D- ERASMI

’^OTERODAWI DILVTIO EO/

quç lodocus Clithóueitó fcripût ad/ Derfus Declaaiaitonem fuafonam mat» *gt;10111),

Epistola éivsdem de ^eleâu cïbcgt;rum,cum fchûitjs per ipfutrt îutorem recens addttis«

INELENCHVM ALBER f ï Pt) breuiflïma fcbolfa per eundeni ÏRASMVM roterodamvm

gt;■ biLVTIO EORVM lt;lt;vae iodocvs clithovevs fwipfic aduerfus dcclamanoncm d e s ‘ erasmi roterodami fuaforiam matrimonq.

ERLEGI tandeni quæ lodocus Cliz thoueus» fecundo propugnaculi fui li bro fcripût aduer/ fus Déclamation^ mcamdelaudema trimont]'; fed dû ad ïonfiâum thema feriopiignat fcriptura futn tcftimontis,ac patrum eccleüæc^ de ffetis,mihi penc rifum exculîitjnô alitet ^uàm fi uiderem militem ucteranum to tapanoplia inftrutfîû, omni conatu cum Ditibris pugnantem,ac fciomachiæ ludi? ttum fpedatoribus exhibentem,PIacui£ •aoiê animus fingularijicutt uidetur,ca/ ftitatis amore flagransznam mihi perfuagt; fiitn habeo,nihil horû ab illo fingigt;quem Wbitror elfe uirum bonum,minimec^ fu

a X catuna

4 DIL VTIONES Ab

catS: atc^ hoc nomine mihi fuit olirti eb* rus^quem quidem in ülum afFeóïum noH dumpofui4Sed ttoAv^v©^ illefatanas nouit etiam fimplicibus ingenijs lenoci^ nio pietatis imponere. Alioqui fi memt/ niffet quanta fynceritas deceat Cbriftia** num facerdotem, quanta circumfpcctio TheoIogumUdq? Parifienfem,quâta nio deratio reprehenforem,quanta pietasfC clefiæ propugnatorem, neqp quiequatn intentaiïet falfó, neep quicquâ atrocibus uerbis ultra modum exaggeraflet, Hoc exemplum ÔC utilius fuerat iftimultoo/ innium celeberrimac academiæjôi^ nom* ni theologico honorificêtius. Nó tarnen in præfentia paro iuftam apologiam ,ne quum iuuenis ineptierim hoc argument tum tradando, nunc magis ineptiam fc' nex,ferio tuendo,quod ludicrü eft.TanA cum annotabo quædamin quibuspræ^ fumptam de illo modeftiam fynccrita/ tem^ defiderare cogor.Primum no uult mihi prodeffc in hac caufa,quod in Apo logia quadam aduerfus loannem Aten/ fem adfero,quod hoc argumentum iuuc nis fcripferam»nö mihîAèd clarilßmo uw

ro

OBIECTA CLITHOVEF 9

•o Guilhefmo Montioio, quem id têpo/ fis in prçccptis rhetoricis inftituer4m,uf iffhocthemateucluc ob oculos ponerê ’dolefccnti, quae in arris præleëîione tra/ fiidcram^Quû,inquit,quod iuuenis fcri/ Pferas ederes fenex facris litcris inftru/ ftior,oportuit pracferre uirginitatem co/ *igt;gio»N5 cram mi lodoce tarn rudis fcri pturarum, utnefeirem uirginitatê fponz fe pietatis amore fufccptâ effe præferen/ matrimoniotuerum hoc ibi no age/ I’atur * Quod fi uoluiflem hoc thema ad fcripiurarum oracula theologicascp ra/ fiones emendate, fpongia non calamo fuiffet opus.

Infirmoru offendtculo mihi uifus fum fan's Qccurriße, quum præfattone tefta/ argumentum effe declamatorium,ad

Parandam dicendi facultatem paratum, ' ffon ad dogmata religionis Chriftianæ.

Obtjeit exemplum Aeneae Sylutf, qui ’ibellum de Euryali ôô Lucretiæ amorv que iuuenis feripferat, fenex ac pon fifexiubetreqci.At ego nondu fum ko/ •quot;anus pontifex, nec fcripfi quemadmo/ dutn tlle pruriences fabulas, quo paeffo ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a i °contra

« DILVTIONES AD

contra coniugq fidem uxor impofuerfC manto,Sc adultero potita ft t: fed ftnxi de clamatorcm, qui iuucnt à quo pendebat optimæ gentis propagatio fuadeat coin/ gium caftum, ac uirgmitati proximum. Quod ft clamaHem ad exemplu Aeneæ» retjeiteErafmu iuucnê,rccipitc fenem, quid aliud $ profeflus fuilTem id quod erat falfiffimum, me docuifle matrimo/ nium fimpitciter efle præfcrendumuin ginitatû An no fatis à me damnatum eft hoc quicquid eft fcripti, quum no femel teftatus fim elle declamationem ad exercitationem didionis, no ad morum fideiue regulam pertinere.

Homerus no correxit fuam Batraeho' myomacbiam,fed fuppofuit Iliade. Nec Virgilius correxit Culicem, led addidit poëma bucolicum.Quid porrd egilTem, Îî in hoc argumente correxilTem aliquot fententias f Nunc plus feci, qui toti ora' tioni detraxi fidem. In concertationibus fcholafticis etiamfi quid dicit répugnas catholicæ ueritati,faris eft dicerc,Nóc lo quor ut philofophus:6C mihi nihd 4?dc' rit uoeiferâti, Loquor ut rhetor,nec fer'

® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mo

OBICCTA CLITÖOVEI 7

*’gt;0 mor es,fed inftruo linguam, Qufs futn tenuidet, fi quis olim ad gnomones theologtcos excuffiffet cpiftolas ac de/ datnationes Caroli Viruliclâ fingacme 'Jfclamatiûculam illam ad rigorem theo ’ogiæ uoluiffe corrigere,quis non recla/ •Raffet,inepte quid facist' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TtoiKtK

Addidiffet Epidetus,finc ollam efle

, At Clithoueus ne tituItS quidem *^ihi uulc ulli eflê præfîdio, quod appella ■‘ioi Deçlamationem, aliquanto tarnen ^otdatior eo theologo, qui credebat De/ daniationem idem latinisfonare,quod 'oticionem facrâ, atep ex hoc errore pu-* ^bçitus frequentilTima fchola didis atro dbus profeidit nonnen meum. Errorem ^oniinis poftea domefticoçumillocoV ’oquio deprehendi ♦ Adeô nobis pericu? ’ofutn eft quofdam non didicifle latine* Patetur Clithoueus Declamationê uer/ ^ti in fido themate, fed potiffimum in caufis forenfibus. in quibus utraiç pars kobabiliter dilTeritur Jdutnobis per/ fuadeatjprofert aliquot argumêta ex De dattiationibus Quintiliani. Mox appel/ «at me,num hoc fît fidum argumentum, a 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^

8 DILVTIONBS AD

6if coram prætorlali agendum tribunal/» (it ne ccelibatus coniugio pracferendust gut è diuerfo. Pn'nc/pio quis hoc docuit iodocum,DecIamationem potiflïmó tra dare caufas forenfes, quæ apud præto^ rem agunturfquum Seneca, quem legit opinontot Declamationes recenfeat fua (bn'as rquot; Sed donemus Declamationes in fcreniibus caufis potiiïîmum uerfar/,fta tim'ne confequens eft,fuafortj,autlaud3 iortj generis no efle Declamationes ï' Et quo nomine cêfebimus,fi quis fefe exct'’ ccat in genere encomiafticojaudans ucl l3ominem,uel urbem,uel gentê; Ad hçc» il quis trader materiam ueluii fi landet Bufyridê ut fecit Ifocrates : aut PhalaridêjUt Lucianus:aut febrim quar/ canam, ut Phauorinus: aut caluicium,ut Synefiustaut bruiorum animantium feit citatem,ut Plutarchus ♦ non dicetur Dc' clamatio,quod arguments np fit utrinqt probabile f Imo dodi putant huiufmodi themata potifli'mO facere ad ingentj pro/ ptitudinem. cui generi non difiimilis cft fcholaftica conccrtatio,quam uocätobU gatoriam, in qua tarnen (umlintur inter/ dum

o B IE C T A C LI T H O V EI nbsp;nbsp;t

exempla è fàcrts h'teris t di'cunturcft '•’ulta falfa, quædam en'am blafphema» ”•0 excufaret exercitamentt genusXa:''

unde hoc incidit iHi in mêtemtme ^•■adlare utrum ccelibarus fit præferêdus toniugio.an contra f Nibtl unquam talc femniaui. Non quærit apud prætorem, ^trum potior fit cœlibis an coiugati coo ditto. Sed Quintilianus admonet in delP ^erationibus qugri,an philofopho fit du t^nda uxor.Nam tradlo qu^fiionem fua ^oriam circumftanttjs implicitam. Corri gitigi’tur titulum, Qi. appellat matrimo-* •'n cómendationem, uel exhortationent 3d matrimoniQ. Et ipfe alicubi uoco En/ comiu matrimontj. Sed quid refertf An ^Xhortatio Qi laudatio non cadût in exer dtatfonem rhetorumfNo arbitror ilium üfep adeo rudem artis rhetoricæ, ut nez feia t laudatorium genus etiam in iudicia in caufas incidere, præcipue uero in fua iorias » Sed â fine totius caufæ fumic no/ •»enclatura thematis » Hie ideo laudatur ÇÔiugium, ut iuuenis ducat uxorem * Ac h finis utique fuaforius efi:. Si titulus ilia itnpofuit,(altem ex ipfo argumento per/

a 5 fpicere

M -BÏLVTIONES AD fpiccre potcra t, thema óó Cuaforiameßis nee feriü.Dcnique mea Apologia qua”' tedatur fe legiue^dilucide demóftrat the inatis naturä ♦ At fortaffe iam fenpferat (nDeclamatiuncuIâjantequàm ex ApO'* logia mea dïdiciffet quid lit declamatio latinis, Qi. hoe argumentum utrfnep datum efle. Debebat igi'tur èC difputa/ tionis rationem mutalTc: uerum ille ma' luit friuolis tergtuerfationibus locS para re calumniæ.Errat igitur in ipfa ftatim H mine Iodocus,SC in portu,quod aiSt,tm' pingit* Quiexhortantur inquitinuitant ad id quod melius ed,Erafmu8 contri At iIII non déclamant, alias QC ipfc uirgi' nitatem laudibus ueho, nominatim in Ki bellodc comparationeuirginis fiCraar' lyris : rurfus in libello de uita folitariagt; alqst^ mille locis,fateor fimpliciter con' cinenttam præftanttorem eflê coniugia» , Quod fi urgeor declamationis inuidia» quum utramc^ partem tradarim, in prio re fuadens matrimontum, in poderiore difluadcns,quur prior tantum obqcitur^’ Quod nihilo fit decentius, quâm li quis ferio digladiecur cum argumentis Tholt; mx

OB IE CTA CLITHOVEI M mat aut ScotGquibus impugnat uotum, aut défendit ftuprum fimplex, ncgledis qs quibus pofl ilb diluit-Quod ß libebat calumniari, par erat utramt^ partem ex arquo damnare. Pariter enim peccat, 0^ qui uituperat matrimonium, öi. qui uitix pcrat uirginitatem.Reprehendi tarnen non debet, qui huic aut illi putat utilius uxorem ducere quam coelibem uiuere, etiamfi non declamet/ed feriä rem agat. Porro quS baec fit una epiftola inter cac/ teras exêpli gratia propofitas, quur bate fola uocatur ad rigidum examen C Tota tnim argumêtatione fie mecS agtt,quaß hanc folam partem tradarim: tum quafi non declamarim, fed ex animi fententia certo cuipiam amico boc perfuadere uo luerim : quum propofitis pratceptis, ita loquar, Huius pracceptiunculæ boc erit txcmplu.Quur bic non ueniebat in men icm illud Ariftotclis 7r«Avöj»v«i«Stz:Excra pla ponimus,nó quod ita res babeat, fed nc per hæc intelligant addifeentes» Velu ti quum Ariftotelcs mutuatur exempla ä fnathematicis, nó cogitur praeftare rci öeritatemPfübabiliu* reprehendi potez rat

»* DJLVTIONES AD

rat,quod argumentum ad bonos mores pertinens traxerim ad palæftram dccU' matoriam.Siquidem ob hâc caufam Pta^ to no uult cufiodiæ Rcipub» defignatos anteproueâam attatem exercen'in diale äica,ne paratt ad probandum ÔC impro/ bandum quidiibet, uacillent in decretis de honefto SC inhonefto, quae oportet eiTefirmiirima.Nec ego fuaferimpuc^ ros in huiufmodi materijs nimium ex.agt; cernfed nonnihil buius diicriminis immi netetiam efcholafticis difputationibusi etiam aduerfus ilia pugnantibus,de qui/ bus ambigere nefas eft* Proinde quS to/ cius difputationis quam inftituittutida/ inentû fit inane,collabatur oportet quic^ quid fuperftruxerit.

Ne illud quidem uerum eft quod alTu/ mit,me non proponcre thema circSftan trjs inuolutum » fed tota difputatione uti argumentis generalibus, comunibus S£ uniaeefalibus « PrimS in ipfa ftatini nar/ ratione multæ funt circumftantiæ pecu/ liares-Non argumêtatur quidem ilia,fed habet argumentations femina* Ac mox lt;n ipfadiuiftoe* Nifi clariftimis rationib* ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oftcnde/

OÔIECTA CLtTHÖVEi

oftendcrOj id fore tibi lohge gt;nbsp;turn hone/ « (lius,tum ucilius, tum iucundius: quum « aio tibbperfonam dehgno, non rem ab/ foluteltem quum aio; Tum fi in caeteris m maxime laudem mereatur uirginitas, in « te certe reprehenfione, nbsp;nbsp;nbsp;at(p eum ad «

modurn non uno in loco loquor gt;nbsp;nonne »rgumentor ex perfonae circumftantifst* Frequenter autemratioeinorä perfonis exim fjs, ab horum temporum corruptis moribus « Item quum oftendo longe di/ Uerfam rationem temporum apoftolico

huius feculi, Rurfum quum aiot «' Ego nSc homo loquor hominigt; plebeius « plebeiO)infirmus infirmo. Iterum quum lt;• %io: At te unum ftirpis tuae reliquias efte « meminerisoportet. Rurfus quumforo/ « lis deo dicatæ exemplum torqueo in di/ Uerfum * Mox quii aio : Tu maior natq» « Uirum te efte memineris oportet. Dein/’ « detotus epilogus argumentations çon# ftatpeculiaribus circumftanttjs, QC Clif thoueus meus muitis uerbis afteuerar» etiam inculcat, me toto orationis de curfu nihil attingere circumftantiarum, videlicet ut locus fit calûniæ.Ätqui theoi logici

«4 DIL VT lONÉS AD

logid candoris erat, ac magis etiam ex/ gt;nbsp;pedïebac iuuenibus quorum pudicitia^ meiuere uidetur, boe agcre, ut totö hoe argumentum tanquam rhetorum more declamatum » prorfus carerct omni fide, tnfuper admonito lceïore t ut expcâarcc partem diuerfam, qua ddïniauïmus tan/ turn, indican's argumentorum fontibus. Quur autem non abfolucrtmus, in Apo iogia quam refellit lodocus reddidimus ratïonem. Quod autê utor mukis argu/ mentis communibus, meo iure feci. Fa/ cit idem M. Tullius, facit Hieronymus, diiïuadens matrimonium,eaq? colligent quae coniugtj funtcommunia,Nifi forte putat locos communes non adhibendos ad perfuadendum : ueluti fi quis Cæfati bellum diiTuadeat cum Turcis, hue non oporteat dC communia bellorum incom moda ad caufam accommodare. Ad hæc non patitur mihi prodelTe in caufa,quod matrimoniû praefero cœlibatui, no con/ tinentiæ» quum latinis ccslebs dicaturlP bcr à coniugio, etiam fi ducentas habeat concubinas. Vt enim orbus opponitur Ubcrorum parêti * ica çcelebs opponitur nurito

I OBJECTA CUTHOVEI

' tnarito^Horatius Ce uocat cœlibem» quS plunmum abeffet à continentia* Fatetur hoc lodocus, à propham's auioribus fic Ufurparam ccelibis uocem, carters facros iutores nunquam ufurpare ccelibis uo^ cabuluin,nifi de pure caftec^ utuente:nigt; hiloc^ plus difcriminis efle inter cœlibê amp;nbsp;conrinentemgt; quam inter iuftitiatn %quitatê*Omtttoquod apud latine cal/ lentes,no prorfus idem eft, iuftus iudex arquus iudex, nec idem eft iuftitia Ie/

* gum, SC arquitas iuris, Sed unde probac Uobis apud facros autores ccelibem pror fus,penitus,SC omnino ufurpari pro con linenterEgo puto hoc nufquâ fieri,dun/ *axat apud eos qui latine norunt. De his non loquonqui nihil interefle putant in/ ierlibidinem SC luxuriam.Nec mirum ft quando ccelibem uocant caftum, quum nihil uetet ccelibem effc continente ♦ At/ qui loieph amp;nbsp;Maria, quS fuerint caftifft/ nii, ccelibes tarnen no erant. Rurfus co/ plures monachi, qui ex profeflione cceli hes funt,non uiuunt tarnen continenter, enim fi quern Italum appellem do/ ^UQi|CÔ(equi(ur,nihil inter efle inter do/ dum

W DtLVTIONES AD

dutn Italum. Apud CfariftiahoJ mam om nis coitus extra matrimoniutn illicitus eftjdeberent quidem quicunquC ccelibes funt,t)dem eile continentes.PoV ftremo fequor illorum opinionê,qui pU/ tantmonachos QC faeerdotes per uotutn non abiurareincontinentiam, quæ nulli permiiïa eft,fed coiugium*Hieronymuï libre aduerfuslouinianum fecundo,no/ nam inducit etymologiam:ccelibes qui^ cœlo digni fînt,quod coitu careant. Sed no eft huic nouum,in pugna quiduis ra^ pere ad uidloriam, ÔC hoc fuo iure facere non uno in loco prædicat.Quid autê mi rum, fi uocis unius etymologiam,apud grammaticos pene arbitrariâ, pertrahit

I ad caufam fuam,quum illic aliquot diuv nç fcripturæ teftimoniajobtorto,ut aiSt, collo cogat feruire argumente ^pofito/ Sed largiamur illi quod ufurpat, an quP cunt^ coitu caret ccelo digni funt, dó cœ Io indigni funt, qui licito utuntur coituf Ec ramen eodem in loco non ufurpat cœ libem prorfas,ac penitus pro eodem,fed pro uiduOtSic enim lo quitur: Egregia fa né uox QC qua audiai fponfa Chrifti,

ter

Ô B i E C T À C L1 T H O V É i ^^ïuirgtnes ôC ufduas,ôô cœlibes,amp;rci j Virginis uocabulum ad ütrunc^ fexiim Pcrtinet» Qiioriiatri autem dutû üi'débaz dicere uiduâs QC utduos j uiros g mor uxoris iiberi erànt à coniügio,cœlibcs appellat*Quanquam ccelebs èt illediciz qui nunquatn habuit uxorem,6(^ coii Jinens qui in quocunqj ftatu cafte uiuic. Inopia coègit illos abuti uocabuIiSi Si oz ^tiis uiduacontinens éftjô^ Ü nihil inter inter uiduam ÔC cÔtinchtem fit idem fcelebs Si. cÔtinens. Quöd û cœlcbs c5/ pléâit omncs côtinentef uiuéntes i quid j opus erat tribus uöcabulis f Sed idem Iiz i bro 1 quos hic uocat Ccelibesj appellat cöntinentes-Argentum, inquit, quod in nüptiijs habere fe pollicetur, habebat üa/ iiiim atc^ diftindlum, in iiiduis contineil tibus ac maritistno quod h^ uoces idem fignificentjfed quOd qui cœlibatum pro fitentur apud Chriftianos, dcberct abfti/ tiere à coiiu * At rurfus largiamur facroS doâores ad eum modum coftantcr tifos bac uoce, an ideo mihi non licebit latino loquiin themate adexpoliendum inue-* hum linguam paratof Hie uidelictt o b z b cituf*

»8 DILVTIONES AD

citur nobis Prifcianus, qui cœlibem Ittcm fit interpretatus y eo quod cakftê uitam agatjj'ncaftitate ÔC puntate,qiian/ quam in caftitate ÔC puritate de fuo ad^ cit CItthoueus. Vers ut alias aliquid pa^ deris habcat etymologia, hæc certc iam olimirrifaeftà doëlilfimo uiroQuinitV liano. Verba Fabtj fie habent: Ingeniofe fibi uifus eft Caius cceîibes dicere uclutt coEÜtcs, quod onerc grauilTimo uacentgt; îdc^ Græco argumente ïuuit: kîâijis eni eadem de caufa did affirmar.nec et cedit IModeftus in inuêtione» Nam quia cœlo Saturnus genitalia abfciderit, hoc nomi ne appellatos qui uxore carent. Vides ir rifam â uiro tam erudito iurifconfukorS ctymologiam : cuius generis amp;nbsp;illç font, oratio oris ratio,ÔC teftamentum teftatio roentis.Sed donemus ualere,qui primus banc etymologiam docuit Caïus, nô fen fit cœlibes quafi cœlites dici, quod cafte uiuerêt,fcd quod féliciter ac fuauiter,uc/ pote liberi à capiftro coniugrj, cæterisc^ moleftrjs, quæ matrimonium comitanû Alioqui dfj Caq ÔC Modefti,ncc ccelibes funcnec côtinentes, Sed ïuppiter præter

lunonem

I OBIECTA CLITHOVEI 1? ^«nonem habet tot Nymphas, præterea f’hrygfum pocillatorem.Mars non con/ ^fnrus fiia légitima c5iu§c,cum Venere Vulcani furtim cogredit. Ne comcmo/ fè reliquajquû apud illos ftupris inceftis ^dultertjs ac raptibus plena fint omnia, Sed ob uite felicitatem à Poétis macarcs ^ppellanturôf ƒItem Miz *’oTercntianus:amp; quod ifti inquit, for/ ! ^Unatum putant,uxorem nunquâ habui.

Minus etiam frontis habet, quod ait me totahacdeclamationc ccelibem ufurpa/ ‘ •■tpro continenti:quQ id ne uno quidem ! ^oco faciam, imó locis aliquot manifefte i ^iftinguam, Veluti quû aioîCoîlibatunï

*’iiraris,fufpicis uirginitatem.Atneccœ . hbcs erunt, nec uirgincs,fi coiugt) ufum « luftulehs.Rurfus quum ita loquor : Sed « 9^id tu tam diligenter omnia matrirno/ « incomoda difquiris, quafi calibatus «

•lihil habeat incommodi-; An no hie cce/ « Jibatum oppono matrimoniof' Præterea ^uum aio : T amen arguunt quàm no lit « tkepub. uelminuiciuitatem amorecce « libatusjuel fpurqs impleri-Quid opus •* erat fpunorum mentione, fi non gignûc

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b i ccvli/

xa DÏL VT 10 NES AD

cœlibesf Rurfus, qui perfeuerat in coili/ batUjAon ob aliud,niü' ut fibi liberius uP uat* An non hic rurfus cœlibatum oppo no matrimoniofMox etiam euidentius: Vere continentes ac uirgtnes laudatas le gimus, ccelibatus ex fe nullam habet lau dem.An no hic diftinguo cœlibem â con tinente ôd uirgine C Item paulo fuperius quum matrimonrj laudem mutuor exeo quod Chriftus inefFabilis illius côiûâio' nis imaginem fumpfit à coniugio, fubrj' cioc^îQuidfimile ufquam decœlibatu legimusin arcanis literisf Hæc quûfint in propatulo, cuius pudoris erai theolo/ gum tantopere affeuerarejErafmum to/ to libello ufurpare coelibem pro cctinen tef Sed hæc erant iacienda fundamenta, ne non effet locus odiofis crimination^' bus,dû quicquid dicit declamatie in coe/ libes.exiftimatur ad continentes pertine rCi Cæterum quando exarmatmerefel/ lens Apologiae meæ rationes,quur diffî/ mulat fimilitudinê declamatiôis utrinqj tradatæ,cum Theologorum côflit^îatio/ nibus, quæ prius omni machinarum ge/ ner e impugnant eiiâ articulos fidei,mox

nodos

OBÏECTA C L IT h o V E I M ''odos quos ncxucrunc diflbluuntf In ak parte docco quomodo dtffuafor ma debeat exaggerare incommoda ’’’atrimonqjContrà cœlibatus commoda Jttollere. 1 bij uartjs rationibus exaggero 'fi’uitutê coniugtj, moleftiasjpericulacp, ’^eteftor pccuinam uoluptatem*Amphfi dignitatem ac felicitate uirginitatis, '^iluocp quæ prius commendaranc matri •^oniû.Hæc nifi diffimulaiTet, nimirum ^dgcrent ilia omnia, quæ mira uehemen tia torquet in damnatorem continentiæ, ^dde hue,fi tanquam philofophus ratio ïiibus collcgiirem mundum eife ingenP fiini, quo dotSorû animos excitarem ad probandum è philofophicis rationibus •^lundum eirecondit5,nullus opinor phi lafophicam difputationê uocaret in que ftionem fidei catholicæ, fed ingeniû tan/ turn probaret aut improbaret, loanncs Antonius Campanus damnauit benefi/ tentiam, Sé laudauit ingratitudinê, nee ^uifquam illi fcripfit dicam impictatis» Apud Platonem Glauco laudatiniufti/ tgt;ani, quo Socratem ad eius encomium Ptouocareunemo tarnen ob id peius un/ b 5 quam

Il DILVTIONES AD

quam fenfit de iuftiria. His quocp tempo ribus quidâ laudautt cbrietatem, nullus illi uerba fuit moleftus, quum tarnen n5 oppofuerit fobrictatts encomium: meæ declamatiûculæ priori parti, Theologus iufto uolurnine, tam operofe refpondit, idcp in opéré cui magnificum indidit tP tulûPropugnaculum ecclefiæ, quafiamp;î res fit maxime icria,nec quicquam côtra dedamatû fit:aut quafi nos hoc animo fcripferimus id thema, ut contra décrété ecclefiæ perfuaderemus orbi uirginitatê aut côtinentiam habendam inter fügten datdenique quafi ille fit propagnator ecgt; clefiaî,ego oppugnator.

Sed utor aliquot rationibus falfis- mi' rum uerojfi id fit in fidîo themate,quuin idem faciant Theologi in fertjs diatribis» Si nulla elTent argumenta inualida, quid haberet alterius partis tradatio quodad ferretf

Nunc uide quàm in fido etiam thema te non fuerim prorfus Chriftianæ fynce' ritatis imtnemor ♦ Primum fingo laicum fuadere iuueni laico,ut malit uxorem du cere^quâm cotiebs uiuere^Nam quod lo docus

OBIECTA CLITHOVEI IJ

’ioeus tot/es fingit,me reuera cuidâ ami-* Co dilîuaderc cóunentiam, bis impuden Urfacit.Primum quod ad inuidiam mez änj fupponit aliâ pcrfonâ : deinde quod fingit mefimpliciter damnare coelibatS. ^uQillictali diffuadeâ. Poftremo quod Ubicp ccelibatum aceipit pro cotinentia* Tametfi idquidem poftremum nonita •nuItQ ad rem pertinei. ISJ till us enim ne^ gauerit, huic aut il!i reâe diiïuaderi poP feuirginitatisaut continentie propofiz turn, Nam necp cœlibatus, net^ uirginiz tas, neep continentia per fe laudcm mere tur,nifi hue fpecQct ut homo liberius uaz cet pietati. Damnat Euangelium fatuas Uirgincs,damnât ÔC Synodorum décréta fotminasj quæ fumpco pallio faftidiöt Ôd îbominantur côiugatarum commercia. Quod fi politice loquamur, peccatû eft non dare operam liberis.Iam no tantum bngo liberum iuuenem, uerû etiam in/ firtnum, cui parum tutum fit inftitutum Ccxlibis * Dieet, Vnde id liquet f Ex his Uerbis perfpicuunneft,Seddiuinaquæ/ « dam res eft, angelica res eft uirginitasC « Huic obieâioni refpondetur, At huma/ «

b -4- na

14 DILVTIQNES AD

ï» na quædam res eft coniugium, ego nS? *’ homo loquor homini, pjebeius plebeio, « l’nfirmus jnfirmo ♦ Hominem appello p4 rum aptum uirgtnitati, quae eft eorû qui aliquidfuprahominê præftare poffunt: plebeium appello laicum, çui liberSeft quum hhct uxprem afcifcere : infïrmum qui non fine periculo fufcepturus fit pctuæ côtinentiac propofitum. Affingo necefTita^em ^nequam fuafortj generis partem relinquetein, nepipe ftirpis inte/ f ituræ.Negabiî efte caufam idoneam, rc linquendæ continentiac» Ardeclamatio fuadet libero Etfi uidetur abfurdum in n dÎQthemate t^libus uti argumentisjc/ gimus Romanum Pontificem Cardinal li cuidam indulftflc, utnobilem puellam fibi iungerec m3trimonio,quod abillo penderec generis incolumitas, atq; exea fufcepta proie mafcula, rediret fi uiderc/ tur ad Cardinalitiam dignitatem, Atqui hæc non erat DecIamatio,Rurfus inuito ad çontugium no quodliber,fed caftum» ac uirginitati fimillimum.An hçc fapiôt ^picurumf Præterea multis locis tribuo uirginitati fiiam dignitatem, profiççns il

PB IEC T A CLITHOVEI M îsm efTe Iaudatam,fed in paucis.Nâ per/ fçâio paucorum eft- Præterea quum fa/ feor eam elTe fupra conditfonem homi/ Ills, atque angelicæ fublimftatis, üc lo/ 9uor: Nos intra naturae legem uiuentes» fufpiciamus ilia quæ fupra naturâ funr, quçpro modulo noftro funt çmulemur, ^c.Quum audis nos,ne imaginçris Era fmum altert loqui,fed laicum Iaico,infirz mum infirmo. Infirmitatê déclarât uox, modulo. Et hic locus habet circumftan/ lias, quod tories negauit lodocus, Alio loco profiteor uirginitatem efle fimula/ thrum quoddam uitæ coeleftis. Voluit inquam, deus hominibus coeleftis illius uitæ tanquam imaginem quandam 2C fi rnulachrum oftendere, ubi necp nubent ullæ,nccp nuptum dabunt uIli.Quid po' tuit de uirginitatc dici magnificentiusf Profiteor illam conuenire apoftolis ac ui ris apoftolicis, ut rem perfeââ perfeâis. Öicet, quur igitur diffiiades i llli difliia/ deojno omnibus,ne toties repetam, haec in Declamatione fub alia pcrfona dici» Poteram ÓÓ alia loca proferre, fed haec ar bitror ad id quod ago fatis eftegt;Ea ft non b 5 uidit

lÄ DILVTIONES AD uidit CIithoueus,quur ait fe Declamatio nem excufliflcf'Si uidit ac diffimulanubi Chriftiana fynceritas, ubi fraterna cha/ ritasf

Nunc uide quaefo quomodo rem pro/ ponat.Cenfet inquit, Erafmus facerdotP bus ac monacbis indulgendä facultatcm ducêdi uxorcsjcaq; ratione reäe profpe/ dum iri rebus humanis, fi continencia fa cerdotum acmonachorum deocofecra/ ta,pe(rundetur,c5culcetur,uioletur,atcp inconiugalem focietatem commutetur. Quorfum opus erat hac uerborum atro/ citatef Non fic loquitur ille quem fingo declamâtem: nullum habet cenfendi uer bum,fed modefte loquitur. Mihi fané in quit, uidetur non peffime confulturus re bus ac moribus hominum.qui facerdoti/ bus quoque ac monachis, fi res ita ferat, i'us indulgeat cóiugtj. Quid piaculi,fi id in Declamatione uidetur laico,qu3 Pius Aeneas pontifex extra Declamationem dixerit, ob graues caufas eripuimus uxo res facerdotibus, fed ob grauiores debc/ rem US eas illis reddere. Quid autem eil, (i res ita ferat, fi urgeac extrema neceifi/ tas

OBIECTA C L I T h o V E 1 nbsp;17

ü h'eeat per leges diuinas, fi id expe/ ^iateccIefix-.Nec his cotentus,addit,prç ‘crtim quû ubicp tam ingens fit facerdo/ turba,quorum quotufquifcp caftatn ^git uitamCQuod femel inquitjdeo con' f^cratum eftjnon poteft ad prophanos üfus accommodari Nô difputabo dé ca/ licibus ÔC patinis, quas quidam non fine laude pietatis diftribuerSt in ufus cgeno ^um,an legitimum coniugium amp;nbsp;thorus inatnaculatus ad fatanam pertinet,quuni fit ecclefiæ facramentum i Et quomodo lanâiPatriarchæ tantopere placuerunt deo in coniugiof Quo pado uetuftæ le/ gis facerdotes dicabantur facris minifte/ ttjsjSC tarnen tjdem non arcebantur à ma trimonio f Omitto uetera, nonne in pri/ uiordtjs ecclefias quum maxime floreret pietas, presbyteris ac diaconis permittee batur coniugium C Sed obftat uotum in/ diiïolubile. Declamator nolit folui uotS nifi eorum autoritate quorum hoc inter/ cft.Si Romanus Pontifex ob caufas idoz tieas exmonacho facit non monachum, quid obftat quo minus ob graues caufas concédât matrimoniumf Non hic trada bo

DILVTIONES AD bo focum quanta fit turba in profeiïïone cœlibatus (mpunHîme uiuentium,quan tac^hincluçsferpat ad uarioshomines: nonhæc prorfus fugiunt Clithoucum» urcunq; v7roM§t^lt;l uerbis, no conftatjô^ fl qui funt.Quid quod fcrmo declamâtis ■nrclligi poteft,non de initiatis,fed de ini tiâdis.Quod fi maxime fentiat de obßrP dis, fi Pontifex aut eccleßanon poteft quêquam abfoluere à uoto, declamator non uult eis concedi coniugium.Nec do cet efle redius, fi côçedatur matn’moni^ um,fediudicathoc fore minus malum; ('mó non iudicat,fed opinatunidc^ no fi/ ne uocula diminuêce,Mihi fanè:nam fa-* ne perinde ualet ac fi dixilTet, mea quidê fie eft opinio,licet fortaffis erronea. Ean/ dem uim apud Græcos habet partiçula 7U Sed ponamus ecclefiâ indulfiffe ma^ trimoniû facerdotibus,monachis ac non nis,num continuo peflundabitur, cocuP cabitur, uiolabitur ecclefi'afticorum puri tasf Declamatio uon uult quenquam co giad matrimonium, probabileeftplu rimos in cœhbatu perfeueraturos,etiam ex eorum numéro,qui incontinenter uP uunt

ÖS IEC TA CLITMOVEI ij*

bunt Jtac^ quibus placet caftitas,i)s fuus ‘uanebit honos:tjs qui non côtinent,con cederetur,ut pro côcubinis haberêt uxo/ tes.Arbitror nunquam fuiflepurioresin ccclefîa facerdotes, quàm quum paterec coniugq afylum,

Confîmilis candoris eft inud,quod mi/ hi tribuit impium animum, quafîconer oninibus perfuadere continentiam effe ïè humano gencri pernitiofam, oblitus lt;luod hæc 06 inOecIamationedicuntur» bec à me dicunturj fed a laico düTuaden/ tecœlibatu ♦ Quoties igitur lodocus hic ffpetir,ccfet ErafmuS,ôlt; docet Erafmus, conatur Erafmtis toties aberratà ue/ ^o-Nec enim cenfet qui declamat, aeciU hcloquor»nccquæ dicuntur omnia ex ïnimi fententia dcprompta funt»

Oeclamator fie torquet argumentum, fi omnes ampleâerentur uirginitatem, « Periret uniuerfum hominû genus.Id loz lt;« ^ocusfatetur effe uerum,fed negat un$ fiiturum Jd quidem eff uaticinari.Sedta bien argumentum à fiâione non eft reip tiendum in declamando,quum fæpe ua/ kai in feria difputatione ♦ Nâ quod Hiez ronymus

OlLVtlÖNßS AÖ ronymus refpodet Touiniano, Sj ofnncs fierent fapientcs, ubi Aulti, cauillutn eft non refponfio Ahoqui contumeliofe di/ ceretur in honofabile conijjgium. NetJ enim hoe intereft incer coniugium amp;ƒ uir ginitatenijquod inter fapieniiam ôi. ftuP (itiam,fed quod inter aurum ducatorum 6C florenorum.Ccrte illius genen imnif/ nebat exitium ^nifi duxiflet uxorem,

Nuncrecenfeamus aliquot loca quæ faeuis uerbis exagitat Clithoueus, non ut ea ferio tueamur, quæ ferio dida non funt/ed ut declaremus quâm ifle parum meminerit Theologicæ grauitatis.

Notât quod in propofitione cœlibatS appellem uitæ inftitutum parum huma«' num 8)C fterile* In narratione dubito utrS reiigione, an dolore uidus decreuiftet cœlibatum,hoc eft abftinere à coniugio, Si religione abftinet, parum humanum eft, quod eft fupra hominis côditionem» nec iili conuenit quem fingo infirmum» Homo autem natura eft animal fociabP le,diuino quo(^ teftimonio : non eft bo' num hominem effefolum ♦ Ne^ quic^ cftadfoctetatem aptius utroquam fœ/ mina

OBIÊCTA CLITHOVEI 5« niina.Si dolore utâus abhorrera coniuz gio,ftultum eft etiam nó folum inhuman WimJiurfus fi religioneabhorretjimpiz üm cftj quafi in coniugio no liceat pfe ui Uere.Has partes trado in argumentation ne,intcrdum loquens ut politicus, inters dum ut rhetor,interdû ut phyficus, femz per ut difputans,aliter locuturus in arg« oiento Theologico • Alterum locum dez Oiiror quo coftito truncatim retulerit,niz Û parauit locum illis conuittjs, hgc uerba hiagis conuenire Epicureo autethnico, quam Theologo,rurfus imaginans me il U rnéo nomine fcribcre,ÔC feribere feriOi feribere Theologfl ♦ Locus fie habet: Quid inconfideratius quàm id fandimo « nia: ftudio perinde ut prophanum fugez re.quod deus ipfe totius fandimoniac “ fons ac parens, fandiffimum haberi uoz quot;nbsp;luitr(Qindinhumanius,quàm hominem « 3b humanæ conditionis Icgibus abhorre « •‘ef Quid ingratius, quâm id negare mi/ lt;• noribus, quod ipfe nifi à maioribus acce « piflesjneenesquidêqui negare poffes, « ôic.Quid obfccro hic impium aut Epieu « ïfiURif An nonpeccat,qui religione dete ftatur

igt; DILVTIONES ÀÔ

ßatur com'ugtû, uelutt rem prophanaritj quum fit ecclefiæ facramentumf'Nonnc ueretngratum öifinhumanum effet, nifi fubltmioris boni ftudio excufareturf An non rede negatur homo,qui uitam fcda tur angelicam » Quod aute attinet ad ra/ tionem politicam,qui fterilis perfeuerat, hac parte bonus ciuis non eff,quod dimi nuit ciuium numerum: quemadmodutrt Socrates negabat effe bonum paftoremi qui minueret gregem aut armêtum^ Sed »» duriuseftquod fequitur, Turpiffimunl •» autem uidetur, muta pecora naturæ pa/ ” tére legibus jhomines gigâtum more na/ quot;nbsp;turæbellumindicere* Hic quum audis^ uidetun agnofcis opinor argumentantis uerbum, non ex fuo animo pronuncian/ tis.Mox quum audis, Apparet igicuniiv telligis me difputare, non pronunciare» Nee hæ tarnen rationes,Iicet in fido the/ mate adferantur, omnino funt abfürdæ: per fe turpis eff ccelibatus, nifi fufeipiat propter regnum dei. Rurfus non appel/ lo ilium faxQ qui non habet uxorem, fed qui coniugt) amore non tangitur, quum no folum animantibusjuerum cuâ plan/

tis

ÖBIECTA CLitHÓVÉi gt;ï

Sc herbis natura infcuen't amorê pró/ Pagandi fui generis * Porrô Declamatió fingit eum tui loquitur abhorrere â con/ *ugiö fimplicitcr,non atnore pieratis na/ turæ ftimulos uincere * Nee illud præce/ ptum abrogatum eft Crefcite ÓC muliiz tgt;Iicamini,fed tedit ftudio pfediori»T ur pisautemSCinhumahus é(i ccclibatus, S|ui luxuS ocïjult;amore fugit huptiasttur pior,qui deteftat SC abhorret * tri comœ/ dijs omnes ferè ädolefcehtes abhorrent â *iuptrjs,nec ideo laudantur. Hoftem eiTe *iaturae, ob regnum ccelorum, quód iu/ j«a domini uocem, uim parit, laudis eft apud Chriftianos: fed quid meretur lau/ ' lt;lis,qui tali affeefîu no tangitur f Numen autem appello naturae iriftihtfium, cuius tonditór eft deus.Hie fcilicet me percon tatur Clithoutus,an löSnes Baptiftajo/ atines Euangelifta, 6C Paulus no ftierint homines i aut boni ciues gt;nbsp;aut nû fuerint faxa f Haec nimirum exempla crant prO/ ducenda in themate declamatono. Sunt ôCinfcripturisIaudati lapides j ôC laudi datur repugnare nature,fed quid hæc ad tiini quern fingo humano fenfu abhorre c teà

DILVTIONES AD

re à coniugto f Et in eos ftringitur afgu' mentatto^qut non tanguntur (enfu natu^ rali. At quidâ Thcologus Parifienfis no îfimi nominis dubitat an mater lefu feni' ferit primos naturç motus, praîfertim an tequâm pareret Chriftum jquan$ mea fententia uerecundius erat banc quæftio nem no mouere ♦ Et fatetur lodocus eos quos nominauit, repugnaffe naturæ fti^ mulis ♦ Quod ü uerum eft,tangebanf igi tur4Addit,naturæ corruptç*at ego pono ftimulos gignendi effe naturæ fimplici' ter acceptæ, ßcut fitis ÔC fames natura Hi mutant ad naturæ conferuationem, licet rebellio ueniat è corruptione naturæ, de quo mox incidet plura dicendi oportuni cas. Rurfus hic utor uerbo iiideri, difpu' tantem agens non pronuntiantcm. Hæc quum fie habeant,tamê ira concluditio/ docus : hæc certe impia funt, amp;nbsp;prorfus execranda»

. Offendit ilium jamp;f alius locus, Nunc is eftrerumac temporum ftatus,utnuf^ reperias minus inquinatam morum inte gritatem,quàm apud coniugatos.De pu dicitia loquitur Declatnatio, id lodocus negat

ÔBIECTA CLITHOVEI ff hegat conftare,eoc^ nee proferendum in contumeliam ordinum Quaft uero ne-' phas fic in themate fióïo quiequam dice/ •■ejnifi certo compertum. Sed ucinâ Cli ' thoucus hic liquido potuiffet dicere, ia»/ pudentcr mentitur Declamatio.lpfc for/ taffe uerfatus eft per omnem uitam inter tneros merasc^ uirginesffed qui uartjs »n tegionibus uerfati funt,rjs nimirum plus fatis coftat effe uerum quod dicte Decîa/ tBatio. Omitto nunc greges utriuique fe ^us fcortorum quos alicubi alQt utrtufqi ftatus proccres, omitto uirorS ac muhe/ turn monafteriacoHapfædifcipIinæ^quç palam nihil aliud funtquàm lupanaria» Quidant operam audiendisfacriscon' feftionibus ea pro compertis narrant, de probatis eiiä monafterqs, de inclufis utr/ ginibus, de collegtjs, in quibus fub rigi ' da difciplina iuuentus inftituitur,qu(^ ne tno pius fine magno gemitu pollic audi ' te.Nec ea dicuntur in contumeliam ordi num, fed in genere fummis digitis atiin/ guntur,quoniäid caufa poftulabat. Nec uideoquomodo hæc dici potuerint, aut breutus,autuerecüdius. Quod fi cornu/ c X meliofua

DILVTIONES AD

mcliofus eft, quifgs notât fn genere mo/ res hominum, quid conrumeliofiusHie ronymo, qui toties defricat fatyrico fale, monachos, uirgines, clericos5 SC epifco/ posf Quid Bernardo petulantius,qui fie debacfhat in corruptiffimos mores Ro/ manæ curiægt;atquc in ipfos étiatn mona/ chosfVbi nam inquiesf Cum af rjs in lO'' cis quamplurimisgt;tum in libris quibus ti tulum fecitjDeconfideratione,SC rurfus in meditationibus * Vrget lodocus me non cóferre mores cum moribus,ftatuni cum ftatu. Quid igitur opus erat ilfis uer bis, Nunc is eft rerum ac temporum fta/ tusÆa ni fallor, palam excludunt calum niam,necui uidear fimpliciter, coniugiS praeferre continentiae. Arrodit SC illud, M quod habet DecIamatio»Cæteri puritati » (îuduifîè uidebuntur,tu generis tui parti » cida iudicaberis,quod Cum honefto con/ .» iugio propagate potueris, turpi coeliba/ » tu paflus iis interire. Hic declamator ar^ gumentatur a' Iaudabili,nec profert quid ipfc fentiat, fed quidhominû uuigusfit diduruJIliuidcbitur turpis cœlibatus, non cuiuslibet, fed illius, qui non amore perfe/

o B I E C T A C L I T H O V EI }?

pcrfcâioris inftituti, fed odio matn'mo/ ni) patiacur ftirpem intermori. Feftitium Ucro, quod addit, ncc^ altifonus domint praeco loannes Baptifta, fui fuit generis parricida. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habet prouerbi'

utn, Quanquam hunc nodum ipfediflol Ui.Nam paulo ante hunc locum,apofto' lis,epifcopis, facerdotibus ac monachis fateor conuenire coelibatum,quur igitur damnem in loanne Baptifta præcurfore dominif

Pergit rcferre. Dctur,inquit Declama/ »« tiojhæcuenia fexui,detur ætatixpuella «« dolore uida peccauit, ftultarum mtilier/ * cularum, aut ftultorum monachoru irn/ «« pulfu.fefe præcipitem dédit. Hiç Clitho/’ « ueus neâitfyllogifmos; fi peccatpuella» quae uitam monafticam profirctur,conti nentiæ profeftto peccatum eft. Att^ hic uociferat meus lodocus, nihil magis im^ pis,nihil deteftabilius poftç dicfi At non animaduertit elfe uaria pcccatorum ge/ nera ♦ Febriçitans non abftinens à uino, peccataduerfqs medicinam; non propa/ gans ftirpem fuam,peccat peccato politi ^o.Poftremó puelia quæ impulfu ftulto/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c î rum ac

î9 DILVTIONES AD

riim ac ftultarutn fe præcipi'tat in genus uitæ ïgnotum ne ipfa qutdem fatis noca fibf, peccataduerfus fcnpturâ diuinam, quæ dicit, difph'cet deo infidelis nbsp;nbsp;ftulta

prominîo. Grauecn'men eftuotumar/ duum, idcp îndifToIubile temerc fufeipe' re,id enim Declamatio fingtt in ea pueP la. Qua fronte igitur Clithoueus pronu/ ciat hoe impie didum in rhetorico the/ mate, quod fi in facra concione diceret» omnes fatcrentur falutarem admonition nemjpraefertim hoc feculo, quo totadu/ lefcentulæ illaqueanturgt;quas mox,fcdfe ro' pœnitet inftituti. Dehinc obiurgat me homo ciuilis, quod earn uirginê fcri/ pro traduxerim. Qui traduco uir egre/ gie J qui nec iuuenis, nec puellæ nomen edo, imo' quum tota res agatur fiâione, täquam in declamatorio themate,in quo etiâ ft libuiflet uti nominibus,filt;fhs uten/ dum erat,quemadmodum incæterisepi ftolis facio. In calce huius capitis etiam perorat. Debuiflet, inquit, fic probafle coniLigium, ut priores cœlibatui partes d!gnitatis relinqueret, ingenuec^ fateri cœlibaium nuptns pracferendum* Ita Ion docus

obiecta CLITHOVEÏ 39

docus ♦ Atqut quod admonet non femel faciQ UI hac ipfa Dedama«one,fedex circunftantqs argumentor illi magis con (^nire coniugium ♦ Quah's nero rhetor fuiiïemji fuafiiïcm illi præferendum coe libatumjCUtex profeffo fuadco matrimo nlumf' Tories autem Clithoueus nobis inculcat cœlibatum pro pudicitia, quafi lexfucura fit, (i ille uoceiatina fxpius ab utatur, pofthac ncfas fit latine loqui quod toties foJceciffans locum fecit ca/ lurnniat In proximo capite perfricatfro' temjaitc^mein fuggilJationem cótinenz tiæpoftcitata fcripturarum teftimonia, fiibiecifTe : Quid fimiïe ufquam de cceliz « batu legis in arcanis literis f Honorabile « connubium,SC thorus immaculatiis præ »» dicatur, cœlibatus ne nominatur quidê. » Quod fi lex damnat fterile matrimoniS, ccclibes multo ampIiuSjóifc.Primum pa/ rum attente,autccrte maliciofe, pcrperS conncdit fermonem meum. Hæc enim üerba, quid fimile.pëdët à fuperioribus. Magnum, inquit Paulus,matrimonq fa/ ** cramentum eft,in Chrifto, àC in ecclefiai ” nitnitü hinc commendans mairimonió, c 4 quod

4:0 DIL VT IO NE S AD

quod imago fit ilh'us inefFabilis copufati qua Ghriftus iungitur fponfae ecclefiar» rurfus qua in eo diuina natura iunâa eß humanæ. Hinc çonfcquitur, quid ufq^ fimilekgis deçoelibatu lt;nbsp;Etcœlibatum ubiqi ufurpo more latinorû ftmpliçitef pro genere uitar acóiugio liberæ- Hoç te ftimonio abfofuto,fequttur aliud ex Pau lorHonorabile connubium,ô(^ thorus ini tnaculatus. Ne uirginitas quidem ufqua dicitur magnum facramentum in Çhri/ fto 6C in ecçlefia N^c ideo præftâtius cft fimpliçicer matrimonium uirginipteF» teor,fed hoç ad alterâ declamationis par tê pertinebat.In eo loco quo Paulus ho' norifice meminit coniugn,cœlibatâ non nominat, quum cœlibatus ex diametro pugnet CÛ matrimonio. At lodqçus hue torquer mea, quafi feripferim nufquain facris literis fieri honorifica mentionem uit«E cpniugio folutaî.Sed alrjs,inquft,co pluribus locis laudatur uirginitas ÔC con tipentia Quis hoc nefeitfSed hie ufurpo ccclibarum abfolute, difputans cum eo. qui fortaffe non pietatis amore, fed odio çôiugq abhorrer ab uxore. At fingat me cedi'

OBIECTA CLITHOVEI 4»

i Cœlibatum acccpiiïepro caftitatc,anrhe . toncum crateacommcmorare, quæcau . fo meæ aducrfantur,amp; fubito pro difTua fore fiert fuaforflam quod lex dicit,Ma/ Ifdiâus qui non reliquerit fernen in Ifra/ 'I gt;nbsp;quod grauiiïïme punitum adeo re/ Gf»i.}S ferteumqui femeproiecerat interram, Quod habebantur infames, quæ non pa/ ficbanr,uulgo çftimante id fieri numinis fi'Sjquod ex quibus pofi diutinam fterili lîtem contigit fœtus gratias agunt deo, .

' Quod abfiulerit opprobrium ipfarum in Iftael, quod inter benedidiones Mofai' tascomemoratur frudus uteri,inter exe (rationes (lerilitas, quod Dauid Michol Saulis filiæpro fummo malo imprecat, •le quis uir ex ea uideret prolem : hæc fa? tts erant declamatori ad probandS quod lex damnaret fterile matrimonium* Maz ledtâus enim interdum fonat abomina/ bib's funeftus probrofus. Quanta ua/ leatDamafceni commêtum ipfeuideriC» Nonobligamur quibuslibet icriptorum fnterpretationibus, præfçrtim in thema/ iedeclamatorio«Nec multo plus habet frontis quod fequiturjPraeterea non is fe c 5 fe ca/

ßlLVTIONES AD

* fe ca(lrat,quf uiutt coekbs, fed qu/ caftè, * fandecp cok't coniugtj munus, S^c. Mei codices, nam treshabeo, fingulos diuen fat æditionis,fic habenr, Non ts modo fe fe caftratjócf c. Significo magnam pudici tiæ partem, in matrimonio pofle obtk neri, fi non feruiatur libidini, fed tantum quatratur proles Chrifto educanda, fi fre quenter orandi gratia intermittatur ufus coniugq.Non placet quod fic argument

* tatur DeclamatiOjSi redie didium eft,de-* » urn Sd naturam nihil facere fruftra, quut *• ea addidit membra genitafia ftimulosc^, ” fi ccclibatus laudi per fe ducit. Quoties

Theologiinfcholis argumentâturexa« toritate Ariftotelis, uidentur eruditi, declamanti non eft phas ad eundem mo dum ratiocinarif SedargumëcQinquiecgt; eft inualidum.fateor fi inualidum appeP lamus,quod folui poteft. At fi hie foluc/ rem omnes rationes,quid haberetdecb'i' maturus partem diuerfamf

At toties mihi repetendum eft, me hie agere cum eo qui non pietatis ftudio,fed altjs de caufis abhorret â matrimonio:ta/ lesuxduas Paulus uult nubere,Sdfilios procreate

OBIECTA CLITHOVEI 49 j procrcare. Si hoe fuadet Apoftolus,pialt; cuRim eft fi idem fuadeat declamatoren talibus utiep cœlibatu potius eft coiugi^ Hid ♦ Hæc à me non fingi, declarant hacc ■Dca uerba, quæ diftimulauit lodocus. Alioquifiquis naturælegêfecutus jdet m operam liberis, præferendus eft illi, qui « perfeuerat in coclibatu.non ob aliud,nifi « Htfibi hberius uiuat, Carpit ÔC ilia, Nec « sudio qui mihi dicat feedam illam pruriz « gtnem,SC Veneris ftimulos,nona natu' « ’’äjfed à peccato profedos» Quid tâ diflî«* w mile uerifSCc. Hie quofdâ oftenderat foe « diuocabulum,quafi fenferim omnê coi/ tuin effe fpurcum amp;nbsp;illicitum.FadS apz Pdlo cuius nos pudet, quemadmodum Paulus ea membra uocat inhonefta, non ^uod natura inhoneftiora lint ceteris më ^ns J fed quod ea nudare inuerecundum Hideatur. Eorum membrorum rebellioz Hein facile patiar à peccato profedâ, fed 'pfos ftimulos arbitror effe mere natura/ Jesgt;eos^ futuros fuiffe in primis parent! HUSjCtiam fi nunquam peccaflent.Quoz ■Dodo enim fine bis perageretur opus co •

Rebellionem ac turpitudinem ab/ futuram

4 DILVTIONES AD fucuram futiïe non inficior, ftimulos na/ turales abfuturos qua autorïtateafleue/ ret Clithoueus ipfe uiderit • Multa funt quae AuguRinusaltjc^ uetercs comme/ morant de ftatu parentum fi perfeueraf/ fent in innocentia j quibus non cogtmur , credere, ut articulis fidei. Scio diftingui naturam coditam, ÓC natura prolapfam, , fed prolapfa quocp natura dieft. Ita Pau/ ,, lus, Eramus natura ff It) frae. Imd rarü ed „ aliter accipf natura hominis apudChrP .. ftianos icrfptores,nfß additamêto dfßfn/ . guant.Ego uero naturam accipfo abfolu te, ut ed nobis cum cæteris anfmantfbus communis « Declamo enim, non doceo Theologfam, Foeditas non eft profeda à natura,fed ea prurigo quae nunc iudfea lur fœda, profedîa eft à natura * Porrô $ addo feeditatê magfs nafei ex hominum imagfnatfone quam ex re, tametff fateor non admodû efte prpbum argumêcum, nimirum in Declamatfone,tamen no eft ufquequaque faIfum»Magna pars bufus pudoris nafeit ex fermonfbus homfnft, clamantium aduerfus pueros,nontepugt; detjtegere.

OBIECTA CLITHOVEi 4^ Nó defuerephilofopht, quidocercnr, ^uod per fe turpe non effet,id nee in pro P’tulo effe turpe, Mihi tarnen no placet quot;ïjpudentia Cynica, fed in declamando ^^perfuadêdum torqiientur omnia. Vi/ '^fueroClithouei dialedicum acumen; ^ocuit principibus humani generis ante '^pfum no fuiffe ftimulos illicitos 8gt;C fpi/ Jjtui rcbellesjamp;^ colligit hunc in modum.

quo quidem afferto prorfus conuelli^ id Erafmi placitum,quo contendit lU '^ulos illoà natura nobis infitos effe, 8C J'Ôex peccato primorum parentS.Quos *‘gt;'nulos aitf* Aduerfus animi uolutaterti ^oorientes i Hoc à me didium no eft. De J^cre naturalibus ftimulis fum locutus. Natura dum ftimulat ad gignèdum, fuo f^ngitur officio, foliicitat ad fui propaga ’ionem, quemadmodû dum ftimulat fa/ •Je fitiue, foliicitat ad fui conferuationê»

homo fitit 8i efurit etiam quum non imlt.Quid igitur eft à peccatof Illa ratio/ *^gt;3 innrmitas, quod huiufmodi ftimulii ^Srerefiftimus,ac farpeuincimur, Bella Hero quod declamatorium Iemma uocat flacitum Erafmi} quod cotendam etiam perfua/

4« DILVTIONES AD perfuadere«Quin cadc opera dum Tho/ tnas argumêcatur ftuprutn fimplexnon efle peccatu, quod emSgcre nafum non fit peccatunijappellat hoe Thomæ plad tûSed de prurigine et ftimulis plus fatis.

Quum nego efTe uirtutê quæ pugnat cum natura, ait me debuîHe diftinguere inter naturam conditâ ÔC collapfam. ScP licet opergprecium id erat in fidlo thema cegt; Ad declamâdum fatis eratjquod ScoP ci docêt in hoc effe rationem honefti, ut quif)^ uiuatfecundum naturam* At prP tnanaturæ funt,tueri fefe, SkS propagate genus fuumHçc per fe reda funt,fed ex circumfianttjs fiunt inhonefta*

Adducit Declamatio exemplum Filia rum Loth, quarum cum patre concubin tum lodocus appellat infandû, cuius au^ toritatê fecutus nefcio Verifimilius efl illas puellas fub fando patre fuiiïe fan/ dis moribus educatas.Ego ut ait,fubinß nuo illas aut non peccaiï'e.aut facile pof/ fe excufarûQuid non uidet hic lynceusc* imo declamator nec fubinfinuat, nec fu/ perinfinuat eas non peccaiïe,tantum adz ducit exemplum fadi quodoceatquâta

Fit ho/

OBJECTA CLITHOVEI 4-? fithomini fecundum naturam cuptditas kopagandi genus fuS.Et û grauiter pcc cauerunt, tanto magis exemplum feruic argumentationi.Maluerunt nefario fcc/ ^fre feruare poftentatê,quàm pari interP •■e. Nam erat hoc perfuafum puellis, toz mundum conflagrafTcjUec ullos ho/ *ïifnes fupereffe præter tres ♦ Certe fadiS boc multïs modis extenuat atq^ excufac Origenes. Initio mundi frater genuit ex forore, idc^ citra crime, quia fie cogebac fiecelTitas Fortaflïs ÔC puellarû inceftS, 'xeufare poffet neceffîtas* Quid hic non propofuit Erafmusf Sic cnim colliz amp;tlodocus poft ratiocinarionem : Non debuit Erafmus exemplum hoc infandi ctiminis ad fuadendum aliquid honeftt Ptoponere« Infandum crimen nemo uoz ^auitantelodocum. Sedlargiamureftè, ^ndc promit nobis hanc legem, no opor tere rei turpis excmplû adhibereadperz ftiadêdum honeftamrQuur igirur Chriz ftusadhibet exemplum nodurni perfofz forisad docêdam fanólam uigilantiam» ïut perfidi difpenfatoris, ad docendatn piatnhberalitacemr VbiDeclamatio raz tiocinaiur

4« DILVTIONES AÖ

tiocinatur a lucundo, ait me uoIuptatetH congrcfTus connubialis proponere ucr/ bis adcó prurientibus ac tinliantibus, ut ueritus fit éa referre, uidelicct quo Icdöt exifiimetin meis uerbis plurimutneiïe obfcœnicatis. At Declamatio fie ttaâat eum locum « ut à uirgineo theologo uiJt tradari pofiit uerecundius. Vbi cciuga-* lem amicitiam confert cum cæteris amP citijs, ait, Cum cæteris enirn amicisani' morum duntaxat beheuotentia coniuti/ * gimur, cum uxorej Sc fumma charitatCj “ ÔC corporum permixtionejamp; factamen' “ ti fcedcre,amp; fortunarum omnium ibcie^ * tatecopulamur« Mofes minus ucrccun/

de locutus eft, cum aitjÖC eröt duo in car » nem una. Sequitur, Si domi agiS) adefi* » quæ folitudinis tædium depellatififoris« »gt; eft quæ difeedentem ofeulo profequatgt; »gt; abfentem defidcret,redeuntem læta cxci » piat,dulcis iuuentæ tuæ (odalisgt; gratutri » fenedutis foIatiumJNunquid hic prUnV

Quis HippoJytus loqui poftet caftiusf* n Sequitur, Nec^ hicaulim lilas tibi uolu/ » ptates proponere, quibus cum natura fit a hil uoluenc efte homtnt dulcius,ncfcio ta tnenquO

Ô B IE G T À GLrtHOVßi 4^ i^cn quo paâo 3 magm's irigentjs dtflîz « tnulancur pottus, quâm concemnuntun «i Hæc nimirum funt ilta prunginofa üeb bajquæ titillabant Ctithoüeuni. Cum t(/ lie loquar de coitu Itcito,hoc eftjCÔtüga/’ lijquid dici potuit uerccundfus f At nutz bm ibi præterea uerbum eft de uolüptaz tecongreHus coniugah'stQuid cógitanti 9ut talia libns p^odunt orbï j in fuggiliaz tionem proximi^* , lam amp;nbsp;illud exillimaC cenfura dignu» quod declamator ait,qui hoc genere uoz luptatis non capiatur, eû lapidem üerius quàm hominem üiderirHic rôgat nie art bndi quibus hoc diuinitus datum füilTd CredibileeftjUt huiufmodi affedus prôïz bs non fetitiant, fintappellandi lapides. Si quærit iocofum refponfum, dicam ilz lös fuilTe lapides,fed èximios in ædificid domus dei,nec homines fuiiïe.iuxtà Pau li fenfum, quû ait,Nônne homineS eftisf bd uirtutis excelléntia uel angelos 5 uet deos.Si ferium,de paucis illis ultta condi tionem hOminum fublatis,n5 agit declaz ttatiO, qui tamê an ulli fuerint incerturrt (btChnduni Temper excipio cum fan/ d diffi/

DILVTIONES AD

dtfïïmamatre*

• Supereft unus locus horribih's : optaf, M non Èrafmus, fed declamator, ut ifli qui »gt; palîîm fine deleâu,ad ccelibatum 6d uir^ U ginitatem hortantur aetatê,quæ ftbi non/ » dum efi; nota, hoc opéræ collocarentïn » deferibenda imaginé cafti puric^ matri/ » monij.SCc.Notantur n,qui improbis hor tatibus puellas, QC adulefcentulos pertra hunt ad uitam monafiicam, ÔC addo fine deleâu. quod non omnes ad id ijitæ ge/ nus funt tdoneûNS taies probat Clïtho/ üeus f Non opinor ♦ Sed Auguftinus,u£ ait, QC Hieronymus paucos hortantur ad matrimonium. At Declamatio tantû hot tatur ünum.Et fi probati dodores côfuP te ÔC prudenter quofdâ hortâtur ad con/ Cinentiam, protinus laudandi funt qui id hodielaciunt temerc ÔC inconfultc: Nec hoc optât declamator, ut hoc opetæ fu' mantadexhortandum omnes ad matri/ moniû, quod calumniofe interpretatur lodocus, fed ad defcribêdam imaginent cafti matrimonii. Quum enim fit maxfi ma turba coniugatorû, uulgus exiftimat fibilicerein coniugio indulgere Itbidtm^

Qutbus

o B IE C T A CL ITH O VE I f» Quibus Û defcn'pta cfTet imago cafti ma trirnontj,haberemus puriora coniugia. Quodopcat mutari declamator, uitupC'* fandum cd, quod mauulc in cius operae locum fuccedere, fandum cft ac pene ne fcffan'um ■gt; Sgt;C tarnen offenditur ecclefix propugnaior. Kedac buius thcologtcas ^eclamationis colophon ♦ Quum üt de/ dainatio, quum fit tbematis prior pars, «xpcdans diuerfam, quum hxc non dP «antur ab Erafmo,fed â tuuenc Iaico,nec dicantur omnibus, fed uni,quum fuadea tiir res honeda, 6C iIÜ quodammodo nelt; ff (Tana quü in toto Icrmone nulla fit uo/ fiiîa lafciuior,quum in ihcologicis ctiarqi diatribis, hccat uti falfis rationibus ,uc Auditores difcanteas rcfellere, tarnen ui/ dvobfecro, quomodo pronunciat meus Clithoueus, idep in propugnaculo eccle/ Û» Ego uero inquit, ut tädem quod fen./ tio libère depromam,optarïm libros om/ qui Vencrem oient, âC ad illä incau/ tos legentiü animos pedifero uerborum Ueneno concitant, quale ed hoc Erafmi opu(culum,de quo loquimur, qualcs ite fwatfaccuacPogqFlorcntini öC duo prigt;

d 2, nuU/

DÏLVTIONES AD

mi Itbri Laurêti] Vallæ, de uoluptate,fo«* nicationum QC. adultcnorü patroni, cccli batum^; in dedicatis deo amp;nbsp;monaftertj^ uirginibus damnantes,dó nonnulli altj li/ belli à Chriftianis autoribus æditi, flam/ ma Öó fulphure, ut digni funt, exuftS irh SiCc ♦ Sobnus ne eras Clithouee, quS ifta fcriberes Si Venercm appcllas coitum illicitum, ne ulla fyllaba eil in déclama/ tione mea quç olet talem Venercm. Si li citum, non eil pbas hunc aut ilium ad ca (lum coniugium inuitare,uel declaman/ do f Et hoe opufculum in quo nulla uox eil lafciua » conferendum cenfes cS fpur/ ciiTimis Pogq facettjs,óó Laurentij libris, fcortationum dÓ adulteriorum, ut ais tu, patronisfReóè dixit PauIus^Corrüpunt mores bonos colloquia praua,fed qui taz libus calumntjs traducunt proximü, non atdunt colloquia prauaf Si fimilis in iudi cando atquitas adeil ijs,ad quorü fenten/ ciam exurûtur homines, quid dicemusf Et quum huiuimodi Itbros ædant,miran tur eile qui non protinus pro oraculo ha béant, quicquida theologis didum feriz ptumue fuerit.Poilem bûc locum exag/

gerate

o B IB C T A C L IT H O V E I '

gerare uerbis,fed malo Clithouei fimplP citati parcere»

Necarbiiror neceffe refcllere quibus DeddeHu ’•^pugnatepiftolam mcam dedekcfiuci eiborum torum,reor ad ilia fatis refpófirm in fcho ltjs,quae epiftolæ fubieciSed carptim ÔC hinc nonulla delibabo.EIêchus illius ha/ l^ftjErafmusnititurdilTuadere, ufum Ie/ gis de continentia facerdotali* Quid efl; nfus Iegis,nifi ipfa cotinentia f An illam Ufquam difluadet Erafmus f* An no earn **iagnopere probat quum alias in omni/ fcriptis fuis, tum in ilia ipfa epiftola quam fcribit lodoçus At eadem uer/ inculcat in limine difputationis. Ait ß faccrdotibus concedatur coniugium,fo/ k,ut tetra labes plurium malorû, atrac^ lues grauiorum criminum inferretur ec/ defiæ. Quæ nobis hic uaticinatur crimi/ •’afQuafi non feculis aliquot ôi. orienta/ lisS^ occidêtalis ecclefia permiferit con/ •ugium presbyteris ac diaconis* Nô uuk cuelli zizania,ne flmul eradicetur ÔC trif ticum, quafi uero futurum effet, ut fi in/ ïontincntibus permitteretur cÔiugium, *^us uiueret côtinêter, fed omnes fubi/ d $ to cor/

54 DTLVTIONES AD tocorrumperentur admixtu coniugato^ rum. Et nunc nulk' corrumpuntur admi/ xtu concubinanorumf'ne quid addä ob/ fcenius.

Alt alraris myderia altiora, quàm ut à (ôiugatis dcbeant obiri « Pcccauit igitur Paulus,qui non folum diaconos, uerum etiam epifcopos contugatosadmittitad altaris minifteria, Nô hic referam PetrS coniugatum,non Philippum diaconum. Multum caligauit ccclefta quæ tot fccil lis non uidit, minifterium akaris nonre' de committi coniugatis. Quid cenfet ik la fynodus,quæ pronunciat anathema in cos, qui abhorrebant à coniugatorum f» cerdotum communione.Quid quodbo' die pauciffimi facerdotes (eruiunt akari, fed per alios adminiftrât ilia facrofanâa. ipfi uenantur, belligérant, ludunt aleam» adminiftrant ditionem mundanam,

Rurfus colligit, Quoniam inquitgt;apcf ta huiufmodi feneftra totius ccclcfiaft*^ ordinis ftatus^dccolor fupra modum ap' pareret. Si fœda informitare confpurc^'^ tus. Harclodocus. Talis igitfueritolioi» Si hodie fie oportec ecckfia Gr æcorum,

o B IE CT A x LIT HO VEI

tail's aliquot ætattbus écclefia Romana.

Non animaducrnthunc fermonêuer/ gere in atroccm cathoUcae ecclefiæ con' tumeliam. Confpurcatur ilia c5iugt]s,SC non confpurcatur fcortis, alijsiç libidinió bus hic non refcrcndisf

At hæc inquit, non abelTcnt ab ordtne clericorû, etiam fi permitterctur eis coa* •ugiS. Vt dcmusjcerte parcius adeffent. Vcrum iftis arcendis malis rcuocaretur antiqua Icx. Sacerdos adulter plederec captte,fcortator aut concubinarius dcpo nereâaut fi placet lenitas, adulter ad pu^* blicam adigeretur pœnitentiam,ac dein/ Ceps inter laicos haberetur. Sacerdos au tem ac diaconus ob impudicitiam 6C cen fu SC dignitate fummoueretur. Sed quaî fpes huiufmodi malorum finiendorum, aut qua fronte præfules corrigée ea, quû ipfi nullo deledu recipiant ad ecclefiaftp cos ordines, indodos adolefcentes, la/ fciuiam toto habitu prac fc ferentes,iuue nés talibus uitqs palàm inquinatosf

Libro tertio cum recenfuiffet opinion nein Luteri, qui docet epifeopos ac pon/ tiftees nullum habere tus pracciptêdi, fed d 4 tantum

DÎLVTlOr|ES AD tantum exhortandi, fubtjci’t fe npn pofTçî fans miran Erafmum eadem penèfannï^ refperfum, qiiod alicubi fcripft, mihi ut' den' purtons fore Chhfttaoifmt gt;nbsp;fi nuIIS certum cibt genus præfcnbatur»

An cade farina refperft funt, quorum alter adimit omnem uigorem coftitutio' nibus pontificum, alter optât tn ecclefia eum fpiritus uigptem, Ut nulfi egeant ta/ Itbus præfcripn's, fed procul recédant ab omni fpecie ludatfmi, ft fua fpote perpe/ ÇuaCp parftmonia uidus fobrtetatem tue repturf Et hic perorat grauiter. Deberet inquit, potius Eraftnus in ea re totius ec/ çlefiæ fequi fententiam, publico proba/ tam populi Chriftiani çonfenfu, èc logo iam ufy roboratam,quâm ab ca difçede' re, ÔÇ ftiaf ipftus fententiæ illi çontrariæ inniti.ô^c, VbiEraftnusdifccdttàfente/ tia ecclefiæfAn fuadet uiolandam eccle/ fiaeçonfuetudinem f Contrariuin docet. An quod optât talem redt're ardorem uè rç ac fpiritualis pietatis,ut homines eiuf/ tnodt pratferiptis no egeant f Puto idem quicquideft ufquam piorum hominum optare.Hic fcilicet canit palinodiâ,quod uerba

GBIECTA CLITHOVEI 0 tiçrba quædâ quæ récitât ecclefia in con/ fecratione cerei pafcalis, O felïx culpa quae tantum ac talem meruit habere rez demptorê,fcripferat abolenda. Sed quid hoc ad uotum meum,quod mihi cutn ec clefia,ni fallor,commune eftt'

Aliquanto poft, quum ait meas quere tnonias tendere ad improbationem ieia^ niorum èé abftinentiæ, manifeftæ falftta tis eft,quum in eadem epiftola quam arz todit,reprehends illos qui præternecèft2 tatem uiolant huiufmodi conftiiutiones eccicfiæ ♦ Et tarnen hoc conuicium, altfs quocp locis incuIcahSi dixiffet çô tende/ te, ut obligatio uerteretur in exhortatioz Hem, fi minus uera çerte probabilis fuifz ftt oratio. Nec illic tarnen queror de con ftitutionibus,fed de prçpofteris hominS *udicqs»qui externa ilia tanti facerent, ut prat his negligerent ea quæ propius fpez ^ant ad Euangelicam piçtatem.

Et fi quis de turba immodica taliû con ftitutionum quereretur, quid effet piacu li^Nonne loannes Gerfonenfis queritur tie numerofitate dierum feftorumf No'n/ Pe de nimia multitudine conftitutionum d 5 quibus

0 nbsp;nbsp;• CIC VT IO NE S A D

quïbus ait impedin' uigorem fpintus,tHa queari confcientias hominum, ex fuaui Ôîrifti iugo fieri ferreum. Atq? hæc qut ritur no de quorumiibet præfcnptis, led epifcoporum,pontificum atcg etiam Sy' nodorum,confitens præfules frequenter abuti potedare fua Jam quod aflùmit lo^ docusjfi tollaïur obligatio,fore ut nullus ieiunet, auc cibis lautioribus abdineat» ut fimpliciter dicâ, dulta ed imagination

Et hic fcilicet erat locus admonendi le/ diorem, ne incautus hauriret lethiferum uirus fub hoc melle uerborû delitefcens. Sobrius ne eras quum ida committeres literis Clithoueef Nec audit, quod ibi di fputo tantum, nihil adeuerans, fed iudi/ cium ecclefiç primatibus deferensinefas cnimededucicjinre recepta difputare» In nulla ref At ed ne ulla côditutio eccle lt;îaf quç docet obligationem de ciborum difcrimine fore perpetuamf Nô opinor, nam legem quàm diu manec doceo fer/ uandam.

Quin tota difputatioe qua laudat Chri (fiana ieiunia, nos appellat aduerfarios, quad uituperonus ieiuniagt;ac ne quis cre deret

o B IE C T A CLITHOVEI 0 ^erctbafc fn alios dici, monct QC hicio Elencho, tertio libro rcfclli Erafmum.

Dccerpit aiitem uerbula quædS mea, è fingulis nediit prolixos fyllogifmos, odiofe proponensad calumniam hoc pa Deleóus ciborum acceditacLludaif/ *B5,ergo tollenda coftitutio. De dekdu ciborum nihil præfcripfit Chriftus* Ab/ coganda igitur lex Non fic argumêtatur epiftola,fed mukis ratiotiibus per a-vvec-colledis,monet epifcopos^difpi ciant, num hoc rern ftatu expediat legis obligationem uertere in exhortationem. Sed fi fic ut oportuit,propofuiffet,no fu/ ifTet locus odiofis didiis, quæ noluit per/ dere,Reäiusautem theologicam fyncc/ ritatem exprelTiflct Clithoueus, ii quan/ tareligione prxdicauit nobis ieiunium, 0^ ciborum uctitorum abftinentiam, tan la cautione abftinuiflet à calQnijs amp;nbsp;pro/ cacibus didis in fratrcm. Id enim longe grauius crimen eft, quam foluere ieiuni/ Um, auc guftare ouum aduerfus ecclefiae confuetudinem« Et quemadmodum nue quidam laudâc illius religiofum animu, quod tam Tuppliciter deprecatur ueniam procacius

fq nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DILVTIONES

procacfus attaâæ cantiunculæecclefîai fticar,quaf tarnen è diuinis Iiteris fumpta non eft: ira multo plures laudarent homt nis integritatem fi palinodtam caneret corum quæ tam multa calumniofe fed/ pfic in amicum. Dominus det no bis omnibus mentem ipfo dignam*

FINIS

S^EPISTOLA eVM

PR.IM1S ERVDITA DES- ERA/ S Jil I R O T E R O D A M 1 ad R, D. christophorvm Epifcolt; putn Bafilienfem dé deteâu ciboruni ac fîmilibus conftitunoni bus bunianis»

âËi IX orationecofequiquc^ am,reueredeprxful, quant malehabéâtanimum meS hi tumultus, nuper per ne/ _____icio quos excitati in hac ur be,quani ego fané tranquillâ ac pacatam hue adueniens repperi» Olim muliû tut/ • harum inuexit aper illé Calydonius » Ac hoc tumultus nobis inuexit, ut audio»

porcellus domefticus. Res per fe non eft * capitalis,fateor,fed animus illé cctumax Utdetur ad quoduis facinuâ elle paratus, fi modo res fie habet ^quemadmodâ ad gt;ne fermoné multorum eft delata* Legû mus apud Grçcos,magiftratus fuppliciS de puero quodam fumpfifte^cui ludus crat,auium oculos,ubicûcp nancifei poP fec,configere,quod ex gratuita peccandi libidinë

lt;»lt;, DES. ERASMVS ROTER.

libidine coieâarent eum fore ciuem pergt; niciofum fànguinarium. Legtmus alteri cuidam grauem multi dióia, quod â magiftratu rogatus ex more,num habe ret uxore ex animi fui fentêtia, ludens re fpondir:Habeo fané,fed hcrcle no exani mi cui fencentia. Id fi in conuiuio fodalis refpondiifet fodali,iocus erat lepidus,ue rum non in loco didus, animû leuem ôd public^ poteftatis negligentem prç fefe rebat.Proinde poznâ meruit,non didum Cap.n ipfum,fed didi circSftantia* Res quae/ dam impotcns eft confuetudo longo ufu côfirmata,quæ tametfi fuerit abfurda^ta/ ~ men poftea quâm femel occupauit,ægre poteft abfque rerum humanarû tumuicu c5uelli:nec aliter ferè poteft abrogari, irrepfit.Nunc ieiunium amp;nbsp;deledus cibo/ rum eiufmodi funt, ut fi quis reâe utat, ; adminicula fint ad ueram pietatem, Pri/ mum fobrietas ac moderatio cibi reddic animum expeditiorem ac liberiorem ad uacandum tis,quae propius faciunt ad ue ram pietatem. Deinde ftcut in peccando corpus minifterôd inftigatorfuit fcclez ris^SC focius impig uolupiatis:ita par eft, ucin

■ CHRIST. EPISC» BASIL.

Ut in pcenitentia cófors fit doloris 8C cru ciatus, animaft^ refipifcenti fubferuiat. Valet igitun'etuniS ac ciborG deledus» duas quafdam res. Primu ad dotnâdâ Corporis lafctuiam, ne ferociat aduerfus fpiritum, QucmadmodG cnim equis fe/ tocientibusjac minus iam obtempérant! bus feflorijpabulG fubducitur,prot^ aue Ha datur foenum: ita carni ob lucci,ac fpi tituum abundantiam rebellanti fpiritui, teâe fubducit alimonia, ÔC eiufmodi ci/ borS genus fuppeditat, unde minime tecalcitret animo feffori fuo- Nâ quêad/ •nodû cibus fubtraâus minuit corporis luxuriê,ita funt efc» quædâ,quæ fie alût corpusgt;ut uiuat,nonutlâfciuiat.Deinde côducitad placandâ iramdiuinânofiris feekribus prouocatâ:nimirû quûuidet iios de nobis ipfis poenam fumere,ille re/ tnittit uindidam iuam.Nulla uero poena propius ad unûquêqj pertinet, tp quuin amp;nbsp;animus affligitur edio cômtfli,£t: cor/ pus abftinêtia rerum fiiauium cruciatur, Atep banc uiâ placandi nummis, côplurt bus in locis nobisofiendititriptura ut te tisinftrumenti, Et Chriftus ipfe nos doz cuit

lt; DES.ERASMVS ROTER* cuitjCfTc quoddam dçmom'orum genus, quod non etjcitur,niti per ieiun/Q, ac de/ Cap.111 prccationem. Quanquâ aucem illud SC 4- à prophetis erat prædidum, fore ut neo/ mcniæjfabbata.ieiunta, ciborû delectus, cæteræc^ legis umbrç ad emicantê Éuan gelq lucem euanefcerenr, tamê recens iP la,ac tota fpirans nouum Euangelici fpi^ ritus mud um Chridi eccledaj pod fubU tum in cœlos fpôfum,nihil prius ample/ xaed,quàm ieiuniumac deprecations Ac turn quidem omnes Ôd quottdie ieiu/ nabant.quQ nullo præcepto ad ieiqniunt adigerentur.Et plerique Cbridianerum, no folum â carnibus, uerum etiam ab0/ mnium animantium efu tempérantes, Ic guminibusjholeribusc^ uiditafaanr, qu3 perChridum dC Apodolos libera eilet cuiep quibiis uellet ueici- Podremo rece/ ptam lam SC tacitis orbts fudragij's com/ probatam confuetudinem,pnmum alio/ rum epifeoporum, mox amp;nbsp;Romani port tificis autoritas cofirmauit, quod iam,u£ opinor, refrigefeente populi chatitatc, plericj; quæ carnis erant amplederentur. Acceffit igitur autoritas epifcoporûj ue'

CHRIST. EPrSC. B ASILi luti calcar extimulandis anïmi's imbecil/ liutna'am ad détériora proiàbëtibus. Ac? ceiTit conftitutioj'quæ licentiam cea car» cellis quibufdam coërcéret, ne làtiûs iir omneflagititimefFunderet fefe.féiunftï ' igicur ac ciborum dekëïus nó polTunrin ' totum hoe nóminé 'damnari, quod nihil : ötnnino condiicant ad pietatetn, fi que. n' ' admodtim oportet âdhibéaritur.Ad hiéc niägnä qiigdam res eft Ordóifinë quo nó conftat inter nîortales Concordia ♦ Hane àut æqualitas àlitj aut fuus cuiqj datus loi cusj fuä cuicÿ data funëîio» Velut in cor^ tgt;ore, inter manusj oculos, pedes, auresi îtqualitas eftjnter oculos,uentrë, ac pe-* des,non æqualitas,fed ordo concordiani • alit:Qüa fublata,quæfo quid bônaé fei ré linquitur inter Ghriftianos, hoc eft,cjuë/ admodum Paulus apoftolus docet, eiufz den» corporis membra f Nomediocreirt •giturpeftem inuexit R.eipub.quifquis turbauit ordinem, præfertim ft id fiat no ter occafionem aut neceftttatem, fed te/ meraria contumacia, etiam in his rebusj quae negledg fuapte natura nihil habenti ^ali, Quemadmodû ufus ecclefiafticus ë hdbeé

«s DES. ERASHI ROTEftr

habet,ne in quadragefima canatur allein ia, Atqui laudare deum quocûc^ tempo/ re, quacunc^ lingua pium eil, éc pro hit uocibus ecclefîa fubftituit alias idem fer/ me pollentes. Et tarnen ii quis contêptor publicæ confuetudinis parochus, fuo in cemplo decantet alleluia, cæteros(^ non canêtes irrideat,no'nne rem fuftuario gnam omnium iudicio committere uidd bitur f Aut in his poftremis quadragefi' mæ diebus,it quis parochus nô per erro/ rem, fed data opera iuberet in fuo têpio fonare nolas aereas,quum receptum fit 1« gneis crepitaculis ciere populum,nonne uidebitur in anticyras relcgandusf Quid commeruit,inquiet aliquisfln re nihil eft flagitrj,fateor:fed in contemptu publi ex confuetudinis,in turbato rerum ordi/ ne multum eft flagitrj ♦ Et hoc indignior eil uenia delinquentis malicia,qiiod nul/ lo incomodo feruari poterat publica con Cap.IIII fuetudo. Quâto magisidemfentiendS eft in hac re, cuius cxemplû nobis â pro/ phetis,â loâne Baptifta, à Chrifto ÔC apo ftolis manauit, quæ nobis longiiTima re/ cro maiorum confuecudine commenda/

ta eft

CHRIST* EPISC. BASIL. 61

ta eft: quæ patrum autoritate commêda/ ta: quæ præcipuum habet momêtum, ad placandum deû noftris fcekribus of/ fenfuin, 8i ad fpiritû fermoni diuino,falt;' cris precibus, diuinis hymnis t cæccrist^ ptjs uerec^ Chrißianis (tudiis præparan*-dum.QuodfiquideflTet ufu receptum, quod pro re nata ob caufas idoneas præ/ (iaret anttquari,id tta paulatim fieri conlt; ueniret,ut tumultus excluderetur. Chrû ftustametfi uolebat Mofaicæ legis utn/ bras Euangelicæ luci proditæ cedcre,ta/ «tïcn ipfe ne cui præbcret ofFendiculum, nihil omnium prætcrtjt quæ lex præfcriz pferat.Nec unquâ palàm docuii eas ecre •nonias, quas ludæi rcligiofius obfcrua^ bàt,quàm ut damnari paterent, effe fper/ nendas. Imô nec friuolas ilia s tradiciun/ culas, quas pharifæi de fuoiegis onerïb» �ebât)inciuiliter damnauit.lllud repre hcndit tantum, quod harum fuperftitio/ neuioîarent feria legis præcepta : quod •pli negligerent conftitutiones fuas,qui/ busonerabant populum. Nec difcipulis fie patrocinatur, ut dicat lieere quams de uiolare fabbatum/edneceiïitatem

e X exciv

•r.,.

^S ' DES. ERASAII ROTER.

cjçcufàr, 6d Dauid,ac {âcerdotum excm/ ptoS difcipulorum innocendam tuctur, Quin ôd Paulüs ipfe fortiffîmus Euangc licælibenatisaffertor, tameti ludæisfa/ dus eftludæusjdetôfo capillitio, uotum in fe recipiens, nudipedalia obferuans,fe fec^ cum cæteris in templo purificans. Idem quû fciat idolum nihil effe, ÔC ido' lothytum nihil effe, tarnen mauult no ue ici carnibus in æternum, quàm commit/ tere, ut frater infirmus efu fuo offendat* Mauult ad tempüs obfequi ludæorâ in/ uicfi» fuperftitioni, quàm alienatisinfir/ mïsÆuângelq iaduram àdmittere. Ma/ uûlt in totum abffinere ab efu carnium, quàm infirmis praebere fpeciem confen/ tientis idololatrarum impiæ fuperttitio^ ni. Idem uult feruum Chriffianum ethni cb domino, etiam morofo,dido audien/ tém effe î uult uxorem Ghriftianàm eth/ nico marito morigeram effe : uult initia/ tbs ’Chrifto 3 magiftratibus ethnicis per omnia fatisfaccre, fiue uedigal exiganr, fine tributum,fiue honorem,ne quod of/ fendiculum daretur EuangeliO : daretur auteihjfi Chrifti profeflïo feditiofa uide/ retur

CHRIS T‘ EPISC. B ASIL« ^9

Nó ignorabat Paulus h'bertatcm Euangelicam, fed ad Euâgeli) negocium ^xpediebat fciêtiam cederechantati. Nä hl, quemadmodum audio, prætexunc libertatetn Euangeh'câ, cuius Lutherum Uindicem faciunt,S(^ affcrtorê, In quibus Honfolum defidero fpiritum uerc Euanz gelicum, qui fobrius eft, mitis, ac mode/ ftafimplicitate præditus,ueruni etiâ prut dentiam. Si Lutheri caufæ male uolunr, prudenter agunt:fin fauent, non poterât 3lia uia magisofFiccre. Si hoc agôr,ut po palus Chriftianus afTerat in libertatcm pridinam ,.i(lorum temeritas nihil aliud quam iugû códuplicat, hue adigens ma/ giftratus ac principes,ut fæuis gdicfîis fer üitutem exafperêt* Sed qui fe tuentur co lore libertatis Euangehcæ/primumilla prxftare deberent,quorS ftudio hæc ccu leuioracum uenia negligi poterant.Qut ton's uiribus ftudet iuuandis proximis: qui iniurias illata s adeo non reta!iat,uc pro maleficio référât beneficiû : qui perz petuo fobrius eft,ÔC ieiunanti fimiiis,cu/ ius QC anitnus,3tS habitus,jS^ oratio cafti/ tatem fpirat : quic^ totus eft in his rebus t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e î mplien/

70 DES. ERASMI ROTER*

moh'cndis, quæ magnam aliquam,ac pu blicam uttlitatêpolliceri uideantur, huiC 7 fortaffe codonabiiur, ff in cercinontjs ob

fcruandis, quac uulgo Slt; infirpus mag« congruunt»minus fuperftttiofusuidca' tur. Verum quorö omnfsuita luxui uo/ luptatibusc^ feruit,quorum oratio ferox impudica : quorum animus adeo non mitis, ut pro leui conuicio parati fint pu^ gnum, aut etiam pugionem impingere, hi impudenter concionantur de libertate Euangelica, quum tales ffnt, ut ludaicis cancellis adhuc coërceri debcani, donec proficiant ad Euangelici fpiritus utgorê» Cap» VI nbsp;nbsp;Proindc ut horum temeritas merito dlt;

fplicet bonis nbsp;nbsp;cordatis omnib» ita funt

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» in quibus qdem doleant Chrifti gregem

nimium inuolui ludaicis ceremontjs, öC opprimffuel autoritäre, uel indiligentia procerum quorudam eccleffafficorum: qua de re queritur dC Auguff inus in epP (iolis fuisxlamitans ludatorum conditio nem tolerabiliorem effe propémodum, quam Chriftianorum.TantS huiufmodl (uperffitionum Judaicarum iam tum inlt; undaueratin pubffcain Cbrifl:ianoräe6gt; fuetudinem

CHRIS t. EPISC. B A SIL* 7» fuetudinem Populus ipfe fcrè fibi hufuP tnodi feruicutê accerftt, ut Cæcfas,quod lt;uuntgt;nubes. Sed præfulum eranconfule re libertati gregis, quâ acccpicà Chriftogt; amp;apoftolis. Nunc fæpe addimusonus oncri, laqueos laqueis adtjctmus, tan/ tum abeftjUt expediamus animas popu/ li, quo magts ilium obnoxiû habeamus noftrac tyrânidi,noftro^ quæftui ucrius quàm ali jus faluti feruientes* Paulus non •udicat inter dtem SC diem, fed omnem diem pro facro habet: nec ullû opus pro/ phanum iudicat,quod adhibetur Euâge/ licae charitatû Poft hæc maiores proba Ca* VI ï bill fané de caufa diem dominicû feftum elfe uolueruntjquo populus omnis con/ 9 Ueniret ad audiendum fermonem Euan/ gelicG.MoxindiSlæ feriæ ab operiscer/ donicis, quum aliquoties fanc^ius effet opera manuaria .pipicere libéras SC uxo/ i'ifame periditanribus, quàm audirecan la tiunculas facerdotum in templo non in/ tclleClas- No quod damnandos cenfeatn folenncs hymnos, quibus ecclcfiafticus chorus canit laudes deo fuo,fed quemad ■Eoduni Chriftus docet gt;nbsp;non hominem

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e 4 condi

DES.ERASMI ROTER«

çoditum effe propter fabbatum/ed coo^ * trà, fabbatum inftitutum propter homi? nem,fta cenfeam haeç quoq; cedere dcbc rcj quoties proximi neceHitas exigit offî^ çjum charitatis * V^tû populus àquibus debcbat hæc difcere, ab ijfdem frequêter cqgit ad diuerfa. Neç hoc fan's erat.q^uot •feQisdiebuspoft oneratuseft populus, amp;nbsp;indies magis ac magis onerat f Nam apudquofdam penè folêne eft, ut qüïfcp epîfcopus diem feftum juelut pecuh'are quoddamfinmonumêtumadifciat.Idc^ nbsp;nbsp;nbsp;j

fit nonnunquam leuiftimis de caufts.Eft nbsp;nbsp;nbsp;”

, fortafte quiquodam habuerit in delfctjs

IJ puellâ nomine Barbara, hac gratia unie Barbaras diem efle feriatum ♦ Alfj mater fuit nomine Catharinajhoc fatis eft eau/ , fæ uifum,ut huic facer dies populiirh ar/ çeat ab opéré. Alq nomen eft Guilhep mus,eot^magno ftudio hocagitur,ut -Guilhelmo fint ferias peçuliares.Sint ein hæc exempli gratia duntaxat diâa» Ma/ . ,.lt;uimus, enim fïdis exemplis uti ,;quàm Ca» y n I quêquam offendere. Sunt amp;nbsp;priuatim , ; nonriullis peçuliares affedus hüic erga diuum Erafmum illi erga diuS'Chrifto/ phoruq

CHRIST« EPISe. BA-SïL.;7î

* phorutn. Sût nbsp;publiciquidam aßedus

ordtnum aucnationum,qrbiumue»VeIu tidum Prædicatores qyiuocâtur,fauenc •mpenfe fuo Domim'co, Minontæ fuo PrâcifcOj pidores Lucac, mediçi Gofmo ôi Datniano, calceartj Crifpino, milites Martino,Galli Claudio, Lutetij Geneue fae.Oxonienfes Vuerenfridae^Huius ge/ ncris eft SC illorum ftudiû, qui Chriftuiti ac diuos fuperftitiofe coli uolunt per par tes,quibus no fatis eft,quod Cbrifti nior fern toties renouamus commemoratio/ 'he quotidiana,quod fandç cruci duo dP es fefti dati funt:nifi effufo cruori,,qu.em aiiint multi s in locis feruariiniit clauis,nf

, fifpineæ coronç,nifi prçputio,quQdado tant aliçubitnifiladiuirginis matris, qd* Autuuer^ hiukis locis oftentâtjfuus dies feftus con fecret » Quod fi quid erithutus generis, quod pie coli poiTe uidebitur, fan's erat in templis duntaxat diem feflum célébra ti,ad quem liceataccedere diuitibus, auc quibus alioqui commodum e(l, non co/ Eantur tenues,quorum manus aluncnu/ hierofam familiäm.Ätcß bi quidem afFe/ ^us tametfi fortalTisreprebendendi non

e 5 func

DES. ERASMÏ R Of ER* funt » tarnen non oportutt epifcoporum prudentiam tantum ilKs tribuere, ut Hn/ gulfs ftanm fuae fenæ,fua facra,fuusque cultus peculiaris dedicaretur « Quid hoc eft aliud, quam tenuem populum ad fa^ mem adigere, quum eripitur hoc,quo fo Io fuam alft familiamr' Imù, ut nunc funt mores, ab boneftis fanâisc^ laboribus, IX adocfumô^IuxS fnuttare f Quibus eth dfebus plus peccatur luxu, temulentia,lt bidine,alea,rixis, pugntsgt; bomicidi}«,

Cap.IX feftis diebusf Etquamhic fumusprao* poft^ro iudicio.Si qufs toto die fefto fuit ebriusjôf^ fcorto adhçfitdilufit aleam,ne mo faceftit homini négocia : fi calceum confuit,ut hæreticus defertur. Non bare dico, quod uelim à laicis cotemni dies fe ftos, fed quod ecclefiæ paftores mihi ui' • deatur resSe faduri, fi huiufmodi dies fe^ ftos, exceptis dominicis, SC paucis exP mtjs,omnino tollant. Et in his ipiis,quos relinquunt, permittant tenui ptebeculæ» poft facrum dd concionem, ft res urgeat, opificio fuo fuccurrere liberis amp;nbsp;familial aut aliquid etiam parare,quod in pauper res erogent. Nûc fepenumero. quQ poft menftruan

CHRIST« E P IS C. B Ä S Î L • hienftruam pluuiä obtigitdies ferenus, agn'cola cogitur fincre demeffam fege/ tem inagnsputrefccre.quam fauêtecœ/ Io poterat in horreum couehere. idc^ ob huiufmodi dies fefto8,quos nobis no ue-* terum autoritas, fed ancdîus quidam hu/ manus inuexit, ne quid addam durius« Hæc primum obrepunt honefti fpeciej deinde copiofius inundâu mox ufu conz firmata tyrannidem occupât, ut iam tol/ Il fine tumultu uix queant ♦ Quo minus cftepifcopis adhæc primum irrepentia conniuendum« Nam in totum quae iuris human! funt,quemadmodum in morbis remedia,ita funtad præfentem rerum ac temporum datum attemperanda ♦ Quae quondam pium erat inßituere, poft pro te nata, pro^ mutata temporum ac moz rum qua{itate,magis pium fuerit abroga te. Quod tarnen haudquaquam oportet if fieri temeritate populi,fed autoritäre ma iorum,quo uitetur tumuItustSC ita mute tur publica cófuetudo gt;nbsp;ut non fcindatur Concordia « Id ne fiat, epifcoporum uigiz lantia prouidendum eft, quos non oporlt; tct pertinacius ad iuftas popuU querimo nias

DES. ERASMI ROTER.

Op*X nias óbfurdefccre» Fortaffîs idem fen^ tiendum de coniugio facerdotum. Ohm facerdotumuterat magna paucitasjùa erat fumma pictas. li quo liberius uaca^ * rent Tandis ftudtjs, ultro fefe caftrabanf. At(^ adeo prtfeis tih's tâtus erat amorça/ flitatis,ut quidam egre permiferint Chri fiiano matrimonium.fi baptifmus depre hendiiTet cœlibem : ægrius etiam diga/ *7 miam ♦ lam quod plaufibile uifum eft in epifeopis ac presby ten's, translata eft ad diaconos, tandem ad hypodiaconos. Confuetudinem ultro receptam confir/ mauit pontificum aotoritas »Interim ere/ uit facerdotum numerus, ac decreuit pic ' tas.Quot examina facerdotum alSt mo/ nafteria,quot collegiafac praeter hos.eti/ am innumetabilis eft ubilt;^ facerdotum muItitudo.Et inter bos quanta raritas eo rum,qui cafte uiuut r' De his Ioquor,qm domi palam alunt concubinas uxorS lO'' co. Nec enim attingo nunc fecretiorum libidinum myfteria. T antum ea loquor, (9 ‘ quae uutgo quoep notiftima funt» Et haec qtium feiamus, tarnen in admittendo ad facrutn ordinem facilliinifunius,inrela/ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, xanda

\ •* \

CHRIST- EPISC* BASIL« itanda äcelibatus conßittitione ditficilli/ ini,quutn contra Paulus docuen't, nemP ni facile tnanum tmponendam : SC non Uno in loco diligenter præfcripferiGqua/ Ies oportet elTe facerdotesgt;quales diaco/ noside ccelibatu ne($ Chriftus, necß apo ftoli legem aliquam in facris literis præfl *erunr, Olim nodurnas ad martyrum Cap»X 1 tnonumenta uigilias,publica Chrifiiano turn confuetudine receptas, idc^ feculis aliquot,abrogauit eccleßa JeiuniS in uez Iperam ufc^ prorogari folitum, in merP diem tranftuliu Aliac^ permulta pro caii' fis emergentibus uariauit. Quur hichuz •nanarn cóftitutionem urgemus tarn ob/ ftinate, præfertim quS tot caufæ fuadeâc niutationemf’ Prima enim magna facer/ dotum pars uiuit cum mala fama,parû(^, ■quot;equieta confeientia tradat illa facrofan/ lt;^a myfteria» Deinde périt magna ex par te fruâus illorum,propterea quod ob ui/ tarn dedecorofam à populo cotemnitur •Ilorum doclrina.Quod fi his, qui fe non Continent, concederetur matrimonium, ipn uiuerent quietius, populo cum

^utoritate praedicarent uerbum dei,dlt; liz bero»

jy« DBS. ERASHI ROTER'

beros fuos liberaliter educädos curarety nec alceri alteris uiciffitn eflent probro* Haec non eó fpedant, ut faccrdotibus aii tor aut patronus eße ftudeä,qui nuper ct era ponttficû autoritatê caperStede tna riti,fed ut eccleftç proceres admoneâ. di/ fpiciant, an expédiât ueterê cóAitutionê ad pfentê utilitatê accómodari. Interim epifcopos admonitos uelim, ne tâ te/ mere quoslibet, ÓC inexploratos rccipiâc lt;n facerdotalë ordinê.Cæteros itê admo/ nendos cenfeo, etiâ atc^ ettâ excuetant fe ipfosmS idonei fint muneri gerêdo quod fufcipiunt, ne lucri caufa, ne ocij gratia tantæ profeflionis onus fufeipiant, SC bi damnationêiSC ecclefiæ probrû accer/ fentes. Porto qui iam initiati funt, etiâ ß pontifices aperiant feneftrâ ad côiugiS, tamê illud confuluerim, ut ne kuiter aut temere femet inuoiuant matrimonio,fi/ ateputiam duplici pcenitentia difcruci/ entur,ÔC facerdott),£lt; coniugtf. Bona pars cotinentiç eft ex animo uelle côtine xz- re.Nibil magis optandum,^ ut facerdos immunis à coiugio,liber,ac totus feruiat domino fuo» Sed fi frufira tentatis reme'

dq»

CHRIST. EPISC» BASIL. 1t

’Jtl’s omnibus uincinon poteftcarnisre/ Mio, fupereft ut cü una cafte uiuac, ad letnedium Habens uxorem,non ad uoluz ptatemnllud interim conans pro uihbus» Ut imbeciliitatem carnis, cui concefta eft Uxor, reliqua uitæ integritate, ptjsc^ ftu/ dtjscompenfet. Sicenim omnesintelUz gent uxorcm neceflitati quæfitam non Uoluptati. Necp dubito, quin pleric^ fint cpifcopi» qui perfpicianthæc ita habere, ^uemadmodum dicimus : fed uereor,ne hic quo^ quæftus obftet, quo minus id iequamur,quod uidemus optimum efte. Si epifcopi tentent mutare, fortaffe rccla ■Dent ofticiaiesi qui plus fentiunt reditu/ Um ex cocubinis facerdotum,quàm fen/ furi fint ex uxoribus At non æquum eft, Ut quæftus apud nos tantû ualeat, ut ob turn in re ranti momenti minus fyncere côfulat. Huius generis permulta funt, Ca»X 11 fed hæc duo exempli gratia pofita funto* Nunc ad ieiunia redeo. St quis adeo fir/ Ulus fit,ut perpétua fobrietate fibi tempe let, huic non admodum opus fit inditfiis •ciunijs,nifi pro tempore, huiufmodi uiz lt;^ima placanda fit ira dëi. Sed ob rudesgt;

tnquies

Soldes. érasüvS rotérï inquies, SC craflos eerti dfes præfchburi^ tur»Sit hoc fane tolerabile. Præfcribituf * unica refeëîio præfcnbit -QC cibi genus* Nec hoc fan's jntentatur æterna damna/ tio confuetudinis humanæ uioIatorûSic enim parochi quidam denunciant popu/ lo ieiunium, haud fcio an ex pontificum gt;nbsp;fententia.Ne id quidem fatis* Velu« par? ricida penè dixerim rapitur ad fupplici/ um^qui pro pifciû carnibus, guftaric cit( M* nés fuillas.lam dixi feditiofam temerita/ tem ubic^ graui dignam fupplicio ♦ Nec buius generis caufam ago, fed alioquin quorundam iudicium hic mihi no folum tnciuileuidecur, uerum etiam præpofte/ rum * Indidum erac ieiunium t Hoc erat düs rei caput. Acceffbrium erat talibus aut talibus uefci cibis- Nûc paHim cocna tur,0^ nemo mouet tragoediam. Gufta/ uitaliquis carnes,clamant omnes: Ocoz lum,ó terra,d maria Neptuni. Nutat ecZ ' clefiæftatusjinundanthærefes.Vtcoe/ nes i nulla opus eft uenia : ut fas fit uefci carnibus aut ouis, emendum eft Roma/ ni pStificis diploma. Ita quod fpecie pro plus accedic ad ludaifmum, omnino ; gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tali

ÜHRIST. EPISC. BASIL. IJi' ble,ut merito quis admiretur hoc tanto/ pere receptum à Chriftianis, qui circutv cifionem, cæterascp ludæorum ceremoz nias execramur,téneknds mordicus. Ci^ borum deledû tnaximi facimus:id quod propius accedic ad Euangdicæ pietatis ftudiajfi'nimus antiquafi.QûS enim pre/ catio GhriftianorQ fît peculiaris hofîia, huius fodalis Cörhesc^ fit ieiunium,^d in Euangelicis ôi apoftolicis litcris hæc duo fermé côputantur, deprécatio icf iuniûm (hamieiunio purgatur animus, àc roboratur fpiritus, ùt pura, ut ardens, ütalacris fîtdeprecatio)tamen in ciborS dcledu longe tenaciores fumus humang tonftitutionis,quàm in ieiunio. Quahz Cap.xiii quâ ÔC ieiunqs multo crebrioribus one?

•■àntur Chriftiani, quàm unquam ludæi* ôeciborum generibus dixit dominus Ie fus:Quod intrat in os,no coinquinat hoz hiinem. Et Paulus à præccptote non difî fentiens:R.egnum, inquitjdei no eft efca amp;nbsp;potus ♦ Cæterum in ciborum delecfîùi -^jjiianto rioftrum onus uidctur durius iHorum.lllis licüit ex omni pifcium,qua/ dfupedum, ac uolatiliû gcnetefaluberri/ £ tnisi

DES. ERASMVS ROtER.

mis quibufcp uefci. Nobis in bonam an/ ni partem omnium carnium efus interdi citur. Ét utde quæfo. quàm hic fuerit eu/ riofa uel confuetudo, ucl maiorum auto/ ritas.Certis temporibus præter carnium efum nihil interdicit alicubi, extis ac pin gui uefci licet. Alias pingui tantum,alias nihil ex animate terrcftri,aut uolatili gu/ ftare licet. Atçp hic fane non paucæ quae ftiones exiftunt,quoufcp porrigatur car/ nis uocabulum. Habet enim mare quæ/ dam animantia terreftribus non diHimi/ lia, ut phocas SC canes : habet SC amphi/ bia,ut caftor. Quin ÔC de cochleis,teftu/ dinibus,ranis,SC colubris difputat. Rut/ fum alqs diebus ouorum 6C laÔariorum efus permittitur:alifs ladariorum dunta/ xat. Suntinquibus SChaec tetigilTene/ phas fit.Sunt in quibus interdiçitur,quic quid aliquando uixit, ut iam fpongiæ ue niant in quæRionem, quæ quibufdâ fen/ tiunt.Et rcperiûtur qui nihil fibi permit/ 18 tune præter panem SC aquam.Vtdemus hæc non afpernanda,tarnen quis non ui/ deatsquàm frigeât fi conférant ad Ëuan/ gelica pr^cepta,quorû oportuit primam effe

CÖRIST^ E P IS C k BASIL. «î

ertecurâ. Deinde confiderandûjah hoc Ca. XHli congruat Euâgelicæ Iibertati,quam taii/ i?

ta contentione défendit Paulus, haîc ab omnibus tam morofe, tamc^ rigide exi/ gere.NSc uideamus,quàm hic quoc^ ue rum fit, quod fcripfit Paulus apoflolus: Êxercitatio corporalis ad modicum uti/ îa Iis eft:pietas ad omnia uaIct»NuUis die/ 5« bus operofiores funt culinæ quàm pifeu Icntis,nec unquam apparatus maiorjauc fumptus grauior. Ita fit, ut tenues efuri^ antjdiuites uiüantetiam delicatius.Quis non malit filururh, quém, Opinor^ uulgo fturionem uocant,auttroâam,aut mure namjquâm fuillam fumo dutatâ, autuer uecinam^Atep in his etiam ea quæ à car hium uocabulo feparâtur,funt qua? plus addant atimoniæ,quàm caro bubula,auc ouillaîueluti teftudines, cochleae, 8C colit bri : magis etiam iritaht libidinem. Atcß bæc reperias etiam in hoIeribus,6C arbo-* rum fœtibus. Quid prodeft abftinere à carnibus ouillisjfi uentrem diftêdas eru^ cis,palmulis,ficis,amp; uuis paffîsjtuberib. carduis, QC bulbis, quæ genitalia magis accendût tentigine,quàm pullaftraerCô^ { 1 ditâ

: nbsp;nbsp;nbsp;, 84 DES. ERASMVS ROTER»

di'ta tnyrobalanus ucgetius reddit pus,quàm bubula * Ncc horS quicquam interdicit* His rebus fit,ut qui tenui funt fortuna, grauentur huiufmodi conftitu' tionibus,quum minimum egeant,quidi ' uites funt,ad delicias inuitentur.DixeriC îi aliqs.hoc noftro uitio fit.Fateor » Et ideo fortafle tollendum, ubi uiderimus exeO Cap. XV plus nafci mali quàm boni. NecpmuP to plus fruâus uideturprouenire exiez iunio-Nam qui tenues funt, aut imbecil/ lo corpore,ægre ferunt diutinam inediâ. Contra qui ualent, uentrem onerant dui commeatu, ut iam àprandio nulli rei Cint idaneijptxterquâm fomno. Ettamê ieiunium in hoc potiflimum adhibetur, ut fpiritus minus grauetur onere corpo/ ris, Vt ne commemorem interim ualetu dines, morbos, ætatum imbecillitatem» l'nopiam, corpora peculiarem quandam naturam j ut nonnullis etiam fanis inedia paucarum horarum letalis fit ; nonnullis quilibet pifcis,quod altjs fcorpius,autle/ 55 pus marinus,aut uipera. Iam in regionP bus quæ laborant inopia pifcium,intcrdi cere carnium efum, quid eft aliud quam fametn

CHRIST. EPrSC. B ASIL. S$ famem indicerefln tanta regionumscorgt; porum, ualctiidims QC ætatis inæquaitta te,fan's apparct quam multos grauet lex, omntbusgt;ut putant,æqualis. Sunt corpo ra quæ lafciuiât, etiam fi fœno pafcatur Sunt quæ uix uiuanGettam fi perdicibus phafîanis auibus alant. Si iuberet edi/ âum,ut in his diebus opulenti frugaliter Uiuant,ôôquod fuis menfis detrahunt, niitterêc ad menfulas pauperum,tum fie tet æqualitas, 8C euangelicum quiddam fapcret conftitutio. Nûc paffim fit quod ait Paulus : Alius efurit, alius ebrius eft* Opulentis mutatum cibi genus,uolupta ti eftjô^ faftidq remcdium : nec ullo tem/ pore magis deliciantur, quam quum ab/ ftinêt ab efu carnium. At interim tenuis agricola, rapam crudam, aut porrum ar/ rodens, hoc obfonium addit atro ac fur/ furaceo pani: pfocp mulfo diuitû, fcrum laâis fubacre bibit, autaquam è lacuna, interim perpetuis fudoribus uxorê, par/ uos liberos, reliquamcp familia in çgre fu ftentans.Denii^ ed redierc mores homi/ num, ut ifta tâtum grauent eos, quorum gtatia non admodum funt inftituta,nihil f 5 perti/

DE S. ER A S H VS ROTER« perttneant ad eos,ad quos maxime perd Ca« XVI nebant, Dixerit ah'quis,fi quis grauaW tur hifce rebus,eft unde fubleuetur. Vn-' def Redimat à Romano pontifice ius ue fcêdi.Pukhre dtxti. Atqui nec omnibus uacat,nec omnib. fuppetit pecunia, qua ius eiufmodi redimar, Atque hic rurfutn fit, ut diuitib. quibus maxime opus erat interdidio carniS, quibus maxime opus erat ieiunio, ferè fit relaxata çonftitutioî tenues SC inopes folos premat graue iU^' gum, Quin ÔC illud interim demiror, ius huiufmodi conftitutiones relaxandi Romano pontifici relinqui.Sic enim exi ftimat uuIguS'Quod mea quidem fcntê' tia magis coueniebat tradi parochis ,qui nunc in epifcoporum uiccs fuccefteröt, quod ad labores attinet. Nam hi cuiufcß ftatum,ualetudinem,opcs, at^ animuni ctiam nofle pofTunt, præfertim quQ hacc non fint admodS magni momentfiquod adpietatem attinet, Concrediturillisdi' ipenfatio fermonis Euangelici: concredi (ur poteftas adminiftrandi facramêta ec/ clefiaftica, ius audiendi confefliones, 8C 9b enormibus etiam flagitqs abfoluendi: ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;licet

CHRIST. EPISC. BASIL.

licet ilk's ctiam cum capitis fui pericufo adefle pefte Iaboratibus,aut alioqui mor bo fccdo 6C abominando, amp;nbsp;ijfdem nega tur autoritas indulgendi ueniam uefcen/ di cibiSj quos aliquorum poftufatimbe/ cillitas.Si parum idoneus eftjqui haec Ie/ uia difpenfet, nimirum culpa penes epiz fcopos eft, qui tali crediderunt gregem ‘ Chrifti.Sin eft idoneus,cui grauiora ^qt cômittantur,aliquid monftri fubfit opor let, quur haec leuiora non eidem cSmitz tantur Sed hie rurfus audire uideor quae ftum quorundam obmurmurare paran/ tern-Atep utinam haec çrugo prorfus era datur ex ecclefia Chrifti, quæ no patitur ufquam quicquam efle fandlum aç fyn/ cerum.Hgc enim facit,ut coqftitutioncs K adpietatem inftitutae, prope nihil aliud fint, quàm laquei captandis pecuntjs acz commodi.Quorfum enim attinebat, tot tarn rigidas eóftitutiones prodere de ele? öione epifeoporum, abbat«, QC aliorum Ccclefiæ procerum, fi nue paftim data pé cunia, uel uiolatur, uel excludif eleâioî’

Narrant Dionyfium Syracufanum ty (33^ xvH ►annum,plurimas leges dedifle fuis, auç

F 4 his

?» DES.ERASMVS RO. T E R t In's prouuIgatiSjdata opera conixiffe, dq nec omnibus fecure quod erat conftituz turn ncgligêtibus,habcret multos obno^ xios.Ita leges till çalTtum crant uicc,quiz-bus captabat praedam » Abii'c autem ut Chrifti uiçarq fimili çôfilio, uel nouis po pulum conftituttonibus onercnt, uel uez terum decrctis abutâtur * Omnino opus eft inaiorum conftttuti'ontbus. Si incidit frequenter, ut ob peculiares caufas expe diat etiam laxari publics legis rigorem, modo ne id fiat pafrim,modo ne per forz didos negociatores,modo nullo iudicio» fed magno compendio ♦ Magni referret ad fynceritatem ecclefiafticæ difciplinar, fi nulla iuris relaxatio effet uenalis,et his comitterctur, qui poffînt hominê nolfe, cui fit publicæ cóftitutionis gratta* Nûc ad impetrandam hâcferè nihil eft opus, nifi nomine et pecunia-Si caufa iufta eft, quurcxigitur pecunia Sinminus,quid facit relaxatio f Quin in nonnullis potez ram fortaftis Si hoc uti dilemmate:ft eau fa eft idonea, quid opus eft relaxationet' Si no eft,quid prodeft relaxatiofRomaz nus pontifex indicit ieiuniû, at bac, opiz nor,lc/

ÇHRISr. EPISCtB ASI-L* norjcge no nuit obßringt pueros,admo dutn fenes,ualetudinanos, ægrotos:bre/ uiter omnes qui non nifi magno fuo ma/ lo fine ieiunaturi. Hiç igttur ubi certa aç manifeßa eau fa intercedir, nihil eß opus laxare legem, fed interpretari potiqs ♦ In dubia caufa, quern potius cofufas, quant parochum tuum,autordinarium epifeo/ pumr'Si refugis illius indicium cui cogni tus es, prodis infynceram confeientiam» Sin uel iimultas, uel infcitia,ael aliud quippiâ intercedir,quo minus ille iußam relaxations indulgcat, rum pateat archie cpifcopi.aut Romani pontiftcis afylum*

Ipfe difputatiois progreflus nos admq Ca«XVn» net optime præful, ut paucis confidere' mus,quam aräe nos aftringât huiufmo/ di conftitutiones,quç humant iuris funt: qualia fan’s conuenit efle praefcripta pon tificum,de ieiuntfs,delcâu ciborû, ac fa/ cerdotum coniugio»nam de ceteris nihil difputo.Eft aliquis qui patrê fenê,aegroz tum, egêtem reeufet opibus SC obfequio fubleuare,quu fit unde id faciat: huic epi fcopus præcipit, utadfît parenti, docens honorem in præcepto diuino fubitdium

f 5 inteh

90 DES. ERASMVS ROTER.

fntelligr.non apertionc capitis,aut ceflid nem de uia. Is It recufetobcdire,dubiutn no eft qiu'nfe gehennac reddat obnoxtalt; Rurfum fi cut fimultas eftcS proximo, 8C qui læfit refipuitjOrat uentam,paratus etiam farcire iniuriam,ft qui Igfus eftjcpt fcopo prçctpienti utremittat uindidam, redeatq; in graham cum proximo,reçu-' fet obtêperare, dubitari non poteft, quin obhanc inobedientiam fe reddat obno*' Xium gehênæ.Quur itaf'Quia quod prç cipic epifcopusjiuxta dodrinam Euâge/ beam præcipit, Si magis ingerit Chrifti praEceptum,quam profert fuum. Sedan in bifee rebus, de quibus nûc agimus,idê 57 fiat difpiciamus.Dicam enimquicquid didur us fum,non ut aflreucrans,fcd ut in quirens, apud pracfulem ut integerrima, tta longe dodiiTimum, Coftat huiufmo' di plera(^,de quibus nunc eft fermo,prP mum inueda cofuetudine, quae quos ob liget,in quibus, amp;nbsp;quatenus, quando, diu,prolixius (it hie dinercrc.Primum ib f ud uidetur certe probabile, confuetudi/ nem non ardius alligare quenqua, quant uoluerint t),qui conùetudinis fuerüt au/ torcB

CHRIST» EPiSC« BASIL.

tores. Sit interim Temper excepta offen/ diculum Sxfcontemptus.Ancrcdendum î® eft, quod tj qui primum ultro facukates fuasdepofuerStad pedes apoftolorum, hoc animo depofuerunt,ut qui no depo/ ncrêt,effent aeternis pccnis obnoxtjr'Âüt qui primum coeperunt abftinere abefu ,carnium,hoc animo principes effeuolue runt huius cÓfuetudinis, ut qui poft non idem facerentjaftringerentur æterno exi tioflmd magis opinor hanc fuiffe mentê illorum, atæ etiâ orationem, ut ff quem uidiflent imbecilliore corpore, qui pro/ uocatus ipforS exemplo, conatus fit ide facerc,monuerint his uerbisîChariffïme frater,ego qui fum rebelli corpore, merv to cari^m meam fubigo ieiunqs: tibi cor pufculum eft ôi. imbecillû, SC fpiritui fa/ tis morigerum, cuius ualetudo curanda fftpotius,quàm coêrcenda Iafciuia»Qua re fumptis moderate, âC cum gratiarum aâionecibisidoneis,cura ualetudinem çorpufculi tui, quo poffît alacrius feruP re fpiritui fuo. Sic Paulus admonetTi/ ' (notheum fuum, ut modico utatur uino, propter ftomachiimbecillitatem, SC fre/

quentes

91 DES. ERASMVS ROTER.

Ca.XIX quentes ualetudines. latn an confuetu^ do praeter uoluntatem eorum qui fuerûc autores,alligetad crimen: quemadmodS qui monec errantem, tametü non in hoc admonec gt;nbsp;ut grauetur culpa,qui monef, tarnen qui monitus de re flagitiofa no fipifcitjgrmiüs peccet quam antea, non eft huius loci diicutere^ lllud uidendum, an in his rebus quæ per fe Iicitæ,tantS hu mana conftitutione fiunt ilhcitæ,epifco/ pis aut pontificibus Romanis, quum re' ,ceptam confuetudinem comprobarenf, hic fuerit animus, ut qui nullo malitiofo ;Contemptu, fed per infirmitatem aut ne' gligentiam non obferuarent, addicerent gehennae-Deus no eft adeo morofus aut in'tabilis, utob quamlibet culpam contj/ ciat in gehennam,quos fuo fanguine re' demiuNouit infirmitatem fui plafmatis. multac^ diftimulat in nobis, prius quam , amputet 3 corpore filij fui. Sed quifquis admittit crimen capitale, ex mebro Chri ftiifit membrum diaboli:ex haerede uitæ t9 coeleftis,fit haeres gehennar.Porro' quum epifcopi locum teneant eius, qui quæric omnes faluos facere,df perdere neminê.

qui

eilRIST. EPISC. BASIL.

^ui paterna uifcera gerunt erga gregê (ii Um : denicp qui ÔC ipfi funt homines ob/ noxtj infirmitatibus gt;nbsp;ÔC plerifcp in rebus agentes mifericordia dei,qui confentane Utn cft, quod hoe animo fuerint, ut fuis côftitutionibus mere humanis uoluerinc fratresac filios fuos obligate fupplictjs ïcternis, præfertim quum non ignorent Uel ex fuis ipforum animis mentes homi num pronas ad peccandû:ô6 qui ipfo in/ terdiâo frequenter iritari foleant ad pec/ candi libidinem» Prophani principes qui ferrû geftant,ac metu fupplicqsc^ ex pro felTo coërcent multitudinis licentiâ, nol/ lent tamë^etiamfi poflent,eum effe rigô? tetn legum, quas inftituunt, ut uiolator ilico capite pleâerer * Atc^ hi nihil aliud occidere poflunt quam corpus.Et epifcö pi, quorß eft gladio fermonis diuini fer/ uare homines, ob cibum aut pötum,cu/ ius poteftatc nobis fecit Chriftüs,poftu/ laut fuæ conftitutionis negledorem to/ tum abire in gehennam : præfertim cum ipiis in manu fit,non intjeere hunc laque Um,nec in hoc diferimen adducere f lam tnaiora funt uincula charitatis Euangeliz cæ,^

^4 DES« ERASMVS ROtERi cægt;$ cognattonis:rpiritus,quàtn carnis^ dei,quàtn naturae. Sed quis pater unquä tam crudeh's fuit in filios fuoSjUt fi inter/ dixüTet illis potiünê uini, ne quando im^ modice bibentes, fibi eotraheret febrim, poAuIaret fuum interdidum tantum ua/ lere» ut fi negligerent, capite poenas da^ rent.præfertim quum SC citra noxam uP num ab flits bibi poiTet, fi modice bibau Nimirum temperaret ab ediâo fuo,fi fei ret filios fuos fore tanto periculo obno/ xios,malletcp illos in febris, quam in ca/ CaftXX pitis periculum uenire. Praeterea non arbitror quenquam effe,quin fateaf plus tribuendum legibus quas inftituit deus, quam Qs quas condunt homines. Sed ue ten's teftamenti leges à deo proditæ,non omnes aßringebant olim ad culpam kta lêjimo' fi credimus magni nominis theo' logis', quædam ne ad ullam quidem cuP pam,quod genus arbitror efle, fi quis co tigiffet morticinû: 6d hoc poftulabit de/ mentions teftamenti difpenfator, nÔ au' tor, ut quibusiibet fuis conftitutiontbus aftringat fuos ad pœnam ignis æterni^ Veniam ad apoftolorum autoritate, qui bu^

CHRIST. EPISC» BASIL.quot; Pf bus tantS femper tribuit cofenfus totius orbis Chriftiani. At ego fané non aufim affirmare»quod quicquidhi præceperûr, hoc animo prajccperintj ut tranfgrelTore quemlibet uellenc efle obnoxium gehen næ. Paulus multislocis interdtcit auari/ ciam4ibidinem,iram,cocentionem,inui/ d(am,nominatim addenst Scimus quod qui talia agunt,regnum dei non pofTidez bunt. Et tarnen 1 heologi Fatentur, non omnem tram eiïe peccatû capitale. Nee omnem inuidiam fortaiïe. Rurfus idem feueriteredixit,ne mulieres loquantur in ecclefîa,ne fexus infolentior fibi üindi caret autoritatem apud maritos * Et taz nicn non arbitrer Paulum illud hoc anP mo præcepifTe, ut fi qua per infirmitatc muliebrern aliquid fuiffet in ecclefia loz cuia difeendi ftudio,côtinuo fieret obno Xia gchennæ.Hgc fie propono.ut tarnen fit integrum fuumeuique iudicium Po/ ftremo fortaffis SC in Euangelicis praecez pris reperire liceatjquæ no ftatim quern/ hbetobftringât peccatoletalû Videmus icligioforum ordinû patres illud palam teftari de futs coriftttutionib,quas ob co/ utt^us

in DES. ERASMVS ROTÉk*

uiâus concordiam ÔC æqualitatem négt; cefTano addunt prafceptis Euarïgelicis, quodqs nolunt aftn'ngi quenquamncc àd uenialem culpâ. Quo magis admiror quofdam eiufdem generis, qui citius pa/ tiantur fratrem uel emorijuel morbo diP cruciari,qui fit morte grauior,quàm car/ Ca*X X l nium efum indulgeanu Non hic repe/ 4i tam, quod quidam non incelebres theo/ logi aneuerarunt.rtullum praelatum mor talem fubditum fuo prgcepto,aftringere poffe ad peccatS capitalcjnifi quod præ^ cipit,pendeat à lege diuina. Hoc axioma equidem in præfentia nec refello, nec ap probo.tantum illud obiter quærâ,utrura omnes huiufmodi côHitutiones obligée ad æternam poenam, an aliquot dûtaxan Si omnes, profedo graue eft iugö ChrP ftianorum, quum tot extent pontificuni conftitutiones: fin aliquot,feire cupiamj qua nota diftinguant quæ obligent,quaî no.Quum additur,præcipimus,ac man/ damusc'At Rom g quotannis huiufmodi conftitutiones æduntur noua? : ne fpon' fus fponfæ munus aliquod donet ultra precium duodecioi ducatorumSit enim hoÉ

CHRIST* EPIS C * BASIL * nbsp;97

hoc exempli caufa propofitum. Quæro ft quis abfcp malicia donaret muniis tre/ decim ducatorQ,anpeccet ktaliter i Rez fpondebisjopinor, non uideri. Atqui in his,0d alqs rebus etiam leuioribus,prêter grauem culpâ femper additur poena ex/ communicationis lacæ fentenciæ^.Ec funt Theologi,qui neganc quenquam excotn iiiunicaripofle,nifiob admiffum quod fit apud deum capitale.Sed hanc difputa. tionem,an poilit epifcopus aut pontifex fubditos quacunq; in re aftringereadca/ pitalem poenam, omittam in præfentia.

Illudrogabojanprobabile ficpotificis Ca«xxn hue effe animum, ut fi poffit etiam, uch't ad hue modum onerare ftios. Paulus inz dignatuGquod altquis iudicat fratrem fa Um in cibo aut potu : ÔC ego ob cibû auc potum detrudam fratrem meß in gehen/ namf fam in alqs quf fit pontificum ank • uius,relinquamus interim in medio«Cer te in ieiunio palam c(f, ilium non omnes fuo præcepto uoluilfe aftringere.Proin/ de, quur iniqui indices in proximum altgt; 1er interpréta mur legem potiftcis, quàm pro ipfius animo f JNec enim côfentaneS

g eft

M DBS.ERASMVS ROTER.

eft, iHum uoluifle quenquam obftrïngegt;? re ad leiunium, aut efum pifciS, qui hoc fadîurus fit infigni ualetudinis, aut uicæ difpendio. Itacp no obligat infames,non admodiim fenes, non aegrotos, non ino/ pia laborantes:non denique c%teros,qui obaliamquampiam caufamnon ferunt inediam, multo minus de efu carniS. Hi ft uefcumur: utic^ uefci uidentur exeius (ementia,qui legem condidit. Dices, fed interim aperiiur feneftra malis, qui hoc praetextu uefcentur, quum nö fit idonea caufa. Hoc periculum fi fpetftaret ad ho/ inicidium,aut aliquod graue malum,au/ direm.Nunc tolerabilius arbitrer, ut fex centi uefcantur carnibus citra neceflitaz tem.quam ut unus hac fuperftitione peri clitetur de uita. Proinde mihi non difpli/ cetmosapud Italos,iuxta quemetiäin quadrageiima publice in macellis uêdun tur carnes uitulorum, heedorû, ÔC agnoz rü,ied à paucioribus,ne quid défit ægro/ ris,aut qsqui ægre carcntcfucarnium» Nee quifquam notât ementê aut uefeen/ tem,etiam ft nihil morbi præ fe feratgt; Sût enim caufte,quas ex uultu non poftis dez prehenz

.CHRIST. BP ISC. B Af IL» »

^rehenderc.Et Chriftianæ chantatiseft, (n meliorem mterpetart partê, quicquidt re(5e fieri poteff. Tetnulentia » obtreóa/ tio, turpiloquium gt;nbsp;uerearguunc impro^ bum«iuxta canonem EuangcbcQ.Si quilt;* dem hare uere mala gt;nbsp;quutn prodeunt ab oregt;dcetarant corruptum cordis fontem« unde ilia Mephitis exhalatur, Et tarnen his kuiter offendimur^aut etiam applauz dimus. Velcentem carnibus be execraz mur, quail de ft er it elle Chrißianus, quiS Euangelium uetetiudicare quêquamin his quar per fe mala non funt : SC Paulus noltt quêquam iudicari in cibo ÔC potu. Ergo qui uefeitur carnibus ex caufa graz Ui, ne peccac quidê aduerfus kgem, qua nihil admittat aduerfus metein eius qui legem condtdit.Qui uefeitur citra neceP fitatem,fi peccat, tâtum peccat in legem humanam. Carterum qui condemnat fra trem fuQgt;qui obtredat, qui defert ac iraz ducit,peccac 0^ aduerfus Euangelicâ doz ârinam,Slt; apoftoli Pauli prarceptumtac tnea fententia grauius delinquit,quam fi totum decennium carnibus uefeeretur. Caput

Appellat Lutheranos amp;: h£reticos,qui x x i n g a carniz

Âèfo DES» ERAS JM VS KO TÉR» carnibus uefcuntur» lam hoc eft non ut'' culorunijfed fratn's carné arrodcre, VtrS ^uaefo fceleratius i Et tarnen ad id quod ùetat autoritas Euangelica : quod uetat Paulus apoftolus, nemo cómouetur : ad hæc quæ praeter Euâgelicam dodrinam inuexit humana confuetudo,fic inhorre/ fcimus J quait femel collapfura fît tota Chriftiana religio» VerS hic interim ob/ firepit geminus fcrupulus, alter qui per/ tinere uidetur ad ordinem,alter ad offen/ diculum proximi» Ordini fatemur pluri/ mum elfe tribuendum, adeo ut præfîet etiam tyrânidem aliquam perpeti, quàra. ordine turbato mifcere res mortalium.ô^ Paulus uitari iubec Chriftianû «tccxt»?, hoc eftjinordinate uerfantem.Atcp idem ne cui fîmus offendiculo, præcipitabftP . nere non folum à re mala, uerum etiâ ab *4ï omnifpeciemala» Verum ut conftetor/ do per ordinem tranquillitas,expedit ut proceribus fua côfiet autoritas,ac po/ pulus his non fecus obediat ac dei uica/ - rijs ♦ Fatemur hæc elfe uerifTima » Et Pe/ ' trus apoftolus damnateos^quifuis cupi-^ ditatibus feruientes, côiemnunt glorias, hoc

CHRIST, tprsc. -CASTL.' 10«, hoc eft, cximtos uiros publica poteftafe præditos» quS illic fermo fit de tnagiftrai* tibus ac principibus, ni fallor, ethnici^ quanto magis oportetpontificum auto-* ritatem fandam inuioiatam efle. Quf fi boni funt, obtemperandS eft tan quarr» atnicis dei.Sin mali,fed tarnen ea qu^ re äa funt docent, obtemperandum eft do/ {^rinæ quam tradunt. Si neqj boni ftrntj hecß bona docent, tarnen aliquoufi^ fegt; tendos cenfeo, ne turbato rerum ordinc, grauior peftis exoriatur. Hoc egoconfigt; li) populo Chriftiano dedenm. Porro fi illorum impietas eö pröceflerit, ut diuis atc^ hominibus fit intolerabilis j id quod âucrtat Chriftus:ipfe nouit huiufmodf flagella neuere, quibus etjciat è templci fuo,quos nolit illic agere.Nam quemad/ tnodum non fine confilio pontificum eie äio translata eft à populo ad paucos, ita tiö placet reuocari exempla, quibus mul litudo fuos epifcopos ob quoduis crime «xigebat.Siquidem Brixium ob fufpicio Hem ftupri cum lotrice, populi tumuitu depulfum Icgimus. Cgterum quemad Caput •tiodu Paulus præcipit uxoribus, ut pef x x H i î g Î omnia

«èt DBS» ERAîHVÎ koter.

omnia morem gerant,ac reuereätur maz ritos fuos tanquam dominos:ac utcifTim admoner, ut mahti moderate ac ciuiltter utantur autoritäre in uxores, cogitentc^ focias ede, Qó pares in Chnfto, cobære/ des regni coeleftis, alteram fui portionê, utt^ illarum infirmitati femet accommo dent cum iudicioa'ta monendi funt eccle lt;ïae primores, ne uel autoritäre fua abutâ tut in populum gt;nbsp;neue populi fimplicem obedientiam uertant in fua tyrannidem. Oues funt,fed Chrifti potius,quà(n epi' fcoporum.Oues funt,fed pro his ouibus fummusilie paftor preciofum fanguinê fuum fudit. Oues funt * fed adeo charæ domino fuo,ut unam erraticam,anxia fo ticicudine quaefit). ac tandem inuentam, humeris fuis reuexerit ad caulas fuas.O^ ues funt, fed rationales, hac parte pa/ res epifcopistnpnunquam etiam plus fa/ piunt,quâm epifcopi quidam: dcnicp ex tiis ouibus fiunt paftores. Non populus propter epifcopos, fed epifcopi populi caufa funt inftituti. Vnde tametiï epifco pus ad finglt;^os è plebe collatus pratcelz lit,duplici^»ut inquii Paulusgt;bonoredi/

gnui

'christ. EPISC. BASIL. M gnus eft: tarnen maior effe rat/o debet to tfus populi, quam untus eptfcopi • Et (2 quis adderec, maior enâ dignttasgt; huius oratio non prorfus abhorreretab oratio-* he Cbrifti Rogat enim in Euangelio do/ minus lefus uter uideatur maior,qui mi/ niftrat,an qui accumbit. Nonne, inquit* qui accumbitfSed populus font illifilij fponft, qui ut honorabiles difcumbût ad menfam Euâgelicam. Primores eeclefiæ funt miniftri,qui adftant, 8^ obatnbulât, circumfpedantes ne quid cui defitin eo conuiuioEt quod cuilt;$ conuenireuide/ rint,id depromunt cdiuite penu fponfi Chrifti. Ô^od fi Chriftus, qui fine con-* trouerfia fuit omni coparationc maior, feminiftrum appellatjSif miniftrum gef/ fit uf(Ç ad pedum lotionem, quid opor-* tet facere pontifices, qui iuxta D.Hiero/ nymi fententiam patres funt, non domi/ ni,quibusdifpenf3tio myfteriorum dei crédita eft,non autoritas: qui SC ipfi labi pofTuntjSd ignorant multa. Impcret igi/ tur epifcopus populo, fed ut pater filqs, fed ut maritus fponfas dile^. Net^ pu/ tetfibi quiduis itcereiagregemfu3*de g 4 quo

W DBS. ERASMVS ROTER«

I

quo reddûurus eft fummo ueroc^ pafto^ ri rat ion cm. A tip iliud etiatn tneminerit» autoritatem non folum tuendam effefelt; ucricate iubendbfuperciho,minis,ac uin didia, quibus rebus ne tyranni quidê fuâ fatistueri fo!cnt;fed mulco magisuitx fandimonia,modeft(a,manruetudine,fa era ciodrina, pa term's monitts, amicis ex bortationibus, Paulus in puniendoeû» qui patris uxorem habebat.exerit autori ^arem apoftolicamjfcd quoties idem de/ mittit fefe,blandiens, rogans, obfecrans» lt;gt;xhorrans,obteftans, adiurâsfSufpicien 4.» qutedam res eft,perpétua uitæiynce/ riras »incrcdibilem populi fauorem con/ e4mt Euangeticus animus, contemptor opum, contemptor bonorum, contem/ pcor uoluptatum, auidus bene merendi de omnibus : paratus uel uitæ diferimen fubire pro grege fibi credito.Magna ad/ mirationem conciliât pedus diuinislite^ ris refertum: lingua non minus fanda dtferta, depromens ex opulento penua/ rio noua dÇ uetera. His rebus potidimü ôi. paratur,amp;^efenditur epifeoporû au/ toritas, multoc^redius ac tutius, bis ' .-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' uerbis

C H RIS T. 'E P I S C . B A ff I L » «of

Uerbis, ordtnamus, decernimus, (latui/ mus, præcipitnus, uolumus, ac manda'' mus.Hæc faciunt, utpopulusulirôpius 44 præftenquam cxigatur,mag!scp commo ueatur exhorcatione paterna, quàm ullis quamlïbet regahbus minis-An non uide mus,quoties exoritur aliquis qualicuncp opinione fandimoniç commendatus,ac fpeciem aliquâ Euangeliei doâoris praelt; bens, quanto Audio populus pendeat ab illius ore, quâm ex animo faueat i Qpid fi uideret uere paternum animû, quaiem habebat Paulus aut Petrus, quid non fa*» eeret populus f Paulym non fecus ac Ie/ fum Chriftum exceperuntdifcipuli, pa/ rati uel oculos fuos eruere, ac dare illi A poftulaflet.His igitur rationibus optime conftabit ordo,conftabit autoritas.cófta bit pax ôd Concordia, ft pars utraqj uiciC* fim certet officio. Alioqui tyrannica pax eft, quoties populus oppreffus ui, quic/ fcit corpore, fed animo obmurmurat, ac male precatur. Netp ftatim clamitent Caput detrahi præfulum autoritati, fi populi It/ X X v i bertati fimul ÔC quieri cot^itur. Primû illud pertinet ad præfulum autoritatem,i g $ utpo

rerf DES« ERASMVS ROTER.'

Ut populus de ipfts quant optime fentiati At parum bene fentire uidetur, qui iudi^ cat eos hoc animo effe, ut uelint fuos quam plurimts conflitutiouum laqueis irretitos eiTe, modo ipfi fuo arbitratu im perent. Is demum bene fentit de pontifigt; ce, qui iudicat ilium hoc eiTe animo, ut gregem fuum cupiat quàm maximciibe rum in Chrifto, expedttum fcrupulis Si captionibus-Neque enim ille detrabil autoritati régis,qui nolic illt quicquam li cere,contra æquum ac bonum, cotra pu blicas leges, contra confuetudines ac pri uilegia ciuium,contra iuiiurandum quo fufcepitprincipatum.Imo totam autorP tatem detrahtt,qui hocfentit de rege, quod tyrannis dignum eft potius, quam legitimo principe.Proinde fi rex non po ftulat, ut fuo edtdo quenquam obftrin^ gat ad pcenam pecuniariam, aut corpo/ raient,nift ftt «6qua,iufta,rationabilis, ri/ teJata,df tacitis populi fuftragtjs corn/ probata: denique non poftulat,ui omnis conftitutio reddat obnoxium periculo capitis, nonncepifcopis animum plané lyratinicum tribuere uidetur, qui fufpi»

catut

CHRIST. EPISC.BAJIL. »7

caturhancefTe tncntem.ut quibuslibct cöRitutfonibus uelint fuos obnoxlt;ot tCf fe gehennæ !quot; Ac principum leges farpe minaccs funt, SiC ^txoäote peena deter/ rent uertus quam puntunt gt;nbsp;qualis fer/ tur ilia duodecim tabuIarumdedtlTecaii do corpore eius, qui pluribus credttort* but deberet, nec eflet foluendo. Ac ult;/ Ceres illi multitudinem impentam • Si philoTophtac rationibus intradabtlem, louis fulmine faeutencis in fontes * dira/ rum uItricium,R.badamann,terribiIium apud inferos fuppliciorum figmentis, deterrebant à maleficn’s, Vt huiufmo' di fucorum nonnihil concedamus prin^ cipibus prophanis gt;nbsp;non arbitror in epi/ fcopis eOk recipiendum, qui profitentur dodrinam Euangelicç ueritatis*Sed qui præcipityinqcit laqueum : qui exhortaf, fie uocat ad meliora.ut non adimat liber tatem* nbsp;nbsp;Dieet aliquis, ddptam eöe ex/ Capuc

hortationem,propter intradabiles oput XXVII» ciTe præcepto« Mibi contra uidetur. S«/ pe plus impetrat exhortatio parema » â tyrannica exadio. Sic hoc uanum, iWu quotidic experiinur io uxonblt;achber^:

»8 DES. ERASMVS ROTER.

Sinid üïo malo uerum cffe docuit Hiero boain,cui male ceiïit fçuum ac minax iu 45 uenum conGIium. Si populus confpcxc^ rituere faccrdotem ôi epifcop3,noncnt ineffîcax exhortatio- Sin uita palâm itn/ piâgt;mores impurunfcitia cra(ra,auantia l'nfatiabilis/çuitia barbarica prorfus alie nauit animos plebis,quid proficiet prægt; ceptisr' Qui non parebunt, grautus pec-* cabunt ob contumadam : qui parebunt m'etu,nihilpromcrebuntur, aut certe minimum^quod no præftct prçceptutn, qui ui coadus præftau Et fortaffecufpâ coduplicabic hypocrifis ♦ ]n nobis igitur potiffimiim fîtum efl, ut apudpopuhim pondus habeat exhortatioquamuis blâ/ da,SiS placida.Itacp probe quidê factunt, qui confulünt procerû autoritati: (ed ma le confulunt,qui earn nô aliter quâm mi/ nis ac terroribus farta tedam effe uoiSt, * Sed interim aequum eft, ut gregis quoc^ ‘ libcrtati,quantumæquitaspoftulat,con fuIatur/Edenim huic fua quædamau/ toritas,nec ea fane leuis.Nonne confue/ tudo derogat SC abrogat legem : adco ut lex non tnereatur nomen legis, niffiuç/

- » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rit Uten/

CHRIST. EPISC. BASIL.' «o?

ritutentiumtacKis fuffragrjs comproba/ ' ta c Quæ res abrogautt proximi confitij Lateranenfts,quod fub lulio fecundacce ptum, fub Leone decimo perfedutn eftgt; tot conftitutionesr' Nonne tacita populi fufFragia, fine calculi's abrogantia quod erat decretumfHçc nimirum eft uox po puli,quæ eadem dei dicttur:bæc eft auto ritas liberæ multttudinis, cuius æquum eft haberi rationem, quoties non aberrac à régula pietatis. Proinde rede confulen qui fic moderabitur confilium, utprofpi ciat utric^ parti* Nue fcrupulo fcanda/ Caput liquantumtribuendumfit,paucisdifpi/ XX VIII ciamus ♦ Princeps nofter lefus Chriftusi alias nonnihil tribuit uitando fcandalo; rurfus alias negligitoffenfospbarifæos» E coniugata nafei uoluiucircuncifus eft: obferuauit â lege præfcriptas ceremoniz as;ieiunauit, ne quid ilii poftet impingi» quod probabilem haberet fpecie impie/ tatis, aut iniuftitiæ. Cæterum non deftfc prædicare pattern fuum:non defqt doce/ re cœleftem philofophiamtnon defijt be/ nefacere omnibus:non ueritus eft homi/ Mem fanare fabbato » quâquam his rebus

ureten/

Ü» DES. ER ASM VS RQTER‘ orcrentur pharifzi»ScandaIo fuit SC rodi, quetn contempfic uiciiTim ab ipfo cótemptus. Et alicübi tnonttus de offen/ fis pharifaristqd refpôdit i Sinite, inquir, illos, cæci funt duces carcorû. Ad huius exemplum apoftoli multa dederQt in/ ftrmitati ludxoru, ne qua res impediret Euangelt) curfum.At non ufquequaque indulgent offenfis omnium.NuIIis enim ludxorum ciamoribus hucperpdii po/ tuerunt,ut gentes adigerent ad circunci/ fionem « Hoe modo ad tempus datQeff inuincibili ludseorum percinaciæ, quod iubentur ethnici abff inere a' ftupro, fan/ guinc. fuffocato j QC idolothytis. Paulus tondet exfan’em exercet nudipedalia, purificatur in lemplo, quo midget quo/ rundam animos ad fednionem fpeâan/ ces-Sed bare facitgt;ubicunque licet,recla/ mâs.Fatetur licere uefei quibuslibet.fcd incidit ubi no expédiât uti iure tuo.Eua/ gdicam porrigit iibertatem,fed chantas omnia metiens udlitate proximi,nónun quam uolens decedit de iure fuo, non ufquequacp, nec^ perpetuo, fed interim obludUns pro utribus inürmitati eorum

CHRIST. EPISC» BASIL.

qui temere oflFendunt, donee iîîi proß ciant ad robur Euangelicû, nee amptius ofFendStur hts rebus,quae per fe nec^ bo/ n% funt,neque malar, Paulus in cibis alt/ quando ludaris fièbacludæus,ut ludatos kicriiaceretKurrus ethnicis ethnfcus.uc iUos lucrifaceret,Sed abfurdum fuerit.A quis nöc quo^ ludacis fieret ludaeus,ab/ nines à cibis apud illos uetitis,ne ludços alienet * Imö Paulus obiurgai Petru gt;nbsp;quSiäeouf^ propagata foret dodrina ChriftijUt xquS eüet ludæos edodos ac, monitos abtjeere fuperßitiofam infirmi/ tate,adhuc ncludxos oßenderetjfubdu/ ceret fefe à couiuio^âC offèndiculû uitäs» incidit in aliud grauius.Erat illa Euägeln Uelut infantia.lud^is fic penitus erat inn ka legis religio tradita à maiorib. logocfi ufu cofirmata gt;nbsp;ut bic affedus ad tempus eflêt ignofeendus ac tolerädus, quod ex honefta caufa natus eflètjamp;^ fubito reuel li non poiTet ex animis hominum.Dein/ dehxc oßenfa graue periculum fecS tra hebat. ludarorum natio tenax auitae con fuetudinis,alienabaf ab Euägelio. Ethni ctfic abhorrebât ab onere legis, ut multi

Gictus

lift DES.'EKAÏHFS ROTER-.

c/ti'us â Chn'fto fuftfnuerint refilire,^ lu datfmum admittere. Et quS nihil fit'exez crabilius fdololatria, qui uefcebatur ido^ lothytis, tum temporis pröbabilem fufpi donem præbebataiïenttenn's illorum lil perftitioni,quibus cum uefcebatur* Et ta men hic Paulus ciamat legem iam anti/ quatam efTe^Clamat tdolum nihil eiïe,â^ idolothytum nihil efle» Obiurgat eö,qui feiens ofFendit fratrem efu füo. Sedrur/ fum obiurgat eum, qui iudicat aliénant confcientiam,in cibo aut potu: qui mal£ loquitur de fratre, ob cibum pro quo ille gratias agitbenigno domino,qui omnia creauit in ufus hominum.Irridet illorum ftultam fapiêtiam,qui ut magnum quid/ dam docentes, dicebant : Ne tetigcris,nc guftaueris,ne contredaueris * Quemad/ modum ludaicus ciborum deledus, au/ tore Paulo,cotemni coepit Euangelio fa/ tis iam prouulgato, fic â fimili uidet ido/ lothytum contemnendum, ubi fan's iam innotuit Chriftianos puro animo uefei quibuslibet cibis ad corporis neceffitarê» gratias agentes ci, qui iuis cultonbuso/ mniaparauit quæ funt tn* hoc mundo, « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quum

t HRIST4 ÉPÎSC. B A S it. *0 l

lt;]uum ipfe fit omniû dominus,qui nihil Uolutt pun's impürum ciïe. nbsp;Proindc fi

Ceflat idonea caufa fcâdali î Qc fi rcgnum x X i dei non eft efca ÔC potustôô (i ciborQ ab? flinentia plerofc^ inuitat ad luxum ac dé licias:tenues autem inclementef gfaüat) vidéndum eft,an pro coRitutionibus hù tufmodi fit tantopere digladiâdum 4 Illic pro tempore cofulebaturnafcenti Euan gelió.Dabatur aliquid afFeâibus ex prio ri uita fetidis. Et dabatur ad tempus ex charitate, non ex iurc. Net dabatur in 0/

Binibusjhec perpctuo, nec fine réclama^ tione. At nûc,undeofïendiculum, ex hi^ 4.^ rebus,quarum ufiim no ihterdicit Euan? gciium. Imô quarum interdidoresdani 49 nant apoftolicæ literac: Prohibentés. in? qüitjcibôs, quos deus creauit ad uefcen/ ^û,0^ prohibentes nubere. Denicß quo? Bfqi uidentur fcandali proferendi limi? tes C Paulus abftinetab idolothyto, fed admohitus, hoc elfe immolatum idolis» At idem uefcitur quibusiibet,nihil inter togans propter côfcientiam. At«^ hic le ui incommodo uitatur ofFendicuIum.Ec tnim qui tempérât pro tempore âcarni?

h bus

iï DES. ER ASM VS. ROTER»

bus immolaticrjs» habet ad manum alias carnes quibus uefcatur-Abßinec à tauro immolato Nepcunogt;df uefcitur perdiçe» aut capOjOuIli deo immolato.Ne id qui' dem facit,nifi per occafionem * AbftinCC a. carne fuilbjöt: uefcitur ficedula.AbftP net ab anguillis, uefcitur acipenfere» 49 Nunc quum pleriR^ diebus omniG car/ nium efusfît interdidus, num æquG een fes ut ego ob infirmitatem ac fuperftitio nem huius aut illius,de falute uitac^ peri clitcr, quG iam omnes Chriftianos illud edodos eflê oporteat,ne ex rebus huiuP modi tudicent proximuf Quod fi Chri' ftianæ charitatis uidet ßc indulgereidio tarum aut fuperftitioforum imbecillita/ ti, ut bac de caufa uelimus eu qui firmus eft, in ualitudinis aut uitæ uenirc diferiz men-’quur nô idem facimus in his rebus» quæiuftum acmanifeßum habentfcaïF dalumf Sût eccfefiæ proceres,qui quu«# abundentecclefiaftico cenfu, ufqj adfO/ gum opulentiàm, tarnen nec docent pO/ pulum,ôf palàm impie uiuût. Offendun tur idiotæ. Hic nihil datur populi feanda lojfedab infirmistâta firmitas exigitur» utiuz

Christ» EPISC* basil.

üt iubcantur credcre,ni maîint effe hæré Hcj,quicqujd per illos agitur; fi'ue quuifi i«» abfoluuntgt;damnâtue, fiue quum benedi cunt auc maiedicunt: fiue quum largiun turindulgentias, aUtretfnenGtahtudein • ualerci ac ü per apoftolum Pautum, An*» drcam jaut lacobum fuiffet adîum. Atta-' menhocfcandalurn natutn eft ex re per ft maia gt;nbsp;SC adeo no uitatut incommodo eius unde fumitur,ut ft nullû effet offert'' diculum apud homines,tamê uttandutn erat,quodoffenditocuîosdcû Adhaec CapuÉ quû omnis obtredatio fpeciem habeat XXX fummi malijtamê hie negligimus offen/ diculum infirmorum, ac fortiter anime» noftro morem gerimus.In his rebus tart tum,qug huius generis funtgt;Ut qui inter dicunt, egeant patrocinio, ne uidéantiii^ facere aduerfus dodrinam Euâgelicam: tantum ualet fcandali uocabulum, ut ob ftultam fuperftitionemÿ uelimus pericli/ tari fratrem,cui cibus eft neceflarius. Art tion hoc eft tranfgredi præcepta dei, pro pter traditiones hominum C lam dudum dicit,fcio,tua pietas,exitnie pfui: Quor / (um ifta tarn multa C An ut damné cibo'

h X ruin dlt;

iiH DES. ERASMVS ROTER.

rutn deleâum » que cotnprobat ufus ecgt; 51 clefiafticusf' Vt ingenue dicam, cupiam omnia quæ funt huius generis, aut certe talium exadionem protfus è medio fub Iatam,modo Ueræ pietatis ftudtjs accré/ icar, quod decefferit ceremontjs : 5C hoc addatur Chriftianifmo, quod ludaifmo 5^ détraëîum fuerit.Quod fi uulgus idiota/ rum abfc^ buiufmodi obferuatiunculis prorfus in officio cotineri nequit, holim Chriftianam libertatem huiufmodi mul tis grauari ♦ Nolim fic aftringi confeien/ tias,ut fe credant capitale facinus admit/ tere,fi uefcantur, nifiperuerfus amp;nbsp;tontu tnax animus acceflerttmolim præpofie/ ro iudicio tantum his tribui, quæ per fe pene nullius momenti funt,negledis ij's, fine quibus non confiât Euangelica pie/ tas.Sed tarnen hæc pofiea quam publica confuetudine fixa radices egerût, nolint feditiófe contémni,fed uel paulatim abo iert, uel autoritäre maiorum tolli gt;nbsp;fed ita tolli, ut interim populus ad meliora uo/ Caput cetur, Sedobtjeiet hic mihi quifpiam, XXXI finonmultumconducunthuiufmodice remoniæ,certe nihil obfunt; nbsp;hadenus

profunt

CHRIST. EPISC. ÉASiÈ.’ «7 profunt ad pietatem,, quod ÓC admonêc üeræ pietausjamp;f ad hæç tnfirtnis funt pg dagogi, quemadmodS lex Mofaica Iult; dæis. Et uidemus quanta fit Chtiftiano/ f uni ctiam imbedllitas. Interdidus car/ niutn efus, admonet Sgt;C docet omnem Itt xum,ói- quicquid luxum eonfequi fokt, cfTe fugiendum. Indicium ki'uniutn,ad/ «nonet ac docet ab omnibus uittjs efle tê perandum.Nam id demum deo gratum? ek ieiunium.Hæc fi placet ratio,circuilz cidamur eadem opera,quando circunci/ fio Só temperat titillationes uoluptaturn in coitu,8lt; admonet cor ab omnib» eraf/ fis affedibus elfe circuncidendum. Mâ' (^emus uidimas, ea res admonet brutos animorum affedus efle domandos* Vez rS ut admoneamur huiufmodi figuris, fan's eft nobis,hæc religiofe fuifle quon/ dam obferuata à ludæis. Quod fi pietas 55 ho periclitatur ex ceremonqs, quur Pau lus canto ardore ubic^pugnac aduerfus ceremonias Mofaicæ legis Hæc fi im/ «nodice adhibeantur, obruunt Euangelt cam libertatê. His fidere, utferè uulgus hominum fokt, peftis eft ueræ pietatis* h J Ex

»18 DE8.EKASMVS ROTER,

Ex his obtreâare fratri,uenenS eft Euâ^ gelicæ rcIigionis.Harc nimirum uidebac Paulus, quum acriter bclligerarctur ad/ uerfus trrumpere conâcem ludaiTmum, Imo ft uacet, docerc poffim grauiffimas quaftp rei Chriftianæ peftes ex ceremo/ Caput ntfs nobis fcatere. Non probo contu/ madam iftorum,qui palam óóinfultan? tes,uelut in ludibrium publicæ confue/ tudinis, carnes ederunc:fed hadenus da/ mno,ut docendos, admonêdos, SC ft res pofcat etiâ increpandos exiftimem,non lit parricidt] reos deferendos apud mBgi ftratus: ÔC rem negligendâ magis,quàm exagitandam,uel ob hoc,ne ex hac fein/ tilla concitata maius nafcatur incendiu, odium aduerfus cierum, iam plus h'

■lis exacerbais ♦ Mihi difplicet quicquid ■ fpedat ad feditionem. At tamêjft nullus obfiftat huiufmodi ceremontjs Temper tn maius glifcêiibus, adum plane fuerit de libertate Buangelica : fed à nullis po/ tius obftfti conuenir,quam â proceribus quot;nbsp;eccIeftæ.Sic paulatim irrepftt confuetu/ dó,qua; nobis diem Veneris pifculentS 54 fçddidÛ,Deinde ubi hoc fucceffit, adem

ptuseft

CHRIST. EPISC- B ÀSIL. «gt; tgt;tus eft amp;nbsp;fabbati dies. Nunc amp;nbsp;Mercu rt] dies periclitatur. Et ob id genus obfer Uatiunculas uidemus tot homines afHr gijpericlitarbdenique mori, multos fibi ftulte placere, fibic^ Chriftianos uideri, qilum fint ludaei, barum rcrû fiducia ea negligere, quæ ueræ fint pietatis. At Euangelica charicas docet affiidis opitu lari. Euangelica libertas non debet hu/ iufmodi prar ter modum indudis,a fertfs ftudqs auocari. Atcp haâenusquidêin 53 genere didû fit de rebus huiufmodi, no ut patrocincr contumacibus 8C infoicnz tibusjfed ut excuffis caufæ circGftanttjs, difpiciat tua prudëtia, ne plus minus'ue fiat,quam res ipfa poftulet. Nunc mez Caput am ipfius caufam paucis agS, non quod XXxHI ullt bono fuerim offendiculo: Qiiod eni fecfinon ucritus fuifiem ipfo Chrifto ac cumbente facere : fiquidem eram in eo ftatu, ut quiuis citius iudicafiet miferaz tione dignum,quâm reprehenfione: fed tarnen non committam,ut apud eos qui bus res ut habet ignora efi;,quifquâ meS exemplum fuae prgtexat licentig, meac^ nece(ricate,fuam defendat temeritatem.

h 4 PrP

DES. ERA SMVS ROTER,

Prim um ego nullum hortatus fum,ut ei tra neceiïitatê carnibus uefceretur, imq potius docui publicæ confuetudiqi ferz yiendum, Ipfe (tc affecflus fum erga ça^/ nes, ut fi liceat uitam aç falucem tuep cere ac lupino, neç pifces ncc carnes fins defideraturus.Porrd quû ob imbecillem corporis ualecudinem,3^ naturale quod dam odium pifcium pene fingulis qua/ dragefimts foleam periclitari,tarnen fre/ quenter ad carnium præfidia uocanti^ bus medicis,nûquam obtemperaui, nifi feme! in Italia, medico iam dies aliquot mortem minitâte,ni parc rem : cui tame badenus parut diebus paucis,ut tus car/ nium,Quorum uitellis temperatû fume/ rem,ab ipfis carnibus abliinerem : quas etiam ft animus appeti(fetgt; non redpiC'' bat ftomachus, tâta erat imbecillitas. Et nunc dies aliquot in quadragefima, id^ tulTu medici, nec fine uenia Pontificis,! quo iam complures annos diploma pa^ ratumefi;,quQ nunquam antehac fum ufus, quod ad carnes attinet. Iam finge me hocabfc^ medici autoritäre feciHe« Quis medicus redius nouit hoc corpuz (culun)

ÇHRIS T* EP ISC. BASIL» »t»

fculû, quàm ego;' Finge abf^ diploma/ te fecifTe, no'nne quouis diplomate me/ lius excufatneceflitas Primum expen/ de feneâutem, perpetuam penè corpu/ fculi huius ualecudinem texpendelabo/ rem itineris gt;nbsp;labores ftudiorum, in qup bus fupra uires corporis,dC animi uer for affidue. Ad ha:c me uiginti ferme di/ es pifuita, imd non pituita,fed mera pez (lis ad mortem ufque afflixit. Eadem ex interuallo recurrens,grauius etiâac diu/ tins nos habuit. Sub quadragefimâ nos calculus cum mira quadâ totius corpo/ ris affedione corripuitHoc malû quum fit atrociiTimû bC præfentis periculi: nec enimmaiore uitæ difcrimine, nituntui; grauide,alternis penè diebus mihi recur rebat ; fie ut mifera fœcunditate uno die conciperem,altero niterer,tertio parerê* Hic quis fanus non diceret me efle mei ipfius homicidam,fi carpibus abflinuif/ fem.QuijErafmum imitariuolqt,totunt imitentur,6C ignofeetur. Nunç qqid ua^ ïidis, ociofis, tcmulentis ad ludibrium,, non ad neceflitatem edentibus cû exem CapuC pIoErafmi? Reftat unusfcrupulus de xxxnn.

h $ feanda

ui DE?. ERASMVS ROTER.

fcandafo. Suadet illud Chriftiana chari/* tas fateor, ut ubique quoad licet imbecit lium offendiculo cofulatur. Audio Pau/ lum paratum, ucl in aetcrnum abftinere ab efu carriium potius,quïm ut cum oP fendiculo proxtmi uefcatur, Sed idê, ut aotedidum eft, obfurgat ex cibo potw ue iudicantcs fratrem, Sgt;C interim peftP lentiflTimos commémorât, qui prohibe/ rerit uefei cibis , quos deus paraiTet in ufum hominum. Quur tu, inquit, iudi/ cas feruum ah'enum i Domino fuo ftat autcadit. Et quur iudicor ab ahena con/ fêientia in eo, pro quo ego gratias agoï* Qui uefcitur, non uefcentem non fper/ nat:qui non uefcitur,uefcentê non iudi/ eet. Itaque PauH iudtcio infirmior eftgt; qui non uefcitur ♦ Et is grauius peccatj quiiudicat fe meliorem, cui magis de/ bebat cedere. Et tarnen huius infirmita/ ti fi ex caufa probabih' fuerit offenfus, fi corrigi no pofli'tjad tempus cedit cha/ ritas omnibus fefe attemperans. At non ufquequaque. Eft enim in quo monen/ dus ac docendus eft infirmus Eft in quo reprehendenduS'Eft in quo fpernendusi

Alioqui

CHRIST. EPISC. BASIL. nJ

Alioqui perpctuo obfequio nihil aliud, quam alcre morbum imbecillium , re/ (àilTiina uia e(l, ad extinguendam om/ nem piecatem Euangelicam. Ec tarnen Paulus illic agit de imbecillitate, propez tnodum inuincibili, quod ex maioruni traditione, longaque confuetudine fic ake infederat animis hominum, ut fu/ bito reuelli non queat. Sic ludæi Jegem in qua nati fucrunt Sgt;C educati, SC in cu/ ius religiofa obferuatione cofenuerant, non ferebant abrogari. Sic aliquis ex gentibus conuerfus, fi uidiflct Chriftiaz hum accumbentcm in conuiuiojquo fi/ mulachris immolaræ carnes propone/ bantur, non potuit non fufpicart ilium confentire fuperftitioni eorum quibus cum agitabat prophanum conuiuium» Et tame Paulus flrenue clamai interim, idols nihil effcÄ fas elTe uefchquicquid in macello apponitur- Clamat legis cere mo nias ad têpus inllitutas, ad Euâgeltj uigorem oportere antiquari.Denit^ Pe/ tro reftitit in faciem, quod nondum inaz ne ludæorS offendiculum auderec c5te^ mnere« Erat igit aliud offendiculi genus de quo

•14 DESlt; ERASMVS ROTER^

de quo Paulus ait, cuius occafîo præbez batur ex uitæ (uperions inolita côfuetu/ dîne» Nosipß gignimusÔCaccerßmus nobis ofFendicuIorutn huiufmodi mate/ riam,quum uideamus,quanta pedis ue/ ræ pietatis hinc nata fit uitæ mortalium* Paulus tolérât infirmos bac fpe.ut profî Ciât ad firmitatem gt;nbsp;Nos toti inclinamus in hæcjnegligentes eorum,quæ fola uez re pios façiunu Cæterum ut ad meâ eau fam redeam, utcuncp res habet,de ratio/ neofFendiçuIi,nechic quifquam in me defîderab(t,opinor, charitatê cedere eu/ pientem infirmitati proximi« Diploma Pontificis uelut antidotum oppoiuihu/ tufmodi ofFenfis.Neç enim uideo in que ali^ ufum mihi fané ualeauDeinde quâ/ turn (icuit/ecreto fum ufus carnib. Imo' ufe^admanifedumuitæ periculû into/ tum abdinui, fæpe contempto medico. Quid fupered, nid ut ob fuperditiofant tnfirmitatem, nedicâ peruerfam terne/ titatem quorundam,nihil non calumnt/ antiumgt;etiâ moriar [mpius fit, opinor, qui hoc exigat:3lt;r ipfe paricida fim,d ob ■cemperem.Chridianæ charitatis edjco/ mode

Christ. EÉisc. BASIL, nç inode incerpretari, quicquid animo rc/^ do fieri poteft. Nec illud oportuic ne/ Caput fciffe Chriftianedodos,leiuniumô^pi/ XXXV fees non effe praefcriptos morbo,fed car nis luxuria periclitâtibus. Quod (i quis adhuc adeo fuperftttiofus eft,li qui uefei tur,huncadmonuerithifceuerbis : Fra/ ter'nequid offendat re noftrS exemplu, coadus facio quod facio,Vtinam ellein felicior,ego tuo robori gratulor : lu noli meam imbecillitatem calumniari ; fatisgt; ut opinor, fuam liberarit confeientiam* Sed ut -finiam, quemadmodum acriter arguendos arbitror iftos,qui feditiofa te meritate uiolant publicam. confuetudi/ nem,pracfertim earn, quae no pughet cS uera pietate: ita mibi parochi SC concio/ 57 natures,rede faduri uidentur,fi ex auto ritate praefulum lie ieiunium denucienc populo.Oportebat quidem omnê ChrP ftianorum uitam perpétua fobrietatéie/ iuniUm quoddam elle, no folum â cibis, uerum multo magis ab omni Iuxugt; à cuz dis uoluptatibus huius muhdigt;a cupidiz tatibus carnis,qux militant aduerfus fpi ritum; fed tarnen adhortatur nos auioriz

tas ec/

•ta DES. ER ASM VS R OTER* tas ecdefiaftica,amp;r côfuetudo maiorum-ut qui pofTunt per corporis ualctudinê, ætatem, aut rei familiaris copiam, ieiu ' nio præparêt animos fuos diei fefto Sed Chriftianum fit ieiunium ueftrS, fi gra/ turn effe uultis lefu Chrifto, fit perfeâd SC abfolutum« Minima ieiuntj portio efi: abfiinentia ciborumdngratum eildeo ieiunium, quo fcinditur pax ôtf concor/ dia^Qui ieiunant,gratias agant domino pro robore corporis, quod inedia reddv tur aptius rebus diuinis. Qui non ieiU'' nantjgratias agant domino,qui fua béni gnitate uariam ciborum copiam fuppe/ ditat,refocillanda£ imbecillitati corpo/ rum nofirorum* Qui ieiunant, non hoc nomine fibiplaceâc, quafirem magnant agant, nifi maiora adiecerint « Qui non ieiunant, tanto magis adnitâtur pt)s fiu/ dffs,ut quod ob corporis imbecillitatem præfiare no pofrunt,alqs Rudqs penfent ac farciant. Qui non abfiinet, ne turbec publicam confuetudinem, uitans oH'en/ diculum infirmorum,quantum comode poteft^Qui abftinet,caueat ne cotra do/ drinam Euangelicam apofiolicam iu dieet

CHRÎST. EPISC. BASII...

lt;3icet proxitnutn fuum,ex eo quod natu ra fit anccps.SC rede fecusue fieri poffit. Leutus peccat qui totam uitatn cœna( abfq; neceflitate.quàm qui ob cibum ac potum obtredat ac mordet pro xi mum, quem iuxta diuinum præcepium non fe eus amare debebat » feipfum. Huiup modi monita quoniâ uebemêcer ad rem faciunt, identidê funt incuicâda. Quia Caput €Cillud ob infirmasacmeticulofas con/ XXXVI feientias clare cupiâ explanarfiquç côfii tutiones,quos obligent,âf quos nô obli/ gennaut quatenus obligent,aut no obli/ gent Nec opinor expedite in bis quç ab homine laxari pofTuntylimites ufi^ adeo anguftos præfcribi mea fentêtia. Sit hic Jenis Si indulges paterna charitas. Cæte rum aduerfus liuorê, aduerfus obtreâa/ tionem^aduerfus homicidia ac bella, cæ terasc^ certas ac ueras Chrifiianæ pieta tis pefies,fæuiatepifcoporum autoritas, Hæc uifum efi ad te feribere, clariiïime uir,amp; integerrime praefufino ut doceam dodifiimum, aut ut meâ caufam agam apud tuam celfitudinê,cui noti funt Si mei labores in fiudqs publies utilitatis

gratia

’n« ERAÎ. CHRIS. EP. BASILS gratia fufceptt, 8C animus hic mcus,nuP lius rei minus appetës,quâm cibi aut po tus,SC corporis imbecillitas, qua aggra/ uat etiam fencäus, ÖC hic præfens mor/ bus nimium hörens ÖC urgenstfed ut per te uel placé,uel fanem alios,(i quos forte uel offendit fadum meß^ uel exemplum ad licentiam pertraxit. Quod autê hare Itberius à me dilTerta funt j nihil aliud in caufa fuir, niß quod optime fentirem de tua fingulari prudentia ac manfuetudi^ ne.Quuenim generis tui nobilitatem, moribus integerrimis, SC erudirione non uulgari,deni(^ prudentia ßngulari, caeterisc^ dotibus epifcopo dignis deed/ res,non uerebar ne quid raperetur in fu/ ipicionê liberius didum de præfulû offi cio.Bene ualeat tua ceißtudo fan

diflime prarful, Bafileæ poftridiePafchæ*

A N H o

H» D. XXII

IN EPI

l

It? SWIN EPISTOLAM deS‘ erasmi roterod a dedeleëîa ciborumad Chriftophorum epifcopum Bafilicnfem, fcholia eiufdetn defenfona»

V o N Î A ÀÏ libellus de dcledu dborum fuitmul/ torum couicqs lapidatus» quafirepugnetecclefig co (iitutionibus per indidas inedtas ac ciboruin deledum ad fobrie/ tatem carniscp tnacerationem prouoca-' tis, S)C Chriftiatios ad uoluptates delû ciasc^ inuiietjuifumefteundem ædere breuiflîmis fcholrjs côm unicum,quæ ge tninani) ut arbitrer, adferent utiiitatem» Primum enim fubmouebunt calumniaz torem, deinde para firmos admonebût, ne illic impingât ubi nullum eft ofFendi/ culum. Id aucem pariter expedit utrifep, nifiquod grauiuspeccat, qui proximo ftruit calumniam,quant qut bis in die re fielt corpufculum,2C cum gratiarû adio ne uefcitur quibuslibet, lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ïn pri'

*jo. SCHOLIA ERA SMI

In pn'mis iHud Icdorem præmonttum-uolo, quodhicdicitur in quorûdam pn/ uatam temeritatem, nihil ad eius reipu/ blicæ magiftratû attinere, multo minus ad epifcopum ÔC huius oHiciales « Nam amp;nbsp;Senatus id temporis eiufmodi mores nondum probabat,ne nunc quidem pro bat opinor : epifcopus uir integer ac pi^ us etiam perfequebatur, quod guide in jpfo fuit*Anno ni fallor i52^2,.quidâ qua/ dragefim g diebus uefcebantur ouis,idlt;^ adeo noluerunt haberi clam, ut putami/ na feu teftas ouorum per feneftras in pu blicam uiam eiecerint.Cæterum die pal marum,aliquot huius farinæ fodales co/ uenerut inaedes urbi uicinas, Sigifmun/ di cuiufdam arte chirurgica præceliêtis» fed praecipue admirandi artificis in exe/ cadis è ueiica lapidibus. Plurimos enim uitx refl;ituerat,nec ufquâ, quod audie/ rimjfefelleratitam erat certa manusdpfc dignus uel hoc uno nomine,cui uita do/ naretur. Nâ hic ludus illi peiïime ceflit« aliquanto poft per occafionem capto, à Caefaris præfedis* poft atrociftima tor/ menta bis pyragra candentepars carnid ctergo

trî ^RAECEDENT, EPIS. O« è tergo reuulfa cft: deinde quatuor extre ihx partes cû fcapulis ÔC coxis lento crû ciatu funt amputatæ t poßherc incifa cet uice, lingua per uulnus cxtraôta eicCiit^ ptutn cot, fnediû corpus Hammis tradP tum,maioretiirnirû exempioqüàmthe/ tito. Bxißimabaht emm atrocitatefüp/ pltctj irt uilum çditGplurimos poHe fanâ ti. Ferèbatur autetn eße femilunaticus, quod uictj ferc folet eximtjs artificibus cßeadtudum.interdum prudentiHlmà loquebatur, alias dixilîes mêtem abeße« is in ædibus quàs dixi, conuiuis aliquot doniinico die palmaru porcelluiü aßum exhibuit« Ne id quidem cia ni eße uolué runt. Id faißum quû deteßaretur epifcó/ pus,multos«^ citarec, tiô deerat qui hod Colore fuæ temeritati patrocinarêcur, ut dicerent Erafmum quoc^ nônunquanl Uefcicarnibus.Nec id omnirïó falßini erat.Aliquoties in ea quadrageßma fuez tam ufus pullaßrisjled clàm, née uhquä nifi (urhma compulfus neceßitate. Sub«* inde difcruciabar calcule, amp;nbsp;in ßudijs tä tum fußinebam oneris, ut Uix adatiianti dos quilpiatii par eße poßet. Poßremö 1 i dipla/

«îx:' SCHOLIAERASMI

diploma pontificiu habebam, perquod id citra fcrupulum ullum liceret. Ab epl fcopo quidê nihil mihi erat periculf, que hahui perpctuo dum uiueret mei ftudio fifTimum: fed tarnen illQ inllruere uifum e(f,ut haberet quod refponderet tjs, qui meam neceiTitate ad fuæ temeritatis ex./ cufatione detorquebat«De icripto aeden do nulla turn erat cogitatio, fiquidê uni fcripferam, eo(^ liberius. Gaeterum ubi fignificaflet epifcopus fe cupere, ut hoc fcriptum typographis comittereturi no/ nihil adniiratus fum gt;nbsp;erS^ düTùafurus: fedubicognoui archetypum quod epi/ fcopo tradideram, à multis defcriptS ha beri, nee uitari poffe quin ab aliquodi/ uulgaretur,recognoui non indiligenter, atep ex iudicio cutufdam doäiiTinii uiri, cui partes eas ego fimul ÔC epifcopus de“ legaucramusjcomifi typographis, nihil minus expedans, quam ut ab his ipfis pro quibus fcripferam lapidaretur ; ma/ gis ab his metuebam,quorum temerita/ tern ibi libere fatis ÔC zctiter dâno * Nec ea fane me fcfellit ratio. Habeo quofda ob hoc feriptû pro amicis inimiciflimos, adco

IN PRAECE,DEH. EE,IS. IJJ adeo ut non folum amarulentis didis,uc rutnetiam ftbenis nomen rocum profci? derint » Hie nimirum eft in rebus bom w num fortunæ Indus,ut unde magna fpe/ raras laudem.peftimam referas gratiam, .

Ex bis arbitrer perfpjcuû eflc,prppofi tum fuilTe pium ac religiofum, utcuticß ceciditoperisalea.

Reclamet hicaliquis î Poteras acrius infeâari conftitutionis ecclcfiafticæ uio latores.Poteram fortafle,red mihi habe/ da erat ratio, quo tempore Slt; in qua re4 publica fcriberem. Ad hæc malui gemiz num compledi fruçQum, utnontantuni cohiberem temeritatem, fed quorûdatn , etiam fuperftitionem admonerem, qui .. plus fatis tribuut hoc genus excernis ob/ ieruationibus. TantS præfatus, ueniam adfcholia*

SCHOLIVM PRIMVM

lam optnor Hquere, cur in ipfo. ftatim gt;nbsp;epiftolæ limine meminerim Apri Calyz dontf.âi^ porcelli domeftici.

Nego rem per fecapitalem, quod nq * fît digna fupplicio capitis ,.quum,piures ob c£i genus ita fguiantjquali quis auia t 5 ferro

«4 SCHOLIA BRASÄI

ferro trucidariu Et fi quis urgeac capita/ le diet crimen gehenna dignum, his aut illis uerci,non eft per fe crimenNam toi le confiieutionem, nulla fueritculpa: ac manente côfiitutione, nô arbitror efum protinus gehenna dignum, fi nulla adfit tnalicia.

Vbi nunc funt qui uoeiferant me da/ mnare ieiunium amp;nbsp;abfiinctiam ciborQ» quum hic pluribus uerbis prardicem ie/ (uni) utilitatem:riec ieiuni) tantS,fcd no' tninatim etiam ciborum deledû, quum aiOiNam quemadmodum cibus fubrra' dus minuit corporïs luxuriam t ita funt efeae quædam,quæ fie alQt corpus,ut uP uar,non ut lafciuiat»

Tertio Capite ne quis cauillaret pror fusIudaicumeiTe ieiunare,doceo poft Chriftum receptum in cœlos,apoftolos ac difeipulos in primis amplexos ieiuni/ um ac deprecationê, præterea ciborum lautiorum abftinêtiam,fed ukro, citrac| præfcriptionem hominum : unde côftat côfuetudinê fûiiïe priorê conftirutione.

A confuetudints laude digreiïus pro/ bo ponüficum uigilatuûm qui refrige/ feend

IN PRAECEDENT. EPIS* Hf fcentt Chn'ftianorum charftati, ÔC inun' danti lafduiæjconftitutionis repagulutn oppofuerunt.Tantum abe(l,ut eiufmo^ di conflitutiones tn totum damnem.

Dein hand molliter tncrepo eos, qm' 6 conftitutioncs Si à fandifli'mis autorib, profedas, óó non mcdiocriter ad pietatc conducibiles cotumaciter retjciunt,qu3 fupplicio dignus fit,qui leuiflimis etiam in rebus contumaciter uiolat publicam confuetudinê.Quibus uerbis affero po*' tificibus fuam autoritatem ,etiâft leuia præfcribant, minimicp ad pietatem mo/ menti.Magnum enim malum eft, turba ta congregationis tranquillitas j ac fprc/ ta prçfedorum autoritas,

Perfetflioribus non omnino cocedo Ip 7 bertatem à ceremonijs, fed aio fortaiTe condonandum, fi quis maioribus inienz tusjin ceremonijs obferuandis,minus ui deatur effe fuperftitiofus. Minus fuper/ ftitiofum appello, qui non eft anxius ac meticulofus præter rem, ut funt plericp,

Hicnondamnopublicaseccleftæcon g ftitutiones, fed priuatas quorundam epi fcoporum,autdecanorum, qui gaudent

i 4 aliquid

. SCHOLIA ERASWI aliquid fuu itnponere populo,ueluti pre ces,aut canttones,aut dies feftos, ob eau fas non neceHàrias.Nec omnes tamê no to,fed a io quorundam, ac difiundim lo/ quor,quod quidam no obfiftunt talibus per homines prtuatos tdudis. Vtdemus ÔC pios uiros quett de immodicts pontic ficum conUituiionibus, ac nimium ere/ bro torto anathematis fulmine, qui tarnen non adimunt illis autoritärem legû timam Horum de numero funt Bernat/ dus Abbas, ÔC loannes Gerfonenfis. lu/ daicas appelle,dc externis obferuationi/ bus latas. Rurfus non de genere coftitu/ tionum queror, fed de immodica turba. ? Hane caufam unam quodam in loco adfert Hieronymus, nec dubiS eft quin ea fuerit præcipua. Nam pfallere öf ora/ re fuæ cuic^ domi licebat,quêadmodum ÔC fynaxim facere ♦ Dc audienda milTa praeceptum recentius eft.

10 nbsp;nbsp;Hune locum quidam odiofe decerpfc

rant, quafi damnem cantiones ecclefia/ fticas, quum mox negem me damnare. Quid igitur queror Ob hæc interdum negligi quae neceftario exigit cbaritas.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nec

IN’ P R A E C E ß E N. E P I S . U7

Nec tarnen illic loquor de diebus dotngt;-nieis.fed de feftis epifcoporum fuperua^ caneis, Rurfus non dico fimplicicer effc fandius uidum parare liberis, quam au/ dire cantiones no intelledas,fed dico alt quoties efle fatius, uidelicet quum uxor aut liberi fame perich'tantur gt;nbsp;In tali cafu puto rede ÔÔ Pafchæ feRum uiolartfi ta men hoc eft uiolare, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Hie locus uifus eft quibufdâ blafphe/ quot;nbsp;miæ proximus,quum moxadtjciâ. Sint enim hæc exempli gratia dutaxat dida. « Maluimus enim fidis exêplis uti,quâm « quenquam offendere. Quum profitear “ efte fida,quur pro ueris mihi obqciunt? Poterant fortaftis adduci caufæ his fcelc ratiores, quod genus eftquG fertur lex ad irretiendam Simoniaca ratione pecu niam ♦ At non fan's eft caufas prodendi . nouas conftitutiones carere turpitudiz ne*OportetSógrauesefte autneceflarj/ as. Alioqui fumcit dodrina,admonitio, increpatiogt;exhortatio.Romanus tile po tifex qui ex tribus ieiuniorum temporP bus fecit quatuor,eo quod funt quatuor anni partes,turpem caufam non habuit»

15 fed

«8 SCHOLIA ERASMI

fed an fads grauem,alt) tudicent.Eadeni ratione poterat tnftttuerc duodecim tV pora, quod ftnt duodecim menfes annn Prçterea non loquor tlftc de quibuslibec feftis,fed de fuperfluis. Idorauois tenor arguic. Quod (i quis rideac huiufmodi excufationes, refpodeo potius illos effc ndiculos,qui fibi fumunt uirgulam cen' fon'am in alienos libros, quum nefcianC di'fpicere,unde profedus fermo,quô ten dat Sc quid agat,uidelicet aQueti codu^ fionibus corollartjs ÔC impertinentibus. (X Et hunc locum quidam exagitarunr» quafi notet ecclefiam quæ feftis diebus inuitet ad ociû SC luxum.In quo bis halz lucinancur.primum non animaduertunt me illic agere de ferifs priuato afFedu in dudis, no publica ecclefiæautoritateco ftitutis. Deinde quû addo,Vt nunc funt mores,non damno ferias, fed bominum uicia bonis rebus utentium male.

Vide quam abhorream ab omni fedP tione. Illas ipfas ferias caufis parum ido/ neis inftitutas.nolo laicorum temeritate rerjcbfed epifcoporum iudicio abrogari» ne populus affuefcat epifcoporum auto ritatem

ÎN p’rAÈCEDÉNT* Ep'iS* i» rftatrm cotemnere.Idem accuratiusagc» numero 15

Hic locus quibufdam uiTus eft durior*' 14. fed nihil afTeuero lt;nbsp;Ecclefiæ inquam,pa/ « (lores mihi uidêiur rede faduri-Epifco/ « pts fuam defero autoritärem, adtfcio conditionem necefTitatis, 6 res inquam urgeat.Si dixerint hic uiofari obedtentigt; am,obfecro quar futura fit uiolatio (i ret geratur epifcoporum permidu : Dicent nulls ede opus charitatis in proximutn ' tarn excellens cui debeat cedere adus la triæ. Male igitur nos docuit Chridus re dè aftnum colli è puteo, aut iumentS fol ui 8C duci ad aquam die fabbato-Nä hçc obtjcit dominus Pharifæis,haudquaqu3 obiedurus,fi td fieret perperam. Nullus enim aliquid ut rede fadum tuetur, alie no peccato. lam orare autcotempIarilP cetetiam domi,licet dC inter operadum^ Ädus latriae interdû diderri poted, quS proximi egedas no patiatur dilationenv Podremó qui interfuit facro ÔC. concio/ ni, huic non defuit oportunitas tollendl animum in deum: tantum ilias horas int pendit necedicati fuorumj quas altj com potatio/

»40 SX H O LI A ERA SMI

potationibus,autlufîbus impendût. Fpr taffisoccinenthic illud Bernardi,quod nufquam non occinut; ingratum elle fp i rituifanâo quicquid offertur,eo prater/ mifTo quqd debebatur. Itane aflare miP audire cantiones debet fpiritu* fan doa amp;nbsp;fubuenire liberis S)C uxorifame periclitantibus no debetur.^Spiritus cha ritas eO;, uc quiccp chartcati coniuntOius eft, hoc magis debetur fpiritui fanâo»

1$ , Videutubicp feruopraepofitis fuaro autoritatê ÔC excludo populäres cumul/ tus,inabrogandis t]s conftitutionibus« quas licet rede indudas, tarnen ob mu/ catam temporum conditionem expedic antiquari. 0 quis dicat eas fpiritus afHa/ tu indudas,primum non obligor ad cre dendum omnes omnium epifcoporum conftitutiones peculiari fpiritus afflatii proditas. fed demus eOe, quod pro tem/ pocu ratione fpiritus uoluit ftatüi, quo/ niam Oc expediebat ecclena,hoc idê fpi ritus uult abrogari in utilitatê eccIeOæ» Sedadecclefiæ fpiritusc^ fandi nomen nimium frequenter confugiunt Theolq giquunihæcentincaufa,adfctiptura^ .

mag**

INPRAECEDEN.EPIST. *4« t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

inagis erat confugtendum»

Piccnthocnoncompeterenffiinhæ rettcosSi de haereticis fenfi(rem,non dP Seinem aegre SC çgnus. Nam illi ümplici ter damnabant,coiugium Manichei,di/ gamiâ Tertulianus : at Hieronymus or/ thodoxus quû ait, matrimonium non di ci bonum ntfi côditionedeterioris,ôd ro gat quale bonû hoc û't,quod impedic pu ram dcprecationem.Grégorius quu ex/ dudit maritum à templo,qui nodu con/ tigerit uxorcm, quod exidimet cam uo/ luptatem nô uacare culpa:cum prifei caz nones fubmouêtâ facris ordinibus, qui baptizatus repetiuerit coniugiu,aut qui licet imprudês, corruptam duxerit: qu3 presbyteris prohibêt ne interfînt nupttjs digamorum, quod digamus egeatpctni têtia,eocp cû iÜis,ne orare quidê presby/ terum conueniat.Huc cnim pertinet pri mum caput fynodi Laodicenfis, indicés illis aliquot dierum ieiunium ac precesgt; arcensc^ à cômunione ad tempus,etiam fipalàm ac legitime contraxerintmatri/ monium.Quod autem Paulus praecepic de epifcopoyUt fit unius uxoris uir,ïnno centius

«4t SCHOLIA ER ASM!

centius primus pertraxit ad omnes cled cos, quü hodie clencis uufgaribus licest yel dectmä uxorem ducere. Item quutn pluribus anni dicbus interdicuat ufum coniugq, n jnne ægre pcrmittunt coniu giurnfPermittunt tarnen,fed uelut inuP (Gquando ad id quod optimum iudicanc non queunt perducere.

lt;7 Vbi nunc funt. qui clamant me dam-* hareconditurionem ecclefîae Romanas deccelibatu facerdotQ lt;nbsp;Aio remortam ex inß^ni puritatis amore, hüte accefTtP fepontificum conftitutionem, rem fanz dam autoritäre fua comprobantem»

lt;9 Hoc coniundtm eft legendum, neque entm queror fimpficiter, quodconßitu* tionem de coelibatu nolint relaxare, fed quod quû hic tam rigidi fint, in recipien dis quibuslibet ad iacros ordines nuKa adhibetur cura. Veluti qui taxat homP num uulgus, quod ftudiofe curet corpo ra,negledis animis, non damnat curam corporum fed alterum fine altero damz fiat* Nec^ enim hate ed pertinent, ut da* mnem conftitutionem de coelibatu, fed ut oflendam eHe iuris huoiani, ac poile abroz

r

IR PRAECEDEN. EPIST» *4» abrogarijuntaxat de initiandts*

Præfjgitlcgcm,qui præcipiu Conftat 19 autetn uirginitatetn contïnentïam ik lo tempore non fuifTe præcepti, fed cotv (iltj tantum.Eam libertatem nûc quibuP dam adem it obligatio uoti » De quo du/ plex eft difputatio, an poftît refaxari, Si. M debeat. Illud conftat, pontificem auc epifcopum poftêpronûciare,uotum ad/ aâum, aut temere fufccptumno effe uo tum.Nec défunt clari doctores,qui pro/ nunciant nullum elfe uotum, quod non debeat cedere charitatis (egibus.

Sunt qui negant piam côftitutionem 10 eftè mutandam, nift mutetur in id quod per fe melius eft. Errant igitur qui leges hominum comparant medicorû reme/ dijs.Melius erat nodu uigilare in cantt'/ cis fpiritualibus quam dormire, melius ac perfedius erat ieiunos toiS diem ua/ care rebus diuinis,Sir poft folis occafum refediunculâ fobriâ dare corpufculogt; ad faturitatê Si ultra prâdere in meridte, amp;nbsp;uefperi rurfus fumere collationêgt; hoc eft dimidiatâ ccenâ. quod ft hæc mutata Cunt ab epifcopis, uel ob tmbecillitateni, hominuin

«4 scholia era s mi hotninum,uel ob prauitatem bonis inftf cutis male utentium, quid uetat idê fieri in hac conftitutione Obtjcient uotum* Meus fermo poteft intelligi de ordinan/ dis, Quanquam arbitrorhanc eflepote/ ftatem ecclefiæ, ut ob graues caufas rela xethoc uotum. Gerte poteft ab ordtnart dis non exigere uotum,

M ' An non hic palam improbo quorSda tèmeritatem, qui citra ullam autoritace ducunt uxores,ÖC alios ad idê no hortan tùr tantum,fed ÔC compellunr,quafi im' pium fit non habere uxorcs.Quid igttur iirontis habent, qui clamant me autore ifta fieri quae fieri uidemusf Rurfus ni/ hil affeuero, tantum admoneo ecclefiae proceres, ut difpiciant num expediat,

XX Vident primum nonconcedo coniu quot;nbsp;gium fine autoritäre pontificum. Dein' »’ deetiamficôcedaturabilhs,moneone leuiterinuoluantfematnmonio, fed ma gis omnia faciant ut cafte uiuârAidhæc, fateormaximeoptandum,ut facerdosli * beràconiugiototusferuiat dno.Addo magnam côtinentiæ partem effe bonam uoluntatem, notans illos, qui ducût uxo f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;res

IN PKAECEDEN/EPIST« ï4lt;

res non coaâi uibfentfa earnrs, fed uel Ie uicate,uel tn contemptum cóftitutionis» Quaefo num hæc uerba funt coiugium praeferentis conttnentiæf' Nee his cóten tus,addo:ut qui ex permifru pontificum duxerint uxores, hanc tnfirmftatem fir’ » am cómpenfent reliqua uitae integrita/ «« te,pqsc^ ftudtjs» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’•«

Siiefunia indidafunt admaceratio/' nem carnis SC fubleuationem fpiritus, quid opus eft quêquam certis diebus ad * id compellere, quod ipfe perpetuo facie fua fpontef'Semper excipio fcandalum, QC contempts ï nee fimpliciter nego effe opus,fednpn admodumeffe* Quodfi taks fuiffent omnes, nunquam ecclefià indixilfet ieiunia,ni(i forte prorenata ad placandam iram numinis»

Ân non bic palam teftor me no patro/ einari his qui feditiofa temeritate uiolât conftituttones de ieiuntjs SC ciborS dele duf Temere uiolant, qui fine grauibus caufîs:kditiofe,qui palam QC côtumaci/ ter.Sed damno præpofterS quorundam ' indicium, qui quod kuius elf, atrocius infedantur»

k luda/

14« SCHOLIA ERASJïI

»5 ludaifmum appelle, non impietatcm iudaicam horuni temporum, fed anxias rerum externarum obferuationes • Nec dam no pontifices, qui receperunt difFe/ rentias efearum, fed de uulgt iudicio lo/ quor, negligentis quod eft præcipuum» fuperftitiofi in eo quod eft acceftorium, Chriftianos dico,non epifcopos:nec di'' CO receptum, fed tantopere receptû,no/ tans immodicam curam præ cæteris-

»« Quofdam offendit hoc uerbum one/ rantur:non onerantur, inquiunt,fcd fub leuantur. Atqui Petrus in acîis præfcri/ ptiones legis de rebus fimilibus appellat onus importabile,quum tarnen non om nes illæ,licet à deo præfcriptæ,obligarê£ ad pœnam gehennæ : amp;nbsp;nô eft onus tot indici ieiunia,tot carnium, ouorû,laâa/ riorum,tnteftinorS ôC pinguium diferi/ mina, cum interminatione daranationis æternæf’Clamabant parochi,fed côniue bant Theologi, qui nunc quoq; tandem proferunt myfterium,pontificias indul/ gentias non prodefte defuntftis, nifi per modum fuffragt),nec quêquam elfe cer/, tû, quod per cas anima libera fit ab igné

ÎM P RAe CEDE N. EPIS, |5urgatono. Praeterea quod folus Chri/* hus potefl largtri pknariam reiaxaiïd/ hem cuîpæ amp;nbsp;pcenàc.Sed hæc erant præ dicanda ante annos quadraginta, quum uidcrent tantam pccuniarum uim hiTcc colligi nundinis ex omnibus regionib* quum uiderêc redémptores StTcommif/ iados præcipere angelis dci gt;nbsp;ut ahtmani pro qua numcratû elfet, dcferrcnt tri cœ lum 4 Alioqui onerantur SC pcf occafio/ tîcm y dum pkriçp impcriti putât fefe ad feiunium obligatos,quos pôtiftcum ani mus ac mens legis noiuit dfe obligatos^ Poftremo non uno in loco loannesGer fonenfis de fimihbus tradans côftitutio/ hibus,utitur orierandt grauandi, uer/ bo.qucriturt^ l'uaue illud Chriftt iugutn hominum præfcnptis fieri graue, profi/ tens effeditFicillimum inter totiaqueos incedentem no alieubi capi^ôt^ liuiufmo di præft riptiontbus hominum immodi-' cis impedin curfum tharitatiS.Htc mihi üenù tn mêtem Theologi cuiufdam cô/ tnencu(n,qijo nititur excufare turbâ hu^ iuhnodi côliiiuttonum.Quoniâ inquiÉ^ plura exiguntur a Chnftianis, opus état k pturi/

^^«4’9 S C H O L IA E R A S M ï ' '

plunbus çonftitutionibus, Maioraexf/ gûtur uenus quàm plura,fed omiflâ uer bfcontrouérfîa, quare pluraexigunturf' Quia uberior collata ett gratia.Quo pa/ doC’Quoniam auda fides,adauâa chari tas. Audio duas afas præcipuas. Sed an ideo pluribus uehiculis efl; opus, quia creuerunt alaîsSiT cui creuit neruorum tri gor, huic ad curfum funt inqcienda uin/ culadidem aiunt côftitutiones ludaicas de cibis ex diametro pugnare cum Chri ftianorum præfcriptis Jlli abliinebât uO lut ab immundis natura, nos quærimus apta fobrietati« At uerifîmile non eft lu' 'dæos uere pios iudicaiîe eos cibos fîc fti ifTe natUra immûdos,ut inquinarent ue/ içentis confeientiam,fed abftinebât tan/ quam ab inconceffis à deo.Sed plerique ludæorum fîc erant affeâi. Fateor, Nec pauci Chriftiani ad eundem modû afle/ di funt. Quod fi ciborum difcrimen ad/ hibitum efi; ad temperâdam ingluuiem, iam morale præceptum eft, amp;nbsp;omnia il^ la ad nos tranfire debebant.Quanquatn Sii. circuncifio putatur adhibita ad mode ' randam in coitu pruriginem * Sed ecclé/

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fia fern/

IN PRAEGEDEN* EP.IS. 14?^

Ça Temper ftuduit ab omnî fpecie Iudailt; ca procul abefle^Proi'nde ut inter Mofai ca praefcn'pta, 6^ noftras conftitutiones deieiuntfs StS edultoru genen'bus fit alxgt; quod difcrimen,non parua tarnen eft af/ finitas,tantum abeft,ut inter fe pugnenc ex diametro»Tantum de inuidia uerbu

Hic particula difiundiua,Iiberat auto/ x? rttatem maiorum.Et quS dico maiorum magtsdeftgno epifcopos quam publica eccleftæ autoritatem ♦ Imd quæ fubtfcio magna ex parte pertinêtad pccuharcm confuetudinem huius aut illius populu

Poftremo hæc ipfajUndecSc^ nata, no damno fimpliciter,fed aio frigere ü con/ feranturadea quædocuit Chriftus^dez ploroi^ quod in illis fimus pene fuperfti cioftin his fupint dC ofcitantes* Nuc qui dam docent ecclefiæ uigorem ia tribus efle fttum,in mifla,in ieiunqs, cotinêz tia facerdotum.Suntifta quidem præcla rajfed ecclefiae uigorem arbitror potiffi/ mum confiftere in Tide^fpe^ SC charitate, : 0^ in his quæ tarn uiuide docet Chriftus Matthæi Cap.5»

Ecce non damno quod exigantur,fe4 x?

W SCHOLTA SRAÎMI

quod tam morofe, cG lenes fimus fn Eis quae magts ad rem pertinent- Dtcent ca »era uitia non pcrinde effe in propatulo, Imo'quis caftigat diefefto temulêtumf Quis hafrentein fcortof Quis ludentem aleamfNon conuenit inqmunt,ut fi qui cefTant in pqniendis his aut illïs dehóis, ' debeant 5C in alqs dormitare-Nec ufqua hoe poftulo. Sed quid peecat, qui nota» prarpofterum quorund? iudicium.Nam fi redeiudicarcnt,n5 fæuircnt in leuicu'’ Iis ultra modG, in gratiioribus conniuen tes. Qui guftauit ouG trahirur in carce-' rcm,côgiturq? de bærefi caufam diccre, qui totum dicm dominfeum uacat temu Ictiafjfcortis.âf akæ,audit bellus homo, gt;0 Aiunt hoe fermone Pauli no damnari côllitutiones de ieiunqs, aut eduliorû di ferimine : nee hoc doceo, fed colligo ex bis Pauli uerbi5,multo minus tribuendG ejttei nis illiSjquim intern» pietati, quG uulgus ÇhriftianorÇ hue ordinê îuertat.

Qu» iequûtur no pertinent ad fuggil lationê cohftituiionG.fed ad hominû uP cia • bonas leges uertentiG in malos mo/ * res Eten;ni quQ ecclçfia certes cibos in/ terdicat

IN PRAECEDEN. EPIS, tcrdtcat, quod admodS uegetâc corpus* oportuit Chriftianos ab omnib.abftine/ rc,quae hoc idem efficiunt, eriam ft lege non expntnantur. Atquihoc nec feruat* ncc quifquam admonct muln'tudtnem* Rurfus non alTeucro, fed aio, fortafle tollcndöjadmonfroris officio fungcSjiu' dictum ecckfi^ proceribus dcferensRc fpondcnt legem ea rcccnfercjqug uulg9 funt in ufu. At cochleis î Italia nihil uul gatiusjuelut öi. teftudinibus et colubris: palmulis St ficis nihil apud nos ufitatt/ us, nec laâe amygdah'no uariecodito.o/ mitfonSc mulfum aromatiten,uina exo tica, ceruifiam ex melle coctamjquâ Me donem appellant. Atlt;^ hæc funt eius neris,ut non efurtentem ad cdcndQ, non fitientcm ad bibcndum prouocêt. Inter incômoda,eratSC illud comemorâdum, quod in calidis regionib, corpora uix fe runt efum carniSÄ parciore cibo alunt, amp;nbsp;minus oficndunt inedia, uclutin gypto,Græcia,ôif magna Italiæ parte.Ec tarnen ab illis regionibus uenetût nobis huiufmodi præfcriptiones.

Hicdenuo eft grauâdiuerbum, quod » ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k 4 non

, scholia ERASMI .

non ferunt aures quorundâ. Verum hoc grauamen non tribuit conRitutioni, fed hominum opinioni, qui putât huiufmo/ di leges in tanta rerS inæqualitate omni bus efle æquales, quum non fucrit hæç f mens conRituentiQ:qui quG nominatim

excipiât multos ab onere legisgt;SC cos ex ceptos eHè uoluerût, quibus adfunt ûmi les aliquæ caufæ,tâtû ne quis imponat fi bi.In bac fentêtia fuit loannes Gerfonen fis.Id porro' fenfifle me,declarât hæc uer » ba,quâm multos grauet lex omnibus.ut « putantjæqualis.Qui dicit ut putant,non

rem notât,fed opinionë.Hic refpondent quidam conftitutionem non elfe ufque adeo rigidam, ut non laxetur fi quæ eau ,fç id fuadeânuelut in regionibus ubi no eR olei copia, permittûur ufus butyri S£ caCeû At ego uidi quQ agerem Louanfj, epifeopo permittente, ut ob oleû quod turn ferebatur adferri uitiatum, quadra^ gefimædiebus qui uellent uefeerentur Ladarqs, parochos iuRos id denunciarc populo, reeufaRe, uixe^ anathematis in/ terminatione potuiffe côpelli.ut indica/ renc.lam qui côtendunt in huiufmodi re r- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;busnilt;

I N- P R A £ C E.n E N lt;, E IS ♦ bus nihil prorfus admixtutn ludaicæ fa/ perftitionis, nee ullum cikû haben pró immSdo,tantum eum prçfcribûqui miz nus facit ad faginamallud expédiant ue/ . limj quur certis diebus interdicitur cafe/ us,quâlibet fîccus : an quia nimiû adferc nutrimenti, ÔC Venerem incttatfOrigt/ nem inquiunt,habent à carne.Hic igitur uidetur notata fpccies,non tantum quç/ fita fobrietaslam qui ollas frangunt,cul tellos defricant, breuiter omnia uel abq/ ciunt,uel purgant,quae cotada funt carz nibus,nihil habent ludaifmifQuäquam hoc nihil ad côftitutionê, fateor, fed qui inhifee rebus maxime funtanxij,miru quâm in grauibus deliâis fuis indulge/ ant affeâibus. Conuicianturjcalumniai» tur,ulcifcuntur,fraudant,furant, horrent cultrum aut ollam carnes olentem*

Me uero notare non conftitutiones, fed hominû mores, paulo poft fit dilucû dius,quû aio:Denique eo rediere mores . hominum,ut ifta tantû graueru eos,qup « turn gratia no admodû funt îftituta,3ifç. » , Hicapertius eloquor, conftitutiones lt;quidcni efte reâas, QC ad pietatê æditas, k Ÿ fed

i?4 t C H O Cl A E Jt A f MI fed quæftum cfTe in caufà, ut nur laqud ftntirretiendispccunfjs. Viinâhic miW lure poffit obtjci uanitas»,

W Hi'c adcp non damno pontiftcum con ftttutioneSyUt ingenue fatcar eas fuiflc necefTan'as.nec rurfus darnno relaxation nem : fed qualcs hodfe paffim ft'untj neC ego probo,ncc quifquâ fyncere mentis« Difputaturus quatenus obligêt huma na? conßitutiones teftor me nihil aflèuen rare,fed tantum inqufrerc, idc^ fub iudi^ ceepifcopo dodo a (ntegro.Nee htc caufari poiïant,hoe argumenté eius effe generis,ut nefas fit uocare in difquifitio/ nem.Fadum eft à fandifïimis uiris patin terc^f dodiffïmis.qtiibus uifum eft huma nam çonftitutionem neminem aftringen readpeenam, nifi accedat contemptus, aut ingens fcandalum, Negâtea quæte deinftituta Punt, diutinoq; comprobatâ ufmphas reuocare in integrS- Audirem» nifi uideremus tam multa abrogata quæ fynodorum etiam autoritate fueruntde creta. Si quis requirat, quæ fint ifta te/ de inftituta,fed hominum morîbus anti quata Jnter apoftoforum canones haben tut, Si

IN PR AECEDEN. EPIS. iSf.* tur,6«f recitacurdift. «8. c. Epifropus aut facerdos: Si gs cpifcopus, presbyter, aut diaconus curas feculares admiferit, de/ ponat. Atcp ibt inter feculares curas c5/ memoratur tuitio teftamctorum, in apo ftolorum canonibus commenioratur fi/ deiufîio. At nunc quidreceptius,quam presbyteros elTe nobilium uirorS ac fee/ ininarum œconomos C Et principes per quosmagisagut fua négocia qua m per facerdotesi’ Taceo nunc de prophana di ti9ne,quam hodie tenent amp;nbsp;ambiSt epi/ fcopi,abbates,præpofiti,âi; decanilt;Et di cuntur ornare ecclefiam dei, tantS abed ut deponatur. Atqui hæc côftitutio non eft quorumlibet hominum, fedapoftoli PaulbNemo militans dco,filt;c. Quid au tem abrogatius, quàm quod ex tjfdêcaz nonibus refertur de cófecrandift, i,c» o/ mnes fideles : ut fideles qui ad audiêdas feripturas coueniunt in ecclefiâ,nec per feuerant in prccatione,nec fandam cotn munionem pcrcipiunt, cômuniotje p«'/ uentur» Quqc uero hic côminifeitur glof fa, de fuperftitione ac têpore debito, fri/ uoU funt « Olùn initio recitabâtur facrae liter ae

1^.. SGHOLIA BRA SMI i literæ,pfaImus,epi(loIagt;âCEuangeIfum* poft hæc fiebat deprecatio, cutus præcû pua erat dominica,poft hanc fiebat corn munio« Ad facram ledionem SC conci’o/ nem admittebantur etiam nondum ba/ ptizati ) à facris precibus SC cômuntone arcebantur » Cômunio autetn finis erat miftæ. Vbi ueftigium Carthaginêfis de/ crett.ne quid recitetur in templis præter canonicafcripturafut præcipit Cap» Atqui idem præcipit fynodus Laodicen fis. Ad idem facit fynodi Chalcedonêfîs Çap»7* Vbi nunc eius fanâiffïmi decre/ ti obferuatio^ Vbi décréta concilx) Chai cedonenfis,ut fi quis interuêtu pecuniæ fuerit ordinatus QC is qui receptus eft à dignitate detfciat, ÔC is qui pecunia cor/ ruptus ordinauicf* Vbi tam multæ tâ ter/ ribiles côftitutiones anathematis fulmê minitâtes Simoniacis, aut immunitates çcclefiarum uiolâtibus, aut bona eorutn pccupantibus,aut eligendi libertatêimz pedientibusiquot; Vbi conftitutio quæ iubet epifcopumaleæ, temulentiæiie deditS, damnari,hoc eft anathemate perçu» t ni definatf Vbi conftitutio fynodi Neocæ/ fariem

IN PR AECEDEN, EP tS*

farienfis ne quis ante trtgefîmS annum presbyter ordinetunquamlibetalias ido neusf Vbi nSc anathema quod fynodus Gangrenfis torquet in filios qui parêtes ctiâ ethnicos déférât fub prçtextu religi^' onis,quâ hodie fumma fanditas habeat fieri nônâ aut monachû inuitis ac defer/ tis parentibusf Vbi decretS cociltj Lao/ dicenfis anathemate fériés eos^qui coiSt angelos,quafi taies committant idololaz triamf Vbi decretum fynodi Africanae, ne Romanus epifcopus appelletur prin/ ceps facerdotum, aut fummus facerdos* aut aliquid huiufmodi,fed tâtum primæ fedis epifcopus C Atqui idcitatinlfbro Decretorum dift, 99, c, primæ fedis epi/ fcopus. Vbi conftitutiouetansneprefz -byteri ÔC diaconi fedeant in fpedaculis» quum Romæ Cardinales SCipfeponti/ fex ex more exhibeant Tauræa,no muP turn abhorrétiaâ gladiatorum paribus;* Vbi Gelaftj papa: decretum,ne quis cui impartiat baptifmi facramentum,nifî in die Pafcha: ÔC Pentecoftes, nifi morbus mortem minitetur^ Vbi côllitutio Gre/ gortj minitans reieâionem presbyteria

10 SCHO LJ A E R A S M r

^ui canSt in eccleftaf' Vbi coftjtuti'o ue^ tans ne quis ambidonis gracia träfeat ad aliam ecdefiamf Vbi cöftitutiones pro-' hibctes faeerdotiorö pluralitatem f Vblt; quas commémorât loannes Gerfoncn/ fo,in tradia tu de defedîu eccleftafticoröf’ Vbi lex de ieiunio diei Veneris batif Vbi de ieiunio per rotü aduentutn indido facerdotibus : ubi de interdidio carniumefu pertotam quinquagcümae bebdomademrSed ego ineptus qui qug numero carent, enumerate pergo. Q.iS feas aliasq? innumeras uideamus uel anz tiquatas,uel improbatas, putamus colla pfuram eccleliam fi toliacur efcarum di icrecio.

0 Annotädum Öd illud, à me toties excP pi,offendiculum QC contemptum.

99 Hic fermo argumentantis eft ÔC inqui remis quemadmodS antea teftatus fum» Nec hac difputaticne queritur an ponu'z ficeshabeanc ius ftatuendi,an babeanc ius obligandi/ed quoufque polTint fuos obftringere ♦ lam nonnullum difcrimen eil inter fummum pontificem ÔC epifco pos, intet epifcopos ÔC abbates, intet

Unius

IN PRAECÊDEN. EPIST.

unius pontiftcis in(lituta,amp;: fynodorutn décréta, rurfus differt fynodus prouj'n/ cialis ab cecumenica,receQs ab antfqua«

Vide ieäorjUt toties deprccor afleue/ rantts periculum toties iudictum aiqs de fero, nec pudet quofdatn fubinde incla/ marCjErafm us cenfet,Eraf[nus uulu

Hane fententiam habet loannes Cee^ fonus in libro De uita animae fpirituali» quam tarnen ego hic nec probo, neCrc-^ fello Jus ferêdæ legis qsgt;qui légitima po teftate praediti func nequaquam adimo, modo fit utilis,æqua, caeterasc^ circum/ (iantias habeat, quæ in lege requirütur. Tantum de modo obligandi quçrimus» Quod fi non pendet, nec â uoluntate le-* gern fereniis, nec ab animo confuetudi-* nem inducentium,non rcëîe faciunt qui teftaniurfe nolle quenquam fuisconfti/ tutionibus ad ullam culpam aftringere, fed tâtum ad pcenam externam : minus autem reâc faciunt, qui perfuadent ü'bî fubditis,omnes quamiibet bumanas c5/ Ûitutiones obligaread peccatum gehen na dignum,ô^ qui quarumlibet conßitix cionû uiolatori denunciâtaeternâ pœn3gt; quum

“ S GH-OÈrA’ER A siir

quum, ut docent quidam, fit in arbitrfó’ dei, quâtri gfauiter aut leuiter uelit acci/' pere conftitutionis humanæ trâfgreffîo’ nêm ♦ Quid autem ille uelit,nobis igno' turn eft,06 incertus erit tranfgrcHbrJeca liter an uenialiter deliquerit.Quod fi mo dus culpæ fumitur iuxta rationem mate riæ, caetcrascp circûfiâtiasjdiflrtcillimuin fit expedite,quanti momenti fint iila.Et tarnen fcire fuerit opcræprecium. Nam hæc fcntêtia mihi uidetur uero propior* Sed interim difquiredum,an eduliorum difcretioper fefit materia fufficiens ad obligandum ad crimen.Hoc enim fentP; re uidentur,qui docêrnos fimpliciter ex ipfa confiitutione obligati adgehennae pcenam. Ea fententia meo quidem iudi/ do darior eR,prxferdm quum canoni/ ca fcriptura uix ullâ præbeat huius con/' fiitutionis anfam, quumc^ in his quæ ri/ gide præcipit fcriptura nonfemperge/' hennæ pœnâ incurrat tranfgteffor. Lest diuina morte minatur filtjs, qui non obe dierintparentibusfuistamp;T tarnen fi pater tmperet filio.ut repurget ungues, idc^ fi bus neglexerit, non arbitrer tenen pœ/ quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;na ge/

i N ’P R À E C à D E N T /É IS • ftageiiennæ.Ciborum autemdcfet^uÿ, heque cuiquam eft magnopeie utilïs, tiec ad falutcm neceflanus « Sunt cnim àlif mödi temperand* iuxunantis alimo niæ, Et qui maxime depugnant pro hac Confticutionc, fatentur nô quemiiis uioz latorem huius conftitütionis peccare câ pitalitefjfed eum tantuift qui temerejCo/ tumacitef,aut cum graüi fratris ofFendi/ éulo ucfcitur. Idem qu5 ego in hoc ipfô libello non femel fatear,quorfum attinez battotmachinis meanli oppngnare fen-* tentiam Gangrenfis fyhodus pronunz ciat anathema in eos, qui ieiunia ab ec/ clefia præfcriptâ cuftodita diiïoIuGt: fed addit,abfcp corporis neceffitate: nec hoc fatis,addit fuperbiendo, hoc eft con tumaciter.Quâquam ea cónftitufió pro prie loqui uidetur de ijs qui profefîi func c6tinentiam,quod in luxu diffîcillimum fittueri pudicitiam. Anathema inquiûti non infiigitur nifi ob crimen letale. Larz ‘giamur elfe in confeffo,quod eft contro ùerfum, non infiigitur anathema ob foz luturn ieiuniun)}féd ob temerc contumü

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I citerc^

SCHOLIA E R A S M î

citer^ foIutum-Quanquam nefdo quid (èntiendutn fît de tot patrum anathema/ tibus. lam uideo quofdam eiïe, qui non ignorent quibusiibet hominum præce/ ptis non obligari nos ad pcenam gehengt;' næ, fed non cxpedit inquiunt, aperire ri ma ad uicia pronis, utilis eO; hic meiuS) licet uanus ad cohibendam Iicentiam* ïtane deus eget mendacio noftro ad fa/ lutem humani generis f Multi neglige' rentpreces horarias, fi fcirentabfc^ capi tali culpa poffe prætermitti. Idem fieret deaudienda miifa diebus feßis, de ieiu/ nt)s ac Ciborum diferimine. Sed quanta interim anxietas tnfjeitur infirmis ac me ticulofis mentibus, quam multi in his prætermittentes aliquid aut aliud pro alio fumentesjob hoc ipfum peccant ca/ pitaliter, quia perfuafum habent eifecri men capitale quod faciunt.Et tarnen uilt; demus hoc plurimorum efle ftudium,ut perfuadeät fubditis omnes humanas co/ ftitutiones epifcoporum, abbatum,prio rumjpatrü, matrum, obftringere ad poç namgehennas t Quideft extinguere li/ berta/

IN ÎRAECEDENT. EPIS* »ä, bertatem fpintus fi hoc noncftÆpifcoz pi condudîicti.quum dant primam rafu/ ram,prærcnbunt ut qui accipit, fingulis diebusdicatorticium de uirginematre. At maxima pars hominum hoc præfcrP ptum uiolat, cauteriatam circumfcrens confcientiam .Equidem non paulore-' (Hius exifiimem amplcdli Lutheri do** gma quâm talem perfuafionem, Quod fi confittutio uelit nolit autor,obligaç fubditum ad culpam,nec efi tlli in manu quatenus obliger, idem fortalfedici po/ left de cxhortatione ÔC admonitione, fi quis exhortetur ad id quod facit ad pie' latem ac bonos mores. De confilio nûc non agam.Nec de ea cxhortatione quæ adhibetur in re præcepti diuini : ueluti Paulus Petrus cxhortandi QC obfclt; crandi ucrbis utuntur aliquoties in his, quæfinenefariofcelere negligino poi/ (unt:fed de ea quæ fit in ijs rebus quæ ci ira culpam fieri poffent, nifi intercede' ret humana conftitutio. Quidam illud adfcrunt, Qui uos audit, me audit,âfc. Elobeditepræpofitis ueftrisgt;ô(;c • Atea la fernen

llt;î 'S'C-HÔtl ERASMt

fententia,ntficircunfcnbatur,.conduce/ ret ad tyrannidem* Kurfum ait) fie colli/ guntjDominus iuffit orare, hec præfcrtz pfit certum tempus aut preccs, quodïgi tut hic addunt præpofiti,diuini iuris eft.' Et haec oratio eget circunfcriptione:po/ teft enim effe immodicum quod prx/ feribitur, 5^ fieri poteft ut præfcribah/ cur preces minus idoneæ.T ale eft [i ept^ feopus præcipiat ieiunium diebus do/ minicis aut alternis diebus per totiim an hum,autfi nihilpermittat, nifi panent QC aquam*

4X, Neçhicafieuero,loquor autemnon de fiitili ôC humana,fed de maliciofa ob/ tredtationcjquæ fpecies eft homicidq ÔC genus rapinæjfurtiue ♦ Os enim calum' niatoris quod mentitur,occidit quod quidem in ipfo eft animam eius quent traducit : amp;nbsp;qui famam bonâ eripit pro/ 3timo,pofreffionem omnium preciofiffî/ piam eripit*

45 ' Vide ut ubique fubmouéam tumulgt; tus inordinatos, ac primatibus ecclefia$ fuam autoritatem fartant teâam efteue/

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lin»

IN PRA E CEDENT. ÉP IS, h'm* Mah's qupque parendum cenfeo,^ etiamfi grauia prgefcribantjmodo ne in| pia. Quo tnagis demiror quamobrem hafc eptftola quofdam theologos tanto'’ pere offcndcnt. Magis oportebat eos oft fendi,quos theologi pro hgreticis habêr,

Ab hoc loco reuerenter epifcopos ad^; 4 moneo uicifTim fui officfj, pofteaquam proFeflus fum illis efle tantum autorita,? tis,utetiaminiqua,hoceftmokftapræ/ fcribentes tolerari uelim. Quæ uox hie eft feditionem aut rebellionem fpiransv

Sunt qui hic uociferentur,uniuerfam 4$ ccclefiae difciplinam colJapfuram, nifl conftitutio obliget ad peccatum gehen/ næ, ac neminem omnino ieiunaturum, fi tollatur obligatio minax aeterni fup/ plicq.Qui hoc dicunt mihi uidentur ma Ie fentire de mortalium ingenifs. Nec ,, animaduertuntieiunium ac deprecation nem nunquam magis in ecclefia floruif/ te.quâm quum nulla effet humana præz fcriptio, præfertim fie minitans. Quodj ^utem qdemcontenduntin huiufmodi obferuationibus conFuetudinem orppi

1 } excon

ïw SCHOLIA ERÀSMi

ex conftitun'one, non contra, id nequa/ quam eft uenfimtlc,praeferrim de difcre/ ttone ciborum, deque mukis (îmilibus* Vbi confuetudo uigct, quid opus eft Ie' ger Nam lex opponitur ceu repagulum refn'gefcenti bonac confuctudini. Quid autern decedit conftitutioni, fi fecun/ dum aut tertium locum obtineatordtne temporisr

4^ nbsp;nbsp;V ide Iedlor,quam nihil afteuero, fed

aiojuidendum eft an, id(^ fub conditio/ ne ft,ft. Nee uoco in deliberationem at1 conftitutiones de ieiuntjs,66 diferetione ciborum ftnt abtjeiendae aut negligêdæ, fed an tantopore pro eis digladiandum* An non hodie acrius digladiamur de gu ftatis ouis carnibus, quam de incefto autadukeriof

47 nbsp;nbsp;Hie locus quofdam uehemêter offen/

dit. Atqui non excufo eos, qui cotra co/ ftitutionem maiorum temere carnibus uefeuntur, fed eos note qui tarn graut/* ter offenduntur in re per fe non nefaria,' quum in his quæ uetuit dominus nihil coramoueamur* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

- ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Negât

XN PRAECEDEN- EPXST« »lt;^7

Negant his apoftoli uerbis datnnari 48 cóftituitones pontificum de eduliorum difcrimine. Nee hoe fentfo. Alioquin ipfe mecum pugnarem ♦ Hue tarnen ua/ let argumentunijut doceam rem no effe dfuinæ prohibitionisjfed humanç.Net^ nego fuiffe Chriftianos, qui temperarêc à uinojqui leguminibus amp;nbsp;holufculis ui ditarent, fed fponte. N5 arbitrer autem Paulum id temporis paflïirum fuifle, fi quis deouis,ladart]'s,earnibus pingui ÔC inteftinis prodidiffet leges,quac nüc pro ditæ funt, feu quia non erat neccffe,feu quia res uidebatur aftinis ludæorum ab/ Rinentiæ. Qiiantopere uero Chriftiani abhorruerint ab omni fpeeie ludaifmf, non tantum ætate Pauli, uerum etiam poft quadringentos annos, teftätur ora/ tiones loänis Chryfoftomiaduerfus lu/ daeos.T eftatur decretum Aneyranæ fy/ nodi, quod iubet ut fi presbyter aut dia' conus coperiatur abftinerea carnibus, tanquam de hærefi fufpeâus iubeatur eas guftare ♦ Id fi recufarit, ac ne holera quidem unà cô carnibus coâa fuftineat

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I 4 come/

ïÂ? . SCHOLIA ERASMI • -

i comedere, ab ordinis honore fummo/ ueatur. Nihd igitur aliud hic ago, quàtij^, ut fcandalum cum fcandalo copferam^ doceamque tum rcclamatum ofFenfis? quum grauiores ac iuftiores eiïent oP fenfioms caufæ: nunc foueri etiam quo/ rundam hominum fuperftitionem, qui ob efum damnant proximum,quum ne/ fciant quo animo uefcatur, ex necefliu' te ac permilTujan ex contemptu.

49 ‘ Hinc euidentiiïîmum eft me non que ride his quibus difplicet temcritas per, cotumaciam uefçentium, fed de his qtli proximutp neçeffario uefcêtem fie hor/, rent,quafi eneçarit hominem, Scio id non facere uiros fpiritualiter eruditos, fed tarnen talium plenus ubicß efi mun/ dus, quorum fuperftitioni fubducendg effet materia»

5° t Hic quibuidam uideor innuere pond fices impie uiuentes nihil agere qumn ordinant aut præcipiunt • Sed res longç fecus habet. Quid igitur queror r' ll(u4 queror, in rebus tanti momenti nullan) haberi radonem fcandali^fi nô omiiino

i

IN P RAE CEDENT. E-P^S. 4^ lt;uftis, certe gcauibusde caufîs uel dati potius,quum in rebus multo lez, uioris momenti lie indulgeatur fcandaA Io ucl fuperftilioni uerius infirraorum.

Hic locus uidecur omnium duriffiz: 51 mus, quum reuera nihil fit, quod oporz teat quenquam offcndcre.Hoc enim uo turn clamant impium, qui Ubi perfuafez cunt uniuerfam ecclefiæ difciplinam in talibus pbferuatiunculis confifl:ere,eis^ fublatis femel colIapfuram.Non opto uc collantur ieiunia, ciborum fimplicitas,. aliaquehuius generis quaî cupioquàm maxime uigere in ecclefia:fcd opto tollt, præfcriptionem cpifcoporum, autcerte talium rerum rigidamexaóiionê Quam quam hic potillimum ago de deledu efcarum »Nemo citaturab epifcopo ß ccenanat fi in quadragelima uefeitur car ne ouilla,pertrahitur in carcerem? dC pe^ riclitatur de hærefi. Hane appello dionemNe id quidem opto,nifi hac Ic/ ge,ut concelfa libertas in rebus,quæ per, feneepium faciunt,nec impium,non yertatur in licentiam luxus, fed in ßuzj t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘*15 diutn

'scholia EÜAîMI dium acrius ueræ l'ncernæque pietatts* Ac rurfum ludaifmum appelle,non exe crabïlem illius gentis impietatem , ut quidam calumniofe interpretantur, fed externarum rerum anxiam obferuatv onem»

It- nbsp;nbsp;Quom'am autem fciebam efle,quf pu

tant imperttæ rudique muitteudini hu/ iufmodi conftitutiones prorfus effe ne^ ceflarias, tempero uotum meum, Si o/ pto primum ut fint pauciores conftitu' tiones : deinde nolim fie eas proponi, ut populus credat fe protinus excidiflè à dei gratia, il quid taie per incogitantiam prarterieriu Poftremô nolim his tantum tribui, ut præ his negligantur ea quae propius fpeâant ad Èuangelicam pie/ tatem.Deniquefi quid horumuidebr' tur abrogandum ob caufas fupra dictas, fuadeo tarnen uitandam omnem feditio nem actumultum. Quanquam ne hoc ipfum quidem fieri uolo, nifi uel autori/ täte maiorum,uel conniuentia, quæ taci ta eft relaxatio. Quod genus eft, conftilt; tutiouetac ne quts quem abfoluat,euj

non

/

IN PR AEÔÊDEN. EPIÎT. «7Is hon fit crédita cura animarum Sed in qu’.bufdam regtontbus promifcue facer dos facerdoti confitetur.Ad id quoniam feiens conniuet cpifcopus, iudicaturaP fentiri. Sic ubi paffim omnes uefeeren-* tur qu{buslibet,nec pontifice,nec epifeo pis reclamantibus, uideri pofiet tacita conftituiionis relaxatio ♦ Quod fi tan/ tum ualet confuetudoj ut antiquare po/ tuerit fexti feptimiCp di'ei iciumum, etf/ amfi non fit uniuerfalis.fed uel regionis» uel efukatis, uideri poteft ieiunium ubP que antiquatum, Cœnatur enim à pie/ rifque, nec epifeopi réclamant, ntfi pec/ eetur in genere cibi. Apud Anglos laicf ccenant alternis diebus in quadragefi/ majnec quifquam offenditur, Et ex hoc loco fi quis detruncet fragmenta, eaque proponat odiofe, nonne graues excita/ bit tragoedias; Erafmus uuittolli pontP ficum confiitutiones de teiunqs ÔC abfti nentia carnium aliâsque huius generis omnes. O uotum impium,fed pium erit fiaddas quod â me additumefi. Vulc bis minimum tribui, fed addit potius ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quàm

»y«; , «ƒ S CH O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uil

quàm ut ob hæc negligantur ea fine quf bus nulla eft pietas. Vocat ea nullius pe né moment!, fed addit per fe, Qi neglez diis bis quæ funt præcipua « An hoc eft docere Lutherantfmum f Imo ü his moz nitisparuiOent Euangelici, fic enim apz peilari poflulant, non hæc opinor, temz peftas in orbe nata fuiflet«St' id admoz nuifTem, uc Chrifti'ant abflinerent, ab cbriet4te,crapula,ö(^ alea,dixi(renc piam ^dnionitionem.Sed illa pecçata funt prç cedentia ad iudiciüjS«:^ ut Paulino uerbo utar, avTDKJüTKxfjT«» Hic fub prætextü religionis latet præcipua religionis pez (iis, 8i. admonitio uidetur uel impia uel fuperfluat

- Ceremonias appello externas obfer/ uationes, ludaicis non multum diflimfz Jcs,nectdeà tarnen fimplfciter improz bandas. Quibufdam hic uideor damnaz receremonias: primum non de omniz bus Ioquor,nec has de quibus (oquor da mno fimpliciter,fed periculum indico quod hinc imminenid autem efl; triplexgt; Primum ne fi fuerint huiufmodi pracz ... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ccriptio/

îN P R À E CE D EN♦ ES . fcriptiones immodicae, obruant utgo/ rem Euangelici fpiritus ♦ Deinde ne bis Fidentes nobfscp placentes pro prjs eua-damus pharifaici^Poftremdne obhæc afpernemur fratrem , ipfî grauioribus tnalis obnoxf].

Hic quidam uociferantur miht dole/ $4 re, quod die Veneris abftinemus à. car/ nibus in honorem dominiez paHïonis» fed calumniofe.Progreffum damno non initium. Si tantum permittamus confue tudinijutob eiufmodi caufasfiat illicP tumuefei carnibus» quod die Veneris dominus crucifixus fit,fabbato dormiez ritinfepulchrojdie Mercurtj uenditus fit,atque item de exteris gt;nbsp;nullo die lice/ bit coenare, uel uti carnibus. Die louis afeendit in ccelum fuisc^ carnis præfen/ itiam fubduxit pium eft 8£. nos nobis carnium efum fubirahere DieMercuriJ uenditum eft uerbum caro fadlum, as/ quumeft nihil carniume macellomér/ carÉconfimiliter de reliquis diebus pro/ habiliter dici poteft. Nullus eft dies, in 'quo domibtis non aliquid adorabilegef quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fecit

«74 SCHOLIA ERA SAIT

ferit, Ac res quæ prius erat pn’uatæ pi'ez utis abtjt in publicam confuetudtnctn* confuetudo in legem obligantem, obU/ gatio in contempcum, contemptus in impietatemtaut contra, metus in fuper/ ftitionem, fuperRitio in confidenttam, - confidentia incontumeliam,contumcz lia in difcordiam,difcordia in exitium rç ligionis. Dicent haîc mala non gigni ex tofis conftitutionibus J aut ceremontjs, led ex hominûuicioÛd equidem hand inficias eo.Sed ob hanc caufam fortaiïis expediret quicquid e(l huius generis, parcius adhiberi, eaque magis inculcarl Chridianis, quae propius pertinent ad Euangelicam pietatem ♦ Pie quidem coz gitat,quifecum ita Ioquitur:Dies Vene ris eft, hodie dominus pro mepependic Incruce. Ego uiciftim pro illo abftinebo a carnis uoluptatibus, fed mortificabo ipfo donante mundanos aftecfius.Hodiç dominus meus orauit pro crucifigentiz kusamp; conuiciantibus. Ego uiciHim in gratiam illius dabo uenia inimicis mets, nee ab illis exigam talionem« Dies loui^

IN PRAECEDEN» EPIS. *7$ eft, hodïe dominus corpus fanguP ncm fuum tradidit difcipuh's fuis » Co/ nabor ut mcrear effe de numéro difcipu lorum illius , nec patiar egenos illius membra efle immunes à cibo potuque meo ♦ Item hodie dominus afcendit in ccelum,illuc transferam fpem meam, ut nihil habens terreni poiïim ilium fequi» Dies fabbati eft, hodie dominus quie/ uit in fepulchro, V tinam extindis pra/^ uis cupiditatibus, cum iilo requiefcam, in fpe futurae refurredionis- Dies domP nicus eftjhodie Chriftus refurrexit,nun^ quam moriturus. Vtinam det,utcum il/ lo refurgam in nouitatem uitæ, nec un/ quam relabar in priftina uicia. Autho/ die dominus mißt fpiritum fandum. Purgabo mentis domicilium,fi forte me fear talem hofpitem recipere. Ad eun/ dem modum de cæteris philofophari li/ cet,ne fiam longior. Hæc fi populo dili/ genter inculcarentur ab hts qui fenti/ rent quod loquerentur,aut egofallor, aut uideremus aliud Chriftianorum ge/ nus, Olim monachi mirificam opinio/

nein

' s CHÓLIA ERAS Af ’ - nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.-R»

itiem fanâïtnoniæ ftbi comparabantcrf üïgilijs, chameuntjs, faccöphorifs, legt; gumim'bus, hydropotijs, ieïünt]s inter/ dum in feptimum aut decitnum prodii/ dis diem, adéo ut quemadmodüm ha/ bet hiftoria,uermes fcaterent è dentïbus Êorum. At idem fi quando uocabantur âd epifcopi munusdn quo ferenda ei ant improborum conuicia, in quo præftan/ düs Euangelici fpiritus uigor, fic exa/ ^erabantur , ut nulli magis effent fu/ riofi ♦ Refert hoe Chryfoftomus in ope' icDefacerdotio.

‘ Totiesteftor me nonpatrocinaricori tumaciter 8C infolenter uiolantibus hoc genus conftitutiones,amp; tarnen dicor ha rum return ma gift er quas exprefle da/ imno.

5«ï ' Nee hic damno conftitutioneSjfed fux perftitionem eorum, qui uel fine caufa, uelïine modo offenduntur, itac^ pertur bant Chriftianam eoneordiamftudican-tesó^ obtredantes proximo ♦ Mihfufü nenit, üt die quodam cum amicis re/ direm à uefperiina deambulatiuneulat

eraf

ÎN PRAECEDEN. ÊPIST.

irai autem iter per coemetenû, fn cui'us medio ftabat fignu crucffixi, Intentüs fa bulîs,prætieriens nô aperui capur» Vidic hoc theologus quidâ, ac mükis prefenti bus affîrmauic me eûe Luteranum,quaß fentirê no adorandas imagines,quutri id temporis ne cógitarê quidêde uila ima^ gine.Ille no ignouit mihi,quod ncglexegt;t rim aperire caput tigneæ ftatuæ, ôé ipfe fibi ignoüit,quod domi palam aleret in^ gens fcortû cenfu eccleiiadicOjac pàupe rum fanguine.Rem niidâ refero, neclo-f tùm indicans rtec perfonamgt; ne quis pof fitoftendi.Ethuiufmodi Ferc funtom/ nes,qui fandimoniam ceremOnqs meit üntür.Queritur hoc loannes Gerfonen fiSjUir alioqui fie pius^uc alicubi fupérRt tioni uicinus, à nônullis grauius pUniri ceremoniâ praètermiffam quâm bîafphè

Quanta ftupiditàs eft éorû qui (miâ» 57 lots hune incefluntjquaiiuelim paro/ choS epifeoporû conftitutiohes UerterC in exhortationes, rtec attenduntj me ad* didiffe ex autoritaie praîfülum, Ea fi ac* ceiferitjquid eft quod uociferanturamd quid no pie didum efti* Sunt heu nimiîï m multi

'l7gt; SCHOLIA ERASMI

multi rudiores quàtn ut bçc norint Chri ftiane diccrcjmalintq? clamarc,ieiunan/ dum fub poena gehennæ » Tales opinor optarêc omnes homines uerti in aünos» quod bis facilius fît imperare quàm ho*' mines gubernare. Addam illud ex fuper fluo, fî facerdotes fobrie uiuerêt crebró^ que ieiunarent ac populum afîidue fla/ granterc^docerent quantam utilitatem adferat ieiunium cum pietatis fîudio co iunólum,8C bue paternis monitis boria/ renturjonge plures bodie ieiunarent uo lentes, quàm nunc ieiunant lege coadi» Multoc^ pauciores coenarent cum bona confeientia , quàm nunc coenant cum mala.Rurfus in prandrj's quoq; maior ef fet frugalitas,in quibus nunc pleric^ fîc diftendunt uentrem ut etiam fi uelient ccenare non pofîint. Poftremo no-* ftrainedianon augeretarcam numariam,fed fubleuaret tenuium egeftatem.

r I N I St

IN ELENCHVM

ALBERTI PII BREVIS/ fima fcholia per Erafmu Röt

o N poftum non rotis iri/ dolelcere præcordtis,quo ties mecum i eputo, qud maliciæ degenerauertnc Chriftianorö mores. lam cnim pictas it deo placet, haben’ ftudet, manifeftis calumnifs ac mcndacijs fcur/ rilibusc^ conuittjs ptoxithum apud im/ peritum iiulgus traducere,0tf res omniS fcelcratifltma,rci omnium optima; fuco tegitur, nempe religionis ♦ Nec minima ueneni pars inditur titulis 8C indicibus quod eos pleriqf folos legunt Quis fata nas hoc artificium infpirauit mentibus eorum^qui fanâimoniç magiftri uoIunC haberi f Ad Alberti Pij calumnias hulla dignas refponiione, paucis tame refpott dixîb nominis celebritatem, V erum ingt; dex poft ad me miftus eft : qui Cuius iic, nec icio,nec fcire refert:fed quifquis fuit autor,tnfyncero animo rêgeHit, id quo (n 1 magist

IN ELENCHVH ALB. PM

magis liqueatpauca enotauimus. QuS tnagna uoluminis pars pugnet cum Lu tero tamê primus titulus iil frûUtifpitio libri tantum praefert nomen Erafmi* Ha bes primu fpecimen Chriftianæ mentis.

■ Abrahæ opera 8C labbatorum Candi/ ficationem no recHèfcnbitErafmustilIa ab Apoftolö,banc à domino uilipendi.

1 R. Pro fabbato üfus eft plaüfibili uo/ cé, fabbatoru fanäificatione,quö res fît inuidioü'oriôf^ pro contemnit mitiore uerbO)pofuitodiofius,uiIipendit.Redtè cotemnimUs aîiquid comparatione me/ liorisj quod tarnen non uilipendimus.

Abrahæ opera nufquam reprehendit ApoRoIus, ut iterû fed apertius probat.

* R . Error gignit errorem, quafî ego di/ xerim opera Abrahæ â deo reprehenfa, Sed ea in rationem iudiciæ apud PaulS deus non imputât gt;nbsp;hoc eft quodammo/ do contemnere,minoris facere.

5 Aldum Manutium.quia fgpius gram/ maticam ædidit i ingrato animo taxât Erafmus.

5 R t Non taxo j fed quod mihinafrauit ipCe,

SCHOLIA PER ERAS. ROT» jpfe, loco refcrc Moria, uidelicéc quod nouies fcripiic grammaticam » Nec boc^ in illius uituperium,Quod attinec ad in/ gratitudinem longe plus mihi debuit Al dus,quam ego illilocus Moria: innoxi/ us detorquetur ad calumniarrij fed diffi' • niulatur,quod ilium tor locis,plenis ( uc aiunt ) tibtjs prædico, praefertim in proz uerbio:Feftina lente»

Ambitio non Temper cum peccato fit» * nec fuit in Maria uirgine.

R. Quafi ego facratiiïîmæ Virgini tri buerim uitiofamambitionêlndico quid alq tribuerinr» Nec illis tarnen aflentior, ' Anathemata ab epifcopis lata ÔÔ ex/ communicationes ridet EraQ

R. Kiç mihi uideledor non folumma/ liciam uerum etiam prudentiam homi/ nis»Moria ludit in anathemata quæ iux/ la morem ItalorS, fufpenduntur in tern/ ■ plis pleracß cerea,Hic notât rideri epifco porum excommunicationes, tota aber/ 'iransuia* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

Annatasgt;quas uocantacxigi,^ grauaz 6 mina multa ecclelîæ Chrißi fieri â fum/ mo pontifice improbe querit Erafinus,

I,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mf cum

ÏN ELENCHVM ALB. PII cum fe res longe fecus habcat.

• lt; R. Non queror ipfe,nec enim me gra/ uannfed dico audiri ahorum quertmonj as,quod ÔC uetus eftnec obfcurum • An iuftac fin t,alq uidennt.

y Apoftolos ÔC Euangeliftas nihil pro/ tuliffe aut fcripfîiTe memoria lapfos.

• 7 R. Ncc id unquam fcripft aut fcnfi, QC. tarnen fieri pocuinTe fcribit Auguftinus, ac propemodum fadum putat,

• 8 Apollolum Paulum nihil in fcripturis corft(Te,nuIia47 uafritie ufum,nec contra quâm (entirecquicquam elocutum.

S R. Atqui hoc frequenter comonftrat Chryfoftomus ac Hieronymus.atq; etP am Ambroiius. Nee mirum fi hoc fecic Apoftolus accommodans fehominum captubquum idem fecerit ChriftusNec hoc eft menuentis,fed difpenfantis.

Nec ufum uafritie in Äthenienfcs c3 diceret fe uidifte aram ignoto dco infcri/ ptam.

• 8 R ♦ De hoc cum Hieronymo Iitiget,no mecum. Ego magnum eccleftæ doâoz rem fequutus fum.

• 10 Argumenus contra ueneranonê imi/ ginum

SCHOLIA PER ERAJ. ROT*

ginS ab Erafmo falt;3is,refpondet Pfus* R. Nufquam hoc impfobat ErafmuSi lo fed n'det cultum fupcrftitiofutn.

Argumenta Eraftnt quibus deum Si u non fancflos inuocandos contendittdilu/ unturaPio.

R ♦ Nea hoc ufquS contendic Erafmusgt; w licet exiftimet perfeâtus Si fcripturis congruentius omnia petere à Chrifto.

Argumenta probantia mendacium of » ficiofum Iicere,SC folutiones eorunde. R ♦ Mendacium ofFiciofum nunquam it in ChriRianis laudaui pro uirtute. Ec mendacium accipio large, ut compleda tur etiam fimulationem ac diiïimulatio^ nem,quæfitfaâis aucuerbisnon inteP leâis,

Armainuafiuaut gladiosAela, bom/ n bardas 3^c. epfeopis habere licet bené eis utentibus.

R. Quid nif Licet illis in bello cade ii re, quod accidie aliquot epifeopis Leo/ dienfibus ôd Traiedenfibus.

Arrianâ haerefim falfo definiuit EraP ^4 mus fadionem SC fchifma potius dtcetv dam quam hgrefim,falfo(^ dicit cius de/

m 4 fenforS

- ÎN ELENÇHVM ÄLBt PIJ i fenforum numerum çatthoh'çorum nu[ mero fuifTe parem,ÔC eloqucntia aç do? dnna fupenoreni»

* R» VtrumçpuerumeftjAUerGfatetur Cbryfoftomus, alterû fcnbi( Hierony/ m^. Ideo fadionç appello q» res fauonb» - SC armis pnnçipum agerctur, potius fcripturis,nec adhuc opinor alteram par tem alteri fatis intelleâam.

Arttum libcralium profeffores nomP nelogodædalorum ridetin Moria EraP mus.

R,. Obfeçro quid conuiçij eft in logodæ dalis,quod fonat fermonis artifices. MP rum autem fi Moria ludens appellat loz godædaIos,quQ Vi^gilius appellet Cir/ çen deam Pædalam.

Auguilino faifo impingit Eraf quod duas habyenj çoncubinas ; impudenter etiam quod b^buerat adbuc Ethnicus u/ . nam: quia Chriftianus faâus QC epifco^ pu§ca(feuixit.

R ♦ Hiç fimpliçiter délirât «lt;^1« una çum Pio-Auguftinus ipfe libro ,con feifionum 6- Cap.uï. narrat fibi fuiffe du as concubinas ante baptifmum.quarum prior

SCHOLIA PER ERASf RQT/ prior ex qua fufceperatfifium, aftriqxic fe uoto continentiæ, poß baptirmû quis nefcit ilium uixifle caßiiTimefSed adhe/ fit unicæ. Nec mirumjferuauitenim co/ cubinæ fidemconiugalem,utipfe narrat, Sedhac ut dixi difcedente adiun/ xic ftbi alterâ.lta'ne falfum cß, quod Au gußinus ipfe de fe predicate' Sed expri/ mendum erat,quod habuir adhuc ethni/ cus.Quafi hoc fit çuiquam obfeurS. At- -honoris gratia confopiendum crat. Qui confopiendûgt;quod ipfe libris editis nuP Ifuoluiteffeignotum» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Aulicos ridet Erafmus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

R, Non Erafmus fed Moria. Quid fu/ *7 pereß nid ut omnes aulici lapident Eraf mum^

a

Beatitudo æterna nullidebetur ex cqz -digno ob opera bona, fed ex liberalitate dei ob premia operibus bonis ab eo pro .miffa.

r, Atquihoeßrennuepernegae Bed/ da» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Bellum à Chrißianis iuße fufeipi in •Turcas contra Erafmum probat-

m 5 R» Non

IN ELENCHVM ALB. PII o R ♦ Non contra ErafmS, qut nufquam hoc affirmât,(Î modo bellû tuff is de cau/ fis fufcipiatur QC iuflis rationibus gera/ tur Jd enim temere fufcepto uoco,quod fecus fufcipitur^Quis inqutt Pius teme/ re fufcipit bcllumf Quis in mari quatfiz uitaquamfProbabilius dixifTet, Quis ri te fufcipit bellumf

C.

Ccelibatum poftponit Erafmus matri monio,cenfetc^ abrogandum,SC matrix monium facerdotibus admittendum» R* Nufquâ hoc fimpliciterdocet Eraf' mus.fed alicubi dubitat,utrum tolerabi/ lius ßc,permicterefacerdotibus ac mo/ nachis uxores gt;nbsp;quâm habere tot impu/ rosccelibes.Nec cenfeoabrogandum. fed propono eccicfiæ procertbus difpici endum, utrum fît tolerabilius eis permit terecontugium,an tantam fpurciciaeler namperpetf

ƒ ’ nbsp;nbsp;Coelibatus obferuandi lex tjs qui in

maioribus funtordinibus conffitutino eff abroganda,nec male conff itutagt; licet

' utrum dicat Erafmus*

at R. Et hoc getninum mendacium eft.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Imo

SCHOLIA PER ERAS. ROT*

Imofateorpro tempore reâeinditutS, de abrogando defero iudictû ecclefiæ*

Canrum perfradS quern difcantû uo/ xi canr, non magnopere in templis probat Pius.

R, At hue ualde probat fodalitasSor/ xx bonica. Vide cenforum concordiam.

Charitas ubi fit, nulia opus efle lege, xs ut Erafmus afleritjalfum eft.

R. Sed hoc ueriftimum efle uifum eft xgt; fandiflimis dodiflimis^ uiris.Ner^ ne/ gat id Thomas Aquinas dodor fchola/ fticus, quants ad uim coadiuam,nó dtz rediuam» alifs uerbis docens idem quod ucteres quos ego fequutus fum.

Chriftumftultos Temper probafle Qi religionum inftitucores ftultos fuifle, QC fimiiia per derifum dicit Erafmus.

R. Moria non Erafmus, nec ilia tarn *' impie loquitur, quam hie Sycophanta* Paulus aitjQug ftulta funt mundi elegie deus, [tern quod ftultum eft deigt; fapietv tiuseft hominibus. Diftingue ftultitiae genusjôC pieloquuta eft Moria.

Chriftoquareftulti impenfe placue/ xf runt meminiteS Chrifti irriflone, quaft

QC

, ÎN ELENCHVM ALB, PI» ,8( (pfe ßukus fuerit,

R. Irridere Chrißum, tui ßtnilium eß impudens Sycophanta* Et Chrißus mS do fuit ßultiflfimus,

Chrißus non eß paßiis difcipulos fuz OS ad tempus errare , putantçs ipfum Chrißum nefcire ut ignorant eæteri ho/ mines quando dies iudicq futura eßetgt; quod tarnen aßeruit Erafmus, R » V^tißitnum eß quod aßeruit Eraß non hie tantum. Chrißum autem ignor raße diçm ut ignorant eæteri homines, nun(]uam fomniauit Erafmus, fed hoc de fuQ adiecit Pius, quo locus eßet calu/ mniac.

»7 Chrißunt no reâè dicit Erafmus area no quodam confilio Ptoteum quendam repræfçniare uarietate uitæ at(p dodri« ? ' næ,cum eo nihil ßt fimplieius.

vj 'Si. Sic QC Paulus erat fimplexgt;ö^ tarne omnia faâus eß omnibus, nimirum ex/ emplo ChrißüHgc uarietas non pugnat çum animi ßmplicitate.

19 nbsp;nbsp;Chrißi quia ßnt omnia^nulla eß Tut/

gt; dshoßibuseiusiußapoßeßio*

I'S R, Quinigiturmoxdiripimusomnia^

Hic

SCHOLfA PER ERAS,RO1i**

Hic ctiam moriens datinaufpicatata co ' filia.

Confeiïîoni auriculan occultæ fa/ xa cerdoti fadlæ detrahit Erafmus.

R » MeiidaciS e(l,imd docetj quomo/ ^9 do ilia reêîè fiat utrtnq;.

Confeffionêauricularêno fuiffetem/ î® poribus B, Hieronymi male dicit Eraf» R ♦ Nec fuit qualis nunc eft» NuIIâ fuif î®. fe nufquam dicit Erafmüs.

Conftitutiones eccîefiâfticas quibus î* _ uerbis uilipendat Erafmuis.

Cônftitutionum â^IegumcccïeG'afti/ caru multæ funt fpecies*Et ideo (ndecen ter pari cenfura omnes taxat Erafmus» R» Vtrumc^falfiflïmûeft.Necenim J** fpernit ceremonias ab ccclefia receptas, née omnes damnat indiftindé, (èd alien bi manifeile ptobat » Fiduciam in bis fuperftitiohem notât»

Si uero ad quæftû plus faciunt quâm ad Chrifti gloriâjid ex praefedorS eccle/ fiæabufuaccidit,nec id probat ipfePt*^» R » Atqui taies modo notât Erafmus, ■qüem carpit Pius» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Conftitutiones noua: eu antiquis non 5* • . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pugnant.

IN ELENCHVM AtB- PII

pugnant,

gt; R. De quibufdam fateor effe tierum* de plurimfs nego»

Coftitutionibus humants totam Chri

ßianorum uitam onerart nemo prober* licet id Erafmus fieri innuac-

R. Imo' applaudut omnes quibus hinc quæftuseft.aut tyiannis,amp; queruntur omnes qui uere diligunt domum dci.

Confuetudines probatas ÖC ritus ac ce - remontas ecclefiæ ridet Erafmus.

R ♦ Manifcftum mendactum, quum iP lie Erafmus noter nundinas indulgentia rias,quas nec theologi probant.

•7 Continentiae perpetuæ difficultatem nonredè legi de ccelibatu obtjcit Eraf/

mus.

R. Quafi omnis cœlebs fit caftus.Auc quafi rem tam facilem multi feruent.

Continentiae perpetuæ conferuandae difficultatem profitetur Pius.

R. Verum earn negat BeddaJodocus tarnen arduum facinus uocat.

D.

99 DetraxiiTe fe nomini Erafmico apud patres purpuratos Romar pernegat.

Rgt; Atqui

SCHOLIA PER ERASgt;ROr»

R » Atqui mul tor um Iiteris hoc habui' . cotnpcrtum* Sed ilie inficiatur omnia»

Dialedicos dC dialedicen rider. 4«,-R * O piaculum. Deferatur Moria in 4o Latumias.

Difciplinas liberales fuggillat Eraf. 4*^ R * [mo Moriajapidet itac^ uenefica. 4i

Difpenfatio eccleiicc in uotis no folem 4». nibus rite fit ob caufas poiitas.

R ♦ Atqui pontifex difpenfat in folem/ 4* nibusgt; amp;nbsp;id reâè fieri docent iureconfui ri ac theologi quidam » quorû eft Card. Caietanus. Et multorum iudicio pie fax cit pontifex, ft qui pueri aut adolefcenx tes,ui» metu, aut technis induâi funt in uitat genus, parum accommodum, eos in integrum reßituit.

Diuitias habere licet eccleftaßicis.

R, Qui niîquot;Croefeis ampliores,ad orna mentum ecclefiae. Alias nequaquam.

Diuorrium utrum alia quam fornica/ tionis caufa fieri poftitgt; ita ut dimiiTa alx teri nubat ut Erafmus aßerit.

R. Falfum eft, nufquam hoc aflerit Erafmus, tantum difputat indicium dex lerens ecclefiae.

Domini

•Tä elénchvh alb. Ptf

4V Domini no inepte uacantur papa,epi^ Ccopi Sgt;i cxteti ecclefiarurn pracfedi.

4$ R ♦ Etiam reges regS* Ät Hieronymus ait. Sciât fe facerdotes effe no dominos.

4ä Donaria templorum improbat Eraf. 4tf R. Mentitur EIenchus,fedfupetftitio fos tantum notat Moria,

47 Dorpio licet eum prius no nouent be ne precatur Pius, quod Erafmum forti/ teradmonuerit.

R. Sic nunc monachorS greges bene precantur Pq manibus,quod fortiter de/ bäcchatus fit in Erafmü.Sed Dorpius rè dtjt in gratia,Pius Sycophantqs immor/ tuus eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E.

Ecdefiafticas ceremonias licet proba' tas ridet Erafmus.

R. Hoc mendacium femel pofuilTe Cat erat,quemadmodum fiC fequens.

49 Eleemofynam fraudari epifcoporum Iuxuincanibus,auibus,fatellitibus Sgt;C (ü ntilibus pafcendis iuftius quereret.EraC quam in templis ornandis ÖC extruêdis.

49 R ; Extrui templa,ubi necefle eft, eac^ decent! ac moderato cuItu ornari, nuf^ improbat Eraf, fed calumniat denchus.

Epifcopos

SCHOLIA PER ERAS* ROrT.’

' Epifcopos 6^ pontifices tnique taxat 50 quod fenfu abundcnt, R, Vtinamomnes abundcnt fenfu po 5«^ tiufquam cenfu, ac femel tantum lapfus fûEIenchus»

Epifcoporum aliorum antiftitu ea ckfiæ poteftatem deprimit Erafmus* gt;nbsp;R. Nondeprimit, fed quorundamuP 5» cia déplorât intaâis bonis.

Epifeopus licet mail SC turpes fint, no funitamen impudenterac temerc ab ho . mine priuato,qualis eft Eraf, fugilandi. ' R ♦ No temere nec impudenter,carpit eos fubinde Hieronymus çque priuatus atc^ ErafmusIdem tacit in hoc opere Pi us,bis priuatus SC ipfe. Qui in genere Io . quitur uicia taxat non homines.

Eraf mi cxcufationem,fi dixerit fe ad Luterum expugnandum impares habe/ gt;nbsp;re uires, improbat, cum tarn impium SC . ftolidum fit illius dogma.

R. Facillimum erat diluere.fi ille red' peret dogmata fchoIaftica,SC decretales conftitutiones, 6C cameræ leges Sed in re tarn facili, parum fehcicer uerfatus eft Pius,homofuprahominêdo(ftus,queni t . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n tameq

IN ELENCHVM ALB» PH t tamê nemo Luteranorum dignatus eft ullo refponfo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;।

Erafmi fcripta ft probauit papa,no ob fenfum, fed propter elegantiam id fectt 5^ R ♦ Impudens. Imo' pontifex exprelTit caufam quare probaret : ibt de fermoni's elegantia nulla mêtio, fed de utilitate rei Chriftianaî,

55 Erafmû non nofcentes tbeologt multi agnouerunt eum c5 Lutero colludere.

55 R * Non agnouerubfed aui fomniarût» aut ld falfo' tatîîâiibus crediderût.Quàm colluferimus teftantur æditi utrincp li/ bri,teftatur ÔC admirabilis beneuolen/^ tia qua me illius amici profequuntur -

56 Erafmusnonreâèdicit lîadmonitus fuiflet officio fuo funcfîurû fuiffe,cum fg pe etiâ a' papa admonitus id no fecerit*

56 R * Et hoc manifeffum mendaciu eft* ' 5~l Eraf.in LuterS proprie fcripfft nihil.

57 R * Bella rima ad elabcndû,è manifefta mêdaco.NecPiusquici^ fcripfftiniUâ proprie,amp; tamê proftrauit Gigantem-j

58 Erafmi contra imaginem fandorûcul tum uerba,6C eorum reprehenfio.

58 R « Nô reprehendit cultU8,iêd fuperffi ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Erafnil

SCHOLIA PER ER A S- ROT*

Erafmidenouftqs tîieoïogis Äftbcö- 5» logia qua nunc utunt^detradoria uerba. R» Nemopiusdetrahittheologigfchö 5gt; ïafttcæjfed quorundam mores ÔC curio/ fx qugftiones notantur Ante annos cen turn loannes Gerfon, queftus eft theolo gi'am redadam ad fophifticam, quid dtgt; durus fl nunc utueretf

Erafmi de fummi pontificis poteftate diminuenda uerba.

R. No de poteftate légitima à Chrifto «a tradira, fed de ufurpata tyranni'de quo '

Erafmi quæ tufa fit Pio tan/ frundl. «« ti in Romanum pontificem odq caufa. R» Mifer,quisoditpontificem;’Quo/ rundam mores oderQt omncsjqui Chri/ fti fponfam ex animo diligunt.

Erafmi de uotorum irritationeUerba. éb R. Imo' dicit uota uulgaria no fufeipie/ da,aut fi temere fufeepta fuerint urritail/

Erafmi uerba inter fepugnantia. (da. ‘^3' R * No pugnant,fed Pius intcHexit per/ peram.Nam ftimulus carnis no erat ten ratio libidinQ fed afflidio,qua Paiilus un ■

Exeufationê Erafmi (dic^ tundebat. de impie in Moria didis no recipit Pius.

n » Rf Nihd

, IN ELENGHVM ALB. PII

R. Nihil impie dixit Moria, Quid aut recipit Pius^cui propofitum erat in Eraf , mo calumniari omnia,

F.

Fallere non femper eft peccatum.

^ç R, Quur ergo offenditqj aio Chrift3 in quibufdâ fefellifte difcipulos ad

Funeralia ÔC quæ in funeribus Chrv ftianorum fiunt omnia ridet Erafmus, R, Legat dialogüm qui uoIet,S^ corn/ periet haec omnia effe falfa.Sacerdotum quæftû illic noto, qui SC fepulchri locû. amp;nbsp;ftrepitû campanarum QC pteces fuas uendunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Gratia dei præfto fuit Paulo apoftolo ad feruandS eû â lapfu in peccatum car/ nis, licet ilii no abftulerit ftimulû carnis.

lt;7 R ♦ Rurfus fomniat Paulum fuiffe ten/ tatum de libidine turpi,quafi caro,in fa/ cris litteris nihil declarer nifi coitum.

H, ƒ Hominû uitam,quam non nifi fabulâ cenfentaxat uniuerfam Erafmus.

^8 R. Moria fabulam appellat no fermq' ncm andern, fed adîionê argumenti, ex uartjs perfonis conftantê,hoc eft como^ { nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'diam»

SCHOLIA PER ERAS, ROt, diam,quæ redîè fpeculû dicitur human^ uitæ.Prodigimn uero, ft Moria dfcic uû i tam humanatn cftefabulam, qua [otieamp; ecclefiaftes damet, Vitarn humanam 0^ quicquid in ea geritur efTe uanitate ua/ ntcacum. Bona autê eftet fabula. Ci fuas quifcp partes decentcr agcret.

Hieronymum falfo' fugillatErafmus», ^9 R. Imdillicpetulantiffimedebacchat PiuSjcS fua matula.Quaft theologunuc no muka reqeiât ab Hieronymo tradita.

Hieronymo irreuerenter, ÔC falfo uir/ ginitatem derrahit.

R ♦ Qut falfo,quutn ipfe fateaturCNec id uno in loco» I»

' leiunium ÔC ciborum deledS ab Eraft-vt mo irrifum,commendat Pius»

R. leiunia Cbriftiana nunquam uerbo 7*' taxat ErafmusDe deledu ciborQ difpuA tat,no tarnen it rider, nift accedat ftiperA ftitio»Pius putat omne iciunium conuer gt;nbsp;gt;nbsp;ci cum abftinentia carnium»

Imagines fandorö uenerarilicet, coJi' 7J ’ uenit,decer, ÔC expedit*

R » Quanta folicitudo de ueneratione iniaginu,quuni uix explicari poffit,quo n $ ueneratio

TN ÏLENCHVM ALB» PII

ueneratio congruat rei fnani'mæ.

Imagine formate SC colere quia no cuit ludæis, male argumentât Erafmus, non licere iridem Chriftianis»

R ♦ Nuf^ ita colligit Erafmus.Et ficoUi geret,non effet abfurda colleSîio.

lufiurandû omne tan^ à Chrifto pro^-hibitum Erafmus Chriftianis non licere perperam docet»

7^ R» Simpliciter no Iicerc,nufquâ docet Eraf, fed negat inter perfeâos loc5 effe iuri iurando. ChriftQ prohibuiffe omne iufiurandû in confeffo eft . Nodus aût à diuerftsuariefoluitur, L*

quot; nbsp;nbsp;Legi nos obnoxioseffe,qgt; negat Eraf*

déclarât quomodo uerû fit Pius ex uer/ bis Apoftoli de lege circuncifionis.

R, Obnoxius eft,qui metu pœnæ facit» quodpræfcribii lex. At Chriftianiueri aguntur fpiritu libertatis non metu.

77 Libres circuntuliffe Apoftolos non eft uerifimile.

77 R. AtquihocdePauIocoftatjöfquid periculi fi idem de cçteris crcdamus,qui Ariftoteles ÔC Auerroes nô circunferez baat»$ nûc factOt Ftaocifeani quidâ obz feruantiae

SCHOLIA PER ERAS. ROT* feruantiæ titulo uendibiles.

Linguarum pluriu fcientia no eft theo 78 logo neceftan'a licet fæpeconducat, R. Sed Arfftotelis philofophia necefla 78 ria fcilicet. Atqui Linguarû peritiam ne/ ceffariam effe docent uel tot theologorS lapfus no aliunde proficifcentes, quâm ex linguarû infcitia, M.

j Alariæ praecontjs derogat Erafm us. ^9 R ♦ Non derogant,qui non tribuunt, 7? quatnoncongruunt,

Marianócolitura pqsimpenfiusaut 80 ultra quâm decet. Nec inepte canit eius laus fub uefperam, Cnotat Eraf. R. Non à pijs, fed à fuperftitiofis quos 80 PurgateaquxErafmusexChryfofto 8» mo fiC Auguftino Mariæ obijciu R. NoobqcitErafMarigjfedaliorSfer mones récitât,nec illis tame aftentitur*

Mariæ qjChriftus in nuptijs refpon/ diLnullam habuit acerbitatem* R ♦ Nec hoc ufquam dixit Erafmus,ftd ** aitrefponfum effeparum blandum.Am brofius increpationem appellat,Chryfo ftomus admonitionem ne poftcafimile quid tentaret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

Matrimo*

' IN ELENCHVM ALB. PIT quot;

Sf MatrimoniS tempore Hieronymi no * fuiffe receptS inter ccclefiæ facramcnta. Sc ipfum dirimi poflc,n5 fola fornicatid * nis eaufau'ta ut poft diuortiû altertciiilû bet nubere liccatjafTerit Erafmus* R ♦ Alterum probabife eft, alterum fal fum eft» Nufquam hoc afterit Erafmus, fed excutiendum proponif. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

Matrimonium uirginitati pratferendS '• effeargumentatur Erafmus» ^4 R. Argumentât,fed in fiëîo thcmate, ÔC circunftanttjs inuoluto, At coniugiü fimplicitcr anteponendum uirginitati fpontaneac amore pietatis fufceptæ nuf * quamfomniauitErafmus.

Matrimoniû no probibuiflent prifci patres Chriftiani etiam fi Paulus ipfum ■ no comendaffet cum dominus ipfe illud fatiscommendaritamp;r approbarit.

R» Etiam uaticinatur.Atqui Paulus te/ ftatur tales exorituros,nec mentitus eft^ Matrimoniû folo cófenfu cotrahi pof/ fe ut cenfet ecclefia calumniac Erafmus. R. Non calumniator, fed difputat, Nec quiuis cofenfus, legitimus cofenfus eft« ^7 nbsp;nbsp;Mendaciö leue aut officiofum no eftc

pcccatum

SCHOLIA PER ERAS. R O.T* peccatum contendtt Erafmusut fcripta eius indicant*

R. Neidqui'dêufquâdocetEtafmus* Fallere fadis diâis ue eos qui digni fat, gt;nbsp;no efl mendacium proprie acceptum*

Mercaturâô^negociationêridetEraf. SS R* Moria no Erafmus*Lapidetur ilia*

Militia cS fit in cœlis,ôd Michael c3 ^9 draconeillicpræliânagnûgefiifielega^ tur, dominust^ipfeomnipotens, dotni/ nus exercituô dicatur,patec militiatn no dedecere principes Chrifiianos, nec im/ proprie funt militiae nomina ccelefiibus R* ViinamcSillodracone (indita* pugnent omnes amp;nbsp;facri QC prophani.

. Monachos amp;nbsp;eoru uitam immodefie Sgt;C impie infedatur SC fugillat Erafmus* R. Vbi infedatur bonos c' Quae uero impietas efi; malorum infedari uicia uc corrigantur*

' Monachorum ada SC feuera infiituta* W quafi uelut Eflenos impie ridecSCfugil lat Erafmus.

R. Efieni laudantur â lofepho. i Monachos in utjs publicis ofTendt til uehiculis dC equis ac mulis taxatEraf*. .4 * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n $ R« Hoc

'IN ÊLÊNCHVM ALB. PM

pt It • Hoc mulu's altj's bonis uin's difplicet. Monachorû cœnobitarû uitâ ÔC mores amp;nbsp;poiTeirioncs in comuni inique taxat» 9 Erafmus. Monachos SC eorâ profeffïo nem ab Erafmodamnari côcludic Pius.

95,94.9î R ♦ Vtrumlt;^ falfiffimû eft. Velut Sô iP lud quod mox fequit- Monafticâ uitâ 5C ’ religionê profefTos fuggillat Erafmus.

9« Monafteriorû effe modS inique cenfeC Erafmus in Iib de inftit principis.

R. Etiam optimis in rebus modus opa'/ mus.Quicgd immodicû in uiciû ruit.

97 nbsp;Omittere uxorc propter fornicationc

unufquift^ poteft.nemo tarnen cogitur» ÔC ira nô tam dura eft conditio coniugq. aceam cenfet Erafmus.

97 R ♦ Atqui talis uifa eft Apoftolis (n Euâ Opera cuiufcuncp bona tan^ Cgelio. feruorû fint inutilia exiftimat Erafmus»

,98 R. Hoc manifeftum mendaciû eft.Do ceo nos extenuate debere noftra bona opera,ut deus ilia magni faciat.

Opera bona digna funt mercede, fed ' nô falute atterna Relieur nec feruorum bona opera merêt ex côdign.o libertatê« R. Contrariun»

SCHOLIA PER ERAS. ROT»

R. Contrarium docuit Natali's Beda. 99 Vide cenforu.m concordiam*

Ornatum remporS Erafinique taxat ïoo ob baptifteria , candelabra , imagines fanâoium,cantusjorgana S^c.

R. Imd hoc impie mentitur Elenchus. loo Quidam in Colloquifs notât immodtca impendia cuiufdam monaftertj, in quo erantbaptifteria aurea,altare argenteû inauratu, candelabra aurea aliainnu/ mera.Nec cantum damno,nec organa ft rite fiant«

P.

Papæ 55 epifcoporumtituli,ut uocen/ tur dominunon funt illis indigni.

R. At ut ante dixi fecus uifuin eft Hie/ »o* ronymo, qui admonet illos, ut fe memi/ nerint facerdotes non dominos.

Pifculenti dies quos molefte fert EraC 10» R. Necmirûjoffèndûtualitudinêmeâ. Nec hoc tamê dixit Eraf» fed Epicureus quifpia in Colloquîisjqui ibidê refellif.

Principû ÔC præfulû mores depraua/ tos recenfet per rifum Erafmus.

R. NonErafmusfedMoria«Etdepra/ yata per nf«m corrigere ciuilîtas eft-

’ IN ELENCHVM ALB. Pïr

Q-

’04- Quæftionestheologtcas inique taxat ‘ Erasmus*

*0 R ♦ Friuolas aut fuperfluas duntaxat.

Reges Suf principes QC aulicos omncs taxat Moria Erafmt*

R ♦ O fœminam petulantem-Ampute/ tur illi lingua * Quanquam hie mentitur Efenchus.

Religtonem monachorum ridet, earned faditiam uocat Erafmus»

R. Hie CÖ Pio delirat Elenchus • Non cnim ego fie eas appello, fed Beddâ no f to,qui hac uoce fit ufus,qua theologi ref centiores fignificanc inftituta uitæ ab hominibusaddita*

^lt;^7 Romani pontificis fedes QC poteftasi impie uocatur ab Erafmo pallia ta Chri/

’ fti nomine tyrannis*

•«•7 R. Poteftas abfep feientia S£ pietate ty . rannis eft • Si nulli fuerunt tales pontifi/ ceSihabet quod ftomachetur. Vitia no/ tancurnon poteftas,quam folam efteno

■ oportetSedesnufquâcuIpatur, detnuF tis feftoribus alq multi quefti funt*.

S«

SCHOLIA PER ERAS. ROT.

Sgt;

Sacerdotes non omnes funt epifcopi, ncc unquam fuerunt

R . Ncc hocdixi,quanquâdocuichoc lof Hieronymus presbytères eos appeliSs.

Poftea diftinäi fût presbyter» ab epifeo/ , po,qui tum facerdos appellabatur.

Sandos diuerfos, ÖC in diuerfis locis ac pro diueriis^ac eifdê operibus impio/ rari ridetErafmus.

R ♦ Superftitionem »'n hifee rebus ridet Moria»

Scripturarum fandarS är earum feriz ptorum autoritati muItS derogat EraC R. MultumhicmentiturElenchus.

Senfui proprio nö licuit tnniti Erafmo contra Auguftintö: omnium tbeologo rum fententiam de mendacio.

R » Non dixi falfa^fed â fen(u commu/ »»* ni abborrentia-

Sepeliendorum propbanorS in fanis “% communibus morem no probat Pius» R. Condemnat ergo publicam ecefez fîæ confuetudinc, quod toties impingic mihi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T.

Templorü ornatü amp;nbsp;funèbres cerernoz nias'

'iN ELEJ^CHVJVI alb. Plî'

nias taxai Erafmus»

k ♦ Verum,fed immodicas, aut fupefz

, ftitiofasK

w Theologos à Chrifto delendos impie cenfeiErafmus.

** R. QuçroannuIIi fintfuerintuemona chiac thcologi tyrannicis moribusfSi funtjUt funt heu nimiS multi, quid pec/ Cat, qui orat ut Chriftus populum fuum à talium liberet tyrannidef'Nec eft necef fe ut aboleantur à Chrifto,fatis eft ft cor/ rigantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V*

Venerationi fancîîorum nihil nimiutn impenditur ab eorum cultoribus.

R. Vtinam hie prazdicaret uerum«Sed res palam réclamât.

Virginitatem dC cœlibatu matrimö/ nio poftponit Erafmus.

R ♦ Saris erat hoc mendacium femel rC/ cenfuifle.

Vnum efle patrem,filium QC fpiritum fandS non reifte interpretatur Erafm US*

• (17 R. Imd re(ftiftime,uidelicet naturä âÇ uoluntate»

• 3’8 VotadcfpicitÔi^deridetErafmus* * (18 K. nbsp;nbsp;Falfuin eft, nift intelftgas de uotis

perperam

SCHOLIA PER ERAS. ROT'.

perp eram fufccptis.

Vo to folemnt aftridus religionf non poteft per ecclefiam difpenfari in qs qug de fubßantia uoti funt ÔC prçcipua eins. R. ContranûdoCetCafrd^Caietanus, nj amp;nbsp;facit fummus pontifex»

V Ota fantfîis fieri ridet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n®'

R. Moriajfi adfitfuperftitio;

Votum Hierofolymitanum impie irri u, det Eraf.SC res facras illic habitas»

R • Aliquis diffuàdet cuidam illud iio^ m, tS,ne fufeipiau Nec omnibus laudi dan/ dum currere Hierofolymam,

Votifolennis à fimplici uotodiferi/ ix* menjquod tarnen negat Erafmus.

R : Difcrimê quod Thomas SC alq ad/ lü ferunt,Scotus rerjcit.quodipfe adfert, nuitius cft momenti : quæraturaliud.

FINIS.

In dilutione..

pag. î» uerf. th Iege,feddumaducrfu8

/ confiCîum SCc,

pag. 41. uerf. 4. fcribeTuaforeoiJteoi uerf. 9. exift(mante.

Hüm