memorabilis gerendç cupiditateincenfusiamp;prçtereaLautrechijjamp;Tarbcnfis epifeopî eins miniftri, qui nulla pontificia ediófa mandataùe in Infubria admittenres, fuperbif-fimis infolentiflîmisque verbis ca contemncbant,infolentia com motus, fœdus contra Galliæregem cumCæfare, qui Nauarrico bello irritatus,à multis Mediolanenfibus cxulibusincitatus , amp;ànonnullisexfuoSenatuCeuris,quifemper ne à Galliæregis amicitiadifcederetfuafcrat, autoritatis dcprimendæcupidis incitatus, idcmcogita-uerat, inireftatuit: ad quod Cæfarcm Heluetiorum cum Galliæ rege fœderis, pontificis amp;nbsp;fuaautoritatc,antequara rex id muneribus ac beneficijs corroboraret,facile infir-mandifpes impuliflc creditur. Pontificis quoq; animum in maiorem fpem traxit,quàd Cæfar cum Martinura Lutherum adfe fub publica fide vocacum , in Vorpaaticnfibus

Comîtijs audiuiflet, eiusquc res àmultis theologisjqui eam doôtrinnm erroribiis fca-tere, amp;nbsp;chriftianæ religioni pcrnitiofam cfTe retulcrant, difcuti iuffifTetjVC ponfifici rem grâtam faceret ,illum Cæfarea autoritaté profcripferât; quæ res ira Martinüm tcrruiffe didtür J VttlififandiXifti cardinalispontifidj legati COntumeliofa ac rainarum plenä verba eum ifritafTentjOpinio fuerit ilium aliqua dignirace vel honefta viuendi faeulta-‘ te oblata, ab erróribus fuis difccfliirum fuiffe. Sed quicquid in caufTa fuerit,foédus inter pontificem amp;Cæfarem , Ceuri,qiii ad id vfque tempus fumma apud eum aiitorira-tepolluerat, quique opportune ijfdcm ferèdiebus obijtinfcio, ad communém etiam Mediceæ familiæ ôc Florentinôrüm defenfionem idum eft; additumquc, vt bellum in Infubriaeotempore amp;ratiohe quä inter ipfos conueniret ,moüerent; ea^ue occu-pata,Parma amp;nbsp;Placentia pontifiçatuiàquo ijfdem iuribus quibus antca eas obtinue-ratpoffiderentiir, cederent i cum^uè Francifcus Sfortia, qui Tridenti cxulabat, ius in Mediolanenfe imperium ob diploma patri concefTuni Scfratris teflionèm haberet, fi id obtinuiflent, ei träderetur i ôi foéderad ilium in impcrio tueri ac conferuare tene-rentur ; nullo alio falein Infubria nifi Cerüino vciliceret: pontificinon modo in fubic-âos acbeneficiarios fuos agerepermittcretilr, verùm etiam Cæfarvbi Mediolanenfe bellum confecifTctjei contra ill os, amp;nbsp;ndmirtarim ad Ferrariam occupandam opem ferret: regnineapolitani tributum auôlum fuit : Medideo cardinal! quotannis decem au-reorurn numûm millia, ex Toletani archiepifeopatus, cuius archiepifeopus paulo ante mortuus eratjcenfu; amp;nbsp;Alexandre Medici Laürentij olim Vrbini ducis extra ma-* trimonium nato, in regno ncapolitano principatus, è quo tanturtdem percipcret,pro-tniffus: ad quarumrerum declararionem , quænamimperijiriMediolancnfcmduca-tuiniura hoc tempore C«farpræcenderet,breuitercxplicandum videtur. Cæfariani, Aurelianorum ducum vetera in eum principatumiura, quod Valentinæ füceelfionis paâum Cæfareaautoritäre confinnatum non fuilfet, nullius elfe pondéri? J üuncau-tem quôd diploma Luduico Sforti*, pro fe amp;nbsp;liberis ab auo fuo concelTum tot ekee-ptionibus adiedisiefciflùm, vcearefciflio meritôin filioriim præfertim detrimentura, quicüm id nunquam obtinuilfentjiurisfpem , fed non rem ipfam habebant, vim obti-nucrif, illuddiredô ad imperium fpedarc aiebant j ideoejue diploma Ludouico régi profe amp;nbsp;Claudia filia conceiTumjfi ea Carolo nuberct, amp;nbsp;eâlege,vt fi minus matrimo-nium,âbfque tâmen Caroli culpajpcrhcereturjid nullâin vim habéretjamp; Mediolanen-ie imperium iurè ad Carolum cui ei ratione Philippo pâtre prifente »ius traditum ius fiiiqtranfiret j validum elfe. Ex hoc autem fequi fecundum diploma eidem Ludouico régi pro fe amp;nbsp;pro eadem Claudia, amp;nbsp;pro Angolifmcnfium duce in Caroli pupilli amp;nbsp;fub Maximilian! tutelaconftitUti fraudem datum ^nullius eiTe pondcris: quocumhicrek nit!nonpolfct, multominus eumducatUm fib! nouisiuribus arrogatepoffe; quoda Cxfarcnunquam diploma vel obtinuilTeti vel petijffet; amp;ceflîonemàMaximilianô Sfortia, quum ei Mediolänenfem arcem tradidir faétam,qu!a beneficiarium imperium propria voluntatealienatum rtatim ad fupremum dominum redit, amp;nbsp;quia Maximilia-nus quamuis Cæfaris confenfu admifiiis^ cum antequam diploma vnquam accepif-i fet ineoftatuobijlTet jiuraquæadipfum non fpeólabant, in aliumtransferre minime poterat, eiprodeirenonpolfe. Fœdere igiturocculte interCæfarem amp;nbsp;pontificerri contra Galliæ regem ióto, commune vtrîufque confiliüm fuit, vt aritequam aperte at-' mamouerent, vel infidijs vel repentina irruptionevnöeodemque tempore exulum opera Genuam amp;nbsp;Mediolanum oppugnarent. Conftitutum itaque eft, vt Caefaris triremes, quxNeapoli erant, amp;pontificiæ, duobus Hifpänorum peditum millibusin-ftruôtæ,amp; Hieronymum Adurnium, cuius autoritäre amp;nbsp;clientelis litorum incolis Adur-nix fadionis , fimuleius opera concitat!s,tUmultum in eä ciuitate exoritururri fpera-» bant, fecurn habentes , repente fe in Genuenfi portu oftenderent. Ab alia parted Francifeo Sfortia, amp;nbsp;Hieronymo Morono, qu! cum multis potentioribus exulum Tridenti apud ilium erat, conftitutum fuerat, vt Parmæ, Placentiæ amp;nbsp;Cremonæ repentè in Gallos milites qui in ijs locis erant,amp; Mediolani quoque impreflio fierer, amp;nbsp;Manfrc-dus Palauicinus j atque Mattus Brintius faólionisin montanis illis locis princeps,Ger-i manos pedites per Comenfem lacum dueerent'^ eamquc vrbem in qua occultam con-*

fpiratîonem fc haberc aicbant, oppugnarcnt : quod fi hæc omnia vel aliqua faltem ex grauioribus fucccderent, Mediolancnfes exuleSjintcr quos magnus erat nobilium numerus,qui fe occulte Regium, vbi die conftituta amp;nbsp;Hieronymus Moronus erat futurus transferre debebant, tribus peditum millibus quanta fieri poffer celeritate côfcriptis, in Mcdiolanenfe imperium irrumperet:ad quem vfum pôtif’ex decem aureorû nuniûm millia Francifeo Guicciardino,quiiamàmultis annis Mutinæamp;Regijpræcrat, mi-fit, Morono ad pedites qui ad harum rerû fucceffum parati cffent,clàm conferibendos daret:quas rcs Guicciardinus, fed tarnen occulte,amp; ita vt Galliæ rex ex miniftrorum a-dionibus vel conqueri, vel minus bonam de pontifice opinionem concipere non pof-fet, promoucrct. Sednullaharumrerum felieem exitumeftfortita. Clafiîs feptemtri-rcmium,biremiutn quatuor amp;nbsp;aliquot onerariarum nauium Genuam miffa, quiaFre-gofiusdux illorum aduentu ante cognito ciuitatcm opportune munierat, fiufiraad portum acceflit: quarc cum nullum tumultum cxoriripercipcrcnr, in Orientale litusrc ceflerunt: amp;nbsp;in Infubria cum ca quæ parabantur amp;nbsp;Hicronymi Moroni Regium aduen-tus in multorum exulum ore effent, Fcdericus Bozolcnfis ea re cognita Mediolanum contendit : amp;nbsp;id Scuto qui Mcdiolani fratris paulo antè in Galliam profcâi locum ob-tinebat, fignifîcauit : is autem cqueftribus copijs ex varijs locis in quæ crantdiftributæ collcdis, amp;nbsp;Federico mille peditum ex fuis caftellisducendorum curacommiffa,fta-timcumquadringentis cataphraólis Parroam petijt : quoin itincreeaquæfibiab Federico narratafuerant, veraeffe fingulis horis certius comperit ; quoniam exulesid quod conftitutum fuerat', vt occulté conucnirent non feruantes, aperte in omnibus vi-cinis locis milites pctentes, amp;nbsp;fe abfq; morares nouas aggreffuros vbiq; manifeftain-diciacdentes,Regium crant profedi: quam rci gerend» rationem amp;nbsp;Hieronymus Mo-ronus,qui poftillos venit,fortaffc vt,quo rcs apenior fierce,co maius odium inter pon-tificem deregem exorirctur,eft fcquutut. Horum confiliorum Icuitas iam omnibus ma-nifefte conftabat, amp;nbsp;nihilominus Scutus vbi Parmam veniffer,fequcnti mane, qui die* Ioannis Baptiftæ natiuitati facercrat, fc vcl omnes vel partem exulum, fine ipuus aduentu cognito extra ciuitatem aufugcrent, fiuccum nulli peregrini milites adeffenr, fortaffe præfedus homo ab rebus bcllicis alienus territus illos ipfi captiuos dcdcret, fine in ciuicatis trepidatione aliquam ingrediendi occafionemfibidatam iri fpcraret, capiendi facultatem habiturum fpcrans,pro Regij portis fe oftendere ftatuir. Huius confilij aliquam partem fubolfccit præfedus,amp; quamuis cum Genuæ oppugnatio non dum effet nata,Scutum abfq; régis fui mandato belli ferè initium facienté, in pontificigt; imperij fines cum armis venturum,ncquaquam ei verifimilc viderctuisrame quales fæ-pe Gallorum impetus effe foieant perpendens, nc prorfus effet imparatus,fiatim Guido Rangonio qui in Mutinenfi agro erat,vt eadem noâe Regium veniret mandauit ; amp;nbsp;ex peditibus ab Morono conferiptis, qui magis vicinis in locis erant, eadem quoque node in vrbem venirent ; amp;nbsp;vt ciues quos à Gallis alienos effe nouerat, ad campanx fonitum portarum cuftodiam vnicuique curafua attributaadiret,iuflit : venitfequenti die mane Scutus cum quadringentis cataphradis,quos,fcd aliquot milliarium inter-uallo, Federicus Bozolcnfis cum mille peditibus fcquebatur ; cumque, vbi prope vrbem veniffet, Bonauallius vnumex fuis ducibus ad præfedum vt colloquij facultatem petcret, mififfet, vt Scutus ianiculum, quoineiusportæ, quæ Parmam ver-fus fpedat propugnaculum aditus patet, adiret, quo amp;nbsp;præfedus mutua fide tutus veniret conuencrunt. itaque Scutus progreffus, pedes cum multis nobilibus vi-ris ad earn portam venit:' è qua cum pfæfedus effet egreffuSjfimul loqui coeperunr; amp;fic alter in pontificij imperij ciuitatibus contra foederis capita, exules vt regis imperium turbarent conuenientes recipi amp;nbsp;foucri; alter quod ipfe armato excrcitu pontificij imperijfines repente effet ingreffus qucrcbatur: quoin colloquio dum funt, cum aliqui ex populo contra imperium portam vnam, vt currum farina onuftum intro-ducerentapcruiffent, Bonauallius qui c regionc illius port» erat, quia Scuti milites circa moenia difpofiti partem ambiebant, cum aliquot cataphradis vt ingredere-tur eft progreffus ; fedcum magno ftrepitu claufa porta rcpellcretur, rumor ad cuia locum vbi Scutus amp;præfedus colloquebanturpcrlatus,incauirafuit,vtciuesamp;non-nulli

nuiliexules qiiibus propugnaculi murus plcnuserat, fcloppis in eos qui prope Scutum erant difplofîs, Alexandrum Triultium giauiter vulnerarent,quo vulricre(hac pro-feâocalatniratequi eam Regium profeôhoneni dilTuafcratindignus) biduopoftin- gt;nbsp;tcrijt : rcliqui fuga faluti fuæ confulueruntjueque aliud quidquam Scutum feruauitjnifi illorura qui in cum iaculari volcbant,ne præfedum attingerentmetus; fed cum ille ter-tore plenus effet, amp;nbsp;fidem fibi fradâm quererétur, neque vel confiftendi vcl fugiendi confilium capere feirer, præfeôtus cius manu arrepta,eumq; vt ipfius fide fretus feque-returhortatus, nemineex fuis prætcr Mottamnobilcm Gallum ilium comraitantCjiri propugnaculum introdüXit: illud autem mirari licet,quôd omnes cataphradLvbi Scutum ingrefîiim effe audiüerunt, ilium captum elfe rumore inter illos diuulgàto, tanto cumtimoréfugæ fc dederunt, vt multi ex illis haftas paffimabiecerint, amp;pauciflimi Scutum cxpeclarint; quLpoftlongum colloquium, tumulturnq; à fuis örtum edoótus, àpræfeâo qui ob datam fidem ,amp; mandata à pontifice nCaliquod cohtra regem alie-nati ahiini fignum proderet eum rctinere noluit,dimifrus cfbncq; fi retinuiffer,vt multi cxillimaruntjMcdiolanenfis impcrij defeôbo effet fequuta : nam équités tametfi in fu-garn couicôti, nemine, quod Regij paucifîîmi équités erant,illos perfequente, cum in Hegienfium Hnibus Federicum Bozolenfem , qui cum mille peditibusprogredieba-tur obuium habuiflent, conftiterunt, amp;nbsp;in ordinem redierunt; Üc terror Parmæ ac IVf e-diolani quod primi nuntij Scutum captum, Sc équités fraétos retuliffent cœptus,vbi e-quites incolumes effe cognitum fuiffer, prxfertim cum nullus in vicinis locis exercitus^ nullæûcquæ motumaliquem excitare poffent vires exifterent, amp;nbsp;multi alij equitura præfedi fupcreircnt, defijffet. Scutus itaq; equitibus ac peditibus collcôiis Coriagum « Regienfis agri vicum adfextum à ciuitate lapidé fe rccepit: vnde poil paucos dies trans Lentiam fluuium in Parmenfera agrum eft reuerfus; amp;nbsp;Mottam Romam ad pontifieem vtfuæ Regium profcôtionis cauffas afferreriamp; regis perdu elles iuxta fœderis inter regé amp;nbsp;ipfuminiti çapitapontificio imperio pelli poflularet,mifit. lifdem verô diebus cafus quidam qui Mediolani accidit Gallorû animos quafi manifeftis de cœlo fignis futuras calamitatesportertdentibus, valde terruirmam eo die qui Apoftolorura principismor tis memoriæ facer eft, poft Solis öccafum fereno cœlo, inftar ignis per aercm defuper ante arcis portam,quo multa tormentario püluere referta dolia, ex arce vt in quafdatri alias arces mitterétur perlata fuerant,decidit : quocirca maximo repente incendio cum ingentifragörc óborto, marmoreaturris pulcherima,fuprà portæimpofita , in cuius fummo erat horologium, funditiis euerfa eftmec turris tantùm,fed amp;nbsp;arcis muri atque cubiculaturriconiundta, omnibus arcis ædificijsamp;totaciuitateeodem tempore,ob immenfiim tonitruum tanrami^; riiinarhtrcmcritibus corruerunt ; amp;faxa lapidesq; in-gentes ex minis hue atq; illuc per aer3,tremendum in modum irtcredibili impetu,nunc multos iäibus collidcntcs, nunc alios minis opprimcntes,quibusfaxis (mirum) tota arcis area obtéóla erat volitabant ; amp;nbsp;nonnulla irigentis magnitudihis faxa, vitra quin-gentos paflus peruolarunt : erat autem eadem ip fa hora qua mortales refrigerationem ex caiore aucupates,in ipfa area obambulabantjidcirco fupra centum amp;nbsp;quinquaginta millteSjCx ijs qui in arcis prælidio erantintcrierunt;amp; minoris arcis quæ Rocchetta di-citur,atq; eriam ipfius arcis maioris præfedus cum reliqüis itaobftupcfaóli, animoque amp;nbsp;confilio fpoliati funt,tantumqi muri fpacium dirutum, vt populo fi arma cœpiffet ad-modum facile fuerit ca noóle arcem occupare. At pontifex vbi de Scuti ad Regij portas; aduentum certior faólus eft,indc adiones fuas defendendi occafione fumpta,in cardi-oalium Senatu cade re grauiffime eft queftus, amp;nbsp;fœdus iam antca cum Cæfàre occulte iótum,amp; vtriufq; triremes ad Genuam oppugnandam miffas reticens,cx co quod Scutus Regium occuparc voluiffet, inimicam Galliæ régis in fâcrofanélæ fedis imperium mentem pcrfpici oftendit ; idcoq; ad eius defen fionem,fe ad fœdus cum Cæfare,cuiuS nullum vnqua nifi chriftiano principe, cum in alijs omnibus eius aólionibus,tum qUôd nouiffimèreligionispatrociniumtantoardore Vormatiæ fufcepiffet, dignum fàcinus effet vifum,îneundum cogi. Sic fœdus illud quod iam anteacontraôlum eraf,tunc pri-mùm cum loannc Emanuelle Cæfaris oratore contrahi fimulantes, ftatim Profpcrum Columharri cüi vceius expeditionis adminiftratio comraitterctür conftitutum erat,Ro-■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

498 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

mamvtcum illoquaratione amp;quibus viribus arma poftquam infidiæ non proceffif-fcnt,aperte effent mouenda deliberarent aduocarunt.Nam neq; Comi res felicius ftlc-cefferantiquum cnim Manfredus Palauicinus,amp; Mattus Brintius cum oftingentis partim Italis partim Gcrmanis peditib.noôlu ad Comimœniaacccfliffent, Antoniû Rufcâ eius vrbis ciucm tantum mûri fpacium prope domum in qua habitabat vt ciuitatcm in qua quia pauci Galli erant fe nullum qui relîfteret inuenturos putabat ingredi poffenc diruturum fperantcs, amp;nbsp;diu fruftra expcdaffent,ciuitatis præfedus Gaibs omnibus amp;nbsp;nonnullis Comenfibus quos maxime Hdos exiftimabat colleftis, longe tarnen minori quàm oppugnantes effent numero,illos repente aggrcffus,tam facile eos fudit,vt multi militum Germanorûm ducem ab illo vcl pecunia vel promiffis corruptum fuiffc cre-didcrint.Tres naues in lacu fubmerferunt ; feptem verô atqi ex hoftibus complûtes,inter quos Manfredus amp;nbsp;Mattus qui montes verfus fugiebant cœperunt : Germanis verb omnibus dimiffs,reliqui Mediolanum funt perduâi,vbi Manfredus amp;.Mattus,Bar-tholomeum Ferrerium Mcdioianenfèm,haud paruæ autoritatis hominem Moroni có-filiorum confcium cffeprius faff, publice in quatuor partes funt deffcäi ; amp;nbsp;Bartholomeus vna cum filio in carccrcm coniedus, quod fe Ab Morono occulcis nuntijs ad res nouas contra regem folicitatum fuiffe non aperuiffet, codcmfuppliciofuitaffedus. Quo tempore pontifex quantum Mantuæ imperium ad Infubriæbella cffctopportu-numanimaducrtcns,Fedcricum Mantuæ marchionemEccletiae copiarum imperato-rem appelîauinciq; ducentos grauis amp;nbsp;totidem leuis armaturç équités attribuit,qui an-tequam ab illo conduceretur le diiii Michaelis equeftri ordine in quena ab Galliæ rege cooptatus fuerat régi aureo torque remiffo abdicauit.Romæautem Profperi Coliimnç coniîlio 5 àpontifice amp;nbsp;Cæfarisoratore belli gerendi ratio amp;nbsp;modus conRitutus fuitjvt videlicet quaroprimùm fieri poffctexpontificij imperij finibus pontificis amp;nbsp;Florenti-norumcataphra»ff!S,quiMarchionis turmis adnumeratis in vniuerfum fexcenti erant fimul colleôfis,amp; Cefaris qui in regno neapolitano erant grauis armaturæ equitibus fere totidem ijs adiunâis, ac fex Italorumpeditum millibus côfciiptis,Mediolancnfiim-perio bellum inferretur, amp;nbsp;duo Hifpanorum peditum millia qui cum Adurnio in Liguria erant, adexercitum qui inter Mutinenfem amp;nbsp;Regienfcm agtum conuenturus crat venirent, duo item millia ex regno neapolitano adduceret Pilcarius marchio : amp;nbsp;quatuor Germanorûm ac duo Rhetorum peditum millia communibus Cæiàris amp;nbsp;pontificis fumptibus conducerentur : his duo Heluetiorum millia qui Iponte ad pontificis fti-pendia remanferant(rel!qi» enimram diuturni ocij pertæfitum quiameffs tempusin-ftabat, anrequam ^Scutus Regium vcnircr,pontifice poftquam centum amp;nbsp;quinquaginu aureorum numum milliain eisalendisinutiliterinfumpfcrat,fruftra cos rctinereco-nante,ad domos fuas redierant)adiungcrentur.Dccretum præterca fuit vt pontificis amp;nbsp;Cæfaris autoritatc coniunôta , cum Heluetiorum ciuitatibus ageretur, vtfexpeditum millia(tot cnim ex pontificis cum cis fœdcrc debcbaht)pontifici datent,amp; Galliæ régi, quod pontifex fuum cum illis fœdus, Gallico fœdcrc antiquius clîc diccret denegarét: his veto impetratis in Mediolanenfemagrum Comum verfus irruptioncmfaccrcnnob exulum cnim ex honeftiffunis Familijs multitudincm, amp;nbsp;quia beneuokntia qua po-puli Ludouiciregis nomen profequi folebant, in haud mediocre odium eratconuerfa, facile dcfeâior.em exorituram fperabant : nam cum equitibus qui femper ad eins imperij euftodiâerant, regis qui partim necefft3tecoaôfus,partim voluntatenimijsfum-ptibusoncratus fuerat, culpafatisfaótumnon fuiffer,magnalicentiavfi crantmeqae-gij præfcdi, regis negligentia audaciores faôfi, ius quemadmodum defunâi regis qui erga Mediolancnfes optime atfcâus, femper eius commodorum pcculiarem rationcm habuerattemporibus adminiftrari lolcbat, adminiftrabant. lllud præterca graue illis crat, quod Galliæ more Gallos miniftros atq;»milites hofpitioaccipcre cogebantuK quod etfi nullum cisfumptum afferrer,ramcn cum perpetuum effet, maxime incommo dum moleftumq; duccbant : amp;nbsp;quamuis hoc idem onus defunifti regis qui Parifiorulït ciuitatis exemplo adduâo, nunqnam Mcdiolancnles eo liberate voluetat, tempore fuftinuiffcnt,nihilominus alijs malis coniundum,grauiusvidebatut: his accedebatpo-pulorum terumnouatum cupida natura;amp; mortalium fc àptæfeatibus malis hberand»

tam artens ftudium,Vt quid in poftcrum fit futurum non cogitent.Belli à CefirC amp;nbsp;port tifice tantis apparatibus decrcti fama ad Galliæ rcgis aures perlata,eum de Infubria no minoribus copijs tucnda cogitate compulit : in quo prima deliberatio fuitvtLautre-chius qui propriorum negociorum caufla ad aulam fe contulerat, ftatim Mediolanum rediret gt;nbsp;qui etfi régis amp;nbsp;illorum qui adminiftrationi præcrant varietatem amp;nbsp;negligen-tiam metuenSjOifi prius ipfi trcccnta aureorum numum milliajquç fibi ad imperium il-ludtuendumfatis foreputabat,numerarentur,difcedere recularetrnihilominus maxi-mis régis amp;nbsp;matris eius precibus viótus,amp;fideab illis amp;nbsp;à miniftris pecuniarum adminiftrationi pracpofitis ipfum non ante Mediolanum peruenturum,quam petita pecunia iftuc cfletallatafibi data fruftratus, fumma celeritate redijt; amp;ijs quæ ad defcnfionem erant, cuius gratia vnacum regeneceflariacomparandis diligcntcm operam nauabat, cgerat, vt regijs cataphraóris qui tunc in Infubria crant,fexcentorum grauis armaturæ equitum amp;nbsp;fex peditum millia ab Veneris qui eapromptè offerebanr,amp; iam equitatum in Veroncnfem amp;nbsp;Brixicnfem agrum mittebant, adilingerentur;decern item Hcluetio-rum millia,quæ noui foederis vi minime defutura fperabant confcriberentur, amp;nbsp;fex vo-luntariorummilitum millia ex Gallia in Italiam mittercntur, quibus omnibus aliquis Italorum peditum numerus adderctursquibus viribus fe vcl non magno periculo proé'-lij fortunam experiri polfe,', vel fi minus, fatis magnas ad id vires habcret faltem ciuita-tibus amp;nbsp;oppidis idoneis præfidijs munitis, defenfioni incumbendo hoftes quorum alter ob naturæ fuç infitam profufionem, amp;nbsp;ob fumptus in Vrbinati bello fados pecunijs erat exhauftus ; alteri fua régna non tantam copiam fubminiftrabant,vttam graue bellum diu fuftincre pofle crederetur fe farigaturum fpcrabat. Exiftimabant præterea Al-fonfumEftenfem , proprijimperij fipontifexvidoriapotircturtuendi fpeamifla,vel fua recuperate conaturum, vcl faltem armis arreptis pontifie! talem iniedurum lufpi* cionem,vt multos milites ad vicinorum locorum finiumq; fuorum cuftodiam rclinque re cogeretur. Hæc erant vtriufq» partis confilia amp;nbsp;apparatus, rege tarnen intcrea nullt labori fedfruftra,vt pontificis animum mitigaretparcente, nullamue induftriam omit-tente.Erat hoc tepore Profper Columna Bononiaf, vnde copijs quæ ex regno neapoli-tano erant venturæ,neq; Germanis peditibus expedatis, ceteris rnilitibus colledis, amp;nbsp;Mutina, Regio, Bononia, Rauenna amp;nbsp;Imola ob Ferrarienfium ducis metum præfidio munitis, adLentium fluuium quinq; à Parma milliaribus, Gallos ab Heluetijs pedita-tum non irapetraturos, illosq; cum hanc ob caufiam turn ob populoruiti in cos odium potius deInfubria deferenda, quam tucnda cogitaturos fpe plcnus exercitum duxit: iedresfecusfucceftit,namHeluetiæ ciuitates etfi Sedunenfis cardinalis, amp;pontificis Cæfarisq; oratores vehementiftirne id diffuadcre niterentur, regi quemadmodumpo-ftremo foedere tenebantur milites dare ftatucrunnquidum colligcrentur Georgius Su-prafaxus cum quatuor Valefiorum millibus Mediolanum vencrat : quare Lautrcchius Parmam tucri volcns. Scutum fratiem fuutn cum quadringentis cataphradis,amp; quinq; Italorum peditum millibus quorum dux crat Fedcricus Bozolenfis eó mifir. Audieba-tur quoq; Venctos copias fuas ad Ponteuicum vt cas ad Galliæ régis auxilium mitte-rent coirigere,amp; Ferrarienfium principem milites confcriberc: idcirco Profper maiori-bus viribus opus elfe animaduertens, feptem dies in illis caftris pcrmanfitjquo tempore quadringenti Hifpani cataphradi Antonio Leua duce ex regno ncapolitano profe-éti, amp;Mantuanus cum copiarumfuarum parte in caftra vencrunt: nec tarnen ob Man-tuani pontificiarum copiarum præfccri aduentum, Profperi Columnæ, cui expontificis amp;nbsp;Cxfaris voluntate non nomine, fedretotius cxcrcitus cura crat commifia,auto-ritasimrnutabatur ; imo fupremaomnibus pontificis copijs , amp;nbsp;nominatim Mantua-nomarchioni imperandi poteftas penes Francifeum Guicciardinum crat,qui totius ex* ercitus legati nomen habebar,fcd fupra communem legatorum morem fummam obti-nebatautoritärem. Profperdeindeexercitum ad Lazari fanum , quod milleab Parma paftus diftar, in Rcgicnfi via, co animo vt donee Pifearius qui cum trecentis cataphra-dis amp;duobus Hifpanorum pcditum.millibus ex regno expedabatur, amp;nbsp;Germani pedi tes aducnilfenr, vlterius no progrcderetur,duxit:quo tempore nulla alia molcftia Par-menfibus atfcrebatur,nifi aquas auertere conando molasq; frangédo molendidifficul-

JOO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

tatem eis affcrre. Hominum autem expedatio ad Germanorum aducntum erat con^ uerfa,ad quos itinere prohibcndos Veneti in Gaîlorum gratiam copiaruin fuarum partem in Veronenfem agrum mittebant: illi verb cum Oenipontem vehiflentjprimi men-fis ftipendium fibiTridentidari, amp;nbsp;aliquot équités adMotisbaldi^ per quem fc iter facere veileaiebantradices, quo tutiusprogredipolTcnt, obuiam mittipoftulabant: quamobrem Profper ducentos expeditos équités Mantuam milbrat,vt duobus in Man tuano agro peditum millibus imperatis cóiundi,amp; cum Mantuani, qui omnibus in rebus vt pontificis ac Cæfaris gratiam promereretur, fc non vt eorum milcSjfcd vlin propria caulTa ger ebat, tormentis illis obuiam procédèrent. Difficile erat eis Tridentiffi-pendia numerate: nam cUm pecunia omnis ctiam quam Cæfar debebat à pontifice ex-poneretur^ea per Venetorum fines nifi graui periculo ferri minime potcrat.Audito deinde Venetorum appàratu German! maiora auxilia fiagitarunt -, etiâm in ipfo montis tranfeendendi tempore amp;nbsp;itinere fententiam variantes:amp; quamuis Pifearius qui in Mu tinenfem agrUth pcruenerat, ad quern centum cataphradi amp;nbsp;trecenti Hifpani pedites ab exercitu miffi cranr,eam ob caufiam in Mantuanum agrum defiederet,tandem Ger-mani temporis quod ipfi præfcripferant expedandi impatientes, fe quinq; dies ante vc nire veile, fed equicatum adMontisbaldi radices vnum folummodo diem expedatu-rosjquifieo die non venirent,feretröcelïuros denuo fignificaruntdntra quod tempus cum Pilcarius niinime cö perucnire poflbt, necefie fuit vt ex caftris Guido Rangonius amp;nbsp;Ludouicus Gonzaga mittcrentur; qua: omnia præter ncceffitatcm fiebant: namvt fernper dixerat Profper, Veneti fex peditum millia,quot erant hi partim German! partim Rheti,quorum phalanx illorura equitatus impetum fufiinuiirer,neque 1 tali pedites fefe illis opponereeirentaufi,itincrc prohiberenon poterantiquam etiam obcaulfam, amp;quiaSenatuscuma belli intra proprios fines reuocandioccafionibus abhorrebat, magis fignis quam fadis Gallis fatisfacere voluerat : Venetorum copiaeeo die qui ilium quo German! erant tranfituri præceffit,Veronam verfus fe recepcrunt: quare German! abfq; irapedimento Valeg!um,amp;altero die in Mantuanum agrum venerunt. Sed vbi Pifearius in caftra peruenir, cxercitus qui tredecim dies ad Lazari fanum fucrat,fe-quent! die ad Martini eft metatusicuieodem diefe Germanide Rheti pedites adiunxe-runt.Cum itaq; omnes decretæ copise conueniirent,quid porro agendum cftetdelibc-rar! cœpitrpars autem,vt Parma:,quod ea prima finium ciuitas eftet,amp; quam atergo re-linquere ncq; excrcitui progredient! ob commcatus, amp;nbsp;pecuniarumaliarumq; return quæin caftra conueherenturincommoda,tutum;ncqueciuitatibus quæinter Parmant amp;nbsp;Bononiam relinquebantur vtile erat,cxpugnation! incumbcrctur,fuadcb3t : Pedites qui in eaciuitate erant maiori ex parte fcreraptirn collcdos,haud magnifaciendos ef-fe;amp; ex illis cum ob ftipendiorum difficultatem,tum quia Parmæ farinæpenurialabora batur, quotidie aliquem in caftra transfugcre : magnum elfe ciuitatis ambitum,popu-lum malè alfedum, qui etfi animo dciedus, vbi cxercitum circa mœniafentiret,auda-cior eftet futurus ; adeô vt cum ciuitas pluribus in locis oppugnaretur,Gallis foris op-pugnantium impetum fuftincrc,amp; fimul libi ab ijs hoftibus quos intra mœniahabercnc cauere difficile eftetfuturum : alij veto ciuitatem optime munitam efle; præfidij quantum fatis eftet habere ; pedites qui transfugiftent omnes inutiles ac viles efle ; vtiliores amp;nbsp;belli peritiores manfifle ; tot Gallos cataphrados omnes ad fortitcr propugnandura paratos adefle:ncq; enim alioqui Scutum, FedericuBozolenfem, totq; alios duces fefe inclufuros fuifte; quam ciuitatü expugnatio, ob militiærationem amp;nbsp;propugnandi artes breui temporis fpacio mutatas difficilis eflet reddita, omnes intelligere:amp; nifi primum quod aggredcrentur obtinerent, quo loco illius exercitus autoritas eflet futiirâ, diligenter animaduertendum efle ; tormenta circa Parmam duobus in diuerfislôcrs collo-cari debere omnibus conftare ; vbi autem in caftris tormentorum amp;nbsp;reliquorumappa-ratuum fatis ?ncq; ea nifi aliquot dieru fpacio aduehi pofleiquae mora cum iam nimium temporis contriuiflent, vt Lautrechioqui quotidie Cremonæ expedabatur, Venetorum côpiæ,amp; maior Heluetiorum quorum iam pars venerat numerus,amp; voluntarij milites qui ex Gallia expedabantur,qui omnes iam appropinquate audicbaiuur,coniun-gcrentutjoccafionem dareuquid futurum eftet fi exercitu circa Parmam occupato,ille in vi-

In vkinum aliqucm locum vcnirct?vnde fc ad prœlium cogi non pcrmittens, commea- , lum qui quotidie Regio afferebatur imp edirct, amp;nbsp;militibus qui commeatum fcrcntcs comitabantur, qui iam à militibus qui Parmæ erant aflîduas molcftias accipicbant,ne« gocium facefleret.Melius confilium efle,aliquot dicrum commeatu comparât© amp;nbsp;Par* marclida, rcpentè Placcntiam peterc, qua in vrbe circuitu longé raaiorc,pauci milites crant, neque munitiones neque tormenta eflencpopulus autem codem modo quo Parmenfis affedus; vcrùm quod non perinde afflidus,amp;tam pauci milites adeflent ad vlcilccndum aptior,quas ob caulTas fi co acccdcrcnt,quin ftatim cam caperent minimè dubitandum elTcaicbant: in hanefententiam Prolper admodum inclinabar,aflerebat-quefe locum per quem ingreflus prohiber! nulla rationepoflet, nofle: eratautem is ipfc locus, per quern olim contra, Vcnctos, qui earn poft Philippimarisc Vicecomitis obitum occuparant, Francifeus Sfortia tuncMcdiolancnfisexercitus præfcdus, vi-âor erat ingreflus : Placentiam maximam efle commcatus copiam; locum adco ad Mediolanum oppugnandum opportunum , vt Galli fere omnesfuas vires cum in locum cflenc neceflario conuerfurii amp;fic ciuitates Parmsc propinquas innullo pericu-lofore ; imo Profper fibi fi modo cum expeditis equitibus Padum traijeeret, celeri-terqueMediolanumpetcretjillamciuitatcm fuonomine audito tumultuaturam efle pollicebatur:amp; haeccadem fuerateiusiamantcquamBononiaproficifccretur fenten-tia i cuius caufla fibi ad nullius loci expugnationcm hærcndum ducens, magnam tor-mentorum aliorumq; apparatuii copiam recufaucrat. In hac fententiarum varietate ab ijs qui eius rei autontaté habebant, occulte admodum dccretum fuit, vtquaraprimuni tantam panis amp;nbsp;farinæ copiam, quanta ad exercitum faltem quatuor dies alendum fa-tis eflet comparaflent, quingenti cataphralt;fti,cxpcditorum cquitum pars,Hifpani pedi tes, mille amp;nbsp;quingenti Itali milites fumma cclcritatc Placentiam verfus contenderent: amp;hosreliquaecopiæ, quibus quumtormenta, commcatus totq; impedimenta fecum vehendaeflent, lentiusprocedendum erat, fcquerentur : cquidem credebaturciuita-tem illam,vbi primi co perueniflent, ecclefiæ nomen acclamaturaimquod fi non fucee dcret,faltem Ie ne praefidia ingrederentur prohibituros, adco vt fimulac reliquus exer-citus adueniflet,proculdubio vrbe eflent potituri.Sed accidit vt pridic quam exercitus caftra moturus eflet, aliquot Galli équités Pado traiedOjBufletum vfq; excurrerintgt;ex quo famafuitomnem Gallicum exercitum Padum traiecifle; quseres proptcrea quod confilium corum impediret,tandiu doncccius rei verkas,ad quamindagandamloan-ncsMedicespontificiorüleuis armaturæ equitum præfcduscûquadringentis equiti-bus milTus fuit,cognofcerctur,profe(ftio eft dilata:fed nihil magis hoe confilium turba-uit, quam Profperi amp;nbsp;Pifcarij ,ctiam ante id tempus inter fe diflidentium, aemulatio; Profperfe primum agmen ducere veile proponebat: Pifcarius contra,Hifpanos pedi-tes quibus ipfe omnibus præcrat,nifiipfo pia:fente,ad vllam expeditionem ire æquuni effenegabanquæ inter duces(vtfæpc accidit) principum rebus pcrniciofa æmulatio,iii caufla fuit, vt quamuis poft non multas horas illam Gallorum partem trans Padum re* dijfle ; amp;nbsp;Lautrechium caftra non mouere cognitum fucrit, non tarnen prius confilium fint fequuti; imo ob fententiarum varietate, amp;nbsp;Profperiinnatam tarditatem fiebat, vto-mnia lentiiis adminiftrarentunnifi cos pontificius legatus vehementibus verbis, quàra merito pontifici ea cumftatio eflet molcflajneq; earn tantamoram adearn vfq; diem pri-mùm Hifpanorum, deinde Gcrmanoi û expeciationis prætextu fuftenrata,vllo amplius coloreapud ilium tegipofle, demonftrando accendiflet : quibus verbis vix ab illo didis,tumultuaric potius quam maturo cófilio,vt Parmæ exercitus admoueretur, ijfdem illis qui priori die contrarium fuaferant, præfertim quia ob pecuniæ amp;nbsp;panis penuriam multi pcditcs aflîduè egrcdiebantur,viótoriam fperandam aflirmantibus,eftdecrctum; fed adhuc aliquot dies vtduo tormenta Bononia aduehcrentur, multai|; alia adoppu-gnationem necelfaria, quæ vtantè diótum eft,Profper antea recufauerat,com.pararen-tur expedare fuit ncccfle; quæ fiue negligentia fiuc confilij mutatio maximum expedi-tionldetrimentum attulit: intcreaenim Lautrechius plus temporis ad copias quas ex Gallia,amp;à Veneris atq; Heluctijs expedabatcolligendashabuit; vfq; adeofapientutn imperatorum eft, quàm fæpein bellis excafuura varietate confilia fint immutandaper*

JO2 _ H I S T O R I AE I T A L I C AE pendendo, apparatus ab initio quoad fieri poteft ad omnes cafus confiliai^; accomrao dare. Quo tempore cxercitu in ocio agente,nihil aliud præter leuifiîma certaminlcirca Partnam fiebant.Tandem verb decimatertia die ex quo in Martini caftris erant,exet citusnodu trans Parmamannem profcólus , inRornanavia, amp;nbsp;in eiusportæquaPla-centiam itur,qu3eàfandaCruce appellatur,fuburbijs quæScutus prioredie de illorum aduqntu aliquid fufpicatus incendi iuiTerat, eft metatus. Parma ciuitas ciufdem nominis flumine non tarnen tantis aquis,quin valde pluuijs temporibus exceptis, vado tran? firi non pofliit diuiditur ; cuius minor pars à tenuioribus habitata, amp;nbsp;quae totius ciuita-tis tertiam partem proportione efficit, ab incolis Codiponte (id eft pontis caput)apel-lara,Placentiam verfus fita eft.Hunc locum duces cùm vt facilius auxiiia ingredi prohi-berenntum verb quia mœnia ab ilia parte non fatis munita erant ; coq; modo pofita,vt hoftium latera petere non poftent,elegerunt. Pifcarius qui pridic cum aliquot ducibus , ad locum explorandum iuerat,eodem die mœnibus vcrberandis initium fieri pofte re-tulerat, fed quia vt propugnandi facultas ciuitati adimeretur, turrim portæ impofitam ex firmo folidoq; muro, prius verberare fuit neceffe,torus is dies in co eft confumptus, in quo amp;nbsp;tormentum ex co genere quod Colubrinas appellant, fatis magnum difru-ptum eft.Sequenti node tormentacontra mœnia ad finiftram ingredientibusporta: la-tus,funtcollocata; amp;nbsp;vtidem etiam ad dexteram ficret,amp;fic porta vtrinq; oppugnarc-tur conftitutum eratmameum non pluraquàm fexmaiora tormenta, duo ex ijs quas Colubrinas appellari diximusjmagna fatis adueda circnt,amp; idcirco tormenta in duob. difiundis locis collocari non poflent, ex eo qubd propugnatores fefe in longum fpa-cium ad defenfioncm difponere cogercntur,idem effedus proficifei videbatunid verb ideo fadura non eft,quia in ilia parte ad foifam quæ mœnia cingit,agger erat tanta alti-tud.ine, vtnifi prius complanareturvclaperiretur (quod tarn breui tempore baud fieri poterat) quo minus tormetorum globi mœnia attingere poflent,obftarenmurus qubd antiquus amp;nbsp;minime munitus efler,tormentorum idus non fuftiQebat:quæ cum iamduo fatis ampla foramina in muro feciftent,de oppugnatione eodem die aggredienda inter duces, quamuis dubitanter, agebatur: fed cUm Pifcarius, cui vna cum Hifpanis pediti-buspmnis oppugnationis cura erat commifla, quofdam pedites ad foramen, vt fi fieri poflet,qua ratione intus munitum effet vidèrent, mififlet, illi vbi dirutum murum coni’ feendifient, clara voce vt exercitus accederet amp;nbsp;ingrederetur clamare cœperunnqua-re Hifpaniatqneltali pedites pertumultum abfqueordinc ad mœnia curfu contendc-runtjqub cum veniftent, amp;nbsp;iam per muri ruinas vbi Hieronymus Guicciardinus pedi-tum dux fuit interfedus, ingredi inciperenr, duces ad eum rumorem accurrentes , Sc infirmam acinordinatain oppugnationem, imb potius tumultum nullum frudum patere pofte cogitantes, recéptuicani iuflerunt : qui cafus aut ardorem reftinxit, aut oppugnationis eo die ordine non aggrediendæ exeufationem attulit. Sequenti die muro qui inter ambas ruinas integer manferat, amp;nbsp;turris quæ ad portam eratinterioriia-teri concutjendo operam dederunt : fed cum inter milites fama diffipata effet, vrbcm, ob, magnas munititiones ab Gallis intus fadas fimplici oppugnatione expugnarc difficillimum fore, duces ex vnaquaque linguabinos pedites ad muri ruinam exploran dam miferunti qui uel nimio timoré occupati,vel exigua diligentia,vel fortaffe,vt non-nulli funt fufpicati, ab alijs corrupti, ex diruto muro ad folum vfq; fupra quinq; vlna-rum altitudinem fupereffe, altiftimam foftam in interiore parte,amp; eiufmodi alias muni-tiones retulerunt, vt duces cam alia ratione expugnari pofte diffifî, cuniculos ad difie-di mûri latera agcndos,amp; coniundum murum fcalpris malleisq;,vt ijs minis foffa quæ ab interiori parte fada dicebatur replcrctur, amp;nbsp;ingreffus facilior redderetur, aperien-dum e.fte decreuerint : vt ijs perfedis,amp; duobus præterea tormentis quæ Mantua aduc-hebancur, ijs quæ in caftris étant additis, murus vbi ad portæ dexteram reda lineain longum fpaciumprotenfus, tandem fefe infledens,angulüefficit,quateretur:pcrquent angulum,muro deicdo,qui pro muro ftabât à latere percutipoterannfîcin ca parte vbi murus deiedus jfuerat,fofla duci cœptus eft, amp;nbsp;item poft paucos dies alia, vtraurus cu-niculis fubuerteretur: fed opus propterea qubd quum aliud fuiftet Profperi confiliumj nondum omnes apparatus ad huiufmodi tes neceffarij in caftris effent gt;' tum verb quia ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;info-

in fodîcndo propter foli duriciem ac foliditatem, vehementerlaborabatur i lente pro-cedebat: cuioperidumeo confiliooperadatur, vtnonantequam illaeflent abfolü-la oppugnationem aggrederentur , Lautrcchius qui ob militum qui ad cxcrcitum veniebanttarditatem tamdiu hæferat, cum iam maximampartem collegilTetjquin-quemilliaria vltcrius fed tarnen fccundum flumen eft progrefTus : habebat autem fe-cum quingentos cataphrados, circiter feptem Heluetiörum millia,quatuor alia pedi-tum millia qui eodem die Sanualerij regulo duce ex Gallia aduenerant, amp;nbsp;fub Theo-doriTriultij Venetarum copiarum præfedi)amp; Andreae Gritti corûdcmlegaticura,qua dringentos grauis armaturac équités, amp;nbsp;quatuor peditum millia; hunc verb excrcituni fequebantur Vrbinatium dux, Sc Marcus Antonius Columna, hie vt regius fine impc-rio miles,alter communes exulum fpes fecurusî praeter has copias fex Heluetiörum mil lia,ab illorum ciuitatibus concefta,quç in innere erant,expedabantunfed hi more fuo lente amp;nbsp;multis cum difficultatibus progrediebantur: quas copias vbi coniunxiflet Läu* trechius, vtParmae fuccurreret prœlij fortunam experiri minime rccufaflenideo illotu aduentum vrgens, eosq; expedans in itinerc nufquam àpadorccedens cundabatiir: fed nc interca frater cu hoftibus pacifeeretur metucns,tarditatem fuam ex co quod ma-iorem Heluetiörum qui iam propè aderant numei u expedaret, amp;nbsp;quod ij quos fecum habebatfe ad Padum traijeiendum difficiles redderent, pernuntios apud cuitt excufa-uerat; fc tarnen in locum Parmæ propinquum venturumj ciquepluribus tormentorum tonitruis fignum daturum;amp; fequenti die ad hoftium caftra vt eos oppugnarct, propius accefluru: amp;nbsp;aliquot équités ad leuiora prœlia vt amp;nbsp;ipfc interca exeundi,amp; feipfi coiun gendi facilitate haberet, præmifTurum : adhocenim ilium Scutus quod non plusquam duos vel tres dies in ea ciuitatis parte, amp;nbsp;deinde trans fluuiumduos item dies fetueri poffer,vrgebat : propterea quôd vrbs ampla amp;nbsp;parura munita eftenipfe vero non fupra duo peditum millia,quia plurimidifceiTerant haberet; neque équités,cum non plures qu;lm trccenti eflent, qui omnium laboru onus fuftinerent,fi pluribus ex panibus op-pugnarentur poffent confiftere. Eo poftmodum die quo fc hoftibus appropinquatu-rum promiferat,Gibellum caftellum minus viginri milliaribus Par mæ propinquum vc nit ) quo ex loco quadringentos équités, qui adhoftium caftra vfq; excurrerunt, mifit: quorum cuniculus cum iam ad mœnia vfque perdudus , amp;nbsp;deinde ad earn partem adl quainignisapponidebebatinflexus eftet,Guido Rangonius cumitalis peditibus qui-bus omnibus præerat,tormcnta ad alteram mœnium partem collocauit: fed Galli ftre-pitu qui in ijs mouendis ficbat audito, duabus horis ante Codiponte deferta, ordinatè amp;nbsp;abfq; tumultu vna cum fuis tormentis trans amnem fc recepcrant. Qua re ab obfidé-tibus mane fub aurora cognita,pars fcalis,pars per muri ruinas funtingrelft;amp; àParme-fibus fub pontiheium imperiumredeundi cupidiflimis fumma lætitia,mox ,quia domus illorum non fecus ac hoftium direptæ fuerunt, in amarilfimum fletum conuerfa, funC excepti. Nec dubium fuiqquin fl ante aliquot dies eo in loco tormeta fuiflent colloca* la, Galli codem modo Codipontem deferturifuerint. Deindeportis quæ terra eranÉ obftruâæaperiendisac frangendis opefam dedcrurttjper quas tormentis ad fluminis ripam traâis, murus quo altera ripa eft niunita, verberari eftcoeptus j fed cum ca effet dieihora,vtin proximum diem vfquenihil magni gcri poffe animaducrteretur.Eodeni veto die Lautrechius, ad Tarum fluuium feptem à Parma milliaribus caftra promouir, ex quo aliqui ilium vt proelio dimicarct,ali) vt Cum fratre qui fi fe diutius tueri non pof-fet,no(ftu Parma cum omnibus fuis copijs egreflus abipfocolligerctur , conftituereti vel vt fi cum hoftibus pacifei vellet, cum omnibus militibus incolumis amp;nbsp;ab Omni obli* gatione liberexire permitteretur, eo venifle conijeiebant s amp;iam ante aliquot dies Fe-dericus Bozolenfisjqui dum aggercs circumfpicerét fclopi glande in humero læfus fue ratjCumPifcario ea de re agere cœperat i fed nondum colloquium eo vfq) erat progref* fuin,vt Scuti certa voluntas conijci poflet.Res autem,ex ijs quae póft cognitafunt,fic habet: Lautrechium nifi Heluetij venirent, pugnare noluiffetnam ctfi equitum numero amp;nbsp;virtutc nonnihilo fupcrior,amp;tormentorum copia inftruÓtior effet,ab hoftilis exerci* tiis peditatu fuperabatur, in quo numero ad rei veritatem exaóto erant nouem partim Gennanorum, partim Hifpanorum, duo Heluetiörum amp;nbsp;fupra q. Italoru peditum mil-

504' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE - I T A L I C AE

lia.Sed hic mihi quifq; fecum reputet, quam cx leuibus fæpc momentis^maximae res in bellis pendeànt; nam eaipfa node,quæ cum diem quo exercitus Codipontem eft in-greftiis fecuta eft,nuntij Mutina amp;nbsp;Bononia funtallati, Alfonfum Eftenfcm, cum centum grauis , ducentis leuis armaturæ equitibus,amp; duobus peditum millibus,ex quibus mille partim Corfi partim Italiab Lautrechio ad eum mi Hi fuerant, Sc duodecim tor-raentisFcrrariaegreflum,repenteFinalis Sc Sanfelicis caftellacxpugriafle} amp;nevlte-rius progrederctur metuendum. quae res etfi multo antè,cum quantum äd id ab Gallis vrgerctur notum elTet, huius motus fufpicio fuerit, ncc tarnen Mutina tali præfidio munira fuiffet, quod in huiulmodi cafu ad cius ciuitatis fecuritatem fatis elTet; quia Pro-fper femper Contrariam opinionem pertinaciterdefendens, fine quod duels fibiami-ciflimi, cum quo etiam pontificis iuflii fe ad aliquam pacis rationcm inucniendam in-terpofuerat, verbis fidem haberetj fine quod non libentcr exercitum eo tempore quo hoftium aduentus metuebatur, cum præfcrtim ipfe ea eflet natura,vt res fuas tuto expedite vellet ) ideoq; femper maiores quam opus foret vires exoptaret, minui patere-tur, fine quod fi forte clam aliud fpedarct, hæc occafio illi non difpliccret, milites ab exercitu Mütinam mittinunquam volucrat, ducum animos valdc perturbauit : itaque eanoiftc qua eius rei nuntium acceperunt, ducibus ftatim conuocatis,vc Guido Rango nius cum ducentis expeditis equitibus amp;o0tingentis peditibus, qui feptingentis pedi-tibus qui prius aderant, adiunóti,idoncum contra Alfonfi vires prxlidium videbantur, Mutinam illico peteret, decretum fuit:co autem conftituto, cum ad lucem vfq; plurcs horæintercflent, amp;paulo ante Lautrcchiumfuperiorc node ad Tarumcaftra localfc fed vera falfis permifeendo, nuntiatum elTet; rclatum enim fuerar,eodc die Hcluetios fecum eo coniunxilTc ; neque quos fecum habebat velmiiltis ab illo precibus coados baud vlterius quam ad Tarum fe venturos promififle, notum elTct, quod duces aliam ob caulTam Conuenerant; ncq; quum nondum luceret alijs negotijs feorfim operadan-di occafionem neceffitatemûe habercnt,vtinter illos fere temporis fallend! gratia,non deliberandi, quo in ftatures,fi Lautrechius propius accedcret,eflent futuræ,fermoha-beri cœperir, occafionem præbuinquo in fermone Profperi,Pifcarij amp;nbsp;Vitellij verbaia hanc fententiam inclinare videbantur. Videlicet Parmam,nifi ab altera quoql ciuitatis parte mœnia concuterétur, difficulter capi poire:propterea quod muro in ea parte qux præcedentidie verberari erat cœpta diruto,non paruus à fluminis alueo in ripam afeen fus reftarennec earn fine graui periculo tentari pofle: quoniam tormenta amp;nbsp;fclopi in tri bus eius fluminis pontibus atq; in circumiedis aedifieijs collocata oppugnantes à latere læderent: Lautrechij propinquitatem fi aliquo propinquoin loco Padumverfus me-tarctur,ctiamfi animo à fortunapericlitanda elTet alienus,ne citra graue periculum op-pugnatio fieri polTet,effeduram:ad hæc cogitâdum clTe,multos milites eius partis quæ capta eratprædaonuftos difcelfifie; reliquos raptis rebus conferuandis, quafti pugnæ intentiores forejnec fine multis difficultatibus atq; inçommodis, vel etiam fine periculo ibi fuperfederi pofte; proptcreaquod non modo ob prædatorum, verùm etiam pe-cuniarumamp; commeatus qui fingulis diebus longiftimocircuitu circa Parmæ mœnia adferebatur fecuritatem,quotidie maxima præfidia emittere eflet necefle;quibus emif-fis, accidere poflet,vt exercitui Codem tempore amp;nbsp;cum Gallico exercitu qui foris effet, Sc cum ijs qui in vrbe erant, efletpugnandum.Prætcrea fi Ferrarienfis copiæ auge-rentur, maioribus viribus exercitum ob Mutinæ amp;Regij fecuritatem minuendum ne-celTario fore;cundem etiam ducem cum ijs cop'ijs quas haberet, excurfionibus ipfis co meatum impedirc pofle ; id verb fifaccret,inde difeedere cogerentur; quandoquidem rebus ita in anguftum redadis, fortafte non abfq; periculo fieret.Hi fermones animos Äd caftra inde mouenda propenfos declarabant ; nec tarnen ita afferebantur,vt aliquis cam elfe fententiam fuam intelligi vellet.Tandê vcro,vbi aliquandiu in huiufmodi fermone fuiftent, Pifearius fe iam aliorum mentem animaduertifte ratus dixit. Video in nobis omnibus eandem efle fententiam, fed finguli fuitantiim rationcm habentes,ta-cent, atque ahum qui fe fuæ autorcm faciat, expedant;me verô,ca res non terretjquo minus libéré proferam quod fentio; Equidem nos hie cum periculo,amp; fine frudus ipe verfari, ideoq; noftro minore malo hinc cedendum elTe aio.Subiecit Profpcr,marchio

LIBER D E C I M V S Q_y A R T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;505.

id dixitj quodnifi ille occupaffet ego eram cli(Surusjamp; Vitellius idem conHrmauit;Scd ' Antonius Leua vtdiutius illic non manerent probans , num Lautfechium adoriri melius effet,cófiderandum effe proponebat-.ad hocautem refpondebatur, hoftes nifi dif-ficillime ad pugnam cogi no pofTenbi verb moramtrahere,eadem impedimenta obfta-rc quç circa Parmam habebant,amp;maiora erant futura;amp; fieri etiàm facilè poffe,vt duo Heluetiorum millia quæ adorât,fequi nollent : nam præterquam quod iam ante multos dies à magiftratibus fuis vtà pontincis ftipendijs difeederent mandata acceperantjillos cum exercitu in quo tor ex eadé genre pedites militabantptignaturos minime verfimi-le videriineq; etiam negari poffe, quin ob prions diei prædâ peditatü incompofitû mö-ueredifficilius effenquare hoc confilio negleôto, omniû dücù fententijs inde abeundû effe decerni videbatur: fed Profper Pifearius multa feorfim loquutijdeniq; legaaim quam pontificis mente fi inde difeederent fore credefet intetrogarût ; amp;nbsp;legatus ad Pi-fearium côuerfus,quid ? non igitur hodie quemadmOdû heri vel’peri aiebas Parmâ ca-pere poffumus? Pifearius Hifpanicis verbis,neq; hôdienéq; cras,neq; perendie inquifi Tune legatus,dubiû no effequin is difeeffus pontifici maxima moleftiâ effet allatürüs'i vtquç omné ei vidoriæ fpem adimcret,huius aûtdeliberationis ftatû in veritatè aut fal fitatefundamentorû quç ipfi ieciffent,fitum effe'îfi enim mora cû periculo amp;nbsp;fihe fpc effet,nô effe dubiû,quin imprudétiç fit,inde nô difeedere-.fin fefe res fecus haberet,maxi mumin difeeffu erroré fore;quapropter cXercitus ftatû amp;nbsp;rei magnitudiné vtrûmaîus fit periculû an fpes ponderantes,maturè difcuterent,rcfpôdit.Ad quç verba cù Profper amp;nbsp;MarchiOjOmnes belli rationes vt vafa colligerét, monere refpôdiffent, neq; legatus fc tantæ autoritatis ducibus opponere auderet,vteodédic caftramôuefentuf,ôc ftatim tormenra à mœnibus remouerentur côftitutû fuit-.quod vbi in exercitu eft diuulgatû,vt nimis timidù confilium ab omnib. ijs qui confilio nô interfuérant vitûperatû fuit : quâ-obremlegatus amp;Moronus fimulcôiundi Profperûab hac fenténtiareuocare funtco-natùqui fe ab ea iterû in côcilio proponenda minime alienù oftendens,îniô verbis ma-gna,amp; eo maiore quo fapientiores funt qui ea dicût lâüde dîgnîs vfus,fe éo ingenio prç ditum effe dixit; vr quotiefeunq; meliores rationes oftenderentur,féhtentiâ mutare no puderet: fimulq; eofdê qui in côfilio fuerant iterû conuocàri iuflît,fed Pifearius torme-tis retrahédis occupâtus,amp; à priore fententià mutâdà alicnus,vehire noluit,ficq; re po-tius inincertû côftituta,quâ ccrtadeliberatîohe faôtâ,idquodanteadecretamp; fueratfunt fequuti.Itaq; codé die qui fuit 12 poftqüàm co veherant,in Lazari caftra non fine maxi-mæ ia caftris mouendis perturbationis periculo redierunt: Germani etenim pédites,irt ftipendijs taminiqua vt concedinô poffentjpoftulantes, exercitumfequi recufabât;amp; veteribus ducib.qui repugnabant reieÔtis,riouûducc huius feditionis autorc elcgcrâtî amp;nbsp;periculum erat ne cû Gallis conucnirent:fed tarnen tandé iam cû excrcitus difeeflif-fet,amp; nemo illos fententié mutaturos fperarer,fequuti funt.Qua in perturbatîonejCum exercitus obtam repentinû motum amp;nbsp;Germanorù tumultû terrore plenus effet, nullû dubium cft,quin fi Lautrechius veniffet facillimè eos debellaturus fuerit. Id pontificiÿ qui fuos Parmapotiri fperabat,quôd fibi contra omné rationcm viôtoriæ fpe decidiffé videretur, amp;nbsp;feprofundiftimo pelago immerfum grauilfimoq; oncrifubiedû cerneret,-mirum in modû fuit molcftû ; nam præter graué equitatû amp;nbsp;HifpanOS,ipfe reliqùû belli fumptù omnem fuftinebat amp;nbsp;quodpeius erat, de Cæfarianorù ducum fide dubitabat, quam in dubitationô multi alij concurrebànnqui exercitum Parmâ non metu fèd àrte à ducibus,vt quipontificé Parma amp;nbsp;Placentia recuperatis,cum nihil araplius in Infubria fperaret,belli cogitations remiffurum; amp;nbsp;aliorum cauffa tantbs fumptus tantamq; mo-leftiam ferre recufaturüml'ufpicarcntur,abduôlum fuiffe cénfebanr;cuius rei fidera fâ-ciebat,quôd tâ lente ei exercitû admouiffent; qgt; locù minime aptû,fi qüidé minori eiui-tâtis parte capta eadé in altéra oppugnanda difficultas relinquebatur,clegiffent; qûôd tafn Gundanter amp;nbsp;lente, quafi ftudio Gallis veniendi Ipacium concédèrent,Oppugha rant)amp; tandé cû iam eiuitatis parte potirentUr,folo Lautrechij aduentantis nomine au-dito,quamuiS ille minoré haberet exercitüm,turpitér earn deféruGrât;alij,Profpéro in-fciOjPifcarij qui eius gîoriæ inuidus erat,amp; quàntû potératde ea detrahebatjarté fuiffe fufpieabantürffed tarnen fortaffe fanior fententià illorù fuit^ qui nullâ fraüdem fubeffe

jo6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R î AE I T A L I C AE

neq; aliud quàm Lautrechij mctum, illos primis nuntijs qui longe eins vires exaggerd-' uerant, deceptos mouiffe crediderunt. Ccrtum eft Gallos duces,quia Fleluetij magis ’ naturç fuæ quâ illorum à quibus ftipendia accipiebant ncceflkati parentes, lente admo dum progrediebantur, in exiguam Parinæ tuendæ fpein redaôtos,magis quàm quifqua alius,admiratos. Quare multi ex illis hoftiû difceflüm timori nô tribucntes,potius Pro-fperum tanquâ callidiflimu imperatoréj, quàm ciuitatû direptio exerciratus perturbare foleat cogitante, amp;nbsp;milites à Parmæ diréptione arccre difficile admodum fore,eius ex* pugnationcm hoftili exercitu tam pi opè pofito valde periculofam iudicaffic interpre-tabantur. Quæcunque tandem caufla tuerit,Lautrechius, Parma nouo præfidiomuni’ ta, ad Fotanellam metat .s, poft tres dies exercitus partem ad Roccabianam Parmen-fis agri Pado vicinum caftellum expugnandum mifit; quod vbi tormentis verberatum fuit, Orlandus Palauicihus eius loci dominus, auxilijfpeamift'a, oppidum amp;arcein abeundi facultate accepta, dedidit. Exercitus deinde inter Sanfecundû amp;nbsp;Tarum vt ex hoftium progreflii confilium caperet, iam cum ob Parmæ opem latam, tumobreli-quorum Heluetiorum Cremonam aduentumaudaciorfaétus, caftralocauit. Helue-tiorum autem aduentus etfi Lautrechiuseos Gremonæ fubüftere iu Herat, in caufla fuit vt hoftium exercitus fe ad Sanlazarum haud tutum efle ratus , ad cam Lentij fluminis partem quæ Regium fpeâar,eo cófiliö,vt fi Qalli progrederentur, longius recederent, fe contulcrint: imo duces nifi eæ pontificis amp;Cæfaris procuratorû qucrelæ,ci ignomi-niâ quam apud totû Cxercitû ad fe peruenire fentiebant retinuiflet,cis minime expeda tis longiorem receptû feciflent.Exercitus in hune modû multos dies manfcrûtjLautre* chij tarnen interca amp;nbsp;illorû qui Parmæ erant equitibus,crebrô Regium vfq; per monta-nam viam non paruo comcatus, qui Regio ad hoftes ferebatur impedimento,amp; pafua cum Profperiin expeditis equitibus ad cxcurfiones mittédis, amp;nbsp;in omnib. vel minimis

- motibus naturalétifiimilaude,cxcurrcnribus. Hauddiffimiléfortunam habebantCæ-faris trans alpes resmam cum ex Flandria in Galliæ regis fines cum potenti exercitu ir-rupiflet, amp;nbsp;Maferiæ cû magna eius capiendæ fpe exercitum admouiftet, diffi ciliori ex-pugnationeinuenta,amp;valido Galliæ regis auxilio aduentantCjmaximo cum exercitus fui amittendi periculo eft regrefTus.In Italia verô belli cogitationes ob infauftos fucceP fus nihil deferbuerant ; quia Gallorû hoftes, de Parmæ aliarumûe ciuitatum expugna* tione nihil amplius cogitantes,tot Italis peditibus vtin vniuerfum fexmillia eflent, qui conferibebantur cxcrcituiadditis, vlterius intraMediolanenfis imperij fines progredi ftatuebànad quod illos audaciores reddebat,quod præterca 12 Heluetiorum millia ad potificis ftipendia ventura fperareUj^qUos etfi ab initio Sedunenfis cardinalis qui in co-mitijs aperte côtra Gallos agebat,amp; Ennius Vcrulanus epifeopus pontificius internuntius,acCæfarcioratores , quia adpôtificij imperij defenfioné tantû amp;cum expreflb,ne côtra Galliç régis imperniirent,mandatocôcedebanturrecufarant, tamêcû aliaratio-ne impetrari non pofle viderét, fe illos vbi in Italiâ defccdilTent, natura eorû mobili amp;nbsp;auidæjCorruptelisq; ôtartibus, quib.cum diicibus vterétur,adminiculantib.ad exercitu in Mediolanenfe imperiû fequendû impulfuros fperantes,tandé etiâhac lege accepe-ranr. Nec vero hoc concelfo quâ in parte iter cflet capiendû magnopere ambigebatur: in bello enim cis Pa Jû gerendo maxima impediméta aperte côfpiciebâtunParmç expU gnandæ fpes amiira,ea vrbe à tergo relida cum hoftib. prælium erat cômittendû, quod manifeftè pcrniciofum erat; quia caftra munito in loco habebât,amp; ijs maxima tormen-torum copia opportunisin locis difpofita : inter Parmi amp;nbsp;illos morari,vel vlterius progredi,nifi pugnaretur,nô potcrât;cû enim inter ciuitatcs im perio il l o rü fubiedas amp;nbsp;exercitum eflent,pauciffimorû dierû fpacio cômeatus,quineq; ex hoftili regionchaberi, neq; ex longinquis locis adferri polfet defuiflet ; hæc omnia incômoda fi bellum vitra Padû transferretur vitabantur fin eaenim regionefuapte natura fcrtili,quæ belli detri-menta non fenferat,magna fecômeatus copia inuenturos, amp;nbsp;nullû ad Abduâfluuiû vfqj impedimétû habituros fperabât,quoniâ Cremona ad finiftrâ reliCta,lt;SL Ollio appropin quantes nullacratciuitas quæipfispofletrefifterc : amp;Senatû venetû copias luasaliorS cauflTaprœlij fortunç nô fubiedurûpfuafi,Gallos in Abduç tantû irâfitu fe oppofituroS credebât;imô multorû fpes erat,fi exercitus Venetorù fines adirer,illos propriarûrerô tuendarum

lucndarum gratia,maximam auxiliorum partem à Gallis rcuocaturos:ac prastcr ea om-nia(haud parui fiebat)Padi aanfitus ad fe Heluctijs coniungendû maxime erat oppor-nus : fed dum muka ad hanc nouam dclibcrationem, vtpote tormenta amp;nbsp;reliqua ad ca fpcdantia,fabri,pontes amp;commeatus comparantur,dam inHetruria, Flaminia,Aemi-liaq; kali pedites cofcribuntur, Guido Rangonius pontificis iulTu cum millitu qui iam conferipti erant parte, amp;nbsp;cum ijs quos fccii habebat,Mutinæ montana perije : quse loca neq; dum Mutina fub Caefare fucrat,ncq; poft fub pontificio impcrio,aliu quam Ferra* rienfium ducein dominum agnoucrannîcd vbi hunc motum amp;nbsp;fimul multos pedites in Hetruria coados aduenrare audiuerut,regionis incolæ,nulla oppugnatione expcótataj Ecclefije nomen inclamarunt. Eodem temporeBonifacius Vicccomes Alexandrinus, Francifeibernardini Vicecomitis olim filius,quia quædâ quae contra Gallos agitabat in luccmvcncrunr,Mediolano aufugit.Patefadaeftctiaconfpiratio CreinonæperNico-laum Varolû, ex eius ciuitatis exulibusnôpoftrcmûfada: quam ob cauflam de aliquot Crcinonenfibus,qui confeij erant, fumptu eft fuppliciu.Et vtrum hos tepore maior fue-ritaduerlàlnfubriæ exulû quorum maximus numerus exercitum fequebatur, Fortuna, an verb temcritas amp;nbsp;imprudentia, no facile dixerim:quonia no modo omnia quç ab illis tentâbantur infclicé exitum habcbant,vcrùm etiâ regioni vniuerfaé diripiendæ inten ti,cômeatum difficilem reddebantmeqi haec încômoda aliqüa diligcria(l'emper Moro-nutnexcipio)vel explorationcfarcicbantîimo curri cos Profper multo ante Placentiani verfus miiiflet, vbi maxima detrimenta amicis amp;nbsp;inimicis irttulifîent,diftenfione inter il-losdeprædæ diuifionc orta, Petrus Seottus Placentius vnus ex pfçcipuis inter illos ab Eftorre Vicecomiteamp; nonnullis alijs cæfus fuit. Profper hoc info tempore Gallorû na-uesquæparuo cû prçfidio prope Cremonâ ad pontem faciendû erât contralt;ftæ,vt duin Lautrechius naues ad ponté reficiendum neceftarias côlligeret,ipfetanto plus ad pro-grediendû temporis habcret,inccderc cft conatusi fed itineris longitudo in caufTafuir, vtloanncs Medices,ad hoc cum 200 expeditis equitibus amp;nbsp;300 Hifpanis pediribus miß« fus ante lucé eô peruenire non potücrit:quare nautæ füraore que regionis incolæ exci-taruntaudito, naues in medium Pàdum, fiefe ab hoftibus in ripa hærentibus lædi non pofferatijCÔtraxerunt.Tandem rebus omnibus adPadum traijciendum côparatis,exer citus Brixellû vbi erat naualis ports venififed antequâ traijeeret de fuis rebus defenden-dis cogitandi neceftitate alios Içderidi cogitatioriibusadiun(fta,ad pontificij imperij ci-uitatuquæàtergorclinquebanturdefenlionemmiftus fuit è Vitcllià familia Vitcllius cum centum amp;nbsp;50 grauis,rotidemqgt; Icüis arraaturæ equitibus,amp; duobus ex Florentino rum deledu peditum millibus ; quo amp;nbsp;Piftorienlis epifeopus cum duobus Hcluctiorû niillibus,quia illos cótra Gallos cuert quibus toteiufde gentis pedites publico dccretO amp;nbsp;fignis dati militabatjducere minime tutu videbatur, eft profedusjcu præfertim quid alij Hcluetij de quorfi progreftu cû Curîæ côuenilîent, lîngulis horis cerri nuntij expê-âabantur faduri effent nó cóflarehepifeopo amp;nbsp;Vitellio no modo vt Mutina amp;reliquas pontificij imperij ciuitatesifi quis côtrâ cas motus.orirccurtucrehtur,fed etiâ vt Ferra-rienfium ducé qui Patmç liberatç Finalis,amp; fandi Felicis occupati fibi gloria tribuens, vlterius non progrediebatur,adorircntur mandatum fuit.Poiitifex cnimodiohaciniu-ria audo,nicrç poteftatis cenfuris dccominationibus àd eùm Fcrrarienfiducatufpoliâ-duin progrediebatur.ExcrcitusprimaOdobrisdicPàdûtraiecitjamp;adCafalemaius cft inctatusiquointranfituob incredibilcinutilistürbæamp;impcdimentorùmultitudinciTi,' ducum qui ante meridiê omnes tranfituros fibi pcrfuaferant,iudicio hac in rc decepto, totura diem amp;nbsp;non paruam nodis partem confumpferuntiquo fadum eft,vt ob poftre-morum defatigationem amp;nbsp;nodis tcnebrâs,tormentorû pars,multus illorum apparatus, amp;innumeri milites, cuiuis vel minimO hoftium numero prædæ expofiti, inter Cafale-*naius amp;nbsp;Padü diffipaci ea nodefubftitcrintdmô nulli dubiû eftquin fi Lautrechius,quî Heluetijs omnibus colledis Colornij, codera die quo hoftes Brixelli fuerunt, caftra habuit, eo quoq; die quo illi traiecerunt ponte fuo amp;nbsp;ipfc ad Cafalemaius quod tribus rtiilliaribus Colofnio diftat traiecifletjVelmcridie illam cxercitus partem,quç nondum tr^ecerat eftetadortus ( Brixellum enira amp;nbsp;Colorniû fex raillia paffuû inter fe diftant) aliquam præclaram occafioné habicurus fuerkifcdin bellis occafiones jnnumeræ,quijt'

ducibus non femper hoftiuin errores amp;nbsp;difficultates funt notæ, amittuntur. Cafaïema-ius eadem noéte Mcdiceiis cardinalis apontifice ad excrcitum delegatus,vcnit:ponti-fex enim ctfi iam occultiflimè Galliæ regis legato aurcs accómdare cœpiiret,ne aduer-Ce res, amp;nbsp;ferè totura belli onus Hbi relidum,Cæfari vel eius miniftris fe,vt tot raoleftijs ac periculis liberaretur, animum ad noua confilia conuertifle fufpicandi occafionem daret, nihil illos magis quàm hac fufpicione libcrare, ideoq; etiam ad bellum arden-tiusgerendum incitare pofTc cenfuit;in quo,quod pontifici fanguine proximuserat, quodqueetfialTiduèferèFlorentiæageret, nullum graue pontificatus negotium fine cius confilio tranfigebatur,eadem ferè autoritas erat quaeinipfo pontifice. proderac hoc ipfum ad expcditionis iam dcclinantein exiftimationcm fuftinedara ; amp;nbsp;vt tanti vi-ri praefentiares à ducibus maiori confenfu agerentur efficiebanquotidie enim magis a-pertainter Profperum Columnam amp;nbsp;Pifcarium diflenfio apparebati quam praeter alia ctiam auxerat, quod Pifcarius vbi exercitus Parma difcefiSt, vt cius rei notam in alios transferret,id fine fuo cófilio amp;nbsp;fe infcio decretum fuilfe Romam fcripfcrat. Cafaleraa-ius exercitus vbi diem vnum quieuiiret,per Cremonenfemagrum Ollium verfus caftra mouitjquo quaternis caftris peruenit : ncq; interea aliquid memoratu dignura accidit, nifii quod dum ad vicum qui Corte de Frati dicitur metarentur,magna feditio inter Hi-fpanos atque Italos pedites eft exortadn qua Hifpani, magis opportunitate vfi, quàm viribus,multos ex illis interfecerunt; fed tarnen ducum autoritäre amp;nbsp;diligentia inox eft fedata: amp;nbsp;præccdenti die loanncs Mediccs contra hoftes qui eodcm die quo alij Cafa-lemaiore caftra habueranr,Padum magis Cremona verfus traiecerât, excurfione fada, Venetorû Epirotas, quibus Mercurius præerat,fudit:cû quibus amp;nbsp;nonnulli Galli équités erant,ex quibus captus fuitLudouicus Caietanus Traiedenfis ducis fîlius;cuius tarnen principatu Profpcr Columnapoticbatuncum verô exercitus ad Olliû fluuiû meta retur,fortuna pontificis ac Cæfaris res lætioribus oculis afpiciens,ducum infauftum cô-fiiium,qui vt exercitus ex fratrum Corte ad Bordellanû oppidum odo milliaria procul inde,ad eundem tarnen fluuium fitum,caftratiâsferret, ftatuerant,impediuit:fieri eninî ob viæ difficultatem non potuit,vt tormenta eô veherenturjideoq; ad Rebeccæ oppidu in medio itinere inter quod amp;nbsp;Ponteuicum Venetorû oppidum Ôllius tantùm fluuius intereftjhærere funt coaéli: quo in loco dum metantur,Lautrcchium Venetorû copijs eum fequentibus,«5cimpedimentis Crcmonæ relictis,eodem die ad Martini fanû,quod quinq; milliaribus inde diftabat,eo animo, vt fi hoftes vlterius progrederéturfequend die fe illis acie opponeret,venifte eft nunfiatû. Id Medicei cardinalis amp;nbsp;omniû ducunt animos mirûin modum rurbauit : nam cum Venetus Senatus copias fuas cû Lautrechij cxercitaconiunxit,hancdeliberationé pontifici huiulhiodiverbisfignificauit, vtnon Galliæ regis viôtoriædefiderio, i’edquod iufta fœderis frangcndi cauffam no habcrct, nioueri videretur : idcirco Andrea Grittû occultû mandata ne illas copias pugnarc pa-teretur habere,amp; anteafîbi perfuafcrât,amp; hanc opinioné cardinalis aduentus côfirma-ratiquod cû falfum elfe videretur, à priorifententia reccdcre erat necefle : nemo enim quin hoftilis exercitus in quo præter validiflimum equitatum, amp;nbsp;feptein partim Gallo-rum partim Italorum peditum millia,erantdecem Heluetiorum millia,viribus fuperior eflctdubitabat: in pontificio verb Cæfarianoq; exercitu,Germanorum numerus itae-rat imminutus,amp; aliqua ex parte etiam Hifpanorum, vt vix leptem millia in vniuerfum eirent;amp; in fex Italorum miilibus,quia recenter erant confcriptijUiagis numerus quàm virtus ponderabatur.Profperltaq; amp;nbsp;ceteri co in loco Heluetiorum aduentû expeètare ftatueruntjquiquodiamin itinere effent, amp;nbsp;quia Sedunéfis cardinalis qui cos ducebat nullo in loco hæfuros fignificaucrat,intra tres vel 4 dies ad liimmum venturi credeban tunquocirca fequenti mane duces loci fitu diligeterinfpedo, caftra vefperiferè cófufè pofita,quôdex oppofito Poteuici oppidotormétis atrocitcrlçdipoffent,periculo minime tcrriti,in melioré forma redegerûrquia Mediceus cardinalis in priore adhuc fententia perfiftens,Venetos qui Galliç régi nihil aliud nifi copias ad Infubriæ defenfionc debebantjVt ex ipforû oppidis pontificis ac Cçfaris exercitus moleftia afficcretur,nun-quam permiffuros pro certo habebar. De Heluetijs opperiendis decreto cômeatus pe-nuriaapertè repugnabat:qu£ cû cxercitu fercbatutjinultis dieb.nequaquâfufficercpo-

Krant) amp;nbsp;ob detrimentorum quæ præfertim àMedioIanenfibus ejfulibus regioni affe-rebantur terrorem, Sc omnium incolarum fugam,exigua admodum commearus copia adferebatur; eaq; decrefcebatinhorasûdcirco Guicciardinus legatus commonefece-rat, vt quando ob commeatus penuriam co in loco fe fuftentare non pofîenc,mükasqî ob caullas vt Heluetiorum aducntus tardior eßet fieri pofTetjfortafle melius fore vtdiu lius illinc non hærerent;fed quinque aut fex millia palTus ad eundem fluuium,ad Man-tuani agri fines vbiamicam regionem àtcrgo habentescommeatu dcftitui nô pofientj retrocederent : amp;quod tune tutô fieripoterat accidere poffe, vtid hoftibus appropin-quantibus,non fine graui periculo eflent faduri. Hoc confilium re vera ducibus nô di-fplicuifletjfed tam recens è Parma recep tus infami3,amp; quôd Heluetios breui affuturos fperarét, qui quinq; vcl fex dierum fpacio Curia in bergomenfium fines,vndc ad exer citum breuilTimus erat tranfitus, venire poterant, quo minus libéré loquerentur reti-nebar. Cum itaq; illos Rebeccæexpeélarcftatuilfentjfarinacum exercitu adueôta,ma-nipulatim proportione diftribuebatur ; ex qua quia in caftris furni qui circumfcruntuf nonhabebantur, amp;nbsp;domus in quibus erant,à militibus erant occupatæ, finguli partem fuam in prunis coquebant-.quod incommodum,farinç diftribuende parcitati addituirij in caulTafuit, vtmulti exitalis peditibus, etfl virii amp;carnium abundè haberenr, clàm aufugerent. SedLautrechiusqui Bordellani hæferat, tormentorum partein meridie trans Ollium veétam Veneto legato ,ctfi,confrarium fimularctconfenticnte, Ponteui- -' cum mifit; vnde eodem die fub noétem in hoftium caftra difplodere cœperunnquorum duces manifeftiflimo periculo cognito, etfi fe in locû vbi nonnullis collibus teétifuif-fent,transferre potuifrcnt,nihilominus commeatus penuria territi, amp;nbsp;Heluetiorum tar-ditatis metu crefeente, vafis fequenti die ante auroram abfq; tubarum ae tympanorutn fonitu colleôtis,impedimentisq; ante primam aciem cônftitutis,nsaximo ordine amp;nbsp;qua dratoagmine incedentes,Gabionetâ oppidum,quinql milliaria procul inde,amp; in Man tuanorum finibus fitum, omnibus fe partini fortunæ beneficio, partim hoftium impru-dentia grauifflmo periculo liberatos coiifitentibus retrocëflerunt : conftat enim nifi

« nbsp;eo die quo Bordellanum ire conftituerant Rebeccç hæfiflent,nullam vel exiguam falu-

tis fpem eis reliquam futuram,quiaeædem vel maiores anguftiæ illos retrocedére coë-giirentiquainre,cumlongius itcr,amp;hoftês propinqiiiOres eflent habiruri,manifeftifll-mum periculûinerat.lllud quoq; certum eft,Lautrechium fi eo die quo tormenta Pon-teuicum mifit, vtmulti,amp; inter ceteros Heluetiorum duces fuadebant,prope hoftes caftra pofuiflet,quibus ob eius propinquitatem tutô difeedendi facultas non reliriqueba tur, cura præfertim à Ponteuici tormentis aciem inftruere prohiberentur,neq; ob famé eoinloco fupratres vel quatuor dies morari poflent, proculdubio viôloria potirurum fuifle : fed dum pro more fuo reliquorum omnium confilia contemnit, periculo prius oftentato quam il lato, repentino difeeflii vitandi occafionem eis dedit. Itaq; non fine caufla Heluetiorum duces loci fitu infpeóto ( Lautrcchius enim vt hoftibus appropin-quaiet caftris motis, vbi illos difceflilTe animaduertit Rebeccæ caftralocaLiit)fe ftipen-diüm,quod militibus qui prælio viéïores cxtiterunt,datur,quód per ipfos quin viélorià potiretur nó ftetiflet,mcritos efle ei dixerunt.Gabionctæ caftris optime munitis focio-rum exercitus multos dies eftmoratus ; fed cum Heluetiorum aduentus indies magis protraheretur, amp;nbsp;Gallici exercitus, qui longé potentior,eos inuadere veile videbatur, propinquitatem metuerent, Ollio traieâo Oftianum LudouiciBozolenfiscaftellumy eo confilio,vt ante Heluetiorum aduentum inde non difccderêt,fe contulerunncui cô-filioprudenter capto,fortunâ quoq; non dcfuitjquoniàm exercitus in Gabionetæ caftris depreflb admodum loco fitus, imbrium ingenti copia quæ ftatim cft fequuta,minî-ràèparuum incommodum accepiflTet-.fed duth hi exercitus alter Oftiani,Rebcccæ alter ociofi morantur, Piftorienfis epifeopus amp;nbsp;Vîtellius, Heluetijs Italisq; peditibus fimul coniunôtis, in Ferrarienfiü ducis copias quæ ad Finale caftra habebât,impctû fecerunt;

amp; quamuis in loco natura amp;nbsp;arte vaidc munito effent,nihilominus Heluetij feroclfliitiè periculum adeuntes, eos multis cæfis fuderüntfinter quos amp;Câuriana eques pugnans fuitinterfedus, tanto cum Ferrarienfium ducis quiBondinierat,terrore,vtillo Caftel-lo ftatim deferto, nauibusq; quibus eodemin loco pontem irapofuerat,eadem celeri-

täte ne fe hoftes perfequerentur retraâis, Ferrariâ côfugerit.Heluetij interéa in Befgo menfemagrum defcenderantj amp;nihilominus controuerfiarum difficultatumq; pleni, Mediolanenfeitftperiutn, quemadmodumScdunenfis cardinalis amp;nbsp;pontificij Cæfarei-que procuratorcs poftulabant, oppugnarerecufantes progrefTuimoraminterponc-bant:quin etiam fecum exercitu qui illos Oftiani expeôtabat,vtpote qui contra Galliæ regem eflct progreflurus coniungerc difficiles præftabant-.fe in quemcunq; ecclefiæiin péri) locum ad cuius defenfionem ftipendium acceperant, pontifex iuffiflet, ituros,amp; nihilominus (vtfæperesimperitèinterpretantur) feadParmâatqj Placentiam vtciui-tatesapertèadecclefiæftatum , autfakemincertoiuread Galliæ regem pertinentes, oppugnandas ituros annuebât. Petebant quoq; vt antequam caftra mouerent,treccnti cxpcditi équités,quorum ope commeatum in regione per quam iter faciebant collige-^ rc poflentjab exercitu adfe mitterétur. Tandem cum équités qui repente amp;nbsp;fumma cc-leritate per Venetorumimperij fines iter fecerant, adeos venifTentjVtin locum aliquê exercitui vicinum, vbi quid ipfis effet agendum commodius deliberari poffet irent,caftra mouerunt;amp; in itinere aliquas Gallorum ac Venetorum copias,quæ vt illos innere prohibèrent, ad Pontolium vel Eupilum lacum conftitcrant,fuderunt.Vbi propius ac-cefferunt, eis perfuadereconatifunt,vtfe cum eis ad Gallos oppugnandos compara-rent, quam ob cauffam multi nuntij amp;legâtiones vitro citroq; mittcbantur,amp;àMedi-ceo cardinale Capuanus archiepifeopus ad eos eft milfus:tandein Tigurini,qui vt maio re pollentautoritate,ficmaiorem in rebus fuis grauitatem profitentur,conftanter recu-farunt : ceteri poft multam h3efitationem,neq; expreffè recufarunr,neq; peritioni con-fenferunnexercitum enim fequi non recufabant,fednum eius veftigia in Mediolancn-fe imperiû effent fequuturi,non exprimebant: itaq; Sedunenfîs amp;illorum dueö, quorû voluntas multis promiffis vida fuerat confilio,illos cum fequi non reeufarent, facile in quemeunque locum exercitus iuiffetduci poffe fperantes, progrediendum elfe ftatue-runt. Sic Tigurinis qui numero erant quater mille, Regium verfus conuerfis,exercitus qui partim Gabionetæ,partim Oftiani circiter menfem vnum fuerat, Gambaræ fe ceteris Heluetijs duobus legatis Sedunenfi ac Mediceo cum argenteis crucibus , intertot » arma actormenta (tantus eft hodiereligionisabufus) inter impios, homicidas,rapto-resq;, medijs procedentibus coniunxit.Ternis caftris per Venetorum imperij fines ad Vrceos veteres illorumcaftellum apud Senatum hoc iter ipfis neceffarium effe, neq; illos lædendi defîderio fieri exeufantes, peruenerunt ; quemadmodum amp;nbsp;illi Andream Grittum legatumfuum Lautrechio vttormenta Ponteuicum mittetet coadum concef-fiffe exeufarant. Ad Vrceos vctercs,nuntij ab Heluetiorum magiftratibus miffi,qui Hel-uetios ab exercitu difeedere iubebant venerunt: nec dilfiinile mandatum per alios nun tios, ijs qui in Gallico exercitu erant, rniferunt; quod nimirum nomine fuo indignum effet, in duobus contrarijs exercitibus milites fuos cum publicis fignis inueniriihorum verq mandatorum diuerfi fucrunt exitus; quia nuntij quiadfœderatorumexercitum mittebantur,de induftriain itinere retenti, ad eos qui cum Sedunenfi erant non peruc-nerunt:atHeluctij qui cum Gallis erant ferè omnes,non tam(vt creditur)acceptis man datis,vel militiæ diuturnitate,cuius præ ceteris gentibus impatientes cffefolent,quàm quia Lautrechio,cum ei pecunia ex Gallia non mitteretur, nec quam acerbe in Medio lanenfi imperio exigebat fatis effetjipfis fatisfaciendi facultas deerat moti, repente di-feefferunt. Qua in re operæprccium eft attendere , quantum malignitas amp;nbsp;impruden-tia apud principes poffit, qui vel negligentia negotia non curant,vcl imprudentia bona confilia à malisper fe nondignofeuntmam cum trecenta aureorum numûm milliaquac Lautrechio quemadmodum ei promiffum fuerat, parata effent,regis mater no tam po-tentiæ eius augendçcupida,quàm vt proprij filij cômodum obliuionitraderetjeara pe-cuniam rege infeio per quæftores in alios vlùs couerti curauit. Quare Lautrechius animo perturbatiis , amp;nbsp;curarum plenus, cum ob Heluetiorum difcelfum rerum fucceffus,» quem antea libi fauftum pollicebatur,valde dubius effet redditus,Cremonaamp; Picighi-tone præfidio munitis, cum reliquis copijs fe exercitum Abduæ tranfitu, cùm ob alias difficultates in quibus funtexcrcitus in fluminibus traijcicdis,cumin oppofitaripafunt quircfiftant,turn quôd co in loco ripa Mediolanum verfus tanto altior fir,vt maius dam-

nüm tormentis hoftibus inferatur,quam ab illis accipiatur,prohibiturum fperans,Caf-fianum pedjt. Ab altera parte pontificij legati amp;nbsp;duccs ab Vrceis veteribus profeéti,amp; Ollio fluuio iteruiïi traiedo, trinis caftris comnieatus penuriam,quia Giaradaddæ op-pida à Gallis deferta, magnam eius copiam fubminiftrabant, baud iam fentientcs,Ri-uoltain peruenerunt. HÏc cxercitibus altero flumen tranfirc,altero euna prohibere co-nantCjProfper amp;nbsp;reliqui duces fe ad ponté inter Riuoltam SeCaflianum iacicndü parabaat; quæres ob hoftiumimpedimentumancepsvaldeac difficilis eranvbi cum duos vel tres dies varijsdifputationibusamp;confilijs triuilTcnt , tandem Profperconfilijs fuis Pifcario,ne gloriæ particeps eflet, non communicatis,amp; ne ei innotefceret,Hifpanorü peditum opera reicéta, amp;nbsp;duabus lintribus ex Brembo flumine occulte acceptis,noélii maximo filentio aliquot Italorum peditum cohortes ad fluuium è regione Vaprij oppi-di traijciendum mißt. Vaprium oppidum eft apertum amp;nbsp;fine mœnibus ad Abduæ ripa, quinq; milliaribus ab Cafliano pofitum, locus ad fluuium traijciendum opportunuSjôc in medio paruum mûri ambitum paruæ arcis inftar habet. Huius loci cuftodiæ praeerae Guido Pepolus, quiOdauiano Fregofio equitum turmam ab Galliæ rege attributam pro eo ducebatds ftrepitu audito, fi hofti in ripa oppofuinfed fcloppetorum grandin e facile cedere coadus eft; quife equitibus quos fccum habebat,aliquem fclopperario-rum numerum, quemadmodum ipfe fe ab Lautrechio petijffe aicbat, coniundum ha-buiffet,facile illos repulfurus fuifle creditur.Milites vbi traiccerant in editiorcm quondam oppidi locum atq; aliquo modo munitum, auxilium à Profpero promhTum cxpe-dantes fe contrahebant.Profper autcm vbi defclici initio eft certior fadus,ferè omnê exercitus peditatum, qui in varia Giaradaddæ caftclla erat diftributus,cum huiufmodi mandato,vt qui primi eo pcrueni{rent,amp; fic dcinccps alij ordine ftatim fluuium ijfdem lintribus, amp;nbsp;duabus alijs quas cum exerciru ad flumma traijcienda vehebant)amp; eadem nbsp;nbsp;'

node terreftri itinere ad candem ripam tradæ fuerant,traijcerent,eô conuertit ; amp;nbsp;ipfc quoq; cum ceteris ducibus acMediceo cardinalc,Riuoltæ,vtfi Galli recederent ftatim pons imponeretur mandato relido, idem iter eft ingreflus.Vaprij vero per aliquot ho-ras anccps fuit Martis arbitriu : fi enim Lautrechius quamprimum hoftes traiecifle certior eft fadus,exercitus partem eo conuertiflet,quin eos oppreffurus fiierit nulli dubift eft; fed ille vbi per plures horas quid fibi eftet agendum dubitaffet, Scutum cum qua-dringentis cataphradis amp;nbsp;Gallis peditibus, amp;nbsp;póft illos aliquot tormcntamifinquice-leritereo profedi magna vi locum in cmem hoftes fereceperant eodem tempore quo in alteraripaauxilia,quorum fpeillifefortiterdefendebant,confpiciebantur,oppugna re cœperunt:amp; Scutus cum omnibus grauis armaturæ equitibus equis relidis,in viaru anguflijs fortiflime pugnabat: neq; dubium eft quin fi tormentain tempore adfuiflenr, eos fuerintdebellaturi : fed iam ab altera ripaTeganes Rhetorum peditum præfedus, amp;nbsp;duæ Hifpanorû cohortes Medicei cardinalis amp;nbsp;ducum cohortationibus motæ,quantum nauiculæ ferre poterant afliduè tranfitum accelerabant : fed nullius hortatu, propria animimagnitudine, amp;immenfa gloriæ ficiincitatus,Ioannes Medices Thracio e-quo infidens, ad alteram ripam transnatauineodemq; tempore hoftibus terrorem in-cuirit,amp; amicis fpem auxit.Tandem Scutus, etfi eodem tempore torméta fint âdueda, Vidoriæ fpe, amp;nbsp;vexillo vno amiifojfe Caflîanum recepinvnde Lautrechius copias om-nes Mediolanum contraxit : quo vbi peruenit, velne conceptiodij explendioccafio-nem amitteret, vel vt huius fpedaculi atrocitate hominum animis terrorem incuteret, Chriftophorù Palauicinum, fpedaculo ob familiæ fplendoré, viri amplitudineip,æta-tem,amp; quia multos méfes ante bellum in carceré coniedus fuerat milerando, publicè capite pi edi iuflit. Abduæ tranfitus Profperi nomé quod antea ob Parméfem receptû, atq; eiufdem in rebus gerendis tarditatem, Romæ amp;nbsp;per vniuerfum exercitum infame crat, ad cœlû vfq; tuliticum cnim fæpe nouiflîmæ res præcedentium memoriâ deleant, ciuslaudes quôd finefanguine amp;finc periculo,fed confilio amp;nbsp;induftriaprorfus peritif* fimoimperatore digna,eius fluminis tranfitum,quo Lautrechius tam certô fe ilium pro hibiturum fibi pollicebatur, vt præter ea quæ palam prædicabat,id ctiam per literas régi penitùs affirmalfct,hoftibus lurripuiftcr,paflim celebrabantur: nec tamé deerantqui aut veris aut verifimilibus rationibus huius fadi gloria,quôd neq; in inueniendo, neq»

JU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

in perficiêdo virtus vlla rara,feu induftria cnituifTet: proptcrca quod ipfa natura per fe, oranes qui in fluminum tranfitu aut viarum anguftijs impedimentum inucniunt, vt vel fupra vel infra vbi non eft qui impediat, tranfire nitantur doceat, imminuere conaren-tur ; Vaprij tranfitum propinquum, maxime opportunum amp;nbsp;femper tritum fuifTejLau-trechium vero in eo muniendo negligentem extitilTejeiusq; negligentiam induftriç lo-cum nullum rcliquifle aiebant:qua enim alia in re Profperi prouidcntiam,nifi quod na-ues occulte comparafTet, amp;nbsp;rem necelTario filcntio adminitlraflet commcndari polie? nimis diligentes rcrû indices,amp; ad dubios errorcsreprehédendos,quàm ad certafada laudandanda promptiores, eins induftriæ famam minuifle non contend,neq; pruden-tiam neq; decétem ordinem in eo fuilTe reprehendebant; nam cum militibus ad opem fcrendam deftinatis, qui Treuij, Carauagij amp;nbsp;varijs in locis erant,vt fe non ante itineri darentmandaflet,quàm Vaprium à præmiiïîs peditibus occupatum cognouir,priminó ante meridiem ad fluminis ripam vitra quatuordecimhoras poftquam alij tranlierant peruenire potueruntdta vtdubium non lit,quinfiLautrcchius quamprimumidcogno-uitjidem quod poft multas horas fecit, ftatim fecilTet,Vaprium recuperaturus,amp; pedi-tes qui tranfterant,quiafero auxiliaperueniftent debellaturus fuerir. Hi tarnen hominü fermones,Profperi gloria minime obfcurarunt; quanquarn hoe plerunq; facimus,vt có filia euentis pondercmus:amp; cui bene quid proceircrit,multùm ilium prouidiire;cui fe-cus,nihil fcnfllTc dicamus. lie lit, vtfæpc numero quæ à conlilio profeéla funt,fortunæ, amp;nbsp;quæ à fortuna,conlilio tribuanms.Lautrcchio ab Abduæ ripa reccdente,quin holtes qui fequentidie Riuoltæ amp;nbsp;Caflianipontem iecerunt, quamprimùm fieri polTetMe* diolanum peteredeberent,nullidubium erat;amp; nihilominus Profper,cuiusconriliuni à vulgo improbatû,ab rei militaris peritis probabatur, primo die longiori circuitu Ma-riniani, quod oppidum æquè à Mediolano amp;nbsp;Papia diftat, merari voluit; cum enim oh tempeftâtemiam frigidam,amp; pluuiâ,in campis metari non polTetjMedioIano ab ea par te,à quali(vt credebatur difficilis foret expugnatio)feillico Papiam,vbi Lautrcchius vt vires omnes Mediolani collectas haberet,nullum præfidium reliquerat,vt in ea vrbe o-mnium rerum copia affluente,atquc opportuna,bclli federn locaret conuertere polTer, cxercitum admouere magis opportunum duxit. Ab altera verb parte Lautrechius qui exiguâsadmodumpeditùcopias habebat,primo de vrbcfolùmtucndacogitancrar, poft luburbijs défertis hoftibus locum caftris oportunum amp;nbsp;lie expugnationi ociofè in cumbendi facultatem relinqui animaduertens,fuburbia quoq; tueri ftatuinquodeonfi lium certè li earn vigilantiara quam poftulabat coniunCtam habuilfet, validum ac pru-denserat.'amp;cuiusopcobimprouifüscafusqui intra pauciflîmos dies cuenerunt,res longédiuerfum quàm habueruntfuccelTum habuilTent: Fœderatorum verb excrcicus cuius maxima pars Mariniani amp;nbsp;Heluetij vlterius ad Clarauallcnfe cœnobiü caftra ha-bebant, tres dies tormentorum quæ ob viarum difticultatem aduehi no potuerant ex-peftandorum gratia, ijs in caftris moratus, decimanona Nouembris die Mediolanum verfus,nilî eodem die ciuitatcm ingrederetur, fequentidie Papiam adquamoccupan-dam iam expeditorum equitum pars milTa fuerat, petendi conlilio iter cœpit : accidie autem eius diei mane res memorabilis : nam cum legati amp;nbsp;præcipui exercitus duces, in prato quodam propè Clarauallem, vt Heluetijs prçeundi fpacium datent conftitiflenr, fuperuenit homo quidam fcnex,afpcôlu amp;nbsp;habituplebcius,qui fe àfanCliSyri curialib. miirumaiens,maximis obteftationibus vtprogrederenturvrgebatiptoptercaquodor-dine fie conftituto no modo eins parœciæ curiales,fed amp;nbsp;vniuerfus Mediolanenlis po-puluSjVbi exercitus appropinquaftet,ad omnium campanarum fonitum contra Gallos arma lumptutus elfer; quæ res eo admirationc eft vifa maiore,qubd quantacunque diligentia perquifitus,neq; qui fuerit,neq; à quo milfus, inueniri vnquam potuit.Exercitus itaq; acie ad pugnam inftruCta Romanam portam verfus maioribus tormentis ad eoius dam viæ quæ Papiam ducebatcaput hærere iulfis ,contendit; cuiusprimum agmenin quo étant Hilpanorumpedeftres copiç,qucm PifeariusdueebatnoCte iamimminente, ad folfam inter Romanam amp;Ticinenfcm portas accelfit; amp;nbsp;fclopetarijs contra vallum quod Vicentinnm diciturprope cam portam quç Ludouica nuncupatur,magis tenran-di gratia quàm viCtoriæfpe collocatis, Veneti pedites quitus eius valli euftodiaerat commilla

geniti filij nomen obtinebat,dctrimentum in Infubria hærerent,apu J illos quererétur, nullum aliudrcfponfum aliamûe (cntcntiam tulit, nifi fc id futuri pontifias iudicio per mittere. Heluetiorum qui Placentiæ erant pars cum Piftoricnfi epifcopo,Mutinam pc-tierunt,vt illam ciuitaté amp;nbsp;Regium côtra Fcrrarienfium ducem tiicrentunqui poft Leonis obitum, cum centum grauis trecentis leuis armaturæ equitibus amp;nbsp;duobus peditum tnillibus cgreftus,BondinOjFinali,Mutinæ montem amp;nbsp;Caferoniana,cx incolaru Volun-tate,amp; Luco ac Bagnauacauallo,alijsq; Aemiliæ oppidis paruo labore receptis, Cento exercitum admouerat, Placentiæ ex Heluetijs Tigurini manfcrunt,a quibus quod dil-iunginollent, vtmille ad Parmæ cuftodiam irent impetrari nonpotuit: quæ ciuitas, quod feredefertaeftet, Lautrechio qui cum fexcentis cataphradis Sc duobus ac quin* gentis peditum millibus Cremonæ crat,vt cam expugnare nitereturjpræfertim Fedcfi-coBozoîenfi , cui quodpeculiaremillarum rerum noritiam haberet^ plurimum hac in re tribuebat, ad id eum incitante, animos addidit : idcirco vt Bonauallius cum trecentis cataphradisjöc Federicus atque Marcus Antonius Columna,alter cum ijs quos Gal liconduxerant, alter cum Venetorumpeditibus, numero in vniuerfum quinq; millia, extempore illain vrbem adoriretur, conftitutum fuitdn qua feptingcntiltali pedites amp;nbsp;quinquagintaMantuani cataphradi erant, amp;nbsp;populus pontificij impcrij ftudioftis, fed peneinermis, amp;ob Gallorum, amp;nbsp;Federici acerbitatufn memoriam animo deiedofhis accedebat, quod ilia ciuitatis pars quam pontificius exercitus expugharar, mûris deic-dispatebat.-inuitabat prætcreapontificatus intcrregnum,inquopopulorum animinutate, amp;nbsp;præfedi cuius gratia fe periculis obijeiant ignorantes , magispropriæfalutis quàm ciuitatum tuendarum ftudiofi efte folent. Hac igitur fpe, Gallorum peditatu no-dufecundo PadoTurricellamvfqucmiftb,vbife illis équités quiterreftri itinerc Cre mona vénérantconiunxerunt, multisquenauibus Cremoniaaduedis, noótuPadutn Turricellæ duodecim proculab Parma milliaribus Marco Antonio Columnævt cum Veneto peditatu,qui ad Olliu caftra habebar,fequerctuf, fignificates traieceruntiquod curaeadem node fubolfcciftet Francifeus Guicciardinus,qui Mcdiolano Medicci car dinalis iulfu, ad Parmæ cuftodiam erat profedus,nodu populo conuocato, eoq; ad fui ipfius defenfionem excitato , amp;nbsp;mille haftis quasantebiduum,quæ3ccidcre poftent tnetuenS) Regio adferri curauerat, diftributis’,’multas difficultates ob paruum milituin quiaderantnumerum,ad earn fine populi auxilio in quo in rebus inopirtatis ac pericu-lofis ob multitudinis naturam firmum fundamentum iaei non poteft,tuendam minime idoneum animaduertens,rebus ad defenfionem neceflarijs comparandis diligenter o-pcram dabancumq; hoftes Codipontis ingreftii prohiber! non pofte videret,milites Sc ciuesomnesin alteram ciuitatis partem contraxit; quod non fine maxima difficultate eft fadum:propterea quod cum multis ex populo,illam defend! pofte leuiter eftet per-j fuafum, amp;nbsp;eius partis incolis propriateda deferere durum videretur, neqj rationibü^ nequeautoritate, nifi quum hoftes appropinquarunt adidfled! poterant; qui quod Parmenfes nimis diu diftulcrant parum abfuit, quin illis permixti alteram ciuitatis partem in qua multæ erant difficultates, amp;nbsp;præcipuè pecuniæ minime opportuno tempore penuria( erat cnim is ipfe dies quo militibus qui fe nifi intra vnius dici fpacium ftipendia penderetur, vrbe egrefturos atteftabantur, fatisfieri dcbebat)ingredcrentur. Primo die Federicus Bozolenfis, cum tribus peditum millibus amp;nbsp;nónullis expeditis e-quitibus Codipontedefertam eftingreflusdequenti die adfuit Bonauallius cum Gallis equitibus, Sc M.Antonius Columna cum duobus ex Venetorum cxertitu peditum millibus,duobus tantùm maioribus tormetis, quos Sagros ipfi vocantjaduedis; propterea quod co anni tepore in dcpreffisamp; Pado vicinis locis eiufmodi viç liint,vt nulla ratiorfC velialtcm fumma cum difficultate murales huiufmodi machinæ,præfertim paulo graii-» dioresjidq; non fine temporis iaduraipforumconfilijs in celeritatc pofiris,prorius ad-Uerfa vchi poffintmam fimoram aliquam intCrpofu!ftent,metuebant(amp; fi fruftra)nc vel Mutina vel Placentia auxilia mitterentur : populum ramen ex agricolarum fugientiurh fertnonibus maiora tormenta aduehi opinio inuafcrat: qua re mirum in modum territi. Scmulto magis quia Federicus Bozolenfis cum quofdam clues in agro coepiffet, eosq; quorundam Parmenfium exulum quos fecumhabebat opera artihclofè , cum Marco

5i6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L 1 C AE

Antonio Columna amp;nbsp;Gallis magnas copias cum tormentis aduentarc, opinione im-buifletjParmam ire penniferat;qui cum muha fupra veritatem de hoftium viribus retn-liflent, omnem populum tanto terrore replcuerunt,vt non modo plebs paHim in omni bus vijs ea de re agerct,fed amp;nbsp;ipforum Senatus,amp; illi magiftratus qüi publicç rei curam habebant, præfedum, vt quo fe amp;nbsp;milites fuos captiuitatis Si ciuitatem direptionis pe-riculo libcraretjipfos cum hoftibus pacifci pateretur rogare cœperinnquibus dum præ fedus rationibus ac precibus obfiftic, amp;nbsp;tempus altercationibus teritur, noua acceffit difficultas : milites enim cum ftipendij numerandi tempus adeiret,fe exire veile fignifï-cantcs tumültuabantur; præfedus tarnen multis addudis rationibus à ciuitate vtpecu-niarum partem quam cum ante promififlet poft dareneglexerat fubminiftraret, id i-pfos apud futures pontifices quodcunq; tandem confilium capturi eftent, non parum exeufaturumoftendens, impetrauit : qua pecunia tumultum,vtpotuitjfedauitivhdcamp; in populo metus crefeebat; amp;nbsp;milites fe quod pauci effent, in illorum poteftäte ttlin-qui animaduertentes, amp;nbsp;totius ciuitatis animos vacillate intelligentes,in maximum ne intus amp;nbsp;foris eodem temporeoppugnarentur metum redadi, potius vtciuitas ipfis fal-uis padione dederetur, quam in hoc periculo mancre cupiebant-.qua in return non par ua confufione, valde neceffaria fuitprxfedi conftantia;qui mOdo milites fuO cum illis communicato periculo,confitmans,modo ciuitatis primores in confilium conuocatos çohortans. Sc cum eis difterens, timorem vanum effe often debar; affirmans hoftes magna tormenta non aduehere, finequibus illos fcalis in ciuitatem cuius iuuenes militi-bus coniunólilongé maiotem impteffionem repellete pofTent,irruptutos timere ridi-culum effet: fe ad auxilium petendum Mutinam vbi Heluetij,Vitcllius,amp; Guido Rango nius cum copljs fuis effentmififfemecfibi dubium effc,quin ad fummum per totumin-fequentem diem huiufmodi auxilia effent affutura, quibus hoftes recedere cogeretur:' illos nanq; honoris fui ratione, amp;nbsp;ne Parma amiffa maiores etrorcs fequeretur timorc, cumtantas copiashaberent, adidcoghâdeundernqiioqifinem Placentiam,vndefibi cafdem ob cauflâs maxima fpes fieret miffiffc i debcre ipfos cogitate, fibi pontifice illo à quo ornatus amp;euedusfueratdcfundo,nullam amplius cauftam aculeumûe fibi reli quum effe, quo fi res in eo ftatu quern ipfi fibi fingerent,effent,vt fponte fe tarn manife-fto periculo exponere deberet, ptoptereaquod, vt femper resipfadocucrat,defunóti pontificis miniftri ab futuro pontifice honores præmiaùe nulla expedare poffent, imo facile fieri poffe, vt nouns pontifex Florcntiæ patriæ fuæ hoftis effet futuruszquo fierer, ytneq; publicis neq; priuatis decauffisfibi pontificij imperij potentia effet exoptanda: contra veto multaaccidere poffe ob quæeius deprefïio gratiffima fibi effet futura: fe Parmæneq; coniugem neq; liberos vllaùcbcna,quæ ciuitate fiib Gallorum imperium redeunte,illorum libidini,infolentie,amp;rapinis fubieda fore, fibi metuendum effet,habere: quocirca cum fibi neq; Parma defenfa proprium commodum vllum effet fperan-dum, neq; fi eadem dederetur, mala quæ fub acerbo Gallorum iugo étant experti me-.tuenda:cumq; fi eavi caperetur,ipfeijfdem periculis quibus ceteri effet fubiedus,con-.. ftantiæ fuæ nullâ aliam cauffam effe, nifi quôd hoftes cum magna tormenta(vteertum - erat)non haberent, ad eam expugnandam minime idoneos efle manifeftè perfpicerct: poffe ipfos cogitare,fi id metueret, ob commune in omnibus hominibus propriæ falu-tis ftudiunijfe deditioninon repugnaturum;cum præfertim amp;nbsp;quod interregnum effet, ôcquodipfe tantas vires vt fe populi voluntati opponerepoffet Parmæ nonhaberer, huius ipforum confilij culpafibi obijci minime poffet-.quibus rationibus n une multos feotfim alloquendo,nunc cum omnibus fimul difputando,nunc mœniaobeundo alia-que comparando, tempus fallens, totam nodern eos detinuerat animadnerteratenim .iîlos,etfi vehementer, nonaliamob cauffamquàmob fummum expugnationis dire-ptionisq; metum deditionem meditarentur, eo tarnen retineri, quod fi abfq; eius con-fenfudeditionemfacetent,perduellium notamfevitare nonpoffeïntelligerent: fed diei qui Thomæ apoftolo facer eft aurora illucefeente, cumiam ex duorûtormentorû, quæ ea node collocata fuerant, pii is diredorum,tormenta ad mœnia verberanda non adeffe cognofciincœpiffet, præfedus fe fi in Senatum rediret omnium fententias mu-tatas, animosque confirmatos, inuenturum credidinfed prorfus contrariumreperit:amp; metum

metum comagisauclutnjquo ipfî quôd iam lucis initium adelTet periculo fe propinqui ores effc putabant,adeo vt iam nihilaufcultantes,non modo apertiflîmè vrgere,verùm ctiam atteftationibus, amp;nbsp;ferè tacitis minis vt deditioni afletitiretur inftare inciperent: quibus cum difertè refpondifTctjfibi cum ipfis hos fermones hçcq; corifilia,quêâdmo-dulî maiores vires ParmæhabcrctcfTctfaôturusdmpedircin poteftate fuanô elTctj.nul-!am aliam iniuriæ quâfacrofanôtam fedem Si. fe eins miniftrum afficere meditabâtur cô penfationem relinqui, nifi quôd illos fi deditioné facerentjin dominum fuum perducl-lium amp;nbsp;fidei violatorum notam vitare non pofle videret, facramentumque quo fc ante paucos dies in auguftiori ciuitatis templo pontificiæ fédiipfo ftipulante folcmairitu obftrinxerantjVehcmentiflimis verbis cxprobaSjipfos certô fibi perfuadere pofTc ctiam fi certiffimâ fibi ob oculos neeem proponcrent,nifi aiit nouæ copiæjaUtmaioratormen ta adhoftium cxercitum fuperucnircnt,aliôue cafü fuccumbendi periculum,quàm dc-fenfionis fpes maior effet,ccincrct,nullam aliam àfe fententiam extorfuros affirmauit. quibus didis cum partim vt maiori autoritäre auribus pedoribusque illorum infîxa ma nerent,partim vtmulta que fi hoftcs(vtcrcdebatur)eo die oppugnationem aggrederen turjCrantneccfTariajConftituerct, Senatu effet egrciTuSjdiudubij amp;nbsp;ferè attoniti hæfc-runr. Tandem timoré omnes alias rationes fupcrantejcum in omnem euentum qui de deditione agerent emittere^ftatuifienf, aliquot ex fuo numero ad præfedum, qui ipfos fiisineoobftinatèperfiftcretvtipfosfalutifuæ confuleret affentiri noller, quo ma-uifcftilïîmum direptionis periculum vitarent fuo iure id faccre ftatuiffe , illi figni-ficarentmiferunt : fed co ipfo tempore quo legationcm expofituri erant, illorum qui ad portarum amp;mœniumcuftodiamcrant clamorcs, amp;nbsp;altilïïmæturriscampanæhof-resacieinftruda Codiporiteegreffos, adraoeniaoppugnanda accederefignificantcs audiri cœperunt : quare præfeétus ad illos, qui nondum loquuti erant conuerfus,dixit: etfiomnesmaxime vellemusnorieftiampacifcenditempus; ncelfeeftvt autnosfor-titertueamur; autturpiterdiripiamür; autcaptiuifimus,nifi Rauennam amp;nbsp;Capuam imitariplacerct,quae dum cum hoftibus in moenibus pacifccrcntur,dircpttcfuerunr^ Ego hue vfq; quod ab vno homine præftari poteratpræftiti,vosq; comodi veftri cauiTa co perduxijvt aut vincere aut mori fit necelTc ; fi nunc folus vrbem tueri polTem, nulla ratione deeffem ; fed id fine veftra ope fieri rioh poteft : quaproptcr videte ne ad vitam amp;bona vcffra,amp; coniugum liberorumque pudicitiani,quód facile poteftis, tuenda mi nus fortes ac vehementes fitis, quam in Gallorum, qui vtonlnes rioltis, veftricapitales hoftes font, iugo nulla necemtatc coadi expetendo importuni fueritis. Qfoibus diótis cum equum in aliam partem conuertiftet, omnibus timoré, amp;nbsp;quôd aliorum rc-mediorum expericndoriiin non iam tempus elfe eis vidercturperturbatis,amp;dedttionis fenrionibus depofitis^ propugnatiöni operam dare fuit necelTe^ quoniam hoftiuni pars,Cum magno fcalarum numcrö pridie ex agro colledo,ad propugnaculum, quod Paduraverfos Fedcricus fieri curafat,acccflèrat,idquefortitcroppugnabat : codem-que tempore altera pars, portamqua Regium irur acritcr expugnare nitebatur ; nec fegnius interea in diiobus alijs locis pugnabatur : qua in re tanto maiorcm in pro-pOgnando qui in ciuitate erant laborem foftinebant, quo hoftes minus fatigati, amp;nbsp;magis ducum ac pracfertim Federici verbis acccnfi,amp; ciuCs terrore pleni( pan cis cxccptis)' mœnianon accedebant: imô maxima ex parte quafi firigulis raomentis extremum ciuî tatis excidium cxpedarerir,domibus inclufi manebant. Hæc oppugnatio fa?pius inftau-rata,quatuor horas continuit, ciuitatis periculo,non folum ob hoftium quibus cum pin ribus ex parribus verberarentur acfauciarentur animus deficiebat,fatigatione,vcrume-. tiä quia cum clues propugnationc féliciter fuccedere vidèrent, audaciorcs fadi,paula-tiraad mœnia accurrcbant,fobinde decrefeente: necpræfeôïus interea omnibus rebus ncceffarijs diligenter comparandis dcfuit;adeo vt antcquam pugna finem haberer,iionf modo populus vniucrfus,amp;ipfi rcligiofi homines ad mœnia propugnandaaccurCrent^ verùm etiam innumerç mulicres vins fuis vinum,aliaq; ad eorum vires reficiendas adfe rentesdtaq; hoftes viCtoriç fpc abieéta,cum multorum ex fuis cæde ac vulneribusin Go dipontem regrefti, fequentimancabierunt:amp;vnura autalterum diem circa Pa;rrnam i morati,Federico fe hac in expeditione, cuius autor fuerat,nulla alia re fc dceeptunj af-'

fîrmante,nîfi quod præfeftum virum minime militarem,quiquc paulo ante in earn ci-uitatemvenerat,pontificemortuo, fepotius absque vllaemolumentifpc periculo obieâurum,quàmcumidabfquefuæexiftimationis iadura infamiæùe nota facere podetjfalutifuaeconfulturum non crediderit, trans Padum rcdicrunr. Parmædc-fenfio Gallorum rebus plurimum obfuit; quia Mediolanenfem, amp;nbsp;ccteros cius im-pcrij populos ad fe tuendos audaciores,quàm antea eflent fecitî præfertim vcro quod paucosin ciuitate milites fuilTe, nullaque auxilia acccflifle notum erat: quoniam neq; Placentiafcquisquammouit,nequc Heluetijqui Mutinæeranr,ncque GuidoRan-gonius Vitclliusûe Parmenfibus opcm ferrevoluerunt; nbsp;nbsp;Guido quidem quod et-

fi Fcrraricnfis cum Centum,quod Bononicnfes tuebantur, expugnare non potuiflet, in Heluctiorumaduentufe Finale rccepiffet, tarnen ne Mutinam praefidio nudatatn oppugnatum veniretpcriculum elTe dicerct: Piftorienfis veto inter vebementifliraas Guicciardini prcces.amp; Vitellij, qui propria caufla ilium vt cum Heluettfsad Vrbina-tium ducem itinere prohibendum in Flaminiamtranfiret incitabaqfuafiones, vacil-lans, amp;nbsp;implicatus dubiusque harrens, tantum in confilio caniendo temporis inter-pofuit, vtneutrum fecerit: namamp; Parma proprijs viribus fuit defcnfa,amp; Heluetij tandem ftipcndijs non acceptis, caftra mouere noluerunt, Vrbinatium duci,nullus in Flaminiaimpedimentofuit: qui vtvnàcumeo Malatefta amp;nbsp;Horatius Ballionijfra-tres, ille vtamilTum imperium recupcraret, hi vt Peruliam redirent, ducentis grains, trecentis Icuis armaturae equitibus,amp;3 pedituinillibus,qui partim amicitiæ gratia,par timfpe prædæ fponte illosfequebantur ,Ferrari«colleótis ibant : neque enimvcla Gallis vel à Venetis aliam opem impetrare potucrunt,nifi quod militibus fuis illos fe-quendi poteftatem fccerunti amp;nbsp;Veneti Malateftæ amp;nbsp;Horatio à ftipcndijs fuis difcc-dere permiferunt. Itaque Ferraria Lucium Pado profe(fti,nullo in pontificio irnpc-rio qui obftaret inucnto, vbi ad Vrbini fines acceflerunt dux à populis vocatus, fta-tim omnia (ijsquae Florentini poffidebant exceptis )fuarecuperauit: deinde Pifau-rum conuerfus, eadem facilitate ciuitatem reccpit: amp;nbsp;paucorum dieriim fpacio ctiam arcem; ac fortunam fecundam fequutusloanncmaria Varano vcreri domino ciuitatis, qui quo illuftrior fieret,ducis nomen à Leone eratadeptus Camerino pulfo,Sigifmun dum adolefcentem ex eadem familia, qui fein co melius ius habere aiebat, priori duce tamcn,qui Aquilam confugerar,arcem obtinente, in regno locauit. His geftis cutn Malatefta amp;nbsp;HoratioBallionijs fe Pcrufiam,quam ciuitatem Florentin! non tam proprio confilio,quàm Medicei cardinalis voluntatc defendcndam fufcepcrant conuer-tit.Mediceus autem cardinalis adid vclodio amp;nbsp;inimicitia,quae illi cum Vrbinatium du ce amp;nbsp;Ballionijs intercedebat, vel quod illorum propinquitate fuam Florentiae autoritärem in difcrimen conijcipofte exiftimarct,vel cum ad pontificatum afpirareqquod ipfefolusin intcrregno pontificij impcrij defcnfor eftet, exiftimationis fibiconcilian-dç ftudio motus;quoniam cardinalium collegium omni prorfus pontificij impcrij par-tis;fiuecuiusquamin Gallia cifalpina,fiuein Hctruria,fiuealibicflettucndæ,folu-tuin crat,partim quia cardinales in varias fadiones erant diftradi,amp;finguhin ponti-ficatus adipifcendi cogitationibus immcrfi ; partim quianequein facro «ratio,neque in Angelica arccvllaerat ab Leone reliäa pecunia; qui vt crat in omni fumptupro-fufus, non modo pecuniam ab lulio reliólam, amp;nbsp;ingentem auri vim ex quibusdam aulacmuneribus recens creatis quadringentorum auri pondo ex annuis pontifica-tuscenfibusdiminutioneconfumpferatjverùmetiam magnum xs alicnum rcliquc-rat; amp;nbsp;infuper omnes pontifici« gazæ gemmas, alias^ue preciofas res oppignoraue-rat : itavt argute à nonnullis dictum fuerit ; reliquorum pontificatum pontificum morte terminari, fed Leonis pontificatum multos annos poft in uita futurum; Tantum cardinalium collegium Vrfinum archicpifcopum , vt Balliones inter fe conciliate nitcretur Perufiammifit:fedcumis Gentili ob loannispaulisfiliorum affinita-tem fufpeftus eftet, amp;nbsp;leges nonfatis tut« proponcrentur, nihil eft fadum,ficquc penultimaannidie Vrbinatium dux, Melatefta amp;nbsp;Horarius Balliones amp;nbsp;Camillus Vrfinus, qui aliquot militibus fponte ipfum fequentibus, feircrura illis coniunxe-tat, ad fanCti Ioannis pontem funtmetati; vndc Baftiam vfquc amp;ad vicinalocacaftrifl

LIBER DECIMVS Q_V A R T V S. 519 protenfisjdies noâesque Perufiam infeftabannquo prçter quingentos peditcs à Gen tile confcriptos, Florentini quibus dux dutn fe Pifaurum conuertitj fpacium dedir, duo peditutn millia,centum leuis armaturæ équités Guido Vaina duce ; amp;nbsp;centum ac vigintigrauisjcum centum leuis armaturçequitibus Vitelliô dücemiferant.Quo tempore in înfubria in fummo ocio viuebatur,amp; nihil vtrinqué præter prædam excurfio-nesquefiebat; quas vtetiamin pontificij imperij locis facerenr,Galli qui cum duobus millibus Cremonæ manferant, pontem Pado impofuerant, quo fæpe in Placentinum amp;Pârmenfemagrumexcurrentes,totam regioncm infcftabannamp;quamuis Profperà ceteris ducibus incitatus fe ad Tretium oppugnandum ire veile diuulgalTct jiamque tormenta præmififlet, id ramen quod vt fi forte Galli aliquemin pontincio imperid fucceffumhabere cœpiflent,eiopem ferrepoflèt exercitum alicubi implicariminime opportuniim elfe diceret,non pcrfecit: qua in re mentem à verbis diflîmilcm habere videbatiirjnam cum ci exercitum Parmam proficifei effet fignificarum,nui’o auxilij fe rendi figno oftcnfojexitum expedhandü effed^xit : imo cû Placentia,quia Heluetij Ti-surinimagiftratuum fuorumiufrurepentcdifceffcrantjornni præfidio effet fpoliata, Profper fumma diligentia vt Mantiiànusmarchio Medioiano fuis copijs ne difee-deret efficere cft conatus:qui tamé Placentiam profeôlus fuæ ditionis miiitibus,amp; pecunia aliquoties mutuo data, fumma cum laude illam ciuitatem défendit. Neque ran-tis péricuîis nouo pontifice creando obuiarn ibatur ; quæ tanto cum pontificij imperij detrimento,vt abfcntibus Cardinalibus Romameundi fpacium concedereturjandiu fuit dilata; amp;poftremô quia Eporedienfis cardinalis,cum fe Taurino Romam confer-ret,Profperi Columnæ mandatô,ne,quia Gallis fauebat,conuentui intercfï'ctjin Infu-briaretentus fuerat,in collegio,vt totdiesin conclaue ingreffus dift'erretur, quot die-rtimEporedienfi cardinal! impedimentum efîetallatura ,affercndunl'ue effet décréta eftfidcirco eo dimifïo côclaue vicefimafeptima Dccembris eft claufiinà; iiï qtfo fuerût Xx XIX cardinales; itaenim Leonis cuius création! non plures quàni vigintiquatuor _ cardinalesinterfuerant,immoderata promotio numerû auxerat.PrimusanniM d x xii 5 2 2^ Kiotus fuitPerufiæ ftatus mutatio communihomînum iudicio non minus propugnato rum ignauiafaôla,quàm oppugnatorû virtüte; qui voluntariorum militum numero ad ducétos grauis trecétos leuis armaturç eqüites,amp;quinq; peditû millia vfq;2uâo,amp; fan diPetri fuburbium à propugnatorib.dclertumingrcfn,quarto ciusanni diepluriinis fcalisjà Petri,Soliorum,amp;Broniapôrtis multisq; alijs expartibus feptern campeftri-bus tornientis,quæ àFerrarienfium duce mutuo accepcranr,prius vt eis propugnandi facultatemadimerént,varijs in locis Gollocatis oppugnationéfuntaggrcfli.-quædilucu locoepta,amp; fæpiusinfiauratafcrètoturai diemtcnuiffe dici potefi: amp;nbsp;quamuisdua-bustribus'ue ex partibusin ciuitatem quam folimilites, quiapopulus non moue-batur,defendcbant,irrupcrînt,fempcr tamê cum multorumexipfis cædc repulfi font:' quare GCntilis amp;nbsp;Floreritinus legatus audaciores fadi, fele non minus féliciter alijs quoq; diebusdefenfurosfperabant: fed Vitellij timor, vtres longe diuerfum exitum habuerintin eäuffafuinquoniami ne populus magis Ioannis paulifiliorum quàm Gen tilis ftudiofus arma pro illis caperet mctués,amp; illos fuburbium inter duas Pétri portas occupaffe minimè pafui momenti effe ratus,fed præfertim quod proprîam vitam,fi res infcliciterfuccederent,propter Vrbinatis amp;Ioannispaul! filiorumin fe odium in peri-culo fore fufpicaretür,motus,ilia node ceteris ducibus,fe ,quod cum prcÊcedent! die in propugnationc fclopî glande in minori dexteri pedis digito 1 æfus fuiffet, ita doloré victus crat,vt decumbere cogcretur,nihil amplius fuâ præfentîa prodeffe pofTct,difcé dere vclIefignifiGauit:amp; quamuis Gentilisacceteri,quàm eius difccfïus militum ac po* puli animos effet fradurus oftendentcs,ilhim multis precibus ab hac fententia refho-' Uerc fint Gonati,cum in fententia perfifteret,cum fequi fiatuerunt. Sic eadem node Ci iiitatemGafiell! fe contulerunt: amp;nbsp;Perufin! incredibil! cum illorum omnium qui cum li teris eadem node feriptis de felici prçcederitis diei propugnationis fucceffu certiorcs fafti fuiffentjpoft paucas horas ciuitateni à Vitelfio amp;nbsp;reliquis turpitef defûrtam intel-‘Cxeruntadmiratione,Ballîoncs fratres intromiferunt. Nondùm hoc tempore nouus pontifex ob cardinalium dilfcnfionem ex eo potifÏÏmumiortam Icdus crar,quôd Me-

jao nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C ÀE

ceusadponrîfîcatumafpirans, amp;amplitudinis fuæ,opumqueexiftimationc,amp; glorîa ad Mediolanum parta potensjquindecim aliorumcardinalium qui ad id vel priuätis de cauflisjvel amicitia qua illi iunâi erat, vel beneficiorum ab Leone acceptorû memoria, amp;nbsp;nonnulli ilium vbi pontifîcatus adipifcendi fpe exclufus foret, ijs qui ab ipfo fuiflent fauturum cogitantes mouebantur,fuffragiafibi adiunxiHct.Huic autem Mcdicei cardi-nalis defiderio multarepugnabant: multis enimdefundo pontifici alium ex eadem fa-milia furrogari, vt quod quafî hçreditario iurc in pontificatu fuccedcndi exemplum foret,valde perniciofum videbatun opponebât fefe omnes feniores cardinalcs,qui tanta dignitatem ad fe fpe6tareexiftimabant,neq; minore quinquagintaannis cligi ferrepo-terât:omnes illi qui Gallicam faólionem fcquebantur,amp;nonnulli etiam ex Caefarianis, quia Columnius cardinalis, quamuis initio fe ei fauere veile oftcndi{rct,poftea fefe illi apertè admodum oppofucrat,ei erantaduerfi: Cardinales vero quibus Léo gratus non fuerat acerrimi hoftes;amp; nihilominus in his difficultatibus efficaciflima ilium fpes fufti-nebar,quôd cû qui ipfum volebant,tcrtiâ parte exccderér,diim cóiunóti manerét abfqî illorum confenfu nihil fieri poterat, ex quo temporis progreflu aduerfarios inter quos multi ob ætatem diuturnum incommodum ferre minime poteranr,vcl defatigatum,vcl difiundum iri fpcrabat:amp; quia in ipfo non creando inter fe confentientes in alio eligen do dum quilibet vel fibi vel amicis fuis fuffragaricogitat,mulriq; ne alteri ccdcrcnt,per tinaciflîmè infiftunt,diirentiebant. Mcdicei vero cardinalis pertinaciam, Perufinarum rerum mutatio nonnihil emolliuit: quia Peti üccius cardinalis ex corum qui illi fauc-bantnumero vnus,cumSenenfisreip.princcpseffet, neeiusciuitatis adquamVrbi-natium dux cum illis copijs fe conuertere veile ferebatur,{tatus fe abfente mutarctiir veritus,vt nouus pontifex cligeretur vrgebatdn cuius gratiam, arque etiam metuens ne Senenfium ftatu immutato,Florentinis quoque rebus periculi aliquid crearetur,Medi-ceus cardinalis in eandem fententiam, fed nondum penitùs cui fuffragium dare vellet certus,inclinare cœpit. Sedcumquodammanedumdcmorefortitioin conclaui fieret, Adrianus Dertofanus cardinalis natione Belga, fed qui Cæfaris in pueritia præce-ptor,eiusque opera ab Leone in pontificum collegium cooptatus fuerat, amp;nbsp;cius in Hi-fpaniavices gerebat,nemincdeillo eligendo cogitante , fed tantùm vttempusillud extraheretur effet propofitus, amp;nbsp;aliquod pro illo fuffragium apparere cœpiflet, fanâi Xifti cardinalis perpétua ferèoratione eius virtures eruditionemque commendauit: quare nonnullis cardinalibus ciccdcre incipicntibus , reliqui ordineporius iinpetu quàm confîlio duôii, funt fequuti : ita vt omnium fuffragijs tune fummus pontifex fue-ritledus : fie vt illi ipfi qui eum clegcrant, cur in tantis ecclefiæ moleftijsacpericulis barbarum hominem, tanto regionum interuallo abfentcm,amp; cui neque antcaâæ vitx merita,neque cum alijs cardinalibus quibus vix eius nomen erat eognitum,aliqua có-fuetudo,gratiam conciliabant,quique Italiam nec viderat vnquam,ncc fe vifurum vel fperabat vel cogitabat, pontifieem creaffent, rationem afferre nullo modo poffent: quampræpoftcram eledionem quum aliter exeufare nonpoffent, cius cauffamid di-uinum fpiritumqui(vtaiebant)inpontificibus eligendis cardinalium mentes afflarc foleret,transfcrebant. Eius rei nuntium ipfe Vidoriæ apud Cantabros ciuitatc aceepit; quo accepte priori nomine minime mutato, Adrianus VI appellari voluit.Perufiç ftatu immutato, vbi copiæ non parue reliquarû rerum fùarum detrimento,aliquotdics codé in loco hæfiffent, vt ab amicis pecuniam corrogarét, Perufia amp;nbsp;Todio in quam ciuitaté Camillus Vrfinus exules rcftituerat,Vrbinatium dux amp;nbsp;ceteri,Malatefta Perufiæ reliâo difeefferunti amp;fummacelcritatc Ladâtium Petruccium qui ab Leone Soanenficpifco paru fpoliatus fuerat, quiaBorghefius amp;nbsp;Fabius,PandulfiPctruccij filij à Cæfaris mini-ffris Neapoli difeedere fucrant prohibiti, fccum habentes,Scnas verfus contenderunt. Senis quiremp.adminiftrabât, nullam prxter Florentinorû, Mcdicei cardinalis caiiffa auxilij fpem habcbantûn cuius gratiâ, cius clientes qui illo abfente Florentinam renip. adminiftrabant,vbi de ducis Perufia difeeffu certiores funt fadi,ftatim Guidum Vainâ cù centum expeditis cquitibus,amp; pecunia qua ab Senenfibus conferiptis militibus ali-quem peditû numerum addere poffet, Senas miferunt:fcd præcipuailloiû fpes ijs viribus de quibus multos dies ante cegitârant nitebatun nam vbi primum Vrbinatiû ducis

LIBER D E C i M V 5 Q^V A R T V S. j» i amp;Ballionum motum audiuerunt,Hetruriae rebus metuentes,deBernenfis ciuitatis Hel uetijs,qui numero paulo plures qua mille,magidratuü fuorü ut in Helueria rediret ma-dato negledo, cu Piftoriefi epifeopoBononiç mâferant, côducendis agerc cœperant: quoinnegotioetfiobmultä à Piftorienli epifcopo illas copias futuro pontiHci offerendi cupido interpofita impedimenta, plus quàm neceffe fuerit temporis fit infum-ptûjtâdê tarne grauifsimo fumptu quadringétis quoq;Germants qui fe Heluetijs Bono niæ adiüxerant condudis,ad finera eft perdudum : loannem Mcdicem quoq; ex cifal-pina Gallia quin his prasfidijs modo in tempore adelTentjSenenfes res in tuto effent collocaturi non dubitantes,aduocarant:quæ,quôd maxima populi pars eumftatum o-dio haberet, etquia ob antiquum in Florétinos odium oés illorû copias Senas ingredi ægrè ferebât,in maximum periculum erant redaâçjquod etiam Petrucij Cardinalis ab fentia agebat,ut pro quo, etfi Francifeus omnem operam ad res fuftinendas quantum poffetadhiberet,non tamé ea pollebatautoritatequa Cardinalis: idcirco ciuitatis prin cipibus, qui ut periculum quouis modo uitarent aut differrent operam dabât, minime repugnantibus, iam ad Vrbinatium ducem quamprimùm Senenfis imperij fines attigit legatos miferant;qui quamuis initio triginta aureorum numûm millia amp;nbsp;flatus mutano nera poftulafret,pôft tarnen mitiora propofuerat,adeô ut ne uel eorum qui rcmp.admi niftrabant confenfu,uel populi contra illorum uoluntatem motu,inter Senenfes amp;nbsp;ducem paéfio aliqua fieret.non mediocriter timeretur:fed tarnen quum afsidue Florenti-norû milites vrbem ingrederentur, quanquam loannê Medicem cû Heluetijs iam pro-pèadefTefama ferrer,qui àpadione erant alienimaiore animo impediebant. itaq; dux cxercitu in quo non fupra Icptem millia hominû,eosq; hincinde colledos habebat,Se narû mœnibus admoto,ubi diem unû circa ea hæfiffetjpaôtionis fpe frigefcente,amp; Hel uetijs iam non longi us qua unius diei itinere procul inde metatiSjUt in fuos fines reuer-teretur à mœnib. recefsit.Senis liberatis eædé copiæ Florentinis ad id quod magnope-re cupiebant,ex eo quod icardinalium collegio cuius nomine pontifîce abfente Ecclc fiæ imperium adminiftrabatur,ut id facerent rogati fuiffent,occafionem capientib.Pe-rufiam uerfus iter ceperunt: ideo Cortonenfis cardinalis iam Leonis tempore Perufiæ legatus ipfe metcum cxercitu procedebat-.in collegio uerà nonmaior poftpontificem creatumeratConcordiaconftantiâue, quàminconclauifuiffet; imàmagisconfpicua uarietas: conftituerantenim ut fingulis menfibus tres cardinales, qui Priores vocaren-tur,adminiftrationi præeffent, quorum munus erat ceteros conuocare, amp;nbsp;quæ décréta fuiflent perficere.Tres igitur exiftis paulo antè id munus adepti fefe Mediceo cardina-li qui ftatim pontifice creato Florentiâ redierat,opponentcs,ne Florentinorû copiæ pô tih'cij imperij loca infeftarentexclamare cœpcrunr; quæ cum iam Pafinianum oppidû, quôd eas recipere noluerat,diripuiffent,amp;deinde Vlmi ad tertium ab Perufia lapidem cumferècertaeius ciuitatis capiendæ fpe caftralocaficnt, nifimoxhuius fpeileuitaté agnouiffentjhæc mandata côtempfiffent, quoniam Balliones multos milites Perufiam conuocarantjlongeq; maior erat illorû,quâ Gentilis qui excrcitû fcquebaturapud po-pulû autoritas:quâobré uidtoriæ fpe depofita,amp;pa6tione fruftra tentara, quafi fe Colle gij voluntati opponere nollent,ex Perufino agro difcefIerût;amp;Monfeltrenfem regioné quæ tota Sando Leo amp;nbsp;Maioli arce exceptis, fub Vrbinatiû ducis imperium redierat, funt ingrefshqua facilerecuperata, arma in ea parte quafi raciro partium confenfu funr depofita:quia dux non fatis ad bellûcû Florentinis diu gerendû uiriû habebat,neq; ipfi üelproprij cômodi cauffa, uel aliorû gratia eûmoleftia afficiendi cauffam habebât:col legium enim in quo Medicei cardinalis aduerfarij potentia præftabât, codé tépore cü illo vt donee pótifex in Italia uenifTet, amp;nbsp;ulterius, fi ei uideretur, recuperatü imperium pofsideret,nec Florétinis,necSenenfib. effetinfeftus,nulli principimilitarct,eiue ope ferret cóuenerant.Hucufq; infubriçres quod alteri parti milites,alteri pecunia deeffer, ideoq; Cæfariani milites ftipendijs non perfolutis caftra mouere nollent,tranquillæfuc rantjtantü ad Alexandria expugnanda cû fuaacie amp;nbsp;alijs militib. præfertim Mediolanê fibus miflùs fuit loannes Saxatellus, qui in belli initio, certobonocu fpe incerta per-muraro,Venetoru relido ftipendio,Mediolanenfiu duci exuli fe adiûxerat, quo cum ue niflet Aicxandrmoiù Guelforù,qui magis qua Galli milites ciuitaté defendebat, teme

533 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O RI AE I T A L I C AE

ritasjid quod omnibus difficileuidcbatur,facilè reddidit:quura cnim hoftesjin quoK^c-ruptionem fcccrant,fuftincrcnon poflcnc, utipfis permixti ciuitatem, qiiæ viéloribus prædæ fait,ingredcrentur, occafionem dederunt : eadcmq; facilitate poft paucos dies nónulli è Galiieis militib.i Guelfis Aftam introduôi:i,inde funt pulli.Scd iam huic bre-uidubixque quicti magnarum molcftiarum initia appropinquate cernebantur: nam quamuis in Heluetiorum comitijs grauis ob Galliæ regis poftulata, Tigurinis Suiten-nbusq; illi pcrtinacitcr aduerfantibus, Lucernenfibus prorfus fauentibus, reliquis inter fe difsidentibus, amp;nbsp;priuatorum quorum alij penfiones, alij vetera ftipendia ab rege petebantjauaritia publicas res turbantCjCxtitiftct contentio, tandem tarnen milites ad Medioianenfe imperium rccupcrandum ei concefterant; qui numéro fupra deccra mil lia iam Sabaudiæ Baftardo gt;nbsp;amp;nbsp;Galeatio ScuennatCjquorum hic Archippocomus erat, ille magnus Franciæ magifter dudoribus, per Bernaïdi amp;Gothardi alpiumiugàin Infubriam defeendebant. Contra hune raotum Cæfar non parua pecuniæ fumina ab Anglisc rege, qui à Galliæ regis araiciria iam erat alienatus, mutuo accepta, Hicro-nymuin Adurnium ut fex Germanorum peditum millia, unà cum ipfo Francifeo Sfor-tia cuius aduentus eo tempore ad Mediolanum amp;nbsp;reÜquas eius imperij ciuitates, quz ilium fummopere exoptabantmagis in offteio retinendas, amp;nbsp;ad pecuniam cuius fum-ma erat penuria eius autoritäre amp;nbsp;gratia facÜius exigendam, magni momenti cenfeba-tur,Mediolanum ducendos confcribcrct,Tridcntum raiferat.Quo etiam tempore qu5 apparatus ab Cæfarc faólus Mediolani ignoraretur, Mediolancnfcs pecuniam ad quatuor peditum millia conferibendam Tridentû mifcrant:qui quum co tempore quo Ad-urnius eo uenitjiam effent parati,ipfc dum reliqua fex millia colligerentur,ftatim cum his Mediolanum uerfus,ut per Turrhenam vallem Comum venirct contendit; fedRhc tis itiner is faciendifacultatcm denegantibus,rcpcntc amp;nbsp;tanta celeritate in Bergomen-fem agrum,amp; inde in Giaradadda tranfiuit,ut Veneti magiftratus qui Bergomi erant in tempore prohibere non potucrintj ijsq; Mediolanum pcrduäis,eadem celcritatcTri-dcntumvtFrancifcuraSfortiamamp;reliquospcdites Mediolanum duceret redijt: qua in ciuitatc præter cetcros apparatus magno ftudio ad populi in Gallos odium,quod e-rat uehemens augcnduiHjquo ad defeniionem promptiorcs effent,amp; publicis nccefii-tatibus libentius pecuniam propriam contribuèrent opera dabatur : quæ res fiâis Uteris, amp;nbsp;falfislegationib. alijscj; artibus,Moroni diligentia öccalliditate excogitatisjiaud fgt;arum iuuabatur: uerùmmulto etiam magis,quàm credi pofsit Andrex Barbati,Soda-is Auguftiniani condones; qui cum maxime populi concurfu concionarctur, illos ue-hementifsimè ad fe ipfos tucndos,amp; ad patriam à barbarorum eius duitatis atrocifsi-morum hoftium iugo, Poftquam à Deo opt. max.eius txcutiendi facultatcm accepe-ranr, liberara conferuandara hortabatur.Farmæ paruæ atque imbccillz,fi cura Medio-lano comparetur,ciuicatis exemplum arterebat; maiorum quorum nomen peruniucr-fam Italiam célébré fuerat res geftas commemorabat:amp; quid homincs pro patrix falote facere deberent,pro qua fi genres quæ nullum nifi gloriæ humanæ prxmium expe-dabantfponce mortem oppetebant,quid Chriftianis quibuspro tamfanâacauffamor tem oppeicntibus, præter gloriam apud mortalcs, immortalitas in cœlefti regno proponcrctur, efletfaciendum?quodexcidiumeiciuitatieffet allatura Gallorumui-doriacogitaréuqui fi antea nulla de cauffatâ acerbi moleftiq; fucranr,quid nunc cum fe tam grauitcrlæfos iniuriaq; affeôtos cenferent effentfaduri ? nulla populi Mediola-néfîs fuppliciaillorû immanitatcmamp;immcnfum odium faturaturamullas opes auantiâ cxpleturasmunquâ fibi fatistaduros,nifi Mcdiolanenfiû nomê ac memoriâ prorfus ex-tinxiffcnt,nifi horrédo excplo Federici Barbarofïæ fera immanitaté fuperafIcnt.His artibus ufq; adeô Mediolancnfiüodium inflammatû fuit,,amp; Gallorum uidoriæ formido auôfâjUt ia magis moderadi quâ prouocâdi efle uiderentur. Profpcr interea fumma dili gctiâ propijgnaculis amp;nbsp;foffarû aggerib. inftaurâdis refîcicndisq;, quod Mediolani cofi-fterc cogitarct, opera dabat: quainurbeetfi fcx ilia Germanorû millia non ueniffent, fe aliquotinéfcs tueripoffefpcrabauamp;dcrcliquarû quoq; ciuitatû propugnatiôefolli-cituSjPhilippum Torniellû Nouariâ, amp;nbsp;Monfignorinù Vicccomité, Alexandriâ,alterû cû duobus millib.alterû cû mille amp;nbsp;quingenris Italis pcditib.qui quod ftipendianô ha-berent

berent eit populorum fortunis alebanrur; Papiam Antoniuin Leuam cum bis mille Gennanis amp;nbsp;mille kalis miferati Mcdiolani uero feptingenti grauis, totidem leuis annaturæ équités amp;nbsp;duodecim peditum milHa rctinuit.Reliquum erat imminens periculum,ne Galli per Mediolanenfem arceni ingredercntur,cui p criculo ut obuiara iret, eademque opera commeatum alia'ue neceflaria in arcem introducendi fa-cultatcm adimeret, artificio fummoperc celebrato , amp;nbsp;ferc hominum iudicio ad-mirando extra arcem inter portas Vercellcnfem amp;nbsp;Comenfera binas foflas circiter uiginti pafTus inter fc æquidiftantes agebat, binumq; ex ea terra qux effodiebatur, ag-^erem attollebat : harum longitudo circiter mille pafliis quantum hortorum pomarij-ue poft arcem inter binas illas uias fpatium patebat ; amp;nbsp;ad folTarum capita vallum prae-altum munitumque, ut tormentis in illis collocatis,hoftibus, qui ab illa parte accédèrent, incommodum afferri poftet, fieri curauit: inter has foflas, atque aggeres milites difpofuinquinequifquam ab eaparte ingrederetur,egredereturùe,eodem tempore prohibèrent : quod inuentum non minus felix,quàm ingeniofura futurum fortuna initio fauftoomine oftedindu id opus, fine detrimento perfici pofle dedinna cü nix altif-fiinaterra cooperuiftet,Prorper cœh bcneficio ufus,ante lucem binosaggeres ad quorum exemplum munitionem fieri uolebat,cxniue faciendos curauit; quibus fabri poll inreliquis operibus faciédis à tormentis quæ in arce erant defendebantur; ad quæpcr-ficicnda,maiusadiumentum attulcruntcopiofiflîmçin alpibus niues, quæHeluetio-rutntranl'itumimpediebant. Quo temporeLautrechius quum aliquot militibustrans-padum miftis, Ludouici Gonzagaf expeditorum equitum turina Florentiola? negligen-terindormientem fpoliaricuraflet, exercitum fuuminftaurabanamp;Venetotum copiae fub Andrea Gritto amp;nbsp;Theodore Triultio circa Cremonam colligebantunquæ tandem Heluccijs coniundæ Calendis Martijs, Lautrechio, cuius autoritas Magni Franciæ magiftri,amp; Archippocomiaducntu,nihileratimminuta, totius exercitusimpcratorc Abduam traiecerunt. Venit ad hunc exercitum eodern tempore loannes Mediccs,qui etfideFrancifci Sfortiæ ftipendijs accipiendis vehementer ageret,iamque Mediolanu uerfusjubi obmagnam cius ferocitatis expedationem fummo dcfidcrio expedaba-tur,itercftetaggrcftiis,nihilominus maioribus certioribusque Galliæ regis ftipendijs ailcdus3amp; prouuflam pccuniam ad fe Mediolano non miftam excufans ; ex Parmen-fi agro Bufttto oppido propter hofpicium denegatum, direpto,in Gallorum exer-citiimquiduo milliana prope arcem inter cafdem uias Vercellenfem amp;nbsp;Comenfem eft metatus,tranliuit. 1 ertio die ex quo ucncrant,acieinftruda qiiafi munitionem op-pugnare uellent procefterunn id tarnen fiue quod ea fuerit ab initio Lautrcchtj fenten tia,(iucquódmilitum qui intramunitioneserantnumero, populi ftudio,amp; propug-natorumalacritatecognitamanifeftareidifficultatedeterritus fuerit, non perfeceröt; fed eadem die domus cuiufdam ab corumqui in ciuitate erant tormentis verberatæ faxa,Marcum Antonium Columnam maxima?expedationis ducem, amp;nbsp;CamillumTri ültium loannisiacobi ex non legitimo toro filium, qui prope illara domum inambulantes vallum è quo tormentis inter binas hoftium munitiones iacularipoftent, defcri-bebant, interfecerunt. Sed Lautrechius Mediolanum capi non pofte exiftimans, temporis progreflu fe uidoria potiturum fperabat; quoniam equitum fuorum amp;nbsp;tot exu-lumqui ipfum fequebantur multitudine, quimaximam regionis partem excurfioni-bus terrebant, ne commeatus in urbem conueheretur magnopere impediebat; molas oinnes frangi curarat;amp;aquas ex riuis amp;nbsp;emiftarijs,ex quibus ea ciuiras plurimum com modipercipit,auerterat : fperabat etiam militibus in urbe degentibus, qui quoniam à Cjefare ex regno ncapolitanoalijsque locis parcè admodum pecuniæ mittcbantur,Mc diolanenfium pecunijs ægrè fuftentabantur,ftipendia defutura: fed incredibile eratpo puliMediolanenfis in Gallos odium,mirum nouiducisdefiderium:quas ob res quod-uis incommodum patienter fcrcntes,non modo in tantis moleftijs fententiam non mu-tabant,fed iuuenib. ad arma concitatis, amp;nbsp;ducibus in fingulis urbis regionib. cóftitutis, ijsq;promptifsimèdiesno(ftcsq;adloca ab cxercitu remota cuftodiendaconcurrenti bus, milites magno labore leuabant : quo temporc quum ob molas fradas farina defi-cuetjiuohs uuiauhbus mox huic incommodo occurrcruncfic bcllo à ccleris expugna

ÎJ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

tionis fpe, ad diuturnæ obfidionis curas labores^; redaólo, Mediolanenfium dux, cuius difceflus ob pecuniæ penuriam, multos dies dilatus fuerat, diutiuscjue fuilTct, nifi ei Mediceus cardinalis nouem aureorum numûm millia commodaflct, tandem cû fex Germanorum peditum millibus Tridento profedus, amp;nbsp;Croariæ aice quæ Veneto-rum erat,ut fibi iter aperiet occupata,abfq; impediméto perVeronenfium fines iterfe-cit: unde per Mantuanum agrum Pado ad Cafalemaius traiedo Placcntiamperuenit; amp;nbsp;Mantuano marchione inde ipfum cum trecentis pontificijs cataphradis comitante Papiæ occafioncm Mediolanum penetradi intentus oppericns,facultas côftititân ea e-nim urbc eius aduentus cupidiffime cxpedabatunquippe, cum indies magis cogend« pecuniæ facultas ad militem fuftentandum minueretur, neceflarium cefebatur, quam-primiim cum Germanis coniungi,ut in aciem prodeuntes, finem bello imponere ten-tarent: verùm difficilis erattranutus ; quia Lautrechius vbi illos Placentiamperueniffc cognouitjCafiniadquintum Mcdiolanolapidem,in Papienfiuiametatus erat:amp;Venc tos Binafchi in cadem uia utriufquc cxcrcitus caftris bene munitis ac feptis collocaraG ubi cum aliquot dies haefiffcntjintcrcaq; Santangeliamp; Sancolumbani Caftellacepif-fentjLautrcchiusScutum fratrem fuum ex Gallia, qui ad rerum flatum regi iridican-dum erat profedus,cum pccunijs reucrfum,amp; militibus Genuae conferiptis in Infubri-am peruenifte ccrtiorfadus,Fcdcricum Bo2olcnfem,cum quadringentis cataphradis, amp;nbsp;feptem partim Italorum partim Hcluctiorum peditum millibus eiobuiam mifit; ob quorum aduentum Mantuanus Papia egrefTus Gambolate utfe illis opponeret, eft profedus;fedcumilli(utipfcaiebat) metufefcTicinum uerfus contrahere fimulaf-fent, fuam Gambolate moram non amplius neceffariam ratus, fine (ut potius credo) illos, quod plures effent quâipfî metuens, Papiam redijt: illi uerô Gambolate uenc-runtjamp;Scutoconiundi Nouariampetierunr, atq; arcis quaipfi potiebanturtormentis captis, eaque oppugnata tertia impreffionc peditibus qui in ca erant magna parte cæf-fis,amp; Philippo Torniello capto, funt potiti. Qiiamobrem Mantuanus, qui crebris Tor-nielli literis nuntijsque ut fibi opem ferret incitatus itcrum Papia erat egreffus, fta-tim ubi id cognouit, copijs fuis Vigeuano dedudis, «Scarcepræfidio munira Papiam redijt.Gallis,quôd Scuto fe coniunxcrintjquodquc Nouariam expugnarint, maiore in re obfuiti quoniam Francifeo Sfortiæ cum Germanis Mediolanum eundifacultatem aperuit: qui re cum Profpero conftitutanodu clam Papia, ad cuius cuftodiam duo peditum millia amp;nbsp;trecenti équités Mantuano duce, qui tam pro cul ab pontificijs im-perij finibus rccedcrc recufans, vltcrius progrcdinoluit,manfcrunt, profedus,per deuia Sextium peruenit; ubi à Profpero qui ci cum copiarum parte obuiam proceffe-rat, cxceptus, Mediolanum eft dedudus: quanta autem laetitia à populo Medio-lanenfi fuerit acceptus, didu incrcdibile eft: obuerfabatur enim hominum oculis eius felicitatis in qua is populus fub eius patris «Sc cæterisSfortianis ducibus uixe-rat memoria; amp;nbsp;proprium principcmutpopulorum fuorum magis amante, quiq; eos magis refpiccre, maiorisq; facere,neque ob nimiam potentiam contemnere cogc-retur, fummopere habere cupicbant. Duels Papia difeeffus Lautrechio earn urbem cxpugnaripoffefpcm fecit; quocirca cxercitu ftatim colledo,eó contendit: quaobrem Profper,manifefto periculo cognito fumma celeritatc mille Gorfos pedites amp;nbsp;aliquot Hifpanos manipulos eo mifit, qui quû repente ad Galica caftraperucniffcnr,partimpu gnantes,partimincedentesmultosc|uc cçdentes, incolumes Papiam, ubipræteralia incommoda fumma erat tormentarij pulucris penuria, peruenerunt .Interea Lautrechius Papiæ mœnia duobus inlocis, hoc eft ad Mariæ Perticariæ fuburbium Tici-nû uerfus, «Sc ad Burgorattû verberabat;amp; deiedis ad triginta mûris ulnis,fruftra oppu-gnationem eftaggreffus; cumque eos qui in urbe crantftrenuè refiftere, amp;nbsp;ad de-fenfionem paratos animaduertiffet, rci benè gerendæ fpcm amittere cœpinmultç prætercadifficultates accedebannpecunia enim qua frater ex Gallia attuleratdeficere incipiebat;nóparuacómeatus erat penuriaex maximis imbrib.orta; quorû caufaad ex ercitû terreftriitinere uenire admodû difficile cranncc minus Ticino aduerfo vehi; qa naues nimis aquarü fludib.uiolétis repulfç,côtra fluminis curfum progredi nô poterât. Qu a tempeftate,Profpercum omnibus copijs Mcdiolanout Papiæ appropinquaret egreffus,

LIBER D E C Î M V S Q_y A R T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;525

c^eiïiis, ijfdem pluuijs irapeditus Binafchijqiiod medium inter Mediolanum amp;nbsp;Pä-l^iam eft, hæferat ; vnde poftea cum ad Cartufianorum fodalium cœnobium quod iii Papiæferarum fepto adquintumab vrbelapidemeft, omnium fortafle totius Itg.Iiæ cœnobiorum pulcherrimum progrefTus eflet, Lautrechius nulla amplius Papia? ex-pugnandæ fpe relida, cumexercitu Landrianum ab hoftibusindifceflunifileuibUs quibufdam vclitationibus laceflitus receflit. Landriano quo facilius pecuniam quäe ex Gallia mittebatur, accipcret, Modoetiam eft profeôtusjquæpecunia Aronærefti-terat, propterea quod Mediolano in huncfinem Buftium prope Aronam Anchifes Vicecoraes inifluSjVt vlterius progredi non poftet efficieban Hoc impedimcntum Gal-lorumres adextremam confuhoncm redegit i quoniam Heluetij quorum ftipcndijs multorura dierum mora erat interpofita, moræ vt folent, impatientes, duces fuos ad Lautrechium queftum miferunt; quöd cum gens illa femperpfo Gallic! imperij am-plitiidine proprium fanguinem profudiftet, per fummam iniuriam debitis ftipendijs fraudaretun iftaque ingratianimi atq; auaritiæ fignificatione, cundis mortalibus quam paruiyirtus fidesque ipforum fieret, oftenderetur ; cumq; tot dies fruftraexpedaflent, lam diutius expedare , neque ijs promiftis quæ ipfostotics fcfelleratitfidem habere ftatuifte, idcirco omnino in patriam redire veile ; fed tarnen prius vniuerfo terraruni orbi teftatum veile, fe ad hoc non metu quöd hoftes in aciem prodierant, non perieü-lorumquibus militates viri funt fubiedi, quæ Heluetij femper,vt tot exem plis confta-bat,contcmpferanr,vitandorumftudio impellhquod vtcertius cognofeerent, fe para* tos elfe die fequenticollatisfignis cum hoftedimicare ; eoconfiliovtpercndie inpa-triara redirent: duccret ipfos in hoftes,alacritatis ipforum occafione vteretunipfosque in totius cxercitus fronte collocaret i fperare fe qui longe minoribus viribus Gallicum exercitura in proprijs caftris adNouariam fudiftent, Hifpanos quoquein fuis caftris debellaturos ; qui etfi aftu, dolis amp;nbsp;infidijs Gallos fuperarenr,tarnen vbi animi feroci-tate arraorumque virtutc pugnandum fit,eos minime fuperiores exiftimarent. Lautrechius quantum fit periculum hoftes intra caftrorum munitiones adoriri animaduer-tens,huncfurorem temperate eft conatusjpecuniarumtarditatem,non regis culpa,fed cxitinerura periculis profedam oftendens ; quæ tarnen intra pauciftimosdies eflet ad-futura; fedquura illos nec autoritäre,necprecibus, necpromifl!s,nec rationibus vllis fledere velretinerepoflet, potius cum præfertimipfiprimipericulo eftentobijeien-di, raaxirao incommodo Martis fottunam experiri, quam recufando belli vrtiuerfam rationcra prorfus euertcre : nam euerti manifeftum cfle; fiquidem pugnæaleatecufa-ta, Heluetij difcederc ftatuiflent. Hoftium exercitus ad Bicoccam villam,ad tettium à Mediolano lapidem caftrahabcbanvbi fuburbanç ædes fatis amplæ,ac non paruis cir-cumcirca hortis feptæ,quorum limites funt profundæ foflç,circumiedi campi fontibus acriuis illius rcgionismoræad pratairriganda dcdudis,fcatét:ad quem locum Laun-e chius Modoetia cum excrcitu accedens, amp;nbsp;hoftes cum tam munira caftra haberent, ad illorura propugnationem permanfuros rarus, eos hunc in modum inuadere ftatuit : vt Heluetij cum tormentis caftrorum frontem amp;nbsp;hoftium tormenta, ad cuius loci dufto-diara erant Germanorum legiones Georgio Fronfpetgio duce , oppugnarent: in fini-ftro cornu Scutus cum trccentis cataphradis amp;nbsp;Gallorum atq; Italorum peditum agmi ne,via quæ Mediolanum ducit, pontem vetfus, quo in hoftium caftrapatebatingreftus vaderet : ipfe fibicum equitum agmine in illorum caftra magis aftequam aperta vi ir-rurapendiprouinciamfumpfit: namvtillos falleret,omnesfuos rubrametueem Cæ-farianis militis notam pro candida, qua Galli milites infigniuntur,aftumerenL At Pro-fperColumna, oblocimunitionem viótoriam fibi certam pollicitus , idcirco hoftes (vtaiebat) ad foflfam opperiri certus, exercitu, vbi de illorum aduentu certioreft fa-dus atmacapere iuflb , amp;nbsp;fingulis inlocafua diftribiitis , ftatim Francifco Sfortiæ, vt cum populi armata multitudinc adexercitum cxtcmplö vcnirct, fignificauit : qui quadringentis equitibus amp;nbsp;fex peditum millibus adCampanæ fonitum colledis, ab illo vbi venir ad pontis euftodiam fuit collocatus. At Heluetij vbi ad caftra pro-pius acceflerunt, etfi ob foftarum fupra ipforum opinionem eminentium altitudinera.

H I s T o R I AE I T A L I C AE tormenta vt primo fperauerat adoriri nqn poflent, audacià tarnen non ideó iinminu-ta,infoHam magnaferocitate earn fupérâre cotiantes impctiim fecere : codeinquc tempore Scütus pontem verfus profeólus, cuhi ilium præter öpinionem tam magno prælidio nuinitum inucnifrct,rctroccdcrefuit coadus : nee Profperumdiu Lautre-chijlatucredoliïideoq; fuis vt fpicarumhérbarum'uemanipulos capitibus impone-rentmandàiis,eius dolos irritos fecit: qua propter cum Heluetij qui ob loci iniqui-tatem J amp;nbsp;virtutem defenforum absque vllo frudu maximum detrimentum non modo ab ijs qui in fronte pugnabant^ fed amp;nbsp;à multis Hifpanis fclopetarijs quiin fege-tibus iam pene maturis latentes ipforum latera acriterpetebant, accipienteslabora-bantjtotum prælij pondus fuftinerent : vbi multo fanguinetemeritatis fuæ pœnasde-diflent retfocedere coadi, Gallis coniundi, omnes fimul agminibus inftrudis amp;nbsp;cum tormentis nülloin regreffu detrimento accepto Modoctiam redierunt. Pifcariusamp; ceteri duceS Profperum,vtpoftquam hoftes terga dediffent eos perfequendi fignum daretimportune vrgebant : fedipfeid quod erat^illos integris ordinibusnon autein fugientes abire ratus, amp;nbsp;à nonnullis etiam qui ipfius iiilTu quasdam altas arbores con feenderunt ea de re certior fadus, fe vidoriam iam certö partant fortunæ arbitrio committerc jvelfuatemeritatealiorum temeritatis mcmoriam delete nolle refpon-dit: craftihalux , inquit, quid hodie fit fadum vobis patefaciet :quoniam hoftrt vulneravbi deferbucrintmagisfenciences,animofradialpestranfcendent : ficjfiue periculocorifequemur, id quod hodie cum magno periculo adipifei niteremur. Ex Heluetijs ad folTam circitcr tria millia ex ijs qui vt fortiores ferocioresque promptius fefe periculo obijeiebant , amp;nbsp;viginti duo copiarum ipræfcdi cecidc-runt. Exhoftibus pauciflimi, necquisquam præter loannem Cardonium Culifa-ni comitemjquifclopi glande per galeam traiedusinterijt, alicuius nominis præfe-dus eft defideratus. Sequent! die Lautrechius omni penitus vidoriæ fpe amifla,Mo doetia vt Abduam prope Tretium traijcerct caftra mouit: vnde Hcluetij per Bergoma tium fines iter facientes, numero amp;nbsp;multo magis audacia, quia certum eft il los clade ad Bicoccam accepta ita afflidos fuiffe, vt per multos annos confuetam virtutem non oftenderint,imminuti,in montes fuos rediere. Difeeflerunt vna cum illis Archippo-comuSjamp; Galliæ Magnus magifter multique alij Gallorumpræfedi. Lautrechius cum equitatu Cremona vt earn vrbem addefenfionem muniretredijt: vnde poft pau-cos dies fratre illic relido, non vidorias vel triumphos,fed fui ipfius defenfioncm, amp;nbsp;in alio pro tanti imperij partim ipfius culpa, partim eorum qui apud regem erant negli gentia amp;nbsp;imprudentibus confiiijâ,partim,fi licet verafateri, fortunæ malignitate amilfi iaduraquerimoniasreferens,transalpeseftprofedus^ Mandauitquoque Lautrechius antequam Cremona difccderet,vt Laudem Pompeiam 5 quæ toto belli tempore femperregi paruerat, cum fex equitum alis, amp;nbsp;idoneo peditum præfidio Bonaual lius amp;nbsp;Federicus Bozolenfis peterenf i qUoniam Cæfariânis ducibus quo minus fta-tim armaeo conUertercntimpcdimcnto luerat tumultus ab Germanis ,qui cum Fran cifeo Sfortia Tridentovenerant,menftruumftipendium in vidoriæ præmiumpoftu-lantibus ; quod quidem militiæ præfedi non iure poftulari aiebant ; propterea quod non idem fit ,aliquem fe contra impetum hoftis tueri, amp;nbsp;eum qUi inuadit vineere: ncc hoftes vidos dici poffe, qui non fugientes, fedaciebus inftrudis , tormentis atque impedimcntisfaluis retroceflifient, amp;nbsp;tandem Germanoruminfolentiai ratiofiera autoritatemq, ducum fuperate,fe intra certum tempus fatisfaduros promittetes,aifen tiri funt coadi. Sed quum plures dies ea in re infumpfiflcnt,accidit vt eodem die quo Galli équités quos pedites fequebantur,Laude erant ingrelfi,ab alia parte Cçfarianus exercitus,amp;ante omnes Daualus cum Hifpanico peditatu, antequam Galli excubias inter fe diftribuiflent,imô cû omnia adhuc cófufione amp;nbsp;tumultu,vt quu equeftres co-piç aliquod oppidûhofpitijcaufiaingiediûtur accidere folet,efset plena,vencrit:qua occafione arrepta,Daualus marchio fumma ccleritatc ciuitatis fuburbiu muro cindu eft adortustquod quialeuiterdefendebatur,paruoIabOreobtinuit:quocafuGalliJqui in vrbe erât territi ,quia ipforu pOditatus nondu erat ingreftus,nullo ordine ponté que Abduæ impofuerât fuga petierunt : fed Hifpani codé tépore in vrbé mûris aggeribus-

^uefuperatis ingrefli, cosadfluuium vfqucmukismiHtibuSjamp;præter Federicam ' ac Bonauallium,ducibusfercomnibus in fugacaptis, èosfuntperfequuti» codem-queimpétu miferam illam ciuitatem diripuerunn Laudc, Marchio Picighitonen* profeâus dedkioneidobtinuit: amp;nbsp;paulopôft Profper cum omnibus copijf Abdu-duam vt Crcmonam peterct traiecit; cui vbi exercitum admouit^ Scutus ad concor-diaminclinauit : nam quum non aliam fuftincndi,quàm in Ammirallij aduenru,qucni rex eorum quae adhuc in ea prouincia poflîdebat tuendorum cupidus jCum quadrin -gcntis lanceis Sc deccmpcditummillibus in Italiammittcbat, fpemhaberet, fatis rebus fuis confulebat j fi fc periculo non obijciens, quid illius aducntus effet paritu-rus ociofusexpedare poffct; Sc viciflim Profper vtantequamhoftiumauxiliain Italian! veniifent, Adurnios fratres Gcnuamreducerenitipoflet) fe citô Cremonen-fibus rebus explicate cupiebat. Paóli igitur funt, vt Scutus intra quadraginta dicsgt; nifiante id tempus quod vigefima fcxta lunij die finem crat habiturum,huiu$modi au xilium veniret : quodvi Padum traijccret, vel vnamex Infubriae ciuitatibusin quîu pracfidium effet, caperet, cum omnibus militibus fignis explicatis, amp;nbsp;cum tormentis ci abeundi facilitate data Cremona difcederet ; efficeret quoquc vt ea omnia quæ régis nomen in Infubria, Mcdiolani, Crcmonjeae Nouariæarcibusexceptis tucban-tur, relinquerentur : ad cuius rei fidem, quatuor obfides dater. Captiui tune vtrin-que reftituerentur, amp;nbsp;Gallis tutum cum tormentis fortunisque fuis in Galliam iter concederetun Ç^ibus rebus fie compofitis,obfidibusque aeceptis, Cæfarianimox Genuam verfus caftra mouerunt; ad quam duabus expartibus accefTeruntiPifcarius cum Hifpanis amp;nbsp;Italis peditibus, ad earn partem quae Codifaria dicitur; Profper cutn equitatu ac Germanico peditatu ad oppofitam Bifamnis pattem confedit. Genuae tue Oäauianus Fregofius ducis autoritäre praecranqui princeps equidem præftantiflimis virtutibus ornatus,ob iuftitiam aliasque infignes dotes tantum in ea ciuitate diligeba tur, quantum princeps aliquis in fadionibus plena ciuitate, amp;nbsp;in qua priftinae liber-tatis memoria nondum prorfus in hominum mentibus eratextinda, diligi poflit. Is bis mille Italos pedites conferipferat, in quibus folis omnem defenfionis fpem collo-cabatiquia populus in partes diuifus,ctfi tarn potentem exercitumSc tarn varijs linguis mixtum circa fe Haberer, ijsdem oculis quibus antea alias moleftias in quibus fine il-lorumqui arma non capiebant periculo , publica autoritäre ex vna familia in aliam tranflata,nulla nifi aliorum in prætorio habitantium,aliorumque pfæfédôfütti ac mili- , tum ad fori cuftodiam mutatio cernebatur, afpieerefolebat; in ocio rei progreffum in tuebatur. Exercitu ciuitati admoto dux ftatim Benediélo Viualdio Genuenfe ad e* xcrcituspræfedos miffb de concordia agere coepit; fed cares Petri Nauarri,qui cum duabus triremibus à Galliæ rege ad Genuæ præfidium miffus codemtemporepor-tumelHnueäus,aduentu nonnihildcferbuit. Sed tarnen vbi Daualus moeniator^ mentis quatere coepit, maioriftudio ad pacis colloquia redierunt: cumque iamcon-ucniffent, neque vlla difficultas amplius appareret j Hifpani pedites qui co die tur-timprope portam quatefecetant,ijs qui intus erant fortaffe ob pacis fpem negligcn-tercuffodientibus, earn occuparunt:amp; tum per illam, tum per muri ruinam extem-ploinvrbem ingredi cœpcrc: qua propter totaillaexercitus parte occurrente, Marchio acicinftru0ta,amp; rei fucceffii Profpero indicato fignoque dato vrbem occupa-üit; in qua militibus ciuibusque omnibus aut fugientibus , aut fefe domibus inclu-s dentibus, nulla propugnatio fiebat: Salernitanus archicpifcopus, amp;nbsp;præfidij mili-tum dux cum multis ciuibus ac militibus, nauibus confeenfis à litore in alrum fe re-ceperunt: Duxveröipfe,quiobmorbum moucre fc non poterat,prætorio occludi iuflb fefe Pifcarij marchionis apud quem non multos menfes póft obijt, poteftati tra dendum mifit : captus fuit Petrus Nauarrus, omnes ciuitatis fortunæ vidoribus prædæfuérunt: multæ diuites familiæ huic aut illi militum cohorti magna pecunist fummapromiffa, illisquc vcl pignoribus vel mcrcatorum chirographis caucntes,dö-tuos fuas à direptionc redcmerunt.Eodem modo amp;Catinus illc tarn Celebris,qui tänta teucuétia in auguftiflimo vrbis tcplo afferuatur,cófcruatus cftiargentcorü vaforû gern-

^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

marunîjpecüniæ amp;nbsp;opulçntilîîmæ fupellcâilis præda, quod ciiiitas ilia ob mercätiirx freqiientâtionem infînitis opibus fit refcrta, fuit ihcredibilis. In hoc minus acerba fuit tanta calamitas J qüod Adurniorum fratruniprecibusjquiâ ciuitas nullum ho-■ ftilis animi inditium dcderat j amp;quiaiam compofuifîe dici potetàtj duces vtnullus Genuenfis caperetur fieret, amp;nbsp;nullamulierviolareturcauerunt* Dux Genuenfibus impofituifuit Antoniottus Adurnius, quivbiexércitus difcéfiit,cum tormcntis fibi à Floreritinis commodatis Caftcllctto obfidione cinâo,tertio die Cittadellamamp;Fran eifei templum cepit: amp;nbsp;féquend die Caftellettura certis legibus à præfefto traditum obtinuità Genuenfium rerum mutatio j Galliæ régi omnem penitus Infubriæ rerum fuftinendàrum fpem ademit» idcirco excrcitus poftremô ab ipfo mifius, qui in Aften-fem agrum perueneratrrans alpés redijt:amp;Scutus,etfi nonnullarum controuerfiarinn ob Tretijgt;Leucijamp; Domolfula? arces ortârum CâulTa, aliquot dies vitra præfcriptuin tempus hàîfiffér jhis tarnen expedids cum copijsin Galliam eft profedus : cuinon modo fide^ eft feruata, fed ctiam in omnibus locis per quæ iter fecit honorificc accc-ptusfuit. feddum hæcin Galliacifalpinagcruntur, ob has moleftias amp;nbsp;pontificis abfentiam Èononia non prorfus pacata fuerat j multo minus Hetruria i BononiîC enim Annibai Bentiuolus, amp;nbsp;cumillo Annibal Rangonius circitcrquatuormilitum millibusclamcollcdis, quodamdiein aurora Cum tribus tormcntis ad illam partem quæ ad montes vergit appropinquauit : cumque nullum in ciuitate motum exci-lariaudirent,multifoflamtranfiucre amp;nbsp;fcalasmœnibus admoucrc : fedquiintus c-rantjamp;pridieillorum aduentum cognouerant, rumorequum opportunum eft vifum cxcitato, amp;nbsp;igné tormcntis admoucrc cœpto , multisque contra ill os egredientibus, ftatim tormcntis relidisfefefugæmandarunt : qua in tuga Annibal Rangonius vul-nus in tergo accepit. Id Mcdiceo cardinale confeio tentatum fuifle credebatur ;qui ne pontifex vel proprio confiiio vel aliorümfuafu vbi in Italiam veniflet ,potenti-amfuam minuerc conaretur veritusjvt tanta pontificijimperijiaôtura perturbatus, non modo alijs rebus quàm fc perfequendo operam dare, verumetiam ab ipfo opem confiliumûeimplorarc cogeretur, cupiuiffet. Sedlongediuturniorcs,amp;maiores fuerunt Hetruriæ moleftiæ ac pericula; vix dum cnim Senefiimperio Vrbinatium ducismoleftialiberato, amp;nbsp;Pcrufiæac Montisfeltrijrebuspacatis, Galliærege Vo-latcrrani cardinalis hortatu Rentio Ceritiquiin Latiootiofusagebat, vt Florentiæ * ftatum jVolaterrani Cardinalis ,quife cumfuisomnibus régis amicum foederatum-^ue declararat, fratribus atque nepotibus in cam ciuitatem reftitutis immutare niteretur, mandatum fuerat, cuius expeditionis gratiajquiarcx tuncinfumma pe-cuniæanguftiaeratconftitutus , necefTariapecunia,eius certotempore refiituendtæ promiflioncab rege accepta, ab cardinale cxplicanda crar. Quæ dum fc Rendus ad idcomparat,ad Medicei cardinalis aures pcrlata,ne amp;nbsp;Vrbinatium dux moüeretur veritus, vt citra iuris quod Florciitiniamp; dux in Monsfeltrenfis regionis terras habe-rent, fraudem,dux cius reipublicæ copiarum imperator per annum vnum ccrtôy amp;nbsp;alterumvt libitum foret efiet, quod tempus proximis Calcndis Setembris incipe-ret, cum illo pacifei coegerunt. Eandem quoque ob caufiam Horatium Ballionem ad Florentinorum ftipendia, fed ca lege ne eius ftipcndij tempus ante lunium men-fem, quod eo vfque Venetis efiet obligatus inciperet, conduxit :quæ paâio etfi Malateftam quoque eius fratrem comprchenderet,ab illo tarnen non fuit confirma-ta, quia quumantea pecuniasivtfe Rentio Ceriti cum duobuspcditum millibus,amp; centum leuisarmaturæequitibus coniungcrct,accepieflet’,neque aperte proprio honor! deefie veller,ne viciflîm nouis cauflis cardinalis ac Florérinorum in fe odium pro uocaret:quamobrem fein morbum incidifie fingens ,duo peditum millia, centum le-uis armaturæ équités, amp;nbsp;quatuor campeftria tormenta Rentio qui ad Plebis caftel-lum vcnerat,fc quo minus ipfemet veniretmorbo impediri exeufans mifinamp;cardinali, fe nullam deinceps pecuniam ab hoftibus ftipcndij accept! tempore finiropadioncin fadam confirmaturum; intcrca verô in ijs quæobacceptam pecuniam fubterfugerc non poftet, quammaximapoftet moderationevfurumfpemfaciebar. Rendus deinde cum

deciim quingcntis equitibus amp;nbsp;feptem peditum millibus Scnenfiüm fines , ijfden; cxulibusqui Vrbihadum ducem erant fequuti', amp;nbsp;ipfum fequcntibus vt cius reipub-licæ ftatum mutarc niteretur eft ingrefTus ; quod fi fucceffiflet, cum ex eo in Florcnti-ni imp cri) vifeera eo modo penetrandi facultatem efiet habiturus, quîn ideiminflo-tentinis rebus elfefturus fuifietneminidubium erat. AtFlofentinihocpériculopro-üifo,amp; vthoftes Senis non appropinquarent cupidijomnes copias fuas Guido Ran-gonio qucm irt hoc tumultu toti exercitui præfecerant duce , in Sénenfem agrum mifcrant; hocconfilio vt hoftes, quibus pecuniaih nifi aliquem felicem fucccflum haberent,mox defuturam certum erat, diftinere, eodemque tempore quoad cius fieri poflct eis commeatum intercipere conaretur:quocirca ex hoftium progrcfTu con-filium capiens, modo huic modó illi ex niagis vicinis Florentini ac Senerifis impc» rij oppidis præfîdio muniendo operam dabat: quain militum ex vno loco in aïïuri transinigratione accidit, vtdum Vitellij équités Turrita Afinalongam peterent, àtre-centis hoftium equitibus fundcrentur} amp;nbsp;Hieronymus Pcpulus Vitellij vicariuscum vigiutiquinquc grauis armaturæ equitibus amp;duObus fignis caperetuf. Primus Rentij motus in Clufium vrbem antiquitatis amp;nbsp;rcrum à Porfenna cius rege cgregiège-ftarum memoria, quàm ob præfentenà ftatum clariorem, fuit:qua , quum quatuor tantùm falconettos(id efttormenti genüs non tilagni) habcrer, quibus oppida àmi-litibus dcfenfa expugnare adrnodum difficile erat j non expugnatâ , vlterius inter Turritam amp;nbsp;Afinalongam, vt Senis appropinquareteft progréftus: fed quum inter hoftiles ciuitatcs commcatus pcnUria laboraret j Turritæ arccm à ccntüm Gui-donis Rangonij grauis armaturæ equitibus , amp;nbsp;centum àc quinquaginta pcditibus cuftoditam expugnare cft conarus ; vnde re infeôta difccdens , iter fuum fequutus Montelifrium , amp;nbsp;inde ad Rapolani thermas , quæ duodecim à Senis milliaribus ablunt, qua in vrbe Florentini iam ab initio Pitiliàni cömitem conftituerant j pe-tijî. At Guido omniâ eius confilia diligentiâ amp;nbsp;celcritate anteuertens 'j cödein die cumducentis expeditis equitibus exercitu qui fequebatur poft fereliófo , Senas eft ingrefTus. Quapropter tum auxiliorum propinquitas j turn Rentij cxittimatio hacin expeditionc amp;nbsp;apudfuosmet amp;nbsp;apud hoftes valdeinlminUta, turn quod inmagnain commeatus penuriam redaólus efle feiretur , eorumqui Senis mutation! ftudebant audaciam repreffit ; amp;nbsp;nihilominiis caftra quingentos pafTus ab vrbe pofuit : vnde quum nullus motus orirctur,poft vnum diem difeeffit : quo die,fed poft eiusdifeef-fum, Florentinorum copiæ Senas yenerunt; amp;nbsp;quamuis ilium feqiii cœpiftcnt, tarnen quia multumiam itineris confeccrat, eius aftequendi fpe amiflä, expeditis e-quitibus amp;nbsp;nonnullis peditibus qiii antcaSenis crant,a quibus parUm incommodi accepit,ilium infequi permiffis ibi conftitcrunt: fed quumillc fortafle non minus fame quàm timoré impulfus cclerrimè abiret, tormenta quæ magno eius cum de-decore in hoftium poteftatem pcruertere jin via rcliquit. Aquæpendcnti,quia Fio-rentinorum copias pontiheij imperij fines attingere nolle feiebat tutus , vt exerci-tum valde imminutum rccognofcerer j confedit: fed pecunia iam déficiente, amp;nbsp;Vola-terrano , Montano atque Comenfi cardinalibus cum quibus Galliæ régis mandata res fuas tradabat ipfum contemnentibus, cum illis paucis copijs quas reliquashä-bebat, adSenenfis agri maritimamoram,vbiOrbétcllumfruftra tentauir,diripien-darri excurrit : quoeirca Florentini qui exercituni fuumlad Centinæpontem , qUi in Senenfium amp;nbsp;pontiheij imperij finibus eft miferant, cxcrcitum ab Rentio nohpför-fus diflblui animaduertentes, fe eius oppida oppugnaturos minabantur: idco fäf-dinalium collegium cui hoc inCendium intrâ pontificij imperij fines accendi rrtole-ftum cratjlele ad paeemquæomnibus æquè grata fuit,Florcntinis quidenijvtfiirn-ptum qui fine frudu fiebat vitarent, Rentio autem quia non Tatis erat paratus j amp;nbsp;ma* iorUm virium colligendarum cum præfcrrim Gallorum res in Infubria declinarcnt fpecarebat, conciliandara intcrpofuit. Qusepax nihil aliud Comple'ftebatur,nifife inuicem inter Fiorentinos atque Senertfes abvna partej amp;RentiUm ab altera non lædendi rautuam promiftionem, quæ vt fcruaretur, in quinquaginta aurcorura nu-

mûramillia fideiuifores Romæ funt daci; amp;quodadprædasfaâasattineret ,pontifi* cis cuni in Italiam veniflec, fententiæ parèrent. Lucæ hac ipfa hyeme grauis cafus ae ciderac: quoniam VincentiusPoggius nobiligenere natus,amp;LaurentiusTottus,pri-uararura difeordiarum colore, aut ambitione potius amp;nbsp;egeftate impulli arreptis ar-mis in curiae prætorio cius ciuitatis Vexilliferum interfecerunt; deinde per vrbem ex-currentestanto omnium terrorc, vt nemofeillis opponereänderet,nonnullosalios eines aduerfarios fuos occiderunt: fed tarnen vbi primus impetus deferbuit, ijs qui alijs terrori fuerant, ob commifli delidi magnitudinem fibi ipfi timere incipienti-bus, Scmultis ciuibus inccrcedentibus j certis leßibus ex vrbe difeeflerunt : quo fa-do Lucenfes illos vbique terrarum arrociflime Hint perfequuti. Galliae cifalpinae Hetruriaeque rebus vt didum eft fedatis , fed pontifici) imperij cura ob pontifias abfentiam amp;nbsp;cardinalium diftidia ambitionemlt;^ue à collegio prorfus ncglcda , Si-gifm.undus Pandulfi Malatcftaefiiius, antiquus Ariminenfium princeps j illamciuita-tem fcrefolus icui confpiratione in ea fada, occupauit: amp;nbsp;quamuis Mediceus car-dinalisa collegio rogajtus , Bononiam ranquamcius ciuitatis legatus, vt Arirainuin rcciipcrarer, amp;ceteras Aemiliæ res valde perturbatas componerct,Mantuanummar-chioncm pontificiarum topiarum impcratorem ipfi opem laturum fide à collegio accepta le contulifl'et, nihil tarnen ob pecuniæ penuriam,amp; quia car

dinales illius aduerfarij,omniaqua: eins autoritärem augere pofte viderentur impedie-bant,eftfadum*

ontißctf ^o)^m adumtta : Rhodus à Soly manno 'Turcarti re^ expngnata: inter C^rolumU^ 'Uenetos, i^drianumpontïficemfæcltts : ‘Borbonij anck ah Çalliaregeâefe^lio: ÇaüoruminItaliamadHenttK: Çaüia cifàlpina beüorum fiiccejjtii : ^driani obitm'.dementisZdIL creatiotinter dementem^* Fran-eißumprimun^ Çallia regem fxdas : Cajàrianorttm contra Çaüos yiBeria : Ca-farts in Çallia beda : Çadorumtrans alpes reditus : Francißi Çallia regis in ha-Ham reditus : Fa^ia obßdio : prœlium ei;* Begis captiuitas hocltbro continenturi

o V A contra Gallos viftoria,etfi InfuSriæ rcs pacauerit, non tarnen ïd-circo quin Galliærex, quum eins regnum pacatum integrum^ue eflet, ducesq; amp;cquitatus quos in Italiam raiferat,incolutncs redijflcntjbre-uiMediolanenfeimperium iterüin effet oppugnaturus, quum præfer-tim Heluetij vtanteaad eiüs ftipendia feqüeridâ effent parati ; amp;Sena-tus venctus in veteri fœdere permaneretjfufpicioriém imminuerat : cü-

JuspcriculirationeCæfariani duces cxcrc!tumaieré,eique ftipendiaperfoluere cogt-bantur : quod quia neque à Cælàre, neque ex régnö neapolitanó pecuniam accipié-bant, amp;nbsp;Mediolanenfe impcridm ita eratexliauftum, vtipfum per fe folum neque toe milites alerCjnequetantos fumptus ferre poflet, difficile admodum eratddcirco popu-.collegio fruftra reclaniantibus [ maximam copiarum partem in pon-tincij imperij loca miférant: Cumque Carolus Lanoius tune recens ob Raimundi Car-donij obitum, Neapoli pforex deftinatus,Romaiterfaccrctjvnà cum loanne Emanuele vc in tres proximios menfes fingulis menfibus à Mediolanenfi imperio vigintiau-reorum numûm millia,à Florétinis quindecim,à Genuenfibus oétOjà Senenfibus quin que, à Lucenfibus quatuor millia foluerentur conftituit : quamimpofitionem etfi om-nes reclamarcnt, nihilominus ob eius exercitus metum, illis propterea quàd ex illiùs exercitus conferuàtioneltaliæ falus pendefet néceffariam effe aflerentibus, omnes fer re funtcoaôti: poft quod tempus iterum, fed longe minori fummaimperata. Quoin rerum ftatu Italia continuis malis oppreffa j amp;nbsp;maiorum in pofterum metu territa, pon-tifîcis vtpote inftrümenti ob pontificiam autoritärem ad multa diflidia componenda^ amp;nbsp;multa mala auertenda opportunijaduentüm cupide expedabati qui à Cæfare ijfdern diebus mari in Ilifpaniam profedo, quique in itinere cum Angliæ rdge loquutus erati vtfeBarcinonæquoipfemet, vtillunàvideret,amp;tanquam pontificem coleret proficifti volebat,expedaretrogatus;fiue quôd ob Cæfaris quiadhucin extremis Hifpaniæpar-tibus erat longinquitatem, ne tantum temporis vtfibi deinde incommodis tempörP bus effetnauigandum tererer,vereretur;fiue quo’d Cæfarem fuam in Italiam profedia-« nemdifferre conari fufpicaretur; fiue vt multi dixeruntjue opinionem defe initio ton-» çeptam eum tantopere Cæfari deditum foire s vtipfi in commun! inter chriftianos paè'c côneilianda, quod in animo habebat, impedimento eiretjaugerer,id facere recüfauit. Romain igitur nauigauit,quam vrbcm vigefimanona Augufti die maximopopuli,amp; to-tius aulæ concurfu eft ingreffus;amp; quamuis eius aduentus, quiaRoma ponfificibus ab-fentibus, folitudinipotius quàm ciuitati fimilis eft, fümmopere exoptatus effet,hoc tarnen fpedaculum quum fe pontificem natiôiïebârbarum s Italicarum dccuriæ rerum prorfus impericum, neque faltem ex illis geritîbus quæiam diuturno commercio Italiæ familiäres erant habere cogitarent,omniuiri animos commouinquarum cogitationum mœftitiâm âüxit,quôd peftis quç Roraæ in eius aduentu ceeperatjid quod ad eius pon-y 3

tificatus finiftnim omen refcrebatnr , per totum autumnum innumeros mortàles fü-ftulit. Primahuius pontificis deliberatio fuit Ariminorecupcrandooperam dare; 8c controuerfias quas Ferraricnfium dux cum fuperioribus duobus pontificibus habuc-rat componere; ideô mille amp;nbsp;quingentos Hifpanos pedites , quosvt tutô n a uigare poffetfecum adduxerat, in Aemiliam mifit.Quibus rebus dum operam dat, Cœfar Ve-netos ab Galliæ rege difîungi, magniad Italiæ ftatumconfirmandummomentieffe ratus amp;nbsp;ilium Senatum Gallicarum rerum fpe imminuta, animo ad quictcm propen-fum elTe, neque aliorum caulTa,belli in impe'rij fui fines transferendipericulom fubire vellcfperans confilijscum Anglorcge, qui pecuniaprius Cæfari contra Galliae regem clàm mutuo datadiflîmulatione poft depofita iam apertè in caulTam defccnde-bat, comunicatis, legatos ad Venetos, qui vt fœdus cum Caefare ad Italia: defenfio-nem mirent ab illis peterent, miferunt: fueruntautemlcgati Caefaris quidcm Hieronymus Adurnius, Angliverô Riccardus Pacceus : vbi amp;nbsp;Ferdinand! Cæfaris fratris Auftriæ archiducis , quem quod multæ inter Venetos amp;ipfum controuerfiæ eflent, cuiuis padioni quæ cum illis fieret interefte eratnecefte, legati expeâabantur. Et An-gliæ rex fœcialem ad bellum Galliæregi, nifi trium annorum per vniuerfum terra-rum orbcm inducias, quibus ccclefia Romana, Mediolanenfium dux,amp;Florcntinï comprehenderentur, pacifceretur indicendum ; quodquc quingentas auri libras,quas ipfiquotannis dare debebat foluere defijftet, queftum mifît. Rex fe inducias fadu-rumnegauit, amp;pecuniamij s, qui pecunia hoftesfuosiuuarent dari minime æquum efte apertè rcfpondit ; quare odijs inter illos accenfis, legati vtrinque funt dimilTu Hoc anno loannes Emanuellus qui furama cum autoritäre Cæfaris Romæ oratorfue-rat, ex Italia difceflît; isque indifceffu Florentinis chirographum confecit, in quo cum cxpofuiflèt Cæfarem quidem fuo chirographo menfe Septembri anno md xx. confeótOjLeoni pontifie! fe Florentinisftatus , autor!tatis,amp;'omniumquæ poflide-bantpriuilegia, fex menfes poft prima comitia, quæ poft coron am Aquifgrani acce-ptam fièrent, quod antea intra quatuor menfes poftquam effet eledus promiferat, confirmaturum, denuôconccffurum promifilfe, eum idtunc iuftisde cauffis facere non pofte: quibus rebus expofitis, amp;ipfeloanncs Cæfaris nomine idem repromifit: quod fcripium Cæfar menfeMartio anni m d xxm. confirmauit; eorumqueomnium diploma ampliftimum tradidit. Cæfar vt fuprà didum eft, hoc anno in Hifpaniam eft profedus ; vbi complûtes feditionis autores feuere eft perfecutus ; reliquis omnibus ’ condonauit, eosquepœnis omnibus exemit: arque vtcum iuftitia amp;nbsp;dementia grati animi, remunerationisque documenta coniungeret, Ferdinandum Calabriæ ducem, concitatæ multirudinis ducatu reeufato, èSciatiua arcc'difcedere noluifte, memoria repetens , magno cum honore ilium adaulam vocauit; eique non multo pôft Ger-manam quæ Hifpani regis vxor fucrat,d!uitem quidé, fed fterilem, vtin illo Alfonfi fe-nioris Aragoniæ regis progenies(nam duo eius fatres ætate minores antea alter in Gallia, in Italia alter ex hac vita migrarant) extingueretur, in matrimoniumclocauit. II-lud autem hune ipfum annum fumma cum chriftianorum principum infamia infeli-cem reddidit;quôd fub eius finem Solymannus Ottomannus Rhodum Infula, ab Rho-dijs equitibus,antea Hierofolymitanis nuncupatis cuftoditam cepit:qui poftquam Hie-rofolymis pulfifuerant, coin loco federn habentes,etfi inter Turcamamp; Sultannm tanta potentia principes pofiti, maxima cum ordinis fui gloria earn diutiflîmè eóferna-rant,amp;tanquam chriftianç reipublicæ in illo mari propugnaculum extiterannetfi quod dum affiduè ad chriftianæ religionis hoftium naues deprædandas excurrunt, non-nunquametiamin chriftianorum naues liccntiusincurriftcnt, infamiænoramnonef-fugerint.Circaeam infulam, ingens excrcitus ipfequeTurca multos menfes confedit, ne minimo temporis momento nunc atrociflîmis oppugnationibus , nunc cuniculis amp;foftis, nuncingentibus ex terra amp;nbsp;lignis tumulis,qui vrbismœnia fuperarentabeis infeftandis defiftens ; quibus operibus maxima cum fuorum cæde perièdis , propu-gnatorumquoqüe numerus valdeeratimmunitus, adcôvtaffîduis laboribus fefïi, amp;nbsp;tormentario puluere déficiente , quum magna mœnium parte tormentorum idibus diruta , cuniculisque multisinlocisin vrbemin quaipli primis partibüs expugnatis

fe affiduè magis coardabant, penctrantibus, tot moleftias ampliiis fuftinere non pof-fent 5 tandem in cxtrcmas anguftias redadi, cum Turca his legibus conuencrunt : Magnus eius ordinis præfeôlus ciuitatem dederet : ipfe cum omnibus equitibus,amp; Rhodij incolumes abeundi, amp;nbsp;quicquid ferre polTcnt fecum aufcrendi facultatem haberent: Turcarum imperator vtipfîs aliqua ratione cautum eflet, clalTem ex eo màri cedere iu-bereti amp;terreftrem excrcitum perquinq; milIiariaabRhodo remoueret: cuius paÓlio-nis vi Rhodus in Turcarum poteftate manfit; amp;nbsp;chriftiani fide ipfis non violata, in Sici-liam, moxin Italiam nauigarunt : amp;nbsp;in Sicilia quidem quarundam nauium claflem qua: vt primùm fecundum ventum naóla eßet commeatû amp;nbsp;tormentarium puluerem,aliaq; necelTariaRhodum vehcret,fed pontificis culpa ferô nimis inftrucbatur, inuenerunt: illis autem Rhodo profedis Solymânus ad maiorem chriftianæ religionis côtemptum, in illam ciuitatem eo ipfo die qui in Dei filij natalis memoriâ celebratur eft ingrefius; quo die qui in chriftianorum templis infinitis cantibusamp; muficis harmonijs celebratur,ipfe orania Rhodiorum templa Chrifti cultui dicata,in Mofcheas (fie illi fua templa apellant)conuertit;fuoq; more omnibus chriftianorum ritibus eiedis,Mahumetis cultui dicauir. Hune igitur chriftiano nomini contumeliofum exitum,hunc inter principes noftros difcordiarîi fruôtum tulitannusm d xxii. qui quidem fi faltem præteriræ cladis exeinplo in pofterum doôli fuiflent, ferri poterat; fed diftîdijs inter principes perfeue-rantibus,minimè minores fuerunt anni m d xxiii.calamitates:cuius anni initio Malatç- 1 î* ftijfepontificis vires fuftinere nequaquam pofte animaduertentes, Vrbinatiumducc intcrueniente,fe aliquod fubfidium quo P an du 1 fus ali poftet accepturos,quod faduni non eft,fpe incerta tamé accepta, Arimino amp;nbsp;arce ceirerunt.Vrbinatium dux poftea ad pontificé eft profedus, à quo illuftri lulij pontificis memoria ci amp;nbsp;apud ilium amp;nbsp;apud maximamaulicorumpartem gratiam conciliante, vteenfuris abfolueretur,amp;Vrbina-tis imperij diploma,fed ne quid in Florcntinorum quibus Monsfeltrius traditus fuerat, quiquefeLeoni adilludimperium tuendum trccentaamp; quinquaginta aureoruranu-mûra milliamutuô dedifte,amp;poft eius obitum varijs in locis pro pontificij imperij con-feruationefupra feptuaginta millia expofuifte aiebant, fraudem fieret exceptione addi-ta,iiTipetrauit. Ferrarienfium quoq; ducem pontifex in gratiam recepineiq; non modo Ferrarienfis imperij amp;nbsp;eorum omniû quæ ante bellum ab Leone Gallis illatum ad pon-tifîcium imperium fpedantia poflidebat diploma conceftit ; verùm ctiam cum graui e-ius vel miniftrorumquiipfius imperitiamale vtebanturnota, Sanélifclicis amp;nbsp;Finalis caftella, quæ ab illo cum Leoni bellum intulit capta,amp; deinde ante eius mortem amif-fa, interregni occafione iterum occuparat, ci permifit. Ferrarienfium dux fe ad pontifi-catum,quotiefcunq; ad eius imperij dcfenfîonem opus foret,certo militum numero iu-uandum obftrinxit;amp; fi quid in pofterum in lacrofanôtam federn committeret,grauifli-mis pœnis, etiam priuilegia amp;nbsp;omnia fua iura amittendi fubiecit.Non paruam quoq; ei pontifex Mutinæ amp;nbsp;Régij reftituendi fpem fecit.quamuis ab hac fententia rci magnitu-dinc, amp;fuperiorum pontificum exemplis macula quæ inde in ipfius nomen redunda-retilli poftea oftenfa , indies magis ab ea fententia difcederct. C^o tempore Me-diolanenlis arx,omniumrerum(pane excepto) pcnuriaprefia,amp;morbis plena,nifi per totumdecimumquartum Aprilis diem fubfidium acciperct, deditionemrebus amp;ho-minum vita conferuatis eft pada, quo tempore quum padis ftetiftent, bonam eorum qui intus erant partem interijfte conftitit. Cæfar minime parua apud Italos cum laude earn Francifei Sfortiæ ducis poteftati tradi eft aflenfusmeq; Galli quidquam amplius in Italia præter Cremonenfem areem rebus neceftarijs adhuc copiofè munitara poftidc-bant: hi tarnen fucceftus eius imperij ab Cæfarianoexercitu,proptereaquôd ftipendia non acciperet, fupramodumpreflî populorum infelicitatem nihilo leuiorcm redde-bantmam quum is exercitus Aftam amp;nbsp;in Aftenfium fines fe côtulifter, eandem ob cauf-fatntumultti excitato totam regioncm Vigeuanum vfq; diripuit: adeô vtMediolanen-fes,vt populorum calamitatem periculumq; auerterent, certa ftipendia, quorum fum-ma ad circiter mille auri pondo afeendebat, eispromitterefucrintcoadimcc tarnen , hæc acerbitas eius populi in Gallos odium vlla ex parte mitigabat : ill os partim iniu-riarum quibus Gallos affeccrant, metu; partimIpe fore aliquando vt Gallorum meta

534 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AB I T A L 1 C AE

fublato, quia Cæfari non amplius milites in ea regione effent alendi, tôt ôncra ceffa-rentjfuftcntante. Hocipfo tempore alïiduède pace inter Cæfarem amp;nbsp;Venetosageba-tiinquæob multa impedimenta quæ oriebanturjamp;varias moras ab illisinterpofitaSjO-mnium animos futuri expeôtationcfufpenfoshabebat. Huius rcimoram , acfoiraffc etiam difficultates auxit Hicronymi Adurnij mors ; qui quum magni ingenij^multarum rerum vfu ( etfi iuuenis ) effet,earn rem magna autoritäre amp;nbsp;prudcntia lin gu 1 ari trada-bancuius loco Cæfaris nomine Mediolano miffus fuit Marinus Carracciolus Romanæ fedis protonotarius; qui poft multos annos à Paulo tertio pontifice in cardinalium collegium fuit cooptatus.Hæc Venetijs,quia ex altera parte Galliærex affiduè per fuos legatos , maximam vr contrarium fuaderct diligentiam adhibcbat;amp; modo litcris,modo per proprios homines fe mox cum maximo exercitu in Italiam venturum pollicebatur, multos menfes funt agitata: magna enim erat inter patres fententiarum varieras, affi-duæq; difputationes;multi enim Galliç régis fœdus, ilium citô exercitu in Italiam mif-furum fperantes, non deferendum cenfebannquam fpem rex fumma diligentia fouerc nitens, præter multos alios denuô Rentium Ceritem qui hoc idem polliceretur,amp;iam omnia parata elfe oftenderct, Venetias miferat: alij verô eius regis in rébus perfîcien-dis negligentia ex præteritarum rerum memoria perfpeda, ilium venturum non crede bant : hanc opinionem Ioannis Baduerij ipforum in Gallia oratoris literæ augcbanf.is enim Borbonij ducis qui cum iam occultiftîmèîn regem fuum confpiraffet, Venetos cum Cæfarc coniungi cupiebat, verbis credens, Galliæ regem eo anno in Italiam nec venturum nec exercitum miffurum affirmabat. Alios Galliæ regis aduerfa amp;nbsp;Cæfaris fecunda fortuna terrebat : ’turn quod in Italia Mediolanenfium ducem, Genuenfes, amp;nbsp;Florentinos Cumtota Hetruria , quod amp;nbsp;pontifex facturus credebatur, Cæfarem fequi, amp;nbsp;extra Italiam Archiducem eius fratrem Venetorumimpcrij finibus propin-quum, atqueAngliæ regem qui affiduè bellum in Bel gis gerebat, Cæfari coniunâos elfe vidèrent. Qua in fententiarum varietate, quæ non minus in Senatus prineipibus quàminalijs erat, quum rebus Iam ad maturitatem perdu dis, amp;Cæfaris legatisve-hementer vrgentibus deliberatio differri vitra nonpolfet, Rogatorum confilio tandem hancob cauffam conuocato, Andréas Grittus vir ob grauiflîmarum rerum admi-niftrationemamp; res præclarè admodum geftasfummæ inea rep.autoritatis, amp;nomi-nispervniuerfamItaliam atq;apudexteros principesvaldeclari,inhancfententiam loquutusfertur:

EtlianimaduertopræftantilïimiSenatores, multos fore, qui fi ne ab Galliæ regis fœderedifcedamusfuafcro, plus in me diuturnam cum Gallis confuetudinem meam, quàm reip.vtilitatem poire,fint cxiftimaturi,non tarnen ideo à fententia racaquod bo-niciuis eft proprium libère explicâdaabftincbo: inutiliseftenim amp;ciuis amp;nbsp;Senator is, qui quauis de caulfa ab eo,quod ipfe reip.commodum e ffe ducit,alijs fuadendo remo-uetunquamuis mihi ipfe pcrfuadeam,eâ fufpicioné apud prudentes viros minime locû -habituram : illienim non modo meosinomni tempore mores Stfadaponderabunt, verùm etiam me nihil vel cum Galliæ rege vel cum eius miniftris, nifi tanquam vefter minifter, veftroq; mandato amp;iuffu egille vnquam cogitabunt: me præterearationum quæ mein hanc fententiam rrahunt momenta,ni fallor,tuebuntur. Quæritur à nobis, num nouum cum Cæfare fœdus,fideià nobis datæ,amp; fœderi quod cum Francorum rege habemus contrarium fit ineundum : quod meo quidem iudicio nihil aliud fibi vult, nifi Cæfaris potentiamiam omnibus formidabilem, ita confirmare, vtquum nulla vnquam poft hac ratione retincri,dcprimiue poffrt,eonfmcntcr ad manfcftiffimam perni-ciemnoftram crefcat. Nullam caulfam habemus quam huic deliberationi prætexere polfimus:quiarex fcmper fœdus nobifcûinuiolatum cóferuauit; quod fi fada ad bellû in Italiarenouandum non tam prompta fuerunt, quum ad id fuarum rerum caulfa inci-caretur, id non aliunde quàm ex impedimentis quæ in Galliæ regno habuit, amp;nbsp;etiam num habet manalfe perfpicuè cernitur ; quæ eius confîlia quidem differre potuernnt, extinguere autem non poterunf.eftenim in eotam ardensMediolanenfisimperij re-cuperandi ftudium, tantaque potentia, vt vbi hos primos hoftium impetus fùftinuerit, quos quidem facile fuftinebit,nulla ilium res quo minus maximas iterum copias cis al-

pcs mittât fitreinoratura.Vtriufque rei exempla fæpius in Ludouico rege vidimus ; qui quum Gallia longe potentioribus armis quàmhæcquænunc moleftiam eiafferre co-hantur oppugnaretuf jâc ferè vniuerfus terrarum orbis in eum confpiralTctjVirium fua-rum magnitudine, locorum quæ in finibus funt firmitatc, amp;nbsp;populorum fide,facile his omnibus reftititjcum^iomnes homines ilium tanûs bellis fatigaturti aliquandiu quietc opus habiturum arbitrarentur,repente maximas copias initaliam mifit. Quid ? nonne amp;hicrex primis regnifui annis,quumnemo effet qui ilium quôdnouus in regno effeti quodq; ærarium immenfis prioris regis fumptibus exhauftum inueniffet, bellum in al-terum annum differre coadum iri non crederet,idem fecit?H£C itaq; rnora nos minime terreredebenneq; adincôftantiam noftram tegendam eft fatis idonca,quia foeius non voluntate fed irtgruentibus impedimentis retardatus, alteri focio iuftam conquerendi cauffamjVel lioneftum à fœdere difeedendi colorem non dat. Hoc à nobis honcfti,hoc veneti Senatus dignitaris, fed nee minus vtilitatis,imo noftræ falutis ratio exigit. Quis enimquàm vtile nobis fit, quotpericulis nos liberetjquantamquequietem per multos annos rebus noftris pariat Gallorum adinfubriæ imperium reftitutio ignorât ? Hoc nos fuperiorumannorum exempla docent: nam quod eo hicrcxpotiretur,in cauffafuit, vtnos qui ante maximis fumptibus ac periculis vixPatauiumatqueTaurifiumtueba-mur, Brixiam amp;nbsp;Veronam recuperaremus ; vt dum ille id regnum tranquille obtinuir, nos omni impcrio noftrofumma inpaccfecuritatequepotiremur ; quæ exempla nos multo magis quam antiqua Cameracenfis foederis memoria moueredebenr; quoriiam tunc Galliæ reges quod rationibus non videranr,quantUm ex eo quod à foedere nofiro difcelfiffentdetrimcntum acce'pcrint,eSpcrientia didicerunt:quodetiam proculdubio longé melius hoc tempore cognofeent, quum hie rex æmulum habeat Cæfaremtot regnorum tantæque amplitudinis principenl : cuius potentia ilium ad focietatem noftram expetendam, gratamq; cogiticontra verb Galliæ rege ab Italiæ rebus penitus ex-clufo,in quanto periculo res noftræ effent fututæ, quis non videt ? quis non agnofeit? quis enim Cæfaré quo minus Infubriam fuam vel fratris propriarn faciat prohibere po-teft ? cuiusimperij diploma nunquam adhuc Frarieifeo Sfortiæ tradere voluit: quod fi(vt luce meridiana clarius eft)id efficiendi poteftatem habcbit,quis eft qui de eius vo-^ luntare aliquideerti affirmare pofïit? quis quum Mediolanenlis ducatus fitadtotius Italiæ imperium gradus æquitatis honeftique rationem,ambitionc amp;nbsp;omnium magno-rum principum propria atque ipforum naturæinfîta cupiditate maiorcm in Cæfare viin habiairam polliceri poffit ? Sedfortaffenoshoc mctuliberabiteiusin Italilminiftro-rum moderatio amp;nbsp;temperantia: atqui omnes ferè funt Hifpani,gens infida,rapaeilfima, amp;nbsp;fupràreliquas omnes infatiabilis. Qubd fi Cæfarauteius frater Ferdinandus Mf-diolano potiatur , quo in ftatu crit imperium noftrum, ab illis qua Italîarri qüà Germa-niara fpedatfeptum ? quod nam noftris periculis remedium fperare poffumus ?quum regnumneapoliranumin eius fit poteftate, pontifex amp;nbsp;ccteriItaliæ principes ab illo pendeant; amici verb noftri omnes itaexhaufti amp;nbsp;viribus attritivt nullam ab eis öpem fperare poffimus ? fi autem Galliæ rexMediolanenfiimperio potiretUr , rebus inter duos tantos principes æquatis, qui vnius potentiam metuendi cauffam haberet, ob al-terius potentiam illæfus pacatusc|ue relinqueretur : imb folus eius aduentus timorre-liquos omnes tutos reddit, quia Cæfarianos fefènon mouere nullique expeditioni implicari cogit ; idcircoeorum qui-fe nifi cum Cæfare faciamus, exercitum in nos conuerfurosminantur ,leuitasmihi potius ridiculaquàm foimidabilis vidciur;qua-fi veneto Senatui bellum mouere fît res facilis , amp;nbsp;ex qua citb viâoria fperari pof-fit; amp;quafîhæc regem in Gallia diftinerepoffet j acnon potius ad expeditionem ci-falpinain incitarc : nam cuidubiumeftnos ab illis prouocatos , neceffitate coabtos taliarégipropofîturos, quæ etfîanimo abeo effetalienus ,ilium tarnen vt in Italiairt tranfiret,poffentinducere?Nônnehoc ipfum Ludouici regis tempeftate accidit,vtiri-iuriæ nobis ab iftis illatæ amp;nbsp;proditiones,nos ad cum regem, quum ego exeius captiuo Vefterlegatusfumfadusj'ita cxtimulandumcoëgeruntvteo tempore quo à finitimis potentifïïmè inuadi in Gallia metuebat,cxercitum fuum, quamuis infelicibus aufpicijs initaliam mifcritéNolite credere Cæfarianos,fi nos ad amicitiamfuamperrrahendijvej

Galliærcgis aduentum impediendi rationcm, in bello nobis infcrendo pofitam exifti-marent, ad hunc vfq; diem eins initiiim dilaturos fuifle; quafi veró duccs illorum prae-dis amp;nbsp;bellorum quæftu ditari non cupiant: quafi vt amicam prouinciam oneribus leua-rentjijsquc remotis pecuniæ eliciendæ facultatem haberent, exercitum in aliéna alere opus non habuerint: fed pocentiam noftram obftare quo minus ab cis cogipoHimus: atq; è re ipforum nó eiïc,quum bellum à Galliærege quotidic mctuant,fefe altcri bello implicarcjvel reip.viribus amp;nbsp;pecunia potenti5Gallos magnitudine præmiorum inui-tandi cauflam præbcrc,cognouerunt. Dum in bis fufpicionibus,ambiguitatibusq; ver-fabuntur, Mediolanenfe imperium fibi non occupabuntmos nifi inanibus minis offen-dcre non tentabunt : fi autem nos illos hoc metu libcrabimus,vtrumquc eritin illorum poteflatejquodfi 5 vt vcrifimile cft,feccrint,quem nos alium, quam nofmetipfos accii-farc,quàm nimium noftrum tiinorem, pacisq; immoderatum defiderium,iuftius potc-rimus ? quæquidem paxquum fufpicionibus libérât, quum pcriculum non äuget, quum quiefeendi, amp;nbsp;fumptuum minuendorum facultatem adfert, expetenda fanäaq; eftjfed quum omnia parit contraria,fub infidiofo pacis nomine pcrniciofum bellum la-ter,amp; faiutaris medicamenti fpeciepeftilens venenum. SiigiturnoftrumcumCa’farc fœdus rex Galliæ ab Italiærcbus excludatur, Cæfàri Mediolancnfis imperij pro libidine fua occupandi,eo occupato de nobis deprimendis cogitandi facultas datuninde fc-quitur nos maximo nominis noftri dcdecore, huiusq; rcip.fidci macula eius principis,’ cuius ambitio minime arótioribus limitibus quam potentia continetur, quiq; vna cum fratre omne noftrum continentis imperium ad fe fpedare ccnfcar,amplitudincm eme-re?amp; eilm principem, qui fua potentia reliquorum omnium libertatê tutam reddit,qui que nobis coniunótiffimus efte cogeretur Italia excludere : qui igitur has rationes tam cuidétes tamq; folidas proponit,is certè partiu magis quam veritatis ftudio, amp;nbsp;proprijs cómodis magis quam reip.charitate moueri dici non poteft:dc cuius falute ft Deus vc-ftris fententijs tantum felicitatis dederit, quantum fapientiæ huic præftantiflimo Sena-tuitribuit, nobis minime dubitandum crit. In contrariam verô fententiam Georgius Cornelius patritius pari autoritäre præditus, amp;nbsp;prudentiæ fama æquè ac quiuis alius in CO Senatu celebratus,huiufmodi habiiit orationem.

Magna quidem res P. S. amp;nbsp;difficilis admodum eft ea quæ nunc in deliberationem affertunfed tarnen quum hiiius tempeftatis principum ambitioné perfidiamq;,amp; quàm illorum natura ab rcrum publicarum more,quç non vnius libidine,fed multorum con-fenfu adminiftratæ,maiore in rebus fuis moderatione,pudoreque vtuntunncc vnquam vt illi fæpe faciunt, ab eo quod aliquem iufti honeftiq; colorcm habet impudenterdi-fcedunt,fit diflimilis,intueor,Mediolanenfe imperium in principis qui nobis potentior fitpoteftatem venire nobis pcrniciofiflimum eue non fateri non poflum : huiufmodi e-nim vicinitas, nos in fufpicionibus moleftijsq; perpetuis verfarijamp;quamuispace frua-inur,ferè femper in belli cogitationibus elfe quocunq; tandem fœdere aut padione c5 lundi cum eo limus,cogit. Huius rei in antiquis hiftorijs innumera exempla leguntur, in noftris aliqua: fedquodnam mains clariusque eo, cuius acerbamemoria in omnium noftrûm animis mentibusq; eftinfculpta? Introduxit hieSenatus Aloyfium Galliæ regem in Infubriam,cuiinfauftædeliberationi multi ex nobis interfuerunnfœderis fidem quamuisingentibus præmijsab Hifpanis amp;nbsp;Germanis varijsq; oblatis occafionibus,vt ab eo difeederemus folicitati, amp;quamuis multa fæpe ab illo contra nos agitari certq fciremus,ei femper incorruptam feruauimus. Eius vero animum tanta nobis nocendi libidine incenfum, vt tandem hanc ob cauftam veteribus acerbiftimis(^|; hoftibus fuis reconciliatus, perniciofiHimum Cameracenfe fœdus contra nos percuteret,non acce-ptum beneficium, non data fides, non deniq; tot noftra perpétua in eum officia fledere potucrunt. Quocirca ad pcricula quæ rebus noftris ex magnorum principum infidio faamp;fraudulenta vicinitate affiduè imminercntvitandacogimur(nifi fallor)omnia noftra confilia ad hunefinem dirigere,vt neq; Gallius,neq; Germanus,fed vel Francifeus Sfortia,vel quiuis alius qui maiora régna imperiaûenon habeat Mediolanenfi impe-rio potiatur, ex quo nunc fecuritas noftra pendct,amp; in pofterum fi præfcntium tempo-rum ftatus mutaretur,magnum imperij noftri incrcmentum oriri poftet. Agitur à nobis, vtrutn

vtnim cüm Galliæ rege amicitia fit conferuanda,an cum Caefare fœdüs facteridürnsho-rum alterum Francifcum Sfoitiam à Mediolanenfi imperio prorfus excludit, amp;nbsp;GalliaÉ régi principi nobis tanto po tention ad id aditum patefacit : alterum ad Francifcü Sfor-tiam in eo imperio confirmandum amp;nbsp;cóferuandum fpedat; quem Caffar vt prçcipuum in hoc fœdereproponitîciusq; conferuationem Angliç régi prortiittit;quare fi ilium co imperio fpoliare niterctur,non modo nobis amp;nbsp;ceteris Italiæ principibus iniuriam face-rct,amp; animum ad Gallos conuertendi caufiam præbcret,verùm etiam Angliæ régi,cuius vt omnibus notum eft maximam rationem habere cogitur: amp;nbsp;omnes Infubriæ popU los Francifci Sfortiæ ftudiofifiimos in fe prouocaret ; ficq; fefe multis periculis difficul-tatibus^uc, amp;nbsp;maximse infamiæfubijciens ,fidemfuam violaret: cuius abillocontem-ptæ, quod equidem de Gallis dicere non poflumus, nullum ad hue fignum vidimus: imoquum poft Leonis pontificisobitum, Francifcum Sfortiam in illud regnum refti-tuerit, arces paulatim vt captæ funt, amp;nbsp;poftremo contra multorum opinionem Medio-lanenfem quoque ei tradiderit,contraria fidci fuæ inditia dediffe dici non poteft. Quin, igitur non id potius confilium per quod noftri propofiti compotes fieri poftumus, qua illud per quod manifefte à propofito fine longius abducimur, fequi contendimus ? Ac reipublicae magis pcriculofum fuerit, Infubriam in Cæfaris quàm in Galliæ regis potc-ftate eftê; quódis rex ob Cæfaris potentiam eius^ucæmulationcm ferè in noftro fœ-dereperfeuerare cogerctur ; inCæfare vero turn ob potentiam,tum ob id quod ipfe amp;nbsp;fraterfe in noftrum imperium ius habere cenfent, fecus omnino fe res habet. Eos qui fie de Cæfarcfentiunt,equidem magnorum principum natura amoreq; perfpeólis, minime falli credo. Vtinam non fallerentur ij qui idem de Galliæ rege non fentiunt.Mul-taexijsquæallatafuntin fuperiorem regemquadrabant, amp;nbsp;nihilominus maiorcm cu-piditas amp;nbsp;ambitio quàm honefti amp;nbsp;propriæ vtilitatis ratio vim habuerunr: Qui quod il-læ cauffæ quæ eum nobis amicum conferuare deberent,pcrpetuæ non funtêfed pro re-rum humanarum natura fingulis momentis variation! obnoxiæ ? nam amp;nbsp;Cæfar vt reli-quihomines mortieftobnoxius; amp;qucmadmodum multi principes qui illomaiores fuere, varijs fortunæ cafibus fubiedus gt;nbsp;amp;nbsp;quamdudum eft,quum vniuerfa Hifpania in eum concitata,miferatione potius quàm inuidia dignus videbatur? ac faltem hæc peri-cula non tantum inter fe differunr, quantum ea fententia,qua à propofito fine citfa con trouerfiam adducimur, abcaquaadipfumfeopum propius faltem accedere licuiflet. Prætcreahæ rationes futurum amp;nbsp;longinqüum tempus fpelt;ftant;fed fi præfentèm rerum ftatum incueamur,dubium non eft,quin Cæfaris focietate reielt;fta,in maiores nunc mo-leftias ac pericula incidamusmobis enim à Galliæ rege difiurl«Sis,ilium ad meliora tetn poraamp;occafiones bellum dilaturum credibile eft:quodfi cumillo fecerimus,fieripof-fitjVtfe ad bellum gerendum ftatim conucrtat,quæ res neceftario nobis moleftiaà fum-ptusq; adferet : fed qua in parte belli exitus fit nobis pcriculofior futurus videamus.Si cum Cçfare fœdus inierimus,viôloria ferè certa ab hac parte fperari poteftjquod quidc autita fperarecumGallo coniundi poftumus: amp;nobisCumCæfariconiundis,regis Victoria non itapericulofa foret, atq; in contrariaparte;quiatunc omnia viôloris arma in nos conuerterentur ; amp;Gæfar ad Infubriam occupandam non modo minore fræno, amp;minoribus impedimétis rctincretur,fed ad id premendü cogeretur.Adid vero quod de fœderis vinculo obijcitur,facilis cft refponfioinos enim Galliç régi ad ea qüç in Itagt; lia poflidebattuenda, non autem ad amifta recuperanda auxilia promifimus: non hoç fœderis noftri tabulæ loquiintur; nec eædem no tenent rationes:nos quod debebamus tuncpræftitimus, quum Mediolano illorum negligentia ab hoftibus capto, maiorem noftcrquàm Gallicus equitatus cladêaccepinpræftitimus, quum Lautrechio cum Hel-uetijs redeunte, noftra illi auxilia mifimusj exceftimus autem quum tot menfes vana e-' ius fpe ac promiflis freti, eius exercitum expedauimus. Si eum voluntas retinet,cur e-? ius culpæ pœnam fubire quærimus ? Si neceftitas,nônne hæc fola ratio etiam fi tenere* mur,fatis eft ad nos culpa liberandos?Quid amplius cum nos primi dereliäi fuerimus, Galliæ régi debeamus,ignoro. Quid vitra focius focio debeat,quidûe illi pericula noftra prodeft’e poflint,nefcio. Cæfarianos duces bellum contra nos nunc meditari nori affirme gt;nbsp;fed neque contrarium affirmare aufim ; cum eorum in müite in aliéna région^'

53« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

silendo ncccHîtatcm mecum reputo ; fpcm qua forte tcnentur, nos hac ratione in foetus fuum pertrahipofle, præfertim fi Galliærex non fitventurus : de quo qui dubitat, joieo quidem iudicîo baud fine ratione dubitat, ob eius gentis negligentiam; quôd pe-çuniadefit; quod bellum trans alpes cum duobusmagnis principibus habet; nee qui hac in re legato veftro fidem habent, reprehendi poflunt:Legati enim amp;nbsp;oculi amp;nbsp;aures regnorum funt : fed vt dicendi finem faciam, illud ipfum in quo meæ orationis fumma continetur-, repetam : nobis videlicet fummopere enitendum efle, vtFrancifcus Sfor-tia Mediolanenfiimperio potiatur : ex quo fcquitur, id confiliiim quod nos ad eum finem perducere poteft, eo quo prorfus ab hoc excludimur,vtilius eile.

Duorum tantæ prudentiæ virorum autoritas rationumq; momentajfenatorum ani raos raagis dubios quàm ccitos reddiderânquare Senatus,tum fua natura, turn rei ma-gnitudine,tum Galliæ regis adionuprogrcfliim cognofccndi,defiderio, amp;nbsp;multis dilfi-çultatibus quæexpace cum Archiduce necelTario oriebantur,induôtus ,rem quantum poteratprotrahebat. Augcbatquoq; iniliorum animis fufpcnfîoncm,quàd Galliæ rex fc follicitè ad bellum comparans, Baiocenfem epifcopum,cos vt per totum proxinium menfem, fe ante eius finem, cum maiori exercitu j quàm ilia ætas vnquam in Italia vi-dilTetjVenturum âlTerens, deliberationem protraherentrogatum miferanquainambi-suitatedum verfantur, Antonio Grimanno eius ciuitatis duce defunôio,in eius locum luffedus eft Andreas Grittus, qui Gallicis rebus potius obfuit,quàm fccus:quoniam i-pfe in eo gradu collOcatus,deliberationc patribus prorfus permifia, nûquam deinceps vel verbo vel fafto fe vllius parti« ftudiofum oftenderc voluit.Tandem verô,quum rex afiîduè alios homines cum maxirais promiifis ad Senatum mittetet,amp; AnnaMemoran-tius qui poftea Galliæ equitum magificr creatus cft, ac Fedcricus Bozolenfis eandem ob caufiam aduentare dicercntur,Caefariani amp;nbsp;Angli oratores,quibus mora erat fufpe-âiflîma,fe poft tres dies rebus omnibus infedis difcelTuros funt conteftati.Quamobré Senatus ad aliquid decernendum coadus,amp; quód tot menfes ipfos Gallus vana fpc fo-uiflet, ac multo magis ijs quæ ipforum apud cum legatus afiirmabat, Galliæ regis pro-mifibrum fidem elcuante, Cæiàris amicitiam ampleäi ftatuit:cum quo his legibus pc-pigit fœdusdntcr Cæfarem,Ferdinandura Auftriç archiducem,amp; Francifeum Sfortiam Mediolancnfium ducem ab vna parte, ac vcnctum Senatum ab altera, perpétua pax amp;nbsp;foedusefto ; Senatus vbiopus fucrit ad iraperij Mcdiolanenfis defenfionem fexcentos grauis,totidem leuis armaturç équités amp;nbsp;fex millia peditum mittitoddem ad regni nea-politani ( fed hoc fi à chriftianis bellum inferatur, quia Veneti ne Turcarum arma in fc prouocarentexceptionem addi voluerunt) defenfionem facito:ad idem amp;nbsp;Cæfar,pro omnium quæ Veneti in Italia pofliderent contra quemuis defenfione tcnetonArchidu-ci ofto annorum fpacio, ob veterts controuerfias amp;nbsp;pacem Vorraatiæ fadam ducenta aureorum numûm millia foluunto: quibus rebus conftitutis,Senatus Theodoro Triul-tioiam à ftipendijs fuis remoto, Francifeummariam Vrbinatium ducem ijfdemlegibus copiarum fuarum omnium impcratorem crcauit. Communis fere omnium per vniuer-famltaliam opinio fuit, Galliæ regem,quura eaauxilia quæ ipfi antca propitia elfe de-bebant, fibi contraria fore cerneret, abelloininfubriagerendo eo anno quieturum; fed tarnen quum poft non modo in apparatibus perfeuerare verùm exereitus iam mo-ueri audiretutj qui eius vióloriam formidabant,nouum inter fe,vt ei obfifterent,fœdus inierunt, pontince vt eius foederis caput amp;nbsp;princeps eflet induóho.Pontifex communis pacis ftudiofus cumprimiim in Italiam venit,Cæfarem,Gallum amp;nbsp;Anglum,vtfecundis Turcarum fuCceftibus perfpedis arma chriftianæ reip.tara pernitiofa deponerent,amp; fin gulifuos oratores in his negotijs ampliffima cum autoritäre Romam mitterent petiue-rat.-quod ab omnibus vt videbatur prompte faókum eft;fedrcbus poftca diligentius tra-dati coeptis,labores irritos elfe ftatim eft animaduerfumzquia in pace conciliandainnu meta inueniebantur impedimenta: breues induciæ,præter quód ferè inutiles videban-tur,Cæfarinon placebant; longasautem Gallus reijciebat: quare pontifex,fiuevétcri ergaCæfarembeneuolentiain eo excitata,fiue Galliæ regis côfiliaàpacealienaraftw, plus confueto,ijs qui ne ilium regem Infubriaiterum potiri patererur enmhorcabantur, aurcs accomodate cœpit. His de cauflîs Mediceus cardinalis qui anteaæmulprutn.fuo-rutn

rum amp;nbsp;prÆCÎpuê Volatcrrani cardinalis,cui pontifex magnam fidem habere vîdebâtur, ' vexationem metuens,Florentiç agebat,animum refümens,Romam àtota ferè aula ma-xirao honore acceptiijjveninvbi vnà cum Sueffano duce Cæfaris legato,amp; cum Angliç regis oratoribus, huic ipfîcauffæ apudpontificem ftüdebat. Quo tempore Volaterrani Cardinalis aduerfa fortuna,quæ fcrc femper eius prudentiam,calliditatem,amp; artes per-turbabar, ei damnum acpericulum, Mediceo autem cardinal! maioris gratiæ autorita-tisque fibi apud pontificem,qui prius erga Volaterranum, quia calliditatc fua amp;nbsp;verbis non minus vchementibus quàmornatis , fe communis chriftianæ reipublicæ pacis ad^ modum ftudiofum efle ei perfuaferat, valde propenfus erat,conciliandæ aditum pate-fecit. Namcüm Sueflaniducis opera,Francifcus Imperialis exul à Sicilia qui in Galliâ proficifcebatur Caftellonoui prope Romam captus fuifret,funt apud ilium inuentæ Volaterrani ad Santonum cpifcopum nepotem fuum literæ,quibus Galliæ regem ad Sici-liaminfulara clafle adoriendâaccendebanproptereaquàd Cefaris armis ad eamtucn-dam conuerfis , ipfiinfubriam occupare facilius effet futurum : quamobrcrn pontifex admodum miratus, feque eius artibus delufum exiftimans,àSueflano quoque duce amp;nbsp;Mediceo cardinale vehemécerincitatus,illum a^fe vocatumin Angelica arcecuftodiri iuffindeinde indicés qui de illo velut pontificiæ maieftatis violatæ reo,proptereâ quod Galliæ regem, ad Sicilian! cuius infulæfupremum ius ad pontificium imperiumfpeôta-ret,armis oppugnandam effet hortatus, quæftionem haberent conftituit: qua in re etft mitius adum cum eo fit, amp;nbsp;quæftionibus habitis, tique per caüfidicos amp;nbsp;procuratores defendendi fui poteftas datafuerit, non tarnen eadem in bonis eius moderatio eït ad-hibita:eodemenimdiequo cardinalis eft captus,pontifcxômnes quæ in eius domo e-rant opes occupauit. Eiufdem quoque Imperialis captiuitatc coniuratiö,quje pro Galliæ rege in Sicilia conflabatur , eff: deteóla : cuius cauflaCameratæcomes,Magîfter Portulanus,amp;eiusinfulæquæftorin partes diffeâifuerunt» Quas ob res pontifextan-to magis in Galliæ regem commotus, amp;nbsp;quotidie cum Mediceo cardinale confilia agi* tans,tandemGallorumaduentusfamaquotidiemagiscrefcente, quum fefeillisop* ponerc ftatuiflet,in pontificum collegio confueto periculorû à Turcarum principe im* minentium exordio faâo,Galliæ regem folumin cauffa effe,vt tantû periculum à chri* ftianæ reip.finibus non arceretur expofuit:propterea quod is inducij,quç trad abantur pertinacitcr aflentiri rccufaret: cumq; fui,vtpote Chrifti vicarij amp;nbsp;Apoftolorû principis fucccffbris muneris effet, quantum poflct vt pax côferuarerurprouidere,fe communis falutis ftudio, cum ijs qui in idvtitaliæ ftatus non turbaretur , quod ex eius quiete vel perturbatione totius terrarum orbis quies aut perturbatio oriretur, incumbebant face-re,cogi. Itaque hanc fentententiam fequutus,quum neapolitanus prorex earn ob caul* fam Romam veniflet,tertia Augufti die, inter pontificcm,Ca:farem,Angliæ regem,Au* ftriæ archiducem,Mediolanenfium duccm,amp; Mediceum cardinalem vnà cum Florentino impcriofitcm Genuenfes,fœdus ad Italiæ propugnationc eft idum;amp; focietas quç focijs viuis amp;nbsp;annum vnum poft fingulorum morte ftaret, cóftituta: alijs omnibus dum* modo àpontificc, Cæfarc, Angliæ rege amp;nbsp;Archiduce admitterentur,amp; fe fuas contro* uerfiasiurenon armis difceptaturos cautionem datent, fefeadiungendi locus eft refer uatus. Vti exercitus qui bellum cuiuis fociorii in Italia inferenti opponi poftet collige* retunad quem pontifex ducentos grauisarmaturæequites,Cæfarodingentos,Floren* tiniducentos,Mcdiolancnfiûdux2oo, amp;todidem leuis armaturç attribueret.Pôtifex* Cæfar amp;nbsp;Mediolanenfium dux,tormenta amp;nbsp;omnem eorum apparatû fuppeditarent; ad pedeftrcs copias côfcribendas aliosq;rumptus in bellis neceftarios faciendosjpôtifex fingulis menfibus 20 aureorû numûm millia darentodidé Mediolancnfiû dux, amp;nbsp;Flore tini:Cæfar3o millia,Genuenfes,Scnenfes amp;nbsp;Lucenfes fimul 10 milliæitatamc amp;nbsp;Gcnu enfes claffem atq; alios ad fua ipforû propugnationé neceftarios fumptus faceretene-rentunad hanc verb pecunia omnes per tres menfes, amp;nbsp;tanto diutius quantû pontifîci, Cçfari amp;nbsp;Angliç régi vilùm effet perfoluerét.In pôtificis amp;nbsp;Cçfaris poteftate effet totius belli imperatoré cligere,qvt neapolitanus prorex eftet,Mediceo cardinal e,cuius apud Cçfarianos fumma erat autoritas,ob odiû quo in Profperû Columnam flagrabar,prçci-puè in id àdnitente agebatur. Huic foedcri extra ordiné adiundus fuit Mantuanus raar

54° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE '

chiOjqucm pontifex ac Florentini cÔmunibUS fumptibus copijs fuis omnibus ptæfece-runt.Sed neq; Venetorû cum Cæfare contrada focietas j neq* tot principum cum tantis apparatibus fœdus^Galliæ regis ardoré mitigaruritûs enim Lùgdunù profeâus,fe vt cû maximis copijs in Italiâm vbi iam ad illius aduerttüs faitiâ noui tumultus exoriri in ei pi e bant veniretj côparabat; amp;nbsp;Leonellus Alberti Pij Frater Carpium,ab loanne Cofliaqiiê Profper Columna,cui Cæfar, Alberto vêlutImperijRom.perduclle eo fpoliato,id op-* . pidum donauerat, ei præfecerat,ncgligeiltcr cuftoditum/urtini recuperauir. Sed gra-iiioris periculi circa Mediolanum r es acCidit : dum enim Francifcus Sfortia Modoetia Mediolanum mulæinfidens veniret, ciUsq; præfidij équités, vtconfucucrât,quo prin-cipi puluis qui æftiuis temporibus maximus ab equitibus in Galliæ cifalpinæ planis lo-cis excitari folet,minus obefTet, nonnihil ab eo Ion gius procédèrent,Bonifacius Vice-cornes , iuuenis magis familiæ fplendorc quàm diuitijs,gradus dignitate j aliaùe re no-tuSjOdioexMonfignoriniVicecomitisqui ante paucos menfes Hieronymî Moroni opera, no üne(vt credebatur)ducis voluntate,Mediolani interfedus fuerat j morte cô-cepto,permotus,quum Turcico inlîdens cquo prope ilium eflet,vbi ad quadriuiû per* uenerunt, equo in eum concitato,puaone caput eius pererts eft adortusjfed mula fefe metu commouente, nec equo præ ferocitate confiftentc,amp; Bonifacius fua amp;nbsp;equi pro-ceritatefuperemineret,non caput principis,vt voluerat,{cdhumcrum ferro pereuflit: quo fado, gladiumvt aliud ei vulnus infligcretftrinxit;fcd vulnus Icuiflimû fuit vtpote caefim infliôtum : cumq; multi iam accurrilfent,in fugam fc, equitibus præfidiarijs infe-quentibus coniecinfed equi pernicitate præcurrens,in Taurinos incolumis euafit.Faci-nus equidem ß audaciæatq; induftriæforcunarcfpondiffet, ciufmodi, vtrarôfimileamp; fortalle nunquam contigerinvt aliquis folus mcridic,in publica via,tantum principem, tot armis militibustp flipatum, in ipûs imperij fui vifeeribus occidiffet,incolumis aufu-gilTet.Dux vulneratus,quû quin aliquaMediolani coniuratio effet fadafibi perfuadere non poffet, Modoetiàm redijt: Mediolani verô Profper amp;nbsp;Moronus eiufdem fufpicio-nis cauffa ftatim Alexandrinum epifeopum Monfignorini fratrem euftodiæ tradiderat» qui quum fe fponte Profperi fidei comififfet, quæftionibus habitis,pôft in Cremonen-fem arcem, hominibus vtriim huius fadi côfcius fuiffet nec ne diuerfum fentientibus, captiuuseftmifTus. Pereosferèdiesaccidit,vtGaleatiusBiraguscum alijs Infubriaî exulibus, amp;nbsp;cum aliquot Gallorum militum,qui iam in Taurinis erant ope,ab Valentinas arcis præfedo nâtione Sabaudo in ciuitatem introdudus fuerinquo au4ito, Antonius Leua, qui cum expeditorum equitum amp;nbsp;Hifpanorum peditum paite Aftæerat,illico eo contendit : quumq; ciuitas quod hoftes ob temporis exiguitatem facere nô po-tuerant,minimè effet munira,tormentis collocatis altero die earn expugnauit-.pôft arcc pulfata,eam pariter cepinin vtraq} expugnatione viri circiter quadringentifunt cæfi; amp;nbsp;multi, inter quos fuit Galeatius ipfc huius motus princcps,capti.Gallicus excrcitus in-terca continenter alpes tranfeendebat j quem rex fequi conftituerat; eius verb confiliû Borbonij ducis deteda coniuratio turbauit ; is enim quum amp;nbsp;regiaf ftirpis nobilitate,amp; principatus amplitudine, amp;nbsp;Magiftri equitum dignitate,nec non virrutis fuaé clariffima fama, omnium totius Galliæ principum maximus,maximæqueautoritatis eiïet,tarnen iam à multis annis régi minime crat acceptus ; idcirco nec ad eos gradus promoueba-tur, nec ad ea arcana confilia admittebatur, quibus tanta amplitudo digna videbatur: his quoq; acccfierat,quôd regis mater veteri quodam iure excitato in eum in Parifienfi foro adioncm intcnderat,qua ab eo eius principatum repetebatfis igitur vbi nullum ab rege huic rei rcmediû adhiberi animaduercit,indignatione plcnus, Beureni fummi Cæ-faris cubicularij,cuiq; plurimum Cçfar confidebat opera,ante paucos menfes cum Cæfare amp;nbsp;Angliæ rege occultiffimè côfpiraucrat ; ea lege vt quo res ardiori vinculo firma-rentur,Cçlar ci Eleonora fororem fuam,Emanuelis Eufitaniæ regis morte viduam reli-dâ,in matrimonium locarct.Ipforû cortfiliâ eo fundamento nitebâtur, quod Francilcüs rex ipfemet ad bellum proficifei ftatuiffer i qua in fententia vt permaneret, Angliæ rex fe eo anno Galliam non infeftaturum ei artinciosè fpem fecerat ; Borbonius quarnpri-nium rex alpes fuperaffet, cum düodecim peditum millibus,qui Cæfàris amp;nbsp;Angliæ régis ære occultiffimè colligebantur, in Burgundiam irrumpere conftituerat, nec obre-

/gîsabfentiæoccafionetn,amp;fuamintota Gallia gratiam,quin maximumprogrefTuin cflet habiturus dubitabat.Ex ijs quae occuparentur, Prouinciam fibi, Comitis Prouin-ciæappellatione in régis nomen commütato, retineretrcuiusdominatüm iureabAn-; diouinis repentofibi arrogabat: fèliqua omnia Angliæ régi tederent. Quamobrem ne regem in Italiam fequi cögerfeturj Molinij qüod èft Borbonij præcipuum oppidum, fein morbüni iricidiflTe fiiilulàuit; quo dim rex ad quem iamaliquod huius confpi^ rationis Icueindiciumpéruendat LugdunumproncifcenSjVenüTet,aliosfibi hanc fufpitionem inijcerecoilâtus minime diflîmulans, eius virtutis acfidei tories experiae opinionem apud fe vim habere maiorem,quàmquorundam fermoncsoftendit;Dux verb qiiödranta libertäre amp;animicandore fecumcgifTet, gratias cùmregi amplifli^ mis egit verbis, turn Deo quifibi eiufmodi regem conceffifier, cuius gtauiratem fai-fædelationes amp;calumniæ minime pofient commouere ; fe quamprimùrn (quod ob: morbi leuitatem, intra pauciflîmos dies fore fperabat) conualuiflet , Lugdunumvt ilium quocunque iretcomitaretur, venturum promifit* Atrexvbi Lugdunumper-uenitin Burgundiae finibus Germanum peditaturrtcolligicertiorfadus^ hacque fu-. fpicioneprioribus inditijs, amp;nbsp;quibufdam literis quæ clariorem notitiam adferebant intcrceptis addita, Sanualerium, Boyfium Palitiæ fratrem, rcgiorumtabellariorutn magiftrum, amp;nbsp;Autunenfemepifcopum,cortiurarionisconfcios incarceremduciiin-perauit, amp;nbsp;illico Magnum regiæ magiftrum cunrt quingentis cquitibus amp;nbsp;quatuor pedi-tummillibusMolinumadBorboniinncapiendummifinatferô ; quoniam ipfeiam id fufpicarus, amp;nbsp;itinera euftodiri veritus, mutata vefte occultilfimè in cam Sequanorum partem qux Francus comitatus dicituf tranfierat. Hac igitur tam graui de caufta motus rexjàprofedione fua fuperfedereftatuit: fed tarnen copiarum ad nouum bellum paratarum parte apud fè retenta Boniuctum Ammirallium,cum milleamp;oôi:ingcn-tis cataphradis, fex Hcluctiorum, duobus Rhetorum, duobus Vallefiorum,fex Ger-manorum, duodecim Gallorum, amp;nbsp;tribus Italorum peditum millibus in Italiam tran-: fireiuflincum quo exercitu quum alpibus fuperatis adMediolanenfis imperij fines vc-nÜTct, fe Nouariam petere vclle oftédit: quarc illaciuitas,nec militibüs,nec alia re fatis munira,Mediolanertfiumduccaffentientei amp;nbsp;arceeiusnominerètenta,deditioncm fecit : idem eandemc[ue ob cauftatn Vigeuanuro fccit : ex quo omnes éa regio quæ vitra Ticinum amnera eft, in Gallorum poteftatem venir. Profper Columna diuturno-iammorbo detcrttusj Galliæ regem Verietis contraillum facientibus,amp; pôft Borbonij-ducis coniurationepatefada, in Mediolanenfisimperijco annoinuadendifententia pernianfurum non crediderat : ideifeo milites per varia locadiftributos, noneâ qua opus erat diligentia amp;celeritate collegerat; nequeres contra tantum morumnecef-' farias comparauerätfiam verb hoftibus appropinquantibus totus ad höftes Ticini trari fitu prohibendos,quoniam quid fibi contra Lautrechium ad Abduam' fiicceiTiftct obli-. tusjtam certb fibi polliccbatur,v'tMediolanenfium fuburbiorum propügnaculis agge-ribusq;, quorum maxima pars qiïod riegleóta fuiffent fcrè corruerat,inftäurandis nul-, lamcuram adhiberct,intentus, copias diligenterconuocabar, cxercituinq; ad fluuium inter Abiatc,Bufalorium, amp;c Turbreum loco ad id cómodo, amp;nbsp;Papiæ ac Mediolani op-, portuno colligebat. Galli verb qui Vigcuanum vénérant aquis depreftioribus, quàm; Profper exiftimaftet repertis, pars vada,pars nauibus quatuof milliaria proèul à Cæfa-rianorum caftris ponte etiam ad to'rmenratranfuehendain loco,vbi nee prefidium nee vllum impedimentu inuencruntfado,traijcere coeperuntntaq; Profper totam belli gc-rendirationé hoe inopinato calu mutare coadus, ftatim Antonium Leuamcum centu cataphradis amp;nbsp;tribus peditum millibus ad Papiæ euftodiam mifitiipfc cum reliquo ex-ercitu Mediolanû conccifit;vbiducum conciliohabito,omnesvna voce in hancfenten' tîam vencrunnMcdiolanû nullaratione fi Galli fine mora vcnirentdefendi poife: pf ptereaqubd fuburbiorum munitioncs poft bellum negledç maxima ex parte corruif-lencnimia enim Profperiillos fc Ticini tranfitu prohibiturum fiducia,vt illisinftauran-disoperamnon dcdiifentincaufraTuifre:’ necminoriquàrh triu'm’dierumfpacio eb vt defcndi poftent perduct pofte ; quocircaidcohfinum capiendum cfle’,qüod vtrumque; euentum fpcdaretjhoc cft fumma diligentia munitioni incumbendum’,amp; nihilominus -

54Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L 1 C AE

f» Galli primo,fecundo, vel tertio die venirentjdifccfTum, vtfi Papienfi itinere venircnt Comum,fiComenfi,Papiam lérecipere poflent,adornandum.Sed Gallorum aduçrfa .fata,tnentibus illorum,vt alias quoque fecerant,occçcatis,illos tanta occafione vti non permiferuntmam fine focordia,fiuc vt totum exercitum cuius minime exigua pars à ter go manferat,colligèrent,tres totos dies ad Ticinum amnem hçferunt:vnde pôft,oranes inter Mcdiolanum,Papiam amp;Binafcumcolledi,adSanchriftophorumad primûàMc-diolano lapidé inter Ticinenfem ,amp; Romanam porta venerût:amp; côplanatis-loci»,tortnc risq; in primo agmine collocaris,fe ciuitatem oppugnare veile h’nxerunt;amp; tarnen nulla re tcntata,eo in loco funt metati : ex quo paucis diebus póft profeâi, ad Clarauallenfc cœnobium caftralocarunt; quo ex loco quia tuncMediolaniprçtermultitudinéarmis inftrudiftimâjin quo vetus in Gallicum nomen odium vigebat, crantcirciter odingen-ri grauis ac totidem leuis armaturaî équités ; amp;nbsp;quatuor Hifpanorû peditum millia,; fex millia amp;quingcnti Germani, amp;nbsp;tria Italorum millia, potius deobfidionc quàm de op-pugnatione cogitantes,molas corruperunt,amp; vrbi aquam ademerunt. In hoc rerum fta tu Adrianus pontifex quartodecimo Septembris die, non fine fociorum,quibus prçter pontificiam autoritatem,pecuniaria quoq; côrributio,quam foederis lege debebatjde-fuit incommodo, c viuorum numero deceflît. Obijt autem parua fui fine ob tempons' quo regnauit breuitatem, fiuc quod rerum eftet imperitus opinione rcliófaiamp; cum to-tius aulæ(vtpotc que vel Italum,vel faltem in Italia cducatum hominc in ea fede viderc cupereQincredibili voluptate.Ponnficismorte,pontificij impcrij ciuitates,in quib.iam ante eius 3cgritudinem,paruç quaedam futuri incédij,quod nifi partim cafu partim alio— rum diligétia eioccurium fuiflet,vel ipfo viuente augeri poterat,fcintillæ apparere coe-perant,pcrturbari cœperûrmam quum pontificu collegiu, ante pontificis in Italiamad-uentum, Regij amp;nbsp;Rubcriae cuftodiam Alberto Pio cómififret,ipfe adhuc illorum locorum arces Adrian! vt cas reftitucret poftulatis, ex eius imperitia occafione fumpta, per tnultos menfes varijs coloribus amp;nbsp;diuerfis cxcufationibus elufis, retinebat. Erat quoque ab eodem Alberto cum Rentio Cerite conftitutum, vt vbi primùm belli initium apparuiftet, Rendus cum aliquot equitibus amp;nbsp;multis peditibus Ruberiae hæreret,vt e-iusloci opportunitatc Romanam viaminter Mutinam amp;nbsp;Regium , quo pecuniam amp;a-lia quæ Roma, Neapoli,amp; Florenda, Mediolanum mittebantur interciperet; amp;nbsp;pro vt occafio fefe daret,ad maiora progrederetur,excurfionibus infeftaret. Cum autem Fran cifeus Guicciardinus illarum vrbium præfcdus, hoc confilium mature prxfenfilTet, amp;nbsp;pontifici ad quern finem Alberti dulcia verba prccesq; tenderent,ac periculum in quo vniuerfum ecclefiæ imperium ab ilia parte elTet futurum oftendiftet, tantum effecerar, vt pontifex iratus,amp; vim fe adhibiturum minis ac fignis declaraflet,Albertum,qui Gal-lorumres nondummultum procelfifte animaduertens , fefe illiopponere nonaufus fuerar, ad eas refticuendas coegerir. Sed cum Pij pofteaCarpium oppidum recu-peraffent, Profpereiusiterumoccupandicupidus, vtfociorum nomine Guido Ran-gonius cum centum grauis , ac totidem Icuis armaturæ equitibus , amp;nbsp;mille peditibus conduceretur,amp;vt mille Hifpani pedites quos Sueftanus dux Romævt eos Mediolanum quo ceteris coniungcrentur mitteret conferipferat, Mutinæ eandem ob cauftam hærere iubcrentur autor fuit : quae dum parantur Rendus Ceres ad quern obeius autoritärem amp;nbsp;prædæfpem,multi équités peditesque accurrebant, viasex-curfionibus obfidere, acregionem omnem infeftam habere cœpit: amp;nbsp;pontifice iam defunólo, node quadam repente Ruberiam oppidum cum duobus peditum millibus eft adortus; oppidanis autc fordterpropugnandbus , quum expugnatio diffici-lis admodum eftet,eonon eftpotitus;amp;Triftanus Corfusvnus ex eius peditumduci-bus captus fuit : hae autem copiæ varijs de cauflis in his locis coll edæ,maioribus rebu« occafionem dederunt. Quoniam pontifice mortuo,Ferraricnfium dux de illarumre-ftitutione promiflis feflus , amp;nbsp;ex venia ab Adriano impetrata, minus difficile eftede rebus occupatis vcniam,quamdeamiffis reftitutionem impctrare animaduertens, amp;nbsp;idem quod vulgo omnibus crat perfuafum, videlicet ob cardinaliû difeordias fubindc poft Leonis mortem audas futuri pontificis creadonem diu protrahendam cxiftimans, Mudnæ dcRegûoppugnadonioperam dare ftatuit:ad quod præcer alia Rentij CcritU

quiiamducentos équitésamp;fupra duo peditum raillia collegerat fibi adiuiigcndi op-, portunitas eum allicicbat : idcirco dux tribus peditum millibus confcriptis, amp;nbsp;tribus aurcorum numûm millibus Rentio miflis, Mutinamverfus contendit:qua in vrbe nullum aliud præfidium erat præter Guidum Rangonium cum ijs copijs , cum quibus à fœderatis conduélus fuerat : amp;nbsp;quamuis Eftenfis familiæ imperium populo eßet odiö-fum, nihilominus quia mœnia minime munira, amp;nbsp;vereri more abfque propugnaculis ad latera pofitis, extruda erantjfoflæ pleiicé, nec iam diu reparatæ,maiore prælîdio o-pus efle videbatur: quapropter præfcdus amp;nbsp;Cornes qui nonnullis diflenfionibus qüæ inter illos fuerantdepofitis,vno animo res peragebant,vt quemadmodum antea con-ftitutumfuerat,Hifpanipedites,quiquumiaminHetruriam perueniflenr,vtrum Mu-tinæ hærere an progredi vellent varia amp;nbsp;ambigua refponfa dantes,lentè procedebant, Mutinam venirent fummam adhibebant diligentiam : tandem tarnen multis pfcei-bus vtMutinæeflentannuerunt. Quæres ad Ferrarienfium ducem quicum ducentis grauis, quadringentis leuis armaturæ equitibus amp;nbsp;tribus peditum millibus Filiale vénérât perlata, ferè ilium ab incœpto reuocauit: fed tarnen quum res integra hon effet, amp;Rentio Cerite fibi adiundofe faltem Regio potiri poffe fpcraret , quumetiamin hoftium peditatu ob ftipendiorum diflâcultatem aliquam perturbationem exoriturain fpc minime caterer, progredi décreuit: nec veto hæ fpes leiiibus de caufïis erant concepts ; quoniam quum ponrificum collegium , cui præfedus celerrimè imminentia pcricula Îîgnificarat,. nihil profpiceret ; inio ne ad nuntios quidem amp;nbsp;literas acceptas refponderet,militibus ex publica pecunia fatisfaciendi facultas nori aderat:amp; forte dies quo Hifpanis fecundi menfis ftiperidium petfolui debebat vencrat: quod fi e-tiam omnibus fatisfieret, nulla erat pluriumconfcribendorum fpes : his vero partim Mutinæ, partim Regio attributis, neutra erattuta : nequc Regij milites vlli erantjpo-puli autem ftudium à Mutinerifium ftudio diuerfura. Quibus in anguftijs qüum prsfeäus amp;nbsp;Comes Guido Mutinam præcipuè, vt maiöris ob Bononiæ propinqui-tatem momenti vrbcm ecclefiæ irriperio magis coniundam,amp;quo auxiliaamp;resnc-cefTariæ facilius importari poterantj tueri ftaruilfent; quingentos pedites fub Vincenti) Maiati Bononiertfis Guidi rriilitis cura Regiummiferunt; eiquevtfivrbs dcfen-di non pofTet, in arcem fe reciperet mandarurit; amp;nbsp;quia eam per aliquot faltem dies propugnari poffe fperabant, loanni Baptiftæ Smeraldo Pärmenfi eius præfcétope-cuniam ad trccentos pedites confcribcndos miferunt» amp;nbsp;Regienfem populum quamuis fruftra, vt quüm non minus de ipforum quam de pontificij imperij fecuritatc agc-rctur,aliquam pecUniam qua alij milites confcribi poffent mutuo daretrogarunt.. Mutinæ periculo præfcdus cum aliaratione ob pecuniæ defedumprofpicere non poffer, multis ciuibus conuocatis, res co elfe rédadas, vt nifi Hifpano militi fatisficret,amp; pe-cuniæad multaalia faciendahabercntur,vrbem, quæ fi pccuniæ adeflent defendi pof-gt;fct, neceffarió Ferrarienfium ducis poteftati effe permitrendam, oftendit : neque a^ liam pecuniæ inueniendæ rationem effe, nifi ipfimet præfenri neceffirati fuccurre= rent: libi enim certo perfuafum effe, ijsquæinpofterum deindeaccidiffent, autrip-uiim pontificem aut pontificura collegium profpedurum. Nemiriein in co corilelfu effe, qui Ferrarienfium ducis ac pontificium imperium non effet expertus ; idcirco v-trum ex his duobus amabilius autacerbius effetjijs quos expcfiehtia docüifl'et, ra-tionibus aut argumentis oflcnderC veile fuperuacaneüm fore : rogare fe tantum-modo illos ne exigua illa pecunia quæ rriutuo petebatur commouerentur ; propte-rea quod ea amp;nbsp;reipublicæ amp;nbsp;priuatorum vtiliratis rationc fi cum cis commodis, quæ ex eo principe quiipfis magis fatisfaceret, habendo confequi poffmt conféra-tur,haudmagni fit facienda. Ç^iibus verbis ab illorum in quibus idem erat ftudiüm animis libenter auditis, cenfu interfeipfos habito, codem die quinque aurcorum numûm millia reprçfcntarunt : quibus quum Hifpanis effet fatisfadum, alijquc apparatus fixdi, Ferrarienfium ducis arma nihili faciebant ; qui proprijs viribus non plus quam par effet, tribuens, Mutina ad finiftram rclida,amp; Rentio Cerite fccum in innere adiundo, Regio exercicum admouitjquæ ciuitas ftatim ilium admifitj amp;

fequenti die arcis præfedus pancis tormcntorum globis expedatis Vincentiiim Maia^ tumàfevocatumingredi noluifle» 8c pecuniamà præfedoadfe miflam, propePar- • mam quo ad militem confcribendum miferat intcrceptam fuifTcyfui excufandi gratia aiferenSjdeditionem fecit. Rentius Ceres,à Galliæ Ammirallio euocatus,ab duce fta-timpoft Regium captum difceflit: quareille cum paucis pedifibus relidus, vbiper aliquot dies ad Sccciamamnem hæfiffct,Ruberiæoppido caftra admouit ; cuius cu-* ftodiæ à Guido comité præfedus fucrat Vecchius Couianus cum duccntis peditibusî perexiguam verb dux eins obtincndæ fpem habcbat : Ruberia cnim paruum eft ca* ftcllum, amp;nbsp;foflarum altitudine latitudineque,ac quia moenibus ab interiore parte terra circumquaque aggefta eft valde munita ; nihilominus cum fequenti die murum qui portæ adhacrettormentis verberare cœpiftent,militum præfedus, fiue quod clàni lie conueniflet, fiue quia oppidanis tumultum excitare incipienribus territus, de moenibus profiliens , amp;nbsp;oppidum ac feipfum ducis arbitrio poteftatique tradîdit : qui ftatim oppidum ingrcffiis, tormentisque arci admotis,ita eius præfcdum cui Tito Tai-liaferro Parmenfi nomen erat, terruir,vt quamuis arx munita, 8c militibus,torraentis, omnibusque neceflarijs rebus fatis inftruda eftet, ne vnico quidem tormenti idu ex-pedato, ante nodem earn dediderit : qua capta dux, peditatum qui Mutinæ erat pon* tifïcatus interregni diuturnitate diftblutum iri fperans amp;fimul vt infràdicetur,alia* rum quoque rerum Ipe, ibi cum exercitu conftitir.IntereaBoniuctus Mediolani expu-gnandifpeamifta, caftris adSanchriftophoruminterTicinenfem amp;nbsp;Romanam portas locoaquis amp;foflis munito pofitis,Modoetia capta jBaiardum , amp;cumcoFedericutn Bozolenfemcum centum cataphradis 8c odo peditum millibus ad Laudam expugnan dam miferat : quo cum quingentis equitibus amp;nbsp;totidem peditibus ex ijs quos à ponti-ficatu amp;nbsp;Florentinis, in fuahabebatpotcftate venerat Mantuanus marchio : qui fibii-pft metuens Ponteuicumconceflit; 8c ciuitas dcrelida Gallos intromifit.Lauda capta Federicus ponte ad Abduam pofito,cum ijfdem copijs in Cremonenfem agrum vt Cre monenfi arci, cuius fame oppreflæ, illi qui in ea erant regium exercitum in Italiam ve-nilTe ignorantes, ijfdem diebus quibus Ammirallius Mediolano caftra admouerat, ni-fi intra vigefimum fextum Septembris diemauxilia acciperentdeditionem erant pa-

• di, opem ferret tranftuit. Arci abfque vlla difficultate appropinquauit Bozolus,quain vbi commeatu aliisque rebus recreaffet, eo quod paruum à Profpero Columnaprae-fidium effet relidum , quamuis Mantuanus id metuens, centum grauis totidemque leuis armaturæ équités, amp;nbsp;quadringentos pedites eó mififtet, frctus,vrbcm oppugna* re ftatuit : fed quum fc in vrbem per arcem opcribus quæ ciuitatem ab arce diuide-bant, ab ijs qui in ciuitatc eranr, obiedis,ingrcdi non pofte cenfcrct,ad dexteram de-fledens, mania vbi minus firma erant verberare ftatuit. Mœnibus vei otormcntis concuflis fruftra expugnationem tentauit, amp;nbsp;póft maiori ruina tormentis édita , a-liam oppugnationem, fed eadem fortuna eft adortus:quarefeadSanmartinumcon-tulit;vbi Rentium Ceritem cum duccntis equitibus amp;nbsp;duobus peditura millibus ex Re-gienfi agro redeuntem expedauit : qui vbi venit ad mania reuerfi,ea per multas boras magno impetu verberarut; fed imbribus adraodum copiofis impeditus,amp; fe difficulter vidoria potiri pofte animaduertcntes,ab incapto dcftitcrunt. Eo autem dieMcrcurius cum Venetorum quorum copiæ Pontcuicum conueniebant expeditis equitibus, Ollio traiedo ad illorum caftra vfqj exçurrit.His fruftra tentatis, cum in caftris comeatus pe-nuria laboraretur , amp;nbsp;Rentij milites, quod aliam pccuniam nifi earn quam Ferrarien* ftum dux Rentio dederat, non accepiftent, diffluerent, Cremona profedi Soncinum baud diflimili fortuna petierunt: deinde Carauagium oppidû vbi aliquot dies funtmo-rati diripuerunt : quæ mora veneto Senatui, quo minus quæ debebant auxilia Mcdiola nenfiummitterent, vel excufationcm vel impedimehtum attulitmamcopiarum colli-gendarum tarditatc, comuni etiam Cæfarianorum ducum opinionc,qua exiftimabant, Gallos eo anno Venctorûàregefeparatione territos non venturos excufata,fe, fimulac qui in Cremonenfi agro erant trans Abduam redijflentmifturos affirmabant.In hoc re-rum ftatu, vtraq; parte bello cito finem imponi pofte diffidente, nemo rerum fummatn indif-

in difcrimcn addücere tentàbat.Boniuetus de Mediolano oppugnändo nihil cogitans, hoftium copias vel pecunia déficiente diflblutum, vel commcàtus penuria Mediolanû del'crere coactum iri cónfidcbanquain vrbe etfi frumenti copia eflet,tarnen in tam fre-quenticiuitate illqrurti qui eo alendi étant pene innumera eratmultitüdo;cumque ipfc aquas cis adcmiflet ac molas difiecilTet,magna erat molendi difficultas. Quamobrem copijs ex Giaradlddâ reuocatis, vt Mediolanenfes,quibus commcatus qui Laudenfi amp;nbsp;Papienfi via adfcrebatur crat adcmptus, co quoque qucm ex Briantiæ monte äccipere folebant priuarcntur, eas Modoetiam inter amp;nbsp;Mediolanum hærcre iuffit ; fed neq; hac ratione exoptàtiim finem afiequi poterat. Ab altera parte Profperi Columnæ etfi cor-pus’graui morbo prefTura, nee minus animum,quód ob primi loei obtinendi cupidlta-tem neapolitani proregis aduentü ferre nópoiret,fatigatumhaberet, cófilio,vt hoftib. cómeatus qui ex altera Ticini parte adfcrebatur,irripedirerur ,fumma adhibebltur dili gcntia-.quia loei in quo caftra habebant naturatjnüllâ eos armis pellcndi fpem relinque bat.Ideo Profper vt Mantuanus, ob cuius aduentum Galli ponti fuo mctucntcs,aliunl pontenl Toriigij, vigintiquinq; miilia pafiuum à Papia pofuerunt, Papiam irct cffccit, Vrgtbatprxterea Vitellium, qui cum cataphradorumturma quamab Florcntinis,qui in belli initio ilium Genuam miferât habebat, amp;nbsp;cum tribus ex Genuenfium ftipendio peditum millibus, præter Alexandriam omnem transpadanam regionem occuparat,; vt âiiuium trai) cerec,quo commeatum qui ex Laumelina ad Gallorum caftra ferebatur intcrcipcret. Hoc autem Genuenfium dux ob Fregofij archiepifeopi, qui Alexandriae ferat,propinquitatcm, rebus proprijs metuens,minime conceflit.Et quia Veneti quorfi exercitus Ollium traieccrar,Bergomo dum ea Gallorum pars quæ Carauagio difcelTe-ratprope Modoetiam caftra haberet metuentes,Abduam traijcerc recufabant,Profpcf vtquadringentos expeditos équités amp;nbsp;quingentos pedites quibus commeatum quo alebantur eis interciperent,Tretiummitterent impetrauir. Quibus rebus dum vtriqué operamdant,nihil in bellicis rebus præter Icuiaprælia , prædas excurfionesq; in quibus Galli ferè fempcr amp;nonnunquam cUm infigniclade erant inferiores, fiebat; narrt quum loannes Medices cum ducentis grauis, trecentis leuis armaturæ equitibus amp;nbsp;mil Ic peditibus,commeatui qui Tretio Mediolanum affercbatur obuiam diet progrelfus, amp;nbsp;in Oiftuaginta Gallos cataphraclos, quorum maxima pars ex Bernaboî Vicecomitis turmis erat incidilfet, eosque perfcquicœpiffetjmox callidè retrócederer,eos in quin-gentorum Icloppetariorum inßdias ab fe pofitas pertraxitiillisq; paruolabore fufis, ma ximam partem aut interfecitaut cepinalio quoqj prælio Zucherus Burgundus fexagin-tacataphraäos ex Archipoeomo ßuemagniScuderijturmisfregit: fæpius etiam Hi-fpanipedites, Gallosaggercsqui vt ad munitiones vfq;tuto penetraripoftetfiebant cuftodientes, adoriebantur : nec paruüm illorum numerum interficiebanneödemque tempore Paulus Luzzafeus, qui cum centum amp;quinquagintaexpcditis equitibus Pi-cighitonij manferat, in totam cicumieââ regionem cxcurrens, ijs qui Cremonæ crant maximam moleftiam afferebat. Nec verö Boniueti infidiæ felicius quam cetera fucce-debantmam quum clàm cum Morgante Parmenfi, vno ex Ioannis Mediccs decurioni-bus, lannicolo Lanzio eins Icuis armaturæ équité, amp;nbsp;quatuor alijs tantùm confeijs, vf vbiprimùmeicuiufdam portævalli quod extra munitiones omnes protcndcbaturcu-ftodia obtigllFet,milites iuos intromiticrct conucniftet,accidit vt deftinata nodCjMor-gantes fibi pluribus ad id pcrficicndum focijs opus efte ratus,cum alio quodam ex fuis contulerit; quifehüte perfidiæ äftentiri fimulans, vt Profperi Columnæ nomine excu-bijs vt fi quid audirent ne fe raoucrent mandarctjci fuafit: ne videlicet hominem quem ad milites qui venturi crant accerfendos mifturus efter,impcdirent;Quamobrem Boni uetus cademnoclequinq; miiliapeditum ei parti,vtfignoaccepto parati eftent, admo uerat;amp; cxcrcirum otnnem inftruxerat : fed dum Morgantes ad id exequendum it,alter ftatim, ad rem loanni Medici aperiendam properanqui ad vallum cum venifter,prodi-tores cepit, qui interrogati, ex caftrenfis iuris more haftis funt confolfi. Et iam vndique Gallorum res inclinare videbanturmam propter agri Mediolanenfis vbertaté,amp;quàd doinefticismolismolendidifficultatioccurriftent,earn ciuitatemcommeatupriuandi fpes quotidie minuebaturjamp; ob crebras clades circa vrbem acceptas,mille amp;nbsp;quingeigt; 2: j

J46 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;( H I S T O R I AE I T A L I C AE

tos partim vtiles,partim inutiles équités amifîfTc credebantur: qua re tcrriti, Cäftris nifi cómeatus amp;calonum præfidij caufla,non cgrediebantur ; idq; femper magno numéro} cuius rei ignominiâ,Ammirallius in gloriam fuam conuertens,fe bellum non reliquoru Gallorum ducum impetu, fed Italica moderatione maturitateque adrainiftrare diccre folcbat:amp; nihilofecius quotiefcunque illorum aut équités aut pedttes inhoftes inci-debant, fe longe ad fugam quam ad pugnam promptiores oftendebant* Itaque Cæfa-rianos duces armorum de famis metuliberatos, imà fc hoftibos commeatus difficulta-tem inieäuros (perantes, nulla res magisquam pecunia? difficultas augebat; fine qua milites Mediolani alere difficile;ex vrbe verö,fi itabelli vfus poftulafîct, educi nulla fere ratione poflent : cuirei quum multis rationibus mederi nitcrentur,inter cetera Pro-fper Neapolitano prorege amp;Sueflanoduce clam confcnticntibus,ferc ftatim poftpon tificis obitum, eum Ferrarienfium ducc rem agcre cœpinqui multis fibi ab Ammirallio propofitis, poftRegium captum, vtad Cremonam oppugnandam duccret, conditio-nibus reiedis, tandem cum Profpero vt fi Mutina eins opera potiretur, ftatim triginta aureorum numüm millia, amp;nbsp;viginti millia intra duos menfes ei darct eonuenit; res fa-ÔU facilis videbatur; quia fi Profper Guidoni Rangonio fœderatorum militi amp;nbsp;Hifpa-nis peditibus vt Mutina difcederent mandater, nihil obftare potera{,quo minus illa ci-uitas derelida, non ftatim in ducis poteftatem effet ventura : Profperum ad id prater publicam caufTamjpriuatæ cupiditates vehementius impellebant; nimtrum cum Alfon fo Eftenfineceffitudo, commune in Romanis proceribuspontificum potentiædepri-mendæftudium; amp;Mutinaatq; Regioàpontificatu alienatis, Parmam amp;Placcntiara facilius in Mediolanenfium principis poteftatem Venturas,fpes: quae dum oecultiffimè tradatur,ad Guidonis aures perlata,atq; ab eo Guicciardino indicata,aliaratione,nifi vt Hifpanis ducibus qui lautè accept!, amp;nbsp;amplis ftipendijs affedi libenter in ea vrbe c-rant, vtfe antequam ad exercitum perueniffent Profperi Columnç autoritati fubiedos cflenegantes,MutinanifiSuefrani ducis cuius mandato vénérant iuflii difcedererecu-farent,perfuaderetur impediri nó pofte animadueittif.nam etfi præfedus hæc Sueflano confentiente agitari certö crcdcrcr, id tamé fibi pollicebatur,ilium eum Cæfaris Romç orator eftet,pontificum collegio réclamante, non modó huiufraodi rem mandate non aufurum, verùm etiam cardinalium vt aperte contrarium impcraret petition! minimè repugnaturum : tes vt cogitauerat fucceftit; quia quum Profper Rangonio comit! amp;nbsp;Hifpanis amp;nbsp;belli rebus fic poftulantibus Mediolanum venirentmandauit,comes multis rationibus fe pontificio impcrio fubieólum, amp;nbsp;Mutinenfem efle afferens excufauit: Hifpaniveróduccsficabillo amp;à praefedoperfuafi, feneminiin huiufmodi rebus nifi Sueftano duci patere deberc refponderunr: quibus à præfedo pontificü collegio nun-tiatis, quum illi Suelfanum ducem ftatim ad conclaue vocaftcnt,amp; ipfe fe amp;nbsp;fimul Cæ-fatemfufpedum redderenollet,quin literis fuis ijs ducibus ne difcederétmandaret,rc-eufare nó potuinquin etiam vt fæpe res fccus atqj homines cogitarant,cadunt,fadû eft, vt nonnullis Profperi literis à Præfedo interceptis, quib.totus rei progreftlis apcrieba-tur in collegio ledis,Gallicse fadionis cardinales qui antea pecuniam quç Mcdiceicar dinalis opera Mutinam mitt! erat eœpta, impediebant, id perfici regi pernitiofum effc animaduertentes, aperte pecunijs Mutmam mittendis fauerentfidem amp;nbsp;Columnacar-dinalis, vt fe pontificatus vtilitatem ceteris rebus omnibus anteferre oftenderet fecit; quæ diligentiaetfi ijs quæ cum Alfonfo Eftenfi conftituta erant, moram interpofucrit, tarnen quum borum confiliorum fundamentum minimè effet remotum, in animoha-bebant vtneapolitanus prorex,qui lento greftu cum quadringentis cataphradis amp;duo bus peditum millibusMediolanum venicbar,Mutina iter faciens Hifpanos pedites ab-duceret. Mediolani verô hoc ipfo tempore commeatus copia crcuitmam Ammirallius neamilitibus qui Papiæ erant, pons ab feadTicinum quóres neceftariæ ad exercitum ferebantur fadus occuparctur timens,minorem exercitum vt tria peditum millia adpontis euftodiam mitteretModoctiaeduxit: exreliquis partem ad fevocauit:reli-quos partim Mariniani, partim Abiate prope pontem collocauit: quo fiebat vtad Cae-farianos Modoetia recuperata maior commeatus copia perferretur, Erant hoc tempore !n Gallico exercitu, cuius munitiftùna cadra à Claraualleafi cœoobio ad Papien-

fârtî viâm 5 ab hac Mcdiolano ad tormenti iadum propinqua protendcbahtur ; öäin-gcntileuis armaturæ équités, fest Hcluetiorum, duo Icaloruin, decera partim Vafcorlutn partim Gallorum peditum millia : adTicini pontcm mille Germanos pedites habe-bant amp;nbsp;mille Italos, totidem Abiate vbi erat Rendus Ceres, Noüariæ ducentas lan-ceasîAlexandriæ amp;nbsp;Laudæ duo peditum millia ; Mediölani verb erant odingenticaiä-phradi, totidem leuis armaturæ équités, quinque Hifpârtorum, fex Germanorüm,amp; quatuor Italorum peditum millia , prætervrbanammultitüdinem animo amp;nbsp;fadisiti Gallos concitatiflîmam : Papiæ Mantuanus marchio cum quirtgentis cataphraôlis, fcx-centis leùis armaturæ equitibus, duobus HifpanorUm amp;Tribus Italorum peditum mil-libus : Caftellonoui in Dertonenfi agro cum Vitellio erant tria peditum millia; quam-uis paulo pôft, quum nonnulli Galli milites Alexandriam vcrfus iuiflent, ne fibi Gc-nuamredeundi facultas impcdirctur metuens^Serrauallem conceiTerit: amp;nbsp;Veneti ha-bebantfexcentos grauis , quingentos leuis armaturæ équités, amp;nbsp;quinque peditum milliaiex quibus mille pedites à Profpcro illorum auxiliorum fama vtendi cupido Mediolanum, amp;nbsp;paulo póft alteram partem coniurationis cuiufdam metu Cremonam mi-ferunt. Tandem verb Ammirallius commeatus penuria,frigidi/rima tempeRate ingcn-tibusque niuibus, amp;Heluedorumquitotincommodadiutiusferrenolebantquerelis atteftationibusquecoaólus, Mcdiolano recederc ftatuit; fed prius quam conliliurti fuum aperiret, vt Galeatius Vicccomes, Claram,genete atquc cximia corporis forma clariffimam, fed multo in agis eximio Profperi Columnæ amorc clariorem vifehdi fa-cultatem peteret, curauit. Is igitur Mediolanum ingrelTus de inducijs colloquia fei ere cœpit, quorum cauifâfequentidiepropemofeniafimulconueneruntAlarco , Paulus Viâorius Florentinorum legatus, amp;nbsp;Hieronymus Moronus : pro Gallis verb Ammirallius, Galeatius Viceeomesamp;Normaniæ quæftotjqui vtinduciæ in totumMaium menfem fièrentpropofuerunt; quodfifieret, fe copias inoppidadiftributuros polli-cebantur; ac tandem etiam trans Ticinum fe recipere annuiffent: fed Cæfariani duces inducijsviôloriæfpemimpediri improbantes, fe nihilabfqueproregisconfenfu con-ftituere pofle refponderunt: quare Ammirallius poft duos dies mane ante luroraiù tormentaTicinum verfus cduciiuflit ipfe vbi illuxit, cum omnibus copijsficdifpo-fitis, vtpugnam minimèdctrcâarcvideretur eftfequutus : quodabijsquiinvrbee-rant eftperfpelt;ftum,nonmodb milites amp;nbsp;populus jaltiffimis vocibusfe in eos duel poftalabant, verùm ctiam duces ipfiamp;fummæ autoritatis viri,idem à Profpero vido^ riæfacilitatem ei oftendentesflagitabantiqubd viribus haudquâqdam fehoftibus inferiores , animo verb ac virtute longé fuperiores effent cenferent : qubd fieri non pof-fet, quin is rcceptus maxime illius cxercitus parti baud leuem timorcm inieciffet; quodamp;multiltali milites eadem hora ab illorum caftris profeóti confirmabant. Pro-ponebant illi infinitam gloriam, nominisq; ipfius immortalitatem i fi tot iam partas vi^ âoriaSjhac poftrema laude amp;nbsp;triumpho confirmaret. At in Profperi animo femper, vt quantum poftet ne fe fortunæarbitriofubijceret fixumerat, ideoqueinfententiafui baud fecus ac firmiffima turris contra ventorum impetum immotUs permanebat; amp;nbsp;minime fapientis imperatoris efte populi vocib.moueri,vel milites fuos in eos hoftes du-cere, quibus nulla alia præterquam defenfionis fuæ fpes reliqua effet,refpondebat; fans magnam vidoriam, amp;nbsp;fans amplam gloriam portam eftein eo quod hoftes fine fud periculo amp;fanguinc difeedere coegiffent; neq; hominum cupiditatem infinitâ efte de-bcre,pofte vnumquemuisperfefacilèvidere, longémaiusfi res improfperé cedcret fore detrimentû, quàm emolumentû fi profpere eueniret ; Se res fuas femper his arti-bus adhonoratû finem perduxifte ; feraperq; plus ducib. temeritatis infamiâ obfuiflcj quàmvidoriæ gloriâprofuifre,expcrientiadidiciire; propterea quod in cius parté nemo vcniretjtota amp;nbsp;integra impcratoritribueretur:rerum verb in prælijs fecilirer geftarQ laudem hominù faite opinionc cû multis cbmunicari. Nolle fe quum iam morti proxi-mus effet noua confilia fequi,eaq; defererc,quibus in tota vita retentis gloriam,vtilita-tem ,amplitudincmque effet adeptus. Galli in duas partes abiere: Boniuetus ipfe cunt maximaexcrcitus parte Abiatc,quod oppidum quatuordecim milliapaffuum Medio-iano diftat,conccdit:reliquos Rofate feptem ab vrbe milliaribus fitwra mifit.Paucis au-*

548 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

tem diebus poft quàm Boniiietus ex illis caftris exercitum moucrat, ciiin iatn cardinales quinquaginta dies inclufî fuiftenr,eft noüus pontifex creâtus : Cum cnim initio tri-gintafcx cardinales effentingreftî, poft etiam tres acceffiffent,ànimis ipforum nô modo diuerfis Cæfaris amp;nbsp;Galliæ regis ftudijs , verùm etiam Medicci cardinalis potcntia diuifisjtantum temporis vanis contentionibus confumpferuntâs autem ab ijs omnibus qui regis autoritärem fcquebantur, amp;nbsp;etiam à nonnullls qui ab Cæfare pendebantjop-pugnatuSjfcxdecim cardinalium, qui ipfum omnino amp;nbsp;præterea neminem abfque eins confenfueligere cóftituerant,coniundafuffragiainmanufuahabcbat;5(: præterea occulta à quinqî alijs cû de ipfometeligendo ageretur, fuffragij pro ipfo ferendi promiffa acceperat: eidem amp;nbsp;Cæfaris legatus amp;ceteri qui eius autoritatem fcquebantur omnes ftudebannquæ adiumentaetfi in Leonis quoq» mortehabuiffer^ nunc ramen in conclue firmiore propôfito ingreffus,nc fuas fpes^ncc temporis longitudine,ncc vllo præterea cafu defererctjCO fundamcnco potiflîmum nixus,quod ad pôtificem creandum cardinalium qui interfurtt fuffragiorum duo tertia concurrere fît heceffe. Nec veto eos ab bis diffenfionibus vel commune Italiæ, vel ecclefiæ imperij proprium periculum reuo-cabat; imô ad belli fortunamfufîragationem accommodantes,vtraqiie pars ex illorum qui ipfis propitij erant vidoria fauorcm fperantes, rem protrahebant,amp; longe diutius protraxiffenr, fi in cardinalis Mcdicei aduerfarijs gt;nbsp;qui ferè omnes ex fenioribus erant, idem in quouis alio eligendo qui in illo non cligendo erat confenfus fuiffet: amp;nbsp;fi priua-»atis cupiditatibus pofitis eo fuiffent contend,vt Mediceus cardinalis pontificatum no adipifeeretur. Sed difiîcillimû eftcaconcordia cui difeordia atq; ambitio eft permixta, ad optatum finem peruenirc. Cardinalis Columna accrbiflîmus Medicci cardinalis ini midis, fed natura vehemens amp;fupcrbiffimus, fibi coniundis cardinalibus,propterea quod lacouaccium cardinalém Romanum eiufdem fadionis hominé amp;valde ipfide-ditum pontificem eligere nollent iratus, fponte Mcdiceo cardinali fuamadpontifica-tumadipifcendumopcramobtulit; quiferipto propria manu confeûo,cioccultiifimè Vicecancellarij munus q^uoipfcfungcbaturi amp;fumptuofiffimasædes quæàS. Georgij cardinale ædifîcatæ,ipfi a Leone pontifîce donatæfuerantpromifmquare, tanto magis accenfus cardinalis Columna, Cornelium cardinalcm amp;duos alios in fuam fententiâ induxit î quorum vbi nota fuit voluntas,multi alijj vr fæpe eo in loco accidere folet,vcl metu vel ambitione du6d,ne in eo promouendo poftremi effent certare cœperûnadeô vteadem node cómuni omnium cófenfu pontifex fir falutatus; amp;fequenti die qui fuit XIX. Nouembris ,co ipfo die quo ante duos annos vidor Mediolanum erat ingreffus, mane ftatim folcnni fortitione de more fada, pontifex Max. eft renuntlatus. Opinio fiiit,ei præter cetera ampliflimorum ecclefiæ bcncficiorum ac muncrum opes fuffraga-tas fuifre,quia cardinales quum in conclaue funtingreffi,de comrauni confenfu confti-tuerant, vt eius qui pontificatum effet adeptus facerdotia in ceteros æqua portione di-ftribucrentun lulij nomenretinere volebat,fedanonnullis cardinalibusobferuatum fuiffe, eos qui pontificatum adept! nomen non mutaffent, omnes intra annum obijffe admonitus, fine quöd eins dîui feftus dies propc adeffet,fiue ad id alludens quod Vo-laterrano cardinali,fimulac Icdus fuit,offenfiones condonaffet,cumq; cum fuis in gra-tiam recepiffet, Clementis feptimi nomen affumpfitmam, ctfi Volaterranum extremis vitæ diebus indignum qui conclauc ingrederctur Adrianus declaraffet,collcgio tarnen concedente erat ingreffus; amp;nbsp;ad extremum vfq; contra lulium Medicem cum fuis omnibus fecerat. Maxima certe apud cundos mortales erat noul pontlficis opiniofidclr-CÔ eledionls tarditate,maiore quàm à longlffimo tepore accldlfret,vlro fummç autorl-tatls cximlæcj; virtutls In ea fede collocato, fatisfadum videbatur ; turn quod ampllffi-mo ecclefiæ imperlo Florentlnorum potcntlamexarbltrlofuo coniundam habcrer, turn quod Leonis tempore tot annos pontificatum adminiftraffentum quod in confilijs fuis grauis amp;nbsp;conftans habcrctur : ac deniq, quod quum multa Leonis fada illi tribue-rentur, omnes iliumambitione plenum, animo dato amp;nbsp;inquieto ,ac rerum nouarunt cupidiffimum effe affirmabant : quibus cum quöd à voluptatibus effet alienus,amp;in ne-got!) affiduus, acccderet, nemo eratqui ab eo non fingulares amp;nbsp;maximas rCs expeda-ret.Eius autein crcatio ftatim pontificio fummam peperit fecuritatem. Quoniam Fer-?

tarienfîiim dux tali pontifice in eafede collocato territus, quum Mutinam ncapolitanî proregis aduentu obtinerenon amplius fperaret, amp;minoremin Gallis quianteaper Theodorum Triultium,qui ad eius exercitum venerar,vtipfisadhæreretmulta ei polli-cebantur fpetn habcret, idoneo prælidio Regij amp;nbsp;Ruberiæ relido Ferrariam redijt. In Aemilia amp;Flaniiniaquoq; quo aduerfæ faâionis opprirnêdç colore,fed re vera à Gallis incitatusjloannes Saxatellus,Adriano régnante Gibellinorû potentia pulfus,GueI-forum opevenerat, tumultus funtfedati. Gallico autem exercitu partim Abiate, partim Rofate conftitutOjAmmirallius apud quem non fupraquatuor Hcluetiorum raillià inanferanr,Delphinates ac Tolofates milites vt inutiles dimifinamp;maioratorméta trans Ticinum auxilia quæ ab rege parabantur, quia vim eo in loco non timebat,amp; comeatu abundabat, in illis caftris expedandi animo mifitiamp;tarnen ne tempus omriinofruftra tereretjRentium Ceritem cum feptemitalorum peditum millibus ad Aronam munitif-fimum ad Verbani lacus fines oppidum ab Anchife Vicecomite pofrefiumjad cuius fub fidium Profper Columna mille amp;ducentospcditesMediolanomifit,oppugnâdum ire iuffinAron? arx itaoppido imminet,vt inutile fit oppidum obtinere ci qui arcé non ob-tineatddcirco Rendus arci verberandæ incumbebat,amp; oppugnatione fæpius cum mul-torumex fuiscædetentara, tandem vbi circitermenfem vnumfruftrapofuifrct,ficdi-fcclTitjVt eam opinioncm quæiam àmultis annis per totain Italiam diuulgata erat, vide lieer, eius facinora, famæ in Cremæ propugnationc adeptæ nulla in parte amplius re-fpondere, confirmaret. Interca verô Profper Columna,qui iam odo menfes non fine veneni vel amatorij poculi fufpicione ægrotauerat, ad mortem tendebatfideoq; cum eî anteaproregis aduentus moleftiflîmus luifiet, iatn quum belli curas fuftinerc non poffer,eum fubinde vrferat.Venir igitur prorcx,fed quum ad vrbem vendfct, vt fe tati im-peratoris virtutem amp;nbsp;famam reuereri oftéderet,per aliquot dies ingreffum fuuin diftu-lit; vbi tarnen ilium ad extremum redadum, amp;nbsp;iam mente alienatum elfe âudiuit,eius videndidefideriopaucis horisantè, quamuis alij ilium poft eius obitum qui penulti-ma eius anni die fuit vfque diftulifte dicant^cft ingreflus. Fuit fane ProfpCr toto ætatis fuæcurfu clari nominis dux; poftremis verô vitæfuæ annis, maximam exiftimationem autoritatemqueerat adeptus ; rei militarisperitus,maximeque in ea exercitatus;fcd ad occafiones ab hoftium erroribus imbecillitateûe profedas,celeriter arripiendas mini-mè promptus,quemadmodum viciflîm femper cautuSjhaud facilem illis fui opprimen-di occafioncm relinquebat ; natura in expeditionibus fuis lentiftîmiis ; amp;nbsp;quem mérita cundatorem appelles ; fedquodbellamagisconfilijsquàmgladiogcflcrit, amp;nbsp;régna præliorumfortunanifinccemtate cogente, vitatatueridocuerit, eilaudempepererCè Noftra enim ætate varia admodum fuit belli gerendi ratio : quoniam ante Caroli Gal-liæ regis in Italiam aduentum,cum in bellis longé maior eftet grauis armaturæequitum quàmpeditum vfus, amp;nbsp;machinæ murales ad vehendiimamp;tradandumincomrnodiffi-mæ efient, quamuis crebra prælia committerentur, exiguæ tarnen crant ftrages,amp; rarô fanguis fundebatur;amp; ciuitates oppugnatæ, non quidem propugnandi peritia,fed op-pugnandi imperitia,tam facile defendebantur,vt nullum effet tam paruum vel tam pa-rum munitum oppidum, quod vel maximas hoftium copias per multos dies non fufti-neret; adeo vt difficillimum effet ab alijspofteftaoccuparc: Caroli autem regis in Italiam aduentu, nouarum gentium terror,pediratus ad aliam belli gerendi rationem in-ftrudiferocitas,amp;præcipuètormentorumtonitruaomnem Italiam tanto timoré replc üeriint,vtijs quiacie feopponerenon poftent,nullareliqua effet falutis fpes.-ciuitatuni nanq; propugnandarû imperiti homines, vbi hoftes adeffe fentiebant, deditioné facie-bant; etfiqua ciuitas tarnen obfifterc conaretur, pauciffimorûdierum fpacio expugna^ batur. Sicregnum neapolitanum, amp;nbsp;Mediolanenfe imperium codé ferc die amp;nbsp;vidum amp;nbsp;oppugnatum fuit.Sic Veneti vnico prçlio profligati,ftatim omni continentis imperio cefferunt.Sic Galli hoftibus ncconfpedis quidem vt aliaraceâ,Irtfubriam deferuerunt. Cœpcruntdcinde hominû ingenia,offcnfionû acerbitatc perterrefaâà,ad propugnandi rationes inueniendas acuûoppida aggeribus,foffis ,lateribus, vallis, alijsq; operibus munirCjVndc tormcntorûetiam quæ magis in propugnandis oppidis quàm oppugnan-dis valent,copia adiuuante,vrbes quç defendûtur ad maxima quôd expugnari vix pofi*

550 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

fintfecurîtatê funt redadæ.’His artibus fortaflc initium dédit in Italia patrum noftrorû memoria HydvuntiquodTurcç occuparant,expugnatio;qüam vrbem ingreHus poftea Alfonfus Balabriæ dux, multas munitiones Italis ignoras àTiircisfadasrepperit; quarum tarnen mâgis apüd homines memoria^quàm exemplum mahfir. His igiturartibus Profper ipfe idem vel Iblus Vel primus hoftibus comnàeatum àdimendo amp;nbsp;bellum tam diu protrahendö j vt tædioj diuturnitate,inopià,offenfionibns cohfumerentur, fimul amp;nbsp;oppugnans amp;nbsp;propugnans bis clariffime Infiibriam défendit ; amp;nbsp;nullo prælio commif-fo,nullapugnä,ne gladio quidem nudato,velvnica tantum hafUfrafta,illud imperium vicit,ac conferüauit.Itaqüpfo ijs qui fequuti funt viam præmonftrântejmulta bellapóft in multos menfes protràôlà, magis induftria,artibus, amp;nbsp;occafionibus prompte arreptis confcélafunh Hæc in Italia anno m Dxxm.füntgcfta. Eodem ahno multa trans alpes maximæ expedationis paratafuèrant, quîe tantis principibus dignos exitus non pepe-rerunt: quortiam Cæfar amp;nbsp;Anglus vt alter in Belgis, alter in Aqüitania magnis viribus bellum moueret inter fèconüituerant, id^uc Borbonio duci promiferànt: fed Angli in Belgis motus nullius ferè moraenti fuere j amp;nbsp;Borbonij in Burgundià conatus mox cua-nuitûllo nanqi pecunia qua Germano militi fatisfaceretdeftituto,nonnulli ex ducibus cura Galliæ rege paäi militum partem abduxerunttquarc is Gallicarum rerum fpe dépolira Mediolanum contendit, vbi Cæfar,ill um,fortalfe ne,vt ipfe cu piebat, matrimo-nium perficeret, in Hifpaniam tranlire minime cupicns,fui per vniuerlam Italiam vica-rij honore per Beurenum ad eum milïó,vt hæreret eft hortatus. Neque etiam Cæfari in Hifpaniæ firtitimis partibus res féliciter fucceflitjqui ctfi ad bellum vehemens,Pompei lonam vcipfemetin Galham irrurnperct,veniflet,amp;iam exercitura trans Pirencos mon tes quiSaluatierram non procul ab Ioannis Pedeporti fano occupararmififlet, nihilo-minus cum maiorfuilfet âudaciâ quàm potentiaj quia obpecuniæinopiam tantas copias quantæ ad tantam expeditionem fuiftent fiecelTariæ alere non poterat, eandemq; ob cauflam exercitum nili ferè fub annni fincm colligerenô pOtuerat, quo fiebat vt fri-gidis in locis anni pars difficultates augeretjcommeatus etiam qui tanto itinere difficile vehi poteratpenuriaimpediente,exercitum contra omnium ferè fententiam colleôtû, diftbluere eft compulfus: ira vt Federicus Toletanus Albæ dux,fenex amp;nbsp;magnæ autori-tatis princepsjcum bellum ferueret, Cæfarem multis in rébus Ferdinando auo mater-nofimilem,inhacmagisMaximilianumpaternum auunlreferredixerit. Sequituran-nus M D xxiiii. cuius initio Gallorum anguftijs Cæfarianos duces ad finis bello impo-J 5 2 4. nendi cogitationem inuitantibus, Vrbini duccm,amp; Petrum Pifaurium Venctum lega-tum,vtquo modo in bello efler progrediendum confilium caperent, Mediolanum ad-UocarUntjquoin concilio omnium confenfu,vtvbiprimùm (ex Germanorum peditiim milliàjquos prorex conferiprum miferat Mediolanum veniflent, Cæfaris ac Venetorû cxercitus fimul conlunôti hoftibus,vt eos vel armis vel fame ex eius imperij fînibus pel lerentjadmouerenrunad ejUod cum fe fatis virium habere cenferent,nihil præter pecu-niæ inopiâimpediméto erati cuius cura miliribus ex prætcritis ftipendijs magna vis de-beretur J nulla erat illos Mediolano amp;nbsp;alijs ex locis, nifi eis prius eftèt fatisfaètum cdii-cendi fpcs:cumq; exercitus in caftris campeftribus effet moraturus, vt deinceps ftipen-dia fuis temporibus in promptu effent prouidêdum erat; huic difficuitati aliqua ex parte Mediolànenfes fefe belli moleftijs liberandicupidifuccurrerunt: quipecuniæcum Lautrechius Mediolanum obfideret, quæ póft ipfis ex ducis veôligalibus promptè re-ftituta fueratimutüO datæ exéplo,facilius ad idimpulfi,nonagintaauri pondo duci mu-tuo dederunt. Tulit amp;nbsp;pontifex opem aliquam; is cnim quum ob præteritarum reriim memoriam Galliæ regis vidoriam fufpediffimam haberer, quamuis hominibus à rege ad fe miflîs fummo artificio contrarium oftenderet,Cæfaris oratori occultiffimè viginti aureorum numûm millianuracrauit; amp;nbsp;Florentinos à quibus prorex fœderis Adriano régnante ièfl vijuouara contributionem petebat,trcGentas auri libras,quafifummç de-bitæ rcliquum,lblucre voluit. Nectamen pontifex fe deinceps vnius magis quàm alfe-rius partis ftudiofurn oftendere in animo habebat-.imô etfi Cæfar amp;nbsp;rcx,ftatim vbi pontifex eft faótus,alter Beureno,alter Sammaffanio ad eum milfo,ilium fibi adiungere fint conati, præfentibus periculisremotis, eamoderatione quæ in chriftianorum diffidijs pond*

pontificemdecctvtcns5 vtquineutrimagisquàm alteri faueret,paci concîlîandæ o* peram dare ftatucrat; quod confilium régi qui ne pontifex fadus codem in fe quo Car-* dinalis fuerat animo effet metuerat, gratum, Cæfari cui ob fuperiorum temporura né-cefritudinem,quodque ei poft Leonis obitumjamp;in pontificatu adipifcendo fauifTetjil-lum ab fe difiungi iniquum videbatur, difplicebat : idcirco quödillipontificis nomine^ ipfum quamuis beneuolcntiam qua ilium ad earn vfque diem profequutus erat animo non deponefet,tarnen quüm priuatiperfónan»depofuiflet,amp; communis patris affutn-pfiflet, deinceps communia tantùm officia præftare cogi eft ftgniftcätum, moleftiffimè lulit. Dum verb prorex fe ad exercitum in hoftes diicendum comparât, loannem Me-dicem Marinianumj quod oppidum vnàcum arce deditionem fccir,mifit:amp; non multo poft Pifearius marchio,qui qiium fub Profpero Columna neutiqua militate ftatuiffer^ nonantequamisin extremo vitæ eftctconftitutusiadexercitum venerat, inRebecci oppido cum Baiardo trccentos expeditos équités amp;nbsp;multos pedites elfe certior fadus, loannc Medice ad fevocato, ac repente eos adortus, maxima virorum equorumque parte capta, reliquisquefufts aefugatis, ftatimnehoftibus qui Abiatecrant,fc pcrfc-quendifpacium côcederet,hocinduftriç ac fortitudinis facinorc,fcd multo magis quia Rebcccum non fupra duo milliaria proculab Abiatepofitum , Mediolano vnde erat profeftusdecern amp;leptem milliarium itincrc diftat, celeritatis laudem adeptus, Mediolanum redijt. Bellicis rebus in hunc ftatum redadis, vt Gallorum fpes eo niteretur, quad hoftibas pecunia effet defutura : Cæfarianorum verb Galfs commeatus defutu-rus, nequeenimfc illos munitiffimis Abiatis caftris vi pellerepofte fperabant; amp;ni-hilominus vtrifquc auxilia his Germanorum , illis vbfà Hcluetiorum amp;aiiorumpe-ditumexpedantibus, Boniuetus Rofateincenfo,copias illas Abiate contraxit,amp; vt hoftibas incommodum adferret, regionem vniuerlam excurfionibus ineendijsque va* ftabat. Tandem veto quum Germani pedites veniftent, Cæfarianus exercitus, cuiu^ prscipui duces erant, Mediolanenfium dux, Borbonius, neapolitanus prorex,amp; Pifearius marchio, cum mille fexcentis grauis, mille amp;nbsp;quingentis leuis armaturae equi-tibus, feptem Hifpanorum ac duodeeim Germanorum peditum miÜibus amp;nbsp;mille ac quingentis Icalis,quatuor peditum millibus ad Mediolani cuftodiam relidis,ßinafcum caftramouit: vbi non multo poft Vrbini dux cum Venetorum fexcentis grauis,totidem leuis armatura equitibus,amp; fex peditum millibus, fefe illis adiunxir. Quo tempore Cremoncnfis arx, quum famem amplius ferre non poftet, amp;nbsp;Federicus Bozolenfis qui Laudæ erat fruftra eiopem ferre eflet conatus,Cæfarianis dedita eft. Êxercitus deinde Caferate oppidum quinque milliaria ad Abiate pofitum petijt : vbi Ammirallius Boni-uetus, qui Laudæ, Nouariæ atque Alexandriæ ducentas lanccas amp;nbsp;quinque peditum millla diftribuerat, cum oótingentis cataphraófis j olt;fto Hcluetiorum millibus, quibus poft paucos dies acceflerunt tria millia amp;nbsp;quatuor Italorum ac duo Germanorunl millia, necdum commeatu cuius in caftris amp;nbsp;vicinislocis in duos menfes copia fup-pettbat, exhauftuscaftra habebat: Galli in tarn munitis caftris finemaximopericu-lo oppugnari non poterant : quare Cæfariani cum fæpius Ticinuhi, vt commeatum ab ca parte ad eos ferri prohibèrent, vt locisquæilli trans Ticiniim habebant potiren-lur, amp;nbsp;vt auxilia ft qua ex Gallia venirent ad illos accedere prohibèrent, traijeerC ten-taffent, fedMediolanipcriculo detenti fuiftent, tandem Mediolanenfis populifidc! fretfhaud magno militum præftdio opus eft'e rati,tranfire dccrcuerütddeo dux amp;nbsp;cunt illoloannes Medices Mediolanum j vbi fex peditum millia funtrelida, eftreuerfusi Secundo igitur Martij die Ticinum agmen infra Papiam tribus pontibus traiecerunt: exercitus robur Gambolate caftra locauit, reliqui in proximis vicis confédéré i quatn ob cauftam Boniuetus ftatim Rentium Ceritem ad Vigeuani cuftodiam mifits àneilludoppidum cum ceteris Laumclllnælocis,quibus araiftis penèobfcftusfuiD fet, inhoftium poteftatem venirent, poft quinque dies ipfe cum omnibus copijs,cen* turn equitibus amp;nbsp;mille peditibus Abiate relidis tranfiuit : amp;primumeius agmen circa Vigeuenum, medium verb Mortariæ duo milliaria procul à Gambolate confedio quibus in caftris valdc munitis, commeatus opportunitate frucbatur,quia Montisfer-tadjVcrcellarum, amp;Nouariæitineratutahabebant,amp;€ommeatus exoppido inop-

pidum perpétua quadam ferie quafi riuo confluebat. Boniuetus per duos conti-nuosdies hoftibus pugnæ poteftatcm fedt : qui ctfi feillos hiilitum numero amp;vir-tutefuperare viderent, quia ex literis iriterceptis illis pecUniani dcefle inciperc ani-maduerterant,quumferècertam viôtoriæfpèmindifcrimencOnijcere nollent, idre-cufarunu Vbi Cæfarianus exerdtusTicinumtraiecir, Vrbinidux cum Venetorum co-pijs Garlafcum oppidum, loci natura amp;foflîs 3 aggeribusqUenlunitunl,vbi quadrin-genti Italipedites erantpetijt: quod inter Papiaînamp;Trume!lum vitra Tidnum vbii-pfe caftra locare ftatuerat pofitum,non modo ipfi,fcd omni reliquo exercitui commea-tum impediebat ; coque verberato eodemdieoppugnationem eft aggreffusun qua quum penè tepulfus eflet, multis ex eius nliiitibus,cum quibus etiàm nonUulli Ioannis Medicei pediteserant, per foftas aqua mento tenus perringentetrahfiuerunt; amp;nbsp;eiuf-modiimprefltonem fecerunt, vtmagnacum corumqui intuserântcà^deihidirrupe-rint. ExercituspofteaadSangeorgiumCairi Plebem verfus, vtSartirahæmünitoin cifpadanaripâ oppido, amp;nbsp;ad commeatUm cis impediendurri oppoftUno, ad cuius cu-ftodiam erant Vgo Pepulus amp;nbsp;loanhes Birägus cum aliquot equitibus amp;nbsp;fexcentis pe-ditibus appropinquaret, caftra mouit Sed loannes Vrbiha cUm tormentis amp;nbsp;duobus peditum millibus eo profedus,oppidum primùm, amp;nbsp;deindearcem militibus ferè omnibus cscfisjamp;ducibus captis cxpugnauit.Galli vtSartiranæopem ferrent caftramoue-runtjfed hoftium celcritatevinccntc,quomodorcs fucceftifTctin itinerc certioresfadi, cum omni excrcitu Modoctiæ conftiterunt : neq; etiam in alijs infubriæ partibus res il-lorum féliciter fuccedebant : millitcscnira Mcdiolani relidiSangcorgium caftellufrt fupra Modoetiam pofitum, ex quo commeatus Abiatc fcrcbatur ad deditionem com-pulerunt : Vitcllius Stradellam caftellum, cuius incolae militum accerbitate compulft pedites Lauda accerfiuerant,rccuperauit:Paulus Luzzafeus cum in non paucos Gallos équités incidiftet eos fudit; amp;nbsp;Federicus Bozolenfis Lauda ad Picighitone oppugnan-dum profe(ftus,pro viótoria, multorum ex fuis vulnera amp;nbsp;cædes rctulit. Aliquot modo Galli équités inter Placentiam amp;nbsp;DertOnam excurrcntes,quatuordecim aureorumnu-mûm millia quæ ad Cæfaris exercitum mittebantur interceperunt. In his anguftijs duplex erat Ammirallij fpesialtera in hoftibus alio diuertertdis,in äuxilijs altera pofita:rex enimper Gcnebræmontem quadringentas lanceas mittebatquibuS decern Helue-tiorum milliaadiurigi debebât ; amp;nbsp;Rentius Ceres per VallemaHinanl quinqi Rhetorum peditum millia in Bergomenfem agrum vndc LaUdcm,vt fefe Federico Bozolcnfi cum quo erant multi Itali pedites adiungerent, profeduri erant, ducebat i fperabatautem Cæfaris exercitum Mediolani pcriculo iterum Ticinum traijcerc coadum irii Contra hosvero Mediolanenfium dux, loannem Mediccmcumquinquagintacataphraâis, trecentis expeditis equitibus, amp;nbsp;tribus peditum millibus miht : qui trecentis Venetorû grauis amp;nbsp;totidem leuis armaturæ equitibus,amp; quatuor peditum millibus fibi adiundis, hoftibus qui ad Crauinam vicum inter Abduam amp;nbsp;Brembum fluuios odo à Bergomo milliaribus vénérant,appropinquauit, amp;nbsp;cum copiarum parte ad caftra illorum vfque excurrif: illi autem poft tres dies fe Crauinæ ncc pccuniam,nec cquitatum,nec pedita-tum,quæàRentio promifta fuiffe aiebatinucnifle,qucfti in patriam fuam rediere. Iraq; Rhetorum motu diflbluto, loannes Mcdices Carauagium expugnauit, amp;nbsp;deinde Ab-dua traieda pontem quern Galli Bufalorij ad Ticinum habebant, tOrrnentorum fûlmi-nibus corrupit.Erat adhuc in Gallorum poteftatc inter Mediolanum amp;nbsp;Ticirtum Ablate , vbi magna commeatus crat copia ; amp;nbsp;àd eius cuftodiam mille pedites Hiefonymo Carracciolo Ncapolitano duce : ad cuius expugnationem, quod ad emiftariutti maius fitum fit, commeatum cuius magna copia co Mediolanum vehitur impediebat Fran-cifeusSfortia loanne Medice ad fe vocato , amp;nbsp;prætcrmilites omni populi Mediola-nenfis iuucntute fequcnti,contendit:cumque oppidum à folis ortu ad meridierft vfque tormentis vcrberaftent,oppugnationcm funt 3ggrelfi;amp; codem die fingulafi cum Ioan nis Medicei in quo eo die non modo ferocitasqûa ceteros omnCs fupefabât, vcrùm etiam fummo imperatore digna prudentiaamp; nratüritäs enitûit lande ,expiïgnârunt:ca-ptus fuit Carracciolus, multi pedites cæfi; multos quoq; loannes MediGCS,quod prius abipfo transfugiflent fufpendi iuflît. Oppido expugnato, arx eorum qui in ea crant fa-

lutepaâadeditionem fecit. Hæcvidoria Mediolanenfi populo gratiflîma fuit, fed in-fclicitas lætitiam longe fuperauicAbiate enim,vbi peftilcntia grafTari cœperat,ob præ-dæ Mediolanum translata commercium, tam peftilentis contagij feminain ca ciuita-tefuntfparfa, quæ intra paucos menfes ita eft auóta, vt Mediolani tantùm fupra quin-quaginta milliamortaliumextinxerit. VitraTicinum vcróvbirerumfummacrat,Bo-niuetuspoftSartiranæiaduram ,hoftibus iterum appropinquantibus, Mortariareli-dabinis caftris,viribus , quia non modócxpeditatu,fcd amp;nbsp;exeqüitatu multi paula-tim in Galliam redierant,valde imminutis, nullo alio confilio nifi vt Heluetiorum qui numero circiter oóto millia prope Eporediam erant auxilium expedaret, Nouariam fe recepit. Cæfariani veröduces,illorum aduentui impediendo, amp;hoftibus adcom-meatus penuriam redigendis intenti,oppidaNouariæ circumieéta occupabant,amp; Gallos in præfidijs relidos interficiebant; prælîdioque Verccllisamp; Hcluetijs earn ciuita-tem ingrediendi facultatem adimerentimpofito, Blandrate inter Vcrccllas amp;nbsp;Nouariam caftris vndique fofns,arbohbus, amp;nbsp;aqua cindis funt metati. Tandem Ammiral-liusHeluetios vitra Eporediam progreffos ad Stefiam amnem,quem ob aquarum co-piam quæ tunc crattraijcerc non potucrant, conftirifle audiens, fefe illis magis(vt cre-debatur) vt tuto difccdere, quàm vt prælium committere poftet coniungendi cupidus, Nouaria, Romanianumad eundem amnem caftramouit; vbicum commeatuspenu-ria laborarcc, amp;nbsp;ipfius copiarum numerus quotidie minor fieret,inter Romanianum amp;nbsp;Gatinariam ponté iaci imperauitdioftes veto BlandratcBrionum profedi,ad duo mil-liapaftuum prope Romanianum caftrapofuerunt: in his anguftijs Galli fequenti die fluuium traiecerunt; quorum motui ft hoftes diligenter inuigilaffent, opinio eftiilos eo dievitftoriamrelaturosfuiffe: fedvariæ erantducumfententiæ; alij cnimpugnam exoptabant,alij vt fine vlla moleftiaabire permitterentur; ncquequaopusfuilfetin excrcitu prouidentia amp;nbsp;cura efle vidcbatiir ; folus Pifearius in omnibus rebus confue-ta virtute vtens, ad quern rerum fummadeferretur dignus videbatur; ccterieius vir-tutis amp;nbsp;gloriæ æmuli j earn potius detrahendo amp;nbsp;contradicendo, quàm egregia facino-rum æmulatione obfeurarenitebantur. Sero Cæfarianis Gallorum difeefluseft nun-tiatus ; quo audito multi expediti cquites peditesque fine ordine amp;nbsp;fignis fluuio vado traicftocos funtperfequuti: cumque adnouiflimum illorum agmen pcrucniftcnt, cos leuiprælio laceftcre cæperunr; amp;nbsp;quamuis Galli pugnantesftmulamp; incedentes al -qiiandiueos fuftinuerint, tandem tarnen feptem tormenta cum fuo apparatu, amp;nbsp;ma-griam commeatus copiam,prxter multa equitatus Sc peditatus figna, non paucis ctiam inpügnacæfts, reliqucrunt. Gallife Gatinariæ,quodoppidumille paftiisRomania-nodiltat, metaii vellc finxerunt; deinterea impedimenta Sc tormentapræmittcbant: fed vbi hoftes illos metatos efte rati, rctroccderc cœperunt, circiter fex milliaria Ra-liifingum Eporediam veifus metatum funt progrefli. Cæfariani autem cadem node abfquevlloimpedimento iuxta fluuium caftrahabucrunt; quern vbi primùmluna lacéré cœpit, Venetis, qui fc cum Sabaudiæducis fines elfcntingrcßi , foederis capita quibus non ad aliud quàm ad Infubriæ defenftonem tenebantur tranfgrelTos cenfe-bant,minime fequentibus,traiecerunt. Galli acie inftruóta amp;nbsp;lento grefiu,HeluctijS( à quibus primi équités aepedites , qui cum Galliiam duo millaria Rauifingo proceflif-fent, nullo ordinein cos impreifioncm fcccrant rcpulft fuerant) in nouiflimo agminc collocatis incedebant: Pifeario autem cum expedito equitatu fuperueniente , prælium eftredintcgratum,nonramen ciufmodi vt Gallos fiftcrct, exquibus in hoc poftre-mo cógreftu cælus fuitloannes Cabaneus, amp;Baiardus fcloppi glande vulnerarusjquo vulnerc paucis diebus poft obijt,captus.Pifearius etfiiam-multi milites ftiperucniffenr, quia tormenta fecum, amp;nbsp;parte modo cxercitus habebat,hofté Gbi vlterius non efte fe-quendum cenfuir. Sic Galli fine molcftia dimifli, 15 tormentis Bayri vitra Eporediam fub300 Heluetijs,amp; vniusex cius regionisregulis cuftodia rclidis, vnàcum Hcluetijs inpatriam fuam redicrunt:fed neq; iliatormenta funt cóleruata ; quia Cæfariani duces carecognita,ad ea capiendamifcrunt.Vidorcxercitus pofteain plures partes eftdiftri butus'.Laudc miftiis fuit Vrbinatium dux, Alcxandriam vcro,quæ folæ vrbes,quia Nouaria Mediolanenfium duce Sc loannc Medice eo profedis dedita fuerar,in Gallorum

554 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R t AÊ ï T A L I C AE

potcftate crant,Pifcarius:proregt contra Rotellini marchionem, qui cum qindringen-tis cataphradis alpes tranfcenderat, eündi cura fuit relida:fcd is Bontuetidifccffu co-gnitOjftatim in Galliam redijt.Neq; Boiffiuus amp;nbsp;Iulius Sanfeuerinas Alexandriæ cufto-diæpræfedireftiterunt : Fcdericus quoq; paucorum dierum, vtnum ßoniuctus alpes fuperalfet, certo cognofcere poITct fpacio pctitOjLaudcm Italos pedites,qucmadmo-dum amp;nbsp;ijs qui Alexandriæ erant concelTum fuerat) qui numero circitcr quinque milHa (tot eniin in vtraq; vrbe erant ) regis rebus maximo poftea adiumento fucrunt, in Galliam ducendi facultate libi conferuata, dcderc eft padus. Hunc finem habuit bellnm Ammirallio duce in Infubria geftuin ; quo cum Galliæ régis potentia minime debilita-tacflet, neq; malorum radices extirpatæ,tantæcalamitates nonrcmouebantur,fcdfo-lùm in aliud tempus diiferebantur : Italia verb intérea præfentibus quidem moleftijs^ fed non futurarum metu liberarclinquebatur. Cæfar tarnen à Borbonio incitatuSjamp; c-^ lus ducis autôritatemmaximi momenti fore fpe alledus, Angliæ quoquerege fead id propenfum oftendente bellum in Galliam transferre eft conatus. Huius anni initio Cæfar eXercitura Fonterabiam vrbem intcruallo breuiftimo à Galliæ amp;nbsp;Hifpaniæ fini-bas remotam miferat: amp;quamuis locus ille militibus,tormentis amp;nbsp;commeatu effet in-ftrudifiimus,neque ijs qui eum tuebantur tempus ad muniendum deeftcqnihilominus ob Gallorum imperitiam , tam incautè municus fuir, vtcum hoftium iniurijs effent ex-

. pofiti, neceffttas eos falute pada exire coegerir. Fonterabia capta cius cogitationcs pontificis (qui quum eius anniinitio ad Cæfarcm,Galliæ amp;nbsp;Angiræ regem honiines qui aut depaceautdeinducijs agerent mififfet, animos male ad id aftedos olîende-rat) fuafionibus autoritafeque rcieda longiusfpedabant: quoniam rex duoruin au’^ noruminducijsaffentiens, pacemfc nihil inea quod ipfi fatisfaceret obtinerc pofte fperans reeufabat. Cæfarinducias quibus Galliæ regifefead nouumbellum compa-randi tempus concederetur improbans, pàcem exoptabat : amp;nbsp;Angliæ régi, quia pacis negotium tandem totum ad fe deferri ad id Eboracenfis cardinalis quiverè hacætatc immoderatæ fuperbiæ exemplum etfi inter infîmæ fortis homines fordidilfimis paren-tibus natus , tantam apud ilium regem autoritatem erat adeptus, vt régis volunta-tem Eboracenfis confenfu non confirmatam nullius momenti , amp;nbsp;contra quidquid folus EboracenfisftatuifTctjfirniiftimum effe omnibus effet notiffimum, ambitiofis con filijs impulfus cupiebat, qualifcunqi padiô pontificis opera fieret,molefta crat. Hanc Verô fuam cogitationem rex amp;nbsp;cardinalis apud Cæfarem diffimulabant, feque belli Galliæ regno, quod Angliæ rex varijs rationibus ad fe fpedare aiebat, inferendi cupi-dos oftendebant: primamautem iuris originem ab Eduardo III Angliæ rege repetc-bat: qui CaroloIlII cognomentoPuIcbro Galliæ rege anno falutis noftræ millefimo trecétifimo vigefimo odauo, ex cuius fororc natus erat Eduardus, fine liberis maribus defundo , vttanquam defundoregi inter marcs proximus, rex declararetur poftu-larat; fed in totius regni comitijs quibus Salicæ legis in eo regno vetuftifïîraæ vi, non modo fœminas, verùm etiamomnes ex fœmininaftirpe oriundos à regni fucceflio-ne excludî debcrc fuit conftitutum extlufus, Galliæ regis nomine fibi non muîto póft fumpto j raagnis copijs regnum inuafit : vbi multis vidorijs amp;nbsp;contra Philippum Val-Icfium,qui commun! confenfu Caroli Pulchri fueceffor erat declaratus, amp;nbsp;contra lo-annem ciusfilium, quern prælio quodam captum in Angliam duxit,partis ; tandem pacem qua multis Galliæ prouineijs oppidisque fibi retentis, regio honore ceffit, cum illo pepigit: hanc vero pacem quænon diu fuitferuata, nune diuturnabclla,nunclon-gæinduciæfuntfequutærpoftrcmoautem Henricus (^iintus Angliçrcx fœdere Phi-lippo Burgundiæ duci ob Ioannis patris fui cædem à Galliæ regno alienato iun-dus , tam fecunda contra Carolum Sextum regem mente captum fortuna eft v-fus, vt vnà cum Lutetia vrbe ferè totum Galliæ regnum occuparit: qua in vrbe cum regem vnà cumvxore amp;nbsp;Catharina filiainueniffet, illam in matrimonium duxit; amp;nbsp;ita effecit vt demens rex , ctfi Carolus cius filins viucret, regnum pâtre mortuo in illam amp;nbsp;crus libros transferretur confenferit : cuius quamuis nullius momenti .amp; ineptæ padionis vi,poftHcnrici obitum, Henricus Sextus eius filius Lutetiæ folemni ritu Galliæ amp;nbsp;Angliæ regnorumeoronam accepit. Sed quamuis Carolus poft patris obitum

obkumSeptimus nuncupatiis, grauiflSmoriim bcllorum in Anglia inter cos qui exre-gia ftirpe erantoccafione, Anglos omnibus ex locis Caleto excepto vitra Oceanum ex-puliffet, non tarnen ideo Angliæ reges à Galliæ regum honore fibi vindicando defti-terunt. Hx igitur caulTç Henricum Odauum ad bellum mouere poterant, quum præ-fertimfirmioie iurej quamfuperiores reges omnes regnaret: nam quum abDiorchiæ faïuiliæ regibus(erat id vnius iadionis nomen) Lancaftrix(quód alterius fadionis nomen erat) familiæreges deprelTt fuiHerit, Lancaftrixfaótionishomines,quum nemo amplius ex ea ftirpe füperftes eßet,Henricum à Richemort vt illis proximü ad regnum cuexeriinuquiaduerfarijs fuperatis amp;nbsp;extindisjquofirmius amp;nbsp;maiori auroritate regnaret,Eduardipenultimi ex Diorcha familia régis filiam fibi legitime connubio iuhxit; ex nbsp;nbsp;nbsp;/

quo in Henricum Odauum exeomatrimonio natum oitiniavtriufque familiæ ( quæ infignium fuorum caufta hçc rubra, illaalba Rofa appellabatur)iura translata videban-tiir. Sed tarnen non tarn Galliæ regni armis occupandi fpcs, quödineoinnumeras difficultatcs perfpiceret , Angliæ regem incitabat, quamEboracenfis vt moleftiarum diuturnitas amp;nbsp;bellorum neccfiitas tandem in caufta eftenr,vt pax régis fui ar bi tri o com mitteretur cupiditasiqui quum tune föré fcirct,vtid ex fua autóritatc penderet,de ma-gnaapudcundosmortalcs nominifuögloria concilianda,amp; Galliæ régis cui occulte fauebat beneuolentia promerenda cogitabat : idcirco non cas leges proponebar, quibus fi eius tantibelli cupiditateflagraftet,fefeobftringeredebuifter. Hæcoccafio igitur Cæfarem ad bellum incitabat, amp;nbsp;inuito magis quód ob gratiam,autoritärem Sc maximas clientelas qüas Borboniusiri eoregno habere foiebat, motum cxcitatuni iri Iperaretndeo quamuis multi ei vt quum pecunia deftitueretur, Sc focios dübiæ fidei haberetjtam ardui belliinchoandicogitatione depofita, de inducijsà pontificeagi patereturfuadcrént, cum Angliærege amp;nbsp;Borbonioconftituir, vtBorbonius cum eius exercitus quiinltalia eratparte, in Galliamtranfiretjeiquevbialpes fupcraftct,An-glus in primi menfis ad bellum fumptus mille auri pondö dard , arque in eius po-teftateeftet,fiue fingulismenfibustantundem pendere,fiuecum validoexereituipfe in Galliamtranfire, Sc bellum à primo lulij dieinprimumlaniiarij diem vfqilégere-rétribus cum cquitummillibusamp; mille peditibüs cum idoneoi törrrientorum appara-tu ex Flandria acccptis,vellet ; vidoria verb parta,Borbonio lüà ci à Galliæ rege occu-pata reftituerentur; Prouincia veràquam hæreditatcadfecxceflîônequamà Caroli Oâauiobitu, Lotaringiæ duxAnnæ Borbonij duci feccratjfpcdàrédiccba^fibiac-quirerct, eamque cum regia appellatione poftideren prius ramen Ariglum, Franciæ regem appellater, eique fe pâritururnfàcramento obligater :quod ni faccrer, hoc fœ-dus irritumeftet: neque Borbonio fine vtriufque illorum cohfenfu quidquam cùm Galliæ regeagere liccret: Cæfar qüoqueéodem rempote ex Hifpaniæ finibus bellum inferret; amp;nbsp;Cæfaris arque Angliæ regis oratoresab Italiæ principibus Sc ciuitati-bus, quo fc in perpetuum Gallicótum armorum metu liberarent, pccunijs cam expe-ditionem adiuuati curarent: quôdquidemirritum fuitmam pontifex non modo pe-cuniam date reeufauit, verùm ctiamhanccxpcdîtioncmcxprefle improbauir,cam-que non modo in Gallia felieem fucceftum non habituram, fed etiam vt bellum mains amp;nbsp;periculofius quàm antea in Italiam rediret in caulîa futütam ptædixit : quo fœ-dcreidOjétfi Borbonius, quiAngliæregem pro Galliæ rege agnofeereconftanter reeufauit, cxCrcitum Lugdunuin verfus, vt ad fua propius accedcrct,potius ducen-dtim fuaderct,nîhilominusob àuxiliorum àCæfare ex Hifpania mtttcndorum faci-litatem , amp;nbsp;vtclaffe quæ Cæfaris iuftii amp;fumptibus Gcnuæadornabarur,vti poftet, vt in Prouinciam ducctetur decretum fuit. Huius expeditionis progrcftiis fuetunt, vt Borbonius Sc cum co Pifcarius,adid bellum (quia Borbonio patere reeufabat) Cæfariani exercitus ptæfcdusdcclaratus, Nicæam,fed longèminoribusquàmeon-^ ftitutum fuerat viribus peticrunt : quoniam quingentis grauis, odingentis leuis arma-turæ equitibus,quatuor Hifpanorum,tribus Italorum ,amp; quinque Germanorum pC' ditum millibus addi debebant trecenti ex eo exerciruquiinltaliaétat, catàphradi, Sc quinque Germanorum peditum millia » fed hi ob pccuniæ defedum non vcncrunt;

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aa 3

amp; pro rex qui nouos pedites^vr primo conftitutum fucrat,confcribere non poterat,vt fe Michaeli angelo Salutiarum marchioni qui rcgni fui finibus egrefîus cum mille pedi-tibus in montibus conftiterar, opponeret, cataphraÓlos ad regionis eudodiam retinc-bar. Hue accedebat quod Cæfariana clalïis in quamaximam fpem habebant,cui Vgo Moncada Valentini alumnus, homo prauo ingenioamp; perditiflïmis moribus præerargt; Gallica claffe quæMalïilia profeótain Villafranchae portu hæferat, inferior appare-bat. Sed tarnen Cæfaris copiæ in Prouinciam, vbi Palitia, Folietta, Rendus Ceres, amp;nbsp;Federicus Bozolenfis regij duces intra oppida fe receperant, quia vires ad fefe acic opponendiim idoneas non habebant, venerunt : quarum pars fecundum mare in-cedens ,turrimTolonij portui imminentem expugnauitjexquaduo tormentaad exer-citum funt adueóla. Aquæfextiæ , ciuitas ob dignitatem fuam amp;nbsp;regij confilij federn Prouinciæ caput, amp;nbsp;complura aliaeius regionis oppida deditionem fecerunt. Cu-piebat Borbonius vt ab Aquis à mari reccdentcs Rhodanum fluuium quo in inte-riora Galliæ rcgni dum apparatus tenues erant penetrarent, traijeere nitcrentur:quo-niam régis equitatusadmodum affliótus, amp;nbsp;fuis ftipendijs ab rege pecunia exhau-fto , quiquovt hoftes exinfubriain Galliara tranfirentnon cxpectabat,fraudatus,irt tantam confufionem eratredaóïus, vttam cito in ordinem redigi non poiTctxumquc, vtfolebat, regni fui peditatus virtuti minime fideret, antequam in aciem prodiret, Heluetiorum ac Germanorum peditum aduentum præftolari cogebatur; quo temporis fpacio Borbonius fe fi Rhodanum traijceret, rei benegerendæ præclaramoc-cafionem habiturum fperabat. Sed alia fuit Piiearij amp;nbsp;Hifpanorum ducum fententia; qui ob maris opportunitatem Malïiliam, portura ad Galliammaritimis claflibus in-feftandam, amp;nbsp;exHifpania in Italiam nauigationi maxime opporcunum, quametiara Cæfaris mentem elfe notant, occupare cupiebant: quorum voluntati cum BorboniuS repugnarenonpolfet, MalTiliæ qua in ciuitate crat Rendus Geres cum Italis pediti-bus, qui Alexandria amp;nbsp;Lauda in Galliam duódfucrant, exercitum admouerunt: ad cuius oppugnationemquadragintadies fruftra confumpferunt : nametfi pluribusex partibus mœniatormentis quatefacerent, amp;nbsp;cuniculos agere conarentur, multatarnen expugnationern impediebant : mœniafatis firma amp;nbsp;veteris ftrutâuræ, militum virtus, populus, Alfonfum feniorem Aragoniæ tegem quum claife Neapoli in Hifpa-niam rediret, cam ciuitatem repente diripuiHc memor, Galliæ regis ftudiofiflimus amp;nbsp;Hifpanico nomini infenfiflimusjamp; auxilij terra ócmari, quia Galliæ rex Auinionein fgt;ontificij iuris vrbem ad Rhodanum pofitam profedus, magnas copias diligenter col-igebat,accipicndifpes. HisaccedebatquodCæfarianis pecuniædccrant; deficie-bat ôifpes Galliæ regem alijs ex partibus oppugnatum , quo minus omnes fuos apparatus vnicamin partem conuerterctimpeditumiri: quoniam AngliærexetfiRiccar-dum Pacceum ad Borbonium roifilfet, mille auri pondo in fecundum menfem dare reeufabat ; neque belli in Belgis gerendi figna oftendebat : imo cum loannem loachi-mura Spedianum à Galliæ rege ad fe miffum, in Infulam admififfet, amp;nbsp;Eboracenfis Cæfaris oratoribus finiflra refponfa daret^ animi fuihaud mediocrem fufpicionem præbcbat. Neque in Hifpaniæ finibus vires voluntati rcfpondebant; nam quum Ca-îlellæ Curiæ ( fie totius regni nomine deledorum hominum conuentum appellant) Cæfarcm quatuor millibus auri pondo vt in grauibus regis rebus facere folent iu-uare reeufaifent, pecunias exercituiquiin Prouinciaeratmittere non potuerat: ne-que ex finibus fuis, contra Galliæ regem alios quàm tenues amp;nbsp;exiguæ autoritatis apparatus facere. Quamobrem Cæfariani duces Mafliliæexpugnandæ fpe deiedi, amp;nbsp;ne rege appropinquante in grauiffimum pcriculum inciderent metuentçs,eodcm diequo rex fex Heluetiorum millibus colledis, cum omni exercitu Auenione cadra mouit, Maffiliæobfidionem folueruntsMafîilienfiobfidione foluia,Cæfarianiduces, ftatim quôd quanto in pcriculo,fi in hoftili regione Gallicus exercitus vel totus vel cius pars propius acceirifret,cirent futur! animaduerterent,maxima celeritatc incidentes ad Ita-» îiamfrontem conuerterunt: atrexquddpotentiflimum exercitumhaberet; quod hO'* ftium res tenues eße feiret;amp;qudd fe fi redo itinere pergeret citius quàm exercitus qui

LIBER D E C I M V S QJZ I N T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;557

Mafïîliàdifcedebac in Italiam peruenturumfperaret,Mediolanenfis iinpcrij recupcran di lîbi valdc ôpportunam occafionem offerri ratus,fortunæ bcneficio frui ftatuinidque fuis his verbis notuni fccit.Ego in Italiam fine mora pergerc fi:atin:qincunq; igitur con trariurri fiiaferirds non modo à me non audietiir, vcrùm ctiam rem mihi ingratiflimam tcceriti DentOmnes opcram,vt éà quæ ipfis commifia erunr, quæûe muneris ipforum funtdiligenter exequantur : Deus iufticiæ amans amp;nbsp;hoftium infolenria atq; teraeritas, tandem ad ea quæ nobis inique erepta fuerant recuperanda viam aperuerunt.Hæc verba par fequuta cft amp;nbsp;in propofito perfeücrandi confiantia,amp; in perndendo celeritas; amp;nbsp;cxterriplo exercitum in quo erant duo millia cataphraôii amp;nbsp;viginti millia peditum,matrisquæad ilium vtmontibus non trartfeenfis pcrlegatos bellura gererctcohortanduni Auenione vcnicbat, colloquio vitàto progredi iuffit.Rcntio Ceritivt cum eo peditatü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

quem Malfiliæ fecum habuerat clalfcnl confeenderet mandauit; amp;,fiue ne pacis collo- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

quia audiret, fine quod ponrificinon fîdcrct, Capuanum archiepifcopûm ad fe^vt po-fieaad Cæfarem tranfirct miirüm,vlterius progredi vetuitifed vt vel Auinione apiid ma trem expeôtanSjper literas fecum agerct,vcl ad pontifîcem rediret,iufltt. Intcrca hoftes quanta maxima poterat celeritate perfequebaturjqui moleftias à regionis incolis illatas négligentes , ordinibusminimeturbatispermaritimamoramincedcntes,Monæcum peruenerunt,vbi tormentis quo facilius ferri pofient in multas partes côfraâis, amp;nbsp;mu-gt; lis impofitis Finarium cótcnderunt:quó quum venifi'ent,regis motu cognitOjVtin tempore ad Infubriam in qua minime idoncæadobfiftendumvircscrantreliôtæpropug-nandamvcnirentjcamcelcritatemquaanteapropriæfalutis cauffa vfi erant duplica-runt: ficvtroq; cxercitu Italiam verfus côtendentc,eodé die GalliærexVcrcellas,amp;Pi-fcariuscum cquitatu amp;nbsp;HifpanOpeditatu Albam Pompeiam,Bürboniocum Germanis peditibus vnius diei itincre ptocul fubfequétejpcruenit ; Pilcarius verb ne fibi quidem refpirandi fpacio dato,f^ qdenti die Alba Pompeia Vicheriam,quæ quadraginta millia pafluura abeftjVtaltero die Papiam perueniret exercitum duxitjPapiæ fefe protegi,qui fumma celeritate Cum iam regius cxercitus Ticini ripas attingeret,z\Iexandria,duobus peditum millibus ad eius vrbis euftodiam reliCtis venerat, coniunxiù Hic inter fe vnà cum Hieronymo Morono de communibus rebus confiliumeapientibus,primaferiten tiafuit,vt idoneo præfidio Papiæ reliôto,vt alias qüoqî fecerant,Mediolani côfiftcrentî idcircô vt Moronus fiatim eo fe ad res ncccfiarias comparandas conferret, cumq; Me-diolancnfium dux,quem accerfiueränt fequeretur,conftitucrunt:ipfi veto Amtonio Le uacumrrecerttis cataphradis amp;nbsp;quinq; peditum,qui(paucis Hifpariis exccptis)omncs Gerinanierant,millibus,Papiæ rclido,Mediolanum verfus caftra moucruntiMcdiola-nenfis autera ciuitas grauiffima peftilentia caæftate afflida, quia ex populo ingens numerus interierat, amp;nbsp;eorum quitantam calamitarem vitaranr,plcriq; aberant,CQnfueta commeatus copianondum importata, difficilis pecuniæ explicandæ ratio,munitioncs maxima parte 1 cum nemo ijs conferuandis operam dcdifict, difiedæ, fibiadmoduin fimilis videbatur ; amp;nihilominus in tàntis anguftijs, homines ad eofdem labores, ea* demq; pericula fubcunda,quemadmodum antea parati fuifi'ent: Sed Moronus exercitum fi Mediolanum iiitroduceretur, potius ei ciuitati cxcidium quàm falutem allatu-rum animaducrtcns,alio confilio capto, in media multitudine fians,huiufmodi oratio-nem habuit.

Noshodiernodienecminoreänimi moleftia eadem verba,quæSeruatór nofter in anguftijs fuis dixit vfurpare pofiumus : fpiritus ccrtc paratus eft, caro autem infirmai In vobis idem quod femper Francifei Sfortiæ inimperio coilferuandi ftudium viget; eius verb animum populi fui diledi, pericula amp;nbsp;calamitatcs,vt fempcr,excruciant: ipfe ad proprlam vitam pro falute veftra exponendam eft paratus; vos quoque non minore ardore quàm hadenus fæpius fcccritis,cam nunc exponcrctis,fed voluntati vires nülla ex parte refpondenncum cnim ciulras Incolis penè fitvacua,commeatuspcnurialabô-ret,pecuniæ definr,amp; propugnacula ferc iaceant,nulla eft Gallos,quo minus ingredia-tur prohibendl ratio. Duçi quod vos deferere cogatur, ac fi ipfi effet met moriendum, haud minus eft molcftum: fedmorte ipfi grauius foret, fi dùm vos tueri vellet, cxcidij veftrijVrproculdubio fieretjCauffa effet, (^i de malis minimum eligit,is prudens habe

T58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L I C AE

tun quiq; non itafpc dcijcitur vt vnico decrcto fuas fpcs omncs defcrinquarc dux vö-bis vt ncceHïtad ccdatis, Sc Galliæ rcgi,vofmct ipfos ad meliora têpora, quæ mox redt-, tiira cfie maxiinas fpcrandi caufTas habemus,feruatcs, parcatis fuadet. Dux nuc feipfe, neq; dcinceps vos dcferct; maxima cft Cæfaris potenria,incrcdibilis fortüna,camTaæ-quiffima,hoftcs ijdcm quitotics ànobis viólifucrunt. Deus opt.max.veftram ergadu-ccm amp;ducis crgapatriam pictatcm refpicict; amp;nbsp;ilium id ad quod nos præfcns ncccffi-ras cogit, boni alicuius finis cauflapcrmittentcm, brcui nobis talcm ex füperbiffimo hoftevidoriam vtdiuturna pace féliciter frucntes, nos ex cantismoîeftijs vcndicarè po/fimus, conceffurum certô fperare debemus. Quibus diôtis commeatu in arcem in-trodudo,vrbeeftegrenus. Ibatamp; duxquidMoronusfecifictignarus Mediolanum; fed vix dum Papia erat egrefius, quum Ferdinandum Cafiriotam qui tormenta ducebat, obuium habuit, aquo magnam lioftilis exercitus partemTicinum traiecifie, Zuchcrum Sequanum, quem cum fuis expeditisequitibus ad fluuium obuium habuif-fent,ab illisfulura certior faólus, ncitcrpræclufum ofîendcrctmetuenSjPapiam redijf. Quibus in rebus etfi dux ScMoronus candide egerant, nihilominus Cæfariani duces, quißinafchicaftrahabebant,illos clam cum Gallia? regeconuenific fufpicati,Alarco-nem cum ducentis cataphraóUs, vt ilium poftea pront ab illo fignificatum elfer vel fe-querentur vel fccus,Mediolanum mifcrunt ; ad cuius aduentum populus qui iam cum nonnullis cxulibus régis nomine ftipulantibus pacifcebatur animum recipiens, Cz'fa-ris amp;nbsp;Francifci Sfortiæ nomen inclamauit. Alarconius veró defenfonis fpem Icuem elfe animaduertens, amp;primum Gallic! excrcitus agraen iam appropinquate audiens, Romana porta Laudern verfus, quo etiarn torus Cæfarianus excrcitus iter ceperat,eo-dem tempore quo holles pcrTicincnfem amp;nbsp;Vcrccllenfem portas ingredi incipiebant, ell egrelTiisrquod fi holles Mediolano reliólo Cæfaris excrcitum itineris, in quo multa arma amp;nbsp;equos amiferant, longitudine felfum efi’ent perfcquuti,ccrtó Creditur ipfos vb doriam relaturos: etfi ctiam pollquam prope Mediolanum vénérant,illico Lande verfus contcndilTcnt , Cæfariani duces illic hærcre nequaquam clfent äufi : amp;nbsp;fortalfe fi Abduam ccleriter rraiealfentjeadem facilitate hollium rcliquias delete potuilfe. Sed rex fiuequôd Mediolanum quæ ciuitas femper maxime ipfi obflitcrat fub imperiofuo confitmare fortalfe magni moment! elfe duceret; fine quôd occafioncra non agnofee-renfiue quauis alia de caulfa motus non modo Mediolanum, quo neq; ipfc cfl ingreb fus,ncq; cxercitum ingredi voluit, verùm ctiam vtcam nccelfarioprælidio munirct,amp; arcis,in qua étant feptingenti Hifpani pedites obfidioncm !nllitucret,aliquandiu circa earn hæfit:amp; magna modclliæbcnignitatisq; cum laudc, ne quis Mediolanenfcs læde-retjimperauit. Mcdiolancnfium rebus conll!tutis,vrbcm in qnatotmilites clfent,fibi à tetgo relinquere rebus fuis inutile rarus, cxercitum Papiam verfus mouit: rcx(vt famà crat ) ijs qui Mcdiolani rclinquebantur adnumcratis,duo millia caràphradorum habe-bat;oôloGermanorum, fexHcluctiorum,fexvoluntariorum,amp;quatuorltalorum,qui pollca valde auôlifunt,pedirum millia. Tune veto Pifearius Laudæ cum duobus pedi-tum millibus con{literat;amp; prorex Alexandria , Como amp;nbsp;Tretio præfidio munitis, vnà cum Francifeo Sfortia amp;nbsp;Carolo Borbonio Sonciilum fe contulerat : qui inter lot diffi-cnltatcs amp;nbsp;angullias, nonnulla fpc ex regis Papiam profcélione rccreati,amp; fi eins ciui-tatis defenfio tempus concederet ( alioqui enim nullam falutis viam inueniebant) de inllaurandis copijs cogitantes ,ad lex peditum millia confCribenda in Germaniammi-fetùnin quorum ltipendia,amp;alios necelfarios fumptus,quingentæ auri libræ,quâs Cæ-far Prouinciæ belli caulfa Genuam miferar,prællo étant. Illorum veto confilijs nihil magis obllabat,quàm pecuniæ pcnnria,qnàd cam ex ÎTcdiolancnfi imperio extorqué-d! facultatem non haberent: neq; à Cæfare,ob eius tenuitatem aliud quàm vt ncapoli-tani regni vcéligalia,quanto maximo polfent,vcnderétur, fpcrarcnt:à veteribus autent focijs exiguumvel fortalfe nullum militum pecuniarumùc fubfidiumcxpcôlarcpote-rant: quoniam à pontifice amp;nbsp;Florcntinis de pecunia rcquifitis ambigua refponfaacci-piebant: pontifex enim poil Ammirallij ex Italia difccllum, quum fclc bellis inter Cæ-farcm amp;nbsp;Galliæregem prorfus non immifccrc llatuilfct, fœdus cumfupcriorc pontifice idum,nunquam rcnouarcjvcl nouüm cum vllo principe fœdus inirc volucranquin, ctfi fc

ctß fe Cæfari amp;nbsp;Angliæ régi fauere oftcnderer, clàm prius Galliæ régi fcfe ill i,fi Medio latienfeimperium inuaderct,non oppofiturum promiferat:Veneti autem quumprorcx vtauxilia quæ exfoedere debebant pararent, ab eis petijHer, etfi non recufarent, fiue quödin plerifque veteris cum Galliæ rege fœderis memoria cxcitarctur, fiue quödil-lum qui tarn potcns contra imparatos holles in Italiam venilTetjVidoria potiturum cen fcrent ; fiue quod tune magis quam antea Cæfaris ambitionem, quia cum totius Italiæ admiratione ac pcncqucrelisFrancifcoSfortiæMediolancnfisimperij diploma nun-quam dederat j fufpeftam haberent;amp; pontificis, cuius confilia amp;nbsp;exemplum co tempore baudmediocriter intuebantur, autoritäre moucrentur vt quibus confiharcrUm fuccclfibus accommodate elTct in animo, ambigue refpondebanr. At Galliæ rex excr-citu Papiæà fuperiori parte inter Ticinum fluuium amp;nbsp;viam qua Mediolanum iter ell, admoro , amp;nbsp;primo agmine trans Ticinum in fanóti Antonij fuburbio ad cam viam quæ GenuamducitcollocatOjipfeaddiuiLanfrancicoenobium eft metatus; biduumque tnœnia duabus ex partibus verberauit, ac deinde exercitu in aciem produdto pugnam eft aggreflus : fed quum vrbem ab intcriori parte bene munitam efie apparcret, de ho-ftesfein propugnatione valde fortes ofienderent; amp;nbsp;contra in fiiismanifeftarimoris figna,iamque multos cæfos confpiccrct,reccptuicaniiulfif, amp;quàm difficile efTctciiii-tatem quam tot militates viri propugnarent,imptclfionum impetu expugnare animad-uertens, angulis quo tutius milites acccderc pofient exfeindendis intentus, maximo fiibrorum numero adhibito,ad fofiarum atque aggerum altiorumopera animum con-uerrit:amp; huic labori qui longus amp;nbsp;diffici 1 is apparcbat, vt fi alia rationc non pofier,cam particulatim caperet, cuniculos addidit:amp; tandem propugnatorum virtutc amp;nbsp;numero, ciusfpemminuente, architedorum amp;nbsp;fluminis, quiduo milliaria fupraPapiam duo cornua clficic,quæ mille infra Papiam pafi’uSjpriufquam inPadum influât itcrum con-iunguntur, curfus pcritotum confilio capto, cornu quod Papiam abluit,in Grauallo-nium(idminoris cornu nomé cft:)expugnationé in ea parte, vbimoenia ob fluminis al-titudiné tuta,nullo opere erant munita,faciliorcm fore fperans,auertere decreuit :quo in opere, quod innumera pene hominum multitudinc amp;nbsp;ingenti fumptu,nec fine corû qui in vrbe erant timorc fiebat, nunc aquarum,quæ ingentibus pluuijs maxime creue-rant,impetu, aggcres qui in aluco vbi fluuius diuiditur, quo in minus cornu cogerctur atcollcbantur, difijeiente, nunc rege fluminis impetum hominum amp;nbsp;pccuniævi fu-perari pofrefperante,complurcsfuntdies infumpti:tandem veto cxpericntia,idquod frpius apparet, plus fluminis impetum quam hominum laborcs vcl pcritotum indiH ftriam polfe docuit : quocirca rex virium atq; operum fpc dcieCtus, in obfidione cuiUs diuturnitate propugnantes ad deditioncm fe cópuifurum fpcrabat perfcuerarc ftatuit. * Sed dum hæc fiunt amp;nbsp;coparantur,pontifex vbi Mediolanum àregC occupaturn cogno-uitjtam fecundo initio commotus,ideoqi fuas res in tuto collocandi cUpidus,Ioahnem tnacthæum Giberturn Veronenfem cpifeopum Datarium fuum, hominê ipfi fidum nee tegiingratum, ad cum mifit.Ei veto vt prius Soncinum petcret, acproregem amp;nbsp;cetcros duces ad pacemfe eandem ob eäuffam ad Galliæ regem iturum oftendens hortarctutj hiandaUitdlli autem fpe ob Papiæ propugnationem iam auda, fc nullum pacis,quarex vcl vnicum foli palmum in Infubriaretincrtt,fcrmoncaudire vclleferociter cirefpon-dcruntmeCjdilTimilcin amp;nbsp;fortaffc etiam duriorcm in Galliæ rege mente inuenitus eninl cxcrcitus magnirudinc,ciusq; no modo fuftentandi,verùm ctiâaugendi fäcultate ,qua præcipuè non fola hoftes anteucrtcndifpc(quamuis amp;id quoq; fibi fucccfliflc dicerct) t.ixum,fe in Iraliâ venifie aicbarelatus,opcribus amp;nbsp;machinis quç circa mœnia faciebat^ quibus hoftcs,qui vtex ciaculandi infrequentia animaduertcbatur,tormcntarij âpparà tuspenuria laborarcnt,rcfifterc non pofrefpcrabar,obTicini diuerfioné cuius fpes nô-dum erat am’.ira,amp; clt;')mearus inopiâ,Papiç obtinendæ,quam atrociter pulfarc non cef-labatjccrtâ fpcm habercmcc Mediolancnfe imperium modo amp;nbsp;Genuam tantis labori-bus tamq; inimodicis fumptibus dignûab fc prçmium iudicari,fed non minus de regno neapolitano inuadendo cogitate refpondiL Tradatum deinde inter cos cftncgotiumj cuius caufla potilfimû Datarius erat mifiusûdq;paruo laborc perfedû. Pontifex Cnim ad auxilia nulli ncq; aperta ncq; occulta côtra rege danda fe obftrinxit; idclnq; pro Fló

560 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

rentinis fpopondit : rcx antem pontificcm amp;nbsp;Florentinos, Mcdiceæ familiæ Florentix autoritäre exprefle adieäa, in fidem accepit:quam paótionem non prius quam ponti-fici vifum eflet diuulgartdam cfle conftituerunt : amp;nbsp;nihilominus quamuis tune id Cxfa-ris ducibus non innotüerit,in illis fufpicio de eo cocepta fubindc crcfccbatjquarc vt e-ius animum prorfus exploratum haberent, Marinuin Nagcrix abbatem exereitus pro-curatorcm,qüi ei (îtnul amp;nbsp;fpem amp;nbsp;metum proponeret ad cum mifcrunnhinc cnim ei res maximas ofFerebant ,.illinc oftendebant quum Cæfar amp;nbsp;rex ad extremam controuerfia venifTcntîCæfarern non pofTc eos qui medij cxtitiiTent non pro hoftibus habere. Pontifex autein refpondebat,nihil minus fe dignum eße,quam in cht iftianorum principum inter fe bellis in altcfurram partem inclinare ; id enim ab fe paftoris munus exigere , amp;nbsp;fic pofle fe maiori autoritäre de pace agere, de qua eodem tempore cum Cæfarc agc-bat, ad quem Lugdurto in Hifpaniam tranfeundi poteftate ab régis matre accepta,poft Mediolanum Captum Capuanus archicpifcopus perucnerat,qui cum pontificcm quod foedus quemadmodum Cæfar regis in Italiam profeólione cognita vehementer flagita rat,inftaurarenoluiflet5ijfdemrationibus excufafletj vtautinducijsaut pacearmade-ponerentur, vehementer ilium ipfius nomine efthortatus, Animum ciusad pacem fle-debantdifficultatesadquas (eredadum animaducrtebat,quöd nullam pccunix in Hi-' fpania pro ItaliX rebus explicandx rationem haberetj félicitas qux in Gallixrege ccr-

nebatur, amp;nbsp;Angliç regem clam cum hofteconucniffe fufpicio:quoniam is rcx non modo quinquaginta aureorum numum miilia, qux tandem in Prouincix bellum Romani miferat, ad cxcrcitum qui in Infubria erat mitti nolebat;fcd,quod maiorem fufpicione affcrcbat,a Cxfare mutuo datam pecuniara,amp; rcliquam omnem quam ei dcberctrepe tebat : quia Cxfariam cum in Hifpaniam proficifccrctur , cius focictaris cupidilfunus, vtoinnia impedimenta qux ilium dubium reddcrc potcrantremoucrcr,annuas pcnfiq nes quas ei Gallixrex pendebat, amp;nbsp;viginti aureorum numüm miilia, quxidem rexE-boracenfi amp;qUibufdam alijsfoluebatjamp;trccentas aurilibras,qux BlancxreginxAloy fij regis olim vxori dabantur, fe ci daturum reccpit,cx quibus nihil ad cam vfque dicni foluerat; nihilominus Cxfar quamuis ad animi xgritudinem corporis quoq; inualetu-do acCederet; quonia dolor, quum Maifilix expugnandx diificultates apparcre coepe-perunt conceptus, earn febrim qux quarto quoq; dierecurrit ei pepereranfiue quod e-ius mens ad hofti cedcndiim minime prona natura nulhs difficultatibus flederetuisfiue exereitus fui, fi quando forte ad pugnam cum hoftibus conferendam ventum eftet vir-tuti confideret; hue ßbi in pofterum fortunäm non minus iramödice propitiam quam haótenus fuifletpolliccretur, vllas pacis leges dum Gallix rcx Infubriam armisvexa-ret,admittere cx dignitate fua non elTc rcfpondebät.Interea Francus rteapolitanum re-gnum inuadere ftatuerat,fperans proregcmjquia hullum erat in eo reliiftum prçfidium, pcricLilo motum vel Infubriam,vt ad illud propugnandum contcnderct dcferturum,vel fairem iniquis legibus vt arma deponercntur,quód fex Papix expugnandx difficultatibus motus,iam ferè exoptare incipiebar,conuenturum:ad id bellum loannem Stuardu Albaniç ducem, cxScotixrcgum fangumccrctum,cum ducentis lanccisifexcentisle-uis armaturx equitibus, amp;nbsp;quatuor peditum millibus,fed hi pcditcs cx ipfius exereitus corpore, caperentur, nempc duo Italorum miilia,quadringenti FIcluetij,rcliqui Gcr-mani,deftinauit:amp;Rendus Ceres vt fe illi adiügcrct,cum pedeftibus copijs ad claffem, quæncceftariarûrcrumdifficuItatcimpcdita,nundUm è Villafranchx portu foluerat, deftinato, Ligurnum defeenderet ; atqgt; idem Rendus ac ceteri Vrfini quatuor peditum miilia in Lado conferiberent: quod cófiliüm per Albcrtum Carpenfem comitem orato rem fuum pontifici fignifieauit; amp;nbsp;vt peditatum Romx confcribi,excrcitumq; fuumper pontificij imperij terras iter faccrcpaterctur,petiit. Id pontifici, cui Gallix regemprx-ter Mediolanenfe imperium edam ncapolitano regno potiri molcftiffimUm fuifietjgrä-ue eratded quum id ei àpcrrè denegare non auderct,regem ne earn expeditionem tune aggrederetur, neue fibi id ei quod iuftis de cauffis concedere non potcrar, denegandi neceffitatem imponeret hortabatur s amp;prudentioratione,id ipfiufmetvrilitati contra-rium efte oftendebat: fi enim Mcdiolancnfis imperij rccuperandi cupiditas haótcnus totin eum hoftes concitarat,quid fi ipfum nunc ad regnum neapolitanum afpirare cernèrent

herent fierct?cüi mirum efTct, fi Veneti ca re mon bellum ctiam vitra foederis limites pro Cæfare fufeiperent ? cogitaretfi forte in Infubria res ipfius difficiliores progrefliis fortirentur, quam exiftimationem in regno neapolitano effent habiturinnclinationcm in alterutro horum locorum, in altero occafum parituram: denitp memoria repeteret^ fcjquödintrapontificij muneris limites contineret ab ipfo commendatum, idcircovc nunc ipfum ad contrarium cogeret non decere. Sed hæc fenftra dicebantur; quia dux refponfo non expedato, vt qui id à pontifice certô conceffurri iri cxiftimaret, Padum ad Stellatæ traiedum, qui in Mediolanenfi imperio eftjtraiecerat; quamuis quinto die pöftfitreuerfus;quia rex hoftibus Germanos pedites auxilio aduentarc,amp;Borbönium ad maiores copias conferibendas in Germaniam profedum certior fadus, donee no-üa Heluctiorum ac Rhetorum quos coferiptum miferat fupplementa venirent, exerci-tum integrü conferuare voluitnnterea vero vtrinq; ferè ocium eratmifi quod rex m Pa-piæ obfidioneperfeuerans nec opera intermittebat,'nectormentis earn vcrberareceffa bat. Cæfariani aüt ßorbonij reditum expedantes,nihil agebanr,nifi quod Pifcarius,cu-ms prouidentia amp;audacia confilia maximaexpartc,cxpeditioncs verb omnes niteban tur, node quadam cum ducentis equitibus amp;nbsp;duobus peditü millibus Lauda egreffus, repente in Meltium oppidum quod Hieronymus amp;nbsp;loannesfermus Ti iultij 'negligctcr cuftodiebant irrupit ; amp;nbsp;duces,ex quibus Hieronymus paulo pofl vulnere in pugna ac-cepto interijt, cum maxima militum parte captiuos abduxit.Vencrunt deinde ad régis exercitum Heluetij amp;nbsp;Rheti;quamobrem Albaniç duxdenuó iter ingreffus ad Stradel-lara in Placentino agro Eridanum traiecit. Pontifex igitur cum regem à bello neapoli-tano nunquam remouere potuiffet, amp;nbsp;fortalfe ne ei fufpicandi cauffam praeberet non multuminftitiffetjfoedus antea cum eo initum Cæfarianis notum faciendi amp;nbsp;concordix ad quam ob Papiæ expugnandæ diffîcultatem, amp;nbsp;regni neapolitani periculura, vtramq; partem fe faciliorcm inuenturum fperabât, mentionem iterandi tempus ei opportunû. eftvifum. QuapropterPaulum Vidorium claffisfuæ præfcdum,proregi hæcfignifîca-tum inifit: fe nunquam etfî fummo ftudio in id incubuiffet, regem à regni neapolitani muadendi fententia remouere potuiffe ; quem ne nunc quidem nifi bellum quod fufti-nerenon poffet ,infc ipfum concitare vellet,itinere prohiberepoffeumô quo fuæfecu-titati confulat,ad nouas padiones cogiân quibus tarnen nullam vnquam lege in Cæfa-ris detrimentum effet admiffurus; cui nihil in tantisdifficultatibus pace vtilius effe a-gnofeerende qua vt priufquam offenfiones vlterius procederer, agi poffet,prorege hör taii,vt arma fufpenderentur;amp; ijs quæ Cæfaris amp;nbsp;ducis nomine in Mediolanenfi imperio retinebantur,inalicuius minime fufpedi hominis manus depofitis(propterea quod alioqui rex bis minime affentiretur)inducias veiler admitterc; quo fado ipfos aliqua honefta ratione de pace cóuenturos fperaret; pro qua proponebat vt Mediolanefe imperium à Galliæ regno prorfus difiundum, Cæfaris qui cius rei gratia æquam pecuniæ fummamacciperet,diplomate regis fecundo filio concedereturjMcdiolanenfîum atq; Borbonio duclbus honefta quaplam ratione profpiceretur ; amp;nbsp;pontifex, Veneti ac Florentini cum Cæfare contra regem jnlfipromiffisftaretjConiungerentur. Cæfariani duces difficLiltatum pcriculorumque magnitudincm videbant,cum ipfîs in tanta pecunia-rum difficultatc pontificis ac Florentinorum ope deftitutis ; iamq; ecrtis, Vcnctos,qui etfi nouiim pedltatum conferibentes fe fœdus feruaturos fpem facere ftuderent, varijs tarnen coloribus rem protrahebant,ldem faduros,bellum in Infubria effet fuftinendû; amp;nbsp;de regno neapolitano cogitanduinddeo prorex miniinè à côcordia alienus, fe Nea-polim,ad eius regni fecuritarem, rcciperenon reeufabanfed Pifearij fententiain con-' cilio vicit; qui audacia fimul amp;nbsp;prudentiavfus,omnibus alijs periculis neglcdis, Infu-briæbcllo ex euius vidoria ceteraomnia penderent, neccfl'ariô inhærendum oftendit: nontantas copias in regnum neapolitanum inuadendum deftinatas; nec tanta celcrita-tc eo duci poffe, vbi non pauca oppida munita effent ; amp;nbsp;eorum quorum falus' in eius regni propugnatione fitaerat,vires oppofitæ;quin aliquotfalte menfes defend! queat,-quo tempore, verifimilc effet, Mediolanenfi bello fupremam imponimanum poffe: quodficum vidoriafieret, cuidubium effet,quinftatimregnumneapolitanum, etfî Vniea modo in eo turris Cafaris nomen cueretur,effent libcraturi?Si in Gallia cifalpin»;

562 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L 1 C AE

confiftant,fieri pofle, vt amp;nbsp;Mediolani amp;nbsp;Ncapoli viâores cuadât:fi vero Neapolim pe-terent, Mediolanum certóamittnnec tarnen regnum in quod illico totum belluth trans ferretur, periculo liberari^ quæ autem fpes quafi vidis redeuntibus?tantacnim liofter cum exiftimatione ingrederentur, tanta eflet populorum qui fuapte natura,odio,amp; me-tu vidori obuiam procedunt,propcnfio, vt regnum neapolitanû,non magis quàni Mc-diolanenfepropiignaripofict. Neq; aliud quidquam ClFcquod Galliae regem de Infu-briærerum fucceflii hæfitantem ,ad cxercitum diuidcndum, amp;dum prius bellum pen-derctnouumincipiendum moucret, qilam qUod Infubriam totam, nimianoftraregni neapolitanifolicitudine, fibi prædærelinquendam fperarenex cuius confilijs t^uidqua ftatuere, nutibusq; eum excrcitum toties vidorcm moueri,quid aliud eficr,quaro earn gloriamquam fibitoties conträ cos àrmis cömparafTcnr, corum qui vidi fuifientminis cumfempiterna infamia concedcre? Quàm fcntcntiam tandem fequutusprorex, Tra-iedenfium ducc Neapolim cum mandato,vt quanta poficnt pecUniæ vi collcda,Afca-nius Columna amp;nbsp;ceterircgni procercs eins propugnationi opera datent,mifit;amp; quam uis ad ea quæ pontificis nomine fibi propofita fucrant,tnodeficre(pÓdifrct, acerbe ad-modum, fe nullam pacis mentionem audire vcllc Roiriam fcripfir. Quarc pontifex, quod Stuardus iter fuum Neapolim verfus perfcqueretur, fc nüceifitate ducipræfc fc-rens,non vtrem antea fadä, fecum Galliæ rege fimplicitet tantiim, vt alter alterum no lædcret conueniffepromulgauit: quod etiam per epiftolain cauflis,amp; præfcrtini neetlfi täte quaimpulfusid fecifict,expofitis,Cçfaris procurato ribus fignificauinqua abloiin-ne Corfio Florentino Oratore reddita, amp;ijs verbis quæ huiufmodi negotium poftula-bat addiris, Cæfar qui prius ponrificcm in tanto periculo fe dcfcrturum fibi perfuaderi non poffe oftendebat,vehemcntcr animo commotus rcfpondit; fe ncquc odio, ncque ambitione,neq; alia vllapriu3tacupiditate,fedLeonispontificis ad id(vtipfcaiebat) ab hocpontifice, qui tunc Mcdiceus cardinalis vocabatur, multum publicæfalutis in-terefle,vt is rex nihil in Italia poffiderct demonftrante incitatum,autoritäre amp;nbsp;cohorta-tionibus impulfum,initio bellum contra Galliæ regem fufcepiflc: eundcm cardinalein foederis,quod eandem ob cäulTam ante Adrian! Pontificis obitum fancitum crat, auto rem fuiflefidcirco fummopere fibi moleftum efre,quôd is qui minimèomnium fc in pc riculis,quorum fubeundorum autor ipfi fuerat dcfererc dcbebat,tam pernitiofara fcn-tentiæ mutationcm, nulla nccclfitate coadus fecilfct. quam enim dum Papiadefcndi-tur, nifinimium mctum cius caulfam inucnitipolTc ? Quid pro eiusamplitudinc poft Leonisobitum,amp;præcipuèinbinisconclauibus fecilTetî amp;fuumcius,cuiuSoperaIta-liæ communem libertatem commodumq; firinatum iri crcdiderat ad pontificatum pro uehendi ftudium commcmorauit ; nec ponrificcm fluxæ Galliæ regis fidci j quidue ex eius vidoria vel timcre vel fperarc pofict oblirum clTe, fibi perfuaderi poffe. Demiini fe neq; pontificis, quamuis iniquo atq; inexpedato decreto, neq; quouis alio cafu,fibi ipfi defuturummcc dcberc aliquem fperarc ipfum ob pecuniæ inopiam fcntcntiam mu taturum; fua potius régna omnia amp;nbsp;propi iam vitam,cuiuis periculo obiedurum ; feque in hoepropofito tantopcrc obfirraatu elfc, vt Dcum fupplcx rógaret^ ne earn ob cauf-fam feæternispœnis mortcq; muldarct.Ad'quæFlorcntinus otatorrefpondebatipon-tificem, poftquam ad fupremum dignitatis gradiim afccndifret,non debere ampliusfe vt Mcdiccum cardinalcm gcrcre, fed vt Romanum ponrificcm ; cuius munus effet de pace iter chriftianos concilianda cogitarejamp; laborare i idcirco nihil aliud vnquam,nifi quàm eaeffetneceffaria monuiffe ; tarn crebro ea de re ad eum fcripfiffe}amp; Capuantim archiepifeopumbis mififfe; feq; vtram in partem inclinatc hefas effc atteftatumfuiffc. Idem cum Ammirallius ex Italia difccdcrct, quöd nullo alio tempore maiorc ipfius di-gnitateficri potuiffet,monuifle,neq; aliud rcfponfum,nifi abfque Angliæregis cófcnfu nihil fieri poffe retuliffe.Reuocaret Cçfar in memoria,quantopcre pontifex ilia in Pro-uinciam expeditione difl’uafiffet, quia pacis fpem omne pcrrurbabat,quodq; vt rcrum quæpoftfucceffcrant præfagus,armorum capiendorum ncceffitatem,quæ Galliærégi imponebatur, maiorisincendijin Italia excitandi occafionem effe poffe prædixiffer. PerVeroncnfemquoqjepifcopumregemiam Mediolani dominum,amp; proregem ad pacemcohorcatumfuifle,iiincutro autem animum ad earn propenfuminueniffe.mul-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tispoft

fis póft adduâis rationibus, copijs quæ in regnum Néapolitanum proficifcebantur iti-nerisper pontificij imperij fines faciendi facultatem prorfus denegalTe ; regem vero non modo ad ea furdum fuifle,verùm eins refponfö rtiinimè expeótato, cas in Placen-tinum agrura mififie : idcirco poftremo Paulum Vidorium qui proregem ad armorum fufpenfionem horuretur, acquas temporis ratio pofeebat leges,proponeret; eumque de imminentis pericuÜ vitandi neceflitate doceretjCümpræfertim Venetos dubios amp;nbsp;Angliæ regemafumptibusin Infubriæpropugnatione nifi eodem tempore Cæfaramp; ipfevnà trans alpes armamouerentfacicndis,alienum cerneret, mififie; fed quum om-nes propofitas rationes à prorege reijci,amp; regias copias progrCdi videretjfidem ab illb amp;nbsp;fecuritatem accipere coadum: fe verà nulla re,quam ne Öi. ipfe viciflim eum Içderet^ obftriâum. Qiicrebatur Cæfar conditionem proregi propofuam vt ipfe omnia quæ teneret deponeret, à Galliæ rege quoq; idem faciendü nulla fada mentione,valdc du* ram fuifie; ac denique quamuis Pifcarius ad concordiam cohortatus,multa incommo da in excrcitu resq; in maximo periculoefle ei fignificaflet, non tarnen ariiinum,quia fi ad pugnam ventum effet,ob militum Ihor um virtutem vidoriam fperaret,ad pacem in* clinare. Interea Papienfis obfeffio, etfi ob tormentarij pulueris amp;nbsp;gioborum inopiam / nonnihil ab ea verberanda ceffatum, perfeuerabanrex aufem vt ei difficultati occurre-ret;vt Ferrarienfium dux paulo ante ab ipfoin'fidcm ealege acceptas, vtfeptuaginta aureorum numum millia numeraret, ex his viginti millia in eiufmodi tOrraentarios apparatus conuerteret,annuerat ; quo per Parmenfem amp;nbsp;Placentinum agrum incolaruni iumentis amp;nbsp;carris pontificis iuffu, non fine graui proregis, quafi id exprelfè Galliæ regem adiiiuare effet querela,eis commodatis vchcbantur:amp; quo tutius vehi poffent,rek loannein Medicem (qui huius belli initio fed prorege minime æquis oculis afpici,neq; tantam pecuniâm quam milites moucre poffet dari queftus,à Cçfaris ad regis ftipendia tranfierat) cumducentis equitibus amp;nbsp;mille acquingentispeditibus ei obuiam miferat: hocautem præfidium quodSruardus,qui eodem tempore Padum traieccrat,haud pro culeirct,fatis effevidebatur. Sedprorexamp;Pifcariusvtimpedirent,pontepropeCre-monam pofito cum fexcentis grauis armaturæ equîtibus,amp; odo peditummillibus Pa-diimtraiecerunt, amp;nbsp;primo die Monticellis caftra locarunt:amp; nihilominus,quumTho-^ main Foiffeium cum exercirus parte ab rege qui eis occurrerec, mittt audiuiffent, citb trans fluuium redicrunt.Poft quorum difcelfum, Albaniæ dux,per Regienfem agrum amp;nbsp;Caferonianam, fed tam lente progrediens,vt cam opinïoném id à rege magis vt Cæfa-rianos duces hoc timoré ad concordiam fleôfcret, aut ad Iniubriæ res deferendas im* pelleret, quàm aliquid efficiendi fpe tentari confirrnaret, Apennium tranfeendit. Ad-iiinxitfemoxilliLucæ Rentius Ceres cum tribus peditum millibus , clafle cuipræte* reunti Sauona Voragoép deditionem feceranr,aduedis : cadem claffis in Liguriæ occi-duum littus reuerfa Genuenfibus metum incuticbat.Sequitur annus m igt; xxv.cuius ini- 5 2 J tioVgo Moncada clalfe Genua profeóius , Voragine, in cuius præfidio craiit aliquot Galli pedites,cum tribus peditum millibus defcenlîonem fccit : Gallica verô claffe cuL Salutiarum marchio præerat, fuisauxilio veniente, hoftilis claffis, quod fine pc'ditatu cfierpcceflît: quare Galli defcenfione, irapetuq; in holtes faólo,multisq; ex illis exfis^ eosfuderunt,amp;Vgonemeeperunt. Eiufdem anniinitioStuardusLucenfes ad duode* cim aureorum numûm millia fibi pendenda,amp; quædam tormenta commodanda com-pulit: deinde per Florentinorum, àquibus amicè acceptus fuit,fines vlterius progref-luSjCum exercitu pi ope Senas ad id à pontificc, qui quum nec autoritäre nec arrais, ijs quæ ipfi moleftacrant poffet occurrercj confilia fuaartibus amp;induftria adfincm per* tiuccre nitcbatur,rogatusconftitit. Pontifici Galliæ regem Mcdiolancnfi imperio po-tiri, quüddum Cælar amp;nbsp;rex in Italia effent,facrofanótam federn fuumq; pontificatum ab vtriufq, potentia tutum ccnferct, minime moleftum erat ; cademq; cauffa fiebat,vt rcgniun néapolitanum à Galliæ rege occupari, ne eodem tempore duo maxima impe* fiaintam potentis principis potcllate effent, minime vellet; idcirco Albaniæ ducis ex-peditioni inoram interponendi occafione captata, à rege vt is in innere Senenfium ftaa tum iminutarctjpcticrat.Pontifcxenim quod illa ciuitas medio inter Romain amp;nbsp;Floren tiaminnere effet fita, illam in amicorum fuorum poteftate elfe fummopcvc cupiebatï'

5^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

quemadmodum etiâipfius opera ante paucOs menfes fuerat : nam Petriiccio cardinale Adrian! pontificatu defunéto, cû Francifcus eius nepos fibi fucccflîonis ius arroga-retjMontisnouiæ fadionis principes feilli ob eins infolcntiam,ctfi ciufdem faólionis cfTentjOppofuerant :amp;àSucfi'anoduceCæfarisoratoreacMediceo cardinale, vtalia rcip.forraa velea ad libercatem redada, vel ea âutoritatc in Fabium Pandulfi Pétrucci) filium,etfî is non multo ante clàm Ncapoli aufugiflet,translata conftitueretur petie-rantiquare diu agitata,tandem vbi Clemens pontiHcatum inijfTct,Fabius comuni ipfius amp;nbsp;Cæl'aris confenfu in paternum locum eft reftitutus ; fed quum non ea autoritäre polieret,qua pater,ciuitate fere tota ad libertatCm propcnfa,amp; Nouij non fatis cum eo nc^ que inter fe confentirent, potentiæ débilitas eius qui quum neq; ciuium bcneuolcntia nititur, neq; tyranni more, nullius prorfus ratione habita regitur,effecir,vt quamuis in foro præfidium ab ipfo impolitum eHct,quodam die eius aduerfariorum opera abfque vlla externa ope populi rumultuexcitato, paruolabore ciuitate pulfus fuerinquamob-rem pontifex,qui neq; multitudini,ncq; vlli faction! fidebat,!n Slou!js,vtpoftcavel Fabium vel aliquemalium ex eis qui ipliplacercr, caput conftitueret autoritatem transferre ftatu!t:quæ rcs Cæfarianis ( vt fufpicio omnia in liniftram partem interpretarifo-let) fœdus inter ponriHcem amp;nbsp;Galiieercgem,maiora vtrinq; continere opinionein au-xit. Albani circa Senas mora cffccitgt;vt ScnenfeSjquo fe exercitus moleftijs liberarcnt, ijs ciuibus qui pontifie! familiäres erant ampliffimam in rep. conftituenda autoritatem dederint: quo faólo,tormentis amp;nbsp;certa pccuniæ fumma àSenenfibus accepta,confucta tarditate vlterius eft progreifus. Montellafcone Romam vt pontirîcem conueniret pc-tijndeinde Tiberi,Fiani traiecto, in Vrlînorum oppidis, quo milites qui Romæ pontifi-ce permittente confcr!bebantur,conflucbant,hæfit : Pontifex autem etiam Columnios quiadregnineapolitani defenfionem Marini excrcitum colligebantj Romæ militem confcriberc patiebatur : verùm ob illorum tàrditaten1,amp; quia vtrinque exigua pecunia confpiciebatur, tenuiflimæ expedationis erat hic motus; hominum verô oculi,aures, animi ad Infubriæ res prorfus intend cranti quæ ad finem properantes, varijs cafibus vtriq; parti modo fpem modo metum augebant. Papiæobfefli pccuniæ inopia prcmc-bantuntormentarij pulueris penur!alaborabant;vinumamp; omnia reliquacibariaCexce-pto pane)dcficerc incipiebant ; quapropter German! pedites iam ferè tumulrum cxci-tantes,prætcr id quod ipfi per fe faciebant, à duce fuo quem clàm cum Galliæ rege con uenilTe fufpicio erat, concitati pecuniam pofeebant. Ab altera veto parte prorcx,Bor-bonio quiquingentosBurgundos équités amp;fcx Germanorum peditummillia,Roma-norum regis ftipcndijs conlcripta,ex Germania ducebatappropinquantc,Laudam,vbi fe exercitû holtili minimè inferiorem habiturös^cxiftimates copias omnes colligcre in animo habebant,fe contulcrat: verùm ad milites mouendos amp;nbsp;rctinendos, nec pecuniam nec vllam eius explicandæ facultarem habebant: de pontificis ac Florendnorum auxilijs prorfus defpcrabant ; nec minus de auxilijs Vcnctorum,qui poft varias exeufa-tiones amp;moras, tandem Protonotario Carracciolo Cælaris apudipfosoratori,fepon-tifîcem (cuius opera clàmcum Galliæ rege feneutri adhæfuros pcpigiftccredcbantur) imitari veilerefponderant : quin etiam occulté pont!ficem,vt ne ipfis altcrUtrius Victoria eftetmetuenda, decem Hcluctiorum millia communibus ftipendijs in Italiam aduo caret hortabantunquôd confilium ab ipfo probabatur;fed ob pecuniæ inopiam,amp; eius natüramtam lenteprocuratum, vtfcrô admodum Vcrulanum epifeopum ad illorum animos ad id comparandos in Fleluctiam miferir. Pâpienlium anguftias proregis amp;nbsp;ce-terorum ducum induftrianonnihil mitigauit : quoniam certis hominibus in Gallorum caftra ad vinum vendendum miffis, Antonius Leua iiguo accepto,milites in earn caftro rum partem eruptionem facere iulfinvndetumultu excitato, qui vendcbàtmaiori vafe fraéto cum paruo vafeulo quod in maius inclufcranr,in quo triaaureorum numûm millia erant, Papiam cucurrcrunt;cx qua parua lùmma German! pecuniæ mittendæ difti-cukateperfpeCta, dcinceps patienter tulerunntumultuum quoq» fomentum Germano rum militum præfcct! mors extinxir,opportune tempore fecuta,vt Antonij Leuæ opera veneno extinClus crederctur.Quo tempore Pifearius exercitû Caflîani,ad cuius oppidi euftodiamerat quinquaginta équités amp;nbsp;quadringentiItal! pedites,admoto, eos ad dc-ditio-

dirionem nulla interpofita padione compulit': quum autem Borbonius turn Germanis peditibus aduenilTet,nihil duces de Papiæpericulofolicitos,prætermagnai-n pecuniæ penuriam remorabatunquianon modo de exerçitus ftipendijs cogitare non poteranr, verùmetiam vix pecuniam ad tormentarium apparatum amp;nbsp;tormenta vehenda inueni-re:quibus in anguftijs, gloria amp;nbsp;opibus quæ ex vidoria ad eos perucnturæ elTent mili-tibus propolîtis, amp;ijs quæhaôlenus vidorcs erant adeptiin memoriam reuocatis,odij in Gallos Rimulis eos accendentes,vt Hifpani pedites feintegrum menfem nulla accepta pecunia, militaturos, amp;nbsp;German! tanta quanta ad vidum compàrandum fatis effet,fe Contentos fore promiferint,elfecerunt. Sed maior erat in vtriufque armaturæ e-quitibusper Cremonenfis agriamp; Giaradaddæoppida diftributis difïicultas : ijenim cumiamdiunullampecuniamaccepilTent, caftris, vbiomniaadvidum neceffariai-pfiselfentemenda, fequendis,fe cum equis alere nô polTe afferebant; ôtoperam fuam peditûjin quos tarnen nonnunquam aliqua pecuniæ fumma fuiffet diftributagt;cum ipfis tandiu iam nihil effet datum, opera quum tarnen virtute amp;nbsp;fide illis minime cédèrent, nobilitate verô amp;nbsp;meritis longe anteirent, minus gratam eïTe amp;nbsp;minoris fieri querebâ-tur. Horum animos Pifearius in corum caftra profedus,nunc excufans,nunc eos fola-tiis,nunc obiurgatos mitigauit; debere enim illos quo clariores virtute,quoq; notier i-pforum fortitudojtanto magis ne fide in Gæfarem,de cuius non modo dignitate amp;nbsp;gloria,fed omnibus quas in Italia poffideret fortunis ageretur, amp;beneuolentiaà peditibus fuperarentur nitijcuius potentia quantum amarent, amp;cui quam operam nauare cupe-rentjUunquam maiore declarandi occafione effent habituri; cunq; toties propriam vi-tam pro Cçfare periculis expofuilfenr,cogitarent,quam turpe effet,quam nouum ipfos nunc exiguam pecuniola pro eo exponere recufare. Quibus rationibus amp;nbsp;Marchionis autoritäre moti,miniraa ferè pecuniç fumma accepta in menfem vnû,contcnti fuerunc. Itaque omni exercitu in quo 700 grauis, amp;nbsp;toridem leuis armaturæ équités,mille Itali amp;nbsp;fupra fedecim partim Hifpanorum partim Germanorum peditû millia effe diceban-turcolledo, xxv lanuarij Laudaprofedi,eodem die,fiue vt rex eins ciuitatis periculo motus Papiæ obfidionem folueret, fiueytmilicibus qui adMediolani cuftodiam erant inde difeedendi cauffam præbercnt,fe Mediolanû verfus ire veile fimulantcs,Marinia-nifuntmetati:amp;nihilominus pofteaLambro amneprope Vigigolfumtraicdo,Papiain verfus aperte iter ceperunt. Rex in fuo exercitu in mille amp;nbsp;trccentos cataphrados, decern Heluetiorum, quatuor Germanorum, quinq, Gallorum amp;nbsp;feptem Italorurn millia, etfiducum fraude amp;ipfius miniftroruin negligentia peditum numerus longe minor effet, ftipendianumerabat. Ad Mediolaniverbcuftodiam eratTheodorus Triul-tius cum rrecentis cataphradis,fex partimRhetorum partim Valefiorum,amp; tribus Gallorum peditum millibus ; fed quum Cæfariani Papiam verfus iter direxerunt, duobus millibus exceptiSjOmnem peditatum in caftra reiiocauit. Cum Cæfariani in campos prodicruntjin regio concilio quid agendum eftet difputabatunTramollia Palitia, Thomas Foiffeius amp;nbsp;multi alij duces, vtrexe Papienfiobfidionedifcederet,amp;autad Car-thufianorum coenobium, aut Binafchi locis (qualia in ea regione ob aquarum riuos ad irriganda pratadedudos multa funt) munitis caftra locaret,fuadebant;hacque ratione ipfum cito fine fanguine amp;nbsp;fine periculo, propterea quod hoftilis exercitus cum pecunia careret,non diu fimul coniundus manere poffet,fed vel diffolui vel per oppida di-ftribui cogeretur, vidoria poticurum oftendcbanr;amp; Germanos Papiæ defenfores,qut netimore liio ftipendiorum cauffam prætexere dicerentur,multorumiam menfiurrt creditores,patienter id fcrebant,ftatim vbi oblidio effet foluta,ftipendia fua potituros: quibus quumduces fatis faccrenon poffent, nequevllam verifimilemfpemqua eos (etfi vana) fouere poffent haberent, grauem aliquem tumultum concitaturos : lioftes nulla alia re, nifi prælij cito committendi fpeconiundos retineri; qui vbi bellum pró-trahi, «Stpugnæ opportunitatein lon^us fubmoueri,vidcrent,difficultatibus amp;nbsp;confu-fione replerentur. Afferebant,ctiam quam periculofum effet,inter vrbem in qua quinque peditummilliaexferociffimagenteeffent, amp;nbsp;excrcitumquivteiopemferret ve-niebat, honiinum numero amp;nbsp;ducum ac militum virtute atque vfu potentem, atque ob vidorias partas ferocem, quiq; omnes fuas fpes in prælij forcuna collocaffet,caftra ha-

bere.NuIIum dedecus cfle retrocederc, cum cius caufla prudentia eft,non aute m me-* cus:cum ne res certæ in difcriinen conijciantur,cum propinquus belli finis cunâis mor talibusconfilij maturitatem eftoftenfurus, amp;nbsp;nullam viótoriam vtiliorcm, præclario-rem,inagisûc gloriofam c{re,quàm ea quæ abfque militûm fuorum detrimento fangui-ne comparatiir : præcipuam milicaris difciplinælaudem, magis in co fitam efie,vtfefc penculis,nifî neceffitate cogente,non obijciant» amp;nbsp;vt aduerfariorum conatus induftria, patientiaamp; aitibus irritos reddant, quàm vtfcrociterpugncnt. Idem amp;nbsp;pontifex régi fuadebatzcui Pifcarius cantam inopiam metuenSjantea Cæfarci exercitiis cas efle angu y ftias, vtfîbi ferè omnem fecundi fucceflus fpem praecidercnt, fignificauerannihilomi-

nus rex cuius deliberation es ex vnius Ammirallij côfilijs pendebât,magis vanisjamp;quo iiislcuicafuinutabilibus rumoribus quàm rerum ipfarumfirmis fundamentisfibi ob oculos pofitis,excrcitum in quo ipfemet eficf,timoris figno dato,hoftium aduentui cc-dere, fibi magno dcdecori ducebat : incitabat quoque eum id,quo nihil imperatores imprudentius faciunt, quodvocibus quibufdaminaniteremiflîs,fcitaobftriôlumefic arbitrabatur,vt fada verbis cxæquanda cenferet: palam enira dixerat ac fæpius in Gal-liam vniucrfamqueltaliam, fepotius mortem oppetiturum, quàm vtfine vidoria Pa-piarecederet, diflipaucrar. Sperabat fc ea facilitate caftra muniturum, vt nulla repen-tina irruptione turbari poiïenfperabat hoftes, qui, quôd commeatum comparand! fa-cultatem non haberent, amp;nbsp;cibi caufTa praedatum ire cogerentur, in cafiris hærere non poterantjob pccuniæ inopiam quauis vel minima mora, diflîpatum iri : fperabat fimi-litcr 5 fe commeatum qui in caftra vehi deberet, cuius maximam partem Cremona de-ftinatam efte norat,quia paulo ante Ioannem Ludouicum Palauicinum, vt vcl Cremo-nam, vbiparuumeratpraefidium,occuparet; velfaltemcommeatum tutoindcauehi prohiberet conduxerat, impediturum. Hæ igitur rationes regem in Papiæ obfidcndæ pcrtinacia confirmarunt: amp;nbsp;vt hoftes eius ingrefiii prohiberet, caftra in aliam formant redegit. Rexantea Burgoratum verfus, ad Lanfranchi coenobium circiter quingentos paffus extra vrbem amp;nbsp;vitra cam viam qua Papia Mediolanum itur,ad Ticinum amnera prope eum locumvbi aquarum curium alioauertere tentarant,pofitum,Palitiacurapri mo agmine amp;nbsp;Heluetijs ad Ronchas in fuburbio prope fandx luftinæportam, mani-tionibus ad Petri,Apollonia?,amp; Hieronymi templa perdudis:amp; loannes Medices cum fuo equitatu ac peditata ad Seruatoris coenóbium caftra habebat ) fed hoftium Lauda difeeflu cognito,rex in Leporario, quem Barcum vocant,ad Mirabelli magnificam do-mum non procul ab vrbe firam peditibus ad Lanfranchi relidis, amp;nbsp;primi agminis ca-ftris non mutatis, caftra locauin Poftremo rex ad Pauli amp;nbsp;lacobi cœnobia loca com-moda, édita, amp;nbsp;campis imminentia, Papiac proxima, fed aliquo fpacio extra Barcum, eft metatus : amp;nbsp;Alenconium cumpoftremo agmine Mirabcilum tranftulit; amp;nbsp;vt fibiin-uicem opem ferre poftenr,Barchi murum ab ea parte aperuerunt:ficque caftra ab in-feriori parte adTicinum, àfuperiori ad Mediolanenfem viam vfquc omnia occupa-bant: adeovtcumPapiam vndiquccingerent, amp;nbsp;Grauallonius,Ticinus, ScTurricula quæ contra Darfinam eft in regispoteftateeftent, Cæfariani nifi vel Ticinum traijee-rent, vel Barcum ingrederencur, Papiamingredi non poflent. In Aramirallio to-tius cxcrcitus imperium erat : rex maximam temporis partem in ocio amp;nbsp;vanis vo-luptadbus tcrens, nec grauia negotia confiliaue admittens, ceteris ducibus omnibus negledis cum eo fua confilia communicabat : Annam quoque Memorantium amp;nbsp;Philippum Ciabottum,Erioninm, homines fibi gratos , fed parum in bellicis rebus expertos audiebat : neque regij exercitus numerus fâmæquædeeoerat,nequc ctiam ipfiusmet régis opinion! refpondebat i quum cnim equitatus pars cum Al-baniæ duce abiuiffet, pars cum Thcodoro Triultio ad Mediolani præfidium man-fiffet, amp;nbsp;multiin circumiedtas villas amp;nbsp;oppida effent diftributi, non plures quàmo-dingenti cataphradi aflidui in caftris erant : amp;nbsp;peditatus cuius ob ducum fraudes amp;nbsp;regiorumminiftrorum ncgligentiam,ingens inftipendijs copianumerabatur, rei veritas ab opinionc longilfimè aberatdn quo Itali duces qui cum paucos haberent pe-dites, pro innumeris ftipendia capiebant, præ ceteris maxime fraudabant -.idem amp;iQ Gallicopeditatu morbus erat : amp;nbsp;duo Valefioru millia, qui ad Seruatoris inter fandum

Lanfrancum amp;nbsp;Papiam caftra habebant,eruprione ab ijs qui vrbcin tuebantur repente in eos fada, fufi fuerant. In hoc rerum ftatu Cæfariani duces, Lambro traiedo, îand-angeli caftello, quod inter Laudem amp;nbsp;Papiam fîtum nifi in ipforum poteftate fuiflet, commeatui qui Laude ad exercitum portabatur, maximum impedimentum attuHß'er, cxercitum admouerunt. Etus cuftodiæ præerat Pyrrhus Federici Bozolenfis frater cumducentis equitibus amp;nbsp;odingentispcditibus, amp;nbsp;rex ante paücos dies ne fuos réméré periculisobijccret, ipfum Federicum Bozzolenfem amp;nbsp;lacobum Cabaneumad locum recognofcendum miferanquiillud præfidium ad éiuspropugnationem fatis ef-feretulerant: fedpericulumiudicij ipforum fallaciàm patefecitmam quum Ferdinan-dus Daualus cum Hifpanis peditibus acceffinct^ amp;nbsp;tormcntis propugnandi facultatem quibufdam in locis fuftulhTetjqut intus cràntterriti,eodem die in arcem fe receperunt; amp;nbsp;poft paucas horas vt Pirrho Aemilio Cäuriana, amp;nbsp;tribus Phœbi Gorizagæ liberis in hoftium manus deditis,ccteri omnes afmis amp;nbsp;equis relidis,amp; fe menfem vnum contra Cæfarem non militaturos fide data, abire funt permilfi. Hoc tempore rex duo Italo-rum ex Maffilienfiprçfidio peditum millia,qui Sauonæ erant euocauit;qui cum in Ale-xandrinurri agrum prope Biirmiam amnem perueniflent, Gafpar Mainus qui cum mille amp;feptingentis peditibus Alexandriam ruebatur,cum paucis egrefTus, in eos imprel-fionera fecit; cumqueillosexitinerefefibs, amp;nbsp;nihil taie fufpicantes fine cxcubijs in-ueniftet, paruonegotio fuditsqui^ cum Caftellacium confugiflent,paulo pôft decern amp;feptem fignis tràditis, deditiOnemfecerunt. Neque meliorem fortunamha-buitProuincialoannihidouico Palauicinô commhfa; quicum quadringentisequitibus amp;duobus peditum millibus Cafalemaius, quod mœnibus carebatingreflus, coque munito, amp;nbsp;poft fanóto loanne in cruce(caftellum eft)occupato,ex eo loco excur-fiones facere quantum poftet commeatui intercipiendo operam dare cœpit : ideo Francifcus Sfortia qui Cremonæ erat, mille amp;nbsp;quadringentis peditibus diificulter col-leôfis,eos cum paucis Rodulfi Cameririatis eiquitibus, amp;nbsp;cum præfidij fui cquitatu Alexandre Bcntiuolo duce Cafalemaius ireiuftit : qui cum eo veniftcnt,Palauicinus de-cimooâauo Februarij die , maiori militum numero fretus, Francifco Rangonio qui cumalijs equitibus ac peditibus venturus erat minime cxpcôlato , egreftiis , cum eis conflixit : amp;nbsp;cum fuos quiîam retrocedebantfiftere vellet, cquo deieôtus captus fuit; amp;omnes eius milites debcllati fufique funt. Galliæ regis rebus aliud magni momenti impedimentum acceflît; quoniam loannesiacobus Medices Mediolancnfis , Muftîj arcis, quo à Francifco Sfortia ob Monfignorini Vicecomitis cædCm miftus fueratj præ-fcdus, infidijs noâu propè Clauennenfcm arcem in colle quodam fitam à Caftelli domibus remotam collocatis, arcis præfeôlum qui deambulandi gratia egreftiis erat, cepit, eoque ftatim ad arcis portamprodudo, mortem ei minatus,ni arcem aperîrent, vxoremad arcem dedendam irnpulit : quofaôto ipfe cumtrecentis peditibus ex alio infidiarum loco prodiens, amp;nbsp;per arcem oppidum ingreftiis,co potitus eft: qua re com-moti Rheti, paucis diebus ante prælium fex Rhetorum millia quæ in regio exercitu e-rant reuocarunt. Hoc ipfo tempore Cafalius eques ab Angliæ rege cum ingentibus promilfis miftus in Cæfarianorum caftra peruenidquoniam rex ille Galliæ regis fecun-dæ fortunæinuidcre incipicns, amp;nbsp;quibufdâ Artglorum nauibus à Gallis in Oceano cir-caScotiam captismotus,bellum Galliæminabatur; amp;nbsp;Cæfaris exercitumfuftentari cu-piebat : idcirco Pacceo qui Trident! erat,vt Venetias iret, amp;nbsp;fuo nomine de fœdere fer-uando atteftaretur,mandauit:ad quod Mediolanenfis imperij diploma, Francifco Sfor tiæ conceftiimàCæfarein proregis manus cum huiufmodi mandato , vtdeeoquod rerum euentus poftulaftetfaccret raiftum,eos facilius addudum iri fperabatur. Roga-uitquoque Angliæ rex pontifieem perfuum'oratorera, vtCæfarisrebus adeftet: qua in rc pontifex fe quod padionem cum Galliæ rege fecuritatis fuæ gratia, abfque Cæfaris iniuria feciftet, exeufauit; amp;nbsp;infuper quod poftcorum ex Prouinciareditum vigin--ti dies antequam ipforum,vtrum Mediolanenfe imperium tueri an deferere vellent cô-filiacognofeere poftetexpedaftet, queftus eft. Vcrùm paruiiam momenti étantprin-cipum confilia amp;nbsp;adiones, legatorum^; diligentia amp;nbsp;ftudia:exercitibus enim interefle' appropinquantibus totius belli, amp;nbsp;laborum periculorumque omnium, in quibus per'

568 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

multos menfes fuerant fumma, paucarum horarum fortunæ committebatur. Cæfai janus namq; exercitusSandangeli caftellooccupato, vlteriusprogrefTus Cal*Febr. Vi-ftarinum, altero die Lardiragum amp;nbsp;S. Alexium Lolona paruulo fluuio traieôto, moue-runtjquilocus quatuor milliaribus Papia,tribus à Gallorum caftris aberantertioautcm Februari) die, diuçluftinæ portam verfus,inter pratumTrcleuerum,amp;Mottam,necnô in filua quadâ ad Sanlazari latus tendens conleditquæ loca mille amp;nbsp;quingentos paflus Papia,miIIeà primo Gallorum agmine, amp;nbsp;quingentos à caftrorum ipforum munitioni-bus ac foflîs diftabanncaftris inter fe ita propinquis, vt tormentis magnum fibi inuicetn incômodum adferrent.Cælariani Bclgioiofuro,amp; omnia oppida ac regioné,quam à ter gohabebant,præterSancolumbanû,in quo crat Gallicum præfidiumjfeditaobfefliim, vtnemoinde exire polTetjOccuparant:in fanâangeli caftelloamp;Belgioiofimagnam commeatus copiam inuenerant ; quo autem magis abundarent,Ticino potiri quemad-modum amp;nbsp;Pado potiti fuerant,vnde Gallis commeatum impedicbant nitebantur: San élamcrucem tenebant: amp;nbsp;quamuis rex,quum Mirabellum caftra fuatranftulitiCarthu-fianorum cœnobium dcferuiflet,Cæfariani tarnen, ne commeatus ipfis interciperetur, eô non iuerunt.Galli Sanlazarum tenebanr,fed ob hoftiû tormenta illic hçrere non au-debant. Inter vtraq; caftralimpidus riuulus Vernacula diôlus,qui è Barco origincm ha-bet,intererat : qui inter Lazari,ac Pétri Virgarij fana lâpfus,in Ticinü influitjquem cunt Cæfariani, quo facilius vlterius progredi poftcnt, vt magni ad id momenti tranfire ni-terentur, Galli profundo eins alueo amp;nbsp;riparû altitudine,ita vt fine magno labore fupc-rari nequiret,adiuri,eos fortiter prohibebant: amp;nbsp;vtriq; caftra fua diligenter municbant. Régis caftra à fronte,à tergo amp;nbsp;à (iniftro latere magnis operibus crant fepta, foflaque amp;nbsp;vallo optime munita; à dextro autem latere, BarchiPapienfîsmurum habebant, ficvc munitiflimacenferentur: baud fecus munita erant Cæfarianorüni caftra, qui totam illam oram ab Lazari fano Belgioiofum uerfus ad Padumvfqueoccupabant, itavt exercitus commeatu abundaret ; hoftilium caftrorum munitiones quadraginta inter fe paflus diftabant; propugnacula verb tam vicina vt fcloppis femutuo attingerent. In hunemodum hi exercitusodauo Februari) die caftra habebantj amp;nbsp;fingulis horis leui-bus prælijs fe inuicem laceflebant, fed vtrique exercitum intra caftrorum fuorum munitiones continebant, quiainiquo locoprælium committere nolebant: amp;Cæfariani quidé duces, quod ita Papia appropinquaffentjVt fi prælium cômitteretur, ab obfeflîs opem poflent accipcre,fe magni momenti rem obtinuifle arbitrabantur.obfeflitormc-tarij puluerispenurialaborabant: quamobremCæfarianiquinquaginta équités quorum finguli facculû tormentai io puluere refertum èqui clunibus impofitum habebant, miferunt:qui nodu Mediolanenfi viaprofeâi, donee exercitus Gallos ad arma conci-tafletcxpeótantes, incolumes Papiam funtingrelTuvndecum Antonius Lcuafæpeex-curreret, amp;nbsp;hoftes varijs modis infeftaret,eruptione quodam die in eos qui ad Burgo-rati amp;nbsp;Lanfranci euftodiam crant faâa, ijsque fufis, tri a tormenta amp;nbsp;multa tormeniarij pulueris plauftra eis ademit. In hocrcrum ftatuincredibilis erat Pifearij vigilantia,in-duftria,amp; animi atque corporis labores:qui dies nodesque hoftes velitationibus, b cl-lico cantu,nouis operibus,foflîs, amp;nbsp;propugnaculis vlterius fubinde procedens infefta-re non definebat: aggerem eminentiorem fupra emiflarium(canale vocant)erigebant: cum autem Galli binis tormentis ad Lazari fanum collocatis,magno operas incómodo aflicerenr,tormentis contrailludtemplö,dirc6tis,id diruerunt; eosq; indeabire coëge* runtddeô Galli magnum àtormétis in eo propugnaculo, amp;nbsp;item in alio,qui Papiæ erar, collocatis incômodum accipiebant. Hifpani verô ita fe vallo aggereq; munierât,amp; hu-iufmodi opera fecerât,vt magno detrimento Gallorû caftra afficerent; ipfi minimo affi-ccrcntur; quamobrem Galli vt eos à latere pulfarcnt,tormentatransferebant,Hifpanis paulatim femper progredi omni opéra adnitentibus. Erant quoque in tanta propinqui täte crebr« velitationes, à quibus femper ferè Galli inferiores difeedebant : neq; belli progreflus ob induciarû,de quibus côtinenter à pôtificijs nuntijs qui in vtroq; exercitu erant,agebatur,fcrmones,intermittebatur:neq; deerât ex regis intimis amp;nbsp;pôtifex ipfCjQ régi vttanti periculivitandi gratia eu exercitu Papia recederetfuaderétjjppterea quod obpecuniæ inopiâ, quahoftes laborabant, neccifario inox fine fanguinc viétoria effet

potiturus : X V11 Februari) die qui Papiae erant, egrcflî,cum Ioannis Medicei acie con-currerunt : qui fortiter eos in vrbem compulincumq; is poftea Ammirallio locum3amp; ea quæ in pugna accidiflent oftenderet, à nónullis fcloppettarijs qui in quadam domo la-tebant,fcloppi glande fupra talum ita fuit vulneratuSjVt magno cum régis mœrorc oITe fradOjPlacentiam fefe ferendum cu rare fuerit coadus; cuius vulnere ftatim omnis G al liciexercitus in certaminibus atq; impreflionibus impetus deferbuit : amp;nbsp;Papiæ milites quotidie maiore audacia erumpentes Lanfranchi cœnobio incenfojfemperGallos qui valde animo abiedi videbantur verberabant : amp;nbsp;nocle quæ 19 inter amp;nbsp;viccfimum eius menfis diem eft, Pifcarius cum tribus Hifpanorum peditum millibus,Gallorum muni-tionesinuafitj eisque confcenfis,vitra quingcntos milites interfecinatq; triatormenta clauis confixit.Tandem quum Cæfariani duces exercitum ob pecuniæ inopiam diutius in illis caftrisretinere non poffcnt, ft retrocederent,non modo de Papiaaófum efte,fed amp;ornniareliquaquæinlnfubriapoftîdebanttuendi fpem amitticogitantes, maxima etiam viétoriæ militum fuorum virtute ; amp;nbsp;quia in Gallorum exercitu multa erat confu-fio, ac præterquam quod multi pedites difcefierant, militum numerus,ftipcndijs quæ perfolucbantur,longiftimointeruallononrcfpondebatfpcfreti,eanolt;ftequæxxv Februari) diem qui ex chriftianorum ritu Matthiæ apoftolo facer eft, amp;nbsp;idem Cæfaris na-talis dies erat, præceftît, Mirabellum,vbi aliquot peditum cohortes amp;nbsp;equitum turinæ caftrahabebanc, ire ftatueruntddque eo conhlio, vtfi Galli non moucrentur,Papiam obfidionelibcratam efle fcires ; fin mouerentur, vtprælij fortunam tcntarent: quare cum prima nodis vigilia, fæpius vt Gallos fatigarent,fe eos Padum,Ticinum,amp; Lazari fanum verfus inuadere veile fingentes,ad armaconclamaftcnt,media nodeomnes milices ducum iuflu, vt à Gallis internofcerentur albis tunicis fupraarma induti,equitatu in duo amp;pcditatuin quatuor agminadiftributo,ita vtprimum peditum agmen 6 millia peditum ex Germanis,Hifpanis amp;Italis æqua portione,Vaftio marchione ducecotine-renfecundû ex Hifpanis tantû peditibus Pifcarius, tertium amp;nbsp;quatuor ex Germanis La-noius ac Borbonius duceret : cum autem ad Barchi murum perueniflent, fabrorum at-que militum opera cum aliquot horæ nodis fupereflent, fexagintamuri vlnas dirue-runtiacBarchum ingreffi, primumagmen Mirabcllum,rcliquus excrcitus hoftilem exercitum verfus contendit : rex autem illoru ingreftii cognito , cos Mirabellum petere ratuSjVt in apertis amp;nbsp;planis campis pugnam conlereret caftris eft egrcftus; cupiebat autem potius eo quam alio in loco prælium committi,ob equitatus opportunitatem;amp; fi-multorraentain hoftes difplodi iuftînquæ cum illorum latus verberarent, poftremo a-gminialiquod incommodumintulcrunt. Interca Cæfariani excrcitus robur, ferocitcr inregium agmen quod medium eifcfoiebat, fed ob Hifpanorum in inceftu ordincm primum fuit, impreflioncm fccit: vbirex ipfc egregic pugnans hoftium à quibus ipfius milites fcloppettoru grandinc obrutiinclinare fuerunt coadi,impetum fuftinebat, donee Hcluetiorum interuentu Hifpani ab illis amp;nbsp;ab equitatu qui cos à latere eft adortus repiilfi flint; fed protege à Pifeario aduocato,quum is cum Germanis peditibus aduo-laiTet, Hcluctios qui eo die nulla ex parte virtutem quam in alijs prælijs oftendere con-fueucrant declararunt, facile amp;nbsp;magna cum cædc fregerunt: quum verb rex magno e-quitum numero ftipatus, in media acie verfaretur, ac fuos fiftcre niteretur, poftquam diu pugnam fuftinuiftct,cquo cius interfedo, amp;nbsp;ipfe quamuis leuiter amp;nbsp;in ore amp;nbsp;manu ferro violatus humi ex cafu iaccns à quinque militibus, qui eum non agnofccbant, ca-ptus fuincum autem prorex fuperueniirct,amp; ipfe fe ei norum feciifct,is magno honore manum eius ofculatus Cæfaris nomine captiuum accepit. Quo tempore Vaftius cum primo agmine cquitatum qui Mirabclli crat fuderat •. amp;nbsp;Lcua qui, vt nonnulli aiuntin hunefinem tantum muri fpacium, vt centum amp;nbsp;quinquagintaéquités fimul cxire pof-fent diruerat, Papia egrcftus,Gallos à tergo erat adortusiadco vtomnes fefefugæ de-derint; amp;nbsp;quidé fere omnes nouiftimo equitum agmine cxccpto,quod Alenconio du-ce,initio pugnæ integrum abiuit, fpoliati. Conftans opinio fuit eo in prælio,partim cæ-füs partim in Ticino lubmerfos, fupraodo millia hominum ex Gallico exerciru,amp; cir-citer viginti ex præcipuis Galliæprincipibus interijfte , inter quos fuerunt Boniuetus AmmiralliuSjlacobus Cabaneus, Palicia, TramolliajMagnus Scutarius, Obigninus,.

570 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

Boy flîuus,amp;Scutu, qui iam faucius in hoftium manus cum perucnifret,mox cxpirauit Capri fuerût rex Nauarræ,Sabaudiæ Baftardus,Mcmorâtius,Sampaulus,Brionius, Val-liuSjCiandeus, Imbricurtius Galeatius Vicccomcs, Federicus BozolcnliSjBernabous VicecomeSjGuidaneSjfeu potiusVidamus,innumciiq; viri nobiles,amp; duces,qui nô fue runt interfeóti, ferè omnes. Captus fuit amp;nbsp;Hieronymus Aleander Brundufinus epifco-pus Pontificis internuntius, fed proregis iuflu dirnifrus:ex his autem captiuis Sampau-lus amp;Federicus Bozolenfis in Papiæ arcem perduôli, non multo pôft Hifpanis cuftodi bus pecunia corruptis, fuga fein libertärem vindicarunt.Ex Cæfarianis circitcrfeptin-genti, fed nullus militumdux præter Ferdinandum Caftriotam,fanóti Angeli marchio-nem,funtdefiderati: præda autem tanta fuit, vtnunquam ditiores milites in Italia fue-rint.Pifcarius duo vulnera,amp; præterea vnum ex fcloppi glande accepit; amp;nbsp;Antonius Le ua in crurc leuiter fuit vulneratus.Ex tanto excrcitu,poftremû agmen 400 cataphraôto-rum Alenconio duce, quod in pugnaimpedimentoùe nomine perfequenteintegrum, fed impedimentis reliâis,fumma celeritate in Taurinos contendit,euafit. Huius vido-riæ fimul atq; Mediolanum rumor eft perlatus,Theodorus Triultius,cum quadringen-tis cataphradis ad eius præfidium relidus, Mefaucum verfus contendens, militibus o-mnibus nullo ordine fubfequentibus difeeftit : adeo vt eodem quo prælium eft comif-fum die,Mediolanenfe imperium Gallis liberum relidum fuerit. Rexpoftero vidoriæ die,quia Mediolanenfium dux propriæ fecuritatis caufta, non libenter vt in Mediola-nenfem arcem ducereturannuiftet, in Picighitonis arcem eft perdudus: vbili-bertate excepta (fumma enim diligentia cuftodicbatur)in ceteris omnibus regio more honoreque

Omnium^ere Italiepr 'mcipum ob nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a, Carola ZJOPapiapartam metM

caußa ; y ana multorum ^rmcipum ad resfuas componendas conjilia : tumnlta-s Senii ob T^artium caujjam exorta^'ssitrum Çadia rex ejjet dimittendos nec ne co~ ram Cafire dißotatio : eioÇdem regn cagtioi in JdißantamproßeElio: multorum ^rincigumamp;* pracipue Francißi Sßrtia yrOediolananßum ducis contra Caßi-rem conßlia:Macula d 'Ptßario, ex eo quodea conßlia tra^aßet^c^otraOla : eiuß dem marchionn ducem JrOcdiolanenßimgerio ßioliandi conßlia : Çallia regis li-beratio,eius^ capita,modus in eaßruatm.

V M igitur in eo prçlio quod in Papienfi Barco Septoue commiffum eft, non modo Galliens exercitus à Cæfariano profligatus, veriim ctiam i-pfemet Chriftianiftimus rex captus, amp;nbsp;circa regem fuum maximadueö, amp;nbsp;G al 1 iç nobilitatis pars aut cæfa aut capta fuiiict, Heluetij verb qui ante id tempus tanta cum laude in Italia militauerat, tarn ignaue fe geflif-fent,reliquusexercitus caftris amiftis, nunquam donee ad alpiumradices perucniftct,pedem continuiftet; amp;nbsp;quod mirum in modum vidoris exiftimationc auxit,cum Cçfariani duces tam infignem vidoriam,exiguo fuorum fanguine elfent ad-epti,quam omnes Italiæ principes obftupuerint, verbis eloqui nemo poflît:quibus quö ferè

ferèinermes effent, Cæfaris arma in acie potentiffima abfq; vllo hoftiiim impedimen-to reliââ, maximum terrorcm incuticbant: quo terrore non tarn cos liberabant quæ à multis de bona Cæfaris mente eiusque ad paccm, atque aliéna imperia non occupan-da propenfa volunrate ferebantur, quam pertcrrefacicbat, quod ne is vel ambitio nc quæ principibus infita effefolet, vel infolentia quæ viâoriæ plerunque comes eft, mo-tus, illorumetiam qui ipfius in Italia res adminiftrabantcupiditatc,amp;demum confilij fui amp;nbsp;totius aulæ ftimulis incitatus,in tanta occafione ad quemuis vel frigcfcentem fpi-ritum accendendum idonea, confilia fua ad totius Italiæ imperium occupandum con-uertcrct,periculofiflimum effe animaducrterent: cum præfertim omnibus notum effet, quam facile fit cuiuis magno principi, amp;nbsp;multo magis Romani imperatori, rebus fuis nomina quæ honefta amp;nbsp;æqua videantur prærexcre: nee verb hic mctuseosfolùm qui minori autoritäre viribusquepollcbant angebat, fed ferc magis quàmceteros,pontifi-cem ac Venetos; hos quidem non modo fœderis nulla iufta de cauffa non feruati con-feientia, vcrùm longe magis cùm ob veteris odij amp;frequentium iniuriarum quæ inter ipfos amp;nbsp;Auftriam familiam intercefferant, grauiumque bellorum quæ ante paucos an-nos cum Maximiliano eius auo gefferant memoriam ; qiiibus imperij Romani in ca,id quod ipfi in continent! poflidebant, iuris penè obliterati nomen amp;nbsp;memoria, mirum in modum reuirueranntum etiam quôd cuiuis,potentiæ fuæ in Iralia firmandæ cupido, deipforumpotcntia nimis magna deprimenda neccftàrio cogitandum cffeperfpice-rent'.pontificcm verb, quia pontificatus maieftate excepta, qua vel ijs ip fis prifeis tem-poribus quibus mortales earn federn fummo in honore habcbant,fæpe à Cæfarum po-tentianon fatis tuta fuit, ccterisin rebus omnibus iniurijsfe valdeexpofitum confpi-ciebanquoniam inermis erat, amp;nbsp;fine pecunia ; pontificij verb imperij in quo pauca ad-modurafunt muniraloca , populiparumadprincipis lui obedientiam concordes amp;nbsp;confiantes, fed totum ferè in Gueliam amp;nbsp;Gibcllinam faCliones diftraólum : Gibellini autem inueterata ac penè naruræ ipforum infita propenfione Cæfarei nominis ftudio-fi;amp;Roinanavrbspræ ceteris omnibus minime munira, atque his contagijs infeda, virestenuiffimæ erant. HisacccdebatFlorentinarum rerumcogitatio; quarumeum ex ipfo penderent, cffetque ea autoritas familiæ fuæ propria atq; antiqua, fortaffe non minorem quàm ccclefiæ rerum curam gerebat, nec minus facile erat cas turbarc:cuin enim illaciuitas'poftquam Caroli regis aduentu Mediceis pulfis,libcrtatis nomine populärem fiatum per deeem amp;nbsp;odo annos guftaffet, illorum reditum ægrè tuleratdta vt paucieffent quibus illorum potetia re vera placeret. Quibus ram validis occafionibus ne fui lædendi voluntas quoq; haud mediocris accederet,pontifex fummopere metue-bat: fed amp;nbsp;voluntaté minime minorem effe nb timeri non poterat; id auté non ram quia àpotentiorum ambitionenunquam minus potentes fatis tutifunt, quàm qubd varijs de cauffis ne hoc tempore nomen fuum Cæfari inuifum effet,metuebat: nam etfi amp;nbsp;vi-uo Leone, amp;nbsp;pbft nundum ad pontificatum affumptus multos laborcs Cæfaris potentiæ augendæ gratia fufeepiffer, imb cum amp;nbsp;à Leone amp;nbsp;fe maximis fumptibus ac pericu-lis aditus illi in Iralia ad tantam potentiam patefadus fuiffet ; deinde pontificatum ad-eptus, dum Ammirallius in Italia fuit, ipfius ducibus pecuniam fuppeditaffet,amp; à Flo-rentinis dari curaffet, neque ccclefiæ amp;nbsp;eius reipublicæ copias ab exercitu reuocaffer, nihilominus, fine qubd vt communis chriftianorum principum pater amp;nbsp;paftor, ac po-tius pacis autor, quàm bellorum fomes effet, muneris fui effe cogitarer; fiue qubd fe-ro tantam potentiam metuere cœpiffct, mox fefe ab cadem fortuna pcriclitanda fub-traxiffet; iravt fœdusà fuperiore pontifice ad Italiæ propugnationem idum, inftau-rarenoluiffct; amp;quum fuperiore anno Cæfaris exercitus cum Borbonio in Prouin-ciam irruperit, nulla pecunia eum iuuare voluiffet, fccum ipfc rcputarcf.quod etfi Cæ-' faris miniftris , quum Adrian! quidem fœdere contra Gallos ne in Italiæ quidem bellis facerc teneretur , iuftam cxpoftulandi cauffam non dederit, nihilominus ea omnia initia fuerant, vtilliim non iam Cæfaris amicumexiftimarent ; imb vtde fide quam ad cam vfquc dicm in eo collocarant, plurimum detraherent ; vrpotequi vel cupiditatc vcl nccefiitate folùm moti, offenfionem ferè duccbant,fipriuatis fuis ad Galliam occupandambellis, quemadmodum antca in communibus amp;nbsp;publicîs,

Italiæ contra Gallorum potcntiam propugnandæ nomine cœptis fadiim fuerat,hu me-ros non fupponcrent.Sed turn quumrcx ad Mediolancnfem expeditionem venir,que-relç cœpcrunt, amp;nbsp;eruperunt : nam etfi pontifex quemadmodum poftea ad Cæfarem in ijs literis quibuscum eo expoftulabatfcripfit, quum Mafliliarcdierunr,Gallis aliquain pecuniarn occulte dedilTetjpóft tarnen nihil cum eis fecerat,nullaùe confilia habuerat: quamprimùm auté rex Mediolanopotitus cft,res cius féliciter fuccedere ratus,res fuas cum co compofuerat : tarnen etfi apud Cæfarem id cxcufans,fc guum fibi ab eius duci-bus viginti dierum fpacio, nihil de ipforum confilijs effet figniheatum ; amp;nbsp;póft de eius imperij propugnatione defperaret, ac regno neapolitano timeret,amp; Albaniæ duxcuni copijs Hetruriam verfus progrederetur,fecuritati fuæ confulcre coadum fuiffe; nee tarnen proprij periculi rationem tantum in fe potuiffe, quin huiufmodi legibus egiffet, quibus non minus Cæfaris rebus, quam fuis effet confultum,amp; quin ampliffimas con-ditioncs fibi à Galliæ rege vt fecum faccretoblatas neglexiffetmihilominus hæ excufa-tiones,quin Cçfar eiusq; miniftri vehementer commouercnturefficere non potucrant, non tam quód fe omni prorfus vllius opis ab eo accipiendæ fpe prorfus exclufos vidèrent,quam quódcam padionem aliquidampliusquam vt médius effetcontinercfufpi cabantur:amp; ilium quouis modó nimium exiftimationis Gallorum rebus addidiffe cen-febant; metuebantq; nein cauffa cffct,vt Veneti cius exemplum lequerentunquod verum fuiffe póft pontificis literis ac monumentis,quæ poft viCtoriam in captiui regis ten-torio repertæ fucrunr,cftcompertum. Poftremohas fufpicioncs indignationemq; ac-cenderat pontifcx,quumtormentariumpulucrcmqucm Ferrarienfium dux Galliærégi Papiam obfidenti fuppeditauit, per impcrij fui fines iter faccre,amp; vt vehcrentur adiu uari permifit; amp;nbsp;multo magis Albani ducis inregnum neapolitanum profedio;quianó modó vt amicus pervniuerfum pontificium ac Florentinorum imperium acceptusamp; amp;nbsp;honore affedus fuerat, verùm ctiam in eius gratiam multos dies circa Senas vteius ciuitatis ftatum mutaret hæferat; quod etfi ducis in regnum neapolitanum profedioni moram interponcret,idcoqi ab eo fadum fuiffer,quód eundem principcm regno neapolitano amp;nbsp;Mediolanenfi imperio potiri ei moleftum eflet,Cæfariani tame,ex co aliud vinculum quam mutuæ fecuritatis inter Galliæ regem amp;nbsp;ipfumeffe interpretabantur: ideo pontifex non modó vt reliqui omnes, fibi à Cæfarianis temporis fucceffu amp;nbsp;occa-fione , verùm etiam nulla maiori opportunitate expedata, ftatim aut pontificium aut Florcntinum imperium inuaderent iurc metuebat ; cuius ctiam timorcm auxit, quod cum Albanus quâprimùm de regis calamitatc certior eft fadus, vt faluti fuæ confulcret Monterotundo Braccianum verfus fe rccepiflet, amp;nbsp;cétum ac quinquaginta équités qui Romæ eranr,quos pontifex quia Sueffanus dux amp;nbsp;Cæfariani fefe ad cas copias diffipan das comparabànt, àpræfidij fui militibus eô vfq; deduci curauitdlluc feconferre iuffif-fet,accidit, vtcirciterquadringcnti équités amp;nbsp;mille ac ducentipedites ex Vrfinorû copijs Sirmoncta profedi,Iulio Columna cum magnis cquitum ac peditum copijs perfe-quente, ab eodem ad Trium fontium cœnobium funderentur; cumq; fugientes Roma per fanôti Pauli amp;nbsp;Sebaftiani portas effent ingreffî, lulij milites vnà cum cis immiffi, in Floris campo amp;nbsp;alijs ciuitatis locis nonullos ex cis interfeccrunnquo cafu Vrbs quç ma gno cum tumultutota fuit, primo cum pontificis ingenti metu, deinde quód fuæ auto-ritatis nulla ratio haberetur,indignatione, magno cû tumultu ad arma cueurrit. In hac vero eius animi fluduatione, maximisq; anguftijs opportune ci Venetorum cohorta-tiones ac pollicitationcs fuperuencrunt ; qui in eodem rerum fuarum timoré cóftituti, ei vt fimul coniundi ftatim deeem Heluetiorum millia in Italiam accerferét, amp;nbsp;magna Italorûlcgione conferipta fefe tam grauibus pcriculis opponerent, longe plura,vt mo-ris ipforum cft, quàm præftare folcant pollicentes, efficaciffimis rationibus perfuadere nitebantur.Afferebantquoq; Germanos peditcs,qui in Papiæ propugnatione fucrant, iam à multis menfibus pecuniam non accepiffe, amp;nbsp;poft vidoriam eandem ftipendiorû anguftiâquæprius cratpcrfeuerarecernentcs,tumultu excitato tormenta accepiffe5fc-que Papiæ munijffejeandemq; ob cauffam omnem rcliquum Cæfaris cxercitum tumul tuan; amp;quumduces cis fatisfaciendi facultatcm nonhabcrcnt,quotidiemagisirrita-tuiniri; ita vtfiipfife vnàcum illo valido cxcrcitu munirent, communem ftatum tutum effenf

effent reddituri,amp; Vt Cæfariani his difficultatibus implicati,amp; ad magnas copias ad ca-ptiui régis euftodiam afliduè alendas compulfijipfi per fe di{rolucrentur,effcóluri. Prsis! terea minime dubitandum elte^quin regina matei', in cuius manibus erat Galliieadmi-niftratiOjhuius foederis cupidiffima, non modo in gratiam ipforum Albanum curt» fui^ copijs, ie illas quadringentas poftremi Igminis lanceas quse ex prælio incolumes eua-ferant,aduolare iufluram, vcrùm ctïam cum totiüs Galliæ confenfu,magnam pecüfiiïe vim ad Italiae falutem, cum ex eamagna ex parte regis fîlij fui liberandi fpem penderei ânimaduerteret coUaturara: hoc confilium proculdubio fimaturè perfîcereturopri-* mum effe, cundationem vero Cçfariânis fefe reparândi facultatem daturam,idque eo magis quodquife armis non muniret,cum eispacifei, amp;pecuniamdare cogeretur: quodquidem nihil aliud effet, quàmipfos inftrumcntum fieri éos omnibus anguftijs: liberandi, amp;feperpetuæ feruituti fubijciendi: fpemquoque faciebat Fcrfarienfiuin ducem, qui amp;nbsp;ob veterem cum Gallis neceflîtudinem, amp;nbsp;auxiliain hoc bello regi data , non fine magno timoré erat, idem confilium fequuturum ; cuius focietas,ob mag-namipfiusimperij ad Galliæ cifalpinæbella,cùmquôdFerraria efletmunitiflima, tum verb quod ipfe tormentorum apparatu,amp;,vt fama eratjpecunijs abundaret,opportuni-tatem,minimè parui momenti videbatur. Neque viâoriæ ex tarn ärduo bello referen-dse fpes,neque remotiorum periculorum, contra quæ fæpc tempus hon cogitata remédia atferre folet cogitatio, Clementem ad aures his fermonibus accommodandas fie-xiffet; nifi præfens belli metus effeciffet, vt fe potius minus certopericulo, quam ei quod maius certiusque videbaturvellet obijeere. Eämlgiturob cauffam, eo vfquC n^otium id inter eos eft perdudum,vt quum ad foederis leges conftituendas venturai effet, fingulishoris corum ftipulatioexpedaretur; adeövt pontifexreiconficiendæ cupiduSjHieronymum GhinucciumSenenfem,pontifîciæ Cameræauditorem, ad An-gliæ regem, vttantæ Cæfarispotentiæobuiam ire vellet, eum aliquaarte fledere ni-teretur, per difpofitos equos ireiuffit; cum opportune venit Capuanus archiepifeo-pus, antiquus eius ab epiftolis amp;nbsp;confilijs minifter,quique per multos ânnos magnam apud eum autoritärem obtinucrat, qui ftatim Cæfarianorumvidoria audita, Placcn-tiaincaftraadCarolum Lanoium neapolitanum proregem crat profedus , eiusque mente explorata, illico fumma celeriratead ponttficem certam ei pacis fpem adfe-rcnsaduolaratzquoniamprorex 3cceteri duces duplici tune cura premebantur; nem-pe pecuniæ qua militi apud quem,quôd ei fatisfacei e non poffent,magno pudore affi-ciebantur,ftipcndia perfoluerent inueniendæ î amp;nbsp;Galliæ regis in aliquem locum,vbi e-ius ciiftodiendi difficultas perpetuam molcftiâm ipfis non adferretducendi; quibus rebus redè compofitis,cogitarafuaperficiendifemper fibi facultatem relinqui cenfe-bantddeoque pacem cum pontifice fe magnam pecuniæ vim ab eo extorfuros fperan-tes exoptabant ; ad quam vt eum tanto magis metu ineuffb flederent, amp;nbsp;etiam vt Me-diolanenfe imperium valdecxhauftummilite exonerarent,quadringentos cataphra-* dos amp;nbsp;odo Germanorum peditum millia in Placentinum agrum, non vt lîoftes, fed nunc Mcdiolanenfe imperium tantum exercitum alere nonpoffe afferentes, nuncfe illos in Latium contra Albaniæ ducem, nifi Vrfinorum copiæ diffbluetentur, niittere Veile minantes,raiferant. Hæc auté diligentia fuperuacanca eraf.quoniam vbi pontifex fepræfentiapericula fubterfugcrc poffe cognouit,alijs cogitationibus omiffiS,toto animo ad concordiam cft conuerfusndeô ftatim archiepifeopi fermone audito Ghinucciû in iîinerc fubfiftere iuffît;amp; vtomnes occafiones quæ pace turbare poffent tollerer, ab Albaniæ duce transalpino equitatu ac peditatu cxccpto, reliquas copias omnes fide à Cæfaris miniftris,ipfos quoq; copias quas circa Romam habebantdimifTuros, amp;nbsp;Afca-niura Columnam cum alijs copijs quæ ex regno veniebant fubfiftere iuffuros,accepta, dimitticurauitjeiq» vtCornetimorareturcôceffît; arq; vtColumnij qui Vrfinorum op-pidainfeftare incipiebant,arma deponerent,effecit.Pontifcx paci de qua cum prorege agebat,Vcnctos includi cupiebat,amp;in id omni ftudio incumbebat.-obftabant aût quod ipfi pecuniam à prorege petitam pendere reeufabant: petebar enim tantàm pecuniam, quantam in bello ad quod auxilia conferre debuiffent, impenfuri eranrgt;amp; in pofterum

non militibus fed pecunia iuuarentûdemq; ab ijs omnibus petebat, qui Adriani fœde-re comprehendebantur.Sed Vcnetorum pêmnacia pontifici,quia proregi ipfosnouos motus meditarifufpicionem affcrebat,prodcrat;quæ dum firmapcrficiendifpeagitan-tur, Florentini pontificis mandato, cum pontifex àloanne Barptolomæo Gatinaria, qui proregis negotia apud ipfum traólabat, earn pecuniam maiori fummæ quàm nouæ paólionis vi dâturi effent adnumeratum iri, fidem accepifrét,vigintiquinq; aureorünu-mûm millia Pifcario ad exercitum dcliniendum miferunnfed paucis diebus ante quàtn pax perficeretur,Albaniç duxjqui claffem quain Galliam rcueherctur cxpeólauerat,ea in S.Stephani portuin appulfa, amp;nbsp;tfiremibiis ad fe miflis in Vetericiuitate eas cum pon tificijs triremibuSjCum proregis confenfu ci,etfi hecclafli nee triremibus publicam fidë dcdiffetjCÓmodatis confeendit: amp;nbsp;vnacum illo Rentiiis Ceres cumtormentis àSenen-fibus amp;Lucenfibus acceptis ^quadringentis equitlbus,mille Germanis amp;nbsp;pâucis kalis peditibus ; quoniam reliqui milites difluxerantjequi autem partim venditii partim rcli-di: cuius eiufraodifuerunt'progrcfïus j vtaut quo Cæfariani regno neapolitanome-tuentesei fuccurrendi gratia Infubria excederent; aut hocmetU adpacem flederen-tur,miffus fuiffe : eandemque ob caufiam quod regiad cum cum valido cxercku mit-tendum vires deeffent,lente proceffiffe aperte cerneretur.Tandem verb Veneris omif-fis,Româî Cal. Aprilis inter pontificem Si neapolitanum prorcgCm, vt Cæfaris in Italia vicarium, cuius nomine Romx cum amplapotcRate erat loannes Barptolomæus Gatinaria magni Cæfaris Can cell arij nepos, foediis pontificc pro fe Si Florentinis ab vna partCjSe Cæfare ab altera ftipulantibus eR idum;cuius præcipua capita hæc fucrunr.ln-ter pontificem amp;nbsp;Cæfarcm perpétua amicitiafœdusq; effet; qUa quifq; illorum^Medio-lanenfe imperium quo tunc in Cæfatis fide Francifeus Sförtiä,qui in hocfœdere primü locû obtinuitjpotiebaturjdefendere tencretur: Cæfar totius pontificij ac Florentinorû imperijjamp;nominatim Mcdiccæ familiæ, cüm autoritate amp;cminentia,quain eaciuitate polieret patrociniû fuciperet, eiq; Florentini mille auri pondo, pro ijs quæ inproximÜ bellû fœderis ab Adriano idi, quod cius morte, propterca quod in cius legibus vt annä ' vnum poft fingulorum fociorum obitumvim fuam obtineret, exprcffiim minime extin-dum effe afferebat,vi conferre debuiffent repræfentarent;Cæfariani duces copias fuas à pontificij impcrij finibus amoueret; nec deinceps alias abfq; pontificis cofenfu mitte rent.Venetis In hoc fœdere locus intra viginti dies honeftis legibus,quas potifex amp;nbsp;Cæ far declaraturi effent,rclidus:quorum omniù Cæfiiris confirmationc prorex intra quatuor menfes adferri curaret;amp;proregis procuratorcs feparato fcripto iureiurandocon-firmato,nifi Cçfar intra id tempus fœdus fe rarum habere teftaretur, proregem mille ilia auri pondo reftituturum, ita tarnen vt donee reftituta effent fœdus inuiolarum ferua retur,fpoponderunt:cuifœderi tria alia capitafœderis tabulis non annexa,fed alio fcripto feparatim comprehenfa, amp;nbsp;facramento confirmata funt adiunólamempe vt in omnibus rebus ad facerdotia fpedantibus, ea autoritas amp;nbsp;ius pótifici quæ in eius regnidi-plomatibus erat expreffa permittcrctur:Mediolanenfe imperiCi deinceps faltem è Cer-uiæ Salinis eo pretio,codemq; modo,quo alias inter Leonem Sc hunc ipfum Galliæ regem padum fuerat, amp;nbsp;fœdere anno m d xxi ab eodem Leone cum Cæfare ido confir-inatum,acciperet: amp;nbsp;prorex vt Ferarrienfium duxftatimccclcfiæKcgium,Ruberiam,amp; alia oppida quæ in Romanæ fedis ob Adriani morte interregno occupauerat,reftitue-ret,omninö efficereteneretuneamq; ob cauffam pontifex,ft'atim vbi ea effent reftituta, Cæfaricentum aureorumnumurn milliapcrfolueret, ac quandocunque ipfe petijffet, duccmfacris reftitueret, ac pœnis in quas inciderat,fed tarnen rton à mille auri pondo, fi padionem cum Adriano fadam violaret conftituta, eximeret-.fed tarnen vbi ea pon-tifici effent reftituta, iiirc,vtrum ea oppida amp;nbsp;Mutina ad pontificatum an ad Sacrum imperium fpedarent, inquireretur : quæ fi ad imperium pertinerent, ex Cæfaris bene-ficio agnofeeretur; fin adpontificatum facrofandæ fedi libera relinquerentur. Hoc pontificis confilium vt variæ funthominum, amp;nbsp;præfertim multitudinis, cui magis fpe-ciofa quàm matura confilia placerefolcnt, quæquc fæpeeos qui res minime pruden-ter metiuntur,magnanimos cxiftimat, cupiditates amp;nbsp;indicia, varias in hominibus fen-tentias

LIBER D E CI M V S S E X T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jyj

tcntias COmmouit:qui vero fe Italiæ libertatcmexoptare profitebäntur cum quafi ani-mi abiedi confilio eius contra Cæfarcm coniungendi occafionem neglexifTet ; amp;nbsp;propria pecunia Cæfaris exercitum omnibus anguftijs liberate voluiflet, accufabant gt;nbsp;fed prudentiflimiquiquelongè fecus fentiebantj cogitabant enim fcfe maximo amp;vido-n exercitui, nouis copijs opponere veile, minime prudentis confilium eflc : fieri non poflc, quin Heluetiorumaduentus, ctiamfiadid (quöd natura ipforumamp;tarn reeenti vulnere perfpedo valdc dubium erat) effent paratiffimi, tardus, amp;nbsp;vbi non iam opus foret, effet füturus; nee de Galliæ regno cut in tanta clade neque animus neque con-iilium effet relidum, non pecunia,non equitatus; amp;illi pauci équités qui ex pugna fu-perfuerant impedimentis amifïis, tempore amp;nbsp;pccunijs ad fc iterum comparandos o* pushabcient, melius fperandum effe : idcircoid fœdusnulloalioniti probabilifun-^ damento , nifi hoftilem exercitum flipcndijsfuis fraudatum, fe non commoturum’. quod etfi ita fuccederet,non tamcn ideo Mediolanenft imperio, quod dum ex Caefare pendCrctfempcr pontifex maximam metuendi eauffara haberet priuarentur : bane verb quoque valde incertam fpem effe ; verendum enim crat ne duces fua autoritate amp;artibus alicuius pontificij imperij, autHetruriae opulentae ciuitatis praeda propofi-* ta,cumaditermouercnt5 amp;iam Germanorumpartemfolummodovtvberiorahofpi--tiahaberet, Padumtraieciffc, amp;inParmenfemacPlacentinumagrumveniffe, adeó vt ft vlterius progredi voluiffent, nullum remedium non ferum effe potuerit ; amp;nbsp;nimis magno pcriculo tantam rem niti,nimirum foladifficultatum apud hoflcs fpe, in quorum voluntate demum fc eis explicate pofitum effet : itaque Clementis confilium pro temporis rationeprudens acbenecogitatumfuit; fed maiorem etiam fortaffelaudem meruiffetjfi in omnibus foederis capitibus eandem prudentiam adhibuifret;amp; animum potiusad omnia Italiæ vulnera confolidanda, quàmad aliquod graue vulnusaperi-cnduinamp;magis exulcerandum conuertiffet ; fapientum rncdicotura exemplo, qui quum medicamentaad reliquorum merabrorum ægritudinem fanandam adhibita,capitis aut cordis morbum augent, omni leuiorum morborum,qui^ue temporis morarti patiuntur, cogitationedepofita, inidquodadægri falutemmagis facit, ac neceffa-» rium eft, omnis ftudio incumbunt : quod vt melius intelligatur, aldus pars corum quæ iam fparfiin expofita funt^ eft repetenda, vnumque in locum reducenda. Eftenfis familia, præterquod diutiflimè Ferrariæ dominatum eccleliæ Vicarij nomine tenuerat, diu etiam Cæfarum beneficio Regium amp;nbsp;Mutinam poffederat(néque enim tune in du-* biurn vocabatur, vtrum illæ duæ ciuitates ad Cæfares fpectarenQeasque pacatè polfe-dit,donce lulius Secundus Romanæ fedis iam extindaiuraexcitaret, amp;nbsp;pietatis præ-» tcxcu, multoruin malorum aucor, vtFerrariam prorlusecclefiæ imperio fubijceretÿ Alfonfo duci bellum intulitiin quo Mutinæ eapiendæ occafionc oblata, principio earn fibiquaii vnàcumalijs ciuitacibusomnibus,quæ ad Padum vfquefunt, vtRauennen-fis Exarchatus pars ad ecclefiam fpcdaret,retinuit:fed paulo poft Gallorum metu Ma-= xi’.iiiiiano Cæfari tradidit, nec tarnen ideo à bcllo in Alfonfum gerendo deftitin quum autera haud muko póft Regio quoque cum priuaffet, fi diudus vixifl'et, Ferraria eum fpoliacurus panter fuiffe creditur : erat enim acerbifïtmus Alfonfi hoftis,tum ob piëta-» tem quam eorum omnium, quæ vnquam ecclefiæ fuiffc dicerentur eidem iterum fub-ijciendorumambitioniprætcxebati tumobindignationemquód is potius Gallorum quàm fuas partes effet fequutus;amp;fortaffe etiam ob implacabile odium,quo in Alexan dn Sexti cui ipfc fuffedus fuerat, cuius filia Lucretia Alfonfo nupferat, multiq; liberi ia-exeomatrimonionatiétant, memoriamamp; reliquias flagrabat. lulius igitur moriens fuccefforibus fuis non modo Regij, fed amp;nbsp;eandem Ferrariæoccupandæ libidinem hæ-reditariâ reliquit ; incitabat enim eos illuflris eius memoria, quam is pofteris reliquiffe videbaturddcirco plus in Leone eius fucceflbre hæc ambitio potuit,quam Mediceæ fa-* miliæ magnitudinis,qua Florêtiæ pollebat,ratioicui fedis Romanæ potétia minui,quàm Ferrariaciadiunctacamvicinisomnibusformidabiléreddere,vtilius fore videbaturs imo Mutina empta,cogitationes fuas prorfus ad Ferraria magis dolis atq; infidijs quàn» aperça vi,quód id cum Alfonfus vbi fe in tantis periculis cófpexit, vc eam munitiffiiaasÄ

redderetoperam dedifTetjmaximam tormcntoriim amp;nbsp;rerum ad eafpèôlahtîum copiam comparafTet; amp;nbsp;vt credebatur magnam pecuniæ vim liaberet,nimis difficile faétum effet, occupandamconuerteranfuit autem fortafie maius eiusquàrri lulij odium,fedoc-ciiltius ; namprætermultaabillo vtcam velrepentinà impreflione vèl fraude caperet agicata confilia, principes cum quibusfœderainiuititaobftrinxiti vtfaltem fibiineo impedimentum afferre nonpoficnt neque id folum dum Iulianus eius frater amp;nbsp;Laurentius nepos , quorum potentie augendæ gratia ea cupiditate ardere credebatur, vi-xerunt;verùm non minus poft illorum obitum:quæ tam ardens libido in eo fuit,vt multi iilud ipfius poftremum potius præceps quàm prudens cum Cæfare contra Gallia:regem faciendi cönfilium, rriagnâ ex parte inde manaftecrcdidcrinnquæ res Alfonfum vt Galliæ régi, quo folo cius fpes nitebantur fatis faceret, quum pontificis ac CæParis exercitus Pârnlarn obfiderer,in Mutinenfi agro bellum mouerecoêgerûtân quo quum fortunam aduerfam haberet, niheodem tempore Leo repente in ipfbvidoriarücur-fuintcrijfletjbfeuiinmaximasanguftiasredaôfus fuiftet: cuius certèinterituseinon minus quàni lulij falutaris fuit. Nec fcio vtrum in Adrianoeius fucceftore tandem, ctfi vt nouüs amp;rerum Italicarum imperitus cum primo Romam venireum cenfuris ex-emiftet j imperij nouum diploma conceffiffet, omnibus quæ in pontificatus interre-gno occùpâüetatpotiri permififrct,amp;Mutinæ arqueRegij reftituendi fpem feciffer, quum poftea melius edodusquotidie magis animo ab eo fit alienatus , eatupiditas prorfus fuerit extinôla. Clemente veto pontifieatum adepto,ne fuperiora tempora in feredijftent fummopere vereri cœpit;amp;merito quidem,in eo enim n rcs feliciterfuc-ceftiflent j idem quod in Iulio amp;nbsp;Leone ftudium viguiftët : fed quum Ferrariae occu-pandæ nullam adhuc occafionem haberet, torus in Regio amp;Ruberia, vt facilioreac iuftiore j quod eas recenter ecclefià poflediflet, amp;nbsp;quafi, nifi ca recuperarcr,non par-uainde igtiôminia notandus effet, obtinendis incumbebat. Hinc faâum eft, vt primo multis ali j s rationibus , amp;poftremôin fœdere cumproregeineundo , maiorem huius rei ràtionem habuerit, quam multi cupiuiffent, qui periculum quod omnibus à Cæfaris potentia imminebar, amp;nbsp;nullum ad id, quàm totiusitaliæ finccraprompta-que Concordia, magis falutare remedium inueniri poffe ; quotidieque ad arma ca-piendaoccâfîonesdari, vel etiantcogi hominespoffe perfpicientes,vtpontifexFer-rarienfiunf ducem, cuius principis cum propter opes, turn ob regionis amp;nbsp;fitus oppor-tunitatem , aliaque illi adiunôa, huiusmodi præfertim tempeftate magna effet ha-benda ratio, nön irritäffet 5 amp;nbsp;à Cæfare opem implorare coégifîet, fed potius amplexus eum effet, amp;nbsp;omnem operam vt odium ac metum ab eo rcmoueret adhibuiffer, melius futurum fuiffe cenfebant ; fi tarnen beneficia, in eos qui fe totiniurias accepif-fe exiftimant, ex tam male affeâis amp;nbsp;exulccratis animisj offenfionum memoriam, præfertim cum beneficium eiufmodi tempore fir,vt magis viexpreffum quàm à libe-bera voiunrate profeótum videatur, delete poffunt. Fœdere inito,pontifex,nc quod in tantumprincipemofficij genusprætermitteret,protegepermittente, Piftorienfem epifeopumad regem vt cum fuo nomine inuiferet folareturque mifit : qui poft communia verba coram Alarconio habita, amp;nbsp;poftquam rex pontiheem, vt pro feapud Cæ-faremageret rogaffet,fubmiffavoce quid cum Albaniæ duce factum effet interroga-uit: amp;refponfum , ilium parte exercitus diffoluta, cum altera in Galliam nauigafte, molcftè tulit. Hoc ipfo tempore Lucenfes proregi, qui eos Cæfaris nomine in fidem accepit, decem aureorum numûm millia promiferunt :Scncnfes quoque quindecira millia fpoponderunt,citraobligationem tarnen huius aut illius reipubiicæ formæcon-feruandæ ; nam ab vnapartcNouij pontificis confilio Albaniæ ducis opera autorita-tem refumpferant; fed nondum fatis earn firmauerant; ab altera,qui quod felibertati ftudere profiterentur Libertin! vulgô vocabantur , ex Papienfi pugna animum contra eum ftatum, qui Galliæ regis armis erat introdudus iumentes, vtrique fuos homines ad proregem, vt eum ad confilia fua propitiumredderentmiferant; amp;nbsp;nullo certo circa reipublicæ formam rcfponfo accepto , omnes magno ftudio paôtionem pcrfici curarant: qua faâaquum homines à proroge ad pecuniara exigendam miffi vc-niffent.

nilTcnfydum ca numcrabatiir,coraraillis Hieronymus Seucrinus ciuis Senenfis, qui a-pud{irorcgcm fucratjAlcxamlruni Bichium nouæ adminiftrationisprincipem, amp;nbsp;penes quem pontifcxtuncomncm autoritatem ciïc volucratjinterfecitrquamobrem alijs ciuibus quicuin co coniurarantarma capientib.populoq; qüiciuitatem fub tyrannidé redireægrèfercbatjatl armacortciiacOjNouiorurti principibuspulfis^popularemftatfi pontifie!inimicum amp;nbsp;Cæfari adhærentem, in ciuitateni introduxerune: quxquidem, vtopinio fuir,non fine proregis confenfu, vel faltem pofi:quâfaôtacflent,fummaap-probationc gefta fuere: vt qui quantum eaciuitaspotcns,maris amp;portuum opportun! täte in vberi folo, regno Neapolitano propinqUa,amp; inter Romam ac Florentiam fita re busCæfaris commodare,fi eins autoritatem agnofccrer,pofictanimaduerterct:quam-uisipfeamp;Suefianusdux,pontificifefiatueius fauore conftitutum non inirtititaturos fpem fecifient. Multi alij in Italia horum exemplum amp;nbsp;viótoris fortunam funt fequuti; inter quos Montisferrati marchio quindecim aureorum numûm millibus tes Tuas corn pofuit: 8c Ferrarienfium dux cum cius rcs ob fœdus cum pontifice iétum, amp;nbsp;quià Cæfa rismentem prius explorare cratneccfic, tam cito componinonpoflenf,quingcnraau-ri pondo ea conditione mutuo proregi dédit,vt fi copofitio non fequcrctur,eâ pecunia prorexipfe duci reddcret;qua pecuniavnàcû mille aurilibris à Mediolanéfib.jpniifiîs, amp;nbsp;eaq, Genuenfes arque Luce nies promiferant, amp;nbsp;ca qüâ Cæfar ad bellum fuftinendü Genuam iniferar,fcd poft vidoriam allata fucrat,duces prout pecuniæ explicabantur, ftipendijsexoluendis operam dabant, amp;paulatim Germanos vbi ftipendia accepe-rantin patriam reraittebant; adeo vt cum illos tune contra neminem viôforiæcurfum fequi veile nulloinditio apparcret,5cprorcx fœdus fuonomine cum pontifice idum, ratum habuiflet, eodcmcp tempore nouum cum Venetis quod vehementer exoptabat^ niolircturjomnium oculi ad intuendum Cfuo nam pado Cæfar tam lætum nuntium effet accepturus,amp; ad quem finemconfiliafua effet diredurus,funt conuerfidn quoquâ-tum externis fignis perfpici potuit,magna animi bene moderati, amp;nbsp;ad fccundam fortunam facile fuftinendam parati inditià apparuerunt; amp;quidcmeiufmodi, vt in tam potend principe adolcfcente, amp;nbsp;qui nunquam nifi fecundam fortunam experto vix credi-bile effet: nam tantæ viôïoriæ nuntio, qui décima Martij die ad eum peruenit, amp;nbsp;fimul fupplicibus Galliæ regis manu litcris,nequaquam rcgali, fed captiui potius animo exa ratis,accepto,ftatim ad rcmplum,vt Deo ob tantain vidoriam grates ageret fe contulit: aefequenti die multa cum ceremonia, amp;nbsp;fummæ rcligionis dcclârationc, Euchariftiæ facramentumfumpfit: amp;nbsp;cum pompa beatæ virginis templum fuprà Madrilium, vbi tune erat, adijt: neque aliorum more, campanarum fonitu,ignibus,alijsûe rhodis læti-tiæ figna edi eft paffuscaiebat enim, ob vidtorias contra rcligionis noftræ hoftes partas, nonailtem ex Chriftianorum vidorijs triumphum dücidcbcrc; amp;nbsp;nullo neque geftu ncq; verbis nimiæ lætitiæ,clatiuè animi figno edito j legatis amp;nbsp;magnis viris qui apud cû erantgratulantibus, rcfpondit; fe quidem voluptatem ex ca percepifte, quod cumfibi Deum tam aperte propitium viderer, ex co fe quarauis nullo fuo merito ci gratum cf-fecolligcretjamp;quod nunc fibi ad rempub. Chriftianamin tranquillo ftatu conftituen-dam,amp;bellum contra Chriftianinominis hoftes adornandum, occafionem daramiri fperarct,acmaiorcmde amicis benemerendi, inimicis veto ignofeendi facultatemeffet habiturus; 8c fe quamuis hanc vidoriam, proptercaquod nullus amicorum fibi ad earn confequendam opém tuliffcr, totam fibi iurc vindicate pofte videretür, veile tarnen earn cum omnibus communicareicumq; Venctum legatum rcip.fuæ fada purgan tern audiuiftet,ad eos qui adftabant cóuerfus,cius excufationes veras non efte, fed ramen veile fc cas tanqua veras admittere amp;nbsp;accipcre dixit:quibusin fummæfapieritiæ ac probitatis verbisamp;fignificarionibus, vbialiquot diespcrfcucrafrct; vt qucmadmodCi confueueratprudenter acmoderate ageret,quodam die confilio couocato quopado fe cum Galliç rege gcrcrc dcbcrct, amp;nbsp;ad quem fine hçc vidoria effet dirigcnda,fadaq; ,omnibus libera fententiæ fuæ diccdæ poteftate rem ad confilium retulit : quo fado O-Timenfis epifcopus qui illi à confcfïïonibus erar, fic eft loqüutus:

Etfi gloriofiffime princeps, omnia quæcunq; in hoc noftro inferiori mudo geruntur, ex Dei opt.max.pröuidétia manat,amp;ab eadé iemper gubcrnâtur,hoc tninnonnullisre

578 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

bus clarîus pcrfpicitur: vcrùm,fi vl 1 a vnquam in rc apcrtè ccmitur5in hac certc viâorîa pcrfpeôtum cft:nam cuni ob magnitudincm amp;nbsp;facilitate qua eft parta, tum vero maxime viôti fint hoftes potêciffimi,ac omnib.rcbus ad bcllû neceftarijs te loge inftruôtio res^nemo exprefiam Dei voluntaté, ac penè prodigiû in ea extirifte poteft negarc;qua-re quo eius bencfîciû clarius maiusq;extitit, cdmagis debes id, Cælar, agnoicere,tcq» gratû oftendcre:quod quidc in co præcipuè eft fitù, vt viôloriâ ad eum fine dirigas,qui Deo gi atior fit futurus; amp;nbsp;cuius eau (Ta câ tibi ab illo concefsâ credi par eft : amp;nbsp;certè qufi Chriftianæ reip.ftatü intucor,nihil fanlt;ftius,nihil magis neceftariû,nihil Deo gratins cô muni inter Chriftianos principes pace futurû vidcoifine hac cnim religioné, pieratem, amp;nbsp;hominûmores in apertiflîmâperniciérucrc vel manib.tangi poteft.Habemus ab iina parteTurcas,quiob diifidianoftra tantûaduerfus Chriftianos progreffum fcccrunr, vt nunc Pannoniæ fororis tuç mariti regno minantur:quâ fi vt procukïubio nifi Chriftiani principes fimul conlpircnt occupauerint,viam ad Gcrmaniam amp;nbsp;Italiâ apertam habe-bût.Ab altéra veroparte Lutherihærefis Dcotam infcfta,tamijs qui cam poftuntoppri mereignominiola,tamq; omnibus Chriftianis principib.periculofa,iamira radicese-gitjVtnifi occurratur, vniuerfum tcrrarûorbem fitimplctura; ncq; alia ratione quâtua autorîtate atq; potcntiaoccurri poteft:quæ dum tu alijs bellis es implicatus,ad hoc per niciofiffimü venenum extirpandum adhiberi nô poflunt. Deinde amp;fi nunc nullâncq; à Turcis neq; ab impijsChriftianis pcriculû immincret,quidturpius,quid magis nefariû acpeftilcs eftcpoteft,q tanta Chriftiani fanguinis copia,quæ magna cû gloria Chriftianæ religionis propagandæ gratia impendi, vel faltcm ad magis necefiaria tépora refer-uarijcupiditatû noftrarü caufta inuriliter, inter toc ftupra,facrilegia amp;nbsp;ncfariafacinora effundiêquorûmalorum qui feiens amp;nbsp;volens caufta cft,vcniam nullâ à Deo fperare poteft: qui verb ca neeeftîtate eommittit,nifi faite,vbi primû facultas ei data fucrit,eafibi. omnino corrigenda ftatuir,is exeufationedignusnô eft.Dcbctigiturfinisamp;feopustibi propofitus elle comunis inter Chriftianos pax; vtpotc res præceteris omnib. honefta, fanda,amp; neceft'aria:cam aût qùomodo aftequi poflis, nûc videamus. Très funttibi Cx fatjquid de Galliç rege fitftatuédû delibcrati propofitç fentétiaciprima vt cû perpetuô captiuû tcneas:altera vt amicè ac fraternè nullâ alia padione pter cas q ad perpétua pa cé amp;amicitiâinter vos conftituendâ, amp;nbsp;Chriftianæ rcip. morbos fanandos fpedantin-terieda,dirnittas:tcrtia vt ci quâto potes emolumento ex eo extorto libertaté reftituas: quarû nifi fallor reliquæduæ bclla diuturniora reddût amp;nbsp;augenr,fola arnica amp;nbsp;fraterna libcratio,ea in fempirernù tollioeui em dubiû eftcpoteft,quin Gallic rex fi tanta animi magnitudineactâ fingulari liberalitatein cû vfus fueris,tantobencficio tibi animo magis deuindus magisq; in tua poteftate fit futurus,qnunc corporc?quod fi intertcamp;illû, fuerit verus côfcnfus,acq; côeordia,oés ceteriChriftianiillud irer qlt;y à vobis duobus critoftenfum fequctur:atillùin fempiternaeuftodiaretinere, præterqquôdcûniinis magna immanitatis nota côiundû elTct, amp;animi qui fortunæ potétia nâ agnofccretin-diciû foretjUÔnc id bella ex bellis fereret? argucret cm te Galliâ vel totâ vel eins parte occupare velle:quod quidé fine nouis amp;nbsp;grauiifimis bellis fieri non poftet. Media verb fcntentiam,vtnimirû quanta maxima poms vtiliratepcrcepta,dimittas,omniû maxime implicatâpericulofiftimâq5cenfco;quacunq;eihaftinitate, quibufeunq; legib. quoóe vinculo eóftrinxeris, fempertibi crit inimicus : ncq; illi vnqomniû quotquotpotentia tua timcnr,focietas deerir,amp; fic noua pviorib.magis cruenta Ôt pcriculofa bella erunt in proptu.Qua hæc Icntétia ab hominû opinione aliéna, qnoua, amp;nbsp;fine excplis fit video; fed Cæfare quoq; cctcrorû q prætcr omniû cxpcdationé,opinioncq; funt,inufitata,fin gulariaq; dccétmccmirandû eft Cæfaris animûeapercipcrcpoft’e,quæreliquorûmor taliû metes aftequi nô poftunt quos vtdignitate antccellit, fic animi magnitudine debet fupcrarc:idcirco cûpræ ceteris omnib. cognofccrc. qvera gloriarefertûfittagene rofum confiliumiquàm magis Cçfaris fitignolcercamp; bcncficijs afficere, quâ iinpcrij fines proferre: neefruftraorbis terrarum pacandipoteftatem à Deo inufitato quodam modo ipfî datam agnofccrc debes, amp;nbsp;cogitare tui muncris efte, poft tot vidorias, poft tot à Deo accepta bencficia,quû oés ad pedes fuos aduolutos vidcat,non iam cum ali-quo, quafi cum inimico agerc,fed vt cômunem parentem omnium faluti confulerc. A-Icxandri magni amp;nbsp;lulij Cæfaris nomen clarius fecit animi ilia magnitudo, qua hoftibus veniam

vcniam dederuntjviâis régnareftitueriinr,qua tot viâoriæ totq; trophea, quorum exemplum multo magis fequi debetiSjquiquum non fibi vnicum finem ftatuat gloriam, (amp;1Î ca maximumpræmiumfit) proprio amp;nbsp;vero Chriftiani principis munere piKcipuè fungi cupit. Verû vt cos qui rebus humants humanû rantû finem proponunt conuinca-mus,quodnam confilium magis ad cumipfum fînéfpedetvideamus. Equidé inomni tua magnitudine nihil admirabiliuSjnihil præftantius efle iudico,quàm quod adhuc di gnius inuiâus fueris,quodq; omnia tuatanta cû dignitate amp;nbsp;felicitate ad optatiflîmum hnem perduxeris.Hæc proculdubio eft omnium pretiofiflîma gemma, thefaurusq; ra-riflimus:quo igiturmodo melius ftabilitur? quo tutiori loco habeturêqua deniq; ratio-nc certius conferuatur, quàm bellis tam magnanimo amp;nbsp;gencrofo confilio terminâdis, partagloriaexfortunæpoteftateeripienda, hacq; nauiincrcdibilis pretij raercibuso-nufta,cx alto in tutum portum perducendaêSed vlterius progrcdiamur;nônc magis ex petéda eft ilia potentia quæ fpôte amp;voluntate,q quæ vi amp;nbsp;neceflitate conferuatur?id ne minidubium cftjquiafirmier,facilior,gratior,noncftiorqi eft. Si CæfarGalliæregem fibi tanta liberalitate,tantoq; beneficie dcuincit,nonne fcmperipfius ciusq; regni do-minus erit?fipontificcmac cetcrosprincipcs,fcijsquæhabercontentu efte,neq; aliud quâdecômunifalute cogitare,tam certes reddit, none illi fufpicioncmomnem deponent? cumqi necillû metuendi,necdeccrtandicauftàm vilain cum eohabeant,nô modo tanta bonitate amabunt, verumetiâ colent: fie oraniû confenfu omnib.leges dabir, amp;nbsp;longé magis Chriftianos beneuolentia amp;nbsp;autoritate,quâ viribus amp;imperio obfcqué teshabebinomnibus adiuuantib.amp;fequentib.armain Lutheranos amp;Turcas, amp;quidé maiore gloria,atq; amplioris imperij occafione, conucrtcrc poterinquod quidé imperium cur non æquè in Africa,in Græcia,in Oriente,etfi ctiam tam facile effet imperium inter Chriftianos augere,vt multis meo quidc iudicio leuiter vidctur,nô optandû igno-ro:nam potentia tua Cæfar,itâ creuit,vt omnib. fit nimis formidabilis : vbi aûtte maio-ramolirianimaducrtcnt,ocsneceffariôin te confpirabunt.Tuam Cæfar potentia timet pontifex, timent Veneti,timet cun(ftaltalia,amp; ex indicijs quæ crebro apparucrût,credi-bile eft eâ Angliæ régi quoq; moleftâ efle.Galli per aliquot menfes vana fpe amp;nbsp;leuibus fcrmonib.foucri poterût:fcd tandé ncccflàriô aut rex erit dimittcduSjaut Gallis dcfpe-randû:fpc amiffa cûrcliquisomnib.fœdus inibunnfiregilibertas Icgib.tibi paru vtilib. cÔcedendafit,^) nam lucrfi erit, tantæ magnanimitatis oftcndédç occafione amiffa?quç nifihocinitio dcclaretur,criâfi poftcaoftendatur,ncq; laude, ncq; gloria, neq; gratiam paré coniumftam habcbit.Si verôidlcgib. tibi utilibus fiat, non feruabinquia nulla eau tionem vnqua datam tanti faciet,quin maioris fit faôturus, ne hoftis fuus tam potens e-uadatjVtab eo póft opprimipoffit; fie vcl inutilcm pacc,vcl periculofum bellum,quorû exitusincerti funtjhabebimusieiqui tam diuturna felicitate fit vfus, fortunæ conuerfio magis eftmetucnda:quid,quod aduerfus rerum fucceffiis,ei loge molcftior eft,qui om niaritèpotuitconftabilire?Ego me Cæfar, mandato tuo fi minus prudentia fairem ftu-dioamp;fide fatisfeciffe arbitror; neq; aliud mihifupcreft,nifivt Deum opt.max. prcccr, tibiearnmetem acfacultatc dct,qua idconfiliûquod magis ex ipfius voiuntate, magis ex tua gloria,magis denique cChriftianæ rcip.falutc,euiuste tû ob fupremum dignitatis gradum in quo cs,conftirutus, turn quia ea Dei voluntas effe pcrfpicitur, parentem ac patronum effe decct,pcrfequarc.

Fuit hoc confilium à Cæfarc magna attentionc auditum,nec tarnen id fibi aut proba ri aut improbari vllo figno dcclarauit; fed vbi paululü tacitus hæfiffet,atq; vt ceteri fen -tentias fuas dicerentnutu fignificaffet, Fedcricus Aluæ dux virmagnæ apud Cæfarcm autoritatis,ita eft orfus:

Ego inuiôliffimc Cæfar,fi in me nec indicium à commun! iudicio diucrfum,nec inge niurn eiufmodi, vt quç cctcrorû hominû ingénia nô pertinguntpcnctrare poffim, effe fatebor,excufationem mcrebor:quin etiâ fortaffe maiore dignus laude cenfcbor,fi can dem viam qua femper maiores auiq; tui funt fequuti infiftédû effe fuafero: noua etenim ütinufitata côfilia,primo quidé intuitu magis gloriofagenerofaq; videri poffent: fed ea proculdubio magis periculofos amp;ancipites exitus habet, qquæ fem^ apud cûdos mor taies ratio vfusq; coprobauinDiuinajpuidentia primû,deinde ducû cxercitusq; tui vir-

580 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

tutc,omniü quas àmulns feculis vllusChriftianus princcps fit adcptus maxima es vido riâ confcquutusifed omnis viétoriæ fruftusin eo eft,fi ea bene vtarisdd vero prætermit-tcrCjtätb mains quânô vicifle dedecus eft,quanto maiore noftra culpa in ijs rebus quæ in poteftate noftra funt erramus,quâ in ijsq ex fortunç pendét arbitrio:quo magis caué dum eftjUe huiufmodi confilium fequarc, cuius te tandc apud alios pudeat; teq; ipfum pœniteat;amp;quograuiuseftiddequoagituf,eo cautius eftprogrediedum : eaq; quæ femel errata corrigi amplius non polluntjinaturè funtdeliberanda ; tibiq; Cçfarefteogi-tandum,vbi femel regem dimilerisdam detineri non poflc:dum veto captiuus tenetur, eum liberare femper in tua poteftate cft: nec debet ei rarditas admirationé parère ; cû, nifi fallor,quid cum Cæfare fi eum captum tencret eftet fadurusdpfe fibi fit côfcius.Ma gnum profedo fuit Galliæ regem caperc;fed qui rem diligenter infpexerir, longé ina-ius clTercperictcum dimitteremeq; vnquaprudentiætribueturjde retam graui fine 15 gifTimaconfultadonCjamp;infinitapropcmodum mentis agitatione ventilationeq; confti tuere.Nec fortalTe in hac fententia eflem,fi regem in præfentia liberatum, tantû benefi ciumdébita grati animifignificationc agniturum, Pontificéq; ac cæteros Italiæ principes vnà cû fufpicione cupiditaté ambirionéq; depofituros efle, mihi perfuadere pofsé; fed qua periculofum fit, tam graue deliberationemjtä Fallaci täq; incerto fundamento niti,quis non vidct?imö quihominum naturam amp;nbsp;mores diligenter infpexerit, potius contrariumcenfebit;quoniäfuaptc natura nihil bencficiorum acceptoru memoriabre uius,nihil celerius interit: amp;nbsp;quo maiora funt beneficia, eo (vtc(5muni prouerbiofer-tur)maiorc maleficio cópenfantur.nam qui ca rcmuncrando delete aut nOn poteft aut non vultjfæpc vel obliuionc, vel ea non tanta fuifle'fibi perfuadendo, delete conatur: amp;nbsp;quos co redados fuifle vt beneficio opus habucrint, pudet, ijdem fe illud accepifle \ indignantunadeo vt plus in cis odiu ob earn in qua ccciderant nccelTitatis memoria, q beneficij accept! ratio poflit. Deinde quorumnammagis naturalis eft infolentia, quorum magis propria leui tas,q. Gallorû?at vbi infolentia,ibi amp;nbsp;cæcitas; vbi leuitas ibi nec virtutis cognitjo,necinaliorum faólis difcernendisiudicium: nccgrauitas quaquidfe dcccatmctiripoffint.Quidigitur de Galliærege tantofaftu quantum Gallorumrexca pere poteft inflato fperaripoteft,nifi ill Q quod eo tépore Cçfaris fit captiuus, quo fe de co triumphum relaturum fpcrabar,iraamp; furore atdcrc?fempcr huius infamiç memoria eioboculos verfabituisnccliberatuseiusdelendæ inftrumentum gratiam efleunqua cxiftimabinquiii potius femper de tefùperâdo cogitabit; fcq; àte,nô dementiamagni tudincue animi,fcd eins rctinendi difficultatc dimiffum putabit:eaplcrunq; eft omniu mortaliu,ca ferapcr Galloru natura,àquibusqui grauitatc magnanimitatêûeexpedat, nouumordincmnouamq; in rebus humanis legem expedat. Pro pace igitur amp;orbis lerrarû compofitione,bella fuperiorib.maiora periculofioraq; exurgent; quonia exifti-matio tua minor crit,amp;cxercitustuus,quitanrævidoriæ debitûfrudù expcótar,fpe fua fruftratus,non iam eandem virtutem animiq; vigorem,neq; res tue eandera fortunara, quæ difficultcrapud cos qui câretinentmanet,ncdü apud repellétes retinebunt. Neq; pótifcxac Veneti mchores erunt,quin potius te fuperiori viótoria potiri permiferint poenitentiadudi,futuras ribiimpedirc nitentur; amp;nbsp;timor quern nunc eis adfcrs,eos om nem opcram,vt ne in nouum amplius timorcm incidant, adhibete coget: cumq; in tu a poteftate fit omnes uindos amp;nbsp;ftupetes detinere, tu ipfepfufa bonitate eos dilTolues amp;nbsp;audaces reddes.Quc'nam Dei mens fit ignoro,ncc alios feire crcdo;eiusnamq; indicia occulta amp;nbsp;profunda effe dicuntur: fi veto exijs quæ tam manifeftc videntur coniedura aliquid aflequi pofrumus,credo illamtuæ Cæfar,faucrc magnirudini;ncq; tot cius in te beneficia idcirco rcdundarc, vt tu ca profundas : fed vt quemadmodum honore amp;nbsp;iure ceteros antecellis,fic omnes re ipfa fupcres:quare tam fingularcm tibi diuinitus ob-latam occafionem amittere,nihil aliud foret,quam Deum vt te gratia lua indignumfa-ccretprouocare. Vfu quidem compertum eft, amp;nbsp;idipfum ratio docct, ea quæ exmul-torum voluntate pendent, nunquam felicem exitum habere : quocircaqui multorum principu fœdere hæreticos extingui,aut Tutcas fubigi polTc credit, vtru humanarû reru natura bene metiatur ignoroihçc cm tam potente principe vt cctetis quid agédû fit prç^ fcribat requirünnifi hoc adfit,eade fortuna deinceps tradabunt amp;nbsp;gerêcur,qua haóten’ tradata

^adatageftaq;funt:hancobcauflam tot uidoriastibi à Deoconcedi credo; obhanc ipfamtibiab eo ad Monarchiam quafolatam fandæ res pcrfici poHiintuiamapcriri cxiftimo;amp;melius cftillaruminitiutn differriquoraelioribus certioribusq; fundamcn tis nitâtur.Ncc te ab hacfententia remoueat tot fœderû qua-dcnunciantur timonquo-niam nimis magna eft occafîo,quam manibus tenes,nec unqua fi res rite rraôtentur,re-gismater,maternapietate,amp;filij liberandi neccflîtate duda,ab eius à te padione impe trandi fpe diuelleturmunquam Italiæ principes cum Galli ç principib.confpirabunnqui cumfatisintelligantintuapoteftatefitum,eoliberatoomncm illâ focietatem diffolue re,ipfumq; in eos côuertere,attoniti ac fufpéfi hçrcât nccefie eft;acdeniqgt;àtc leges cer tatim accipiant; in quos dementia amp;nbsp;magnanimitatc vti tune erit gîoriofum, cû res in coeruntftatu,vtquintedominfiagnofcât,facerenon poteiunt. Sic cavfifuntAlexâ^ deramp;Cæfar, qui in iniurijs quidem codonandis liberalesfueruntj atnonramen vc le ipfiin eas dimcultates amp;nbsp;pericula,quæ iam fuperauerant, rurfum ind ucerent, præci-pires. Qui id facit laude dignus eft, quia id facit cuius pauca extant cxeplaifed fortafle rmprudens eft is qui ea facit,quorum nullum inuenitur exemplQ. Mea igitur fententia Cçfar eftjVt ex hac vidoria qua maximum fieri poflit frudum percipias ; eamq; ob cau-fam rex, ei regio honore femper exhibito,fi in Hifpaniam nonpoflit,faltem Neapolim ducatunpro eius literarum relponfo mittatur aliquis cum benignilfimis verbis,qui eius libertatis condirioncs proponat, ciufmodi, ut quemadmodumaccuratius decerni poterit,tanta vidoriadignafintpræmia:his iadis fundamentis,amp;his rerum tuarum fini DUS propofitis,dics amp;nbsp;euentus qui fuccedent,regilibertaté ciriusauttradius,amp;cuin Ira lis bellû aut pace parient:quibus nûc fpe faciendâamp; armorû fonunam exiftimarionéq» quoad fieripoflîr,arte atqîinduftria augedam ccnfeo,ne nobis quotidie iterum fortuna fitpcricliranda:amp;vtcum hocautilio,vel cumomnibus fimul,velcum neminc,proucoc caüones confilium dabunt,pacifci parati fimus.Hæfunt viæquas femper fapiétes prin-cipes,amp;præcipuè qui tibi tanræ potentiç fundaméta iecerunt,lunr fequuti,qui crefeédi inftrumentanunquam reiecerunt, ncc fortunæ curfuin,quum eum propitium funt na-dijVnquam remiierunt- Idé amp;nbsp;ru ad que ea omnia quç in ahquo illorû ambitioni tribui poterantiure fpe(dant,faccrc debcs. CogitaCæfar,te principem efle,amp; principum vi-amfequidebcre;amp; nullum nequediuinum neq; humanumius, vtiraperij Romani ab alijs occupatæ amp;nbsp;oppreftæ autoritatis iterum erigendæ opportunitatem negligas fua-dere;redte ad animum in idfolum vt earn ritè excites intendendum obftringitdllud aûc podflimum tecum reputare debcs,quàm facile fit præclaras occafiones amittere; amp;nbsp;co trà,quàm difficile eas adipifciiideoq; dum manibus tenentur,omni ftudio ad cas retiné das enitendum;neq; eorum qui uidi funt probitati prudentiæûe, quû mortalcs impru-dentiamalitiaq; fintreferti innitendû;cumq; Chriftianam religionera, autpoteniiarua autnullaaliarationepropugnaripofTevidcaSjeamquantum fieri pofsit,non magis autoritatis amp;nbsp;gloriæ tuæ caufra,quàm ut Deo pareas amp;nbsp;communis boni ftudio, propagare conaberis.

Dici no poftet,quâto cum totius fenatus applaufu auditus fuerit Albanus dux, pro* ptereaquödomnes iam totius Chriftianæreip. imperium animo concepiffent; idcirco nemo ex alijs fuit,quifinecontradidioneeandemfententiam non comprobarit; quani amp;Cæfarpotiusquafi àfuorum confilijs recedcrenollet,quâvt menremfuam déclara ret,comprobauit.Itaque ßuerenum intimum cubicularium,fibiq; valde gratura,ad mé-tem fuam ducibus declarandam,amp; Galliæ regem fuo nomine vifendum,ciq; leges quitus libertärem confequi polTet proponendas mifit:qui quoniam régis mater, vt filij res commodius rradaripoflcnt,homines ac tabellarios qui vitro citroq; à Cæfare mitceba tur non amplius itinerc prohibebar,tcrreftri itinere profedus, unà cû Borbonio amp;nbsp;pro rege Picighitonem vbi rex adhuc crar,contcndit,eiq; libertatem,fed tam grauibus legi bus, Uta rege fumma cum moleftiâfuerintauditæ,obtulit: nam præter iuris quod in Italia haberet ceffionem, vt Burgundiam fi bi ranquam rem propriam reftitueret,Borbo nio Prouinciam traderet,amp;pro fe arque Angliærege aliamaximi mométi petebat. Ad quærexconftanterrefponditjfepotiuscaptiuuinmori, quàm filios vlla Galliærcgui parte fpoliare ftatuifleiquod etfi fecus dccreuiflet,quum antiquis Galliæ legibus vt ni-

583 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R' I AE I T A L I C AE

bil quod ad regnum fpcdarct,abfq; Senatuum amp;nbsp;rcliquorum,penes quos totius regnï autoritascratjouiin huiufinodirebuscommunem falutem proprijs regurn comraodis antcfcrrc confucflent, confcnfu alienare liceret cautum cflct, id exequi in fuapotefta-te non cflc.Peterentigitur ca quæ fieri pofTent: quod li facercnr,nec ad fcedus cum Cx fare ineunduin,nec ad cius potendam promouendam maiorem alacritatem defidcratu ros:nec uaria,quibus fe in alienis itnperijs liberaliflimè cócedendis dummodo libertärem nullo ex fins promifib confequeretur baud difficilem reddebat,proponere prætcr mificquorumhæc fuitfummæfe Cæfarisfororem quæ Lufîtaniæregis morteuiduare-liôta fucratin matrimoriium dudurum; amp;Burgundiam in cuius imperio filij ex eo ma-trimonio nati fuccedcrent,fe cius dotis nomine poflîdereatteftaturum : Borbonio fiia bona quæ publicata fuerantreftituturum;amp; alia prætcrea additur um; amp;nbsp;pro Cæfaris fo rorc quæ cipromifiafueratjfororcm fuam quæ recenter Alenconij morte vidua erat re lidajCinuptui traditurum:Angliæ régi pecunia fatisfadurum:amp; Cæfari muldæfuæ nomine maxima pecuniæ vim perfoluturö-.regni ncapolitani amp;nbsp;Mediolanéfis imperij iuri-bus ceflurum; quumq; Romam ad Cæfaream coronam accipiendam ire uellctjoauales ac terreftres copias quæ ilium comitarentur miflurum; quod perinde eratac fiillife vniuerfam Italiam prædæ daturum promififietjprofeôluszcum qua capitumformaBuc-renus ad Cæfarem redijt, amp;nbsp;cum co eft Memorantius, vir iam tunc régi acceptiflîmus, quiq; poft ab illo primo,ad fummam regiç domus præfeduram,pôft ad Magiftri equitfi munus fuit promotus profedus.Sed cxercitus cia dis amp;nbsp;regis capti nuntijs in G allia alla latiSjquanta fuerit omnium cofternatio ac defperatio cogitari vix poftenad immenfum enim mœroré que miferandus regis fui cafus, ei geti regij nominis natura ftudiofiffiraç obferuâtilfimçq; adferebatjinfiniti priuati ac publie! mœrores acccdebantjpriuatiqdc quia in aula amp;nbsp;inter nobilcs paucilfimi crât,quibus in prœlio filij autfratrcsjalijucpro-pinqui vel no vulgares amici non intcrijflcnt : publie! verô ob tam clari regni autoritärem atque fplendorem ita imminutum : quod tanro magis cis moleftum erat, quo ma-gisipfifibinaturæquodaminftindu arrogant amp;nbsp;afiumunt:amp;quia ne tanta calamitas rege capto, amp;nbsp;cum ipfo regni principibuSjamp; fcrc omnibus fummis belli ducibus in pu gna vel cæfis vel captiSjtcgno pecunia exhaufto,amp; potentilfimis hoftibus fepto, maio-ris cladis initium foret metuebant: quoniam Angliç rex, ctfi v.iria confilia agitaficî, amp;nbsp;multis in rebus animiin conftantiâdcclarairet,nih!lominus paucis diebusantepugna, omnibus negoûjs quæ cum rege habueratexclufis/e fi res féliciter in Italia ei cederêt Galliara infeftis armis adoriri veile diuulgarat; ideo magnus crac æctus ne in tantaop portunitate Cæfar vnà cum eo Galliæ bellum inferrer,vbi quum non aliud caput prçtcr mulicrem amp;nbsp;paruulos regis filios, quorum natu maximus nundum odauum ætatis annum agcbaCjeftetjipfi verô Borbonium tam potentem tantæque in eo regno autoritatis principem fecum hâbcrent,quiuis motus ab cis cxcitatus periculofilïïmus eratfuturus. Neque matri in tantis moleftijs,in quibus filij caulTa, amp;nbsp;ob regni pcricula verfabatur, propriæ fuæ moleftiæ quoque deerant: quoniam ambitiofajamp; adminiftrationis tenaci-Ifima cum effetjne régis liberatione protraóta5amp; noua aliqua moleftia Galliæ iramine-tCjijs qui à regn! comitijsdelcdielfcnt, regni curam permittcrc cogcretur metuebat: fed tarnen in tanta perturbatione cum ipfa et qui cum ea erant animum refumpfiftent, prætcrquam quod quam citiflime potueruntjGalliæ fines municruntjamp; vt magna pecu niæ vis colligeretur operam dederunt: reginamater cuius voluntatc amp;nbsp;nomine omnia negotia tranfigebanturfupplices literasj amp;nbsp;miferationis plenas ad Cæfarem fcripfit: quibus pacis negotio initium dedit, amp;nbsp;poft in eo tradando perfeucrauit : cuius etiârei caulTaVgoncm Moncandam, póft libertate donatum ad Cæfarem mifit ; Sepereum filium, regn! neapolitaniac Mediolanenfis imperij iuri ceflurura, vt ad quern Burgun-diafpedaretjiurc cognofcereturalfcnfurumjquæfi Cæfari adiudicaretur, earn ipfius for oris dotis nomine fe polfidcre teftaturum : Borbonio ftatum fuum cum fummi pretij fupelleâile amp;nbsp;frudibus regio ærario addiiftis reftituturum ; cidemque fororem in matrimoniumlocaturum; amp;nbsp;vtProuincia, fimeliorain earn iura habere iudicatus foret obtinerctpermiirurûjeflepropofuit.Quç vtfacilius trafigerentur^potius quaquàd an! mum ad belli cogitationem conuerfum haberer,ftatim nuntios in Italiam ad pontifice

ac Venetos mißt, per quos eis filij falutem comendauit ; Sc fi propricc fecuritatis gratia, fœdiis fecum inire,amp; contra Cæfarem arma caperc vcllent, quingentas Lanceas amp;nbsp;ma gnampecuniæ vimeisobtulit. PotiHimum autcm eius amp;totius Galliæ rcgni ftudiutn erat in Angliæ rege mitigando: nifi cnim ilium hoftem haberent, Gallia? rcgnum nullam moleftiam paflurum ; fed fi ille ab una parte amp;Cæfar ab altera arma mouerent, quumBorboniumamp;tot occafiones fecumhaberent,omniaauguftijs ac periculis,vt verum erat, plena fore cenfebant. Huius autem rei mox aliqua fpes reginæ affulgere cœpit : nam etfi Angliæ rex, ftatim vidoriæ nuntio accepte maxima lætitiæ ligna often-diffct,fequeipfumin Galliamtranfire veile diuulgafict, amp;nbsp;oratores ad Cæfarem qui de bello communibus aufpicijs mouendo agerent, idque vrgerent mififict, nihilomi-nuseodem modo hoc tempore,quo alias quoque îegerens, àreginavt proprium hominem adfemitcerctpetijt: quæ ftatim eum cum ampliftimis mandatis,omni fubmiflîo neamp;artibus,quoad cius fieri poterat,vteius regis animum mitigaretmifit. is autem ab Eboraccnfis confilijs non recedens,cum fibi præcip.uum finem propofuiffe uideba tur,vtita controuerfiarum inter cætcros principes arbiter ficret,vt cundi mortales reru fumma exipfo penderepoflcntcernerc ; ideoq; eodem tempore, Cæfari fe in Galliam cum magno exercitu tranfiturum, affinitatem alias inter ipfos tradatam contradurum; amp;vtomnem fufpicionem è medio tollerer, ftatim filiam quæ nondum nubilis crat, Cæ faritràditurumpollicebatur: Habebant autem hæc impedimenta partim ex ipfomet, partim ex Cæfare,qui non vt hadtenus fuerat, ad fœdus cum ilio ineundum crat para-tus,manantia minime parua ; quoniam rex ille ferè omnia vidoriæ præmia Picardiam videlicct,Normaniam,Ghiennam,amp;Vafconiam cum Galliæ regis nomine fibidepo-fccbatîamp;vtCæfarquamuis præmiainæqualiaeftent, æquè fumptuum ac pcriculorû particcpsipfcmct in Galliam ueniret,petebat. Horumigitur capituminæqualitasCæ faris animum turbabat: idque eo magis quôd quum ilium in maximis à Galliæ rege fu-perioribus annis imminentibus pcriculis,femper arma aduerfus eum remifilfe memoria teneret,huicfœdcri non innitendûccnfebatjcumq; pccunijs exinanitus effet, amp;nbsp;tot periculis fcffus,maiora à Galliæ rege folus pace qua bello unà cum Angliæ rege fpera-bat.Neq; amplius eius filiç que adliuc impubes erat,amp; cuius doti adnumeranda crat ca pecuniajoua ipfc ab Angliæ rege mutuo acceperat,cônubium tanti quâti antea folebat . àGæfare nebatâmo filiorû gignendorum defiderio,amp; pecuniæ cupiditate, loânis Lufi taniæ regis fororem ætatc nubilem,amp; cuius nomine fe ingentem pecuniæ vim accepta rum fperabat,amp; quod matrimoniû fi côtraheret,populi ipfius reginam ciufdé linguç amp;nbsp;gentis, amp;nbsp;quç cità liberos gigneret habere cupientes,magnâ quoq; auri vim ipfi poilice bantur,ducere cogitabat.Quas ob res,difficultatibus inter utrunq; principe crefeentib. amp;Eboracenfis confuctç erga Galliæ regé propenfioni, eiufdem contra Cæfarem tum regis fui caufla,tum ctiâ quôd fe à Cçfare, qui quum ante Papienfem pugnam nunquâ liieras,nifî totas manu fua conferiptas, amp;nbsp;cum huiufmodi fubfcriptionc, Tuus filius amp;nbsp;propinquus Carolus,ad eum dare folerct, poft earn uidoriam, per alias literas, quæ i-pfius manu folummodo fubfcriptæ erant,neq; id iam cum tantam obferuantiam, fub-miflioncmq; dcclarantibus nominibus, verùm proprio fuo tantum nomine fcripto, ad eum fcribi curare cœpit,iam contemni cenferet, apertis qucrclis acccdcntibus: hæc in cauffa fuerunt vt Angliç rex homine,qui à regina ad eum miffus crat humaniflfimis verbis amp;nbsp;fignis accepto, earn vt bene in poftcrum fperaret hortatus, non multo poft animo prorfus à Cefaris rebus alicnatus, fœdus cum regina filij nomine ftipulante con-traxerit; in quo vt Cæfari, ne regis quidem liberandi gratia, nihil corum quæ tunc fub Galliæ regno crant concedi liccret, exprefse addi voluit. Hæc fuit prima Galliæ regno oblatafalutis fpes, hoc ex tantis calamitatibus refpirandi initium : deinde Cçfaris in I-talia ducum progrefiibus audum,qui tanta vidoria infolcntcr elati,amp; volûtati fuæ cun dos mortales omniaque impedimenta ccftlira rati, cum Venetis pacifeendi occa-fionem amiferunt,pontifici fidem non feruarunr,amp; illum,Mediolanenfium ducem arq; uniuerfamItaliam fufpicione repleucrunt, nouarûq; perturbationû feminaquæ tandé Cæfarem in præcipitis confilij grauifsimo,nifi antiqua cius félicitas, amp;nbsp;aduerfa pontifi-cis fata plus potuiffent, rerum fuarum in Italia periculo, capiendi neceflîtatem conie-

584 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

cerantjfparferunt: quæcertè peculiari notitiafuntdigniflïma: vttam infignium rcrum confilia Sc fundamcnta,quæ fæpc latent,amp; plerunq; loge fecus qua veritas habear,pcr-iiulgantur,cognofci poffint. vix diim igitur pontifex cuni proroge compofuerat, quutn magna promilTa quo cum ad bellum incitarcnt, ex Gallia funt allata; amp;nbsp;quamuis multi qui eum ad idem hortarcntur minime declTcnt, amp;nbsp;de Cæfarianorum fide dubitatio in qua prius erat,nihil efletimminuta,itafe in omnibus rebus gerere ftatuit, vtnullam ex aóiionibus fuis fufpicandi cauflam haberent. Ideo ftatimubifœdus Romæ conftitutû à prorege comprobatum ac promulgatum audiuit,ipfe quoque in loannisLateranenfis templOjCzfaris à proregepromifia confirmationc non expcôlata,fœdcris promulgation cm,quæ Cal.Maij fuit, quo magis animum fuum declararct, præfcntiafua, fuæ^u^ inaugurarionis pompa decorauit; vt Florentin! promiflam pecuniam foluerent vrfirgt;amp; quantum potuit,vt Veneti quoque cum Cæfarianis componerent,fefe interpofuinab il lis vero multæ iuftæqucrendi cauflç ci datæ fuerunt: quoniam ex promiflæ pecuniæfo lutionc, ducenta amp;nbsp;quinquaginta auripondo à Florentinis ipfius mandato dum de pace agebatur eis numerata,prorege, fi promiflum aliter elTet, id fine fuo mandato faâû impudenter aflerentc detrahcrenoluerunf.nequc milites àpontificij imperij finibus amoucre; imo totum Placentinum agrum milite rcpleuerunt.Quibus(nam hæcfortaC-feob pccuniarum amp;nbsp;hofpitiorumpenuriam aliqua ex parte exeufari poterant)illudad-iunxerunt,quod non modo in Senenfis rcip. ftatus mutationc animi à pontificc alicni fufpicionem dedcrunt,ucrû ctiam pôfi,vt Nouiorû faôtionis ciucs à Libertinis etfi Pon tifici fæpius cade rc cxpofiulanti,rcmcdij fpcm fecerint, male multarentur,amp; fortunis fpoliarcntur,funtpafli,verùm illud omnium moleftiflîmumeifuir, quodprorex ftatina Ferrarienfium duci aurcs accommodaflet; eiq; fc ilium ad Regium atq; Ruberiam refti tuendanoncoadurum, amp;nbsp;vtCæfar ipfius imperij patrocinium fufeiperet effcóturum promififfet; quum tarnen quotidiepontificife fimulac Florentini pecuniam omnera reprçfcntafientjVt ipfi illæ ciuitat es reftiruerentur effedurum pollicerctur; amp;nbsp;pontifex vt id perficivrgeret,amp;vt milites àpôtificij imperij finibus rcmoucriimpctrarct^Saluia-tum Caidinalem fuum in Gallia cifalpina legatum, ôf vtlegatione ad Cæfarem funge-tetur, dcftinatum,ad eum,cui prorex Rcgij,fi id duxfponte facere reeufaret, armis ipfi teftituendi fpcm fecerat,nihilominus fada à verbis diferepabant: quæ res cum pecunia rumcgeftatc,quiamaiorcm eius vim ex illarum ciuitatum reftitutione effent adepti, exeufari non poffcnt,ex ipfius depreffionis, vel Ferrarienfium ducis in partes fuas îdli-ciendi ftudio,vel ex eo quôd fe paulatim ad Italiam opprimendam compararent,profî-cifci,probabilemcogitandicauffampræbebanr.Itaque hæc pontifie! fufpicionem aepe ne incrcdibilcm animi moleftiam adfercbanr, fed longe maiorem quod Cæfaris men-tem ab his rebus minime diuerfam elfe fufpicabatur: is enim, quum fe fœdus fuo norai ne aprorege idum per literas ratum habere pontifici teftatus cfl’ct,trium capitumfeor-fim extra fœdus adiedorû confirmationem differebat: nam quod ad ciuitates quas Fer rarienfis tencbat,attineret,Imperij Romani iura defraudarc,vel cum duce qui fe ijs Im-perij beneficio potiri diccrct,cogcre non poffe dicebat: idcoq; vthæc controuerfiaaut iure difccptarctur,aut amice componereturproponebat: animaduertebatur auté eius defiderium cfre,ut ea penes ducemfuidiplomatis, amp;nbsp;beneficij iure manerent,ca tarne conditione vtfibi mille auripondo,actotidem pontifici Ferrarienfis imperij nomine,amp; pœnæ eius quod cum Adriano fecerat contradus perfoluerct,cum miniftris fuis de fa-Ic Mediolanenfi imperio fuppeditando pacifeiineptum fuilfe aiebat, proptercaquod eiufmodi res,quibus imperij Mediolanenfis comoda continentur, diplomatis benefi-ciarij conceffi,fednundum exhibit!,ui,ad Francifcö Sfortiam fpedaretjideoq; protégé non fimpliciter vt fe ad accipiendum obligarct,effedurum, fed vt alfentiretur operam daturumfpopondilfe,idpromiffum quod alienæ rei fadum contiiieret, quod ad feaut alium obftringendu attinet nullius prorfus elfe momenti;nihilominus,fe quod cü pontifici gratificari cuperet, vt dux alfentiretur operam daturum fuilfe; nifi iam non fiiafed alterius intcrelfet,propterca quod dux pro auxilijs ab Archiducc acceptis, fe falem ab !1 lo accepturum promifilfet,amp; tarnen vt frater mediocr! pccuniæ fumma accepta, non quemadmodum exprelTum fuerat in perpetuum,fed dum pontifex viucret alfentiretur fuam

fuamoperaniintcrpofitnrû.Ncq; etiamfacerdotiortitn caput,nil!ijsquædiplomatibus cxprimebanturjidquodàfuperioribus regibus fcruatum fuiffct adderctur,admittebar. Has ob caufïas pontifex nee confirmationis literas accipere, nec fuas ad Cæfarem mit-tercvoluinacpoftquam Cæfar quatuor menfium fpacio,vtprorex prôrriifcrac, non cen fîrmauerat,vt mille auri poodo Florentinis reftitüercntur petebat ; ad qua? potius cauil lationibus qua folidis rationibus, illorum mille auri pondo caput, foederis tabulis non adfcriptum fiiißcsfed feorfimàproregis procuratoribus iureiurandoadiedo promifsûi neque id ad fœderis fandionem, quâ Cæfar quadrimeftri fpacio literis rite côfcclis mi ferar,referrirefpondebant. Ad pontificis præterea aüres permanabar, totius Cefaris an læ de rebus Italiæfcrmones,parumpacatos, amp;bcneuolos eflcziplius quoque cxerci-tus duces fi Italiæ res in tuto collocare vellet, vt Mutinâm Ferrarienfium duel, amp;Benti uolis Bononiam,reftitui curaret: ipfe verb Florentinorum,Scnenfium,«Se Lucêfium,tan quâimpcrij iuris dominatum occuparet,ci fuadere cognoüeratiquafe quum folicitudi ne ac fufpicione plenus efiret,ncc cui inniti pofTet haberetj feiretq; Gallos fe Italiam illi prædæ daturos polliccri,tcmpori parère ac dilTimulare cogebatur: Interea affiduè de pa ce inter Venetos amp;nbsp;prorcgem,qui præter Mediolani in poflcrum propugnationem,in-gentem pecuniæ vim ob lùperiusfœdus non feruatum ab eis pètcbat,agcbatur.Multæ erant cauifæ quæ Venetos vt necelîîtati cederent fleôlebanumukæ item quæ contra du bios redderennadeo vt corum confilia varietate ac dubitatione plena effennfed tandé poft multas altercationcs,vtamp;cetcri tanta Cæfansviâoriaattoniti,amp;fevndique folos deferi cernentcs,oratori fuo Petro Pifauro quiapud proregem erar,vt foeduseodé mo doquo priusfuerat,fcdira vtCæfariob id anteanon feruatumodingentas auri libras foluerent,renouarctmandarunnfeddum prorexfœdus, nifimilleaurilibræfoluantur renouare pertiilaciter recufat,quemadmodum in rebus quæ non libenter decernuntür fæpevluucnirefolcr,accidit,vtdumdehacparua fummâdifceptatur tantum temporis fueritinterpofitû, vt Veneti Anglù defua priftinain Gallos iracûdia multû remi/riire,«amp; iâftipcndijsperfolutisnlultaspedeftrcs Gcrmanoiû copias dimifi’âs à Cæfitrianis elfe cognofccrentiquamobrem venetusSenatus nihil ab eis metucns,dubius hçrere, amp;nbsp;fibiquandiupolfetciusconfilij,quodexcommuniumrerum progreffù optiraurh elle cognolcerencapiendi facultatem referuarc ftatuit. Hæ res, prçterquâ qüôd id femper cupierimtjtanto magis proregis acccterorumducum animos ad Galliç regem intutû locum transfcrendumincitabant: neque enim ob aliorura animos male atîedos eum finepcriculo in Mediolani imperio euftodiri cenlèbantddeo ilium Gcnuam,amp; Genua mari Neapolim,v t in arcc noua,vbi iam ei habitationes adornabantur euftodiretur, du cere ftatuerunnquod quidem régi qui iam ab initio,fine alios ex fuanatura fîngens, fine communi hominum errore, quifua opinione decepti,quod vehementer expetunr, id facile fieri pofie credunt,ii femel in Cæfaris confpedum duceretur,facilè vcleiüs be nigmtatc, vel conditionibus quas eiproponere in animo habebat, libertatcm confe-quururumperfuafus,fiimmopcrein Hifpaniamduciexoptauerat, molcftilfimum cran Idem amp;nbsp;prorex gloriçfuç augendæ caulfa vehementer cupiebat: fed quum ilium Gal-licæ claffis timor retineret, Memorantius commun! conl'cnfu ad regis matrê iuit; amp;nbsp;fex triremibus ex illis quæ in Malfilienfi portu erant illas fimul ac in Hifpaniam peruenif-fet ftatim reftitutum iri fide data,ab ca acceptis, cum ijs Portudelfinio, quo iam regem duxerant,rcdijc:quç fexdccimCçfaris triremibus,quibus ilium Neapolim ducere antca dccreucrant,adiundç, amp;omncs Hifpanico pêditatuinftruóh’, feptimalunij die,no mo doomnibusItaliæprincipibus, verùm etiam ceteris omnibus Cæfarianis ducibus atq; Borbonio, regem Neapolim duci certo exiftimatibus,Hifpaniam verfus nauigarunt;amp; oâàuo die fecundis vends Rofem Cataloniæ portum maxima Cæfaris ad cam usq; di-cmhuiusconfilij ignari lætitia clafiTem appulerunt; Cæfar autem co cognito,eumvbi-cunq; iter faceret maximo honore accipi mandauitjfed tarnen donee aliud deccrncre-tur,inSciatiuæarcepropcValentiam,quaarceolim Arogoniæ reges ädmagnorum vi-rorum cuftodiam vtebantur, amp;nbsp;in qua poftremo multos annos Calabriæ dux detentus fuerat,cuftodiri iuftit. Sed cum hæc fententia proregi inhumana, amp;nbsp;ab ijs quæ illi in I-taliapollicitus fuerat valde aliéna viderdtiir j per literas à Cæfare,vt tandiu donee no-

586 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

num confiluim caperctur,in quadam villa prope Valentiam, vbi vcnationum alianim-que voluptatum opportunitatc frucbatur,detineretur impetrauitdn qua vbi ilium cum idoneo præfidio,amp; Alarconio quifcmpcr eius cuftodiæ præfucratjcura eo rclido col-locauit,ipfe vnà cum Meraorantio ad Cæfarem, vt ci Italiæ ftatü, amp;rcs ad cam vfq; die cum rcgc tradatas cxponeretjcontendir; cumq; multis rationibus vt animü ad pacem cum illo ineundam^proptcreaquod cum Italis fïdam amicitiâ focietatcmûe habere no poirctjfiedcretjcft cohortatus.Quarc Cæfar protège amp;nbsp;Memorantio auditOjGalliære gem in Caftcllæ rcgnum,in Madrilij arcem locum valde à mari amp;nbsp;Galliæ finibus remo tum,vbiin eo honore amp;nbsp;leuercntiaquætanto principi debebaturjhabitus, tarnen diligenter amp;accuratè,nifi quôd interdum extra areem mulæ infidens prodeundi facultaté habcretjcuftodiretur^ducimandauit: nec volebat Cæfar regem nifi concordiaiam aut firmatajaut in certain ferè perfîciendi fpem redaóla,in fuû confpcdû admitterende qua vt per aliquem in quô magna clTct autoritas,quiq; ide ferè cû rege edet, agerctur, Mc-inorantius fummaceleritate in Galliâ, vt Alcnconij duce regis fororem viduam, cû am plapacifcendipotcdate adduccrct,miffusfuit:amp;nenouçdiHicultatcsintcrcederét,in-duciæ inter Cæfarcm amp;nbsp;Galliæ regnûpertotum Dccembrem proximum pofteafuntfa èlæ.Mandauit quoq; Cæfar,vt triremiû quæ cum protège vénérant,pars in Italiam,Bor boni) fine cuius præfentia fe nihil conftitucre vcllcaiebar,in Hifpaniam adducendi gra tia redirett fed illæ ob pecuniæ penuriam tardius cxpcdicbâtur;amp; fead communem inter Chriflianos pacem valde paratum, amp;fimulItaliæ rcs conftitucre veile oftendens, pontificem vtSaluiati Cardinalis vel cuiufuis alterius cum idonea poteftatc profeôtio-nem acccleraret, vehementer vrgebat; ad quem etiam cum iam Lufttaniæ principem puellam fecundo cognationis gradu fibiconiumftam duccredecrcuiflèr, Lopcm Vrta-duin ytpontifex eum Jegibus cognationis folucret, cum prius fc apud Angîiæ regem, quôd populorum fuorum voluntati repugnarc non poftet cxçufaftct,ire iuffit.Per eun-dem quoque Lopem,quifub lulij menfis fîncm difeeflit, Mcdiolanenfis imperij diploma Francifeo Sfortiæ,ea lege vtin præfentia mille auri pondo darct, póft qumqn miilia varijs temporibus ferepræientaturum fpondcret,ac falern abArchiduce ipiius fran c in pofterum caperctjmifitddemq; mandatû tulit,ut Hifpanis pcditib.qui in Salutiarû mar chionaru diftribuerétur, cxceptis,cctcri oés dimittcrétunfcxccnti cataphraôti inregnû Neapolitanüredirentireliqui veto in Infubria manercnt,quibus omnib, Pifcariûpræfe cit.Kis etiam addidit Cçfar,vt pecunia quâGenuaadquatuornaucs quas Caraccasvo cant,co conhlio vt ipfemet ftatim in Italiam veniretjinftrucndas mifcrat,in fumptus mi liti neceflarios,quia tune ex Hifpania difeedere minime ft3tuebat,côuerterctur,amp; Pro-tonotarium Caracciolum Mediolano Venetias fuo nomine, vt cum Senatum ad noua fœdus flcèlcret, autfaltem vt omnes confiliafua omnia ad communem Chriftianorû pacem fpeiftare palam cernèrent, feconferre iuflît. At Galliæ regis in Hifpaniam pro-fcdtio,raaxima moleftia pontificem ac Venetos affeccrat: nam quû Cæfaris exercitus fatis iam eftet imminutus,quocunq; tandem Italiæ loco regem collocarcr, Cæfarianos eins bene euftodiendi neceftitate valde implicatos fore cenfebant; adeôvt facile vel a-liqua eins liberandi occafio darijaut faltcm eius in Hifpaniam perducendi difficulrate, amp;nbsp;in italia retinendi periculo,Cæfar ad communes res honefta aliqua rationc conftitu-endas cogi poftetdèd vbi ilium in Hifpaniam proficifei, amp;ipfummetvanafpcdeceptû fuiin fecurum carcerem ducendihoftibus facultatem dedifth vidcrunt,quicquidtralt;fta rctur prorfus in Cæfaris poteftatc cn'e,amp; in Gallorum promifîis atq; confilijs nullû fun damentum iaci pofte animaducrtcrût:quare Cæfaris autoritatc quotidie crefccntCjOm nium return leges ab eius curia expedari cœperunt.Ncc an (quamuis diuerfas ob cau-làs)minorem molcftiam Borbonius atq; Pifearius, quôd prorex ipfis infcijs Galliæ regem in Hifpaniam duxift'et,fcnfcrinr, fatfcio: Borbonius quidé,quiaquum ob amicitiâ cum Cæfare contraèlam Galliapulfuseftet,magis quâ quiuis alius omnib.pacis cofilijs interefte debcbatddeoq; amp;nbsp;ipfe in Hifpaniam,etfi quôd triremes ex Hifpania cxpcóta-re cogcrctur,diutius quâ voluiftct profeólionc fuam diftulifter,cotêdere dccreuiuMar-chio aût fc tam parui à protege faâum ægrç ferebat; nec fatis æquo in Cæfarcm animo erat: à quo mérita fua,amp; rcs à fein omnibus proximis bellis, amp;nbsp;præcipuè in Papienfi pugna,

pugnajCxcuius vidoria maiorem folus Pifcarius gloriam qua ccreri duces omncsre-portarat,præclarè geftas,non quantum erat agnofciccnfcbat; vifusque cratilliCæfar camvidoriammultislaudibus ac fignis proregi acccptam re ferre; quodquum ferre non pofîct,literas ad Cæfarcm conrumeliarum in prorcgein pleins fcripfit; quibus fe abillo immerito ita contemptum fuiflejVt fairem qui huius confllij confcius eflcr,fe di-gnum non iudicarit,qucrcbatur:etn is in bcllo atq; periculis ex ipiius confilio atque ar bitrio res fuifrcntcô{titurç,non modo Galliæ regem non captumfuiHe,fed ftatim Mc-diolano amilTo Cçfaris exercitum Infubriae dcfenfionc rclida Neapolim concefTurum fuiflc aiebanproregem trinniphatum iuifle ob vidoriam, in quaipfum nullam partem obtinere toticxercitui notiflimum efle: qui cum in ipfo pugnæ ardore exanimis confi-lijq, cxpcrs àmultis fæpius auditus f-uiirer,ea dcfperatióts verba proferre: Adum eft de nobis: quod li inficiaretur,fe id militari iure,armis tueri paratum. Pifearij indignationc augcbat,quodcum ftatim poft vidoriam,ad Carpium eius à Cæfarcpro fe impetrandi fpeoccupandum mililTctjid nonimperraflet: quiaCæfarquum idantcbienniûProfpc to Columnæ conceHîftctjfe ctfi is nunquâ eiuspriuilegium habuiffer, Vefpafiano eius Elio in Profperi defundi mcmoriam, id quod illi viuo virtutis ac rerum geftarum præ-inium dcdcrat,veile conferuare aicbanquse ratio quauis æquaamp; grata eft'et;amp;’ Marchio ni fl non alia ob cauftam,faltera quia totres geftas luas remuneratum iri fpem ipß auge-bant,grati animi exépla placere debcrenr, ipfi tarnen minime probabatur: qui vt pluri-mu libi tribuebatjfic ilium fuum animi impctu ex cupiditate atq; inexpicbili in Profpe-rinomen odio natu, cuiuis alteri quauis iuftiftimse ration!anteponi a-quu cenfebat. Id-circo amp;nbsp;apud Cæfarcm5amp; apud totum eius conlilium grauiflimæ erant eius quærcl3e5amp; in Italia,tarn apertæ rantaq; cu Cæfaris ingrati animi deteftatione eius accufationes,vc alijsnouas res agitandi occafionededcrinnex quibus Cæfari ft forte de nulla prartcrea re in Italia occupanda cogitabat, alioru conftlioru infta caufta, leu potius propemodu nccelTitas eft oblata:quodfi ambitione dudus,alios ftnesfibi animo propofuerat, tarn honeftam id pulchcrrimo colore tegendi occaftoné habuit, qualé vix optare potuiftcr, qux quia grauiflimorum motuum initia fuere,diIigcntiftimèfüntexplicâda.Bellû quod Leone Decimo régnante ab ipfo amp;nbsp;Cæfàre Galliæ regis Italia pellendi gratia cœptum fuiCjMediolancnlis imperij Francifeo Sfortiærcftituendi nomine fuit fulccptû: amp;nbsp;quâ-uiseadecaulTajVidoria parta imperium cû Mediolanenfi ac ceteris arcibus quûrecu-peratæfunt,ci fucrit traditum,nihilominus quôd illud regnum tam magnificû amp;nbsp;oppor tunum eftet,timor initio à multis conceptus, Cæfarem ad illud occupandû afpirarc no dciînebat: exiftimanrib. Galliæ regis potétiam vt banc cupiditatem occultarct in cauf-fa eiTc;proptcrea quôd fi hoc aperte tentaiïet,populos qui Francifeo Sfortiæ vehemen ter ftudeb ant cômouilTet; amp;nbsp;totam Italiam,quæ tantü ipfius incrementû minime æquo animo eftet latura,in fe concitaftet.Francifcus Sfortia illud imperium,fed cum maxima fcruituceacferèintolerandisonerib.tcnebatmam quûomnis fui à Gallis defendendi fpes in Cæfarc ciusq; cxcrcitu (ira eftet,no modo eum vt nrincipê fuum ob féru are, verft ctiâducum voluntatiparerc,amp; eos milites quibus à Cælarc ftipédianôfolucbârur,iam pecunia à fuis per vitn atq; ingentes difficultates extorta,iâ illis in aliqua Mediolano ex cepto imperij fui parte pro fua libidine im.munes vidft côpararcpermiftis,foucre coge-batur:quæ per fe grauiftima,Fliipanorû auara ac fraudulenta ,amp; quû ingénia fua often-dendi facultas adeft,infolcntiflima naturadhtqlerandareddebat; fed tna Gallis qûib’ popÛirrhfenfiftîmieratimminés periculû, amp;hçc tandé aliquâdo fine habitura fpes, vc homines etiâfupra vires amp;nbsp;plus qfieripoftet ferrent,efticiebat.PoftPapienfem veto vi-doriâ,populi quû regecaptiuo nôamplius eadé immincrét pericula,eafdc tn calam.ita tespcrfeuerarc,ferreiânôpotcrant:ideoq; vcltotô,vcl maximaexcrcitus parte ab eius imperij finib. amoueripoftulabanf.idé quoq; dux,quû nihil nifi nomé imperij eftetexp tus,ncc nô quia neCçfiir,Gallic regis metu liberatus,id ne aut fibi occuparcr,aut alicui quiprorfus ex ipfo péderet côccdcret,mctuebat,vehemétiftimè exoptabat.Quâ fufpi-cionc ex ipfa rerû natura natâ,verba àjprege anteqrcgê in Flifpaniâ duccrer, amp;nbsp;ab a'ijs ducib.infolentcr iadata,amp; ducé ab iplis contemni, ac vt à Cælarc opprimeretur apcrtè expeti,figniftcationesnôparumaugcbant:amp;multomagisquàd cû Cæfar poft multam

588 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

temporis moraintcrpofitam,eiusprincipatus diploma in proregis manus mififTet ,ipfe id duci offerensjinfumptus à Cxfarcin coimperiorecupcrandoacpropugnandofa-ótos, dnodecies mille auri pondo certis temporibus folui poftulaucracqiiodonus tam graue crar,vt dux ad Cæfarem vt ad mediocrem fummam rcdigcrctur confugere fueric coaftus. Hare autem in caufTa erant,vttam immoderatapoftulata moræ interponendx gratia fieri fufpicaretur. Adferebanturprætereaab ijs qui FrancifeiSfortiæ caufTam ex-eufare nitcbantur,multæ ali^e fufpicionis caufTæ; amp;nbsp;præcipuc quôd militum præfeâos de fe capiendo confilia agitafTe cognouifïèt: quamobré ipfc à prorege ad comitia quæ-dam vocacus,morbo fimulato ire reeufauerat : arque id ipfum omnibus in locis in qui« bus ipfi uis atterri pofTct feruaueranquæfiifpicio fiue vera fiue falfa, in çauttafuit, vt i-pfeproptereaquod Hifpanorum peditum pars prius cum prorege, alij cum Borbonio in Hifpaniam effent profcóti, multi prætcrea tot prædis dirati, paulatim in varia loca dilapfî, exiguas copias in înfubria reliras aniraaduerrens,maxima etiam indignatione quæin Pifeario apparcbatconfidcrata,animoq; vtfehocpcriculoliberarctintento,eû exercitum ipfius confenfu diffolui pofîe fperarc cœpcrir. Huius confilij autor fuit Hieronymus Moronus princeps Scriba,cximiæq; apud cum autoritatis, qui ingenio, clo-quentia,vigilantia,inuentione,amp; vfu,amp;qudd fæpiusaducrfam fortunam egrcgièfufti-nuiffet,noftraquidemætatcvirinfignis acmeinorabilis fuit; amp;cxtttiflct maior,fihis dotibus animi finccritas,atq; honeftiamor aliquanto maiorconiundus fiiiffct:caq; iu-dicij matiiritas vteius confiliafæpé potius præcipitataimpudentiaq; fuiffentquâhonc fia amp;nbsp;maturazhic Pifearij mente aliquo modo pcrfpcâa,co vfq; fermonib. conlercndis éft progrefrus,vtdc illis copijs interficiendis, amp;nbsp;de Marchione ncapolitanorü rege créa do,modô pontifex amp;nbsp;Veneti airentirentur,in fermoné deuencriuà quo cófilio pontifex fufpicionc ac folicitudine plenus, Moroni mandato tcntatus,fe minime alienum often dinquamuis ab alia parte no vt ea confilia aperiret,fcd vtfi minus res fuccederct,fibia-liquod pcrfitgium pararet,Cæfarc beneuolentiæ fpecie, vt ducu fuorü animos bene er ga fe affeólos rerinereniteretur,admonuerit. Veneti fe huius rei cupidiffimös oftende-f unr:amp; oes Galliæ regis mâtrc,quæ iam filio in Hifpania perdudo cius liberandi nego-tiu non tam facile vtfibipropofuerar,efre animaduertcbar,non minus ad id parata fore ccnfebant.Nulli dubium eft quin hare côfiliâ,fi Pifearius in hac cotra Cæfarem cofpira tione candide fc geffifret,optatu cxitum effent habitura: de quo an ab initio id confiliû probauerit nec'nc,variæ etiam inter Hifpanös,amp;in ipfaCæfaris aula opiniones fuerût: pleriq; tempora amp;nbsp;rerû progreffus ponderantes,illû primo reuera cû alijs confenfiffe, fcdpoflmultis difticultatib.quæ reports progreffu exoriri potcrâtpcrfpcdis,amp; Gallo-rû afïîduis cû C2efarc colloquijs,amp; deinde Alenccniæ regis fororis ad Cçfiirêprofcâio ne territû,fcntenriârautalfe crediderunt.Quin nôr.ulli illû tam ferô Cçfari rcs nouas in Italia agitari fignifîcaffe,vt quû iâ ab AntonioEeua amp;nbsp;Marino Nageriæ abbate Cæfarei cxercitus procuratorc id fignifîcatum effet, nemo in aula Marchionis filcndum nô ad-mirarctur. Sed quicquid tune fuerit, certum eft,ilium non multo póft loattncbaptifta Caftaldo homine fuo ad Cæfarem mifro,ei omnia quæ agitabantur indieafte;ciusq; co fertfu in codem negotiô tradando perfeueraffe ; imo vtfingulorum confilia cxplorata habcret,cisq; id negandi facultatc adimèret,ipfemet ca de re cum Mcdiolanenfiû duce eftlocutus,amp;cum Morono ficcgit,vtis tantû cum pontificc, qui paulo ante ipfi Bene-uentiprçfedurâin pcrpctuûdederar,amp;cuiipfe magna amicitia ncceffitudineq; iûdus erar,cffecerir,vt pontifex DominicûSaulium cum litcris quibus ci fidem habendâte-ftabatur,adidem tradandum adeum mittcret.Summacorum quæ tradabanrurhæce-rat:vt inter pôtificé,Galliæ rcgnû,ac ceteros Italiæ principes fœdus,cuius Pttearius im peratorcffetinirerur,amp;ipfeHifpanicopcditatu prius feorfim per varia Infubriæ loca diftributOjCam parte quæ ipfum fequi vellet ad fe traherer, rcliqui cû Antonio Leua, q poft ipfumprimû in excrcitu locû obtinebatjtrucidarcntur:amp; omniû fociorum coniun dis virib.neapolitanum regnûjCuius pontifexiura priuilegio in Pifcariûtrâsfcrrer,ipfe fibi acquirerct.AdquæPiicarius fenullâaliadifiicultarcm inrerponcrc fîngebat, nifi 2 antequâquidquammolirctur,exploratû habere vcllet,num pontificc iubentc, idabfq; honoris acfidei fue maculaaggredipoffenquain re quæftiooricbat,vtriipfcqui regni

neapolitanihomo amp;nbsp;ex prima nobilitateerat potius parère deberet,Cærarme, qui pri-uilegio à pontifice accepto, id regnum eius beneficio poflideretjan pontifici,qui quod fupremus dominus eiTct diredum in id imperiû haberet.Qua de re amp;nbsp;Mediolaui Fran-cifci Sfortiæ,amp; Romæ Clementis mandato occultifiime,amp; veris nominibüs filentio prç tcritiSjà peritiflîrais iuris interpretibus refponfa funtaccepta.Has contra Cæfarem fpes augebantreginæ matris promifTajquæ Cæfarem in anguftias vel faltem timorcm conij-ci ad ea quæ pro filio liberando agitabantur, vtile Fore exiftimanSjfe quingentos cata-phraäos in Infubriam müTuram, amp;nbsp;magnam pecuniæ vim in belli fumptus fuppeditatd ram promittens,vt armacaperentur vrgebat: Neq; Moronus ceterorum animos in hac fententia cofirmare definebat; nampræter quam quod quam facile effer,ctiam fine Pi-fcarij ope eum exercitum,qui numero valde erat imminutus Hindere oftendebat,ducis etiam nomine, fi Pifcarius in ijs quæ àgitatafuerant conftans nó permaneretjft'atim vbi cetera parata eftent,illum amp;nbsp;reliquos duccs qui quotidie in arcemad conciliu ibant il-lic concluFum iri promittebat; quæoccafiones etfi magnæ viderentur,non tarnen pon-tificem ad arma fine Pifcario capicnda impellcrcpotuiflentmifi eodétcmpore,pecuniâ Genua ad quatuor naues inftiucndas miftam ccrtior faótus,fimul etiä ex Hifpania Cæfarem in Italiam cogitare indicijs cognouiftet : quæ res quûipfum,tû ob præfentiû tempora ftatum, tum etiä ob inueteratâRomanorûpontificû,quibus nulla res maioré ter-rorem adferre Iblet, quam Romanorum imperatorü cum armis in Italiam aducntus có-fuetudiné, mirum in modfi moleftia afficeret,huic periculo occurrere cupiens,ex Vene torum confenfu clam Sigifmundü Alberti Carpenfis ab epiftolis miniftrü,virum prude tem,amp; cui pontifex plurimû fidebat,in Gallia,ad hæc cûregina quæ agitata fuerant c5-ftituenda mifit; fed is per difpofitos equos contendens noHu à latronibus prædæ cupi-ditate, prope Ifeum lacü in agro Brixienfi fuit interfeólusiquod cû per multos diesoc-ciiltilfimû fuerit, pontifex illû clam aliquo in loco Cæfarianorû ducû,amp; fortaffe etiam Pifcari) ipfius, cuius fides ob varia impedimenta quæ interponebar, baud mediocriter fufpêâacfieincipicbat, infidijs captû fuifîc,non paru eftfulpicatus.hoc rerû ftatu,alla-tumeftdiploma àCæfare Lopæ Vrtado datum,quiinSabaudiamorbodetctus,ftatiin id perpropriù nuntiô,vnàcum literis quib. Pilcarius, qui vt in eadé fimulatione cü alijs pcrfeuerarct,etfi ftatim d emandatû munus iùmpferit,id fibi paru gratû elfe finxit totius cxetcitus pfelt;Hus inftitucbatur; amp;nbsp;mandatis ad Protonotariû Carracciolû,vt Cçfaris noi mine Venetias iret,quo eûSenatû adnouû foedus induceret,vel faite, vt omnibus notû effet,Cæfaré pace cum omnib. cupere,Mediolanü mifit.Francifcus Sfortia,qui ia in no Icuêmorbum incideratj diploma accepit,amp;500 auri libras deditmectaméideo coepta cutri Pifcario cófilia prætermifit.Variæ fuerunt de hoc faóto fententiæ: fincérene cgerit Cæfaf^ari artificiofc: multi enim illû verè ànimo ad Italia mctuliberandâ conucrfo fuif-fe crediderunnalij veto ilium nouorû motuum timore,homincs varia fpe fufpenfos re-tincre: diplomatisconceffionc, acexercitus abducédimandatô,Italiætantopere gratô palâmittendo,téporiferuirc voluiffeiclàm vcrô ducib. fuis ne copias abducerentman-daffe flint fufpicati.Nec defuerunt poftea qui ilium iâ à Pifcario de Moroni confilijs cef tiorcm fadum,ideoq; non vt id fieret,fed vt âliqiiam iuftam defenfioné haberer, amp;nbsp;hac fpe mortalium animos tandiu, donee ad cogitata fua perficienda oportunum tépus na-âus videretur confopiret,fic mandaffe arbitrati fint. Qua in varietate opinionum quunî rei veritatem indagare,pr£fcrtim cum an eo tempore quo loannes ßaptifta Caftaldus à Pifcario ad coniurationem indieandam rniffus ad aulam peruenit, Lopes adhuc miffus fuerit ignoretur,admodum difficile fitjCæfaris tàmen poft id tempus multis in rebus a-Hionibiis ponderatis,proculdubio meliorem mitioremque interpretationcm pro vera habere,minus periculofum fit. Pifcarius interea Moronum ac ccteros cadem fpedbue-re, amp;nihilominus rem varijs coloribus protrahere, ad quod occaflonem ei dedit Me-diolanenfium duels tarn grauis morbus, vtomnes eum moriturum certo fere exiftimä-rent-.nam quum omnes duces fi id contingeret, illud imperium ad Cæfarem tanqua ad fupremum dominum redire debere affererent, non modo excrcitum amouere ei non licuit, verùm ctiam duo præterca Germanorum peditum millia accerfere,amp; vt niaiof numerus paratus effet, mandate fuit coaótus; quo fiebat vt quum exereitus in Infubriat

tampotcns cfTet, eumdiflbluercautlædercnonpofTetîquarefeconiuranonis conß-lia vbi primùmoccafiorediret perfedurum aicbat, quaedum expeâatur,femaxiiria!ti pontificisrationem habcrepræ fefcrcns, milites de quibus pontifex grauitcr quere-batur3 à pontificij imperij finibus amouit. Sed eodem tempore nouus in Hifpania ca-fusobortus omnia fcrè immutauit: quoniam Galliæ rex maximis moleftijs curisque plenus, cnm fruftra Cæfaris præfentiam exoptafTet, morbo in Madrilij arce correptus, in tantum vitæ difcrimen eft adduótus , vt medici ciuscuræ præfedi Cæfari fe pror-fus de eins falute, nifi ipfemet ad eum confolandum, eique libertatis fpcm faciendam veniretdefperare fignificauerint: quo cum Cæfar iturus effet, princeps fcribaiurisquc praefeôlus quem Magnum Cancellarium vocant,id dilTuafitjCum diceret, nifi eo animo adeumirct, vtftatimamp;fine padioneeum libôrumefle vellet ex ipfiusdignitatc non effe;amp; nifi id faceret, cam humanitatem non rcgiam,fed mcrcenariam forejeiusquc fa-nandi dcfidcrium,non ab eins falutis amore, fed à propriæ vtilitatis ftudio(ne videlicet eins morte fruduquera ex vidoriafperabatpriuaretur ) proficifci:confilium proculdu-bîo memorabile , amp;nbsp;tanto principe dignum: nihilominusalijs fecus fuadcntibus,ad eum Pegafis conuolauinfermo fuit breuis, quôd rex iam penè ad extremum erat reda-dus : fed benignis verbis amp;nbsp;certiffima eius vbi conualuiffet liberandi fpe plenus : quic-quid autem in cauffa fuerit, fine hæc confolatio, fine quôdiuuentus ipfa perfe viuida morbinaturam fupcrarit,poftitaconualefccrecœpit,vtquamuisferius ad priftinam valetudinem redierit, tarnen intra paucos dies periculo fit liberatus. Sed ncque diffi-cultates quæ in Cæfaris animo confpicicbantur, neque fpes ab Italis fadæ, Alenconiæ in Hifpaniam profedionem impedierant : quia nihil Gallis diffici li us erat, quàm pacis cum ijs qui regem ipfîs reftituerc poterant confilia prætermittcrcînihil Cæfari facilius, _ quàm Gallos fpe fouendo ab armorum confilijs remouere : amp;nbsp;hac arte Italos, ita vt nihil noui moliri auderent ancipites retincreificque nunc remittendo,nunc intendendo, omnium animos confufos amp;nbsp;implicates tenere, Alenconia grata humanitateacfpeà Cæfare fuit accepta,fed fada duradifficiliaque extitere:quarto enim Odobris die,eum deipfiusfororis viduæcumregeconnubio eft alloquutai adquodCæfarfcidabfquc Borbonij confenfu facere nonpoffe refpondit: reliqua ab hominibus vtrinqueadid deledis, Cæfare fibiBurgundiæ ducatum tanquam proprium reftituipertinaciter po-ftulantc, Gallis verb no aliter nifi vt earn dotis nomine acciperent,aut vt iure ad quem illorum fpedaret cerneretur affcntienribus,tradabantur:in ceteris facile coniieniffenG fed quum in Burgundiæ rebus tantopere difereparent,Alenconia tandem fine alio fru-du ,nifi quôd fratris videndi facultatem habuit,in Galliam redijnat rex in eius difeefla quotidie magis libertatis recuperandæ fpe imminuta,vt fuo nomine matrem confilium que vt Galliæ regni vdlitati,fui,quafi non amplius viueret,nulla habita ratione,diligen-ter confulerent monerct,ei mandaffe fertur. Nec tarnen ob eius difceffiim,pacis negotium prorfusagitaridefijt-.ibi enim Parifienfis Senatus princeps, AmbronijqueacTar-bæ epifeopi, qui antea quoque id tradarant’, quanquam leui perficiendifpe rcmanfe-runt : nam Cæfar,nifiBurgundia rcftitucretur, nullas leges admittcbat,amp; rex nifi extrema neceflitate cogeretur, id concedere reeufabat. Hoc tempore Saiuiatus cardinalis pontifîcius legatus ad Cæfarem venit, vbi maximo honore à Cæfare acceptus, manda-tafua explicabat : in quibus præcipuum crat,vtfœderis capita à prorege promiffacon-firmarentur, atquectiamvt Mediolanenfiumduci communis fecuritatis gratia diploma traderetur,hortabatur; fed prorex ipfc Regium ac Ruberiam pontifîcireftituidiffua debat-.cuius confilio amp;fpc Ferrarienfis dux cauffæ fuæ pro fcipfo apud Cæfarem agen-dæ cupidus, inducijs cum pontifice in fcx menfes conftitutis,ad Galliæ regni fines vfq; vlterius progrediendi animo eft profeótus: fed reginamarre ei publica fidem denegan-te,tandem Ferraria redijt.Agitabatur quoq; inter pontificem amp;nbsp;Cæfare vt de matrimo-nio cum Lufitaniærcgis fororc contrahendo legibus folueretur : quod Cæfar quamuis Angliæ régi fe nullam aliam quàm eius filiam vxorem dudurum, iureiurando obftrin-xi ffet,contrail ere decreueranqua in re concedenda pontifex tardius proccdebat,quod ci à plerifq; effet perfuafum,huius rei impetrâdæ dclidcrio,Cæfaré ad ea quæ cupiebat in ijs quætune agebatur côeedendis facüioré futurum:addebantqî iraprudentis cfle,û

bellum cum eo efTet gerendum, tantæ pecuniæ quantam hoc matrimonio confequtu-rus effet cumulande ei facultatem concedere : quoniam Lufitahiæ rex ei nongenta au-reorum numüm milia pollicebatur ; exquibus quæCæfarmutuo acceperatjdetradis, vt minimum 500 millia ad eum peruentura credebantunprçterqoo millia quç cius po-puli beneficij nomine,quod ipfi feruitiura appellant,fe daturos promittebant; quod o-lim ipforumraet populoru voluntate, vt regü fuorum inopiâ fubleuarent coeptum,in de bitum fubfidiü erat redaólum : ad hæc rurlum alia 400 millia, fi cum hac matrimonium contraheretjdono pollicebantur: At pontifex Sueflani ducis Cæfarei oratóris importa nitatirepugnare non potcrat: in eo cnim ferèconfilia faólis rcpugnabantmam quü fu-apte natura à quauis ré in alicuius gratiam concedenda effet alicniffîmus,nô tarnen c5-ftanter denegare,aut difficultates intei ponerenouerat,fed fæpius voluntate fuam eoru qui petebant flagitationbus vinei patiebatur; ita vt fæpius metu potius qua vt gratifica-retur,concedere videretur: neqi hac in re ea cóftantia,aut maieff:ate,qua ipfius dignitatis amplitudo, amp;nbsp;rcrü dcquib. agebatur magnitudo poff:ulabat,vtebatur:qüod quidé amp;nbsp;hacin re vfu veninvt propriç vtilitatis ftudio,cü eius facilitate pugnate,iliud onus(qué-admodumlæpefolebat) cuiferendofronsnean vero animus impar effet nefcio,alteri impoluinac eius priuilegij quod Cæfar petebat monumétü ad Saluiatü cardinale cum huiufmodi mandato miffr,vt fi res fuæ cum Cçfare, ita vt fpê fecerat fuccedercnt,ftatim vbiad eü perueniffet traderet; fin fecus,retinerct;qua in re,vt fuo loco dicctur,miniftcr domino neq; neruöfior,neq; cóftantior fuit. Sed du cardinalis potificis negotiacu Cæ-fiire,bona vt videbatur perficiendi fpe traâ:at,longè ab his diuerfa in Infubria contige-runtmam quum Mediolanenfium dux ex morbo ita conualuiffct,vt faltem celeris mortis periculo liberatus crederetur, Pifcarius,qui per eundem Caftaldum,vt his periculis earatione quam magis opportunam cenfuiffetoccurreret j mandatum à Cæfare acce-. perat, Mediolanenfe imperium occupare ftatuitjid^; eo colore, quod dux ob confilia per Moronum agitata, priuilegij iure excidiffet, amp;nbsp;beneficium ad Caéfarem fupremum dominum recidiffet. Iraq; cum Pifearius Nouariæ quamuisnon leui niorbooppreffus e (Tec, amp;nbsp;cxercitus partem Papiæ, ac Germanos prope Landern, quas ciuitates muniri curauerat haberer, repente reliquas copias quæ in Taurinis erant amp;nbsp;Salutiarum finibus (nam cas regiones ftatim poft viCloriâoccuparant) milites per vniuerfum Mediolanen feimperiuin diftribuendifpccie,Nouariam accerfiuitzEó amp;nbsp;Moronum, in quoreifum-inafita fuiffe dicipoteft, venire iuffit.-conftabatenim illocaptoMediolanenfiumdu-cemvirisamp; confilio fpoliatum nihil repugnaturum; quifi liber effet,vereripoffet, ne ingenio, vfu rcrum, amp;nbsp;autoritäre, confilia fua impediret : neceffe etiam erat Cæfarem Moronum omnium Iconfiliorum autorem atque inftrumentum, quo ipfius confeflio-ne,criminaquae Mediolanenfium duel obijcicbanrur conftafent,in potéftate fua habe re.Nil ditficilius fato vitari poteft : nullum contra fatales morbos remedium valet. Potcrat iàm Moronus animaduertere confilia cum Pifeario agitata vanaeffc;fe omnibus Hifpanis militibus inter quos iam multi de ipfius dubia fide fermones ferebantur, in-nifum efle ; amp;nbsp;Antonium Lcuam fibi palani mortem minitari nouerat : ilium quanti in-tereffetfi capcreturnon co gitaflC) quoin ftatu effet Mediolanenfium dux tunc inutilis actanquam mortuus non vidiffe, minime credibileeftfintcripfosiam ante multos dies omnia fufpenfa, amp;nbsp;fufpicionibus plena crantme iret omnes fuadebantdpfemet anceps hæfitauitjamp;nihilominus line Pifearij fimulationibus atq; artibus,quafi præftigijs adhuc detineretur; fiuemauna quam fibi cum eocontraxiffe videbatur neceifitudme fretus, finecius fidequam poft fe ipfiusliterisacccpiffedixitnixus,fiue,vtveriusdicam, cane ceifiratequæ renitentes rapit traólus, ferèadapertum carcerem ire decreuit: quod mihi quidem eo magis mirum videbatutjquód memoria tenebamMoronum Leonis tempore mihi fæpius in caftris dixiffe, neminem in Italia efle Piicario aut inuidum magis,' aueperfidum ; acceptus igitur ab illo fuit benignè,amp; foli in cubiculo de primis confilijs amp;nbsp;Hifpanis atque Antonio Leuatrucidandis,fünt loquuti ; fed eiufmodi in loco,vt Ah-' toniiis,quem Pifcarius poft aulea occultauerat,omnia audiret:a quo, vbi à Pifcario di-fccific, quod fuitxiiii Oófobris diecaptus,amp;inPapienfemarccm miffus fuit:quo ipfc-met Pifcarius cum ijfdem de rebus,de quibus fitnul erant colloquuti,interrogatum iuit;

592 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

vbi Moronus omnem coniurationis ordinem cxpofuit3amp; Mediolancnfium duce^quod potiflïmum querebaturvt omnium rerum confcium accuiauit.Morono in carceré con-iedo, Pifcarius in cuius poteftate iam erant Lauda amp;nbsp;Papia, à duce vc Cæfaiis imperij fecuritatis gratia, fibi Cremonam,amp;Trctij,Leuciac Picighitonis arces,quæpropterea quod ad Abduam fint, Mediolanenfis imperij ianux cenlcntur, tradi iuberet:his accepts fe nihil amplius noui moliturum promittcns, petijt : quæ dux quod omnibus rebus eflet fpoliatus, con filio ac fpe deftitutus,ftatim ei tradi iuflïnhis acceptis Mediolanum, vtaiebat, cumeo loqucndi gratia intromitti poftulauit : quodcadem facilitate ei fuit pcrmifTum: Mediolanum verb ingreflus, vt fibi Cremonenfem arcem tradi curarer,amp; fe de Mediolanenfi arce propterea quod id,cum ipfemet in ea ageret,minime decercr, non idem poftulare, fed id folùm, vt Cæfariani exercitus fecuritatis gratia, dux arcem folTaincludipcrmitteret. loannemangelum Ricciumquoqueipfius ducisabepiftolis, amp;Politianum itidem Moroni amanuenfem, vt de criminibus ipfi quod contra Cæfa-rcm confilia agitaffet obieótis inquiri pofTenr, fibi tradi poftulauit. Ad quae dux fe Me-diolanenfem amp;nbsp;Cremonenfem arccs Cçfaris,cuius femperfidiffimus diens fuiftcr,nomine,amp; ex eius voluntate obtinere, easque ncmini,nifi prius eius voluntate perfpeóia, quam vtclarius cognofceretftatim propriumhominé, modo per ipfum tutö poftet,ad eü eftet mifturus,traditurQ : nee vt interea in arcé includeretur fibi æquù vidcri» idcoq; ea vim quocunq; modo poftet propulfaturû, loaneangclo propterea quod ipfe omniü grauiùm rerum fuarû eftet inftruótiftimus,nee alius fecumminifter tunceftet, opus ha-bere:ac multo magis fibi Moroni miniftru neceftarium efte,vteum cora Cçfarefifterct, amp;hacratione eius heru dum ipfe morbo affli(ftaretur,multa fuo nomine,feprorfus in-fcio agitafle,poftet demonftrare,quæ nifi hoc inftrumento innocentiâ fuam ac Moroni cofilia à fuis diuerfa amp;nbsp;feparata efte probarct,fibi obefle poftent.tande poft multa vitro citroq; 1 iteris cofignata refponfa amp;nbsp;atteftationes,Pifcarius populu Mediolanenfem in-uitum incredibiliq; omniu dolore fidelitatis vinculo,acfacraméto Cçfari obligauit,vni uerfam Infubria magiftratus Cçfaris nomine cóftituit,amp; Cremonenfem ac Mediolané-fem arces foftis amp;nbsp;munitiOnibus cingere cœpitdn Mediolanenfi verb dux maximis pon tificis ac Venetoru cohortationibus amp;nbsp;promiftis fretus, cum 800 deleótis peditib. quos fecum haberet, amp;nbsp;tantû cbmeatum quantu temporis exiguitas paticbatur,importaftet, manere ftatuit.Nec quantu potuit tormetis fepta quæ extra vrbé longius ab arce quam Profper Columna feciftet ducebatur,prohibcrc deftitit.Ea res,amp; quide iurc,Italia vni-uerfam,quæ fe quotiefeunq; Cæfar Mediolano amp;nbsp;Neapoii potiretur,in manifeftâ ferui-tutem mere animaduertebat,terruit: maxime verb pontifici,qubd ea cofilia quibus no modb de Mediolano liberando, verùm etiâ de Cæfaris excrciru perdendo ipfum Cçfa rem regno neapolitano Ijjoliando egerat, deteda videret,moleftafuit.Pifcario idfor-. tafte apud Cçfaré gratia concilianinled apud ceteros omnes æternâ ignominiâ,nô modb quia plcrifq; ca opinio inhæfit,illûinitio à Cçfare deficerc voluifte;verùm etiâ quia, etfi femper ci fidelis fuiftet,inud magnç infamiç videbatur,cû homines excitafte, tâtaqs limulatione amp;nbsp;dolis ad ea côfilia agitanda allexifte, vt ca pbft in luce proferendi ac po-tetiæ fuæ aliorû deliôtis q ipfe blanditijs amp;nbsp;artibus fuis procuraftet, augédæ occafioné haberet. Hæcrcrum mutatio pacis de qua Carracciolus apud Senatum venetû agebar, fpem difticiliorem reddiditiqua: iam cb erat perduda,vt à priftino fœdere ijfdé legibus renouando haud procul efte videretur,ea conditione vt Cçfari pro ijs quæ hadenus no . præftitiftcnt, 800 auri libras,pccuniæ in poftcrû fuppeditandæ petitionibus prorfus ex-clufiSjperfoluerent.Sed Mediolanenfis cafus eum Senatum maximaambiguitatc repie uinhinc enim fc folos in Italia côtra Cæfarem,cum belli intra imperij fui fines,vt Pifcarius minabâtur,amp; iam aliqui apparatus cönfpiciebantur,gcrendi pcriculo,rclinquimo Icftiftimû cis erat; illincfe no minus qubd fuofœdere Cæïàris adillud imperium,quod tot eius regnis amp;nbsp;alijs opportunitatibus adiundum, ad fc cum tota reliqua Italia oppri-mendos gradus eratjprorfus occupandum, vires augere viderentmeq; Baiucenfis epi-feopus à matre regina ad fœdus cum Italis contra Cæfarem moliendû miflus,vehemcn ter cis idem fuadere ceftabat: qua in ambiguitatc, conuentus illorumcrebri erant, fed ancipites varijsque fententijsrcfertiiamp;quamuis paeem admitterc, quiapræfcntia péri-cula

culaamouebat, quo fiebatvtin tempore amp;nbsp;occafionibus,quas refp.quæ curn principi-bus comparatç immortales funt,fpem collocarc pofrent,magis ex ipforum confuetüdi-neeflet, nihilominus Cæfarem in Mediolanenfi imperio pedem figere,amp; Gallos omni fœderisin Italia contrahendifpc excludi, iplis quoq; nimis graue videbatur: ideo tandem quum fcfenulli reiobftringere datuilTcnt, Caracciolo refponderunt,fuas præteri-tas adiones quantopere femper Cæfaris,cum quo co tempore,quo vt omnibus notum erar,ipforum cum Gallis focictas maximimomentifuifler,fœdusiniuiHcnt, amicitiam exoptauerint curl dis mörtalibuil fidem facere,amp;ipfum quoquequi fœderi feriendoin terfuerat,optimum eins rciteftem efTc,feq; femper in cadem fententia permanfilTe, amp;nbsp;nunc maxime perfiftcre fed tanta rerum mutatione in Infubria fada,quum præfertimi ipforum cum Cæfare fœdus, amp;nbsp;tot alios motus fuperióribus annis in Italia faólos,nul-lum alium,nifivt Francifcus Sfortiainfubriçimpcrio potiretur,vt quod Italia? libertatisi fccuritatisq; præcipuum clTet fundamentum,finem habuilTe, memoria tcncrent,fc n'e-celfario anxios detineridtaq; rogarc fe Cæfarem,vt feipfo in hoc,bonitateq; fua confer uata,hanc nouitatem tollerer, ac Italiæ quictem quemadmodum poterat confirmaret: quod li faceretjipfos femper amp;nbsp;autoritäre amp;nbsp;viribus ad hanc fan dam propenfionem fc-quendam parariffimos ener inuentutus ; iieq; vnquam vt ab iphs aliquod olficij genus, tam ad publicum bonum,quàm ad priiiata eius commoda defiderarc poffer,elfcnt có-miflurhquod refponfum etfi nullam rei perfîciendæ fpem contincret non ramen bcllu peperitjquia Pifcarij tegritudo quotidie crefcens, amp;nbsp;totius Mediolanenfis imperij prius occupandi,eiusq; probe firmandi ftudium,amp;quod Cçlar prius tot alia quæ in raanibus haberetperficere vcllet,tam grauem expeditionem inchoate non pariebantur. Intcrea Borbonius ad Cæfaris xv Nouembris die peruenerat:de quo illud filcnrio minime eft prætereundumjquod quamuis à Cæfare,quàm fieri pofTethumanifTimè amp;nbsp;raaximo honore fuerit,amp; vt fororis fuç vir,acceptus,nihilominus omhes proccres,qut altoqui vt fit in alijs rebus, principis fui exemplum fequi confucuerant ab co vt ab infami homine proprij regiÿproditorem apellantes abhorruiffejita vt vnus ex illis,cuin Cæfaris nomine vtdomum fuam illi inhabitandam commodaret,ab eo petitum cfrer,Caftellana ma-gnanimitatCjfe Cæfariquod vellet dcnegarc non pofTc; ceterumfeiret fe illam vbiBor-bonius difcelfiffet, quafiBorbonijinfamiacontaminàtapi, amp;nbsp;quæ ab honoratis viris in habitarctur indignam rcfponderit.- Hönores autem à Cæfare Borbonio exhibiti, Gallo rum metura augebannqui cum hanc ob caufram,tum ob Alanconiæ fine frudù reditû, paruam in pace quamuis de ea femper per proprios homines quos apud Cæfarem ha-bebantageretur,fpem poncntcs,quantûpotcrant vt fœdus cum pontifice côtrahefent, inftabannàd quod Angliæ regis autoritas cóhortatiönesq;,amp; Venetorü crebræ ac vche mentes p’rcees, amp;nbsp;alia quoq; proculdubio magna occafio accelfirmam' pér eos dies ni-mirumiriitioDecébris,Pifcarius fortâffeiùftoDci iudicio, qui eum eiusferainisquod tantarnaliria profeminauerat, frudu fruinon eftpaffus,intcrijt.Erathic ex- Auaiafami-lia origine Catelanus ; cuius maiores cura Alfonfo Aragonio, qui primus ex ea familia regnumneapolitanum occupauit, initaliam venerant; amp;àRaucnncnfipugna,inqua adolefcens captus fuit,initio fado, omnibus-bellis ab Hifpanis in Italia geftis interfue-rauadeö vt ætate iuuenis cum tricefimum fextum annum non cxcederct,iam rerum vfu fenex effet, ingeniofus, animofus, admodum vi'gilans,amp;callidus,magnamq; apudHi-fpanicum peditatum,cui Jiu præfuerat,exiftimationem amp;beneuolentiamfibi concilia ranadeo vt amp;nbsp;Papienfis vidoria,amp; omnes ab illo cxercitu iam ab aliquot annis præcla-rc geftç rcs^eius potiffimum confilio amp;nbsp;virtutc gcftæfuerintunagnus quidem belli dux,’ fed qui artibus, amp;nbsp;fimulatione res fuas commendare ,atq; augere fatis noffetddemque elatuSjinfidiofus ,-malignus,minimèfinccrus;amp;,quodfeexoptarcfæpedicebat,dignus qui potius in Hifpania,quam in Italia natus effct.Itaq; eius obitus eum cxercitum apud quem tantam fibi gratiam exiftimationemque conciliauerat,vehementer conftcrnault; amp;alijs tantæ autontatis virtutisq; imperatoreextindo,eius longe facilius opprimendi fpem fecit: idcirco ij qui fœdus iniri cupicbant,vchemcntius apud pontificem inftabatr fed non minor crar eius cundatio,amp; iure quidem: vtrinq; cnim validiffimæ rationes, amp;nbsp;quæ quemuis vehementem acpertinacemhominenijnedum Clem entern qui in rebus

594 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

fuis fcmper tardus amp;nbsp;anceps fuitjambiguum redderepoflent,pugnabât.Nulla aftip Üus à Cæfarc quæ Italiam periculo liberaret dcliberatio expeôtabatur. Mediolanenfis arcis occupandç cupiditateardere cernebatur: quaoccupatajceteri omnes ac prçfcrtim pô-tifcx,qui debile imperium inter Galliam cifalpinam amp;nbsp;regn um neapolitanum pofitum habcrec, manifcftæ prædæ relinquebatur ; quod fi in illius poteftate effet cum oppri? mere,ne id vel ambitione quæ Cæfarum naturæ contra pontifîces ferè eftinfitaivel pe-riculi à fe remouendi, vel quum, vt verifimîle erat, ob confilia cum Pifcârio agitata,ira amp;nbsp;fufpicione plenus effet,vicifcendi dcfiderio fadurus effet, magnopere metucndum eratdam fi huius periculi arcendi neceffitas magna crat,cius quoq; perficiendi faculta-tes amp;nbsp;fpes minimè leues videbantur ; nam aut id tam potend fœdere ac focietate effici-endum erat,aut de eo omnis in perpetuum fpes abijcienda.Galliæ regnum quingentos cataphrados, amp;infingulosmenfes vigcntebello quadragintaaurcorü numûmmilita p^omittebatsquibus deccm Helueriorum millia confcribenda dicebantur. Vtpontifex amp;nbsp;Veneti mille amp;odingentos cataphrados, vigintipeditum millia,amp;duo millialeuîs armaturæ equitum confcriberent : Vened amp;nbsp;Galli magna claffe, vt Genuam autrcgnû neapolitanum inuaderent,agcbatur.Regina mater fe ftatim magnis copijs vt Cæfar,ncc militem nec pecunias in Italiam mittere poffet Hifpaniæ fïnibus bellum illaturam pol-iicebatur: exercitus in Infubria relidus minimè magnus erat,neq; Pifcârio defundo ea autoritäre qua foiebat duces habcbatjquonia Borbonius amp;nbsp;prorex in Hifpania erat no deniq; commeatus copia adcrat : populi ob ducis fui defiderium, amp;nbsp;intolerandas cxa-diones quæàæilitibus,tumin ipfavrbe,tum etiam in vniucrfo Mediolanenfiimperio fiebant,infenfiffimi: Cremonefis ac Mediolanenfis arx in ducis poteftate:amp;;Veneti Fer rarienfiû quoq; ducc,modô Clemens ei Regiû,quo nihilominus potiebatur cocedcrct, vnàfadurû fpemfaciebant. Ab altera veto partedubitatione mouebat hoftiu calliditas, virtus; qui cû opus effet diu parua pecunia vitam trahere, amp;nbsp;multos labores incómoda 4ue perferre affueti : oppida quæ tenerenr, munita, amp;nbsp;eiufmodi vt cum in planicie effent, melius muniri poffennin quibus fe tandiu tueri poffent,donec auxilia ex Germania acciperenrur eiufmodi,vt vniuerfum bellum ad vnius prælij fortunam reuocandum effet: fœderatorum milites,non alios quam tyroncs,amp; exiguæ virtutis,fi cum illo exer-tu veterano amp;nbsp;in tot vidorijs enutrito effe poffc:Imperatorequoq; opus effe, quu Man tuanus marchio,qui tunepontifieijs copijs præerat,tanto oneri ferendo impar effet,ne-qucFerrarienfium,Vrbinatiumûeducum,qui totiniurijsaffedifuerant,quibusq;pon-tih'eis potentia grata effe non poterat,fidei tantara rem committi poffe:obtufa per fe ef* fe pontificiorum pariter ac Venetorum arma ; quod fi fingulorum per fe arma effent invalida , quanto magis firnul coniunda?in fœderatorum cxercitibus nunquam ncceffa-riaeodem tempore fuppeditari; in tarn varijsautem fludijs, vbi variæ funt cupiditates amp;nbsp;varij fines,facileperturbationes,iras,moleftias ac fufpiciones exoriri;ac deniq; nunquam alacritatem ad fortunæ auram cum fe propiciam oftéditfortitcr fequendam; ne-que animum ad eandem aduerfam conftanter perferendam adeffezquod autem maximam in hac re difficultatem amp;nbsp;timorem adferebat, erat fufpicio,ne Galli quotiefeunq; Cæfar fe in anguftias redadum cernens, régis ipforum libertatcm cis offcrret,non modo à fœdere difcedcrent, vcrùm etiam ei contra focios opcmferrent: amp;quamuisAn-gliæ rex illos pacem non inituros pro il lis fidem fuam obftringeret,amp; vt Romæ,FIoren-tiæ,autVcnetijsin trimeftre tempus flipendijs fidciufforcs datent agcretur,nullatamê huius fufpicionis tollendæ ratio inueniebatur : namquum ipfi nihil præterrcgisliber-tatem fpedarcnt,eosq; ad bellum nifi concordiç fpe deftitutos minimè propenfos effe conftaret,verifimile videbatur, quotiefeunq; Cæfar eum illis vellet conccdere,paccm omnibus alijs rebus antepofituros ; imo quo maiores effent fociorum apparatus amp;nbsp;vires,tanto facilius Cæfar pacem cum Galliæ rege contradurus animaduertebarunideo' que fœdus ad bellum, in quo magni fociorû apparatus tam obeffe quam prodeffe pof-fent gcrendum inire,pcriculofiffimum videbatur.Pontificem vndique principum lega-ti amp;procuratores exagitabant; fed nec minus ipfiulmet miniftri; quoniam eius domefii ci amp;nbsp;Senatus inter fe diffidebant ; in quo finguli tanto minore verecundia, quanto ma-. iorem fibi apud ilium autoritärem arrogauerant, propria ftudia fequebaniundt ipfe ad

id vfq; tempus magna ex parte ab ijs qui ex ipfius nutu penderêt,amp; nihil aliud qüàm mi niftriatq; domini voluntatis amp;nbsp;mandatorum exequutores efledebebât, gcftari afïüetus crat; quod vt vnàeum multis alijs rebus qUæ âccidérUnt intelligatür jaltius repetenda cft narratio. Leo qui primus facrofandam dignitatem in Mediccam fatniliam intulit,amp;^ amp;nbsp;facræ purpuræ honore tandiu fc,cam atque familiam quae ex loco excelfo in imum pene ceciderat fuftinuit vt fccundæ fortunæ reditum expedare potuerint, homo fuit cximiæ liberalifatisjfi tame hoc nome ei profufione,quæomnem modum cxcedit eon-uenirepoteft; in hoc hominepontificatum adepto tantamagnificentia,fplendor,amp; ani mus verèregius t'uxir, vtveiirt quopiam quilongaferieàregibüs dcCielaribUs genus duccretjiniriim videri pOtiieritmecpecuniæ folùmprodigus,verùm ètiam omnium eo-rummunerum quæin pontificis poteftatefuntjquaetam immodicc conferebat,vtfacrö fandam autoritärem contemptibilem facerct j curiae morcm perturbaret, amp;nbsp;ob nimios fumptuSjfemper nouas pecuniae eliciendae rationes inuenire cogebatur.Huictantæ facilitât! adiunda erat fumma fimulatio,qua initio pontificatus fui omnes citcUnjagcbat» quæque vt optimus princeps videreturcffecit} nonde Apoftolicabonitatcdico,quo-niam in noftrisdeprauatis moribus,tunc in pontifiee probitas laudatUr,quum ceterorQ hominum nequitiam non excedinfed ipfc clemensjomncs iuuandi cupidus, amp;ab omnibus quæ aliquem poflintlaedere alieniflimus habebatUr. Hie inter alia in quibus maxima felicitate eft vfus,non pafum propiciam habuitfortunaM, quod lulium Medicem patruelem fuum quern ex Rhodio equite quamuis non legitimis natalibus efletortusi in pontificu collegium cooptauir,apud fe habueritmam quum Iulius natufâ grauis,dili-genSjin negotijs alliduus, à voluptatibus alienus effet,omnibusq; in rebus ordinem amp;nbsp;modum feruaret,amp; omnia grauia pontificatus negotia Leonis voluntate in manibus ha beret,multos errores qui exillius largitate facilitateq; proficifcebantur,fuftinebat mo-derabaturq;:amp; quod maius eft,ceterorum pontificum fratrum,atq; nepotum côfuetudî ne negleda,Leonis honorem magnitudinemq; adminiculis,quæfîbi pofteius morteni elTent profutura anteponens, ita ci fid el is amp;nbsp;obfequens erat, vt r eucra alter idem effc videretur:quamobrem fempcr magis à pontifiee prouedus fuit,ei^; quotidic magis négocia concredebat: quae in duobus natura vfq; adeo inter fc diuerhs pofita,quam duo-rum contrariorum temperamentum nonnunquäm bene fimul côueniat, oftendebant: huius afriduitas,dtligcntia,ordo,morurrt grauitas, cumillius faculrate largitas,volupta-tibus hilaritatepernîixtaîquç in caulTa crant vt multi Leoncm àlulio gubernari,ipfumq» per fetanto oneri fuftinendo imparcm eftei neq; talem vt cuiquam obefle ftuderct, fed potius pontificatus commodis perfruendi cupidilfimum; inlulio autem contraanimu, ambitionem,rerum nouarum cupiditatem efte crederennadeo vt omnia feuere ada,o-mnes motus, omnes expeditiones quæ Leonis tempore funt fadæ,Iulij qui homo maius,fed magno ingenio amp;nbsp;animo præditus habcbatui-,impulfu fieri cenferentur ; quæ i-pfius virtutis opinio, poft Leonis obitum confirmata auólaq; fuinpropterea quod con-tratotaduerfarios quos habuit, amp;in tantis difficultatibus, tanta cum digtiitateres fuas fuftinuerit,vt fere pontifex videreturjtantamq; fibi apud multos cardinales autoriratem conferuauit,vt bis i6 fuifragiorum dominus conclaue ingreftus, tandem qüarauis pîe-rique,amp; præfertim feniores repugnarenr, poft Adrian! obitum,biennio à Leonis mortd nondum exado,pontificatum fit adeptusjquod tanta expedatione iti i j t,vt cômuni ho-minum iudicio,omnium qui ad cam vlq; diem in ea fede fuilTent pontificum maximusj amp;nbsp;longe maiora quàm quifquam aiius gefturus crederetur. Sed quàm vanà fuerint de Leone amp;nbsp;illo iudicia mox cognitum cft; quoniâ Clemens, multa in fe habuitab ijs quai homines anteaopinabanturdiuerfameq; enimautearerum nouarum cupidiras,autca animimagnitudo,amp; generoforum magnorûq; operum ftudium que pleriq; putarât, in eo vigebant ; amp;nbsp;apud Leonem potius eius cogitationû perficiendarum minifter, quàm confiliorù amp;nbsp;voluntatis autor atq; inuentor fuerat: amp;nbsp;quamuis ingenio maximo amp;nbsp;om-nimnhumanarû miracognitione effet præditus,id tâmé in deliberando amp;nbsp;perfieiendà non oftendebat;quoniâ non modo animi infirmitate,quç in eo haud parua fuit,amp; fum-pcuum vitandorum cupiditate ; veriim etâ quadam hæfitantia amp;nbsp;confufio naturæ ipfius wfKa,vbi ad ea quæ procul iam fæpe præuiderât,ponderarat,ac penè coftituerat, decec

ncnda veniebat^fere furpcnfusamp; anceps crat:qüö fiebat,vtquæuis vel minima ratio rc-cens oblatajquod vis leue impcdimentu in ftatuendo,feu quod iam ftatuifTet^obeundo obiedum,cum itl eandem ambiguitate in qua antequam quidqua dccerncrec crar,ite-rum conijcere pofTc viderctunfeaipcr enim re iàm côftituta confiliû à fc reicdû melius fuifTe vidébatunnam cû ei folæ rationes illæ qüas reieCerat ipfi tune obferuarcntur,cas rationes quib.motus iicdecreuinct,quarû côtentione amp;nbsp;coparationc contrariarû pondus leuius redderetur,minime in mêtê rcuocabatméq; ex eius quod fçpe fruftra timuif fetrecordatiône,nc impfouifo metu obrucretur,vel vfu magiftro caucre didicerat:qua in implicata natura,amp; perturbata rcrû adminittrandäru rationci,dum fæpe numero fe à miniftris transportari finite potius ab eis duci quàm confilium capere videbatur; inter quos in fumma apud ilium autoritatefuerunt, Nicolaus Scombergius Germanus, amp;nbsp;loannes Matthæus Gibertus Gcnueilfis; ilium pontifex obfcruabat,amp;pcnè metuebat: huncfibigratilïîmum admodum diligebaf.illeHicronymiSàuonarolæ autoritärem fe-quutus ’dum iurioperam dâfct,ei fodalitàtife addixitjquæprædicatorû appellatur,fed poft fodaliratc relidajnomine tarnen amp;nbsp;pallio retento, ciuilibus negotijs fe tradiderat: hic in puerili «étate religioni deditus,fed pôft,patris autoritatcfquamuis fpurius ) ea re-li(fta,eam feófam prorfus amp;nbsp;nomine amp;nbsp;vcftiturepudiärat.Hiigitur,amp; dum cardinalis effende ipfius pontiHcatus initio concordes, pontificem ex arbitrio fuo gubernabantded póft quumfine ambitionefiuc naturæ diuerfitatc inter fe difliderc cœpifTent, eumamp; perdiderunt, amp;nbsp;obcajcarunt : quoniam Nicolaus fiue nätionis fuæ vinculo,fiue quauis aliadecaufta, Cxfaris ftudiofiflimus, dénatura in fuis opinionibus,quæfæpeàcctero-rum hominum fcntcntiadiffidcbant,pcrtinax,tam immodice Cæfaris rebus fauebat, vt fæpe pontifici tanquammagis aliorum,quam ipfius vtilitatis amans fufpedus fueriual-ter re verancq; alium amans, neq; alium dominum agnofeens, fed natura in rebus fuis vehemens, quamuis Leone régnante Gallorum äcerrimus hoftis fuiftet,ac Cæfaris rebus fauiftet,Leonedefundo prorfus fententiam muraueranquarecumhiduopoten-tiffimi miniftri aperte inter fe difiîderent,neque mature res adminiftrarent, pontificisuc honoris rationem haberent, ciusq; tarditatem amp;nbsp;ambiguitatem toti aulæ noram face-rent, apiidplerosq; mortales eUmcontemnendum acpenc ridiculum reddebanr. Iraq» cum ipfe fuapte natura anceps effet,amp; in tarn perplexa difficilique deliberatione, ab ijs quieum in re cxplicandaiuuarcdebcbat,magisdubius reddereturjipfemetquo fe ver-teret ignorabat:tandem porius quia aliquid erat neceflario conftituendum quàm certa fententia firnioq; iudicio,prefcrtim cum co effer rcdadus,vtctiam nihil decernerede-cretifpeciem præ fe ferret, àd fœdus ineundum, amp;fimul cum alijs bellum contra Cæ-farem gerendum inclinauit. Conuenere igitur,amp; fœderis leges fcripto explicaruntme-que aliud jnifi vt fancirentur deerat, quum Erreram Commendatorem(eft id in eque-ftriordine dignitaris amp;nbsp;præfcduræ nomen)à Cæfare miflum,quife ftatim amp;citrä vllani moram, cum gratis amp;nbsp;bonis nuntijs adfururum nunciabat, Genuamperuenifte certior eft fadus; eum igiturlcgatis quibus fœderis codem diefanciendi certam fpcm fécerat, grauiflimè expoftiilatibus expedare ftatui t:i! lius aduentus cauffa fuit,quôd Cæfar, vbi eiufmodi mandata Pifearîo dediftet,vr fairem in eius arbitrio effet Mcdiolanenfe impe rium occupare, ne hanc ob cauffam noui in Italia motus exifterent veritus,fœderis negotium cum Saluiato legato ira tradauit,vt fœdus inter ipfos ( pontifici ramen appro-bandi faculrate relida)fierct: in quo ei in Regij amp;nbsp;Ruberiæ reftitutionc mos gerebatur; amp;nbsp;Mcdiolanenfium ducis conferuatio propugnatioq; mcludcbatur,quæ Glemens po-tiffimùm exoptauerat; fed ea lege expreffè adieôta,ne fi is morcrctur,illud imperium fi-bi retincre,vcl archiduci fratri lùo tradere ei licerctdedin Borbonium eius imperij iura transferrer; quem pontifex ipfe fatis inconfultc, Gapuani archiepilcopi fuafionibus,eo tempore quo Francifei Sfortiæ falus ex morbo' ferè defperanda videbatur, vnàcum Georgio Auftrio Maximiliani Gæfàris ex concubinanato fratre, propofuerat:quo fœ-dcrc coßftituto,legatus eius approbatione à Clemente minime expedara, Gæfari tam exoptatum priuilegium denegare nonpotutt,autriefciuit;quod cumprius fecundi tantum gradus cognationis fada mentione perferiptum effet, Lufitaniregis filiænomme fuppreffojfiue quo minus Angliærex offenderetur,fiue quôd cû inter eos duplex affini-

tatis vinculû efletjpotentioris modo vinculi fada métioncj aliud priuîlcgiû quod nomi nibus proprijs expreflis impedimenta omnia côplexa effent,côfcribere fuit necêffe.Cfl huius fœderis confedi literis Errera diem vnum aut alterum poft Moroni capti nuntiû à Cxfare acceptum,à Cçfare eft profedus,amp; fexta die Decembris ad pontificem dedd étus,cui prçter multapromiffa amp;ampliftimam bonæ Cæfaris voluntatis atteftationem, fœderis leges obtulit:quas,etfi capita quæ de falinis amp;nbsp;de regni neapolitani facerdotijs agebantjab ijs quæ cum prorege conftitutafuerantdifcreparent,tarnen quiaprçcipuus cius feopus eratjVtfc fufpicione liberaret,rata habuiffet, fi in Mediolanéfis iraperij ne« gotijs candidè agi cognouiffet : fed quum vbi de Francifeo Sfortia agebatur, nulla cri-minis ci obiedi mentio fieret,neq; imperium ademptü eircftitutum,aüt error es fi quos admifTifTetjCondonatum iri promitteretur, imo Gæfar in rebus cum legato conftituen-dis,amp;mandatis huiefuo procurator! dandis,fequicquam ea de re fciredifïîmulaffetdl-lorum calliditas amp;nbsp;artes facile cognitæ fuerunt: rœdus enim amp;nbsp;Francifei Sfortiæ in Infu briæ imperio conferuandi aepropugnandi promifta,Cçfari in cum,vt inbeneficiarium fuum agendi,amp; beneficium, ob maieftatis crimen ad dominum deuolutumdeclarandi facultaté minime adimebant:amp; Borbonius ei fi moreretur fubftitutus,eo fpoliato quo-que fucceffurus erat : quoniam leges duplicé mortem ftatuunt,naturalem videlicet amp;nbsp;ciuilem, qua eos qui ob huiufmodi delidum condemnantur mori aiuntndeo pontifex grauiffimis verbis fibi nullam cum Caefare priuatam diffidij cauftam effe,imô fe in qua-cunq; controuerfia amp;nbsp;altercatione quæ inter ipfos effc pofret,nunquam aliumiudiccm quam ipfummet eledurum 5 verùm neceffe etiam effe, ita communes res componeregt; vt Italia tuta cffetjquod aliarationc fieri non pofrct,nifi Francifeo Sfortiæ Mediolanen fc imperium reftitueretur, refponditiei^; rationes ob quas caput illud tarn late patens, non fatis effet,oftenditifibi fi nouum confilium capere, amp;nbsp;à Cæfare cui femper coniun-diffimus fiierat,difccdcre cogeretur moleftiflimum fote. Cui Sueffanus, Cæfaris men-* tem integerrimam effe, eumq; proculdubio vt Francifeus Sfortia ijs omnibus quæ ac-cidiffent pofthabitis, Infubriæ imperio potiretur,contentum effe gt;nbsp;fed incuria vt caput illud non fufius explicaretur fadumiceterum curaret pontifex, id vt vellet conferibi; fe illi eius confirmationé intra duos menfes, modo ipfe quoq; fe interea fœdus de quo â-gcbatur,cum Galliæ regno amp;nbsp;Venetis no fanciturum promitteret,polliceri.Omnes pet fpicuè id nullam aliam ob cauffam,nifi vt duorum mefium mora quo Cæfar âd res fuas melius conftituendas,amp; ca quæ contra tantam confpirationem opus forent comparan-da,fpacium haberct interponeretur,fieri cognoueruht; amp;nbsp;nihilominus pontifex, poft multam altercationem, maxima cum legatorum moleftia, tarn vt fumptus ac moleftias quantum poffet differct, quam etiâ quod dum rex captiuus effet,quoduis fœdus quod cum eius matre iniretur, cum id quotiefeunq; vellet diffoluere in Cæfaris poteftate effet pcriculofiffimum ; amp;nbsp;hanc moram ( etfi exigua fpes effet) rem optatam afferre poffc cenferct, annuit: quæ mora fi forte duorum regum concordiam parcret,prudentilfime cog'tauiçetfi alij fecus iudicarent, melius effe earn huiufmodi tempore ficri,quo Cæ-farminorencceffitate premerctur : quo enim meliore in ftatu effet, co grauiorcs legei Galliæ régi imponcret ; quarum acerbitas regem liberatum eas non feruaturum fpem faciebar. His quoq; adiedum fuit, vt intereanihil neq; in operibus,ncq; in alijs rebus contra Mediolancnfem arcera, modo Francifeus Sfortia fe ad obfidentes non læden-dos nullaq; moleftia afficiendos obftringeret,nouimoliretur;cuilegi Francifeus affen-till noluit. Iraq; anno à fummi Dci fi 1 ij natiuitate m d x x v in his adionibus magis ad bel lumquàm ad pacem propendentibusexado, cœpitannusi5 2 6.graUibuscafibus amp;nbsp;mins perturbationibus plenus.Cuius anni initio cum Errera ad Cæfarem rediret,pontifex longas litcras propria manuadcumfcripfit; quibus confilia in cum agitata ncc prorfus negans ncc confitens, fedculpam in Pifearium transferens, Francifeum Sfor-tiam fi quidcommififfet,Hieronymi Moroni confilijs fedudurti excufauiceumque ve-hementiffime, vt totius Chriftianæ rcipublieæ qiiietis amp;nbsp;commpdi gratia illi ignofcc-retjfupplex rogauit. Quo tempore Cæfarpontincis refponfum expedans,omnia alio-rum negotiafufpendebat:amp; quamuis Borbonius, qui amicè fatis tradabatur,atq; in affi nitatis fpe confirmabatur,vtmatrimoniuin perficere poffet vrgeret,nihilominus ei mo*

ra interponebatur: aiebant enim Cæfarem prins fuum cum Lufitâria fpônfajquæ quoti' dieexpedabatur,matrimonium perficcre vellejfedidvtfibiîiberameum Galliærcgej cui de eadé quæ Borbonio promifla fuerat cônubio iungenda vtilitate ( vt omnium ie-rè principum mos cft)honeftati antepofita,agebatur,pacifcendi facultatc confcruaret, facicbat. Deinde cum Gæfar Sibiliæ matrimonium perfeciflct, Errera,cum eius foederis capitis quod ad Francifci Sfortiæ commodum fpedabat ampliflfimc àpondfice con-fcripta forma Roma ad eum redijnadcó vt Cæfar legatum quoq; nullurri feparatû mandatum ab hoc diuerfum habere certior faótus,toto Senatu in id confenticritCjquodne-ceffe effet fœdus quod agitabatur impedire,amp; tot hoftes eodem tempore fuftinete pe-riculofum,eö fit redaótus,vt aut pontifici amp;nbsp;Venetis in Francifco Sfortia reftituendo effet fatisfaciendum, aut cum Galliæ rege cóponcndum:qui tandem poft multas deBur-gundia altercationes,quum fc à Cæfare alia ratione dimiftum iri fperarc nó poffet,cam omnibus ad earn lpeâ:antibus,amp; iuiiquod in regnum ncapolitanû,Mediolanenfeq; ha beret,ceffurum : atq; in eius rei fidem duos fuos hlios obfides daturu pollicebatunvtra autem fententia effet eligenda,grauiffimæ erantdifputationes. Nam Lanoius,qui regé in Hifpaniam duxcrat,eiq; tantam fpem fccerat,amp;vt dimittereturtantopcre contende-bat,tuncmaximèidem vrgebatzeius veto autoritas faltemobfidem amp;nbsp;bencuolcntiam apud Cæfareni magna erat. In contrariam verb fententiam potius exclamabat, quàni differebat Mercurius Gatinaria Magnus cancellarius,vir quamuis humili loco in Tau-rinis natus,magnlt;c cxiftimationis amp;rcrum vfu; quiiam multos annos omnium eius curiae grauium negociorum onus fuftinebatcuin igitur aliquando in Senatum coram Cç-fare vt tandem de ijs omnibus quae tot menfes agitata fuerant décernèrent, effent con-uocati,Mercurius huiufmodi oration em habuit.

Equidem femper,inuióliflime Cæfar,fum veritus,ne nimia noftra cupiditas, amp;ma-Jedimenfi fines quos nobis propofuimus, in cauffaforent,vtex tanta tamquepræclara vióloria,tandem neq; gloriam neq; vtilitatemconfequeremunnunquam tarnen hac vi-doria exiftimationem imperiumque tuumindifcrimenaddudumiri,quodmanifeftc fieri video,exiftimaui; quandoquidem de ea concordiaagiturqualtaliatotaindefpe-rationcm ruat,amp; Galliæ regilibertas,fed tarn grauibuslegibus,vtfi minus fponte, fake coaólus magis nobis mimicus quàm prins fit futurus,reftituatur:Equidem pari cum re-liquis ardore cuperem eodem tempore amp;nbsp;Burgundiam recuperari,amp;Italiæ fubigendsc fundam,eta firmariffed qui tot res tarn citó ampleéli conatur,nihil vt retinear,amp; rex Gal liæ liberatus vt vlla ratione tot tamq; magna promiffa feruet, vehementer pcrtimefco. Nefcit forfitanrexBurgundia reftituta fe tibi Galliæ ianuam aperire?atq; in tua potefta te fore, Lutetiam vfq; excurrcrc,feq; vbi tu Galliam ex tot partibus infeftandi facuka-tem habueris,vires ad refiftendum non habiturum?lgnorat ipfe,nefciunt omnes,fi nbi vt armatus Romam eas, vt Italiæ frænum imponas, Ecclefiæ facrum amp;nbsp;prophanum im-'pcrium in poteftatemtuam rediga^ affentiatur, fe potentiæ tuæ conduplicandæinftru-mentum fore, ne tibi vnquam ad cum lædendum arma pecuniæùe deeffe poftint,amp; ié ad quafeunq; leges ci imponerc libeat, accipiendas,coaôlum iii?amp; font qui ilium eiuf-môdi paâionem quaipfe feruus tu us, tu eius dominus fias feruaturum credantran de-eruntillitotius regni qucrelæ cxclamationesq;?Angliæ regis cohortationcsètotius Italiæ ftimuli?At amor forte mutuus inter vos in caufta crit, vt tibi fidat,tuaque potentia ei fit grata.vbi vnquam fuerunt duo principes inter quos plures odij amp;nbsp;contentionum cx-titerint cauffæ ? cft inter vos non modà potentiæ æmulatio,q«æ fratres inter fe armare amp;nbsp;committere folet, vcfùm etiam veteres amp;nbsp;grauilfimæ inirrricitiæ iam ab auis atauisq; veftris vfq; cœptæ, tot tamq; diuturna bclla inter hafee duas famillas gefta,tot paces amp;nbsp;fœdera violata,tot iniuriæ offenfionesq; illatæ amp;nbsp;acceptæ.NtSnnc ilium quû fetot menfes penes te captiuum fuiffe rccordatur, fub tam arâa euftodiâ nunquam vt in confpe-lt;5lum tuum ducercturimpetrare potuiffe, in hoc careere, ob moleftias amp;nbsp;incommoda perpefià, haud longe ab interitii abfuiffcmunc verb non animi quadam magnitudinc, aut charitate, fed tantæ confpirationis quæ in te paratur metu dimitti cogitat,indigna-tione ardere credimus? an affinitatem neceifitate contradâ amp;nbsp;totftimulis potentiorent fore cenfemus ? amp;nbsp;quis quanti hæc vincula à principibus fiant ignorat?quis mcliiis nq-

bis quanti iftae affinitates fiant tcftari poteft ? erit fortafie atiquis cut fides qua fc in eâri-dem cuftodiam rediturum obligabit fecuros fadura videatur ? dij itnmottales, quæ in-confidcratafundamenta,quamimprudentesfpes. Sic meC«far,extremus animimei dolorloquicogit j cum detam perniciofoac periculofo confiliq perficiendo cogitari video: omnes tame vbi de imperio agitur,quanti fides fiat,quid Calloi um promifia valeant , qui cetera aperti , his in rebus fraudumfuntoptimimagiftri: hunc ipfum re-gem ,tanto natura in fadis parciorem quanto verbis eft liberaliof nouimus. Quare fic ftatuo, non beneuolentiam inter duos principcs,inter quos veteres iniüriç ac limulta-teshereditariæfînt; non beneficiorum quæ nulla funt,memoriàm, nonfidem ac pro-mifla quæ in regnorum momentis à multis parui, à Gallis verb nlhili fiunr, vt cam pa-dionem quæ hoftemfuum in cœlurn tollat, fc verb [regn um que fuum in inanifeftant feruitutem rcdigat,fcruer,effedura.Scd quofdam mihi audire vidcor, qui dicänt,hanc obcauftam duos filios, amp;in ijs natu maximum, quorum charitatempluris quàm Bur-gundiarafacerecogetur, obfidespoftulari: ego autem vereor ncliberorum charitas contrarium potius lit paritura,quum illorum memoria animo cius obuerfabitur,amp; hæc præftare, illos tibi in feruitutem tradendi initium fore,cogitabit. Nefeio an hoc pighus fatis fit futurum fi fe illos alia ratione recuperate pofte omnino dcfperarct; magnü eft regnumfuura in diferimen conijeere , quod femel amiftum recuperate difficillimum foret!filios autem vclpadione,vel aliaoccafionCferecupetatururnfpetate pöteft; amp;nbsp;ob teneram illorum ætatem mora minus erit nlolcfta; verum cum ipfe omnes fete chriftianos principes conua tc fibi fœdere iundos habere poflit, quis dubität qüin cum iliisfirconfpiraturus, hanequepadionem atmisinodetariconaturus? amp;ficexhac vi-doriagrauilfimum, periculofiftimumque bellum Angliæ Galliæqué regum amp;totius Italiæ odio, necelfitate amp;nbsp;defperatione concitatum præmij loco referCmus : à quibus omnibus nifi Deus prodigijs toties pronobls edendis fatigatus fuerit,fifortuna natura niutauerit,eiusq; inconftantia amp;nbsp;mobilitas, in nobis contra omnium præteritarum return cxempla,conftantiæftabilitatisq; documentuni fiat,nos propügnabimus. lam ante tot menfes in conuentibus noftris, vt Itali cum Galliæ regno foedus nô ineanr,omni ftudio incumbendum decreuimus ; amp;nbsp;nunc inhuiufmodi (ententiam, quæ omnes diifi-cultates, quibus hucvfquedubij reddcbanturtollit : quæquc pericula noftra amp;nbsp;ho-ftium vires äugetpræcipites ruimus : amp;nbsp;quis ignorât Cæfar quanto potchtius fœdus il-lud cuius Galliæ rex in regnum fuum reftitutus caput fit j quànl quod cUm Galliæ regno rege apud te captiuo inirctur fit futurum ? nullam cauftampontificem hadenus ad fœdus contra te ineundumdubium reddidifte , nifi nc tu Gallos rege illis oblato ab iplis difiungas metum, dubium reddidilTe quis nefeit? hoc autem cum filios amp;nbsp;non ipfum tenebimus,minus timebunt : fic medicamentum quod nos periculi vitandi gra-tiaparamus, illudlongemaiusredder5 amp;quum hoc foCdus impediredebeanius, nos ipfivtidfirmius potentiusque fiatcaiiftam præbebimus: Quæ igiturefttuafententia dieet aliquis?an ex tanta vidoria nullum emolumentum percipiendum cenfes ? eft nc fempcr nobis in haefufpenfione manendum?ego quod fæpe dixi confirmo,tantum ci-bifemel alTumere vt ftomachus ferre nequeat, nimis perniciofum efte; amp;nbsp;aut rebus cum Italiæ compofitis, quæ nihil aliud à nobis, quàm vtmctu libcretur petit, à Galliæ rege Burgundiam, et fi quid præterea poftumus exrörquerc, neceftarium efte : aut cum illoea Concordia ineunda,qua Italia arbitrio noftro permittaturi vcrùm ca mode-* ratione ac Icnitate, quoad eius res pertinet, vt eâ fcruandi cauftamhabere videatur: i tl altero autem horum eligendo tua Cæfar,prudentia æquitateque opus eft , vt id quod firmiusæquiufque eft, ei quod primo intuitu fortaftc vtiliusamp; maius videturautepo» natdnlubriamBurgundia opulentiorem efte,amp; ad multa magis opportunam,nullamqgt; CÛ Italis nifi Mediolano vcl Francifeo Sfortiæ,[vcl alter! qui pontifie! fit gratus,cöceftb, focictatem contrahi pofte fatcor:nihilominus magis hoc quàm vt cum Gallis corapo-naslaudo : quoniam iure magis ad te Bur gundia quàm Mediolanum fpedanSe facilius cam tueri poffis, quàm earn prouinciam in qua nemo eft qui te velit,: Burgundiam antique hæreditatis iure tuam quærere, fumma laus eft : Mediolanuili aut tibi aut altert qui prorfus ex autoritäre tua pendeat vendicare vclle, ambitionis nota non carcc

6oo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

primùmàte tot illiiftrium maiorum tuorum, quorum ofTaincaptiuitatefepulta, nihil aliud nifivt à te Ubertatireftituanturamp;poftliminio recuperentur clamant, memoria requirit: quorum fortafle iuftæ, pirt fanôtâîque preces Dcum tibi magispropicium reddunt. Prudentius amp;nbsp;facilius confilium amp;nbsp;amicitiam cum eo qui inuitus tibi inimi-cus fit ftabilire, quam cum eo qui nunquam amicus efle poffit contraheremam in Gal-liærege femper odium tuisque confilijs aducrfum ftudium vigcbit : Pontifex autem amp;nbsp;ceceri Itali vbi excrcicus ex Infubria deducatur -, fufpicionc liberati, cur tecum æmu-latione timoréuecontendant,non habebunt: ex quibusfi tibi amici fuerint, amp;nunc amp;nbsp;pofthac femper commoda ctnolumentaque pereipics. Itaque magis te ad hanc fo-cietacem, honoris, vtilitatis,fcciiritatisque ratio, ac nifi fallor, baud minus necefiitas impellic. nam etiamfi cilm rege itapadus fueris,vt eum ad nihil aliud nifi vt te in Italix bellis iuuetobftringaSjCum id præftiturum mihiqùidem baud vcrifimile videtur. Italia enim tibi prædæ relifta, regmim fuum in nimis magnum diferimen conijci cenfebit : amp;nbsp;contra,maximas ad te infeftandum,eoquc vt pacis leges minus graues cum eo admit-tas cogendum tarn potenti foedcre fibifpes occafionesq; habere videbitunamp;fic regem captiuLim, liberum nobisque inimicum reddemus J amp;nbsp;Gallix regno vt tot alijs coniun-dum, maioribus viribus maiorique vtilitatc bellum contra te gerat caput dabimus. Quanto melius eft cum kalis componere ? cum pontificc qui id lemper exoptauit,bo-nam amp;nbsp;veram focietatem contrahcrc, amp;nbsp;Gallis omnem Italorum focictatis fpem adi-merejtunc enim non necefiitas aut nouorum foederum metus, fed tua voluntas,amp; con* ditionum natura te ad pacem cum Gallis ducet: tuncillos nccefiitare amp;nbsp;defperatione non modo ad Burgundiam reddendam,amp; maiora offerenda,verùm ctiam eiufmodi pi-gnus in manu tua collocandum, vt tibi nihil fit de fide dubitandum copelli cernesme-que enim dum tanti foederis fpem haber,fatis eft liberos obfides accipcre:vixq; fatis tibi cautum foret,fi Baionam,Narboriem,amp; claffem traderent.Hoc paófo exhac vidoria amplum, honorificum, iuftum amp;nbsp;certum frudum pcrcipies ; alioqui aut ego nihil pror-fus video,aut hæc pax imperium tuum in tam graue periculü conijciet,vt nifi forte Gal-liæ rex nobis imprudentior fit futurus, quid te eo pofiit liberare videre nequeam.Mer-curiusbacoratione accurata amp;vehementi, acprudentiæfuæoppinione multorumin Senatu animos commouerat, quum prorex Lanoius contraria: fententiæautorhuiuf-modi orationem habuifle fertur.

Qni nimia dominandi libidine,gloriofiflime Cæfar, plura quam retinere pofiit am-pleótitur, minimè laudandus eft : verùm baud minus is eft vituperandus, qui nimia fii-fpicione amp;nbsp;metu,fe ipfe magnis occafionib.totlaboribus atq; periculis partis difpoliat; imo quamuis vterq; error grauifliraus fit, magis vituperandumin tato principe eft illud confilium, quod ex timoré amp;nbsp;animi infirmitatc,quam quod ex generolitate magnitiidi-neq; animi proficifcitunamp;laudabilius eft cum pei iculo immodica parare conari,quàm periculi fugararifiimasoccafiones corrumpere,amp; hæcipfa eft Cancellarij fentetiamam quum vereatur,ne hac compofitione Burgundiam amp;nbsp;Mediolanum fimul confequi pof-fimus(neq; enim ilium aut Italfæ patriæ fuæ amore,aüt in Mcdiolanenfium ducé bene-uolentiamoucri cft fufpicandum)eam rationem proponir,qua ipfius fententia Burgundiam confequimur,amp; Mediolanû longe maius imperium amittimus:fed meaopinionc Mediolanum amittimus,amp;Burgundiam non confequimur : quumquehæc viétoria tibi magnacum gloria ad chriftianæ reipublicæ principatumaditumaperuerit, fieius in confilio nihil nobis exeaprætcr detrimentum amp;nbsp;infamiamrcliquumerit,equidcm in eius confilio nullam fccuritatem video ; quinpotius maximum periculum, exiguam vtilitatem, amp;quæ facile èmanibus noftris elabi pofiit,indignitatc ignominiaq; plenani video:amp;contra in régis concordia, mihiingensgloria,maxima vtilitas,atq; idoneafe-curitas efte videtur ■. quæro enim ex te Mercuri,quam râtiorîê adfcrs,quam cautionem, quam fîdê, Italos vbi Mediolano cefierimus, concordia nobifeum feruaturos?nec fefe inter G al liç regé amp;nbsp;nos intercefiuros ? amp;nbsp;non potius vbi exiftimationé noftrâ deprefie-rinCjVbi eum cxercitû, qui infolentiæipforûfrænû eftdifroluerint,vbi nouas Germano rù copias in kalia venire nô pofic certo fcient(neq; enim vllus in Infubria locus crit qui illos admittat aut vbi colligantur)quam,inquâ,fccuritatis ratione adfers,quin kali tunc incœptis

incœptis fuis infiftcntes regno Neapo’itano quod ferè arbitfio illorû liberurn felirique tuFjUiinanteSjtlos âd Callie regem midendum no fint coaduri?an Mercuri Fràncifcum Sfortia gratuin fore côfidis,qui pofi:totjCæfar,àte accept! beneficia,tibi tarn nefaria^p ditione gratiam retulit?quid nunc fâciet,qui te tanti fceleris iüftapœnarnülftandi cupi dum tognouitêqUi nünc à te fupplicium,ab hoftib.tuis falutem expedat? an Venetorû amicitiæêquiitilperij Romani amp;Àuftiiæ familiæ hoftes nafcuhtur; amp;nbsp;qüfi hefternaferè die fe tot ciuitatib.quibus nunc potiuntur à Maximiliano auo tüo fpoliatos recordâtur cxhorrefcunt:an Clemétis probitati, ciusq; erga Cçfarem ftüdio? qui cum pofiquâmul ta côtrà nos tentaflet,iuitiü coiundionis qua cum Leone contraximus fuit, vt Gallos vl cifcefetur,vel,vtab corum iniurijs tutus cfict, amp;nbsp;Ferrariam (cuius obtinendæ cupidirä-teardebat)oceupare poflet,Leone aût dcfunôio hic Cardinalis, omnibus fetè rtioi-tali bus ihüifus,côadus in amicitia noftra permanfinfed pontificatum adeptiis,illicajjd p5 tificum,qüorû propriû eft Cæfares timercamp; odilfe,rtaturâ réuerfus,nihil magisquâ Cæ faris nomen exhorrefeit-.hi omnes fe nihil odio aliâue eupiditâte mächihatös eïfe,fed potentiàetantû tuæ metu:hocq; metu fublato ocsmachinationes de fiturasjquOd qùidé aut veru non eft,aut fi initio verû fuit,alias poftea radices egeriti amp;nbsp;in aliam natürârrt mi gratlt necefle eft: natura enim id eftcóparatü,vt ex fufpicione odiüm rtaféatufj éx: ödio iniuriæ,ex iniurijs focietas amp;nbsp;neceflitudo cum ijs qui inimici funt ei querti læfefunt i ex his confilia quibus non modo fe metu libèrent,verû etiam vt ex eius ruina qui læfus eft, ipfi emolumentacapiant:iniuriarum memoriaproculdubio in eo qui facit, quàm qui patitur maior atq; ad placandum difficilior.C^are, etfi initio fufpicione folùm moti fu-iflent, id vt ribi hoftes fierét,animura amp;nbsp;fpes ad Gallotû tes conuerterertt; deinde qué-admodum in omnibus fœderibus feceruntjicgnumneapolitänum intet fe diuidétein-Ciperent,in cauirafuiftet:nuncautem quæcurtqjtanderticautio palt;ftiouefequatur,fent per in illorum pedorib.odium erit accenfum, tiirior vigebiti nec ijs qui vi à nobis ex-torta videbuntur,fatis confifi,feq; maiorem nosad eàqùæ volent cogcndifaCultatem hactos râti,ne inter Galliæ regem amp;nbsp;nos nouû fœdüs Cameracenfi fimile eôtrahatur vc tiri,Italiæ (vt illorum verbis vtar) à barbaris vindicâdæ cupidi,leges tibi imponere,Gal liæ regis libertatem petere audebuntjqiiod ftdenegauèris Cæfar, quonlodo fegnû neà politanum tueberisêfi concefreris,omnib.vidotiæ præmijs amiflîs,omniu qiiotqüot un quâ fueruntcôtemptiflîmus, amp;miferrimus princeps felinqucriszfed demus Italos fide feruaturos,amp; aut Mediolano nobis cedendû fit,aut Burguhdiano recuperahdajquænâ quæfo inter hæcduo côparatio eft?Burgundia angufta prouincià eft,tcnüis, amp;nbsp;haud mà gni emolumenti,nectam opportunavt multi arbitrantur: Mediolanenfe verô imperiû^ tot vrbium Opulentia amp;nbsp;pulchritudine, frequentia, amp;nbsp;nobilitate ciuium,ucôtigaliû ma-gnitudine,oés totius orbis terrarum excrcitus alendi copia amp;vbertare,facilè multis rd gnis ahtecellit: amp;nbsp;quâuis tam amplû amp;nbsp;potens fit,maioris tarnen funt faciedæ opportu- ; nitateS,quæexeiuspofrcffioneexiftunt,quâidquoper fepolletdû enim Mediôlanù amp;nbsp;Neapolis impèrio tuo parebunt,pontifices, vt ol im folebantj ex Cæfarùm ailtoritate pendere,Hctruriâtotam,Ferrarienfium ducé,amp; Mantuanum marchionc tibi obfeqüé- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

tes elfe oportebit: Veneti autem inter Galliam cifalpinam amp;nbsp;Germaniam inclufi^ à te legeSacipere cogentur i fie non iamarniis amp;nbsp;exercitibus,fed fola noministuifama perfeciàlemfiucpræconemqui Cæfatis infigniageftet, toti ltaliæimperabis;amp;quid iititaliaquisignoratêprouinciafitus opportunitatc,coelitcperie,virorû ad omnia magnate præclaraaptiflimorû multitudineamp;ingenijs,omniû rerû ad humanû viélu fpeôta tium copia,tot nobiliftlmarû vrbiùm âmplitudine, amp;nbsp;clegantia,opibus,religionis fede^ prifeaimperij gloria, amp;nbsp;inumeras alias ob eäuftas ceterarum omnium regina: cui fitu imperabiSjte ceteri principes omnes^femper formidabunt:hocqu3ercre, magis ad ma-gnitudiné,magis ad gloria tuam fpeôtat,magis auorû tuorum offibuS (quando amp;nbsp;his in cônfiliù veniendû eft )gratum erit: quos,qui illorû bonitas pietasque eft, aliud quàin quod tibicômodius,amp; nominituo magis gloriofum fitexoptare minime eft credendCu itaque fi Cancellarij confilium fequutus fueris, pro re parua magna amittemus : amp;nbsp;hæc quidem exigua incertiftima etiam eft, cuius nos admonere deberet id quod fuperiori-bus menfibus ferè accidit.Nonne nobis in mentem venir,in quanto mœrore fuçrimus

6o2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I s T o R I AE I T a L I C AE

cum Galliæ rex in vitæ difcrimen eHet adduâus, quid'nam iftuc? propterca quód eius morte omné que fpei abamus viôloriæ fruólu amitti videremus:quis idé non amp;nbsp;nunc e-uenire poflc præftabit? amp;nbsp;quidem facilius,quia eiufdem morbi reliquiæ adhuc eiinhæ-renrmam fpc quæ ill am hue vfq; fouit déficiente,moleftiæ,ex quibus eius ægritudo ori giné habuit,maiorcs recurrent; amp;nbsp;præfcrtim quod cum inextricabiles conditiones cau-•tionesqi fint traélandæjnoua negotialongam temporis morâ,qusc huic periculo,amp; for-tafle etiâ alijs ncc minorib.ncc difficiliorib.crunt obnoxia, habere oportebit. An ignoramus,nihil Galliæ regnum tam immotum retinuifle,quàm fui regis citæ libertatis opi-nio?qua faéturn eft vt cius regniproceres pacati, atq; eius matri obfequentes fuerint: hac Ipe déficiente facile fieri pollet vt regnû cômoueretur,ftatûq; mutarcf.fi aüt femel principes habenas in manum fumpferint,nulla crir in eis regis liberâdi cura;quin,vtfo iutos fe iaco dorainatu tueantur,eius captiuitate gaudebunt. Sic pro Burgundia amp;tot paiÜs rebus nihil amplius nobis aut ex cius captiuitatc,aut ex libertate erit fperâdum: ex te aût prætcrea Mercuri, quæro, nullâ ne Cæfari in hac re eft dignitatis maieftarisq» fuæ ratio habenda?qua maiore infaraia notari poteft ? quo paâo exiftimationem luam magis minuere,cîvt Frâcifeo Sfortiæ ignofcerc cogarur?vt homo femiammis, perduel-lis,hngulare ingrati hominis exemplum,non fefc abijciendo, amp;ad clcmentiatn tuatn confugiendo,fcd in hoftium tuorum grcmium fe conijciens, te fibi cedere, imperium tarn iufte ab co ereptü reftitucre,amp; leges ab ipfo acciperc côpellat?melius eft Cæiàr,amp;: magis ex imperij tuæq; magnitudinis dignitate,itcrum fortunâ periclitari, omnia itéra pertculis obijeere,qua dignitatis tuæ,regis regum autoritatis,amp; Cæfarci nominis obli-tum,ac toties»potcntiflîmi regis domitorem,eas leges à facerdotibus ôc mercatoribus, quibus 11 vidus fiiiHes,neq; grauiores neq; indigniores tibi fuiflent impofitæ,accipere. His igitur rationibus omnib.ponderatis,amp; q paruus fit frudus quem ex Italorum fœde re confequi pofliimus; quot cafibus is nobis è manibus cripi poHItiqua paru tutum fit il lis fidcre,quâ indignum fit Mediolancnfi imperio cedere,nobis neccHario aliquid de-ccrnendum,amp; aliquando fine intuendum elfcac deniq; ex regis captiuitate,nullû emo lumenrum,nifi id quod ex co liberando percipi poteft,ad nos peruenircipotius cum re geqcum Itaiis componendum,vtantea,ficamp;nunccenfeo; quodquidem laudabilius, æquius,atq; vtilius eHe modo idoncis pignoribus nobis fit cautû, negate poteft nemo: ' cuius rei ego aliquod fundamétum conftituo in beneficij quod à te accipict, memoria, in aifinitatis vinculo,in fororis tuae quç idoneum ad hanc amicitiam côferuandâ inftru-mentum eritjVirtutc; amp;nbsp;multo magis in duorum liberorü,amp;in his natu maximi pigno-re,quo pignore quod mains aut grauius pignus ab eo accipi poHit ignoro:amp; quado ne-ceftitas nos aliquid dccernerc cogit,maior Galliæ régi proculdubio cû tanto pignore, qItaiis fine vllo pignore fides eft adhibenda ; plus tanti régis fidci amp;nbsp;verbis, qua immo deratæ facerdotum cupidirati,amp; mercatorum fufpiciofis fordibus credendum:facilius, quemadinodum maiorcs noftri fæpehabuerunt, cum Gallis ad aliquodtepus foedus habere poHumus, q cum Itaiis hoftibus noftris fempiternismec folum in hac fententia maiorem fidei feruandæ fpcm video,verû ctiam,fi forte no feruetur,minus periculi: nâ ctiamfi rex tibiBurgundia non tradat, filijs fuis obfidibus rcli(ftis,tenouis offenfionib. lacefiTere no audcbit,fed traólando amp;nbsp;precando te ad mitiores conditiones allicere ni tetur:amp; præterca hefterna die à tc viótus,amp; hodie è cuftodia cmiHus, arma tua pofthac formidabit,nec tuam fortunam dcinceps facile tentare audebinquod fi arma contra te Cæfar,nô capiat,certum eft reliquos ocs tantifper quieturos, dum Mediolanéfem arce occupabis,ac eiufmodi in eo imperio fundamenta iacics, vttibi nullius iam maleuolcn tia fit pertimefeenda. Itaiis veto fi nunc cum eis cópofueris,amp; fidem violate velint,nul lum quo retineri queant frænura reliquum erin amp;nbsp;tuilædcndi facultate auéla,voluntas libcrior atq; ardentior deefle non poterit.Itaqi,meo quidem iudicio,fummæ amp;timidi-tatis amp;nbsp;imprudentiæ foret,nimiafufpicionc,tanta gloria, tantaq; amplitudine plena, amp;nbsp;fatis tutacocordia pro periculiHimo,amp;nifi fallor, pernitiofiftimo confilio amitterc.

Variæ fucrunt aliorumin concilio,Lanoio taccnte,fcntentiæ;omnib. enim qui intègre iudicio vtebantur,cum Galliæ rege eo modo quo propofitu fuerar cöponcndi con lilium pcriculofura videbatunfednihilominusin Belgis tantum erat Burgundiæ,vt quç principum

pnncipumRiorum àtitiqui patrimoi û Â iuris effet recuperândæ defiderium,vt cos ve rîi cernere non pei'mitteret.fnir ctiâ fr.rna,in mukis Gallorum largitiones Sc ampla jp-miffaplurimu valutflc:Cæfar veto Gvc quod ca fuiffet prima eius fententiâ jfiuequo J proregis auroriras,pi ælertim «. um l'iair-.uij qui idem fentiebat, autoritäre cóiunlt;ffa,ma ximiab eo Herct; fine quod vt FranciRc Sforriæ veniam däret cöginimisindigriura ci vidercturjcos potiffimuin quipacem turn Galliæ regeRiadebantlibcnter audîebatiica vtvbidenuoSaluiatumlegatum,niim vtMedioIanenfe imperium Borbonio rràdere-tiir,affenriri vellet tenrari iiilïîffct (R eriim id fcciffet pontificis focietatem antepoluif- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

fct)eumq, nullum ea de rcmandatum habere cxploraturnhabuiffetjcum Galliærcgc paciRi ftacuit ; cum quo tum res iam anrea tradatæ ac ferc compofitæ effent, breui port tiiîcio legato ab omnibus hifee negotijs exclufo, quum Cæfariam àBorbonio vrforo-rcmipfi promiffarn Galliæ régi nuptui tradi aflêntiretur impetraffet, ad tranfaâionem cftvcntum:Borbonius enim multum rogatus,idnontam Mediolanenfis impenj,quod eiCaeellario amp;nbsp;prorege refragantib. qiumuis cum grauis tributi impofitione promif-fumfuitjobtinendi cupidirate,quàm quodjipiius rebus eô redaôlis,vtà nullo nifi àCæ fare penderet aut pendere pofiet,eius volunrati more gerere cogebatur,conceflît:quo fado ne tam parum opportuno tempore in aula effet,ffatim Cæfaris iuffit Bärdnonetn verfus, vt illic res ad fuam in Italiam profeôtionem neceffarias quæ ob riauium defe-âutn (neqj enim turn plures quaeres triremes in Flifpania erant)amp;pecuniarumpcrtu-riam,lcntèparabantur,præftolarttur,contendit. Pax xiiij. Februari) die,anno mdxxvt. his legibus eft conftituta Inter Cæfarcni amp;nbsp;Galliæ regé perpétuapax, quai) omnesqut comuniconfenfu nominati fuerint comprehendantur,efto:Galliærex décima pioximi Marti) die,liber inregni fui h’nibus ad Fonrisrabiæ littus conftituiton isq; intra quadra ginta duos fequentes dies Cælari Burgundiæ duCatum, Carolefiæ comiratumjNiuerfi) principatum,amp; Garni caftellum,cidem adiunda, Aulomiaïvicecünuratû amp;nbsp;fanCriLau-renti) Reform m, Franci comitatusmembra, amp;omniaciusducatus acvicecomitatusirt raConfuetâjquîe in pofterum prorPjs à Galliæ regno difiunda, amp;nbsp;ab eins iupremo im-perio exempta fint tradito: eadem hora amp;nbsp;momento quo rexdimittetur,eius rriaximus; natu filius (Delphinumillü vocant)amp; præter ipffim aut Arelianenfium dux,regis fecun dus natu,aut duodecim Galliæ principes,quos Cæfârnominauir, Cæiàriobfides dan-îOihorum aurem,ncmpe autfecundum filium aut duodecim proceres obfides dare,al-terutrum cligei cin regis matris poteftate eftoujq; tandiu doncc ciuitaies amp;nbsp;oppida fint teftimea, amp;nbsp;pax cutn omnibus fuis capitibus àtotius Galliæ ordinibus comprobatâ,iu-rciurando confirmata,amp; in omnium eius regni confiliorum codices cum onmi ncceffi riofolenniritu (quod ipfi interinatl dicunt) fucrit,obfides apud Cælaremmaneriro: quibusperagendis quatuor menfiumtcpuspræfixumcfto: quo tempore quum obfides reftituenmr, AngoliRnéfis tertius regis filius quo pax certior diuthrniorq; fit apud Cæfarem cducandus,Cæfari tradito : Galliæ rex Cæfâriomnia regm Neaptditaniiura etiara ea quç pondficatum priuilegi)s effet adeptus,tradito,ceditoq;: idemq; de Medio lancfiimperio,Gcnua,Afta,Arelate,Tornäcö,Lilla,amp;Douaio facitoiEdinû item oppidum cum arce vt Arteliæ coiniiatus membrum, cum omni tormencario àpparatu, ror-tnentis amp;nbsp;fupclledile quæ cum poftremo caperctur,in ea erant reftituitd: Flâdriæ amp;nbsp;Ar tefia’,otnniumq; aliorum locorumquæ Cæfar poffidcrctjfupremiimpen) iuri cedito:amp; victfîiin Cæfar ornniûcorû quæ Gallipofliderentprælertim verô Peronæ,Mondiueiiç, RoiæjBononiæq; amp;nbsp;Piitaui) cornitatuum ,omniumq; locorû trans amp;nbsp;citra Somâàmnc iuricedito:perpétuafocieras amp;nbsp;fœdus ad vtriufq; rcgnorumdefenfionéîntereos efto: amp;nbsp;alter alterurn vbiopusfuerit quingentis cataphrattis amp;nbsp;decé peditumillib. iuuaior Cæfar Eleonoram fororem fuam régi in matrimonium defpôdeto i rex aût vbi facultas àpontifice impctratafuerit,fponfalia verbis inpræfens obligantib. facito : eaq; in Gal-ham eodem tempore quo hislegib.obfides liberandierunt, ad matrimoniû pcrficicrt-dumducitoiduomilliaauri pondo cumdccentibus muneribus, eius dos fiinto: cuius pecuniæ dimidia pars intra menfes fedecim, reliquum intrà annû Cæfar foluiro inter' Delphinum,amp; Lufitaniæ regis filiam ex Eleonora natani, vbiad pubcrtàtem peruenc-rint,matrimonium eftoiGalliç rcx,vt ahtiquus Nauarræ rex,G^farieius regni iuricedae

omnem opcram dato;ni faxit,rcgi nullaeû re iuuare fas efto:GhcIdrenfiu duxjamp; Zulßj comes,amp; præcipuæ illoriim ciuitares, cum idoneis cautionibus poftillorumobitû Cs-fari dcderentur,promittunto: rcx Virtembcrgenî^jm duccin amp;nbsp;Robertum Marcianura nullarciuuaro: idem rex Cæfari quuminItaliam proficifei voler, amp;nbsp;duos menfes poft-quam ab eoidpetituin fucrir,duodecim triremes,quatuor oncrarias naucs,totidemlô gas magnas, quas Galeoncs vocant, omnibus rebus,exccptismilitibus,inftruâas,que ab eo die quo è porte, foluentintra menfes tres reftituantur,tradito:pro terreftribus co pijs quas Cæfari in Italiam ducédas obtulit,duo milliaauri pôdo,mille intra fexdccitn mcnfës,amp;deinde mille intra annum ci dato : eo tempore quo obüdes dimittédierunt, rex Cælariab Argentarijs chirographa in fex peditummillia ad femeftre ftipedium vbi Cæiar in Italia vcncritexigenda,dato;eumq; proprijs fumptib.quingcntis cataphraâis amp;certo tormentorum numero iuuatome Cæfarob penlîoncs quas Galliæ rexAngliaî régi debebat,cuius fumma côtlnebatquinq; M.auri pondo,ei .à Cæfarc promillum vl-lum derrimentûpatiatur,curato,auteam pecuniam Cæfari numerato:vterq;pontifice, vt qua citiHîmè fieri polfit vniuerfalc concilium,quo de Chriftianorum pace,«; expedi-tione in Turcas,amp;hæreticos agatur, indican «Sfomnib.per tres annos pecuniæad facru bellû exigendæ facultaté (Cruciatâ vocant)côcedar,rogato:Rcx item lutra quadragiu-taduos dies Borboniofua régna amp;nbsp;bona,qu£ moueri loco non poirunt,quxücpofsût, cû retentis fruftib.integrè rclhtuiro.-ncq; eum ob prærcrita, molefiia alficerc, aut vî in Galliæ regno degar,catûc,cogère ci fas cRo : eidemq; iure de Prouinciæ comiratu di-feeptandi potefiatem facito: omnes quicunq; illûfequutifunt,amp; nominatim epifeopu Autunenfem atq; Sanualeriû in prifiinû ftatü rellituito:qui vtrinq; bcllo capti funt intra quindecim dies liberancor:«3t Margaritç omnia quæ ante bellû polfidebat reftituuntor: Aurantius princeps dimitritor,eiq; principatus fùus cumomnibus ijs quæ eo tempore quo pater obijtpolfidcbat,quibuspropterea quod Cæfaris partes eflet fequutusfpo-liatusfueràt,rclhruuntor:idem dede nonnullis alijs nobilium primorib.intclligitonSa lutiarûmarchioniregnumfuumrelhtuitonrexvbiadprimûrcgni fui locû peruenerit, has leges confirmato;amp; vtà Delpluno vbi quartum decimü annum attigerit côfîrmen-tur,cffieito.Multi de cômuni conlenlù nominati fuerunt,amp;inter hos Heluetij ; fed nul lus ex Italiæ principibuspiæter pontificem, que buius concordiæ confcruatorê,magis honoris cauîTajO.vt vim babcrer,appellarunt. His accelfit fîdes à rege, fenifi quâcunq» tandem ob caulfam promilfa prælîaret fponte in cuftodiârcditurû.Hæc côpolîtioomnium Chriftianorù animos in maximaadmirationc erexit:nam vbiprimûomnium,qu3C agendaerant,regis liberationé fore,auditûert,illû vbi fui iuris cffet,Burgundiâ,pi opte-rea qgt; ca nimis magni ad Galliæ regnum momenti elTet, minimè traditui û, oês cenfue-runt: amp;ijs paucis qui id Cæfari fuaferantexceptis,rcliquorum omniû Cælâris familia-riumeademfuitfcntenria:præfertim verô Cancellarius id reprehendebar amp;nbsp;detefta-baturjidq'itantacum vehcmcntia,vtquarauis paôtiôis tabulas exolficio fubfcriberet eimandatum eiret,id tamë reeufauit quôd diceret,fibi tributa autoritäre in periculofis perniciofisqjrebus, cuiufmodihæcciret, minime vtilicerc: ncq; ab haefententiaunq vel Cæfarc non paru indignante,remoueri potuitTcd Cæfar cius pertinacia perfpeôta, fuamanu fubfcripfitipfemet; amp;nbsp;paucis diebus póft vtalfinitatem cûrege ftabiliret,fa-miliarîb.domefticisq; colîôquij's amicitiæac beneuolentiæfundamentaiaceret, Madri liû fc contulit. Magnafùeruntinter illos amoris fignajfæpe in publicis locis fimulfuc-runnfæpe etia foli occulta amp;nbsp;longa colloquia habucrunt; cadem rheda limul ad caftel-lum quoddâ dimidij dici itinere in quo erat reginaElconora vevti,cûqua fponfalia cô-traxit.Ncc tn in tot pacis amp;nbsp;amicitiæ fignificationib. de cultodiæ diligentia quicô cft re mifsü,maiorue libertas côcelTaifed fimul vt fororismaritus beneuolè tralt;ftaius,amp; vtca ptiuus cuftodiebatur.-itavt facile animaducrtercs amp;hanc elfe difeordiarû plena côcor-diâ,affinitaté fine bcneuolentia;amp; quauis occafionc,vetcrcs inter ipfos æmulationis eu piditatesq; maiorëqearum rerûquæ vimagis extortæ, qaliadecaufta falt;ftæcrant,vim habituras.Cum aût plurcs dies in hune modum eflenr tranfalt;fti,amp; iam reginæ matris ap probatio,cû declaratione qua fignificabaturvnàcû Dclphinofîlio potius fccundû,qua duodccim proceres datum irijClTet allata,rcxvt adfincs in quibus ipfius cûparuislibe-

rispermutatio facienda erat veniret Madrilio cft profeólus, eumq; prorex ipfius libera diautor, cuiCæfar Aftam, aliosqdn Flandria amp;nbsp;regno neapolitanoprincipatusdono dcderat,eft comitatus.Quo tempore Gæfarfpeciofam cpiftolâ ad pontificem feripfir, quafe pacis amp;nbsp;communis Chriftianæ reip.cómodi ftiidio, totiniurijs odijsq; oblirera-tis, Galliæregilibertatem reftituilfe, eiq; fororem fuam conubio iutixiflc; amp;nbsp;ipfum cui femperobfequentiflimus filius efle vellet, pacis conferuatorem conftituifTe ei fignifi-cauit: amp;nbsp;intra paucos dies aliamitem epiftolam fua manu fcripiir,quä per eundem Erre ram quiliteras pontificis manu adeum feriptas attulerat mifit; qua ei partim lenib.partim aliquaacerbitatemixtis verbis refpondebat, feFrancifco Sfortiaenifi eins delidi cuius accufabatur confeius elTet, imperium reftituturum; id autem à iudicib. à fe vtpo-teipfius domino delegatisdijudicandaelTc ; fi verb de delióto conftarer, fe illud imperium BorboniOjCui ut id promitteret ipfemet, quum cum fibi eo tempore quo Francif-cus Sfortia ægrotabat propofuififet in caufia fuerat, amp;nbsp;vt ipfi fatisfaceretjatq; Italia me-tuliberaretjfeidnequeretinerCjneq; fratri tradere voluiflciac iurciurando hanc effe mentem fuam confirmabat:qua vt comprobaret vehementer rogabat; eiq; autoritärem ac vires fuas,vt facrofanôlæ fedis obfcquentem filium deccret,in perpetuum olferebat. Tulit quoque idem Errera refponfum ad caput à ponrifiçe in Francifei Sfortiæ gratiam auctum, quod Cæfar in priorc fententia fua perfeiierans approbate noluerat, imo per cum pacis formam,quam extrdmamadmiflurus eiretadSucfianumduccmjCum tranfi gendi,fi à pontifice comprobaretur,potefl:atc mifit: cuius ea fuir fententia,vt Francifeus Sfortia nifi Cæfaream maieftatem læfifiTet, huicfoedcri includeretur; quod fi is morere tur aut priuaretur, Borbonius Mediolanenfi imperio à Cæfare accepte ei in fœdere fuc cederet-.Padio àprorege de ciuitatib. quas Ferrarienfiû dux poflidebatreftituendis co trada,Cæfaris autoritäre fanciebatur; fed ealege, vt pontifex ei Ferrarienfis imperij di plomacóccderet,amp; padiohis violatæ mulótam remitteret : quod pontificis, qui mille ’ auri pondo, quæ Cæfari promiferat, exigere à Ferrarienfi cogitabat, menti aduerfaba-tun.vtMediolanenfes falera ex pontificis imperio acciperétnô permittebat: riéq; in re-gni neapolitani facerdotiorum collationib. diplomatû leges fequi, fed fuperiorû regû, quimultis in rebus pontificatus iura autoritatemq; cótempferant, côfuetudînem aflen tiebatur; amp;quoniamcûlegato, vtquo exercitus tori Italiægrauis exinfübriâamouere tur,pontifex amp;nbsp;ipfe tanquam neapolitanus rex amp;nbsp;ceteræ Italiæ poteftates mille amp;quin gentas auri libras pendercnt,isq; aut Neapolim aut extra Italiam quocunq; Cæfari,qui le eum inMauritaniam mitterc veile aiebat,vifum ciret,duccretur,agitatum fuerat; vt firaaiorfummaexercituidcberetur,elfent,duo milliaauri pondo adieâum fuit.Suefîà nus igitur dux amp;nbsp;Errera horum capitum exemplum pontifîci, in illis ne fyllabâ quidem immutandi fe poteftatem habere atteftantes obtulerunt; amp;nihilominus reliqua omnia, modo de Mediolanenfi imperio ira conftitutum fuiiret,vt pontifex amp;nbsp;ccteri nullâ fufpi cionis caulTam haberent,facile fuilTent compofita.Sed cogitabatur Borbonium tam a-cerbum Galliæ regis hoftem cire,vt aut fecuritatis fuæ gratia,àut in Galliam redeundi cupiditate,femper Cæfari deditiflîmû futurû; neq; vnquâ nimiaCæfaris potentiâeimo leliam fore fpefari poficiamp; exercitus ab Infubriæ finibus amouendi, tantopere ab omnibus exopratam conditionem,cuius gratiaquâuis pccUniæ fumniam foluere graue no fuiflet,cû Mediolani eiufmodi dux effetfuturus, qui vel ad minimû Cæfaris nutû eum non modo admififfet, fed etiam fortaffe propria caiiffa exoptaffet, inuitaffetq;,nullius momentiforc animaducrtebaturiideo pontifex,qui,quohiâ in Cæfaris cum Galliærege pace nulla fui,quæ alicuiuspondcriseffet,autItaliæ flatus fecuritatis mentio faôia fuerat,in priorc fententia,Cæfaris potentiam fibiferuitutis iugum fore confirmabatur; fœdus CO modo quo proponebatur non contrahcrc,fcd fibi tandiu donee quid Gal li ç rex efl et faóiurus exploratum haberet, integtam facultatem conferuarc flatuit: qua in fententia maiore etiam animo perflitit,quia prætcr id quod verifimile videbatur,ex ver bis à rege antequa dimitterctur, amp;nbsp;alijs quibus eius confilia nota crant dilt;5tis, regem ab ijs quæ Cæfari promififfet feruandis,alieniflimû effe ad aurcs ipfius peruenit. Vt autre gem in hac fententia, vtpotc ex qua propria falus penderet, cofirmaret, Paulum vióio rium Floreutinumjtriremium fuarum prçfcdum fumma celeritatc in Gallia cótendcre

6o6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

iuflïtivteodem temporc quo rex cöpcruenirct 3 ipfe ibi iamefTcnhac vcró celeritatc non modo ut quàm citiflltnè ciu$ inctcm exploratain habcrct,vcru eciam vc rex ftatim foederis contra Ca’farcm,cum pontificc amp;nbsp;Vcnetis cótraliendi fpe accepta, promptius deliberandi caufTam haberet,vtebatur.Itaq; Paulo vtpontilicis nomine libcrtateinre-cupcraram ei gratularcrur,eaquæ ipfe vtliberaretur cgerar,amp; quàm focdas cum ipfius matre agicatum Cæfaris animum ad id flexilTet fignificaret; deinde pontificem comma nis inter Chriftianos pacis, amp;vtCasfaramp;ipfe cóiunctis viribus bcllura contra Tuvcas, quos vteodcm anno Pannoniam oppugnarent maximos apparatus facere audiebatur, 'gcrcrcntjcupidiiïimum cfle oftenderet mandatum tuir.Sed hæc fucrunt publica amp;nbsp;ad fpecicm mandata,vera autem amp;nbsp;occulta fuerunt, vt regis prins mente artiiïciosè explo rata,{i eum ad paótaferuandaparatum inuemrer, nc fruftra magis etiam Cæiarem afe aiicnaret, vlteriusnonprogredcrctur : fi verb eum in aliam fententiam piopcndere, autancipitem eiï’e inuenirct,ilium in fententiaconfirmarc nlteretur)amp; omni occalione adhocimpel!erer,acpontificis communis commodi gratia Ibcictatis cum ipfo cótra-hendæ deliderium ollcnderet.In Angliam quoquc Protonotarium Gainbaram, vtidé cum co ageretjire iulfit: amp;nbsp;Venen iplius cófilio Andream Rofïium Senarus fcribam ca ijfdcm mandatis in Galliam mifcrunt: amp;quia Paulus vbi Florcntiam pcrucnitin mor-bumincidir,amp;obijr,pontifex edi cx eo quod iam bis minillri à fe hancob caufTainin Gailiam dclegati in itinercinteri)irent,liniftrum omen caperer, Capinum Mantuanum eins loco mint.lnterea veróipfe amp;nbsp;Veneti omnem operam, vt qua maxime poffent Me diolanenfium ducem conlblarentur,ac fpefonercnt, ne Madrilij contraétæ pacis inctu inaliquamcum Cælàrecompolîiioncmpræccps merer,ponercnódeGncbant Per cos dies Galliæ rexFonterabiam Cælaris vrbem ad Occanum, in Cantabrix amp;nbsp;Aquitanix finibus politam pcruenerar; amp;nbsp;ab altera parte mater cum duobusliberiSjBaionamqux paucis milliaribus Fonterabia diftat venerar: quæ aliquot dies vitrapræfcriptum tempus, quod in innere podagra fueratgrauara ba-ferac. DecimaoófauaigiturxMartijdie ’ rcx,proregc amp;nbsp;Alarcone,ac circiter quinquaginta cquiribus ipfum comitantib.ad cius fluminis,qui Galliam ab Flifpania diuidit ripam venit:eodcm tempore Lautrechius cü duobusparuulisjamp;pariequitum numero in oppofitaripaconftitit: in amnis medio c-rat magna nauis ancoris hrmara,in qua nemo erat: ad harte nauem rex fehaphainqua LanoiuSjAlarconius amp;nbsp;oóto ahj omnes breuib.armis arraati erant,acceffit: amp;ad altcru nauis latus fcapha indem Lautrechius cum oblidibus amp;nbsp;odo alijs eodem modoarma-tisfe contulindeindeLanoius cum omnibus fuis amp;nbsp;rege vnà earn nauim conlcendit: idem illico Lautrechius cum octo focijs,ita vt in naui par vtrinq; numerus clTet, fccit: erantenim cum Lanoio Alarco amp;nbsp;odo alij,cum rege Lautrechius amp;nbsp;item oCto alij: qui vbi omnes nauim confccndifient,Lautrechius Delphinum cx fcapha in nauim tranftu-lit:qui Lanolo,ab hoc Alarconio traditus,iUlco in ipfoium fcapham imponitur, codé-que momento paruus Aurelianus in nauim transfercbatunqui vixin nauifuit, cum rex è naui in fuam fcapha profilijt ; idq; tanta celeritate, vt ea permutatio pundo tc-poris fa da fucrinatq; ad ripa vedus ftatim quart infidias aliquas pertimefeeret, Thraciu equû miræpernicitatis ad hoc paratum confeendit; amp;nbsp;nufquam fubfiftens, ad fandumloan-ncm Lurtumvfqjimpcri) fui oppidum quatuor gallicis milliaribus inde remotumper-uolauit; ibitp citiftimcrefeCtis viribus,eadem celeritate Baionam contendit: vbiincre-dibili totius aulæ lætitia fuit acceptus:vndeftatim hominem fuum fumma celeritate ad Angliæ regem mirtt; ciq; lircris fuamanu fcriptis,libertatcm afcrecupcratam rtgnifica uit; dchumanilfimis verbis fe earn prorfusijsc]uæipfc egiflet acceptam relerrc often-

diti feqi idem cum ipfofuturum,omnibusq; in rebus iprtus coniilio vfurumpol-licebatur:amp; paulo poft alios legatos qui pacem àmatre cum ipfo ini-tam, quod eius régis amicitiam maxim i faccret folemni

Çallîa régis cum pontificis ac Venet orum légat is de Ca farts crudelitate querela : Cafarianorum in Infitbrta Mediolani mptos hofites imuria: Me^ diolanenfum tumultus contra Cafirianos : ^ontificis ac Venetorum cum Çallta regef^dus : alij Medtolanenfum contra Caftrianos milites tumuC tus: Lauda dfaideratis occupatio: auxilium quod Cafàriani d quot;Sorbonio C^Ce-diolaniacceperunt-.fæderatorum d ^iCediolanenfi ohftdtene regreCus:L^on-tificiscontra Senenfs bellum: J^rCodoetia d federate capta: CajarianiC^e~ diolanenfi arce pa^ione potiuntur: Tontificij exsrcitus ejui Senas obfdebat clades: Cremona dfeederatis obftdetur: Çenua mari dfederatorum clafe ob-fdetur : Tontremulum d Lifo capitur : idem ab eodem amittitur : Orbatel-lum d‘Pontifce expugnatur: ‘Pannonia rex d Turcisfunditur : Poma diripi-Tiir: JSCultaCclummorum oppida capiunturac ya 'slantur: Joannes J^'Jedi-cesinJ^antuano agro morïtur : Soctorum clafis cum Cafdriana fipraCodi-montem leuis concurfss : interpontißcem amp;nbsp;Columnios bella ; Ferrarienfum ducis cum Cafirefxdus.

ae regisliberatio;etfiadcompofitionisautoritatem,iurifiu-raiidi ÓC fidei niutuo daeæ religionem, amp;nouæ alfinitatis vinculum, ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liberorum , lt;Sc inhûnam niaximiad tanti regni fucceflio-

3 CbriRianos principes inmaxi-mam cxpeclationem erexit: amp;nbsp;cunéiorum mortaliumoculos, quian-tea Cæfarem folum intuebantur,proptereaquôd ex eius compolitio-nis Madrilij faâæ feruandæ vel nonferuandæ fentencia, exitus maxime diucrfi nec minus graues penderentjn eum conuertit. Si cnim eam fcruarec,kalia per fe ad fui pro-pugnationem imbecillis,procul dubio in feruitutem rucrc, amp;nbsp;Cæfai is auroritas atque potentiamiruminmodumaugcricernebatur: linpromifTisnonftarcr, Cæfar auteam cb cauflam Mediolanenfiuin ducis in fe confpirationis memoria obliterata, ne pontifex ac Vencri foederis cum rege feriendi caufïam haberentjùcque tot præmioruni qute exvidoria Ipcraucratiadturam faccret, id imperium ci reftitucre ; aut fi odium in Mediolanenfium ducem conceptum, amp;nbsp;Gallorum impedimenta kalia amouendidc-fidcriummaioremapudipfum vimobtincrct,Burgundiæreftitucndæ obligatione,in pecuniariam mulâam conucrfa,paccm cum rege firmarc-.aut denique k neutri ccderc vellet, bellum à tot hokibus etiamiplius met ferè confeffione, quum eius vitandi gratia Galliæ regem tanto pcriculo dimififfct, difficillimum fukinere cogebatur. Sed non diu de regis mente in quam partem inclinaret eft dubitatum: nam quum ftatim vbiBaionamperuenit, vtquemadmodumfc quamprimùm liberum in locum veniffet faâurum promiferat compofirioncm confirmaret, quidam neapolitani proregis mini-fter ab eo petijfrct,rem varijs exeufationibus quotidie protrahebat: amp;nbsp;vt Cæfaris fpem fouerct,proprium hominem quifecompofitionem ideo non confirmaire,quod priul-quam ad id deuenirec, fuorum qui eas obligationes quibus Galliæ regnum mi-nuerctur moieltè ferrent, animos mitigare neceffe clfet: fed tapicn omnibus dilK-cultaribus amotis omnino fidem feruaturum ci lignificarct ad cum mifit. Ex quo quum quid in animo haberet iatisperfpiceretur, intra paucos dies homines àpond-Ec 4

6o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O RI AE I T A L I C AE

fice amp;Venetis mifliadeuin vcnerunt; quibushaud magna vt eins animum explora-rent adhibenda fuit diligentia: quum enimbenignè illos acccpiflct, primis collo-quijs quæ póft cum utroque feorfim habuit, de Cxfaris qua in fe quum eius effet capti uusvfus eratinhumanitate;quódfenonvtprincipcmqualis ipfeerat, neque eo animo, quo princeps qui alterius principis calamitatis commiferatione moueretur, aut id quod alter! accidiftetjfibi quoqüe accidere pofte cogitaret traâaflct, grauiter eft que-ftus. Eduardi Angliæ regis, eius quiGambillio cognomentoeftdidus, exemplum afferebat, ad quem quum dudus effet loannes Galliæ rcx inpugna apud Piâones commiffa, àCaleti principe ipftus filiq captus,ab eo non modó benignè acceptus,ve-rùmetiamquandiuinlnfulâ captiuusfuit, in libéra euftodia habitusj ad familiäres congrcfrus,amp; venatiolies conuiuiaque fuaadmittebatuti nee tarnen ideocaptiuum amififfet, aut minus fibi vtilibus legibus cum eocompofuiffet; ex quo tantam inter eosfamiliaritatemfiduciairique ortam effe aiebat, vt loannes etiam poftquämliber-tati effet reftitutus,multosqueannos poft in Gallia manfiflet, fponte hofpitis fui vi-fendi defidcrio in Angliam rediret: duorum modo Galliæ regurn qui in prœlio capti fuerintmemoriam extare, Ioannis videlicet amp;fui: fed non minus infignpm efic exemplorum diuerfitatem: alterum enim ad vidoris benignitatis, alterum ad acerbi-tatisexemplumproferri pofte: necfeinillo animum erga alios magis placatum mi-temûcinueniffe, imo ex colloquijs Madrilij cum eo habitis, ilium fumma ambitione occupatum,nihil aliudnifidefacrofandæ fedisimperio, Italia,amp; ceteris principi-bus omnibus in feruitutemredigcndis cogitate certö cognouifte: idco cupere vtpontifex amp;nbsp;Veneti animum ad propriæ falutis cogitationem conuerterent: quod ft facerent , quam ad communem falutem concurrendi, amp;nbsp;fœderis cum ipfis äd arma contra Cæfarcm, non vt fibi Mediolanenfe imperium adijeerer, potentiamue fu-am augeret, fedfolùmvt poftquam nimia cupiditas Cæfari non tantum luminisre-liquiftet, quo fe ita obftringeret, vtpromifta præftarecogeretur, ipfe liberos fuos, ' Italialibertatem bello recuperaret, capienda ineundi cupidus effet, fe oftenfurum: propterea quod amp;nbsp;primo cumin Picigihtonis arcceffet, amp;nbsp;póft in Hifpania inMa-drilienfiarce, fæpius Cæfari ipftus petitionum iniquitate perfpeda,fe, ft neceffita-te impulfus, legibus aut iniquis aut quas feruare in pOteftate fua non effet cede-ret, non modo eas non feruaturum, verùm etiam quödiniquäj amp;quæpræftarenon poftet promifta, àfe extorfiftet,fibi ineo iniuriamfadamducens, ft quandoocca-fiodarctUream vlturum effet atteftatus: neque etiam id færpius reticuiffe quodipfi per fe feire poterant, amp;nbsp;quod alijs quoque regnis commune effe cenfebat, nempe minime in Galliæ régis poteftate efte,abfque regni communium conuentuum confen-fu fe adquidquam ex ijs quæ ad regni corpus fpedarent alienandumobligare;Chri-ftianorumleges, vtis,quiinbellocaptus eftetin perpetuo carcere detineretur non pcrmittere:qu0d ea nefariorumhominum poenaj non autem ad corum quifortunæa-cerbitate afflidi effent fupplicium,elfctinuenta: quæviàcaptiuis promittercntur,nul-lam vim habere omnibus notum effe: cumquecOmpofttio irritaeftet,nccfidemfuara quæadeam confirmandam accefftffetobftridam cffc:Iufturandum Remis quum reges tanta cum ccremonia amp;nbsp;cœlefti oleoconfccrantur datum j quo fe regni patrimonium non imminuturos fpondent antiquius effe : has ob eanffits fe ad Cæfaris infolen-tiam cohibendam, non minus liberum quam paratum efte. Idem ftudiura mater ,amp; foror, quæ quôd fruftra in Hifpania fuiffet, de Cæfaris afperitâte valde quereba-tur, oftendit: amp;omnes principes quiarcanisnegotijs intcrcrant^ ft pontificisac Vc-netorum mandata adferrentur, ftatim fœdus perheiendum decernentes; quod vt faci-lius Angliæ regem in id pertrahere, cuius magnamfpemöftendcbant,pofrent,in Gal lia tradari bonum efte aiebant. Hæc à Galliæ rege amp;nbsp;ipftus hominibus magna cum afteueratione dicebantur, occulta veró eius confilialongé erant diuerfa: nam etfi Bur-gundiam Cæfari non tradere prorfus ftatuiffet, animum tarnen à bello contra illum,ni-ftcogercturgercndoalienumhabebanfedduradcfoederecum kalis ineundo ageret, Cæfarcm ne in tot difficultates caderet, Burgundiæ reftitucndæ caput in pecu-niarum obligationcm conuerfurum fperabat : quod ft feciffet, nulla Italicarum

rerum ratio,ilium ob filiorum defideriunijà Cæfaris compofitionc effetremorata.Pon tifîcisautcm amp;nbsp;Vcnctorum nuntij tanta ab illo fpe acccptajdatim refponfuin acceptum eo tempore quo in Italia, fœderis contra Cæfarem pangendi necefsitas amp;nbsp;occafiones crefcebantfignificarunt:neceffitasquidern,quiaMcdiolancnfium dax, qui initio partim miniftrorum fuorum culpa,partim ob temporis ad profpiciendum brcuitatem,pa-rum commeatus in arcem importarat, ncqueis camoderationc qua homines in hu-iufmodiftatu collocati vti folent fuerat diftributus; crebro (femperenim ctfiin ar-ceobfiderecur feribendi facultatemhabuit)feintotumluniumproximum commea-tura non habere jamp;nifi alia ratione ipli confulerctur, fefe Caîfaris arbitrio commit-terecoaclumiri, fignificabat. Et quamuis (vt obfeflis moris eft) maiorem angu-ftiam quàmre vera elTetproponerecrederetur, multis tarnen indicijs parum ei commeatus fuperefle compertumerat: amp;vtarxin Cæfaris poteftatem perueniretpermitte-re, præterquamquôdeius cxiltiraatio augebatur, eiusimperij recuperationem longé difficiliorem reddebat. Sed non minus ob populos omnes ad extrem am defperatio-nemrcdaótos occafio crefeere videbatur. Nam quum Cæfar pecuniam in militutn Ihpendiaquibus iam multadebebantur non mittetet, nee vlla eins aliunde explican-dæratio adeiïet,duces equitatumomnem in totam prouinciam vt inter (c partitis, ra-tionibusexcrcitum alerent, diftribuerant: quapropter dux, centurio, fignifer,miles, fibi attributa loca, fecum pecunia numerata, componerc cogebant: qua qui;« dcminreitaillimodum omnem excedebant, vt tunccondans fama fuerit, à mul-^ tisqui cius imperij rerum periti erant'eonfirmata, Infubriam quotidic Cæfaris militi-bu^ quinquaginta auri libras penfitaffe: Antoniusq^ue Lcua quotidic fui fumptus / nomine tantiim triginta aureos nummos accipere ferebatur. Pedites quoque qud’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''il

Mediolani amp;nbsp;alijsjn locis crant, non modo fibi ab hofpitibus fuis omnia adui-ól ' äum neceffaria fuppeditari vplebant, verum etiam cum figpe multijnilitc^i v-V nam domum conuenirent, eius_dominus omnes alerCj amp;nbsp;ceteræ domus quæ cis'V viótum non fuppeditarent, pecunia, militibus fatisfacerc cogebantur; ac fæpc v- J ' nico militi multa hofpitia obtingebant, isqucco excepto apud quem vidum ha-bebat, ex ceteris pecuniam extorquebat. Hæçjnifera tantaque crudelitme vfur-patafors, totius Infubriæ hominum animos in defperationem adegcrar,præfcrtifn veto Mediolanenfis populi, cjui ante l^fcarij Mediolanum aduentum, neque militem alere, neque hofpitij nomine quiequam contribuerc confueuerat: cumquenu-mero^ armis (etfi non tam freguens quam ante peftilentiam ) pqtcns cnet7tan-

tam iniblentiam amp;acerbiffimas exaóliones ferre non poterati quibus vt liberarentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

vel faltem aliqua ex parte leuarentur, legatos ad Cæfarcm mifcrant : fed hi fine vl-loprorfusleuamento, communibus tantùm verbis à Cæfare acceptis, Mediolanum redierunr.Qportebatetiam Mediolanenfes ctfi proportione majorem quam cetera; ri uitates militum numerum fuftinerent, pecuniam in publicos fumptus, ideft, eos qui ex ducum voluntatc ad Cælaris rerum cbnfcruationcm eflent faciendi, pendere; in qua exigenda , cum id difficultcr fieret, minifiri ei muneri præpofiti magna acerbitate vtebantur. Quas ob res populo ad extrem am defperationem. ƒ' redaólo, popularitcr inter fe, yfafmisle his exaSîônibus opponerent; amp;nbsp;cuicun- | que exaólores móTcItrcffcnt, vicinos ad ïeTiicndum vocaret, qui omnes amp;nbsp;poft | illos ceteri qui vocarentur, ad ducum qui in multis vrbis partibus crant conftitu- / ti imperium , vt fc ab cxaótoribus amp;nbsp;militibus his opitulari volentibus , tueren-rentur, accurrerent, conuenerunt. Quo fado, accidit vt quidam fabcr,quuin ex-aótores ei molefti effent, vicinos ad fui defenfionem concitarit : quos cum reli-quus populus fequerctur, maximus tumultus eft exortus: ad quem fedandum cum Antonius Lcua, amp;nbsp;Vaftij marchio, cum aliquot ex prima inter Mediolanenfesno-bilitate viris accurriffent, tandem fide à ducibus ipfos publicis vedigalibus Contentos, nullis alijs exadionibus populo molcttiam allaturos aliosüe milites nullos ïn vrbem introduduros accepta, tumultus eft fedatus. Hæcpaxhauddiutius qudm in fequentem diem vfque permanfit; quoniam cum nouos milites vrbi appropinquate

I nbsp;effet nuntiatum, populus iterum,fed maiorequampriori die tumultu, amp;longèmaiori

6io nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AB

difciplinaatq; concurfu arraacepit.Cum autem duces fc ad tantum impetum fuftinen-dumiraparcs forcexiftimarent,cum copijs Mediolano difcedcre (vt multi aiunt)cogi-tabannquod amp;nbsp;faóturifuifle creduntur, fimodö populus vno animo fe contra ipfos amp;nbsp;militesprogrcdi veile oftendiflet:fedveterem curiamin qua rerum capitalium præfe-dus cum certo militum numero agebat, ab eo quod poftremum efle debebat initiuni fumentes, imperitè diripere incœperunt: quo errore Cœfariani duces refumptis viri-/ bus J vijs fuis munitis, amp;nbsp;maxima peditum, qui arcem obfidebant parte aduocata, vt

populo fi in ipfos impreflionem facere vellet obfiftcrent, fimul conuenerunt. Hoe obfeûîs extra arcem erumpendi, amp;obfidentium munitioncs quas in ciuitatc feccrant adoriendi occafionem dedit:fed quum fibi à populo auxilium non ferri viderunt,fta-tim pedem retulerunt: populus enim tum quód in armis minime effet exercitatus,tum etiam quod in veteris curiæpræda domos quifque fuas ferenda effent occupât!, non modoquod debebat non faciebat,ver û potius paulatim difïoluebatur : quaoccafione duces nonnullis exMediolanenfi nobilitateintercedentibus ,huncquoq', tumultiim, fedfeomnesmilites, Germanis peditibus qui arcem obfidebant exccptis,vrbe amp;nbsp;Mediolanenliagro eduduros fide data fedarunt : fic militarium virorum calliditate, populariumarmorumimperiria,amp; erroribuscjuibus tumultuofamultitudoquæpru-dentibus ac fortibus ducib.caret, facile obruiturdelufis, grauiffimum periculum crat vitatum. Sed cum hac compofitione, nee coniurationes diffolutæ effent, nee popii-ius arma pofuiflet, quin potius res quotidie ad maiorem tumultum fpeótare videren-tur, ijs qui Cæfaris res turbare vellentmagnaoecafio dari videbatur; præfertim exiguis ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cæfarianorum viribus,alijsque eorum difficultatibus perfpedis ; veniebat quoque in

. memoriam,proximis bellis populiMediolanenfisamp;reliquarum ciuitatum mirum in /ipfis iuuandis ardorem, maximum eius imperij propugnaculum fuiffe. In hoe ftatu e-/ rantitaliæ res,quum de prompta regis voluntate, promiffis, amp;nbsp;vt mandata ad fe mitti ƒ poftulantis,nuntij funtallati : eodemque tempore Angliïerégis apud pontificem Ic-Î gati, vtde Cæfaris potentiamodcrandacogitaret, amp;nbsp;Galliæ regem ad promiffanon præftanda accenderethortabantur: Quas ob res non modo Veneti qui fcmper,amp;longé minorioccafione vtarma caperenturfuaferant, verùm etiam pontifex, quanquain difficiliimè in has fc moleftias induci pateretur, fibi neceffario confiliafuacolligenda, amp;nbsp;dtliberationem diutius minime protrahendam cenfuit. Rationes quæilium fuperio ribus menfîbus ad bellum incitabant non modo eædem, fed etiam grauiores validio-resque erant; nam amp;nbsp;quo diutius negotiafucrant agitata,co melius Cæfarpontificisa-nimum à p otentia fua alienum effe animaduertere potuerat; amp;nbsp;pontifex ob compofi-tionemàCæfare cum Galliæregefadam,iufl:am,fe æquasconditiones ab illo impe-trarc non poffe, amp;nbsp;ilium de tota Italia opprimenda cogitare, fufpicioncm concepe-rat,amp;Mcdiolanenfi arcead deditioneminclinante periculum quotidie magis præ-' fens erat. Animum eiusiniuriæ quæ à Cæfarianis ducibus renouabanturincitabant: », .,,Jlli enim poft compofitioncm Madrilij fadam, Italorum peditum legionem in Pla-

centinnm amp;nbsp;Parmenfem agrum, vbi innumera dctrimentaadferebantmifcrant: cum-. que pontifexqucrereturillos proptcreaquôd ftipendianon aGGCpiffent,fuopteiure

CÓ fe recepiffe rcfpondebant : commouebantquoque ilium res fortaffe lcuiorGS,fed vt in fufpicionibus amp;querclis fit in deteriorem partem acceptæ: CæfareniminHi-fpania edida quædam contra Sacrofandæ fedis autoritärem promulgarat; quorum vi quum ipfius imperij iubiedis, facerdotiorum quæ in illis regnis effent cauffasin Romana curia difeeptari non liceret, quidam Hifpanus feriba, Romanum forum (Ro-tamillivocant) eodiequicauffisagendiseftdcftinatus ingreflus, nonnullis vtàliti-bus eo inforo perfequendis defifterent, Cæfaris nomine denuntiareeft aufus. Nec folùm Galliæ regis liberationeis nodus qui omnium animos ancipites detinuerat, ne videlicet Galli regis fuirecuperandigratiaàfœdercdifcedercntjifolutus videbatur:amp; regis focictas, longe maioris ad expeditionem, quàm matris amp;nbsp;regni fimul fuiffet, momenti effe cernebatunverùm amp;nbsp;aliæ occafiones maiorcs cernebantur; populi enim Mcdiolanenfis commotio minimecontemnendavidebatur:amp; ob cómeatus penuriam qua illud imperium laborabat, Cæfarianos antequam meffis maturitatc munira loca commeatu

LIBER DECIMVSSEPTIMVS. 6ii cortimeatu inftruendi opportunitatem habcrent; antequam Mediolanenfis arx amitte retur, amp;nbsp;antequam Cæfar nouas copias pecuniamùe in Italiam,mitterc poHct, adoriri maiorismomcnnforc cenfebatunilludpretcrea in mente veniebat,Galliæ regem,que ob præteritarum rerum mcmoriain, non magnâ ponrifici fidem præftarc crat verifimi-le,nifi eum belli cupidirate ardere videret,compofîtionem Madrilicnfem fcruaturum, aut denuo confirmaturum: neque dubium videbaturjquin tot terra mariq; viribus, amp;nbsp;lümptuumquantumuis grauium diu ferédorum facultate coniunôtiSjCæfaris, qui à ce teris omnibus eiïctdefertus, amp;nbsp;pecunia exhauftus partes longe inferiores in bello effent futuræ.Solus timor ne rcxfiliorum defîderio focios defereret,qucmadmodum rc captiuo de regni adminiftratoribus fufpicio fucrat,dubitationem in contrariuin ad-tcrebat; fed tarnen res diuerfa cenfebatur: quum enim cum tantisdccafionibus arma contra Cæfarem caperetjtantaillos bello recuperandifpcs,tantaq; cum ipfius dignita-teforevidebaturjVt ipfèpriuatæ pacis,quae non modo cum ipfiusiguominia,fed ctiam fi non præfenti laite m futuro detrimento foret,fermonibus aures accommodandi cau-faninon haberet. Si enim Italiam Cæfaris arbitrio fubfici pateretur, id tandem Gallias regno pericul ofum elfct futurum, ex quo bellum ab illo maximo ardore geredum fequcbatunfœdusenimcontraCæfarem, quofibi filios compofitionis obferuatione recuperaudi ipemi adimeret, inire, amp;nbsp;ca quibus fe illos magna cum gloria armis confe-quuturum fperare porerat prætermittere, Icmlfimum confilium videbatur. Qui fie ra-tiocinabanturifortafiepotiusquidfaccrcdebucrit, quam quaiis fit Gallorum natura amp;prudentia cogitaruni: in quem errorem qui de aliorum meure ac voluntate délibérant amp;iudicanr, içpe incidunt : imo forrafienon faris, quam principes fuæ naturæ, qua fæpenumero fidei vtilitatem propriæ in vtilitatc fidei anreponenda propenfionis ante-ponunt confeij, facile idem fibi de alijs principibus perfuadeant j ideoque Galliæ regem ne pontifex amp;nbsp;Veneti, vbi Infubria occupata, Cæfaris potentiæ rnetu effent libc-rati,négligentes aut ab ipfius rebus alieni fièrent metuentem, bellum vt inftrumen-tum quo Cæfarmolefiijs ac fumptibus feffus ad filios ipfi noua paâione reftituendos facilius induci poffet, protrahi, fibi vidoria vtiliuseffe exiftimaturum non fatis ex-penderunt. Pontifex autem fupradiôlis rarionibus motus, amp;nbsp;multo magis quod eum pœnitcrctjPapienfispugnæ exitum otiose cxpeólaffe, quodque earn ob cauffam ab omnibus timoris infimulatus amp;reprehcnfus fuiffetjOrnniumqi miniftroru fuorum,to-tiuscuris, cundæ Italiæ vocibus, Sacrofanótam federn amp;nbsp;vniuerfam Italiam ipfius culpain periciilum redaófam, ipft obijeientibus impulfus: tandem non modo cum Galliæregeacceteris contra Cæfarem foedusinire, fed id quam citilfimè cùm alias ob caulfas, tum verb vt Mediolanenfi ar ci priufquam fame oppreffa hoftibus dedere-turin tempore opcmferre poffent, perficereflatuit. Qiiæres omnium quæ poft fe-quutafunt malorum cauffa fuit. Si enim pontifex, cuius autoritärem in hac caufta Vc-netinonparumfequebantur,tardiörfuilfet,num CæfarpromilTis àGalliærege non fcruatis cómotus, cas leges quas antea fi arma capere cogeretur in animo habcbat,pro poneret, vidilfet,amp;nift Galliæ régi tanta neceffitatem oftendere coaûlus fuiflet, facile fibiamp; Venetis vtiliores ab illo conditiones impetraffet; proculdubio autem fœderis ca pita melius fuilfcnt explicata,maior fidei feruandæ caurio conftituta; amp;nbsp;denique bellum non prius quam Heluetij procédèrent, amp;nbsp;omnes neceffarij apparatus colleóti effent, incœptum fuiflet; amp;fortafteAngliæ rex cum quo ob itineris longitudincm tra-dandi tempus non fuit, fœderis fefc adiunxiffet. Sedquum pontifici amp;nbsp;VenetoSc-natui,ob arcis pcriculum multum in celerirate pofitum effe videretur, ftatim, fed oc-cultifrune,miniftris fuis fœderis conficiendipoteftatemeum ciufmodi madatis, vt quo citiusrestranfigeretur, fe adeadem fere capita quæ antea cumregina matretraóiata fuerant, referrent, miferunt. cum autem quotidie nouide obfefforum anguftijs nun-tij adferrentur, cœpit pontifex cogirare,quum redo Roma ad Gallicam aulam itinerc impedito,nuntij longo circuitu per Heluetiorum fines iter faccre cogeretur,cumq; facile fieri poiret,vt in padione aliquadilficultas,quæ neceffario temporis moram inter-poneret exoriretur,accidcre polfct, vt ram fero fœdus conficeretur, vt fi apparatus ad opemarciferendam neceffarij non ante fièrent, ncnimis fed forent effet verendum:

612 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

quamobrerïi hoc periculo cum Venetis expenfo, Mediolanenfiiim quoq; ducis procu ratoribuSjqui amp;nbsp;Romæ amp;nbsp;Vcnctijs crant, ac multis ipfius partium ftudiofîs, qui varias conditiones pfopônebant vrgentibusjtarttas copias quod ad arcem obfidione liberan dattt idoncæ viderenturjVt ijs ftatim vbi fœdus confedUm ex Gallia accipcrent,vtercn tur comparare,amp; interea Mediolanetifi populo fpcm faccre,ac varias confpirationes i-pfis in eius imperij ciuitatibus propofitâs fouere decreuerunt. Ideo commun! confen-fu vt Vencti Vrbinatium ducem cum fuo equitatu,amp; fex Italorum peditum millibus ad imperij fui fines Abduam verfus, amp;pontifex Guidum Rangonium cum altera legionc Placentiam mitteretjfuitconftitutum. Etquiamagtium Heluetiorumnumerum habere necelTarium videbatur, imô Vrbinatium dux ad vidoriam confequendâ duodccim Heluetiorum millia prorfus effe necelfaria Venetis fignifiCabatipohtifex autem amp;nbsp;Ve-neti,neantequam fœdus confedtum effet certofeirentj fe ita Cæfaris hoftes declara-rentjfuos homines ad eum numerum conferibendum in Heluetiam ttiittere nolebant: auditusfuit loannes lacobiisMedicesMcdiolanenfiSj quiexMuffianæ àteis præfedo, temporum occafione Sc loci opportunitate cognita^fe eius dominum cffeceratûs fe an te multos menfes in hune finem cum multis Heluetijs ducibus familiaritatem contra-xiffe indicans ,ftatim vbi fex aurcorum numûm millia accepifletjfex Heluetiorum millia,non quidem publico ciuitatûdecrcto,fed priuatim coferipta, quibus vbi in hlfubria defcendiffcntjftipendiaperfoluerentur, addudurum pollicebatun amp;nbsp;vt in expeditioni busquæ ab vnaparte faciles exiftimantur,ab altera temporis anguftià vrgenturâccidc refolet,non modo côditio ab hoc homine propofita,cum præfertim à Mcdiolancnfiû ducis miniftriS)amp; Ennio VCrulano epifeopo, cui pontifex in Heluetiorum rebus pro-pterea quod eas pontificatus nomine diu traótaflcr,fidcm adhibebatUdeoq; ipfius man dato multos menfes Brixiæ fuerat, amp;tunc apud Veneti exercitus legatura agebatj vn-de femper cum multis ex ea genre confilia agitabat,probaretur,re parû'expenfaàpon tifice amp;nbsp;Venetis fuit arrepta-.auditus etiara Venerijs O dauianus Sfortia Laudenfis epi-fcopus,quifefacilè magnum illorum numerum adduéturum pollicebatur: is^î ftatini ab illis re cum pontifice non difcuffa, in Heluetiam vt alia fex millia eodem modo, ijfdemq; Ripendijs conferiberet eft miffus : ex quibus rebus non fâtis ponderatis,vt infra dicetur,expeditionis tantâ fpe incœptç perturbandæ magnum initiüm eft profeótö. Sed dum hæc in Italia parantur j Cæfarq; dilationes interpolitas fœderis confirmandi fufpedashabere inciperet, Neapolitanum proregemqui Uhà cum obfidibus amp;regi-' na Eleonora,in Viôtoriç oppido vt eos ad regem fimulac compofitionis capitibus fatis

feciffet reduccret,fubftitcrat3amp; cum eo Alarcené ad Galliæ regem,qui Baiona Cunea cum fe tranftulerat, vt eius mentem prorfus éxplorarent mißt : qui etfi à rege maximo honore amp;beneuolcntiæ declaratione,vt Cæfaris minifteti amp;nbsp;vtis cui rex magna ex par te libertatem fuam acceptam referret, acceptus fuerit, eum prorfus àBurgundiarefti-tuenda alienum reperinafferebat enim fc nûquam regni confenfum impctraturum,rtec fe id fponte promiffurum fuiffe, quod Galliæ regno tanto detrimento eftet, vt ipfù id præftare nullo modo poffet,fedquum in cœpta cum Cæfare amicitia qu antum poflet perfcucrare,amp; affinitaté contrahere cuperet, reliquis omnib.de quibus inter ipfos con uenerat feruatis,Cæfari pro Burgundiavigintimilliaauri pondodaturumffeq; nullaa-lia de cauffa ad compofîtionem Madrilij fadam hac moderatione confirmandaiHj nifi raagno Cæfaris amicitiaê Conferuandæ ftudioimpelli: neq; enimfibipontificis^Angliæ regis,amp; Venctorum, quibus ad bellum renouandum incitaretut ftimulos amp;nbsp;promiffa deeffe oftendebat. Qyodrefponfumpoftremamq; ipfius fententiam amp;prorexCæfari fignificauit, amp;nbsp;rex ex fuis ab epiftolis miniftris unû qui idem illiindicarct adeummifit. Ex quo fadum eftjVt quamuis pohtificis ac Venetorum,prius tantopere exoptatæ lite-ræ amp;nbsp;mandata eodem rempote effent alläta, rex magis pacis cum Cæfare cupidus, re-fponfum ad hancnOuam conditionem, cuius prorex Ipem fecerat, expeôtare ftatueric amp;nbsp;fœderis negotium aperte differre cœperit;nçc tarnen, quia id occultarinon poterat, prorfus fe nouam cum Cæfare compofitionem tradare, qua cum à prorege propofita fuiflet audire, nihil obefte poffet, difïimulabat ; amp;,quamuis aliud in animo haberet,ie nunquam nifi cum liberorum fuorum reftitutioni, Mediolanenfis imperij hberauo.

amp; totius Italiæ fccuiitâS cflct coniunûa,côniicnturum ccrtô aflercbat.Quæ res àd po tifîcisanimumauertendumidoncafuifletj nifi ob fufpicioncm quam in animo fixàm habebatjin Galliæ regis fœdere vnidam rerUm fuarüm falutem pofitam efTe cenfuifTet. Scd miruin eftquàm Cæfaris animus j pröregis nutltio accepco,amp; Galliæ regis miniftri rnandato audito fuerit perturb à tus. Burgilndiæ enim quam gloriæ fuæ augendaé cau-fa,amp;ob eius prouinciæ ad res maiores gerendas opportunitatem fummöpere cupic-bat,recuperandæ fpe deijci ei moleftiHîmum erat. Galliæ regem à promilîîs amp;nbsp;fide re-cedentCjCündis mortalibus quaparuiipfumfaceret palam oftendere vehementer in-dignabâtUr: eiusq; animum haud mediocriter ctuciabatj quôd contra ferè ômniû fuo-rum confîlium,contra totius aulæ commune iudiciuthjContra id quodipfipöftcömpo fitionem coghitam ex Flandria Margarita patris ipfius foror, amp;nbsp;omnes iplius in Italia miniftri prædixerant,rerû momenrâamp; coriditionem male dimenfiß,fidem fibi à Galliæ regeferuatum iri credidiffet. Quibus in cogitationibüs, quid dignitatis fuæ ratio po-ftularetjamp;qüibus inpericulis difficultatibusq; res fuæ quouiscafu elTcht futuræ diligenter ad calculos reuocans, caput quo de Burgundiaé reftitutione agebâtur non im-mutare ftatuit: fed potius cum pontificc pacem inire j Francifei Sfortiæ reftitutioni an-nuere, quôd magis ek dignitate fua elfe ceriferct minori priticipi ignofeere, quàm po-tentis principis,amp; potentiæ fuæ æmuli,voluntati cedentem,timorcm propemodum co fiteri; pdtius^ue grauiffimum cum omnibus bellum fuftinere, quàm iniuriam à Galliæ regcacCeptam condonare: metuebat enim ne pontifex amicitiam fuam contemptam fuifte cernenSj animoprorfus àfe effet alienus: hanc vero fufpicionemaugcbat, quôd ilium præter hominem in Galliam adgratulandum mifl'um, legatum quoque publicè codera mitterc audiebatj amp;multo magis quàdpaulô antè, pontificij imperij maritimæ orç à Mauris propugnaildæ fpecie, Andream Àufianî eufii odo triremibus amp;nbsp;triginta quinque äureorum numûm millibus in fîngulos ànnos ftipendio conduxerät ; qùæ res ' turn propter hominis dignitatem, tum quia pontifex nunquam antea de potehtia mari timacogitaratjtufh quod is plures annosiri Galliæ régis ftipendio fuilTet,he id Genue res turbandi confilio fieret, ei fufpicioncm adferebatlt; Itaque feinomnerneuentum

' comparans, multa eodem tempore procuräuit:Borbonij in Italiam profedionem,quæ antea lente parabatur aCcelerauit: vt feptem fuæ triremes quæ in Monœci portu eranr, ex Italia quo ceteris adiungerentur Barciiionem venirent mandauit:amp; quia eius profe-äio fine pecunia irrita fuiflet,vt centum äureorum numûm millia fecum in Italiam fer ret operam dedit. Vgonem Moncadam legatum ad pontificem cum eiufmodi manda tis (vt pala aicbat) quibus ei fätisfierct, deftinauit: id autem in hunc modnm,vt prius ad Galliç regë vaderet,à prorege,num qua fpes effet regem promiffa fadurum certior fa-dus,autvlteriusnonprogrederetur,autfiprogrediendum cenferet, mandata pro rc-rumftatiiamp;neceffitate variaret. Sedomnibus pontificis falutaribus confilijs Medio-lanenfis arcis iam propc commeatii exhauftæ deditionis pcriciilum ; ne inter Galliæ regem amp;Cæfarem aliquaratione amicitiäfaheiretur metUs: quidVgôftis Moncadç ad-uentus pariturus effet, dubitatio obftabat: iri quo, quôd prius Galliam peteret fufpe-dunî crât; nec mirius etiamfi iri Italiam venir et, fufpedæ erant illorum fimulationes amp;nbsp;artes. Quarecumis vnàcum Venetis vt fœdus contraheretur vf-geretirex tandem, quuni ex Vgonis aduentU Cæfarem à compofitionis capitibus ittimutandis alienum ef-feariimaduertillct,ne longior in fœdere contrahendo mora pontificem äd nouum confilium capiendum impelleretveritus, amp;rcs fuashoc fœdere âpud Cæfarcrii plus porideris habituras, ac metum eius animum aliqua ex parte flexurum ratus, ad idem quoque ab Attgliæ rege qui magis cöhortätionibus quàm fadis huic negotio fauebat ' incitatus, fœdus contraxit. Quod x v i i Maij die anno m d x x v i Cuneaci inter reglos procuratores,homines ex ipfiüs feriatu âb vna parte, amp;nbsp;poritificis ac Veneto-rura miniftros ab altera, in hanc fententiam eft idum : Inter pontificem,Galliæ regem, Venetos amp;nbsp;Mediolanenfîum ducem, quem id ratum habiturum pontifex amp;nbsp;Veneti fpo 1 ' ponderunt, perpétua focietas fœdusq;,vt Mediolarienfe imperium Francifcö Sfortiæ liberum relinqüatur, amp;regls filij patrireftituantur, efto : Cæfari fœdus initum denun-clatoneique intra tres menfes huic fefe adiungendi facultas eftcufife adiungere volue-

rit, regi filios æqua mulóïa quam Angliæ ccx dixcrit accepta reftiruito : amp;nbsp;item Medio-lanenfe imperium fine exceptione francifco Sfortiæ, amp;nbsp;ceteros Italix’ ftatus, ita vtante poftremum bellum erant relinquito: Pontifex ftatim vt Francifcus Sfortia in Medio lanenfi arce obfelTus obfidione libcrctur,eiq; imperium rcftituatur, oótingentis grauis feptingcntis leuis armaturæcquitibus amp;nbsp;06^0 peditummillibus, Veneti odingentis ca taphraâis mille ieuisarmaturæcquitibus, amp;nbsp;itemoólo peditummillibusbcllum mo-uento’.hisqucipfe Mediolanenfium duxquamprimumpoterit, quadringentos grauis trecentos leuis armaturæ équités , amp;nbsp;quatuor pedituramillia adiungiro: intereavero pontifex ac Veneti, quatuor peditum millia eius nomine fuppeditanto: Gallix rex ftatim quingentos cataphraótos in Italiam miitito : amp;nbsp;vigente bello fingulis menfibus pontificiac Vcnctisquadragintaaurcorum numüm miüia, quibus Fleluetij pedites conducantur, foluito. Ipfc fine moratransalpcs in qua parte magis opportunum vi-fiim fucrit, ad minimum duobus cataphradorum amp;nbsp;dçcem peditum millibus, amp;nbsp;fatis magna tormentorum copia Cæfari bellum inferto : duodecim triremes rex, amp;nbsp;Veneti tredecim proprijs fumptibus armanto: his pontifex eas cum quibus Andream Auriam conduxitadiungito; nauiura ad cam claftem necefiariarum fumptus communis efto: hæc claflis ad Genuam oppiignandam mittitor : deinde Cæfâriano exercitu in Infubria vido aut debilicaro, regnum neapolitanum terramarique oppugnanto : idque fi vinca turpontifex cui viium merit traditozquamuis peculiari capite,vtpontifex id finefocio-rum confenfu facere non pofiet conftitutum fuerit: veteribus tarnen cenfibus quos fa-crafedes percipere foiebat, amp;nbsp;principatu è quo quatuor aurcorum numûm milliaquo tannispcrcipiantur, cui volet atcribuendo relido.Vt autem Galliæ rex vióloriam qux in Italia obtineretur,amp;regni neapolitani occupationem,fibiad filios facilius récupéra dos profuturam certo fciat,li Cxfar intra quatuor menfes poftquam illud regnum ami-filFet,fœderi ijs legibus quæ fupràfunt exprelTæ, fefe adiungere vokierit, regnum ipfi reftituitor: fi verb earn conditionem non accipiat, Galliæ rex ex regno neapolitano an nuumeenfum in perpetuum habeto: Galliæ régi nullo tempore, nullaûe de cauffa Francifeum Sfortiam in Mediolanenfi imperio moleftja afficere fas efto ; imo vnà cutn alijs ad eius defenfionem contra quemuistenetor: atquevt inter ipfum atqueHelue-tios nouum fœdus fiat, pro fua virilioperam dato:abillo autem annuum cenfum eius ' fummæquam pontifex amp;nbsp;Veneti (quibus tarnen non minus quingencis auri libris pro-nunciareliceat) ccnfuerinr,accipito:Francifcus Sfortiaconiugem Gallam illuftri généré naram ex regis arbitrio ducito;amp; Maximiliano fratri annuæ penfionis quàm' àrc-ge accipiebat loco,deccnter viftum fuppeditato : Regi Aftæ comitatus reftituitor : et fi Genua capiatur, rex earn autoritatem quam anteafolebat,in ea obtineto: Si Antoniot-tus Adurnius, qui tune eius ciuitatis dux erat,cum focijs conuenire velir,calegc vt Gai liæregem tanquamfupremum dominum, quemadmodum ante paucos annos fece-,‘ratOôtauianus Fregolius agnofcat,admittitor: omnesfocijàCæfarevt regi filios re-ftituac petunto: id ni fecerit,foederatos nihil vt id confequantur prætermilfuros, ei omnium nomine fignificator: Italiæverô bello confeólo, aut faltem regno neapolitano capto,ac Cæfariano exercitu icaffaôlo,vtamplius timendusnonfit, Galliæregemtrâs alpescontraCæfarcmmillegrauis, mille(Sequingentis leuis armaturæequitibus, amp;nbsp;deeem peditum millibus, aut pro ijs pecunia adregis arbitrium iuuanto. Nulli focio-rum abfqucaliorum confenfu cum.Cæfarcpacifei fas efto: Cæfari fi fe fœderi adiunxe rit, cum eiufmodi militum numero qui minime fit formidandus à pontifice aeVenetis conftituendo Romain ad Cæfarcam coronam capiendam eundi poteftas conceditor: ctiamft aliquis fociorummoriaturfoedus tarnen integrum permaneto: huius fœderis Angliæ rex patronus amp;nbsp;conferuator cum fe ei adiungendi facultate efto:cui fi fe adiun-xent, fUtus in regno nc^olitano cuius fruits trecenta quinqt^inta auri pondo çfti-. mentur, amp;itein~Eboracenfi cardinHî alius aut in eodëm re^no, aut in âiïa Italîæparte * equo centum auriannuls librispiêrcipiat,danto. Pontifex hoc fëedere Ferrarienfium ducem quamuis à Galliæ rege amp;nbsp;Venetis exoptatum comprehendi noluit gt;nbsp;imo quam-uis communibus verbis, vt focios fibiadeas ciuitatcsde quibus cum pontificatulis effet recuperandas opem ferre debere, fœderis capitibus exprimeretur impetrauit.

De Florentinis quin re ipfa fœdcrc comprehcndercntur,quû pontifex non modo il ! o-rumequitatu amp;nbsp;omnibus viribus vti, verùm etiamvt fecum feu potius vt communes effent fumptus, maximam fumptuum partem fuftinerent jin animohaberct,dubium non erat: fed ne eius gentis commcrcia quaè in locis Cæfari fubieftis habebant turba-ret, neue mercatores in periculum vocaret, vtfocij nominati non fuerunt; fed tantùm vtin pontificis gratiam^ omnibus foederis immunitâtibus, priuilegijs amp;nbsp;commodis perindeacfîinfœdere effent) pontifice pro illis ipfos nulla ratione fœderi aduerfos futurospromittente,frUerentur expreflum. Quivero vnustanto belloadminiftran-do præficeretur, qui amp;nbsp;autoritäreamp;rei militaris feientia, amp;nbsp;fide praeftaret, tumquod difficile effet aliqueminuenire in quo hæc effent omnia, tumquod temporis exigui-tas minime j vt de eo difpütaretur,patiebatur,nihil tum conftitutum fuit. Fœdere con-feâojVex qui animum ab ijs quæ cum proroge traftabantur, nondum prorfuS remoue-rat,foederis fanélionem, équités, amp;nbsp;pecuniàm in primum menfem promiffammo-ucrediftulitjdoneepontificisamp;Venctorumconfirmàtio adferretur: quæ mora,etfi mentem illorumturbarit, nihilominus eadem neceffitate illos progredi cogente, fœ-dere fancitOjftatim Mediolanenfis arcis obfîdionc liberandæ nomine belli initium fa-cere decreuerunt. Quamobrem pontifex qui antea Guidum Rangonium ecclefiæ co-piaruin præfedum) cum fuoequitatuamp; quinque peditum millibus Placehtiam mife-rar, Vitellum Vitellium cum alijs peditibus amp;nbsp;Florentinorum equiratu cui præerat, amp;nbsp;loannera Medicem quemItalici pOditatus ducem, eo mifit; ^Francifeum Guicciar-/!**^***^ dinnm tune temporis Aemiliæ Flaminiæqucpræfideml^m in cxercitu amp;nbsp;per vniuer-fumpontificiumimperium, cumpleniffîmaac ferFabfoIuta poteftate vicarium con-fliçuit. Veneti quoque exercitum fuum cui Vrbiriatium dux Petro Pifaurid legato im-perabat auxerurtt) eumq; Clarij,in Brixienfi àgro confidere iüirerunt,cis^; mandarunr, vtliberè ac fine cunôlatione vterq; exercitus contra Cæfarianos progrederetur.Medio lanumintcreaveneratVgo Moncadâ,quiétfîfoeduscontradum ipfum amp;nbsp;proregem adhuc lateret, nihilominus ob regis refponfà res ad eum ftatum qui Cæfàri placeret re-digipoffe diffifus, iter fuum in Italiam eràt fcquutus: vbi Protohotario Carracciolo fecum in arcetn dud:o,amp;ampladucide Cæfaris benignitàtc fide fadaj vt fefeipfius vo-luntati permittcret,ei perfuadereeft conatus: cum auté duxfe ob iniuriasjfibi à Cæfaris ducibus illatas, pontificis àc Venetorum opem implorare coaólum fuiffe, neque vt quidquam de feipfoabfque illorum confenfu conftituerct æquum effe refporidiffet, Vgo Cæfaris mentem effe,vt crimina ipfi obieda furnmatim à protonotario Caracciolo, cui dux plurimum fidebat,dijudicarent: id potius vtipfî imperium maiore cum Cæfaris dignitate reftitueretur j quàm aliamob caufam fieri innuens, feque vbi cum pontifice effet loquutus, hæc perfedurum eifpem fecit: nec tarnen vtobfidio antè folueretur, amp;nbsp;nihil fenoui molitürosquemadmodum duxpoftulabat, pollicefenrur, affentirivoluit, opinio fuit, (ficenim pôftfama percrebuit)valdé amplam Vgônià Cæfare non modo cum pontifice vt Mddiolanenfium duci imperium reftitueretur,

. verüm etiam cum duce folo,modô illüm iri imperio reftitutum Cæfaris rebus no obfu-turiim effet cautum, componendi facultâtem datam: fed huic potèftati adiundum fuiffe, vt extemporumftatu amp;neceffitate confilium caperet : VgOnem vetoanguftijs in quibus arx verfabatur perfpedis, amp;nbsp;cOmpofitionem cum duce nihil Cæfarisrebus, nifi quatenus concordiæ cum pontifice amp;nbsp;Venetis conciliandæ inftrumentum effetj prodeffecogitâtem,cum illo folo pacifeiinutile cenfuiffe Vgo amp;nbsp;Catacciolus deinde Moronum, qui in Tercij arce captiuusdetinebatur, Modoetiam potius vtProtonota-rius cauffæ iudex futurus, cum eo ageret, quàm aliam ob cauffam duci iufferunt t Póft Vgo Mediolano,quum prius Venetis vt fuo oratori quem Romæ haberent,autoritatcm adeaquæproponerenturtradandamitterent,fcripfiffec, Romam eftprofedus: quô cumperueniffer,vnàcumSueffanoducepontificemadijt; eique magnificis verbis,in ipfiuspoteftatecffe vtrum vellet pacem aut bellum ampledi, propofuit : Cæfare nam-que etfi ob naturæ fuæ bonitaté, magis pacis eflet ftudiofus,tarnen amp;nbsp;animo amp;nbsp;viribus ad vtrunque paratum effe. Ad quæ quum pontifex communibus verbis refpondiffet,amp; fimul iniurias fîbi à Cæfaris miniftfis illatas, ipfiusq; aduentus tarditarem,vc quum an-

tea fui iuris fui Act, nunc alijs'eflet obftridus in cauffa fuifle queftus elTet, illi fequentî die ad eum reiicrfi,Cxfaris mente clTcjMediolanenfe imperium Francifeo Sfortiç libc rumrelinquerc,ea tn lege vt arx in Protonotarij Caraccioli poteftatc tandiu eflet, donee is cauUam non quidem exade,fed Caefaris dignitatis conferuandæ gratia ad fpecie tantû amp;nbsp;colorem cognouifTer, fuas cum Venctis controuerfias honefta ratione compo nere; exercicû exInfubriaea pecunia de qua alias agiracQ fuerat accepta deduceresnee pro his omnibus aliud nihil ab illo, nifi, vt fefe rebus inter ipfum amp;nbsp;Galliæ regem non interponcret pctere, expofucrunt. Ad hæc pontifex, fe quantoperc femper Cæfaris a-micidam tueri cupiuifTec cundis mortalibus notum efle exiftimare; ncque vnquamijs quae ipfemetfponteoffcrebat,maioraab eo petijfTeiquæ cumipfe magis communis vti litatis quaproprij commodi ftudiofus cfTer,magis ex ipfius voluntate efle haud potuif-fent:amp; nunc quoq; fe in cadem fententia perfcucrare, etfi non paucæ propofiri fui mu-tandi caulfæ effent datæ: fed tarnen maiore nunc animi moleftia ilia fibi concedi audi-rc,qua cum denegabantur audiuiffet: propterea quod non iam vt prius ea araplediin fua poteftate effetdd autem non fua culpa, fed ob nimiam moram à Cæfare in delibc-rando interpofitam fadumtquae res in caufTa fuifTetjVt quum nulla vnquam comunium Italiæ rcrum in fecurum ftatum redigendarum fibi fpcs effet oblata, amp;nbsp;interea Medio-lanenfem arcem in anguftijs verfari viderct, fe fuæ amp;nbsp;aliorum falutis caufra,fœdus cum Galliæ rege inire coaCtum effe; fine quo,nifi fidem violate vcllet,quicquam decernere fibi integrum non effet. Qua in fententia etfi raulta in contrarium adferentur,conftans perflitinVgo vero vbi cum illo fæpius fruftra egiffetjRoma difceffinmoleftum autem es rat rum ipli,tum Cæfarianis ducibus,quod pacis fpe exclufares ad manifeftum bcllum tenderer; propterea quod ob foederis potentia, amp;nbsp;perturbationcs in quibus ipfi verfa-bantur tantam belli molem fuftinerc difficillimum cenfercnt.Hoc tempore à Fr.Guic* ciardino.literæ ab Antonio Lcua ad Sueffanum ducem interceptæ funt, quibusei Me-diolanenfis populi auerfos animos,amp; nullam rebus ipforum nifi in Dei ope falute rcli-quam effe indicabat:amp;item aliæ eiufdc amp;Vaftij ad Vgonem poft ipfius Mediolano di-feeffum feriptæ,quibus eum ad pacis negotiû incirabâr,amp; vt ipfos ftatim de reru fuccef-fu ccrtiorcs facerct rogabat;pcriculuq; in quo effent ipfi amp;nbsp;Cæfaris exercitus in memo riamreuocabant.Sed no tanta erat in corum qui fociorum copijs imperabantanimis cófidentia,quantus eratCæfarianorû ducum timor: Vrbinatium enim dux,cui tandem ob Venetarû copiarum impcratoris munus quo fungebatur, amp;nbsp;quod nemo illi dignita te,autoritäre exiftimationcq; par effet, exerci tu urn cura erat comittenda, Hifpanorum ac Germanorum militu virtutem fortafle maioris qua æquû effet faciens,amp; vitra modû Italis militib.diffidcns, nifi ad minimu quinq; Heluetiorû millia cti excrcitu effent, Ab-duam fluuium non traijeere fixum in animo habebat; imo ne ft cu Vcnctorum copijsra tfi Ollium traijcercr,ne Cæfariani Abdua traieda feadorirentur veritus,vr pontificius exercitus qui iam Placétiæcrat,Pado infra Cremona traie(fto,cûVeneto,vt deinde Ab duæ appropinquarcnt,amp; adeius fluminis ripain munitis caftris Heluetiorû aduentum expc(ftarcnt,coniungereturvrgebat:quibus præter ipforû naturamjquód illorum cura Muffij præfe(fto,amp; Laudenfi epifeopo imprudenter cômiffa fuiffet, mulræ difficultateS obiedæ erant:nam Laudenfis epifeopi Icuiras paru ad hoc negotiû crat idonea:amp; Muf fius in id potiflimû,vtpecuniæ in Heluetiorum ftipendiadeftinatç partem fraudarer,in-tentus eranneuterq; tanta apud illam genté autoritäre pollcbat,vr præfcrtim tam parua pecunia tantû illorum numerû tam repente quaopus fuiffet poffer adducere: his acce-debat inter cos exorta æmulatio, qua fiebat vtambitionc amp;nbsp;propriæ vtilitatis ftudio, fi quid autoritatis habcrcnt,corrûpcretur.Aliquod etiam impedimentunt Galliæ regis a-pud Heluetios procuratorcs attulerunr:quæ enim regis hacin rc fententia effet,amp; num id ex ipfius voluntate,an contra fieret ignorabannnam non quidem negligentia,fed flu dio,ijs confilijs quæ cû fæpe prudenriffima vidcantur, tandê niniis acuta funt,id regifi-gnificatum non fueranquoniam Albertus Pius retins apud pontificem orator,ne fi rex ante fœdus confedû vt Heluetijs conferiberentur mandatû effe intclligeret,bcllû con tra Cæfarem iam nihilominus fine fc à pontificc amp;nbsp;Veneris cœptûratus, id differret me tuendum effe oftcnderat.Sic Heluetiorû aduentu dilato,omniû quæ ad Mediolancfem

arcem Hberandam crantekcogitata,porifïîmû amp;nbsp;validifïîmü inftrumetum diflfetebatur: quatnuis Laudenfis amp;Muflîus,quotidieillorûadnentiis certam acpræfentiflîtnafpem facerent.At Cæfariani duces vbi aperte bellum parari animaduertcrunt,ne fibi eodcm tempore cum hoftibusintra muros amp;nbsp;extra efletpUgnandum,feMediolanenfispopu liquiindies audacior fadus, non modo ipfis omniä quæ petebant dcnegabat j verùm ' etiam fi qui ex militibüs per vrbcm ab alijs difiunäus inucntus fuiflet,a Mediolihen-fibus interficiebätur,metu liberare decreuerunt.Itaqi à deliótis quæ per vrbem comit-tebanturoccafionefumpta, vtaliqui expopulidUcibus Mediolano exircntpetief-ünt; ex quo tumultu exorto nonnulli Hifpani per vrbcm incedétes aquibufdam populäfib. fueruntinterfedi:quamobrem Antonius Lcua amp;Vaftiüs,exercitu clam ciuitati adma-tOjfcadeaquæfuperioribus diebus promiftHctlt,rton ampliustenericonteftati, xvii. lunij die, vt tumultus initiü facerent,jn fuo Cofifpedu plebeiu quedam hominc, quodA honoréipfis no cxhibuifict,interhci iufierunti amp;nbsp;pofTtres aliosrquo faóto domibäTsA ■ cum Germanorum pedituj^agmine egrcîïïT^pulo arma conclamâdi occafioné dede' runnqiii eîînnitio curia veterem amp;maximi templi tUrrim quæ Italis peditib.crat muni' . taexpügnarit,tandem quû nullo ordine, amp;nbsp;vt imperita plebs folet potius vociferatio-nibus quâ armis pugnarent, amp;nbsp;multi à fclopetarijs irt editiorib. locis quæ Hifpani prius occuparant çollocatis Ixdor^entur,multi ex ipfis vulnci abantur, occidebatlturq;; ita vt confufionc timoreq; fubinde crefeente, quû German! pedites ignem in proximas domos conijeere cœpificnt,amp;iam Hifpanicus peditatus à ducibus accerfitus vrbi.appro pinquaret, populus extremum exitium metuens j vt fui duces amp;nbsp;pleriq; alij populäres viri, qui in id confcnferunt,Mediolano difeederent, amp;nbsp;multitudo fcfe ducuni imperio fubijciens arma deponerct,conuenit: duces aût his legib.tumultû antequâ Hifpani dites ingrederentur fedare accclerarunt : verebantur enim ne fi illi dum vtraq; pars iri armis effet ingreflî fuiffent, militarem impetû cohibere in ipforum poteftate minimè fore,amp; fie ciuitas diriperetur: à qua re prorfus abhorrebant,tum quia exercitû tâta præ da ditatum diffblutû,aut valde imminutû iri metuebât j turn etiâ quia pecuniæ pCnuriâ aliasq; diflicultates quas in bello cranthabituri portderante$,illam ciuitatê vtin câ diu exercitum alere poffentconferuare,quâ vno dieomnes eiusneruos fpiritumq; abfume re vtilius cenfebant.Sociorû igitur res non earn felicitatcm qüâ fibi homines initio pro pofuerant,quù tot iam in Heluetiorum aduentu impedimenta occurriffent, amp;nbsp;populi Mediolanenfis fpc fruftrati effent, habere videbantur. Sed nouus cafus eis exiftimatio nera,amp;longèmaiorem,qüâ antea apertioremq; vinccndifacultatcreftituit.ln tam alie nis Infubriæ populorum à Cæfarianis animis,imô illis in extrema dëfpcrationem reda-diSjiam ab aliquot menfibus per varios homines ferè in omnib.eius imperij ciuitatib; varianouarum rcrum confil ia fuerant agitata. Sed ceteris confpiratiohibus nihil pröfi-cicntibus,confiliaab Vrbinatium duce amp;nbsp;Veneto legato Laudæ cû Ludouiëo Viftari-nonobilieius ciuitatis viro agitata exoptätü exitum funt fortitafis enim fine q» Sfortia-næ familiæ ab äntiquo ftuduiffer, fiuC patriç fuæ in quâ Fabritius Maramaldus mille amp;nbsp;quingêntoruraneapolitanorum peditù præfcdus,cadem acCrbitaté qua Mediolanum Hifpani amp;nbsp;German! accipicbant,vtëbatur,triifcratione commötus,Venerorum copias quamuis ipfe Cæfari militaret introducerc ftatü!t:fedfc prius quafî milites quibus præ-erat fine pecunia diutius alere nÔpoffetjVt dimittereturpetijflc amp;nbsp;imp erraffe aiebar^ idq; Vrbinatium dux confirmabat.Rei gefCndæ ratio in hune modum fuit conft!tuta,vc XXIIII Iunij,noôtu MalateftaBallio cum tribus aut quatuor VenCtorum peditû millib^ fub vcfperam raoenibus ad vallum quoddam, vt à Viftarinointromitterentuf appropin quarent: Viftarinus aût paulo ante dûobus comitatus ad illud vallû quod féx rnilitCs eu ftodiebanr,quafi recognofeendi caulfa venir, amp;nonnullis quos in vicinis ædibus occul taueratipfum fequentib.vallû ingreffus cum euftodibus pugnare cœ'pitmam etfi prius militari more tefferâ dcdilfet, ipfi tn' âliquid fufpicat! armis cum eo agere cœpcrârmec fuit fine periculo,quum aliqui ad rumorem accurriflcnt,ne propugnaculum recupera-rent: acriterenim pugnari cœptû eft; amp;ipfe Ludouicus fuitvulneratus : fed quum iam in fummum periculû effetredaóluSi Malateftä cum cöpijs adfuit: fie milites vallo fcalis occupatOjin ciuitatemirruperunnquareFabritiusMaramaldus, qui ftrepituaudito eû

6i8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

militam fuorum pane ad mœnia venicbat,in arcc fe rccipere fuit coadus-.ita vrbs fuît capta,amp; pleriq; pcdites qui in varijs vrbis locis erant, fpoliati amp;nbsp;capti;quö non multo póft Vrbsnatlum dux cum aliquotcopijs vcnit: is cnim prioi e die quo propius vrbé ac-ccderet,Oragiad Olliü amnein cratineratus:eoq; ponre quê eadem noótc opportune • fieri CU rar at traiedo,vbi Malateftam ingrcftum cognouit, Abduani fimili pontctraic-, cit:amp;Laude,maiorcpræfidio,fifortèauxi}iapcrarcéintromitterentur,propugnaripof fet munita,ftatim ad cxercituin redijt.Sed eins rei nunrio Mediolanü allato Vaftius cü aliquot cxpcditis equitibus amp;nbsp;tribus Hifpanoröpeditum millib. cü quibus cratloanes Durbina, nulla intcrieda mora Lande cótendit; ac peditatum abfq; impediracnto per fubfidij porta ficpofitä,vt viam natura itateda, vt aciuitatis iateribus verberaii autin-cömodo affici non poftet adirum ad ram Ijaberét,in arcé introduxit; repcnteq; ex arce inciuiratê erupit,amp;in forum vfq; vbi milites quosMalatcftafecü du?; erat, amp;nbsp;qui iiüpàft auxilio vénérant,multis domibus,amp; ca via quae ad portam per qua crant iiigi c fft duce-batjVcfi Cæfarianifuperiorcs exifterentincolumcspedemrcfcrrepofl’entpræbdiomu nids,adeinftrudaeranr, venir. Pugnarum eftinirioacritcnS.tiiuitorficpinio f iit,Hi-fpanos fi in pugna perfeucraftenv,quia Veneti milites l’atis feiïi erant,vidoria potitutos fuifte; fed Vaftius,iïue 9 rnaiorcm milieu numeruni, qprimo creaideritirineuifict.fiue quôlt;l Vcnctorum excrdifi minime procul efle cenferct.dilfifus,raox fuos àpugnafub-traxit: amp;præfidio in arce rclido Mediolanum redijr. Superuenit paulo poft Vrbiiiatiîi dux,qui te cû exercituduo magna fluminapontib.nullainterpofitamora traiecifte glo riabatunde miliium numéro, vt li hoftes rediréteos poffent repcllere,auôlo,tormétisq; circaarcé collocatisjviiftoriæ ciSfirmandæ operadedit. fed qui in arce eranr, nullum auxilium expeôui-enr,amp;: arcein ob exiguumambitûpaucorum militum capaccra diffi-culcertueripoîfent,fequcnri node,ab equitatu qui in hune fine Mediolano mifîtis fuit cxcepti,arcern deferucruntJ-aude occupatio maximeopportunafuit, exiflimationéq; fociorü rébus minimè parnâ attuiit; vrbs enim optiraè erat munita,amp;vna ex ijs quas Cç faiianos ad extremum v4qi propugnaturos exiftimatum fuerat. Lauda abfqi vllo impe-dimento adMediolani amp;nbsp;Papiæ portas vfq; excurri potcratjhæ em vrbes quafîin trian gulo pofîtæ,viginti millia paftuû inter fc diftantâdco Cæfariani ftatim mille amp;nbsp;quingen tos pcdi’es Mediolano Papiara rail’erunt;Abduæ rraicôtu quod prias difficile fore cen-fuerantpotiebâturiomniacxercituumconiungcndoifiimpcdimenta crant fubîataiCie nionam ad cuius euftodiamerar Corradinus cum mille amp;nbsp;quingentisGermanispediti-buSjft oppugna; ettirauxiiiamittendi faculras lioftibus adempta : ijdemq; hoftes loco adponrit’cium ac Venetorum imperium infeftandum maxime opporruno priuatûKas ob cauftas cómimispcrvniucrfum exercitumfamaerat,ficcleriterprogrederenîur,Ce iàrianos iiimaximo metu de perturbatione futuros.Secus autem fentiebat Vibinatium dux,qni Mediolanum abiq; valida lieluttiorum manu propiusaccedere periculofiffi-iBurn eiTc pro certo habebat: fed qnum banc fuam fententiam alijs prorfus aperire nol letjparum itineris connciens,amp;in fingulis caftris femper ad minimum diem vnuni hæ-rens, Heluetijs veniendilpacwm,breuiadfutnros fperans, amp;nbsp;omniaquæ, fi non veni-rentquarnuis obeaquæadeutn vfq; diemfucccflerant,de illorum aduentu eftetdubi-tandum,facienda proponcrenturcontemnens,conccdcre ftatuit. Quare cjuum pontifi eins exercitus poftridicquàm l.auda captaeftet,Sanmartini ad tertium ab Lauda lapi-demeftet meratus, in communi ducum confilio, vtpontificij amp;nbsp;Venetidiem vnumin ijfdem caftris ha;rcrent,amp;deinde altera die Laudam veterem,ad qnintum ab Laudala pidem,quo in loco Laudam à Pompeo Magno extrmftam fuifle aiimt, amp;nbsp;tribus millia-ribus ab itincre quö reóla Papiam itur diftat,quod iter vt Cælarianos duces magis anci pires redderent,æquè Papiæ amp;nbsp;Mcdiolani minabatur,caftra promouerent,fuit dccrc-tum: quo die pontificius amp;nbsp;Venetus exercitus iter facicntcs,in patentibus campis pedt tatu ferè parcs(erant enim in vniuerfumin vtroq;excrcitu paulominus viginti peditum millibus)fimul conucneruntifedVenetileuis amp;grauis armaturæequitibus,quibuspô tificij affiduè fefe inftruebant, amp;nbsp;tormentis quoque ac rebus ad ea Ipedantibus omni-busq; neceflarijs apparatibus magis abundabant.In Lauda veteri vbi diemvnum funt morati,confilio mutatOjdcinceps vtregioncm quæ extra viam foflis aggcribusq; nimis

LIBER DECIMVSSEPTIMVS. 619 eft munira euitarentjregiam viain fequi ftatuerunnn ec non quia co innere quod ad Co menfemportam ducebat,faciliusquaLandriana via,quæ ad Vercellefcni portam de-Hec^it,quo ob rcgionis fitum difficilius perucniri potcrat, arci opem ferri pofle cenfc-bant; amp;nbsp;quia tu tins ab illa parte commcatus aduchi,amp; facilius Heluctij qui à tcrgocrât excipi poterant.Hoc confilio prid.Kal.Iul.exercitus coniundi Marinianum venerunt: vbiquum quid agendum eflctprop«ncrctur, Vrbinatiutndux Heluctioruin aducntö, quixqueóèfortalfemagisquâanteaincertuserat,quodfinehocfirmæphalangis ro-bore,nouis ô^raptimcollcdis copijsMediolanum, quamuis pauciequircs,triaGcr-inanorumamp;quinque autfex Hifpanorum peditum milliatantu in ca vrbe eflcnr,acce dcre valde pcriculofum iudicarcr, cxpedandum fuadcbat. A cuius fenteotia plerique all) prætedi diHcnriebannqui li acie inftruda, nbsp;nbsp;caflris fcmperpridic cxploratis pro-

grederentur,fincpcriculo exercitum Mcdiolano admoueripofTecenfcbant; regio ein vbiquetam munita eR,vt{empcr niuninlTimo in loco merari poffent: neq; Cælarianû exercitum,ipiis in acie occuifurum vcriiimile videbatur : quum enim ipfos arcem obli dereoporteret,neq; ob populi merum ciuiratcm prorfus prælîdio nudare pofTcnt, ad tantumexercitum,qui ctürecenter eßet colteóhis,multis tarnen vetcranis militibus,amp; fummæintota Italia exillimationis diicib.abundabat,adoriendünimispauci relinque-bantuf; quödii Mediolano exercitum line periculo admquerc portent,idemquoque non fine vidoriæ fpe elTe: nain quum Mcdiolani luburbia minime munita, imd ob ne-gligentiaminillis inftaurandis aliquibus in locis aperta cfrent,Cæfarianos adtanriam bitus propugnationem hxfuros baud credibile videbaturicuiusrei manifefta quoque indicia,quum fuburbiorum munitiócnegleda ad ciuitatem muniendaomnem curam * conuertilfenr, elucere videbantur: fuburbijs autein in quibus excrcitus ftatim caftra effet iocaturusdcrelidisjciuitas non modo quia milites line pecunia erantjiSc commea-tuspenurialaborabanr; verüetiam quia vtd profperColumna amp;nbsp;multi alij ducesfem percenfuerant,Mediolanum contra eos qui luburbia occupartenr,tum quia ciuitas cui inultisiniocis priuatorum domus mœniiim vicem pra.’ftabant,mœnib.minimèeftmu nita,tum ctiam quiafuburbia ciiiitati funt opportuna, difficile propugnari porte exifti-mabanr,nondiureludatura videbatur; quibus acccdcbat,quód arcem in potertate fua habcbant.Hæcautem amp;.alia conlilia ex Vrbinatium duce pendebantmam etfi Veneto rum modo copijs præclTcfjpontificij vt controucrlias vitarent, amp;nbsp;quia fecus fieri non pocerant,ad cum vt omnium imperatorem confilia referre decreuerannfed ipfe etfi ne quehisrationibus,ncq;veliemcntirtiinis F.Guicciardini pontificij vicarij amp;nbsp;Veneti ic-gati dommorum fuorumnomineincitationibus ad progrediendum moucretur, exil-loriiin tarnen rentcntia,cui multi ctiam duces adhærcbant,longiorem co in loco raorä, ejnû nihil certi de Hcluetiorum adiicntuacccpiflct,fibi magno dcdccori amp;ignominiæ clfcpoflc exifnmauitûdcoq; vbi cxercitus duos dies Mariniani conftitirtet, tcrtialulij die Sandonatum ad quintum ab Mediolano lapidé proceffit, eo animo vt potius quo aliorum voluntatiamp; iudicio fatisfaccret,quâproprio confilio,viterius progrederetur: fed tarnen femper dié vnû in fingulis caftris hærcre, vt Heluetijs maius vtniédifpaciû darct in animo habebat:cx quibus tandem mille in Bergoméfem agrû defcédcrant,amp; ad exercitum vcnicbât,ac pro more crebri de rcliquorum aduentu nuntij adfercban-tur.ltaq; quinta lulij die cxercitus ad tertiû Mcdiolano lapidé vitra Sanmartinum extra viam ad dexteram munito ac tuto in loco eft mctatus;quoin loco codé die leuis pu gnacûquibufdâ Hifpanis fclopetarijs,qui fefe in qiiadâ domo municrant,cft comifta; amp;fequcntidiccû cxercitus in ijfdem caftris effet,fimilis aliaiquodiequingcnti Helue tij Cæfate Gallo duce in caftravenerût.Hic de progrediendi rationcagitatû eft,amp; qua uis primû confiliù fuerit,rcôtà ad arcé vbi munitioncs quibus foris claudebatur,non tâ validæerant,quin de cis fuperandis fpes haberi poftet,quo ci fubfidium ferrent cundii cfiemihilominus Vrbinatiùduci(cuius confiliù reliquioesprobabant, quia in côcilijs propoiiebat,amp; aliorum refponfis non expedatis fententiam fuam diccbat ; aut faltem dumproponeretjCiufmodi verbis vtebatur,vtipfius fententiafatis agnofccrctur, adeo vt ceteriduces ci repugnarc non auderent) vt excrcitus rcôà ad Mcdiolancnfia fub^ ürbia contenderent cft vifummam quôd complanandaatque cxæquandaintammuni-

620 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

ta régioneneceflario effent idnera,extra rcgiam viam ad arcem peruenire vcllelongû, nec fine alicuius perturbationis periculo fore aiebat: propterea quod nimis prope ho-ftibuslatera obijclendaeffent,eisq; fortius refiftendi facultas præberetur,: illi enim vires fuas omnes in earn partem prope arcem conferrent,cum alioqui vt hoftium impetû fuftinerent,amp; arcis obfidionem non defererent difiundi effe cogerentur: quôd fi cum, copijs ad Romanam portam accédèrent, femperin fœderis ducum poteftate foret, ad quâcunq; partem vellent,proutfefe qccafioncs darent,fe facile conuertere:hoccófiliö fecuti vtfeptimo die Bufalettæ amp;Pilaftrcllis, villis quingentos paffiis Mediolano circa publica viam pofitis,tormentorû qui in vrbe erant iófibus obnoxijs,caftralocarent,de-creuerunr,vt inde ex ijs quæ occafio amp;nbsp;hoftium, quos propterea quod foffæ mulris iti locis repletç effent,aggcres complanat!,amp;in aiiquibus partib. ita aperti vt vix defendi poffent,excrcitus tam propinquo in loco caftra habere cognouiffent, in fuburbiorum noôlurnapræfertira defenfione non hçfuros multi cenfebant. Sed ilia node quç dictn quo exercitus progreffurus erat preccffir, Borbonius qui ante paucos dies cû Icx trire-mib.amp; cum mercatorû literis, quarû vi cétû aurcorù numûm millia accipere debebat, Genua peruenerat,Vaftio amp;nbsp;Antonio Leua eius aduétum valde vrgentib. cum circiter odingentis Hifpanis peditib.quos fecum duxerat Mcdiolanû eft ingreffus;cx cuius ad iientu milites animû reccperunt;amp; ex code Galliæ regis affedata negligentiafrigidaq; adbellûpropenfio cerni poteratmâquû pontifex initio cum Andrea Auriâ ad fdpendia fuacôduxit,quibus viribusamp;apparatib.Genua effettentanda ab co confiliüpetijflet,is modo iam bello in Infubria cœpto tentaretur, amp;nbsp;fuis odo triremibus, quas Galliæ rex il} Maffilienfi portu habebac adiungerenturjaut faite ill ç Borbonij in Italiârcditum itn pedirent, rem valde facilem propofuerat: quoniamquum ea ratione cû fuis odotriremibus maris imperio po£irerur,Genua,ôb negotiationis cômertia artes, amp;nbsp;cômcatuni multos dies mari claufo fubfifterc minime poterat : amp;nbsp;quamuis rex fe Borbonij reditu impcditurumpromififlet,illa verba,quia ipfius claffis non erat inftruda,amp;triremiûdu ces turn ob pccuniæpcnuriâ,tumctiâob ncgligentiam,amp;fortaffe etiâdedita opera,fe-ro pecunias acceperant, vt póft cum cataphradis quoq; fadù eft, irrita fuerût. Sed quu à fœderatis Borbonij aduétus ignoraretur, Vrbinatiû dux,vt opinio fuit,autnuntijs Mc diolano acccptis,aur alicuius cxploratoris verbis fretus, progrediédi côfiliù captû an-teuertit: is cm dilîidentiain qua ad eu ufq; dié fuerat,abicda potificio internuntio cora Veneto legato craftinum diem feliciflîmù fore dixit : propterea quód,fi hoftis ad pugnâ exiret(quod cos minimè fadurû crederet) fœderatos proculdubio vidores fore:fin vc rónócgrederctur,autcodé die Mediqlanû deferturô,feq; Papiâ,aut faite fuburbiorû defenfione relida,in ciuitaté,quâfuburbijs amiflis tueri minimè poffen r,recepturû:ho rum aùttrium quoduis ad belli vidoria confequendam fatis fore.Quamobré fequen-ti die q fuit feptimus lulij,caftris pridie côftitutis relidis fuburbio fine difficultate obti- -nendi fpc,atq; ad earn gloria afpirâs qua potiuntur,qui properando impreflione fada, locum deftinatumoccupant,fcloperatiorum aliquot cohortes ad Romartam amp;nbsp;Tofam portas præmifit;vbi etfi fuperiorib.amp; codé quoq; die Hifpanos difeedere veile nuntia-tum eftet,tamé in ea fuburbiorù partc,non quidé(vt ferebatur) quod câ parte tueri om nino vcllenr,fcd vt in vrbe potius militariû virorum more,amp; vultu hoftib. oftenfo fe reciperent,q vt hoftes fuburbia turpiter deferta inuenirent fubftiterannex quo nô modo exercitus ipforû exiftimatio, quü præfertim femperabfq; incomodo in ciuitaté fereci-pcrcpoffent,magis c(5fcruabatur,verùetiâ in fuburbiorù defenfione fortitcrpfiftendi occafio ipfis dari poterat,quod quidé magni erat faciendû: in ciuitaté enim fe recipien-di confiliû,cùm alias ob cauffas,tum quia vbi tam angufto loco effent inclufi,kalis com meatùjfine quo(quöd nouû frumentù nondum effet importatû)diu obfidioné ferre no poffent,ipfis interciperc facilius forct,potiusneceffariû qfpote eligendû erat.Cû igitur fclopetarij ad duas portas vbi Hifpani præterdefenfione operas minimè intermittebât veniffent,Dux qrefifterêt præter opinioné fuâ inuentis,tria magna torméta, ad baliftæ iadù Romanæ portæ admoucri iuflitiquib.egrcgiè collocatis,portâ verberare, amp;nbsp;falco-nettû,min’nimirû tormctû,ab eaamouereconari cœpit,quo anioto, multos ex fuisgra uis armaturæ equitib.vt oppugnationé aggrederétur,ex eqs defcédcrc, amp;nbsp;fcalas admo-

were iuiïït:amp; nihilominus fcntétia mutata,res ad leuc fclopctarioru circa munitioes prç lium cft redacla ; in quo cum quiintus erant loci opportunitate maiore niterentür, cir-citer quadraginta ex fœderatorü militibus caefi amp;nbsp;multi uulncrati fuerunt. Porta vcro interea,multisglobis,fcd quiatormenta procul erant paruo cum detrimento petita fue rat:fcd ducem caftrametandi iam horam effe tardam dicente, impreflio eo die non cft fada; eodemq; in loco, etfi ob temporis breuitatem cum aliqua confufione valido ad triatortnentapræfidiorelidojeftmetatus : erantautemferè totiusexercitus caftra ad vixdextcram, omnibus de vidoria magnifice fpcrantibus ; quoniammultorum nun-tijs amp;nbsp;ex quorundam à loanne Naldio Venetorum milite captorum fermonibus, Cæ-larianosmultisfarcinis collelt;ftis,potius fugam quam aliud meditari audiebatur;amp;op-portunèeadem node fcxVenetorumtormenta in caftra funt adueda: fed paulo poft non modo fpes,fed amp;nbsp;vniuerfus rerum ftatus eftimmutatus : nam prima feie nodis vi-gilia, aliquot Hifpani pedites ad tormenta oppugnanda egrelft, ab Italis militibus qui adillorum cuftodiam erant,etfi Vrbinatium dux perturbatos fuifie dixerir,repulfi fuerunt: Dux autem non multis nodis horis elapfis, ad portas amp;nbsp;fuburbiorum mœnia qui fcfc opponerentinuentis fpe quam conccperat fruftratus, amp;nbsp;primo hoftium peditatus timoré récurrente,cum cxercitu retroccdere repente ftatuitfitaque amp;nbsp;ftatim tormenta, corumq;apparatum procedere, amp;nbsp;Venetis militibus feaditcraccingerent iufiinper Vcnetum legatum confilium fuum pontificio vicarioamp; ducibus indicauit,cosquc vt fine mora idem facerent,cohortatus efhad quam vocem vtnon modo nouam, vcrùm e-tiam omnium cxpedationirepugnantcm, confternati, ac pcnè obftupcfadi, cum vt ipfius confilia diligentius explorarent,amp; retinere niterentür adierunt; qui verbis valde claris amp;minimè ambiguis quód contra fenténtiam fuam, vt alijs fatisfaceret Mediola-notantopere appropinquaftet eftqueftus; fed magis prudentis efle errorcm corrigcre quam in eo perfeucrare: videre fe propterea, quod exercitus pridie ob temporis breuitatem confuse caftra locaflet, nec non ob Italorum peditum ignauiam, eadem noólc in tormentorum defenfionc declaratam,fl'proximarn lucem eo in loco expedarent, id non modo expeditionis lücceftum,fed omne fociorum imperium euerfunim : tarn fibi «rtum eflehoftesvidoriapotituros,vt cum ne minimum quidem dubiraret, cum ne-niineeade re altercari vellet: Cxfarianos eadem node tormentum quod facrum votant,inter Romanam amp;Tofam portas collocafle,quöd Veneti peditatuslatera minime munira pererentur:eadcmque node alia collocaturos, amp;nbsp;vbiluccrccœpiftet, bclli-cocantunoftro exercitu excitato,cius latera verberaturos : eoq» bac ratione pciturba-tOjineumcrumpentesfacillimèvidoriaporiturosidolcre quidem fe quôd temporis cxiguitatc,amp;quôd longe plura tormentorum amp;machinarum impedimenta in exercitu fuohaberer, qua in pontificio effent, ante vafacolligcre quàmrcmcnm ipfis communicate coadusfuift'ct; fed confilia quæ neceffario capiuntur, exeufationibus non indigereifc rem maioré quàm vllus vnquam militiæ præfedus feciffet, aufum effe cum ex itinere Mediolani oppugnationcm efiet aggrelfus, prudentia nunc vtendum,ncque ob regreffum vidoriæ ipem abijciendam: Profperum Columnam minus forraffe iultis de cauflis Parma iâ femicaptadifcefriflc;amp;nihilominus paulo pôft magna cù gloria to-tam Infubriam occupafte: hortari pontifîcios vt fuum confilium fequercniur, nec abi-lum diffcrrentife eos denuo admonitos veile,fi fol exoriens ipfos in ijs caftris offcndil-letjfe eos vidos videre: quocirca omnes ad Sanmartini caftra redirent. Cui pontificius vicariusrefpondit,etfiomnesipfiusconfilijs fummam inelfe prudentiam cenferent, nullum tarnen ex ijs ducibus cauffam quæ tanta feftinatione ipfos recedere cogeret vi-dere:cique quid Mediolanenfium dux ipfos recedere videns auxilij fpe amifià fadu-rus eflet, quantum fpci pontifex amp;nbsp;Veneti eflent amifruri,amp; cogitationcs quæ ob expeditionum inclinationem, præfertimin ipfis initijs in principum mentibus exo-riri foicnt, in memoriam reuocauit: fi caftra non rite collocata tanti periculi cauf-elTent, facilè, eius exercitus exiftimatione non ira imminuta, occurripoffe, fi denuo melloriordinemetarcntur:amp;eo vfque copias retrahcret,quo facra ilia torméta penetrate non poflent : Dux auté nihilominus in fua fententia perftitit, ncc exrci mili-taris difeiplina aliud confilium capi pofle affirmauir; idcirco fe vellc buius fadi culpam

621. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

fuftincrCj feqiie eins autorem effe cunâis mortalibus innotefeere; nec tempus diii-tius inanibiis verbis terendüm, quôd ante lucem inde caftra mouifsfe prorfus opor-teret. His didisad fua quifque caftra reuerlis vafis colligendis amp;nbsp;militum difeefTu accelerando operamdcderunt, exquibusqui primierant, tanto cum terrore caftra moucrunt, vt cum quafivididifcederent, multi Venctorum équités ac pedites ordi-ncs reliquerint; ac nonnulli antequam Läudem perueniftent nufquam fubftiterint; quin amp;venctorumtormentavitra Marinianum procefterint,fcd reuocataibi conftitc-re:rcliquus exercitus amp;præfertim nouiflimum âgraen integrisordinibusreceflit: loan nes veto Medices qui cum pontificio peditatu in poftrema exercitus parte erat^pro vi-doriaquam fperaueratnodurnæ fugæ infàmiam referre minime decereratus,antefo-lis exortum caftra mouerenoluit: quam fugam minimè neceftariam fuiïTeexitus do-cuit: ex Cæfarianis cnimnemo ad nouiflimum agmen laceflendum erupinimô tamtu-multuario motu confpedo, quum cauflàm excogitate non poflent, fumma admiratio-neplenifuerunt: huius etiam fugæ infamiam auxit, quôd quamuis dux fevtcopiæ Sanmartinimetarentur veile dixifTetjClara tarnen, flue ne hofles fe tunc in illis caftris adorirentur metuens , flue vt ipfemet póft fafliis eft, Mediolanenfcm areem, au-xilio oftentato retrocede re conl'pcdo, qua quidem re nihil ma gis obfeflbs terrere folet, deditionem faduram ratus; quod fifeciflctjSanmartini hærereminimè effet au-fus: minus indecorum eile femel tantùm retrocedere , quàm tam breui temporis fpacio bis pedem referre exiftimans, magiftris caftrorum Veneti exercitus fua Marinianum ducerent mandauit: itaque tormenta, impedimenta, amp;nbsp;primæ Venctorum a-'cies Sanmartini non hærcbant, fed reda Marinianum contendebant. Cuius rei cura pontiflcius vicariusàducccauflamquærcret, is le quod ad fecuritatem attincret nullum diferimen faccre; tam enim ab hoftibus tuta Sanmartini, quàm Mariniani caftra à feexiftimari: fed id vtmilites fuperiorum dicrum laboribus fefli, nullam eo in loco ab hoftibus moleftiam accipientes, commodiusquicfcereacfe inftaurarc pof-fent, faccrerefpondit: cumqueci,cum vtraquecaftraæquè eflenttuta,quantoma-gis ijs qui in Mediolancnfî arcc obfidebanrur, Marinianum cum exercitu retrocedere, quàmSanmartini hærereauxilij fpemminueret, oftcndcrctur, concitatis verbis, fe dum Veneti exercitus imperium in manibus haberet, alijs fuam autotitatem concede-re nolle, amp;nbsp;Marinianum ire veile dixit. Vterque igiturexercitusfatisturpitcr,amp;ma-ximis omnium militum fibilis amp;nbsp;clamoribus,ita vt tribus illi Cæfaris verbis (fed vno in contrarium mutato)veni,vidi,fugi,vtipoflet,Marinianum fc contulit, eo duels confilio vtillictandiufubfifteret,doncc non modo quinque Heluctiorum millia ad quemnu-merum Muflius amp;nbsp;Laudenfis qui ea ipfa hora qua caftra mouebantur cum quin-gentis Heluetijs aduenerat, promilfa erant redada, fed duodecim millia in caftra veniflent : quum cnimnullam amplius in Mcdiolanenfi arce fpcm collocandam exifti-maret,eam vrbem fine duobus cxercitibus, quorum quifque per fe omnes hoftium vires coniundas fuftincrc poflet,neque expugnari neque ob rerum neceflariarumpenu riam ad deditionem compcllipofle cenfebat. Itaque exercitus odaua lulij die,raultos non niodôreipfa,vcrùm etiam ominis infelicitate commouente à Mediolani moeni-nibus rcccflerunt : codem enim die communi fociorum confenfu fœdus confuetis fo Icmnibus ritibus Romæ, Venctijs amp;nbsp;in Gallia promulgabatur; amp;nbsp;vt plerique exi-ftimabant,tam ignominiofum confilium tam parum ncceflarium fuit, vt multi Du-cem id occulto VenctiSenatus, qui in alicuius ceteris ignoti finis gratia bellum protrahi cuperet,mandato fccifle ; alij verb ducem iniuriarum à Leone amp;nbsp;hoc pontifice dura eflet cardinalis acceptarum memorem, amp;nbsp;ne eins potentia imperio fuo periculum ad-ferret, metuentem, aut odio aut metu, tam celerem vidoriam gratam non habere ere diderint: quum præfcrtim quod Florcntini Sanleo cum tota Montisfeltrij regione po-tirentur; amp;quöd paruulam àLaurentio Medice relidam filiam Vrbini ducis nomen retincre feiret, ei iuftam timendi cauflam daret. Sed pontificius vicarius Venetis earn rem moleftiflimam fuifle , eosque vidoriæ adipifeendæ facilitate fretos, vt exercitus Mediolano admoueretur nunquam inftare dcfijfle, ccrtiflimis autoribus cognouit: quod autem ad ducem attinet, non eft verifimile ilium, fi Mediolanum capi

LIBER DECIMVSSEPTIMVS. 623 capipoHcfpcranet, fetantomaiori gloriaquantam à multis annis vllus vnquam belli præfcâus elTet adcprus,quanto Cæiarianus excrcitus magis omnes qui ante multos an nos in Italia fuiflenc exercitus fama cxilHmationcq; fupcrabar, fraud are voluiflc : qua gloriam ipfius ftatus fecuritas fcrè ncceflariô fcqucbatur: quia pontifex ne tantam vi-taret infamiam, tantaq; iniuriaVenetosafficeret,euminuadereaufus non eflec: ac fimul omnibus illorum dierum adionibus diligenter infpedis verifunilius vifum (in quam fentenriam plerique alij concurrerunt) ducem, fpc quant ante duos dies Cæfa-rianos luburbia defercuros concepcrac deiedum, tanto impetu in priorem fententiam quo magis quàmceteriduces illorum vires formidarat, amp;nbsp;deltalicipeditatus virtucc diffidebatredijfTei amp;maiorimctu ipfi quârcliquis obuerfante, précipitera fein earn fententiam dcdifle.Hic rcgrelTus pontificem ac Vencros fpe iam co progrcfloSjVt quo-tidie Mediolanum à fuis captura nuncios expeâarentjvaide pcrturbauiufed præfcrtira, pontifîcem ncque pecunia neque animiconftantiaadbellum diu fuftinendumpara-turnsquem etiam amp;nbsp;Roraæ, amp;nbsp;in alijs imperij ipfius locis raultæ ddficultates obruebât: namquum trcccnti Hifpani pedites amp;nbsp;aliquot équités in Carpij prxfidio eflentj raaxi-mocum detriraento per vniuerfam circumiedam pontificij imperij regioncin, magnû etiamtabellarijsacpccunijs quæRoma»StFlorentiaad excrcitum mittebantur irape-dimentum adferentcs,excurrcre cœpcrunncui malo paruis in oppidispréfidijspontis occurriminimè poterat: amp;nbsp;pontifex bello parua cura pecuniainccepto, ac ingentibus fumptibus obrutus,fuis pecunijs amp;ijsquæiliiafriduè in belli vfum à Horentinis fup-peditabanturjdirîiculrer vires ad cos reprimendos idoneas, cura ptræfertiiu circa no-uam expeditionem in Hetruria cHcc occupatus, amp;nbsp;Roraæ armatus elfe cogerctur, parare poterar.Vgo enim amp;Sueflanus dux,àiegatione profedijAfcaniusqucamp;Vcfpafia nus Columnain Coluinniorum eaftella Roraæ propinqua profedi, multa motnura in Latio inditia dabant: etiam nonnulü illorum clientes, Ananiam Campaniæ vrbem con Uenerannquoruin motus pontifex ob Gibeliinamfadioncmquæ Roraæ erat, magni facerc cogebatur, quia ante paucos dies, quædamRomanæplebis in cum odij figna apparuerant: nam cum eo tempore quo Andrcam Auria maris circa Romam à piratis quivrbiuannonænonmediocrcimpedimentûadferebaut, tucndiprætcxtu coduxir, quædam vedigaliaquoeumfuraptumferrepoirerauxifTet, amp;nbsp;lanijeafolucre reeufa-rentjtumultu excitato adSuelfaniducis,quinôdumRomadifcefreratdomum, quo amp;nbsp;omnes ferèHifpani quiRomæagebantarmatiaccurrerunt, conuenerant: qui tumul tus tarnen facile eft fedatus. Potifex interea de Senenfis rcip.ftatus mutationc cû variç effent ipfius familiariû ea de re fententiæ,anceps fucrat; aliquienim magna exulûinul titudine, amp;nbsp;popularis llatus perturbatione freti,mutationem valde facilem fore ei per fuadebantjoftendebantque quanti eo tempore eius fe.fufpicione liberate intereffet; propterea quod, quouis aduerfo cafu funerueniente rcccptus quem hofles ibi habere poffent, Romanis amp;nbsp;Florentinis rebus Romæ amp;nbsp;Florentiæ rebus valde foret pe-~ riculofus: alij prudentiusconfilium effe aiebant, vires fuas in vnum locum conferre, quàinfetotreous,cumparuojimoferènullo ad rei fummam comraodo immilcere: eos cnim qui in Gallia cifalpina vidoriapotirentur, tandem vbiquefuperiores euafu-ros: nec tantam cxulum,quorum fpes ferè femper Icuifiimæ elle lolcnr,viribus amp;nbsp;dien teils fidem adhibendam,vt eum Ratura fine magnis apparatibus,quos tum ob fumptu-um magnitudincmjtura etiam quia præcipuos duces fuos in Infubriam mififfet, difficile facere polfet, mutare nitcrctur. Quæ rationes fortaffe apud ilium vicifTcntjfi modo qui rcrum adminlftrationi Senis præerant, ea moderatione effent vfi,quain rebus quæ parui moracntl funt minores, maiorem neceffitatis quam iuftæindignatio-nis rationem habentcs,cum maioribus vtidebent. Vcriim accidit vt cum quidam lo-annesbaptiftaPalmcriusSenenfis,qui à rep. Seniscentumpeditibuspræfeduscrat ei multo.ante, fe vbi ipfius copiæ Senis appropinquaffent, eas per doacam fub-termœniaprope vallum quoddam dudam,introdudurum ei fpcm feciffet,amp;pontifex ipfo petentCjduos fibl fidos milites, quorum vni loannesbaptifta vexilli fui ferendi munus dedit ad eum mififfet, ciuitatis raagiftratus, quibus confeijs loannes baptifta pontifieemeludens hæcagitabat, quum opportunura tempus eis adelfè eft vifum,

624 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

duobus illis militibus captîSjamp; quæftione palam habita,amp; re vbiquc diuulgata,vt pontifie» quâm maximam poflentinfàmiæ notaminurerent, publiée iuftum de illis fup-plicium fümpferimt * His acceflit quôd pâulo póft milites ad loannem Martinotiü exu lem, qui in Senenlîagro,infuaditioneMontelifrij agebatobfidêdum miferunt. Qui-bus rebus quafi in contumeliamfuam fadis, pontifex irritatus,fuis aC Florentinorum viribus exulcs Senas reducefe,fed paucioribus præfertim ftipendiamerentibus quàtn opus erât militibus,ftatuit: amp;nbsp;ne exercitus tenuitatem ducum virtus autoritàs^; fupple-ret, Virginium Vrfinû Anguillariæ, Ludouicum Pitilianicomitem ,amp; loannem fran-eifeum eiüs filium, Gentilem Ballionem,amp; loannem Saxatellum ei pr^efecit i qui dele-du Centinæ habito,amp; Tabernülas ad Arbiam fluuiüm apud veteres Gibellinorum cô tra Florentinos Guelfos infigni vidoria celebrcm profedijX v 11 lunij die eum nouetn tormentis,mille amp;nbsp;ducentis cquitibus, amp;nbsp;fupra odo peditum millibus,fcd ferè omnibus aut in pontificio amp;nbsp;Florentinorum imperio coalt;ftis,aut ad cxulcs ab amicis illoruni ex perufino agro amp;nbsp;alijs locis fine ftipendio miflîs,Scnarüm mœnibus câftraadmoue-runt. Eodemq; tempore Andreas Auria cum triremibus,amp; mille peditibus quos expo-ncret,Senenfium portus oppugnare cœpit. Sed quum in exercitus aduentu nullum in ciuitate motus, quemadmodum exulcs fperabanc, fignum apparerct, cum exercitu vt vrbiin qua fexaginta équités amp;nbsp;trecenti peregrini pedites erantcxpügnandæ operam datent, hagrere fuit necefle. Quocirca ad Camolliæ portam caftra admoucntes,inoe-niaab ilia parte tormentis verberarc cœperunt : fed in vrbe natura atque arte munira, amp;nbsp;ambitu tam ampla,vt minorem cius partem, vix exercitus ambirct, populus, odio in pontificem amp;nbsp;Florentinos,exulum in exules ftudio, fuperante,ad cum ftatum confer-uandum pàratus amp;nbsp;coniundus crat:contrà veto foris in exercitu,milites inutiles fine fti pcndijs,duces paruæ exiftimationis,amp;inter cos non paruæ diffenfiones: exulcs no mo dô in confilijs amp;quotidianis apparatibus diuifi,verùm etiam ob futuræ adminiftratio-nis forraam difiidentes: iam enim ea quænifiabijsquiin ciuitate erant conftituipof-fentjdiftribucre amp;conftitucrc volebant.Quas ob rcscummœniâfruftrâpulfaftent,ne que pugnam aggrediauderent,exiguavilt;ftoriæfpes elfe incipiebat. Hoc autemipfoté* porc fœdcratorû moleftiæ in Infubria crefeebât: nam ctfi ex Heluetijs à Muftîo amp;nbsp;Lau-denfi conduôtis,tandem quinque millia in caftra veniftent; nihilominus quumisnumerus Vrbinatium ducinon fatis efle viderctur, qui Galliæ regis nomine àciuitatibus petiti fuerant expeftabâtur : illos enim fi non aliam ob caulTanijfaltcm vt Papienfi prç lio acceptam ignominiam delercnt,ad eos concedendos paratiflimos, candemqueob caulfam milites qui concederentur,ad bellum in tanta præfertim vidoriæ fpe vehemen tiftimos fore fperabant. Sed in ilia genre quae ante paucos annos ob ferocitatem fuatn amp;nbsp;partam aütoritatem,maximam ampliflimi imperij adipifeendi opportunitatem ha-buerât,iam nec gloriæ cupiditâs,nec rcip.commodorum cura vigebat : fed id in re militari fibi proponebant, vt quàmditiflimi domum rcuerterentur : idcirco militiam more mercatorum tradantes, vel ex aliorum neceflitate fuæ vtilitatis occafioncm publice capientes, cum inter eos corrupt! homines eflent,militem concedendi autdenegan di confilium ex hoc fine capiebant:amp; duces ipfi quiinuitabantur, quo meliorc condi-tione vtcrentur,quo magis alios fuaoperaindigere videbant,eo magis feinaltumreci-piebant,maioraq; fine modo poftulabant. Has ob cauftas,rege ex foedere pedeftres il-lorum copias poftulante,quibus de communi confenfu illis,quadraginta millibus au-reorum numûm,quæ rex ipfe foederis italic! nomine debebat, ftipendia erant perfol-uenda,c!uitates portiongam dcliberationem more fuo refpondcranr, fc antequam rex ipfis omnes annuas penlioncs quas debebat perfoluiflct,m!litcm non cócefluroszqu^ cum ad tantam fummam accenderent,vt difficulter breu! tempore perfolui portent,ho mines à rege miifi,facultatc no fine difficultate à ciuitatibus impetratâ, priuatos duces conduccre fuerunt coaôti.Quæ res prieter raoram in co rcruin ftatu valde pernitiofam, non earn vim exiftimationemep obtinuerunt,vtficomuni magiftratuiidecrcto eos ob-tinuirtent. Qua occafione Cæfariani nullam interea ab hoftibus qui otiose Mariniani tepus terebantmolertia accipientes,fummo rtudio Mediolano muniendo opera dabat: ncc iam interioré vrbe,vt belli initio,fedfuburbioru munitiones amp;nbsp;piopugnacula,iara

nonamplius, quod animum rccepiffent, amp;nbsp;hoftium exiftimationem întminutam vidc-renr,de illorum propugnatione diffidentes:curaq; Mediolanenfem pôpulum arnris liairent,acfufpedoshommes expuliflent,jmnmodoflôttlârhfcrüpulofè rül^icaban- . ,, / tur,aûtmetûeb'ânt,fcdeoinacerbîffimamferuitutêrcdado,militariuraftipendiorum fecuri erant.-milites enimper Mediolanenfiura domos diftributi,nó modo dominos ad viôtumfibiquotidiecopiofumaclautumfuppeditâdumjVerùmetiââdpecuriiâadalia oniniaquibusautopus haberét,aucquacunqirationeconcupifcerent,fubminiftrândâ5^ cogebant : idq; vt fieret,nullû acerbitatis genus prætermittebarinquæ cumintoléfanda clfent, Mediolancnfcs nulla ratiofte nifi clàm Mediolano fugientcs(id enim palam no ƒzjy ha licebât)vitare no poterat.Quod ne fadere polïcnt multi milites prçfertim jdifpani(Ger mani enim modeftiores amp;manfuetiores erant^plerosq; ex hofpitibus fuis cum coniü- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

gibus amp;nbsp;paruulis liberislïTHómibus vinólbs^énnebaiitT cum intcreanullus fcxus,riul- , lams ab eorum nefaria libidine tuti efTet. Quamobrem omncs tabernæ atqüe oiH'/' cinæclaufæ erat,omnes in fubterraneis autalioquireconditis locisjmercès,ac domoru-^ '

gibus amp;nbsp;paruulis liberislîTHômibus vimftbs^énnebaiitT cum intcreanullus fcxus,rtul- , fuarumq; ædium diuitias amp;ornamentaoccultauerâr,quæ tarnen neq; ca rationc tuta c rannquia milites armorilm inquirendorum prçtcxtu,omnia ciuitatis loca^feruos quoqï' ad eaindicanda diuerfis cruciatibus adigentcs, diligenter fcrutabantunquarü reru vbf, 1 eainuenerant,ea parte quæiplîs videbaturdöminisrclinqncbant:quófiebat vtcius vr-; bis afpedus,amp; hominum in fumnlam moeftitiam ac pauorcm redadorüm vultus amp;nbsp;ora ‘ mifcranda eflennrcs certè fiinima comiferatione dignç,amp; fortuhæ incôrtantiæ incrcdi-bile excmplû,amp; ijs qui earn vrbé ante paucos annos frequentiflîmâjciuiumdiuitijs, infinite tabernarû opincumq; numéro, omniûrerû quæ ad humanû vidum fpedat copia amp;nbsp;fuauitatCjfuperbo apparatu,preciofiflîmis tant virorum quàm mulierum ornamentis, ciiiium amp;nbsp;habitatorûjad voluptates amp;nbsp;fpcôlâcula propenfa natura,non modo gaudio amp;nbsp;lætitia plenâjfed omnium Itali^e vrbiü florentilfimam fortunatiflimamq; vidiflenti nilnô autem eadem innumeris mortalibus,partira pcftilentia abfumptis, partim fuga dilapfiss quotidieq; dilabentibusvacua habitatofe 3.c penè deferta confpiceretur : viri ac mulie-res inculti ac fordidati amp;nbsp;egentilTimi : hullura officinarum atque atrium veftigium,quorum indufttia ingentes opes in hanc vrbé im|)ortabantur : omnis hilaritas,omnis auda-ciaatq; elatio in fummum dolorem metumq,' conuerfa.Borbonij tarnen aduentus eos nonnihil eftfolatüsrfperabant enim ilium cum,vtfamaerat,pecuniasfecûâttulifrct,amp; obfoederatorum exercitus regrelTum anguftiæ acpericula client imroînuta, aliqua etia ex parte tantis oncribus acerbitatiq; modum impofiturum; ac multo ctiam magis quod ci Mediolänenfe imperium à Cîéfare traditum fantacrat, fui comodi gratia, amp;nbsp;vt fibi ci-uitatis prouentus amp;nbsp;ftatum magis integrû conferuàret, ne deinceps tara miferèlacera-rentur opera daturum fperabanneaq; Ipesfolaipfisrclinquebatur; quia legatiquos ad ,Cæfaré miferantjfatis intelligebât, ab eo nullum tantis malis remediû cxpcâari polTe; fiuequodtartilongepofitus adfalutéipforû neceflafia remédiaadferrcno pôffct;fiue , quôd vt læpiüs experientia docuerat, longé minor populorû opprcflî(^is amp;nbsp;ealamita-JÏ ; tummifericordia,quant exercitus fui ftatus caüîîariteridi defidcriunreirencui cxercituf l ' cum ftipendia non pcrfolucrentur, neciple nec ducés,vt ab iniolcntia amp;nbsp;iniurijs abfti- a nerct,imperare poterantridq; eo magis,quia ducib. tum vt milites beneuolos haberét, * tumetiam quia iplisquoqî omnia prædæ expofitaelTe, vtilcerar, hæcmilitarislicentia minimeeratingrata : præfertirri cum ob fttpendiorum defedum aliquam haberent ex-eufationem. Itaque omncs qui Mediolani ceterosdignitate antecellcbant,tfequentes conuenerunt, amp;nbsp;vultu, veftitu, gcftibus,patriæ amp;nbsp;fingulorùm miferum ftatum repræ-fentantes, cum multis lacrymis amp;nbsp;lamentationibus Borbohium accefleruntj àd quera vnus ex illis cui id muricris ab al ij s fuit iniunâum in hanc,vt audio, fententiam,oratio-nemhabuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

Nifi hæc mifera patria quâr luftilïîmis de cauffîs fempet proprium principem habere exoptauit, hoc tempore acerbioribus atrocioribusque, quant vlla vnquam poft ho-minura memoriam ciuitas fenferit calamitatibus clTet oppfelfajtuus, llluftrilTime prin-ccps,aduentusincrçdibilihTritiafuiftetexceptus:quidenimMediolanenfibusfclicius contingere potuit, quàm principera à Cæfare datum,nobililfimaftirpe ortum, amp;nbsp;cuiu»

626 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

fapientiamjiuftitiamjfortitudinem, manfuetudiqcmjiberalitatemq; nos ipfi varijs tem poribus fæpius fumus experti,accipere ? fed iniquifïîma fortuna noftra nos tibi,quiaà nemine prætcrea vllum remedium fperamus, cxpeôlamusûc, noftras extremas calami-* tares exponere cogit longe maiores ijs quas ciuitates vi ab boftibus captç ac debellatç, à vidoris auaritiajOdiOjCrudcIitatcJibidine, cupidiratibus omnibus pari folent : Quæ per fe intoleranda,illud grauiora reddit5quôd ea ad Mediolanenfis populi in Cçfarcm perfidie pœnam fieri nobis obijeitur ; quafitumultusfuperioribus diebus excitatipublico confenfu fuerintjoon autcm,vt notum eft, à nónullis feditiolis adoicfccntibus,qui plebem egeftate tutam, amp;nbsp;fuapte natura femper rerum nouarum cupidam temere con-citaruntrquæ cum facile vanis erroribus amp;nbsp;falfis perfuafionibus repleatur,ad concitan-ris arbirrum,vt maris fluâus à vends impellitur.Quæ amp;nbsp;quanta populus Mediolanenfis à prima nobilitate ad infimam plebem vfq; fuperioribus annis pro Cæfore gelTerit, nos vtnobis nunc obieda crimina exeufemus, auteleuemus,minimevolumus recenfere: quum ciuitas noftra ob inueteratâ Cæfarci nominis obferuantiam,tantaala£ritatc contra Galliæ regis præfedus amp;cxercitum arma cepinquum deinde binas eas^ grauifii-mas obfidiones tam conftantcr,nobis noftram annonam, amp;noftras domos ad militum cômodafponte exponentibus,proprio ære, quia Cæfaris ftipendia deficiebanr,excrcH ] turn foucntibus,tantaq; alacritatevnà cum militibus, nos ipfos dies nodesq; omnibus ' vigilijs 3 omnibus militaribus muncribus , omnibus pcriculisobijcientibus perrulit; / ■ quum eo die quo ad Bicoccam eft pugnatura, Mediolanenfis populus pontem quo fo-' lo Galli fe in Cæfariani exercitus caftra penetraro pofte fperabant, tanta vit tute pro-pugnauir. Tune à Profpero Columna,à Pifeario alijsque ducibus,amp; ab ipfo Cæfare fides noftra commendabaturjCÔftanda in cœlum ferebatur. Quarum rerum quis te me-lior aut certior teftis eft ? qui Ammirallij bello præfens tantam fidem,tantumque ardo-rcm vidiftijlaudaftijimo fçpe es admiratus.Sed prætermittatur omnis harum rerum me-I, moria,malè mérita bene meritis non compenfentur, præfentia perpendantur, fi vllum ' ; in Mediolanenfî populoanimi à Cçfare alieni veftigium inueniatur,nullam pœnamre-; cufàmus.Amabat quidem Mediolanenfis populus veheméter Francifeum Sfortiam, vc principe fibi à Cæfare datum,vt eum cuius pater j auus amp;nbsp;frater nobis imperarant,amp; ob ipfius virtutis expedationem': hasq; ob cauftas nobis ilium tam repente cauftanonco-; gnitaimperio fpoliari,quum illü aliquid contra Cæfarcm cogitafte nobis nó conftarctî ' imà ipfe amp;nbsp;multi alij, potius eius qui exercitui præerat cupiditate quàm Cæfaris man-' dato fieri affirmarent,moleftiflimum fuit:amp; nihilominus ciuitas vniuerfa in Cæfaris no-ƒ meniurauit; fequeducum imperiofubiecit. HæcfuitMcdiolancnfiumfcntcnîia,hic publicus confenfus, hoc ciuitatisôc præfertim nobilitatis confilium : iam quæ ratio, quod ius, quod exemplum poftular, vt obpriuatorum delida, tam atrociter laceretur?

j'Sed nonne ijfdem quoque tumultuum diebus fides noftra enituit ? eum enimmultitu-/' do eflet concitata, quis alius præter nos fe autoritäre amp;nbsp;precibus vt arma deponcretin-* terpofuit?quis præter nos poftremo tumultus dic,illorû capitibus amp;nbsp;feditiofis adolcfce tibus,vtvrbeexcedcrent,amp;multitudini vtfefe ducum imperio fubijeeret perfuafiùVc-fum amp;nbsp;operum noftrorû commemoratio, amp;nbsp;calumniarû nobis obiedarû purgatio, for-taftis neceftaria vel æquaeftet, fi fupplicia quæ patimur, delidis de quibus aceufamur paria eftent,aurfaltcm non multô fuperarent.Sed quantû inter fe dift anteillud enimiu-ftiflime princcps,dicere audemusji cuiusq; noftrû peccata,peccatis omnibus ac fceleri bus quæ vlla vnquâ ciuitas in fiium principem cômififtet grauiora eftent,tarnen poenas, imó fuppliciorû acerbitates quas immerito fuftinemuSjinfinito maiores eftent, qmeru-ifîemus ; quin amp;nbsp;illuddiccre audcmus,omnes miferias, omnes acerbitates,omnes im-manitates(de libidine honoris noftri gratia reticemus)quæ poft homines natos vlla vn quam ciuitas,vllus populus,^llus inçolarû cætusptulerit fimul collcda,eorû quæ nos quotidie,fingulis horjs^fingulis momentis patimur minimâ parte efte : momento enim omnibus fortunis noftris fpoITati fumus,liberi homines cruciatibus,priuatis carceribus amp;nbsp;catenis,quibus milites ciuium corpora conftringunt,ad vidum quotidianum, nô militari , fed principum more profpicere i ad omnia ea quæ libido fuggerit,comparanda, récentes fubinde pccunias foluere cogunturjquas cum inuenirc nô poflinr,minis, con-

tumclijs,verberibus,vulnenbusq; compellunnita vtnullus noftrum fit,qui non fummi beneficij amp;nbsp;maxitnæ felicitatis loco eflet habiturus, vt nudus,pedes,fortunis omnibus prædæ relidis, ea conditione vt patria amp;nbsp;bonis in perpetuum careret,incolumis faltem Mediolano excedere poflet.Vaftauithanc ciuitatem maiorum noftrorum memoria Fe-dericus BarbarolTajin dues,in ædificia,m muros crudelifiîmusmec tarnen illorum tem porum calamitates cum noftris funt comparandæ; non modo quia facilius hoftis imma nitas vtiuftior,quàm iniufta amici crudelitas,ferturiverùm etiam quia dies vnus amp;nbsp;alter vidoris iram acerbitatemq; expleuerunt,vidis fuppliciorum finem attulerunt: nos iam menfes in his acerbiffimis miferijs verfamur: noftramalacrefcuntin horas:amp; more eo-rum qui apud inferos fupplicijs funt fempiternts addidi, fine vil a finis fpe ea patimur, quæ antea ab homine mortali ferri poffe nunquâ credidiflemus. Speramustamêmag-nanimitatem clemcntiamq; tuam,nobis tot malis oppreflîs opem laturam; amp;nbsp;ne ciuitas 1 iuretua fada fidcique tuç commilTa,tanta immanitajefunditùs euertatur operam data ram:fi enim hac pictate animos noftros tibi deuinxeris, ciuitatis tam per vniiierfum ter-rarumorbemcelebratæ, parentis amp;nbsp;inftauratoris nomine amp;nbsp;memoria dignus, magis vno die beneuolentia amp;nbsp;ciuium in te obferuantia, regnum tuum, quàm alij noui principes mulrorum annorum fpacio armis amp;nbsp;viribus faciant, confirmabis. Hæc eftoratio-nisnoftræfumma;fi quamcumque tandem ob cauflam, voluntas tua nobis à tanta im-/ manicateliberandis eft aliéna, aut fi te aliqüid impedit,nostc fupplices toto animo ro-; gamus, vt in hune populum vniuerfum,in nos omnes,in fingulos, in omnem fexum,{n omnemætatem,furorem,arma,ferfum, rormenta,exerciturnq; vertatismobis enim in-’ credibili erit voluptati, vno potiùs impetu dclcri, quàmpræfentesmiferias amp;fuppli--ciadiutiusperferremecmînus pietastuà, fi aliaratione nobis opem ferre non potesj^ celcbrabitur, quàm illorum immanitas infamata : nec nobis minus gratum erit infeli-cifTiinamhancvitamhac ratione terrainarc ; nec ijs qui nos amant interitusnofter minus iocundus, quàm' parentibus amp;propinquis,filiorum,alioriimquepropinquorum amp;nbsp;amicorum dies elfe natalis folet. Hæc miteranda verba reliquorum omnium gemitus amp;lacrymæ funt fcquutæ. quibus dux manfuetifiimaoratione fibi ipforum miferias mo-leftifTinias eïTeifeque earn ciuitatem cum vniucrfalnfubria,fubleuandi amp;nbsp;beneficijs af-ficiendi defiderio fummopcrc tenen' refpondit; ea quæ fièrent non modo contra Cæfa-ris voluntatem, fed amp;nbsp;contra omnium ducum mentem ficri;eosque quod militibus fti-pendia perfolucrc non poflent, potius id permittere, quàm Mediolanum dcfercre,aut exercitus falutem in diferimen conijcere,amp; omnia quæ Cæfar in Italia poffideret hofti-busprædæobijcerecoadus fnifle: fequidemaliquampecuniæ fummam fecura, fed quia militibus multaftipendiadcbercntur,non tantam quanta opus eflet tulifrc;fed tarnen fi Mcdiolanenfes fibi trigintaaureorum numûm millia in mcnftruum làipcndium militi datent, fecxcrcitum extravrbemdudurum; amp;quamuis ipfosaliàs huiufmodi promüTis deceptos fuifle feiret, tarnen verbis ac fide fua fretos id certó credcre pofle affirmauit; fimulque fe Dcum orare,vtfi fidem fallcret, primus hoftiliumtomentorura globus fibi caput auferret. Quam fummam,etfi ciuitaci vfqucadeoexhauftæ efler gra-uiffima, n^en cum nullam calamitatem,quàm milites dorai haberejmabKgm efle cerent, conditione aceej^a, quanta fieri potuit celeritatc colli^re cœperunt. Sed i (juamuis militum pars pecunia accepta, in Romanæ amp;nbsp;Tofæ fuburbia coneCdere, ibi-que manerciufla eflct,partim vt munitiones cuflodirent,partira vteareficerent,quem-admodura ca quoque quæ circa arcis hortos erat fofla reficiebatur, co ipfo in loco in quo à Profpero Columna duóla fuerat: hi tarnen quoq; non minus quàm qui in ciuita-tc manferant, eadtra hofpitia rctinebant ; eademque acerbitate, fine quod Borbonius fidei fuærationem non haberct, finevt creditur, quod militum voluntati amp;infolcntiæ quam etiam aliquiexducibus fouebant, quivelambitione vclodiolibentereiuscon-filia impcdiebant,repugnarc non polFet, vtebantur. Quafpedeieólus Mediolanén-fispopulus , quum neque quod fpcraret,neque quo confugeret haberet,in tantam dè-fperationcm eft conicótus, vtcerriflimum fit, aliquos vt tot miferijs acfupplicijs finem intponerent, quum id viuentes facere non poflent, ex editis locis fefe in vias præcipi-tes dediflejnonnullos fufpendio vitam finiuifse ; nec dum tarnen hæc militum rapaci-

618 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

tatem ac fcram immanitatem mitigare potcrant. Erat quoq; hoc tempore miferandus reliquæInfubriæàfœderatorum militibus laceratæ ftatus ; qui anteamaxima lætitiaab omnibus expedati, rapinis ac vexationibus fuisbeneuolentiam in fummum odium, communi noftri æui militiæcorruptela; quæ exemplo ab Hifpanis fumpto,non minus amicosquàmhoftes laceratacperdit, conuerterant: nam ctfiiamà multisfeeulismagna fuiflet in Italia militum licentia, eam tarnen mirum inmodumauxerant Hifpani, led fi minus iufta, faltem neceflaria de caulTa: quia in omnibus Italiæ bellis fuis ftipen-dijs fraudati fuerant. Sed vtab exemplis quorum etiam initia exeufationem habent, femper homines in peius ruuntjuli milites etfi non eadem neceflitarc,nimirum ftipen dijs minimè fraudati,premerentur, Hifpanorum exemplümî^uuti,nulla in parte illis . in huiufmodi infolentiacedere voluerunt.quo fadum cftmagnacum huius æuimiliti» ' I \ labe,vt milites nullum inter amicos amp;nbsp;hoftes diferimen ponant;amp; fie non minus popu-y los prouîncîâ^vaftant,ijqufvteasdeFendant,quamquivtofîendantftipendiaacci-

piunt.Interca cômeatus in arce fie abfumebatur, vt iâ obfefli de dediditionc necefiario cogitarent:vt tarnen quàm diutiflimè pofrent,differre q, à nonullis fœdcratorû ducibus auxilij fpe fouebantur,cuperêt, node quæ xvnlulij diem præccffit,pcr arcis porta quaî fofias quib.arxforis claudebatur refpicir,fupra 300 partim militeSjpartimmuliereSjinr-fantes,amp; alios inutiles emiferunt : ad quorum ftrepitum etfi ab hoftiû euftodijs ad arma fuerit conclamatû,nihilominus fine vllo impedimento,cum foffæ tatn anguftç elfcnt vt haftarumopetranfiri poffentjOinnes incolumes euafcrunt.Duæcrantbinomauiisia-du procul ab arce foffæ; amp;nbsp;inter vtramq; agger quatuor vlnarû altitudine,qui vt ab arce accedentes tuebatur, fie etiam eos qui ab exterior! parte in foffas irrupiffent tutos red-debat. Hi igitur Marinianum in caftra fe contulerunt,amp; maxim arum anguftiarû in qui-bus obfefli verfabantur, fidem facientes, ac fimul quàm foflæ quas muiieres amp;nbsp;infantes fuperauerantjparum eflent munitæ oftendentes,duces eo vt ei opem ferre conaren tur redire cocgerunt:Vrbinatium quoq; duce,nehancculpam,quam nontam facile ex-eufaflet, quàm primafolus fuftineret,annucnte:nam quû fupra quinq; Heluetiorû mil-lia in exercitu eflent, potiflima caufla ab illo allata,periculofum efle fine alio quàm Ita-lico peditatu Mediolanû âccedere nullû amplius locû habebat. Ideo in ducû concilio comuni côfenfu decretû, vt exercitus no iam ad aliâ parte, fed reda ad arcé accederer, amp;S.Gregorij,atq; Angeli téplis,prope foflas occupatis,ad vrbê caftra locaret. Quo có-filio Mariniano caftra mouétes,quatuor dierû fpacio itinereob foflarû aggerumq; mu-nitiones diflicili,xxiii lulij die,inter Cafaretti cœnobiû amp;nbsp;Lambrum amné,ad vicù qui Lambrate dicitur peruenerunt: quo in loco dux eins quod prius in cocilio decretû fuc-ratfententia mutata,ita caftra locari voluit,vt caftroru frons ad Cafarettu efletobuerfa, circiterduob. àMediolano milliaribus,amp;Lambrum à tergo haberent, dexteraparsad emiflariu quod Nauilium à nauibus vehendis vocant, finiftra ad ponté vfq; protenderc turjita vt inter Orientale, quævulgo eftRenza,amp;Tofam portas efle dici poflennparutn enim adNouam porta defledebannerat autem locus cùm has ob cauflas,tum etiam ob regionis fitum valde munitus- D ux aiebat fe idcirco mutafle locum caftroru, quo pro-pius arcé accederet,amp; longius ab vrbis mûris abeflet, ne fe in diferimé conijcerecoge-retur, amp;nbsp;in quacunq; vellet partem fefe vertendi facultate priuaretur: amp;nbsp;quia dum pluribus partibus minaretur,pluribus quoque in loeis magna præfidia habere cogcrentur; ex quo cum pauci eflent, difficultatcs ipforum augcrentur.Exercitu igitur in hunc locû perdudo,cuius exigua pars eodé die Modoetia mifla,ciuitaté deditione obtinuit;amp; fc-quenti die arcem in qua erant 100 Neapolitani pedites tormentis admotis expugnauit: Quid vt comeatus in arcé,quemadmodùaudiebatur ad extremaanguftia redada,intro-dueeretur, amp;nbsp;Francifeus Sfortia educeretur,agcndu effet,in concilio fuit propofitû:amp; quâuis multi militû præfedijfiue quod re vera ira fentirent,fiuc vt fe in ijs quæ maiorea-lioru famæ amp;nbsp;exiftimationis qua ipforu periculo erât decernéda,audaces ac fortes ofte derent,vt munitiones inuaderentur fuaderét, nihilominus Vrbinas dux, id periculofif-fimum ratus,non quidem aperte contradicens, fed difficultatibus propofitis,iniedaqi mora, ne quid decerneretur effieiebat. quare cû res in craftinu effet dilata,Helueti| duces vein conciliu cui interefle no folebant admitterenturpeiiuerunt, Muffius qui quod maxima'

maximam illorum partem duxiflet, omnium inter eos ducis nomen obtinebat,eorum nomine in hanc fententiam eft locutus:Heluetios duces vehementer mirari,quöd cum hoc bellum Mediolanenfis arcis obfidione liberandæ gratia cœptum eflet, amp;nbsp;res ita in anguftum effent redadæ, vbi animo amp;nbsp;fadis opus effetjipfi fruftra num fuccurrendum effetnec ne quærentes, tempus tererent: tarnen quin confilium ad communemfaiu-tem, amp;nbsp;totducum tantique cxercitus dignitatem opportunum effent capturi,ipfis per-fuadcri non poffe: quaproptcr voluifte eis fignificare,fe nifi cum arci appropinquarent ipfis cum laboris acpericuli locum quern Heluericægentis fides atq; exiftimatio me-rebatur datent, in eofe maxima ignoininiainiuriaqueafficiexifhmaturos : adhæcmo-nereillos vt in hoc confilio capiendo, illorumqui cœptas expeditiones turpiter cor-rupiffent, non tarn meraores effe vellent, vt eorum qui viciffent gloriam amp;nbsp;fortunam obliuioni traderent. Quibus in fermonibus dum tempus tcritur,amp; ab omnibus ducem arciauxilium ferrinon poffe cenfere,aperte animaducrterctur; nuntij non tarnen pror-fus certi fuperuencrunt,arcem aut iam cum hofte compofuiffc,aut in procindu rem effe perdudam : quibus dux fidem adhibens coram vniuerfo concilio earn rem etfi Me-diolanenfium duci effet perniciofa, focijs tarnen defidcrabilem,atq; vtilem effe:propte rcaquod exercitum auxilij ferendi cupiditate autneceffitate, aliquid temeretcnrandi periculo liberaretjeosq; imprudenter admodum fcnfifie, qui ci fuccurri poffefibi pcr-fuaferannnunc autem cum hoc periculo effent liberati, itcrum de belli gerendi rations perinde ac fi is primus belli dies effet deliberandum ac dccernendum elîe dixit. Paulo poft ccrtus compofitionis nuntius eft allatus; quoniam Mcdiolanenfium dux quum ad cam anguftiam effet redadus,vt vix vnius diei vidum haberet; amp;nbsp;quum fociorum exercitum iam ante duos dies ram propiriquo in loco metarum, nullum motum facere cer-neret,omnifubfidij fpe ämiffajijs, qtiæ iam per multos dies vtin hunceuentumparatus effet, cum Borbonio egcrat j qui quum fœderatorum exercitus retrocefliffetin arcem ducis vifendi gratia hominem miferàt,ad finem perdudils,xxiiii lulij die in hunc mo-dum padus eft : Vt fine iuris fui fraude, àrcem Mediolanenfem ducibus Cæfaris nomine earn accipientibusträderet: ipfecum ijs omnibus qui ineaeràntincolumis difee-dendifacultatem à ducibus haberenComi manere eiliccret, eaq; ciuitas ipfî cum eius adminiftratione amp;nbsp;vedigalibus,tandiu, donee Cæfaris inipfius rebus voluntas cogno-feeretur^effetattributa: Comivedigalibus tantum adderctur,vttrigintaaureorum nu-mûm milli a quot annis haberenPublicam fidem vt tuto adCçfarem iri poffet ei durent: militibus qui in arce crant,ftipendiaquæ ipfis ad earn vfqucdiemdebebantur, quorum fummaad viginti aurcorum numûm millia afeendere diccbatur,perfolucrct : loannes-angclusRiccius,amp;Politianus,Protonotarij Caraccioli poteftati,vt eos interrogarepoffet, ipfüm eos deinde dimiffurum, amp;nbsp;in tutum locum duci curaturum^fidc ab illo accepta, traderentur. Mediolanenfiumdüx Alexandrinum epifeopum, qui in Cremonenfi arcecaptiuus crat,dimirteret:amp;Sforcino Caftellonouum in Dertonenfi âgro fitum da-retur.In hac padione nihil de CremonCnfi arce adum cft; quam dux qui famen diutius fuftinere non poterar,Iacobo Philippo Saeco ab ipfo adBorbonium miffo, vtfi aliâra-tione poflet,eis promitteret,mandarat:fedis ex illorum verbis amp;agendi modo, quan-topere rem perfici cuperent animaduertens, Ducem nunquam idconceffurum fimu-lans,vt nihil de eo ageretur impetrauitmam etfi Cæfariani duces muftis conieduris arcem comeatu exhauftam effe,ac neceffariobreuife voti compotesfuturos animaduer-terent; tarnen rei certæ magis quàm dubiæ cupidi, arcem quauis conditioneaccipere decreuerantmeq; cnim fœderatorum exercitum qui tam prope acceffiffet,ei opem ferre non conaturum exploratum habebant: quod fi feciffent, munitiones defendi poffe diffidentes, in apertum ad pugnam prodire decreucranuquam dubiam fortunæ aleam àduceidquodpoftent accipienres,libentct' vitarunt. Dux autemfequenti die arce e-greffus, amp;nbsp;à multis illorum militibus vfq; ad caftrorum fepta dedudus, vbi diem vnum illic egiffet, Comum verfus contendinfed quum Cæfariani ipfum quidem tutam habi-tationemComihabere dicerent, milites autemquiinpræfidioeranteduccre reeufa-rent, ipfe quamuis antea nihil quod Cæfaris animum magis irritate poffet, f'accre fta-f luiffct, illorum fideife amplius committere nolens, Laudam fe contulit:quam ciuita-'

tatem foe de rati prorfus ipfius poteftati permiferunt : cumq; ex ijs quse in compofitione expreflafuerant,nihilipfi,nifi quod ipfum cum fuis omnibus amp;fupelleótile incolumes abire permiferunt, feruatum fuiifetjfœdus àpontifice amp;nbsp;Venetis fuo nomine idum pu-blicis tabulis confirmauit. Hoc aurem ipfo tempore, quamuis pontifex ob Columnio-rum motus, cardinalem amp;nbsp;ccteros Columnios publico edido monuifret,tamen quum Senefis reip.ftatus mutandi fpem valde imminutam ccrneret,amp; Latium infeftari mole-ftè ferret,Vgoni Moncadæ qui non res componendi animo,fcd vt ilium in apparatibus negligentiorem redderet, vt quibufdam legibus arma contra Senenfes atq; inter Go-lumnios amp;ipfum deponercnturproponebat,aures cupidèaccommodauit:adquætra-danda cum Vefpafianus Columna,homo pontificifamiliaris Romam venifret,in cauffa fuit vtipfe qui Felicis rcrum circa Senas fucceffus fpe prorfus amifra,de exercitu à mœ-nibus amouendo cogitabat, vt ilium ftatim vbi hæc compofitio effet confeda,minoris ignominiç cauffa amoueret expedans,hocfalutare confiliu exequi difluleriuamp;nihilo-minus errorib.ac moleftijs in eo exercitu femper crefccntibus,vt amouerctur Florenti? fuitdecretura.Accidit aùt vt pridie eius diei quo erant difceffuri,cum quadringenti pe-dites vrbe egreffi, ad tormenta quorum euftodiæ præerat lacobus Corfus, contende-rent, ipfe ftatim cum fuis militibus terga dederit; amp;nbsp;rumore excitato,ac fugæ initio fado, omnis rcliquus exercitus,in quo nee difciplina nec ordo eratjquamuis nee qui per fequeretur, nec quiinuaderet aliquis effet,fe ipfe in fugam coniccit:amp; ducibus,legatis, cquitibus amp;peditibus certatim fefe vt periculum euaderent, in fugam incitantibus;có-ineatii,impedimcntis, ac tormentis hoftium poteftati relidis : quorum decem Florcn-tinorum partim maiora,partim minora,amp;feptem Perufinorum tormenta maximo cum gaudioaepenè triumphoSenas funt perduda,amp;maximis eiuspopuli acclamationi-bus tormentorum quæ iam multo antè à Florentinis ad cadem Senarum mœnia amiffa adhuc in publico eius ciuitatis foro conferuabantur, ignominia renouata. Hæc clades eo die qui eum quo Mediolancnfis arx in Cæfarianorum ducum poteftatem peruenit eft fequutus,accepta eftftjfdem^; diebus pontifici, vt ad priuatas moleftias Chriftianx reipublicæ calamitates aCcedcrent,ex Vngaria eft nuntiatum,Solymanum Othomanû, qui Conftantinopoli cum maximo exercitu ad illud regnum oppugnandum profeétus, Sana fliiuio, quia ante paucos annos Belgradum expugnauerat fine vllo impediment traiedo, nunc Pétri Varadini caftcllum cxpugnalfe,amp; Drauam traiecifre;quare cum ilH nec montes necfluminaimpedimento effent, Vngariavniuerfain manifeftiffimo peri-culo verfall cernebatur. In Italiaverôquod Mediolancnfis arxinCæfaris poteftatem perueniffet, belli flatus valde immutatus videbatur : neceffe enim erat,vt Vrbinatium dux aiebat, noua confilia nouamq; rationem inirc, quemadmodum faciendum erat,fi cum bellum cœptum eft arx in Francifei Sfortiæ poteftate no fuiffet.-qua occafione eo-dem die quo deditio eft fada, cum pontificiovicario, amp;nbsp;Veneto legato,dererumftatu verba faciens, vt aliquis effet totius fœderatorum exercitus impcrator,cui exercituum cura committeretur opus elfe fubiecitmec fe id fua magis quàm cuiufuis alterius cauffa proponere,fc tarnen nifi imperium habcrct,nullam deincepsnifi Venetorum copijsim perandi fibi curam fumere ftatuiffe;ac vt id Romæ amp;nbsp;Venetijs fignificarentab cis petijr. A' qua petitionc maxima cum potificis iracundia tempore tam alieno fada, vt cum re-mouerenr,neccffe fuit àSenatu vcncto Aloyfium Pifanum magnæ autoritatis virumad exercitum mitti ; cuius opera hic ardor potius nonnihil mitigatus, quàm extindus eft. Sed quod ad belli in pofterum gerendi rationem,vt exercitus donee Heluetij,quæ Gai liæ regis nomine amp;nbsp;opera confcribebantur veniffent,ex eo loco eaftra non moueret eft conftitutum: qui vbi veniffentdux duobus diuerfis in locis circa Mediolanum eaftraba bcre oportere aicbat : nonquidemoppugnationistentandaeautviriumpericlitanda-rum gratia ; fed vt commeatus penuria opprimcretur, quod trium menfium fpacio fieri poffe fperaret, amp;nbsp;femper eorum qui caftris in hunc modum pofitis, ciuitatis expugna-tionem aggrediendam proponebant fententias vehementer rcijciebaticum enimfœ-derati pecunia abundarent, amp;nbsp;contra Cæfariani maxime cgerent,omnes rationes belli vidoriam polliceri, amp;nbsp;nullam,nifiaccelcrandidcfiderium,contrarium minari: ac tempore amp;nbsp;patientia,aduerfarijs exhauftis, quin res ad feliccra exitum perducerentur fieri

nonpoflediflercbat. Cumq; aliquando ci refpondereturjferinonetn ipfius verùm qui-dem efie^fiillis nouutn peditatum ex Germania auxilio nô venturumexploratum effet; quifîeiufmodi veniretvt Cæfarianiin aciem prodire poffent, quin re$ prorfus fortune arbitrio fubiedæ effentfuturæ, negari non poffe: tune fc no minus certain viôloriam e-tiamfî id fieret fibi polliceri aiebaticum enim Borbonij impetû noffet, ilium vbi fe fœ-deratorum exercitui viribus parem effe crederet, tantum progreffurû, vtipfîs alicuius fecundi fucceffus, qui viiâoriam acceleraret facile occafioncm daturum. Sed quia ob difficultates quæ in Heluetijs conferibendis effe audiebantur,nc multorum dierum mo ta ante illorum aduentum interponeretur metuebantieius vero temporis iaâuram per-niciofam cenfebant,Vrbinatium ducis potiffimum confilio amp;Mediolanenfium duce i-dem vrgente, Malateftam Ballionem cum trecentis grâuis, totidem Icuis armaturæ e-quitibus, amp;nbsp;quinque peditum millibus ad Gremonæ expugnationem mittere decreuc-tunt'.quæ expeditio, quia paulô plures quàm centum grauis ducenti leuis armaturæ c-quites mille German! amp;nbsp;trecenti Hifpani pedites in ea eranr,prçterca paucatormenta, minor tormentarij pulueris amp;nbsp;globorum copia,non multum commeatus, populus ciui tatis quamuis rimidior amp;nbsp;confternatus Cæfarianis inimicus,amp; arx ijfdè aduerfa; ex qua etfi foffaamp; aggere àciuitate fuiffet feiunda, nihilominus ex Annibalis Pieinardi cius prçfedi verbis,ciuitati à latere verberandi facultâtcm adimi,ideô facile expiignari pof-fefperaripoterat. Malatcftaigiturhocconfilio Cremonampetijt; cuius difceffu,cum exercitus effetimminutus, Vrbinatium dux, ne milites qui Mediolani erant,aliquando noâu caftrainuaderent non parum metuebat; tantum res à vidoriæ fpe aberant; cre-bræ tarnen Ioannis Medicis opera excurfiones velitationesq; fiebant : quæ etfi in ill is i-pfius ferocitas amp;nbsp;virtus ac Italic! peditatus fortitudo, donee ab co guberriari cœperür, obfcurijcluceret,nihil tarnen ad belli fummam proderant, imo potius ob exercitatoru amp;audaciffimorum militum crebras cædes obérantJnterea verb aduerfi return fuecef-fusjpontificis qui ad diuturnum bellum,Guiufmodi hoc futuru apparebat, non fatis pecunia erat inftruótus,nec ad earn,co modo re! magnitudo poftulabat, amp;nbsp;quo ccteri pon tificesfolebant, inueniendam paratus,animumdeb!litauerant: fed longe ctiam magis cum turbabat,quód Galliæ regis faóia, foederis capitibus,amp; ijs quæ omnes fibi de illa perfuaferant minime refpondcre videbantur : nam præterquarn quod in primi menfis quadraginta aureorum numüm millibus perfoluendis, amp;nbsp;ncceffarijs ad Heluctios con fcribendos apparatibus tardus fuerat, nullus ad bellum trans alpesinchoandum apparatus cernebatur : aiebat enim primo Cæfari quemadmodum foederis legibus erat ex-« preffum denuntiandum effe: quod fi feeus fieret, ne Angliæ rex qu! cum Cæfare pecu-liare fœdus ad mutuam defenfionem haberet cum iuuaret pcriculum effe : vbi veto denuntiatum foret eum metum defiturum; ideoque fe fiatim alacriter bellum inchoa-turum , amp;nbsp;Angliæregem quoque qui fe ftatim vbi indiótum effet Gæfari fœdus remif-furum; amp;deindefœderiGuneaciiótofeadiundurum pollicebatur,idemfadurumfe fperare. Serius quoq; rex claffem adornabat, amp;nbsp;quod magis cius animum dcclarabat, quingenti cataphradi quos in Italiam mittere debebat,multum moræ ante quàm alpes tranfcederétjinterponebant : amp;nbsp;quamuis hæc tarditas aut ex Gallorum negligentia,aut pecuniæinopia, amp;nbsp;fideproximis annis cum Lugdunenfibus mercatoribus amiffa, aut quôd cataphradi ob clademin Papienfi pugnaacceptam; amp;quia poft id tempus vel nihil vel parum pecuniæ acceperant, ita imparati effent, vt eum omnia ipfis iterum effent comparanda , id fine magna temporis mora faeere non poffent, profîcifei dicere-tur,nihilominusqui rerum progreffusdiligentius ponderabant,regi,quod, vtexiguà eii inter principes fides, ne Itali Infubriæimperio recuperato, parua ipfius habita ra-tione, aut fineiplo cum Gæfare pacifeerentur, aut in eo ita vexando vtfilios ipfi refti-tueret négligentes forent metueret , diuturnum bellum celeri viôtoria gratius effe fufpicabantur. Pontificisetiam fufpicionem augebat, quod Angliærex,quumvtfe-fe fœderi cuius autor fuerat adiungeret rogaretur , prioribus confilijs ac promiffis minime refpondens , potius vt moramintcrponerctquàmaliamob cauffam, vtfocij pecuniam quam Gæfar e! debebat, fe ipfi daturos reciperent, amp;nbsp;vt principatus, pen-lionesque ex regno neapolitano promiffus, ininfubriam transferretur petebat. Ti-«

mebatquoque pontifex,ne Columnij j qui varijs motibus àflîduam ipfifufpicionem in-cieijbant, regni neapolitani viribus fe oppugnarent. Itaqeu omnibus difficultatibus ac periculis fimul iolkdis, apudfocioSj vtpræterterreftres amp;maritimos apparatus foederis legibus expreflbs,quos finguli pfo rata portione diligenter fuppeditarent, communibus viribus regnum neapolitanum, mille leuis armaturæ cquitibus,amp; duodeeim pedirum millibuscumaliquocataphadorum numerooppugnarent,inftabat: exijse-nim quæ ad earn vfque diem gefta erant, nifi Cæfar alio etiam in loco quàm in Infubria oppugnaretur, res teliccm exitum fortiri non poffe cenfebat. Quas ob caulTas loan-nem Baptiftam Sangam Romanum , ex fuis fcribis vnumad Galliæ regem, vteumad bellum maiore ardore capefTendum incitaret, amp;nbsp;quàm ipfe exhauftus amp;nbsp;ad eofdê fum-ptus diutiusfuftinertdos,nifictiam ab ipfoaliquapetuniaiuuareturminime paratuseffet,ei oftendcret,mifit: amp;nbsp;quamuis in foedere de regno neapolitano dum bellum in Infubria vigeret oppugnando adum no effet, tarnen vt id nunc faceret petebau ad quod etfi Veneti initio ne fe tot fumptibus onerarent,fe difficiles oftendiffcnt,cius tarnen fla-gitationibus vidi,tandem etiam fine rege,fed tanto minore milirurn numcro,quanruni ipfiusportiocfficerepoterat, auxlliaconferreannuerant. Hancigiturobcauffam rex* præter quingentoscataphrados, quibus Salutiarum marchionen3,potius vtaiebat hominis felicitate quàm virtLite motus ducem deflinauerat, trecentos inlnfubriam,vc pars illorum in regnura neapolitanum transferri poffctmittcrenvtclaflis aducntus,quo vel Genuam côftringcrcnr,vcl earn in regnum neapolitanum vertercnt,vrgerctur:qus etfi à Gallis eadem negligentia qua cetera adornaretur, affiduc tarnen vrgebatur:erant autem in claffe quatuor régis magnælongænaues ,quas Galeones nuncupant, amp;fex-decim triremes: Venetorum tredccim triremes,amp; pontificicis vndecim:cuius vniuerfas claffisin régis gratiam,quamuis pontifex magis Andreæ Auriæ ftudcrer,Petrus Nauar-ruspræfeduseratdcfignatus.Fuit præter hæcomniaSangæoccultiffime mandatum, vt regem ad Mediolancnfem expeditionem pro fe ipfo aggrediendam, quo omnes vires ad bellum intendendi cauffam haberec incitaret ; amp;nbsp;vt deinde Angliæ regem adirct,at-que ab eo pecuniæ fubfidium peteret: quoniam rex iile qui primo tantopere bellu con traCæfarem exoptabat, vtfîfœdus in Angliaquemadmodum ipfe amp;nbsp;Eboracenfis cu-piebant tradatum fuiffet,fefc adiundurum fuiffe creditus fitffcd quia tempus amp;nbsp;Medio lanenfis arcis angufliæ rem diuagitari non tulerunt, vbi fœdus ab alijs contradum vi-dir,medius vt fpedator amp;nbsp;iudex fibi effepoffe vifus eft. Tradabat etiam pontifex,à Ve-netis amp;nbsp;à Galliæ rege ftimulatus, qui banc ob cauffam Baiucenfem cpifcopum Ferra-riam miferat, impulfus,de controuerfijs cum eoducecamponendis(quamuis id potius ad fpeciem quàm ad veritate ) varijs conditionibus propofitis;amp; inter cætera,fc il li pro Mutina amp;nbsp;Regio Rauennâtraditurû:quæ res à duce reieda fuit,qui non modo ob exer-citus à Mediolani portis rcceffum audacior fadus,vcrùm etiam ob id maxime quod amp;nbsp;in hac de Rauennæ permutatione, magnum in vedigalibus diferimen effet,amp;quod inde fibi aliquando cum Venetis controuerfiasoriri poffe videret, confueto difficiliorem fefe oftendebat.Hæc erant fœderatorum confilia,hi apparatus,hæ adiones^pro princi-pum, virium,finium amp;nbsp;confiliorum ratione dilata, interrupta, amp;mutata. At in Cæfare cuiusconfilia exlpfometpcndcbant,in ijs quæ vires ipfius ferre poffent,neqgt; négligea ’t'ia,neq; hæfitatiolocum habebat:nam quum Galliærexà fociorumoratoribüs roga-tus^proregi in Italiam tranfeundi facultatem, quam etiam cum lacrymis pctiuitdcne-gaffet, isvigintiraillibusaureorumnumûmæfiimatis, muneribus reiedis,cumregis cbirographo,quo fe ad Madrilienfem compofitionem Burgundiæ refiittitione in vigin-ti milliaauri pondo permutata,feruandam paratum fignificabat,in Hifpaniam redicrat: in cuius reditu Cæfar omni cópofitionis à Galliæ regeferuandæ fpe amiffa,eum in Ira-liam cum claffc,qua Germani pedites qui numero paulô minus tribus millibus Ferpe-niani erant,amp; tot Hifpani vtin vniuerfum fex millia effent vehcrentur,mltterc fiatuit; vc centum aureorum numûm millia Mediolanum mittetet operam d3bat,amp; ciaffis inftrue returvrgebat, quod tarnen tam cito fieri non poterannam præter tempus quo ad cam inftruendam, amp;nbsp;Hifpanos pedites colligendos opus erat,centum aureoru numûm millia quæ Germanis ob emerita ftipendia debebantur illis perfolucre crat neceffe. In

Germania quoq; nouos deleäus qui Mediolanum mitterentur haberi mandabàt ; fed quum pecunia qua ftipendia eis dari poflent nô mitterct,amp; frater earn fuppeditare non polTetjid tardé admodum fiebat:amp; nihilominUs fœderatorum tarditas amp;nbsp;parum felices fuccefliis, vt omniaexpedaripoflentefficiebat. Quoniam Malatefta caftris Cremonaè admotis vii Augufti, nodu tormenta ad Muflanam portam j eum locum, quod lateri-bus male munitus effet,amp; Pomœrium interius folita terra minime plenum,debilem ra-tus,collocauit: cumqjcodem tempore in ea parte quæprope arcem eratoppugnatio-nemaggredi vellet^ vt qui propugnabant eo copias in plures partes diuidere cogeren-tur, partem ab ea remotam verberare opportunum cenfebat. Sed tarnen vbi aliquan-diu verberaffet, amp;nbsp;is locus ipfi munitior firmiorqj viderctur,amp;quod verbcraturti erat, tarn altum,vtmurus àfolo nimis cminerct,eoinlocooppugnationem non aggrcdi,fed diuerfo confilio alium locum prope arcem, qui fanóla Monaca dicitur, quem alias Fe-dericus ßozolenfis verberauerat, tormentis quatefacere decreuit ; eodemq; tempore, binas foffas cum aggeribus in arcis area ducebat, quarum altera ad dexteram Padutn verfus vergebat,quo in loco Cçfariani binas amp;nbsp;ipfi foffas amp;aggcres fccerat,amp;fuo qui-demopere eis vallum, cui iam ad fex vlnas appropinquarat, quod ad primam illorum foffam prope ciuitatis mœnia erat, fe il lis adempturum fperabanquo occupato,eo tur-rislocoad mœnia per longitudinemvt Galli prius feccrantquatienda, vti cogitabat: idcirco Cæfariani aliud vallum poft intcriorem fuam munitionem faciebant. Alterum Malateftæ opus ad fîniftrâ prope mœnia erat, amp;nbsp;iam illorü operibus tarn propinqua vc feinuicem faxis peterennhis autem operibus perfedtis,tormentis mœnia concutere in animo habebatmec verö illi in bis operibus faciendis hoftium tormenta impedimento erant,quia in vrbe no vitra quatuor falcones,qui funt minora tormeta,habebant,amp; parum puluerisjidcirco idus crantrariores: amp;nbsp;nihilominus milites qui intus crant,erum-pentes,eos qui munitiones faciebant fæpc,etfi magnum præfidiunl haberent,in multas difficultates cóiedlos infeftare non definebant : quare Malatefta quid fibi agendum effet fere incertus, baud magna fua cü laude varijs iudicijs in fuis litcris fcriptis,exercitus duces ancipites reddebats quioppugnationem femper difficiliorem apparere cernen-tcsjmille amp;nbsp;ducentos Germanos pedites paulo antè à Venetis communibus cum pon* tificefumptibus códuftos in eins caftra miferunt;amp; paucis diebus poftjVt diffenfionem æinulationemq; inter Malateftam amp;lulium Manfronem ortam mitigaret, PifaurusIc^ gatus, qui ex fumma beneuolentia Vrbinati iam parum acceptus eratjCum tribus pedi-tummillibus abcxercitu eöfecontulit. Eavero node quam xiii Augufti dies eftinfe-cuta, Malateftaquatuortormenta, inter fanófi Lucæ portam amp;nbsp;arcem,vt vallum quoddam occuparet collocari iuflit : vbi quum ferè per totum diem vcrberaftct,valli eadem nodte capiendi fpe aggerem aperiri curauit: fed quarta nodlis bora,pauci German! pe-dites ciuitate egrelîi, in operu cuftodes qui partim intus partim foris fupramille pedi-tes eranqimpetum fccerunt, ac perturbatos locum deferere coegerunt:quamuis amp;nbsp;ipfi fequenti die inde fuerintrepulfijita vt opus tanto labore faäum ab vtrifq; defertü füe-rit. Sed fortunafeoppugnantibus propitiam oftendere voluitjfi modö illi occafionem autcognofeere autarriperefciuiffentmoóte enim in xv dieln imminente,circiterquin-quaginta muri vlnarum fpacium,inter fanâi Luca* portam amp;nbsp;arcem perfe vnà eum vnoi tormento corruit} vbi fi quamprimum dies illuxit impreflionem cxtcmplo fcciffent,ijs qui intus erant tarn repentino cafu territis, quia locus ex quo propugnare debebant ar-^ cistormentisexpofitusrelinquebatur, nulla propugnationis fpes reliqua erat. DUm veró Malatefta primùm in deliberando, deinde milites ad pugnam inftrUchdo moram inrerponit, milites introrfum diligenter operiincumbentes,amp; primo omnium aggeribus fe contra arcis tormenta munientcs,frontem quoq; contra hoftes munieruntfita vr quum acies in pugnam produda eft, quod quatuor boras ante fobs occafum fuit, etfi maxima cxercitus pars ad earn partem fit conuerfa, tarnen quia nimis aperti procede-bant,maximo fuo detrim onto accédèrent: propius autem vbi aeceffifrent,præter alia defenfionum genera lapidum grandine apropugnantibusobrucbanturiadeo vtlulius Manfronus,Maco militumduótor,multiq;alij noignobilesmilitesceciderint. Eodeni tempore amp;nbsp;alia irruptio per arcera eft facia j vnde,fcd parua cum clade repulfi fucrußWr

634 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

amp; vt ad fanâæ Monacæ vbi mœnia concufTa fu erant,alia imprcHio cum oâiiaginta gr^ uis centum leuis aümaturæ equitibus amp;nbsp;mille peditibus fieret dccretum fuit:fed quum foflam aqua plenam amp;nbsp;locum bene munitum inueniflent, re intentata retro ce fTerunt. Venitdeinde Pifaurus legâtns cum tribus Italorum peditum millibus, amp;nbsp;fupra mille Heluetijs, amp;nbsp;alijs tormentis, vt duobus in locis magno impetu mœnia verberare pof-fent : itäqUequum fupra odo peditum millia eficntjbinis in locis ternis peditum millibus adhibitis j amp;propearcemquoque duobus millibus oppugnationem aggredi co-gitabant;amp; magUo opcrarum numero in caftradudo,foflis aggeribusque faciendis di-ligcnteroperâm dabant; quarumvna vigefimatertia Augufti die ad finem perduda, poftlongam pugham j hoftiumlatus vnum, vndepetebantur cooperuerunt. Node deinde ante xxviciufdcin menus diem, duobus in locismœnia verberarunt, vniqui vitra eum eft quern Federicus verberarat,præfuit Malatefta,akeri ad MufTanam portam Camillus Vrfinus ; vtriq; autem paruo fuccefiu: locus enim in quo Malatefta tonnen ta collocarat, quod paluftris efiet, tormenta minimeimmota retinebat,fedipfodifplofu cedcnSjVt altius verberarent efficiebat : Camilli verb etfi no altius petercnt,tame quod fofia in ca parte aqua rcdundarct,amp; lateribus multis ruina dcfendcretur,ab acceflu ar-cebantur. His tarnendifficultatibus contemptis oppugnationem funt aggrefii : fed fta-tim baud paruo cum detrimeto reiedbeadem fuit Malatefta; fortuna : nam etfi eius milites foftaaqua pleniore quàm purarant fuperata muro fucccftiffcnr, facile funtrcpul-fi.Ab arcis quoq; parte pro opugnaculum ex parte deiedum milites confet ndcruntifed quia interior dcfcéfus profundior erar, amp;nbsp;qui defendebat magna vi repellercnt,rccede re adutum funtcompulfidta pugna vbiq; paruo ordine commifra,paruo hoftium detri-mento, multa vulnera amp;nbsp;cædes rctulerunt.Hæc igitur,amp; quod Cremonæ alioquicapi-endæiquôd is exercitus ordine (5c difciplina carerct, I'pes amitteretur,Vrbinatium du-cem feie eó transferre cóëgerunt : qui omni fere Venetorum peditatu ab exercitu, qui circa Mediolanum eratfecum abdudo; amp;equitatus parte cum omnibus pontificijsco-pijs atque Hcluetijs, qui iam tredecimmillia in caftris erant,relidis : co periculo quod antea quum ipfc cum maioribus viribus adeftet feaftiduc timerepræfeferebat, nunc qUum minores copiæ amp;nbsp;tantæ autoritatis duce fpoliatæ rclinquebantur cótempto, mi-litaribus viris prsefertim Hifpanis exercitus intra caftrorum fuorum munitioncsinua-dere minime moris elfe inquiens, Cremonam co confilio vcnit,vt ea non fola tormen-torum Scoppugnationis vi,quianimis eratmunita,fedingentifabrorumnumeroillo-rum foifis ac propugnaculis propius accedere nitens, ligonum potius ope quàm armis fepotiturum fperaret, Huiusin Mediolanenfe imperium expeditionis adminiftratio-nem Cæfariani duces multis in rebus reprehendtbant; pratfertim verô in eo quôd Me-diolano retro ce Ifi fient, ncc non quod initio Cremonæ oppugnationem, re parum ex-penfa, earn facile expugnari pofie confifi tenuiter ac paruis viribus tentaifent ; deinde rei difficultatc animaduerfa, in ca perfeucrantes huiufmodi exercitus partem in co im-plicaficnt,vt maiorum rcrum occafiones,quæ fe dum tempus tercrentobtulcrunt ami-ferint : quum cnim tandiu exoptatus Heluetiorum numerus integer in caftra peruenif-fct,fâcilc poterant Mediolanum, vt femper cogirauerant,duobus excrcitibus obfiden-tes magnam commeatus copiam,quæ Papicnfiitincrc afiiduè adferebatur, eis interclu-dereiquod exercitus qui Lambrate caftra habebatiolus, quod ei longus circuitus eflet conficiendus, minime præftarepoterat. Sed longe maioris fuit Mediolani capiendi nô paruam occafi'onem amittere : tot cnim morbi milites qui intus erantobruerant,vtquû vix qui incolumes crantjConfuetis vigilijs amp;nbsp;laboribus krendis parcs effcnt,multorum amp;nbsp;ipîbrummet Cæfarianorum opinio fuerit, fi co tempore oppugnati fuiflent, ne fuc-cumbercntpcriculum fuifie.Sed ir.aior ceniorq;' occafio fefe obtulit Genuæoccupan-dæ: nam quum Veneta clafiis ad ciuitatem veterem fe pôtificiæ coniunxifiet,deinde v-traq; in Ligurni portu vt Gallicâ clairemopperiretur, conftitilfet ; ea clafiis cum fcxde-cim triremibus,quatuor magnis longis nauibus,amp; item quatuor alterius gcneris,in oc-ciduumlitus appulfa, Sauonam ciuium confenfu cum toto occiduo litore occuparat: pôft,mulris nauibus frumentaonuftis, quæ Genuam petebant captis , Ligurnum vtfc alijs adiungeret, contendit. Dccretum etiam fuerat,vtcommunibusfôciorumfumpti-

fciisin Maïïîlienfi portu düodecim magnaenaues onerariæarmarcnturvtijs PetriNa-üarri confilio, vna cum Gallicis triremibqs claffem,quæ ih Cartaginis nouæ portu pa-rabaturadorirenturjVelfaltem eiinmarioccurrerent.Hætres igiturclafles xxiiAugu-Üi Ligurno foluentes,pontifieia öc Veneta in Delphini portu fublHterunt: Gallica verb Sauonam redijtjvnde totum mare fine vllo impedimeto percurrentcs,ita Genuamqua:' cómeatuspenurialaborabatobfidebantjVt quum nihil amplius mari in earn vehi pof-fetjOullum dubium fit, quin fi aliquis militum numerus ipfis terreftriitincre eum com-* nicatum quo folo fouebantur intercepifietjGenuenfes deditionem faóturifuerint: nec claffium duces nunc litcris, nunc proprijs nuntijs aliud pctebant,nifi vt faltcm quatuor peditü mil lia terreftri innere mitterentur.Sed ncq; ex Cremonenfi exereitu mitti pote-rant,amp; quum Vrbinatium duci amp;nbsp;alijs excrcitum qui Mcdiolani erat minuere periculo-fum videretur, Cremona capta,militum iuftam legionem mittere cogitabant. Cremo-neniis autem expeditio tum ob magnam propugnatorum virtutem, tum etiam quia ma gnafabrorum operamultum temporisrequirunt, quotidic praeter opinionemlongior apparebat:Dux enim duobus fabroru millibus in caftraaccerfitis, multisq; tormetis dc machinis, nec non ingenti omnis generis fabriliö inftrumentorü copia,vt eas munitio-nes quibus hoftes arcé excluferant,amp; vallü quod ad Padü erat expugnaret,eoqgt; ad op-pugnatione vteretur,aflidue operibus incumbebanfed hoftes id ante aliquot dies fulpi cati, magno aggere fafto retroceflerat: nec opera intermittebanrur,ad bina munitionis per arcis arcae transuerfum duótx capita,vt hoftiû propugnacula euerterét amp;nbsp;inter duas' exercitus foftas, aliam foflam fex vlnarum fe à fronte amp;nbsp;latere terra quam cffodiebanc aggeftamunientes agebantivt vbi ad hoftium foflam perucniflent,tumulum erigerent: aliapraetereafofla extra arcem prope vrbis mœnia, quæ ad propugnaculum quod pro-pedirutum mumm erat duccrct, amp;nbsp;à fandi Lucæ porta ad eundem murüm vfq; aliame-queintereatormentis in arce collocatis,hoftium munitiones,quas quia ex leui amp;nbsp;pul-uerulentaterraerant, tormentorum globifacile penetrabant, verberaredefinebant: obfeifi verb ne ipfi quidem otiofi erant : quum enim fua diu defend! pofle diffiderent, foffam prope vrbis sedificia ducebant: amp;nbsp;fæpe tarnen magno impetu rumpentes fabros adoriebantui:amp;node ante vii Septembris diem in opera quæ prope arcem fiebant,tri busexpartibus irruperunt;vbi quum milites qui eas cuftodiebantferèomnes dormien tes offendiflent,plus centum cxillis arque vnacenturiones aliquot interfcccrunt; amp;nbsp;ad arcis propugnaculum vfqî funt progrefli : amp;nihilominus res illorum fubinde magis in anguftum redigebantunVrbinatium enim dux foflis fibivia ad illorum munitiones quae äreem à ciuitate difiungebant vfque aperta, deinde fcloppcrarijs,amp; aliquotbonis mili“ tibusclipeis tedisillos adoriens,magnumillisdctrimentumadfcrebat; amp;tormentà quoq; in arcis turribus collocata idem fadebant; ideö Cæfariani vallum fuum quod ad propugnaculum ficbat,ne hoftes tcgeretinccnderüt:amp; quum xix eiufdem menfis die, duæfoflæin illorum foflas vfq; eflentperduôtæj alijs foflis duótis retrocedebannquas tarnen Vrbinatium dux,quia ob temporis exiguitatem minime bene munitæ efle potc-rant, amp;nbsp;quiain ampliorifpacio maiore ad eas tuendas præfidio opus erat, parui iacic-bat; amp;nbsp;nihilominus exercitus res etfi hæc ad finem cflent pcrdüdajcum aliqua tarditatc quiaVenctorum peditatu quod diu fine pecuniafuiflet,valde erat imminutus,rccogno feendus amp;inftaurandus erat,expedicbâtur: in fœderatorum enîin rebus fubinde error crroic amp;nbsp;offenfio offenfioné gencrabat. Quibus rebidum opera darent,Cæfariani fæper nodu ad munitiones tentandas erumpebannfed fruftra,quia cladis accéptæ memoria^ reliqui cautiores euafcrant.Idonco autem peditum numero conf€riptö,Vrbinatiü dux^ XXII eiufdem menfis,turrim prope eum locum, quem Federieus pereuflerat magno im petu quatere cœpinquam cum panels idibus pulfaflet,hoftes co redados efle vt deditionem detredare no poflenr animaduertens, præconemin ciuitatem qui earn fibi de^ dipoftularet mifit-.cum quo, quum duo militum præfedi vnus Germanus,Hifpanus alter, amp;nbsp;Guido Vaina egrefli eflent, fequenti die cum eis de deditione pepigerunt,vt nifi per totum eum menfem auxilio iuuarentur,Cremonam defererent ; Germanis in Ger-maniara amp;nbsp;Hifpanis in regnum neapolitanum,fe intra quatuor menfes cum Cæfarianis inbello Mediolauenfi non faduros fide data, ire lieeret : tormenta eum omni eoruuj

€^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

apparatu relinqucrent; amp;nbsp;vexillis complicatis abfq;timpanorum tubarumûe fono,nifi inipfodifcefliljdifcederent. Hoc tempore Galliæ rex apud quem paulo pôftSaluiatus cardinalis ex Hifpaniacum Cæfaris venia profedus,vt legatus hæfit,ad eins petitioncs pontiHcis no'mine fadaSjfic refpondit, vt fe excufaret fi fada voluntati minus rcfponde rent; proptereâ quod pecunia valde effet exhauftusj fed tarnen fi ipfifacrorumbenefi-ciorum per vniuerfum regnum decumas exigendi facultatem tribueret, fe illi ex ea pecunia viginti aureorum numûm millia fingulis menfibus fuppeditaturum; amp;nbsp;ad neapo litanum bellum auxilia miffururn pollicebatur.DeMediolanenfi imperio fibi acquire» do,quamuis primo fe ad id paratüm oftendifïetjLautrechio potifiimum amp;nbsp;matre id dif-fuadentibus j operam dare reeufabat: belli trans alpes gerendi fpcm faciebaufed prius denunclandum elfe aiebanquo fado fein Flandriç amp;nbsp;Perpenianifinibus armamoturü pollicebatur amp;nbsp;fi ad îd minime paratus videretunneque enim ipfius animus in hoc ab Anglian regis apud quem pontificislegatioparumadmodumprofecit, mentedifferc-batmam qüum Eboracenfis cardinalis omnes fpe fouere, amp;nbsp;ab omnibus rogari vellet, nihil eerti conftituebat : imö amp;nbsp;cardinalis amp;nbsp;rex ipfe faepe Italiac res nihil ad fe fpedarc refpondebant* Quo tempore cum foederati timerent ne Rheti qui dum Mcdiolanen-fis arxobfidebaturjClauennârecupcrarant,amp; arcem euerterant,ad Borbonij flipendia conducerentur,autfaitem Germanis, quiilli auxiiio veniebant per fines füos iter concédèrent, pontifex amp;nbsp;Veneti fe duo Rhetorû millia ad ftipendia fua conduduros Muf-fij præfedo, quifibiàMediolancnfiumducecumisin caftra venir, mGtuens,excaftris fefe fubduxeratt deinde fe ob ftipendiaHeluctijs data creditorcm elfe afferens, duos Venetos legatos qui in Galliam proficifcebanturcœperat, quinq; millia amp;quingentos aurcos numOs, quæ illi coadi promiferanr daturos,amp; illis totidé, quae exegerat reftitu-turos J amp;nbsp;vt Rheti à nouis vedigalibus quae ille pef Larium laciun nauigantibus impo-fuerât immunes effent,effeduros receperunfcRhetiautem viciffim fe Germanos itinerc prohibiturosfuntpolliciti, amp;nbsp;vtTeganes ipfofumduxà Borboniocum duobus pedi-tum millibus condudus non irct effecerunnAliæ vero res interea in Infubrialento gra-du procedebantiexercitus enim circa Mediolanum,in quo Heluetiorum numerus, fed non tarnen ftipendia,valde eratimminutuSjUihil præter confuetas excurfiones, amp;nbsp;veli-tationes gerens otiofus defidebat. Crebriorcs amp;maiores moleftiasadfercbantHifpa-norum qui Carpij erant vigilantiatqui cum occultos exploratOres,amp; receptaculorû op-portunitatem in Ferrarienfium regione haberent,tabellarijs amp;nbsp;alijs qui ad cxcrcitum i-bant magnum adferebant impedimêtum,amp; per circumiedäm regionem in Bononien-fem amp;nbsp;Mantuanum agrum vfque excurrentes, non tarnen alios quàm pontificij imperij homines innumeris detrimentis afficiebanr. Tandem verb aliquando Salutiarum mar-chio cum quingentis Gallicis lanceisinTaurinos veneranob cuius aduentum Fabritius Maramaldus, qui exercitu Valentiæ, cuius euftodiae præeràtloannes Biragus admoto, tormentis earn oppugnabat, Baffinianam fe recepitdéd quum Salutiüs nifi à feederatis aequa portione in quatuor pedirum milliâ quos hoc confilio fecumex Gallia adduxe-rat,ftipendia acciperet,vlterius progredi noller,amp; rex ad fuorum eqüitum feCuritatem, amp;admaioremSalutij exiftimationem vehementer contenderêt, idconcederefuitne-ceffe* Eodem tempore Sinibaldus FlifcusPontremulum oppidum quoSforzinuspo-tiebatur,occupauit:fed id eadem facilitate mox arcis ope fuit receptum.MedioIani verb,quia nihil à Cæfare mittebarur, amp;nbsp;Mediolanéfium egeftates amp;nbsp;fumptus'eiufmodi c-rantjVtdifficulter trigintà aUreorum numûm milliaquaî populus Borbonio promiferat exigerentur, magna pecuniæ inopia laborabatur : amp;nbsp;Galearius Biragus aC Ludouicus Belgioiofus, qui ad eam vfqî dicm Gallicas partes in omni fortuna erantfequuti,quod in fœderatorum ftipendijs ob ingentes fumptus quos fuftinebant,locû non haberent, ad Borbonij ftipendiatranficrunt: quo etiam tempore loannes BiragusNouium occu-pauit. In his motibus Mautuani Prouincia communis ferè omnium erat : exeufabat e-nim quod amp;nbsp;pontificis miles,amp; Cæfaris beneficiarius cffet:imb,cum ftipendibrura fuorum cum pontifice prope finis adeffet, in quatuor annos à pontifice amp;nbsp;Florentinis,fcd ea lege eftdenuo condudus, ne quid contra Cæfarem aut fûa aut Prouinciç fux opera faccre cogeretur-.quanquam cum bellum captura cft,ipfemet ad exercitumirecupiuc

rit : fed pontifex quod cius adminiftrationi minime fideret, fe quod Cæfaris effet be-neficiarius, eum in hocpericulum conijcerc nolle rcfponderat. Hie erat tunc in Gallia cifalpinarerum ftatus.In Hetruriaverb Florentini, etfi neque exercitum neque arma intra imperij fui fines haberent, in fumptibus tarnen belli moleftias fentiebanr. Pontifexenim quum confuctis rationibus pecuniam non habcrct, nec vllo modo ad-duci poflet, vt extraordinarijs conquiri vellet, non fine maximæ impietatis nota,om-nesfere Infubrici belli fumptus eos facere cogebat: Senenfes autem in maritima ora moleftijs minime carebant ; quoniam Andreas Auria, qui initio Talamonium amp;nbsp;Herculis portumoccupauerat, illosadfuacontinenter tuenda cxcitabac : quamuis Talamonium non multo poft, abeoqui eius cuftodiæpræeratSenenfibusfuerittraditum: amp;exules quos pontifex fouebat, maritimam regionem nonnihil infeftabant : in qua loannnespaulus Rentij Ceritis filius,pontificis miles,Orbatelliporta infidijs aliquot e-quitum opera capta, mox ipfe cum fuo equiratu ac peditatu fequutus,oppido eft tus. Romæ autem res grauiifiraæ non armorumvi, fed infidijs amp;nbsp;fraude cum magna pontificisignominia, amp;nbsp;Galliæ cifalpinæ rerum detrimento, vbi Cremona capta, Ge-nuenfem expeditionem ad finem perduci,amp; fecundum ea quæ primo fuerant conftitu-ta,biniscaftrisMediolanumobfideripoffefperabant, acciderunt 1 nam poftcladeni Senis accepta,quum pontifex fe multum Columnijs nocere pofle non fperarcr, amp;nbsp;àni-mum,vtdi(ftum eft,ad regrtum neapolitanum maioribus viribus oppugnandû conuer-tiffetjamp; viciflim Columnij vel Cæfaris procuratores nullius magnærei contra ilium gerende fpem haberent,amp; tempus quoq; donee Lanoius prorex ex Hifpania cQ claffe ve-niretinterponere cupicntcs,Vcfpafiano Columna, cuius fidci pontifex credidir,Româ miflb XXII AuguftijVt Columnij Ananiam,amp; reliqua loca ab ipfis capta reftituerent,co-pias in re|num neapolitanum contraherent,nec deinceps in locis qua? in pontificia di-tione poffidebat milites habcrent:Cæfari contra quéuis ad regni ncapolitani defenfio-nem eis militare licerer,amp; viciflim pontifex omnes iniurias ab illis acceptas omhib.con donareti edidumin Columnam cardinalempromulgatumtolleret;amp;terras ipforunec ipfeinfeftaret, nec ab Vrfinisinfeftaripateretur,fimulcóuenerunt. Quapadlione dura pontifex Vcfpafiani potiflimum fide fretus incautus quiefeiuequiratu ac peditatu quern conferipferat fere omni dimiffb, amp;ijs paucis quos retinucrat per circumieóta oppida diftributis, regni ncapolitani inuadendi cogitatione quoque remiffa,Cæfaris in regno neapolitano miniftri,crebris qucrelis amp;nbsp;obteftationibus, Genua amp;nbsp;Mediolano ftimula ti,quibus ex locis nifi fœdcratorü progreffus bcllo alium in locu magnis viribus trans-latoinfringercntur, illas ciuitates amplius propugnari noh pofte nuntiabatur: quum ad bellum magnis viribus qiiodquc tâmeitô ijs malis mederi poffet, gerendum minime fatisvirium haberent, animumamp;confiliaadpontificem infidijs opprimendurri conuerterunt. Quæ dum parântur j vt ad domefticas moleftias publicæ quoque acce^ derent, Ludouicum Vngariæ regem à Solymano Othohianno Turcarum principe acie vidum fuifte nuntîj funt allati : quam viâoriam non minus noftrorum temeritatCj quàmfuis viribus eft adeptus. Vngari enim etfi cum tantis hoftium copijs compara-ti numero pauciflimielfcnt j magis vidorijs quas fæpe anteaex Turcis reportaranti quam præfentibus rebus fretij regi ætate quidem iuueni, fedconfilio iuniori,vtne po-piilorumRiorum famam amp;nbsp;militaris rei antiquam gloriam obfcurarct, auxilijs quæéx Tranfiluaniaveniebantnon expeótatis, hoftibus obuiam iret, amp;prælium etiam in pa-tentibus campis in quibus Turcæ ob ingentem equitum multitudinem vix fupcrari poftiint, non dctreótarct, perfuaferunt. Itaque confilijtcmcritatem atqueimpruden-tiam exitus comprobauit : fufus exercitus fuit, cxvniuerfa Vngariæ totius nobilitaté, amp;nbsp;roborc colleóf us ; ingens illorum ftrages faótarrex ipfe, amp;nbsp;multi fummi Antiftites ac regni proceres interfefti. Qua vidoria cum Turcarum imperator totum Vngariæ regnum maximo Chriftianæ reipublicæ cuius per multos annosclypeus amp;nbsp;propugna-culum fuerat detrimento, fuo impcrio fubiundurus Certo crederetur, pontifex, vt in iam perturbatis amp;afflidis animis nouæ moleftiæ aldus defeendunt, quàm inanimis alijs perturbationibus vacuis, mirum in modum eft comraotus.- Itaque nouas cogita-tiones animo voluens,amp;geftu, verbis acvultu,ingentemmœroteradeclarans,cardi*

638 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I $ T o R I AE I T A L I C AE

nalibiis in Senatum conuocatis, ob tantam Chriftianae reipublicæ cladem amp;nbsp;ignomt-’ niam graiiiflfimc eft queftus; eiqifcnunquam turn Chriftianos principes ad pacem afli-duc cohortando, ac precibus accendendo, turn etiam illud rcgnum in tot alijs graui-bus eius cafibus miniinè parua pecuniæ vi iuuando nunquam defuiiïe dixit : eins rcgni defcnfioni amp;nbsp;rcliquoruni Chriftianorum periculis, præfens bellum valde incommo-dum amp;nbsp;minime opportunum fuifle; id fc iam ab initio prædixifle , fed quum omnes honcftas tranquillitatis amp;facrofanôlæ fedis fecuritatis rationes contemni videret, fe contraidquoa feroper in animo habuerat arma capere coadum fuiffc ; namamp;quod antcquam cogcretur pacatus fuiiTct, amp;nbsp;foederis à fe contradi leges omnes ad commu-nem vtilitatem fpcdantes,fe nulla proprij amp;nbsp;peculiaris fui aut familie fux commodi ra-tionemotum fuifle fads oftendere : verùm quum Deo fortafle alicuius bonicauflavt Chriftianæ reipublicæ capiti co tempore quo cetera eius membra omnia, alijs quàm communis fdutis curisdiftrada erant, vulnus infligererurcflctvifum;fe vt alia ratio-ne tam grauis ægritudinis medicina quæreretur, eius vokintatem elfe arbitàfijideoq; cum huius rei curamagis ad fuum paftorismunus, quàm ad quemuis alium Ipedarct, fe omnibus incommodorum , periculorum amp;nbsp;dignitatis fuæ rationibus poflhabitis, inducijs in Italia aliqua rationc, quàm primum fieri poflet impetratis, cîaflem con-fccnderc amp;nbsp;ipfemet Chriftianos principes, vt eos hortando, orando, amp;nbsp;lacryinis ad communcm Chriftianæ reipublicæ pacem flederet,adiré decrcuifle.cardinales vtfead hoc iter accingerent, amp;nbsp;communcm patrem in tam pio officio iuuarcnr,hortari:Deuin optimum maximum, vt tam fando confilio faueret rogarc: quôd fi ob communia pec-cataad finem perducere non polTet, faltemid fibi concedcrer,vt in eo tra dan do,antcquam fpe eflet deiedus, vitam finir et: fibi enim nihil infclicius, nihil miferius accide-re pofte, quàm fi in tam perniciofo tamque peftifero incendio,falutarem manum adhi-bendi fpe «3c facultatc priuarctur. Magna attentione,nec minore commiferationc audita,«Sc commedata fuit pontificis oratio: fed fi in ipfius verbis tantum fidei quantum erat dignitatis fuifletjlongcmaiorc laudem inueniflet: pleriq; enim cardinales,illum quum arma contra Cæfarem eo tempore quo iam ob apertos Turcarû apparatus Vngari» pc-riculum erat manifeftû cepiflet, potius difficultatc in quam focialc bellû cratredadû, quàm eius regnipericulo moueri interpretabanturi cuius rei veritas cerni non potuir. Columnij enim Cæfarem Filetinum clientem fuum,cum duobus peditG millibus Ana-niam, vbi pontifex ducentos pedites habcbat,vt confilia fua occultarcat fe cam ciuitate capcrc veile fingentes,fed rc vera aliudin animo habcntes,miferunt:«Sc itineribus omnt bus occupatis, ac ne quisRomam huius motus nuntius perueniret diligentiffimèca-iientes, copijs quas Ananiam miferant, amp;alijs fimul collcdis, ita vt in vniuerfumcir-citer odingenti équités, amp;nbsp;tria peditum millia, fed omnes ferè imperati eftent, lùm-raa celeritate incedentes, amp;nbsp;neininc Romæ quidquam deipforum aduentu fufpicante, node ante XX Septembris diem Romamperucncrunt, ac tribus vrbis portis repente occupatis per Latcranenfem portam ingrdfi funtierat autem cum illis non modo Afca-nius amp;nbsp;Vgo Moncada; quoniam Suelfanus dux ante multos dies Marini mortem obic-rat,verùm ctiam Vefpalianus qui pacis autor fuerat, fidemq; fuam pro fe amp;nbsp;ceteris omnibus interpofuerat, «3c Pompeius Columna cardinalis,ambitionc amp;nbsp;furore eo vfq; ab-reptus, vt in violentam pontlficis necem confpiraffct, «Sc infupcr,vt communis de con-ftans opinio fuit, cardinalibus airais Ôc vi ad fc pontificem creandum coadis,cruentis manibus, ac nefandis facrilcgisq; facinoribus pontificatumoccuparecogitareuPonti-fexautem illorum aduentu cum iam hicerer,amp; illi circa Cofmi «Sc Damiani templum cô ueniflentjCognitOjterrorc amp;nbsp;confternationc plcnus, fruftra huius turfiultus fedandi ra-tionemquærcbat: nam ncque vires ad fetuendum proprias habebat, nequepopulus Romanus, vtquiexeiuscaîamitatibusvoluptatemcaperet, publicumque detrimen-tum nihil ad fe fpedare cxiftimarer,vllum alicuius motus fignum cdcbat.Quamobrein hofteseomaioreanimo vlterius progreflî, cum omnibus copijs adS.Apoftolitcmpltt conftitere:indc per Xifti pontem circiter 500 pedites,cum aliquot equitibus inTranfti-berinam regionem raiferunt : qui Stephano Columna à S.Spiritus porta,ad quam pro-pugnandam quum pontifici militarct,cum aoo peditibus fc contuleraqpoftquam non-

nihil obftitifTet pulfojpcr vetus fuburbium ad Vaticanum amp;nbsp;pontifictam cunam,in qua adhuc erat pontifex contenderunnis autem Deiamp;hominum opem fruftraimplörans, fe qucmadmodü Bonifacius VIII à Sarræ Columnae impetu olim fecerat, amidu amp;nbsp;or-namentis pontificalibus indutus, in pontificali Sella moriturus fe coponerc mediraba-tunfed ægrè admodum à purpuratis qui circa ilium crant,ab hoc propofito reuocatus, qui vtfi minus fua,falte eins Sedis caulTa, vtne Dei maieftas in vicarijnpfius pcrfona ta nefariè violaretur,fe ipfe conferuaret, obteftabantuncum aliquot ex illis quibus magis fidebatjquintadiei hora fein arcé recepinquumiam no modo illipeditesamp; équités qui primi veneranqfed amp;nbsp;omnes reliquæ copiç,curiam amp;nbsp;diui Petri fani res atq; ornaméta, facra nihilo maiore religionis maieftatis, amp;nbsp;facrilegij honoris,quàm Turcæin Vngariæ templis fpoliandis ratione habita,diriperent.quo ndo in nouum fuburbium vencrur, eiusq; circiter tertia parte diripuerunf.nam quo minus vitra procédèrent, toimcntoru ex Angelica arce fulminibus tcrrcbatuntumultu qui pauló plus tribus horis,quia in Vr benemo detrimento autmoleftia cftaffeólus,perieuerauit,fedato,Vgo fide à pótifice, amp;nbsp;cardinalibus Ciboo ac Ridulfo pontificis confanguineis obfidibus accepris, ad col-loquium cum eo in arcem iuit : vbi verbis quæ vidorem decerent vfus,induciarura leges propofuincuius rei refponfo in craftinum diem dilato, quatuor menfiü induciæ inter pontificem, fuo ipfius ac foederatorumnomine,amp; Cæfarem padæcum aliorûduo-rummenfium ad eas renunciandas fpacio, amp;nbsp;totidé alijs feederatis ad eas côprobandas conceflb,quibiis nô modo pontificiû imperium amp;rcgnum neapolitanum,verùm etiam Mediolanenfes,Florentini,Genuenfes,Senenfes,Ferrarienfium dux, amp;nbsp;omnes ad pon tificium imperium quouis modo pertincntes,côprchenderentur. Pôtifex ftatim copias fuas,quæ circa Mediolanü erant, citra Padum contraherct,atq; Andrea Auriam cü fins triremibus ex clalfe reuocaret : Columnijs amp;nbsp;omnib.ijs qui in hocmotu implicati fuif-fent ignofceret:Philippum Strotiû, amp;nbsp;vnum ex lacobi Saluiati filijs obfides darenquos pontifex fe intra duos menfes Neapolim miffurumîtrecentorû auri pondo ni id faceret interpofitapœnapromifit; Cæfarianivero amp;nbsp;Columnij copias Roma amp;c pontificij im-perij finibus cducerent, easq; in regnum neapolitanû cotraherent.In has vero inducias vtraq; pars cupidè confenfit; Pontifex quidem quia comeatum in arce ad obfidionem fuftinendam non habebanVgo autem quamuis Columnijs rcclamantibus,quôd fatis id Cæfari profuturum ccnferet;amp; quia ferè omnes milites cum quibus Roma venerat proe daonurti,in varias partes erant dilapfi.Hæinduciæomnem Infubrici belli ljpem5amp; Cre nionenfis vidoriæ frudum corruperunt ; nam etfi ijfdem ferè diebus Salutius cû Gallis cquitibusincaftra venerit, tarnen pontificijs copijs quarum maxima pars iriduciàru cauHa vu Odobris die fe Placentiam cotulit, ademptis,non minus mil/tû Genuâmit-tendorüra,quàm Mediolani duobus exercitibus obfidendi conliliû fuit impeditû. Âli-quod etiam dctrimentûattulit, quôd Vrbinatium duxrebus cum Cremonenfibusco-pofitis, quamuis de inducijs Romæ confedis iam certior cfiet fadus,dcditione nô ex-pedata Mantuam coniugis vifendæ gratia eft profedus:cumq; militibus qui Cremona: eranttempus addifeedendum prorogalfeti tandiu illorum difccfliis circa Cremonam eft expedatuSjVt cxercitus grauiffimo rerû omnium detrimento non ante mediû Odo-brem coniundus fucrit: agebatur enim de copijs, quas tune maximè Petrus Nauarrus amp;nbsp;Venetæ clalfis præfedus pctcbanr,Genuam mittendis ; quoniam incxcrcitu vbi Vc-nerorum copiæ iterum effent coniundæ, fatis ad id perficiendû,etiam.fi cafrra ex eoloco non moucrent, virium crat: nam amp;cum Salutio quingenticataphradiamp; quatuor peditum millia vénérant, amp;nbsp;duo Rhetorû millia,quæ padionis cum eis fadæ vî condu-di, quotidie expedabantur;amp; pontift x quamuis fe inducias feruare vclle præ fe ferrer, aliud tarnen in pectore occultum habebau idcirco quatuor peditum millia loanne Medice præfedo per Gallicæmilitixfpecicm,quodquidem,quialoanncs Mediccsftm-perrégi militabat, amp;nbsp;eius nomine cataphraólorum turmæ præcrat, vérifimile videba-tur,inexcrcitureliquerat. Tandem vero milites Cremonam quæ Francifeo Sfortiæ traditafuit,rcliquerunt; amp;nbsp;Germani cum Corradino eorum duce Tridentum verfus contenderunt: équités vero ac pedites Hifpani, quum Padum in regnum ncapoiita-num redirent traiecifient, amp;nbsp;pontificius vicarius,quia illos Neapolim ire pontifici mo-

640 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

leftum erat, in publicis literis amp;nbsp;fîdc publica concedcndis fenonnihil difficilcm prâ?-beretjperParmenfîum acPIaccntinorû montes repente itinere capto,deinde Pado cc-lerrimè ad Ghiarellam iterum traieâ:o,in Laumellinam primo,amp; deinde Mediolanum incolumesperucnerunt.Ncc folum induciarû vi pontificius vicarius cum copijs àMe-diolani mœnibus difceflît, veriim ctiam Andreas Auria cum fuis triremibus Genua re-ccflît: ex qua ciuitate ante paucos dies, fex peditum millia partim condudicij,quorum quatuormillia Genuæ erant,partim voluntarij, vt fexcétos pcdites qui cum Philippino» Flifco ex clafle dcfcendcrant,adorirentur,crant egreffi:fed Philippinus in fummis mon tium iugis prope Delphinij portû feita propugnaculis aggeribusq; municrat, vt eos no paruacum clade rctrocedere coëgcrit: amp;nbsp;nihilominus non multo pôft Andreas Auria cum fex trircmibus,vt vnà cum alijs in Genuæ maritima obfîdione perfeueraret in por-tum Delphinium redijt.Dum hæc in Italia vario euentu geruntur,ponrifîcis,Galliære-gis,amp;Venetorum oratores quarto Septembris die ( tanta anteqnam id fieret mora fue-rat interpofita ) Cæfari fœdus, amp;nbsp;locum in eo ipfi rcliôtum,cum fœderis legibus expo-fueruntcuirei quû Angliæ regis legatus intere(ret,rcgis fui literas quibus eum modcftè ytfefe fœderi adiungeret hortabatur, ei dédit: qui Icgationeaudita, legatis^ vtfœderi contra imperium honorcmq; fuum potiflîmü contraólo fe adiungerct,minimè ex digni tare fua efle refpondinverùm quum femper cômunis pacis ftudiofiflimus fuifiet,ciusq; reimanifeftiifima indicia dediuet, fe nuncquoq;,modôipfi fatis amplam ad idpotefta-tem haberet,ad earn contrahendâ paratum effc: à quo tarnen animo alienus effc,fcd id vtmagis iuftam cauffamhabere videretur, Angliæ régi vtàfœdcrc aliquandiu abftine-retjoccafionem daret: hacfpe foederatorum apparatus retardarendcnique vt in catra-dandaaliquas æmulationes fufpicionesqueintereos fcreret, ponere credcbatur: amp;nbsp;nihilominus'intereavt claffisquæquadragintanaucsamp; fex conduditiorumpeditum millia continerc dicebatur , inftrueretur vrgebancuius expeditionem vtaccelcraref, Lanoius vigefima quartaSeptembrisdieà Cæfare difccifit : ea eniminillo tamcelc-bri nouæ Cartaginis portu adornabatur i quoniam Cæfar fe ad negotia longe magis promptumamp;diligentem oftcndebat quam Francus : qui ctfi tarn grauibus Curis vr-geretur, maximam temporis partem in venationibus, chorcis, amp;nbsp;mulierum ilieccbris tranfigebat: eius veto filij compofitionisab eoferuandæfpe fublata,Valkidoiituiu du-öi fuerant.Huius claflis aduentus pontificcm de proregis amp;Hifpanorum fidedubi-tantem fefe armis munire coegif.idcirco non modo Vitellium cum fuisac nepotum copijs Romam accerfîuit,verùm etiä centum Mantuani grauis,amp; centum Petrimariç Rof-fij leuis armaruræ équités; amp;nbsp;ab exercitu duo Heluetiorum amp;nbsp;tria Italorum peditum mil lia ipfius fumptibus ad eum miHa fuerut: amp;nbsp;nihilominus fempcr fe in Hifpaniam vt cum Cæfare loquerctur,ire veile afferebanquod ei ferme omnes cardinales cum præfertim incerta fpe iretdilTuadcbant: amp;vtlegates prius mitteret hortabantur, Vrbiniduxad cxcrcitum fine Mediolani, aut armis, autcommcatuspcnuriaobtincndi Ipe reuer-fus, quum claflispræfedi, vtmilites ad Genuamterrefiri itinere infefiandam mitte-rentur vehementiflime vrgerent; vt id facere poffet à Mediolani mœnibus , fed tamer» rebusita vt aflidue commeatus qui co vehebatur interciperetur difpofitis, recedcrc ftatuit; idcirco Modoctiam munire cœpit, vt in ca milites qui commeatum ex Brian-tiæ monte alijsque vicinis locis impedirent, poflet rclinquere: deinde cxercitura in huiufmodi caftraex quibus commeatus qui Abiateamp; Papia vehebatur impediretur transferrer: ijsque caltris munitis ,Salutius cum fuopeditatu,amp; Heluetiorum cohorte Genuam petcrct:id enim claflium præfeôti,quia Genuenfes in tantam commeatus pc-nuriam, vt vix amplius fuftinere poflent, crantredadi, maxime exoptabant. Sed cum hæceiufmodi eflent, vt nifi longe maiori quam rerum flatus amp;nbsp;Genuenfis ncccfli-tas poflularct, temporis fpacio perfici non poflent, amp;nbsp;nihil aliud ad earn obtinendam dceflTet, nifi vt commeatus quiacontinentiimportabarur eis intercluderctur, etfiin exercitu eflent quatuor Hcluetiorum,duo Rherorum,quatuor Salutij, amp;nbsp;item quatuor fub loanne Medice,qui à pontifice flipendia accipicbant,peditum millia,præter Vcnc-torum pedeflres copias,quç vtipfi aiebant,io millia crant,re aut vera longe pauciores, tarnen cogitata non perficiebantur. Exercitus tandc vltima Odobris die ex co loco in

quo diu fucrat caRra mouit : amp;nbsp;Pioltelli quinq; milliaria procul à prioribiis caftris cft nietatusjac dum vafa colligerct, prælio ab ijs qui Mediolani erantjCUi^n quibus Borbo-hiiis ipfe eft egreflus acriter fuit làceffitus. Duci iri animo erat Pioltelli donee Modoe-tia in qua duo milliapeditum cum âliqUOt eqüitibus relinquCre cogirabat,munita eßet . hærere : deinde Marinianum fe transfetrCi ibi^î eô capto amp;nbsp;munito,caftrisqj locatisjamp; foTtafre5Vt aiebatjAbiatepriüs occupätö,milites Genuam mitterc:quæ res tantum tem porfs poftulabat, vt fui aceufandi caniTam præberent ; quamuis ipfe fui ex parte excu-fandigratia, Venetorum in rebus necefTarijs fubminiftrandis negligentiam adduccret; quiquum militibus idoneis temporibus ftipendianon perfoluerenr,iempernumcrum quempollicebanturvalde diminutumhabebantjamp;multisexijs quos habebantob fti-pendiorum tarditatem aflîduè difcedenfibus,quumftipendiadabantur,alios eorum lo coinfercre cogebaturâta vtquemadmodum probabiliteraicbat,nouamfubinde mili-tiam amp;nbsp;nouum cxercicum haberet. At ea mora quæ haôfenus voiunraria fuilTe videba-tur,ncceflitatis cauHam coloremque habere cœpit : nam poft multa peditum in Italiam Cæfarianis auxilio mittendorum in Germania agitata confilia, quæ ob Archiducis te-nuitatem, amp;nbsp;quia Cæfar pecuniam non miferat, irrita fucrant; Georgius Fronfpergius Cæfaris partium amp;genrisfuægloriæ ftudiofus,quibispro CÆftirc contra Gallos iuftas peditum Icgiones in Italiam duxerat,proprijs facultatibus,ci parti in qüa principes dc-ficiebantjfatisfacere ftatuit,ac multos milites fuaautoritatc,amp; maximaprædæ nbsp;opum

iilItalia occafione eis oftenfa concitauit.-atqî cum eis vt vnico aurco nummo à fe in lingula capita accepto fead Cæfaris auxilium fequcrenturpaótus,amp;tormentis equitatuq; ab Archiduccimpetratis, copias inter Bolgianum amp;nbsp;Maran um colligcns,fe ad îrer ac-'cingcbat.Cuius apparatus famain Italiam perlara, Vrbini duci Genuæ quæ iam fe*’:c in extremamanguftiam crat redadainfcftandæ cogitationcm deponendi cauflampræ-buiuquamuis Andreas Auria primis petitionibus imminutiSjnon vitra mille amp;nbsp;quingen tos peditcsjipfetotidem alios colleôturus peterenquos etiain dux,fc mille amp;nbsp;quingen-tos Venetorum pedites in Vicetinum agrummittere coaâum fuifte exeufandi gratia alferens, ci denegauit : Veneti enim ne Germanicus exercitus in cam parte defleâeret metuebant: quam tarnen opinionem dux eos Leuci itinere venturos exiftimans confu-tabat:quam ctiam ob caulTam vt Abduæ propihqüior eflet,fc iliis trans Abdiiam in Sar finæ vallis egreftuoccurrere , amp;nbsp;cum eis præliodecertare veile palam aiens, Pioltelli hærebat.Sic Infubriæ rebus tterum in nouas amp;nbsp;maiores difficultates rcdaôtis,nouum e-tiamin Latio inccndiumcratexcitatum.Pontifex enim ob Columniorum morum animo confternatus,ad pacem propcnfus,atqj cum claireBarcinoncm,vtipfemet cum Cæ fare de ea agerct cogitans , ftatim poft hoftiUm ab Roma difcelTum Paulum Ai crinum ciibicularium fuum ad Galliæ regem, vt cius confenfu ad Cæfarcm ob pacis negotium tran(ircr,ac régi anguftias periculaq; fua indicarct, atq; mille auri pondo,quo feie tucit poftet ab co petcrct, miferar. Quibus in rebus ita fccum iplc difTenticbatjVt quum pecuniam à rege, amp;nbsp;maiorem ad bellum gcrendum ardorem cupercr,nó modo dccumas ei negabat, tibi dimidiam illarum partem dcpofccns: qua in re ei rex minimè afi’entic-batur, negans id vnquam in Gallia moris fuilTe, vertun ctiam in magno Cajicellario qui tum ob autoritärem qua in regijs cófilijs pollcbat,tum etiam quia line ipfo nulla res riumariatra(ftabatur,maximè ipfim omnibus cogitatisfuis perficiendis prodclTc pore-rar,in pontificum collegium coöptando fc difttcilcm præbcbat. Rex cum Paulo amp;nbsp;alijs internuntijs cafutn qui Romæ pontiftciacciderat,libi molellum elfe oftendirtfua omnia ‘âdciusdefenfioncm obtulir: pontificem non amplius Cæfarifidere debere raonuit; Cumq; ab inducijs feruandis vehementer efthortatus : qUod ft facercr,fc viginti aurco-fum numüm millia promifta ei fuppeditaturum dixit, non autem fccusüdein fualit An-•glüs,ac ne Barcinonem iretdift’uafitmeq? idfolùm,verum etiam infortunio eius cogni-tOjCi vigintiqtiinq; aurcorum numüm millia mißt. Francus pontiHcis ad principes pro-feótioncm, vt quæ ob magnitudinem diu multumq; eftet meditanda, difl'uadebat amp;nbsp;initi'o, fiue ne pontifex priuata confilia agitare incipcrct mctuens,fiuc quod, vtaiebat, magis fuam dignitatem conferuarct,pacem per Angliæ regem traâare,quàm cam à Cç 'faredeprecari,Paulum ad Cæfarcm ire vetuinquamuis non raulto poft, cüm eius profe'

642 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O.R I AE I T A L I C AE

ôio iterum Roma vrgeretur,fiue quod tandem pacem cxoptarer,fiue qitód cam ab An gliæ rege traâari moleftè ferre incipercc,id concefTerinquoniam Angliæ regis progref-ius eiulmodierantjVtne ab illo fuarum rationum caufTa in iniquas leges trahcretur me-rito efretmctucndum : is enim rcx,autpotius fub ipfius nomine Eboracenfis ambitio-ne inflammatus,amp; omnium arbiter cfTe cupiens,ab æquitate abhorrentes leges propo-nebat:amp; quum diuerfa ab alijs fpedaret, verba fibi à Cæfare dari patiebatunncq; ab eo vt in pacis legibus Infubriç imperium Borbonio tradcrctur,modô illi Cçfaris foror nu-* ptui daretutjVt libi Galliæ régi Hliæ fuæ clocandæ facultas libera reiinqueretur',alienus crat.Itaq; pontifex vtriufq; regis fuafionibuSjfociorum amittendorum,amp; ne illorum au-xiîijs fpoliatus Cæfari prædæ relinqueretur metu, fuorummet familiarium cum quibus confilia communicabat, cohortationibus, odio in Columnios concepto,amp; amilTæ dignitatis iuda vltione aliquaex parte recuperandæ cupiditate impulfus, cas vires quas antca fccuricatis fuæ tantùm gratia Romam accerlîuerat,in Columniorum oppida con-uertere ftatuinalfcrcbat enim fe nullo iure ad earn paólionem,quam non fponte,fcd il-Jorum dolis deceptus armisque ipforum fide violata coaólus feciffctjferuandam cogi. Pontifex igitur Vitellium cum copijs fuis contra Columnios, omnia illorü oppida ferro flammisque, quia ob populorum amp;nbsp;fadionis inueteratum ftudium,ea folùm caperc parui momenri erat,delete cogitans mifir:eodemqgt; tempore ediófo promulgato,cardi-nalem amp;nbsp;alios ciufdem familiæmonuit: cuius ediâi deinde vi cardinalcm rofei galeri dignitate priuauinqui cum primo ambitus lege quam Simoniam vocant,fe tucri vellet, Neapoli palam conteftatus ad futurum concilium prouocauerat: contra ccteros Columnios qui in regno neapolitano cquitatum aepeditatum conferibebant, fententiæ dcclarationem diltulit. Milites oppida illorum ingreffi Marinum amp;nbsp;Montefortinum» cuius tarnen arceColumnij adhucpotiebanturincenderunt: Gallicanum amp;Tagariolô funditùs euerterunt; Columnij enim de munitiorum folummodolocorumamp;præfer* dm Paliani defenfione cogitabannquod oppidum loci natura munitum eft, amp;nbsp;eiufmo-di vttormenta difficulter eo vehipoflint: amp;nbsp;tribus tantùm vijs, quarum nulla alijs pote-rat auxilio efle, acceftus patebat: habet autem moeniafîrmifrima,amp; oppidanos ad pro-pugnationem optime comparatos : amp;nbsp;nihilominus opinio fuit,fi Vitellus in id propere impctum feciftet, quamuis multi ex captis oppidis eô côfugiflent,quia nulli milites intus étant,eo potiturum fuiffe ; fed dum morem fuum in exequedo difficultatibus amp;nbsp;pe-riculis plénum fcquitur,quingentis partim Germanis partim Hifpanis peditibus,qui ex regno neapolitano miffi fueranr, amp;nbsp;ducentis equitibus nodu ingreftis,eius expugnatio ira difficilJS cft reddita, vtVitellius qui codem tempore Grottaferratam obfidebaqncc Palianum, necPapæ Roccam tentarc aufus,fed nonnullis militibus cumtormentis ad Montefortiniarcernquam Columnij euftodiebantoppugnandam miflis, copias fuas omnes. Valmôtonij potius,vt fi quis forte motus ex regno ficret,rcgionis defenfioni o-peram dater, quàm cum alicums magnæ rei gerendæ fpe,colligere ftatuit: quæ tes eius exiftimationem valde apud pontificem, qui quum de regno neapolitano oppugnando confiliaagitaret, amp;poftquumcopiasRomamad fui tutclamaduocauit, Vitelliumamp; loanncm Mediccm duces beneuolentia amp;nbsp;affinitatc iunéfos, amp;nbsp;quorum alterius tardi-tas cum alterius ferocitate coniunôtabonum temperamentum eteduravidebatur,venire cupiuerat, minuit. Sed fatis loannem ad præmaturam in Gallia cifalpina mortem trahentibus, pontifex vicarij fui confilio, interea Vitellio in rebus minoribus vfus, ne Infubriæ cxercitum eo qui ob audaciam virtutemq; fuam magno hoftibus terrori amp;a-micis præfidio crat, eo tempore priuaret, tandiu donee aut magis neceftariam,aut gra-uioremcauftam haberet, cum cuocarcdiftulerat; idq; eo magis ob Germanorùaduen-tus famam crefcentê,quæ cum Hifpanicæ claflis ex Cartaginis nouæ portu foluturç nû-tijs coniunófa pontificem à foeijs, amp;nbsp;à fuismet confiliarijs valde ad id incitatum, in ali-cuius compofitionis, à qua fempcr vehementer abhorrucrat,cum Ferrarienfium duce cogirationem iinpulitnd autem non tarn vt fcab illius motibus tutum redderet,quàm vt magnam pccuniæ vim ab co extorquerenatq; vt ad cxercitum tanquam omnium fade ratorum copiaru imperator proficifceretur,elficerct. Quaderequumfæpius cum Mat-thæo Cafclla Fauentino ducis apud fe oratore egiftet,d£ ducem eius rei cupidum inue-

Rifle videretur 5 vicario fuo qui Parmas erat, vt Ferrariam iret mandaiiit, eique ad fpe-ciemlitcras cum ampliflima poteftate dedk: re autcm vera mandata hæc erantjVt Mu-tinæ Sc Regij reftitutioni aflentireturjfi duccnta aureorum numüm millia brèüi tempo--re ab illo accjper£Gamp; is fe cum focijs faccre aperte profeflus, ad exercitu tanquä fociä lis belli imperator i profedurum polliceretur: amp;maximus eius natu filiusCatharinani Laurentij Medicis filiam ducerententarct prçtcrea an efTet aliqua tgt;uci,qu£ çquali dote Hippolyto Medici luliani filio in matrîmonium locaretur,cüm multis alijs conditiö-nibusiquæ neque ipfas perfe tarn brcui tempore explieari poterantjoeque pontifex qui ad id nifi extrema neceffitate impulfus fledebaturjiiifi riouis à fe mandatis acceptis, vt aliquidperficeretur permittebat:qu? mandata non multo poft ta in condiuonibus qua intranfigendi facultate laxiora dedit; proptereaquod ncapolitanum proregem cum triginta duabus nauibus,in quibus trecenti cquites,duo millia amp;nbsp;qliingcti Gèrmani, amp;nbsp;tria vel quatuor Hifpanorû peditum millia erantjin S. Florehtij finum in Corfica appu-lifTe accepit. Sediam pontificis voluntas irrita eranquoniam in eade clafte erat vnus ex Ferrarienfîum ducis miniftris,qui ex eo loco fumma celeritate profcdus,duci no modo claffis aduentum fignificauit,vcràm etiâMütinæ amp;nbsp;Regij, imperij diplomajamp; Margarita: Auftiiæ Cæfaris extramatrimonium filiæ, cumHcrculcduck maxinio hatu fîlio futurt matrimonij promiflionéattulit.Quas obres Alfonfus, quianteafummo cum deftdcrio pontificij vicarij aducntfrcxpedabat,confîlio inutato, amp;nbsp;ob Germanici pedltatus atq; claffis aduentû Cæfaris res fecundiores ratus, perlacobum Aluerottû Patauinû fuum â confilijs miniftrûjpontifîcio vicario,qui Parma profedus iam Centu perueneratjca quç cxHifpaniaacceperat fignificauinquibus etfi nec pontificem nec fœderatorû quempiâ offendcrc teneretur, tarnen quum tantû beneficium à Cæfare accepilfet, vt quidquanl amplius contra eum moliretur minime æquum cfte ; cum eares quamobréiTi ipfe Ferrariam petebat effet impedita,ne lilentio fuo pontifie! iuftâindignationis eau flam præ-béretjfeidei fignificare voluiflemectarnen ipfi Ferrariam eundi fàcultatem denegare^ fed eius arbitrio permittere.Ex quo vicarius profedionem fuam irrita fore ahimaduer-tens,quum pontificis digniratc fine vlliüs frudus fpe non amplius abuti vellet,Infubriae quoquererumneceflitatereuocatus, nouis tarnen pacis colloquijs fubalia forma in-terpofitis,ftatira Mutmam redijf.pontifîcis veto rcs in ilia parte quotidiein maiori fub-inde periculo verfabantunquoniâ Georgius Fronfpergius cum tredécim fine quatuor^ dccim Germanorum peditum millibus,per Sabbij vallcm,amp; Anfonis arcem itinere fado,acSaloû verfusprofcdi,iam adScriucrij CaftellionéinMantuanum agrûperuene-ranucontra quos Vrbinas qui paulo antè, vc ad refiftendû paratior effet, ex ércitum Va-prium ad Abduâ inter Tretiû amp;nbsp;Cafllanum duxerat.ac ponte eo in loco pofito,caftrisqj munitis, amp;nbsp;Salutio cum Gàllicis, Heluetijs cum Rhericis amp;nbsp;fuis militibus in eis relidis, ipfe XIX Nouembris Vaprio profcdusjloannem Medicem,fcxccntôs grauls ac multos leuis armaturæ équités,amp; circiter noue peditum millia fecurh duxitinon quidê cum eis aperto prælio dimicandi,fed infeftahdi amp;nbsp;cômeatus impediendi cófilió(qua fola ratio-ne tam firmis ordinibus inftrudas copias vinei pofle aiebat)hofté in aliquod diferimert adducere,Soncinum xxi eiufdem mélis die peruenit; quo ex loco Mercuriu cum omni expedito equitatu,amp; cataphradorû turma præireiuflit,vt eos infeftafer,ac tandiu di-ftinerei,doneeexcrcitus fuperuenirctaam enim, quia illi eo ipfô die ad Capriana erant mctati aduentus, fe tardius affuturum metuebanfui autcm Vâprio difeeflus tarditatem excufauSjih Pifani Veneti Icgati negligentiam amp;nbsp;auaritiam,qua fadum eflèc,vC vnû auc alterû dicm diutius dum boucs ad tormentatrahenda expeùlat,hærcre coadüs fuiffetj fionem transferebanex eo enim magna incommoda,amp;totius ferè expeditionis fubue? culpâmanafl'e aicbat.Adid vfq; tempus quodnam futurum effet Germanorum iter füe ratdubitatum: primo enim per Brixienfiurri amp;nbsp;Bergomatium fines Abduam verfus,vt à CHarianiscopijs cxciperentur, atqueillis coniundi Mediolanum petefent ituricre-debantur : deinde illos ad Cafalemaius Padum traieduros , amp;nbsp;inde Mediolanum profeduros opinio fuerat. Sed quum vigefimo fecündo, quo die dux ad Albuinutn pratum cft metatus , Ripaltam , odo à Mantua milliaribus Mincium inter amp;Ollium Veniffent, nec Mincium Goiti traieciffent, ipfos Padum Burgoforti, aut Viadan»

644 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

potius qùàm in partibus inferioribus tranfirevellcinditiocrat: quodfiOftia? traieciflenc, Mutinam aut Bononiam, vbi in vtroq; loco miles €cnfcribebatur,appaia-tusq; fiebant,peterc vellcinditium dedidcnt.Gcrmani deinde xxim dicBurgoiortem verlus iter ceperunt; quo cum ipfi tormenta non haberent, quatuor minora tormcnta (Falconettos vocat)àFerrarienfîum duce mifla,Padö funtadueâa; quod quidem auxi lium per fe paruum fortunæ beneficio maximum extititmam quum Vrbinas illos perfc-quenSjin Mantuanum Septum,quod Scrrallium vocant,in quo amp;nbsp;illi adhuc erantjcflec ingrerfus, cum illîBurgoforti appropinquarent, loannes Mcdiccs quamuis cum parua frudusfpenouifïimum illorumagrnen,cum cxpeditis cquitibus cftinfequutus : cumq; eos tormenta accepifTe ignorans audacius acccfïîflet,amp; illi tormcntorum vni ignem ad-mouiflent,altero iâu loanni Medici paulum fupra politcm crus fregcruntîquo vulnere Mantuam pcrlatus,poftpaucos dies maximo cum belli detrimcnto,in quo nulla prater ipfius armavnquâhoftibus terrorifuerât,niortuus eft; nam etlî viginti nouemannorum iuuenis,amp; ferociftimo animo cftct,experienria amp;nbsp;virtus in eo annos fupcrabannacquo tidie atatis ardore defcrucfccntc,multisq; apcrtis induftiia atq; confilij indicijs clucen tibuSjbrcui in re militari cclebcrrimus dux futurus ccrtó crcdebatur. Poftea Gcrmani cumVrbinas Burgoforti eftct,àncmine amplius laccflitifccimdum Padum Oftiam vcr-fus cótcnderuntjac XXVIII die Pado Oftiatraielt;fto,Reuereti caftralocarunt; vbi aliqua pecunia amp;nbsp;aliquot alijs campeftribus tormentis à Ferrarienfi adiuti, Bononiam amp;nbsp;vni-uerfamHetruriam in maximum terrorcmconiccerunt: quoniam Vrbini dux quaniuis antea fempcr, ft illi Padum traijcerent, fequoq; traieéturum confirmaffet,Mantuam fe contuleratjibiq; venetiScnatusdcPado traijciendovel non,mandatum veile expeda-re aiebar. Gcrmaniveró Sccciafluuio traicdo,Longobardiam verfus,vtfe copijs quæ Mediolani crant coniungcrent,iter ceperunt. Quo tempore Prorex cum vigintiquinq; nauibus,quia dux naucs antequam Sanflorentium pcrueniret,tempeftate pericrant, amp;nbsp;quinq; ab alijs difiedæ errabat,ex Corfica profedus,fupra Sextium oricntale,in fœde-ratorum claflcm,inqua erant fex Gallica?,quinq; Auriane,amp; totidem Venetæ triremes, •incidit: quæ fupraCodimontcmdiias boras ante fobs occafum congrcflræ,ad node vftp pugnarunt ; 8c Auria fc vnam ex illorum nauibus in qua crant fupra trecenti homines fubmerftirc,ac tormentis clalfcm male mulótafTc fcripfintempeftate verb aduerfa triremes fe lubDclphini|portus montemreciperecoadas fuiftc, eademq; node reliquas triremes,quç in Veneris portu erant expedare,quç flue venirent flue non, in aurora ho ftilcm claftcm infequi fc in animo habcrcitamé, etfi Ligurnum vfq; cam perfcquuti ef-fent,quôd procul admodum fe ab illis abripuiiret,afrequi minime potucrc : nara illam aut Corlicam aut Sardinian! curfu pctiuifterati,infequendotardiorcs fuerant.Lanoius deinde iter fuu eft fequutus, fcdtcmpcftatc agitatus, ita vtclafiis ipfius diftipatafucrit, cuius vna pars in qua Ferdinandus Gonzaga erat,in Siciliam eft ada;vndc poft Caieta, vbi quofdam Germanos milites cxpofuerunt,fc rcccpinipfc autem cum reliqua clafle, adfaiidi Stephani portum naucs appulit : quo ex loco quum rerum ftatum ignoraret, Pignalofam cum liuiufmodi mandatis, quæ bonam Cæfaris mentemdcclararcnt, Ro-mam ad pontificem mifit ; ipfc vbipertempeftatem licuit, fc cum clafte Caietam con-tulit. Interca Gcrmani milites Scccia amne traicdo,amp; Raziolum atq; Gonzagain ver-ftis profedi, tertio Dccembris die Guaftallæ funt metati,quarto Caftcllonoui amp;Pouij decern Parma milliaribus, vbi fc illis adiunxit Aurangius princeps, qui duobus inftar gregarij fclopetarij comitatus, Mantua iter fccerat. Quinto die Lcntia fluuio àd ponte reda via traiedo,quum Vrbinidux, nihil præfentibus pcriculis motus^ adhuc Mantuæ cum vxorchçrcrct,Montcchcrucoli,amp;Septimo trans Parmam fluuium profc0ii,adFe-lini villas cum maximis pluuijs, quibus flumina intumefeebant caftra locarunt: acGe-orgij adBorbonium litcrisintcrccptis, quidfibi agendum eftetvaldc dubius effeani-maduertcbatur,vndccimo die Taro transmiflb, fequeti die adSandoninuin,vbi in res facras,amp; diuorum fimulaciva Lutcranum venenum dcclararut, funt metari.Florentiola vbi XIII diefucrunt,quemadmodum ex interceptis Iiteris eft Gognitum,cos qui Medio lani erant, Vt fibiobuiam procedcrct vrgebannin quibus idem defidCrium erar, fed pe-cuniæ inopiadiftinebantur. Hifpani enim fe nifivetera ftipendia aceipcrér,Mcdiölano

quibus autera ffipendia perfolue^htjftatim eosPapiam mitteLät; fed diflicillimè, no- .-V;

iebantenim Mediolano difeedere ; quibus in rebus cum tempus interponeretutjinte- gt;

, rcaaliquot équités amp;nbsp;Italos pedites trans Padum Germanis obuiam miferunnPontifi-cis vicarius , vt Vrbini dux pontificij imperij in illa parte fecuritatis gratia cum Venetis copijs Padum traijeeretpetierat; is autem non modo nunc fe quid Veneti iuberent,ex-pedare, nunc alias cauflas adferensjdiftulerat ; verùm etiam Senatui ne fi ipfe Paduni traijeeret Cæfariani in fines ipforum irruraperent metuminiccit ; ita vt Senatuseine traijeeret mandarit : quin etiam hanc ob cauffam earn legionem cui loannes Medices præfiieratjapud quam vicarius vt Padum pontificij imperij tuend! gratia traijeeret infta batjinultos dies detinuerancumq; Salutius à quo vicarius auxilium petierar,tum ob id, tum etiam quia cum Helueriorum amp;nbsp;Rhetorum numerus effet imminutus fibi in Ve-prij caftris non fatis confultum effecenfebatj Abduam traieciffet» Veneti qui priuSjVt Salutius cum decem partim Heluetiorum partim fuorumpeditum millibus,quibus ipß ftipendia ex Galliæ regis quadraginta aureorum numtim millibus perfolucbaiit, quo- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

rumaccipiendorum amp;nbsp;diftribuendorum cura, quum pontifexinducias fecit ipfis reli-* Äa,ipfos aliquam partem in militum fuorum ftipedia deriiiaffe baud Icuis fufpicio fuit: trans Padum potificiauxilio veniretaffenfierantipoft Vrbinatis fuafionibus motijeum. ncidfaceretrogabantddeoq; dux quum eumSoncini ad colloquium euocaffet,tandiü eö venire ipfc diftulit, vt Salutius difceflerit:amp; nihilominus non modo vt is tandiu do-nccquid Germanieffent faduri melius cerneretur hæreret,omniftudio efficere eff co-natus) verùmetiam aperte eum ne traijeeret efthortatus. A' quoillum Heluetiorum quoqj quinominefex mille,re autem vera non vitra quatuor raillia milites erant, ftipeil diaremorabantur. Quam ob cauiram,etfî ipfe ad xxvn Decembris vfq; expeditionem fuara diftulerit, tarnen Gallic! equitatus parte cum aliquot peditibus, in varia région!? loca,vt Germanis qui iam multos dies Florentiolæ hæferant cômeatum interciperent, raifit ! eandemq; ob cauffam Guido Vaina cum centû expeditis equitibus ad Sandoni-num fuit miflus:amp; Paulus Luzzafcus,cum magna equitû turma Placentia egreffus, noii procul à Florentiola conftitit:quare Germanorum pars vt maiorem commeatus oppot tunitatem haberet, Arquatum petijuquorummetu Placentia prius munira quidem fuô rat, fed non eo præfidio quo defend! poffe videretunquoniam pontificis vicarius fem-per poft Germanorum aduentum,ne alicuius reiin Gallia cifalpina gerendæ dilficultas Cæfarianos in Hetruriam tranfire cogeret, veritus, vt Placentiæ exercitum admoue-rentjCupicbat.Quamob cauffam ceteris omnibus,amp;ipfimet pontifie! quoq; ignotam, Placentiam ita munire vt eius obtinendæ fpe excluderentur, differrebat : fed tarnen vt ea non facile potir! poffent operam dabat : amp;nbsp;quandocumq; ipfi veniffent, fubfidij in-tioducendifacultatem minime defuturam fperabat. Sed diuturna Germanorum in vieillis locis mora, omnibus ob eius ciuitatis pcriculum exclamantibus, eum vt Guido Rangonius cum multis miliribus eo iret affentiri coegit : quo etiam Venetorum iuffu, qui levt pontificis rebus fuccurrerent mille pedites eo miffuros promiferanti miffuseo babbo Naldius ab ipfis cum mille peditibus fuitffed hi ftipendiorum difficultatibus,cito adquadringentos funt redaóli.Tandem vetoSalutius marchio,qu!re veranon vltrl quatuor Heluetiorum fimul amp;nbsp;Rhetorum, ac tria fuorum peditum millia habebat,Padii traiecif.amp;adPolincfumprofelt;ffus,quamuisill!nc vtdircederet,minimècuperetur,quo Germanos Fîorentiolæ confidentes, ad quorum etiam caftra fepe excurrebat Luzza-fcus,infeftarcr: ramen quo tutior effet,feTurricellam amp;Siffam contulit. fed poft duos dies Germani Florentiola mouentes , Carpinetam amp;nbsp;invicinaloca fe conrulcrunti necBorbonij confilium,vtrum vbi Mediolano exercitum eduxiffetPlacent!am,an Hetruriam effet peticurus,notum erat.Poftremo anni die Germani trans Nuram vtTrebia quoq; traijecrent, amp;illic quia caftra minus hoftium incurfionibus erant expofita, Bor-bonium expeótarent,funt profeóti. Qua in Galliæ cifalpinæ return tarditate, quæ non tam ex ann! afperrima parte,quàm ex Borbonij in ftipendijs militib. perfoluendis dilß«

cultate proficifcebatur, quo fïebat vt Mediolanenfes pecuniæ ab illis extorqucndæ gra tiamirismodis vexarenturcruciarenturq;:Cuius l'ci càuÏÏa Hieronymus Moronus,nior-/ ris fupplicio condemnatus,ea node quæ diem fupplicio deftinarû præceflît,fe 20 apreo rum numûm millibus promiflispn quem finem ilium capite pledendû finxerant,rede-mitntaq; carcere liberatus, ftarim ingenij fui bcnefîcio Borbonio ex ipfius captiuo con-filiarius fadus eft;amp;poft non multos dies fummusapud eumeuafir. Inter ponrificerrt acproregemmultainduciarumaut pacis colloquia agitabantnr, fed proregis veriora . amp;nbsp;certiora belli gerendi confilia erantns enim vbi Caietam peruenit, ex Columniorû cohortationibus, amp;nbsp;quod pontificem animo prorfus deiedumjac pecunia exhauftum, pacem vehementer exoptareaudiret, fpcmconceperanquoniam pontifex qui bellum minimè ca qua decebat animi conftanria erat aggrelTus, dum omnibus inopiam amp;nbsp;me-tum fuum praedicarer,neq; cardinales pretio , quemadmodû omnes fuadebant create velletjijsqui dcipfoinuadendo cogitabantjaudaciam amp;fpcm augebatiamp;iam xxvi lu-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nij die epiftolam acerbam amp;nbsp;querclis plenam ad Cæfarem qua fc ab ipfo ad bellû gc-

rendumeoadum fuilfeexcufabatjfcripferancumq; ei poftquam miffa fuitnimis acerba videreturjftatim aliamrtiitiorem feripferat, ScBaldaffari Caftilioneo internuntiofuo vt / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priorem apud fe rctinerer,mandaucrat:fed ca iam Caefari reddita fuerat:reddita poft c-

tiam eidem altera fuit;Cæfar veto quamuis codem tempore,vtriq; tarne fcparatim,hoc cft acerbæ epiftolæ cum acerbitatc,amp; mitiori mitius refpondit.Pontifex Francifeanorû fodalitatis generali præfedo cupidè aurcs accommodauerat : is enim quum bellû cœ-ptum cft in Hifpaniam proficifeens, manfueta à pontifice ad Cæfarem mandata accepe ranac Cçfaris iuftuRomam reuerfus,multa de Cçfaris egregia voluntate,amp;ipfura cum quinq; tantùm militum millibus in Italiam vcnturum,ac Cçfarea corona acceptaftatim in Germaniam ad Lutheri rcs(nulla concilij fada mcntione)componendas tranfiturû: cum Veneris æquis legibus conuenturum ; Francifei Sfortiæ cauftâm duobus iudicibus à pontifice amp;nbsp;ipfo deledis commilTurum: amp;nbsp;fi is damnareturillud imperium Borbonio traditurum : cxercitum fi pontifex amp;nbsp;Veneti inmilitum vetera ftipendia tria millia auri pondo perfoluerent, de quo tarnen ad minorem fumma redigendo tradari polTef,extra Italiam dudurum ; Gallias regi viginti millibus auri pondo ab illo varijs temporibus acceptis liberosreftituturü renuntiarat: cum Angliærege quoq; quod minimèmagna pecunia eßetj ea de qua controuerfia erat,quodq; earn Galliæ rex iam obtulilfct facile componi pofte oftendebat. Ad hæc autem omnia,quæ pontifex cum Gallis amp;nbsp;Venctis oratoribus cómunicauit tradanda, odo aut decem méfium inducias Francifcanus Hc-tæriarecha offerebat:feq; eius rei à Cæfare vnà cû prorega aut Vgone ampliftimâ potc-ftaté habere aiebat.Quam ob rem pontifex Pignalofa audito,ac proregis ex Sanftepha ni portu difceftu cognito, Hetæriarcha Caietam vt his de reb.cum eo agcrct,mifit:nam neq; Vcneti,modö rex Galliæ annueret,inducias reieciftent-.rex veró fc haud alienü ab ijsoftendebatiimö eius mater Laurentium Hetrufcum,fe pacis qua omnes eóprehende rentur ftudiofam oftendens,Romam mifcrat;amp; pontifex nullü confilium abfq; Borbo-nij confenfu fatis tutum efte pofteratus,cafdem ob cauft’as ipfius ab eleemofynis mini-ftrum,qui Romæ erat ad cum mifinquem dux paulo póft ad cadem tradanda ad pontifi cemremifineodem tarnen tempore belli apparatus non prætermittens, AuguftinûTri-ultium cardinalem legatum ad Campaniç cxercitum mifit:cumq; fe adregnum neapo-litanum mari quoq; oppugnandum adornaret, iii Dccembris die Petrus Nauarrus, cû vigintiodo pôtifîcijs,Gallicis,amp;,Venetistrircmibus Ciuitatéueterem veninquo etiam tempore Rentius Ceres à Gallic rege ob dccrctam in regnum ncapolitanum expeditio nem miftus,quadratorum velorum claflem Sauonam appulit. Ab altera parte Alcanius Columna cum duobus peditù millibus ac trccentis equitibus in Valbonapa, 15 aTiburc milliaribusjvbi Farfenfis Abbatis amp;nbsp;loannisiordani oppida funt,venit;quibus militibus XII Decembris Caperanu quod nullo præfidio erat munitum,ccpit; Vitellus verb cum pontifieijs copijs inter Tibur,Paleftrinara,amp;Vellitras venit : Columnij Pontccoruum non cuftoditum ceperunt; amp;nbsp;Scarpam Farfenfis Coenobij caftellum paruum ac minime munirum fruftra oppugnarunt. Deinde Cæfar Filettinus cum mille amp;nbsp;quingentis pedi-ribus nodu Ananiam petijt; vbi quum à nonullis ciuibus per domum quandam mœni-

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus

bus coniunäam^quingenti milites iam clàm effent introdu óti,a löanne Leone FanenH pontificioruin in ea ciuitate militiim duce repulfi fuerunt.Hetæriarca deinde à prorege rcdijtjamp; ilium aliquot menfium inducias,vt interea de pace agcretur cohceflurum,fed pecunia, amp;nbsp;Oftienfem ac Ciuitatisvcteris arces fccuritatis gratia petere retulit, verùtn lus contrariafcripfitCapuanus archicpifcopus, qui pofteius difcefTum Caietam peruc nerat; ac forte nonfano confilio àpontifice miflus fuerat, videlicet proregem non iam induciasjfed paccm cum pontifice tantùm, aut cum pótificc amp;nbsp;VenetiSipecunia ad ex-ercitum pacis conferuandæ gratiaalendum ab eis accepta ; amp;pöft de aliorum inducijs agere veile : fiue quód reuera fententiam mutafler,fiue vt nluki funt fufpicati,archiepi-Icopifuafionibus motus- Quo tempore Paulus Aretinus cum pontificis,Vcnetorum de FrancifeiSfortiaemandatis, amp;poteftatc ad Caefarem pcruenit» Quo Angliæ rex etiara Cameræauditorera quern vocant, eiufdem pacis caufTaircvoluiniam enim ante Gal-lix régis mandata aderant; inucnit autem Paulus Csefarcm ob Gcrmanorum,amp; claflis initaliam aduentum valde animo mutatum: idcirco ab ijs quæ prius agitata fucrantre-cedens, vtrex omnia Madnlienfis padionis capitafcruareti amp;nbsp;FranciiciSforriae caufla iureperiudiccs àfe deledos dijudicaretur petcbat.Sic Cçfaris mens pro rerumfuecef* futnutabatunraandataquoqi ab ipfofuisin Italia miniftris data,ob locorum longinqui tatem,vtcöfiliacx temporum amp;nbsp;occalionum varietate capcrentaUt explicate aut tacitè continebant.Itaq; Lanoius vbi pontificem per multos dies vana fpe laólaircr,ac ne pau coruin quidem dierum inducias tandiu donee huius negotij cxitus videretur, concede re voluilTet, xx die Neapoli pontificij imperij fines vertus, nouas amp;nbsp;inufitatas pacis leges proponcns eft profedus. Vltima anni die Ferrarienfiuduels padioeft fequuta pei* iuum oratorem cum protege Lanoio amp;nbsp;Vgone Moncada,qui eius rei poreftatem à Cæ-farehabebat, quamuis oratorc illo qui à Lanoio minis amp;nbsp;acerbis verbis ferè aftentiri eltcoadusjdiriiculter confentiente, in hunc modum fada eft. Ferrarienfium dux ipfe-met cum imperij fui viribus Cæfarem contra quetneunq; hoftem iuuarc teneretunCæ-faris in Italia copiarum omnium præfeôfus efl'et, cum centum grauis ac ducentis leuis armarurae cquitibus,quos proprijs fumptibus,qui tarnen ei reftituerentur aut in accept! tabulas pro eafumma quamipfedebet,referrentur,colligeren vt in Cæfaris nothæ fili« iplius niiopromifiaedotem,nunc Carpium oppidum, amp;Nouij arcem quae antea Alber-» ti Pij erant accipeict,eorum tarnen vedigalia amp;nbsp;frudus, donee matriinonium pcrfice* retur,pro rata portione, ipfius ftipendijs adnumerarentur : amp;nbsp;vt Vefpafianus Golumila Vaftijq; marchio iuri ft quid in eis locis habent,codèrent,vbi Mutinam recuperaftet,du centa aurcorum numum inilliafoluerct: in qua tame fummaea pecunia quam poft Pa-pienlém pugnam proregi dederat, compenfaretur: quod fi Mutinam nonrecuperaret, omnis pecunia quam antea expofuiflet ci rcftitueretunCæfarad eius patrocinium tenc retur,nequc paccm nifi ipfo ea comprehenfo,amp; cenfuris pœnisqi quibus poftquam fc cum Cæfare foedere iundum declaraffet fubiedus fuiflet, àpontifice libcrato,hicereu

darctque omnibus modis opcrara Csefar, vt etiam ijs quibus antea obftri-dus fuerat cximeretur. Sic in anni m d xxvJ fine

^orbofiij J^edtolano âifcejpn-.^roregk mpontißcij imperijßnesirruptio'.FrH-ßlomum pontißcij impevij oppidum d prorege obßjßumpontißci^ m regnum nea-politanum expeditio : Troregis a Frußlonij obßdione dißeJßM^ : ^^c^hiIa yrbstn •^prutß d ^entio capttur:mitlta oppidd irt- eodem regno aßxderdtorum claßßeed pwntttr : ’Proregß cnmpontßce compoßrio : tumultrepente Florentin excita-tu^'.Tßorboniui^omam inuadityamp;' occiditur:d^oma cdpitur amp;nbsp;diripitur : Fonti-ßex cum muitts cardinaltbiu capitur: Florentina reipublicaßatui mutatio: Çal-Ita regii cum ^nglia rege contra Caßremßxdus,lt;amp; beüt denunciatio : Çenuen-ßs reipublicaßatuimutatio'.t^lexandria èin item Tapia a Fautrechio capitur: Tontißex captiui cardinales liberatur: Caßir Çallia regem adßngulare certa-men prouocat:,^nglia rex Caßri beÜumindicif.^^malßa multa aha oppida in regno neapolitano a Çallu capiuntur.

N N V s vicefimus fcptimus fiipra millefimum quirtgerttcfimum atrocil-fimis, ÔC iam à multis fccuUs inauditis cafibuSjftatüum mutationc,prin-cipum captiuitatibus j pcrhorrendis ciuitatum dircptionibus jannona: magna caritatCjingcnn per vniucrfam ferè Italiam pcftilcntia,ac deniq; cædibusjfuga amp;rapinis,luótuofïïmus erit. Quarum calamitatuminitia nulla res,præter Borboni) in Hifpanis îvlediolanoeducendis difficulta-

tem remorabatur : nam quum vt Antonius Lena cum ijs Germanis omnibus qui antea in Italia fuerant (in quibus alendis omnis pecunia à Mediolancnfibus exaói:a,amp; ca qua Borbonius literis exHifpaniaallatis in Italia à mercatorib.acceperat, infumpta erat) Sc mille ac duccntis Hifpanis, amp;nbsp;aliquot kalis pcditibus fub Ludouici Belgioiofi 8c aliorü ducum cura,adMcdiolanenfis impcrij propugnatione maueret conueniflent: namquü f pecunianulläà Cæfare accepiflent, fed multatitia 8c cótributa pecunia fuftentarentur, •T ac Mediolanenfiu domos,mulieresq; prædæ habcrét, libentcr in tanta viuendilicentia j permanebannfed quü aperte id recufare non poffentjVtprius omnia ad ea vfq; die cre-dita ftipendia fibi pcrfoluerétur poftulabant: tandé verb fe ducis voluntatéquinq; mc-fium ftipendijs acceptis fequuturos promiferunnfcd earn pecunia explicate admodum difficile eratmam nee minis, nee domorû direptionibus^tec vinculis amp;nbsp;carceribus,pc-cunia ab exinaniti?Nrediolancnnb.exrorqueri poterat ; vbi etiâ cxercitus alendicauf-fa,abfoitibü5dies indice^tunamp;corû qui fenon ftiriffentBqn^militiKüsdabantur.Ad poftrcmum omnibus difficultatibus fuperatis, CscIarTani milites pcnultima lanuarij die Padum traiecerunnamp;fcquentidie Germanorû qiuantcaTrcbiam traicccrât,pars,ite’ rum cis TrebiâreuerfijPontenoui caftralocarunnreliquæ copiæ vitra Placentiaconfti-tererquü intcrcaexaduerfo Salutiarû raarchio Parmæcopijs omnib. pctagrûdiftribu-tis,cfrct:amp;VrbiniduxquiCafalctnaius venerat,quôd VcnctidcPadumfranfireliberû reliquiffent,copias traducere incipicbat:amp; fi Cæfarinijquemadmodû Mediolano nun-tiabatutjHetruriâ petcrcnt,fe quoq; cum 6oocataphraôtis,noucm peditum millibusSc 500 cxpeditisequitibustranfiturûiamp;Bononiaocius quàm illi,peruenturû:vtq; idécuni fuis amp;pôtiKcijs copijs Salutius faceret hortabatur. Cæfarianus cxercitus circiter viginti dies partim vitra,partim cis Placcntiam hefmdetinebatautem eos tum pecuniarü,quiâ nihil adhuc Germani à Borbonio accepcratjpenuriauum quod ipfe fortaiïe magis pro« grediendi difficultatcquàm alia de caufla motus, de Placentia oppugnanda cogitaret: ideôàFcrrarienfium duce vtfetormentario puluere iuuaret, amp;adfcipfe veniret; 500 grauisarmaturç équités 8c Georgiù cum fex peditum millibus ei obuiam miifujû pete-bat:

LIBER DECIMVS OCTAVV s. 649 bat:adquæ dux puluerem per hoftilem rcgionem mitti nullaratione pofTcjhec fe,quu omnes fœderatorutn copiç in propinquis locis elTent, fine periculo ad cum ire refpon-dicverùm etfi hæc omnia facile fieri poHcnr,debcrc Borbonium cogitate fe nihil ho-ftibus commodius,autoptabilius facere pofle, quam fi circa fingulas ciuitates tempus tereret;amp; fi minus Placetianl cäperetjvcl etiâmfi, longa intOrpofita mo ra, capcret, quo loco ipfius exiftimatio effet futurâiquomodo in tanta pccuniarù amp;nbsp;tcrum omnium ino piabellum cffctfcquuturus,vidcndum effeiCæfaris commodum,amp; vnicam vidoriç có îequendæ rationcm effejcaputipfum petereïfemel,ceteris omnibus à tCrgo reliótis,Bo noniam adiré; vbiaut de eavrbeexpugnanda, adquód fua auxiliaipfimiftimè effent defutura,aut vlterius Florentiam vel Romam verfus progrediendi confilium caperé poffet» Quædum tradantur, amp;nbsp;dum Borboniüspecüniæ, qua non modo Hifpanis re liquam reprçfenter,verùm etiam Germani$,qüibus Placentia difcedentibus binosau-reos nümos dedir,aliquid tribuat,explicandæ opèram dat, bellum in ponrificio impe-rio vehementer exarferat'.ad pontificium enim exercitum Rendus Ceres ex Gallia re-eens veneratmec longe à protege qui in Ccpcrani finibus etat,vbi aliquot Itali pedites trecentos Hifpanos fuderant,caftra habebat.Sed in pontificij imperij propugnandi ratione,variæ erant fententiæ:Vitellus enim ante Rentij aduentum, pontifici vt Capania prouinciadeferta,duo peditummilliaTiburi collocarentur,totidem Palcftrinæ,amp;reli quus exercitus Velitris, vt prorcgis Romam profeódo impcdiretur côfifleret,confuluc rat:Qua re iam conflituta,Rendus fupcruenicns, de Velitris tencndis, confilium,quod vaftum oppidum effet,nec facile muniri poffetjac vt hoftes co vfq; progredi permittcre tur,improbauit:fcd vt Ferentini exercitus, qui cum ad tot loca tuenda non effet di ft ri-butus maior foret, collocaretur,fuafit: ex eo enim loco,hoftes quo minus vlterius pro-grederenturptohiberi poffe. Quo confilio probäro,Frufolone quæ ciuitas Campanias caput eft,amp;quinq; milliarib. à Ferentino diftat, mille amp;nbsp;oótingend pedites maxima ex parte ex Ioannis Medices legione,qui fibi nomc à nigris infignibus impofuerant, cum Alexandro Vitellio,Ioanncbaptifta Sabello, amp;nbsp;Petro Birago expeditorum equitü duel bus confedere.Interca verb Columnij clam Neapoleonem Vrfinu Farfehfem abbate, vtarmain Latio tanqua Gæfaris miles caperetimpulcrât:quôd pótifex,ad que occulté eius rei notida peruenerat,amp; à quo is prius pecunia acccpcrat,dilïimu lans,arte cum vt Valdemontio Lotaringiæ duels fratri,à Galliæ rege ad neapolitana expeditioné iuüan dam milïo,ex Gallia venienti obuiâirettraxit,«amp; propcBraccianû capi ,âc in Angelica, arcem euftodiç tradi curauit.Podfex pecuniæcogendæoperadabat:amp; cû cam à princi pibus flagitarer,adhuc triginta aureorû numû millia ab Angliæ rege impetrauir,quæ Ro fellus eius cubicularius attulincû quo amp;Robadanges cû decé aureorum numûm milli-bus,quæ Francus ex decumis quas pôtifex neceffitate côpulfus ei côcefferat,mirtebat, venit;promifitq;fepræterquadraginta aureorum numû millia communis fœderis no-mine amp;nbsp;vigintimilliaipfi pontifici promiffa,eitrigintamilliaftatim,actotidé intramé-fem miffurû.Mâdauit quoq; Anglus Rofello, vt Lanoio ac Borbonio,quo pacis de qua ex Cæfaris voluntaté in Anglia agebatur traftandæ fpaciû haberét,induciasindiceret; alioqui bellû eis denunciarennamis rextuneGalliæ regis filijCcônubio fibi iungendæ cupiduSjfœderatorum rebus faucre videbatunquo matrimonio contrafto, fefe ftatim fœderi adiun(fturû,amp; Flandriâ infeftis figriis inuafurum polliccbatur: Pontificis quoq; cômodis admodum ftudiofus apparebât;fed àprincipe,qui vires fuas amp;nbsp;præfentem Ita liæftatû nô bene metiretur,nec dum aliquid certi apud fe côftituiffetjquiq; fempcr fpe fibi à Cæfare de pacis negotio ipfius arbitriopermittendo oftétata(etfi verbis faftämi nimè refponderent) nônihil retraherctur,prôpta auxilia minime fperari poterant.Nani quum auditorCamcræhancob cauffam adCæfaremiuifîet, etfi Cæfar earn effemeutern fuammultis artibus eiperfuaderc niteretur; tarnen cum prius quid Germanorum, amp;claffis fuæin Italiam aduentus peperiffet, cognofeere vellct,ccrrum refponfum non dabat;amp; fœderatorum mâdatis quafi idonea noil effcnt,aliquid obijciebat. Pontifici au tem apud focios,quôd Temper de pace cû proroge ageret oberanfemper enim ne cûil-lopacifceretur metuebant;amp;GalliærégiaeVenetis fumptusomnes quos ciustuendi caufTafaccrentferè inutiles videbantur.Quâfufpicioncingés metus qui in eo cerneba

650 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

tur,amp;quôd quotidie fe bellû diutius fuftinere non pofle atteftaretunquibus accedebac ipftus quædâpcrtinacia,quaeôadduci,vt Cardinales pecuniaintantisanguftijsac péri tuliscrearcr,nunqiiam potuinquod alij pontificcs vel in anibitiolîs amp;. iniulHs cauÛis fa cere conl’ueucrant. Quapropter rex amp;nbsp;Veneti vt in omnem euentum parati eflent, aliud peculiarc inter fe, vt neuter fine alterius confenfu cum Cæfare pacifeeretur, fœdus renouarant. Rex igitur, cum ob eum potificis metum,tum ob magna ab Anglic rege, fi de affinitate inter fe conueniret, magnorum proximo vere motuum,{pem datant),in I-taliae periculis negligentior ficbat.Interca Lanoius pontificij imperij finibus bellum in-ferre accclerabat: à quo cum duo Hifpanorum peditum millia ad quoddam paruû Ste pham Column« caftellum oppugnandura milfi elfcnt, repulfi fuerût: amp;nbsp;ob ipfius pro-greirumpontificij,Roccampapæam,cuiuslocimilites Gandolfum Caftellû Montani Cardinalis quod infîrmfi præfidiura haberctoccuparant,oppugnandæ confilium depo fuerunt. Tandem verô Lanoius, duodccim peditum millibus, qui maxima exparte(Hi ipanis amp;nbsp;Germanis qui clafle aduedi fucrant exceptis ) imperati milites erât colleôtis, XXI Decébris die cû omnibus copijs Frufoloné obfedit: quod oppidü minime mumtû amp;nbsp;fine mœnibus eft,moenium aüt vieem præftant priuatorû domus amp;Crypta,fed id p5 tifici) duces,ne Cælariani m Campania pedem figcrent,præfidio munierantj amp;nbsp;ad pau-cos dies commeatû liabebant: nihilominus oppidi fitus(eftenimin monte pofitum)ijS qui intus lunt femper ab vna parte,modo aliquid fubfidij foris habeant,euadendi faciil tatem præbetiquæ res milites qui intus erant, præterquaquôdexfortifïimis Italorûe-rant,qui tune lüpendia faccrent,ad defenfionem audaciores reddebatmeep ob montis altitudmem holtium tormcilta,qui tria mcdiocria,colubrinas verô quatuor amp;ipfas me diûcres collocarant,ita admoueri,vt multum incommodi adfcrrét,poterant : præcipuû autem illorum ftudium in eo erat,vt cômeatum importari prohiberét. Pôtifex vero qua uis pecunia prorfus exinanitus,amp; ad eius præcariô ab alijs petendæ quanouis rarionib. cogendæ indignitarem ferendâ paratior,copias fuas quantû poteratmilitib.partiin cô-ductis,partini imperaiis augebat:amp; paulo ante Horatium Ballionem iniurijs quibus pri mo eius partcm,dcmde iplum quem,vtl-’crufinaetrâquillitatis perturbatoré diu in Angelica arce detinueratjobliuioni traduis conduxeratHis igitur iucrementis pontificius cxcruius vttotus Fereniini colligerctur, amp;nbsp;obfeflîs auxilij fpem faceret, paulatim pro-pius accedebat.Diexxiiii Frulolonem tormends verberaredefierunt : fedquum non tantum Jpacium murorum vt proregi vidtoria’ fpem faceret eilet dirutum, pugna minime ellteinataifcd tarnen Alarconius,dum circa muros vcrfarctur,lclopi glande vulnc-ratus tuit : ncc Marius Vrfinus à vulnere immunis fuit. Prorex ea potilfimum fpc nitc-baïur, quod parum commeatusintusefièfciret; cuius penuriaetiam exercitus quiFc-rentnn colligebatur laborabat-.quoniam Columnioi um milites qui Palliani,Montefor tini de m Rocca papæa quæ fola adhucrctinebant,erant,itcr valde infcftabant:amp; quum Rencius ad exercitü proficifeeretur, eius antccurfores, quos Cuius ducebat, fuderant. iNilnlolninus cum aliquandotrecentipeditesamp; equitacus pars cum AlexâdroViteliio, ioanncbaptilla Sabello amp;nbsp;Petroßirago,Frufoloné eruptionem fecilfent, amp;nbsp;ad quingé tos palîus adLarnatam,vbiquinqi Hifpanorum peditum cohortes erant,acccflifient, duas cohortes in infidias pertraxeruntj eosq; Peralta duce, amp;nbsp;oduaginta peditibus ex r)s,ac multis vnâ cum duobus fignis captis,fudei unt.Intcrea Lanoius cuniçulos Frufolt; lone agcrc,qui intus erant,cótrarioscuniculos opponerc; tamq; parui hoftes facerc,vt quacirmgcntüs pedites quos exercitus duces ipfis auxilio fubmittere volebanr, reeufa-rim. Ncc tarnen codem tempore minus feruebant pacis colloquia: Francifeanorum e-nimilledequofupràegimusmagifter, amp;nbsp;Capuamusarchiepifcopus, Romain redie-rani: aique vnà Cæfar Feramufea Ncapolitanus ; quem Cælar poft Lanoij difeeflum ex Hiipania ad pontificem legauerat; eique id potifiimùm in mandatis dederat, vt Vgo-nis de Columniorum in Vrbem irruptionem, amp;nbsp;reliqua quæ inde fcquuta erant, i-pfi moleftiflimafuilTeteftaretur: ipfumque omnium controuerfiarum cum ipfocom-poncndaruincupidiflimum eftefidemfaceret» acipfiusnomine depaccagerct,cuius fectiamcumceterisfœderatis ftudiofum oftendens,vt pontificisinternuntiuslit^ris luis référé bar, le fi pontifex, quemadmodumdixerat,Barcinonem vcnircr,ciliberàm,

cius adarbitrium fuum pronuntiandæ poteftatem fadurum aicbat. Hi Lanoij nomine duorum aut ttiiim annorum cum pontifice amp;nbsp;Vehetis inducias, quibus omnes ijs quæ tunc poflîdcbant potircntur5ac pontifex mille amp;nbsp;quirigentas, Veneti veto quingentas aurilibrasrepræfentarent,proponebant: quæres etfipontifîci grauis effet, tarnen tan-topere fe belli molcftijs liberare cupiebat vt quo Venctos ad aflenrienduîti alliceret, quingentas auri libras pro ip fis dare vellet. Quorum refponfi expedandi gratia,vltiriaa lanuarijjOÓto dicrum inducias cum Lanoio,ea lege vt pÔtifîciæ copiæ vitra Ferentinû, Lanoij vitra Frufolonem non procéderont j neue qüidquàm contra oppidum molire-tur; amp;nbsp;viciffim ijs qui oppidum tuebantur, id commeatu aut alia re nifi iri fingulos dies cibarijsmunire nonlicercteftpadus: cumque Feramufea fe fatis pofttificis ânimum exploratum habere, eiq; cum Cæfaris dignitate ipfius mentem aperirepoffe cenferct, longam epiftolam propria Cæfaris manu lcriptam, bonæ eius mentis amp;nbsp;erga pontifî-cemobferuantiæ teftem,promiifisq; plenam reddiditimox ad induciâs Lanoio amp;nbsp;legato fignificandàs, ôc veferuarentur curandum profedus : codctndic exercitum qui-Ferentino difeendens Frufolonem verfus contendebat inuenit i ac rc legato indicata, ipfequifuos magnâ vidoriæ fpe quam conceperant defraudare noiebat, verbis illi datis, clam militibus vt iter füum fequerentur, fignificauin Exercitus nifi anguHum quendam locum inftar pontis fadüm ad primi Frufolonij collis radices fitum, ad cuius euftodiam erantquatuor Germanorutrt peditiim cohortes occüparer, Frufoloneni peruenirenonpoterat: fedquum primum agrnen cüi Stephanus Columnapræerat ad eum locum veniffet, ineos impetum fccit: ac circitet ducCntis cæfis amp;nbsp;fignisvnà cumquadringentis militibus captis, cos fregit ac fudit : itaque prinloColle occupato reliquis Frufolonis ingreffu pôtificijs libero relido, fe in munitiorê locunl collegerût: pontifîcîj autem noôte iam imminente, è regioneillorummagnacum Rentij amp;Vi-tellij cuius hacin re adiones pontifici minime placebant,illosfîueco in loco manc-rent, fine abirentjfundendi fpc caftra locarunt : quod proculdubio , h aut in occupa-to colle caftra pofuilTcnt, aut hoftium receptum attente amp;nbsp;diligenter exploralfent, futurum fuilTc credebatur : quoniam Lanoius non fcquenti die, fed altero, duabus horis ante lucem,nullo abeundi figno edito, nefeio quibus tormentarij pulueris rcli-quijs incenfis, ac multis tormentorum globis relidis,cum exercitü difccflit:amp; quamuis pontificij eius difcelTu cognito,cxpeditos équités,qui impedimentaamp;nonnullos parui moraenti homines ceperunt,ad cos perfequ endos miferint, vt cos in fi gil i aliqua clade afficerepoffent, minimè in tempore fuerunt: tarnen aliquam commeatus partem reliquit, feque Cefanum, 8gt;c inde Ceperanum contulit. Qua rc pontifex audacior fa-dus, amp;nbsp;à fociorum quibus alia ratione fatisfacere non poterat legatis incitatus, neapo-litanum bellum aggrediftatuit. Robadanges cnim, quidecem aurcorum numûra mil-lia ex dccumis, amp;nbsp;totidem Rentio attulerat, vt fine Alberti Pij, Rentij, amp;nbsp;Langei con-fenfu, ac nifi pontificem cum Cæfare paeem non initurum exploratum habereht, non explicarentjin mandatis habebat: amp;nbsp;Veneti ad qùos Rofellus, vt eos ad inducias à Lanoio propofitas, amp;nbsp;à pontifice approbatas admittendas fleôferet, contendebat: fed quuminitinere crus tregiffet, literas miferat, fe fine Galliæ regis confenfu inducias nolle rcfponderant; idque tanto maiorc animo, quia Genuæ res in maximam commea tus penuriam redadæ elfe audiebantur.Itaque vt regrtum neapolitanum terreftribus amp;nbsp;maritimiscopijs,quas Valdemontius,inquibusduopeditum millia erant, vehereti oppugnareturfuitdecretum: fed Rendus ex cuius fententia Galliæ regis pecunia ex-plicabatur,contra pontificis,qui omnes vires in vnum lôcû conuertendas cenfebar,vo-luntatcm, fex peditum milliaj vt cum illis Aprutios iniiaderet,Aquilam Montorij Co-tnitis filiorum, quos cum duobus peditum millibus co mifit, opéra facile capipof-fefperans,confcribcre ftatuit: quodadutum AfeanioGolumna vbi cos adiientarC audiuit fugiente, fucceffit. Huius expeditionis principia in magnam fpem focios e-rexerunt. nam etfi prorex vicinis locispræfidiomunitis, quantum poterat, fecom-parareniteretur, tarnen copiarum parte dilfoluta, alijs vero ad neceffaria oppido-rum præfîdia collocatis,vix terreftribus copijs par futurus cixdebatuniraque ncc Ren-tiumin Aprutijs, nec pontificiâ amp;nbsp;Vcnctorum clalfcm quæ-viginti duarum triremîtim

6^2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

cratimpedimentum habituros; quum præfertim tria peditum millia præter confuetutn numerum ferrent; amp;nbsp;Horatium cum duobus alijs miUibus,acipfummct Valdemontiii, quiob an tiqua Renati regis iura, eius regnî fucceflionem ad fe fpeôtare aiebat;amp; quem pontifex vicarij fui honore ornauerat. Sed quia pontificis exercitus x i i Februa-rij, quôd maiora tormenta Roma, ac vt Rendus Aprutios inuaderet, amp;cîafïîs ap-pulfà effet expeôlaret; amp;quiaaliquodimpedimentum ac temporis inanem moramat-tulcrat,quod pcdites qui Frufoloneerant,commoti,vi6loriç præmium voluerunt,non-dum Frufolone caftra mouerat, res maioretarditate gcrebantur : nihilominus Lanoij copiæ xviii die Cefanum amp;nbsp;alia circumieóta caftelladcferucrunt, feq; Capcranum rc ceperunt: quam ob rem pontificis copiæ quæ iam commeatus penuria laborabant, vitra Sangermanum procefTerc: amp;nbsp;Lanoius de rerum fummafollicitus,fc Caietam,amp; V-go ncapolim contulit;amp; tarnen pontifex ob pecunia? inopiam, ac Borbonij cuius exer-citui focios nonfatis alacritcr fe opponere videbatjprogreflum metucns,in eodem pa cis cum Cæfarc Audio permanens,vtRofcIlus regts fui nomineLanoiû conuenireteffe ccrat: ex quo faólum eft,vt Caefar Feramufea xxi Februarij Romam redierit : qui man-datis fuis expofitis,altcro dieindedifccfiit,acpontificemfummoperedubiuro atq;an-cipitem reliquit:cui ne in compofitionem præceps rueret, Veneti menfis Martij initio, fi ab ipfo per vniuerfum imperium fuum delidorum veniam (iubilcum vulgo vocant) impetrarent, fe intra quindecim dies, quindecim aureorum numüm millia, acrurfum intratotidemdies totidemmilliadaturos pollicebantur. At pontificis amp;nbsp;Venetorum clalïis,quæ graui cum detrimento, vt Gallicam clalfera expedaret immorata, x x 111 Februarij,ventorum cauffa, fe ad Pontiam infulamreceperat, poft progrefta, Caietse molemdiripuit:deindequartadieMartijPutcolis naualibus focijs expofiris,cum id oppidum bene munitum inucniflret,rurfum fe ad mare recepit; amp;nbsp;Stabialitora legens, defeenfione prope neapolim adCaftellomarinum fada,vbi DiomedesCaraffa cü quin gentis peditibus erat,coq; oppugnato,tertiadic id per montera vicepit, aediripuit: amp;nbsp;fequenti die arce deditione obtinuit: decimo die Graeci turrira expugnauinpoftq; Sur-rentum cü multis alijs eius litoris oppidis deditionera fecit : prius autem naues aliquot frumetarias ceperanex quo Neapolis,vbi tenues apparatus fiebanr, quû nullum quem huic clalTi opponeret, in mari haberet,magnum incomodum fentiebatiquinto aùt Mar tij die,ita prope mole accelfit,vcqui in arccamp; triremib.in portu erant,in earn rormentis iacularetur:amp; pedites prius tantu terreftri itinere funt progreffi,vt neapolitani per Mer catus portam lefc in vrbem recipere,eamq; occludere fuerint coadi.Claflis dcindeSa lernum cepit: cumq; Valdemontius quafda naues quatuor triremibus Salerni vbi O-ratius eratrclidis,cia(reperfequcretur,Salcrnitanus princcps,perarcem cummagna manu ciuitatcm ingreifus, ab Oratio plus quàm ducentis peditibus cæfis,amp; multis ca-ptisfufusfuit. In Aprutijs cum Lanoius prorexfeniorem Montorij comitem, vtAqui-lamrccuperaret è cuftodiadimififl'et,is àfilijs fuit captus:amp; Rendus Ceres fexta Martij Siciliano amp;Tallacotio captis,Soram verfus contendebat: amp;nbsp;nihilominus in tanta occa fione,terreftris exercitus,aut miniftrorum negligentia, aut pontificis in necelTarijs ap-paratibus fuppeditandis culpa,in maximam commeatus penuriam rcdadus,iam quinta Mani) die diOblui cœperat.Cum autem femper pacis negotium tradaretur, x Martij Fcramuicaamp;Sercnonius proregis fcriba Roraam venerunt; quo pridieeiusdieipcrue ncrat Langæus cum multis verbis amp;nbsp;promifiis,fed fine pecuniaiquamuis ilium cum vi-gindaureorum numiim millibus vt milites magnarû nauium clafle quç ad Ciuitate veterem expedabatur, transportaret; amp;nbsp;item alijs viginti millibus, quæ pondficida-ret, eumque ad neapolitanam cxpedidonem,pro vno ex Galliæ regis filijs,cui Catharina Laurendj Medicis pontificis fratris filia nuberct, hortaretur, ex Gallia venire nunciatum effet. Quoniam rex, negotio quod cum Anglo tradlabat fretus, amp;nbsp;prore-gem ex oifenfione Frufolone accepta, nihil efficere poffe, ac Cæfarianura cxercitum, que tandiu procraftinaret,ncc pecuniam haberet, in Hetruriam minime trâfiturü ratus, inducias nc pro omnibus quidem, etiafi pecunia alioqui effet impédenda, ne Cæfari adfefe reparandû tempus concederetur,non arapliusvolebat; amp;nbsp;tarnen quia pecunia carebat, ncq; ex vigind aurcorum numûm millibus pontifie! in fingulos menfes pro-miffis,

miffis,neq; cx decumarutnpecunijs qüidquam prætcr tleccm aureorum numürii hnl-Iia,neq; feptima Martij adhuc pccuniam in magharuni nauium clafTcm quæcommu-nibus ipfius amp;nbsp;Venctorumfumptibi inftrucbaturinilitibus miferancumq; nullijm.mo-tum antequam cum Angliæ rege negotium fuum tranfegiflet facerc in animo Iiaberer, vtpontifex id tempus expeôtaretjæquum cenfebatildcirco neapolitanum bellum magna fpecœptûjquotidiemagis deferuefcebat;claffis enimncq; nauibus,neq;militibus auólajquumcaptalocacuftodire cogeretutjhaud multumprogredipoterat;amp; exerci-citus,adquem commeatus Roma mari miflus, xini Martij ob aduerfam tempeftatem nondum allatus fucrat, non modo non progrediebätur,veriim quutn ob commeatus penuriamminueretur,tandem fePipernum recepinac Rentij copiæ, fie ffipefidiorum difficultate crantimminutæ,utipfe quum proregem quemadmodum fibipropofuerar, circumuenirenopofletjRomamredierit: hæc autem incommoda aügebat pohtificis ad pacis negotium ardor;quarefociorum perfe lend apparatus debilitàbantur,amp; hoc ipfum inpontifice pacis ftudium augebat, in aliquam maiorem de Cæfaris animo fpê, indudus^ex eins quibufdam literis interceptisjquibus proregi vtnifi forte rerum ftatus fecus facere fuaderct,cum pontifice componere niteretur mandabat. lllud autem illü maxime omnium mouebat, quod Borbonium cum Cæfariano exercitu femper mägis progredi cerneretj neque Vrbinatis confilia, Venetorumüc apparatus eiufmodiefle vtfeHetruriæ rerum quarum metus eum fupra modum angebat lolicitudineliberarcr, Quoniam Vrbini duxquum Cæfariani circa Pläcentiamcirentj priorc feutentiaqua fe cum Veneto exercitu ante illos Bononiæ futurum oftenderat, mutatajin cocilio fuo fic conftituerat, vtvbi hoftes cafl:ramouercaudirentur,pontificius exercitus,Parma amp;nbsp;Mutinaidoneo præfidio munitis^Bononiamfe reciperet: amp;ipfe cum Veneto exercitu hoftes à tergo femper tarnen quo milites fui tutiores effent, vigintiquinque aut trigin-UpafTuummillibusproculab illis fequeretur; hocq; ordine vt fiuehofies deinde irt Aemiliam Flaminiamq;,fiuein Hetruriam pergerent,femper pontificis exercitus,cum Salutio amp;nbsp;Gallis equitibusipfiusq; peditatu amp;nbsp;Heluetijs præccderedamp;oppida Omnia per quæ hoftibus poft ipfos iter faciendum effet, präfidio munir et : cosq; milites Vbi hoftes prætcrijffent,ipfc ordinerecolligeret.Cuius confilij,quodccteri dûtes don fads capaces effent,multas rationes afferebat:amp;primo quidcm,minimc tutum effe con-iunótis exercitibus vt Cæfariânos innere prohiberét fe illis acie opponcrefid enim auf periculofum aut inutile fore: pcriculöfum,fi prœlio vcllent decertare, qiiöd illi quum fi minus numero tamé roborc ac virtute antecellerent, victoria effent potituri: inutile,^ quia fi Cæfariani pugnare noli ent, liberum ipfis foret fœderatorum exercitum à tergo relinquereicumqideindefemper eos procédèrent, vbique magnos progreffus fadu-tos: hoc confilium fibi etiamfi omnia in poteftate fua effent, optimum videri; nunc autem ad idem neceffitate cogi: nam quum iafn hoftilis exercitus,vt fcrcbatur,fere in mo tu effet,exercitus fui apparatus non ita in promptu effcjVt fe praire pofte tam explora-tum haberet: ac proterea quum Veneti huius rci libera fibi poteftatetn feciffent, ne im perium ipforum in periculo rclinquerct,fibi cauendum effe: quod fi hoftes dcrelitlum viderent5 poftenouo confilio ex noua occafione capto, Padotraicólo,fines ipforum inuadere. Quibus rationibus Veneto Senatui,qui naturacautatutaq; confiliafemper anteponerc confueuit, perfuadebanfed pontifici quihac ratione Cæfariano exercitu! Romam vfque,aut in Hetruriam,autquocunq; vellet eundi viam aperiri animaduerte ret rninimè fatisfaclebat:exercitus enim qui præcedere d ebebat viribus inferior,quiq; quum oppida illi præfidio effent munienda qûotidie magis minüeretur,ei obfiftere mi nimè poffenneque Vcnetos,fi femel à tergo manfiffcnt,ita ad fcquendum vt duels verba pollicebanturparatos forecertumeranijs præfertim quitotius belli anteaótiratio-nem pondcrarent: amp;nbsp;exercitus fimul coniunófos in quibus baud multo maior militum numcrus,quàm in Cæfariano erat,illos facilius itinere prohiberc,commeatum impe-dire, amp;nbsp;omnibus occafionibus quæ fefe offerrent vti pofte; neque vnquam tarn procul ab illis,vt fi fe in Venetorum fines conuerterent, in tempore opem ferre non poffenr, forecenfebat. Quod etiam multo magis eidifplicuit, quum audiuit Vrbinatem, quum tertiodie lanuarij rarmavcniffet,leuimorbocorrcptum, xmidiefc Cafalcmaius,amp;

654 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

indc poft quinque dies,per fpeciem valetudinis curandæ Gaziolum, quo vtaiebat Febre iamrcinittcnte, fed podagraaffliótus,vxorern venire iuftcrat,contulifte.Qua conft lionim rationem pontifici valde fufpedam ; qui in meliorcni partem interpretari vole-bantjpontificis pacis tradationem, huius rci cauftam efte aicbant: fed pontificis vica-rius partim ex co quod erat verifimile,partim ex ipfius verbis ad fc perlatiSjCum ad hçc etiam Montisfeltrij amp;Sanlt;ftiLei,quibusFlorentini potiebanturrccuperandicupidita te impelli animaduertcns:amp;nifi ei hacin parte fatisfîeret,pontificé amp;nbsp;Florentinos ab il loinmaximis periculis defertumiri, nequeea locatantopcriculo dignumpræraium cxiftimans,amp;idem Florcntiæquoque exoptari feiens,certam eiillorum locorum refti-tutionis fpem, quafi eius rei mandatum à pontifice haberet, fecit: quod pontifex magis hac in re antiquo amp;nbsp;nouo odio qua rationi indulgens, non probauit. Cæfariani interea exigua pecunia Germanis dataprope Placentiam, vbi Guido Rangonius cum fexpedi turn millibus erat,eaftra habebant: ex quaciuitate cum aliquado Paulus Luzzafeus amp;nbsp;alij pontificij expediti équités excurrerent,aliquot peditibus amp;nbsp;grauis arinaturæ equiti bus fibi adiundis,hoftes qui excurrebantfudcrunt ; atqueoduaginta équités amp;nbsp;centû pedites cepcrunt: atque inter captos, Scalcngus,Zuccherus, SeGruniusBurgundus, militum pr^efedi fuerunt: Borbonius deinde decern Hifpanorum cohortes ad Picighi tonem commeatu muniendam mifit: amp;paulo póft Calatiæ comes cum fuo cquitatu amp;nbsp;pcditatu,ad Sandoninum à pontifieijs defertum venit: qui fequenti die, re prius cum il lo tradata, amp;nbsp;quod ipfe quia ftipendia débita ipfi non dabantur,fc à Cæfarianis liberû efte cenfcretjà pontificio vicario, magis vt alijs fatisfaceret, qua proprio iudicio, cum milleacducentispeditibus,centûamp;trigintaexpeditisequitibus quos fccu habebat, calcge,vt fi à Cæfarc fuoCalatiç comitatu priuarctur,pontifexpoft odo menfes donee eum recuperaret, ei quotannis tantûdé quantum inde percipere confuciret,darct,con duâus, in pontificiorum caftratranliuit. Borbonius Ferraricnfiumducis,qui tarnen in caftra ire recufauitconfilium fequutus, potius Bononiam amp;Florentiam petere,quacir caealoca iramoraricupicbat.Sed xvn die Hifpani pedites pecuniam petentes tumul-tum excitarunt, amp;nbsp;Statorem principem que ipfe ad cos pacandos miferat,intcrfecerùt: amp;nbsp;nihilominus tumultii qua optima fieri potuit ratione fedato, x x die cum omnibus co pijs Trebiam traiecit:amp; ad tertium à Placentia lapidem caftra locauit : habebat autem fecum quingentos grauis amp;nbsp;multos leuis arinaturæ cquitcSjqui magna ex parteItalie-rant omnis prorfus ftipendij expertes: Germanorum præterea qui poftremó vénérant, legioncs,amp; ferè quinque Hifpanorum deledorum peditum millia ; amp;nbsp;circiter duo Ita-lorum voluntariorum fineftipcndiomillia:cx Gennanis autem qui prius aderantpars Mediolanimanfcrat,reliquiSauonamverfus vt Gcnuæinmaximam anguftiam reda-dæopem ferrent,contcnderant.Mirandum certè erat Borbonij amp;nbsp;eius cxcrcitus confi-lium,quôd cum fine pecunia,fine tormentario apparatu, fine fabris, fine certa cômea tus facultate,per tot hoftiles terras,amp; contra hoftes qui longe maiorcs quâ ipfi copias habebant,iter ingrcderentur.Sed multo mirandum magis erat Germanorum conftan-tia,qui vnico tantû in fingula capita aureo numo accepto ex Germania profedi, quiq; cum tam diu in kalia binis ternisùe aureis nummis acceptis,tollcraflcnt,contraomniû militum amp;nbsp;præfertim eius gentis morcm nullo alio præraio aut promifto qua vidoriae fpe, etiainfî manifefto animaduerteretur, fi in loca cômeatu minime affluctia venirét, amp;nbsp;hoftes propinquos haberent,finc pecunia vidum comparare non poffe,itihcri fe cô mififTennverû cnimuero, magna Georgij ducis ipforum, quiRomam amp;nbsp;bonam Italiæ partem cis prædæ proponebat apud eos autoritas, fpcm augebat, amp;nbsp;vt multaperferrét cfficiebat.Vicefima igitur fecunda die,Sandoninum peticrunt,amp; fequenti die Salutia-rum march io,cum pontifieijs copijs, aliquot Venetorum peditibus ad Parmæpræfidiû rclidis, Parma Bononiam verfus cum vndccim aut duodccim peditum millibus cftpro feâus,amp; Guido comiti vt Placentia Mutinam,ac nigros pedites Bononiam idoneo tarnen præfidio Placcntiæ rclido fe transferrent mandarunt. Sic per Regienfium fines quartis caftris inter Antiolam amp;nbsp;Rheni pontem pcrucnerunt.Quo tempore Borbonius circa Regium erat;amp;Vrbini dux,qui cû ci pontificis vicariusapud Cafalcmaius,vrHel-iietiorum numerus augeretur propofuifler,id tanquam inutile reeufarati mine apud ilium

Ium vtRomæ amp;nbsp;Venctijs de quatuor Heluetiorumamp; duobus Germanorum millibus conducendis proponcretur inftabat; feque tune, quia anni tempus vt in apertos campos prodirent non patiebatur, quodque hoftes prins diffolutum iri credidiffer, repu-gnaffeaicbannuncautemjhocfupplemento accepto fe propius accelTurum polliccba turi quod confilium ab omnibus parui fiebat : quoniam præfentibus periculis tam fera remédia nihil proderannquum ipfe quoq; hæc ob pecuniarum inopiam, amp;nbsp;fociorum iam interfe diflidentes voluntates perfici minimepofTe, certà perfpicere poffet. Quo tempore Mediolanenfium dux qui tribus peditum millibus colleótis, Laudam,Crcmo nam,amp; omnem regionem quæ trans Abduam eft tuebatur, amp;nbsp;in Mediolanenfem agrü. excurrebat,Modoetiarepcntinoimpetuoccupauit: qua tarnen ipfius milites Antoniü. Leuam qui Borbonium comitatus erar, Mediolanum rcuerfum eó contendere certio-rcsfaétimoxdeferuerunnferebaturenim Leua duo veteranorum Germanorum pedi-tü millia,mille amp;nbsp;quingêtos ex nouis, milleHifpanos,amp; quinque Italorû fub varijs du-cibus millia fecum habere.Borbonius autem Seccia fluuio traiedo,amp;itinere ad finifträ captOjquinta die Martij Bonportum pcruenit:vbi copijs reliâis, fe Finale vt cum Ferra rienfiumduceloquercturcontulit; qui vtreliquis cogitationib.omnib. dcpofitis,Flo-rentiam autRomam verfuscótendereteivehementerfuafit: imóis cum vtomnialia ex peditionc omiffa Romapeteret hortatus elTe crcditur.quo in cófilio multçdifficultates animûBorbonij angcbânamp;præfertim metus,necxercirus vbiin Latin vcnilTetjautne-ceiritatecoaduSjautfuirecrcandidefideriOjautfialiquodimpcdimcntumoffendifTer, quemadmodumproculdnbio,ni pontifex arma depofuilTet futurum erar, in regno nea politano federn figerct:quodic Venetus exercitus fineVrbinatipadum traiecit.-qnietfi conualuiflet,Gaziolitamc adhuc hærcbat;fed eo animOjVtbreuiad cxercitn effet abi-turus.Septima die Borbonius ad Ioannis fanum in Bononienfem agrü venit : quo ex lo co præconé Bononia,quó fe pontificius exercitus cótulerat,mifïr,qui cÓmeatum pete-ret: feNeapolim vt ei regno opé fcrret5cótendere:amp; eodé die Hifpani qui Carpij erar, eo oppido Ferrarienfiü duci traditOjfe il li adiunxerüt : Vcnetorii verb copia? ad Seccia antequâBorboniû Ioannis fano caftramouiffe audircrdiaudvlterius progreffurijCaftra habebantds aut ex Fcrraricnfi agro cómeatü accipiebatjfed quü is effet precio cóparan dus,amp; ipfi vix vllam pccuniam habcrcnt,vt regioné deuorarcnt,latè admodfi caftra me tabantur,atq; paffim homines amp;pecorapariterfecü abduccntesjcxcurrcbanquibus ex rebus cómeatus emendi facultaté eliciebantdta vt certiffimc pcrfpiccrctur,Ct4arlanos fi validum aliquod impedimentü habuiffentjaut fi pótificius exercitus qui Bononiæ5amp; circa cam crat,aliquo in loco caftris illoru propinquiore metari potuiflet, breui in ma-gnis anguflijs futures fuiffema fitam latè caftra habere perfcueraflent, magno cû peri-culofuiffentdïn ca coarólaffcnt^cómeatusfacilitate carniffent.Sed in cxercitn quiBo-noniæ erat,multæ erat,cû ob Salutij,qui ad hafläludis cqucftrib.frangcndâjmagis qua ad ducis munus obeûdum aptus crat,moré; turn verb quia Heluetijs amp;nbsp;ipfius peditib.à Venetis fuo tepore ftipedia non pcrfolnebâtur pcrturbatiôcs;qnib.dc cauffis, præclarâ rei bene gerédæ occafionc amifcrût.Borbonius interea quo vltcrius progredi poffct,vt CÓmeatum in plures dicsjtormcntariii puluerc, fabros amp;nbsp;boucs (habebat enim jam tûc fecû quatuor maiora tormcnta)Ferraria acciperet opéra dabat:amp; quâuis varia ahimi fui indicia darct,tarnen illû in Hctruriâviaquæ àSaxo nome habet,cogitate magis pro eer to habebaturddemq; confirmabat Hieronymus Moronus,qui iam ante multos dies oc cultacura Salnriarum marchionc,etfi multorû iudicio, fîmulatè amp;nbsp;dolose cbfiliaagita-bat.Cum antiam xim Martij caflramoucreftatuiffet, idcoq; quatuor ilia magna tor-mentaBondenu remififfct,pridic eius dici German! pedites,varijs ftipendioru promif fis dccepti,quos deinde amp;nbsp;Hifpani funt fequuti, pecunia inclamantcs maximu tumul-tum, nec mediocri Borbonij vitæ periculo nifi clam fe, amp;nbsp;qua citilfime ex tentorio fuo fubduxiffer,cxcitarunt;nam cum cb accurrilfcnt,vno ex ipfius nobilibus viris ibi intçr-fcâo,tentorium diripuerunt. quamobrem Vafhus ftatim Fcrrariam petijt j vnde cû ali-quaquamuis cxigua pecunia,qua tumultus eft fedatus,rcdijt: die vero dccimafeptima,, tâta niuiû aquarûq; copiafuit,vtob fluuiorû magnitudinc,amp; itineiûdifficultatc,pcr aliquot dies nulla ratióc exercitus progredi poftetiamp;apoplexiæcafus Georgiù Germano

6^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE '

rum ducem^ maiori fpe qua euentu, fere extinxit : fperabatur enim faltcm ad caftra fe-quenda inutilis fore:quodfi fieret,Germani illo abfente incommoda,amp; pccuniarû ino piam deinceps minime laturi credebantur. Hoc tempore Venetotum copiæ adFaufti-lt;ƒ 2 / nifanum propeRuberiam erant,quo xvin Martij Vrbinidux morefuo Veneto Sena-tuiviótoriam pene certam, non quidem fociorum armis, fed difficultatibus quibus ho ftes confliólabantur fretus promittens venit.Rcbus ab omni parte in hunc ftatum reda dis,pontifcx,quôd pecunia caterer,quod neapolitana expeditio, quum iam exercitus ipfius ob cómeatus penuriam Pipernum rctrocefliflet, baud cum fuccefTum quern fibi prius propofuerathaberet,amp;dcmü quod Gallorum verbis ampliffimi apparatus,quo-tidie quemadmodum femper ab ipfo belli initio ad fincm vfquc fecerant,re ipfaparcio res cerncrentur, animo confternatus: nam præterquam quod rex quadraginta aureoru numûmmilliainprimûmenfem, quingentos cataphrados amp;nbsp;clalTem ferius miferat, quodq; trans alpes quemadmodum debebat,amp;in quo præcipuum vidoriaefundamen turn erat pofitum,armamouercnoluerat;etiam caquæ quotidie pollicebarurnon prx Rabar.Promiferatenim fe pontifici præter confuctam penfionem,fingulis menfibus vi ginti aureorum numûm millia,vtbellum in regnum neapolitanum moueret daturum; de quum deinde ab Vgonis amp;nbsp;Columniorum in Vrbem irruptione induciç effent fadç, idem ei, vt aut ad neapolitanum bellum, aut ad fui ipHus defenfionem eo vteretur, amp;nbsp;infuperfeRentiumCeritem, qui ob Maffliamconferuatammagnam fibiapudillutn exiftimationem conciliarat, ad eummiffurum confirmarauquæctfimenfeOdobrijp-miffafuiffent,tandiu tarnen funt dilata, vt Rendus circiter quarturn lanuarij diemfine pecuniaRomam peruenerit:dccem autem poftdies allatäquidem funt vigintiaureoru numûm millia,fcd ex ijs Rendus quatuor millia fumptuû à le fadorum, amp;nbsp;ftip en dij fut nomine, Sedecem millia in Aprutij expeditione fibi retinuit,ita vt fex millia tantû ad po tificem, quihis promiffis fretus ferè ante tres menfes inducias fregerat peruenerint. Promiferatob decumas conceffas intra odo dies vigintiquinq;, intra duos veto menfes trigintaquinque aureorû numûm millia: ex quibus pontifex nihil vnquam præter nouem millia quæRobadanges attulitaccepit.Prærerea Paulo Aredno qui xii Februa rij à rege difceflît,vt pontificem magis adbcllum incitarer,præter fupradida omnia au reorum viginti millia fpoponderatiquæ poft Langeum miffa,nunquam vitra Sauonani peru enerunt.Debebat rex ex fœdere duodccim naucs longas mittere ; amp;nbsp;fexdecim fe mififfeaiebat; fed illæ ferè femper cùm ab alijs rebus, turn à milite qui in littusex-poni poffet imparatç fucrant,vt nunqua Sauona difcedercnnquç fi cum primo ne apo-litanumbellum eftcœptum,ftatimfepondfîcisamp;Venetorumnauibus adiunxiffcnt,co muni hominum iudicio magno adiumento fuiffent.Magnarum verb nauium claffis va-lida quidem il 1 a,etfi fæpius fc illam in regnum neapolitanum miffurû promififfcr,quic quid tandem in cauffa fueritnunquamà Prouinciælitoribus aut Sauona longius abfu-it: amp;nbsp;poftquam in duornm menfium ftipendiain Salutij pedites tribuiftet, cum Venetis qui minorem quàm debuiffent militum numerum alebant, vt illorum ftipettdia ex qua draginta aureorum numûm millibus detraherentur padus crat. Angliæ regis promiffa amp;auxilianimis remota amp;nbsp;incerta étant. Venetosin flipendijs militi repraefentandis tar dos videbat: cuius rei cauffa,Salutij amp;nbsp;Heluctij pedites, quiBononiæ caftra habebant fcrèerantinutilcs.Tcrrebatquoque eum Vrbinatis varieras amp;nbsp;agendi modus ; ex quibus nihil quo minus Cæfarianus exercitus in Hetruriam tranfiretimpedimentofuturû animaduertebat.ltaquc,tum ob Florentin! populi à fc alienatos animos,tum quod Cæ fari Senenfes fibiiundos habcrent,Florcntinù amp;nbsp;fimul pontificiû imperium in magno diferimine verfari animaducrtebat.Hæ rationcs(quod qua pernitiofum pcriculofumq; fibi effet, fociorum fœdere relido,fefe hoftium arbitrio committere pcrfpiccrct) poft multa confilia amp;animi fluduationem, cum commoncrunt: cumq; ab alijs non quantû opus eratiuuaretur,nequc exfc ipfo,vtpotuiftet,fubfidiaquçrcre vclletjamp;præfens me tus in cofupcraret,ncque difficultates amp;nbsp;pericula forti animo fuftinere feiret, cum Fera mufca«amp;Screnonio,quihancob c3uffamproregisnomincRomæcrant fie pacifeifta-tuit:vt odo menfiû indiiciæ herent j amp;nbsp;ipfe Cæfariano cxercitui fexaginta millia aureo rûdarct; ccclefiæ, regnoneapolitano,amp; Colûnijs vtrinque ademptaàPompeo Coluna fa-

næ facræpurpuræ dignitasjinduólis quoq; cenfuris,reftituercntur; quod pontifîci omnium grauiffimum fuit,amp;difficillimè conceflit: Galliæ rex amp;nbsp;Venetijintra certum tempus, his inducijs fe adiungendi faculratem habercnt:quod fi facerenr,Germani Italia, , iî minus,pontificij amp;nbsp;Florentinorum impcrij fînibus cxcedercnt.Pontifex quadringen taaureorumnumûmrainia xxiieius menfis, reliquum per totummenfem folueret; pror ex Romam venirct; qua in re pontifex fe Borbonium ea rata habiturum certü fieri cenfebat; qua etiam fpem au gebaut quædam Borbonij ad proregem literæ,àpontificis vicariointercept«, quibus fuis anguftijs patefadis, vt fi cû Cæfaris dignitate poflet, cû pontificecomponeret,eum hortabatur. Quo fado terrertres naualesq; copiæ omnes vtrinquefuntreuocatæ; capta Iocafuntreftituta;Pontifexcnim cuius res tunc in regno neapolirano logé fuperiorçs erât,inte^ra fide pada feruabat: Aquilæ vero Montorij co mitis filijjfe aliarationetutos elfe pofiediffifi patrem liberarunt; quiftatim Cæfarianæ faâionisope,filios cum aduerfa fadionc expulit.-Lanoius deinde Romam peruenincii ius aduentu potifex fibi iam de induciarum fide omnia tuta promittens, perniciofo cô filio omnes milites,quos in ftipendijs fuis circa Romam habebat, centum modo leuis armaturæequitibusjamp;duobus nigræ legionis peditum millibus fibi rctctis,dimifit; id-que maiore fpe fecit ; quia Borboniû ob difficulratcs quibus in belli progreifu confli-étabatur, amp;nbsp;quia femper fe eius cupidum apud ipfum oftenderat,paccm exoptare fibi perfuaferat. At res circa Bononiam logèfecus fe habebantmam quum pontifex ftatim poftinducias, Cæfarem Feramufeam adBorbonium, vtis eas confirmaret,amp; pecunia accepta exercitum extra pontificij imper/j fines duceret, mifiiTctimulrædifficuItates inßorbonio,amp; multo magis in militibus apparu erunt;fiue cnim vaftas fibi emolumen-ti fpes propofuiiTcnr, fine quod à pontiffee promiiTa pecunia bimeftre ftipendum non cxpleretjfe ad bellum fequendum pertinaces oftenderunt; ideo multi crediderunt, il-los fi aufeorü numûm centû millia fuifiTcnt,facile inducias admifluros fuilfe.Quicquid autem in cauifa fuerit,certum eft, illos poft Feramufeæ aduentum,Bononienfem agriT depredari,amp; omniahoftiliter agere non defijfte: amp;nbsp;nihilominus Borbonius qui itinera coinplanari curabat,atq; Feramufca,pontifîcio vicario,exercitum,etfi omnes difficulta tes obftarentinducijs aftenfurum fpem facicbanr:amp; Borbonius ad id cogi,vt progredi-endi fpe militem fuftentaret,donee eum in fuam traheret fentcntiamjfc verô cupere a* liud nihil,nifi vtpontificem fibi amicum conferuaret, aflirmabat; amp;nbsp;nihilominus eodê tempore a Ferrarienfium duce commcatus,fabri,currus,torment3rius puluis,amp;alia hu iufmodi in caftra mittebantunqui poftea neque pecuniam qua eis dedcrat5neque hæc auxiliaomnia,fexcentas auri libras exceifilfe gloriatuseft: ab altera vero parte Vrbini diixfe,neis cxercitus inducias amplexus,in Rhodigiâ Polinefum fefeimmitterct, time refîngcnSjVenetorum copias trans Padû Cafalcmaius contraxit.Rcs odo dierum fpa cio in hune modum dubiæ fuerum:Tandc vero Borbonius,fiue quod ca femper ipfius mens fuilTetjfiue quod excrcitui imperare non polfct,ad pontificium vicarium, fe quamp; milites ad id qd’vellet fledere non poifet vlterius progredi cogi fcripfînac fequétidie, qui fuit vltimus Martij,ad Rheni pótem proceflit,tanto militum ardore,vt quum quidâ à Lanoio vt Borbonium ad inducias ampledendas flederet milTus in caftra veniftetjUt fifugafaluti fuæ confuluiiret,ab Hifpanis fuifletinterfedus;fed magis in Vaftium exar ferunt; quem quum ab exercitu fine aduerfa valetudinc,fiue vtipfead pontificium vi-carium fcripfit,ne vt ceteri,contra Cæfaris voluntaté irct,fiue quauis alia de caulTamo-tus,in regnum neapolitanum iturus difceifiirct,exercitus vtperducllé profcripfit. Borbonij ad Rheni pontem aduentu Salutius amp;nbsp;pôtifîcis vicariiis, hoftes Flaminiam verfus contendere iam exploratum habentes,Italorum peditum parte ad Bononiç præfidium relidis,nonfinedilficultate Heluetioseduxeruntj quibus vtftipendiaperfoluerentur vicarius loanni Viturio decem aureorû numûm millia mutuo dare fuit coadus:quo fado eadem node cum rcliquis copijs Forumliuij verfus contenderunnquô idonco prç fidio Imolæ relidOjtertia Aprilis die peruenerunt; præter qua vrbem Borbonius quinta eius méfis copias duxit,vt infra publicam viam metaretur, Sed vbi Borbonium indu cias minimè amplexum Romam eft nuntiatum, Lanoius fe id molcftiifimè ferre often-dens,amp; quemadmodum primo nuntiatum fuerat,raaiori pecuniæ furama opus elfe ra-

658 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

tus,vnum ex fuis qu i præter eam aur.eorum numûm viginti millia,quç ipfc ex regni nea politani vcôtigalibus effet additurus pollicerctur, mifit; cum autem ilium in periculo fuiffe audiffetjtcrtia Aprilis dieRoma, vtcum Borbonium conuenirctefl profeôius; amp;nbsp;pontifici fc ilium fi alia ratione non pofret,equitatu amp;nbsp;maxima Hifpanici peditatus par te ab illo abduvta,ad inducias coadurutn promifit. Sexta die quum Florentiam peruc-nifrct,illicvteadere cum hominibus à Borbonio in eum locum velutmagis opportu-num milTîs ageiet,conftitit:iam enim exercitumnifi loge maiori pecunianumerata fifti non poffc certum crat,eaq; à Florentinis quibus pontifex omncm eius explicandæcu-ram commiferat,numeranda crat.Hæc vai ictas pontificis anguftias ôc pericula vchemé ter augcbat; quin potius iam multos dies ante auxeranquoniam in Borbonij confilio-rum,amp; quid proregis aduentus effet pariturus inccrtitudinc, fociorum auxilijs indige-bat; quorum aôtiones etfi àpontificio vicario accenderentur incitarenturque, frigefce-bant: quamobrem pontifexjomnibus verbis amp;indicijs fummum pacis ftudium,amp; quâ-topere id à proroge perfedumirifperaret oftcndebat: vicarius autem contra, pontificis fpem Icuem effe multis indicijs aiiimaduertens, fociorumq; auxilijs deferuefcenti-bus,Florentinæ amp;nbsp;Romanæ res in manifcftiffimum difcrimen adduci perfpiciens,Salu-tio amp;nbsp;Venetis,inducias nihil boni parituras efïcjperfuadere nitebatun eosq;, vt fi non alia, faltem proprij commodi cauffa,pontificis amp;nbsp;Hctruriæ res non defererent hortaba tur: nequc vt maiorem apud eos fidera inueniret diffimulabat pontificcm vehementer inducias exoptare amp;nbsp;quærere,cisq;,quod Cæfarianorum fraudes non viderct, impru-dcnter fîderezquôd fi ctiam cum iuuantes nihil aliud confcquerentur,nifi vt pacis leges ei faciliorcs redderent,id ipfis vciiifîîmura fore oftendcbat. Pontificem namq; ab ipfis adiutum,pro fc amp;nbsp;Florentinis huiufinodi legibus quæ focijs parum obeffent compofi-turum.-defertum veto ingentem pecuniæ vim, amp;nbsp;magnam aliquâ menftruam penfioné Cæfaripendere coadumiri;quibus deinde in pofterumbellum contra ipfos gcreretur: quamobrem dcbere ipfos nifi fibimet obefle vellenr,vbi Borbonius contra Hctruriam caflramouerer,amp; ipfi totis viribus ad eam propugnandam contendere: Salutius hacin re valde anccps eratdedmulto magis Veneti : pontificis enim animi conftcrnationeab omnibus perfpeôta,illû etiam poft noua ab ipfis auxilia accepta, quandocunq; pacem confequi poffer,eam nulla fociorum habita ratione amplexurum certo exiftimabant: idcirco valde nouû cis videbatur,fe ad eum vtfacilius cû commun! hofte pacifceretur iuuandum cogi. Si eum defererent, maius quidem inde in communes res detrimentû profedurum cogitabat; fed copias fuas inter Apenninum amp;nbsp;hoftes in regione iamad-uerfa, fi dum in Hetruriaeffent pontifex pacem firmaret,aut denuo pacifceretur,in ma nifeftum difcrimen conijei cenfebantzca quoque fufpicio in Senatulocum habcbat,nc pontifex,vt copiæ ipforum in Hetruriam tranfirenr,idcirco etficerc niteretur, vt eos il-larum amittendarum periculo ad inducias ampledendas impelleret. Quas dubitatio-ncs pontificis vicarius, ex Salutij animo, quamuis multi ex ijs qui illi àconfilijs eranf, exercitus periculo moti fecus fuaderent, facile remoueranquare eadem alacritatequa prius Foroliuium venerat,fi opus forer,in Hetruriam tranfire minime rccufabat.Sed Ve neti,vtpontificem amp;nbsp;Florentinos aliqu a fpe foucrentmihilominus ad confilium ex té-pore capiendum parati eflent; Vrbinativt quarto die Aprilis Cafalemaiorecaftramo-ueret;amp; cquitatum tranfpadana via mittetet; peditatum vero fluuio vehi curaret,man-darützquiob Cæfarianorum in Flaminiam profedionem metum aliquem præ fe feres, duo ex Venctorum copijs peditum milliaadregni fui præfidium mifirzetfi multi amp;prx fertim pontifex ilium Borbonio,fc nullum ipfiin Hetruriam proficifeenti impedimen tum allaturum clam promifill'e fufpicati fint.Borbonius interea vndiq; commcatum,cu ius fummapenurialaborabat conquirens, copiarum partem Cotiniolam mifit: quod oppidum ctfimœnibusmunitum efler, vbitormentis non multum pulfafïer, deditione cepit : oppidani enim, quemadmodum amp;plcraq; aliaoppida in Aemilia Flaminiaq; fe ceranr,amicorum militum rapinas mctuentes,eos rciecerant.Cotiniola capta,quatuor maiora tormenta Lugium mifit: amp;nbsp;vt commcatum compararet, atq; ob aquarum impe dimentum, tres aut quatuor dies ad Lamonemfluuium hæfit: deinde xm Aprilis die Montonetraiedo ad Villafrancam quinq; milliaribus procul à Foroliuij eft metatus;

quodieSalutius quingentospeditesquifcrcomnes Hifpani erant, Montern Poggîolû vcrfus commeatus caufla,extra ordinesquemadmodum ob penuriam totus ferè exer-citusfaciebatjpalantcsopprcßk. Diexiiiifupraviam Moldulam vcrfus,quoditer perGaleatam amp;Balnei vallem in Hetruriain duckcaftralocauit : ad quod iterSenen-fes commeatus amp;nbsp;fabrorum copiam polliciti, vehementer eum hortabantur: cum veto Germani omnialoca per quæ iter faciebant incendercnt,Meldulam oppidum inua-ferunnquod ctfi deditionemfecerit,incendium non eifugit: quo dienuntiatum ei fuir, prorcgem cum Mottæ, quem ipfe ad hoc miferat confeni’u, pridie eins drei Florentiaî paótum eflejVtBorbonius in ceteris à compofitione Romana non difccdens,fed ea po tius confirmata,intra quinque proximos dies cum excrcitu retrocedere incipercr;amp; in primis cakris in quæ retroccififl'et,illico ipfi fexaginta millia aureorum reprefentaren-tur;quibus prorcx viginti millia addcret;amp; alia fexaginta millia ei per totum Maiii pro-Jiimum foluerentur,ex quibus prorexliteris propria manu confcriptis,Cæfai ê ad quin-quaginta millia reftituenda obîlrinxinhæc autem poftrema pecunia non antè foliicrc-tur,quam PhilippusStrotius elfer dimiflus, amp;lacobo Saiuiato trecentorum auri pon-do mulóta condonata; quemadmodü prorex pontifici,non quidé in fœderis capkibus, fed verbis cantùm promiferat. Hic nuntius Borbonium minime abitincreretardauir, etiamfi prorege vtad fe veniret, atq; omnia quæ neceffaria elfe conftituerct, Florenda profedum feiret. Prorex Lanoius cnim cum multis alijs de cauflis,tum quia ( vt fide à dignis autoribus accepi) deexercku contra Venetos conuertendo confiliaagitabat, pacemcupiebat;amp;quamuisRomæ feequkatum amp;maximam Hifpanorumpcditum partem àBorbonio abdudurum pomifilfet, tarnen cum ca Florentinæ agitarentur, id laccrequôdlé Cæfariani exercitus delendicaulfam elfe nolle diceref,recufabat. Bor-boniusigkur, X v idieadSophiæ fanum Galeatæ vallis,quæ fubFlorcntinorum im-perio eft,oppidum eftmetatus ;amp;cum celeritate arque fraudibus, ne fibi in alpium iugistraafcendendis,in quibusob commeatus penuriam , quiuisaduerfus cafuseum preturbarepoteratjimpedimentum aliquod inijccreturomniconatuoperadaret,lire tis X V I I die ad Petri balncarij fanum à prorege amp;nbsp;pontificio vicariode illorum aduentu acceptis,vtrique fecum nuncium tam incommodo in loco vcnullaratione ex-expedare polfet acccpkfe;verùmcrakinadie adMariæ Balneariafamumfub alpibus expedarurum refponclit; amp;nbsp;in literis præfcrdm ad pontificium vicarium feriptis fe pacis , animique fui amp;nbsp;erga ipfum obléruantiæ pontifici declarandæ ( cjuanquam longé alia illi mens elTct ) cupidifsimum elfe dixk . Lanoius conftituta die eo venir; amp;nbsp;eodem die pontificis vicarius qui Borbonij iter ftipedum habebat, vt ho-ftes non prius quàm auxiliain Hetruriam venirent , loanne Vitturio Veneto apud Salutium legato , amp;nbsp;ceteris , qui ne copiæ in diferimen conijeerentur metuentes, antct|uam excrckus in Hetruriam duccretur, qui ducenta aureorum numûm millia Iponderent, aut munira loca fibi pignori dari poftulabant, egregiè confuratis, miiltis rationibus Salutio vt progrederctur perfuaut; cumque cum copijs omnibus Berfigellam perduxit; quo ex loco fe Salutij voluntatem tam paratam habere, vt de co cum fuis copijs in Hetruriam ducendo nonamplius dubitaret; feq; etiam Ve-netos idem faduros pro certo habere,ad pontificem fcripfit:Cæterum t]uo magis horû in Hetruriam tranfituFlorentiæ rebus elfetconfultum, eo magis Romanas in diferimen adduci: propterea quôd Borbonius nulla alia fpe libi relida, fe in earn partem conuertere cogeretur.-qui fi propius Romam accclfilfet,vtauxilia quæ mitterentur ipfius celeritatem æquarent difficile fore; cum ipfe binis caftris Apenninum clfcc fuperaturus : in quem cuentum quura Florentini fe prius cum Venetis amp;nbsp;Vrbina-ti duce paraffent, fe fi iplbrum copiæ in Hetruriam iranfircnt, feederi adhæfuros: in certum peditum numerum ftipendia daturos; amp;nbsp;cum Cæfarc, etiam fi pontifex vellet, non compofituros, primo fpcm fecerant, deinde promiferant : amp;nbsp;Vrbinati quipadoFicariolitraiedo XI11 die Finale, deinde Co rticellam venerat, per Pallan-tem Rucellaium ad hæc negotia tradanda milTum : fandi Lei, amp;nbsp;Maioli arces ob-tulerant ; ideo minus difficile fuit prompta auxilia habere , idquc co magis vbt proregcra,non modo Borbonium,qui euno irridens eodem die alpibus fuperadis ope-

ram dederat^in conftitiitoloco non inueniflcjveru etiam ne à montanis hominïbü’Sj obgt; detrimcnta amp;iniurias ab excrcitu acceptas tuinultuantibiis intcrficeretur,in graui p eri cülo fuifTc cft nunciatum : Salutius eniin etfi Vrbini dux eo ad Petri caftelium ad colloquium vocato,ii'npcdimentum autmoraminterponere fit conatus, alpcs alacritertran fccndit; itavt xxii Aprilis^ad Laurentij fanum in Mugellanocaftrahabuerit;amp;Vrbini dux cum honeftè ab eö recedere non pofiet^nec culpam omn em in fe trasferre vellet, Gallorum alacritate perfpeda;Cumque Venetos ipfi eius rei potcftatem cum eiufmo-di mandato tamen^Vt nifi Florentin! ftatim vbi in Hetruriam venifict, fœdus contrahe-rent, illico exercitum reduceret,fcciiïe notura cflet,ipfe quoque tranfiuit, ac xxv mé-fis die Barberini eft metatus. Interea Borbonius alpibus eodem die fuperatis, ad Stephani plebem,quod oppidum fcab ipfius militum oppugnatione fortiter défendit, ca-ftra locaurt;amp; ad pontifie em vt cum ijfdem artibus irretiret,maiorcmq; eius lædcdi fa-cultatem haberet,proprium hominem,quiipfum cum eo pacem inife vehementer cu-pere confirmaret: fed militum fuorö pertinacia cognita,maioris rrtali vitandi gratia cos coitaridiccret;eumq;vt pacis côfilianôintermitterer,neûemaioripccuniç parccrcthor taretur,mifit.Sed fuperuacaneum crat hac diligétia cum pohtifice vti,qui nimiâ ijs quæ cupiebat fidem adhibens,amp;fumptus vitare nimium cupiés,fiatim Vbi de paótione Flo rentiæ cum Borbonij procuratoris confenfu contrada certior eftfitÓlus,omncs ferèni gre legionis pedites inconfultifiimè dimiferat)amp;Valdcmótius,quafi tranquillifliinapa ce iam parta, mari Mafiîliam pctierar.Itaq; cum omnes cxcrcitus in Hetruria effent, amp;nbsp;fœderatis fignificatum effet Borbonium vno die à Stephani plebe Chiaffam prope Are tium iter decem amp;nbsp;odo milliarium veniffe , qui fuit xxiii, duces qui Barberini conue-nerunr,quid agendum effet difputabant: cumq; pleriq;,atq; vnà pontificis ac Florenti-norum procuratorcs eain fentetia effent, vt exercitus cóiunóli fe vitra Florétiam aliquô in munita caftra transferrent, amp;nbsp;fie Borboni e am vrbempropius accCdendi facültaté adimere nt, vt fequéti die copijs in ijfdem caftris quietis caufTa relidis, duces Ancifam, quæ tredecim milliaribus Florentia diftat, vt deinde fi,quemâdmodum Fed ericus Bo-zolenfis huius coufilij autoraffirmabat, eum locum caftris idoneum actiituminueni-rent,exercitus eôtransferrctur,pcterent,decrctumfuit.Sed cum fequentidieinitine re, amp;nbsp;iam propc Florentiam effent,repentinus quidam cafus, quiq; nifi protiifum fuif-fet, res pcriculofiffimas parère poffer,huic amp;nbsp;ceteris rebus quæ geftæ fuifsét,maximuni attulit impedimentum: nam quum Florentiæ omnium animi maximè efîent côcitati, ac vniuerfo ferme populo præfens reip.flatus difpliceret; amp;nbsp;iuucncs publica fibi à magi-flratibus quo fe,vt aiebantàmilitibus tuerentur,conccdi pctcrent,antequam id decer-nerctur,die xxvi,tumultu in publico forocafu ferè exorto,maxima pars populi,amp; ferc omnes iuuenes armati prætorium verfus concurrere cœpcrunt: cuirei haudparuam occafionem dédit Siluij Cortonenfis Cardinalis fiue imprudentia fine metus: qui quum Vrbe vtVrbinatihonoris gratia obuiam procederet, egredi ftatuilfet,etiamfi antequam id faccret tumultum iam cœptum effe cognouifïet, fententiam nonniu-tauit; ficque ilium fuga fibi confuluiffe rumore diuulgato, longe promptiores ad concurfum faciendum fuerunt. prætorio à iuucnibusoccupato, amp;nbsp;foro armatis re-ferto , fiimmum magiftratum ad Hippolytum amp;nbsp;Alexandrum pontificis nepotes perduellcs declarandos popularis potentiæ reducendæ confilio coegerunt : Sed Vrbinas amp;nbsp;Salutius intcrca cum multis ducibus , amp;nbsp;Cortonenfi Cardinale atque Hippolyto Medice Florentiam ingreffi, ac mille amp;nbsp;quingentis peditibus, qui multos dies alicuius fufpicionis caufl'ain ciuitate retenti fuerant, arma capere iuffisjfi-mul acie inflruda forum verfus contenderunt ; quo à multitudinc deferto ftatim potiti fùnt: quamuis ab ijs qui in prætorio crant lapidum, amp;nbsp;fclopetorum grandine ob-ruti nemo in foro confiftcrc änderet, fed circumieótas vias occupabant. Cum autem Vrbinas copijs quæin ciuitate crant prætorium minime expugnari poffe céferet,amp; nifi ante noóté expugnaretur ne populus animû refumens iteru arma caperet periculu effe ratus,qiiæ res amp;fi Icuiffima videretur,vtGiuitas co die tarn aperto periculo liberarctur potiffima cauffa fuit, triû Cardinaliû qui coram aderant Ciboi,Corronéfis amp;nbsp;Rodulfij, acfîmnlSalutijmarehionis,amp;Venetorumlegatorum, qui omnes in Garbiaviaforo

conlunäa conuenerunt, confenfu Veneti peditatus qui in Florentina planitieprope vrbemcaftrahabebat partem aduocareftatuit: quarequum periculofapugna parare-tur(neque enim prætorium line omnium fere nobilium qui in eo erant cæde expugnari poterat ) amp;nbsp;periculum crat ne vbi arma amp;nbsp;cædes mifcèri cccpifïent, viólor miles totam ciuitatem diripercnita vt Florentinis is dies valde acerbus amp;nbsp;infauftus elTct futurusmift Françifcus Guicciardinus pontificisvicarius,præfentiflïmocon{ilio hune difficillimum nodum difloluilTct. nam quum Federicum BozolÆfem adipfos venientem vidiflet, id quod eratfufpicatus, alijs reliólis ftatim vtipfe primus eum alloqueretur ei obuiä pro-eeßit. Federicus inirio tumultus fe eum f umorem autoritate amp;nbsp;gratia qua apud multos iuuenes pollcbat fedarc pofle fperans in prætorium iuerat, fed quum nihil proficeret, imoanonnullis contumeliofa verba retulilTet, non parum poftmultarum horarum fpa cium in difeedendi facultate impetrada laborarat: idcirco ira accenfus,prætorio egref-fus,amp; quam facile id ob exiguas vires amp;nbsp;paruam difciplinam expugnari poffet feiens, vt alios ad id ftatim oppugnandü incitaret veniebat : fed vicarius breulifimis verbis quam omnis perturbatio pontifici molcfta, amp;nbsp;cömunibus fociorum rebus perniciofaeftet fu-tura; ac quanto melius effet potius animorum motibus fedandis quam accendendis o-peram darejideoq» perniciofum fore Vrbinatiû duel amp;nbsp;ceteris tanta prætorij expugnan difacilitatem indicate demóftrans,facile eum ita in fententiam ftiamtraxit, vtipfe eum alijs vt Vicarius voluit ioquens, rem fie propofuerit, ac ciufmodi tumultus fine armis compefeendi fpem fecerinvtilli hanc rationem velutoptimam fequuti, vtrumq; roga-rentjVtfimul in prætorium profeôfi,hifce motibus fedandis operam datent,omnibusq; eoriim quæ eo die ad teip. ftatum tutbandum agitalfent, impunitatem polliccrcntur: illiigitur fide ab ijs qui in prætorio étant accepta, non fine magno labore eis vt prætorium , quôd minime tueri poterant defererent, perfuaferunt : hc tumultu pacato rcs in priftinum ftatum redierunt ; amp;nbsp;nihilorainus, vt in benefaclis ingratos amp;nbsp;calumniatorcs facilius quàra gratos amp;nbsp;laudatorcs inuenias, etfi tune vicarius recentire fummis laudi-bus ab omnibus celebraretur,pôfttarnen amp;Cortoncnfiscardinalis ipfumquödciuiö, amp;nbsp;præfcrtim Lüdöuici fratris fui, qui tune Vexillifererat falutemmagis quàm Medi-ceæ familiæ potentiam amarct, artifîciofis çonfilijs vt eo dieMediceæfamiliæimpc-tium armis amp;ciuium fanguine in perpetuum non fuerit conftabilitumin cauifafuifte eftqueftus; amp;multitudo,eum, quod eum in prætorium venir pericula majora quàm re vera eftent fingens, ipfos vt Mcdiceis prodeftet,vbi ncceffc non erat ad cedendum im-puliflet, calumniabatur. Florentiæ tumultus quamuis codem die fine cæde fuerit feda-tus, tarnen grauiftimorum malorum origo fuit : amp;nbsp;fortafsc dici poteft,nifi is calùs inci-diftet ,eam calamitatem quæ poft citiflîraè eft confcquuta,minimè futuram : quoniàm Vrbiniduxamp;Salutius hums tumultus oecafione Florentiæ hærentes , Ancifæcaftra, vtconftitutum fuerat, miuimè fpeculatum iuerunt: amp;fequcnti die Ludouicus PifanuSi amp;nbsp;Marcus Fufearus, Veneti apud Florentinos oratores, ciuitatis inconftantia cognita, fevt cxercitus vitra Florentiam caftra moueret, nifî prius agitatum fœdus perficcre-tur,nolle funtattcftati:quo in foedere, vt Florcntinorum anguftijs abuterentur tempus adefte rati, indeeem peditum milliaftipendia petebant. Sed tandem vigefimâ oôàaua die fie fœdus contradum eft, vt quod pontifex, qui iam focijs iterum adhærere crède-batur,decapenfionc pronuntiaftet,fequercntur. His acceflit,quôd eum ftipendia Hel-uetijs perfoluendi tempus iam veni{ret,nec Ludouicus Pifanus, vt Veneti ncgligcntcr proipiciebant, pccuniamàdfatisfaciendumhabcret; aliquot dies antcqüam eamex-plicaret funt elapfi ; ita vt falutarc caftrorum Ancifam transferendorum confiliùra fuerit prætermilTum. Quo in reriim ftatu pontifex, fraude qua Borbonius cum protège v-fus erat, eiufdemque in Hetruriamtranfitu cognito, ncceftarià ad belli cogitationem conuerlùs, vigefimâ quinta die iterum fœdus cum Galliæ rege amp;nbsp;Veneris conti axerai; cosque ad fe magna pccuniæ vi iuuandum, fe vero amp;nbsp;Florentinos ad nihil aliud nifi ad idquodfacultates ferrepoftent, quôdamp;fc,amp;illos nimijsfuraptibus farigatoseftedi-ceret,obftrinxerar. Quæleges quamuisgraues, àfociorum oratoribus vt poritificem prorfus àpadionecum prorege conrraôta difiungerent accepta:, à principibus non probabantiir. Veneti DominicumVeneriumfuumoratorem, quodfine Senatus man-

dato fœdus propter pontificis, quem quauis occafîonc ad fuam inconflantiam amp;nbsp;pads defiderium rediturura exiftimabant,fluduationcm, fine vllo frudu graues fumptus adferret contraxiflet 5 accufabant : amp;: Galliae rex pecunia exhauftus, amp;. magis adCæfa* rem belli diuturnitate fatigandum, quam ad vidoriam afpirans, fatis nunc elfe fi bellum paruo fumptu fouercturcenfebat : imoquamuis cum primôinduciasà pontifice contradasaudiuit id moleftifßme tulerit,tarnen qu.um póft melius f erura ftatum expen diftet, vt pontifex Vcuietos fine quibus ipfe nullam padionem contrahere volebat j ad inducias amplcdenaas flederet cupieban Interea veró pontifexcui bellum m He-cruria gerimoleftum craufed tarnen minus moleftum quam fi id in Latium fuilTet trans latum,pedeftres copias conferibebat amp;nbsp;pecüniäs eomparabat; fed lentc:habebat au-tem in animo Rentium Ceritem cum copijs contra ^eilenfes raittere, amp;xos mari quo-que oppugnare,vtBorbonius in HetruHic rebus occupatus,Romam petere non poftet, quamuis huius rci metus quotidie in ipfo minueretur : nam ob exercitus fine commea-tu amp;nbsp;pecunijs Romam ducendi difticultatem, in qua Borbonius ludabarur, amp;nbsp;Senen-fium imperij vbi faltem milites alerenrur oppoitunitatem quam habebat, ilium ad bellum contra Florentinos gerendum hæfurum fperabat.At Borbonius fiue aliud primutn ipfiusconfilium, vtmulti dixerunt, FinaleoccultiflImeFcrraricnfium ducis amp;nbsp;Hicro-nymi Moroni autoritatc conftitutum fuiffet, fiue quumad Florentinorum defenfio-nem omnium fociorum vires conueniftent, eiusexpeditionis ad finem pcrducendæ fpc amifla, cumi^juc cxercitum ad cam vfque dicm inter tot difficulrates vanis proinif-fis amp;vanafpe pcrdudum,finepccuniadiutius retinerenon poftet,autfunditus euern, autfortunam pcriclitari compulfus repente amp;nbsp;fummaceleritate, Romam contendere ftatuit; vbi amp;nbsp;vidoriæ præmia tum Cæfari tum militibus ingentia eftent futura ; amp;nbsp;ad ea confequenda fpes minime parua: quandoquidc pontifex pernitiofo confilio prius Hel uetios,deinde nigræ Icgionis cohortes dimififtet:amp; vbi pacis fpe fruftratus eft,tamlen-tefeiterum munirccdepiftet, \^idoneum præfidium in tempore colligere non pofte cenferetur. Borbonius igitur vigefimafexta Aprilis cum exercitu expedito fine torraen-tis amp;impedimentis ex Arctino agro caftra mouit, dcincrcdibiliceleritate, neepluuijs quaetunc ingentes fuerunt, ncc commeatus penuriaretardatus inccdcns, cum pontifex vix dum de ipfius aduentu certior fadus effetjouno ncqi Viterbij,qaó pontifex non fatis tempeftiuè milites miferat, neque alibi quirefifteretinuento advrbem acçeflif: quare pontifex quod antca ei à prudentiftimis viris in extremis anguftijs, amp;nbsp;quum iara prodefte non poftentforc prænunciatum fucrat, ad earemedia quæ fi opportuno tempore comparafter,maximi ad ipfius falurcm momenti fuiftent dccurrcns, tres pretio in pontificum collegium cooptauit: quae tarnen pecunia rebus ita in anguftum redadis minimè ipfi numerari potuitmeque etfi numerata fuiftet,ob periculipræfentiam vlluta amplius frudum parère potuiftet, Romanos conuocauit; eosq; vt in unto periculo arma Vrbis propugnandx caufta alacriter caperent, amp;nbsp;ditiorcs pecunias ad peditatum co feribendum cöinodarent eft cohortatus,ad quod cos minimè paratos inucnitnmo Do-minicum ^Maximum omnium Romanorum opulcntilfimum vnicam auri libram cimu-tuo obtulifte memoria? proditum eftjeuius auaritia? pœnas póft luit: nam cius filiæniili-tibus prædæ fuerunt; ipfeq; cum filijs capti maximam multam perfoluecunt. Florentin veró Borboni) difeeftus nuntio quod à Vitellio qui Arctij erat feriptû,diem vnumferius quàm æquum erat eft allatû,acccpto,duces decrcucrunt vt Guido Rangonius cumfuo amp;nbsp;Calatiæ comitis equitatu, amp;nbsp;quinque Florcntinor-um ac pontiriciorû peditum milli-bus,illicô expeditus Româ eontenderct,eumq; reliquæ copiæ fequerentur: nam fi Borbonius tormenta fccum vcheret,hæc auxüia citius ipfo Româ ventura fpcrabannfin expeditus inccderctjtam citô poft ilium,vrquû tormenta non haberct,amp; mediocres vires Romæ vbi pontifex fcx millia peditum fe habere feripferat, eftent, tandiu fuftinerctur, donee primumhocfubfidiumadeftct ; quo accepto nullum Vrbis amittendæ pericu-lum foret. AtBorbonij celeritas,amp; tenues Romç fadi apparatus,omnia cófiliaanteucr-terunt:quoniâRendus Ceres, cuipontifex præcipuâ Vrbis propugnand'çcuramcômi-fcrat,quum ob temporis breuitaté paucos vtiles pedites, fcdmultâimbcilcm deimperi tam turbâ ex cardinalium antiftitumq; ftabulis, artificû ofticinis,ac eauponû diuerforijs

colicâam confcripfiflct, amp;nbsp;fuburbium omnium iudicio leuiter, fuo autem ipfius fans muniuiffet; bis viribus tantopere fidebat, vt Tiberis pontes, vtfi forte SuburbiUm amp;nbsp;Tranftiberina regio defendi non poifet, Vrbs conferuaretur, fcindi noluerîtiimô fub-fidium fiiperuacaneum efle ratus,Guidonisaduentücognitóquarta dicMaij, vtVe-ronenfis cpifcopus pontificis hömirie, quod quum Romæ præfidio atque operibus fa-tis munita effet, fexcentos oôtingentosùe taritùm fcloppettarios mittetet, ipfe verb cumreliquis fe cum fociorum exercitu coriiungeret,vbimagis quam Romæ inclufus profuturus effet, ad eum fcriberet effecit : quæ literæ,etfî nihil obfiierint ( ncque enim Rangoniuseà vfq; progreffus erat, vt in tempore opem ferre poffet) tarnen quam male ipfe præfentiapericulametireturdcclararunt. Sed non minus mirum füit (fiquideni hommes fato aut nefeire aut non poffe refiftere mirandurti eft)quöd pontifex qui Rcn-tium Centern prç ceteris ducibus omnibus contemnere folcbat,tunc fe prorfus in euiri conieccrit eiüsque arbitrio cómiferit, amp;nbsp;multo magis quod qui in minoribus periculis timercfolebatquique fæpius cum Lanoius exercitum Frufolonem duxit,deRomade--ferenda cogitarat, tune in tantopericulo natura füadepofita,conftantcr Romæ hæfe-rit: amp;quidem tanta cum defcnfionisfpe, vt ferètanquam hoRium procurator faftus; non modo homines difcedcre, verùm etiam fupelleótilem amp;nbsp;merces aliaque extra Vr-bemferriprohiberet; quasres multi mercatores amp;alij per fluuium aliomittcre ftude-bant: Borbonius igitur cum exercitu quinto die Maij in Pratis prope Vrbe eft metatus;

amp; militari infolcntia præconcm, qui iter per ipfam Vrbem, vt cum exercitu in regnum neapolitanumiretjfibiconccdipoftularctmifit; amp;nbsp;fequenti die in mfa aurora, co ahi- 1$^ 7 mo,vtantvidoria potiretur,aucmortem oppeteret (vixenim alial^s rebus ipfius re-liquaerat)exercitufuburbio quamons qua^îS.fpiritustemplum eft,admoto,atrox pu-“^ *’*”** gna eftcœpta.fuit autem eiin hocpropitiafortunâ,quæ vt exercitum turius admoucre polfetnebulæ beneficio ante lucem excitatæ,tandiu eos texit, donee ad eum locum in quo pugna eft coepta pcrueniffent ; cuius pugnæ initio Borbonius extrema defperatio-ne non modo, quia nifi vidoria potiretur,nullum ipfi reliquum perfugium erat; verùm etiamquod Germaniipfifrigerc in ipfo congreffu viderentur , fefeinprimamaciem cóijcit,primus pugnam inchoat : fed illico fcloppi glande pcrcuffus, mortuus concidit: cuius interitu militum ardor non modo non deferbuit, fed multo eft accenfus magis: quicurriduashoras magna vipugnaffent,tandem Suburbium funtingrcffi:quibus non modomunitionumdébilitas, fed amp;militum in propugnandoignauiaprofuit: qua ex revtamp;aliàs fæpe cisquîcx veterumexemplis nondum præfentia metiri didicerunt,' quantum virorum in bellis excrcitatorum virtus, à nouis cxercitibus ex cólleólitia tur-bacoadis ,amp; ab vulgi multitudine différant, oftenfum fuitmam Romanæ iutientutis parsfubfuis tribunis, quos Caporiones vocant, amp;nbsp;populi vexillis, propatria ftabat: quamuis multi ex Gibellinaamp; Colurnniorum fa(ftione,Cæfarianorum viftoriam cu-perent, aut falte non formidarent, quod fefadionis beneficio intaólos forefperarent, quæ res defenfionis aciem hebetauir:quia tame difficile eft ciuitates fine tormetis expu gnarejcirciter mille pedites exhoftibuscccidcrunt : vbi aut aditus eis eftpatefaÓlus,o-mnibus in effufiffima fugam coniccbs,multrsq; ad arcem cócurrcntibus,fuburbia pror fus deferta viótori prædæ funt rcli6la;amp; pontifex qui in Vatican! ædc rei cxitum cxpeâa bat,vbi hoftes irrupiffe audiuit,ftatim cum multis cardinalibuS fe in arcem coutulitrvbi dum vtrum ibi mancndû fibi effet, an per Vrbem cum expeditis equitibus corporis fuî cuftodibus,in tutum aliquem locum confùgiendum qtiærit, vt calamitatum quæ in port tificcs cadercpoirunt,qu3inq; difficile fit illorum autoritäre maicftarcmq; cxtingùere, fatisira volenribus,exemquot;plu effet,a Berardo Patauino,qui ex Cæfariano exercitu trans fugerat,de Borbonij interitu, amp;nbsp;totum exercitu Imperatoris morte confternatû,pacem cupere certiorfaâus,hominibus qui illorö duces allbqucrenturemiffis,infclicitcr abeundi confiliû neglexit» dum ipfe ducesq; ipfius no minus in defenfionis cófilijs implica ti,quäin exequendo effcnt.Idcirco Hifpani codé die quu Tranftibcrinæ regionis ruen-dæ,neq; modus,neq; confiliû effet itiuentum,fine vlloimpedimcnto,eam funt ingreffi: amp;cum nihil iamobftaret,codem diehbfam vnam antefoIisoccafumjperXifti ponté in jpfam Vrbé Romam irruperut: vbi ijs qùifafdionis nomini fidebanr,^ aliquotcardinä-‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kk 2

libus, qui quod Cæfaris partes fcquuti efle dicerentur, fe ceteris tutiores eXiftiinabatiÉ^ cxceptis, omnis reliqua aula amp;nbsp;ciuitaSjVt in capta vrbe fieri foletjfuga amp;nbsp;côfternàtionc’ plena erat.Ingrefli aût omnes magno cû tumultu ad prçdâ difeurrere cœpervnt;nô modo amicorû nominis,antiftitû autoritatis dignitatisq; nulla ratione habita, fed ne tem-^ plis quidêjfacrisûc coll egi j s, amp;nbsp;virginû facrarû feptis aut mortuorû rcliquijs quas voeât, vniuerfi terrarû orbis côcurfu cclebratis, amp;nbsp;ceteris facris reb.parcentes. Iraq; eius vrbis quæ diuino quodâ fato, ad fummû amplitudinis faftigium, fed amp;nbsp;crebris direptionib. cftdcftinata(eratenim is annus d cccc lxxx poftquaà Gothis direpta fucrat)calamita-tes non modo explicari,fed ne cogitatione quidem comprehendi polTent: prædæ veto magnitudinemquum in ea ciiiitäte tot diiiitiç,tot aulicorum acmercatorumrespretio-“ fæ amp;nbsp;fingulares effent acciimulatæ enarrare quis poffet ? eam vero in immenfum exag«' gerauit ingens captiuoriim, qui poft maxima fe pecunia redemcruntjamp; dignitas amp;nbsp;numerus : lllud verôcalamitaté amp;infamiam mirûin modû cumulauit,qüôd multi antifti-tes à militibus ac præfertim Germanis, qui Romanæ curiae nominis odio,crudcles amp;nbsp;infolentes crant capti, vilibus iumentis, gradus ac dignitatis fuæ infignibus ornati per totam vrbem per raaximam contumeliam cifcumdueebantunmulti crudeliffimè cxcra ciati ; aut in ipfis cruciatibus,aut non multum pôft,mullt;fta pcrfoluta,vitam reliqucrunt* Cùm in pugna turn in ipfodireptionis furore, circiter quatuor hominum millia defide-rati funnOmnium cardinalium domus direptædjs cxceptis,qui vt mercatores amp;nbsp;alij qui ineascumrebus fuis confuecrant, vtfefuâqueferuarcnt,ingentîpecuniacummilid-bus tranfegerunt : amp;nbsp;nonnullae ex ijs quae cum Hifpanis tranfegerant, poft à Germânis aut fueruntdireptæ, autcum illis quolt;juc tranfigere co'aôlat. Mantuæ regina domum fuam quingentis auri libris à direptione redemiti quam pecuuiam mercatores amp;nbsp;ali) quieôconfugerantdedcrunc; amp;exea Ferdinandum ciusfilium centum auri pondo accepifte famafuit. Senenfis cardinalis hæreditario quodam à maioribusfuis accepte jure, Cæfariano nomini addidus, vbi pro fe amp;nbsp;domo fua cum Hifpanis de multa tran-fegiiret,à Germanis captus fuit,domus direpta, ipfeque in fuburbium nudo capite/lu-* éius, rnultisque pugnis conmfus, quinq; aureorum numûm millibus fe ex illorura ina-nibusliberauit. Similem ferè calamitatem pafli funt Mineruius amp;nbsp;Ponzetta cardinales, qui àGermaniscapti, amp;priuspertotamvrbemcontumcliosèciicumduôH multam folucrunt. Hifpani amp;nbsp;German! antiftites amp;nbsp;cardinales, qui fe nationis iurc tutos exiftimabant, capti fuerunt: nec tninusacerbèquàm cctcri multati. Aiidiebantur paf-fim Romanarum matronarum, amp;nbsp;facrarum virginum quæ gregatim àmilitibus,vtlibi^ dinem fuam expièrent,trahebantur,clamores amp;nbsp;ciulatus iniferandiâta vt verè dici poffer, Deioptimi maximi indicia mortalibus cfte obfcura, qui Romanarum mulierumin-^ fignemcaftitatcm, viintantam turpitudinem miferiamquccaderepateretur. Palïin* ingentes eorum qui velut ad multam rtatuendam cogerentur } vcl vtvbiresfuasoc-cultaflcnt,aperircntexcrueiabantur, gemitus rclonabant.OHincsresfacræ, Diuorunî reliquiae, cuiufmodi funt ofla, amp;nbsp;id genus alia, quibus omnia templa erant rcferta,or-namentis detraótis,per contemptionem abijciebantur; amp;nbsp;quæex militum prædafupcr fuerunt (quæquidem erantviliffima) Columniorum deinde homines agreftesin Vrbem irruentes acceperunt ; fed tarnen cardinalis Columna, qui alrero die venir cora-plures mulieres, quæ in domum ipfius eonfugerant,feruauit: fama fuit prædam in pecunia numerata, ex auro,argcnto, amp;nbsp;geromis, dccies mille auri pondo pretium fupc-raffe : multaritiara vero longe maiorem fuilfe, Eodem die quo Cæfariani Vrbem oc-Guparunt, GuidoRangonius cumexpedito equitatu amp;nbsp;oôtingentis fcloppettarijs, ad Salariæpontem , vteademnoôle Vrbem ingrederctur venin fed reifuccelfu audiro, O tricolum fe recepit, vbi reliquæ ipfius copiæ fe illi adiunxerunc : nametfi litcras quæ opem fuam contemnerent, Romaaccepilfetûpfequi Vrbisà fcfefuatæfamamnegli-gere nolebat, iter fuumcratperfequutusinec defueruntqui,vtpropriarum adionû be- ' nigni amp;nbsp;fuaues æftimatores,alicnarum vero feueri cenfores folent,Guidonê,quôd prç-clariffimam occafionem non agnouiffetreprehenderent: quoniam Cæfariani omne» tam opulentæ prædæ,ædîbus euacuandis,rebus occultatis inueniendis, hominibus ca-piendis, amp;nbsp;captis in rutum locum ducendis inrenti,per coram vrbé fine ordine difl£p atis

iuvtnecfignafua, necducum imperia agnofeerent: adeovt multi crediderint, fi copia: quæ cum Guidone erant celcritcr in vrbem dudæ fuiffent, amp;nbsp;ad arcem nec obfef-fam,nec foris ab vllo cuftoditam vcniffent,non modo pontificem liberaturas,vcrùm e-tiam aliquod magis præclarum facinus, quum hoftes nc circa prædam elTent occupati, vt vixquouis caiu magnus aliquis illorum numerus colligi potuerit,edituras fuilTexer-tum enim erat etiam poft aliquot dies, ducum iuflu,aut quouis cafu figno dato,vix nu-merum aliquem opportunum colligi potuiftc : verùm enim homines fæpefibi perfua-dent, ft hoc aut illud fadum fuiftet, aliquid fore;cuius rei fi periculum fieri poftet, plc-riinq; huiufmodi indicia falfa inucnirentur. In arcc igitur obfeflis fola in fociorum au-xilijs fpes reliqua erat: quæ ob Venetorum in ftipendijs Heluetijs perlblucndis tardita-tem, nouantetertiumdicmMaij Florcntiaprofeda,itaincedebant,vtSalutius vnius dieiitinere Venetum cxcrcitum præcederet-.fed re fic inter Vrbinatem amp;ipfum confti-tuta,vt Veneti codé itinere fequerentur; amp;nbsp;nihilominus feptimo die, dux cótra id quod conftitutum erat,ex Cortonæ caftris,Perufiam vcrfus,vtTodium,deindc Ortos peruc-nirct ; amp;nbsp;illic Tiberi traie cio, fe ceteris coniungerct contendicilli autem conftituto iti-ncreincedcntes, Plebis caftellum,quôdHcluctios intromittere noluerat,cuin circiter oftingentorum caftcllanorum cædc, expugnarunt diripucruntép-.quæ rcs in caufta fuit vcmilites prædæintenti, non ante decimum diem ad Granarioli pontem, vbi de vrbis Romæ expugnatione nuntium accepcrunt,amp; vndecima Oruietû pcrucncrint: vndc Federici Bozolcnfis confilio, Salutius, ipfc Bozolus,amp; Vgo Pcpulus cum magno cquitatu arcem verfus contenderunt; eo confilio vtFedericus amp;nbsp;Vgo ad arc cm vfq; acccdcrent; Salutio vt ipfis fi opus foret fuccurrerct à tergo relido, fperantes, fe Cæfarianos impa-ratos offenfuros, ac repentino aduentu, quum præfcrtim milites ob prædæ inagnitudi-nem, ceteris curis depofitis, nihil aliud cogitate notum eftet, pontifieem amp;nbsp;cardinales ex arce cducendi occafionem habituros.Scd hoc confilium irritum fuinquoniam Fcdc rici equus, quum iam non procul ab Vrbe eftent ita cecidit,vt ipfum preflerit: quo cafn Içfus vlterius progredi non potuit:Vgo autem quum poft folis ortum,propc arcem quo nodu veniendum efte conftitutum fuerat veninct,occafionem dctclt;ftam,vt aiebat cer-nens,feu,vt Federicus aiebat,plus quàm opus fuiflcttimcns,retroCeftit.lnterea veto Vr b in i dux Vrbis cafu audito, etfi fe omnibus viribus pótifici opem ferre veile diccret, tarnen fePerufiniimperij ex Gentilis Balionis quempontificis autoritas fouebatpotc-ftate eripiendi,amp; loannispauli fihjs reftituendi occafionem nadum ratus, Veneto exef citu Perufiæ admoto Gentilé minis difeedere coegit; amp;nbsp;magiftratibus ex Malateftac 2c Oratij, quorû alter in Angelica arcc detinebatur, alter in Gallia cifalpina cum Veneto-ruin copijs crat,autoritäre pendentibus conftitutis,cum in hac expeditionc tres dies in fumpfiftetjXvi die Oruietû peruemt: iter enim ab ipfo ex Cortonæ caftris vt perTran-ftiberinam regionöRomam pcteret,fufceptum, multum moræinterpofuit.Oruieti,om-nes excrcitus duces, vt de ijs quæ in pofterum eftent agenda decernercnt,fimul conue-nerunnin quibus Vrbinidux, magno ardore in orationis exordio oftenfo,multas diifi-cultates proponebat, amp;nbsp;ante omnia fi forte res non fucccderct,qua ratione tuto retro-cederepoftent cogitandumefte monebancamqi ob cauftam quo magis caututh fibi effet Oruietenfes in reditu cxercitum commcatu non deftituturos obfides ab eis voluit: amp;nbsp;omnibus rebus multum temporis interponens, tandem vtxix die Nepete eftent, 2c vt eodem die Salutius cum fuis copijs, amp;nbsp;Guido cum Italico peditatu Bracciani meta-rentutjVt fcquentidie omnes Infulam, quæ nouem ab Vrbe milliaribus dirtat,fc transferrent, ftatuit. De quorum aduentu pontifex vicarij fui litcris Viterbio fcriptis certior fadus, compofitionis inter Cæfarianos 2c ipfum capitafubferibere noluitiid autem no tara fpe quàm ex literis colhgerct, quæ (etfi cautc fcriptæ)quid ex prætcritis in pofterû fperare poftetei innuebant y fretus, quàm vtignominiam fi timoriaut prætipiti ipfius confilio quôdlibcratus non fuiftet tribui poftet, vitarct,fecir. Galli ad opem arci feren-daraparatiétant, amp;nbsp;Venetivehementibus literis, quum princeps inSenatu vehementem ca de rc orationcm habuiftet, ad idem incitabant:quarc cum duci nullus alius cx-eufationis locus lupereftet,fcquenti die omnium copiarum deleâum haberi voluirftor taffcquodfe numerum itaimminutum, vtiuftam pugnædetrcdandæ occafionem ha-

£66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

bcret,înuenturutn fpcrareuquæ tamcn fpes cum fefellinin excrcitu enim quämuis mul ti difceffiflcnc, vitra quindecim pedituin milliaerant, amp;nbsp;omnes mirum in modiim pu-gnæ auidi.Dçleétu habito,quid agendum cflet querebatur:multi autcm caftra ad Mon tismarij crucem,quod qui in arce étant vehementer flagitabant,transferenda cfle cen-febantjquodis locus munitus clTct-amp;ad tertiumab vrbe lapidé : nec verô Cæfarianos extra vrbem caftra locaturos metuendum efte, eoq; in loco eos amp;nbsp;manere, amp;nbsp;retroce-dere fine periculo ; atq; ex i j s caftris,arci fuccurrendioccafionem melius agnofei amp;nbsp;ar-ripî pofte difterebât. Sedquumducieafententian5placcrer,Guidonis Rangonij,qui fecum omnipontificio cquitatu peditatu eadem nofte, modo Vrbinatium dux cum toto rcliquo exercicu, vt fibi opem ferre poftet,ad Trefeapannas veniret, ad arcem ac^ cefliirum, vtpontificemindceripcrenitereturdenuôpollicebatur,confiliumproba-pinfed tarnen id ea node minime eft fadûjquoniam dux à pontifice incitatus,ad Mon-dsmarij caftraexplorandaiuinamp;nihilominusnodc appropinquantc,non vitra Trefeapannas eftprogreftus : fed quum in hac re multarum horarum fpacium fruftra eftet in-fumptum,id confiliumin proximam nodemdifferrcfuitnecefte. Sedquumeodem die quidam cxploratores fine veri fiue fubmiflî fu.erint, muniriones in pi atis à Cæfaria-nîs fadas firmiores efte quàm re vera cflent,cofdemquc pluribus in locis aditu quo ex Vaticano in Angelicam arcem itur murum aperuifle, vt fimulatq; confpicerenturjillico multis ex partibus ad munitiones concurrere poftent (quod «que falfum cratgt;rctulif-fenr, amp;nbsp;dux exhis multas difficultates quibus omnibus a Guidone amp;nbsp;ferè omnibus rcli-quis ducibus eft aftenfum, proponeret,nonnullis alijs ducibus qui eontrariam fenren-tiamrationibus tuen nitebanturab Vrbinati acerbereiedis, arci tune nullaratione o-pem ferri pofte eft pronuntiarumjficq; pontifex,ne vnica quidem hafta eius,qui vt alios luuarct tantas copias conferipferat, ingentem pecuniæ vim cxpofucrat,amp; cundos ferè tnortalcs adarmaconcitarat, ècarccre liberandicaufta frada,hoftibusprædarclin-quebatur.quçfitum tamcn fuit,num id quod tunenon fiebat,in pofterum maioribus d-ribus fieri poftet:ad quod ipfemet dux qui propofucrat,fe proculdubio quotiefeunque fcxdecira Heluctiorum miliia, fiiarum ciuitatum decreto côrcripta,praftcr cos quinine în caftris erant, vt qui ob diuturnam in kalia moram iam inutiles fadi cflent, amp;nbsp;prxtc-rea decem Italorum fcloppettariorum millia, amp;nbsp;tria millia fabrorum cum quadraginta curulibus tormentis haberct,arccm obfidionelibcratunim refpondit: pontificio autem vicario, pontifieem qui commeatum in aliquotdies habere ferebatur, vt tandiu donee hæ vires collcdæ effent deditioné ditfcrret,'hortaretur dixit: cumq; vicarius diccrct,fe id itaintelligcre,fircrum ftatusintercano mutaretunverùm cum eos qui in Vrbe erant interea nouis operibus alijsq; munitionum generibus, auxilij ferendi facultatem diffici liorcm reddituros, atq; ex regno neapolitano copias quae à prorege exHifpania transportât« fuerant, Romam Venturas verifimile efte;quæ fi vt credibilc crat,contingerent, quam fpem pontifici prçbere poftet fc feire cupere refpondiflet,is tune omnia pro viri^ bus facienda efte dixinficopiæ quæNeapolieranthis quæin Vrbe cflent coniungeren-tur,vltraduodecimGermanorum, amp;odo aut decem Hifpanorumpcditum millia fo-re;idcirco arce amifta, nifi reuera viginti duo feu viginti quatuor Heluctiorum milliain cxercitu effent vidoriam fperari non poffe fubiecit: quibus petitionibus ab omnibus, vt quæ fieri non poftent contemptis, cxercitus Calendis lunij peditatu valde imminu* tus,quamuis pontifex,quo fibi in compofitione tradanda prodeflet,vt difeeffum differ ret vehementer petijfrer,Montcrofumferecepit: amp;nbsp;eadem node PctrusmariaRoflius, amp;nbsp;Alexander Vitellius cum ducentis expeditis equitibu^ Romam ad hoftes tranfiuc-rnnt. Pontifexquodfemperparuminauxilijsfpcicollocaffet,ac propri«faluti àCo-lumnijs amp;nbsp;Germanis timerct,Lanoius SeniSjÇquiores ab eo leges fpcrâs, accerliuerat: qui fe exercitus imperatorem appcllatum iri fperans, cupide eO profedus cft:cum verb Romam quo publica ducum fide pcrueniffet,Germauorum amp;nbsp;Hifpanorura qui Auran-gij principem Borbonio defundo imperatorem appellarant, animos à fe alienatos cer-nens,ibi hærere non eft aufus : fed quum Neapolim verfus contenderet,Vaftium,Vgo-ncm,amp;Alarconem in itinere obuios habuit, quorum confilio Romam redijt: amp;nbsp;nihilo-minus,quum miÜtibus gratus no effet, nullam neque bellicis in rcbus,neq; in compo-

fitionecunjpontificetraftanda autoritärem habuit. Pontifex verd tandem omnifpc dcftitutusjfexto lunij die,ijfdem ferè legibus quibus antea pacifei potuerat in hunc mo dum paótus cft.Pontifex quatuor mille auri pondo militi dato;ex his mille ftatim repra fentato : quæ ex pecunia,argento, amp;nbsp;auro in arce feruato conflabatur,quingenta intra vianti dies,duo millia amp;nbsp;quingenta intra duos mcnfes;quorum nomine tributum pon-tincisimpcrio rniuerfo impoutum,exigcndum tradcbatur.Angelicam,Oftienfem, Ci-uitatisucteris amp;nbsp;Ciuitatiscaftellanæ arecs, amp;nbsp;Placentiam, Farm am, atq; Mutinam Cae-faris potefiati quandiu ei libitum fueritretinendaspermittitodpfe cum omnibus cardi-n^ibus quosfecumhabcbat(crantautcmtrcdecim)donecprimæillaîportione$ du ar, mille amp;nbsp;quingentorum auri pondo appenfe fucrint in arce captiuus mancto ; deinde Megohm aut Caictam quid deipfis porro decrcturiis eHet Cæfar expeâaturi, eunro: Obndes excrcitui, pro multa,cuius tertiapars adHifpanos Ipedabatfolucnda, Sipon-tinum, amp;nbsp;Pifanum archiepifeopos, Piftorienfem amp;nbsp;Veronenfem epifeopos, lacobum Saluiatum,Siraoncm Ricafolum,amp; Laurentium Ridulhj caidinalis fratrem dato 3 Ren-do Ceriti,Alberto Pio, Horatio Ballioni,Cafalio cquiti, Angliæ regis oratori,amp; ceteris omnibus qui in arcem confugerant, ponrifice amp;cardinalibus cxccpris, tuto ex arce di-fecdendi tacultas efto; pontifex Columnios facris reftitiiito: amp;nbsp;quum extra Vrbe ducc-tur, legatu fuo nomine in Vrbe, amp;nbsp;in curia indices iuridicundoprarpoHtos rclinquico. Hisficconftitutis Alarco cum tribus Hifpanorum, amp;nbsp;tribus Germanorum peditura co-hortibus arcem eftingrcfliis;quicum arcis amp;nbsp;pontificiscuftodiae effet praepofitus, cum in anguftas habitationes redadum diligentiffime, eiq; per quam cxigua libcrtate pcr-mifla cuftodiebat : fed non tarn facile cetera: arces amp;nbsp;ciuitates promiffar tradiræ fue-Tunti quoniam Ciuitatiscaftellanæ arx focionim nomine cuftodiebatur : Ciuitatis au-îcm veteris arcem Andreas Auria j amp;nbsp;fi mandatum à ponnfice accepi(ret,antequa qua-tuordecim aurcorum numûm millia quæ fibi ftipendiorura fuorum nomine deberi aie-bat fibi numerarentur,tradcre rccufabat.Parmam dcPIaccntiam pontificis nomine iuie lulianus Lenus Romanus architedus ; amp;nbsp;ducum nomine Ludouicus Lodronij comes, quot;cum mandato vt Cæfaris voluntatiparerendp quamuis clam contrarium eis iniunxiflet; quæ ciuitates Hifpanorum imperium deteftantes, eosadmittcrcrccufarunt. Mutinçn-fes autemnon iamfui iuriscrant; quoniam Ferratienfiumdux, occafionequam ipft pontificis calamitatcs præbebantminime negleda, fe agros in quibus meffis iam ma-turaeratpopulaturum minatusjfexto lunij d eeos ciuitatem dedere non fine Ludouici Rangonij nota, coegitds enim quamuis duxpaucos milites fecum haberet, nullo de-fenfionis figno oftenfo, difccffit ; dux verb in hoc Venetorumqui ne quid huiufmodi tempore noui contra pontificatummoliretureum funthortati, autoritärem ncglexir, amp;nbsp;nihilominus ipfi confpiratione cum Rauennenfibus Guelfis fada, militibus in earn perfpeciem vrbis ab ijs qui Cotiniolæ erant tuendæ immiffis, earn fibi vendicarunt: amp;nbsp;arcis præfedo clàm interfedo, ea quoq; funt potitijfc earn omnium fociorum nomine retinerevellc palam præ fcferentes :amp;paulo poftCeruiamamp;pontificis falinas cepe-runt: cumquepontiheium imperium nemo cuftodiretauttueretur, nifi quantum ipfi populiperfe fuoquc commodo facicbant, Sigtfmundus Malatefta eadem facilitate Aruninum cum arceoccupauit. Verum nccFlorentiæ pontificis res meliorefortuna crant; nam vbi Romam captam eft auditum, Cortonenfis cardinalis, à ciuibus qui fc Mediceæ familiæ ftudiofos profitebantur defertus, amp;nbsp;ob id territus, quum nifi inufita-ftsmodis amp;nbsp;violenter pccuniam colligcrenon poffer,neque ipfe ob auaritiam fuas fairem donee copiarumquæ ad op^m pontifici ferendam ibantprogreffiis audiretur expo nere veller, nulla ncccfliratc impulfusiquoniam in ciuitate multi milites crant,amp; populus ob prætorium occupatum territus, fefc mouere non offer aufus,fortunæ cederc fta-tuit: ac ciuibus conuocatis, liberam eis rcipublicæ adminiftrationcm, nonnullis priui-lcgijs,immunitatibus ,amp; pontificis nepotibus Florentiæ, vt priuatis ciuibus degendi facultate,amp; rerum hadenus contra ftatum miffarum venia omnibus impetrara reliquit. Quibus rebus décima fexta Maijdie ficconftitutis, ipfe cum pontificis nepotibus fe Lucam contulinvbi quummoxipfumconfilij tanto cummetu captipoeniterct,Piftnam ' amp;nbsp;Ligurni arces quibus præfedi erant pontificis, vt videbatur,amici, rctincre eft cona*

668 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

tus : amp;nbsp;nihilominus hij nullum auxilium à pontifice captiuo fperantes,aliqua etiam pecunia accepta, intra paucos dies cas arecs Florcntinis tradiderunt: qui ciuitatcinterea ad populärem datum redaéla, Nicolaum Caponium magnæ autoritatis ciucm amp;nbsp;liber-tatis ftudiofum, principcm Vexilliferum in annum vnum, ita vt ad tertium vfq; annum confirmari poflet crearunt: qui fupra modum ciuium concordiam amp;nbsp;adminiftrationem ad perfeôliflimam reipubli.cæformam redigicupiens,comitijs penes quælegum feren-darum amp;nbsp;magiftratuum creahdorum abfoluta poteftas eft, fcquenti die conuocatis in hanc fententiam verba fccit*

Grauifïîma fuit Vexilliferioratio,amp; certè prudcntiflîmum confiliumxuifi ciues fi-dem habuiflent, fortafTe noua libertas diutufnior extitifiet, fed quoniam acriorcs funt morfus intermiflæ libertatis, quàm rctentæ, amp;nbsp;magnum in Mcdiceum nomen odium, cum multas alias ob cauflas,tum quôdbclla ab illis cçpta magnaex parte proprijs fum-ptibus fiiftinerc coadi fuiflent: certu enim cd Florentinos vitra quinq; millia auri pon-do in Vrbinati imperio tum occupando tum etiamtuendo infumpfide, rantundemque in bcllo à Leone contra Gallise regem incœptoûn ijsautem quæ eins obitum funtcon-fcquuta, quæ quidem ex eodem bcllo ortum habucre,auri pondo tria millia infumpia funt, quæ partim ad Cæfarianos duccs ante Clementis pontificatum, partim ad prorc-gem Lanoium peruenere : hoc deniq» in Cæfarem bello,auri plufquam fex milliapondo profuderunt. Itaq; cos ciucs qui Mcdiceorum amici fuerant amp;nbsp;pontificium nornen perfequi cœperunt, Mediccæ fiimiliæ infignia, etiam quæ in locis publicis ab ipfis ædi-ficatis affixaeranttota vrbc furentes deleuerunt.Lconis amp;nbsp;Clementis fimulacraquæin Annuntiatæ farto toto terrarum orbe cellebcrrimo crant confregerunt : pontificis bona veteri æri alieno exoluendo addixerunt: deniq; pleriq; illorû nihil quod pontificis iram concitare, difienfîoncmq; amp;nbsp;fimultatcs in ciuitarc foucre poifet palam patrare præter-miferunnad maiora nifi Vexilliferi autoritas amp;nbsp;prudentia obditifret,progrcnuri: qui tarnen Hiulta malaimpedirc non poterat, Româ vero cum Vadio amp;nbsp;Vgone Germani atq; Hifpani pcdites.qui in regno neapolitano crant, vencrunt;ita vt iam oâo Hifpanorum, duodccim Germanorum,amp; quatuoritalorum peditum millia firaul cdcdiccrentunqui exercitus,obpartam exidimationc,ceterorum terroré,Tamp; tenues ad refidendum appara ' tus ad quafeunq; res magnas in Italia gerendas idoncus erat: fed quû ci nomine tantùra Aurangius princeps præedet,rc autem vera ncthini parcret, amp;nbsp;totus prædæ, muldis amp;nbsp;pecunijs à pontifice promiifis exigendis intentus clfctjUcq; de Cçfaris rebus quicquam cogitaret, Roma difccderc rccufabat:vbi quum nulla proriùs difciplina,fed impetu re-gerctur, Lanoiiis amp;Vadius propriæfalurimctuentes,fugafcfefubduxerunt: ipfi autem militespcdilentiæ, quæiam cœpta,podmaximasdrages dédit, cxpofiti manferunt. Quas obeauffas Cæfarianimultarum rcrum gerendarum, amp;præfertim Bononiæoccu-pandæ occafiones amiferunt : quæ ciuitas, ctli pod Romam captam, Vgo Pepulus cum mille Veneto ærc conduétis peditibus eô venilTet', Laurentio Maluetip, tacito Ramaz-zoti confenfu amp;nbsp;Bentiuolorum faâionis ope tumultum concitantc, non fine diffieuha-te in pontificis fide cd conferuata : ac quod fortalfe non minoris momenri fuit, Galliæ régi potentilfimi exercitus in Italiam magno Cæfaris pcriculo, ne pod tot partas viôto-rias regnumncapolitanum amitterct,mittcndifpacium dederunr: namquummulto ante Gallic res ad noui belli apparatum fpcdarc cœpi(rent,xxiiii Aprilis,foedusquod pcrinultos menfes agitatumfuerat, inter Galliæamp;Angliæreges iôtumerauea lege vt Angliæ regis filia,Galliæ rcgi,vcl Aureliano duci eius fccundo filio nuberet: vtriautem danda edetjin duorû regum colloquio, quod proximis pcntccodcs diebus inter Calc-tirm amp;Bononiam futurum erat, decernerctur. Anglus Franciæregis appcllationefcfc abdicarct: cuius rei gratia Francus ei quingentas auri libras quotannis penderet: Anglus fefefœd eri Romæpercuifo adiungeret; ac proximo Iulio menfe, Cæfari transalpes bellum inferret: nouempeditum millia in eo bcllo haberct;amp; Galliærexdccem amp;odo peditum millibus, amp;nbsp;iudo cquitum atq; tormentorum numero idem faccrcuin-tcrca

tcreâvérô vtcrq; orator es adCaifàréqüifœdusidüm einuntiarêtmitteret; amp;nbsp;vtfegios £lios redderet,ac pâcem æquislegibus amplederetür peterenn qtiae îiifi incra menfent faceretjbellû ciindicèrcnt:quo faóko,belli iriitium facerent.His eonftitutis Angliæ rcx ftatim fœderi fe adiunxit} amp;nbsp;vtcrqi duos homines qui hare nuntiarent,ad Gæfarem pcr-üolarciuircrunt:quç res maiore alacritate à Franco amp;nbsp;Anglo ofatoribus eft falt;âa,quàm anteapontifîcis iuffufuiflenquoniam Baldaflar Caftilioneus eius nuntius,Garfaris ani-mum minime irritandû effe ratus,bellum eiindieere rceufauerat.Sed Vrbis eaptacnun-tio in Galliaaccepto,maior ex Borbonij morte lætitia,minorem ex. pontifieis câlamita-temœrorem mitigauit:cumq; rcx vt Italiæ res eoncidcrentjminimè permittendum effe cenferet, XV Maij cum Vcnetis fie pepigit vt deeem Heluetiorum miKia cortimunibus aufpicijsconduccrentur, quibusipfc primimenfisftipcndiumdaret; Vbneti fecündi, ficquealternisdeineeps pergerentnpfe deeem Gallorum peditum millia Petro Nauar-ro duce mitteren Veneti autem vnà cum Mediolanenfium duce deeem Itâlorum millia confcribercnt:rex denuo quingentas lanceas amp;nbsp;deeem amp;odo tormenta mitterct:quo« niam autem Angliae rex, ijs quæ paéli erant pofthabitis, ad bellum trans alpes mouen-dum tardior crat,quôd ne Franco quidem placebat (vterq; enim bellum proeul à regni fuifinibus fouerc cupiebaQco fœderis capite abrogato^vt Anglus ad Iraliae bellum per fex menfes deeem peditum millia aleret, eft conftitutum; atq; ipfo enixè pctente,potif-fimum Lautrcchius quamuis propemodum inuitusjomnibus copijs eftpræfedus. Quij dum fe idoneo pecuniarum amp;nbsp;reliquarum necefiariarû rerum apparatu ad iter accinge rer, nihil magni in Italia gerebatur : Cæfarianus enim cxercitiiSi etfi quotidie multos a-troxpeftilentia,quæ eodem tempore Florentiæ quoq? amp;in multis alijs Italiaéoris vehementer fæuicbat,tollerer, Roma non difcedebac: amp;nbsp;exercitus fociorum (quibus Salu-tio amp;nbsp;Vcnetis petcntibuSjlèitcrum Floretttini,ealege vtquinq; peditum milliaalcrent^ maxima cum Cæfaris offenfione adiunxerant} quia quum illis petentibusFerrarien-fiumducivtfuo nomine cum Florentinis pacifeereturmandaflec^ codem ferè tempore eos contrarium ftatuifle eertior eft faólus)quód Venetorum^Saiutij,amp; Heluetijs pc-ditibus ftipendiaaegrè perfoluerentur, numerovalde imminutüs j prope Viterbium fe reccperanamp;eundando Perufiam,Oruietum,Spolerum,amp;reliquavicinaoppida in fociorum fide retinere nitebatur: vbi, quum póft Cæfarianiéxcrcitus partem Roma e-grcflàm audiuifient (quamuis illi id vtliberiore cœlo locoq; fruerentur ac nonnihil re-fpirarentfeeifTent) neomnes copiæprimafolutioncfaóla egrederentür veriti, Oruie-tum, deinue ad Caftclli plebcm fe contulerunt : amp;nbsp;in Florentinorurn fines,fi id permi-fiffent, fe recepturi erant. Ihuafcrat quoque peftilentia Angelicam arcem,magno currt pontifieis vitæ periculo; circa quem nonnulliexijsqui ipfi miniftrabant intéricrunt: qui tot calamitatibus affliêlus , quum nullam nifi in Cæfaris dementia fpcm haberetj ducam confenfu Alexandrum Farnefium cardinalcih ad eumlegatumdeftinauit; qui ramen hac occafione arce amp;nbsp;Vrbe egrelTus j legationeni obirc reeufauit. Duces poh-tificem cum ceteris tredeeim cardinalibus qui cum ipfo étant Caietam ducere cupic-bant; fedipfeomniftudio,precibus amp;nbsp;arte contranitebatür. Tandem veto Lautre-chius,rebus necclTarijs comparatis, vitima lunij cum odingehtis cataphradis amp;nbsp;cum x- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi

totius, quoniainfie rexvoluerat, fociorum exercitus imperio arcgcdifccflit •. amp;An-*Ÿ gliæ rcx pro deeem peditum millibus j fe fingulis menfibus àCalendiS lunij initio fx- X do,triginta duo aureoium numûm millia p'erfoluturum receperat; quibus deeem Ger- / manorum pedTtum millia Valdemontio duce , quæ legio optima erat, amp;nbsp;quod fiépius Lutheranos freghfet, valde cxerciratà conferiberentur. Conduxit quoque Galliæ rex Andream Auriam,eum odo triremibusj cique ftipendiorum nomine triginta fex millia aureorum numûm annua promifit; Verùm antequam Lautrcchius alpes tranfcendilfetj Venctorura amp;nbsp;Mediolanenfium ducis copix fimul coniundx Marinianum petiucrtint: quo ex loco Antonius Lcua cum 800 Hifpanis,totideq; Italis peditibus,amp; valido equi-tatu Mediolano egrelTus eos retroeedere coegit. Quo tepore lo.Iacob. Mcdices Muf-^ fij præfedus,Galliæ regis ftipendia merés,dum ad Lariûlacum Heluetios præftolatuti Mongutij arcé inter Leucum amp;nbsp;Comû pofitâ,quam Alexander Bentiuolus tanquâ pro* priam polfidcbar, infidijs occupauit. Ad catn verb recuperandam Antonius Lena, Lii*

óyo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I G AE

douiciîm Belgioiofum mifinqui ea fruftra oppugnata,Modoctiâ redijr. Sed quumpôft’ LeuaMufliumcumduobusmillibus amp;qLiingentis peditibus Qiiadratevicum,quimil-liaria quatuordecim à Mediolano abeft venifTc cognouifTet,Mediolanum rcdijt: amp;nbsp;du-centis tantùm milidbus(ctfî Vcneti dccem modo milliaria illinc abeffcnt)ibi reli6tis,i-pfe cum reiiquis copijs noôtu profcôtus, in Muifij milites répété foie exoriente imprel-fionem fecinqui vbi ftrepitum audiuerunt,nô omnes hoflium copias adcHe rari, domi-bus egreflî,fe in planitiem quandam propc eum vicum fepibus munitum rccepcrunt.amp; quamuis aciem inftruxcrint,in eo depreffo loco ccu carccre conclufi,n*ilt;^ vHadcfenfio ne,raultis qui initio Muffium fugæ fc dedilfe animaduertcntcs idem fecerant,exccptis, capti cæfiq; füerunt.CæfarintereaexMercurij Canccllarij fuiqucmin Italiâmifcratli-teris Monaecoad fe fcriptis, pontificé captum elfe cognoiierat: qui etfi verbis fibimolc IHlfim'û elfe præ fe ferret,tamen ei gratifiîmû fuifTe animaduertcbatur:quin,ne ab exter nis quidem lîgnisprorfus abftinens,incœptos ob filij natale ludos intermifir. Sedquü Angliæ rex atq; Eboraccnfis cardinalis pontifîci libertatem rcftitui vehcmenriflîmè cu-perentjCorumq; autoritäre Galliç rex quoq;,qui alioquî (î filios récupéra ffcr,pontificis amp;nbsp;ftmul cotiuskaliæcalamitates parui fccidet, c5mouerctur,hi reges fimuloratores ad Cæfavem quieius libertatem, vtquæ ad omnes Chrifbianos principes fpedaret,atq; ad ipfuni prefertini Cçfarem,fub cuius fide ab ipfius ducibus amp;nbsp;excrciru in tarn milèrandû ftattim clTetredaótuspofl:ularcnt,mifcrunt;eodemq; tempore à cardinalibus qui in Italia erant,vcvnà cum ijs qui transalpes ciTcnr,vt quid tam difficilibus temporibus cc-clefiæ vtilitatis gratia cHet agendum decernerent, Auinioni conucnircnr,peticrunt: qui ne omnes intantorum principum poteftate effent varijs coloribus idrecufaiunt: amp;Sai-uiatus cardinalis apud Galliæ regem legatus, ciii pontifex ad Cæfarem, vtillicin Vgo-nis Moncadæ aduentu, qui de copofitione cö cratiturus cauffam fuam ageretjfe trans-ferret mandarat,amp; ipfe id facere abnegarat.-quod pernitiofum effe diceret tot cardinales in CæfàriS poteftatem venirc'.fed libellumRoraa acceptum per cubicularium fuuin ad pontificis auditorem, qui apud Cæfarem erat, vt de ijs rebus cum illo ageret mifm qui optima verba,fed talia quæ nihil ccrti ftatucrcnt,rctulit.Cæfar pontificem in Hifpa-niam ducicupiebat, fed tarnen cum quödres effet infamiæplena,tum vcro ncAngli« régis animû ita irritaret, fed maximè quia omnes Hifpaniæ populi ac præfertim antimites prirtcipesq; à Romanorum Imperatore ecclefiæ defcnfore amp;nbsp;patrono,tantocumto-tius Chriflianæ reip.dedecorc, ilium qui Chrifti in terris vices gcrererin cuftodia detineri,magnopere deteftabantur;eam igitur ob cauffam,quu oratoribus il lis benignè re-fpondifïer^amp;quod ad pace fpeótarer,fibi vt ea ab Angliç rege traófarctur,placere dixif-fet,quodil!i probaruntJtaq; iii Augufti dieFrancifcanorûfummûpræfcâû,amp;quatuor diebus polt Veriû Miliaccnfem vtrunq;(vtferebatur)cû mandatis ad proregcLanoium de pontifice libcrando amp;nbsp;omnib.oppidis atq; arcibus quæ occupatæ fuiffent reftituen-dis in Italiamlegauinatq; vt vnde fe fuftentäretpontifex haberer,ccrtam fummäpecu-niæ ex illis regnis quæ in conuentibus pecunia Cæfari dare recufarant colleótfgad eum eius internuntius mitteretpermifit.Hoc tempore in lulij menfis finc,Eboracenfis carde nalis cum mille amp;nbsp;200 cquitibus Calctû venir : cui Galliæ rex cû eum maximo honore accipere vellet, Lotharingû cardinale obuiam mifit:Rex deinde tertia Augufti die Am-, bianû fecontulit;quo fequenti die venir Eboraccnfis maximacum pompa:cuius exifti-mationc auxit, quodtria millia auripondo in quoridianosfumptus, amp;nbsp;vtfi opus forer, Galliæ régi parte aliquâ mutuo darct,fecû attulerat.De belli amp;nbsp;pacis negotijs inter eos eft aólum : amp;nbsp;quamuis Francus diuerfa ab Anglo fpeótarct(nam filios recipiendigratia, pontificé cum Italiaprædæreliquiffet)tamé fe nullâ compofitioné qua pontificis liber-tas non côprehendcretur amplexurû promitterefueratcoadus ; idcôcum Cæfar pacis leges Angliærcgi mififfer,commun! nomine ipfos,fi rcgifihj rcftituercntur,amp; cuius rei cauffarex certis téporibus ei viginti millia auri pondo daret ; pontifie! libertas cum im-perio reftitueretur:omnes Italiæ principes amp;refp.in eo ftatu quo tunc crant conferua-rentur:amp;den!q; pax comunis effet,earn amplexuros refponfum ei fuinconftitutumque inter eos eft,vt fi Cefar has leges acciperet,Angli filia Aureliano duci nubcretmain pace conftituta cum Cæfaris forore matrimonium procederet:fi verb pax non coiret, régi nuptui

gînuptui darctur : quibus legibus ad Cæfarem miffis, publicam fidem ,homini qucin Cæfarin Galliammittere volebat,dcnegarunt,amp;easconditioncs milTas,faris efiedi-xerunt: quibus à Cæfarereiedis,decimo odauo Augufti die pax amp;nbsp;fœdus intervtrum -qucrcgem iureiurando fancitum ac folemni ritu promulgatum vt bellum in Ira^ liamagnis viribus adeumpotiffimumfinem, vt pontifieem in libertatem vindicarenc, gcreretur decrcucrunt: ciusautem gercndi Prouineiam Lautrechij confilio prorfus pes* miferunnqui ante fuum difceflum,quia rexfummum acferme poftremum conatum fa-ciebat,quicquid petiuiflet, impetrarat. Voluitquoque Eboracenfis vt Cafalius eques régis fui nomine caftra fequeretur; ad quem triginta duo àureorum numûm millia quas fingulis mcnfibus pendebat, vt Germanorum integrum numcrum adelTe certo feircr, micterentur. Sic Italici belli rationeconftituta,Eboracenfis difceJfinamp;in difcelTu Pro^ tonotarium Gambaram ad pontifieem , vt fe dum ipfc eaptiuus eflet, fuum in Gallia, Anglia amp;nbsp;Germania vicarium conftitueret, cohortandum mifit: eui Galliærex fe af-feiitiri fingens, clàm repugnabat. Interea bellicæ res in ItaUa frigerc,magnoperc Lautrechij aduentum expetere: Cæfarianus exereitus confufus,ducum imperio non agno-fcere,amicis pariter amp;nbsp;deditis grauis,fe loco non cómouerejnullum hoftibus terrorem afferreddifpani atque Itali pedites peftilentiæ contagium fugitantes,circaRomam difii-pari étant; Aurangius cum centum amp;quinquaginta equitibus,tum peftilentiæ vitandr cauffa, tum etiam vt earn ciuitatemin Cæfaris fide contineret, Senas quoprius aliquot pedites miferat,fe contulerat : quoniam eius ciuitatis populus àfeditiofis capitibus ad tumultum concitatus,Nouiorum domos diripuerat;amp; Petrum Borghefium magnæ au-toritatis ciuem cum vno filio amp;fedecim autdccem amp;oäo alijs interfecerat-Roraæfoli Germani manfcrant,peftilenria penè omnes infeóri: q libus cum pontifex mille amp;nbsp;quin gentaauri pondo quæ primo foluenda erant, partim in pecunia numerata, partim con-traäibusde regni neapolitani decumis, amp;ßeneuenti venditionc cum Genuenfibus mercatoribus difficillime dediftet ; pro reliqua pecunia quæ ipfis debebatur, alias cau-tiqnes amp;aliamrationem quam tributum pontificio imperio impofitum petebant gt;quæ àpontificein cuftodia rctento præftari minime poterant:quare poft multas rainas obfi-dibus faäas, quos acerbiffime catenis vincdos rerinebär,eos ingenti cum ignominia in Floræcampum duxerunrdbiq; cruces quafi illos eo fupplicio effent ftatim affeßun, fi-xerunt.Deinde fine ducibus aliqua autoritate prædiîis,magis vtin apertü prodiret,feq; recrearent, quam vtaliquidmagni gererent, Roma exiuerunt:cumq; Terniö amp;nbsp;Narniii diripuifientjSpoletani fe eis itineris facultatcm amp;nbsp;commeatum coneefturos paóri funt. Qnamobré fociorü cxercitus,vt Perufiatuta effet, PontcnouüvltraPerufia caftra trau-ftulit.-prius enim,ad Perufinü Lacû,fcdlongè minore,quam par erat,numero,caftra ha-bebat: nam cuSalutio erant300 cataphraCtiamp;joo hyppotoxotæ Galli, triaHeluetiorn milha,amp; mille Itali peditcs:cum Vrbinatium duce quingenti graUis j ttecentileuis atma turæéquités,mille Germani pedites,amp;duoltalorummiliia; Veneti fe ijs copijs quas in Infubriahabebant,promiffa præftare cxcufabant. Florcntini verb oduagintagrauis, centum amp;quinquagintalcuis armaturæ équités amp;nbsp;quatuor peditum millia ; raetuse* nira ne Cæfarianus exereitus Hetruriam inuadereteos melius ceteris inftrudos effï cogebat ; ideoquemilitibus fuis debitis teraporibus ftipendia (quod reliquoriim nemo )pcrfolucbant. At Vrbini duxpræter veteres moleftias, in maximo angore ac pene defperationccrat, propterea quod Galliæregem amp;: Lauricchium non fatis honorifice de fe loqui feiret i amp;multo magis quod Veneti fiue eius fidem, fiue inconftantiam fu-fpeäam habentes, vxoremipfius amp;nbsp;filium qui Venetijs erant,ne fine ipforum venia di-fccderent diligenter cuftodiebant; ciusque confilium , nimirum vtLautrechius Galliæ cifalpinæ rebus non tentatis, reda Romam contenderet aperte damnabant. Idcir-co in co exercitu omnia in fummo otio quiefcebanGamp; quod Cæfariani vlrerius no pro-cederentbcncficij loco accipiebant: Cæfarianiverb non multo pbft duobus aureis nu-mis in fingulos à Vaftio,qui ad exercitu venit acceptis;Germani quidc ab Hifpanis difli dentes Roma rcdierunnHifpani aût Italiq; Aluiani,Tiliâni,CaftiliioniTiberinæ, amp;B0I fenâverfus diftributi manferunt,fcd numero itaimminuti, amp;nbsp;pfertim Germani ob pefti kiitiam,vt in toto Cæfaris exercitu no vitra lo p editu millia effe crcdercniur 5 fed ante

cqi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

illorum difceflum fœderatorum duces facinusæterna infamia dignum ediderunt: nam cum Gentilis BalliOjHoratij voluntate qui diflidia inter ipfos omnib.pi^fnitiofa efTe di-cebat,amp; fecutn co reconciliatu elTe fimularat^Perufiam redijiïetjFedericus Bozolus o-mnium ducü confenfu eóiuit, eiq; fe quód ipfum occulta confilia cum hoftibus agitare audiuiflent, ne quid moliri polTet, veile cuftodiæ tradere indicauit: amp;nbsp;quamiiis crimen diluerct,fcq;Gaftillionem ad Lacum iturum pollicerctur,eum Giganti Corfo Veneto-rum militiiduci,cuftodiendü tradidir ; vcrùm eadé node vnà cum duobus nepotibus à quibufdä Horatij fatcllitibus,ciusq; iulTu fuitintcrfedusndemq; Horarius ijfde diebus extra ciuitate Galeottum Braccij fratré ac Gentilis nepotem interfici curauit. Cameri-natium deinde ducis obitu cogniro,milites ad earn vrbé occupahda miferunt; fed prior fueratüfortia Ballio Cæfarianorii nomine : amp;nbsp;ingrclTus poftea cft eä ciuitate Sarra Co-iumna,Rodulfi generifui defundi ducis ex conciibina filij,cauiïa.Sàlutius deinde amp;nbsp;Fe dcricus nodUjmagno cquitatUjamp; mille pcditibus D. Petri Abbatia prope Ternium, in qua PetrusmariaRoflius amp;nbsp;Alexander Vitcllius cum ducentis cquitibus amp;nbsp;400 pediti-bus erant,inuaferunt:quod per fe temerarium facinus(eo enim præfidio munita,nifitor mentis expugnari non poterat) fiuefortuha fiue ducumimprudcntia, auaritiaüc fclix reddidit : nam quum illi eo ipfo die centum amp;nbsp;quinquaginta fcloppettarios ad vicinum quoddam caftellum diripiendum mififrcnt,fe neceflario ad defenfioné prçfidio fpolia-rannquare etfi fe per multas horas defcndiffcntjfe illorum arbitrio permifcrunt'.Roflio tarnen amp;Vitcllio,quorum illc in crure,altcr in manu fcloppi glande perculTus fuit,cum rebus fuis conferuatis.Quo tempore quum Tiberis tribus aut quatuor in locis extra al-ueum erupiiret,magno cum detrimento fœderatorum caftra inundauinqui cum Catfa-riani adhuc inter Ternium amp;nbsp;Narniam effent, Affifium verfus caftra mouerunt : deinde progreili Vrbmi dux Narniæ, Galli Beuaniæ funtmetatimigra legio cui Horatius Ballio Florcntinorum peditu prasfedus præerat, quüm caftra eis affignata non f uiffent,Mon-tefalcum oppidum ingreffa id diripuit. Poftea horum peditum pars Prelfam caftellum in quo crant Ridulfus Varanus amp;nbsp;Beatrix eins vxor oppugnaruntdlli vero quum fe tueri non poflentjfè illorû arbitrio tradiderunt, qui tarnen paulo poftlibertatifimt reftituti: quoniam Sarra magnis raoleftijs ab eo exercitu affcdus,cum Camerinum tueri iatn nó polfetjgenero amp;nbsp;filia padione recuperatis vrbem reliquit. Conati etiä funtSalutius amp;nbsp;Federicus cum Gallico equitatu,amp; duobus peditum millibus,Hifpanicum equitatum, qui vt Marius Vrfinus aiebat,Monte rotundi amp;nbsp;Lamcntanç(quod erat iter tridui)fed fine vigilijs caftra habebat, fpoliarcjfed quiaparuo ordine incedebant,dcprehenftrc nó tentata pede retulerunnhabebant aut in animo vt cis fugiendi facultatc adimerent, Ti-beronisponté eodem tempore frangcre.Non multü ab bis diuerfi fucrant in Gallia ci-falpinamiliturn per totam æftatem progreffus; vbi Venetorum amp;nbsp;Mediolanenfiü ducis copiæ lira ul prope Mediolanum, vt cius agri meftem dcmetcrent coniundæ,coramca-tus præfidium fuderanncentum pedites interfeccrant:triginta grauis armaturæ équités, amp;trecentos partim militates partim agminalcs cquos ceperant: verùm in agris raeten-dis,quiaVcnetorumcopiæmorefuocitofunt imminutæ , vlteriusnon funtprogrefii: Andreas Auria cumfua claftc Sauona verfus le rccepcrat ; amp;nbsp;Genuenfes hac occalione Spediam recuperarant.At Latrcchij in Taurinos cum cxercitusparte aduentu,res in In-fubria magis accendi cœperunt-.qui ne dum reliquos expclt;dat otiofus eflet,initio menlis Augufti, Bofeo Alcxandrini agri oppido,in cuius præfidio erant mille pedites maxima ex parte Germani,qui fc fumma pertinacia tucbantur,caftra admouit-.nâ quôd non-nullos Heluctios interfecilTent iratus Lautrechius, nifi fc prorfus arbitrio fuo dederct, eos accipere rccufabancos autem crebris nuntijs accendcbat,eisciue fpem faciebat Lu-douicus Lodronij cornes Alcxandriæ tuendæ præpofitus ; cuius vxor amp;nbsp;filij in Bofeo e-rantitandem verô dies nodesque tormentis vcxatijcuniculos tiraentcs,vbi dccera dies tanram moleftiam pertuli fient, fefe Lautrechij arbitrio permiferunt: ipfc aût duces ca-ptiuos retinuit, militibus vitam condonauit, fed ea lege vtHifpani per Galliam in Hi-IpanianiyGcrmani vero per Heluetiorum fines in Germaniam redirent j amp;nbsp;finguli mi-iitaris iadantiæraore incrmcsamp; arundincm in manu gerentes Bofeo egrederentur. Ludouico autem comiti côiugcm amp;nbsp;liberos libcralitcr reftituit. Hanc expugnationem fecundi

fecundi Genuae rerumfucceflus funt fequuti : nam quum quinque naues quarum qua-tuorfrumento, vnamercibus erantonuftæ, quæ Genuam petcntes Dciphinij portuin veniflent,atque vtincolumcs Gcnuamperuenircntj nouem triremes Genua fubmiiTç fuiffenr,accidit vt quum Cxfarem Fregofium,terreftri itincre cum duobuspeditum mil libus Genuampetere nunciatü cfTet, ferè omnes qui in Delphinij erant portu, claHe rc lidafe eo contulerinnquæ res Andreæ Auriæ illas fuis triremib. in ipfo portu obfiden-di occafionem dedit: vbi quum fe cas propugnare non pofTe animaduerterent, triremes armis nudarunt,amp;milites in litus expofuerunnfic ex nouem triremibus vna ignc abfum pta,reliquç cum nauibus frumento onuftis,amp; Itiftiniana naui quæex oriéte appulfa mil le auri pondo pretiû ferre dicebatur, in hoftium potcftatem venerunt.Cuirei gercndæ amp;aliæ Gallicætriremes interfueruntjquæquum antea quinq; naucs frumento onuftas Genuam petentes ccpilTcntjfe deinde poft Codimotem inter Portuin Delphinij amp;nbsp;Ge nuam abdiderantiquo etiam tempore quidam peditesab Adurnijs vt cos Genuam du cerent condudijPriacrucij qui locus in illis montib.cft,fufi fuetunt.Hæc calamitas,prç-tertotalias amp;: pecuniarum amp;nbsp;varîarû nauium iaâuras Gcnuenfibiis in extremam angu ftiamredadiSjOmncmfui tuendifpcm ademinquamuis ijfdemdiebusCçfarFregofius, cura ad Petriarenarij venifter, pedem referre fuiflet coaólus : vcrû illi magis fame qu.i hoftium viribus territijextremaneccflitate coafti, legatos ad Lautrechium , qui cû eo tranfigerentjiniferunt:quapropter Antoniottus Adurnius dux fefc in Caftellcttû recc-pit; amp;tumultib.ni potiflimû Philippi ni Atiriæ,q,captiuus erat opera fedatis, ciuitas fiib Galliæ regis,qui eiTheodorum Triultium præfccit, imperium redijt.Lautrechius dein de qui oôlo Heluetiorum millia,qui quotidic minuebantur, decem Petri Nauarri ped i turn,amp; tria Vafconû,quos tuneprimû Bicrniæ dominus in Italiam duxerat, amp;nbsp;item tria Mediolanénfium ducis peditum millia in fuo cxercitu habebat, Alexandriæ caftra ad-niouit. Alexandriæ verô erantmille amp;quingétipedites, ob Germanorum quiBofchi erantiaéturamvalde confternatiifedquum deinde per propihquos colles quingenti pe dites cum Alberico Belgioiofo eo veniftent, animum rcfumpferuntdeq; cgregic tuebâ tunVenetofum vero copiarum amp;nbsp;tormentorû in caftra àduentu,ctfi illi rteq; terraneq; marieuni numeruin quem debebat fuppleuerint, cû pluribus ex partib. mœrtia verbe rarentur,amp;Petrus Nauàrrus, vt femperin omni oppugnationc faciebat, câftmul foftîs amp;cuniculisferociterinfeftaret,hominum vitaamp;fortunis conferuatis deditionem face te funt compulfi. Alexandriæ expugnatio, aliquod controuérlîæ inter fœderatos initiû patefecitinam cum Lautrechius quingentos pedites,vt milites fui quouis cuentu tutum receptum,amp; qui ex Gallia veniebant fe in ca ciuitate colligcndi amp;nbsp;recrcandi opportu-nitatem haberent,in eius præfidio relinquere cogitarenMcdiolancniium ducis orator, ne hoc initio Lautrechius fuo régi illud imperium fubiugare vellet, veritus, vehemen-tibus verbisamp;conteftationib.repugnauitiâc Veneto oratoreferènon minus conquerê te,atque Angliæ regis legato quoque intercedentCjLavitrechius, etfi grauiter indigna-tüs, Cam Mediolanenfium ducilibéré ceflît; quæ res fortalTe ciexpeditioni plurimum obfuinmiilti enim ilium autindignatione,autvtin huiufmodi tempus differrer, quo ne niinCmmctucns,id ad fuam vtilitatem conuertcrc polfet, negligentius Mcdiolanooc-cupando operamdedifte cenfuerunt.Alexandria capta,quum dubium non eflet, quin Lautrechius Mediolanum vel Papiam effet petiturus, fama elt Antonium Lcuam cum quo erant centum amp;nbsp;quinquagintacataphra6ii,amp;quinque tum Germanorum tûHifp’a norum peditum millia,Mediolanum tam paruis copijs, totq; difticultatibus impeditf^ propugnari pofte minime fperantem,Papiam fc rccipcrc in animo habuiftc.fcd ramen cum Papiæexiguam commeatus copiam efte,ncq; cxercitü in eaciuiratc rapinis quem-admodum Mediolani accrbiftïmè feccrat,fuftcntari pofte cogiraftret,ibi manere decre-uit:amp;LudouicumBclgioiofumadPapiæeuftodiammifit,acMcdiolanenftbus, quidi-fcedendifacultàtém pecunia emere voluerunr,conccflit.Lautrechius vcro,ctli Hcluc-tiorumnumerusvalde óftetimminutus, vlterius progrediens Vigeuanum occupanit: deinde ponte Ticino impofito, exercituq; per cumtraduótoBcncrolam vCrfus, quæ villa ad quartum à Mediolano lapidemeft, fevtVenetifuadebant, ei vrbi cxercitum admouere veilepræfc ferens, rc aütem veraidconfilium quod facilius videretui fe-

674 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

quuturus contcndit: fed cum o do milliaria prope Mediolanum cfTcfjBelgioiofiim prç cedenri node quadringentos pedites eomififle, ita vtPapiænonplurcsquàmodin-gcnti manfiflentcertiorfaduSjitineremutatOjfcqucnti die qui fuit vigefimus odauus Septembris, ad Cartufianorum cœnobiumeft metatus; deinde Papiæ cadra admo-uit: ad cuius ciuitatis præfidium quum Lena, vbi Lautrechium confilium mutaffe co-gnouit, tres peditum cohortes mifilTet, minime ingredipotuerunt: adeo vtobcxigii-um propugnatorum numerum defcndi non poffe videretur : amp;nbsp;nihilominus Belgioio-'' fus, ethpopulus vtdireptionisatqueexitij vitandicaufla, ipfospacifcipatcreturfup-plexrogaret, id conccdere noluit: fed quum LaUtrcchius per quatuor continues dies mœnia pulfaflet, tantamque ruinam edidiflet, vt pauci illi diruta munire min-mè poflfenr,tandemBelgioiofus præconemadLautrechium mifit:quicum ilium, quia forte Fortuna in Venetorum cadra iuerat, tam cità conuenire non potuiffet,milites pro pius accedentes, perdirutimurifpaciuminciuitatemirrupcrunt: quo vifo Belgioiofus porta egreffbs fefe Gallis dedidit, quem illi Genuain captiuum miferunt. Ciuitas direptafuit; amp;perodo continuosdies Galli iii earn vehementer fæuicrunt ;amp;ob cla-dis in Barco acceptæ memoriam,multa ædificia incenderunt. Agitatum deinde ed,v-timm ad Mediolanum expiignandum anredàRomam verfus contendendum effet. FJorcntininc Lautrcchioinlnfubria hærente, Cæfarianus excrcitus Roma, ad fines ipforuminfcdandoscgredereturmetuentcs,vtprogredereturvrgebant: Veneti autem amp;nbsp;Mediolanenfium dux qui hancob caulTam fpontePapiam vencrat,m3gnamMedio lani occupandi opportunitatem, amp;nbsp;quàm id etiam neapolitanæ expeditioni vtile fo-retdcraondrantcs, repugnabant. Mediolano enimcapto, nullam Cæfarianis auxi-liorum ex Germania accipiendorum fpemrelinquûdum verb hic aditus pateret, ne magnus aliquis exercitus ex ea parte erumperet, qui Lautrechium in periculum conij-) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ccret, aut à neapolitano bello rcmoueret,femper elfe metuendumâs autem fibi,fui ar

que Angliæ regis àquibuspotilfimumpontificis in libcrtatem vindicandi caulfamif-fus fuilîétiufru,neceffarià progrediendum refpondit: cuius confilij cauffafuiffe credi-tur metus, ne Veneti vbi Mediolano capto fè Caefaris potentiæ pcriculo liberatos exi-ftirnanresjinauxilijsadneapolitanum bellum fubminidrandis négligentes efientfu-turi ; amp;nbsp;fortaffe non minus quod rex Francifeum Sfortiam eo imperio non prorfus p o-tiri rebus fuis vtilefore cenferet: vtquum ipfc fcmpereit'simperij Cæfàri relinquendi facultatem haberer, facilius compofitione de qua affiduèapudCæfarem, Galli, An-gli,amp;Vcnctioratorcs agebant,filiosrccupcrare fuospolTcc.In hoc autem negotio com pluies difficuhates oriebantur: Cæfar enim FrancifciSfortiæ cauffam iure dijudicari, dumque ea fub indice effet toto Infubriæ imperio ipfe potiri volebat: quo ramen cunque modo caderet res, fe id libi non vindicaturum polliccbatur : ac vt Veneti rcliquum ex ducentis ducatoi um millibus quæ Archiduci Vormacienfis compo-fitionisvidebebant, ci foluercnt petebat: quod Venetus orator fi Archidux quo-que promiffa præflarct, amp;nbsp;loca quæ debebat refhtueret, minime recufabat. Pcte-batquoquevtcxulibusfuis quemadmodum alias padum fucrat, aut centum aurco-rum numhm inilliarcfhtuercnt, aut quinque millia quotannis penderent: Ipfi quod exfœdere debebant foluercnt, fœdusquc inftaurarent: Pontificiæ fedi Rauennam rcflitucrcnr, amp;nbsp;omnibus quæ ininfubria pofliderentcederent: A Florentinis verb ob fumptus faófos amp;nbsp;detrimentaob fidem ab ipfis non fcruatam accepta trigintaaureo rum numum millia petebat: vt Galliærex Anglo quatuor millia auri pondo pro fe folucrer, annuebat: in reliqua verb fexdccim millia obfides petebat: Duodccim Galliæ régis triremes fuæ in Italiam profebtioniscomités volebat: equitatumamp;pe-ditatnm remitrebat: amp;nbsp;ftatim vbi pax effet confeda omnes Gallicæ copiæ ex Italia difeederent; quod rex antequam filios recuperaffet ftcere recufabat: quaspeti-tioncs quum Alexandrinaamp;Papienfis amiffiomitigatura credcretur,cum, qui diffi-cultatibus minime ccdere foleret, pertinaciorcm reddidit: itavtquum xvOdobris die pontificius Auditor, ex Anglia vt cius régis nomine pontificédimittiinflarct, ad eum vcniffet,feper Francifeanum Generalem ci negotio profpexiffe; amp;nbsp;quod ad pa-cem attincret, nec gratia neevi leges prius à fe propofitas immutaturum refpondir.

Sed profedô Cæfar pâccmminime cupercanimaducrtebätiir: mukà enim eum contra hoftium potentiam audaciorcm rcddebaritmamfe excrcinisfuivirnitei, amp;oppido-rum propugnandorura facilitate eos in Italia fuftinere 5 amp;nbsp;fempcr paruo labofe pede-llres copias ex Germania récentes euocari pofîe fperabat : GaJîiæ regem amp;nbsp;Venetos diuturnis fumptibus exhauftos efle; eorum apparatus vt in foederibus fieri foler, inter-cifosatque diminiïtos videbat: cumque bellum ob militufn rspinaSj longe minore fumptu quàm hoftes fuftineret, fe fatis pecuniarumex Hifpahia cxigere poHc cenfe-bat: ac foedcratos quide aliqua arte difiungi amp;nbsp;negligentiorcs fieri pofte confidebat; ac deniquemultum fibi de maxima fua felicitate multoriim annorum experientia com-probata, fibilt;^ue iamindeàpueromultis prædiâionib. prænuntiatapromirtebât. In-terea Verb LautreChiusj vt nauales copiæ ad Siciliamjaut regnnm neapolitahum oppu-gnandumdeftinatæ progredcrcnturvrgebat: exquibus Veneta cuius apparatus neque terra neque mari foederi rcfpondercntjCorciræ erat: amp;nbsp;fedecim triremes fe Andrea? Au riæ qui in Ligurîæ ora Rentium Ceritem pedeftribuS copijs in ea expeditionepræfeûû expedabatjadiungere debebant.Lautrechius deinde quadringentos cataphraâos, amp;nbsp;triapeditum milliaîn Galliam rem.ifit3amp;cnm Venetis quibus vtRauennam pontificum CoIIegio reftituerent fuadebat: ac Mcdiolanenfium duce, vt corum quæ parta étant tue ripoffent,copiasfuascUmquibus eratlanus Fregofius amp;nbsp;Calatiæ cornes Lahdriani, ^ui viens duo millia paftuum Mediolano diftât, in caftris vâlde munitis retinerent ; ob illarura enim propinquitatem cum milites qui Mediolani erant excutrere non poftenr, f’apia, Modoetia, Abiate,Marinianum,Binafcura, Vigeuanum amp;nbsp;Alexandria facile tueripofte cenfebantur,conucnit: ipfehis rebus conftitutis, cum mille amp;quingentis Heluctijs jtotidem Germanis, amp;fexpartim Gallorum partim Vafeonum millibüSjdc-cimaoftaua Odobris Padum è regione lôartnis fani j Germanos pcdircs quorum cxi-guapars ad earn vfque diem aduencrat, amp;nbsp;alteram eiüfdcm gentis peditum legionem quâGalliærex Heluetiorum, quiferèomncsdilapfi étant loco conferiptum miferar, expedandicottfilio traiecit: quo ex loco Petrum Nauatriim Cum Aquitanisatq; Italis peditibus trans Padum,vt Abiate opem ferret remittere fuit coàâus : ad quöd oppidû àMediolanenfiûducc euftoditum oppugnandû Lcuamalèmunitûefteaudiés,xxviîi Oftobris cum quatuor peditum millibus amp;nbsp;feptem tormétis iuerat: eoq; altero die olgt;-fidione capto fefe vtin Laumellinam ad Vigeuenum amp;Nouariamrccupcrandam ircr, accingebanSedNauarri cummaioribus copijs aduentu cognito Mediolanum redijt: quamobrem Naüàrto facile fuit Abiate qua deinde Francifeus Sfortia meliori præfidio tnuniüitjrecuperare. LautrechiuS difeeflum iam artifîciosè procraftinare apertè cerne-batunamp; quamuis fe Germanorum peditum expedlatione quorum tandem partem du-xeratValaemontiuSjCætcriexpeâabântür, tetentum fuiftedicCret, amp;deVenetorum tenuibus apparatibus paftim quereretur,tamen qüôd pecunia è Gallia non raitterctur, in caufta fuiflefufpicio erat:fed verlor validiorq; caufta erat,quodrcxpaccm,quæ cum Cæfare iam preftîus tradabaturfperàns, ei vt hac caufta diflimularalente prögredere-tur mandatât: ex quo fadum erat vt rex in Germanis pro fua rata portiohe Heluetioiu loco conferibendis autijs qui prius cüm Valdcmontio deftinati fuerant petlólüendis minime promptus fuiftet. cum igitur has fine neceftarias fiuc fidas ob cauftasLautre-chius Placentiæ hæretet, copias verb inter Parmam amp;nbsp;Placentiàm haberet, difficulta-tes quæ prius cum Ferrarienfium duce étant funt fublatæ : nam quum Lautrechius fta-bm vbi in Italiam venir, vtfefc foederi aditingeret vehementer apud cum inftiriftet, id-iqueduxhincobaffinitatemfibicum Galüæregepropofitamcuperet; illinc Gallorum virtuti diffideretjamp; né rex tandem filiorum caufta cum Cæfare componeret veritiis, ab e 0 deterreretur; Lautrechij autem minas metuens, xi ea negotia Ferrarie tradarentur, qubd tanti fibi momenti rcs ipfemet tradare vellet, petierat. Iraque focloriim omnium legati Ferrariam fecontulcrunt: amp;Cardinalium qui Parmæ conuenerant nomine, Cibous Cardinalis:vbi tandem duxLautrechijprogreftu motus, Georgio, atque Andreæ Burgio, militiç præfedis,quimagno ab ipfo honore accept! Fcrariæ erant, le ncceftarib ad id cogi probate conatus,tandem padus eft : fed ciufmodi legibus, cuæ aut ipfîus in negotijs induftriam,necfruftfanegotiû coram fe tradari voluifte; aut ma-

- ■' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L1 2

676 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I $ T o R I AE I T A L I C AE

gnarainalijSjMcuminfceduspertrahcrcnt cupiditatem oftenderent; leges autemhx fueruntjVtpcrfcx menfes fingulis mcnfibus lex decemûe aureorum niimüm millia, quodregi dcfiniendum, qui poft fex millia definiuit, perniitterctur,penderet;amp; Lau-trechio centum grauis armaturæ équités fuis fumptibus daret:amp; vicilfimfœdcratituni ad ipftustnet, turn eius regni patrocinium fefc obligarunnCotiniolam, quâ Veneti pan lo ante ex Hifpanorum manibus eripuerant,pro veteri amp;nbsp;ferè deferta Adriæ vrbe quam ipfe vehementer perebat ei daturos vt ædes quas Venctijs amp;nbsp;Florentiæ antea habebat, ipli reftituerentur eifeôturos:Nouij arcem quam tune obfidebat,Mantuano agro finit!-main contra Albertum Pium occupare permilfuros : ctfi Cæfarianifilio fuo in Medio-lanenfis archiepifeopatus frudibus percipiendisirapedimento effent, tantundem per-foluturos. Cibous vero Cardinalis cerçrorum Cardinalium qui id à Collegio compro-bxrum iri pollicebatur nomine, pontificem ad Ferrarienfisimperij poffeffionem denuo coufirmandam,diplomaq; renouandum, Mutinæcmptionis à Maximiliano fadçviiu-ribus cedendum:falis obligarionestollendas:cius patrocinium àfocijs fufeeptum ratû habendum,facrofandç fedis monumentis ipfi amp;nbsp;fuccefforibus omnia qujepoffidebar, vti pofiîderet,relinquendmn:filium in pontificû collegium cooptandum,eiqi Mutineq femepifcopatum,Rangonij Cardinalisobitu vacantem confercndü,obftrinxit:quo ctiâ fœdere Renatæ Ludouiciregis fiftiCjCum Hercule ducismaximo natu filio matrimoniû efteontradum :eiq; Carnutumducatusdotis nomine vnàcumalijs honeftis conditio-nibus datus.Mantuanus quoq; Marchio Lautrcchio id poftulante,ctfi prius Caefaris fti-pendia mercrct,fœderi fe adiunxiuHoc autem temporclociorum cxcrcitus,admodum debilitatus multos dies inter Fulginum, Montefalcum amp;• Beuaniam otiofus hæfit. Vb! Vrbinatium dux coniugcm amp;filium Venetijs euftodiri ctrriorfaetus, contra Senatus mandatum equorum cclerirate adeauffam dicendam profeéhis, eos liberateseffe,amp; Senatum cuifatisfadura eflet, vt non vlterius progrederetur cupere, nuntijsinitinere acceptis,ad exercitum redijn in quo nec Heluetijs nec Salutij peditibus ftipendia erât perfoluta;amp;Veneti neq; illicneq; in GalliaCifalpinavbi nouempeditummilliahabc re dcbcbant,tertiam partem habebant-Poft in Todienfiû Si circumiedos fines,fe con-tulerunr:amp; Hifpani in fine Nouébris prope Cornetû Sc. Tulcanellam erantiGcrmani ve roRomæ;ad quos Aurangius,Scnis, quo eins ciuitatis ftatus conftituendi gratiafruftra proiediis nó diu hæfit,redierat.Neq; vlli dubium eftjquin fi Cæfarianus exercitus pro greifus efrer,Vrbinasamp;Salutius tu exercitii fe ad Florentiæ moenia,etfi fæpe vtcis pro-fedionem in Herruriam impedirent, aut Oruicri amp;nbsp;Viterbij, aut in Senenßura finibus Ciulij dtSartiani caftra locaturos iadanterdicerét,rcccpturi fuerint. SedLautrechius, etfi Germanorum cohortes adueniffenc, ob pacis expedationéeadé cundationepro-grediens,Parraæ conftiterar» amp;quâuis Parmæ amp;nbsp;Placentiç arces in ipfius poteftate ef-fent,ac circitcrquingcnta auri pôdo ex vtraq; ciuitate amp;nbsp;agro exegiffet, nó modo illas in poteftate fua rcrincre,vcrû vt amp;nbsp;Bononia ex régis autoritäre penderet, eiusciuitatis primatum in Pepiilâfamiliâtransferre vclle credebatur:quæ côfilia libertas pôtificirc ftitura irrita reddidit; ad quod etfi Cçfar initio,quia poft eius captiuitatis nuntium vitra menfem prius quâaliquid de eo conftitueretdubius hæfcrar, nó facile fledi vidcretiir, tarnen Lautrechij in Iraliam profcdione,amp; Angliæ regis ad bellum ardorecognito,Frä eifeanorû fbdaliû Hctæriarcham, amp;nbsp;Verû Miliacenfem cü mandatis haede re ad prore gern in Italia miferat: fed quù Lanoius eo tepore quo Hetæriarcha venit,Caietç ex hac vira migraffet,negotium id cû Vgone Moncada tradarc fuit ncceffeiad quem etiam po teftas à Cæfare data pertinebanquemq; prorex fibi,donee Cæfar fucccfforcm daret,lc gatum fubftituerat: cumq; Heteriarcha mâdata cum eo cômunicaffctjVnàcum Miliacc fc,quicûijfdem mandatis ex Hifpania vencrat,Romam pctijt.Duo étant fumma in hoc negotio capita,alterum vt pontifex exercirui cui inges pecuniæ vis debebatur fatisface-rctralterû veto quod ad Cæfaris cautionem pertinebar,ne pontifex in libertaté reftitu-tus ipfius hoftibusadhæreretun hoc autem duræobfidum,amp;ciuitatûpignorisnomine ti-adcndarum leges proponebantur. Has ob cauffas res diu eft agitata; quâvtfaciiiorc redderet pontifex, ere bris nuptijs, fed occultô, Lautrechium ad progrediendumincî* tauerat, amp;fubindeincitabat: feque niliil Cæfarianis nifi coadum proraifTurum aiebat;

idcircovbiècuftodiaeuafifletjamp;intutiimlocumfe contulifTctjquod quidem quäini-nima fieri poffet eis opportiinitatepcrmifTä, efletconaturus, ea luinimc feruatui um: quodfi tarnencomponeret, vtcalainitatum fuarutn mifericordia amp;nbsp;neceifitas fe cxcu-farent, rogabat.Quæ dumrra6larcntürjobfides,Germanis id moleftiflime ferentibus, atq; indignantibus,fub Nouembris finem clamRornaaufugcrunr. Longa fuithacde re difccpratiOjCiun neq; ij in quorum poteftate id erat in cadem cfrentfcntentia:Vgo e-nitn etfi Serenonium fuum ab cp iftó lis miniftrum vnà cum a li j s Romam mifiiTetjOb nature peruerfitatcm,amp; quod animo efletàpontifice alienus,ci rei parum ftudebat: He-teriarcha côtràpurpurei galeri cupiditatedd fummopere expetebat. Miliacéfis verô,ci tci vt Cæfari periculofæ répugnabarcüq; refiftere non pofîet,feNeapolim contulitjcu-ius impietatis pœnas cito dcdit:primis enim eius vrbis obfidionis dicbus,in quadâ ve-litatione fclopiglande percufTusoccubuit.Nec verô pontifex (ibi ipfcdeératmâc]; Hie tonymum Moronum cuius confilium apud Cæfarianos omnibus in rebus magni pon-deris erar, Mutinenfi cpifcopatu eius filiotradito , amp;frumento quodam quod Corneti habebatjplus duodecimaureorû numûm millibus æftimatumipfi promiiTodn fuâfen-tentiam traxit: nec minore induftrià Columnam cardinalem Piccnilegatione ei pro-mifTa,amp;quum Romam profeclus ipfum in arcc inuifit,fe illi potiflimum tantû beneficiû acccptum referre veile oftendens; eiusq; auribus ipfum nullam maiorem gloriam feli-citatcmüe, qua vt cunóiis mortalibus notum ficrct in ipfius poteftate efi'c3amp; pontificcs deprimere,amp; eofdem funditus euerfos priftinæ amplirudini reftituere cxoptare pofte artificiosè in ftill ans^fibi propitium reddidicquibus rebus Cardinalis illc natura elatifti inus,ac ventofiftîmus commotus, pontifie! liberato tot iniuriarum obliuifci,tam facile, qujcaptiuo,libertatem fuam demififlimis precibus aclacrymis ipfi commendare fore ratus,eiuslibcrratcmalacriterprocurauit. Difficultatcsaliqua ex parteleuaruntnoua Cæfarismandatads enimpontificem quâ maxime fieri poftet leniftlmè dimitti, modôli beratus non magis fœderatis qua ipfi ftuderet,fibi fatis efte reftatus, vrgebat. Sed nihil magis profuiife crcditurquàmcius exercitus ob Lautrechij aducntusmctiim inregnû neapolitanum ducendineceflitas; quod,nifi prius militi obftipcndiaquæ debebantur, quorum loco tantamprædamac tantum quæftum codem tempore faêfû admitterere-cufabantjCautio dareturjficrinon poterat; hæc eadem rei numariæ diflicultas in caufta fuit, vt minus de fide pontifîcis in pofterum fibi obftringenda cogitarint.tandcm igitur vltimadieoâobriSjpoft multam agitationem Romæ concordia cû Hctæriarchaamp; Sc-renonio Vgonis,qui pôft ratum habuît,nomine in hune modum efteonrrafta : vt pond fex Cxfariin Mcdiolanenfibus amp;nbsp;neapolitanis rebus ne aduerfaretur; pecuniamin Hi fpaniafacribelli cauftacolleétam,quâCruciatamvocant,amp;facrorum vcâigaliumin omnibus ipfius regnis decumas Cæfari conccderctifîdei fuæ pignora pontifex,Oftiam amp;nbsp;Cmitatem veterem iam antè ab Andrea Auria reliélas Cæfaris poteftati permirteret: eidemqi Ciuitatemcartellanam traderet,in quant cum Marius Perufeus fifei procurator,occultiffîmo pontificis,etfi contrarium fimularetjmandatOjeius arcem eftetingref-fus,Cæfarianos admitterereeufarat: Fofoliuienfem arcem pariter eidetraderet: amp;nbsp;Hip polytum Alcxandrumq; nepotes fuos obfidcs daret; dum verô illiParma venirent, Pi-iânum,Triultium,amp; Gaddium Cardinales, quos in regnum Neapolitanum duxerunt; Germanis ftatim fexaginta amp;nbsp;feptem, Hifpanis triginta quinque millia auréorum illico perfolueret, ea lege vt ipfum cum omnibus Cardinalibus dimitterent: ipfe vcrôRoma amp;nbsp;arce exiret,atqi vbi OrüietumjSpoletum, aut Perufiam incolumis perücniftet, liber diceretur;amp; quindecimdiebus poftquâRomadifcefliftet, tantundem pecuniæ Germa nis perfolueret ,reliquum verô deinde quod cum prima pecunia,trium millium amp;quin gentorum auri pondo fummam cxcedebat, Germanis amp;nbsp;Hifpanis pro rata portione intra menfes tres repræfentarenquævtfaccre poftet pontifex, quo fe ècarcere liberarer, ad ea remedia dccurrit,ad quæ ne euftodiç traderetur,confugere noluerat3nimirum,vc Cardinales pecunia crcaret: nam aliquot tanto honore indignos precio creauit: in rcli quam fummä decumas in regno Neapolitano3amp; ecclefiæ bona abalicnandi facultatcm conceftitdtavtChriftivicarioconcedcnte (tarnprofunda funtdiuinaiudicia) eaquæ diuino cultui erant confecrata, ad hæreticorum vfum amp;nbsp;alimenta conuertcrentur:

678 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

quibus rationib.quum folunonê fuistemporis conftabiliuinct amp;nbsp;confirmafrcrjCefiüamp; Vrfinïi Cardinales,quo magis inilitib.cautu efTctjOblides dcdit: qui à Cardinal! Coluna Grottafcrratâ duóli fuerunt. Cumq; omnia tranfaóla elTcnt, confdtutumq; vt nona dieDccembris Hifpani ipfumin tutum locum dcduccrent,ipfe,obinfe{himin fe,vtex ploratum habcbat,Vgonis animura, amp;quamuisalia ob caufTam quæ impcdiméto elïe polTctjaliquam mutationeminetuensi prioris noétis initio, clam mcrcaroris morein-dutus arcc egreffus,a Ludouico Gonzaga Cæfaris milite,qui ipfum in Pratis cû magna fclopetariorum cohorte expcdabat, Montefiafconcm nbsp;nbsp;nbsp;dedudus fuit: vbi peditatu

fereomnidimiflb, Ludouicus ipfc,eura Oruietum quaciuitatemnodu fine vlloCardi nalium comiratu ell ingrcflus,ded«xit:eft aut hoc exemplum certe memorabile, amp;nbsp;cut fimilefortaflenunquam ab co tempore quo ecclefiapotentiam eft adcpta,fuit:vtponti fex de tanræ potentiæ amp;nbsp;v’cnerationis deiedus gradu,Roma amifla, amp;nbsp;omni imperio in hoftium poteftate redado,in carcere cuftodirctur: idéq; paucorum mcfuun fpacio,in li bertatéjamp;ainifium imperium refiitutus, brcuiffimo tempore in priftinam amplitudine potentiamq; rcdirenranta eftpontificatusapud Chriftianos principes maicftas, arque apudomnes vcneratio. Qiio tempore LeuapoftLautrechij PlacentiadifcefiurnjHilpa nos amp;nbsp;Italos pedites Medjiolano,vtfefcalercnt, minus munitaregionis loca récupéra-: rentjamp;vtcommeatus Mediolanum couehendi viam aperirent emifinqui earn agri partem quæScpri dicitur occuparunt;raifiramp; PhilippuToi nicllûcû mille ac ducentis pcdi tibus amp;nbsp;aliquot equiribus Nouariâ:in qua vrbe erant quadringenti Mediolanenüû duels pedites: Torniellus per arcem quæfempcr Cæfaris nomine tenebatur eft ingrefi’us: amp;nbsp;tenui inuenro in vrbe præfidio eft potitusmilitibustp fpoliatis ac domu rcmiilis, circumiedâregionemcxcurfionib.infeftaret,Nouariæmanfit.Gcrmanorû pedkûpars Aronä,ceteri Mortariâfe contulerant: quibus cû dux alios pedites vt Laumelinâamp; cir-cumpofitam regionctuerenturadiunxiiTet, Tnrniello latèalt;lmodû cxciirrerc minime liberû erat: ira vt cum cahyerne nihil præter crebras velitationes fieret, omnes amicis pariter amp;nbsp;hoftibus diripiendis intend, regionem omnem ad extremum excidiû vaftita “ temqipcrduxerunt. Hoc ipfoetiam tempore AndreæAuriæ cîafiîs, amp;nbsp;quaruordcciin

Gallorum atque fcdecim Venecorum triremes Ligurni conuencrant; «St Rentio Cerite cum tribus peditum millibus, quos in cörinentem poftent cxponerc,in naucs accepto, XIII Nouembris Ligurnofoluerunt. amp;nbsp;quamuis antea vt Siciliam inuadcrentdecretfi fuifret,AndreæAuriæ,quifortafleiam nouaconfiliain pedorevoluebaqvt creditur,co hortationibus,confiiio mutato,inSardiniamiterdirexerut.LautrechiusSardiniacaptx longe Faeil i us S J cilia occupât! pofte fperans,hoc côfilium coprobauit. Quæcûq; tandé cauftii fueritjclaftis in mari aduerfa tempeftate agitata, amp;nbsp;difiunda, hue atqi illuc, quo tépeftas cunq; ferrer,vagabatur;gallicatriremis vnUjppe Sardiniæ littora eft fubmerfa; quatuor Venetç vaide côcuftç Ligurnû redierût:gallic£ relique ventorû impetu in Cor ficam ad.æ:vbi poftea in Portu veteri quatuor Venetæ fe illis côiunxcrunnreliquæ oôto Ligurnum funt tranfportaræ; deniq; Auria amp;nbsp;Cerite vaide inter fe diflidentib.ea expedi tio irrita fuit.Lautrechius cum Regij eftèt libertatispôtifici reftitutænuntiû accepit; id-circo Parmenfi arce pontificijs miniftris reftituta,fe Bononiam côtulit; qua in vrbepo-ftremas Germanorû cohortes opperiens, confedit:quietfi poftpaucos dies numero no fex vtdecretum fucrat,fcd triatantumilliainBononicnfcm agrup«jftvcniffent,tarnen quod de poftrema Galliæ régis in pacis negocio fententia nuntium expeófaret, viginri dies Bononiæmanfit:intcicaverô diligenrilfimèAngliæ regis etiâ autoritäre interpofi-tapótifici vtaperte foeijs adhæreret inftabat: quicû primo Oruietum pcrucnit,amp; Vibi ni dux,Salutius atq; Fcdcricus Bozolus,qui poil paucos dies Todij morbo fublatus eft, amp;nbsp;Ludouicus Pifanus, Veneti excrcitus legatus, ad cum gratularû veniftent, vt copias fuas extra pontificij imperij fines ducerét,Cæfarianos fe,fi fœderatorum excrcitus hoc faceret idem faduros libi promififteafiercns,vehementifiimèab cis conrenderat. Ad Lautrechium quoq; cpiftolâ fcripferat,qua ei ob eaquæ fui in libertate vindicandi gratia feccrat,quodq; lé vtquauis ratione libcrtatemconfequi niterctur cftethortatus,gia tias agcbaneiusqi operam tant! ad Cæfarianos vt id dcccrnerent cogendos fuifte nio-mentijVt libertate fuâ non minus regiamp;ipfijquâ fi earn ipforum armis eftet côlcquutus, acceptam

acceptam rcferret: aiebatq; ipforu progrefifus fe libenter cxpedawiüfuiiTejnifi dû ne-ceflitas aliud fuafiffer: indies enimduriores fibi leges pro pof tas fuifre,amp; fe no alia c^ua compofttionis rationc libcrtacem confequi poffe eopertuin habuiffe: quæquanro ma-gisditfcrebatur,tanto magis ecclefiæ autoritas dignitasq; conculcabaturd'cd præcipuô eoimpuIfumfuifTc, fperaret fe idoneù inftrumentum fore, qui cû fuo rege atq; alijs principib.Chrißianis comune bonum procurarct.Hæc fuerunt primo cius verba candi daamp;fincera,qualiapontificem,amp; eum præfcrtim,qui ram grauitcramp; acerbe à Deo ra'o nitus fuifTerjdeccre videbantunfed tarnen qufi ingenium fuu antiquum rcrineret, neq; incarccreartescupiditatesucfuasdepofuiuetiquum annoxvio xxviiiiamincunteho- 1J28 mines à Laurrechio mifli,amp; Gregorius Cafalius Angliæ régis orator, vt eum ad fœdus cum ceteris ineundumhortarentur ad eum venilfent; varia refponfa dare,nunc fpem fa cere,nunc excufans, quod cum necpccuniam,ncc militem, nec autoritärem haberetfi fepatefaceretipfis inutile,fibi verôquodCæfarianis fui muleis inlocis la-dcndicaulTam prxberetjdetrimento fururummunc fe fi Lautrechius progrederetur, ei faiisfadurum innuere cœpit:id enim vtGermani,qui eius miferae vrbis amp;: rotius circumiedæ 1 egionis reliquias abfumentes,amp; præfedorum obedientia prorfus abicâ.a,fæpc inter fe tumul-tuantes difeedere renucbant,alias pecunias alia fiipendiapofi:uiabaiir,Roma difcedc-rc cogerentur vehementer cupiebat.Sed in fuperioris anni fine,lt;jt multo magis eiufde anniinitio,pacis confilia quibus principum animi löge magis funr irritari manifefteirri taapparcre cceperunt:omnibus enim ceteris conrroucrfijs,quum CæGv; Infubtia? irapc riuin Francifco Sfortiæ reftitucre,amp; cum Venetis,Florentinis,cetcrisq; foederatis con-cordare no recufarct compofiris; foiü vtrum prius faciendum cfier,Gal]icus ne exerci-tus extra Italiam ducedus,an rcgifilij reftituedi qnærcbatur. Rex nififiiijs recepris exer citüextraItaliamducereabnuebat.’fedobfidcs fein receptis filijs exercitü illico ex Italia deduceret, Anglo daturum,amp;pœnas conftitutasperfoluturûpoIliccbatur.Cæfarve rócótra,eafdcm cautiones fe Anglixrcgidaturumlpondebat:cû autem vteraltcri fide reæquius elTct quæreretur,Cæfar fe ei à quo femel deceptus crat,fidcm hibere nó poffe aieb at: ad quo d Galli or3tores,quo magis ipfcfe à Galliæ rege deceptû exifiimaret, co minus regem ip ft fidere poflfe: amp;nbsp;quod Cæfar fe eafdem cautiones Angliæ régi quas Galliæ rex oflferebat datu rum dicercr,cam conditionem cum caulfa difpar eilet, mini-meparemeife; id tnim quod Cæfar promitteret longe maius efie quàmquod Galliæ rex; eamq; ob caulfam eafdem cautiones non faris idoneas eife refpódcrunt : amp;nbsp;ad extremum addiderunr,Angliæ regis oratores qui regis fui vt à Galliæ rege promiifa præ-ftari curaretobftringendipoteifatemhabebant, contra pro ijs quæ Cæfar promitteret, nullum mandatum habere; cumq; mandata illorum amp;facnltateamp; tempore définira eifenr, fe neq; excedere ncq; expedare poife.cuius controuerfiæ dirimendæ ratio nullamueniebatunquoniam in Cæfare non idem quodin ipfius Senate pacis fiudium vigebar:fe enim efiatr. Neapoli amiiro,filiorumrciiitutionc id rectipcrare poiTè fpera-bat: Cancellario aurcm,qni multo ante in Hilpaniam redierat, pacis negorij canillatio-nibusamp;maliciofisinierpretationib.turbati culpatribuebatur.Tandem Galli Angîi oratores,regû l'uorum mandata fecuti,nirnirLi vt defperata pacc,difcedcndl facultatem à Cæfare pcterenr,moxq;bellû ei indici iubcrcnt,dic xxi lanuaiij,Vcnctorum, Medio lanenfisamp; Florentinorn oratorib.fequentib.coram Cçfare, qui tune Burgi agcbat,iue-runt-.vbi Angh oratores quadringenta quinquaginta millia aurcorû numûm àrege fuo ipfi mutuo data,fexcéra milliamulrç nomine,in quâob filiâ ipfius rcpudiarâinciderar, amp;nbsp;quingenta milliaGalliærégis penfionû caulTa amp;nbsp;alijs rebus,ab co poftularût:quibus rebus vtiuftioré caufi'am habere videréturpropofitis,oêsfociorüorarorcs abeundi fa-cultaté peticrunnquibus fe quid'na ipfis effet rcfpondendü deliberatnrû, vcrû vr amp;fui oratores ante^ipfi difccdcrér,tutoin loco effentoportere refpôdit: Icgatis aûtab ipfo digrclfis,ftatim Galliç amp;nbsp;Angliæ regû fcciales ingrefii, ci bellû indixerunt:quo nûtio hi lari fröre accepto,Galliç regis,Venetorû amp;nbsp;Florentinorù legatos,in vicû quendâ trigin ta milliaria procul ab aula duci iuflir; vbi fagittariorû amp;nbsp;fccurigerorù adbibita enfiodia, ciscômerciûomneinterdidû, amp;fcnbcdi facultasadépta: Mediolanéfium ducis ora-tori tanquam homini fuo, ne ab aula difeederet mâdari iulfic : Anglo nihil noui fadura

cfuSic pacis ncgotio penitus turbatOjfolæ belli cogitariones accenfæ manfcruntjquod focuiti in kaliaiTi óc translatum,amp; conftabilitum cft:vbi Lautrechius à rege lbo amp;nbsp;mul-torriagis ab Anglo incitarus,vbipacis fpesdeficere cœpit, nonalaniiarij die Bononia, rcgnum neapolitanum verfus per AemiliamjFlaminiam amp;nbsp;Piccnum contendens caftra mouit: quod iter ipfe poft multam deliberationcm5contra pontificis voluntatem qui i-plïus tranfitus occafione Fabium Petrucium amp;NouiosSenas redùci cupiebat, contra Florentinoriim dedderium, qui vt is cxercitus, ft Cæfariani vt eos ab incœpto reuo harent Hetruriam inuaderent, ad öpcm ipfisfcrendam paratior cfter, eum vt id iter ar-riperctrogabantjclegit:voluitaütem Lautrechius potius per Truentanam viam regni neapolitani lines ingrcdi^quod illuditer adtormenta vchendacommodius cfletjamp;'có meatu magis abandaret5amp; ne hoftibiis Senis aut alio in loco occurrendi occafioné da-rct: cupiebatcnimprius qua vllumimpedimenturn haberet,inillud fe rcgnum infinua re.ScdvbiBononia caftra mouitjoannes Saxatcllus Imolæ areem, qua dum pontifex captiuus efletoccuparatjpontih'cireftituit: amp;nbsp;vbi prope Ariminum venitjSigifmundus Malatefta Pandulfi filins,fc earn ciuitatem pontifici daturum promifitjCa lege,vt matré doteftiafruipcrmitteretjfororinondum nuptæ fex aureorum numum millia, amp;nbsp;patri atq; ipfifimulduo millia quotannis aftignaret: Sigifmundus ftatim Arimiho difcederet; amp;nbsp;pater cius tandiu donee pontifex ca comprobaftet, in ciuitate mancret: interca vero arx in Guidi Rangonij ipfius affinis, qui à Gallis condmftus Lautrcchiü in bello fequa-batur,poteftatceirer;verum pontifice eaconfirmare cunäantc,Sigifinundus iterum ar cemoccupauit , non fine graui pontificis in GuidumRangonium qüerimonia, quafii* pfe id tacite permififtet; nee fine Lautrcchij amp;nbsp;Venctorum confenfus fufpicione, qtiafi jpfumin perp etuis difficultatibus verfari cuperent; Veneti quidem Rauennæcaufra,ad quam ab eo fenatii repetendam quum pontifex fimulac ex arce eft dimilTus, Sipontinü atchiepifcopum mififTct,communerefponfumjquofe adcaquæ Gafpar Contarcniis legatus ad ipfum defignatus expofiturus eflctreferebanr,retulit:nam etfi primo fe eain pontificiæ fedis nomine rctinerc dixilTent, tarnen tum publicis tum priuatis de cauflis ab ca reftituendaprorfus erantalicni: quodea ciuitasad Venetum imperium augendû valdc eflet opportuna,amp;per fe friimcnto abundans:amp; ob vicini agri fertilitatem,magna, eins copiam fingulis annis Venetias conuehediopportunitatemfubminiftrarct:amp;qiiia multi Veneti ampla prædia in eo agro habebant.Dc Lautrechij autcin animo ideo du-bitabat,quia cum Lautrechius, prætcrqua quod antcaftepius idem peticrat, poftquam Bononia difccftcrat,Valdemontium totius Germanici peditatus ducem, cum Longa-liillaàregeadidmiftb vtfc Cæfaris hoftem profitcretur vehementiftime cohortandii mififfetjquäuis præfertim cxcrcitn appropinquante tuto id faccre poftet, id tarnen ira-petrare non potucrat: non quidem pontifice id exprefsè dencgante,fcd procraftinan-te,atque excufantc:quä ob cauftam Galliæ régi fc id faéturum obtulerat, modo ipfi Ra uennam Vcncti reftituerent: qua quidem conditionem irritam forc fciebat,quöd Vene ti régis fuafionibus id faduri noneft'ent : ncq; tempus vt ipfc quo pontifici fatisfaccret, eorum in fe odium prouocaret poftulabat.His acccdcbat,quod ncq; Lautrcchij petitio nem,vtpacem cum Fcrrarienfium duceinitamconfirmaret,admittebat:aiebatcnimre valdc iniquam eftc,vtquædummortuus effet fuo nomine aótaeftent, viuuscomproba rer; vcrùm fe cum co conucnireminime rccufarc. Quamobrem Fcrrarienfium dux oc-cafionc hinc arrcpta,etfi àGalliæ rege amp;nbsp;Venetis in fidem eftet acceptus,in centum ca-taphraótis Lautrcchio amp;nbsp;pecunia promifta,vt qui de rerum exitu ambigens, no ira Gal liæregiadhærerc,vtfibiquouis euentu Cæfaris apudquem ncceftîtatem cxcufarat,ani mi placandi locum nullum relinqueret,niterctur,fe diificilem præbcbat:fcmpcr Geor gtum Fronsbcrgium,amp; Andrcam Burgium Fcrrariæ fouebat. Lautrechius tarnen cum excrcitu procedebar: cum quo décima die Februarij ad Truentum amncm,qui pontifi-cium imperium à regno neapolitano diuidir,perucnit. In Gallia vcró,rexlcgatifuica-ptiuitatc audita,Cælaris ICgatum in Lutetianam areem quæ Caftelletum vocatur conij ciiuflît; amp;nbsp;pertotam Galliam mercatores Cæfari fubielt;ftôs,rctineri mandauitddé quo-quequod ad Cæfaris oratorcm attinebatfecit Angliærcx: fed poft, fuum captü non ef-fe certior faâus,eum dimifit.Cumq; iam bellum in Gallia,Anglia amp;nbsp;Hilpania effet pre-mul^atuir, O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

OTmlgarutnjGalliie rex vtin Flandria ab vtroq; belli iniriuni fieret vrgebat : quod vtipfc aufpicaretur,nonnunos milites fiios in Flandriam excuncre,amp; prædari iufTerannec ta* men Fbndrimotum vllumnifiiniuriaepropulfandæcauÜafacicbantj quoniam Margarita quæ quantum poterat belli cum Galliaeregegerendioccafioncs cxtinguerc niceb:^ turjhomincs fuos extra regionis fuar fines excurrere non patiebatur. Sed Anglo cum Flandrisbellumgercremoleftifiimum erat: nani etfiquædamoppida à Cæfareprius ob pecuniam mutuo acceptam pignoris nomine ipfi promifia fi caperentur,ci tradenda effent,tarnen amp;nbsp;vedigalibus fuis, amp;nbsp;regno, mcrcatorum fuorum in ea prouincia com-mercia impediremagnum detrimentum adferebat: fed quum fœderis vi recufarenon poffet,quantum poterat dilfcrebanfibiq; ex fœdere vr mercatoribus fefe recipiendi tc pus concedercr,quadraginra dierum poll bellum indidum fpacium cocedi aiebat: qua eins vüluntate amp;nbsp;caulla cognira Galliæ rex cum eo egit, de Hifpaniae oris naualibus co pijSjp Flandria infeftandisnnquibus feconfeios habere affirmabat. Quæres tandéeffc ccrunr, quum Angliae rex Vintonienfem epifcopum in Galliam mifilfet,qui rransal-pinabcnarclinquenda,amp; vires ac bellum in Italia augendum perfuaderet, eius cófilio amp;cohort3tiombusconftirutumfit,vt per odoproximos menfes Gallj,Aqgli amp;F13ndri cum alijs circumiedis locis Cæl'aris imperio fubiedis a mutuis iniunjs ablfincrent : ad quod vt Galliæ regem facilius flederet, Anglus fe fingulismenfibus in Iralicum bcllö, cuius fexmenies in quos antea pecuniam promiferat lam crant cxadi,triginta aureorü numüinmiliiadaturum promifit. At, quo magis belli apparatus quotidic augebanrur, co magis odia inter principes exardefeebant; ita vt quauis occafione fc mutuis conui-eijs inccircrenti ncc minus animis amp;nbsp;æmulationequdm artnis pugnareuv.Nam quü Cç far ante duos annos Granatæ elfer,ac de eadem pace inter Galliæ regem ócipfum age-rctur,quædam verba Gracianopolitano præfidi Galliæ regis apud fe oratori, quibus fc libenter ne ob ipforumcontrouerfias Chriftiani populi amp;nbsp;tot mortales iniultè plede-rentur,eas fingulari cum illo certamine dirempturû innuebatidixificti eademq; verba feciali cum poftrcmo ipfi bellum indixir,rcgcm turpiter cgiire,amp; fidem datam tregilfe addens itcralTat;Ganiærexhisauditis,feq; eafincfuodedecorcfilcntio præterirc non polie ratus,ctfi id magis turmales etjuites, quâ principes deceret, xxvu Martij,omnib. principibusjlegatis, amp;au!icis inampliflimû quoddam regiæ fuæ Lutecianæ cœnaculii conuocatis; iple pretiofilfimis vefiibus ornatus, cum ornatiflimo comitatu eô venir; amp;nbsp;in regiafede collocatus,Cæfaris oratorem,qui,quia vcBaionam dudus eodem tempo rcquo fœderatorum orarores qui hancob caulfam Baionam ducebâtur dimilft elfenr, dimitterétur decretum fuerat,vt id quâ primum fieret pccebar,aduocari iufût:amp; deinde italoquutuscumilloefi,vtfcexcufaret,diceretlt;^; Cæfarem ponflimum qui nouo amp;in humano exemplo fuos lociorumque fuorum oratores retinuilfet, vt amp;nbsp;ipfe retinerctur caulfam præbuilfe; cum verb nuncipfe Baionam vtomnes eodem tempore dimitteren tureffetiturus,cupere fc vt epillolam fuam quandam ad Cefarem pcrfei retiatque eiuf-moüi verbanuntiarct : videlicet, Cæfaremin co quod feciali lùo fe ipfi fidem non fer-uafle dixilfet,falfum dixilTc; quotiesq; id diceret,tories ipfura mentiri,ac refponfi loco quo citius hæ controuerfiæ dirimercntur, locum in quo ambo confettis manib. pugna renr,fibi indicaret: cum veto legatus literas ferre, amp;nbsp;ea verba nunriarc reeufaret, fe idé ei per fecialcm fignificaturum rcfpondit:amp;cum ipfum ctiam aliquain Angliæ regis fra tris fui conrumeiiam iadafie fciret,fcquôd regera ilium ad dignitatem fuam tuendam idoneum elfe nolfer, de eo non agerc; fed tarnen fi is corporis aduerfa valetudine forte impcdiretur,ad vitam fuam eius caulTa pcriculo obijciendam paratum fore addidit. Idé amp;nbsp;Angliærex poil paucos dies,eodem ritu amp;nbsp;pompa fecinquæ quidem haud raagno en honore fine Chriftianorum principum fiebantiquod cum ram grautbus amp;nbsp;tam vniuerfç chriftianæ reip.pcrniciofis inter le bellis effent implicati, animum ad huiufmodi cogi-tationes qaoqucinrendercnt,tamcn intanto belli amp;nbsp;armorum ardore Angliæ rex ab ainarorijs curis minimèarcebatur: quælenfimpedu^ ipfius furore complètes, tandem jinmanitatcm,horrendaq; amp;nbsp;inaudita fcelera,cum maxima æternaq; ipfius nommisin-famiapepercrunt; nam quum quod fe facrofanôlç fedis obferuantilfimum ollendifier, amp;qubdlibrumfuo nomine contra Martinum Lutherum confcribi curaffet, à Leone

6^2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T Ö R I AÊ’ I t À L’i C AE

dlt;'cimo fidci defenforis nomen adeprus,pôft chfiftîanæ religionis impij oppugn atoris amp;nbsp;hoftis nomen appellationcmq; eft coniequutus.Habebat Ahgliærex vxorem Catha rinainFefdinandi amp;Ifabcllæ oîim Hifpaniæ regdm filiam,reginam certe ijs parentibus dignamjamp;quïEöbvirtutesarq; prudentiam fuam fummopcrc ab vniuerfis eius regni populis amabarur amp;nbsp;colebatur : hæc Eduardo Henrici pâtre viuo Arduro ipfius primo genito filio nupferar, fed cum non diu cum Co fuiffet,viri morte vidua relidajCommu-ni patris amp;nbsp;focericonfenfu,tantæ affinitatis alulio pontifice laxatovinculo,Henrico al teri fratri connubio iunda fuinex quo man imonio cum vnicus mafculus filius qui im-rnatuföpttëreprus fato cft,eis narus effet,nülli præterea liberi pfætervnicam filiam na-i ti funnquæ riSs multis in regia domo ipfis quod connubium cótraleges eflet,amp; eiufmo di, vtpote in primo affinitaris gradu, vt folui non pbflct, prodigio q'uodam ma feu lam prolem ereptam effe carpcndi occafionein dédit: qua ex re, amp;nbsp;ex prolis defiderio quo «egem ardere feiebat arrepta occafionc,Eboraeenfis Cardinalis, regi, vt priore vxofö repudiata,quæiure vxornon effet,aliud matrimonium contraheretperfuadcre coepit: ad quod non religione äüt vt fex mares filios haberct cupiditate per fc mouebatifr, verum qüód fc regem ad Renatam Ludouici regis filiam,quodfummopcre expctcbat,inFl pellere pofTc fperaret: nam quum fe toti regno inuifum effe animaduerteret,ad omnia ca quæ amp;rege viuo amp;nbsp;defundo aecidcrcpofrenr,fibi adiumenta comparare cupiebaö ad id etiam magno in Caefarem odio,qui neq; fignis neq; fadis incredibili ipfius ambi tionifatisfaccret,incitatus;neq; obmagnam autoritatemquarexamp; ipfeapud pontiff-eem pollcbant,quin diuortij iure faciendi facultatem ab illo effentimpetraruridubita bat.Rex non ad eum finem quern Eboracenfis cogitabat,fpedans,huicconfilio aurcs accommodauitjfed, vt multi dixerunr,non tarn proiis fufcipiendæ defiderio,qua quod puellam quandam ex regina? pediffequis humili loco natam deperiret,ad quam fibi cô nubio iungendam cum id neq; Eboracenfi,nequc alijs notum effet, animum inclinauc rat: quod cum autpatefieri aut conieduris pcrlpiçicoepir,Eboracéfis diuortij ei diffua-denuifacultatem non habuinneq; enim fi eiquod ipfefuaferat,diffuafiffet,autoritatera habuiflet;amp; lam rex diuinarum atq; humanarum legum peritorum,ac rcligioforum fen tennjs togatis,fiue iHi in ea fententia eftent, fine id vt quemädtnodum apud mortales moris eft principi granfiearentur,dixiffent,matrimonium cum fratrls vxore, nulla vim habererefpohlum àniultis acceperat. Quamobrem fimularque pontifexè cuftodia ermlfus fuit,legatos ad eum mifit,qui eum vtfe fœderi adiungeret hortaretur, atque vt ipli pontihei videretur,deRauennareftitucndaoperam fuam interponerent; fed præci pue vt diuorrij faciendifacultatem impetrarennquæres nonpriuilegio,fed vtmatrimo nium cum Catharina irritum effe declararerperebatur : exiftimabat autem rex ponrifi-cem,propterca quod viribus fe atq; exiftimatione infirmum cerneret,neq; aliorû prin-Cipum potentiafulciretur,amp;recenti in eum,quôd ipfius libertatem tanto ftudioprocu raffctbeneficio tjuoq; motum^acilè confenfurum;cum prçfertim Eboraccnfem,quod femper cius amp;nbsp;primo Leonis rebus fauiiret,plurimum apud eum pofte fcirer:amp; ne pon tifex mctum,ob iniuriam quæ in Cæfarem Catharinæ fororis filium redundaref, excii--fare pofret,atque vt eurh hoc munere alliceret,ftipediain quatuor millia militum, qui-bus adfüicuftodiam vteretur,daturum obrulit. Pontifex hanc petitionem audimt :amp; quamuis reim2gnitudinem,amp; maximam ignominiam quæ inde ad fc peruenire póffet vidcret,tarnen cum Oruictiamp; integer adhucinter Gæfarcmamp; Galliæregêeffet,ac paruin vtnq; fidcrer,ideoq; Angliæ regis âmicitiâmagnifaceret,huîcpetitlonirepugna-re non eft aufus:quin fe regi obfequendi cupidum oftendens, fed rationibus quæ prd-■ponebaturdifffeultatibus interpontis protrahens,regis ac miniftrorum ipfius fpem atque importunitatemaccendit;quç multorum malorum origo, Indies crelccbat.Atpon tifex Valdcmonno amp;nbsp;Lbngauillaauditis,eisq; comraunibus refponfis datis,Piftorien-,fem epdeopum vnà cum Longauillam ad regem mifit,vt ei fui declarationcm, cum pecunia, viribus amp;nbsp;autoritäre'caterer, foeijs nihil profuturam oftenderet, vna in pace tra-ólanda ipfiprodeffe poffc: idcirco fe ad Cæfarem vt eum feueritate verborum adid hór taretur,eundi mandatum habere diceret: rex autem etfi pontificem à parribus immune effe non ægrè ferret,tamen ne eum adaliatraélandamitterct veritus,vt iret nonpermi

Cnneq; etiam Cæfar de Pontifice fi ncutri Ruderet parti, querebatur. Sed cum Lautre-chius progrcderetur,amp; vt clalfis idem faccret cfTet conftitutum,mulra fe huic rei oppo nebant: quoniam duodecim Venetæ triremes, quæ prins Ligurnum fe receper3nr,quö in Sardinien^ expeditione, turn à maris moleftijs, turn à commeatus penuria inultum palfas eifent, x Februari) die Ligurno,vtin Corciram ad fele reparandas irent,foluerüt: quarauis Veneti feillarum loco alias duodecim quæ fe cumGallicis cóiungerent mif-furospolliccrentur,quæ amp;nbsp;ipfç multis difficultatibus turn ex aduerfa tempeftate, turn ex controuerfijs inter Auriam amp;nbsp;Ceritem ortis, confliótabatur: quarum controuerfia-rumcauffaetfi Rendus Pifis æger fubRitiflet, vt Auria qui cum omnibus triremibus Li gurnum appulerat,cum fuis Neapolim peteret; Rendus verb cum ceteris Gallicis, qua tuorFrabernardini,amp;quatuor Venetorum quæ omnesfimulerant, Siciliam inuade-rentagebatur : fed Auria cum fuisodo nauibuslongis,amp;totidem ex Galliæregisclaf-fe,quodamp; naualibusfocijs, amp;fibiquieteopus efTediceret, fiue ea effet vera cauffa, flue quod Genuæ res iam animum ipGus ad noua confilia flederent, fe Genuam con-tulitmamquum Genuenfes vtfuo iureviucrcliceretàregcpctijffenr; eamqueobcau-làmeiducentamilliaaureorumnumûmobtuliffent; idque rex cis denegaUet, Auriæ harum petidonum autori vel faltem hortatori, Siciliam à rege nifi libcrtate Genuen-fibus concéda occupari minimè gratum elfe credebatur: amp;aliam quoque contio-uerfîæcauffam diuulgabatj ncmpequodcumrexSauonam ,aGenucnfibus tanquam membrum à corpore feiunxidet, timebatur, ne breui tempore ob regis fauorem amp;nbsp;fi-tus opportunitatem, maxima merciura amp;nbsp;negotiorum parte Sauonam conuerfa, amp;rc-gijsclaflibuseöferccipicntibus,ibidcm regijs nauibus condrudis. Genua incolarum frequentia amp;nbsp;diuitijs fpoliaretur: eamqueob caulfam Auria, vt Sauona quem-admodum antcafuerat Genuendbus fubijccretur, vehementer apud regem inftabat. Lautrechij verb res maiorc quàin maritimæ felicitate vtcbantur:qui vbi Afculum per-ucnit,Nauarrum cum fuo peditatu Aquilam verfus cum iam ad eius aduentus famam kramum, amp;nbsp;lulianoua dedidonem fccident, midt : hunc Laconidæ via Salutius cum copijs fuis fequebatur; amp;nbsp;pod hunc centum amp;nbsp;quinquaginta expedin équités cum Florentinorum nigris militibus quatcr millibus Oratio Ballione duce. Veneti quoque fe ei quadringentos expeditos équités amp;nbsp;quatuor millia peditum ex ijs copijs quas in Latio habebant dne Vrbinatc railfuros receperunt: Sr pro alijs copijs quitus eumad neapolitanum bellum iuuare debebant, viginti tria aureorum numum milliaindngulos menfes, feque cum clade ad Sicilienfem expeditionem trigintafex naucs in mari habituros aderebant: amp;nbsp;nihilominus in fumptibus valde parci e-rant, ita vt manifedb eos iam bcllo felfos cde, vt amp;nbsp;Galliæ regem, apparcret: Lautrcchio enim hoc tempore nuntium allatum cd,centum amp;nbsp;triginta millia Solato-rum dbi à rege cum ex Gallia difeederet, in dngulos menfes ad bellum gerendum dccreta;exquibus circirerducenta millia excipere dcbcbat,folummodo ad fexaginta milliain dngulos menfes,idque in tres raodb fequentes redabla fuidc: quamobrem in valde magnum angorcm inciderat; amp;nbsp;regem nequcæquitatc,ncq; dde, neq; memoria, ac proprij detrimenti cxemplo commoueri quercbatur : nam pecunias amp;nbsp;vires quibus ipfead Infubriæ defendonem vti debebat, à rege in Fonterabienfem expeditionem conuerfas, vtilludimperium amitteret in cauda fuilfc aicbat. Aquilæ expeditio féliciter fuccefdt : quoniam vbiNauarrus cadraadmouit, Meldranus princepsdifccdit:amp; eius ciuitatis epifeopus Montorij comitis dlius Galliæ regis nomine ed ingredus.Venc torum German! milites Ciuitellam paruum, fed munitumoppidum, feptem millia palfuum vltraTruentum podtum, ducentos Hifpanos fclopctarios qui cocontende-bant anreuertentes,deditione ceperunt. Aquilæ exemplum omnes Aprutij populi flint fequuti,amp; regnum vniuerfum breui idem fecidct,nid Cçfarianus excrcitus Roma elfct egrediis:qui pod multas difdcultates amp;nbsp;tumultus ex eo ortos, qubd milites in totû tem pus pod pontideem dimiffum dipendia peteret,x vii Februarij Roma difeeHit; qui dies podtam diuturnas populi Ro. miferias lætidimus ill uxi det, nid ftatim pod illorum di-fceffum,Farfends abbas amp;nbsp;cætcri Vrdni,cum oppidorum fuorum colonis,qui per multos dies Vrbe raaximis cladibus affecerunt,edent ingrcdi. Roma ab cxercitu no modb

684 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

magna incolarum parte,tot do mibus direptis atque euerfis, vei n ctiain ftatuis, coliim-nisjfingiilarib.lapidibns amp;nbsp;multis antiquitatis ornamentis fpoliata fuitreliâa: amp;nihil-ominusquumGcrmani,nifibinisftipcndijsacceptis (namHifpani fine alia pecunia difeeflerant) abire nollcnt,pontifex Romain tandem liberari cupiens, viginti ducatorû millia eis foluere fuit coaôtus, quod duoruin Cardinalium qui obfidcs erant liberando rum colore fecitialia item viginti millia populi Romani nomine ijdem German! accc-peruntjquæpontifîcem quoque perfoluifle opinio fuinverù fub co nomine ne Lautre-chio querendi caufTam præberet; qui nihilo fecius grauiHîmè expoftulauit, quod pond fex fua pecunia vt cxercitus Roma difcederctjCaulTam præbuifletiqua ex rc viôloria cer tiflîma,dubijsbellieuétibusfubijceretur.Romavtfama eft, mille amp;quingcnriéquités, quatuor Hifpanorum,duo triaùe Italorum, amp;nbsp;quinque Germanorum millia (tantü nu-merum pcftilcntiaabfumpferat) prodierunt.Cæfariani exercitus RomadifcelTuSjLau-trechium,qui alioquiredàNeapolim contendilTctjlongiusper Apuliam fecundû mare iter tenerc coëgitddq; quod tormenta fi in illis locis montanis hofics obuios habuif-fct,difficulter trahi pofient, amp;nbsp;multo magis vt commeatum fi forte ad Neapolis mœnia vidoriæ curfum fiftere cogeretur, compararet; idcirco Theate ciuitatem, Aprutij cite-rioris (quoniam Pifcariafluuius Aprutium citerius ab vkeriorediuidit) caput pcdjt, in quarcgioneScrmona amp;multaaliaoppidafeilli dediderant: idq; fine gallici nomi-nisfl:udio,fiue Hifpanorum odio,tanto ardore,vt ferè omnia oppida cum exercitus vi-gintiquinque auttriginta millia pafluum abefiet deditioncm facerent. Sed tarnen quo firmius tutiusq; proccdcret,non ea quapotuifiet celeritate vtebatur:amp; vt Apuliæ vcâi-galia ex quibiis oduaginta millia aiireorum numûm pcrcipiuntur,qu^' in quinque oppi dis funtper totum Martium menfem, certius exigeret, Nauarrum cumfuopeditatu eo miffurus credebatur: ob cuius inorofitaté cum cam ferre Lautrechius cogeretur, baud magna difciplina in exercitu erat, fed cum Vaftio caftra mouifiet, hoftilis exercitus cui fe Melfianus princeps cum mille Germanis ex ijs quos Carolus Lanoiiis fecum ex Hi-fpania duxerat,amp; duobus Italorum qui Aquila cgreffi erant millibus adiunxerat, parte, Luçeriâ quadraginta millia palTuûjpcul àThermulis, hodicTcrmini, mare verfus,amp;al terapartem CainpobalTum rriginta milliaribus à Terminis remotum in caipfa via qux Neapolim ducit fitum,vcniire certiorfaótusiNauarro cum fuo peditatu præmilTo, ipfe vltimo Februarij die Serrate decern amp;nbsp;odo milliaria à Terminis procul fituin petijuvn-de quarta Martij die ad Sanfeuerum peruenit : Nauarrus autem vltcrius progreffus, v-no die Luceriam,altero Foggiam eft ingrefTusiita vt cum ipfe per vnam portam ingrede retur,Hifpani qui fe Troiam,Barletam amp;nbsp;Manfredoniam receperant,per alteram ingre diconarentunquæ res ad exercitus commeatum valdeprofuit. Erant cum Lautrechio ad fuminum quadringenti catapliradi amp;nbsp;duodecim peditum milliafijq; non admoduni feledijfed eiadiungidebcbantSalutius qui omnibus præibat, Venctorum copiæ, amp;nbsp;Florentinorum nigra legio, à Lautrechio valde expetita ; quia quum cum peditatu ad oppugnationes dexteritate corporis amp;nbsp;audacia,omnes pedites qui tunc in Italia effent fuperare fama effet,ipfius exercitui,in quo erant milites ad pugnafirmi amp;ftabiles inftar condimenti erant. Sed à Nauarro quern ipfe ad fitum cxplorandum miferat, Troiæ amp;nbsp;circa quinque Germanorum millia, totidem Hifpanorum, amp;tria millia amp;nbsp;quingentos Italos effc certiorfadus; cumq; ob ingens frigus in campis morari nonpofrcnt,Lautre chiUs oótauo die Martij cum omni peditatu amp;nbsp;expedito cquitatu Luccriam petijt; amp;nbsp;Sa-lutium qui tunc primu venerat, cum graui cquitatu amp;nbsp;mille peditibus Foggiæ colloca-uiufequefioccafio darctur, cum alias ob caufTaSjtum quod cum fibi à rege décréta pecunia effet imminuta belli fumptus diu ferre non poffctjprælium committcre veile affe rebat: atque in Sanfcucro legatos amp;nbsp;alios minime ad bellum aptos paruo cum prefidio reliquit:fic enim fibitutus cfre,nequead prælium nifi commodo fuo cogi poffe videba tur:nequceicommcatusdeerat,quamuismolitiscibarijsindigcrcnt:deinde xi i die Martij in campos ad tertium vitra Luccriam lapidcm, quinque ab Troia milliarib.pro-dijnquoniam Luccria amp;Barleta cum duodecim millia paffus inter fe diftent, non vitra odo àTroiaabfunt: amp;nbsp;Cæfariani qui copias omnes quæManfrcdoniæ amp;nbsp;Barletæerât fimul collcgerant, quiq; Troiæcommeatu abundabant,fcd Germanis cxccptis,ftipen-

i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■

dijs carcbant ; ad velitandum prodierunt; amp;nbsp;fequenti die fine tormenris extra Troiam munito in loco in ipfo vrbis colle funtmctati : Lautrechius vcro eum collem x 1111 die ex fuperiori parte quæ ad meridiem vereit montcm verfus circuinit; amp;nbsp;fronte Troiam verfus conuerfa afcendere cœpit; amp;nbsp;colle acri velitatione occiipato,cadra in fupe-riore parte collocauit : eosque tormentorum fulminibus retrocederc coëgit ; atque il-lorum caftris partim in vrbe,partim in ipfo dorfo occupauit: itaVt Troia amp;nbsp;Cæfarianus cxcrcitus inter Gallicum exercitumac Sanfeuerum relinqueretur : quæ res ne auxilia Ncapoli acciperent, impedimento erat: magnaqüeex parte commeatum importari prohibebat : quamuisilliquodimpcdimentisj atque inutilibushominibus exonerati baudmulto fane commeatu opus haberent, amp;nbsp;vicifiim ab ipfis commeatus qui àSàn-feueroin Gallorum caftra ferretur impediebatur amp;nbsp;Sanfeuerum in raetu contine-^ bant : quod copiarum fuarum parte Gallis ignorantibus oppugnare poterant Itaque cxercitus in hune modum caftra habentibus, nerhpe Gallis vitra Troiam ad montern^ citra verb Cæfarianis, Luceriam verfus,fupra ciuitatem in cliuo valde munitd:cumquc pleraquecircumicôlalocain Gallorum poteftareeftent, ficaddecimaninonam diem vfque conftiterc : interea tarnen frequenter bellicum noótu canentes ; amp;nbsp;quotidîe veli-tantes: itaqueacciditvt Martius Columnacaperetur: ac fæpenumero commeatus ex Sanfeuero amp;nbsp;Foggia in Gallorum caftra veâus intercipcretunquam ob caulfam Galli nontiihil incommodi fenferunti ncc fine magno præfidio conuehi poterat. Quo tempore cum inter Cæfarianos duces quid agendum effet deliberaretur , Vaftius propte-rea quodGallicus exercitus quotidie crefeeret, ipforum verôminuerétur, prælium committendumcenfuit: fed maioremobtinuit autoritatem Alarconis confilium,qui maiorem viôtoriæ fpem fi cunôtando propugnationi operara datent, quàm fi fortunam periclitarenturoftendebat. Itaque decimanonàdie Cæfariani quôd ab hoftilibus tor-nientis læderentur, Troiam fe receperunttfed caftris pôft contra tormenta munitis,mi-tiore tempeftatein caftra, afperioreTroiamredibant.vîgefimaprimadiein ipfodilu-culo caftra montem verfus, Arrianum non paruo dieî itincre moucrunt, vbi contra id quod Galli, qui quod itinera quibus commeatus vehi poftet obfediftent, fibifruftra viétoriam promiferant,antea opinati erant,magna commeatus copia eft inuenta. Opinio erat, eosaut vt Gallos in locum aliquêm in quo commeatus penuria laborarent pertraherent, inde caftra mouifte; aut quôd nigram legionem fequenti die in illorum caftris expedariaudiuiftent: quæ legio quum veniret ex innere Aquilam diuertens, nulla iniuria affeóla aüt prouocata; fedfola prîédæ cupiditate,cam ciuitatem nefariè di-ripuerar. dievigefimafecunda^ Lautrechius Leoniffæ ad Ofantum fluuium, à Latinis Aundum didum, fexmillia paftiium ab Afculo caftralocauit;amp; nigram legionem,atqj Nauarrum cum fuo peditatii amp;nbsp;duobus curulibus tormenris ad Melfiæ oppugnario-nem raifit: vbi quum exiguum muri fpacium dirutum eftcr, Vafcones möenia fubierc: amp;nbsp;nigra legio maiore impetu contra ducum imperium idemfeeit: amp;nbsp;vtrifque certa-tim gentium æmuîationeconfeendere adnixi fclopis àlateribus petiti, cum multorum Vafconum amp;nbsp;circiterfexagintaexnigræIcgionis militibus cædc rcpulfi fuere ; codem-que vefperc cum poft mœnia iterum verberata , aliam oppugnationem eftent aggref-fi,alteramfuperiori ferè parem clademacccpere:ea veronoCfe aliatormentaaLau-C trechio milfa ; quibus cum fequenti die duobus in locis mumm fatis late aperuiftcnrgt; ruftici quorumhaud pauci in oppido eranttimoré perculfi,tumultuari cœperunt : cuius metu milites qui circiter fexcenti erant,propugnationem deferuerunt : quapropter’ exercitus ingrcftus,rufticos omnes amp;nbsp;eines interfecit : milites cum principe inarcem fereceperunt;amp; paulo pöft,vt Galli dixerunt,fefc arbitrio illorum dedideruntiquam-uisipfivitamexcipicenferent : feruatusfuitprinceps cum paucis ex fuis , reliqui omnes interfeótiïciuitas direpta;amp; tria millia hominumcæfa : qua in ciuitate maximo Gallorum commodo , qui fua negligentia in Apulia eorum quibus ea regio maxime abundat,fumma penuria laborabant,magnacommeatus copiaeft inuenta.» Dievige-fima quarta,Hifpani Arriano caftra mouerunt, amp;nbsp;ad Tripaldam vigintiquinqüe à Nea-poli milliaribusin reda via, amp;quadragintaabOfanto,funcinetati, quibus fe prorex^

68lt;5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

Salernïtanus princeps, amp;nbsp;Fabricius Maramaldus cum tribus peditum millibus amp;nbsp;duo* decim tormentis adiunxere : amp;nbsp;Alarco cum duobus peditum milÜbus^ad vcdigalia propugnandaNeapoli egrcHurus diccbatur. Lautrcchius tarnen ad Ofantum vtma-gnam commeatus copiam compararct hærebat ; amp;omnes eius copiæ inter Afculum, amp;nbsp;Malfiam caftrahabebant ; poft Malfi« vero expugnationem,BarletajTranium,amp; re-liqua circumieda oppida, Manfredonia in qua erant mille peditcs excepta, fe dedi-derant. exeo autemlocoNauarrum cum quatuor peditum millibus ad Venufiæ ar-cema ducentis amp;quinquagintaHifpanis peditibus fortiter defenfam expugnandatn mifit : quam ille libera ad arbitrium fuum deditione obtinuit : amp;nbsp;ducibus retentis, ce-teros incrmes dimifit ; rcsque ita compofucrat, vtipfius nomine Apuliæ vcdigalia quæ tarnen belli caufta, vix ad dimidium eius quod percipi foiebat, afcendebant,cxi-gercntur. In hæc caftra venit Pifanus Venetus legatus cum Venctorum copijs , qu« circiterduo millia peditum erant : quamobrem Lautrechius , vt tutam haberct com-meatus conuedionem,operam dabat:quod quidem facilius potuir,poftquam Venctorum militum opera Afculum in potcftate fua habuit. Quo tempore fecundis rebus elatus, pontificem audacibus verbis vtfe focium profiteretur vrgebatfis autem ctfiVi-terbienfes primo Odauiani Spiritus opera , præfedum à fe mifliim admirtere no-luiftent,nihilominus cum illipoftea metu ceflilTcntjfe Viterbium tranftulcrat : curaque codem tempore Vcfpafianus Columna mortem obijfTet; isque vtifabella vnicaipfius fillia Hippolyto Medici nuberet moriens mandaftet, Pontifex omnia caftclla quae ipfeinLatiohabuerat, quamuis Afcanius Profperi Columnar, poftcris maribusomnibus extindis, eaadfefpedarediccret, occupauit. Per cos dies Monopolis Veneris deditionemfecit, quibus ex foedere poftremo cum Galli« rege percuftb , omnes ij regni neapolitani portus , quæ ante cladem ipfis in Giaradadda à Ludouico rege illatamtenebant occupât! acquirebantur. Hæ igitur Gallorum fecund« res Fer-rarienfiam ducem ad filium in Galliam vtmatrimonium pcrficcret, quod prius vel focialis belli imperium rccufans, artificiosediftuleratmittendum impulerunt. Cæ-farautem Hifpani« copijs tranfmiflis tantis regni neapolitani periculis minime profpi-ciens ; indcenimfexcentostantùmpeditesneceosadmodum vtilcs in Siciliammi-fit, vtque ex Germania noui delcdus qui in Italiam Brunfuicenfi pr«fcdo vt ci regno opcm ferrent tranfirent haberi mandarat ; qui tanto maiorc diligentia colligcban-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur, quanto magis ob Lautrcchij progrcftiis auxilio opus eftc audiebatur: ad quorum

aduentum nc vidori« fpem turbarent , impediendum, communi Galli« régis,Angli amp;nbsp;Venctorum confenfu decretum cft,vt ad Germanos fi in regnum ncapolitanum con-tenderent perfequendos , fi minus ad bellum Venctorum amp;FrancifciSforti« copijs coniundisininfubriagerendum, in Italiam tranfirec Francifeus fiindi Pauli rcgulus cxBorbonia familia, cum quadringentis cat3phradis,quingcntis Icuis armatur« cqui-tibus, quinque Gallorum , duobus Heluctiorum amp;nbsp;totidem Germanorum peditum millibus : cuius excrcitusalcndi gratiafexagintamilliain fingulos menfes, ex quibus , Anglus triginta millia penderet, décréta fuerant:amp; Veneti Senatus confulto vt dcccm / peditum millia conferiberentur conftituerant. Quo tempore Mediolanum ob An-.•f' tonij Leu« acerbitarem , extrem^nguftia Stmifcrandafcruituteprenfcbatur : nam • I Vt in miEtem ftipendla extorqueret, omnen^cmitatis annonam ipfe occuparat,ex qua publicis tabernis nomine fuo conftitutis, omncs,ni fame perire vellent, vidum co pre-tio quo ipfi libitum eftct,emerecogercntur: quod cum paupercs facere nonpofl’enr, multi amp;domi amp;nbsp;forisin publicis locis miferepcribant : cumque ne hæc quidem pecunia Germanis, qui per domos diftributi erant fatis cifetj^fpitibus fuisjquotidie no-uas muldasimponebant ; atque cosj^ifoluendo nonerant, catenis vindosretine-T^t : amp;nbsp;quia multi vt has calamitates atque intoleranda onera vitarent, edidorum a-cerbitate amp;nbsp;cuftodiarum dîlîgcntia contemptis,extraciuitatein^fugcrant: abfentium bonaprofcribebantur , quorum tantus erat numerus , vtfcribendimolefti« vitandæ gratia,hæprofcriptiones typis excuderentur: nobiles tarnen viriin XTbe manebantfor-didati, inculti amp;egentiffimi,loca publica ciuitatis quondam maxima mortaliumfrc-quentia

quentîa, vrticis , vcpribus^uc horrebant: amp;nbsp;nihilominus tantorum nialorum ac fccle-rum autori,omnia felicirercedebant : namcum Muflius curri fexcentis peditibusvt fœderatorum miles Leucumobfideret, amp;nbsp;neHifpaniquiComierant per Lacumob-feflisauxiliariponcnt, naucs cepiflet Aritönius Lena peditatii è Nouaria acccrfito, Mediolano egreffus , quindecim millia paÏÏuuni ab vrbecum^Germanis eft metatus, atqiie Olginatis arce in Abduæ ripa , quam prins Muflij præfeclus ceperat j éxpu-gnata , Philippum Tornicllum cum Italico amp;nbsp;Hifpano peditatu, vt Leuci quod in altc-fa Lacusfipa eft, obfeftïs opem ferret miflit : vbi Muflïus Venetorum ac Medióla-ncnfium ducis auxilijs accitis , tormenrisque à Veneris acceptis, aditus omnes,qui ob locorum ac montium afperitatem difficiles funt, occuparat,ac munierat. SedCæfa-riani'joppofito monte qui Leuco imminetoccupato, vbifruftra pluiibus in locis tran-fire funt conati., tandem eum locum quem Veneti militcs,quos Muffins fine quod minus illorum virtüti fideret, fine vt cos ininori periculo obijceret, afperioribus in locis collocarat,cuftodiebant,cxpugnarunt : quareMuffins nauibus cum tormentisdc fuis militibus confcenfis milites ferüauit : non fine fufpicione VcnetosvtMediola-nenfiumducicuiLeucumabipfooccupari non placebat, rem gratam facerent, cum locumleuiterprópugnaffe : amp;paulo póft,vt quod armis confequinon potuerat, pace adipifccretur, ad Gæfarianos tranficns, Leucum amp;nbsp;alia loca ab Antonio Lena paótio-nis vi, HieronymoMorono quoquequi literis fuis huius confilij autor fucrat, iura fua conccdente,obrinuit. QuaexreLeuainfummaannonæ caritatc,commcatu amp;nbsp;pecunia eftadiutus-: quoniam Muffius qui altiora fpcétans, poft Marchionis nomen fibi viridicauit, treccntas auri libras foluit, amp;nbsp;tria millia modiorumtritici Mediolanum mifit. Lautrechius interea Neapolim verfus progredicns, tcrtia die Aprilis ad Roc-cam Manardam venit: quinquaginta cataphradis, diicentis expcditis equitibus,amp; cir-citer duobus pcditum millibus , qui militesomnes VenetorumCrant, ad Apuliæ,in qua nihil prætcr Manfredoniam in Gatfaris poteftate erar,cuftodiàmrelicris.Cæfaria-nus vcró exercitus omni circumieda regione deferta,Neapolis tantùm amp;nbsp;Gaietae propugnationioperamdareftatuit : amp;nbsp;vt hoftibus commeatum adimerct,Noladire-pta, ac commeatu qui Gapuac erat Neapolim adueólo, in Sanmartini monte caftra lo-cauit, amp;nbsp;inde poft cum decem partim Germanorum partim Hifpànorum pedirum mil-libusltalis omnibus præter fexccntos qui fubFabritio Mafamaldo militabant , di-miffis, quoniam SarraGolumna cum fuo peditatu in Aprutium coritendcrat, Neapolim eftingreffus. Neapoli paüciffimi incolæ manferunt : omnes enim qui autOpi-bus aut dignitate præftabant fc in Ifchiam,Gaprcas, aut in alias vicinas Infulas coritu-lerant: frumentiinciuitatepauloplusquàminduorummenfium vidum cfTe diceba-tur-, carniumveróamp; pabuliparum. Lautrechius GapuamiNolam,Acerram , Auer-fam, amp;nbsp;omnia circumpofita oppida dcditionc ccpit : qui quatuor dies ad Acerræ ab-batiam feptem millia paftum à Neapoli fitam caftra habuit ; paulatim enim progreffus erat amp;progrediebatur,vt commeatum quiviarumdifficultate^àtqùe imbrium quibus campi redundabant, copia, impediebatur,*0111051111 ingens copia erat neceftaria expe-âaret:quoniâ fama erat in ipfius excrcitu,huius tempéftatis militiç corruptcla,vitra vi-ginticquorum , amp;o(ftüagintahominum millia effe, quorum vix tertiapars vtilis erat; amp;indcSimonemRomanum cum centum amp;nbsp;quinquaginta expcditis equitibus,amp; quin gentis Corfis fineftipendijs, qui ex Gæfarianiscallris ad cum tranfieranr, ad Calabtiæ expeditionem mifit. EtiamPhilippinüs Auriacuinoôlo Andréæ rriremibus amp;nbsp;dua-bus nauibüsad neapolitanumlitusprofeètus , nauem frumentoonuftam ccperat,amp; tormentisGæfarianosàMagdalenx fanorecedere coëgcrat : amp;nbsp;quamuispaulopoft duas alias frumentariasnauesceperit hoftibusque multa incommoda attulerit, ramen eius triremes ad ncapolitanum portum penitus obfidcndum minimè étant pares.Ideo Lautrechius vt fedecim Venetorum triremes fe illis adiurigererit vrgcb'at: quae poftquam Gorcytæ lente refectaè fuerant, iri Trariij portum vénérant : fed ille tametfi iamTranium amp;nbsp;Monopolis fefe ipfis dedidiffent, propria commoda ali’enis anrefe-rentes, etfi ex neapolitana viôlorxaomnîapenderent, vt prius Pulinianum , Hydrun-

turn amp;nbsp;Brundufium caperent cunâabantur. Die décima fcptima Aprilis Lautrc-j chiiis Cauiani ad quintum àNeapoli lapidem eftmetatus : amp;nbsp;codcm die Cæfaria-ni , quileuiequitatu abundabant, feinduftria amp;nbsp;diligentia Gallorum negligcndamj fuperare oftendentes commeatus cuiiis penuria laborabantcopiam eis ademerunt;, amp;nbsp;vt Gallis Neapolim ex fuperiore loco torraentis infeftandi facultatemtâdime-. rent J ac quia dura eo monte potirentur Gallos à maxima çiuitatis parte arce-bant, Hermetis fanum in Martini montis vertice pofitum munierunt : Gallis vero aliquam diflîdij inter holtesfpemfecit,quod Vaftius priuatistarnen de caulfis, Po-tentiæ comitem vulnerarat,eiusquc filium interfecerat. Gallicus exercitus vigefima prima die Caforiamad tertium ab vrbe lapidem in Auerfanam viam venir : quo die ante vrbis mœnia excurfionibus elt dimicatum , amp;nbsp;Miliacenfis is qui pontificis-Ii-bertatem , cuius ipfemet mandatum à Cæfare tulerat acerrimè oppugnarat,interfer élus. Vicefima fecunda die fefquimilliare ab vrbe caftra locauit : vbi Lautrechius leuia prælia ranquam inutilia interdixit : amp;nbsp;iam Puteolani fe illi-dediderant. Tandem penultima die Aprilis caftris vrbi adraotis inter Poggium regale magnificcn-; tilïimam domum , ab Alfonfo Secundo Aragonio cum tantum lt;^alabriae dux elTct ædificatam, amp;nbsp;Martini montem, cil metatusûta vt milites ad quingcntismodopaf-, fibus ab vrbe abelTent : ipfe vero vitra Poggium regale ad Mondsalti ducis villam progrelTus elt: quem locum munierat, caftris Capuanam viam verfus dilatarisjoco admodum natura munito , ex quo Neapolis aquæduéluum qui ex Poggio regali. proficifcuntur opportunitate priuaripoterat; inde vero caftra vlterius in eo colle qui

fub Hermetis monte eft, quo magis Neapolim opportunis rebus priuarcrjamp; vrbem ex propinlt;|uiore loco infeftaret, promouere in animo habebat : quæ vtmeliusintelliganturjNeapolitanævrbisamp;circumic-

^8^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

l^eapolisaÇaüisolfeJla: inter Q^ptrianosamp;gt;ÇaJlosnaualispttgna ; ZJaßitis marchio, ^Jcaniui Colwnna Salerniiântisprincegs alij duces captuntur: 7'agiaa Cefirtanisexpùgnatur: Cafàriànt Lauâamobßdenr.K^ndreas^urta A Çaüi^e rege ad Cäßrem tranßt: Caßrianorum de Çadis ad quot;î^leagolim yifloria: Çenua ah ^uria cagitur:Tapiâ dßederatu ohfideturjamp;'exgugnatur: Çenuen-Çes Sauonam obßdent amp;nbsp;cagiunt: noua Çenuenßs reig. ab dduria in libertatem reda^laforma : 'Res tnK^puliageßa'.yarij Inßbria motus. ‘Pontificis cum Caß^ re paBto quot;^arcinonafaBa:fax inter Caßrem Çaüia regem Cameraci contra-Ra ôT* Jgt;ic(argarit(e Caßrtsßlia cum ßllexandro poncif cts négoce connubium : Caßrts in Italiam aduencuf.^Papia iterum a Caßriants expugnacur: b eût d pon-tifice amp;• Caßre cocra Florencinosgeßi inicium : Caßris cumponcißce coûocjuiuni quot;Pononia habttum j eiufdem^ cum Uenetts Frdncißo Sforcia pax.

Bavtrechio ad Neapolis mœnia caftra metato, prima omnium de-: liberatio fuit,an ea vrbs tormcntorû impetu amp;nbsp;inilitum vlrtute,quem-I admodum multi vt iri hune finem peditum numerus augeretur fuaden i tes propönebant, eiïet tentandæcuius fententiæ aurores multa incom raoda,quorum caulTadiuillicmancrediutius non poflent, adduce-____J bant: nempe cômeatus penuriam, quoniam hoftes expédito equitatu maxime abundantes, amp;nbsp;ad exturlionesprompti,cumintcrcipiebant;fpem quoquede Neapoli efle incerta; nam quum Auriæ naucs fame ad deditionem cogenda,amp; ad por-tum p'éhitùs obfidendû impares effent,neq; Venctorum claffis quamuis quoiidie pro-miffa compareret, quatuor naues longæ molitis cibarijs onuftæ CaicraNeapolim,vbi eoriifnpenurialaborabaturvenerânt:necillæfolùm,fedamp;quotidiealianauigia in por tum fefe immittebât: Frigidos Venetorum apparatus;quiquod vicenabina ducatorum' millia in fin'gulos menfes promiferant, tandiu nihil folucranr,vt fexaginra miUia debe-rent: pecuniam ex Gallia parcefubminiftrari : exercitum iam morbis rerirarirqui tamed non tam ex graui eius cœli affedione eyus: tub æftatis finem nocere folet, quàm ex plu-uiatempeftate, cum etiam multimilitès in campis verfarentur manabant:nihilominus' Lautrechius montis ciuitatisûe cxpugiiationem, in tanta propugnatorum multitudine atquc viitute, præfcrtim monte iur aûxilium ferri pofiec munito, valde difficilem' foreanimaduertens; cum etiam pecuniam parua fpefortaffenefibi pofteain ncccfia-rijs fumptibus deeffet metuens confumere nollet, hoftibus breui aut Cornmcacum aut pecuniamdefurufam fperans,non-expûgnationi,vcrùm obfidioni operam date ftatuir.’ Itaqueanimu'm amp;nbsp;apparatus omnes ad obfidioncm conucrtit totus in id ,vtcom'meä-tum terrefhiitrnere importari prohiberet intentus , amp;nbsp;Venctæ claffis aduéntum vrge-ret, vt eis à mariqifoq; commeatum adimeret.Hic igitur confilio mutato,ne milites in otio animum amittcfent, velitationcspermifit: quamobrem crcbi-æ,amp;quidem magna cûnigrxlcgionislaudc fiebant-.quæ Ioannis MediCis difciplinain co pugnandi généré excellcns,nondum quantum acieinftruda in flataria amp;nbsp;campeftri pugna valeret ofteii-derat.Hoc ipfo tempore oéluaginta Manruani, amp;nbsp;centum Ferrarienfis grauis armaturac’ équités in caftra vcncrunt: qui etfi à Galliæ rege amp;nbsp;Venetis magnificè in fide effet accé-ptus, tarnen vtexijs quaede futuro belli euencu coniedura aflcqui poffet côfilium eda peret, quantum potuerat temporis in eis mittendisintcrpofucrac. Inhoc rcriim ftatu' Cæfariani aliquam Philippin! Auriae, qui cum fuaclaffe in Salernitano finu erat tran-

gendi fpem non tam nauium fuariim numero aut robore quam militö virtutc freti con-cepcruntmam fex triremibus Myoparonibus quatuor, phafclis düobus,mille ttifpanos fclopetarios ex omnibus fortiïfimos laudatiifimosq; impofuerunt i ciim his Vgo Moncada qui proregeNeapoJierat, atqiomnes fermé duces arque alicuius autoritatis viri. Huic clalfi quæ Gobbi in maritimis rebus vetcrani amp;nbsp;magni nominis ducis conlilio gu-bcrnabatur, multas pifcatorias naucs,vt holies à longé plurium nauiu profpedu terrerent addiderunt; amp;nbsp;fic Paufilypo foluentes ad Capreas infulam contenderuntivbi Vgo magno huius expeditionis detrimento, in Hifpano quodam ex ijs qui religioais caufla folitudinem incolunt,qui concionando animos ipforum ad pugnam,vt eius gentfs gloria tot vidorijs parta poftularct accendebatj audiendo tempus contriuit. Hiacpoftea Mineruæ promontorioadfiniftramrelido, amp;inaltum progfeifi, duas triremescum ciufmodi mandato,vt prope holies acccdcntes, deinde quo eos in altum ad pugna eli-cerentfugam limularentpromiferunt.Sed Philippinus,cum pridieper idoneos expio-ratorcs hollium confilium cognouifict, fumma Celcritate à Lautrechio vt llatim trecen tos fclopetarios adfe mitterct, petierat: qui Crochio duce paulo antè qua hollilis claf-fis conlpiceretur recepti fuerannquae vbi à longe ell cofpecla, Philippinus,ctfi magno animo omnia ad pugnam necclTaria comparaflet, tame magno confpedarum nauium numero commotus valde dubius hæfitdédmox vbi propius holies accelfilTentjfcxtan-tùm roftratas naues adefie ccrncns, hoc metu ell liberatus.quare forti animo vt naua-lis belli peritilfimus, très triremes fugæ fpecie à reliquis fuis vt circuitU capto fccundo vento m holliles naues à latere, amp;nbsp;puppi adorirentur,rcccdere iulfit: ipfe cum quinque in hollem inuehitur : qui fua tormenta difplodere debebanr,vt fumo cxcitato ipfi cer-tior idus ac vifus criperctur ; fedPhilippinus ingens triremis fuse tormentum quodBa-filifcum appellabat, difplofit: cuius pilaprætoriam nauim in qua Vgo eratpetens, qua-draginta viros primo idu,amp;in his nauis præfedum, cummultis naualibus minillris in-terfccit: alijsque mox tormentis difplofis multos prætcrca fullulit ac vulncrauit : vicif-fim verb, tormentaex Vgonis naui librata, Philippin!nauis præfeduminterfcccrunc acnauclerum vulnerarunt: deinde cominus concurrentes, fcloppis amp;nbsp;alijs telisrcm acriter gerebant:fed Ligures in his pugnis excrcitati,intra circumfeptas alTeribusfpon-das proclinati, caute per earum fcalmorum interualla decertantes pericula vitabant: fic dumhæduæ triremes fummaferocitateac terrorefimul pugnarent, tres aliæCx-farianæ, duas Ligures oppugnabant, amp;nbsp;iam longé fuperiores erant-.quum tres ill» Ligures quæ primo fugam limulantcs altum peüerant, in holles fuo flexu conuerfæirt prætoriæ latus funt inuedæ: exquibusilla quæ Neptunia vocabatur, malofuocon-uulfo,magnam clademaccepit. HicVgo vulncrein brachio accepto,amp;dum fuos hor-taretur, lapidibus ac piceis ignibus ex hollilium nauium fummis malis coniedis obru-tus pugnans interijt : hic Philippini prætoria amp;nbsp;Maura,Vgonis prætoriam,reliquæ dual Gobbamtormentorum fulminibusdepreirere,in quaperijt Feramufea : intereaverô reliqu» Philippini triremes duas ex fuis ab Hifpanis oppreflas recupcrarant , Myo-paronesque illorumccperant: duæ tantùmexHifpanicis, holles vidoria potiricon-fpicientes inalèmulôlatæ vix euaferunt. Quo tempore Vallius amp;nbsp;Afeanius, naui ipforum pene fubmerfa, amp;nbsp;ardentc,rcmis fradis, militibus ferè omnibus cæfis, ipfi autem vulnerati, inauratorumlplendore armorum fato erepti, in hollis potellatcm venc-runt. Philippino in haepugna magno vfui fueruntTurcæ amp;nbsp;Mauri rémiges, quilibcr-tate donati fortilfimé pugnarunt. Vgo amp;nbsp;Feramufea mortui in mare funteiedi; capti autem ,Vallius,AfeaniusColumna,Salernitanusprîneeps, Cruceius,CamilIus Co-lumna,Gobbus,Screnonius, amp;nbsp;multi alij duces ae nobiles virnfupra mille peditespe-rire; Galli verb ferè omnes aut c»fi aut vulnerati fiierunt. Captiuos Philippinus cum tribus nauibuslongisAuriæ mifit: amp;exduabus triremibus quæc«afcrant,vnapaalo poil ad Gallos tranfijt. Hæc vidoria Gallis magnam ac forfitan quàm par fuerat ma-iorem de totius belli fuccclTu, fpem dédit: propterea qubd quoniam Lautrechium ali-qua ex parte in apparatibus reinilfiorcm fecit; Cæfarianos verb maris imperio prorfuî fpoliatos, amp;nbsp;terra multis expartibuspTclToSjpræfcrtim poil Puteolos abholtibus ca-ptos, qubd ex ea parte magnacommeatus copia Neapolim importabatur, à commea-tu fibi

tu fibi metuentes, magno terrorc replcuît : amp;nbsp;iam Neapoli magna moîitî cibarij, car-» nium, amp;vinicaritas erat: quamobrem fequenti die poftmagnam naualem magnumt inutilium mortaliunï numerum è ciuitate emiferant : commcatus diftfibiiendi rationd itaconftituta,vtGermani minus quàmcæteri milites patcrentut',operam dabant,Qui-bus rebus cum Lautrechi) fpes fouerctur , ealong^magis Phafcio feptimadîcMaij cum ducum ad Caefarem literis capto au da fuit : quibus literis ei fignificabantjcxcrci-tusflorcm amifTumdn ciuitate non plus frumcnti, quàm in fcfquimenfcm efle ,idque hominum lacertis frangi : Germanos aliquem ad tumultum fpcdare:pecurtiam in co-rum ftipcndia in promptu non efle : neque vllam iam rebus falutem, nifi vt cito pecu-niæ amp;nbsp;atixilia terra manque mitterCntur, affulgerc. His accedebat, quôd peftilenriâ -vbifunt Germani milites gt;nbsp;qui nCquc Co contagio infedos virant, neque à rebus illo-rum attredandis abftinent, vaidc contagiofa Neapoli graHari irtcipiebar.Viciflim vero èxercitus aquarum penüria laborabat; quoniamà colle rcgali ad caftrorumfrontcm vfque nihil præter ciftcrnas quibus cxercitus vtebatur erat : mofbi augebantur, amp;nbsp;hottes in vrbc cùm expedito cquitatu longé fuperarent,alïîduè per earn viam potilïimum quaeSommam ducitcxcürrcntcs , non modo carnium amp;nbsp;vini copiam introducebanr, verùm ctiam fæpc commcatum qui in Gallorum caftra vehcbatut impediebant. Multi Lautrechîum vtleuisarmaturæequitatum qucm hoftiliopponcrct Cônfcriberet,mo-nebant: quod ipfc non modo facere nolebat, verùm ctiam maximam Gall ici cquica-tus partem, Capuæ, Auerfæ, amp;nbsp;Nolædiftributam mancrepatiebatunquæresHoftibus eaquædiximusfaciendi facultatemaugebat: alijveróquód pedcftrcs copia; morbis effetimminutîC, illorum quiinterijffentloco quemadmodum drab initiovt póquot;tentior cffent,exoptatum fuerar^feptem odoùe pcditum millia confcriberfr,fuadcbâf : amp;hoc quoquc cumiam negate cœpifTct, facere abnuebat; quod fibi peeuniam deeffe dice-rct : quamuistunc Utis magnam copilm ex Rallia acccpiffet, ex Apuliæ fcriptura^ arque ex captorum oppidorum vedigalibus haud paruamfummam cxegiffet: amp;nbsp;re-gni procercs qui apud ipfum étant, ad minime exigiiam pCcuniam ei mutuo dandam effent parati : quamobrem non inutile eft, qute mala, eorum qui magnarurn rcrum ad miniftrationi præfunt pertinacia pariar, cogitate; Lautrcchius proculdübio ohinium Gallorum ducum princeps diu in bellis exercitatus j amp;maximæapud éxercitumau-toritaris, fednaturaelatusamp;imperiofus,dumfibi vriicredenSj rcliqüorumomnium confilia contemniti dum neminem audire vult, dum non omnia fuo Colins iudicio ge-ti, homines animaduerterc fibi turpe ducit, ca quse adhibita fortalfe vidoriam ipfi pc-periffent, negleda veto,bellum tanta fpecoeptumfundituscuçrtcrunt,prætermififi Quotidic à nigræ legionis quæ in caftrorum fronte erat militibus, Icuia prælia com-nurtcbantur:qui nimio aufu clati, ita adNcapolis mœnia accedebant, vtindc fcloppis laederentur; cumquc in regreffu cquitum alas non haberent, ab hoftiliequitatucæde-banftinquare magno velitationum prope vrbis mœnia fine cquitatu committendorum incommodo animaduerfo,nont3m frequenter fieri cœpcrunr.Paft naualem vidoriam CaftellamareStabienCeLautrechiofcfearce excepta dedidit: idemSangermanûfccc-’ rac cumcj; milites qui Caietæ étant Fundos amp;nbsp;circumiedâ regioné rccupcrafrenf,Laii-trechius Ferdinandum Caietanum ,Traicdenfium ducis filium, amp;nbsp;Melfiæ principem^ qui quod Cæfariani paruadeeo libcrando rationernhabuifTcnr, paulo antè cum Gallis conuenerat, cô mifit,qui facile ea iterum occuparunt. Simon Romanus in Calabtid populorum in Gallicum nomen ftudio magnos progrcff'us facieban Verùm hæc ad to^ tius belli vidoriam, quæ ex Neapoli capta autdefenfa prorfus pendebat, cóCcqucnd'Sj minime faciebant:quarc Lautrcchius obfidioni pôtiffîmûincumbCns, neq; etiam cum tot Hifpaniin nauali pugna perijffcnt,omni prorfus expugnationis fpc deiedus,vteam ciuiratempenitùsàmari commeatus facultatepriuarct, Gallicæac Venetæclaflîsad-* uentum vrgebar, 3c caftrorum frontem vltcrius in colle quendam vrbi amp;nbsp;Martini montî propiorem promouit: vbi nigta legio aggeremduxit, non modo vt cam ex co colle ad marcperducercnt, arque in cius extremo mare propugnaculum faccrent, amp;nbsp;fie Sommenfem viam clauderent, verùm ctiam vt ftatim vbiclaffis adefiet alio aggerû prius inter vrbem amp;nbsp;Martini montem , ne fibi iniiicem opem ferre pofient dudagt;

Martini montis expugnationcm tentarent;ac deinde fimul amp;nbsp;codem tempore Neapo-Hm à mari cla/Tc, terra vero ex caftroriim fronte interiora ciuitatis tormcntis,amp; mœnia cxcrcitus parte, atque altera montem oppugnarent, vt holies viribus ncccfîàrio in tot partes diftradis facilius in alitwapartc fupCrari polTcnt: nec tarnen ctfi caftrorum fron-tem promouilTent Regium collcm dcfcruerunt; ne holies co recupcrato ipfis aquaruih facultatem adimcrent,fed polleriorcmeartrorum partem angulliorem fecerunt. Qui-busbenecogitatis confilijs multarepugnabant:quoniam neq; aggcres vitra mille paf-fus longæ ad märe vfq;, ob fabrorum cxiguum niimerum amp;nbsp;militum morbos cito per-ficipoterarttjheque nauales copiæquemadmodumad obfidionem amp;nbsp;expugnationcm necelTe fuilTct veniebant : Auria enim cum trircmibus quæ Genuæ erant non moueba-tur:de ClalTe Maiïiliæ adornata nihil audiebatur : amp;nbsp;Veneta magis proprio quàm com-muni bono,quin magis minoribus commodis,quàm prxcipiiis intenta,Brundufij amp;nbsp;Hy druntiexpugtiationiopcram dabat; exquibus Hydruntini nifi intra fcdecim dies aii-xilium acciperentdeditionemfcccrât:Bründurium vcró,etfi Veneti padioneclTentin-tromilhjärees tarnen in Cæfaris potcllatc eranc; ex quibus maritimaita munita erat, vt eius expugnatio fperari non polTct, at maior in ipfa vrbe duobus propugnaculis amif-fis diutius fullinerc non polTc videbarur. itaque duodecima die Maij,tormcnta in colle funt cöllocaca;amp; inde quandam magnam turrim quç in campis magnaincommoda ad-fercbar^verberabant. Sæpc etiamin vrbem fed paruo frudu collimabanr;amp; aliquando leuioribusprælijs ad Antonij fanum dccertabât. Décima fexta die tormenra ad montis caput collocata, turres quafdam inter lanuariam amp;nbsp;Capuanam portas petebant,amp; pro pugnacululn ab obfclhs coeptum pcrfici prohibebant : Neapoli plcriq; frumento aqua excodo viditabantjamp;quotidie multi cxibant:Germani verb ctfi minus quàm ceteripa-ierentur,fæpC panc,amp; multo magis vino amp;nbsp;carnibus, quarum rcrum magna erat penu-ria,delicicntibus attcllabantun fed taincn præter alias artes,fidis auxilij fpem facienti-bus litctis piuriinum fouebantur.xix nouis aggeribus quibus duobus tormentis in pro pugnaculo vbi id extrudum elTet collocatis, duæ molæ prope Magdalcnæ templû po-ïitæ,àbinis Germanorum cohortibus culloditæ,quarum cxpugnatio,quódauxiliaNca poli acciperent,nunquam fuerat tentara,dificda? fuiirent,ducendis incumbebant. Hue vfque Gallis omnia féliciter cedebant, fed póft occultis de cauffis inclinare cœperunt; quoniam Philippinus,occulto, vt poft cognitum fuit, Andrere Aurix mandato,cum tri-remibus circa Puteolos fc rcccperat : quamobrem Ncapolim vbi pauci præter milites manferanr, femper nonnihil cómeatus nauibus importabatur:amp; quamuis Vcricta claf-fis Hydrünto capto iam iam fcNeapolim affuturam,fpem faciebat,tarnen quiafe maio-riBruridufinaarcc breui potituros fperabat,rem protrahebat. Morbi quoq, in excrcitu in horas augebantun amp;nbsp;ex nigra legione,ex qua prius ad militaria muncraobeunda fu-pra tria peditum millia cófpiciebanrur, nunc tot crant vulncrati,ægroti,amp; mortui,vt vix duomiltiäfuperelTent. xxii Hifpaniin cos quinouumaggercm,cui facicndoitaincura bebanc, vt cum intra fexaut odo dies perfedum iri fperarent cuftodicbant,impreirio-nem fecerunt ; vbi quum Horatius Ballio cum paucis periculofo in loco elfer,pugnans fuitinterfedus; quod mortis genus potius militem priuatum quàm ducé dccebat: qua ex re Cxfariani maioris fuccellus fpe concepta,iterum magno numero eruperunt : fed excrcitu ad arma, atq; admunitiones tucndasaccurrcnte, retrocefterunt. Philippinus tandem multum rogatus in ncapoliranum (inum redijt; amp;nbsp;xxvii die opera Sommenfis vix occludendx gratia cœpta nondû erant perfeda ; amp;nbsp;Hifpani quotidie cxcurrcbanr, ac itinera, magnam carnium copiam importantes,infeftabannquibus Gallorum équités raro prodeuntes parum impedimenti adferebant;amp; Lautrechius peditatus fupple-mentum exoptarc incipicns, nec tamcn aliorum confilijs omnino cedcns,quia ob an-nonxpenuriamamp;morbos multi ex callrisdifccdebant, fex peditum millia ex quauis genre mari ex Gallia ad fc mitti vrgebauatq; in tantis difficulratibus,folus qui vidoriam fpei aret,ciuitatis fame fretus,clfe mcipicbat.Intcrca Simoni Romano in Calabria, duo rum Corforum,tum regionis incolaru peditum millia habenti res profpere ccdcbâucui ctfi fe Bifiniani princeps amp;nbsp;Alarconij hlius cum mille amp;nbsp;quingentis peditibus ex ea re-eionc collcdis oppofuilTentjtamen difliculter eum fuftinebant : quare Alarconis filius, prin-

principe în campis relido fefeTarentum reccpit:fed paulo pôft Simon Cofentîam ob-fidione cepit, amp;nbsp;deinde in cuiufdam vicini oppidi expugnatione Stiliani principem amp;nbsp;Laini marchioném eius filium cum duobus alijs eius item filijs cepit. In Apulia verè» qui Manfredoniam Cæfaris nomine tuebantur, pervniuerfam regionemVenetoruni fquitatu amp;nbsp;peditatu qui ad ea oppida expugnandaluerant, nullum eis impedimentum adferentibus excurrebant. Nccvcrô in Latio omnia prorfus pacataerant: nam cura SarraColumna Pallianum à pontificijs pro Vefpefiani filiapropugnatumexpugnaf-fctjFarfenfisabbasSarra, amp;Profpero Gauio captis,ctfiSarraLudouici GonzagæO-peraaufugeritjidrecuperauit.Dum autem res circa Neapolimjin his anguftijs amp;in hac fpe verfantur , LeuaPapiam, in qua erat Petrus Lungenacum quadringentis Veneto-rutn cquitibus amp;nbsp;mille peditibus , amp;nbsp;Annibal Pizzinardus Crcmonenfisarcispræfe-Ûusj cum trecentis peditibus, qui in Tranfpadanam regionemin ducisrideretinercc eôprofedus eratj negligentercuftodiri fubolfaciens, nodurepente àmilitibusnon auditusjfcalis tribus in locis admotis , eam occupauin in qua Petrus Lungena, amp;Iani Fregofij fîlius capti.Leua deinde Abiate pctijnoppidani pauciiïimis tormcntorum idi-bus expedatiSjdeditionem feceruntzcumq; poft Aronam petcre vellet, Federicus Boni romeus cum eo padus eft, feque Gæfaris partes fequuturum rccepir. Quo temporc Btunfuicenfium duxTridentum profedus, decimadie Maij cumexercitu,in quo eranc decempeditummilliaamp;fexcentibene armati équités , atque inter cos multi nobiles, Athcfim traiecit,amp; Clufia rcpulfus,in Veronenfem agrum defcenderat: amp;nbsp;quamuis eius aduentu multo ante cognito,vtSanpaulus fe ei opponeret agitatum fuiflet, tarnen cum non maiorera in hacquam in alijs rebus diligentiam adhibuiftent, Germani antequara Sanpaulus adirer accindus effet in Italiam vénérant; is autem poftea multos dies Aftae vtcopias coiligerct,amp; ob annonæ penuriam cuius per totam Italiam amp;nbsp;præfertim in In-fubriafumma caritas crat,haerere fuiteoadus. Neq; ab vllo maius,paratiusue communibus rebus auxilium, quam à Veneto Sertatu fperari poterat; qui etfi exercitum fuuni cum duodecim pcditum millibus in aciem proditurum affirmaffetj ramen Vrbini dux Veronamingreffus, nihil aliud nifide præcipuis imperij ipforura locis tuendis cogi-tabat. Itaque Germaniad BenacumdefccdentesPifcheriamobfidione, eodemquc dieRiuoltam amp;Lunatameeperunt: itavt cum totius fere lacus dominatu potirentur, multis in locispecuniarias muldas, eorum qui fc rcdimere non potcrant domos com-burcntes exigèrent. Incitabateosvt Genuam verfuscontendercnt Antoniortus Adur-nius,qui ad eum exercitum veneratsfed quum pecunias non accepiffent, multaq; impe dimentahabercnt,amp; vt cum Leuaqui hanc ob cauffam Mediolano egreffus erat ad col loquium vcnircntjpaulatim perBrixienftum fines incedebailtjquo ad eosiuerunt Andreas BurgenfisjSc Georgius: per quos Ferrarienfium dueem qui in tanto aliorum me-tu nullum apparatum facicbat,occulta confilia cum illis agitate fufpicio erat. Germani deinde Abduam verfus vt fe Antonio Leuæ coniungerent caftra mouerunt: is auté Ab-dua amne nonalunij die fex peditumillibus amp;fedccim maiotibus tormetis traiedo,amp; prope eos ad tertiu à Bcrgomo lapidé metatus,qua in vrbe amp;nbsp;Brixiç atq; Vcronç Vrbini dux qui Brixiâ vencrat copias fuas eollocarat,cum Laudæ recuperanda! defiderio arde ret, ivt priufquam Neapolim tranfirent,Infubriæ dominatu prorfus recupcrando opera datent,eis perfuafit.Quamobrc xx die ei vrbi caftra admoucrunt: ex qua Mediolaaen-fiumdux profedus feßrixiam contulit,amp;in caloannempaulum fuumex concubina fratrem cum minore quam trium peditum milliuin numero reliquit. eum igicurtor-mentaduobus in locis collocaffent,multumq; ijs profeeiffcnt,Lcua eui primus in oppn gnando locus obtingebat, Hifpanos pedites vbi maius erat diruti muri fpacium admo-uit ; vbipcrrres horas ferociter pugnarunt: feditali militis qui intus erat conftantia amp;' virtute fefe minime inferiorem oftendentcrepulfifunt : itaque eius cxpugnandæ fpC amiffa, omnem vidoriae fpem in cibariorum inopia collocarunt: nam quum nonduni meifis fada effet,tanta erat Laudæ annonæ caritas, vt quum panis nemini iam nifî mili-tibus daretur,ciuesaut fameperire,aut fummocumpericulocrumperecOgercntur^ Inter Germanos verb iam peftis irrepferat ; amp;nbsp;quia in excrcitu commeatus penuria lîk'

69ä, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

borabatur, multi difcedentes perHeluctiorum amp;nbsp;Rhetoriim fines in patriamredibant; quibus Brunfuiccnfium dux,eorum præfeôliis non vfque adeo rcpugnabat; quia qiium in Germania militum Fronfpergij excmplo maximam fpem concepiffet, res in Italia difficiliores quam putaratjinueniebat : ciimque pecunia deftitueretur, vix peditatUm circa Laudern firmum retinere, nedum in regnuin neapolitanum ducere poterat: ne-que Leua ei pecuniam fubminiftrabat, iinó Temper de Mediolani paupertate conque-renSjOmnem ei fpem adimebat: quoniam vbi Laudx expugnandxfpe dccidit,nihil a-liud cogitabat,quXrebatùe, nifi vt cis difcedendi cauflam præbcret:metuebatcnim ne in Infubria Confifterennficque ipfe in adminiftratione amp;nbsp;rapinis focios haberet:amp; dum illi tempus tercbant, frumento atq; alijs frugibus in toto Mediolancnfi agro excuticn-dis ac Mediolanum comporrandis operam dedcrat.Tandcmcum xni lulij die alia op-pugnatio tentanda efiet, Germani tumultum excitarunt, ex quibus mille Comum vcr-fus abieruntj reliqüi valde perturbât! tormenta Laudx amouerunnquocirca cum ne in Germaniarn redirent vererentur, Vafiiusab Auria decem dierumredeundi fide data, miffionefub fide impétrata^ vtBrunfuicenfi ne milites in Germaniam redire paterctur perfuaderet Mediolanum contendit: fed quum verbis retineri non polTcntjComcnfi i-tineredifeefferunt j ex quibus tarnen circitcr duo millia cum Lena, cui ijs diebus Mor-tariafedediderat manferunt: illud autem ce num erat, eos fi aliquot dies man Ulfen t, Laudern obfidione occUpaturos fuiffe. Qua in expeditionc à multis in Vrbinatc vigi-lantia eft defiderata, vtdum exercitus Laudam obfidercr,prope Crcmam aut Picighi-tonem venilTct, aut fairem aliquem expeditorum equitum numeru ad eos infeftandös, inealocamififlet; etfi cum in Brixienfi agro effent, eos aliquando à latere infcäatiis infertalfeti.ita tarnen vtnunquamproprius quam tria millia palTuum interuallo adeos accederen amp;nbsp;Venetorum imperij propugnatione cótentus,nunquam vitraOlliumam-nem proceffit: neq; etiam Sanpauli aduentus promptior fuinqui etfi rex propria cauffa copias contra Germanos mittete conftituifTet, fxpiusqueproraififfetjnon ante quam Germani'iäm difeederent, amp;nbsp;cum minoribus copijs quam diuulgafret,in Taurinos ve-nit. Non tarnen ideo fœderati denuo pontificem fe focium profiteretur ; ac Cxfarem facris armis perfequtus Imperio Romano amp;nbsp;regni ncapolitani iure priuaret, vrgere de-finebant:qui vbi fe,quod fi id faceretopportunum pacis inftrumentom fe deinceps mi-nimè futurum excufafTet; camt^ rem fine vllo lociorum ob paupertatem atq; impoten-tiam fuam cómodo,maius incendium inter Chriflianos principes excitaturam ; amp;nbsp;Ger-maniam ipfiim fibi Cxfaris eligendi autoritärem arrogate, amp;nbsp;Imperium in Gallixrege transferre veile fufpicantem concitaturam , pcrîculumà Lutheranis qui fubindecre-feebantjimminens demonftrabat: tandem cum amplius repugnarc non poffeQe fi Veneti fibi Raueqnam reftituerent,quod quidem fie ab illo eft propofitum,vt nullo modo fieri poffe exiftimaret,ad id paratum,atq; etiam Florentix ftatum nulla moleflia affedu rum obtuIir,Quaproptcr XX lunij die Anglix regis oratores Venetias,vteum Senatü ad Rauennam reftituendam,ilium promiffa feruaturum fide iubentes cohortarentur vene runt:quod cum impetrarc non potuiffent, male affcóti difceffcrunt.Hoc tempore pontifex Ariminum, quod primo àloanne Saxatello fruftra oppugnatum,tandem fortuna-rum amp;nbsp;vitx incolumitate pacla deditionem fecit,rccuperauit. Ad cius profundiora oc-cultioraq; cofilia haótenus multis artibus tefta,haud iam dilfimulari poffe incipiebant: nam quum Florentini dominatus Eimilic fux reftitituendi cupido ipfius animum incef-fiffer,contratium artificiofiffimè prx fe ferons,nullam cogitationem magis à fe alienam efle, fe^, nihil aliud, nifi vt ea refpub. fe reliquorum Chriftianorum principum exem-plo,vt pontificem agnofeerenatq; in priuatis rebus fuos ne perfequerentur,néue famf-lix fux infignia amp;nbsp;propria ornamenta tollerer,cupere, Florenttnis perfuadereconätus erat; cum quibus mandatisîquum liberatus Florenrinum quendam antifthtem Icga-tum Florentiam mififfet, neque is auditus fuiffet,vtilli ad fe îegatum mitteFcnr,êtiam per Gallix regem magnopere quxfierat : ac fufpicionem in illis delete familiaritatem* que cum eis cotrahere fimulans,cos infidijs fuis magis opportunes reddere conabatur. bis autem fruftra tentatis,Lautrcchiocum ijquiSenis rempublicam adminiftrabanr,

cxCæfare penderent,Fabium Petruccium in earn ciuitatem reduccre rebus ipfius vtile foreperfuaderc eft conatus;aquo ipfe, ctfiid probarer, Florentinis repugnantibus ab-ftinuit. Cum autem nc hacquidem ratione quicquam efficerc pofiet, vt Pyrrhus à Petri caftellojcontrouerfiarum cum Senenfibus caulTas prætexens,cum odingcntis pedi-tibus,nonnuUorumGlufij exulumopera, ClufiumoccuparetjvcearationeSenenfium ftatum turbaretjclàm operam dedit. Sed quum Florentini Turrenae Vicecomiti Galliæ tcgis oratori pontificem nihil aliud, nifi vt Senarum opportunitate Florentinorum res turbaret fpedare oftendilTent, ipfe vt Clufij motus fedaretuf apud pontificem egit. In-tereain rcgno neapolitano vario euentures gercbatur : quoniam Burella comes cum mille peditibus ex Sicilia in Calabriam venerat ; feque alijs adiunxcrat : amp;ab altera parte Simon Romanus Cofentinam arcem cuniculis adis arbitrio fuo deditam obti-miitjquanquam j quöd is fcloppi glande in humerofauciatusfuifict, vidoriæ curfum nonnihilretardant : deinde fcfc cum Sommenfiumducc qui Catanzarum , oppidum valde munitum, fed commeatus defedu prelTum,in quo Alarconis gcner cüm ducen-tis cquitibus amp;nbsp;mille peditibus erat, obfidebatjConiunxit : quo capto,totius regionis adfuperiorem Calabriam vfque imperio potiti effent: fed contra cas copias qaæ feau-xilijs quæ ex Sicilia vénérant adiunxerant, quæ iam aliquem progreflum fecerant fe-feconuerterc funtcoadi : atquumSimonàpeditumfuorum eius rcgioilis incolarum parte defertus fuiffeufefe in Cofentinam arcem recipere eft compulfus:renquus ipfius peditatüs nonnullis cæfis , fuit dilTolutus : Corfî paulatim fefeadexercitumrecipie-bantiitavt non modo Calabria in periculo relinqueretur, verùmetiamneviôtores Neapolim verfus contenderent timeretur. In Aprutio veto contra, Gallorum rcs fe-cundo fortunæ blandicntis flatu gerebantur: nam cum Columna epifeopus duodecim milliapalTuumpropcAquilam , vtmotum in Aprutijs cxcitaretaccelfifTec, àFarfenli abbate quadringentis militibus cæfis, amp;circiter oâingentrs captis,fufus amp;interfeftus fuit. Circa Caietam Hifpani Melfiæ principis aduentu paulatim retrocedebant : amp;nbsp;qui Manfredoniæ erantob Venctarum copiarumexiguamvirtutem , multum detri-menti adferebant. Pontifest interca in fententia ne vlli partium adhærerevideretur, perfeuerabat : fed quia varia confilià agitabat, iam Galhæ régi fufpedus, nec Cæfari,fi non aliam ob cauiram,faltem quiaCampegium cardinalcm legatum in Angliam, vt in cainfula caulTamipfi amp;Eboracenfidelegatam,dijudicaretdeftinarat,gr3tus erat; nam quumisrexvtprius matrimonium irritum efledcclararetur vrgcretj pontifex qui verbis cum eins miniftris fefc nimium dcclararat, quia cum parum fidei apud alios habe-ret, eius patrocinium fibi conferuare nitebatur, decrcto quod ipfi decretalem bullam vocant ,id matrimonium irritum elfe occultiflime dcclararat, ciusque tabulas Campc-

- gio cardinal! cum huiufmodi mandato dedit,vt ijs regi atque EboracCnfi offenfis, fc il-larum fi in iudicio caulfæ cognitio minus cx ipfius fententia fucccderet, pfomulganda-rum mandatum habere diceret, quo illi facilius rem iure traótari paterentur , amp;nbsp;paca-liore animo iudicij moram tolerarent : quod quidem iudicium vt quantum polfct pro-traheret,neque decretum nifi priusnouum à fe mandatumaccepinct,tradcret, Campegio mandarat; fibi autem vt tandem daretur in aninio efiCjVC etiam tune fuiffe verifi-mileeft,eiperfuadereeftconatus : ob quem legatum deftinatum amp;nbsp;caufTam delcga-tam, grauiter Romx Cxfaris legati querebantur ; vcriim minore autoritäre quod Cx-faris rcs in Neapolis regno improfpei ç viderentur. Circa Ncapolim vero multx vtrin-que difficultates exiftebant: fed tarnen eiufmodi vtrationibus omnibus colledis , po-tius à Gallis victoria, fed hoftium virtute amp;nbsp;pertinacia retardata,fperaretur. Nam cuni in vrbem nihil iam raari importaretur, quotidie prxfcrtim vini amp;nbsp;carnium penuria cre-fcebatjquöd Vcnctaclaßis viginti duarumtriremium,tandem poft tarn diuturnam cx-peCtationem décima die lunij in neapolitanum finum venerat: amp;nbsp;quamuis équités af« fidue extra vrbem haud quidem in cam partem in qua Gallorum erat exercitus, fed iii cas partes in quibus fe commeatum nancifei pofte cenfebant excurrentes, ferè femper carnium prxfcrtim prxdam referrent, tarnen, etfi multum prodeftent, illarum ninimc unta copia erat, vt maris opportunitate priuati,diu fe tucri poftent: affligebant cos fas«

uapeftilentia , pecuniaeinopia, Germanorumquos fæpevanafpeSepromiffis falle-bant,amp; quorum nonnulli ab fignis difccdentes in Gallorunl caftra tranfibant, rctinen-dorum difficultas : etfi in cis retinendis Aurangij principis qui ab Vgónis morte proregis autoritärem obtinebar^apud eos gratia amp;nbsp;autoritas mu Ir uni poHcrds Cattam Aqui-tanum ducem ex Borbonij reliquijs cum multis alijs in carcerem Conijci iuflit: amp;nbsp;p^ulo poftleui fufpicioneimpulfus, idem Fabritio Maramaldo fecit,qiiem ramen moxdimi-fit. Viciflim vero in Gallico cxercitu militum ægritudines afliduè Crefeebant ; quæ in cauffafuerunt, vt Lautrechius ne fibi tantum fpacij cuftodiendum efTctj poftrema mu-nitionum opera non perficeret : quæ etiam certarum aqUarum eruptionc impeditus perficere vix poterat. Erat quoque in excrcitu commeatus penuria j fed potius ob ne-gligerttiam quàm alia de cauira:amp; nihilominus Lautrechius magiS difficultatibus, qui* bus in vrbe premebantur, fpem fuRcntabat, quàm metucret fuas:amp; hue hancob cauf-fam, quod breui capipolfefpcraretjfiue ob pccuniæinopiamjnouümpeditatum5Vtab vniuerfo cxercitu copijs turn morte turn morbis, non modo gregarijs militibus,fediam magnis amp;nbsp;autoritäre præditisviris valdeimminutis expctebatur,non cófcribcbat:nam décima quinta die pontificiusnuntius, amp;Ludouicus Pifanus Venctus Icgatusexhac vita migraranr. Germanos quoq; qui Neapoli erant, automnes aut magna ex parte in caftra fua tranfituros fperabanquafpeprimôSalutius,deinde ipfediu fruftrafreti fuc-runt. Hae igitur cauftæ, amp;nbsp;nonnullos expedites équités ex ijs qui Neapoli erant ad cx-ercitum fuum tranfituros fpes data, vtleuis armaturae équités fummopere neceftarios non coduceretefficiebantiqui ft vel quadringentos coduxiftet, ipfi maxime vtiles fuif-fent ; idcirco obfeftbrum equitätus libcrius vagabatur : aliquando cum magna peco-rumprædaNeapolim redeuntes, quumin nigramlegionem quæ exercitus neruus e-rat,amp; line qua circa Nc apolim non hæfiftcnt, incidifterit, quamuis Hifpani omnes,fed fero, Neapoli ad opem cis ferendam prodijftent, prædârri cum circiter fexaginta equi-tibus araifetunb Lautrechius hoftes breui Neapoli difeedere coadumiri fperabar, eamque ob cauflam cis Caietam fefe rccipicndifacultatemadimere cum vellet, Ca-puam amp;nbsp;Vulturni Caftellamarc cuftodiriiuflit:amp; vt eos quoque in Calabriam abirepro hiberet,præterquam quod aditus quofdam refeindi curauit,Fofræ toties cœptæ,fed va-rijs cafibus interpofitæ ducôdæ,eamtam alte ducens, vt aquæ quæ impedimento erant infra rclinquercntur, operam denuôdarccœpit: amp;ædificia quædam vrbi valde pro-pinqua quoque munire; ac mille pedites quos ad eumfinemconfcriberevolebatin cis collocate in animo habebat: opportunitate ctiam Venetæ claflis vfus,quære(ftàad earn munitionem in mari conftitcrat:eodemque opcrc fiebat, vt commeatus facilius ex mari in caftra veheretur: atque vthoftibus co irinerecumprædaredeuntibus aditusim-pediretur: nam ob magnas foflas, amp;nbsp;Rcgij collis aquædudus interfeiftbs, magno peri-culofoque circuitu ex caftris ad mare eundum erat. Cæfariani operas impedire nite-bantuti ad quodcumaliquando magno numero cxcurriftent,fabri,Nauarri quihuic operifaciundo præcrat iuftu , auxeruntdta vt Cæfariani eos incautè fequentes in infi-dias traherentur ; ex quibus vitra centum partim cæfi partim vulnerati fuerunnopustarnen rum fabrorum defeótu tum alijs de cauftis nundum ad medium eratperduäum, quippe negligentia bene cogitata corrumpebat: quibus in rcbus,quum tantisanguftijs ciuitas confliótaretur,fi perfcucratum fuifrct,Lautrcchius multorumiudicioproculdu-bio viótoria elfer potitus.Pcr eofdem dies maximi momenti occafio,ft tales mmiftri exti tiflent, quales erant magiftri,fuit oblata.PræfenferatLautrechius obfeftbrum militum magnumnumerumPedegrottævia prædatumcxiuifle; quosvtopprimcrct, xxviunij die noótu nigræ legionis milites,Florentinorum cquitatum,fexaginta Gallos cataphra* 0tos,Heluetiorum atq; Germanorum cohortcm,Beluedere amp;nbsp;Pedegrottam verfus mi“ ftt:ac ne pedem referrc poftent, Buriam ducem cum Aquitanis peditibusin monte qui grottæ fiue fpecui immiuet (grottaenim fpecum fignificat)collocatü, ftatim vbi rumor elfer excitatus, vthoftes fpccus ingrelfu prohiberetdefeendere iulferat. Huius rei ini-tium féliciter fucceftit,quoniam Lautrechij milites cis obuiam faóti pugnarunt;eosque plufquam3oo vins amp;nbsp;centum militaribus cquis autcæfis autcaptis, raultislt;^j; limulim-

pedimcntiSjfuderunt.Ferdihâdus Gottzàgàin pügna equo deieâus amp;captusfuit, fed Germanorum impetus eum liberailih At Buna hue negligéria fiue metu ad deftinatum locum non veninquod fi fecifletjopiniö eft,om nes abiturös fuifTe.Præteféa Lâutrechi us fex Venetorum triremes Caiétam,amp;düas ad Gariliani oftiutn ,vt Melfîô prindipi ad-efrent,miferat;amp;quia triremes quo minus aliquid cómhieatus celocibus Keâpolimin-ferrcturprohiberenon potetantjaliquotnaüiculàs vtidprohibci‘etinftruxït,6farinen-ta atq; pecora vndequâqi quindecim rhillia paftiiSjOe ita facile à Cæfarianis abigi poli fent ab vrbe recedere iuflït. At noüus cafus cuius multo ante aliquöd indicium àppà-rueratjGallorum fes grauiter pertufbauit: nam Andreas Auriä à Gallic fegis ftipen-dijs quibüS per tötuni lunium menfem obftridus erat difeedere ftatuit: qüod qüidem vt conieftufä perfpici pötüitj iam ante multos menfes decreuefat i ex quo fadum erat vtfe Genua rcccpifrct,ncq; cu triremibus inregnû Neäpolitahum ire voluiftcti 8c quamp; eum rex clalïî vrtiuerfæ quæ Mafliliæ adornabatur præfîcerè vellet, quod fe ob né täte ijs laboribuS peffefendis non amplius aptum elfe diceref, id rëcüfârit. Hüiüs cohfîlij öri-go poftea ab ipfo amp;nbsp;ab alijs varijs cauflis tribuebatur i ipfe quôd fex poftquâ ei tähta fide per quinq; annos opCram dediflet Barbigiurh mâritimsé rei præfecifïet: æquum e-nim ipfi videbatur j etfi id femel recufärat, vtà fege denuo inUimrctur,âtquc ad id mu-nus accipiendiim vrgeretur: quôdvigintiaureorumnumûm mjllia fibi ftipendiorutti nomine débita, firie quibus triremes fuas alere minime poiïet non perfolueret,quodq; iuftis precibus fuis Vt Genuenfibus confuetâSauonæ autoritärem reftitueret fatisface-re noluiftet : imô in regio S en atu de fe,vt qui füa autoritäre nimis fuperbè vteretur,câpi te pleâendo agitatum fuilTe querebâtuf. Alij contentiones in Safdiniæ expeditiohe inter Rentium Cerité amp;nbsp;ipfum ôrtas,qüa in fe rex magis Rcritij verbis qua ipfius rationib. aures accomodalTe vifus erat, prima huius rei cauflam fuifie aiebant : deinde quôd rex captiuos,quos vt magni momenti amp;nbsp;præferrim Vaftiu atq; Afcanium Columriam valde exoptabatjVehementer ab ipfo (quamuis illorum muldaoblata) petijfiet ægretulilTcj Hæ amp;nbsp;aliç caufl’æ adferebantunfed pôft opinio fuit,Véfiörê 8c præcipüam càufiam éfle, nontamquôdfcàGallistantivtfemeritumcenfebat fadum nonfuifie ægrè tiiliflcr, fiue qüod ab ijfdem alia in re non fatisfadum non fuifiet, quâ qüôd cum vt fub pâtfiç li bertatis nomine potentiam fuam introduccret, Genuæ libertatem animo concepiffer, neq; id alia ratione confequi poffe^regis ftipendia nô amplius fcqui,neq; eum fuis na-uibus ad Neapolis vidoriamconfequendamiuuareftatuilfet, quemadmodû etiamvt Sicilijeexpeditioné impediret,Sardinie oppugnationem propofuilTe credebatur.Itaq; cum ànimurn ad hâsc confilia direxiflet, per Vaftium etfi fe Hifpanorum ob Genuas ab ipfis difeptæ memoriarn per multos annos hoftem acerrimü eßet profeirus,eosq; fi qn aliquos in poteftate fua habuilTcqacerbifliine multaflet, vt à Cæfare conduCeretür age bat-.fed quia fimulatione vtebatur,nondum regi confilium ipfius innotueratndCircö rex ad remédia ta graui morbo procuräda minimè diligens fucrat, cö tarnen nóniHil éa de re fufpicaretur: quohiäm capta fuit triremis quæ Hifpanum quendam nonnüllorü capti uorümuldæprætextumifiumferebanapüdquêAuriæad C^fare ijs quæilledidürus effet fidé conciliantes literæ funt inuentæ;qttâüis ob ingentës eiüs querelas nullä dê eo quçftiohe habita,iter füum fequi permiiTus fuérit.Tandem Vërô quû Barbigius cû qua-tuordecim triremibus Sauonam venilfeti Auria fibi ab illo timens, fe cum fuis nàtiibus amp;nbsp;captiuis Genua in Erycis portum recepit: qua de re certiof fadus rex, periculû cum iam mederî nô poterat,animaducrtens,Pètrû Francifeû NucCrinû, vt eum ad ftipendia fua iterû côduceret ad eu mifit:pcr que fë in Sauonæ rebus eius dèfiderio fatisfadurû, viginti aureorû numûm millià creditorû ftipcdiôrû nomineamp; ité alia viginti millia Au-rangij prineipis,olim ab ipfo capti,amp; pôft àrege in Màdriliéfi cópófitioe dimiflî muldç daturuiamp;fi càptiuos ipfi vellet tradere, priufquâ eos traderet, muldas ëorû perfolutu-ruîquod fi etiam facere recufaret,in eo regé minime ipfi moleftûfuturumiquibus Auria querelis fuum ab rege difceffum excufans, aures no accómodauit: quamobre Barbigius graui Neapolitan! regrti rerum detrimentó Sauonæ hærere fuitcoadus: fed tarnen poft vlterius progfëfTus qüingétos pedites ad Genuç pfçfidiû ; verû quoniâin vrbe pc-ftilentia acerbiffimè fæiùebat, decê ab vrbemilliarib.reliquitieanderaq; ob cauflam tri

698 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A 1 I C AB

gintaab cade vrbemilliaria,mille amp;diicentos Germanos peditcs qui paulo ante venc rant in continctcm cxporuit,quibus quü primi menfis ftipcndiü à Gallis accepifrcnt,amp; VenctijVt debebant,altcrius mélis nó perfoluilTentdd cis à TriultioGenuæ præfedo re prælcntari necelTe fuir.In his Auriae agitationib.pôtifexid quod cû Cæfare agitabatprç fentienSjdte xxi lunij rem Laurrechio patefecinvtq; libi eum fuis ftipendijs conducere pcrmittcrct, quo Cæfarcm eo priuaretpoftulauitjaffirmans. Philippin Q intra decem di es cum trircmib. Neapoli difcelTurum. His cognitis Lautrechius nePhlippinû irritarcr, Serenonium,qué vt multa arcana ab illo cognofeeret femper rctinuerat,ci reftituit : amp;nbsp;nihilominusobfufpicioncm iam anteadepontificeconccpta eins petitionemin mala partem accepit.Tandé vero Auria etli Barbigius cû clalTcquædccé amp;nbsp;noué trircmium, duorû myoparonûjPhafelorû quatuor erat,qua Nauarræ princeps vehebatur, prærcri-ens cû eo clTet loquutus, id quodin animo habebat non amplius difliinulans, propriu hominévnàcû Francifeano Generali qué pontifex in pontificû collegiû cooptatû ad Cæfarcmmittcbâr,ad res liras cû Cæfare firmandas mißt: hçcaûteius padionis capita crâtrvt Genuafub Cçfaris patrociniolibertäre frucretunSauona Genuenfibus pareren ipfi Auriæ qui Hifpanicû nomé tara acriter erat perfequutus,venia daretunà Cæfare cû duodccim trircmibus condudus,quarü nomine fexaginta aureorû numûm millia quo-tânis acciperenquibusetaliç ipfi Auriæ honeftiflimæ coditiones accelferunt. Quas ob res Philippinus quartadiclulij cûomnib.naualib.copijs Neapoli difcclfit:cuiusdifccf fus fi quidé vt ia cœperat,perrexiiret,Gallis nihil nifi quod exiftimationé imminuebar, oberanquippe iam ante multos dies nó modo negligéter cuftodicbar,verû eriâ aliquâ-do ipfiusPhafeli côraeatû Neapolim furtim importabât: amp;ipfepræterquâ quod eûnô-nullis Neapolitanis loquutus erat,Antonij Leuç filios Caieta vexerat:ac per multos dies vtcômeatus Neapolim vehereturpermiferat: quod fi vtinitio,fideléopcranaualfet, maximûcx eo detriraétû accepificnnldeo Lautrechius comagis Gallicæ clalfis quæim prudentilfimèpôtificepetenre ad Ciuitarisveteris expugnationé hæferat, aduentûvr-gebat.Ob Philippini cû fuaclalfedifcefium,Veneta clalfis ,quæ à mari donee Nauarri folTæ occurreret operis ducendionus fibi fumpfcrat,maris euftodiédi gratiaidpreter-mittere fuit coaâa:vtaùt marc ciuitati magis effet occlufum, vtaliquotceloces armatæ diesuoticsq; eamorâlcgerentcôftitutûfuinamp;in terreftrib.rebusquoq; maioradinbe batur,quo Hifpanis quotidie cxcurrenrib.occurrercnt,diligentia:fed vbi in hoftes inci-debantjline pugna fugâ capeircbant,adeô vt Neapolis ad extrema inopia effet redaâa amp;nbsp;German! le nifi citô pecunia amp;nbsp;cômeatu iuuarcntur,difceffuros minabantur: quo fie bat vt Lautrechius harum rcrû fpe fretus,eos ob confilia dhr cum illis agitata propedié in cafira fua tranfituros libi perfuadercr. Deciraaquinta veto lulij die Veneta clalfis ijs triremibus quæ circa Caietam crant exceptis, vtcibaria compararet in Calabria redijt: quare portu libero reli(ffo,mulræcelocesomnisgencris cómeatum, vino cxccpto,feré tes,Neapolim funt ingreffæ : quæres,cum in vrbe vix in totûlulium menfem frumentû effet, valde fuit opportuna.Sed in exercitu,in quern pcftilcntiaquoq; corum qui Neapoli egrediebantur commcrcio,irrepfcrat,confuetæægritudincs valde augebatunVal-demoniius in extremis crat,amp; Lautrechius ægrotabat;cuius ægritudine rebus perturba tis, Cçfariani qui nemine occurrentc per oés vias cxcurrebanr,cómeatum qui ad excr citum eius penuria laborante vehebatur,rapuerunf.ncc tarnen ideo nouusleuisarmatu ræ equitarus cófcribcbaturdmó Valerius Vrlinus qui Venetis militabat, cû centum Ic-uis armaturæ equitib.quôd Ripen dia non folucrcntur,ab excrcitu difcclfit;amp; rcliquile-ues équités,pars eandem ob cauffam difcefferat, pars morbis inutilis faóla crat : Galli équités in vicina oppida fclè recepcrant-.Vafcones veró fparfim ac palantes, melfi facie dæ amp;nbsp;lucro opcram dabant: fpes tarnen erat in peditatu quem clalfis vehere dicebatur, quætandé xviii lulij die Ligurnojpfeda vitra viginti dies in itinei e fucrat,cü multis no bilib.amp; pecunia veninverü ca odingentos tm pedites vehebat, qm reliqui pars ad Ge-nuç euftodia, pars ad Ciuitatis veteris arcé expugnadam maferatiad cuius aducntûquû Lautrechius milites ad mare,qpecuniâ acciperét mifillct, nauesmari intumcicétcadli tus im pell i nó potuerûnquare fequéti dieSalutius cû eqtatu amp;nbsp;magno Aqcanorû,Hcl-uetiorû,atq; Germanorû agminc, amp;nbsp;nigralegionc eoredijtffed inicgreffu in Cæfana-

nos qüifirmioriacie Ncapoli exierant inciderunt, qui in Gallos cquités fantam im-preflionem fecerunt,vt terga dare fucrint coadi : arque in fugæ imperu fuimet pedita-tus ordincs frcgerinc: cumque Vgo Pepulnsqui poftHoratij Ealîionis obirum,eiin Florentifîarum COpiarum impcfio luéceBerat, pedes cum quadraginta fdôppetarijs, ad fcioppi iadum ante nigræ legionis pcdites eflct,ab equitibus captus fuif;caiitusque extitit Cæfarianotum iriîpetuSj vt nifi. eos higræ legionis milites fuftmuifFenr, magnam ftragem editurifuerinnegregiè cnim ab illis prefertim verô abequiratupügnätüeft.Ex Gallis vitra centum cæfi,actotidcmcapfi:atquc inter eos multi Galli tiobilcs qr.icx clafTedefcêfioné fecerant:captus quoq; fuitamp; CiandalcsSaiutij ncposifed ramé pecu« niaeft conferüata. Huius cladis culpain Gallicum equiraruin virtutehoibli Ic-n^èjnte-riorem tributa fuibquïë res peditum animos, quôd libi equirum auxilijs fidendûm non efl'eanimaduerterentjabiecit.Magnopereaütem excrcitui obfueratLautrcchij ärgriru-do:qui ctfi animi virtute corporis imbeeillitatem fuftincre niteretur, tarnen res omncs quæfubiildeirtClinabât,videre eisq; profpicere minime poteratmam Cæfariani excur-rentcs,nort modo omnia neccflaria præter vinum quod ferre non poterant, fibi compa rabannverû etiam fæpe cxercitus cômeatum,amp; impedimenta,amp; caloncs lixasq; vel ante ipfas caftrorum munitiones,amp; equos vbi potum ducebanrur rapiebant: adeo vt exer citiii morbis valdc imminuto atq; ex obfidente obfefTorcs neceffariæ deeffe inciperét; amp;nifi exituseuftoditi fuiBent,ne omnes pedires paulatim dilaberctur pcriculum erat: contraverô Neapoli opportunitate acfpecrefeente, Germani non iam tumultuaban-tur, amp;nbsp;reliqui fibi quôd paterenturlaudi duccbannquibus ram manifeftis periculis tan dé Lautrechij, qui ante paucos dies vtfex millia peditum mari ex Gallia ad le mitteré-tur petitum miferat pertinacia viâa,Rentium Ceritem qui cum clafle venerat,AqUiIam veriùs ad quatuor millîa-peditum amp;nbsp;fexcentos équités conlcribcndos ablcgauit:eiq; A-quilæ amp;nbsp;Aprutij quæftorem,quifepaucorumdierumfpaciohuiufmodiauxi!ia,quæci tiuscomparatamaximèvtiliafuilTentjin caftraduôturûpollicebatur adiunxit.Picxxix, viæ omnes ab hoftibus occupatæ,ficvtne Capuâ quidem vfq;,quâà tergo habebanr,tu tôirepoirent,amp;in exercitu ferè omnes ægrotabant: Lautrechius verô,qui antca nonni hil ex febri conualuerar, in maiorem ægritudinem reciderat : equiratus omnis ferè aut niorbi,autanimicauflapervicosdiffipatas;amp;peditatusfcrc adnihilumredaètus:cumq; Neapoli peftilentia amp;nbsp;reliqui morbi,quibus è tâto numero ad fepté peditû millia erant rcda6ti,multû remifiircnr,ne Cæfariani exercitu adorirenturtimebatunquamobrc Lan trechius quingentos Rentij pcdites poft Simonis Romani cladcm,vt holtiles Calabriæ copias Neapolim verfus venire prohibèrent milTos,ab itinerereuocauitî amp;nbsp;ad mille pe dites in circumieda reg’.ône côfcribenidos,mifit:Nolanû ducem cum ducentis amp;nbsp;Rinu-ciumFarnefium cum ceritum leuis armaturæcquitibus,quos fe citô adduâuros pollicc bantur,conduxit:duccntos Vcnecorum Epirotas èTarétina expeditione euocauit: om-nem grauem armaturâ qui quidé incolumes eftent, grâuibus propofitis pœnis rcuoca-uit:Rentium quotidie vrgcbat,ac deniq; omnes apparatus, fed ferô, ihgehriardore ac-celerabat. Die fccunda Augufti ne centum quidc équités in Gallorû caftris erànt,amp; Ce fariani quotidie admunitioncs vfq; extùrrebant: aepriorenoife Somma vbi grauis ac leuis armaturæ equitum turma eratjfcalis adraotis occuparunr,diripncruntq;.quocirca Lautrechius fe penè obfeflum cernens,Sanpaulû vt fibi auxilia mari mi tterct,amp; Floré-ttnos vt duo peditû millia quæadSanpaulû mittere dccrcuerant,ad fe côfcndere iubc-rcnt,poftulabat; qua in re illi facile annùerunt: Ciandales fide data dimifliis, in caftris interierat;Nauarrus,V'aldcmôtius3Camillus Triultius,nouus amp;antiquus caftrorûmagi lier ægrotabant,Lautrechius in morbû reciderat: deniq; oés oratorcs,omnes ab epifto lisminiftri,acpræterSalutiû,amp;GuidonéRangonium,oés alicuiusautoritatis virî,amp; vix vnus in toto exercitu erat qui valerenpedites fame pericrunuquumq; ferè oés eifternç defeciftent,etiâaquæpenutlalaborabatur:ncq; exercitus aliud poterat,quâ auxihaop-periens,intracaftrorum munitioncm fubdiligcnticuftodiamancre:quasanguftias nc-gligétia quoq; augebat.Hifpani deinde regij collis aquæduâû Corruperunt; qui etfi rc-paratus fucrit,nô finegraui pcriculo vfui erat.Lautrechius Sommenfiû ducem cum mil leamp;quingétis pcditib.intraduos dies,amp;br€ui Farfenfis abbatis,qucm pofiquâ Colû-

nam epifcopum fudifrer,euocauerat,equitatö pcditatumq; oppericbatur. Hoctêporc VenetorumclaflSs mifcrrimè turn à militCjtum à cómeatu parataredijt,vtviâus fibi có-parandi caufTa Neapolitani portus obfidendi cura relida, per circumiedas oras excur rere cogeretur.Odaua die Hifpani Somma reuerfi earn itcrû diripuerunt ; amp;nbsp;rcliquum cquitatü quem Guido in cius praefidio habebat,omné ceperïiqcómeatus præfidiû funt adortijCum quo crant ducenti Germani:qui cü in binas domos confugiiTcnt, fefe turpi ter dediderunnquare fæpe in caftris cibus deficiebacomnia verö incómoda caftrorum vaftus circuitu«,qui iam ab initio nimis latè patere vifus fuerat,augebat:id enim pericu lumadferebat;amp; militem nimijs laborib. conficiebat: amp;nihilominus Laurrechiusauxi lij fpe fretus, de ijs coardandis audire nolebatjamp; nondü priftina? valetudini reftitutus, impreflSonem metuens,caftra vniuerfa vtordines amp;nbsp;euftodias cóferuarct percurrebat. res quotidie in peius rucbant,ita vt x v die ob nimiâ Cæfariani equitatus potentiamjnul lum amplius inter excrcitum amp;nbsp;clafTem comercium ciTet: neq; milites quód equitatum non haberent,extra vias excurrere poterant : fingulis nodibus bis terùe bellicum cane batur: quarc homines tot laboribus atq; incómodis defefli, cum opus erat ad cómcatö tutöducendumirc non poterant:amp;quod omnia incómoda cumulauitjLautrechius in cuius autoritäre amp;virtuteomniafitaerant,eadem node quae xvi diempræccflit,mor-tuus eft: cuius morbum ingentes labores quos perferebatrenouaHe certó credebatur. ïmperij onusSalutio tanto oncri ferédo minime pari eft relidû:aduerfisaûtrebus quotidie crefcentibus Andreas AuriatanquâCæfaris miles cum duodecim triremibus Ca-ietam venitdta vt Gallica claffis obfidionem nonihil remiferinPer eos dies Sarnéfis co mes cum mille Hifpanis peditib.trecentis qui ibi erant pulfis, Sarnu cepit: deinde xxii Au^uftijCum inaiorib.copijs Nolam nodu profedus,eam quoq; occupauitiamp; Valerius Vrunus,qui earn cuftodiebat,fcfe in arcé recepit ; aiebat enim fe ab incolis deceptum: cumq; opem à Salutio petitû mififtet, iple ei duo peditû millia mifit,qui nodu venien-tes,ab ijs qui Neapoli agebant,oppreflx funt. Eodem quoq; die exercitus ferè fine mili te amp;nbsp;fine difciplina,fola Rentij,qui adhuc Aquilæ erat,amp; que no iam vtNeapoliin expu gnarent,nec quo fein illis caftris fiibfîfterepoffefpcrarentjfedfolû vttuto caftraraouc repoffentcupiebantjaduetusfpenitebatur.ValdemontiusinterieratSalutius, Guido, Vgo,amp;Nauarrus ægrotabant. Maramaldus Neapoli vt eis omnem prorfus commeatu adimeret cum quadringentis peditib.egrefTuSjquum Capuam penè defertam inuenif-fet,eam eft ingreftusrquamobrem Galli Puteolis defertis,præfidium quod illic erat A-ucrfæ,qui locus exercitui valde opportunus erat,collocarunt: fed Capua amp;nbsp;Nola amif-fisjfere omnis commeatus exercitui erat interclufus:adeo vt quu iam fe fuftentare non polfentjtanquam ad extremam ancoram nodu vtfc Auerfamreciperent vafa collcge-runt:fed illoru motu à Cæfarianis,quiin id vigilabant cognitOjab cis in itinere fufi fra-diquefunt: vbi Nauarrus amp;nbsp;multi alij duces amp;nbsp;clari viri capti fucrunt : Salutius auté fe cum copiarum parte Auerfam recepit : quo cu eum Cæfariani effent perfcquuti,nec fe tueri poffec,Guido Rangonio ad colloquium cü Aurangio emifTOjCius operacum illo pepiginvt Auerfam cum arcc,tormentis amp;nbsp;omni apparatu libera rclinqueretdpfe ac cc-teri duces GuidonCjCui pro pace conciliatalibertas prçmij loco concefTa fuit,cxcepto, captiui cffenr.Salutius vt Galli amp;nbsp;Veneti totumregnureftituerentoperamdarenmilites amp;nbsp;quibus in hac compofitione libertas concedebatur, figna, arma,equos,amp; impedimé ta relinqucrcnt:fcd tarnen ijs qui aliquo honore ceteris anteirent,parui equulijmuli,amp; id genus concederentur: Itali per fex menfes contra Cæfarcm nô militarent.Sic omnes militesfufi,amp;omnes ducesinfugaautcæfiautcapti, autin compofitionedediti fue-runt.Aucrfa à Cæfariano exercitu,quife deinde Neapolim,odo menfium ftipendia pc tens contulitdirepta fuit: Rendus qui fequenti die cum Malfiano principe amp;nbsp;Farfenfi abbate prope Capuam venerat, rc cognita fefe in Aprutium,quam prouinciam folam, amp;nbsp;nonnulla Apuliæ amp;nbsp;Calabriæ oppidafœderati obtinebant,contulerunt.Hunc finem habuitNeapolitana expeditio,multis de cauffis perturbata,fed duabus potifïimum ad extremum exitiumpcrduda;quarum vna in morbis fuit, qui magna ex parte ab regalis Poggij aquædudu, vtvrbi molendifacultatemadimcrent interrupto,originemtraxc-runt:aqua enim perplanidé diifufa cû exitû nô haberer, aerê corrupinex quo Galli inté perantes

pcrintes amp;caloris impatientes in morbos inciderunthis accc/îit pcftilentiàj cuius con tagio per nonnullos ea infedos ftudio Neapoli in càftra miflos ad cos periètrauit:altera verb cauiTa fuit, quod Lautrechius qui inaximam in bellis exêrcitâtOrurià dudum par tern fecum ex Gallia duxerat, plus qua pär erat corifidCris, amp;: fibi qutim in Infubria effet, quod fe hoftes Abduætranfitü prohibiturum ad regem fuuria fcripfifletj baud riaa-gnæ laudi fuifTc oblitus, fæpius in haC obfidionc fe Neäpoli potitururfi ad cum fcHjjfe rat: ideoq;,nc ipfemetindicium fuum damnarct,contra reliquorum dUcumfcntcritia, qui quum exercitum morbis refertum cernèrent, vt eumCapuam autiriàliqüemaliû tutum locum abduceretfuadebant. nain quum toto fere regno potiretur, ned pëcuniâ neccómmeatum ci defutuium ; amp;nbsp;Cæfânanos quibus omnia deerant confumpturum, caftra mouere noluit. Galliæ verb Cifalpin^e res nequaquam intéreà firie iriolcftia fue-rannquoniamSanpaulus copijs amp;cornmeatu collcdisj norinulla oppida amp;nbsp;caftella trans Padum,prius à Lena occupata cepit : Lena aUteid tertia die Arigiifti j àd Turricu-1am erat, vnde commeatum omni ftudio atquC opera Mediolanum inlportäri procura bat: riam in toto Mediolanenfium inlperio viq; adeo maligria erat meflis vt Vixiri odo merifeS adeius regionis mortales fufteritaridos fans efic vidcretur,inde fefe Marinianu contulir,quo etiam in loco ob pecuriiæ inopiam diu hærere non poterat: quo tenipore dux Vrbini adhuc Brixiæ erat, amp;nbsp;Sanpauliis Caftcllonoui in Dertonenfi agro:vnde Pla centiam profedus xi die ad Moriticulos pfOpter Padum ad colloquium conucneriiht: vbi vtexercitus circa Ländern coniUrtgci-etuidecretUiri friit: Sanpaulus deinde,cui Pla centiæ naues ad pontem faciendum tâcitc furit concefTçjprope Creriionam Padum tra-iccit: idcirco Lena qui Caffiani pontem,amp; Caranaginrri ac Treuium in poteftatefua ha-^ bebat,pontem fuftulit: amp;quemadmodum ariteaSîoüariam,ficnunc Giarâdaddæloca deferuit, fed Papiæ feptingentos pedites amp;nbsp;in Angeli fano quiqgentos impoflierat. Ha bebat Sanpaulus fecum quadringcntosgrauis,qüingeritósieuis arniatUr^ équités, pc dites Germanos nomine mille amp;quingentos, re autem liera ob îpfîus ilègligerifiàm amp;nbsp;miniftrorum fraudem nuracrum longé minorem ; quorum riomiriè j hec riori äiiörutn Germanorum atque Heluetijs qui expedabantur, Vencti fe fingulis merifibus duódè-cimaureorUmnnmnm miiliaSanpauló daturos promiferant: habebatetiam tredentos Hcluetios,quuni Tureæ in nongentos iHpcndiadarenamp;tria Gallorumpeditum raillia: Veneti trecentos grauis,mille leuis armatnra: équités, amp;nbsp;fex peditum millia Habebant: amp;nbsp;Mediolanenfium dux vitra duo felcdorum peditum millia; Leua verb quatuor Gcr-manorum millia,milleHifpanos,tria Italorum millia,amp;trecentos leuis armaturæ equi tes.Sociorum cxercitus Abduatn xxii Augnfti die LcuaadhucMariniani cafîrahaben fe,traiecit.Abhis caftris Vrbinas tria peditum millia, amp;trecentos leuis armaturæ equi* tes cum fex magnis tormentis ad Angeli fanum loannc Naldio duce mifir,qui dum ca-ftralocaret, tormentiidu fuit interfédus; fed poft ob eiusobitum ipfemet eb con-ténditamp;expngnanit.DieXXV Augnftifocioruin copiæad Zenonis fanum ab Lairibro amne,duo millia amp;quingentos pafrus,propc Mariniarium cftmetatusrdiexxviLLam-bro traiedo,Mariniani caftra admouerunt,illisq; appropinquantibus Hifpanifcfe Mariniarium ad veterem quandam munitionerri receperunt, amp;poftaliquothorarum veli tationem,in apertum ita,vtpugnare vellc viderentur prodierunt: amp;nbsp;cum vtrinq; ad ho-ræ vnius l^acium tormentis res ada elfet,node iam imminente Marinianum amp;nbsp;Riozzû fe rcGepërUnt,atque exercitum dum metaretur egregiè funt adorti : fequenti die Lena fecum omnibus copijs Mediolanuiri contulitjamp;focij Landrianum.Delibcratuiri deinde eft,num Mediolanum effetinuadendum: quod dutn agitatui-, cxercitus vt Mediola nüm irifidijs ingrederctur eft profedüsicui rei impedimento fuit ingenS plüuiajquæ ta miferèvias corrupit,vt Vercellenfem portam per qua ingrediendum crat,petere nÓpo tuerint: quare cum ij qui exploratum mifli erant, id fieri non poffe retuliftént, hac fpc-fruftrati, AbiatCnfi via, quia aliud facere non poterant, Papiam, qua fe,qubd non plu res qua dùcenti Germâni,amp;odingentiltalipedites iri ea cirenr,facilè potiturosfpcra-bant,petereftatuernnt:Itaquecum cb côtenderent, nonnullis peditibus trans Ticinü milfis, captutri fuit Vigeuarium:amp; riona die Septembris Sanpaulus ad Alexij fanum,ad tertiumà Papià lapidera venir: vbî quum vterque exéicitus propinquus eifer, nuntius

qui eos magisancipites reddi4it eft allatus: nam quum GenuæpeUilétiamaxime graC-faretur, ideoque ciiûtas ab omnibus ferè ac etiam penè ab ipfis militibus effet dcfena, eiiiitleniquepcriculi caufTaTheodorus præfedus fe in arcemreccpilT'et, Andréas Au-riahaeoccafione àrrepta,cum aliquot triremibus advrbem, parua tarnen fpc cum non vitra quingentos pcdites haberet, vcnit: fed Gallica claffis quæ in portu erat, ne fibi in Galliam rcditus intercludcretur metuens,Genuæ rebus negleôf:is,Sauonâ verfus,quô Barbigij trirenais omnium prima peruenit,contendit:quarc cum pauci efftnt in vrbe mi lires (etlï Theodorus in praetorium redijffet) amp;nbsp;populus ob libertatis Sauoncnfibus co ceffç irduriam,GalliconominiinfcnfuSjAuria facile eft ingreffus. Tantæ iaduræcanffa fuir,turn negligentia,tû nimia regis confidentiamam quû res fuas in regno NeapoHta-no tam citôruituras non cenferet; amp;quouis euentu fi claffis fe Genuam rccipcrct,cuni 5anpaulus propè effec,ad câ conferuandâ fatis effe, neceffarios apparatus prætcrmifif. Theodorus qui fe in arcem rcceperatà Sanpaulo auxiliû petcbar,amp; fi ftatim tria peditû millia mittcrentur,ciuitatis recuperandæ fpcm faciebat;qua de re quum inter fœdera-torû duces ageretur,Galli adtorum exercitû ftatim cô ducendû parati erât; fed Vrbinas ad naues quibiis pons in Pado fieret amp;nbsp;commeatum neceffarium comparandumjlon-giore temporis fpacio quâ præfens neceffitas poftularetopus effe oftcndebanquocirca exeius fententiadccrctumfuit,vtMontigianus triaHeluctiorum ac Germanorum pe ditum millia qui ex Gallia adSanpauliexercitum veniebant,Alexandria quo iamper-ucncraiït,Genuam verfus ducefet: quod fi forte illi ire nollenr,eos in caftra ducerer,ac iliorumioco totidem alij mitterentunarqueintereain Papiapremendaincumberetur: amp;nbsp;Veneti fe etiam fi Papia non capcrctur,modo res ab ilia parte in tuto effent,cum om nibus copijs Genuæ rebus opélaturos promittebat.Itaq; in Papiæoppugnationeper-feueratum çfttcuius cauffa, xiiii die nouem maiora tormenta propter Ticinumiu cite riore inferioreq; ac plana parte contra vallum coniundum, quod paucariim horariiin Ipacio ferè medium dirucrunt,amp;vitra Ticinumquoque tria torme^ta,quibus cum op-pugnatio fieret,latus quoddam quodaggeri rcfp-ôdet,verberaretun in colle verb quo-dam cis Ticinum quinquc,quibus binaaliapropugnaculapulfabanrur; amp;nbsp;in extremo colle tria quæ mœniaconcutcrét, collocatafuerunt; quærormenta omnia Venttoruin craut: namSanpauli tormentis admurosdefenfonbus nudandos vtebanturamp;fequen ti die Annibal Cremonenfis arcis præfedus, foffa amp;nbsp;aggerc ad valli fofîam qua agger erat,iam magnam partem deieèri, arque ob id propemodum deferti, peruenerat; quo die MaiareftaSolianus vnus ex Venetorum militum ducibus tormenroidus perijt. I-taq; cum per totum eum dicm amp;fcqucntem noélern earn tormentorum fulminibus af-fiixiiîenr, amp;nbsp;ab omni rrium propugnaculorum parte multum mûri effet dciectû,cxerci-tus adpugnam fuit inftrudusdcd cum maneaquam èfoffis veilenteducere,tamrobu-ftummuruminuenerunt,vtin eo frangendo totum eum diem amp;fequcntcm confumpfe tint; amp;nbsp;fie oppugnatio ad xix diem vfq; cum aqua ferè omnis eft'et edutfta dilata fuir: e-ius autem dieimitio vallo angulari occupato, pugna eft cœpta : cuius quum copiæin très partes efïcntdiftributæ, primus locus Antonij Caftcllanicum Venetorum copijs fuir: fecundus Lorgîj cum Sanpauli,poftremus Cremonenfis arcispræfeâi cum Medio lanenfibus qui étant mille amp;nbsp;ducenti pedites : amp;nbsp;Vrbinatium dux cum ducentis grauis armaturæcqiiiribus,equisreliâ:ispropugnaculaadquorumpropugnationem erantdu centi Germani amp;nbsp;oètingenriItali cum paucis Hifpanis,qui ea plus duabus horis feroci ter defenderuntoppugnauit:amp; quamuis illi egregiè fe gercrent, tarnen ob exiguû nu-mcrum,cum præfertim tormenta vitraTicinum pofita, omnes eorum munitiones dc-tcgcrét,difiicultcr fe tuebantur. In hac oppugnationc Petrus Biragus fclopi glande in fœmorcfuitfauciarus:fednefuiaboppugnationedifeederenthumo fublcuari noluit; qui amp;nbsp;intra paucos dies obijt.-fcloppo quoq; pereuflus fuit Petrus Boticella,q ab oppu gnatione difeeffir; hi ambo Mediolanenfiû ducis militib.præcranntandé duas horas an tefolis occafum,paruo derrimêto accepto,amp; cû magna Vrbinatis laude,vrbs capta eft: cxdefcnforibus circiter feptingenti milites dcfiderati,âtq; hi Germani ferè omnes: fed vbiexcrcitus irrumpcrc cœpit, GaleatiusBiragus cum omnibus militibus qui inco-lûmes crantamp;multisciuibus, fefein arcem rccepit: ciuiras direpta,verùmquûniam

antcabis direpta ftierat, paruin opimafnitprædaiarcem quia earn torinentis vcrberare fuiHetneccflc; ad id autc marcria dccHcr, fofLe latiffiinæaltiflîmæq;, itavt hand ci’o inicdamateria rcpleripoflent,amp;in arccin quingcntimilirarcs viri confugerant,paóiio neobtïnuerunt.deditionis capita fucruntivtHifpanis cum tormétis amp;nbsp;co apparatu que fuis lacertis trahere poiïcnr,amp; omnibus fuis impedimentis vna cum Germanis quoin pauciflimi fupererant,Mediolanum,kalis veto in quemuis alium locum,fed no Medio lanum ireliceret.Papia capta Vrbini dux de Mcdiolani expugnationequod tanto exer citu vtbipartito oppugnari pofletopus efletnoncogirandum,fcd vt magno incommo do afficcretur, Abiate,Sangeorgium,Montiam, amp;nbsp;Comum occupanda, amp;nbsp;Genua? rebus fuccurrendum cenfuitmam etb German! atque Heluctij fe Genuam ituros Monte-gianorefpondiflent, tarnen Germani obftipendia non accepta Tuream iuerunnita vt nullum fubfidium arci qua Auria cuniculis aólis folicitè oppugnabatjmiHum fueric. Id-circoSanpaulus qui cum centum cataphradis amp;nbsp;duobus peditum millibus manferat, XXVII diePadoadPortumftellaminTicinioretraiedo Dertonenfi itinere,Genuam verfus contendit: ac fi auxilium ferri non pofle audirct,fe rcuerfurum promifit; amp;nbsp;vt Vr biniduxcum quo quatuor Venctorum peditum millia amp;nbsp;mille Mcdiolanenfium ducis manferanc,fc Papiæ expedaret conftituit. Quo temporeLcua qui fe Mcdiolanu contu leratjVtncmo domifuæpanem conficeret molitumue habcrer, præter eos quiidvedi-gal àfe eminent; qui ciperodo continuos mefcs,trcs aureos nummos in fingulos mo-dios pendebannqua pecunia per totum id tempus, equitatura, amp;nbsp;Hifpanicum Gcrma-nicumq; pediratum aluit: quod eum non modo præfenti periculo libcrauiqvei û etiam totam fcquentem hyemem aUttdtalicum enirn pediratum Nouaria: amp;in nonullis Lau mellinæ oppidis, nee non in Mediolanéfis agri vicis collocarar; quibus in loeis cos per totam hyemem pra?dari dmuldas imponere eft pafî'us. Die prima OdobrisSanpau-lus tormentis Nouij rclidis, Gauium, vigintiquinq;milliaab Genua pafTus, perucnir, amp;fequentidieBurgifurnarij arcem expugnauit: amp;nbsp;Genuam verfus progreffus in qua feptingenti Corfi pedites erantingreffi, mox Burgunfurnarium redijt: cum fecum ob pccuniæ inopiam vix quatuor millia peditum fuis, ijs qui à Montegiano dudifucrant, amp;mille ab cxercitu cu Nicolao Auria mifl'is adnumeratis haberet; ex quibus fubinde a-liquiin Galliamtranfibantiquocircareigcrendæ fpe amiffa, Montigianum cum rre-cenrispeditibusSauonam quam Gcnuenfesoblidebantmifit: fed quiafoffaaggcrcq; claùfaeratjitineraq; omniacircumquaq; obfclTa, ingredi non potuerunt. Décima die O.dobris fefe Alexandria recepit, deindeq; Senazarium inter Alexandriam amp;nbsp;Papiam, ab omnibus propemodum copijs defertus,cum Vrbinate ad colloquium vcnitivbi quû de communibus rebus conhlium Gapercnt,amp;dux Veneris ac Mediolanenfium duci (i-mul non quatuor millia peditum reliqua effCjAntonium veto Lcuam,partim Mediola-ni partim foris,quatuor Germanorum millia, fexcentos Hifpanos amp;nbsp;mille ac quadrin-gentos Italos habere oftenderct; vt ipfe Papiam, Sanpaulus verb Alexandriam, quae ci à Mcdiolanenfium duce fuitconccira,feconferrentdccrctum fuit; ac de nouo pedi-,taru ab omnibus, vt deinde,fi id tempus ferret,Abiatc, Mortaria amp;nbsp;Nouarienfis arx ex-pugnarentur confcribçndo adum.Acciditautem vt xxi Odobris cum Sauonenfes Mó tegunumingredi non potuifie vidilfcnt,nifimua certiim tempus auxilio iuuarentur dcditioncmfaccrcnt: quamobrem Sanpaulus cis opem ferre cupiens, quumipfein Vniuerfum tant-Ci mille pedites haberet,triapeditum millia ab Vrbini atq; à Mcdiolani ducibus petijt: quitantu mille amp;nbsp;ducentos ei mifcrunt,ita vt ipfefc tarn paruis copijsei opemferre pofle diffidcns,camoccuparipermiferit:quofado Genuenfesftatim portû Vtcum inutilem redderent lapidibus repleuerunt. Quo tempore Theodorus Triultius auxilij fpe amifr;i,quum pecunia careret,deditionem fecit. Caftclletto igitur capto Ge-nuenfis populi furentis concurfu funditus excifum fuit : Genuenfes verb Andrcæ Au-ïiæautoriratCjnouum reip.ftatum antea libertatis nomine tradarum conftituerunt: cuius fumma fuir,vt quadringenti clues, omnes eius ciu itatis magifl:ratus,ac præfcrtim du cemfummumq; magiftratum in biennium créaient, lege qua nobilitas excludebarur abrogata: cumcp præcipuum libertatis conferuandæ fundamentum efler,vt dfflidia inter clues quæin ca diu logé qua in vlla alia Italia? ciuicate maiorapcrniciofioraq; vigue

704 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HIST ORI AÊ I T A L I C AE

rant,tollcrcntur; nequcenitn vnius tantu modi partes faélionesq; vigebant,red Gnel-fi à Gibcllinis, nobiles plebeis, amp;nbsp;hi non vno modo diffidcbât ; potentifïiraæ verb Ad-urniorum^acFregofiorum fadionesfucrezquarum difcordiarum caufla ea ciuirasob fitum amp;nbsp;rerum naUalium peritiam ad maritimum imperiu maxime opportuna, depref-fâàcdîu in continua fere feruitutefuiflecredipotcrat: quarevt huius mali radices e-uelleret,omnium ciuitatis familiarum gentiumq; nominibus cxrindis, folû vigintiodo familiarum ex illuftrioribus clarioribusqi (Adurnia amp;nbsp;Frcgofia prorfus cxtind:a)nomi naconfcruarunt; quarumnominib*amp; numero ortineseos nobiles ac plebeios quibus nullum familiægentisuc nomen erâtreliâum, adiunxerunr: ac quo magis fadionum memoriam obruercnt,nobilesplebeis, viciflimqtie plebeios nobilibus, eos qui Ad-urniorum ftudiosè, Fregofijs, hosquc illis aggregarunt : amp;nbsp;vt nullum inter ipfos di-fcrimen quo magis hi quam illi ab honoribus amp;nbsp;magiftratibus arcerentureflet con-ftituerunt : qua hominum nominum^ue confulione, vt paucorum artnorum fpacio peftiferafadionummemoriadeleretur,futurUmfperabanti Interea verb fummainter cos eratAndreæAuriæautoritas,fine cuius confenfu, ob viri dignitatem clafllsqua à Cæfarc habebat famam,quæ cum ad nullam cxpcditiohern abduccbatur,in Genuéfî portu quiel’ccbat; aliasq; eius viri dotes,nihil ex grauioribus prælêrtim rcbuSjdeccrnc batur, cuius potentiam amp;nbsp;autoritärem minus moleftam reddebatj quod ex ipfius arbi-trio nec pecunia adminiftraretur,nec autoritäre fuam in duce alijSq; magiftratib. crean dis nec ctiam in priuatis minoribusq; negotijs interponeretdta vt clues pacati amp;nbsp;magis mercaturæ quâ ambition! dcditi, maximè præteritarû moleftiàrum feruitutisq; memo-res,eius reip.ftatus amandi caulTam haberent. Pbft Gallica amp;nbsp;Auriana clafliSjinterMo nçcum amp;Niceam funt congreflc, vbi vna Auriæ trircmis depreflafuit. Sauona amifTa Vrbini dux amp;Sanpaulus iterûScnareri inter Alexandria amp;Papiâ conuenerunt: vbi Vr-binas Papiç cuftodia Mcdiolanenfîû duci rclida,amp; Sanpaulû vr per cam hyemê Alexâ driæ mancrethortatus,trans Abduam,eare FrancifcoSfortiæ,amp;Sânpauloparum grata,fe confcrre ftatuit.quibus rebus non modb miniftris parum fatisfîebàr, verùm etiam Galliæ rexjleuibus Venetorum excufationibus reiedis, qubd Gcnucnfi Caftelleto, amp;nbsp;Sauonæ cuius mœnia Genucnfes apcriebant,opcm non tulifTentjVehcmcntilïîmè que-rebatur.Venerunt deinde adSanpaulum mille Germani peditcs,quibus vnàcum raille alijs quos Vallacerca, in Laumellina habebat, rcliquisadnumcratis quatuormillia peditum habebat. Hoc tempore tumultus in Salutiarum regno eft exortus: nam quû poftMichaelifantonij marchionis obitum, Francifeus cius frater dominatum occupaf-ietjGabrielfecundus natu,qui etiam maiorenatufratre viuente,matns quæin filiorura pueritia adminiftrationi præfucratjiuftiijquafi mente captus,in Rcuelli arce euftoditus fucrar,ab arcis præfedo dimiftus,matre à qua in earccrcm coniedus fucrat capta, po-pulorum confenfu imperium omne pulfo fratre occupauit: fed paulo pbft Carraaniola ingreftus,ac copijs colledis Gabrielern fudit. Hoc anno nihil amplius in Gallia cifalpi na mcmorabilc eft geftum, nifi qubd Calatiæ comeS Mediolanum vfquc excurrit : Veneti enim peditatum,ad Serraualiis, Gauij,amp;aliorüm Genuenfis imperij locorum ex-pugnationem promilTumSanpaulonon mittebant: tentaraquidem eftresmagnirao-mcnti,quoniam Montegianusamp; Vallacerca cum duobus peditum millibus amp;nbsp;quinqua ginta cquitibus,duas horas ante folis occafum vt Andream Auriam in proprijs ædibus, quæ ad mare pofitæ Genuæ mœnibus ferè coniundæ funt caperenr,Vitadc funt profe-di,id confilium irritum fuit,quiapcdites itineris quod viginti duorum milliarium eftlo gitudine fefli,minime nodu,lcd aliquot horas poft folis exortum eb perueneruntiquâ-obrem minore excitato, Andréas Auria ab interior! parte in nauim profilicns periculo fc fubtraxit ; amp;nbsp;Galli re infeda, nifi qubd ædes eius diripuerunt incolumes pedem rctu lerunr: amp;nbsp;Calatiæ cornes infidijs inter Mediolanum amp;Modoct!am collocatis,quingcn tos Germanos amp;nbsp;centum expeditos équités, qui ad commeatum dediicendum ibant, fudit.-fedpoftBcrgomum milTuSjCam ciuitatem rapinis ira afflixit, vtVcnctusScnatus qui cum pcdeftribùs copijs præfecerat, quum tantam infolcntiam amp;nbsp;auaritiam amplius ferre bon pofTctjCum ipfius magna cumignominia exautoraucrir.Qiio tempore Hi-fpani Vigeuanum cepcrunr,amp; Belgioiofus qui ex Gallorum cuftodia cftugerat, à Leua cum

cum duobus peditum millib.vt Papiam,in qua quingenti Mediolanenfium ducis pcdi tes erantexinfidijs occuparetmifîiis, cum nodiiad mœniavcniflet, confpeâ:iis,iein-feóha recroccdcre coaótus fuit. Interea duo peditum millia à Cæfarc ad Genuæ propii-gnationem,aut vt fe (î opus foret Mediolanum conferrent ex Hifpania mifla in Liguria veneruntjad quos adducendos Belgioiofus iuit.Sanpaulus fe vt horum peditum qui fe aut Cafeto aut Placentia iter faduros figna dabant aduentû impedircf,comparabat:amp; ne qui Mcdiolani erant illis opem ferre pofTent, vt Venetorum copiæ Laudæ fe muni-rentinllabatj acannonæcaritate, amp;Mediolanenfispopuli dcfpcratione audacior fa-duSjVt coniundis viribus Mediolanum oppugnaretur eis perfuaderc nitebaturjquod Vrbini dux difluadcbat:Veneti vero cùm femperin ijs expeditionibus ad quas magnis viribus opus eft frigcre foieant,turn maxime hoc tempore quia ob ea que Andreas Na-uagerius qui ex Hifpaniælegationercdierat,de Cæfare magnifica refercbat,multis concordiam cum Cæfare cupientibus variæ erantin illorum Senatu fententiîc ; fed nihi lominus tandem in foedere cum Galliæ rege perfiftendum elfe dccretum fuit. Quo té-pore Torniellus Ticino cum duobus peditum millibus traiedo, Baflinianam cepit,ac Laumellinam verfuscontendebauamp;Farfenfis abbas cum Crefeentinum Sabaudiaf du cis oppidum CÛ fuo cquitatu vaderet,nodu fufus captusq; fuit:fed Monferratenfis mar chionis opera iterum dimiffus: amp;nbsp;loanneslacobus Medices Muftjj marchio aliquot Le uæ milites fudit, eorumq; tormentacepit. Sufpicio eratpontificem Cæfaris partibus adhærereiquoniam Cruceius Cardinalis cum Neapolim veniftcqtres Cardinalesobfi-dcs dimitti iuffit; amp;nbsp;Oftiæ ac Veterisciuitatis reftituendæ mandatum à Cæfare habere dicebatur: cuius opera cum ea de re pontificem rogaffet, fadum eft,vt Auria Herculis portum Senenfibus reftitueret: Pontificis veto animus quotidie magis rerum nouarum ftudiofus elTe cernebatur: eius enim opera quamuis occultèBraccius Ballio,Malateftç, ctfiisàpontifîceftipendium acciperet,in Perufinis rebus negotium faceflebat:amp; Ferra tienfium ducem Mutinam profedum effc certior fadus,Pauli Luzzafchi opera, ducen torum equitum ad Copporum domum in Mutinenfi agro infidijs pofitis, eum cum Fer rariamrediretcaperc eftconatus;fed quum dux non difccftifrct,res detedafuit.Neapo litanum regnum hoc tempore etfi Galli debellati efient, belli calamitatibus non pror-fus cratliberatum.-quoniam Simon Romanus copijs denuo colledis,Nauö, Oriolum, amp;nbsp;Amigdalariam, oppida, in Apennini promontorio ad mare fita ceperat, amp;nbsp;Federico Caraffa àGrauinæ duce cum mille peditibus ad cum miftb, multisq; alijs regionis ho-rainibus ei adiunótis exercitum minime contemnendum habebat: fed poft Cæfariano-tum circaNeapolim vidoriam,à Grauinæ ducis copijs defertus, Barlcta in qua Vrbem . perarcemfuitintromiflusdirepta,illichæfit;eodemq; temporeTranium à Camillo,amp; Monopolis àloanneconrado Vrfinis Venetorum nomine cuftodiebatur: vencrunt deinde eó Rendus Ceres atque Malfiæ princeps cum mille peditibus; qui quum inter Nu ceriain amp;Gualdium veniffent,pontificis qui vidoris animum offendcrenolebat,iufru inderetrocedentes,nauibusSenogalliæ confeenfis,belli in Apuliainftaurandiconfilio mari Barletampetierunt, quod communi fociorumconfenfu vt Cæfarianus exercitus in vernum vfq; tempus in regno Neapolitano hærerc cogeretur conftitutu fuerat: quo niam de nouis apparatibus in Ver proximum pro communi falute faciendis agebatur. idcirco Galliæ rex pecunias Rentio mifit ; amp;nbsp;Veneti ctiam vt aliorum auxilijs facilius ci uitates in Apulia occupatas conferuarent idem cupientes, ei duodecim naucs longas offerebant; fed rege,vt eas inftruerent, amp;nbsp;fumptus odingentis auri libris, quas Lautre-chio promiferant compcnfarentur,poftulante,non audiebant: Angliæ rex fe ordinarijs fuinptibusnondefuturumpollicebatunamp;Florentiniin copiasquas Rentius duxerac tertiam partem ftipendiorum daturos receperant. Cæfariani in pecunia qua militibus emerita ftipendia darentur,exigenda occupati, ad hoc incendium extinguendum mini mèparati erant;qua vtfacilius exigèrent, acfeueris exemplis regnum in fide contine-rentjAurangius princeps,Federicum Gaietanum,Traiedenfium ducis filium,amp;Henri-cumPandonemBouiani ducem, ex Ferdinâdi fenioris Neapolitani regis filia natum cum quatuor alijs Neapolitanis publicè Neapoli in return venalium foro,qua in ciu ira te pcftilentia maxime fæuiebat, capite pledi iuflir, ijfdemque fupplicijs amp;nbsp;in alijs regni

7o6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h I S'T O R I AE I T A L I C AE

locis eft vfus:qu0 exerqplo,oinniu animis perterrefadis, abfentcs, qui Gallicam faâio riem fequati,eranr5illoru.in publicatis bonis perfequebantur, qui rebus côpofitis care-dimebantmeque vllum acerbitatis genus, vtquantam inaximam poflcnt pccuniam ex-torqùerèntjprætermittebant: quorum omnium Hieronymus Moronus, cui Bouiani du catùsinhórumoperum præmiumdatusfuic, autorerat. Hisacceflîtquodin Aprurio loanricsiacobus Francus,pro GalVærege Matricem quæ prope Aquilam eft, occupa-uiriqua re tota regio ad tumultû eft concitata:amp; Aquilæ vbiSarra Columna cura fexcé-tis peditibus æger erat,ofnnes in mctu erant. Veneti quoque Apuliæ rebus operam da-banccumque mari aliquot leuis armaturæ équités ad Barletæ præfidium raitterent; aliquot ex ijsnauibusquibusvehebantur, adBarletæac Tranij oram collifæ funt, vbile-gatus qui feapham confcenderatfubmerfusperijtî équités quibus loannes Conradus Vrfinus præeratmalèmuliftati,in Cæfâriânorum manus inciderunt: amp;nbsp;loannes paulus Ceres qui prope Vaftium naufragium fecit,Marchiortis captiuus fuit.Subhuius anni fi-liem Aquilani,eius ciuitatis epifeopi j Moritorij coraitis amp;nbsp;aliorum exulum opera, fefe fœderatis dediderunt; cuius r^i cauflafuit^quod àCaîfarianis atrociter vexarentur. Se-1^2^ ^^*^^'** annus m dxxix, cuius initio alîquod ab orani parte pacis ftudiü apparere cœpin de qua apud pontificem fe agere veile oftendebant. nam quum Cruceium Cardinale, (licenîmErancifcanus ille Generalis vocabatur) cura Cæfaris pro pace conftituenda poteftateRomam irenotumeftet,Galliærex quiidfummoperecupiebatpcrliterasle-gatisfuis poteftatem dédit; de Angliærexeandemob cauflam legatos Romammifit. Quæ çonlîlia principum defatigationi adiunda, foederatos adbellicas rcs comparan-dasremilïiores cffîciebant:namamp;inlnfubriamaximacuraerat num HifpaniquiGe-nuam vénérant, Mediolanum vndc pecunia deficiënte Germarii ferè omnes difcefTe-rantjVeniendi facultatem eftent habituri; quibus Belgioiofus Cafetum vfq; cura centû equitibus obuiam profedus, indeignotus Genuam petijt: vndepeditcsSauonamvt quingentos alios qui tune demum ex Hifpania Villafrâcam nauim appuleranrfibiadiü geret duxit. At in regno neapolitano Cæfariani ne Aquilæ amp;nbsp;Matricis defçdio,amp; vires in Apulia collcdæ,aliquid grauius parèrent metuentes,copias quas habebant,ad eorû locorura expugnationcm conuertere ftatucrunt:adeo vtVaftius cum Hifpanico pedita tu ad Apuliæ loca, amp;nbsp;princeps cum Germanis ad Aquilam amp;nbsp;Matricem recuperanda contendcrcntconftitutum.fuitlt;vbi autem princeps Aquilæ caftra admouit,qui intus e-rant exicrunt,amp; Aurangius, ciuitatem cum agro ealege vtmille auri pondofoluerent deditione accepit,amp; argenteam arcam, ab Aloifio decimo Galliæ rege Diuo Bernandi no dicatam arripuit.Inde copias Matricem mifit; cuius euftodiæpræerat Camillus Par-dus cum quadringentis peditibus,qui ante paucos dies, redcurtdi fide datadifeefterat: fed fine quod vinû non adeftct,amp; aqua effet adempta,ac interciuesamp; milites diffidium metuenS,fiuc alia de caufTajUon modo non redijt,verû ne pccuniam quidem oranem à Florentinis eins loci tuend! gratia mifram,remifit.quam ob caufTam pedites per rauros abiuerunt,amp; ciuitas deditionemfecit. Quorum tarn felicium fucceffuum cau{ra,ne Aü rangiu's in Hetruriam pontificc ponftulantetranfiret,timebav nam pontifexbreuiquidem fed pcriculofiffimo morbo liberatus, tradare omnibusq; fpem facere non define bat: Gallis enim fe,fiRauenna amp;nbsp;Ceruiafibi reftitueretur foederi adhæftirum; achone-ftis Idgibus cum Florentinis amp;.Fcrrarienfiüm duce,qui cum primùm Lautrechiopecu-niam foluit, fc cam ex libcralitate, non ex debito,cum Pontifex paóiionem ratam non-habuiffetjdare affirmauerat,compofiturum pollicebatur : Verü cnimuero, quum man-datis à Cruceio Cardinale allatis (quanquam magnis donis ) Oftiæ amp;nbsp;Ciuitatisueteris arcesrecuperaffct,occuluora ccrtioraci; cum Cæfarcconfiliaagitabat,magis propria (quaéoccultiora folidioraq; fundâmenta habere incipiebant ) qua communia pacis ne gotia firaul tradabant. In Apulia vero hic erat rerum ftatus:Barletta Galliæ regis nomr rie euftodiebatur; in eaq; erant Rendus Ceres, Melfiæ princeps, Fcdcricus CaraffajSi-mort Romanus,Camillus Pardus, Galeatius Farnefius, loannes Conradus Vrfinus, amp;nbsp;Stilianïprinceps. Veneti Tranio, Puluiano amp;nbsp;Monopoli potiebantur; acinhislocis duopeditum millia amp;fcxcentos Epyrotas, ex quibus ducenti Monopolierant, habe-bant; amp;nbsp;Bieftri quoque portum obtinebant: his verb cop ij s Galliæ rex poftquam initio paruam

paruampecuniæfummammififfetjnihilampliusfuppeditabanneque duodecîm triremes nudas a Venetis oblatas accipere voluerat : quoru tres triremes amp;nbsp;Myoparo vnus fatis magnuSj que commeatum Tranium amp;nbsp;Barletam vehebant,ad Beft ri cis oram nau-fragtum fecerunt: amp;diuerfis temporibusquinquenauesaraiferant, fed tormenta amp;rc liqua armamenta recuperarant. InGallorumpoteftate erant adhuc Angeli monSjNar-doain Hydruntinaregione, amp;nbsp;Caftrum in quo erat Duccnci comcs:cumq; regni militi bus ac regionis viribus bellum gererent,multiCæfaris perduclles, amp;nbsp;multi qui bellum vt voluntarij milites prædæ modo cupiditate fcqucbantur,varijs in locis conucnerunt; quo fiebat,vt eius regionis ab utriufque partis furtis,rapinis,mulâis5inccndijsq; fubie-dæjfortuna fuprafidem miferanda elfer. Omniü verb ccleberrimæ erant Simonis Romani incurfiones; qui cum fuo expedito equitatu, ac ducentis amp;nbsp;quinquaginta pediti-bus,omnia circumiedtaloca luftrans,fæpe pecora j frumentum,aliaque omnis generis Barletam rrahebat : nonnunquam etiam maiore peditum numero, nunc infidijs, nunc viiam hoc,iam illud oppidum diripiebat,quemadmodum Canufij fecit : quod oppidû noâu fcalis ingrelTus diripuit: amp;multos quadraginta grauis armaturæ equitum qui in arce erant,equos abduxit. Tandem verb Vaftius Barleta natura, amp;operemunitilliina vrbe non tentata.menfe Martio,cum quatuor Hifpanorum amp;nbsp;duobus Italorum peditfi millibus (Germanicnim numero duo milliaamp; quingentiin Aprutio hærentes in Apu-liam ire recufarunt) Monopoli vbi Camillus Vrlipus amp;nbsp;loannes Viturius Venetus lega tus^rantjCaftra admouit,amp; in parua quadam valle qua mons ita tegit vt tormentis ex ci uitatcin qua Rendus ftatim trecentos pedites triremibus impofitos mifit,peti no polTit, eftmetatus.Monopolis vrbs ambitiiperexigua, mari tribus ex partibus alluitunamp;in ea parte qiiæ terram rel’picit, murum habet circitcrtrecctorum de quinquaginta pafliium, cutn foffa:e regione huius muri Vaftius adfcloppiiaótum vallum extruxit:amp; duo alia in maris litore,vtrinque vnum: hæcautem tarn procul vtamp;mare amp;nbsp;portam quæadmarc vergit infefta facercnr,quo triremibus auxilia commeatuinùe aduehi prohibèrent. 11 a-que Vaftius initio Aprilis Monopolim oppugnauit, qui in oppugnatione vitra quingen toriimmilitum multoruinq; fabrorum amp;nbsp;trium tormentorum, qux fradafunt, iaótura fecit: amp;nbsp;quia à propugnatorum tormentis magno inebmodo afficiebatuf,mille amp;nbsp;quin-gcnrospaftusretroceffit:quare Venetieruptione fadaomnia eins propugnacula per-currerunt; portumq; vallo in litore contra hoftium vallum faóto,munierunr,amp; plus cen turn ex hoftibus interfecerunt.Vaftius herum Monopoli caftra admouir, amp;nbsp;duos fubli-mes aggeres,vndcinteriora vrbis pulfareterexit; foflasq; quibus ad vrbis foffas pertie niret,easq; fexcentis fafeium plauftris repleret,diicere coepiefed paulo poft ducéti pe-ditcsMonopoli erumpenres vallum incenderuntiipfeautemfoffa ad locum qui verbe-rabatur accedés,alia item foflareóla ad Hifpanoru caftra ad lapidis iaótu procul ab op-pidi fofta du0la,valloq; poft earn munito, tormenta in eo collocauit ; amp;nbsp;fexaginta muri cubitos,! terra verb circiter quatuor diruit: fednouas copias à Rentionoóiu intromif-fas cerhor fa£hus,tormenta amouit; ac tandem fub Maij finem obfidionem foluit.Dutn Monopolis oblideretur,poftqi varix res geftæ,vari)q; motus extiterc:nam amp;nbsp;qui ßarlc-tæ erât maximas prædas agebât,detrimcta maxima cladesq; adferebât:amp; milites qui in Angeli móte erant,quibus Federicus Caraffa præerat, Seueri fanû occuparunt,amp; Vico oppido opem ferentes Cæfarianos inde caftramouere coëgerunt.Caraffa deinde mari cum vigintifexnauibus Lancianum, in cuius prxfidio crant centum amp;nbsp;fexaginta grauis annaturae équités petijt;amp; vi oppidum ingrcirus,trecentos equos militâtes,cum magna aliarum rerum prædanullo præfidio relidoabduxit.Multi etiam exules Bafilicatam rc gioncm maximis damnis afficiebantiquare Cæfariani ab imperatis pecunijs exigendis vehementerimpcdicbantur:neque dubium eftquin fi Galliæ rexpecunias, amp;nbsp;aliquot auxiliares copias mififfet, per vniuerfum regnum nouas moleftias, quæ faltem Cæfa-rianum exercituminpropriarumrerumdefenfione implicatumdetinuiftcnt, exoritu-ras fuiffe:fedtandemtumultuarij colleditijq; milites, line auxilio autfauoie (foli ete-nim Florentini Rentio aliquid fuppeditabant) nihil magni gerere poterant: imb Ferra-rienfium dux quatuor tormenta mari Rentio mittere rccufauit:amp; iam B arleræ,fru mentum amp;nbsp;pecuniç deficiebant:amp; circiter fexcenti rebelles,à GaUbriæ præfeclo Monteleo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

ne obfcfiî,amp; qnódtormcntario apparatu commeatuq; carercntad deditionem coaótij captiuiNcapolim pcrduôlifuerunt.PofteaMalfiæ princcps clafle amp;nbsp;Federicus Caraf-fa pedibus ad Malfettam,qiiæ olim huius principis fuerat,oppugnandam iucrunt; vbi Federicus pugnans lapidis iélu fuit interfedus: qua re princcps indignatus,cxpu gnata diripuit.Huiufmodi ferè infortunium Simoni Romano accidit: nam quum Ve neta claf-fis,quae ex Hydruntino promótorio regioncm omnem infeftabat, Brüdufium fubijifct, militesq;, cum quibus crat Simon Romanus in litusexpofuilîet; vrbe quidcm funtpoti tijfcd in arcis oppugnatione^Simon tormenti iólu concidit.Dum hæc in rcgno varia for tuna geruntur, Galliæ cifalpinic res minimè pacatæ erant : Sanpaulus enim j fub Martij menfis finem,Scrrauallc'm expugnauit,amp;arx fe neutri parti adhçfuram recepinfed quù hoftes nodu furtim itcrum cflentingreflî, Hifpanos,quo minus Mediolanum venirent non iam prohiber!pofietimebaturj præfcrtimcumipfius copiæ quotidie obpecuniæ inopiaraminuerentur: cxiguam enim pecuniam à rege accipiebat,eiusq; partem,vtpa-rum prouiduSjin fuos vfus conuertebat, parte miniftri intercipiebantdnter regem acVc netos quænam expeditio effet aggrcdiéda difpütabatur : rex vt Gcnuæ rebus opera da retur,inftabat,quód ea ciuitas maximi moment! effet, ac præfertim quia Cæfarê proxi-maæftatcinltaliamvcntuiumiamproccrto habebatur: quia veto rex Venetosniin-quamfe ad earn vrbem vcltuendam vcl recuperâdam adiuuiffe animaducrterat (qua quam illi nouorum Germanorum in Italiam âduenrusrumorcm excufaffent) eius cx-peditionis vidoriam illis moleftam cffe fufpicàbatur: fed Vcnetis exiguas copias Leuz relidas cffe ofi:cndentibus,amp; fc Mediolano capto copias filas ad Genuæ expugnatio-ncm miffuros poll!ccntibus,vt ex illorum voluntate Mediolanenfis expeditio cû fcxdc cim pcditum millibus communibus impenfis fieret menfeMartio fuit conft!tutum,!dqgt; Vrbinatiabfente:qui quum Aurangiusprinccps cum Germanico peditatu ad regn! fines veniffet, ferèVenetisinuitis, le in Vrbini fines contuleranfed Venet! eumiterum ijfdem conditionibus quas antea ab ipfis habuerant Pitiliani cornes, amp;nbsp;Alu!anus,con-duxerunc eiq; trccentos équités amp;triaped!tum millia quemadmodum debebantjad cuftodiam ipfiusmiferunt; acianum Fregofîum caftrorum prsefedum appellarunt. E-rant !n Veneto excrcitu fexcéti grauis,m!lle leuis armaturæ équités,amp; quatuor (quam-uis duodccim haberetcncrentur) peditum millia:qu! exercitus fcxta die Aprilis Caffia num expugnauit,eiusq; arcem vt cum ea fuo arbitratu agerct,ded!t!onecepit; Lcuaau tem amp;nbsp;Torniellus Mediolano,vt eos in aliam partem traherent egrefïï, fine vllo frudu pedem retulerunt.Hifpan! interea quos vt itinerc proh!berent,tot res fuerant,totq; co-lilia ag!tata,ex Liguria Mediolanum peruencruntmam quum Sanpaulus amp;nbsp;Veneti illos per Dertoncnfium amp;nbsp;Alexandrinorum fines iter faduros cred!diflent,Vofl:ag!o profc-d!Belg!oiofijconfil!o,long!usper Placentinos montes amp;pont!fic!j imper!) finesiter ceperunt; amp;nbsp;cum Varzium in cofdem montes veniffent, etfi Sanpaulus centum amp;nbsp;quin quaginta equitibus in earn partem milfis,iter illorum !)s qui Laudæ erât, amp;nbsp;Vcnetorum ducibus fignificaffenqui vt eos impedirent, copiarum fuarum partem Mediolanenfîû duci,fcd vnius dici fpacio tardius qua neceffc fu!lfet,ac minorem quâ promifcrât numc rum miferunt, tarnen Padum nodu Arenæ nauibus Placentia acceptis traieccrunt: ncc iam quo minus cum Lcua,qui vt quo facilius !d fieri poffet, Landrianum quod duode-c!m milliaria Papia abeft,vencrat,con!ungerentur prohiber! iam poterat.Landriani igi tur Goniund!,amp; Mediolanum profedi,quu tam omnium rerum inopes effcnt,h3ud !n-iuria vulgô e g e n r e s appcllabantur. Mediolanenfium calamitates eos vel in ipfis vijs fpol!antcs,auxerunt.S!c G allorum amp;Venctorum totius hyemis confilia quç fuerant de his militibus itincre prohibendis ac Gauio amp;nbsp;Genuæ circumiedis locis, atque Cafeto quod regionem vniuerfammagno incommodo afficiebat,capiendis,!rr!tafucrunt.Lc-ua etiam Binafeum deditione cepit : fed quod Hifpanis naues Placétia fuppcditatç fu-iffent,amp; quod nifi fe,fi opus foret,in earn vrbem confugcrc poffe certô fciuiffcnt,caftra motur! non fuiffe crederentur, multis alijs indicijs addita, locijs fuffgt;!c!oncm augebât» præfertim cû arces reftitui vidèrent,pontifice cû Cæfarefœdus aut pereuffiffe aut per-euffurû elfe. is aût quum cogitationes fuas oês, quamuis occulte ad Florentinû imperium recuperandum direxiffct,etfi Gallos oratorcs circumagens varia confilia agitarct,

acvariasfœderis cum eis ineundi fpes illis amp;nbsp;alijsfocijsfimulproponéret;nihilomi-nus turn Cæfaris furgentem potentiam turn fortunam magnopere metucns turn etianl cura facilius quàm Francura ad fuôs Florentiam reducendos conftabilicndosquc inducere poffe fperansjn Cæfaris quàm in Galliæ regis partes magis propcndebat; arque vt fibi ad eundem finem faciliorem aditum pararet, Perufiam fummopere fibi ob-fequentem reddere cupiebat : idcirco Braccium Ballionem, qui qiiotidie res nouas in illislocis moliebaturjfouere credebatunquamobrem Malareftane dum in eius ftipen-dijs effet ipfiusoperaopprimereturveritus, fibi aliud patrocinium neceffariô quærcn-dum ccnfiiit : ideoque fîue hac de cauffa, fine amplioris conditionis cupiditatc,fiue in-ueterato odio motus,iterum ad eius ftipendia conduci recufabat,fc,quod nullum ca de te feriptum monumenrum extaret,minime obftriClum effc,ctfi pontifex eum teneri af-firmaretjitaquede Galliæ regis ac Florentinorum ftipendijsaccipicndis agebat; atq; à Cortonenfi cardinale confilia contra fe agitata fuiffe,litera3quc Medicei cardinalis ad Braccium Ballionem à fe interceptas querebatur. Pontifex autcmquiid oblique im-pedire volebar, publico cdiólo ne quis imperio fuo fubieôlus fine fua venia ftipcndiuin ab alijs principibus caperet, publicationis bonorum omnium pœna propofita, veruit,quot; necramen ideo Malareftafententiâmutauincui Galliducentos équités,duorum milliû aureorum numûmftipcndiû,D. Michaelis equeftris ordinisdigniraté,amp;tempore belli duopeditum millia promiferunt:amp; Florentinieum Magiftrum millitû appcllarunt: ciq» duo millia aurcorü numûm, belli verô tempore pedites mille,filio auté ipfius quinqua gintaéquités amp;totidem Horatij filio,cum quingentos aureos numos decrcucriint; ipfius ftatus ac Perufiæ patrocinium fufcepcrunt:amp; Galliç rex atq; ipfi fimul,ei pacis tempore fingulis menfibus centum aureorum numûm ftipendium ad deeem belli duces a-lendos conftituerunt:Florentin!prçterca,ci in ducentos pedites ad Perufiæ euftodiam ftipendium dabancipfe veto fe cum opus foret, etiafi à Gallis promiffa auxilia non ha* beret, cum mille peditibus eis folis operam nauaturum recepit.Pontifcx ca de re apud Galliæ regem,quafi id aperte vt fibi de ciuitatC pontifîcatuifubieda quod vellet ftatu-endifacultasadimereturfaôlum effet,grauitcreftqueftus:cuius animumquum rexirritate nollet, eius padionis confirmationemprotrahebat;amp;pontifexideo Malatcftarrt ab ea fententia remoueri pofte fperans,eum in fuo ftipendio edam non obfttidus pci fe uctaret hortabatur; eodcmq; tempore clàm Braccium Ballionem,Sarram Columnâ amp;nbsp;Perufinos exulcs fouebanqui copias colligentes,Nurfie caftra locaratntffcd hæc oinnia irrita étant; quia Malatefta in pontificijs ftipendijs perfeuerare minime ftarucrat;amp; Flo-rentinis ipfum aperte iuuantibus, hos motus parui faciebat : qui, quum pontifex baud fatiseffe ad id quod cupiebat, animaduerteret, cito defierunt. Pontifex ne Ferraricn-fium quidem dueem pacatum efte patiebatur: ram enim ab ijs quæ pontificum collegij nomine cum co ftipulata fucrât,eratalienus, vt quum Mutina iterum ob Gonzagæ cardinalis mortem epifeopo caterer, eumepifeopatum qui in eapadione ducis filio pro-miffus fuerar,Hieronymi Moroni filio contulit:vt fiei poffcftîoné denegare|:,tantaautd ritate apud Cæfarianos virum in eum concitaret. Ac pet Vbettum Gambarâ'Bononiæ præ'fedû Rcgij oecupandi confilia cum Hieronymo Pio agirauit:de quo dux huius con Ipirationis indieijs ad fe perlatis,meritû fupplicium fumpfit. NitebaturctiaRauennam infidijsrecupcrarc;quiconatus quoq;irritus fuioquo tempore quotidiemagis animum in Cefaris partes inflcdens,cumq; iam ca de re preffius adum effet,Vafoncufem epifed pum domus fuæ magiftrum ad cum mifit.Angliæ regis diuottij cauftam ad Romana curiam euocauitiquod quide muko ante feciftet, nifi cum priuilegium quod in Anglia pd nes Campegiu crat,rerinuiftet:fed póft Cçfarisrcrû fucceflîbus in Italia audis, cum cû lïon modo non offendere deinceps vellct,fed potius offenfionem illatam abolcre(nam etiam antequam in morbum inciderct cauftam Româ vocatc conftituerat) Francifeuraf Campanam in Angliam ad Campegiu cardinale régi eum alijs de cauftis,ad ide tarnen pertinentibus mitti oftendens, cum mandato vt priuilegiû igni traderet mifiuquod etfi ille pontifice interea ægrotante diftulerit,tarnen illo conualefccnre eius mandato paruit. Itaque pontifex hoc metu liberatus,fumma cum eius rcgis,præfertim quum à cardinale petens quid de eo faduni effet rcfeiuit,indignationc, rem ad Rômanæ cutiæ iii-

yio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L I C AE

dicium vocauît.Hæc Eboracenfi cardinal! exitium pepererunt:quoniam rcx fantam fc eins cardinalis apud pontificem autoritatem cenfebat,vt fi ei fuum cum Anna connii biumgratumfuifletjàpontificequicquid vellet impetratutus fuerit : qua indignatio-ne, aduerfariorum ipfius inuidiæ amp;nbsp;caluninijs aures accomodans,pecunijs ac ingénus pretij fupelledile ei ademptis , amp;exiguafacrorum fruóluum parte rantùm concelTa, cum cum paruo famulatu ad Cpifcopatum fuum relegauit : nec multo poft,fine eius ad Galliæ regem Uteris interceptis, fiuealiadecaufta, abijsquinonnullisà rege verbis quæillius dcfiderium oftendebantauditis, nepriftinam autoritatem recuperarctfrie-tuebantincitatus,accufatione contra eum in regio cófilio inftituta, ilium fe ad cauftanl dicendam fiftere iulfiucuius rei caufta quum tanquam captiuus ad aulam duccrefur,vel impotentiira,velmetu alui profluuioin itinere correptus,altcro ægritudinis fuædieo-bijudocumentum noftra ætate memorabilc, quo perfpeâum eft quantum fortuna afq» inuidiain principum aulis poflTit.Eadem tempeftatenoua rerum mutatio Florentiæ'ex-titit adueriiis Nicolaum Caponium vexilliferum ferè fub fecundi ipfius magiftratus an-nifinem,magno eius reip.detrimcnto, nonnullorum ciuitatis principum,qui vanæfufpi cionis ac multitudinis imperitiæ occafione vfi fiint,potiffimum inuidia concitata.Nico-laus fibi toto magiftratus fui tempore duo potiffimum propofuerat î videlicet cos qui apud Mediccosin honore fuerantà recent! inuidiatucri ; imôvrpræcipui interillos quemadmodum alij clues , honorum publicorumque confiliorum participes fièrent operam dare; amp;inijs quæ adlibertatem nonfpedabant,pontificis animum rtonirrita-re : quorum vtrunquercipublicævtilifiimum extitiflet: quoniam multi exijs ipfisquos vt reipublica? hoftes perfequebantur, fi tuti amp;nbsp;mollius traftati fuifrenr,cum alijs ad rei-publicæ conferuationem coniundiftimi extitiffent: præfertim cum fcirentjpontificem ob ea quæ quum ftatus rcipublicae eft immutatus fecutafunt, non fan's æquo infeani-mo efte : amp;nbsp;pontifex etfi fuorum reditum vchementifiime cuperet,tarnen non recenter prouocatus, minorem fefe præcipitandi, amp;nbsp;cum alijs principibus quemadmodum fub-inde faciebat quiritandi cauftam habuiftet:his autem rebus nonnullorum ambitio repu gnabat, quifiquiMediccorum amici fuerant, viriproculdubiomaiorc rcrumperitia amp;nbsp;virtute ad magiftratus admitterentur,autoritatem fuam minorem fore animaduertcquot; rent, null! rei nifi vt pontificem ciusque clientes multitudini I’ufpedos rcddercntgt;ope-ram dabant : hiq; Vexilliferum cum has ob cauftas,tum ne ci magiftratus in tertium annum prorogaretur,animo, non quantum reip.caufta poftulabat,a ?4ediccis alienu efte calumniabantur.Quibus calumnijs ipfe nihilcommotus,amp; pontificé non irritari valde vtileducens,eû literis aenuntijs priuatim demulcebanquætamcnnunquânifinonnul-lis ex ciuitatis principibus,amp; ijs qui fummos magiftratus gerebant confcijs,neque in a-liumfinemquàm vtcumab aliquo præcipiticonfilio remoucrer, cœperatfeceratue; fed quu ei forte fortuna literæ quædam Roma acccpræ,quibus aliqua verba quæ ijs qui harum rerum origincm amp;nbsp;fundameta ignorarent fufpicionem adferre poflent ineranr, cecidiftenneçque in nonnullorum ex ijs qui fummos magiftratus gerebant manus pcr-uenifTcnt, feditiofis aliquot iuuenibus concitatis, prætorium armis occuparunnac Vexilliferum quafiin cuftodiarctincntcs,magiftratibus,multisq; ciuibus per tumultum fere conuocatiSjVtfc magiftratu abdicarct conftitucrunt:quare maioribus comitijs com-probata, eius caufta pofteaiurc perquiri eft cœpta ; amp;nbsp;à ludicibus liberatus, ab vniuer-fa ferè nobilitatc fummo honore domum fuam eft deduófus ; eique fuftcâus eft Fran-cifeus Carduccius, homo fi antcaófam vitam, eiusque mores amp;nbsp;prauos fines intueare, tanto honore indignus. Hoc tempore Galliæ cifalpinæ res iterum turbari cœpc-runt: namquum vigefima feptimadie AprilisSanpaulus ValentiæPadum traieciffetï Cæfariani earn ob cauftam Baffinianæ vicum, amp;nbsp;Cairi plebem dcferucruntdtaque San-paulus inde Guidonem Rangonium cum exercitus parte Mortariam quæ duplici fofla, vallo amp;nbsp;aqua munita erat,mifit : qui quum noótu tormenta fine cratibus ac pluteis,fine foflis amp;nbsp;aggeribus, acceterishuiufmodiapparatibuscollocaftent,diluculoquiintus eranterumpentibus, magnam cladem acceperunt;fueruntq; ipfis duo tormentaclauis confixa, cum omnium amittendorum periculo,idq; no fine Rangonij culpa;propterea quod,etfitunc non bene valcretjdutncollocarenturnon affuiftet. Pertenues eranttunC

Mediolani apparatus, at nee Gallis nee Venetis in meliores:qui dum alter altcru aeeu-fat, apparatus negligûtunquare inter eeteras diffieultates aliqua dubitatio in fociorum aniinis exoriebatur, ne dux Mediolani, exigua fpe principatus fui viribus,amp; auxilijs i-pforum reeuperandi perfpeda, Moroni opera aliquam eópofitionem cum Cæfarianis faceretjGalliç verb regis eonfilia quod fe rilios aliaratione reeuperarepbfle diffiderer, adpacé omnia fpeclabât: euius cù amp;nbsp;Cæfar cupidus eflet, duo homines à Margarita re-gina in hune finem in Hifpaniam mifli,ampliflimam ei pacis faciendæ potcllatem adfe-rentes redierantrqua de rc per fuum ab epiftolis miniftrum,qucm hac de cauiïa in Flan driam miferat certior faâus rex, à focijs vt iph mandata fuis transmitterent petijt: cum-que animo prorfus omnes belli curäs depofùilfet, aliquem prætextum quæren$,quôd Veneti peeuniam ad fumptüs irt aduentu fuo faciendos contribuere reculàrènt querc-baturmam etfî ipfi initio ilium vtfi Cæfar veriifet, ipfe quoq, in Italiam tranfiret vehementer effent hortati J amp;nbsp;rexfe cum duobus millibusamp; quadringentis çataphraâis,' mille leuis armaturæ eqüitibus,ac viginti peditum millibus,fi fibi à focijs pecuniæ t^üi-bus præter hos mille alios leuis armaturæ équités Ôcalia viginti peditum milliaalere poffet darentur, ac futnptuunl qui in tormenta fièrent dimidium folucretur,'id fadu-rum obruliflèt, tarnen poft quæcunq; tandem cauffa effet, fefe fubtrahebanr. Sanpau-lus hoc tempore qiiatüor tormentis Sandangelum inquoquadringenti pediteserant expugnauiti deinde Särtcolumbanumdeditioneaccepit : vtviamiibiadcommeaturh Placentia accipiendum aperiret; cumq; quatuor millia peditum amp;nbsp;in his multos,ægro-tosMediolani effe certior fadus effet, ad eius oppugnnationem mentem conuertit. Secunda die Mai) Mortariam tormentis ira coneuffam vt iartï propiïgnari non poffer, adfuum arbitrium obtinuit:amp; TorniellusNouarià,fed non arce in qua pauciffimos im-pofuit,defcrta,fe Mediolanum cö'ritülit:ita vt Cæfariani vltraTicinufn nihil præter Ga-zaniim amp;nbsp;Abiatis arcé poifidereht; namSànpaulus etia Vigeuaniarcé cepéraf, décima dieadLoccâtep'ôntéjVtlefeaÉd Sanmartinurneum Veneris coniungercteftprofedus.’ Vrbinatium’ dux deinde ad exefeitum venit-.ôf quum Belgioiofi duces conuenilfent,’cô' municófilio'bip'artito Mediolanicaftraadmouerei amp;vtidco Sâpaulus Ticino traiéd'û» adAbiateexpugnandû deflcderct,eodemqi die Veneti adSammartinumadquintum à Mediolano îapidem metarentur ftatuerunt:aiebant autem Venetos 12 amp;nbsp;Sanpaulum, cui Mediolancnfiutni ducis peditatus fefe adiundurus erat, odo peditum millia habe-rc;quamobrem SanpaulusTicinumtraiecitjcumq; Abiate oppidum defertuminueniP fet,arcem deditione cepitideinde quum Gazani quod Mediolano odo milliapalfuurri abeft caftrahaberct,tcrtia die lunij iterum Binafeum venerunt:quo in loco quunf Vène' tos vix mediam partem ex duodecim peditum millibus quæ ex fœdere debeb’ant, habere compertum effet, eaq; de re Sanpaulus grauiter qucrererur(etfi Ràhgohuis Anto-nium Leuam qui nihil præter Mediolartum amp;nbsp;Comum pofïidebat Mediôlâhura nifi bi-partito exercitu expugnari nô pO*frc drcéfefolitum diceret)coniundo exercitu quà La-zarctum eft,Mediolano caftra ad’mouûre decreuerût: fed poft paucos dies, cum vtrinq;’ excrcitus duces Laudam coueniffent,Mediolani amp;nbsp;Vrbini duccs,etfi prius vt excrcitus Mediolanû duceretur vrfiffent,ae Genucnfem expeditioné diffuafiffent,fententia mu tatacontrariû fuaferuntreuius nouaè fentenriæ côfirmandæ gratia Vrbinas multaS rationes adferebatîpræfertim veró,quód qu'um Cæfar cuius tranfportandi gratia Auïia cum' claffe odaua die lunij Genua foluerar Iter in Italiaadornare't, amp;nbsp;nouæ copiæ in Germa nia quæ Felice duce in Italiam mitterent'ûr coùfcribi ferrentur,vrfû fnelius effet,Medio’ lanü caperetpræftarct,an fccus,feignorare diceret; has inquam ille rationes afferebât;' vcrùm opinio erat ilium quod pacem dequain Flandfia fèdulo agebatur fucceffurum’ cxiftimaret,vencto Senatui,qui Bergomû mun’icbat,Mediolani recuperâdi gratia fum-pîus facere inutile efle oftendiffc : eius confilij fummafuit,vt Venetorû copiæ Caffiani’,' Mediolanenfium ducis Papiæ, amp;nbsp;Sanpauli Abiate metarentur:amp; equiratu ne cómearus^ Mediolanum importarctur prohibereniterentur: nam quod exigua tantùm eius agri pars culta fuerat, breui defuturus credebatur. Non pôtuitSanpaulus eos ab hac fententia remouere; fed non tarnen vtexercitus fuus Abiate coWfîderet, comprobauit: a-içbât enim ad Mediolanum fame opprimendum fatis effevt'Vehetótu’m' copiæ Mon-

' 7X2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o R I AE I T A L 1 C AE

tiæ, Sfortianæ vero Papiæ atque Vigeucni manerent : fe vero à rege nifi Mediolanô ca-ftra admoueret, ad Gcnuenfcm cxpeditionem incitari; ideoquc earn fummam celeri-tate tentare veile ; quod Auria abfcnte,Cæfarem Fregofiuni,quem Galliae rex ipfum amp;nbsp;non patremeius præfedumeivrbideftinalTec, eius ftatum exiguiscopijs mutaturum fperarst,aggredi veile. Quæ res turn etiam quôdquàm peditum numerus eflctimmi-nutus ferret, Leuam ita Mediolanenlrum rerum periculi metu liberarant,vt Philippum Tornielluin cum paucis equtttbus actrecentis pedtttbus, dum Gallramp; Veneti inter Ti-cinum ac Mediolanum erant, ad Nouariam expugnandam miferitns autem per arcem quæ in ipforum poteftate erat ingrelTuSjNouariam recuperauinac cum copijs ad prædâ amp;nbsp;cômeatum colligendum excurrit.Veritm accidit vt quum arcis præfedus,arce egreC-fus eflct,acper ciuitatemobambularet,duoSfortiani milites amp;tresNouarienfes,qui in arce captiui dctinebanturjnônullorum qui in arce aliquid factebant operis,auxilio ,qui bufdâ Hifpanis peditibus partim cæfis partim captis, auxiliû à fuis fperantes arcê occu-parint : quoniam Mediolanenfiû dux vbi Tornielli Mediolano difeeflum cognouit, de Nouaria folrcitus, loannernpaulû fratrem fuum cura miniraè paruo equitum acpedirn numéro eo miferat jisq; iam Vigeuenum peruenerat: fedTorniellus arcis cafu cognito ftatim Nouariam redijt: amp;nbsp;minis ac oppugnationis apparatu, illosSfortianos milites ita terruit, vt Nouarienfrum qui fecutn erant falute negleda, fuam ipforum tantùm paâi, arcem dediderint.Itaque vt Mediolanum Venetorum atque Sfortiæ copijs infeftaretur eft decretum:quanquam Vrbinas fe,quo Venetorû finibus propinquior effet, nô Mon-tiæ, fed Caffiani caftra locaturum dixit : amp;nbsp;Sanpaulus qui ad Biboldonis abbatiam ca-ftrahabebat, vtGenuam verfus contenderet trans Padum redire ftatuit. hoc igteur côfilro, Landrianum duodecim millia pafTuum procul à Mediolano inter Laudenfern amp;Papienfemviam fetranftulit: cumqûn fequenti die videlicet xxi Iunij,LardiragiPa-piam verfus metari vellet,tormenta,impedimenta,amp;primum agmen præmifitdpfe verb ferius cum medio amp;nbsp;nouiffimo agmine caftra mouit : quare Leua per exploratores de prtmi agminis difceflu amp;nbsp;iplîus mora certior fadus, militibus linteis tunicis fuper induere ruffis, nodu Mediolano eft egreffus : ipfum verb diu iam membrorum dolo-ribus debilitatum , in fella armatum quatuor viri ferebant : cumque bis mille paffus prope Landrianum fine tympanorum ftrepitu veniffet, amp;nbsp;Sanpaulum nondum Lan-driano caftra mouiffe per exploratores cognouiffet, iter accclerans eos antequam aliquid de ipfius aduentu refeirent, cum iam priinum Gallorum agmen loannethoma Galaratenfi duce tam procul abeffet vt fuis in tempore opera ferre non poffet, efta-dortus; amp;nbsp;quarauis Sanpaulus duobus millibus amp;nbsp;quingentis Germanis quos habe-bat fretus, de equo defeendens fortiter pugnaret, ipli tarnen leiii defenfione fada in-clinare cœperunt ; fed cos in pugna retinuit loanncs Hieronymus Caftillionæus, amp;nbsp;Claudius Rangonius, duoruraltalorura milliuraqui egregiè pugnaruntduces : fed tanderaequitibus amp;nbsp;Germanis tergavertentibus, Iraliquoque idem fecerunt»amp;Sanpaulus equoiterum confeenfo, quum magnamquandam fofTamtranfilirc vellet, ca-ptus fuit,amp; cum ipfo loannes Hieronymus Caftillionæus,Claudius Rangonius, Linia-cus, Carbo, amp;nbsp;alij clari duces: milites full, amp;nbsp;multi equi, ac ferè totius exercitus ira-pedimenta, atque tormenta capta:cataphradi ferè omnes,amp; Guido cum primo agmine euaferunt, fcque Papiam,amp; inde initio nodis Laudam contulerunnita territi vt pa-rum abfucrit quin fe ipfi per fe conficerenti mukique in itinereremanferunt:duces autem fe eo qubd militibus ftipendia numeratanon raiffent, exeufabantiamp; Galliomnes in G al lia redicrunt : fie armis ferè per totam Italiam ob aduerfam Gallorum forrunam pofitis,maiorum principû mentesad pacem erantconuerfæ:omnium aût prima pax inter pontifiec amp;nbsp;Cæfarem ßarcinonc, pontifici cômodiffima fuit:fiue qubd Cæfar in Italiam veniendi cupidillimus,fibi ea in re pontificis amicitiâ neceffaria efleratus, impedi menta amouere cuperet; fiue qubd valde amplis côditionibus iniurias quas à miniftri» fuisexercituq; pôtifex acceperat,obliterandi maioré ei caufsaprçberc vellet.Leges aût hæ fuerunt. Inter pontifîcé amp;nbsp;Cæfarem pax perpétua fœdusq; efto: Pontifex Cçlàriano cxerci tui, fi ex regno neapolitano difeedere voluerit, per imperij fui fines itincris faciendi facultaté concedko *. Cæfar turn noui matrimonijjtum kaliæ tranquillitatis cauffa/

Laurcndj Medicis filium Florentiam cum eadem autoritäre quam maiores ipfius ante quam pellcrentur obtinebant; fumptuum tarnen qui ea re fient, quemadmodum à port tifice amp;nbsp;ipfo pronuntiatum fuerithabitaratióne,rcducito : Quamprimum fieri poterit vel armis vel quauis alia ratione vt ponrifici, Ceruia, Rauenna,Mutina, Regium,Rube-ria,abfq; Romani Imperij amp;nbsp;facrofandæ fedis iurium fraude reftituantur,operam dato: Pontifex vero his recuperatis , Cæfari accepti beneficij gratia, regnineapolitaniiura diplomate concedito ; poftremiq; diplomatis cenfum ad niueum equum iuris in id re-gnum pontificij argumentum reuocato: 24templorum cathedralium de quibus contro uerfia crat,nominationS cócedito:in reliqua facerdotia ius fuum pontifex habeto: port tifex amp;nbsp;Cæfar cum is in.Italiam venerit,fimul ad colloquiumvt de Italiæ tranquillitate; amp;nbsp;communi inter Chrifiianos pace aganr,conucniunto;fcque inuicem dcbitis confue-lisq; ceremonijs amp;nbsp;honoribus accipiunto.Cæfar fi pontifex eius ope Ferrariæ occupan dæ gratia implorauerit, vtfacrofanôtæ fedis patronus, propugnator, amp;primogenltuS nlius,eum adfinem vfq; pro ijs quæ tunc aderunt facultatibus iuuato:dc fumptibus veto amp;reigerendæ ratione,ac forma , ex temporum amp;nbsp;euentorum occafione fimul con-ftituunto : Pontifex amp;nbsp;Cæfar communi confilio, vt Francifei Sfortiæ cauifa ex æquo amp;nbsp;botio,ac per minimè fulpcótos iudices cognofcatur, altquatn rationem excogitantojei-que fi culpa carere inuentus fueric,imperium refl.ituitó;fin fecus3Cæfar,quamuis de In-hibriæ imperio ftatuendi ius penes ipfum fit, de eo cum pontificis confilio amp;nbsp;confenfd ftatuito : idque alicui quipontificiacceptus fittradito, autvt magis Italiætranquillitati conducere videbitur,aliud de eo ftatuito. Cæfar Ferdinandum Vngariæ regem fratrerri fuura, vtpontifice viuo, amp;nbsp;duos annos poft Mediolanenfe imperium èCerniæ falinis falem , vt in fœderc inter Cæfarem amp;nbsp;Leonern poftremo regni neapolitani- diplomate confirmato,paólione tarnen ea de re cum Galliæ regifacfa minime cóprobata,amp; abfqî Romani Imperij ac Vngarie régis fraude capiat,aftenfurum promittito.Neutri ipforurri nouain liuiufce fœdcris fraudem, quæad Italiæ res fpedent fœdera pangere, aut iam paófa, quæ huic répugnent feruare Lis eftozVenctis tamen,fi ijs quæ in regno neapoli-tano polfident ceirerint,quæ Cæfari amp;nbsp;Ferdinando poftremi fœderis inter ipfos contra âivipræftiterint, amp;Rauennam Ceruiamq; reftituerint,detrimentorumquoq; harura rerum caufta acceptorum, vcôtigaiiumque ab ipfis iure confcruato,fcfe adiungendi facultas efto.Cæfar amp;nbsp;Ferdinandus, vt hæretici in viam reducantur omnem operam dan* to;amp; pontifex facra rcmediaadhibeto: quod fi pertinaces perftiterint, Cæfar amp;nbsp;Ferdinandus eos armis cogunto ; amp;nbsp;pontifex vt ccteri Chriftiani principes ipfos pro viribu^ iuuentjoperam dato : Pontifex amp;nbsp;Cæfar,alter alterius imperio fubieótorum,beneficia^ riorumùe,nifi diredi imperij in aliquem iure,nihil vitra progreffi patrocinium ne fufei-pito : amp;patrociniaantehac fufeepta intra menfem irrita funto. Hane autemamicitiarri coniumftionemq; vt firmior eftct,arä:o affinitatis vinculo fanxerunt:Cæfar cnim Marga ritamfuam extra matrimoniumfiliam,cumviginti millibus aureorum nümum dotis nomine annuls, Alexandre Medici Laurentij quondam Vrbini ducis filio;in quem pontifex, quia quum in periculo mortis effet Hyppolitum lulianifilium in pontificum collè-gium cooptarat, familiæ fuæ potentiam omnem conferrein animo habebar, connubio' iunófurum fpopondit. Separatim vero, amp;nbsp;alia codem tempore tranfadafunt; videlicet^ vt pontifex Cæfari amp;nbsp;fratri ad Turcas propulfandos facrorum benefieiörum quartani fruduum portionem ea ratione qua Adrianus Sextus fecerat, coneederct: omnibus ijjf qui Romæ aut alijs in locis in facrofandam federn dcliquifrent,quiq; eos viribus,confi.^ lio amp;nbsp;fauore iuuilfcnt,participesue fuiftcnt,ant ea quæ fada funt rata habuiffent, tacite velapertècomprobafient veniam largiretur. Quum Cæfar facri belli diploma fibi à pontifice minus amplum quam alia ante id tempus concefia, nondum promulgaffet, pontifexeo oblttcratojaliud,cuiufmodifuere quæ Iulius amp;nbsp;Leo pontifices cócefierunt^' conccderet.Hanc compofitionem,omnibus difficultatibus remotis, antequam ftipula-rentur, Sanpaulum fufum fuifte Cæfari eft nunciatum:amp; quamuis fufpicio effet ipfuni vt conditiones fuas meliores redderet, de ijs quæ tradata fuerant,aliquid immutaturûÿ tarnen omnia alacriter confirmauitj eodemq; die qui fuit xxix Iunij,ad auguftiffimi Bar cinonenfis templi auguftiorem äram, folcmni iureiurando fanciuit. Nee verb minoffi

714 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

ardore,pacis inter Cæfarcm amp;nbsp;Galliæ regé negoHum procedebanad quodïfàdandüfrt vbi mandata funtallata,deftinatum fuitCameracum, locus ad maximas res decernen-das fatalis;quo Margarita Cæfaris amitajSc Galliæ regis mater conuenircnr.Interea ro Galliæ rex Italiæ fociorum legatis,omni diligentia amp;nbsp;arte,etiam ea quæ no feruare in animo habebat promittens, quoniam Angliæ rex horum confiliorum particeps erat,fe cum Cæfare abfque ipforum confenfu amp;nbsp;voluntate,nihil adurum:amp; quia mctuebatne quid defua voluntate fufpicantes, prius quàm ipfe cum Cæfare pacifcerentur, amp;nbsp;fie ab omnium focietatc excludcretur,fe pacem nôfpernare,quin potius toto animo bcllicos apparatus meditari eis perfuaderc nitebatur : de quibus aflidue agens,Tarbenfem epi-fcopuminltaliam cum mandato vt Venetos, Mediolanenfium ducem, FerrariamjFlo** rentiamq; ad res ad bellum fpeólantes traâandas irct,miferat;ac fi Cæfar initaliam ve-niret, Galliæ regern quoque eodem tempore cum potcntilfin'io exercitu,fi reliqui focij pro fua viriliad neceflarios fumptus conîpirarent venturum pollicerctur : amp;nbsp;nihilomi-nus pacis negotium femper maiore ftudio agitabatur : cuius caufia feptimo die lulij rc-ginæ magna pompa per diucrfas portas Cameracum funt ingreflæ , amp;nbsp;in duas conti-* guas domos inter fe mutuo aditu patentes diuerterunt, eodemque die fimul funt coî-loquutæ, amp;pcr procuratores illarum pacis capita traClari cœperunt ; Francus verb rex cui Veneti hac re territi,multa pollicebantur, vt ex propinquiore loco difficultates quæ inciderent diflblucre poffet, Compiendium fe contuicrat : eum autem in locum non modo hæ duæ reginæ, verùm ctiam pro Angliæ rege Londinenfis epifcopus,amp; Suffol-ciæ dux, quia eius regis confenfu amp;nbsp;confilio hæc tradabantur,conuenerunt: amp;nbsp;Pontifex Capuanû Archiepifeopum eo mifir, aderârq; omnium fociorum legati-.his aût Galli abijsquætradabantur prorfus diucrlà referebant: tanta enim in rege fine inhumani-tas, fiue fola proprij commodi cogitatio tota in filiorum rccuperatione defixa, inerat, vt quum Florentini eo, vt foceri fui Aloyfij anni m o x 11 cum ipfis fadum amp;nbsp;exemplum fequutus, ipfos falutis fuæ gratia cum Cæfare pacifei pateretur, vehementer ab eo fla-gitairent,deuenerint;pollicitus fit,fe nunquam pacem fine ipfis initurum, amp;nbsp;ad bellum paratiflimura eflc,quemadmodum etiam in maximo pacis negorij ardore ceteris omni* bus femper promittebat.Die xxm lulij de pace inter pontificem amp;nbsp;Cçfarcm contrada ïTunti) funtallati; cumq; negotium maxime fernerer,ob controuerfiam quorundam e-iusBurgundiæparris,quæFrancixcomitatusdicitur, oppidorum caulfa ortam,itatur-bata funtomnia, vt Galliæ regis mater difcelfura adornarenfed pontificij Icgati ac po-tilfimu Capuani archiepifcopiopera, etfi rebus iam eóftitutisrex eadé quæ antea focijs promitteret, pax confeda eft;actandem quinta die Augufti in Cameraci maximo tem-plo eftpromulgata; cuius primum caput fuit,vtregij filij dimittcrentür,eamq; ob cauf-iam rex Cæfari duo decies centena millia aureorü numüm, amp;nbsp;Angliæ regi Cæfaris nomine ducentamillia perfolueret ; intradies quinquagintaduos à pacis landionc omnia quæ in Infubria polfidebat Cæfari reftitueret; Äftam ei relinqueret,ciusquc iuribus cederet:quamprimùm polTct, Barleta amp;nbsp;omnia quæ in regno neapolitano obtinebar, refi:itueret:Vcnetis,vt ex Cuneacenfis compofitionis formula Apuliæ loca reftttuerenr, idem rex obteftaretur ; ni facerent,fefc illorum hoftem profitcretur ; ac Cæfarcm ad ea recuperandatrecentis in fingulos menfes auri libris,duodecim triremibus,quatuor o-ncraFijs,amp; quatuor longis nauibus magnis in fex menfes proprijs fumptibus iuuareuex triremibus ad Delphinij portum captis cas quæinpotcftatcfuaefrent,refiitueret;autil-larum pretium, ijs quæ poft id tempus Auria vel ali j Cæfaris miniftri cepiftent, detra-dis perfolueret. Arq;,vt Madrilij adum fuerat,fupremo Flandriç atq; Artefiæ iroperio, amp;Tornaij,atq; Arelatis iuribus cedcret:Borbonij proferiptionêaboleret,ipfiq;defun-do honorem,amp; fucceflbribus bonareftitueret;quanquam Cçfar poftea regem fimulaç filios recepit, caillis iterum ademifle queftus eft.Bonabelli cauiraoccupata,dominis vel illorunï fucceftbribus reftitucrentur: in quo etiam quia rex Aurangio principi bona fua non reftituit, Cæfari cxpoftulandi cauffam dédit. Omnes prouocatorij famofiùe li-belli,etiamRobcrtiMartiani libellus in perpetuûfublati intelîigerétur.In hac pace pri* muin locum obtinuit pontifGx,.amp; Subaudiæ dux vt Ro.Irapcrij beneficiarius,ac prælcr-ïim vt à Cæfare nominatus adiundus fuiti addituraq; eft,vt rex fe in Italiæ Gcrraaniæùe

rebus pro nullo principe in Cçfarîs fraudé immifcerenetfi poftea rex fibi huiufce Jgt;aci.^ quo minus ea quæ Sabaudus ex Galliæ regno occuparet, amp;nbsp;quæ ob marris fuæ iurà ad fe fpedabànt recupcrarcr,nô interdici aflercret. Illud quoq; fuitjcxprefsû,vt Veneti Horentini fi intra quatuor menfes controuerfias luas cum Cæfare compofuiffent inteh “gerentur inclufi;quod perinde fuit, ac fi tacite excluderentur: eadé fuit Fcrrârienfis iri boc fœdere raciomeq; regni neapolitani procerum amp;nbsp;cxulum mentio vlla faâa eft.Rex Pacecôftituta,ftatim vtMargaritam reginam falutaretjCameracû venincumq; nonnihil eum ob tam turpe facinus puderet,per aliquot dies varijs fubterfugijs fœderatorura legatorum confpedum colloquium^; vitauinapud quos poftea tandem fingulos feorfim audiens,fe quod filios alia ratione recuperate non potuiftet,excufauit; fed Ammiralliû ipforum caufta ad Cæfarem miflurum dixitjaliasq; leues fpes dediuac Florentinis fe eis quadraginta aureorum numûm millia,vtfefeimmincntibus pcriculis liberarét, mutuó daturumpromifiuquæeundem quemreliquacxitumhabuerUnt: amp;Stephano Columns cuius opera non amplius vti volebat, quafi id in illorum gratiarti faceret,vt ip fis mili etjconceftir. Dum hæc ageretur,Lcua Abiate expugnarat;amp; Vrbinatium dux in Caf-fiani caftris hærens,ijsq; muniendis incrcdibili fabrorum numero operam dans, Angeli fanum amp;Papiam, quod Caflîani caftra,ad Laudæamp;Papiæ opem ferendam opportuna efle diceret, propugnari fuadebat. Deihde Lcua Enzagum ad tertium à CalTiano lapi-dempetijt, quo ex loco femper Venetos leuibus prælijs laccfTcbatiac poftremo Enza-go fiue vt in Bergomatium fines excurreret, fine quod à Veneris aquarum riui euripiq; fradi eflent,Vaprium caftra tranftulit.Hoc tempore Viftarinus Valenriam per arcem eft ingreflus;amp; ducentos pedites qui aderant opprcflit : ianique menfe lulio duo Hifpano-rum peditum millia Genuam, vt Cæfaris aduentum præftolarentur vénérant: amp;nbsp;Cæfar ftatim pace cum pontifice inita,Aurangio, vt ex pontificis volunrate copias in Florentinos duceret mandauit : Aurangius veto Aquilam profedus, copias fuas in regni fi-nibus colligebanquem pontifex vtprogrederetur vehementervrgebat. Iraq; princeps vltima die lulij fine copijs Romam,vt cum pontifice de rebus ad bellum neceflarijs co-ftitucret,petijt : vbi poft varia confilia quae varié agitata, ob difficultates quas pontifex in fumptibus interponebat, ter fere funt perturbata:tandem vt pontifex ei triginraau* teorum numûm millia in præfentia,amp; poft breue tempus quadraginta millia perfolue-tet; ipfevero Caefaris fumptibus primà Perufiam MalarcftaBallionepulfo,pontificiö itnperiofubijceret;deindeFlorcntinos,Mediccæfamiliæineam eiuitatem reftituendæ caufla, quod pontifex illos ab omnibus defertos,maiorum fuoriim more potius ceflii-ros quam patriam fummoapertiflimo^; periculo obieduros ratus, facillimum fore ceil febat,oppugnaret. Ideo Aurangius copiasfuas in quibuserant tria Germanorum ex poftremis illorum qui ex Hifpania cum prorege, amp;nbsp;ex Germania cum Georgio Fran-fpergio in Italiam vénérant reliquijs,amp; quatuor Italorum fub diuerfis ,nempe Petrolu-douico Farnefio, fandi Secundi comité, Martio^ amp;Sarra Cölumna ducibus pedituni millia collegit ; amp;nbsp;pontifex tria magna amp;nonnulla alia tormenta quæ ei commodaret ex Angelica arce eduxit. Aurangiurn verö Vaftius cum Hifpanörum peditatu qui in A-pulia erat fequuturus erat.Sed longe alia erat Florentinorum mens animique ad defert fionem pertinacilfimi ; cuius vrbis quia multarum memorabilium rerum caufta fuit, fi-« tum deferibere operæpretium efle videtun

Quæ diim vtrinque comparantur,Cæfar cum magna tum onerariai-um tum longä-rum nauium claflc,qua mille équités amp;nbsp;nouem peditum millia vehebantur, Barcinonei foluenSjVbi non fine moleftia amp;nbsp;pcriculo,quindecim dies per mare vagatus effet, duo-décima die Augufti Genuäm, qua in vrbe de pace Cameraci contrada nuntiû accepic, perucnit: eodemq; tempore Felix cum 8 Germanorum millibus,in Infubriam ad ipfiu^ ftipendia venit.Eius cum tanto apparatu aduentus,totius Italiæ,quæ fe illi à Gallic rege iam prædæ relida certo fciebat,animos terruit; quocirca Florentini primo eius rei nun-tio territi, quatuor legatos ex ciuitatîs principibus qui ci aduentum ipfius gratularétuf,

716 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

resque compotlere nicercntur ad eum dccreuerunt: fed poft paulanm animum refum-mentcs, mandata limitarunt; caq; ad ipfius modö rcs,nonautem ad controuerfiæcum pontifïce negotium tradandum coarótarunt : Cæfari enim ob prætcritarum return me-moriam, ôcparuam quæ inter pontifices ac Cæfares efte folebat fîduciam,cius poten-tiam moleftam forCjeundeniq; vtpontificatus potentiæ Florentiniiinperij autoritatem amp;nbsp;vires adiungeret, minime cupere fperabant. Veneti Florentinos quum ipfis foedere iundi eftentjine ipforum confcnfu ad communein hoftem legationem decreuifle val-de ægrè tulerûr,amp; Ferrarienfium dux quoq; ea de re queftus elhetli amp;ipfe illorû exemplum lequutus ftatim idé teccrit;amp; Veneti Mediolanenfiû duci vtipfe quoqudem face ret CO n cell er unt: qui mulro ante ctiam quàm Sanpaulus viôlus elTctjfibi Galliæ regis amp;nbsp;Venôtorum auxilijs parum fidendum animaduertens, clàra apud pontifîcem, vtres fuas cum Ccvfare componerct cgcrat.Cæfar Hifpanos pedites quos fecum duxcrat,Sa-lionæcxponi iuffiGamp; vcLcua potens in aciem prodirctjinlnfubriam raifit: obtuleratau tem fc eos Spediæ vt in Hetruriam contendercnt exponi curaturum i fed pontifîci ob conceptain opinionem tamis viribus minime opus efte videbatur,cum præfertim vt région! parcerer, tantum impetum nifi opus foretin cam vrbcin conucrtcre minime cu-pcrct: cuius à fimulcontraMalateftæBallionis quumfciam aperte hoftem profitere-tur,Sperellum equitem, qui ante paeem Camcracicontraôtam à Galliæ rege ad Mala-tcftam,cum quo contraólam paólionera ratamhabucraqcum pccunijs miftùs Perufiam redibat,in potificij iinpcrij hnibus capi curauit. Pecuniam quoq; à Florentinis Farfcnfi abbati,ab ipfis cum ducentis equitibus condudo,vtmille pedites conferiberet iniHam prope Braccianum rapi iulfit, fed cito cam reftituere fuit coaâusmam quum pontifex, Farnefium,Cruceium,amp;Mcdiccm cardinales legatos ad Cæfarem dccreuift‘et,amp;Cru-ceius per Farfenfis ditionem iter faceret, Abbas eum cepitjncq: vnquam doneepecuniam rccupcranct,dimittere voluit.Florentini veto fruftra apudCæfarem,vtdonee legatos ipforum audiuilfet arma quicfccrcnt cfficcrc conati, in apparatibus fuis perfcuc-rabant:amp; ab Hercule Eftenfi Fcrrarienhîi ducis raaximo natu filio,qucm ante fexmenfes ad cxercitus fui imperium conduxerantjVtqucmadmodum debtbatcum copijs fuis ipfis auxilio veniret peticrunt : is autem, etfi pecuniam in mille pedites, quibus ad fui corporis euftodiam cum eqtiitarctdcftinatos ab cis accepilfec; nihilominus pâtrefuas rationes ndei anteponente, pecunia minime reftitutaire reeufauit, cquitatum tarnen fuum mifincuius rcicauffa Florentin! ci in alterum annum quo vtrique liberi crant, fti-pendiadenegarunt. AtAurangius xixAugufti, Ternium, amp;nbsp;German! Fulginiumvbi cxercitus colligebatur peruenerant: illud autc ridieulum erar,quodcum paxinter Cæ-farcm amp;nbsp;Galliæregem iam contraôta amp;promulgataeftet, Tarbenfisepifeopusregisa-pud Vcnctos,Florentinos, Ferrarienftm,amp; Perufinum Icgatus, maximos regis ad bellum apparatus cxtollebar, cosq; ad idem hcrtabatur.Aurangius deinde cum fex partim Germanorum,partim Italorum peditum millibus Spcllio caftra admouinvbi quum op pidum fitus explorandi caufta cuth magno equitatu obirct, loanncs Durbina qui diu-turna militia in Italia exercitatus, interomnes Hifpanici peditatus duces principatum obtinebat, ab ijs qui intus crant in fœmore vulnus accepit : quo vulnere intra paucos dies magno cxcrcitus detrimento (citis cnim confilio totum fere bellum adminiftraba tur)intcrijt:tormenta deinde Spellio,vbi vltraquingenti pedites amp;nbsp;viginti équités Leo-neBallionc Malatcfiæ ex concubinafratre præfeôto erant,funtadmota: fed quum pau-cis iólibUS turrim quandam , quæ extra oppidum prope meenia erat concufl!fient, qui intus erant, etfi Leo Malateftæ fratrimagnampropugnationisfpcmfccifiet,ftatimca lege oppidum cum oppidanis Aurangij arbitrio permitterentur , milites verb cumre-bus fuis quas ipfi ferre pofiTcnt, amp;nbsp;gladijs tantùm incolumes abirent ; neq; cis intra treS menfes contra pontificem Cæfaremûeftipendiacaperelicerct, deditionem fcccruht: fed milites quum exirent,ferè omnes fpoliati fuerunt. Huius deditionis culpa non me-diocritcr loannibaptiftæ Borghefio, Senenfi cxuli fuit attributasqui vbi cum Fabio Pe-truccio qui in cxcrcitu erat, de compofitionc agcre cœpifiet,rcliquorum ducum auxilio tranfegit;quod Malatcfta pcrfidiæ,multi al ij animo abicólo afcripferunt.Intcrea verb Florentinorum légat! ad Cæfarem adraifii,pr!mb omnium ciaduentumfuntgratu-

hti ; âc ciuitatem mînimè ambitiofam, fed ob accepta beneficia gratam,amp; àd cOrtîmo-da ijs à quibus conferuaretur præftanda pratam efle oftendere conati; Florentinos fe-fepontincis^ quituncipfis itiipcrabatvoluntatecumGalliagTegefoedereiunxifre; amp;nbsp;póftcoadosirt eoperftitifTc excufarunnnecvkràfuntprogreflî, quia aliud mandatum non habebant, nifî vt quid ipfis proponeretur refcribcrent,amp; præterea vt nullam com^ pofirionis cumpontifice rationem audiréntj delegates quidem ipfius Mediceo cari-dinale excepto falutarent, ipfis à republica difertè iniundumerat : quibus à Magno Cartcellario quipauloante cardinalis defignatus fucrat j refponfum eft, oportere eos pontifici fatisfaccre : amp;nbsp;quum ipfi hanc petitionem iniuftam eifc quererentur, iterum refpondit, ciuitatem ob fœduscum Gæfaris hoftibus initum , Sx. copias contraipfum UiifTas, priuilegia amififle atq; ad Imperium recidilTe : ideoq; C^farem de ea quieqaid vellet ftatuendi poteftatem haberezac tandem eis Cæfaris nomine diiftum , vt fibie-tiameum pontifice componendi poteftatem mitticurarent; vtde controuerfijs inter pontificemamp; ipfos agi poftet îCasfatem enim de proprijs rebus , nifi illis priuscomquot;' politiscum eis agerc nolle. Florcntini autem ampliftimam cum Cæfare , fed non cum pontifice componendi poteftatem miferunt : quamobrem quum C»far Genua profedus trigefimadie Augufti Placentiam veniftetjlegati ipfum fequentes quod poteftatem amp;nbsp;mandata qualia petierat illos non habere cognitum eftcc, intra Placentiam nonfunt admifti. Sic res fine concordia manferunt: prætereaCæfarFerrarienfiunt quoqueducis legatos rigidè acceptos difcederc iufterat : quamuispôft aliaratione fufeepta ac fortafte nouis fauoribus fulti redeuntes, admifti fuerint. Mifttquoque Cæ-farNaftauium ad Galliæregem oratorem , vt quodnouo foederc affinitatis vinculum corroboraftentei gratularetur;amp; pacis fandioné aeciperet:quas ob cauftas derex, ma-ritimæ rei præfedum quem Ammiralliü voeant, ad ipfum mittebat J amp;nbsp;Rentio Ceriti,vc cum copijs omnib.ex Apulia difcederec, pecunias mifit:pr3Eterca,ïz triremes quæ Pbi-lippino Auria duce cotra Ven etos côconrendercntinftruxit;aduerfus quos Cæfar An-dream Auriam cum tfiginta feptem triremibus mifit : quanquam rex fe,fi Cæfar adhuc aliquid impedimenti in kalia haberet^filios certius recuperaturUm ratus, focios fpe fc-uebandc præfertim Florentinis feclàm per Amrnirallium pecunia miftiirum polliccba-tur; non quidem quo vel ipfis, vel alijs adefte in animo haocrcnfed vt difßcilius cû Gæ-fare componerent.Interea decompofitione inter Cæfarem amp;nbsp;FrancifcumSfortiam,pcr protonotariû Caracciolû,qui Placentia Cremona vitro citroq; ibatjâgebatut: qua in re quum Cçfar ducem fibi minus quàm fperaftet fidere ægrc ferret5amp; ab alia parte duci vc fiderct difficile perfuaderi poftet,vt Alexandria de Papia tandiu donee caufta dijudica-rctur, in pontificis poteftate eflentagt cœpit: quod Cæfar ilium ad vires fuas fuftinen-das minime parem ratus, aftentiri noluitj idque maxime quia Leua Placentiam venC-tat;amp; vt erat ocij paeisque inimicus,multis rationibus eum ad bellum accCnderatzqua-re Cæfar Leuæ vc Papiam oppugnaret mandauit,fimulquc vt Felix qui cum nouo Gef-tnanico peditatu , equitatuquedetormentisPifcheriamverfus,moxquc inBrixicn-fium fines venerat, ab illa parte Venetis bellum inferret : cui expedirioni Mautuà-hutn marchionem qui recenter Cæfari erat reconciliatus, præfecit. Pontifex inté-^ readepaceinterCaefarem deVcnctos conciliandaagebat j feque earn vbi Bononiam veniret conciliaturum fperabat : nam quum priusdecolloquiofimul Gcrïuæhaberi-do egiftent, pôft commun! eohfenfu ob loci opportunitatem j vt id Bononiæ fieret di-ftifterant: ad hdnc autem congreftiim, non modo eontradi foëderis roborandi confo-lidandiqî eos commune defiderium impellcbat: verumetiam Caefarenïquum imperij coronam acciperc in animo habcretjncceflitàSj amp;nbsp;pontifieem Florentiflæ éxpeditionîs cupiditasivtrumq} autem kaliaererüaliquarationeconftituendarû; quod nifi Venetorft amp;nbsp;Mediolanenfiû ducis rebus côpofitis fieri non pôtcrat,ftudium mouebat : atq; etiâ vc periculis à Turcarû imperatore qui maximo cû exercitu Vngariâingreftus, Auftriâ ver-fus vt Vienna expugnare conaretur contendebat,immine niibus profpicerent. Hoc aut« tempore inter Cxfarem amp;nbsp;Venctos nihil adco magni gerebatur r quonia Veneti päcem cum illo habere cupicntes,nc eius animum magis irritarentjclaflem fuam à Brundufinç arcis expugnatione Corciracoatraxerantjacfolum ijs quçpoflamp;dcbant tuendis opérai»

dabant : amp;in Gallia cafalpinacum nihil adhuc prætcrleues excurfiones fieret joppi-dorum tantùrrt cuftôdiæ intentijVrbinatium ducem Brixiæ collocarant. Gcrmani numero mille équités amp;nbsp;oólo aut decern peditum millia,Lunatæ caftra habebant : confti-tutumautem erât vtvnàcum Mantuano marchione CTemonamin qua Mediolaricn-fium duxeratoppugnarent t atMediolanenfium dux , fe àcompofitionccumCæfa-rc cxclufum j amp;nbsp;Leuam Papiæ caAraadmouific, iamque Caracciolum Cremonam ad bellum fibi deniintiandum venire cernens,cum Venetis fe cum C.xfare fine ipforu con fenfu non coinpofiturum conUeninipfi verb ei ad imperij fui propugnationem,duo peditum millia fuis ipforum fi)mptibus,amp; oóto aureorum nurnûm millia in fingulos menfes promiferunt; tOrmentaque amp;nbsp;milites ad eum Cremonam miferunt : quibus auxilijs dux fe Cremonam amp;nbsp;Laudem tueri poffe fperabat : Papia cnimLeuæ parum obfii-tit, non modo quia ad duos menfes commeatum non habebat, verùm etiam quia Piz-zinardus eius cuftôdiæ præpofitus, ante paucoS dies quatuor peditum cohortes ad An-gelifanum,cui Leuafe caftraadmouerevcllcfingebat, mifcrat: eamqueobcauflam cum paucos milites fccum haberet, de eius propugnationediffifiis , nec tormento-rum impetu, nec impreifione expectata, vbi tormentaadmoueri vidit,ea lege vt ipfe amp;nbsp;militeäcüm rebus fuisincolumesabirentdeditionemfecit; non fine magna infamia, quod plus in eo cupiditastot prædis congeftas diuitias non amittcndi(quæ res eum addeditionem accelcrandam impulit)quam gloriæ multis cgrcgijs facinoribuseoin bello, amp;præfertim circa Papiampartæ conferuandæ ftudium potuifTet. Hoc tempore Hetruriæ bellum iam vehementeréxardelcebat : quoniara Aurangius Spclliocx-pUgnato , amp;Vaftio qui ipfum cumFftfpanicopeditatu fequebaturappropinquante, ftatim ad fandi Ioannis Pontem prope Perufiam, qua in ciuitate erant tria Florentino-rum peditum millia, ad Tiberim venit; quo in loco Hifpanicus peditatus fe illi adiun-Xit. Aurangius iam antequam Spellio caftra admoueret, hominem qui Malateftam vt ponrifieis volurttati cederet hottaretur j Perufiam milcrat : Pontifrx cnim,vt quocunm modo Perilfiam fibi fubiicerec, exercitusque vlterius progrederetur , Malatcftæfe,» Perufia cxcederer,ipfi ptoprios flatus ac bona conferuaturum, vt libéré Florcntinis o-pem ferret conceffurum i ac vt Braccius amp;nbsp;Sfortia Balliones, a 1 ijque ipfius hoftes Perufiam nori redirent eifeóiurum, obtulit ; amp;quamuis Malatefta fe fine Florentinorum cönlèftfü nulla fatione pacifci veiledicerct, fempertarnen principis, quipoftSp(^l-liurnàfecaptummagis inflabar,nuntijs aurespræbebat. Hæcautcm Malatefta, quia dt fuCceiru amp;nbsp;fortafte ne tandem Florentini in auxilijs quæ cupcrer,fibi fuppeditandis flon perfeuerarent dubitabar, adcompofitionemproculdubio animumfleâenscum Florentiniscommunicabat : quod fifibi componendumeffet, ijs quæproponeban-tur æquiores leges non fperabat : longé enim melius ccnfcbat , pontifice non irri-tato,eiqiiefe bonis oppidisque quæ fibi confcruabantur fpoliandi occafione non data , Florentinorum llipendium retinere,quam dum imperium fuum tueri vellct,fe ami-cis actoticiuitatiodiofumredderc : fed tarnen femper fe fine illiscoittpOnere nolle a-icbat : vcrùm fi Perufiam tueri vellet, vt Florentini præter alios,mille pedites ad fe mit-terent, amp;reliquæ ipforum copiæVrfariæ ad quintum ab Cortona lapitlem in Corto-nenfis amp;nbsp;Perufini agri finibus confifterent : quod quidem? ipfi nifi omniaoppidafui præfidijs nudarent, facerc no poterant: quum tarnen is locus tam parum munitüs effet, vtad quemuis hoftium motu rctrocedere ftufl’entcoadhquod fi non componeret^prin cipcm Perufia à tcrgo relióla,Florentiam verfusrter fufcepturum:quod fi faceretjVtPe-rufiæ mille pedites integros, qui etiam non fatis effent,ipfi relinquerent oportere:pro-pterea quod pontifex earn ciuitatem altjs viribus , quàm Cæfariano exereitu infeftarc poflenfi cóponeret,Florentinos omnes fuos milites ad fe córraóluros,feq; præterea du centos aut trecentos fcledos viros-fe'cum duóiurumjamp;ftatu bonisq, fuis eóferuatis, ac hoftibus ciuitate exclufis, æqurore animo ipforum defenfioni opcram nauaturu often-debat.Florentinis bellum Perufîæ föuere gratum fuiffetifed quum Malatefta continen-ter cum principe de copofitionc agere cerncret, euniqj nunqua cade de re cQ pontifice ageredefijffefcirentjncfuoruincitatronibusyciuitatisamp;regionis detrimetis,hoftiQme-

populiinconftantiaraotus tandêcederct,mej:uebât: ipfisq; virium fuarum florem acner-

^^cnerutim fcrè omnem, in ea vrbe Malateftæ fideijhoftium viótoriae,amp; iilorurrijfi Mala ^cftapacifcereturjadferetrahendorum difficukatis difcrimen fubicâum collocare val-de periculofuin videbatunpraeterea Perufini ftatus mutationé Malateftæ amicis manen tibusjipfiq; caftellis fuis relidis Sc Braecio atque fratribus non redeuntibus,quibus ex rebus nebat, vt pótifex,dum illa ciuitas in eo ftatu maneret,femper de ea folicitus efle cogeretüritebus fuis parum obelfe pofte cogitabant:qua in animi fluduationè fuorum roilitum falute omnibus rebus antepofîta, nee fatis Malateftæ conftantiæ confifijfexto die Septembris,ne fi compofitio fieret deciperentur metuentcs,occultiffimè proprium hominem adeos reuocandos miferunt:amp; poftillos ob hoftium pröpinquitaté difcede-re non potuiffe certiores faéli,Malateftæ vt componeret alTenfi funnfed is dum nuntius initincre effet prçoccuparanquoniâ Aurangius nona die Septembris,ad S.Ioannis pon ïemTiberim traiecinamp;caftris pofitis poftaliquodleue præliû,eademnolt;fte cum Mala teftahis legibus pepiginvt Perufiadifcedés bonis fuis frui poftet; Florentinis tan quam Wiles operam nauandi illorumq; copias incolumes reducendi poteftatem haberenqui bus vt ad fefe intra Florentinorû imperij fines recipiendi tempus daretur, Aurangius fe biduum cum exercitu in ijfdem caftris manfurum promifit. Sic xn die exierunr,amp; fum-waceleritate incedentesjcodem die per montes longo amp;nbsp;difficili,fed tuto itincre Cortona peruenerunnfictotus belli impetus in Florentinos eftcóuerfus:quibus eefi Veneti îttq; Vrbinatiû dux fe tria peditum millia 5 quæ Au ran gij in cas partes aduentü metuen-tesjin Vrbinatiu fines mlferant,ipfis auxilio mifturos Ipem feciftent,id tarnen,quia pon tificem irrirare nolebant,non præftiteruncVeneti folummodo Caftrocari quæftori pe-cuniam in ducentorum peditum ftipendiadederunttamp;quamuis isSenatus amp;nbsp;Ferrarien hum dux femper compofitionem cum Cæfare quærerent; tarnen vt hæc difficultas eum in rebus ipforum facilioré redderet,Florentinos ad fefe tuendos hortabatur. Duo tunc Florentin! fibi in primispropofuerant : primùm vt exercitus tandiuin itinere detine-retur, vt ciuitatem ad cuius mœnia tandem bellum redaóium iri putabant,munire pof-fent Î alterum vtCæfaris animum etiam compofitione cum pontifice, modo ne liberta-tis amp;nbsp;popularis ftatus forma immutaretur fada, placate nitcrentur. Quocirca quum legati ipforum nondum exclufi fuiftent,nuntiumad Aurangiummiferant, amp;nbsp;legatos ad pontificem decreuerannquumque fe legatos mifturos ei fignificaftent, vt exercitum adillorum aduentum vfque fuperfedere iuberet,rogarunt; quod ipfe rccufauit: quare Aurangius progrelTus, Cortone, qua in eiuitate feptingenti pedites erant^ fuburbjum ad Vrfariam conuerfum tormentis verberaruit, inuafit, amp;nbsp;repulfus fuit; Are tij maior e-ratpeditum numerus ; verùm Antonius Francifeus Albitius, præfcdus, ne Aurangius Cortona capta , Aretioque »àtergo relido Florentiam verfus contenderer, amp;nbsp;fic Au-rangio ante eos milites quos ipfe Arctij fecum habebat eo perueniente , ciuitas opti-misfuis propugnatoribus deftituta , eamque ob rem territa pacifcereturmetuens,id deferendum ratus , fine publico confenfu, quamuis fortaffe Vcxillifcro tacite ahnu-^ ente, ducentis tantûm peditibus in arcerelidis, cumömnibus copijs Arctio difcep fit : fcdvbiFiginium peruenit, Malateftæ qui ibi crat,amp; vt viresomncsad Floren-tiæ propugnationem contraherentur probabat, confilio , mille pedites Aretium ne prorfus defertum relinqucretur remifiu Die verb décima feptima Cortonenfes ad quorumtutclam mille pedites fatisfuiftent, fed Florentinis nonfttcnuèiuuariccr-nentes , amp;fortafte etiam Aretinarum return fitubarione cognita , etfi ab Autangioi cum quo viginti aureorumnumûm millibus compofiierunt, non admodum pfeme-i rentur, deditioncm fecerunt. Cortonæiadura peditibus qui Aretij erant 3 quumfc id propugnare non poffe cenferent, eius ciuitatis deferendæcauftam dedit. Aretini verb amp;ipfi dccima nona die cum Aurangio eiufmodi legibus amp;nbsp;confilio , vt potius fub Cæfaris patrocinio libertate fruentes fuis legibus viucre quàm Florentinorum imperio patere veile præfe ferrent, atque ante id tempus Mediceæ familiæ fauercj atque popularis ftatus hoftes falfo vifosefte amp;nbsp;fimulaftc oftenderent , compofue-runt. Quo tempore Cæfar difertè Florentinotüm legatos , nifi Mediceis reftitutis amplius audirc recufarat;amp; Aurangius, etfi cum oratoribus qui apud fe étant jpon-ûficis cupiditatem, eiusque expeditionis iniquitatem libéré deteftaretur j tarnen fö

720 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R-I AE .1 T A L I C AE

nifîMediceis reftitutis ab incœpto defiftere non pofle declararat'^: cumqùe treceni tos grauis , quingentos leiiis armaturæ équités bis mille amp;nbsp;quingentos Germanos' felediflîmos milites , duo Hifpanorum amp;nbsp;tria Italorum, Sarra Columna, Pctroma* riaRo/fio , Petro Aloyfio Farnefio, amp;IoannebaptiftaSabellodueibus peditummil-liahaberet : quibuspofteaaccefleruntloannes Saxarcllus Florentinis à quibus con-dudusfuerat accepta pecunia defraudatis , amp;nbsp;deinde Alexander Vitellins,qui tria pe-ditum milliahabebant : fed quumàtormcntishaudfatis effet paratas , eaàSenenfi-bus fîbi commodari petijt : qui etfi ob pontificis odium eiusque potentiæ inetum, Flo-' rentinæreipublicæ cum qua ob communis in pontificem odij vinculum , per multos menfes tacitam pacem fœdusque habuerant, ftatum immutari moleftc ferrent,tarnen quum Cæfatiano exercitui petita auxilia denegare non poffenqtormenta quantam po-terantmoram interponentes, parabant. Pontifex interea Florcntinorum oratores au-diuerat; eisque fe ciuitatis libertatem minime turbare veile,verùm non tarn ob iniurias ab ijs magiftratibus acceptas,amp;ftatus fui periculo liberandi ncccffitatem,quam ob fœ-dus cumCæfareinitum earn expeditionem aggredi coaótum fuilfeun qua quum nunc dignitas fua ageretur,nihil aliud nifi vt fcfcliberè fuç poteftati permittcrent,peterc:quo facto, quantopere communis patriæ commodum exoptaret, fe oftenfurum refpondit: poftea cum Florentinos timoré præfertim,poftquam legatos fuos àCçfarereieâos co-gnouerunt crefeente, nouam ad fe legationem decreuilfe audirct,ipfos cedere paratos ratus,amp;vtagrivaftatio vitaretur,rcm cito perhci cuperct,Capuanum archiepifcopum per difpofitos equos ad exercitum mißt ; qui Florcntia iter taciens, diuerfamab ea quam fibiperfuaferat voluntatem inuenit.Aurangius intereaprogrediebatur, amp;nbsp;vige-fima quarta die,Monteua.rchij in Arniualle,vigintiquinque millia pafî'us à Florcntia,o-óto maioratormentaquæ fequentidieitineri funt commifTaà Senenfibus expeäans, cadra habebat: fed quum tormenta eadein qua paratafueranttarditate veherentur, in caufrafucrunt,vt Aurangius, qui xxvii dieexercitum Figinium amp;nbsp;Ancifam vfq; duxe-rar,ad mi Oótobris diem eumq; totum in ijs caftris manferinex quo totius eius expedi-tionisdifficultas orta eft ; nam Florentin! Aretio amiflbjfpes amp;promiffa vndique irrita reddi cernentes, munitiones item quæ in vrbe montem verfus fi^bant, nondum eo re-daftas , vtquamuisdiligcntifTime ijs facicndisincumberctur,militibusanteo0toaut decem dies propugnationi vfui effe non pofle viderentur, amp;nbsp;hoftilem cxercitum pro-gredi, atq; Ramazzotum pontifleis iuflu cum tribus peditum inillibusBononia pröfe-ttum Florentioladirepta, Mugcllanum agrüm ingrcfliim audientes,acne Pratenfem agrum ingrederetur metuentes,ciuibus territis,multisque metu ex vrbefefe fubducen-tibus, ad compofitionem animum fledere coepcruntdta vt in Dccemuirüm qui magi-ftratus bellicis rebus præpofitus eft, confilio, cui primarij clues inrerfuerunt,omncs liberum «Scamplum fefe pontificis voluntati permittendi mandatum Romam mittendum cenfuerinnfed quum id ad fummu magiftratu fine cuius côfenfu huiufmodi res decerni non poterat,retulifrent;Vexillifcr qui in cótrariafcntcntiapertinax erar,rcpugnauit: amp;nbsp;popular! collegiorum magiftratu, qui Romanæ vrbis plcbis tribiinorum poteftatemex parte referebat fibi coniundo, in quo forte fortuna multi erant peruerfa mente, amp;nbsp;magna temeritate infolentiaq; præditij multorom quóq; iuuenûaudaciaamp; minis eius ftn-tentiam fouentibus, tantum potuit, vt nihil eo die ftatui potuerit:amp; tarnen cerrum eftfi princeps fequenti die qui fuit vigefima odaua Septembris, vnis caftris propius vrbeni accefliflet, cos qui compofitiorti repugnabant, reliquorum omnium voluntati minimè obftituros fuiflc:ex tarn leuibus cauffis fæpe rerum maximarum momenta pendent,vana Aurangij cundatio,quam aliqui bellifouend! caufla ftudiofe interpofitam interpre-tabantur (nequeenim ad caftra Florentiæ admouendatormentaerant neceflaria) vt multiFlorentiaî animum rcfuinerent in caufla fuit. Illud autem maioris momenti fuit, quöd munitiones quibus facicndis nulla temporis interpofita mora ingent! homi-num numero incumbebant, eo perdudæ funt , vtantequam Aurangius eo exlocoi caftra moueret, duces ea fatis ad defenfioïiem idonea effe cenfuerint : quaprop-ter , pacis ftudio extindo , ciuitas fe perrinaciter ad propugnationem comparanir: ad quorum fpemaugendam illudquoque acceflit, quöd Ramazzotus qui fceumrtjfti-'

cos fine ftipcndijs, non milites duxerat, quum non pugnandi fed prædandî animo ve-niflet, vbiMugellanum agrum totum diripuiflet, fefe cum prædain Bononienfium fines militibus omnibus qui maximam prædæ partem ipfi vendiderant dilabentibus,re-ceperat: fie facile bellum quodqueparuo omnium detrimento confedum fuiflet,in grauiflimum atque internecinum, quod nifi tota regione vaftata, eaque ciuitate ad extremi excidij diferimen redada adfinemperducinonpotuit, eft conuerfum. Au-rangius quinta Odobrisdie Figiniocaftra mouit: fedvt Senenfîum tormenta, quæ propè aderantopperiretui'jtam lente incedens,vt non antevigefimamdiem copias omnesamp; tormenta in Ripoli planitiem, adalterum ab vrbe lapidem duxerit : amp;nbsp;vigefi-maquarta cum omni cxercitu, in collibus mûris imminentibus metatus, ita vt caftro-rutn alterum à Samminiati portajper colles qui ciuitati imminent, ad Sangeorgij porta vfquc, alterum ab eadem Samminiati porta ad Nicolai portæ viam protenderentur. E-rantin vrbe odo peditum millia;amp; Pratum,Piftorium,Érapolim, Pifas atque Ligurnû, quæloca omnia idonco præfidio munira erant tueri ; cetera vero loca, potius populo-rum fidei amp;nbsp;voluntati,ac fitus naturæ committere, quàm ea magnis militum præfidijs niunire decreuerant: verùm iam regio tota voluntarijs militibus prædatoribusque rcplebatur: amp;nbsp;Senenfes non modo pafiim prædabantur , verùm etiam copias ad Montempolitianum occupandum, fibi poftea vt eo potirentur à principe conceflum iri fperantes, miferunt; fed quum aliquot Florentinorum pedites adeïTcnt, facile pro-pugnatumfuit: amp;nbsp;paulo pôft Neapoleo Vrfinus qui Florentinis militabat,nec an-tequam pontifex Bononiam verfus fefc itineri commifififet, exLatio difeederevo-lueratjcum trecentis cquitibus eô venir. Aurangiusigitur caftris pofitis, ijsquc val-dclatèin Monticulis ôalli,amp;Giramontis collibus protenfis,amp;fabris acnonnullis mi-noribus tormentis à Lucenfibus acceptis , vallum (quod Miniatenfis propugnacu-li oppugnandi cauffa facere credebatur) extrui curauit: contra quod quatuor ma-gnatormentainMiniatenfî hortotumulo credo collocatafuerunt. Collis amp;nbsp;Gcmi-niani fanum, oppida, ad commeatus qui $enis vehebaturviam aperiendam valde opportuna ftatim principi fefe dediderüntk Die vigefima noua Aurangius princepsj quatuormaioratormenta, in Giramontis vallo contra Miniati rempliturrim, vteairi dirueret collocauit t àquodam enim tormento, quod facrum vocant, in ea turri collocato , magnum detrimentum exercitus fentiebat, amp;nbsp;paucarum horarum fpa-tio duo ex illis tormentis frada funt : quare quum fequenti die aliud lormentunl eo aduexiflet, amp;nbsp;circiter centum quinquaginta globis fruftrapetiuifient, neque facrum ex ea deturbare potuififent, iacularl defierunt : amp;nbsp;omnibus iam Florentiani ab vnico præfertim exercitu difficillimè expugnari poffe animaduertentibus , reS deferucfcerc, ac potius leuioribus prælijs,quàm oppugnatione geri cœpit.Secun-.da Nouembris die ad Georgij amp;nbsp;Nicolai propugnacula, atque in Romana via a-criter eftdimicatum: amp;nbsp;quarto die, eius generis tormentorum quæ longiora funtj ideoque colubrinæ vocantur, vnum in Giramonte contra vrbis prætorium fuitcol-locatum» quod primo idu difruptum eft. his quoque diebus équités qui in vrbe e-ranqin Pcfiæ vallem excurrerunt, amp;nbsp;centum equos maxima ex parte vtiles ceperunt:amp; prætCrea nonnulli alij Florentinorum équités amp;nbsp;fclopetarij Eræponte erumpentes^ inter Gapannas amp;nbsp;Sandi Romani turrim fexaginta équités ceperunt. Quo tem*^ porc quum pontifex Bononiam perueniifet, Cæfar magnorum principum more, poft ilium venir: moris enim eft, vt quum duo principes conuchire debent,qui digni-tate antecellit, primus ad conftitutum locum veniat: nam honoris loco habetur^ Vt inferior ad cum veniat: Cæfar igitur à pontificc maximo honore exceptus , ijf-dchique ædibus, ædiumque partibus coniundis acceptus fuit: itavtcxfignis amp;fâ-tniliaritate quæ inter eos apparebat, femper maxima beneuolentia neceflitudine^. (juc lundi fuifie viderentur: amp;nbsp;quum iam Turcarum irruptionis metus defijfteti quoniam illorum exercitus, vnà cum ipfomet Domino, quum Viennam quæ maximo Germanorum præfidio erat rtiunita veniftet, non modo fæpius fruftra oppü-gnationem tentarat, verùm etiam cura ingenti ftrage rcpulfus fuerat; itavt (quum

1X1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I s T o RI AE I T A L I C AE

præfertim magna tormenta ad raœnia concutienda nonhabcrcnt)cius expugnandæ fpe amiffa , amp;nbsp;tempeftate quæ in earegione quum menfis Oôtober eflet afpcrri-ma erat, prcflî, ob ea non in vicinum aliqueni locum caftra tranftulerunt, fed Conftantinopolim quæ trimeftri itinere diftac, abicrunt. Cæfare igitur hac fufpi-cione libcrato , quæ animum ipfius antea , etfi Papia capta effet, non modo ad pacem cum Mediolanenfiuin duce ineundam flexerat, verùm etiam vt pontifieem adaliquam compofitionis cum Florentinis rationem cxcogitandam, quo ipfe Italiæ rebus compofitis cum exercitu in Germaniam contendere, amp;nbsp;Vicnnæ ac fratii o-pem ferre pofTet, hortari vellet effccerat, de Italiæ rebus agere cœpcrunt:in qui-bus nihil pontifici magis quàm in Florentinos expeditio cordi erat : amp;nbsp;ad hanc Cæfar quoque, cum vt pontifici in ijs quæ Barcinone paâi erant fatisfaceret, tum quôd cum ciuitas Gallic! nominis ftudiofa effet, -earn deprimi cuperet,valdepro-penfus erat. Idcirco cum quatuor Florentinorum ad pontifieem mifii oratores Bo-noniæ efîent, amp;ipfum quoque conueniendi copiara fibi dari peterent, nunquam nifi femel quum pontifici, à quo etiam eis refpondendi argumentum Cæfar acce-pit,vifum eft, eos audire uoluit. itaque in expeditione pergendum effe conftitue-runt: amp;nbsp;quoniam ea difficilior quàm pontifex fibi propofuiffet inueniebatur, vt fi cum Venetis amp;nbsp;Francifeo Sfortia componendi occafio daretur, copiæ quæ in In-fubria erant Cæfaris fumptibus eo mitterentur; amp;nbsp;pontifex principiqui horum negotiorum traétandorum cauffa Bononiam venerat, lexagcna millia aureorum nu-mûm in fingulos menfes repræfcntaret : quibus quia Cæfar tantos fumptus fufli-nere non poterat, copiæ quæiam circa Florentiam erant alcrentur. Aftum deinde eft de altera pontificis cauffa, hoc eft, de Mutinæamp;Regij rebus: in qua quum pontifex vt pertinaciæ notam vitaret, eandem cantilenam antea excogitatam , ac fæpius decantatam , ceciniffet, videlicet fc, fi de ijs ciuitatibus tantum ageretur, Cæfaris voluntati non repugnaturum ; fed Mutina amp;nbsp;Regio alienatis, Parmam arque Placentiam ita à pontifici] imperij finibus feiunôlas fore, vt ferè amp;nbsp;ipfç alie-natæ dici poffent : Cæfar earn quidem rationem æquam efle, verùm dum vires in Florentino bello effent occupatæ, nihil præter autoritärem adhiberi poffe refpon-debat: clam vero, vt ille vrbes bona cum pontificis venia Ferrarienfium duci, cum quo , quum Bononiam veniret Mutinæ erat loquutus, eique fe omnem ope-ram, vt ipfius cum pontifice controuerfiæ componerentur daturum pollicitus erat, relinquerentur, cupiebat: tanta arte dux ille in eius gratiam fefe infinuare,amp; eo-rum qui autoritäre apud Cæfarem pollebant animos fibi conciliate notât, vt ipfi in ea aula magni fautores non deeffent. Reliqua étant duo grauiffima ac diffi-cillima , nempe Venetorum amp;nbsp;Francifei Sfortiæ negotia : à quorum ptæfertim Francifei Sfortiæ concordia , etfi Cæfar non eo animo in Italiam veniffet, tarnen quum in rebus maiores difficultates quàm fibi in Hifpania propofuerat inueniret, ac Mediolanenfis imperij occupationem poft nouum Francifei Sfortiæ cum Venetis fœdus difficiliorem effe animaduerteret, amp;nbsp;ob tantas copias ex Hifpania atque Germania addudas maximos fumptus fuftineret, non iam ita aliénas erat ; cum ptæfertim à fratre ob Lutheranorum tumultus, amp;nbsp;alia nouarum rerum indiciaquæ apparebant, vt in Germaniam iret vrgeretur : quo etiam Turcas aliquando redi-turos exiftimarc poterat: notiffimum cnim erat Solymanum indignatione ob acce-ptam ignominiam accenfiim, quum Vienna difeederet fe breui cum longé maiori-bus copijs rediturum iureiurando affeueraffe : quas ob res , quum Cæfari rebus imperfedis relidis ex Italia difeedere, non modo non tutum, verùm etiam pa-rum honorificum videretur, non modo ad pacem cum Venetis ineundam, verùm etiam ad veniam Francifeo Sfortiæ dandam animum fledere coepit:quod pontifex tum communis tranquilliratis eupidus, tum vt Cæfaris vires alijs negotijs folutæ,in Flo rentinos conuerterentur vehementer vrgebar.Cæfarem nihil tantopere rctinebat, qua quod fc ad ueniam Francifeo Sfortiæ concedendam cogi ab hominibus exiftimariex dignitate

dignirate fua minime cfTc cenfcret;amp; Lcua qui Bononiæ erat, vt de eo impcrio aliud cS ftitucrctur,nunc Alexandru Pontificis nepotcm, nunc alium proponens iuRabanfed ta men quum inprincipatu in alium transfcrendoltaliæfatisfaceredifficiilimum uidcre-tui juecpontifex, quod id fine bellis amp;nouis molcfiijsficrinonpofTetjdeeoinfuo-rumaliquem transferendo cogitarct, Cæfar tandem in hancfententiam animum fle-âens, Francifco Sfortiæ cauflæ coram fe dicendæ nomine, re autcm vera vt res ad ali-quamcompofitionisrationemredigerentur, vt tuto ad fe venirepofiet, fidem publi-cam concclfiucui Veneti, eodem tempore rerum fuarum compofitioncm introduótum irifperantes, vtiretfuntaflenfi;ncc tarnenideoarma in Infubria quiefccbant: quo-niam Bclgioiofus, qui Leua abfentc cius locum Mediolani obrinebat, cum feptem pe-ditum millibus ad Angeli fanum, in quo quatuor Venetorum amp;nbsp;Mediolanenfium duels cohortes erant,venincumque eius mœnia verberaffcr,continua: pluuiæ,quibus comm qui fub dio propugnabant tormenta inutilia reddebatur, occafione,fuis,quos cly-peitcgcbantjCum enfibus amp;haftis admotis,ipfcquoque vnàcumalijs fortitcr agcu?, oppugnatiohcm eft aggreftus: propugnatores vero cum funiculos quibus ignis fclopis admoueturmanibustenerenon poflent,amp;alijs relis pugnare cogerentur,terntiretro-cedereac moeniadcfercre coepcrunt: fic vtab hoftib. omnes aut cxü aut capti fuerinr. poftea trans Abduam ire ftatuit: amp;quumiam exercitus partem per pontem Calfiard fa-âutntraduxiflet,aliquotnouæPlilpanorum cohortes Mediolanum verfus iter cepe-runt; fed ipfepræcurrenSjCiuitatem ad arma concitauit; ita vtexclufi in caftraredicrinr. Veriarn ncc hls,necquod Germaniin Venetorum finibus eftent impedieniibus, pacis coufiliaitafcrucbant,vtomnes belli curxdeferuefcerent: quoniam Francifeus Sforria ftatim vbi Bononiam venir, fe coram Cæfarc fiftens,ei de ipfius lenitace, quod fibivt fe adiré licerct,facultatem dediftet, gratias cgit;feque ipfius æquitate tâtopere fretfi efte, vtob ea omnia quæ priufquam à Pifeario in Mediolancnfi arcc includeretur gefta fue-ranr, nullam aliam cautionem præfidiumùc quàm propriam innocentiam exoptaret: idcirco quod ad ea attineret, libère fe fidci ab eo accepts renuntiare dixit : amp;nbsp;hsc di-cens eius liter as quas manu tenebat, ante Cæfarcm proiecit: quæ res ci valdc grata fu-itJpfius amp;nbsp;Venetorum compofitionis capita circitcr menfem vnum agitata fuere : ac denique die vigefimatertiaDecembris pontifice vehementer in id incumbente, cum vtrifque his legibus eft tranfaótum.Francifcus Sfortia Cæfari intra annum quatuor mil-Ha, decent autem annorum intcruallo quinque millia, hoc cft,fingulis annis quingen-ta auri pondo foluito; interea verb Comum amp;nbsp;Mediolanenfis arx in Cæfaris poteftate funto: isque ea Francifco Sfortiæ,primianni pecunia accepta ftatimtradito : præterea Cæfarimperij diploma ei dédit,vel iam antea datum confirmauincuius pecuniæ foluen dæ gratia, amp;nbsp;ob muncraijs qui apud Cæfarcm magna autoritäre pollebant promilfit, Mcdiolanenfibustoriqueprouinciæ,ctfipopulitamatrocibus diuturnisque bellis amp;nbsp;fame ac pefte effent confumpti, ingentem cenfum impofuir. Veneti verb Rauennam amp;nbsp;Ceruiam cum agris illarum,iuribus tarnen fuis conferuatis,pontificitradunto ; amp;vicif-fim pontifex ijs qui aliquid contra ipfum egerunt molitiùc funt ignofeito; lidem Cæfari per totumproximumianuarium omnia quæ in regno neapolitano tenent rcftituun-to;eidemque duoi um millium auri pondo, quæ ex poftremo, cum eo fœdere debent, reliquum,hoc eft ducenta amp;quinquaginta pondo inrra raenfem proximum, amp;nbsp;deinde fingulis annis itidem ducenta amp;nbsp;quinquagintafoluunto : hoc autcm fiintraannum ex pacis formula loca pontifie! amp;reftitutafuerint, autcontrouerfiæ per communes arbi-tros dijudicatæ.Exulibus ex eiufdem pacis formula quotannis quinque aureorum nu-inûmmillia pro eo cenfu quem illi è fuis fortunis caperent, dantozCælarialia milleau-ri pondo, quingenta intra decern menfes, reliquum annum vnum pbft reprçfentanro. Aqu 11 ci enfis Patriarchs iura ipfi in Vormacienli fœdere contraVngariæ regent relióta, dcciduntor. Huicpaciacfœdcri Vrbinatium dux, quod Venetis adhæreat, in eorum-que fide fit, inclufus efto: Veneti Brunoro Gambaræ comiti veniamdanto : commer-tium omnium fubiedis liberum efto: piratæ, qui aliquant partem turbauerint, ne reci-piuntor: Venetis ijs quæ poflidcntpacatèfruilicitum efto : omnes eos qui quod Maxi-

724 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AÊ’ - ï T A L I C AE

niiliano Cæfari, Vngariæùcrégiadhæferintiam ab anno m d xxiii perducllesha-biti fucriint, ab extlio Iiberanto:fed tarnen bona Rcipub. ærario addiôta eis reftituerc ne tencntordnter ipfos non modô pax, fed amp;nbsp;fœdus ad Italiæ contra qucinuis Chriftia numpropugnationein perpetuum cfto; cuius rei cauflTa Cæfar Mcdiolanenüum duce femper in irtiperio fuo quingentos grauis,totidcm leuis armaturæ équités, fex pedi-tummilliacumiuftoronnêntorum apparatu àdVenerorum defenfionem habiturum, amp;viciflim Vehetosidem Mediolanenfium ducis caüfla faduros promittito : quôdft horum alicuiùs imperium oppugnabitur,reliqui eius qui id oppugnabit, commeatui, tormehtiseorumùeàpparatuijtabellarijsautlegatisper fines fuos iterncconcedun-toi cicjUe omnia auxilia ex regnisfuis, ipfum^ueamp; cius copias itinere prohibento; fi quis Ghriftianusjvel füprcmæ dignitatis princeps,rcgnum ncapolitânuminuaferit,Veneti id quîndecim bene inftrudis trircmibus tuehtor : hoc foédere omnes nominatorû nôminâhdofumùe clientes, fed tarnen fine alia Venetorum ad illorum defcnfioncin obligatione, comprehenduntor: fi Ferrarienfium dux cum pontifice amp;nbsp;Cæfarc com po fuerit, huiusfœderis particcpsefto: quorum petficiehdorum caüfla Cæfar Francifco Sfortiæ Mediolanum cum toto eiufdem imperio reftituiti amp;nbsp;milites omnes, ijs tantùm quiadarcisamp;Comij quæpoft fuo tempore reftituit, prsfidiunierantnecclfarij

Florentinern a Ctefare pontißceiüatum: Ceßr Fononia indexera-ter^FononiA in ÇermAniAm,pûnttfexF.omAm proßcißttur. t^ierAngij prin-‘ cepspegnans interßcitur.Ferdinandei rex ^orrt.eligiter. C^ßtrin ItMtaM re^ uertiter: älterempontißas C^ßris FononiA colloquium: Interpotißccm, QAßArem,eis7' aHosprincipes ad Itdliapropugnationemßcedus: (^Aßarts FononiA in //ißAniAm proße^io:Fontißcis Fohonid Fomdm redites: Fiußdem Çdl^ liA regis J^dJùliA colloquium: Fontißcu nep tu cum Çdilue regußcundo ßlio connubium'.Fontißcis Fomdm reuerßo: Hlppolyti jdtedicis Cdrdindlu ohitus: ^^lexdnder Florentinorum dux d Fdurentio J^edice occiditur:'Uirtember~ genßum dux ßumprincipdtum recuperdt: Funetum Fdrbdroßd cdpit ; Clementisßptimimors:Fduli Fertij ddFontißcdtum aßumptio.

I N E tarn diuturnis grauibusq; bellis quibus per oäo continues an-nos tara horrendis cahbus vexata fuerat, hac pace hocque ïœdere im-pofito, Italia tota tumultibus atque arinorum periculis libéra fuit, t x-ceptaFlorctia, cuiüsbclliimaliorumquideriipàccraproraouerat:fed H.« ■ aliorumpaxeiusbellumäggrauabat: nanl vbi difficultates dequibus 1/diflolutaerunt,vtpacem corifedumirinerno iarn dubi-tarët,Cæiar copijs extra Vcnctorum imperij fines edüftis, quatuor Germanorum pedi tum rnillia, bis raille amp;nbsp;qningehtos Hifparios, ödingentos Italos, amp;nbsp;vitra trecentos le-iiisarmaturæ équités,cum vigintiqiiinque tormentis,ad bellum contra Florentinos mi fit: quo in bello quum obfidentes ciuitatem oppugnare non änderet, neque obfefli ad fortunam periclitandam prompti: quia quü fc multos menfes eos fuftinere pofTe cenie rent, lioftes autpecuniæ inopia, aut aliqua alia de cauffa minime diu in obfidione per-feueraturos cfTc fperabant : pauca adhucgefia erant, eaq; vix quæliteris mandarentur digna.Ädrängiiis tarnen mille 5c quingentos peditcs,quadringetos equires,amp; quatuor tormenra ad Ldftram vbi tres peditum cohortes erant expugnandara miferat: eamque antcqüam Fiorentia milTum fubfidium co pcruenirct,circiter ducentis militibus exfis, expugnauit.Accidit autem vt xi Dccembris noâu Stephanus Columna cum mille fclo petarijs, ecquadrihgentis quoru alij alabardas,alijpartifanas qüas uocant,gcrcbanr, omnes loricati amp;nbsp;Hilpanico more albis tunicis fuperinduti in Sarrç Columns Icgioné, .quæ in ædibus MargaritæMonticiætemplo propiriquiS ftationem habebat impeemn fi ,ceret, amp;nbsp;ne vno quidem ex fuis amiffo finültosinterteccrit^ ac vulncrarit. liidem quoq; diebus Marius Vrfinus,amp;Iulius Cruccius,inMiniatenfiscrenobijhorr:s tormenti vni-coiôlu fueruntintcrfe6ti:cumq;Pyrrhus à Perri caftello ad Montopolim Pifaniagri op ,pidura expugnàndum irct,milites qui Empoli erant, cum inter Palaiam amp;nbsp;Motopolim adorti,multis captis,fuderunt.PrætereaFiôrcntinl quia Alexander Vitellius Scpulchri fanura amp;nbsp;Anghiarium verfus agros popülabatur, Neapoleonem Vrfinum cum centum amp;nbsp;quinquaginta cqultibus ad iepulchri fähum miferunt:fcd vbi copia? recenter à Cæfa re miflæ alpes tranlcenderunt, Piftorienfes amp;nbsp;Pratenfes, à Florentinorum militib.de-ferti,fcfcpontificidediderunt: quarc cxercitus quuni nullum à tergo impedimentum habcret,(ealijsnonconiunxit;fedin altcfâArni parce Perctolæpropter vrbis mœnia ValUo ducc,quamuis Aurangius princeps omnibus imperaret, rebus iam potius in cb-fidionis quâ oppugnationis formarti rcdaâis,eft metatus.Hoc ipfo ctiara tempore Pe-trafanàa pontifici dcdita.In huius aiini fine pontifex Malatcfta ßallione,qui ei compo-

726 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H 1 S T O R I AE I T A L I C AH

fitionis fpcm faciebat,fuadcnte5Rodolfum Pium Fauentinum epifcopum Florcntia ad eum mîGc; cum quo varia partim ex ciuitatis voluntate ad eius cominodum fpeétantia, pardiT) clam à Malateftacontra ciuitatem agitata fiierunr,quæ tarnen exitumnóhabue runt: quin opinio fuir,Malateftam cuius facramentitempus iam propc exaótum erat^ea artificiosè procuralTe, vt Florentinine ab ipfo defererencunmetuentes, fc iterum con-ducerentjCiq; imperium militate darent,quodimpetrauit. Sequutuseftannnus m d 153 ® XXX cum eodem belloon quo etfi Aurangius,nouis aggeribus amp;folï^sincçptisJfepro-pugnncula,amp; prçfertim Sangeorgij valde munitu, magis ex propinquo loco verberare veile oftenderet, tarnen partim ipfius imperitia,partim rei difficultate nihil eft eifeótü: totius enim montis cultodia Stephano Columnæ obuenerat. Huius anni initio Florentin! ex ijs quæ cum Fauentino epifeopo tradata fuerant fpem capientes, iterum orato-res ad pontificem amp;nbsp;ad Cæfarem,fcd eu mandato,ne quid quod ad teip, ftatumimmu-tandum imperiumue minuedum pertineret auditent, miferunt; fed quum in præcipuo cap ire diflentirent,nec aditum ad Cæfarem impetrare potuiffent,mox re infeda Floré-tiam redierunt: erantautem in vtbe nouemdecemue ad fummum vtilium militum mil lia:verü ftipendiain plus quàm quatuordecim milliapendebantur : itaque milites magno dudiobc ride ciuitatem tuebantur; quorum tanto magis in fide confirmandorum gratia duces omnes inNicolai templo conuocati, peraâis facris ad vrbem ad extremu Ipiritiim vfque propugnandam coram Malatefta folemni facramento funt ada(fti:folus Neapoieo Vrfinus in hac militum Italorumconftantiafe inconftantem præbuitris enim pecunia à Florentinis accepta,Braccianum redijt,ac res fuas cti pontifice amp;nbsp;Cxfare có-pofuic: dt vt nonnulli duces afemifliFlorentiadifcederent, operam d edit. Ac pontifex nihil quo exoptatum finem confequi poftet prætermittens, vt Galliæ rex Claremontiu ad pacem filiorum recuperandorum gratia neceftario contradamjquodq; utipfi fœde ris participes cflcnt,effici nulla ratione potuiftet excufandum ; cosq; vtquafcunqueco ditiones modo vtiles eftent amp;nbsp;libertatem conferuarent, amplederentur cohortandos fuafercineonegotio opera oblata, mittetet eifecit: qui etiam Malatcftæ amp;nbsp;Stephano Columnæ tanquam tegijs miniftris, cum obteftatione vt Florenda difeederent (etfi clam amp;feorfim contrarium eis diccret)imperauit:quod autem magis tegis exiftimatio-ncm minuit,ac populum terruit,fuit, quod vt pontifie! amp;nbsp;Cæfari gratificaretur,Viglium fuum apud Florentinos oratorem reuocauiti fed tarnen ne eos omni prorfus fpe fpolia retjAemilium Ferrettum velutpriuatum reliquit: feq; vbifilios recuperaflet, eisopem clam laturum recepit: amp;nbsp;parum etiam abfuit,quin Florentinorum oratorem ab aula fua difccdcre iubetenponrifex enim omnibus artibus vtens, purpureum galerum Cancel* lario per Tarbenfem mint, ac non mulro póft eum Galliæ legatum conftituit: cuius etiâ opera,vt Cæfar,Galliæ rex amp;nbsp;ipfeTaurini conucnirét,fermonem introduxit: veruTar-benfi in regio Senatu refponfum eft,ftultum efte, dum filij captiui eftent, regemquoq; ipfum carcerem quærerc. Pontifex poftea amp;nbsp;Cæfar vt ex propinquiorc loco expeditio ncmpromoucrent, Senas, amp;nbsp;deinde Roraam Cæfaris inaugurandi gratia fetransferre decreuerunt;fed quum iam fine id re vera Cæfar in animo haberet,fiuc fingeret,difeef-furieirentjlitcræcx Germania,quibus Cæfar vtin eamprouinciamfetransferretvrge-batur,funt allaræ : vrgebant autem id Septemuiri Auguftales amp;nbsp;principes comitiorum caufta:Ferdinandus vtRomanotum rex appellarctur,reliqui veró concilij cauffa : quo-citcavlterius progrediendi cogitatione dcpofita,Bononiæmaximo concurfu, fed par-uapompaamp;fumptu, die quo Diui Mathiæ memoria cclebratur,d!c ipfifauftiflimo imperatotia corona eft donatus:quo etiam dienatus,eodcm Galliaetexcaptus:eo ité die Cæfareainfigniaornamentaq; in Germania acccpcrat,fed tarnen antequam difcc-detet, Ferrarienlium duels qui vu die Martij fide acceptaBononiam venit,cum pontifi ce compofitioni opcram dcdincumq; alius huius controuerfiæ cxitus non inuenirctur, , omnium controuerfiatuinfuarum tarn iuris qua fadicompromiftiim Cæfari fccerunt;

ad quod quidem pontifex faciendum,in quod cum generale effet compromilTum, ita Vt Fcrrariæ quoq; de qua,quin ex iuris præfcripto ad pontificatum rccidiftet non dubi-tabat,controucrfia comprehcnderctur,Cæfarem facilem habere rationem exiftimauit, vt nimirum Ferraria præteritâ,Mutinam amp;nbsp;Regium reftitueret; turn etiam quia Cæfar ei fidem

fidcm dcdcrat,fc,fi ipfum in il ! as du as ciuitates ins habere compeiiret,fententiam latu runLhn minus,tempus fibi ad iudicandum præfcriptum clabi permiHurum:vt ante du-ccm quiiamin Cæfaris gratiam oratorem fuum Florendareiiocauerat, amp;nbsp;fabros ope-rasq; ad exercitum mifcratjpadaiudicataq; fadurum cautuin eilet, vtMiirinam in Cæ-faris poceftate conftitueretconuenerunt.Cæfardeinde xxii diepromilTo à potifice ac-ccpto,ipfum fi ad Lutheranam fedam extirpandam vtile fore animaduerteretur,vt con cilium heret ancnfurum,Bononia difceflit :amp; cum eo legarus Campegius Cardinalis eftprofedus:cumque Mantuam perueniflet,fexcentis auri libris àFerrarienfium duce acceptis,ei Carpium oppidum in perpctuü beneficium concefiit.amp; pontifex vltima die Martlj Florentiæ rebus in eodem ftatu permanentibus,Romam eft profedus.Cæfaria-ni multis indicijs fe ciuitatem oppugnare veile oftendebant, ideoq; aggercm amp;nbsp;foftam ante Georgij vallum ducebantivbi quü xxi Martij acritcr pugnatum effet, magna cla-defuntaffeód. XXV die Aurangius turrimquæpropc Georgij vallum Romanamporta verfiis eft, quia exercitui magnam moleftiam adferebat,tormcntis verberauit : fed quû cam firmiffimam inueniret, poft multa fulmina abftinuit : ac quia aliud bellum aliâuc præda in Italia non erat,nouis quotidie militibus confluentibus, Florentini agri dam-nacalamitatesq; fubindecrcfcebant.Volaterranifefepótifici dediderânfedquum Flo-tentiniarcepotirentur,ea à Cæfarianis duobus magnis tormentisamp; tribus colubrinis Genua aduedis oppugnabatuiscui Florentini opem ferre cupientcs,centü amp;nbsp;quinqua ginca équités,amp; quinque pcditû cohortes Empolim miferunt; qui nodu egrcfti per ca-flrapropc Oliuetanum montera iter fecerunf.cumq; confpedifuiflenr, équités ad eos perfcqucndos funt miflî: qui quidem eos funt affequuti ; fed à fclopetarijs repulfi,cuin aliqua clade pedcra retulerunt : amp;nbsp;équités alia via Florentia egreffi, à tergo caftrorum iterfacientes,eodcm quo pedites tempore incoluraes Empoiim perucnerunnvbiàFrâ cifco Ferrucio eius loci præfedo except! funt.is enim eius belli initio àFlorentinis Em polim cum paucis equitib.amp; non magna autoritäre miffus, belli progreffujCius loci op portunitate,amp; multarum prædarum occafione, fatis magnum feledorum militum nu-meriim collegerauapud quos cum fibi audacia amp;nbsp;liberalitate magnam autoritärem co ciliafret,haud in mediocri expcdatione apud Floretinos erat.Ferrucius igitur cum duo bus peditum millibus,amp; centu ac quinquaginta equitibus Empoli profcdus, ac celerri mèincedés Volaterranamarcem xxvi Aprilis tribus horis antefolis occafum eftin-greffus; militibusq; aliquantum rccreatis, ftatim ciuitatem cuius cuftodiæ loannesba-ptiftaBorghefius cum paucis peditibuspræeratoppugnauir,atq; ante node binas mu-, nitiones expugnauitfitavtfcquenti mane ciuitas deditionemfecerit, amp;tormenta Genua adueótacepcrit:vbi multis muldispecuniæ aVolaterranis extorquédç operam de dit:acmilitum fuorum numerum affidue äugens, Sangeminianum amp;nbsp;Collera oppida cepilfet, amp;nbsp;coraraeatura qui eo itinere Senis in caftraaduehebatur intercipiens,excrci turn cuius ducibus nihil amplius nifi de obfidione cogitantibus,Vaftius tormenta Pra-tum vehi curauit,in magnas anguftias redegiffet. fed quum opportune in eas partes vc niffetMaramaldus cum duobus millibus amp;quingcntis peditibus fine ftipendijs, atquc adcô (vt incertæ funt belli res)contra pontificis voluntatcm,amp; copias fuas in Volaterra no fuburbio collocaffet,cius impetii reprelfit. Nona Maij eruptioe fada extra Romana , portam acriter eft dimicatum:quo in prælio ex Florentinis cétum amp;nbsp;triginta partim cçfi partim vulnerati fueruntiex Cefarianis,plus ducenti,ac inter eos Baragninus Hifpanus militum prefedus.Florentini tarnen adhuc aliqua opem à Galliæ rege fperabant» qui in maximis auxilijs vbi filios recuperaifet promittendis perfeuerabat : ac vt eos inrerea fpe foueret,viginti aureorum numüm millia quæ multo ante debebat à Floretinis mer catorib. ipfis reprçfentauiuquæ àLudouico Alemanno Pifas per partes,itavtparüpro-fuerint,funt allata. venir ctiam Pifas loannespaulus Ceres,aFlorctinis eius ciuitatis cu-ftodiendæ caufla condu0tus;fed Volaterræ expugnatio Florentinis longé maius detri-mentum attulit; quia Ferrucius contra acceptum mandatum,quo maioribus virib. Vo-laterrampeteret,nimis Empolis munitionefretus,tam paruumpræfidium in ea relique rat,vt Caefariani eius expugnandi fpe concepta,Vaftio duce co contenderint, ac paruo admodum incommodo expugnarintdiripuerintq;. cuius loci iadura Florentinis om-

728 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE I T A L I C AE

niumquæcobcllo accidiircntmolcfti/ïimafuitznam quum eo in loco nouas copias col ligete ftaniiflentjfitus opportunitate quæ maxima cft,cxercitum qui in ea Arni parte ca ftra habebatin magnas anguftias redadum,amp;ad commeatumin vrbem, quæ iam eius penurialaborabat conuehendi viam apertam fe habituros confidebantzhis amp;nbsp;aliiidqd*quot; eos tanto magis concepta fpe dcijceret acccflit: nam quum Galliæ rexlunij menfis initio, vt conftitutum fueratjpromilTam pccuniam Cæfari dedifler,ac filios recepiflet, pro tantis auxilijs quanta fcmperin illud tempus reieccrat,in pontiHcis (qui vt regios mini-ftros fibi deuinciret,Tarbenfem epifcopum regis apud fe oratorem in pontificum collegium cooptaucrat)gratiam,Pctrum francifeum Pontremulenfem hominem fibifidû, in Italiam ad compoiitionis negotium cum Florentinis, qui hac decauifaregiorum au xiliorumfpemprorfusamifcrunt,tradandummifit: nam Gallus amp;nbsp;Anglus fimul con-iundi, vtpontifîcem ita fibi conciliarent,vtde eo à Cçfare difiungendo fperarepofsét, omnemoperam adhibebantjeamq; ob caulTam Galliæ rexjin Florentinis pontificispo teftati fubijciendis,locum amp;nbsp;partem aliquam habere nitebatur. Vaftius igitur Empoii capta,cum copijs fuis in Volatcrranum fuburbium,vtfcfcMaramaldo coniungeretco-tendincumq; circiter fex millia peditum haberent, ciuitatem tormentis verberare cœ-perunt: amp;nbsp;circiter quadraginta cubitorum ruinam edidere: ter fruftra, muros fubiere, cum fupràquadringentorum mortalium iadura cam itcrum tormentis verberarunt,at-que itcrum magno impetu Italis amp;nbsp;Hifpanis fimul permixtis,fed maiore qua antea de-trimento accefferunt,ita vt inde caftra mouerint. Eodem die horam vnam ante luccm Stephanus Columna cum tribus peditum millibus lineis tunicis fupcrindutis, Fauen-tina porta, amp;nbsp;Malatcfta Pratenfi porticula vt Germanos,qui in Sandonati cœnobio ca ftrahabebant,idq; municrant, adorirentur, eruptionem fecere. Stephanus aggeresac foflas trafgreffus multos intcrfecit; fed reliqui acie interea inftruâa fefe fortitcr defen-derunt:amp; Stephanus in ore amp;nbsp;virili membro leuiter vulneratus,quum ncipfis alij auxi-lio venircnt,metu,diu hærere non pofTctjde Malatefta, quod fe non clTet fequutus gra-uiter queftus, pedem retulit* Florentiæ quo nulla ex parte commeatus aduehebatur,e-ius penuria perpetuo crefeebat, nec tarnen pertinaciaminuebatur: cumq; Ferruccius Volaterra Pifas fe contulifret,ac quam maximum poterat peditatum colligeret, orattis Florentinorumfpes ineiusaduentufitacrat; mandatant enim ci, vt quacunq;ratiohe pofret,amp; quouis periculo pofthabito, ad vrbem venire niteretur. quod vbi copijs quae Florentiæerant coniunólus elTet, pugnam cum hoftibus confererc in animo habebant: cuius confilij, baud maior fuccelTus felicitaSjqua confilij temeritas fuit:fi tarnen teme-raria dici poflunt ea confilia,ad quæ extrema necefTttate compellimur: erat enim ei per hoftilem amp;nbsp;à magno quamuis in varia locadiflipato excrcitu occupatamrcgioncmiter faciendum. At princeps ea re cognita, cum exercitus parte,multis præterea Italorû peditum cohortibus colleâis,fortaire,vt Florentini funt fufpicati,fide à Malatcfta,cu quo occulthfima confilia agitabat,eumfeabfente cxcrcitum nonoppugnaturum accepta,ei obuiameftprogrefliis : cumque cum prope Cauinianamin Piftorienfibus montanis (cam enim viam Pifis præter Lucam iter faciens,Cancellaria fadionc popularisfiatus Itudiofafrctus cepcrat) offendiirer,militum numero longé fuperior cum eo eft cogref-fus: vbiprimo impetu, Aurangius non duels fed equitis munere fungens, tcmcrc pro«-grclfusjintcrimitunfed tarnen vidoriaabipfiusmilitibus parta, loannespaulus Ceres vna cum multis alijs captus fuit5amp; fimul ctiam Ferrucius: qui captiuus cum effet, àMa-ramaldo indignationc (vt ipfe dixit) in eum quum in Volaterrana oppugnationc,prçco nem Volaterra à fe ad aliquid nuntiandum milfum in crucem tolli iuffit, concepta, iuit iugulatus. Itaque cum Florentin! omni diuina atque humana ope eftent deftituti, amp;nbsp;fa mes fine vlla eius leuandæ fpc inualefccret, maior tarnen crat eorum qui fc côpofitioni opponcbantpertinacia: qui extrema defperatione eo impulfi crant, vt cxitium fuum à patriæ excidio difiundum effe nollent: neciam vt aut ipli autalij ciucs patriæ confer-uandæ gratia mortem oppeterent, fed vt patria vnà cum ipfis concideret,agcbatur;ne-que etiam deerant multi,qui diuinam opem prodigiose,fcd non ante qua res eo vt nullus fere fpiritus ftipcrelfctredadæ effent,ipfis adfuturam in animo fixum haberent: amp;nbsp;periculum crat ne bellum cum extreme eius vrbis excidio fincm haberct; quoniam in hac

haçpertinaciamagiftratusamp;ferèoranespcaesquosreipuhlicæ.aqtontas exat,u^^quç ceteris quiçontrarium fcrtüebant, magiAratuiim arraoruraque rnetu contradicendi loçus r€linqueigt;atur, nifiMalatefta BalliO jiiullunii^ rebus ipforum etfugiura fupe-reHe perfpiciens, cos ad compofitionem tafltùtü non coegiflet : ad id fortalTe miferi-cordiaimpulfus, ne vrbemclâriflîmam filorum ciuiuin rabie funditus cuerti cérnereç nec non iua ipfius ignominia arque detrimcnto ß tanta: cladi præfcns intecçHet: verùm multo magis ( vt opinio fu^it ) quod huiufce deditionis officio3 fe à pontißce Perufiam iedcuB,di ïacultatem impetraturum fperarct : quocirca dutti magiftratus amp;nbsp;ceteri qui vehçmentiores erant, dccopijs extra ciuifätem in hoftes numéro longe fupçriores ôtmunitis inlocis caürahabentes éducendis agunt amp;nbsp;ipfeidrecufat, in tantam irtfa-niam deuenere, vt eimilitari abrogato imperio,nonnullosexpertinacioribusadid ei denuntiandum, ac vt cum fuis copijs ex vrbe difcedcret imperandum miferint: quo nuntio vehementer animo concitatus , pugiohe quem ad latus habebat, vnura çx illiSj quivixviuus ab ijsquiadftabantcxeius manibus ereptus fuit, vulnerauit: quareter-ritis reliquis, amp;nbsp;çiuitate co 11 ci ta ri incipientCjac Ve'xillifcri qui nunc fe Maläteftäm ag-gredi, nunc ad pugnam cum hoflibus conferendam exire veile inquiens fc armabat^ temeritate à minus infanis reprcffai tandem multorum pcrtinacia omnium cxtremæ neccffitati ceffinquapropter quatuor oratoribus nona die Auguftiad Ferrandura Gon-zagâm, qui poft Au ran gij principis obituni Çnam Vaftius multo antè difceflerat) pri-mum in exercitu locum obtinebar,niinis,fequenti die compofitio cft faólajcuius prêter quatn quôd ciuitas fc pauciffimorum dierum fpacio quo excrcitus amouerétur öólin-genta auji pondo daturam recepit, praecipua capitafuerunt.Pontifex ôc. Ciuitas Caefari quænam çffic debeatreip. forma, faïnatarnen libertäre intram'cnfes tres conftitûéndi poteftatem dantodniuriap omnes pontifici ciusq; amicis amp;miniftris illatæ,omnibus co-donatit funtoitandiu donee Cæfar fententiâpronüntiaüerit,Malatefta Ballio cum duo-» bus peditum millibus vrbis euftodiæ præcfto. Qua compofitione fada, dum pecunia cxercitüi nymeranda, cuius quum pontifex ad ciuitatem in tanto periculo iuuandara minimè paratus effet, longe maiori fumma opus fuit,comparatur,Barptholottl3eus Va-loriiis, ponrificis legatus, confilio cum Malatefta,qui totuS infuum Perufiarn reditum incumbcbat,communicato,ac populo iuxta veterem ciuitatis morem in forum ad con-çionem conuocato, magiftratibus amp;reliquis idmetu concedentibus,nouam reip. for-mam introduxit : eo enim in conuentu,duodecim ciuibus qui Mediceis fauchant reip. ftatus ex fententia fua conftitûéndi poteftas data eft : qui eum ad earn formam in qua ante annum M D xxvn effe folebat redegerunt : exercitus deinde pecunia accepta inde eftdcdudus:SedItâli dyCes vteaminvfumfuum côuenterent,neq; militi ftipcndiura dirent, magna militarts difeiplinæ ignominia, militem qui ßne ducibus relidus in di-uerfas partes abijt,exigua cum pecuniadimiffo, Florentiam fêcura ea receperunt. Hi-fpani aute amp;nbsp;Gcrmani ftipendijs omnibus acceptis, amp;nbsp;omnibus Florcntini imperij op-pidis locisq; vaCuis relidis,fefcin Senenfem agrum ad eius ciuitatis ftatum conftiruen-dutn contulerunt:amp;: Malatcfta pontifice ipfi Peruham redeundi facultatem concCden-te,Cæfaris fententia non expedata, chiitatem prorfusin pontifficispoteftatcreliqait:in qua,militibus cundis edudis,ciuium fupplicia amp;nbsp;vexationçs cœperûtmartî illi ad quos reip.gubernaculaperuencrant, turn quo poteftatem fuam melius confîrmarent,rum o* dio in tantorummalorum autores concepto, amp;iniuriarum priuatim acceptarum me-* moria,præfcrtim verb,quia, etfi id paucis deçlararet,ea erat pontificis mens,verborum fortaffe anguftias fcruantes,fed fenfum cauillantes,capytquo ijs qui pontificemeiusqj amicos iniuria affeciffent venia concedebatur, iniurias delida ab ijfdcm in reip. re-» bus cômift'a minime deberc, funt interpréta,tindeoq; cauffa magiftratuum iudicio eomlt; miffa,fexexprincipibus rei capitalis funtcondcranati:alij in vincula coniedi,Ôcinnü-meri relcgati: quas ob res ciuitatis viribus imminutis,ijsq; qui harum rerum participes fucrant, in maiores anguftias redadis, Mediceorum in ca çiuitate poteftas libcrior,ac folutior, iinô penè regia manfinerat autem ciuitas tam diutUrno amp;nbsp;graui bello pecunia prorfus exinanita,inrus amp;nbsp;foris incolis fpoliata, domos amp;nbsp;fortunas quæ extra ciuitatem erant amiferat j erft vnquam fuerat, tune maxime in varij ftudia diuifa: quara inopiara ....... ............ ......

H I s t 0quot; R I AE' I ï A L f C *AE anriôhæ regtônineceflariæperpliircs annos , ab extcris regionibus cômparandænè* .ceffitas auxit; quoniam eo anno nequc ineflîs fada cft,ncque agri euIti fatiue: amp;nbsp;quum eins annicalamitatcs in fequentes redundarent ,'maiorpecuniæ vis exeaciuitate ex-hauftaamp;afflida,adfrutnentum exlonginquislocis çonuehendum,Ô£pecora extraitnr perij fines conquirenda, dcpromptafucrir,quàm in tarn graue rantisq;fumptibus plenum bellum fuifiet.Cçfar intereain Germania comitijs Auguftç habitiSjFerdinandum fratrem fuum Romanorum regem crcari eurauit: cumq; de Lutheranorum rebus etiam principum potentiæ fufpedis, amp;nbsp;ob fedatorum multitudinem ambitionemq; in varias amp;nbsp;ferc inter fe , aç Luthero ipfi huius peftis autori, contrariasfedas diuifis, cuius vita !amp;autoritas (tam late diffufum erat, altcque radices egerat hoc venenum)niillius iaht rnomenti erat, agerctur, nullum Gcmaniæpiincipibuspræfentius remedium,quàmvt vniuerfale concilium indiccrctur,iri mentem veniebatmam amp;nbsp;Lutheran! caufiam fuam rcligionis autoritäre regere cupientes, vt id fieret inftabarit : amp;nbsp;opinio erat, eorum quæ à concilio conftituercnrurautoritäre, fi minus autorum animi ab erroribus fuis remo-perentur , fairem mulritudinis partem ad mcliorem fentenriamreducipofle : præter quam quod in Germania etiam ab ijs qui Romanam religionem fequebantur , concilium lt;vt onera amp;nbsp;corruptelæ à Romana curia profeda cortigerentur, expetebatur, quæamp; indulgentiarum autoritäre, ôfdifpcnfationumlargitatè, amp;bencficiorumcolr latorum annatis ( quæ vocabula omnia vnà cum rebus ipfis in curia natafunt) pt;bus qui in cis obtinendis in tanta curite officio rum multitudine fièrent, nulli reinifi vt his artibus ingentem pccuniæ vim ab vniuerfa Chriftiana republica extorqueret, o-pcram dare videbatur : neque interea vllam aniraorum fafuris, aut vt ecclefia rite ad-miniftrarcrur curam gerebat t namamp; multafacerdotiaquæ fimul in eodemeflenon 'poteraht,in vnum conferebantur: nullac|uemeiirorum rafionc habita, fauorc, autijs qui ob ætatem ad ca minime erant idonei, aut hominibus dodrinæ amp;nbsp;literarum co-gnitionis prorfus expertibus, amp;nbsp;quod peius crat, fæpc perditiffimis moribus prædi-tis, tradebantur. Quibus totius Germanix petitionibus Cæfar fatisfacere cupiens;amp; ctiam quiaè re fua crat tumultuum amp;nbsp;popiilofum contumaciæraufîas in caprouincia fedare, vehementer pontifice fermonibus Bononiæ fimul habitis, ei in memoriam re-’iiocatisvt Concilium indicerct pöftulauit : ciquencautoritatisdignitatisque fusepe'-riculum timeret, fç ipfum vtpcculiarem ipfius curam gercretpræfentem futurum pio-mifit.Nihil care ponrifici moleftius efie potcrat: verum vt bonæ mentis fuæ opinionent conferuaret, hanc mentem timorisuc caufiam diffimulabat! fed re veranc concilium incuriæ çorruptelis , ac multorum pontificum profufis conceffionibus moderandis pontificiamauroritaxem minuerctmetuens; fiuequod etfiquuminpontificumcollegium fuit cooptatus ,fe ex Icgitimo matrimonio hatum efTc teftibus probatum fuiffiet, id tarnen verum non clfc reeordarctur;amp; quamuis nulla fcripta Icx quæ fie natos à pon tificàtu excludcrct inücnirctur, tarnen inuctcrata'amp; communis opinio erat, eos qui ex legitimo toronati non effet,nc cardinales quidcmcreari pofl’cj liuequodfe non fine aliqua nefariæ largirionis cum Columna cardinale fufpicionc adpontificatum afcen-diffememoria teneret : fiuenein patriam fuam cum tanris bellirumultibus acerbitas fibi apud cohciliura nünquam delendam infamia? notam, quum præfcrrim ipfum ad id *non vt initio præ fe ferebat, cius ad bonam amp;modcratam formam redigendæ defide-rio , fedfuorum imperio iterum fubijciendæ cupiditate impulfum fiiiffeexitus often-diffet, conciliarct veritus; à concilio abhorrens, nccfibi Cæfaris fide fatis cautum dui ccns,re cum cardinalibiis huius negorij tradationi deleâis, quibus etiam concilij cor-reótio fufpcóïaerat, commuhicata; muftis rationibus cade re agerc minimeopportu-num elfeoftendens refpondébat; cum prælcrrim pax inter Chriftianos principes non-dum bene effet conftitutaidc noui Turcæ motus,à quibus Chriftianam rempublicam in ‘concîlij difputationibus amp;nbsp;controucrfijsoccupataminucniri minime vtile foret time-rentunfed tamen fein eo Cæfaris indicium fequuturum oftendcns;vtis in comitijs concilium promitteret,modö in Italia, ipfo Ciefare præfcnte, arque idoneo ad id congre-gandum temporedato; amp;nbsp;Luthcranialijque hxrctici fe concilij dccretis ftaturos pro-mitrçntesjintercaà corruptclis fuis propagandis defiftcrcnt,amp; Romanam federn in pri-ftinam

ftinamautontatispoflelfioneinreftituentes , ad priftinum viuendi vt Chriftiar.i amp;nbsp;cc-defiæconiundiviuerent,morem , vtcatholicos Chriftianos decet,redirent, feaßcn-tiriconcludebat : quibus rebus negotium difficiliusreddebatur : quippcLincrani non modo ante concilium à fententiaritibusquefuis difcefluri non erant, vcrùm ctiam à concilio nihil aliud ex eo, quàm opinionum fuarum improbationem expeCtare poi-fent : quando maxima illorum pars, caque præcipua fæpius antiquorum concilioruni dccretis eratdamnata; abhorrere credebatunfed eos idcirco eius conuocationem fia-gitare, quod,quum pontifices eo terrcri fcircnt, minime concelTum iri, libi perfuade-rent: fîcque fc caulTamfuam apud populos maiore autoritäre tueri poHe. In his aggita-tionibus fine habuit annus Millefimus quingentefimustrigefimus,amp;Millefimus quin-gentefîmus trigelimus primusjinitiumjin quo paruæ motuiim cauflæ fuerunt : nam ctfi J3 ’ multis indicijs Galliærex compofitione cum Cæfare contrada minime contentus, amp;nbsp;nouorum tumultuum cupidiflimus eire;amp; ad idem quoque Angliç rex,Cçfari,quia ma trisfuæfororem defendens, diuortij caufTamoppugnabatinfcnfuSjinclinare animad- : • -uertcretur; tarnen quum Galliæ rex pecunia cxhauftus effet, nectum poft tam diutur-norumbellorummoleftiaslêfequietitradidiffct, nondum tarnen ad res nouas cxci-tandâsopportunum tempus videbatur: intcrea vcrô turn in Germania cumprincipi-bus qui animo erant à Cæfare alieni, turn in Italia cum pontifice, quo magis cura fibi conciliarct, matrimoniumInterfuumfecundura natufiliura amp;nbsp;ipfius neptem propo-nens, confilia agitabat:atq;, id quod maiore Dei offenfionc,amp; Francorum regum hor-fibilli fe infainia, qui fe præcipuos Chriftianæreligionispropugnatores femper erant profefli, cuius etiamreicauffaChriftianiflimorû appellationem funt confequuti,cura Turcarumprincipeconfiliacommunicabat» vtcumin Cæfarem,inquem femperturn obnaturæ fuæ in Chriftianorum nomen infitum odium , tum ob controuerfiasquas cum eius fratre , de Vngariæ regno propter Vaiuodam, cuius ipfe patrocinium fufee-perat habebat ; turn etiam quia Cæfaris potentiaipfi quoque fufpeda effe incipiebat, male animo affeótus erat,concitarct. Hoc tempore Cæfariani duces, Nouijs in ponti-ficis grariam Senas vt patri a amp;nbsp;bonis fruerentur, reipublicæ ramen forma non immu-tata,reftitutis; ac trecentorum Hifpanorum pcditum præfidio illorum fecuritatis cauffa Melfianoducevrbiimpofito,exercituminTaurinos duduriàSenenfiumfinibus amo-uerunt: fed quum dux perfonam parum tucri nouiffet, res ciro in eandem perturba-tionem redicrunt ; ira vt qui in parriam reftituti fu erant, mctu difeefferinr. Cæfar quo-queFlorentinæreipublicæ formäm ea autoritaris fibi conceffæ parte, quæ libertärem conferuari volebat diftimulata, declarauit : nam pontificis ad fe miffam formulamfc-cutus, vt ciuitas ijfdem magiftratibus ac legibus quibus Mediceis imperantibus vtifoiebat, gubernaretur ; publicæ adminiftrationis caput effet Alexander pontificis nepos , idemque gencr fuus ; coque déficiente fîlij ordine amp;nbsp;pofteri, aut ex eadem familia proximi fuccederent, expreffit: ciuitati vero omnia priuilegia alias à fe arque alijs Cæfaribus conceffa reftituit; fed ca lege vt quoticscunquc aliquid contra Mediccæfa-miliæ amplitudinem molirentur, ca priuilegia amitterent : in hac autem conftitutione huiufmodi verba, quæ ipforum non modo poteftate fibi à partibus conceffa , verùm ctiam Cæfarea autoritäre dignitateque niti oftenderent paffim inferuit. Quibus in rebus cum pontifici fortaffe magis quàm fibi conceffæ in compromiffo facultati fatis feciffet, ftatim cum in re ipfi valde graui læfit : nam potificis cum Ferrarienfium duce controuerfia , in qua multi telles amp;nbsp;multa fcripta vrrinque prolata fuerant, amp;longa cauffæ expofitio faóta, à multis iuris peritis quibus id mandatum fuerat, audita atque difeuffa, ex illorum confilioamp; verbis Mutinamamp;Regiumiuread Ferrarienfium du-cem fpedare ; amp;nbsp;vt pontifex mille auri pondo ab ill o acceptis,cenfum ad veterem con-fuetudinemredigeret, eique Ferrarienfis imperij diploma concederet,fanxit. Cona-tusdeindeeft Cæfar, pontificioftendere,ineo quod contra eaquæBotioniæ prorai-feratfententiam pronuntiaffet, ipfum nó fe, verùm Vafonienfem epifcopum internun-tiura fuum aceufare debere : cui quum fe ne contra ipfum pronuntiare cogeretur, fen-tentiam ferre nolle aperrè dixiffet,is tarnen contrarium perfuafus, amp;nbsp;id foiùm vt fenten tiæ, fi ius à pontifice effet, ferendæ promiffo libcrarctur fieri ratus, vt fententiam fer-

ret îta inftkifTet, vt honoris fui caufla id facere fît coaäusi qiiæ excufatiopro babilio^ fuifîet nifî fententia eodem modo quo Cæfar fæpius rem componcre conatus e ratjlata fuifîet. Illud autem pontificcm multo magislæfît, quôd Cæfarem in Mutin« amp;Regij rebus feueriiudicis , in Ferrari« verô controuerfiain qua ftriólum iusipfia-pertè fauebat,atnici pacificatoris munere fundum efle animaduertebanquam ob cauf-fam, nec Cæfaris arbitrium ratuna habere nec pecuniam quam dux ex Cæfaris arbi-triodebebat, nec proximo diui Petri die, cenfumveteri more publicè obi arum acci-pere voluit. Nectamen ideô Cæfar àMutinaquam ad eam vfque diem depofiti nomine obtinuerat duci reftituenda, altcrcationes deinde ipfis inter fc dirimendas rclin-quens, abftinuit : quo fadum eft, vt per multos menfes inter pontifîcem amp;nbsp;ducem neque apertum bellum, nequc tuta pax fuerit: Pontifex enim totus in id incumbebat, vt aut eum infidijs opprimeret, aut eius maiorum principum ope apertè lædendi occa-fionem expedaret. Hic annus alios motus non habuit: amp;quies etiamin fequentem lyj 3. annum eft propagata : qui ab externis bellis quàm Italiæmotibus pcriculofior fuir.

Quoniam Turcarum imperator repulfæ Viennæ acceptæ ignominia acccnfus j amp;nbsp;Cæ-farem in Germania elfe audiens , ingentem cxercitum comparauit: fuosque apparatus extollens , fe bellum Cæfaris ad prælium cogendi caufta prædicabanad quorum apparatuum iamam, Cæfar quoque fefe quoad eius fieri poterat,inftruebatjamp; Vaftium cum Hifpanicis copijs, acitalorum peditum arque equitum magna Icgione,in Gcrma-niam tranfirc iufîit:amp; pontifex ci quadringéta auri pondo in fingulos menfes promifit;

, ^cMediceum cardinalem nepotem fuumlcgatumad eam expedition em mifit:Germa-niævcrô principes amp;liberæciuitates pro Cæfare amp;nbsp;commun! Germaniæ falute ingentem exercitum compararunt. Verùm exitus longé àfama amp;terrore dififimilis fuinquo-niam Solymanus fero Vngariam ingreftus(neque enim ob apparatuum magnitudinem atque itineris longinquitatem peruenire citius potuit ) cum exercitu non redà contra Cæfarem contendit,fcd circumlatis modo armis,amp; oftentato bello,Conftantinopolim redijt: nec verô in Cæfare maior apparu it alacritas: nam Turcarum aduentu audito,eis minime obuiam eftprogreftus; ôtregrefiTu cognito,occafîonem totis viribus vt Vngariâ fratris imperio fubijeeret arripiendam elfe nô cogitauitiverùm in Hifpaniam redeundi defiderio ardens, vt Italiens peditatus cum certo Germanorû numéro ad Vngariæ bellum vaderet conftituiuvcrùm id cófilium quoq; ei perturbatum fuit ; quoniam Itali pe-dites ànonnullis ex fuis ducibus qui alios ei expedition! præfedoscernebant,adtumul tum concitati,nullam tumultus fui caufîam adfcrcntes,Cælaris qui eos adijt amp;nbsp;alloquu tus ipfemeteft,autoritäre nihilpermoti ; omnes coniiinôtijlraliam verfus fummaceleri-tare, ne qui fe perfeqiierentur metuentes, atq; in itinere multos pagos amp;nbsp;domos quafi hoftiû e(fent,incendentes,quodfe facere,vt à Germanis in Italia incendia excitata vlci fcerentur,aiebanrjcontendcrunt. lam Cæfar quoque Italiam verlus iter ceperat : cum-^uedifciplinamquam aulici, amp;quifcfequebanturin itinere feruare, amp;nbsp;quantum itineris conficeredeberentconftituiflenMcdiceus cardinalisiuueniliimpetu motus,prç-feriptum ordinem tranfgrcdiens,pr£ceirit,amp; cum eo Petrusmaria Roflius,cuipotiffimu eius feditionis culpatribuebatunquare Cæfar !ndignatus,fiuc quôd eius feditionisori-ginem Cardinal!, qui Alexandrum patruelé fuum Florentino imperiopræpofitû fuilTc ægrè ferenSjillos milites ad Hetruriæ res turbandas dudurus fequeretur tribueret,Car dinalem amp;nbsp;vnà cum i 11o Petrummariâ in itinereretineri iuifît; fed pôft melius re! magni tudineponderara,vtH!ppolytus illicôdimittcreturfcripfiufeqiapud illû amp;apudponti ficem ea de re multis modisexcufauinPetrusmaria vero capriuus manfît,fednômulto pôft amp;!pfe dimifîtisicu! vtcreditur,multûapud Cçfarem profuit iniuria quafe Cardina . lem affeciffe cenfebar. Turcæ difcclTus Italiam imminent! bello libcrauir; quonia Gallus amp;nbsp;Anglus, odio amp;nbsp;indignatione in Cæfarem incenfi, inter Caletum amp;nbsp;Bononiâ ad colloquiumvcnerantivbiTurcarumimperarorépeream hyemenin Vngariamanfurû, amp;nbsp;fie Cæfaris vires implicatas fore rati,vt GalliærexMediolanum inuaderet,cgerût:amp; pontificem in fententiafuam afperitate atq; tcrrore,poftquâ id alia ratione efficere non potucrant pertrahere ftatuentes, de regnorum fuorum obedientia, nifî quod volebant ab eoimpctrarent,ei adimcndaconfiliaagitabant: volebat autem Gallus Infubriæ imperium

L I B E R V I G E S I M V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;733

pcrium,amp; Anglus indiuortij cauffa pro fe fententiâ ferrinamq; Tiirnonium 8c Tarben* fem cardinalesjquorum vterq; maxima apud Galliæ regem autoritäre pollebat5cum a-cerbis mandatis adeum mittere conftitucranr. Verùm hæc confilia nonnihil molliora reddidit, quod antequam ab hoc conuentd difccderent, Turcam rctroccflifTe audiue-runt:idemq; quo minus Angliae rex Anham Bolcniam matrimonij in eo conuentu ce-lebrandi cauffa Caletu accerferet,im|5ediuit;quod quidem facere decrcuerat,etfi cauffa in Romana curia pcnderet, amp;nbsp;poritificio edido, nc quid in prioris matrimonij fraii-demmolirctur, grauiflimis inrerpofitis pœnis amp;diris denuntiationibus cautum eitet: fed tarnen Francus vt Anglo rè^gi fe malo in Romanam ecclefiam animo effe' oftehdè-ret, quamuislcnitatepontificemdemulcerecuperet, propria autoritäre faccrdotibùs pervniuerfum Galliæ regnum decumas impofuit, amp;nbsp;duos illos cardinales ad pontifî-cemjfed cum mandatis àb ijs quæprius décrétafuerantlonge diuerfis^ablegauit. Cæ-farin Iraliam venir, cümq; pontificem alloqui cuperct, itcrum ßonohia inter eôs eft ad id conftituta ; quem locum pontifex cupidè eil complcxus,he Cæfari regnum heapoli-tanum, ad quod multi eum ex fuis hortabanrur petéridi,(amp; fic diutius in Italia manendi occafionem darct ; quod etiam contra Cæfaris mèntem erat ; qui cùm al ijs de caüfiïs, turn potiifimum liberorum procreandofum defiderio cum vxorin Hifpania effet, in Hifpaniam quamprimum tranfire cupiebat.quocirca ambo fub anni finem Bononiam coiiueneruntivbi eadem inter eos beneuolentiæ figna,eademq; familiaritas quæ prius, oftenfafunt : verùm non amplius vt tune animi in negotiorum tradatione conuenie-bant: Cæfarenim Germaniætranqùillitaris, amp;fatisfaótionis cauffa concilium fummo-pere cupiebat; fe exercitqm' amp;nbsp;fibi' ceteris grauem diffblucre veile proponebat ; verùm vt id tutó facere poffe't ; pdftremum fœdus Bononiæ idum,vt omnes ei inferefen-rur,amp; vt quantö quifq» peCuniæ fi Italia à Gallis oppugnaretur contribu^re déberet có-ftitueretur, reriÓuafi petebat: præterea Catharinam pentificis neptem francifco Sfor-tiæjtum vteo magis pontificem ad eius imperij principatus tutelam’pro'curandam com pelleretj' turnetiavtaffinitatis quæcumGalliæ rege tradabaturnégoti’unaimpediret,’ connubiö' iungi cupiebat. Quarum rerum nulla pontifici placébat:nam fœderib'us obligati , ipfiusdefiderio,quoderatfeinterChriftianos principes'mediumconferuare, repugnabat: nam cùm alia pericula turn ne Galliæ rex, ad i'dprrefertim ab Anglo tam vehementer inftigatus populos ab eius obedientiareraoùcrct, metuebat: Concilium' ob Veteres caulfas ipfi moleftiflimum erat : neq; illi aflinitas cum Mediolancnfium duce,nc apertam ferc cum Galliæ rege fibiinimicitiam coFi'ciliarct;amp; quia neptisfecundo' régis filio coniungendæ defiderio ardebat, grata érat.His de rebus amp;nbsp;præfertim de fœ-' dcrc tradatum inter eos plus duos menfes eft; cuius negorij tradationi pfæpofiti fùnt àCæfare Coues,Lugdunimaior cornmendatarius^Gfanuela, amp;nbsp;Prata Cæfaris fenatus principesià pontifice vero Mediceus cardinalis,Iacobus Safuiatùs, amp;Francifcus Guic-' ciardinus: qui fœdus minime recùfantes,quôdidpbnrificis meutern nimis nudaff'et,amp; Cæfari iuftâgrauiffimæ fufpicionis cauflamdediffet, omné operam vtVerieti in id indu cerentur,adhiberi petebant; propterea quod citraillorum auxilia,tenûisdcfcnfio'ôm-niseffet futura; quodq; maiore autoritäre res communis conferuari póffet,ft in prima tœderis fama pcrlifterent ; quod fi aliud fœdus fine illis inireturjCæfarétn, pontificem’ amp;Venetos inter fc dilfidere opinionem in omniu animis cxcitatum iri* quôcirca à Ve-netis vtnouuin ad torius Italiæpropugnationcm fœdus inirent eft poffulatum: prioris enimfœdcris vi nihil aliud quàm Mediôlànenfe imperium amp;nbsp;regnum ncapolitaùum’ lueri tencbantunCæfar autem vt Genuamquot; quoq;,in quam fi bellnm'eflet futur um,Gaî-li, quia id fibi peeuhariiure Madrilicnfis atqfCameracenfis compofitionùm legibus li-cerc exiftimabant „facile primum' impetum faduri cen febantUr, propugnare ten éren-tutjfummopcre cupiebat.Scnatus veto etfile id fœdù'^inuiolat'um fcruatùrum’pollicc-rcttir,graui Cæfaris indignariôhe,nouum fœdus inire,obligationesûe,quæ eocontine-rentur augcrc reeufauit: amp;nbsp;nihilomihus Cæfar eo magis pontificem contrarias rationes quæ pro ipfo adfcrebantur refellens vrgebat;ita vt fœderis capita tradari fint cœpta; omnesque Italiæ potefta'tes, vt legatos ad hanc tradationem mitrerenr,appellarunr : à quibus vt fefc fœderi, fi bellumingrueret, pro viribus amp;nbsp;facultate contributuri adiun-

734 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H I S T O R I AE' I T A L I C AE

gerent, poftulatum eft:in quo nemine fe difficile reddente, fed folum finguHs id quod à fe petsbaturminuere nitentibus ; folus Alfonfus Eftenfis, fe alioriim imperij propii-gnandi cauffa, nifi prius fibi de fuo cautum effet jfœduscontrahere non poffercfpon«' dit:quaenim rationeconucnirct vt fibi à pontifice cauendum,amp; fœdus cum co ineun-dum effet?quomodo pccuniam fuam ad Mediolani Gcnuæque propugnationem con-tribuere poffer, dum earn in milites quos femper Mutinæ amp;nbsp;Regij haberer,arque ctiam Ferrariae euftodiendæ gratia infamere Gogeretur?Ex hoc,noua eius cum pontifice con-ciliandi confilia funtorta : Pontifex autem animo ab eo alteniffimus cum effet,neefe tam aperte Gæfaris petitioniopponcre vellet, inextricabiles conditioncs proponeban fefi Mutina amp;nbsp;Regium Alfonfo qui alia ratione conuenturus non trat, effent rchn-quendç,veile fe vt eas pontificij imperij bcneficio fe obtinere fatcrctur : quod cum fiuc Septemuirum Auguftalium arque imperij principum confenfu, ira vtiure vim obtine-rer,fieri nonpoffet, Cæfaremin difficultatemquæexitumnonbabebat, conijciebats quamobrem pontificem vt fe fakemfœdere vigentc Alfonfi ftatumnon turbaturum fponderet rogarc cœpit; ac poft multas altercationcs pontifex, id in fefquiannum polliceri annuintandemque Matthiæ facto die Cæfari faufto fœdus iôlum cft. Hoc fœde-re Cæfar, Romanorum ,rcx, ceteri omnes’Italiæ (Venctis exceptis) principes,fcfc ad Italiæ propugnationem obftrinxerunt: in eo tarnen Florentini ne eisillorum in Gallia commerclaturbarentur, nifi quemadmodum in Cuneaccnfifœdercfuerat, nominari nonfucrunt. Expreffum etiam fuitquem militum numerum, amp;nbsp;quantum pecunia quifque finguiis menfibus fuppeditare deberet; nempe Cæfar triginta; pontifex pro fe ôc Florentinis viginti, Fi ancifeus Sforcia quindccim, Ferraricnfium dux dteem, Ge-nuenfes fex,Sencnfes duo aurcorum numûm millia,amp; Lucenfes mille in fingulos men fes penderent : amp;nbsp;vt contra repentinam irruptionem aliquo modo ira comparât! effent, vt fe poftea contributionibus tueri poffcntjtunc ferè côtributionibus par pccunie fum-ma,quæ nifi cum apparatus aditaliamoppugnandaminpromptu cernerentur,exponi non poftet dcponcretur : conftituta etiam eft parua annua coniributio ad duces, qui in Italia manebant alendoSiamp;quafdam penfiones Heluetijs,nepediratus Galliæ régi fup peditandicauftam haberentfoluendasj communique confenfu Antonius Lcuatotius fœderis copiarum imperator, cum ininfubria commorandi mandato eft declaratus: de concilio nihil ex Cæfaris, qui vt pontifex id indiceret vrgebat, voluntatc eft confti-tutunt: Pontifex cnim ne in hacanimorumdiftraâione à Gallo amp;nbsp;Anglo regibus rcij-ceretur periculum efte ; quod fi fine illis cclebtaretur,neque ccclefiæ concordiam,ne-quccorreâionem introducipofte,quin potiusnefeditio inecclefia indeorirctur pe-hculofiflimum efte afferens,id reeufabat; feque nuntios ad principes vteos ad tam fan-dum opus flcóferct raifturum aiebat : cumque Cæfar, quid igitur fi illi fine iuftacauffa diflfentirent, quæreret, velletque vt tune fe id indióturum polliccretur,nunquam eum ad id fledere potuit: quapropter nuntij parua cum pcrficicndi fpc delcgatimiftiqiie funt, fed neque in matrimonij negotio Cæfari magis cft fatisfadum : nam quum duo cardinales à Galliæ rege miffi Bononiam veniftent, amp;nbsp;de fccundi regis filij nuptijs fer-mo iterum eftet introdudus, pontifex ad Mediolancnfium ducis matrimonium à C»-fare propofitumrcfpondebat; quum rex fibimultoantèfilij connubium propofuiffet, amp;ipfc ei cum Cæfaris qui tune fe aftentiri oftendit confenfu aures accommodaflen fi dum hæc agitarentur, neptem fuam eius inimico coniungeret, niraismagnam àfe Galliæ régi iniuriam fieri videri fe exiftimare, hoc negotinm à Gallo artificiosè fui fo-uendi non autem rei perficiendæ animo •. cum gradu amp;nbsp;forte tam difpares eftent,pro-pofitum fuiife; verum nifi prius hoc negotium eifetpcnitùs exclufum, fetam graui injuria regem afficcre nolle: cumq; Ca far Galliæ regem filio fuofibi tam difparemcon-nubio iungercvellc fibi perfuadere non poftet, pontificem vt regis fraudes patefee-renr, à cardinahbus, matrimonij contrahendi poteftatem ad fe niitti curarent,petercr, efthortatus : illi verb fe paratiflîmos oftendentes pauciffimorum dicrum fpacioam-pliftimam poteftatem ad fe perferri curarunt. quapropter non modo omnis raatriæo-nij cumFrancifco Sfortiafpes fublataeft , vcrùm etiam negotium cum Galliæ rege preftius tradatum amp;nbsp;infuper. vt multo antè inter eos agicatum fuerat, vtpontifex amp;

Galliër rex Nicæàm, Sabandiæ duels vrbem ad Varum fluuium qui Italiam à Prouincia lt;liuiditfitam,conuenirentadicôtum.QuæCæfari valde molefta erant,tum quod ne inter pontificem amp;nbsp;Galliae regem maior contra fe neceflitudo cótraheretur metucrât (fa-tis enim quo in fe animo rex effet nouerat)tum quod vereretur ne in potifice adhue’ea-ptiuitatisfuæ,vrbisdireptionis,amp; Florentinæ reipub. flatus immutari memoria in fixa refidercumouebatur etiam quod eum honorem quo fe à pohtifice in eo quod bis Bono niamfecumadcoUoquium venifTetaffcólum exiftimabat, fi ad Galliæregem mari Ni-cæain vfq, iret,minui,imö prorfus aboleri cenferetmeq; hanc molefliam eiusq; cauflas diffKUulabatjfed fruflra: quoniamin ponrifice huius affinitatis cupiditas exardefeebät;: ad quod potiflimUm ambitione amp;nbsp;glorias cupidine mouebatur ; quod cum tarn hunïilî gencrc effet, nepotifuo notho tantiCæfaris filiamitidem notham matriinonioiun-xiffet ; amp;nunc neptem fuam exlegitimotoro natam, GalIiæ régis item legitimo filio iungerct r idquemulto magiseum mouebat, quàmquodàmulrisei proponebatur, t-pfam hac affinitate Galliae regi ad Florentinum imperium filio amp;nbsp;nurui vindicandum, iuris colorcm,etfi non verum,fpeciofum tarnen daturum.His rebus Cæfari non admo-dum gratis,quafi cumulus acceffit,quod cum à pontifice vt tres cardinales à fe nomina-los crearetflagitafret,vixvtßarienfem archiepifcopumcooptarer,impetrauit:Pontifex enim fui exculartdi gratia pontificum collegium repugnarc aiebat: nec verb Cæfarem initigauir,quöd pontifex magna alaeritateoccultiffimû fœdus cum co fecit, quo fe An-ghæ regem amp;nbsp;Annam Bolcniam diris denuntiationibus, amp;nbsp;omnibus modis quibus iurc poffet perfequuturumrecipicbauac vterq; fe cum nnllo principe fine alrerius confenfn fœdus initurum fpondebat. Caefar igitur altero à flipulato fœderc dic,Bononia difeef-fit; iam frriscertus,tum\:onnubium,tum congrefTum inter pontificem amp;nbsp;Galium pro-ccfTiirum; veritus infuper,ncmaioraliqua intereos coniunóliocoalefceret; Genuac-que claffe receptus 5 in Hifpaniam co animo j vt turn diótum fuir, nauigauit,quo fi cum rege affinitas contraherctur, filiae cum Alexandro Medice connubium locum non ha-beret. Paulo poil amp;nbsp;pontifex Romamverfus contendit; tumqueduo Galli cardinales nihil nouo foedereterriti j funtcomirati. Pontifex enim j vtin firnulando amp;ncgotijs, modo ne timoré vinceretur , traólandis præftans erat ex cius foederis confeólione^ Hifpanici exercitus dilTolutionem fecuturam dcmonflrauerat; qua ex re maior ad regem vtilitas , quàmex fœdere detrimentum redundabat: prxfertimcum interpro-miifa amp;nbsp;fadla complures difficultates atque impedimenta poffent inciderci (^a-proptcrcœpta inter fenegotiacontinuarunt: cumquerex magis honoris fuicaufraamp; ambitione quàmaliade cauffa, ipfius Nicæam profedionem cupcret, quo ilium eo pertraheret, fe neque fœdus ab eo petiturum, neque ad bellum incitaturum, neque ipfum m zXneliæ régis cauffa extra iuris limites abducerc conaturüm ; vel ad nouoS cardinales creandos impullurum, promittcbat:ad quodctiamAnghærexvalde eum incitabat: qui quum clàm amicam fuam grauidam effeciffet, infamiæ celandæ gratia priufquam id innotefeeret, marrimonium cum ea folerhnimore contraxerat : amp;nbsp;quum paulopôflfiliam ex eafufcepilfetyCamin filiæ ex priore coniuge fiifeeptæfraudem, Ângliæ regni principem, quo honore qui primi in regni fucceffione funt, ornan-tur, dcclararat. quocirca quum pontifex tantum pontificiæfedis contemptum diffimii-lare,Cæfariùe ins denegare non pofrct,Senatus fuffragijs cum rcgem,pœnis in eos qui facras leges deliquilfentconftitutis fubiedum pronuntiarat: hanc ob caufftm ipfc pon uffeis cum Galliæ rege affinitaté amp;nbsp;colloquium exoptabat: regem enim cauffæ fuæ me-nendæ inllrumentum forc,amp; fi pontifex, vt ipfe exiflimabat,res nouas contra Cæfarem agitate vellet, fe in intcgrûrcflitucrc acin fœdus fuumptraherc, atq; quafiltaliæ leges imponendi gratia triumuiratum conflituere expetiturum fperabat. Tandem verb profé dio non Niceam, quiaSabaudus ne Cæfari difpliceretfe in arce pontifie! concedenda diflicileni præbuitifcd Maffiliam cfl côflitutaïquæres àrege, qui longe magis honorifi-cum duceret,eum in regnum fuum ad colloquiû pertraherc,valde expetebatuhfed nec pontificijVtpotè qui ci magis fignis atq; eius ambition! obfequendo,quàm rebus ipfius gratificari cupcretmolcfla crat.Pôtifcx fe pacis potifïimû, belli in Turcas promouendi, Angliæquc regis in redam viam redueendi, ac deniq; folummodo eommunium reruns

caufla ad id colloquium proficifci omnibus perfuadere nitcbatur: fed quum vera cauf-fam diflimulare non pofTet, antequam prOndifcCretur, neptem fuam trircmibus fibi à Galliæ rege cüm Albaniæ duce puellæ auunculo midis,Nicæam mifit; quo fado,in Pi-fanum portum reUerfæ,quarco dieOdobris pdntificem cum multis cardinalibus accc-perunt; acfatis felici nauigatione pauçorum dierurii fpacio Mafliliam transportarunn in quam vrbetii, turn pompa acceptus ôalliaé fcx piôft,qüi anted ilium nodu falutatum venerat, ingrelïus amp;nbsp;ipfe eft; amp;nbsp;in vnis ædibus diueffati,maxima mutuae beneuolentiæ figna cdidefunt 1 Cümqi rex vt ipfius anirilunl flbi deuincirct j omnem operam adhibe-ret,vtpuellam Maflîliam duci iuberet ab co pctijtiquo à pontifice, qui vtfe prius de cô-munibüs febüs agerc veile öftendefet id noli qUaëfcbdti cupidiflimè fadojvbi ea duda fuit, Iporifâliafuntcclebrata : ac fere illicö cum iricfedibili pontificislætitiamatrimo-niumperfedum : Pontifex aurem negotiafüaeUm ipfomet rege fümma arte traólans, maxitriam äpüd euni fidem ac beneuolcntiam fibi conciliauit, étfi contra mültorum amp;nbsp;Cæfdfls met opinionem,nullum fœdus inter eos fitconftitutuni. verum quideeft,pon“ tificCrü femper fc vt Mcdiolanenfrs principatus pro Aureliano duce néptis fuæ viro oc-ciipäfetur i propenfum oftendilfe ;quód amp;rcxodtoamp;maleüölcntiaquain Cæfarem flaigfäbat,magnopere cupiebat : amp;nbsp;longe magis quod filiö in eo principatu collocato, controuerfiarum poft obitum fjum inter filios extingUcre vidcbatunquæ ne cxoriren-tur Britaniæ citerioris caufta mctucndurri érdnquam rcx fuperiorc anno contra padio nem àrege Aloyftocum illis populis contrada,illis potius regia autoritarc,quàm fpon-tead confentiendum compulfis,Galliç fceptro coniunxerat.ln Angliç vero rcgis cauf-fa non modo rcx nihil ab co impetraLiit,verùm etiam ob eius regis miniftrorum barba-riem,amp; quiaeos in pontificis cubiculo cum atteftatione denuntiantes,amp; ab ipfo ad có-cilium prouoCdrttes inuenit,fe ca re iratum oftendens,fibi ft in eum regem fuo iure age ret,minfmèmölêftum fore dixit: ncc pontificis animumvlla re læfir,nifi quod potius vt fuis quam fibiipfifatisfaceret, vt tres cardinales ingratiam fuam crearet eum rogauit: quod pontifici non modo quia Cæfaris orator repugnabat, verùm etiam quia amp;nbsp;ad fu-turorum pontificum crcationem, amp;nbsp;ob contumacias quæ fe viuo exoriri poiTcntjGalli-cæ genti in qua tunc fex erant cardmales tot alios addere,ipfi res magni momenti vidc-batur,moleftiffimum erat, amp;nbsp;nihilominus id minoris mail gratia cóceflinac pratter hos Albaniæ ducis fratrem quoq;, cui prius id promiferat, ad eandem dignitatem promû-uit:in ceteris omnibus amiciflimi atq; in mutua fide inter fc manfcrunt:quin etiam Fran eus cum pontifice multa fuaconfilia communicauinac præfertim norinulforum Germa niæ principum in Cæfarem concitandorumeonfilium quodagitabat,intcrquos præci-pui fucrunt Heftiæ Lantgrauius,amp; Virtcmbergenfiiun dux, qui pôft fequenti æftatc ex-citati funt.Vbi autem circitcr mcnfem vnüm Maftiliç fimulfuifrcnt,pontifex ijfdcm tri-remibUs vedus difceflînacm’agnâ maris moleftiaatfedus,Sauonam perueninvnde ne-que friremium apparatui,neque gubernatorum peritiæ fatis fidens,ijs rcmiflis,Andreae Auriæ nauibus Ciuitatemueteré cft pcrlatus, amp;nbsp;Romam fumma cum autoritate amp;mira felicitate,âpud'eos prçfcrtrm qui cum in Angelica arcc captiuû viderant,rcuerlus,pau-ciftimorum mehfiumfpâeiofortunæfauore,iam animo caquæ futuraerantpræfagiens, eft vfusmotilfimum enim eft ilium fere ftatim poft fuum Maflîlia rcditum,quafi mortem fibi imminere exploratum haberct,fepulcrum,amp;amidum omnêquopontificé^ quura fepeliuntur ornari folcnr,fibi fieri curaffciac familiaribus fuis,fcdatiflimo animo le bre ui moriturum dixiïîe:amp; nihilominus confueta ftudïacogitationesq; minimedepónens, quofamifiafua,vtipfi videbatur, tutioreflet,vtCitadcïla,arxmunitiflSmâFIofentiæ cxtrucretur(quàm cito nepotum félicitas finem effet habitura ineertusgt;Vr^batiex qui bus quum inter fe eftent infcnfiflîmi, Hippolytus cafdinuHs hoir firte v'encni’fufpicionc ann¥gt; poft pontificis mortem nondum exado,obijt : amp;nbsp;Alexander alter nepos,qui Flo-rentiærc'gnabat, maxima imprudentiæ nota Flotentiæ clàm noôtu àLaurentioexea-dcmMcdicea familia fuitinterfedus.Itaqî'pontifcxæftate incuntc ftomachi doloribus cxcruciari cœpit: quibus febri accedente diu ab ilia atqj alijs offenfionib. vexatus, iam ferè ad extremum deueniffe, iarn ita fubleuari,vt alijs,fcd non fibi,falutis fpem exhibe ret, videbatur. Quoægrotante Virtembergenfîum dux, Helft aliorumqueprincipum

LIBER V I G E S I M V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;737

opéiamp; pecunia à GalliæregéadiutusjVirtcmbergènfem {irihcipatüro5quódRoihanb-riim rex occupabat, recuperauit: cumq; niaius inccndium timeretur, contra Galliæ régis , qui Cæfarem huius motus caufla diuturno difficiliq; bcllo implicatum iri,vel for-talTevidriciaarmaad Mediolanenfe imperium turbandum tranfitura fperaucrar, vo-luntatem, cum Romanorum rege compofuerunt.Hocquoq;tempore Barbaroflainter Solymani purpuratos(quos Baflas ipfi vocant5cooptatus5niarisqgt; imperium ab eodem adeptus,adTunetanum regnum occupatidum nauigauinqtio initincre Cal abriç oram legit,acfupra Caietam penetrauif. vnde nonnulli ipfius milites in terram expofiti Fun-dos tanto cum aulç pontificiç Romanorumq^ terrore diripuerunt,vt earn vrbemfi pro-greflifuiflent, omnesdeferturosfuilTe opinio fît, pontifice id pcnitùs ignorante : qui morbo tandem cederecoadus,die xxv Septembris multis gemmis in Angelica arce,amp; innumeris in pontificali camera vt appellant vehalibus officijs j fed contra communem omnium opinionem, exigua pecuniarelidis.,ex hac vita migrauit.Fuit autem hic pontifex exhumili loco admirabili felicitate ad pontificatura eueôius : in eo autem admo-diim variam fortunam,verùm fî vtraq; ponderetur,longe magis aduerfam quàm fecun-darujCit expertus:quç enim félicitas captiuitâtis ipfîus infelicitati,vrbis dereptioni tanto cum excidio perfpeôlæjtantæ cladipatrise fuæ illatæ comparari poteft?obijt curiæ in-uilus, principibus fufpediis, fama potius graui amp;nbsp;odiofa quàin grata:auarus,ambigua fide; dénaturaèbcnefîcijsinmortalesconferendisaliénas.hametfi in fuo pontifîcatu triginta amp;nbsp;vnum cardinales crealTet, nullum tarnen ex fua voluntate, imô ferè fempef coaâusjpræter Mediceum,quem tune graui morbo opprefîiiSjeiufmodi tempore quo fi interijfler,fuos inopes amp;omni præfîdio deftitutos reliquiflet,potius ab alijs iheitatus quàm fponte amp;nbsp;proprio confîlio in pontificum Senatum legit:amp; nihilominus in fuis a-tiionibus valdc grauis, fagax, vidor fui,maximoq; ingenio,nifî fæpe metus iudicium i-pfius corrupifîet. Illo defunôlo cardinales eadem node qua fe pontificis legendi gratia incluferunt,omnes côcordes Alexandrum Farnefîum Romanum,omnium cardina-lium antiquiflîmum, fummum pontificem legerunt : quorum fulfragia cum Clementis iudicio ac ferè petitione, vt qui eum in tanto honore ceteris omnibus anteponendum cenferet,côfenferunt:eft autem is literarum cognitione amp;nbsp;morum fpecie ornatus : cum verb cardinales tanto libentius elegerunt, quod quum fexagefimum feptimum ætatis füæ annum attigifîet, ac imbecillis,nec fatis bona valetudine cenferetur(quam opinionem ipfe aliqua arte auxit ) cius pontificatum breuem fore fperarent, cuius fada atquô opera, num expedationi de ipfo conceptæ,amp; immenfæ populi Romani,quôd poft téf-^ tiumfupra cencefîmum annum,amp; poft tredecim pontifîces, iterum Romani generis pontificem acceperit, lætitiæfîntrefponfura, qui res ab cius pontificatusinitio in

Italiageftas fcripturifunr,fidemfaGient:verilfîmumenim eftillud amp;nbsp;fummalaude dignum, quod prouerbio dici