Dit boek hoort bij de Coiiectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede • de staartsnede • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

’ -S'’ ■ nbsp;nbsp;nbsp;.

‘ I :

E. oct.

GM?

Theologia

Octavo n°.

5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sr KT A G M A

^I NST I TA^TIO-NV M CH R I,S T I A-narum, perfpicuis afTertioni-bus ex dodrina Propherica Apoftolica congeftis, ( pleriP que propofitis difputatis in Academia Aifnienfi)compre' henfum.

o R N A TI SS 1 MO

V IR O. D O CT R I N A, P I E. Tâte, virtvte at lt;lt;v e s a-pientia excclletni, D. loanni Francifco Ri-penfi, artis mt-dicæ Dodori tximio, Redori Academiæ HaifnienGs magnifico,Ck fuo colle-gæ ac fratri in Cliriftochariflîtno.

NlCOLAVS HEMmINGIVS.

RI A funt homïniymAgnifi^ ce domine Reélor, frater collegachari^ttne, infrimis méditanda , ^t^omodo bene f^ifapiat, ÿwmodo ben'e agat^ amp;■gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haheat.

Adhxc enim homtnis naturafertur: hxc appe^ Itt: in h is fnem bonorum coll oc at. Hue ptrti-net tres illAfacultates animAyà Deo Opt. Max. homini afiru^amp;,yiiergt;ç-md\^ 'fin^fjcyirtwny

Harurnprima 'verum ^bonum'ut in-(juirat yfatagit : nee qukefuam illi fat is eft priüfjuam adquot;jerifimum amp;nbsp;fummum bonum peruenerit.Medtà verb bono inuentofe ap-plicat, in eo accjuiefcit.Poßrema illttd ipfum v'çrum bonum tuetur contrariis aduer-

EPISTOLA fatnr. Hueproinde quamp;cunque à maximis in-genijs acutißime excogitata perßcriptaßunt perti»ent:bucßholaji-ici lab ores, hucfaculta-tum aeprofeßtofium ordinatio reßerutur: Ruthas hic ßopus frlt;efixus efl, vt nbsp;nbsp;nbsp;ingentibtis

corporis aniwur morbis remedium adßerant, cß hominem ad quietem, tranquillitatem ß beatitudinem perducant.

CAter nm, etßi omnium,qui in hocfiudio oc-cupantur,laudandits efleonatusttamen euen-tiss conatui ß expeciacioni in omnibus peræ-que non reßpodet.NA,^^ Pindarus aiti^/ußv ßsLjvec'n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dmKfjtg.pn)/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ynapeA-

füB^yl-C^TCiHv opSdv ocKv 34 i^cü eppivüv.Hoc cit, Accedit obßcura nubes obliuionis , ß reel am 'uiam rerum agendarum äußert ex mHt bus. T'ametfi autem Pindarus aliquid maliin natur am humanam ßupemeniße, quo impe-diuntur homines ,quo minus

,que natura, appetunt,aß'equ atur,reH:e animaduertit : tarnen malum illnd ßobßu-ram illam obliuionis nubem monflrarc non potuitluce dtuina deßitutus. AtEccleßia Dei, ß nouit illud malum, ß habet remedium , quo illimalo mede atur. Malum ipßum ffipec-eatum orißnis. Remedium mali eflpradicatio Puangeißideb 'Paulus ait:Pofiqua inßapien-,^ tia Dei non cognouit mundus,pcrßpientiam.

HeunP

DEDICATORI A.

Dettm:pUctnt Deo^perfiultitia fradicationisj faluare credetes. Hoc efiiPoJhjul inhacmtin~ di fabrics. qn» efivcLti'i fpcculttm quoddam fapienticzDet^nofi cognoueruthomiuesiper lumen rationis ac demofleationet-) DeumiVtpar €rat,vifum ejl Deo ex gratuit a ipßu^ bonitate per jlultam coram mundopradicationem, de Chrisio cruci/ixo,(aluare credHes.T'ametß ita que magna laus est Sapicntia,quaprofitentur illi qui PhiloÇophi nominatur:^profeclo ma-gnus ipfius us e^àn vita œconomica, politica-, addo etiarn in Ecclefia Hamen plurtmùm differs humana tlla Sapientia ah illa,qua Paulus flultitiam,iudicio mundi ,Çed Dei Sapien-tiam,vero iudicio,nominat. igjtm Çiue auto-res JpeHes vtriujque Sapientia, Ciuecauffas sertitudinis attendis, (iue eff^ecla (cru-taris,ap-parebit quantum Dei Sapientia Çapientiam principum huiiss mundi,excellat. .

Primiim autores dtÇcreti Çunt. Det-is esl a ut or Sapientia EccleÇia:homo ejl inuentor Sapietu, quam PaulusßapienPtam nunc mundi, nu/ic principum huius mudi appellat. Herumfi quis obifcithumanam Sipientiam a Deo effequifa cultates na'ura indidit, qttibuis inuenta, lo-cupletata eß aucla efi SapiHia hac,quam Ph{^ lofophiam nominamus-.huic vieißtm obßio vî-qgt;oç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;{cuius Pindarus memi-

Ç .ƒƒ.

E P I s t o L A

ffit'jex quafaSfum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;extra Tjiatti.

aberrent Philofipht. Tt ergo Dem homo di-fiant ia inßnittim inter Je y dt bonttate di-gnitate;{vt alia taceam^ ita fapientia Dei,ho-nitate ß dignitate Jajientiamhominum ex-celltt.Hoc diferimen notât paülusdn hune mo-dum CorinthijsÇtribens- PorrbÇa^ientiam lo. Pfuimür interperfeltos y Safieniiaw aute non f^enli huiitSynejue principUmÇeculi huiwytjui abolentur:fed loc^uimur Çapietiam Dei in my-fierio ahjconditamy(fuiimprafinterat Deus ante Çectda ingloriam noflram^uam nemoprin-c/pttm huitdÇeculi cognouit. Hic habem»4 dè-firiptam U er am fapientiamyO/ua no homtnum fed Bet efi. Si ergo Çapietia Dei eflynen efi con temnenda nec rarere da in tertiaclafjem Seien tiartimyCjHafi inferior multam effet JciHps hu-manis amp;y'^g^(na,proxima.Sifapientia Deiefiy catteat puluis dtPeinis. y ne men fur a fenfuttm fy ration IS earn metiri vcdtt.Si ePiin myßerio re-condtta, non eft: noua çy nuper nat a y fed ante mundi c'ofitutionem a Deo concepta défit-na:ta in falutem dr veram hominis beatitudi-nem. Si ePiin aftoriam nofiram yCo pert met nt. nosperficiatyC^ adgloriam ver am aterna bea-titudints perducaty vtDeo iunUi perfePfoa-more, optime habeamus.

Secundum difirimen inter Philofaphicam fapien-

DEDI CAT ORI A.

amp; ditiinay^ caußis certitudinis petendam ejfe propofurmits. Philofiphiia^atltt-men rationis:proferuntv..Qxniojict,(juibtü qtiafi manu ducutura notis adignota.-amußimpht-lofiphicam immotam eße gloriatur.AtDeifa-plentia lumen B!eipr£tendd,experientta San-^ioru coprohatur-, arrh-abone Spiritm chfirma-tair,^ mult IS demsßrattonib. Spiritus frmißi ma eße eonuineitu-r : adebjVteins reße£hehu-mana ßpietia omni fede teß car er e uideatnr.

DiÇerimen tertium ab obieóiis petimus. phi-lofophica Sapientia , etß de Deo dißerititamen nee natura Dei,nec didin^tionem v^çuçze/oÿ/jav in aina (implicipima natura,nec voluntate reife intelligitßdcu DeophtloÇophatur,tn horrendos tenebros incidit:id-quod’videmtss omnibus philoßphis -, qui Euagelßognitione de-ßituebantur accidiße -, qui^ cumfibi [’apere aai-debanturlfo^Toocù^a-au) i/ueMpcdOtlacu/ jTSt Paulus loßiitur.

Eßecfa quoq^variant.pQuidefficitPhiloßsi-phia aliud, quaw ut hominepodagogia qua-dam in oßcio confine at ? quam vt homme in arcana natura infroducat?qaam aatPermonem regat? Quidl An n'a hoc magna Çunt'? t'erma.* gna eße fateor-, Tjefttgia quada diuinitatis^ cu Paulo agnofco.Sedfapientia Deißp^^dago-giaß eçîa musßiritualcmyqua lofu mb ah et itp

E P I s T o L A

fnmilia Dei,fûla nos regit perßcit ita vt henefiipiamus,amp; bene agamiis,Q‘benè hahea-rnus. Nam philofophiaetfimultapræclaraeie virtute habet,dtgna qu£ cognofiantur:tamen nec 'vnde projic/jcantur Chrift-iana 'virtutes, nec qua. ftnt, nec quomodoßant, nec quo tendant, reite fine errore monfirat.Siquide fila pietas, quamprofîtcturÇapietia Dei efiprin cipium,fiundamentum,formatrix, dux pti-bernatrix omnium virtutu qua Deoproban-tur. Principium,quia ab ea manant, ojt a fonte riuuli. Fundamentum,quia fuper ea tanquam adificium vera 'virtutes extruuntur. Forma-trix, quia fides qua percipitùrex (apicntia di-uina facit'vt 'virtutesfint, qua ex mandate» fiunt.Dux,quia regit eas,fi;t' cotinet intra fuos limites, ne euagetur,^ infiectra 'virtutu con uertatHr.Gubernatrtx,quia 'vtrelta adfinem 'verum ferantur,'videlicet ad gloriam Dei, a-dificationem Fcclefia,tranquillitatem 'vita,^ 'Vtilitatem proxtmi,facit.

Porrbyfi quis ex iis,qua diximus, de excel lentia 'virtutÜ, quasfapicntia Dei doc et, velit inferre abifeienda effe eamhumana fapientia partem, qua doltrinam de virtutibus cotinet, ille fane haud relfè iudicat. Neqttaqua enim ideo abijcieda efiphilofiphia in doStrina 'vir-tutum,'vt quida( opinione fua doit fautumat, quod

DEDICATO RIA.

quodimperfecHûrftf :‘vt lumen adhiben-dnm ejt tilt ex doHtrinii cælefii :tta. illumina.ta, TJiiltterfei-ndBecclejîæ Dei. c^emadmodum cnim non adijciendum eft cuprum, cjubd au~ rumÇitillo longeprx/lantius nobihus. ,Hii^ bet enim cuprum [uum 'vÇum, modo miro re-lincjUAt^UÜ pretcium. Etrurfus nur urn indiget interdum cupro, 'vt id ijuod inde efjiciturfiat (Inbilifti. Sic doldrinn Ecclefi^de 'uirtuttbi-Hy etinmfi longe excellitphilojophiam:tame mul turn in ædtflcio tnbernnculi Dei cognitione ‘virtutum philofophicarum, tanqunm exotic is eiuibuÇdam thefnuris iuiintur.^^re qui illam Philojophitepnrtem, qu£ doctrina. de viriuti-bui continet, contemnit, dignus eßpotius fin-gris qitàm refutatione, prßertim, cùm videa-mus Paulum t^poß^olum non rarb di£ia Phi-lofophorum (fr Po'étarum de quot;virtutibits mu-tuatum eße_j.

lam ad earn partem humana fapientia oje-niamM,qu£ naturas rerumicrutatur. H'cpro feclofatendum est earn Philofbphiaparte,qui rerum natur as rimatur, magnum adminicu-lum adferre qs, qui in Schola Chrifii verÇan-tur.Multa eniminMofe,Prophctis,Pfalmis,E-uangelicisfcriptis occurrunt,quA fine huma-naßapientia de rerum naturis (ß proprictati-bus, intelliginon pofßutit. Qtpod qui ne gat,ei

EPISTOLA ßtneheUcboroopuf eß- 'vtinttriwfile am-, eum ingrat um ejfie Deo^ijui donaipfius tn Phi,lfgt;ß-fhis non agnoficit 'ueneratur.

Omnium autem adfirmonem attinet,Pbi lof 'ophia facit ut fermafit nbsp;nbsp;emedatut à“

(ius,^ elegas. Quoprofeclb beneficio huma-na fafentiæ Ecclefia Dei car er e non potefi,nifi muta efi^'e •vtlit..^Midde theoria dicam quam Efiphaniftf in Scripture facra interprété re-o/uirit? certe qui fine diale^ica hanc accedity profeôta coçTnp ô'voç lt;srfioç ^vp'ov accedit. Vtta-eeam theoriamplane d'p^ÂiVuiTov ejfe fine dialectica in pracipicia agere. fipuomodo enim, finedialetdica collationes inflituet? ^tiomodo erdinem intelliget monflrabit alqs? ß^uo-modo generayjpecies,(fi differential inuenieti ^upmododefinitiones extrueti ßuamodo di-uijionesficiet? ßuomodo rationes ordinabit f}' iudicabit? ^upmodo antilogias foluet?

At fl quit Enthufiada obiecerit Apojlolos fuifje rudes h arum rerum, Igitur neque iam, requiri in doStoribus EcclefiaJedjuffeere Spirit um S. Etfi fpiritui Chrifii daßor veritatis femper est implorandus y ut nos doceat, in. ueritate du'igat : tarnen difeernendum efiinter miraculafam infiruUionem : qualis fuiti Prophetaruw.: deinde Apofiolorum y qui die entccoficsper Spiritupt Splenefunt edo^ide, myfierio

DEDI'C ATÖRïA.

wyßerio Euangeß: dunde paucorti Aliorum: órdinAriAm, (JuaIis eß eorum quißuccefß-runt Apoßold. HAncc'omendAtPAultußu.o dd-fiiptdoyCÙmAtt: Attende ledtion 'i neejuepoteß h£c ordinAria inflruciio^efua, ree^uiro in interprète ScripturArum, vtiliterßeri yßne rerum mult Ar um notitiAy (Jù/s exphilofophiApeten-dA eß.Troindt PjtgreffeßApUmtti, hene AgAm!ts.iOpui ed tiobis philßephiA Theo logiA-.itlA (jtiidem,'vtminidrA; hue zierb,^t imp er At rice, ßpueindo ergo human a ßApie/itia tjudEhiloßophiA diciturßubmtttitße diuinaßa-pient’tA,id eß,Theologie,eßue ßeruit, ‘vtiltßi-mum eslipfiui minißerium.VerumfiyVt AgAr ancilU dominAri Ajoluit SAramp; heramp;ÇuA,itA Phi-loßphiA incipiat dominAri EheologU : ojtme-retrix de fAmilia Dei eßieda ed.Nectue aliud ujult Paulus cum hortetur Coloßenfes , vtca-ueant ne puisß decipiat, ^a reóla via abdu-cat, per inanemphtloßophiam,manifeß'e oppo-nens inäniphirßopbia,Cerarn ^pde Çeruien-tem dominamp;Çuxyhoc esidiuinaßapientia.Por-ro,pui recfe (apit dr bene agit,is etia bene ha-bet,animo (altem. Corporis enim morbis deßi-nata ePi Arsmedica,pua ex mediaphiloßophia nAtAyohßeruatione (ß experietia auPda confirmât a ed^ ßßpprn pui no magnifacit, donum Deicontemnif , nbsp;nbsp;Spirituißan^oreßPiit,pui

EPISTOLA iubet,vt medicum in honore hahenmits.

HnHenM exffoÇuimtii qu£fu'nt homini imprimis mediUndAyuidelicet qnomodo heni fa-piat,bene ngAt-^e^ ben'e habe at, nbsp;nbsp;ofiendtmus

fraßantißimoru hominum ingenia in ijs tra-dendis transferedd in vfti'S hominum,elaborate. c^rum exemplo nbsp;nos pro modulo

ingenif noflri alßuid adfrre conati fumus, amp;nbsp;hoc Syntagma affertionum depracipuis no-ßra. religionis articulis, euulgamus,'vtßudijs corum qui benefapere, bene agere,(^ bene ha here cupiunt,cofulamus. Deus fax it ojt omnia in ipfius laudem, in adifcationem Ecclefia, falutarem inflrtiéiionem eorumqui haclei^tu-ri funt, cedant.

^updante, magnifiée domine Recior,fra-tcr, nbsp;nbsp;collega charißime,hoc Syntagma fub

tuo nomine in luce prodire voluerim, has ha-bu'icauJfas.Primùm enim quia longo tempore in hac Academia vna 'viximus, vera amicitia etfttnma familiaritate coniuncti, volui hoc teßimonium amoris mei erga tepublice exta-re,quo vterque noflrumtanqua fymboloquo-dam,de vinculo farniliaritatis mutu£,qua de-uincli fumus,admoneamur Deinde,vttua au toritate,fummo magßratu in noßra Academia mact^na cum laude fungentisßudio^a lu-uentiis excitata,hoc Scriptum,in cor um potißi-ntitm

I

D EDICAT ORIA.

»tum vÇttm euttlgatuwt légatlihentiûs. bacvt ßg^tin^ßt meæ gratitudinh ergacol^ legiH meos omncs-,potißimumpropter amplip, ßmum ill tld muntts-, quo me nuper honorarut, te ^rectoreßj’ßuaßore. Hdbeffe amp;nbsp;féliciter quot;Uale,eu collegis mets ^fratribm charißimit, Oro autem lt;amp;îcrnum Deum Patrem Domini no slrt leftt Chrißi, njt dulcißimonj inc ulofuißi-ritus in vero amore nos conùingat, regâtque Çingulos ,vtomnes noßros conatus e'o referamus, 'vt qui noßrafidei comißi funt proßciant in vera fapientia, pietate (ß 'virtute, quo no~

bifcum Çani Çint ß animo ß corpore,Amen-Ex mußeo noßro,primo f^prilis.

Anno Domini, / 57 4.'bÆ.tA-tis autem me a ,fexa-geßmo pri

mo.

%

C A T A L O G V s L O C O-rum ,in hoc Syntagmare conge-ftorum exphcatoriim.

Préfixas numerusÇeriem locorum^posierior ^Aginurum indicuP,

XXXVL Cücna Domini. XLV. Coniugale impels? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;341

XXXVII. Milla Papiftica. XLVf. Patrium imperi-

199 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;urn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J4S

XXXVIII. Ad;aphora. 303 XLVlf. Herilc imperium. XXX X. Vetusamp;nouum 345.

Tellamentum. 505 XLVUl.Diuitiæ. 351

• XL. Chriftiana liber- XLIX. Cura. 358

tas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;311 L. Perfedio Chriftia-

• XLI. Scandalum. na. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

XLU. Crux. 313 LI. Status animæ poft XLlII. Magiftratus. 315 mortem corporis. 3«?^ XLIIII. Leges amp;nbsp;iudi- LIL Refurredio mor-

cia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33J tüorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^5

CAtiilogus I oc^rumÇecunâtepArtiSj in qtiA leges Decalogi ex-flicantur.

• I. Proœmiura Dec. 38« x. Quinta lex dec. 4'4» II. Cap.prima decal. 353 xi. Sexta lex decal. 44^ UI. Prima lex decal. 40t. XII. Opera fcxtæ Legis. Ulf. Seconda lex decalo- 4$8

gi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;407 XIII- Septima Icx decalo-

• V. Tertia lex decal. 411 gi.

• VI. luraroentum. nbsp;nbsp;415 XlllL Intemperantia.

VU. nbsp;Magia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;415 XV. Odtaualex dec.

VUi. Prædidiones futu- XVI. Nona lex dec.

rorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;415 XVII. Décima lex deca-

IX. Quarta lex dec. 43$ logi.

REL Ir T

I O N T S f L P P. P 4 N‘

^Mnarn âge tamLcero -vestita iucedi^ amtEtiè R E LI ü 1 OyfMMniveraTatrts[oboles.

C i^rvejhs tarn zriltsùpcs contemio cadhcas.

ItberhicLPatris Lexvenerandatnei.

Cur huàumpeEtw. Idecet hoc candor ts anacami Curinmxa crttcPCrux mthtgrata truies.

CtiraL.tdlhomtnes doceo [uperafira Z’olare.

Cur radianslmentis dtfiutio tenebras, docethor[ izr.undmentis cohtberefurores. Curttbi morspremiiurltnors cjutc, mortis ego.

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V P t É X de Deo hominam eft

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inftitutioïVniucrfalis vna,qoaï

K hominû eft, Pcculia-

propria.

î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vniuer/àlis Dciinftruélio,Na

tura amp;nbsp;Demôftrationc, ex opcribus Deidcfum-pta,nititur. Vt enim Natura magiftra, omnes fa-ni homines intçlligât Deum cfle: ita opera Dei^ amp;vnum cfTe Deum clamât,amp; cundem sternum, omnipotentem, fapientem, bonum, mifcricor-dem,veracem teftantur.

• 3 Huic cognicioni Dei naturali, duplex finit eftpropofitus,proprius vnus, alter aceeflbrius.

• 4 Ptopriusquidem finis bipartitus cft,videlicet veri Dei vera noticia, amp;nbsp;Dei cogniti verua cultus. AccefTorius verô accedtt hominum culpa,nimirû vt fint inexcufabiles, vt qui nihil prx-tendere po{sint,quin iure fint damnabiles,quot-quot Deum non agnofcüt, vel agnitum non glo-rificant veris cultibus.

• 5 Etfi igitur fatendum eft, mêtcmhumanam quafdam de Deo prolepfes veras habere: tarnen cîimiftæ prolepfes,hypothefibusamp; aâionibua accommodari incipiunt,ipfa üi-iaimittotfi aberras

A

2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Devs.

cœlo, îd quod cum cxperientia tcftatur Apo-ftolusjlom. I.

• 6 Ectametfi Opera Dei fatis cuidcntcm de-monftrationem de Deo fnppeditant j quantum quidem ad luccm Det attinet : fenfus tarnen humanus, verbo Dei deftitutuJ, deficit, antequam airequatur,aut quis fit Dciis, aut quæ fit eius vo-luntas.vt in Socrate, qui iudicatus eft fapientifsi-musjviderecft.

• 7 Sibi igitur rclifta ratio, à veto Deo aber-rat,adcó,vt ncc efientiamjnee diftindionem per fonarum.nec beneficia erga Ecclefiam, (alutari-tcr intelligat.

• 8 Quarc Philofophi, ctfi multa difputarunt de Deo acute, multifquc gnomas prodidcrunt vcras;tamcnfalutarem Dei noticiam no funt af-fccuti.Nam iuxta Pauli didum.cùm feputarunt fapientes, ftulti fadi funt, vt qui pro vero amp;nbsp;fo-lidocuitu Dei, fpecicmeius amplcxati funt, fuis dialogifinis,vt Paulus loquitur,dcccpti.

• 9 Contra verbum Dei rhetoricâtur,imô nu-gantur potius,quifandis Patriarchis,Regibusamp; Pcophetis,annumcrant Scipiones.Fabios, Fabri-tios amp;nbsp;alios quofdam, qui verbum Dei non didi-ccrunt.fed porius ptoludibrio habuerunt.

• 10 Vanocnim amp;nbsp;erronconitiitur fundamen-tOjCÙin aiuiv.Gentes.lege naturæ .-ludios, lege Mo(àica;amp; Cliriftianos, lege Chrifti.faluari, fo-mniantes qualemcunquc difciplinam morum» falutis ineritiim efle.

II Siquidetn vnica falutis via eft Icfus Chri-ftus. Quihacm ccelum non tendunt.ad inferos detruduntur, Yt qui fub ira Dei manét damnati.

Fiimum

D F r s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

t*irmuni cnim eft diéluin illud Iohannis 3. Qui non credit in filiuin,ira Dei manet fuper eum.

Ï2, Ncque tarnen hæc naturahsDei noticiay pijseftinutilisjmo miium in modum eos crigit, confirmât amp;nbsp;confolatur. Nam dum ccelos narrare gloriam Üei vident,ipfi rapiüntur,non folum in admirationem potcntia: amp;nbsp;fa pi ent i ae Üei : ve-rumetiam de xterno Clitifti regno cum Dauidcj cogitantjin quo Chriftum.Solcm iufticiæ, veno-rantur,Prophctas,pios reges, Apoflolosjamp;c.tan-quara ftellas fiifpiciunt, non fine ingenti animo-rumvoluptate.

• 13 Altera Dei noticia , qnam propriam filio-rum Dei dixi, duobus firmifsimis fundamentis nititur, nempe verbo Dei uifallibili, iSc teftimo-nio verboaddito. Quod cnim verbo exponittir, id teftimoniojtanquam niaiiftatis diuiriüE figillo, confirmatur amp;nbsp;obfignatur.

• 14 Verbum difertè pronimciat vnû elTcDeû, qui eft pater æternus, Si filius coxternus patri,amp; Spiritus fanéius coxternus patri amp;nbsp;filio. Ttfti-moniu patefaélionis in baptifmo Domini idem verbum confirmât amp;nbsp;obfignat.

• 15 Cum ergo tabs omninô fit cogitandus Deus, qualis per verbu Si teftimoniü nobis pro-ponitur y amp;nbsp;oporteat omninô pios de Deo quæ-rere ex eiusvetbo ,de Deo cogitare cum cius verbo,de Deo loqui per cius verbû:Vt vnû æter-num Deum: ita in vna diuina amp;nbsp;indiuidua clfen-tia Dei j très bypoftafes feu perfonas, patrem amp;nbsp;^iyy.Si Spiritum fandium confiteri par cft,

• 16 Nam cùm feriptura vnum folumDeum a-gnofcitÿ amp;nbsp;eadem p«trem Deum faterur, qu

. A.iji

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Devs.

non fitfilius amp;fiîiiim Deum vcncrarur.quîno» fit pater: amp;nbsp;Spirituin fandii Deum colit, qui nec pater fit,nee filius; difeernit vtique tria hyphifta niena,tn vna indiuidua diuina natura.

• 17 Non eft igitur aliud Pater, aliud Filius, a-liud Spiritus fandus, quia vna indiuidua amp;nbsp;diuina eft natura, licet alius fit Pater, alius Filius, a-lius Spiritus fandus. Nam nee Pater Films eft, 'nee Spiritus fandus Pater aut Filius.

• 18 Hine pic Fulgentius aduerfus Hærcticos; Cùm vnum Deura audis,Patrcm,amp; Fiiiû,amp; Spi-litum fiiudumjvnam naturam iftiusfumms Tri-nitatisjintellige: Cùm Trinita c audis, tres per-fonasilliusfummæ Trinitatis, agnolce.

• 19 Proinde,ctfi Pater,amp; Filiu$,amp; Spiritus S. idem funt cfl'entialiter, vt qui funt ó««!Ï«!gt;/,noa rurouino/aut TBUTiiîin!)/tarnen realiter diitiuguun-tur,amp;fuas diftindas proprietatesinteriorcsamp; exieriorcshabcnt.

• 20 Intetiores qutdeproprietates funt : qiiod fülus Pater ingenitus gignit Filium: folus Filius nafeitur en Patre: folus Spiritus fandus procedit abvtroque. Extetiores vero ptoprietates lunt, mittere amp;nbsp;mitti. Pater mittitFilius mifl'us eft, amp;nbsp;affumpfit naturam humanam, in qua amp;nbsp;vi-dima faótus eft: Spiritus fandus mittitur in corda bominum,vtin ijs accendat nouam lucem amp;nbsp;iufticiam.

• 21 Ncque bæ exteriores proprictates infrin-guntrcgulam Auguftini, qui dicit Opera trinitatis ad extra elfe indiuifa, modo earn intclliga-mus,fcruata cuiufque perfonæ proprietäre; vt, Pater créât, Films créât, Spiritus fandus créât:

Pater

Devs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

Pater faluat,Filius faluat, Spiritus fanóTusfaluat, fed feruatis proprictatibus perfonarum.

ii Proprietatcs,quibiis Dcusâ creaturis di-ftinguitur, inter alias bæ funr. i. qoód in vna in-diuidtia natura fint tres bypoftafcs. 2. quod Deus fit effent ia æterna. 5. quod fit creator amp;nbsp;falua-tor. 4. qiiod fit in mundo amp;nbsp;fupra mundutn. 5. quo J fit in nullo loco, amp;nbsp;in omni loco.

23 Præterca,cùm varia prædicata inferiptu-ris tribuantur Deo, obleruandæ funt coriiin dif-ferentiæ.quarum prima eft,quod quædam negi-tiuè, quædam affirmatiuè de Deo dicuniur. Vt Negatiua quid non fit Deus indicant,qiialia funt ingenirus, immenfus . ineffabilis, ètvitppÿf : ita af-firmatiua ad deferiptionem Dci pertinent, non quôd vlla nomina finis explicant diuinam natu-ram,fed vt talcm nobis delineent,qualem intel-leâus nofter cum poteft apprchenderc.

• 24 Affirmatiiia prædicata funr multiplicia. Qu edam enim cffcntialiter Deo tribuuntur, feu ad le dicuntur, vt loquitur Auguftinus ; quædam relatiuè : quædam per fimili'udinem , vi funt ea quæ ad aôtionem,pafsioncm,locumj fitum, tempus, habitum referuntur .• quædam ex tempoie amp;nbsp;relatiuè fimul.vt. Dominus,créât or,refugium, donatus,datus,miffus:quædam ex tépore fine relatione, vt,humanatus,incarnatus.

• 25 Effcnrialiter tribuuntur Deo voces qugt Categoriis fubftantiæ, quatitati amp;nbsp;qualitati fub-iictuntur,vr,Deus omnipotens,bonus,amp;c.de bis funt duæ rcgulæ obfcruandæ.

• 26 Prima,Quod ifta varia attributa Dei,non diuerfitatem in effentia, autvllum accidensfi-

A.iü.

Dev s.

gnificant, (in Deum cnim nulliim cadît accidês) fed vnam eandémque effentiam notant, quæ ef-feéluû ratione in creaturis, varias fortitur appcl-lationcs. Nam fecundum effentiam non dtftin-euitur bonitas à iu/licia aut omnipotentia, fed folùm refpeélu effeólorum.

ij Secunda, Q^icquidpropriè adfcdicitur Deus,amp; de fingulis perfonis dicitiir, pâtre amp;nbsp;f}-lio amp;nbsp;Spiritu fando , Sc fiinul de ipfa Trinitate, non pluralitcr,fcd fingnlaritcr,dicenduin eft.Si-quidem non aliud cfl Dcoeffe,aliud magnum cf-fe,aliud bonum elfe. Quare vt vnaeffentia cft diuina ; ita vna maguitudo, vna bonitas, amp;nbsp;fie dcaliis.

a8 Quxrelatiuè dicuntur nomina,non com-meant. Quienitn efl: Pater, non cil Filius, nec Spiritus fandus. Elli autein Pater dicitur ad Fi-lium, ôi Filiu.s ad Patrem, fecundum aliquid , vt vocantmon eft tamen accidens Patri,quôd Pater fît, nec Filio, quod Filius fit, quiaamp;ilie fempec Patcr,amp; hiefeinper Filius exiftit.

^9 per finnbtudintm dicuntur,vtSede-rc fuptr Chérubin,amidum effe abyffo,afcende-re,defcciidere, poenitere amp;nbsp;fimilia,nequaquam accidentia in Deo elle, conuincunt, fed tantum Deus fe accommodai captui humano, per buiuF tnodi imagines, amp;nbsp;fuam prouidentiam teftatur, quo nofli a fiducia fufeitetur Si crefeat.

30 Ffmc Dci notitiam, inauguratio Chri-ftianifmi, quæ fit per Baptilmum , requirir. lu-b mur illic biptizari in nomine Patris, amp;c Filij, amp;nbsp;Spiritus fandi, amp;: vnius Dci, qui eft Pater, amp;nbsp;FiJius,amp;Spiritusfandus,fidci nos committa-

xniu.

Devs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L

mus, ciimqae folùm colamus.

31 Hane quoque Symbolum , quod Irenæus traditioneni Apoftolicatn vocat,tfHagitar. Into cnim fymbolo duo propoiiuntur, Hiftotia,amp; Fi-dei profefsio. Hiftoria primo loco, vnum Dcum Chriftianis commendat. z. tres cnumcrat per-fonas. 5. pcrfonalcs diffetetias exprimit. 4. Q-pcracommuniaTrinitatis proponit. 5. Peculia» res in Ecclefia aâiones perfonarû in Trinitatc, attingit.Fidci(quæ innoticiahiftoriæ,amp; fidneia mifcricordix pofita eft ) profefsio, Chriflianum ab omnibus mundanis fedis feparat.

jz Cxtcrum buic notieix Dei, idem quidem finis ptopofitus eft, qui amp;nbsp;naturali Dei notieix. Vcrùm quiahxcnoticia lalutaris eft, habet eins finis plures partes. Primum enim hxc noticia co pettinct, vtrede formet iudicium noftrum de Deo,qui vuk à nobis agnofei talis.qualcm fc fuo verboSe tcftimoniopatcfccit. Demdè, vt reétc de crcationc iudicarc difeamus, qux eft opus to-tius Trinitatis. Tum.vt rede de reparatione generis humani cogitcmus.Prætcrcà vt articuli fi-dei noftrx , perfpicui fint amp;nbsp;illuftrcs. Adhxc , vt rede de Deo edodi,folicitc in hac vitaambule-muscorâipfo.in verotimore, fidcamp; vera inuoca tione,(cft enim inuocatio in hunc (olû Dcum di-rigenda, qui eft vnus in cifentia.trinus in perfo-nis) amp;nbsp;in futura vita, perpetuo chis confpedu beati fruamur.

33 Porro , cum hxc ex verbo Dei, amp;nbsp;confef-fione Catholic« Ecclcfix,afl'erimus, damnamus fimul amp;nbsp;execramur omnes hzrefes cum his affcr-tionibuspugnaates.

Atiij.

D E vs.

54 Imprimis autcm execramur Epicurco-rum cumGræcorum wdàu^'zlt;,amp; Mani-chaforum deorum iugo,cûmque omnium Phi-lofophorum (quospatriatchas hærcticorum rede appellat Tertullianus ) aberrante à verbo Dei fententia.

55 DamnamusquoqueNouatianosamp; Sabel-lium, quitametfi vnicam eflcntiam diuinam rede agnoucrunt :perperam tarnen vnam tantùm perfonam,cæcx Philofophia; dudu præcipitati, docuerunc.

j(S A riuro practerea execramur, qui ctfi redè tres perfonas agnouit.impiè tarnen tres eflentias ftatuit, quarü alia cflet Patris, alia Pilij,alia Spiritus fandi:Patris quidem incrcatamagnofcens, fed reliquas (acrilegè in creaturarum ordinem redigens.

yj Similiter amp;nbsp;Donatiftas execramur,qui fi-lium Dei minorem Patre, amp;nbsp;Spiritum fandum mmorem Filio imprudenter afferuerunt.

;8 Deinde.cum bis hatreliarchis, damnamus etiani impium amp;nbsp;impurifsimum nebulonem^Mi-chaclem Seruetum, qui rabiofc contemtis fan-dorum patrumconfilijstArij, amp;aliorum Fana-ticorum hominumdamnatashxrefes, re-uocare conatus cft,quem iuilè accu-ütum à D. lohanne Caluino, merito Geneuates afFc-cêiefuppli-

Çio-

CREA-

9

c RE ATI O.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;propriè cft primaria iUa

produftio fiueformatio, qua

Deusæternus Pater domini nofln Ic luChrifti, vnà cum FilioxtcrnoSc Spiritu fantäojproduxit cx nihilo, fua diuina po tentia,amp;formauit cœlum amp;nbsp;tcrram,iSf quicquid in illis continctur, vifibile 5£ inuilibilc , vt ipfe à créâtura rationali agnofcatur amp;c cclcbrctur: vt qui res omncs ßpicnter creatas gt;nbsp;nunc fua boni-tate amp;nbsp;paterna prouidentia,complelt;H:atur.

z Hatc defcriptio plures habet partes, quarum fingulæ diligentius perpendendx amp;nbsp;excu-tiendatfunt, quo in maiorem Opificisadmira-tionem rapiamur, amp;nbsp;rebus ab optimo Deo con-ditis,in ipfius gloriam, cum gratiaruin aélione, vtamur.

3 Suntautemhæ partes, i. Quiscreat’x. Vn-dc créât? 3. Quid creatum eft? 4. Quis ertatio-nis finis? 5. Qi^ rerum gubernatio amp;nbsp;admini-ftratio? De his partibusordinc dicendum cft.

4 Cùmaudimus.vnum aeternum Deum reruns creatorem efle,iuxt3 verbum Dei infallibile, vt munimur nonfolùm aducefus errorem Ariftotc lis,qui fine demonftrationibus, amp;nbsp;falsô, afleruit mundum eflTeèii'tfççoi'.fortc vt præceproris fui PU tonis dogma.de principio mundi, cuerteret, ve-rumetiam aduerfusMantchæos, qui duosrerum fjrmatorcs finxerunt,vnum bonum,alrcriim ma lum.-Ita, qui rebus crcatisamp;ipficreativnmur' admonemur de gratitudine erga opificcm,amp; le-gilirao rerum creatarum

to nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R. E A T I o.

• 5 Hicqcternus Deus,non ex præiacente materia,vt finxic Plato,fed ex nihilo produxit crcatu-ras. Qufautem materiam Deo coæterhamfin-guntjhi amp;nbsp;Dcum, fenfuum fuæ rationis menfu-ra,facrilege metiri conantur, amp;nbsp;Materiam diui-na Natura præditam eflc,tacitè fingunt, cùm nihil atternum dici poflit,nifi idem fit Deus.

• 6 Res crcatas amp;nbsp;produâ:as,Mofcspcr fynecdo chen cœlum amp;nbsp;terram vocat. Vt enim ipfumcœ Ium amp;nbsp;terramcondiditiitaomnium rerum, quz inillis contincntur,opifex eft.

• 7 Tametfiautcmbacbreui diuifione.pcrio-cha omnium rcrumabfoluitur: tarnen vt magis admircmur opificis fapientiam, omnipotentiam amp;nbsp;bonitatcm.vtilc eft, amp;nbsp;aliarum rerum creata-rum ordincs afpicere.

• 8 Primum igitur hie ordo confideretur, quod quicqiiid Deus creauit,vel eft fpirituale tantùm, vel corporale tantum , vel vtriufque particeps. Vt autemquod fpirituale tantùm eft,fupremum dignitatis locum occupât, amp;nbsp;id quod corporale tanrùm, infimum i ita quod eft vtriufque particeps, vt eft fupracorporaliaomnia;itaproxi-mum eft fpiritualibus.

• 9 Hzc tripliciarcrum genera ad bonitatis fuae participationcm produxit Deus ; quorum Primum , continet inuifibiles amp;nbsp;angelicas lubftan-tias: Medium, viGbilia atque corporalia, vt funt clementa.animalia, cœlum, amp;c. quorum admi-randum ordinem.motum amp;nbsp;virtutem, præclatæ illz artes,Phyfica, Aftronomia amp;nbsp;Medicina, rimantes, inde opificis fapientiam, potentiam amp;nbsp;bonitatera môftrant.In tertio rerum genere ipfe homo

C R E A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II

homo cftj vt qui ex fpirituali amp;nbsp;corporalinatura conftat.

IO Nee ifte ordorerum creatarum, quem Phy-fici erudite ponunt.eftnegligédus. Dicuntenim. rerum efTe quatuor gradus, quorum Primus amp;nbsp;infimusjcftearum rerum quæ funt tantùmgt;vt E-Icmenta,lapides, mctalla:Proximux, rerum qua: funt iSi viuunt tantù(Ti,vt Plantæjhcrbæ.frutices: Tertius.rerum quæ iunt, viuût amp;nbsp;fcntiunt fimul» vt Animalia, bruta : Qu3rtu5gt;retum quæ intelli-gunt.vt Angeli amp;nbsp;homines.

H P orrô » in Ins rebus, pulchcrrima (pecie-rum varieras , facultatum ac virium proprie-tas, vt nobis fummam fapientiam amp;nbsp;bonitatem Opificis monftrant : ita nihil elle fruftrà condi-tum clariflîmè odenrjHPt.Ëx quo efficitur,quôcl quicqqid condicum fif, nequaquam debeat fua-irum facultatum vfum fibifoli rctmcrc,fcd benigne aliis communicare.

U Vt cnim Deus hjæ bonitatis participes fecit creaturas; ita vicifsim res fie condidit, vt aliæ a-liis fuaeommunicent doua, in omniumcommu-nem vfum collata,amp; Opificis gloriam.

• 13 Hinc Sol fuum lumencommunicat Lunæ, amp;nbsp;Luna rurfus fuas virtutes impertit rebus infe-rioribijs,amp;fie dealiis.

• 14 At fi qua creatura hanc Dei ordinationcm violetibonitatis rationem amittit,amp;rcatu coram Dco ohftringitur. Hinceft, quod homoinpcc-catum lapfus, omnium maxime hune diuinura ordincm perturbât.

jç Quicquid eium creatum eft.ctfi ratione Ef-ficieiitis cauflæ amp;nbsp;Materix, boQum femper exi-

n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Creatio.

ftit:tamen,cùm in fuo ordine Opifici non feruit,’ contra ordincmdiuinum ruit,amp; peccatoinuol-uitur.vt videmus in angelis lapfis amp;nbsp;hominibus.

• 16 Etfi autem finis creationis amp;nbsp;rerum creara-rum,exiis,qua: dida funt.in gencreintellig, po-tcftïtamcn is paulö diftinétiùs cft rcpetcndus.

• 17 Creationis quidcm finis eft, quem Salomon ponit his verbi5;Omniaopcratuseft lehouapro ptcr fenietipfum, Hoc eft.vt ipfe in eis agnofca-tur,laudetur amp;nbsp;glorificetur.

• 18 Vctùm fi rescreatasfpeftes, triplex earum finis ell fpedandusmeropc, Status , aâionis, amp;nbsp;ordinis,quorum Primus, Secundo ; amp;. »terque Tertiojdeftinatur.

• 19 autem ad datum cuiuflibet rel at

tinet,finis eft,vt quaelibet res incolumitate fuam abfque incomrnodo tucatur. Vt,finis herbjc eft, vt crefcat.abûdet humoribus, virefcat Seflorear, Equi, vt, fine freno, lafciuus feratur in campis. Hominis.vt fit mens fana in corpore fano, abfq. omni mcerore amp;nbsp;xrumnis.

• 20 Ad hunc ftatum hoministuendum , Deus contulic homini triplicia bona, vt Ahis alacur, Aliorum miniderio vtatur, Alia ad honedam vo luptatem conuertat. Voluptas autem, quam Epi curi fchola tuctur,cû hominis dignitatepugnat.

21 Secundus finis aâionis cd, quem erudite Phyfici ex duobus principiis colligunt. Primùn» enim.cum Theologis fatentur,nihil frudra con-ditum cfle,fed ad cerium vfum: quia omnia,quæ feceratDeus, erant valde bona. Deinde, quia Dcusfingulisfpeciebus rerum indidit pcculia-res facultatcsjnde rede conclufetunt,cuiufiibec

C U ï A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TJ

reîadioncs, qnz procedunt àpropriîscîusfa-cultatibus.efle fincm eius rei.

zz Hoc Lemmatc côftituto.finem hominisfvt de aliisrebus, quas Phyfici fibi excuticndas aflu rnunt, taceam ) hoc modo faniores Philofophi culligunt.

zj Dus funt facultatcs in homine,qus eius pro prix funt,nempe/acultas inquircndi gt;nbsp;amp;nbsp;facultas cligendi: quarumgt;illainquirit veritatem: hæc» hoDcftatem mcditatur.

24 Facultas inquircndi veritatcm,quadruplicî vtitur iiiftrumcnto, Mente, Ratione, Phantafia, Scnfu.Vcrùm quia,lapfu hominis in pcccatum» deprauata eft Mens amp;nbsp;Ratio,quantum ad res di» ninas attinet, opus habet homo doôrina cœle* Ri, fine qua in ialutarem Dci cognitionem, ad quam amp;nbsp;conditus regenitus eft, minimè per-uenire poteft.

2ç Facultas eligcndihonefla,cxpcdita qutdem fuit ante lapfum. Sed nunc ad lalutaresaéliones, coniungendx funt tres cauffs; Vctbû,quod mon ftrat veras aélioncs ; Spiritus fandus, intus mo-uens,amp; voluntas.Spiritui fando obtemperans.

2.6 Hincefficitur,quôd,fi adionem fpedes,du-picx fit finis hominis;ncnipc,vetitatis inquifitio agnitiôque,amp; virtutiselcdio.At,cùm (umma ve ritas fit noticia Dei,amp; fumma virtus fit Deum ve ro cultu celfbrare, léquitur quod finis hominis fir agnitio Dci amp;nbsp;cultus.

27 Hine Scriptura pronunciat, idco conditum efle humanu genus,amp; deinceps ideo redemtum» vt fir templum Dei, Deum eckbrans: S!cuiiamp; Dominus tefiaturicùmait: Hæc eil vita sterna.

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Providentia.

vite verum Deum agnofeant, amp;nbsp;quem mi'liftij lefum Chriftum.

• 28 Finis,quem ordinisappcllaui,refle afsigna-turà Stoicis Deus ip(c, qui omnia dicunt hominis caulfafaéia,hommes veró Dei; ncropc,vt ad ipfum omnia référant,amp; cum célèbrent.

• 29 Nam hac conditione « Deus res creauit : vt inferiores gradus rcrom fcruiant fupcrioribtisj donee ad Deum ventum fuerit, qui ift finis bonorum. Quarc, vt trcsprimircrum ordinesfcr-uiunt homini; ita quartus , in quo funt angeli amp;nbsp;homineSjDeo feruirc de bent.

• 30 Vt igitut fuum ordinem vniuerfit crearuræ fcruant,feruicntes homini.-itahomo, cum Deo non fcruit,contrafuam dignitatem facit,amp; ordinem Naturx rerum peruertir.

• 31 Propter has rerum fines,Dcus.qui condidit res,Idem eafdem,paterna cura, amp;nbsp;prouidentiai compleótitur.

PRO ri D E NT I Â.

Roviuf. NTi A Dei efl,cum ßpien-tia,tùm aélio Dei,quibüs fullctat,gubcr natjÔf moderatur omma à le condita, in fui nominis gloria m.

• 2 . Huius proüidentix modi, tres funt. Primus eft vniucrfalis , quodirigit Deus omnes creatu-ras,iuxta conditioncm 8c proprietärem, quas fin gulis.dum formauit cas,dédit, amp;nbsp;nunc cas fua eu ra compicélitur.vt ftet incolumis naturæ ftatus.

5 Hæc vniucrfalis Dci operatio, nequaquam prohibet, quo minus lingulæ creaturæ . tùm irt Cttlojtùm in terris, qualitatcni fuam amp;nbsp;naturam tecineantÿ

ProVIDINTIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïç

retineant,propriâmq.inclinationetnfcquantur.

Vnde Auguftinus rede dicit,Deum res con ditasita adminiftrafc,vt cas propriis motibus a-gere finat.Nam hoc ipfum prouidentia; opus eft amp;nbsp;naturam,amp; inclinationem, modùmque naiu* ræ agcndi.fuftentare.

J Secundus prouidentix modus eftfpecialis», quo Deus modcralur omnia, amp;nbsp;addicit crcaiu« rasinobfcquiumfuum,vt maxime expeditedc Conduccrc libi videtur.

• 6 Hacprouidentia,tonitrua,gelu, grandinem» ficcitatcm,tcmpcftaté,fcrcnitatcm,abûdantiam, famcm,bellum,paccm,cxHiû efficit Deus:vt hxc fint bonitatis, iullitix Si iudicij fui inßrumenta» prout nunc feruos fuos iuuare, nunc fontes puni-re,nunc pios caOigare conHituitndque iuxta fuas promifsioncs amp;nbsp;minas.non ex Stoica necefsitate.

• 7 Hoc ita elfe, conuincunt prophetx Dei, E-faias,Icrcmias,Ho/eas,Amos,Abacuc, Hagxu$gt; quorum fententiis potius acquicfcendum eft gt;nbsp;quàm ftultis imaginationibus nominum, qui vcl fatali necefsitate, vel cafu, omnia ferti falso au-tuniant.

• 8 Tertius modus prouidentix eft pcculiaris» quo Deus viuit amp;nbsp;regnat in Ecclefîa Chrifti, fide 1lt; s d igit amp;nbsp;fouetjOpcratur veile amp;nbsp;perficerc,in-fpirat precandi affediim , amp;nbsp;efficit, vt in prxee-ptis fuis ambulemus,iuxta promifsioncm qux h* betur, Ezcchicl.56.

• 9 V t antem cogitatio prouidentix Dei fit nobis grattor,cum finis, tùm eius vfus, diligenter eftperpendendus.

• 10 finis duplex eft, Prior, vt nos totos Deo

id nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Providentia.

cómédcmus, cum timeamus, inuoccmus amp;pr« dicemus. Pofterior.vt in reßc faßis fecure có-temnamus qiiicquid vcl müdus vclSatäminatur. II Vfus autcm^ubcinari potcft duabus rcgulis, quarum prior elUcjuöd tarn in prxteritum quam in futurum confideranda fit prouidentia Dei.Po fterior,quód Dcusintcrdu mediis,nonnunquam ctiam contra omnia media,aiiquando abfq. mc-diis/uam prouidentiam exequatur.

Il Si ad tempus refpicis præteritum, Diuinas prouidentiæ afcribes, quicquid vel profperi vel aduerfi tibicontigit, Seddiuerfimodé. Sienim quid profperi contigit,babes occafionem Dei ce IcbrandijidqueexcmploSanélorum. Si quidaduerfi contigitjduo facienda funt. Primum cogita cum lob.'Vt Domino placuit,itafadû eft. Dein dc.aâæ vitæ fubcat mçmotia.vt cxpœnis tibi in fliétis .pcccata tua agnofcas,amp; emenderis* JJ In tempus futurum, hoc modo eft reputanda prouidentia Dei, vt fempcr ad comminationcs amp;nbsp;promilsionesrcfpicias.Honora, inquit,paren tcs.Huicpræccpto obtcmperantibenè erit. Qui autem non obtcmpcrat,pœnis fubiacebit.

• 14 Porrö fi per media nobis prolpicit Deus,ac cipienda funt quidem illa media vt organa Dei, amp;nbsp;diuinæ prouidentiæinftrumenta, fed Deo gra tiasagemus,3gnito beneficio, amp;nbsp;organa ample-âemur.vt Dei manum ,per quamnobis fua beneficia porrigit.

• 15 Siabfquc mediis nosiuuat, quemadmodum Mofen amp;nbsp;Eliam abfq. pane aluit,vcrbo Domini hoc afcribcmusjiiixta illud.Nó in folo paneviuit bomo.icd ex omnivctbo quod.jpcedit ex orcDci.

16 Ac

Providentia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

16 At fi contra media nobis profpicit Domi-nusjhoc eft, cùm nulla obftacula prouidentiam diuinam impedire poffunt/icuti viris qui crût in camino Babylonico accidit,prædicabimus Dtu, amp;nbsp;omnib hominib.patcfaciemus eius bonitaté.

rj Huius preuidcntiæ exemplum confpicitur illuftre hodic in Ecclefia,contra quam portæ in-ferorum,amp; conciliabula hominum prxualerc no poflunr. Et,vt alia taceam, vnum ilium Prophe-tam Dei,Martinum Luthcrum, Satan vtltoru-giens.amp; vniuerfus orbis furibundus, non potuic Jçdcre vcl in minimo capitis pilo.

18 Elflautem hoc no eft voiuerfiile, quod fuos ita miraculosè feruet Deus.-tamcn cnmfit,agno-feenda eftDei prouidentia cum gratiarum aäio ne: Sin autem fccus vifum fueritdiuinæproui-dentiae, etiam id in explorationem Se falutem Sanftorum fieri,ftatuendum eft.

19 Breuiter hîctresrcgulætcncantur,quarunï maxirnus erit vfus in tota vita.

io Prima,Retineatur fides amp;nbsp;bona con/cientia quæ non pofl'uiit effc nifi coniunâæ,etiamfi fides natura prior eft.

• 21 Sccunda.Cauendum ne vel in profperis ef-ferarisjVel in aducrfis fuccumbastquod Chriftia-næ fortitudinis opus eft.

• 22 Tertia , Submittas te fapienti prouidentix Dei, in verotimoré, inuocatione,gratiaruma-ôione amp;nbsp;obedientia.

• 25 Porro, hic quxritur,cum Deus omnia fua prouidentia gubernat, adcó vt nihil pofsit ipfius voluntati rcfiftere; Qui fiat,quod multa vidcan-tur fieri contra ipfius voluntatem?

£

i8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ho M o.

14 Duplex modus voluntatis Dei eft, vïdeK-cct.Dccfeti puri,amp; permifsionis.

2Ç Voluntas dccreti puri feroper permanet imtnota. De hac diótum eft. Voluntati eius quis reftitit?

26 Voluntas permifsionis pendet exordine prouidentiæ Dei,tantum abeft.vc cum prouidtn tia pugnct.

27 Eft autem of do próuidehtïae diuinat* vt Deus conferuet modum agendii quem dedit rebus à fe creatisjcùm easprimùm creauit.

18 Nunc autem,cùm alias fes ita cfcauir.vt na turaliteragantjaliasjvt voluntariètccrtècùm res voluntariè agentes feruntur libéré , Deus fuum opusconferuat, videlicet modum agendiiisin creatione attributum.

29 Hatc Déi voluntas, permifsionis dicitur, quærelinquit angelisamp; hominibus liberam «e?-«upsflWjquam fi non haberet homo, nee ptasceptio nee prohibitio locum haberet.

• 30 Addo,quód nee virtutis laus vlla effet, nee fcelerum iufta pœna, fi voluntatis nulla effet li-bertas

• 31 Hinc ergo fit.quód tam multa contra ofdi-nem diuinum ferantnr.quç tarnen prouidentianr diuinam non effugianr.

HOMO.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omo creatura Dei, conftans cor-

Vt adima-

conditus: ita præles creaturarum h feriorumordinum eft conllitutus, vt Dei,ma

Homo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lÿ

gnofcat,amp; agnitum celcbretcum fanâisangelis in omni æternitatc.

• 2 H cc definitio quia cxtrufta eft ex verbo Dci,nullo modo labefaâari poteft.Erfi cnim ho minisvires diminutæ runr,pcr lapfum pnmorutn parentum: conuenit tarnen definitio homini. qualis primùm eft creatus.

• 3 Ncque enimfimpliciter confiderandus tft homojCuius ftatuspro diuerfitate conditionurn ipfius mirabiliter variât. Eftc autem ftatum hominis quadruplicem,verbo Dei dare oftenditur, cuius diuerfttatis rcfpeftu, etiam de eius viribus iudicandum erit.

• 4 Primus etcnim hominis flatus fuit innocen tiaejn quo homo creatus purus ab omnipecca-to fuit3amp; Deo plenam obcdientiam præftarc po’ tuit.Habuit enim homo in hoc primo ftatu imaginera Debintegritatemj^CTtt^/Ä* omnium viriu, verbum, ûcramentum duplex, nimirum im-mortalitatis amp;nbsp;probationis.

• 5 ImagoDci,quæinhomincre!uccbar,gra-turtaerat.Ad hancenimipfum Deus formauit. Hæc imago crat quædam conformitas amp;nbsp;fimi-litudo, quæ Adamo erat cum Deo: quaiufti-ciam amp;nbsp;fanftitatem Dei/quafi in fpeculo rcprar-ientauit Adam. Nam libcrtate fuac voluntatis potuit, amp;nbsp;iudicare quæ reda erant,amp; velle quae rede iudicauit J amp;nbsp;exequi quæ voluntas impe-rauit. Quare reâè ante lapfurn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;did

potuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

• 6 Erat prætcrea hæc imago teftimoniu,quólt;l Éomo fuit conditus ad immortalitatem, amp;nbsp;pcr-pctuam cûDeo focietatê., in quare ftnis hominis

B.ii.

20 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Homo,

principalis eft pofitus.

7 Hinc eft , quod Sapientiæ 2, fcriptum eft? Dcuscreauit homincad iminortalitatcm.tumq. ad iinagincm propria:(imiliti)dinisfi.cit,hoc eft, propriænaturæ. Vt fient illc eft iinmortalis : ita cum ornauit cadem gloria. Ea ciim fit propriai-plius Dei;fingi)lari eins beneficio, homini com-municata eft. Item Sapien. 6 Immortalitas facit vt proximc ad Deum acccdamus.Haccrgo fimi litudine homo Deo coniungitur.

8 Integritas autem , qua præditus fuit Adam ante lapfum.fuit mentis perfede intclligentis,amp; redifsime iudicantisxordis iuftifsimc amp;nbsp;ordina-tifsimcappetentis : amp;nbsp;virium animi amp;nbsp;corporis promtifsime excquentiu,qux mens perfeCtc iu-dicauit.tV voluntas imperatrix rede impcrauit.

9 Ev7K^/«e,omnium virium pulcherrima harmo nia fuitjqua mens nihil cogitauit, cor nihil appe tiuit,corpus nihil cxccutum tft, nifi quod Deo probabatur.Hxc harmonia mentis, cordis.cor-poris.cum voluntate Dci,fummum hominis déçus fuit.in quo amp;nbsp;iufticia originalis pofita erat.

10 Verbum habuit.quod præccptum', prohi-bitionem, amp;nbsp;comminationcm contineb.it. Præ-ceptum erat: Ex omni arbore Paradifi comedcs. Prohibitio : De arbore autem feientiz boni amp;nbsp;mali ne comedas.Comminatio: Quocunque die de aiboreifta comcdcris,morte moricris.

II Huie verbo appofitum erat à Deo, Sacra-mentu diiplex.immortalitatis vnu,videlicet,Arbor vitæ:AIterum,probationis,fcilicet, Arbor icittiz boni amp;nbsp;mali. Quemadmodû enim Arbor feientiz bom amp;mali exitio fuit Adamo;(no qui-den

Homo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XI

dem fua natura.Bona enimDci creatura crattfed propter mâdati Dei,quod violate nefas crat.trat grefsione) ita,(1 peepto obtcpcraflct,fruétus Ar-boris vitæ, Saccametû fuiflec illi immortalitatis.

• 12 Secûdus ftatus hominis eft,in quern Adam, violato præccpto diuino , eft detruius, vt in eo, fuæ inobedientiæ iuftas pœnas liieret.Atque hic ftatus omnium miferrimuseft. AniKit enim ima-ginem Dei, integritatem amp;nbsp;adeo vt to-tus corruptus fit.amp; maledidioni ob fuam tranf-grelsionem obnoxius.

• 13 Tertius ftatus hominis,eft Gratiæamp; bene-diäionis, qualis fuit Adami poftquâ promifsio-necrclt;ft:useft;amp; qualis Abrahæ, poftquâ verbo Dei credidittdeniq.qualis eft omniu^qui Spiritus famäi gratia per fernen immortale rcgenei âtur.

• 14 In hoc ftatu imago Dei reparari incipir,dû homo regeneratus veram pietatem amp;nbsp;fanótita-tem meditatur.Et quemadmodum in hac vita re generatio non perficitur,pci ficienda in extremo dietita hîc imago non plene reparatur . Sed turn demum plena amp;nbsp;pcrfeóta erjt,quando fimiles fi-lio Dei erimus in omni æternitate.

• 15 Quartus ftatus hominis,crit Gloria,in quo donabitur homo immortalitate, idque rcflulci-tatis corporibus,quando reddet vnicuiqucDeus iuxtafaâafua.

In hoc ftatu,recupcrabit homo,imagincm Deiplenam,quaconformis erit Deo inveraiu-fticia amp;nbsp;fan(äitate,in omni æternitatc.

17 Vtrûm quoddeereâo hominis corpore Xenophon,amp; poft illu Ouidius,dicunr,memora bile cft.Hac enim figura formati humani cor po-B.iii.

2,1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Peccatvm.

risafleruntJiomincs admoncrireru cœlcftium, Vt Défi,qui ID cœlis habitat,colantamp;vencrétur.'

18 In anima? humanæ fabrica, mirabile opifi-ctum Dei confpicitiir. Nam cùm cam formaric duplicibusfacultatibusprædttam.j^4)gt;7zo?s-amp; èpj-X77Xo7f.‘fatis indicat hominem formaium cficad nociciam relt;âi,amp; cleâionem boni,vt in his dua-bus rébus totus occupetur.

19 Hinc finis hominis reélè ftatuitur, Noti-cia funimi boni,amp; eiufdem clcâioacftuitio, Vn de Chriftus.-Ha:c eü vita ætcrna.vt te agnofcanc ycrum Deum,amp; quem mifiüilcfum Chriftum.

** Mofes ait •• Malcdidus omnis, permaniètic in omnibusgt; qvæ feripta funt in libro Legis,vtfa-ciat ea; qiiænam fit verapeccatira-tio.manifeftifsimè oftendir.

i. Nam ex hoc diâo fequitur: omnequod Deus præcipitjciàm non fit.amp; omne quod Deus prohibct.cùm fir,peccatum efle, quo tranfgref-for obnoxius mak diâioni redditur.

5 Qjare peccatum reâè defihitur effe inobe-diéntia aduerfus Deum,feu defeélio à lege amp;nbsp;vo luniatc Dti,cuiconiunâ?a eftad malediétionem obligatio,donee fiat rcmifsio,

4 In hac definitioncjinobedientiæ voxJatiuJ accipitur. Nam interdu compleâitur defeflum, corrupti'onem,amp; inclinationcm : interdum cum hisaâionem quoque pugnantem cum legeamp; voluntatc Dei.

5 loan-

Peccatvm- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23

• 5 loannes, cùm ait • Peccatum ii'ojz/et: omni^i «juxcecenfui compleótitur.Ell enim a^’ofzïst quiç-lt;3uicl eft in nobis,vt dvfcótus,corruptio» inclina-tio;amp; quicquid ßt à nobis,vt otnnis aétio,interna amp;nbsp;externa,cum lege Dei non congruens.

• 6 Hoe breuiter amp;nbsp;bene exprefsit Ambrofius hifce veibis.PcccaiS eft Icgis diuinas puaricatio.

• 7 Porró,cum lex Dei homines obligat, aut ad obcdientiâ,aut ad ppenâ; duoinpeccatitatip-ne concurrere necefte eft.quorü priuSjTheologi veteres vocarunt Materialc.poftcrips Formale.

• 8 Materiale eft vel defcdus,vel corrupiio.ycl inclinatio,velatftio,velhæcomniafimul. Formale eft ipfe reatus ad que obligatur Legis tranf grcflbr,nimirumgt;vt luxta Legis fententiam,pœ* nam luat.

• 9 Efle fine timorc Del materiale eft. Hane inobedientiam obnoxiam efte rnaledi(äioni,tor-male liuius peccati eft.

lo Etfi autem in omnibus hominibus eft de-ft(äus,corruptio,inclinatio, amp;nbsp;aftiq, pugnantes cumvoluntateDci: tarnen non eftinommbus plena peccati ratio.

II In omnibus infantibus amp;nbsp;adultis, qui non funt participes promifsionis gratiæ,plena eft pec cati ratio. Nam fk in eis eft defeftio à lege Dei» amp;nbsp;funt malediólionis fententiae fubie^i.

ij At in infante,ex Chtiftianis parentibus na to, eft deftdus amp;nbsp;corruptio, qux funt materiale peccati in infante. Sed formale peccati, quod eft reatus, non eft in Chriftiano infante. Mife-ticordia enim Dei abfolutus eft àrcatir.quæ ab-folutio,Baptifmi obfignatur Ueramento,

B.iiii.

• 2^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Peccatvm.

• 13 In Paulo conuerfo fuit dcfeöus,corruptio, inclinacio amp;nbsp;aétio,pugnantcs cum lege Debquæ fucrunt materiale pcccati in Paulo. Verùmnoa fuit in eo formale pcccati. Reatus cnim ipfiin Chriftum credentijCondonatus fuit.

• 14 Atque hac fententia loquitur Ioanncs,cîini ait;Si dixcrimus,peccatum non habemus, nos i-pfos feducimus.EtjQui natus eft exDeo.non pce cat.Prius enim didum de materiale,pofterius de formale peccari intelligendum eft.

• 15 Poftquam autem de pcccati ratione in généré didum eft: Nunc cius varia genera funt Ipe idanda,quorum obferuatio.amp; nos noftrarum for dium admonebit, amp;nbsp;quàm gratum nobis elfe de beat beneficium Chrifti, à peccatorum fordibus nos ablucntiSjCommonefacict.

• 16 Prima itaq.partitiopeccati hxccft.qubda-liud fit orîgtnale,aliud aduale.lllud parens, hoc mifcracftjples:Illud fons impur*,hoc riuulus fœ tidus:Illud camarina pefsimajioc peftis lethal is.

• 17 Originaleaurem pcccatum eft,cùm defe-dio amp;nbsp;corruptio humanæ naturæ, propagata ab Adam in eius poftcros,tiim reatus, quo nafeen-tes,propter Adæ lapfum,rei funt iræ Dci amp;nbsp;mor tis æternac,donee fiat rcmifsio.

• 18 Hæc definitio vtrumque compIcditur^Ma teriale fcilicet amp;nbsp;Formale pcccati originis,à qua non diflentit ilia Anshelmi eruditifsima definitio,per priuationem contrarij formata. Ita enim ait.- Peccatum originis, carentia eft iufticiæ ori-ginalis.debitæ inefle.

ip lam cùm certum eftjufticiam originalem (cuius carentia eft peccatû originis) duo comple ai,

P E C C A T V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5z

lt;äi,nempeintegritatem omniû virium in Adam» Ä: approbatione , qua Deo acceptus erat Adam; fequirur, quod peccatum originis, fit dcfcdus, corruptio»amp; reatus.

20 Qualis autem fit dcfecSus,amp; qualis corru-ptio peccatum originis, reétius fciri non potcfl* quam ex integritatis partitionc. Nam cum inte-gtitas humanæ naturæ , fuit imago Dei, obcdien lia amp;nbsp;omnium viriurn, mentis , cordis amp;nbsp;corporis erga Deum:fequitur quod ifte defcdus amp;nbsp;corruptio,fit induâio imaginis Dei, amp;nbsp;omnium virium,mentis cordis A: corporis.

zi Hoc peccati genus à Paulo inhabitâs peccatum dicitur, propterea quôd in carne noftra maneat perpetuô vfque ad mortem ,amp; propa-gatur ab vno Adamo inomnes, vnde fit quôd omnesnafcamur,vt Paulus ait,filij iræ.

22 Porrô.de ratione reatus, hoc tcnêdum eft. Difeernendum eft inter perfonam Adæ amp;nbsp;natu-ram Adæ. Nô fum particeps ptrfonæ Adar, quarc nec reus fum propter perfonam Adæ. Particeps fum naturæ Adæ, quæ humaiia natura in omnes homines propagataeft, idcirco naturæ rcfpeétu reus fum non minus, quàm fi ipfe peç-, caffem.

Zi Atque hæc poflunt hac fimilitudine vEt cûmq.declarari. Sicut in vna perfona, multa funt ôiuerfa membra, quæ omnia funt rea, dum perfona fit rea. ita in vna natura humana,multæ funt petfonæ,tanquam cius membra. Quare natura htimanarea, in primo homine , omnes perfonæ reæ funt, quæ naturæ communis veluti membra exiftunt.

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Peccatvm.

24 Atquehinc cft quod Paulus Ephef.i. aiti Natura omnesfilij irae lumus. Hoc eft, Quia re* faóta eft: natura in primo homine, nosomnesab eo propagati, rei fumus, vt eiufdem naturæ participes.

25 H UC ctiam querela Dauidis pertinetzEcce in iniquitatibus cóceptus fum,amp; in peccatis conr cepit me mater mea.

26 HicDauid nequaquam accufat parentes fuos,nec thorum coniugalemculpatUedrctro refpicir,amp; conqueritur de viciofa natura, in nos, à primo homine Adam , propagatatalis, quali; f I eta eft propter Adæ tranfgrefsipnem.

27 Porr0,qui exténuant peccatum Adæ,quq tota natura cótaminata eft amp;nbsp;rcamon iufta mcn-fura peccatum originale metiuntur.in quo pluri— ma pcccata grauilijma conçurrunt, quæ infîliis Adaî.fe manifeftè produnt.

28 Primùmcnimin pçccato Adæ fuithorrk bilis dubitatio, de veritate Dci. Secundô,amift fa eft fides, cùm non credit Deo minanti pœnas. Tcrtió.curiofitatcpeccauit. Quæfiuit cnim alie-nam fapientiam, reliâo Dco. Quarto, fuperbus cftfalt;ftus,vr qui volucrit magnificri Deus ha-beri. Quinth,pecrauiiàmiosta qua antetulit Dia bolum Deo. Sexto, ingratu? crat, expulit cnim Spiritum fanélum in fc habitâtcm.Scptimô,ho-micidium commifit,qui amp;fcamp; fuos pofteroç occidit. Oftauo, contcmfit Deum , dumiplîus mandatum çontraconftitn’iam violauit.

29 H quot;C omnia amp;nbsp;plura concurrifl'e in pecca-to Adæ, oftendunt eiutfruiftus.înpoftcris Adæ, qui lion aliundè veniant, quàm à primo fonte p?fcaii

Peccatvm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij

peccari vencnato.

}O Porro, hoe virus ptopsgatum, ctfi ma-nct in omnibus hominibus, vfque ad mortem: tarnen plurimum pro diuerfitate hominum^vi amp;nbsp;cfticacia variât.

JI ' Nam in non renatis manct materialiter amp;nbsp;formaliter fimul. Inrenatis autem materialiter tantum. In non renatis habitat amp;nbsp;régnât fimul. In renatis habitat quidem , fed non régnât. In nop renatis fertur cæco impetu per mas con-cupifeentias. In renatis freno fpiritus repref fum doihatur, amp;nbsp;glidio fpiritus magifque mor-tificatur.

Ji Hatäenus quid ex vcrboDci fentiendum fit de peccato originis diximus, Nunc nonnihil deerroribus quorundam attingamus. Qo^idam Deum autorem faciunt peccati originis, contra manifeftam Sciipturam, quæ Diabolo, amp;nbsp;hominis liberæ voluntati amp;eleétioni hoc malum at-tribuit. Monachi negant efle peccatum, fed tantum fomitem , contra Pauli voeem qui dicit nos nafcifiliosiræ. Pelagiani negant peccatum ori-ginisab Adam propagari in poliero^, çontra P auli afrcrtioncm,Roman.5. Anabaptiftç nullos natos fuiflein peccatooriginis poft Chriftû ex-hibitum.infulft nugantur,cùm pœnæ peccati o-riginis in infantibus manifeftè confpiciantur.

J5 Porto,atftuale pcccatu,fru(ftus peccati origi nis,eft omnis cogitario,affe(ftio,locutio,adio,pu gnans cü volûtatc Dei, vnde homo obftringitur nouorcatu, amp;nbsp;fit reus ira: Deiamp; mortis æternæ.

34 Seu.vt breuiusdicam, Peccatum aétualc, eft omnis cômilfio amp;nbsp;omiffiü,pugiians cum lege

28 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Peccatvm.

amp; voJuntate Dei, malcdiâa amp;nbsp;damnata à Deo.'

55 Cùmautcmomnis Legis tranfgrefsio me-reatur mortem, Sgt;i. obliger hominem ad æternas pœnas: fciendum cft meritum mortis triplex ef-fe.videlicet, irremißibile,remifsibile,amp; vcniale.

31$ Meritum mortis irremifsibilc eftpecca-tumin Spiritumfanélum, quôd eft voluntaria veritatiscuideiiter cognitæ renûciatio, amp;nbsp;rcbcl-lio ex odio veritatis nata coniunda cum Tyran-nica, Sophiftica, amp;nbsp;Hypocritica veritatis oppu-gnatione.De quo alias plura.

• 37 Meritum mortis remifsibile cft quæuis Legis diuinæ tranfgrefsio,quæ fit à feiepte amp;vo-lente contra Confcientiam.Hoc peccatum remit-titur,fi tranfgrcflbr illud pcccarc definat, amp;nbsp;con-fiigiatadpropitiatoriû: alioqui minime. Proin-dc ab euentu,amp; non à natura,remifsibile dicitur.

• 38 Vcniale meritum mortis eft, cùm ipfum peccatum inhabitans in Sandis, tum mala eius defideria quæ excitât, amp;nbsp;impedimenta quæ ad-fert conantibuspiè viucre. Hoc peccatû vcniale dicitur,ob vcniam,qua indulge.t propitius Pater iis,qui contra ipfum fide amp;nbsp;fpiritu ludantur. Namin non conuetfisnullum eft vcniale peccatum.

• 39 Hinc clarè liquet, quomodo vêtus diftin-diü, qua peccatum in mortale amp;nbsp;veniale diftin-guitur,intelligi dcbcat. Non enim vllum pecca-tiiin dicitur venialefuanatura,Sed exeuentu,amp; ob veniam.quemadmodum didum cft.

• 40 Quicquid enimDeus praecipit cùm non fit,peccatur mortalitcr, amp;nbsp;quicquid prohibée peus, cùm fit, peccatur mortaliter, fi naturam

peccati

Peccatvm.

peccati amp;nbsp;non Gratiam condonantisrcfpicis.

41 Et G autem fatcndum t ft, contra Scoico-rum Paradoxon,Aliapcccataaliis cfle grauiorar tarnen omnia idcirco natura funt mortalia, quia L gis diuinæ funt tranfgtefsiones, iuxta diâum; Maiedidus omnis qui non pcrmanferit in omnibus quæ fcripta funt in libro Legis,vtfaciat ea.

4i Hac inalediótiotantifper durât, donee ad Chriftum peccatiexpiatore ventum fucrit. Qui enim in Chriftum credit,fide iuftificatus eft,hoc eft,abfolutus à reatu peccati, vt nó amplius propter illud reus habeatur coram Deo, amp;obno-xius damnatoriæ Legis fententiæ.

43 Proindc vera abfolutioin Ecclefiapcrpc-tuo durans,nihil altud cft quam folutio amp;nbsp;libcra-tio ab obbgatione damnatoria propter peccaiü, quam abfolutionë omnis qui credit in Chriftum, habet. Ira enim loanncs ait: Qui credit in Fi-lium habet vitam xternam. Quod ft vitam æter-nam habet : profedoliber cft obligationc mortis xternr.

44 Hæc ergo perpétua Ecclcftaeabfblutio, folo Chrifti merito nititur,quâdo videlicctjpec-cator confugit ad propitiatorium vnicum, lefum Chriftum,iuxta illud: luftificati illius gratia, per redemtionem qux eft in Chrifto lcfu,qucm pro pofuit Deus /Artnietoi'per fidem in ciusfanguinc.

45 Hxc noftraaflërtio de perpétua Ecclefix aLfc)lutionc,nequaquam conucllit abfolutionem Eccltfiafticam, quam vtilcm difciplinar partem in Ecciclia indicamus. Dc qua fuoloco difputa-

bim us.

3® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , .

PROMISSIO R E P

râtionis.

OMissio r( parationis amp;nbsp;filutîs P^*“ Chriftum côfequcndæjvoce Dei B, proponitur GcDe.3 Inimicitias ponâ inter te (alloqurtur Dominusferpé-tem)amp;ipfani n)ulicrcm,amp; inter fernen tuum amp;nbsp;fernen eiusjpfum coijteret tibi caput, amp;nbsp;tu mordebiscalcanéum eius. Hoc cft, Chriftus fi-lius Virginis deftruet opera tua,amp; te vido, Iibe-rabit fuos à ditionc tua, amp;nbsp;tu more ferpentum,’ qui iiifidiofc aggrediuntur amp;nbsp;mordent incau-tos, inüdiabcris ei, amp;nbsp;mala quæcunque poteris, inférés.

• 2 Hanç promifsioncm Adam altiusperpen-dens, multiplicem in fe conrincre doôfrinam baud obfcurè intellexit,cuius lingulas partes abl^ que dubio per tocam vitam pic amp;nbsp;prudenter me-ditatus cR:.

• 3 IntcIIcxit enim bine, duo régna efle ea ]ue potentifsima,nerape Chrifti Sc Satanæ,longe diuerfifsimisftudiis pcçnpata.

• 4 Intellcxit Chrifti regnum^c Satanæ fibi inuicem aducrfarijta vt nulla vnquam inter ca ftabiliri pofsit confenfio.

• 5 Intcllexit fore maxima certamina inter ifta regna,nec prius à et rtamine quietem futuram cf-* fe, quàm Chriftus vidot , gnum Sataiiæ pcni-tus abolcret.

• 6 Intellcxit perpétua Ecclefiæ in hoc mur™ do pérfecutionem , à batana amp;nbsp;eius membrts imminerc.

'J Intellexie

Promiss, rërar. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31

• 7 Intellexit Diabolum callidè infidiaturum cffc Ecclcfiæ, cùm in doigt;rina, tùm in moribus, vnde amp;nbsp;fcandala vatiaamp; petturbationcs amp;i.æ-des orircntur.

• 8 Intellexit, quôd quemadmodum Satan tcgnaturuseffet perpeccatum, maledionem amp;nbsp;mortem; ita Chnftusfuura regnum effet admi-niftraturus per Rcmifsionem peccatorum , Be-nediâionem amp;nbsp;Vltam.

- 9 Intellexit tandem futuram glorîofam vî-étoriam Ecclcfiæ ,vt nnllas atnplius à Sarâna ti-meret infidias,abolito extreme hoftium morte.

10 Intellexit huius reparationis promifsio-nem fideampledendam amp;nbsp;retinendam effe, qua fide iuftificatus homo, Deo verum cult um prat-ftaret.çerta fiducia promiffam faluté expeftan«-.

Il Vt autem huius promifsionis memona mancret firmior,amp; ad pofleritatcm Adæ pei uc-niret .-addidit Dominus fuo verbo externû Sytn-bolum,facrificandi ritum.

Tl Semper enim ab îpfis mundi initiis,hunc ritum inhomine inftituendo feruauit Deus. Pri--m^m verbis ilU animum voluntatcmquefuam aperuit.Deinde quà clariùs id cxprimeret.qüod crat verbis ac orationecôplexus, Symbola quat-dam adiecit, quorum vfu atque confuetudinegt; in cius verbi exercitatione vcrfarctur homo.

ij Sacrificiorum itaque crebra iteratione in-ctikabatur promifïio, vnde fides, in promiffum humani generis rcpatatoremChiiftum,a(.ccn-debatur,alebatur,amp; confèruabatur.

14 Tamctfi autcmftatim orra eQ contentio, inter liberos Adami}defacrihcns amp;cultuDci:

Ji ' Promiss, rbpar.

Abc! tarnen verbum promiflionis redèintclle-óhuni retinuitjCiim Cain contra, oblitus promif-fionis, folummodó fuum fadum admiratus eft, amp;nbsp;magnifccit. Atqueitafe Satanæ impcrio fub-iccit ac fratrern innocentem occidit.

IJ Abel, ciuis regni Chrifti fidelis, afpiciens fuam vidimam, camque cruentam, admoneba-turfui reatus, (fanguis enim Symbolum reatus fuit) admonebatur promiflionis fadæ fuopatri, dcfemine.quod futurum crat vidima ptopec-cato.Hanc promiflionem fide ampledens, iufti-ficaturSc regcratur Abel,atqueita Deoveruna cultum cx fide præftitit.

• 16 Ad eundem modum fandi Patriarebaf, Serb, Enos, Enoch amp;nbsp;alij ante Diluuium , promiflionem de Meflîa, Verbis amp;nbsp;Symboliscon-fcruaruntamp; propagarunt.

• 17 Poftdiluuium,mukiplicatis hominibus,amp; latè (parfis per orbem, iterum fuam promiflionem inculcat Dominus, dum promittit benedi-dionem infemine Abrahæ,quam promiflionem Abraham fiderccipiens, iuftus coram Deorepu tatus eftjuxta didum ; Credidit Abraham Deo, amp;nbsp;imputatum eft illi ad iufticiam.

• 18 Huic promiflioni.non nouo fenfu,fed noua verbórum forma , propofitæ, adiccit Dominus externû figillû, Circumeifione, qua iufticia, fidei patri noltro Abrahamo oblignata fuit.

• 19 Retinuit ergô Abraham olim mftitutum facrificandi ritum, quo admonebatur promif* fionis primis parentibus fadæ, cum nouo Sym-bolo,quod iteratæ promilsionis ttftimoniû fuit*

• 20 Hanc promilfionem gt;nbsp;cum fuo externo fi-gillo»

P R o M I s s. R E P A R. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3}

gillo,retinuerunt poftcri Abrahæ,vfque ad pro-xnifsionis complcmentum.

ZI Porrô.conftituta certa amp;nbsp;peculiari popu-li Del politia,plaça facrihciorurn genera funt addita,inter quae Agnus Phafe , Si fanguis Te-ftamcntijpræcipua tuerunt.- cùm, vt populus Dei iftis adminiculis rctinetctur incultu Dei,tùm,vC vmbræ quaedam extateni veritatis in Chrifto Ic-fu exhibcndæ.

21 Hoc illud Ioannis: Lex per Mofcn data eft, gratia amp;nbsp;veritas per lefum Chriftum fa-âa eft.

23 Vt enim Mofes iram amp;nbsp;maledidionera monftrauit » Sc vmbras quafdam futurorum bonorum exhibuit:ita ChriRus gratiam amp;nbsp;fauorem Deiadfercnsjcompleuit in vtritate,quod vmbrg obfcurius præfigurabant.

14 Nain poftquam venit plénitude tempo-fis gt;nbsp;etnifit Deus ßlium fuum natum ex muliere» faâum fub Legc:vt eos qui fub Lege erant rcdi-meret.vtque adoptionc filiorum accipcrcmus.

25 Hic ergo verbs Meffias, Deus amp;nbsp;homo» promifsionem cópleuit. In cuius rei memoriam amp;nbsp;certitudinem, duo inftituit huius rei teftimo-hïa,Baptifmum Sc cœnam Dominicam.

2(5 Cxterum folenne praeconiu manifeftati Chriftijinquo promifsiones ohm Patribus fa-âa:,acfaepiusper Prophetas inculcatz.aptifsi-tóo amp;nbsp;dulcifsimo vocabulo, Euangelium, Apo-ftoli appellarunt.

z? Eifi autem hoc vocabulum, prius fuit a-pud Scriptores profanos in vfu.fignificâs quem-UÙ feliccm,optatum,amp; faulhim nunciumitamen

34- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pROxVtrSS. RB P A R.

hanc generalem (ïgnificationenijKrtT’ sÇo;y)yApô^ ftoli aptiffimè accommodarunt ad præconium manifcftaci Chrifti, qui vitam amp;nbsp;falutem gratis offert,amp; credentibuscandcm donat,;^ obfignat.

28 Hic proindc gratiæ, rcconciliationis, fa-Jutis,amp; vitæ nuiicius, quo nihil homines ob pec-eata fua maledióti damnaci felicius, optatius amp;nbsp;fauftius audire pofliint , reétiflimè Euange-lium dicitur.

29 Quemadmoduenim latronibus,proptec fua latroemia adiudicatis rotis, acerbifsimo amp;nbsp;maximeprobrofo fupplicijgeneri,nihil Ixtius, nihil iucundius, nihil denique optatius contingc-rc poteft, quam vt à fententia damrratoria libe— ratijiam gloria Regia, amp;nbsp;hbertate gaudeant ; ita hominibus reis iræ æternæ,maledidtionifque ob fua pcccata,quid melius,quid felicius,quid optatius quam audire fe à damnationis fententia ab-folutos,inter filios Deicenfcii amp;nbsp;effe?

JO Hine illud apud Lucam Domini diäum: Sic feriptum eft,amp; iic oportuit pari Chriftum, amp;nbsp;refurgerc ex mortuistertia die, amp;nbsp;proclamari in nomine cius pœnitentiam amp;nbsp;rêmifsionem pec-catorum,coram omnibus Gentibus.

31 Hæc breuis Chrifti concio clarifïîmam E-uangelij definitionem fuppeditat,nimirum quod Euangeliu fit vniuerfalis praedicatio pœnitentias amp;nbsp;remilfionispcccatorom in nomine Ghrifti.

32 Hue amp;nbsp;illud vltimum Chrifti mandatum ad ApolfolostEuntes in mundü vniuerfum pro-clamaie Euangelium omni ereaturx. Qui eredi-derit amp;nbsp;baptizatus fuerit -, faluus ent. Q^i vero non ctedidcritjcondemnabituri’quot;jquot; ' ■ ■

33 In

P R o M I s s. R E P A R. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35

35 In hoc Chrifti mandate, primumindica-tunquàm latè pateant beneficia Chrifti.nempe, ad mundum vniucrfum, non ad peculiarcs quafi dam in mundo nationcs. Deinde fignificatur, quomodocadem beneficia ofFcrantur : nempe, perprædicationero Euangelij. Proclamatc , in-quit, Euangelium. Turn oftenditur quibus offe-rantutjcùm ait:Omni creaturæ: qua voce fignifi-cat, quôd nemo mortalium fit exclufus a Chriftî beneficiisjfi modo fibiipfinô defuetit. Poftremö indicacurquomodo oblata beneficia accipatur* amp;nbsp;quomodo reiieiantur. Vt cniin folafidc réci-piunturfitadiffidentiareiiciuntur.

54 Ex bis omnibusjquæ dida funtjfimul con-fidcratisjVt nobis fit gratior amp;nbsp;dulcior hic nun-çius falutaris, plcniorcm quandam deferiptio-nem Euangelij colligemus, eâmque in fuas partes rctexemus.

? 35 Euangelium-eftdoclrinadiuinitusreuela-ta, inquaannunciatur liberatio à malediâione Legis,ab ira Dci,à morte æterna,amp; proclamatur rcmiffio pcccatorum,paxamp; reconciliatiocum Dco, falus amp;nbsp;vita æterna, omnibuscredentibus ip Filium Dei Dominum noftruro lefutnChri-flum;idque propter eiufdem viétimam, fine me-rjtis nofttisjfecundum promiifionem olim Patri-bus fada: vt perpétué gloria bonitatis Dei præ-dicetur, vtque porro dignos Euangelio fruôius edant per Chriftum liberati,tandémque vita fruantur æterna.

56 Hçc deferiptio primùm difeernit inter Le gern amp;nbsp;Euangelium. Lex peccatum oftendit: Kuangelium gratiam.Lex morbû indicat:Euan-Çi}-

Promis s. repar.

gclium remedium. Lcx mortis miniftracü: E-uangclium vitæ.Lcx iuRiciam hominis retjuirit, cum interminatione damnationis ,fi quis Legis iufticiam non habucrit.- Euangelium iufticiaa-liena crcdcntes ornât,amp; à damnatoria Lcgis fcn* tentia iuftificatum fidc abfoluit.

crgô in Lege proclamatur ira Dci, pcccati virtus, malediótio^ mors : ita in Euan-gelio annunciaturpax cum Dco, pcccati abfolu-tio,benediôtio,vita æterna ; idquc gratis abfque omnibus humanis meritis amp;nbsp;opcribus.

58 Hinc Paulus: Eripuit nos de poteftate tc-ncbrarum,amp; trâftulit in regnum Filij diledi fui» in quo habemus redemtionem , per fanguinem eiusjtcmißionem pcccatorum. Per remiisionem peccatorum iiitelligendum eft.quicquid cumea» ex gratia Dci,coniunétum cft,vt iufticia,redem-tio,falus,vita,pax.

• Î 9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem magna pars mundi ruit

præccpsin damnationem, ob fua fcelcra, amp;nbsp;E-uangtl j contemtum.- deferiptio noftra duo gene ra hominû indicat.quorum alij credunt Euange-lio, alij Euâgelium contemnunt. Vt cnim illi fal-uancur : ica hi iuße damnantur, vt qui noluerunt falutem gratis oblatam accipere.

• 40 Hinc Apoftolus: Euangelium cft poten-tia Dei in falutem omni crcdenti Credcnti cnim imputatiir fides in iufticiam,hoc cft. Qui credit, iufticiæ Chiifti imputationc iuftus coram Dco reputatur. At non credentem malcdiôtionis fen-tentia ad æterna fupplicia obligat.

• 41 Non Cl go operantis metitum.- fed cre-dentis donum ell iuftificatio amp;nbsp;falus. Vc cnim ci

qui

Prom ISS. repar. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37

quiopcratur.nó imputatur merces ex gratia, fed datur ex debitodta non operanti, fed credent! in eutn, qui iuftißcat impium imputatur Edes eius ad iufticiam,Rom.4.

41 Qualis autem fides ilia fit, qu« beneficia Chnfti per Euangelium oblata,rccipiat,Paulus, propofito Abrahami exempio docet ac fumma hue redit, quod fides fit fiducia promiffi falutis propter Chriltum.

45 Vt enim Chriftuspro peccatonoftro fa-tisfecitjfaâus pro nobis peccatumtita fuam obc-dicntiain,nc Legis damnemur fententia,nobis donat:vt, non fuliim liberati à peccato.veriitn c-tiam Chrifti iufiicia ornati, appareamusin con-fpedu Dei iufti.

43 Haec Euangelica gratia multis,amp; parabo-lis, amp;nbsp;exemplis pafsim in Scripturis pingitur : vt in fcruo dcbitorc 10000. talentorumdn duobus Debitoribus,amp; Peccatricc,Luc.7.In Paulo.Cor nelio,Dauide,amp; multis aliis.

44 Hac imagines amp;nbsp;exempla, Vtgratuitutn efle docent beneficium redemtionis :ita qualef-nam oporteat eos efle,qui Euangclio crcdunt,amp; iuftificati fide funt, clare oftendunt.

45 Seruo debitori condonauit Dominus ex mera mifcricordia totum dcbitum.quod folucn-do non erat; Sed cundem, durum in conferuos, ad pœnasreuocat. Pcccatrix fide iufta,non definit tfficiofaerga Chrifium efic.

46 Nam tametfi fine opcribus amp;nbsp;mcritis no-ftris, gratia iuflificationis Sc falus contingit : tarnen à gratia hac.donatio Spiritus fandi,amp; rege-ncratiofepararinonpjfiunt. Nam Regeneratio

C.iij.

3^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R o M I s s. R E P A R.

infcparabile iiiftificationis accidens eft.

47 Quaproptcr duo gênera homin û hîc im-pingunt,Iufticiarijamp; Epicut;ei. Illi quidem, propter ca quôd ex operibus mérita falutis,amp; caitflas Suflificationisfaciunt. Hi verô, quia de gratuita iuftificatione amp;nbsp;falute gloriantes, fc omni turpi-tudini proftituunt, amp;nbsp;cupiditatum carnis fc fer-uos conftituunt.

4S Vterque error peftilcns cfljamp; confutatur finibusaduentus Chtiftiinmundum, amp;nbsp;Euange-lij. Nam vt Chriftus venit in mundû, vt deftruat opera Diaboli:quod fane facit,vincendo Diabo-Jum, expiando peccatum,infundédogratiam,amp; confummandoopus redemtionis, quod futurum eft in refurreäionc; ita finis Euangelij prædica-ti eft, vt glorificemus Deum , vt fruélus fideie-damus, vt vincamus mundum,vt,tanquam facer-dotes nouijinduamus iufticiamamp;fanßitatcm, amp;feruiamus Deo omnibus diebus vitæ noftræ, hoftias gratas Deo per Cbriftum offerentes. .

49 Quam fit huiufmodi obedientia inrena-tisneceffaria,tota Scriptura docet,omnium San-^ ftorum exempla comprobant; natura fidei euin-cit:energia Spiritus,quo impclluntur fidcles.ät-tcftatur:gratia adoptionis indicat. Breuiter,Re-gniChrifti ratio ortendit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctriaordineexponendafuntvide-

I slicet, cur ncceflcfucrii Mediatoretri È Dei amp;nbsp;hominem effe Deum : Cur oportucrit eundem efle hominem; Quod,

M e D I A T o R. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

Qnôd, amp;nbsp;cur fit vna perfona in duabus natuiis fubliftens.

i Quod necefle fuerit Mediatore eflc Deum, duæ grauiffiinç funt cauflæ ; videlicec,Magnitudo malbquopremebatur natura Humana, amp;nbsp;impo-tentia feu infirmitas crcaturæ,ad reftituenda bo: na,quæ prr peccatum amilTa erant.

3 Magniiudo mail cernitur in quatuor potif. fimum:videlicct, in Peccati grauitate, in iræ di-uinf iufticia, in potentia mortis,amp; inDiaboli tyrannide crudeliÆma.

Peccati grauitas maior eft,quam vt cius o-. nus fuftinere poflit bnita potentia, qualis eft an-gelorum ôlt; hominum.N am cùm infinitus reams lit, propter infinitum bonum oftenfum , videlicet Deum,cuius Maieftas læfa erat per peccatum primorum parentum ; necelfe fuit vt hoc pccca-tu,aut infinitis pœnispuniretur,iuxta normain iufticiç Diuinæ,aut pro co fatisfieret iufticiæ Di uinç.Verùm quia hçc fatisfaélio debuit elfe prç-tium infinitæ bonitatis, amp;nbsp;æquiualens, non po-tuit ab Vila, imô ne ab omnibus creaturis fi-mul, fieri. Quare necefle fuit expiatorem peccati Deum elfe. Solus enim Deus, vteftinfini-lus s ita folus infinitum malum fuperare, aboie-, réquepotuit.

5 Irædiuinîçiufticia proportioncm vindiétæ adoffenfam poftulabat. Cumergooffenfaerat infinita: fuit amp;nbsp;ira infinita,quam pura creatura fuftincrc, placaréque nS potuit. Quarc necelfe fuitjvt Mediator,qui ira Dci placaret, Deus effet. De bac ira loquitur Paulus,Ro.i. Reuelatur ira Dei de cœlo,fuper impîetatê omnium hom j-

C.iiij.

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mediator.

num. Quod autem hæc tolli non pofsit fine Me-diatore , docet hocdiâum BaptiÛæ apud loan-nem, Qui no credit in Filium.ira Dei manct fu-fopcr fum. Qnpd autem hæc ira Dei fit immcn-fa amp;nbsp;infinita propter pcccatum:(in quo concur-runt hæc mala, contemtus Maieftatis diuina:, fu-perba contumacia aduerfus legem Dei indigna imaginis Dei,ad quam conditus erat homo,con-rpurcatio, imitatio Satanæ hoftis Dei, fœda dc-feftio à caftris Dei ad Diabolum,amp; intolerabili« ingratitudo,amp;c.) cognofeitur ex pœna primorS Parcntû.cx pœna fecuta in omnibus poftcris A-dæ.cx cóminaiionibus diuinis,cx calamitatibus, quibus premitur humanum genus,ex tyrannide Diaboli in homines , ex fignis ira? Dei in ccelo, in terra,in mari,ex magnitudine æternarum pœ-narum.quas luent, qui non conuertuntur. Deni-que ex pretio infinito, foluto pro redétione pce-nz pcccati. Quis hie non videt iropofsibile fuif-fe iram Dei tolli,nifi per Mediatorcm,cuius eflet infinita potentia?

• 6 Potentia mortis maior fuit quàm vt ab Vila creatura fuperari potuerit .• adeo quod Plinius dixerit, fed faKo, ne Deo quidem polsibile elle mortuum cnitarc.Nunc autem cùm munns prat cipiium eft Mediatoris, dtftruere mortem.necef fe fuitjVt potentia Diuina polieret,qua vt vitam conferreuta mortem abokre poflet. Non eft c-nim apud ilium, vt Angelus ait, impofsibilc o-mne verbum.

• 7 Ty annis Diaboli crudclifsim3,fub qua ca-ptiuu tenebatur genus bumanu propterpcccatu, ctia erat opprimenda à Mcdiatore.Quatn autem

hoc

41 Mediator.

hocfacrit impofsibile humanæ Natur«, Hifto“ ria mundi cum omnium.hominum expcrientia« teftatur.Quare neccffe fuit Médiat oré efle Dcu, qui ryrannidcm Diaboli (ua opprimetet poten-tia.Hinc perfpicuum eft,quod admagnitudincm mall,quo prcmebatur genus humanum , toHen-dam,rcquirebatur,vt Mediator effet Deus.

• 8 Hjc iuxta cogitetur magnitudeamorisin »terno Patre amp;nbsp;Filio amp;nbsp;Spiritu fando, erga genus humanum. Pater Filio fuo non pepercit : fed voluit cum fubiici pœnis, vt nos ab «ternis pœ-nis liberaret. Filius volens amp;nbsp;obediens Patri ,fa-dus eft vidima,reatû peccatt in fe dçriuans. Spi ritus fandusipfc vult in cordibus reconciliato-rum habitare,amp; motus diuin« volûtati cógruen tes in iis atcendere. H«c in nobis excitabunt fi-dem.inuocationem amp;nbsp;gratitudinem crgaDeum: amp;nbsp;muniet animos noftros aduerfus terrores mor tis,aduerfus Diaboli tyrannidem,amp;c,

• 9 Seciinda cauffa tur oportueritMediatorem eflcDcum,tft impotcntiaamp;’ infirmitasçreatur«, ad reftituenda bona , qu« per pcccatum amifi-muSjEtfi autem vna voce ipaginis Dei, h«c bona comprthenduntur; tapien plura ad eins repa-rationemneceffario requiruntur : qu« Paulus e-numerat.i.Corinth.i Cum aitiChnftus natus eft nobis à Deo Sapientiajufticia, Sandificatio, amp;nbsp;Redemtio , vt qui gloriatur in Domino glorie-tur.Hæc quatuor bonorum genera nulla creatu-ra aut finita potétia reftituere hominibus potuit quemadinodum de fingulis ordine videbimus.

lo Primùm itaq.fapientiam debuit Mediator reftituere, non qualis eft mundi, qu« certis icr-

4î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mediator.

minis clauditur, fed quæ abfcondita eft à princi-pibusfeculi huius. Qnæ fane fapientia à Zacba-ria definitur efle feienna falutis, in remifsionem peccatorum per vifccra mifericordiæ Dei noftri. De hac fapientia loquitur loannes, cum ait:Dcu nemo vidit vnquam.fed FiliuSjqui eft in finu Pa-trisdpfe enarrauit nobis.

' II An non loannes Baptifta miftus eft,Zacha riatefte,ad dandana banc fapientiam ? An non per Angelos amp;nbsp;Prophetas potuiflet Deus homi-nibus banc rcuelare fapientiam ’ Aliud eft dare fapientiam feu docere, vt miniftri gt;nbsp;aliud eft elfe fapientiam,hoc cftgt;efficacitcr præftare, vt corda hominum percipiant falutärem fapientiam. Vox «quidemhominisferit aures corporis.- Atfilius Dei,qui eft ipla Dei fapientia, animum hominis replet fapientia falutari. Nam turn demum verbum Prophetarum frudum adfert,quando Verbum Deus cor aperit, amp;nbsp;inftillat veræ fapicntiïC fernina. Quqdfanè.non eft creaturæ vllius, fed Creatoris folius. Ex quo fequitut opportuiffe Mediatorem clTcDeum.

12 Secundo loco oportult Mediatorçm iufti-ciam reftituere. Nam fine perfedaiufticia nemo poteftin con/pedum Dei prodire. Veriim per-fedam iufticiam, quæ fufficiat omnibus, nemo poteft conferremift Deus. Siquidem duot requi-runtur, vthomo fit perfedè iuftus coram Deo; quorum primiim eft libcrari ab iniufticia amp;nbsp;pec cato.quæ mala in raundum homines fecum adfe runt.Alterum,donari amp;nbsp;ornari plena legis diui-næ(quæ eft menfura iiiftuiæ, quæ coram Deo va llt;t) obedientia. Neutrum horura præftitiflet

Mcdi^

Mediator. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

Mediator nifi Deus effet.

15 De priori fuprà diximus,vbi oftendimus enormitatem peccati,amp; iufticiam iræ diuinæ De altero, quod eft donati amp;nbsp;ornari iufticia quae fa« tisfaciatlegiDei, manifeftttm eft quod nullius creaturæiufticia , cùm fit finita, polsit fufficere infinitis hominibus in (alutem; quod fané in Me 'diatore requiritur.Siquidem, vt fufficienti expia tionis vidima propeccatisfatisfacere, atquea-deô omriem reatum tollcre.-ita obedientia fua er ga Legem,omnes iuftos coram Deo fiftere, qui inipfumcicdunt, debuit. Ita cnim Paulusaio Eumqiiinon nouitpeccatum, fecit peccatum, vt nos fieremus iufticia Dei in ipfo. Talern pro-irideMçdiatoris iufticiam,hoc tft ,infinitam ef-fe oportuit ; vt infinitis hominibus fufficerer. Quare neceffe erat, vt Mediator nofter fit verus Deus.

• 14 Sanftificatio tertiolocofequitur, quant Mediator adfcrre debuit, quod fané cùm nulla creatura præftare potuir,Denm oportuiteffeMe diatôtcm.Siquidem folius Dei eft, dare Spirit u fanélificQtorc, fine quo,ne inchoari quidemine-dum confummaripotuit fanftificatiönoftri,'t

• 15 Porro, cùm fanétificatio opponitur pecca-to,amp; in peccato funt duo,videlicet, Formale,vt reatus,amp; Materiale,vt vitiofxqualitates amp;nbsp;aâio nés: duplex eritfanôiificatio. Vnaquæopponitur reatui,quæ eft expiatio peccati per Chrifti fanguinem Altéraopponitur vitiofis qualttafib. amp;nbsp;aéliûnibus, quæ eft, fegregatio hominis à profanitate Gentium,per mortificationem car-nis: amp;nbsp;coniumftio eiufdem hominis cum Deo,

(

44 Mediator.

per viuificationem Spiritus.

16 Hate fanäißcatio vocatur etiamaPaulo Philip.3. Circuncifio fpiritualis.Nos,inquit,cir-cuncifio (bmus, qui fpiritu Dcum colimus, amp;nbsp;in Chrifto gloriamur»amp; non in carne confidimus. Proinde circuneißo fpiritualis eft amputatie fiducie carnisjcui fuccedit gloriatio in Chrifto,amp; purus colendi Deum afteäus. Atque hæc reuera eft fanâificatioiilatquam Deus amp;nbsp;homogt;Media tor noftcr,3dfcrt.

ij Redcmtio,quam poftremo loco collocac Paulus,primum requirit perpetuam pratfentiam MediatorisinEcclcßadate permundutn fparfa. Sed quis poteft, fimul amp;nbsp;femper in tot locis præ fens efte,nifi fit Deus?Seciindo loco requirit cu-ftodiam Ecclefiat, videlicet, vt Mediator fit cu-ftos.nonfolum Ecclefiæ totius,verumctiam fin-gulorum rocmbrorû,aducrfus infinitastechnas Diabolorum amp;nbsp;hominum.Quodfane diuinatpo tentix efle, manifeftum eft. Tertio 1 requirit vc •Mediator infpiciat corda,ne fallatur externa hy-pocritarum larua. lam autem,cum ftjlius Dei fit intueri corda hominurn,amp; intimos afFeduum re cefliis contemplari, èi hoc Mediatoris eft officium: certç oportuit Mediatorem cfiTe Dcum. Quarto,requirit, vt vbique audiatgcniitusfein-uocantium,amp; in Spiritu amp;nbsp;veritate prccantcs c-xaudiat : quod fané fqlius diuinx virtutis eft. Quinto requirit, vt in extremo die exuftitet mortuos, vt-prodeant txtcrrxpuluereomncs homines,inde vfque ab Adam ad vltimum. Sed quid ad tantum opus valent omnium creatura-rum vires? Sane,oranesangtliamp;omneshomi

nes

Mediator. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

nes fuis viribus, ne vnum cxckarent mottuum, nedum omnesjdque in iâu oculi. Sexto amp;nbsp;vlti-mô requirit « vt Mediator conférât reßlifcitatis, qui in vcra fide obierant,«ternam vitam,pcrpe-tuam gloriam,amp; conformitatcm cum Deo. Sed quantum hoc opus fuperat creaturarum viresy nemo non videt,nifi qui amp;nbsp;mente amp;nbsp;fenfu caret. Cum igitur Mediatons fit ,tantis bonis Eccle-fiam fuam ornare,quat confcrre nemo potcftjni* fi fit Deus, Profedo necelfe fuit Mediatorem Deum elfe.

• 18 Breuker, vt omnia vno verboconcludam. Si Mediator Deus non effet, faluator non effet, fed potius faluatorc indigeret. Et loannes Caffianus; Audi loquentem ad paffores de Dei ortu, angelumDei.Natus cffinquit, hodie vobis faluator, qui eil Chriftus Dominus in ciuitate Da-uid. Nefolum vtique in Chrifto hominem in-telligeres,amp; Domini amp;nbsp;Saluatoris nomenad-iecit. Scilicet, vt quemfaluatotemeffecogno-ceres, Deum nequaquam effe dubitares. Ec cum faluandi virtus non nifi diuinæ compete-rct potcftati, diuinæ effe cum potentiæ, non ambigeres, in quo potentiam faluandi effe didi-ciffcs.

• 19 Hadenuscurneceffe fuerit Mediator? eC-feDcum didum eft.Nuncfccundoloco,vtpro-pofuimuSidicendum erir, cur oportuerit eüdcm elfe hominem.Et poflunt quatuor cauffx ex Scri pturis apte numerari,quæ funt lufficia Dei,Re-ftitutioimaginis Dei amiffx per pcccatum, Ado ptationis ratio,amp; Refurredionisccrtitudo-

• 20 lufficia Del requircbat, Vt inobedicQtia

Mediator.

commiffain carne noftra,in eadem larcirctur. Congruebat cnim ordini diuinæ iufticjæ,vt cùm genus humanum priinùm peccaßet in vno Ada-mo.aliquisinhumano gencreà peccato immu-riisjpocnam folueret » quæ effet pretium pro cæ-teris.Idcô ergo Dominus nofter affumpfit huma nam natura amp;nbsp;homo faâus eft, velùti perfonam iplius Adæ referens? (cuius etiam nomen illi tri-buitut)vc pœnam peccati in carnc, in qua admif fum fuerat,periolucrct.Idcö Paul usait; Si vnius dclifto mors regnauit per vnum(fcilicet Adam) multo magis abundantiam gratiae,donationis amp;nbsp;iufticise accipientes in vita fegnabunuper vnum lefurnChriftum.Itcm: Sicut per inobedientiam vnius multiconftituti funt peccatores: ita pero-bedientiam vnius multi conftituentur iulli. I-tcra: Quia per hominem mors, per hominem c-tiam refurreClio mortuorü.Itcm ad Heb.x Quo-niam pueri funt participes carnisamp; {ànguinis,i-pfe quoque confimilitcr fadus eft partkeps car-nis amp;(anguinis,vt per mortem abolcret cum qui mortis habebat imperium, hoc eft, Diabolum. Hue amp;nbsp;illud -Trcnæi didum;Oportcbat cum,qui inciperet occiderc peccatum,amp; mortis reum re-dimere hominem , id ipfum fieri.quod erat ille, id eft.hominem.Et Auguftinus; Caro occæcaue- , rat tCjCaro te fanaf. quoniam iic venit Chriftus, Vt de carne vitia carnis rcftingucret.

r il ïlt;eftitutio imaginis Dei, ad quam homo fuit conditus,fieridebuit« per naturalem imagi-ne'm DcLVndc Athanafius.Congruebat Filium aft'umerc humanam naturain , vt hæc petfona, qüæ eft fubftantialis imago Patris, reftitueret i-maginem

Mediator, maginem Dei in nobis.

ai Adoptionis noftri ratio idem poHuIabat.; Idco cnim vcnit filius Dei, afliimta Humana natura: vt nos filios Dei faceret. Voluit ergo nobis naturae (ocictateiungi, amp;nbsp;frater nofterficriivt nos ipfius mébra cffcäli,filij Dei fiercmus. Nam idco filij Dei fumus,quia in Chrifto lt;jui eft natu-ralis filius Dcijfunnis per fidem.In hoc enimfo-lo dilc(ftifumus,amp; filij.lnhancfententiamloqui tur Irenæus:Filiorum,inquibadoptionis eius no participes poffemus effcjuifi perFilium earn quç eft ad ipfumjiecepiflcmus ab eo communioncmi-nifi verbum eiûscomiriunicaffet nobis, carofa-änm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' •

Refurrcâionis noftri ccrtitudo,vis amp;nbsp;effi-cacia in hoc (ita eft,quod Mediator nofter fit ho mo.Vnicaenimfpes amp;nbsp;ccrtitudo,quamdercfur reftione corporum habemus,eft,quod Chriftus Mediator nofter, carncm noftramaftumpferit. N am caro,quam nuc corruptioni obnoxiam cir-cumfcrimus.iam fufeitata eft in Chrifto vt in pri-mitiis, amp;nbsp;in poffefsionem regnicœlorum ingref fajbi'que immortalis eft fad a. V irtutc igitur fo-cietatis, quam habemus cum Chrifto, excitabi-mur in extremo die,amp; donabimur.ctiam leccun dum carncm immortalitate.Hifcc quatuor ratio nibus demonftratur, fumme neceflarium ftiiffc MediatoreDei 8c hominum,vcrû hominc efle.

24 Tertio loco propofuimus.quod Mediator qui eft Deus Sc homo,fit vna perfona,amp; cut hoc fuerit neceifarium. Quod fit vna perfona Mediator nofter, hæc ditfta confirmant; Et verbum caro faótum eft . Quo dido fignificatur vnio

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mediator

diuinæ amp;humanæna[uræ, amp;nbsp;non confulîd, atJî HJUtatio.Nam faâura eft,rtfertur ad compofit 10 nem feu vnioncm extrcmorum,fcilicet Vcrbi amp;nbsp;carnis,amp;non ad extremacompofltionis.Dicitur cnim Verbum fadum nonabfolutè,fed refptdü carnis aflumtæ. Ad Rom. i. Filius Dcî nacüs ell ex femtne Dauid,fccundum carnem, amp;nbsp;déclara-, tus eft Filius Dci per potentiam. Ad Rom. p.Ex quibus eft Chriftus fecundum catnem, Q^i eft fuper omnia benediélus in fccula.

25 In bis didis Pauli, Secundum,cft diftindi-àaparcicula, qua diftinguuntnrnacurx vnius amp;nbsp;Ciufdem pcrfona:.Luc,i.Qùod ex te nafeeturSan dum, Filius Dci vocabiiur. Ad Galat 4. Poft-qiiam venir plenitudo temporis, mifit Deus Fi-lium fuum natum ex mulîcre. Philippen.i.Dcdit ci nomen,quod eft fuper omne nometi, vt in none Icfu omne genu flcdatur,amp;omnis lingua con fiteatur quod Dominus fit IcfusCbriftusadglo' ham fui Patris.

26 Hxc dida tèftantur quod Chriftus fit vna perfona,in qua funt dux naturx.non mutatx auc Confufx.fed perfonaliter vnitx.

1quot;! Quod autem ex Damafceno amp;nbsp;Gregorio Nyfteno adfertur de dcificata natura bumana» dextrè accipiendüm eft. Dicitur cnim natura hu mana deificara, non quidem per conuerfio-nemipfius'in diuinam : fed per coniundionena' humanx naturx ad diuinam in vnam hypo^ ftafin.

28 Quod autem neceftarium fuerir,vt Mediator eflet vna perfona,amp; non dux, vt funt duat di* ftindx naturxihx lunt rationes.

isi Primi

Mediator, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

iÿ Prîma.Mediator nofter Deus amp;nbsp;homo vna perfona effe debuit, vt Deum amp;nbsp;homines vnum laceret.Iungitur ergo Patri vera diuinitatc,amp; ho mini vera humanitate,vt ita vtrofquc copulet.

30 Secunda,Mediator inter partes difsidentes nihil efficictjfi vni adhærct,amp; ab altera difsidcr. Quare oportuit vt Mediator quadam nccefsita-te vtrïque parti iunâus fit. Deo ergo, qui offen-fuseratpcccatonoftro,vera diuinitate cftiun-dus Mediator nofter. Homini autc vera huma-nitatc fociatus eft, vt poflet coniungcrc aduetfas parteSjfocietate quam habuit cum vtrifqueiiux-ta illud Ircnæi lib.3.cap.2O.vbi agit de caufsis cur verbum Dei caro fieret.Oportuerat,inquit,Me-diatoremDei amp;hominum propter fuamad v-trofque cognationem in amicitiam amp;nbsp;concor-diam vtrofquereducere, amp;nbsp;facere vtDeusaflu-meret hominem, amp;nbsp;homo fc dcderet Deo. Et Thcodoretus, Quemadmodum qui duos quo-fpiam,manus inter fc confcrentes, vult reconci-liare, fe medium intcrponens, amp;nbsp;hunc quidens dcxtra, ilium verb finiftra tenens : ad amicitiam deducit amp;nbsp;coniungit.ita ipfe cùm diuinam natu-ram humanac vniilfet,inuiolabilcm,amp; quae diflbl ui non potcft,paccmconciliauit.

31 Tcrtia. Si non effet Mediator vna perfona» opera redemtionis in humana natura pcrada, ncquaquam effet fufficiens pretium propecca-to,quo infinitum bonum eft offenfum. Mors fi-quidemdebebaturpro pcccato. Vcrùm.purus Deus mortem fentitc non potuit, nee fblushomo fuperare potuit.fadus eft ergo Deus homo: Vt homo amp;nbsp;Deus, amp;nbsp;deberet, amp;nbsp;poffet fatisfa-

Commvn. idiom.

cere pro morte æterna humano genen' débita?

32 AfTumpfit proinde æternus Deifiliushu-rnanam natufam in vnioncm perfonalcm, vt o-perain Humana nätura peraâta , infinitæ cflent virtutis meriti.Siquidcm ex indiuidua naturæ diuinæ amp;nbsp;bumanæ.in vâa perfona.vnione, cft di-gnitas infinita,pcrfeâ:ioabfolutifsima, amp;nbsp;inxflî-mabile pretium fanguinis,mottis,atque adeô o-mnium aftionû amp;nbsp;pafsionum Chrifti,in fanâiC-fima eius humanitate.Inde eft potentia amp;nbsp;virtus delendæ iûiquitatis,amp; poteftas rcmittédl pccca-ta,iuftificandi, viuificandi amp;nbsp;faluandi credentes.

33 Etfi autem Chriftus in fola carne paffus eft: tarnen Pafsio perfonæ tribuitur, propter illam ardiftimam duarum naturarum vnionem in vna perfona. Atque hoc vult Cyrillus,cum ait: Quo-niam corpus,quod proprium eius faâum eft,paf fum eft,propterca Verbum ipfum pro nobis paf fum d citur. Atque bine eft quod omnia in Chri-ftohabcantur diuina.immenfa, inæftimabilia amp;nbsp;faluifica operajamp; beneficia redemtionis.

CO MJ^rNICATIO idiomAtumi

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P“’’^onafiint

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proprietatcs,quibus naturæ, videli-

diuina Si humana,amp; integræ fal-uæque manent,amp; diftinguuntur vna ab altera.

2 Eft enim idiomaquodvninaturæitapro-prïum cftjVt non fit alterius reipfa,

3 Diucr-

C o M M V N. I D ï o M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

• 5 Diucrfæ igitur cum fint naturæ:diuerfaha-bcant idiomata eflcntialia,necefle eft.

• 4 Neque cx perfonx vnitate confundendajfcd £x naturarum diuerfitatc diftinguenda lunc in v-no Chrifto idiomata.

y Saluis igitur naturis diuerfis, mancant idio-mata diftinéta.ï^ idiomaiisconfufisjconfundan-tur etiam naturxinectlfe eft.

• 6 Cùm ergo hæc enunciatio: Dcitas eft hii-manitastfit abiurda amp;nbsp;falfa (diucrfftsimaj enimi func natura)fieri non potcft, vt ca qoæ funt hu-ius propria, illi attribuancur , fine errofc amp;nbsp;con-fufione naturarum.

• 7 His ita pofitisjdiftinâius idiomata natuta-tum Chrifti explicemuS.

• 8 Idiomata ergo diuinæ naturæ funt duplicia. Q^ædam cnim funt ànotvayimtjd eftjncommuni cabilia,qux rcipfa non communicantur,hoceft, nequeinduntur creaturis, neq. crcaturacaliquas pcoprictatcs inde mutuantur.Qualia funt hxctef le æternum,efrcimmcnfum , ede infinitum, elfe incircnmlcriptum,pcr fc cxiftcrc.

91 Nihil cnim præter folum Deum eft æter~ num,eft immcnfum,cft infinitum,eft per fe exiftens.

10 Quædam funt xo/pui/H-ro^id eft,communicabilia,quæ tametfi vt funt, ita manent quoque v-nius Deitatis propria,alioqui communia effeâa» nonamplius idiomatadici pofl'ent.

It Nam nM/yoy amp;nbsp;ita opponuntur, vt nec alte rum alien ,nec ambo tertio alicui,pro-priè amp;nbsp;reipfa tribui polsint.

IS Huius gcnciis funt exiliere, fapientem D.ii.

52 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CoMMVN. IDIOM.

eflcjbonum eflc,purum cflc/andum cfle,poten* tem cfTejamp;c.

• 15 Hxc entm etfi reipfa funt Dei propria .-tarnen vfus amp;nbsp;virtutis rclpedu , item quali tatis ac fimilitudinis cuiufdam tenuis rationexornmuni-cari dicuntunquam ob rem etiam Kwavu-n appel lantur.Vtcùm dicitur : homo exiftit : homo eft beatus;virgo cftpura : qui credidit cft fanólus: Rex eft potens.

• 14 Hæc attributa,etfi Dei re ipfa funt idioma ta:tamen Deus bonus amp;nbsp;amans fuæ creaturæ, ra dios quofdam harum fuarü proprictatum com-municat creaturis.

• 15 Idiomata humanac naturae Chrifti funt in triplici diferiminc: quædam enim funt tempora-ria:quædam pe petua:quædam poft tefurrvftio-nemamp; triuinphum Chrifti accciTere.

• 16 Teporaria idiomata humanæ naturæ Chri fti fucrunt infirmitatis; atque ideo duraruntfo-lummodo vfqiie ad mortemtvt Fatigart, efurire, dormire,triftari,Iacerari,angi, amp;nbsp;multa huius ge neris.Haec omnia cum morte depoftiit, ca enim ad tempus afTumpfcratjVt nobis fimilvs per omnia,cxcepto peccato,inueniretur.

• 17 Pertinebant igitur ifta ad tempus exinani-tionis.qua Filius extnaniuit feipfum vfq. ad mortem crucis.

• 18 Non quod Diuinitas , fui ipfius refpedii, amp;nbsp;feorfim, fitexinanita, fed quatenus carni fefe vniuit. Non enim vt in naturam hunianam pat-ticipatiogloria;, ita diminutionisJgnominiain diuinam cadic naturam.

• 19 Perpetua idiomata naturæ humanæ funt, quibuï

C OM MV N. IDIOM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^

quibus fublatis naturam humanam fimul tolli necefle eft.

• 20 Fieri enim non potcft vt vUa res fine fuis eflentialibus proprietatibus confiftat.Suntenim cflentiales proprietates,quæ tflentiam ipfam feu naturam conflituunt.

• 21 Huius generis funt j occupare certum lo-cumjfecundum Petrum Apoftolum A(ä.3.-nfe.'x« «rTiv elTc, fecundum Nazianzenum amp;nbsp;luftinum. Loco tenetijfecundum veri corporis modum,vt Auguft.loquitur.ln certo fpacio effe, amp;nbsp;finitum cflLsfecundum Vigilium. ßrcuiter tota pia anti-qiiitas cum vniuerlæfcripturæconfenfu, verita-tem humanae naturæ in Chrifto agnofeit éc con-fitetur.

• 22 Idiomatahuman® natur® poft refurredio nem.prxter illa,quæ perpétua effe cum tota Seri ptura amp;nbsp;puriori antiquitate diximus,funt omnia quæ coniunda funt cum confelTu cius ad dexte-ram Patris;videlicet, quod Chtiftus depofita o-mni infirmitate, in cum gloriæ gradum fit eue-dus,quo fupra omne noinen,vt Paulus loquitur, id eftjdignitatem amp;nbsp;eminentiam,emincat,came ipfius iam plenc à Deitate, racutvxHf in ea inha-bitante glorificafa, non in lua eflentia.neque in proprietatibus eftentialibus abforptajquod fane non clTet glorificari, fed aboleri poiius humanam naturam. Atque hoc eftquodluftinusait.* Corpus Ch ri fl i particeps fadum eft, non naturae Deitatisjfcd diuin® dignitatis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/Arz»

15 Quod autem quidam humanam naturam Chriftijpoft refurredibnem gt;nbsp;ita maieftatcDci-ficacam efte contendunr,quo tl Tuas proprietates

D.iii,

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Co MM V N, IDIOM.

elfcntiales non rctineat , manifefta refutantur Scriptura.

24 Scripturacniin vrriufque rneniinit:vidcli-cet,maicftatis amp;nbsp;locijcii fitus carnis,Chrifti poft afcenlioncm. Ita cniin autor Epiftolæ adHe-brxos ait : Scdet ad dtxteram Maieftaus in ex-cclfis.

25 St crgo quæris,quid accidcrit Chrifto poft afccnfioncm? relpondct : Sedct ad dexteram Ma ieftatis.Si vlterius quæris, vbinam fcdci?relpon detjin excelfts,l)oc Paulus ad Ephcf. 4. in-tcrprctatiir,(upi a oinnes tœlos.

z6 Vcrùm fi obieccris.omnia çfie plena Maie-ftate gloriæ Cjirifti. Refpondco, Sit anathema, qui vel aliud (cntit vel dfcit.

27 Difcernendumintcreaeft,inter Maiefta-tcm fimplicitcr,amp; throniim Maitftatis, quem in ccelocfle Scriptura pronunciat Htbr.8. Qui confedit ad dexteram thront Maitftatis incçe-lis.Huc facit illud Atiguftini, traótatu 50. in lo-anncm: Quoniam verum eft quod ait: Ecce ego vobifeum lumvfqueadconfumm^tiontm feculi, amp;nbsp;abiit hicelt. amp;nbsp;rediii: amp;; nos non deferuit. C 'rpus cnim funm intulit cœlo , Maieftatcm non abftulit mundo. Et Cyprianus lib.ó.cap 14. Hîc animaduertcnduin eft, quod etii corporis fui præfentiam bine (ubduxtrit, Maieftate tamé diuinitatis femper adeft, ficut ipfc à difcipuhs a-biturus poijicctur: Ecce vobifeum furn omnibus diebus.vfque ad confummationcm ftcuH.

28 Hoc ipfum de veritate humanæ naturæ Chri fti,docct modus aduentus Clirifti ad indicium. Vcniet, (ait ipfe Filius homiuis)ui gloiia fua,amp; omnes

C OM MVN. ID I o M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-55

omnes fanfti Angcli pius cuin eo, amp;nbsp;ftdebit fu-per thronum gloriæ fuæ. Item, Videbnis filium hominis fedenrero ad dexteram potcntixDei, amp;nbsp;venientem in nubibus cccli. In hac maieftatis gloria fedens, ftatuct ones quidem à dextris fuis, hœdos verô à finiftris. Non ergo gloria maieftatis tollit localitatem aiit circumferiptio-nem carnis Chritti, ficut impurus ;E.utyches docuir.

• 2 ,9 Qui localitatem amp;nbsp;circumfcriptioncm car nisChrifti, exiftimant non polfe ftarecum V-nioneperfonali.fcd feparari Diuinitatem à car' netcrafsiftiitiè impingunt, fomniantes infinita-tem fmitam eflc.Neque ncceflc eft, ea qux vnita funt,æquè omnibus partibus patepe.

jo Teneatur ergo hoe Antiquitatisteftimo-nium, quod cft apud Damafcenum lib. 5. de fide cap. 7. Deltas eft incircumferipta, non coexten-fa carne eius cum incircumferipta eius diuini-tate.

Q^amuis itaquenon fecundpm vtramque naturam.-tamen fecundum infeparabilem pt rlo-UX vnitatem,totus præfcns eft, .

• 32 Retineamus ergo conftanter articulos fidci noftræ, de veto Chrifti afeenfu in ccelum : amp;nbsp;de reditu eiufdcm ad tudicium, iuxta teftimoniura angelorum Aift.i.Hic Icfus, qui afliimtus eft à vo his in cœlumjSic venict quemadmodum vidiftis eum euntem in ccelum.

• 33 lam videamus /«ftauitTWjidcft.cotn municationcm proprictatum. V crum priufquam cam definiemus, norainum quorundam,quorum noticia ad huius myfterij declarationem necef-D.iiii.

5(5 Com MV N. idiom.

fariavidetur, difcrimen tenendum eft, quod eft quintuplex.

34 PrimumjQuædamfuntnaturarum propria; Vt Deitas,humanitas,caro,diuinitas, diuina nacu rajhumana natura.

• 35 Hæc enim folummodo naturas declarant, nifi quod carnis nomen interdum concrete acci piatur per Synecdochen, vt in illo didlo Ioannis; Verbum caro faâum eft.

• 36 De his tenenda eft régula: Qi^ænaturadi-ftindafuntjcorum quoque idiomataamp; adioncs diftingui oportet.

• 37 Cùm ergo Deitas,feu natura diuina, ita di-ftinda fit ab Humana natura, vt nunquam pofsit eftejaut fieri humanitas,feu humana natura:fequi tur idiomata amp;nbsp;adiones harum diftindarum na tu rar urn minime confundi aut alienari poffe, nifi fimul confundantur naturæ,qux tarnen inconfu-ß vnitæ funt.

• 38 Secundum, Quædam funtpropriæpcrfo-na: in natura diuina ab omni aiternitate, quibus Filius à Patre amp;nbsp;Spiritu fando diftinguitur, vt Filius Dei,imago Dei, Deus de Deo, lumen de lumine.Item,Aôynfjiù fnTa{,äA\ wata/nf.

• 39 Tertium, Quaedam funtcommunia perfo-næ Chrifticum Patre amp;nbsp;Spiritu fando ab æter-no:vt effe omnipotentem, aeternum, increatum, infinitum,immenfum.incircumfcriptum,qua: x-qualitatem, cojeternitatem amp;nbsp;identitatem natura: docent.

• 40 Q^rtum.Quædâ funt officij perfonæ Chri ftiin duabus naturis fubfiftentis. Etfienim hic perfona teta agens eft: tarnen media aeftionum

funt

Comm VN. idiom. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

funt naturæ ipfæ, quæ fuis proprietatibusagun^ amp;nbsp;perHciunt opus redcmtionis, quod eft t otius perfonæ Chriui Dei amp;nbsp;hominis.

41 Quintum,Quædam funt communia natu-ris Chriüi amp;nbsp;perfonæ,ab incarnationis tempore: videlicet,amp;,ea quæ funt fecundi amp;nbsp;tcrtij ordinis, quæ diximusabæterno Chrifto conuenire: amp;.ea quæ homini fado ex tempore attribuuntur : vt, Deus,A^or,Films Dei,Dominusgloriæ, Homo, Filius hominis, Filius Dauidis.Semen mulieris.

4Z Hæc,quia concreta funt,naturas cum fub-ieftofignificant.

4} In his folis concretis locum habet xo/y»wet Obtinent enim concreta compofitum fignificandi modum vt abftrada fimplicem. Etfi alias dcnominationem capit perfona à diuina na tura, alias ab humana : tarnen fcmper perfona V-na fignificatur.

44 Hoc difctimine nominum, quæ tribuun-tur Chrifto, obferuato, facilius erit iudicare de communicationeidiomatum, quæ locum habet» vt diximus,folummodoin concrctis,quibusperfona fignificatur,vt abftradis naturæ.

45 Communicatio igitur idiomatum non fie dicitur refpeâu idiomatum inter fcfe,vt nonnul li putant.quafi hæc communicatio aut effet effu-fio proprietatum vnius naturæ in aliam, aut mu-tua idiomatum confufio. Nam fi ita efTeteSc ilia, quæeffunderet fuas proprietates, aboleretur: amp;nbsp;ea,quæ rccipcret,31ia fieret quàm erat antea.At-que ita Chriftus nec Deus nec homo effet, con-flatis fcilicct duabus naturis in vnam tertiam compofitam.

5^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CoMMVN. IDIOM.

46 Sed hæc communicatio idiomatum dicï2 tur refpeiHu perfonæ, de qua promifcuc prædi-cantur idiomata, vndecunque pcrfona denomj-nacionem accipiatjhoc eft, fiue à. diuinafiueab bumana natura.

47 Proindecommunicatio idiomatum, eft talis pædicatio, in qua proprictatcs vniusnatu-ræ tribuiintur non altcri naturx, fed perfonæ dcc nominatæ ab altera natura, propter vnioné dua-rum naturarum in vna cadcmque perfona.

48 Seu, vt clacius forte dicatur, Communicatio idiomarum,eft communis praedicatio idio-warum de perfona,vndecünque dcnoininatur,fi-uc à deitatCjfiue ab humanitatc.

49 Hine reótè dlcitur; Deus eft homo, Deus eft crucifixns,Deus acquifiuit fibi Ecckfiä fuo fanguine,Deus eft mortuus, Deus refutrexit. Ec côrrà ; Hic homo eft Deus, Hic homo condidit cœlum amp;nbsp;terrâjHic homo eft vbique. Hic homo faluat,fufcitat mortuos,dat vitam æternam.

• 50 Hîc enim Hominis nomine intcliigituç perfona,quæ eft: Deus amp;nbsp;homo, etfi denomina-tionem capit à natura humana.

• 51 Hx ergô prædicationes vcriflimæ funr, quia fubicôla in his propofitionibus funt côcre-ta,quibus duo fignificantur, videlicet, pcrfona amp;nbsp;naturæ.Proinde perfonç refpeéfu veræ funt iftaî cnunciationcs. Siquidem perfona ilia, vna amp;nbsp;ea-dem, eft: amp;nbsp;Deus,amp; homo.

5i Si quxris, qualifnam fit hæc prædicatioîl reétè refpôdcri poicft, quôd fit realis.Nam fi ea prxdicatiocft:rcalis,cvimid ineft vercinfubie-ótü,amp; reipfa quod de co predicatur : non video

cur

C o M M V N. IDIOM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5?

cur hæc praedicatioidiomatum dc perïbna.rcalis dici non polfit. Eft enim reuera in perfonagt; amp;C Diuina amp;nbsp;Humana natura, cum fuis cflcntialibus proprietatibuÿ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

' 53 Verùmfi banc prædicationem verbalem dixeris.in muba abfurdiirima incurres. Negabis perfonæ in duabus naturis fubliftcntis vnicatem. Negabis manere faluasdnas naturas in vna perfona. Negabis concrcta habere compoGtum (î-gnificâdi modû.hoceft, fuafignificationecnm-plelt;üi,lt;Si rem, amp;nbsp;fubiedû , in quo résilia cft,quç principaliter nomine conereti (ignificatur.

54 Cùm ergo Patres, inter quos funt lurti-nus,Damafccnus,amp; Gregorius Nylfenijs , ditût, catnem Chrifti deifteatam cfl'e, acçipiendum cil dextrè,iuxta piorumdodorum in Ecckfiain-terpretationem.

55 Non enim diciturcaro Chrifti deificata, eo quôd fit conuerfa natura Humana in diuinam, aut quod fit faéla ipfadiuinitas: fed quia coniun-éta eft Humana natura ad diuinam,in vnioné per-fonalem; ôc quod fit faiâa Dei caro.

• 56 Vt enim natura diuina non poteft in aliud conuerti, quoniam eft incorruptibilis ; itanec aliud in camconuerti poteft, co quod fit inge-nerabilis.

• 57 AJ hanc quæftionem luftinus refponilens ait ; MsV« Uiy TO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

• 58 Nvque tavnen exiftimandum cft,quod Hçc dcificatiOjpcrtineat ad communicationé idioma turn duaru n naturarum, quæ eft altcrnata,vt dc-clarauimus,proptietatum vtriufque naturæde

6o Comm VN. idiom.

pcrfona, prædicatio. Sed ad cxcellentiam vniut naturæ, ncmpe humanæ in perfona Chrifti, qua humana natura anteccllit omnibus creaturis, fa-picntia, bonitate, puritate, fanólitate, potcntia. maieftate amp;nbsp;gloria.

59 Et tamctfi hæc cxcellcntia, manat à natura diuina in humanam, propter vnioncm perfo-nalemgt;quemadmodum N.izianzenus indicat hif-fcc verbisiTOjUti' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. Tarnen ab vnio

nc illa omnino diiftinguenda dbne vel, cum Nc-Aorio, faciamusChrifttim, diuinum hominem, arque ita imprudétes conftituamus duos Filios, vnum Dei,alterum virginis, hoe cft. duas perforas,vt funt duac naturae:vel, cum Eutychetc.fom-niemus vnam naturam ex duabus compofitam, vt eft vna perfona.

6o Hxc omnia incommoda facile cauebi-musfi accurate, quemadmodumiam oftenfum tftidiftinguamus inter hsec tria,videlicet: Vnio-nem perfonalem.Communicationê idiomatum, amp;nbsp;Donorum, quibuS eft ornata humana Chrifti narura.collationem, quam à Patribus dcificatio« nem dici oftcndimus.

6i Sed quid efficit ilIawi'wî*îJgt;«.wTa))'? Pri« mùm .contra Neftorium, vnitatem perfonæ,in duabus naturis fubfiftentisconfirmât. Namnifi vna cadc nque perfona eflet Deus amp;nbsp;homo , ab-furdifsima effet alternata illa idiomatum praedi-catio. Ciim igitur Chriftusdicit, Nemo afcendic in cœlum ,nifi qui defcenditdeccelo, Filiushominis,qui eft in coelo: manifeftç ex cömmunica-tionc idiomatis diuinæ naturae, quod tribuit Fi-lio hominis,fignificat cundem cue Deum amp;nbsp;hominem.

Commvn. idiom. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6r

mincm,vium videlicet peifonam, in dùabus na-turis fubliftentem.

Denique hxc communicatio idiomatunii gt;nbsp;docct precium aâionu'm Mediatoris in Humana natura infinitum clTe, quia perfona vna cadém-que,qux crtDtusamp; homo,cftagens,adcó vt omnts adioneSjfine mediate Humana natura, fine diuina,fint,amp; dicantur, Perfona: aâioncs.

63 Hinc tft illud diöü Lyrani,Luc.ii.A CHri fto prouenit gratia amp;nbsp;gloria,principalitcr ratio-ne dcitatis, amp;nbsp;inftrumcntaliter rationchumani-tatis, quxeftorganum coniunöu ipfius deitati.

64 Caroigitur CHrifti viuificaeft,quia eft caro eius perlonæ.quæ eft Deus.Obedientia hominis CHrifti eft noftta iufticia, quia eftobe-dientia eius perfonx, quæ eft Deus Palsio Chri-fti in ætcrnuin eft effieax ad fandihcandum cre-dentes, quia eft Pafsio perfonæ,quç eft Dcus.O-ratio CHrifti omnibusprodeft, quia eft oratio perfonç quæ eft Deus.Äd hune modum iudican-dû cft, de omnibus aliis aâionibus Mediatoris«

65 Tametfienim quædam aélioncs àdiuina natura propriè proficifcuntur,amp; quædaro ab hu-, mana natura fiunt.tamcn omnes xqualiter dignitatem accipiunt à perfona.quæ cum Deus amp;nbsp;homo fit, alia agit diuina, alia Humana natura.

CHRISTAS SACERDOS.

EFilioDei.rcgeamp;pontificeno-^ftrn, quatuor tenerc pios oportet I. Quod fit vtrus Deus. 2. Qjod fit verus homo. 3. Quod ‘»aamiranda fit cóiundio duarum

o

6^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Christvst.

naturarum, Diuinæ amp;nbsp;Immanæ, in vnionem pef-Jtonalem. 4. Quodnam fit ptrfonæofficium,qug-que eins beneficia erga Eccltfiam.

i Pontificcm noftrum lefum Chriftum,verum Dtum efi'e, quintupliciatcftimonia conuin cunt, quorum autoritas ranta cfie debet piis, vc nee à Diabolis,nccab homtnibus,fibi aliud per-fuadcripermittant. Q^icunque cnim hïc impin'-git, gi at ia Deiamp; falute excidit.

• 3 Primiim tcftimonjum,cftipfa vox Prophc-taruin amp;nbsp;Apofiolorum , qui Chriftum verum Dcum pronunciant. Pfalfn. 68. ait de Chrifto: I hnuä nomen illi,Exu!tate in confpeäu cius Et 1. Ljan 5 Etfumusin Fdioeius lcfigt; Chriftoj Hie eft verus Deus amp;nbsp;vita alterna. Huiufmodi Prophetarum, amp;nbsp;Apoftolorum pronuciata, funt peueinfinita,

• 4 Secundum, eft cultus Chrifto mediatori no ftroexhibendus, Nam , ciim vniucria Scriptura veteris amp;nbsp;noui Teftamenti præcipit inuocaré Chriftum,Et fandi Propheiæ Si Apoftoli.cû to-ta Ecclcfia, Chriftum adorant, Nemini dubium efte poteft,Chriftum efte verum Deum.Creatu-ram enim inuocaré,abominâdaidolatria eft voce Dei damnata.

• 5 Tertium, Opera Chrifti ,teftanturvcratrt Chrifti diuinitatcm.Cùm enim folus Deus crcet, viuificet,exaudiat,ftluet,amp; hæc opéra Chrifto reâè tribuantur: fequitur, eumnaturâ Deuni efte.

• 6 Quartum.Confefsiopurçamp;CathoIicçEc-clcfiç.lt;jUÇ inSvmbofis,Aplt; ftoiico.Athanafiano, amp;nbsp;Ainbioliano J apeitiisimis vcibisFiJium Dei

O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vnum

s A C E R. D o

vnutn cum Pâtre Deum, in vers amp;nbsp;ætcrna diuini tatcjngnofcit.

• 7 Quintum.Eft munusMediatofis, quod parse creaturæ nullo modo conuenit, quemadmo-dum paulo poft declarabimus.

• 8 Hæc teftimonia, vt vcram noticiam diui-nitatis Chrifti adftruunt : ita fidem piorum con-firmantj qua ftatuunt Chriftum omnipotentem effc .ideôque pofte credcntibus omnia quæpro-mittit in fuo vetbo præftare, etiamfi tota terum vniuerfitas contradicere videatur.

• 9 Secundum» quod tenendum dixi deChri-fto Mediatore,eft,quód fit verus homo de virgi-nematre natus, qux virgo rcâè à fandis Patribus •StoTozef dida eft.N âFilius,quê genuitjfecun-dum carnc, verum hominem, eft etiam verus amp;nbsp;aeternus Deus.

ÏO Hine fides piorum, de Chrifti affedu er-ga fe,alitur.N ä qui adeo fe humiliauit, vt fe con-iungcrct naturae focietate cum homine, abfque omni dubio humanisærumnis amp;nbsp;calamicacibus aificitur.vt eis adfit,qui in fe viua fiduciarecum-bunt,amp; fpiritu ei fociantur.

II Tertium, quod tenerc oportet, eft Vnio perfonalis, nimiru, quod Diuina amp;nbsp;humana natura ita copulatæ feu potius vnitæ fint invnio-nem hypoftaticam , vt amp;nbsp;de eodem rede dixe-ris.'Hic eft verus Deuszhic eft homo verus-.amp; quç funt diuinæ natura:, vere tribuantur homini proprer vnionem perfonalem. Vt enim piè dixe-fis-.Deus eft crucifixus; ira Catholicè pronuncia-, ueris: Homo Icfus coelum amp;nbsp;terram condi-- .dit. Ideo enim prædicaia CQmmutantur,quia eft

64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C H R I s T T 3.

vnum Jlt;p/5a7xW'

li Hanc comutationem prçdicatorum voca-runt fanâi Patres Communicationem idioma-tum,videlicet quia idiomata, hoc eft, proprieta-tes vnius naturæ jalteri communicentur amp;nbsp;tri-buantur in concreto.

• 13 Diuinæ naturae idiomata funt, cfle omnipotentem,efle creatorem,cflc ferutatorem cor-dium.rurfus idiomata humanæ funt naturæ, ede-re, bibere, fatigari, triftari, patigt; mon, re-furgere.

• 14 Vernm hæc idiomata naturarum, com-municantur hoc modo: Fiüus Mariæeft omni« potens: eft ferutator cordium: Deus edit, bibif, iatigatus cft,triftatus eft,crucifixus, mottuus eft: Verbum faftum eft caro: nemo afeendit in cee-lum,nifi qui defeendit de ccelo » Filius hominis, qui eft in cœlo.

• 15 Hæ commutationes proprietatû ideo veras funt, quia naturæ, Diuina amp;nbsp;humanavnione perfonali funt vnitæ,vt non quemadmodumfunt duæ naturæ, fint quoque duæ perfonæ ,fed vna duntaxat.

• 16 Hinc fit, quod multa tribuantur Chrifto’, fub appellatione diuinitatis, qux ad humanitatê pertinent, amp;nbsp;rurfus, multa fub appellatione hu-xnanænaturæ,quæ propriafunt diuinæ naturç.Et fæpc, quæ non funt, vel huius, vel illius naturæ, fed perfonæ, tribuantur perfonæ,iam fub appellatione Hominis,iam fub appellatione Dei.

• 17 Cùm cnim dicitur, Deus edit, bibit, fati-gatur,moritur•• reétc quidem dicitur, quiaca perfonaquæ edit, bibit,fatigatur,moritur, eft

Deus,

SaCeRdos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6$

Deus.Itcm quando dico:Homo eft omnïpotens, creator.-fcrutator cordiü;vcrè dicitur.quia caper fona quæ eft omnipotés.creatrix, fcrutatrix cor-diü.cft vcrus homo. Similiter : Semen mulieris cóteret caput fcrpentisjamp;Jehoua eft iuftificator noftcrgt;vbi Perfonæ, illic quidé fub appcllatione humanæ naturæ, hîc verb fub appellationc Diui nænaturætribuitur officium redemtionis, quod neque Diuinæ naturæ,ncc humanæ lcorfim conuenit,fed perfonæ. Quæcûque cnim ad officium redemtionis peitinent, non naturis feorfim , fed perfonæ tribuenda funt. Hinc illæ locutiones: Chriftus eft Mediator, paftor,facerdos, redem-tor,lux müdi,via amp;nbsp;veritas,refurrcâio, vita,amp;c.

• 18 Difcernendæ funtigitur naturarumpro-prietates.proprictatum communicationes,flc ap« pellationes officij,quæ ad totam perfonam refe-rendæ funt.

• 19 Quarenee Stancarusreéfè facit, cum ea quæ perfonæ funt, ad naturam humanam rtfert. N ec Ofiander, qui officium Mediatoris foli di-uinitatiafcribit.

• 20 Sequitur quod quarto loco propofuimus fpedandum in Chrifto, nempe Officium perfo--næ,eiûfquc erga Ecclcfiâ beneficia,ad quod fanè Chriftianæ religionis caput.omnia quæ fuperiùs diéfa fant, imó vniucrfa Scriptura referenda eft.' u Vt autem hanc partem cxplicatiùs pro-ponamus,quæ ad Sacerdotium amp;nbsp;Regnum Chri fti fpedant,nobis funt excutienda. Quæ duo rc-âè explicata thefaurum beneficiorum Chrifti copiofifsimum nobis ponunt ob oculos.

at Hæc breuiter fignantur,nunc appellatio-

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Christys.

ne Paftoris, nunc Sacerdotis, nunc Mcdiatorîs» nunc Regis y quæ omnia, fub Sacerdotis amp;nbsp;Mc-diatoris voce»explicare übet: idque iuxta rerum confequentiam amp;nbsp;ordinem.

• 23 Conditis ccelo amp;nbsp;terra,reliquifque crea-turisjDeus in medio principe pofuit hominem, quem ornarat fua imagine,hoc eft fumma fapien ha,iufticia,fanaitate amp;nbsp;veritatc, quam imaginé fi retinuiflet.ætcrnum cum fuis pofteris beatus vixiflet.Datumcnim ei in certitudinem fuitSa-cramentumimmortalitatis, Arbor vitac.

• 24 Vertim quia Dominus condiderat hominem ad certam obedientiam,adiecit prxccptumgt; vt caueret à vetitæ arborisfruäu , cui præccpto probationis,Sacramentum addidit, Arboré feien tix boniamp;mali.

• 25 Huie hominis fcelicitati inuidens Satan, hominem aggreditur, verbum Dei calumniatur, maligne pellicit hominem, vt à Deo dcficiat, Verbum Dei, amp;nbsp;eius Sacramentum pro ludibrio ha bear.

• 26 Lapfus igitur homo contra Deum, reatu damnationis obllringitur, cum tota fua poftcri-tate.Tales enim poftea genuit, qualis ipfc iä fuit, hoc eft mifer, peccator, damnatus, vt qui infinitum bonum oamp;nderat, adeo, vt nulla creatura eamoft'enfam mitigarc potuerit. Requircbatc-nim iufticia Dei, vt xternas lueretpœnas,qui infinitum bonum offendcrat.

• 27 Poftquam itaque peccatores faäi fumus, reique mortis xternx,propter peccatum.-aut, x-ternum nObis fuit pereundum, aut,rcconciliatio cum Dcüoffenlb jfaétacompenfàrionc iniurrx, ineunda

s A C E R D OS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ó7

ineunda erat .■ alterutrum nortna iuRicix diuinx efïlagitabat.

28 Cum crgoreconciliatio, cum iniurîæco-« pcnfatione,rcquircbatur.ncce(rarius fuit Media tor, qui fe inter hominéamp;Deum interponcret, Deura offcnfum placaret , fafta fimul iniuriae CotPpenfatione.

29 lam autécùmmaioreflctiraDeijquàm vtcam fuftincre poflet vlla creatura , amp;nbsp;iulHcia Dei rcquireret,vt,quemadmodum per vnum ho mincmpeccatum Scdamnatio in mundum intra-uit:ita aliquis in humano genere capitali iudicio Dei fatisfaccrct:Aógt;of Dei æternus humanam aC-fumpfit naturamgt;vt fieret Mediator amp;nbsp;Sacerdos* qui iram Dei placaret

30 Hue pertinct primaPromifsio poft lapfum Adæ,dc Semine mulieris, quod cótriturum erat caput Serpentis, quod ideófemini mulieris tri-buitur, quia humanam naturam in vnionero hy-poftaticam,æternus hóyat aflumpfir.

Quoniam autem in huius Sacerdotis noti-cia amp;nbsp;fide,noftri reconciliatiocum Deo, atque adeo falus,cft poGta, pio ftudio,fàcerdotij Chri-fti ratio quærenda eft.

52 Piƒna igitur amp;nbsp;perfpicua ratio facerdo-tij Chrifti, in quinque horum capitum expHca-tione pofita eft. Quorum primum cft, vt fcia-tur conditio perfonæ. Deinde, vt eius officium cum fuis partibus perpendatur. Turn , vt mutui fœderis ratio teneatur. Prætcrea, quàm dîutur-(lum fit hoc feedus. Poftremô, quæ fit applica-tionis ratio.

33 Conditio duplex confideranda occurcit 14 E4

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Christy s,

perfona huius Sacerdotis,naturarum videlicet,amp; qualitatis.

34 Conditio naturarum eft, quod hie Saccr-dos fit Deus amp;nbsp;homo, vna perfona. Alias cnira Mediator efle haud potuifiet. Nam vt (ua Diui-nitatCjPatrnita nobis,humana: naturæ focictate, coniunâus eft.

33 Huius coniundlionis caufTas Irenæus cxpli cans.in hunc modfi ait ; Oportebat Mediatorem Dei amp;nbsp;hominutn , propter in amicitiara amp;nbsp;concordiam reducerc,amp; faccrc, vt Deus reci-peret hominem,amp; homo reftituercrur Deo.

36 Ex hoc etiam concludirur,quôd vnus ef-fe debueritMediatorfiue Saccrdos.quemadmo-dum etiam Deus vnus eft. Hinc Apoftolus.Vnus Deus,vnus etiam Mediator Dei amp;nbsp;hominum, bomolcfiis Chriftus.Nam cum is Mediator, caput crat futurus Ecclefiæ fuæ, vnus vt eflet nc-cefle fuit.

• 37 Fcedè igitur errant,qui vel plurcs Media-tores inter Drum amp;nbsp;homines docent ,vcl plura capita Ecclefiæ agnofeunt, quam vnicum Domi num noftrum lefum Chriftum.

• 38 Conditio qualitatisSacerdotis Chrifti, ad Hebrasos cxplicatur, quod fit famftus, impol-lutus , fegregatus à peccatoribus, amp;nbsp;excelfior ceelis.

• 39 Huiufinodi oportuit efle eum, qui pecca-tis hominum in fe rcceptis, Legem condem-nantemnosimpleret, amp;nbsp;eius capital! iudieiofa-tisfacet.

• 40 lam officium cum fuis partibus confide-randum eft. Officium quidem eft ,R.cconciliate

re

Christvs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69

re nos Deo,facisfaccrc Deo pro peccatis noftris» ac nobis fua mérita applicarc, vt ipfi,cius iufticia donatijiuftiinconfpcâu Dciapparcamus. Partes verb numerantur,Docere,orare, ofterre. Ifta enimtria,ad complfmentum redemtionis per Mcdiatorem Chriftum.referuntur.

4r Dodrina Mediatoriscft, publicatio be-ncficij ipfius , nimirû quod vclit rcciperc omnes pœnitentes, donar c eos fua iufticia, viuificare ad vitam æternam,Verbo, Spiritu fando,amp; Sacra-mcntis, in hac vita regere.

41 Oratio eius eft,qua interccdit pro généré humano,amp; petit nos rccipi, propter fua mérita, quemadraodum in Euangelio prccatur : Pro eis fandifico me ipfum, vt fint amp;nbsp;ipfi fandificati in veritatc.

45 Oblatio Mediatoris, eft eius pafsio quas fuit amp;nbsp;eft facrificium propiciatorium, placans i-ram Dei,amp;fatisfaótorium pro culpa amp;nbsp;pœna æterna.

44 In hacoblatione plura perpendendaoc-currunt, ex quibus fides concipitur,fouctur, amp;nbsp;a-litur. Primum, quod Saccrdosamp; facrificium fi-mul.fit ipfc Chriftus. Deinde, quod Deo Patri obtulerit femctipfum.per acternû Spiritu. Tiim, quod pro humano genere reconciliando Patri cœleftijfacrrficiû fum peregerit.Poftremô,quôd femel perada vidima,nunquam iterandafitzfed maneatcfficax in æternum. Nam vnaoblatione confummauit in fempitcrnum fandificandos.

45 Port©,quia Saccrdos, alicuius fœderisfeu Teftamentifponforeft amp;nbsp;Mediator, qualénatn fit huius noftri Mediatoris fœdus, fcirc oportet.

E.iij.

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ch R I s T vs.

Jllud etiitn fundamentum fidci Chriflianæ eft, 46 1 ametli autem multa in hoc fœderc rp-curruntîcius tarnen præcipua mcmbralunr,Obli gatio mutila inter Deum amp;nbsp;homines,amp; feeueris feu Teftamenneonfirmatio.

Obligatio ex parte Dei cft , quod Deus promittat le propitium fore iniquitatibus no-llris.fore Deum npftrum , feripturum leges fuas in cordibus noftris,adoptaturum nos in filioSjdo naturum nos Spiritu fanâo, ac tandem nos in gloriofum Chrifti regnum perpétué pofsiden-dum introdudurum.

48 Obligatioexpartehominiscft, quod hor no fe vicifsim commutât fidei Dci, credat in i-pfum , expedet bona proniifla,ac ipfifuam vi-tam approbate fatagat. Chriftusenirh fatrifica-tus, omnibus obtcmperantibus fibi fadus cft author falutis.

49 Confirmatio fœderis huius cfFufionc fan-guinis Chrifti Mediatotis, fancita cft,in cuius rei teftificationemSe memoriam perpctuam.à Chri ftojin Ecclefia, duo Sactamenta ordinata funt, toti Ecclcfiæ communia : nempe ßaptifmus , amp;nbsp;^acra Cœna corpopis amp;nbsp;fanguinis Domini.

50 Durareprætcrea Chrifti facerdotis facri-flciuminætcrnum» Teftimonio Patris de ipfo Typo,amp; Vidimæ præftantia.concluditur.

$i Teftimonium Patris amp;nbsp;promifsio, cft in Pfal.iio.Iurauit Dominus, amp;nbsp;nó pœnitebit cum, tu es Sacerdos æternus.

Typus durationcm figurans , cft Mclchi-fcdech.hJam fccundum ordinem Mclchifcdech, eft à Pâtre facerdos conftitutus, quineque initiû

dierutn

Sacerdos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7i

dierum,nequevitæfinem habeiis,afsimülatus eft Filio Dei,manet Sacerdos in æternum.

• 53 Præftantia vidimæ eft,quôd femel ingref fus Chnftus infanéta, fatifecerit pro omnibus mundi pcccatisjinuenerîtque redemtionem per-petuô duraturam, amp;nbsp;nunc appareat vultui Dei pro nobis.

• 54 Applicatie facrificîj Chrifti Mediatoris, fit per fidê.Sic enim Paulus ait:QuemDeus con-ftituit Propitiatorem.per fidê in fanguinc eius,

• 55 Vt enim nobis ipfe Chriftus ex mera gratia amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, fua beneficia offert: ita nos vi-

cifsim oblatam gratiam,cordis brachiis, hoc cft, fide ap prehcndere,amp; tencre debemus,

• 56 Cùmautcmhanc gratia, quaregcncramur in nouos homines,fide pofsidemus,in regales Sa cerdotes, vnâiorie Spiritu: confecramur, vt iu-llicia amp;nbsp;fanditatc induti, hoftias offeramus Deo gratas, per Chriftum Mediatorem vnicû. Nam, vtipfenoftras confeientiasaboperibus mortuis emundafita nos vicifsim , exeuflb peccati iugo, Deo viuenti feruire debemus.

• 57 Nequaquam enim Filius Dei miffus eft, amp;nbsp;affumpta Humana natura faftus cft viétima, vt iam omnibus iuroribus opinionum amp;nbsp;libidinuin indulgeamus: imô ideo, in get i mifericordia nos Iibcrauit,vt deleat peccatum amp;nbsp;mortem, vt nos viuificetjaç fibi viuificet,ac fibi aCsimiletjquem-admodumPaulus ait. Nosautëretcâa facie glo-riam Domini in fpeculo intuemur, amp;nbsp;in eandem imaginera transformamur, ex gloria in gloriam, tanquames D omini Spiritu.

58 Exhis,quæhadtnusfufiùs,fecundumramp;lt;i E.iiij.

Christys. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

rum confequentiam, dida funt, duas colligemus definitiones, quo res vniuerfa fummatim com-prehédi pofsit.- V nâ Saccrdotis Chrifti : Altera, noui Teftamenti.cuius /ponfor eft Chriftus.

59 Mediator iraque fiuc Sacerdos.cft perfo-na vna,Dcus amp;nbsp;homo lefus Chriftus,mundus amp;nbsp;purus ab omni peccato,amans hominum, ex de-creto Dei Patris proferens Euangelium,offcrenS t feipfum femel pro hominibus, amp;nbsp;perfoluens AÓ- | ’Tpat/jSi applicans fua mérita credentibus,in æter-Jiamredcmtionem , pro quibusamp; interpellât a-pud Patrem.

6o Nouum Tcftamentum eftpadum Dei cum hominibus,fancitû fanguine Chrifti,'n quo, vt Deus promittit fe ignoturum peccatis hominum , propter Filium amp;nbsp;Mcdiatorem: ira homo vicifsirn,fidci Dei fe committit,credit in Deum, promittitquc ipfi obcdiêtiam, renunciatis Sata-na.Mundo amp;nbsp;Peccato.

Hase dodrina de Mediatorc, eft fumma fa-pientiaEcclefiæ, quam non norunt, qui vel ope- t ribus hominem iuftificari contendunt, vel fan- I dosMediatoresinuocant,vel Papale facrificium mundo obtruduntjcum fuo impuro Canone, vel denique,qüi vlli rei, principium, medium, con-fummationem falutis attribuunt,prætcrquam fo-li Mediator! amp;nbsp;eius vidimæ.

62 Etfi autem ex didis conftat, vnum efte ■ fummum Sacerdotem amp;nbsp;Mcdiatorem lefum Chriftum ; tarnen ab hoc vno amp;nbsp;vero pontifice, ' Chriftiani hanc dignitatem accipiunt,vt amp;nbsp;Filij Dei fiant per adoptionem, amp;nbsp;Sacerdotes per commuoicationcm.

63 Per

G R AD VS ADsCONVER. 7^ Per Chriftum enim pontificem habcmus ius verbum Dei dt’ccndi.accipimus iusinuocan-di, præterca potcftatem offerendi,fed facrificium,amp; non Expiatorium, quod lolius Fi-lij Dei eft.

64 Chriftianorum autcm facrificia funt, Spiritus contritus, facrificium iufticiac, facrifitium laudis,hoftia bcneficentiæ amp;nbsp;communionis, ho-ftiarationalis propriorum corporum. T'reuiter omnis obedientia amp;nbsp;crux, cui viua in Chriftum fidcs prxlucct.

GRADES AD CO N-uerfionem.

ÿRivstxyAM viuaamp;falutarisfides, (qua fit conuerfio)in corde hominis concipiatur Ôc nafcatur, quatuor in

i Primum,cft Pcccati cognitio in mentc.Se-cundum, iuftæ iræ Dei in pcccatores, amp;nbsp;meritæ damnationis in corde fenfus. Tcrtium.fzs-raujA^Ä cum quacruciatus in confcientia,propter pec-catum commiffum,amp; propter pcenas imminentes ex iufta ira Dei, coniumftus eft, Quarnim, Chrifti vera noticia amp;nbsp;firma, in mente ex Euan-gelij prædicationcjconeepta.

5 Hæc quatuor (unt veluti quatuor gradus, quibus gradatim confeenditur ad veram amp;nbsp;falu-tarem conuerfionem,quæ fit per fidem. De quibus ordine dicemus.

4 Primus itaque gradus cft,Peccati cognitio.

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G R A D V s

Haneconfequkur homo ex Lege Dei: Per tc-gem,aic Paulus,eft cognitio peccati.

• 5 Eft enim Lex Dei,régula iufticiæ,qua: mon ftrat,qutd iuftum,quid iniuftum fit,qui Deo pla-ceat.quidque difpliceat.

• 6 Hine quicquid fit in nobisi, vçl fiat à nobis.non congruens cum régula , hoc eft, cum Lege Deijfitpeccacuin, quo Deus horribilitcr oftenditur.

• 7 Ad hancergo Regulam,vitam amp;nbsp;actiones fuas, interiores amp;nbsp;exteriores, explorabit homo, amp;nbsp;ex ea iudicabit de faftis fuis .-peccatanc fint, an non.

• 8 Vcrum.ne quis errore fallatur in accommo dationc amp;nbsp;vfu huius rcgulæ^duo tenebit:Vnum, cp quicquid aduerfetur charitati DcL amp;: charita-ti Proximhprohibcatur Lege Dei.amp;pugnct cum régula iufticiæ:amp; contra, Quicquidcongruit CÜ charitate Dei amp;nbsp;proxiroi, præcipiatur.tamet-fi exprefle verbis Legis non videatur interdi-öutn aut præccptum.

• 9 Nam Lex ex his duobus principiis conclu-ditur.- Diliges Dominum Deum tuumextoto corde tuo,cx tota anima tua,amp;ex totis virib.tuis, amp;r,Diligcs proximum tuum,ficut tcipfum.

• 10 Altcrum, quod tenendurn eft, eft, quod Lex fit fpiritualisjvr quse poftulct pu,ram,pcrpe-tuani, perfedam amp;nbsp;fpiritualem obedientiam,ex quo intelligere in promtu eft,quod nullus homo natusiuxta Natuiælegcru,valcat L gem Pei im plere.

II Nam hominis natura amp;nbsp;Legis conditio,ita fibi aducrfancur,vt nuquatn Âh nbsp;nbsp;nbsp;vita inter eas

con-

9

Ad con VERSIONEM. 75 conucnire(vt deberct fieri)pofsit. ld quod Paulus conqueritur, cum ait:Lex eft fpiritualis, ego autem carnaliSjvenJitus fub pcccatum.

li Hinc intelligimus omnes homines reos effe coram tribunal! Deigt;vt tranfgreflbres ipfius fanâifsimæ Lcgisjamp; non poflc, ne inpipere qui-dem,nedum præftarc vllam obedientiam, iuxta Legis mcntcmgt;priufqiiam regeniti fuerint, ßc fa di noui hommes per fidem.

13 Secundus gradus eft.Senfus irat Dei amp;nbsp;iuftæ damnationis in corde hominis , propter pecca-tuin.quo reus eft homo coram Deo.

iq. Quoties enim homocogitat fuum perca-tumjimul debet intueri iram Dei aduerfus fe,amp; cogitate de pœna quam merucrat propter pec-catum.

15 Huius irae D^i fenfus in corde hominis pro pter commiffa pcccata, crefeit ex harum return cogitatione.

16 Pnmùm, cogitandum de Lege lata primis noilris patentibus in Paradifo,videlicet, Qnan-doCQmedcris de Arboreifta,morte morteris, Hîc Dominuç toti Adamo minatur mortem, fi Legem latam violauerit, hoc eft , minatur mortem non folùm perfonæ Adami,verum etiam na turæ Adami,quam nosomnes habemus, qui na-ti fumusex Adam iuxta cornmunem nafeendi le gem. Atque ideo eiufdem, cuius amp;nbsp;Adam, c demnationis rei fumus, qui ab co originem ximus,Pfal.5i.Paul,Rom.5. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tra-

17 Deinde, Senfus irx Dei amp;iuftænoftræ damnationis crefeit ex cogitatione fenteut'æ» quem Deus in monte Sina adicçit fuæ Legi j v*'

G B. A D V 8

delîcct, Malediftus omnisqui non permanfent inomnibus,qusElcripta funt in libroLegis, vC faciarca.

• 18 Hæc malediâio ventt ex iufta ira Dei in o-mnes,amp; infert ætcrnas poenas omnibus iis , qui non, per Liberarorcm lelum Cbriftum, ex bac ' Legis fcntentia eximuntur.

• 19 Tcrtio, fenfus iræ Dci amp;nbsp;iuftæ condemna-tionis hominis propter peccatum, crefcit ex Chi rographo Dei in cordibus noftris : quod Chiro-graphum cft confcicntia hominis, qua: tefiatur de damnatoriafententia, ptimùm inParadifo, Deinde in Legepropofita.

• 20 De vtraque fcntentia,videlicet,Confcien-tiæ amp;nbsp;Legis Dei, loquitur loannes, i. Ioannis j. Si.inquit.condemnet nos cor noftrum,maior cft Deus corde noftro,qui nouit omnia.

XI Qnoties ergo îentimus cruciatum in con-fcientia noftra propter peccatum. cogitabimus efle pœnam diuinam, amp;nbsp;præmonitionem quan-dam æternarum pœnarum propter peccatum, nifi nobis per Chriftum fuccurratur.

XX QiiartôjSenfus iræ Deisamp; iuftæ noftræ pœ næ. etiam crefccre debet ex fignis irædiuinæ, qux huit duplicia.

• 23 Qüæ^iam enim fimul minantur puniuntq. vndc maxima ira Dei in pcccaiorcs intelligitur. Huius generis figna funt.Pcftis, annonæ caritas, fames,bellum,amp; variæ plagæ, quibus Deus vel integra Regna.vel aliquos faltero homines, aliis inadmonicionem punit, inoftenfionem futuri iudicij.

• 24 Quædamnonftatim puniunt, fed minantur»

Ad conVerstone m. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

tur, amp;nbsp;imminentes pœnas quafi prædicunhDe huiufmodifignis minantibus, multas habemus Hiftoriasjtùm profanas,tùm factas.

• 25 Egcfippus figna comminâtia» quarpraecet ferunt euerfionem lerufalem, récitât. Chriltus Dominus Matth, 24. enumcrat figna præceflura extremum diem, quibusfiibiungit hancgraiiif-fimam admonitionem : Videte ne quis vos fe-dueat.

• 26 De bis tcncndæfunt duæ regular. Prima, quicqutd non fit vfitatc.etiamfi naturalescaufias habeat,aliquid fignificat.

z~l Etfi ergo cometx, iniindationes aquarum, horrendæ 8i inufitatx tempeftates, habent fæpè naturales cauflas, quas Mathematici monftrant: tarnen experientia amp;nbsp;Hiftoriat doccnt,non^^w'^ efietqux ita inufitatè fiunt.

• 28 Altéra régula •• Signa minantia, annexam conditionem habent duplicemtvidclicct, ludicij feu pœnæ, fi non refipifcimus, fignis admonitiî Mifericotdiæjfi vera pœnitcntia confugimusad Deum,pecentes veniam.

• 29 Exemplum in Propheta lona habemus il-luftrc. Per hunecnim Deus mtnatur exitium Ni niuitis.poft 4O.dicm à tempore concionis lonar. Sed quid accidit? Audita hae commmatione, a-gnouere Niniuita: luum peccatum amp;iufl:atni* ram Dei, amp;nbsp;conuerfi funt in vera pœnitentia ad Deum, petiucrunt veniam in planclu amp;nbsp;ieiunio» Horum ergo pœnitentia motus Deus, illis pc-percit,amp;non puniuit,iuxtacomminationem Pra phetæ.

• 30 Horura exemplum fi hodie multæ Gen-

78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G R A D V s

tcsimitarcntur, Dcusctiam, mifericordiæ fui memor.parccret iis, quibusiam variis amp;. inufita-tis portenijs,minatur pœnaS.

51 Tcrtiiisgradus , qui vcram conutrfionem, quæ fit per fidenij præcedir, eft fzwfzsÀa«,dolor obpeccatum in confcientia. Vt cnim ficundus eftjScnfus iræ Dci, quo verè ftatuimus Dcum i» rafci peccato.-ita bîc («TWiUsAnc« amp;nbsp;dolor ob peccä tum,c(hquo compungimur ob culpam noftram, amp;nbsp;vellemus nos nunquam peccanc Sc ofFtndifi-feDeum: vnde concipitur in nobis per Spiri-tum fandum (qui ideo Spiritus timoris dicitur, Rom.8.) dolor, odiumpeccati, amp;nbsp;fuga pec-Cati.

31 Quod autem buiufmodi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;do-

lör in corde, præcedat falutareni pcenitcntiam, quæ ell conueifio hominis ad Deum per fidem i . Icfum Chriftom,prætcr alia multa, fequentia tcftimonia confirmant.

35 Adtor. 2. Poftquam difplicuiflet ludæisfà-étum fuum,amp; compundi effent corde ob pecca-tuin fuum,quærunt : Quid faciemus viri fratres? Refpondct Petrus,fie7T(w«ottT8,amp; baptizetur vnuf quifquc veftrum in nomine lefuChrifti» inre-I. i:«;ionem pcccatorum.Hîcapcrrè vides, quod amp;nbsp;(M-nfJiiKttet., feu dolor ob peccarum , præcedat, ttC'rti'o/a.i/.Etquod prædicatio TÜ/f^Taxc/'«, fit propria huangelij : Si lit conucrfio ad Deum per fidem in Itiiim Chriftum : id quod verba hæc declarant : Baptizetur vnulquifquc vcflrum in nomine Icfu Chrifti, in rcmilsionem peccatorum, hoc ell, Baptizamini vt habeatis tellimomuni

Dci,

AdconveR Sione m. 79 Detquod vobis conucrfis,id eft, credentibusin Chriftum,funt remifla peccata.

J4 Matth. 21. Vos videntcs ov

crcderetis ci,id eft, non f«7tt(«Ae/cc duäi cftis, vt eonucttcrcmini ad Deum,per ipfius prædicatio-nem.

35 x.Corinth.y.etiam clarifsimè docet, quod doloc ob peccatum feu contritio, præcedat fahi-tarem pœnitentiamdd cft,conucrfionem:Dolor inquit, fccundum Deutn operator falu-tarem, hoc eft , præparat hominem, vt fe ad Deum conuertat per fidem, ne in fuis peccatis pereat.

56 Porro,odium amp;nbsp;abominatio peccati ex ea venit.Primùm,fi cogites, fumraam voluptatem Diaboli efle, videre hominem, qui eft conditus ad imaginem Dci, potiùs fe veile imitari quam Deum, potiùs fuam imaginem quam Dei gefta-re.Dcinde,fi cogites, quemadmodum fupra dixi mus,quam horrende peccatum Deum ofFendat, vt quod expcllat Spiritum fanólum de corde ho minis,amp; faciatex templo Dei, habitaculum Dia boll. Tertiô, ft cogites, quantum damnumtibi aft'erat peccatum, amp;nbsp;quantum aliis noceat malo cxemplo. Poftremó, ft, vt par eft, cogites, quàm turpe amp;nbsp;abominabile ftt peccatum, quod caftiC-ftmos Pei angelos fugat. Hæc quatuor meri-to cor hominis ad dolorem propter peccatum» ad odium amp;nbsp;fugam peccati, commouere debe-rent.

37 Quartus gradus, qui viuam amp;nbsp;falutarem fidem proxime prçcedit,eftChrifti vera cognitio, quæaliude habcrinequit, quàm ex prædicatione

8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G R A D V s

Euangclij. Siquidem Euangelium docct gt;nbsp;cui* Clirirtus in mundum vcnerit,quis fit, quid fece-nt,amp; quomodo fit affedu^crga miferos pecca-tores.qui ad fe veniunt.

• 38 Venit in raundumjOiiflus à Patfe, vt libérée miferos peccatores à triftifsimo peccati one re.Ita enim loannes ait:Ecce agnus Dei,qui tol-lic peccata tnundi. Et ipfedicit: Veni in mundum vocare peccatores ad pœnitentiam. Item» Venifalüare quodperierat.Et Paul, ait; Certus cft fermo amp;omnium approbatione dignus,quód Icfus Chriftus venit in mundum,peccatores fal-uos facere.

• 39 Eft verus Deus, qui poteft quiequid vult, vultgt;quicquid fuo verbo promittit. Eft verus homojafiumtain vnionem perfonalem noftra na tura, vt earn reddat participera Diuinæ naturae amp;nbsp;gloriæ.Eft vna perfona Deus amp;nbsp;homo,vt icia-mus omnia opera ipfius efle infiniti precij amp;nbsp;æ-ftimationis.

• 40 Paffus amp;nbsp;mortuus eftpropeccatis noftris, impleuit Legcm.’vt fua obedientia nobis imputa ta,iufti habcamur coram Deo.Hic orat pro te a-pud æternum Patrem, vc omnis qui venit ad ilium amp;nbsp;credit in ilium, non pereabfed habeat vitara æternam.

41 Denique ita affeélus eft erga quemlibet peccatorem, quod velit ipfura in gratiam recipe re,quanturauis enorraiter peccauerit : modo ad ipfura venire non rccufaucrit. Venite, inquit,o-mnes quilaboratis amp;nbsp;onerati eftis, ego refocil-labovos.

4i Hunc fuum' affedum, in multis magnis pee-

Ad CONVERSIONEM. 8l peccatoribus confpicicndum cxliibuerat; vtin Magdalena,in latrone,amp; in multis aliis.

4} Breuiter,vt venir in mundum proprer pec-catores ; ira reuera vulr omnium pcccarorum fa-lutem:fed per fidem,vt ipfe ait:Q^i vider Filium (id eft, agnoftir Fdium cfle faluatorcm mundi) amp;nbsp;credit ih ilium,habebit vitam actcrnam,amp; ego fufcitabo ilium in vltimo die.

44 Arque ira habemus, quid veram amp;nbsp;faluta-rcm fidem ptæcedat, antequam concipi amp;nbsp;nafcî pofsit in cordibus noftris.

45 Ex tribus primis gradibus intelligimus, quæ mancat nos damnatio, nifi liberemur à pec-catis noftris:vnde oritur compunétio cordis.

46 Ex quarto intelligimus,remedium aduer-fuspeccatum efle propolitum in lefu Chrifto. Nam qui in ipfumcrédit, habet rémifsionem pcccatorum amp;nbsp;vitam æternam.

47 In bis cogitationibus,per Spiritum fanftum excitatur in corde ingens dcfiderium promiflàc in Chrifto gratiæ, quod defiderium eft veluti quidam fidei conceptus.

48 Et cùm ad hoc defiderium, fiducia cordis in promifsionem grariae accedit: fides in corde nafeitur.

49 Hincconcluditur, quôd viua,falutarîs ic Chriftiana fides , fit ingens defiderium gratiae promiflæ in Chrifto,amp; firma fiducia inChriftum quôd velit ex gratia remittere peccatum, amp;nbsp;vitam æternam donate credenti gratis, abfquc o-mnibus operibus amp;nbsp;meritis humanis.

*50 Is qui in hune modû credit,habet remiffîo-nem peccatorûjcx merito mortisChtifti.Eft iu-

SaiVtaris

ftusjiuftitia ChrilU fibi imputata.EftFilius Dei, Eft reconciliatus cum Deo, Eft nouus homo» Habet acccflum ad Deum,Stat in gratia amp;nbsp;fauo-reDei. •

51 Q^ando fides ira eft conccpta amp;natain corde hominis, cùm fit initie» tenera amp;pcrexi-gua,debet quotidie crefccre,amp; incremcntaafîu-mcrcmcr aidcntem inuocationcm Dci j vt «um Dauide ores: Ü Domine, confirma quod in no-bis CS operatus; Spiritu tuo fanéto confirma me.* dirige me in tua vcritatc. In huiufmodi fcriaamp; ardentiinuocatione,fentitur refponfum Spiritus fàndi in corde precantis, per laniciam cordis amp;nbsp;confolationem aduerfus peccatum mortem. Hæc cnim læticia amp;nbsp;confolatio in corde, eft tefti monium Spirirus,quôd fimus filij Dcijamp; iam in-coauerimus vitam «ternam.

SALr TARIS P OE-nitentiA.

dicimusEuangeliumcflcprse-pœnitentias amp;nbsp;remiflio-nis pcccatorum in nomine Chriftb Apoftolico fignificato » id eft, pro-

prièjVocem Euangelij accipimus, ôc non (ficuti quidam contendunt) pro toto minifterio Izgis amp;nbsp;Euangelij .• ac fi pratdicatio pœnitentiæperti-neret ad Legem, amp;nbsp;prædicatio remiflionispec-catorum ad Euangclium.

2 Immoturn enim ftat hoc diferimen Legis amp;nbsp;Euangelij, quod vt Lex prædicat peccantibus dam-

P OE NI T E N T I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8j

Jamnationecn : ita Euangelium pceniteiitibus falutcm.

5 Praedicatio crgo pœnirentiæ qiiæ adfalu-tem ducitjamp; prædicatio malediâionis, non funt ciufdcm,hoc cft.net Lcgis feorfim,ncc Euangc-lij. Longé enim inter fe d’uerfa lunt, oftendere remedium aduerfus motbum,amp; in certum intc-ritum hominem* ducerc.

4 Cùm Dominus dicit ; Conuertimini ad me amp;faluicritis. Item: Nolo mortempeccatoris, Conuertimini amp;nbsp;viuitc. Non cft Lcgis conciogt; quæhanc damnatoriam lentcntiam abfque mi-fcricordia fbnatiWalcdiftus omnis qui non man ferit in omnibusgt;quæ fetiptafunt in libro Lcgis: fcdipfiftima Euangelij vox. Non enim hîcaudi» tur tonitru damnantis Lcgis, fed fuauiflîma corn pellàtio miferentîs Dei,qui reuertentibus vitara promittit.

• 5 Cum hisconfonat vox Chrifti ; Oportet prædicari pœnitentiam amp;nbsp;remiffionem pccca-torum in nomine mco. Item : Non veni vocare iuft'oSjféd pcccacorcs ad pœnitcntiâ.Item Aôt.5. Petrus hoc ipfum tcftatur,cum ait? Huncptinci-pem amp;nbsp;faluatorem cxaltauit Deus dextera fua, ad dandam ptdnitentiam Ifracli.Sc rcmifsionem peccatorum.

• 6 Qui ergo dicunt Lcgis effe munus ptædica-re pœnitentiam ; nec vira Lcgis reâèconfidc-rant;nec virtutem mortis amp;nbsp;refurreótionis Chri-fti redè perpendunt. vt interim taccam.eos ma-gnam iniuriam Chrifto facerc, in cuius folius no’ minepœnitentiaeftprædicanda.

J Sed clamant,ifto pado Legé tolli,amp; locura'

F.ii.

dari Antinomis. Vtrumquc falfum eft. Nam amp;nbsp;Lcgcm fatemur ea peccata mórtrarc,ad quorum poenitentiam nos inuitat Euangelium,amp; agnofci musLegcmDei, quamvfitatè Dccalcgumap-pellamusjefle normam vita; Chriftianæ vnicam.

• 8 Magna eft (ànè infulfitas, ex eoinferre Legis efle prædicare pœnitcntiam,proptcrea quod monftret pcccatum. NamLcx, dum monftrat peccatutn,vulneraf,occidit,datnnat,nccvnquam îonat hanc vocem : Relipifee amp;nbsp;faluus eris, fed potius, morte æterna morieris. Euangelium au-tem, dum inuitat ad pœnitentiam, vulneri pa-ratumefteremedium indicat.iuxtaillud ; Agite pœnitentiam, appropinquat enim Regnum cœlorum.

• 9 Præterca eius eft inuitare ad pœnitentiam, cuius eft fpem veniæfaccre, hoc cùmfitfolius Euangelij, errant qui Legis efle dicunt munus prædicare pœnitentiam.

• 10 Sed dicunt qui «AetXêJtT/xajTtpo/efle volunt: Lcxprædicat pœnitentiam per fe , Euangelium veto per accidens.Vtrumquc infulsè dicitur.Vc-rnm fl illam dialefticam diftinélionem retincre lubct,ita potiùs dicendum eft; Lex eft praedica-tio pœnitentiæ, at non per fe, fed per accidens, hoc eft, quatenus dcducic nos in cognitionem peccatorum, quorum iubet nos pœnitere Euangelium. Euangelium autem eft prædicatio pœni tentiæ per fe.quia pœnitentibus proponit Chri-ftum, amp;nbsp;offert geatuitam remifsionem peccatorum.

Il Hoc etiam fineprædicationispœnitentiæ

Vt gra-

P OE N I T F- N T I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;85

vtgratiæ fit locus.ConuertiminiJnquit, filij a-ucrtcntes,amp; ego fanabo aucrfioncs veftras.

• 12 Nemo.vt exiftimo, negabit Baptifmum cf fe Sacramentum Euangelij amp;nbsp;non Legis. Sedi-pfe Baptifmus nihil aliud eft, quam afpeâabilis concio pœnitentiæ amp;nbsp;rcmifsionispeccatorum, in nomine Chrirti. Perperam igitur faciunt, qui quod proprium eft Euangelij,Legi attribuunt. '

• 15 Hine ergo effedum eft, quod Lex per fe prædicct tranfgrefloribus mortem amp;nbsp;damnatio-nem: Euangelium verb pœnitentibus vitara amp;nbsp;falutcm,amp; ab omni rcatu abfolutionera.

• 14 Rurfus obiicient forte, ludamcgiße poe-nitentiam,ad quam non ipfum vocauit Euangelium,fed Lex. Egit quidem ipfe poenitentiam ad defperationem amp;nbsp;damnarionem.fcd canon præ dieatur in nomine Chrifti, fed fuggcriiur à Diabolo, vt homo reus pcreat.Adhanc non inuitant necProphetæ,nec Apoftoli,ncc vllifineert tïai-niftri ; imb , vt hæc caueatur , ad Euangeli-cam inuitant poenitentiam , quæ in feriptura /m -wtri. dicitur, Si non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, qualis luda:

fuit.

• 15 Poftquam iam oftenfum eft Euangelij pro priumeH'eprædicare poenitentiam , nunc decla- i fandum eft, quænam fit vera ratio falutaris pœ- quot;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'• 'gt;

nitentiæ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

• 16 Vna itaque hæc ratio eft veras pœnitentiæ, yt audita inuitatione ad pœnitentiam , ex animo ' doleamus admifta pcccata, quæDcumànobis abalienarunt , èc expeótemus condonationem peccatorum propter viótimara Fibj Dei,amp; ccr-tam concipiamus fiduciam remifsionis pecca-

F.iii.

86 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SAÎ.VTARIS

toriim , iuxta verba Syinboli : Credo rcmif-fioncm peccatoruni ; iimul proponentcs nos veile omncm offenfam Dei in pofterum caüercj deponendo vctercni hominem , amp;nbsp;induendo nouüm.

ïquot;} Hanc efie vnicam rationem faluraris pœ-nitcntia: coram Deo gt;nbsp;multæ Prophetitæamp; A-poftolicæ condones, amp;nbsp;exempla Sandotum o-ftendunt.

• i8 Paulus Ephcf.4.ita fcribir^Vosautcm non ira didiciftis Chtiftum.Siquidem ipfum audiftis, amp;nbsp;in ipfum eftiscdodi, vt deponatis, fecundum priftinam conucrfationem, Veterem hominem, qui corrumpitur fecundum concupifccntias er-roris, Renouemini autem fpiritu mentis veftrse, amp;nbsp;induatis nouum hominem qui fecundu Deum creatus eft.

• 19 Paulus his verbis,vt alia tefbimonia omit-tamus, fatis oftendit veram falutaris pœnitcntiæ rationem efte quam pofui, quæ hac breuiflima definitioncconcludi poteft. Pœnitentia vera eft conuerfiohominis ad Deum,per fidem in Icfum Chriftum,quafit nouus homo,iuxta voluntatem villens»

Hæc diftindiiis intelligunturenumeratis / partibus veræ pœnitentiæ quæ viîtatè nominan ƒ*• tur:Contritio,Fides,amp;_^uaobedicntia. Hæb dcô partes dicuntur, quia ordine præceduht fi-nem conucrfionis,qui eft feruire Deo in luftitia amp;nbsp;fanditate vera. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'*

• 21 Contritiô eft pauor confeientiæ ob pecca-tum admfftumjquæ turn demùm vera ht ex agni tione peccati amp;nbsp;ferifu iudicij Dei,quando propo-

nitur

P OE N I T E N T I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

nitur viâiroa Chrifti pcccati cxpiatrix.

Zi Hæc contritio quatuor proprietatcs feu ef feétushabet. Ptimùm enim agnofcit pcccatum, quod contra nortnam iuftitiæ Dei cpmmifluin eft. Deinde agnofcit iuftam iram Dei amp;nbsp;maledi-âionetn ob peccatum. Tertio.feriô dolct ob ad-miflum pcccatum. Poftremô,dcteftaturamp;abo-* t minatur peccatum.

13 Hæc Euangelica contritio dift'ertàludæ contritioncj cui iaétum non difplicuit propter fuam turpitudinem, amp;nbsp;propterea quod erat vio-latio normæ iulbtiæ Dei : fed propter oieturn pœnx Voluit enim proditionem fuam, cùm fada effet,effe infeôtâ, amp;nbsp;idcô dicitut hoc eft, follicitus amp;. anxius faâus propter fuum fadum.adeô quod triftitia fit abforptus mon ws-9W!!Ma«ilt;,quavocefigmflcatur vitæ amp;nbsp;confilij mu tatio in melius.

i4 Eides eft notitia amp;nbsp;affenfus promiffæ amp;nbsp;ex-jy petitx mifericordix, amp;nbsp;in eandem firma fiducia^ non autem vacillans opjnio.

25 Hxc fides habet partes has.Primam, Agni tionem Mediatoris amp;nbsp;intercefforis lefu Chrifti apud Patrem. Secundam ,Fiduciam Mediatoris agniti,amp; imputatx credent! iuftitiæ Mediatoris. Tertiam, Confiilacionena confeientix aduerfus terrores peccatiSt Legis. Quar aingt;Incoatio-nemnouxvitæ.

z6 Hæc Euangcliça fides differt à fide Legis. Fides enim Legalis tabs eft quab* ptomiiïio. Promiffio autem Legis habet annexam condi-, tionem impletx Legis,qux cym à nemine prx-ftari poteft, fit amp;nbsp;irrita Legis promiflio, do-.

F.iiii.

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S A L V T A R I s

nee ventum fucrit ad Chriftum, amp;nbsp;fides ruit quæ legales promifsiones rcfpicit. Veriim quia fides Euangelica accipit quod gratis offertur,ma net firma : qua credens iuftus amp;nbsp;acceptus cfi: Deo.

• 27 Nouaobcdienttanecefrarionexu cum fidc coniunéta cfi.Hæc abfoluitiir quatuor partibus, Pietatc erga Deiim,Charitate erga hominesjan étimonia amp;nbsp;puritatc vitas,amp; diligentia in officio. Ideó enim fide regencramur,vt pièduftc amp;nbsp;tem-perantcr viuamus.

• 28 Hæc obedientia à fidc profeéla, multum differt ab ca,quæ qualifcunquc præfiatur ab im-piisfiuxta externam Lcgislitcram. Nam hæc li-teralis,vt ita dicam,obedientia , fecit quidcm,vt Paulus effet irreprçhcnfibilis coram hominibus, cuius tarnen cor , priufquam conuerfus eft ad Chriftum,manfit impurum. Defuit cnim Paulo ante conuerfionem fides, amp;nbsp;Chrifti fpititus, fine quibus obedientia erga Lcgem placcre ne-quit.

• 29 Hæc pœnitentiæ membra, fi in illuftribus excmplis.confpiciantur, m^gis amp;nbsp;animos moue-bunt, amp;nbsp;crunt in promt« tanquam veræ pceni-tentiæ piftæ quædam imagines,quæ in oculos in currunt quodammodo, amp;nbsp;deiode in animum transferuntur.

• 30 Pcccatrix, Luc. -.audito Euangelio Chri-fti,quoinuitantur homines ad pœnitentiam , la-crymisteftatur pauorcm confeientiz ob pecca-tum,amp; odium peccatiifidem fuo ad Chriftum ac ceflu indicat : nouam vicam, officiofa erga Chriftum,déclarât.

31 Latro

P OE N 1 T E N T I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S9

51 Latroincruce,voceamp;confeflîonepubn- '

ca (uum tcftatur peccatum. Ex fide Chriftutn in-uocat, atque gratitudinis erga Dcû, amp;nbsp;charita-tis erga proximû teftimonia edit, atque ita mor-tificatur carne,amp; viuificatur fpiritu.

3Z Etfi autem vna eft ratio veræ pœnitcntiæ: tarnen ciufmodi funt plures. Eft enim pceniten-tia impij,amp; eft pœnitétia pij. Vtraque amp;nbsp;priuata amp;nbsp;publica eflc poteft.

3} Pœnitentia impij eft conuerfio impij ad Deum, videlicet, cùm impius audiens Euangc-lium inuitate homines ad pœnitétiam , fe coram Deo profternit in veraagnitione peccati,conci-pit fiduciam in Mediatorem amp;nbsp;meditator picta-tatcm erga Dcumamp; charitatem erga proximu. Exemplum ill afire eft in Publicano, Lucæ 18. amp;nbsp;in Dcbitore 10000. talentorum , pulchertima pidura. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

34 Pœnitentia pij eft, qua pius deplaut fua

occulta peccata, amp;nbsp;lapfus alios, qui vcl ex infir- 4.*'*«* mitate,vcl ignorantia contingunt, erigit fe fidu-cia Chrifti, petensremifsione,amp; affidue crefcit • in mortificatione Veteris hominis amp;nbsp;excitatio-neNüUi.Hæc pœnitentia in muftis Pfalmisde-fcribitur amp;nbsp;præcipuè in 15.

35 Vtraque ptiuatim amp;nbsp;publice fieri poteft. Priuatim fitjCum foli Deo te aperis.’PublicèjCÙm ■ accedit publica pœnitcntiæ profeflîo.

3lt;S Verùm de publica fciendum eft, qubd fit duplex,Vnius,amp; Totius cœtus Ecclefiæ;fed modus diuerfus eft propter circunftantias. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*-*

' 37 Publica enim pœnitentia totiuscœtuseft, -quando folennis iuftituicur pœnitcntiæ profef-

90 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S A L V T A R I s

fio, indiélaà magiftratu gtibernatoribusEccle-{iarum,qualis fuit pœnitencia hJ iniuitarum, 8c in noftris Ecclefiis fæpè cius exempla vidimus.

58 Hiiius finis eft deprccatio iræ Dei amp;nbsp;præfentium feu impendentium malorum,propter admiffa fcelcra. Abfoluitur agnitione pcc-cati amp;nbsp;iuftjF iræ Dei, fiducia Chrilli, meditatio-ncpictatis in pofierum» amp;nbsp;inuocatione fobria amp;nbsp;fcria.

39 Publica vnius eft,ciim aliquis, poftquam teceptus eft in Album ciuium Ecckfiæ, ita fuis monbus Ecclefiam oftendit, vt fenatus Ecclefiæ eum cxcluderc de Ecclefiaâico cœtu cogatur, ficutaccidit Corinthio, quinouercam polluerat.

40 Hæc publica poenitentia eas partes re-quirit.ex quibus Ecclefia colligere poteftcum, quioffenderat,verè tefipifccre, 8c meditari pœ-nirentiam feriam.

,^1,^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4i^Jdinc eft,qj^d veteres Imius pœnitentiae

• lt;l oumerant partes, côntïTtjonem, confefsio.-' ‘I nem 8c fatisfaftionem.

I Contritio fuit afsiduus dolor excluti à coe-tu Ecclefiaftico propter fuam culpam,qui dolor depræliendcbatur ex lacrymis pœoitentis amp;nbsp;pc-tentis redire in gratiam cum Ecclefia, Exemplû eft inceftuofus Corintbius.

• ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43 Confcfsio erat publica cora Ecclefia crU

minis admifsi agnitio 8c deteftatiomon fuit cnu-mcratio fecrctorum ftelerum , fcdtantiinx cius deliifti cuius arguebatur,expofitio amp;nbsp;deploratio.

• ■% nbsp;nbsp;44 Satisfaólio conftabatduabus rebus. Vna,

J vt reus p^ûUîicè à Patocho verbis caftigaretur, in aliorum cxcmplum;qujob caufiamGræCb banc

ter-

P OE N I T E N T I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$gt;1

tertiatnpartem pœnitentiæ publics,vocarunc «T/TZfucyjquemadtnodumcx Bafilioapparet. Altera, vt reus fiia voce amp;. lacrymis, peteret veniam fupplex ab Ecclcfia, quam offendcrat: quofafto fatisfiebat Ecch lîæ, adeô quèd tcclefia lapfum fratrem in gratiam rccipcret, ac eû poftea omni officio profequeretur oblita oflfenfæ. Atque hac de caulfa Latini banc partem vocarunt Satif-faéfionem.

45 Hsc bono confilio inftituta erant amp;con-feruabant Politiam Ecclefiafticam fanfta dilci-plina,qu» iam maxima ex parte non fine magno detrimento Ecclcfiac Chrifti cpilapfa eft.

46 Hoc cum non animaduerterent pofterio resjhanc pœnitentiam publicam fecerunt vniucr falcm.non difeernentesinter cam pœnitentiam, quae Deo fit,amp; cam quæfitEcclcfiæ propter lapfum aliquem quo ipfa offenfa erat.

47 Hine faftum eft,quod Papifts dicant.tres efle pœnitentiæ falutaris, quæ fit coranTDeo, ƒ. partes: Contritionem , cohfefsionern amp;nbsp;fatif-L* fadionem , neque vllam aliam pœnitentiam a-1* gnofeunt.

48 Contritionem requirebantfufficientem, I cum nulla pofsit efle fufficiens : amp;nbsp;banc fingebat remifsionem peècatorum mereri: quod fané in Filium Deifumme contumeliofum eft.

49 Confefsionem vpcabant, enumcrationcm -pcccatorunTcori facerdote,amp; ban?neceflariam ad abfolutionem docebât, cùm tarnen nufquam extet præceptum diuin’um.decnumerationc fin-gulorum,amp;enumeratio omnium fit impofsibi-lis,ftcut feriptum cftiDelida quis intelligit?

91 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S A I V T A R I s

50 Satisfaâione vocabant opus^quo fingebat compenfaripœnas æternasfcu Purgatorij. Hoc figmcnrum vnicohoc diélo faiis refellitur. Fru-ftrà colunt me mâdatis hominum , vt intérim ta-ccam milium erroréin Ecclefia fuifle magis con tumeliofum in Chriftum , vnde tam immcnfum crrorum Chaos emerfit. Hinc Regnum Anti-chnfti ftabilitum cft,hinc MilEr, bine Indulgen-tiæ,hincpinguesculinæ monachorum amp;nbsp;facri-ficuloruin.

çi Cùm huiufmodi fit doôrina Antichrifti, hoc eft. Papa: amp;nbsp;Papiftarum, decet omnespios cam detcftari,amp; gracias Deo agerc, quôd lucera fuamaccendcrit.ad quam ift« Diabolicætenc-bræ euanefeant.

51 Non minus Catharorum impium dogma cft dctedandum.quinegarunt poft Baptifmala-pfis in manifefta fcclera remitti pcccata : qui error manifefte pugnat cum promifsionibus Euan gclîj amp;nbsp;cxcmplis illuftribus. Nam amp;nbsp;Petrus poft .\.triftem Japfum receptus cft à Chrifto,amp;inccftus apud Corinthios pœnitens rccipitur à Paulo:amp; multa alia in feripturis cxempla extant.

55 Hoc tarnen fumrao ftudio cauendum eft, ne Ÿcl perfeueremus in delidis contra confeien-r tiam, vel ftimus fecuri,, quafi parum eflet Deum peccatis noftris offendere. Namvt extant mul-- ta cxempla miferiçordix Dei inpeccatores, qui luntrece^tTÎT) gratiam.vt Adam, Manafsis, Da-uid,Petn,inccfti,amp;c. Ica etiam horrenda exempla iudicij Dei in peccatores,qui non funt reuer-ft pct‘ pœnitcntiami(vt funt Cain, Efau, Saul,Iu-das amp;nbsp;innumeri alij) adraonebunt nostimoris

Dei,

IVSTIFIC. HOMIN.

t)eiïn cuius confpedu nos ambulare cogitan-dum eft.

54 Omnium igitur tutiflimutn confilium eft illud Prophet! : Indicabo tibi o homo quid lit bonum,amp; quidrcquirat lehoua abste:vtique fa-cerciudiciumj 8f diligcre raifcricordiam,amp; hu-miliare te ad ambulandum cum Deo cuo.

irsriFICATlO Hominis.

Avlvs doólurus Romanos quse-nam fit iuftitia, qua coram Deo homo confiftercpoflit,duplicis iufti-tiæ mentionem facit quarum altera hominem iuftum fieri necefie cft,quifalutiss-ternæ hæreditatem adiré voluerit.

• 2 Harum vnamiuftitiam ex Lcge,alteram,iu-ftitiam abfquc Lege appcllatfillam hominis: hâc Dei eflepronuncians.

• 3 Ç^uod autem nemo mortalium iuftitia Legis coram Deo iuftificari polfit, firmiflimis dc-monftrationibus aftruit / inter quas hi fex funt prxcipuæ.

• 4 Prim» fumitur ab ipfa natura humana,quafr eftimpura Secontagione peccati fœdata. lam ciirn quicquid ab impuro fonte manat, impurum elTe ncccfle fit.-quî fieri poteft, vt ex natura impu-ra prodeat pura erga Deum obedientia, amp;nbsp;plena erga homines dileftio ? Cccidimus, inquit Pro-pheta, quafi folium vniucrri,amp; iniquitates noftrg quafi ventusabftulerunt nos.

• 5 Secunda fumitur ab experientia vniucrlal*

94 nbsp;nbsp;nbsp;IvSTIFlCATîd

omnium hominiim, amp;nbsp;à proprio confcientiæ in’* omnibus hominibus tcllimonio.Nec minus cer-taeftliæc vniuerfalisexperientia, nec minus cerium eft confeientiæ teftimonium, quàm ccrtunl cft per experientiam, ignem clic calidum, amp;nbsp;a-quamhumidam.

6 Tcrtia fumitur à iufto Dei iudicio piinicn-tis omneshoniincs.fam autem cùm nemo punia tur à iufto iudice,niü qui reus fitgt;amp; omnes homines,etiam infantes,diuinitus punianturmorbis amp;nbsp;morte •■fequirur oiiines homines reos elfe, amp;nbsp;neminem coram Dcofua obedientia erga Legem iuftum efle.

• 7 Quarta fumitur à Scripturæ teftimoniis. Scriptura cftim uullum iuftum elfe Legis operi-bus,amp; nevnum quidem, affirmai. Si iniqui-tates obfciuauei'is Domine (inquit Dauid ) quis fuftînebit?

• 8 Vtautemfortiùsconcludat Scriptura,ne-itiinem operibus iuftificari polfe, adimit homini tria, quac ad iufti a6tionem,amp; plenam Legis obe-dientiam requiruntur: videlicet, intelligentiam, voluntatem bonam,amp; vires præftâdi fpiritualem iuftitiam,qualem lex Dei requirit.

9 Q;dnta fumitur à qualitate Legis, amp;qua-litate hominis, quæ fibi inuicê aduerfantur. Lex enim fpiritualis ; homo, carnalis. Hinc ilia Pauli quèrelaiam iuftificathOmc infelicem,quislibe-rabit me de corpore mortis huius?

lo Sexta fumitur à necefsitate viélimæ fi-lij Del.- Siiuftitia eft per Legem, Chriftusfru-ftrà mortiiiiseft Prioribus quinqucvtitur A-poftolus in Epiûülaad Romanos: Sexta in Epi-ftóla

Hominis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95

ftolaad Galat, cap. 2.

n Ex bis demonftrationibus Paulus infcrt haue conclufioncm : propterea ex operibus Legis nullus homo iuftiticabitur in confpcäu Dei.

12 Hac confeda amp;nbsp;demonftrata conclufio-ne videlicet, quod nullus coram Deo iuftificari, hoc cft.iuftus fieri per opera Legis queat,aggre-ditur alteram iuftitix formam,quam diuerfifsi-mam à iuftitia Legis facit.

15 Ponit autem has differentias, vt fupra ad-monui: Ex Legc'.Abfque Lege.Iuftitia enim Legis, eft ex lege, vidclicet.cùm Icgi obedictia hominis fatisfit.-iuftitia Euangelij eft iuftitia abfque Lege, quo ad horn jné iuftificâdum attinet. difkrentia Paulus apertè docct, quod opera ho-minum neque fint principium, neque caufta, ne-que materia, peque forma, neque confummatio iuftitiæ Euangelicat,qua credentes luftificati co-fiftunt coram Deo.

• 14 Hac conftituta differentia interiuftitiam Legis amp;nbsp;iuftitiamEuangclijjlóga expofitionc do cet Apoftolus,qualis fit res iuftitia Èuâgelij,quç teftimonium habet àMofe amp;nbsp;Prophetis.

• 15 Summa autem hue redit, quod ea iuftitia pon fit in nobis qualitas, fed donum potius, quo condonantur credenti peccata, quo imputatur credent! Chtifti iuftitia,quo credens acceptatur ad vitam æternam,gratis propter Chriftum.

i6 Vt ergo Legis iuftitia eft ex operatione hominis, atqueideo hominis dicitur.-ita Euangelij iuftitia eft ex dono Dei, atque idco iuftitia Dei per fidera Icfu Chtifti ab Apoftolo no-minatur.

• ^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IVSTIPICATIO.

• 17 Hine confiât, quod iuflificatio, de qua E-uangclium concionatur, fie hominis credentis in Chriftum abfolutio à peccato,imputatioiufti-tiæChrilli, amp;acceptatio iuflificatiad vitam æ-ternam,gratis propter Chriftum.

• 18 Vt auté hæc iuflificationis doârina à pijs faciliùs intelligatur, definitionem pofitâ in fuas paries quafdam retexam.quæ funt quinque.

• 19 Prima efl,quod fit mentio fidefiquæpro-prièloquendo,non eft id quoiuflificamur,fèd tantiim inftrumentum.ac veluti manus,qua iufti-tia gratuitaper Euangeliumoblata, accipitur.I-deôfidcs non magis merctur hiftitiam, quàm haanus leprofi meretur elecmofynani fibiàpio homine porreâam.

• 20 Qualis autem res fit fides, meliùs do-ceri non poteft, quàm propofito^xemplo fi-dei Abrahami, cuius fidem imitari omnes opor-tet.qui cupiunt iuflitix Euangelicæ,atque adeo falutis æternæ participes fieri.

• 21 Abrahamo proponitur voce Dei hæc pro-miffio. In femine tuo (hoc eft in Chrifto ) bene-dicentur omnes cognationestetræ. ItemiEro Deus tuus amp;nbsp;feminis tui. Hanc promiflionem A» braham intelligit : huic aftentitur : expetit etiam toto pcólore promiflam bcnediiftionem.Et quia ftacuit Deum, amp;nbsp;vcracé efle, omnipotentem, fii mafiducia cecubuit in promiflionem faélam, dans Deo^oriam : nihil motus rationibus tjuas contfa obiecit fendis amp;nbsp;ratio.

• 22 Hinc efficitur.quôd fides vera fit notifia, amp;nbsp;aflenfus,amp; expetitio mifericordiæ ptomiflæ;amp; in cum,quiptomifit,fiducia firma.

23 Etft

Hominis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9^

2.5 Etfi autem Diaboli,amp; multiitnpij habcnc nocitiam amp;nbsp;aflenfum promilEonis gratia:: tarnen quiaDiaboli promiflionem non habcnt, amp;nbsp;im-pij homines viua carent ßducia, non habent ve-ram amp;nbsp;iuftificantem fidem,quas^ propria eft filio-rum Dei.

24 Publicanus in Euangclio,amp; Latro in cru-ce nouerunt hanc promiflionem Euagelij, quod Chriftus vencrit in mundum ad faluandos pec-catorcs.Huic notitiæ non (olùmaflentiûtur, ve-rumetiam expetunt promiflam gratiam, ac viua fiducia in Chriftum, quem veracem cfle 8c omnipotentem per diuina eius opera didicerant,re-cubucrunt. Eadem ratio eft fidei etiâ in aliis piis^.

25 Deinde fecundo loco in definitionc fie métio abfolutionis à peccato,quæ eft prima pars iuftitiæ Chriftianæ. Hue illud Dauidis diâum: Beati quorum remiflxfunt iniquitates. Beatus cui Dominus non imputauit peccatum.

26 Eft autem abfolutio à peccato,liberatio hominis credentis ab obligatione mortis «ternx amp;nbsp;damnationis ob peccatum.

VJ Q^od huiiifmodi abfolutio côtingat credent! in Chriftû, teftatur Chriftus cùm ait : Qui credit in Filium^habet vitam æternâ. Qui autem vitam æternam habet, cum à morte amp;nbsp;damna-tioneliberarum efle manifcftum eft.

28 Tertio loco in definitione noftra fit men-tio imputationis iuftitiæ Chrifti. Huiusenimo-bedientia, noftra fit iuftitia, quando eum cre-dimus.

29 Hoc comprobatur dido Pauli, 2. Cor.5.V Euip qui non nouitpcccatum/ecit peccatum, yC

9^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IvSTIFiCATiO

nos ficrcinusiuftitia Dciinipfo. Hoceft,DeuS Pater Chriftum Filium.qui no fuit pcccator,feck rcumnoüro nomine,tanquam omnia noftra pcccata pcrpetraHetiVt noshcrcmus iuftiipfius iuftitia Coram Deo.

• 30 Ad eum ergo modum jufti fumus coram Deo, qualitcr Chriftusfuit peccator.Vtenimis perfonam noftram quodammodo fufeepit i quo reus noftro nomine fieret, Si tanquam peccatot iudicaretur, non ob propria, fed aliéna deliéfa, cùm purus foret ipfe. amp;nbsp;mundus ab omni culpa» pœnamque fubiret, nobis non fibi debitam : ita nos nunc iufti fumus in ipfo, non quia operibus ■noftris fatisfaciamus iudicio Dei, fed quoniam cenfemur iufti Chtiftiiuftitia, quam fide indui-mus, vt noftra fieret.

• 31 Idem doceturRom.5 hifce verbis:Quem-admodum per inobediétiam vnius hominis (A-dami)peccatorcs conftituii funt multi.-Sic etiam pcrobcdientiam vnius(Chrift)) iufti conftitüen-tur multi.

31 Hue accedit diâû Auguftini: Noftra dc-liófa fua dcliifta fecit,vt fuam iuftitiam , noftrain iuftitiam faceret.

35 ' Qii^rto loco in dt finitione, fit mentio ac-ceptationis iuftdicatiad vitam æternam. Nam ideo obfoluimur à peccatö, idco imputatur nobis iuftitia Chrirti.vt accepti fimus Deo, tanqua dileéti fill) in Chrifto lefu.

34 H cc acceptatio nö pertinct ad ruinas hu-ius vitæ,fed ad aiternam vitam , qua donabuntur omnes in Chrifto iuftificati. Nam hos itahabec Pater caros in dileólo,vt sterna beatitudine eos donarc

Hominis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

donate decreucrit.

35 Poftremo loco in dcfinitione anncditur: Gratis propter Chriftum. Gratis quidctn , vt o-mniahumana méritaexcludâtur: Propter Chri-ftum veto, vt beneficium redemtionis folifilio Del acceptum teratur.

36 Hine apparet cur fanéliPatres,Auguftï-nus.BafiliuSjAmbrofius,Bernardus,amp; multi alij vtantur particula, Sola : affirmantes fola fide nos iuftificari. Nam voce, Sola,fignificant nullum efle in nobis mcritumiuftitiæ: fed nos fola fide cam nobis verbo ablatam accipere. Non excludit ergo particula, Sola, cauflas iuftitiæ, qua: extra nos funt, fed tantùm vnam facultatcm in nobis ponit, qua illam iuftitiam apprehen-dimus.

37 Etfi haec dodrina iuftificationis folidis ni-titur teftimoniis Scripturæ amp;nbsp;exemplis.-tarnen multi omnibus a:tatibus,aftu Satanæ , contrai-pfam exorti funt errores : quorum præcipuos re-cenfebimusjamp;firmistationibusjfed breuifsime, refutabimus.

Primus error eft Libertinorum vetcrum amp;nbsp;recentium. Hi efim aadiunt hominem gratis iuftificari aliéna iuftitia,nempcChtifti,Sr Humana mérita amp;nbsp;opera non efte cauffas iuftificationis: fccuritatem carnalem docent.quafi iuftifica-tis fide quiduis licerct.

39 His ita refponfum volumus. Etfi reuera beneficium eft gratuitum,amp; iuftificatiodiftin-guenda eft ab operibus noftrisitamen cum iufti-ficatione coniunóia eft regeneratie, amp;nbsp;famftifica-tio feu noua obedientia,

G.ij.

ÀOO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IvstificaTio

40 Paulus cnim aperte dicit: Qui fpirîtu Dci aguntur, hi funtfilij Dei. Et Chrillus: Bona arbor facit bonum fruâum. Qui ergo ftatuit gt;nbsp;hominem iuftum efTe fide , cuius mala amp;nbsp;flagitioïà eft vita,fcnfu communi deftitutus efle vidctur.

41 Vtrumque igitur tenendum eft, quôdamp; iuftifimusimputatione iuftitiæChrifti, amp;nbsp;iufti-ficatidebitores fimus Deo,vtnon viuamusfe-cundum carnem, fed fecûdum fpiritum. Si enim, inquit Apoftolus,fecûdum carnem vixeritis mo-riemini

42 Difcerncndum eft iraqne inter caufasiu-ftificationis, amp;nbsp;qualitates feu proprictatesiufti-ficati.Cauflaiuftificationiseft fola gratia in Chrx fto; qualitas iufti ex gratia, amp;nbsp;proprietas eft, vt iuftitiæ fru(ftuscdat,iuxtaillud:Quifacic iuftitiâ, iuftus eft.

43 Hine manifertumeft, quod horribiliter errent, qui negant bona opera efle neceflaria in iuftificatis.Etfi enim non funt neceflaria, vt mérita iuftificationis:tamenneceffaria funt, vt fidei frult;äus,amp; Nouæ creaturæ propriæ aftiones. Si-quidem finis iuftificationis in hac vita eft, vt fer-uiamus Deo per iuftitiam,Rom.6. Poft hanc vi-tam, falus animæ : amp;nbsp;vita beata poft refurre-âionem.

44 Neque tarnen recipimus illorumoratio-nem,qui dicunt,bona opera neceflaria efle ad fa-lutem:proptcr ambiguitatem. Nam fi fie earn interpreteris; Opera funt neceffaria ad falutem, vt caufla adeffcéfumtplanè falfa eft. Verùm fi fie cam accipis, vt fit fenfus : Opera funt necelTari* ad falutem,Ytiter intermedium.-vera eft. Verùm

quo-

Hominis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iox

quontam propofitiones dogmaticæ debent cffe cettæ amp;nbsp;petfp'cuæ, fine ambiguitate: iuftè à qui-bufdam f atribus tft improbata.

45 Secundus error pugnâs cum vera fenten-tia de iuftificatione,eft Pharifaicus Sc Papifticus. Pharifaei enim amp;nbsp;Papiftæ non intelligentes iufti-tiam gratuitam,duplici crrorc implicâtur. Vno, quod iuAitiâ in operibus colloccnt. Altcro,quôd traditionum fuarum obfcruationetn, iuftitiâ cffe contendant.

46 Hune erroré, quia manifeftè pugnat cum Verbo Dci,non eft quôd eum multis rcfcllamus. Dauid aperte clamat : Domine ne inircs in iudi-ciura cum feruotuo,quia non luftificabiturin confpeftu tuoomnis viuens. Et Dominus pofl: Efaiam dicit: Fruftrà me colunt docentes doótri-nashominum.

47 autem fuas fententiæ patrocinium quærant ex Iacobo,mhil cft.Spiritus idem locu-tus eft per vtrumque, qui mentiri aut fallerene-fcit.Paulus dicit, hominem iuftificari fine operi-bus.Iacobus dicit hominem iuftificari ex operibus. Vtrumque verum eft,reâè intclledumjux ta feopum difputationis vtriufquc.

48 Paulus enim, cum dicit, hominem iuftificari abfque operibus , loquitur de cflfedione iu-Aitiæ. At cùm lacobus dicit hominem iuftificari ex operibus,loquitur de declaratione iuftitiæ. Iuftificari enim apud Paulum eft iuftum fieri: a-pudlacobum,eftiuftuiii declarari. Ilie loquitur de principio,vndc fit r es:hic,vnde cognofcatur.

49 Tertius error eft ludaicus amp;nbsp;Papifticus. lu-djei enim amp;nbsp;Papiftas cxiftimant iuftitiam Chri-G.iij.

101 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IvST IFICATIO

ftianam cÓftarc fide amp;nbsp;operibus fimul, tanquam partibus iuftitiam ChnRianam conftituentibus.

50 Hic etfi magnus amp;nbsp;peftilens cft error: tame magis fpeciofus eft,quainfuperior.Sed facile refijtari poteft. Nam ciim confiât obedicntiam Chrifti efle iuftitiam noftram cuius pars nee fides noftra exiftit, nee opera noftra .• quis compos mentis, Chriftianæ iuftitiæ faciet partes, fidem amp;nbsp;opus hominis? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

ji Paulus quoque hue errorem refuta^Rom. 10.bis vcrbis:Tcftificor cnim illis quodzelû Dei Iiabent,fed non fecundum feientiam Ignorantes enim Dei iuftitiam, amp;nbsp;propriam iuftitiam quæ-rentes ftabilire, iuftitiæ Dei non fubiedi fue-runt. Finis enim Legis Chriftus in luftitiâ omni credenti.

52, Hîc Paulus manifeftè reieélionis ludæo-rum cauflam ponit, quod voluerint amp;nbsp;fuam iufti-tiam^hoc eft,fua opéra, partem iuftitiæ facere,amp; fimul iuftitiam ampledbquæ cft ex fide.

55 Rationem huius rei fubiungit; quia Chriftus cft finis Legis in iuftitiam omni credenti. Non eft dubium quin Legis finisfhoccft, extremum quôd quærit Lcx)fit iilos iuftiûcare,qui ea obferuant. Quo minus aflequatur Lcx. impedit nonipfius Legis impotentia, fed carnisnoftræ vitiofitas,cui demùm ita medetur Chriftus, vt c-ius iuftitia gratis nobis perfide imputata finem Legis confequamur.per ilium fcilicct iuftificatû qui quia pro nobis Lege impleuit, faßus eft nobis iuftitia, i.Corinh.i.

54 Hocetiam côfirmatur Rom.4. Operati, jnquit,mcrccs non imputatur fccudum gratiam,

fed

Ho MINI S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IO5

Ted datur feefidum dtbitum : at credenti in cumi qui iuftificat impium, imputatur fides eius in iu-ftitiam.

55 Hie Apoftolus dupliccm iuftitiam ponir, quarumvna ab altera eil diuetfa. Namhabent contrarias caufl'as.Fideieniin iuftitiajqua lultifi-catur credens, imputatur Si gratis donatur ; fed operum iufiitia non eft gratuita : vt quæ pendeat ex operum mcrito.

56 Ex his liquet Chriftianam iuftitiam no« conflatam elle ex fide amp;nbsp;operibus, fed eile ipfiffi-^mam Chrifti iuftitiam credentibps imputatam, ficuti fupcrius oftenfum eft.

57 Quartuj error eft recens Ofiandri,qui ftatuit iuftitia Dei eflcntiali.hoc eftfiuftitia, qux eft ipfa diuina eflentia, homines iuftos fieri, que crrorcmjquia obedientiam crucis , qua Chriftus peccatum noftrum expiât, amp;nbsp;obediénam Legis, quam Dominus nobis credentihus imputât, exténuât, imô reiicit, non iudicamus dignum lon-giori refutatione, etiamfi magnos quofdam patrones habcat.

SXTjircriO RECNI Chrißt.

O ST lapfumprimotum Patcrum, Deus decretum edidit de reparatio-ne generis humani, viamquemon-ftrauit, quomodohomines lapfi c-

rigi po(rmt,vr,è regno Satanac vindicaii, ciucs re-gni Cheift 1 cenfeantur.

1. Nam cùm Adam lapfus CÛ fu3 poftetitatr G.iiij.

Jo4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Extvctio

crigere fe nequirct; Deus.porreda manu-, ilium erexif, facta promiflionis fcminis contrituri caput fcrpcntis, hoe eft.dcmolituri opera Satanx: vtitahomo in priftinü ftatum reftitutus, Deum per Chriftum perpetuo celebret.

5 Cùmhocreparationismyftcriûfcirepcru-tile fit: illud in quatuor partes diftributum expli care conabimur, cui breué regni Chriftt defcri-pcionem fubiiciemus.Nam huic erigendo myftc* rium reparationis deftinatutn eft.

4 Partes autem myftcri) reparationis, hæ funt fpeftandæ.i. Degradibus aótionis diuinæ in reparationis myftcrio. 2. De modo reparationis.

3. De officio hominis quireparanduseft, ciûf-que officij partibus. 4. De falutis noftræ,hoc eft, reparationis certitudine.

5 Quinam gradusfintaélionisDeiinhomi nis reparatione,PauIus oftendit his verbis:Quos ! praefciuit, eos amp;nbsp;prædcftinauit conformes ima- j ginis filij fui,vt fit ipfc primogenitus inter mul- ; tqs fratres.- quos autem prædeftinauit^hos amp;nbsp;vo-cauit:amp; quos vocauit.hos amp;nbsp;iuftificauit: quos autem iuftificauit.hos amp;nbsp;glorificauit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

ó Hïc Paulus quinque aélionum gradus in Deo enumerat. Primiim enim præfciuit Deus, quos vult in gratiam propter Chriftum rccipe-re,vult autem omnescosrcciperc,quifidcati Chriftum confugerint, quantumuis impij antea | fuerint, amp;nbsp;infinitis pcccatis cótaminati. V t enim J lapfus fuit vniuerfalis.-ita etiam promifsio gratiç jj abfque difcrimine ftatuum ,perfonarum dena-tionum omnibus faéla eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

7 Deinde prædcftinauit amp;nbsp;ordinauit, quos

præfci- '

ReGNI CHRISTI. 105 prsefciuit, ad vitam ætcrnâ confcqucndâjabfque omni ipforum mehco, fola gratia per Chtiftura reparatorém.

• 8 Tertio,præfcienfiam amp;nbsp;eleélionem per vo cationem patefacit. Nam cùm Chriftus mandat difcipulis his verbis:Ite in mundum vniucrfum, proclamate Euangelium omni creaturæ,qui cre-diderit amp;nbsp;baptizatus fucrit, Qluus crit, qui verb non crcdiderit códemnabitur.Satis déclarât con /ilium fuum efle, vt omnes obtempérantes voci Euägelij, fint falutisper Chriftû partæ.bæredes.

• 9 Quarto loco,vocatos,iuftificat,hoc cft,eos, qui ad fcuangelij vocem agunt pœnitentiam , amp;nbsp;promifsioni gratuits crcdunt, abfoluit à pecca-to.Chriftiiuftitiam imputât, amp;nbsp;acceptât gratis propter Chriftum ad vitam a:ternam. N eque e-nim hæc iuftificatio eft, aut alt;âio hominis, aut paCsio,aut vlla affeétio, fed eius, quæ eft Chrifti propria,iuftitix iroputatio.

• 10 Quinto loco,glorificat iuftificatos.hoc eft, donat beataimmortalitate. Hæcglorificatioeft plena hominis reparatio,fcopus vltimus minifte rij Euangelici,

Il Modus reparationis ad Galat. 4. his verbis delcribitur.Vbi venit plenitudo temporis ,emi-fit DeusFilium fuum,natum ex mulierc,faélum lub Lege.vt eos qui fut Lege erant, redimeret, Vt adoptionem filiorum acciperemus: quiaau-tem eftis fihj, emifit Dews Spiritum Filij fui in corda veftta,clamantcm Abba pater.

iz Initium falutis facit Apoftolus charitatcm illam Patris cœleftis immenfam, qua Filiû fuum dédit. Hoc ipfum amp;nbsp;Dominus teftatur,cùm ait;

Extrvctïo

Sic Deus diîcxit mundum,vt Filium fuum vnige nitumdarct,amp;c. Deinde rcdemtionciïi noftrifa (Sam per oblariontm Ctirifti afTerir. Cum liac coniunéta eft adoptio,Spiricus fanâi donatio^ac jniiocario.

• 13 Officium noftrum ciûfquepartes,tamctfi ex diftisintelligi poflunt.tanien vt diftintSiùs te neantur, Matthxi 15. pulchrc depingi vidcntur, qucmadmodum ex antithcfi coiligitur. Prima ergo officij noftri pars eft oculis viderc, hoc eft, fentirc noftram miferiam , amp;nbsp;damnationcm in-telligere. Secunda, vctbum rcconciliationis au-dirc amp;nbsp;cognofccrc, in quo remedium proponi-tur.Tertia,vcrbum illiid ipfum ampleôti, tique aflenfum præbere.Poürema,conuertiad Dominum vera pœiiitentia,3C ira,per totam vitam,frir élus dignes pœnitentiæ faccre.

• 14 In certitudine de reparationis effeélu tria funt fpcélaiida: lus ChriÜianorum de (alute con fequenda.Secùritas Chriflianæ mentis de iurc fa luris;Difcrimen inter eus, qui hoc ius habent,amp; alios.

• 15 lus adeundi hærediratcm vîtxâmmortalis, triplex habent fideles, Eleétionis, redemtionia amp;nbsp;promifsionis. Eleélio fundata eft in filio Dei Domino noftro lefu Cbrifio. Quire hoc ius in-fallibile eft Redemtio c ft fatisLicSio p o pccca-to, qux f léla eft per Sanguinem Cbr'fti, qui eft fuffivicnsAurfoy pro peccatis omnium hominum. Promifsionis verbum fxpifsirr.è Scriptura re-pci.ir; Qui crédit in Fdium,habebit vitam æter-Uam.MüC iripliciiutc, fideles luas mentes con-firmabunt)

ReGNI CHRISTI. 107 firmabunt aduerfus omnes tcntationes, vnde-cunque vcniant.

• 16 Securitas Chriftianarum mentium» refi-det in charitate adoptionis : Sic Deus dilcxit niundum,vt Filium fuum vnigenitum daret, vt omnis qui credit in ilium,non pereat,fed habeac vitam aetcrnam.In veritatc promifsionis, Qui c-nim promifit Deus immutabilis eft: Coelumamp; terra citius tranfibunt, quam vnum iota de i-pfius promifsionc: in facultate promifsi praeftan dl. Ad banc refpexit Abraham, cùm tota re-rum natura videretur reclamare promifsioni di-uinæ.

• 17 Difcrimen inter cos, qui ius habent ccele-ftis ciuitatis,amp; alios,duplex cft,Intcrnum amp;nbsp;externum, Internum eft,quod qui ius ciuitatis cœ-leftis obtinct, habcat arrhabonem Spiritus, hoc cft,fidcm,motus cxcitatosà Spiritu fanóto, bo-nam confcientiam,fiue,vt brcuiùs dicam,qui re-tinet fidem bonam confeientiam,habet notas, quæ teftantur de iure ciuitatis coelcftis. Contra, qui hæc non habent adhucextrafamiliam Dei funt.Externum,Internieffeélus eft. Qualis enitn animus eft, tabs relucct in externa vita amp;nbsp;mori-bus.Nam,iuxta Chrifti difäum .• ex fruäiibus arbor cognofeitur.

• 18 (^icunque ergo iuxtacarnem viuunt, amp;nbsp;defidcria carnis faciunt, vt nec fpiritum Chrifti habent, nec fidem : ita adhuc funt in fuis pec-catis, amp;nbsp;reparatio in ipfis nequaquam eft in-choata.

IS Hic no attenditur ratio diuitis amp;nbsp;pauperis, nobilis amp;nbsp;ignobilis, clari amp;nbsp;obfeuri, lacerdotis

108 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Extrvctio

amp; laici.domini amp;nbsp;fcrui,mafculiamp; fœminæ. Sed, vt omnes.qui Chrillo fi Je amp;nbsp;fpiritu adhærent.v-flum in ipfo funt.ita qui fide amp;nbsp;Chrifti fpiritu va cui inueniuntur, ferui funt Satanæ, quantumuis externa religionis larua fe inter filios Dei vendi-Cent. Honeftus illc aulicus lohan. 4. inter ciues ; regni Chrifti fuit, cùm intérim fuperbus Phari-fieus,Satanæ crat mancipium.

20 Regnum Chrifti triplex eft,Potcntia!,gra-tiæ amp;nbsp;gloiiæ.Potentia vicit Diabolum amp;nbsp;ptcca-tum,vt eftet locus gratiæ; per gratiam in fidelib. I dominatur,vt viam ad gloriam præparet.

21 Regnum potentiæ,eft quo potenter domi-natur omnibus creaturis in cœlodn terra,amp;apud inferos.Hoc illi commune eft cum Pâtre amp;nbsp;Spi-ritu fancfto.Vtcnim hæ tres perfonæ vnus Deus eftfita vnumjpotentiæ rcgnumzcui nemo refifte-re poteft.

22 Regnum gratiæ,eft quo per fpiritum amp;nbsp;ver bum régnât in piorum animis. Huius regm fru-ôuseft iuftitia, pax, gaudium in Spiritu fanifto. Neque venir hoc regnum cum vlla externa ob-feruatione,hoceft,cum externo quopiam maie-ftatis fplendorc.

23 Ètfi autemhocgratiæregnum,externam amp;nbsp;mundanam pompam non agnofeitttamen habet fuam quandam peculiarem rationcm in erc-lt;ftionc,propagatione,conferuatione,ordine,do-miniojferuitute.

24 Erigiiur ab ipfo fummo architedo Deo, vt Pfal. 2. docet. vnde mens piafiduciam conci-piet,nunquam fore,vt hoc Regnum vllis Satanæ machinis aboleatur.Concutitur quidem :fedin-uidum

ReGNI CHRISTI. 109 uiâum tamcri manet.Hoc regnum Chriftus eri-gitfccptroverbi fui, quod vbieunqucpuramp;fo-natjibi hoc gratiæ regnum eft.

• 25 Propagator prætcrca per Verbum, per pios Euangtlij miniftros, per fanftos Reges amp;nbsp;principes, cuiufmodi fucrunt Dauid, Ezcchias, lofiasjoanncs Fridcricus, Chriftianus tertius amp;nbsp;alij multnqualesDcusfubindeexcitare folet, vt fint propagatores fui rcgni,ac nutritores Ecclc-fiae Chnfti. At que hi in beata vita vt fplcndor fir mamenti ætcrnùm fplendcbunt.

• 26 Huie regno propagande ftudent quoque pijpatresfamilias, ConfiKarij regnorumDeum timentcs,imó quihbet in fuo ftatu amp;c ordine, quando vit3,operibus, confilio, Chriftiglorianr quærit.

Conferuaturhoc regnum ab codem qui il lud erigit,hoc eft,Deo:vnde fiducia concipienda eft,de eius firmitudine amp;. ftabilitate contra portas inferorum.

• 28 Ordo in hoc regno non eft Politicus amp;nbsp;Tyrannicus. Non vnusaliquispræcftvtinMo-narchiis mundi; fed funt in co docentes amp;nbsp;di{-centcs,finedominio vniusin alterum. Omneç pij in hac vita poteftati politics eminentiori fub iedos fe effe feiunt, cui amp;nbsp;honorem debitum prsftant , modo nihil »mperatur , quod cum fcelere pcrficitur. Tùm enimfequenda eft Regula; Oportet Deo magis obedire,quamho-mini.

• 29 Dominium in hoc gratis regno vnius Chri fli eft ; idque a^vTnu^vror Htc enim folus in fuo regno dominatuc « nec obnoxius eft ad redden-

JIO ExTRVCT. REGNI CHRISTI, dam alicui fupcriori rationem fuæ adminiftra-tionis.

• 30 Scelcratus Papa,qubab impiifsimoPho-ca, difficult er admodum dominium in Ecclefiam impctrauit , ifto faâo fatis oftendit j fe nori Chrifti feriium cflc,fcd aduerfarium, hoc eft, Ari tichriftum.Nec eftalius Antichriftus expcâan-dus.quàra iftefilius perditionis Papa; quern Filius Dei iam cœpit conficere gladio oris fui, amp;nbsp;tandem toilet omnino c medio, per fuum , omnibus piis expeólatum aduentum, iuxta doâri-nam Pauli.

• 31 Reftat feruitus præftanda Regt Chrifto in fuoregno, quam definit fanâus illercx Dauid,, cùm inquit; Semite Doiriino in timoré, amp;nbsp;exul-tate ci cum tremore. Zacharias in fuo carmine, collocat hancfcruitutcm in iuftitia amp;nbsp;fandiratc: quibus nos dccet fcruire Regi Chrifto,omnibus diebus vitæ noftræ.

• 32 Regnum Chrifti gloriofum,ad quod via eft regnum gratiæ,fpe(ftaturduphciter. Primum e-nim confideratur in ipfo Chrifto Rege : qui poftquam furrexit à mortuis, gloriose fuum regnum occupauit, captiuam ducenscaptiuitatem afeendendo in cœlum, vbi fedet addexteram DeiPatris, vndc amp;nbsp;redibit iudicatum viuos amp;nbsp;mortuos.

• 33 DeindefpedaturChriftigloriofum regnum in Chrifti myftico corpore, quod eft Eeclefia. Qua rationc turn demùm perficietur hoc Chri-ItI regnum gloriofum, vbi relfufcitatos mortuos adduxerit ad æternum Pattern. Tùmenim,vc pij perpetuo confpeótu Dei amp;nbsp;fanäorum An-geloruiri'

Lex DIVINA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nt

gelorum fruentur : ita impij, qui gratîæ Chrifti regno aduerfabantur in hac vita, pcrpctuis flara-miscruciabuntur.

3q. Hine ergo admoncantur omnesJmpij qui dem,vt cum adhuc in via funt, refipifcant mature, nc fubitus eis (upcrucniat interitus: Pj verô, vt conftanter vfquead finero perfeuerent,cxpe-élantes beatam illam fpem amp;nbsp;illuftrem aduen-tumgloriæ magni Dei ac feruatoris noftriltfu Chriili.Huic fit Regnum,gloria,benediélio,i o-bur in fecula feculorum, Amen.

LEX J) I r I N J.

Tsi vox Legis plura complcftitiir in Scripturamos tarnen hîc folâ cam partem iniclligi volumus.quam amp;nbsp;à numero præctprorum.Dccalogum, amp;nbsp;à comraunieius vfu,Moralem legem appel-lamus.

2 Hæc diuina Lcx,quæ 5c naturædicitur, vnà cum primis hominibus nata elLquac illorum ani-mis imprcira,amp; Deum colendum,amp; homines di-ligcndos efle diftat.

Ladern redtifsima via eft ad vitam. Nam fl in eius obedientia perftitiftent primi Parentes noftri, ætcrnùm vixiftent bcati : quiaiufti. Verum , quia cam violarunt, cefsit eis amp;nbsp;poftc-ris infoiuin in mortem. Atque ita mandatum, (vt Paulus ait) quod inftitutum erat ad vitam, tjc’t ad mortem. Hue illud Domini ad Lcgilpeiitum interrogantem , quid faciat, vt

Hi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lex

vitam confequatur æternam : Si vis ad vitatn irt-grcdi,(erua mandata.

• 4 LapGs primisparentibusjitanaturahomi-num deprauataeftjVt obcdientiam,qDam rcqui-rit Lcxjpræftare minime valcat.Id quod non fo-lùm arguit vniucrfalis expericntia, amp;nbsp;Scripturæ ttftimonia teftantur : vcrumctiam noua via in cœlum monftrata,qui eft Dominus noftcr leius Chnftus,euincit.Nam fi ex Lege eft iuftitiaj(ait Paulus)Chriftus fruftra mortuus.

• 5 Etfi autcm hæc Lex prsftari non potcft in bacvita; tarnen nec fruftraper Mofenrcpctita cft,nec eius vfus eft vulgaris.

• 6 Hæc igitur Lex.rurfus commendata eft populo Dei,tribus de caufsis.Qoarum prima eft.vt legis Naturæ autoritas bac noua publicatione có firmaretur. Seconda, vt quæ per confuetudinem pcccandi, amp;nbsp;fceleratorum multitudinem latere cœpcrant,manifcftarentur.-ne quis ignorantiam prætenderet.Tertîa,vt conftarct cerraDeum co lendi ratiome pij, Ethnicis amp;nbsp;Pharifaicis fuper-ftitionibusjà vcro Dei cultu,abducerentur.

• 7 Quod autem hæc Lex cxatata fit in tabulis lapideis, Symbolicum eft. Nam Deus ifto Sym-kolo,non loliim monet, tantam noftrotumcor-dium duritiem efle, vr non prius Lex Dei in ca infcribi pofsit, qiiàm Deus ca fuo digito adapta-ueritjegémque fuam ipfe iis infcripferit: verum-ciiam lignibcari voluit, nulla vetuftate abolen-dam efle obedientiam , quæ in hac Lege rcqui-ritur.

• 8 Huius Lcgis vfus in hac vita triplex eft: Ex-ternus,internus,fpiritualis.

9 Pri-

Divina. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;115

• 9 Primùmvfum ideô externum voco:quia ad externum hominem in hac vitæ confuetudine pertinet. Regit enim hxc Lex externos mores; ficuti aliæ leges Oeconomicæ amp;nbsp;Politicæ, qua-les traduntui à Philofophis amp;nbsp;lureconfultis.

• 10 Hac externa dilciplina nequaquam fatif-fitLegiDeij quæ fpiritualis exiftit; fed tantum vitantur pœnæ ciuiles.Magiftratus enim non pu nit eos, qui hanc externam difciplinam feruant: fed honore potiùs obicruatorcs ornât amp;nbsp;præ-miis, quia ad pacem publicam conferuandam facit.

II Hypocritæ tarnen amp;nbsp;Pharifjci,in hac Legis fuperficie hatrent : amp;nbsp;fe ea iuftos elle coram Deo falsogloriantes, alios tanquam iniuftos defpi-ciunt amp;nbsp;condemnant .-quemadmodum Euange-lica docethiftoria.

• 12 luxta hanc Legis fuperficiem Paulus vixit irreprachenfibilis ante conuerfionem , dum in Pharifaifmo excellait fupra omnes aequalcsfuos. Qwo fané tempore peccatum in co mortuum fiin:ficuti ipfc de fe teJlatur,inquicns:Sine Lege, peccatum mortuum eft:Ego autem viuebam ali-quandofine Lege.

• 13 Donee enim homines tantiim externam fa ciem Legis intuentur, vt Pharifati amp;nbsp;hypocritæ, dicuntureffe fine Lege,fci!icet,rcuelanteamp;dam nante peccatum; amp;nbsp;dum font fine Lege, peccatum in ipfis mortuum dicitur; quia ignoratur: non apparct.’nec irritantur eius OTtSHfia-ra per Le S®*“- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. X .

• 14 Secundum vfum Lcgjs ideo internum vo-co: quia conkientiam hondnis fcric, o^endens.

• IT4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lex

argucns, it damnans peccaturti, producens hominem ad tribunal Dei, cumque malcdiâionis fententiæ fubiicicns.

• 15 De hoc interno Legis vfu ante conuerfio-nem ad Deum,concionatur Apoftolus, Rom.7. Lt in illuftri exemple generalem doftrinam pro ponitjoftettdens in feipfo vimLegis teuelantis amp;nbsp;damnantis peccatum.

• 16 Veniente, inqiiit, matldatöj peccatum re-uixit, amp;nbsp;ego mortuus fum, amp;nbsp;inuehtum eft mihi mandatum quod erat ad vitam , ad mortem faccre. Nam peccatum,occafioncmadeptum, per mandatum decepit me, amp;nbsp;per ipfum oc-cidit.

• 17 Pulcherrime in hoc paradigmate Legis v-fus, de quo agimus, oftcnditur. Primnm,inquit, Veniente mandato peccatum reuixit, hoc eft, poftquam fenfl mentem Legis, vita mca ad nor-mam Legis examinata - metransgrefrorcm Legis agnoui,amp; dcpræhendi me rcum coram tribu naliDei.

• 18 Nam amp;nbsp;peccatum, quod anteà latebat vt mortuum,iam per Legem agnitum,in confeien-tia mca reuixitiac afFcótiones pcccatorum , qux funt per Legem, vigebant magis in membris meis.

• 19 Hane hypothefin fi ad thefin traduxeris, hæc generalis doârina cmerget. Lex Dei, vbi homo ccenerit fuam vitam ad cius normam exi-gere , peccatum anted vcluti mortuum delite-icens excitatiac in confcientia hominis, affeótus pcccatorum, qui latuerunt anted, vigent magis magifquc.

2.0 Sequi-

Divina. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;115

10 Sequitur deinde; Ego autem mortuus fum, lioceft,me morte amp;nbsp;damnarionc dignum intcl-lexi; propterea quod Dcoobedientiam pcrpc-tuam amp;nbsp;perfcdam,iuxta Legis præfcriptura non præftiterim.

II Ex peccati crgocognitionehomincs in a-gnitionemiræ Dci,amp; iuûæ fuæ dainnationis du-cuntur;vt, vclint nolint, fateanturfe mortis fen-tentix obnoxios clEc.

Et inuentum cft,inquit, mihi mandatum, quod inftitutum eratad vitam,ad mortem facc-re;hoc eft,depræhcndi mandatum, quod datum crat,vt qui ei obedirebvitam confequeretur,cc-dere mihi in mortcm.proptcrca quod cius tranf-greifor inuentus fum.V t enim obedientibus vita promittitur; ita præuaricatoribus mors cft vt ftipendium propofita.

aj Hinc patet, promiiïioncs legales annexam habere conditionem implendæ Legis:amp; commi nationes pertinere ad cos,qui vel in minimo Legem violaucrint.

• 24 Huius rei ratio fubiungitur his verbis.-Nam pcccatum occafionc fuinta, decepit rac per mandatum , ac per ipfum occidit me : qua-ft diceret : quod mortuus fum Legis minifte-ïio, id neqiiaquam vitio Legis faólum eft : fed peccati potius amp;nbsp;innatæ corruptionis culpa. Hoc peccatum per mandatum me decepit, amp;nbsp;vt latro quifpiam, me è via abdudum occidit amp;nbsp;fpoliauit.

• 25 Hinc concluditur generalis dodrina.Noni elfe culpam Legis reuclantis peccatum , fi ex a-gnitione peccati per Legêjeuadimqs deterioresï

H.ii.

ii(î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lex

fed efle vîtium peccati habitâtis in c arne noftra. Nam magisæftuat amp;nbsp;inflammatur in nobis pec-catum.quando acccdit vox Lcgis prohibcntis, amp;nbsp;damnantis peccatum.

• 26 Hunc vfum Legis internum. Apoftolus Co rinthiisfcribens.indicar his verbis: Lex eft mini fterium mortis,hoc eft,facit vt ex agnitionc pcc-cati.intelligamus nos morte dignos.

xy Eftque diligenter conliderandum cuius mortis fit miniftcrium Lex: cum mors fit multiplex.Eft enim miniftcrium mortis hominis,hoc eft,damnationis hominis ob Legis tranfgrefsio-nem; Non eft miniftcrium mortis peccati,fed potiùs vitæpeccatiiuxta Apoftolum; Veniente mandato peccatum reuixit,amp; ego mortuus fum. Etfi id fit vitio carnis.vt didum eft.

• 28 Hine patet manifeftè , Legem non prædi-carc vcniain prenitentibus.- led pœnam tranf-greflbribus. Pœnitentiæ cnim prædicatio.medi-cinam lethali adhibet vulneri, quod infiixit peccatum,amp; Lex reuelauit.

• 29 Quod autem quidam contendunt,Legis ef-fe proprium argucre peccatum, redifsimc qui-dem id faciunt.vt qui vendicant Lcgi fuum proprium officium contra Antinomos,qui duo adc-merunt Lcgi Dei : Vnum, quod non per Legem fit agnitio pcccati:AIterü,quöd Lex non fit norma vitæ Chriftianæ. Vcrùm cùm inde cffici pu-tant Legis efle proprium prædicare pœniten-tiam,grauifsimè impingunt.Nam quod Euange lij eft proprium,falfô Legi attribuunt.

• 30 Ego quidem non dubito præcipuam con-folationcm afflidorum in hoc fitam efle, quàd

certo

Divina. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117

certó fibi perfuadcant, Euangelium effe vniuer-falemprzdicationcm pœnirentiæ,amp;’ remifsionis peccatorum in nomine lcfu Chrifti: ficutiipfc Dominus Euangclij lummam complexus eft, Luc.24.

31 Duo enim facit Euangelium : monftrat rc-medium , amp;nbsp;oftendic quibus rcmcdium applica-tur.Malediélionis (ententiç onincs homines ob-noxi) funt; fed Euangelium monftrat Chriftum, qui Legi fatisfacit, amp;nbsp;transferens in fenoftram culpamjabfoluit à reatu peenitentes.

31 Cum autem quidam cxcipiunt, amp;nbsp;dicunt pœnitcntiæ Yocempropriè pro contiitioneac-cipijfalluntiir.Nam conuerGoProphetis,amp;

Euagcliftisjfunt fynonima: nifi quod fvt-nwtt, notat conuerfionis foimanr.vidclicet, quod non fit quæuis de loco in locum reuerfio ; fed mentis mutaiiojin qua regeneratur homo, amp;nbsp;fit noua, creatura, ac fimul fideiuftitiam Chriftiappre-hendit.

33 Diligenter igitur difeernendum eft inter accufationem peccati amp;nbsp;przdicationem pœni-tentiZjhoc eft f*sTOyo/e^. Illa Legis eft, amp;nbsp;préparât ad hanc. Hæc Euangelij eft, in remifsionem peccatorum.

54 Hanc noftram affertionem.dc accufatione peccati, amp;nbsp;prædicatione peenitentiz, niti Pro-phetica amp;nbsp;Apoftolica autotitate manifeftum eft. Q^arequi cam conucllcre conantur , Prophetis amp;nbsp;Apoftolis bellum faciunt.

35 leremias cap.14. vt iniquitatum notitiam, ad compundioncm impellere teftatur, quæ iniquitatum notitia, aliunde efte non poteft, quàm H.iii.

Lex

ex Lege. Per Legem cnim agnitio peccatinra co gnitioncm foederis,coiiuerlionisjioc eft, pœni-tentiæ fundamentum efle affirmât. Si ergo foc-dus,Euangelij eft proprium : cur non etiam pra:-dicatio pœnitentiæ,qnar in tcedere fundatur?

36 Hocapcrtiùs adhuc Threnorum z.often ditur,vbi Propheta in hunc modumloquiturc Prophetæ tui non apcriebant iniquitatem tuam, vt te ad pœnitentiam prouocarent. Eft ergo ?,r-giitio pcccati,non prædicatio pœnitentiæ:icd ad cam tantùm præparatio qua:dam,fummè iiecef; faria in hoc humani generis veterno.

Petrus Apoftolu.s Aéfor.z.ad eundem mo dum difcernic inter accuiationcm peccati, amp;nbsp;prædicationem pœnitentiæ, vbi etiamcompun-ôionem àpœnitcntia/cparat. Primùm enim ar-guit peccatum per Legem , obiieiens ludæis in-gratitudinem erga Dcum,amp; homicidium inno-cencis Chriftij hoc cft, violationem primæamp; fe-cundæ Tabulai. Deinde, cùrn ad hanc concio-nem cordecompunfti Tudæi dicunt Apoftolis; Quid faciemus viri fratres? Petrus refpondit, gj-TaroêÎTt. hoc tft, conuertimini, feu rcfipifcitc, feu pcenitentiam agite.An non hîc Apoftolus a-pertc difeernit inter aceufationem peccati, corn punôlionem, amp;' /môi/titui Hancnc opponit ter-rotibusLegis, amp;nbsp;commeritædamnationi,tan-quam antidotum cfficaciflîmum?

38 Conftanter igitur vt aceufationem peccati tribuimus Legi .• ita prædicationem pœnitcntiæ, propriam elTcEuangelij dcffendimus. amp;nbsp;in hacaf fertionc propriiflîmc vtramquc vocem amp;nbsp;g««-voîitf Si Euangelij accipimus.

39 Fateor

Divina. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;119

39 Fatcor quidcm pçenitcntiæ vocabulum du rius elTe: atcamen, quia co vfa eft Ecclefiatot fe-culis pro co quod Græcc eft f«7aiquot;)/etjpotius fen-fum vocis,quàm originem relpiccre oportet: ne quisetiamadludæfMTuusÀfw, liane vocem re-ferat:quod plane Sycophanticum iudico.

qo Rcftat tettius vfus Legis,quem ideo Spiritualem appello, quia pertinet ad homines fpiri-tu Deirenatos.His præfcribit certam viuendi re gulam,iuxta quam yiuere contend^ntjVt Deo px fide fpiritualem çulcum præftent.

41 Hîc maximam luétam experiuntur fideles, duin Spiritus in illis condcledatur legi Dei, fé-que ad eius normam componere ftudet : amp;nbsp;caro contra peccatis ftimulis agitatur contra Spiri— tum,vt non,quod volunt faciant renati,fed quod nolunt malum,hoe agant.Sub hac luda ingemi* feentes Sanlt;fti,cupiunt liberari de corpore mortis huius.vt tandem libère poflint Deopræftarc obedientiam iuxta Legem.

q2 Tametfi autem non pofTunt renati vel exue re pcccatum inhabitans, vel Deo plcnè iuxta Le gem obedire ; tarnen nulla eft iam eis metuenda condemnation : quia funt in Chrifto lefu, amp;nbsp;non ambulant feeundum carncm, fed fecundum Spi-ritum. ,

• 43 Reliquis autem omnibus, qui non funt in Chrifto,amp; qui ambulant fecundum carnem,ma-nct certa damnatio,donee refipifeant.

• 44 Ex his facile foluitur quæftio , deabtoga-tione legis D.ecalogi, qu^ nunquam abolebitur, quoad doótrinam attinet : fed tantùm, quantum H.iiii.

IIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E V ANGEIIVM.

ad eius damnatoriam fentehtiam pertinet.- à qua foil funt libcri,qui Cunt in Chtifto Iefu,amp; ambulant fccundum Spiritum.Nam fpiritusDeitcfla-tur cos filios Dei efle.

E^A7^GELIr^^.

ANGELivM propriifsimcdcfi-^nifiir vniucrfalis prædicatio pœni-

nomine Chrifti.

i Pœnitentiæ vocabulum bîc accipio cum yeteri interprété pro tMTaro/ajOon pro quam codem pcenicentia: nomine vertit interpres.

• 3 Vcriim hoc eft perpetuum difcrimenapud Euangeliftas.quod («T«ju8Äszit,fignificSit difpliccn tiam cum dolore, ob faétum commifTum;

vota, vcïo ipfam conuerfionem pcccatoris notât, quæ conuerfio fit per fidem in Chriftum.

• 4 Poteft autem usTa^sAwet effe fine fw-wro/sc/vt inludafuit. Scd nunquam potefige-Tawa habere locum,nifi præcedat ge-zaftjAHaæx quo faétum cft vt prima pars pœnitcntiæ, id eft, conuerfio-nis,habcatur. Ordine cnim præccdit conuerfionem, ficut nouitas vitæ fiquitur, quæ cft iuftjficationis finis in hac vita Rom.6.

• 5 Vt autem doârinam Euangf lij apcrtiùsin-telligamus.definitioncm pofitam, in fuas retex-tam partesjcxaminabimus.

• 6 Partes autem hæ funt. i. quidnam offerat

Euan*

E V A N G E L 1 V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ill

Euangelium. 2. quibus offerar.j. qua cum condi-tionc ojTerat.4. cuius tandem metito offerar.

7 Quidnam offert EuangeliumPRemifsio-nem peccatorum. Q^àm autem lætum fit hoc nuncium,tum demùm intelligcnius,fi quidpræ-ccdat rcmifsioncm peccatorum, amp;nbsp;quid cum re-miflione peccatorum coniunâû fit, Sgt;i quid con« fequatur,attendcrimus.

8 Quid remiffionem peccatorum praeccdit? Peccatum,reatus,ira Dei, malediéfio, ttiftiflima feruitus fub Satana,amp; obligatio ad ætcrnas pce-nas. ScriptÛ eft enim: Malediftus omnis qui non mâferit in omnibus, quç fcripta funt in libro Legis,vt faciat ea.

9 Dum ergo Euangelium prædicat remiffionem pcccatorum,fimul prædicat liberationem à peceato,à rcatu,ab ira Dei,à malediâ;ione,à tri-ftilTimoferuitute Diaboli,amp;ab obligationead æternas pœnas.

10 Quis vel hominumvel Angelorum fatis prædicauerit hoc beneficium? A tantisenim mails liberari.eft à fempiterna miferia libctari.

II Quid eft coniundum cum remiffione peccatorum? luftificatio, regeneratio, adoptio , li-bertas,liber ad Defi accelTus, amp;nbsp;ardiffima quæ-dam cum Deo coniundio.

12 luftificatio eft, qua habentibus remilsio-nem peccatorum,imputatur Chriftiobedicntia, ‘ vt fit corum iuftitia, qua iufti apparent in conf-pedu Dei, adeo vt iam non fint fub Lege, fed fub Gratia.

ij R'generatio eft,qua Spiritus fandusiufti-ficatos regignit,vt fint nouç creaturæûn qua mo-

122 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E V A N G E L I V M,

tus excitât Spiritus fanólus fibi fimiles, congruentes ad Legem amp;nbsp;voluntatem Dei.

14 Libertas eft,qua manumifsi fumus à vete-ri feruitutc,amp; faâi fumusliberi.

15 Adoptioeft, quod iuftificati iam fint Dei filij,exemti à poteftate Diaboli.qui effieax eft in filiis conrumaciæ, hoc eft, in iis, qui non habenc remifsionem pcccatorum.

16 Liberum acceftum ad Deum habent qui filij adoptionefqnt faéti. Pofliint enim Deum in uocarc,amp; offerte ipfi, facriiàcia grata per Cbn-ftum lefum.

Ardifsima cum Deo coniundio inde eft, quod habentes remißionem pcccatorum,fint membra Chrifti.illi Spiritu fando iundi,vt pal-miccs viti,amp; membra corpori.

18 Hine eft quod Joannes definit Ecclefiam, Sadam Mivoyicu/ cum Patre, amp;nbsp;cum Fdio eius le-fu Chrifto.

19 Qm,dconfequitur remißionem peccato-rum?Immortalitas,gloria fempnerna.fruitio Dei in omnem ætcrnitatem,fecuritas. Breuiter,con-ftansbeatitudoamp; félicitas.

2Q Hxc quata bona fint æftimare eft ex col-lationc m31orum,qaæ manent non habentes remißionem peccatorumiquæ funt .Morsxterna, non carens (enfu, fed fruitione Dei,qui vera vita eft : Scmpiternamifcria,cruciatuscorporis,vcr-mis confcientia!:,focietascum Diabolo amp;nbsp;ango-lis eius in omnem æteroitatem.

21 Qui ergo malaquæ prxeeduntremifsio-nem pcccatorum,amp; quàm dulcis fit remißio pec catorum,amp; quid cum ca coniundum fit, amp;nbsp;quid

earn

E V A N G E L I V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;125

earn tSdem cxcipiat in æterna vi ca,in telligit, cur prsedicatio rcmilsionis pcccatorutn, dicatur E-uangclium» hoc cftgt;bonus ac lætus nûcius, igno-rarenonpottft.

22 Q^iibus offert Euangclium rem fsionem peccatorum? Peccatoribus, iifque omnibus abf' quedifcrimineordinum, conditionu amp;nbsp;nacionu.

23 Sic cnim Veritas dicit ; prædicatc Euan-^ geliuni omni creaturæ, intelligensper Oniticin crcaturam, omnes homines cuiuicucjue ordinis, conditionis,amp; nationis.

24 Idem ait: Oportet prædicari remifsionê peccatorum in omnes genres, hoc eft, omnibus gcntibus:idque in hunc fine, vt genres fiant participes bonorum qua: offert Euangelium.

25 Paulus fimiliter dicit : Cerfus eft fermo, quôd Icfus venit in hunc mundû peccatorcs fal-uos facerc. Item : Deus vult omnes homines fal-uos fieri. Vnus enim eft Dcusgt; amp;nbsp;vnus Mediator Dei amp;nbsp;hominum.

• 26 Qui ergo negant gratiam effe vniuerfalc. corrumpunt doêtrinam Euangelii,amp; Chrifto fc opponunt : amp;nbsp;mifere feipios amp;nbsp;altos feducunt, conclufiunculis fuis perperam ex Scriptura con-ftruâis capti.

• 27 Qua cum conditione offert Euangclium rcmilsionem ptccatoru omnibus peccatoribus? Cum conditione pœnitcntiæ, hoc eft, fi conucr-tantur per fidem ad prædicationem Euangclij, Ideb air: Oportet pracdicari pccnitcntiam.

• 28 Conditio pœnitcntiæ amp;nbsp;fidci eadc rfi.Na per fidem fit conuerfio. ideo Dominus manda-todeprædicando Euangelio inter omnes getes

IZ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Evang E LIV M,

addit : Qui/quis credideric, ßluus erit: qui verô non credidcritjcondcmnabitur.

29 Hæc côditio fæpifsimè inculcatur in Scri-pturis:Sic Deus dilexit mundum.vt Filium fuum vnigcnitum daret, vt omnis qui credit in ilium, non pereat, fed habcat vitam æternam. Ergo noncredens'peribit. Qui enim non credit in Fi-liumjra Dei manet fuper cum.

30 Vtautemconditiofideirequiritur,vtap-plicetur benefici5,lioc eft, remifsio peccatorum; I ita conditio perfeuerantia: neccflaria eft, vt reti-neatur acceptum.

31 Ideoautor Epiftolatad Hcbræ.dicit: Participes Chrifti effedi fumus, fi tarnen initiumfi-duciæ eius, vfqucad fidcm ,firmum tenuerimus. ItemiQui perfeuerauerit vfque ad finem,hic fal-uus erit.

31 Hæc perfeuerantia? conditio cucrtit dogma eorum,qui fentiunt hominem, qui femel cœpit credere, non poflc amittere fidem : quafi fides cfte polsit, vaftata confcientia, amp;nbsp;expul-fo de corde Spiritu fanfto, qui vbicuque fit, et- j ficax eft.

33 Porrp cùm fidcs fit voluntatis, ceptum eft qua:ri,Quomodo fe voluntas habeat in conuer-fione, feu in apprehenfione quæ fit per fide ; paf-fiucnc.an aéliué?

34 Vtadhanc quæftionem reâè refpondea-tur conferendafunt plura Scripturætcftimonia, ’ qualia funt haec. Hic eft Filius meus dileftus, huncaudite. Pœnitentiam agite, amp;nbsp;crédité E-uangelio. Deus operatur in nobisamp; veile amp;nbsp;per-fiçcre.Spiritus adiuuat infirmitates noftras.Éxu-

fcita

E V A N G E L I V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tlÇ

fcita donû quod in te tft. Côtendîte intrarc per anguftam portam. Quoties volui filios tuos cô-gregare,amp;noluiRi? Vos femper Spiritui fanfto rcftitiftis. Nolice contriftarcSpiritum fanftuni Dci.

35 Hæc amp;nbsp;fimilia teftimonia vnà confcrcnda funtjamp; non vnum aliquod ex illis ita arripicn-dum eftjVt citera Sophifticâ cludantur.

36 Mandatû eft vt audiamus vocem filij Dei. Huic mandato obtcmperare poteft hominis voluntas. Verùm quia, dum verbum auditur, voluntas pcrfe aflentiri non poteft Spiritus fandus adeft, amp;nbsp;mouet voluntatem, vt verbo af-fentiatur.

37 Hic voluntas non habet fe,vt faxum»quod violenter trahitur.fed vt poteft aflentiri Spiritui fanifto mouenti-.ita fua contumacia poteft Spiritui fanéto reludari.

38 Deinde,conuerfus 8c regenitus habet perpetuum opitulatorem Spiritiim:vnde poteftamp; debet voluntas pijs cxercitijs k magis magftque excitare.Poteftetiam Spiritum fandum coniri-ftare,amp; rclabi in priores fordcs.

39 Q^revt crebri Prophetaru exhortatio-nesjledio.meditatio, Sacri coeni vfus,alacrita-li voluntatis excitandi fcruiunt : ita commina-tiones amp;nbsp;ærumnæ prifentis viti, voluntatemi veluti refrenare debent, ne Spiritum fandum cxpellat.

40 Habet ergo voluntas hominis fe, cum in conuerfionc, turn poft conuerfionemrpartim paf ftuè:partim adiué.

41 Abraham accipiens mandatum demi-

I2Ö Evangblivm.

ätando filio^omnia,libera voluntate,mâdatô Dei pollpofuit. Q^od faólum cùm Deus prædicar, fatis oftendit voluntatem Abrahæ non iè habuif fe vt faxum j fed vcrè elegifle obedientiam erga Dei mandatum.

41 In voluntate fiquidcm eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qua

jpfa potcft,pluribus monftratis, aliaprxaliisc-ligcrc.

4} Sequitur quod quarto loco propofuimus, cuiufnam merito Euangelium offerat remifsio-netn pcccatorum pœnitctibus’ Ad quod rcfpon-det Dominus,cùm addit: In nomine meo.

44 Hæc locutiojln nomine meo,vnum exclu dit,altcrum includit. Excluditmeritumhominis pœnitcntjs.amp; includit meritum Chriftipafsipro nobis amp;nbsp;refufeitati.

45 Porto triplex meritum Chrifti eft, videlicet mortis,obedientiæ amp;nbsp;inteiceflionis.

46 Meritum mortis Chrifti abolet pcccatum, iuxtaillud.-Ecceagnus Del qui tollic peccatutn mundi.

47 Quicunque ergô aliandejOuam à merito mortis Chrifti.quærit peccati expiationemtpuri-tatem Euangelij corrumpit, amp;nbsp;mortem fil ij Dei extenuat. Nullum enim vnquam pcccatum abo-leri poteft.nili virtute fanguinis Chrifti.Ideo au-tor Epiftolæad Hebræ.ait: Chriftus femel obla-tus eft,ad multorum exhaurienda peccata. Item: Sanguis Chrifti emundar confcientias ab operi-bus mortuis. IcemtSine effufione Sanguinis nulla fit remifsio.

48 Meritum obedientiæ Chrifti, qua videlicet liCgi Deifatislaétum eft nobis confertmfti-

tiam»

E V A N G E L I V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I27

tiam. Nam Chriftus fuam obcdiêtiam nobis imputât,qua iufti appareamus in confpcélu Dei.

49 Ita cnim Paulus fcribit : Chriftus eft finis Legis in iuftitiani omni crcdphti.Item.QuemacI modum vnius inobcdicntia multi funt conftituti peccatores.ita vnius ( Chrifti) obedientia , multi funt conftituti iufti.

p Qui ergô in alia quauis re collocat iufti-tia.quaiufti fumus cora Deo,quam in obediëtia Chrifti credent! imputata,abolent Euangelium, 8i Chrifti beneficium non, vt par eft.æftimant.

51 Meritum interceflionis eft, quo reconci-liamur Deo. Chriftus enim folus eft Mediator Dei amp;nbsp;hominum, amp;nbsp;folus intercedit, folûfque exauditur.

CO N rE N IE N A EEEIS-crimen Legis Eunngely.

i‘^cm Deus fit autor amp;nbsp;Legis potcftjvifibi

Lex amp;nbsp;Euangclium répugnent : modo finis principalis amp;nbsp;vltimus vtriuf-que dofl;rinæ,reétc confideretur.

i Idem cnim plane requirit Deus,amp; Lege amp;nbsp;Euagelio, fi finem fpcétemus vltimum videlicet, plenam,pcrfelt;ftam,amp;fpiritualem iuftitiam, quæ eftviavitat æternæ. Nam fine perfetfta iuftitia, hoc eft,integra obedientia erga Legem Dei.ne-mo vitam ingreditur.

3 Verùmlî modus quæritur, quo perueni-tur ad fine Legi Si Euangelio communem, ma-

128 Convex, etdiscr.

ximum difcnmcninter Legem amp;nbsp;Euangclium apparebit.

• 4 Deus fiquidem Lege fua requirit, vt homo jpfc Legem operibus impleat, quo opetibus Legis iuftificatusjvitam jngrediatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

• 5 Hoc Deum vellc fua Lege, promifsio be-nediéiionis Legi addita, indicat.Prætcrea fernen) tia ilia ; Qui fecerit ea.viuct in cis.Idem confir-matur verbis DominLdicetis: Si vis ad vitam in-gredi.ferua mandata.

• 6 Verum quoniam conditio Legi addita: Si fecerit ea homojviuet in eis.homims ell impof-libilis (nemo enim mortalium j iuxta cómuncm nafeendi Lege natus, Legi Dei perfeftam obe-dientiamprærtarcpoteft)omncs homines fen-tentiæ damnatoriæ Legis primùm in Paradifo latæ.dcinde hominum rnen ibusimprefiæ,amp; de nouo promulgatæ in monte Sina,fubiaccnt, donee fincm Legis,hoc eft.perfcdam iuftitiam c5-fequantur, qua confiftere coram tribunali Dei iuftiiu Jicis podint.

• 7 Cùm igitur homo finem Legis fuis viribuS aflequi haud poteft : Deus ex mera fua bonitate, Euangeluim proponit de Filio fuo,qui faéhus ho mo,Legern implcuit perfecte, adeô vt fententia ' Legis perfedè iuftus iudicatus fit : tcfteipfius gloriofa refurreétione.

• 8 Hanc fuam iufiitiam, quæ eft Legis perfe-ôa obedientia, Fiüus Dei(cuius omnes aôtiones amp;nbsp;palîioncs infiniti funt valoris ) omnibus in fe credentibus imputât, vt habeât ex imputatione, quod Lex requirit,hoc eft, plenam amp;nbsp;pcrfeiäam iuftitiam,quæ eft via ad bcatitudiuem.

9 Hoc

LeGÏÎ et EVAN g. Iigt;

9 Hocautemitaefle Pauliis fæpè oftcndit* Kom,5. Vnius (fcilicet Chrifhi) obedientia, iufti conftituentur multi.a. Cor. 5. Eum qui non nouic peccatum,fecitpcccatum, vtnos ficremusiufti-tia Dei in eo.Hoc cft, ipfe 6iâus eft rcus noftro peccato, amp;nos fadi fumus iufti ipfîus iuftitia. Quod Auguftiniis rede intellexit, cùm diceret: N oftra delida fua delifta fccitjVt fuam iuftitiam noftram iuftitiam faceret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

• 10 Sed quid clariùs dido illo Pauli Rom.io? Chriftus cft finis Legis in iuftitiâ omni credenti, hoc eftjomnis qui credit,habet quod Lex requi-ritmempe iuftitiam, non quidem à fc fadaro.fcd fibi imputatam, qua perfede iuftus coram tribunal! Dei apparet.

• 11 Huius iuftitiæ impiitatse credenti, illuftrc paradigma Paulus fe ipfum ftatuit Philippcn.5. quum ait: Exiftimo omnia damnum cue propter eminctiam cognitionis Chrifti lefu Domini mcbproptcr quern omnium iaduram feci, amp;nbsp;arbitror, vt , vt Chriftum lucrifaciam, Sc comperiar in eo non Habens racam iuftiiia.nem-pe qua: eft ex Lege , fed earn qua: per fidem eft Chrifti, iuftitiam, inquam, quæ eft ex Deo pec fidem.

li HÎC Paulus difertè diftinguit inter iuftitiam Legis amp;nbsp;Euangelij. Legis iuftitia eft, cùn» homo ipfe Legem prxftat.Euangelij iuftitiaeft, cùm Deus imputât iuftitiam credenti, qua: im-putataiuftitia,eft obedientia Legis àfilioDei præftita.quam ipfe imputât, amp;nbsp;gratis donat in fc credentibus. Promiflio enim Euangelij, códitio-aem fidei requirit

IJO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Con VEN. E T D ISC R.

IJ Eft ergo hæc iui I ilia hominis credétisidö-num Chrifti. Nam fi homoipfe potuilïctiuftifi-caciiLegf.- Chtiftus non mortuus fuilict, vt Paulus düCCtïGdl.2.

14 Habt mus ergo ,amp; in qooconucniant LeK amp;nbsp;Euâgclinm,fi finem refpicirfius, nempc in eo, quöd vtratjue dodrinarcquirat iuftitiam, viam vitæ æternï,amp; in quo difcrepent, videlicet in modo obtinendx iftiuS iuftitiæ. Lex enim requi-rit ab homine propria hominis iuftitiam, quam jpfe facit: Euangelium ofttrt alicnam »nempe Chrifti,fide accipiendam , vt ifto pado legi Dei fatisfiar.

1$ Papiftæ autem, vt hanc dulcißimam do-€lrinamamp; myftcrium (oloverboDei Ecclcftae reuelatunijde modo obtinendx iuftitiæ qua Lex requirit, obruanr, clamant nos Deom Tyranni-dis accufarc, vt quem Legem impofsibilem de-diffe doceamus. Sed ipli potiùs repræhendendi, qui nonredèdiCcernunt inter Dcum amp;nbsp;Tyran-num.qunn Lcgibus fuis, omnibus caufsis difte-runr,tta prorlus,vt in nullaconueniant.

lö Nam,fi cauflamcfficicntcm Sc finale fpe-âcs:in Deo,eflficiens eft iuftitia:finis autem , mi fericordia.(Matt.ib.)In Tyranno.efficiens mali-tia eft : finis, crudelitas. Si,materiam amp;nbsp;formam confideras:Deus,fand3,iufta amp;nbsp;falutaria ex fide facienda in gloriam Dei imperat:Tyrannus con-trà,profana,iniufta,pernitio{à.

17 Præterea Lex amp;nbsp;Euangelium etiam in hoc conueniunt,quód vrraque dodrina pcccatu arguât, etfi diucrfimodc.Vtrumque enim rededi-citur. Lex arguit pcccatum : Euangelium arguit

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pecca-

Legis et evang.

peccattnn: fed illa,ptr fc amp;nbsp;proprie:hoc, cx con-fcquentiamp; per accidens.

i8 Lexcnimcum dicit ; Malcdidus omnis, qu) nort raanferit in omnibus quæ fcripca funt in libroLegis, maqifeftcomnes homines pcccati arguitjCoCquc rcos coram tribunali Dci petagit» donee prodeant Chiifti ornati iuftitia. Euange-lium autem, quotics Chriftum nominal panem vitae æternæ.lucem mundi, faluatorem in fc erc-dentium,donatorem vitx æternæ,agnum Dei tot Icntem peccata mundi: totics cx confequenti fe-quitur,omncs argui reos peccatiÄ damnari, qui ad Chriftum non confugiunt,amp; in eem non crc-dunt.Quod ludæi optime cx códionibus Ch rift i intellcxcrunt. Ex quo faftqm eft, quod tarn fa-biofè fe Chrifto oppofuerint, vt qui eorum peccata cis ob oculos pofuerit,

19 Adhæc differunt Lex amp;nbsp;Euangelium etiam hoc modo'.LexprædicatiramA; maiediétionem; Euangelium contra,Gtatiam amp;nbsp;bcncdiftionem. Lex monftrat culpam Scpœnam; Euangelium prædicat.rcmifsioncm culpæ Si. abfolutionem à pœna. Lex morbum ægrotumiEuangcliû mc-dicum amp;nbsp;remedium indicat. :.

zo Æternae enim tnalé^içSioni Le^is,Euan-gelium opponit prædicationçm jMTaroi«, id eft, pœnitentiæ, fçu, conucrfionis, amp;nbsp;promifsionem vniuçtfalem amp;nbsp;gratuitam de remifsionepccca-torum, amp;nbsp;de acceptationc ebram Deo, amp;nbsp;vitam æternampropter FiliumDei,Mediatorcm.

21 Qma igitur folum Euangelium nouitre-m.ediû côtra malediftiphê Legis,folum ctiâ'prç-dicat pœniccntiâin nomine Chrifti: amp;nbsp;non Lex,

J'-’j;

I’l C o NV EN. ET D I S C R.

quæ nihil plané dc rcmedio contra malcdidio-nem,amp; mortem actcrnam nouit.

22 Facicntibus qiiidem Legem, quales nulli funtjbcncdidionem promittit Lcx : non autem facictibus Lcgemgt;qualesoroncs fumus,nobis re-lidi malcâionem minatur, neque vlira hos ter-xninosle Lex extendit.

25 HInciamintelligi poteft,quid fitiuftifi-care,Legis fcnccntiâ,amp; quidmxta Euangelium. iuftificare Legis fcntentiâ,eftDeum defendcn-te Mofc,amp; propria hominis confciétia excufan-tÇjhomincm Legis obferuatorem, feu, impleto-rem, innocentera dicere, iuftum pronuntiare ac vitæ a^tcrnæ, amp;nbsp;bencdiélum à Déo, adiudicare. Atque hoe paélo folus Chriftus, Deus amp;nbsp;homo, iuftificatus cft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

24 luftificarcjiuxta Euangelium,cft Deum, intercedente Sacerdote Chrifto, hominem pce-nitentem à reatu abfoluere, propter AUTfov folu-tum à Chrifto,iuftun) pronuntiare propter iufti-tiamChrifti illi imputatam, ac vitæ æternæ, vt Filium diledum in dileftogratis propter Chri-ftum .adiudicarc.

2$ Qtjicunqueigitur prædicationem pœni-tentiæ,non fubiiciuntfoli Euâgelio, confundunt has diuerfas aftiones, tempore amp;nbsp;ordine diftin-ótas:Accufarepeccatum ,amp; prædicarepœniten-tîam :necreftc perpendunt diferimen Legis amp;nbsp;Euangelij.

26 Pcenitêtiacnimcùm pro «twa/jt ponirur, vfu veteris interpretis, propriiihmè eit cbnucr-lio hominis ad Deum,pcr fidem in lefum Chri-ftum, quæ, vt fcquitur eompunétipnem ob pec-

catuin:

Legis et e v a n g. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;153

|\ catutnfita caufa eft nouitatis vjtz. Hocplurima Scripturx tcftimonia conuincunt.Luc.i6. rKiuay amp;nbsp;faTHYoelt;v pro codcm ponutur.PajIus diftinguit dolorem (ccundum Deum à pœnitcntia,cùro di* cit: Dolorem fecundum Deum opcrari m-mrcitu adfalutcm. Chriftusfw-TBfuAH««' præcedcre con-uerfioncm affirmât.Baptilta,nouitatem vitæ vocal fcudum pcenitcntiæ dignum.Pctrus ^uTn/aitiv compundjoni fubiicit j amp;nbsp;ante nouam obedicn-tiam collocar.

• 27 Hæc tcftimonia clarifsimèponût ob ocu-los quid fit pœnitentia,feu, («Td(/ow,nempe,con-uerfio hominis agnofcentis ira Dei propter pec-catum,ad Deum, per fidem in lefum Chtiftum.

• 28 Vctùmcùm tres nominantur pcenitcntiæ pattes,Synecdoche eft, cuius hæc eft ratio. Con-tritioneceflario præccdit conuerfionem quæ fit perfidem ,amp; nouitas vitæ neccflario comitatur conuerfioncm.Qaarevt omnia complcderentur dodorcs Eccléfiæ,bono cófilio rradiderunt tres effe partes pœnitentiæ, fdque refpedu finis, qui eft in hac vita feruire Deo in iuftitia amp;nbsp;fanâita-te vera.

• 29 Harum partium prima, Contritio, ( id eft dolor cordis,ex agnitione peccati, amp;nbsp;fenfu iuftae iræDei.amp;iuftæ damnationis noftræ conceptus) antecedens pars pœnitentiæ rede dicitur.

• 30 Sccunda, formalis, videlicet,couerfio pet fidem,feu,fidcsipfa, (quæ cftlætitia cordis ex a-gnitionemifericordiæ Dei, amp;nbsp;fiducia remifsio-nis peccatorum propter mcritu Chtifti,per Spi-ritum fandum, ad prædicationcm Euangclij,ex-Citata)rcde appellatur.

Liij.

1^4 Co NV F. N. et dis CR.

31 Tcrtia,confcqucnspars dici potcft,Noua obcdicntia,q0SE eft alacritas cordis ^d obcdien-dum Dco.à Spiritu adoptionis acccnfa.

31 Etfi autcm agnitio peccati ex Lege eft: tarnen prxdicatió pœnitcntiæ non eft L-gis,fed Euangclij propria.Siquidcm agnitiô peccati,feu, dolor ob péceatum, non crt ipfa pœnitentia.feu, conûcrfio.fed parafccüe quædam ad pœnitetiam, feujpars, vt diximus,antecedens, quæ Dco non placet, priufquam fide temperetur. Quod cùm nt.facrificium Dco gratum exiftitjuxta illud:Sa-trificiurn Dco fpirit'us contribulatus. Item: Cor ioiitricum amp;nbsp;humiliatum Deus non dtfpicics. • 33 Porto cùm Papiftæ vtrumqne,hoc tft, De» calogum amp;nbsp;Eoangclium , Legcm operum defi-niuntjvt ilia fit imperfediorjhoc perfedior Lex, vt quæ non tantum manu, veruinetiam animum coliibcat.fatis déclarant fc nunquâ didicifle quid fit Euangelium.

34 Néque enim exinterpretatione Lcgis,qua Chriftus corrigit èoriuptèlas Pharifâieas, clii-cient, quôd Chriftüs fit nouus Icgiflator î neque quia ait: Hoc eft præceptum metnn vt diligatis vos inuicem, dcfinitiiifc Euangelium putandus eft: fed cùm dicit : Oportet pracdicaripœnitcn-tiam remifsionem pcccatorû in nomine mco, in omnes gentes , Euartgelium propniüimè définit;

3f Difeernendum eft igitur,inter dodrinam de Clirifti béncficiô proprio quæ eft Eüangeliû depcenitentiaamp; rcmifsioné peccatorum, amp;nbsp;de officio hoftro debito quod eft ex fide pratftare DeonoUam obedientiam.

jd Hxc

Legis e t e v a n g. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;135

36 Hæc nona obedictia Deo pr.tftanda,cultus DeiSptiirualis cft,amp; lacnficiö ipfi gratifsimum» cuius quidcm material» Ltx;fori»aiii veioEuan-gclium monftrat.

}7 Eft autc forma vcri cultus Dei, opus quodlibet lege Dei præceptum ex fide fivri,in gloriatn Dei principalitcr: cuius rame» intcrnicdij fines, plures eflepofiunt,quorum régula,Fides amp;nbsp;chantas efle debenr.

Bedientia propric eft mâdati débita executio.

Obedientia noua dicitur, quæ eft nouorum hominum qui per fidéamp; Spiritum Dei nati funt filij Dci, vt Deo fcçuiant in iuftitia 8{ fanlt;âitate vera.

• 3 Hîc ergo duo ante omnia teneda funt. Pri-mum, Vbi nullum eft mandatum, ibi nulla obe-dientia. Secundum,vbi non præcedit noua nati-uitasjobedieptia præftari nequit,nifi fcruilis.

• 4 Duo funt quæ renatû ad obedicntiamDco præftandara merito flcfterc debçiit, Obligatio,, amp;fiiiium cxcellentia.

• 5 Obligationis, obedientia’ erga Deum quatuor funt modi.

• 6 Primus,obitgamur vt creatura cceatori. Eft cnimætcrnum debitum gratitudinis (quæ ino-bedientia pofita eft) creaturæ erga creatorem.

• 7 Secundus.obligamur vtferui Domino. Si Dominus ego fum fum,vbi timor meus?

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I.iiij.

13^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O B F. D I g N T I A

8 Tcrtius.obligamur vt fillj patri. SipateC egofum, vbihonor meus? Cùm ergo nos fumus filij Dei.non folùm crcationc,verumctiam rege-ncratione:par eft,vt Deum tanquam patré opti-mum,vcra obedientia colamus.

Quartus,obligamur VI grati erga benefa-âorem. Cùm ergoDei beneficia erga nos funt omniungt;maxima,dcbctur illi profeCtô maxima crati^udo, quxin mandat! ipfius promta execu-tionc cernitur.

lo Gradus obedientia^ erga Deum in gencrc funt duOjVidclicetjDilcdio Dci, amp;nbsp;dileftio pro-ximi. Horum fingulihabent gradus inferiores iuxta Decalogi præcepta.

Il Diledio Dei concipitur ex notitiapater-niaffeôus in Dco erga nos / nafcitur ex fiducia Chriftixrefcit per Spiritum fidei; roboratur co-gitatione cumuli bencficiotû Dei, corporalium amp;nbsp;fpiritualiumxcrniturin obedientia fub crucc, amp;nbsp;in fanditate vitæ, quæ tametfi perfeda præ-ftari nequit; tarnen placet,quia filij fumus.

• 12 Diledio proximi habet cauflàs. Mandatum Dei,vinculum r.aturæ amp;nbsp;gratis, amp;nbsp;ncccfsi-tatem confequentii.Qui enim dicit fc Deum di-Iigere.amp; proximum fuum odit,médax eft:amp; chantas Dei in eo non cft.

• 13 Finis obedientix cft adeo multiplex, vti-lis amp;nbsp;ncccflàrius.vt qui eo non mouctur,ne homi nis quidem titulodignus fit, nedum filij Dei. Diftingui autem polTunt fines commode hoc modo.

• 14 Prirrius.vt fideles fua obedientia teftetur {c renunciafle Satanæ hofti Dei, ac Deo fe fubie-

eifle

Nova. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij7

ciffe ad obediendum ipfi per iuftitiam amp;nbsp;fanéti-tatem vcramgt;in ipfiusgloriam, iuxta ftipulatio-nem in Baptifmofaétam.

• 15 SccundusjVt fideles teftentur fc efle foctos caftiffimorum fpirituutn in coelo gt;nbsp;qui Deo fem-pcr affiftunt,vident cius faciem parati ad impe-rataipfius exequenda. Ob banc cauflam fideles orantes dicunt : Fiat voluntas tua gt;nbsp;quemadmo-dum in cœlo,fic ctiam in terra.

• 16 Tertius.vt fideles teftenturfeeffefbeios omnium timentium nomen Dei in terra cum Dauidc, qui ait; Socius fum omnium timentium nomen D^minigt;amp; cuftodientium mandata eius, Pfal.iip.

• 17 Quartus,vt fideles,cum fint templum Dei, offerant in eo holocauftum amp;nbsp;thymiama., amp;nbsp;ornent cornua Altaris frondibus amp;floribusobc-dientiæ.

• 18 Qmntus, vt opera obedientiae in filiis Dei amp;. fratribus IcfuChrifti fint veluti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quat

dam militaria.quibus Chriftiani teitencur le militate fub vexillo Ducis fui lefu Chrifti, contra peccatum amp;nbsp;Diabolum.

• 19 Sextus,vt bona opera fint fulcra bonæ con feientiæ, quæ fidei quoddam propugnaculum cftjne ipfapatiatur naufragium. Vaftataenim confeientia per contumaciam erga Dcum, fidei fit naufragium,vt Paulus docet.

• 20 ScptimuSjVt alij inuitentur excmplo.ldeo fcriptum eft ; Sic luceat lux veftra coram bonii-nibus^vt cum videant veftra bona opera,glorifi-cent pattern vcftrum,qui eft in cœlis.

St O(ftauus,vt obedientes præmia temporalia

IjS ObEDIENTIA NOVA.

amp; «terna confequantur, iuxta promiiEonem: quam promifsioncm non folum Jicet, verume-tiam oportet intucn,amp; fcire Deum non cflc va-num in fuispromifisis.

2i Povro, huic ncftrx fentcntiæ de obedicn-tiacrgaDcum, tria genera hominum aduerfan-tur.C^idam enim plus tribuunt obedientiac hominis, quàm-par eit.quidam plusjquàm decet,a* dimunc.quidam plané deftruunt.

25 Plus tribuuntobedicntiæ hominisPapiftæ quàm par cft, cùm fingunt opera efle caulFas iu-ftibcarionis coram Deo, mérita yitæ æternat. Vtrumque pugnatcum Paulo, qui docct obe-dientiam erga Deum, eflc fincm iuftificationis: amp;nbsp;vitam xternam, donum Dei per Icium Chri-ftum.

24 Plus adimunt obedicntiæ quàm par eft.qut clamant eam nô cobærerc eu fide.nec cflencccf-fariam:cùm tarnen Chriftus,amp; Paulus dicantnos debitores eflezSi natura fidei fit,per diledionetn operarizfitque nota difcipulotum Chriftbfc mu-tuôjcxcmplo Chriftbdiligcre.

15 Deftruunt rationcm veræ obedientiæ Mo-nachi, cùm mandata hominum definiunt obe-dientiam erga Deum, lt;^ua Deus colitur , contra Efaiam amp;nbsp;Chriftum.qui tcftintur Deum. non co H mandatis hominum.

26 Ex hoc falfo principio extruxerunt Miffas, Indulgentias.inuocationcs mortuotum, amp;nbsp;alias multas fuperftitioncs, quas cultum Dri drftniût: quod probate difficiliùs ipfis crit, quàm Occa-num cribro exhaurire.

zf Pf«fertim, cùm ifta omnia pugneot cum obe-

CvLT VS DEI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;159

dientia crga Dcutn, amp;nbsp;inubedtcntiæ feu contu-maciæ fint fubiicienda.

28 Eft enim inobedicntia contra Deum, quadruplex; videlicet,non facere irnperata:facere im perata, fe-d non debitomodoac ordinc; facere contrainterdiâ:um:amp; comminifci cultus,prxtcr mandatum Dei.

c r L r r s DEI.

Omines ad pracdicationcm Euan 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f'? geb) ( quæ eft pœnitcntiæ amp;nbsp;remif-

lionis pcccatorum in nomine Chri-fti) conuerfi fpiritualitcr renati, Deo fpititualem quêdam cultum debent, quem foli credcntes amp;nbsp;intelligunt amp;nbsp;præftare polîunt.

2 Philofophi quidcm omnibus ætatibus fe tor fcrunt, in tradenda huius cultus ratione : 8f quidam ex illis,vt Socrates, Plato, Xenophon, amp;c. multaspræclaras gnomas rcliqucrunt.'fednullus corum fcicntiam colendi Dcum veram mon ftrauit.

; Nam, etfi principia quidamhuiuscultus naturae lumine viderunt PhiloCophi:tamen,priuf quam ad fern dcuentum eft,in horrib les dcmer fi tcncbras, amp;nbsp;fe, amp;nbsp;fuæ doélrinæ fcétatorcs mi-fère deceperunt;ac à vero Deo aberrantes,crea-turas amp;nbsp;Dæmonia colucrunt, ficuti cum hiftoriÿ mundi Paulus Apoftolas teftatur.

4 Verùm de tenebris iftis luam Ecclefiam e-ducit Dominus,pra’tenfa vcrbifui lucerna,ficuti ûnâus ille rex Dauid teftatur,cùm inquiuLucer

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C V L T V s

na pedibus meis verbum tuum, amp;nbsp;lumen fèmit» mets.

• 5 Huius lucernz fplendore, quæ ad fubftan-tiamhuiusdiuini cultus pertinent »inquircreo-pcræprecium eft .-nee vel cum Pbilnfophis vm-oras inanes feâemur; vel de vno errore in alium cum Monaebis. fpreta lucerna ccelcfti, feramur.

• 6 Sunt autem quatuor, quibns probe ex vci-bo Oei pcrcepcis,folida cultus Dei fcientia ha-beri poteft. i.Regula gt;nbsp;ad quam tanquam ad Ly-dium lapidem cxigendus eft cultus Dei.i.Funda mentum. 3. Definitio feu ratio. 4. Cultus Dei in fuas quafdam formas feólio.

• 7 Regula cultus Dei generalis eft hæctNullus cultus Deoacceptuseftmifi quem ipfe Deus pro prio fuo verbo ordinat,ac bomini commendar.

• 8 Hanc regulam vox Dei apud Elaiam, amp;nbsp;Dominus in Euangclio confirmât, cum intjuit.-Fruftrà colufit me docentes dotftrinas amp;nbsp;manda ta bominum. Et Paulus clarè damnat omnes 53«-eft,cultus quoshomincs,bona,vt duansintentione excogitantHuc accedit quod Paulus difertc pronunciatjimpoflîbile efle place re Deo fine fide. Etrurfus,Quicquidnoncftcx fide,peccatum eft.

• 9 Hanc ergo regulam teneant pij, amp;nbsp;quiduis poriùs patiantur , quam vt finant cam fibi vlla Diabolurum.aut honnnum tyrannide,hypocrifi amp;nbsp;Sophifiica eripi.Nam ca amilTa. omnis fuper-ftitioms amp;nbsp;idololatria; iauua eft aperta, amp;nbsp;re-gnum Chrifti inuaditur.

• 10 Vins huius Regulzeft multiplex. Prirtium enim, ea ftabilitur autoritas Legiflatotis Dei.

Nam

D E ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141

NamvtinRepublica, vbi liberum éft cuilibec condere Leges pro fuo arbitrio,autoritärem fu-premi Dotnini vilefccre neceffe eft : ita etiam in Ecclefia Deiautoritas contemnitur,cjuando alij alios cultus Ecclefiæ obtrudüt. Quare cùm banc autoritärem fibi foli vendicat Dominus in primo præcepto'.caueat puluis amp;nbsp;cinis,nc fibi hono rem diuinæ maieftatis vfurpet.

II Deinde, hæc régula libérât nos ab errore EthnicOjPharifaico amp;nbsp;Papiflicomecum illis,fine modo gt;nbsp;fuperftitiones 8c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cumu-

Icmus.

12 Praeterea,nos animat hæc régula, ad auda-éler contemnendasjamp; deteftandas omnes Papa-rum, ac Monachorum legulas ac reges, quas vo-lunt Ecclefiæ obtrudere, cum infinitis pene cultus generibus, de cjuibus vox Dei nullum plané verbum habet.Q^arevtutfpeciofacfunt humanç leges, de cultibus, quos ignorât verbum Dei, le-curè à piis omnibus contemnantur ac vitentur, non fecus atque ferpens, qui in Paradifo decepit Euam.

IJ Donee enim fteterit vox Dei, amp;nbsp;régula, quam fequimur ; fierinon poteft aliud, quam vt omnes cultus,quos non tradit verbum Dei, fint cultus Dæmoniorum, quemadmodumSc Paulus teftatur.

• 14 . Sequitur fecundo loco fundamentum cul tus Dei,quod in quouis homine, volcnte Deum rite colere,iaâum efle oportct.Huius fundamcn tiduæfunt partes: CognitioDci, amp;nbsp;Cognitio noftri.

• 15 Cognitioncm Deiconlequimucduabusre

i4i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C V L -t V s

busjtiimirum verbo S£ tcftimonio.Ha: eniin res coniunttæ, docent nos, quód Deus fit fons omnis virtutis, lullitlæ, fapientiæ, veritatis, fa-lutis : quod Deus fit ad iuuandum pfomtus fua nâtufa : quódquc illi foli omnis gloria fit tri— buenda.

• i6 Quód autcm hxc Dei cognitio fit pars fun-damcnti cultus Dci,tellatur iple Deus, Efaiç lÿ, Cognofccnt Ægyptij Dominum in die illo,amp; fa cicnt facrificiaamp; oblationcm.voucbiintque vota Domino,ac reddent.

• 17 Cognitio noftri,quam dixi alteram partem cfic fundamenti cultus Dei, ex tiium rerum con tcinplationc pctendaefitrtimirum ex fine crca-tionis.-ex virium præfentium atftimationc: ex facilitât.'lapfus in peccatum.

• 18 Finis,docct officium,quod eft referre ima-ginem Dei in lyncera pietace,amp; iuftitiavera. Vires præfcntcs docent, quod præftare Deo debi-tam obcdientiam minime valeamus. Lapfus frequentes,nos admonent fragilitatis noftræ amp;nbsp;in-firmitais.

, 19 Harum rerum confideratio non hypocri-tica,facit, vt omnem gloriandi matei iam abiicia mus,amp; nos foli diuinæbonitaticommittamus, omnifiduciafalutis conicâa in filiom Dei Dominum noftrum lefumChriftum.Nam ipfe fons illc lt;nbsp;ft, de quo Pater cœltftis vult nos aquas fa-lutishai.rire.

■ JO Tertio loco propoffii cultus Dei definitio-ncm cei'tam tenendam elle,qualis elt hçciCultus Dei eft opus mandatum à Deo, faCfum ex fide, ill celcbrationem glorix Dei prmcipaiiter-

2Ï In

D E r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

11 Inhacdcfinitioiiefunttria, qu« neceflario coiiiunóla funt in vero Dei cultu ; Opus præcc-ptum,Fides,CelcbratioDci.Nam û vnüm ex his demferisiadio quantumuis fpcciofa, non habet rationem cultus Dei.

2» Opus prxccptum , eft materia cultus Dei, fine qua cultus Dei efle non poteft. Verumft quis peregrinam materiam fubftituat , cultus Dei non crit. Vt inuocatio Sandorum eft opus, Cclebrare miflam eft opus, Rofarium peragere eft opustfed quia à Deo non funt praecepta, non poflunt effe materia cultus Dcbfed impix potiùs fuperftitionis.

23 Secundum,quod neceffario requiritur in ra tionc cultusDci.eft fidcs.Nam opus præceptuna non eftcuitus, nifi fides fit eiuseffeélrix. Caftus fuit Xenocrates,caftus fuitamp;Iofcph,vtrique ca-ftitascrat praecepta •• fed quia ille fide vacuus e-rat, eins caftitas jnon fuit cultus Dci;huius vero, qiiia fidcs prxlnccbat, cultus Deogratifsimus, quiingloriamDeiintota Ægypto cefsit. Simi-liter Dauidis militia cultus Dei fuit : Scipionis/ miniroe.i

,ii?4 Qiod autem fidespeceftariorequiratur, vt q^uac formet opus.multa: funt rationes. Prima, NuHum opus placet, ui li prius perfona placear: placet auccm fide.Secunda,Opus non placet nili lit iuftum. Nunc autem vt perfona iuftificatuc fide.’ita opera,quæ facit luftificatus, iufta haben-turpropter fidem, Tcrna, Fides facit, vt vo-luntacium fit noftrum obfequium, amp;nbsp;non ve-luti coaélum minis Icgalibus , quod iij cultu Dei requiritur. Quarta , Frdes facit vt opus

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V L T V s

externum fit fpiritualis cultus. Oportet enim o-mnem Dei cultum fpiritualem eflc.Qninta.difP:-rentiam facit fides inter cultum verum Dei,amp; a-lias omnes iupcrftitiones.Sexta gt;nbsp;Fidcs tcgit dc-fedus opcrum,amp; infirmitatcs multas t quibus a-Jioqui contaminaretur cultus Dei.

25 Proinde omne opus.cui non prælucet fides, fiuepra:ceptumfit,fiueliberum:impurum,fuper ftitiofumjcarnale eft.Impurum, quia ex impuro corde proficifciturrSuperftitiofum, quia non re-gitur fide; Carnale, quia fpiritu Chriftidefti-cuitur.

• 2 (5 Pharifæus in Euangelio liberalis fuit in paupercsduit caftus, fuit fóbrius ,ex iuftè partis vixit.HæCifi præceptum tantùm confideres, praî clara fucrunt omnia.-fed quia vacuus erat fide, o* mnia ifta funt impuritate animi contaminat3,at-qtie ideo,abominabilia coram Deo. Contra au-tern Cornclij aulici eleemofina, caftitas, fobric-tas.iuftitia, placucrunt Dco,vt fpiritualis cultiis. Nam prælucebat fides.

• 27 Hine facilè eft iudicare, quid fit fentien-dum de operibus, quæ Papa vt cultum Dei ,Ty-rannide, Sophillica hypocrifi tuetur ; qualia fût. Monaftica vita,vota iropuri ccelib3tus,aqua luftrali afpergijinungi vnguento pontificio,inuo care Sandosjperegrinari ad localonginquareli-gtonis ergo, adorare reliquias San(Sorum , mif-fare pro viuisamp; mortuis, circumgeftare pancm, reponcrc panem intra cancellos vt adoretur, amp;nbsp;eins generis peneinfinita; quæ omnia funt aper-tiflimicharatäeres Antichrifti.

• 28 Huiufmodi itaque Papalia opera qui po-

nis

Dei. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

ftit in cultu Dei,quid fit cultus Dei nunquam di-dicit. Nam nihil in iis eft, quod ad cultus Dei ra-tionem pcrtinet. An non aperte contra regulam fupra traditam pugnant? An non omnibus partibus deftituuntur,quz tequiruntur in vera cultus Dei ratione ? Qnare ifta relinquamus Satan» Toparchzjhoc elt,Antichrifto:amp; nos fequamur facem verbi Debquæ fola nos vcram viam cultus falutarismonftrat.

29 Tcrtium definitionis cultus Dei membrum fecimus.vt opus przccptum,cx fide fadum,ten-dat incelebrationem gloriæ Dei. Vt cnim à fide proficifci debet omnis cultus Dei fictendat in gloriam Dei principaliter ncceffe eft : ita vt gloria Dei fit vltimus finis opens.

30 Hoc confirmatur Efaiæ dido; Omnem qui inuocat nomen meum , in gloriam meam creaui eum,formaui eum,fcci eum. Et Dominus apud Matth.Sic luccat lux veftra coram homini-bus, vt glorificent Pattern veftrum cceleftcm. Hue amp;nbsp;illud Auguftiniaduerfuslulianum : No-ueris itaque non officiis,fcd finibus,a vitiis difcec nendas efle virtutes.Officium autem eft,quod fa ciendum.-finis verb,propter quod faciendum eft. Cum itaquefacit homo aliquid,vbipeccare non vidctur,fed non propter hoc facit,propter quod facere dcbet,pcccare conuincitur.

31 Etfi autem vltimus amp;nbsp;principalis finis cultus Dei, eft gloria Dei: tarnen nihil prohiber gradus efte mediorum finium, qui vltimo defti-nantur.Dauid militât,vt defendat clues ; défendit ciues.vt incolumisfitRefpublica rvultinco-lumem rempublicaOi , vt dodrina religionis

£

146 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C V I T V s

confcruetur}amp; propageturndque idcô, vt Deüs glorificctur.

• 52 Poftremum quod fpcdandum in cultu Dei propofui, eft eius in fuas formas feu potiùs mo-dos fcäio. Hæcfcdioideôobfcruandaeft dili-» gcntiiis, quia non folùm oftendit quàm latè pa-teac cultus Dci:verumetiam errprem corum cori futat, qui ociofos homines.propterea quod non attingant rcmpublicam, folos Deum in fuo ocio colère cxiftimantiquafi non multô meliùs m il it iudici, marito, amp;c. pateret via ad eolendum Deum, quàm ociofo ventri, qui fumos auto commutât.

• 53 In vniufrfum itaque cultus Dei duplex eft: Internus amp;nbsp;externus,quorum poûerior line prio re,cultus rationem non habet. Prior, eftanimi: pofterior eft corporis.

• 34 VterqucDeo iuftèdebctur. Nam quoad animam, creauit hominem ad imagincm fuam, amp;nbsp;corpus bnxitex limo terræ, ac omnes vires contulit,ac conferuat.Hucillud PaiiliiGlorifica-te Deum in corpore veftro, amp;nbsp;in Ipiritu veftro, quæ funt Dei,

• 35 Vt internus cultus eft motus cordis purifi-cati fidcjcongruens cum Lege Dei : ita externus eft aiftio externa,quæ motu cordis regitur, con-gruens ad normani voluntatis Dei. Vterque dif-ferentiasrecipit iuxtagradus præccptorum De-calogi, amp;nbsp;diicrimina vocationum inftatibusà Deo approbatis.hoc eft,in Oeconomico, politico,amp; Ecclefiaftico.Hi enim tres ftatus,foli ap-probantur à Deo, cum omnibus artibus amp;nbsp;ofti-ciis, quæfaciunt ad eorum incolumitatem con

fer-

D E I.’

147

feruandam.

36 Haec varietas cultus diuini,non cuertit quod fuprà tradidimus, videlicet, quod omnis cultus Dei fit fpiritualis. Hæc cnim differentia non fu-mitur à quaütate opcris , fed à qualirate animi. qui agitur fpiritu Dei. Propter hunc fpiritus mo tum, omne opus faöfum ex fidc in celebratio-nem Debdicitur Si eft,fpiritualis cultus.

37 Solos enim hos cultores requirit Pater cce lettis,tefteFilio,quicum coluntin Spiritu amp;nbsp;ve-ritate, hoe eft, qui veris motibus Spiritus fanéti aguntur ad pfæftandam Deo obedientiam, cum communem cum omnibus piis, tumpropriam cuiufque in fua vocationc.

B 0 N A OPERA.

E c E s SB eft rede doceri Eccle-fep fiamChtifti de bonis operibus,amp; WK-eorum denccclfitate. Nam vbihîc

” erratur , magnas tenebras in reli-quis doélririæ partibus fequi manifeftum eft.

2 Sex autem quiftiones fiinb quse ex verbo Dei rede cxplicatæ , dare docebunt quid fit pie fenticndiim de bonis operibuSjamp; omnes er-lores, cum veterum, tùm recentium apertè re-fcilcnt.

'3 Quæftiooes autem hæfunt. Pfima, Quat-nam opera docenda fint Sc facienda. Secunda,' Quomodo fieri poffint. Tertia, Quomodo placeant. Quarta.Quænam fintcaufta: bönoru ope-ru.Quinta, Cur promUsionesadditxfint bonis

K.ij,

14S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bona

opcnbus.Sexta,Quoniâ omnes homines habcnt peccatum, merito etiam quacri poteft, quorum hominum obedientia placeat,amp; quorum non.

Jgt; E PRIMA A^-ßione.

• 4 Cùm quæritur quæ opera docenda amp;nbsp;facien da fint,duo inprimis perpendere oportebiuQui nos fimus,quibus benè agendi incumbit neceffi-t3s,amp; quifiiam ille cui, bene operando, placere ftudebimus.

• 5 Cùm nos intuemur, noftra corruptio nobis in mentem vcnier,qua noftra mens ita obfciirata eftjVt nec quid Dco placeat, nec quid ipfi difpli-ccat per nos intelligamus.Quare extremç erit in faniæ.finos velimus opera excogitate, quibus nosDeum colore fine eius raandato ftatuerimus, præfertim cùm ipfe dicit.-Ftuftrà me colunt man datis hominum.

• 6 At fi Deum intuemur, eius maieftas nobis in mentem venict,quæ nos merito reuerentiæ er ga ipfum admonebit,ex quo fiet,vt hoc folùm il li placere ftatuämus,quod ipfe fuo præfcribit no-bis verbo.

• 7 HueilludEzechielis.-Inpræccptis patrum vcftrorum noliteincedere,nec iudicia eorum eu ftodiatis,nec idolis eorum polluamini. Ego Dominus Deus vefter, in præceptis meis ambulate, amp;nbsp;iudicia mea cuftodite,amp; facite ea. Et illud le-rcmiæ : Speculatorem dedi te domui Ifrael : au-diens ergo ex ore meo fermonem, annunciabis CIS ex me.

8 Hinc

Opera. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q?

8 Hine manifeftè concluditur, nee alia opera doeenda aut facienda efl'e, quam quae nobis verbo fuo Deus commendat, quorum Epitome eft Decalogus.

9 Hæc conclulîoeuertit omnia Papiftarum amp;nbsp;hypocritarum deliramentajqiii Ecclcfiae Chri fti fiias obtrudunttraditioncs: quarum multæ, manifeftè pugnant cum voce Dei,amp; funt dodri næ.vt Paulus loquitur,Djcmoniorum.

DE S E C ri^D A AE-flione.

10 Poftquam mens pij hominis ededa eft, quænam opera fint facienda,mox in hac Humana fragil it at e quaerit, Qoomodo fieri poflint ? Hi'c cum alij aliter refpondeant,nccefte eft id quire-rcjin quo mens pia tuto acquiefeere poteft.

n Chriftus dicit difeipulis fuis;fine me nihil poteftis facere. Loquitur enim de falutaribus a-dionibus, quæ dici bona opera poflunt.Et Paulus dicit, fine fide impofsibilc efle pheere Deo. Et idem: QuiSpiritu Dciaguntur, hi funt filij Dei.

li Ex hifee teftimoniis luce clarius patet,quod hæc ordine tequirantur,vt bona opera fieri pof-fint. Primiim, Chrifti cognitio.Secundo,Eides, quæ eft viua in Chriftum Mediatorem fiducia, qua homofolaiuftificatur. Tertio, Viuificatio, quæ fit cùm Chriftus, ad prædicationem Euan-gelij, Spiritum fuum in noseffundit: fine quo perfimiles fumus arido ramo. Cùm autem in Chriftum credimus , nouæ vires acquiruntur,

K iii.

150 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bona

iuxta illud- Qui fperant in Dominum,mutabunt fortitudincm,afrument pennas ficut aquila, current amp;nbsp;nonlaborabunt,amp; fi laborabuntgt;non deficient.

• 13 Sine ergo notia Chrifti,fiducia in Chriftum amp;nbsp;viuifieatione per bpiritum fanäum,ne inchoa ri quidem poflunt bona opera, nedum fieri auc confummari.

• 14 Damnandus ergo error eorum eft, qui vel à profanis Ethnicis fieri bona opera pofie, quae Deo placeant,exiftimant : vel puris naturalibus, vtloquuntur, amp;nbsp;vi libcriarbitrijprxftariDeo obedientiam clamitant: vel bona opera homi-num in caufisiuftificationis bominis coramDeo numcrant. Nam fieri non pofle bona opera, nifi à iuftificatis oftendunt dièlaxquæ adduximus. QuarcPapiftæ,qui hominem coram Deooperi-bus iuftificari contendunt,manifcfte confundunt ordinem cauffarum amp;nbsp;efFeótuum.

DE TERTIA AE flione,

• 15 Poftquam pins edoóluseft,quomodo fieri pofsint bona operajproxime quærit, quomodo placeant. Ad quam quidem quæftionem in généré dico,ca placcre in conuerfis, à quibus folis ctiam fieri pofsint.

• 16 Vtautem hæcquæftio deterraineturdiftin • ftiùs, quatuor ordine funt fpadanda.Primùm e-nim ftatuendum eft de pcrfon3,quöd ca fide re-conciliata Sc iufta fit propter Chriftum gratis.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dein-

Opera. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15t

Deindefatendiim eft, quod perfona fideiufta nondum Lcgi fatisfaccrc pofsit. Nam hærent e-tiam in piis multa interiora peccata.Tertiojpcr-fona iuftificatacum Paulo amp;nbsp;Dauidedeplorabit hanc immunditiem.repugnabit malis aftedibus quifubinde etiam in fandifsimis fuboriuntur.’ precabitur veris gemitibus cordis, ne Deus fibi fordes, quibus inuoluitur, imputer. Qugrto.Et-fihas fuas fordesagnofeitperfonafideiufta:ni-hilominus ftatuct, quod amp;nbsp;Deus poftulet in-choatamobedientiam, amp;nbsp;quod placeat bare in-choata obedientia propter Chriftum , iuxtail-ludPetri.- Offerte hoftias fpirituales acceptas Deo propter Chriftum,qui amp;nbsp;propitiator eft,amp; nunc pro nobis interpellât.

17 Hincproindeamp; hoc fequitur,quod noftra obedientia non placeat, vel propter dignitatem operis in fe,vel ob perfedionem, vel propter or dinem amp;nbsp;ftatum hominis. Non cnim magis placet Apoftoli Petri opus quam Cornelij aulici. Quare manifeftus error Monachorum eft, qui putant fanditate ordinis amp;nbsp;ftatus opus com-mendari.

-D E RT a AE-stione.

18 Multi non pefsimi,cum audiunt hominem coram Deo fide fola iuftificari abfque operibus (.vtambrofiusloquitur)Mofisamp; naturæ ,quæ-runtcauffus bonorum operura, quibus homines merito ad bene operandum acccndi amp;nbsp;impelli debent.Ad quam quæftionc ex fcripturis refpon K.iiii.

I5i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bona

dcrioport«t»qux tres cauflas grauifsimas bonorum operum fubindeinculcatjquæ (unt; Necefsi tas, Dignitas, Præmium, De quibus figillatim quid fentiendum fit,breuiter indicabo.

• 19 Necefsitas quintuplex ftatui poteft. Man-datijdebitijbdei, conuerfionis, amp;nbsp;vitationis pce-narum.quarum quxiibct tantacft,vt nos merito ad bene opcrandum impellcret.

• 20 Necefsitas mandati eft,quód ncccfle fit,vt creatura obtemperct creatori. Cùm ergo Deus fcrió amp;nbsp;feuere obedientiam erga fc mandat:quis non videt bonorum operum ftudium piis effe nc ceflarium ? in prxccptis inquit, mcis ambulate: ^Paulus: hæc eft voluntas Dei, fandificatio veftra.

21 Nccelsitas debiti,Roro.8.indicatur hisver biszDebitoresfumus non carntfed fpiritui; non fumus noflri iuris, fed eiusquiredemitnosfuo fanguine,i.Cor.6.

22 Necefsitasfidci,fcilicetretinendæamp; fo-uendæjCommcdatur piis à Paulo: Si quis,inquit, fuorum, amp;nbsp;maxime domefticorum, curam non habet ,fidem abnegauit, amp;nbsp;eft infidcli deterior. Item,milita militiam honeftam,babensfidem amp;nbsp;bonam confeientiam, quam quidam dum repu-lerunt,circa fidem naufragium pafsi funt.

• 23 Necefsitas conuerfionis hoc dido confir-matur .• Viuo ego, dicit Dominus,nolo mortem peccatoris, fed vt coniicrtatur amp;nbsp;viuat. Cùm i-gitur fit conuerfio, fimul viuificatur homo fide, per Spiritum fandum. Nam conuerfioni rege-neratio côiunda eft,quæ eft incoatio nouæ vit», quae eft noua lux, fapientia, amp;nbsp;renouatio imagi-

Opera. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

nis Dei in iuftißcatis.

14 Neceflitasvitandi pœnas cófirmatur Da-uidistcftimonio. Propter iniqiiitatem,inquit, corripis filios hominum.

• 15 Dignitas in hoc fita eft , quod credcntes, fint filij Dei. Dcditcnim omnibus quicredunt, hunc coeleftem honorem, vt fint filij Dei : quod fint templum Spiritus fanfti viuctis: quod Chri-ftusincredentibus habitet : quod Pater,Filiusamp; Spiritus fandus ad ipfos veniat, amp;nbsp;in ipfis man-fionem faciattquod Chrifti fint membra.

• 2. 6 Econtrario cogitetur quantu fcelus fit, fi filij Dei imaginem hoftis Dei référant.Quantum periculum fit, templum Dei Satançfcetorc confpurcare: quam immane fit, Spiritum fandum è luo exturbarc hofpitio.

• 27 Filiorum ergo Dei cùm fit proprium, patrom imitari cœleftem, qui dicit : Sandi eftote, quia ego fandus fum : Et Paulus ait nos ad San-ditatem vocatos: quis non videt, quod landos fummum deceat fandimoniæ ftudium?

• 28 Pratmium præftitæ obedientiæ fepiùs in Scripturis promittitur pijs; Vnde Mofes, tn iftis moleftiis,quas tulit vitra quadraginta annos,rcf-pexifl'e ad remuncrationem fcribitur.

• 29 Etfi autem fide promifsionis fola.feioftu coram Deoftatuit Mofes : tarnen extra iuftifica-tionem.etia ad alias promifsioncs refpexit Nam cum Deus obedietibus fuæ voci promittit præ-mium: debet piuspromifsionem fide ampledi, amp;nbsp;expedare mercedem promiftam.

• 30 Vcrumhocinterea cauebit pius, ne cum Agamemnone iadet fua opera , amp;nbsp;eorum di-

154 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bona

Çnitatcnitatunfedpotiùs gratiam promifsioni* intueatur,ftatuatquc fibi non dan mercedem» propter opcris valorem , fed propter promifsio-nem ex gratia.

JI Hi cauflæ bonorum operum quas rcccn-fuimus fan’s oftcndunt, quod amp;nbsp;bona opera fint neceffaria, amp;nbsp;quod qui bonorû operum fint expertes, P Oti lis porcis Epicurhquàm gregi Chri-fti fint annumerandi.

^riNTA AE-

• 31 Cùm opera à piis fada non folilm débita fint feruorum officia,verumetiam imperfeâa amp;nbsp;contaminata,qiiæri merito potefl:,Cur Deus bonis operibus tara magnificaspromifsiones adic-cerit Quare liuius rei caufias inquircre opcrx-pieciû clhvt iis cognitis magis ad benç operan-dum cxcitcmur.Poffût autc caiilTæ quinq. fiatui.

• 33 Prima, vtproraifsiones completæ,fintte-ftimonia prouidcntiæ Dei.’V ult enim fçiri Deus, amp;nbsp;bonacorporalia res cfle à fc creatas,amp; non ca-fu Ipargi, fed ab ipfo Ecclefiæ dari amp;nbsp;conleruari, iuxtadidum:Ipfe eft vitatuaamp; longitudo dierum tuorum, In diebus famis faturabuntur, diui-tes efiirieruntjtimeqti autem Dominum no décrit vllumbonum.

Secunda,vt fint teftimonia quod Deus e-tianiinhacvitavelitferuareEcclcfiam. Hue il-lud:Pictas habet promiffîonem præfentis vita:amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

futurs.

• 35 Tertia, Deus no fôlùm vult nccefsitatem

corpo- j

Opera. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

corporalem cfl'eeommoncfadionem de fide jn-uocatione, fpe,gratiarum adione: verumetiam hæc bona vult fide peti amp;nbsp;cxped:ari,amp; tn hac pe-tirione amp;nbsp;expedationc, fidem, fpcm, patientiam amp;nbsp;cætcras virtutes crcfccre.

36 Quarta,vult Deus promifsîoncs de nccef-fanis huius vitæ,elTe commonefadioncs de pro-miffione gratiæ. Na fidem, qua agnofeit Filium, Â: accipii reconciliationé, oportet Temper præ-lucerein petitione corporaltutn rerum: amp;nbsp;quidé propter Filium,cæteræ promifsionesæditæ amp;nbsp;ra tæfunt. Hæcomnia comprehenduntur in dido: Quicquid petieritis Patrem in nomine mco,da-bit vobis.

37 Quinta, vult Deus feiri vtrumque, amp;nbsp;Ec-clefiam fubiedam effe cruci, amp;nbsp;tarnen inter ipfa pericula mirabiliter feruari inhac vita; vt vni-uerfa admiranda conferuatio Ecclefiæ,amp; oomes mirandæ liberationes fint tcftimonia præfentiæ Dei in Ecclefiazvt dicitur Num.14 Vt feiant Æ-gyptij, quôd tu Domine fis in hoc populo. lo-fue 3. Sciatis quod Dominus Deus in medio vc-ftrifit. i-Rfg. 17. Vtfeiat omnis terra quöd fit Deus in Ifraéî.C'Efaiæ 37. Ecce nunc Dominus Deus faluabit nos de manu Zennachetib, vt co-gnofcant omnia régna terræ, quod tu folus fis Dominus.

D .E 5 E X r A AE-

58 Ctim omnes homines habcant pcccatum, rede quçritur,quorûobcdientia placet amp;nbsp;quorû

1^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bona opera.

nonPPræfertim cum fcriptum fit: Dcuspcccaro-res non exaudit.

39 Hæc quæftio foluitur, adhibita diftinöio-ne duplicis peccati-Eft pcccatum, quod fit à vo-lente amp;nbsp;fciente contra confcientiara , quale in Chriftianis effc son poteft. Eftpeccatum, quod non fit contra confcicntiam. Huius generis funt vitiofi afFeâus,peccata ignorâtix, omilfiunes. Sc fuborientcs interdum dubitationes, quibus pec-catis fanóli repugnant, 8c ctedunt ea deleri propter Chriftum.

40 Qincunquc peccatis prioris generis indulgent,abiiciunt fidem amp;nbsp;vaftant confcicntiam. Quare illorum opera funt abominationes coram Deo.Vertun qui poftcriori generi obnoxij funt, amp;nbsp;retinent tarnen fidem amp;nbsp;bonam confcicntiam, illorum obedientia propter Chriftum, cuius rc-nati funt Spiritu, placet, amp;nbsp;eft cultus Deo gratif-fimus.

OPERA CHARITATIS.

V o NIA M in proximis noftris afler-tionibus, de bonis operibus in vni-uerfum,amp; eius caufis difleruimus:hîc libet quoddam certum genus operfl, videlicet charitatis erga proximum proponere; quo magis piorum animi permoueatur ad charitatis opera fibi mutuo præftanda.

2 Hîc tria mihi expendenda videntur, Pri-miiin, quibufnâ rationibus impelli amp;nbsp;permoueri q'lifque debeat ad praeftadum proximo ex chari-tate officiuin.Deindc,qu2 genera operum chari-tatis

C H A R I T A T I s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;157

tatis fint præcipua. Tùm quæ régula: Ipedcntur» ad quas opera proximo præftanda , funt exigéda.

• 3 Etfi autem rcâè obedientiæ erga Dcum quiniuplex ftatuitur nece(Iîtasmempegt;Mandati* debiti, fidei, conucrfionis amp;c vitationis pœnarû: tarnen in hoc certo operum gencre.tria vtilitet confidcrâda putogt;quorum cogitatio nos ad prç-fiâda proximo cbaritatis officia impellct,illa autem tria hæc funt:Efficiens,obieâ:um,finis.

• 4 EfHcicntiatria.Primum,mâdatumDebcui ' omnes creaturas parère oportet. Deus cnim amp;nbsp;Li gem dilcâionis impreffit animis hominum, amp;nbsp;ferium mandatum edidit. Dilige proximum tuum ficutteipfum. Hæc dilediofi vera cft, ex corde fyncero manat,ore comprobatur, amp;nbsp;ope-re,cum respoftulat,confignatur.

• 5 Secundum cfficiens,cft fides. Ha:c enim,vt Apoftolustcftaturefiàcax cftpet charitaté. Na dumcredcns donatur Spiritu Chriftbnon poteft fieri,quin pro naturaiftius Spiritus ducatur.Quif quis etenim Spiritu Chriftidonatus cft, Chrifti quoqueaffcdus quodâmodo inducit. H inc Do-minus certam fijorum notam tradidit: In hoc co-gnofcent homines,quôd fitis mei difcipuli, fi vos inuicem dilexentis.

• 6 Tcrtium cfficienseft, exemplum Chrifti. N on enim tantum fpiritu Chrifti ducuntur fideles,verumetiâ intuentur fuam ducem Chriftum* Si nihil ducût pulchriùs,quàm in omni vita eum, tanquam noi mam quandam vita:, fibi propone* re. Qualis cnim Dominus, talis Si fcruuscf-fe folet.

Hue illud cuiufdam Patris : Omnis Chrifti

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Opera.

alt;äio,noftra eft inftiuâto. Quod fane diäum vt venflîmuni eft; ita muka abfurda continet, ft ei-dern inftruftionis generi accommodetur.

8 Vt itaque rede applicari poffit adnoftri inftriidionemdlludöbiter dcclarandû duxi. A-dio Chrifti eft triplex,Miraculo(a,piacularis, Sc moralis. Harum quælibet noftra eft inftrudio» fed diucrGinodc.

9 Miraculofa enim Chrifti adio inftruit nos deveritate verbi Chrifti, vt cum vetacem effe feiamus, non inftruit nos, vt ipfum imitemur a-gendo. Q^s enim poteft imperio morbos pel-Icre? Qius poteft voce mortuos excitare ? Quis fine fame ieiunabit totos 4o.dies amp;nbsp;nodes? Qui proinde hoc genus adionum imitari velit, fimia potiùs,qiiàm difcipulus Chrifti cenfendus eft: pratfertim ft pcculiaris ratio non acceflerit, vt in Pfophetis amp;nbsp;Apoftolis.

10 Piacularis adio adco Chrifti eft propria, Vtquieiusvcl minimam portionem fibivendi-caueritjin Chriftum fit conrumcliofus. Chnftus enim folus natus amp;nbsp;datus eft nobis, vt fua piacu-lari adione noftrum pcccatuexpict. Impius ergo, crudclis amp;nbsp;ficrilcgus eft Papa, qui fuos vn-dos amp;nbsp;rafos,milTando amp;nbsp;cantillando, peccatum expiate putat.

II Moralis Chrifti adio inftruit, amp;nbsp;imitatio-nem requirit. V ult enim Chnftus,vt in furman-da vita iplum imitemur. Hinc illud : Exemplum nieum do vobis. ItemiDiligite vos inuicem,fitu-ti ego dilcxi VOS.

li Etfi .intern diledioni.s madarum, ft Legê in fe fpediS,natum eft cum natura,amp;poùea

Lege

Charitatis. 159

LegeMofis promulgatum: tarnen propter for-xnatn hanc noiiam,Sicut Ego dilcxi vos, à Chri-fto nouiim datum appcllatur.

Quicunque igitur Cliriftum,vt donum,ve* neratur:debct ctiam ipfum, vt excmplumjmita-ri.Nam qui contra facit,amp; dono excidit,amp; fc di-fcipulum Chtiüimctitur, Etfihæc imitationon in petteÄione,fed in conatu pofita cft.

• 14 Obieäum charitatis, eft proximus noftro opeteamp;auxilioindigens. Hiccorde,lingua amp;nbsp;opéré iuuâdus eft.Ita enim Lex dicit;Dilige pro-ximumtuum,amp;c.

• 15 Chriftus interrogatus à Pharifæo, quif-nam fuus effet proximus pulcherrima imagine refpondit,amp; Pharifæumj (qui tantum inter pro-xiinos numerabat eosgt; qui vel de fe effent bene-meriti, vel qui alioqui aîiqua fingulari neceffitu-dine effent fibi deuinâi, nihil minus ftatuens, quàmalienigenas,amp; mhil de fe boni meritos,pro proximis habendos) deducit eôgt; vt fpontè confi- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

tcatur,quod anteà nô ftatuit, Affirmât enim Sa-maritanum.qui ludæo faucio opé tulit, veri pro-ximi officium præftitiffe.

• 16 Hincpatet omnem hominem proximum noftrum agnofeendum effe, qui noltra ope amp;nbsp;auxilioindiget.Etfi focictatis feu proximitatis non funt femper iidem gradus, pro quorum di-uerfitate variât non parum obligatio.

• 17 Duplex enim proximitatisratio eft. Vna eft naturalis, aliafpiritualis. Ilia quidénobiscó-munis cft eu omnibushomimbus, nô folùm piis, verumetiâ Ethnicis,Turcis amp;nbsp;ludæis. Hæcver» filiorum Del eft propna,ôi magis obligat.

lôj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o P Eli A.

• 18 Naturalis ilia proximitas tribus confiât. Piimùtn eniin homo homini proximus cftratio-nc crcationis. Omiies enim fimul in vno Adam cieati fümiis,quantum quidem ad fubftantiæ no-firæ origine attinet. Deinde, homo hominipro-ximus crt ratione fimilitudinis. Nam omncsamp; hominesfunt,amp; ad imagincm Dci primùm créa-ti. Tùmrefpeélu communis vitae amp;nbsp;humanæ fo-cietatisjin qua vnus akerius opera indiget.In bac vitæ focietate multi funt particulates gradus^par tim ex afïinitate amp;nbsp;cognatione, partim ex (imi-litudine officiorum,partim ex alia quauis necef-fitudine.

• 19 Hæc naturalis hominû inter fecopulatio, meritô monere nos dcberet charitatis mutuæ,id quodctiamPhilofophifaniores videront. Nam ideôratione amp;nbsp;ferm one præditos elle homines docêtjVtpofsit alter akeri, quodreftum bonum efie nouit, fermone explicate : vt ita mutuis of-ficiis inter fe coalefcant.ac fe inuicem iuuent.

• 20 Spiritualis focictaseft tantùm Chriftia-norum inter fe. Huius quadruplex cft neceflîtaî. Prima, eftregenerationis. Nam ex eodem femi-nc verbi diuini nati funt filij Dei. Secunda, eft myftici corporis. Nam mébrafumusvnius corporis , cuius caput eft filius Dei faluator nofter. Tertia.cft vocationis communis, qua ad vnitate Spiritus in vinculo pacis vocati fumus, Ephcf.4. Qi£arta,cft futuræ gloriæ amp;nbsp;communis hæredita-tis coclcftis,qua vnà fruemur in omni æterniiate.

• 21 Hæc Spiritualis copulatio amp;nbsp;coniunCtio fatisarguit, quomodo Chriftianos ergafe inuicem atïeólos elTe deceat. Quid pulchnus, quàm âlios

C H A R I T A T I s.

filiosDeife mutuo amorecoinplcóli? Quidcó-uenienttus quam membra ciuidera corporis fe inuicécharitate fouere? Quid fuauius.quam donates eodc Chrifti (piritu vnanimes efle ac ftu-derccommuni commodoï Qi^id dignius,quam cogitatione futuræ gloriæ amp;nbsp;æternæ focittatis cumætcrnoDeo amp;nbsp;Sandis omnibus angclis amp;nbsp;hominibusjcxcitati ad mutuam bencuoltntiam?

Qui hocduplici humanæ focietatis vinculo,Naturali amp;nbsp;Spirituali, non permouctur, ne hominis quidera titulo eft dignus, nedum Chri-ftianus dicatur.

25 lam fpedentur fines operum charitatis, quifunt quatuor.Primos,gloria Dei. Nâ Deus, cum vitro citroque certant bencficiis fui Filij, glorificaturamp; prædicatur. Secundus,refocillatio mutua membrorum ciufdem corporis. Tertius, ædificatioaliorum. Nam cùm alijalios intuétiïr ftudiofos efle fraternat charitatis,incitatur exem-plo. Quartus,remuneratio. Deus enim promifit remunerationem ei, qui vcl hauftuin frigida: a-quae dederit difcipulo Chrifti.

zq. Dominus Luc.ä.quatuor genera operum charitatis,quæ perpetuo piis in cófpcdu elTe debent,fuis commendare videtur.

25 Primum elf,corde non indicate perperam de proximo, fed candide potius de ipfo fentire, femperque mcliota de ipfo fperare. Neque tarnen hæc co pertinent, vt fidcics prorfus cæcu-tiant, amp;nbsp;nthil difeernant inter Paulum amp;nbsp;Ntro-nem.Scd tâtùm affedum cbaritatis poftulant, vt fideles amantcr affedi erga le inuicem ,fe ipfos frenent amp;nbsp;non titillentur cupiditate in aliéna vi-

Opera

tia.plus quam requirit pictas,inquîrendi.

26 Secundum eft, ore non condemnare , fed potius benigne de proximo loqui,amp; fine calum-niis,omnia in melioré partem interpretari. Hic tarnen nec verum teftimonium contra crimino-fos ferre,nec fontes ex verbo Dei amp;nbsp;Legibus,iux ta vocationis noftræ rationem côdemnare, pro-hibcmur.

• 27 Tertium eft peccanti in nos amp;nbsp;deprccanti culpam côdonare oftenfam. Ita enim ait Dominus.- Remittite amp;nbsp;remitteturvobis. Huiusdiäi fenfiiseftjfafturum efle Dominum,vt qui fe faci-lem humanû amp;æquum præbuerit fiatribus, ean-dem fentiat erga fe clemcntiam aliorum,vt benigne amp;nbsp;amice ab ipfis traftetur.

• 28 Q^artum , indigentibus fratribus adefle confilio amp;nbsp;opere. Confilio, quotics illis à re-fta via aberrate contingit. Opere, alias egenti-busdando largius eleemofynam»alias mutuan-do hilariccr, etiamfi fimile officium ab ipfis non cxpcôcmus.

• 29 Mutuarecnim cum expeftatione fimilis officij,vulgare officium cft,etiam inter Ethnicos amp;nbsp;peccatorcs.Quod etfi in fe malum non cft;ta-mcn aliquid vitra requirit Dominus ab iis, quos in fuam familiam recepit.

• 30 Rcgulæ quas in præftandis operibus cha-ritatis intuebuntur fideles,funt trcs:V erbum,Fi-des, Charitas ipfa. Hæ enim tres regulæ modum continent præftandotum officiorum,

• 31 Verbum fit hoc,exempli gratia-.Bibc aquâ de cifternis tuis amp;nbsp;fluentade medio putei tui: fontes tui deriuentur foras, fint tibi foii amp;nbsp;non alienis

C H A R I T A t I J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;163

alienis tecum. Hoc Solomonis didum tria continet præcepta.Pri mum,de vfu facultatum.vide-licet.quod quilibctdebeat,fuis facultatibusvti infuum commodum. prout ratio fui ftatus requi rit. Secundum, delibcralitatcerga indigentes. Non vult vt folus omnia dcuores, fed vt nonni-hil conféras in vfusalioruin. Tertium, de facul-tatum poifcfsione.Non vult vt ita profundasres tuas,vt ipfe pofteà'turpitçr egeas ,ex nimiapro-fufione ad mendicitatemredaâus.

31 Fides intuetur amp;nbsp;mandatum Dei amp;nbsp;pro-mifsionem. Mandate quidem vrgeturad chari«-tatis officia fideles. Promiffione verô paterna al-licitur,vt hilariterpræftet officium quod debet.

• 33 Chantas mutuisafficitur commodisamp;in-commodis : gaudet cum gaudentibus:dolet cura dolcntibus.amp; membrorumiwf4î7aaï/çi quadam ad fnccurrendum indigentibus amp;nbsp;affcôtis membris, cxcitatur.

• 34 Qincunque ergo fide præditus eft, amp;nbsp;ver-bu Dei vencracur.facilc ex charitatis fonte feien-tiam haurict communicationis mutuæ amp;nbsp;officio-rum, quæfibi mutuo debent ciufdem corporis membra.

ro C ATI 0.

T SI omnes pij vnamcommunem vocationcm habent,nimirum,vtfint ciues regni Dci, Deum célébrantes: ramen vt alia membra eiufdem cor

poris, alias habentfunólionesiiia in Ecclefia qux L.ij.

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V o C A T 1 o.

eft in hoc mundo, aliam alijhabent vocationem.

• 2 Vocationem autem bic definimus ,legiti-mam funftionem officij alicuius , certæ perfonac propriam , vt eft vocatio ad giibernandum, con-fulendum.docendiim, iudicandum, difeendum. opcrandura,amp;c.

• 3 In huiufmodi ftinftionibus feu vocationi-bus pcifonalibus.opus eft iingulari prudentia.nc vcl in dexteram.vel in liniftram nimium defleda mus;quod cum fic,incidimus in iudicium Dei, 8c opiisDei facimus fraudulentcr. Quinque ergo colligam veluti punda, quo quilibet refpicerc debet in fua vocatione nc aberret.

• 4 Primum vocatio habeat verbum Dei. No enim poteft legitimum cfle, de quo verbum Dei non extat.'Ctim ex eo foio fciamus,an vocatio no-ftra feu funétio,fit approbanda, necne.

• 5 Vt autem hîc non fluduct confeientia, hate tenendaeft regula:Oninc officifi faciens ad con-fcruandos,iuuados,amp; ornandos ftatus.a Deo or-dinatos, Vt Oeconomicum, Politicum, Ecclc-liafticum,primo amp;nbsp;quarto Decalogi præcepto mandatur. Atque ideo in fe legitimumJicitum amp;nbsp;fandum eft. Hue li acceflerit iufta amp;nbsp;ordinaria vocationis defignatio, fit etiam officium legitimum perfonæ refpedu .amp; prasterea cultus Dei inconiierlis. Requiritur proinde » vt vocatiofit légitima amp;nbsp;t atione officij præftandi, amp;nbsp;refpedu perfonæ officio fungentis.

• 6 Sccundum,Sintadionum in vocatione régulât, Fides amp;nbsp;Charitas. Fides quidé Deum ref-piciat, moneatque ne quis vcl in officio cómit-tat, quo gloria Dei lædat ; vel omtttat, quod re-quirit

V o C A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I(gt;5

quint ofticij ratio : vcl faciat fcgniter, quod vo-catio rcquirit. Charitas vcro proximu intucatur» moneatquc ne quis alteri fit iniurius;hoc eft j nc vcl curiofe aliéna inquirat, fuo negletfto officio: velinuidcaciisqui forcunatiores amp;nbsp;praeftantio-res vidcnturtvel conteninat cos, quos fe inferiores putat.feu,qui viliorcm vocationem videntur adcpti quatn ipfe : vcl dolo vllo aut fraude cir-cumueniat proximum in officio amp;nbsp;vocaiionc. vel ütTMmtnnf, quouis iuftitiæaut iuris titulo. Scd poiiùs rcquirit charitas.vt in fua quilibet vocatio ne tnaneat quietus, amp;nbsp;propria agat, adeóque omnia referat ad vinculum (andse focictatis.

• 7 Tertium,Perpctuórefpiciaturad verbum, quo nititur cuiufque vocatio. Hine cnim.fi quid aducrfi incideritjconfolatio petenda eft.

• 8 Quartum, Vocatio fempcr ad gloriamDci, amp;nbsp;Vtilitatem reipublicæ in qua quis viuit, refera-tur.Hinc enim fuauiflimuspcrcipiturfrudus,vi-delicet,tranquilla amp;nbsp;bona confeientia.

• 9 Quintum.Fclix in vocatione fuccefliis t ri -buatur foli Deo,amp; ab co expetatur. Is enim cum manum applicat,iucundifsimuspcrcipitur labo-risfrudus.Hinc moneatur vnufquifquc , vt fem-perleuatam ad Deum mentem habeat,a quo pe tatfucceftum.

• 10 His iadis fundamentis, non folum diligentia in vocatione crefcit. verumctiam profana amp;nbsp;Ethnica cura abiicitur. Nam cùm Deus ftatuitur noftcr, facile fpes concipitur falutaris ç-

uentus.

L.iij.

I(ΫS

vor V M.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cr IP TVR A votum apellatjnon

quamlibet promifsioncm tjuæcui-uis fit, fed cam folummodo quæ fit DeOjidque fpontc amp;nbsp;religiofe.

i Definitur aucem rcâc in huiic modum. Votum eft fpontaiiea, Deo fjiSa, obligatio ad aliquid faciendum.vcl omittendu, quod illi gra-tum amp;. acceptum fore confiât, veJ ex fc, vcl propter aliud.

• 3 Huiufmodi votum non vnius generis efl: Eft enini vnum omnibus illis, qui nomen Chri-fto dederunt commune . Altcrum priuatoru eft. llluditaque,commune,hoc,priuatum feu fpecia-lc,feu perfonale vocarelicebit.

• 4 Commune Chriftianorum votum eft pro-mifsio ilia folcnnis,qua in vnius Dei, qui eft Pater amp;nbsp;Filius amp;nbsp;Spiritus faniftus.nomen inaugura-mur,atque illi,rcuunciato Sataua cum opefibus luisjOmnem pollicemur obedietiam, nofque to-tos illius fideiac bonitati committimus.

ƒ Hoc votum commune nuncupatum, in Ba-ptifmo, Confefsione, amp;nbsp;cœnæ Dominicæ fum-tione confirmatur.

6 Purior Ecclcfia,fccuta Apoftolorum tem-pora.quando Chriftianorum infantes baptizari cœpcrunt, hunc morcm habuit,vt inftituti pucri in Catecliefi,producerctur publicc in conlpetSu Epifeoporum, acibi interrogarentur dearticu-lis fidci,ac votum illorum nomine fadum in ba-^tifmo, propria voce confirmarent : amp;nbsp;ilia adio a partc,confirmatio cœpta eft appellari.

7 Cçn-

V o T V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167

7 Conftabat autemifti aétio Examine,So* lenni voti in Baptifmo nuncupati confirmatio-ne, Prccationc Epilcopi, amp;nbsp;Manuü impofitionc.

8 Hic mos vtililEmus erat,amp; facicbat adrc-tinendam confcflioncm amp;nbsp;concordiam. Nequc enim facile quifquam àdoârina, quamfelcnni voto confirmauevat,difcedebat.

9 Verùm paulatim aftio illa bono cófilio in-ftitutain ociofas cercmonias degencrauit. Pri-màm enim omifliim eft cxamé,quod ante omnia retinendum crat. Deinde additum eft Chrifma. Præterea Sacramentum fecerunt ex cóbrmatio* ne.Adhæc, fuperftitiofa certorum vcrborum rc-citatioadhibebatur lingua plerifque incognita. His enim verbis vfi fuerunt : Signo te ligno cru-cis: confirmo te chrifmate falutis in nomine Pa-trisamp;Filij,amp; Spiritus famfti.

10 Innofttis Ecclefiis, fubftantia confirtna-tionis veteris retinctur, abolitis fuperftitionibus Papifticls.Nam Epifcopi in vifitationibus publice examinant iuucntutem in articulis tidei, amp;nbsp;in doélrina de Sacramentis. Doindeearn, doétrina amp;nbsp;exhortationibus confirmant. Idem fit quoque priuatim à paftoribus, antequam admiitantur, præfertim rudiores, ad participationem Ccenæ Dominicæ.

Il lam cum conftet, nos in hoc voto comma ni amp;nbsp;foléni rcnuncialTe Satanæ ac eius operibus, atque promifilfc Deo omnem obcdicntiamzquis non videt ,qiiam fit necellaria obedientia crga Deum,ad quam præftandam,amp; præcepto, amp;nbsp;voto hoc folcnni fumus obftriéti?

li Quicunquc ergo oppugnat neccftitatem

l68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V o T V M.

obedicntiæjhoc eft bonorum operum.quæ Deus ànobisrequirit, non folùm mâdatum Dei æccr-num torpiter contemnunt: vcrumctiam hoc votum in Baptifmo nuncupatum fœdiftagè infrin-gunt,amp; homines rurfusiugo pcccatiamp; Satanac imperio fubiiciunt.

• 13 Quarc qui verè pij funt amp;nbsp;gaudent in Domino , perpecuô mcmores cfle debcnt voti eius» quod in Baptifmo vouerunt. Quo vt renuncia-runt Satanæ : ita Dco per omnem vitam promi-ferunt obcdicntiam.

• 14 Præter hanc voti neccflîtatcm , multiplex cogtcetur neceflitas, videlicet, mandat!, dcbitb fideijconuerfionis, rcgencrationis amp;nbsp;vitationis pœnarum:amp; femper fit in confpeôu diélû Ioannis: Qui facit iuftitiamûuftus eft. Et hoc Pauli: Dcbitores fumusnon carni.fed Spiritui.

• 15 Porro votum in Baptifmo faâum , violator omni voluntaria inobedicntia erga Deum, interiori amp;nbsp;extcriori.Ex quo fit,vt homo ita vio-lans votum , cxcutiat Spiritum fanâum.amp;fiat reus mortis ætcrnæ : donee rurlus per pœniten-tiam votum renouer.

iiS Verùm qui vel ignorantia, vel mfirmitate labuntur, rctinent tarnen fidem amp;nbsp;bonam con-feientiam. illis non imputaturpeccatum. De iis ditftumIoannisintelligidebet: Quinatuseftex Dco,non peccat.

17 Quicunque ergo Chrifto in Baptifmo nomen dederunt, ac illi militarc fc promiferunt, militent honeftam militiam , rctinentes fidem amp;nbsp;bonam confeientiam : amp;nbsp;non fepropnis ra-tiocinationibus præcipitét in certum interitum.

18 Hxc

V o T V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kï?

18 Hæc doôrina non pugnat.vt quidam falsó opioaiitut,cutn gratuita iulhficatione : fed optime cum eaconfentit. Nam vt folus Chriftus ila-tuitur nobis clTe à Deo fapientia, iuftitia, fanéti-ficatio, redemrio, quem Chriftum fola fide ap-prchendimus.ita Spiritus Chrifti cft, in iuftifica-tis.vitæ nouac autor. Hue illud Pauli; Si quis fpi-ritum Chrifti non habet, bic non eft eius. Tn. m; Quicunque fpiritu Dei aguntur,hi funt filij Dei.

19 Nemo jgitur fcipfum fallat vanis paralo-gifmis, quafi Deus noftram obedientiam ferió non rcquircret, ac quafi fides cfle poftet abfque fuis germanis proprictatibus, amp;nbsp;viuis luftitiae ftuétibus.

20 Etfi autem fidcsinaliiscftlanguidior,in aliis robuftior: tarnen fiveracft, amp;nbsp;non inanis fidei profcftïo,ftudio bene operandi prædita eft, amp;nbsp;fpiritu militât aduerfus peccatum amp;nbsp;Diabo-lum.

21 Languidior quidem fides fæpè videtur fuc-cumbere.quæ tamen proftrata mox fe crigit,ap-prehenfa dextera Deijd eft,Domino noftro le-fuCbnfto. Qaarc pij in dies proficiant in fide, quo magis magifque Spiritus imperium aduerfus carnem roboretur ac confirmetur..

22 Priuatum feu perfonale feu (pcciale votum eft, quod aliquis Deo fuafponte promittit. Vt mater Samuelis voto filium diuino minifterio addixit.

2.3 In huiufmodi pcrfonalibus votis, multa funt timenda,vtpote,Superftitio,impictas,turpi tudojVanitas.Quarc hic fingularis adhibendaeft cura,ne nobis ipfisftruamuslaqueospericulufos.

I/O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V o T V M.

X4 Ne igitur temeraria fint noftra vota futu-ra, quatuor in deliberationem venire debentj quorum fingula diligenter examinanda funt gt;nbsp;priufquamvotum nuncupcmus.Horum primum eft,Quifnam fit is cui nuncupatur votum.Secundum, Qui nos,qui vouere decrcuimus.Tcrtium, Quæ res, quam vouere ftatuimus. Qnartum,A-nimus vouentium,fcu finis.

25 Cum itaque Deus fit cui votum nuncupatur,diligenter fpcâandum, an votum fit appro-baturus.Primùm,hoc ex verbo Dei côftat, quod Deus damnet omnes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ita emm ait:

Fruftra me colunt, docetes mandata hominum. Hine petendu efl: hoc confolationis caput,quôd nihil omninovoucre !iceat,nifi confeientia priùs ftatuat votum placereDeo. Hoc aliunde feiri non poteft, quam ex ipfius verbo,quod requirit, vt in præceptis ipfius ambulemus, amp;nbsp;non iuxta pratcepta hominum.

26 Secunda deliberatio crit de nobis ipfis.Hîc diligenter noftram conditionem confideremus, caueamiifque ne votum vocationem noftram impediat.atque ita impietatis aduerfusDcuin arguamur.

• 27 Tertia deliberatio erit de re voti. Hic tria ordine perpendenda funt.Primum,An res pofll-bilis fit,amp; in noftra manu pofita.Sccundum, An genus voti in communi voto includatur. Tet-tium,Anneingrati vidcamur,conrcmnctcs crea-turasDci, qui eas nobis contulit vtendas, pro commoditate noftra,cum gratiarum aélionc.

• 28 Qóarta dclibcrationispars eft, vt fpeefte-

tur,

V o T V H. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171

tufiquo animo quis votum nuncupet, vt cius ve-rus finis confp’ciatur.

29 Omnis autem qui votum facit, autrefpî-ciet ad tempus præteritum,aut ad futurum.Si ad præteritum rcfpicir, votum auicrit exercitium pœnitétiæ,aut gratiarum aélionis teftimonium. Si ad futurum, co pertinebit votum gt;nbsp;vt vouen-tem cautiorem reddat, vrq. ftimulis quibufdam eum ad pietatis amp;nbsp;vocationis officiacxcitet.

50 Hæ confultatiohis partes in Papatu ncgli-gebantur ; vndc faftutn cft, vt multa fint corum vota,partim fuperftitiofa, partim impia, partim lemerariaae vana.

• 31 Monachus vouct religioncm, quæ tantum péndet ex humanis traditionibus,idque in hune nnem , vt mereatur obferuantia voti fauorem Dei.Hîc aperte contra primum amp;nbsp;vltimum con fultationis caput,delinquit.

• 32 Carthufianus vouct perpetuam abftincn-tiam àcarntbus.Quarc,ita fit multipliciter reus. Primùm,contemnu creaturas Dei,quibus Deus mandat nos vti cum gratiarum aftione. Deinde, valetudinem propriam lædit, ôe fit tous violatl quinti præct pti. Ptætcrea, bac abftincniia vult mercri remifsionern peccatorum ; atqucitate-merarius dcpræhenditur,vt qui omnia delibcra-tionis capita neglcxcrit ; ac ob impictatem, reus peragitur conculcati fanguinis Chrifti.

• 35 Sacrificulus vouct caftitatem perpetuam, quæ donum Dcifingularc cft,quod Deus donat non omnibus, fed valdc paucis. Quare tertium delibevationis caput præterit, amp;nbsp;fe inuoluit la-queo Satanæ.

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V o T V M.

• 34 Dehuiufmodi votis,quæ partim fuperfti-tio(a,partim impia, partim vanafunt, tenendum eftdiótum; In malts promifsisrcfcindcfidem. In turpi voto muta decrctum.Qiiod incautc vo-uifti, nc facias. Impia eftenim proniifsio, quae cum fcelcre adimplctur.

• 35 Sicurenimreélè rcfcinditur,quodincautè amp;nbsp;temerario impctu iuratum eft : ita votum tc-merarium non eft feruandum.Nam qui, rcótiiis edolt;âus,præftat quod incircumfpeâè promifit, duplicat peccatum.

• 36 Quare exemplum Dauidis imitari par eft, qui votum fuum.inconfidcratè faótum, infrcgit. Votum autem hoe erat:Verc,inquit,fruftràfer-uaui omnia quæ huius erant in deferto. Ha:c ergo faciat Dominus inimicis Dauid,amp; hæcaddat, ft rclinquero, de omnibus quæ ad Nabal pertinent, vfque ad manè mingentem ad parietem. Vcrùm hoc votum non implet, fed inrregit,du-tâus poenitentia temeritatis.Ita enim ait; Benc-diâus Dominus Deus Ifracl, qui mißt te hodie in occurfura meum;amp; benedida tu, quæ prohi-buifti me,ne hodieirem ad fanguinem,vt vlcifce rer me manu mea.

37 Poteft igitur Monachus redius edodus, fuperftitionem,quam vouit,refcindere: imo nifi hoc faciat, maiorem damnationem fibi accerfit. Nam hæc conditio(qHodamp; Monachi ipfi teftan-tur)intclligitur in omni voto:Hoc Deo promit-to me faäurum,fi iili placet.Proindc Monachus intclligens votum fuum difplicere Deo,agat poe nitentiam,amp; reftindat votum propter deredum condnionis implicitæ.

38 Si mi-

V o T V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;173

Similitct Monacha, quæ vel tmpulfu paren tum,vcl tcmcritate.vouit caftitatem extra matri inonium, abfoluituràvoto, propter defetâum conciitionistacitæ.Nam amp;nbsp;liane inter conditio-ncs generales nominat : Si potero. Si itaquenon poteritjvida carnis imbecillitate, quærat hone-llmn coniugium, amp;nbsp;non feftetur turpem cum Papiftis libidinem.

39 Cum autem Scriptura dicit:Vouete,amp; red ditc'.intelligcndum eft diâum de votis piis, quae babent conditiones,qu3ï ratio piorum votorum poflulat.

40 Monaclii,qui definiunt vota efle opera fu-pererogationis, amp;nbsp;nugantur faélum cum voto ' niagis meritorium efle, quàm fine voto faâum, deplorandi funt potiùs quàm refutandi. Aperte cnim fanguinem Chrifti conculcant.

41 Manifcfta fiquidem impietas eft.quod do-ccant,voto religionis folul matrimonium. Nam hoc perinde cft,ac fi dicerent,opera Dtaboli efle opcribusamp; ordinationib.Dei pratferenda.Quis quaefo potcfthancblafphemiam audire?

qi Qoare, vt Papiftasrelinqucndosiudico, cum fuisimpuris votisntaftatuo, fidelibus fuffi-cerc illud folenne votum, quod voueruntîn Ba-ptifmo.

45 Verùm.fi contigerit aliquando,priuata: di-fciplinæ caufla , aliquid voucre : fiat votum cum conditione , nec promittatur in perpetuum ; ne nobis laqueos tcineritate noftra itiiiciamus. Vt. Si honeltus adolefcens, quo expellat torporem, voto fe aftringat ad certas boras amp;nbsp;Icóhiones: ceC tum voti tempus præfiniat,amp; claudat votum lU-ftis conditionibus.

174

BLA S P HE M I A.

PL EX pcccatum committitur ad-uerfus Euangcliutn.Vnumjcft contenu tus Euangelij gt;nbsp;videlicet,cùm quis, vel recufat audireamp; difcereEuangelium, vel alio-qui fcgnefcit amp;nbsp;non facit quotidianos progreflüs in fide amp;nbsp;obedicntia Euangelij.Altcrum,eft ab-negatio Euangelij,videlicet, cùm quis, veritatis Euangelij,quam anteà complexüs erat,amp;dc qua erat certus.confefsionemabiicit.

i Vtrumque damnatur voce Euangelij : Qui non credit in Filiutn , ira Dei manet fuper eum. enim vtrumque fignificatjvideli^ cet,noncrcdere. Et fc alicui contumaciter op-poncre.

• 3 Sub pofierioris rationem venit Blafphemià in Spiritum fanftum, quam Chriftus, loannes, amp;nbsp;Epiftola ad Hebr. irremifsibilcm efle pro-nunciant , non quidetp fubftantia fua. Nam gratia fuperat peccatum , fed circumftantia certa.

• 4 DefinitiobuiusBIalphemiæ,quàmScriptu raetiam peccatum m Spiritum fanétum vocat, amp;nbsp;pcccatum ad mortem , ex collatione Scriptu-rarum inquirenda efi amp;nbsp;ftatuenda:vt nullus con-feientiis rclinqtiatur dubitandi locus.

• 5 Cùm animum per Scripturas circumfero,' quinque fc mihicfferunt cxcutienda,quæ ad hu-ius peccati plcnam rationem cxplicandam, per-tin re videntur.

• 6 lbimùm,occurrjt diâum Ioannis, i. loan» 5, Omnisàcftz/et pcccatum eft, lcd non ad mor

tem.’

B L A s P H E M 1 A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

tem. Hîc loannes diftinguitpcccatum ad mortem,quód alias dicitur peccatum in Spiritum fan dum,a tranfgrefsionibus Legis diuina:, fine fine voluntatiæ, fine inuoluntatiæ, fine multz .fine plurimæ. Dicit enim diftributiuè: Omnis id eft,qua:libet Legis tranfgrefsiö eft peccatum, fed non ad mortem.

• 7 Hinc conclude,peccatum in Spiritum fan-dum non elfe Legis moralis tranfgrefsionem vl lam, nec vniucrlalem, nec particularcm. At-que liæc conclufio in primis tenendaeft contra multorum crrorcm,vetcrum amp;nbsp;recentium Scri-ptorum,qui multis præbet occafionera dcïpe-latiônis.

• 8 Secundo, occurritdidum Domini Matth.' 12. Mar. 3. Luc. 12. Dominus enim, in iftis locis, obiicit blalphemiam in Spiritum fandum lu-dæis, qui non folùm Chriftum amp;nbsp;eius Euange-lium alpernabantur,fretipropriisiuftitiisamp; fa-crificiislegalibus ; verumetiam dicebant Chriftum eiieere Dæmonia per Beelzebub , prin^ cipem Dæmoniorum , amp;nbsp;habere fpiritumim-purum.

• 9 Hinc concluditur,quôd materia feu generica differentia peccati in Spiritum fandum, fit abnegare Chrirtum amp;eius îandumEuangelium affribere fpiritui Satanæ opus, quod eft Spiritus laudi proprium: amp;nbsp;fiderc propriæiuftitiæ, di- ’ gnitati,facrificiifquc Icgalibus.

• 10 Tertio.occurrit Paulus, qui fatetur fe bla-fphemum fuiffe in Chriftum,pcrfecutorem,amp; violcntum:vt qui fumma tyrannide amp;iniuria, opprefferit Chriftum in fuis membris, Vndc

iy6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Blasphemîa.

à Domino illi cbiedum cft. Saule,Saulc,cur me perfcqueris? Hac confeOîone, Paulus complc-ôitur omnia vicia, quæ Chriftus obiecit Pha-rifæis.

n Tribuit cnim Paulus opera ChriftiDiabo-lo,c]uod eft verè blafphemum effe in Chnlluni. Nam detrahit Chrifto laudem veritatis, ncgat cius diuinam potcntiam . Qua ratione nomen Chrifti inter homines fupra modum læfit. Præ-terea plus quàm alij Pharifæiomnes, perfccucuS cftChriftum infuis membris, zelo legis Mo-faicæ.

U Etfi autem Paulus blafphemus fuit in Chri ftum,amp; Euangclij ipfius perfccutor violcntus: ta men fe cofecutum eflc mifericordiam dicit,(juôd jgnorans hoc fecerit in incredulitate.

13 Significat igitur Paulus, dupliccm cfle bIa-fphcmiam amp;nbsp;perlècutioncm Chnfti, atque eius fanfti Euangelipquarum vnam, quæ ex ignoran-tia proficifcitur,non efl'c peccatum in Spiritum, clarèindicat.

• 14 Atque ideo fpfe Dominus apud Matth.ait; Quifquis locutus tuerit aduerfus Filium hominis, remittetur ei ; intelligens eum , qui ex igno-rantiahoc facit, amp;pofteàmeliùs edoâus refi-pifcit.

• 15 Quarto, occurrit Domini diâum , Matth. ï2. Qitilquis autem locutus fuerit aduerfus Spiritum fanôtum.non remittetur ei, neque in hoC fcculo neque in futuro.

• 16 Quomodoautem hoc Domini didumac-cipiendum fit, epiftola ad Heb. cap. 6. hifcc ver-bis exponit: Impoffibile eft cos, qui femel fue-

runt

Blasphemia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

runt illuminati,guftauerûntque donum cœlefte, amp;nbsp;participes fafti fucrunt Spiritus fanâi, gufta-ucrûntqucbonumDci verbum, amp;nbsp;virtutesfe-culi futuri, fi prolabantur, vt denuo renouentur per pœnitentiam,rurfus fibi crucifigentes filiuin Dei,amp; ludibrio habentes.

17 Hoc diftum collatum euro verbis Domini, differentiam fpecificam peccati in Spiri-tum fanâum, fuppeditabit : amp;nbsp;rationem doce-bit ,cur hoc pcccatum dicatur pracipuc contra Spiritum fandum.

18 Differentia fpccifica cft, à Chrifto vcrc a-gnito,amp; ab Euangelio, per Spiritum fandum il-luminantem corda,cognito,dcficcrc.- Chriftmn negate: cumperfequi, amp;nbsp;contumeliaafEcere, fpreta ipfius viftima.

19 Eft ergo ratio appellationis, quod taies, fcientesamp;volentes cxpellant Spiritum fandum de cordibus fiiis:reiiciunt cius tefi:imonium,per quera veritas Euangclij in eorum cordibus obfi-gnatacrat.

20 Quinto,cùmEpiftolaadHebræosair:non eft alia hoftia reliqua pro peccato, circumftan-tiam, cur hoc peccatum dicatur irremifsibile, ponit.

21 Quomodo cnim is peccator per pœniten-tiamrenouari poterie, qui pœnitentiæ funda-mentum abiecit,videlicet Chriftum ipfum? Rc-nouatio enim fieri non poteft, nifi per fidem in lefum Chriftum.

22 Deinde peccator, qui per Chrifti hoftiam faluari non vult, vbi inueniet aliam hoftiam per quam faluabitur ? Non enim eft alia hoftia pro

M

1/8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Blasphemia.

pcccato,quàm Chrifti fola.

23 Putabant Pharilæi le,fuis facrificiis,pofl’e a-bolere peccatum,amp; fine hoftia Chrifti,fe rcmif-fioncm peccatorum porte confequi. Quod Paulus , confcnticnte tota Scriptura, dicic elfe im-poflîbile.

• 24 Dicitur proinde hocpeccatumirremiflî-bile, non quôdfitpotcntius,autmaius, quàra gratia.Nam certiflîma eft hæc Pauli reguIa:Gra-tia fupcrat pcccatum.Sed quia non efl alia.quàm fola Chriftijvidima pro peccato, quam illi fina-Itter rciecerunt.

• 25 Ex bis iam concludamus plenam dcfinitio-nem huius peccati, quod vocant blafphemiam» feu peccatum in Spiritum fanlt;âum.

• 26 Peccatum in Spiritum fandum eft volun-taria rcbellio,aduerfusChriftum,reéi:è agnitum: defeôlio ab Euangelio jn corde hominis,per Spi ritum fandura illuminantem.obfignato : perfc-cutio Ecclcfiæ , cum fiducia propriæ iuftitiæ aut dignitatis, fprcta amp;nbsp;abicda finabtcr Cbrifti ho-ftia,quæ fola peccati expiatrix exiftit.

• 27 Non igitur mirum eft Dominum dixifle.* Omnia pcccata,quæ peccauerint homines,remic tentur eis.Sçd bjafphemia Spiritus,non rcmitte-tur eis.nec in præfentimcc in futuro feculo.

• 28 Hinc petenda eft declaratio didi ad Hebr. Voluntaric peceâtibus, poftacceptam notitiam vcritati5,non rclinquitur pro peccato hoftia.

• 29 Nam vpluntariè peccantesvocateos, qui renunciant Chrifto, quem agnouerunt, atq.cius hortiam abiictunt, amp;nbsp;ludibrio exponunt, vt Iulian HS^amp;C.

JQ Ne-

BlaSPHEMIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179

• 50 Nequaquam igitur diélumApoftolipa-trocinarurDonatiftis, qui lapfis ncgaruntve-niam. Nam inter lapfum in moribus,amp;lapfum renunciantium Chnlto vete agnito,ciufqnc fan-âo Euangeliojmaximum cfldifcrimen.

• 51 Etfi autem horrendiffima péceata, fine ex ignorantia, fiuc ex infirmitatc, fiue exmalitia, commiira contra præcepta Decalogi, digna funt aterna morte: tarnen pœnitentibusremittun-tur. Cuius rei illuftria habemus in Scriptor is tc-ftimonia : vt Manafsis, Dauidis, amp;nbsp;multorum a-liorum.

31 Perperam igitur faciunt Donatiftæ,qui v-nam voculam, Voluntaric, vrgent, non folùm contra tam clara teftimoniajVerumetiam contra isreïsaOT loci,amp; Apoftoli nientem.

33 Quanquam autem particularcs lapfus, vt oftendimus,nonfunt pcccatumin Spiritum fan-äumitämen cùm fæpè contra confeientiam per-pctrantur.mcrentur defertionem, atque ita ho-mines préparant ad blafphemiam in Spiritum fanâum.

jq. Quare magno ftudio cauendi funt lapfus voluntary,amp; itcrationes peccatorum gt;nbsp;quæ fiunt vincula,quibus ligantur homines fub pcccaci im perio, amp;nbsp;Diaboli tyrannide, vtpoftea, cumve-iint,non pofsint eluâari.

35 Hue illud ,Gregorij:Cùm culpa in vfum vc-nerit.etiam volcns animus, vix refiftet:quia quot vicibus prauæ frequentationis aftringitur, quad tot vinculis alligatur.

39 Verifsimu enim eft quod dicit Auguftinus: Confuetudinevitia roborata difHculter vincutur.

M.ii.

Itcm,Confuetudine nimia,peccatum fit qnafi na turale.Nam dum confuetudini non rcfillitut,fit ncceffitas.

37 Eadem fiquidcm ratio eft' morbi animi,amp; morbicorporis-.vt dc vtroque rcótè videatur di-xifl'e Poeta; - - fcró medicina paratur,Cùm mala per longas conualuere moras.

L I B E R r M AR-hitrium.

Ï- TI multa difputant de libero H arbitrio,amp; fepluribus quæftionibus inuoluunt fine fruâu : cùm tarnen res per fe facilis fit, modo Scriptu-ramfequi velimus.

z Scriptura enim manifefte tribuit voluntatt libertatem eligcndi. Propofui, inquit, vobis vitara amp;nbsp;mortem, bcnediótionem amp;nbsp;maledidio-nem : elige ergo vitam, vt amp;nbsp;tu'viuas, amp;nbsp;fernen tuum.Et Chriftus dicit:Volui te congregate, amp;nbsp;tu noluifti.

• 3 Cùm hoc dicimus,non conuellimus eorum’ fententiam, qui vel defendunt Liberum arbi-' trium,vel ftatuunt Seruum arbitrium,oppugnan tes Liberum arbitrium. Nam horum fententiæ fimul ftare pofliint,modo rede difeernantur.

• 4 Ordiamur ergo à definitione. Liberum arbitrium eft voluntatis libcrtas, ad hoc vcl illud inclinandæ,pro arbicrio.

• 5 Arbitrium autem, eft iudicium, quod àra-tionc,

Arbitrivm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSi

tionCjtanquatn arbitrogt;Üatuitur.Si ergo arbiter, ratio , reétc iudteat.- rtóte digit voluntas. Si male iudicat, vel corruptus eft : male digit voluntas.

• 6 Vcrùm.nc hîc vllo errorc impliccmur, di-feernemus primum , inter arbitrium redum, amp;nbsp;prauum ; deinde, inter 'srpoajpiaji', Si executio-ncm.

’] Ante regenerationem 5c illuminationcm mentis pet Verbum amp;nbsp;Spiritum fandum » arbitrium,quantum ad fpicitualcsres.quæ funt falu-tis.attinct.planc eft prauum,quod Scriptura mul tislocis docet.

• 8 Vt in illo.Prauum eft cot hominis ab initio, fcilicct, ftatim poft lapfura ptimorum Paren-tum, amp;nbsp;Paulus poft Dauidem dicit, non die guemquam, qui intelligat. Quid multis?Homo lequitur cppót'n.MA carnis, ante illuminationera : di illudifpivxfMt dt inimicitia coram Deo.

• 9 Hine eft, quod homo fponte feruit prauis cupiditatibus,amp; libéré digit noxia,pro arbitrio, flue errante fiuc corrupto.

• 10 Hoc vtcunque bac imagine pingi poteft. Vt mcretrix, proarbitrio fuo, minime coada, fuis amatoribus fe proftituit, qua in re raiferè amp;nbsp;perditè feruit, etfi volens amp;nbsp;libcns hoc faciat.ita voluntas , peccati concupifeentiis miferè fe fub-mittit illis , volens amp;nbsp;non coada, fcruicnsad o-mnem turpitudinem perpetrandam.

n Hine eft,quod Lutherus, Scruum atbitrin ftatuat, hoc eft, feruitutem voluntatis pro arbitrio prauo. Qui facit, ait Dominus, pcccatum, feruus eft peccati.

M.iii.

181 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L I B E R V M

• 12 Cùm autem Lutherus Senium arbicriutn défendit, non tollit Liberum arbitrium , quate-nusliberum,coaâo opponitur: quod nemo po-teft faccre, nifi fimul opus Dei deflruat, hoc eft voluntatem in hominc efle neget. Volûtas enim non fcrt nccefsitatcm coaótionis : fed quatcnus liberum J'eruo opponitur. Sponte enim homo feruit peccato ante regenerationcm.

• 13 Cur autem Lutherus fic docucrit, habuit caulTasgrauifsimas. Antagoniftæ Lutheri, non foliiro,de arbitrio diflcrentcs, errabant, cùm ex Ariftotele dicant : Ratio dcprecatur ad optima: verumetiam.exccutionem cum ele(ftione,non fine magno errore.confundebant.

• 14 Voluit ergo Lutherus docere:amp; arbitrium, prauum efle ante regenerationcm , amp;nbsp;voluntatem fe fponte illi fiibmittere, fcruireque prauis defideriis,amp; executioncm,àiudicio amp;nbsp;cleéiione diftingucndam efle.

• 15 Porrojpoftquam hominis mens eft illumi-nata vcrbo Dei, amp;nbsp;homo Spiritus fanâi gratia, per Spiritum fanótum regenitus eflrnouum fit at bit[ium,hoc eft,nouum, à rationerede doda amp;nbsp;reformata manu Dei.tanquam arbitro,iudicium ftatuitur.hoc eft, redum, iuxta normam voluntatis Dei.

• ilt; 5 Ciim pro hoc arbitrio nouai6e redo, voluntas digitvitam,amp; mortemauerfatur, digit benedidionem, amp;nbsp;recufat maledidionem ; non amplius feruit peccato,fed iuftitiæ,in qua re fum maeftlibertas.

• 17 Hine eft quod quidam tribuant homini re-nato liberum arbitrium, quo videlicet, voluntas ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libéré,

A RB IT RI VM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185

libéré, pro arbitrio reCto,voluntati Dei fe fub-mittit, cique feruit. Deo çnim fcruire fumma eft libertas.

• 18 Sed Temper tenendum eft, quod Lutherus propter caulTas fupra enumeratas, Liberum op-ponit, Seruo, amp;nbsp;non coaäo,quemadmodum il-Itqui libertatcm voluntatis dcferidunt.

• 19 Cæterum exaâè hîc diftingucndum eft, inter iTüet/pew feu elclt;ftioncm,amp; executionem.

• 20 nportipsiu,- cnim voluntatis eft facultas, qua quod placet,digit,amp; quod dilplicet, refpuic. E-Xecutio eft virium, quibus opus imperatum à VQ luntatc,perficitur,vclnon perficitur.

• 21 Inclufus in carcerem habet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qua

vult amp;nbsp;digit liberationem, amp;nbsp;qua refpuit capti-nitatem; vires tarnen, quibus exequatur non habet. Ægrotus vult amp;nbsp;eligit liberrimè fanitatcm, amp;nbsp;refpuit liberrimè mprburntfed cxccutio extra çletâionem pofitaeft.

• 22 Paulus habet arbitrium reöum, 8d liberta-tem voluntatis pro arbitrio,hoc eft,habet fjf bonifed corpus mortis huius eft illi impedi-mento.-ne pcrficiat bonum quod vclit.

• 23 Nam cum ait; Non,quod volo.hocago; fed quododi,hocfaçio,His verbisfignificat,amp; arbitrium fuutpreéfum efle, amp;nbsp;voluntatem liberam; fed executionem impediri,

• 24 Pij ergo,intelligentes virium præftandi im-becillitatem,ad Deum confugiant, ipfumorent, vtaliquidipftgratumfaciant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

M.iiii.

184

co N s C I E N T I Â.

• 1 S^l iRANDvinfanè opificium Dei in ho minibus eft confeientia, quam quifque ■^^fccum circumferensjteftem amp;nbsp;iudiccni fuorumfadorum præfentcm habet. Vndepro-uerbialis ille fermo natiis eft: Confeientia j mille teftes.

• 2 De hoc opificio Dei Paulus Rom 2.in hunC modum fcribit : Oftendunt Gentes opus Legis fcriptum in cordibus fuis , conteftante eorum confeientia, amp;nbsp;intra fefe rationibus excufantibus aut etiam accufantibus.

• 3 In hoc Pauli dido quatUor veniunt perpen-denda,quæ faciunt ad intclligcndum höc Dei o-pificium.dc quoagimus.Primum enim, cum di-citOpus Legis fcriptum in cordibus Gentium, fignificat diferimen honeftorum amp;nbsp;turpium, natura notum elfe. Deinde, cum addit, Gentes hoc iplum opus oftcnderc,ad experientiam pro-‘uocat. Dum enim Gentes religionesinftituunt, dum puniunt turpia amp;nbsp;iniufta fada, vt Deum colendumelfeteftantur : ita honeftatem amp;nbsp;iu-ftitiam expeteridam effe iudicant, adquætan-quam ad prima capita, tota Lex Dei rcuoca-tur. Tertio, cùm addit : Vnà teftante corum confeientia , coram interno tefti^onio con-feientiæ Gentes fiftit. Quarto, cùm inquit ; Et inter fe rationibus accufantibus aut excufantibus , qualifnam teftis fit confeientia defini-tur. Nam cùm dicit : Gentes rationibus fe nunc excufare, nunc accufare, aperte fig nificat, confeien«

CONSCIENTIA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185

confcicntiam, naturalem quâdam cflc Legis in* telligentiam, qua, vt honefta faiäa excufantur amp;nbsp;probantur:ita turpia accufantut amp;nbsp;improbantur.

• 4 Cumhac definitione conuenit amp;nbsp;poetæ •deferiptio:Confeia mens vt cutquefuacft,ita cöcipit intra Peiäora,pro meritis,fpcmque me-tumqucjfuis.

• 5 Vcrùm.vt hoc opus diuinu cogitetur cum maiori admirationc,in gloriam Opificis : fubti-liùs,quæ ad huius opificij fabricam pcrtincre vi-debuntur.inquiram.

• 6 Omnium primum hoc tenendfi eft,quöd fedes confcientiæ fit inprçcipua parte hominis, videlicetjin mête ipfa,in quatres facultatcs funt, veluti huius diuini opificij partes.

• 7 In mente,quae fedes eft confcientiae,eft pri-mum intclligentia, quam Philoibphi vocant co-tcmplantem,à proprio eius officio.Nam in con-templatione occupatur, ac feientiarum omnium principiaferutatur.

• 8 In hac ergo intclligentia conteplante col-locatur owTOpjiffTf ea, quae propofitiones, hoc eff, Maioresin.lyllogifmispradicis fuppeditat, 8i i Paulo FKfappcllatur.

• 9 NäcümhjEcfyntercfisfitcuftos amp;nbsp;confer-uatrix notitiarum,quæ nobis innatæ funt, dcho-neftis cxpcttfndis amp;nbsp;turpibus fugiendis; attendit femper quid expédiât. Atque hanc ob cauffam fuppeditarc fyllogifmis praCticis propofitiones dicitur,qualcs funt hje: Honefta expetenda fünf. Turpia vitanda.

IO Dcinde,in mente eft intclligentia praöi-ca,quaE in aftione pofita eft.In hac parte mentis.

l86 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C QN S Cl E NT I A.

confcientia collocatur. Atque hæc.aflumptiones feruientes fyllogifmispraäicis,pro aftionum dif fcrentia^promit.

II Adhæc.in mente efl: facultas iudicatrix de faftojhoc eft,ToneATHeuv. Hæc facultas de præmjo amp;pcena faäorum pronunciat,iuxtahonefteamp; feeds faâorum gradus.

la Syllogif'musitaextriiäus vocatur praéli-cus^propterea quodde aéfioneinftituitur , amp;nbsp;de aólionis præmio pœnaiudicat. Hicfyllogif-musJnterdum partis nomen fibi vfurpai,amp; diei-tur confcientia.

• 13 Hunc fyllogifmum pradicum, diuino oc-dine,fequitur aut lætitia,aut trepidatio in corde, pro adionum varietatc.Huicalfedui baud raro ctiam tribuitur confcientiæ nomen. Non enim jnufitatum eft , idem,nomen toti amp;nbsp;partibus tribui.

• 14 intelligentiæ in Hedorc con-

templantis.hanc fuppeditat proppfitioncmiHo-nefta funt facienda caque quæ laude digna funr. Confcientia, quæ proprièeft mentis pradicæ. banc ponit affumtionem: Defendcre patriam, amp;nbsp;pro ea fortiter morifvt ego decreui)eft amp;nbsp;hone-ilum,^ laude dignum. Toxez7»ez«jgt; conclufionem infertiErgo defendcre patriam amp;nbsp;pro ca fortiter pugnarcjeft honeftqm amp;nbsp;laudc dignu.Hunc fyllogifmum in mente Hedoris fecuta eft lætitia, qua magis animatus eft.

• 15 In Oedipo fuppeditat banc pro-pofitione : T urpiflima fada, maxima funt digna pcena. Confcientia apponit aflumtionem. Incce-Uns cu propria niatre concubitus^eft turpiffimu^

15

Conscient IA. 187 ToKaiwezoy concludit: Igitur incœftuscum propria matre concubitus, cft pœna maxima dignus. Huncfyllogifmum praéticum in mente Ücdipi tantus i'ecutus eft cruciatus, quôd pudorcfufFe-dusjob fcelcris turpitudinem, ipfc fibi oculos e-ruerit,ne %lé afpiceret,dixeritque vicinis.Difce dite à me,ne vmbra bonis noccat.Huc Oedipum potentem regem, adegit confeientia fola.-qui an-tea Sacerdotem Tyrefiam teâè admonentem, fuperbiiTimè contcmfic.Etfi fatis animofe,ab eo viciffim contemtus eft.

t(S Haâenusex media Philofophia defum-fimus defcriptionemconfcientiæ; quam deferi-ptionem mens fana in omnibus hominibus, abf-que controuerfiaapprobat. Nunc autem aliquid adiiciamus.quod ignotum cft Philofophiæ,amp; fine quo doârina de confeientia eft imperfcôa, amp;nbsp;plane defpcrationis plena.

• 17 Regula triplex in mente contemplante confideranda eft: Vna.Naturalis: Legalis,altcra: T ertia,Euangelica. De naturali régula,quâ cura Philofophis «lujTn'fHOJi/ appellamus, iam diftû cft. quarc de reliquis duabos eft dioendum.

• 18 Legalem appelloregulam, qüam lex Dei fuppcditat,quotics Deus velmandat aliquid fie-ïi.vcl prohiber,fiuc id fiat catholicè, fine perfo-nalitcr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i tquot;

• 19 Deus mandat Sauli, vt aboleat Amalcch cum omnibus fuis,vt nihil prorfus de anathema-te referuetur. Hoc mandatum régula erat.fuppc ditans Sauli maiorem fyllogifrai praâici, ex qua régula, obiurgatus tandem à Samuele, hoc modo ratiocinatur : Mandate Dei inobediens.

188 Cons cientia.

iuftèpunîtur.EgoSaul mandate Dei non obedi-uijErgo.iuftcpunior. Huncpradicum fyllogiC-mû in Saule,defperatio confecuta eft:vt in Caio, Iuda,amp; multis aiiis.

20 In hoc fyllogifmo, vox Dei eft Iocootzw-qua: Maiorem conftituit: (ubfumitcon-fcientia Mînorem;T«)tsrn('elt;oi» pronunciac fenten-tiam,quam fequitur pœna.

zi Tertia régula eft ignota ration! ac Legi, amp;nbsp;eft vox Euangeli),quæ pœnitentiam' prædicat, amp;pœnitétibusoffert remifsionem peccatorum, iuxtaillud: Conuertimini,amp;propitius eroini-quitati veftræ.Et Dominus;Nifi pœnitentiam e-gcritis.omnesfimilitcrperibitis. Ex quo fequitur , non perituros , quotquot cgeiint pœnitentiam.

12 Exhac régula Dauid hune fyllogifmum extruxit: Deus promittit veniam peccatoribus, qui pœnitentiam egerinr. Ego reus homicidij amp;nbsp;adultcrij,pœnitentiam ago,amp; confugio ferio ad mifericordiam. Igitur Dcuscondonat mihi grauiffimum pcccatum,quo ilium offendi. Hune fyllogifmum in corde Dauidis confolatio vera fecutaeft,amp;lætitiain Deo,qui peccatum iuxta promifsionera remifit. In concione Nathan cer-nit ur vous fyllogifmus, ex régula Legis: alter,ex régula Euagelij. Vtriufque affedus in corde Dauidis fentitunquod amp;nbsp;voce déclarât.

2^ Ad eundem modum Manaffe,Latro in cru ce,Pctrus,Paulus,amp; alij.confcientia fcelerû pro-ftrati,contra Legis damnatoriam fententiam E-iiangelij promifsione fe crexcrunt.

24 Carterum, ne quis hanc Euangelicam régula m

C ON s c I E N T I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^89

gulam male applicet/ciendum cft,quibus veluti tu 1 cris nitatur,ne quis feipfum fallat)amp; abutatuc Euangclij régula in propriam pernitiein.

^5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proinde bac Euangclij régula

rcâè vti vclibhæc quatuor abfque hypocriliin fefcntiat.Primum eftfiducia Chrifti,qua ftatui-tur eiferemiffumpcccatûjiuxtaillud :Beatiom-nes qui confidunt in co. Secundum, eft pium amp;nbsp;faiiCtum propofitum, quo abiicitur propofitum pcccandi. Qui enira propofitum habet peccan-dialiquandofpiritum Chrifti non habet: quare nee fidem vtuam, qualem requirit Euangelium, habere poteft.T ertium,eft fingulare dcfidcriunr totam fuam vitam Deo approbandi. Hue enim defiderium, vcluti fiamma quædam ardentisin cordefidei eft. Q^rtum,eft fanda cura muneris fibi demandati-Oyi enim officium ncgligitjnfi-deli(tefte Paulo)cft detcrior.

• 26 His quatuor vcluti fulcris jconfcientia, mundata à mortuis operibus per fanguine Chri-fli, ædificatur, fouetut, conferuatur, compro-batur.

• 27 Differentiae confcieniiae y quibus alia dici— tur bona,alia mala,ab effedu fyllogifmi pradici fumuntur,hoccft,àfenfu iudicij Dei inhomini-bus,qui fane fenfus,haud obfeurum iudicium eft futuri iudicij. Bona confeientia eft, ex honeftèa-dæ vitæ recordatione, lætitia, feu remifsi pecati fiducia. In hac duorum affeduum eft, videlicet lætitiæ amp;nbsp;fpei. Mala côfcientia eft, ex tur* pîter adæ vitç recordat ione.trepidatio ac pauor. Jnhaceftetiam duorum affeduum videlicet, ægricudinisamp; metus.

190 ConscientiaÎ

28 Bona confcientia, thcfaurus cft omniurri optimus amp;nbsp;preciofiflïmus.vnde Aufonius:Quæ-nam fumma boni?Mensquæfibi confciareâi. Hane Plato bonam nutricem fenedutis no-ininat.

29 Mala confcientia,res omnium triftiffima cft. Qutdenim triftius effe poteft, quàmnode diéque fuum geftare in pedlore teftem?

30 Cæterùm hoc loco nop inutile fueritj ciim bonætùm malæ confeientiæ difcriminarecitare, quæ notât Bernardus. Sæpèenimfit, vtyis con-fcientiæ,non,vt deceret,fentiatur.

3t Confcientia(inquit)alia bona amp;nbsp;tranquil-la:alia bona amp;nbsp;turbata:alia mala amp;nbsp;tranquilla: a-lia mala amp;nbsp;turbata.

32 Bonaamp; tranquillaconfcientia eft, quæfta-tuitremiflum pcccatum, Sefentitteftimonium intus in corde. Bona.fed turbata eft, cùmhomo quidem ftatuit peccatû rcmiffum, fed vehemen-tiùs carnis importunitate follicitatur, vt haudra ro vidcatur fuccumbere.

33 Malaamp; tranquilla eft qua nihil pcius, nihil infclicius. Hæc eft, cùm homo adeô eft im-merfus in profundum pcccati, vt de refipifeentia noncogitet: fed tanquam catçus devnofcelere in aliud feratur. Hanc Paulus cauterio rcfeâam dicitjvnde fit vt nô fentiatur, præfertim cùm res omnes ex voto fuccedunt. Significat igitur Paulus quorundam hominum confcientiàm itaob-duruifte vt callum obduxerif. deinde cancrum il-lâ inuafifle: poftremô cauterio amputatâj vt iam plane abfque omni fenfu effe videatur. Hornines qui huiufmodi confcientiàm habent, Paulus.

Ephef.’

C Ö N J Cl s H t I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î9I

Ephcf 4. vocat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt qui omnc mvvfpii-

nwiudicium amifennt,amp; quorum mcnsrepro-ba fitfafta: quæ mens reproba Rom. 1. inter pœnascontemti Dei numeratur. Eftautcmcns reproba, qux probat improbanda, amp;nbsp;improbac probanda,qualis eft hodie in præcipuis rtiun-dihominibus.

• 34 Mala amp;nbsp;tnrbata confcientia, eft qua fenti-tür peccati grauitas, quâque homo præmitur tan quant monte quodam impofito, vt eluâari non poffit. Huiufmodifuitconfcientia Cain, ludæ, Achitophel : amp;nbsp;talis fit omnium in hora mortis, qui in hac vita fine pœnitentia vixcrint,nifi forte admodum pauci, veluti crura èfaucibuslupi cripiantur.

• 35 Hoc teftatus Plato cft,etfi Ethnicus, igna-rusvcrbiDei. Itaenimin primo de republica ait:Q^ndo aliquis vicinus morti videtur, inua-ditiplum fubito metus quidam, amp;nbsp;curaeorum de quibusanteànoncogitauit: amp;nbsp;fcrmoncs qui feruntur de inferis, nempe quôd illi qui hîc alios Isfcrint, illic pœnas lucre debeant. Haäcnu« quidem ridiculi amp;nbsp;fabulofi funt vifi: at tune tor-quent animum ægrotantis : atquc ipfe fiue ex fc-nedutis infirmitate, fiue aliundc inferisvici-nior, magis quæ illic aguntur confiderat. Sufpi-cione itaque atquc metu plcnus,animo verfat ac penfitat, fi quem læferit:ac^fi deprehenderit fe multainiuftèfecific in vita cxfomnis.tanquam pucri,crebro excitatus, metuit , acmala cum îpe viuit.

• 36 Verùm ne quis defideret quicquam in no-ftcadiuifionc ,addo banc feéüoncm, Quôd

ipi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V E T V s ET

confcientia alia fit bona.fed falfó, alia lit mala, P tidcmfalfo.Vtiumque contingit vbicrroneum ftatuitur principiu. Monachus murmuratis fuis preculis amp;nbsp;celebrata mifla, bona confcientia ha-betjfed falfo bona.Aker neglcétis preculis amp;mif fa,torquctur mala confcicntia,fed falfomala. Na vtcrq.cx malo principio fuam cSfcientiâ extrait.

FETTS ET NOTTS HOMO.

Paulus ApoftolusiubeatjVt de-y^j^^ponamus veterem hominem amp;nbsp;in-^jt^^|,duamu5 noun,modo falutis per Chri-ftum partæ confortes elfe vclimus; o-pcratpreciumeft diligenter inquirere .quifnam fit ille vetus homo.que deponi, crucifigi amp;nbsp;exut vult Apoftolus;amp; quifnam fit ille nouus,quern in locum veteris fuccedere poftulat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

i Etfiautem rem ipfam facile eft ex 4.cap.ad Eph.intelligcre.vbi veterem hominem appellat | veterem conuerfationem fecundum cócupilcen-tiaserroris:amp;Nouum quifecudum Deum cre3^ tus eft in iuftitia 8c ianâitate vcra:tamératio ap' pellationisin ifta breuitatenonfatis perfpicitur: quarccxaliis Scripturæ locis dcclaratio petenda eft.

3 Imprimis autem boe conftat, quod Metonymia Hebraica,nomina fubftantiarum amp;nbsp;fubic étorum fçpiflimè pro adiunftis, hoe eft,pro qua-litatibus in fubieftis hærcntibus, amp;nbsp;pro aélioni-btis qualitatum ponantur. ld autem fieri in ora-tione Paulina, vel ex co manifeftum eft.quód in eodem fubiedo baud rato vetus homo amp;nbsp;nouus opponan-

N o V r s H o M o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;195

opponantur.i.Cor.i5. opponitur terrcnus hotuo amp;coeleftis: vbi nequaquam fubftantiarum di-uerGta^.fcdqualitacum Sc aâionum nota cur differentia.

• 4 Nemini ergo dwbium elfe debet, quin bo-minis appcllatione lïgnibcetur qualitasjamp;cx qua litate manans adio.

• 5 Epitheta,veteris amp;nbsp;noui, amp;nbsp;cauflarum ref-pedum indicant,amp; imicationem feu diuerfaftu-diafignificant.

• 6 Nam cùm Apoftolus veterem hominem à nouo difcernit, ad cauffas huius differentiae reC-picit. CaufTa veteris hominis, eft primus homó, de terra terrenusddcóque vetus. Caufla noui ho-niinis,eft fccudus homs,dc cœlo cœleftis: ideó-que meritó nouus dicitur.i.Cor.15.

~l Deinde fignificatur his epithetis imitatio fca ftudium, vt vetus fit, quatenus imitaturpti-mum hominem poft lapfum : nouus veto quatenus hominem fecundum exprimit.

• 8 Atque hoe eft quod Apoftolus ait : Qualis terrcnus ille,tales amp;nbsp;qui terreni funt-iSc qualis il-le cœleftis.tales amp;nbsp;qui cceleftes funt, amp;nbsp;ficut ga-ftauimusimaginem tcrrcni^ geftabimus ctiam i-maginem ccelcftis.

• 9 Eft Sc hoe obfcruandum,quód vetus homo amp;nbsp;nouus alias opponuntur in diuerfisfubie-dis,alias in iifdem: pro qua diuerfitata, modus fignificandi non parum variât.

• 10 Cùm opponuntur in diuerfis fubicdisjtûç vt vetus homo vniucrfam hominis natura com-pleditur,ficuti homo ininiquitate cóccptuscft, amp;in hanclucé editus .'ita nouus homofigniftcat

N

1P4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V F. t V s E T

J rcgeneratum per fidcm,quia homo per fidcm fi-lius Dei nafcicur, Ioan. i. Proindc hac compara« tione vctus homo eft. homo,hoc eft,non ' renatusjcxpers fidci amp;nbsp;tegniquc Chrifti. Contra I verojnouus homo eft qui credit in Chriftum.Fi- i des ergo hoc pado lepatat nouum hominem à veteri.

n Opponuntur Sc vctus homoamp;nouusin iifdem fubiedis^qua ratione vetus homo dicituo quicquid erroris amp;nbsp;vitij remanet in regeneratis, quod carnis nomine apud Paulum defignatur. Contrà.nouuS homo, nouaiuftificatorum quali-taseft,amp; motus amp;nbsp;adio profieifeens ex fide amp;nbsp;congruens cû Lege Dei.amp; dicitur Spiritus à cauf fa amp;nbsp;autore. Vt igitur prior comparatio à cauflis; itafccundaabeffedis,petitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

iz Vbicunque igitur Spiritus concupifcitamp; ( militât aduerfus carncm, amp;nbsp;caro aduerlus fpiri-tum: illic amp;nbsp;vctus homo, amp;nbsp;nouus, vna funt,fed difpari ratione- Nam donee imperium manet pe nesfpiritu, amp;nbsp;carorcprimitur,crucifigitur,mor-tificatur.vere nouus homo adefte putanduseft. Verùm cum imperium plenum relinquitur car-ni, adeo vt homo fecundum carnem viuat: nouus homo exulat, eSc homo fub ira Dei manet. Hoc confirmatur Pauli dido; Si fecudum carnem vi-xcritis,moriemini. At ft Spiritu,adioncs corporis mortificaucritis,viuetis.Huius didi rationem fubiicit:Q^tquot Spiritu Dei ducuntur, hi funt Filij Dei.

ij Hadenus in genere oftendimus cauflas appellationum veteris amp;nbsp;noui hominis: differen-tias monftraui.mus, Si altcrum ab altero cun in diuerfi*

N o V V s H o M o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;195

diuerfîsfubieélisjtùiTi inûfdc diftînximus.Nunc quo mcliùs cognofcatur vtcrque ^hoc eft, vctus amp;nbsp;nouus honio,veluti à.va--ni(Mr quâdam vtriufque iuftitiam.

• 14 ïn vcteri igitur hominc côfideremus.Pri-mùm, corpus ipfam. Deinde corporis membra. Prætcrea,cfFc(âaleu opera veteris hominis.

• 15 Corpus veteris hominis nunc à Paulo corpus peccati,nunc pcccatum ipfum dicitur : amp;nbsp;cft vniuerfa natura vitiofa amp;nbsp;deptauata.Hoc corpus çircumfert fccû omnis qui natus eft iuxtacom-munem naturx curfum, cx fcminis maris amp;nbsp;fœ-minæ commixtionc: necplenè mortificari’po-teft, priufquam hoc mortale noftrum cotpusab anima relidum fuerit.

• 16 Membra veteris hominis funt, facultates tum animi, tum corporisjquæ fe peccato fiftunt adobediendu ei in dcfideriis ipfius. Animi qui-demnuxta Pauli cnumerationé,Mens,cor: corporis verb, vires corporis, amp;nbsp;fenfus omnes externi.

• 17 Mens.id eft,To»y«oy/)My,adeo cclcbratum à Philofophis eft ea facultas.quahomo lumme ra-tionis cernit amp;nbsp;iudicat honefta inhonefta;qua Paulus in non renatis vanam cfle pronunciat.

• 18 riitUQit). cft facultas illa,per quam ratiocina- ' morde colligimus aliquidex iis, quaêmens fine rationc quietc cernit. Vcrùm hâc in homine vcteri excxcatam pronunciat Apoftolus.

19 Corconipledituraffeétusjvoluntatem, c.oncupifcentias. Hoc Paulusobduratum efle affirmât, adeo VC Deo non cedat, nee afheiatur vl-lis rebus diuiuis.

N.ij.

V B T V s ET

• 20 Præter has internas facultatcs feu membra veteris hominis funt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auafTjur,

vt Paulus appellat,quæ ex’üunt in mcmbtjs no-ftris per Legem.antcquam vcniamus in commu» nionem gratiæ. Neque tarnen Lex harum affc-étionum effcftrix eft per fc,fcd tantum xjtT’rtçop-

vt Paulus fcfeinterpretatur.

• 21 Eft igitur mens in nô renatis.primum veteris hominis mcmbruro,amp; veluti primus pecca-ti , id eft ,natiuæ noftræ corruptionis admini-fter,cui famulatur intclligentia,ad fuggerendum cordi prauos motus.Hi poftouam commoucrint voluntatemmafcuntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Turn verb cor

pus, ab animo impulfum, hue amp;nbsp;illuc tranfuer-fum rapitur : omnes fenfus, adeoque omnia cor-paris membra tyranni arbitrio fe fiftunt,ad per-petranda omnia, quæ imperat. Et cùm voce Dei peccatum aceufatur, eius OTtX‘lt;«T»4nde occafio-ne fumta magis vigent in membris non rena-torum.

• 22 Hinc fruélus peffîmos proferturj,amp; varius, quemadmodû Paulus Galat5.tcftatur hifcc ver-bis:Manifefta funt opéra carnis, quæ funbadulte-rium,fcortatio,impuritas,protcruia, idololatria, veneficium,inimicitiædis,æmiilationcs,iræ, con-tentiones,di{lidùjiærefcs,inuidiæ, tædes, ebrie-tates, commcfl3tiones,amp; his fimilia;quæ prædi-co vobis, ficut prædixi, quod qui talta agunt,re-gni Del hæredesnon erunt.

2} Habe mus quid fit vêtus homo,Quæ eius membra, Q^æaftioncs, amp;,Quis exitus. Verùm vt omnia in brcuiorem fummam contraham.ve-tus homo eft peccatum régnas in mortali noftro

corpore»

N o V V s HOMO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

corpore,îta vt obcdiamus peccato in cupiditati-bus corporis. Rom 6.

14 In nouo homine fpedentur .natiiiitatis cauflæ,modus,partes, noui hominis membra, a-diones amp;nbsp;figna teftantia infallibilitcr de hac noua natiuitate, cx quibus, quilibet icire poteft, num fit nouus homo in Chrifto, nccne.

• 25 In noui hominis natiuitate nihil craflum, nihil carnale cogitandum eft. Eft enim arcana quxdam ac fpiricu al is natiuitas , cuius caufix amp;nbsp;cognofcendæfunt,amp; accurate diftinguédæ.Nam cùm nunc à Deo nafci,nunc è Spiritu rcnafci,in-terdum per verbum,nonnûquam per fidem,rur-fas perlauacru aquæ, interdum quoquepcc mi-niftros Euangelij nafci dicimur: neceflarium erit cauflashas accurate diftinguere, ne conftifioha-rum canflarum errores pariat.

• 26 Hoc autem ante omnia tenendfi eft, quôd « ficut opus creationis hominis, eft totius Ttini-tatis.- it3amp; recreatio feu regeneratio hominis, Deum autorem habet. Nam hoc mirâdum opus à nulla creatura fieri poteft.

17 Vt ergo Deus Pater creauit hominem, amp;nbsp;Deus Filius creauit hominem , fie Deus Spiritus fanftuscreauit hominemniaDeus Pater, Filius, amp;nbsp;Spiritus fandus hominem pcccato mortuum regenerant ; fed feruata cuiufquc perfonx proprietäre,hoe raodo;

28 Vt Deus Pater creauit mundum, per Fi-lium,i[i Spiritu fando-.ita rede dicitutiDeus Pa_ ter per Filium, in Spiritu fando régénérât hominem. Pater enim autor amp;nbsp;fons eft : Filius medium amp;nbsp;meritunaiSpiritus fandus vim fuam exc-N.iij.

^98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V B T V s ET

rit in hominem.ac eum nouam creatiiram cfficit amp;nbsp;conferiiatVerùm quia Deüs viirur ad hâc no-ui hominis regenerationem, fcnfibilibusinftru-mentis.fic vt hçc natiuitas nunc verbo,nuncfidci. nunc Baptifmo.nunc miniftris Euangelij tribua-tur:fed diiifrfimodé.

29 Vt Petrus Apoftolus fernen noui hominis nafcendij verbum Dei (iatuitnta loanncs pef fidemnafci filios Dei affirmât. Nam ficuti verbum prómifiionis eft veluti fernen Dei, ex quo filij Dei nalcuntur : ita fides, quæ eft opus Spiritus fanélijrecipit femen-.quo rcccpto hæc diuina peragitur natiuitas. Hucillud: Dcdit Dcushunc honorem, vt filij Det fiant, quotquot credunt innomeri cius.

30 Dignaturproinde adoptionishonore Deus eos, qui in Filium credunt $ fed quós fuo Spiritu iam genucrat. Proinde, quod cfficit Spiritus: hoc verbum offert: atqueidem fides reccptum déclarât.

• 31 Quod autem natiuitas hie tribuatur nunc Baptifmo,nunc miniftris Euangelij, non pugnat cum fuperioribus. Vtenim Baptifmo tribui-

; ita miniftris Euange-Jij, tanquam coopcrariis Dei, non tanquam autoribus.

• 32 Cùm autem huius nouæ natiuitatismo-dum ignorarct Nicodemus, Dorninus eû hac fi-mitudinedocer. Ventus,inquit, quo vultfpirat, amp;nbsp;fonum eins audis , fed nefeis vnde veniat , aut quo vadat : ita eft omnis qui genitus eft è Spiri-tu,hoc efr,Quemadinodum ignoratur, vnde veniat,aut quo vadat, ventus, fed tamcn eius fonus fentitur,

N o V V s MOMO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

fentitur,dumfpiiat:ita modus regenerationis per Spiritum fanâum, eft nobis reconditus : fed mox vbi regeniti fumus, vis amp;nbsp;effeftus Spiritus fanfti in rebus regcnitis, fe profert. Nam huius Spiritus motus amp;nbsp;ftatus, in cordibus regenitoru eft fidcs qua folaiuftificamur, Timor Dei.Ardes amor,amp;c.

Partes huius nouæ natiuitatis.fcu noui hominis,funt duæ, videlicet,Mortificatio,amp; Viuifi-catiozquæ quidcm quotidianis incrcmentis opus habent,quo tandem pcrficiantur.

54 Vt mortificatiq eft communioamp; focie-tas mortis Chrifti, cuius virtutc, vcrus homo ca-ftigatur,crucifigitur, occiditur; ita viuificatio eft communio amp;nbsp;focietas refurreftionis Chrifti,cuius virtutc viuificamur.vt nouam vitam viuamus. Quod cnim repugnamus peccato,virtutc mortis Chrifti fit; amp;nbsp;quod militamus iuftitiae,virtute re-furreötionis Chrifti fit,que poffidemus fide,cum omnibus fuis thefauris amp;nbsp;beneficiis.

Membra huius nouihominis funt: mens, fed reformata manu Dei,amp; noua luce perfufa.-in-telligentia verbum Dei tanquam régula, feques*. affedlus, fed purgati per Spiritum lani^um, ardentes tomore Dei:amp; voluntas conuerfa adDeu, amp;nbsp;concupifeentia Spiritus, quæ pugnat aduerfus carnem.

36 Hine ctia inteiligi poteft, qualcfnam fint aâiones noui hominis, feu Spiritus, qui teftatur de noftrarenafeentia.Paulus autera.excmpli gra-tia,has enumerat aäiones Spiritus; Fruöus Spiritus eft charitas,gaudium, pax,lcnitas, benigni-tas, bonitas, fides, manfuctudo, temperaniia.

N.iiij.

200 Vetvs et nows homo.

Aducrfus cos qui funt huiufmodi non eft Let.

• 37 Porrô.Signa teftantia de hac fpirituali na-tiuitate, vnumquemquc Chriftianum tencre o-portet;nc quis vcl feipfum decipiat,vanitatc:vel dciiciat, pufillanimicatc. Sunt autem præcipuü figna quinque.

• 38 Primum eft, vera Chrifti cognitio ; Hæc eftjnquit Dominus,vitaascetna, vt rccognofcat verum Dcum,amp; lefum elfe Chr!ftum,quem ini-ftfti. Hæc cognitio in notitia amp;nbsp;fiducia Chrifti eftfita.

• 5 9 Secundum cft,duci fpiritu Chrifti, amp;nbsp;non carnis impetu ferri. Ita enim inquit Paulus: Q^i ducuntur fpiritu Chrifti, hi funt eins. Hic Spiritus vt eft arrhabo hæreditatis promiifæ : ita roif-fus eft in corda noftra, vt nos ad precandum ex-citet.

40 Tertium, afsidua fpiritus aduerftis car* nem luâa, ôc ciufdem fpiritus viâoria fuper carné. Etfi autem hæc viftoria difficultcr acqui-ritur : (amen reuera parta eft, quando peccatum in nobis non rcgnat,vt obediamus ei in cupidita-tibus corporis.

41 Quartum eft, patientia fub cruce , quae fpei, quæ cum fide coniumfta eft, indiuidua comes exiftit.

42 Quintum, quotidie magis magifque abundare in cognitionc amp;omni fenfu.Philip.i.

SPI-

201

S P 1 R I r r S ET liter/t.

Pauli diélo: Litera occidir» autem viuificat, Gramma-^^^^ticumScripturæ fenfum (qucm literalem vocant)occidere, amp;nbsp;allegori-cumviuificarc côcludunt,perniciofiffimc errant.

2 Primùm enim ifta interpretatio contume-lia Deumaflicit, vt qui homines obfcurisæni-gmatibusjin certam ipforum perniciera, illudat amp;decipiat.

5 Deinde,eadem omnem dodrinæcœleftis certitudincm euertit-Nam fi Grammaticus fen-ûis,qucm verbareólè intelleéta fuppeditant, cft litera occidens: qux quæfo ccriitudo cflepotc-rit, præfertim cùm alij alias gignunt allegorias?

4 Idem error homines paulatim, à verbo no-bis diuinitus tradito.ad Humana fomnia abducit. Vndefit vt doéirinæ Dzmoniorum amp;humanæ traditiones in locum cœleftis doétrinæ,quæ fola falutaris eft,fuccedant.

• 5 Breuiter, Ifta erronea fententia omnem fa-lutis fpem amp;nbsp;omnem confeientiarum confola-tionem euertit. Quæ enimfpesamp; quæconfola-tio,ex eo verbo elfe poterit, quod inftar Protei, in mille allegoriatum formas fe fledit?

• 6 Proinde fanis hominibus amp;nbsp;piis, dubium ef fe non poteft, quin afflatu diabolico fadum fit. Vtgenuinus verborumfcnfus , quem fuppeditat grammatica, fit iftis dodoribus litera occidens: amp;nbsp;contra,fomnium honÿnis fit allegoiia, adtô-que Spiritus viutHcans.

S P I R I T V S

7 Similis prorfus contumelia fuit aotiqui Set pcnns,qui prinios noftros parentes, a fenfu verbi Dci gcnuino,abduxit ad alias cogitationes pu gnantescum voluntate Dei in verboreuelata. Nam cùtn Deus fua voce minatur mortem co-mcdentibus de frudu vetito, Satan contra di-cit: Nequaquam morte moriemini, fignificans verba Dei non efle accipienda co feniu, quetn grammatica promebat, fedalio arcanoS: aile-gorico,

• 8 Proinde non minus quam vox Satanat, qua Eua decepta eft,detcftandus eft error Origenis, quifcripturam totam in allegorias transformat. Ér probanda eft Epiphanij fententia, qui affirmât non omnia diuina verba allegoriis indigcre, fed accipienda efle prout fe habenr, hoc eft, eo fenfu,quem voces rede intclleâæ conficiunt.

9 Abraham audit à Domino; Vade in locum quem monftrauero tibi,atque ibi offer vnigeni-tum filium tuum Ifaac, quem diligis,in holocau-ftum. Hîc,fi Abraham præteritogrammatico fenfu , confugiffet ad allegorias, ncquaquam filium Ifaac,vinculis prius ligatum,maâ;are in ho locauftum properaffet.

lo Quapropter in mandatis diuinis,in ordina tionibus, in promifsionibus, amp;nbsp;comroinationi-busomnibus modis quærendus cft,amp; retinen-dus genuinus verborû fenfusmifi fortè ex gram-matico fenfualiqua abfurditas lêquitur, aducr-fus articulos fidei. Tune cnim adhibenda eft theoria,iuxta Epiphanij confilium, quæ ex feopi confideratione,cx periftafi rerum,amp; ex coUatiô-ne plurium fententiarum,eruit (feruata analogie fidej)

Et LITERA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iOJ

fi dci) verum vcrborum lênfim.

Il Etfi autem in vetcrj porifsimùm teftamen-to.multa fnnt typica amp;nbsp;myftica : tarnen genuin as verborum fcnfusprimùm tenendus eft. Deinde ^mbolica ratio, potiùs quàm allcgoria, eft fpe-«anda;quæ tantifpcr probanda eft, donee Cum axiomatis primis Religion’s confentiat.

• 12 Quantum autem ad allegorias attînet, fer-uarihancregulam perutilcfucrit. Allegoria nulla reciptatur , quantumuis fpeciofa fueritgt;nift quæ ha beat facem Clara verbi diuini prareuntem.

• 15 Caîterùna, ne errore Papiftico amp;nbsp;nos in-uoluamur,dc Spiritu amp;nbsp;Litera.-prîmùm quæra-mus.quid Litera, amp;nbsp;quid Spiritus abfolutè fint. Deinde quid comparatè ,videlicet,ciim Litera tribuatur Legi,amp; Spiritus Euangelio, quatenus opponuntur.

• 14 Quid autem fint Spiritus amp;nbsp;Litera abfolutè , ex fequentibus licet colligere teftimoniis. Rom.2.Non circumcifio carnis, circumcifio eft.' fed circumcifio Cordis in Spiritu, amp;nbsp;non in Litera. Circumcifio ergo cordis, eft Spiritus ; amp;nbsp;circumcifio, quæ in carne tantum eft, cftlitera. x.Corinth.^.oppónitur fpiritus Dciviui, tabulis lapideis.

• 15 Hinc primum firmifsima demonftrationc concludo, Liters amp;nbsp;Spiritus vocabula, nequa-quam ad expofitionem pertinere.vt volunt cum Origene Papifts : fed potius ad vim quandam ôcfruâum verbi in hominibus.

• 16 Hoc comprobatur amp;nbsp;his Pauli verbisiDum palam fit, vos c(îè epiftolam Chrifti, inferiptam non atramentOjfcd îpiritu Dei viubnon in tabu-

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Spiritvs

lis lapideis.fed in tabulis cordis carncis.

• 17 Præterea antitheüs litcræ amp;nbsp;Spiritus rede perpenfa,omnem dubitationem tollit. Nam ccr turn cftjlitcram amp;nbsp;fpiritum, vtcontraria, ab A-poftolo opponi. Si itaque conftiterit, quid pro-pric altcrutraharum vocum fignificetunmox ex collatione contrariorum,quid fibi vein reliqua, apparcbit.

• 18 Cum igitur Paulus ipfe Spiritui, in corde locum tribuit,atque eum definit cfle viuum fen-fum,amp;fcripturam Spiritus fanâi.viuificantis cor da hominum : fequicur litcram cflc quiddam cx-pcrs viui fenfus Spiritus in corde.

• 19 Proindevt fpiritus eft, quod Spiritu Dci viuentis, in cordibusnoftrisinfcriptum eftrita litera erit quicquid Icgitur, intelligicur, cogita-tur, amp;nbsp;fit, quantumlibet fpirituale fit, ciim animo noftro non inhæret amp;nbsp;viuit per Spiritum.

• 20 Quantum itaque ad rem attinct,quæ pro-poniturjntclligitur.cogitatur, non eft diffcren-tiajnter Literam amp;nbsp;Spiritum : fed quoad animi affeâus. Si enim animus fpiritu Dei viuificantis cxcitatur ad pios amp;nbsp;fanétos motus amp;nbsp;adiones: Spiritus eft. Sin minùs, litera eft inelficax ad vi-tam infiindendam, amp;nbsp;fatispotensadocciden-dumrnon quidem verbi vitio,fed hominis culpa.

• 21 Paulus vult hominem abundarc in cogni-tione amp;nbsp;fenfu fimul.Nam cognitio omnis,fiue fit Legis, fiue Euangelij, fine fenfu, litera eft occi-/ dcns. Contra autem, cùm fenfus viuus in corde accedit,Spiritus eft viuificans,amp; non ampliùs litera occidens.

• 22 Legis proinde cognitio, amp;nbsp;opus Legis, fi fpiritu

Et tITERA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105

fpititu Dei intus viuificante corda deftituiturji-tera eft occidens, vt in P aulo cernimus nondutn conuerfo. Isenim,ctfi inculpate coram oculis hominum vixerat:tamen ad extremum, fe à Lege occidbanimaduertit.

l'i Euangeli] Hmilitcr cognitio,confeflîo, amp;nbsp;vfus Sacramentorumgt;fine Spirituintus corda re nouante.litcra eft occidens.

24 Contra,Legiscognitio, Si opus Legisgt; quando Spiritus intus cor viuificat, Spiritus eft, öc non Litera.vt in Paulo eft videre, qui conu'er-fus,condelcdabaturLcgiDci, fecundum intc-riorem hominem.

15 Euangelium fimiliter creditum amp;nbsp;cfiîcax in corde,Spiritus eiE Idem Ht de facrificiis amp;nbsp;fa« ctamentis iudicium.

26 Sacrificium Cain,Decimæ Pharifâei, quia vitali fpiritu in corde deftituebaniur, litera tue« runt. Contra, Abelismuncra, amp;nbsp;Cornelij clce-tnofynz, quia corda eorum viuiHcabantUr fpititu Dei,Spiritus crant.

17 Sic Paulus,circamcifionem, quæ in carne hæret fine fide in cordc, Litcram vocatamp; con-trà.candem, Spiritum nominat, cùm fuuro proprium finem affequiturjhoccft, cùmres in corde,figno externo rcfpondet.

28 Fine enim prsceptorum, fignorum ,typo» rum, atque adeo omnium operum fublato, ma-nct fola Litera,qui per fc inutilis eft.

2ÿ Ratio locutionis, fi quiritur, hic eft, Vt Spiritus vocabulum per Synecdochen accipitur* Nam amp;nbsp;Spiritum fanétum fignificat,amp; motus vi uos,incordeexckatos,ab eodem Spiritu: ita Llgt;

iô5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s P I RITV s

teræ vox,per Mcralepfin transfertur, amp;nbsp;fignifi-cat.quodnudam Litcram,fniemotu Spiritus fan ôi in corde,confequirur.

50 Haétenus perfpicuè oftendimus, quid ab-folutè fit Spiritus, amp;nbsp;quid Litera. Nuncauren» dcclarandum eft,quid fibi veJint,cùm litcra Lc-gi, amp;nbsp;Spiritus Euangelio, à Paulo tribuantur; quxamp;nècpitheti vici funguntur, ac fi dicercs Legcm literalem eftc Euangclium autem Ipi-rituale. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

31 Vcrba Pauli hæc fünf Qui fecit, vt idonei eflemus miniftri noui Teftamenti, non liters» fed Spiritus. Litera cnim occidit: Spiritus autem viuificat. Quod fi mortisminiftcrium,literis in-formatum m faxis, fuit gloriofum : adeo vt non polTent intucri filij Ifrael in faciem Mofis, propter gloriam vultus cius, quæ abolenda erat: cui non potiùs minifterium Spiritus, eritglo-nofum?Nam fi minifterium condemnationis, erat gloriofum;multo magis minifterum i uftitiae abundat in gloria.

32 Hîc Paulus manifcftèlegem Mofis,fcri-ptam in tabulis lapideis, vocat iitcram occiden-tem.- amp;nbsp;contra,Euangclium, Spiritum viuifi-cantem.

33 Sed ftiendum eft, Legem quidem literam, Euangclium vero Spiritum appellari, non iim-plicitcr.Nam vt Euangclium non femper eft Spi ritus.ita Lex non femper eft litcra: fed quatenus vnumalteri oppotiitur. Tuncenimverè amp;nbsp;con— gruenter dicitur, Legis naturam efl'e, literaliter docere homines: Euaugelij autem ,fpiritualKer: quia gratis Chrifti fit inftrumentum.

34 Ne;

Et LITERA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;207

54 Nequc his obftat,quôd Euangelium à Pau lo alibi dicatUr odor mortis ad mortem, amp;nbsp;Chri ftus appelletur lapis offenfionis,amp; pctra fcanda-li.Nam id Euangclionon competit natura.quia omnibus eftfalutarc:fed hominum vitio,qui in-ftrumentumrcgcnerationis amp;nbsp;reconciliationis répudiant.

35 Legis igltur perpetuum amp;nbsp;inuiolabile ac-cidens eft, (quatenus à Chrifto feparatur)vt occidat. Quoniam,vt alibi dicit ApoftoIus.Qui-cunquc fub ea manent, malediélioni funtobno-xij. Contra, Euangelij accidens cft, per occafio-nemoccidere. Nam ineoreuelatur iuftitiaDei ex fide in fidem.idcoque potentia Dci cft, in fa-lutem omni credenti.

3(S Breuitcr,Lcx morbum oftendit,ita vtnullam monftret fpem fanationis: fed potiùs cùm hominem relinquit in feipfo, morti eum necef-fario adiudicatûdeoque meritb Litera occidens dicitur. Verùm Euangelium defperatis remedium adfert. Quare pœnitentiam prædicat,amp; ad Chriftumadducensjvitæ ianuam aperittideo-que meritifsimè, Spiritus viuificans, à Paulo dt-citur.

• 37 Difeernendum cft igitur, inter fortuitunx euentum, amp;nbsp;perpetuum accidens.- inter proprium officium rei,amp; occafionem. Fortuitus E-uangelij euentus eft occiderc,videlicct, cùm au-ditur,amp; non creditur. Vnde fit, vt per accidens, fit Litera occidens-.cùm eius tarnen proprium officium fitiviuificare: vnde Spiritus appellatio il’i propriècoropetit.

• 38 Cæterum cam Paulusfe aliófque Éuangelij

bo8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s pi ri tvs

præconcsjvocat miniftrosnon Literarji'dcftXe' | gis occidcntj^jScd Spiritus,id eft, Euangelij vp i uificantis ; non abolet dodrinam Decalogi, fed , tantùin difcernit inter minifterium Mofis proprium, amp;nbsp;proprium munus præconum Euan-gehj.

• 39 Etfi autem homines ad pœnitentiam feiï conuerfionem (ad quam inuitat Euangelium) femper prædicationc Legis præparandi funt. Nam Legis prædicatioj amp;: ignorantiæ noftra: me detur,amp; ftuporem excutit, vt verè fentiamus no ftrum malum .cuius admonitione adigamurad Chriftum.nifi malimus innoftris peccatis peri-rc. Tarnen proprium eft miniftrorumnouîTe-ftamenti,vtfintminiftriSpiritus;accidentaIeve-rô.quod fint Litcræ miniftri.

• 40 Verùm hoc accidentale minifterium,toties aboletur, quoties prædicationiLegis,fucccdit Euangelij gratia æterna.Quod quidem fit.quan-do homincs,agnita fua iufta damnatione, amp;nbsp;per-cepto Spiritu feruitutis ad metum,obtempérant Euangclio.agentes pœnitentiam. T um enim do nantur Spiritu adoptionis per quera clamant, Abba pater.

• 41 Quicunque hoc adoptionis Spiritu,ad prat-dicationem Euangelij.donatifuerint, à maledi-ôione Legis liberi funt .• adco, vt obedientia, quampræftant Legi Dei, non amplius Litera, fed Spiritus cenfeatur. Nam non folùmcredcn-tes ipfi viuificantur: verumet iarr opera , qusc fa-ciuntftametfi Legi non fatisfaciunt)viuificantur.

• 42 . Atque hinc eft, quod tametfi dodrina Dc-talogi,quatenu«hominem,adChriftumnonduni

coa-

Et LITERA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;209

uerfum,condemnat, Gt teinporatia amp;nbsp;abolenda.* tarnen perpetuo maneat, quatenus cft noima iu-ftitix diuinat,amp; régula obcdicntiæ, qui nccefla-rió à conuerGs requiritur.

• 43 Quarc deteftandus cft furor non folùm Antinomorum, qui Decalogun* non prædican-dum in EccleGa meutiuntur ; vcrumetiam eo-run),qui prætextu Chriftianælibertatis.neceffi-tatem obedicntiæ in conuerGs tollunt.

• 44 Nam G neceGarius cft ordo cauflarura amp;nbsp;cffeétuum, amp;nbsp;Chriftianiomnesfuntdebitorcs, non carnijfed Spiritui.omnino neceftatia eft noua obedientia. Adeo, vt qui fccundum carnem vixeritjGt moriturus;amp;contia,quiSpiritu,adio-nes carnis mortiGcauerit,Gt vidurus.

PRAEDESTINATIO.

SE sterna Dei prædcftinatione, amp;elc(âionchominû ad vitâ bca-tam amp;nbsp;immortalem rcétè erudi ri Ecclefutn fummoperc necct-quot;î^S^r^^s^^farium eft. Nam vt nulla do«äri-

navberiorcm confolationcm piis confcientiis adferrc folet, quàm doétrina prsdefttnationis reâè explicataâta nihil pcriculoGus eft, quàm à vera prsdeftinationis ratione aberrare.

2. Quare ne à modo prsdeftinationis amp;nbsp;elc-â:ionis,quem nobis commendat Scripturaaber-remusjfummoftudiocauendum eft. Nam qui veto modo defleftitdn præcipitium fertur, vnd fé f cciperc non poteft.

210 P R AE D E S T I N A T I O.

• 3 Sunt quidam, qui cùm audiunt noftfam fa-lutein in Dei elcétione amp;nbsp;propofito fitamelîe» amp;nbsp;modum vcrum baud obfcruant, fomnia Stoica amp;nbsp;tabulas Parcarum fingunt,quibus amp;feipfos miferè implicant,8i alios perniclosefeducunt.

• 4 Nam fieri aliud nequaquam poteft quàm vt is,qui fatales libros de faluandis amp;nbsp;perpenden dis imaginatur, vcl bypocrifi vanaturgcat, vel defperationc pcrniciofa tabcfcat.

• 5 Quidam enim carnalis cuiufdam fecurhatis anfam arripientes, in quæuisfceleraliccntiosè ruuntifibi quidem ipfis in certam pcrniciem:aliis verb,in graue fcandalum.

• 6 Nonnulli in contrarium malum feruntur: qui cum contra verbum Dei, particularem gratis promifsionem fomniant,in defperationis ba ratrum demerguntur; in quoeos asternùm peri-re,nifi mature dexteraDei crefti rcfipifcant,ne-cefle eft.

q Q^apropter cùmaudimus verbo Dei nobis prædcltinanonis myfterium commendari, fimul in verbo Dei prsdeftinationis modum cumfua vera caufla qusramusiquem fi rcétè tenucrimus, fummam confolationis prsdeftinationis doélri-na nobis adferet, amp;nbsp;crit nonfolùm veluti calcar quoddam ad omnia pietatis excrcitia : ve-rumetiam vt facra qusdam ancora in mortis articulo.

8 Modus autem prædeftinationis verifsimus cft,qucm Paulus nobis commonftrat, ciim ad E-phefita fcribit : Elegit nos in Cbrifto ante con-ftitutionem mundi, vt fimus nos fandi, amp;nbsp;incul-pati coram ip io in dilcdione. Item.prædeftina-

P R AE D F. ST IN AT I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.II

üît nos in adoptionem per Chriftum Icfum. I-tenijGratos nos fecit in Diledo ; in quo habc-mus redcmtionem per faiiguinem ciys. Item, Propofuit recolligere omnia in Chrifto. Item, inquoinfortcm afciti fumuS, prxdeftinati fc-cundumpropofitum eius, qui omnia operatur fccundum confilium voluntatis fuæ , vt nos fi-inus in laudcm gloriæ eius, qui ante fperauimus in Chrifto. Item , In quo amp;nbsp;credentes obfignati eftis Spiritu promifsionis famfto, qui eft Arrha-bo hærcditatis noftræ.

9 Hîc4?aulus clarifsimè modum pratdeftina-tionis définir,dum pronunciat Deum prædcfti-nafle nos faluti per Chrîftura, amp;nbsp;in Chrifto. P er Chriftum quidem,vt mediatprem amp;nbsp;KuTfaTtir- In Chrifto verô, vt in capitc, amp;nbsp;cum capitc : cuius membra efficimur per fidem,quam Euangeliutn promifeuè omnibus prxdicat.

10 Prædeftinauit igitur nos Deus non exa-rando fatales libres cum Zenonis familia.fed fta tuende iuxta confilium voluntatis fuæ modum falutis confequendæ per Chriftum amp;nbsp;In Chrifto.

Il In hoc modo conditio ftdei includitur. Nam cùm fide inferimur Chrifto ,cius membrà efficimunatqueideô eleôti.quia membta Chri-fti fumus.

12 Quàm autem hæc conditio fit necelfaria ex ordinationcdiuina,plurimafanè declarant tc-ftimonia.PauIus Rom.9. vbi de prædeftinatione difputat, hanc condirioneminculcat, iiiquiens.' Qmd igitur dicemus.? Genres,quæ nô feâaban-t'ur iuftitiam,apptehendcrunt iuftitiam,iuftitiam O.ii

Zli P R AED F. STI N A T r o.

inquam, quæ eft ex fide. Ifrael verô feßans Legem iuftttiæ, ad Legem iuftitiæ non peruenir. C^arc? quia non ex fide, fed ex operibus F.cgis. Hanc conditionem repetic Apoftolus in lo.cap. amp;nbsp;fæpc alias earn vrget.CoIoff.i.Si modo in fide permaneatis fundati.Hebr.j. Participes fafti fu-musCluifti, fi modo incoatam fiduciam vfque ad finem firmam tencamus. i. Tim.î.MuIier fal* uabitur,fi permanferit in fide.

15 Neceffitatem huiusconditionis Apoftolus ipfe de fc loquens oftendit,cùm ait : Væ mihi fi non Euangelizem.Item, Caftigo corpus meum, amp;nbsp;in feruitutem redigo, ne fortè ciim aliis præ-dicaucro.ipfe reprobus efficiar. Si igitur Paulus eleélum Dci organum.ex fide obedientiam erga Deum non prærtitiffet,fidc exeufta, gratia exci-diftet,reprobus fua culpa effetftus.Ieremias idem verbis Dominiinculcat:Si,inquit,pœnitentiam egerit gens illa à malo, quod locutus fum aduer-fus camagam amp;nbsp;ego pœnitentiam fuper maloi quod CQgitaui vt facerem ci.Si fccerit malumin oculis meisjvt non audiant vocem meam: pœnitentiam agam fuper bono quod locutus fum vt facerem ci.

14 Hinc manifefte apparet prædcftinationem diuinam,pcr Chriftum amp;nbsp;in Chrifto, ratam efle amp;nbsp;rcqiiircre à nobis conditionem fidei , qua Chrifto inferimur,atquc ideo cleéti cenfemur.

15 Ex bis qux haétenus diximus banc prædcfti nationis extruamus definitionem Prædeftinatio eft ordinatio Dei, qua ipfe ante conftitutionem muhdijfecundum beneplacitum amp;nbsp;confilium vo luntatisfuæ.per Chriftum amp;nbsp;in Chrifto,deftina-

P R AED F ST I N AT I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11J

Ult vitæætcrnæ omnes in Chriftum redcmtorcm credituros: vt fint fan£ti amp;nbsp;inculpati coram ipfo: vtquclaudcm gloriæ gratiæ ipfius prædicent in omni ætcrnitate.

16 Huie opponitur reprobatio, qua reiiciun-turamp;arcentur ab æterna vita,amp; mancipantur æternis pœnisjquotquot in Chriftum crederc re c.ufant,amp; quicunque in fide Chrifti, ad finem vf-quevit^jnon perfeuerant.

• 17 Huiusrcpiobationis cauffa eft pcccatum hominum, amp;nbsp;luftitia Uciiuftc punientis tranft greflbres, qui ad propitiatorium hominibusa Deopropofitum.non confugiunt.

• 18 Potro cum conditionem fidei requirimus: fimul Phatifaicum taxamus errorem , de Digni-tatepcr(onarum,de Prærogatiuacarnis, de Meritis liumanorum operum.V ndc amp;hoc fcquitur, quod ncc ex rationc, nec ex Lege de hoc myftc-rioiudicandum fit. Nam vt ratio dignitatem amp;nbsp;prærogatiuam carnis: ita Lex , mérita operu hy-pocritis eledionis cauflam falsó ftatuerevidetur.

• 19 Non eft itaquecauflaprædeftinationisin nobis, vtfalsôopinantur Monachi, fed in Deo; quam caulfam Paulus ’Zdbxw voluntatis Dei vo-cat: Auguftiaus mifericordiflimamDeivolun-tatem.

• 20 Dehac voluntate Deiergahomines, vbi certo conftitcrif. praedeftinationis noftri fimda-mentum habcmusimmotum.NamDcusomnia, vt Paulus tcftatur,fccundum confilium hums fuç voluntatis operator.

• 21 Hæc Dei voluntas mifericordifsima, non eft nobis incognita aut tefta: fed traditaeftSe . ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O.iii.

ai4 PraedestinatïQ.

reuclata nobis,voce Euangelij. Et in quatpor po tifsimùm cèrnitur.-in tnifsionc Filij : in prom^f-fionc: in mandato.'amp; in obfignatione gratiae.

zx Mifsio Filij locupletilsimum teihmonium paternævoluntatis Dei erga nes ert , iuxta hanc voeem Filij; SicDeuis dilcxit mundntn vt Filium fuum vnigenitüm darct, vromnis qui credit in cum non pereat^fedbabcatvitam ætcrnam.Ro.5. Commendat Deus charitatem fuam erga nos, quod ciim adhuc elTemus pcccatores, Chriftus pro nobis mortuus eft.

23 Huius itaque AU7foy,fufficiensfatisfaétio cft amp;nbsp;expiatio peccatorum totius mundi. Per bunc enim Pater fatetur fe plaeatum cflc , amp;nbsp;iu-bet ferió vt ipfum audiamus.

24 Neque cft quód quifquam exiftimet mif-fom elTc Filium in mundum , vt quofdam fele-élos tantum de generc humano rcdimerct ; fed potiùs vt totius mundi pcccata tolleret, iuxta il-lud.'Eccc agntis Dei qui tollit peccata mundi.

25 Nam vtcommuncni noftram naturam af-fump(it,amp; cum natura, noftram cauflam in ft re-ccpit.ita palam ipfc de ft ait ; Filius hominis venit faluare quod perierat.

• 26 lam aurem non pauci aliquot perie-rant degenere humano: fed totum gcnüs hu-manum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

• 27 Quemadmodum igitur in Adamo omnes lapft fumus:ita cum Adamo datur omnibus pro-hiifsio feminiscontrituri caput ftrpentis. Hinc Joannes? Chriftus apparuit, vt deftruatopera Diaboli. Quapropter, fidelis fermo, vt Paulus ait,amp; omni approbationc dignus cft,quód Chri-

ftu5

P R AE D F s T I N A T 1 o, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;215

ftus lefus vcnit in hune mundum peccatore® faluos facere.

28 Quod autem eucntus(proh dolor)non re-fpondeat voluntati Patiis mittcntis Filium,amp; de fidetio Filij deriuatis in fe pœnam peccati; id fit propria hominum malitia,quià Pâtre clementif fimo ad nuptias filij inuitati, venire reculant; qucmadtnodum Chriftus ipfc conqueritur, cùtn ait:Multi funt vocati, pauci vero eledi. Hoc eft, pauci credunt amp;nbsp;frudus pœnitentiæedunt, arque idcô expclluntur de domo nuptiarum , vt-qui veftem nuptialcm non habcant.

29 PromilTio gratiæ quæ vtrè vniuerfalis eft, fimilitcr voluntacem mifericordiftimam Partis cœleftisnobis commendat. Hue pertinent plu-rima dida, inter quæ funt hxciHæc eft voluntas Partis mei, qui mifit me,vt omnis qui videt Fi- -lium, amp;nbsp;credit in eum habcat vitam^ternam. Matth. 18. Sic non eft voluntas ante Patrem meum, qui in cœlis eft, vt pereat vnus de pufil-lisiftis. i.Timoth.z. Deus vult omnes homines fajuos fieri amp;nbsp;ad agnitionem vetitatis venire. 2. Petr. 3 Deus longanimis eftergavos , nonvo-Icns vllos pcrirc, fed orones ad pœnitentiam re-ciperc. Hue amp;nbsp;illud Prophcticum pertinet. Nolo mortem peecatoris, fed vt conuertatur amp;nbsp;viuat

30 Hine DiuusBernhardusiProditinlucem ad miferi confolationcm magnum çonfilium, quod ab çterno latuerat in finu æternitatis,quôd nolit.videlicctiDcus mortem peccato(is,fed ma gis vt conuertatur amp;nbsp;viuat.

31 Hsc promiflio gratis,vt eft vniuerfaVjs.itj

O.iiii.

216 Praedestinatio.

etiam efl gratuita,fold fideaccipicnda. Vtrum-que pcrfpicuè docet Paulus ad Rom. 910.11.vbi excludit aperte omnem prxrogatiuam carnisSc opcrum mérita : amp;nbsp;concludit omnem qui credit non pudcfieri.Noncft cnim(ait)diftmiâioludæi amp;nbsp;Græci. Idem enim Dominus omnium, diues in omnes qui inuoCant ipfum.

3z Hue faciuntpnlclierrimiillitypi.quosi-dem Apoftolus proponit, cùm filios Abrahæ, .Tfmahelcm amp;nbsp;Ifaac : amp;nbsp;filios Ifaac, lacobum amp;nbsp;Efau, in medium adducit : qui typi in hunc mo-dumaccommodandi funt : In commodis certis ad hanc vitam fpeótantibus, non omnes qui nati funtex feminc Abrahæ amp;nbsp;Ifaac, habentur illo-rum filij. Multo minus in rebus fpiritualibus cenfebuntur filij,qui ab iüis fandlis Patribus or-tumducunt. Quocirca.quelnadmodum in commodis ad hanc vitam fpe'élantibus, tantùm illi reputantur filij, de quibus fanóli Patriarchæ ha-bebant promifsioncs, vt Abraham de Ifaaco amp;nbsp;non de Ifmacle, Ifaac de lacobo amp;nbsp;non de Efau. Ita in rebus fpiritualibus folum illi funt Abrahæ filij cenfendi, qui promifsioni gratuitæ credunt: amp;nbsp;non illi,qui prærogatiua carnistument.

35 Neque aliud vult conclufio Apoftoh;Non eft igitur volentis neque currentis, fed miferen-tis Dei. Namhuius conclufionis hicfenfusabf-que dubio eft verifsimus. Non eft volentis neque currentis, videlicet fccundum carnem : quia vo- ' luntas carnis amp;nbsp;curfus carnis nituntur prærogatiua carnis amp;nbsp;meritis opcrum tatqucidcöaduer-fantur mifericordiæ Dciamp; merito Chrifti. Sed eft volentis amp;nbsp;currentis fecundum promifsio-

nem.

Praedestinatio. 217 nem.hoc eft,credentis. Siquidem omnia poflibi-Jia funr credcnti. Nam hæc voluntas, amp;nbsp;hiccur-fus, commendant mifericordiam Dei : adcóque fola mifericordia in Chrifto promifla nituntur. Quid hinciam cfficitur? lllud quod propofitum erat ab Apoftolo, Nó filios carnis fed filios pro-miflîonis,eflchæredes.

34 Suntautem filij promiffionis omncsqui crcdunt promiflioni vt Abraham crcdidit. Nam Apoftülus Rom.4. definit filios promifsionis cC-fc cos,qui infiftunt vcftigiis ndei Abraham. Et ad Gal.j Scitotc.inquitjquód qui crcdût, hi funt filij Abrahç.Si filij funtgt;amp; haeredes fecüdum pro-mifsionem.

35 Qui banc vniucrfalèm gratiam ncgant ( quantum quidem ad voluntatem Dei pater-nam attinet ) prætcrquam quód Paulo, adeóque confenfui totius Scripturæ fe opponunt, grauif-fimè impingüt. Primùm enim tribuunt Deo

Deinde fingunt in Deo contradiéto-nas voluntates.

36 Sed quod apud Deum non fit «sgojaiwDAM-•4lt;et,multadiâa teftantur Deus enim femper bo-nam caijfl'am c5probat,amp; femper mala condem-nat,iuxt3hancregulam:Fideles cuftodit Dominus, amp;nbsp;retribuct abundanter facienti fuperbiam.

• 37 Nihil proinde certius cfl:,quam quod Deus omncs pœnitentes recipiat in g’r3tiam,amp; contrà impœnitentes omncs rtiiciat, abfquc omni pcr-fonarum refpeâu.

• 38 Quod autcm DeusLazarum mcndicare voluit,amp; lofcphum principem Ægypti fecit,hoc non conftituit in Deo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nam pcrfo-

218 P R AE D E s T IN A T I o.

narum acceptioiniudiciislocûhabet, vbiæqua-libus inæqualia,aut inæqualibus æqualia tribuû-tur. Nuncautécùm Deus fibi banc iudiciariam regulam flatuit, quôd vclit in Chrifto omnes credences faluare,amp; quod velit omnes contera-nentes Filium, amp;nbsp;perfeuerantes in deliétis , pce-nis punire æternis : ncquaquam perfonarum acceptor cft.

39 Præccrea, quôd non fint in Deo contradi-ôoriæ voluntates.ex co manifeftum cft,quôd,vt ipfe veraciffimiis.imô ipfa veritas eft : ita duplex cor damnet. Cum igituc feriptum eft:Deus vuir, omnes homines faluos fieri.ltem,Dcus non vult vllosperirCjfcdÄmnesad pœnitentiam recipc-remequaquam funtharum propofitionum con-tradicioriæ admittendæ, quæ funt, Deus non omnes vult faluos fieri, Deus vult aliquos peri- , re,amp; non omnes ad poenitentiam reciperc.

40 Qii^omodo ergo ( inquies ) damnantur multijcdm omnes faluos fieri Deus velit?Si con-filium creationis amp;nbsp;milîi F;lij in mûdum rcfptci- j mus, verc voluntas Dei eft vt nullus percat.Verum fi euentum confideramus,voluntas Dei eft, 1 vt contumaces amp;impœnitentes pereant. Pater | terrenus vult omnes fuos filios hçrcditate gaude* ' rc. Hæc eft enim paterna ftorga in bono pâtre. Verùm fi aliquis filiorum perrexerit elfe coptu-raax, vt nec verbis ncc fla gel lis emendari velit, hune pater hæreditatc priuat, amp;nbsp;inter filios am-plius non numerat.

41 Huius rei typus in Deuteronomio pro-ponitur. Sigenucrit(ait Dominus) homo filium rebelUoiôt proteruum,quinon audieritpatris aut

P R AE D E s T I N A T I o. 219 aut matris imperium,amp; coê'tcitus obedire con-temferir, appréhendent cum pater eins amp;nbsp;mater eius, amp;nbsp;ducent cum ad feniotes ciuitatis, amp;nbsp;ad portam iudicij, dicentque ad eos: Filius noftee ifte proteruus amp;nbsp;rebellis eft, monita noftra au-dire contemnit, lurco amp;nbsp;potatoreft, lapidibus eum obruet popul us ciuitatis amp;nbsp;morietur. IS ón-nehic pater vult filium obrui lapidibus , quein naturali ftorga charilTimum habuitïAd curidetn plané modum Deus,ex fua paterna bonitate,vult omnes homines hæredes fieri vitææternar. Verum contumaces nihilominus amp;nbsp;rebelles perpe-tuis pœnis vult obrui.

42 Difeernendum eft igitur accurate inter Voluntatem Dci paternam , quam Theolo-gi antecedentem vocant , amp;nbsp;cam quæ fcquitur hominum contumaciam. Quarc amp;confequens dicitur.

43 Mandatum(hoc enim cft tertium in quo fuprà propofuimus voluntatem Deierga homines confpici) fi militer nobis voluntatem Dei verè paternam erga omnes commendat. Fieri enim non poteft vt voluntas Dei cum mandato ipfius pugnet. Qiiapropter cùm iubet vt to-tus mundus Filium fuum audiat, vult profcétô vt omnes illüm audiant : vult vt ex auditu fidçm concipiant. Prædicatio enim Euahgelij requi-ritfidem. Vult denique vt credentes làlucntur. Deinde Filius, qui eft fapientia Patris , aman-dat difcipulos fuosin omnem terram cumhoc mandato: Ite in mundurn vniucrfum , amp;pro-clamatc Euangelium omni creaturæ. Qui cre-diderit amp;nbsp;baptizatus fuerit, falaus erit. Quive-

220 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pr AED F. STINATIO.

xô non crcdidtnt J condemnabitur. Hoc mandatum cùm fit vniuerfale, clarc teftatur Deum vcllc omnium hominum falutemifed cû conditio ne fidetvt indicat promifsio mâdato additaMat-ii.clamat Dominus:Vcnite ad raeomncs qui la* boratis amp;nbsp;oncrati eftis, amp;nbsp;ego reficiam vos. t4îô Vtrumque hoc cft.mâdatum amp;nbsp;promifsio tcflan-tur voluntatem Dei paternam effc, vt omncs ve-niant ad Chriftum vocanté, vt omnes in co con-fcquantur falutcm.

^4 Fitmifsimèitaqucamp; fine bæfitatione fta-tucndum cft mandatum Dei æternum amp;nbsp;vniucr-fale,cfle teftimonium infallibilc voluntatis ipfius crga homines. Cùm igitur mandat omnibus vt audiant Filium amp;nbsp;credanbvult reuera , vt omnes audUnt, credant, iuftificentur, fandificentur, faluentur.

45 Scd obiicict forte aliquis: Fides donum Dei efl:,amp; opus Spiritus fanéti. Ergo nemo cre-dcre poteft nifi qui diuinitus fidem acccperit. I-tem.Nemo venit ad Filiumnifi quem Pater tra-xent.Hoc vcrifsimum effefatcor. Verum, cùm Paulus inquit:Fidcs ex auditu,auditus autem per Verbum Deiifignificat ordinarium ad confcquen dam fidem inftrumetum efie prædicationcm E-uägelij:in qua Deus iuxta fuas promifsiones vult cfleefficax j vult traherc Verbo amp;nbsp;Spiritu ad Filium.Sed multi trahcnti Patri repugnant,cui po-tcrant obedire. Hoc clarc comprobatur querela Chriftijin hunc modum peruicaciam ludxorum deflentiszQuoties volui tc congregate vt gallina congregat pullosfuos, amp;nbsp;noluilH? Similem contumaciam Stephanus fuis ludæis obiicit. Duri, in quit,

P R. A B D E s T I N A T I Ö. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;211

inquit,ceruice, amp;nbsp;incircumcifi corde amp;nbsp;auribus, vos fempcr Spiritui fanâo refiftitis. Et Dominus apud Efaiam: Tota die cxpandi manus meas ad populum contumacem amp;nbsp;contradicetcm mi-hi.Hoc ipfo teftimonio amp;nbsp;Paulus rcbcHionêlu-dæorum oftendit,quam rebellionem cauflam re-ieétionis eorum fuiiTe concludit.

46 Hue etiam facit exemplum quodAugu-ftinus de Nabuchodonofor amp;nbsp;Pharaone propo-nit hifee vcrbisiQn^antum ad naturamjambo homines crant:Quantum ad dignitatem, ambo reges ; Quantum ad cauflTam, ambo populum Dei captiuum pofsidebant; Quatum ad pœnam,ambo flagcllis clcmcntcr admoniti : Q?id ergo fines eorum fecit diuerfos? nifi quod vnus manum Deifcnticns in rccordationcpropriæ iniquitatis mgemuit;alter libero contra mifericordifsimatn Bei voluntatem pugnauit arbitrio.

47 Verùm I1ÎC imprimis cauendfi eft,ncquis peccandi petulantia amp;nbsp;longa confuetudine, abu-fus benignitate Dei inuitantis fe ad pœnitêtiam» accerfat fibi ip G iudicium,vt à Deo permittatur mere in reprobam mentem.Hocciim fit, homo ad verbum Deiobfurdefeit, amp;nbsp;fibiipfi cam peccandi necefsitatem imponit propria voluntatc, vt iam aliud quam peccarc non pofsit. Perindc Cnim illi acetdit, ac fi quis fciplum de cacuminc montis præcipitem daret,vndc poftea cafum re-uocarenon valerct.

48 Maturè jgitur vocanti Deo obtempéra-re oportet, amp;nbsp;refipifccre, follicitcquc ambulare (vt Propheta monct)coram Deo fuo. Nam qui vocantem Deum per fuos rainillrosaudirereçu-

t

lia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P RAED E S tlNATIOi

fatjn contumacixpoeiiam incurrit. Vndc fitvc magis magifquc vinculis peccati conftriâus donee tandem dedoleat, fûtque deque ferat omnia falutis media. Hîc proinde locû habet vulgo no-tus verficulus:

(juinon cfthodie, eras minus aptus erir.

49 Oblîgnatio gratiæ (huic cnirnquartum locum tribui inter ca indicia, quæ nobis ob ocu-los ponunt quam fit paterna, voluntas Dei erga onincs homines ) elariflîmè nobis paternam vo-luntatem Dei commendat. Nam dum iubet ba-ptizari omnes gentcs,vt veriffime omnibu s gen-tibusfuam obfignari gratia amp;nbsp;mifcricordiflimarn voluntatem. Nunquamenim genres omnes in-* uitaret ad Baptifmum, nifi omnibus gentibus falutem , quam obfignat Baptifmo , impartir! vellet.

• 50 Q^d autem in multis Baptifmus eft tantum lit er al is, hoc non fit Dei confilio amp;nbsp;volun-tate, qui vete fuam gratiam Baptifmo offert amp;nbsp;obfignatifed hominû culpa,qui à paâo cum Ded in Baptifmo inito,turpitcr difcedunt.

• 51 Nam vt Deus promittit,amp; promifTum obfignat Baptifmo : ita par eft i vt homo ab altera parte fide refpoadcat. Siquidem in omni pado vtraque pars paéti conditioncs amp;nbsp;leges (trua-bit. Atque earn ob cauflaaa Petrus Baptifmum definit,ftipulationc bonx confeientiæ cum Deo. Deus cnim Baptifmum offerens proraittit gra-ttam: conlcientia vero fide refpondens, in pado açquicfcic fréta refurredionc lefu Chnfti.

51 Cùmitaqiieex his demonftrationibus e-mdcn-

P R AE DE s T I N A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;223

uidentiffimè nobis confiât de voluntate Dei paterna erga nos, quæ voluntas cil caufla amp;nbsp;balls prædeftinationis amp;nbsp;eleélionis nollri : firmam tcncamus fiduciam falutis,amp; ad voluntatem Del paternam in miflione Filij, in promiflîone, iii rnandato, amp;in obfignatione gtatiæ exprelïam, tanquam ad arcem munitiffimam nos recipia-mus'.nihil morantes décréta Stoica, quantumu» magnos patronos amp;nbsp;fapientcs habeant.

53 Porto fines prædcllinationis amp;nbsp;eleâio-nts nollri ad falutem duos Paulus conllituit, E-phefiis feribens : quorum proximus ail ve fimus fanfti amp;nbsp;irrcprchenfibiles coramipfo,hoc cil, vt Iludeamus fanditati amp;nbsp;innocentiaî , habca-mùfquc femper bonum propofitum. Vltimus,vt laudetur gloria ipfius à nobis in omniæternitatc.

54 Reliât nunc vt nonnihil dicatur de vlù huius dulcifsimæ dodrinæ praedellinationis amp;nbsp;e-leélionis æternæ : qui duplex ex Pauli ep?ftolis ad Roman. amp;nbsp;Ephef. colligi potell. Ad Romanos ideô fcribit Paulus de prædellinacionej vt ex caufla , modo, amp;nbsp;conditione prædellinationis concludat, prærogatiuam carnis amp;nbsp;humana mérita nequaquam elle cauflam falutis. Eucrtitigi-tur Apollolus prærogatiuam carnis, amp;nbsp;omnia humana mérita tollit ,quô lit locus mifcricor-diæ Deiin Chrillolefu,amp; via pateat falutisomnibus, qui in Chrillum credere non reeufaucrinr. Ad Ephefios de hoc ipfo myllerioagit.vt ollcn-dat Euangelium Chriili non elfle nouam doótri-nam ab Apollolis excogitata, fed ante mundum conditum in pedore Del fuilfe recoaditâ, ôcfuo

2Z4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P RAF. D E s T I N A T I o.

tempore mundo patcfaélum.

55 Prætcr hune duplicem vfum , quorû prior ad confirmationem gratuits iuftitiæ, amp;nbsp;vniuer-falis gratis pertinet.-pofterior ad commendatio-nem antiquttatis Euangelij refertur crit amp;nbsp;hic V' fus,(quem Paulus attingit ad Rom.8.)vt ftatuant pij nullam crucem,nullam calamitatcm gt;nbsp;nullant denique rem aliam pofle impedire falutem cre-dcntiumgt;qus decreto Dci sterno nititur,

^6 Hinc confolatio ingens oritur in agonc mortisj amp;nbsp;fûmaamp; inenarrabilis Istitia nafeitur.' adeô vt iam moriturus quafi ouans dicat.-In Domino confidit anima mea,non timebo : ChriftuS meus vidor mortis eft, in hoc ego triumphabo.

57 Hue pertinetillud Dauidicum Viriliser agite Sfcoiifortetur cor vcftrum,omnes qui fpe-ratis in Dominu. Cuftodit enim Dominus om-nes diligentes fc.

58 Cstcrùmhic viùs confirmans nosincru-ce,amp; confolans in agone mortis.tùm demum locum habet vbi nos ipfosin Chrifto eflefenferi-mus, amp;nbsp;Chriftum in nobis.

• 59 Qi^are iuxta confilium Pauli inftituenda eft probatio noftri, qui in hune modum feribic Corinthiis: Vos ipfos tentate an fitis in fide, vos ipfos probate,an non cognofcitis vosipfos,quôd lefus Chriftus fit in vobis,

• 60 Hsc Pauli verba,certiflîmum probandi modum nobis prsfcribunt,qui eft tentare amp;nbsp;ex-plorare an quis fit in fide, an Chriftus in fe ha-bitet; quslanè probatio aliunde proficifei non potcft,quàra ex effeâibus Spiritus Chrifti. Nam qui Spiritu Dei ducuntur, hi funt eius. Qui au-tem

Ecclesia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;225

tem ducuntuc Spiritu Chrifti, cogitant, amanrgt; profequuntur quæ funt ChriRiiSc nihil antiquius habent, quam totam faam vitam Deo approba-le.Hinc cft illajn Sanólis, pugna fpiritus aducr-fuscarnem.

61 Hue amp;nbsp;illud Pauli pcrtinct : Milita honc-ftam militiam, retinensfidem amp;nbsp;bonanj cofcien-tiam. Nam bæc certifsima funt inhabitatis Chri-fti teftimonia. Vbi enim fides cft, illic confeien-tiapurgataeft àmalis opcribus. Quareamp;bona confeientia, amp;pium propofitum ,ftdci fynceræ teftimonia funt. Contrà autem vbi contaminata cftconfcientia,amp; vbieftpropofitum pcccandi, ibi nulla prorfus fides eft ,niü fortè hypocritica quædam de fide gloriatio,quam vanifsimam effe opera ipfa declarant gt;nbsp;amp;nbsp;diuus lacobus com-monftrat.

EC CL ES I A.

Era ChriftiEcclefiafquemadmo-dum cam definit Symbolum Apox ftolicum ) eft focietas fandorum, in cuius tamé externo cœtu multi funt

fcelerati,hxretici,fchifmatici hypocritac.

2 Hxc focietas fpiritualis cft, qua, videlicet, per fidem (quæ ex auditu verbi cft ) homines iu-ftificati, abfque fuis meritis amp;nbsp;opcribus antece-dentibus, coniunlt;ftis.amp; confequentibus, Chrifti (cuius fanguine à peccato mundati funt)mcmbra effedi,inter fe mutuofpiritu Chrifti coalefcunt, vc omnes fimul participes fint virtutis Chrifti, ac fpiritualium bonorum,quæ ad falutem necefi farta funt.'

P

3.26 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E C C L F. S r

5 Sanâornm aufem dicituf hæc focietas » vt clara amp;nbsp;(pecifica differentia ftatuatur,qua Sc Ec-Clcfia vera Chrifti,ab aliis in müdo ctetibus di-fcernatur,amp; fiia quadâ proprietate fignäta mön-ftrctur.

4 Aliæ cnim omncs focictates irt mundo funt impuræ amp;nbsp;profana?.vt quar peccati maculis amp;nbsp;rca to inuotutæ,exti*a familiam Dei,in regno Diabo-li verfcntur*

$ At focictaîilla,quæ Ecclcfia dicitur,cft fen-ôa; cùm quii corda eorum , qui huiusfocietatis veri'ciuesfunty fide purificatafunt,infangume Chrifti.- turn epjia iam deftinati ^nt vfui fanCto, vt Deo fanftó cukurti fanélumpræftcnt ,'in vcra fanftitate viuentes.

6 Hine Paulus Corintbiis ffribes definit Ec-clcfiamDei cflecos,qui fandificatiin Chrifto lefujvocatique ad fanditatem, inuocant nomen Chrifti in quouis loco.

• 7 Hæc Ecclcfia Sc fpirirualislcrufalcm,cx-trudafcribiturnunc fuper fundamentum Apo-ftolorum , nunc fuper fundamentum quod eft Chriftus.

• 8 Verum in primishîccauendum cft,necumi Papiftis.hominum opiniones fundamentum Ec-clcfiæ efleftatuamus.

• 9 boc diferimen tenendum eft.Eccle-fia dicitur extrudafuper fundamentum Prophetarum amp;nbsp;Apoftolorum,videlicct,quodattinct ad propagationem, amp;nbsp;miniftenum Sc teftimoniuin dodrinæ.Scd eft extrada fuper Chriftum,quolt;l attinct ad autorcm , meritum,dodrinx fontem. Sc efficaciam, hoc eft, propter Chriftum eleda

1

Ec C L B s I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ïi7

ellEcclefia, amp;nbsp;vocata à principio mundi amp;nbsp;propter cum feruatur amp;nbsp;faluatur,amp;.per thriftum ex finaPatris rcuclatum eft Euangeliu amp;nbsp;Filius eft cfficax, datSpiricum fanétum per Euangelium.

lo Hane ob cauflam i.Cor.3. dicitur:Funda-mentum £iliud poni non poteft, præter id quod pofitumeft.quod eft lefus Chriftus Item,Filius, qui eft in finu Patris, ipfc rcuelauit nobis. Item, Ego fum via,yeritas amp;nbsp;vita.Item,Nó rclinquanx VOS orphanos, fed veniam ad vos. Itcm,A-dor.x. Addexteram igitur Deiexaltattis »pro-mifsioneitt Spiritus fanâi accipiens à Pâtre cf-^udit.

, Il Cogitatiohuiusduplicisfundamenti,quo-rum illudin minifterio» hoc in virtutefitum eft, confirmabit nos,cùm de dodrina Eccleliac, tùnx de Eccleftæ ftabilitate.

• u Fundamentum minifteriale eft doftrina propheticaamp; Apoftolica fola. Vndedifeamus intrépide cum Paulo pronunciarc anathemata, quicunque humanas traditioncs obtrudunt Ec-clefiædi vcl fuctint angcli de cælo,nedum puluis iccinis qualis eft Papaamp; Mahomet.Fundamen-tum pocentii amp;nbsp;virtutis, eft Chriftus, Deus 8c homo-.quifuæ Ecclefix fdeerdos manetin actcr-num. Quare portae inferorum non præualcbunt aduerfuscam.

13 Quicunqueeft extra hoc fundamentum, fruftra gloriatur de Eeelefiç litulo. Eft enim Ec-clcfia Chrifti vna,vt quæ fupcr vnum fundamen-tuni cxtrmäa fit.

ƒ4 Hine fequitur fieri non pofte,vt Mahome-tiftatü conuentusfit Ecclefia,nam vt doctrinam F.ij.

218 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ecclesia.

Propheticamamp; Apoftolicam,rej’iciunt:ita Chri-flum Dominum rciiciunt amp;nbsp;perfequuntur.

15 Ncccolluuies Mon3chorumamp; facrificu-lorumin Papatu cft Ecclefia. Namtamctfinon reiiciunt manifeftc dotSriiiam Apoftolicam amp;nbsp;Propheticam: tarnen eins natiuam fentcntiam corrumpunt. Deinde tametfi nobifcum Chriftü Deum amp;nbsp;hominem fatentur: tarnen perfonæ officium ncgant,cùm fuis opciibus tribuunt, quod Chrifti foliuscft,

16 Proinde is ccetus folus eft vera Ecclcfia, -xaque vifibi!is:quæ alligatur ad fccptrum reélum quod Dominus emifit de Sion, hoe efl. ad mini-fterium Euangclij incorruptum, per quod offer-turChriftus.qui recipit in album ciuium fuo-rum, quotquotiuxta vocem Euapgelijin ilium crediderint.

17 Quicunque ergo Ecclefiæ ciuis cflecu-pit.is fe vcrè huic Ecclefiæ adiugat viua fidc,cla-ra confefsione, pia inuocatione, amp;nbsp;officiis aliis quærcquirit Euangelium.

18 Quod autem aliqui,vt idcam Platonicamgt; fingunt Ecclefiam inuifibilcm efle, manifeftus error eft. Nam fi Ecclcfia non eft vifibilis cœtus, quomodo agnofcentur amp;nbsp;miniftri Euangelij amp;nbsp;auditores: amp;nbsp;quæ Ecclefiæ iudicia crunt, de qui-busferiptüeft:Dic Ecclefiæ? Quomododifeer-nemus ciues,quorum experéda amp;nbsp;tuendaeft fo-cietasjab hoftibus qui fugiendi funt?

ip Sunt autem hæc figna minime fallétia quf nionftrant Eeclcfiam : Vox miniftcrij Euangclij incorrupta;Ritus diuinitus tradkijncurrentes in oculosj vc Baptifmus amp;nbsp;Cœna Domini ; amp;nbsp;obe-

dientia

Ecclesia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;up

dientiaerga Euangclium, id eft,pœnitétia,conquot; fefsio,inuocatio,amp;c.

20 Portóiamctfi multi funt cœtus inorbe terrarum qui Ecclefiæ dicuntur: tarnen vna eft fanâa amp;nbsp;catholica, cuius membra, tametlî fpa-tio feparantur;tamê vinculo fidei amp;nbsp;Spiritus con-iunguntur.

îi Huius typus pulchcrrimus proponiturin malo punico, quod mandato Dei tintinnabulo adiectum crat.N am hoc Symbole Cgnificatur v-nitasEcclefiæ, ex raultis gentibus in eundem fo-num,hoc eft, ad candera fidem per fonum Euan-gclijconucnientibus. Sicut enimin malo puni-cojvno extcriùs cortice multainieriùs grana v-niuntur, fie innumeroslàndæ Eeelefix populos vnitas fidei contegit.

22 Qi£Ôd autem in externo Ecclcfis cœtu fint multi lcclerati,bærctici,fchifmatici amp;nbsp;liypo-critæ.non folùm Ecclefia Corintbiaca oftendit, verumetiam parabola Chrifti de zizaniis aperte docet ,vttaceam omnium temporum expe-rientiam.

^5 Oil^tidiu cnim in hoc mudq peregrinatur Ecclefia, bonis amp;nbsp;fincerisinea pcrmixiosforc malos amp;nbsp;hypocritas, monet Pominus : vt fe pa-tientia at met filij Dei, amp;nbsp;inter oftcndicula, qui-bus turbari poflent, retineant infraétâ fidei con-ftantiam.

24 Sunt proinde duplicia membra vifibilis JEcclefiæ ; alia enim viua funt,alia mortua. Viua funt membra omnes qui ex fide Filij Dei viuunt, retinentes fidem amp;nbsp;bonam confeientiam. Mortua verb funt, qui profitentur quidem nobifeum P.iij.

230 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E c c t E s r A.

articulos fiUei,fcd fpiritu Chrifti carent, hoe cftgt; viuunt fine poenitentia, óc finunt peccatum in fe regnare per concupifcentias corporis.

xj Deindcetfifanguinefuo mundauit Eccle-fiam Chrift{is,5it fitirbfque luga amp;nbsp;macula, àd-11 lie tarnen rauhis vit(is,amp; refiduis carnis infirtni-tatibus laborat,quibus obnoxij funt finguli fide-lës,poflquam régenîti funt Dei/piritu:adeô, vt bpus habéanr perpétua hac oratione: Remitte iiobis débitanöftra. Haectamen macula non im-pedit quo minus credctesiint viua membra Ec-ejefiæ. ’•ƒ nbsp;nbsp;nbsp;' lt;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;....

16 Cqm ergo Eccicfia duplici vitioobno-sia cft»alichoamp; prbprio, deber perpetuo Deum înuocare,vt has maculas minuat, ad tandem tol-tat.Prætcrea fanétam adhibebit difciplinam,quô innocentia in externis feruerur moribus.

iquot;} Erfi autem impios errorcs, qui fidei pu-ritatem idficiunr, ferre non licet;tamen male fa-crût,qui zeKpritWtu vel tumultuofè àb Eccle-fia difcedunr,vcl ca'th importonorigofe turbant.

2-8 Vcrùm pi) videntes has maculas,fe con-folabuntur ptomifiiône Chrirti , qui venturum diem prônîiitR,lt;qüo vt lolium à triticô feparabi-tur.ita manifeftamp; fkijfruftrà fcelcratôs S( hypo-efitas fibi externa Euâgciij profefsionc plaeere.

20 Errant igifurquilèvm^ùetum Ecclefiatrt effe negant, in quo funtylli impij amp;nbsp;hypocritx: èùm tainèn audiuiit in éo vcrum Euangêlium fo-harc.Sacfamenta reftè adminiftrari, amp;nbsp;à mültis 'Wram minifterio præftariobedientiamîquæ tria ibfallibilia vifibilis Chrifti Ecclefiæ funt tefti-jnonia,vt fuprà diximus. ”

30 Porto

Ecclesia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.5t

ya Porto ciitn Papiflæ fignaCatholicæ Ec' cleüx fingunt Primatum Papæ, ordinem Epifquot; coporum, fuccefsionem ordinariaro, amp;c fimilitu-dinemrituum.toto cœlo abetranr. Namiftafi-gna Apoftoli amp;nbsp;Prophetæ ignorabant, amp;nbsp;Chri-ftus ca non monftrauit.qui ait: Oues mcæ vocetn meam audiunt.

Ji Multumpraeterea errant qui ff;^jt|U«7n)Az77Xi» in Ecclefia Chrifti quçrunt.Nô cnimreâè per-pendunt difcrimen inter regnum Chrifti amp;nbsp;re-‘ gnamundana. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n/'

52 Regnum Chrifti iuxta Prophcticam Apoftoheam feripturam in hac vita, eft minifte-lium Euangelij.per quod Chriftus colligit amp;nbsp;vi-uificat Eccleftam verbo amp;nbsp;dato Spiritu fanâo^ protegit earn mirabilitcr contra Diabolos amp;nbsp;ty-rannos,amp; poft hâc vitam refufeitabit eam. Si ad-ducet ad æternum Patrem*

JJ Exhac deferiptione petendum eftEcclcr fiae,feu regn» Chrifti, amp;nbsp;Politiatû difctimé, quod fex diffet^tÜB diftinguitur, videlicet,obicétis bc-neficiis, forma gubetnationisjgloria« prxfidiis ftabilitate.

J4 Primùraenim poteftas politica coé'rcet externa mcmbra.vt fint in officio.Sçd Chrifti regnum non tantum gubernat externos mores : fed arguit amp;nbsp;fanac corda.lta enim Dominus ipfc ait, Vt mcdcrer'contritis corde.

J5 Secundo,poteftatis politicæ fumma bene» ficia funt, difeiplina amp;nbsp;pax corpoiû. Ac huius re^ gni bencficia/pîritualia 8c æterna funt,videlicet» iuftitia,amp;pax confeientiarum coram Dco,amp;c.

Jlt;S Tertio differunt forma gubernationis* P.iiij.

2J1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E C C L E S I X.

Nam reges amp;nbsp;principes mundi cligunt miniftro* idoneosad gerendam rempublicam, inftrußos fapientia amp;nbsp;cloquentia: Chriftus vero digit ftul-ta huius mundi, vr pudefaciat fapicntiam fapien-tum: fiue vt Pfal.ait : Ex ore infantium amp;nbsp;laétcn-tium pcrficit laudem. Forma executionis in de-feriGone amp;nbsp;pœnis etiam variat.Nam politica po-teftas armis défendit fabditos,amp; contumaces pu nit vi corporali feu gladio: (èd Chriftus per vocé Euangdij dat sterna bona, remifsionem pccca-torum, Spiritura fanótum amp;nbsp;vitara æternam : amp;nbsp;punit contumaces non vi corporalbfed verbo Sc légitima excommunicatione.

37 (^artó diffetunt gloria. Nam gloria rc-gnorum politicorum eft præftantia confilij in togata guDernationeiamp; in armis fortitudo,amp; félicitas. At Ecclefiæ Chrifti gloria in hac vita,cft vera Dci agnitio, inuocatio, profeflîo vers do-drinæiConferuatio perpétua Ecclehæ etiamfi in aliqua membra rxuitur,magnitudo animorum in yincendis omnibus dlecebris amp;nbsp;terriculamentis impiis.virtutum multarum decus in quibuspræ-fentia Dci cernitur.

58 Quinto,præfidiis ditfcrunt.Nàm præfidia regni politici funt exercitus, amp;nbsp;opes ncceftaris adfumtus domcfticæ gubernationis amp;adbdla ^crenda: Ecclefia verb non eft munira præfidiis vifibilibus-.fcd regitur à filio Dei,amp; habet eufto-des Michaël cum fuis Angelis, qui perpetuoeô-tra Draconem militant.

39 Poftremo differunt ftabilitate.Na omnes politiæ habentfuam fatalem periodum , finem, Sc terminum.Sed Ecclcfiæ nô erit finis.-quia Rex cft

s Y M B o L V M.

eft æternus; iuxta illud: Regnum tuum omnium feculorum,amp; dominatiotuain generationem amp;nbsp;in generationem.Et populo fuo dat vitam æter-nam, quz hïc inçoatur poft cefurreélionem confummabttur.

40 Hoc difcrimen politici rcgni amp;nbsp;Ecclefiæ:» qui nonobferuantjfacilè cruce Ecclcfiæ amp;nbsp;fcan-dalis aliis abfterrentur àconfcfsione.Quarefem per ftt nobis in confpeâudiâum Domini.* Regnum mçum non eft de boç mundo.

41 Cuicunque ergo falu$amp; vitazternacurz eftjis det operam, vt cum Dapidc fit focius omnium timentium Deum, amp;nbsp;cuftodientium mandata cius,amp; afsiduc cum eodem prccctur.Lcgcm ponc mihi Domine viam ftacytprum tuorum, vt euftodiara ea Temper. Item , inclina cormeum ad teftimonia tua,amp; non ad auaritiam.

41 Nam quiconque extra banc (oeietatem eft, is baud dubièmancipium Saianzeft, cum quo amp;nbsp;ftipendium peccati babebit mortem zteinam nifi ante mortem feria pœnitentia auertat iram iuftiiudicis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r. o

S r M B O j[„ aVr-r.r s

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R TI c V1.1 fymboli A poftolici con

il^'^tinent fumma dodrinæ Chriftianz capita, quz funt veluti totius Chri-“ ftianæ rcligionis fundamentum.Vn-de Ht ] vt qui ab vno aliquo borum articulorum aberret,extra fundamentum efle dicatur:amp; quia extra fuhdamétum eft, extra gratiam amp;nbsp;lalutem, in regno tenebrarura fub Sataua militât.

254 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Symbol TM.

• 2 His proinde articulis optime quadrat Symbol! apprilatio. Quemadmodum cnim milites iTiiindani fuo quodam /ymbolo teftanturamp; cui fermant,amp; cuius fint Iioftcsfita Chriftianthac fi-dei fuæ profefsioDC,tanquam Symbole» teftan-tur fe,amp; Deo(qui eft Pater amp;nbsp;Filius, amp;nbsp;Spiritus fanftus) fcruirc, amp;nbsp;efle hoftes Diaboli amp;nbsp;tnem-brorum eius.

• 5 Hoc Chriftianat militiæ Symbolum idco di-citur Apoftolicum : vel quia ab Apoftolis con-fcriptum eft, amp;nbsp;quafi per manustraditumEc-clefiæ: vel quia Apofiolica doiSlrinanititur»amp; ex Apoftolorum conctonibus 8c Scriptis demon llratur.

• 4 Doftrina; Symboli Apoftolici fumma hue redit; quod monftret Deum: quod diuina opera nobis ponat ob oculos: quod veram falutis viam indicet.

• 5 Diuidittir autem Symbolum hoc vfitate amp;nbsp;redifsime in quatuor partes. Quarum prima,cft de Deo Patre. Secunda.dc Deo Filio. Tertia, de Deo Spiritu lando. Quarta, de Ecclefia amp;nbsp;eius falute,

• 6 Primaparshifee verbis continetur; Credo in Deum , Patrem omnipotentem, creatorem coeliamp;terra?.-^'

J Hæc Gonfefsio vnitatem diuinæ effentia: habet:diftindionem perfonarum in vna diuina eflentia fatetur : potentiam amp;nbsp;opera Dei Patri.« ognofeit, amp;nbsp;fide in hunc vnum Deum re-cumbir.

t 8 Cum cnim dicit,Credo in Deum,v»unj tan tùm Deum efle ftatuit:quamparticulamcxpref-fit

s Y M B o L V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;235

fit Nicenum Symbolum hoc modo: Credo in v-num Deum. Dei proinde appeJiatio admoncat nos,qu0d fit vnus Deus aeterrtus natura amp;nbsp;eflen-tia, qui eft tons amp;nbsp;autor omnis boni,ex quo Fonte hceat haurire omnibusiis, qui ex fide ipfiim inuocant.

CùmadditjPatremjdiftindionem perfona-rum incipit,amp; confitetur Deum Patrem efle pri-mam perfonam in diuina eflentia. Eftigitur Pater prima perfona diuina, qui ab æterno generat filium fibi ^OBSZÆF.

10 Ciim fubiungit,omnipotentem,tantam po tentiam Deieflefatetur, vramp;facere,quicquid volueritjpofsittSd facile profternere omnia,quas fe illioppofuerint,valeat.

II Hane potentiam confirmât opus crcatio-nis coeli amp;nbsp;verras. Cœli autem- amp;nbsp;terræ appella-tionibus.intclligunturnon folum ccelum amp;ter-ra,verumetiam omnes creamras reliquæ vifibilcs Si inuifibiles,qujE cceliamp;terræ ambituconti-nehtur. Breuiter, Quicquid eft rerum hie vnus Deus creiuit. Verùm deprauatio, quæin rebus creatis apparet, non Deiim habet àutorem, fed Diabolum.qui fua (ponte dcfecit A Deo, qui bonus fed à Deo creatus fuit. ,

n Ex creatione rede concluditur omnipo-tentia,FapJcntia, iuftitia, Si bohitas Dei. Omni-potentisenim eftcxnihiloomnia condere: Sa-pienf isjotdinata cönderc:Iufti,g.ubernare,amp; pro uidentia moderari creata : Boni, communicare rebus creatis fua dona, vt in hominc videmus, quern condidit adfuam imagincm.

13 Quartum quod habet base confefsio, eft de

X3lt;5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s YM b o I vm.

fiducia in hunc Deum qui cft Pater. Cùm enim dicit Synibolum,Crcdo in Dcum,fenfus cft.-Sta-tuo certa fiducia, quod Deus velic meus Deus ef fe,meus Pater,meus fuftentator, meus defenfor, qucm folum me colcrcprofiteor,renunciatis o-mnibusidolis.

14 Sccunda pars Symboli,eft de Deo Filio:qui vt redimcrct genus hurnanum rcum amp;nbsp;damna-tum propter peccatumiafTumfic naturam huma* nam in vnionem •imiwuKti)/ feu perfonalem. In qua natura humanafadus çft viótimaexpiatnX peccati totiusmundi.

• 15 Hzcfecundaparsfex Articulisabfoluitur, iuxta hzc Symboli verba. i.Et in Icfum Chriftu Filium eius vnicum Dominum noftrum. a.Qui conceptus eft de Spiritu fando, amp;nbsp;natus çx Maria virgine. 3. Paftusfub PontioPilato.crucifi-xus, mortuus Sc fepultus, defcendit ad inferna. 4.Tertia die refurrexit à mortuis. $. Afcendit ad cœlos,fedct ad dcxteram Dci Patris omnipoten-tis. ô.Inde vêturus eft iudicare viuos amp;nbsp;mottuos.

• 16 Huius fecundz partis primus Articulus: Et in Icfum Chriftum Filinm cius vnicum Dominum noftrum,multa paucis compleditur.Pri mùm enim monftrjit fecundam Perfonam in di-uinitate,quæ eftzterni Patris ztcrnusFilius,qui vteflentiacft idem Deus cum Pâtre amp;nbsp;Spiritu fando; ita proprietäre diftindaeftab vtroquc periona. Hoc cxplicatiiis Symbolum Athanafij. Ambroftj amp;nbsp;Niccnum babcnt. Deinde cùm hûc Filtum vocat Icfum, vnionem perfonalem indi-cat: Nam æternus Aaysr amp;nbsp;Dei Filius fadus eft homo, amp;nbsp;vocatus eft lefus, proptcrca quod po-

Symeolvm. , 237 pulum fuum à peccatis eflct faluaturusjuxta pro mifsioncs Patribus faâas. Hic enim lefus falua-, tor miindi eft,eö tjuöd fit nobis à DeoChriftus, lioc cft, Propheta, Sacerdos amp;nbsp;Rex. Prophcra lt;juidem,qui è finu Patris prodicns, nobis Patris Voluntatcm reuelauit. Sacerdos, propter viiâi-tnam amp;nbsp;intercefsionem. Nam vt viftima fua ex-piauic pcccatum.-ita intercefsione interpellât Pa trem, vt nos propter fuam viftimam in gratiam rccipiat. Rex veto, quiademolituseftpotefta-tes,amp; deftruit opera Diaboli,iuxta primam pro-* mifsionem.

• 17 Huius articuli fides eft huiufmodi: Ego fir-miter ftatuo quod Dei filius fit meus faluator,ve rus Propheta Dei, vnicus faluator, mediator amp;nbsp;rex, adeoque Dominus, qui me fua prouidentia gubernat, me redemit » me aduetfus Diabolum défendit,amp;c.

• 18 Secundus articulus fecundac partis:Qui con ceptus eft de Spiritufanfto, natus ex Maria vir-gine, modum affumtx humansnaturæ indicat. Ciim cnim ait. Conceptus eft de Spiritu fanfto, excludit vfitatum naturæ modum in generando, Vfitatus cnim naturæ modus gencrationis cft.vt fœmina concipiat ex virili feraine.Scd hie Spiritus ûnftus occulta virtutc virgincm feecundar, amp;nbsp;format ex fanguine virginis hominem verum amp;pcrfe(ftum, iuxta diélum Angeli ad Virgi-ncm:Spiritus fanftus veniet fuper tc,amp; virtus al-quot; tifsimi obumbrabit tibi, amp;c. Cùm addir, Natus ex Maria virginc, Vc veram Chriftihumanita-temconfitctur.itainuiolata virginitatevirginem peperiffe agnofeit.

IjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s Y M B o L V M.

19 Tertius articulus fecundar partis PafTus fub PontioPilato,crucifixusmortuus amp;nbsp;fcpi»ltus,'de fcenditad interna* modum redcmtionis faélx per Icfum Chnftum fidelibus commendasvide-liceti quod palFus fit propter peccatanoftra. Eft ergo Clirifti paflîonoftra redcmtio.

20 Huius parïionis illuftris dcfinitio colligi po teftexEpiftoIa ad Hcbraeos hoc modo: Pafllo Domini noftrilcfu Chrifti,eft Qcrificium expia torium amp;nbsp;propitiatorium, quo æternus Filius Dei homo faétus/eipfum per æternura Spiritum obtulit Patri aeterno, vt fua viâima amp;nbsp;obedicn-tia, amp;nbsp;expiarct peccata mundi, amp;nbsp;placaret iratn Dei : quo cmnes credentes in ipfum per cundem fanélificenturad vitam acternam. Hanequoque definitionem includunt in fe verba Domini Io. 17. Ego pro iis fandifico raeipfum,vt amp;nbsp;ipfi fine fandificati in æternum.

21 Huius facrificij applicatio fit Verbo, Fide amp;nbsp;Sacramento. Verbo cnim quafi manu Dei of-fertur: Fide vcluti manu hominis accipitur: Sacramento vtroque obfignatur , eiiifque vis amp;nbsp;v-fustanquam in tabula pingitur.

21 De Icntentia verborum Symbol!, Defecn-dit ad inferos, non conuenit inter omnes. Qm-dam ante mortem intelligunt defccnfiim ad inferos ipfam humiliationcm, qua Chriftus horri-bilcm fenfum irx Dei aduerfus peccata fuftinuit. Sed horem fententiam ordo Symboli videtur refellere. Quidam hancclaululam additam pu-tant contra Valentiniannriim haerefin, amp;nbsp;volunt hac loquendi formulaMofi amp;nbsp;Prophens vfitata nihil aliud fignificari, quàm quodChriftus verè

morte

SyMBOLVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2Jlt;J

morte proftratus iacijcrit,amp; in fepulchrumin-dufus fucric, vt alij homines verè mortui amp;nbsp;fc-pulti. Quidam hæc verba ad vim amp;virtut(m mortis Chriftirefcrunt, amp;nbsp;volunt hacphrafi fi-gnificariguodmorsChrifti profucrit ctiam in-feris, id cll, moftuis, videlicet in fide Abrahæ. Quidam exiftimantChriftiim reuera defcendiC-fe ad tartarcas fedes. Sed nee inter hos coniienir. Sunt cniip qui animam Chrifti t iacente corpore in fepulchro eó défeendiffe dicunt, vt illic patc-rctur pro animabus hominum. Quorum fenten-tia ex eo refellitur ,quód Chrifti languis perfe-diflima fit pcccati totius mundi expiatio. In quemenim finem patcretur anima famSifsima apud inferos, nifi vt fuppleret mortis crucis de-fedum ? Sunt ctiam qui animam Chrifti ad inferos quidem defcendiffe fatentur , fed illic nihil paflamefle. In hac fententia eft Auguftinusad Dardanum feribens. Sunt amp;nbsp;alij.qui contendunt Chriftum anima amp;nbsp;corpore defcendiffe ad inferos, amp;nbsp;in ipfo terrxmotu in momentorefurre-öionis fe viuum inferis cxhibuiflc,amp; fe declaraP fe vidorem mortis amp;nbsp;principis tenebrarum.Sed quid in hac varictate opinionum tuto fequen-dum? Hoe firma fide teneatur, quód Chriftus reuera defcenderit ad inferos , iuxta Symboli verba , amp;nbsp;veteris Ecclefiæ confefsionem. De modo, nemo fit follicitus. Satis eft enim tencre Chriftum viéforem Satanx effe , amp;nbsp;deuiöo mortis aculeo.aperuiffe credentibus régna eoe-Jorum.

23 Quartus articulus fccundæpartis.-Rcfurre-xit à mortuis,hiftoriam viétoriae ChriftbSi con-

240 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s Y M B ô L V M.

I rit i capitis ferpentis continet: atquc ita compîtf tat ft promifsio; Semen mulieris contcrct caput Serpentis.

• 24 Quemadmodum autem hic articulus re-quirit firmam fiduciam in Chriftum viélorem mortis, äuget fpem promiflæ hæreditatis, excitât nos ad confefsionem huius viéioris coram mundo amp;nbsp;portis inferorum : ita cius vfus cùm in tota vita, tùm in mortis articulo, maximus eft* Huius cnim articuliferiacogitatio facitAt nullis fraâi calamitatibus, perfiftamus in fide, donee ad fincm omnium calamitatum huius mun-di amp;nbsp;ad falutis pottum peruenerimus.

• 25 Quintusarticulusfecundæ partis, Afcen-ditadcœlos, fedet ad dexteram Dci Patris om-nipotentis : fpeâabilcm triumphum Chrifti, amp;nbsp;maieftatis gloriam Chrifti nobis commendat.

• 26 Afcendit Dominus vifibilitcr corporali amp;nbsp;naturali modo furfum, amp;nbsp;nube fubueélus eft in ccelum è confpccâu difcipulorum, Ad.i.amp; inde fubueßus fupra omnes cœlos. Afcendit autem, vt ipfc de fe teftatur, vt nobis locum para-ret.I0an.14. Abco parare vobis locum, amp;nbsp;vos ad mcallumam. Afcendit vtomniafubiiciatpedi-busfuis.-Afcendit, vt caput Ecclcfiæ emineat, amp;nbsp;dona det hominibus. Afcendit vt cordanoftra ad fe trahat. Col. j. Si refurrexiftis cum Chrifto, quæ furfum funt fapite : vbi Chriftus fedet ad dexteram Patris. Hue illud Philipp.3. Noftrum 'TToKiTdLfMi eft incœlis, vnde expeßamus falua-torem.

• 27 Vt enim afcenfio perfonæ fuit iuxta hü-manam naturam,fecundum quam localiter amp;nbsp;vi-

fibilitet (

s y M B o t V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;241

Êbilitet afcendit : ita fcfsio ad dexteramPatris pecfonæ eft,quæ eft rex regum,amp; Dominus do-minantium,æqualis Patri gloria amp;nbsp;maieftatc. * 28 Fidcs proinde articuli hæc eft:Qucmadmo dum Chriftum triuniphatorem mortis,Dominum omnis creaturac amp;nbsp;patronum noftrum apud Pattern agnofcamusjn eum firma fiducia recum bamus, atqueipfum coram omnibus hominibus amp;nbsp;infcrorum portis confitcamur:ita vfus in hoc fitus eft.vt abnegata omni impietate, amp;nbsp;humanis defidetiis, leuemus Corda noftra in ccelum, potentes inde in omnibus calamitatibus noftris au-xilium, amp;nbsp;cxpefSantes vt nos ad fe iuxta ipfius promifsionem afl'umat,ac donet promiffara hæ-feditatcm.

Sextus articulus fecundæ partis,Inde ven-turus eft iudicare viuos amp;nbsp;mortuos , de futuro per Chriftufn iudicio concionatur.Nam idem il-le lefusChriftus qui hîc ab iniquis fpretus amp;nbsp;con demnatuseft, veniet in maieftatc fuaiudicatu-rus orbem terrarum. ludicij forma Matth. 26. exprimitur. Siftent cnimfe coram ipfo boni amp;nbsp;tnalijfeu pij amp;nbsp;impij. Illis paratum regnum trader.- hos iultis fuppliciis rnancipabit : vt pij cum Chrifto bcataimmortalitate in æternum fruan-tur,amp; impij tcadantur Diabolis cruciandi atter-nis poenis.

30 Fides huius articuli hæc eft : Quemadmo-dum firmiter ftatuere oportet aliquando fore ft-nem præfentium calamitatum .• ita folidam con-folationem inde pcrcipiamus, quodlefus Chri-ftusjDeus amp;nbsp;homo,fit conftitutus iudex,qui an-teain fc credentibus,iurciurando intcrpofitogt;

i4- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sÿmbolvm.'

promiferat vitam æternam.Quarc non eft quôd qui in fide Chrifti hîc difcedunt, pertimcfcant condcmnationis fcntentiam.

31 Tertia pars Symboli eft de Deo Spiritu fanöo tenia perfona in diuinirate; Credo in Spi ritum fandum. Cultus fidci conuincit Spiritum faniftum verum Deum efte. Ordo Symboli ter-tiam perfonam in diuinirate eum cfle docet. Ap-pellatio indicat officium,videlicet,quod fit viui-ficator amp;nbsp;fanéhficator.

5Z Eft ergo Spiritus fanftus tertiain diuini-tate perfona verus amp;nbsp;ærernus Deus Patri amp;nbsp;Filio non gignens nec genitus, fed à Patre amp;nbsp;Filio procedens, fimulcum Patre amp;nbsp;Filio créas, conferuans.faluans, fancSificans, qui mittitur ia corda cleétorum,vt ca viuificet amp;nbsp;fànétificet, V-nà cum Patre amp;nbsp;Filio adorandus.

• 33 Quemadmodum igiturcredimus in Dcuni Pattern Ct eatorem, amp;nbsp;in Filinm Dei redemto-rem : it a etiam credere nos oportet in Spiritum fanétificatorem,cuius tcmplum fumus. Vfus hu' jus fidci eft vt renunciata omni impuritate fimus fanfti fpiritu amp;nbsp;corporc, caueamiifque ne vllis faétis contriftemus Ipiritum Dei in nobis habi-tantemi

• 34 Quarta pars Symboli quatuor articulis ab-foluitur,amp; his verbis continetur. i. Credo fan-âam Ecclefiam Catholicam, fanétorum com-munionem. z. Rcmifsionem peccatorum. S-Carnis refurreâionem. 4. Et vitam æter-nam.

• 35 Primus articulus, Ecclefiam Catholicam definit elfe fandoram coramunionem feu focic-

tatem.

Symbolvmj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24^

tatem. In Sanftorum autem catalogoj funto-mnes.qui voci Euangelij crcdunt.Namlii fcgre-gati funt àprofanitatc mundi, amp;nbsp;applicatiDeo per fidemivt (int hoftia illi placens.In horum nu mero fe Dauid cfle fatcturjCÙmaitPfalm.Sj. Cuftodianimam meam quoniam fanólusfum. Et in alio Pfalmo;Dixi,confitebor aduerfum me iniufticiam meam Dominoj amp;nbsp;turemififtiim pietatem peccati mei, pro hac (fcilicet iniquita-teremittcnda) orabit ad te omnis fantSus in tem poreopportuno.

• 36 Hinc efïicitur quod fanâorum focietas in hac vita,non fit illorum qui pcrfcótè fanóli funt, amp;nbsp;fine peccato, vt Anabaptiftæ amp;nbsp;Pelagiani pu-tant.Sed corum potiùs, qui agnofcunt fua pecca-ta, credunt remitti peccata, amp;nbsp;orant perpetuo pro fua iniquitatc rcmittcnda,idque fiducia Me-diatoris Icfu Cbrifti.

• 37 Erit proindefides huiusarticuli, firmiter ftatuereæternum Pontificcm lefum Cliriftum habiturum fempcr in mundo aliqhem fanóto-rum cœtum, contra quem Diabolus amp;nbsp;mundus non poterunt pratualere: etiamfi j vt in excrcitu, quzdam membra trucidantur.

• 38 Secundus articulus quartæ partis. Credo remifsionem peccatorum, eft finafis caufla noti-tiæ hiftoriæ de Chrifto. Sic cnim agnofcit fides Chriftuin cfleFilium Dci,paflum amp;nbsp;reflufeita-tum,amp;c.vt propter banc cauffam nobis verè do-netur remilsio peccatorum , vt efticiamur filij Dei,amp; hæredes vitæ æternæ.

• 39 Vt autem hic articulus de remifsionc pec-caturumfiat illufirtor,quatuor ordinefpeôtanda Q.ii. .

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Symbolvm.

funt: Quid fit peccatum. Quid remifsio peccati, Quse fides rcmifsionis peccati, amp;. Qnæ fid ei re-mifsionis peccatorum coniunda fint.

40 Pcccatum vno vcrbo dcfinitur à loanne, cüm dicit,peccatum eft avouIa, hoe cft, defeâus à Lege (quæ eft voluntatis Dei régula) cum ob-ligationc ad æternam mortem amp;nbsp;damnatio-ncmjiuxtaillud:MaIedi(ftus omnis qui non man ferit in iis,quæ in libro Legis fcripta funt.

41 Remifsio peccati eft obligationis ad æternam morte folutio,amp; pcenæ debitæ condonatio. Hoc confirmatur parabola de debitore. Mat.18.

41 Vt huius remifsionis materia amp;nbsp;merituni eft viiäima filij Dei: ita Deus 1’atcr mira miferi-cordia rccipit homines condonato reatu.Etfi ail tem defeiftus non intégré curatur in hac vita,fed tantùm minuitur per mortificationcm veteris hoministtameji reatus adeo aboletur in conuer-fis ad vocem Euangclij, vt Deus dicat fe non re-cordaturum peccatorum eorum.

45 Fides remifsionis peccati, eft firma fiducia mifericordiæ Deijuxta promifsionem ipfius, eX prædicatione Euangelij, in qua effieax eft Spiritus fanélus, concepta : qua ftatuit homo, quod Deusvelitfe verè in gratiam recipcre propter vidimam Filij, amp;nbsp;non amplius fibi peccata im-putare.

44 Cum fide remifsionis peccatorum duo funt coniunda,videlicet gratia,amp; donum.

45 Gratia eft iuftificatio ipfa • Gratia ex mul-tis delidis in iuftificationem,Rom. 5. Hæc iuftificatio eftperfonæ credentis in Chriftumabfb-lutioàjicccato, imputatio iuftitiæ Chrifti, Sc

acce-

Symbolvm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;245

acceptatio ad vitam ætcrnam gratis propter Chriftum.

46 Donum eft ipfa donatio Spiritus fanfti, qua homo fola fide iuftificatus rcgcncratur, id eft,mortificatur amp;nbsp;viuificatur.-vt iam noua crea-tura fiat, v|uatquc porro iuxta voluntatem Dei, quantum quidcm id fieri potcft per humanam infirmitajem.

• 47 . Quiahæc donatio Spiritus fanâi, quarc-generamur, indiuidua comes eft fidci remifsio-nis pcccatorum,fæpe Scriptura hinc falutis argu mentum petit; non tanquam à caufla, fed à qua-fitatc credentis perfonæ. Hinc illud Domini di-lt;Sum; Nifi quis renatus fuerit ex aqua amp;nbsp;Spiritu, non potcft inttoire in regnum cœlorum.

• 48 Adeundem modunlchm Paulus dicit:O-mnis qui inuocauerit nomen Domini faluus crit, ah effeélufidci iuftfficantis ipfa fidcs iuftificans æftimatur.Omnis enim qui verè inuocat, ex fide inuocat. Quæ inuocatio certifsimum indicium eft fuac cauifx.Eft proinde inuocatio, nota iufti-ficati amp;nbsp;faluandi .• amp;nbsp;noncauftaiuftificationis amp;nbsp;falutis.

49 Tertius articulus quartæ partis,(Credo) Carnis rcfurrcótionem.eft concio de perfeda re generatione noftri,qua noui homines reddemur gt;nbsp;animo amp;nbsp;corpore, non quidcm mutata fubftan-tia, fed qualitate tantum. Hac pctfeda regene-ratione cfficiemur conformes Chrifto Domino, amp;nbsp;geftabimus cius imaginera, quantum quidcm ad humanam natura attinet.Ita enim Paulus ait: Qui transfigurabit corpus noftrum humile,vt fit gloriofo corpori ipfius,

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qiii.

^4*^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Symbolvm.

50 Quartils articulus quartæ partis (Credo) vitam æternam: eft extremus portus ad quem pToperat fides noftra.Hæc vita æterna, eft æter-na Dei fruitio, amp;nbsp;bcata ilia félicitas , qua elefti fruentur in oipni æternitatc.

51 Hoc Symbolum Chriftiani militis,qui-ciinquc corde,ore amp;nbsp;vita profitetur,conciuis fan ôtoruin eft, amp;nbsp;domcfticus Dei, ædificatus fupet fundamento Apoftolorum amp;Prophctarum,ipfo fummo ahgulari lapide lefu Chrifto.in quo ædi-*ficiuni congruenter coagtnentatum crefeit in templum fanftum Domino.

5a Si quis ergo nobifeum banc Symboli Chri • ftiani fidem profitctur,eum vt membruin Chri-fti ampleâamur amp;nbsp;foucamus, etiamfi in quibuf-dam^qua: fundamentuin non labefaôtant,à nobis diftentiar.

^5 Multas Icgimus pugnantes fententias in Scriptis Patrum,magnum diferimen in Cærcmo niis cernimus : Fed donee immotum manet fun-damcntum,rcs falua eft.

54 Quapropter.cùm de Ecclefiç membris iu-dicandum crit,non ex fumo amp;nbsp;ftipula petenduin eft iudiciuhfifed ex fundamento, in quo qui ma-net viuus lapis cft.ab ipfo architeâo Chrifto af-fumptus in ædificium rempli Dei viuentis.

• 55 Non tarnen bine fcquitur permittendum cfl'e inquietis ingéniis, vt pro fua libidine ludant opinionibus. Nam ea resimpedit hoediuinum xdificium,amp; multos abfterret,quo mirtus,furtdà-mentiim ipfum qu3crant,amp; fuper co ædificentur.

• 56 Laudandum igitur iudîcopiorumPrinci-pumamp; Regum confiliiim gt;nbsp;qui lege cauenr, n« quis

Invocatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;247

tjuis nouis opioionibos Ecclcfiç tranquillitatem turbet I ac præbeat aducrfariis. occafioncm ca-himniandi totuin doâhnæ genus gt;nbsp;quod pro-fitemur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

j N r O c A r I O.

s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o i A Ecclefia Dei cyltum inuoca-

^^S^tionis, qui cum hdeamp; (pc coniun-(äus eft, præflart poteft, Siquidem

' füll Ecclefiæ aditus patetad Patrcm per Mediatortm noftrum lefum Chriftum.

• 2 Quia auteni proprium Ecclefiæ,opus cft o-rare.maximè neccftarium cft rede inftitui homines de vera orationis rationc.Nam qui hanc non tenetjfruftràfcorando fatigat.

• 3 Confiftit autem prccàndi raiip in ttibusPii-mùm cnim tenendum eft quid fit oratio,amp; quo-tuplex. Deinde,quæ fint circumftantiæ orationis perpetuæ.Tiim,qua: fint precandi formulæ.

• 4 Quid fit oratiojSymbolis quibufdam in Scri-pturis indicatur. Primùm cnim thymiamatc perpetuo in populo Ifraclitico figuratur. Vude Dauid : Ditigatur oratio mca ficut incenfum in confpedu tuo. Deinde gcftibus, iuxta il lu d: AJ te Domine leuaui nciilos mcos. Adhæc,eleuatio-ne manuum,de qua idem Prophcta;Eleuatio ma nuum mearuni facrificium vefpcrtinum.Et Paulus iubet puras manus leuarç. Significant ergo liæc Syinbolaocarioncm piara,eftc eleuationern animfE hominis ad Deum.' Quemadmodum a-libi claris vetbis-DauiJ explicat, cùmait; Ad

Q^iiii.

248 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Invoçatio.

te Domine leuaui animam meam.

• 5 EritigiturChriftianaamp;pia oratio» eleuj-tio animæ homnis ad Deû, vel ali quid ab eo pe-tentis, vel ei gratias pro collatis bcncficiis agen-tis. Scu,vc quidam ex Patribus Græcc definiuir, (51 ^r^ßAlt;1K I'Sgt;0(^5Tov^(ov,y^'ieù-ntigt;K,'^

MM.

• 6 Orationis quatuor genera Paulus i.Tim.2. ponit.quæ funt A'xOTr.deprecatio.weyffêv^ç;«, adora-tio:lt;Æ'T8w$(r,intcrcefsio: amp;nbsp;’lt;j£,;yitegt;s7eô, gratiarum a-ôio.Hæc quatuor genera definitionibus difcer-nantur hoc modo;

• 7 Deprecatio eft fupplex cleuatio animæ hominis ad Deumiqua pctitur liberatio ab iis^qus nobis molefta funt : vt cùm petimus remifsio-ncm peccatorum, amp;nbsp;liberationemà malis qui-buflibet.

• 8 Adoratiojcft fupplex eJeuatio animæ hominis ad Deum, qua petuntur falutaria amp;nbsp;vtilia ; vt cùm petimus regnum Chtifti aduenirc, Sanélifi-cari nomenDeijFieri voluntatemDeLamp; Panem TnoûaioY nobis dari quotidic.

6 Poftulatio » eft fupplex eleuatio animæ hominis ad Deum,qua vel alij pro aliis, vel omnes pro fe inuicem orant,vt Deus largiatur falutaria amp;nbsp;vtilia,amp;auertat noxia.

10 Eft autem orandum pro omnibus homini* bus,fuperioribus,inferioribus, miniftris verbi,a-micis, inimicis,pecc3toribus,inftdelibus, donec in hac vita nobifcum viuunt.

Il Pro mortais autem nequaquam eft orandum. N am vt Auguftinus ait: In quo quemq. in-uenerit fuus nouifsimus dicsjnhoc comprehefl* det

Invocatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;249

det mundinouiflîmus dies.Quoniam qualis in i-fto die quifque moritur, talis in die illo iudica-bitur.

12 Nee pro hoftibus Dei induratis cft oran-dum,fed contra eospotiusorare oportet exem-plo Sandorum.Pfalmo 5.59.154. Ierem.18. z.Ti-moth 4.N on enim charitas proximi poftulat, vt pro hoftibus Dei gt;nbsp;qui conuerti nolunt, oremus. Siquidern nullum locum habet diledioproximi vbi cum dileâione Dei pugnat.

IJ Sed quiddeillisfenticndum , qui vel nobis priuatim funt inimici, vel Rempublicam in qua viuimus,infeftant?Pro iltis quidem orandum eftjVt ex inimicis fiant amici:pro his veró ctfi idé faciendum iudico: tarnen plura concurrunt per-pendenda. Primùm enim agnofcenda cft iniquj-tasnoftra, propter quam Rcfpublica affligitur.' amp;nbsp;feriâ pœnitentiâ,amp; publica pcccatorum remif fio,amp; roitigatio pœnæ petenda eft.Deinde oran-duseft Deusvt tranquillam habitemus terram noftram. Turn vt magiftratui adfic in defenden-disfubditis. Præterea.vt auertat fanguiniseffu-fionem, vt conatus amp;nbsp;ftudia hoftium infcftantiû nosimpediat. Denique vt tandem vtrinquede-pofitis armis vnfi fimus, amp;nbsp;viuamus in omni pie-tateftare poteft.

14 Gratiarum aótio cft cleuatio animæ hominis ad Deum.qua gratiæ Deo agontur,vel pro beneficiis nobis aliifquecollatis ( his caftigatio-nem paterna fubiicio ) vel pro malis nobis aliif-ve fublatis.

!ƒ In gratiarum adione fpedanda funt duo, videlicet, quæ virtutes neceflario in ea concur-

250 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;InvoCatio.

rant)amp; quisfit legitimus modus gratiarum 2-lt;Sionis. Virtutes coniundæ ingratiarum aóHo-ne (unt veritas amp;nbsp;iuflitia. y t cnim veritas candide amp;nbsp;apertè agnofeit benefadoré Deum amp;nbsp;cx-cludit hypocrifin amp;nbsp;mendaciumdta iuftitia grata eft benefaâ:ori,amp; excluditfuperbiam amp;nbsp;abufum rerum collatarum. Modus gratiarum aâionisà Paulo læpè indicatur, ciim inquit : Gratias ago per lefum Chriftum. Cum cnim ait, Per lefuin Chriftum,Vult vtin omni gratiarum adione fides pra:luceat:vult vt agnofeamus nos per Chriftum accepifle ea pro quibus gratias agimus: vult vtadDeigloriam referamus accepta beneficia: vult vt Deumper Chriftum prædicemus,pro-pter quem etiam Deo acçcpta eft gratiarum adio.

16 Poftquam autera confiât, quid fit oratio amp;nbsp;quotuplcx : Secundo loco tenendæ funt cir-cumftantiæ Chi iftianæ orationis perpétua;, quæ ftint quinque præcipuæ. Quarum prima eft de affedu orantis. Secunda, de caufiis orationis feU inuocationis. Tertiajdeeo quiinuocandus eft. Quarta, de Mediatorc.Nâ fine Mediatore neini-ni ad Dcû patet aditus. Quinta de rébus petedis. _I7 Primacirciimftantiaeft de affedu orantis, quem benècôpofitum effe oportpt,vt per ipfuit» anima ad Deum cftueiur. Omnium igiinrpri-miimcxuat animusomnem opintunemp.ropriæ gloriæ, dignitatis amp;nbsp;meriti. Deinde non liir.u-latè fed verè fentiat fiiü inopiam. Turn profter-natfe coram Dco, fupplex in vera pççifitentia ße pio propofito.AdhæCjanimusinflammetur vi-ua fiduciajquA ftatuat Peum fecûdum fuas pro-

milCones

I N V o C A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;251

miflîones mifericordé efle, amp;nbsp;veile exaadire in« uocanteSjproptcr Mediatorem vnicum amp;nbsp;Sacer-dotem nollrum Icfum Chriftum.

18 Qui hoc modo compofitus eft ad orandû, is fane in Spiriru amp;nbsp;verirate adorat. Siquide fen-tiens fuam miferiam, amp;nbsp;cogicans mifericordiam Dei, veris motibusà Spiritufanâo excitatis ad orandum impellitur.

19 Nam quitumentopinionepropriæ glo-riæ,dignitatis,aut merit! : qui non verc fentiunt fuam inopiarti : qui fe non profternunt coram Deo in vera pœnitentia,cum pio propofito : qui fiduciam promiflionum diuinarum non adferut; nequaquam orant. Nam illorum anima humi repit, amp;nbsp;non eleuatur ad Dcum.

10 In horum numero Pharifæus ille fuit, cuius incminit Euangelica biftoria. Is enim more hypocritarum (inc intclle(ftu,fine afFeâu,lt;Sc cum contradidione orabat. Neque enim voluntatem Dei reélè intellexitinec inter precandum motus fpirituales (ènfitipræterea etia aliud lingua aliud mente precabatur.

21 Secunda circiimftantia eft de cauflis in-uocationisquæ funt plurcs. Quarum prima eft mandatum Dei, requirentis à nobis cultum in-uocationis : quod fané mandatum contemnerc ne fas eft.

22 Secunda,promiffio quod Deus velit inuo-cantes exaudire.Ex his duabus cauflis patet,qua-ta fit dignitas amp;nbsp;efficaciaorationis. Namcùm Deus iilenarrabili bonitate amp;nbsp;mifericordia, non foldtn præcipiat vt petamus bona, fed etiam addat ampliflimas pcomifsiones,quasvlt;ultefle

251 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Invo catio,

ratas amp;nbsp;immutabiles ; non difficile eft cogitate quantafit orationis dignitas, quanta amplitudo amp;nbsp;efficacia.

25 Tertia caufla videlicet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft i-

pfa varictas periculorum,quæ quidempluraamp; majora funtj quam vtoratione cóprehendi pof-fint. Semper Ecclefiam hi duo cxercitus oppu-gnant, tyranni amp;nbsp;hæretici : quorum dux 8i incitator eft hollis Chrifti amp;nbsp;Ecclcfiç.Diabolus.Po-litiæ quanto in periculo vetlàntur J Qijàm mul-ta flabella funt Satanæ quibus gubernatores Rerumpublicarum fæpc inflammâtur.Vnde ingen-tia incendia Rerumpublicaru nafeuntur ? Quan-tç difficultatesindomcfticagubernationc? (Rôties Satan fingulos noftrutn cxinfidiis adoritur? Brcuitcr,quocunquc nos vertimus infinita peri-cula cernimus : quæ vitarc no poffumus nifi con-fugerimus ad a^lum Dei, quod eft pia amp;nbsp;feria inuocatio. Ex hac caulTa facile videre eft, quanta fit Chriftianæ orationis neceffitas, vtilitas amp;nbsp;efficacia.

24 Qiurta caulTa eft, amp;nbsp;confuetudine orandi augeatur in nobis fides,excitetur fpes gt;nbsp;amp;nbsp;redda-mur ardentiores in aliis pietatis cxercitiis.Perti^ net amp;nbsp;hxc caufla ad vtilitatem.

25 Quintacaufiaeftimitatiofandorum,quorum præcipuum amp;nbsp;fummum ftudium fuit perpe-tuo orarc. Nam in quibus viua fides eft, quæ eft veluti ignis quo accenditur hoc diuinutn thymia-ma.ibincccfl'e eft fidci germanos frudus efle,in-ter.quos primum locum obtinet inuocatio-.a qu3 nuquam abefle debet gratiarum adio. Has cauf-fas omnes ad dignitatc m j ncceffitatçtn amp;nbsp;effica-ciani

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N V o C A T T o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^53

ciam orationis rcuocare licet.

26 Tertia circutnftantiacft de eo adquem dirigendaeft oratio. Eft autem dirigcnda oratio ad cuni in quem credere fas eft. Ita cnim Paulus dicit : quomodo inuocabunt gt;nbsp;in quem non cre-dunt? Si proinde is dcmùm folus eft inuocandus, in que credere fas eft; folus certc Deus inuoca-dus erit,quieft Pater amp;Filiusamp; Spiritusfandus. Nam maledidus eft qui confidit in creaturam.

17 Vnus proinde Deus amp;nbsp;folus eft inuocan-dus,qui eft Pater,amp; Filius,amp; Spiritus fâéfus.Quî ergo adorat Patrem;nó excludit Filium,nec S pi— ritum fandum. Qm adorat Filiutn:Patrc amp;nbsp;Spi-ritum fandum adorat.Qui Spirit um fandum in-uocatîPatrë amp;nbsp;Filium honorât. Nam Pater, Filius, amp;nbsp;Spiritus fandus vnus eft Deus. Hue amp;nbsp;il-lud refponfum Chrifti (ciim Chriftodiceret Satan, Si procidens adoraucris mejfcriptura eft: Dominü Deum tuu adorabis,amp;illum folü coles.

• 28 Quicunque igitur negat inuocandum efle filium Dei, aut Spiritum fandum, Arianus eft. Nam tollit eflentiam, à qua cultus fidei amp;nbsp;inuo-cationis tol li non poteft.

• 29 Ex his enim efficitur quód inuocatio crea-turarum fit blafphema aduerfus Deum,amp; fœdif-fimaidololatria,contraqu3m pugnat ctiam Epi-phaniusipag. 448. i xjuex^m

•mKip.mtYeir rar nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7a v®-’mk 'yi.yiYo'ri',

50 Papa itaque qui iubet fandos inuocari,amp; fupplicioafficit non obedientes impiiflimo de-creto, Deum cótemnir, eft hoftis Ecclefiæ amp;nbsp;fa-telles Satanse, qui per Papam inuexit inuocatio-nemSandorum,propter has^irçcipuè caulfasjVt

254 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Invocation

Deiim fuo proprio honore fpoliet, vt ignominîâ afficiat demortuosfanâros, vt perdatidololo-tras.qui creaturas inuocant, denique vt paulatim Chrifti regnoabolitojfuum crigat.

• 31 Huie errori Ethnico amp;nbsp;Papiftico vicinus eft eorum,qui dicunt quidem fe folum Deum inuo-care,amp; damnarc inuocationc crcaturarum. Sed intcrca contra Dei prohibitioncm voiunt Deum adorare , proftrati coram idolis amp;nbsp;imaginibus. Nam nulla alia eft caulTa prohibitionis idolorum amp;nbsp;fculptilium,quam quod Deus nolitcorafcuU ptilibus amp;nbsp;imaginibus adorari.

• 32 Quicunque igitur coram lignis amp;nbsp;lapidi-bus religionis caufla procubunt,Scrpcntcm adorant,qui lignifrutftu primos occidit parentes.

• 33 Neque excufat patronos huius fuperftitio-nisjbona intentio quâprætendût.Nam bis homines corä Deo reos facit bona intecio, quæ verbo Dei non regitur,videlicet defedionis amp;nbsp;temeri-tatis.Defedionis quide, quod deficiût à fimpli-citate verbi amp;nbsp;præcepti diuini ad fuas cogitatio-nes.Temeritatis verb, quod audeantDeo modu præfcribere,quo ipfum colere velint.

• 34 Nec illi audiendi funt qui ideo fc procum-bere coram imaginibus dicunt,vt contemplatio-neimaginum excitetur animi dcuotio. Nam ad-inödü frigida efte oportet ea corda, quæ iftis fla-bellis à Satana excogitatis opus habent, vt cxci-tentur ad precandum.

• 35 Qj^rtacircunftantia eft de Mediatore.Na ft fine Mediatore Defi accedimus,facile reiiciet nosnoftræ indignitatis amp;pcccatorû cogitatio» præfeitim cùm lcriptum ficDcus peccatores no exaudit«

IN V o C A T T o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2$5

exaudit. Qi^are Mediatorc nos haberc oportet, cuius intercefîîone ,mcrito amp;. dignitatcfrcti,au-dcâmus Deum aceedere.

36 Sed quilnam eft ifte mediator? Deus ót homo lefus Chriftus, qui vt vera diuinitatc cu Pâtre vnum cft;ita vera humanitate nobis coniun-ftus eft.Quarationefit vt Deu amp;nbsp;hominc ipfe, Deus amp;nbsp;homo,optime concilier amp;nbsp;cóiungat,id-que intercefsionc,merito amp;nbsp;dignitate, Hinc eft quod Paulus dicit, Vnus eft Mediator Dei amp;nbsp;ho minum, homo lefus Chriftus.

37 Hue pertinet amp;nbsp;Chrifti ilia promilsiorQnic quid pctieris Patre in nomine meo dabit vobis. Ac fl dicat jNequaquam debetis veftra opera ac dignitatem iaâare in confpedtu Dei, fed me no-tninabitis amp;nbsp;propter me petetis, videlicet Me-diatorcm,amp; datorem vnà cum Patre.Ita ctia Cyrillus reiftifsimè cxplicat promifsioncm Chrifti. In nomine meo,inquit, addidit,vt Mediator^ Ic, amp;nbsp;collargitorem oftendat. Nó enim tantum pro nobis intcrcedit,vt Pater det nobis falutaria, ve-riimetiaipfe vt Mediator dat nobis dona,iuxta illud: Afccndit in ahum, amp;nbsp;dat dona hominibus.

• 38 Ex hoc fequitur quod Chriftus, etiâ qua-tenus Mediator eft,fit inuocandus.Nam fi amp;nbsp;im-petrat nobis, amp;nbsp;donat cum Patre, vt Mediator: certe vt Mediator inuocandus eft.Proinde rcâè orauit Bartimaeus caecus; Fili Dauid miferere mci.Et Stephanus; lefu fufeipeSpiritum meutn. Et Paulus pie folct prafari in fuis Epiftolis-.Gra-tia vobis amp;nbsp;pax à Deo Patre amp;nbsp;Domino noftro IefuChrifto,amp;c.

• 39 Porro ex co quod alij homines pro aliis o-

256 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Invocatio.

rcnt.nóefïïcitur vt fintplures mediatores.Narrt quicunque pro aliis rede orantjfreti Mediators vnico Chrilto hoe faciunt.

40 Quintacircunflantiareliqua eft, videlicet de rebus peten dis. Nam quia non folet pater bonus dare hliis petita,fi nocent: nec decct pro-bos filios à Pâtre petere, quæ patré dareindi-gnum eft: meritô hæc etiam circunftantia,de rebus pctendis.addenda fuit.

41 In primis hîc tenendum eft diferimen inter ca,quæ petenda funt fine côditionc, amp;nbsp;ea quç cumeonditione petipoflunt. Vtcnim bonafine quibus falus contingere non potcft,atque adeo falus ipfa, fine conditione petenda funt : ita bona quorum vfus eft tâtùm in præfenti vita,cum conditione peti debent. Etvtmalaimpedientialà-lutem animarum , fine conditione precabimur à nobis aucrti: ita mala quæ in liac vita nobis mo-leftafunt, cum conditione non impeditæ glorix Dei amp;nbsp;noftræ falutis, precibus aucrtemus.

• 42 Hinc eft quôd pij gloriantur in affliâio-nibus, amp;habentfpem etiam tune cùminterfi-ciuntur à Tyrannis. Difcernuntenim inter bona fine conditione amp;nbsp;certô promifl'a ,amp; inter com-moda huius vitç.Hinc eft ilia vox lobiEtiâfi occi derit me fperabo in eû,amp; ipfe eritfaluator meus.

• 43 Neque cum h is pugnat præceptum laco-bi.qui iubet petere fine hæfitatione. Nam aliud eft.eum hæfitatione petere: aliud,cum conditio-nc.Nam fidelis non dubitat quem Deus fuas pre ces exaudiaf.quoniam fi id non dat quod petitur, certè idquod multô meliuseft largitur. Reâè proindc Bcrnhardus,cùm inquit: Vnû è duobuS ipirarc indubitâtcr poftumus :quoniamaut da-

Invocatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;237

bit quod petimus, aut quod nobis noueriteßc vtilius.

44 Vniuerfalisigiturparticulain dido Domini: Qüicquid peticritis,amp;c. ad certum genus reftringenda eft. Quicquid feilicet vobis faluta-re eft,non veftro iudicio/ed benigniffimi Patris meifententia. Sic loannes hoc genus reftringit, cutn inquicSi quid pctieritis fecundum volunta-tem eius, audiet vos.

45 Rcftat tertium qudd propofuimus, vide-licetjde precan di formula.Quidam nimis focra-ticenolunt quicquam expreifis verbis nomina-rc.fedDco fupplicant vtipfe largiatur qua: feic fibivtiliacffc.Sed illi refutantur iScplurimis fan-dorum cxemplis, amp;nbsp;forma prccationisnobisa Chrifto commendata.

46 EtGenim fateor duplicem effe inuoca-tionem, vnam cordis tantùm, altera cordis amp;o-ris Gmul:(nulla enim eft oratio oris tatiim: quod tarnen Monachi impie nocent) tarnen rccitatio certæformulæ propter multas cauflas vtilis eft.

47 Primùm rccitatio non folùm de multis rebus prccantcs admonet, verumetiam eft con-fefsio quacdam,fegregans nos ab impiis amp;nbsp;profa-nis fedis.Dcinde rccitatio pie concepta, excitât pios motus in pedoribus. Namidcb vetba adhi bentur gt;nbsp;vt pedora inter precandum accendan-tur:non,vt Deo narremus quae ignorât. Itaenim ait Auguftinus'.Quamuis’inuifibih* voluntas o-rantis Deo Gt nota,nec vllis indigcat jpdiciis. vt ei animus pandatur humanus, qui locutioné cordis cognolcit; tarnen homo vocibus amp;nbsp;membris fui corporis vtitur,vt Gc orando aft'edus hominis

R

'ijS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N V o C A T I o.

humilior,dcuotior,fcrucntior crefcat.Poftremô dilHndaamp; exprefTa tecitatio ,fcrrorcm incuttt Diabülis. Nulla enim rc magis cxpaucfcunt Dia- | bolijtjiiam audita vera inuocationc Dei. Quatn ob cauH'am Paulus inter arma quibus inuaditut Diabolus,orationem recitar.

48 Qnanquam autem multæ funt precandi formulae,tùin veteres, quales funt Pfalmi Daui-dici,amp;oracioncs aliorum fandonim Rcgumamp; Proplietarum, turn rccentcs bene amp;nbsp;vtilitcrtó-fcriptx : tarnen formula, quam nobis Dominus prxfcripGt, omnibus reliquis anteponenda eft, cum proprer autoris maieftatem ,tùm propter fcrum petendarum ordinem amp;nbsp;matcriam.

49 Ordo autem hie eft: VotufH omnium pri- I mum efle debet piorum, vt firmum amp;nbsp;immotum findamcntum cultus Dei iaciatur : quod eft vera Dei notitia: idque in hue finem , amp;nbsp;rci;num Dei crigatur, ftabiliatur, propagetut •.amp; vt ciues in eodem regno Rcgi coclefti debitam obedicn- I tiam præftcnt. Ideo Chriftus lubet primùm pe- j ti notitiam Dei. Deindeaduentum regni: Turn ( obedientiam ciuium in eodem regno. Deinde qaia in hac mortal! vita regnum Dei incoatur e- J rigiiûrqae,vbi variis opus habcmus præfidiisiiu-bet quarto loco vt petamus quicquid ad huius vi tæfuftentationem facit. Verum quia ca eftcor-ruptio naturæ humanæ, quódfacilis ftt lapfusin errata amp;:mutuas offenfiones; quinto loco docet | petendam cfte condonationem iftornm lapfuum amp;nbsp;erratorum ; ne propter eaà rcgnoDetexclu-damur.Poftremó,quiafuntdaoacerrimi hoftes, ( qüi conlpirariint aduerfum regnum Dei, caro Si (

DiabO'

f

C H R T. DOC. E C C t B S. 259 Diabolus : docet petendam efle defenfionem ad-uerfus cosjidquc fexta amp;nbsp;feptima petitione.Quis quæfo ordo aptior efle potuitî

50 Porto, vt compellatio orationisDomi-nicæ,fidem excitat.animatorantcs: ita confirma, tioqua clauditur, velati exauditionis «luxdam obfignatio ccrtitüdo.

CERTITrDO DOCTRE »£ Ecclefi£.

O c T RIN A Ecclefiæ Del non nobis ab ipfa W commendata eft, iuxta dî-padum mtûcû eis,dicitie-houa,Spiritus mc^ qui eft fuper tc,amp; verba mca* quæpofui in ore tuo,non recèdent de ore tuo,amp; de ore feminis tui, amp;nbsp;de orc feminis feminis tuî, dixit lehoua,ex hoc tépore vfque infempiternu. Çt Chriftus dicif.Oues meæ voce lïieam audiût. i. HoCvcrbum, amp;haEcdo(ftrinaquæ cftEc-clefiæ.in Mofejn Prophetis, in Euangelicishi-ftoriiSjinÉpiftolis Apoftolorum traditur.Habét Mofen amp;nbsp;Prophetas,dicit Abraham, audiant il-los.Hos audiunt etiam qui Euangelicas hiftorias amp;nbsp;Apoftolorum fetipta audiunt. Nam hæc funt Mofisamp; Ptophetarum clariorcs enatrationcs. . 3 Quoniam autem Mahometiftar,amp; aliæ profana? gentes, pafsim per orbem opponunt fe do-ôrinæ Eeelefix, amp;nbsp;cam fr rro amp;nbsp;igni aboleie co-nànturuiecefle eft,vt pi],in tanta colluuione ma-K.ij.

240 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Certitvdo

lorum, muniant fuosanimos aduerfusfcandala, amp;nbsp;fepe cogitent dc immota certitudine dotSri-næ religionis quam protitentur : prxfertim ciim maxima pars mundi cam rideat amp;nbsp;perfequatur.

4 Philofoplii dc fuædoflriuæ certitudinc glorianturjiaélant xe^wöct.dcmonftrationcs pro-terunt,experientiam prxdicant. Quæ taraetfi a-gnofco effe excellentia dona Dci : ramen dico» quod ncquaquam philofophicacertitudo pofsit conferi i cum firmitatc doârinæ Ecclefiæ.

• 5 Hæc doétrina Ecclefiæ,ctfi folo teftimonio nititur.-tamen hoc teftimonium maius pödus habet , quam vt ei conferri pofsit vlla philofophi-ca certitudo. De hoc ergo teftimonio copiofiùs quædam adferemus.

• 6 Teftimonium quo nititur Eccicfiæ doâri-na duplex eft,externü amp;nbsp;internum. Illud in fen-fus incuriit, quo dodrina Ecclefiæ confirmatur tanquam figillo quodä Dei extcrno;hocin men-tem cadit, amp;nbsp;doftrinam Eccicfiæ in cordibus fi-dclium obfignat.De vtroque ordine dicemus.

• 7 Externum itaque teftimonium,feu externu figillum, quo Deusobfignat doétrina Eccicfiæ, lex habet partes prsecipuas,quæfunt: Patefadio diuina,miraculorûoperatio amp;nbsp;varietas,Ptophe-tiarum firmitudo, confenfus veræ Ecclefiæ perpetuus,duratio Ecclefiæ,amp; cruentaplurimor-um martyrum confefsio.

• 8 Prima pars extern! teftimonij eft patefaßio diuina, per qua ipfe Deus dc fua atcana fedepro-ccdcnsTe olim fanftis Patribuspatefccit,quibus fuum verbum , quo vult Ecclefiam colligi gijtradidit Sc commendauit.

DoCTRINAF. F C CLE SIAE. 24I

9 Qnanquain aiitcm Dominus apparuifle fæpè legicur:tamê paucas eius apparitioncs, quas prodeft habcre in confpeâu,rccitabo : in quibus fummam doârinæ Ecclefiæ proponit, inculcat, repetit,illuftrat.

IO Primùm itaque apparuit Adamo poft la-pfum.Gencf^. amp;nbsp;doólrinam Mgis amp;nbsp;Euangelij fuavocc tradidit: pœnas inflixit propter pccca-tum.Ab hac doârina Ecclclia Dei nunquam dc-fccit: fed perpetuô candeni amaiiit,retinuit,pro-pagauit.

Il Deinde apparuit Noæ, amp;nbsp;faûo cÔfirmauit doôrinam Legis,amp; Euangelij-.dumimpceniten-tesquidcmdiluuioperdidit:Noe verô curaftja familia, ex gratia promifsionis dementer libc-rauit.Gen.6.7.9.

12 Poft diluuium , vt dodrinam malitîaho-tninufn ferè coHapfam erigeret, apparuit Abra-hamodedes. Gcncf.i2.i3,i5 i7.i8.2t.22. Eiusfi-lio Ifaae bis.Geneftóó. Nepoti Iacob fexies.Gc-neC28.51.52.35.In bis apparitionibus Abrabamo, Ifaac,amp; Iacob fadis, cadem dodrinaeft propo-fita, amp;nbsp;promifsionis verbum dariùs illuftratum eft. luftificationis quoque dodrina in Abraha-mo.certifsimo typo exprefla eftapertiûs. Nam in hoc dare oftendit, quôd fide fola abfque opo ribus iuftificetur homo: quôd fidei fit coniunda obedientia erga Deum : quôd Sacramentanon iuftificent,fed obfignent iuftitiam promifsionis amp;nbsp;fidei.

' 15 Poft hæc in Ægypto Mofi apparuit,eâdem dodrinam repetens amp;nbsp;confirmans, Exod.j.

iq. Adhæc multis Prophetis idem verbum in R.iij.

2(Î2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CrRTiTvno

vifionibusamp; amp;nbsp;fotnniis apparens commcndauît» amp;nbsp;prolix is concionibus dedarauit, quod primis Pairibus tâqua breuibus Aphorifmis tradidcrar.

• 15 In nouo tcftamento Dcus idem verbum fonuit de cœlo, Si proprio ore nobis Chriftum doóiorem commendauit, dicens. Hic eû Filins meus diledus, in lt;juo placatus fum, hunc audit. Acfi dicat,Ohm promifi fernen mqlieris dtftru-éturiim caput ferpentis ,amp; reparatorem generis bumani, fublata Legismaledidione: Ecce iam prjcfto adeft,eum audite,in eum crédité, quibus vita amp;nbsp;faluscuræ eft,in hoc cnim mihi coplacuit amp;nbsp;reconciliatus fum mundo.

• 16 Hæomncs apparitioftes cummultisaliis, vna cum angelorum apparitionibus. amp;nbsp;concio-hibus , noftrx infirmitati mederi debent , ac confirmarertoftrosanimos, necredamus impo-ftutis Diaboli, qui cû omnibus Sophiftis amp;nbsp;Ma-hometiftis profanifquc gentibusin hoc totus in-cumbit, vt nos ab ifto veibo», tot apparitionibuls diuinis nobis commedato.abftrahat. Atque hoc eft,quod prædiâum eft à Deo. Semen ferpentis^ mordebit calcanéum (eminis mulieris.

• 17 Secunda pars externi teftimonij eft ope-ratiomiraculorum Sc varietas.qoae miraculafunt quaedam extraordinaria opera Dei, quibus tan-quam figillis firmiftimis verbum fuum, hoc eft Legem amp;nbsp;Euangclium, quatuor millibusanno-rum confirmauit.

• 18 Sunt autem miracula, quae vitra virtutem ercatam,contra cöfuetudincm aliquidobiiciunt fenfibus.qiiod in admiratione diuinæNîaicftatis homines adducit. Huiufmodi funt plurima ciim in

Doctrinae ecclesiae. 563 inveteri.tùm innouo 7'eftangt;€nto:cx quibuS nonnulla afcribemus.

19 Ante diluuium , duo infignia miracula occurrunt. Primùm in facrificiis Abel amp;nbsp;Cain: vbi aperto teftimonio Dominus coofirmauit Legem amp;nbsp;Euangclium. Non refpexit Dominus ad Gain.fed ad A bel. 111e enim hypoctita fuit, Lege damnarus .• bic pius propter ndem in promif-fum feme. Quare prifliùm refpexit ad Abehdein-de ad muneraeius,qi]£ propter ofFerentis bdem placuerunt,GeneC4 Secundum in Enoch, quem Dominus è confortio hominû fuftulit in cœlum, quo faâo doftrinam promiflîonis confirmauit Dominus de viétoria fuper regno Satanæ.Gen.J, 20 In diluuio duo quoque præcipua funt édita miracula. Vnum.miraculofapœnaobpecca-tumiuxtaLegis commtnarionem. Altcru£n,ad-miranda liberatio credentium iuxta promifsio-nis verbum. Atque ita diluuium obfignat vtran-que doArinam,nimiru Legis amp;nbsp;Euâgelij.Gcn.S. i 21 Poft diluuiû,primùm occurritconfufiolin-'guarû in çdificationc 'I urris:qua côfufione minç in cotumaces confitmantur Gen.lL Deinde partus aniculæ Satæ fterilis naturâ amp;nbsp;actate.pcr An-gelumanuûciatus.Cen.21. Pugna Iacob cum An gelo. Scala extenfa in cœlum yifaabeodem, promifsioms gratix çertitudini feruiunt, Ge-nef.28 32.

22 In Ægyptci ardet rubus.fed incolumis ma-netjExod.j. Virga in colubrum v^titur,Exo 4,^ VrgentcMofe mandatum Domini de exiru po-puli,dcccm mirabilis figna eduntur, Exod. 7.8. 9.10. U. qux fané figna teftanrui Demu

R.iiij.

i44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' C E R T I T V D o

iuxta Legis minas, punira contumaces : Sc rurfus iuxta gratiæ promiliionem, fuos tueri.

23 Inexitu de Ægypto, vt miraculofa maris cxiccatio) per quam liberati funt Hcbræi, pro-miflæ gratiç teftimonium eft,Exo.i2.ita fubmer-{îo Pharaonis cum fuo exercitu Legis diuinæ cft ■fîgillum,Exod.i4. Eôdem pertinet columna nu-bis per dicmj amp;nbsp;columna ignis per noâem, qua fuum populû Dominus in itinerc dircxit,Exo.i4.

24 In monte Sinai doârina Legis multis cô-fîrmatur miraculis,quæ amp;nbsp;Symbola fucrunt efFe-ôuum Legis in hominibus, amp;nbsp;teftimonia de do?-Ârinajquôd verè à Deo fit profeda. Tacco mi-raculofum ieiuniu Mofis in montc,quod tôdem pertinet, Exo.19. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V

25 Tempore quadraginta annorum qao po-pulusin defertofuit plurima funt miracula édita, quibus vtraque dodrinæ pars confirmata eft. Legis dodrina côfirmarur miraculofa pœna Co re, Dathan,amp; Abiron, cû eorum fociis,quo terra abforpfit, Num.iy.Deinde thutificantes contra Legern , igné dccœlo abfumtifunt, Inobe-dientes ferpentibus percutiuntur,Num.22. Pro-miffîo quoque gratiæ côfirmatiir miraculofis be-neficiisDei. Aqua de petra manat contra natu-ram,amp; comitaturpopulum quocunque proficif-citur.Mandc cœlodacur,vnde tot milia hominu aluntur 40 annis. Afpedus ænci ferpentis ereâi mandato Domini,quo fananturpereufsi àdipfa-dibus, Num.22, Veftimentaac calcei tot homi-num,tanto tempore non teruntur.Deut.8.

16 Sub lofua duce primùm occurrit tranfitus per medium lordanis, ftantc aqua ab vna patte inftar

D o C T RI N AE E C C L E S 1 AE. 245 inftarmuri,amp; defluentc ab altera,lof.j.Ciuitatis Hiericho,fcptimocircuitu 8c vocetubarumjux ta vocem Domini, euerfio, lof. 6. Prolongatus dies pugnantibus Hcbræis contra Gabaon. Lapides de cœlo demifsi.quibus holles populi Dei occifi funt. His omnibus confirmari vtrumquc dodrinæ genus nemo non videt. J

• 27 Sub ducibus etfi plurima contigere mira-cula:duotarnen præ aliisfunt infignia. Vellus Ge deonis, ludic.ô.Ett fortiudo Samfonisjud 14.15. ifS.Vtrumque veri acis doârinæ figilliim cft.

• 28 Tcmporibus Regum Elias amp;nbsp;Elifæus mi-raculisplurimis claruerunt.qu'.busvtramque do drinamLcgisamp; Euangelij confirmarunt. Hellas excitât mortuum. Hoftiam pcrfufam aqua, impettato miraculosè igné de cœto,acccndK,in tcllimonium doârinæ fuæ. Ad preces ciufdem tribus annisnon pluitirurfus petente eo inplu-uiam nubes denfantur, amp;nbsp;pluuiam mittunt. Hic pallio lordanem diuidit, ficcus tranfit, amp;nbsp;ignito curru in cœlum tollitur.Elifæus fanat aquas pef-fimas amp;nbsp;lleriles. Ditat mulierem oleo miracii-lose. Sanat Naaman Syrum à lepra. Alia multa prætcrmittOjquæ contingeretemporib.Regum.

29 Sub captiuitate populi in Chaldæa, hæc funt præcipua: Miraculofa liberatio trium viro-rum,qui propter confefsionem doârinæ Eccle-fix in ardentem fornacem conieâi funt, Daniel. 3. Miraculofa defenfio Danielis conieôti in la-cum vt deuoraretur à leonibus, CO quod nolict abiiceredoârinam Ecclefiæ,amp; idola profana lo CO veri Dei colere.

JO Miracula fub ducibus vfque ad Chriftum

Certitvdo

£ierunt non pauca.* fed praccipuum cft, quód Deus populum fuutnjtoc perfccutionibus fra-ólum,contra adeó potentes Reges amp;nbsp;principes defenderit, vt firmum ftarct vatietnium Iacob, de expedatione gentium feu aduentu Mtffiæ.

51 Noui Tcftamenti miracula funtplurima, quorum præcipua attingam. Primùm occurrit fterilis aniculæ partus.Deinde virginis : vterque ab Angelo nunciatus. Sequuntur Angclorum conciones : Magorum Aella: fada Cbrilli diuina Clique plurima,vt fanationcs ægrotorum, fulcita tiones mortuorum, apparitiones in monte,re-furredio Chrifti. Quibus omnibus accedit vc-luti Regia quxdam oblignatio, vifibilis donatio Spiritus fandi,quinquagefimo poft refurredio-nem Domini die. Eôdem pertinet miruculaA-poftolorum.

31 Quod autem miracula eà pertinebant, vt illis conftrmaretur dodrina.teftantur hæc dida, £xod, 13. Etit quafi fignum in manu tua,amp; quaft monumentum inoculistuis.vt Lex Domini fem per fit in ore tuo. Num. 14. Vfquequo non credent mihi in cundis fignis quæ feci in medio corum ? 3. Reg. 17. Vidua excitato filio, dixit: Nunc feio quod vir Dei cs tu,amp; vet bum Domini in ore tuo verum eft. Ioan.8. Si mihi non cre-ditis,crédite opcribus meis.

53 Cur non adhuc cduntur miracula? Refpon-det Auguftinushis verbis; Nec miracula ilia in noftra tempora durarc permifla funt, nc animus femper vifibilia q jærerct,amp; eorum confuctudi-tie frigefccrct genus hnmanum,quorum nouita-teftagtauit. Ne^ iaoi nobis dubium eftc deber.

Do CT KIN AE ECCIESIAE. 16? iis eflc credcndum.qui dum ea prædicarcntjquæ pauciaflequuntur, fe tarnen ftquendos populis perfuafcrint.

34 Tcrtia pars cxtcrni teftimonij eft Prophe tiarum firmitudo amp;nbsp;veritas. Nana cùmeuentus refpondtt Prophctiæ, tcftatur Deus quod fit Prophctiæ autor,iuxta illud Icrem.28. Prophe-taqu.i vaticinatus eft paccm, ciim vcnerit verbum eiuSjtunc fcietur Propheta.quçm mifit Do« minus in veritate. Apoc. iji. Tcftimoniumlefu eft fpiritus Prophetias.

35 lacob prædixit tempus aduentus Chrifti in camera. Genef. 4?. cui euentus refpondit. Prophetia Balaam fub imagine ftcllæ, Num.21. Vaticinium Efaiæ de virginispartu, Efai.y. Da-uielis Prophetia de quatuor Monarchiis de heb-dotnadibus,dcteniporc aduentus Chrifti gt;nbsp;de e-ius motte ætcrnoque Regno. Prophetarum plu-rimorum vaticinia de contumacia populi ludai-ci.de pcrlecutionc Rcclefia:. Pauli prædidio de Antichrifto. Hie cum euentus, qui à nulla creatura profpici poterant , vaticiniis Pro-pheticis refpondcant : manifeftum eft à Deo monftratos efle, amp;nbsp;vocem ProphetarUm diui-nam cffc.

36 Quarta pars cxtcrni teftimonij eft confen-fus Mohs,Prophetarum,Chi ifti, Apoftolorum, ac Catholica: totius Ecclehæ in Doftrina, cultUj amp;nbsp;vita. Nam hi omnes Legem amp;nbsp;promifsiones vrgenr,acalij aliis clariùs exponunt.

57 Quintapars externi teftimonij, eft ipfa du~ ratio Ecclehx ac doârinæ Legis Sc Euangeli j, contra totDiabolorum amp;. hominum potenttam.

248 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Certitvdo

amp; fophifticam, qui confpirarunt aducrfus Chri-Aum,amp; eius Ecclcfiam:quç tarnen hadenus con fcruatacftamp;conferuabitUGVtut furat amp;nbsp;infaniat Satan amp;nbsp;munclus,quemadmodum Dominus pro mittitcùmait.- Porta: inferorum non præuale-bunt aducrfus cam. Hue quoque Gamaliclis di-étum pertinet; Si ex hominibuseft opus hoe» diffoluetur.

• 58 Sexta pars externitenimonijeft, cruenta confefsio tot Martyrum inde vfque ad Abel ad Chriftum Dominum , amp;nbsp;ab ipfo in hune vfquc dicm.Nam tanta amp;nbsp;tam atroeia fupplicia nequa quam fuftinuiHent pro incerta amp;nbsp;erronea do* ârina. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

• 39 Neque hoe genus teftimonij infringitur eX eo, quód multi enthuliafmo quodam inftigati« proerroribus fuis confirmandis mortem oppe-tunt. Nam deftituti funt fuperioribus teftimo-niis,qua: femper tanquam régula amp;nbsp;norma funt, vt difcernatur inter veros Martyres, amp;nbsp;impulfos à Diabolo ad oppugnandam veritatem.

• 40 Internum teftimonium vnicum eft,nimi-rum arrhabo feu pignus Spiritus lanfti, quo veritas verbi Dei obfignatur in cordibus fidelium. De hoc interno teftimonio loquitur Paulus Co-rinthiis fcribens in hanc fcntentiam:Qui confirmât nos vobifeum in Chrifto,amp; quivnxitnos Deus eft, qui ctiam obfignauitnos amp;nbsp;dedit ar-rhabonem Spiritus in corda noftra. Et ad Ephe. In quo Chriftoamp; obfignati eftis Spiritu promif fionis fando.qui eft: arrhabo hæreditatis ooftra:.

• nbsp;nbsp;nbsp;*41 Hæc teftimonia externa amp;nbsp;interna funt cauf

fx certitudinis in dodrina Eccleûæ, quæ fi con-ferun-

Doctrinae ecclesiae. 149' feruntut cum philofophica,certicudine pluri-mum excellant.

42 Omnia in philofophia lumini rationis amp;nbsp;fenfibas fubüciuncur ; at in Thcologia noftra, hoe eft,in dodrina Ecclcfiæ,lumenDeus eft,qut faam dodrinam proponit amp;nbsp;confirmât.

43 \ aleant igitur profani homines qui certi-tudinem rei Theologicæ poft fcientiam collo-cant,amp; ferè cumt/w/Vconiungunt.

44 Hïc merito quseri poteft de dodoribus Ectlefiac, quo in loco eorum dida habenda fint. Adquam quaeftionem ita refpondcri dcbet.Tri plicia funt dida Patrum , Quædam demonftra-ta,Q^ædam probabilia,Quïrdam falfa. Demon-ftrata,vt fint Symbola, Apoftolicum,Niccnum, Athanafianum , ciufdem autoritatis funt cum Scriptura: quia ex ea colleda funt in ordinem digefta. Probabiiia retineantur donce trahantur in malam confcquentiam à Sophiftis. Falfa vt vox ferpentisfugienda funt» iuxtahanc Ambro-fi) regulam: Nos noua omnia qux Chtiftus non docuit iure damnamus, quia fidelibus via Chri-ftus eft.Si igitut Chriftus non docuit quod doce-mus,amp; nos id deteftabile iudicemus.

^5 Porró pratter hærcticos(quorum caput eft Papa)qui inter mœnia Ecclefiæ dclitefcunt» ho-ftes dodrinæ funt Turci, ludæi, amp;nbsp;aliæ genres barbaræ.Turci,quia libros Propheticosamp; Apo-ftolicos rciiciunt,planè funint. ludaeos confutat tempus, quo adeffc debuit Chriftus, amp;nbsp;plurimae prædidionesde illorum rcicdione.Gentes bar-baræ ab ipfo Satana agitantur : adeô vt fe omni turpitudiniamp; idololattixproftituanr.

CERtiTVDÖ

4lt;5 Non ergo debet piosoffencferc vel Turcó-rum felt;äa,qux confulio quatdam cft ex blafphe-fniisjatrociniis, amp;nbsp;flagiiiofisLbidinibus conHi' ta,quæ funt manifedse notæ Diaboli.Scd debent pij vaticinium Danielis cogitare, de futoribus Mahomcti.qiii bcllum inkrre Sanótjs,amp; piaeua-lere eis,amp; loqui lermoncs contra cxcelfum prx-dicitur: vel lud^otum reproba tnçns, qui à Deo propter fuam ingratitudinem reiedi funt.- vel gentium aliarum barbararum catca idolomania. Nam longe anteapracdidum fuit, vt tabs collu-uics hominum contemnentium Euangelium foret in mundo.Quare euentus prædidionum con ßrmabit pioruin animos contra omnes fed as, qua» perfequuntur dodrinam Propheticam amp;nbsp;Apoltolicam.

47 Quemadmodum igitur abominamurfu-perftitioncs Ægyptiorum, qui boues ,feles,fer-pentes tanquam numina colcbant, amp;nbsp;vt detefta-miir Corybantum tympana amp;nbsp;Baccliarum vlula-tus:SicMabometi deliria, lujæorum fomnia,amp; omnium profanarum gentium fed as, tanquam ludibria Diaboli,execremut ac fugiamus.

48 Retineamus igitur banc fpem, quod ficuj veic Chnftus exhibitus eft iuxta Scripturam ,amp; diuuiis teftimomis confirmatus eft,quód fit Rex amp;nbsp;Mediator nofter à Deo miftus:ita breui aduen turus lit ludieatuin viuos amp;nbsp;mortuos. Atque tunc futurum eft , vt qui bîc in fide Cbrifti vixit amp;nbsp;perfeuerauitmon pudefiat.cum contra,omncs hoftes Chrifti pudore confundentur,quando vi-debunt Ghriftum in fua gloria venire abdudur rum fecum omnes qui in ipfum credidcrunt,

• iß .

D o C T R I N AE E C C L E SI ÀE. l/I in eo mortui funt, hoAibus Dei conieâis ini-gnemætcrnum.

49 Cùm autem eleâos fuosChriftus Dominus ad fe rc^eperif,perficictur prophctia Dauid, diccntis;Notas mihi fecifti vias vitx gt;nbsp;adimpkns Ixtitia vultum tuû: Delcélationes in dextera tua in’pcrpctuum.

G r B ER N Â T I O

Eccleßx.

gubcrnationeEcclefiæ Deifpe-; dentur V crbum, Sacramcnta, Di-ftiplina amp;nbsp;Ctrcmoriæ. Hisenira ' coliighu[,fouctur, fulciiur amp;nbsp;ccn-fcruatur bccleïia.

• 2 Verbum non aliud requiritur quàm quod in Mofe, Prophetis, amp;nbsp;in Euangeliftarum Apofto-lorûmque feriptis traditum eit. Hoc cnim diui-num teftimoniû habet de infallibili certitudine.

• 3 Diuiditur autem hoc verbum redè,fi dodri nam fpeftes, in Legcm amp;nbsp;in proraifsionem gratis feu Euangelium. Lex monftrat normam vi-uendi amp;nbsp;arguit pcccatum.Euangclium prædicat gtacuitam gratiam pœnitentibus.Vtrumque ver bum.hoc ell,Lex amp;nbsp;Euangelium,verum eolendi Deum continet modum. V t enim Lex quidDcus requirat : ita Euangelium quomodo fieri amp;nbsp;pla-cere poflit.oftcndit.

• 4 Sacramcnta Euangelio addita funt, vt eius fignacula. Obfignant enim nobis cam gratiam» quam Euangelium prædicat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, a

• 5 Sunt autem duo nom Tefiamenti Sacramen

25i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G V B E R N A T I O.

ta communia,videlicet, ßaptifmus amp;nbsp;Cœna Do mini,quorum vfus perpetuô piè meditandus eft-

• 6 Sunt cnim hæc (acra figna, afpeôabiles quædain conciones,defummis beneficiis Chri-ftiergaEccIeliam.Nam cùm Paulus dicit.-Quot-quot in Chtiftum baptizati funt Chriftum indue runt,magnas fane tes breui orationc compleâi-tur. Tcilatur cnim per Baptifma nos in Eccle-fiam recipijCbrifto inferi, in Chrifto rt genera-ri,amp; à peccatis emundari : idque bencficio corporis Chrifti,quo induimur,amp; fanguinis,quo ab luimur. Verùm quôd per Baptifmum Chrifto infiti in eodem alimur, fouemur amp;nbsp;fuftentamur, id denuô nullo côfcquimur alio beneficio quàm corporis amp;nbsp;fanguinis Chrifti.

• 7 Quod ergo nobis in Baptifmo tegumen-tum eft amp;nbsp;emudatiojin Cœna cibus amp;nbsp;potus eft. Atque vt aliud eft gigni amp;nbsp;renafcijaliud ali amp;nbsp;e-ducari ; ita aliud eft in nouam vitam renafci,amp; a-liud in cadem fuftentari amp;nbsp;crefcerc, prajcedit e-nimnatiuitas,fequitur cducatio.

g In difciplina Ecclefiseplura confideranda concurrunt,vt funt,Ordo,potcftas amp;nbsp;autoritas.

* 9 Ordo eft omnium pulcherrimus. Prajfidet enim vnus Monarcha Icfus Chriftus,qui à Patre acceptum regnum fuo fpiritu verboque gubcr-nat. Hie Monarcha fol us eft in fuo regno itt/-

lo Hoc regnum,quod eft Ecclcfia,pulchcrri-ma fymmetria cohæret. Nam conftat cœtu ho-minum,qui in Chrifto Rege fuo renati,amp; decar ne amp;nbsp;ofsibus cius fadi, capiti fuo fic adharrent SC inuiCem ita funt coniun(Si,coaptati,amp;coagmcn-

E C C L E s I AE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;idj»

tati pro cuiufqueßdei mcnfura, pro donorutn Spiritus fanéti varietate, pro vocationum conne xione,vt vnum corpus conftituant, vt eodem o-mnes Spiritu viuant amp;nbsp;agantur, vt finguli fuum proprium munus habeant amp;nbsp;dotium, quo com-moda amp;nbsp;incremcnta vniuerfi corporis pro fe quifquc promouear.

n Hanc pulchcrrimam harmoniam nequa-quam impcdit, quód in externoccetu Ecclcfiae lint raulta mortua membra: quod fint multi hy-pocritæ, multi infirmi, multi nomine tantùtn Chtiftiani.Nam Catholica Ecclefia non ab ipfis fordibus.fcd à fua propria natura amp;nbsp;indole æfti-mandaeft.

• 12 Ptæterea cum regnum Chrifti Monarchs» Verbo amp;nbsp;Spiritu Chrifti regitur, duo funt in co genera hominum, videlicet, verbi præconcs amp;nbsp;eorum auditores, qui non fecus atque patres Sc filij fe inuiccm venerantur amp;nbsp;colunt.

• 13 Etfi autem horum prsconum fpiritua-lis iurifdiâio, de qua pofteadicemus, eadem eft: tarnen difpares dignitatis gradus funt .• id-que partim iure diuino, partim Ecclefiæ approbation e.

• 14 Vt cntm Chriftus afcendcns in altum de-dit dona hominibus, Apoftolos, Prophetas, E-uangeliftas, Dotftorcs 8c Paftores ; ita Ecclcfix fill poteftatem dedit in xdificationemgt;Hac po-teftateEcclcfiaordinat miniftros pro commo-do fuo, vt omnia ordinate fiant ad inftauratio-nem corporis Chrifti.

• 15 Hine Ecclefia purior fecuta tempora Apo-ftolorum alios Patriarchas,alios Epilcoposgt;alios

270 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gvbernatio

Chorepjfcopos, quosluftinus Martyr vocat,nos piæpoGtos.aliosPaftorcsôi Catcche-tas inftituit.

• i6 Reformats Ecclcfiæ poft tenebras exeuf-fasjquas Papa inuexit in Ècclcfiam, contents funt pauciotibus gradibus,ne res paulacim in ty-rannidem abcat.HabcntEpifcoposj Doôlores, Paftores amp;nbsp;paftoribus inferiores miniftros,quos inepto vocabulo facellanos nominant.

• 17 Inter hos qnicxcellit donorum excellen-tia, laborum magnicudinc amp;nbsp;vocationis gradu, aliis dignitate præfertur : non quidem vt dominium in alios cxcrceat, fed vt alios (apientiaamp; confilio rcgat,modô rationem fui confilij ex ver boDei amp;nbsp;légitima Ecclefiæ ordinatione peti-tam oftenderit. Nam cùm foins Chriftus in fuo regno eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;par cft vt qui illi fubiedi

funt,rationcm luorum fadorum reddant.

• 18 Poteftas Ecclefiæ duplex cft.- vna, clauium feu fpiritualis iurifdidionis:altera, externs iurif-diâionis,qus à priori tarnen pendet.

• 19 Poteftas clauium dicitur» qusSymbolo clauium delignatur, cuius appellationis Esc ratio cft:Qui œconomi conftiiuuntur in aliqua fa-milia iistraduntur claues vt omnia aperiant,clau dant, adminiftrent pro arbitrio Domini fui. Ex quofaSumcft vt clauium fymbolo primùm do mus adminiftratio. deinde regni gubernatio. amp;nbsp;tandem Eeelefis poteftas fignificetur.

20 Sed qus funt claues ifts quibus deftgna-tur Éeelefis poteftas? Verbum amp;nbsp;fides.Prsdica-tioenimverbi Dci de remifsione peccatorutn xmpetranda per Chriftum vnica clauis eft ad a-péri en-

Ecclesiae. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171

pcricndum regnum coelotum.Quod fi is qui audit ,adiungit prædicationi rcraifsionispcccato-rum vcram fidcm.accedic etiani clauis altera.

11 Hoe confirmatur mahdatö Chriftiatnan-dantis fuos difcipulos in rniuerfutn mundum. Euntes.inquit^prædicate Eiiangelium. Et addit.* Qui crediderit faluus erit. quibus fanè verbis ex preffit claues,quas tradidit Ecclefiæ.

• 22 Nam cùm prædicationi remifsionis pecca-torum homo crcdit,abfolutus eft à peccato.libe iatus eft ab obligationeætcrnæ mortis amp;nbsp;códeii» nationis,atq.adeó ius habet eceleftis hçreditatis.

• »5 Poteftas externX iurifdidionis maxima ex parte pendet à poteftate clauium,amp; in tribus po tifsimùm confiftitzln cognitione verx dodrinx, in improbationc falfx dodrinæ, amp;nbsp;in moribus guberiiandis.

• 24 Cùm eftriftos inuitet ad fc omnes vt à fe: difcant,amp; Apoftoli mittantur vt doceant,mani-feftum eft Deum requirere ab Ecclcfia cogni-tionem fui verbi, fine quafalusneminicontin-gere poteft. Quare facrilegi funt Papiftæ, qui Éaicos arcent à Icdione Scnpturæ.

• 25 Cùm Chriftusdîcit:Cauetcàpfeudopro-phetis. Item J Cauete à fermento Pharifæorura, tnanifcftè poteftatem fuæ Ecclefiæ facit, impro-bandi falfam amp;nbsp;erroncam doftrinam.

• 26 Gubernatio morum vfitatè difeiplinæ nomen rctinuit, de qua quiaantea difputauimus, nolo cam hîc prolixiùs profequi.

• 27 Autoritas Ecclefiæ cû poteftate ciufdé con-iunda eft,in qua duo funt fpedada Vnüiquarum ferum fit.Alterum,penes quas perfonas refidcat.

S.ii.

ZJZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GvBE R N ATI o

28 Duas res fubiiciunt Ecclefiae autoricati» Traditiones nimirumj amp;nbsp;ius interpretandi Scri-pturam.

29 Traditiones funt inftituta quæ abfq. Scripture traduntur vel ab Apoitolis vel à Patribus. Huiüs generis funt baptilma infanrium,obferua-tio diei Dotninicç,fumtio cœnç à ieiuniSjamp;c.Dc huiiifmoditraditionibus quid fit fentiendum co piosè Philippusexplicat in fuis locis.

30 lus interpretandi Scripturam non cfi: ali-cui hominum ordini peculiariter alligatum, fed eft peculiaredonum Dei, datum ad inftauratio-nem Ecclefiæ.

JI Epiphanius in interpretatione Scriptura: quatuor requirit,

32 eft cùm content! fumus fententia quam primùm voces offerunt. Vt enimfenfus vifushæret in obiedo: ita animus in fenfu quern verba oft'erunt,vt cùm dicitur: Non mcechabe-ris. HÎC animus in verborum propria fignifica-tionc acquiefeet.

33 ©8lt;»sf*fpeculatio eftjcùmadlocialicuius veram cxplicationem non fufficit fenfus, fed rc-quiritur contemplatio, qua eruuntur definitio-nesjdiuifioncs, qua fiunt collationcs plurium locorum , ex quorum collatione fententia vera e-ruitur,vt cùm dicitur; Oraturus intra in concla-ue,amp;c. Paucifunt eledi :Malcdi(ftus qui non fe-ceritLegem. Hîcnon fufficitfenfusj Sedrequi-ritur etiam contemplatio, qua confcAuntur plu-res loci, fine qua fententia vera deprehendi non poteft. Huius contemplationis contemtus plu-rimas

E C C L F. S I AE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;275

rimas hærefes in Ecclefia pcpcrit.

34 A’AÀ«;Æez'«t adhibctur quando in fimplici ver borum fentu eft abfurditas contra vetbum Dei amp;nbsp;apertam ordinationcm, vt ciirn dicitur: Si oculus tuns dexter tc offenderitjcrue eum. Item: Beat! qui fe caftrauerunt pro regno Dei.

35 rietféwWtraditioicftcùm altorum iudicium qui de aliquo pronunciarunt adhibetur ) vt cum quacritur,quid fit AÓ;^f,Ioan.i.

30 Alterum quod fpeâandum diximus in au-toritate Ecclcfix eft penes quas perfonasrefi-deat. Etfi autem hæc autoritas eft totius amp;nbsp;vni-uerfae Ecclefix.’ tarnen nonconfimiliter. Nam maior eft eorum in Ecclefia autoritas^ qui ex veris fruâibus fpiritus.declarant fe fpiritum Chri-fti habere : amplior adhuc penes pios Doftorcs longo tempore exercitatos : grandtor adhuc penes piorum confilia, vbi ex fruélibus, fpiritus Chrifti adefte cognofeitur. Nam iuxta Pauli confilium probandi funt fpiritus , an à Deo fint.

37 Reftant ceremoniae, hoc cft,humanx ordi-nationcs ad regendam ecclefiafticam politiam inftitutae.In his requiritur Decorum amp;nbsp;Ordo.

38 Decori partes funt duac. Prior , vt excitc-mur ad pietatem illis adminiculis. Pofterior, vt modcftiaamp; grauitasin pictatis tradationc clu-ceat. Quare nec gLmiMi, ncchiftrionicæ efic dc-bent,qualcs funt plcræque in Papatu.

59 Ordinis partes tres funt. Prima, vt praeCi-dentes habeât certâ agendi regulam.Sccunda, vt auditores alfuefiant ad obedientiam amp;nbsp;difcipli-nâ. Tertia,vt bene copofito Eccleftæ ftatu, paci S.iii.

274 Sacramentym.

amp; tränquillitaci confulatur.

E V s fcmper, amp;nbsp;antequam homo la-pfus eft ab innocentiæ ftatu,amp; poft la-pfum liominis, confucuit fiiam volun-tatem homini patefacerc duabus rebus : nempe» verbo amp;nbsp;figno externo.

• 2 Verbo voluntatcm fuatn expreflît: figno eandem confirmauit ; vt id quod mens ex verbo perciperct, quodammodo per fignum fenfibus præfentaretur.

} Hoc enim modo optime confultum crat ni ditati amp;nbsp;tarditati hominis, £t tametfi Dcusfa^ piencifsimus Si optimus ita rcs omnes vifibiles condidiCjVt homines quafi manu duceret inrc' rum cœleftium amp;nbsp;/pirituahum contemplatio-nem.'tamc hoc potifsinnim in iis fignis cernitur, qua; Ecclefia vfitatè Sacramcntanominat.

• 4 Hucpertinct diéiiim Auguftini: Si Sacra-menta quandam fimilitudinem earum rerum* quarum Sacramentafunt,nonhabcrent,omnino Sacrament a non effent.

• 5 Aique ex hoc eft, quod figna fiepe accipiant nooiina rerum, quai um funt figna: ficuti Augu-ftinus fuperiotibus verbis anneâit, cùm ait : Ex hac autem fimilitudine plerurnque etiam ipfa-rum rerum nomina accipiunt , feilicet Sacra-menra.

• 6 Quod fane faßum eft vtilifsimo confilio:ni-mirum.nc homincsobliti rerum hærcrentin ex-ternis ritibus fine fruâujVt Echnici fecerunt.

1

SaCRAMF. NTVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;27$

• 7 Fœdè itaque errant, qui cùm audiant rcs prçdicari de fig'iis,putant mutari rcrum naturas, amp;definere cfle quod antcaétant.Vnde Thomas hornbiles amp;nbsp;dctcftandos crrores in Ecclefiam inuexit.

• 8 Quare firmifsimè cùm in tota doftrina Ec-clcfiæ.tùm in dodrina Sacramcntorum tcnenda eft hæcrégula; nomina rerum diuerfifsimarum fæpè propter analogiam quandam amp;nbsp;coropara-tionem cffeduum,cùm docendùtùm admonen-di caufla permutantur, amp;nbsp;de fe matuô prædi-cantur.

• 9 Chriflus amp;nbsp;vitisjdiuerfarum renjm funt nomina. Scd Chriftus fe vitem nominal propter comparationcm effeduum. Nam vt vitis mini-ftrat palmitibus in fe manentibus fuccum : ita Chriftus fuum fpiritum infundit in côs, qui in fe manent per fidcm^arque ita de aliis infini tis.

• 10 Panis amp;nbsp;corpusjtcm vinflm amp;nbsp;fanguis, re-rum diuerfifsimarum nomina funt ; fed tarnen, propter comparationem cffeduum,panisin Cœ na Domini dicitur corpus Domini, amp;nbsp;vinum di-citur fanguis eius.

II Nam vt panis confortât Corpus hominis, amp;nbsp;vinum rccrcatuta corpus amp;nbsp;fanguis Chrift: fide haufta,vt Patrcs loquuntur, animam confortant,amp; recreant (piritualiter. Huiufmodi analo-gia in omnibus Sacramentis prudcntcr confide-randa eft.

• 12 Hij ita conftitutis accedamus ad Sacra-mentanouiTcftamcnti, amp;nbsp;videamus quid in iis potißimum fitfpedandum.

• 15 Auguftinus definit Sacramcntü in gencre»

S.iiii.

27lt;5 Sacra MENTVM.

cùm ait:Sacramentum eft fignum gratiæ.Tcftati , tur cnim Sacramenta de fauore Dei erga co» qui illis rite vtuntur.

• 14 Neque dicunturfignagratia: tantiim,quia pingunt amp;nbsp;fignificant res promiftas in Euange-lio Sed potiftimùm quiacredentibusi espro-miflas ob lignant. Quare non fimpliciter figna, fed nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à Paulo dicuntur, id eft, obfigna-

tiones.

• 15 In omni ergo Sacramento fciatur,quodlt;r4p* jif, hoc eft, fignaculum fit genus, quo propriuS finis indicatur. Quod genus ciim applicator fin-gulis, melius amp;nbsp;certiùs eorum vfus confpicitur. Circumcifio eft paélum.Hîc fi addis genus, Cit-cumcifioefl(r^plt;x.gt;r, id eft,fignaculum paâi. An non clariùs jam intelligitur, quid vein Circumcifio? Atque ita de aliis.

16 Ratioappellationis hæc eft; Qu^emadmo-dum militate Sacramentum eft obligatio mili-tum,per folennciuramentiim; ita Sacramentum Ecclcfiæ.eft Symbolum obligationis mutuæ inter Deum amp;nbsp;hominem credentem.

17 Extra vfum diuinitusinftitutum nihil habet rationcm Sacramenti; hoc cft:,nec accipiuntur beneficia in Euangelio oblata:ncc accepta obfignantur.

id Confirmant fiquidem hominem Sacramcn ta ex paólolcgitimi vfus.Is veto eft cùm vfurpan tur à credentibus Euangelio. Sine cnim fide Sacramenta ccdunt vtentibusin iudicium:ficuti amp;nbsp;verbum,cùm fine fide auditur.

19 Porto cùm Auguftinus ait: accedit verbuna ad elementum amp;nbsp;fit Sacrametum, non inrelIigit verbum a

s AC R A ME N T VM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;277

Verbum redtatum fuper externa figna eflecon-fecrationem quandam fignorum , vt Papiflæ pu-tant. Sed intciligit verbum Dei inftituentis,pro-mittentis,amp; requirêtis fidem promifsionis. Hoc verbum cùm accedit ad clcmentum , fit ex ele-mento Sacramentum.

20 Exiisquæ iamdiâafuntjtria colligere promtum cft. Primum, Quoi in quolibet Sacramento concurrunt ? Secundum, Quid fit Sacramentum noui Teftamenti? Tertium , Q^ænam fint,amp; quot noui Teftamenti Sacramenta?

21 In quolibet noui Teftamenti Sacramento ( vt ex didis colligitur ) concurrunt quatuor. Primum, Verbum feu mandatum Dei. Nullius enim hominis autoritäre Sacraméta inftitui pof-funt.Secundum,Signum externum amp;nbsp;analogicû, vndcGræcisSymbolum dicitur. Eftcniro Sym-bolum propriè non quodlibet fignum.- fed quod habet quandam analogiam cum re fignata. Ter-tium. Res promiffa in Euangclio, quæ eft gratia amp;nbsp;fauor Dei graruitus propter Cluiftu. Quar-tum. Fides promifsioni refpondens. Fide enim res Sacramenti accipitur,rctinetur,pofsidetur.

22 Similiter ex didis colligitur.quod Sacramentum noui Teftaméti fit fignum vifibilc m^-datum amp;nbsp;inftitutu à Deo ; quo figno vt Deus fua teftatur promifsioncm homini fadam:ita homo vicifsim fuam erga Deum fidem profitetur.

25 Hac ftante definitione quæ plena eft, ita vt nec rediindet quid, nec defiderctur ; fequitur duo tantiim Sacramenta Ecclefiæ noui Tefta-menti efle : quæ funt Baptifmus Sacra Chri-fticœna.

278 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Baptismvs.

• 24 Nam in his folis cernimus amp;nbsp;verbum amp;nbsp;clementum. In illis folis quæ adducunt Papiftx» nihil eft quod plenam rationem babeat Sacra-menti.Quare relinquantur Antichriflo cum alii» inbnitis fupctftitionibus.

• 25 Etfi autem principalis finis Sacramentorum eft VC fint fignacula Deb quibus fides legitime vtentium Sacramentis confirmatur ; tame a-lij fines non funt prætcreundi, qui cum primo coniundi funt:vt lunt,diftind:io Écclcfiæab aliis fedisjcófcruatio amp;nbsp;propagatio dodrinæ,obligatio ad fidemamp; bonam confeientiam gt;nbsp;vinculum diledionis.

• 2lt; S Hi ergo quinque fines generales funt ,amp; in omnibus Sacrametis,pratter quos, fingiila feor fura fuoshabent peculiares fines amp;nbsp;proprios ,VC oftendemus fuis locis.

J} A pTi s M rs.

5 Sacramentum initU-le eft in nouo Teftameto: amp;nbsp;vt omne Sacramentum eft fignum gratiæ : ita amp;nbsp;Baptifmus.Tcftaiur eriim de gratia Sefauore Dei erga eum quiiuxtainftitutio-nctn baptizatur-

2 Nä cum Marcus dicit;Fuit in deferto loan-nesbapti2asamp; pracdicans Baptifmumpceniten-tiæ in'remifsionem pcccatorum : definit Baptif-mum efte teftimonium Sc fignaculpm,qood pce-nitentibusDeus pcccataremittat.

5 Poçpitentes vocat eos, qui ad pratdicatio-nem Euangelij refipifeunt, amp;nbsp;conuertuntur per fidem in lefum Chriftum.

4 Analo-

Ba ptismvs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;279

• 4 Analog)« ligni ad rem fignatam, hœc eft. Vt corpus homims externe abluitur aqua,amp; pur gatur à fordibus: ita confcitntia hominis à mor-tuis pcccatis languinc Chrifti abluitur interne amp;nbsp;purgatur. V t ad generationem naturalem requt-rituraqueus humor: ita ad fpiritualem generationem.qua homo nafeitur Filius Dei,rcquiritur Spiritus fandus.

• 5 Habet enim aqua comparationem. amp;nbsp;ad fanguinem Chrifti, öi ad Spiricum fandum, per quem homo regeneratur.

• 6 In Chrifti Baptiftpo pulchre pingitur, amp;nbsp;padum Dei cum homine qui baptizatur,3lt; adio Chrifti, amp;nbsp;Spiritus fandi operatio.

Nam ciim pater fuper Filium baptizatum Jianc vocem fonat .• Hie eil Filius meus diledus in quo mihi complacui .-teftatur quodamp;Chri-ftus fit in fuo fauore amp;nbsp;gratia:amp; fignificat cos qui baptizantur iuxta inftitutioné,amp; Chriftum per Baptifinum induiint,pl3ccre Deo propter Chriftum,cui per Baptifmum inferuntur.

• 8 Hue Paulus refpexit ciim ait; Nos fumus diledi in diIedo.Et Pater ipfe:In hoc mihi complacui.

• 9 Apparitio Spiritus ländi fuper Chriftum baptizatum,infpecie columbæ, eft teftimonium quod Dominus interne baptizat Spiritufindo, quando minifter foris aqua baptizat.

• 10 Idco Baptiftaait ; Ego baptizo aqua» in medio autem veftri ftat,(Chriftum intclligit)qui baptizat Spiritu fando amp;nbsp;igni.

II Q^oniam autem in Baptifmo fit mutuq pa-dio Dei amp;nbsp;hominis qui baptizatur,Vt amp;nbsp;Petrus

iSo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Baptism vs.

teftaturcùmait, Baptifmus eft ftipulatio bonas confcientiæ cum Deo per refurreélionem lefu Chrifti;Chriftusiußitbaptizare innomen Pa-tris amp;nbsp;Filij amp;nbsp;Spiritus fandi.

ix Nam cùmminifteïdicitjEgobaptizote in nomé Patris amp;nbsp;Filij amp;nbsp;Spiritus fandi, amp;nbsp;adus baptizandi, amp;nbsp;finis in cjuopadio mutua expri-mitur,fignificatur.

• 15 Adus eft baptizare,id eft,immcrgerc in-nngere,abluere,velaqua afpergcre;quorum po-ftremum optime congruit propter fignificatio-nem Petrus enim vocat fiu/rifffâr, id eft, afpetfio-nem fanguinis Chrifti, quæ fignificatur externe Baptifmo.

• 14 Fines in quopadio mutua intelligitur, eft baptizare nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim fincm notat)nomen Pa

tris amp;nbsp;Filij amp;nbsp;Spiritus fandi.

• 15 Baptizo te in nomenjd cft,vtagnofeas in-uoccs, colas, timeas, célébrés ( renunciato bofte Dci Satanajhunc vnum Deum, qui eft Pater qui dédit Filiumin mortem,pro te mortuus eft, qui abluit te fuo fanguincà peccato, qui te veftit nia iuftitia, qui te membrû fui corporis facit;amp; Spiritus fandus qui te régénérât amp;nbsp;fandificat ad vi-tam æternam: vt Dco iûdus in omni «ternitate beatusfis.

ï6 Hinc clarifsimè patet qualc padum fit Baptifmus inter Deum amp;nbsp;hominem.Deus tefta-tur fc hominem rccipcre in gratiam, tanquam membrum Filij : amp;nbsp;homo fubmittit fe Deo vt i-pfum colat.timeat, amp;nbsp;vencrctur, renunciato Sa-tana amp;nbsp;operibus cius.

17 Sandificamur ergo in Baptifmo,id cft,con-fccramur

B A P T I s MV s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;281

fecramurDeo tanquam hoftiæ. Dcusenimnos purgat in verboiquam purgationem teftatut vi-fibili figno,amp; feparat nos à profanis hominibus, (jui impuro fpiritui fe fubieccrût, d'que feruiût.

18 Etfi autcm Baptifmus cft fignum gratiar, videlicet quôd Deus rcmittatrcfipifcentipecca-ta;tamen qui femel baptizatus eftjamp; relabitur in peccatum,amp; rcfipifcit denuo, non cft herum ba ptizanduSjVt Anabaptiftæ fentiunt. Nam baptizatus quandocunque credit Baptifmo fèmelfa-fto.confirmatur quôd fit in gratia.

• 19 Infantibus Chriftianorum ideô Baptifmus conferenduî eft, quia funtfoederis initi cum A-brahamo amp;nbsp;eius femine participes, hoc eft, finit filijDei ex virtu te fœderis:etfi narurâ fût filij irç.

• 20 Neque cogitandum eftjnfantes ideo elfe filios Dei, quia baptizantur ; fed ideobaptizari, quia funt fill) Dci;amp; vtfe elle filios Dci,rcddan-tur certiores.

• 21 Etfi autcm infantes nati à Chriftianis,participes funt fœderisjvt diximusitamë quia Deus vult omnes,quos in cœtu vocatorum vult habe-ri,ab Ecclefia recipi,amp; abaliis fetftis difi:crni,nc« cclfe cft infantes baptizari.

• 22 Idcô Matth.iÿ.dicitur: Sinite paruulosad me venire,amp; ne prohibite ilIosiTalium eft enim regnum cœlorum. Ec.i.Cor.y.Liberi vcftri fan-éti funt.hoc eft,pertinét ad Ecclefiam vifibilem.

• 2} Cæcerùni etfi ad omnem legitimi Baptif-mivfumconcurrit rerum fignatarum exhibitio; nulla tarnen aquæ amp;nbsp;fanguinis vel Spiritus Cliri-ftimutatio, aiît côiiiinftio phyficacumPapiftis fingenda eft.

iSî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DAtgt;TISMVi.

24 Signum enim (eu ablutio externa, eft aâid corporalis miniftri, qui fua manu confpergit a-qua corpus baptizandi, amp;nbsp;pronunciat eum reci-pi à Deo.

2$ Signatum veto res fpiritualis eft, amp;nbsp;adio folius Del,videlicet, ablui fäguine Chnfti amp;nbsp;Spi ritu fanäo rcgcncrari, quod nÖ eft corporaliter fiue vtfibiliter,fiue i n u i fi bil itcr confpergi fangui« ne Chrifti: fed recipi in gratia à Deo propter fu-fum fanguincm,ideft,totamobedientiam Fiiij, amp;nbsp;infertos ipfius cotpori, ab ipfo viuificari, ef-fufo in nos Spiritu fando.

2lt;î Etfi autem nec lauantur fanguine Chrifti qui lauantur aqua à niiniftro,nifi in vfu Icgitimo Baptifmiadque no merito, aut propria vi huma-næ adionis, vel aquae indita potentia, fed libera Dei ordinatione,amp; Spiritus fandi efficacia propter figni tarnen amp;rei conuenientiam, amp;facra-mentalécopulationê,nomina amp;nbsp;proprietasper-mutätur,proptcr caufTas à nobis in fuperiori dif-putationc alTignatas.

• 27 Veræigiturfunthæ locutiones facramen-taliteriBaptifmuseftlauacrum regenerationis: Baptifmus nos faluos facit: Afperfio aqux eft af-perfio fanguinis Chrifti,8c donatio Spiritus fandi: aqua eft fanguis Chrifti,amp;c.

• 28 Qui hic fingit vel mutationem aliqiiam,* vel copulationem phyficain, mutât genus prædi-cationis Sacramcnralis, in proprium, contra to-tius feripturae confenfum,amp; Sacraraentorum ra-tionem.

• 29 Ciim autem Sacramcntalfter accipiuntur iftæ locutiones,fignificatur quod Baptifmus ex-ternus'

Baptis MVS? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zSj

terhus interiotis fit fignum amp;nbsp;arrhabo, id eft, non tantum huius imago,fed etiâ ob veritatisdi-uinæ conftantiam, certiflimum tcftimonium ba-ptizatos, quandocunque credant, mundari fan-guine Chrifti,amp; rcgenerari à Spiritu fanélo.

30 Etfi ca quæ hadenus in generc de Baptif-mo diximos, fufficere videntur ad cognofcédum finem Baptifininamenquia multa cum fine con-iunâa funt quæ cuiuis nô funt obuia,buc adiicie-mus, tanquam in tabula, quæ fimul in Baptifmo confideranda veniunt : quorum vfus in tota vita eftperneceßarius.

31 Significationes Baptifmi funt plûtes, quas tribus veluti limitibus claudimus. EftenimBa-ptilmus,amp; tcftimonium gratiæ amp;nbsp;Symbolum rc-rum arcanarum fpiritualiùmque,amp; notaextec-na Chriftianifmi.

3a Etfi auté de prima fignificatione videtur fatis fuprà diétum cfle.taraen hîc quo omnia tanquam fub vnum confpetftum veniant breuiter rcpctenda funt.

33 Primo loco diximus BaptifmS elfe teftimo-niû gratiæ.quod ita accipiendû eft:Baptifmus eft teftimoniû gratiæ, cùm cxhibitæ tùm applicatæ.

34 Exhibitæ quidem,quiavtcircumcifiofi-gurabat ludæis Chriftum venturûnta Baptitmus eundcm vcnilfe nobis teftatur : Applicaræverà, quia Baptifmus eft qua De^ obfignat gra tram ei,qui iuxta Chnfti inftitutionêlauacro Ba-ptifmatisabluitur.

35 Cùm igicur Chriftusfit fons gratiæ,iuxta illud'Lex per Mofen dataeft,gratia auteamp; veritas per lefum Chriftum qucm adueniftc tcftatut

284 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Baptis MV s.

Baptifmus; amp;nbsp;Paulus dicat: Quotquotbaptîzatî funtjChriftutn inducrunt : mcrito Baptifmus te-ftimonium gratiæ dicitur, cùmexhibits tùm ap-plicats.

Secundo, propofuimus Baptifmum cffe Symbolum rci um arcanaru amp;nbsp;fpiricualium.Sym bolum dicimus propter comparationem rcrum vifibilium amp;nbsp;fignatarum. Eft etenim Baptifmus Symbolum quatuor rerum maximarum j videli-cct,biftoris,gcatis,doni coformitatis.Sed hard clarius repetenda fünf.

57 Baptifmus cft Symbolum hiftoris,videli-cet Chrifti. Pingitur enim in co mors , fcpultura amp;nbsp;rcfurreélio Chrifti. Nam merfio in aquam, mortem figurat:mora fub aquis, fepulturam ad-umbrac : Extraäio de aquis, refurredionem re-prçfentat;ficuti Paulus Rom.d.clarifsime docet.

38 Baptifnus eft Symbolü gratis,vt qui te-ftetur eos qui baptizantur,virtute mortis, fepul-tiirç amp;nbsp;refurreftionis Chrifti ablui à peccato.in-fcri Chrifto, regenerari amp;nbsp;in cömunionem corporis Chrifti recipi.

59 Nam quód per Baptifmum mundemur à pcccatis.inferamur Chrifto,amp; rccipiamur in co-munjoncm corporis Chrifti,lioc cft Ecclefisifit bencficio corporis Chrifti quo induimur,amp; fän-guinis quo abluimur.

40 Siquidcm Chriftus in Baptifmo fit bapti-zatis emundatio.tcgumentum amp;nbsp;caput,quam ob cauffam ipfc baptizari voluit, vt fignificatct ba-ptizatos illi inferi.fanguine cius ablui,amp; omnes baptizato« vnum corpus myfticum vnius capitis Chriftifieri iuxtaillud'.Pcr vnum Spiritumnos

omnes

Baptismvs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2g$

omnes ïn vnum corpus baptizati fumus.

41 Eftprærerea Baptiimus Symbolum Domini. Nam tcftatur-dc virtute monis,fcpulturæ, amp;refurreâionis Dominiinnobis.

4z Quod enim morimur pcccato,virtutemor tis Chriiti fit.-quod rcludamur pcccato,vt quief cat,amp; Spiritus imperium non cxcutiat, cfficacia fepulturæ Chrifti fit.Quod autcm de pcccati fe-pulchro in nouam vitam refurgimus, id quoque fit cfficacitate rcfurredionis Chrifti in nobis.

43 Hoc dare Paulus docct cdm ait Rom.6. Annefcitis quôd quiconque baptizati fumus in Chriftum Iefum,in mortem ciusbaptizatifumus ? Confepulti ergo fumus per Baptifmum in mortem , vt quemadmodum excitatus eft Chri-ftusex monuisper gloriam Patris : ita amp;nbsp;nos in nouitate vitx ambulemus. Nam ft infiti fumui fimilitudini mortis eius, etiam rcfurrectionis e-rimus,amp;c.

44 Eftprxtereavt propofuimusBaptifmus Symbolum cóformitatis.Teftatur enim nos dc-bcre conformes fieri imaginifilij Dei, cùm in morte amp;nbsp;fepultura,tùm etiam in refurreftione.

45 Admonebit igitur nos Baptifmuscruci» ferendæ in hac vita cum Chrifto,ite, mortis corporalis amp;nbsp;refurrcäionis.

46 Nam fi Chriftus qui caput eft , per mortem introiuit in gloriam : nos profeâo qui eius mébra fumus, non poterimus alia via ad gloriam beatitudinis peruenire.

47 Quotiefeunque ergo premimur crucc, re-uoccmusin memoriam Baptifmum noftrum,qui nos cruci fubieâos fore figntficatmon ita tarnen

zSÖ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B A P T IS M vs.

vt fub crucc perpettiô próftrati iaceamus, fed vî cum Chrifto'Vandc ad gloriam beatitudinis per-ueoiamus, iuxta illud : Compatimur, vt vnà cunï co rcgncmus.

48 Poftremo, propofuimus Baptifmum cfTc extcrnam tcflcram, hoc eft notam profcfsionis Chriftianifmi, amp;nbsp;veluti »fùvbnfMquoddam milita-re,quo Chriftimilites à Satanæ mancipiisdifccr nantur: modo Baptifmum nó deftituaturfua fpi-rituali fignificatione.

■?49 Hine clarifsimè colligitur vfus Baprifnii Si eius falutaris meditatie : de quoPetrus i.Pct-3. fic fcribit : Baptifmus eft bonae confeientise ftipulatio cum Deo per refurredionem lefu Chrifti.

• 50 His verbis fignificat Petrus Baptifmum cf-fc muruam paftioncm Det amp;nbsp;confeientiæ hominis. Dei qiiidem' promittentis amp;nbsp;offereiitis gratui* tain filutcm propter Filium : confeientiae verb refpondentisjid eftj accipietis fide promiflam Si oblatam gratiam.

• 51 Veruminhae mutua paftione plura eon-currunt. Nam vt ex parte Dei pacifcctis, doâri-nam amp;nbsp;confoiationem babcmus-. ita ex parte no-ftrijadmonitionem capiemus.

• 52 Ex paélo Dei colligit fides, i.quod Deus placatus fit per Filium. 2. quod Chrifti beneficia amp;nbsp;mérita donentur rite baptizatisj.quod ba-ptizaci in filios fint adoptati.4. quod Pater velit nos fuo Spiritu regere.5.quôd velit nos cripcre c morte ærerna,amp; donare vita æcerna,

• 53 Padione hominis admonemur de obliga-' tkmc, defpe, de glorificattone, de pœnitentia»

mortifica-

C OBUa DOMINI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2S7

wortificatione amp;cruccgt;amp; de refurreÄione ad atetnara vitam amp;nbsp;gloriam immortalem.

COE N A DOMINI.

Domini ( alterum figniiih *'1 nouo Tcftamento ) in qua panis amp;nbsp;viniimSymbola corporis amp;nbsp;fanguiriis Domini diflribuuntur, eft Sacramentum noftræ per viöiimam Chriftire-demtionis.

• 2 Seu.Ccena Domini eft obfignaculû promif-f^onisEuâgclij,videlicet quo Deus obfignat cre-dcntibus omnia beneficia,quæ Filius ipfius meruit nobis obedientia fua, traditionc corporis amp;nbsp;efFufionc fanguinis fui-Ideo, dicitur in inftitutio-heiHoceft corpus mefiiquod traditur pro vobis: Hie eft figuis meus,qui effûditur pro multis,amp;c. Hic calix eft nouu Teftamentu in fanguine mco.

• 3 Promißio ergo quæ obfignatur credetibus hoc Sacrameto, non eft particulatis alicuius gra-tiæ,fed omnium bencficiorum Chrifti.

• 4 Diftinguendu eftautera accurate vt in omnibus Sacramentis ; ita ctiam in hoc, inter cere-moniam feu ritum externum cui'Sacramenti nomen tribuitur,amp; re promiftam in Euagelio, quae hoc Siacramentooblignatur legitime vtentibus.

• 5 Ritus ipfe feu externum fignum fentiturdi-gnificat,obfignat.'fignarû,hoc eft,promifsio creditor,fignificatur.obfignatur.

• 6 Promifsio ipfa.id eft, res fignatà facpifsimè in Scripturisalia atq; alia verborii forma proponi-tur. Semen mulieris conteret caput Serpentis;

T.ij.

188 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OE N A

Benedicentiir in femine tuoomncs cognationeî terræ: Beatiqui confiJuiic in eo: Q^credit in Fiiium,habet vitam xtcrnain.- Chriftus cfl nafus à Dcofapiétiaûufticiajfanâificatio amp;nbsp;redemtio, amp;c. Ümnes huiufmodi fententiæ vbicunque k-guntur, de re fignataloquuiitur.

• 7 Ioannis 6. Manducatione carnis Chrifti, amp;{ potatione fanguinis ipGus pingitur fuma pro-inifsionis Euangelipvt qualis fit fidcs,qua pcrci-pimus proniiflà bona, amp;nbsp;quæ fit cius vis in corde,ad erigendum hominem ludantem cum pcc-cato,mundo,Diabolo intelligatur.

• 8 Atque fané câdem ob cauflam Chriftus Sicramcntum promiflionis Euangelij fubfignis panis amp;nbsp;vint inftituit: videlicet vt excomparatio-jic tft'eduû, visfidci fentiretur.qua promifta bo' na apprehcndimus, rctinemus.poflidemus.

• 9 Vtenim panis amp;nbsp;vinum hominem fame quodâmodo proftratum, amp;nbsp;de vita periclitatem rurfuserigunt,fouent,côfottant,viuificant,atque adco refedum exhilarant.ita fiducia Chrifti tra-dentis corpus fuû, amp;nbsp;cffundentis fanguine fuum pro nobisin remiflionem peccatorum,nos pro-Ihatos à Diabolo,ac veluti mortuos in peccatis, rurfus erigit.à morte liberat,fouct, confortât,vi-uificat.non ad caducam,fcdadæternam vitâ : vn-decorfupramoduro intanti boni frmtionccxhi-laratur Hinc intelligi poreft, cur apud loannem comedcre carnem Chrifti bibercque eius fan-guinem,amp; in Chriftum crcdcre, pro eodem po-nantiir : amp;nbsp;eut Auguftinus dicat : Crede amp;nbsp;man-ducafti.

• 10 A tque ex hoc eft,quôd Patres fæpc, cùm “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agunî

Domini.

agunt de cœna Domini, proférant diôa ex fexto capite Ioannis ; non quod exiftimcnt Dominum illic locum cffe deCœna: fed quia in Icgitimo v-fu Cœnæ,fides rei promiflæ,fub mâdocationis amp;nbsp;potationis nominibus, illic à Domino exprimi-turicuius promiflionis Cœna pignus eft.

Il Eft autcm femper tonenda regula-.Omnis proroiffio fide accipitur. Vtergo fenfufignum fumitur ; ita promiflio fide accipitur, retinctur, poffidetur.

Il lam tcnemusproprium fincm Cœnæ Domini ; qui eft obfignatio promiflionis Euangelij, qua fides confirmatur. Verùm vt mcditatio amp;nbsp;v-fushuius Cœnæ nobis dulcior euadat, aliiùsre-pcterous, amp;diftinâiùs devfu Icgitimo amp;nbsp;fine inftitutionis dicemus.

ij Primùm ergo, Cœna Domini eft Sacra-mentum inftitutum, in memoriâ corporis Chti-fti traditi pro nobis,amp; (anguinis ipfius effufi pro multis in-remiflioné peccatorû; iuxta diâû Domini: Hoc eft corpus meum traditum pro vobis: Hiceft fanguis meus , qui effunditur pro multis inremiflionem peccatorum.

14 Secundo, Cœna Domini eft Sacramen- i tum incorporationis noftri in corpus Chrifti. I-taenim Paulus ait; Panis quem frägimus, nonne communicatio corporis Chrifti eft?Calix cui bc-ncdicimus,nônnecommunicatiofanguinis Chrifti eft?Atq; hoc eft quod habet promiflio, loan. 6. Qui manducat carncm meam in me manet,amp; ego in eo.

15 Ad hanc incorporationé amp;nbsp;manfioncmin corpore Chrifti, non requititur applicatio cor-

T.iip

290 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OE N A

porum pbyfica, fed fpiritualis copulatio per fi-dem ; vt CliHftus exponst, amp;. ratio Sacramenta-, lis poftulat.

16 Tertio, Cocna Domini eft Sacramentum educationis noftti fpiritualis in corpore Chrifti. VtenimperBaptifmu abluimur fanguine Chrifti: ita in Ccena abluti amp;nbsp;regenerati, corporc amp;nbsp;fanguine Domini alimun

17 HÎC rurfus cauendom.nc carnaliter fapia-mus cum Capernaitis. Diftinguatur ergo madu-Cationis modi.rEftenim alia manducatio Sacra-mcncalis tantùm,aliafpiritualis tantùm, alia fpi-ritualis Sacrametalis fimul, quam requirit in-ftirutio Chrifti,hoc eft, legitimus Cœnæ vfus.

18 • Sacramentalis manducatio amp;nbsp;potatio eft externa amp;nbsp;fenftbilis manducatio panis, amp;nbsp;potatio vini:cui ex ordinatiohe diuina,fpiritualis mä-ducatio amp;nbsp;potatio quç fola fide fitjrefpondet N^ illahuius Symbolum eft.

19 Verùm vt externa ilia ccrcmonialis, potçft^ efie finefpirituali: ita fpiritualis, fine externa: quemadrnodum pcrfpicuc docct Auguftinus, de ciuitate Dei,lib.2i.cap.25.

20 Carnalem manducationem.qualcm fom-niaucrunt Capernaitæ amp;nbsp;quidam cum illis ,ipfe Dominus Ioannis 6. duobus réfutât argunientis: Quorum prius,à figno: pofterius, ab vfu petitur.

II A figno: Quid fi vidcritis filium hominis afcendcrc vbi erac prins?fignificans(vt Athana-fiUs rciäe intelligit) afeenfionem, amp;nbsp;carnalem manducationem carnis Chrifti, non pofle fimul confiftere.

22 Ab vfu:Spiritus viuificat, caro non prodeft quic-

Domini.

«juicquam, hoc eft ( vt ipfc contextu? conuincit) manducatio carnalis eft inutilisi: Spiritualis temviuificat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

2} QuidPAdeftne ergo corpus Doraiui pro h'iO(a tiobis traditum , fanguis ipfius.pro nobis cftu- t fus, vcrèamp;fubftantialiterin Ccena? Adeft qqi,- ^./i dem,no rationeloci. Nam ft locum fpcâes,cor- • pus Chrifti in coelo eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ratione fidei {

hominis legitime vtétis lacra ChriftiCœna.Hçc I cnim tides coniungens nos cum filio Dei,facit vt j multoardidscarni amp;nbsp;fanguini Chrifti mediate ’ Ao'j-wiungamur,quam iugimur paniquem come- i lt;limus,amp; vino quod bibimus. Eaeftenimvis 1 fidei, vt iungat remotifsimafidque arlt;âifsimé. V-1 fiiautem fides non adeft, nulla fit coniunâio nifi Sacramentalis tantùm, quæ cedit vtenti in I iudicium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£

24 Ne cum his pugnat, quod Paulus affirmât reos fieri corporis amp;nbsp;fanguinis Domini, qui , indigné manducant hunc panem, amp;nbsp;bibunt hunc calicein, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

25 Nam cadem eft ratio de indigné audicn-* tibus verbum,amp; indigné furr.êcibus Bapufmum, ‘ Qui enim audit verbû Dei indigné, reus fit ver- ( bi Dei. Siquidem, Qui non credidcrit, condçm- ' nabitur.

26 DeBaptifmohæcfunt Auguftini verba: Sicut qui manducat corpus amp;nbsp;bibit fanguinenj Domini indigné, iudicium fibi manducat amp;nbsp;bi-bit:Sic qui accipit indigné Baptifma, iudiciü ac-f cipit non falutein. Ctyn Auguftinus hïc nominaci corpus amp;fanguiné Dondnijloquitur Sacramen-/ |alitcr,tribuens fignonomen rei.

T.iiij.

29i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OF. N A

17 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cœna Domini eft Sacramentuni

amp; pignus noui Teftamenti, id eft, promiflionis remifftonis peccatorfl, videlicet quod Deus hoC Sacramento tanquam ligillo obfignet, quod ve-litpropitiusefle, amp;nbsp;remitiere peccata credenti-htis. Ideo in verbis inftitutioms dicitur: Hie calix eftnouumTeftamentum in meo (angutnejd eft, hie calix eft pignus amp;nbsp;figillum promifsionis de remifsione ^eccatorum.

18 Quinto, Cœna Domini eft Sacramêtum coniunlt;âionis communicantium inter fe, tanqua membrorum eiufdero corporis, cuius caput eft Chriftus. Sicut vnus panis, ita multi vnum corpus fumus. Hine mutua dileâio manat.

29 SextôjCœna Domini eft pignus amp;nbsp;tefti-ficatio de refurrcclione noftri per virtate refuf-citati Chrifti, cuius membra fumus.

50 Nam ad hunc fcopG omnia fuperiora per tinentldeo Dominus ait: Qui manducat carncin meam amp;nbsp;bibit fanguincm meum , egofufeitabo cumin nouifsimodie.

31 Porro, quoniam Paulus requlrit ptobatio-nem eius qui velit Dominica Cœna vti : modum a probationis inquiramus.

32 Paulus 2.Cor.i3.dc probationeficaitiVos ipfos tentatc,an feitis in fide, an non cognofeitis VOS ipfos,quod lefus Chriftus tn vobis eft, nififi-cubireprobieftis?

33 Hæc antithefis, qua reprobi amp;nbsp;probati opponuntur,illuftris eft. Vt enim probatos dicit cos,qui in fide funt,amp; Chriftum habitantem in fe fentiuntdta reprobos eos ftatuit,qui fide carent, amp;nbsp;Chriftum in fe habitantem non fentiunt.

Domini. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;295

Quare infta probatio amp;nbsp;examen in hoc con-filht.vt verèfentiatur fidcs, amp;nbsp;Chriftipræfentia in nobisn'dque ex virtute fpiricus eius,nos ad pie latis ftudium cxcitantis.

35 Quicunque ergo hancfacram Cœnam di-gnè vult pcrcipere « explorer apud fcfe, an vcra pœnitcntia feniiatur;expcriatur,an Itatuat viéli-mam Chrifti fatisfaâionem clTcpro peccatisto-tius mundi;cxaminet fc,an in hune fatisfaâorem viua fiducia recumbat,cxcuciat,num fentiatChri ilum in fe habitantem amp;nbsp;oftcndentemfuam prac fcntiam,cxfpiritus fua efficacia; videat ,anfic-mum propofitum habeac pcccatum pofthac vi-tandi,ac De© totam fuam vitam approbandi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, f

35 Vanum eft figmentumPapiftarum ;qub tanquaraneceflariamadhancprobaiionemjre-quirunt confeflioncm quain vocat aui icularcm.

37 Nam fl ea neceffario requireretur ad pro-bationê, quæ vfum Cœnæ præccdit, Paulus non diccret;Probet fcipfum homo ; fed potiùs, Pro-betur per aliummec Apoftoli amp;nbsp;eorumfuccef-fores.multis annis cam neglcxilfent.

58 Neque tarnen repudio pædagogicam illam confeffionem.quæ in noftris Ecclefiis eft vfitata: prxfertim tùm habeatfuum vfum in rudioribu!^ informandis.

39 De veraautem conRfsione amp;nbsp;ncceflaria ex Verbo Dcific fentiendum eft. Siadtftpœniten- k tia amp;nbsp;vcra fides, non opus cil aFio conférsion« genere,quàm quo fandi homines Dei, Patriar- E chæ,Prophetç,R.cges,Abraharo,Dauid,Danicl, 1' amp;c.vcniam de maximis fceleribus impctrarunt à Deo.qui folus peccata cödonare Stdelere poteft.

^94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appendix

40 (Rantum autem ad publicamconamp;flîo-nem attincr,quæ fit ab iis, qui Ecclcfiam aliquo fcandalo offenderunt, rcgulam à Domino præ-fcripram,amp; exemplum Pauli,congruens cum régula, fequi oportet.

41 Verùm hoc diligenter amp;nbsp;prudenter mode ratores difeiplinsE cogitent, vt faciat ad ædifica-tionem,nonad deftruâionem.

gt;4PPENIgt;IX de CœnA.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NIA M alibi à nobis amp;nbsp;faepè de

Chrifti Cœna feriptum elbno-lo hîc prolixior eirctfcd folummodo dicam de Chrifti confilio.inftituen-tis banc Cœnam,amp; de Icgitimo Cœnae vfu.

a Chriftus vetenbus Sacramcntis,quibus pra: ter obfignationem gratiæ,ipfius aduentusin car nem amp;nbsp;mors adumbratur, fincm imponens, noua inftituit Sacramenta,quibus prætcr obligna-tionem gratiæ, ipfe cxbibitus efle fignificatur. Atque hoc diferimen in vniucrfum tenendum eft,!ntcrS3cramenta vetera noua.

• 3 Sunt autem Sacramenta exhibit! Chrifti, Baptifmus^ Cœna Domini. Illo inauguramur corport Chrifti amp;nbsp;rcgeneramurihac aiimur,noui homines cfFeâi. Vtriimque fignum gratiæ eft, amp;fignaculum fauoris Dcicrga légitimé vten-tes. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

• 4 Verùm fi de modo prædicandi quæcitur, ex feriptura difeendus eft. Externo (îgno.quod Sa-cramenturadicitur,tribun Scriptuia nomen rei quæ

Dvr OP. N A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29$

quæ Sacramento fignificarur amp;nbsp;obfignjtur ; I'd-quccoconfiho , vi finis amp;nbsp;vfus inlhcuti Sacra-mcnti intelligatur.

5 Circumcifio Gcn.iy.dicitur fœdus. Vcrùm ne quishîc hacicret in re txterna,feu in optre o-perato (vt loqnuntur) tanq aam res externa, feu opusoperatum per feiceduseffet, mox Dominus in eodem capite fe intcrpreratur,amp; dicitcir cumcifioncm fignum focden^ elle.

ergo res diuinitusordinatadicitut fcedus.fciendum eft, quod perinde fit ac fi dice-retur,eft fignum fœderis.

1 Verùm quia fignorum non eadem eft ratio, Paulus ad Rom.4. (ropaT^iJkintcrpretarurihoc eft lignum obfignans rem promiflam , feu fignacu-lum quo res promiffa ex pado routuo inter Dcu amp;nbsp;hominem obfignatur.’V t Circumcifio eft

iuftitiae fidcLHoc eft,Circumcifio eft obfigna culum Dei, videlicet quo Deus obfignat creden tiiuftitiam.

8 Hine catholica régula fumendaoft: Omne Sacrameatum eft s-opajir, id cft,figoaculum Dei, quo res promiffa legitime Sacramento vtenti obfignatur.

9’ Cum etgo dicitur: Baptifmus eft lauâcrum fegenerationis, fenfiis eft, Baptifmus eft id cftjobfignaculum.quo Deus teftatur legitime vtentem Baptifmo regencrari, eique régénéra-tionis gratiam obfignari, *

10 Similiter cu n dicitur: Panis eft corpus Chrifti, vinum eft fanguis Chrifti.fenfus eft, Panis eft obfignaculum corporis Chrifti traditi pronobis, Vinum eft obfignaculumfanguinis

296 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appendix

Chrifti efFufi pro multis.

II Hoc cxpreflîùs dicitur cùm Dominus ait; Hic calix eft nouum Tcftamcntum in meofan-guinegt;hoc cft.Deoipfo interprété, hoc vinum eft fignum amp;nbsp;noui Tcftamcnti, videlicet, quo Deus obfignat legitime vtenti fuum fœdus de remifsionepeccatorum,propter metitum ef-fufi fanguinis.

iz Et Paulus I. Corinth. 10. dicit panem efle xo/i'iaMfM' corporis Chrifti, amp;nbsp;calicem eftc no/yoviar fanguinis Chrifti, hoc eft, vt ipfe contextus con-uincit : Panis eft fignum Är obfignaculum, quod legitime vtentes lacra Chrifti Cœnaiungantur totiChrifto:idque panequidem facramcntali-tet, fpititu vero Chrifti cfficaciter : quo fpiritu fanftifsimæ Chrifti humanitati iungimur.

• ^ 3 autem hæc coniumftio fit fpiritualis, quæfiguraturceremonialimanducatione amp;nbsp;po-tationc,modus ipfe copulationis oftendit.

• 14 Nam vt Chriftocapiti iungimurnonnifi Chrifti fpiritu : ita etiam inter nos nc/yam effici-jnureodem Spiritu, cuius confociationis vnus panisex multis granis conftans,Symbolumeft amp;teftimonium.

• 15 Vetùm quia prima amp;nbsp;principalis copula fit fu m Chrifto capite.rcdè fit in noftris Ecclefiis, quod etiam fingulisægrotantibus amp;nbsp;pctentibus porrigatur facra Chrifti Cœna,vt morituris ob-iignetur vita xterna in Chrifto promifla. Hæc plana amp;nbsp;vera funt, extruda ex folido verbo Dei.

16 Hine iam extruamus claram amp;nbsp;perfpicuam dcfiiiitionem Sacrament! Cœnz Dominicç,quje faciat ad ædificationem confcientiacum.

17 Coena

De cOE na. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2971

17 Coena Domini eft o-?gt;^lt;tgt;f,id fûgt; obfignacu-^) lum,quo Filius Dei légitimé vtentibus bac Cœ- ( na, obfjgnat omnia beneficia, qux nobis meruit fuaobedientia « traditionc corporis in morcemt amp;nbsp;cffufione (anguinis fui.

18 Legitime vtentes funtgt;qui fidem in promif-fionem affcrunt. Sine enim fide promiftio nec ac cipiturnec obfignatuf) iuxta rcgulam; Omnis promifsiofide accipitur.

19 Hinc fcquitur paâioncm duplicem in fa-cræCœnævfu requin. Vnam, apartefilijDci. Alteram, à parte hominis légitimé vtentis Sacra mento.Filius Dei promittit remifsionem pecca-torum legitime vtenti, cum qua remifsione omnia beneficia Euangelij coniunda funt. Homo vicifsim fide in promifsionem reçu mbit, obligat fe ad perfeuerantiam t in fide amp;nbsp;bona con-feientia.

io Huiusmutuæpadionis 8c dulciftimifœ-d er is, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, hoc eft, obügnaculum, eft facra

Chrifti Cœna,de qua Cœna,régula in omni Salt cramento obfcruanda.tcnenda eft. Nihil habet rationem Sacramenti extra vfum diuinitusor-dinatum.qui vfus in adione légitima cernityr.

21 Porro vfus requirit cogitationem amp;nbsp;medi-tationcm •• videlicet, cur Cbriftus fit pro nobis mortuus.cur effudent fanguinem,amp; quidrequi-rat ab vtentibus.

• 22 In hac enim cogitationc fentitur vis fidei, amp;nbsp;intelligitur cur promifsio Euangelij Ä fides, qua promifsio accipitur.mâducatio carnis Chrifti,amp; potatio fanguinisipfius.dicuntur.

• 23 Nam VC homo fame cotporali 8c fiticorpo-

ApS Appendix de cöena.’

.'.fiali prefTus,mortis periculo proximus eft,fcd i... „»sC.creàtur rut(us,colijgit vires amp;nbsp;cxhilaratur efu pa nisamp;potuvmi: ita hominis anima prortrataamp; viCta Fame fpirituali, amp;nbsp;fiti Ipirituah , vt mortis æternx periculo fubiaccat,erigitur rurfùs, robo-raturamp;• exhilaraturfiducia Cbiifti,qui tradidit corpus fuum,amp; effudit fangumem luurii pro no-bisjn rcmilsioncm peccatorum.

• 24 Hæc fides vfii Cesnæ confirmatur. Ideo ab Auguftino reété diéïumeft; Credeamp;man-ducalli.

• 25 Cercmonialis enim manducatio , Spiri-tualis eft oblignatio, in legitime vtentibus cere-monia.

• 26 Cum hoc prîncipali fine, qui eft obfigna-tio gratiæ (qua obfiguationc fides confirmatur) pluresfuntconiunéti, vt Infertio legitime vten-tis in corpus Chrifti.Confociatio fpirituaiis corn municantiurn fimul .• Obligatio vtentis legitime ad fidem amp;nbsp;bonam confeientiam: Teftimonium confefsionis publicumiT cftificatio conlenfionis in tota doâ:rinaamp; cultu : Ttffera feiunétionis à caftris Satanæ, amp;nbsp;ab omnibus fedis alienisà Chrifti vera agnitiofic.

• 27 Hac breui explicatione content! fimus^mà neamus in Chi ifto,vt in nobis manca.t,abftinea-mus àb inurilibus diFputationibus,quibus homi-num animi auocanttir à veto Cœnæ vfu,atque i-tadulcifsimi huius fœderis non.fôlùm frudum amitiunt, verumetiam fibi accerfunt iudicium,' piopter abufum tant! Sactamcnci.

AilSSJ

299

MISSA T AP I ST I CA.

vocant, plurima: amp;nbsp;horrendaefunt abominationes , quæ fuperanto-idolomanias. Quare qui pius eflc vultjuon minus iftud idotum fugict, quàm antiquum ferpentem, qui primos nortros parentes feduxit.

• 2 Suntenimin mifla Papiftica,prætcr multa alia,Vanitas, Superftitioj Turpis quæftus, Sacri-

Icgium, Magica incantatio, Blafphemia, Idolo-latria,Scduftio,Fucus meretricius.

• 3 Vanitas eft,quod finguntmiflâmcultum Dei,eiiinque prxcipuum in Ecclefia contra ma-nifcftam Scripturam; Fruftra colunt me manda-tis hotninum.

• 4 In omni cultuDei,neceflariô tria cócurruf, videlicet opus mandatû,fides agécis,amp; finis pro-prius,quæ omnia in mifta Papiftica dcfiderâtur.

• 5 Nam ncc mandatum Dei, quod omnis di-uini cultus fiindamentum eft, proferre poflunt, nec fides ibi effe potcft.Eft enim ex verbo.Qua-re cùm verbum non habent.nec fides adeft, qux fola diredrix operis eft in proprium cultus Dei finem,qui eft gloria Dei.

• 6 Superftitioeft in gefticulationibus,faltatio-nibus hiftrionicis.veftibus, expanfione brachio-. rum .incuruationibus, amp;nbsp;in miiltis aliis nugis, quas omnes recitarc inngum foret.

• 7 Turpis quæftus eft, quod proftituantfuana miflam tanquam mcreiricc, pro pecunia,amp; pro-mittuntemtoribusquicquidpoftulaut, nautisfe

JOÖ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M I $ s A

licem nauigaticnem, virginibus maritos, mcfe'-tricibus amatores.militibus viâoriam.parturieri tibuspart^im facilem. Breuitcr, nihil eft quod nonpromittant Papales facrifici» pecuniamnu-nierantibuS:,adeô vt ex hoc quællu.infinitosthe-fauros,fundos,poirefsiones, régnacollegerint. Quarenonmirum eft quod Papa fuumiftudi-dolum,gladioamp; igni tucri conatur jfidehfsimus toparchaSatanæ.

8 Sacrilcgium eft,quôd Papiftæ cœnam,quam Dominus voluit perpetuum ïuæ voluntatis tefti-monium eflejSe teftamentum inuiolabile, mutilent,fublato vfu facri calicis.

Quid dico de calice fublato? imototam Cœnam aboleuerunt,abolita communications-Nam cum vnus fcorfum fuum epulum habeat» quid aliud eft quam Cœnam in aliam formam conuettere ? Quid quæfo hoc aliud eft, quàm ft quis feipfum Baptifmarc fubinde ablueret ? quo profeélö nullum fœdius cogitari poteft facri-legium.

lo Magica incantatio eft, quod Papiftæ fe glo-rientur quinque verbis pofte Chriftum de cœlo deducere. Nam verba quæ vocant confecratio-nis^quinque dicunt efte, videlicet : Hoc eft enim corpus meum.Enim addunt ,vt fitnumerus im-par , amp;nbsp;hoc pronunciat facrificus inflando cru-cem in panem.vt magia fit cfficacior.

Il An non ifta magis conueniant nefandisgen tium facris,quàm Chrifti inftituto? luftinusMar tyr refert limilem ntum feruatum fuifteolim,ia lacris Solis (quern nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iacerdotes ipfius voca-

xunt) in quibus vlus pauis amp;nbsp;aquæ fuit,fed nulla

vox

Papistical nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

vox à fpèftatoribus audiebatur nifi hæc » w/stwa«

An non ab his fblis Sacerdoti-bus videntur Papiftæ fuum milFandi ritum di-diciflc ?

IX Blafphemia horrenda in filium Dei eft » qtód fingât miflam fuam facriftcinni eftc,quo il-lorum peccata expiantur qui miftas iiias pro fe celebrari curauerint. • ■ • -

15 An non hoc eft concukare pedibus fan-guinem Chrifti? An non hoc eft mifcrum Sacri-ficumin locum Chrifti, imo fupra Chriftum cx-tollcrc? Quid eft profanarepaflionem Chrifti,ft hocnon^? i'-, qi- ■

14 Hoc fuum facriftcium non tantum valere pro viuorum pcccatis expiandis contendunt, ve rutnctlam pro mortuórum. Hine ilia magnificx palatia Papiftarum, hinccœnobia fplcndore fu-pcrantia aulas Impcratorum,hinc firmitasregni pontificij.Quatris certiorem notam Antichrifti?

15 Huie blafpherno errorirefragatur tota Seri ptura. Nam ft verum eft, Chriftum effe fernen mulierisjConrerens caput ferpentis:Si verum eft,. Chriftum effe agnum tollentem peccatum mun-di: Si verum eft, Chriftum, vna oblationcfemet tantùm faóta,confummaflcin æternum fanâiifi-candos’.Breuiterfi verum eft, Chriftum elfe vni-cum Mediatorem inter Deum amp;nbsp;homines, pro-fefto diabolicum mendaciumeftquodPapiftsc fingunt, fuam miffam elfe facrificium pro viuis. amp;nbsp;mortuis.

-16 lam vero quia Scriptura Iblui non poteft, non habet micam vcéitatis Euangelicz in fe, qui iftudPapifticumftgmentumnon vidit contincre

joz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ml s s A

deieftandatnjîn Ghriftum vnicum Medîatotcfli nortrumjbrgt;if[5htmiâni.

-17 Idolalattia horrenda admifcetur in iftofa-i cro pontificio. Nam ne quid impieiatis ptættr-^ iilFc vidtaiKiir.non folùm Sanótos inùocaitt» vc-rumenatn ipfirm pauem, puHquam illum magi' ca incantatione intoxicaucruntgt;adoiandum pro ftituunt.Leiiant cnim ipfumin altum, vc ciicum-llantesillumvt Dcum adorent.

i3 Non hac idolofnania plufquam ethnie» fuiit contents fed reponunt pandm intra cancel-, los.acccnduiit coram co candelas,lubent eum a-dorari.circumferunt fæpe in monftrantiisjVt vo* cant.vtadorçtur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. r;;! ;,,

19 Si hæc non eft idololatria deteftanda,nulla vnquam fuit in mundo. Nam hæc facile fupe-rat alias impfetate, ôc omn'is generis abomina-tionc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

zo SediKäio eft maxima ,amp; nocentifsimar quodiftamifla Papiftica» ad mJferos bon iiies carnali fiducia inebriandos aptetur .• adeo vt mi* fcci homines hoc amuleco putent fe cxpcllçre o-jnnes noxas.idqncftnefide amp;nbsp;pcenitentia, Qu'n etiam ter ftuiti hominesauditu miflæ,fcu poiiùi infpcdionc litftrionicæ fakationis.arman fe pu-tant, amp;nbsp;aduerfus Deum , tanquam tuto præfid;o munici,multô liccntiùs peccare audent, amp;nbsp;obfti-nariorc s rcddulitur.

21 Fquot;cus mcretricius cft,, quo pinguntfuatn miifem,ne appareat fins turpitudo.Adhibentfa-cras leétionc .preecs GræCas,cxhortationes He bræis,grariaruinaCtioliesLatinas, quz omni» [erlcluutbona.

Zi Verum

P A P I s T I C A. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JOJ

22 Verum res ipfa aliter fc non habet quam cumThaide, quæ vt amatorcs habeat.iaciem pingit fucojcollum auro ornat,velbhus fpletfdi-dts fc induit t^nihilominus tarnen ell fcediïsima mcretrixj pernicies eorum qui iplius amplexus amaucrint-

... 1 ' :.■)

I A P H 0 R A.

Bafilius TTi ly Ms5a,Nan S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;«'{«gt;'*, ea Chry-

^^^^«foftomus feribens in Eptftolam ad *^'*'~^RomanosAÉ)/6) ^.adiaphora nominal i quo nomine nunc Dottorcs Ecclofix vtun-tur in certo operum amp;nbsp;aftionum genere.

, z Et vocant iJiaepopoy tertium genus operum. hlamcùm tria funt operum generaj videlicet mandata,prohibita,amp; qux ncc mandata nec pro hibitafunt. Huie tertio gencri nomen «Jliqiopoy tribuerunt.

} Eft ergo èJgt;it?opay opus,feu res,feu aâio,quç ncc mandatur,nec prohibetur, neque exprefse, neque implicite vllo verbo Dei.

• 4 De adiaphoris fcquentes diftinâiones te-néndæ funtjtie quis error in corum vfu commit-tatur.

• 5 Genus opcris in fpecie non exprclle præce-pti vcl prohibiti.aut eft priceptum ant prohibi-tum.Si genus przeeptum eft, opus cen-febitur tat fi genus prohibitum eft .nequaquam opus medium amp;nbsp;indifferens dicctur.

• 6 Vctitû eft in genete.nc quis cólat Deû man dat is hominû : ergo mifla qux fub vetito genere V.ii.

304 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Adiaphora.

continetar,rion eft in adiaphorisponenda.Nam in genere eft prohibita.

7 Hoc genus; Decorum inEcclefiafcruan* dum eft,mandatur:Seci circumftantia: loci, temporis,veftitus,funt libersc amp;nbsp;irdiftercntcs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

8 Difccrnendum eft inter libertaiem amp;nbsp;vfutn adiaphororum in Eccltfta. Natura amp;nbsp;per fe liberum eft fine pallio facro Coenam celebrare. Scd propter ordinaiionem Ecckbse non eft vfus liber.

9 Qui enim violât Ecclcfiafticam politiam peccat multis modis. Primùm enim reus fit vio-lati ordinis in Ecclefia. Deinde autoritatem ma giftratus contemntt. Turn infirmorum confcien tias vulnerat.Poftremo nocet cxemplo, amp;nbsp;cha-ritatem erga fratrcs violât.

IO Quantum ad return indifferentium vftini priuatum attinet, Paulus difcernit inter fidcm amp;nbsp;faftum Fidem probat Paulus, Exempli caulTa^vt fl quis credit fibi licere vefci quoLbct eibo. Fa-ótum improbat, fi fiat cum ofti ndiculo infirmorum. Omnia, inquit.munda mundis, fed malum eft homini,qui per offendiculum vefcitur.

II Præterea adiaphora confideranda funt du-pliciter. Primùm in fe vt funt res media?. Deinde ex raiione pcrfonarum , quæ illis V-tuntur.

• 12 Si per fe confiderantur, nequc placent, ne-que difplicent Deo: vt cantare in choro, aut quodlibet aliud opus medium facere : vtieiuna-re, amp;c.

• 13 Veriim fi ex qualitate pcrfonarum confiderantur,magnum eft difcrimcn, ■ ' nc

14 Si

Adiaphora. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;505

• 14 Si petfonævtcntesadiaphorisfunt fideltSi placet vfus adiaphororum Deo» non vt cultus per fe.fed propter aliud.

• 15 At fl vtentes adiaphoris funt infidcles,qBO-niam illorum mens amp;nbsp;confeientia eft polluta, non poteft adiaphororum vfus Deo placere.

• 16 Breuiter, fidcs amp;nbsp;charitasfolæ moderan-turvfum rerum indifferentium. Nam vt fides nouit, quid liceat: ita charitas fpeâat » quid profit.

• 17 Has régulas fi cogitarent quidam, minus turbarent infirmes inutilibus di{putationibus,amp; tnagis Ruderet cócordiz amp;nbsp;ædificationi mutuz.

vErrs ET NO rrM TeiUmentum.

TE omnia firmifsime tenendum eft, quod omnibus temponbus inde vfque à lapfu priinorura parentum eadem fuent amp;nbsp;fit ratio confequen-dzfalutisamp; vitzzitrnz, videlicet pervnicura Chriftum» cutus iuftitiz efficiuntur participes» quotquot iniplum credunt.

X Quarequantumadexpiationempeccatiat-tinetivnum eft fœdus feu Teftamentum Dei

perpetuum » quo Deus fe obbgat ad remit-tendum peccata omnibus,qui ad Cbiiftum con-fuglunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Î Etfiautem buius foederis,ft verbum hoc fpe-äes, nulla fafta eft mçntiojantcquam Dominus hoc feedus cum Abrahamo iniit.- tarnen res ipfz - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V.iii.

V E T V.S ET

quæ ad fubftantiam hiiius fœderis pertinent» fcmper Patrrbus, etiam ante diluuium, notifsi-xnæcrant.

• 4 R.VS vöco promifsionem rcparationisper ChriftuM',amp; fidem huiuspromifstonis. ba pro-mifsio inDeö»K' fidesin bnmine,funt huiusfce-dcris partes,vc ita dicatn,fubftantiales.

• 5 Paétib inter Deum amp;nbsp;Abrahanium bxc fuitiStatuam,akDominus, padum incum inter me amp;nbsp;tc.intérquc fernen tuum poft te in genera-tionibus fuijjfœderc fempiterno, vt (ïm fcilicet tibi in Deum,amp; femini tuo poft te.

• 6 Hïc primùm confidcranda eft materia fiue fundamentum huius foederis , quod eft promif-fum fernen..Nam quiequid Deus promittitfa-lutarc, ratum éft in Filio qui nos cupi Pâtre réconciliât. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Deinde cogitanda eft bonitas amp;:

Dei, qui tantam rationemhumanæfragilitatft babcat, quód fc velit etiam fosdere obftringere, vt fciamus immobileipfiusconfilium efle,de fa-uore ipfius erga nos.

• 8 Adbæc,pcrpendendaeftamplitudo promîf-fiomsfaétat Abrahàmo, videlicet, quod ad fernen Abraliçfc extcndatiidqiie in fempiternoih. Verum aurem Àbiabæ fernen definit Paulus, Rcgt;ih'4lt;9.G31.j.c’ftcomncsquiinfiftunt veftigüs fidei Abrab*, hoc eft, qui credunt promifsioni gratitèrfiCuti Abraham fecit.

• 9 Præcerea cùm hoc fœdus fempiternum di-citur ,‘tt^aificatur quoefDeus immortalitâtcm det füî?confcederatis. Nam fi periremUs per mortetn, nullo modo conftar«» perpetuitas fa-deris,

N o V V M TEST'AMEN T. 307 ^eris,cù:Ti Deus lit Deus viuorum, hoc eft, non {ilium creator amp;nbsp;luftencator, fed ctiam {aluaior amp;nbsp;donator ætcrnæ vitæ.

• 10 Quoucs igitur huius foederis fit mentio, toties pixdicatur imraortalitas confoederato-rum Dei.Primùm enim fpiritu,Deinde corpore amp;nbsp;Ipiritö æternùm viuenu

n Huie pafto refpondet fides Abraha: amp;nbsp;fe-minisciiis. Nam cum Deus fe nobis fœdereob-firingit ad dandam falutcm, fimuF nos obligat ad fidem amp;nbsp;nouam obedicntiam ex fide præftaii dam.ldtó diçit Abrahamo: Ambula coram me amp;nbsp;efto perfeâus.

iz Vt hocæternum fœdus Dei cum Ecclefia habet ftindamentum amp;nbsp;materiam/emen promif fum: ita variistypisolim adtimbratum »tandem Chriftiaduentuin niundum completum tft,amp; per ciuldtm (anguineinconfirmatum.

• 13 H'S ita confiitutis, iure quæriiur, cur duo-rum teftamentorum Scriptura ineniincrit, quorum alterum vetus,altcrum nouum nominatiprx fertim cùm fit extra omne dubium , vnum tantum perpetuum fœdus elfe »quoad expiatroneni peccati amp;nbsp;æternam hæreditatem attinct.

• 14 Dominus apud leremiam ita loquitur. Ec-ce dies venieot,dicit Iehouah,amp; fcriam cum domo Ifrael amp;nbsp;cum domo tuda paâum nouum, nonfecûdum feedus quod pepegi cum patribus eorum ,ia die qua apprcheadi manu coriim, amp;nbsp;cducercm eos d« terra Ægypti, A:c..Sed iftod cfl: fiœdusmeum quodfcriam cum donnollrael pofi: dies illofidixir lehouah. Dabo Legern meam in medio coruoi.amp;in corde eorum inlcnbam cam«

V.iiii.

}o8 .T Vetvset

amp;erocis inDeum amp;nbsp;ipfi erunt mihi in popu-Ium,nec docebunt vitra vnufquifque proximum fuum,amp; vnufquifque fratrem fuum,diccndo.' Co gnofcitclehouah. Omnes enim cognofcét me à minimo eorum vfque ad maximum corum, dixit lehouah. Quia propitiabor iniquitati eorum, amp;nbsp;peccati eorum non recordabor amplius.

15 His ProphetJE verbis fubiungic Epiftola ad Hebræos:duranouum dicit, antiquaturprius» Quod autem antiquatur ac fencfcit, prope intc-ritumeft.

ï6 Paulus Gal.q..docct Agarem feruam, mon-tis Sinai,amp; Saram liberaro, figuram fuifle coelc-ftis Icrufalem,à qua Huxit Euangeliumjadditque his notari duo Teftamenta;Vnum quidem in fec uicutem generans: Altcrum veróinlibertatetn generans; Vt enim vetusTeftamentum Agar» generantiin feruitutem.' ita nouum Sarægcne-ranti in libercatem,comparatur.

Nonum caput ad Hebrasoslongam colla-tionem inftituit veteris ói noui Ttftamenti. Et fümmarcrum hueredtt, quod vetus fuerit vm-bra noui,quod vt confirmatum cft morte amp;nbsp;fan-guine Chrifti.ita duraturum cft in perpetuum a-bolito veteri.

18 Ex his Scripturæ tcftimoniisconcluditur, quod vt vetus Teftamentum (itpromißiocertx fedis 8i regni politici, cum conditionc Legis amp;nbsp;ceremoniarum,ad hüc hnem ordinata, vt in hoo certo populo nafteretur Mefsias, 8i conktmte-turibi memoria promifsionis graciæ, vfquead aduentum Mefsiac:ita nouü Tcftamentu cft pro-mrfsio remifsionis pcccatoium,iuftitiat, Spiritus ' — fanfli

Nowm testament. 309 fandijvitæ æternæ, propter Chriftum xternum Sacerdotem cum condicionc Hdci amp;nbsp;obedientiæ cxfidepræftandæ.

Vêtus igitur Tcftamentumfubferuitno-uojipfïimq; adumbrarquarcvtillud itahoc àwab ApoRolo nominatur. Omnia cnim veteris Teftaméti funt veluti quædam aiuo^euftcu no- • ui Teftamenti.

20 Cùm ita propriifsiinè,Apoftolica amp;nbsp;Pro-phcticaphraß,accipitur vêtus Teftamentumme-qiiaquam côpleâitur promißiones gratiæ, quæ ad nouum Teftamétum, ficuti redè tellatur Au-guftinus,refer en dæ funt.

2X Porrô cùm politia Mofis perierit,cùm Aa-ronicum Sacerdotium cum omnibus fuis ccrc-moniis.purgationibus amp;nbsp;facrificiis defierit, bre-uiter cùm vêtus Teftamentum perChtiftiad-uentum fublatü, aut potius completum fît : iure quæritutdeDecalogo.quæ parsLcgis Mofaicæ fuit num is quoque fît îublatus? Ad banc quæ-ftioncmitarcfpondeo; Quatenus Decalogus eft pars Legis Mofaicæ nos nequaquam obligat, fed quatenus æternam normam voluntatis Dei continet,perpetuó durât, fîcuti etiä multa alia, quæ in Mofe funt naturalia.

22 V erùm in eo, hoc eft, in Decalogo fpe-âandus efî duplex vfus, iuxta rationem duplicis ftatus hominis. Nam fî tempus hominis ante re-uelationem Chrifti in hominc,hoc eft,ante iufti-ficationem hominis per fidem Chrifti refpicis.vt ipfe homo vêtus dicitur; ita Decalogus analogia quadamveteriTeftamento fubiicipoteft. Nam pædagogia quædam eft ad Chriftum, hominem

• *10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vetvs et

accufans amp;nbsp;damnans, quod non habeat iuftitiam quam requirit Lcr. Vnde homo inipclliturad qiiærenduin Chriftum.qui cft finis Legis in iufti-tiara Omni credcnti.Hoc fenfu Paulus Lcgé moralem nouo Teftamento opponit 2. Corinth. J. At fi tempus hominis poft reuelationem Chnfti ° in homilie attendis, vt ipfe homo nouus eft tffe-

ttusîita Decalogus norma vitç noui hominis cftgt; quænunquam afioletur.

• .25 Ex his luce ciariùs apparet diferimen kc-teris amp;nbsp;noui Tcftamcnti. Nam fi tempus refpi-cis, vêtus Teftamenturn præcedit reuelationem noui. Si fubieétum attédis,cadem plane ratio eft. Si Mediatorcs.illud per Mofen famulû, hoc per Dominum ipfumadminiftratum cft. Si difpcnfa-tionis modum,illud vmbratile fuit,hoc ipfam re-rum imaginera continet.

• 24 Vmbra fuit libcratio Ifraeliscx feruitiite Pharaone : Ventas eft liberatio populi ex feruitute peccati vido Diabolo. V mbrafuitintroduéiio Ifiacliscarnalisin terram Canaan, amp;nbsp;ciufdé occupatio : Vetitas eft introdmftio Ifraelis fpiritualis in cœlum, eiûf-que hæreditaria poflefsîo. Vmbra fuit Legis latio in monte Sina per Mofen ; Veritas eft verbum , quod prodiit de Sion per Chriftum. Vm-brafuit Lex in tabulis lapideis feripta : Veritas eft Lex Dei ftripta in cordibus hominum digi-to Dei : Hoc,eft , non notitii ociofa, fed fidu-cia efieax, qua ftatuimus amp;nbsp;fcntimiis Dcum no-bisefie propitimn remifsis peccatis , qoaque cx-ciianturin nobis motus congi'ucntes Lcgi Dei. Atque iixe eft iuehoatio Decalogi. Vrabfa fuit mini-

N o WM TESTAMENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;311

Tninifterium mortis;Veritas eft miniftcrium Spiritus amp;nbsp;vitæ Btcuiter, vmbræ fiint Mofaica omnia Politia, Sacerdotium,putgationcsjacrificia, 8cc. Veritas eft lefqs Cbriftüs cum fuis bene-ficiis.

2$ Horum attenta confideratioftruit imbe-cillitati noftræ. amp;nbsp;oftendit vnam fuiiTc femper falutisconfeguenda» rationem, videlicet »per fidem gratuitæ promiflionis in lefu Chrifto.

2(5 Quare deteftandi funtfurores illorû, qui falfoimagmatifunt triplicem falutisviam videlicet,per Legem Naturae, per Legem Mofls, amp;nbsp;per tegem Chrifti, ac fi trià fuiflent foedera Dei fubftantiä diaerfa.

C H R I sr I A N A L I-' bertas.'

; O CT R i W A dc libettate Chri-^ftiana rede explicata vberrima confolatioriem continet ; quare i^Viusespbeatio grata debet efle gt;nbsp;pits mcTKibus,' ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

• 2 Vt autem nori, quafi in limine, impinga-mus.proCul feiungamus opottetforivnialudàcoru deregno Meffiac terrenolt;enthufiafmos Anaba-ptiftaram dcimperio^antlorum in mundo ante extremum diem,amp; furores Libertinorumjqui li-bettatis prætcxtu fc omni torpitudini profti-tuunr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r!;’tl;)’.

• 3 Nam Epitheton Chrifiiana, differentia facit,' qua hæc libertas, amp;nbsp;àciuili hbcrtatc,amp; ab aliar 5 fedarum fida libcrtatc,difccrnitur.

3ia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Christ iana

4 Deinde cum de Chtiftiana libcrtate agi-muï.cft etiam accurate difcernendu inter hber-tatem pctfonæ,amp; libertärem volûtatis. Vt cnim huius diftindlionis obferuatio,multû lucis adfcrt huicdoéîrinac •itaeiufdemconfufio, multos cr-rotes gignit,amp; difputacione^ inlinitas pant. Qua re de vtraque.hoc cft,perfonæ amp;nbsp;volûtatis liber-tate,ordtnc amp;. difîinâè dtcemus.

$ De libcrtate pcrfonæ Chriftus loquitur, cum ait : Si Films voslibetaucrit, verè libcri ritis.

6 Hocdidnm Chrifti manifeftè docet, quod nemo fit verè liber fine Chrifto gt;nbsp;vnde fequitur i banc libertatem non cfle ciuilcm aut politicam, i fed multo augufiiorcm, neceffe carnalem,fed Ipiritualem.

'] Qualis autem hsce libertas perfonæ fit,partim ex collatione feruitutis fptritualis cui oppo-nitur,partim ex manifcftis oraculis Scripturæ in-telligi poteft.

8 Adam peccans fadus eft reus coram Deo, incurrit in iram Dci, obnoxius fadus eft morti zternæ.Sr amiftb fpiritu libcrtatisjtriftifsimo fer uitutis iugo eft prclTuSt an poftea taies genuit fi-lios.qualis fuit ipfe pater,hoc eft,feruos.

, 9 Eft igitur Ipiritûalis feruitus,propter pec-catum efte rcum iræ Dei, elfe maledidû à Deo, cfleobnoxium morti ætcrnæ,amp;iugoferuitutis premi,adcôque leruum peccati efte.

lo Huic feruituttçùm libertasfpiritualis op-ponjturmcccfle eft vt fitliberatioà pcccato,abi-ra Dei,à maledidioDÇ, à motte zterna, amp;nbsp;à fpH liiu fu uitutis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ' '

H NaiR

Libertas? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jtj

II Nam vt Adam pcccans coniecit nos in i-ftam tnftiffimam frruiruiem : ita Chriftos iuRus nos in 1 ibcrratcm vindicauit,modö nos in eins fi-dem conieccrimus.

12 Si caulFa huius liberationis quæritur,reôlif-fimè refpondetur quod meiito amp;nbsp;efEcacia Chri-fti perficiatur.

15 Primüm cnim meritonos à peccato libérât Chriftus quifdäus eft xv7fo)«pro nobis,amp; loâ nes dicit:Sâguis Chrifti purgat nos ab omni peccato. Memo nos libérât ab ira Dci, quia ira Dci pronobisfuftinuitjiuxta illudiErat Deus in Chti ftomundum fibi rcconcilians. Item.Hic eft Filius meusLv^lt;lt;VÔK^cro..Ittm,Meritonosà maledi-dione libérât ,iuxca illad ; Chriftus redemit no* à tnalcdidione Legis, fadas pro nobis malcdi-dum. Et merito nos à morte æterna vindicat* iuxta illud : Qui credit in ipfum non petibit ,fcd habebit vitam æternam: vel, vt brcuiùs dicamgt; merito obedientiæ crucis expiât peccatum.-mc-rito obedientiæ Legis imputât iuftitiam fuam omnicredenti. Hæc bénéficia fæpèvnogratiæ vocabulo intelliguntur.

• 14 Deinde ctficacia nos idem Chriftus à Spi-ritu feruitutis libérât.Nam credtntes donat Spi-ritu fando, qui libertatem adoptionis obfignat fidcliumcocdibus,amp; in eis accendit nouamlucégt; amp;nbsp;inchoatnouam obedientiam. Hoc Chrifti h-beratoris bencficium,Donum per gratiam ab A-poftolo nominator.

• 15 Cum his duobus libcrtatis gradibus, quorum prior gratiæ vocabulo, poftcrior dom ap-pcllatione ligna tur,coniundus eft tcruusgtadus

314 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Christiana

port Chrirtum exhibiru, Libcratio à ritibos \fo-fiicis,queniadmodum docct Pau’us in multis lo-cis. Noncnim Chrjftianus obnoxius elt ritibos amp;cercmoniis Mofaicis. Nam illi vt vmbræfint in habucrunt aducniente Chrifto,amp; ptraâo pro nobis.

16 Q^rtum libcrtatis gradum Paulus addib Liberationem à tradicionibus humanis, nc videlicet vllas traditiones bumanas putemus ad falu-têm ncceflaiias cfl'e,vt debitum cultû. Quas ta-iricn ordinis amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gratia fcruarc,fi fint

pîxoportct.

ij Hane libertatcm offert Euangcliu omnibus qui conucrtuntur,cdm prsedicat pœnitétiam amp;nbsp;remirtioncm peccatorumgt;in nomine Chrilfi. ’‘18 Ex bis qüæ hadenus expofuimus,plenain de finitioncm 1 i bert at is Chiiflianæ, quæ inchoa-tur in hac vita,extruamus.Libertas Chnftiana eft manumilfio fptritualis parta per Chriftu, quain offert Euangclium in nomine Cbrifti.qui vi me-rito fuo credeccs libérât à pcccato,ira Dci.dam-nàtiône Legis,morteæterna, ritibus Mofaicis amp;nbsp;humanis traditionibus .adcoquefuaiuftitiaor-natdta efficacia eofdcm donat Spirito fanóto.qui amp;. óbf gnat in ipfis libcrtatem adoptionis,amp; fle-ótens eortim corda ad nouam obedientiam, in-cboat in eis vitam æternam.

19 H.ccinchoa:alibertas perfonæ locum habet in hac vi’a per qua fir trâfitus ad pier.a libef-taccm.qtialisfinura eft poftiudiciinq'.’jdodeleto peccaco,placata ira Dri.abobta morte, amp;nbsp;fubla-tis omnibus calamiranb donabi.nur çternaiuiti-' U3,amp; criinus cofurmes Deo in omni aoermrate.

iO Hl nç

Li PF R T AS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;315

• 10 Hine æftimari poteft , quantos thefaurus Écckfiæ Chrifti (it libtrtas Chriftiana, de qua fiiiftra glotiantur.qui viuunt fine f œnitentii, Si contra confcitntiam pcccatorum coeno feniiftre inuoluût. I li enim miferrimi ferui funt, iuxta di-ÔÛ Chrifti; Qui facit peccatûjferuus eft peccati.

• 21 Contra verô,qui retinent fidem amp;nbsp;bonam confcicntiam, militantes honeftam militiamdu-ftè gloriari poffunt feliberos efle.Nam vt Paulus ait: Nullacódemnatiocftiis qui funt in Chrifto lefu, amp;nbsp;non fecundum carnem ambulant, fed fe-cundum Spiritum.Namlex Spiritus vitxin Chri fto liber au it me à Lege peccati amp;nbsp;mortis.

• 22 Hxc redè expenfa confutanterroreslu-diorum,P3piftarum, Anabaptiftarum, Liberti-norum amp;nbsp;aliarum feäarum omnium, quae fccùs docent de libertate,quam offert Medias.

• 23 ludati dum fomniant mundanum imperiu Mtftiæ.contra didum Chrifti,Regnum meum non eft de hoc mundo,de libertate Spiritus plane nihil intelligunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ,

• 24 Papiftx ctfi libertatcm fpiritualcm a-gnolcunutainen ab eins poffefsionc homines ab-ducuntjdum alia mcrita,amp; aham (atisfadionem pro peccato.quam folius.Chrifti,hominibus ob-trudunt. .

• 25 Anabaptiftarnihilomeliores ludxis funr. N ini amp;nbsp;1111 fingunt libertatem extcrnam.excuffo, ci lilis m3giftrarusiugo,amp; fomniant Chriftianos dtbere dominium in mundo obtincre, millean-nos ante iudieium.Horu delirium paulatim fpon te fuacollabitiir.

• 26 Libcrtini noftræ xtatis, prorfus à Diabo^

31(5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Christiana

dementatbfrenum laxät cuiuis carnis lafciin’ar* vt fine vllo fcrupuio.vnufquifque viuat fuo arbitrato,Chriftianam libertatem definientesHcen-tiam quiduis faciendtfine omni honeRatis tur pitudinis difcrimine.

• 27 Hos beluinos foetores qui non extremè odit, eum porcumefiejimö Diabolum potiùs quam hominem dixcro.

• 28 His ergo errovibus de Chriftianalibertate profligatis, veram fententiam quam propofui a-memus, ac caueamus ne vllis Satanæ impoRuris circumuenti, Libertate quam in ChriRo habc-mus, excidamus, acrurfusin laqueos feruitutii incurramusjn certillimum animarum amp;nbsp;corpo-ruminteritum.

• 29 Libertas voluntatis variât tempore. Nam alia eft eius ratio ante conuerfionem perfonjE^a-lia inconuerfione, alia poR conuerfionem , prs-fertiminatäioHibus falutaribus.

• 30 Anteconuerfione voluntas hominis /ponte fua ferua eft,quantum ad acRiones falutarcs ac-tinct. Nàfri amp;nbsp;iudicio abèrrat amp;nbsp;elelt;Rione deci-pitur, amp;nbsp;conatu fuccumbit, vt non queat nifi pro qualitatefua male veIIe,Rom.3.

• 31 In conuerfione Spiritus lànlt;Rus in verbo cR effieax, amp;nbsp;non foliim mouet voluntatem, fed moucndoimmutat,nó pcrtinacirer fe opponen-tem Spiritui fanfto. Hoc ita efl'e amp;nbsp;Scriptura at-teRatur, amp;nbsp;San(Rorum experientia comprobat.

• 32 PoR conuerfionem in renatis voluntas eft libera, non ex natura,fed ex gratia.Nam amp;nbsp;mens illuminata eft verbo amp;Spintu, amp;nbsp;voluntas eft conuerfa ad Deum,amp; conatus iuuatur. '

35 Veruns

Scandalvm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;317

3} Vertktn quia magna in natura adhuc imbc“ cillitas reliquaeft,non potcftharelibertaspcr-feâifsima eile, fed habet fua incrementa, prout fides in corde crefeit.

34 Cùm Scholaftici Doftores diftinguunt inter liberum arbitrium naturale, amp;nbsp;gratuitum* rcâiflîmè faciût. Nam amp;nbsp;liberum arbitrium naturale eft rerum natufalium, que funt hominum iudicio amp;eledioni expofitae; italiberum arbitrium gratuitum efi, cùm Deus in nobis opeta-tur falutaria, vt cognofcere,velle hc faccrc. Hoc habent foli renati.non naturäjfed dono.

35 Vt gratuitum hoc liberum arbitrium eft prxftantius amp;nbsp;pcrfcäius naturali tantum ( quale eft in non renatis : ) ita gratuito renatorum præ-ftantius eft,5c perfediusbberum arbitrium (eifi naturale eft) Angelorum:amp; omnium prarftantiC-fimumSc perfcäiffimum liberum arbitrium in Deo eft. Nam huius natura petfeâilfima, amp;nbsp;vi» cognofeendi præftantifsima coniunâz funt cum omnipotentia amp;nbsp;libcrrima voluntate.

SCANDAL rM.

Chriftusdicit: Necefleeftve-a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcädala.-3c,va; horoini per quem

venit fcandahim, non folum fignifi-cat magna pericula Fore Ecclefix à ftandalis gt;nbsp;fed etiam denüciat grauilUmas pœnas fcandalorum autoribus.

2 Verum quia non omnia fcandala (une vnius genetis, nec omnia æquali rcatu obftringuc,opegt;

•JjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Scanda IVM.

fæprcciura eftredè fcandalorum genera düHn-guère amp;nbsp;explicare.

• 3 Scriprura has voces vfurpat (DtstFcamp;Aoi/,'55»^-crxcjzfz* 5i’ Scandalum propriifsimè figni-ficat ccgilluin in inftrumcntis, quitus capiuntur mures, vulpes.lupi, amp;c. Vnde Ecclefianomeri tranftulit ad inüdias/eu têdiculas,qtvbus capiun tur homines veluti beftiæ tendiculis.

propriè eft.cùmin via aliquid obiiciturpedibus, in quod incurrens impingit aut cadit, vnde mala exempla veluti faxa quædamfunt in quæincur-rentes impingunr.EVwa-i ipfa offcnfto eft ièn im-paâio.

• 4 Erit igitur fcandalum generaïim,quîcquid ' alicui vel cauffa vel occafio offenfionis eft. Hoc eft,quicqüidimpedit quo minus inoffenfo curfu pergamus in Lege Domini. Nam quæ ita offen-dunt/unt veluti tendiculæ feu obices quitus in via Domini adeafom impellimur.

• 5 Bernhardus duplex fcandalum facit,videlicet interius amp;i exterius.Intcriùx vocat.cùm vêtus homo offendiculû prætet nouo bomini. Dé quo interpretatur didum Domini, Matth.J. Si ocu-lustuus dexter feandalizat te.erue ilium,amp;c. Vbi per oculum,manum,amp; pedem 4 intclligit concu-pilcentias prauas,quæ fæpè nouum hominë mo-leftant. vt inoffenfo curfu non pergat in via Db-mini.Exterius definit quod fbrisaccedit,amp;prz-bet vel cauftam vel occafionem ruinæ.

• 6 Hoc exterius fcandalum de quo potifei-mùm Theologi difputât eft duplex,videlicet datum amp;nbsp;acceptum. In vtroqucduofpeââda funb fciücet materiale, hoc eft» faôura ipfum, amp;nbsp;for-male»

SCANDALVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1151

nialejBoc eft, imitationis feu offenfionis occafioj, Vnde fcandali nomen eft.

• 7 Datum fcandalum eft , cùm aliquis effica-cem cauffam lapfus alicui dat feu præbet. Hoc,ft materiale fpectcs ,aut oritur exfaéto per fc mi-lo,hoe eft difertè prohibito Lege Dei: aut ex fado infe adiaphoroj fed intempeftiuè vel fado vel omiffo, contra charitatisregulam In illo,du-plex peccatum:in hoe, fimplex eft.

• 8 De priori genere loquitur Chriftus ad Pe» trum : Vade poft me Satana, fcandalo es mihi. Etß enim Chriftus non impegit : tarnen didum Petri reuera otfendebat, amp;nbsp;potuit infirmis oc-cafio efle ruina;. Fuit ergo didum Petri adi-uumamp; datum fcandalum,etfipafsiuè Chriftus non impegit.

• 9 Hoe fcandali genus datum malo exéplo, hoe cft,adionibus.Velomifsionibus pugnatibus cun» Lege Deijomnes quibus falus curæ eft, nó feeds quàm infernuro ipfum cauere debenti , • 10 Hoc, eft illud fcandalum quod tam mul-tis præbet occafionem präecipitij in æternamorr tem. Huic omnes hærefesiomnia flagitia. Breui-ter,quicquid aduerfatut diledioni Dei amp;nbsp;dile-dioni proxiraijfubiicitur. . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

II Autoribus huius fcadali Chriftus

illud vac accinit; Si addit meliùs efle ho«^ mini illi.vt alligata mola afinaria collo eiUs, fub-mergatur in profundum maris. , nbsp;nbsp;.

. It Variât amp;nbsp;hoc gcnusfcàndâliptoperfpna-' tum differentiis. Nam fi datur aperfona quaç ÿerfaturin munditheatro, Scinaliqua dignita-te ëft confticuta i magis nocet exemplum , Sc

X.ij-

310 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S c andalvm.

pluribus ruinam adfert, quàm fi priuatam vitaro agerct,aut alioqui obfcura effet pcrfona. Vtc* mm quèingentius fuerit faxum cadens abalta rupe,eô plura fragmëta facit:ita quo dignior fuc-ritpctfona, amp;in fublimiori dignitatis culmine conftituta eo plures in lapfum Iccum trahit cùin cadit; quarc amp;nbsp;maiorépœnam merctur. VtDa-uid ob adultetium grauiùs punitur, quàm obfcu-rus ciuis.

• 13 De pofteriori gcnerc loquitur Paulus,cùm inquit.-Si cfca fcandaliiatfratrem meum.non vcf-car carnibus in æternum, ne fratrem meumfca-dalizem. Non enim vult Paulus cum offenfione proximi, vel vti rebus adiaphoris, velabftinere ab earum vfu.

• 14 Verùmhîc triplex hominum genus con-ïîdetandum eft. Quidam enim funt dodi Chri-ilianam libertatemndeô firmi habentur: his non eft fcandalo faâum adiaphorumffed potiùs gau-dio amp;nbsp;confülationi. Nam ex mutua firmitudinc in nceotiis pictatis non parum gandcnt verè pij. Quidam funt obftinati amp;nbsp;indociles^qnalesfuérc Pharilæi,de quibus régula Chrifti notâda eft: Si-nite cos quia cæci funt amp;nbsp;duces cæcorum. Qui^-dâfuntinfirmiamp;velutipufilliin fchola Chrifti. Horum ratio habendaeû in vfu Adiaphororû. Nam qui cum fcandalo talium, hoc eft, infirmo-rum vtitur n bus adiaphoris, eharitatis Icgê violât,amp; fidem Chrifti abiieir,

* Bernhardus hoc ctiam comprobat: Non omnium (inquit)f(âdala æqua lantc lunt peden-da. Aliter namque accipienda funt pufillorum, alitet Pharifa;orum fcandala. lllorum quippe fçandalum

s C A N D A t V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jït

fcandalum dc ignorantia-.horum veró de tnalitia dcfcendic. Illi fcandalizantur quia veritatem ne-fciunt.'hi quia veritatem oderunt.

• 16 Apoftolus duo confiderari vult in rebus amp;nbsp;adionibus mediis, videlicet fadum amp;nbsp;Adem. Fadum liberum vult efle.fi caret fcandalo : alio-qui non. Fidem femper approbat.

• 17 Acceptum fcandalum cft, quod homines fibi accipiunt, vel ex aliorum rede fadis, vel ex aliis rebus quibufcunque.

• 18 Sed hoc variât. Nam aliud eft hominum fapientum extra EccleGam,aliud hypocritarû in externo cœtu Ecclcfiæ:aliud piorû, fed infirmo-rum.inEcclefia.

• 19 Mundi fapîentes offenduntur.Priniùm infirma fpecie Chrifti. Deinde abfurditate dodri-nat.quâ iradit Ecclefia. Nosfinquit Paulus) ptç-dicamus Chriftum ctucifixum, ludæis quidem fcandalum , Graccis verb ftultiiiam. Tùm mole 3Etumnarû,quæ comitantur profeflînnem Euan-gelij.Prætcrea dilatione promilTionis aduentus k Domini.

• 20 Horum fcandalum contemnendum cft forti amp;nbsp;inuido animo,amp; fcquêda eft régula Hie-ronymi,qui ita ait.Dimittendû cft propter fean-dalum,omnc quod poteft praetermitti falua tripli civeritate,fcilicct vitæ.iuftitiæ , ßc doftrinæ, Sc Bernharduspièdicif.Meliuscft vt fcandalum o-riatur,quàm vt veritas relinquatur.

• 21 Hypocritæ,mortuaEcclefiac membra,quia operibus fuis nituntur, dodrina iuftitiæ otfen-duntur,amp; vita piorum conteronentium hypocri-fimhorûfcâdalum vt abominatio fpcrnendûcft.

X.iigt;

311 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Scandal VM.

22 Infirmiin Ecclcfia accipiunt fcandalumâ florenti impiorumFortuna,amp; profpcro rerutn fucccflii. VndeDauid Pfal.yj. Mcjpencmoti funt pedes, pene efifufj funt greffus ttici,quia ze-lo^rdebainfuper iniquos,pacem impioriim videos,in miferia hominum non funt,amp; cum homi nibus non aflfliguntur.Ideo tenuit eos fuperbia;o-pcrti (unt violentia tanquam vefte, amp;c. Et paulo poft fubiungit;Ergo fruftrà mundaui cor meum, amp;nbsp;laui in innocentia manus meas.

25 Scd quid hîc infitmi facient ? Hoc Dauid præclarè doçet in eodéPfalmo. cùm inquit: Co-gitabam, inquit, vt feite hoc,fe'd difficile erat in oculis meis,donee veni in fanduarium Pei,amp; a-uimaduertCrem in nouifsima eorum.

24 HÎC Dauid duo requirit in infirmis,qui of-fenduntur profperitate impiorum. Primùm ■vult nos introire in fanâuarium Dei. Deinde iu-tet nos in nouifsima impiorum animaduerterc.

25 Sanöuarium Dei eft Ecclcfia,çui cómen.-data eft fapientia illaarcana, dcconfilio amp;nbsp;vo-duntate Dei. Hæc fapientia, nos ita erudire po-tcft,modó dociles nos præbuerimus,vtfacile, «ontemta profperitate impiorum, credamus in-uifibilia, fperemus promiffajamemus Dcum, at-queilli adbærcntcs,dicamus cum Pßimifta : Mihi adhærere Deo bonû eft , pofui in Deo Domino fpemmeam,vt annunciem omnia opera eius.

2(5 Animaduertetenouiflimaimpiorû cftcó-ferrefiné triftifsimum impiorum, cum lætiflîma icataftrophe pioru. V t enim impi j morte hanc vi-tacommutantes,r3piuntur ad xternum exitium; sta pij in media morte fentientes præfenciâ Dei,

ducatu

G R V X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;315

4ucatu angelorum,ex præfentis vitæ miiêrüs mir grant in æternam vitara.

Z7 Hæc cùm pij cogitant, definnnt æmulari in raalignantibus, inuideréque iûiquitatem fa-cicntibus; fperant in Domino .amp; faciunt bo-num, fcieutes hæreditatem fuara in ccelia repoft-tam eiTe.

28 Hoccùm fandus lob cogitaret, fortuna impiorum contemta, in raedüs ærumnis in hanc voccm erupit ; Seit» quod redemtor meus viuat, amp;nbsp;in nouiisimo die refurredurus fioii? •

29 Hineexitum piorumamp; impiorum com-ipendatnobis Dpminus, propofitis exépHs pur-purati Epulpnis amp;nbsp;vlcerati Lazari:quorum ilium ludus excepit fempiternus: hune angelorq chorus in cœlum fubucxitjvbiçterniim beatus viuct.

}o Finis omnium quæ had^nus à nobis pto^ pofitafuntjcft.vt animis nofttis vetbo Dci cpn-firmatis, amp;nbsp;moribus noftris ad normâ Legis di-uinæ côpofitis» Gmus lynceri amp;nbsp;i'sfÔMTiDi in diein Chriftijplcni frqâibus iuftitiæ » qui fiuntper Ghriftum lefum in gloriam amp;. laudçjn pci.

C R VX. u'od:

V O NIA M Ecclefia Dèi (eper fub-ieda elt cruci in hac vita j neceffariû cft redè inftitui pios de crucerae fra-di crucis feandalo, abiici’Srtt eonfef-

fionem;id quod^pioh dolor,tnukis adidifle ccf-tumeft.

ƒ■ Nominamnsautcmcruccffi.quamuisaffli-dionéjqua vel tota Ecclefia pi'cmifthvcl fingu-laeius membra, vel caftigantur vel probantuiî X.iiij.

324 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R V X.

fine id in corpore,fine in animo ßat.

• 3 Vt auté diftinâiùs de hac re dicamus quatuor ordine exponemus. Primùm cauflas crucis rccitabimus.Deinde difcrimina crucis piorum amp;nbsp;fupplicij impiorû,colligemus. Tùm quo animo piis crux fit ferenda,indicabimus.Poftrcmo vn-dc côfolationesfubcruce petcdçfint,aperiemus.

• 4 Caufæ crucis,cùm in nobis ipfis,tùm extra nosquzrendæ funt.

In nobisipfis tres cauflæ crucis funt mani-feftæ,quorum prima cil peccatum in nobis habi* tans.Secunda, concupifccntia quæuis inde pullu-lans.Tertia.quotidianus lapfus,quem peccatum ' inhabitans,per fuas concupifcêtias, gignit amp;nbsp;pro ducit in confpeâum.

• 6 Hx très cauflàt fub gcnere culpæ ponûtur» quæ culpa quia violât Legern Deijuftè ciucc re-primitur amp;nbsp;caftigatur.

• 7 Extranoscauflsc crucis funt quatuor. Nûc enim Satanas Ecclefiam molcftat: Nunc membra Diaboli eandem cruciant *. Nunc benigniflî-mus PatercaRigat:Nunc obicâa in cuiufque vo-cationcperplexitasamp; difficultas,perturbât.

• 8 Diabolus hoftis humani generis Sc prxci-puè Ecclefiæjcircumicns vt Leo rugiens, quæric que dcuoret,hoc eft.molitur Ecclefiæ intcritum, médacio amp;nbsp;homicidio. Id quod amp;nbsp;primi parères expert! funt, amp;nbsp;tota pofleritas eorum omnibus teraporibus expertaeft ,amp; experietur vfquc ad extremum diem.

• 9 Membra Satanæ,vt funt Sycopbâtæ,tyran-ni, hypocritæ amp;nbsp;flagitiofi, non parum molcflant Etdeiianii

10 Sy-

C R V X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5:5

10 Sycophantx funtquidefapientîafuaglo-riantes doétrinæ Ecclefiæ infidiantur. Hifunt vel extra vifibilem Ecclefiam, amp;nbsp;manifeftc to-tam Ecclcfiæ doârinam abiiciunc, amp;nbsp;dérident vt ftultam, quales funt Mahometiftæ, ludæi in * durati, amp;nbsp;ahxprofanægentes, quæ Chrifti nomen aduerfantur : vel in Eccicfiafunt viübiliamp;: volunt Chriftiani appellari.Hi non totam dodri nam, fed nunç banc partem nunc illam, vel de-prauantjvel prorfus abiiciunt.Hos hærcticos ap-pellamus.

Il Tyrann! à Sycophantis amp;nbsp;Sophiftis exci-tatijbella Ecclcftac Deimouent, ôc violenta manu conancur Ecclefiam opprimere. Sed non codera modo. Quidam cnim aperte nomen Chri-fti dcteftantur,atque ideo pios pcrfequuntur, vt Turca,Saraceni,amp; aliæ profanæ gentes.Quidam Chrifti nomen fe magnifacerc fimulant, fed tarnen fanguine Sanftorum,cur{um Euangclij oc-cludcre moliuntutjquorum antefignanuseft Pa-pa,hoc cft, Antithciftus illc, de quopiædiétum eftab Apoftolo, i. Thcff. z Huic militant multi principesgt;quidam err ore,quidam malitia.

Il Hypocritæ fida rcligione fua, non paruam moleftiam Ecclefix infeiunt. In horum numero funt Monachi.Moniales, Canonici, Vicarij, Sa-crificult.non quidem omnes, fed cos tantum in-telligo, qui Papz caßra fequuntur ,amp; abdomini fuo potiùsquàm Domino kruiunt.

13 Flagiciofi funt,quosGræcirt\a?rfo«'votant. Horum caulfajpræfcrtim cùm incaftiis Eccltliç tanquam ciucs Ecclefix dclitefcunt, multum af-fligiturEcclefia,vthiftorieamp; experientia docet.

}z6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R V X?

Vnius Achan fcelcre, exarfit ira Dei in poptl-lutn.FacinusRoboam, tnultis fuit exitio. Stu-prum vxoris Leuitac.plurimis, etiam piis, celsit in pernicicm corporum amp;nbsp;fortunarum.

14 Quód autem innocentes fæpè affligantut propter paucorumflagitia, etiam hommes fa-pientes extra Ecclcfiam, norunt. Sophocles re-fcrt propter Oedipi inceftum, Thebanum re~ gnum fuiffe perte vcxatum. Homerus propter abreptam facerdotis filiam ,magnâ Gratci excr-citus partédeleta ertcjtcftatur.Hefiodus interdu vnius ob noxam totam Rempub.affligi affirmât.

15 Inter caufFas crucis externas, tcrtium locum tribuimus benignifsimo ccelcftis patris con fdio amp;nbsp;paterna: voluntati. Hic enim rtepè ahe-nutn opus facit,vt faciatfuum,hoceft, occidit amp;nbsp;mortificatjVt viuificet Sc faluct.

i(j Eft ergo vtrumque fpeöandum diligenter, quando Deus cruce caftigat Ecclefiam,videlicet judicium amp;nbsp;mifericordia.Iudicium ert,quód pro pter peccata noftra punimur.ldeo Dominus ait: Noli peccare, ne quid deterius tibi accidat. Mi-fericordia ert,quôd punit vt conuertat, iuxta il-Jud Pauli I. Gor. ii. Càmiudicamur,â Domino corripimur,ne cum hoc mundo damnemur.

• 17 Cum his congruit Auguftini didum Pfal. pS.Cum blandiris,pater es, cum cardis pater es: blandiris ne deficiam.csedis nc peream.'

• 18 V t ergo Mirrha acris amp;am3ri cft,amp;taraen fanat vulncradta Crux,etfi carniinrtiauis ert: tarnen tempcrata fide nequaquam exitialis, fed fa-iutaris exirtit.

• 19 Quarto loco inter externas cauflas crucis, fèquitiM»

C R V X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;317

(equitur difficultas quæ in cuiufquc vocatione-obiicitur. Nulla enim eft vocatio ramexigua, quin habcat fuam moleltiam adiunélam, modo quis nonftauuulcnter faciat opus Domini.

20 Hocquàm verum ùt confpicitur in regimi re domcfticoJn gubernatione politica:In admi-niilratione Ecclcfiaftica , vt taceam dc omnibus aliis Vocationis generibus.

II Secundum quod propofui, fuit de di-fcrimine crucis piorum , amp;c fupplicij impio-rum.

22 Eft autcm hoc difcrimen potißimum colligendum ex bis quinque, videlicet, ex cau-fis efficientibusj finibus, cffedibus, tempore amp;nbsp;loco.

25 Sicanflas efficientes refpicis,quas vocant Deus pios paterna virga cx patcr-no amorc caftigat, Impios verö amp;nbsp;inemendabi-lesjflagello iræ amp;nbsp;furoris fui promit. Ilios igitur, vt pater.hosjVt iudex punit.

• 24 Si fines refpicisjpios punitDcus in ipforum bonumnmpios qui emendari amp;nbsp;cöuerti nolunt, in interitum eorum.hoc oft, pios quidem punir, vt cruce probentur.impios verb, vt vcl crucc re fipifcant,vel dignjs fuppliciiscoerceantur.

• 25 Effeäus quoque variant.Pij,vt lob, Domi rum benedicunt fub cruce: Impij feemuntad-uerfus Deum amp;nbsp;triftanfur: Pij erudiuntur, Impij confunduntanPij probantur,Impij perturbätur; Pij patientia fub cruce difeunt amp;nbsp;inuocant, Im-pij impatientia vidi defperant.

02 In tempore quoq.permagum eft difcrimen. Pij ad breue tempus,vt poftea cum Chrifto glo-

328 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R V X.

rificcntur: Impij pcrpctuo malo inuoluuntur, quorum præfens afflidio prsludium eft fuppli-ciorum xternorum.

In loco quoque diiferunc crux piorumgt; amp;nbsp;impiorum pccna. Nam pij in hoe mundo tan-turn erudiuncur. Impiorum ignis nunquam ex-tinguetur.

28 Tertium membrumnoftrxparcitionisfuib quonam animo piis ferenda fit crux.-idquod paucilsimis verbis exponi poteft.

25 Pij hominis animus fub cruce in hunc mo-dum crit compofitus. Primùm omnium renun-ciabit veteri homini amp;nbsp;cius concupifccntiis, vt tanquam noua creatura in Chrifto, non amplius iuxtacarnis, fed iuxta Spiritus amp;nbsp;noui hominis imperium viuat. Secundo,fides vera prælucctc debet in omnibusærumnis, videlicet probris cruciatibus. Hæcfides quia nititur merito amp;nbsp;in' tercefsione Ch ri ft i, facile viftrix cuadet.T ertio, quicquid iam mali euenerit, accipiendum eft, tanquam ex manu optimi patris. Quarto, prx-fenticruce vtendum tanquam auxiliari pharma-co contra omnes animi morbos,fuperbiam,phi-lautiam.petulantiam carnis,amp;c.Quintô, Cruce excitabitur pius,adftrcnuc currendum in propo fito filutis ftadio,per prædicationem Dci, inuo-çationem amp;nbsp;alia pietatis exercitia.

30 Erfi autem ex his quartum quod in princi-piopropofuimusjcolligi poteft, videlicet, vnde pius confoiâtiones fub cruce petat : tarnen pro-deft ad hæc capita confolationis refpicere. Pri-mum cogitet plus in le peccatum puniri,vndc ex citeturadpoeoitentiam. Secundo, finisintuear turji

C R V X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;319

tur,cur Deus vult Ecciclïam fub cruce cfle.Ter-tiojhiftoria pioruin,qui cruce probati funt, co-gitctur : amp;nbsp;præcipuè filij Dei. Quarto,cogitetur necefsitas obedientiac. Quinto,præfentia Dei c-rigafur animus, qui dicit; Sum tecum in tribula-tione. Sexto, concipiatur fiducia promiflx Ijbe-rarionis gloriofac. Septimo, Confer atu r prxfens affliéfio cum futura gloria. Oâauo,Dignitas crucis attendatur. Nam hacratione olimglori-ficandiblij Dei, dcclarantur conformesimagU nis filij Dei vnigeniti.

CM A G I s r R A r r s,

V IA amp;nbsp;Solomon dicit abfquc Ma-Arucrepopulum,ibique falu-K^^^tcmcffe vbimulta funt confiiia.'amp; experientia docet fieri non pofie vt incolumis fit humana focietas fine Magiftratu: decetprofeâoomnes, quibus pictas eft cordi, rede de Magiftraru fentire,ne cum profanis ho-minibus.in contemtum ordinationis diuinæ ob-ripiantur, in contumeiiam Dei, amp;nbsp;in propriam corporum amp;nbsp;animarum petniciem.

z Vt autem banc de Magiftratu doârinam diftimftiiisexplicemus, quinque nobisexcutien-da vtdentur: quorum primum eft , vndc Si quid fit Magiftratus. Secundum, qusenam fint condi-tioneslcgitimi Magiftratus. Tertium.quod officium , quique fines adminiftrationis poliricæ. Quartum,quodnam iusMagiftratusin fubditos, amp;nbsp;in illorum bona. Quinum.quidnam Magiftra toi debeapt fubdui.

• 53© nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Magi ST R At vs.

• 3 Tota Scriptura docct,amp; Paulus difcrtis vef bjs affirmât Magiftratum à Deo efle. Non eft, inquit,potefiasmil à Deo. Quæverôfuntpote-ftatcsjà Deo (unt ordinatæ.

• 4 Hxc diui Pauli aflertio,quæ cum tota Scri^-ptura confentit, de impcrio ipfo Magilhatulque dignitate intelfigeiada eft, non autcm de confu* fione,quæ fæpè in Imperils propter fcelcra ho-minum exoritur.

• 5 Etfiigitur Deus,Neronis imperium confti' tuititamcn eius fcelera abominatur punit.

• 6 Cùm feitur quod Magiftratus fit à Deo,de-finitio quoque Apoftolicaeft tencndajvidelicet, quod Magiftratus fit ordinatio Dei, fubditisin bonum.hoc cft,vt honorentur boni,amp;fgt;uniantuX mali, pro dcliólorum ratione ; fdque in hunc fi-nem, vt quieta fit amp;nbsp;tranquilla Humana focietas» Deoferuiens. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■

• 7 Secundum partitionisnoftras n)enibrum,eft deconditionibus legitimi Magiftratus,quaeE-xod.i2.quatuor reccnfentur.-quaefunt,Pietas,Sar pientia,Veracitas,amp; Odium auaritiæ. VbieniiB hx conditioncs in magiftratu inucniuntur, falu* taris eft gubernatio.Çontrà, vbi vel omnes, vçl aliqux defiderantur, molcfta infelix eftadmi' niftratio.

• 8 impia igitur vox fuit profani Tyrann!: Sar» âitas, Pietas, Fidcs,priuata bona funt, qua iuuat Reges eant.

• 9 Pietas qux requiritur in Magiftratu, caput eft fclicis gubcrnationis. Monet cnim vt magiftratus in omnibus cauflîs adDeum refpiciat,ca-ueitque nc quid commictat,quo ilium ofFenda^.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19 Hine

M A G I s T R A T V lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;331

TO Hinc cft quod leremias de lofia loquens, dixcric ipfum pauperis caußam iudicafle , eô quod Dominuiti cognouctit.

• 11 Sapientia in pio principegubcrnataftio-ncs,nefophiftica vfitau in iudiciis circunlueti-tus,peruertat iudicium,ae iniuftitii, iuftipae lar-uaminduat. Prætcrcactiam Sapientiacfficit,vc iudex ßeäat legem ad cauflamnon cauHam ad legem.

• 12 Vcraçitas cfficitneMagiftratusiudicaturu» fallas Icgum interpretationes admittat, qui po-ftea in præiudicia raptæ, paulatim omnem aequi-tatem peruertunt*

• 1} Odium auaritiæ fjrnceritatcm in iudicando confirmât. Vbi enim indices funt nummarij, a-dum eft de æquitatc. Nam fi perfonæ acceptio corruptio eft iudicij,vtnullificæquitatilocus.-pcofedôauaritiacfficit, vt iudcx potiùsperfo-nam,quàm cauftâm intueatur.

• 14 Vbicunquc itaq. hæ quatuor conditiones in gubernatoribus incorruptè adfunt, adminiftra-lur regnum in fan(âitate,vt Sapiens loquitur.

• 15 Tertium incmbrum,quod in partitione pro pofuimusjcft de officio Magiftracus.HocMagi-ftratus officium in gcncre, eft vt fit cuftos Legis vtriufque vidclicctjdiuinæ amp;nbsp;Humana:.

• 16 Legis diuin« cuftoscft . Primùm, quando exemplo Dauidis j lofiæ, Ezechiæ , Theodofijgt; Ioannis Friderici ducis SaxoniæjCbriftiani III. RégisDanixyamp;c.tollit idolelatriam amp;idolo-latrix occafiones. Secundo, quandoveram reli* gionem proponit,côferuat,amp; propagat. Tertio, quando Scholas erigit,docétcs amp;difccQtes fouet

53t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M A ü I s T R A T V s.

QuartOjCÙm aliis ipfc pietatis norma eft, Reâè enini àClaudianodidumeft; Regis ad exera-plum.totuscomponitur orbis. Quinto,cùm re-ligiofa difeiplina cauct, ne quis pateat aditus ad corrumpendam dodrinam , amp;nbsp;ad inficiendos mores.

17 Cuftos legishumanæ cft, quandoiudicia diligenttr exercer gt;nbsp;difeiplinam grauiter tuetur» populi vtilitatibus confulir, Statuum omnium amp;nbsp;ordinemiuftam harmoniam confecuat, amp;forit fortiter depellit hoftes.

18 Etfi autem arduum opus eft, euftodem efle vtriufque Icgis, Diuinæ Ôi humanx : tarnen cùin fides prælucct, ôi verus affedus ftntitutergao-mnia Reipublicæ membra, difticultas non crû maxima.

ï9 Nam vt fides redaad Dcumoculoscon-uertit in omninecefsitate, vndeomnis félicitas in gubernationc dependet.- ita verus affedus er-ga Rempublicam facit, vt quæ grauifsima per fe lunr,facilia xftimentur.

20 Qualis autem affedus elîe debeat principis ergafuos,monct Homerus,cùm principemappellat üwoi' TntripA. Et Xenophon in Hicronc par-ticulacimidem explicat, hifee verbis:

TTATfiJii. nÎMv neJï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tT^tpuf TKrA f/Kcvf ’n*

XM tfiouTx, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ofTiip Ttiyeiif

•beWTAf Tiiip'a ei/ 'Uo/wy.

• 21 Quattum partitionis noftræ membruin quærit de lurcMagiftratus, cùm in fubditos i' pfosjtùmin fubditorumbona. Nam hîcctian» frequenter grauia errata incidunt.

• 22 Quid autem de hoc iure fenriendum fit fine errors,

J Macistratvs. 333 errorejamp; vAtata adulationc zspHiT«)» ex régula Xcnophôtis Iciripoteß; MjTfoy «A’ éu/f^ kKK'i yofZOf S57.

• 23 hx hac rcgula concludo tantum Iuris Ma-giftratumhabere in fubditosamp; fubditorunibona , quantum Leges confentientcs Decalogo amp;c leginaturæjilli tribuunt.

• 24 Quantum igitur ad fubditosattinet,ius Magiftratus eftiuxta quattum Dccalogi praece-ptum, impcrare fubditis nccefiaria officia , cùm ad publicam incolumitatem,tiim ad fingulorum commodafacientia.

• »5 Cum itaque publica incolumitas confer-uari non potcft, fine defcnfione ab externis ho-ftibus, habet Magiftratus ius vocandifubditos adbella, vt arrois tranquillitasparetur,amp; de-fcndatur.

• 26 Etquia corpus integrum nequaquam con-fiftere poteft, nifi fingula membra fuum munus fideliter obeant : Magiftratus ius habet cpgcndi qucmlibet infuoordine amp;nbsp;ftatu, vt officiumfa-ciat, amp;nbsp;puniendi eos qui contumaces inueniun-tur.

xi Quantum autem ad bona fubditorum at-tinet, Magiftratus non habet iusfimplicitcrin-uolandi nee in publica, nee in Eccltfiartica,nec in priuatabona.

• 28 Si ad publica bona refpicis, nefas eft vt v-nus ad fe rapiat,qu od eft commune multis. Si ad Ecclefiaftica,facrilegium eft transferrc ad pom-pam amp;nbsp;voluptaces, quod deftinatum eft pietati, hoc eft,doccntibus,difcentibus,pns,pauperibus» ftruâuræ templorum amp;nbsp;äliarum domorum fpe-

554 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M AG I s T R A TV lt;

Äantium ad Ecclcfiafticam Rempuk. Si ad pri-uata.manifcftum lacrociniutn cft, öf rapina, quaf non er it inulta:ficuci clare docct liiftoria Achab amp;nbsp;Naboth,

Etfi autcm îus in bona fubditorum non hi bet Magiftratus (impliciicr.tamcn ius habet exi gendi tributa : ordinaria quidemjemper.cxtra-ordinaria veró,qi)afido hoc poftulat iiigrucnsa-liqua nccefsitas.

50 Sæpè cnim accidit vt propter maiora pe-ricula dcuitanda,proptcr hoftes exterrios arcenv dos,amp; alias quafeunque ncceflitates,extraordina riis tribut is indigeat Magiftratus : quæ tt ipfe e-xigendiius habet: ita diuinomandatoobligan-, tur fubditi,ad foluendum,

31 RcHquum eft poftremum noftræparti-tionis mcmbrum,dc analogo officio fubditorum erga Magiftratum ; quod fane vna voce honoris in Dccalogo fignatur.

31 Quia autcm hie honor non debet pugnarc cum pr accept is Deij,rcâè dtcit Polycarpus.- Ma-giftratui honor tribuendus eft , qui non eft rcÙ-gioni contrarius.

33 Porrô partes legitimi honoris Magiftratui debiti funt plures, quarum prima eft ftatucrc fta turn Superiorum, diuinam otdinationem eife, quam Deus vult nos magnifacerc.Sccunda.liben ter le fubilccrç poteftati maiorum iuxta regu-lam. Tertia, veraftorga Supçriorps compledi. Quarta,reuerf ri eos tanquam vicariosDcEiplîus imaginem geftantes. Quinta obedire in hone-ftis amp;nbsp;heitis, hoc eft, in omnibus qnænon fa-ciunt fubditosimpios. Y t fi ^Magiftratus iuberet

LEGESEtivDiCIA. 53$ t'eaureatn ftatuam adorarc. Tum cnim exemplum D.anielis fequi dcbcres.Idcm cft de fimili-busiudiciüin.Sexta,gratitudinem amp;nbsp;beneuolcn-tiam omnioflficiorum genere declararc. Septi-ma,errata maiorü,vel pia ^«xMçttcgerc vel prudent! dlnimulatione prætcrire, yel modcratis confiliis admonitionibus corrigere. Oâaua, ex confillo Pauli pro ipfjs orarc'.

LEGES ET I r D I C I Ä.

funt laudes legumciuilium Philofophos amp;nbsp;oratores.

Vt torpora noftra (alt Cicero) finfc rfiente.'Gc ciuitas fine Lege fuis partibus ,vt ner-uis,fanguine,amp;membtis.vti non poteft.

2 Fieri enim nequib vt focietas Humana ined-lümis conferuetur , nifi fint gubernaterfes amp;nbsp;re-; âores difeiplinæ politicæ.Fîæc autem dilciplina vt exerceatur iuxta certas Icgum régulas, necef-feeftJ ~ ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

3 Vt enim nulla familia faîua elfe poteft, fide Oeconomica difeiplinanta politica focietaspror fus collabitur, finejmpcrandi amp;nbsp;proHibendi autoritäre, qu® honeftarum Legura executrix

q yt autem Leges relt;ftè amp;nbsp;fine errore Cônftî-tüantur,duo in ipfis requftuntufjvidfelicet,Ratio amp;AutoritaS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

5 Ratio bæc,aliunde peti non debet, quàm ex duobus, vidclicét', ex nàtur® Lége (cuius Epito-Âiécft Dccalogus)amp; ex fine Legis.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y .ii-

1

536 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L E G E s E T

• 6 In natura ipfa,funt fcmina quædam iufti amp;nbsp;honcfti, præterea iudicium , quo iulta amp;nbsp;hone-Ita iniuftis amp;nbsp;turpibus pvæferantur. Hæc femina amp;nbsp;hoc iudicium confirmantur voce Dcijhoc cftj Decalogo.

• 7 Finis Legis cffc debet, vt iuftitiæ norma ho mines retineantur in officio, amp;nbsp;inter fciuftitiz ncruis veluti coUigantur ; Vt 8i incolumis fit fo-cictas, amp;nbsp;Deus in locictate fanda amp;nbsp;lufta Cola« tur. Atquc Koc eft quod Cicero ait : Salus populi fiipremaL;x efto.

• 8 Nam tum demvim eft Rcfpublica ,amp; bona hominnminter fe focietas,ciim bené aciufte gcritur. Geritur autcm bene amp;nbsp;iuftè, cùm iux-ta iuftitiae uormas, hoc eft, Leges viuitur, qua-rum vltinous fcopus eft falus populi amp;nbsp;gloria Dei.

• 9 Autoi.'itas,quam in Lcgum fanótione rcqui-ro,etiam in dupbus confiftit,videlicet, vt Lex fe-raturalegitimo Magiftratu j ac publico appro-bctur confcnfu.

IO Cùm Leges hoc pado extruuntur è Lege naturæ,amp;: feruntur à Icgitimo Magiftratu, amp;nbsp;ap-probantur publico confcnfu, obligant confcicn-tiasfubditorum, vel ad obedientiam vel ad pœ* nam: idque non folùra apud homines, fed ctiam coram Dei tribunali.

. Ii Vcrùm fi Leges aberrant à ratione, amp;nbsp;non ordinantiir ad verum fincm , vim Lcgum non habent ,fcd vincula potiùs Tyrannicafunt cen-fenda.

11 Sunt au tem huiufmodi Tyrannica vincula duplicia; Aue enim funt onera iniufta, quibus

pre-

IrniciA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;337

premuntur fubditi iinmodicc : Autfunt décréta impia quibus mandntur aliquid fieri contra ho neftatcm naturæ amp;nbsp;]Dctrm. In illis obedicntiam debemus,in bis minime. Nam hïc autorit as fu-perioris Magiftrattis,videlicet Dci,cxcufat. O-porterenim magis. Deo obedire quamhomini-bos. Quemadmodum Socrates ex Philofophia, amp;nbsp;Petrus ex verbo Dei»reétè refponderunt. i

IJ Vt autemhoneftæ Leges legitime latac,fint falutares Rcipublicacamp; diuturnæfuturæ.requi-runtur duo, videlicet j vt ipfi Legumlatores amp;nbsp;principes fint veluti viuæ quædam Leges, vt qui vita exprimant, quod Legibus ftatuerunt. Nam vtcupiditatibusprincipum amp;nbsp;vitiis infici folet ciuitas.-ficemendari amp;nbsp;corrigi contincntia. Vt SeClaudianusteftaturciimait.- Regis ad exemplum totus componitur orbis. Deinde rcquirt-tur vt fint wfzoifóxttxêr, quifaéta hominum obfer-uant amp;nbsp;ad Leges reuocant » vt boni honorentur amp;nbsp;rnalipuniantur.

14 Lycurgus ideô reélè affirmation fatis ef fe Leges efle bonas,amp; efie indices ordinatos,nifi ctiam fint qui hominum faâa ad Leges reuoeât, vtnocentes iuxta Leges plcâ:antur,amp;alijfint incolumes.

1$ Apud Græcos igitur hoc officium fuit rcfi»-, vt Leges qux per xofzoamp;STttr pofitæ crant» conferuarent difeiplina iufta.

16 Nam vbi Legum non fit executio, veniunt amp;nbsp;Legumlatores in contemtum. amp;nbsp;Leges vile-fcunt,amp; fcelcra augentur,iuxtailludSolomonis: Quia non citó fiunt iudicia contra malefaâa, æ-ftuant hominum corda ad fcelcrate faciendum.

Y.iii.

358 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï V P r c r A.

17 Atque idcó rcólè diótiim fft à Zaleuco Lot crenfi'um Legiflatore: Leges ciTc fiiniles aranea-rum tclis, vbicura feruandatum legum deert, in cjuibus mufca amp;nbsp;culex hærcat, fed vefpa, difsipi-ta telà.auolçt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

• 18 Porro in hac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;æqualitas,æijuitas,

maturitasifpcäentur.

• 19 Æqiiabtas facit ne det veniam coruo amp;nbsp;vç set cenfura columbum.Harc enim æqualitas po-rtulat vt fit proportio pcpnæ amp;nbsp;commifii contrà Leges, caque Arithmetica rthèrcfpeétu perfo-parum.

• 20 . Porrp bæc xqualitas partim in faâi quali-tatc, partim in perfonæ conditione poiitaelL Fraus à plcbeio homine, amp;nbsp;à perfona conftituta in dignitatcjfungcntique præclaro munere.conj ftiirta.Siqualitatcm faâi refpjcis,fimiiis ratio eft. Vefiim quia conditio pctfonarum eft diuer(a, lt;ju2c velentenuat vcl exaggerat fcelus, xqualitas portolat.vt plebeius mitius; in dignitatc conflit# tus,grauiùs puniatur.

• 21 Neque tarnen b^eperfynarum fit refpeâys fimpliciter: f^d grauitaiis caurtx ratio habetur, quam prudens iudex perfpicit.

Æquitas,quam GrxcUWic««“'vocant. efl: Clift] propter certas circumflanttas à rigore Legis,amp; non à fententia Legiflatoris difeeditur.

• 23 Eft autem hæc xquitas duplex, videlicet ciuilis.quam ius appcllant:amp; naturalis, quæ inge rita eft à natura anirois bene fentientium amp;nbsp;iu-dicantiumtqua nihil cum fit melius, idcirco bo-num nöminatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

• 24 Vt autem iudex nonintempeftiue vta-jur

I VD I C I A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î39

tur prodeft, vt ad bæc tria rcfpidat, Le-gern,'»ontcm,amp; Populuin.

15 Cùm Legem rcfpicitjprimùm caucbit, ne indulgentia intempeftina,L gis autoritas minua-‘ tur.elcuctur amp;nbsp;vilcfcat.Deinde prudenter inqui-rat Legis extremam vokintatem, quæ fané non vult perniciem ciuium , fed emendationempo-tiùsjcum conferuationc totius corporis.

26 In Sonteconfiderandum eft.qualis fit ipfe» qua'.cque deliftum perpetratum , Si an nocere poflit exemplum. ,

z~l In Populo duovauenda funt. Primum , ne lenitaiisexemplum pariat peccato patrocinium. Deinde,ne cuin damno amp;nbsp;periculo focietaiishix manæparcaturreo. Nam turn melius eft vt perçât vnus,quàm vnitas.

28 Ex bis conclöditurliaec de æqnitaterégula. Legis voluntas admittii , amp;nbsp;reusemendarilineduiiori pœna potelt,amp; populus non redditur deterior excmplo.potcft Ma, giftratus cltmentiori (ententia Vti.ac reo fuppli-cicmendationisfpe parcere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

‘i.lt;) Maturitas , He opportunitatem quærit, amp;nbsp;moram ft angit.Illa facit ne quid intcmpeftiuc amp;nbsp;non debito modobat. Hæc occurrit initiis.nc vniusflagitium feriùs punitutn multis fitocca-fio petulantis contumaciæ aduetfuS Leges amp;nbsp;indices.

30 Impunitas enim fcelerum multos inuitat ad peccandum. Pcccantium multitudo, pabulum eft omnis generis fiagitiorum.

31 Cæterû,quia Anabaptiftx ex nónullis Seri pturx diétis perpetâ intcllcäis,conantur tollere Y.iiii.

340 Leges ei itdi c.

aélioncs forêfeSjatq.adeô ipfas Leges amp;nbsp;iudiecs: feiendum eft quid pius animus tuco fequi pofsit.

32 Solomon,Prouerb.i5.ait: Age cauftam, de qua eft controuerfia inter te amp;nbsp;proximum tuurn» amp;nbsp;arcanum alterius noli reuelare, ne contumelia afficiat te auditç'r, amp;nbsp;infamia nunquam à te recédât.

53 Hoc ditftum Sapientis oftendit litigatio-nera forenfemliçitam cfle,imöpr«Eccptum. Verum quid fit ab ea cxcludcndum monet. Vult vt partes inter fc difeeptent de caufla controuerfa, fed amoti$p.ræftigiisSophifrnatum,amp; Sycophan darum. Vult frenari cupiditatemamp; proprium dolorem.

34 Nam qui omifla caufTaJn aduerfarium fer-tur, limites iufti aéloris excedit, ac (îbiipfi in-famiaminurit. Siquidem afteâibus indulgens» fsepê male agendo, bonam cauflam corrum-

« '35 Cum bac Solomonis fententia non pugnat Paulus, cûm vult pios potiùs fuftincreiniuriam, quàm earn perfequi in iudicio. Nam cùm addit. Coram incredulis, fignificat non malum per fe cfle perfequi fuam cauiîam, fed propter feanda-lum; nequp Chriftus cùm prohiber vindiâaro-Nam damnat tantùm vkionis cupiditatem, quæ tendit in malum cius,de quo petitur vindiéta.

• 36 Nam quieoaffcdupetitvindidam, vt is quipriuatim offendit pcrcat,accetfit fibiipfi di-uinam vindidamjuxtadiârum Syracidæ: Cupi-dum vindidæ vltio manet à Domino, amp;nbsp;pccca-ta cius fedulo conferuabit.

• 37 Diftinguatur igitur diligenter amp;nbsp;rede, inter

C o N I V G A t E IMPER. 341 inter vindidam licitam,amp; non licitam.

38 Qui patitur iniuriam,licite petit defenfio-nem à Magiftratu,tantum hoe fpeótansvt qui etc fibi viuere liceat. Verdm Magiftratus qui exer-cet iudicium Dci,amp; non hominis,debet iuxta leges coerccrc pctulantiam cius qui iniun’am facit. amp;nbsp;hæc vindida dicitur publica,amp; Dei vindida.