APpiANI ALE-

XanDRINI ROMANA'

RVM H IS T ORI ARV Mj

bellis Punicis liber

Rebellis Syriacis liber De bellis Parthicis liber De bellis Mithridaticis liber De bellis ciuilibus libri v De bellis Gallicis liber,feu potius epitome tnnia per Sigifmundum Gelenium Latinè reddità»

De bellis Hifpanicis liber,

Caelio Secundo Curioiie translatere.

De bellis Ilïyricis liber, P.Candido interprété.

Additus eft in præditflas biftorias Index copiofîfsimus.

gratia priuilegio Caef Maieft.ad quinquennium.

^ino JD, Lint

CAELIVS SECVNDVS CVRIO

CLARISS. I V R I S C O N S V LT O, BONIFACIO

Amerbachiojpatrono amp;amicolummo s. d.

I GeieniuSjUt nunc'cuin c h r i s t o uiuit, nobi-fcum uiueret, b on i F a c i amerbachi, ipf? tibimetfuum Appianum cómendaret : quod fibi in animo fuifle aliquoties apud amicos nó obfcu-rè prç fe tuIit.T e enim amauit dum uixit,amp; coluit __inter primos : utpote à quo re Jamari fè feiret : amp;nbsp;benefieijs afsidue cumulari fentirct Verum cum illu poft infinitos propemodumlabores,quospertot annos in re literaria pofuifïêt, uifumfituitæ autori Deo ilium ex hacturbaamp; colluuiónc eripere, ad me,quern ille ad extremu ufq; fpiritu coniunébifsimû nabuit,hoc munus pertinere ipfius meiq; comunes amici putauerut. Equidem, uellcm deus immortalis fecilTet, ut uiuo potius Sigifmudo Gelenio tarn præclarum opus gratularemur,quam mortuo id officij præfta-remus. nec uero dubito, quin ft uir ille præfari ipfc potuiflet, opus boc amp;nbsp;tibi longe gratius fucrit: amp;nbsp;quod nunc agimus,ornatius amp;nbsp;cu mulatius futuru. Non quodaut mibi ftudium erga te in hoc officio præftando, aut tibi in mé amando uolutas defit:fed cum Gelenius, utætatcmihijfic etiâ eruditione anteiret, fubito ereptus, fuum Appianum orbum,atq; hac parte mancu ac debilitatu rcliquit. Hoc igi-tur nos amici memoriæ dabimus: atq; una noftra erga te obferuan-tiamhoc officij genere teftabimur.Veruprius deipfo Gelenio (no propter te,qui eum probe nofti,fed proptçr alios,quibus no ita no. tusiuit)poft de Appiano pauca dicemus.Fuit SigifmurtJus Geleni-usjficuti bene nofti,natione Boiemus,patria Pragefis, quæ urbs re-gniBoiemici caput eft,quam ueteres Cafurgim,ni fallor, uocabant. Gelenia familia antiqua amp;nbsp;honefta, à ceruis nomen traxit, quos ipft Gclenos uocat, itaut Latina lingua ceruina dici pofsit.Patre habuit fummo apud regem loco, amp;nbsp;honore, homine minime illiteratum. namamp;Moriam Erafmiin patriam linguamconuertit,amp;.lepiduni falfumq; opus cum fuis comunicauit. Matreeius foemina primaria amp;nbsp;nobili,propter mulieris prudentia,amp; probatos möres,regina plu rimùm Jcfamiliariterutebatur. Talib us parêtibus ortus Gelenius, parem quoq;,hoc eft, ingenuam amp;nbsp;liberalemhabuit cducationem. Cumq; in Literis iam mediocriter profcciflet,adolefcens adhuc pe-regrinationem fufeepit. multas igituramp; uarias nationes amp;nbsp;genres

Ci 2 peragra-

E P I s T 01A

pcragrauitjâdijt fcholasjno modo literaru cauf3,ucrumctîa Vlyßis excmplojUt mores hominû multorum uicleret5amp; urbes.In Gernia-niajjin Galliajin Italia prælbntifsima quæq; perludrauitzperuenitcti am in uicinas infulas CorIîcam,Sardiniam,SiciIiam.Quas regiones orasjoe fine fruélu adijlTetpn Italia linguç Latinæ,quani confecu tus fucratjcognitioné côfirmauit : Græcam ab éruditilsiæis lt;1^1 tuç in Italia eflent præceptoribus,à M.Mufuro Cretenfe prçfertinadial cit:atq; in eadé Italia ïtalica,Gallicam in Gallia, amp;nbsp;in Germania Ger manicä: ca fuitin eo uiro ingenij uis atq; facilitas.Tandcin Gerrna-niam rediens,Bafilea uenit, ubi turn Erafinus ille Rotcrodainusno-rebat. Ac cupiditajte hominis apud omnes getes fama literaru, amp;nbsp;el® quentiæ celeberrimi,uidendi accenfus,eum falutatum adiuit : aquo benignè acceptus,adeo proptercruditionê probatusfuit,uteuni non îblùm amaret,uerumetia rctinendum cfie c enfer et. Itaq; loanni FrobenioTypographo clarißimo, eum diligenter cómendauit,ut fi Gelenius cam prouinciam uelletfixfcipere, ipfum officinæfuæ;!^ qua trium linguarum uetufiiores excuderentur autores,præficerel’ adeónihil erat tam magnum,quod fibiErafinusdeGelenionou polliceretur.Gelenius,qui non magnopere iuftis de caufis in patn-am redire cupiebat : quiq; patriam ibi eiïè, ubi amici, artesq; uige* rent bonæ,cxifi;imabat:facile fe retineri, Erafmo ill o magno præfer timfuadente, paflTus efi:. Sulceptaigiturprouincia ilia honeftißi®^ firaulq; grauifsima,amp;laboriofilsima, Erafmi de feiudicio non modo fatisfecit,uerùm ctiam alioru expeftatione longe fuperauit.Inea officina partim loäne Frobenio uiuo,partim eius filio Hieronymo, gcneroq; Nicolao Epifcopio, uiris adrempub. literariamiuuädani natis,qui etiamnum amp;uiuunt amp;florent,pertotos annos trigintaamp; amplius,ftrenuè atq; indefefib labore elaborauit.Intereatemporis duxit uxorem honeftam amp;nbsp;indufiria pucllam,ex qua quinq;liberos fufcepit, ex quibus fuperfunttres, fœmina una, reliqui marcs, quorüquimaiorefinatuin Morauia cumpropinquisagit:minor domi cum matre,literis opera nauat.Per holce triginta annos,præ-ter officinæ labores amp;nbsp;operas, infinitos prope in Græcis Latinisq; autoribus deprauatos locos refiituit amp;nbsp;emendauit. Linguarüquatuor Symphonum lexicum, Græcis uideIicet,Latinis, Germanicis, amp;Dalmaticisuocibus,ordinedifpofitis,concinnauit; quarumlin-guarum Dalmatica ei propria amp;nbsp;patria fuit,reliquæ peregrinæ. Dal-maticaenimlingua, quæeademIllyrica,uulgoaut Sclauonicadici-tur, multæ amp;nbsp;uariæ genres utuntur, Boiemi, fiue ut Velleius uocat Boiohemi,Vandali,Sarmatæ,in quibus Poloni, Rhutcni,acRhute-nisadnu-

D E D rc A T o R I A

nisadnumerati Lithuani,ac Mofcifiuc Mofcouitç: totusq; ferd de-xtra læuaq; tradus ille, ad Tanaimgt;ac Pontum ufqb'ita ut inter am-plifsimepatentes orbis tcrraru linguas conumerari pofle uideatur. Poll cœpit maiora andere, Plinium naturæ felicilsimum explica-torc : amp;nbsp;Liuium Hiftoriæ Rômanæ patrem caftigauit: amp;nbsp;fuas in eos Caftigationesfanequamaccuratißimas edidit. Nihil dum deGræ-cis dixiinus,quos in Latinum fermonc coucrtit. Inter quos primum Flauium lofephum adgrelTus eft : cuius librös uiginti De antiquita-tibus ludééorumLatina lingua illuftrauit. reliqua uero eiufdem autoris opera, cum manufcriptis cxemplaribus Græcis coniuljt,emen dauit,fupplcuit:Eande operam in multis Chryfoftomi homilijs prç ftitit.Poft hæcDionyfij Halicarnafl'ci Antiquitatu fine Originu Ro manarum libros decern; turn Huagrij Rerum eccleftafticarum hifto riamrOrigcnis Adamantij contra Celfum monumenta, deinde Phi-Jonis ludæi opera quæ extant omnia,argumcnto uaria,rerum graui täte difficilliwarquod opus paulo ante eius obitum, ut nofti ex Fro-benianaprodijtofficina.Poftremuspenelabor, Appianushic Ale-xandrinus fuit,in quo uertendo, non alios modo qui in hoc campo uerfantur,ucrum fe quoq; ipfe Gelenius nofter fupcrauit.His ablo-lutis,neullamtemporis partem uacuamabirepateretur,iamfeadlu ftinimartyris opera,quædefùbtiliftimisnoftræreligionis quæftio-nibus,fandus atq; eruditusilleuirreliquit, conuertittamp;iammaio-rem partem conuerterat:fed morbo quo abfumptus eft,impeditus, ad calcem perducere non potuit * Tanta enim fuitfiibiti morbi uis, utcùm dimidiatum ucrbum fcripfiftet, tanquam aliquo fe celeriter euocante tollere manum de tabula cogcretur. Ita feptcm eosq; nobi lifsinaos fcriptores nobis de Græcis conuerfos reliquittatq; ita con Uerfosutquimaiore cum laude inhac arena uerfatus fit, autnullu, âutpaucifsiraosfis rej)crturus:qui uero pluracóuerterit,neinfum-tno quidem ocio,quam in fummis occupationibus Gelenius,inue-nias certe neminemTuit Gelenio procera ftatura,humeri tarnen ali quanto gradiores, facies grauis,corpus obefum ( id quod ex ilia fe-dentaria uita proueniftc arbitror)uerum mens uegeta,felix memo-ria,ingenium ad omnes præclaras artes aptifsimum: ita ut nullo lie— gotio, quæ fibi proponcret, aftcqueretur. Erat in eo animi lenitas niira,naturæq; bonitas quædam,ut uixirafci poftet, etiam irritatus: grauis in loco,atq; item in loco comis amp;nbsp;urbanus.Cum nemine un quam fimultatem geßitrrcrum alicnarum minime curiofus, rainiz inefulpicax:Ièdantiquanontamêftultafimplicitateprçditus.Quan Uucro continentia atq;abftmentiafucrit,quarum ilia in ijs quæ ab-

Apfw«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 funt

ÉPI s TOLA.

ïunt non expetendis^ altéra in ijs quæadluntjinnoftraqîpotcflîquot; tefunt abftinendo, ilia déclarant, quôdcûm per tot annos tantO' pere in re literaria elaborârit, ex quO magnorum uirorumgratiaffl eft confecutus,nullas tarnen diuitias congeßit:nullas reliquit? pelledile domeftica ,uiâ:uque contentUs. Bonis amp;nbsp;doftis fi egereanimaduertebatjlargicbatur. felicibus amp;fortunatis noninub debat : calamitatibus aliorum afficiebatur: neminem contcinnc^’^' ïllud uero maximum continentiæ fignum fuit : quod in Regis Boie-miæ aulam magnis præmijs, amp;nbsp;honoribus, quibusque uel cupious amp;nbsp;ambitiofus aliquis conleritus cfle poflct, alleélusrenuitj banc quietamamp;moderatamjuitam ambitiofis illisamp; turbulcntis digm-tatibus anteponens.Omitto prouincias bonas lt;amp;nbsp;literas amp;. artes pro iitendi oblatas,quasnunquam ut fiifciperet adducipotuit,aQeo tenax propofiti, uitæque generis femel honelfæ fufcepti, fe^p^^ fuit. Amicos habuit inter cæteros, infignes Erafmumin priæis,u£ initio dixijdci nde Beatû ilium Rhenanû. quid loanem Frobeniu)^ patrem amp;nbsp;Hieronymum filium, acNicolaum Epifcopium rem.^Demetacebo,dete ueroBonifaci Amerbachi quid quem non modo amicum, uerùm etiam compatrem, patronu®, mecœnatem quoad uixit habuit, atquc ut fpero, in pofteris quoquc fuis habebit. Neque enimis es qui putes amicitias cum corporibus amicorum extingui:amp; non potius ut animi perpetuô uigent, amp;ip^ homines in pofteris quodammodo æternitatem afTequuntur'.fic etiamamicitias quæinanimorum coniunétionepofitæ fûnt,fcin-piternas elfe debere.Efl enim ilia amicitiæadmirandauis,atquelt;li-uinitas, ut ea cfficiat, quæ fieri pofle non uidentur ullo modo. Nam amp;imbecilles ualent: amp;cgentes ^abundant amp;nbsp;quod diélu eft difiîcilius, abfentes ad{unt:amp; mortui uiuunt, tantus eos honos,mc moria, defiderium profequitur amicorum:ex quo amp;nbsp;illorum beata mors, amp;horumuitalaudabilis. Quantus uerofis ipfe Bonifacim amicitijs colendis, ornandis, augendis,amic]s ipfis protegendisac j tuendis,non modo præfentibus amp;nbsp;fcientibus, uerùm etiam abfen-tibus amp;infcientibus norunt, neque folùmnorunt,fed etiam fen-tiunt,quibufcunq; fefead tuam fanétam amicitiam applicarefpo felici fydere contigit. Quis enim non uidet, quàm amanter, qua® fànébèjUt unum pro omnibus appellem,Erafmum ilium magnu®j dum uixitjcolueris.’quàm facrofanda, quàm grata,quàm magnifi-ca mortui memoria apud te femper fuerit, amp;nbsp;fit ? Nihil de me dico, quem fingulari quodam amore femel complexum, nunquampcr tot iam annos dimifîfii : tantisq; mentis aHecifli, ut me tuo fauorc

atqs

DEDICATORÏA

âtq; Opibus fùflentatum,iure fateri amp;nbsp;præcîicare poßim. neq; cnim fumum ex fulgore,ut Horatius de poetis aifed ex fumo dare lucerrt ) foles.Sed nolo nunc tuarum laudum explicare uolunae, dabitur for ^tan alias commodior utfpero de his ipfis dicendilo'cus. Redeo i-gitur ad Gelcnium,de cuius pictate quid mufta comerrtörem ? cuna fciamus omnes ilium amp;nbsp;innocenter uixiflèiamp; Deum c M R i s t v m-ctv E eius filiufincero animo,amp; uerä religiönc colüifîe. Aifui ipfe cum ante,tum maxime morienti Ita difcedebat ex bac uita, ut qui à diuturno amp;nbsp;moleßo exiliojinamantifsimäm amp;deßderatifsimana patriam reuocatur.Nihil ex eius öre audiuifles,quod non rerum ter J'cnarum amp;nbsp;caducarum faftidium,amp; patriæ cœleftis amorê, fpemqj falutis certifsimam fpirarct. Subinde enim illa fuauißima üerba re-petebattsic ai^avit nuvs mvndvm vt filivm svvm

VNICVM DEDERlTtVT Q_V I S QLV I S EI FlDEM HABE AT, Non PEREA T, SED VïTAii ÖBTlNEAT SEMPITERNAMÎ precabatur,fuüq; Domino in manus fpiritu comendabat. Quanti autcmanimiamp;fiduciçfuit ilia uox, cum crebro anhelansacfulpi--tans(agebat enim animam)diceret:Iam iam ad ardui huiufce mon-fis ucrticemprope confcendimusjeuaiimusjatqjinnuiufmodi co^ gitationibus amp;uerbis,quafi obdormiens,expirauit^0 beatammor tem,ç[uænon uitam Gelenio noRro ademit,fed deditiquæq; ei grä-dus aoimmortalitatem fuit. Sic Gelenius poft lab ores abijt ad quie-temanno ætatis fuæ quinquageftmofeptimo,nobis amicis fuis mag J^ofui defiderio relido,qui cùm nobis tû literis cum diutius(quod PcrætatempotuiQuixifte cupiebamus.Sed bene cum ipfo aéfû: no bifcum non ita bene,qui doftifsimi fuauißimi uiri confuetudine ^fruftupriuatifumus.Hæc de Gelenio noftroBonifacibumanif-^nie:nunc pauca de Appiano ipfo ut po 1 liciti fumustmox te ad cius ^cftionem dimittemus, ex qua maiorcm, quàm ex noftro fermons lt;^âpies cum deleétatione utilitatem.Appianum Alexandrium Sophi Ram,ideft Rbetorem, amp;nbsp;doôlum magiftrû fuifle tradunt. Sic enim ucteresSopbiftænomineintelligcbant,antequamadeos ea appclla tiotransfcrrctur , qui aut oftcntationis, aüt quæftus caufa philofo-^arentur.Fuiftè uerô eum Aelij Hadriani imperatoris, qui bonus Traiano bono fücceßit, tcmporibus, ipfemetin Syriacis teftatur. Vigintiduos hiftoriæ Romanæ libres refiquifle, Volaterranus affir ^Eat/ed enumerat tantum undecim,ex quibus nouem ait à P. Candi doconuerfos,Lybicum ( ftc enimuocat) Parthicum,Syrum,Mi-thridaticum, amp;nbsp;Ciuiliû bellorum libros quinq;* nam ctß ïllyrici,amp;:

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« 4 Celtici

EPI s TOLA

Celticî,mentîoneni pôfl: facit,non tarnen eos a Candido conueffos dicit,credo quod fragmenta potius,quam libros cHc exiftimaret,a/ Jioqui amp;. inyricum,amp; Celticum in Candidi codicc adieéfa fùnt : fed fieri poteft,ut non à Câdido, fed ab alio conuerfi fuerint. îllyricum certeintegrum effenon uidetur:amp; Celticum,fiue De bellis Gallios, Epitome potius,aut index capitum eius belli,quàm hiftoria Appia-na dicêda eft.Quod ad græcà exemplaria attinet,ea mirifice uariant. ïd enim quod Candidus,quiNicolai v.Pontificis Romani ab epißo lis fuitjfecutus modo omnia quæ in eo erant,conüertit:Hifpa-nienfe,quodhicdamus,nonhabuit:at Mediceum exemplar,inItalia habet. Rurfum codex Robert! Stephani,quo ufîis cR Gelcnius, neq; Illyrica, neq; Hifpanienfia habet: ex quo uidere licet feriptoru in deferibendis ueteribus monumentis negligentiam : qui nullum integrum exemplar pofteritati tradiderunt:nifi forte uctuRas,amp;bel lorum uarij cafiisilla nobis mutilarunt. Mentionem quidemipf^ Appianus tacit initio Punicorum bellorum,Siculç,amp;Hiipanienfo amp;nbsp;Annibalicæhiftoriæàfe defcriptærinHifpanieniîbus uero,amp;^^quot; cilienfis,amp; Annibalici, amp;Viriatici belli , quæ fèparatim pofteritati mandauit. At tria hæc poRrema nondum reperta iunt:quæ fortafsis etiam aliquando cum alijs in luceprodibunt. Sed nec is uideturelTc ordo librorum amp;hiRoriarum,qui poRtus eR.nam ante Punicabel la,uidetur ipfe,Rios libros nominans, Sicilienß ,Hiipanicfe, Anni* balicum,amp; Viriaticum, de rebus quæ Annibal in Italia,amp; Viriatus Lufitanus in Hiipania contra Romanos gefsit, hoc ipfo ordinecol-locare.Gelenius igitur quæfunt in hoc uolumine,conuertit omnia præterIllyricum bellum, quod exCandidiano codicchue adieRu eR,neleéiorillofraudarctur;amp;præterHiIpanienR,quodnos utpo tuimus, couertimus.nam cxemplaripRim aliquot locis corruptum inuenimus.Mirabitur fortafsis aliquis, quid in mentem uenerit Ge lcnio,utpoRCandidianam Appianiuerlionem, luamadijcercnon dubitarit.Sedfacilehac dereiudicabuntcruditi, ubiutranq; contu lerint. Videbunt enim eum id in hoc autore non magis fruftra ad-greRum efle,quàmin DionyRoHalicarnaRèo,qui quoq; Latine eX tabatjR modo Latina dicenda Rint, quæRatetbarbarifmis: amp;nbsp;uerfa quæ læpenumero inuerfà amp;nbsp;perueria jftint. De genere uero amp;nbsp;forma. hiRoriæ conRribendæ AppianinoRri aliquid dicendum eft. CertumcR ilium Thucydidis ac SalluRiJ filum amp;nbsp;rationc ftbipro-poftiifle:atq; utriufq; religiolam dilt;Rioncm,immortalGmq'; ueloci-tatcm,imitari uoluiRc.Nam non perpetuum hiRoriæ ßriem texit,uc

Liuius

D E D r C A T o R IA

Liuius amp;nbsp;alijjfed ex tota re,ideft,exRomanorum rebus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maxi-

niis,plurimis,amp;immortalibus, quæ cüm qua«^; gente, aut populoj, autuirobellageflèruntjfeiunxitpartcsnoticiemq; fecithiftoriæ cor pora,quotab eisbellorum genera Äfufcepta amp;geftafunt. quam fcribendæ Eiftoriæ rationem amp;. imaginem Cæfar quoq; in fuis illis tantopere laudatis commentarijs ïecutus eft.Höc enim in genere,ni hilinane,nihdfabulo{um,autprodigiofùminuenitur:nullæfuper-Uacaneæ, atq; ad oftentationem fiélæ condones, aut orationesle-gunturîfed omnia pura,üera,religioià,amp; neceflariadn quo uanita-temamp;ineptias in fcribenda hiftoriaGræcorum nonedimitatus: quod non ed hiftoriam Icriberejed fabulas. At uero hidoria,ut no minus eleganter quam uerè defcribit apudCiceronem Antonius, tedis temporumjlux ueritacis,uita memoriæ,magidra uitæ, nuncia uetuftatis appellatur, Has igitur Appiani ueriisimas bidorias tan-quamdemanu Gelenij nodri accipies Bonifaci Amcrbachi; quas ipfe tibi mea manu, animo amp;nbsp;fide, donat, atqj id tuam tutelam una cumconiungefua charifiima,amp; dulcißimis liberis traditj^ccom-mendat.Egouerotibiquoq;mcam, quam in boc afieunciam uel fextulamhabcOjtibi quoq; dono, amp;nbsp;lego, Neq; rei paruitatem ædi-mauerisjfed donantis animum:fi modo donare dici poted, qui tantulam pro immortalibus bénéficias refert gratiam^

Vale.Bafileç vu Ïduslunij

Mé Dé t-IÏII,

I

« S A P P I A N Î

Sv APPÏANI ALEXANDRINI

IN ROMANAS HISTORIAS PRAE-fatio.Sigifmündo Gelenio interprète.

c RI p T V R V s popuJi Komani res geltes, necciiari-um duxijprimum fines irnperij defcribereiqui ficha-bent.In Oceano Britannicarum gentium maiorepar tem cQtincnt. inde Herculeum fretü petentibus, atq; _____I ^orro uniuerfi mediterranei maris oram eafde ufq; colümnas circumrelegentibus,quicquidinfuîarûregionumueM-ritimarum in confpeélû uenit;,Romani iuris ccnfetur.harum gentium primiàd dextramfretu penetrantibus funt Mauri, quamarcac-coluntrdeindc Afri älij Cartbaginc ufq;. fupra hos remotiores a mari funt Nomades,quosLatini uocatNumidas, ipfàmqjregionéNu midiam.fcquutur in ora Lybies fccundum utramq; Sirtim ad Cyrc-nen pertinctesitum Cyrene ipfà,Marmaridæ Ham m onijq;, amp;nbsp;quid populorû circa Mareotem lacû habitat, ad hæc magnailhu^’^^ in Aegypti confinio, Aîexandri conditoris nomenrcferens:ipfi‘î» uerfos ad oricn-tem Aethiopas,per marc uero uïq; Pelufium.hinc curfu flexo in ora occurrit Palçfiina regio Syriæ,fupra quâ efl pars quçdam Arabum. admarcPalæflinos contingunt Pnocniccs ':fuperiora occupâtcaua (utuocant)Syria, amp;: quæÉuphratem ufq; amncmporrigitur'.tuin remotiores ctia Palmyrenicinétiarenis fqualentibus, amp;ipfîadEu-phratem pertinentes.Port Syros funt Cilices,hisq; confines Cappa-doces,amp;Armeniæparsquam Minorenominat. deindecætcrægen tes,quotquot fecundû Euxinum pontum parent Romano imperio. harum Syri amp;nbsp;Cilices noftrû marc Ipeftant:Armcnij uero atq; Cap-padoccs hinc Ponticis nationibus funt finitimi, inde mediterraneis quas Maior Armenia compleélitur : nulla quidem Romanis tributa pendens,fed ex corum autoritäre reges accipiens.medio autemCap padocas inter amp;nbsp;Cilicas lpàtio,quà in loniam iter cfi,ingens in marc procurrit peninfiila,cùius dextrû latus Euxino Propotideq; lt;amp;Hel-îeljsonto atq; Aegæo clauditur, læuum Pamphylio Aegyptioq;mari alluitur. fertur cnim utrumq; pcninfulam faccre, cuius incolæad Aegyptium pclagus uerfi Pamphylij funt amp;nbsp;Lycij^ac deinceps Gares uiq; loniam . cæteri Euxinum,Propontidem, Helîespontumq; Ipc-éhant, Galatæ,Bithyni,Myfi, Phryges. mediterranea eiustenétLydi amp;nbsp;Pifidæ.tot gentes habitant hafic peniûfülâiïi,omncs Romanorum fubic»

PR ABF AT I O,

fubieftæ impcrîo'. trans frctum uero in Europa amp;nbsp;alias prouincias ^ Habent Ponto contiguas,MoefiamacThraciam qua Euxinum acco lit.ab Ionia uero Aegæus finus incipit,inde alter lonius, poft quern eft {return Siculum,amp; inde Tyrrhenum mare ufque columnas Her

I euleas. atquellæceft longitudo adOceanum ab lonia.in quibus o-rishæfuntRomanæprouinciæ,Græciauniuerfa,TbeftaIia, Mace-

• donia^tum finitimæThraciæ reliqua,amp; Illyricum aePannoniæ. Sequitur ipfa Italia longiftimo protenfa fpatio j ab Tonio mari prætcr Tyrrhenicum tendens ufq; Galliamxuius prouinciægêtes partim noftrum mare fpeftant,partim feptentrionalem Oceanum, partim

. {ecundum flume Rbenum habitant. his accedit uniuerfa Hifpania, amp;Celtiberipertingentes ad feptentrionalem occidentalemque O-

- ceanumac columnas Hcrculis.de fingulis harum regionum dicetur diligentifsime,cum ordo narrationis ad easnos deduxerit.nunc quamam^lis finibus maritimis imperium includatur diftum eft. ter

• reftriuero itinere luftrantieos occurrit pars Mauritania uergens adoccidentalem Aethiopiam, turn aliæ propter niraiumæftum auE noxiasbeftiasincultiores regiones Africæ,ufque orientales Aethio pas.amp;hiquidem in Africa lunt Romanorum termini. in Afia uero, flumen Euphrates, mons Caucafus, Armeniæ maioris regnum , Colchis quæ ad Euxinum mare colitur,amp; reliquum oræ illi-us.inEuropa duo maxime fluuij Romanorum imperium finiunt, Rhenus amp;nbsp;Danubius : horü Rhenus in feptentrionalem oceanum, DanubiusinEuxinumpontum euoluitur. alicubi tarnen trans hos quoque amnes Germanis tranff enanis nonnullis imperant, amp;nbsp;Ge-tis ultra Danubium, quos ipfi DacOS nominant.hi funt uerfus con-flnentemtermini quantum cxaóbilsimè eos digerere potuimus.in-fulæ quoque quotquot funt in mari mediterraneo, Cyclades, Spo-^ rades,Ecninades jTyrrhenicæ,Baléares ,feu quocunque alio no-niine, uel circa Africara, uel in lonio, Aegyptio, Myrtoo,Siculo, cæteroque noftro mari quibufcunque diftinéfo uocabulis : tum il-læquas obexcellentiamGræcimagnas nominant,Cyprus,Creta, j Rodus, Lesbus, Euboea, Sicilia, Sardinia, Corfica, amp;nbsp;fl qua eft a-! liamaior minor ue, omnes Romanis parent. in Septcntrionah e-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiamOceanotransportaiscopijsinBritanniam infulam,quæ prae

1 niagnitudine uideri pofsit alia terra continens, occuparunt pluf-I nbsp;nbsp;nbsp;quam dimidiam, de reliquo eius parum foheiti, ut minus commo-

do,quando ne id quidem quod pofsidet ex ea,fruâ:us affert uberes. ex his tot ac tantis gentibus Italos ipfos magno labore poft quingen tcfimum demum annum perdomuerunt,cuius temporis dimidium uixerc

A P P I A N I ALEX.

uixercïub regib us.deinde his cxpüîâs iureiurando obflriâi ncmh ncm regem fe pafli.iros,per optimates remp.aJminiftrarunt, amp;nbsp;per màgillratus annuos.cæterùm pofi; quingentos illos annos ducenw maxime imperium in immenfùm creuit augmentis continuis, accc-dentibus innumeris externis auxilijstquo temporis fpatio plurimas Populus Ro.acquifiuit prouîncias. poft hæc C. Cæfar cæteris ætatis fuæ potentior,ubi principatum fuum coftabiliuit, fpeciem quidcm reip.nomenq; reliquit,fibi tarnen imperium in omnes ufurpauit:amp; fie in hodiernum uni parent omnia:qucm non Regem dicunt,propter rcligionemopinor iurifiurâdiueterisjfedimperatoremnonii“ nant:quæ appellatio communis eft corum ctiam qui ad ccrtumteni pus præfuntexercitib us .fed reuera omnino reges funt. hoc genui impeiatorum ætas in præfcntem diem alteros c c annos penè com-pleuit,qvo têpore Vrbs reddita eft ornatißima,au(fta in immenfum ctiam reditibus, îonga conftantiq; pace res prouehente ad felicitate tutißimä .namirnperatoreshi ueteres etiam prouinciasamplior^* fecerunt,alias conatas abirnperio dcficere contmueruntin in lurnmajUt font prudentes,contenti maritimis regionibus oinnitt optimis,ma]unthasexcolere,quàmimperium in infinitum profes re ad gentes barbaras,inopes domi, amp;nbsp;nil lucri afferentes dominis* quarum aliquot ego uidiin Vrbem legatos uenifïè,utfcfoosq;pO‘ pulares dederent,nec receptos ab imperatore,ut ipfi i n utiles.innu-meris enim alijs gentibus ipfi dant reges, quod imperium his opus nonhabeat.amp;fontprouinciæin quas infomeùdum eft, cùmpudeat quamuis damnofas abijeere. cæterùm circüquaqjin præfidiofunt magni exercitus, qui tantum terræ marisq'; tanquamregionemali-quam cuftodiunt.nec ullum imperium ad hanc ætatem uel tam am-plum uel tam diuturnum fuit.nam necres Græcorum, etiamfi quis cas exorfusàDariOjUndepotftsimum daritatisinitium, adPhilip-pû Amyntæ deducat,amp; Athenienfes, Lacedæmonios Thebanos^j in unum congerat,iam apparebunt magnificæ.nam illi pro dignita-tefoarum ciuitatum inter fe certabant potiüs quàm pro parandoini perio,ncc ullum eorum certamen clarius fuit quàm pro libertate ad uerfos oppugnantes earn reges exterOs.quod fiquis eorum nauiga-uit in Siciliam fpe augendi imperij,cladem accepit.aut fiquis tranfi^ uitin Afiam,etiam is no magnis rebus geftis reuerfiis eft.Infumma, Græcorum potentia quantumuis ambitiofo,extra Grçciam nihil f r mæ ditionis acquifiuit,contcnta libertatem generis diutueri,amp;in-uidfæ uirtutis opinioncm.cæterùm poft Amyntæ Philippum amp;nbsp;Ale xandrum huius filium,uidetur mihi fc male gefsiffe, amp;nbsp;indigne fuis maio-

A P P I A N I A L E X.

maioribus. Afiaticum quoque imperium rebus geftis ac uirtutö minimeconferendum his quæEuropa protulit,propter infirmi-tatemignauiamque carum gentium,apparebit in proceflu huius hi-ftoriç.paucis cnim prælijs Romani in fham poteRatem redege-runttot quas nunc tenent prouincias,quamuis defenfas milite Ma-ccdonico. uerum circa Atricam Europamque exhauferunt labo-risplurimum. rurfus Aflyriorum,Medorum,Per{arum tria maxima imperia fimul congefta ne tempus quidem nongentorum an-norumæquare polTunt, quantum durauit in hodiernum Romana potentia . amplitudo uero illorum imperiorum dimidio mi-norfuitjfi conferantur termini. fiquidem Romani ab occidenta-Ji Oceano ad Caucafum montem^amp;fluuiumEuphratem, amp;nbsp;Ae-thiopas quifunt fupra Aegyptum ac Arabiam, ufque orientalem Oceanumiinperant:atque ita ab occafu ortuq; folis clauduntur O-ceano. maris quoque mediterranei totius tenent dominium, amp;nbsp;in-fularum omnium,atq; etiam in Oceano Britanriiæ.Medi uero Per-fæque ciim plurimum mari pollebant, aut Pamphylium finum ha-buerunt cum una Cypro infula, aut paruam aliquam partem lo-niæregionis maritimæ. nee Perfici finus, quem in poteflate habe-bant,amplitudo magna efi:. lam Macedonum res ante Philippû Az myntæfilium fuerc admodum tenues, nec ufquequaque liberæ* ipfe Philippus laborauitlatis feliciter,uerum intra Græciam regiö-nesquefinitimas.fub Alexandro demumregnum illudamplitudi-ne,trequentiauirorum,profperitateuiftoriarumac celeritate fa-i^umeftflorentifsimum,amp;penèincomparabile,cæterùmfulgurifî mile ob breuitatem temporis : cuius quidem uel in multas difira-lt;Shfatrapias,portioncs diuretinueruntfplendoremprifiinum.cer-tefoli meireges alebantducentamiliapeditum, quadragintamilia cquitum , trecentos elephantes bello aljuetos, curruum falcato-rum duo milia, armorum quantum trecentis milibus fiifficiat.præ-ter hunc terrefirem apparatü,duo milia aâ:uariarum,amp; id genus mi norum nauium præfto erant: longç uero ab hemiolijs ufque quin-queremes m D,inftrumentum longarUm duplura,thalamegi auratis puppibus roftrisq;, quas ad oftentationem in bello ipfi reges con-fcendebant,Decc.pecuniæuerô numeratæ in thefàurisd c c Xhta^# lentorum Aegyptiorum milia.totum enim hoc apparet ex regijs ta-bulisadhucextantibus, in quas referebantur huiufeemodi omnia: quas reliquit Alexandri fiicceflor in regno Aegyptio,regum omni* umparandis opibus attentifiimus,amp; expendendis fplendidifsimus.

magnt*

PRAEF ATTO.

magnificentißimusq; in operibus.conftatautem alias quoq; ßffä* pias non muko détériorés fuiHe;, om nestarnen attritas pofteroruni confliélationibus mutuis^quod dißidium fingularis pedis rnagno-rum regnorum cd. at Romanum imperium magnitudine felicitate-que præditit propter diuturnitatem füam,amp; fenatus in cofilijs prO' uidentiam,quanquam nec uirtus nec tolerantia laboruin diincuJta-tumq; fummain eo parando defuittquas tarnen felicitates fuccellu-um moderate tulerunt donee opes confirmarentur : ac necladibus quidem ceflerunt,aliquoties x x milibus amißis unadrage, inter* dum quadraginta aut quinquaginta, no femel de ip fa V rbe aoduCti inpericulum, intercedente continue nunc fame, nunc feditionC; nuncpedilentia: quæomnia cobibereambitionem non potuerej donee dcc annis eluéfati per tot erumnas ac pericula,uno eodcmqî tenorc imperium fuumproueXerunt ad hoc fadigium,ut felicitatie prudentiæq; fruétum perciperent uberrimum. eas res multiGraîCi, multi Romani autoresfcriptoprodiderunt:amp;eflargumentuffl^' piofius quam rerum Macedonicarum quondam longe amplifêi®^ rum.Me uero contemplatum eorum uirtutem, amp;nbsp;earn fpedarecu-pientem per gentes fingulas,dilus hue illuc traduxit è Cartbaginem Hifpaniam,inde porro in Siciliam aut Macedoniam,aut ad legatio-nesauxiliauealiarum atque aliarum gentium : inde rurfumreduxit Carthaginem aut in Siciham errabundum,acrurfumâb his impct' feftis alio trandulit:donec per partes mihijpfi congeßi gt;nbsp;quoticsin Siciliam exercitusaut legatos miferint,quidue inea infulagdfe-rint,donee in præfentem formam camredegerunt .item quotbel* Ia,quotfoedcralcgationesue ultro citroq; mifîæ inter duos populos intercederint, quas clades mutuo uel intulerint uel acceperint, donee Carthago ed diruta, amp;nbsp;Africa faéfa prouincia t rurfusq; in-daurata Carthagine Africa ad præfentem datum deuenit. idem fcci per lingulas prouincias, cupienscognolcere quid in unaquaeuc Romani gelîèrinttut feirem cuiulque gentis uel ignauiam uel inou-driam,tum uióforis populi uirtutem atq; fortunam,amp; fiquis intcrea cadis memorabilis incidit.moxq; ratus amp;nbsp;alijs gratum fore ad hunc modum res Romanas perdilcere,próuinciatim narratione aggref-fus fum,omifsis quæinterim alibi gèdadint,amp; dilatis indium ord? nem. tempus ubique afcribere operç uifum cd fuperuacuæitantum ex intcruallo admonebimus cius in rebus notatu dignioribus. cæte* rum nomen olim cuique Romano unum erat,ut cæteris omnibus; pód:accelsitalterum,necitadudum ctiam tertium coeptumedaddi qui-

APP IAN I ALEX.

quibufdam, quo magis agnoïcerentur ex aligna nota corporis? autuirtute animi: quemaämodum amp;nbsp;Græci aliquot nominibus adiunfta habebant cognomina , ego interdum ponamomniaj præfertim uirorum illullrium, quo nofcantur facilius. plerofquc autemuel horum uel aliorum, co appellabo quod uidebitur maxime proprium.Cumautem tresfunt libri quibus res populi Romani intraltaliam gcftæ, lànènon paucæ continentur, exifti-mandi funt omncs narrare de bellis Romanorum Italicis, licet diftindbi fint propter mcmorabilium rcrum copiam. horum-pri-raus gefia feptem regum cunfta complcditur, eoquo régna-runt ordine , cui feci titulum , Ronianarum bifioriarum li -ber deregibus.fequunturres gefiæ perltaliam uniuerfam, abf-que populis qui mare Ionium accolunt: qui liber ad differen-tiam priorisinferibitur, Romanarum hiftoriarum, de bis bellis quædeinceps poft reges pulfosgefta fimtin Italia, ukimi o-mnium inea terra Samnites, lonio mari propinqui, gens ma/ gna amp;nbsp;feroxjpcr oéfoginta annos cum Romanis confliélati fimt, donee amp;nbsp;ipfi, lt;amp;nbsp;eorum focij, Græci quoque qui habitant intra Italiam, fubaéti fimt. bic ad priorum diferimen dicetur, Ro-ruanarumbiftoriarumliber de bello Samnitico.reliquorumfin-guli pro fuo quifque argumento babebunt titulos : Romana -rmn hifioriarum liber de bellis Gallicis, uel Sicilienfibus, uel Hifpanienfibus, uel de bello Hannibalis, uel de bellis Punicis, uel Macedonicis, cæterilque fimiliter. Quorum ordo eft fecun-dum ordinem temporum, quibus cœpta finitaue fimt; etiam-fi aliqnando alia multa interuenerint . leditiones uero dorne -fiicæbellâ que ciuilia, horrenda præ cæteris, prodentur iuxta æ-tates autorum,qui hosmotus concitarunt, uidelicct Marius amp;nbsp;Sylla,Pompeius amp;CæIar, Antonius alterque Cæfir Auguftus cognomine, lt;amp;nbsp;interfeélorcs lupcrioris Cæfaris. poftremum e -rit quoipfi uiélores interfe commißi fimt, ciuilium bellorum nouifsimum, quo tempore Aegyptus quoque ucnitfiib Roma-num imperium. ita res fingularum gentium in fuos libres, amp;nbsp;bella ciuiliaiuxtafuos duces, digeruntur.ultimusliber, quantis cxercitibus muniatur hoc imperium, quantosq;reditusba-beat èfingulis prouincijs, turn fiquid fuperimpendit in clalTes præfidiarias amp;nauales focios, indicabit, cæteraque huiufino-di. aptifsimum autem exordium ab ipforum genere fiimctur, feripturo

PR AEF AT 10, fcrïpturo decorum uirtutibus. Quis uerohæc fcribam, multi noruntjamp;ipfe antèdocuirut autemapertius dicam,Alexan-drinus fum,honeftißimo loco habitus inpatria,uerütusq;Rp-mæ inagendis caufis apud Auguftorum tnbunalia, donee me interfuos Procuratores optauerunt. cætera qui uo-let fcire,ex coramentarijs de hac ipïà re fcriptis cognofeere poterit.

1

APPIANI ALEXANDRINI PRAEFA-TIONIS FINIS.

appiani alexan drini ROMANARVM Hl?

STORIARVM DE BELLIS

Punicis liber.

ARTHAGiNEM in Africa Phœniccs condi dcrunt annis L.antc captum Ilium, condito-res fucre Xorus amp;. Carchedon: ut autem Romani ipßq; CarthaginicnfcscxiftimätjDido ! muIierTyria,cuius maritumPygmalion Ty ri tyranus clàmintcrfecerat. ilia per fomnû ! cæde cognita,cumpecunijsmultisq;uiristy rannidem fugientibus y nauibus in Africam ucnitjubi nunc Carthago eft.cumq; rcpellerent ab Afris, petiere tan tum loci ad incolen dum, quantû tauri tergus comprehederet. rife-runt illi Phœnicû fordcsgt;amp; puduit tantillam rem pernegare.fed ma-ximemirati funt quomodo oppidum in co fpatio pollet fieri, cupi-lt;^14’ üidendi comentum illud ingeniofiim,iurati proralfcrunt fe da-turos.Phoenices feélo in orbeni corio fie,ut unam corrigiâ efficerêt tcnuifsima,circûtcnderunt ubi nunc elf arx Carthaginicfium,quana indcByrfanmominant.proccdente teporcexhac fedeincurfantes finitimos amp;uincentes, nauibus quoq; per mare uiéfum quærentes Rîorepatrio,arci urbem circundederûty iamq; potentes obtinuerût Africatn mari latè imperantes, fulceptis etiam externis expeditioni-businSiciliam amp;nbsp;Sardinia aliasq; maris eiusinfiilas, amp;inHifpaniâ (juoq; : pafsimq; deduéfis colonijs, fie imperium acquifiuerût Græ corumconfcrcndumuiribuSjPerfàrum uero opibus. Septingentefi raoautêanno à Carthagine côdita. Romani abfiulerût eis Siciliam, amp;nbsp;paulo poll Sardiniamrfccundo uero bello punico Hifpaniam:in-uadcntesq; alter! alteros magnis copijs in fuis fèdibus,Pœni Kannibale duceper x v i.annos uaftarunt ItaIiam:Romani uero Africam, Cornelij Scipionis maioris aulpicijs, donee Carthaginiefibus imperium, clalTeSjcIephantos ademerüt,pecuniamq; ad certum tepus per foluendam imperarunt.tum uero paxreddita ex fœdere manfit per annos l. donecHacquoq; turbata,tertiumacnouifsimûbellumpu-nicum exortum eft,quo uiéf ores Romani diruerunt Carthagine du-âu Scipionis minoris,additis in inftauratores diris imprecatioibus. coloniam tarnen deduxerunt in locum proximû,opportunam ad A-froscontinendos in officio.Cæterum quæ Carthaginienfes in Sicilia

Appian.

a

.1

DE BELLIS

gtflerüntjCodnetbiftoriaSicuIa, ficut Hifpanicnfîs quægcncrutin Hiipania : Hannibalica ite quæ is geßit in Italia, boe uolumé peculi» ritei' rebus in Africa ab initio geftis ebeatû eft. incipiemus aut a tempore belli Siculi^quando Romani c c c L. nauibusappulcrutin Afri cam, amp;nbsp;captis aliquot urbibus, cum excrcitu Sc poteftatereliquerut ibi Atiliu Regulu.is alia duceta oppida occupauit,qug tçdioCarthagi nienfiu ad eum defecerut, progreftusq; ulterius agru eoru fuburba-num populatus eft.illi à Lacedæmonijs duce petierût,rati per bonorum imperatorû inopiam afftiéfas res fuas : à quib. impetrarûtXan-tbippum. Atilius qui ad ftagnu caftrametatusfuerat circû oramcius contra boftes iter faciebat æftuofo tcpore,grauibus armis, fîti,æftu, laboreq; preftus,amp; è præruptis locis impetitus miftilibus. fub uefpc-räaütubiacccßit adftuuiû,quo ab boftili exercitudirimebat, continuo traduxit fuos in ripa ulteriorê, ut fie quoq; terreretXathippum-at ille fuos inftruélos è caftris ’’mmifit in eü,ratus facile fore defefsi5 male affeéfis uiéloria, amp;nbsp;noété profutura uiéforibus. nec fru/lta-

tus eft fua fpe, nam è triginta uirorû milibus quibus Atilius prf pauci euafere Clypeam,reliqui oes aut cæfi aut capti funt, proconlm Quoqj uenitinpoteftatê boftiu.bunc nomultopoft Caithaginéfes ieisi miferunt cum fuis legatis Romam, ut aut pace eis impetrarct,aut reuerteret.illeclàm collocutus cum Romanis bonoratioribusautof cis fuit bcllum côtinuandi, amp;nbsp;reuerfus eft paratus adfuppliciuPocn^ inclufum cauca ftimulis 'intus extantibus cofecerunt. Xanthippo fua félicitas pernicie attulit.Cartbaginiefes enim,neLacedæmonioruui derec tanta uiéforia: finxerût fe uclle Xantbippü egregie donatûbo-noris cwfi cum triremibus in patriam remittere, quarum præfeftiî mandarunt ut eum cum cæteris Laconibus in altu mergerent. fie illc poenas dédit pro nauata operaftrenua,atq; bæ fuere cladium uifto-riarûq; uices utrinq; primo bellopunicoidonecPœniRomanisccf feruntSicilia:quomodoautêcefterint, in rebus Sicuîisindicatucft. Poft bæc pax fuit inter Romanum Cartbaginicnfèmq; populos,cætc rum Afri Pœnis fubditfqui eis côtra Siculos miferat auxilia:amp; Galli qui eorû ftipendia meruerant,queftî pollicita fibi,fide punicareJ-dita, magnû bellum cis intuierunt, qui à Romanis ut amicis pcticrut auxilia.pcrmilTum eft utadbocfolum bcllummilitemItalummercc de condueerent5nam es foederis legibus ne boe quidem debebatur. miferunt Sc qui pacem inter partes côponercnt,quos Afri audireno lueruntjfedfuturos fcfub imp cri o Romanorum dixcrunt,fiilîis ui-deatur: no funt tarnen rcccpti. At Cartbaginienfes magnisclaßibus infeftando ciuitates qu« dcfcccrat,intcrcludebant cis cómeatus maritim os

PVNICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

ritimos,amp; quia terra (ut fit in bcllo)nó coIebat;, Afrifiiccubuerunt;, ncgotiatores quoq; quotquot præternauigabatfpoliabantur ab ege nisprædonibus.Romani uero ctiam occidebantur, amp;nbsp;proijeieban-tur in mare,quo latcrent fcelefia facinora.Iatueruntq; longo têpore. fed deprehenfi tandem poenas lucre tergiuerfabantur, donecdccre-to contra cos bcllo, Sardinia mulélati fiintudq; aferiptum eft priori foederi. Non multo aute pofi Cartbaginienfes expeditionêfufeepe-runt in Hifpaniam,qu3 per partes adorti fubiugabant, donee Sagun tinis ad Ro manos côfugicntibus,Pœnis in Hifpania prçfixus cft terminus,ne tranfirent Hiberumfluuium. quod fœdusrurfumuiola-runt Cartbaginienfes, duce Hannibale, qui traieélo fluuio excrcitus Hifpanicnfes cômifit alijs ducibus,ipfc irrupit in Italiam» Romani ue ro duces P.amp; Cn. Scipioes fratres in Hifpania præclaras adepti uidio rias, ambo cæfi funt ab bofiibus t amp;nbsp;qui pofi eos rexerunt cxercitus, parumprofpcre bellum adminiftrabant,donee Scipio PubliJ, qui in Hifpania cccidit,filius cura clafle co profeâ:us,opiniôe omniû à dco mitti creditus,amp; diuinitus omnia gercre,uicit egregie : partaq; bine ingenti gloria, cxercitû fuccelToribus à fenatu mißis tradidit : ipfe in urbem reuerfus poftulauit ut mitteretur in Africam cura exercitu,re trafturus Hannibalem ex Italia,amp; à Cartbaginienfibus pœnas expeti turus in ipforû patria.id quidam reip. adminiftratores difuadebant, negantesoportereexinanita tot bellis Italia, Hannibale tunc quoq; illamuaftante, Magone in eius latere Ligures Gallosq; in mercenari am militia conducete, in Africam expeditione fieri, amp;nbsp;aliéna captari priufquamdomifitfecuritas. alij uero exiftimabant, Carthaginiefes quinunc intrepid! agerent defubiugada Italia,neminc infeftante dó mi,fi bcllo domcftico implicarcntur,Hannibalem reuocaturos.Hçc fcntentiauicit.non tarnen permiferunt^delcéfus cum baberc in Italia ctiam turn preflaarmisHannibalis: tantu uolutarios milites, fiquife offcrrent,permi{rus eftfccum ducere,amp; uti Sicilienfi excrcitutaddi-tis dcccm triremibus cum foeijs nauabbus : amp;nbsp;prætcr has quotquot crantin Sicilia.necpecunia data efi:,nifi quampriuatim amici Scipio nis cótulcrunt.adeó ncgiigcntcr hoc bellum aggrefsî funt, quod no multo póft maximi mometi uifum eft.at Scipio,qui diuinitus iam du dumferebaturcontraCartbagincm,cquitupeditucq;ferme vu» m. collcftistraiecitin Sicilia,babcnscircafcprimæpubisfeledfos ccc. numero,quos inermes fcqui iufferat, deinde conferiptis æquè ccc. Siculis diuitibus, iufsit ad certam diem præfto effent inftruéfi armis cquifq; quantu poffentpulcherrimis.ut ucro uenerc,potcftate cis fc citfubftituendifibiuicarios. quodubilibentcracceperunt omnes, AppidK» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a i produxit

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' DB BELLIS

produxit in medium fiios c c c. incrmes, amp;nbsp;his arma tradi iußk. illi uolcntes arma cquosq;tradiderunt.fic Scipio pro ccc. Siculistou dem Italos fibi parauit,alicnis cquis armifq; inftruélos pulchcrriine« quimoximperatori fiio gratias egerut co nomine, amp;nbsp;poftcafempcr prçftitcrunt opcram.His auditis Carthaginienfcs Aforu balem Gifconis filium ad ucnationê clcphantoru miferunt, Magoni merccnariü militem in Liguria colligcnti miferunt peditum DCC c.équités,eicphantos v i i.iufleruntq; utadiunftis quantupoi-fet al ijs copijs inuadcrctEtruriam,quo Scipione dillrahcrctab Afri ca. Mago tune quoq; cunétatus cll,uel quia nó poterat fc Hannibah tam remoto adiungeremel quia femper euentü præuidebat, AflfU-bal uero à uenationcreuerfus, cx dclcébibus Pœnorû Afroruq; fena confecit milia, «amp;ïexcêtos equitcs;feruorü quoq; milia quinqueeoe-mit ad rcmigium,amp; àNumidis accepit equitü duo milia.mercenari-um etiam milite códucebat, amp;nbsp;omnes exercebat ducentefimo a Car-thaginc fladio.crat in Numidia multi reguli feiüéli ditionibus, quos inter Syphaxhonorcpræmincbat.rcgis quoq; Mafçïulorûgétis^^quot; lidæfilius eratMafanifla,educatus amp;nbsp;cruditus Carthagine:qucutlof ma moribusq; præftanté Afdrubal Gifconis nemini Carthagini^'^, umfecundus optauitfibigenerü,quamuis Numidara.defponfafibi Ï)ucllaadolefccns alæprçÆélus abijtinHilpaniam.Syphaxquipu^]' am adamaratjfubditam Cartbaginienfibus regione populauatur, amp;nbsp;Scipioni quadoadeum exHifpania traiecerat, promifitfeforcbdli ïbcium fi Carthagincinuaderet.id ubi fenfere Poeni, nö ignariquan

' tummomentuin Syphaceeflètad id bellum, elocaruntciuirginc,nc fcijs Afdrubale Malâniflàq;, qui tum erant in Hilpania. quapropter Mafàniflaindignatus, amp;ipfcFœduscum ScipionemHifpaniainijt non fèntiente(ut putabat) Afdrubale.qui re cognita, molefte quidc tulit illatam adolefccnti ac filiæiniuriam:tamcn in rem publicanaPoc norum foreputabat,fi Mafaniflam tollerct.quemrcucrtcntcm obdc funélumpatrein Africam, dcducendumdeditequitibus,madatout clam eumperinfidias quomodocunq; opprimerct. illcdolumfubo doratus aufugit,ditioneq; paterna firmauit collefto equitatu,aflùc-to dicnoéluq; uelitari iaculationib.incurfandorccurlandoq;. nam hoc pugnç genus nihil aliud eft quam nunc fugere nucperfequi.fci-unt aute Nunidæ amp;nbsp;famcm ferre, amp;nbsp;herbis fæpc uti frumenti uice, a-quç potu contenti.equi quoq; nc guftant quidc hordcu,hcrba femper uefccntcs,amp;raro bibcntcs.cxhocgcnerc Mafaniflà collcâisfer me X X. milibus,educebat cos ad ucnationes autprçdas abigendas e caeteris gentibus, opcræprctiuminhis excrcitijs cxiftimans. Cartha-

P V N î C r s L I B E R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÿ

ginicnfcs uero lt;amp;nbsp;Syphax rati contra fc faftû hune adolefccntis appa ratum(eràntcniinûbioffcnfç confcij^decreucrûtpriorcsillumin-uadcrcacdebellarc,amp;itadcniû Romanis occurrere. amp;nbsp;erât longe fu periores numero, trahentes fccû plauftra amp;nbsp;impedimeta ufq; ad deli cias.contrà Mafanifla laboris cxemplû erat fuis omnibus,nihil habes prætcr cquitatû,non iumenta, non comeatus, quo expeditior amp;nbsp;fu-giebathoftem adoriebat, rurfumq; in loca munita {erccipicbat.amp; fæpc circûuentus diuidebat copias, utagminatimquàpoffenteffugc rcnr.ipfc interim cû paucis latitabat, doncc fuos autnoâ;u aut inter-diuconfluentes ex condido ad fe reciperet. amp;nbsp;accidit aliquando ut cutn duobus comitibus in fpclunca laterct circû quam hoft es caftra ^^bebant.nec unqua in caflris fuis diuerfatus eft,fed ars eius fuit præ cipua, curare ne hoftis feiretubinam ipfe îateret.quo faélûeftutno-ftes nonpoflTent eum aggredi,fed tantû irruentem arccrent. comca-tus autc quotidie quærebat ubi nox fuperuenirct, flue rus id effet,flue uicus,flue oppidum, diripies cunéfa diuidcnsq; focijs: quamob-rcm multi ad eumconfiuebantNumidæ, no ob ftipendia, quæ nulla crant ordinaria, fed ob lucra uberiora ftipcdijs. Adhunc modum MafaniflaPoenos infeftante, Scipio rebus omnibus apparatis in Sici lia,facrafccitIouiNeptunoq;,amp;in Africamprofeétus efl; nauibus longis duabusfupraquinquaginta,onerarijs quadringctis,aftuarijs lembisq; multis fubfequentibus.copias autc duccbatx v i.w.peditû, équités MD c.fîmulq; uchebat tcla,arma,ctuarias machinas.cuius ad ucntumubiCarthaginienfes amp;nbsp;Syphax audiucrc,fl:atucrunt ad præ-fens per amicitiæ flmulationc flbi Mafanifïàm conciliar egt;donec Sci-i nbsp;nbsp;nbsp;î'uucmuinccrcnt.id confiliû eum non latuit : fed ut dolum dolo rc-

l peuderet, poftquâ Scipioncm certiorê fccit dehisomibus,tanquam 1 nbsp;nbsp;nbsp;rccôciliatus uenit cum fuis equitibus ad Afdrubalcm. itaq; circa V ti-

1 nbsp;nbsp;nbsp;cam metati funt caftra, Afdrubal,Syphax,Mafaniffa, no longis inter

1 nbsp;nbsp;nbsp;uallis inter fc diftantia : ad quamurbem amp;nbsp;Scipio uentis dclatus,ipfe

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in proxima caftrapofuit.ab co non multù abcrant Afdrubalis

1 câftra,amp;inhis X X M.peditum,cquitum V11M. elephanticxL. Sy-1 nbsp;nbsp;nbsp;pbaxfiucmctu,fiueancipiti ergautrafq; partes p er fidia,finxitfuum

i nbsp;nbsp;nbsp;icgnùinfeftari à finitimis barbaris, atq; ita domù redijt. Scipio paur

corum uelitationibus tentauit Afdrubalc, in deditionc receptis intc-fliualiquot oppidis. Mafaniffauero clàm nofîtu uenit in caftra Scipi onis-.amp; poft mutuam falutationc admonuit cum, ut fequeti die trige fimo ab V tica ftadio pr ope turrim Agathoclis, qui Syr aeufanorum uliintyrânusfucrat,tantumquinq-, m. collocaretininfldijs.diluculo i Ucroperfuafit Afdrubaliut Hannonempræfeduequitummitteret, a 5 fpccula

DE BELLIS

Ipeculaturûhoftium copias,amp; in VticampcruaRirum,nehoftcpro-pinquonouis rebus oppidaniftuderentjpollicitusfccuturûfcjfi Hoc illiplaceat. Hanno profeélus cft cum leftißimis m.- Pocnoru equiti* bus,amp; Afrorummanu: Maûniflà cum fuisNumidis.utucro aotur* rim ucntum cft, amp;nbsp;Hanno uerfus Vticam cum paucis proucâus cft, ex infidijs pars quædâ le oftendit.ibi Maiànifla iußit cum, cui Cartha ginienfis cquitatus cura commiflà fuerat, hoftes ut paucos inuadereî quem ipfc breui fu b fc eut us cR uelut opem laturus. turn Afris circua uêtis,plurcs ex infidijs coorti : atq; ita utrinq; miferi tam Romanoru quàmMaûniflæteliscôfixifuntjCXceptis c c c c. qui uiuiinpotclh-tem ucncrunt.quo faélo Mafànifia propere Hannoni tanquani amicus occurritjCÔprehenfumq; in cafira Scipionis adduxit, amp;nbsp;cura ma trefua quæapud Afdrubalcmcratpermutauit. Scipio cû MafanilTa regioné earn populati, Romanos quotquotncxiterrafodiebat,fol-uerûtrquos ex Hifpania Siciliauc, aut etiam ex ipfii Italia Hannibal co miferat.cLimq; urbê magna oppugnarcnt,Locham nomine, multuq; Jaborat ent,Lochcnfes admotis iam fcalis ad mocnia,per caduccam-rem petierunt,ut eis pacato agminc liceret ex urbe deccdcrc.tumSci pioreceptui cccinit. miles iratus ob ea quæin oppugnationepcrp^‘* lus fuerat,fignum no audijt,fcd fiiperatis mœnibus cunéios nulle le xus çtatisuc diferimine contrucidauit.impcrator fiipcrftitcs Lochen fiû dimifitincolumes, militib.præda abftulit.ccturioncs qui in culpa fucrant,pro contione fortiriiußit,lt;amp;trcs quibus fors no Uuit,alfecit fupplicio.quo faébo ipfc prçdas agebat.quéAfdrubal infidijs circum uenire conatus eftjimmifio à fronte Magonc prçfeâ;oequitu,ipfc Wf ga inuafurus.itaq; in medio deprehenfi Romani diuifere prçliû,par titiq; operas Mafanifia amp;nbsp;Scipio,ancipiti certaminc inhoftes obucr-fo Afrorum v m delcuerunt,M d c c c ceperunt, reliques per abru-pta cgcrûtpræcipitcs. Scipio mox terra mariq; oppugnauit Vticam, impofita turre in duas coniunéfas quinqucrcmcs,unde tela tricubita lia magnosq; lapi des inboficm mittebat, multa damna inferensamp;rc cipicns,dumnaucs pulfatæfrangunturzadhæcaggeres admouensamp; arietes ad moenia,dctrabcnsq; falcib.coria cçteraq; protegmina.con tra hofiis fubruebat aggcrcs, falccs inicéfis laqueis lt;nbsp;dcflcdcbat,anc-tumimpetum retundebat tranfucrfistrabibus.crumpcbantctiacuffl facibus in machinas,quotics ucntumin cas uerfum animaduertcoat. quapropter Scipio defpcris urbem pofic capi machinis amp;nbsp;operibuî, ad op pugnationc cius fe parabat. Idubi Syphacirclatû cfi, uenitcy cxcrcitu:amp;nô longe ab Afdrubalc cafira pofuit.fingcbatautcfcami-cum utriufq; populi,ut bcllum trahcrct,doncc aliænaues quaeaCar-

PVKICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

tHaginienfibus^dificabantur ucnirent, amp;nbsp;Galli atq; Ligures mcrcc-narij;amp; pacis fcquefter uideri uolebat. cenlcbat autê aequum po. Ro, abftincrebcllumab Africa, amp;nbsp;po. Carthagimêfcmabîtaha.SiciIiamgt; Sardiniam, aliasq; inlulas punicæ ditionis, cû Hrlpania rclinqui Ro. populo.utcrpopulus cas côditioncs aïpernatusfuerit,adueru3s cum arma fc confociaturû cum altcro. interim amp;nbsp;Mafàniflàm tentabatad fepclliccre,Mafçfulorû regnum eife confirmaturupolliccns,amp; è tri bus filiabus daturû nuptum quameunq; ipfc delegerit. qui ucro ba?c offerebatregis lui nomine, aurüattulerat, utfi ninil impctraret,largi tionealiqué è miniftris ad cædcm Malàniffæ corrûperet.atq; ita eue-nit,utinternuncius rc infeéba difceflurus,cuidam aurû daret raercez dempatrandifcclcris.accepitillc,fedMalàniflæindicauit,amp; cum qui dederat coarguit.Syphax delpcras le polTe pollhacfallcre,palàm Car thaginiéfes iuuabat:amp; urbe mediterrancâ Tholuntcmjin qua amp;nbsp;Ro-manorum apparatus amp;nbsp;magna uis frumenti inerat, per proditioncm cepit,conciditq; eius præfidiarios,quôd nollent pacati difccderezfi-mulq; denuo magna Numidarû acciuitauxilia.iamq; amp;nbsp;mcrccnarij militcsjamp;nauesperornatæadcrant. Vtucro bellum plaçait, Syphax contra oppugnatores Vticæ,Afdrubal ad callra Scipionis profeftus cft. clafsis Item daisi efl oppofita, ut fequeti die fimul omnia fièrent, amp;nbsp;Romani in diuerlà diftra6ti,nô polTent ad omnia fufficere, numero longe impares.quæ ubi node demû Mafaniflà cognouit è quibufi dam Numidisjcum Scipione comunicauit.illc hælît nÔnihil, timens ne cxcrcitus in t ot negotia diftraébus infirmior rcdderctur ad omia. præfcftos igitur ipla noébe uocauit in confiliü:quibus diu nil expedi entibus,tandem p oil maturâ cogitationc inquit: Audacia nobis ami-ci acccleritate opus cfl:,amp;pugna ex delperatione.inuadamushoftem priores, quid inde lucri expcébandu fitdilcite .illosterrebitnecopiz nus aduentus nofter, amp;nbsp;quod inuadâtur à paucioribusmos non in di uerfa diftradis fed cófertis utemur exercitus uiribusmec cumuniuer fshoHibus cogrediemur, fed cû ijs quos primos aggreßi fuerimus. feorfumemcaflrahabét.quos fi per partes adoriamur,pares crimus. certcfelicitate præftamus amp;fortitudine, quôd fi deus de primis ui-ftoriam dederit, cotemnemus cætcros.cæterumquiprimi fintinua-dendi,quôue modo aut tcporc,fi libet paucis auditc.quod cum pro-birent omnes.tcmpus,inquit, efl; mox poft bûc cœtum folutum rem aggredi:dum nox eft, per qua amp;nbsp;pugna majore pauorem incutiet bo ftibus:amp; imparatiores inucnict, nec quilqua fociorû ipfis fuccurrerc po terit in tcncbris.atqî ba præucnicmus eorû confilia dè inuadendis nobis dieproxima.cû autc tres exercitus babcat, naualis longe abeft.

a 4

ncc

s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P E B E L L Ï-S

necjicet naues nodle aggredi. Afdrubal amp;nbsp;Syphax n on longe diftanf interfe.cxhis Afdrubalcaputbellieft,Sypnaxnoélunihil audebit, barbarus delicatus amp;nbsp;timidus.age igitur inuadamus Afdrubalem to-tins exercitus uiribus. Mafànifîam nunc locemus in infidijs, fi forte Syphax prætcr opinione caftris fe mouerit. pedites autem camus ad Afdrubalis caffra, amp;nbsp;urtdiq; Oppugnemus achter ea cû fpe uidoriæ-jfic cnim nunc opus eft. équités auté, quorûpêr noéfcmnodumufus cjftjpraemittam ultehüs cinéfuros caftra hoftium:ut fî nos rcpclli co-tingatfint nobis receptaculo, amp;nbsp;amice protegant : quod fi uiceri-musjfugientes perfcquantur amp;nbsp;côficiant.his didis mifsisq; prçfedis. adarmâdum cxercitû,ipfefàcrafecit AudaciæPauoriq;,nequis utiQ node panicus terror accideret,fed fortißima opera exercitus exifte^ rct.amp; iam aderat tertia uigilia,cum fùbmifle tuba fignü dédit, tnoxq; tantu s exercitus ibatfummo filentio,doncc équités hoftem circûde-derunt: fimulqj pedites ad fofîâm peruenerunt. turn exorto clainorc promifeuo, accedentibus ad terrorêtubis amp;nbsp;buccinis, pellunturcx-cubiæ,fofîà repletur aggere,uallum conuellitur.' aliquot audacifii®^ procurrentes incendunt taberriacula. Afri attoniti è Ibmno adâti’^^ profiliuntjConanturq;, fedfruf{;ra,infi;aurare Qrdines,cum mandata propter tumultû non exaudirétur, ne duce quidemßtisfcientcquid fieret.Romani in exilientes amp;nbsp;trépide fe armâtes irruunt, plurataber nacula incedunt, fiernunt obuios. illi clamore,alped:u acuihoftiuin terrentur,node obfiante quominus periculuni cognofcerent.ratiq; caftra expugnata 8c timentes incendium, denfo agmine procurrebat in campum tanquam tutiorem.ita diffugientes âhj alio^in circunftan tes équités incidcbantamp; occidebantur.Syphax audito nodurno cla-moreüifoq; incendionofuccurrit,tantucquitummanumfubmifit Afdrubali.hos Maûniflà repente aggreflùs magna cædcm cdidit.di-luculo ubi Syphax cognouitfugiflè Afdrubalem, milites eius uel cæ-Ibs uel captos uel difperfos, cadra cum apparatu ueniffe inpoteftatc Romanorum, trépidé fugit in mediterranearelidis rebus omnibus, ueritus ne Scipio reuerfus à perfecutione Carthaginienfiû confcHini in îpfiim arma uerteret. quo fadum efi: ut amp;nbsp;huius caftra cum appa-ratuper Maßniflam capta fint.atque ita Romani uno aufü,breuino-dis fpatiojgeminis cadris potiti,duos fùo loge maiores exercitus pro fligaucrunt. defideratifuntapud uidorcs circiter centum milites, cx hodibus uero paulo minus triginta milibus, capti quadringêtifupra duo milia, équités ctia (cxcenti Scipioni pod uidoriâ in cadra uefti-jcnti fe dedidcrunt.elcphanti pars cæfi pars côûuciari funt. Scipio ar-inQrü,auri,argcnti,cboris magna ui podtus, equis quoq; multistutn

P V N ICI s LIBER

^^ijstumNumidicis,amp; unahacilluftri uiélorîa deie«9:is CartKagînicn fiuin uiribus,militibus dona diftribuit^fclcftam prædam in urb e mi-milites ad laborem exercuit, cxpeélans Hannibaîem mox ab Italia, Hannoncm àLiguria,fupcruenturos. Afdrubal dux Carthaginienfiû in nofturno prçlio faucius cum quingentis cquitibus Ancam ex fuga pctij t. ubi mercenarios quofdâ è pugna profugos amp;nbsp;Numidas recol-Icgitjferuis quoq; ad libertate uocatis. deinde ubi cognouit capitis fc damnatû à fuis ciuibus ob male adminiftratâ militiam,fucceflbrc dato Hânonc Bomilcaris filio, exercitû fibi ufurpabat adiunges malefi cos,amp;fecumomnes trahcnsquàfpcs cômeatuuducerct, cxercitan-Hodurabat,equitû circiter tria milia,peditû oélomilia, rebus defpc-tâtisniuincere contingeret. hæc ciusftudia tam Romanos quàmPœ nos diu latuerunt. cæterum Scipio ad ipfam Cartbaginc armatas du-xitcopias, fuperbè inuitans ad prælium, nemine côtrà prodeuntc. at Amilcarclafsispræfeôfus cum cctum nauibus properauiîin portum Scipionis, ratus prius quàm itlc reuertcretur, uigintiRomanas triremes ibi fe facile cum fuis centû expugnaturu.eum cum Scipio uidiflet foluere, præmifit qui os portus obftruerent, onerarijs per interualla in ancoris difpofitis, ut triremes tanquam per portas quado tempus pofcerct P offene excurrere. naucs ctiam inter fe antennis colligarcnt amp;côiungerent, utuicc mûri effent.moxq; ipfe fuperueniens adiuuit intentosbuic operi. curaq; Cartbaginiêfes macliinis ac mifsiîibus im peterétur à nauibus pariter amp;. à terra muroqi,naucs eorû frangeban-tur, fefsiq; difeefferunt circa ucfpcrâ. in abeuntes Romanæ per inter ualladida crûpebant, amp;nbsp;quotics uim ferre non pofîcnt, retro fc per l cademrecipiebant. unam ctiam ueéloribus uacua à puppe rcligatam l adScipionetnpcrtraxerût.poftliæcutrinq;fficmatum cft,Romanis l commeatusper mare couenentibus . Vticenfes uero amp;nbsp;Cartbaginien l fesfamclaborâtcsinnegotiatores graffabantur, donee aîiæ Romanæ I naucs ad Scipionem miffæ per ftationcs boftilibus funt oppofitæ, ad i nbsp;nbsp;nbsp;ar cédas prædatorias. moxq; uebemeter famcPœniprefsifunt .Eadc

I nbsp;nbsp;nbsp;bicme cum propinquus Sypbax effet, Mafamffa ad fuas copias tertia

l nbsp;nbsp;nbsp;^artemRomani exercitus adiungi pctijt.quam ubi accepit adduéfam

i aLælio,unà Sypbaccmperfecutifunt.ille tamdiufubterfugicbat, do I necadfluuium quendaboftibus cum affccutis explicauît aciem. turn 1 nbsp;nbsp;nbsp;f^umidæ utrinq; more fuo multu tel orüm côiecerunt in fe inuicem.

1 nbsp;nbsp;nbsp;Roîuani uero feutis proteéf i in pugna ibat. Sypbax uifo Mafanifîa irx

» nbsp;nbsp;nbsp;tus in cum fc uertit.lætus ille cócitauit fc obuiam.ibi circa utrunqs ma

I nbsp;nbsp;nbsp;gno côflato certamine, Sypbax cum fuis fugatus traijcicbat ffuuium,

l nbsp;nbsp;nbsp;interim cquus eius à quo dam iftus exeufsit dominum.tum Mafaniffa

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;incur rena

to

incurrcns amp;nbsp;ipfum ccpitjÄ filiorum cius altcrum;quos moxad Sci-pioncm mifit.ceciderunt in ea pugna è Syphacis parte ad x m. cxRo manis feptuagintaquinq;.Mafanina c c c. amifit.captiuorûèSypha* cis cxcrcitu fuerc 11 n m. in his erant Mafæfuli d fupraduo M.quiad Syphacem à Mafanifla transfugerant.hos ille expetijt à Lælio, amp;nbsp;acce ptos iugulauit.Poft hçc Mafæfulorû terram amp;nbsp;Syphacis funtingrcfsi ad rcftituendum Maûnilîàm in r egnu, amp;. ut deden tes fe in fideni reel perent, detredtantes uero imperiu fubuerterent. uenerunt amp;nbsp;a Cirta legati dedentes Syphacis regiam. priuatim quoq; ad MafaniHam alij, mifsi à Sophonisba Syphacis uxorcjexcufaturi coaélas nuptias.Hane Mafàniflalibenter accepit,reuertensq; ad Scipionem Cirtæreliquit, nimirum futura profpiciens.ille rogauit Syphacem,quis malus genius ei mente ademerit,ut qui amicus fe inuitaflet in Africa,fide deosq; iuratos faIIeret,Romanosq5prætcrea,quibus fpretis fccutus iitpartes Carthaginienfiupaulo antenoftium comuniu.qui refponditiSopho nisba Afdrubalis filia, cuius amore in mea pernicie captus fum. eft e-nim amatrix patriç nimia, amp;nbsp;p oteft queuis iîcélcrc ad quidlibet. me ex amico ueftro fecit amicu fuæ patriæ, amp;nbsp;ex tanta felicitate citinhancmiferia.teueromoneo ( poflquaenimucfterfum,^^^’^* nusàSophonisba,uobisfauere debeo) caueàmulierene Mafanit-famquocunq; uultpelliceat. nonenimfperandu eft utipfa Romanas partes foueat. tanta ineft ei caritas patriæ.hæc ille, ftue quia uera, fiuc per zelotypia,utMafaniflam ualdclæderet. Scipio Syphacepruden-tem habitu amp;nbsp;regionis peritu confilijs adhibebat publicis,audicbatc; fententiam eius,quéadmodû olim Cyrus Groeft regis Lydoruna.ciq; uenifletLælius,eadêfe de Sophonisbaaudifrcrefercns,ScipioaMa-faniflatradiftbiuxorc Syphacis petijt.quo reeufante, amp;:quæftbidu-dumeum caintercelïèrantmemorante, Scipio duriusimperauit,ne quid per uim ufurparet e præda populo Ro. débita, fed deponcretin medium, ac turn ft uideretur pofeeret. ftc ille abijt cum quibufdaRo - maniSjtraditurus eis Sophonisbam.fed primus clam earn coucnitue-nenum afteresioptioncq; utrumbibere mallet,an Romanis ultrofer-uire.amp; hoc tantu dido,cquum concitauitdlla poftqua nutrici often-dit poculum, rogauitne defleret honefte mortuam, moxq; uenenu cbibit.eius corpus Mafanifla uenientibus Romanis oftcndit,amp;fepc-liuitregalifunere,acmoxad Scipionem redijt. qui laudatufolatus eft quod amiftlîet malam muliere, coronauitqj ob felice expeditione eo-tra Syphacem,amp; honorauit donis plurimis. cæterum perdufto Ro-mam Syphacc, quidam cefebantferuandu homine,cuius fideli opera uft fuerantin Hifpania:alij puniendu, quod contra amicos annafum pfiffet

FVNICIS .LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ît

pfiflct. interim illc morbo ex moeftitia contrado abfùmptus cft. Ac Afdrubal ubi fuos fatis cxcrcuit, mifit quenda ad Hannoncm ducem CartEaginicnfium,poftulans ut fc collcgam aHumeret: fubmonésq;, multos apud Scipioncm elle HifpanoSjper quos auro pollicitisq; cor ruptos polsint incendi caftra illius. promifitq; etiam fc ad tepus aflo-rc,(î præftitutum fibi fucrit. His auditis, Hanno uaframentis agebat contra Aldrubalé.ncc tarnen fpcm abiccit de fucccflii confilij, fed ho mincmfidum cum auro in Scîpionis caftra mißt fpccie trasfugæ, qui ncminifulpcdus,mukos fcduâos corrupit.quibus ubi diem præfti-tuit, ad Hannoncm redijt. cam illc fignificauit Afdrubali. Scipioncm ucrofacrificanteraarufpices monebant cauendum ab incédio. is per totum cxercitum dimifît qui plus fatis candétemignem coprimerct. rurfiiraq; per aliquot dies inllaurabat facrificia. amp;nbsp;cum exta Icmper idempericulu portenderet, molcftè ferons mutarc caftra ftatuit. turn Ro.equitis feruus Hi{panus,fufpeélos habens fraudis focios,fimula-uitfe confeium,donee totam rem cognouit amp;nbsp;indicauit domino.qui ad Scipione eum adduxit, amp;nbsp;corruptos coarguit. S cipio capitc mul-ftatos omnes extra caftra proiccit. id Hanno ex propinquo facile fen fibnec ad præftitutû ucnit. Afdrubal ignarus adfuit : confpeéfisq; tot cadaueribus, conijcicns quid accidiffet, rcccfsit. cum Hanno apud ca ftrenfem multitudincm calumniofe criminabatur,accefsifle ut Scipio ni fe dederct, amp;nbsp;infefta rc abifte . ex co temporc Afdrubal in maiorc apud Carihaginienfes fuit odio. per eofdcm dies Amilcar naues Romanas repente aggrcfTuSjUnam triremcm cepit amp;nbsp;fcx oncrarias.Han-noueroadortus obfefîores Vticæ,rcpulfus eft.Scipio tam longa ob-hdionem pertæfus diffoluit, cum nihil proflcerct, machinas Hippo-nemtranfportauit.amp; cum hic quoq; ninil fuccederct,cxuftis cis ut in utilibus,pcr agros difcurrebat,alios perduces in amicitia,alios depo-pulans. Carthaginiêfcs impares tot cladibus, impcratorc eligunt Han nibalem,amp; claÎTem ad eum mittunt cum prçfeâo,qui aduentum uiri accelcrct. nihilominus ad Scipioncm legatos de pace ire iubent, fpc-rantes aut pace fc impetraturos, aut cffcfturos ut Hannibal fatis temporis ad reditumhabeat.Scipio dédit eis inducias,amp; acceptis alimen tis exercitus,permifit cum s p ojt per legatos de pace agerc.legatione miffanihilominus ftationes tanquahoftes habebant promœnibus. legatiinfcnatumadmifsi orabantucniâ.patrcs pars memorabantPœ norumpcrfidiam,ruptaq; totiesfocdera,tumHannibalis iniuriaspo pulo Romano focijsqj illatas uel in Hifpania,uel in Italia, pars pacem utiliorem fibi quàm Poenis oftédebant, mi fer è uexata tot bellis Italia, non difiimulando futur û periculum, tot cxcrcitibus amp;nbsp;clafsibus con fcftiîu

IX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D! B E L LI s '

fcftim cotra Scipione coituris,Hannibalis ex Italia, Magonis cLigu--ria,Hannonis Carthagine.quapropter fenatus confilium non expedi cns,mifit ad Scipione legatos,ut de comuni fententia cófuleret, age-retq; quiequid uideretur èrepublica.qui paceni cum populo Cartha-' ginienfi fecithis legibus.Magonem cum exercitu deducant èLiguria Pœni, nee in poflerû conducant mercenariû militem. naues longas, præter triginta, nchabcant. intra Punicam quam uocant fofîam (c co tincant. captiuos amp;nbsp;perfugas fugitiuosq; reftituant. argent! mille Icx-centa talcnta intra certû tempus in ærariû inférant. Mafaniflæquoq; cautum eft ex eodem foedere,ut non folum Malæfulos,fed quantum# cunq; de Syphacis ditione occupare potuerit, bono iurehabcret.in has leges pacis ubi conuentûeft,legatiin urbem nauigarunt,uteasiu reiurando ïàncirent apud cofules. Romani quoq; legati petierût Car thaginem, utûcramentû à magiflratibus Carthaginicnfiûacciperent. Malànifîà à populo Ro.ob egregiam fidem ac operam donatus eilau rea corona,amp; patera aurea,fella curuli eburnea,tôga piôta,palmataq; tunica,equo phaleris aureis ornato,amp;armatura totius corporisdntÇ rea Hannibal inuitusnauigauit Carthaginé,fufpeélâhabens poptili fuilubricâ fidem ergaprincipes, præcipitiaq; eius confilia.amp;quiafœ dus iéfum uix crcdebat,uel lî effet iélum,nô fore firmû feiebat, Adru metumappulit,mifitq; quifrumentû coportarent, lt;amp;equos coemc-rent.cum Areacidarum Numidicç gentis regulo focietatem inijt.qui tuor JM equitû,quiquondâ Syphacis fuerant,tunc à Mafaniflà ad euni transfugcrantjutïulpeâos obiccitconfigendosiaculatoribus,equos diuilîtffiis militibus. Mefetullus quoq; alius regulus accefsit adeum cum mille equitibus, amp;nbsp;Vermina Syphacis alter filius maiorc patemi regni partem obtincns.urbcs etiam Malàniffæ partim dcditioncpar# tim ui recipiebat. Narce aût per inhdias hoc modo. eu opus haberet comcatu, mifit taquam ad amicos. amp;nbsp;cum uifum eRinïîdiarûtépus, plures intromilît accinéfos occultis pugionibus,cû mandato, utne-minêuenditoré fraudarent,doncctubæfignum audirent:tumuero ff ernerent obuios, amp;nbsp;portas occupatas lîbi lèruarent. ita Narce capta cR.at populus Carthaginiclîs nuper iéto foedere,præfcnte adhucSci-pionc,nondûlegatisab urbereuerlîs,cômeatus ScipioniuentoCar-thaginc delatos diripuit, amp;nbsp;nautas coiecit in uincula, fenatu fuo muL tainterminante, amp;nbsp;rrionente ne uiolarctur recens iéba fœdera. illi fœ-dusutiniquumincufâbant, dicentes,à fame plus eflcpericuliquàmà uiolatofœdere .Scipio femel data pace noluitdenuobellû incipere, tantum poRulauitin indicium tanqua amicos difeedentes ab officio, atillietiälegatos Romanos cuffodire uolebant, donccfuiexurbcrc

uertcren

PVNICIS LIBER

lîérterêtùr: fed hos Hanno magnus amp;nbsp;Afdrubal hædus ereptos è tur. ba dimiferunt deducentibus duabus triremibus. alij Afdrubali præfe Ôo clafsis ad Apollinis promontoriu ftanti fùafcrut, ut quàm primu.. triremes dcdudriccs difeederet, Scipionem adorirctur:amp; fecit.in eo. cOnfliâu unus atq; alter legatorum lauciati tclis perierunt: reliqui in, ter mifsilia uolitantia ægre a d p ortû in quo cadra hab cban t e.uaferüt, ôcènauiab hoftibusiamiam occupanda exiliucrunt. tantillum abfuiu quin captiui fierct.quæpoftqua in urbe funt cognitajegatos Gartha-,^ ginienfîum ob pacem miflos,qui nondum abierant,fenatus ut hodes, abnauigarciußit cotinuo. illi r euer tentes têpcd'ate in cadra Scipio -nis depulfi ïunt. qui præfeélo clafsis roganti quid eis faccre deberet: , Nihil talcjinquit^quale Carthaginienfesrdimidtq; intaélos.id ubi fe-niores (quod fànélius ed condliû) audicruntgt;conferendo iniuriain amp;nbsp;beneficiû,exprobrabant temeritaté plebi,códxlebatq; uel nunc pa-, daferuarent, amp;peterctàScipioneueniam erroris, muléhamq; ultro foluerêt.quiiamdudumfenioribus infenfî ob belli calamitates,quafî parum prudenter ab illis. adminidratû eßet, exagitatiq; turbulentis cq tionibusjuanamfpem coceperut, acciueruntq; Hannibalemcumfuo cxercitu.illc codderas belli magnitudinê, autor fuit eis uocadi Afdru bâlemcumcopijs quashabebat. ita Afdrubal abfolutus exercitû Han nibalitradidit,attamennetuniquideniaudiseduenire in conlpeidu ciuium,fed clam egit in patria. at Scipio clade ad Carthaginem admo ta,excludebatcómcatusmaritimos, ne terra quidêfiippeditantc propter interinidamagriculturâ belli tempore.pcr eofdem dies Hanniba , lis Scipionisq; equitatus ad ZamamcodixeruntRomanisfuperanti-büs.fecutæ deinde per aliquot dies uelitationes mutuæ,donec Scipio cdodusHannibalêuehementerlaborareannonæinopia, amp;frumen tatorés uenturos expelt;dare,nolt;du contra eos mifitThermum tribu-num:quioccupatotumulo circaangudû trafîtum, occidit Afrorum , quatuor milia, amp;nbsp;uiuos cepit totidem, comeatus uero ad Scipionem detulit. turn Hannibal ad extrema redaófus inopiam, amp;nbsp;cogitans quo modopoffetad præfen's res difponere, legationead Maïanidam mi-fit,admonês educationis amp;uitæaélæ Carthagine, rogansq; daret o-peram ut paxinterfèae Scipione deret. quicquid cnimpeccatûfit, id . plcbiedeimputandû,amp;quibufdaplcbe dultioribus.illememorfee-dùcatû amp;nbsp;cruditû in ea urbe cuius maiedatêreuerebatur, amp;nbsp;ubimultos adhuc priuatimamicos habebat,dcprecatus ed apudScipionem, cffecitq; ut renouaretur fœdus his legibus.ut pop. Carthaginienfis na uesuirosq; quos cû comeatu ceperat,pop.Romano rcdderet,amp; quic c[uidrapueratreditueret,aut pretiûiuxta Scipionisædimationem, amp;

Affi4w, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b muléhæ

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

inulélæ nomine m talentafolueret.hæ leges ubiplacuerc,in Juciæft élæ (unt,donee nunciarentur Carihagincm:/îc Hannibal cxinfpcra-to feruâtus e/l, Senatus autc Carthaginiê/îs ualde probauitid fœdus, rogabatq; plebemutaflênfumpræberet,continuas calamitates enar-rans,amp; quanta fit præfens inopia tam pecuniarû quàm militû amp;nbsp;com meatuû.quæ, utfoJet uulgusfioJidii, putabatfiios duces priuatisfuis commodis bac pace côfuîere,ut freti Romanorû amicitia potétes fièrent in patriaridq; amp;nbsp;Hannibalem nunc agercy Sc prius egific Afdru-balem quinoétu prodito exercituhofiibus,paulopoft uolueritamp;fi-ipfum Scipioni dederc, amp;nbsp;in hoc ad eafira eius accefferit, nuncuero in urbe lateat. ad hos rumores tumuîtu cxcitato cû clamoribuSjQuida reliéla cotione obeuntes urbê qua;rcbant Afdrubalem, quipauloan te in patris ïepulchrû ueneno prius epoto £c abdiderat. ilîi etiamindc protraélû cadauerobtruncarût, amp;nbsp;caput haftæ præfixum circûfetlt;^' bant per urbem. SicAfdrubal primûexulauitimmerito,dfindcfaJfigt; ab Hannone delatus ,amp; tunc à ciuibus ad mortem adaéi:us, etiamde-funâus contumeîijs affedus cfi.qui mox mandarunt Hannibafiutlb îutis inducijs bellum inferret Scipioni,amp; quàm primû fieripoffeb^^* mis defummarerû decerneret propter inopiam.pofifolutas induci-as Scipio Parthum magna urbem cepit primo impetu, moxq; caiha admouit cafiris Hanibalis. illc fua eafira mouit, ter mißis in Romans cxploratoribusrquos coprehenfos Scipio præter cafirenfèm morem non intcrfecit:fed iuffos circûire ut armamentaria machinas^, currentem exercituminfpiccrent,dimifitincolumes adHannibalem, ut eum cdocerent de fingulis. ille pofiulauit colloquiû.quoimpetf^-to aiebat populû Carthaginiefem molefiè ferre fœdus,propter impe' ratam tanta pecuniam. quæfi remittatur, amp;. pop. Romanus cotentuî fit Sicilia,Hifpania,amp; occupatis inftilis, paeem firmam acratamfore. refpondit alter,Hannibalem habiturû ingens Italiæ fuga rclidæpreti-um, fihocabs feimpetraucn't: interdixit(^ ne amplius nunciosadfi mitteret. ita poft mutuas minas quifq; in fiia eaftra digreßi funt.cr^J propeoppidû Cilla,amp;iuxta tumulus caftrisidoneus:quemHanniba» occupare uolens,præmifit qui cafirametarent:moxq; cum toto excr-citu eum petijt.eum cum à Scipione oceupatu inueniftet, exclufusin-de pernodauit in medio capo arido, fodiendis puteis óccupatus.ex^ ercitus arenam egcrens,paululum aquç turbidæ magno laborc quç» turn bibebat abfq; cibo aliàue cura corporis,pars ctiain armispernoX perftitit.id ubi ftnfit Scipio,manc aggreflîis cft feflos itinere,fiti,uigî giliJs.Hannibal ægrc tulit alicno teporc fe cogi ad prælium, confîde-ransfiuemancatlaboraturûfe aquæinopia:fiucfugiat,additurûbo*

P V N I C I 3 L I R.

fti animos,poftrcmuagmeni'nfeftaturo.undenecefTe fuitarmis cxpc riri.moxq; inacieproduxit armatoru ferme l m. amp;nbsp;elephatos lxxx. hos ante acic per intcrualla terroris caufa coilituit. poft eos uero ter-tiam cxcrcitus partem,quæ ex Gallis conftabat ac Liguribus,intermi-xtispafsimfagittarijs amp;funditorib. Mauris amp;BaIearibus. hos fccjuc-batur alter ordo,in quo Pœni Afriq;. tertii deinceps erant Itali fecuti cius aufpicia,quibus utuinci magis timcntib.fidebat plurimu. equita tus in utroq; cornu coftitit. tabs fuit Hanibalis acies . Scipio habebat circitcr x x 111 m peditum, équités Italos amp;nbsp;Romanos m d. auxiliäres erant Mafaniffa cum multis equitibus Numidis,amp; alter rcgulus La cumacescum d c equitibus. aciem æquè utHanibaltrifariam diftin-xit, in Eaftatos,principes,amp;triarios. cohortes aliquantu inter fe diftan tes inftruxitjUtper eas difeurfus patcret equitibus. in frote ftatuit qui crafsisfudibusbicubitalibus plcrisq; ferratis elephantos ingruentes cominus feriendo tanquam tormento rcpercuterent.his cæterisq; pe ditibus mandatu eft,ut impetu beluarum in dextram leuamq; refugerent, amp;nbsp;ipfas anticipitibus telis continentcr peterent, aut pr opius ac-currendo quotics poffent,neruos earn fucciderent. fic inftruétis pe-ditihus, equitatuNumidaruin utroq; cornu locauit, afluetu ferr.co-doremamp;afpeftuclephantoru.Italico uero no afliieto tahbus,poftrc mam aciem claufit,parato ad excurrendu inter ordincs ,quam primu pedites elephantoruimpetumretunderent.finguliautchorum adiun ftumhabcbantuclite, armatu multis telis quibus arccretbeluas. atqj

I nbsp;nbsp;nbsp;itaec^uitesquoq;inftruftiftint.dextrocornuLælius .Oélauiuslçuo

1 nbsp;nbsp;nbsp;præfuiumediam aciêutrinq; imperatoresipft tuebantur,fimulq; exi-

I nbsp;nbsp;nbsp;ftimationé mutuâ,ftipatt equitibus utubicunq; laborantibus luccur-

I rercnt.habcbatautêHannibal circafe coru 11 n m. Scipiouero duo I milia,amp;infuper trecentos illosItalos, quos ipfe armaucrat in Sicilia.

1 inftruftis aciebusuterq; obequitabat exhortansfuos: Scipio deosin-1 nbsp;nbsp;nbsp;uocascoram omnibus, quos feeder U teftes Pocniuiolaucrint totics,

1 quoties àpaétis difeefferint: amp;nbsp;milites iubens no tam multitudiného I ftium confidcrarc,quam uirtutê proprîam,qua et antèhoftcs cofdem l incadéterrauiciffcnt.quodftamp;uiftoribusde futuro folicitudo fit, 1 apuduiftosmaioremefic procul dubio .Ita Scipio fuosaccendebat, 1 nbsp;nbsp;nbsp;paiicitatê corû confolans. contra Hannibal rcru in Italia geftaru fiios

admonebat,uiftoriaruq; illuftriû,non de Numidis partarum, fed de uniuerfa Italia.amp; eueftigio paucitatemhoftium oftendebat, exhortas i neplures paucioribus,amp; indigenç cederent exteris.periculum quoq; 1 præfentis certaminis amp;nbsp;magnitudiné uterq; apud fuos exaggerabat, 1 Hannibal affeuerans agi de Carthagine totaq^ Africa, feruitura ne an \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appiftn, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b 2 impe

DE BELLIS

imperatura fit in pofieru.cdmerfo Scipio, uiftis non eflc quo fein tu tum recipiant:uiftorcs fecuturamagnamacccßioncimpcrijjfiniulq; præfcntium laborû requiem,dcfidcratû in patriS reditum, fenipitcr-namq; gloriam.Pofi has exhortatioes tubæ à Pœnis primum,niox amp;nbsp;a Romanis cecinerunt.in cogreffuuero primi elcphantiornatutern-fico pugnam occcperunt,ftimulis cocitati ab infcfiforibus. quos cgui tes Numidæ circumcurfàndo telis obruebant,donee fàucij amp;nbsp;infuos feuertenteSjiamq; moderatu difficiles, à reéforibus fubdufti funtex acie. amp;nbsp;hoc quide in utroq; cornu accidit. cæterü in acie media pro-culcabantur pedites Romani, imperitihuius pugnæ generis, amp;nbsp;propter grauem armatura nec ad refugiendu nec ad perfequendu agiles, donee Scipio équités Italicos è pofirema acie indudfos, amp;nbsp;leuiusar-matos,iufsit ab equis territis defilire,amp;:in clephantos hueillucruen-tes tela coijcerc.primusq; ipfc defcedit,amp; elephantem procurrentem ûuciauit.hoc exemplo cofirmatis alijs,amp; undiq; iam eos uulneranti-bus ,retrocedcbant hi quoq;. fie exaéfis è pugna beluisjCertainen^ro rum tantu amp;nbsp;cquoru fupererat.dextrum cornu,cui Lælius prçerat,in fuga uertit oppofitos fibi Numidas, poftquam Mafiinifla uulncrauit Mafintham eorûregulum,quibusproperefuccurrensHannibalpræ hum rc-dintegrauit. in læuo ubi Oéfauius pugnabat contra Gallos amp;nbsp;Ligures utrinq; laborabatpariter.eo Scipio fubmifitThermutribu-num cum felcdis militibus.Hannibal refiituto læuo fuo cornu, ad Ü gures Gallosq; tranfuolauit, induces fimul amp;nbsp;Poenorum Afrorum^; fubfidium.idanimaduertes Scipio,mouitamp;ipfcprincipesJbiduobus præftantifiimis dueibus c0tendentibus,militu quoq; fuit egregiu certamen fub ipforu oculis,dum uerentur cedcre,nec fibi quicquain ad fumma alacritate reliquum faciunt,laborem acccdentibus crebris uehementibusq; cohortationibus. cumq; diu Marte dubio certatum eflet, duces ambo miferati fuos fefros,concurrerunt,quo citiusdccer ncrctur, emißisq; pariter tehs, Scipio traiecit Hannibalis clypeuin: Hannibal equum pcrcußitaltcrius,qui uulneris impatics Scipionem in tergum cxcußit.ille infeenfo alio,rurfum Hannibalem telo,fedtuc ctiam fruftra,petij t: nifi quod uulncrauit proximu équité, interim re-cognita Mafanifla fuperuenit : amp;nbsp;Romani ubi uideruntimperatorcni -fuum non ducis folum, ueru etia militis obirc munia, pugnareq; pro militibus, impreßioneuehcmetiusfadbacoegcrunthoficmtcrgaucr tere,qüem urgendo perfequebantur, Kannibale fuis adequiiate,fru-flraq; conante furdos precibus ad repugnandum fiffcrc. uidensigi-turfc nihil apud cos proficerc,Italos quos fccumadduxerat, nodum motos èfubfidys,conciuitinpræliu, fperans dum Romani fufosper-

PVNrcIS LIBER

IT

fclt;]uuntur,faciliusturbatun-iiri eorû ordines.illi ubi uideruntcü boc agcrcjceu tcflera data ferecipicdo propere integrarût ordines. iamq; clcftituticquitatu,abfumptis mifsihbus,remgladijs gercbat cominus. tumuero ingens cædcs cdebatur magnis uulneribus,inter ^ernitus ca détium amp;nbsp;clamorcs inïultantiu,donee hac quoq; parte holles full fu/ gatiq; funt, indubiaiam uiéloria. Hannibal inter fugiendû confpica-tus conglobatos équités Numidas, accurrit rogauitq; ne fe defererêt. quo impetrato,in perfequentes fecit impeturn, fperâs fc eos in fugam ucrfurii:amp;fortefortuna in Mafæfulos incidit.iamq; cômilsi erant Ma faniflàamp; Hannibal, quibus alaeriter cocurrentibus,Hannibaliélum ûxcepittlypco,amp; hollis equuæ tune quoq; perculsit.MalanifTa refur gensHannibalem inuafitpcdibus,amp; equitem obijciêtein fe telo con-fixit.reliquorû aliquot iacula cxcepitlcuto elephantino,amp; uno quod hæfcrat extraélo iteruæ Hannibafem frullra petijt,cum alius eques in tercurrens letale uulnus acciperet.dumq; rurfum euellit aliud,laucia-tusbrachiumpugnaexcefsit paulifpcr.hocaudito Scipio Mafinilïç timuiticumq; co properarer, reperiteum uulnerc obligato pugnain cquoalio rcpetcre . ficq; redintegrato præliopugnatu ellacritcr, u-trifqjpariter duces fuos reuerentibus , donee Hannibal uilo in quo-dam colle Hilpanorû Gallorumq; globojcquumillóadegit, ut óchos adduccrct.reliqui eaufam abitus non intelligentes,amp; rati eum fugere, ultrocontentionéremifcruntjtui batisq; ordinibus fugerunt,nó qua Hannibal,fed qua cuiq; uifum efl.hos ita difpei ïos Romaniquafi ab-folutauiétoria perfequebantur folutis ordinibus, ne ipfi quidem fci'' entes propoliiumHannibalis. qui moxreucrfus ell flipatus Hifpanis Gällisq;. Scipio rurfum fuis à perfeeutione rcuocatis aciem rellituit propere, numero fupcrantem eos qui è colle defeenderât : quamob-remnon difljcilis fuit uiéloria .Hannibal, eum ne hic quidem ulti-tnusconatus fuccederet,rebus omino defperatis fugefe comifit.eum équités perfequebant,amp; inter cæteros multos Mafaniffa uexatus uul-nere,femperimminens,amp; uehementer cupiens Hannibalem captiuû ad Scipionem adducere. fed ilium nox eripuit : tâdemq; per tenebras cumuigintiequitibus,quifoli curfum eius æquare potuerant,refugit in oppidum nominatum Thon,ubi cognouitBrutioru Hifpanoruq; multos équités eodem è cladefugifle. metuens igitur Hifpanos ut bar barostemerarios, Brutios uero ut Italos Scipionis conterraneos, ne quofacilius ueniam erratorum amp;nbsp;aélæ contra Italiam militiæ confè-querentur,Scipioni ipfum dederent,clam uno fidifsimö équité comi tatus effugit. emêlusq; intra duas noéles duosq; dies ferme tria fladio rum milia,uenit Adrumetum urbem maritimam,ubi partem quandâ

DE BELLIS

copiarum habcbat adfrumcnti cuftodiam.euocansq; è circûuicînis locis milites, amp;nbsp;clapfos c prælio rccolligcns, arma parabat ac machi-nas,at Scipio uiftoriam adeptus cgregiam,fpolia minus utilia crema uitipfcaccinélus ut Romanis moseftducibus .pretiofam præHam inurbcmmifit:auritalentadeeem,argent!talcntorum mMD.ebur artelaboratum,amp; captiuos nobiles nauibus impofitos,fimulq;L2-Jium uiéloria: nuncium.rcliquam diucndidit,amp; pretium diuifitmi-Iitibus,ex quo amp;nbsp;dona militaria meritis diflri buit, Mafaniflæq; coro nam dedit:actum demum ciuitates obeûdo in deditionê accipiobat. hoc cuentu Hannibal cum Scipione depugnauit in Africa,tunepn-mum cum armis cogreßi.defidcrati funt in Romano exercitu quin-gentifupra m m. Mafaniflaaliquantoplures amifit.hoRiumcecidc-^ runt XX V M. capta funt viiimdccc.HifpanitransfugerütadSci pionemc c c.NumidæadMafanifïàm dc c c.priufquaautehuius uiôloriænuncius uelRomam perferreturuelCarthaginê,Pœni^cri pfèrunt Magoni tunc militem mercede côducenti in Gallia, iuben-tesutltaliam fipoflet inuaderct, aut cum mercenaries nauigaretiu Africam.his literis interceptis5amp; in urbem allatis,denuo fenatusfC* dites equitesq; amp;nbsp;naues acpccunias ad Scipionemmifit.quiiamaO Carthaginem Oélauium innere terreflripræmifcrat, ipfctendebat eodem cum nauibus. tum Carthaginienfes ubiaudiuereuiâûHan-nibalem,legatos in aéluaria nauicula miferunt ad Scipionem, quorum principes erantHanno magnus amp;nbsp;Afdrubal hædus, quicadu-ceum alte in prora defixerant, amp;nbsp;manus ad uiélorem tendebantfup-plicitcr.illeiufsitut caRrapeterentmbi pro tribunal! eosadiuifit. Ie-gati hum! procubuerunt cum gemitu,fublcuat!qj ab apparitoribui» quiequid uellet permifs! funt dicere. tum HædusÆgo quidem prin cipes Romani,amp; Hanno hicjamp;quotquotCarthaginienfumfapiutj alien! fumus à criminibus quæ nobis obijeitis. nam legatos ueflros, quos inuiti clues noflri uiolarunt fame cogente, nos feruauimusamp; ad uos remißmus. nec populu tame Carthaginiefemuniuerfumcul-pare conuenit,qui amp;nbsp;de pace prior cg!t,amp; focdus oblatuminijt cupt de.omnis aute p opulus facile in deterius fcducitur:amp; quicquid gra-turn efl, apudmult!tudincuulgarchabeturpotius .idquodnofipfi expert! fumus, qu! nec fuadendo nec difuacledo quicquam profcci-mus,propter obtreélatores clancular!os,qu! tarnen cora nobis nun quam auf! funt ingenue quid deßderarctproloqui.quaproptcrnon efl principes Romani quod ex ueflra cofulcndi parendiq; difeipbn^ resnoflras exiflimetisifed ß forte alicui noflrum peccatuuidcturca lamitateprcmentemaius, cogitet quanta ßtfam!sneceßitas,qu?no bis

P VNi ers liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tlt;gt;

bishorunimaloru caufâfuit præcipua. nHî enîmhcecintcfceûilTety noncrateiufdcmpopuli, modopacemorare, tantum pcenniarum offerte,naucs longas paucis exceptis tradere,magnam partem impe rij uobis ccderc,in lias côditiones iufiurandûinterponcre,legatio-neinliocadïcnatûucftrù mifla: modo Icgatôrürcditu non expeéta to,ultro pcccare.ucro hocinfortuniû ad deum aliquéiratû, amp;nbsp;tem-peffâtem quæ comeatus ucftros in portum noHrü appulit, referendum cft.acccßit bue fames quoq; cofultrixin rebus aîienis pefsima, præfcrtim apud egenos omniu:nec cft çquum rationem aéborû po-ffulareàturbamifcra. quodfi mauultis nascimprobitati nodræ im putarequammiferi«,fatemur,amp; ideo deprecamur. relinquatur in-nocentibus caufæ diébio, erratum agnofeetes decet deprecatio, quæ tacilius apud Felices miferationêinucnit,fi cofiderentrerfi liumana-rum uices mutabiles,et uenia orantes hodie,qui beri uim inferre po terant.quale nunc recens eft cxemplû ciuitatis Cartbaginienfiu,qu^ totius Africæmaximapotentißiraaq;,per n c c.annos pollensclaf fibus,pccunijs,elepbantis,pedcftribus equeftribusq; copijs,Afroru aliaruraq; gcntiûacinfularum terra mariq; latè domina, amp;nbsp;imperij ueftriiamdudumæmula, nuncnoinmaritimisopibus amp;nbsp;clafsibus„ non in equitatu elcpbantisq;,non in prouincijs quibus omibus uobis deceditjfpem falutis collocat : fed in uobifipfis prius male trada tis. hæc uos côfiderare oportet,fortunæq; potentis inuidiam,amp; mo derate uti tot profperitatibus, rationemq; babere turn raagnanimi-tatisueftræ folitæ,tum Cartbaginienfium fclicitatis priftinæ, amp;nbsp;for-tunç bcncficio ficin noftris cladibus uti,ut nec deos immortales of-fendatis infolentia,amp; apudbomincs laudem clementiç uobis copa-rctisperpetuam.ncc cnim uobis in pofterû timendû cft à Pœnorum pcrfidia,quos anteadorûpœnitentia cogittantas uobis pœnas lue-re.eftautcminnoccntiae redæq; uitæ apud prudentes euftos confi-liorum félicitas: prolapfisucroin erroremaffertremediumpoftea-ffigationem poenitcntia,quos credibilc eft conftantiores fore in officio , quàm qui nunquam difeiplinâ expert! funt.nec decet uos qui ' Pœnorum crudclitatem amp;nbsp;iniquitatem infedamini, eadem admitte reuitia.naminfelices ctiampeccandi occafionem ab egeftate accipi unt, felicibus in manu eft utibumanitatc ac dementia, ueftræ certe

reipublicç tamboneftum quàm utile fuerit,tantâ ciuitatcferuare po tius quàm perdere. Sed quid magis coferat, ucftrum cfto indicium, nos in defenfionem falutis noftræ duo bæc potifsimum prætendi-mus, imperij Cartbaginienfium quæ fuit dignitatem,amp; ucftram er-ga omnes modcrationcm,quæ armis adiunda uos ad tantam proue

1©

xit potcntiam.quod aüt ad fœderis Icgcs attinet, modo paccm dctîs, contenu eis erimus. de qua non eftquod dicamus amplius, cumin ueftram potcüatc cômittamus noftra omnia, hanc orationé Hædns fletu conclufit.Scipio iufsis Icgatis fccedere,diu confukauit cum o-ptimatibus: amp;poft deliberationemrcuocatos ficallocutusefl.Vos quidê nulla ucnia digni eftis, toties uiolatis feederibus, amp;nbsp;poüremo Icgatisquoq; : quodncfariumfacinustam manifeûû eft,utextrciua quçq; pati ntis meritiueflra etiam confcfsionc.quid aût faßbs accu-farc opus e H?ad fupplicationcs confugitis,qui ne nomen quidéRo-manû reliéburi eratis incolume, fi uobis contigilTet uincere. nos tarnen nûquam uobifcuminiurijs certauimus. namq; legatosuefiros etiam tum in urbe morantes, cum uos amp;nbsp;nofiros legatos uiolaftis foedera, populus dimifitrego quoq; delatos in cafira mea uobislani bofiibus intaébos remifi.debetis igitur in rebus defperatis lucru exi ftimare quicquid acceperitis.ego dico mcam fcntentiam,fenatusno fler approbabit quæ pîacuerint.Damus nunc quoq; pace uobis ûr tbaginienfesjfi naucs longas populo Romano traclideritis,decctan tum exceptisjitcm elepliantos quotquothabetis:quæq; nuperrapui fiis,aut eorum quæ perierunt prctium,me iudicc fiquid controucr-fum fuerit:item captiuos, transfugas amp;nbsp;milites Hannibalem exltalia fecütos reddideritis. idq; intra diem trigefimum ex qub pax déclara ta fucrit. iritrafcxag'efimum uero oportet Magonemreuocetis eb’-guria,amp; præfidia deducatis è ciuitatibus fitis extra fofiàs punicas,amp; reddatis eis quotquotbabetis obfides. in urbe quoq; fingulisannis afieretis c c L.talenta euboica per annos l. neclicebituobis pollhac U el è Gallia Liguriaq; m ercenarium militem conducere, uel contra Malànifiam aliosq; po.Romaniamicos bellum gerere,uel Carthagi nienfem qucnquam contra eos militare cofenfu publico.urbemue-r o hab ebitis amp;nbsp;agrum intra fofiàs punicas,his terminis quibus babu ifiis menauigante in Africam,coletisq; po,Romaniamiicitiam, amp;ei terra mariq; fubmittetis auxilia, fi hæc eadem lènatui nofiro placuc-rint. cjuæ ubi rata fu erin t, Romanus exercitus decedetex Africain-tra diein centefimumquinquagefimu. amp;nbsp;fi uolueritis ad legationem mittendam inducias, fiatim dabitis nobis obfides c l. pueros quos ipfelegero.addetis m. talentaad alendum exercitu, amp;nbsp;comeatusin-fuper.ubi pax décréta fuerit, recipietis obfides. hocrelponfumlega tirctulerurit Garthaginem. ubi contionibusper aliquamultosdies habitis,optimales cenfebant accipiendas conditiones, ne fi grauen ' tur quædam amittere,periclitentur de uniuerfis. forenfis auteinul- * titucio,magis quantum auferatur^quàm quid rclinquatur réputés.

P V N I c I s L 1 B E R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

difficilem fe reddcbat, indigne fcrcns principes fuos in fame publica malle frumétum dare militibus Romanis induciarû caufa, quam fuisciuibus.itaq; circuftando fingulos procercs, minabantur omni bus, direpturos fe ac crcmaturos ædcs corü.tandem placuitHanni-balem,qui contraftis iam v i m. peditum, d. equitibus diuertcrat ad oppidum Martbamam,uocariin confilium.uenitille,amp; quäuis nio deraticiues timerent ne uirbellicofus populumpcrderct, grauio-rationepacem fuafit. plebs uero irata amp;nbsp;malcdica eum quoq; con-uicijs infedataeft, mmitabaturq; omnibus, donee nobiles pars ad Mafaniflam fe conferrent, pars ad ipfos Romanos defperatis rebus Uibanis trasfugeret. cçtcra multitudo cu audiffet magna uim frume tiin emporium quoddam congeftam ab Kannibale,

iniquum amp;inuidiofum eft:quod «Sc Scipio (utuidetur) fufpicatus, cummetemfuam nobis aperuit,adiccit, daturü fe Poenis pacem eti-amnobis cunftatibus.uerifimilc eft aut illumbæc melius nobis per pendere,pluraq; uidere cum præfit omnibus, cuius monita fi neglc xerimusjoffendemus duce eximium, amp;nbsp;amantempatriæ, qui nobis feraper autor fuit inuadendi Africam,lt;Sc cum non impetraret cxer-citum,ipfe cofecit, resq; ibi gefsitfclicius quamfperabamus. quare luirandum eft,uos bellu quod tarn negligeter fufeepiftis initio, nuc Umpertinaciter lt;Sc immodice ucllc gcrere. quod fi quis cætcra fatis ptobans, Hoc tantum ueretur ne nunc quoq; Cartbaginienfes uio-lentfocdera, uerifimilius eft doft os quatu maloru ipfis attulerit per fidia,nunc fidem feruaturos fanftius,cótemptu rcligionis peflunda tos.nec eft ciufdem cofultoris, nunc Cartbaginienfes fper nere ut ni bilualentes ampbusmuc timer e, quafi adrebellandu ualidos. nobis uerofacilius eft cauere ne crefcat denuo, q nuc eos omnino tollere, nunc enim cum defperatis pugnaremus,pofteauero metu cos con-tinebimus in officio.etbabcbuntuel abfq; nobis fatis incomodoru, infeftc urgenfibus circuuicinis omnibus ob impcrij fuperbi memO'

1 fum.Mafanifla quoq; amicus nobis fidifsimus fempcr cos obferua-bit ex infl dijs. quod fiquisbis omnibus contemptis, tantum quomo do Scipioni fuccedat,amp; priuata commoda cogitat,numfortuna pa riterpollicetur fibiperpetuo propitia?Iam quis ufus erit captç urbis ctiafi contingat capere?num idco funditus cam cuertemus, quiafru mentum noftrumamp;naucsrapuit? quod tame parati funt cumulate

1 redder e. anboc quidem no faciemus ad uitandambominu deumq^ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inuidi

IX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D! BELLIS

inuidiam,fed MafanifTæ donabimus.atqui, tametfi amicus,no eft ta men neipfe quidê augédus fupramodü. prædat enim eius cumPoc* nis cótétione abuti in utilitatem rcipublicæ. at fortafle reditus ex co* rum agro percipiemus annuos.at eos reditus abfumét præfidia. ma gnis enim opus erit inter tot circüuicinas gentes barbaras. colonos lortalTe mittémus in mediam barbaria Numidicam : qui fempcrin-feftabuntur à præualentibus barbaris.quód û ipfi fuperiores cuafe-rintjob potentiainuidiofi nobis eruntacformidabiles,adepti tanta regionem noHra longe prædantiore.quæ omnia Scipio mihiuiJe-tur intelligere, dum autor eft ut admiuamus poftulata Carthagini’ enfium.ergomoremgeramus amp;rogantibus amp;nbsp;imperatori.adhæc P. Cornelius Lentulus gentilis Cnei tunc confulis, amp;nbsp;ut expeftaba-tur fucceftbris Scipionis, refponditinhancfententia.In bellis P. C. fola{pelt;ftarifoletutilitas:amp; quiacofeftum eft nunc etiampotentem elLe ciuitate iftam, cauendum eft ab eiusperfidia coiunda cumpote tia:amp; quoniam perfidia non poftumus tollere,ante omnia debilit^^ mus potentia. nec eft aliud tempus opportunius liberandi nosawc tuCarthaginienfium, quamnuncduminfiimi amp;nbsp;egenifunt^pnub-quam uires amp;nbsp;opes recipiant.no nego tame rationeçquitatis haben dam,nee eft periculu ne pop. Romanus uideatur Carthaginiefesdc uiiftos grauius premer e : qui rebus fecundis iniqui lt;amp;nbsp;infoletes erga omnes funt,in calamitatibus uero fuppliceSjac moximpetratauenia difceduntàfoedere.noniufiurandû,nô deos efle credunt,amp;iftep® ftul.it ut feruemus eos ad uitadam hominu deumq; inuidiam.atcgo puto ipfos deos eo redegftTe Carthagine,ut tandem pccnas impieta-tis luant,qui iâain Sicilia,Hifpania,Italia, Africa,nobifeu amp;cualijs foedera uiolando graues omnibus intulei utiniurias : quarualiquot externa exempla referam,priufquam ad res noftras pcriienia,utfcia tis omnes applaufuros,fi illi pocnas méritas dederint.hi Saguntuur bemHifpaniænobilem,ipfisfoedcratâ amp;nbsp;nobis amicam,nihil com-meritam occidionedeleuerunt, non puberibusparcendononim/ puberibus.. hi poftq Nuceriam noftræ ditionis urbein deditionem acceperut ex foedere, iurati fe permifliiros ut oppidani cum binis uc ftibus abeantjfenatum in balinea coclufum æftu fuftocauerunt,po-pulum uero abeuntem confixeruntiaculis. Acerrarum quoq; Sena turn poft fidem ei datam in puteos conieftu terra obruerut. M. Cor neliumCos.noftrumiureiurando deceptum adduxeruntacifuum ducem,quaft uftendi cius ægroti gratia,moxq; captiuu abripucrunt in Africam è Sicilia cum x x 11 nauibus. alium etia ducem noftrum Regulum excruciatum interemerunt,qui ne iufiurandu uiolarct, ad

eos

PVNICrS LIBER.

cosrcdicrat.porro quanta Hannibal bcllo, infidijs, pcrfidia, in nos cxcrcitusq; noftrosjac poflrcmo in fuos ipfius focios patraucrit, ur bespopulando amp;nbsp;cómilitones interficicndo,Iongü cfTct rccenïerc. dicam tamc copcndio, c c c c. ab cis deleta noftra oppida: captiuos noftros partim in foflàs fluuiosq; conicélos ut præbcrct ufum pon-tium, partim fubieftos clephantis proculcandos,partim digi a diari coaftos cópofitis fratrum paribus, aut filijs cum parcntibus. nupcr ucro legatos dc pace hue mifcrunt, per eos iureiurando funt obnri-priufquamilli hinc difcedcrcnt,naues noftrç in Africa diripic bantur, milites cóijciebatur in uincula. ad tantä infàniam crudclitas cos adigit.iftis igitur quç miferatio uel moderatio debctur,qui nihil unquam moderate, nihil dementer in qucnquamfecerunt.quiut ait Scipio, fi nos uiciflent, nc nomen quidem Romanum fiipcrcflc pafsi fuifTcnt.at fides firma efi ac dextcra.quç tandcm?quod focdus, quodiufiurandum non conculcauerunt? quampacem, quamgra-tiam non repcndcrunt iniuria ? audio non efle illos imitandos. cc-quidimitamur/qui pacem non uiolamus. nondum cnim eft compo fita.fed dices,non imitandam eorum crudclitatc. ergo amicos amp;nbsp;lb-ciosfaciemus homines crudclifiimos.^neutrumhorumæquum eft. fatius eft ut uidi dedant fc in noftra potefi:atem,quó antea multi alij fe dcdidcrunt. nos interim delibcrabimus : amp;nbsp;quicquid acceperint, habebunt gratiam,non foedcri imputabunt beneficium.differut au-tem hçc duo fic.quandiu foedera nobifeum cis crunt,ca uiolabutut pnus,fcmperaliquidprætcxendo curipfisiniquç uidcantur leges foederis.nam facile prætcxtus nafeuntur c controuerfijs. ubi uero Ic dcderint,adcmptis per nos armis,amp; in poteftatem acceptis corpori buSjfcient nihil ip fis effe propriu,'amp; demittet animos, cotenti quic-quidà nobis utalicnuaccepcrint.ergo fi aliter Scipioni uidctur,po-teftisfententias inter fc collatas cxpendcrc. quod fi abfq; uobis loc-dus cum Carthaginienfibus fadburus efi:,quid opus crat ad uos fcri-bcre.’cquidemapuduos quorum iudicium eft de fentcntijs,cam di-xiquamèrep. cnc cxiftimo.auditahac quoq; fententia, fenatus po^ pofeit calculos:Scipio uicit pluribus funragijs.atq; ita iftum eft tertio foedus inter Romanu Carthaginienfemq; populos: cuius præci-puus autor uifus eft Scipio, fiuc ob antediébas rationes, fiuc quod fatisfcliccm pop. Ro. duccret ob ademptum Pœnis ipipcriu. Sunt cnimquiputent adeontinendosinmaiorum difeiplina Romanos cum uoluiffe rclinqui uicina urbem æmulam,nc fccuri nimia felicitate infolcfcercnt. quam Scipionis tacitam fententia no multo poft Cato in fenatuprotulit, grauiter admonens patres infenfos Rodijs.

X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

Scipio fœdere ifto ex Africa totum cxcrcitû deportauitiri Italiatn, urbemq; triûphans inijt, illuftriorc pompa quàm ullus ante eamdi-cm.fuit aût cius forma,qua ctiamnuncutuntur,hufufcemodi.coro natur pompa uniuerfa. præccdunt tubicines amp;nbsp;plauftra onuftalpo-lijsjtraducuntur ôc captarum urbium fimulacra,tabulæq; exprimen tes res geftas.deinde aurum argcntûq; tam rude quàm lîgnatuinyamp; ïî quid cfthuiufmodipræterea.tum coronçimperatoriobuirtuteni datç à ciuitatibus, aut focijs,aut ab ipfo exercitu. fequütur deinceps boucs candidijpoft eos eIcpbanti,moxPoenorü Numidarumq; duces captiui.ipfum imperatorem præccdunt lidforcs paludâti,amp;cho rus citariftarû acfâtyrorum etrufeo more cincforum ornatorumq; coronis aurcis, qui pariter incedunt ordine cum cantu amp;nbsp;tripudio. ludiones ipfi uocant,opinor ideo,quiaEtrufciLydorû colonifunt. horumin medio quidamflolatus ac purpuratus,ornatusq; monili-bus amp;nbsp;torquibus aureis, gefticulatur ad mouedü riïum, tanq inful-tans hoflibus.fequunt deinceps qui fùffitû faciunt,mox ipfe imp^r^' tor inuehitur curru pidurato,rcdimitus gemmata corona aurca.a-micitur autem toga clauata purpurea.manu geftat feeptrum eburne um amp;nbsp;uirgam lauream, quæ apud Romanos fignum efi uidboriæ.uc Euntur codem curru pueri uirgincsq;, amp;nbsp;in iugalibus equis adok-feentes gentiles iuxta currum incedunt militiæ focij, feriba, appa-ritores,armigeriq;. fequuntur milites difiinéfi per tur mas accen curias ,laureati omnes, amp;nbsp;fortifiimus quifq; dona geûans militaria.bi alios principes laudant,in alios cauillantur^quofdam uitupcrant.eft cnimrcsfimplextriumphus, ó^in eo magna iocorulicentia.ubiuc-ro Capitolium afcêdit Scipio, finita pompa epulumamiciscxmorc in templo præbuit. Hic finis fècundi belli Punici, quod in Hifpani» cœptum, in Africa defijt, intercedente fœdere, centefimaquadra-gefimaquarta olympiade. Turn Mafàniflà Carthaginienfibus infen-fus, magna eorum agri parte fibi uindicabat fretus Romanorûarai-citia,fuum quondam fuiflê diéfitans.illi à Romanis petieruntjUtre-gem placarent.qui miferunt conciliatores cum mandatis,ut quanta pofièntrégifaucrent. itareçepto agro Mafànifia quoq; cumeopopulo foedus fecit,quod per annos l* durauit. quo tempore Carthago pace quieta frucns,multu amp;nbsp;uiris crcuitamp;opibus,camporumu-bertatc abundas amp;nbsp;cómoditatibus maritimis:ac mox animis fut fit) felicitate luxuriantibus ciuitas in fadfione s fcindcbatur,Ronianam, popularem,rcgiam. erantautem cuiq; fiii principcs,uirihonoreuir tuteqj nobilcs. Romana Hanno magnus fouebat, Mafàniflæ partes Hannibal cognominc paficr, populärem fadbione Amilcar Samnis cognomi

F V N r C r s LIBER

c©gnominatus,amp; cum eo Garthalo. Hi animaducrtcntcs Romanos occuparibello Cekibcricô, Mafanißam infeftariabHiipanisabjs, perfuaferunt Carthaloni tune boetharcho utdum promagidratu ©titregionc, caflra Mafanißim agro dequocotrouerfiafueratin uadcret.ilJæ cæfis captisq; aliquotregijs , agreftes Afros concitaüit contra Numidas. aliæ quoq; hoftiles uelitationes intcrccHcrunt interpartes, donee iterum Icgatps Romani miferunt qui paeem corn -poncrent,quibus æque mandatum fuerat,ut clam utilitate régis pro inouerent. hi Mafàniflàminlemel occupatorü poncßionccofirma runtarte hac.ncc pronunciarût quicquâ,nec caufàm cognouerunt, ncMâfanilïàuidercturuiéfus iudicio,tantum in medium progrelsi diremerunt partes, denunciaruntq; ut ab armis ceflàretur utrinq; . Nonmulto poft Mafânifla litem mouit de magnis campis, qui oppi i disL.coluntur.hancregionêipfî Tyfcamnominant. quamobrem Carhaginienfes denuo confugeruntad S populumq; R.promifTura eftituros eo legatos ad difeeptandû: fed legatio tantifper dilata eft, donee conieftaripotuit, fuccubuifïe Carthaginienfes. turn demum legati,amp; in bis Cato,mifsi funt.qui ubi ad agrum controuerfum per uencrunt, petierunt negotium cômitti ipforum arbitrio. Malanifîà qui crat potior,amp; Romanis femper fidebat, comittere non grauaba tur.Pœnifufpicabantur necimmerito,quando memineratprius eti am paruin fincerumfuifle iudicium. aiebantq; foedera ex Scipionis autoritäre idla non opus habere corredoribus,modo ab utraq; par te fcruetur.legati qui noIebat indices efle nifï ex confenfùpartiu, re infeftareuerfi funttamp; obiter conHderaueruntregionc difigentifsi-mccultam,inftruâ:âq; magnis apparatibus:uiderunt ciuitate quoq; introgrcfsi, amp;nbsp;quantum audta fit denuo poft cladem no multo ante acceptam à Scipioc - ubi uero in urbem redierunt, difïerebant quid ita parum folliciti efTcnt de Carthagine æmula ciuitate, quæ tam frei le rccip er et amplitudinê prifiinam.prçcipuc Cato afleuerabat,ne li^ bertatem quidem pop. Romani fore in tuto fiantc Carthagine. quæ^ ubifenatus cognouit, flatuit quidc bellum gerere, fed occafionem cxpclt;Elabat,celans propofitum. Fertur Catonem ex eo tempore nun quam non pro fententia dixifle,delendam Carthäginen.ei Scipione Naficam cotradixilFe, imo finendam Carthagine, ut eins metu difei. plinaà maioribus tradita,iamlabafcens rctineatur.cæterum Carthagine faftiopopularis eiecitregiam,exiliomulä:atiscircitcr x l ciui bus.àplebc iufiurandû exaéfum efl,nc unquä exules rcciperet,neuc derecipiendis ullam mentionem fieri fincrct.illi ad MafanifTam co-{ugerüt,.ad bellu euminfligaturi. qui fpontc fic animatus, mifit Car

Appid«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c thagi

DE BELLIS

thagincm duos éfilijs Guluflàm amp;nbsp;Micipûm, utpoftularcntrccipi aftos propter ipfum in cxilium.hos ad portant propinquatcs cxclu-fit boctharchusjucritus ne plebs per cognatos exulantium flcdcrc-tur lacryntis. Guluflàm uero in reditu Amilcar Samnis etiam ador-tuseftexinfldijs, amp;nbsp;cæfis aliquot ex comitatu ipfum pcrterrefccit. per bas occafiones rexobfedit Horolcopamoppidû,buiusquoq; poflcßionem præter foederis leges concupilcens.có Carthaginicn-lescum XXV milibuspeditum,equitibusurbanis cccc occurrc runt duélu Afdrubalis, qui tune boetharchus erat. ad b os propin-quantes Afafls amp;nbsp;Suba præfeéli Malàniflà» difsidentes àregijsiuue-nibus transfugerunt cum v i m equitum.ob quam açceflioné Afdru bal faâus animofior,admouit ad regem caftra propius : amp;nbsp;in ucliu-tionibusplerunq; difcedebatfuperior.ei Mafaniflainfldias flruens, quafi fugiês cedebatpaulatim, doneeipfum pertraxitinmagnamS^ incultamplanitiemcinéfam præruptis tumulis, amp;rerumuiâinflf' ceflariarum inopem. turn uero in boflem obuerfus caflra in plani-ciepofuit,Afdrubal in tumulos utmunitiorcs afcedit.cumq; pugoâ turi cflent in craflinum, Scipio minor, qui póft Cartbaginemeep'^ tunc Icgatus Luculli bellum gerentis in Celtiberia,uenit ad Mafan'^-ßm,miflus ut elepbantos petcret. ei Malanifla intentus curæ corporis,ut moxpugnaturus,omnes équités mifit obuiam, mandauitq;fi lijs aliquot ut ueniente cxciperet.ipfe primo mane inftruebat aciem L X X X V11 f. annos natus,adbuc tarnen eques ualidus,non ftratum equum more patrio folitus infeendere, amp;nbsp;militis pariteracduciso-bircmunia. Sunt cnim Numidæin tota Africa ualentifsimi, longæuosannofîfsimijcadecaufafortafle, quiabiemsibiparumha bet noxij frigoris, amp;nbsp;æftas non eft tam ardens quam apud Indosac Aetbiopas. quapropter etiam feras ualidifsimas fert bæc regio. uiri quoqj fub diuo in continuis deguntlaboribus.uino utuntur parce, uidus omnibus fimplex frugalisq;. ubi uero Mafaniflà obequitans cccpitaciemftruere,ediuerfo Afdrubal quoq; fuosproduxit.iamc-nim amp;nbsp;ad bunc multi exagris confluxerant. id prælium Scipiofpc-iftauit è fùblimijtanquam in tbcatro.aicbatqj poftca,fæpe feinterfu-ifle uarijs certaminibus,fed nunquam tanta cum uoluptatc.nonaliud cnim fecure fc fpeéfafTc, decern turn fupra centum milibusinter fe dimicantibus.amp; quo magis rem attolleret, aicbat duos tantu ante fefpeéfafle tale fpcéfaculum Troiani belli tempore, loucm ab Ida, Neptunum eSamotbracia.pugnatum eft autcmàmancad noftem ufq;, cæfoq; utrinq; magno numero ; Mafaniflà uifus eftfuperior. reuertenti in caftra Scipio gratulabundus fe obtulit.ille utauituaini cum

cumcxccpitofliciofißimc. Carthaginicnfcs aduentueius cognito, rogabant ut pacem inter fè amp;nbsp;Mafaniflam coponeret.ille partes acl-duxitadcolloquiürcumq; decóditionibus agereturjPoeni Mafaniß færemittebâtagrumqui eft circa Emporium^jpollicebanturq; c c ar gentitalentapræfentispecuniæ,amp; dccc. adcertumtempuspen-denda.fed cum trasfugas repeteret, ne audire quidem hoe ftiftinen-tes, infefta re difceftèrunt. Scipio in Hifpaniam cum elephantis re-dijt.Mafanifta caftra hoftium in tumulo ftta circuuallauit, ne cómea tus eis fubueherentur.amp; alioquin nihil eratin propinquo, imo ipfi uixelonginquo laboriofe parceq; afferebantur. Afdrubal primuin uidebatur pofte integris etiam turn uiribus perhoftes erumpere.fed ^tiiapluscómeatuu habebat,putabat Ma/aniftam pacempetiturü: idcoq; difterebat, quod audiret aduentare legatos Romanorum, ut pacem cóponer ent.erat autc eis mandatUjfi Mafaniftà belJo fuccum beretjiti hnem imp onere.quod ft fuperaret,animum illiaddere.le-gati officio fuo funlt;fti funt. interea fames Afdrubalem Poenosq; at-tnuitjUt debilitatis corporibus,non poftènt hoftem ui repellere. amp;nbsp;pnmu iumenta, dein equos maélarunt, lora quoq; decoéla in cibu uerterunt.acceftèrunt amp;morboru genera omnifaria, quæincômo-

amp; otio augebanturanniq; têpore. conclufa enim erat intra P^odicum caftroru fpatium turba hominu, æftate ardente qualis eft in Africa, et cum ligna coquendis cibis deficerentjftuta urebantur. nec cadaueramortuoru effcrebantur, Mafanifta non intermittente ftationes, ac ne cremari quidem poterat lignorum inopia. ita peftis indiesgrauefcebat,dumuerfantur inter oletiatabo corpora, iamq; P*^i'ic|; pefte abfumpti erant, cum cæteri nullam fàlutis fpem uiden-^csreliquajj^^coaélifunttransfugas Mafànifîædedere, amp;quinq; ini 113 talentoru argent! pendere intra quinquagefimû annum, amp;nbsp;exudes fuos pofthabita iurifturandi religione recipere. milites ipft cum ^ngulis tunicis fub iugum mißi funt’.^Gulufta memor fe paulo ante ^0 eis exagitatu,incertum an confeio patre,immiftt in abeuntes equi tatumNumidicum:cuinecreftfterepotucruntincrmes,necfugere 3ttenuatis uiribus. ftc c quinquagintaofto milibus admodum pauci Cartbaginem incolumes reuerft ftint.inter deftderatos fuitipfe dux Afdrubal cum alijs nobilibus. huiufmodi bellum fuitinter Maftinif l^naamp;Carthaginienfcs: moxq; fecutum eft tertium amp;nbsp;ultimum helium Punicum,quando Carthaginienfts populus accepta clade à Ma 3nilfa debilitatus,amp; ipfum regem timebat in propinquo habentem niagnas copias, et populum Romanu inftiper,alioquin femper ini-^uiorem fibijtunc ucro etiam occaftone arrcpturu,ob conflidtatio-c z neni

2,8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

nom cum Mafanifla ipforum amico amp;nbsp;focio. ncc male conicôabat, namqs Romanihis auditis fine mora milites imperauerûtomnibus Italis,non præmonitis ad quem ufum pararcntur,fed tantum utpa-rati efifent mandata cxcqui. Carthaginienfes ut crimen diluèrent, pu blico prçconio capitales declararunt,Afdrubalem belli contra Ma-faniflâm gefti ducem,amp; Carthaloncmboetharcbum,cæterosqfi]lo rum focioSjin eos belli caufàm coferédo.in urbem uero legatos mi-ferunt,qui MafanilTam aceufarent, nec minus dues fiios damnatos, quod prçpropere temerarieq; arma fumpfifTent aduerfus regem, amp;nbsp;ciuitatem coieciiTent in nouarum inimicitiarû periculum. quicum àfenatorequodâinterrogati elTent, cur non ab initio belli damnaf-îent quotquot eius caufa fuere, fed pofi accepta cladem proclamaf-fent damnatosmimiriiiamduduPoenos deinferendoRomanisbel-lo cogitare,amp; occafiones quærere : fenatumuero banc exeufationé nonaccipere: turbati rogaueruntuiciïsim, quomodoigiturabfol-uendi effent à crimine,fi pcccaffe uiderentur. refponium cil uert-o; fi populo Romano iàtisfeceritis . de bac ßtisfadione in fenatu^’'' tbaginicnfi quçfitû eft,alijs putantibus Romanos uellc addi aliqüid. ad præftitutam à Scipione pecunia: alijs, decedêdu efièagro dequo cum eratMafanifià côtentio . dubitantesigitur rurfiim leg^ationem in urbem miferunt,quçpoftularctut diferte fibi modus fitisfaébo-nis præfcriberetuT.reiponfum efi, ipfos Carthaginienfes benefeire modum: atq; ita legati dimißi funt.quæ res Pœnos ucbementer tur-bauit ac terruit.cæterum Vtica fecundain Africa pofi Carthagincni ciuitas, portusbabenscomodosamp;ad excipiendum militeexternû copiofos,fèxagintafiadijs remota à Cartbagine,amp;opportunaadfe-dem belli contra earn ciuitatem gerendi,deiperatis rebus illius anti-quam fimultatem detegens in tempore,lcgatos Romam mifit,qui fc fuamq; urbem in fidem populi Romani dederent.at fenatus iara ante ad bellum propenius amp;nbsp;paratus, ciuitate adeo munitam amp;nbsp;oppor tunam adeptus,mentem fuam aperuit:et in Capitolium,ubi de bello deliberarefolentjconuenicnsjdecreuit Carthaginienfes armisperfe quendos efie. amp;côtinuoadid bellum adminifirandumCoss.mifsi funtjM.Manlius cum cxercitu,L.Marcius Cenforinus cü clafle: qui bus fecreto mandatum efi, ne prius à bello definerent quàm diruta Carthagine.bi uotis conceptis nauigarunt in Siciliam, ut inde traij-cerent Vticam.uchebantur autcL.quinqueremibus,c.bemiolijs,co mitantibus multis apbraébis, cercuris,amp; onerarijs. in cxcrcitu erant Lxx X Aî.peditum,equitumle(fiifi. circiter 1111 m. namadtamno-bilem expeditionem amp;certam ipem, ciuesparitcr properabant ac focij

PVmClS LIBER

focij,multisultro nomina dantibus.Carthaginiêfibus b ellumfimul amp;indiftum amp;nbsp;illatû eft.nam idem nuncius amp;nbsp;S C eis attulitgt; amp;nbsp;claf-fem contra cos uenirc ftgnificauit.ergo attoniti defperabant, quip -pc qui paulo ante tantum iuucntutis amiferant,nec claftem hab eba t, non focios,non merccnarios paratos, non frumcntvi ad fuftinenda obfidioncm conuc6lum,non aliud quidquam, utinrepétino amp;nbsp;no denunciato bcllo : nccipfi fufficere aduerfusRomanos amp;nbsp;Mafanif-fampoterant. mittuntigitur alios legatos in urbem cum poteftate li berautcunq; rem coponcndi.his fenatus dixit, ft Coss.adhuc in Si-ciliahærcntibus intra diem trigeftmum Carthaginienfes c c c nobi llfsimospucros obfides dederint, amp;nbsp;alia imperatafecerinr, fore Car Aagincniliberam,amp;ufuramluis legibus,obtenturaq; agrum quern tuncin Africa babeat.boc SC publice legatis datum eft perferendu. adfuos.clamauteCoss.admoniti,ne difcedcrenta mandatis quæin urbeaccepcrant.Pœni fufpicabantur quide,uix fe impetraturos pa cem firmam ucl datis obfidibus'.tamcn tanto periculo urgente fpem babueruntin obcdientia;amp; ut ccleritate demererent confules, ante præftitutum tempus adduxerûtpucros in Siciliam,cum fletu dimif-fosàparêtibus ac domefticis,præfertim matribus, cum infano eiula tu liberos compleftcntibus amp;nbsp;naues, ancoras retentantibus, fu-niculis quoq; diruptis impedientibus nautarum minifteria. ncc dc-fueruntquæ abeuntes diu natatu profcquerentur,'oculisbumcnti-busamp;dcfixis in filios.aliç comas fuaseucllebant,amp;plangcbatpc£fo rabaud fecus quam in lu«Ef u. uidebantur cnim fibi nomine quidem obfides dare,reautemueraciuitatemdedere, cum nullis certis con ~ ditionibushos filios traderent.nam multæ hoc quoq; flendo uatici nabantur ciuitati, traditos liberos nihil ei profore. Sic illi foluerunt

I àCartbagine,inSiciliauèróacceptiàCoss.Roraamtrasmifsi fünf. I nbsp;nbsp;nbsp;quiCanhaginienfibus dixcrût,audituros exfe apud V ticam rcliqua

l nbsp;nbsp;nbsp;quæ adtollendumbellumpcrtineant.quo poft^ traiecerunt,terre-

I fires copiæ caftramctatæ funt ubi quondam Scipio, clafsis diuertit 1 nbsp;nbsp;inportusVticenfium.codem amp;legatiPcenorumuenerunt.tumcó

I nbsp;nbsp;nbsp;filles pro tribunali federunt, adftantibus tribunis militaribus.ab u-

I nbsp;nbsp;nbsp;troq; lateretotus cxercitus longo ordine coftitit, infignihus armis

l ornatus,amp; crcftafignapræferens, utlegati exhispoffcntmultitudi I nem conijcerc .tum ftlentij figno dato per tuhicinem iuffu confu-l nbsp;nbsp;nbsp;lum,prçco legatos uocauit ut accederent.illi per totam caftr oru Ion

I gitudinemadducebantur,nec tarnen ad tribunal accedebantpropi-I nbsp;nbsp;nbsp;US,fed dirimebantur quibufdam funiculis .Confules iufferut eos di-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cere quidpeterent. quimulta miferabiliter praefati dcpriftinis utrl-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appia«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c 3 ufqi

DE BELLIS

ufq; populi föcderibus, de Carthaginis ijpfius antiquitate, frequctia, potcntia,impcrio quondam terra mariq; amplißimo, fubiunxerunt non bæc fc iaÄanter cómemoraflc, cum in rebus calamitofisnon fit tempus iaftantiæifcd ut tam rcpcntinç mutationis exemplo Romani admoncrenturbumanitatis acmodcftiæ. eflc auteoptimos qui miß rati affliélosjbene fibi iperandum putant,ß nó infolcntcr utatur alic noinfortunio.hoc ucftram(inquitlegationis princcps^pietatcmdc cctjUt præcipue curetis rcs hominum.quod fi incicmcntes naóti ßi-mus adacrfariosjclebet eïïè aliqua calamitatû noftrarü ïâtietas,quan do imperium terra mariq; amifimus, naues uobis tradidimus,alias nó parauimusjà uenatione ac poffeßione elephantorû abßinuimus, cximios obfides amp;nbsp;olim amp;nbsp;nunc dedimus, tributafuis temporibus perfoluimus, foliti fem per ab alijs accipcre. certc ueftris maiori-bus fatis bæc fuere uiftoribus : qui bis legibus nos recepcruntinfo-cictatcm amp;nbsp;amicitiam.in co fœderc utriq; ex æquo iurati fumus. amp;nbsp;illi quidcm pod diuturna Bella pacem femel datam fcruarunt liter.uos cum quibus nunquä armis ccrtauimus, quid babctis(pi°^ caufemini non feruatum in boc focderc, ut merito bellum hoctatn ; repente decreueritis,amp; ne dcnunciatu quidcm nobis inferatis.nuiû tributa non foluimus ? an naues babemus? an inuidendos clepban-tos?an non mifcrabilcs uidemurfame amißis nudiuftcrtius lm. At cum Maßniflä bellum geßimus?atille rcs nodras udirpauit. mus tarnen propter uos omnia, fed cum ille nullum nefariæ cupifii* tatis dnem faciens,tcrramin qua nutritus amp;nbsp;eruditus edaliispofta-lia detrimentis afficeret circa Emporium, nccboc cotentusrurfum aliam nodræ ditionis partem inuaderet, tandem effccit utpaxturba retur, quam uobifeum babuimus. fi bæc belli caufa prætcxitur, nos certe ctia defenforcs nodros publico præconio danauimus, ad uos Icgationcm excufaturam mifimusjrurdimq; alios legatos cumlibe-ra potedate pacem renouandi uedro arbitrio. quidigitur opus erat clade ac excrcitu contra non tarn fatentes pcccatu, quam comitten-tes fe uedro iudicio ? quod ante ncc fallend! animo bæc oßeramus, nee grauemur ullam mulidam lucre,ßtis apparuit, quando ledifsi-mos pueros expetitos àuobis obfides ,moxutdecretûiufsit no expc ótata die trigefima mifimus. cd aut in code S C, fi dederiraus uobis obfides, Cartbaginemfincdamcdcliberam uti fuis legibus,amp;pof-fidere quæ babemus.bæc Icgati. ad quæ Cenforinus adurgens fiere ipondit. Caußs belli Cartbaginienfes non cd cur uobis exponam, quas Icgati uedri à fenatu audiucrunt. quod autem falfo nobis obic-cidis,b0 c coarguam.nam ex S C notum cd, amp;nbsp;iam ante prçdiximus

uobis

PVNICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5t

uobisin Sicilia poftacccptos obfides,rcliquafenatus placita profc-renda efle V ticæ.igitur quod obfidcs cclcritcr amp;nbsp;cum delcélu mifi-ftisjlaudamus uos.de cçtero armis quid opus eft,fi pacem ex animo cupitis.aHcrte omnia quæ ucl priuatim habetis ucl publice, tela cata pukâsq; nobis tradite. adhæc legati relponderût, uelle quidem fe ßc in hoc parère,fed nefeire quomodo Afdrubal damnatus capitis,qui iam coilcftahaberet uirorum uiginti milia, pofiet arceri à Cartbagi ne. cumq; relpondifiènt Coss. s P ct.Romano id curæ forcgt; polliciti funtarmatradere. ad quæ accipiêdà mißifunt Cornelius Scipio Na flea, amp;nbsp;Cn.Cornelius Hifpalus. fuerunt autem ducêta armaturarum milia, telorum amp;nbsp;iaculorum infinitus numcrus,catapultarü quibus uel cufpides uel faxa excutiuntur,duo milia.quç cum adueherentur afpeftuscorumpræclarusfuitÄmirificusjipfis hoflibustot plau-firaadducentibus.cafeqüebâtur legati amp;feniorumprincipes,opti-matesq; alij Sc facerdotes ac uiri nobiles, ut confiiles aut reuerentia inouerent aut mifericordia : ad quos introduéfi, fie ut erant ornati, coram eis fieterunt. ibi Cenforinus ( erat is fiio collega facundior ) tunequoq; afiurgens uultu ad grauitate compofito, ficlocutus eft. Quantum ad promptamobedientiamuiri Carthaginienfes attinet, ^uætumin obfidibus dartdis turn in armis tradendisapparuit, eft quod uos laudemuSjfed non eft multis uerbis utendum quando ur-get necefsitas/eretis fortiter fenatus iuflâ reliqua.Ccdite nobis Car-thagincjfcdes ad quemlibet ditionis ueftræ locum transferte,modo ultra oftuagefimum à mari ftadium.certum enim eft nobis,banc di ruere.hæc confulis uerba interrupit clamor tollcntiû manus ad cæ-lum,ôc deos irritorum fœderum teftes inuocantiû, non fine multis grauibusconuitijsjfiue mortem appetebant,fiue mentis erant impo tes, fiucRomanos contra legatos iritabant, procumbendo bumi amp;nbsp;folum frontibus manibusq; puliàndo. alij ueftimêta feindebant præ furore,lacerabantq; fuamctipfi corpora, tadem ubi defijt infàna ilia comotio,mœrorc obruti filentcs iacebant tanquam mortui.obftu-pueruntadbocfpeiftaculumRomani, amp;confules non iniquo animo tulerc conftcrnationc ex re inopinata ortam, donee indignatio defincrct,nonignari magnas calamitates audaciamprimumafterre attonitis,quam procedete tempore feruire fubigat neeeßitas. quod amp;nbsp;tunc Cartbaginienfibus accidit ♦ namq; poft longum filentiu, ubi magis infortunium fiium perfenferunt,omifla indignatione deplo-rabantcumlamcntis fuara uicem,liberos uxoresq; nominatimincla mandojipfam deniq; patriam tanquam percipientem uoces mifera-biles.facerdotes quoqj facra deosqUnuocabattanquam præfcntes, c 4 oppro

DE BELLIS

opprobrado cis fuum intcritum. Riitq; tam miferabilis gcmitus pro mifcucpriuatam publicamq; Fortuna dolentium, ut Romanis ipfis cliccrctlacrymas.Confulcs quan^fubibatmi/cratio humanaruraui cißitudinum, tame moefti fincm cxpcéFabant. tandem poft lamenta rurfus filcntium redijt. reputantcsq; ciuitatcm cxarmatam efte acdc Fertam,non nauem,non catapultam^non telum,nongladiumFupcr cfre,non domipropugnatorûfitis,nupcramiftisL.milibusmullum præfto cfîè mcrcenarium militcmjaut amicum, aut fociû, amp;nbsp;(juo mi nus parétur cxcludife anguftijs tcporis : in hoftiu poteftatcelFclibc ros,arma,agrum:urbcfuâtcrra mariq; obftderi claftibus, machinis, pedcftrtb.cqucftribusq; copijs: ex alio latere Mafanftraminfcftûinî' mincrctcomprcfterunttumultum acindignatione, utomninointa 11 caftxinutilcmtrurfumq; ad orandum uerfi ftint. ibi Hanno cogno mine Gilla,omnium qui turn aderatPocnorumilluftrißimuSjimp^' trara diccdiuenia, fie ucrbafecit. Si licet principes Romanian! ante diétis aliquidaddere,dicemus, non quod uelimuscxiurfU’’^' Feum contenderetintempeftiua cnim eft miferis contentiofted*^^^® gnofeatis efTc caufas lt;amp;rationes, cur debeamus uideri digni mifericordia.Nos ccrtc Africæ quonda marisq; domini,amp;pcî'æ^ tos annos impenj ucftri æmuli tandem Scipioni cefiimus, qnando naues Sc elephantos quotquot habuimus uobis tradidimus : tributs quoq; tuncimpofita, perfoluimus præftitutis temporibus. ergop*^^ deos foederis teftes parcite nobis,parcitc iureiurando Scipionis.qui iurauit pop. Romanum pop. Cartbaginiefi amicum fociumqjfo^^' contra id fœdus nihil peccauimus.non naues non elephantos babc' mus.tributa nô defideratis, contra tres reges uobis auxilio fuimus. nec eft cur quenquam ueftrum tedere debeat,fi hase ctiam prius mf morauimusjcû arma petebatis. nam plcrunq; miferijs loquacesrcû dimur; nec eft in deprecationibus quicquâ ualidius quàm legesfoC' deris,amp; ad folas preces habemus refugium, quandoquidem poten-tiâ uniucrfam uobis ccftimus.hatftenus de prifeis pacis legibus,quai nobis confirmauit uefter Scipio.quod ueroadpræftntemftatum^l^ tinet, uos Coss.autores teftesq; haoemus.obfides petijftis, præftan« tißimos omnium uobis adduximus. arma petijftis, amp;acccpiftis om nia,quçne expugnati quidemfolent/ponte tradere.credidimusRlt;gt; manorum con/ùctudini amp;nbsp;moribus. nam amp;nbsp;fenatus ad nos deaitH' teras,amp; uos cum obfides peterctis, affirmabatis Carthaginéfuisbg^ bus relinqucndam,fi cos acciperetis. quod fi adieôtû fuit,alia quoq; imperata facienda, non decebat uos pro acceptis obfidibusliberta-tem ciuitati pollicitos, ultra obfides imperare fubuerfionem ip“^^

P VNI CI s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35

Carihaginis ; quam fi fas eft uobis diruere, quomodo liberam fine-tis uti luis legibus,qucadmodum dieitis?hæc funt quæ habuimus di cenda pro ueterc nouoq; foederc. quæ fi audire non uultis, omitti-mus omnia, amp;nbsp;quod unummiferis eft reliquum, ad querelas pre-cesqj recurrimus.cft aut tanto calamitatu agmine circuuentis ampla deprecandimateria.rogamus enimpro urbc antiquajiuflu deorum condita, amp;nbsp;pro eius in immenfum auéla gloria, pro nomine cuius uniuerfamterraperuafitcelebritas, pro totfacris eius dijsq; nil co-meritis, nc illos folennibus mulftctis amp;nbsp;pompis ac feftiuitatibus: nc defunftos uobis non obnoxios fepulcbrispriuetis amp;parentationi bus.quod fi noftri quoq; miferet, quandoquidem mifcratione uos motos dicitis alias nobis fedes concedcre,par cite aris focisq;,parci-te foro jparcite deæ quæ curiæ præfidet, par cite cæteris rebus quæ cunque iucundæ caræq; funt uiuentibus. quid cnim timetis à Car-tbagine, cum naucs noftrasamp;arma noftrababeatis,illâsquc inui-diofâs beluas.quod fi cui fatis folatij uidctur,permitti nobis pro bac urbe aliam condere, amp;hoc impofsibile cft, uiros aflùetos è mari ui-ftumc^uærere, migrarc in meditcrranca, quorum infinitus numerus deditus eft reinauticæ , pro bac tarnen gratiauobis aliam con-ditionem offerimus, quam amp;nbsp;nobis præoptamus, amp;nbsp;uobis allatu-ramplus gloriæ ducimus. finite urbem nil commeritam, nos uero quos migrarc iubetis intcrficite.fic fiet utbominibus infenfi uidea-

1 ^mi,nonfacris ßc dijs amp;nbsp;fepulcbris amp;nbsp;ciuitatiinnoxiæ.foletis cnim

1 Romaniboneftæ exiftimationis pietatisq; rationem babere an 1 teaba,g^ij^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præ uobis ferre modeftiam,idqj erga omnes

I quosarnaisfubigitis. finite uos exorariper loue deosq; cætcros qui I ^^rtbâgini adbuc præfidet,amp; definite infenfi effe, ucl nobis uel no 1 fttisliberisob iniuriarupræteritarummemoriâ.cauetenepræclarà 1 c^iftimationem quam deuobis babent bomines, propter nos pri-1 nbsp;nbsp;nbsp;^uslabefaciatis ; neboneftam famam contaminetis tanto facinore,

l ’^iftufa£luq;borrëdo,exemploq; nunquam ante audito.multabel-I nbsp;nbsp;b gefta funt à Græcis contra Barbar os, multa à uobis contra gentes

1 nbsp;nbsp;nbsp;diâs : nunquamtarnen quifquam diruit urbem manus dantem ante

l îr3elium,poft arma amp;nbsp;carifsima pignoratradita,paratamqj adferen 1 nbsp;nbsp;^umquamuismulébamaliam.Kogamus uosper deosteftesfœde-

l nbsp;nbsp;rbjper fortunabumanam,per timëdamfcbcibusNemcfim,ne uelb

l nbsp;nbsp;nbsp;fis uelfebcitati ueftræ banc nota inurere,uel miferias noftras in cx-

\ nbsp;nbsp;nbsp;tremû exitium adducerc.qubd fi urbem nobis adimitis, faltem per-

i nbsp;nbsp;nbsp;mitfitcutpcr legatos apudfenatû deprccariliccat.breue tempus po-

\ ^ulamusjfedmagnumcurarumtormentufecumfercns,propter e-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uentus

DE BELLIS

uentusinccrtitudinem.uobis æquc libcrû cd ucl nucucl paulopoft quicquid libet facere,pietas modo adfit amp;nbsp;dementia. Ad hæc Cenfo rinus.Quæ fenatus iufiit, quid opus eft fæpius diccre?iufsit cnim amp;nbsp;oportet fierfac ne differre quidem nobis licet quod mandatu eft. i*^ ïî uobis imperaremus tanquam ho/libus, edido tantum opus erat, amp;nbsp;cogendi uiolentia.quoniam aut ita res publica^ amp;nbsp;fortaßis ctia uc flrajpoftulatjueftraq; Carthaginienfes utilitas agiturjUon pigebitw tioes quoq; uobis reddere, fi perfuaderi potius quam cogi pofsitis. hoc mare quoties LIOS admonetueterisimperij potentiæq;,totiesad peccandum prouocat,amp;indein calamitates conijcit.huius enimoc cafione Siciliam inuafiftis amp;nbsp;amififtis:in Hi/paniam traieciftiSjUtali quanto poH ex ea pelleremini .foederis quoq; tempore negotiatorcs præfertim noftrosfpoliabatis^amp; utfcelus laterctmergebatis in mare,donee deprebéfi à nobis muldati cfhs Sardinia, fie amp;nbsp;Sardinian! amifirtis propter hoc mare, quod fuapte natura omnes inuitat ad a-uaritiam,propter prouêtus expedites amp;celcres.hocSiALhcnienfci quódamreinaualis fludiofos ualdeauxit, acmoxdeiecit.ftinteoim raaritimi quæfius negotiatorijs fimiles,accruatim amp;nbsp;ueniuntamp;^^® unt. fcitis iJlos ipfos quoru modo memini,imperio prolatoultralo' nium mare ufq; in Siciliam,non prius cupiditati modumimpofuiffe quàmtotumamiferuntimpcriû, traditisq; hofiiportubus amp;naui-bus in ciuitate receperunt præfidium, amp;longos iJlos muros runt fuis manibus,propemodumfadi mediterrane!, quæres dmftr nauit eos incolumes. cfi enim uiri Carthaginienfes terreftris uitafta bilior,intentafccurisagriculturæ Jaboribus; amp;nbsp;ut minus lucriaffc-rat,affert tarnen omnino certius quàmnegotiatio. dicam quod fen-tio, ciuitas maritima uidetur mihi nauis potius efîcquàm terrafoH-da,ita iadaturuarijs negotijs fubinde mutabilibus.mediteiraneJ nero abfq; periculo frudus exagris percipit. hac ob rem d ucteres regiç fuerunt omes mediterraneç.hinc ita creuerc,Medi,Perfæ, Af-fyrij,amp; cæteri.difcedam ab exemplis regijs,quæ iam nihil ad uosatti nét.Veftram Africain refpicite, in qua uicinoshabebitis quos cicgc ritis,ubi profpedu qui uos nunciritatcarebitis : necerituobisluo-Jefia prçteritorû malorum memoria,uidentibus mare uacuum naui gijs,rcminifcentibusq; numerofarum clafsium cum fpolijs uenient! urn, dmagnificentiæportuum, armamentarioru,naualium.iamin moenibus,exercituum,equoru,elephantoru receptacula, amp;nbsp;propin qua his æraria,cuius rei uos admonenCaut quid aliud quam dolore uobis afferunt amp;nbsp;iritamentum adrepetedam,fi fieri pofsit, eandeni potentiam.humanus aftedusefi, memoriafortunæ priftinæfpe-

rare

PVNICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35

rarcadeam reditum. remedium autem aducrfus calamitatcs cftobli uio: quæ non potcfl: uobis contingcrc, ni afpeélû amoucritis.cuius reiargumcntû eft manifeftißimü,qu0d ßepius ucniam pacemq; ade ptinon manfiftis in foederc. ergo fi adhucaffeftatis imperiü,amp; nobis qui id abftulimus iniqui expeótatis occafionem,opus habetis tali ciuitatCjtalibus portubus amp;nbsp;naualibus,amp; ftruiftis in caftrorum mo dum mœnibus. amp;nbsp;cur parcamus deprehenfis tarn infcnfis homini-bus?quod fi non folis ucrbis, fed ex animo abdicaftis uos imperio, conteti ditione quam habetis in Africa, amp;nbsp;finccrcfocdus nobifcum iniftis,agite comprobate id op ere,in ueftram Africam migrate à ma ri cuius cxcidiftis imperio. nec eft quod fimulata miferatione dcplo retisfacra,penatcs,fora,fepu}chra.manebunt immotafepulchra, amp;nbsp;licebit ea parcntandi caufa inuifere:ûcris etia operari, quotiefcunq; libucritcoaccedcre.reliqua diruamus.non enimiacrincatis nauali-bus,neq; parentatis mœnibus.focos uero amp;nbsp;aras amp;nbsp;fora poteftis ædi ficarcaliubi,amp; breuii)lamquoq;habebitispatriam: qucadmodum prius relifta Tyro comigraftis in Africam : amp;nbsp;folum quod tunc fuit acquifiticium,nunc cxiftimatis patrium. utq; compendio dicam, difcerepotcftis hçc nos non inimico animo iubere,fed ad tucndam fecuritacem cocordiamq; publicam:fi in mcmoriam reuocaucritis, Albarn etiam,non hoftilem urbcm,fcd ueterem patrîam,non ab in-fenfis nobis,fed à colonis officiofis, ob communem utilitatem elle trâslatam in noftraurbem, amp;nbsp;id faébum utriq; populo bene ceftifle. fedhabetis adhuc multos opifices qui è mari uiftum parant.amp; huic reiprofpcftum eft,ut facile fit uobis comcrcium cum mari,amp; pofsi-tisfruétus exportareimportareq; baud magno negotio. non cnim longe à mari, lxxx. fiadiaiubcmusuosreccdcre, cumipfiabeo abfmus c fiadijs.Iocum ut ipfi cligatis conccdimus,fimulq; liberta-temin nouis fedibus.amp; hoc eft quod iam ante prædiximus,liberam fore Carthagincm fi nobis parcat. uos cnim, no ueftrum folum,pu tamus efle Carthagincm.his diétis Cenforinus tacuit. cumq; Cartha ginienfes attoniti paritcr filcrcnt,adiecit,fe dixifle quicquid ad fua-dcndumconfolandumq; pertineat. de cætcro, inquit, fenatus iufla Peragcndafunt,idq; fine mora .abite igitur,cftis cnim adhuc legati. bis auditis fubmouebantur per apparitorcs, amp;nbsp;quia præuidcbant fu turummetum Carthaginienfium, pcticrunt itcrum dicedi ucniam, tumintroduâificlocutifunt. Videmus paredi necefiitatem, quan do nc legatos quidem mittcre in urbem finitis. cætcrum ad uos rede undi fpcs nulla eft, quia necabimur à ciuibus priufquam fermonem abfolucrimus.quaproptcroramusnonproptcrnos paratos ferre omnia

9

DB BELLIS

omnia,fccl propter ipûm Carihaginem, fi forte metupofiit ad fer?« dam calamitatein adigi, admoueatis ei clafièm interim dum iterfacj muSjUt audiendo amp;nbsp;uidendo quæ iubetis, fi poflunt ferant,quando quidem id à nobis extorquet fortunæ iniq’uitas, ut ipfi ucflram claf-femuocemus contra patriam.bis diéî:is abierunt.Ccnfbrinus eu XX quinqueremibus profeélus circà urbem oberrabat. legatorumpars diffugiebat ex itinere,plurcs tarnen pergebant taciti. Carthaginien-fes è mœnibus profpeélabant quando illi uenirêt,amp;impaticntia mo rarum capillos fibi uellcbant: al ij procurrebant obuiam cognofica di defiderio.ôc cum mœfios reuerti uiderent,plangebât ora^àpet-contabantur,quidam exuniucrfisj,quidam utquifq; in amicunino-tumueincidcratprehenfàndo amp;fcifcitando. amp;neminerefponden tcingemifccbantutrebusperditis.idqui exaudiebant in mœnibus, congemifcebatjignari cur,magni taméalicuius mali præfagio.pof’ ro in aditu portæ conferti pene conculcabant le inuicem : nccinul-tum aberat quin legatos difeerperent, nifi hoc tantum protulilhn^ fibi opus cfleprimumfcniores alloqui. tumuero alij decedebatci« de uia,aly turbam etiam dimouebant,quo maturius rem cognofee-rent.übi uero introgrefsi funtincuriam5feniores alijs femotisfoli confederunt. plebs curiam foris circumftetit.legatianteomniare-nunciaruntiufia conlùlû.moxq; conclamatione ortain curia,plebs quoq; foris clamoremreddidit, deinde legatis narrare pergendbus quidprofuacaufaprotulifientin medium,quibüsq; precibuscona ti fintobtinere utRomam legationem mittereliceatjrurfumfuital-tum filentium, expeébatibus exitum fenioribus .plebs quoq;fmul conticuit. ut uero audiuerc ne legationem quidem fibi permitti,in-gentem ululatum edidcrunt:ad quem plebs irrupit in curiam.iamf, nihil aliud erat, quam furor amp;inßnia, qualis mulierum bacchanti-urn amp;nbsp;non uno modo furentium.nam quidam in fenatorcs, qiiifen tentiæ de dandis obfidibus autores fuere,impctu faéfo,tanquamab il 1 is ortum fuilTet circumuentionis initium, excruciabat amp;nbsp;dilania-bantmileros.quidam eos qui arma tradifualèrunt, traélabantlinii’ liter.alij legatos lapidibusimpetebant,utrcrum trifiiumnunciosia« lij raptabant per urbem etiam.aliJ rurfum Italos,qui etiam turn apud leutinrepentino improuifoq'; malohælêrant,mulâ:abâtmodisuâ' rijs,diéfitandolcuJtionê obfidum «Starmorum ademptoruabeis expetere. crat emtota urbs plena fletu, ira,rnetu,minisq;.pcr uias ch more ciebant fiios quifq; carifiimos, amp;nbsp;in fanatanquam alylaconfu giebant,necaconuicijsin deos abfi:inendo,qui neluaquidemficrr riatueriualcant.alij petentes armamentaria,flebant cumuiderent

. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uacua

PVNICÏS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

uacua.alij dêcurrendo in naualiajlamcntabantur naues perfidis tra-ditas.quidam elephantos quafi adhuc præfentcs uocabant nomine: amp;uituperabantfeq; fuosq; maiores, qui nee elephantos, nee naues, ncctributa,nee arma dare debucrunt, eumpræftitifletarmatos mo hpro patria. fed nihil æque aecendebat iram populi aematres obfi-dum,quæ baud fccus quàm furiæ tragicæ fingulos aggrediebantur, exprobrantes filios ablegatos ip fis fruftra rcelamantibus. pauei eæ-tcrismagisfobrij portis elaufisinmœnii}. lapides pro eatapultis eô-gerebant. fenatus eadem die bellum decreuit, amp;nbsp;feruos per præco-ncmpronunciauitliberos. duees autemelegere,foris Afdrubalcm lt;ltiemdamnarunt eapitis,habentcmiamarmatorum xxm. moxq; ad cum quidam proeurrit rogaturus ut aeeeptæ iniuriæ uellet obli-uifei in extremo patriæ p ericulo,quæ metu Romanoru eoaéla in im merentem peeeauerat.intramœniauero alterum Afdrubalem,Ma-faniflæ nepotê ex filia. rurfumq; à Coss.per nuneios petierût trigin-ta dierum indueias, ut legatos Romam mitterêt. repulfi autem tune quoq;,ucrfifuntadmiram audaeiam, quiduispaffuripotius quàm urbemdefererent. mutatis enim animis omnium, templa fanaq; amp;nbsp;alhlocafpatiofauerterûtin offieinas publieas,ubi interdiu noébuq; uiripariter acfœminç ineelTanter operabantur,eibum per partes ac cipiendocertotempore-.effieiebantq; fingulis diebus clypeos,c c c gladiosjtela quæ ex eatapultis mittuntur m * tragulas amp;nbsp;laneeas quin-gentas, catapultas quotquot P Oter ant.bas uttendcrepoflèntjrafe-runtfuas foeminas,cum aliorû pilorum effet inopia. Dum P oeni tan ta curabellû apparant, confules uel quia non libebat ftatim rem tam infolcntcm aggredi,uel quia facile uidebatur exarmata urbem quan-, nbsp;nbsp;nbsp;docunt^; placeret ui capere,cunéf abantur etiam, rati remiffuros im

petunipræ inopia,ut in anguftis rebus folet fieri, ut qui primu con-

I tradicuntyprocedente tempore cofiderata re melius,timeantpoten-I tiores offendere .quando amp;nbsp;Carthaginienfium unus côijciens ciues l iammctutentari,amp;incontionem progreffus quafîafturus aliud, 1 nbsp;nbsp;nbsp;aufus eft dicere,è malis eligenda minima inermibus,nil difsimulans

I nbsp;nbsp;fententiam.AtMafaniffa indignabatRomanis,molcfteferens quod

1 nbsp;nbsp;nbsp;cumipfcpcflùndediffetPœnorum potentiâ, alios uidcretfefc inge-

I rentes ufurpare uiftoriç titulum,non communieato confilio priuf-1 quaratraijcerentjficutfupcrioribusbellisfolebantfaccre . attamen 1 nbsp;nbsp;nbsp;confulibus animum eius pertentantibus amp;nbsp;auxilia p ofcentibusjait fe

I nbsp;nbsp;nbsp;iniffurum ubi opus eos habere fenferit.ncc multo poft mifit qui per

I nbsp;nbsp;nbsp;contaretur, ecquid opus habeant. qui non ferentes eius fiip erbiam,

1 nbsp;nbsp;nbsp;fitutirato iamdiffidcntcs,refponderuntfe poftulaturos, fi opus fia

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appia«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d bucrint

, DE BELLIS

buerint.de cómeatibus autéualdefoliciti erant, quifùbuehebantur tätum ex Adrumeto,Saxo,Lep ti, XolJa amp;nbsp;Vtica. na Africærcliquî tenebat Afdrubal omnia, lt;amp;nbsp;inde cómeatus mittebat Carthaginc*^ ter hæc paucis diebus abfumptis,anibo Coss.ad earn admouerutm-ftruélum exercitum, oppugnareparati. ßta erat in intimofinuma-gno peninfulæfimilis.ceruix enim eamàcotinente/eparabatlataui gintiquinq; ftadia.ab ea quædam lingua oblonga,femiftadium excurrebatuerfus occidentem inter ftagnum amp;nbsp;mare, rupibusun-diq; munita amp;nbsp;muro ßmplici.uerfiis meridiem amp;nbsp;continentenijUl’^ etiam Byrfa erat in ceruice. murus triplex fuit, altus triginta cubitos abfq; propugnaculis amp;nbsp;turribus, quæ binorum iugerum Ipatysæ' ter fe diftabat per circuitum,nixç fundamentis triginta pedunijf n-gulæ contignationum quatuor. muri uero ad fecundam contigna-tionem pertingebant. erant autem fornicati amp;nbsp;capaces, in quorum infima parte c c c clephanti fiabulabantur, adiunélis pabulipto^*' ptuarijs.fuperius erant quatuor milium equorumfiabula, deipenuarijs.uirorum quoq; diuerforia,uiginti milium pcditu?^*^^ tuor milium equitum.tantus apparatus bellicus ordinarium Jocuin babebat in Lolis moenibus. angulus autem qui ab hocmuro prætsr diéfam lingua ad portus fleclebatur,folus erat debilis «Sthumfe^^ gleélus àprincipio.hi portusficerâtdilpofiti, utnauigatioclLt^^ alio inalium,amp; ab alto unum comunc os patebatlatupedcsfip*^^^quot; ginta,quodclaudebaturcatenisferrcis. primus portus negotiators erat,amp; in eo tabernç in nautarum ufiim multç uarij generis.interio ris uero portus in medio fuitinfula, quæficut amp;nbsp;portusperpétuas babebatcrepidinesmagnas,naualibusrefcrtas,quæ ccxx. naucs capcrcnt,his cellæimminebant,ubi condebanturinfirumcntatrirc mium. unum aut quodq; naualein fronte babebat duas columnas operislonici, utcircumfpicientibusrepræfcntarentfpccicmporti-cus tarn in portu quam in infula.in qua erat amp;nbsp;præfedi claßis præto rium,unde tubicen Lolcbat canere claßicü,lt;amp; præco ediccre,amp; præ* feélus prolpicere.erat aut hæc infula ori portus oppofita, amp;nbsp;inlon-gum fpatium patebat, ut præfeftus procul uideret omia quæ in alto fierent,cæterumadnauigantibus non effent conlpicuireceffuspor tuum. imo ne mercatoribus quidem portum fiiumintrantibusfia-timin confpcftu erantnaualia. nam circüdata erant muro duplici: amp;nbsp;porta negotiatores è primo portu in urbe tranfinittebat, nó tran-Leuntes per naualia.hçc erat illo tepore facies Carthaginis.Coss. par titis operis hofiem aggreßi fiant, Manlius per ceruicem à continente, rcpleturus foffam amp;nbsp;expugnaturus paruummurum eifuperpofi

tum

P VINT Cr s LI BER

tumjâc dcinceps al ta moenia:Cenforinus Icalas à terra amp;nbsp;nauibus ad moucnsin illo ncgieélim munito anguJo. ambo autc hoftetn ut in-crrtiem contemnebant, donee oblatis fibi nouis armis amp;nbsp;uiris nlïre alacribusjiniraculo territi rctroceflèrunt,offendendo moxin Jimi-ne,cum fperafïèntfinecertamineïèurbepotituros .iterato deindé conatu cumrurfum no fucccderct,creueruntPcenorû animi.Coss. ucro timentes Afdrubalem, qui àtergofuper ftagrîû non longe ca-ftra pofucrat,lt;amp; ipfi bina caftra muniuerût : Cenforinus ad ftagnum fub urbis mœnibus, Manlius in ceruice quà in cotinentem itur. ca-ftrispermunitis Cenforinusftagnû traiecitpetens materiem ftruen (lismachinis,ubiamifit circiter d fabros materiarios, amp;nbsp;arma mul-ta,repente inuafus ab Himilcone Cartbaginienfium equitum præfe-élo, cuiPhamæas cognomen erat.abltulit tarnen materiem quatum potuitjfecitq; fcalas machinasrac rurfum frudratentata eft oppu-' gnatio. Manlius mediocri conatu uix primi mûri parte deieéba, de-fperansabincepto deftitit,ratusinexpugnabilem co latere. Cenfori nus aggere fado iuxta Lingua in dagnOjUt fpatiû effet amplius,ad-mouitduosuaftosarieteszaltcrumà V i h. peditumimpelîédumtri bunisinftâtibusjàremigibus altcrum, triremium præfedis urgenti bus, cûq; per æmulationc ab utrifqj turn principibus turn minillris certatim quateretur murus,parte eius collapfaprofpedus in urbem patuit .Pœni tamé fie quoq; bofte repulfo, nodu reficiebant quod corruerat.amp;quianoxnófufficicbatoperbueritine amp;id quod effe «rant interdiu Romani recens adhuc amp;nbsp;udum deijcerent,eruptio-nemfecerunt in eorum macbinastpartim armis inftrudi,partim fo-lisfacibuszquas amp;fi non omnino c5cremarepotuerunt,füccurren-tibusRomanis, tarnen inutiles reddiderunt : atq; itafe rcceperunt. ubi uero illuxit, Romanos cupido fubijt irrumpendi per id fpatium ^nod Pœni nondum permunierant.apparebat enim intus quædam aptaad pugnam area, in qua frontem tenebant armatigt; poft quos co ftitcrantinermes cumfaxis amp;nbsp;fuftibus. alij difpofiti circa ædes pro-ximas expedabant fi quis irrumperet. milites ut uidcre fe contemni abinermibus,infilierunt alacriter. Scipio uero qui paulo poft Car-thagine capta cognomê African! meruit, tunc tribunus fe cotinuit, amp;luos diuifos in centurias per interualla muro admouit, no paffus ' in urbemdefeedere. tantum cos qui repellcbanturàPœnis undiq; irruentibus, recipiebatferuabatqj.quod eius fadumprimum com-parauitill!gloriam,uifoplusquàmconfulfapere. comunisaute’ crat epiftola.Cenforinicaftra turn laborabantmorbiSjUt ftagnanti-busaquis appofita, amp;nbsp;à mari difclufa magnis ædificijs, quamobrem

d % conful

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;DE BELLIS

cónful ea tranfmouit ad marc.Carthaginicnfès obferuato ucnto qui ad Romanos ferret, fcaphas farmentis ftuppaq; replerunt poftfua moenianeuiderenturab boftium claßiarijs. deinde circüaâaspri-ufcjuam in confpedum uenirent perfuderunt pice ac fulfure,amp; op-panfis ucnto uclis ignem immifèrunt in cas. illæ ucnto ac ui flamma rum ad Romanas naues appulfç pene totam claflcm concremarunt-Cenforinus paulo poft in urbem comitiorum caufa profcétus eit. tum Poeni audacius urgebant Manlium, erumpetesq; noótu partim armati,partim inermes tantum pontes ferendo,aggreßifunttoßira Manliiproximam, amp;ua]lü cœpcruntconuellcrc.turbatoautemm tus propter noófurnum tempus milite, Scipio procurrit cum equirib us per auerfàm portam qua nullus hoftis aderatxircuinueftusq; Poenos perterruit. atq; ita in urbem fereceperunt. in hacnoéturna formidine Scipio uifus eft iterum egregieferuafle cxercitum,Manli us caflra magis etia munijt, muro extruefo ubi uallum fucrat, mare caltello nauibus recipiendis ercólo,quo cómeatus appeH^t-éf. deinde ad mediterranea uerfus,dccem peditum duobus equitûæ'^i bus agros populatus eft,additis lignatoribus,pabulatoribuS5fiuæ£ tatoribusq;,bis populatoribus tribuni per uices prçcrant.Phamæas autem præfcdus Afrorum equitum, iuutnisad pugnas impiger,c-quos in ufu Habens paruos,ccleres,hcrba cótentos fi defintalja,/ïtis fimisq; quotics opus effet patientes,in arbuRis autuallibus latitam, quoties uiderethoRem agerc diflolutius,aduolabatèlatebrisinino rem aquilæ,amp; damno dato in tutiiferecipiebat.fed quando ad Sci-pionemuices eius præfeéturæ redibant,nufquamapparebat.Nam ille Temper pedites in ordinibus, équités in equis continebat: amp;in ter frumentandum non prius foluebat ordines,quam campum que demcRiirus erat circumdaret equitibus amp;nbsp;fcutatis pcditibus.tunc quoq; ipfe obequitabat cum turmis a 1 ij s, amp;nbsp;meRbres fcccdcntcs a cç teris, aut excedétes circulum, fèucrè caRigabat.quamobremPhamf as huncfolum nonaudebataggredi.quod cumindeRnenter fieret, crcfcebat Scipionis gloria, quam inuidentcs ei tnbuni alij, fparge-bant rumores, auitum hofpitiu effe Scipioni cum Phamææ familia, çumq; Afri in turres amp;nbsp;caRella, quæ multa erant in ea regione,con-fugerent, alij tribunicxpaélodimiffosadoriebanturinitinereexin Rdijs.Scipio ucro cos domum deducebat: quam ob rem nifi prçfen te Scipione,poRhac nemo pacifei uoluit. adeo uirtutis illius fideiq; opinio quotidianis fcreacceßionibus crcfcebat apud fuospariter ac aducrßrios.a populatione autem rcuerfis ad caRra, Pœni caRel-lum nauale noéfu funt aggreßi magno tumultu,conRrepenteadin

cutiendum

PVNICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4t

cufi'cndum terrorem etiamUrbana naultitudine .tum Manlius militera intus continuit,periculum non fatis intelligens. Scipio uero af-fumptis duabus alis equitum,excurrit cum accenfis facibus, præmo nitis fuis utpropter noä:e abftinerent apugna, tantum circumcur-fando cum ignibus prçbercnt multitudinis fpccicm, amp;territarent quafiiarriiam inuafuri, donee Pœni ab utroq; latere infeftati raetu inurbemrefugere. Etboc quoqjaccefsitadalia Scipionispræclara fadnorazob quç in orc erat omnibus,ut folus dignus patrePaulo de bellatore Maccdoniæ, amp;nbsp;Scipionibus,in quorum adoptatus fuerat familiam.Manliouero Nepberim eunte aduerfus Afdrubalcm, mo Icfteidfcrcbat Scipio,uidens iter efle per abruptafaucium, amp;nbsp;præ-occupatacelfioraloca.utuerotribus ftadijs ab Afdrubalc aberant, amp;nbsp;ad fluininis cuiufdä alucum progrefsis per accliuia fuit afeenden dum ad cum, magnop ere fuafit ut retro rcucrtercntur,diftitans,o-puseffealioteporealijsq; artibus aduerfus Adrubalem. fed cùm ei tribuni æmuli contradicerent,putarentq; ignauia magis quam pru/ dentiam elfe uifo bofle rctrocedere, atq; ita occafionem. ei præbere utcontemptimtergafugienturainuaderet ; fecundam protulitfen-tentiam,faltem in ripa citeriore caftra ponerent, ut fi torent imparts contra uimbofliu,baberent locum receptui,quem tunc nullum Kabebanuillirifcruntboc quoq; confilium, qu or umunus minaba-tur abiefturum fe gladium, fi nonManlij ,fed Scipionis parendum cffetimperio.tranfijtigitur Manlius ,uir ne alias quide peritus arti-ummilitariu.ubiucro tranfijt,obuium babuit Afdrubalem,moxq; mag^nacædesutrinq; elf édita. Afdrubalpoftquäfe in caftellumre-

I nbsp;nbsp;nbsp;cepitjubi nullum erat ei periculum, obferuabat quomodo abeutes

1 aggrederetur exinfidijsrquipoenitentcsiam antea£forum,difcede^ 1 bantufq;flumenintegris ordinibus . quodcùm moram afferretin \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tranfitu,propter pàucauada, eaq^ difficilia, neceffario turbabantur

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ordines. id confpicatus Afdrubal, tum maxime in cub uit : multos^;

1 nbsp;nbsp;nbsp;cædebatfugæmagis quàmpugnæmemores .inbis cecideretribu-

l nbsp;nbsp;nbsp;nitres,quipræcipuifuoduci autores fuerantprçli).Scipio uerbtre-

l nbsp;nbsp;nbsp;centos équités quos circafebabebat, amp;nbsp;alios quotquot dabatur col-

1 nbsp;nbsp;nbsp;ligere,induasturmas diuifos,immiflt in boftem magno impetUjad

1 nbsp;nbsp;nbsp;rnonitosutperuices aflultarentïaculando,moxq;cedercf. iterûq^

1 nbsp;nbsp;nbsp;inuaderêtgt;acmoxretrocurrerent .flcenimfore aiebât,utfemper di-

1 nbsp;nbsp;nbsp;midiaparsfuis uicibusboftes inuaderet, amp;nbsp;iacutis abigeret taquam

i nbsp;nbsp;nbsp;iirorbempugnare coaftos.ld cumrepeteretur fæpius, amp;nbsp;Afriutin

\ nbsp;nbsp;nbsp;anguflo tclis configerentur continue, in Scipione auer fl minus mo

\ nbsp;nbsp;nbsp;^^ftierantuadumtranfeuntibus. atqs intérim fup er ata eft fluuij ripa

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d 3 ulterior

4X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

ulterior.Scipio quoq; ad cos tranfucélus eft inter tela hoftiu. huius pugnæ initio 1111. cohortes interuetu hoftiu exclufte à fluuiorecur rerät in quenda tumulu. has obftdebat Afdrubal Romanis ctia turn ignoratibuSjdoncc ad ftatiua uentu eft. tu uero cognita re hçrcbanc ancipites cófiJij,quibufdam fugiendum ccftntibus,nec exponendu . pcriculo propterpaucos uniucrftim excrcitu.at Scipio monebat,art tequa opus aggrediaris opus eftêreélo cofilio: addueftis uero femel in periculu tot uiris cuftiis ftgnis utedu efte extrema audacia. moxq; pollicitus eft, feipfum acceptis aliquot turmis equitu q uos ipfe cupc ret, aut crepturu illos, aut unà cu eis libentcr morituru, aflumptoqi duoru dicru comcatUjinoxiteringreftus eft, ualdefolicito cxerciiu ne amp;nbsp;ipft no rcdirct.ut uero pcrucnitad obfeflum tumulu,alium ex aduerfo curfim occupauit, angufta uallc diremptu. Afri uero tons uiribusincubucrutin obfcftos,ratino poftefuccurrercScipionem feftum ex itincre.at illc ut uidit radices duoru tumuloru in uallcpro mincrc.trafturrit per cas in locu fuperiore hoftibus: qui iam circu-uenti diftugcre turbatis ordinibus,Scipione non perfequete, ftiperaret numero.ita hos quoq; iam deploratos fcruauit.que poH procul uidere milites prçtcr ïpcm amp;nbsp;ipfum incolume amp;nbsp;alioruferua torcm, ingcnte iubiluin cdiderunt præ gaudio, certa opinione con ccpta,eum nihil line numine gerere,quod et olim eius auo Scipioni creditûcftfuturaprçdicere.Mâliusincaftrafuburbanareuerfus multa perpeftus quod no paruiftet Scipioni diftuadenti cam expedi tione.cumq; orhcsmolefteferrentrcliéfosinhumatos milites,prçci pue tribunos, Scipio captiuû quedafolutu uinculis mifit ad AfdrU’ balé,rog5s ut ftpeliret tribunos.ille quçfttos inter cadaucr3,amp; aurc orum anuJorü agnitos indiciofhis cnim difterunt à uulgo militum ferreos geftantium) fepelij t: ftuc humanum hoc ratus amp;nbsp;à belli iure non alienum:ftuc metuês iam turn Scipionis gloriam,amp; tantum ui-rumhoc officio dcmcrcri cupiens.cçterum ab Afdrubaledigrelîos Phamæas infcftauit,propter acceptam cladem trcpidos.iamq; cafri fùbibantjcùm Carthaginienfes ex urbe procurrentes obuiam, inter fccerunt aliquot ex calonibus. intcrca fenatus in caftra mifit quirc-bus infpcéfis diligenter rcnunciaret omnia. apud quos amp;nbsp;Manlius amp;nbsp;confiftorium amp;nbsp;tribuni fup erft i tes, extinéfa iam cotinuis fuccef-ftbus inuidia,præclarc dcScipionc teftati funt,fimulq; uniuerfus ex ercitus, amp;nbsp;infuper ipfius egregia facinora.itaq; reuerfi legati uno o-re celebrarunt Scipionis folcrtiam induftriamq;. amp;nbsp;quam propen-ftis in cum fit fauor cxcrcitus. id fènatui pergratum fuit, fea quia no una clades accepta fucrat,petiit à Malâniftà per legatos,ut auxiliaua — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lidâ

PVNrCrS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

Iida contra Pœnosmittcrct.uerumca Icgatio uiuum nonînucnit. fcffüs enim fenio morboqbamp; plures filios Habens illegittimos qui- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^77 00

busmuha clonauerat,tres uero exmatrimoniogt;diuerfis ingenijs mo hbusq; præditos:Scipionem ut auitum amicû accerfijt,confulturus eum de regno committendo liberis.qui finemoi'aprofeftus eft.fed paulo antequeniret,Mafaniflà agens anima filijs præcepiuparerent Scipionbquomodocunq; patrimonium eis diuiferit. hoc elocutus obijtuir fortunatus per omnia : qui dco fauente paternum regnum aCarthaginienfibus ac Syphacc occupatum recepit,amp;in tantum au xitjUt à Mauritania uicinaoceanoCyrencnfèm ufq; regioneperme diterranea ditionempropagauerit, magnumq; tradbu terrarû ad mi lioremcuItumredegeritjNumidis anteaplurimuolere uiélitare co fuetis^ amp;agriculturam negligentibus ; re uimrepofitara,amp; copias exercitatifsimas,illatas etiâab inimicisiniu rias ulcifeédo. Syphaeem manu fua cepcrit Carthagincm ad co débilitant,ut à Romanis dirueret facile, corpore quoq; magno ac ro-bufto ad multum ætatis fuitiquadiu uixit,. interefleprælijs folitus, amp;nbsp;cquum fine ephippijs afeendere. præcipuû bonæ ualetudinis argu-laientumfuit, quodnafeentibus decedentibusq; filijs nunquam tarnen minus decemhabuit: amp;nouifiimû quadri ennêfenexnqnage-^êPusreliquit.banc enim ætaté attigit,quam egregic ferens tandem cuiuis excefsit.Scipio filijs alijs paterna munificentia cumulate red-didiulegitimis uero pecunias addixit amp;nbsp;uedbigalia,nomen quoq; re gium eis cômune efle uoluit.cçtera diuifit pro dignitatc ex ipforum fententiaiMiciplæ natu maximo amantifiimoq; pacis,a{signata præ cæterisCirta regia: Guluflæ uiro militari amp;nbsp;proximo ætate,belli pa-cisq; cura comiflà. Maftanabal natu minimus, afluetus iura dicere, controuerfiarù inter fubditos finiendarû accepit iudicium. ad hüc æodumregno patrimonioq; diuifo inter Mafaniflæ liberos Scipio confefiim Guluflàm adduxit in auxilium.qui perfcrutatus loca infi-tïiarum à quibus Phamæas Romanos infeftauerat, fufiulit id incom raodum. accidit aut ut tepeftate quadam Scipio amp;nbsp;Phamæas fibi oc-currercnt,dirimenteuoragineinfiipcrabi!i.turnScipioueritus ne ulterius lateret infidiæ,difpccf urus proeeßit cum tribus comitibus.

quodubiuidit Phamæas, eregioneproeeßit cum uno comité. Sei- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

pio fperas cum uelle aliquid dicere,ipfe quoq; profedbus efi uno co- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

mitatus. cumq; iam exaudiri poflentmutuu, fic Poenum affatus efi;. quiditafilutituæ non profpicis,quandoquidcm public? no potes?

tum alter nbsp;nbsp;quæ mihi falus eftreliquainhoc fiatuCarthaginienfi-

um,poftillatauobis ametotincomoda.’tum Scipio.equidc,fiquid d 4 putas

.'J

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

putas in mc uel opis uel fidei, polliceor tibi Romanoru nomine no folum falutem amp;nbsp;ueniam,fed etia gratia: Pœnus uero laudauit eumgt; quod tantum fidei fibihaberet præ cætcris,DeIiberabojin4^’^’^ * id fieri pofie putauero,fignificabo tibi.his di6tis difcefièrût.atMan lius ut aboleret acceptam ignominia, rurfum contra Nepherin’ P*'® feétus efi,aflumpto cibo dierum quindecim,amp;in propinquocaitra munijt, fofla c rcuduéla ficut Scipio priori expcditione monucrat. amp;nbsp;cvm nihil proficeret,maius dedecus admifit, cti periculonerur-fumabeuntes adoriretur Afdrubal.quo fichærcnteanxiO;,qu:damc Guluflæ militibus Scipioni literas attulit.has ille ita ut erant obfig^^^ tas oftendit exercitui. his apertis fcriptu inuenerunt : ad talem diem ego talcm locum occupabo. tu cum quotcunq; libucritadeflo,amp;^ cubitoribus cdicito ut noélu ueniente admittant. hæc erat epiftolæ fententia.necaddcbantur nomina.id Phamææ comentufenfitSci-pio.Manlius quamuis timebat ei ab homineuerfùtifsimo,tamecuin Denefperantéuideret,dimifit:mandauitq; utPhamæaminfidcn’^^ ciperct, fed nihil de gratia definiret,taium polliceretur, fenatu pro dignitaterelaturum.nec tarnen opus fuit pollicitationibus.nam Phamæas pofi^ad prasfiitutu locum peruenit,ait fe falutefuaniSci-pionis dextræ credere: cæterum de rependendagratiatotumiudici um Romanis comittere.his diftis,fequenti die fiios inftruxit adpr? lium.raoxq; ante aciem cum præfeéfis profiliens quafi confideratu rus aliquid, ficcosallocutus efi. Siullafpesefifuccurrcndipatriæ, paratus fum id uobifeum facere: fin uero in tali Ratu efi qualem fei-tis,ego meæ faluti confulam.fidem cnim accepi mihi amp;nbsp;uobis quot-quot perfuafi fueritis:uos quid in rem uefira fit,ipfi uideritis.hæcu-bi dixit, præfefti cum fuis transfugerunt, ferine bis mille amp;nbsp;c c equi tes.reliquos Hanno cognomine albus cohibuit. Scipioni cumPha-mæa reuertêti exercitus prodijt obuia m,faufiis acclamationibus uc-luttriumphanteexcipiens. Manlius uero fupra modûlætus, nectur pern iamreditu cxifiimans, quod Afdrubal territushaudquaqpen-fecuturus uideretur, caftra mouit propter inopiam, non quinded-mo expeditionis eius die,fed feptemdecimoiamp;adhucopuseratlabo riofo innere tridui. Scipio afiiimptis Phamça Gulufiaq; amp;nbsp;ipforuni cquitatu,necnon aliquamultis Itai icis equitibus, properauitad cam pum quern uocant magnum barathrum,unde cum magna præda amp;nbsp;cómeatibusfub noéfeadexercitfiredijt. Maliusautauditofuccclfo remfibi uenireCalpurniuPifonem, præmifitRomam Scipionem cum Phamæa.eum exercitus ad naucm deduxit, cóprecatus deos ut dar ent fibi uidereillum in Africam reuerti confule, quafi fatale effet

P V NI CI s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,45r

abhocfolo cxpugnari Carthc^inem.diuinitus enim hæc opinio füborta eft,àfolo Scipionepone capi Carthagincm : idq; multi Ro mamfcribcbantdomeflicis. Senatus Scipionemlaudauitpublicèf Phamæam honorauitpurpura amp;bullaaurea, equoq; ornatopha-’ leris aureis,lt;amp; armatura integra,infuperq; x m us.addiditargent! fa ftipondo centum,amp; tentoriuminRruébû fuppelleftilibus, iußitq; ampliora fperare fi ad bcllandu attulcnt firenuam operam.ille omnia pollicitus,in Africa traiecitin Romana cafira. ineunte uere Cal-purniusPifo coful eo uenit,fimulq; collegaL.Mancinus clafsis prç leóus,qu’ necCarthaginem tcntarunt,nec Afdrubalem.tantum cir cumfercntes bellum circa oppida, à Clupeaterramariq; oppugnata nepiilfifunt. SedaliudpropinquûPifocepitamp; diripuit, oppidanis fedediticios efiecaufàntibus. indeadHipponem Zaretum tranfijt, urbemrnagnâjmoembus,arce, portubus, naualibus, ab Agathoclc Siculorum tyranno inftruôtam pulchcrrimeiquæ media in ter Car-thaginem amp;Vcicam,cômeatus Romanis intercipiebat, amp;inde op-pidani non mediocriter ditabantur. Ab bis Calpurnius maleficioru ’ pœnas exigere, fimulq; lucrû auferre cogitabat. Sed illcfruftraper totamæftatem afiedit: obfefsi uero bis eruptione faéfa, Carthagini-enfibus quoqj opem ferentibus,incenderuntmachinas hoftiû. con^ fulinfcâo negotio difeeßit in hiberna Vticam. At Carthaginienlcs cum amp;nbsp;Afdrubalis excrcitûhaberentincolumem, amp;ipfi ex confli-ftuHipponéfi Pifonefuperiores difeeßiflent, auéfi etiam d c c c.e-^ c|uitibus Numidis, qui Bithya duce à Gulufià trasfugerat: uideretq; Mafaniflæ aüos filios Micipfim amp;nbsp;Mafianabalem femper quideRo manis polliceri arma amp;nbsp;pecunias, cunftari tarnen amp;nbsp;de futuro cir-^ CLifpeftare : animofiores redditi per Africam uagati fiintintrépide, tegionem muniendo præfidijs, amp;nbsp;apud populos eius multa contu-^ meliofa in Romanos memorandopro contionibus.amp;quoignaui-amillorûfugillarent, exprobrabant eis res adNepherim parum feli citer geftas femel atq;iterum, -amp;adHipponemacceptum recens in-' comraodum,tum ipfam Carthagincm frufiraoppugnatam,quam-, uis inermem amp;nbsp;immunita. miferunt etiam ad Micipßm amp;nbsp;Mafianà' balcm,amp; ad Mauros liberos,qui monerent, cauéndum ipfis quoq; ' ne fublata Carthagine à Romanis fubigantur. Miferunt amp;nbsp;in Macc-doniam alios ad uulgo creditum Perfei filiura, qui tune bellum ge-’ rebataducrfùs Rom. populum,hortantes ut in bello perfificretgna uitcrino defore illi pecunias amp;nbsp;naucs à Carthagine'. in fiimma, nihil iamcogitabantmodicûjpofiqfe armauerat, fed in dies crefeebat cisf animus,apparatus, audacia.nec minus alaçritatis cratin Afdrubale/ qui

4lt;^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

quiforis bellum adminiftrabatjbis profpere congrcflus cumMan-f lio:lt;amp; urbanam gnoq; præfefturam affeélans, Afdrubalem qui tunc cam obtincbat, Guluitæ exforore nepotc^ falfo criminabaturapud fênatû,quodremp.GuIuflæproderet.quod crime poftq obieâum eft ei publice,inopinata re terhtus,non babuit quod pro fe affcrrct: moxq; ftibfcllijs eft obrutus. in urbe uero ubi nunciatum eft dePifo nis fegnicic, deq; apparatuCarthaginicnftum, populus moleileid tulit, timens augmenta belli tam ardui fufccpti contra uicinam gcn-tem infenfißimä. nullam eniraiampacemïperabant, qui priores in iubendo ftdem parum fctuarant.erat aut tunc recens tribuni Scipio nis in Africa geftorum memoria, quæ cófercbantur cum rebus prç fentibus. cumq; pafsim recitarentur quæ à caftris perfcnbebantur ad amicos ac domcfticos,omnes optabantillûin Africammitticon fulem.amp; inftabat comitiorum dics.fed obftabat ætas uiri, nondum ad tantum honorem légitima.çdilitatem cnim ambiebat,cùm popu lus confulatum obtulit.contradicentibus autem Coss.amp; legem obij ciétibus, populus perftabat in precibus, clamitas fe legibus à Tullio Romuloq; latis faftum comitiorû arbitrum, lt;amp;nbsp;pofte leges ad eaper tinentes uel ratas habereuel irritas. tâdem unus tribunorum plcbis minatus eft adempturum fe poteftate comitiorû cofulibuSjnialfen-tirentpopulo.ita confules permiïèrunttnbunispl.utlegemb^nc in annum unum abrogarent, quo exaélo ferrent earn denuo. quod exemplum uidetur ftimptum à Lacedæmonijs, qui cùm necefsitati coaéfi leges pofthabere, captos ad Pylum abfolueretab ignominia, feruntur dixifte,Dormiant leges hodie. ita Scipio petes ædilitatem, confulatum adeptus cft,cum quo Drufus collega prouincias fortiri poftulauit,donccunus tribunorûpl. rogationem tulit ad populuni de belloPunico, que eipræelfeiubeat. populus Scipioni dédit cam prouinciamipermilîtq; ut ex deleéfibus fupplementû conferiberet, præterea uoluntarios quotquot poftet acciperet à locijs,amp; ad reges ac ciuitates arbitratu ïuo literas daret inferiptas pop.Romani nomine. amp;nbsp;impetrauit hoc modo ab aliquot regibus atqj populis auxilia. his ita diïpofttis in Siciliam,amp; indeporro nauigauit Vticam.Pifo in terimoppugnabatoppidamediterranea:Mancinus ftans ad Cardia ginem, animaduertit mûri partem quandam negledfam, quod effet ob continuas rupes pend inaceeßibilis, amp;nbsp;fperans le pofte latere fea las parauitrquibus admotis milites aliquotimpigre murum afeende runt.lèd Pœni contempta horura paucitate portam aperuerunt uer ûmad eas rupes,amp; in Romanos procurrerût:quibus fulîs fugatisq; milites à tergo hærentesper portam inurbemîrruperuntpariterj editoq

P V N ICI s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

cditoq; Ut a uiéloribus iubilo, Mancinus lætitia geftiens, uir amp;nbsp;alias leuis ac temerariuSjfimulq; turba cçtcra,nauibus reliftis fèmiermcs concurrebant ad mœnia fuis opcm laturi.iamq; fol ad occafum ucr gebat, cum occupata munitione quadam in pomocrijs, ibi quieti fc œtincbât. fed quia Mancinus carcbat cibarijs, Pifonem uocabat amp;nbsp;magiftratus Vticenfium,utpericlitantifuccurrercnt,amp;cibos affer-rent propere.Sic ille in periculo erat ne primo mane Pœni præcipi-tempcrrupesimpellerent. Scipio uero eo uefpere Vticamappulit, circa mediam noftem acceptis Mancini literis,continuo iufsit fi-gnacanerc:militesadueélos rcuocauit perpræconesad marc,fi-rr'ulq;iuuentuté Vticenfium .feniorcs iufiitcomeatus in triremes comportare:folutisq; aliquot captiuis Carthaginiéfium,dimifit cos nunciaturos Scipione cum clafTe aduchi. Pifonem quoq; afijs poil alios cquitibus ad eum mifsis uocauit, ut ucniret celeriter. ipfè ultima uigiliafoluit,iufsis militibus utappropinquantesreélifiarentin tabulatis,quo maior numerus appareretboftibus.Mancinus prima luccundiq; oppugnatusàCarthaginienfibus, orbéfecitex d. quos folosarmatosbabuit,quo inclufitincrmiumtria milia:iamq; uim te lorum ôccrebra uulnerauixfuftines copcllebaturinprçrupta mœ-r^mra,cumnaues Scipionis plenis uelis in cofpeftum uenere plenæ armaiis militibus, non incxpeélatas Pcenis qui à captiuis prasmoniti luerantjKomanis uero necopinatamfalutem afferentes.cedentibus enim aliquantum Cartbaginienfibus, périclitantes in clafTem recc-pitScipioimoxq; MancinûRomam rcmifit. iam enim Serranus fuc ceffor ad clafTem ucnerat.ipfe non longe à Cartbaginc cafira meta-tus eft.Pœni quoq; ad quintum ftadium progrcfsi à moenibus ex ad uerfofua cafira pofucrunt.in ea conuenere Afdrubal quiforis mili dæprçerat,amp;Bytbiapræf.cquitum,adduxeruntq; fex milia uetera-norumpeditum, amp;nbsp;mille exercitatifsimos équités, at Scipio uidens corruptam difeiplinam militum, fub Pifone afïuctorum otio, rapi-nis amp;nbsp;auaritiæ,mixtamq; bis circûforancorü multitudinem,qui prç dæcaufa excurrebant ad rapinas cum audacioribus non expcélato ducum imperio,cum lex caftrenfis pro defertore babeat, fiquis ulte riusfecedat quàm unde fignorum cantus audiri queat, amp;nbsp;quicquid bicommittantjiraputari excrcitui: turn res raptas fieri cótentionum iniuriarumq; aliarum materiam.nam multi propter lucra contuber nalibus contemptis non abftincbant à digladiationibus amp;nbsp;cædibus. bæcinquam animaduertens Scipio,amp; cogitans nunquamdeuiélu-rum feboftes,ni fuos in poteftatc babuerit, aduocata contionepro tribunalibis eos uerbis caft igauit. Ego uobifcû milites Manlium dueem

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D 1 B E LH $

ducé fecutuSjobedientia uobis teftibus prçbui fpccimen,quam nuc pro imperio poftulo à uobis. quamuis in cótumaces animaduerten di extrema poena potedatem habeam, tarnen præmonere ducens fa tius.fcitis autcm ipfi qualia cómittatis.me certe pudet ea proferrein condone publicajatrociniamagis quain bellageritis, Ädefertisca-flris difcurfatis, nundinationibus magis aflueti quamoppugnatio-nibus: óc delicias cxpetitis durante beJlo ante uidoriam. propterca hoftium res prætcr fpem breui quo abfui tempore in tantumaudæ ïunt, ut nobis fucceflbribus per tantam negligêtiam labor redditus dt difficilior. quam culpam n mihi conftaret ueftra efle,datimpoc' na fequeretur^fed quonia in aliu earn refero, nunc rcmitto uobis er rata præterita. ego certe non ad Jatrocinandum fed ad uincendu uc nio. nee ante uiéloriam pecunias exigam, fed confefds prius hofd-bus.ergo quotquot non militatis,abite omnes è caftris hodie,prêter eos qui poteftatem manendi à me accepcrint. nee ulluin rcuerti uolo,nid qui cömeatumaßeratjcumq; militaremacfîmpliccm-^'; rum his quoq; tempus præâitüam in quo difponant res fuas,qu^’'“ uenditionem ego amp;nbsp;quæflor curabimus.hoc didfum fitfupernuæc rarijs.uobis militibus unum mandandum habeo fuHeduruad omnia quæaggrediemur, utàmefumatis exêplummorü acinduftnæ« nam fi ad eum feopum uefiros conatus dircxeritis^necalacritâtifuç cefTus deerit,nec opere gratia.nunc laborandum efi dumurg^tp^f* culum.lucra Se deJiciæ difiTerantur in fiia tempora.hæc ego, hæcdi-fciplina pofiulat. obedientes magna præmia manent, inobedientes pcenitentia.hæc locutus continuo fiiperuacuam turbam expulit, amp;nbsp;cum his quicquidnon tamad uiélum pertinebat quàmad delicias .fie repurgato exercitu, amp;nbsp;ad mandata reuerenter exequenda co-pofito, una noéle clam aggrefius efi duob. locis Megara, quilocus in urbe peramplus mœnibus efi côtiguus.itaq; circümifsis qui eum diuerfa parte inuaderent,ipfe cum dolabris,fcalis,uelt;fiibus ibatper aliquot fiadia filentio fine omni firepitu, ubi uero appropinquan-temfenfere difpofiti permœnia, conclamantibus illisipfe primus moxq; totus eius exercitus clamorem reddidit, diuerfa quoq; parte maximus exortus efi: qui primus terror Carthaginienfes perculit, tot hofiibus nodfu repente exortis ab utroq; latere,fed moenia qua-uismagno conatu fiiperarcno potuit, cæterumpriuaticiuisturrim defertam extra muros fitam amp;nbsp;his parem celfitudine, iuuenes audaces iußit afiedere, qui fubmotis iaculando propugnatoribus tigna pontes tranfiierfos iniecerunt,per quos tranfcurrerûtinmoen’^gt;

amp; inde in Megara defilierunt,dinralt;fiaq; porta Scipionemadmife-runt

P VNI CIS LI BER

49

runt,qui cum quatuor milibus introgrcfliisjceleritcr Carthaginien intra Byrfam compu!it,quafi capta urbc reliquaûn quo tumultu acftrepituuario nonullis captis,etiâ qui foris in caftris erant,bis dc' icrtis in arcem fc curïu receperunt unà cum alijs.Scipio, quia Mcga raconfîta cranthortis amp;nbsp;arbuftis æftiuos frudus fcrentibus,diftin-ô:actiâmacerijs lt;amp;fcpibus uiuis alijsq; fcntibus,riuis quoq; flexuo ^sinterflucntibusjucritus ne difficile militibus efletbofteper igno-tas uiarum ambages perfequi, neue nox occafionem darct infidijs, receptui cecinit.ubi luxredijt,AfdrubaI indigne ferens earn audaci-ina,quotquot ex Romanis captiuos habebat, produftos in mœnia, ^ndefuispoterant cflcconfpicuijaut oculis,autlinguis, autneruis, ^utpudendis mulâ:auit,uncis ferreis ad banc pœnam adhibitis:alio rum fuccidit plantas,aliorum amputauit digitos, aut pcllem detraxit toto corpore,atq; ita uiuos præcipitauitper rupes,nc Carthaginien fibusullamfpcm pacis à Romanis impetrandærelinqueret: utq; exa

Gratis animis in folis armis falutem reponerent. at res ceßit in con trarium.nam Poeni tarn nefarioru facinorum fibi confeij, timidi po tius quam audaces rcddebantur:amp; Afdrubalcm oderant,quiueniæ fpena eis præciderat,præcipua fenatus indignatione, qui cam imma J^itatemacfuperbiam intempefhuacfleuocifcrabaturin calamitati-^uspublicis. at illefènatores etia aliquot eóprehefos occidit: iamq; omnibus formidandustyranno quàmpræfeéto eratpropior, in eo tantumfecuritatemcollocans,fi timereturapopulo,amp;ideonô ap-peterctur facile cuiufquam infidijs.Scipio caftrahoflium pridie de-fettacum in urbem fugerent,inccndit;amp; inuniuerfiim ifthmo poti-tus, folTam à mari ad mare perduxit, ad tcli iaétù ab hofic femotus. illi tarne Opus impedire conabantur j quod per ftadia uigintiquinq; militibus operantibüs fimul amp;nbsp;propugnantibus abfolutum en. quo pcrfeâo aliam foflam parem fodijt, non multum à priore difsitam, Ipcdantemad mediterranea: additisq; duabus tranfijerfis, uttotus ambitus haberetforma quadrangulam : omnia uallis acutis munijt, poft quos effodit folTas alias. ea uero parte quæ Ipeéf abat Carthagi/ ncm,murum etiam exftruxit, xx v. fiadiorum longitudine, altitu-dine pedû duodecim,turribus ac propugnaculis per interualla emi-nentibus.latitudo mûri æquabat altitudinis dimidium. in medio tur riscrataltifsima,te6fai 11 i.fafiigijs,undeproipicerclicebat,quidin urbcfîeret .bis operibus totius exercitus labore abfolutis intra dies noftesq; x x 1111. militibus uicißim nunc arma nunc ferrameta fii-mentibus, nee nifi neceflariam curam corporis admittetibus: in bis caftris collocauit copias^quæ alterum quoq; ufum præbebant,mu-

AppidM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e nitionum

50 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

nitionum uîdclicct, quarum longitudine intercludebantur comea-tus obfefsisimportari foliti terreftri itinere.namhac ccruiceexcepta rcliquum urbis mari alluebatur:quod primû ac præcipuû raalo-rum famisq; fuit initium. nam ex quo populariter exagris in urbem migratum fuerat, nec egredi quifquam audebat metu obfidentium, nec urbs frequentabatur propter bellum à negotiatoribus : Afrorû tatum corner cijs raro annona fubuehebatur mari,quoties per tem-peftates licebat: maior pars per terra afferebatur. quæuia poft^ob fepta eft, fame laborare cçperunt.Bithya quoq; præfedus equitum adfrumétandum miflus, diunecacccdere Scipionis caftra,necper rumpereaufus eftifcdèlonginquo tardèmittcbatinurbcmfrumen turn nauibus impofitum^quamuis naues Romanæ prope urbem lia rentjfed nec continuæ nec denfç,ut circa importuofâ prçruptaq; lit tora, nec poterant fluitare propius, flantibus Pœnis fupra mœnia, amp;nbsp;fluctibus ibi maxime propter fâxa fæuientibus.ideo naues onera-riæ Bithyç,amp; fi quis negotiator lucri caufà côtemnebatpericulumgt; obferuato uento quoties à mari fiaret uehementior, plenis uelBpet uadebant, tutæ à triremibus, quæ curfum earum æquare nonpote-rant.fed occafio bæc raro fe offerebat, nec nifi cum à.mari uêtusfia ret uehementior.amp; bos ipfos maritimos cômeatus Afdrubal diftri-buebat folis x x x. milibus uirorum,quos ad militiam felegerat:re-liquammultitudinem contemnebat, quæ maxime fame laborabat. id ubi fenfit Scipio, conatus eft claudcre os portus ad occidentem lpelt;Rans,amp; non longe remotû à litorc.produxit igitur in marelon-gum aggerem, ab ea lingua quæ inter fiagnura eaat amp;nbsp;marc, per al-tum reébà uerfus os protendens,‘deieétis amp;nbsp;cofiipatis làxis prægran dibus,ne fiuébibus cederent. eius aggeris latitudo x x r 111. pedum fuit in fuperficie, in fundo ucro quadrupla.id opus initioPœniri-debant, contemnentes ut tarde, aut fortalTe nunquam abfoluedum. fcdcùmtotus exercitus certatim conferret operas,no interdiu,non noébulaborem intermittendo, tandem territi aggrefsifùnt diuerfa portus parte, qua pcninfula procurrit in medium pclagus,fodiédo aperire os aliud, quo nullus agger procederepoterat propter maris altitudinem amp;uim uentorumîæuicntium^fodiebantautempopula riter unà cum mulieribus amp;nbsp;pueris,intus incipicntes,amp; occulteuer /antes in operc.fimulq; triremes acquinqueremes ædificabantema ten'a uetcre,fummacum alacritateacaudacia, amp;adeó cclabant omnia, utnecaptiui quidem polTent Scipioniquicquammanifefiedi-cere, nifi firepitumin portubus efle dienoéfeq'; continuum : cæte-rum in quern ufum,lc nelcire: d onec apparatis iam rebus omnibus,

Cartha

PVNICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yi

Carthaginienfès aperücrunt os portus circa cliluculum,amp; crupcrüt L.triremibus:cercurisueró,myoparonitgt;usamp;alijs minoribusna-uigijs multis,ad tcrrore ornatis egregie.Romanos amp;nbsp;nouuæ os re-pentcapcrtum, 8cclaßisindecrumpensin tantumterruit,utPœni iicontinuo clallem aggreüi fuiflènt^ncgleélam abfêntibus amp;nbsp;ad op pugnationemuerlistum ïbcijsnaualibustumremigibus,facileto-tampotuerintin fuam poteftatem rcdigere. nunc quia fatale erat de . leriCarthaginem, contend oftentatione infùltationeq;fùperbain portum reuertcrunt. tertia uero die naues prouexcrut ad prælium, amp;nbsp;Romani apparata claffc rebusq; cæterisex aduerfopr omouerCit. concurrerunt autem magnisutrinq; hortantiü claraoribus,amp; remi gunifimulacgubernatorüanimis^dumaltcri defalute, alteri de iu-pcrnamanuimponendauiéloriæ dimicant,inkiJtis ultrocitroq; illa tisiftibusacuulneribusin mediamufq; diem jn quoprælio nauicu læPœnorura fubeuntes Romanas tanto maiores nunc puppibus, nuncgubcrnaculis,nunc remis detritismulftabantmodisuar:js,pa riagilitate fuffugiedoincurfandoq; denuo. curaq; dubio marte eer tatumefletufq; uclperamjuifum eR Carthaginiéiibus , fatius eiïe re trocedere,nonquód uiöosfefatercntur, fed quod ceitamen diRcr rentin craftinum. eorum minora nauigia celen ore fuga occuparüt portus oftium,amp;conftipataprçmultitudinerefertum occluferunt^ adeó ut maioribus redeuntibus in portum non pateret aditus:refu-gerentq; ad aggerem, qui ante meenia fpatiofus dudum ad excipien dasnegociatorum farcinas extruéf us fucrat : in quo loricula nó alta buius belli tempore fuit additajnequando locus hic propter ampli-tudinéoccuparetur ab hoftibus. ad eum aggerem naues Pœnorum portuexclufæ ubi refugere,fl:etcrunt proris in hoftes obuerfis, mili tibus alijs c clafîe,alijs gx aggere,alijs e lorica antemurali propugnan tibus.Romanis ucrb expeditus in eas erat impetus, nec difficile fuit pugnare cum nauibus ftantibus.fed quoties fc reciperent,quia propter longitudinem circüagebantur tardius, tantundem recipiehant oamni quantum dederant.namauerfæ fichant obnoxiæpunicarum incurrentiumiédbus:donecquinq; naues Sidenfiû,Scipioni miflæ Rfocijs,ancorasin altum longo interuallo ieccrût: à quibus ubi Ion gos rudentes religarunt,in punicas inuehebantur rcmigio, amp;nbsp;infli-’Raplagarudentcm à puppi legebant:rurfumq; repetito impetu, eo dctnmodoinpuppimretroccdebant.id Sidenfiumeomentumtota clafsisimitata,multumincômodauit hoftibus : continuatoq; inno-ftcmprçlio,quotquotfuperfuerc naues Carthaginienfiûjin urbem fuamrefugerunt.Scipio maneinuafitaggeremgt;quôd effet locus ad

. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appia«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e z pôrtum

52^

portum infeftandumidoncus .incufsis igiturinloricamarietibuS, amp;nbsp;admotis multis machinis,partem cius diruit.atPœni quamuisfa« meuarijsq; moleftijs prcfsi,noâu excurrerutin Romanorumachi-nas:non per tcrram,non cnim erat tranfitus:nec nauibus,erat enim ibi uadofum mare ; fed nudi non accenfis facibus, ne è longinquo effent confpicui.cæterûingrefsi mare qua nemo expedarat,alij uadis tranfibant merfïufq; pcélora, aïij natabant,donee ad machinas uentum efl : ubi accenfo igne iam confpicui, multa utpote nudiac-ceperunt uuincra,multa etia intulerut incómoda præ fer o cia: qui p-pe quifpiculis eufpidibus confixi facies ac peéföra nó remittebat impetum,fed moreferarum in uulnera ruebantjdonec incenfis ma-chinis propugnâtores earû uerterunt in fugam trepidos,nucto ac fu rente Hoffe tota caftra turbate magis quàm unquam antca.itaqjter-ritus Scipio circücquitabâtcacum turmalibus,iufsis fuos,nifugam lifterent,configere:amp; confixit quofdam, donee plurcs hacnecefsi-tate redire in caftra copulitperituros alioquin : amp;nbsp;pernoftatt’ieffi'^ armis:tantum terroris furor defperatoru intulit. illi macHinis ineen fis natatu domii reuerfi funt.ubi uere dies illuxit, Pocni iam tutiama chinis inftaurabat partem antemurahs diruta,addendó multas tur-res certis interftitijs.Romani fabricatis alijs machinis, tabant exaduerfo turriumie quibus in eas iaculabanturfaces,amp;ful-furacpiceminfi(ftilibus:incenderuntq; nonnullas,amp;Poenosfufos perfequebantur. erat autem folum qua currebant fufo recenti cruo relubricu, utfugientes non liceretaffequi. Scipio uero toto aggerc occupato,fofîà eum munijt,amp; muro latericio pari cum hoftiûmœ-nibus altitudinc,nec longe ab his diftante.quo abfoluto quatuor mi Jiamilitu afeendereiußit, amp;nbsp;tela iaculaq; coternptimin aduerfosho ftes ingererc. qui quonia pares erant celfitudine, feriebant eos non irritis iófibus. atq; ita æftas abfumpta eft, Hiemis aute initio Scipio ftatuit Carthaginienfium copias amp;auxiliaquæforishabebant,pri-mum tollere,unde illis co meatus fubmittebatur/dimißisigitur alijs !,alio ducibus, ipfe contra Diogenem Afdrubali fauetemNcpherim per ftagnu profeéfus eftjiuffo illuc terreftri itinere accurrere C. Læ-lio.quo poftquam pcruenit,caftra duobus ftadijs à Diogeneremota pofuit:ubiGulufîà ad ilium continenterinfeftandu rclifto, ipfe pro perauitCarthaginem,fubindeultro citroq; curfitans, utquægcrc-bantur infpiceret. cumq; corruiflent duo caftella Diogenis, Scipio mille feleéfos auerfa parte collocauit in infidijs,ipfc à fronte cum tn bus milibus æque feleéforû afeendebat per ruinas caftellorum,non uno agminc,fedfeorfum,iußis oppugnarc militibus adco cofhpa-

PVNlCtS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5?

tisjUtprimi iiuHomodo repellipoHèntpropter impctü fequentuu Ah is auté adclamore irrucntum occurrentibus, amp;nbsp;hue intends om nibus,millealij fie ut iufsifucrant,ncmine obfèruate, ae nefufpican te quidemaduentü eorum, intra caftrairrupcruntaudaeia maxima conuulfo uallo tranfecnfoq;.id quam primu fenferunt Afri fuga ar-ripucrunf,multo plures intus efiè rad quam quos uidebant.hos Gu lufïa cum Numidis multis amp;nbsp;elephantis perfeeutus ingentê firagem edebat.perierunt enim l x x.milia eónumerads paganis:eapta ïunt dccem milia,cuafèrunt eireiter quatuor milia. Nepherim deinde ee pit Scipiojabore magno per uigindduos dies oppugnatam loco ae temporefrigido .quæuiéboriaplurimûadexpugnationé Carthagi-ttis contulit.nam ab hoe exercitu comeatus fiippeditabantur obfefi-f s, hæc cafira fiduciam Afris addebant. quibus capds etiam reliqua regionis eiusloca dediderut fe Scipionis ducibus fine ullo negodo. ita comeatus apud Carthaginienfes deficit, cum neq; ex Africa iam alienata,neqj aliunde quicqimportari poffet nauibus ob b el lu pari/ ter ac hiemem.ineunte deinde uerc Scipio Byrfàm fimul amp;nbsp;portum quem Cotbonem uocant^aggrelTus eft. Afdrubal ueró noftu inceti oitportus eampartem quæ eratquadranguÏa.ö: cum expeéfans no-uumin earn partem à Scipione impctumintentus eftet eo cum ciui-

Lælius clam afeeditrotundamindeauerftm. cumqj clamor e-ditus eflètà uilt;ftoribus,terruitaduerfarios:iamq; contemptim milites afcêdcbant undiq;,inie6tis trabibus,machinis,pontibusq; fupe-rando loca hianda^inuids propugnatoribus exhauftis fame ac defe-ftisanimo, occupato muro qui Cotbonem cingebat, Scipio forum ptopinquumirrupitjubi quianoximminensnofinebatprocedere, pernoftauit armatus cum omnibus.fequends uero lucis initio uoca uitquatuor milia reccdum mllitu, quiingreßiteplum Apollinis, au rataraeius ftatuam amp;nbsp;faftigiu opertu laminis aureis pondo m. talen-torum deprædati fimt.concidendo gladijs quantumuis præfeébis re damantibus, donee diuilàprædaad reliqaamoppugnatione uerfi funt.interim Scipio properabatad Byrfàm, nibil enim erat in tota uibemunidus,amp; co plurimi cofugerant. ad earn tribus cliuis afeen debatur à foro,circa uias cotinuatis ædibus celfis undiq; imminen-tibus.ex quibus cum Romani telis impctcrentur, primoribus expu-gnatis,ex eis defendebant fe à proximis:amp; quoties uincebant,tranf-uerfis trabibus ac tabulis impofitis fiiper angiportuu interftitia tran fibant tanquam pontibus.atq; ita bellum gerebatur in folarijs,inte-Tim alijs utcunq; fibi occurrebant dimicandbus inimis angiporti-bus.erat aut omia plengt clamore,gemitu, eiulatu inter cafiis uarios,

Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c 5 dum

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

dum alij cçdunt cominus, alij uiui è tcétis in humu deijciunt, non-nulli cadcntcs réélis hallis excipiûtur, aut lanceis,aut gladijs, nemo tarnen ignem inijciebatædibus, propter eos quipugnabantinfola-rijSjdonecadByrßm cuafit Scipio.tum uero momento eodemtres angiportus incenfi funt,militibus uiam munire iufsis per ruinasin-cendiorum, ut exercitus poflet uno agmine tranlcurrcrc. inde alia calamitatû extiterunt fpeélacula, dum ambufta ædificia corruût, amp;nbsp;uiriadeo no luccurrunt, utreliquias etiafunditus diruant.naraftrc pitus quoq; hinc augebatur plurimü, amp;nbsp;cum ruderibus cófertimin publicum decidebant cadauera, quidam etia uiui, prçfertim fcncs, mulierculæ,pueri, quifeinædium latebras intimas abdidcrat,pars uulneratijfèmiullulati, edentes clamores triflißimos. alij rurfumc tanta celfitudine inter lapidum Jignorumq; fragmina propulfi, lace rabanturcadendo modis uarijsmembratimfruftratimq;.nechicli nis malorum fuit, nam purgatores ruderumiccuribusjdolabhs/ur cis turn uiuos turn mortuos côgerebant in foueas traélim, ccu ligna amp;nbsp;lapides ferrametis uerßndo'. atq; ita hominû congerie coplct^^quot; tur foucæ : in cas alij præcipites dati diu palpitabant cruribusfupn terram cxtantibus,aliorumhumi defixispedibus emincbantfoloca pita.horû faciès amp;nbsp;cerebra dißipabantur ungulis equitû, non terne re,fed data opéra, nam amp;nbsp;cæmentarij uiæ purgatores data operafa-ciebant omnia.uerum cotentio ccrtaminis,amp; opinio propinquaîui éloriæ, turn properatio militû, accédentibus ardorempræconibus ac tubicinibus, amp;nbsp;tumultus tribunorü ccnturionûq; cateruatimdi-icurfantiura,omnes uclut lymphatos auertebat ab his ipcélaculis.m coslabores continuæ diesnoâ:esq;fcxinïumptæfùnt,fûbniifsisin uicem fcflorû rccentibus,nc perpctuis uigilijs^ laboribus, cædibus, amp;nbsp;fpeélaculis triilibus dcficcrent.iolus Scipio fine ccflàtioncurge-batamp;difcurrebatinfbmnis,fortuitû cibumobitercapiens,donee præ laßitudine fedit in loco edito inipiciens quæ fièrent, cüq; muh ta ctiam tum uafiarentur, amp;nbsp;uideretur diu duratura hæc calamitas, die faptima demum quidam fiipplices cofugerunt ad cum præferen tes uerbenas Aefculapij,cuius templû prædiucs eratin arcenobilh us cætcris.has illiprætcndcntes,defalutetantumpacifeicumScipione pctcbantjconccdenda his qui ucllent arcc cxcedcrc. amp;nbsp;irapc-tratumeft, cxccptis transfugis. cxiucruntq; mox quinquaginta milia uirorum promifeuè ac mulicrum,tranïmifia per angufia portam antemuralcm: quibus ftatim addita efl cufiodia.transfugç autemad fiimmum nongenti dcïpcrata ßlute,in Aclculapij templumfcrece-pcrütcum Afdrubale amp;uxore duobusq; filijs:unde facile repugna-

P VN I CIS LIBER

bantquauis pauci numero, ut è loco edito amp;nbsp;impofito rupibus, qui ctiam pacis tempore fexaginta gradibus afccndcbatur.tadem famis, uigiliarum,pauoris cxitio iam propinquantc impatientia,fano defer to in fummâædcmfcfcproripucruntiôc interim Afdrubal clamfu-gitadScipioncmeumramis olcæ.cum Scipioiuflumafsidcrc fibi adpcdcsjoftcndittransfugis.quouifo poftularuntfilcntiuramp;impe-trato,poft effuß, in Afdrubalcm multa uariaq; cóuicia,tcmplum in-cenderunt, amp;nbsp;fc cocremaucrunt. Fertur dum accenditur ignis,uxo rem Afdrubalis ornata pro tempore coftitifle ex aduerfo Scipionis cum duobus filijs, amp;nbsp;clara uocc dixifle, Tibi quide Romane dij fint propitij,qui iure belli utçrisiab hoc autc Afdrubale,patriæ,facroru, amd, filioruq; proditorc^genij Carthaginis,tuq; cum eis, poenas cxi gant.deinde ad Afdrubalcm uerfa,Scclcfi:cjirquit,perfidc, cffœmi-natifsime uiroru omniu,me quidem amp;nbsp;hos mcos filios hie ignis fc-pelietjuucro ad quern triumphu fcruaris dux magnæ Carthaginis? quas non pœnas dabis huic,cui nunc fupplcx afiides?his exprobra' tisiugulauitfilios,coiccitq; in ignem, amp;feiplaminfupcr.hucaiunt fulffe uxoris exitu, qui magis dccuiffet ipfiim Afdrubalcm. at Scipio urbem,quæ per annos ex quo fucrat codita feptingentos floruerat, maris amp;infularuimperio,armis,clafsibus7clephantis,pccunijs5con ferenda cum quouis regno maximo^audacia ucro amp;nbsp;alacritatc præ-fercndactiam,quando ademptis nauibus armisqj tamenper trienni umfamem amp;nbsp;bellum fuftinuit: tunc funditus dcletam uidcs,illacry^ maffe dicitur, amp;propalam defleuifie fortunahoftium : quippe qui diumultumq; cogitans confidcrabat,ciuitatcs ctiam gentesq; ac im PcriamutationibusobnoxiaciTe omnia, haudfecus quamfortunas nominu.accidiflc id quondallio fortunatæ ciuitatijaccidifle deinde Affyrijs, Médis, Perfis, quorudcinceps latifsima fucruntimperia, idempaflos nuper Macedonas,quoru imperiu maximu ct illuftrifsi mumfuerat. itaq; fiuc uolcnti fiue imprudent! hoc carmen cxcidit,

lamq; dies aderat,quo concidat Ilion ingens, EtPriamusPriamiq; ruat plebs armipotentis.

certefamiliariter à præceptore Polybio rogatus,quid fibi ucllcnt ca ucrba,fa{rus eft ingenuc,cogitationcm incidifle fibi de patria,cui th mcret,uices rcrum humanarum cofidcrans. id quod ipfcPolybius inhiftorijs fuis mcmorat.Diruta Carthaginc præda per aliquot dies conceffa eft militi,cxccptis auro ,argcnto,amp; donarijs.dcinde milita ria dona multa imperator diftribuit omnibus, eorum tantu rationc nonbabita, quiuiolarantfanum Apollinis : exornataq; fpolijs naui cclerrima,in urbem cam mifituiéforiæ nunciam.Siciliæ quoq; po-

c 4 pulis

DE BELLIS

pulis elcnunciauit,ut crepta ïïbi à Pœnis infulam bello infeftantibus donaria,répétèrentquæcunq; poflentagnofcere.id quod maxime conciliauitei fauorem populorum, ut qui benignitatemcxercercC quantum poterat.præda deinde quæ fupererat diuendita,fcut3,ma-chinas, amp;nbsp;naues inutiles Marti Mineruæq; facratas accinéius crema uit more patrio.in urbequoq; poftqam nauis cófpeéla cihamp;uido-rianunciatafub ueïperam, uulgó procurfum eftinpublicü, amp;nox ea exafta inter gratulationes cóplexusq; mutuos, quafi turnprußW redditaconfirmataq; fecuritatepublica,amp;uiéi:oria partaqualisaa cam diem nulla côtigerat.norant cnim multa à fe gella egregie,mul-ta item à fuis maioribus,contra Macedonas,Hi{panos,amp; nouifsime contra magnum Antiochum, atq; adeo in iplàItalia per annosfede cim.quo temporis IpatioHannibal c c c cidelëuit oppida,amp;diuer-Iis prælijs flrauit c c c. uirorum milia, adurbem quoq; admotono femel exercitu, in extremum earn adduxit periculum. quæ reputanƒ tes uix fat is credebant de uiftoria, rogitantes iterum atq; iterum ah) alios,num certô collaret dirutam eße Carthaginem.atq; itanodem totam traducebant fabulis,quomodo exarmati Pœni prêter opinio nemfabricarintarmaaliarquomodo riauibusademptis nouas cauerint c materia uetcre,occlufoq; portus oßiogt; dîucrfa parte lodi endo intra paucos dies aperuerint os aliud. celebrabat amp;nbsp;moenmm altitudiné exßrudloru làxis ingentibus, inieélüq; aliquotics ign^^ in machinas, in fumma, totam recens gefti belli faciem qualîrepræ-fentabant auditorum oculis,adiuuâtes narrationem etiam geftibus: ut fibi uiderétur fpeélare Scipionem infcalis, in nauibus, inportis, in prælijs, curßtätem hucilluc. atq; ita earn noélem exegitpopulus; ubi uero dies illuxit, làcrifi cia fupplicationesq; tributimagebantur circa deorum puluinaria. inde ad Ipeélacula itum eß uariorum ccr-taminum.Senatus decé legatos leélos è patrû numero mifitin Afri-cam, ut unà cum Scipione ordinarent earn prouinciam : hi fi quid Carthaginis fupererat,decrcueruntid Scipionem diruereiintcrdixc runtq; nequis ibihabitet,additis etia diris deuotionibus fiquis con# tra faciat,prælèrtim ßquis Byrfim Megaraue condat denuo. cæteru aditus eius nemini negatus eß. placuit amp;nbsp;ciuitatcs hoßium co bello focias omnes ad unam delerc;, amp;nbsp;agros earum quæfitos bello attn-buere focijs Ro. populi, maxime Vticenfibus quicquid ab utroq; h tere Carthaginem amp;Hipponem ufqj protenditur; cæteros tributari os feccrunt amp;nbsp;ßipendiarios turn uiros tum mulieres, decreuerûtq; utPrætoradeos exurbé mittereturannis fîngulis. his ita ordinatis in urbem reuerfi lunt. Scipio mandata illorum exccutus, facrilîcû

I .

PVNICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

ludosq; uoti compos pcrfoluit dijs immortalibus: pcrfedisq; rite o-mnibusjclaflereucftusinurbcm triumpEum egit omniu nobilif-fimum,rcfcrtum ftatuis ac donarijs,quç Carthaginicnfes per tot æ-tatcs ex tot uiftorijs toto orbe partis eomportauerant in Africam. incidit autem in id tempus quo de MacedonibusA: Andrifco,qui Pfeudophilippus uocabatur^tertio triumpEacum eft.de Græcia ue-roprimumtriumpEauit Mummius,circa centefimamfexagefimam olympiada. Sed aliquato poft in C.GraccEi tribunatu exortis in ur-befeditionibusobinopiam,placuitin Africam mitticoJonorufex milia,cui coloniæ cum fundamenta defignarent in folo dirutæ Car-tEaginis, lupi ftgna confuderunt.quo fadum eft ut fenatus rem in-bibuerit.Rurfum aliquanto pofterius,cum Cæfar,qui adeptus mox uiftoriadidator crcatus cft,Pomp^eiumin Aegyptum perlecutus, inde cótra eius amicos profedf us enet in Africam, dicitur in ibmnis uidifte magnum exercitumappellantemfeflentemq;: amp;permotum cofomnio in memoriales tabellas retulifîè confeftimde condenda Carthaginc Corinthoq;. quo celeriter occifo ab inimicis in Romana curia, filiusillius Gæft Auguftus,cumfortefortuna tabellas illas reperiflètjcondidit earn quæ nunc cft Carthaginem in proximo illi-usueteris,antiquas deuotiones cauens religiofifsimè. eo Romano-rum colonorum compertum habeo miffa ferme tria milia, reliquos additos è circumuicinis oppidis.atq; ita Africa redaéfa in forma pro uinciæ, Carthago tunc à Romanis diruta,ab cifdcm in-ftaurata cft, amp;nbsp;coloniafaéfa poft annum centefimum amp;nbsp;altcrumi

APPIANI ALE

XANDRINI ROMANARVM

HISTORIARVM DE BELLIS

Syriacis liber.

N T I o c H V s Selcucifilius, Antiochincpo^’ i Syrorum,Babyloniorum,amp; cæterarunig^ i tium rcx, fextus ab co Scleuco qui pou Ale-xandrumin Afia circa Euphratem regnauç-Parthia, cæter^^Jl’ prouincias quæ à progcnitoribus eiusdeie- -j ccrant,amp; poft multas resgeftas magnusco^ 10^2^____________ gnominatus,elatus turn fticccftibustum CO-'

gnomine,Coelelyriam,partcmq; Ciliciç Ptolemæo Philopatori Ac-gypti régi etiam tum puero uiolentc abftulit : moxque nihil cre cogitans,Hcllcfpontios impetijt,amp; Aeoles lonasq;, quafia^^^i ipftus ut regis Afiæ pertinentes: quandoquidem etiam maiores CO- gt;nbsp;rum regibus Afiæ fubditifuerat.deinde in Europa traijciens,Thra.j ciamfuhigebatjcontumaces cogens imperata facere: Cherfôncfu®. etiam munijt,amp; Lyfimachiam condidit.quamLyfimachusrexpou^ Alcxandrum Thraciæ condideratccuarcem contra eosbarbaros. Thraccs ucro poft eius mortem delcucrant. banc tune Antiochus rurfum incoli iufsit, reuocatis ciuibus profugis,amp; redemptis fi qui corumincaptiuitatefcruiebant,alijsq; colonis additis:ultro donas cis boues ouesq;,amp; ferrum ad agriculturam, ut quamcelcrrimeur-s bem munitam futuro bcllo fedem abfblueret. uidebatur cnim ci locus hic opportunifsimus in tota Thracia,ceu horreum apparatibus quos dcftinabat,cômodum.amp; cum plcriq; fe illi adiungerêt,recipe-rentq; præfidia metupotentiæ: Smyrnæi taméLampfaccniq; amp;cæ teri qui reeufabant imperata facere, legatos mifêrunt ad Flaminiuni ducem Romanû, qui paulo ante magno prælio uicerat Philippuni Macedonem in Theftalia. Fuit enim tempus quandores Maccdo-num amp;nbsp;Græcorum magna exparteerantpcrmixtç,ficutdiximusin hiftorijs Græciç.inter Antiochumquoqj amp;Flamminiuminterceflc re legationes aliquot, amp;nbsp;fine fiicccftu quæda tentatafiint. iamdudû enim inter Romanos amp;nbsp;Antiochû mutuç fiilpicioncs fuerant,qj pu-tarent ilium no quicturûin tanta regni magnitudinc, amp;nbsp;felicitate co natuum. rex ueró uidebat folos Romanos incremetis fuB pofic ob-fifterc

SYRIACIS UBER

öftere,non laturos eius in Europam tranfitum. nonduin tarnen ul-lum fimukatis argumentum extiterat, cum Icgati in urbem uenerut ^Ptolcmæo Philopatore,quercnte de Antiocho, qui Syriam ei Cili ciamq; abftulerat.cam occafionem ut fibi opportunam S P QR. li-^cntcrarripuit:moxlt;^; legatos ad Antiochum mifcrût,prætextu re-conciliandi reges,fed re uera ut explorarct coriatus Antiochi,amp; co-^iberentpro uiribus.eius legationis princeps Cneus petijta rege,ut Ptolemæum P.R. amicum fineret potiri paterno regno integro : amp;nbsp;Afiæ ciuitates quas Philippus Macedo tenuerat, libertati fuæ relin-H'^erct.inique erhufurpari ab Antiöcho quç P.R.Philippö ademe-^k'Scaddiditjmirü efle cur rex cüm tanta clafle tantoq; exercitu ad-duftoeMediaueneritin Afiammaritima,iamq;infeltetEuropam, ^urbcs in ca çdificct,Thraciamq; fubigatmifi hue ad aliud bellum gradüm faciat. Refpondit ille,Thraciam quondam pofïeffam à fuis niaioribus:deinde alienatam occupatis eis alibi, fe nunc recuperare per otium: amp;nbsp;ibi Lyfimachiam condere, Seleuco filio domicilium. Cæterum Aliæ ciuitates libéras fe relidurum,fî uelint fibi,non P.R. habcrc gratiam.Ptolemçi uerô cognatus fum,inquit,mox focer fu-turusjamp;efficiamutuobisprohoc officio agatgratias.miror autego S^o^bquo iure P.R.de A fia fatagat, cum ego rebus Italicis me non îngcram.itare infeéfa difeeflum efi:,utrifq; ih apertiores minas pro-rumpentibus.cumq; rumoribus temere credidiffetrexmortuû effe Pliilopatorem,propcrauitin Aegyptum,ut Occuparet orbatâ principe. cuiPœnus Hanibal occurrit circa Ephefum,profugus è patria propter inimicorum calumnias,qui eum apud Romanos ut inquie-tumamp;rebus nouis ffudentem dctulerant:quo temporeCarthagini cnfesRomanorü amicitiâ colebantexfœdere. eum Antiochus propter nomen artibusimperatorijs célébré excepit magnified,amp; circa fchabuit.in Lyciauerô edoébus Ptolemæu uiuere, cogitare de Ae/ gyptO(lcfijt,fperansillaomifiapotiturumfe Cypro, in quamtraij-ciebat celeriter. tempeftate au tem depreh enfus circa flumen Sarum multasnaucsamifit, amp;inhis nonnullas cumamicis CMerisq; ueéfo ribus:delatusq; in Scleuciam Syriæjclafiem quaffatam reparauit,amp; ibicelebrauit liberorum nuptias Antiochi amp;nbsp;LaodiceS, quos matri-monio iunxerat. iamq; certus bellum aduerfus P.R. gerere,propin-^uosreges adiungebat fibi conubijs: mifitq; Ptolcmço in Aegyptû Cleopatram Syram cognominc,in dotem addes Coclefyriam,quam eiprius ipfeademerat, dcmulcensadolefcentem,üt helloRomano 3^uicfccrct. Antiochidemuerô mifit Ariarathi regiCappadocum, amp;reliquaEumcniregiPergami. at illc, quia uidebat cum iam bellù contra

DE BELLIS

contra Romanos inftituere, amp;nbsp;in hunc ufüm affinitaté qua:rcrc,ex • cufauit: mirantibusq; fratribus Attalo amp;Philetæro afpcrnari cüaffi nitatcmtantirégis uicini amp;. ultro inuitantisjoftenditimminercbcl-lum,primum quidêæquo Marte gerendum: led tandemfuperiores fore Romanos,proptcr generofitatê ac laborum tolerantia.cgo ue-' rojinquitjuincentibus Romanis firmitermeumregnumobtincbo. lt;]uodïï Antiocho uiéboria contingeret,autà præpotcnte uicinô Ipoliarerpoßeßionibus omnibusiautetiamfi regnummihimanc-ret, parendum efletmaioris régis imperio. bis de caufis il!c nupoas renuit. Antiochus ueró rurfus in Hellefpontum reuerfùs,amp; prouc-élus in Cherfonefum,multa tune quoq; Thraciæ loca uel ui ucl de-ditionc cepit. Græcos ueró quotquotThracibus parcbantlibcra-bät,amp; Byzantijs muJta largitus eft,opportunam urbemin orepon-tihabentibus. Gallogræcos quoq; muneribus amp;terrore apparatus in focictatem belli pcrtraxit,ratus idoneos quos Romanis oppot^^' ret propter magnitudine corporum.poRhæc Ephefum appulit/’f-de legatos Romam mifitjLynamjEgefianaftêjMcnippuin, tus mentem pertentarent, quamuis aliud ßmulabat: uidclicetieba-ébenus ßudiofum Romani nominis, in fbeietatem etiam redpitupi enté, ß modo dignus uideatur: mirari cur iubeaturlonicisurbibus ab fccdere,amp; quibufdam tributareraittere,amp; non mifeerefeJ^^S^quot; cijs Afiæ,amp; omittere auitam pofleßionem Thraciæ.hæc enim iu“^ non in amicos,fed in uiétos cópetere.lenatus intelligens legato^ tatum fe ueniire,paucis uerbis refpondit : Si Antiochus Græcosafia ticos finat efle liberos,amp; ab Europa abRineat,fore amicu R.P.firio-luerit.hoc tantum refpondit fenatus,nec ullam prçterea caufam ad-iecit. Antiochus ueró cogitans quamprimü Græciaminuadere,amp; inde bellum aducrius Romanos incipere,cômunicauit cumHanni-bale id conßlium.qui dixit, Græciam iamdudum affeébam, pofîè oc cupari abfq; ncgotio.bella aût omnia domi efle diffîcilia, propter6 mem comitem: foris ueró geri facilius.nec Antiochum debcllaturu in GræciaRomanos, abundantes comeatu amp;apparatudomeftico.' ïuadebatigitur ut occuparet partem aliquamitaliç, ibiq; federn belli faceret:itaRomanam remdomiforisq; debilioremfore.Equidem ïum,inquit,peritus Italiæ,amp; pofliim in ea cum decem milibusuiro-rum occupare opportunum locumaliquem : amp;nbsp;Carthaginienfibus amicis mandarc per litcras,ut eum populum ad defeébionernoueat, iam ante fua iponte à præfènti ftatu abnorrente, amp;nbsp;alicnû à fide Ro. populi,facile Ipe melioris fortunç aulurum aliquid,modo intclligat repctcrenicltaliam .rexlibcnter his auditis, magni,ut erat,morne» ratui

SYRïACrS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ét

ratus effeadhoc bcllumacccßionem Carthaginicnfium, confcflim cura iußit amicis fcribcrc.ille uero non fcripfït quiclcm,nonduni c-nira tuto poteratjRomanis fcrutantibus omnia, amp;nbsp;belJo nódum de chratOjCum ctiam multos æmulos babcrct Cartha2me,amp; perturba ta effet ca refp. quæ res paulo poft cam euertit. Ariftonem tarnen ne gotiatoremTyrium ïpccic negotiationis mißt ad amicoSjpoftulas, utquamprimum ipfeinuafiftctltaliam,populum concitarentad ex-petendam ultioncm ob acceptas iniurias; quæ mandata ille diligenter exccutus eft.cæterumHannibalis inimici utfenferuntaduentum Ariflonis,tumultuabantur, quafi res nouarentur,amp; quærebantho Ipitem Tyrium. ille ne amici Hannibalis præ alijs hærercnt in crimi nc,noftu clamferiptum quoddam in curia propofuit, quo Hanniz baluniucrfurnftnatumhortabatur, utpatriam defenderent autorç Antiocho: ac mox è portu foluit. mane ucro amici quidc Hannibalis hoc cômento à ffifpicione libcratî ftint,quafi totus fenatus folici-tatus fit. populus uerô plenus fuit uarijs tumultibus, infenfus quidç Romanis,fed no ualcns eos fallere.Interea Romani legatos,amp; in bis Scipionem Africànum,fimiliter ad Antiochi mente tentandammi-fenint,amp;apparatû cxplorandum.qui cumEphefi audifîènt, regem profeftum in Pifidiaffl, ibi expeéfarunt cius reditum, amp;nbsp;(æpe collo-cutifunt cum Hannibafe. Cartbagine tune pacata, needum declara-tohoffe Antiocho : cxpoftularuntq; cum Hannib’alequodpatriam fugeret,nulla P.R.ucl in ipfum uel in alios Carthaginiéfes poft reno uatumfœdus iniuria.idqj faciebant, ut Hannibalcm regifufpcélum tedderent quotidianis cum eo colloquijs: quod Pœnus quâuis dux cautifsirausjtunc tarnen non animaducrtit.fcd rex admonitus fufpi cioncm conccpit,nec poftea ïàtis fidebat Hannibali. iam cnim fiibe ratnonnihil æmulationis amp;inuidiæ,nercibencgcftælaudemaufer tetHannibal.Ferturq;,inter huiufinodi familiaria côlloquia in gym nafio quodam incidifte mentionem de claris imperatoribus in præ-fentiamultorü adftantium: amp;nbsp;Hannibalcm à Scipione rogatû quiG nam optimus fuifiret.rclpondifie, Alexander Maccdo.amp; Scipionem acquieuiffè, quod Alexandro cederet. rurfumq; rogafle quêfccun-dum exiffimaret.illum nominafle Pyrrhum Epirotam,quodaudaci am putaret uirtutem ducis præcipuam.non cft enim inuenire auda-cioresinomniregû memoria:tû Scipionêiamfubmolcfteferentc,; rurfum tarnen rogaftc,cui tandem tertia palmam tribueret,fibifpc-rantem forfitan. Mibijpfi rcfpôdifîe ilium. namiuuenisHilpaniam perdomui, Alpes fuperaui cum exercitu primus poft Herculcm,Itali arauobis trepidantibusingreflus euerti c c c c. oppida, urbe^n ue-^ f ftram

DB BELLIS

ftram non femel adduxi in extremum periculum, nó pccünïjsjnon ïupplementis adiutus à meis Carthaginienfibus.tum Scipio magni-loquêtiam hominis abrumpensirrifit/ubiecitq;: quotöigiturloco poneres teipfum Hannibal, fi à me uiâus no efics.’at ilJe animaduer fo iam affeétu asmuli:tum,inquit,Alexandro me anteponere.itanul-lomagniloq^uentiæfuæ detrimento, Scipioni quoq; dißimulan^r blanditus cn:,quafi is Alexandr o praeflantiorc uicerit. foluto inhüc modumcolloquio, Hannibal Scipionem inuitauitin Hofpititi,qui perlibentcr ïc uenturum dixit,nifi ille turn apud Antiochum Romanis fufpedû ageret.fic illi ut dignum crat’tantis imperatoribus, bellis tantum metiebantur inimicitias. fed non talis fuit Flaminius. ui* do enim póft Antioebo fugientemHannibalem amp;. uagum circaBi-thyniam,legatione ob aliam caufam funges apud Prufiam, nil ab co priuatim læfûs, nee mandatum fenatus afterens,ncformidandü(]Ui / dem amplius poft cuerfas opes Carthaginis,ucneno per Prufïamfm

ftulit, dudum ut fertur præmonitû oraculo huiufmodi: Hannibalis cineres terra Libyfta teget:

eoq; falsu,quafi moriturus effet in Africa.eft aut Libyflus Bithy^a? ftuuiuSjâ quo ea regio capeftris agno minat. quæ cxêpla magnanmu tatis Scipionis amp;nbsp;Hanibalis, nbsp;nbsp;ex aduerfo pufillanimitatis Flamimj

ab hac narrationc nó aliéna efte uifa funt. Cæterû Antiochus ePiff' dia rcuerfus,audita R odiorii legatione, ipfos Sc By2antios nosq;,amp; quicüq; abj Græci Afiamaccolunt, liberos fore poHi^^^^ cft, ft Romanis ipfe iungeret foedere. Aeolesaütamp;Ionascodéiurc efte noluit,aftuetos iamdudfi parère barbaris etia Aftç regibusataq; Ro. legati nulla re impetrata(^non enim in hoc,fèd exploratü uene-ranï)inurbéreucrft funt. poft hos Aetoloru legati uenerut ad rege Thoante legationis cius principe : qui ofterebant ei totius Actoliæ copiarumimperiu, hortabanturq; utin Græciam traijcercttanqad rem paratam: nee ftnebant ut expedaret exercitum dcfcendentema mediterraneis Aftç regionibus,exaggerädo uires Aetolicas,promic tendoq;focietatcmLaccdæmonioru atq; Philippi Maccdonisirati Rom.populo, modo fine mora traijccret. ille ueró iritabatur ualdc temerc,ne nuncio quidem de filio in Syria defundo inftituta expe-ditionem tardante:appulitq; in Euboeam cum folis quas turn ad ma-num erant decem milibus : quam ipfè uniuerfam præ metu ccdcntc deditione inftdcrecepit.Micithio ueró unus ex eius ducibus,Roma nos apud Delium Apollini facrü aggrefTus, partim occidit, partira uiuos cepit. Amynander quoq; rex Athamanum in focietatc Antio chi receptus eft ob caufam hanc, Alexander quidam Macedo, apud i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Megalopo-

sYRIACIS LIBER

Mcgalopolitanos eclucatus,amp; iurc ciuitatis donatus ab eis,prodigi-ofismendacijs fingebatfe ab Alexandro Philippi filio genus ducc-rc: amp;nbsp;ut fidem fuis fabulis facerct, liberis nomina impoïuitjPhilip-pum,Alexandrum, amp;nbsp;Apamam, quam locauit Amynandro in ma-trimoniû.quam Philippus frater cum deduxiïïêtad nuptias, ubi ma ritum pucllæ uidit innrmum,amp; rerum imperitum, mâfit apud eum adminiftraturus principatû propter affinitatem. huic Philippo Antiochus cû faceret fpem, quafi reduéhurus eum in gétilicium regnu Maccdoniæ, Athamanas parauit fibi focios, amp;Thebanos infiper, Thebas ipfe profeéî:us,amp; pro cotione allocutus populum.Sic Amy nandri,Thebanorû,Aetoiorumq; fiduciafàtis temerarietantûbellum aggreflus, difpiciebat de Theflalia, m oxne inuadenda eflet, an exaftahieme. huic deliberationi cum Hanibal intereflet tacitus, rex primum rogauit fententiam.tum ille, Theflalos non efl difficile uel nunc uel poil hiemcm,fi uelis,fubigcre. nam hæc gens diutinis mails feflafficut nunc in te propenfa eft, ita ft quid lecus acciderit, non grauatini ad Romanos deficiet.uenimus autem ftnc proprijs militi— bus,ab Aetolis uocantibus perfuaft, Laccdæmonios cum Philippo nobis fore fociosreum Lacedæmonij hoftes nobis fint (quatum au dioj non minus quam Achæi. Philippus uerô fi tecu ucrfetur,non uidcoquantimomentiinhocbello fit, utrilibetpartifaueat.ego’in eademperfto fententia, copias ex Afia uocandas efle primo quoq; tempore,ncc collocanda fpem in Aetolis aut Amynandro.qua? ubi ucnerint, populandamitaliam, ut Romani difteti malisdomefticis, tuæ ditioni molefti cfïè definant, amp;: fuis rebus metuentes nufquam exercîtum promoueant.fed turn mutandum erit conftiium.oportet cnim dimidia clafle popular! oras Italiæialteram dimidiam in ftatio-ncexpeêare quafeunq; occaftonesreîbene gerendæ.teuerocum uniuerfîs terreftribus copijs in fronte Grçciæ federepropeltaliam, lt;^lrruptionis ei metum incutereratq; adeo irrumpere, fi quado po tueris.Philippumuero modis omnibus folicitare ad focietatem,fu-turumutriufcunq; partis accefsionem non exiguam. quodft fledi nequeat, filium tuum Selcucum per Thraciam cotra ilium immittc tCjUtdiftradusbellodomefticonihif profit hoftibus. HçceratHa-nibalis fententia,nec alia in eo confiftorio melior audita eft.fèd ob-ftante illuftri uiro inuidia,ne uideretur aut rex ipfe aut alij confilia-nj minus in artibusimperatorijsfapcre , neuerei bene geftædecus illicontingeret,omiflàfuntomnia,nifi quodPolyxenidasin Afiam adexercitum adducendum mifliis eft. Senatus poft^audijt deirru-ptione in Græciam,amp; fuis apud Delium cæfis captisq;, hoftem iudi f Z cauit

64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-DEBÉLLIS'

cauit Antiochum.atq; ita diuturnæ fufpiciones mutuæ tandc ad co-tentioncs progreflæ funt. quonia autem Antiochus in Afia multas amp;nbsp;magnas gctes meditcrraneas obtincbat, oramq; maritima uniucr fam propemodu : iamq; Europam ingreflus crat, formidabilis tuin apparatu turn rcrü geftaru gloria, ob quas Magni cognomen para-ucrat.Rómani bcllum id diu duraturû putabant: amp;nbsp;de Philippo Ma cedone fulpicabantur,quem nuper debellaucrantiatq; Carthagim-enfibus, ne à foedere difeederet, propter Hannibalis familiaritatem cum Antiocho : alios quoq; prouinciales habentes fuïpe(ftos,neamp; ipfi aliquid noui molirentur expeftatione Antiochi,ad omnes fliuc runt certam manu militum quæpacatepræfidcat : fimulq; prop^æ' tores cumfenisfecuribus, qui ut infignia côfùlum dimidiata,itadignitatis quoq; ac potellatis nabet dimidiü .amp; Ut in magno periculo ctiam de Italia fucre foliciti,ne ucl libi parum fida,uel contra AnO^ chum parum firma elTet.ccrtèTarcntû magnus exercitus miffu^“*» qui obferuaretaditu : fimulq; claßis circuueftabatur oramifariti-mam.tätus terror Antiochi fuit à principio.ubi ucro domi Pâtisor^ natæ uifæ funt res impcrij, deleébus habebant contra Antiochutn-Ex urbanis conferipta fiint uiginti milia, duplum è foeijs, utpn®^ ucre Ionium marc traijccrct. atq; ita hiems tota in apparando confumpta efi.Antiochus ante mouit in Thcflaliam: amp;nbsp;pofi^P^^^® nit ad Cynolccphalas,ubi clade Macodenes à Romanis äcccpcp^^h reliquias cæfbrum infcpultas ctia tum,fcpclijt magnifiée, captans ta-uorem Macedonum,amp;Philippo inuidiamfaciens,quodftratpsfe-pehri non curauerit. quod ut Philippus audijt, adhuc utrifequendi efient ambiguusjfiatim partes Romanas prætulit : uocatoq; adfcBe bio, qui in proximo prçerat cxercitui,fidem dedit finccræfocictatis contra Antiochum. quam ob rem laudauit eum Bebius, moxq; au-fus efi: per Macedonia Appium Claudium cum duobus milibuspe-ditum in Thcfiaha mittere. qui ubi ad T empe peruenit, uifis in pto pinquo caftris Antiochi Larifiam obfidetis, multosignes excitauit, ut fuorum paucitatem celaret.rex Bebium cum Phippo adeffc ratus, metu à LarifTa difeeßit, caulatus infiare hicme, amp;nbsp;Chalcidem petijt: ibi captus amore formofæ uirginis, quinquagenario maior intcr-mifsis tanti belli curis cclcbrauit nuptias, amp;nbsp;fefios dies egit,cxcrcitu ctiam per totamhicmem fbluto in ocium ac dclicias.incuntcautem uerc inuades Acarnaniam, fenfit militem baud facile ab otio redire ad officium,poenituitq; indulfilfcnuptijs amp;nbsp;fefiiuitatibus. recipient tarnen in fidem quædam cius regionis oppida,amp; oppugnas religtia, quam primurn cognouit Romanos marc Ionium traij cere, Chalci-

s YR I Acts LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ö5

^cmrcdijt. erant in co cxcr ci tu equitunitiuomilia,pedituni xxm. ^clephantialiquot.praecrat Manius Acilius GlabriorquiaBrundi-10 tranfuedus Apolloniam,pctebatT}ieflaIiam,fociorum oppido l'Uni obfidione folucns obitcr:amp; fi quodhoftium præfîdium rece-P^ratjciicicbaturpræfîdiarij. Philippus quoq; Megalopolitanusin potcftate redaftus cfl, adhuc ipcrans regnum Macedonu. ex Anti-och] etiam copijs capta hint circitcr tria milia. Dum hæc geruntur à ^ânio,Philippus Athamaniam irrumpcs,totamfubcgit,Amynan-oto uigiete Ambraciam. quæ ubi relata funt Antiochogt; ccleritatem ooitium pcrtimuit in tam repen tina rerum mutationerac tum dcmû l'^ulibredccôfuluifle Hannibalem:mißislt;j; alijs poft alios nuncijs urgcbatPolyxenidam ut traijceret. ipft uero undiq; ad le contrahe-Oâtiuos milites.qui ubi côuenerc,peditû dccé milia,quingenti equi quçdamlociorum auxiIia,Thermopylas occupauit,locorum 2nguftiashoftibus obijciens,amp; expeélans exercitû ex Alia, lunt au-icmThermopylæ anguftus amp;nbsp;oblongus tranfttus qui partim mari âlperoamp;iniportuofo alluitur^partim palude profunda amp;nbsp;inuiarim-iiiinentduoprærupta cacumina^quæTichiunta amp;Callidromûno-iiiinant.funtibi fontes aquæ calidç,undeloco no-mén à Græcis indi îum.hicædificauit Antiochus rriurum dupliceragt;amp; ei machinas fù-pcrimpofuit: iuftitq; Actolos inlidcre motium cacumina, ne quis le circumueniretper earn quam uocant Atrapon,per quam ctiam La-ccdçmonios Sc LeonidamXerxes aggrelTus cft,cü nemo tunc mon tes fcruaret.illi uero lingula occupar ût millenis militibus,reliqui fe-orfum caftra muniuerût ad Heracleam .Manius ut animadüertit ap-paratünihoftium,mane lignum pugnæ deditgt;prçmiftis noftu duo bustribunisjM.Catone amp;nbsp;L.V alerio,qui cum quqtquot uellentfe-Icftismontes circûireÂt,amp; ftationc Aetolos fi polîcnt deijGcrét. ho l'Uni alter Lucius à Tichiunte repulfus, Actolis hoc loco fortiter pu gnantibus.Cato uero cum prope Callidromû fe munilTet, in dormi cntcSadhuchoftes irruit circa ultimam ui^iliam. multu tarnen certa tum clîgt; euadentibus per ardua præruptaq; cotrahoftem militibus. ianiq; Manius etiâ Antiochum à fronte petebat, diuifisin cateruas copijs.nec cnim aliter in faucibus poterat.rexuelites amp;nbsp;cetratosan te phalangem ftatuitfiplam pro caftris inftrüxit. ad dextrum ciusla-tusfunditores aelàgittarios collocauit in pede mods : elcphantos in lîniftro latereicohortes quibus ftipari folebat, iuxta mare, conlèrto deindeprælio, primum Manius à uelitibus infeftabatur undiq;. ubi uero coslaboriofelüftinendogt; amp;nunc ccdcndo,nunc rurlumim-prefiioné faciedo,tandem fugauft : phalanx illis per medium tranf-f 5 mifsis

DE BELLIS

mißis rurfùs coiuib amp;nbsp;farißas condcnßs obiccit: quo maximeinfi‘ tuto Alcxandri Philippiq; Maccdones hoftibus erät terribilcs,non audentibus in infeftas longas amp;nbsp;multas haftas incurrere, cum repen tc cofpedi funt Aetoli cum damorc è Callidromo fugere, amp;nbsp;dcliH-reincaftra Antiochi. ca res primum utrofq; terruit,nócJumfatisc(gt; gnita. ut ucro Cato confpeftus eft magno clamore fugientes perfc-quens, amp;nbsp;caftris Antiochi iam imminens, territi funt regij j qui iain antemultade Romanorum uirtutefeifeitando audierant, confei) luæfegniciæjinquamhibcrnisuoluptatîbus amp;nbsp;ceflationibusinciHe rant.cumqj præ metu non poflent cernere,quantam manu Cato fe-cum trahcrct,ratiplurcs cfle,amp; caftris timentes^ turbatis ordinibus refugeruht in ea, ut inde boRem arcerent. Romani uero terga pre-mente's fimul introruperunt. ibi noua fuga regiorû exorta: Manius eos Scarpbiam ufq; perfecutus eft cædendo capiendoq;. indercucr fus regis caRra diripuit. Aetolos qui in Romanorü uacua caftra irru perant,quaprimü uiRis eRexpulit, defiderauit circiter ducctos^qui pugnandoperfequcndoq; ceciderunt. Antiochus amifitannuine-ratis captiuis circiter x m. rex ipfc quaraprimü uiditinclinatamfuo* rum aciem, cum quingentis cquitibus continuato curfu Vclatiapc tijtiatq; inde porro Chalcidem amp;nbsp;EpheRim,cum noua nuptaEubia (fic enim cam uocabat)fugit nauibus^nc bis quidem omnibusinco lumibus.quafdam cnim commeatum ferentes claßis Romançptæi^ élus dcprcRerat. in urbe poR nunciatam uiéboria tam celercmßci-lemq;, fupplicationcs fueruntjætis omnibus pcriculofi,ut uideba-tur belli primam experientiam eeßifle tarn féliciter. Pbilippo ctiam in fidei focialis gratia Demetrius filius tune obfes remiflüs cR.Duö bac publica gratulatione urbs fruitur51VIanius Pboccfes^Cbalcidcn-fesjamp; alios qui Antiocbumiuucrant, ucniam pctcntesmetulibera-uit : Actoliam uero cum Pbilippo uaRauit, amp;nbsp;urbes eius oppugna-uit.Damocritus quoqj dux gentis à Manio latebris extradus cR,qöi Flaminio minatus fuerai fccaRramctaturum adTiberim, ipfc ucr-fus Callipolimitcr fecitper motem Coracem, omnium altifsimu, amp;nbsp;propter rupes tranfitu pcrdifficilemjprçfertiim impedito ßrcinis amp;nbsp;fpolijs cxcrcitui. multi enim in uia tarn incomoda prolapfi per praigt; rupta cum armis amp;impcdimetis dcuoluebantur. bos Actolipertur bare potcrant, fed nufquam uifi funt, occupât! mittedis Romam de pace Icgationibus. Antiochus interim à mediterraneis ßtrapijspro pcrc copias conuocabat ad mare,claflem ctiam apparans, cuipræe-ratPoiyxcnidas exul Rodiusimoxq; traiecitin CberfoneRim: ctrur fuscammuhijt, miRoin ScRum amp;nbsp;Abydumpræfidio,perquasin

' quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aliam

SYR.IACIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

Afiamtraicftuj cratRomanis legionibus. amp;cùmliorrcuhuicbel-lo deftinaflèt Lyfimachiam, magnamarmorumfrumentiq; üirtico comportabat,putans Romanos breui cum magnis tcrreftribus na-üalibusq; copijs adforc.illi Manio iucceflore dederuntL.Scipione, tunc cófulem. lt;amp;nbsp;quia inexcrcitatus erat, nee fàtis callens rerù milita num,lcgatu addiderunt ci Publium fratrem,qui é Carthagine deui-â:acognomê Africani ccufpolium retulcrat. Dum hi fratres toti in apparatufunt,Liuius quihadenus curamitaliæ defendendæ habue rat, ad claflcm miflus fuccefTor Atilio, ftatim cum fuis nauibus quitus luftrabat oras Italiæ, amp;nbsp;quibufdam miïsis à Charthaginienfibus auxib'aribusq; alijs,in Piræum appulit:acceptaq; clafleab Atilio, na-uigauit oétuaginta Sc una infuper nauibus Rratis : quas fequebatur amp;Eumenes cumt. fuis, quæ amp;nbsp;ipfæflratæ erant non pauciores di-midîo.appulerûtautcmin Phocidem, tune Antiochofubditam,fed admittenté eos præ metu : amp;fequenti die difeefferunt adprælium. occurrebat enim præfedus clafsis Antiochi Polyxcnidas cum c c. nauibus,leuioribus multo quàmhofliles erat:quod ci maxime pro-ftiit,quôdRomani nondum eflentperiti rcinauticæ.cumq; uidiflet ante alias ferri duas naucs puni cas, immißis in eas tribus ex fuis, u-tramq; cepit, fed inanem, Afris in mare profilietibus.tum Liuius ira tus primus in eas imp etum fecitnaueprçtoria, multum prouedus ante claffem rcliquam. quæ contemnentes unam præ fe, iniccerunt manus ferreas,amp; cohçrcntibus nauigijs fuit certamen terreftri fimli Ic.cumq; Romani præpoller et fortitudine, aliénas naues infiliendo ceperunt:amp; cum duabus fimul captiuis ad claffem rcuerfi funt.Poft boepugnç prçludium confligentibus cIafsibus,Romana pars alacri tatefuperabat amp;nbsp;robore.fed quia grauioribus utebatur nauibus,no poterat agiles aduerfàriorû fuffugientes affequi,donee celeri fuga re ceperunt fc Ephefum.Romani uero Chium petierunt, ubi coniüxe-funtfccumeisx x v i i.auxiliaresRodiæ.Antiochus pofl^ audiuit de hoc nauali prælio,Hanni balcm mifît in Syriam,ut alias naucs co pararet è Phoenice amp;nbsp;Cilicia.eum redeuntem Rodij compulerunt in Pampbyliam, captisq; aliquot ex ca claffc nauibus, rcliquis infidia-bantur.IntereaP. Scipio in Aetoliamuenit cum confulc, acceptoq; exercitu à Manio, bellum oppidatim circumferrc cótempfit ut rem cxiguam,permittens Aetolis rurfumlegationcminurbem. maluit cnim properare aduerfùs Antiochum, priufquam cofulatus fratris elaberetur, duxit autê per Maccdoniam Thraciamq; ad Hellefpon-tum difficili moleflaq; uia, nifî earn muniffet Philippus Macedo, amp;nbsp;dcducenspræbuifîethofpitia, iâ ante extrudis pontibus amp;nbsp;annona £4 præpà-

DE BELLIS

præpatata.quamobrem ftatim Scipiones remifèrunt eireliquumpc cuniæ debitæ, ficutfenatus mandarat, fi obfequentem inuenificnt. Prufiæ régi Bithynorum fcripferunt, comemorand o quàmrnultis regibus amicis acfocijs P. Romanus régna auxerit: Philippe quoq; Macedoni uifto regnum reliftum, filium obfidem redditû, reæib ûmpecuniamdebitam.quibusieftis Prufialibenterfocietatemad-uerfus Antiochuminijt. Liuius autem præfeélus clafiis pôfiqaudi-uit Scipiones efîe in itinere, Paufimacho Rodio cû nauibus Rodijs amp;nbsp;parte fuarû reliélo in Aeôlidc, cû maiore parte nauigauitinHcl-lefpontum, ut eos exciperet:moxq; Seftus, Rhœtium, Achæoruna portus,amp; alla quædam oppida ei fe dedidcrût.Abydum uerô impe-ratadetreftanté oppugnabat.atPaufimachus poft difcelTum Liuij multa tentans exercebat fiios, côpingendo uarias machinas : trullas quoq; ferreas igniferas longis contis fiifpendebat, ut ignis multum prominerct in mare è fuis nauibus, amp;nbsp;in hoftiles propinquantesin-cideret.his ftudijs occupatum Polyxenidas Antiochi clafiis præ^^' lt;ftus,amp;ipfeRodius,fèd turn exul, mfidiofo comento aggreflus cfty pollicendo traditurum fe clafîcm, fi illc adiuuarct fiiura in patriam reditum.fufpefta fuit h ominis uafricies, amp;nbsp;aliquandiu pulcre dolos cauitPaufimachus.fedpoftqàPoIyxenidaaccepitliterasdeprodi-tione ftriptas ipfius manu, lt;amp;nbsp;uidit eu foluifîe ab Ephefo, fociosna-uales pcrfimulâtionemfrumentatû dimifi~os,ratus neminécômiflu rum ut aduerfus femetipfum indicia manu fua teftata daret, nimiunt credulus neglexit cxcubias,amp; fiios ipfe quoq; frumentatum dimifit. Polyxenidas ubi animaduertit dolum fuccedere, moxfuos accerfi-uit,amp;Nicandrum archipiratam cumpaucis Samum trafinifit,ut ar-matos per terramad tergum hoftium duceret.ipfc medianoftefol-uit,amp; ante diluculumin dormientes adhucirruit. Paufimachusre-pentinoamp;inopinatomalotcrritus,iufsit militesrcliéfis nauibusc terra repugnare.fcd cura etia a tergo Nicander impetum in cum fa-ccret, per nodurnû errorem putans terram occupatam à pluribus, rurfiim naues confccndittrepidcrprimusq; fc oppofuithoftibus,amp; primus impigre pugnans interfedus eft :reliqui autcaptiaut cæfi îunt.naues feptem tantum effugerût, micantibus ftammis deterren-tes hofté ne acccderct propius. reliquas uiginti Polyxenidas rcmul-co pertraxit Ephefiim. poft earn uiftoria Phoeæa rurfiim amp;nbsp;Samus amp;nbsp;Cuma defecerunt ad Antiochum.tum Liuius ueritus nequidfuis nauibus'in Aeolidereliébis accideret, feftinus ad easredijtiquo etia Eumenes occurrit.fedlt;ScRodij uiginti aliasnauesRomanis mife-runt, itaq; breui mora mterpofita omnes receptis animis nauigarût

Ephefum

SYRIACISLIBER

Ephcfum ordinatis nauibus tanquS ad prælium.cumq; nemo ex ad-uerfo prodiretjdimidiû claßis in alto diu oftcntaucruntmeliquis na uibus appulfi ad terram deprædabantur hoftium Iittora:donec Ni-cander inuafit eos à regione mediterranea, amp;nbsp;præda rcccpta in na-Uescompulit.illirurfumadSamum appulcrüt,elapibiampræfeélu ræLiuij tempore.per eofdem dies Scleucus Antiochifilius Eume^ nisterra populabatur, amp;nbsp;Pergamum obfidcba't coclufis in cam bo-ftibus.(juamobremEumcnesEIæam,quæ eius regninauaic eft;,finc moratraiecit: amp;nbsp;cum co L. Aemilius Regillus fucccflor LiuiJ : code amp;cxAcliaiaueneruntauxiliares Eumenis mille pcditcs, amp;nbsp;centum lelefti equitcsjduce Diophane. qui cum ê mocnibus proipexiflet Sc leucianos ludentcs contemptim amp;nbsp;potantcs, iuafit Pergaments ut fe cuminhoftem erumperent.quod cum illi no fuftinerent facerc,iu-ospeditesequitesq; armatos,amp; antemoenia produdios iußitquie-tosilare^paucitate eorum ac timiditatem diu contemnentibus nofti bus.at ille circa prandium occupatos inuafit, turbatamq; flationcm corum coegit terga uertere.cçtcri dum ad arma profiliunt,amp; equos infrenant,autpauidos amp;abruptis uinculis fugicntcs perfequuntur, autftare nolentcs non poffunt afcenderc. Diophanes uicit egregie, Pergamenis è murp acclamantibus, ac ne tum quide prodirc auden tibus. cæfis enim quotquot in tarn celcri uirtutis ofietatione alTequi poteratjcum captiuis uiris cquisq; in præfidium urbis redijt.pofte-ro die in eundem locum proeeßit, ne tum quidem Pergamenis fc-quentibus. Seleucus cum equitum turmis aceeßit propius,potefta-tempugnæ faciens.quieuit Acbæus non difccdes à moenibus, amp;nbsp;oc calionem opperiens.ubi uero pofi; meridiem feflbs équités uidit rc uertiin cafira,magno impetu in poftremü agmen incurrit,rurfiisq; tumultuincuflo,amp;cçfisabeuntiûtergis inurbem fcrecepit.ad cum raodupabulantes lignantes q; fçpius adortus exinfidijs,exagro Per gameno Scleucum mouere caftra coegit,amp; omnino è regno Eume nis expulit. paulopoft Polyxenidas cum Romanis nauali prælio cer-tauitadMyoncfum,duces nauesftratas x c.quib.Regillus lxxxiii nauium claiTem oppoftiit. in his crant x x v. Rodiæ, quibus Eudo-rus in finiftro cornu præfuit.qui cum uideret in altero cornu Poly-xenidç aciem euedam multum ultra Romanam,ueritus ne dextrum cornu ampledleretur amp;nbsp;circumiret,naues fiias in alteru cornu con-citat longe omniu cclerrimas:amp; cas quæ ignés præ fe portabant, pri mas Polyxenidæ o b ij cit.regiæ metu ignis aduerfi non aufæ concur-rercjobnauigabant eas,tamp; obliquas fe ad i(ftus prebentes fatifeebant: donee cû una Rodia roftro pereufsiflet Sidoniam, ancora ilt;ftu ipfo exeuflâ

DE BELLIS

cxcufla cfua,inRodiam infixa ambas colligauit; unde certamen ex-óVtum eft terrcftri fimile. cumq; aliæ mukæ in.utriufq; auxiliûcon-fluerentjacris fuit contcntio:atq; ita media pars nauium à fuis defer-tâjpriufquàm fentiret,à Romanis circumucnta eft. ut ueró fenfere, fuga deinde fuit^amiftisrcgijsundetrigintanauibus : cxquibustre-decim una cum uecloribus captç ftint.Romani duas tantum amifè-runt.Polyxcnidas Rodiam una fccum Ephefum abduxit.Sictumad Myonefum pugnatum eft claftibus : de qua pugna nódum audierat Antiochus cû Cherfoneftim muniret ac Lyftmachia, ratus, idquod crat,ea magni momenti fore contra Romanos,quibus et per rdiqua Thraciam cum exercitu traftrc fuiftet perdifftcile, ni Philippumha-builîentfociû.uerum quia Syrus inconftantieratingenio,lcuibusq; de caufis mutabili, cognita clade ad Myonefum accepta, omnino perterritus eft, deum aliqucminftdiari fibi exiftimans. omniaenim præter opinione cadcre,Romanis mare obtinêiibus, in quofcfflub tum putabatpræcellereiHânibale claufo in Pamphiha:PhiIippoBo-ftem deducête per inuia, quem maxime credidcratforeacceptarunt iniuriarum mcmorem.his rebus omnibus territus,amp; deoiamnien-tem adimentCjUt fieri folet imminentibus calamitatibus,Clierfonc-lùmdeferuittemerc, non expedfato confpecluhoftium, acneappa ratu quidemindetranslatoautincenfo que cumulauerat, magnum numcrûfrumenti,armorum,machinarû,pccuniæ:fedhisomn’^^^ integris reliéfis in ufum hoftium.Lyfimachicnfes quoq; tanqtirbe capta cum uxoribus amp;nbsp;Jibens ad fe eófugietes ftentesq; defpexkin unicam cura'm intentus,quomodo Romanos Abydo arcerct, eo fpem belli reliquam collocans.attamen ne hune quidem^ traicâu cuftodiuitdijs mentem adimetibus :fedinmediterfaneauthofteni præucniret properans,nullum ibi reliquit præfidiuin. tum Scipiones difeeflueius cognitOjCurfimoccuparuntLyfimachiam: amp;poû ti in Cherfoncfo theïauris armamentarijsq; regijs,HcIlc{pontumin euftoditum traiecerunt propere, amp;nbsp;Antiochum apud Sardeisaffe-cutifiintignarum omnium.quo territus dolebat, erratafua infortu nam referens : moxq; Heraclidem Byzantium mifit ad Scipiones ut de pace agcret,ofierens Smyrnam, Alexâdriamad Granicum,Lain pfiicumq;,quæ belli cauïà fucrant, amp;nbsp;impenfæ in bellum faâæpatte dimidiam.mandatü ctiam habebat, ut lonicas quoq; ac Aeolicas ci-uitates, quæ partium Romanarû fucrant, amp;nbsp;fi quid aliud Scipiones pctcrent,c5cederct.hæcHcraclidi cômiftàfunt, proferêda publice-priuatim autem P. Scipioni iuflùs eft polliceri ingens auri pondus, amp;filijreftitutioncm finepretio. ceperat enim eum rexin GræciM

SYRIA CIS liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yi

Châlcidé petcntc Deme triade, is erat Scipio lt;5111 pofteä Carthaginc captant dirait, fecundus poll: hunc Africanus cognominatus, Pauli filius eius qui Pcrleum Maccdonecepit, Scipionis nepos exfilia,amp; adoptione filius. Scipiones in conciliorelponderuntHeracIidific: Si Antiochus pace opus habeat,oportere cum no Iblis lonidis Aeo-licisq; ciuitatibus decedere,fed omni citra Taurum Afia: amp;nbsp;præfta-reomnentimpenlàm cius belli quodipfius culpa excitatum elïèt.pri uatim ante Publius dixit Heraclidi,fi rex dum Lyfimachiam èc Cher foncfumtenebatjhas conditiones Romanis obtulilïèt,libenter acce pturosfuilTc: fortalsisctiamfiprohibitifuiflentHellelpontumtraij cere.conceflb uero tranfitu,amp; no folum freno,fed ctiam feflore ac-ccpto, non pofle cum ucrba dare. pro benigna uoluntate habere le rcgi gratian’i,maiôrê habituru ubi nlium receperit.in prçlèntia fide le confiliû dare,ut códitiones accipiat,prius^experiatur aliquid du rius. Poll hæc Elçam ægcr delatus eft,reliél:o apud fratrê legato Cn. Domitio.Antiochus uero, ficut antea Philippus Macedo, ratus ctiam uiâo fibi nihil auferri polTe amplius,circa Thyatirenos campos contrahebat copias,nondonge ab hoftibus.amp; Scipioni filium remi fitElæam.ilIe reduéboribus eins luafit, ne rex ante in aciem defeen-deret, quam ipfe in cafira redierit. Antiochus autoritate uiri motus tranllulitfua cafira ad montem Sipylum,eaq; ualido muromunijt, obiefio hofiibusamp;amncPhrygio, ncinuituspugnare cogcrcturj Domitius autem qui laudis auidus per fe decerncre cupicbac,auden ter amnem tranfgreflus, ad uigefimum ab Antiocho fiadium cafira metatus eft. per quatnduum infequens infiruébæ utrinq; acies pro ualloftetere ncutris pugnam incipicntibus.cjuinto die Domitius a-ciemfuamin medium campi produxit.cumq; Antiochus no mouc-retobuiam,ipfeadmouitad eum cafira proprius. intermilToq; rur-fumuno die,per præconem proclamari iulsit audietibus hofiibus: crasfcpugnaturumuelinuito Antiocho.illcrurfumturbato confi-lio, cupoflet fiare pro uallo,aut hofiem arccre à munitionibus,do'' necmeliushaberet Publius, turpe putas fi certaine detreébaretlùpc rior numcro,parabat fc prælio.utriq; cafiris progrefsi funt circa uh timam uigiliam.acies hoc maxime modo infiruébç fiint.lçuum cornu tenebat decern milia Romanorûpcditüiuxtaiplumfluuium. his iunfia erant alia decê milia fociorû ac Latini nominis. utriq; difiin-guebâtur in prima hafiatorû acicm, amp;nbsp;deinceps in principes ac tria' rios.iuxta Latinos fiabatEumenis cxercitus, amp;nbsp;Achæorûcctratorü tria milia.in dextro ucro crat Latini,Romani amp;nbsp;Eumeniani équités, no plurcs tribus milibus. uclitcs amp;nbsp;làgittarij pafsim intermixti crat:

amp;Domi

yz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

amp; Domitium ftipabant cquitum turmæ quatuor, in uniuerfumfd6 runt XXX M.in Antiochi ueró exercitu l xx M.numerabanturiro bur crat phalanx X V1 M.Macelt;lonum,ornata exinftitutoregûpri-Jfcorum Alexadri Philippiq;. hçc media acies fuit in dece partes diui fâ.earûfîngulæin fronte quiriquagenosarmatoshabebât,afronte introrfusin duos lt;amp;nbsp;x x x. ordines patebatacics .phalanx mûri fpe-ciem præ fc ferebat, elephantis inter partes eminentibus tanq turri-bus.utrumq; phalangitarum latus alæ tegebant, altéra Gallogræcor rum loricatorum, altera Macedonum Icdißimorii; qua ageniauo-cabantthæphalangem æquabâtutrinq;.in dextro cornuIcuisarma-tura fuitjamp;argyrafpides alijq; c c. équités fagittarij. læuuratenebaC Gallogrifecarum gentium pediteSjTeéfofagi, TrocmiyTolißobo-gi,amp;ab Ariarathe mißi Cappadoces, aliaq; conduéfitiorûmilituni multitudo promifeua. his hærcbat equitatus alius loricatus,amp;tur-ma quam locialê uocabant,armata leuiter. atq; ita Antiochus quoq; fuos inflruxitjfretuSjUtuideturjmaxmè copijs equeßribus,in fronte magna ex parte hofti oppofitis. fed phalange imperitè in aréfu coe-git,qua maxime ut ueteranafidere debuerat* aderat amp;nbsp;alia naulhtu-^do,funditorum,fàgittariorû,iaculatorum,cetratorû, ex uarijs genti bus,Phrygum,Lydorum,Pamphyliorum,Pifidarum,Cretenfiuinj Thrallianorû, Cilicum armatorûmore Cretefium. alij quoq; équités ûgittarij,Dahç,Myfi,Elymçigt; Arabes,qui celerrimis canadhio^ dentes facile hoftem è fublimi fagittis impetunt; amp;nbsp;quoties commus pugnandum efl:,gladijs utuniur prælongis ac tenuibus. falcatæ qua dngæin prima acie locatæ ftinî, quibus mandatû erat ut poft prima conatum fècederet è Cainpo medio; uidebatur autealter exercitüsla ceffcre,alter oppeririininfidijs. amp;nbsp;eratuterq; adterroreincutiedu compofituSjtum apparatu reliquo, turn armatorû multitudine. rex ipfein dextro cornu crat,ScIeucum filiumlæuo præpofuitzMendis, Zeuxis amp;nbsp;Philipp us magift er elephantorü curabant mediam aciem. nebulofus is dies fuittqui amp;nbsp;caligine confpeétum o/fentationis adi-mebatjamp;humorcarcus,armentaq'; iaculorum emolliebat.quod ubi Eumenes uidit,cætera contempfitzcontra quadrigas uero,quas maxime timebat,funditores,iaculatorcs, cæterosq; leuiter armatos iußit excurrere,amp; in folos cquos undiq; ingerere mißilia. cquis cm confternatis currus inutilis redditur,amp; interdum non tam hoftiuffl quàmfuorum turbat ordines metufalcium.quod etiamtunccontb git* uulneratis enim equis, amp;nbsp;currus in fuum equitatum uertétibus, primi cameli turbati fun t, qui pr oxime pofl: currus confliterant.dc’ inde Joricati équités,qui præ armorû pondéré no facile falces decli-

narc

SYRIACISLIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75

nare poterant.unde uarius maiorq; quem pro rc tumultus cxtitit^fcx ortus in medio campo, amp;nbsp;continuatus uel ufq; remotißimos. nam cum late patere t acies, in tam diflóno clamorc tantaq; trepidatione periculum uixaproximis quos opprimebatintclIigeDaturircliquos deinceps maioris mali terrebat fulpicio . tumEumenes ubi primus conatus fucceßitfeliciter,campo nudato quem cameli amp;nbsp;currus oc cupaucrantjfuos panter ac Itaficos équités concifauit in Gallogræ-cos5cCapadocas cæterosq; condu6litios,clamitas amp;nbsp;adhortans ut homines inexercitatos amp;nbsp;à propugnatoribus defertos inuaderent. parueruntillijtantoq;impetuinuelt;9:iïunt,utamp;hos amp;nbsp;contiguos e-quitesloricatosq; in fugam uerterentjiam ante turbatos confterna^ tione quadrigarum:qui tardante grauitate armorum, magna ex par tc opprcßi funt.dum in hoc cornu profligantur Macedones,in alte roAntiochus legionesperrupit, amp;effufefugientes diuperfecutus cft.intcrea phalax Macedonica quæ forma quadrata ßtis anguftè in ter équités conftiterat gt;nbsp;difeedentibus illis nudata utroq; latere, le-Uem armaturam à fronte propugnante recepit in medium,ac rurfhs coiuit * lie conftipatos cum Domitius facile circudedifletequitibus fuisacuelitibus,amp; ipfi nec impreßione facerc, ncc ordines explicate ualcrent, ualde laborabant nihil iuuante rei militaris peritia tclis expofitos undiq; .obiecerunt tarnen irati condenßs ßriffas ob omni latete,prouocantes Romanos ad congrediendu cominus, quafi moxitnpetu in eos faélun'. led no aufi funt pedites grauiter armati hoftem ex equis pugnante laccflere, ueriti ne phalangem foluerent, quam aliter inftrucre no poterant.Romani ucro no accedebat pro-piusadueteranu amp;nbsp;conglobata defpcratuq; militem, ßd circucur-ßndoimpetebantfagittis amp;iaculis, quoru nullum in confertos ca-debatirfitum,illis emilTa declinarc nequeuntibus. itaqj feßi amp;nbsp;ino-pesconfilij pedem referebantminaciter feruatis nihilo fecius ordi-iiihus,adeo ut ne turn quidem Romanus inftaret cominus, tätumq; circumcurfando infeftaret, donee elephanti Macedonum,quos pha hngiintermifeuerant tumultuandonecparendoreéforibus,coege runt eqs turbatis ordinibus effufo curfufugere. Domitius hac parte uiftor , Antiochi caftra expugnare adortus eft : qui legiones fibi oppofitasufqjadcaftra ipfarum pcrfequebatur,nimirueasquoq; deftitutas equitatu ôcferentarijs. nullum enim Domitius in cornu hoc addiderat, ratus fatis munitu flumine. fed poft^ rex à tribuno caftrispræfeifto cum recent! militumanu occurrente reprelTus eft, amp;nbsp;qui modo fugiebant ex accurfu fuoru concepta audacia in pugna reuertebant: amp;nbsp;iam ipfe uertit equum luperbus uiótoria, ut ignarus

Apfitf«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g eorum

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLIS

corum quæ diucrfà parte acciderant : cum Attalus Eumcnisfrater cum equitatu fuo fit obuius.per hos medios Antiochus cuafit con-temptim,non magno ah cis accepto incómodo. ut ueró clademco-gnouit ex firage fuorum toto campo iacentium,confufis aceruatim uirorum equorum clcphantoru cadaucribus,amp; cafira quoq; ui capta, continuato curfii media ferme noâeSardeisperuenittinde^’ mox Celænas,quam Apamcam uocant,pctijt:quo filium fugiflc au-diuerat.infcquenti ueró die Gelçnis in Syriam profcélus efi,relidis ibi ducibus,qui regios è fuga recolligcrêt. de pace quoq; legatosnu fit ad confulcm, fepelicntc corpora ïuorum,hofiium uerolpolwO' tem, amp;contrahcntécaptiuos.rcpcrtifuntauté inter cadauera exRo manis uigintiquatuor équités, amp;nbsp;trecenti pedites, quos Antiochus opprefferat : exEumenis ueró equitibus non plus x v. apudhofr« defideratafuntannumeratis captiuiscirciterquinquagitamilia.uix enim iniri numerus cæforum poterat præ multitu dine.elephantie-tiam interfcéli funt,exceptis quindecim,qui uiui in potefiatenirc^^^ éti fiant, pofi; tam illufirem uidoria multis uix credibilem, quiuon putarant fore ut à tanto paucioribus in alieno folo pugnantibus wn tam cladem acciperent regij,præfertim uetcrana Macedonuffl Phalanx tune maxime uiris frequens, amp;nbsp;pro inuiéba habita, amici Anti-ochi temeritatc fui regis incufàbant, quód bellum aduerfus Ro-feepiffetzdeinde etiam imperitia, quód mox ab initio taminconiuJ-teLyfimachiam Cherfonefumq; unàcumarmis amp;apparatult;h'’”' fiffet èmanibus,nô expeéhato aduentu bofiium; quodq;Hclhfpo’^ to abduxiïfetpræfidia^quæ Romanos à tranfitu in Afiam facile re potuerant. pofiremo imprudentiam eius damnabant, quirobur cxercitus coarébandofecilTet inutile:(Scfpcmcollocaffetinmifedh' nca multitudinc nouellorum militu,potius quàm in uiris longo ufo alîuetis militiæ labori, atq; ita obduratis ad fumma turn animorum turn corporufortitudinê.Dum fie Antiochus difierturrumoribus-Romani iam animofiores quàm antea, nihil fibi putabant arduunigt; freti turn uirtute propria, turn fauore numinum.augcbat enim opi-nioncmfclicitatis eorum,illarcputatio, quód numero longe imp«'!' res ultro in alienam terram ingrefsi, tam multas gentes opulentia(j; regiam, turn mercenariorü uirtutem amp;nbsp;Maccdonu gloria, ipfun^H’ regem latifsime régnante,cognominc quoq; magnu una die debeJ-lauerint.ipfi ctiam ferme in prouerbium uerterant hanc uoeem,Fuit rex Antiochus magnus. dum ita Romani fibi placent, ad cófulent P. frater turn primu uiæ laboris paticns,uenit:amp; moxlegati admim fiint,pctcntcs fi:irc,quæimpcratapati debeat,utrecipiatin SP QR*

s YR I A ers VIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 y

îinicitiam.quibus fierefpondit Publius. Antiochi cupiditatc in culpa efle quod hoc quoq; bellum exortum fitjqui cum naberet no in-Uitis Romanis amplißimu imperiumgt; eo non contetus Ptolemæum cognatumfuum,amicumP.R. Cœlclÿriæ poflefsionc deieccrit,Eu ropam nil ad fe attinentem inuafcrit^Thraciam fubiugaucrit,Cher-fonefoq; munita condidcrit Lyfimachiam. in Græciam deinde tra-duftis copijs,Græcos nuper à P. R. libertate donatos in fef uitutem uindicare non defierit, donee ad Thermopylas prælio uiélus fit. fu gatum deinde ne tunc quide cupiditati modum impofiiilTe, fed na-ualibus etiamprælijs aliquot uiftum, no ante pace petijflequàmtra duftis in Afiâ Romanis copijs. coditiones deinde fuperbdreieftas, rurfumq; magno apparatu contradlu ingentc exercitu ut cu præfia-tioribuscótéderetjdonec in magna clade incideret. Sed nos inquit quauismeritopoflemus eigrauiore mulétâindiceretotiesrebclli, felicitate tame infolenter abuti nolumus,ncc aliénas calamitates ag-grauabimus.eafde quas prius coditiones offcrimus,paucis adieélis, quæno minus ad ueftra ^ad nofira utilitate ac fecuritate futura atti-nentEuropa abfiinete: Afiaq; omni,quç cis Tauru cft,decedite,iu-xtaprsferibedos terminos.elephantos quotquot habetis traditegt;na ucs quotquot imperabimus.in pofteru nec elephatos aliosparabitis, necnauesultraftatutunumeru.obfidesxx.exarbitrio cofulis dabi tis,amp; pro impenfis in hoc bellu faftis D.taleta præfentis pecuniæ, amp;nbsp;eufenatuspacé cóprobauerit, mmd. mille deinde talêtaperannos XIi.æquis in fingulos portionibus.captiuos quoq; amp;nbsp;trasfugas oês teddite,amp; Eumeni reliquü ex eo quod patri debitu eft. hæc fi Antiochus fcJujQ fcecrit,pacê ei damus amp;nbsp;amicitia,cüfcnatus eóproba-ucrit.omnes has conditiones legati acceperunt : moxq; pars impera tæpecuniæ aduefta efi,amp; addudi obfides,inter quos erat iunior fi^ liusAntiochus.legati etiamtumàScipionibus,tumàrege Antiocho inurbem mißi funt. fenatus ada côprobauit, amp;nbsp;fcedus ex fententia Scipionis fcriptum eft^paucis additis quç nondum definita fuefant. ut Antiocho terminus regni duo promótoriafint, Calycadnum amp;nbsp;Sarpcdonum,quæ belli caufà ei præternauigarc non liceatmt naues armatas duodecim tantum habeat ad continendos in fide fubditos. adrepellédumuero bellum poßitütipluribus . ne in Romanorum ditione conducat milites mcrcenarios,néue fugitiuos inde recipiat: amp;uttertio quoq; anno mutet obfides^excepto Antiocho filio. hoc fœdus in æs incifùm dedicatum efi in Capitolio,ubi folent amp;nbsp;alia de dicarifœdera : exemplar eius Manlio Volfoni fuccefiori Scipionis tranfmiffum cft.is Antiochi legatis apud Apameam Phrygiæ iufiu-

Afpiiin* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g 2 randum

DE bellis

landumin leges foederis præftitit, ficut Antiochus Thermotribu-no, qui hac de caula ad ilium miflus eft. hie fuit finis belli inter Anti ochum magnum amp;nbsp;Romanum populum, quod quidam putantno proceftifte ultcrius propter beneficium collatu in Scipionis filium. nec defucrunt qui rcuerfo Scipioni ca de caufa negotiu faceflerent/ die ei diéla à duobus tribunis pl. quod largitionibus corruptus pro didiflet utilitate publicam.ille contemptis criminatoribus. cum indicium incidiflet in ipftm diem quæ uidoriæ de Carthaginienf bus eratanniuerftria^folennepompa præmifitinCapitoliûutfacrafi-ccret.ipfe iuit in iudiciû fcfto habitu, non reorû more fbrdidatus ad miferationcm captandam, omnibus ftupentibus ad eredum uiriani mum confeientiæ fiducia. orfus autem dicere, nullam fccit inentio-nem criminis,antcaâ:æuitæ ftudiaresq; geftas prorep.amp;totuifto-rias partas mcmoras,magnas tum fermonis grauitate,tum uolupta-teaudientium.poftquam autem ad Carthaginem deuiétamprocef-fit oratio, tum maxime amplificatione ufiis, ubi amp;nbsp;feipfum amp;nbsp;phbé côcitauit:FIoc,inquit, die Quirites cum Carthaginienfibusfe'icit^'' pugnaui, quos tâtopere formidaftis antea. itaq; hinc in Capitoliujp eo facrificatû. uos quoq; quotquot amatis patria, ite mecumamp;^’I^ gratias agite.his didis afcêdit Capitolium pofthabito iudicio :phbs uniuerïà fecuta cft, iudicibus amp;nbsp;turn acclamantibus, amp;nbsp;facrificanti faufta omnia coprecantibus. id fadum accuûtores perplexes conii lij reddidit.cum neq; reuocare auderent in indicium, neqj ambitio nis autlargitionis accùfare, hominem extra omnemfufpicionisale-am pofitum. fie ille^egregiè contempfit crimen in antcaftam uitam non competensifapientius ut mihi uidetur quàm Arjftides furtire-us,amp; Socrates eorum quæ obijciebantur,qui tacitituleruntinfami-am,nifi quod Plato affinxit Socrati defenfionem qualem libuit.imo maiorcanimo tulitcalumniâ quàm Epaminondas Bœotorumfum mus magiftratus cum collega Pelopida amp;nbsp;quodam alio.hos Theba-ni attributis cuiq; copijs in auxilium Arcadum amp;nbsp;Mefeniorum con tra Lacedæmonios miferant,jamp; bello nondum ex animifententiafi* nito propter quafdam calumnias reuocauerant. at illi fucceftbribus per VI. menfes noluerunt exercitû tradere,donee pulfis Lacedæmo niorum præfidijs fiibftituerunt Arcadas, idq; exautoritateEpami-nondæ, pollicentis hoc fadbumimpunecollegisfore, ubiuerodo-mum reuerfbs aceußtores fingillatim aggrefti rcos agebant capitis: nam capitale erat illorum legibus, per uimretinereimperium excrci tus aJieno tempore:alij indicium cuaferunt,non tammiferationeiîe

• xis iudicibus, quàm culpain collegam relata, ab ipfo Epaminonda præmoniti

SYRIACIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

præmoniti attcftante tunc illorû ïèrmonibus. qui poftrcmus acecr-Ëtus, Fateor,inquit, me ultra præfinitû legibus tempus retinuifle im periunî,amp; collegas meos quos abfoluiftis coegifle utidem faccrent. nec capitis pœnam legittima deprecormnum pro præteritis meritis poftulo, ut meo fepulcbro inferibat: Hic fitus eft,qui parta in Leu-dris uidoria,ciues fuos, quibus antea ucJ pilei Laconici erat terribi leSjduxitfubiplàSpartæmœnia : hucpatrià muldïauit capitc, quôd lyinuslegum rationem habuerit,quàmutilitatis publicæ.his diélis cfuggefto defeendit,corpus offerens fi quis Uefiet eum ducere. iudi ces uero exprobratione taéli,amp; defenfionis genus mirati,fimùlque ipfum reum rcueriti, ne calculis quidem poftulatis proripuerût lèfc cprætotio.ucrumifiaquifq; utlibueritcôferat.cæterû Manlius Sei-pionis fuccelTor dum adoptas Antiocho terras obit amp;nbsp;ordinal,To-Iiftobogios,quæ ciuitas Gallogræcorû fociorû regis erat,in Olym-pum Myfîæ montem refugos,Iaboriofe fècutus J)rofligauit,cædens amp;agês in prærupta,tanta gêtis cladcgt;ut cadaucf u numerus prç mul-titudineiniri non potuerit.capta funt etiam ex eis x l m. quorum ar ma cremauitreorpora quia tam multa in bello circuducere non po-, terat, finitimis barbaris diuedidit. Te6toßgos uerô amp;nbsp;Troemos ex

infidijs fe adortos uix euafit.fed paulopofi eofdem cubantes aggrefi fus amp;nbsp;cofercos præ multitudine circûdatos uelitibus ut mifiilib.op-pugnarêtur eminus,nullo telo cadente fine uulnere, tanta clade affe citjUt amifiis oélo milibus reliqui pellerentur ultra Halym fluuium. cumq; Ariaratbes Cappadocum rex ipfe lt;juoq; Antiochi focius,bcl limetuüeniam petés q c.talenta mififfet, aterris eius abftinuit: amp;nbsp;ad l^dlefpontum retro feuernt cum gaza. multa,infinitapecunia,præ-^^gnuifsima,exercitu impedito farcinis. de cætero ualdeimprudê ter æftiuo tempore nauigare contempfit,ne grauitate quidem impe dimentorum reputans, præfertim cum exercitus no effet durandus laboribus itinerisrquippc no ad bellum tendens,fed domû cum fpo lijs repetenstmaluitq; per Thraciælongam,anguftam,difficilemq; uiam ducere æff ate feruida : nec Philippo præmonito ut occurres è Macedonia fè deduceret,nec exercitu in partes diuifo ut expeditius incederet,amp; fi quid opus effet ad manus baberettnec impedimentis diftributis per centurias quo facilius cuff odiretur : fèd omnibus ire iufsis uno longo agmine,impedimentis medium tenentibus,quibus necprinii nec noüilsimi propter uiæ longitudirtem ac anguffiâ po-terantfuccurrere. quapropter Tbrâcibus undiq; coortis in latera, magnam partem amp;nbsp;prædæ,amp;publicç pecuniç,amp;militumpcrdidit: rçliquis Macedonia fuit refügio'.undc maxime apparuit,quantû Phi

Appian, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g 3 lippus

/

I

DE BELLIS

lippus Scipionibus deducendo profucrit, Sc quantum.Cber/bnefo defèrtapeccauerit Antiochus.Manlius ueró traduftis èMecedoniâ in Theflàliâ, amp;nbsp;inde in Epirum copijs, traiecit Brundifium: diniif-Esq; militibus reJiquis,Roma redijt.atRodij cumEumeneregePer garni multum fibi pJacebant ob res contra Äntiochum pro P.R.ge-Ras feliciter:quorum alteri legatos in urbem miferüt,alteripfepro-feólus cR.Senatus Rodijs donauitLyciam amp;nbsp;Cariam, quas nómub to poR eis abRulit, quafi propefioribus in partes Perlei Macedonis hoRis Ro. populi. Eumeni uero attribuerunt, quicquid Antioclio ademerant, exceptis Græcis in Afia ciuitatibus: quaru quotquot At talo patri Eumenis tributaria fuerant,iuRæ funt tributa Eumeni red dere: à quibus autcm Antiochus folebat exigere, immunespofthac permiRæluntuiuereluislegibus.atq; hoc modo terras belloparlas SP QR.dilpofuit.poRea uero Antiocho magno defundoinregnu lucceßitSeleucusfiJius, quifratrem ÄntiochumobRdcmàRoma-nisrecepit, dato in eiusuicefuofilioDemetrio.perueneratiamA-thenas Antiochus, cum SeJeucus infidijs Heliodori cuiufdampn^' purati oppreRus eR. ipfum Heliodorum regni aRedatorcm cxp“^^* runtEumcnes amp;nbsp;AttaJus,dedu(Roinpoflefsionecius Antiocboj^^ amicum fibi redderent hoc bencficio.iam enim ob quafdam offen-Runculas etiam hi Romanos fufpcélos habebant.atq; ita Antiochus • Antiochi magnifilius Syria potitus cR, quem Syri cognominarunt IlluRrem, quod alienis regnum ulurpantibus,ipfe auitæ ditioms alTertor exortus fuis illuxerit. is inita cum Eumene focietate citiapoßidebat Syriam,gcntesq; Rnitimas.cùmlàirapamBabyloni præfeciRet Timarchum, ærario uero Heraclidê, duos fratres, quos ambosin delicijshabuerat.expeditionem etiamPufcepit contra Ar-taxiamregem Armeniorum, quo captomortuuseRrelidionouein annorum filio Antiocho, cui Syri cognome addiderunt Eupatori, propter patris uirtutem.eius pueri educator fuit Lyfias. Senatus uero Içtus audijt Antiochum,qui paucis annis generolercgnarat,tain cito mortuü: attamen Demetrium Selcuci fihum, Antiochi illufiris fratrem, nepotem magni Antiochi,côfobrinum huius pueri,adhuc in urbe obfidcm,ingrcRum iam annum uigefimumtcrtium, quam-uis rogantem amp;nbsp;dicentem fie propioré hæredem, noluitin regnum dcducere, exiRimans conducibilius fibi,rcgi Syriam à puero quàffl auii O. cûq; audiflèt multos elephatos eRein Syria, amp;nbsp;nauesaliquot fupra.definitum Antiocho numerum degati mißifunt qui elephan-tosinterficerent,amp;naues exurercnt.hocfpeélacuum miferabileui fum cR,occidi manfuetas amp;nbsp;raras beluas, amp;nbsp;naues côcremari.idno ferens

SYRIACIS LIBER

79

ferons quidamLeptincs,qui turn eratLaodicce,Cn.Oâ:auiûIegati-onisprincipem,clumungituringymnafio côfodit,quem Lyfias fe-pelijt. tum Demetrius rurlum patres adijt, rogans ut faite obfes elle defineret : quandoquidê permutatus fit Antiocho,qui tum defun ■ âus crat.amp; cum ne hoc quidêimpetraret,clàm aufugit nauigio, ex-ceptusq; à Syris magna gratuJatione regnuin adeptus cfi,Lyfia pri-muminterfeâ:o,mox amp;nbsp;puero,eieéî:oq; Hcraclida,amp; Tymarcho ut rebelle occifo, qui alioquin ctiam Babylonis præfcébura male admi niflraucrat.quamobrem Soterappellatus eft, orto àBabylonijsini-

. tio.côfirmatus deinde in regno Demetrius, coronam auream x m. numûmRomammifit, gratias agens quod obfes habitus efîetlibe-raliter,fimulq; Leptinem dedidithomicidam Oébauij. Senatus coronam accepit, Leptinem uero non : quafi crimen id cómune effet Syris omnibus. cæterum Demetrius acceptis mille talentis, puifo Ariarathe, Holophernem eius, ut ferebatur, fratre in regnum indu xit, quamuis Romanis placeret utrunq; fratrem rcgnarc pariter. fed cum amp;nbsp;hi pulfi effent, amp;nbsp;no multo poft Ariobarzanes armis Mithri datis régis Pontici, Mithridaticiim bellum ob hanccaufàm amp;nbsp;quaf-dam alias exortum eff : magnii, fi quod unquam, amp;nbsp;uarium cafibus accontagio multarum gentium, amp;diuturnitate temporis protra-’^umin annum quadragefimfuquo durante Syroru regia fæpe mu-tauit dominos, cotinuata nihilominus ftirpis ferie.alibi quoq; multi Baotus amp;nbsp;mutationes regnoru accidcrut:amp; Parthi qui iam ante à Se-Icucidarum familia defecerant,Mefopotamiam adiecerunt fuis opi-bus,auulfam à regno Syriç.Tigranes etiamTigranis filius fubiuga •

circunuicinis gentibus,quæ prius proprios regulos habuerat,rc gem regum iam fe exiflimans Seleuciaas infeflauit detreéfantes eius Imperium, cuius uiolentia cum non poffet fuftinere Antiochus Pius, Tigranes omnes cifeuphratenfium Syrorum gentes, Aegyptum ufq; pcrdomuit:fimulq; occupauit Ciliciam amp;nbsp;ipfam Seleucidis pa-rerefolitam: quibus omnibus Magadates régis fui nomine cum ex-cxcitupræfuitperannos x n i i.fedpoft^ Mithridates àLucullo ui dfus adTigranerefugit, Magadates eum exercitu in fui régis auxiliû abduxit: amp;nbsp;interim Antiochus Pij filius Syris no inuitis in regnum fefeinfinuauit.necLucullus,quiprimusTigrani bellumintulit, amp;nbsp;recens acquifitis terris eum expulit, Syro auitam poffefsionem inui dit fed Pomp eius Luculli fucceffor, debellato Mithridate, Tigranc quidem in Armenia regnare paffus eft: Antiochum uero nunquam deP.R.malemeritumfpoliauit regno Syriæ:quia facile fuit tanto ex ercituregem inermc opprimere : quamuis aliacaufaprætexebatur:

p- 4. uidcli

■'DE BELLI?

uidelicct iniquu efTcjpoft^uctercs reges femel Tigranls armis pulfi fuere Syria,nunc earn Selcucidis uiftis ccdere,potius quain Ro. ui-ftoribus.atq; ita Cilicia,amp; turn mediterranea,turn caua Syria,Pha-niceq;ac Palæftinafine certamineacceßit Romano imperio,cum alijsgentibusEuphratemintcr amp;nbsp;Aegyptufitis. unaludæorûgcns armis fubigenda fuperfuit, cuius regem Ariftobulum uiftor Pom-peius Romam mifir,amp; Hierofolymæ maximæ ünä:ißim?q; in care gioneurbis mocniadiruit, ficutamp; Ptolemæus primus Aegyptir^’^ quondam fecerat: quam amp;nbsp;V cfpafianus rurïùm munitam diruit: Si poftremum Adrianus noftro feculo.q^uamobrem grauiorafundu-dæis tributa,quæin fingula capita, quam quæ pro cenfu confonnt. Syri quoq; ac Cilices quotannis perfoluunt cetefimas. his gcntibus Pompeius,quæ Selcucidis anteparucrant,partim reges proprios re gulosq; dedit,ficut amp;nbsp;GaIJogræcis in Afia; partim confirmauituctc rcsinluistetrarchijs, quorum fideli operabello Mithridaticoufts fuerat.nccmultopoR amp;hæcin Romanorum ditionemucnerunt omnia, fuo quæq; tempore, maxime fub Cæïarc AuguRo principe* Syriam uero Pompeius iJJinc deccdens Scauro quæRorifuoreg^^ dam reliquit, cuifenatus Marcum Philippum fuccefloremniifitj^ poR eos Marcellinum Lcntulum,ambos prætorios. uterq; biennio quo prouinciæ præfuit,conflilt;Ratus eR cum Arabibus cxuicinoin* feRantibus:quæ caufà fuit,ut poRhac in Syriam mittcretur procon-fuIes,confuIaripotcRateingercndo beJIo præditi: quorumpnmns Gabinius cum cxercitu in cam profeftus eR : quo tepore Mitbrida' tes Parthorum rexpuhus ab Orodefratre, ope Arabu fuu regnura rccepit : amp;nbsp;Ptolema;us Aegyptirexundecimus, amp;nbsp;ipfe pulfus afuis, magnis Jargitionibus obtinuitgt; ut omiRo Partho perproconfulcm reduceretur Alcxandriam. qui quidem regnu recuperauit, Alexan-drinis ui coadbis ad officium : fed Gabinius à Rnatu damnatus exula uit,quôd abfq; S.C. beJIum mouiRct reJigioRjm, amp;nbsp;uctitum Sibyl-Jinis carminibus. huicRicceßitCraRus, qui bcJlumParthisinfcrens magnamclademacccpit.'poRqucL.Bibulo Syriam obtinente,Par-thi irruperunt in cam prouinciam.Sub Saxâ uero,qui proximofuc-ccßit,cxcurrcrunt ufq; loniam, Romanis occupatis circa Bella ciui-Jia.ucrum hçc dicentur accurate in rebus Parthicismam prefens uo lumen Syriacis dicatumeR, utfeiaturquomodo ad Romanos deuc nerit Syria, amp;nbsp;quomodo in huncRatum redadba Rt.nccalienum ab hoc argumento fuerit,Macedonum in ca res gcRas percurrcrc, qui ante Romanos ibi regnarunt. PoR obitum Alexandri RiperRitibus liberis,altcro admodum puero,altero adhucin utero materno,Ma-cedoncs

s Y R r A CI s LIBER

St

cedones amore flirpis Philippi clegerunt fibi regem Ariddæum fra trcm Alexanclri,quamuis mentis,utputabatur, no fatis compotem, niutatoinPhilippum Ariddæinomine, cumadhuc Alexandrifilij effent fub educatoribus.nam amp;nbsp;mater prægnans aflèruabatur. amici uero gentes fubaétas diuiferut in ûtrapias, Perdica diuiforc ex an toritatc Philippi, nec multo póft mörtuis regibus regnarut fatrapæ. Syriæ primus præpofitus eft fàtrapa Laomedon Mitylençus,fauorc Perdicæ amp;nbsp;Antipatri, qui poft Perdicam res adminiftrabat pro regt bus.adhunc Laomedontem Ptolemæus Aegypti.fàtrapa cum clafle profeftus, oblato ingenti auri pondéré tentauit eum ut Syriam fibi tvaderet, unde Aegyptu poftet tueri amp;nbsp;Cypruminuadcre. quodcu non impctraftetjcóprehêdit hominem.ille corruptis cuftodibus, ad Alcetara aufugitin Cariam.Sic Ptolemæus aliquadiu potitus eft Syria, reliftisq; ibi præfîdijs,in Aegyptum nauigauit. Antigonus ante eratPhrygiæ,Lyciæ,Pamphyliçq; fatrapa, ab Antipatro in Europa traijeientereliétus obferuator totius Auæ : is Eumcnem Cappado-ciæfatrapam declaratum hoftem Macedonumimpugnabat.atillc chpfusjconabat occupare Mediam.quem afîècutus Antigonus oc-cidit, amp;reuertcns exceptus eft magnified à Scleuco fàtrapa Babylo-niæ.cqmq; Selcucus muldlafTct quendam d ducibus,non comunica to cum Antigono confilio, indignatus ille rationes ab eo popofeit pccuniæpublicæ,qui Antigono impar,ad Ptolcmæû in Aegyptum feccfsit.moxq; Antigonus BhtorempræpofitumMefopotamiæ ma giftratu amouit,quód Seleucum abeuntem tranfmiferit,deinde Ba-nyloniam,Mefopotamiam,amp; quotquotaliç gentes à Medis adHcl-hfpontum pertinent,fibijpfi fiibiecit. amp;nbsp;iam Antipatro defunfto in uidiofus erat alijs fatrapis tantum terrarum obtinens. quamobrem Seleucoautore præcipuo initum eft foedus inter ipfum amp;nbsp;Ptolemæ um,Lyfimachurnq; Thraciæfàtrapam, amp;nbsp;Cafàndrum qui Maccdo-nibuspoft obitum patris prçeraf.à quibus c5 munis legatio miffa eft 2d Antigonum,quæ terras occupatas ab illo repeteret,fimulq; pecu nus publicas, diuidedas cum ipfîs cætcrisq; Maccdonibus qui fatra pias fuas amiferant.legatis autem exceptis ludibrio,cômune bellum incumeonflatu eft.ncc ille ceftàuit,fcd eielt;ftis d Syria Ptolemçi præ fdijs,Phoenicia Cœlcfyriamq; fibi ufurpauit. profeébus deinde ad portas Cilicias, Demetrium filium, annos fermd x x 1 r. natû,Gazæ rcliquitcum exercitu,utPtolemæûreprimeret.hunc Aegyptius magno prælio uiélûcoegitadpatremreiugere. moxq; SeleucusinBa^ byloniam ad principatum recipiendum miftiis eft, acceptis in hoc à PtolcmæoM.pcditibusamp;c c c.cquitibus.cumtamparuoexercitu cupide

DE BELLIS

cupide rcccptus aBabylonijSjbrcui ad magnas opes perucnit. Anti gonus in Ptolemæumiritatior circa Cyprum uicit eum egregièna-ualipræliojduélu Demctrij filij.ob quam uiÄoriam excrcitus reges appellauittum patrem, tum filium^ extinftis iam regibus, Ariddæo Philippi filio,amp; Olympiade,atq; Alexandri filijs.ac mox etiamPto-lemæum regem appellauit ïuus excrcitus, ne propter cladem uidcrc tur uiftori cedere. atq; ita difparem cafum par euetus fecutus cft. id exemplumftatimimitati reliqui,ïubitô èfatrapisreges exortifunt. Sic amp;nbsp;Seleucus Babyloniæ Mediæq; rex faftus eft,Nicatorefuâ/n3-nu cæïb in pugna,cui Antigonus Mediæ ûtrapiam comiferat.nwj' ta poftea bella geßit contra Macedonas ac barbaros, fed duo maxima contra Macedonas: pofterius aduerfus Lyfimachu regem Thra ciæ,prius aduerfus Antigonum iam oftogenariû, quando cômifio ad IpfumCoppidum ef Phrygiæ)prælio fortißimusfeneximpemto ris nmulacmilitis munijs funéèuscecidit. quo fublatofœderatireges uiétores ditioné eius inter fè partit! fint. Seleucus ultra Euplira tem promouit imperium,fortc potitus terris bine ufque marc, ufq; mediterranea Phrygiam pertinentibus. lt;amp;nbsp;quia nulla occâiionc prætermittebat opum ampliadarû, uerbis acuiribus ein-cax,acquifiuitMcfopotamiam,Armeniam amp;nbsp;Cappadociameogno mento Seleucidem:adhæcPerûs,Parthos,Baélros, Arabes,Tapy-ros,Sogdios,Arachotas,Hyrcanos,aliasq; conterminas gentesufq; Indumfluuiü,ab Alexandropriusdeuilt;9:as,quo excepte neffloun-quamplurcs terras in Afiatcnuit.nam à Phrygiç terminis Induufcj; mediterranea Selcuco parebant omnia,amp; hoc quoq; traiefto bellu gefsit cum Sandrocoto rege Indorum flumen id accolentium, donee affinitate intercedente pax lecuta eft. hæc autem partim incolu-mi Antigono,partim poft eius mortem acciderunt. Fertur cum gre-garius etia turn miles regem luum fequeretur in expeditioncm Perfi cam, Didymeum oraculumconfulentide reditu in Maccdoniam, hoc carmen redditum.

Europe ualeat, Afiam compleélere tutus*

In Macedonia quoq; paternum locum ingentiflamma incanduilTc accendente neminc. matrerh ctiam eius in Ibmnis admonita, utquc primum anuluminuenerct,gcftandum Seleuco traderet.regnaturu cnim ubicunq; is anulus ci fortefortuna exciderit.amp; inuenit ilia fcr-reum cum infculpta ancora: amiflus eft aute circa Euphratem,quin amp;nbsp;illud fcrtur,cum poftea Babyloniam obiret,eum oftendiflè adh-pidcm,quo effodiiulTo apparuilTc ancora.cumq; uates terrerethoc prodigium quafi remorationcm-portédcrct,Ptolcmæum Lagi, qu* cum

SYRIÀCrS LIBER

cum comîtabatur (îixifle,fccuntatis id fignû eflè, non moraru. quitus de caufis Sclcucus ctiâ regnum adeptus ancora utebatur in anu lofignatorio.nec défunt qui affirment Alcxandro etiamtumfupcr- ’ ftite amp;nbsp;infpeélante aliud omen futuræpotentiæ obtigifle Seleuco buiufmodi: Alexandrum ex India reuerfum Babylonê,Iuftrafle naui giopaludesutdifpiceret. deparandis emilïorijsadagrorumrigua: abrcptumq;eidiadema uentodelatumad harundinetum fepulcro cuiufdam prifci regis contiguü, fatali obitus imminentis régi præfà gio.tumnautarûunum enatafle, amp;diademaficcumretuIifleadAle xandrum, impofitum fuo capiti : repenfumq; ei talentû argent! pro Hoc officio.uatibus monentibus ut tolleretur is homo.quidam ïub-latum aiunt,negant alij. rurfiim alij contendunt, nequa^ nauta, fed ip/ùm Seleucum nataire:amp; ne diadcma fieret madidum, impofuifie fuo capiti,fuilfeq; omen ratum ambobus. nam amp;nbsp;Alexandru Baby^ lonemigrafle è uita, amp;nbsp;Scleucum in maximam eius ditionis partem fuccefsilfe.hæcfuere felicitatis eius prodigia quantû coperio. cæte-rum Alexandro mortuoftatimpræfedlus eftalæ domefiicorum régis cquitum,cuiHephæfiion rege uiuo, amp;nbsp;poft eum Perdica præfue rat.Hincpergradus adûtrapiamBabyloniæ, amp;nbsp;poftremo ad regnu promotus eft. amp;nbsp;quia uiéloriofus fuit, Nicator uocatus cft. hoc era ctederemalim,quàm cognomen cxNicatore cæfo retulifte eu quafî opinium lpolium.amp; quia uafto robuftoq; fuit corpore,adeo ut tau-rumfcrocé ßcrificante Alexandro uinculis ruptisprofugumfolus cornibus arréptum retinuerit manibus,affingût eius ftatuis cornua, ornauitaût imperium fuum extruâis pertotam eius longitudinem urbibus, quarû fcdecim à pâtre denominauit Antiochias, fex à ma-îreLaodiceas,nouemàfc Scleucias,quatuor ab uxoribus,tres Apa-i’iC3s,unam Stratoniceam.ex quibus clariorcs nunc extant Scleuciç duæ,altera ad mare,al tera ad Tigrim fluuiû. Lao dicea uer ó in Phœ îuce Antiochia fub Libano,amp; Apamea Syriæ.alijs uero Græca Ma-cedonicaq; nominaindidit, aut exaliquo fuofacinore, autin Alexa dri regis honorem, quo faélû eft ut in Syria cæteraq; mediterranea barbaria celebrentur multaucl Græca uel Macedonica oppidorum nominatqualia fiintBerrhoea,Edeflà,Perinthus,Maronea,Callipo^ lis,Achaia,Pella, Oropus, Amphipolis, Arethufa, Aftacus, T egea, CHalcis,Lariflà,Herea, Apollonia. In Parthia quoq;,Sotera,Callio-pe,CHaris,Hccatompolis, Achaia.in India Alexandropolis.in Scythia Alexandrefchata.ex uiéborijs etiam eius acccperunt nomina,Ni cephorium inMefopotamia, Nicopolisin Armenia Cappadociæ finitima. aiuntq; in condenda ad mare Seleucià fecutum augurium fulminis

9 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L LI s

fulminis,quot;ideoq; ibi fulmen tanquam numcn confecrat’um hodicq; coli bymnis proprijs ac ceremonijs. cum ucró cam quæ adTigriin cft condcret, magos iuflos diem horamq; fundamcntorufodiendo rumcligere,mentitos eflc horam, quodnollcnttantamurbemcon tra fe muniri.cumq; rex præfcriptam horam expeélarctin tcntorio, amp;nbsp;exercitus ad opus paralus hlcntio fignum opperiretur,repentefc lici hora uifi lunt hbi audilTe uoccm iubentis,moxq; ad opusprofiH uerunt tanta alacritate,ut ne à præconibus quidcm cohiberi potuc-rint.quo profefto Seleucum trifl:cm,amp; de fato urbis ïol i citum, magi fecuritaie impctrata fic affati funt.Fatalc ncccßitate, ó rex fiue ma lam fiue bonam, nee homo poteft mutare nee eiuitas. funtenimamp; eiuitatibus fua fata fieut hominibus fingulis.hane uero plurimisfe-eulis manere dijs plaeuit, quado initium eius in earn horamincidit. nos uerótimentes talem munitione contra nos erigi, dcclinarefata conabamur. at ill a plus ualuerüt quàm u cl magorum uerfutia, uel re gis ignorantia.itaq; fortunaipfa quod felicius eratimperauitexerci-tui:id quod tibi declarabimus^ne putes nos adhuc uti córneticiF^^' tibus.nam amp;nbsp;prçfidebas ipfe,et fignum expeéfari iulïèras.exercims ueroalias lèmperuclin fubeundis periculisaclaboribus obfe^^^’^ tißimus,nuncne quiefccre quidcm tc iubenteludinuit^ed eodemo mento uniuerfus profiliuit una cum præfeftis quafi iulïus,feut reuera iuflus eft. quamobrem ne tuo quide imperio cohibenpotmt» quidigiturm rebushumanis rege potentius fueritnifi deus,qmtc uoti fccit copotem,amp; melior nobis autor codendæ urbis fuitpnfcn lus nollro aefinitimorû generi ? quid enim pollhacres noftræualc bunt, admotis ad nos potentioribus accolis? hæc certe ciuitas bona fortuna conditur, dorcbitqj diutißime. tu uero pcccato nortro pro fefto à metu amittendi fclicitatem propriam, ueniam confirmaredi gnabcris. hac magorum oratione rex deledlatus ignouit:amp;bæcfunt quæ de Scleucia comperi. at Sclcucus filium Antiochum fuperftes adhucproleiußitregnarein mediterraneisregionibusrquodficui uidetur pertinere ad magnanimitatem regiam, maiore etiamfapien tioreq; animo tulit amorem filij etin affedione tali modelham.ama bat enim Antiochus Stratoniceipfius Seleuciuxorem,nouerc5fu-am,amp;iam ex Seleuco enixam.agnofcens tarnen cupiditatemnefari-am,nec tentauit quicquam, nec prodidit: fed langues dccumbebat, ultro cupies cmori.nec celebcrrimus medicus Eraßßratus maximis coditionibus Seleuco feruicns potuitmorbu coijcerc, donee anim-aduertens corpus puru ab omnibus deprauatis humoribus,cogita-uit animi efle uitiu,cuius cotagio laborct corpus etia. trilhtiasautamp; iras

SYRiACrS LIBER.

iras curasq; cçteras no folere celari.amorê aût à modcflis occultari, fedcum ne tum quide quic^faterctur Antiochus licet blande rogä-tifinearbitris,aßidebat medicus obfcruansmutationes corporis, quomodo afficeret fingulis intrantibus cubiculü.ut uero deprehe-ait,ad alioru quide acceßum çquaÜter corpus deficere actabefcere: quoties aut Stratonice adiret uifèndi gratia,mente quidem tum maxime turbari pudorc ac cofcientia filenteiuuenci corpus aut fuapte iponteuiuidius uigentiusq; fieri: ac rurfiim ea difccdete dcficcre:di xitSeleucOjfiliu cius eïîèinlanabilc.cumq; rcxpræ dolore exclamaf-fetifubiccitillc, Amor eft quo difperit, œ amor mulieris,fcdquapo tinnôpotcrit.alterouerô demirante,fi nopofiet cuiquâpcrfiiâde-rc Seleucus rcx Afiæ,propofito coiugio filij,additis ctia precibus amp;. auro alijsq; muncribus, infijperq; toto regno amplißimo quod ma ncrethuncce decubantc regem, ac uel ntic dandu efiet in faiutis pre cium,modo pofcat aliquis : cupienteq; tantu difcerc quænam fit ilia fœmina;Erafiftratus relpodit: mea uxore amat. tum Seleucus : ergo bone uir cum fis amicus tot mutuis deuinóbus gratijs,amp; adhæc cum primh bonefius acßpiens, no feruabis mihüuuenêregium, amici rcgis filium,amante infeliciter, amp;nbsp;ad morte ufq* celante morbu præ modeftia ? defpicies ne hoc modo no Antiochu folum, fed Selcucu ' ctia?illctcrgiuerßndo retulit argumcntu ceu inuincibilc: ne tu qui-lt;lcm,quauis fis pater,fi tuam amaret,uxorem ei cedercs.ibi uero per omnes regios deos dciurauit Seleucus:omnino uolentc libentemq; daturutneifefiiifle,ut egregiu cxcmplûederetpaternæbeneuolen-^læ mmodcftum amp;nbsp;continente in morbo filium, tali calamitate indi gnifsitnu.multa deinde in hanc fententia locutus, cocpit molefte fer re quod non ipfe pofict infehci medicus fieri, ut nihil opus haberet Erafiftrato. quod ut ille uidit rege præ fc fcrente ferio, rem ap eruit, narrauitq; quomodo celantem dcprehenderit.Seleuco uero iam Iç to negotium fupcrcrat,pcrfuaderc id filio:amp; aliud,perfiiadere idem uxori.poft^ autperfuafit,aduocato in cotionc exercitu, quifortaf-fiiamaliquid præfenferat, enumcrauitfuas res geftas, amp;nbsp;imperium maius quam uilus ex Alcxandri fucccIToribus habeat, adco ut fibi fc nefeenti difficile fit ad regendu præ magnitudinc. nolo igit, inquit, cammolcm diuidere,fimulq; cofulere ucftrç fecuritati de future,amp; parte eius iam nunc dare mcis carifsimis. uos aut æquu eft adiutetis ’aac in omnibus, quimeis poft Alexandru aufpicijs creuiftis in tanta potentiä.Sunt aût mihi carifsimi amp;nbsp;hoc imperio digni,ex liberis hic lam adultus,amp; hçc uxor; qui çtate florenti ambo prolem breui datu fiuidcntur ftabilitura opes amplifsimas.hos, cnim iungo connubio

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h inuc-

86

DE BELLIS

in ucftra præfentia5amp; mitto ut regnet in mcditerraneis getibus. nec uos Perfaru aliarumue gentiu mores magis fpeéùre iubeo,quam u-nam legem comune omnibus,fcmpcr æquum efTc quod a fege uo-bis præfcribit.hæcubîdiélafunt exercitusacclamauitregipo^lA-Iexandrummaximo,amp; patri optimo. Seleucus uxore amp;nbsp;filiu codcni modo præmonitos iunxit matrimonio,amp; in regnu dimifit,celebi‘'i tior ob hoc faétu ^propter acquifitas tot uiéiorias, quado hie feip-fum uicit.babuit aut fub fe l x x i r. fatrapias,ta late regnu eius patebat, cuius maiórc parte filio tradito,tantu quç inter Euphrate rc fita funt fibi retinuit.bello deinde,quod ei fuit ultimu, circa Phry giamHcllcfponto uicinaLyfimachuinterfecitin prælio:traieâoq; ircto Lyfimachia petens occifus eft à Ptolemæo cognomine Cerau no,qui cum fequebat. hie Ccraunus filius erat Ptolemæi Sotcris, amp;nbsp;Eurydices Antipatri filiæ:quê ex Aegypto metu profugu,quia pater iuniorifilio regnu dare decrcuerat, Seleucus utamici fibumniilera tus excepit amp;nbsp;aluit,interfedorefuum circuducens ubiq;.hicftiit^’^'^ tus Seleuci,exa(fto ætatis anno l x x 11 i.regni x l. amp;nbsp;quantiiego^^ telligOjhuc quoq; referri poteft diébum oraculum:

Europe ualcat, Afiam complclt;ftere tutus.

nam Lyfimachia fita eft in Europa, amp;nbsp;ille tunc primu Europanaui-ditjcx quo Alexandrum in longam militiam fecutus eft.fcrtuf ctiana de obitu percontanti refpondftîè uatem:

Argos fi caueas fatalia tempora cuades.

Quod fi non caueas,occides ante diem.

illc Argos amp;. PeloponefiacLi, Sc Amphilochicu, amp;nbsp;OreftiadtSj unde Macedones quidam Argeadæ uocant, amp;nbsp;quod Diomedes profu gus trans Ionium mare codidit: amp;nbsp;fi quod ufquam terraru aliud Ar gos nominat,omnia requifiuit diligeter S(. cauit.cæterû cum ab Hel lelponto Lyfimachia petcret,aram obiter uidit in loco fitam cofpi-cuo:amp; ubi percotatus Argos ei norae didicit,ultcrius cauftm appel-lationis feitabatmum ab Argonautis in Colchos præternauigatibus denominata fit,an ab Argiuis qui ad Ilium militarunt nomé eifece-rint accolç,an quod Argo nauis ibi naufragiu pafta fit, an ab Atrida rum patria.talia quærcnté Ptolcmçus à tergo aggrcfiùs cófodit.cor pus eius cremauit Philetçrus Pergami regulus,pro magno auri pon dcrc à Cerauno fibi traditu, amp;nbsp;cincres ad Antiochu eius filiumremi fit.qui in maritima Selcucia coditu honorauit dclubro addito,amp;fi no cilacrato, quodnominatNicatoriu.Lyfimachuueroaiutolim Alexadri fuifte ßtellite:amp; cum aliquado cquitante diu curfu æquaf fet tandem felTum correpta cqui cauda non deftitifle : percuflùmq;

cafu

SYRIACIS LIEER. ,,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

cafuinfrontis ucnam auerßc Iiaûæ culpidejcruentaße admodum. tum Alexandru inopiafafciç uulnus eius obligaffe diadematc.quod ipfumpoftquam cruentum eftredditum, uatem Ariftandrum præ-lt;lixiflefancio.,regnaturumquidcm,fedlaboriofê.regnauicftnèan-nis quadraginta, annumeratis quibus cgitßtrapam, amp;Ieptuagena-riusin bello pugnans cecidit,SeIeuco uiftore non diu fuperftite.ex tindi Lyiimachi corpus canis domedicus diu protegens, alites fc-rasq; arcuit,donecThorax Pharfalius inuentum fcpelijt.funt qui di cant fepultum ab Alexandro filio, qui metu ad Selcucum fugerat, quando alterum filium Agathoclemoccidit Lyfimachus. inuetum autera corpus diu priusquçfitum,amp;indicio canis maxime agnitum jamtabidum.ofla coditain teploLyfimachenfium à ciuibus quod pofthac uocatum fit Lyfimachium^ ita in idem tempus duorum re-gumfinisincidit,pr«dantißimorummagnitudineacroborccor-poris;qui per annos,alter feptuaginta,alter ueró tres infuper, manu propria depugnarunt ufq; ad mortem.defunélo autem Seleuco par trifuccefieruntin Syrie'eregnumhi hlij. primus hicipfe Antiochus quinouercam adamauerat,cognomento Soter^Sc poftea Gallos ex Europa in x^fiam irrumpentes repulit.fecundus ucro Antiochus a-liuscxhacnuptagenitus, que Deu primi cognominauerutMilefij, quia Timarchum eorum tyrannum fudulit. led hunc Deum uxor uenenointeremit.duas autem habebat, Laodicen amp;nbsp;Berenicen, ad-amatas acdefp'onfatas, Ptolemæi Philadelphifilias, quarumLaodi-ccipruminterfecit,amp; moxBcrenicen cuminfantulo. eaminiuriam Ptolemæus Philadelphi filius utulcifceret, de Laodicefumpfitfup-plicium, ingreffus Syriam, Babyloncm ufq; peruenit. qua occa-EoneParthi delciueruntà Seleucidarumimperio, uidentes contur bataracorumfiiniliam, huic Deo fuceeßitin Syriæregnum Seleu-cusfiliusgenitus eLaodice, cognomine Callinicus. deinde exæta-tis ordine duo eius filij, Selcucus amp;nbsp;Antiochus.quorum maior,nec ualetudincfirmusnecopibus, exercitum in oificio continere non potuitjueneno fublatuspurpuratorum perßdia,poft exadfumre-gni annum alterum. Antiochus uero cognomine Magnus, is eft,de cuius bellisaduerftis Romanosgeftisnarrauimus, regnauit annos trigintafeptem,de cuius duobus filijs iam ante dixi,qui ambo régna runt.Seleucus anno duodecimo ociolus nee admodum potês propter cladem quam pater acceperat. Antiochus ueró biennio tatum, quo tempore Artaxiam cepit Armenium,amp;in Aegyptum expediti-onem fufeepit contra Ptolemçura fcxtum,cuius pater turn è uiuis ex ceflcratduobus filijs fuperftitibus.in cius caftra prope xAlexadriam

Appirf«*' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h 2. Popilus

DE BELLIS

Popilius a Romanis Icgatusuenitcumliteris denunciantibusutab-ftinerct à regno Ptolcmæorum.quibus leélis cùm fe dcliberaturum diccrctjuirga cum circumfcripfitPopilius^dixitqjjHic delibera.illc tcrritus difccfsit, fpoliatoq; in Elymæis tcmplo V encris tabe pcrijr, rclidonoucnnifilio Antiocho Éupatore,aequo diximus:ficutamp; de Demetrio huius fucceffore, qui cumin urbe eflct obfcs: fugitin Syriam Sc adeptus regnum, Soter à Syris fecundus poil Nicatoris £lium cognominatus efl.aduerlùs hune exortus cil quidam Alexan der,falfo in Seleucidarum gentem fe ingerens, que Ptolemæus Ac-gyptirexfouebatodio Demetrij.atqueita conitentibus Aegyptijs Alexander regno Demetrium expulit.qui poftquam in exilio defun élus eft, filius paterno nomine Demetrius regnum recepit : amp;nbsp;quia uicit alienum à fua familia, Nicatorem Syri cognominarunt,fccun-dumpoft Seleucumà quo defeenderunt reges Syriæ. hicpriæiNicatoris exemple fufeepit expeditionem Parthicam:amp; captus uixitin Phraatæ regia,regis forore Rodoguna duéla in matrimoniuin«c?f^ rùm Syriæ rcgiamtuncuacuam occupauit fcruusrcgum prioruni Diodotus, induélo Alexandre puero Alexandri nothi exPtolcæçi nata filio : quo mox Riblato ipfe regnare aufus eft, afeito ïîbi nouo Tryphonis nomine. uerum Antiochus capti Dcmetrij fraterpoft-quam Rodi de captiuitatc fratris amp;nbsp;quidfccutumfit didicit,inpatri-amreucrfiisTryphonem magno laboreuiélum intcrfecit.'fl’^^H’ contra Phraatemcumexercitu profeéluscfi, fratremrépétons.ille fuis rebus metuens remifit Demetriû, Antiochus nihilominus cum

Parthis congreffus prælio, amp;nbsp;uiélus fibi manusintulit. Demetrium quoq; in regnurh fuum rcuerfum Cleopatrauxor nccauit,infidias ci molita propter æmulationem pofierioris nuptæRodoguncs: qua de caufà etiam prius Antioche mariti fratri nupfèrat. habuitautem duos filios è Demetrio, Seleucum amp;nbsp;Antiochum Grypum cogno-mine. ex Antioche uero Antiochum Cyzicenum cognomine. Gry pum Athenas, Cyzicenum Cyzicum educâdum miferat. Seleucum qui mox poft patris obitum diadema fumpfit,ïàgitta fua manu emif fàçonfixit,fiue metuensneille patrisncccmulcifcerctur,fiucco-dem furore gérés omnia. Selcuco in regnum fuccefsit Grypus, qui matrem uenenumquodipfàfilio paraucrat, coegit ebiberc. Sic ilia tandem pœnas dcdit.nec Grypus a matre degenerauit. ftruxitenim Cyziceno quamuis uterino fratri infidias. atillepræmonitus, aper-to bello fratrem cxpulit,lt;amp; pro co rcgnauit in Syria.hunc quoq; Se-Icucus Antiochi Grypi filius,quamuis patruum,armis regno eiccit. qui quonia uiolcntus amp;nbsp;fupramodum tyranicus fuit, Mopfuhefths

SYRIACIS uber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;60

^uodcfl; oppidum Ciliciæ, in gymnafîo crêmatus cft.huicfùceef-ût Antiochus Cyziccni filius,qucmSeleucipatruehsinfidiaseua-fiflè putant Syri pictatis mcrito, idcoq; Pium cognominarunt. fer-üatus cft autc à mcrctricc, adamatus formæ gratia, mihi uidctur per JocumàSyris ci nomen id additum. duxit enimhic Pius Sclenen, c[uæ prius amp;nbsp;patri eius Gyziceno, amp;nbsp;patruo Grypo nupferat. me-rito igitur diuina ultionc à. Tigrane pullus eft, cuius ftlium ex hac Selenegenitum, cducatum in Afia, amp;nbsp;inde cognominatura AfiatU cum, Pompeius priuauit regno Syriæ, ut diximus ) dccimumfepti-, mumà Selcuco regem Syrorum ( excipio enim Alcxandrum amp;nbsp;fili-' umutalicnosabhaclerie, amp;ftruumeorum Diodotum) anno tan? turn exfto in regia, dum Romanus imperator diftinetur alijs nego-eijs.regnatum eft autem in familia Seleucidarum per annos duccn-tosfeptuaginta. quod ft ah Alcxandro fupputemus ad tempus quo

id regnum in Romanam prouinciam redaélum eft,ad' dendi cruntTigrani annis quatuordecim. Hæc hahui dicenda obiter in alicno argu-mento de Maccdonibus

Syriærcgibus.

Appia«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h 3 Appia-

po nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r - nbsp;nbsp;nbsp;■

APPIANI ALE

XANDRINI ROMANARVM

HISTORÏARVM DE BELLIS Parthicis Liber.

OST Qjr À M autem Pompeius Syriamreclc' gitinprouinciam, Gabinius à fenatu aJ regendam miffus eft.ad hunc parantem ditionemin Arabasuenit Mithridates Par-thorum rexpulfus ab Orode fratre, inuitans ut Arabas omitteret, amp;nbsp;contra Parthos duce ret.fcd plus ualuit apud eum Ptoleinæus gyptiorum undecimus rex, eodem tempore pulfus ê regno: cffecitq; ut accepto auro non contra Parthos,fed in Alexandrihos expcditionemfufciperet. quo inregnumarmisJ'quot;^^^' élo, Gabinius à fenatu damnatus eft exilio,quód incofultis Patribus Aejgt;ypto bclJumintuÏiïTetjUetitum oraculisznam SibyllinacarmiW iduifertecauerant. huicfucccßit Craflus, qui Parthos armis lacef-fens magnam cladem acccpit:poft quem L.Bibulo Syriam obtinen-te, Parthi irruperunt in earn prouinciara. Sub Saxa ueró quipfoïi^ mefucceßitjcxcurrerutufqj loniam, Romanis occupatis circa Bella ciuilia. fed tunc nihil memorabilc gefleruntjatronibus limiHores quàmhoflibus.uerùmifta fccutafuntCraßicladem, cxquailHtan-tam conceperant audaciam, comprimendam tandem ab Antonio, cæterùm expeditio Craßi dignaeft quærepetatur altius.cumredirct dies comitiorum confularium,competitores fueruntC.CçfarjPom peius Magnus,amp; M.Craflus.horum duo poflremiCiceroneamp;Ca-tone alijsq; faftionis aduerße rcpulfis,ui magiflratum obtinuerunt, amp;nbsp;prorogarunt Cæftri Galliam prouinciam in aliud quinquenium. Coss.ipfi Syriam Hifpaniaq; fortiti funt, ea fors grata fuit omnibus, nam amp;nbsp;populo placcbat Pompcium non abelTe ab urbe longius, amp;nbsp;Pompeius ut uxorius,in ea manfurus crat plurimû.ncc Craflus mox ut fortituseft prouinciamfuamdifsimulauit gaudium,putasnibil unquam fibi accidiïïc felicius,amp; tantum no geüiês. apud familiäres autem multa uana eflundebat amp;nbsp;iuucnilia,præterætatem acingeni-um,alioquin tota uita nec flmerbus neciaéfator.tûc ucrô lùpramo-dum elatus amp;nbsp;deprauatus affeéfibus,non de Syria Parthiaq; tantum fibiprædcflinabatuilt;Roriam,fèd lufum iocumq; exiflimans Tigra-nemà

PARTHrCIS LIBER

0t

ncm aLucüIIö uîduin,à Pompcio Mithridatem,ufq; Badros amp;nbsp;In-' flos orientalcmqj oceanum profercbatfpcs improbas:quauis in lege de prouincijs non erat adfcriptuin bellum Parthicum.fcicbatau-tem omnes CralKim in cam prædam inbiarc: amp;nbsp;Cæfâr ex GalliaIcri-bens laudabat eius propofîtû,adhortans utpergeret* cumq; Ateius tribunulpl. pararctinhiberc cius cxitum, amp;nbsp;multi unanimitcrindi-gnarcntur,nominibus innocctibus amp;nbsp;pacatis armainfcrri,cxtimuit CralTus, rogauitq; Pompeiu utfc deduceret. erat cnim magna illius tpud uulgum autoritas. tunc quoq; multis paratis reclamare ac fifte rcjPompeius hoc animaduertens nilari uultu eos fedabat,ita ut /lièrent amp;nbsp;tranlcuntibus ceder ent. folus Ateius occurrens primum uo cc cohibebat, dcnuncias nc proccderet: deinde apparitorem iuïsit, detineret cum iniedis manibus.ueriim id collegis tribuni non per-mittetibus, apparitor Craflum miffum fccit: Ateius ucro ad portam accurrcns,pofuitibiardcntem foculum: amp;nbsp;Craflb prætereunte fuf-fitum facies libanSq;infuper,diris cum deuouebatcxccrationibus, noua amp;nbsp;horrenda nomina dcorum inuocans.cas execrationcs fccrc tas amp;nbsp;prifeas Romani talcm uim putant haberc,ut nemo fic deuotus pofsiteuadere. imo ncc illi qui deuouct, bene cedcre. quamobreni non temere his utuntur:lt;amp; multi tunc Ateium incufàbât, quod reip. amoreCralTo infenfus,ciuitatcmin metum acfuperHitioncm conic ccrit.ille tarnen Brundifium profedus, mari per hieme nondum ad niittentenauigia,non expedant,amp;non paucas naues amifittempe-ftatibus. ercliquis expofitum militem terreftri itincre duxit per Ga-latiam.ubi cuminueniflet regem Deiotarum admodumfenemno-uamurbem condcre,cauillans,O rex inquit,duödccima hora çdifi-care incipis.tum ille arridensme tu quidem imperator, quantum ui-deo niatutinus contra Parthos proncilcens. exceflerat iam Craflus annumfcxagelimum, plus tarnen quam pro ætate fenij uultu præfe-rcns.ubi uero peruenit in prouinciam,primum fpei fatis refponde-bantnegotia. nam extrudo ponte facile ac tuto trans Euphrate duxit cxercitum,multasq; ciuitates Mefopotamiæ deditioneinfidem acccpit.unam in qua tyrannus erat Apollonius, propter occifbs ibi centum milites, admoto cxctcitu expugnauit ac diripuit, amp;nbsp;incolas eiusfubhaftauendidit.Zenodotiam Græciuocabant. paflus deinde imp eratoremfe appel lari ab cxercitu,magnum cxiftimationis de trimentum accepit,quafi contentus hac uidoria maiorcs non fpcra rct.difpofitis deinde per dediticias urbes præfidijs,quorum numerus erat v i I M.peditu,milleequites,iple in hibernarcdijt in Syriam. in quibus filium excepit à Cæfarc ucnictcra c Gallia, ornatum donis h 4- militari

DE BELLIS

militaribus,amp; adduccntem Icélos mille équités .atq; hoc fccunduni pofttemerelufceptam cxpeditionê Craßi graue erratum uiïùrn cft, quod cum dcbuinètproccdereadBabylonem amp;nbsp;Seleuciam,ciuita-tes Parthisfemperinfenfàs^tempus apparandife dédit boftibus.mo ra quoq; in Syria reprebenïîone no caruit, exaftori magis quaniim peratori conueniens.non enim comparandis armis tempus imp en-fum eft aut cxerccdum militi:fed fupputabat ciuitatum reditus, eras deæpecunias in Hierapoli pondéré ac menfura examinabatper aliquot diesrpopulis quoq; ac regulis milites imp crans, moxrcmiw bat eis militiam accepta pecunia : atq; ita in co temptum ueniebat. in buius deæ templo ( quam quidam V encrem, quidam lunonem pu-tant, quidamNaturam exnumoreprofeminâtcm omnia)primum ci prodigium oblatum cft.exeuntibus enim Craßis iunior procidic in foribus,amp; mox fuper eum fenior.conuocantcm deinde exhiber* nis copias legati ab Arfaceadeunt, pauca afferentes in banc fenten-tiam.Si populus Romanus eum excrcitû mififfet, bellum fore quoa nonfiniaturniiî alterius partis exitio. quod fi uera fama effet? fum inuita patria proprij Jucri caufa Partbis arma infcrre,amp; occupa rc ditioncm alicnam,temperaturum fibi Arfàcen,amp; miferationeæ-tatis Craßi Romanos dimiffurum qui in obfidio magis fint,quam in præfidio.cumq; Craffus fatis arroganter diceret,reiponfurum fe Seicuciæ, ridensprincepslegationis Vagifès, amp;uolammanusptO‘ tendens inquit:Citius bic pili enaffentur Craffè,quàm tu uidebis Se leuciam.fic legati abierunt,Orodirégi bellum nunciaturi.cæterura præfidiarij quidam, qui magno pcriculo cMefbpotamia fugerant, maiorcm curam ineufierunt, nunciates multitudine bofiiuni quam ipfi uiderant,amp; labores quos in defendendis ciuitatibuspertulerat: amp;cxaggcrado, utmos eff, omnia,ncgabantpofîèquenquâautper-fèquentibus illis cuadere,aut fugientes afiequi. mißilia gentis priufi quam aipeftu præcaucripofiint ferirc,Ói p enetrare quicquid attige rint.catapbraéros tutos effe ab omni uulnere, cum teils eorum nihil fit acutius.bæc audientes milites remittebant audacia.pcrfuafi enim buneboffem nihil differre ab Armenijs amp;nbsp;Cappadocibus, quos Lu cullus uiqj ad laßitudinem deprædatus fucrat: amp;nbsp;rati fummam labo-ris efleitineris longitudinem,amp; perfecutionem hominum repugm rc non audentiumipræter opinionem certamen magnum ac pericu lofiim expeftabant, adeo utetiamprimores cxercitus ccnßrentco-bibcndum Cfaffum,amp; defiimmarerum coniultandumamplius.ua tes quoq; clam fiibmoncbant, extâ nihil lætiportenderc, necpolTe CrâiTunï litarc.atille ncc bos audiuit, ncc quenquam alium, nifi cos qui

PARTiilClS .LIBER

quihortabantur ut ftrenuè pergcf et,inter quos no minima fuit Ar-tabazis Armenioru régis autoritas .uenit enim in cailra cum fex mili bus cquitum, qui uocabantur cuilodes régis amp;nbsp;comités, polliceba» tur autem alia loricatorum decern milia, amp;nbsp;triginta milia peditu fuo fumptu uiuentiumrperfuafitq; ut Craflus per Armcniam in Parthi-amirrumpcret.duékurû enim milites per uiam cómodam,ipfo præ-bentccopiofe omnia : amp;nbsp;tuto iturum per montes collesq; cotinuos, amp;nbsp;loca cquitatui difficilia, in quo folo uires Parthorum confifteret. illcucro promptam regis uoluntatem amp;nbsp;iplendorem apparatus lau dauitnonmediocriter:iturumfe tarnen dixit per Mefopotamia,ubi reliftos haberet multos fortes uiros Romani nominis, poft hæc Ar incnius abijt. Craflb ucro per pontcm traducenti obftrepebant im-nianiter multa tonitrua,mixtis fulguribus in aduerûs facies micanti bus.ucntus quoq;procellofusinpontcmincubuit, amp;bonameius partcmperfregitdocus ctia caftris defignatus bis de cælo taébus eft. cquus unus eximperatorijs infignitcr phaleratus,abrepto fruftrare trabentc habenas reélore,in profluentem merfus nufquâ cóparuit. fertur ctiam aquilam quæ prima fublata eft à fignifero,iponte fc retro uertifle. amp;nbsp;cum primùm in ripa ulteriorc dimetiebantur cibaria ntilitibus,accidifle ut puls cis præberetur amp;nbsp;lenticula, quæ apud Ro manos habenturlugubria, amp;apponuntur in parentationibus.intcr contionandum quoq; uoxCralTo excidit,quæ ualdc terruit milites, aitenimfc pontem fluminis ideo rumpere,ut nemo ex cis reuertere tur.cjuod ut abfurde diéfû cum repetere ac dcclarare debuiffet propter religionem ominis,neglexitpræ contumacia.folcnni deinde lu flratione abfolutaimmolauit,amp; exta à uatc fibi tradita,paflus eft ma mbusexciderc. quod cum moleftum uideret adftatibus, fubridens, bæcfunt,inquit,feneftutis incómoda:fcd arma nunquam manibus excident. deindeprætcr ripam fluminis duxit feptemlegiones amp;nbsp;e-quitumpaulo minus quatuor milia,amp; parem leuis armaturæ nume-rum.nunciatum eft autem à quibufdam agminis præcurforibus,rc-gioncm defertam eflTe ab bominibus, tantum conlpeéfa flbi ueftigia multorum cquorum, quafi metu retro fugientium unde amp;nbsp;Craflus . bonam fpcm concepit,amp; miles cœpit omnino Parthos contemnerc quafi non uenturos ad praelium. nibilo minus Caftius amp;nbsp;amici quidam monebant Caisium, ut copias intra aliquam caru urbium quas Ci præfidijstcnebatreciperct,donccaliquidccrtiuscognofcatdeno-ftibusiautfàltemut eas Seleuciam per ripam fluminis duceret. fle e^ nim maiorem habiturum cibariorum copiam fubueétam nauibus: amp;nbsp;pro munitionc fore fluuium,ne circumucniri poßit,utq; pugnet ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loco

94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLIS

loco æquocum hoflibus,in frontem incürrentibus.dc qüibus con-filijs dum Craflus cleliberat,ucnitad eu pbyJarchus Arabum Agba-rusjdoloïlis uir amp;nbsp;lubricç fidei,qui reflanti fortunæ in exercitus per niciem maximum momentum attulit. hunc norant quidam è Pom-peij quondam militibus,bcnignè adiutum ab i]lo,amp; ideo dudiofum ut putabant Romani nominis, tuncautem àregijs ducibusadCraf-fumfubmiflus cratjUteum, ß poflet, afiumincamp;montiumradici-buslongißimeabduccretin campos patcntißimos amp;nbsp;equitibuscó-modißimos.quiduis enim citrus erant fafturi,quàm ut ßgniscolß-ßs cum Romanis décernèrent, ergo poß^ ad Craflum uenit Agba-rusbomofacundusjorfus eßorationemaPompeij laudibus,cóme-morando eius in fe beneficia. Craflum uero maébum tanta potentia prædicans, ineußbat quod tempus cunétando perderet iam abun-deparatus, quafi armis ei opus elfiet, acnon magis celeritatepedum amp;nbsp;manuum contra gentem dudum certam abreptis rebus pretiofio ribus atqj pecunijs in Scythiam autHyrcania prouoJare.atquiiîpu gnâdum eflinquit,properare oportct^priufquamrexanimorecol-lefto copias quoq; contrahat. nunc enim Surenauobis obieduseft SilJaccs, qui tueatur terga fugientium. ipfe uero nufquamapparet. hæc aùt falfia omnia.Orodes enim flatim bifariam diuifîs copijS) ipß Armcniam populabatur, ut de Artabazepoenas fumeret.Rojnanis uero Surenam oppofuit, non contemptim ut quidam tradunt.'non enim crat eiufdem, Craflum concertatore dedignariprincipet^^Ro manum,amp; cum Artabaze confluflari uaftando uicos Armcniæ:fed quantum ego collrgo, metu periculi fubflititin inßdijs euentum pcétans.eratenim Surenauirnon uulgaris^fcd diuitijs,genere aedi gnitatepoflregêfècundus:fortitudineuero âcætatis uigore primus Parthorum omnium,procerus quoq; amp;nbsp;pulcher fi quis alius, habe-batfempcrjn proprio comitatu mille camelos ßrcinarios,(amp; ducen ta carpenta quibus uehebanturpallacides. deduccbaturqjàmillee-quitibusloricatis, bleuis armaturæpluribus. eratautemuniuerfus eius equitatus,connumcratis client] bus feruisq; nominor quàmdc cemmilium:amp;ius crat ei gentilicium, utnouo régi Parthorum primus diademaimponeret* Orodemautemhunc ip/ein regiam Parthorum ab exilioreduxerat, amp;nbsp;Selcuciammagnameifiibiugauerat, ante alios afeenfis moenibus,profligatisq; fua manu propugnatori-bus.amp; cum nondum trigefimum annum exegflîetillo tempore,fum mam tarnen opinionc habebat prudentiæ. quibus maxime de caufis CrahTum decepit,prius præ faflu Sc audacia, deinde prç metu amp;nbsp;cali mitatedecipifacilem .tuncigiturdolofis uerbis eumàfiumineab-

flradum

P A R T H I CI s LIBER

ûraé^um Abgarus, cîucebatper medios capos nudos arbôribus,amp; fqualidos,quor uni nullus finis uideri poterat, adeo ut iter facientes nonfoluni fiti ßc uiæ difficultate deficcrent, fed etiam nullam labo-ris confolationcm perciperent,non arborem,n5 riuum^non mon-tem non lierbam uirentem ufquam afpicien do,fed plane folitudinc alto mari fimilcm circundantem fe undiqj.iam hoc ipfum doli fufpi cionemfaciebat.poflquamautem amp;ab Artabazeucneruntnuncij, fîgnificantes eum magno bcllo difiinerfifüftinentem Orodis impe-tum, nec pofTe auxilia mittere. fiiadere uero Craflo, precipuè ut co defleftat, amp;nbsp;Armenijs conuiélus prælio cum Orode décernât, fin irtinusjcerte iter amp;nbsp;cafira ita difponat,ut planicies aptas equitatui ca ueat; amp;nbsp;ad montes accedat propius : CrafTus regem nullo referipto dignatusjiracundè acrufticè refpondit,fibi non fiipcrcfie nunc tan tum otij ut curct Armcniam:fed in reditu Artabazem daturum pœs« nas proditionis.tum Caßiani rurfum ægreferebat, amp;nbsp;omifîo Crafi-Ib quimonitores audirc grauabatur,côuicijs incefiebant Agbarum. Scclcratifsimè hominunbquis te malus dæmon ad nos adduxit? qui tgt;usueneficijs:quibus præfiigijs perfuafifii Crafîo ut per uaftas foli-tudines iter faceret, Numidæ latronû principi magis deeoru quàm Romanoimperatori? illiuerfipellis côfortabateos bladicijsjamp;hor tabatur durarêtpaulifper. milites uero fubleuabat accurres, amp;nbsp;cum rifu cauillabatur:quid,per Campaniam uos iter facere putatis,ut re-quiratis fontes, acriuos amp;nbsp;umbras fcilicct, balineasq; amp;: continuata penediuerforia. no meminifiis uos tranfire per Arabum amp;nbsp;Aflyrio rum côfinia? ita tum Agbarus Romanos quafi pædagogus quidam ^^^ftlgabat: amp;nbsp;priufqua deprehenderent in perfidia abequitauit,non clam, fed ex confenfu Craßi,fingens fe curaturum necefiaria, amp;nbsp;tur baturum confilia hoftium.ferunt Craflum ilia die non purpuratum, utRomanis imperatoribus mos eft, fed atratum proeeßifiemeftem tarnen mutaflemox ut animaduertit. fignaquoq; aliquot uixcuulfà niagnolabore figniferorum, quos Crafliis deridens iter appropera bat,urgens legioncs ut confequerentur cquites,donec pauci fpecu-htores reuerfï nunciarunt cæfos reliquos ab hoftibus, feq; uix eua-fiflc.uenire autem ingentem eorum multitudinem, animofe ad pu-gnani fefiinantium. hoc auditum omnibus turbatis Craflum præci-pucterruit:moxq; non fatis conftanti animo flruebataciem, primil exfententia Caßij legiones difponens raris ordinibus, extendensq; per campum quàm longißimepoteratj quominus circumuenirenz tur5amp; équités diflribuens per cornua, deinde mutato confilio facie batlaterculum ancipitem;,per unumquodq; latus confiante ex duo-denis

BB BELLIS

dcnis coliortibus,appofitis ad fingulas turmis equitum fingulis,nc-qua pars carcret cqueßri auxilio,fed undiq; paritcr muniretur acics. , altcro cornu Caßium præfecit,altero Crafliim filium,ipfe in medio conftitit.fic proccdentes pcruenerut ad fluuium Baliflum,non magnum nee abundantein,gratum tarnen militibus in çftu acfqualorc laboriofum amp;nbsp;fiticulofum iter emenfis.ibi maior pars prçfeâorum cenfebat quiefcendum pernoftandumq;, ut cognita quantumficri poßit multitudincboftium, corumq; ordine, manc aduerfum cos contcndcrent.fcd cum Craflus filius amp;nbsp;eius équités pugnanipofcc-rent. rccepto animo pater iußit ut qui uellent in acie cibum potuq; fumerêt. id uix dtim omnes rede fecerat, cum cos eoepit ducerc, no lento agmine amp;nbsp;interquicfces, ficutfolcnt qui fc feruantprælio,fcd ccleri continuato itinerc, donee ex inopinato apparuerunt hoftes, nee multi,nec formidandi Romano militi.nam multitudo à tergo la tcbat,amp; armorum fplendorcm Surcnæmonituucftibuscorijsq;te-xcrant. ut uero iam propiores ßgnum pugnæacceperunt,primum Rrepitus grauiscumborrendo fremitutotiscampisinfonuit-^^’^ Parthi non cornicibüs nectubicinibus pugnam cient, fed pluribus ïimul locis in acie pulßnt tympana,mugitum quendam beluinumc concauo fimilem tonitruo reddentia,gnari auditü ex omnibus fen-fibus unum maxime turbarc animajamp; affeébus in ca mouere,acmc-tem excutcre .hoe ftrcpitu Romanis attonitis, illi repente proie^b tegmentis armorum confpicicbanturmicantes caßidibusaetbora-cibus è margiano ferro faélis inRar ignis fulgentibus, infidentes amp;nbsp;equisopertis ærcis ferreisq; laminis. inter quos eminebat Surena, muliebriuenuftatenórelpondens celebratæ fortitudini,fedmorc Mcdorumfucatus comatusq;,cumalij Parthi ad terrorécapillitium in frontem refleftere foleant. ac primum cócitatis cquis conatifunt contis primam aciem coneuflam pcrrumpcre: ut uero animaduerte runt denßtos Icgionis elypeos amp;nbsp;uirorum confertorum firmitudi-nem,retroccfrerunt:amp; quafi difperfi diflbluercntordincs,circum-ueniebant laterculum, in eos cum Craflus Icuem armaturam immi-flflet^non multum hi procelferuntj fed cito multitudineßgittarun» obrüti confixiq; recipiebant fe intra ordincs Icgionariorummtq; iu perturbationis trepidationisq; fcccruntinitium:dumuis teloru co-fpicitur uno tenorearmatos inermesqj pcrforantium.tum Parthi c-minus coeperunt ßgittas in cos undiq; conij cere temcrc. nam a con fertis nefluelJentquidemabcrrarepotcrant. erantautemuchemen tes plagæ ut profcélæ à magnis ac uaJidis arcubus, uiolcto flexu tcla cxcuticntibus.itaq; iam in oc ualdc laborabant Romani .nam fiuc in ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ordine

P A RT H I CI s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

ordine mancrcnt confàuciabantur: ïîue conarentur hoftem inuade rc,nihil proficiebant, amp;nbsp;nihilominus percutiebantur. Parthi enini inter refugicndum fàgittas ernittebât id quod poft Scythas optime norunt£acerc,egrcgio cómento fàlutem nniul protcgente amp;nbsp;tollen teàfugaturpitudinê.quoufqj igitur ïperabant eo's conftimptis ûgit tis adfcefturos autpugnaturos cominus, durabant. utuero cognitû cft multos adftare camelos fàgittis onuftos, ad quos circûueéti c pri mâàciephàretrasrcpleât,nullum fincmuidens CraiTusangebatur: amp;nbsp;per nuncios filium monuit ut in aduerfbs irruat, priufquam cir-cumùeniatur. hune enim urgebant maxime, obequitando eius cor-nuutfeatergo oftenderent.iuuenis igituraflumptis m c c c.equiti-bus,quorum mille a Cælarc aceeperat, ^proximis clypeatorû ofto cohortibuSjin hoftes feeitimpetUm.Partni uero difcurûtores,fiue quia in coeriofainciderant,utnonnulliprodunt: ftue uthoeftrata-gemate CraiTum quamlohgifsimè à fuis diftrahcrent,ucrfis equis fu gicbant.illc inclamans terga hoftem uertere perfèquebatur, amp;nbsp;cum €0 Céforinus Megabacchusq;;hic animi corpdrisq; fortitudine exi-miusjillefenator ac orator,ambdæquales Crafti amp;fodales. hos coh ftquentibus cquitibus, Icgionarij quoq; promouebant, alacres læ-tiq; ac meliora fperantes.putabant enim fe iam uidos perfequi:do-nec non longe progreßi dolum fenferunt, reuertentibus qui uide-bantuf fugere,amp; cum eis irruentibus alijs pluribus.tum agmen pri-mum conftitit, rati hoftem fe propter paucitatem aggrefîurum co-luinus.atillicataphraébos oppofueruntRomanisîcæteri diieurren-do ungulis equorum perturbando campiftiperficiê,funditus cô-luouebant arenarum cumulos, tantum concitantes puluercm, ut amp;nbsp;uifum amp;nbsp;uocem Romanis adimeret. itaq; conglomerati amp;nbsp;incurfan lcsfeinuicem,feriebantur amp;nbsp;emoriebantur, non facili amp;nbsp;celeri mor te,fed cum conuulfionibus amp;nbsp;cruciatibus uolutantes fe præimpati-cntiautiàgittas in uulneribus præfringercnt : aut extrahere conan-tes hamata acumina uenas neruosq; penetrantià,amp; nouam laceratio neinaddentes priori moleftiæ. quaprdpter multis intcrcidehtibus ctiâfuperftites reddebantur inutiles : amp;hortâtife duci ut cataphra-ftos inuaderent, oftendebant manus affixas clypeis, amp;nbsp;pedes ad fo-lum perforatos, ut nec pugnare poflent nec fugere. ipfe igitùr cum cquitibus in hoftem impreßionem fccit ualidam,fed impar: inférés iftusinfirmis paruisq; haftis in thoraces cofto coric) ferroq; dura-tos:excipiens uero contis in leuitcr armata feminudaq; Gallorû cor pora.his enim fidebat maxime, amp;horum ope mira edebatfacinora. apprenfis enim contis uiros ab equis deturbabât, armis grauatos amp;

Apuid«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ideo

5»8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■ »lt;■ belets \ :

ideö paruni agiles, multi etiam fuis reliélisaduerfariorû equosfuf-fodiebant. qui præ dolore fùbfultantes excutiebantfefTores, amp;nbsp;tam fuos hoftés procülcabantpromifcue, donee amp;nbsp;ipfî caderent. fed nihil erat Gallis æftu fitiq; moleftius, ad hæc non afliietis, amp;nbsp;equos amiferunt plurimi,quos infeflis contis induerant.conati funtigitur adlegioncs fe rccipere, habetes in medio Publium iam multis muh éfatum uülneribus.confpicati autem in propinquo arenas cogeftas in tumuli fpeciemjfuccefTerunt co: amp;nbsp;alligatis cquis in medio,feuti? circumquaque fcmunieruntrati ficfacilius arceri pofîè barbaros. -eucnitautem contrarium. namin planicie primi utcunq; pofteriolt; res protegunt.hic autem cum propter accliuitatem alij cmineret fu-per alios,nihil erat in tuto,fed omnes uulnerabanturparitcr,lamcn tantesfeinultosamp;inglorios occumbere.aderant tum Publioduo Grçci Carrenfes ciues,Hieronymus amp;nbsp;Nicomachus.hi fuadebätut cum eis fe fubduceret, perfugeretqj Ichnas, oppidum Romanaruni partium.ille negauit ullam efTe tarn grauem mortem cuius nietuPublius fuos amp;nbsp;propter fe in periculum addudos defercret: fimulq; di mißt eos comiter,iuffbs ßbimetipfis profpicere.ipfc quia non potc-ratuti manu transfixa,armigero latus feriendum præbuit.eodé modo amp;nbsp;Cenforinus periffe di citur.Megabachus feipfe confoditjamp;n^ biliorcscæteri.reliquosParthicnixi per cliuum contis transfixeyut repugnantes;uiuos non plures quingentis captos traditur .Pubh/ fp ciorumq; cadaueribus truncatis,hoftes ad CrafTum reuerfi funt:qui fe interim ßc gefTcrat.poflquam iußit filium in Parthos impewmfa cere, amp;nbsp;quidam ei nunciauit cffufàm fugam hoftium, fe quoq; uidit nonurgeriab eis amplius:nam hac etiam parte diffluxerat:paulum recepitfiduciam,amp; copias in locum accliuem fubduxit, fperansfili um mox à perfecutione reuerfurum. cæterum nuncij quos illepn-mos ad patrem de fuo periculo monendum miferat,perierunt inter ccptiàbarbaris .poftcriorcs «greelapßnunciarutadfü de Publie, nifuccurratur ceicrrime.CrafTus autem uarijs dißrahcbaturaffeßi-bus, quibus rationem ofFufcantibus nequiebat quid agendum effet decernere,nunc de fumma rerum folicitus,nunc filio metuens, in-certus numfuccurrerean no fuccurrcre debeat. tandem promouit cxercitUjCum hoftes procurrcrunt ei obuiam,ululatu barbaro hor-rendoq; præ fe feretes uiéî:oriam:rurfumq; multa tympana circum-flrepebant Romanos expeftantes nouum prælium. illi caputPublij præfixum haflæ ferentes oftentabant è propinquo,per ludibriüro-gitantes quinamiuuenis parentes eßentquodue genus.necenim uc rißmile uideri, CrafTo patreignauißimo prognatum adeo genero-j

PARTHICrS LIBER

fumacfortém filium.id fpeólaculum animos Romanoru plus quam ulJa alia calamitas frcgit amp;nbsp;deiecitmec ad indignationcm uindiftæq; cupiditatem excitauitut debuit, fedhorrorem tremoremq; incufsic omnibus.quamuis in eo cafu Craßi uirtus eluxit ultrafolitumjclami tabatenim obequitans ordines: mea priuatim milites bæc eft calami tas : cæterum patriæ decus amp;nbsp;félicitas uobis incolumibus manct in-fraâainuiftaqj.quod fi mei quoq; uos miferet orbati filio loge præ ftantifsimojiram in hoftem effundite.auferte eis hoc gaudium,pœ-nas de immanitate himite.nolite terreri liquid aduerfum uel accidit uelimminet ad magna præmia nitetibus.necLucuIIus Tigranenin-cruente dcbellauit^nec Antiochu Scipio, maiores uero noRri mille Baues amiferunt circa Siciliam ; in Italia quoq; multos imperatores ac duces, quorum nemo Ida clade obRitit quominus uidti uinceret. no enim felicitate fed toleratia fortitudineq; in rebus afperis imperi um Romania creuit ad tantam potentia. has uoces CraRus cum uide retapaucis alacriteraccipfiufsiteos conclamare:quod maxime mi-litum mœRitiam arguit,exilem amp;nbsp;diRbnum clamorem edcntiu.cori traàbarbaris clarus amp;nbsp;fortis eRredditus . ubi uerd ad certamen ucn turn eft, ferui cIientesq;hoRium circumequitantes mittebantfagit-tasinlateranpfi contis à fronte urgentes in arftum cogebantRoma nos : nifi quod quidam metu lagittarum procurrebat periculofe ut pugnarent cominus:qui tarnen hoftem parum lædebat,perimeban-tur uero celeriter magnis amp;nbsp;letalis uulneribus, dum cufpidem ferre am craRus contus in corpus lequitur tantoimpetu, utfæpe uiros e-quosq; transfigeret. atq; ita prælio protradlo ad uelperam difceRe-runtParthfdicentes Ie CraRo largiri noftem unam ad Jugendum fi lium,nifi malit rebus fuis melius confulere, amp;nbsp;ire potius quàm ferri ad Arfacem : diuertetesq; in propinquum quendam locum erantin magnaipe uidloriæ. Romanos contra nox occupauit moleRifsima, Becfepulturâcæforum curantes neefuperRitum uulnera, quorun-lt;lam etiam animam agentium, Rngulis leipfos deploratibus. nullus enim apparebat modus effugij, Rue diem ibidem expeftarent, Rue noRu iter per uaftos campos arriperct: quod faucij R afportaretur, ftigamremoraturi erant:fi uero delerercnt,clamore difeeRum pro-dituri. CraRiim ipRim quamuis putabant caulam horum omnium, tarnen ueluidere uel audire diRderabat.at ille RorRm obuoluto ca-piteiacebatin tenebris,uulgo exemplum fortunæpræbcns,pruden tibusautem temeritatis ac cupiditatis, quas fecutus noluit efle con-tentus loco principe inter tarn multa ciuium milia,led quia duobus folis habebaturpoRerior,uifUs eR Rbi egenus omnium. tunc igitur

Appiattt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i 2 Oftaui

too nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

Oélauius legatus amp;nbsp;Caßius quçflor cxcitarunt eum ïubctcs eflcfoi* ti animo.quem ubi uidcrut inuniucrfum delperaflèjipfi detribuno-rum ccnturionumq; confiliofignumprofeftionis nnctubadcdc-runt,amp; cœpcrunt difccderc taciti. ut uero infirmi fènfercfc dcfcri, perturbatio uebcmescum ciulatuclamorcq; pcruafitGXcrcitu:atq; indetrepidatumin agmine,quafi hoftibus aducntantibus,utf«pius confiflcrcnt quafi in acicm.faucios ucró qui confcqucbanturjalios colligendo,alios deponcndo,rcmorabantur,cxccptis trccctis equi-tibusjcum quibus Egnatius circa mcdiam noélcm ad Carras pcrue-nit.cumq; latine inclamaflct cuftodes mocnium,iußit eos dicereCo ponio præfcéto præfidij, magno prælio Craflûm cumParthis diim cafle.nec aliud quicquam,aut quifnam ipfe effet addidit,ad pontctn propcrans.amp; fcruauit quidcm fuam turmam,fcd male audiuit quod impcratorc defcruiffet. profuit tarnen Craflb uocemillam cxcepiflc Coponium. colligcns cnim c tam côfufis uerbis amp;nbsp;celcritate difeef-fus nihil boni habuiffe nuncium5 iußit moxarmarifuos:amp; quapd' mum fenfit Craffum eflè in itincre,occurrcns rccolligcbat amp;nbsp;dedu-cebat in urbem eius milites. Parthi ucró nodu quidcm quamuisfen tirent abitum non funt petfccutiffcd mane caftrainuaferunt, éfos in cis iugularunt^non pauciorcs quatuor milibus.in campïs cti-àm multos diïpalatos ipfi équités facile comprehcnderunt.quatuor prætcrca cohortes, quas eade node Varguntcius legatus duceb^b cum aberralïènt à uia^circunuentas in quibufdam fâucibus,nonin-ultas conciderunt, exceptis üiginti militibus. hôs cnim ftriéhs gladijs pcrrumpentes,admirati audaeiarnypafsi funt Carras militar^ra du euadcrc . Surenæ autê fallus rurtiôf allatus eft, effugiffe Cramnn cum optimatibus : Carras ucró confluxiflèmultitudincmpronjifcu am non magni æftimandorumhominum.ratus igitur nondumim-pofitam fummam manum uiéforiæ, amp;nbsp;cupiens fieri certior, omifit oppugnandi aut perfequendi Crafii confiliarfiibmifitq; unum è fuis bilingue ad Carrenorum mœnia, iuffiim latine cuocare Craflûm ipfixmautCaßium, quafi Surenacumciscolloqui cuperct.hæcex ill O bilingui audita pofiquam Craflo amicisq; renunciata funt, pla-cuerunt.cSc paulopofluenerunt à barbaris Arabes quiCraflumGaf-fiumq; bcncnorantdcfacicj ucrïàtiin cafiris corumanteprælium. hi conipicati in muro Cafilum^ aiebant Surenampacem ülutemq; Romanis dare, fi in regis amicitiamreceptidcccdat Melbpotamia. id cnimuideriutilius quàm experirineeeßitatem ultimara.idacci-pientc Caßio,pctentcq; præfiniri tempus ac locum ad ducum collo quium? faâuros feitapolliciti abiucrunt. Surena igitur gaudésbos uiros

PARTHICIS LIBER

loi

Uiros inclufos tencri,fcquenti die Parthos admouit, conuiciantes amp;nbsp;poftulantes dedi fibi uinélos Craflùm amp;. Cafsium,fi paceiii Romani uelint côfec^ui. qui doicbatfe deceptos, amp;iuflb CralTo longinquas ilbsinanesq; fpes de Armenijs abijcere,defugacogitabant.id con-filium nemini Carrenorum ante tempus aperiendum erat.aperuit ta

Craflus omniü perfidißimo Andromacbo^cui fe quoq; ut uiæ lt;^ucicredidit. itaq; omnia confilia Parthi didicerunt, prodentclioc Unguia. amp;nbsp;quonia noélu pugnare nec folitû eis efi: ncc facile^ Graficus autem noélu cxiuerat, ne longe à tergo relinquerentur dum quuntur fugientes duces,Andromachus nuncperbancuiampræi-batnuncper aliam, tandemq; deflexitin paludes profundas amp;. loca P^^Uaaggcribus, tranfitum difficilcm ambagibus redditura fequen 3gmini. amp;nbsp;erant qui Andromaebum nibil fani cogitare conicéian tes extotflexibus acrefiexibus,nonfèquebantur:ex quorum numero Cafsius Carras rcuerfus efi:.amp; cum duéloresC Arabes erant) urge rentutpergeretpriufquamlunatranfeatïcorpium. At ego, inquit, figittarium magis metuo:atq; ita in Syriara properauit cum D.equi^ tiousdii duces fidos nafti peruenerunt ad montana quæ Synaca uo cantur,amp;antelucemrecoîlegerunt ferme quinq; milia militû: quitus præfedu's erat uir fortis Oétauius. Craffo autê dies fiiperuenit fcquenti Andromachum magno labore per paluftria.habebat is fe-cum cohortes feutatorum quatuor,amp; per paucos équités,eu quinq; liftoribus. cû quibus labore magno cluélatus difficultates itineris, iamappropinquantibusliofi:ibus,inaliumtumulumrefugit duode quifermèfiadijs ab Oftauio difiantem, no tam munitum aut equis tmpcruium,fcdfiibiacentem Synacis,amp; coniunéfum longa ceruice tendenteper mediam planiciem.itaq; periculum eius Oéfauiumla-terenon poterat : qui primus cum paucis accurrit in eius auxilium. deindereliqui feinuicem increpantes fequebantur, reprefsisq; bo-fiibus àtumulo Crafium receperunt in medium, Icutis obieftis ia-lt;^ando nullum telum Parthi cum pofie corpus imperatoris attinge-re,priufquampropugnatores omnesadunumcaderent.Itaq; Sure-nauidens Parthos iam fegnius fubire pericula, amp;: fi forte noxoccu-)auerit,Romanosiammontanatenentes fore omnino incompre-îêfibiles,dolo Crafium aggrefïus efi.dimifit enim aliquot captiuos, ' quibarbaros deindufiria confabulantcs audierant, regem non ab-horrere à pace cum Romanis fàrtienda,amp; amicitiam illorum cupe-rejexhibiturumq; omnem humanitatem Cralfo, ut per eum conci-liaretur.ôc abftinebant à pugna barbari. turn Surena cum optimati-buspaulatim accedens ad tumulum,arcû laxauit,amp; protendit dexte

Appiam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i 5 ram

DE BELLIS

ram:inuitabatq; Craflum ad fœdera,dicens cum inuiti regis expcr-tum uim ac potentiam: nunc uero ultro clementiam offerri amp;nbsp;bene ficentiam,illo ßlutem fccuritatemq; donante abeuntibus.hæc Sure næ pollicita læti libentesq; accipiebant alijtfoJus Craflus nó decipie-batur, quippe qui nullam tam repentinæ mutationis rationemuide-batj amp;nbsp;ideo non ftatim aflentiens deliberabat amplius.ïêd cum milites magno clamore pacemexpeterent nonabftinentesàconuicijs, quód ipfos obieébaret uiris, quos ne inermes quidem auderetacce-dere:primum conatus eft eos precibus acrationibus inducereutdu .ratenteius dieireliquum, quandoquidempolïènt permontanaamp; alpera noéïu iter faceremiam fimul oftendens, amp;nbsp;rogans nepropin quæ falutis fpem abrumperent.fèd cum indignantes amp;nbsp;arma concu tientes minarentur,territus abijtenter eundum bis tantum uerbisfu os alJocutusiOétaui tuq; Petroni amp;nbsp;quotquot adeftis Romani principes, uidetis menecefsitate coaélumproficifei, teftes quàmturpi-ter uim patiar.Proinde omnibus dicite poftquam incolumes euafe-' ritis,Craflum deceptum ab boflibus perflîè,non deditum à cimbus. Oélauius tarnen amp;nbsp;cæterinon manfèruntintumulo, fediimulde-fcenderunt.liélores uero fequife Craflus non permifit. defeenden-tibus ante omnes occurrerunt duo fcmigræci, quidefllicruntabe-quis amp;nbsp;Craflum adoraruntjfalutatumq; Græcerogabant ut alignes præmitteret,qui prçtentarent Surenam amp;nbsp;comités inermes abfg;^ lo uenientes. refpondit ille, fi uel minimo teneretur uitæ defiderio, fenon fuiflbuêturuminmanus eorum.mifittarnen Rifcosfratrcs, cognituros ad quid amp;nbsp;quam multi ueniantiquos mox Surenacom-prebenfos tetinuit : ipfe ueró cum optimatibus cques ad eumacce-dcbat.amp;’,quidhoceflinquit.pedesRomanorumimperator?amp;nos uehimur.fimulq; iußit quendam,ut equu eiadduceret.cumq; Cmf-fusrefpondiflet,necfepeccarenecillum, quandouterq; patrio mo re iret ad colloquium, Surena dixit iam inde pacem efle Orodi regi cum Romano populo, focdus aute oportere fcribi cum uenerint ad fluuium.foletis enim inquit,uos Romani non admodum eflepaflo rum memores.fimulq; dextram ei porrexit cumq; ille equumaeccr feret, rtegauit efle opus.bunc enim tibi,inquit, rex dono dat.moxg; admotus efl ei equus auro frenatus, in quern ftratores eum impofuc runt: hærebantq; latcribus equum incitantes. ibi primus Oâauius arreptum freno retinuit,amp; pofl ilium unus tribunorum Pctronius, deinde reliqui circunflctcrunt,equum inhibere uolentes,amp; cos qui Crafliim diuerfa ex parte urgebant abflrahetes. cumq; femutuopro trudcrent turbarentq;,uentum efl ad uerbera, Oflauius flriûo gla* dio

PARTHI CIS BIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105

dio pcrcmit equifonem cuiufdam barbari: amp;nbsp;eum rurfus alius do a tergo uulnere. Petronius uero telura quidem non habuit^ fed percuflus in loricam refilijt integer. Craflum Maxarthes Parthus in terfecit.quidam occifum aiunt ab alio:hunc uero iacentis caput ab-fcidiflecumdcxtera.uerumiftæconieéluræfunt potius quam certi aliquid. nam qui aderant, partim ibi defendetes Craflum ceciderut, partim moxrefugerunt in tumulum. deinde cumParthi adequita-rent dicetes Craflum iam pœnas dediffe, reliquos uero.Surenam iu bere defcendere fecuros, alij fe dcdidcrunt, alij nodu diffiigerunt, cx quitus admodü pauci euaferuntincolumcs.cæteros Arabes pcr-weftigando capiebantamp; iugulabant.ferturcæfà eflèinuniuèrîùm XXm. capta uero x M.militum. Surenas caput dextramq; Craßiad Orodem mißt in Armeniam. ipfc uero fparfis Seleuciæ rumoribus pernuncios quod uiuü Craflum duccret, adornauit pompam quan dam ridiculamgt; quam contumeliofe triumpbu uocabat.Caius enim quidam inter captiuos Craflb fimillimus,indutus flola reginea,do-dusq; ut quoties Craflus amp;nbsp;imperator appellaretur exaudiret,ducc batur equo infidens: ante quem tubicines amp;nbsp;liftores quidam came-lis Uehebantur. appcnfæ autê erant crumenæ falcibus, amp;nbsp;fecuribus recens abfciflà Romanorum capita, à tergo fequebantur Seleucien-lèsmeretriculæ, amp;fidicinæ, iadantes multa fcurilia ridiculaq; car-m in a in Crafsi digniorem fœmina quàm uiro molliciem.atq; id fuit publicum fpedaculum.fenatu autem Selcucienfi conuocato,protu litimpuras fabulas Ariffidis Milefij, nihil hic fingens. repertç enim fuerantin farcinis Ruftij: unde Surena amplam materiam naftus eft àlludendi amp;nbsp;cauillandi in RomanOs^qui ne in bello quidem abfline-r'epofsint àtalibus uel rebus uel literis. fane Seleucienfes mirabâtur Aefopifapientiam,cumuiderêt Surenamin antica pcra præfeferen-tem Milefiaca,in pofticam uero reiecilTe Parthorum Sybaritica, tra bentem pofl fe carpenta plena pellicibus,in fpeciem cxcetræ præpo-fleræ J prima facie fera amp;horridacquis,haftisamp;arcub us : extremo uero agminc defincnte in crotala amp;nbsp;cantilenas, pernoélationcsq; li bidinofas cumfœminis. Damnandus eft igitur Ruftius, fed nihilo-minus rcprehendendi Parthi dum Milefiaca uituperant,apud quos multi regnarût nati è Milefljs amp;nbsp;lonicis meretricibus Arïàcidæ. in-tereaOrodcs cum Artabazc in gratiam redierat,eius forore defpon faPacoro fuo filio: moxq; fecuta funt conuiuia comeflàtionesq;, amp;nbsp;multa alia.introduéfafunt amp;nbsp;Grçca acroamata.nam Orodes neclin guæ Græcæ rudis erat nec literarum. Artabazcs uero etiam tragœdi asfcribebat amp;nbsp;orationes, amp;nbsp;hiftorias, quarum nonnullæ feruantur

i 4

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

amp; hodic.cætcrum cum allatum effet caput Crafsi ad fores aulæ,pofi tæ erant meße : tum tragœdus lafon Tralfanus cecinit ex Euripidis Bacchis carmen de Agaue. cumq; laudaretur, Sillaces ingreflîisui'-rorû cœnaculum adorauit,amp; proiecit caput in medium.quod cum àParthis cum gaudio clamoreq; ßiblatum effet,Sillacem miniâriiu tente rege collocarunt in difcubitorio leélulo. lafon uero Penthei apparatum tradidit uni è choralibus, ipfè correpto Craßi capitebac cnabûdus magno fpiritu pergebat canere uerßculos illos : Fcnmus ex montis ambitu nuper cæfàm uenationem optimam.

nia cum uoluptatefpeétabantur. cumq; redeuntibus chori uicibus quidam fàltaret illua:Meus meus bic bonor:profilijt Maxarthes (di fcumbebat enim inter coenantes}amp; ad fe tranebat caput,tanquani« bi potius quàm illi debitum. rex uero lætus donauit cum more gen-tis, amp;Iafonitalentumdedit.intaleexodiumexpeditio Crafsidefîjt, Ecut quædam tragoedia, dédit tarnen dignas [pœnas amp;nbsp;crudelitaüs Orodes,amp; Surena periurij.nam Surcnamnon multo poßrexoca-ditjinuidens illi tatam gloriam. Orodiuero poß cæfum à Romanis in prælio Pacorumflium laborantimorbo aquæ intercutis Pbraa-tes filiusaconitummifcuit. quod cumuismorbiper aluum deiecif-ïêt,adeo ut rex inde haberetfe melius,Phraates omißis uencficijsu-ßjs compendio præfocauit hominem. profeébo deinde Parthorum cxercituin Mefopotamiam,regij duces Labienumappellarutimpe« ratorem Parthicum,inuafüri Syriam, aut etia ufq; AlexandriaiHum deduéburi. eumßibnixumParthicis opibus poßquam fubigercW-tum Afiçtraébum qui eß inter Euphratem amp;nbsp;loniam, Antonius au-dijt, accingebat fe ad bellum Parthicum, fed reuocatus Fuluia:fuae li teris cum lamcntis eum accerfcntis, reuerfus cß in Italiani. ubÜun-ébus amicitia Cæfiri amp;nbsp;Pompeio tencnti Siciliam, præmiftrurfum in Afiam V entidiû, ut Parthos non finerct ulterius prOcederej’pfe in amicorum gratiam creatus eß Hamen Diui Cæûris. aliaquoqjne gotia publica ßmul traébabant magno animorû confcnfu, erat turn in Antonij comitatu quida genethliacus Aegyptius. is Hue ut Cleopatras gratificaretur,nue quod res ita fc haberet, Antonio libèrecfi-xit,fortunam eius älioquin fplendidißimam amp;nbsp;maximam obßurari à Fortuna Cæfàris: fuafitq; ut quàm longißime ab eo iuuenefecede-ret. nam tuus genius, inquit, huius genium metuit.quod Antonius molcße ferens Aegyptio paruit:amp; rebus fuis Cæfaricommendatis, traiecitin Græciam.quo tempore Athenis hibernantiprimifuccef fus Ventidij ntinciatifunt:uiéboseffe Parthosprælio, caîfumLa-bienum,«amp; Phraatem præßantißimû è regis Orodis ducibus.quam

obrem

P A RT H r C fs LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to

ôbrem cpulùm Græcis præbuit5amp; fufcepit praifeélurani Athenien-^^’^mnafij.profefturus autcm ad bcllumjèïàcra oliua coronam G ut oraculo cuidam ïàtisfacerct,etiam è Clcpfydra fon-^^rcpletum fccum afportauit uàfculum. interea Pacorum regis fili-üni cum magnis Parthorum copijs irruentc rurfus in Syriam, V en-lidius fudit in agro Cyreftico,ubi ftragcs ingcs eft édita, amp;nbsp;inter pri ^osPacorus cecidit.hæc uiétoria una èclarißimis cladis ïub Craf-10 acccptæ fuit ultio, amp;nbsp;Parthos rurfus repreßit intra Media ac Me-fopotamiam,tribus dcinccps uiéfos prælijs. quos Ventidius ampli-üsperfequi noluit,inuidiam Antonij ucritus.cæterum ciuitates quæ ocfciuerantrecipiebat,amp; Antiocbum Comagcnum oppugnabatin Samoßtis.qucm polliccntem M.talenta,amp; faélurum fe impc nta Antonij,iußit ad ipfum legatos mittereuam enim non longe a* ocrat:ut ab ipfo pacem acciperet,quandoquidem banc ßltcm iïli de oeri uolcbat, ne uiderentur omnia per unum Ventidium fieri. fed cumdiudurarct oppugnatio, obßfsisex defperatione pacis uerfîs ^dfortitudinem Antonius c c c.talcntis contentus pacem dédit An liocho,amp; confiitutis aliquantùm rebus Syriç, Athenas rcdij't:hono ratoq; ut merebaturV entidio^ad triumpnum cum remifit.hic folus idbancdiem de Parthis triumphauit, uir obfcuri generis, ad tâtam ^naplitudinemproueétus peramicitiam Antonij : quaufiis cgregic, confirmauit opinioncm de Antonio Cçûrcq;,iIIos felicius per Icga losquampcrfeipfbsres gerere. nâ ôcSofius Antonianus duxmul-tain Syria prolpere gcficrat, amp;Canidiusreliéfus ab eó circa fines Anncniorum,qui uiéfis horum amp;nbsp;Hiberorum Albanorumq; régi--ousproceßitufq; Caucafifm, effecitq; utinclytum eflèt Antonij no men apud gentes barbaras. pofiquam autem Phraates Orode pâtre lîccato regnum inuafit, non pauci Parthi profugerunt, quorû unus ^onefes,uirilluftrisacpotens,ad Antoniumfc contulit. cuius for-tunamillc cumThemiftoclis cafu confercns,fiias ucro opes amp;nbsp;ma-gnanimitatcmæquiparans Pcrßrumregibus,trcs urbes ei donauit, Lariflàm,Arethufam,amp;Hicrapolim,Bâmbycen olimuocatâ. Mo-nefe ucro à fijo rege fide accepta reuocato,libentcr cum rcmifit Angt; tonius,utfpcpacisPhraatem dccipcrct.ipfeucrô cupiens capta de CraiTo fîgnareciperc, amp;nbsp;captiuosfupcrftitcs : remifiain Aegyptum Cleopatra,per Arabiam profeélus eft in Armcniam.quo amp;ftias co-, pias,amp; auxilia regum conuenire iuflerat. erant autcm multi amici amp;nbsp;locijjfed præcipuus Artabazes rex Armeniæ,equitum ïcx, peditum ücrofeptem præbcns milia.ibi cum recenferentur militcs,compcr-Ufunt peditumRomanorumamp; fociorumiatininominis dxm.amp; ordinari

DE BELLIS

ordinarius equitatusHifpanoruGallorumq; xm. exalijsuerogcn tibus auxiliarium x x x m. connümcratis equitibus amp;nbsp;Icuis armatu ræ milite. hurte tarttum apparatum uiresq; quibus Baélros etiam amp;nbsp;bis remotiores ïndos terruit,unam Cleopatram ferunt reddiJiflein utilcm, eius enim defiderio bellum aperuiflè non expedato oportu no tempore, omniaq; inconfultius egiflc, mentis non iatis conipo-tem, Sc illecebris illius fœminæ captu in tantum, ut nó tam de uido ria cogitaret, quam de reditu celeri. prim urn enim cum debuilTctin bibernis Armenia; quiete reficereluum exercitum, attritum odo miliü dadiorum itincre, Scpriufquam Parthi eïuis bibernisniouc-rent, ineunte uere Mediaminuadere, moras non tulit, fediwduxit cxercitum ut a fÏniftra baberet Armeniam : moxq; ut Atropatenam attigit, regionem earn populatus eft 4 deinde cum machina; urbibus expugnandis paratasfequerentur cxercitum o c c. plauRrisimpofi-tæ, amp;nbsp;in bis aries l x x x. pedum longitudine, quarum nullafcróc^’ corrupta reparari poterat, propter materiarü inopiamirt eis regio-nibus nullam arborem proccram aut duram ferentibus, properans reliquit impedimenta huiufmodi, adhibito ad euftodiam plaufttOquot; rum præfedo quodam cum certa manu militum. ipfc ucroPhraata magnam urbcm,in qua uxorregis Medorum erat cumlibciiSjO^f^ dit, ubi Hatim animaduerfo errato quod in relinquendis machinis admiferat, aggeribus urbem oppugnare eft adortus, magno Jabore idq; tarde furgeti bus. interea Pnraates cum numerofo exerdtupro fedus eft obuiam i qui ut audiuitrelida cïïcplauHra cum machinis, ^nagnum cquitatû eô mißt, à quo Statianus prasfedus oppreffuseft cum decern milibus militum.quibus maebinis in poteftâtcfuamre-dadis barbari multos interfeccrunt,amp; in his Polemonem regem.id non immerito Antonianos omnes offendit, in limine belli accepto tantoincommodo.Artabazesautem Armenius delpcras dcRoma-nis,cum exercitu fuo difcefsit,quamuis ipfe præcipua belli caufafu-iflct.cæterum cum Parthi obfeßis fuccurriflent egregie, multaq; co tumeliofeminarcntur,nolcns Antonius quiefeendodeanimofitate fuorum quicquam deterere, alTumptis decern legionibus, amp;nbsp;tribus prç?torijs cohortibus,omniq; equitatu,frumentatumprofcduseft, ratus fore ut hoftis fe inuadat,atq; ita detur cofligendi occafio:pro-greflusq; iter diei, ut uiditParthos fibi circumfundiconantesredi-tum intercludcre,iufsit cancre figna, diflolutis tentorijs, quâli non pugnæ fe parans fed itincri: atq; ita ducebat praeter barbarorum lu-natam aciem,iu{sis equitibus,quamprimum eo perueniretagmegt;ut legiones poHent hoHcm aggredi,in aduerfosprocurrerc.Paftm

........ uero '

P AR TH IC I s ’ LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107

nero mîrabantur optimeinftruélam Romanorumàcîem, Ipeótan-Homilitem prçtcrcuntemm feruatis orc{inibus,amp; tacite pila quatien tem. poftquam autem figno dato amp;nbsp;clamörc fublato irrüerunt equi teSjreftiterunt illi nonnihil, quamuis mox ita infinuarunt fe Romani ut ufumfàgittarum eis ademennt.tum demum fuccurrentibus e-tiam legio narij s cum clamore ac fcutorum ftrepitu, amp;nbsp;equi Partho-furn funt perterriti, amp;nbsp;ipfi priufquam ad manus uenirent terga uer-tcrunti Antonius debellaturum fe {perans, aut certe maximarn belli partem confeélurum eo prçlio,uehementer imminebat fugiêtibus. ubiuero pedites per Radia l . équités per triplum eius fpatij perfècu-tifunt,confideratis cæfis amp;nbsp;captiuis hoRibus, inuenerunt captOs tri ginta, cæfos tantum lx x x.moxq; conciderunt eis animi, reputan tibus tam paucos occifos à uiâoribus, in clade auteni tam multum Horainum perire, quantum circa machinas amiRum eR. infequenti Rie inftrudi ad Phraatis caRra proccflèrunt:cumq; in uia primû pau cos, deinde plures, mox cunébos reperiRcnt, quafi eflènt inuiâ:! fé laceRentes, amp;nbsp;aflultantes undiq;, non fine labore ac moleRia caRra lùarepetierunt.amp; cum Mediuallum aggrefsi terruiflent propugna-tores, indignatus Antonius decumauit cos qui locum deferuerant. diuifos enim in decurias fortitus eR ita ut decimum quemq; affice-tetfupplicio.reliquos pro fruméto pauithordeo,eratq;bellum pcr-moleftum parti utriq;, amp;nbsp;grauiora metuebantur. nam neq; Antoni us fine uulncribus amp;nbsp;cædibus fuorü frumêtari iam potcrat:amp; Phraa gnarus Parthos quiduis potius laturos quàm in caRris amp;nbsp;in alie-nofolohiemem,uercbatur ne fi Romani perdurarentin armis, de-Ritueretur à fuis, aere mutato pr opter autumnale æquinoftiû. itaq; Rolotaliufus eR.Parthorumut quifq; notißimus erat,ita mitius oc-currebatRomanis frumentantibus,permittendo illos nonnulla im-putie fumere, laudâdoq; uirtutem ut fortifsimorû bello hominumgt; «iuosrex fuus miraretur merito.inde adequitantes propius ac len dus, male loquebantur de Antonio, quirecufaretpacem cumrege amp;cere,amp;tottam egregijs uiris parcere,nullam præbês occafionem, fed cunôando graues noRes opperiens^ famem amp;nbsp;hiemem : idq; in locis per quædifficile fit iter futurum etiamfi à Parthis deducerenj» tur. quæ cum fæpenumero ad Antonium referrétur, iam Rexibilior factus,non prius tarnen caduceatorem mifit ad Parthum,quam per-contatus illos blandiloquo« barbaros, num ex fui regis fentetia col/-locutifint cum Romanis militibus.his uero id afleuerâtibus amp;nbsp;hor-tantibus nequid tiraeat, neue diffidat, mifit quendam amicum, qui ligna captiuosq; repofcerct, ne uideretur contentus fuga amp;nbsp;falute. refpon

io3

refponfum cft,faceret ifta miflà: pacem uerô amp;nbsp;fècuritàtcm habîtu-rum fi difcedat continuo, itaq; intra paucos dies colleftisuafîs abijt quamuis efiètin contionibus turn ciuilibus turn militaribusfi-cundifiirtiüSjtuhc tâmen pr« pudore moefti tiaq; in contionem non prodijtjfubmiflo uice fiia Domitio Aenobarbo, qui milites horta-retur bono eïîè ânimo.quod quidam indigne tulerunt,conteninifi putantes.cæterum maior pars intellexerunt caufàm, amp;nbsp;eo faciliusac commodarunt fe ad eius fententiâ.cumq; redeundum cflêt per ean-dem uiam çampeftrem amp;nbsp;nudam arboribus j Mardus quidama/Tnc tus Parthorum moribus, cuius fidelis opera in pugna circa macî^l* nas Romanis probata fuerat,fuafit Antonio ut ftcunduni dextros montes duceret,néue grauem armis exercitüm in locis planis ac pa-tentibus obijceret tam multis equitibus fàgittarijs. id enim captaflc ' PhraatemjCum eum comitate uerborum ab oppugnationeabducc-ret.feiridicaturum uiam breuiorcm, amp;nbsp;copionorem ad necefiitates V militum.bæc Antonius ad cônfiliû retulit,dißimulans fèpaciaPar-this datæ parum fidere, fed laüdans uiæ compendium, amp;peruioos bene cultós tranfitum, fiderri à Mardo poftulabat. atille uinciêduni fè prçbebàt,donee exercitüm in Armenia fifteret.atq; ita uinftus du cebatpacate per biduu. tertia uero die nihil minus quàm de Parthis cogitante Antonio,amp; fècure incedëte pacis fiducia,cófpicatus Mardus âggerem ftuui) nuper dii'utum,amp; multum aquç diffiifumpc^“* am qua tranfeundurh eràt,intellexit à Parthis id faélum ad reinoran-dum agmen hac difficultate obieâa. moxq; rem comonftrauit An/ tonio, amp;nbsp;iufsit intentum efie in aduentum hoftium.ille acieminftru ensinter ordines fpacia difponebatjperquæ iaculatores fundito-resq; inhoftem procurrerent, cumfcParthiaperuerunt, quaficir-cundaturiamp; pertubaturî exercitüm undiqj.ïcd ubi leuisarmatura in eos excurrit, acceptis illatisq; multis uulriefibus retro ceflerunt. rurfumq; incubuerunt, donee Galli équités conglobatifcceruntin eosimpetum,adeoq; difieceruntutillo die nihil ten tarin tamplius. indeAntoniusdoélusquid faciendumeflèt,quadrato agmineiter faciebat, non tergo tantum fed amp;nbsp;lateribus nrmatis iaculatorum funditôrumq; præfidio, equitibus admonitis uthoftemaftiiltâtcm repellerent,repulfùmuero nonperfèquercturlongius.atq; itaPar-thi per quatridüum non maioreillatô quàm accepto incomodofe-gtliores faÂifùntjcaufâtiq; hiemem côgitaruntdeabitu. die quinto unus e ducibus f lauiüs Gallus, uir fortis amp;induftrius, ab Antonio pctijtpiuresuelitesad extremiagminispræfidium,amp;partemalari-um equitum,quafi egregium aliquod patraturus facinus.quæpoftq impetra

P A R T Hf I C I S LIBER

109

impetrauit, hoftes incurfàntes retundebat,non ut antea ïubindc ad legiones ferecipiens, led urgens amp;nbsp;confligens audacius.id ubiuide repræfedi extreme agmini, rcuocabant eum ne abrumperctur à cæ tero exercitu.iJIe uero no paruit.aiuntTitium quæftoré ûgna reteri taflèconatum retro uertere,amp; obiurgafle Galluin qui tot fortes ui-rosperderet.amp;illo contra iurgante,iubenteq; ut res fuas ageret, ab feefsifleTitium. ibi Gallus in aduerfos ruens à tergo circuuetus eft. cumq;undiq; configcreturaccerfiuitfùppetias .tumlegionum tri— bani,amp; in bis Canidius qui plurimum apud Antonium poterat, no Icuiterpeccafleuifi fùnt. cum enim debuiflenttotam aciem obuer-terc,alios poft alios fubmittendo,amp;his uiéfis rurfum alios,no anim aduerteruntfe clade ac fugapaulatiin totuinrcpleuifîe exercitum, ni fi celeriter ipfe Antonius cum armatis fticcurriftet ex prima acie. nioxq;tertia legio per medios fugientes connixa hoftem cohibuit neperfequeretur ulterius.ceciderunt in ea pugna non pauciores tri busmilibtis.relatafuntintentoria fàuciorumquinq; M.inhiserat amp;nbsp;Gallus quatuor fagittis transfixus.fcd hic mortuus eft ex uulneri-bus.alios circumeundo inuifebat Antonius, confolabaturq; ipfe la crymans ac condolcns.illi uero læti prenfâbant eius dexteram,roga tantq;utfeipfum curaret,necaffliâaretamplius,imperatorem ap-pcllantes, amp;nbsp;fàluos fefore dicetes fi ille bencualeat. amp;profelt;fto ncc robuftiorem,nectolerantiorcm,nec ftorentiorem ætate armisq; exercitumullus alius imperatorhabuilîe uideturillofèculo. quod

attinct ad reuerentiara erga ducem fuum, amp;nbsp;coniundam cum o^’edientia beneuoientiam pariterapudomnes,daros, obfcuros, præfeftos, gregarios, honorem gratiamq; apud Antonium præfc -tentes incolumitati fecuritatiq; propriæ, nac fane parte ne ucterum ^uidemRomanorum ulli cefsit.amp; erant complures caufæ cur fie af-ficffcntjut diximus,nobilitas, eloquêtia, fimplicitas,crebra largaq; J^nnificcntia,amp; in ioc;s ac colloquijs comitas.quod uero compatie Dätur condolebatq; 3ffliâ:is,amp; comunicabat neceflària,id ægros ac ûucios alacriorcs reddebat ualétibus.at hoftes ïam laflbs amp;nbsp;defpera DUndos hæc uidoria in tantam erexit contra Romanos fùpcrbiara, ntiuxta caftrapernodarintjfpcrantesfcmox direpturospecunias publicasamp;ddertatêioria. maneueromultoplures cogregati funt, itaut dicantur fuifîc équités non pauciores x l. milibus,rege ex fuo ^nniitatu fiibinde alios atq; alios mittente ut ad manifefta certamq; *^ftoriam.nam ipfe fuis in neutra Fortuna adcrat.cæterum Antoni-'ïs allocuturus pro condone milites, pullam ueftem petijt, quo effet ßfiferabilior.led amicis id non permittentibus paludatus in contio-‘ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appiartf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k nem

DE BELLIS

nem prodljt:ubi amp;nbsp;uiélorcs laudauit, amp;nbsp;in eos inueS:uS eü rant.quorum alteri iubebant ilium efle bono animoialteri cauiaïu-gæ redditapræbcbant feuel decimandos uelutcunq; puniendoSy modo triftari amp;nbsp;ægreferre defineret.tum il (e lublatis ad cæluæ nibus uota fecit^ut fi quod numen parum æquis oculis {peftalietie-licitatem eius priftinam,in ipfius caput auerteret aduerfa onima, tcro exercituiuicloriafalusq; contingeret.infequenti dieæeliusc^ munitipergebant. Parthi eos inuadentes multum expeélationeiua fruftrati funt, rati fe ad rapiendum prædandumq;, non ad pug^f”quot; dum uenire.Sed multis telis excepti magna alacritate militu/urW® dcfeßi funt.cumq; per cliuum quendam deïcendcntibus incuiEDe“ rentgt;amp;ßgittis infellarent,fcutatife obuerteruntin eoszrece^taqp^ ui armatura in medium, ipfi fubfiderunt in genu, obiedisq; alijs ßiper alia fecerunt teftudinem,theatrali ferme ïpeélaculo. «1^^ tem id genus munimêti contra fagittas firmißimum, dilabentes per lubricum teßudinis.Parthi exiflimantes Romanos uiribus defelt;^®* fubfedifle,pofitis arcubus amp;nbsp;fumptis contis âggrefsi funt eosconij' hus.tum Romani ßiblato clamore profilierunt uno impetu, endo pilis Rernendoq; primos, uniuerfos in fuga uerterunt. eadeni certamina repetebantur quotidie, lt;amp;nbsp;itcr interrûpebant. lamqj tentabatur excrcitus,quod frumentatio impediretur crebris ÓC inftrumentum piftorium dcficcret^ relidum ex parte maxiiia^-’']'* menta quoq; partim pericrat,partim occupabantur ueliendisæ?^^^ amp;nbsp;faucijs.fertur chœnicem Atticam tritici L.dracbmis tumucniiR, amp;bordeaceos panes repcnfos pari argeti pondère. uerfideinde ad radices amp;nbsp;olera^jpaüca inueniebant ufitati generis.amp; cum cogeretur experiri quæ nunquam guftauerantjprimum incideruntin herbam ducêtem ad mortem perinßniam.quifquis cnimbancincibofum-pferat,aliorum negotiorü ignarus amp;nbsp;immemor^unum agebat:ino-’ uebat amp;nbsp;uertebat omnem lapidem, putas fè rem ualde ßriam agere. ita totus campus repletus eft effodientibus amp;nbsp;tranßnouentibus lapi des.tamdem euomendo bilemmoriebantur^quandoetiamuinuni, quod folum erat remedio,defecerat.ita multis percuntibus, neePaf this abfcedentibuSjtradunt AntoniumfçpiuS exciamalTeûu/^i/eiô/jnii rantem iJlos decics mille uiros,qui duébu Xenophontis multolon-gius itcr à mediterraneis Babyloniæ perfccerut ufq; admareincolu mes, repulfis obiter multo pluribus hoRibus. Parmi aût cû neeper-turbare abeuntes poflent nec diftrahere^Repe uidi fugatiq;,rurfuni pacifice congrediebantur cûpabulatoribus aut frumcntatoribus,o-Rendentesqj laxatos neruos arcuû,aiebant le retro abirejamp;huncfi?

nem

PARTHICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III

nem infeflandi facfire.pauci Medi fequebant ulterius, per unum diem aut alteru,nemini molefli, tantu cuftodientes uicos remotiores auiapublica.pofthuiufmodifalutationes amp;amicos fermones Romani receperunt fiducia:quiubi ad Antoniu delatifunt, cepitappc tere capeftria, quod ibi aquandi copia maior quam in montanis di-ceretur.id fadurum adijt in caftris unus hoftium nomine Mithrida tesjpatruclis Monefis illius,qui profugus ab Antonio tres urbes do no acceperat : petijtq; aliquem qui poflet fecu colloqui aut Syra lin guaautParthica.amp; cu acceßiffet eum Alexander Antiochenus fami liaris Antonij,præfatus hæc fe facere in Monefis quoq; gratiam,ro-gauitAIexandrum,uideretneantefe colles altos inter fècontiguos. guo rcfpondente uidere,fub illis inquit Parthi cu omnibus fuis co -pijs funt in infidijs. nam patentes hi capi ufq; ill os colles pertinent: amp;nbsp;expedant uos fallacijs ipforum credulos,deflexuros iter à monti bus in campeflria.fed altera uia laborem tantum habet amp;nbsp;fitim,qui-bus iam afTueuiflis. qua relida fi Antonius ingrefliis fuerit alteram, foatmanere fe quale Craflus tulit exitû.hæc locutus abijt. Antonius auditis his territus,amicos in confiliu amp;nbsp;dudore Mardum adhibet, non alienu ab ea fententia.fciebat enim per campos uel abfq; hofti-bus uias difficiles tum inuêtu tum tranfitu. montanam autem uiam nil aliud moleflum habere,præter aquaru inopiam unius diei.quä-obrem per hac duxit noduJufTos aqua fecum defcrre. amp;nbsp;quia multi uafis carebantjportabät earn in galeis,aut in corijs conffitis.iamq; agmenpromouerat,cum Parthi re per nuncios cognita,no(dupræ-termoremfuû eoS perfecuti funt. oriente uero foleagmen extremu carpebantjfefTumlaboreac uigilijs.nam eanode ccxl. Radia per fecerantyquäuis non expedarent hofte fuperuenturu tarn cito, quo magis eoru animi deiedi funt.amp; fitis intendcbatur certamine.cogc bantur enim pugnando iter facere. interim primü agmen incidit in fluuiurtijfrigidum quide amp;nbsp;limpidû,fèd aquis medicatis fàlfisq;.hæ po tç mox uentrc exulcerabat cu dolore,amp; fitim accendebant,quod ^uamuis Mardus præmonuerat, nihilominus repulfis obflantibus bibebant. Antonius aütinflans precabatur,durarentpaulifper. aliü enim no longe abeffe fluuiü potabile.deinceps fupereffe uiam afpe-tam amp;inuiam equitibus, à qua omnino neceffe fit hoftcs recedere. fimulq; reccptui cecinit, utfalte in umbra milites fe recolligeret. cü ^tgo figerent tentoria,Parthis mox ex more difcedentibus, Mithri-datesredijt:occurrenteq; Alexandro monuit, ut paulum quiete re-fedi uniucrfi cófurgerent,amp; propere tranfiret fluuiu, quod is effet Parthispérfequendi tcrminus.his renunciatis Antonio, Alexander

Appwn* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k z ab co'

Ui

DE BELLIS

lare potuit abftulit. reliquuni iter eius diei nemine infeftante pera-élum eft.fed noélé fèquentem ipfi ïï bi reddiderunt grauißima peri culofißimäqi.namquibus erataurû argetumue occidebantfpolia-banturq;, amp;nbsp;farcinæ iumentorü pccunias ferentiû direptæ funt,po-flremo l'upelledilem Antonij, pocula menlàsq; prêtions concide-runt amp;nbsp;inter fè partiti funt. itaqj exorto magno tumuitu ac trepidati one(putabantenimhoftesinuafiflefàrcinas amp;diripcre) Antonius accito uno èïàtellitibusfuo liberto^cui nomen Ramno, coegiteum iurare,confoflurum fe ilium quàm primum iuflerit;,amp; caput ablatu rum,utnec uiuus ucnirctin poteftatem hoHium, necagnofceretur mortuus.amicis autem colJacrymantibus, Mardus iubebat Antoni umbono efleanimo;,quodfentiretinpropinquofluuium.âfpii'â-bat enim aura quædam frigidior humidiorq;, non ingrataattrahen tibus faucibus : amp;nbsp;adijciebat fèidem conijcere ex men fur a confedi itineris. nam non multum noftis iupcrerat. fimulq; alij nunciarunt tumultum natum cxipforum auaritia mutuisq; iniurijs. quaobrem uolens turbatam amp;nbsp;dilperßm multitudinem componere,caftr2ine tandi fignum dedit.amp;iam dilucefcebat5amp; exercitus ïedatior incipie bat redire in fuos ordines, cum extremum agmen fenfit fagittas ho-flium, amp;nbsp;leuis armatura pugnæ fignû accepit. fcutati uero utanteconglobatiteftudine fuflinebantiàgittas non audcnducoQ gredi.dumq; itapaulatim gradumpromouent^àprimis confp^^'^^ efl: iluuius.ibi equitatu lioftibus oppofito^ante omnes traijciebat iB firmosramp;iampugnantibus quoq; timor ac labor minuebatur .ut e-nim Parthi uiderunt fluum,laxatis neruis iubebant Romanos tran-ßre bono animo, prolixe laudantes eorû fortitudinem;itatrafgrefsi per otium, curarunt corpora, deinde pergebant iter facere, non ad modum fidentes Parthorum pollicitis. fexto uero diepoRpugnam ultimam perucnerût ad Araxem Ruuium, qui Mediam difterminat ab Armenia.uidcbatur autem profundus amp;nbsp;uorticolus: ferebaturqr rumonbus hoRem aggreRurum cos in traiedu. poRquamautetu-to infcenderunt folum Armeniæ, tanquam turn primum ex alto ad terram appuliflent,adorabant earn, amp;nbsp;in mutuos complexus cuæla crymis ruebantpræ gaudio.cumq; tranfîrentper agros felices,poli longam inopiam explebant fe affatim, unde hydropicis cœliacisq; morbis laboratum eR.hicrecenfensfuos Antonius,comperitdcfi-derari uiginti milia peditum, equitum quatuor milia, quorumplu^ quàm dimidium non ferrum fed morbus abRimpïèrat. cotinuatu^ eR autem iter à Phraatis per dies x x v 11. quo teporis Ipatio Part^ decics

PÄRTHICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Jedes amp;nbsp;oólics pugnando uiéti flint, fed inefficaces erant uiftoriæ; lt;5[uiaconfirmarinon poterant in tam paruis fuforum fugatorumq; perfecutionibus.conflaBàtautêaB Artabaze Armenio maxime Antoniutti früflratum perfeéla uiólória.fi enim adfuiflent illa equituni Xvih; inflruéla more Parthorumcum eiscónfïiélariafïueta, C[uæ rex abduxerat è Media^rió potuifTent toties uiéli inflaurare prç lia, Romanis cos profligantibus,illisq; profligatos perfequentibus. omnesigiturirritabant Aritoniumad poenas fumendas deArme-nio:atillemulto confultius,necproditiönem exprobrauit ei,nec de bonorificentia comitateq; folita quicquam detraxit,propter debili--tatetnexercitus amp;inopiam.poflea tarnen rurfum ingrefTus Armeni ^^jinultis pollicitationibus amp;nbsp;inuitationibus perfhafum ut adfe ue t^ttetjcomprehendit, amp;nbsp;uinélumabduxitintriumphum Alexandri anitquod ægerrime Romani tulere, urbis fuæ honores cómunicari ^^?yptijs in Cleopatræ gratiam.uerum hæc inciderunt in pofterio ta tempora. cæterum inter Medorum regem amp;nbsp;Parthorum orta éfl: Jifcordiâper occafîonem fpoliorum de Romanis quçfïtdrùm,quç blcdo folicitudinem iniecitneregnum amitteret. quapropterper ttuncios uocabat Antonium, omnes opes fùas in eius belli focietate offerens.ille magna fpe concepta, quippe qui putabat hoefolum fî-oiadParthos debellandos deruifîè, fàgittarios amp;nbsp;équités, tumultrd feadiungentes, parabat nouam expeditionemin Armeniam,utcon lundis ad Araxem cum Medo copijs bellum inferret. fed diflraélus pflauiæ Cleopatræq; negotijs, inæflatemfequentcmtotum diftu-ibouamuis Parthi dicerenturlaborarefeditionibus. poftea tarnen i^urium profeftus in Mediam regem aflumpfît in fociecatem amp;nbsp;ami Stiam, amp;nbsp;accepta una filiarum eius adhuc admodumpuel-lain coniugem uni ex Cleopatræ filijs quos ex ipfofufcepcrat, inftanteiambello

ciuili reuerfus eft.-

Àfpitfw»

k 3 Appü

«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

APPIANI ALE

XANDRINI ROMANARVM

HISTORIARVM DE BELUS Mithridaticis Liber;

O c maxime modo Romani Bitbynos et Cap padocas aliasq; finitimas gêtes quæ pontum Euxinû accolût^regc Mitnridate poil x eius belli annos fublato, adiecerunt fuo ini-perio:quo bello etiam Ciliciæ reliquû, amp;nbsp;Sy riæ prouincias,Phœniciam,CoelefyriaffljPa Iæftinam,Euphratenfèmq; mediterranean^ nihil ad Mithridatem attinetes, eueétihuius uiéboriæ impetu ïubiugarunt;amp; tributa alijs mox,alijs poflea iæpo-fuerunt.Paphlagoniam quoq;,GalIogræciam, Phrygiam, eiq; co'’quot; terminam Myfiam, amp;nbsp;infuper LydiamjCariam Joniam^aliasq; AÜ? partes quæ Pergamenæ ditionis fuere, amp;nbsp;ueterem Græciam, Mâce-doniamqboccupatas àMithridate citoreceperunt:ac multispopu-lis tum primum tributa imperauerût.quibus de caufis præcipue ui-denturmihi hoc bellum magnifacerc 5 amp;nbsp;magnam uocarc hancui-étoriam, imperatoréq; ipfum cuius aulpicijs res geflæfunt,M3gJ^^ cognominare ufq; adnoftra tempora,propter multitudinemuelre ceptarum uel denouo quæfitarumprouinciarurn,tumlongitudinc temporis excedentis annumquadragefimurn,ipfiusq; Mithridatis audaciam amp;nbsp;laborum tolerantiamj præpotentis ut apparuitper oin nia:cuinaues erantpropriçplufquam c c c c.cquitumauteminter-dum L M. peditum c c l m.amp; machinarum armorumq; quantû tan' tæ copiæ poftulant. auxilia uero ferebant ei reges amp;nbsp;reguli, Arme-niorum, amp;nbsp;Scytharum, quotquotPontum Mæotidemq; paludem, amp;nbsp;inde porro ufq; Thracium bofporum mare accolunt.quin amp;Ro manos principes tum maxime traçantes arma ciuilia, amp;Hifpaniani ab imperio retrahentes, folicitauit per legatos, amp;nbsp;cum Gallis iniuit amicitia,ut amp;nbsp;hac parte infeflaret Italiam.piratis quoq; repleuit maria, à Cilicia ufq; columnas Herculis : qui fublatis nauigationibus amp;nbsp;ciuitatum inter fe commercijs, graue famem inuexcrunt longo tem pore, in fumma, fecit amp;nbsp;tentauit quiequid potuit, adeo ut maximus hic motus inuoluerit propemodum omnes populos ab oriente oc-cidentem ufq;, dumautiph bellum geruntautmittunt alijs auxilia, amp;aut

M IT H R I D AT I G I s LIBER' ^autàPiratisautàuicinisuel propter uicinos uexantur. tanta fuit in co bello uarietas,quod tandem maximam accelsio nem rebus Rd nianis attulit.hoc enim finite protulerunt ab oc cidente ad Euphra-temimpcrij termines.nec potui prouinciatim ifta digerere^quado-guidem fimul gefiafunt amp;nbsp;inter fe perplexa. quæ uero feparari po-tueruntjfcorfim per partes diéta funt. Græci Thraces exifiimat,qui cumRhefomilitarunt ad Ilium, duçenoéturnis infidijsperDiome demfublato j queadmodum canitHomerus, fecefsifle ad os Ponti, ^uatraieftus efi in Thracia breuifiimus : amp;nbsp;partim quod careret na ü!busibimâfifiè,dixiireq; regioneBcbrycia: partim traiecifielupra Byzantiu, ubi Thraces Birhyni colebat iuxta Bi thy a fluuiuzunde fa niepulfos reuertifle in Bcbrycia,amp; nomine mutate eamuocafieBi-thyniam,àfluuio quern rcliquerant: durafieq; id nomen hac ratio-neinpofterum, cumnonmultum Bithynia différât à B ebry cia, ut nonulli putant.alij ferunt Bithym primu hie regnaffe louis amp;nbsp;Thraces filium, amp;nbsp;ab his regiones denominatas .hæc præfarî libuit de Bi-îhynia.cæterum de rcgibus,qui xl ix. deinceps ante Romanos ibi rerum potiti funt,hoc maxime modo Icribendum eff in Romana hi ftoria. Prufia cognomine uenator Perlêi Macedonum regis fororê «luxerat, paulopôff exorto inter hune amp;nbsp;Romanos bcllo, neutras partes iuuit. capto autem Perfeo ducibus Romanis togatus occur-rit,amp; calceatus more Italico^pileatusq; rafo capitezquo cultu utun-turquiextefiamentolibertatemaccipiunt:illiberalialioquifacie,amp; pufillaftatura.ad cos accedens, latine dixit, Populi Romani libertus fum.Rifej-unt-ilIi^^ j(omam raiferüt hominem : qui cumibi quoq; nilus effet ridiculus,impctrauit ueniam.aliquanto poff infenfus At-taloregiPej-gamenæAfiæ,agros eius uafiauit.quodpofiquamfena tusRomanus didicirgt; denunciauit ei, ne Attalo araico focioq; P. R. bellum inferre pergeret. cumq; ille parère grauaretur, legati rigide niandarunt ei,aut pareret fenatui,aut ad difeeptandum ueniret cum milleequitibus ad confinia, ubi ÔZ. Attalum expeiffare aiebant cum totidem alijs. ille contemptapaucitatc quæ erat circa Attalum, Ipe-rans eumpofle àfe opprimi, præmifit legatos quafi lecuturus cum mille fuisffed concitato uniuerlb exercitu uenit tanquam ad præliû. Attalus amp;legati præmoniti diffugerûtqua quifq; poterat, ille etiam iumentaRümanorumrelilt;ffacomprchendit,amp;caffellumNicepho numexpugnatum diruit,templa quoq; incenditin eo.deinde Attalum intra Pergamum compulfiim oppugnauit.ob hçcfenatus mißt legatos alios, qui inherent Prufiam Attalo damna illata luere pecu-ma.tum demum Prufia territus parùit amp;nbsp;recefiit.mulftam uero à le k 4 gatis

DE BELLIS

gads ftatuta,ut Attalo uigind naues teétas mox traderet, amp;nbsp;intfl ccf turn tempus D.argenti talenta,ita ut iuflus eft pcrfoluit.cumq; fubdi tis exofus effet ob hirtiiam jamp;üitiam, Nicomedes filius ualde ab eis amabatur: ideo ïufpeébü pater Romam mißt ut ibi degeret. quem poftquam cognouit ibi quoq; gradoium efle,mandauit ei ut a fena-tupeteret,remittifibiquodfupereratpecuniædebitæ Attalo.amp;a(J-didit ei Menam ut fimul legatione fungeretur : cui clàm mandatum dedit,fiimpetrauerit remißionempecuniæ,utamplius Nicomedi parceretï fin rninuSjin urbe ill urn interficeret. amp;nbsp;àd noc cefcuros ali cjuot mifit èum eo,amp; duo milia militum.is quia nee mulffa rcmittc batur Prufiæ, Ç nam Andronicus ab Attalo ad contradicêdummilquot; fus demonftrauitmulélam minorem eflè quam râpînam} amp;nbsp;Nico-medem uidebat eflè in predo,inops cofilijgt; nee occidere eumaufuJ eft, necreuerti inBithyniam. itamorantem conuenit non inuitum iuuenis:confpirarüntq; inPrufiam afcito in focietatem Andronico legato Attali, ut is regi fiio perfiiaderet Nicomede in Bitbyniam dc' ducere.congreßi igitur in Bernice oppidulo Epiri,noffu confeen-fa naue quid agendum effet collocuti fiint,amp; diuerfi difeefferunt ea dem noóte. mane uero Nicomedes exfeendit nauempurpur^tus amp;nbsp;diadematus more regio.cui möx Andronicus o ccurrit,amp;regem ap pellatü deducebatcum n.quos circa febabebât militibüSiMenaue-ro fimulabat le tum primum lènfifiè Nicomedis prçfentiarn? ^^^’'“ cumcurlansilla durfmiliaindignabatur.tandem procedentefirmo ne,e duobus,inquit,regibus alter domi effalter in itinere.uos rebus uefiris prolpicite in futurum amp;nbsp;redfe confiilite,quandoquidcnaue-fira lalus nunc agiturmt ßgaciter appliccmus nos ad eum qui futu-rus efipotior.illeffnex efi,hiciuuenis.Bitbyniinumauerfant,bunc optant. Romanoru optimates iuuenem diligunt. Andronicusiam cius fat'elles promittitab Attalo auxilium,rege uicino Bithynis amp;nbsp;late régnante, amp;nbsp;Prufiæ hofie uetere. ad hæc memorabat erudelita-tem Prufiæ,detegens eius in omnes patratafacinora, amp;nbsp;inde odium publicum.ut ueró lt;amp;nbsp;hos milites animaduertit abhorrere ab cius fcc Ienbus,ftatim adNicomedcmadduxit, amp;nbsp;ffeundus regem eum3(p-pellauit pofi: Andronicum,ftipauitq; duorû milium fàtclli ti o. Attains ueró prompte excepto iuuene, Prufiam iußit filio ciuitates aliquot ad inhabitandum amp;nbsp;agros ad uiéfum attribuere.relponditillc mox ei daturum fe uniuerfiim regnum Attali, in cuius gratia amp;nbsp;ante inuafifièt Afiam.hæc locutus mifit Romam qui accufàrent Nicomc dem amp;nbsp;Attalum,citarentq; ambos in iudicium.fed Attalus cumfms mox in Bithynia profeâus efi, ad quos Bithynipaulatim defecerut.

Prufia

MITHRIDATICrS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II7

Ptufîa uero nernini fe credens, amp;nbsp;fperans Romanos fe erepturos ex I ’pfidijSjaDiegylleTliracefocerofùoD.Thracasimpetrauit, quibl lolis cômifit corporis fui cuflodiam, amp;nbsp;in arcem Nicææ fe inclufit. âtRomæprætorurbanusnonftatimadfenatûadduxit legatos Pru

Attalo gratificas: amp;nbsp;poftquam tandem introduxit, iuHus àfena-tulegatos eligere qui bellum compefcerent, elegit tres ; quorum u-nusfaxo quondam in caput percuflus fœdas cicatrices præferebat, ynus laborabat pedibus,unus ufq; ad ftultitiam fimplex habebatur: itautCato in legationem cauillaretur, earn nec mentem habere, nec pedeSjnec caput.Legati profeéti in Bithyniam, iuflèrut partes ab ar-difcedere.Nicomede autenl amp;nbsp;Attalo fimulantibus fe autoritati Renatus cederc, Bithyni fubornati negabat fepofthac ferre poffe im ^^snitatem Prufiæ,maxime Poftquam deprehenfi fintmolefte ferre «lusimperium.fie Icgati, quia nondum næ querelæ ad fenatum per tiencrant,abierût infeéto negotio. Prufia dcfperata ope à Romanis, quib us fret U s nulla parauerat auxilia,migràuit Nicomediam, ut hac niunitahofiem inde arccret.fed oppidani rege prodito portas ape-rierunuNicomedes cum exercitu introgreflus efi. Prufiam religiose faniloüis fe tutantem confoderunt quidam immifii à filio.Sic Ni comedes pro pâtre cepit regnare inBithynia:cui deinde mortuo luccefsitfiliusNicomedes cognominePhilopator, exS.C.inregno paternocôfirmatus.itafehabcntresBithyniç:amp;ficuilibetpluraco gnofeere,nepos huius alius Nicomedes populum Rom. teftamento særedem regni reliquit.Cappadociæ quis ante Macedonas præfue-sitgt;nonpoflum certo dicere,habuerint ne regnum proprium,an in ï^tprouinciasDarij fuerint. Alexander certe uideturhas gentes tri-t’Utarias reliquifle fiib fuis principibus dum contra Darium prope-ratapparct enim hune amp;nbsp;Amifum Athenis oriundam ciuitatê ad po ' pularem adminiftrationem redegifle iuxta inftituta maiorum. Hieronymus prodit,n e attigifle quidem eum gentes has, fed dum pete-retDarium,ingreflumaliam uiam maritima perPamphiliam amp;nbsp;Ci-liciam.Perdica quipofl Alexandrum Macedonibus præfuit, Aria-rathempræfeftum Cappadociæ,fiue propter defeétionê, fiue ut re-gionemhanc Macedonibus acquireret, captumin crueem cgit,Eu-naene Cardiano prouinciæ præpofito.quo fublato quando à Macedonibus hofiis iudicatus eft, Antipater qui pofl Perdicam ditionis Alexâdri curator fuit,Nicanorem mifitfatrapamin Cappadociami cæterû non multo poftfeditione exorta inter ipfos Macedonas, An tigonus eiefto Laomedonte occupauit Syriam. huic familiaris crat Mithridates,uir regij apud Perfas generis. Antigonus in fomnis ui-fus eR

DE BELLIS

lus eft ftbi aurum in aruo feminare5amp; id demeflum Mithridatcmm Pontum alportare. quamobrcm comprehenftim uolebat occidcrc. cftugit tanlen ille comitatus lèx equitibus:amp; comunito quodamui-co in Cappadocia^multis ad eum dum Macedoncs attêdunt alia négocia deficietibus,amp;: Cappadociamiplàm, amp;lînitimas gentespon-ticas obtinuit.qui primus amicus P.R. appellatus,milsis contraPoC' nos auxiliaribus aliquot nauibus,uocabatur Mithridates Euergetes Ponti rex,Cappadocibus utalienis etiätuminfeftißimus.cuiiuccei-lit eiüfdem nominis ftlius,duo Habens cognomina^Eupator nylus. hune Romani iulTerut Ariobarzani Cappadocia cedere?^^^ in fidem populi confugerat, amp;nbsp;uidebatur plus iuris haberein Cappa dociam:autfortafle fufpeftam habentes amplitudineregni Mithn* datichmalueruntid dißimulanterinpluresportiones diuidere.tulit tarnen id rex: fed contra Nicomedem Nicomedis filium Prufiæ potem,qui auitumBithyniæ regnum ex Senatufconfiiltoaccepetat, fratrem iplius cum exercitu mißt Socratem Chrefturn cognomina» quiregnum hoc fibi ufurpauit. per idem tepus Mithraas pulfo AriobarzanequemRomani Cappadociæregem coftitn^t^b Ariarathem in id regnum deduxerunt. Romani uero Nicotne^^^ ßmul amp;nbsp;Ariobarzanem in luumquenq; regnumreftitueruntjega-tione ad hoc mifta,cuius princeps crat Manius Aquilius, iufsis^.^^ iutarCjL.Caßiojqui Aliam Pergamenam obtinebatcumexercjtu exiguo, amp;nbsp;hoc ipfoEupatore.uerum is propter controuerfnm^^^ Cappadociæ, amp;nbsp;ablatam fibi nuper ab ipfts Romanis Phrygiatvi,ut in rebus Græcorü diximus,nihil iuuit. Caßius amp;nbsp;Manius cum Caf-liano milite alijsq; contradis e GalIogræciaPhrygiaq;, reduxerunt Nicomedem in Bithynia, Ariobarzanem in Cappadociam : moxq; ambobus luadebatutuicinamMithridatis ditionemincurfionibus uexando materiam belli quærer ent, oft entantes Ipemauxilij.neuter tarnen uicinum tarn potentem laceflere armis aulus eft,ßd urgenti-bus legatis, Nicomedes qui magnam pecuriiam pro reftitutione Ju cibus amp;nbsp;ipfts legatis ex pado debebat,magnam etiam alias à Romanis Aftaticis ad ufuram acceperat,quç tumrepetebaturjnuitusindi tionem Mithridatis irrupitamp;ufq; Amaftrimurbem populatuscft, nemine uetante occurrenteue.nam Mithridates quamuis paratas ha beret copias,tarnen cedebat, ut multas iuftasq; caufas belli haberet, ubi uero Nicomedes cum magna præda domum redijt, Pclopidem miftt ad Romanos duces legatosq;, nonignarus ipfos bellum appe-terc,amp; incurftonis eius caußm fuiftc.difsimulabat tame captansplu res honeftioresqjfuturi bellicaußs,fuamacpaternam focietatem amiciti

mît HR ID AT I CIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lip

amicitiam^; comemorans. pro hac, inquit Pelopides, præmij loco adimiturregi Phrygia amp;nbsp;Cappadocia: quarumhæcfempermaiorû ipfius fuerat poflefsio,ab huius patre recepta:iJlam ucro in uiétoriæ de Ariftonico partæ merccde ab imperatore ueftro accepit^redem^ ptam nihilominus ah ipfo auri magno pondéré, nunc uero etia Ni-comedem os Ponti finitis intercludere,amp; agros ufq; Amallrim po-pulari,cum ut fcitis rex latis ualidus amp;nbsp;paratus ad refîftendû fit, tantum expeftans ut uofipfi oculati teftes fieretis horum quæ gerutur. capoftquam uidiftis, Mithridates amicus uefter amp;nbsp;focius uos ami-cósamp;fociosCfic enimappellatfœdus) obfecratjUt opemferatis in-,iuriasàNicomedepatiétibus,autlaltemcohibeatishominisuioIen-tiam.ad hæc Nicomedis legati refponderut, ilium iamdudum à Mi-thridatc appetitum infidjjs,cum Socratem armis in regnum induce ret,quieturu alioquin amp;nbsp;c eflurum ætatifratris maioris.hunc,inquit Icgationis princeps, Mithridates concitauit aduerfus eum quern le-natuspopulusq; Romanus conflituit regem Bithyniætunde fàtis ap paretuobismagis quàm nobis eum intuliflTeiniuriam. pariratione cumueflru ediéKi iubeat Afianos reges abflinere ab Europa, multa in Cherfonefo ufurpauit fibi. uerum hæc ad uiolentiam hoflilemq; crgauosamp;contumacemanimum pertineant. quid apparatus tan-tusfibiunit, quafi ad decretumiam bellum maximum, quidThra-cum Scytharumq; amp;nbsp;aliarum propinquarum gentium auxilia?cura Armenio uero etiam affinitas intercedit,amp;in Aegyptum Syriamq; i^ittitquifocietates regum ei comparent. naues flratas habet c c c.’ ^aliasinfiiperædificâtgt;accitisè Phœniciaamp; Aegypto proretisac gubernatoribus.quæ tam multa profedlo non contra Nicomedem, fiedcotrauos Romani parat, indignans ex quo Phrygiam à quodam ueftro imperatore fraude circunuento mcrcatus, iuflus efl eamre-linquere tanquam pofifefsionem non iure quefltam. ægrc fert etiam f^äppadociam uos dedflTe Ariobarzani,timens fimul crefeentem ue flram potentiam, amp;nbsp;ex nobis aduerfus uos occaflonem captans, ut tandem uos fl poflit aggrediatur.decet autem flpientes non expefta re dum ille fe hoflem profiteatur:fed pluris faft a cius quàm uerba fa cere, nec propter prætextum fiéfæ amicitiæ ueros firmosq; amicos prodere, amp;nbsp;finere impune contemni amp;nbsp;irritum fieri ueflrum de regno indicium,ab eo qui nobis uobisq; pariterinimicus efl.poflhac Nicomedis legatorum orationemPelopides rurfum accédons Ro-nianumconfiftorium, de ueteribus Nicomedis querelispoflulauit ipfosRomanos indices.cæterû præfentem flatum,inquit, ipfi uide-. tis,ditionéMithridatis minui,marc no patere nauigationibus, præ-

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;das ex

DE BELLIS

das ex agrîs abigî. proînde no eft opus difeeptationibus amp;nbsp;îudicijs: fed rurfum obteftamur uos Romani principes,aut prohibetc iniun assaut opem fertc indigna patiéti Mitnridatiraut deniq; finite ipfum fe defendere, amp;nbsp;non mifeete uos alienis periculis ac Jaboribus .hæc inculcantem Pelopidem, quamuis iam ante auxilia Nicomedi dccre uerantjaudiebant tarnen quafi difeeptatores: amp;nbsp;quia Pelopidæuctquot; bareuerebantur3amp; Mithridatis nondumuiolatafocdera,diuhæiita' runt quidnam refpondendum eflet,donec prudenti confilio ficre-Ipondcrunt. Neq; Mithridatem molefiari placet à Nicomede;

Nicomedi bellum inferripatiemurmó uidetur enim èrepublic^jtNj comedem detrimentis afhci.bçcprolocuti Pelopidam uolenteima refponfum ut parum idoneum coarguere,dimiferunt è confiftotto. Itaq; Mithridates utaperte læfus àR. P. mißt cum magna manufili-um Ariarathem ad occupadum regnü Cappadociae:quinioxAno# barzane pulfo ibi regnauit. tu Pelöpidas rurfiim aditis Romanis du cibus ita locutus eft. Quam patienter tulerit Mithridates rexadem-ptam fibi contrainsPhrygiam amp;Cappadociam,audifi;isnupci’^®'* mani principes, quas uero iniurias ei Nicomedes uobis infp^danti-bus intulitjContempfifiis, nobis amicitiamfocietatemq; uefirama^ pellantibus.quafi non accufatoribus,fed accufatis, refponduh“?no uideri è rep. uefira Nicomedem detrimentis affici,ac fi ab aliquo ai-ficcretur ille iniuria. uos igitur in caufa eftis, quod contra remp.quædam gefia fimtin Cappadocia.nam propter ueftram in re bus noRris negiigentiam,uefirasq; in refponfis Iudificationes,itafc geßit Mithridates. amp;nbsp;nunc legatos queftum de uobis adfenatumuc Rrum mittit, uobisq; denunciat ut ibi ad caufam dicendam adfitis: neue quiequam incipiatis abfq; comuni .S.P.QjR. decreto,cogitantes huius belli magnitudinem, quod Mithridates paternu regnuffl habeatx X M.Radiüm patens inlongitudinem, multasq; circunwi-cinas gentes acquifiuerit, amp;nbsp;inter eas Colchos gentem bellicofam, Græcos quoq; quiPöntum accolunt,amp;his cotiguos barbaros. affli cos etiam paratos habet ad exequeda iufla omnia, Scythas, Tauros, BaftcrnaSjThracas, Sarmatas, deniq; omnes quiTanaim paludemq; Mæotidem accolunt. præterea Tigranes Armenius ge-ner cius eR, Arlaces Parthus amicus . nauium quoq; multitudinein habetuel paratarum uelRmiperfeébarum, amp;. apparatumidoneum ad omnia.nec mentitifuntnuperBithyni de Aegypti amp;nbsp;Syria? rcgi-bus : quos uerifimile eRno fblos noRras fi bellum exoriatur partes fecuturosjfed cum his amp;nbsp;nouas prouincias ueRras, Afiam, Græcia, Africam,ipfosq; magna exparte Italos, qui non fer,entes ueRras im-

MITHRID ATI CIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;111

potentes cupiditatcs,nuncrebellant, quod bellùnî bumnondum fc darepoiueritis, impugnatis Mithridatemj cOittinittentes eum nunc cumNicomede nunc cum Ariobarzaheiamp; amicos quidem ac foci-os iios profitemini fimulatist^;jfed reuera Habens nos pro Hoftibus. agite igitur ucl nuc,fi prseterita difplicent,cohibete Nicomedem nc amicos ueftros iniurijs afficiat.quod fi feceritis,polliceor régis Mi-thridatis nomine auxilia contra rebelles focios Italos.aut abrumpitc iftamfpetiolam fed inanem amicitiam, aut eamus Romam in iudici-um.hæc fuit Pelopidæ oratio,quæ quoniam uilà eflinfolentior,iuf ferunt Mithridatem abftinere à Nicomede et Cappadocia:fibi enimi curæfore ut moxin cam re/lituatur Ariobarzancs. Pelopidam autc Hatim caflris excedcre,amp; nifi rexiuflafaciat,non redire amplius.cu Hocrefponfo dimiflus eft no fine cuftodia,ne queni obiter corrum peret. moxq; non expcélatadetanto bellofenatus autpopulifenten tia,colligebatur exercitus èBitbynia,Cappadocia,Paphlagoniagt;Gal logræcia.utuero amp;nbsp;proprius L. Caftij exercitus cum quo Afiam ob tinebat, fatis iuftruélus eft, Sc auxilia conuenerc omnia, diuifis co-pijs,Cafsius caftrametatus eft in confinioBitbyniæ Gallogrçciæq;, Manius quatranfitus patebat Mnhridatiin Bithyniam, tertius dux QiPppiusin finibus Cappadociæ, cum quadragenis peditum equi tumqj milibus.Habebant amp;nbsp;clafiem,cui Minucius Rufus amp;nbsp;C.Popi-liuspræcrant,ad oris ponti cuftodia.muabat eos Sc NicOmedes cu peditum L.equitum v r.milibus. hæc fuit fumma copiarum.Mithridates in exercituproprio habebatc clm.peditum, xlm.equitum,' cec.naues tedas,centum dicrota,amp;aliumapparatumprorationc îâmnumerofæ militiæ. præerant autem his copy’s Ncoptolemus Sc ■Archelaus duo fratrcs,amp; ipfe rex per fe adminiftrabat plurima.intcr auxilia uero Arcathias ipfius filius adduxerat ex Armenia minore x milia equitum, Dorylaus Phalangitis præerat,Craterus centumtri-gintafalcatis curribus. Tantus fuit utrinq; apparatus, cum primum mouerunt contra fe inuicem Romani amp;nbsp;Mithridates circa feptuagc fimam fiipracentefimam olympiadem. utuero ad Amniumfluuiu inlatis campis confpexeruntfe Nicomedes Sc duces Mithridatis,in-ftruxcruntacies,Nicomedes omncs ftios,Neoptolemus Sc Archela us expeditos tatum,amp; équités Arcathiç,amp; currus aliquot.nam phagt;' lanx adhuc crat in innere. cminebat campis faxofus tumulus, quern paucis eo mifsis occuparant,ne circumuenirentur àBithynis nume rolonge fuperantibus. ex quo fuos depulfos uidensNeoptolemus, tanto magis circumuentionem metuens,fcftinus fuccurrit, accito fi mul Arcathia.idaniraaduertens Nicomedes occurrit, moxq; cruen

Appun. - nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 turn

DE bellis

tum certamen comiflum cft/tandem Bithynus conixus Eöflcs progt; pulfos fugabat, donee Archelaus à dextro cornu tranfeurrens per-fecutoresinuafit.quibusmoxineum conuerßs cedebatpaulatini, ut Neoptolemus cum fuis poHet fe è fuga recipere.quod ubi faäum cogitauit, in pugnam reuertit. tum uero immißi in Bithynos falcati currus magno impetu, alios in duas alios in plures partes lacerabät: quod maxime illos terruit, dum uident dimidiatos uiros fpiratesad huc,aut in multa frudra difeerptos, aut artus pendentes à curribus, utloeditate magis ïpeélaculiquàmpugnauiéti turbarint prænietu ordines. turbatos Archelaus à fronte, Neoptolemus amp;nbsp;Arcathiase fuga reuerfi à tergo aggreßi funt.illi in utrofq; obuerfi diu répugna uerunt,tandem poft magnam fuorum flragem Nicomedes fugit cu reliquis in Paphlagoniam, cum phalanx Mithridatis neinterhierit quidem huic prælio. uenerunt amp;nbsp;cadra in potedätem uiéforis cum pecunijs amp;nbsp;captiuorum magno numero, quos omnes Mithridates benigne traólatos dimidt domum cuni uiatico,ut apud hodespara-ret fibi opiniönetii clemcntiæ. idprimum huius belli facinus duces Romanosterruit,quodtemereiilagis quàmconfulte finedecreto publico tantum bellum accedißent.pauci enim plures fuperauerat, nonadiuti opportunitatelocorumautaliquoerratohodiibßduir tute ducum amp;nbsp;fortitudine militum.tum Nicömedes prope Maniura cadra admouit.Mithridates Scorobammontem afeendit, quid^^l thynorum amp;nbsp;Ponticorum confinium.huius antecurfores c.equites Sarmatæ cum forte odendidentD c c c. Nicomedis équités, occide runt ex eis aliquot. hos Mithridates remifit in patriam cum uiatico. Manium retrocedentem Neoptolemus amp;nbsp;Nemanes Armenius circa primum Pachium ui cum adecuti hora fcptima,cum abidetNico medes ad Caßium, coegerunt pugnare, ducetem equitum quatuor milia,peditum uerö decuplum. cæfisq; decem milibus,trecentosui uos ceperunt, quos dmiliter Mithridates ad fe adduétos dimifit, ca ptans fauorem hodium.Manius cadra quoq; amidt, ipfe fugiensad Sangarium duuium,noä:u eum traiecit, amp;nbsp;euadt in Pergamu. Caßi US Nicomedesq; amp;nbsp;cæteri quotquotlegatiRomani aderant, moue-runt cadra in Leontocephalen, quoded Phrygiæ cadellummuni-tifsimum,ubi nouiciam tironum multitudinem colleéfam ex opifici bus,autagricolis aut plebe infima,in armis exercebant,amp; nouosex Phrygibus deleétus faciebät,ßd cum utriq; pigri edèntad officium, noluerunt amplius facere negotium uiris imbellibusrdimißisq; om nibusreceflerunt:Caßius Apameam cufiiis copiJs,NicomedesPer-gamum,Manius uerfiis Rocîum.quæ ubi audierüt oris Ponti cufto-

’ “ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;des

MITHRIDATICIS LIBER

des difp er fi fu nt, clauftris Ponti amp;Niconiedis nauibus Mithridati traditis.illeunoinipetupotitustotaNicomedis Hitioe, obibat earn ciuitates cofiituens amp;nbsp;ordinans.ingreflus deinde Phrygiam ufiis efi: Alexandri diuerforio, fauRum omen putans fi ubi Al exander inter ÇuieuitjpernoéiaretMithridates.atq; ita amp;nbsp;Phrygiæreliqua, ôcMy liam Afianiq;, Romanorû prouincias récentes percurreoat. mißis etnam circumquaq; fuis ducibus,fubegit Lyciam nbsp;Pamphyliam a-

baqjufq; loniam. Laodicenfes autem Lyci accolas adhucrefifiétes, ad quos Q. Oppius eu equitibus amp;nbsp;mercenario milite fe receperat, per præconem ad mœnia miflum inuitauit bis uerbis, Mithritatem ï'egenipromittere Laodicenfîbus fecuritatem, fi Oppium ei dedidc rint.quiaudito præcone mercenarios dimiferuntincolumes.ipfum Oppium adduxerunt ad Mithridatem,præccdentibus liéloribus in ludibrium.eum Mithridates illæfum amp;nbsp;folutum fecum circumducc bat, oftentas captiuum ducem Romanum. nec multo póft Manium Aquiliumjegationishuius Ôt belli autorem præcipuû,captumuin-ftumq; in afino circumuehebat, coaélum fuapte uoce apud fpefta- . tores proclamare fe efte Manium, donee Pergami aurum liquatum tnos eius infudit, corruptelas largitionû exprobrans Romano no-roini.ordinatis deinde fatrapis adiuitMagnefiam,Ephefum, amp;nbsp;Mi-tylenem,hilariter exceptusab omnibus,EphefijsetiamRomano-rum effigies apudfepofitas tollêtibus, qua ob rem non multo poft pœnasdederunt. ex loniarcuertês cepit Strato niceam,mul(ftauitq; pecunia, amp;nbsp;impofuit ei præfidium. ubi confpicatus tormoiàm uirgi ^emjecepitin fuum gynæceum,MonimamPhilopoemenis filiam, il 4^emiuuat Sc nome eius cognoftere. eum Magnetibus autem amp;nbsp;Pâphlagonibus Lycijsq; propterpræfidiarefiftentibus bellum con tinuabat.Dum hæe Mithridates gerit. Romani audita prima eius ir-ruptione in Afiam,expeditionem cotra eum decreuerunt, quamuis occupât! domefticis feditionibus, amp;nbsp;bello fociali perdifficili, Italis ßreomnibus alijs poft alios deficientibus. cumq; prouincias forti-rentur €Ôfules,Afia Cornelio Syllæ obuenit,fimulq; bellum Mithri daticum.amp; cum deefiet pecunia, S. C.faélum cft,ut uêderetur quic-quidNumaPompiliusiolênibus deorumfacris dicauerat.tantafuit infummaegcftate honoris publici ratio. amp;crantiamquçdamhuius generis diuendita ,unde nouem milia librarum auri côfeccrant,nec plus in tantum bellum infumpferunt. Cæterum Sylla diu feditioni-busretentus eft,ut in ciuilibus bellis diximus. quo tempore Mithridates amp;nbsp;contra Rodios plurcs naues fabricauit, amp;nbsp;fatrapis omnibus ciuitatûq; magiftratibus fcripfit fecretas literas, ut uniuerfi ad can-

1 2, dem

124

DE BELLIS

dem diem trigefimam inuaderent armis Romanos Italosq; hoipitcJ cum uxoribusjliberis, cætcrisq; ingenuis domefticis Italic! generis, amp;nbsp;occifos infepukos abijccrcnt, amp;nbsp;bona eorum partim regi partim percufloribus ccdercnt.per prçconé etia interminatus eft muldam cæfos fepclicntibus,aut uiuos celantibus, præmio propofito bis qui latitantes tollerent, pollicitus feruö libcrtatem fi Herum occideret, debitori uero creditore necanti dimidium debitç pccuniæ.his dam ad omnes fimul icriptis ubi ftatuta dies uenit,uariç calamitatumipc cies erant per Afiam, quaru aliquot indicabo. Ephefij c Dianætem plo ab ipfarum Ratuarum complexu diûraélos interficiebant.Per-gameni eos qui in ædem Aefculapij confugerant,cum nollent abfee dere,ftatuishærcntes ßgittiscühgebant. Adramytteniabnatarcco natos in mare perfequendo necabant, fimulq; infantes eorumfub-mcrgebant.Caunij Antioehodeuifto attributiRodijsjamp;pauloan-te lenatu Romano autore iuri luo redditi,Italos qui ad lacratameius ciuitatis curiam confugerantabiplis aris protraxerunt: cælîsq;pnquot; US in có/peélu matrum infantibus,iplàs dcinde,amp; poRremo earum maritos interemcrunt.Tralliani ne nofpitum cæde manus contami-narent, THeophilum PapHlagonem uirum trucem ad Hoc mcrcedc conduxerunt. qui in æde Concordiæ conclufos tam immaniter eon trucidauit, utRatuas compleftetibus manus amputaret. tanto infer tunio tunc per Afiam Romani Italiq; opprimebantur,uiri pariter amp;nbsp;infantes amp;nbsp;fccminæ, imo etiamlibertileruiq; quotquot erantltalki fanguinis.unde fttis apparuit,nó metu Mithridatis, fed odioRonia norum, Afianos proucélosadtamimmaniafacinora. uerumhipoc nam luerunt du^Jicem, primum ab ipfo Mithridatefuperbe habiti amp;nbsp;perfide,mox a Cornelio Sylla.rex deinde in Coum traiecif.ubi ei ceptusalibentibuSjAlexandri quiin Aegypto regnaratfilium, cum multis pecunijs in Goo relidlum à Cleopatraauia, aflumpfit eduea-uitq; regie : amp;nbsp;è tbeßuris Clcopatræ magnas diuitias, artificû opera cgregia,gcmmas,mundum muliebrem,magnamq; uimpeeuniæffll fitinPontum.Interca RodiJ mœniaportusq; munierunt,amp;inftru-xerunt machinis, adiuuantibus nonullis TelmiRcnfibus amp;Lycijî» amp;quotquot Itali cuaferantex Afia,Rodi habebantreceptaculum, in hisq; L.Cafiius pfoconful Afiæ: aduentante autem cum claflcMi thridatc, fuburbia diruerut, ne HoRibus eflent uRii.naues quoq; ad pugnâinRruxerunt,alias à fronte,alias à lateribus.MitHridatcs quin queremc circum lüos uolitans, iuRit naues ordinc longo extendi in cornua,utremigio concitatæhoRicas circumuenirctpaucioresnu’ mcro.id ucriti Rodij paulatim cedebat: deinde ucrfîs proris inpor-

tum

tumcofugerunt: quo firmato repagulis, à mœnibus propugnando regem arcebant.ille caftrametatus in proximo,amp; fçpe portum cxpu gnarefruftraaggreflus,expedabatterrefl;res copias ex Afia.interim continuæ fiebant uelitatiunculæ, in quibus fuperiores Rodij paula-timrefumebant animos^naues in promptu habentes,amp; inuafuri ho ftemfife daretoccafio. amp;nbsp;cumpræterueheret uelis onerariarcgia, proucda eft contra cam Rodia dicrotos. deinde pluribus utrinque fuccurrentibus propere,ortum cft acre prælium,Mithridate prægra liante propter iram amp;nbsp;multitudinê nauium, Rodijs ucro arte naues cius circumuenientibus amp;nbsp;fubuertentibus, ita ut triremem cum fo-eijs naualibus àpuppi reuind3,multaq; armamenta amp;nbsp;fpolia in por tumreportauerint. cumq; defiderarent quinqueremem ignari captain ab boftibus,ad earn quærendam emifèrûtinaltumfex alias o-mnium celerrimas,cum præfeélo claßis Damagora. contra quas CÜMithridates xx v. mififlet, Damagoras cedebat ufqj ad fobs o-Hturn.deinde tenebrefeente iam caelo regias retro fe uertentes ador tus, duas ex eis demerfit, duas item alias in Lyciam cópulit,amp; no die in alto exaóla reuerfus eft. hie euentus fuit naualis prælij, tam infpe-ratus Rodijs propter paucitatem nauium,quam Mitbridati propter niultitudinem.in certamine autem nauem régis fuos bortantis Chia locia per tumultum impafta concußitiquod ille no dißimulans po-fteagubernatorem «amp; proretamaftecitfuppliciOjChijs iratus omnibus, per eofdem dies terreftres copias ad Mitrhidatem nauigates in ^r^erarijs amp;nbsp;triremibus turbo repentinus adRodum tranfuerfus ap pulif.contra quas eduda clafte Rodij,turbatas adhuc tempeftate di-fperfasq; aggreßi partim ceperunt, partim perforarunt incende-c c c c.uiros captiuos abduxcrût.quamobréMithridates rurfum amp;nbsp;ad naualem pugnam, amp;nbsp;ad urbis oppugnationem fefe pa rabat.fambucam etiam,machinam quandam maximam duabus na-uibus impofitam fabricabat. edodfus autem à trasfugis, cliuum efle ifcenfufacilem, qua louis Tabyrij fanummuro cingebaturhumili, partem militum in naues nodfu impofuit, reliquis fcalas diftribuit, iufsitq; utrofq; ftlentes ire, donee aliquis igne fignum daret è T aby rio.tum uero conclamare quam maxime,amp; alteros portum, alteros Wiiruni inuadere.amp; illi quidem, propinquabant cum maximo filen tio: cuftodes autem Rodij re cognita ignem extulerunt. turn milites Mitbridatis ratihunc effe ilium ignem cTabyrio,repente è profunz do filentio edideruntingentem iubilum, fimul amp;nbsp;fcaligeri amp;. naua-les focij .quibus cum parem clamorem urbani reddidiiïènt intrepi-gt; de,amp; cocurriffent in mocnia,regij node hac nil tentauerunt,inter

Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 3 din

DE BELLIS

diu uero à itioénibus reieéti lunt.fed maxime ïambuca tcrruit admo tamœnibus adfanùmlfidis,quæ telamulta fimul,amp;àrietes,amp;iacu-la immittebat.milites quoq; multi ê nauibus hue accurrebât cumfca lis,quafi afeenfuri mœnia. Rodij tarnen hæc ctiam co.nftantcr pertu lerunt, donee machina fubfedit præpondere,amp; fpeftrumlfiais ui-fiim eft magnam uim ignis in earn iaculari, amp;nbsp;Mithridates poft hune ultimum conatum expugnationem deiperans mouit à Rodo.obfd-lis deinde Pataris,cædebat Latonæ lucum ad machinas,donec mina ci fomnio iuHus cftabftinereàïâcris arboribus; reliéi:oq; adbdlum in Lycia continuandum Pelopida, Archelaum mißt in GræciaiUj ut fuadendo cogendoq; quotquot poflèt ciuitates ad partes fuas addu ceret.ipfèpofthacplerafq; curas committensfuis ducibus,dele(ftus habebatmîlitumamp;armafabricabat, amp;nbsp;obleéhabatfècumStratoni-cenfî muliere, Sc pro tribunali cognofeebat caufas eorum qui dice-rentur infîdiati eius faluti,aut res nouas moliti,aut quomoûocunq; in Romanos procliues. quibus negocijs dum occupatur, in Græcia hæc gefta ftint. Archelaus profedus cum clafle amp;nbsp;cibarijs, Pdum quæ ab Athenienfibus defeccrat,amp; alia caftella^expugnauiucæ^^l’ in eis uiginti milibus hominû,quorum pleriq; fuerantitalijeacaucl-la Athenienfibus attribuit : atq; his alijsq; modis iaébans amp;nbsp;extollenS res Mithridatis, eum populum amicum fociumq; régi reddidit’ cuniam quoq; làcram è Delo eis mißt per Ariftionem Atheniefttn, mifsis ßmul ad euftodiam pecuniæ duobus milibus militû.quorum opera ufus Ariftiontyrânum egitin patria,ciuibusalijs occifispro-pter fadfcionem Romanam,alijs Mithridati traditis, quamuis profite returfe Epicureum philofophum.fed nonhiefolus Athenis,nec ante hune Critias cumftiæphiloïbphiæfocijs excrcuerunttyranni-

'' demmerum etiam in Italia Pythagorç feélatores, amp;nbsp;in rcliqua Gracia qui Septem fàpientes dicuntur, quotquot traébaruntremp.fæui ùs quàm idiotæ abuß funt tyrannidis potentia. undc lt;amp;nbsp;de cætcris philofophis merito ßifpeftis dubitatum eft,uirtutis neftudio, an in paupertatis otijq; folatium,feébarêturûpientiam: quandohodieq; multi priuatamacinopem uitam degentes, amp;nbsp;huicncceßitatipraete xentes làpientiam,in diuites ac magiftratus amarulentis couicijs de-bacchentur,non tam cotemptu diuitiarumhonorumq; utuidetur, quàm quod hæc alijs inuideant.fed multo ûpiétiores funt,qui con/ temnunt ipforum conuicia.hæc in Ariftionem diéla ßnt,qui nos in hanc digreßiunculam induxit. cæterum Archelaus etiam Achæos, LacedæmonioSjBœotosq; omnes ßbi adiunxit,exceptis Thelpienfî bus,quos obßdione cinébos oppvgnabat.code tempore Metropha

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ncs

MI T HR ID AT I CIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;127

nes fubmiïïus à Mithridate ciim alia manu militum, Euboeam amp;nbsp;a-gros Demetriadis Magnefiæq;,quæ ciuitates à fadione regia abhor rebant, populabatur * queBryttius aggrelîîis è Macedonia cum exi-guis copijs nauali pugna certauit, demerlaq; unanaue magna amp;nbsp;u-nahemiolia,omnes focios naUales qui in eisfuerant, occiditinfpe-äante Metrophane. ille territus fiagit, amp;nbsp;quia fecundo uento naui-ganteßryttius aßcqui non poterat,Sciathum expugnauit,quæpræ-donum barbarorum erat receptaculum: quos in poteHate redaébos feruosin crucem egit,liberos mulétauit abfcifis manibüs.indcBœo tiampetijt, auftusq; alijs mille partim equitibus partim peditibus e Macedoniaprofeélis , circa Chæroneam cum Ariftione amp;nbsp;Arche-lao per continuum triduum dubio marte confliftatus eft.fed poft adboftesfuperueneruntLacedæmoniorum amp;nbsp;Achæorum auxilia, ratus feiam imparem,caftra mouit ad Piræum, quem amp;nbsp;ipfum poft Archelaus claftè occupauit. at Sylla cui Mithridaticum bellum fè-natus demandauerat, tune primum ex Italia cum quinq; legionibus ^cohortibus alisq; aliquot tranfùeélus in Græciam, moxpecunias ^auxiliacommeatusq; accerfiuitex Aetolia amp;Theflalia. ubi uero fttis paratus uifus eft,contra Archelaum traftuit in Atticam. in quo itinere defecitad eum pene totaBœotia, amp;magnæillæ Thebæ,qu2e prius magna leuitate animi Romanis Mithridatem prætulerât: tune Hero antequam uirium periculunifacerent,rurfumadSyllamde-feifeebantab Archelao. duxRomanus poftquaattigit Atticam,mif-ûparte copiarum ad op pugnandum in urbe Ariftionem,ipfe reéfa ï’iræum petijt, ubi Archelaus intra muros fe receperattquorum alti tudo erat ferme quadraginta cubitorum,opus Periclis fàxo quadra-extruftû bello Peloponneftaco, quando totafpe uidoriæ in hoc portu collocata,munitifsimû eu reddidit. Sylla nihil deterritus aki— tudine,ftatim fcalas adhibuit: amp;nbsp;illatis acceptisq; multis uulneribus, regijs fortiter propugnantibus tandem fefsus retrocefsit ad Eleufî nem amp;nbsp;Megara: ubi machinas compingebat utPirçum oppugnaret aggeribus.ad hoc opus artifices amp;nbsp;omnis apparatus,ferrü, catapul-tæ,cæteraq; huiufmodi Thebis petebantur:materia cçdebatur in A-cademia ad ingentes machinas, illi longi mûri quibus hic portus Urbiiurigebatur,exemptis trabibus amp;nbsp;lapidibus uertebâtur in agge-res.erant duo ferui Athenienfès inPiræo,qui ftue fadioni Romanç dediti,fiue fuç fàluti fi quid fecus accideret profpicientes,glandibus plurabeis infçribebant quæ intus fièrent, quas fundis ad Romanos emittebant.id cum continue facerent,Sylla rem cognitam diligenti-us obferuans inuenit fcriptû,craftina die pedites erupturos à fronte 1 4 in

DE BELLIS

in operarios, équités per latera inuafuros Romanum exercitu. itaqj abditaidoneamanumilitum,procurrentes cportis improuifosut putabantjipfe magis improuifus adortus multos occidit,reliquosin mare copulit. amp;nbsp;nie quidem conatus talem exitum habuit. cæterum cum aggeres in altum furgerent, Archelaus turres ex aduerfo cxcita bat, inftruélas mißilibus : accitisq; copijs è Chalcidc amp;nbsp;alijs infuHs? ctiam remiges armabat,quafi de iumma rcru periclitans.atq; itaiam ante numero fuperans, etiamaccefsionehacauftus eft.infequeuno été poftfecundamuigiliam cumfacibus erumpens incendit altet^^^ teftudinum una cum fuis machinis. Sylla uero intra decimunidiegt;M parauit alias, amp;nbsp;in prioru locu fubftituit ; quibus Archelaus turriiû in ea muri parte oppofuit. cuq; appuliflet eo Dromichetes à Mithri date mifliis cum nouis fiipplementis, uniuerfas copias produxitin aciem: quibus funditores intermifeuit lâgittarios,atq; ita proximc muros conftitit, ut etiam mœniorum cuflodes hoftem poucnttelis eminus attingere.circa portas alij cumfacibus fignu erumpendiex-peâabant.ibi diu marte dubio certatû eft,nunc his nunc illis ceden^ tibus.primum barbarifugerunt, ftdmoxab Archelao coaftifunt^“ ftere gradum lt;amp;nbsp;reuerti in prçlium.quod maxime Romanos terruit, ut amp;nbsp;ipfi fugerent, donee Murena occurres uertit eos,in hoftcnidc-nuo.alia quoq; manus àlignationereuertês,amp; cum his notatiig^O; minia, cum uideret fernere certamen, magno impetuinuaferuntMi thridatis aciem, donee cæfis ferme duobus milibus, reliqui cópulfi ftint intra mœnia.quos dum Archelaus conatur ftftere,præ cônten tione moratus diutius ita ut excluderetur, fune ftibduftus eft. Sylla ignominiofos ob operam tuncegregienauatâabfoluit,cæterosor* nauit donis militaribus. amp;nbsp;iam hiems appetebat, cum ad Elcufineni caftrametatus, foftàm à motibus admareprofundam deduxit, ncû cileincurlàretur ab equitatu hoftium.huic operi quotidianæuelita-tiones interueniebant,nunc à fofla,nunc à muro,nis uel illis procur rcntibus,amp;fàxis,telis,glandibusq; feinuicêinceftentibus. Syllana-uibus indigens Rodum mifit qui eas accerferent.RodiJ eu non pof ient mare traijeere impeditum uagantibus Mithridatis clafsibus, Lucullum uirum interRomanosilluftrem,unumexIegatisSyIlæ, iuflerunt clàm nauigare in Syriam amp;nbsp;AIexandriam,colleftisq; naui bus à regibus 5: ciuitatibus quæ exerceront rem nauticam, claflèm aliquamad Rodiam adiungere. is nihil infeftû mare ueritus afcédit nauiculam aâuariâ, mutatisq; ftibinde nauigijs quo magis falleret, petebat Alexandriam.proditores autem rurftim è mœnibus iaeuh-bantur glandes inferiptas, Archelaum proxima node miftiirû Athc

' nü

M I T it R I D A T I C I s LIBER

nàs fame lab Orantes frumentum impofitum humeris militum.quos Sylla exceptos infidijs una cum frumento in fuam poteftatem rede-git.eadem die Munatius etiam circa Chalcidem Neoptolemum alte-rum è collegis ducibus fauciauit^Ä m D.interfecit,uiuos uero etiam plures cepit.nec multo poft dormietibus adhuc cuftodibus Romani e proximis macbinis fcalas inieccrunt in Piræi mocnia,quibus ïu-pcratisinterfecerunt cuflodes proximos. quo cafu attoniti barbari quidam ftatimèmûris defiliebant,ratiiamintotum occupatosab boftibus, alij uerfi ad uim, intcrfecerunt ducem eorum qui afcende rant, reliquos exegerut prçcipites.nec defuerunt qui eruptione per portam faéfa incendiflènt alteram Romanarû turrium,ni Sylla è ca if ris occurrcnsjcontinuata per earn noóf em fcquentemq; diem pu-1 gnaferuaflet earn laborcmaximo. ita demum barbari repreßi funt» Archclâus aliam magna turrim ex aduerfo Romanæ excitauit in mu ro, quo faéf o fine intermifiione telis fe inuicem infefiabant, donee Sylla excufsis fimul è catapultis globis uiginti plumbeis grauifiimis, multos peremit, amp;nbsp;Archelai turrim ita concufiit, ut fathifees ffatim ruinæ metu reduceretur poft mœnia. amp;nbsp;cum indies magis ac magis i^melaboraretur Atbenis, rurfiim glandes indicabant mittenda no âuinurbem cibaria.tum Archelaui fufpicatusefïè quifrumento-rumimportationeprodant, eodem tempore quo frumentum mif-fumeft, quofdam ad portas prælfo effe iufsitcumfacibus, excurfu-ros in Romanos quamprimu Sylla frumentatores inuaderet: amp;nbsp;acci ditut5c Syllafrumetatores caperct, amp;nbsp;Archelausincederetaliquot machinas.eodem tempore Arcathias Mithridatis filius cum exerci-tualio^açgjoniâingrefluspaucos Romanos præfidio prouinciæ reliêos profligauit,fubaéf aq; tota Macedonia amp;nbsp;in fàtrapias diuifà, ipfe cótra Syllam profeéfus,in itinere circa Tideum morbo prægra uanteobijt.Romanus imperator Athenas uehementerfamepreflas multis caftellis circumdedit nequis cx urbe aufugerct, utq; in tanta turba fames fieret grauior. Piræum deinde ex aids aggeribus oppu-gnabatmachinis. ni ab Archelao diu cuniculis clam fuffoßi, tandê fubfidentes prodiderunt rem : Romani uero mature fubduéfis macbinis eos rcpleuerunt,moxq; ipfi eodem modo cuniculos egerunt fub mœnia : coeuntibusq; foueis, fubterranea pugna inter folTores commifià eft,quantum fieri potuit in tenebris.interea multo magis cxaggeribus arietes tundebât moenia,donec diruta mûri parte Syl-lainproximam turrimignés iaculatus eft ut earn incederet : fimulq; audacifsimum quenq; iufsit per fcalas afeendere: utrifq; autem egrc giefunéds officio,turris îneenfà efi,amp;mûri pars expugnata muni-“ quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;taq;

t^o

taq; præfidio:fîmulq; mûri pars fuffoflà amp;nbsp;ïuffulta fubter fundarnc' ta trabibus, mox pice, ftuppafulfureq; fubciitis,amp; inceßs, nunchic nunc illic ruebat unà cum propugnatoribus.quæ tata tamq; impro-uifa clades maxime cuftodes murorû terruit. Hum pro fe quifq; trépidât, quafiiamiamobtcrcnHus ruina fimili. quapropterintamfu-îpeélis locis pendentes glomerabanturpræ timorc,dc ïàlutejfuania gis foliciti,quàm intend arccndis hofdbus. ncc Sylla urgere deftitit feßis oppugnatoribus récentes Temper fufficicns,hortator continu us, minas mifeens precibus, clamitans in hoc breui certaminehwm omnemuiélofiam. neefegnius Archelaus eifeopponebat cumte-centibus,amotis quos timor parum utiles reddiderat:amp;ipfepanter contentionem redintegrans,urgcns adhortansq; uniuerfos,ourarct paulifper,mox in tuto falutem habituri. ita magna utrinq; alaentate in certamen reditum efl:,ruentibus in ferrum pariter amp;nbsp;cadentibus, donee Sylla luis iam feßis receptui cecinit, miratus eorum fortitudi nem. Archelaus in ruinis noébu finuofas munitioes reparauit: quas mox Sylla tentauit omnibus copijs,ratus humidas adhuc etinfrt^^^ ruituras ƒacile*^èdtumquoquc fruftra fatigatusinlocorumangu-llijs,amp; à fronte pariter ac latcribus telis impetitus,ut inter flexuofos ßnus, ab oppugnatione Piræi omninO deftitit, quad fame obfeflbs expugnaturus. cumq; cognouilîèt in urbe ipfa laborari grauiuMb-lumptisq; iumentis omnibus, elixari coria, amp;nbsp;difcoéba in alin^étum ucrti,nec deefle qui no abftineant à cadaueribus, iußit milites foflà urbem circundare,ne uel unus polTet clam effugere. quo opéréâb-folutOjfcalis fimul amp;nbsp;arietibus oppugnationem urbis aggrclTus eft. uerfisq; llatim in fugam hominibus imbellibus, irrupit intra mania, repleuitq; urbem cædibus. nam ne ad fugiendum quidemuires fupererant, amp;nbsp;tanta cratinclemcntia utnecætatiparcereturnecfe-xui, Sylla obuium quenq; llerni iubente,irato quod tam cito fineul* Ja cauß defecilîènt ad barbaros,fibi uero relhtilîènttampertinaci-ter.ideoq; multi audita præconis uoce,obijciebat le ultro pereuflo-ribus. pauci curlu infirmo in arce ferebantur, amp;nbsp;in his Arillion,in-cenfo prius odeo, ne ex eius trabibus Sylla materie ad oppugnationem arcis pararet.at ille urbem incendi non palîus,in prçdamcon-eeßit militi.qui dum lcrutatur ædes ciuium, in non unis inuêtçfunt carnes humanæ ad cibi ußim coditæ. pollera die Sylla feruos fub ha lia uendiditdngenuis qui admodum pauci noélurnam cædem eua-ferantjlibertatem fc pronunciauit concedere:iu$ àutem fuffragiorû amp;plebifcitorum abrogate, ut hoflibus: pollens tameipforurahoc quoqjredderc.atqjitaciuitas Athenienfis cumulate calamitatibus

MITHRID ATrCIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;131

öppleta eft.arcê nero Sylla obfeditiin qua Ariftion amp;nbsp;cæteri qui codem confugerantjfame ac fiti expugnati funt non multo poft, ex his Ariftionem cum fuo fatellitio,quiue magiftratu aliquem gefTerantj autquoraodocunq; àconftitutionibus Romanorum poft captana Græciam ordinatis difcelTcrantjaffecitfuppIicio.cætcris dcditueni-amjegesq; omnibus reddidit eafdem ferme quasprius à Romanis acceperant.ex arce ablata fiint auri pondo x L.argenti pondo fcxcen ta.uerumhçcaliquanto poftin arceacciderunt.cæterum Syllaurbe capta longumputauit obfidionePiræutti premere,fed arietes admo-üitamp;mifsilia, magnamq; uim corum qui uineis teftudinibusq; pro tefti muros fuffoderent^depulfisq; multitudine telorum propugna toribus, diruit partem recentis illius muri amp;nbsp;ob humiditatem infir mi,cuius finuofùm traétu diximus.quod quia prædiuinarat Arche-lausjinterius fccit aliquot fimiles, ut Sylla nullum finem laboris in-üeniret,ex alio in alium fimilem incidens.nihilominus indefinenter oppugnabat, diuilis per crebras uices militum operis,circucurfans amp;adhortans ad rem gercndam ftrenue, amp;nbsp;amplifsimam fpem præ-miorum exhaufto hoc uno labore oftentans . ipfi quoq; milites fine laborum fibi pollicebantur poftea, amp;nbsp;difficultate operis excitaban-tur ad laudis cupidine,inftantes totis uiribus ut fiiperaret talia moe-ma,donee territus Archelaus illorum infana pcruicacia, muros détruit,et occupauit partem Piræi munitifsimam,undiq; cinébam ma ’^inisfluébibus, quam Romanus nauibus carensneattentare quide poterat.indeTheiraliâperBœotospetijt;amp;circa Thermopylas rc-^olligcbatreliquias tum eorü quos ipfe in Græciam adduxerat, tum corum qui Dromichetç duftu eodem uenerant.accerfijt amp;nbsp;eos qui Arcathiam régis filium in Macedoniam fecuti fiierant, manum re-centißimamnullisq; fupplementis egentem, amp;nbsp;recetiorem etiam a-^^am,quam tum primum Mithridates fubmiferat. nunqua enim cef-fibatmittere.interea SyllaPiræum incendit,ubi plus quam apud ur bemlaborü exhauferat,nec armametario parccns nec naualibus,aut fi ejuod aliud opus ibi celebrabatur. deinde côtra Archelaum profe ftus eft amp;ipfe per Boeotiam. iamq; propinquanti hoftes nuper col-hftiobuiammouebant inPhocidem, uidclicetThraces ponticiq; Scythæ ac Cappadoces, tum Bithyni GallogræciPhrygesq;, amp;nbsp;alij profefti è nouisMithridatis prouincijs,numero in uniuersü cxxm. Smbus multi duces præerant, amp;nbsp;infuper Archelaus unus omnibus. SyllatnuerofequebanturRomani amp;focij Latininominis, amp;nbsp;Græ-corum Macedonumq; quotquot nuper ad ipfiim ab Archelao defe-lt;erant,aut fi qua prçterea fuere finitimoru auxilia,ne tertiä quidam ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;partem

de bellis

partem hoftium numero æquantia.ubi uerô caftra collata funtjAr-chelaus continue fuos producebat faciès pugnandi copiam.Sylbuf ro cûéfabatur J locorum naturam amp;boflium multitudinem circum ïpiciens.recedêtes deinde ad Chalcidem fubfecutuSj tempus locuq, captabat. ut uero uidit circa Chæroneain præruptis caflraraetat^ unde uiéfis nullum patebat elfugium, ipfe in proximo occupatab^^ planicie^moxfuos produxit,ut Archelaum uelinuitumpugnareco geretjfretus opportunitateloci? expedjtiadgradum ueliniereu^® uel referendum:cum Arcbelaus fepiretur rupibus, quæin nenonßnerent exercitum uires in unum conferre^aipredsinter* rumpentibus: quodfifemelinfugam uerterètur, eædemrupeserat impedituræ, bac maxime ratione locorû motus, boftem inuaßt,nc Archelao fua multitudo proforet: qui nihil tum de pugna cogitant negligenter caftra munierat:amp; non pnus quâm irruentib.RofflanU animaduer/àiniquitate loci mifît partem equitatus adreprimédu® corum impetû.fed profîigâtis equitibus amp;nbsp;aèlis in abrupta, rurfujn fexaginta currus immifit j û forte poflêtfcindere acinterrumpere ƒ gionum ordines. quos Romani difcefsione faâa ufq; ultini^^?.quot; emfiuerunt præteruehi: ubi priufquam retro uerterenturatnanjs conieétis undiq; telis opprcßi funt. Archelaus cum fie quoq; caltra tueripolTctjprotegentibus etiam rupibus,maluit ex improuifo fantam fuorum multitudineminaciempropere ducerein locoffinan gufiijs, quod Sylla iam effet in proximo. immißisq; primis cquitib. perrupit mediam Romanam aciem, atq; ita utrumq; dimiffi'i® ?ƒ ® pter paucitatem facile circumuenit. repugnatum eff tarnen utrobiqj in orbe magnis uiribus .fed maxime laborauere qui fub GalbaHor-tenfioq; pugnabattquos ipfe Archelaus urgebat oppofitus,in cuius confpeéfu uirtute fuam approbare conabantur barbari: donee 5p-la eo conuerfo cum multis equitibus,ille conijciens èfignisiæpcr^’ torijs amp;maiore puluere,ipfiim aducntarc,omifia circumuêtionein aciem redijt.at Romanus ages robur equitum,affumptis etiam dua-buscohortibusqua^collocaratin infidijs,hoffesperplcxosnccdu in frontem digefios inuafit, turbatosq; perrupit,amp;in fugamuerfos perfècutus eft. mox cœptam bac parte uiéloria Murena in læuo cor nuadiuuit no fegniterrincrepitisq; quos circa fc habebat,ipfe quoq; trepidationem iniecitinuafis hoffibus. ita profligato utroq; cornu Arcbelai,nemedij quidem fubffiterunt, fèd una erat fuga omnium, nufquam fallente Syllam fila côieélura de pugnæ exitu. nambofies angufiijs impediti cum fuga non pateretprotrudebant per abrupta fèinuicem:quorum pars in Romanos incidebat,prudentiores caitra

MITHRIDATICrS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;135

fuarepctcbant. quitus ArchcJaus interclufo reditu, imperitus belli cafuum j cogebat eos in hollem obuertere peélora. Sc parebant ilJi ^uidem alacriter, fed cum nee duces iam adelïet ulli qui fuos inflau tarent ordines, nec ligna pafsim per trepidationc proieéla ufquam confpicerent, præterea nec pugnç locum nec fugæ habercnt,coafti inraaximas angufhas, triicidabantur impune uel ab hollibus quos lotantacomprefsiöriereferire no poterantmelafuis, uthtin turba io conftipatöq; agmine. itaq; rurfunj portas petentes circa eas glo-inerabantur,inculantes eos quife cxcluderent, comunia lacra cætc rasq; necefsitudines eis opprobrado,nec tarn hollibus perniciem fu anaimputado quam domefbcis:donec tandem ArcheJaus multo fe-quam uliis poftulabat portam aperuit,amp; confulis ordinibus ru entes fecepit.turn Romani mutuo fe cohortati, limul cum fugienti-bus in callrairruperunt. Scimpofueruntfupremam manum uicho-riæ.Archelaus Sc quotquot alij cateruatim diffugerant, apud Chalci denicongregabantur,e c x x m. non multo plus quamdecies mille luperllites .eRomanis primum quindecim uiri defideratifunt, po/ Hea tarnen ex his duo rcuerli funt, falfo pcrifle credit!. hoc euentu Sylla cum Archelao Mithridatis ducepugnauitad Chæroneam, no alieno uel à Syllæ prudentia,uel ab Archelai temeritate fatua. Imperator magno numero captiuorum, magna præda cætera, multisq'; Ipolijspotitus, inutilia quæq; cóaccruata Romano moreaccinélus cremauitdijslacratabcllipræfidibusrrefeélisqjmodicaquietemili-tibus,adEuripum cum expeditis properauit aduerfiis Archelaum. q^iquoniam Romani clalle carebant, fecurc perinlulas uagabatur tr^aritima populans,Cerinthum etiam obfidere aufus faéla ibi exfce-Itonefed a Romanis quibufdam peregrinis noélu appetitus per inß diasjccleriter confeenfis nauibus loluit inde Sc redijt Chalcidem ar-chipiratæ quàm bellatori fimilior. Mithridates audita tâta clade ter ritusutpar erat, nihilominus nouos deleélus habuit ex omnibus fi-bifubieélis gentibus: ratusq; non deforc qui fibi uiélo uel nunc uel pcraliamoccafionemllruantinfîdias,omnes fulpeélos colligebat priufquam bellum denuo crudefceret.ac primum Gallogræcorum tetrarchas,amp; quos circa fe habebat in amicorû cohorte,amp; qui non-dum erantfubditijomnes necauitcumliberis amp;uxoribus, cxceptis tribus fuga feruatis.horû alios infîdijs oppreßit,alios una noâe per cmitin conuiuio, putans neminem eorum in fide conftante fi Sylla ucniat. confifeatisq; bonis eorû in ciuitates induxitpræfidia,amp; gen tifatrapamEumacnumimpoluit.eum moxtetrarchæ qui euaferant, colleéla exagris manu clientum,eiecerunt cumfuis præfidijs è Gai-

App ant

134 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' db’ belli $

logræcia, ut Mithridates nihil ex ca gente reliquUitt h ah er et prater pecuniam. Chijs quoq; iratus iam inde ex quo nauis eorumimpru-dens in rcgiam impegerat in nauali contra Rodios prælio, primum publicauit bona ciuium qui ad Syllam profügerät: deinde mißt qui apud Chios in faftionem Römanam inquirerent poRremo Zenobius cum exercitu eo appulfus, quafi traiefturus in Græcia, muros Chiorum amp;nbsp;municiora loca nodu ÖcCupauit-additisq; ad portas cu Rodijs per prieconem edixit uthofpites quieti manerentjChij uero conuenirent in contionern audituri mandata regia * quod ubiR-äam eR, dixit fufpeftam eRe ciüitateregi propter Ro.iaélionis homines. ei fufpicioni remedium fore ïi arma tradiderintjôc obfidcsfc Icéios optimatum liberos.illi occupatam urbem fuam cernentes,u-trumq; dederunt. Zenobius omnia mißt Erythras, Chijs regias lite ras expeéfare iußis.ucnerunt autem feriptte in hanc fêntentiam.Fa-uetis nunc quoq; Romanis, apud quoS adhuc multi Rint exueftris ciuibus : amp;nbsp;prædîjs quæuobis locarunt fruimini, quorum nomine nihil nobis penditis.nauem etiam mea Rodienfi prælio trircmiso^' Rraimpafta concufsit, quam culpam ego lib enter in folosgubern» tores reijcerem,fi mea dementia fanari pofletis. atuos damoptiiQ^ tes ueRros ad Syllam mifiRis:quorum neminem unquam detuliftlSy quod abfq; confenfu publico moliretur talia,ficut decuifletuolun-tatis eorum non cofcios.quamuis igitur in aduerfarios regni uitæqj capitalitef animaduertere dcamicorum cOnfilio poteram, ntólöta» men uos muldare duobus talentorum milibus.hoc erat argumentum epiRolæ. quo audito petebant ut Rbi hceret legatos ad rege mit tere:fed Zenobio neid quidem permittente, exarmati, amp;nbsp;datis obfi dibus obRridi, imminente tanto exercitu barbarico, gementes or-namentatemplorumamp;mundum muliebrem conferebant,ut mm. talentorum conficerent.quibus confedis Zenobius caufatusdeefle aliquid iuRo ponderi, couocauit cos in theatrum. deinde difpofitis turn circaipfum theatrum, turn circa uias quæihdcad mareferebat, tnilitibus cum Rridis gladijs alium poR alium citatum etheatroin naues imponebat, feorfum uiros, feorfum muliercs ac pueros,illu-dentibus obiter barbaris.atq; ita diuulfi à patria, mifsi funtinpon-tum Euxmu ad Mithridate. Chijs hocmodo muldatis, Ephenj Ze nobium cum militibus accedentem iuflerunt ad portam arma depo nere, amp;cumpaucisin urbem ingredi .tulit hoeille,amp; diuertens ad Philopoemenem patrem Monimæ adamatç à Mithridate, quem rex præfidem ac cuRodem ei ciuitati reliquerat, per prçconem ad con-tioncm cuocauitEphefios.qui nihil fuauc ab co exp cédantes, rem di

Rulerunt

M ITHRI D ATI CI S LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13?

ftulerunt in fequentem die,amp; noftu congregati cohortatiq; /e mu-tuOjZenobiumin carceremtrufumnecarunt: limulq; mûris appo-fito præfidio, multitudinem armatani Centuriabant, Truges ex agris comportàbant,amp;iüuetutem infüapoteftateretinebat. quibus audi tisTralIiani,Hypæpeni,Mefopolitæ,amp;quidam alij Chiorumcala-niitateperterritij Ephefiorum exemplum imitabantur. Mithridates autem miflo contra defcifcetes exercitu, in ui receptos fæuiebat gra, uiter; amp;nbsp;timens cæterorunà defedionem, ciuitates Græcas libertate donabatjdebitoribus remifsionem per præconem pollicens^inqui-linisuero ius ciuitatis in fuo cuiq; oppido,amp; feruis Jibertatem; fpe-räsfore quod amp;nbsp;accidit, ut obærati, inquiliniïêruiq; hoc bénéficie) deuindi potentiam fuam propugnarêtacriter.interea Minio amp;nbsp;Phi Jotimus SmyrnæfiClifthenes amp;nbsp;AfcIepiodotusLesbij,omnes familiäres regis , Afclepiodotus uero etiam dux aliquando mercenario-rum eius militum, confpirarunt in Mithridatem. cuius coniuratio-nis ipfe Afclepiodotus iuitindex,amp; ut uerbis fiiis fidem pararet,efie citutrexleâ:o quodam teétus Minionem audiret. ita proditis infidi isjfocij conlpirationis excruciati perierunt.fed eadem de multis fii-fpicio fuborta eft.ut uero etiam Pergameni l x x x. ob fimilia con-filiacaptifùnt,amp; in alijs ciuitatibus alij,fcrutatores mifitrex circao-mnes populos:qui inimicos fuum quifq; indicando,fufiulerunt cir citer M D c.homines.accufàtores uero ipfi norimulto poftautàSyl-hfuntaffedifupplicio,autfcipfosinteremerunt,autfugiétiinpon-tumMithridatifeadiunxerunt comités, quædumin Afiageruntur, y^Xx.milium exercitus à rege colleéfus eft,quem Dorylaus duxit JnGræciam ad Archelaum, hab entern adhuc ex prioribus copijs re h(|^iadecem milia. Sylla uero cum eo ad Orchomenum cafira con-tulit. ut uero uiditaduêtantis equitatus multitudinem, multas foffas percampumfoditlatas decem pedesmenientemq; Archelaum exce pitinftruâ:aacie. Romanis autem contra tâtum equitatum fegniter pugnantibus, obequitans diu hortatus eft eos no fine minis: amp;nbsp;cum ne lic(juidemproficeret,defilijtab equo,amp;correptofignoprocur rit inter duas acies cum fatellitibus,clamans:fiquis uos milites roga-tieritjubinam Syllam imperatoremuefirumprodideritis^relponde te,pugnantê ad Orchomenum. tum præfefti eius periculo moti fiic curreruntèfiiis ordinibus:quospræpudorefecuta cæteramultitu-do cedere coegit hofiem qui modo urgebat ferociter : atq; ita faélo initio uidoriæ, Sylla rurfum afeenfo equo laudabat milites ubique prçfens hortator,donee uicit egregie,cæfis circiter x v M.hofiium: quorum maior pars fuerat équités,amp; inter hos filius Archelai Dio-ni 2 genes

13^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DÉ BELLIS

genes cecidit. peditcs intra caftra cópulfi funt. turn Sylla uentus nc Archelausfenauibus carentem rurfumeffugeretin Chalcideni^tO“ to camponoélurnas flationes difpofuit:amp;infcqucti dieneintegro quidemftadioprocul ab eins caftris foflàm duxit, illo intra uallura feie continente : quo maxime teporehortatus eftexercitumutreli-quias belli conficeret,hoftibus in confpeéium prodire no fuftinen-tibus:fimulq; ad oppugnationem duxit. apud hoftes quoq; in tanta mutatione amp;nbsp;præfenti neceßitate adhortationibus feruebat oæni^ ducibus periculum oftendentibus,amp; ignauiam cxprobrantibus?« ne à munitionibus quidem hoftem arceant inferiorem numero. ita utrinq; clamoreac impetu coorto multa cdebanturmilitariafacino ra.iamq; angulum quendam ualli conuellebant Romani fcutis pro-teélijcum barbari id animaducrtentes circunfteterût angulumiïri-élis gladijs propugnaturi cominusmec aufus efl: quifquamirrnere, donee Bafilus tribunus legiois primus infilijt, amp;nbsp;ftrauit obuiu. tuin ucro uniuerfus exercitus côfecutus eft, cû magna fuga ffrageq; barbarorum, dum âlij c^dunturin curfu,alij compelluntihlacumpro ximum.amp;irnperiti natandipreees fruflra effundunt ùonintelleda^ fuis pereufibribus. Archelaus in paludem quada fe abdidit, nadusq; nauiculam, traiecit Chalcidem : amp;nbsp;quicquid ufquam erat copiaruin Mithridatis couocauit propere.Sylîa poftero die tribunum corona donauit,amp; alijs alia dédit dona militaria,deinde Bœotiam contmu-is defeftionibus nutantem diripuit :tranfgrefîusq; in ThefTaliahie-mauit, Lucullum expeébans cum nauibus. amp;nbsp;quia nihil coitp^rtiha bebat de eo, fabricauit naues alias* hæc geretem Cornelius Cinna amp;nbsp;C.Mariusinimici ciusin urbe hoffe iudicarunt,ædesq; acuillasews diruerunt,amp; amicos interfecerunt.illetarnen nihilominus omnia pro poteffate facicbatgt; quod exercitum haberet obfequentem crem.Cinnauero alleéfo fibi collega Flacco, mißt eu in Afiameum duabus legionibus, ut pro Sylla iamhoffe declarato prouinciæpræ cfret,ac bellum contra Mithridatem gereret.Eum rei militaris impe ritum comitatus eff unus ex fenatoribus Fimbria, uir non contem-nendæ autoritatis apudmilites.his àBrundifio tranfmare nauigan-tibus multæ naues tempeffate cofraéfæ funt, amp;nbsp;præcurforias earum incendit nouus exercitus fubmifïùs à Mithridate. cæterum Flaccus uir malus,auarus amp;nbsp;in puniendo crudelis, exofus erat omnibus nu-litibus : quorum pars præmifîàinTheflàliam, in caffraSyllçtran# ßjt.rcliquos Fimbria, melior Flacco dux uifus amp;nbsp;clementior, continué ne deficerent. fortefortuna inter hune amp;nbsp;quæflorem lis ex-orta eff de hofpitio,cuius arbiter Flaccus cum nullam rationem^-

M r T H R r D A T I C I s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I37

buifletHonoris Fimbriæ, ille minatus eftfeinurbem reuerfurum: cumq; fucceflbrem dignitatis à Flacco accepiflètjper abfentiam eius Chalcedonem clafle petentis faétus audacior,primum Thermo pro-prætbri ab eo reliélo fafces abftulit,quafi huncmagiflràtum ipfe ac-cepiflètab exercituideinde Flaccum indignabundum amp;nbsp;ideo reuer-tehtein coegit fügere gt;nbsp;donee ille in ædes quafda priuati hominis re Higüs, nodu moenibus trafeenfis, primum Chalcedonem,inde Ni-comediamfeproripuit, amp;nbsp;portas claufit ciusciuitatis. fed Fimbria fiperueniéns occiditprotraélumèputeo, confulem Romanumamp; Huius belli ducemgt; priuatus ipfe amicum maiore fecutus in prouiri-ciam.caput eius abfcifum proiecit in mare^truncum reliquum infè-pultum reliquitifadtusq; à fèipfo imperator aliquot prælijs noh im-profpere pugnauit cum Mithridatis filio.ipfum deniq; regem com-pulitintra Pergamum, amp;indcprofugûinPitanen conatus eftfoflà circumdare, donee ille confeenfis nauibus porro Mitylenen fugit. tumFimbriaprouinciamobeundo mulétabatfaâionem Cappado-cum,amp; agros populabatur excludetium fe moenibus. Ilienfès autem oppugnati ab eo confugerunt ad Syllam.qui cum fe uenturum pro-mififlet, denunciafletq; Fimbriæ abftineret à fuis dedititijsjaudauit illeianireuerfos inPo.Ro.amicitia,nihilominuspetebatutfe quoqj hominem Romanum reciperent,cauillatus nefeio quid in cognatio iiem iaélatam ab Ilienfibus. tandem irrumpens interfecit omnes ob uios,amp; concremauit omnia:tum eos qui legatione ad Syllamfunfti Hierant,necauit uarijs cruciatibusiac ne à fàcris quidê abRinuit,imo ab his qui in Mineruæ confugerant, quos cum ipfo fano côbuf-fit.çjuin amp;nbsp;mœnia diruit : ac poflridie obiuit urbem circumfpiciens nunquid fuperelTet reliquum.ita turn peius quam olim ab Agamem J^one traâata eft à uiro cognato, ut nee area ulla relinqueretur, nee çdicula,nec ftatua.cæterum delubrum ipfius deæ quod uocant Pal-hdium, putant tune integrum inuêtum amotis quibus tegebatur ru dehbusinift malumus credere id à Diomede Vlixeq; fiiblatum Tro iani belli tcpore.hæclliêftum clades inciditin finee lxxii i.olym piadis: amp;nbsp;ftmt qui pufarit inter hac amp;nbsp;illam prifeam expugnationem ml. annos intercedere. at Mithridates poftquam etia ad Orchomenum cladem acceptam audiuit, reputans ex quo exercitum in Græ-ciam mißt tam multos tam cito defideratos,fcripfit Archelao utfa-ceretpacem quam honeftißimis poftet coditionibus.qui cum Sylla congreflhs ad colloquium, Paternus, inquit,uefter o Sylla amicus Mithridates rex ad bellum compulftis eft per aliorum ducum auari-tiamipacemuero petit,expertuituamuirtutem,modo imperes quç

Appirf«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m 5 iuftà

DE BELLIS

iullafunt.tum Sylîa qui necclafleniliabebatgt; nee pecunias aut aliud quiequam ex urbe accipiebatboftis ab inimicis iudicatus,amp;iamab ïumpferat Pythiam Olympiam Epidauriamq; pecunia, pro qua Eis fanis addixerat dimidium agri quoTbebanos toties rebelles luulßa uerat ; præterea tranfportare contra inimicos properans exerciturn recentem amp;nbsp;integrum,confenfit in pacem,dicens:Debuerat Arche lae Mithridates de iniurijs queftum legatos mittere. at ille ultro iniu riam inferens terras aliénas inuafit gt;nbsp;oecidit magnam uirorummulti tudinem,publicas facrasq; pecunias diripuit, priuatas pofleßiou^^ interfeélorumufurpauit.necergafuosamicos quam erganosnuti-or aut fidelior, cx bis quoq; multos interfecit: amp;nbsp;tetrarenas fuosfo-dales una nofte fufiulit cum uxoribus amp;libcris nihil hofiileaufos. in nos uero magis innatum odium quam belli necefiitatem dechra-uit, dum omnigenis calamitatumformis per Afiamfæuij tin homines Italic! generisgt; à nullo fexu,ætate,conditione abftinens. tantum præfetulit Latin! nominis odiumifie qui nûc paternumfeamicum fimulat, cuius amicitiæ non prius ei fuccurrit memoria, quàmlt;^^“^ ^er meexuefiris copijs c lx. milibusi quapropteræquumeratuos a. nobis in fidem pofibac non recipi.tarnen in tuam gratiam pol^^^® or,impetraturumeumàS.P. Q,R.ueniam, fi ex animo refipucrit» quod fi nunc quoq; fimulat, moneo te Archclae, ut præfentemft^-tum confideres rerum tam illius quàm'tuarum, turn quoinodoills amicis alijs utifoleat, amp;nbsp;quomodo nos ufi fimus EumeneacMafa-nifiài abrupit ille uerba tentatoris indignabundus,negasfe unquam proditurum commifias fibi copias.de pace autem benelperarefea/ iebatjfi æquum SylIa pofiulauerit.tum ille modico interpofito fibu tio:SicIa{rem,mquit,quam babes Archelae, nobis omnem Mithridates tradiderit:tum duces, legatos, captiuos,transfugas,fugitiuo^^ amp;nbsp;Chios cæterosq; è ciuitatibus fuis in Potum abfiraftos dimibrit, præfidia locis omnibus deduxerit, nifi in quibus ante uiolatamp^' cem ea babuitnmpenla quoq; in hoc bellum cuius ipfe caufà fuit reo dideritjamp;paterno regno contentusfit,fperomeenedurumutpraj teritarum iniuriarum po.Ro.obliuifcatur.his auditis Arehelaus con tinuo deducebat omnia præfidia, de cæteris conditionibus fcriput , régi fiio.Sylla ut interim bene uteretur ot!o,Henetos, Dardanos,a-liasq; finitimas gentes quæ continue Macedoniam !neurlàbant,po-pulatus efijcxercens fimul amp;nbsp;ditans militem.cumq; legati a Mithri-datereuerfi,cætera probarêt, folam excipiehtes Paphlagoniam,ad-diderunt:æquiores conditiones fèimpetraturos fuifie ab altero imperator e Fimbria, tum Sylla molefte ferens banc collationc,refpu^

132 ditîamp;Fimbriam pœnas claturum,lt;amp;fè quamprimü attigerit Afiam, Uifurumnumpaceanbello Mithridates opushabeat.næc locutus perThraciam duxitadCypfeIa,Lucullo AbydumpræmilTo.iame-îiim hic ad eum ucnerat ægre aliquoties elapfus è piratarum infi dijs, colleéla tarnen quadam clafle è Cypro,Phœnicia, Rodo,Pam- gt;nbsp;pHylia^uaftatisq; oris hohilibus, amp;nbsp;cum Mithridatis clafle uelitatus obiter.Itaqj Sylla mouit à Cypfelis, Mithridates à Pergamo: rurfuq; colloquia eft habitum, ambobus cum exiguo comitatuin campum progreßiSjinfpeftanteutrinq; exercitu.ibi Mithridates orfus acorn memoratione focietatis amicitiæq; täfuæ quàm paternæ, accufâbat Rotnanorû legatos ducesq; quodfemultisaffecflTentiniurijSjArio-tarzaneredufto in Gappadociamgt;ipfl adempta Phrygia,dißimula-taNicomedis uiolentia. atq; hæc inquit omnia fecerunt illi propter pecunias quas nunc à me nunc ab aduerfàrijs accipiebat. nihil eft e-nimprincipes Romani quodin uobismagisaccußri poßit quàm lucri cupiditas. deinde ueftris ducibus bellum inferêtibus, quæcûq; indefenfionem mei feci, neceßitatis magis quàm uoluntatis fuerûti inhæcuerba dcfiit Mithridates»ad quæ Sylla: quauis nô in hoc con uenimusjfed ut côditiones accipias,non grauabor tarnen amp;nbsp;ad hæc paucisrefpondere. in Cappadociam egoreduxi Ariobarzanem ex S.G.cum præeflæm Giliciæ:idq; feci te ccdente autoritati populi,qui auttunccontradicere debueras amp;nbsp;caufâmtuam melius proponere, autpofteafenatus decretis acquiefcere. Phrygiam autetibi Manius dédit,corruptus largitionibus,quod cômune amborum crimen eft. hocenimipfo fateris iniuftam eius terræ poflèfsionem, quod earn à Hîuneribus corrupto confecutus es : amp;nbsp;Manius coargutus eft apud Bos alia quoq; egifle pretio gt;nbsp;quæ omnia fenatus irrita habuit. qua propter amp;nbsp;Phrygiam iniufte tibi attributam, non fibi fecit tributari am,fed iußit efleliberam. quæigitur nos belli iurc quæfita à domi-natunoftro exiraimus,tu qua ratióe occupas?Nicomedes uero que ritur te autore amp;nbsp;corpus fuum ferro lauciatum ab Alexandro,amp; re-gnum à Socrate Ghrefto inuaftim : fed; laceßitum his iniurijs fines tuosingreflam cum exercitu. attamé n te læfiim putabas immerito^ debueras legatos Romam mittere,amp; refponfiim expeûare.efto Ni-comedem uim inferentem ui repulifti, quid Ariobarzanes comme ruit,quo eiefto neceftitate impofuifti proximis Ro.ducibus ut eum reducerent? quibus obfiftendo tu bellum accedifthmeditatumiam antea,quippe qui fperares orbis dominium fi Romanos uinceres,amp; huicpropofito occafionesquærercs : id quod certo argumeto col-ligitur,quódThracas,Scythas, Sarmatas,priufquam ullum bellum m 4 gereres

14° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

gererës în focictatem adcluxifti^propinquos reßes folicîtafti îegatio rtibüsjnauesfabricàftiÿprôrdtâs güberhatoEésq; conuocafti,fedma xirne tempus infîcîias tuas arguît. poftquam enim fenfiftî defeciflea nobis focios in Italia, arrepta occafioneè noftris occupationibus, aggreflùses Ariobarzanem amp;Niconiedem,tuin Gal]ogræcosamp; Paphlagoniam, atq; adco ipfam Afiam noftram prouinciam. in qua quid non perpetrafti, uel in ciuitates quas leruis amp;nbsp;obæratis fubieci fti,quorû alteros féruitute alteros ære alieno Iiberaueras:uel in Græ cos quorum uno crimine lûftulifti m d c.uel in Gallogræcorum te-trarchas,quosinterfeciftimenfæfôcios:uelinhomines Italicinomi nis j quos uniuerfos una die cum infantibus amp;nbsp;matribus intereini-quot; ftiinerfiftiq;, neteiigione quidemfanorum defenfbsadquæcon-fugerahti.quantâ ibi crudleitatemtuam,quantam impietateffl,quani immaneinnos odium declarafti. occupatis deinde omnibus omnium pecunijs in Europam traiecifti magnos exercitus, contrano-flrumediétum,quodômnes Afiæreges abüinereiubetabea.quo faélo Macedoniam iricurûftihoftram prouinciam, ó^GraecislibeJquot;-tatê ademiftijnecpriustepoenituit, neq; deprecatore Archelaopn-us ufus es,quàm ego recepi Macedonians, amp;nbsp;Græciamètuauiolen-tiaeripuijCæfis c l x m. étuis copijs, amp;. binis caftris captiscumomni apparatu. miror certe excufare te nûc ea quorum per Arcbdaum petijlli ueniam.nifi forte longe remotum me timebas, nuncptop^^ quum putas uenifle ad iudiciugt;cuius tépus iam prçterijt, poftquam res ad arma deuéhit, te inferente bellum, nobis refiftêtibusftrenue, quod ufq; finem facere eil animus.haciracunda Syllæ orationeter-ritus rex cofenfit in leges pacis datas Archelao:traditisq; nauibus amp;nbsp;cæteris quæ debebanturexfoedere, in Pontumadfolumpaternum regnum reucrfus elf. atq; ita primu bellum Mitbridaticum fedatuin elf .Sylla promotis calfris ad fecundum à Fimbria lfadium,poftula-uit tradi fibi exercitum, cuiille contra leges præelïèt. qui ludens re-Ipo dit, ne iplîim quidem lam imperare legitime, cumq; circumual-laretur,amp;a multis delerereturpropalam, conuocatisincontionem reliquis,rogabat ut permanerent.qui cum negaret fe bellaturos con traciuesj difcilfatunicafuppliciter prehenfabatlingulos. amp;cumid quoqj auerfarentur,pluraq; transfugiafierent,circumibattribuno-rum tentoria, corruptisq; largitione ex eis aliquot, rurliim aduoca-ta contione iufiurandum exegit.cumq; coclamalTent Venetfopor-tere hominatim ad làcramentû citari militem, ille præconé iufsitno-minare fuos beneficiarios, amp;nbsp;Nonium ante omnes,quorumcumq; facinoruin focium»amp;: cum ne hie quidem iuraret, Itriéfo gladione-cem

MITHRIDATieiS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141

cemihtentaukcii Honec coorto clamore militum tèrritus Heftititj feruû Heinde pecunijs amp;nbsp;fpe libertatis inHuxit ut pro transfuga rez ceptus in caftra Syllæ ipfum interfîcerct.qui parum conflanter rem aggreflùs, amp;exipfa trepiHationefufpeôus,comprehenfus omnia falTus efti tum Syllanus exereitus cumira amp;nbsp;cotemptu cireumfi/lens üallum Fimbriæ contumcliofè uocabat eum Athenionem.quo no-naine aliquanHo fugitiuorum in Sicilia quiHampaucorum Hierum ’■exfuerat.quapropter Fimbria ïpe omni abieéfa^in munitiones pro greflus Sylîam inuitauit aH colloquiû.is pro fè mifit RutiliumîquoH maxime contriftauit Fimbriam^ne colloquium quiHem fîbi conce-Hi} quod non foleat negari uel hoftibus. cumqj rogaret ueniam fi-Snidpeccaflèt per ætatis impruHentiam,Rutilius refpondit, Syllam permiflurum ut incolumis aH mare trâfeat, fi uelit ei A fia cuius ipfè proœful fit HeceHere, amp;nbsp;abnauigare. ille habere fe Hixit meliore ui-am alianijfimulq; Pergamum rcHijt, amp;nbsp;ingrefTus templum Aefcula-pij traiecitïè gladio. amp;nbsp;quia uulnus letale non erat, àferuo impetra-uit operam. qui primo dominum, inox fêipfum interfecit. hune exi tumhabuitFimbria,pefiis altera poft Mithridatê Afiæ; corpus Sylla eiuslibertis adftpulturam coneeßit, prçfatus nolle feimitari Ciri nam amp;nbsp;Marium, qui multos in urbe fêpultura fimul cum uita prina-nerant.exercitum eius accedentem accepit amp;coniunxit eumfiio, moxq; Curionemiußitut Nicomedcmamp; Ariobarzanem in propria régna reduceret. ad fenatum quoq; perftripfit omnia, hoftem fe iudicatum dißiraulans.prouinciam deinde conftitueris, Ilienfes, Cbios,Lycios,Rodios,Magnefios,ahosq; quofdampopulos,uel in auxilioruni præmium, uel in folatium malorum quæ propter ftudi-yæergapopulum Romanum pertulerât,libertate donatos afcripfit mterRomani populifocios : dimißisq; circa reliqua omnia oppi-Ha militibus, per præconem edixit, ut quotquot mancipia liberta* tem a Mithridatê acceperant,confeftim in herilem poteftatem redi-nent.quod edilt;ftum cum multi contemnerét, amp;nbsp;aliquot ciuitates de £cerêt,fccutæ funt cædes promift:uæ,tam feruorum quàm ingenuo rumexuarijs occafionibus,amp;multorum oppidorû dirutafimtmœ nia, quorundam populis fub hafta uenditis. tum qui faétionis regiæ fierant uel dues uel populi feuere mulélabatur ,præfcrtim Ephefij\ qniperturpemadulationê donaria Romanorû cumludibrio detra xerant.poft hæcpræcones perprouinciam dimißi funt,qui optima tes eiuitatumiuberétad certam diem coram Sylla comparereEphe-

poftquam conucnere,fic eos pro tribunali allocutus eft. Nos tumprimum exercitum in Afiam adduximus, cum Antiochus Syiæ rex

14%

rex uos populabatur^quo ultra Halym Taurum^ pul/b, uosinpo-teftate noftra non retinuimus.fedpermifimus ene liberos, exceptis aliquotpopulis qtios Eumeni Rodijsq; focijs attribuimus,clientes magis qùâm tributariösJd ita fe habere argumentum eft, quodLy-cios de Rodijs queftos, exemimus eorum impcrio.hæc quidem funt noftra mérita, uos uero poftquam Attains PniJometor regnufuum teftamento nobis rcliquit, Ariftonico contra nos opemtuliftisper quadriennium,donee illo capto, ueftrum pleriq; metu compulfi re dieruntad officiumrattameuc quoq; per uigintiquatuor annos publice priuatimq; opibus amp;ornamentis aufti, exociodelicijsq;re-fumpftftis contra nos petulantiam: amp;arreptaoccaftone è bellon.o-ftro ibciali, partim addüxiftis aduerftis nos Mithridate, partim ueni enti uos adiunxiftis : amp;nbsp;quod eft longe Iceleftifsimum, fuüinuiüis iuftu eius una die omnes Italos interncere cum liberis amp;nbsp;matnbus: ac ne illis quidem percepiftis qui ad ædes dijs ueftris lacras confuge rant, quorum fcelerum poenam aliquam dediftis ipfi Mithridati er-gauosperfido, qui uos exhaufttrapmisamp;cædibus,mulâatosinlû-per agris amp;nbsp;pecunijs creditis,Ieruis in libertatem uindicatis,nó quam amp;nbsp;tyrannis impofttis,conftitutisq; terra ac mari tot præcloriu piratarumq;receptaculis,utftatim experimento conferre qualibus réliétis quales uobis patronos optaueritis.nobis quoq; aliquam poenam lueruntautores horummalorum ; op ortet tame efle muléfam etiam publicâm,quam debetis dignam mentis fed abftnt à Romana manfiietudine cædes impiæ, confiftationesq; bonorum temerariæ,uel concitationes feruitiorum,lt;amp; id genus exempla barbaricajà quorum etiam cogitationeabhorretanimus.da-bitur aliquid Græco nomini amp;nbsp;celebritati Afiæ,amicitiçq; priftinç, amp;nbsp;quod fauftum felixq; ftt,mullt;fto uos tantum quinquennali to,quodiam nunc mini repræfentariiubeo,amp;infuperpecuniam in fumptam in hoc bellum, amp;nbsp;ft quam præterea conftitutio prouinciæ poftulat. earn collationem ego in ftngulas ciuitates diuidam,amp;tem pus conferendi præfiniam gt;nbsp;amp;nbsp;quos fecus faceredeprehenderoha-bebo prohoftibus .hæc locütus’muiéfaminlegàtOsdiftribuitjft-muîq; mifttqui earn exigèrent, at ciuitates inopià preflæ magnoq; foenore,aliæ theatra foeneratoribus,aîiæ gymnaftà,aut munitiones, aut portus,aut aliquid publicum oppigherabantjimpudenterurgen tibus militibuSiatq; ita pecuniæ comportabantur ad Syllam, gemen tepræcalamitatibus Afta.namamp;pirat« propalam uagabanturper earn pene iuftis claftibüs t quos plrimuMithridates mari immiferat, cum omnia quaft breui amiflurüS uaftarct: led tu maxime creuerat, non ,

M I T rt R I DA T ï C I s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;145

tantum riauigantibus infefti,uerum amp;nbsp;portubus,callenis oppi-’^ifc[;timendi.certeIaflus,Samus,Clazomcnæ,Samothrace;, præfeil Sylla captæfunt: amp;nbsp;c fano Samothracio mille taletorum ornamen ^aablataferutur.at illefiue quod prop ter pcccataindignos exiftima retquostueretur j fine quod in urbem propter feditiones propera-^'etjin Græciam traiecit, amp;indeporróin Italiam cum maiore parte cxercitus:quæ uero ibi ge{sit,memorantur in bellis ciuilibus.Sccùn dumaûtMitbridaticum bellum bine cepitinitiû. Murena rcliébus à ^yllacuna duabus Fimbrianis legionibus ad ordinada cætera in A-fiajbellorumoccafîones captabat triumpbi cupidine. Mithridates ihPótum reuerfus cum Colchis amp;nbsp;Bofpo ranis bellum gerebat, qui âbeiusimperio defecerant.exhis Colchi filiumeius Mithridatem regem poflularunt: quo impetrato ftatim redierunt fub imperi-ptn.id rex fufpicatusfaébumper ambitionemfilij,uocatumadfeuin xitaureis compedibus,nec multo poft necauit, egregia huius opera tifus in Afia contra Fimbriam. aduerfus Bofporanos autem clafteni parabat amp;nbsp;magnum exercitum, adeo ut ob magnitudinem apparatus moxexorta fit opinio,non in Bofporanos, fed in Romanos hæc parari.namneq; dum AriobarzanifolidamCappadociæpoffeßio-Pemreddiderat, retentis fibilocis quibufdam; amp;nbsp;Archelaumfufpe-^umhabebat, quafi cum elFctin Græciaplus çquo in códitionibus pacis Syllæ concefterit.quod ubiille fenfit, territus adMurenam fu gitîcüq; irritando cficcit ut prior Mithridati arma inferret.qui mox per Cappadociam inuafit Comana, urbem in regno illo maximam; ^/di^iofo opuîentoq; templo infignemfinterfecitq; nonnullos re gis equites.cumq-, legati obijeeret foedera,negauit fe uidere ulla fœ-lt;i^ta.nulla cnim Sylla confcripferat,fed executioncpaftorum cqn-tentus difcelTerat.hæc locutus Murena confeftim prçdas agebat, amp;nbsp;Peàfacris quidem pecunijsabftinéshibernahabuitin Cappadocia, ^cxócadfenatum amp;nbsp;ad Syllam mifit qui expoftularent de Murena. tjuiinterim traieéPo Halyfluuio magno amp;nbsp;tum maxime imbribus tumidojC c c ç.Mithridatisuicosincurfauit, nufquamoccurrente tege,amp; expeâantc legatorû reditum.atq; ita refertus præda in Phry giam Gallogræciamq; reuerfus cft.ubiCallidius propter querelas ^itbridatis ab urbemifius,nullum quidem S. C. eiobtulitidenun-ciauit tarnen omnibus audientibus,inhere fenatum ut à foederato re geabftineat.hisdiftismoxin confpeótualiorum feorfum cumeo collocutus eftmec Murena quiequamremifit de priftinauehemen-tia, tunc quoq; incurfans fines Mithridatis. qui aperto iambello fé l nbsp;nbsp;nbsp;peti exiftimäsjGordium iufsit inuader e uicos finitimos .ill e mox lu-

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rnènta

»44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

menta multa impcdimentaq; amp;nbsp;tam paganos quàm milites comprC' Rendit, caftra fua Murenç caftris in aduerû ripa oppofuit.pugn^J, uero neuter fecit initium,donee Mithridates uenit cum maiore cxef citu,moxq; circa fluuium commiiTum eft magnum prælium. ibi reX ui tranftuit ftumen, alias quoq; Murenam longe fuperans.quimtu-mulum natura munitum refugit régis impetum, amp;nbsp;indc per monu-nos calles properauitin Phrygiam, multis amiftisuel infugauelin prælio. hæc tam præclara accelerataq; amp;nbsp;obiter parta uidoria præ' peti fama uulgata,multos tranftulitad Mithridatem.qui exC^pp^ dociâpulfis onmibusMurenæpræftdiJs, ßcrificauit bellipotentilo ui more patrio in excelfo monte,addito ei cacumine exlignorucon geric quæ ftjftineret uidimas.in earn primi reges ligna comportant, ôc impofita in fummo alia breuiore ambitu,in fuperiorem meb uinum,oleum,aromatû omne genus ingerunt: in inferiore epulti^ præbetur prçfentibus, quale Perûrum reges fol et in Parftrgadis^ûc inde materia fuccenditur. quæ propter incendij magnitudinemaa mille ftadiaplerunq; confpicitunad quamnegant propter uorempropinquare pofte quenquam per aliquot dîes.illeigiwt Y crificabat more patrio.cæterum Sylla indignum cenfente Mithrida tem foederatû bello infcftari,miftus eft A.Gabinius, quiferio Mure næ denunciaret, abftineret arma à rege: amp;nbsp;Mithndatem cum Ario-barzane reduceret in mutuam gratiam.in eo conuentu JVlithrid ates obfidetradito Ariobarzani fiho quadrimulo,acceptaq; parte Cap-padociæquatcnus earn occuparatpræftdijs,non ftneault;ftario,con-uiuium præbuit omnibus: propofuitq; certum auri pondushis qui bibacitate ucl edacitate,dideriJsjGantu, cæterisq; folénibus Indiens -uincerent,cuius folus expers fuit Gabinius.atq; ita fecûdum Mithri* daticum bellum anno tertio finitum eft,cum Mithridates otium na«» dusftibegitBofporum,amp;gentiunumexfilijs Macharemregéde-dit.inde Achæôs aggreftiis Colchis finitimos,eorü (ut quidam Durant) qui à Troia reuertêtes hue errorc delati ftint reliquias, duabus partibusexercitus partim infidiatorû dolo partim aperto marte atqj ctiam inclementia frigoris amißis,domum reuerfus,in urbem mifit qui leges foederis coferiberét. AriobarzaneS quoq; mifit,fiuefpon-te,fiue incitatus ab alijs,qüi patres docerent, fe non recepifle Cappa dociam, amp;nbsp;maioré eius parte retinere Mithridate. qui iiîftus à Sy la cedere Cappadocia ccfsit,rurfiisq;aliam legationem mifitadferi-bendas leges feederis. 8c quia defunélo iam Syliamagiftratus eade rcadfenatum nonretulerunt,rexTigranem generumfubornauit Ut Cappadociam inuaderet.nec tarnen id commentum Romanos la

tuit '

MITHRIDATÏCÏS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14^

tüit.Tigrancs Cappadocia uelut indaginecinólautncmo pofîèt e-uadere,adtrecenta miliahominum abftraxitin Armeniamjetagrös cis ad incolendum cum alijs attribuit. ubi primum Armeniæ regni diadema fibiimpofiiit, oppidumTigranoccrtam à fedenomina iiit,quafiGræce dicas Tigranopolim. Dumhæcin Afiagcruntur, Seriorius Hifpaniam prouinciam obtinens,amp; ipfam amp;nbsp;accolas om-nes in Romanos concitauit:amp; ex bis quos circa febabebat, fpeciem «Jiiandam fènatus inftituit. ex ea faélione duo Lucij Manius amp;nbsp;Fan i usMitbridatifuadebantfocietatem Sertorij^quando magna pars A-fiæpropinquarumq; gentiumipem fuccelTus facer et. ill cperluafus ^^gatosmintadSertorium.quipoftquam eosinfuum fcnatumin-ttoduxit^multalocutus defua gloria quæin Pontumufq; pénétra* bt, utiam poßit Romanos ab occidente ae oriente oppugnare pari tcr,fœdus cum Mitbridate percufsit, in quo ei concelsit Afiam, Bi-thyniatn,PapbIagoniam, Cappadocia,Gallogræcia. ducéquoq; ad CÛ mißt M.V arium,cui duos L.addidit confiliarios,Manium Fa-nium. qui bus autoribus Mithridates tertium amp;nbsp;ultimum bellum Rd nianisintulitjin quo totumamifitimperiû, Sertorio mortuo in Hi-fpania,contra ipbim uero mifsis ab urbe ducibus, primum Lucullo quifub Sylla clafsipræfuerat, deinde Pompeio, cuius aufpicijs uni-uerfaMitbridatis ditio,amp; uicinæ buic regiones ufq; flume Eupbra-tem,uno impetu per occafionem buius belli fub imperium P. R. re-daftæfunt. Mithridates igitur iam ante uires Romanas expertus, amp;nbsp;^dli fine caufa repente mod nullam fperans ucniam,totus erat in ap PyatUjdefumma rerumiadlurus aleam.æftatis reliquum amp;nbsp;integra “ænaeniconfumpfit materie cædenda,fabricândisq; nauibus amp;nbsp;ar-^isdrunienti c c. medimnûm myriadas admaredetulit. auxiliaprç fto ci fuerepræterueteres copias,Chalybes,Armenij,Scythæ,Tau-b)AchæijHeniochi,Leucoïyri,amp;qui circa Thermodontem fluui* terram colunt quam uocant Amazonum. bæc accelTerunt in A-fiapriflinæ potentiæ. transmare uero in Europa Sarmatarum gen-teSjBafîlijjIazyges,Coralli, Thracum item quæcuq; Iflrum flumen, dcRhodopen Aemumq; montes accolunt, amp;nbsp;infliper Bafternæ om niumhorumfortißimi.itaconnumcratis etiamEuropeis,cenfcban tnrbellatorum c x l M.peditum,equitum x v i M.fequebatur caftra alia turbâ magna eorum qui uias muniebant aut deferebant farci ïaas, atq; etiam negotiatorum. Ineunte autem uere decurfione fafta flafsium, facrificauit bellipotentiloui more confueto, amp;Neptuno quadrigas alborum equorum in altum demerfit, atq; ita properauit anPaphlagoniam,ducibus exercitus Taxile amp;nbsp;Hermocrate.quo

n poftquam

poftqüarnuentumeft , contionem ad milites habuitmagnilÓqiiain tum de fuis maioribus turn de feipfo,quôd exigua re^ni pomœriajn îmmenfumauxiflètjnecunquâpræfens uiélus effet a Romanis,quo rum mox accufàuit immanem auaritiam amp;nbsp;intemperatiam, adeo ut amp;ltaliam ipfam amp;nbsp;patriamin feruitutem rcdegerint.poftremum quoq;foedus obijciebat,quodideo differrcnt ffribere, utrenouarc bellum per occafionem integrum fibi relinquerent. bis belli caufs memoratis tranfijtad extollendas fuas copias apparatumq; czterU} amp;nbsp;extenuandas res Romanorum à Sertorio tune uehementeroppu gnatorum in Hifpania, amp;nbsp;in Italia feditionibus domefticis laborant' tium.ideOjinquit, mare iam dudum à Piratis infedari n egligüt, nullis fulti fociorum auxilijs, nullos habentes fubditos nißquosarnJis fub imperio continent, an non uidetis eorum optimates inquit,Oquot; Rendens Varium amp;nbsp;Lucios,hoRes quidem patriæ, noftrosuerofo cios?his diftis irritato exercituinuafit Bithy niam,Nicomeclenuper ßne liberis defunélOjteftamentórelidam Ro.populo, huiuspr^ß^ Cotta uir imbellis admodum fugit Chalcedone cum fuis copij^r^^4’ ita Bithynia rurfum fub Mithridatis imperium redijt,Ramanisun-? diq; Chalcedonem ad Cottam confluentibus.quam urbemcumreX peteret, Cotta negotijs bellieis minime affuetus no prodijt, led claf ■ßs eius præfeftus nomine Nudus cum exercitus parte campunioc.^ tupauit qua erat munitilsimus, pulfusq; inde refugit ad porta Chal-cedonis laboriofe multafepta fuperans: amp;nbsp;in ipfa porta comptcßio fuit ßmul irruentium. quo faétum eft ütperfecutorcsnulluniteluin in eos fruftra mitterent. ut uero portæ cuftodes demiftruntclatros præ metu,Nudum amp;nbsp;aliquot alios præfeélos fubduxeruntRinibus. reliqui amicos inter amp;nbsp;hoftes eótrucidatiftint, incaffummanusteft detes ad utrofq;. Mithridates utedUm fortuna ratus, eademdieclaf ffm ad portfi admouit:pcrruptaq; in oreportus cathena ferrea, qua luor hoftiles naUes incedit, reliquas fexaginta ligatas ad puppes fua-rum abftraxit, nec Nudo prohibente nec Cotta, qui fe continebant intra mœnia.defideratafuntRomanorum m m m. amp;nbsp;inhisL.Manli US fenator. Mithridates è Bafternis qui primi portum inuaferant, amifit X X.deinde L.Lucullus Cos, ad hoc bellum miftus legioncm fecum ex urbe adduxit ; ad quam duabus Fimbrianis amp;nbsp;alijs duabus adiuniftis, cum in uniuerfum haberet X x x m .peditum, m n c. cqui tes, circa Cyzicum caftra cum Mithridate cotulit. ubi cum ex tranf-fugis cognouiftetregem habere circiter trecenta uirorum milia,có* meatus his partim à frumentatoribus, partini mari fubueftari, uer-fus ad fuos ait fe ftatim hoftes in poteftatem redadurum abfq; certa mine

MITHRIDATICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

fflincjiußitq; eos promißihuius meminiflè. cofpicatus autem mon tcm caftris opportunum, quo occupato ipfe copiam habiturus erat cómeatuum,hoftes uero inopiam^rem aggr effus eft ut maximi mo-mentiaduiftoriamparadarn finepericulo : cumq; unicus anguftus effet in eum aditus, Mithridates hunc tenebat ualido præfidio,à Ta xile ducibüsqj alijs admonitus.at L.Manius arbiter foederis iéfi cum Sertorio, poff illius mortem clam ad Lucullum miferat nuncium,à quo accepta fide, perfualît régi ffneret Romanos tranfîreamp;caffra-metari pro libito.Fimbrianas enim legiones quæ aliquando militaff fentfub Sertorio,uelle transfugere, amp;nbsp;faéiuras id propediem. quid igituropus eflefudore amp;fanguine, quando fine certamine uincere ^iccat.huic confilio Mithridates imprudenter aflenfus ut nil fufpi-cansjpafliis eft Romanos fecurc ftiperatis faucibus contra fe magnu montem munire:quo in poteftatem redafto ipfts à tergo fubuehen-di erant comeatus libere:Mithridati contra lacu,montibus amp;nbsp;fluui-is exclufo ab importationibus terreftribus, tenuiter fubminiftraban tur,cum neq; pateret exitus, neq; ui repellere polTet Lucullu ob ne-gleftam locorum opportunitatem, amp;nbsp;imminens hiems etiam mari-timasimportationes elTet impeditura. quæ uidens Lucullus amicis fuumpromiftiim reuocabat in memoriam, amp;nbsp;rem quafi iam confe-ftam eis oftedebat.Mithridates quauis fortafle potuifTet tunc quoq; cum tanta multitudine per medios hoftes erumpcre,hoc tarnen ne-glexit, malens ad oppugnationem Cyzici uti his quæ parauerat, ra-tushocremediuforefimul difficultati locorum amp;nbsp;egeftati : amp;quia utilité abüdabatjOmnibus operibus rem aggreflus eft,amp; nauale cir-cundans muro duplici,amp; reliqua urbis circuuallans,aggeres quoq; multos excitandojturresq; ligneas fabricando amp;nbsp;arietes teftos teftu dinibus, eminente inter cætcras machinas Helepoli centum cubi-torumjupra quam alia turns aflhrgebat, catapultis inftruéfa eiacu-lantibus faxa telaq; uaria.ad portum autem duæ quinqueremes con iunftæaliamturriminfcrebant, unde pons inmurum inijeeretur: omnibus uero paratis primum tria milia Cyzicenorum captiuorum innauibus ad urbem admouit,qui manus tendentes ad moenia, ora bantutfibi periclitantibus ciues parcerent, donee Lyfiftratus Cyzi ecnorum dux è muro per præconem eos monuit, ut femel in aliéna poteftatem redafti fortunam ferrent fortiter. Mithridates hoc cona tufruftratusjimpofttam nauibus machina admouitad muru:moxq; demiffo ponte procurrerut quatuor milites, ibirei nouitatepercul-ft Cyziceni ceflerunt nonihil gt;nbsp;ucrum cæteris ftibfequi cunftatibus, rcccpcrut animos amp;nbsp;quatuor illos ciecerût, perfufisq; pice nauibus , ’

Appian^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n 2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;

148

amp;immifloigne cöegerunt cas retro fcrecipereuna cum machina, atq; ita repulfà eft oppugnatio maritima, eadem die tertio ftmul om nes à terra ftint admotæ machinæ,oppidanis ultro citroq; tranfeur-fantibus quacunq; laboraretur maxime. quiarietes aut faxis immif-fts præfringebant, aut inieétis laqueis defleélcbant, aut iftus eorum molliebant obieftis lana refertis peronibus.tela uero ignita excipie-bant cetonibus aceto amp;nbsp;aqua madidis,cæterorum ueftibus aut pan-nis oppanfis infringebantimpetum.in fumma,nihilinexpcrtuinre-linquebaht, quod Humana poteft conferre alacritas. attame omnem laborem patientiftime ferentes efftccre non potuerut quin pars æœ nium exufta corrueretfub uefperam. fed propter calorcmincendij nemo ftiftinuit irrumpere : uerum ipfi Cyziceni noélu fubftruxerut munitionem aliam.per eofdem dies procella uchemens coortardi-quas regis machinas fie lacerauit ut inutiles redderet. Fertur Incur bem in dotem à loue datam Proferpinae, quam Cyziceni ueneratur præ omnibus numinibus. cuius folenniredeuntein quo atrambo-uemimmolant,illi nullam talem habetes è pafta finxerunt hoftiam. interim atrabosexaltoadeospernatauit, amp;inoreportus claullra ftib aquis euafit,atq; ita per mediam urbem curfu ad deæ teplum de-lata ante aram conftitit.nanc Cyziceni egregia Ipe concepta immoh runt, amici autem Mithridati confulebant ut ab urbe ûcrata claflem folueret. qui nil motus afeendit imminétem montem Dindymum, amp;nbsp;ab co duxit continentem ad muros urbis aggerem,in qucniintpo fitis turribus, cuniculis quoq; fuftbdiebatamp; fufp en debat equos uero tuncinutiles amp;nbsp;inftrmos obinediam,claudicantesq;fo« learu inopiadetritis ungulis, auerfis ab bofte itineribus mifitinBi-thyniam.hos Lucullus aflecutus in traieéfu Rbyndaci, magna édita ftrage cepit uirorum ferme quindecim milia,equoru uero fex rallia, amp;nbsp;magnum iumentorum numerum.Dum bæc ad Cyzicum gerun-tur, Eumachus Mithridatis duxincurfionibusinfeftans Phrygians multos Romanos interfecit cum liberis amp;nbsp;coiugibus, Piftdas acifau ros fubigens amp;nbsp;Ciliciam, donee Deiotarus unus è tetrarchis Gallo-græciæ uagantem aftecutus repreftit cum magna clade hoftiura.in-terim Mithridates hieme fupérueniente priuatus eft amp;nbsp;maritimis co meatibus ft quos habuerat .itaqjomnino famepremebat exercitus, quidam etiam emoriebantur.alij cadaueribus ueftebantur more bar banco, alij herbas in cibum uertendo morbos ftbi contrahebant, quorum infepulta corpora pefteminuexerunt infuper. durabàtta-men Mithridates fperans expugnari pofte Cyzicum aggeribusquos ducebata Dindymo.utuero Ähosniftoderunt Cyziceni,incende-

MITHRIDA Tiers ^IBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14^

runtq; machinas, amp;nbsp;non ignari hoftem fame debilitatum uexabant eum crebris eruptionibus, Mithridates decreuitfugeregt; idq; nocftti fecit ipfe clafle proueftus Pariü,excrcitus itihere terreftri petijt Lam pfacum. in eo fluuius Aefèpus tuncfolito tnmidior, amp;nbsp;Lucullus tra ijcientes aflècutus, multos abfumpfituta Cyziceni tantos conatus re gis euaferuntjtum fuapte uirtute,tum beneficio Luculli qui eum fa-niepremebatrqua de cauïâ hodieq; Judos in honoré eius celebrant, quos uocant Lucullea. Mithridates fuos Lampfàcum compulfos amp;nbsp;obJeflos à LucullojclaHe illùc miflà exportauit unà cum Lampface-nisrreliélisq; decern millibus feleóf orum in nauibus L.fub Vario du ceSertoriano5amp; Alexandro Paphlagone,amp; Dionyfio eunucho,cu niaioreparte earum pctijt Nicomediam.uerum amp;nbsp;harum etillarum nrultæ tempeftate perierunt. Lucullus poftqua terra gefsit rem pro-fpere fame adiutus,naues ex Afia cótraéfas fuis legatis diftribuit. ex hisTriarius Apameamappulfus urbemuicepit, amp;nbsp;Apamenorum infanis ad quæ confugera nt, magna cædem edidit. Ba^ba uero Pru-fiadem fub monte fitam amp;nbsp;Nicaeam occupauit, defertas aMithrida-tispræfidijs.Lucullus apud Achæorumportum cepittredecim na-ueshofl;ium.Variumautem amp;nbsp;Alexandru amp;nbsp;Dionyfium circa Lem numadeptusindefertainfula, ubimonftraturara Philoéfetæ cum. æreo ferpente arcuq; amp;nbsp;thorace reuinéfo fafeijs, monumenta cala-mitatis illius herois, concitatis nauibus contemptim in eos inuedus cft.quibus conflanter manentibus cohibuit remigium,amp; binas na-uesemittendo cxagmine,uolebateosprolicere.cumq;illinonpro-^cherentur contra,fed à terra fc defenderent, circumifit alias naues quæ diuerfà parte pedites in infiilam exponerent, atq; ita holies in naues compulit.qui metu Luculli non aufi altum petere,oram lege-bant,6i terra mariq; impugnati uulnerabantur,cum magna cæde ac confternatione fugientium. tres iHi duces in fpeluncæ latebris capti funt,equibus Dionyfiusepoto quod fecumhahebatueneno mox cxfpirauit.Varius Luculli iufluoccifusefl.non placebat enim Ro.le natorem intriumpho duci.cæterum Alexander ad earn pompam feruatus eli, amp;nbsp;Lucullus de Luis rebus geffis ad fenatum mißt laurea tas literas, utmos ell uidoribus. ipfe properauit in Bithyniam. Mi-thridatesPontum petens bis tempeliatem paffus efl:,amifitq; hoc in-fortuniouirorumcirciter decem milia,amp; naues circiter fexaginta: reliquæ difiedæ funt, ut quanq; uentus abflulit. ipfe prætoriarimis fatiicente,inPiraticumnauigium,amicis uetantibus, tarnen infeen-cJn:atqueitaSinopemàprædonibus peruedus efl incolumis .inde Ainifumfubuedus,amp;ad generum Tigranem Armeniùm,ÔL adMa Appian. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n 3 charem

I,

cliarem filium regnantem in Bofporo,mifit qui propere contraire/ ret auxilia. ad Scythas quoq; lînitimos cum multis donis amp;nbsp;magno auri pôdere Dioclem ire iufsit, fed ille amp;nbsp;cum donis amp;nbsp;cum auro ad Lucullum trasfugit, quiufus uiftoria promouebat exercitum, amp;nbsp;Oquot; biter omnia fubigens deprædabatur: moxq; ut in regione fortunata amp;nbsp;diu bello intada,mancipium uendebatur drachmis quatuor,bos drachma, capra, oues,uefl;es, amp;nbsp;reliqua, pari uilitate precij. deinde Lucullus oppugnauit Amifum et Eupatoriam,quam luxta Amifum Mithridates condidit amp;nbsp;appellauit de fuo cognomine, fecitq; am * pars uero exercitus ad Themifcyram oppugnandam diébam ab Amazone quadam, fitam ad Thermodontem fluuium. hi contraThemifcyrenfès turribus utebantur amp;nbsp;aggeribus,amp; cuni culos tam amplos fodiebant, ut in eis pugnæ cómitterentur fubter-raneæ. hos oppidani fiiperne aperiebant, amp;nbsp;per foramina demitte-bant in operarios urûs aliasq; beftias et apum examina.at apud Aiw fum laborabatur alijs difficultatibus,dum Amifenfes repugnatdre-nue, nónunquam erumpendo, atq; etiam prouocando adlinguh-ria certamina.eo Mithridates large cómeatus,arma,milites,fubmit-tebat è Cabiris, ubi hibernans colhgebat alium exercitum. amp;nbsp;neruntpeditum x L.equitum quatuor M.indateautem ucre Lucullus per montana contra regem profcébus ell qui flationes difpofue rat etimprohibituras, amp;ignibus fignificaturas liquidaccideret.bis præerat Phoenix uir regij generis : qui dédit quidem expaftolignu aduentus Luculli, uerum ipfe ad eum transfugit cum fuis copijs : ille fuperatis iamfecure montibus delcenditad Cabira. ibi equeftri prælio uiebus à regijs,retro ad montes fe recepit.eius equitum præ-feéfus Pompeius ad Mithridate adduébus fàucius, rogatusq; quam gratiam pro falute poflet reddere, Magnâ,inquit, fi Luculli anaicus fueris.fin minus, ne deliberatione quidem opus habeo.pofihocre-fponfum uolentibus eum occidere barbaris non permifitrex,negas fè fæuiturum in uirtutem deftitutam à fortuna. deinde per continu-^ os aliquot dies produébis in aciem copijs, cum Lucullus in æquum locum non defeenderet, ipfe qua montem alcenderet circumfpicie bat.interimOlcabahomo Scytha qui dudum ad Lucullum transfu gerat,amp; in proximo equefbriprçlio multos feruauerat,ideo admen fæ confiliorumq; ac fècretorum ïbeietatem admilTus, uenit ad eum meridiantem in tentorio,uolebatq; irrumpere,breui tantum pugi-one accinébus ex more.cumq; prohiberetur indignabatur, dices ne ceßitatem quandam pofiulare ut excitaretuf imperator. Lmulisau-tem negantibus quicqua magis necefiarium Luçullo quàm falutera, mox '

M I T H R I D A T I Cl s LIBER

moxafccnfo equo ad Mithridatem trahfcumt^fiue fufpeftû fe cre-dens, fiue iratus ob acceptam ut exiftimabat iniurîam. ad regem aur temdetulitalium Scytham nomine Sobadacum, quod de transfur giendo ad Lucullum cogitaret:qui flatim comprehenfus ed.LucuI-lusdefcenfumin campos cauenspræpollentibus equitatuhoftibus, necuidens tranfitum alium,reperit in Ipelunca uenatorem peritum inontanorum callium, quo du clore ufus per uias nulJi tritas perue-lîitfupra caput Mitbridatis,defcenditq; tune quoq; câpis uitatis pro pter equitesj,amp;poft eluuiem quadam aqua plenam caflra pofuit.ibi déficiente cômeatu,frumentatum mittebat in Cappadociam,amp; cre-brouelitabatur cum boflibus, donee fugientibus aliquando rcgijs Mithridates è caftris procurrens fuos obiurgatos è fuga reuertere coegit, tantumq; pauorem ineufsitRomanis, ut perpetuo curfuin montana refugerent, etiam poftquam àperfequendo deftitifTentre gij,amp;quifq; proximumàtergofugæfociumtaquam perfecutorem fiigeret.tantus pauor omnes occupauerat.eius üiétoriæ nuncios Mi thridates circa omnes terras dimifît. equitatus autem magnam partem,amp; earn quidem pugnæ cupidißimamjiußit infîdiari frumenta-toribus è Cappadocia Lucullo cômeatus afferentibus,fperans le re-daéturû eum ad talem inopiam,qualem ipfe ad Cyzicum paffus fue-rat.amp; eratid egregium comentum,Lucullum cômeatibus quos fola Cappadocia fuppeditabat excludere. uerum équités regij cum in pri mum agmen frumentatorum incidiflent in quibufdam faucibus, nonexpeélato dumin patentiora locaprocederet, nonpotuerunt ^4^13utiinanguflijs .Romani interim celeriter exagmine ftruélis ordinibus,alios exregijs occideruntadiuti locorum aïj3eritate,alios perrupesimpuleruntpræcipites,alios turmatim difperfbs coegerût fugere. pauci noétu in caflra euaferût, qui foli crediti fuperefïè inco lumesjcladis per fe magnæ famam maiorem fecerunt. ea non tam ci toadLucullum quàm ad Mithridatem peruenit : qui ratus Lucullû infè deftitutum cquitatu quamprimum faéturum impetum, de fuga, cogitauitpræ metu,amp; id confilium amicis flatim aperuit in fuo ten-torio, atilli non expeétato figno uafa colligendi, pro fe quifq; ante lucê è caftris emittebant farcinas, adeo ut in portis iumeta præ multi tudinefe inuicem comprimèrent. exercitus uero id uidens, amp;nbsp;aga-fones agnofeens, pauore fùfpiciohem augente indigne ferensnon datum fignum etiam fibi, uallum cum ira uno impetu promit : paf-fimq; totis campis diffugiebat nullo ordine, qua quifq; poterat, no expeftatis ducum acpræfeétorûimperijs.quæ ubirexfenfit tumul-' tuariepræpropereqi fieri, procurrit ê fuo tetorio diéturus aliquid, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;il 4 fed

DE BELLIS

fed cum à nemine audiretur, compreffus in turba cocidit: nioxq;in equumfublatus cum paucis ad montes properabat.Luculluscerti-or faftus de frumêtatörum uiéioria, uidensq; fugam hodium, mifit magnam manum equitu quæ fugientes perfequeretur. cos ucro qui in caftris adhuc reliqui ad reßdendum fe parabant,circumdeditle-gionibus : edixitq; ut tantiiper à rapinis abdinerent, dum fatisderet cædibus.at miles confpeftis multisuafis aureis amp;nbsp;argenteis,pretio-dsq; uedibus, cdiéli oblitus cd. ipfum quo q; Mithridatem, qui iam hab ebatur in manibus, cocifa muli aurum feretis farcina, dum illud prolapfum certatimcolligut,padifuntin Comana euadere.undead Tigranemprofugit cum m M.equitum,qui in confpeftumfuumuo admißuiußitin cadellis ali more regio.ea maxime de caufa Mithridates de regno defperans,Baccbum eunuchum mißt ad fuam regi-am,utforores,uxores,concubinas,quomodocunq;pofletinterinic ret.quæ gladijs,uenenis,laqueis,in feipßs fæuierût.hæcanimaduer-tentes præfefti pr^ßdiorum Miihridatis, unanimitcr ad Lucullum tranßbant paucis exceptis.qui podquam obeundo prouinciam con di tuit,ad maritimas quoq; Ponti urbes claßem appelles,cepit-Am^' drimamp;Hcracleamamp; cæteras , Sinope uero adhuc reßdebatcon-danter, amp;nbsp;ßitis profpere depugnauit nauali prælio: cæterü poftqua oppugnari ceperunt, incenßs nauibus grauioribus, leuioribus ue-ró confcenßs,aufugerunt.Lucullus earn ciuitatem moxfecitlibera, ïomnio tali monitus. Autolycum ferunt cxpeditipnis ab Hercule in Amazonas difceptæ dîcium, tempedate appulfum Sinopen, ibi re-gnafle,amp; pod morte quoq; religioßim ibihabuifle oraculum.hunc Sinopenfes afeituri fugæ comitem, pannis obuolutum condrinxe-runt funiculis: Lucullus ignarus rei, nec à quoquam monitus, uifus ed ßbi uidere ilium uocantem:amp; infèquenti die cum quidamftatu-am obuolutam ferrent præter eum, folutis ipßus iußu inuolucris ta Jem uidit qualis Jpecies ei nolt;du obuerfata fuerat.amp;his quidemfom nium proiuit.cæterum Lucullus pod Sinopen Amißim etiam refti-tuitfuis ciuibus,quipariter per mare profugerat.cumq; audidetde-dudbam eo ah Athenienßbus dum maris imperium tenebant,colo-niam, amp;reip. adminidrationeibifuidepenes populum, etiamcum ciuitas pareretPerfarum regibus,amp;rurfummandato Alexadrirefti tutos lib ertati pridinæ,fcruire pod coadfos regibus Ponticis: mifc-ratus eos amp;nbsp;Alexandri erga Atticos fauorem æmulans, iufsitefleli-beros:Sinopenfes quoq; in fuam ciuitatem reuocauit celeriter.ita Si 'nopæ Amifoq; defolatis Lucullus liabitatores rcdituit:acccptaq;à Machare Mithridatis fiJio regeBolpori corona aurea,amicunieuni appellauit

M I T H R I DA T I C I s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

appellauit.Mithridatemucró quæfiuitapudTigranem : rcuerïusq; obiter in Afiamadhuc muldæ à Syllaimpofîtæ nomine deb entern quartam partem fruétuum, tributa pro ædium modo amp;feruorum numero ftatuit,amp;uotiua fiera pro uiftoria dijsperfoluit, aefiiam dcbellatum eflèt.peraélis fàcris contra Tigranem non dedentem ex pofeenti Mithridatem,mouit cum duabus leétis Jegionibus Si. n. c-^uitibus.tranfduétisq; trans Euphratem copijs iter faciebat fblas pe cunias exigens à barbaris .nam regionum earum incolæ abhorrebât ab armis, nec dignabatur fe medios ingerere Tigrani amp;nbsp;Lucullo di micantibuSjnecquifquamLucuIliaduêtumindicauitTigrani.nam primus qui nunciarat,fufpcnius eft tanquam turbator populi. utue rotandemfenfit, Mitbrobarzanempræmifîtcum duobus milibus. cguitu,quiLuculli curfumimpedirct.Mancæum uero Tigranocer tçiufsit eflepræfidiojquamurbem utfupra dixi rexin honorem fù-ümibicondidit. Si optimatibus eo conuocatis muiftamimpofuit, ut bona quæcunq; ilJuc non transferrentur fièrent publica. urbem circundedit mœnibus quinquaginta cubitorum altitudine, quæin im0 referta erant equorum fiabulis'.regiamq; ibi fecit Si hortos am-plosinfuburbijs, additis pifeinis Si ferarum uiuarijs. arcem quoq; in proximo extruxit ualidam.quibus omnibus tune Mancæi cômif-iisfideijobibatregionem colligens exercitum. cæterumMithrobar zanem Lucullus primo congrefiu fiiperatum perfequebatur. Man^ eçouero SextiliusintraTigranocertamcompulfo, regiammox ex tramœniafitam diripuit, urbem arcemq; circûuallauit, admotisq; machinis,cuniculis etiâfuffoditmoenia.His negotijs occupato Sex-tiliOjTigranes coaébis ferme c c l M.peditum, equitum l m. partem eorumpræmifit Tigranocertamcirciterfexmilia, quipermedium Romanorum agmen faélo impetu, ereptas reduxerunt concubinas regias.cumreliquo exercituTigranesipfc contra LucuIIumprofe-^us eft. quem Mithridates tum primum conuenicns,fuadcbat ne fi gna cüm Romanis conferret, fed cum equitatu tantum circumeur-fando,agrosq; uafiando,ad famem eos fi poflet redigeretrquemad-modumipfeà Lucullo prefîus ad Cyzicum fine certamine amiferat exercitum. id cófilium irridens barbarus procedebat infiruéla acie: confpicatusqjRomanorum paucitatem diéberio pctijt.Si legati fiant bi,multi funt:quod fi hoftes,perpauci. Lucullus poftquam animad-uertitàtergoTigranis opportunum tumulum, équités in frontem immilît qui proritarent hoftem Si in fè uerteret,atq; etiam ultro cédèrent, ut barbari perfequendo turbarent fiios ordines. ipfe pediti-busadtumulum circumduébis afcenditnon fintientibus hoftibus.

utuero

DE BELLIS

Ut ueró ui dit cos quafi iam uidores difperfos in perïèquendo,amp;im pedimenta eorum omnia fub tumulo,exclamauit, Vicimus milites: primufq; curfu inuafitiumenta cum ïarcinis.quæ magno imjjetufu gientia incurrcruntin pedites,amp; Ei rurïum in equites,moxq; effufa fuga fada eft. nam amp;nbsp;illi qui perfequendo longe à fuis procurrerat, Romano equitatu in eos conuerfo cædebantur, amp;iumentainalios incurrebant ut exagitata.comprimentibusq; fe omnibus præ multi-tudine,ncq; plané fcientibuS unde effet cladis initium,ingens cædes patrabatur, nemine quenquam fpoliantc. id cnim Lucullus ediéïo uetuerat,grauem poenam interminatus fecus facientibus. itaq; amp;3r raillas amp;nbsp;torques calcando côtinuarunt cædem per c x x. flaclia,(lo nec noxfupCruenit.turaderaumreuerfi fpoliabant cadauera,Lucul-lo iam permittente.poft earn cladem MancçusTigranocertæpræf“^ dus uniuerfos Grçcos milites mcrcenarios exarmauitutfufpeftos. qui ucriti ne comprehenderenturjarreptis fuftibus congregatiamp;m cedebant amp;nbsp;quiefcebant.Mancæo uero cum armatis barbaris eos in uadente, obuolutis ueflc brachijs uicé clypei, audenter in eos fece-runtimpetum: lt;amp;nbsp;quotquot occidiffent, eorumarmaffatiminterim partiebantur. cumq; fatis armorum uiderenturnadi protenapore, occupatis aliquot turribus quibus diftinguebantur moenia,uocabat adfeRomanos öbfefïores, amp;afcedetes recipiebantintra mœnia.ita Tigranocerta captaingetiprçdaditauitexercitû, utpoteurbsreces condita, ambitiofe contradis undiq; incolis. Tigranes amp;nbsp;Mitbrida tes obeundo regiones colligebantaliura exercitum,cuius præbcftu-ra Mithridati eft crédita,quem alter putabat iam fatis dodunafuis ca lamitatibus, ad Parthos quoq; mifèrunt qui auxilia peterét. fed cum Lucullus quoq; per legatos regem eorum follicitaflèt,utautfîbipo tius auxiliarctur,aut fpedator effet certaminis,ille utriq; clam polH-citus,mifi t n eutri.atMithridates oppidatim inff ruxerat armorum fa * bricas, amp;nbsp;deledus habens confcripfit ferme ommes Armenios.ex quibus feledis fortißimoru l x x M.peditum, amp;nbsp;dimidio equitum, reliquos dimifît. Eos uero in turmas amp;nbsp;coEortes digeff os proximo difeiplinam Italicam, tradidit excrcêdos uiris Ponticis.ad quos ad-uentante Lucullo, MitEridates peditatum omnem amp;nbsp;partem equi-tatusincollecontinuit. cumreliquo Tigranes Romanos frumen-tatores adortus uidus efl, unde poflea fècurius frumentabantur ctiam expropinqüis locis MitEridati, amp;caffraadmouerûtpropius. Tigranera uero rurfus aduentantem puluis indicauit:lt;amp; decreuerat Lucullum includere in medio.quod ille intelligens præmifîtrobur equitu,ut quàm longißime prouedi cum Tigrane confîigcrentpri ufquam agmen eius inft ruerctur in aciem. ipfè Mithridatem ad cer-tamen

MITHRIDATrcrS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^5?

bmenp'rouocando amp;nbsp;drcumuallando elicere non potuitjdonecfa mes fuperueniens omnes infeéta re abire coegittTigrane in interio rem Armeniam,Mithridatem in Pontum ad regni fui reliquias.hûc fequebantur propriorum quatuor milia,amp; totidem accepti a Tigra ne. Lucullus uero eu perfecutus eft, coadus amp;nbsp;ipfe reuerti propter inopiam.fed Mithridates celerius confeéló itinere,aggrefîus eft Fa-bium ducem à Lucullo relidum, amp;nbsp;in fugam uertit quingentisin , Mpugna occifis. Fabius uero liberatis feruis quotquot caftra fes« quebantur,rurfus per totam diem dubio marte pugnauit,doncc Mi mridates faxo idus in genu,amp; telo ftib oculo faucius,elatus eft èprç ho celeriter ; unde per multos dies ceflatum eft,fiue folicitis de falu-teregis hoftibus, ftuc propter multitudinem uulnerum quiefcenti-bus.curabant autem regem Agari gens Scythita, rçmedijs côfeélis eferpentum uirulentia, qui propterea Temper fequutur comitatum regium. cæterum Fabio fuccefsit Triarius, àLucullo nouum addu-j cens exercitum. nec multo poft cum progrcflus elTetin aciem contra Miihridatem,procella qualis nulla ante in omni hominum memoria exorta eft,quç in utrifq; caftris difiecittentoria,iumcntatraf uerfum egit per deuia,præcipitauit etiam nonnullos milites.amp; tunc c[uidem utriq; retro cefterunt.cum autem nunciarctur aduentus Lu culli,Triarius abfente illo depugnare cupiens, ante luce inuafit fta-,tioncsMithridatis. cumq; diu pariulrtuteccrtalTent, tandemrcxin Locornuconnixus incepituiöoriara, amp;nbsp;diftradis hoftibus pedita tumeorum in folTam quandam ccenofam compulit, ubi cædeban-,mr iinpune fidente ueitigio.ufus deinde uiétoria perfèquebatur ani mofeper campos equites,donec quidam RotCenturio, qui fpecie fa muli equitantem curfu æquabat, in femur eum percußit grauiter,’ quod tergum eius non fperaretfe polTe per thoracem perfodere. amp;nbsp;hunc quidem ftatim in frufta conciderunt proximi,Mithridates uero in extremam aciem relatus eft. amici regij fuis egregieuincétibus iignum propere dederût receptui. id ut inopinatum trepidationem miecit pugnantibus, ueritis ne forte aliunde aliquid mali accide-ntjdonec re cognita ftatim ibi in campo tumul tuarie circunftiterunC corpus regium.tandem Timotheus medicus cohibito {anguine fu-blimem eis oftedit : ft cut olim in India Macedonibus de Alexandro folicitis,rexipfeinnaui fe curandum præbuit, ut effet fpeébaculo o-mnibus.Mithridates poftquamrecollegitanimum,ftatim repreheh diteos qui fîgnum receptui dederant, amp;nbsp;eaipfà die Romanis caftris admouit exercitum:quæ iam deferta erant pauore militum.inter ca-dauerarepertifunttribuniuigintiquatuor,cêturiorcs cl. quantus præfeélo

156

præfeâorum numerus baud temcrein ulla Romanoruni clade defi deratus eft. uiélor in Armeniam, quam Romani minoremuocant, ferccepit, comeatus qui deportari poterantïècumauferes, cætcro« uero corrumpens,ne LucuIJo uenienti elTent uftji. quo tempore A* tilius Romanus fenator,qui iudicij metu dudu profugus ad Mithri-datem in amicitiam eius rcceptus ftierat, deprehefus eft regiftruerc inftdias. que ille pro dignitatis priftinæ reueretia torqueri uetitunij ftmplici morte nècauit,cMerum cófcios excru'eiauit grauiter.liberti uero cu quibus Atilius cofiliu comunicarat,illçfî dimifsifuntjUtpa troni fui miniftri. ubi uero Lucullus cum Mithridate caftra cotulit, Afiç procoful dimifsis circa populos praîconibus pronûciauit,Lu-cullum incufâri à ftnatu quod bellum diutius iufto protraheret.pro indefenatum miftum facere eius exercitum,publicaturum bonaeo* rum, quiuoluntati fuæ non paruerint. quibus ad exercitu perlatis, mox diffluebant milites, éxeeptis paucis,qui admodumpaupet^s, ideoq; muldam non timentes,malucrunt apud Lucullum permanc re, atq; ita nec Luculli dult;ftu bellum Mithridaticu ullum certumaut firmum finem habuit. deficientibus enim focijs in Italia, amp;nbsp;urgente fame propter occupata â piratis maria, intempeftiuum uifum eft tan to bello inuolui, priufquam amouereturprælêntes moleftiæ. 9^*^^ etiam Mithridates intelligesinuafitCappadociam, amp;nbsp;proprium gnum muniuit,dißimulantibus Romanis,donee repurgareturmaria: quod poftquamfuceeßit, amp;nbsp;piratarum profligator Poiupeius Aflam attigit, mox refumptum eft bellum Mithridaticum, amp;nbsp;coin-miftum Pompeio imperatori. quapropter cu pars lint Pompdanae expeditionis quæ ille in mari geßit ante bellum Mithridaticum, nec adullam aliamhiftoriam proprie pertineant, libetmihi in hocloco ea per currere.Mithridates dum primum bellum aduerfus Romanos gereret, Aflamturn obtinens, Syllagrauibusnegotijs occupatoin Græcia, ratus non diuturnum fore in Afla flxum imperium, amp;nbsp;alijs iam diftts modis uaftauit earn prouinciam, amp;nbsp;mari piratas immiftt. qui primum paucis nauiculis uagi latrocinabantur.bcllo uero ferue teauéli numero, magnas quoq; nauCs flbi parauerunt.guftatis dein de lucris non mediocribus, neuiéto quidemautpacato autfugien* tc rege ipfl deflftebat. qui enim facultates amp;nbsp;patrias propter bellum amifèrant, ad fummä egeftatê redaóti, reliélis terris quæftu faciebat c mari,myoparonibus primum amp;nbsp;hemiolijs, deinde dicrotis amp;nbsp;tri-remibus oberrantcs,dult;ft:antibus archipiratis certas manus prædo-num quafl bello legitimo,amp; oppidaparummunitainuadetibus.'in-terdum etiam munitorummuros perfodientibus aut quaflantibus:

MITrtRIDATICIS LIBER

^57

quæ ui capta deprædabantur, amp;nbsp;ditiores abducebant in fua recepta-cula,ut fe pretio redimerent, amp;nbsp;indentes fuis lucris ïpeciofa uocabu la,abdicatopiratarumnomine,appellabat femilites mercenarios. opifices quoq; uinéloshabebant, amp;nbsp;non definebant materia ligno-rutn,ferri ærisq; cogerere.elati enim lucrorum amplitudine,amp; cer-tipermancre in eo uitæ genere,gerebant fe pro tyrannis ôc regibus, amp;excrcitibus fecoferentes inexpugnabiles exiitimabant fi coirent inunum, fabricando naues armaq;, maxime in Cilicia cognomine afpera, quam comune omnium faciebant receptaculum, ceu belli fe dempræcipuam.habebant quidem pafiim cafi:el]a,arces,defertas in fulasjfiationesq; occultas nauium,fedpoti{simû cxcurrebat ex bac parte Ciliciæ afpera importuofaq; amp;nbsp;altißimis afiurgente cacumini Dus.unde ab omnibus comuni nomine appellabantur Cilices,quod malum id ortum in Cilicia,in focietatem Syros, Cyprios, Pampbyli oSjPonticos amp;nbsp;ferme omnes oriêtales gentes pertraxit : qui propter diuturnitatem belli Mithridatici malentes inferre damna quàm per-peti, mari terrain mutarunt, ut breuißimo tempore exorta fint eo-rum multa milia.nec iblum mare quod orientis oras allait habuerüt inpoteftate,fed quàmlate patetufq; columnas Herculis.nam amp;nbsp;prç tores Ro.aliquot uicerunt naualibus prælijs,amp; in bis prætorem Sici liæ.circa quam infulam nemo nauigare audebat, agris quoq; à cuko ribus defertis propter incurlàtiones continuas, cum non leui urbis Romanæ incômodo, uel quôd uexarent eius prouinciæ, uel quôd ^rbanam multitudinem inde fames premeret. amp;nbsp;erat difficile delere tantas nauales copias,tcrra amp;nbsp;mari diïpertitascircumquaq;,expedi-tasadfugiendum,non èfuis patrijs, non ex apertis locis excurrêtes, declares ullos aut quicquam propriijm babétes, fed quicquid in ma

incideret. quapropter tam infolita belli omnibus legibus foluti ratio,in qua nil certurir efièt, nil confpicuum, cunôi:is ob perplexita . tatenaeratformidabilis. namnec Murenabos prædones aggrefius quicquam eifecit memorabile, nec poft eum Seruilius Ifauricus: fed ïamexfcendebant contemptimetiaminitaliç maritima circa Bruns« difîum ac Etruriam, abripueruntq; exlpatiantes aliquot nobiles fœ ininas,amp; duos exercitus unà cum ipfis aquilis. quas clades ignomi-niasq; Romani non ferentes amplius,eum cuius tum inclytafama e-ratPompeium lege lata imperatorem creaueruntintriennium, qui toto mari quod eft intra columnas Herculis, amp;nbsp;in maritimis prouin Çijs ufq; ad quadringêtefimum à mari ftadium, poteftatem baberet ïiîiperandiregibus,præfidibus,ciuitatibus, ut iuuarcntfe rebus om nibus.deledusquoqjbabereillipermiferuntjamp;pecuniascoHigere.

Appid«* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O exordina

IjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

ex ordinarijs ctlam legionibus tradiderut ei exercitu,amp; naucs quot-quothabcbantjtuminnumerato v i m. talentorum atticorum.adeo laboriofa res uifa eft tot nauales exercitus in tanto mari amp;nbsp;tot late-bris perfequi, refugientes facile, rurfumq; infefiantcs ex improui-fo. nee ullus unquam Ro. imperator ante Pompeium cum tanta po tedate profeóf us eR. cui moxrepræfentatæ funt copiæ c x x M.pedi turn,equitumi111m.naues annumeratishemioJijsc cixx.legati fenatores xx v. quibus Pompeius mare diRribuit, datis cuiq; naui bus,equitibus, peditibus amp;nbsp;prætorijs mfignijs, ita utquifq; meruni imperium habcrct in parte fidei Riæ crédita.ipfe quaR rexregumcir cumcurlaret amp;. uifèret manentem quenq; in Ratione fua, ne perfe-quendo piratas priulquam uno loco abfoluerctuilt;Roriam,diRrahe retur in alia^fed effent ubiq; qui fuccurrentes fibi mutuo, piratas ua gando elabi non finerent.ita conRitutis rebus omnibus amp;nbsp;ordina-tis poteRatibus Hifpaniam amp;nbsp;columnas Herculis Tib. Neronêuna cum Manlio Torquato iußit curare^ Gallicum LiguRicumq; mare attribuitM.Pomponio. Africain cum Sardinia Corficaq; amp;nbsp;propin qtiis infulis Lentulo Marcellino amp;nbsp;P. Attilio, oram ItaliæL. Gelln’ êc Cn.Lentulo. à Siciliæ littoribus ad Acarnania Ionium marePlo-tio VaroTerentioq; Varroniffruandum exeadem ordinationeob tigit.L.CinnæPeloponnefus,Attica,Euboea,Theffalia,Macec!onia, Bœotia. Aegeurn uero uniuerfum amp;nbsp;Hellefpontus L.Cullio.Bitby-niajTbraciajPropotiSjOs ponti,P«Pifoni. Lycia uero amp;nbsp;Pamph/ia, Cyprus Phoenicia Metello Nepoti. ad hunc modum ab eo dilpo-Rti funt duces qui iuxta conRitutam rationem uel impugnarcntprç dones uelarcerent, utab alijs exagitatos exciperentalij^ nequisper-ffquendoproueheretur longius, neue longinquis nauigationibus res diu protraheret.ipfe uero uolitans omnes inuRebat,amp; perluftra-to intra dies quadraginta traófu occidental!,Romam uenit atq; inde Brundifium .àBrundifio uero ueébus per tot ac tanta orientisfpa-tia,pertcrruit omnes celeritate aduentus amp;nbsp;apparatus magnitudine, expeébationeq; duels tarn inclyti: adeo ut piratæ qui uidebatur ultro lacefsiturfaut certe difficilem eireddituriuilt;Roriam,præinetumox oppugnationesurbiumreliquerint,amp; inRiasarces ac Rationes ie re ceperint, atq; ita Pompeius Rne certamine maria perpurgauerit,piratæ uero à prætoribus in Ria cuiufq; proulncia in potcRatem reda-lt;Ri Rnt. ipfe Ciliciam petijteum uarijs militum copy's amp;nbsp;machinaru magno numero,exlRimans eorum arces in rupibus fitas oppugnan das modls omnibus. fed nihil his opus habuit, fola enim celebritas nominis amp;nbsp;amplitudo apparatus ita prædones perterruerat, utfpe-rantes

MITHRID ATICrS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;159

rantes clementiorem uiélorem fi abfiinerent à certamînc, primum Hi qui Cragû amp;nbsp;Anticragum tenebant cafiella maxima, deinde mon tani Cilices alij poft alios fe eius fideipermiferint: fimulq; multû ar-morumueliamperfeftorum uelinfabricis incboatorum tradide-rint.præterea nauesalias femiperfeftas innaualibusgt;aliasiamna-üigantesjæs ferrumq; in taies ufùs comportatum,lintea,funcs,uari-amq; materiam, captiuorum mukitüdinem, uinftorum ut uel fe rc-dimerentjUel operarenturirl ergaftulis .Pompcius amp;nbsp;materiam in-tendit,amp; naues abduxittcaptiuos domum dimifit: quorum multi in uenerûtfua cenotapbia,quippe defideratiiampridem. eos uéro qui uldebantur non fuapte malicia,fed amißis bello facultatibus ad hoc uitæ genus deueniftè,Mallüm, Adana,Epiphaniam,amp; fi quod aliud cratinfrequens oppidum in Afpera Cilicia habitare iufiit î nonnul-los etiam ex bis mint Dymenin Achaiam.atqj itaPiraticum bellum quod diuturnû fore putabatur,intra paucos dies per Pompcium co feftum eft,in quo naues expugnatç funt lx x 11.déditç c c c v i.op pida,caftella,cæteraq; horum receptacula c x x.prædonum qui re-pugnare conabantur cæfa funt circiter decem milia. poft hanctam celeremamp;opinione felicioremuiftoriam fenatus populusq; Romanus Pompeium in nauatæ operç præmium magnifice honoratû^ imperatorem defignauit ad bellum Mithridaticû, prorogata illi ea-dempotcftate bellipacisq;, amp;nbsp;arbitratu proprio uel hoftes iudican-dij uel afcifcédi focios, ut quenq; dignum exiftimauerit: eidcm data amp;nbsp;imperium in oranes exercitus quotquot eflènt extra Italiam. quæ omnia fimul nunquam cuiquam ante hune P.R.contulit, amp;nbsp;fortaft HsHanc ob caufam Magnum nominant, nam bellum Mithridaticû. ïamante amp;nbsp;ab alijs imperatoribus confeélum fuerat. Pompciuslgi-turftatim ex Afia contraâis copijs caftrametatus eft in Mithridatis Hmbüs:qui tu è propria ditioe habebat leébifiimû exercitû,x x x m. peditum, amp;nbsp;111 m. equitû, adregnifuipræfidium. amp;nbsp;quiaLucullus cam regionem nuper uaftàuerat, propter inopiam comeatuû multa fiebanttransfugia, quamuis rex in deprehenfos fæuiebat atrocibus lùpplicijs,quosautde rupedabat præcipites,aut muldabat ocu-lis, aut uiuos comburebaf.quo metu abfterrebat quidem multos ne transfugerent, fed nihilominus atterebatur inopia. miftis igitur ad Pompeium legatis ,rogabat quibus polïèt pacem impetrarc condi-tionibus.relpondit ille:fitransfugas tradideris,amp;teipfùmfideino-ftræ comiferis.rexid ad trâsfugas retulit.quos cum uideret territos, lurauit fe nûquam cum Romanis pacem habiturû propter ipforum auaritiam, ncc traditurum cis quenquam, ncc faéburum quicquam '

Appid/i» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O a ni fi

1lt;^O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

nifi in communem utilitatem ómnium. at Pompeius cquitibus collo catis in infidijs, alios mißt quipropalam ftationem rcgis laceffe-rent,quos iüfsit poft prouócatione cedere quafi territos,donecho-ftes in infidias proucéH terga uerterent.amp; fortafle uiélores irrupif-fent in caftra cum fugicntibus, ni rex hoc ipftini metuens produxif-fet pedites♦illi uero retro celTerunt. hæc fuit prima inter partes equc ftris uelitatio. rex deinde prcftùs inopia, inuitus adinteriorafuire-gni fe recepitjiperans hoftem in regione uaftata morantem fenfuru multaincómoda.Pompeiusueropoftfecommeatus dcferriiufle-rat,progreftus deindeadorienta]emregnitralt;ftum,uallum ctJh' diorum crebris caftellis diftinótum regi circudedit, ut difficileinei frumentatione redderct. id opus rex non impedijt, hue metu, imprudentia,quæ plerunq; foJet calamitateantecedere. cumq; rur-fumlaboraretinopia, quicquidiumentorum habebatmaftauitjC-quis tatum ieruatis. ad nunc modum iubleuatus uix p er integros l. dies,nolt;ftu aufugit cum magno filentio per uias difficiles, poftridi® Pompeius uix eum aflecutus, extremum agmeninuafit. rex ne tum quidem quamuis amicis iuadentibus deftenditin prælium, conten-tushoftem ftibmoucreperéquités,amp;ueipereindenfifsimasfyluas fe abdidit. fequenti die uicum occupauit circumquaq; munitunini pibus.ad quern unicus afcenftis pateDat,amp; ftruabatur à quatuor co-nortibus .Romani quoq; ex aduerfo ftationem oppoftierunt, nerex effugeret.p oftridie uterq; exercitus primo mane armatus eft:lt;^ greisi utrinq; ftationarij uelitabantur per decliuia, nonulli etiame-quites regij fineequisiniußiopem fercbant fuis militibus. in quos cumcompiures Romanoruméquitésirruerent,regij unoagjninc caftra curfti petebant, ut confeenfis equis cum Romanis æquo mar tc confligerent. eos ita cum clamore curftiq; ruentes conlpicati efu periore loco qui adhuc armabantur,rem no intelligentes,ratio;hos captis diucrïà parte caftris fugere, amp;nbsp;ipfi proieeftis armis fugiebant: amp;nbsp;cum non patcret exitus impingebant in fe inuicem glomeraban- , turq;,donec perrupes defiliret,atq; ita Mithridatis exercitus perijt, propter temeritatem eorum, qui dum immißi uolunt fuis ftationa-rijs fuccurrere,tumultum excitaueruLreliquum facile fuit Pompcio conficere,cædenti præhendetiq; inermes amp;nbsp;impeditos rupibus.cæ-fà funt ferme decern milia,amp; caftra capta cu omni apparatu.Mithridates cum folis ßtellitibus per rupes elapftis, incidit in quofdam c-quites mercenarioSjamp; peditu circiter tria milia, à quibus ftatim de-duétus eft in caftellum Sinoregem,ubi multum pecuniæ coacerua-uerattmoxq; datis muncribus amp;nbsp;annuo ftipedio numerato fugæco-mitibus:abJatisqj inde ferme fèx milibus talentorum, ad fontes Eu-phratis

MITHRIDATICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l(5l

phratîs properauitjCoIchos porró petiturus,amp; cum nufquam cur-fuminterinitteret,clie quartaEuphratem tranfijt.per triduum d^iil-He difpöfitis Sc armatis uel præfentibus uel accedentibus copijs,in-uafitChotenen præfeéturam Armeniægt;ubi Chotenos Hiberosq; mifsilibus ac glandibus iter impedif e conatos propulit, Sc perucnit ad Ablarum fluuium.Hiberos Afiaticos quidam putat colonos Eu-ropæorum, hoc eftHifpanorû, quidam döntrahosillorumralij nomen tantum utrifq; comune j cum nec in lingua fit quicquam fimile necinmoribus. Mithridates ueró hibernans in Diofcuriade, quam ciuitatem aiuntuefiigiumperegrinationis Argonaucarum amp;nbsp;Cafió rum,nihil mediocre uel quod profügum.decerct cogitabat ; fed per luftrataincircuituorapontica, Scythisq; maris eiusaccolis amp;palu disMæotidis, peruadere in Bofporum, pulfoq; Machare ingrato fi lio,rurfus apertum cum Romanis bellum gerere, amp;nbsp;ex Europa im-pugnare Afiam, direptam freto medio, quod quidä nominatu pu-tant à boue,in quam Io mutata iliac tranauerat,Iunonis zelotypia fu gicns.has nouas amp;parum credibiles cogitationes Mithridates tarne aufus exfequijfecit iter per gentes Scythicas,uel infenlas uel aliénas^ partim ui,partim gratia, adeo fugies etia calamitofusq; amp;nbsp;reuercdus erat amp;nbsp;terribilis. amp;Heniochosquidemlibenter exceptus tranfiuit: Acbæos ueró obfifiere aufos fugauit,quos aiunt à Troia redeuntes inPontumaélöstempefiatibus, amp;ibiut Græcos multaperpefiösa barbaris.cumq; naues petiflent à patrijs ciuitatibus,repullàm pafios præindignatione in tanta deuenifle rabiem,ut Scythico more quoc quot Græcos in poteftatem redegifient,maéi:arentpro uiélimisipri mumnullo difcrimine,procedente uerotempore pulcherrimum poftremo forte duélos. hæc de Achæis Scythicis dixifiê fuf-fecerit.cæterû Mithridates ingreflus regiones Mæoticas,multis fub-ditasregulis, ob famam rerum geftarum regniq; ob omnibus hofpi taliter exceptus deduétusq;, multa dona dédit recepitq;. atq; etia in focietâtêeos pertraxitmiram expeditione cogitans,per Thracia, amp;nbsp;irideper Macedonia, pofiremoq; per Panoniafiiperatis alpibuslta-liam petere,elocatis filiabus potentilsimum quenq; illorum fibi cô-iungens. turn Machares filius pofiquam audiuit eum tam breui tem pore tot feras gentes amp;nbsp;quæ uoeâtur clauftra Scythiæ nulli ante per meata tranfifiè, legatos ad cum mifit qui exeufarent, quod neeeßita te coaftus Romanos coluerit. fed ubi cognouit eum implacabilem, fugitin Cherfonefiim ponticam, incenfis nauibus quo patri perfe-quendilàcultatemadimeretffêdcumille immififiètin eumclalîèm àlûmjnianus fibimetintulit.Mithridates amicos quos ipfe in regnû gt;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Âffittm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o 3 abeunti

DE BELLIS

abeûti comités addiderat,omnes interemit.filij uero familiäres,oB-ftriétos eipriuatimamicitia,dimifitincolumes. in hoc cafuPompei us fugienté Colchos ufq; perfèquutus efl:. deulteriorefugaperPon ticas Mçoticasq; gentes nihil fufpicans,ratusq; profugum nihil magnum aulurum poftea,Colchos obibat,ut Argonautarum amp;nbsp;Cafto ris Pollucisq; peregrinationes uifèret,prçcipue locum uidere cupi-ens in quo Prometheus fertur affixus fuiffe Caucafo, in quo monte multi fontes funt ferentes ramenta auri minutifsima,amp; ob id paruin confpicua^accolæ uero uellera uillofà in riuos demcrgunt,atqueita aureas harenulas his inhærentes colligunt . amp;fortafletale fuitilm“ inclytum Aetæ tergus aureum. hæc ïpeélacula obiturus Pompeitt^ deducebaturàcæteris omnibus uicinis gentibus; foliOrœzes Alba norû,amp; ArtocusHiberorû, reges cumfeptuagintamilibusinfdûs ci ftruxerunt circa Cyrum fluuium, qui duodecim oftijs nauigabniquot; bus in mare Cafpium illabit.multos amnes inuoluens,amp; in his Ara-xem omnium maximum.at ille compertis infidijs ponte iunxitduu* um,amp; barbaros in faltus compulit,peritifsimos pugnandilocistali-bus.clamfubducêtesfe, inuadentest^; hoftem denuo. fed ille faltuii^ circumdatum incendit,amp; extra fugientes perfecutus eft, donee datis donis amp;nbsp;obfidibusjipfi quoq; fuerunt triumpho materia.multaau-tem amp;nbsp;inter obfides amp;nbsp;inter captiuos inuentç funt mulieres^non mi nora palTæ quàm uiri uulnera, pro Amazonibus habitæ, fine tnerut profeéla à uicina gente Amazonum auxilia, fiue commurti noim^® bellicofas mulieres barbari uocant Amazonas.ab hac uiftoria reuer tens Pompeius exercitû duxitin Armeniam contra Tigranem, tan-quam Mithridatis focium.Artaxata petens eius regiam.Tigrancsau tem noluit bellum gerére, iam liberorum trium pater è Mithridatis filia,ex quibus duos ipfe interfecerat: alterum rebellatem in prælio, alterum in uenatiône,quod fe prolapfum neglexiflet attollerc,amp; lä-centi ademptû diadema impofuiflet lüo capitii T crtius ueroTigra-nes, in uenatione quide, quia patri codoluit 5 corona ab eö donatus cfhpaülo tamé poft hic quoq; defecitzuiftusq; bello fugitadPhraate Parthoru regem, qui turn recens Sintrico patri in regrtû fucceflerat hic propinquante PompeiO, exhofpitis confilio, qui fîbi priuatim quærebatimperatOris amicitia,fupplexad Romanos cofugit, (juam uis nepos Mithridatis ex filial fed magna fama erat apud barbaros iu ftitiæPôpeiJ ac fidcircui credulus etiâ pater Tigran es, ne caduceato re quidé præmilfo ad eu profeétus eft, permifTurus eius arbitrio 0-mne fiiû ius,amp; acculàturus filium apud ipfiim iudice.cui cum Pora^ peius tribunos amp;nbsp;præfedos equitum obuiam mififfet honoris gra-tia,rc

MITHRIDATICIS liber

tia, regis comités pârum fecuros fc rad quia caduceatoremnopræ miferat,retro fugerunt.Tigranes uero acceßit ad illum,amp; tanquahl potiorem adorauit more barbarico.licet fint qui prodât eum Pompei} iuflîi adduftum à lidoribusmtcunq} tarnen uenit,rationem à fê geitorumreddidit :donauitq; imperatorem ipfiimtalentorumfex milibus,milites uero quinquaginta dracbmis fin^uJoSjmillenis cen turionesjdccies millenis tribunos.Pompeius præteritorum ei dédit ueniam,amp; patri conciliauit filiurasquem pro arbitrio iußit regnare in Sophena Gordenaq;. bæ nunc cenfentur minoris Armeniæ no-mine. cæteram Armeniam patri addixit, ea lege ut hune filium hære demrelinqueret.prouincijs uero quçfitis belToiam hune eumiußit decedere, amp;nbsp;deeeßit tota Syria ab Euphrate ufq; ad mare. nâ amp;nbsp;bac Tigranes occuparat amp;nbsp;parte Ciliciçjciedo Antioebo Pio.Tum Ar-menij qui regem ad Romana caftraiter facictemmetu deferuerant, Eli O adhuc apud Pompeium hçrenti fuaferunt,ut patrem ex in fi dij s inuaderet. fedillecaptus cft:amp;cum uindus etiamParthos cotra Ro manos folieitaret per nuncios,in triumpho traduélus necatus efiin carcere.Pompeius iam debellatum exiftimans, ciuitatê condidit ubi Mithridatempræliouicerat,quæ exre nomen habet Nicopo]is,fita in minore Armenia. Ariobarzaniregnum Cappadociæreddidit,at-tributa amp;Sophena Gordenaq; quas Trigram minori dederat:amp; nunc cenfentur bæ quoq; in prouincia Cappadociç.eidem dédit eti amCilîciæciuitatem Cabala,amp; quafdam alias : quodregnum Ario-barzanes integrum reliquit filio fuperfiiti,multis mutationibus ob-noxium ufq; ÄVG. Cæfaremgt; quo imperante quemadmodum alia Snædam, ita hoc regnum in prouinciæ formam redaéium eft. Pom perns deinde fuperato Tauro bellum Antioebo Comageno intulitj donee «5c ill e in amicitiam receptüs eft. Darium quoq; Medum pro-fiigauit,uel quiaiuuerat Antioeburh, uel quiaTigranem antea Are tametiam Arabum Nabatæorum regem bello petijt, amp;nbsp;ludæos qui ab Ariftobulo fuo rege defeeerant, donee expugnauit Hierofolyma urbem eis ßndiißimam, præterea Giliciæ reliqua quæ nodum agno feebant Romanum imperium gt;nbsp;amp;nbsp;quicquid Syriæ circa Euphratem colitur,Coelen,Phoeniciam,Palæftinam, Idumæam, Ituræâ, aliasq; Syriç partes obeûdo Romanis fubiugabat fine ccrtamine,nulla culpa Antiochi Pi}, qui turn præfens paternum regnum conabatur im-petrare precibusifèd quiaTigrane qui Antiochum uicerat expuifo, populo Romano eas regiones iure belli acquifitas cenfebat. hæc co fiituenti legati fuperueneruntàPhraatc amp;Tigrane, inter quos bellum exortum erat.Armenij tanquaab amico petebantauxilia:Partbi

04 in

DE BELLIS

in amicitiam populi Romani cupiebant recipi.illc nolens Parthis af mainferreabfq; S.C. mißt qui pacem inter partes facerent.qui dum bis negotijs diÂinetur,Mithridates iamPontum circumluftraueratJ occupatoq; Panticapæo^ quôd eft in Europa ad oilium ponti empo riunijiuxta fretum interfecitXipharern ßlium,propter materna cul« pam hanc.habebat Mithridates caßellum,ubi in iùbterraneis thefau ris multa ærea uafa ferreis circulis uinftapecunias celahant.huicca-ftello præfefta Stratonice una è regijs fiue cocubinis Eue uxoribus, thefàurorumconfcia, dumàdhucPontum circumiret Mithridates, cailellum Pompeio unà cum theiàuris tradiditj hoc unum pada, ut ß forte Pompeius XipharemfiliuminpOteßatem redigeret,roatn eumferuaretincolumê.illepotitus pecUriijs,fiIij falutem ei eft pohiquot; cituSjßmulqj permißt res fuas habere mulierem^ his cognitis rexin terfecit Xipharem ad fretum, infpeébate matre ex aduerfo httore, amp;nbsp;cadauer infepukum proiecit. itapietatemneglexit,modo matrido« leret quæ peccauerat.legatos etiä ad Pompeiura adhuc in Syria mo-rantem, amp;nbsp;nefeientem eum eßefuperßitem, mißt,qui tributapopu Jo Romano polJicebantur,ß concederetur ei regnu paternu.cumq; illepoßularet,utipferexueniretgt; ßcutTigranes uenerat, idfchctu rum negauit,ut parum décorum perionç Mithridatis, mißufuni tarnen filios Ct amicos aliquot.his didis deledus maximos habuit pro mifeuetam eieruis quameXiftgenuis.armaquoq; multa ettelahbri cabat amp;nbsp;machinas,nulli parcehs materiæ,ne bobus quidemaratori-bus in ufum neruorum.tributa Omnibus etiara tenuibus prçfcripfît. hæcàminiEris cxigebantur cum multorum iniurijs non fentiente Mithridate. morbus enimquidam ulcerofus faciem eius inuaferat, . ut à foJis tribus eunuchis afpici pateretur qui eum curabat. quo per/ curato iam etiam copiæ paratæ aderant 5 fexaßinta cohortes fexcen-tenariæ, amp;nbsp;alia mukitudo nuraerofa, nauesq;, amp;Joca opportuna, quæ duces illo ægrotante occupauerant. traiecitq; partem exercitus Phanagoriam, alterum emporiu ßtum in hoßio, utaditum utrinq; teneret, Pompeio etiamtumhærente in Syria.Caßor autemPhana-gorenßs, tortus aliquado a Tryphone eunucho regio, ipfum eunu chum intrantem adortus confecit,amp; plebem uocabat ad fibertatem. ' quæ quamuis iam arx tencretur ab Artapherne cæterisq; Mithrida-ttis filijs,aggeßis circumquaq; lignis earn incendit : quo metu Arta-phernes,Darius,Xerxcs,Oxathres amp;EupatraIiberi Mithridatis fefc dediderunt,in his folus Artaphernes erat ferme quadragenarius, rc ’'Jiqui formoß pueri.Cleopatra uero altera filia reftitit,cuius genero-/itâte pater deledatus,ßibmißis multis dicrotis ea eripuit.quotquot autem

mithridaticis liber

Sutccratin propinquo caftella tiuper occupata à Mithridate, auda^ lt;1 exemplo Phanagorenfium permota defecerunt, Cherfonefus, TEcudofîa,Nympnæum, aliaq; circa pontum opportuna beJIo ge-rêdo. ille uidens crebras defeâ:iones amp;: lufpeéïum Habens exefcitû, Oeparum conftantis efletfidei,quippe coaftus ad militiam,præfer-timaccedcntibusgrauibus exaéEionibuSjamp;aduerfitate fortune fem per intuta apud mutabiles fubditoru militum animos,mifit ad Scy-thiam per eunuch OS adregulosnuptum filias, petens ut quampri-ßiumcumcopijs uenirentauxilio.nædeducebanturà n.militibus. ^uiparum à. Mithridatc digreßi, eunuch os interfecerunt, quod ab his apud regem præpotentibus fempcrmolcftatifuerant, amp;puellas âdPoinpeiumabduxerût.rex totliberis amp;nbsp;caftellis totoq; regno ïpo hatus, dignitatc quoq; amiflà amp;nbsp;fpe auxiliorum è Scythia, tarnen nc tum quidcm quicquam humile aut præfènti calamitatc dignum co-gitabatj fed ad Gallos quorum iam ante hac de caufa parauerat ami-citiasjiter deflinabat, ut cum cis per Alpes I(;aliam inuaderet, fperas niultosItaliæ populos odioRomanorûfibiadiungedos .audiuerat fnim amp;nbsp;Hannibali hoc fucceßifle bellum gerenti in Hifpaniajamp; ma Jurno terror! fuifle Romanis poft tale facinus. quin amp;nbsp;nuper ferè o-tnnesItalic! nominis locios ab cis defecifte odio publico, geftiflèq; cum cis bellum diuturnum : atq; etiam Spartaco gladiator! contra cosfauiftehomini dignitatis nullius, hæc animo uolutans propera-batin Galliam . eos magnificos conatus deftituit cxercitus, deterri-tusipftimniani audacia, amp;nbsp;expeditionis longitudine: tum quod du ccrentur contra uiros quosne domi quidem fuftinere potuerat : amp;nbsp;cxiftimabant Mithridatem rebus luis delperatis uelle fortiter potius acregie uitam finire quam in otio : attamen durabant aliquantifper quiet! cum patiebantur.erat enim non mediocris amp;nbsp;haudquaqua contemnendus rex uel in calamitatibus. in hoc rerum ftatu Pharna-CCS filiorum cariftimus, amp;nbsp;fæpe regnihæres deftgnatus ab co, fiue ^uodpericuloß fibiuiderctur talisexpeditio,lperanti etiamtumà romanis ueniam,quæ omnino nulla contingerepoterat,fi pater uc ^aret Italiam, lîue ob alias caufas cupiditatésue, patri ftruxit infidias. captis aut confcijs, amp;nbsp;ad torturam admotis, Menophanes pcrftiaftt ^ithridati, non oportere in difeeflu nccari filium ad earn diem ca-hfsimum.folerc cnim has mutationes exiftere belli tempore, quo fi uito amp;nbsp;illas conquiefeere. ficillc perfuaftis filio ueniam obtulit. at illejndicio quodam territus, amp;nbsp;feiens cxercitum alicno effe ab expe ditioneanimo, noéfuprimarios Romanorum transfugas proxime Mithridatc tendentes aceeßit,amp;periculumfiinltal!am!rentipfis

non

DE BELLIS

non ignotum cxaggerans, inultaq; fi manerent eis pollicens, îndu-xit eos ut à pâtre deficerent * moxq; nofte eadem ad alia propinqua caflra dimifir nuncios: amp;nbsp;illis quoq; pertractis in fuam fententiam, manc primi transfugæ conclamauerunt, quibus proximiquiq; amp;nbsp;mox afij pofi: clamoremreddiderunt,atque etîam naualis exercitus, fortafle non omnes prçmoniti,fed fuapte facilitate proni ad cotem-nendum miferum, amp;nouarum rerum Temper cupidi. alij confcio-rumignari putabant omnes côrrüptosjratiq; fe folosnonpoiîere-fiftere pluribus neceßitatc magis quàm uoluntate acclamabâtcum cæteris* Mithridates excitatus clam ore, mifit quofdam rogatû quid fibi pofcerent.illi non dißimulanter aiébant fe filium regempetere, iuuenem profene eunuchisdeditOjinterfeélore multorum fHo-rum,ducumac amicorum.his auditis Mithridates eos allocuturus prodijt: amp;nbsp;interim manus quædam præfidiariorum confercbatfc adtransfugas.quinegabâtfe eosadmittere,nifi adfidemimpetran-dam ederentaliquodfacinuSjfimplq; regem ofiendebat. atilli equû fugientis interfecerunt, amp;nbsp;Pharnaccm quafi iam uoti compotesre-gem appellauerunt:quorum quidam membranam chartaceanilon* gamlatamq; ètemplo depróptamuice diadematis circundediteius capiti.idconfpicatusfenexèfuperiore'porticu, alios poft alios mittc bat ad Pharnacem, qui tutum abitum peterent. fed cum nemo redire! ueritus ne Romanis dederet,ßtellites ócamicos qui adhuc^P^^^ cum permanebant, laudatos mifit ad nouum regem, quoru aliquot in uia præter opinionem occidit exercitus. ipfe exempto exinuolu-cro ueneno quo Temper accingebatur una cum gladio, id mifcebat. duæuero filiæuirgines quæ apud eum educabantur, Mithridatisamp; Nyfia, Aegypti Cypriq; defponße regibus, cnixe rogabantutante ilium potionem uenenatamfiimeret, uetabantq; biberc doneciplæ hauferunt.amp; has quidem ueneni uis penetrauit continuo.in Mithri datem quamuis data opera ambulantem cocitatius nihil agebat,pro ptcrquotidianampharmacorum confiietudinem quibus fe contra ucnencos præmunire folebat,quæ nunc quoq; uocantur Mithrida* tica. cum cofpicatus ducemquedam GallorumBituitum, Multum, inquitjtua dexteramihi profuit in prælijs,fedhoccrit meritumma-ximum,fi nunc me interemeris,periclitantcm ne in triumphum ab-ftrahar quitanto tempore tarn amplo regno prçfui,amp;nunc ueneno necari ncqueo, contra quod ftultus me præmuniuiremedijs. nece-nimpræuideramtriftifiimu amp;nbsp;domefticum regibus omnibusphar macum, liberorum, amicorum, amp;nbsp;exercitus perfidiam, cum omnia quæ ad uiébum pertinent præcaucrim. his permotus Bituitus regt officium

MITHRIDATïCIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1(^7

officium præftitit necefïarium, qui obijt fextufdecimus eius flirpis à ûario Perfarum rege ultimo, oélauus à Mithridate illo qui primus »iefertis Macedonibus Pontici regni fuit conditor. uixit oéto aut no üemannos fuprafcxaginta,regnauit lvii. Pupillusenimregnum ädeptus eft J fubcgit finitimos barbaros, bonamq; partem Scythia?, cüinRomanis perquadraginta annos bellum gelsit fortiter, in quo aliquoties Bithyniam polTedit amp;. Cappadociam.incurfauit etiam A-f ^iti,Phrygiam,Paphlagoniam,Gallogræciam,Macedoniam, amp;nbsp;in Græcia memorabilia facinora edidit. maris quoq; imperium à Cilicia ufq; Ionium pclagus tenuitjdonec à Sylla intra paterni regni tcr-oainoscondufuseft,amifsis c l x.milibus militum. tanta cladeaf-fcftus tarnen bellum redintegrauit facile, conflilt;ftatus cum impcra-toribus optimis: à Sylla quide uiélus amp;nbsp;Lucullo amp;Pompeio,quam uishis quoq; aliquoties ftiperior: cçterum L.Caßium,Q.Oppium, Manium Aquiliumin poteftatemredaftos fecum circunducebat, donechuncinterfecitbelliautorem præcipuum,illos Syllæreddi-dit.uicit etiam Fimbriam, Murenam, Cottam procófulem,Fabium, friarium, magnanimus femper amp;nbsp;tolcrans uel in calamitatibus, amp;nbsp;nilintentatum contra Romanos neuidlus quidemrelinquens,ini-toetiacum Mæoticis Gallicis.q; gcntibus foedere, amp;ad Sertorium hgatis mifsis in Hifpaniam. uulneratus etiam aliquoties turn ab ho-ftibustumab infidiatoribus ,ne ftcquidem ccftauit, quamuis ætate lïnigrauis.ac ne inftdiæ quidem eum fefellerut,nift nouifsimæ.tum ^tioqjultrocircunuentusperijt.adeoingratares eft malicia nalt;fta ucniam.eratautem crudelis amp;nbsp;fanguinarius, matris fratrisq; interfe filiorum ac filiarum totidem. corpore uafto quidem, ut arma ab ipfo Delphos Nemeamq; milFi indicant : fed robufto in tatum ut ad extremum equitationibus iaculationibusq; ualuerit, amp;nbsp;^illelladiauna die mutatis equis confecerit.currum quoq; regebat ochjugera,eruditus Grçcis literis,amp; ideo pcritus facrorum Græciç ödcftabatur etiam mufica,fobrius plerunq; ac laborum patienSjcir camuliebres tantum uoluptatcs intemperantior. hie fuit exitus Mi-tbridatis qui cognominabatur Eupator Dionyfus,cuius morte co-^ gnitaRomanifeftos dies egerunt,Iiberatihofte grauilsimo.Pharna cesPompeio cadauer patris Sinopen in trireme tranfmifit, fimulq; cosquiManium cepcrant, amp;nbsp;obfides multos Græcibarbariq; gene tis,rogans ut aut paternum regnum,aut Bofporanum tantum quod Macbares frater à Mithridate acceperat,tenere fibi liceat. Pompeius régis corpus regie fepeliendum curatoribus eius addito furaptu tra didit, amp;inferriiufsit apud Sinopen monumentis regijs, laudatum

168

DE BELLIS

ob geftorum cxcellcntiam ut regum ætatis fuæ prasftantißimü.Phar naciuero quiltaliam exemit è multis difficultatibus,Bofporanurc-gnum concefsit exceptis Phanagorenfibus, quos liberos fuoiure permifituiuere:quoniam primirecolligenti uires Mithridatipamq; claflem, exercitum receptaculaqj habentb déficientes exhibuerunt negotium,exemploqj dato alijs, caula fuerunt eins interitus.ipfe u-no hoc bello fublatis toto mari piratis,amp; rege omniü maximo, col-latisq; fignis præter Ponticas gentes cum Colchis, AIbanis,Hibens, ArmenijsjMedis, Arabibusjludæisjcæterisq; orientis gentibus,ini# periumRomanum Acgyptum ufq; promouit.Aegyptum tainenno adijt,quamuis uocatus à re^c contra feditiofos, donatus muneri-bus ac pecunijs,amp; ueftimentisin ufum totius exercitus : fiue timens regnietiamtum fortunati amplitudinem, fiuecauensinimicoruni inuidiam, religionemq; oraculi: fiue ob alias rationes referendas in rebus Aegyptijs . èfiibieébis autem gentibus alias libertatedonauit propter miflà auxilia, alias in proumciarum formamredegit, alias attribuit regibus, Tigrani Armeniam, Pharnaci Bofporum? AnO' barzani Cappadociam cum eis quasdixi appendicibus. Antiocho Comageno comifit Seleuciam, amp;nbsp;quicqüid exincurfu in Mefopo-tamia ceperat.Gallogræciam quoq; diuifittetrarchis quatuor,Deio taro amp;nbsp;alijsjubi nunc fimt Galatæ nnitimi Cappadocibus.Papblago num Attalum,Colchorum Arifiarchum,fecit regulos. eius etia Heç quæ à Comanis colitur Archelaum fecitflaminem, cuiuisdynaftæ parem opibus : amp;nbsp;CafioremPhanagorêfem appellauitamicutnRo^. populi,alios item multos auxit uel ditionibus uel pecunijs.urbes co didit^in minore Armenia Nicopolim ob uidoriam,in Ponto Eupa toriam, quam Mithridates Eupator conditam à fe denominauerat, amp;ob receptos Romanos diruerat : ipfe uero infiauratam uocauit Magnopolim.in Cappadocia Mazacam bello uafiatam reparauit de nuo, amp;nbsp;alias multis lociscollaplas autgrauiter affeóï:asrefiituit,in Ponto,Palæfi;ina,Ccelelyria,Cilicia,in qua maxime piratas colloca-uit: ubi ciuitas quæ olim Solidicebatur,nunc efiPompeiopolis.prÇ terea in Talauris,quaurbem Mithridates liabueratapparatus prom ptuarium, m M.poculorum ex Onyche gemma faftorumconpado rumq; auro inuenta fimt,mult^ phialæ plyd:eresq;,calices,ledi,fel-læ ornatißima omnia:item frena equorum,peélorales humeralesq; phaleræ gcmatæauratæq;,quibus rccipiêdis percenfendisq; xx x. dies quæftor infumpfit.eorn pars à Dario Hyftalpis filio fucceflori-bus per manus tradita fuerat: parte ex Ptolemæorû regu gaza Cko-patra penes Coos depofuerat, unde Mithridates à ciuibus tradita de

M I T H R I D A TI C I s LIBER

portaucraf.parté ipfc rex parauerat ac dollegerat, elegatioris fupelle âilispercupidus.fîibfinétiiemis Pôpeius exercitui uiétori pfiemia diftribuit uiritim m d.drachmas atticas, amp;nbsp;pro rata trlbuttis ac cêtu-rionibus.eius pecuniæ fummâ produnt talentoru x v i M.iple ab E-phefo Italia clafle petijt dimißisq; Bruiidifij militibus Romaprope râuit,quod faélû ut populäre magno Romanis fuit ffiiraculo.uenie-ti obuiâ frequenter itû eftjlon^ifsime à iuuenibus,deinceps ut quo-rumq; ætas ferebat, poftremo a fenatu demirate gellorû magnifice-tiam. nemo enimad earn die tanto hofle fublato tantû prouinciarû imperio adiûxerat, amp;nbsp;Romana pomœria ufq; Euphrate promoue-rat.ipfe longe Iplendidilsimo triûpho urbeinijt, exaélo anno ætatis quintofupra trigefimû, durauitq; pompa per biduu traduélis tam multis gentibus, PonticiSjArmenijs^Cappadocibus^CilicibuSjtoti-us SyriænationibuSjAlbanisjHenio'chiSj Achæis, S cy this,Hiberis. in portus quoq; adduxit naues dc c. intégras.in pompa ucro tradu-xit carpêta amp;nbsp;fercula onufta auro amp;nbsp;ornamëtis a lijs uarijsjn quibus leâû Darij HyRafpis hlij i amp;nbsp;iellam ac fceptrû Eupatoris, aureamq; ipfius effigie oéto cubitorû peéloretertus, argentiq; Egnati v 11 m. myriadum,amp;D x.drachmas infuper.plauRroru uero quibus arma tranfueâafunt ingens fuit numerus, amp;nbsp;in his roRra nauiû: poft hçc multitudo captiuorû ac piratarû,nô uin(ftorû,fed cultorû habitu pa trio.ipfum lublimê præcedebant regû fatrapæ uel duces uel filij, par timcaptiuipartimobftdes,infummac cc xxnri.interhosTigra nesfilius Tigranis,amp; quinq; Mithridatis, Artaphernes,Cyrus,Oxa thres5Darius,Xerxes,filiç Oriâbaris amp;nbsp;Eupatra.traduélus eft amp;nbsp;Col chorûrex Olthaces, ludæorû Ariftobulus, tyraniq; Cilicû, Scy-tharum item regiç fœminç,duces tres Hiberorû, Albanorû duo,cû Menandro Laodicêiî, qui equitü Mithridatis præfeélus fuerat. ab-fentiumaûteffigies tranfuehebantTigranis amp;nbsp;Mithridatis pugnan tiûamp;cedentiûacfugientiû. Mithridatis uero etiâ oppugnatio amp;nbsp;no ftu tacita fuga expreflà fuit ac rcprçfentatatac poftremo etiam mors eius fubieéla fuit fpeélatorû oculis.appiétç erant amp;nbsp;uirgines mortis eiusfociæ. præferebanttabulæ cû utriulqj fexus liberorû ante ilium defiinétorû imaginibus,amp; deorû barbaricorû figuræ cû ornatu pa-trio.translata eft amp;unainfcriptahoctitulo. Naues roftratæo c c c. càptæftint,urbes conditæ v i iiin Cappadocia, in Cilicia Cœlelÿ-riaq; x x.inPalæftina Seleucis.reges uilt;fti,Tigranes Armenius, Ar tocesHiberus, Orezes Albanus, Darius Mcdus, AretaNabatæus, Antiochus Comagenus.hæc titulus.ipft Pôpeius gêmato curru ue-hebatur,ami(ftus ut fert AlexadriMacedonis chlamide, ft fas eft ere

Appitf«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P dere

170 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

óere. hanc uiclet inuenifle in Mithridatis fupelleélile, qua ille in bonis Cleopatrç à Cois acceperat. currûfequcbant focij huius expcdi-tionis præfeébi militu, partim équités partim pedites^ ubi uero per-uenit in Capitoliti,ncraine captiuum necauit ut triüphatores alij^fed publicis impêfis remifit quêq; in fiia patria, exceptis regijs, è quibus folus Ariftobultis moxintereptus eft,amp; poft eüTigranes.amp;trium-phus quidé in Eue maxime modû fe habuit,cæterû Pharnaces oppu gnabat Phanagorefesjeorûq; uicinos,donee prç fame ad pugna pro grefsi oppidani uiéf i ftint:quos il læfos recepit in amicitiam,accepns tantû obfidibus.nec multo poft Sinope cepit. Amifum quoq; appc' tens bellû gefsit cûRo. duce Caluifio, quo têpore Popeius amp;nbsp;Cæfar inter fe côfliéiabant.tandêab Afandro priuatiminimico. Romanis alibi occupatis,pulfus eft ex A fia, gefit bellû amp;nbsp;cûCæfire poftdeui-ôtum Pompeiû ex Aegypto redeûte,idq; circa monte Scotiû,ubipa tereiusTriariûuiceratjuiébusq; refugit Sinopencû M.equitibus. cûq; Cçfari no uacaret euperfequEmilfo cotra fe Domitio urbétra didit,amp; pace accepta dimiftus cû equitib.equos intcrfecît,iniquifi' meidferentib. eorû dominis. indecofeefis nauibusin Pontüwg’E colleéiaq; Scytbarû ac Sarmatarû manu, Theudofia Panticapæuq; occupauit, amp;nbsp;cû rurftis ab Aßndro bello peteret, équités eins equis deftituti nec aftueti pedeftri prælio uincebantifolus Pharnaces egre gie pugnas tandé côfauciatus cecidit quinquagenarius,podqregna uit in Bofporo annis xv.atq; ita etia Pharnaces regnare défit- cuius regnû C.Cæfàr dédit Mithridati Pergameno, in Aegypto ufis cius opera egregia.nuncaûtfunt liberi.cæterû inPontûacBithyniâpræ tor quotânis mittit. cæteros qui à PÔpeio ditiones acceperat, Cæfar ^uis queftus eos cotrafè ftetifle pro illo, tarnen in poflèlsione cofir mauit, excepto in Comanis ftamine, quod fàcerdotiûin Nicomede ab Archelao traftulit. fed no multo poft amp;nbsp;hæc omnia, amp;nbsp;quicquid C.Cæfar aut M. Antonius alijs dederât, adiûéta funt Ro.prouincijs, poft fubiugatâ Aegyptû ab Aug.Cæfare,Romanis quafiis occafio-nes augêdi imperij cupide arripientibus.quapropter prolato eo per hoc bellû Mithridaticum ufq; in Pontû Euxinum,amp; ufq; harenofts Aegypti folitudines, atq; àcolûnis Herculis, quæftmtin Hifpania, Euphrate ufq; fluuiû,merito magna hæc uilt;ftoria,amp; imperator ipfe Pompeius magnus uocatus eft.cumq; haberent etiam Africain Cy-renem ufq;, cuius regnum AppionrexèLagidarum gentenothus teftamento reliquit Romano populo,fbla Aegyptus ad plenarium mediterranei maris am-

bitum eis deerat.

CIVILrfeVS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171 ,

APPIANI ALE-

XANDRINI ROMANARVM

HISTORIARVAI DE BELLIS

Ciuilibus Liber l

AEPENVMERO plebiRomanæcumfuofc ^^^ridelegib.ferendis,denouis tabulis,deq; agrorum diuiftoneautmagiftratibus crean-disinciditcontentio : fempertamémanibus ^emperatumeft Si. difceptatum ciuiliter, mu quadam ordinum rcuerentia.quin Si ar-

quam tarnen ad fèditionemarmisabufa eft:

contenta in môtem,facrum ob id diélum^fecedereme tum quidem folitofæuior, creato tantum ad fui tutelamnouo magiftratu,qui tri bunus plebis uocatus eft,cohibiturus confulum potétiam, quorum tuncpenes fènatum erat eleélio,ne illi foli præeffent rei publicç.In-denatafunt inter Los magidratus odia certaminaq;, alterisfenatus,' alteris plebis,fauore fubnixis: amp;nbsp;quicquid alteri partium accederet, altera exiftimante fibi decedere.per cas cotcntiones amp;nbsp;Marcius Coriolanus immerito damnatus in V olfcos cxulatû abijt,moxq; patriç bellum intulit: quæ fola omnium prifcarû fèditionû ufq; arma pro-cefsitjidq'; duôu unius profugi. cæterum in comitium nunquam te ^umitnportatumcfl:, nunquam ciuilis cædes édita ante quàm Tib. Gracchus nouas leges ferre conatus, omnium primus concitata fe-ciitioneperijt, cum eoq; nonnulli adCapitohum refugientes circa ipfam ædem fàcram cæn funt. Nec ceflatum eft poft tale piaculum à feditionibus, propalam interdum dißidente populo, uagantibusq; ^carijs,amp; modo hoc, aliquanto póft illo,honorato uiro,in templo aliquOjin comitio,in foro deniq; cadente,idq; iuflîl tribunoru,præ torum,confulum,cæterarùmue id genus poteftatû ftiblimium:pau-latimq; cuminiurijs mutuis creftebat iuris amp;nbsp;legum côtemptus.tan demprorumpentein immenfum malo, coniurationes in rempub. inanifeftariæ,amp; expeditionexualidæ exortæ funt, nûc exulibus dam natisueres nouas molientibus,nunc optimatibus de adminiftracio-nererum inter fe contcndentibus tam domi quàm militiæ.nec dee-rantpræpotentes ciues ac faébiofi afpirantésq; ad dominationem, partim rctinentes excrcitus à populo fuç fidei creditos,partim abfq;

Afpiaw» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P 2 confen

I7i, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS, ;

confehfùpublicoin perniciem aduerûriorum undecûq; armantes nouas copias: fed aduerfàriorum tolledorum prætextu, patriæ bellum inferebatur, utrifq; certatim urbem occupare properantibus. hoftilitcr cnim in fe inuicê uim faciebantjfœdeq; cædes patrabatur: rurfumalij profcribebantur,folûuertebarit,bonis exuebantur:non nullicxcruciabanturtormentis grauifsiinis.necadfummamcrude-litatem quicquam deerat,donec fadioforum unuSjanno poft Grac chi cædem ferme quinquagefimo malum malo pellens,fuo ïoliusaf. bitratu aliquandiu rexit rempublicam.Semcftris erat is magidratus, diéfcatoris titulo,difficilimis temporibus adhiberi folitus,amp; iam dum in ufu efîe defierat:bunc Sylla cum per uim occupafïet, quam uisperpetuus diftator creatus uideriuellet,nihilominusfatur po-tentiæ Iponte depofuit, primus quodfciam, aulus priuata uitamu-taretyrannidem. addiditfafto diftumæquememorabile : paratum 'fe quibufuis rationem reddere. ac mox in confpeftu populi habitu priuati ciuis in foro obambulauit, amp;nbsp;inde domum ft contulit offea dentenemine.tanta fiipereratin omnibusafti fummimagidratus reuerentia:fiue quod depofitum mirarentur,fiue quod puderetexi gere rationem ab offerente ültro: due quod inhumanum uideretur odiffe potentiam,amp; d tyranicam,coniunfta tarnen cum utilitatepu blica.atq; ita paulifper ceffatu ed:aftditionibus,Sylla mails præfen-. tibus afferente remedium. Quæ femel fopitarurfum cxcitabanturgt; donee C.Cæfar imperio per aliquot annos in Gallia cotinuato,tan dem iub ente fenatu utfafees deponcret: caufttusnofenatumiduel-le,fed Pompeiu: qui tunc Itai ici exercitus imperator,amp; infenfus ipli conabatureum redigereinordinem:propofuit conditionesutaut ambo retinerent exercitus,quo uterq; tutus effet ab akero,aut Pom peius quoq; decedens imperio priuatus uiueret dxb legibus.neutro autem impetrato,c Gallia duxit contra Pompeium lt;amp;nbsp;patria: ingref-fusq; urbem,amp; ilium profugum inde alftcutus in Theffalia egregie uicit prælio memorabili, amp;nbsp;Aegyptu ufq; perfecutus ed. Interepto demum Pompeio ab Aegyptijs, Romam reuerfus, ordinatis prius rebus Aegypti,amp; codrmatis cius regibus,ftcurus iam fublato tanto aduerfario, cui ob magnitudinem rerum geftarum Magno cognomen fuerat:nemine audente contradicere, fecundus pod Syllam di-ftator perpetuus creatus ed.Tum quoquefeditionesomnes inter-, quieuerunt,donec Brutus amp;nbsp;Ca{sius,uel inuidentes ei dignitatis am plitudinêjuel priffinæ reip. formæ cupidi,in ipfa curia cofecerut ui-rum gratiodftimum apud populum amp;nbsp;imperandiperitißimum.In cuius publico dedderio amp;percuflbrcs eius quædùdintadpcenam) . - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^corpus

CÏVrLIBVS LIBER I , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

corpus in medio foro fepuitu, cxtruéî:o tcmplo ubi crcmatus eft, in quo tanquam deo fàcrâ fätiunt. At ciuiles difcordiæ redintegrate continuo in tantum atiélæ funt, ut cædes j exilia, profcriptiones plurimorum feqüerêhturtamfenatorij quamequeftris ordinis,fa-ftiofis ittuicem iibi äd necem tradentious inimicos, ita ut in alteri-üsgràtiamnecàmîcis parceretur nec fratnbus. Tanto plus ualebat peruieax Cum'æmulis contentio, quam erga fuos pietas. Tandem Romahum imperiumfpro nefas)taquam priuati alicuius ciuis fun- , dum, inter fe partiti funt tres hi j Antonius amp;nbsp;Lcpidus,amp;: is qui pri— mumOétauius, deindé ah auunculo in nomen amp;nbsp;hæreditatem ad-optatuSjCæfar diéfuS eft.Poft earn diuifionem cumrurfum, ut me-riti erantjinter fe conflidarentur, Cæûr cæteris ptudentior ac peri-tior, exuto prius Africa quâïortitus fuerat Lepido, Antoniu quoq; apud Adium uiéfum, prouineijs quæ a Syria ftnum Adriaticu ufq; patent cxpulit:eoq; fucccftii perculîîs omnibus^, Aegyptum quoque clafsibus occupauit : quod imperium omnibus quotquOt Alexadri fucceftbres tenuerant,diuturnius opulentiusq;, folum reliquum e-ratadaugedum ftatum in quo remRomanamuidemus bodie. quo lafto uiuus uidensq; conftcratus, amp;nbsp;AV G. à populo Romano ap-pellatus, maiorem etiam quàm Caius pater poteftatem fibi ufurpa-uitin patriam gentesq; omnes fubditas,ncin fpeciem quidem expe-ftatis populi fuffragijs. Corifirmata demum longo temporepoteri-tia,fortunatus per omnia reuerendusq;ftirpcm fucceftbrum parem tantoimperio poftfereliquit, amp;nbsp;fic tande pro feditionibus concor diafubijtj ad unum reuerfo' rerum arbitrio. Hoc argumentum erit præfentis operis, complexummirandos cafus hominum per om-calamitates adcupitos honores ambitiofe gralsantium : quod colibetius tralt;ftabo, quod hæc coniunélarebus Aegyptijs^memo-mlTeprius necefte habeam.Sic enim Aegyptus fubaéf a eft, per haru contentionumoccafionem, dum Cleopatra fouet partes Antonij. Et quo in tanta rerum multitudine diftinftior fit narratio, hic fiib-lungemus quicquid interceftit inter Sempronij Gracchi amp;nbsp;Cornc-lij Syllæ tempora.mox quæ iccuta funt ufq; C.Cælarisobitum.cæte-nlibri de bello ciuili, cotinent triumuiroru interfe amp;nbsp;cum populo Romano certamina ufq; ad poftremtim illud ac omnium maximum lacinusjuidelicct confliftum Cæf amp;nbsp;Antonij Cleopatræq; ad Afti-um,unde rerum Aegyptiacarum fumemus exordium.

Mos erat Romanis nunchos nuc ill os Italiæ populos fubiugan do parte agri mul(ftare,in eumq; colonias deducere: aut in iam ante codita oppidanouos colonos fiii generis afcribere.hæ coloniæ tari

Afpitf». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P 3 quani

' 174

DE BELLIS

quam præfidia partis bello prouincijsimponebanttin quibusquan tuni crat culti agri colonis cliuidebatur,aut uendebaÇ elocabatùruc. quoducro incultum lùpercrat, utferè beJlumfequi foletuaftitas, quia fub fortem mitterc non uacabat, per præconem inuitatis afsi-. gnabant quibuscunqj liberet colcre, excepta ïîbi tributi nominein fingulos annos ex arbuftis prouentus parte quinta,frugum uerode cima i quin amp;nbsp;gregibus ueÂigal indiélum erat, tam minoris quàm maioris pecoris. ita profpiciebatur frequentiæ generis Italici, quod labohs paticntißimum ell habitum,ne carerent auxilijs domelticis.,. fed res in contrarium quam putarant cecidit.naradiuitesagroin-, culto maiore ex parte occupato,tande præfcriptiône diuturni tem-, porisin polTeßione confirmati, 5cuicinorum pauperum portio-; ncsmodo uiadiungentes modopretio, noniam ruracolebantfed latifundia, coemptis cultoribus amp;nbsp;palloribus,ne ab armis auocarcn, turingenui : interim luculentosrcditus percipiendo,crelcete etiam lcruitiorummultitudine,quôdimmunis effet à militia, quofaclum ell utpotentiores lupramodum ditcfcerent, amp;agricomplerentur feruitijs. Itali contra paucitate fui generis laborabant.fimulq; banturpaupertate, crebris expeditionibus amp;nbsp;exaélionibus.quodfl quando dabatur harum difficultatumintermißio, otio corrumpe-bant,quod nec propriam tcrram habcrent, amp;nbsp;in aliéna nullus locus effet ipforum operæ in tanta lèruorû copia.quam ob rem S anxius erat, cumneq; Italicorum auxiliorum magnus præfto^^^ numerus, amp;nbsp;imperium minus intuto arbitraretur propter fetuo--rum nimiam frcquentiam. Quælîtum eil deinde buicincommodo remedium, cum nec facile nec æquum uideretur totuiros deijcide tam diuturna poffeßione tot prædiorum quæ ip fi conßuiffent, in-, llruxiffentq; .Vix tandem tribunis plebis rogantibus lex lata ellnc quis baberet plus quingentis lugeribusmeue quis pafceret plus centum capitibus maioris,plusue quingentis minoris pecoris,præterq; aßignatus eil certus ingenuorum numerus qui præeffent operiru-llico amp;nbsp;frugum cullodiæ.ca lexiureiurado ßcrata ell,mulä:aq; décréta in eos qui contra feciffènt:qualî mox quicquid agrorum ultra prælcriptum modum fupercffet æquopretio dillribuendum cHct in pauperes.Sedneq; iufiurandum neq; lex ualuit: amp;liquiuideban-turbispermotiinlpeciem modoagros luis propinquis ccdebant, alij propalam legem contemnebant: donee Tib.Sempronius Grae* ebus uir nobilis amp;nbsp;bonorum appetens limulq; eloquens, amp;nbsp;bis de caulis iam notus omnibus,tribunatum adeptus grauiter dilferuit dc Italici nominis bominijbus; quod gens bellicoß amp;nbsp;çognata populo

Romano

CI v'l'tl'B’VS ’ L IBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1-7^^

Romano paulatim ad paucitatem ac cgcftatcm redigeretub amp;nbsp;nulla reliqualpead interitum tenderet, inuedusq; in feruorum multitu-dinem ut inutilem militiæ nec unquam fidam dominis, recens tum exemplum memorauit Siciliæ amiftæ per mancipiorum motum contra heros proprios : quæ per occafionê agriculturæ plus fatis au ^ianumerOjRo. tandem armis pcrancipites certaminum fuccelîus «gre fint cohibita.qua oratione impctrauit ut denuo ferretur lex a-graria: ne quis poisidcrct plus quingentis iugeribus.additum uete-, nlegi, licere filijs familias habere modi huius dimidium. quicquid agri fuperfuerit, oportere pauperibus diuidi pertriumuiros, qui mutarentur in annos fingulos. Id diuites ægerrime pafsi funt, quod Rgem contemnerenon pofTent metutriumuirum, necliceretam-pliusalienasportiones coemere: namamp;hanc fraudem Gracchus iri. terdifto præcauerat:païsimq; fiebant coetus conquerentium:amp; op-probrabantpauperibus ueterem fuamtamaruorum quamuineto-rumculturam çdificiaq; uillatica,iniquum eflè non agris folum,fed annumerato etiam uicinis pretio femuléfari,amp; inluperfepulcris maiorum fitis in folo hæreditario .alij dotes uxorum infumptaseo requircbant,aut dotalia rura fuis afsignata liberis.proferebatur amp;nbsp;çs alienumcôtraéfumhuiufinodi agrorum nomine,idq; non finefoe-nore.ad fummam omniamifccbantur querelis ac indignationibus, Ediuerfo pauperum querelç audiebantur,ex copia redaófos fe ad ex tremaminopiam,atq; adeo defperationcm,quando ne liberos qui-detur alere.enumerabat quot expeditionibus horum agrorum caufapræflo fuiflent reipublicæ, indignabanturq; fi no portionem quifq; fuam ferret ex publico obijeiebant infiaper illis quod in fuis faftidirent ipforum operam, mallentq; uti mancipijs, genere EominumTemper infido fibi amp;infenfo,ac proinde ad militiamiriu filidnter has mutuas exprobrationes querelasq; ad colonias quoq; acmunicipia cæterosq; quocunq; iure agrorum polTefloreSjmali huius peruenit contagium, metu iàfturæ, ut amp;nbsp;ibi uulgus in partes fefeinderetjita ut quæqj fua faftionis fréta numero in aduerfam exa fperaretur,amp; res ad feditionem fpedfaret,omnibus in cxecutionem legis intentis ; alteris haudquaquam aniraatis ut ratam efle pateren^ tur,alteris nihil non aufuris pro ea.Sic neutris cedere fuo iure para-tis J expedabatur dies deftinataperferendæ legis comitijs. cæterum Graccho erat confilium, ut non diuitijs uirorum fed frequetiæ pro uideretur, quod arbitraretur akerum hoe magis efle e rep. amp;nbsp;quo-' niaminde totius Italiç fortuna pendere uidebatur, quanquam in rc ' arduaparum eratfollicitus. Vbiuero uentum eft ad coraitia,multu p 4 diuq;

publica fint populo diuidij nbsp;nbsp;utruhi ciuis feruo fit potior, utrü mi

les pagano utiliör,utfum reip.amatiór alienus an particeps.nec diu collatiöni huicimmbratus utabfurdéegt; uertit orationem ad expcn-dcndumlpesciuitatismetusq; .bello quæfifle eosagri plurimum, fpem efie occupandi cætera qüoq; quam late habitantur ab externis natiöflibus.nunc rem in fiimmo dilcrimine cflè,paraturine fintreli qua per uiroru m fortium frequentiam, an amifluri etiam fua per in firmitatem uirium amp;nbsp;inimicorü inuidiam. deinde Eine gloriam amp;nbsp;amplas fortunasj inde periculum amp;hietum exaggerando,hortaba-tur diuites confiderarentipfi nürti fitius effet fpe futur or urn com-modorüm eos ulfro poffefsione agrörum cedere pauperibus alen-dorum liberorum onere grauatisj quam de rebus exiguis cótenden do, potioranegligere.honpœnitendum pretium anteaffæoperæ effe eximia quingenaiugcra gratüita certæq; poffcßionis,amp; quitus fint liberi,dimidiuni eius in fingulosi In hanc fententiam prolixelo cutus,fijfpenfis animis pauperümi amp;quotquotalij ratione magJS quam cupiditate ducebantur, iüßitfcribam legem recitare.IbiM. Oéfauius eius collega, adintercededum alocupletibusfubornatus, pro potefiateindixitfcribç filentium.Gracchus mul tum de eo con-quefiusjcomitia in fequentem diem diftulit, paratoq; interim præû diojtanquam inuitum etiam in fiiam fententiam traduéfurus Oäd-uium,minis adegit fcribam ut legem pro concione recitaret.coi^^^® Oftauius récitante cohibuit. turn exorto inter collegas iurgio? cum lex præ tumultu perferri nequiret,proceres egerunt precibus, ut tri buni earn controuerfiam arbitrio fenatus committerent.Qua occa-fione arrepta Gracchus,fperans nulli fano legem no placituram, ac curritin curiam, quo locö,fecus ^apüd uüigü,petitus conuicijsàdi uitibusirecurritinforumgt; pollices in craftinumfe colledururafuf-fragia de agraria lege,decfi potefiate collcgæ adimenda,qui obffaret populi commödis nbsp;nbsp;ita lecit. ciim enim Oftauius nil territus inter-

cederetjille deipfö prius deditplebi calculos.cuq; prima tribus con tra Oélauium tuliffet, uerfus ad eum Gracchus orabatutab incepto defiileret.quo perfiff ente in propofito,cætcrarum colligebatfuffra gia.erat tune tribus x x x v. harum decem amp;nbsp;fe'ptemiritatis animis iam confpirarant,quibus fi aceeßffet decimaoâ:aua,ratam legem cf-feciffet. Rurfum igitur Gracchus coram populo collegam periculo proximum obfecrat ne rem piam amp;nbsp;Itahs uniuerfis utilifsimam in-terturbare pergat, neue obfißat tarttö plebis fiudio, cui pro officio tribuni fauere deberet, deniq; ne aniittere magifiratü fufiineat.his diéhs

CIVILIBVS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

Hiftis, deos teftabatur, fe inuitum contra collegae honorem agere, ’]uem cum nil fleéteret ) adfuflragiareuerfus eft.itaOélauius abro-gatofibi magiftratu cotinuo proripuit fe clam è medio: fubrogatus Memmius,amp; lex agraria perlata eft,triurnuiriq; agris diuidcdis crea-ti,Gracchusipfe,Caius fratereius,amp;focer Appius Claudius:fic (juoq; plebe metuente ne lex careret executione, nifi lator eius cum omnibus fuis adniteretur. Illeuero ea lege fibi uehemcnter places, a plebe ucluti conditor non unius oppidi gentisue fed omnium Ita liænationum, domum deduftus eft. pofthæc uiólrixpars in agros fecefsit, propter quos ad earn contentionem uentum fuerat: altera uero uiébam fe ægre pafta permanfit in urbe,uerbis iaftans non ira-puneidfore Graccho quamprimum magiftratu abierit, aufo amp;po teftatem (àcrofanélam uiolare,amp; feditionem tantam mouere in to-taltalia.Iamæftas erat, amp;nbsp;comitiatribunis plebis creandis inftabät: apparebatq; diuites daturos operamutis magiftratus ad inimicos Gracchi perueniat.at is propinquo periculo territus, ne forte futu-'. riscomitijs ftiiratio non haberetur,reuocabat ex agris plebemad fuffragia.illis uero occupatis,ut fit per æftatem, opere ruftico, cum diespræfinitus iamimmineret, coatftus eft adurbanamplebem con figcre:amp;ambiens prehenfansq; fingulos, poftulabat fibi continua ntribunatum,referriq; gratiam propcriculis quibus feobieciflet propter eos. cum autem plebs ferret fuftfagia, mox duaru tribuum primarum Gracchus tulit calculos .reclamantibusuero diuitibus, nonlicere per leges eundem magiftratu continuari,amp; Rubrio trib. pb^uituncfortito comitijspræerat,ambigentefuper hocnegotio, ^ummius Oélauijfucceftorperfiiafitcollegæjutftuicarium pro Ipfo præefte fineret. at reliqui tribuni forti id committendum cenfe tant,cedete enimfortemfuamRubrio, nouamfortitione ad totum tribujiorum collegium pertinere.qua contentioneglifcente, Gracchus cum fija fa ft io fuperaretur, in fequetem diem comitia diftulit; lt;ielpcratisq; rebus fuis priufquam magiftratu abirct, reliquum diei üerfabaîur in foro atratus cum filio, comendans eum fingulis,qua-fimoxperiturus inimicorum uioletia. fed cum tenuem plcbeculam lubiretraiferatiouirijfimulq; reputatio,nonampliusuiucndumfi-biæquo iure cum cæteris ciuibüs, ferendam eftè impotentem domi oationem diuitum, timentes tarn fibi quam illi propter ipfos pericli tanti, deducunt eum domum uefpere, iubentq; bono animo elTe in ^craftinum.ille uero audacia refiimpta, amp;nbsp;ante lucem faftione fua in uhum cotrafta, fignoq; fi pugna opus eflet conftituto,CapitoIium ac comitium occupât : diuites adiunftis fibi aliquot tribunis impej« diuht

DE BELLIS

diunt quomînus de illo ferantuf fuffragia. tum Gracchus fîgnuiß fuis dat ex compofito. quitus mox tnagno clamore coortis ad æa-nus uentum eft, alijs ipfiim pro fàtellitio ftipatihus,alijs accin«^^«! uc ftefafces liôlorum direptos confringentihus, amp;nbsp;no fineuulneribus diuites exturbantibus è comitiogt;itaut amp;nbsp;tribuni metuperciti dinu-gerent,amp; facerdotes templum clauderentîtrepidoq; fugientiuni di-icuriu omnia mifcente, incertis rumoribus ab alijs fpargeretGrac-chum ftatuifîe reliquis (juoq; collegis magiftratum abrogare,quoa eo credibilius eratjqüia eorum nemo uerfâretur in publico : ab ahjs ucrojillum non expeébatis populi fuffragijs tribunatum hbi ufurp^' turum* Interea fenatus in ædem Fidei cogitur. Equidem miror, nec tunc,nec poftea cuiquam patrum im mentem ueniflè, totics in bu-iufinodi metu expertum falubre diébaturae remedium: fed S. G ut-cunq; faélo tendebant in Capitolium duébu Cornelij Scipions Nall cæpont.maximi, quiprodamauitjfequerenturlequicunqjß^bent laluam rêpublicam : moxq^ laciniam tOgæ reiecit in humeruin amp;nbsp;putjfiue rnultitudihem ad fe hoc fîgno contrahens, Eue pugnæ tefl^ram proferens ûue rcuerentia deorum ïua cœpta uclutobte-gens. ubi uero in Capitolium euafit, cedentibus Gracchanis tanto uiro fenatum fècum trahenti, Naficæ comitatus extortis c tnanibus aduerfariorum fuftibus, arreptisq; fubfelliorû fragmcntis amp;nbsp;aliud uice teli fe oflerebat, globatim irruentcs feriebant eos proffh lendo in prærupta crepidinis,quo in tumultu Gracchus etiàmcum fuorum multis circa fores templi oberratibus cæfus eû: antefcgum ûatuas:amp; omnium cadauera noéfu proieéta funt in Tiberini.Hicfi nisfuit Gracchi pâtre bis confide geniti ex Cornelia Scipionis illius African! filia,dum patriæ bene quidé fed uiolentius confulitjn ipfo tribunatuin Capitolio necati. tatum piaculumin comitijspatratum efijquo nô aliucï in hocgenere fœdius.at populus uaric cçdeni earn tulitjhis lætis, illis mœrcntibus. multi enim no minus fuamct quam illius uicem dolcbant, amp;nbsp;flatum præfèntem non tamrempublicam cxiflimabant, quàm aduerfæ partis uiftricis infolentiam.alij remfa-ébam fehabere putabant, amp;nbsp;uoto potitifruebantur.hæccontentio in id bellum incidit,quo Ariflönicus cum populo Romano ccriauit de Afiæ imperio. Poff Gracchi nccem Appio Claudio quoqueuita fundojFuluius Flaccus amp;nbsp;Papirius Carbo cum minore Graccbo Ic gisagrariæ fufceperuntpatrocinium : cumq; ueterespofïèfforesa-gros rccenferi tergiuerfarentur^iudices ad accufandos eos per præ-conem inuitauerut : ac mox enatæ funt difficiles lites plurimæ.quic-quid enim conterminorum agrorum aut diucnditumfiicrat autdi-; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uifum

CIVILIBVS LIBER I

179

uifümfocijSjtotum in controuerfiam uenicbat,difceptaJo quo pa^ äouenditum eflèt aut diuiluin: cumnecinftrumenta extarent omnia, (Snonulliexcidiflentefuarumportionupofleßionibus. quod li quæ extabant, amp;nbsp;ipfà erant iuris ambigui : quod dum agri de inte-gro ad menluram diuiderent,colonorum alij ex confitis amp;nbsp;luis uil— lis inftrudis fundis transfercbantur in terram nudam : alij c cultis in incultam aut cœnolâm paluftrémue, quia iam inde ab initio ager de boftecaptus negligenter diuifus fuerat : amp;nbsp;quoniam ediólum fuerat ut coleretur id agri quod diuidendum erat, dum multi inter colen-dura euebuntur etiam in contigua, confundebatur locorum facies, ætate quoq; multa mutante, ut difficile effet diuitum iniurias quam-uismagnas deprehendere.atq; itaomniafurfum deorfum mifceban tur crebris mi^rationibus. huiufmodi molellias amp;nbsp;rcrum iudicata -rum executiones Itali ægre ferendo, quo finis iniuriarum heret,pa-tronumfibi Cornelium Scipionem Africanum optauerut.qui fire-nua ipforum opera fæpe in bello ufus,non rccußuithoc patrocini-Ura:ingreflusq; in fcnatum, legem quidem agrariam non improba-Uitpalam ne plebem offenderet, uerum præfatus difficultatem ne-gotijjcenfebat indicia huiufinodi caufarum à triumuiris quafi fuipe ftis transfer en da, adalios:idquod ut çquifiimum impetratum efi: SenatusTuditanum confulem talium litium iudicem effe iufsit* qui remaggreffus cumperdifficilera auimaduerteret,prætextulllyrici belli abijtin prouinciam. triumuiri uero, nemine ab eis ius petente, inocio degebant. unde ortum eft populi erga Scipionem odium amp;nbsp;indignatio, quod cum propter quern fæpe potentes eines offendifi-ffi)lt;}uemq; pofthabitalegum ratione iterum confulem creaffet, ar-bitraretur locijs Italici no minis magis quam ipfi populo confuluiff fe.bocintellefto eiusinimicipafsimuociferabant, decreuiffe ilium , tollere in totum legem agrariam, non fine armis atq; cædibus ; atq;

itatcrritabantpopulum. tandem cum Scipio uefpere in cubiculum ferecepiflet,tabellas fecum ferens,in quibus noétu meditaretur quç parabat pro contione dicere, repertus eft mortuus fine uulnere: fi -UeinfidijsCorneliæ Graccborum matris,ueritæneabrogareturlcx agraria, adiuuäte ea Sempronia quoq; filia, quæ Scipioni nuptaob . deformitatem acftcrilitatem necamabaturnecamabat:fiueutnon-uulliputantjfibimetipfe mortem confciuit,quod uideret fe no pof-fepræftarepollicita. nec défunt qui dicant feruos in tormentis faf-fos,no(ftu per pofticum intr omiffos quofdam ignotos ilium fiiffo-caffe,feuero ideo rem prodereueritos, quodfeirent infenfum ipfi popultigaudere eius interim: Sicmortuus eft uirimperio Romano . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utilißimus

iSo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

utilißiraus, ne funeratus quidem publice: tanto plus ualuit præfens indignatio quàm gratia præterita: atq; hoc fuit agrariarum feditio-num quoddam quafi âuétarium : cæterû agroruni diuifioàpoflef-foribus per uarias caufationes in longum differebatur:amp; quidâ cen febantjfocijs omnibus^quimaxime de agris contendebant, ciuitate dandara: quo hac gratia deuinfti contendere definerêt. pergratum id fuit Italisjius ciuium dari quàm agrum pub. diuidi fibi malêtibus. nitebantur autem potißimü fauore Fuluij FIacci,qui turn fîmul con lui amp;nbsp;triumuir agris diuidendis creattis fuerat. Senatus autemæg^^ patiebaturfubditosæquariiure ciuibus. atq; hicconatus talent eXf turn habuitjplebe moelia amp;nbsp;früftratam Ipem fuam dolente. Sic ane-élis comodumfe obtulittribunus Caius Gracchi maioris frater amp;nbsp;in triumuiratu olim collegajqui aliquantilper poll fratris necêquie-uerat:cumq; inter patres autoritatemluam parum tueretur,candida tum tribunatus fe profelïùs,adeptusq; illullri plebis Iludio eunania gillratum, confellim cœpit dolosfenatuineélere, legelatadefru-mento menltruo plebi uiritim diuidêdo ex publico, quodnun^^^ ante faélum ell. atq; ita uno inllituto plebe fibi celeriter deuinda, Fuluio Flacco etiam adiutante, infequetem quoq; annum trib.refe« élus ell.iam enim lex lata fueratrSi tnbunus opus habeatad præftan da p olli ci ta, eius potifsimum rationem habendam proximis comi-tijs.Itaq; continuato lîbi magillratu,amp; conciliatis fupradidamercc deplebeisjutgratificarcturamp;equitibus, quilecundus pofraæplifsi mum ordo ell, iudicia ob infames corruptelas,ad eos àfenatorijsiu dicibus transferre conatus ell,opprobrando illis exempla recentif-lîma quæq;, Aurclium Cottam, Salinatoré, Manium Aquiliumqui Alîamdeuicerat,repetundarumreos elaplbs corruptisiudicibus.at tellabantur amp;nbsp;proüinciarum legati etiamtum in urbe morantes indi f'-' gnabundi cum magna iudicum inuidia. eares pudorem incüfsitfe-natui,quo minus oblîlleretplebifcito detransferendis iudicijs:atq; ita ad équités deuenerunt. lege hac perlataferût Gracchi uocem ex-ceptam : aélum iam delènatus potentia. earn minime uanam fuifle, appâruit procedête tempore. Cum enim penes aîium ordinein effet iurisdiôtio de rebus urbanis ac Italicis, deq; ipfîs fenâtoribuS) Hue pecüniaria muléla clTet lîue exilium autignominia,imi5eriümuide-batur iam equitum j fenatores uero m fubditorum ordinem redigi: atq; ita fuffragante tribunis pl. equellri ordine,illis uero paremgra-tiam referre paratisjfenatui timor ingens inieélus ell, necmultum aberat quin uerlà reip.forma,equitum folorum lîeret potentia,honore tantum fcnatuireliélo.prögróirucnim temporis non modo fubijcieba

fubijciebatur amplifsimus ordo equitibus^fedpropalam etiam fèna tores iniurijs afficiebantur à iudicibuSj qui capti deguftatorû lucro rumdulcedine,turpius amp;nbsp;immoderatius poteftate abutebantur.di-üitibus acculàtores Ïubornabant,fa6baq; confpiratione leges corru ptelis iudicum oppofïtas uel eludebant uel fuperbe conteninebant: itaut cumnunquamrepofceretur iudiciorum ratio, no minor prio ribus exorta fit feditio de legibus iudicarijs,duratura et ipfa aliquan diu. At Gracchus uias etiam per Italiam muniebat longas,multitudi nem opcrariorum manibus uiébum querentium obnoxiam fibi prç parans,ad quæuis cœptaiuuandafacilem, mukâsque deducebat co lonias, quin amp;nbsp;Latinos inuitabat ad petendum ius Romanæ ciuita-fis,quafi elTet res indigna, Senatum cognatorum populorumcu-piditatircfifiere. ceteris quoq; focijs cotra ueterem morem, ius fuf-ïragiorum dabatmfiirus amp;nbsp;eorum opera in ferendis quas deflinarat legibus. Non alia res magis fenatum terruitimoxq; S. C. faftum eft: cdicerent Coss.nequis nifi quiius fuffragij habeat,uel in urbe fit uel intraquintumaburbe lapidem,tanti{pcrdum fufFragiaperferun-tur de recens turn promulgatis legibus .perfuafiim efl amp;nbsp;Liuio Dru-Ibut Gracchi collegç rogationibus intercederet,nec tarnen rations intercedêdiredderetapudpopulum.idemius amp;nbsp;cuiuis intercedcn'-ti datum efl.plebi ucro deliniendæ x i i.coloniæ concefiç funt: quæ rcsutplebeijs longe gratifsima,promulgatarum legum fecitfaftidi-ttm.Tum Gracchus lauore plebis fruftratus,in Africamunà cû Ful-tiioPlacco ( confularis hic eadê de caufà collega in tribunatu Grac-dao datusfuerat ) traiecitin Africam : quo ob foli ubertaté colonia décréta fueraf.ablcgatis deinduftria colonis, ut per eorum abfenti-anifenatus aliquantulumrefpiraretàuulgifeditionibus.Coloniç lo ■ cusdefignatuseftinruinis Carthaginis, contempta Scipionis eius demolitoris uoluntate, qui compafcuam in fempiternum dcuouc-f ät-afcripti funt eo fexies mille,fiipra lege præftitutum numerum,ut lie quoq; plebem magis obnoxiam fibi redderent. Romam inde re-uerlî, exciebantillos fexies millenos extotaItalia : cumq; per literas fignificatum effet ex Africa à coloniæ difignatoribus, lupos diftur-baffeterminospofitosàGraccho amp;Fuluio,negantibus auguribus hseffeilluccolonosdeduci,fcnatus indixit comitia,inquibuslex de ea colonia abrogarctur.at Gracchus amp;nbsp;Fuluius hac quoq; fpe fru fttatijtantummodo furentes, mentiri fenatum aiebant de luporum l nbsp;nbsp;nbsp;prodigio. his audacifsimus quifq; ê plebe fauebat, cum ficis petêtes

l f'^pitolium i quo tribus uocabantur fuffragijs ferendis de colonia. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;populus côucnerat,cùmFuluio cocionari exorfo, Gracchus

in ædem

iSz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CE BELLIS

inæderhlouiscapitolinam afcendebat^ftipatus fuisexcompofîto. fed impeditus ab ijs qui non ignorabant hominem res nouas moli-rijuitato comitio deneéiens in porticum infidiabatur ibi aducrfari-is .ita tumultuanternanimaduertens uirè plebe Attilius in ca porti-cu ïacra tune faciens,apprchenfum manu hue quod feiret aliquidfi ue fufpicaretur, fiue alioqui captans colloquium, rogabat utpatriæ parceret. ille magis etiam turbatus, quafi deprehenfus in facinore, . eum torue aïpexit.tum quidam ex Gracchanis iniufîiis amp;nbsp;non expe-éiato figno, ex folo uultu coniedans adefle tempus, ratusq; initurû fe gratiam apud patronum fi primus rem aggrederetur, firiâofer/ ro traiecit Attilium.clamoreautemexorto ôc confpeélointurbaca , dauere, omnes pariter fibi metuentes difFugerunt ètemplo propere. Gracchus forum ingrefTus uolebat rationê faéf i reddere: fed ne-mine eum expeéfante,.omnibus utimpiû auerfàntibus,ipfeaeFlac-cus amifla rei gerendæ occafione anxij,fuam quifq; domumrecur-runt: eodem amp;nbsp;cæteri eius faéf'ionis fe conferunt. reliqua plebs tan-quàm in publico tumultu forum de media nodu occupât, alter con fulumquiinurbe manierat Opimius armatos prima luce Hifponit præfidium Capitolio, fenatum perpræcones conuocat,ipfemedia in urbe ædem Caftorum occupatin omnem occafionem inîentus. inhocrerumilatu fenatus Gracchum amp;nbsp;Flaccum ad caulâm in curia dicendam euocat.at illi armati in Auentinum excurrunt,lpemn-tes hoc occupato lenatu conditiones pacis arrepturû.Ièruos quoq;, fed frufi:ra,uocant ad pileum.itaq; cum lùorum manu ædem Dianæ muniunt. inde Quintum Flacci filium adfenatum mittuntafturum de Concordia.Refponlum efl;,uenirêtipfi pofitis armis, amp;quæuel-lent dicerentraliàs non eße cur ad fe quenquam mittat in polberum. Sed cum Quintus reuertiiret,Opim]us eum ob cótemptam denun-ciationem,tanquam noniam legatum, comprehendi iufsit, lîmulq; armatos contra Gracchum mifit. ille per fublicium ponte fugittras Tiberimin quondam lucum comité unicoferuorcui moxncinpo-teßatem inimicorum ueniret, iugulum præbuit. Flaccus infamilia-ris cuiufdam officinam confugit. eum qui perlèquebantur,ignari quamindomumfcabdidilîet,totiuico minabanturincendium.is uero qui trepidum exceperat,iplèquidem ueritus eßproderefup-plicem, alium tarnen quendamiußit indicium facere. Flaccus com-prehenfus amp;nbsp;occilus efi.utriulq; caput relatum ad conlîilem,parire penfiim eß auri pondere.domus eorum direptæ à populo.conipira tionis focijs in carcere iulFu confulis laqueo gula fradta eß. Quinto Flacci filio permiflum eß fuo arbitratu genus mortis eligere,deinde urbs

CïVILIB VS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S3

Urbs luftrata à cæclibus:amp; Concordiæfanum in foro ex S.C. condi-tum.Is exitus fuit fecundç leditionis Gracchanç.Nec ita muîto poft lex lata cft, licere cuiqi fuam portionem agri uendere,quod fuperi-or Gracchus uetuerat:nioxq; pauperes à diuitibus pofteßioe agro-rumfubmouebâturueluiuel pretio, donee Sp. Bonus tribunus pl. intotum abrogauitlegemagrariam,reli(ftis agris in pofteßione do-minorum uetcrum,modo tributa penderentur populo, amp;nbsp;pecunia inde colleéfa uiritim diftribuerctur:id quod pauperum folatiû fuit, noninfrequentiæremedium.Ita elufts femel Gracchi Iegibus,peru-tilius alioqui reipub.fi conatus fiicceßiftet,non multo poft alius tri bunusP1 ebis tributum etiam abrogauit, plebi nihil fadtum eftreli— quum:inde fecuta turn ciuium turn militum raritas,diminuti reditus populo Romano amp;nbsp;ftipendia: non legibus fua uis manfit, à iudicijs C;cefratum eft ad annum ferme quintumdecimum ex quo lata

:lex agraria.Per idem tempus Scipio Cos.theatrum demolitus eft,inchoatum à L. Caßio amp;nbsp;tum pene abfolutum:quod hæc quoq; uideretur nouarum feditionum materia : uel quod exiftimaret non elfe è rep.populum Græcanicis uoluptatibus afîuefcere.Cenfor ue-ro Cecilius Metellus Glauciam amp;nbsp;Apuleium Saturninum tribu-natu defunélum fenatu mouere conatus eft,propter uitç dedecora, fedrenitente collega nihil effecit.quamobrem Apuleius paulo poft, uclut ulturusiniuriam à Metello acceptam, iterumprotelfus eftfe candidatum tribunatus per occafionem quod Glaucia tune prætor præefiet comitijs. turn Nonius uir nobilis, inueéfus non fine op-pfobrijs in Apuleium amp;nbsp;Glaucia, tribunus pl. defignatur. il li ueriti nepoteftâtemadeptus infe animaduerteret,folutis comicijs confe-

in eum immittunt globum iuuenum,qui refugiêtem in caupo-^^^uadamalTecuti cofoderunt. ea cædes eum indigna uideretur amp;nbsp;æiferabilis,Glauciam fummo mane,prius quàm frequens plebs co-^eniret in comitium, tribunum pl. créant Apuleium. ad hune mo-filentium fuit deNonio,neminc aufo iam tribunum facinoris ciuscoarguere.Metellus quoq; aélus eft in exilium, cofpirante eum mimicis eius C. Mario tune fextum confule, cui occulta fimultas e- ' ratcuinillo. Cæterum Apuleius legem promulgabat de diuidendis ^gris Galliæprouinciæ, è quibus Marius nuper Cimbros fummoue ^ätjUt iam Romani iuris elTent non Gallici. aferiptum eratlegi, ut fi plebs earn fciuilTet, fenatus intra quintum diem autor fieret iureiu-râdo additoiqui reeufaret iurarc,{enatu moueretur,amp; infuper mul-^^returralentis uiginti.ita captabaturuindiéfæ occafio : quód turn

turn Metellus ipfe uir magnanimus, non uideretur palTurus fe ß

Appidw* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q 2 cramen

134 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

crainento adigi.amp; lex quidem fuit talis.Apuleiusucro diem dixit co mitijsjdimifsis'interim nuncijs circarufticas tribus, quibus maxime fidebat, quod ex eis plcriqj nailitaflentfub Mario, ea lex quia magis conducere uidebatur focijs,plebi parum grata erat. itaqj ratione co mitiorum confufa,quotquot difuadere legem conabantur,deturba bantur per Apuleium è fuperiore loco.tum urbana rnultitudo excla mat,quafi audito tonitru: quod quoties accidit, nefas eft quicquam decernere, Apuleianis autem ne turn quidem à ui abftinentibus,ur-bani præcinftis togis,amp; uertetes in telum quicquid fors obtulit,dif ieceruntrufticos. atilliconuocanterurfus Apuleio conglobatioc-currerunt urbanis,aririati amp;ipfi fuftibus: euiceruntq; utlexperfcr-retur. quo fa(lo confeftim Marius Cos. ad fenatum de iureiurando retulit: amp;nbsp;quodfciret Metellum conftantem ac firmumin propofi-to,primus fententiam dixit,illi dolum ftruensmegauittj; fe unquam ftiafponteiuraturum.cumq; Metellusaffenfiflet,collaudantibusu-trunq; cæteris,fenatus dimilfus cft.quinto uero poft die,quemlcxfi cramento præfcripferat terminum, circiter horam decimam Cos, propere coaéfo fenatu, ait fe timere plebem legi faueniem tptis ßu-dijs.aduerfus earn feprouidiflefallaciambanc.iurandumefte inner ba legis, quatenus eafttlégitima, itaforeutadpræïens difpergatur aduerfaipfis multitudo ruftica, poftea uero facile oftendatur,non efle legem,quç amp;nbsp;per uim,amp; loue tonante,prçter morem maiorum lata fit.his diétis nemine expeébato,dum omnes filent infidiarûmc-tu amp;nbsp;præ anguftijs tcporis, acne fpatio quidem ad cogitanducon-celTo, fiirgit amp;nbsp;in ædem Saturni proficifcitur, ubi ærarij præfeftos iurareoportebat: primusq; cum amicisiureiurado fe obligat.idem amp;reliquifenatores faciunt,d,um fibi quifq; metuit. SolusMctellus iurare noluit,intrepide perftans in fentetia.quern Apuleius fequen-ti die per apparitorem extraxit è curia:amp; iubetibus cæteris trib. cum miffum fieri, i pfe una cum Glaucia procurrens ad rufticos, ncgabat uel agrumhabiturosjuel legemratam fore, niMetellus mittaturin cxilium:itaq; mox plebifcitum faftum eft ut folum uerteret, Coss.ci aqua amp;nbsp;igne interdicerent.fenatui ad deliberandum fuper eare dies unus datus eft. id urbani cum egerrime pateretur, amp;nbsp;ilium ficis fub ueftc accinfti deducerent, ipfe comiter laudatauoluntatefuorum, negauit fe comiflurum ut patriæ periculorum caufa fieret. Sic Apuleius legem de eius exilio pertulit, quam Marius mox ediébo ratam habuit.Hunc in modum uirlaudatißimus exulatum abijt. Apuleius in tertium deinceps annum trib.pl.refedus eft, addito collegafugi -tiuo quoda, uttumferebatur, quife Gracchi maiorisiadabatfliu,

CIVILIBVS LtBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185

üulgo hominum cupide fuffragante ob ipfius Gracchi defiderium. Confularibus dein cömitijs M. Antonius uno omniû cöfenfu Cos. creatus eft,de collega futuro ambigebatur, Glaucia Memniioq; có-petcntibus.lèd cum Memmius multo effet nobilior, Glaucia amp;nbsp;Apu leius fibi timentes, in ip fis cömitijs immiferüt in eum quofdam, qui omnibus infpeélantibus confecerunt hominem fuftibus. Itaq; con tiopertumultüfoluitur, fublatis omnino legibus unà cum iudicijs, atq; omni hominum deorumue reuerentia. Poftridie populus indi gnitate rei motus in unum propere conuenit Apuleio necem mini-tans .at ille noua multitudine ex agris excita, affumptö Glaucia amp;nbsp;C. Saufeio quæftore Capitolium occupât: cumq; fenatus hoftes eos iu dicaffet, Marius grauatim quidem, armat tarnen nönullos idq; cun-ftanter; alij morarum pertæfî tubos in templum aquam ducentes in tercidunt, ita ut Saufeius fitim no ferens fuaderet Capitolium ineen dere. Sed Glaucia amp;nbsp;Apuleius Mario freti, deditionem fecerunt pri nii,amp;poft illos Saufeius. Cos. omnibus necem eorum conclamanti bus,in curiam eos inclufit, uelut legitime ftimpturus de eis fupplici ' um. plebs uero ftmulationemhanc effe rata, curiae tegulas couulfas ‘ iaciebatin inclufos,donec quaeftorem amp;nbsp;tribunum pl.amp;: prætorem

interemerunt,etiam tum Ornatos magiftratus infignijs.perijt amp;nbsp;alia turba eadê feditione afflidfa, amp;nbsp;in ea tribunus ille Gracchi hlius Habitus,primo initi magiftratus die, no libertate fua quemquam tuen-te,nonreip.forma,nonlegibus,nondignitate,nö magiftratutquan-dofacrofanéfapoteftastribuniciacohibcndisfceleribus amp;nbsp;protege

I displebeijs inuenta,neC iniurijs temperabat,amp; ipfa ferebat illatas ab l alijs.occifistribunis S.P.QjR.Metellumreuocariflagitabatclamo-l nbsp;nbsp;hbus.atP.furiusneingenuo quidempatrenatusfedlibcrto,auda-

\ der eisrefiftebat, etiam Metellum eiusfiliumfuppliceminconfpe-I nbsp;^lu populi ad genua ftbi cum lacrymis proüolutu afpernatus. quo

I faêlumeftuthic quidem tam miferabili fpecie Pij cognomen ade-l nbsp;nbsp;ptusfit;Puriumuero obhancpertinaciam C.Canuleiustrib.pl. a-

l pudpopulum reum capitis peregerit,ita utne expeftata quidem de* 1 fenfione difeerptus fit afurente multitudine. Sictumfemperno-I nbsp;nbsp;iiumaliquod in for o committebatur piaculum. Metello conceffus

1 nbsp;nbsp;eftin patriam reditus : ferturq; non fuffeciffe integram diem gr atu-

1 nbsp;nbsp;lationibus adportam eum eXcipientium. T ertiahæc fuitffomæ dif-

I fenfio ciuium ApuleiaUa, poft duas alias Gracchorum tempeftates l nbsp;nbsp;tribumcias.lntereabellumfocialc exortum eft,ex confpiratione na-

\ nbsp;nbsp;donum Italiæ .id ut infperatum, ita fubito in immenfum auä:um,ur

\ nbsp;nbsp;banas feditiones nouO terr ore fopijt: hnitu uero alias turbas exciuit

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AjpiftW, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 5 dnéfu

DE BELLIS

duélu potentiorum principum, qui non iam promulgandis Icgibus autplebeijs tumultiDUs fed totis exercitibus ruefent ifl mutuamper niciem* quapf opter infèrendum duxi Eis commentaries, tum quod ex urbana feditione natum fit, turn quod in aliam longe nocentiore euaferit.eiusbellifuitinitiumhoc.Fuluius Flaccusin confulatufug primus omnium aperte iniecitpopuli Romani focijs ciuitatis cup-dinem,fperantibus fe fore non ampJius fiibditos,fed imperij partiel pes.in quafententia cumfirmiterperftaret, àfenatuad quooaa bellum ablegatus efirubi tepore cofulatus abfumpto, ille tribunatu pi-ambijt, effecitq; ut GraccEo minori collega daretur. cumq; anabo Euiufinodi leges promulgarent in fauoremItalic! nominis,utroq; cælo ut fupra narratum eft, multo magis iritad funt foci or u animi. Indigne enim ferebant,lt;amp; fe pro fubditis magis quam pro foeijsba-berijamp;Flaccum Gracchumq; ipforum commoda publice curantes tam milêrando mulélatos exitio . Poft quos amp;Liuius Drufustrib. pl. uir genere nobilis, focijs rogantibus legem de ciuitate eis danda promulgare eft pollicitus. Eoc enim maxime cupiebant, quafibac una ration e imp er ij participes futur! pro fùbditis .tribunus uero gratiam plebispræoccupans,multascolonias deducebatinItalian amp;nbsp;Sic!l!am,decretas quidem antè,fèd dilatas haéfcnus.fenalüquoqî ac équités tum maxime propter iudicia difsidentes inuicem conaba turconciliare: quæcumnequiret fenatuipalamreft!tuere,aqeu-trolq; aggreftus eft. nam cumfenatorcs propter crebras feditiones uix trecentorum expleret numerum, promulgauit legem utexeq^’^ ftr! ordine adderenturtotidem deleéfu optimofumhabito, atq; ex Eis omnibus in pofterumlegerenturiudices.utq; caufàmdicereco gerentur fiifpeéf! de munerum corruptela : quod malum iaminter crimina Eaberi defierat:adeo frontem pleriq; perfricuerant.bçcfcn tantires præter opinionem fuceeßitin contrarium. nam amp;fenatus mplefte ferèbat temporis momento tantum numerum equitum cooptar! in ordinem amplißimum, quos uerifimile erat noua dignita te apélos parum confenfuros cum ueteribus fenator!bus:amp; équités uerebanturhocpaélo penes folum fenatum fore iudicia ipfispoil-Eabit!s,qui iam deguftatis lucris non mediocribus una cum poteu-tia, merito fùfpicari cœperât. ad hæc ipfos équités æmulatio fubijt, quod baud facile quifquam alter! ceflurus uidebaturut digniori, Si. prçlatum fecutura erat inuidia.fèd nihil çque reddebat {ollic!tos,ac reuocarilargitionüm crimenâdtribunalia, quodiam antiquatum uidebatur. ita faéfum eft ut quamuis maie conueniret ord!nibus,co Ipirarent tarnen in Drufi odium, fola plebe gaudente colonijs. At - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fbcij

CIVILIBVS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;87

foci],quorum in gradam potißimum hæc macliinabatur tribunus, abhorrebant à lege de colonijs : quod ceflante agri public! di uifione, locupletes eum parsui aperta, pars dißimulanter pofside-rent, uicinis edam molcfti ob cupiditatem proferendi terminos.ad Hetrufcos quoq; Vmbrosq; peruenithuius mali contagiu : qui per Coss.in urbem accid quad ad tollendum Drufiim, led re ueraut le-getnincußrent, palam reclamabant expeftando comida. quod ubi tdbunus intellexitjdum raro prOcedens in publicum,domi quoddi anoscœtus habet in obfcura quadam pordcu,accidit utuelpere di-^iflurus muldtudinem exclamaret iélumfe : Sc diélo cidlis cecidit. iniacetis femore deprehenfus eft infixus culter ftitorius.ita amp;nbsp;Dru-fusinfuo magiftratu interemptus eft.Cæterum équités hoc eius in-ftitutuni uertendo contra inimicos in calumhiarum materiam,auto resfuere Q. Valerio trib. pl. promulgandi legem de reis faciendis ^uotquot focijs populis Ro. uiam ad reip. adminiftrationem affe-ftantibus clamue palamue fauilTentrlperabant enim mox potentißi nium quenq; obijciendum accußtoribus, ft iudicaturos de tarn in-uidiofo crimine:fublatisq; inimicis,maiore poft hac fore fua in rep. potentia. huicrogationi collegis intercedetibus, équités undiq; ftri ftasdcas intentando efteceruntutlexperferretur. quo faébo confe-fiitnilluftrioribusfenatoruniaccufttores ftibornadftint. exhisBe-ftiafualpontein exiliumabijt contemptis inius uocantibus, quod fenollet inimicorumpotcftadcredere. poft cum Cotta comparuit in iudicio:fed luculenta ratione adminiftratæ reip.reddita, pdaminueftus in équités, urbemreliquitnon expeftatis pOpuli de ßfuffragijs. Mummius Achaicus turpiter illuftis ab iudicibus eum feabfoluturos pollicitis,in Delum relegatus eft, ubi Sc uitam exegit. Hocmalo in optimum quenq; graflànte, plebs permolefte ferebat orbari fe uno mometo tot tantorum uirorum præftnda: Sc focij co gnito Drufi cafti, amp;nbsp;caufthorum uirorum exilij, rem non amplius f^rendam rati tarn indignis modis traéhari patronos ftios publicos, necaliauiafefpeftiapodturos arbitrât!, decreueruntàpopuloRo. deficere, eiq; bellum inferre tods uiribus.itaq; per occultas legatio-nesfoedus ineunt,datis ultro citroq; obftdibus:quçresftrocegn!ta eftin urbe intenta iudicijs atque ftditionibus. T andern ubi ftnfere, quos maxime crederent idoneos mittebant circa populos ut rem ex plorarenttanquam agendo aliud.ex his unus confpicatus adolefcê-teiïiAfculanumpro obftdeduébumin urbem aliam, indicauitSer-uiliopro confule agenti in eis regionibus. apparet enim tune quoq; regiones Italiæ diftributas fuiffe proconfulibus, quem morem imi-

q 4- tatus

l8S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B EL LI S

tatus Adrianus imperator renouauit poft ætatcs aliquot, no diu du raturû poft cius obitû.Seruilius propere oppidumingreflus,Afcu-lanosq; ïblenne patrium célébrantes minis deterrere conatus,ab eis interftcitur,quôd defedionem proditam intelligerct:fimulq; Fonteins legatusipfiûs interijt. bis ïublatis neminiRomano parcitueß-* omnes eodem oppidanorum impetu confofti, bonaeorumdire^ pta funt.itaq; aperta iam defeélione omnes finitimi arma corripiut, MarftjPeligni, V eftini,Marucini:eos fequûtur Picêtes, Frêtani,Hir pmi, Pompciani,Venufini, Apuligt; Lucani, Samnites, nationesiain duduminienfæ Romano nomini:deniq; quicquid populoruniàLi ri,qui nunc ut puto Liternus eft, ufq; intimum Adriaticû iînuinoc currit ftue terreftriitinere, fîue oram Italiæ circumlegentibus.ho-rum legatis querentibus le non admitti ad ius ciuitatis, cum tamen ipforum opera amp;auxiliopopulus Romanus longe achte impcno pollcat, fenatus fatis ferocitcr relpondit : lî refipuerint audituros fc legationes,aliâs non.Ita uoto fruftrati bellum parant:habitisq; dele-ébibus confcribuntpeditum equitumq; ad centum milia, necniino res fuere populi Romani copiæ,ad urbanum exercitum annuæera-tis auxilij s fociorum qui in nde permanebant.his præerant Sex. luU us Cælar,amp;P.Rutilius Lupus,cofules.ambobus enimtamgrauisôC inteftini belli imperium decrctum eft^lt;amp; mœnia cum portis munira cuftodijs, quod turn maxime lua res uicinorumq; agi uideretur. amp;nbsp;quia mentione femel faéba nouorum inftitutorum apparebatuanas ac multiplices efle uoluntates hominum,legati cofulibus additifunt uiri eius ætatis Ipecbatilsimi, Rutilio Cn.Pompeius Magni pater, Cepio,C.Perpenna,C.Marius, Valerius Meflàla,Sex.Cælàri, P.Len tulus ipfius germanus,T.Didius,Licinius Craflùs, Cornelius Sylla, M.Marcellus.Singulis attributæluntfuæprouinciæ,omnes proco-fulari poteftate ornati, amp;nbsp;ut in arduo certamine, interdum fupph-métafummiftafunt. Socijsuero printer minores duces, oppidatim leébosÿcum imperio præerant,T i Afranius,P. V entidius, MariusE-gnatius,Q_.Popedius,C. Papius,M.Lamponius,C.Iudacilius, Hirius Alînius, V etius Cato:quipariter copias interfe partiti, opponebant feducibus Romanis non line mutuis cladibus.Fueruntautem,ut cd pendio dicamhæ. Vetius Cato, Sex. luliüm cælîs m M.inEferniam compulit, quç turn perftabat in fide Romani populi. L. Scipio amp;nbsp;L. Acilius inde lèruorum babitu elapfi funt, reliqui fame coaéli tandê deditionem fecerunt. Venafro uero per proditionem capto Marius Egnatius duas Romanas cohortes ibi cdcidit.P.Prelènteius Perpen nam cum x m. obuiam fibi fadumfugauit, cæfis^î ad quater mille, reliquo

CIVILIBVS LIBER I

rcliquorum armis maiore ex parte potitus. quamobreRutilius Cos. aderaptoPerpennæimperio,reliquias eius cxercitus attribuit C.Ma rio.M.LamponiuSjLiciniu Craflum aggreffus, oélingentos ex eius militibus pollrauitjrcliquos in Grumentu compulit.C. Papius Nola per proditionem occupata, Romanorum duobus miJibus qui in præfidio erant per caduceatoreni ad fe tranfeundi poteRatem obtu liuilli conditionem accepcrunt exceptis ducibus,quos comprehen-fosuiâor necauit inedia.Idem Stabias,Minturnas,Salernumq; Ro-manam coloniamccpit, captoruoppidorum dues unàcum feruis afcripfitin militum fuorum numerum.pcruaftato deinde omni cir-cumNuccriam agro, finitima oppida Rmilis iniuriæ metu ad eum defeiuerunt, amp;nbsp;petenti auxilium miferunt, decern peditum miiia, e-quites mille,quibus audus Papius Acerras obfedit.T urn Sex.Cefar accitis Gallorum peditum decern milibus, amp;Numidarum equitatu caftra prope ill û pofuit: Papius uero Oxintam lugurthæ regis quon dam Numidarum filiume Venufina in qua turn afleruabatur cu-ftodiaedudum ornatumq; purpura oRetabat eius popularibus Rib Cæfare militantibus . cumq; crebra eorum, ut ad proprium regem, fièrenttrâsfugia, Cos. cæteros utRifpedosremifitin Africam. poft fiæc cum Papius temere auRis effet oppugnare caRra cofulis, iamqC partemualli conuclleret, emiffo per auerlâm portam equitatu cæia funt circiter fex milia hoRium. poR quam uiétoriam conRil inde ab duxitexercitum . adludaciliumautemin Apulia Canufiniunàcum V enufînis defecerunt,ôô multi alij populi.quofdam abnuentes im-peratafacere ui expugnauitzdeprehéfosq; in bis Romanos nobilio-res necauit,plebeios uero amp;nbsp;feruos militib. fuis immifeuit. Alter au-tem Cos.Rutilius unà cum C. Mario duos non longe inter fe diRan tes pontes Riper LirimconRruunt,ad traijciedas copias,quibus Ve tius Cato cum exercitu Rio fe oppoRiit : propius pontem MariJ, di-fpofîtis noétu circa Rutilij pontem in ualle quadarn infidijs, eum di luculotraijcere paffus aggreditur : cæfisqjmultis, multos in fluuiu

pî'çdpites.Cos.ipRe in bac pugna faucius caput,paulo poR ex eo uulnere en mortuus. At Marius ad altcrum pontem bærens,ubi ca-fiim hune i n tell exit ex cadaueribus delatis prono fluuio,propere tra leRis quos fecum babebat, caRra boRiû à paucis cuRodita expugna-nit:quo faétum eR ut Cato pernoétarit co loco ubi uiccrat,amp; penaria cómeatus mane coaétus fit inde dffcedere.ConRilis autem cada-uerealiorum nobiliumnon paucorum ad fèpulturamin urbem rclato, triRis uifà eRpopulo cius pompæ facies, «Sc diuturnus luétus cxcitus eR tot ciuiumdefiderio. quapropter S. C. decretum Riit,

ut

DE BELLIS

Ut poflhac defunélarum in bello corpora ibi bumarentur ubicunqj cecicliffent,ne ob eoruna confpeéèum rcliqui fegniores ad militiain ficrent.id decretum mox cognitum amp;nbsp;holles imitati funt.In reliquu anni nemo in magiftratu fucceßit Rutilio,quód Cçfari non uacaret in urbem reuerti ad comitia, exercitum eius fenatus cómifit C. Mario amp;nbsp;Q. Cepioni.'adhunc Ccpionem Q^Popedius hoftium duX transfugere Ie fimulans, adduxit pro obfidibus duos feruos pucros more ingenuoru prætextatos:amp; quo magis fidem impetraret,pluni bimaflas auro argentoq; circumlitas attulit : fimulq; hortatusellut fe duce confeftim aggrederetur hollilem exercitum, dumnuHore-gitur imperio.ita deceptum hominem præcedebat.ut uero uentum cft ad locum prællitutum infidijs, ipfe in tumulum quendani curfu contendit quafi circumlpcélurus ubi nam holles elTent : quofa^o fignum fuis extulit.il Ji prouolantes Cepionem interliciüt cuffl æul-tis alijs. reliquum eius exercitus fenatus adiuxit ad Marij copias. Per idem tempus Sex.Cæfar peditum M.triginta,equitum quinque, du-ducens per fauces quafdampræruptas,amp;eximprouifoirruenteMa rio Egnatio in uallem compulfus, leélica propter moi bum delatus efl ad fluuium quendam unico ponte peruium: ubi maiore parte ex crcitus amifla, reliquis pafsim arma proijcientibus, ægreferecepit intra T eani mœnia: ibiq; fuos armauit ut potuit. acceptoq; fupple-mento properauitad Acerras defendédasab oppugnationePapV-ita collatis callris neuter alterü aufus efl laceflere.At C. Marius Mar fosleadortos egregierepuhtufq; adfepes uinetorumperfequutus: quas hofle ægre tranfcendente, Romanis n ó li b ui t urgere amplius. Sylla uero qui ex altero uinetorum latere callra habebat, fugientib. occurrens,amp; ipfe multos interfecit, ut ea die defiderati fintexMar-hs fupra fex miliaiarmorum numerus multo maior uenit in poteßa tem uiéloris.ea clade magis etiam elferati funt hollium animi,repa-ratisq; uiribusRomanummetu cellàntemultro lacellere aufifunt; cfl enim gens hæc pugnacißima. ferunt nunquam alias de his trium phum uifum.nam ad id temporis nec fine Marlis nec de Marlis tri-umphatum fuerat. Parte alia circa Falerinum montem ludacilius amp;nbsp;T. Afranius amp;nbsp;P. Ventidius coniundlis copijs exercitum Cn. Pom pcij fufum fugatumq; Intra Firmum compellunt. ad cuius obfidio-nem Afranio relidlo,alij duo in diuerfum abeunt.Pompeius his qui cladi fiipererant armatis denuo, à pugnando abllinuit. aduentantc autcm alio excrcitu, Sulpitium per deuia milTum iufsit Afranij terga inuadere,ipfe à fronte cum adortus ell.cumq; dubio marte ccrtarc-t ur, S ulpitius inccndit callra hollium: quo uifo illi fine ordine,linc gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impcrio

CIVILIBVS UBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ipi

imperio trepide receperunt fe intra Afculum: Afranius fortiter puc gnando.cecidit.Pompeius oppidi oppugnationeminftituit.AfcuIa-nus erat ludaciliustquapropter timens patriæ cum ofto cohortibus fuccurrit; fimulq; per nuncios Afculanos præmonuit, eruptionem facerent in obfeflores quamprimum procul aduenientem ipfum co fpicerentjUthoftis cogerctur ancipiti pugnare prælio. led oppidani perfegnitiem nihil moueruntjiudacilius nihilominuspermedios floftes penetrauitintramoenia,fequentibus quotquotpoteraHt: amp;nbsp;exprobrauit cis timiditatem atq; inobedientiam.cæterum defperata incolumitate ciuium, primum inimicos,tum ob priftinam fimulta-tem,tum ob recentem culpam,quód mandataipfius afpernati cæte-ris eiufdem contumaciæ fuilîènt autores,contrucidauit.mox in tern plo ro'gum extruxit,eiq; Icélûimpofuit:amp; cum amicis epulatus pofl prolixam compotationcm uenenu haufit:quo faéfo decubuit, hor-tatus amicos ut faces fubderet : atqj ita uitam finijt ne fuperftcs eHet patriæ.Sex. Cæfari ïenatus in fequentem annum prorogauit cum co fularipoteftatcimperium.is iamproconful,circitcr x x M.hoßium dum cadra mouêt aggreflus,fl:rauit ex eis oôfo milia,fcutorum longe maior numerus relatus eft. Sed dum circa Afculum diutius hære Tecogit,morbofuperatus luccefibrcfibi optauit C.Bebium. Dum hæc ad mare fuperum geruntur, diuerfà parte Hctrufci Vmbriq; u-nà cum alijs quibufdam finitimis ad defeéfionem fpeâabant, inuita tifucceflu partiû. Quo nouo metu accedête fenatus ne circûquaque hoftibus cingereturfolicitus, litoribus quæ Cumas inter amp;nbsp;urbem dtafuntjmpofuit præfidia, turn primum libértis ob uirorum inopi 3iiiadmifsisin miJitiamzfbciJs uero qui etiam turn in officio mane-rentdecreuitius ciuium, quodpræcipuecôcupitum erat omnibus, ^decretumid dimifit circa Hetruriæ populos, excipientes auidifsi-nie. eo beneficio amp;nbsp;amicos deuinxit amplius, amp;nbsp;dubios in fide reti-^uitjamp;hofiemfimilia fperantem mitiorem reddidit Jios nouel-^osciuespopuliRo. non in xxxv. tribus, quottunc erant,difi;ri-l)uit,ne ueteres in fuffragijs uincerentur numero: fed redaéfis eis in decurias, nouas alias tribus confcripfit in quibus illi poftremi ferrent fuffragia,amp; fæpe fiiperuacui fierent:quod ueteres illæ xxxv. plufquam dimidium tribuum confinèrent, quod côfilium fiue tune rion animaduerfiim efl:,fiue focij contenti modico turn non require bantamplius, pofiea tarnen deprehenfùm nouarum feditionum fu-itmateria. At ïuperi maris accolæ nondum cognito Hetrufeos mu-tafiefententiam, x v m. militum auxilio per deuios calles circumdu xcrûtinHetruriam. quos aggreflus Cn, Pompeius iam Cos.occidit ad

DE BELLIS

ad VH. cçteri dum ad fùos per loca afpera amp;nbsp;inuia hieme quoq; gri uante palantes ferecipiunt,amp; famem roJantuiquot; glandibus,dimiaiuin eoruminterijt. eadem hieme Porcius CatoPompeij collega Marlis belluminterens occifuseft.poflhæcL. CluentiusSyllamadPom-peianos montes caftrametatum contemnere aufus, amp;ipfe caftraao tertiumindeftadiumpofuit. Sylla uero non ferens earn contumeli* am, ne pabulatoribus quidem expeélatis, in eum fecit impetum : amp;nbsp;tune quide uidus fugit:moxreceptis pabulatoribus proflgauitClu-eniium, amp;nbsp;caftra in remotiore locum transferre coegit. qui oeinac aßumptis auxilijs Gallicis rurfus cum Sylla callra cotulit: poftquam autem utrinq; exercitus prodijtin aciem, ingens Gallus procurrens inuitabat ad fingulare certamen ex Romanis alique. Eum cum par-uæ haturæ Nu mi da confeciHet, territi Galli confeftim terga uerte-runtziamq; turbata acienecalij Cluentianiperftiterunt,fedNolam refugerunttrepidi : Sylla uero perfequentein eafugacecideruntad triginta milia,cumq; per unicam portam reciperentur,Nolanis mc-tuentibus ne hoftis fimul irrumperet, cæfà funt circa muros aliaui-gintimilia,ócin his Cluentius fortiter pugnans occubuit.Impef^^®’' indein Hirpinos mouit,amp; Aequulanum oppugnare coepit. oppida ni qui ea ipfa die Lucanorum aduentum expeótabant, tempus ad de Iiberâdum poftulant.ille dolo intelleéfo dathoræipatium : interim ad moenia,quæ trabibus conftabant,faïcès fàrmentorum admouef* eos poil horam incendit.iia metu exprefTa deditione,oppidum qua fî ui captum direptum eR, reliqua oppida Hirpini nominis ultroin fidem populi Romani redierunt. In Samniumindc bell um transter tur,nó per eos aditus quos feruabat Mutilus Samnitum dux: fed per ambages qua minime putabatur hoftis uenturus,itaq; repente muh ti oppreßi funt,reliquos pafsim fuga difperftt:Mutilus Saucius cum paucis Efèrniam continuato curfu delatus eft.Sylla expugnatis eius caftris duxit adBouianum,in qua rebelhum populorum concilium agitabatur.amp; cum tres arces haberetid oppidum,Bouianenftbus m Syllam intends, circûmiflæ aliquot cohortes iuflæ funt diuerfa parte quameunq; illarum capere, amp;fumoidfignificare. quodubifuc-cefsit, à fronte aggrelTus mœnianonintermiflàper treshorasop-pugnatione tandem uicepit. Et hæcquidem peræftatemprofperc gefta funt Syllæ aufpicijs : fub hiemem ad confulatum petendumin urbem profeélus eft. At Cn. Pompeius Marfos, Marrucinos,V efti-nosq; fubegit. diuerfa parte C. Cofeonius prætor Salapiam ui capta incendit,Cannas in fidem recepit.ab obfîdione Canufij fuperuentu Samnitum poft acrempugna éditautrinq; magna ftrage repnlfi^^f

ad

CIVILIBVS LIBER I

193

ad Cannas coaéluscftfèfereeipere.CgterumTrebatius Samnitium imperator dirimente exercitusfluuio, denurtciauit eigt; aut trayceret comiffurus prælium, aut retrocederet. dum ipfe traijcit, ilJe retro-cedere maluit:amp; Trebatium quam primum traiecit,aggreflus uicit: fiigientesq; perfêcutus in amnem præcipites egit,ita ut ex eis x v m. defiderata fint : reliquis una cum Trebatio faluti fuit refugilïè intra Canufium*tuni Colconius Larinantium,Venufinoru,Apuloruq; âgrisperuaftatis Pediculosinuafit, amp;nbsp;intra biduum totagentcper deditionépotitus cH. cuius fiiccefïbr Cæcilius Metellus accepto ex-ercitu Apulos adortus prælio uicit, in quo Popedius unus ex defe-öionis autoribus cecidit.reliquiæcladis cateruatim ad uiéîorê trans fugerunt. Atq; ita bellum fociale maxima contentionegeftum eft ha ßenus, donee uniuerïà Italia ciuitatemRomanam adepta efi:, abfq; Lucanis amp;nbsp;Samnitibus,qui tarnen aliquantopofi pariter compotes uoti fadi funt.Digefti funt aut in luas tribus,quemadmodum fupra diftumefide alijsfocijs,nepermixti ueteribus ciuibusutnumero itafuffragijs uincerent. Per idem tempus amp;nbsp;in urbe ob æs alienum exorta efi feditio,dum quidam acerbius ufuras cxigunt,cótra quam cautum elTet antiquis legibus. Videntur enim illi prilci Romani fi-cut amp;nbsp;Grçci abhorruifie à foenore, ut negotiatioe molefiapauperi-bus, amp;nbsp;litium inimicitiarumq; materia, quæ res ne Perfis quidê pla cuit, ut non aliéna à fraude ac mendacio * ïed quia ueteri ïam more fanus receptum fuerat,foeneratores repofeebant id iure fuo : debi-tores uero bellum amp;nbsp;feditiones caufando differebant reddere : nec deerant qui urgentibus muléfam intentarent. T um Afellio prætor cuiuscrat eaiurifdi(fiio,quia cociliarepartes conatus nihil proficie-batjpermifit eos legibus agere,admonitis prius,ut in re perplexa, tu deiure turn de more iudicibus. ibi fœneratores ægre ferentes reno-uari mentioné legis ueteris,prçtorem tollunt è medio,ad hune mo-. duni.Sacrum is faciebat in foroin æde Cafiorum circunfiante ut fit frequêti multitudine. cumq; unus quilpiam petiflet eum lapide,ab-iefia phiala ad ædem V efiæ cçpit currere. fed præuetus amp;nbsp;exclufus, dum in caupona quada quçrit latebras,iugulatus efi.in ea turba mul ti rati eum ad ue fiai es confugi{re,dum auidius infequuntur,penetra Uerunt quo nefas efi uiros ingredi. Sic Afellio prætor in ipfo magi-firatu,amilt;fiusfacrafolenniq;ucfte aurata,circiterhoramdieife-cundàm in medio foro inter facrificandû cæfus efi.Senatus per præ conem indici autorum eius cædis ofientauit præmium,libero pecu-niam,feruo libertatem,confcio impunitatcm.nemo tarnen index ex titit,foeneratpribus rem tegêtibus. amp;nbsp;hæc quoqj fuit pars tumukuû AppÂW, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ciuilium

19 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-D E B E L L r s

ciuilium.Pbflhçcfaôlîonum principes iuâis exercitibuSjUtinbclJo mos eftjrem geflerunt aduerlus fe inuicem:amp; uidoriæ prçmiû pe-tebatur patria : quarum cótcntionum occafio mox poft finem foci-alis belli enata elt in huncmodum. Poftqua Mithridates Ponti alia-rumq; gentium rexBithyniam amp;nbsp;Phrygiam confinemq; his Afiani inualit, utfuprain proximo diximus uoJumine, Sylla tum conful Aftam cum Mithridatico bello fortituseft prouinciam,nonduin ab urbe digrefTuszMarius uero arbitratus id bellum plus lucri quaffl difficultatishabiturum,fimulqî imperandi cupidus,multispolli-citationibus induxit P.Sulpitium trib.pl. ut fibi adcftet:fecitq;fpe^ nouellis ciuibus fore utiure fuffragiorum çquarentur ueteribus,amp; per tribus diftribuantur, difsimulans interim,ftiumfe negotium a-gere, amp;nbsp;ideo captare illorum beneuolentiam. Nec mora Sulpitius legem fuper hae re promulgat,qua perlata, ipfius Marij arbitratu gc renda erant omnia: in tantum numero præpollebat recens ciuium acccfsio. id animaduertentes ueteres clues totis uiribus refiftebant. tandé ad manus amp;nbsp;ad laxa contentio deuenitret glifcente malo Coss. timentes comitia proxima, indixerunt in multos dies ferias, quales folennes funt,ut differrentur comitia una cum periculo.at Sulpitius nil raoratus eas ferias, iußit faftionem fuam in foro prçfto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cis

fub uefteaccinélam, quibus ft respoftulet utantur uel contraipfo^ Coss.quibus præparatis accufare cçpit eas ferias ut illegi timas, iubeS Syllam amp;nbsp;Q^Pompeium Coss, confeftim cas tollere, ut plebicoin-mittantur ftiffragia de legibus * inde tumultu exorto, ftringuntur cX compofito ficæ, amp;nbsp;confulibus contradicentibus intetantur, donee Pompeius clàmelapfus eft, Sylla uero uelut ad deliberandum fuc-ceftit.interim Popeius Cos. F. Syllæ gener nefcio quid liberius lo-cutus à Sulpitianis interficitun ac mox Sylla reuerfus ferias fuftulit: properatoq; itinere Capuamad exercitum profedlus eft,indeporro contra Mithridatem traieófurus in Afiam.nihil dum enim eoru quç contra fe parabantur fenferat. Sulpitius uero lublatis ferijs amp;nbsp;Sylla profeéfo, pergit legem ferre propter quamhadfenus tumultuatum fuerat:amp;pro Sylla Mariumdefignat imperatorem belli Mithrida-tici.ille re cognita uolens armis decernere,milites in contionem ad-uocat,amp; ipfos expeditionis in Mithridatem lucri fpe cupidos, amp;nbsp;ar bitrantesMariura ufurum alio milite.ibi comemoratis iniurijs quitus affeéfus eflctà Sulpitio Marioq;,amp; nihil prçterea manifefte pro nuncians : nondum enim audebat tails belli mcntioneminducere, hortatus eft ut parati fint iufîà facere.illi intelleéfa eius mente, ueri-ti ne expeditio parum fiicccderet,aperiunt earn dißimulationem,iu bentes

CIVILIBVS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I??

bcntcs cum bono animo eflè,amp; in urbcm fe ducere.qua re lætus co feftimfexlegioncs co duxif.quarum tribuni deferto exercitu Roma properauerunt,nonfuftinentcs mililare contfâpatriamjfolo ex bo noratis quæftore manente in agmirie^ büic legati obuiain faéti fcifci tabantur,quid ita patriam armatus pétéret^relponditrut earn libera-retatyrannide* idem refpOilflim cum iterum atq; tertio alijs poft a-lioslegatis dediftet, pollicebatur tarnen, û uelitftnatus cum Mario Sulpicioq; in campo Mattiö fibi præfto efîe j aifturum fe omtiia de comuni confilio.iamqî propinquanti occurrit collega Pópeius,lau datoq; eius fafto opefam ftiam obtulit. Marius uero cum Sulpicio nondum fatis parati propter temporis anguftiamialios legatos mit-tuntfenatus nomine, poftulahtes ne intra quintum lapidem propi-us urbem caftrametaretur, donee amplius deliberarent depræfenti negotio. At Coss, intelleóbo hoc connlio, annuerunt quidem legatorum poftulatiSjfed abeutes eos mox fequuti funt. turn Syllani Coe limontanam portam amp;nbsp;contiguummurumunalegione occupant, altera Collinam duce Pompeio:tertia petit pontem Sublicium,quar tain ftatione reliéla ante mocnia.Sylla ipft cum duabus reliquis ur-bemboftiliter ingreditur,itautfuperne arcereturmiftilibus, donee incendium proximis uicis minatus tela urbanorum cohibuit.ei Marius ad Efquilias cum Sulpicio casterisq; ftiæ fadtionis trepide ar inatis occurrit:quod primu omnium certamen inter infeftas partes nrbs uidit : non iam ut ante per feditionis fpeciem, fed aperto marte coUatis fignis amp;nbsp;canente claftico. eo turn cotentiones profecerant,

maturate remedium.iamq; inclinata ftiorum acie Sylla cor-repto ftgno inter primores prouolat : atq; ita uel impcratoris reue-tentia,uel metu ignominiæ, quæ fignorum defertores fequitur, mi les omifto fugæ confilio reftitit.mox alia reces manus euocatur e ca-ftris:rurfus alia per fuburranam uiam defleélereiuftà, utaduerlàrf-os circumuentos à tergo aggr e deretur. turn Mariani fefsi iam fegni us répugnantes integris: adnæc folliciti ne qua uis à tergo fe ingere-tetjciues eos qui de teftis adhuc pugnabant cortuocat,amp; ftruos uo-cantad pileum, ft uelint efte laboris participes, fed nemine quicqua tnouete, per fummam defperationem ex urbe ft proripiunt, amp;nbsp;cum Ills nobiliftimus quifqueeius fadbionis.Syllainfacramuiam dclatus Uiilitesrapinasaufos in confpedu omnium aftecitftjpplicio: amp;di-Ipofitisregionatim totaurbepræfidijs, partitus cum collega opera pcruigil ea noébe obibat omnia,nequis ciuium in rebus trepidis pa-terctuiftoris iniurijs. diluculo uerouocata contionc quefti funt de ftatureip .iamdudumturbtilentis hominibusproditæ,dicentes fe

Appww» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r 2 coadtos

196 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

coaétosfeciflequicquidhaftenusegerantjcêfebantq; oportcre nu lam pofthac rögationem apud plebem fieri fenatu inconfulto,rcuo canao ueterem morem,fecl dudum antiquatum. poftulabant etiam comitianon tributafedcenturiata haberi ex inftituto SeruijTullij: putantes bis duabus rationibus, amp;nbsp;fi prima confultatio penes fena-tum foret,amp; fuffragia pauperibus atq; in bis audacißimo cuiq; adi-merentur,rebus à ui ad confilium reuolutis,defore fèditionum ma-tcriam .accilaq; multis alijs modis tribunoru pl. potentia iamnifflia, allegcrut in fenatum, maxime tune ob frequentiam obnoxium con temptub c c c. exomni optimorum uirorumnumero præfiantifsi mos:abrogatis prius aóhis Sulpitij uelutillegitimis,quæcunq;fcc^“ tafuntindiéfasaCoss.ferias .Itaper ïêditiones amp;nbsp;certaminaadeæ-des uentum eft, à cædibus ad bellamec unquam antea Romanus ex-ercitus bofiiliterpatriamingrefluseft. exilloautem teporeoinncs cotentiones ciuium armis decernere libuit, Vrbem etiam nuncEis nuncillis occupantibus: ncc interim ceflatum eft abaliorumoppi-dorum expugnationibus,cæterisq; ealamitatibus quas bellum lolet feciim trabere: quódnonpudor,non fas, nonreip. patriçùeainor quenquam cobiberet à facinore. Poft bæc Sulpitius trib. pl. amp;nbsp;cuin eo Marius v i.Cos,eiusq; filius,præterq;P.Cetbegus,IuniusBrütus, Cn.amp; Q.Granij,P. Albinouanus,M.Le«ftorius,in fiimma x i tores profugijutâutores feditionis,amp; confulibus rebelles,feruitio-rumq; ad pileum folicitatores, boftes populi Romani iudicati funtî permiftumq; cuiuis,quiin eosincidifftt,uclimpuneoccidere,uel ad cófules eos retrabcre.bona quöqj illorum publicata funt, dimif-fis circumquaq; quiipfos perquirerent. ad bos Sulpitius inuentus occifus eft.Marius uero Minturnas profugit, non apparitore comi tatus, nó famulo.ubi cum in obftura quadam domo quiefceret,ma giftratus eius oppidi, qui amp;nbsp;edióf u populi Romani timebat amp;fexics. Cos.rebus geftis clarifsimum,nó fuftinebat perimere fuis manibus, Gallumforte oblatummifitad eumtollendumdatogladio.Fertur hominem per tenebras ad eiiis leéfulum accedentem expauiire,qua' fi fplendore ignis emicante ex illius oculis.utucro ipftafturgenscx clamauitjTun’ audes occidereMarium? Gallus effufe fugit è cubicu lo fimilis infano uociferas amp;nbsp;negans fe polïè ihferre necem Mario. Itaq; magiftratum,ut qui iam ante cunftanter id decreuerat,religio quædâ fubijt amp;nbsp;ominis memoria,quod etiam tum puero polliceba tur confulatum feptimum. Ferunt enim decidifïèingremium eius ftptem pullos aquilinos,amp; uates prædixifle, fummum honorem ilJi obuenturumfepties.idfccumruputantes Minturnenfes, ratiq; diui nitus

crvrtrßvs liber i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

nitus Galium per ter ri tum, continuo Marium extra oppidum in Io-catutioradcducunt.quinon ignarus équités à Sylla mi/Tos ipfufh quærere,per deuia mare petcbat, amp;nbsp;naétus tugurium quiefccbat tbi teftus frondibus.amp; cum fcnfiflet ftrepitum,contraxit fe intra frondes, moxq; ad maiorem etiam ftrcpitum profilijt in lembum pifca-torium forte ftantem in littore,propulfb fene eius domino,turn ab-fcifo retinaculo amp;uelo expanfo fortunæ fc permifit: delatusquein quandam infulam,amp; forte fortuna coipicatus prçtereuntem nauem amicorum liominum,traiecit in Africam.cum autem ut hoftis decla ratus uetaretur à Sextio, tunc earn prouinciam obtinete, in littus ex fcendercjin man exegit eamhiemcm, quodNumidiamalluit.quod ubirumore cognitu eft Cethego, Granio, Albinouano, Leftorio, cæterisq; damnatis eadem fententia, qui unà cum Mario filio ad Mandreftalem regulum Numidarum ex urbe profugerant,ueriti ne ab eo dcderentur inimicis,inde nauigarunt ad Marium.his non de-eratanimus quo mmus exemplo Syllçinuaderentpatriam,fed quia nullum habebant exercitum, occafionem expeftabat.Interea Sylla, qui primus in urbe dominationem armisftbi quæfiuit, contentus uindifta de inimicis, de cætero à ui abftinuit : præmifloq; Capuam cxercitu,rurfumad confularem poteftatemredijt.at profugorum faftio, præcipue locupletes amp;nbsp;foeminæ non paucas bene numatæ, ceflànte armorum metu,defiderabant fuorum ciuium reditum,nec operæ parcendo necfumptibus, confulum etia faluti ftruentes infi dias,quafifruftrafperaretillis incolumibus .Et Sylla quideuel poft lt;:onfulatum tutus erat exercitus prçfidio,quern ex S.C.aCceptum ad ^dlutn Mithridaticum gerendum, propugnatorem erat habituruS. Collegam uero eius Pompeium periclitantem miferatus populus, Laliam ei decreuit, amp;nbsp;alterum excrcitu, qui tum in ea militabat Cn. ï^ompeij aufpicijs.id cognitu Cneius tulit ægerrime: amp;poftq Quin tus in caftra peruenit,cum poftridie quidda pro poteftate apud mili tesagerct,ce{sit citanquam priuatus ; fed paulo poft ille cinftus corona quafi ad audiendum confluentiu occifiis eft, cteteris uero dif-,^ugientib.Cnciusfuperuenitindignabundus,acfi cotraiusfasq; ne-cato confule.nihilominus poft indignationem ad imperium prifti-numredijt. In urbe autem nunciata cæde conftilis, Sylla fibimet timens femper ftipatus amicis incedebat,ne noftu quidem eos dimit-tensmec diu moratus Capuam ad exercitum,amp;inde in Afiam profc

eft.amici au té exulum, Gînna freti qui Syllæ fuccefterat, nouis ciuibus oftentabant Marij propofitum,de admifeendis eisad tribus uctcres,ne dum in fuffragando poftremi funt,niuil pofsint in repu

Afpitf»« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 3 blica

«9 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

blica. Id fuitprincipium reuocandi Marium cæterosq; exules.Nain-du ueteres dues refiftunttotis uiribus,Cinnanouis fauebat,trecetii talcntis, uttum lülpidofuit, corruptus ; pro ueteribus ueroflabal alter Cos. Odauius.Sed Cinriani præoccupato foro cum fids uefic tedis, clamorefiagitabantmiiceriletribubus omnibus, contra fin-ceriorplebis pars amp;nbsp;ipla Geis armata Odauio leadiunxit : cui domi expedanti quid is tumultus parturiat,nunciatur maiorcm tribuno-rum pl. parte intercederetamp;nouos dues firido ferro deroftriscos deturbare. Quibus auditis Odauius per facram uiam decurritcum globo cöfcrtißimo,amp; torrentis morein forum irrumpens,protru« fis obuijsper medios uades difiedtmuititudinem:perterritisq;a(l-uerlarijs petijt ædem Callorum, coll egam reueritus .at comités cius iniußi in nouos dues irruunt,cæfîsq; multis ulq; portas perfequun tur cæteros. Cinna qui fretus nouorum duium multitudine uiflori am animo præfiimplèrat,ubi præter opinionem uidit pauciores au-dacia uincere, per urbem difeurrens ieruos uocabat ad pileos. Sed nemine accurrete properauit ad oppida proxinfa,quibus pauloantc ius duium conceffum fuerat, uidelicctTibur amp;nbsp;Prenefie amp;nbsp;cætera; Nolam ulq;:quibus omnibus ad defedione folidtatis in fiituri belli ufiim colligebat pecunias.Hæc partim moliêti partim cogitanti pr? fio fuere fenatores eiufdem fadionis,C. Milonius,Q. Sertorius, amp;nbsp;alter C. Marius.Senatus ucro Cinnam^quodin periculo deferuifièt rernp .amp; feruos uocaflet ad pileum,nec ciuem efle iudicauit nec con fiilem:fubrogauitq; in locum dus L. Merulam,qui tum fianien dialis erat.huic làcerdoti uni omnium ius efi: perpetuo gefiandi apicis, quo tantum inter ßcra infigniuntur cæteri. At Cinna Capuam pro-fedusjubi erataliuspopuli Romani exercitus,magifiratustribunos amp;nbsp;fenatores quotquot aderant conciliabat fibi.’progrellusq; in con tionempriuato cultufinefalcibus,lacrymabüdus ficfatus emAuo-bis ciues bunc honore acccpi.quodenimpopulus deditfuofuffra-giojaoclenatus mihi ablq; uefiro confenfii ademit.eam tarnen iniu riam no tam mea quam uefira uice doleo. Quid enim pofihacopus eG nobis ambire fauorem tribuum ? quid nobis prodefle poteri-tis?quidmomenti critin ueflris cotionibus.^ quid in comitijs? quid in fiiffragijs?!! irrita fiint quæ datis, amp;nbsp;tarn facile de Icntentia decc-ditis. His didis adirritandam contionem, mtiltaq; demiferijsfuis queftuSjpofiremo udlefcifiadeloco fijperiore defilijt,humiq';pro iiratus diuin medio iacuit, donee hominêmilêratifublatum in fcl-lam repofiierunt, redditisq; falcibus, ut confixlem bono animo efic iufferunt,amp;utfequocunq; respofiularetduceret.quaoccafioncar

repta

CT V I LI B VS LIBER I

ïtptattiburiiûcramcntum Cinnæ dixerunt unà cum fuis quifq; mi litibus.ille in hune modum confirniatus fôdàles iirhes obibat cori-citansjco quod præfèntis calaittitâtis fibi eauïâ fdlHent.itaq; confe-rebant ei pecunias,Romanorû ctiam optimatibus alijs denuo fe ad* iungentibus,quibus diïplicebat ftatus tranquiJlus reipublieæ* Ifité* rea dû Cinna in hoc âpparatu totus eft,Oéiauiüs amp;nbsp;Merula Coss.ur bem muniuntjdifpoutis per muros machinis,deleéi:us turn apud ali os focios in fide peffiantes, turn apud Gallos faciût, Cn. Pompeiurh procôfulem exercîtum ad mare fuperum habentc, propere in auxili umpatriæ reuocant, qui properato itinerc ad portam Collinam ca* firapofuit:acmox Cinnaquoq;affuitjamp;teteditin proximo.his rebus fognitis C. Marius in Hetruriam appulit cum exilij focijs:eis ab urbe familiäres occurrerunt ad D. fermé numerum lt;nbsp;ipfe fordidatui adbucamp;promifio capillo CiUitates obibatififu miferabilis, prælia fuauiftoriasq; Cimbficas memoras:amp;qüodlibentifiimeaudiebâtÿ fidelem operam ad perferendam legem pollicitans 1 atqj ita con trahis fex Hetrufeor um mibbusad Cinnamtranfijt lætüra talirertitn gerendarum focio. his copijs adiudis terna caftra metati fiirtt ad Ti berim, Cinna amp;nbsp;Carbo ex aduerfo urbis, fupra eâ Sertorius, uerfus mare Marius.pontes quoq; fluuio impofiti,ut comeatus intercipe-ret. Marius præterea Hofiia ui capta dir ip ui t, Cinna occupauit Ar minum, mina eo parte militum, nequid auxilioru obfefsis iubmitM tereture Gallia prouincia.Tum Coss.metuanxij, quod opus habe- ' rent alio exercitu,amp; Syllamreuocarenon poflent,quiiam in Afiam 'raiecerat, Cæcilio Mètello rehquias focialis belli contra Samnites ^dminiftranti fignificant, ut quibufeunq; honefiis coditionibus re comporta quamprimum fiiccurreret obfefiç patriæ. Seddum illc Wnftatur pofiulata Samnitum admittere,Marius poflquam id icn-fihquicquid petebantjcis eft pollicitus.atq; ita Marianis accefterunt partibus. In urbe uero Appius Claudius tribunus laniculi cuftos,uc benefieij quondam accept! Mario referret gratia,rccepit eum aper-taporta diluculojfimulq; Cinna irrupit.Verum hi continuo repul-. fifunt,Otftauio Pompeioq; fuccurrentibus. crebris deinde fulmi-nibus caftra Pompeij decælotada, amp;nbsp;inter cæteros nobiles pro-, conful ipfe fulmine idus perijt.Marius poftquam fatis cauit ne quid comeatus uel à mari uelfecundo flumine in urbem importarctur, uicina oppida aggreffus ubi erant populi Romani granaria, fubita-laeaui cepit Antium, Ariciam, LanuUium, amp;nbsp;quædam alia,n5nullis perproditionepotitus . itaterra quoqjiriterfeptis fuibuedionibus, aufusurbemperuiam Appiampeterc,priufquaaliunde comcatus r 4 expediretur

OB B Et tl S’

expedireturjadduodecimû lapidem una cum Cinna Carboneq; amp;nbsp;t Sertorio caftra pofuit.Oélauius uero 8c Craflùs 8c Metellus ad æo- ' tem Albanum eis fe oppoluere in futurum prouidentes, licetfupe-riores tam uirtutc militû quàm numero,tamen uni prælio non com mittendam arbitrates ftlutem patriæ. ubi uerô Cinna mißis circuni urbem çaduceatoribus feruos oftetata libertatemutauit adtransiu-giumjagminatim ad eum tranfitum eft.quare fcnatus territus, amp;nbsp;timens ne per longiorem ahnonç inopiam plebs exafperaretur,mu-tatafententia legatos de pace ad Cinnam mißt. ille ante omniaroga uitrad confulemne an priuatum uenirent.qui quôd relponfutn ex. pedirenequirêt,reuertunt:moxq; ingenuorûquoq; multitudopro rumpitad Cinnam, pars metufamis, pars optatam occafionenadi: quippe à faéliône non alieni.Qui iam contemptim admouet exercb turn ad moenia,amp; ad teliiaéfum caftra communit, Olt;ftauianis ani-pioflu(ftuantibus,nectentantibus quicquam,quôd 8c crebratrani-fugia fièrent,amp;legationcscômearentultro citroqj.Itaqjfenatusm-ops confilij, quôd remindignam duceret L. Merulam dialem in locum Cinnæ fiifiedum cofulem magiftratu amouere im-meritum : inuitus tarnen rurfiim legatos mittit de pacis conditioni-busiam, ut ad confulem, nulla reliqua ïpe unum tantum deprecans, utiureiurando cauerettemperaturum fe csedibusari earn conditm-nem ille iurare dedignatus, pollicitüs eft tarnen fe uolentê fcientem nemininecis caulamfore. Oétauium iam per diuerlàm porta mm-bem reuerfiim iuftit diftederemequid ei fe inuito accideret. Sicilic exfiiperiorelocolegatis relponditpropoteftate cofiilis.Marius uero aftans fellæ proximus filebat quidem, fed aufteritate uultus fatis præ fe ferens quantas cièdes elîetdaturus. His côditionibus cumfe-natus reuocaret Cinnam 8c Marium: fenferat enim hune autorc ea-rum efle,illum uero fiibfcriptorem:Mariüs irridens refpondit,non gt;nbsp;patere exulibus reditum:moxq; tribüni plebis ei cæteris^; Sylla con îùle pulfis abrogarunt exilium. Sic illis publica confternàtionerece ptis,omnium qui ad faéfionem aduerfam pertinere uifi funt, bona diripiebantur uetante nemine.Oéfauio Cinna Mariusq; iureiuran-do cauerant,arufpices etiam 8c arioli folicitudinê exemef ant, foH a-mici fugam fiiadebant.at ille negans fe commiflufum ut patria defe-ratur à ie confiile,fèceftit in laniculuni cum nobilißimo quoq; parted; exercitus,in fella curuli fublimis ,amp; confiilari habitu,ftipatus fa feibus ac fêcuribus. Quem cùm Cenfbrinus perfequeret cum cquiti bus aliquot, ac rurfiim à fiiis equùs offerretur ad fugam, ne furgerc quidem dignatus necem expedauit. Cenforinus caput eius ad Cin-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nam

4

CI VrtlBVS ilBER. t

2.01

Hälft retulit,quod tunc primum confulis caput pro roftns fuit pofi-tum. eodem loco amp;aliorum póft cæforum fpeéfaculo fuere capita: durauitq; tarn dirusmosamp; adpofterosin inteftinis faftionum in-fenfarum cçdibus.cæterum in ea uiftoria grauis fuit inimicorû per-fecutiojneminem ab iratorum fçuitia defendente ftia dignitate,norx fenatorem, non equitem: fed quotquotfenatores trucidarentur, cä pita eorum pro roftris ponebantur omnium. iamq; nullo refpcéfu ‘ uel deorum uel hominum poft fæua facinöra uertebatur ad fœdio-rafpeftacula,truncando ceruices dcfunlt;ftorü,amp; calamitates oftcn-•tandofiueadterroremfiueaduoluj)tatem nefariâ fpeéfatricis mul titudinis.in bis C. amp;nbsp;L. lulij, Lucijqj germanus Atilius Seranus, P. i-entulus,C.Numitorius,M.Bebius inuiareperti cæfi ftint.Craftus in fuga filium interemit neueniret in poteftatem perfequentium, quos ipfè no ualuit effugere.M. Antonium oratorein uillam quan-’oanaelapfum uillicus benigne fufcepitactexit:dumq; in hofpitis gra tiamferuus in cauponam uinum petit folito fæpius,percôtanti cau-poni caufam inftifurrauit : qui dato uino re Mario fignificauit pro-perc.ille hæcaudito prç Içtitia procurrit ipfe patraturus facinus:fed amicis retentus tribunum eo mifit cum militibus.bos Antonius, fuauisfacundiæ,mulcebatlonga oratione,miferationémouens mo Hisuarijs,donee tribunus miratùsipfe curfucofeendit cubiculum, inter orandum confoffb prçcifùnl caput remifit ad Marium.Cor nutus uero in tugurio latitas,feruorum aftu feruatus eft. nadi enim lt;^adauer quoddam iniecerunt in rogum, ei dum inquifitores aduen ^Jî^tfuppofitoigné,aiebâtfeherum cremarepræfocatumlaqueo. y^cilleferuorum fide manfit incolumis. At Q. Ancharus Marium tn Capitolio fàcrificaturu obfèruabat, fperans fore ut religione loci sdiutus reciperetur in gratiam. quem ille accedentem fe ac falutan-temcôlpicatus,mox in ipfo fano iugulari à fuis imperat.caput huius quoej; ut oratoris Antonij cæterorumq; tam prætoriorû quàm con fularium pro roftris fuit fpeéfaculo.nec horum quenquam fepelire ficuitjcanibus amp;nbsp;alitibus laceradi reliftifiint.pafsim quoqj feditio-fifeimpune contrucidabantinuîcem.alij pellebantur domo,alij bo Jis exuebantur,aut priuabantur honoribus, leges Syllanæ abroga-“antur,ipfius amici omnes necabantur: dirutaq; domo amp;nbsp;bonis pu ‘’ucatis ipfe hoftis iudicatus eft, uxor quoq; ac liberi quæfiti ad nez ^^naægre euaferunt, necullamalorumlpecies aberat. tandem poft t^otindemnatorum cædes uifum eft prætextu legitimi iudicij Meru-flaminemdialemreumfacere fubornatis aceufatoribus, inui-.oquodCinnæ fuccefsiflet, quamuis nihil taie ambiês-.fîmulq; dies difta

X o 2. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P E B E L L I S

dida efl: eçiam Lutatio Catulo,qui Marij collegabel 1 o Cimbrico,amp; ab eo feruatus, immemor beneficiorumaccerrimus exulis infeâa-tor extiterat .hiadpræftitutam diem dißimulantcr cufloditi funt. qüæ poftquam uenit, amp;: citatis per prççonem cauïà quater ex certo horarum interuallo diceda crat î Merula quidem fibimet ipfe uenas fccuitjfcripta prius tab el Ja teflatus fc id fecifïè depoflto apice, flami-nem enim apicatum mori nefas habebatur. Catulus uero cubiculo fuo recens calce illito necdum perficcato prunis ingeflis uolcnsfuf-focatus eft. Is fuit tan tor um uirorum cxitus. cæterumferui quipcr præconc inuitati ad Cinnam transfugerant,iam afcripti eius milidæ domos irrumpendo egerebant prædas^ne à cçdibus quidem obuio rum abftinentes : nec deerant qui proprijs heris eflènt infeftifsinii, quos iJlelæpius cohibere conatus cum nihil pxoficeret, Gallo indite per noéturnâ quietem eindlos ad unum delcuit, atq; ita de his me rita perfidiæ poena ftimpta eft.Sequens autem annus confules habil it Cinnam iterum, amp;nbsp;Mariumfeptimum, cui poft exilium atq; fcriptionem,tarnen augurium feptem pullorum aquilinoruin quaquam fuit irritum. uerum is dum multa contra Syllam molitur, in medijs conatibus primo initi magiftratus mêfe uita defunftus eft: cui fuffedfÛ ValeriumFJaccum Cinna mifitin Afiam : quo tnortuo Carbonemftbi collegam optauit.At Sylla reditum contra inimicos approperans, Mithridate dcbellato celentcr gt;nbsp;ut ante didfum eft? ac neintegro quidem triennio cæfis hoftium centum lexagintaæihb. receptis Græcia,Macedonia, Ionia, Alia, cæterisq; getibus qnas Mi thridates occuparat,ademptaqî clalFe régi compullo intra regnum paternum, reuertebatur cum optime erga fefe animato exercitu, ad næclaboriaflueto,amp; eJato rebus geftis prolpere. habebatetiamna-ues multas amp;nbsp;pecunias, amp;nbsp;apparatum ad res quantumuis amplas ag-grediendas idoneum,ita Ut inimicis eftet formidini. quo metu Carbo amp;nbsp;Cinna cçteros homines dimiferuntpertota Italiam, quip ecu* nias,milites,frumentum in uftim inftantis belli compararent: amp;nbsp;po-tentiores quofqj una cum opibus ad partes fuas adiungebant.popu losquoq; concitabant nouorum præcipue ciuiumj ladlantespropter ipfos præfenti fe obiedfos pericuio.clafte quoq; inftrudfa, cerfttis è Sicilia nauibusj feruabant littora, nihil G bi ad apparatus co leritatem faciendo reliquumjUt in rebus trepidis. At Sylla elato ammo fcripfit fenatui de feipfo^enumeras labores luos quos etiamtuni quæftorbelloIugurthinoexhaufiIFetinNumidia,quos deindclega tus bello CimbricOjuel prætor in Cilicia,uel conlul bellis focialibus: ad hæcrcs geftas nuper contra Mithridatcm, exaggerando uerbis

'ClVtUB.TS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;203

ßngula,præfertim gentium magnum numerum,quas ab eo rege og cupatas reduxiflct ïub imperium’Romani populi: necquidquam inagis imputabat, quàmquod ciuibus Romanis, Cinnæ uiofentia pubis exurbe,ipfefuiffet refugium, amp;nbsp;in rebus calamitofîs ac ege-lîisfolamen amp;nbsp;auxilium. pro quibus bénéficias opera inimicorum cgregiam fibi relatam gratiâ,profcriptionem capitis,domus fubuer fionem,amicorum cædem,uxoris ac liberorum fugam, qua ægre ad ieeuafîfièntincolumes, feduenturumfèconfeftim,ulturumq; turn priuatas iniurias turn publicas, amp;nbsp;pœnas exaéfurum ab auéforibus. cæterorum uero ciuium uel nouorum uel ueterum incufaturum ne minem.Quibus literis left is cüm pauor Omnes inuafiflet,mifsi lega-ti qui reconciliarent eum adüerfarijs,præmoncrentq; fiquid caueri fibi uejlct fide publica,id curç fore fenatui,modo quamprimum uô îuntatem fuara lignificarct.interim Cinna iuITus eft ceflare à delefti busjdum rclponfum rcdditur.qui futurû fe in arbitrio fenatus polli citusjtnox poil legaiorum difceHùm feipfe confulem unà cum colle gadefignatin animum proxiroum,ne opus hab eretcomitiorû cau-faVrbemrepctere: moxq; ambo peragrata Italia cófcriptisq; legio-nibus milites alios poil altos traijciebâtin Dalmatiam, cum quibus Syllæoccurrercnt. amp;nbsp;primi quidem profpcra nauigationc proucfti portus optatos tenucrunt : fed proxime fccutos tempeftas retro re-pülitjhi mox domum quifq; fuam reuerfi præ fe ferebant,nunquam fefponte militaturos contra dues fiios i quo cognito reliqui nega-bantfepofihac traiefturosin Dalmatiam. eos Cinnaindignabun-dusad contionem euocat, minis coafturus fcilicet. illi pariter irati præfto fuerunt, non difsimulantes fe repugnarc paratos fi quis info Icntius urgeat.cum uero in contionem eunti liftor de uia multitudi netnfubmouens pulfifletquendam obuium,miles quida liftorem repercufsiuquem dum confiai iubet corripi, fublato pariter clamo# readfaxorumiaftus uentum efttquipropiores erant,llriftis gladijs confoderunt hominem.Sic in fuo confiilatu Cinna perijt.Tum Car bo reuerti iufsis qui in Dalmatiam traiecerat, de præfenti r erum fta-tufolicitus,non aufus eil in Vrbem redire, quantumuis reuocanti-bustribunis plebisadfubrogandumlegitimis comitijs in occifi locum alterum cofulem. tadem illis cominantibus fe redafturos eum in priuatorum ciuium ordinem,redijt quidem,amp; confularia comi-tiahabuitzfed cum aues non addixifîent, in aliam diem diilulit. turn quoqjcumfanaLunæ atque Cererisdecælo tafta effent, augures comitia diilulerunt ultra lolilitium, Carbonefolo manente cofule. Inter hæc Sylla fenatus legation! ad femiffaerefp oderat, cumtalium

actanto

io4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

actantorum fcelerum patratoribus, nüncjüam fibi forcamicrtiam: non obllaturum fetamcn,fi populus Römanüs eis incolumitatcm donare uoluerit.fed longe tutißimös fore poftbac, qui ad ipfum co fugerintjcum habeat tam fâuentem exercitum- ex quo uno didoïa-tis apparebat,eum retinere uelJeimperium,amp; de occupanda domi-natione cogitare. nam amp;nbsp;dignitatem priïlinam amp;nbsp;opes amp;nbsp;ßcerdoti um,amp; fi quos alios honores liabueratjomniabæc integra fibipoftu labat refiitui: adiunétis ad legationé qui à fenatu id petereU hi quàm primumBrundifiJ cognouerunt Cinnam defunélum, remp.pertur batam,ad Syllam reuerfi funtinfeélo negotio. iHe cû v. legionibus. Italicis amp;: VI M.equitum, afliimptis ctiam Macedonum acPelopon-nefiorum auxilijs,ducensin fummacirciterfexaginta uirorum m. à Pireo Patras amp;nbsp;inde porro traiccit Brundifium clalfc m d c. naui-umrreceptusq; in portumà Brundifinis nonrepugnantibus^immu nitate donauit cos in pofierum,quam hodicq; retinehtimoxq; inde cum uniuerfis copijs profeélus elhin eo itinere Metellum Piunaha-buitobuium: qui anteaJiquotannos bello fociali dudlaueratcxerci turn, fed CinnæMarijq; metuuitata Vrbe, amp;nbsp;interim apud Ligures expedato euentu,tuncultro fe focium obtulit cum ea quamcircafc hab ebat manu^proconfulis etiam turn nomen retinens. durât enim femel alTumptus honor,doncc cohtingat rcditus in patriam. nccita multo poft Cn.Pompeius,qui poftea Magnus cognominatuseftjfn f»eruenit, eius Pompei) filius qui fulmine perierat, non amicus Syl-ç,ut uidebatur:fed ipfe fufpicione abolita prçfto fuit è Piceno legio nem adduces,in qua region! gratiofus erat ob paterni nominis me-moriam . idem paulo poft alias duas confcripfit, amp;nbsp;inter præcipuos duétores ftrenuam operam Sillç nauauit.quo faélum eft ut iuuenis adhuc apud ilium effet in pretio, ita utfoli omnium aduetantiaftur geret. quem etiam in Africam mifitad reliquias belli amp;nbsp;Carbonia-nos inde proftigandos,reftituêdumq; in regnumHiempfalemNu-midanis;amp;ob easres geftas ei triumphum annuit,ante legitimana ætatcm,nccdum equeftrem ordinemcgreflb.àquibusinitijscum multum creuiffet iuucnis,cótra Sertorium in Hifpaniam miffus cd, amp;nbsp;in Pontum poftea contra Mithridatem. Quin amp;nbsp;Cethegusad Syl lam fc contulit, quo non alius infenfiorfuerat, cum Cinna Marioq; Vrbe pulfus,tunc uero fijpplex ad quiduis ofterrens fuum miniftcri urn.Sicilië auébus tum militum numero tum amicorum illuftrium, hos quidé pro legatis habuit, ipfe uero unà cum Metello ambo pro-confules procedebantulterius. nam amp;nbsp;Sylla proconfularipoteftatc contra Mithridatcmprofccbus,nondummagiftratum depofuerat,.

quamuis

CI vir IB VS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2oy

quamuis hoftis à Cmna iudicatus.Et ille quide inimicos quanquain grauiter clam tarnen oderat: qui uero in Vrbe fe tenebant,facile co-ieftantes de hominis ingenio,necdum prions irruptionis obliti,re-putantesq; quibusplebifcitis cum exagitaflent, amp;nbsp;uidentes eius do-mum dirutam,bonapublicata, amicosinteremptos, familia uix fuga feruatam,trepidi,quôd aut uincendum eflet aut pereundüm fun-ditusjob comunem metum confpirant aduerfus eum cum confuli-bus,totaq; Italia milites commeatus, pecunias,côtrahunt alacritate fumma amp;nbsp;indulfrja,ficut decebatin extremo periculo.Confulcs uero C.Norbancs amp;nbsp;L. Scipio, amp;nbsp;cura bis Carbo qui fuperiore anno Cos.fueratjinfefli quidera Syllæutcæteri, fed confcientiapatrato-rumfacinorum plusfibitimentes,tura urbanis deleéfibushabitis tumltalicis, cum fuis quifq; copijs cotra hoftera ibant, habuerûtq; cohortes quingenarias ducentas tune primum : nam poil amp;nbsp;pluri-busufifunt. erat enim fauorhorainumin Coss.multo propenfior, quod Sylla uideretur patriamhofliliterimpetere, confules rem lu-aniquidem agerent,prætextu tarnen patriæ. adhæcuulgus côfcium fecum illis pecca{ïe,pari metu 3d repugnandum mouebatur,non i-gnari Syllam non calligationem aut correélionéaut terroremuo-lutarcanimo,fed peftem,cædes,direptiones,perniciem.nec eos fua Mellit opinio, nam amp;nbsp;prælijs uallata funt oiiinia,denis uicenisq; mi libus l^peunaaciecadêtibus,circa Vrbê quoq; cæfis LAi.amp;reliquis Bullaminiuriam uiélor àbftinuituel uiritim uel populariter,donec in fuamunius potellatem redegit uniuerfuin populi Romaniim-P^rium,quo deinde pro fua libidine ufus eft. nee defuerunt prodigua quibus præmonerent diuinitus . namq; mira tcrricula priuaiim publiceq; multis per totamItaliam obuerfata lunt, amp;nbsp;antiqua oracu hin memoriam reuocata pauorem augebant. Inter alia mula etiam peperit, amp;nbsp;mulier ferpentem cnixa eft: terræmotus quoq; ingens in Vrbealiquottemplaproftrauit.amp;quamuis fenatus populiq; Romani cura minime ceftet in rebus talibus, tarnen Capitolium incer^ Ucâufacôflagrauitjà regibus ante c c c c.annos conditum. quæ o--mniaportedebantftrages amp;nbsp;expugnationes Italiæ, ipfiq; populi Ro maniferuitutem mutationemq; reip.Initiumautéhuius belli,quango SyllâBrundifiumappulit,inciditin cLXXiin. olyrapiadem. Cuius res geftæ maiores fuere ^pro fpacio temporis, dura al teri in flltcrorumcladem properantes tantograuius leinuicem afficiunt: ^dtriennium tarnen protraélû eft duntaxat in Italia,donee Sylla im-perio potitus eft. nam in Hifpinia etiam poft obitum Syllæ durauit longo tempore, pugnæ uero, uelitationes, oppugnationes, uariçq;

Afpun. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S belli

2,0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f r DE- B EL LI.S quot;

belli £icies per Italiam crcbræ illuftresq; fuere,dum môHo’tOtis pijs,moclo per partes confligitur. harum præcipuas tantum amp;nbsp;me-moratu digniorcs dicemus compendio.Primùm omnium ad Canu ïîum cum Norbano figna contulcrunt proconfuleSj, ubi defiderata funtexCos.exercitu v ih. è Syllanis Lxx.ceciderunt,fedfauciati multi.Norbanus retrocefsit Capuam.Tum L.Scipio contra proco/ fuies ad Teanum caftrametatos alium duxitexercitum^pacismagis (^uàm pugnæ cupidum,quod ubi Syllani fenfère^cœperût cum Cos. per legatos agerc de concordia,non quod uel fperarent uel opus ha berêt, fed ut inter frigide ahimatos nafccretur dilîèntio, id quod e* uenit.nam Scipio acceptis obfidibus ad colloquiü in campum pro • dijt:conueneruntq; triniutrinq;,quo faélum cft utuulgo nefciretur quid collocuti fint. uifum efi: Cos. iuffu ad collegamire Scrtorium cômunicandi confilij gratia, interim utrinq; ab armis celTatumeft, dum refponfum cxpeftatur.fed cum obiter Suefiàm, quæ à Syllanis tenebatur, occupalfet Sertorius, Sylla expoftulauit cum Scipione. Cos.fine faéii confcius,fiueincertus refpondedi ut in reinopinata, obfides Syllæreddidit.quamobrem exercitus eius offenfus tumin-tépeftiua occupatione Sueflæjtum redditis obfidibuSjCulpabatcon fuies, cœpitq; clam cum Sylla de trafitione agere, fi propius accede ret.quo faÂo adeo delertus efi: Cos,utinops confilij folus intento-rio deprehenfus fit à Syllanis,filio tantü Lucio unà perfiftete. quod miliiïàne indignum imperatoreuidetur, non fènfifie tantam cofpi ratioriem totius exercitus.hos Sylla cum nequiret in partes fuasuer bis traducere,ambos dimifit incolumes:fimulq; ad Norbanum Ca-puam mifit legatos alios de pace aéf uros,fiuc timens maiorem Italiç partemfiantem à Côss.fiuenuic quoq; eafdem quas Scipioniftrués infidias.cumq; nemo ad eumueniretnerefponfi quidem reddendi gratia ( apparet enim eum Cos . cauilfc fimiles exercitus fuicalum-' nias^Syllamotis caftrisprocefsitulterius,omniauafians hoftiliter. îdemamp; Norbanusfecitdiuerfoitinere.Carbo ueropriorinVrbê delatus,efiecitutMetellus amp;nbsp;quotquotalij fenatores Sylktfe adiun xerant,bofi:es à S.P.Q,R.iudicarentur:quo tempore capitolium dc-fiagrauit,rumore uario,nuncin Carbonem,nuncin confulesfufpi-cionem uertcnte,nunc in quépiam à Sylla fubmilfum, cum in rein* certa conijeere cauïamfit per difficile, ideo nos quoq; inobfcuro earn finimus.Cæterum Sertorius dudumfortitusHifpaniam,pofiq Sueïfam occupauit profugit in prouinciam, cumq; ei nô decedere* tur, multu amp;nbsp;niclaboratû efi Romanis exercitibus. Interim indies magis ac magis crefeebant confulum copiç c5fluente,ab ultima Ita*

CIVILIBVS LIBER I

lia milite,atq; à circumpadana etîam Gallia.Nec Sylla ccflàbat, mittens certos homines aaquofcunq; pofletitaliæpopulos, amp;nbsp;uclbe-neuolentia, uel metu, uel largitionibus,uel pollicitis eos coheitans: itaq; utrinq; in bis conatibüs reliquumieftàtis abiumptum cft.Infc-quentis anni principio Coss * magiilfatum ineunt, Papirius Carbo rurfum,amp; MariuS illius clanißimiMarij fratris filius,annos xxvrr. natus;quotcporepræfrigôris afperitâtein hiberna utrinq; difeef-fum eft.fed primo Ihtim uere ad Aefîm flumen à mane ufque meridiem acerrimeconflixerurtt Metellus amp;nbsp;Carinas Carbonis legatus, quomukisamifsis profligatur^ßnitimaloca defeceruntad Metellu 2Coss.Meiellum uero Carbo aflecutus obfidebat, donee cognito collegam magno prælio ad Prenefle elTe uiélum, copias fuas redu-xit Ariminum, Pompeio tergo hærente amp;nbsp;in eum curfante in agmê extremum.Clades autera ad Prenefte accepta eft hoc modo.occupa taà Sylla Setia Marius eo copias admouittdcindepaulatim retrocedes, ubi ad Sacriportü pcruenit,explicuit aciem.pugnatu eft magnis animis. Vbi uero finiftru cornu laborare cçpit, v. cohortes amp;nbsp;duç turmæ ratæ non difterendum amplius dicm,terga aperte uerterant, abieftis fignis ad Syllam fimul tranfierunt.quo momento Mariani plane uidi funt.uniuerft enim eftufa fuga Prenefte petebat,Sylla ter ga cædente.Preneftini primos refugientes intro miferunt, fed urgé-tehofteclaufa porta Marium funefubduxeruntin mœma. turn uero magna cædes circa muros edita,multi captirin his quotquot erat Samnitesjomnes Syllæiufluoccifi,utperpctui infeftatorcs Roma-nominis.Per eoldem dies amp;nbsp;Metellus üicit akerum Carbonis ex-ercitum, etiam tune quinq; cohortibus inter pugna fua tranfitionc accelerâtib.uiéloriâ.Pôpeius quoq; Marciû deuicit circa Senas,ur-tem ipfam diripuit. At Sylla Mario intra Prenefte compulfo, oppidum uallo ac foflà è longinquo cingcbat,præpofito huic operi Lu-cretio Ofella,utabfq; oppugnationefamc expugnaret Marium, qui -rebus defperatis,ne inimicos fuperftites relinquerct,Bruto prætori Urbano fcripfit,ut conuocato per alium prætextum fenatu,interfice retP.Antiftium,amp; alium Carbonem,præterq; L.Domitium amp;nbsp;Mu cium Sceuolampontificem maximum.ex his duo,ita ut iuflum erat, immifiispereufloribus intra curiam confofsi funf.Domitius fugiês in foribus,non longe à curia Sceuola. cadauera proieéba funt in Ti bcrim.iam enim mos inolcuerat,interemptos non fepeliri. At Sylla copias ad urbem mittebat non unoitincre,imperato utportas occu parcnt:quodfirepcllerentur,conferrcntfeHoftiam .hi quacumq; itçr erat,metu rccipicbatur intra oppida,ne urbis quidem pxirtis ex-

s 2 clufi

DE BEJ^LIS

clufi^quocl amp;nbsp;fame laborabatur ab urbanis,amp; afTueuerant iam malis præfentibus non refifterc pertinacius.Sylla poftquam id cognouit, eonfeftim fuperuenit: amp;nbsp;exercituinflatione reliélo anteportasin campo Martio : ipfe fuga dilapfis aduerïæfaélionisciuibusintro-greflus, cótinuo bona eorum ærario addiéfa lub halla coepit uendc re:aduocataq; contionc, queftus coaéfum fe improbitate inimico-rum hæc facerc.iußitpopulum bono elTe animo, uifuros propedi-em finem malorum, amp;nbsp;reftitutam rempublicam. deinde ordinatis quæ præfens pofcebantremedium,amp; in urbe reliéfo præfidio,pro* feófus eü Clufium, ad profligandum ibi non contemnendas belli rc liquias.intcrea coniurixerant fe cum exercitu confulum Cclcib eri e-quites mifsiàprætoribus Hilpaniam obtinétibus: comilïoq;adGla nim fluuiu equelfri prçlio,Syllani exbollibus circiter L.llrauerunt: ex Celtiberis uero c c l x x.transfugerunt:reliquos Carbo interne-cione deleuit,fiue offcnfus perfidia popularium,lïue exemplum me tuês. Eodem tempore ad Saturniam alia copiarum parte Sylla uiût aduerlàrios:amp; Metellus dalle circumucélus Rauennam uerfuSjubi ter Vritanum agrum planum frumentiq; feracem in poteRatemfu-am redegit. alia Syllanorum manus intra Neapotim noéfurna pro-ditione reccpti, contruddarunt omncs præter paucosfugaelapfos, amp;nbsp;occupauerût triremes cius populi. apud Clulîum uero Sylla cum Carbone per integrum diem cóflidatus eft acerrimo prælio, ^uod nox tandem diremit neutroindinanteuiétoria.In Spoletinbuero campis Pompeius Craflus ambo Syllani duces llraueruntCarbo-nianorum ad tria milia, amp;Carinatcmfibi oppofitum oppugnauc* runt, donee à Carbone alius eifubfidiomitteretur exercitus .quem Sylla rei non ignarus, iterfadentem aggrelTus ex tranfuerfo, male mulftauit cæfis ferme duobus milibus. Carinas per occafionemuo élis ualde oblcurç ac pluuiæ, licet fentientibus obfeflbribus,tauten ob foedam tempeRate negleétim id feretibus, euafit. Idem Carbo ad ' collegam Marium obfidione PreneRina eximendu mißt cum v iH.

legionibus Marcium, quia fame laborare oblellbs cognouerat. eas Pompeius in anguRo loconalt;Rus,exinfidijsadortus eR,multisq; cç Rs reliquos in tumulum quenda refugerc coaétos cinxit undiqj.Mar cius relidis quo magis fallerct ignibusmodu inde da aufugit. cuius cxercitus accepts per infidias cladis culpamin dudorem referens, poR graues feditiones tandem figna iniulTu eius retulit Ariminum. inde reliquis cateruatim ad proprios lares dilapfis,, v 11. tantum cohortes apud fuum ducem permanferunt.ita Marcius re infdiciter ge Raad Carboncm rcuertit. cæterum M. Lamponiura ex Lucania,

Pontium

CïVILÏBVS IzlBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZO?

PondumTelofinum è Samnio,Guttaq; Capuanum cumfeptuagin ta millbus properarltes ad eximendum obfidione Marium Sylla oc-^ cupatis faucibus per quas folas erat tranfitus,cxclufit.T um Cos^de-IperansdeextérnisauxilijsjCaftellum locofpatiofointer oppidum ^bödium munitiones exftruxitdn id collatis machinis cótraélisqj ^uis copijsjtentauit Lucretio repulfo erumperc. fed poft uarios mul torum dierum conatus cum nil proficeret, rurfum intra Preneftina ^oenia conclufus cft.Per eofdem dies ad Fauentiam Carbo amp;nbsp;Nor-tanus confeélo itinere fub uefpera Metelli caftris proximi, cum u-nicaborafupereftetjuiderentq; denfa circumquaq; uineta^rate ma £isquam confulteexplicueruntaciem,rati pertcrriturosfeMetel-lum re tam inopina. Sed uiéFi ut loco temporeq; fibi incommodo, accruatim cadebantjta ut cæfis circiter decern m. v i m* deditis, re-îiquis difieótis,millefoliferuatis ordinibus Arretiumfereceperint. Hac clade audita^legio Lucana Albinouani ad Metellum inuito du-ftore fuo defccit.qui turn quidera nihilo remißior faélus ad Norba Bumredijtifednon multis diebus poft paéî:us clamper internunci-tim miflum ad Sylla de impunitate, fl patraret quid memorabile, ad cóuiuiü uocauit.Norbanu cufuis legatis,C.Apuftio, amp;nbsp;Flauio Fim Bria, fratrc illius qui in Aflanécéflbijpfe cófciuerat, alijsq; ducibus ^uotquot è Carbonianis aderät,quiubi,folo Norbano cxcepto con lieuere,omnib. in eode coenaculo trucidatis,ad Sylla trasfugit. turn Norbanus ubicognoiiit amp;nbsp;Ariminuobhuc cafumamp; aliquotpro-pnquos exercitus ad Sylla defciuifFejratus ncmine fùorûCut fit reb. aduerfis^coftante fore in amicitia, priuati hominis nauicula cofcen fatraiecitin Roduzubi cu à Sylla expofceretur, Rodijs de eius dedi-tionedeliberatibuSjin medio fOro fe trasfixit.Carbo uero alias duas ïegionesDamafippumiufsitPrcneftcducere, obfidionéMarij foU uereproperans : fed ne hæ quidc fauces à Syllanis obfefTas ualuerut perrumpere. præterea tota Cifalpina Gallia defecitad Metellum, amp;nbsp;lucullus contra Carhoniarium exercitum alium profpere pugnauit adPlacentiam.quibuS auditis Garbo^quamuishaberetadhucarmagt; toruni XXX m.circa Clufium,amp; duas Damaflppi legiones,lt;amp; toti*-dem altéras fub Carinate Marcioq;,adhçc Samnitiû magna manum guauiter anguftias perrunlpere laborantiumyomnibus tarnen rebus defperatisjfegniter profugit cu amicis in Africam, conful Italiam de ferens,quafi nac amifta illamoccupaturus.exercitus quem ad Clufi-umreliquitjCumPompeiocongreftus amifitferme xxM.reliqui accepta tanta clade diffugerunt in fuam quifque patriam. at Carinas cum Marcio Damafippoq; cóiunéfis copijs ad fauces profeéiifunt,

Appww» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s 3 cum

DE BELLIS

— •'

cum Samnitibusutputabantpcrrupturi.quodubi nonfùcccfsit,Vr bem pc tu nt, quaß capifacilempçr uirorûfimul amp;nbsp;cibariorumino-pianijamp;iri Albano agro caftrametantur circa decimum lapidem. tum Sylla Vrbi metucns propere præmifsis equitibusqui boffiutti agmen remorarentur, ipfe accélérâto itinere cum omnibus copijs circa meridiem Collinæ portæiam propinquus adædem Veneris caftrapofuit, hoftibus quoquc circa Vrbem caftrametatis. inclina to deinde ad Uefperam die collatis fignis, dextrum Syllæ cornu ui-cit, finiftrum fufum ad portas refugit. ibi uiri fenes ut uideruntho-ftes profligatis mixtos accurrerc, cataraftam dimiferunt: quæ dela-pfa multos milites, multos etiara ïenatorcs, oppreßit. magna pars metuamp; neceßitate coaéla retro in hoftes fe uertit, amp;nbsp;continuato per totam noftem prælio , magnam eorum concidit multitudi-nem: inter quos Telefinus Albinusq; ceciderunt, caftra eorum capta funt.Lamponius Lucanus cum Marcio Carinateq;,amp;quot-quot ex Carbonianis ducibus interfuerant prælio, diuerïà locafuga petierut.utrinq; defideratorum numerus eflimatus eft ad quinqua-. ginta milia,captiuorum fupra oä:o milia : inter eos quia maiorpars Samnites erant, Sylla iaculatoribus conficiendos obiecit. Poftridie Marcius amp;nbsp;Carinas e fuga retraéfi funt, quibus uiófor non pepcrcit utciuibuSjfed amborum capita præciïà mißt Lucretio, circumfe-renda circa Preneftinorum mœnia. qui amp;nbsp;bis uiïîs, amp;nbsp;audits pc* rifle omnes Carbonis copias, Norbanum ex Italia fugere,ipflmde-niq; Vrbem in poteflatem Syllæredaéfam elTe, oppidumLucretio dediderunt.A^riusin cuniculumfeabdidit,ubimoxmanusfibiin-tulit.caput eius ad fe r^atum Sylla pro roflris pofuit,non fine caurU I- loin ætatem confulis : debuifleprius remumtraâare quàmguber-Jiaculum. Lucretius Preneflepotitus, quotquotfenatores Marianç faftionis ibi deprehendît, autmox interfccit,autmifit ineuftodi-am. quos Sylla poflquam eo uenit occidit, cæteram multitudiricm inermem iußit prodire in carapum: quo faéfo ubi aliquot admodû paucos exemit, quorum opera aliquando uflis fuerat,reliquos diui-flttrifariam, poflquam alio Romani, aliô Samnites, alio Prenefiini feceflere, Romanis per præconem monitis commeruiflè quidem mortemipfos qüoq;, babiturus tarnen ueniam, alios omnes confi-xitiaculo: mulicres tantum amp;pucros dimifitincolumes. oppidum diripuit ditißimum illo feculo. ita Prenefle traéfatum efl. Norba ni bilominus refiflebat totis uiribus, donee Aemilio Lepido noflu per proditionc intromiflb: indignabûdi oppidani pars fiiamet manu, pars rautuis uulncribus ceciderunt, âlij præfocaruntfe laqucis, aut

CIVIL ÏBVS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xli

âutobturatisforibusignem teélis fubdiderunt/quorum conàtum fortuitus uentus adiuuitin tantum,ut præda omnis abïumpta fît in-cédio.jta hi quoqj internecione delcti funt. Finito in Italia bello pèr tot clades igni ferroq; jllatas ultro citroq;,alij Syllani duces obita re gione infpeftisq; oppidis præfîdia locis fufpedis impofuerut, Pom pciusin Africam contra Carbonem, in Siciliam contra eius amicos miflus eft.Sylla ipfe aduocato in contionem populo, multa de fe ma gnifice, multa ad illos terrendos uehementer locutus, ita conclufit orationem ut diceret,populi quidem ftatum in melius fc mutaturu, ft iufla fecerint;inimicorum uero parciturum nemini, fed affeduru cos extremis calamitatibus:imo lt;amp;nbsp;in prçtores,quçftores,tribunos, tum quicunq; ex eo die quo Scipio Cos. padis non ftetit,partes ho-ftium fouerint, pro uiribus animaduerfurum. Poft contionem fine morafenatores quadraginta, équités Ro. m d c. profcripfit. Hie e-uim primus capitalis profcriptionis inuetor eft habitustqui amp;nbsp;præ-ffliapercufloribus profcriptorum,latetiumq; indicibus propofuit, amp;pœnamabditos celantibus interminatus eft.necmulto poft alios itefenatores in profcriptoru albu retulit. ex his quida nec opinâtes opprefsi pafsim per domos,per tepla,per porticuszalij fublimes cor repti,amp;ad pedes Syllæ proiedi:alij raptaticonculcatiq;,nemine ad tarn dira fpedacula uclmuftare audentetalij pellebantur exVrbe, rurfus alij bonis fuis fpoliabantur.profugos inquifitores perfeque-bantur, nufquanon difeurrentes amp;nbsp;excutientes omnia, trucidantes quotquot ex ijs adipifei poterant. Nec minor fuit fociorum cædes, üiteptio,expulfio,qui Carboni autNorbano aut Mario eorumue le gatis paruerant : amp;nbsp;per totam Italiam exercebantur fçuera de bis rebus iudicia, uarijs criminibus,miiitiæ,militaris præfeduræ,collatæ pecuniæjcuiufuis operæ contra Syllam præbitç, comunicâtiue corî tta cum confîlij.rei peragebantur amp;nbsp;hofpites amp;nbsp;amici,creditores de bitoresqj.nec defuit cui obfequium crimirii datum eft,aut iter fecif fecumdamnatæ fadionis homine: fedpræcipue diuites hærebant inhoc periculo.utuero fingulorum criminationes defecerunt,tum totos populos adortus Sylla punijttaliorUm arces autmeenia diruit, alios pecunijs muldauit,alios uexauit exadionibus grauifsimis:alió colones deduxit,quorum opera in eo bello ufus fuerat,qui opportu nislocisdifpofitiinipfius poteftate confinèrentItaliam, translatis ad eos ueterum pofTefTorum prædijs : quo beneficio per to ta uitam habuit obnoxios. Cu enim res fuas nifi adis Syllæratis tueri nequi-rentjpropugnatores eius dignitatis fuerut etiarn poft illius obitum. Ineo ftatultaliæ, Carbonem ex Africain Siciliam cum multis claris . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s 4 uiris

Zix nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

clan's uiris pr öfugü,atqj inde in Colyram fugietCjPompcius per eer tos homines ad id miffos retraxit : amp;nbsp;alios quidem ne in cóipedum quidem admiflostölhmandauit:Carboncniuero ter confulemuin Âum ad pedes fibi fifti paflus. poft grauem pro contione inueâio-nem occidit. caput refeéfü ad Syllam miflùm eft. qui poftquainres ihimicorû fuo traélauit arbitratu, ita ut nihil hoflile fupereflèt præ-ter Sertorium, amp;nbsp;eum quidem longe remotum, MetelJo côtra eum in Hiïpaniam miHo, pro libito res urbanas ordinauit. cum enirolc-gum,fuff'ragiorum, fortiû nulla haberetur ratio, uniuerfis metuh-titantibus aut filentibus,omnia Syllæ aéta tam cofulis quamprocon fulis rata S, P. Q. R. habuit amp;nbsp;ftatuam aurata equeftrépro rodris ci pofuit hoc titulo, CORNELtO SYLLAE IMPERATOR! FE- _ LI c r. Sic enim ab adulatoribus uocabatur ob perpetuos rerû con-tra inimicos geftarum fuccefïùs : quæ adulatio in cognomen uertit. inueni etiam comentarios qui tradant,eum hoc S.C. Venuftumap- _ pellatum:quod eo facilius credo, quando amp;Faufti cognomenacce , pit,nonalienum à fignificatufefliuigratiofiq;. extat Sc oraculûquo in his rebus aggrediendis confirmatus eft:

Crede mihi Romane,ingens dat Cypria robur Aeneæ generi indulgens.tu reddere cunébis Cælitibus gratus donaria grata memento.

Munera fer Delphos.eft quidam qui arduus altas Attingit Taurus nubes, ubimoenia Cares Longa colunt Graio Veneris de nomine diéta. Huic magnas capies uires donando fecurim.

utrumlibet cognomê ad effigiem eius afcriptû eft ex fenatufcofulto., uideturmihinon caruilFe cauillo,ni ficquoqj captata eftuiftoris gratia fècuris certe cü aurea corona il 1 o mifla eft hac inferiptione.

Hanc tibilanfta Venus pofuit Sylla induperator, Quandoquidem in fomnis te uidit in agmine primo Hortantemq; fuos, amp;nbsp;Martia tela mouentem.

Itaq; re iam rex aut tyrannus, quippe non iuftu populi, non fenatus autoritate, fed ui afîecutus potentiam, cum prætextu opus haberet utuideretur eleétus legitime, ufus eft arte hac. Olim Romæregna-batquiiq; uirtutepræftantifsimus:amp; quotieS aliquis eorum uitade-cederetjfenatores alij poft alios quinis diebus reip.præerant,donee alius quifpiam in regnum fuccederetcui fauifTent fuffragiapopuli. is quinq; dieru magiftratus,interrex uocabatur. confularia ucro co mitiamorefolenni erantpenes decedentes confules: quiftquo caßi deeflent, tum interrex creabatur qui præeflèt comitij s. huius moris occafione

CIVILIB VS LIBER I

öccafione.SylIajCÜ refp.careret Coss.quando Carbo in Sicilia,Manus Prenefteperierantjpaulifper ex Vrbe{eceßit,{enatuiußb crea-i‘cinterregem:qui V alerium Flaccum elegit, fperans habituru con-fularia comitia. turn Sylla fcripfit Flacco, rogaret quirites ex ipfius Syllæfententia,uelintneiubeant^;, quoniam præfens rerum flatus itapoflulct, Diélatorem creari reuocato prifeo more pofl annum S^adringentefimum : idq; non ad certum aliquod tempus, fed do-necres Vrbanæ ac Italicæ totumq; imperiüm,cótinuis belloru pro -cellis conculFum eatenus,ordinatum nrmatumq; fucrit. Quæ roga-tiohaud dubie ad ipfiim fpeélabat : nec dißimulauit cupiditate, ad -ieftoinfine literarum : fi ita uifum fuerit Patribus, fe potifsimum rcjp.nauaturumhacoperam.hisliterisin Vrbem perlatis S.P.Q.R. mops confilij, quippe qui nec légitima corriitia retineret, nec in fua poteftate effet, per comiiiorum fimulacrumlibcnteraccepitobla-tanilibertatis fucatæfpeciem, creauitq; Syllam tyrannum poteflate fingulari, ad tempus quantum ipfi libeat.nam amp;nbsp;olim diélatura ty-rannis erat circurafcripta breui tempore: fed turn am otis terminis nihil ei defuit ad abfolutam tyrannidem. uerbis tarnen res cobone-flata ell:Diélatorem eum creatum perferedis legibus gt;nbsp;quas ipfi fer-reuifumfuerit,conflituendæq;reipublicæ.SicP.R.imperioregum afluetus circiter c. olympiadasgt;atq; alijs ferme totidem regimini po pulari fub annuls confulibus,rurfum ad regni forma redijt, peraéla apud Græcos olympiade.quo tempore nullum in olympia certatnen præter curfum in Radio fupererat. nam athletas cæteraq; ludicrauniuerfainurbem Sylla Mithridatici belliatq; ciuilisocca-fione tranflulerat, caufam prætexens quod populum pOfl tot labo-res recreate cuperet. Nibilominus utpriflina reip. forma uideretur nianere,permifrura efl populo facere cofules.creati M.Tullius,Cor neliusDolobella:ipfeueroiam plane regnans diólator confulibus præerat. nam amp;nbsp;fecures ei ut diélatori præferebantur uigintiquatu-or.quemadmodum olim regibus, amp;nbsp;frequent! flipabatur ßtellitio: adhæcleges alias aritiquabat,alias ferebat:edixitq; nequis præturam ante quæfluram gcreret,néue confulatum ante præturam,néue eun demmagiflratum iterum fufciperet,nifi pofl annum decimum. tri— huniciamuero poteflatemadeo debilitauit,utfublatauideripofreG lege lata nequis pofl tribunatum ad ullum alium magiflratu admit-teretur:quo faélum ut earn dignitatem nemo nobilis honorisue ap* pctens non uitaret.nec confiât an earn, ut nunc efl, à plebe adfena-turn tranflulerit.in quern ob feditiones ac bella redaólum ad magnx paucitatem circiter trecentos allegit ex præcipuis equitum,tributisgt; comitijs.

2.14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

comitijs fùffragia de unoquoq; colliges, plcbi uero inferuit cx pro-fcriptorum feruis florentifsimü quemq; ætate ac uiribus plufquani X M. donatos prius libertate ciuitateq;,amp; Cornelios uocatos de patron! nomine,ut inter plebeiós habèret fèmper ad iufla parata x. ipi lia. idem obfequium amp;nbsp;per Italiam fibi prouidens,x x 111. Icgioni-bus diuifit(ut diélum elt) multum agrorum oppidatim, partim pu blicorum,partim quibus ciuitatesmuldauerat.Fuitauteadeotcr« ribilis amp;nbsp;impotenter iracundus,utQ.LucretiumOfellam,per quem Prenefle Mariumq; cofulem expugnauerat, amp;nbsp;uiéloriæfupreuiam manum impoluerat,in medio foro interfecerit : quia nodum cque-flrem ordinem cgreflus,priufquam quæfturam præturam gelsif-fet, contra nouam legeminuito diélatoreamp;fruftradehortantecau didatum cofulatus fe profitebatur,fretus egregie nauata contraho*’ fees opera.quo fa61o,pro cótionedixitrScitote Quirites,amp;;meisucr bis crédité,Lucretium meo iuiïù cæfum,quôd reeufaretimperatafa cere.addiditq; fab ulam: Rufticus cum inter arandum moleileferret infeftantes fe pediculos, femel atq; iterum aratione intermiflàpur-gauit interulam. fed cum denuo morderetur,in igné conieâam eX-ufsit,ne fepius opus interf umperet. hoc exemplo monitos uolo ui-éfosjcaueant fibinetertio peccato ignis poena fiat, ergo ad hunc quoq;modumperterritosiimperiohabuitobnoxios, amp;triumpba-uit deMithridate.nec defuerunt dicaces homines,qui dominatu eius negatiuum regnum facete uocarent, quod lolo nomine régis abfti-neret.alij ediuerfo rem fuo nomineappellabant, uidelicetmanifefta tyrannidem. comalorumprolapfaeilhocbellotum Vrbstumlta-lia.nec immunes ab ijs fucre prouinciç,partim à piratis amp;nbsp;Mithrida te Sylla bello afflK^as,partim per feditiones exnaufto ærario uexa tæmultis tributorum exaéfionibus . nam amp;gentes omnes, amp;regcs amici ibeijq;, amp;nbsp;ciuitates non folum fi;ipendiariç,ied etiam foedcra-tæ,autgratiauirtutisimmunesliberæq;,uniuerfætunctributapcn-dere, imperataq;facereiubebätur: quædamagrisportubusqjexfoe dere fibi conccisis muléfabantur.Sylla uero Alexandruip eius Alc-xandri qui in Aegypto regnauerat filium, cducatum in Coo infula, amp;nbsp;à Cois MiihriJati deditum,indeq; ad fe profügum amp;nbsp;in familiari-tatem receptum, Alexandrinis regem dedic,deficiente ibi uirili ftir-peregia, amp;nbsp;mulieribus regijs uiro cognato opus habentibus:fperas multum auri fe collefturü ex regno opulentiftimo. Sed Alexandri-ni regem hunc infolentius imperantem Syllæ fiducia,dccimonono regni die protraéfum in gymnafium ex regia peremerunt. tantu eis audaciæfupererat,uel ob domefticarum opum magnitudinem, ucl

ob externa'

CIVILIBVS LI BEU I

oL èxternâtuîn calamitatum,quas nondum expdrti erant, ignoran-tiam.Infequenti anno Sylla quamuis diélator,tanien ad reprçfentan dam aliquam reip. formamfiiftinuit Cos. iterum fieri, collega Me-telloPio. amp;nbsp;hinc forte mos natus eft, ut nuc quoq; Romani cæfares penes quos cfi: creatio Confulum,ipfimet eum honorem aflumant, rem pulchram ducentes fummum imperium cum confulatu iunge-re.Anno uero qui fecutus eft, populus quidem tune quoq; in adula tionem Syllæ defignauit cum côfulem:at ill e dedignatus,Coss crea-uitSeruilium Ifàurictim amp;nbsp;ClaudiumPulchrû : moxq; ipfepotefiaz temfummam,nemine intcrpellante,fpontc depofuit.Qiiæ res mihi | miranda uidetur,hunc unum ad earn ætatem tantum imperium ne~,,^ minecogente cefiifle,non filio,ficutPtolemæus in Aegypto,Ario-barzanesin Cappadocia,Seleucus in Syria,fedhis ipfis quos tyran-nide prefierat.certe ah omni ratione alienum eft, dominationê tan-to eonatu per tot pericula quæfitam, ubi adeptus fis, fponte depo-nere : nec minus mirum non defecifle iuuentutem in hoc bello plus centum milibus abfumptis, in his fenatoribus aducrlæ faftionis c.confularibus x v. cquitibusRo.ai md c. annumeratis exulibus dus ordinis : quorum bonis addiétis ærario, multorum cadauerib. etiam proieéfis,Sylla domi forisq; fecurus, ac ne illos quidem ueri-tus quorum arces,moenia,pecunias,immunitates, fufiulerat : ultro sdpriuatam uitam redijt. tanta eratin eo uiro uel audacia uel felici-tas.fertur cum magiftratu in medio foro deponeret dixifle,paratum f'^rationemaéforum fuorumredderefiquis expetat,fimulq;abe-gdfelidores cum fuis lecuribus atq; fàtellites: itaq; cum folis amicis oBambulafîè diu,fpeâ:antc amp;nbsp;miraculo attonita multitudine.tandê domum repetentem qui incufàret uix unus adolefcens extititiquem cum nemo compelceret, aufus efi conuitijs eum profequi. «amp; qui in luinmos uiros integrasq; ciuitates bilem effudcrat,tunc unum ado-hfcentulum tulit æquo animo, hoc tantû in limine domus fiuc pro-uidenter fiue diuinitus prolocutus : hic adolefcens efficiet nequis Pofthactalem magiftratum deponat. quod didfum euentus appro -hauit paulo poft,dum C.Cæfar eundum magifiratum adeptus depo Perenunquamuoluit. cæterum Sylla in omnibus quæconcupiffet (utmihiuidetur)immodicus,afpirâte fortune ex priuato tyrannus,. txtyranno priuatus efie uoluit : uixitq; pofthac infeceflu ruftico. ptofeäus enim in fuum Cumanü uacauitibi pifcationibus amp;nbsp;uena-tionibus,non uitæ in V rbe priuatæ tædio,nec quod uirium pœnitc

flquid lib er et moliri dcnuo,quippe robore pariter ac ætate inte ger.âdcrantetiam.per Italiamuirorumcirciter milia cêtum uiginti affuetorum

DE BELLIS

aHuetorumeiusmilitiæjipfius benignitate poßidentiumi agros amp;nbsp;fplêdicia mimera, præterq; in Vrbe decem Corn eliorum milia cuni cæteris faftiofis fauentium illi, aduerfarijs uero infeûorum amp;for-midabilium, quiiacinorum patratorum impunitatemin eiüsinco-lumitate rcponebant. uerùm ille ut opinor làtur bellorumimpenj, rcrumq; urbanarum,portremoadamauîtuitamruflicam.Quipo.rt' quàm magillratu fe abdicauit, populus Romanus à cædibus amp;nbsp;tyra-nide iam bber, paulatim ad (editiones uergcbat alias, per occafionc confulum,quorum alter Syllanæ faftionis crat C. Catulus, aduerlæ alter AeluiliusLepiduSjinuicem exofi infeRiq;, amp;moxinitomagi-ftratu parum concordes,ut nemini non appareret nouam clade ilia-turos reipublicæ. Sy lia uero in ruftico fecefTu fomniauit, uocari/e iam a fato.quamobrem mox ut illuxit enarrato amicis fomnio, te/la menti tabulas eadem dieconfecit: quibus obfignatisïub uefperam febris eura iniiafit.fecuta nox uitæ eius fuit ultima, cum exegiffet an num fexagefimum,uir perpetuo iuxtafuum cognomen felix,lîfdici tas dicenda eft, pofle quicquid uelis. eius mors cofeflim nismateriam uerfàeRidum quidam cêfent defunéli corpus per Ita-liam funebri pompa deducendû in Vrbem amp;nbsp;forum gt;nbsp;fepelicnduq; exequijs publicis, reclamante cum fua fadtione Lepido. uicittamen Catulus amp;nbsp;Syllana fadio.itaq; ferebaturcadaucr in Vrbeminlexica aureacæteio quoq; ornaturcgio,præcinentibus tubis amp;equifa-tu dcducente abaq; toto corpore armatorum multitudinejegatîsc, tiam amp;nbsp;tribunis eius undiq; citmarmis ad funus cclebrandutncon-fluentibus, amp;nbsp;ut quilq; uenerat, in ordinem pompæfe confcrenti-bus, accurrente uulgari quoq; raultitudine,quantanunquamalias, præferebancamp; fecures cæteraq; diéfaturæinfignia, quitusuiuens ufùs fuerat.cæterum poftquamin Vrbem illatus eft, turn ueroplun mum ïplendoris accefsitfuneri. coronte enim aureæplus quàm bis mille,magna celeritate confcéfæ prælatæ lunt,donaciuitatuni àlc' gionum quibus præfuerat,amp; amicorum {]ngulorum,cæteraq; inef-labilis magnificentia. amp;nbsp;quia res metu non carebat,propter condu-xumarmatimilitis,deducebant corpus.fàcérdotes etiam Vedalesq; fuo quifq; ordinc, turn fènatus uniuerfüs amp;nbsp;magilîratus cû fuisin-fignijs ; deinde equitum Ro. alià multitudo, rurfumq; aliamilitum quotquotilliusaufpicia fecutifuerant.omnesenim approperaue-rant ut præRo forent, geflantes figna aurata,fcutaq; argêto bradea-ta,quorum nunc quoq; in pompis ufus eR.aderat amp;nbsp;tubicinum infi nitus numerus perinterualla quiddamlugubre concinentium.nec deerant fauRæ acclamationes à fenatu exortæ,mox equitum,deinde railituiri

CÏVILÏBVS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^17

militum,poftremo plebis:quorum alij ferio Syllam deficierabanGa-hj copias eius:ipfumq; mortuum non minus quàm uiuum timebat. quippe quos tarn præfcns fpeótaculu terrebatgt; quàm prætefitorum facinorum memoria, ut facile in hoc aßentirentur àdùerfarijs, eum fuiffe amp;nbsp;illis felicißimum, amp;nbsp;ipfis ad extremli ufq; diem terribilem, pro roftris deinde in ïuggeflupofitöcadaucre funebrem oratione nabuit uir eius ætatis eloquentißimus,quöd Fauftus filius nondum lïiaturus eflet;moxrobüfl:ialiquotfenatores fublatam in humeros leäicam tranßulerunt in campum Martium,ubi (olos reges fepcli-re mos eß:amp; circuim rogum clecurrerunt tum équités tum rcliquus excrcitus.Hic finis Syllæ .abexequijs reuertentes confulcs cofefiim mutuis conuicijs altercati funt,diuifain eorum fauoreurbana muP titudine.Lepidus etiamltaliæpopulosfibicôciliaturusgt; aitredditu-rumfe illis agros quos Sylla ademerat. Senatus ab utroq; metuens reipublicç,ambosiureiurandô obfirinxit,ne bellorem controuer-fim decernerent. cæterum Lepidus tranfalpiriam Galliara fortitus, noriredijtadcomitiay quafiannofequeritiiamiüreiurandofolutus bellum libere gefiurus contra Syllanos. ficeiiim interpretabatur, eoßeramento fe non teneri ultra tempus magifiratus. fed cum non laterent eius confilia^reuocatus à patribus, nec ignarus cur reuoca-rctur,aducntabat cum omnibus copijs,uolensin Vrbem eas intro-ducere.uerum prohibitus ,fuosperpræconemiubet armacapere; idem edluerlo facit Catulus. connigitur no longe à camp o Martio. Lepidus uióius amp;nbsp;cedere coaÄus,traiecitin Sardiniam,ubi tabe pe-

exercitus ciuspaulifperalijsatq; alijslocisinfcfius, tandedifper fus eft.præcipua pars duéluPerpennæad SertoriumperuenitinHi fpaniam:qui exaduerfarijs Syllæ reliquus per vi i r.annos cotinua-uit bellum difficile Romanis, quod non tarn cum Hifpanis negotiü baberêt q cum ciuibus amp;nbsp;ipfo Sertorio, förtito cam prouincia:quo ïëpore Carbonis côtra Syllam fociuS,occupata per inducias Suefla, profugitprætorin Flifpaniammbiadiunétis ad Italiens copias Celtic berorum auxilijs, cxpulfisq'; his qui ut Syllani nolebant prOuincia decedere. Metello quoq; à Syllacotrafe mifio repugnauitftfenue. inclytuffl deinde nomen cönfecufus audäcia,examicis c c c.incon fdiura afciuit,quos Romanis patribus opponeret, fenatum eos uo-cans in illorum contumeliam . tum uero defunéfo Sylla, pauloq; pöftLepido,nouo auótus fupplcmento quod exItaliaPerpenna ad-duxeratjinltaliam expeditionem faffurus uidebatur,nifenatus iduc ^itusjinHifpaniam adpriorem cxercitumTubmififietcum nouis co pys Pompeium,iuuenem quidem,fed iam darum rebus Syllæ aufpi

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appian, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t cijsgefhis

iis‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ DE' Bïllï S

cijsge/lis uelin Africa uelihipfa Italia, qui per Alpesiter aggreflliS; rtiagno animo, ad æmulationem Hannibalis alias fauces aperuitme dio inter Padi Rhodaniq; fotes fpatio,qua uterq; amnis modicisiu-^ gis origines difpefcentibus in diuerfa curfus concitat,hic per tranf-alpinam GaIliaminmareinferumproperans,ilJeper citeriorenini ihtimum ferè fuperi finum, Græcis diélus Eridanus» poffquamaüt Hifpaniam attigit, confcHim legionem unam pabulatoribus præfi-diomifïàm cumiumentis mancipijsq; amifit:nmulq; Lautonemur bemfeinfpeófante diripi diruiq; paflus eft.in qua expugnationeniu lier quçdam fupra fexura fortis uim inferenti militi digito eruit oca los: quo cognito Sertorius integram cohortem, quamuis Romana,, id genus flagitijs infamem concidit. Et tune quidem interuentuhie-mis dirempti fiint exercitus partium. cæterum ineunte uere utrinqï mouerunt, Metellus cum Pompeio à Pirençis montibus ubi hiema uerant, Sertorius cumPerpena exLufitania» ad Sucronemdemum Egna collata funtmbi cum fereno cælo,quod mirum eft, crebrafuJ-gura micarêt cum tonitru, nihil territi ut ueterani, magnam utrinq; edidere, donee Metellus Perpenain fugam uerfo caftraeius diripuit. in altero uero cornu Sertorius Pompeium hafiainfemore periculofefauciatum profligauit,cucntu totius pugnæancipiti.Erat Sertorio candida cerua mafueta amp;nbsp;uagari folita : quæ cumnufquam compareret, imperator ominofüm id ratus ceflabat ab armis ægcfi ànimijhoftibus irridentibus. ut uero animaduertit accurrentê ene-moribuSjipfe quoq; profilijt, uclut augurio lætus cœpithoftéue-Jitatione lacefîère.nec multo p óft magno prælio certatum eft ad Sc-guntium, à meridie nofté ufq;, ubi ex æquo pugnas uicit Pompeiu cæfîs hoftiû fex milibus,deftderatis fuorû trib. m.Metellus ucro tue quoq; ftrauit v m. Perpennç militû. fequeti die Sertorius aftumptis multis barbaris uergête iam die improuifus in caftra Metelli fecitim petum, oppugnatürus niPompeius fùccurrês fregiflet eius audicia* inter hos cOnatus elapfà æftate in hiberna difeeflum eft.Sequêti anno fexta amp;nbsp;fexagefima fûpra centefîma olympiade Pop.Ro. duabus prouincijs ex teftametis regu auéius eft, Bithynia Nicomede relin-» quente, Cyrenen Ptolemæo ex Lagidarû gente, cui Apioni cognomen fuit. Bella interim no remittebant, in Hifpaniahoc cotra Serto riujin oriete Mithridaticu, toto man Piratieü, circa Crçta cum ipfis Cretenftbüs aliud, in Italia gladiatoru repentinu amp;nbsp;difficile, tot ne-gotijs diftradi, tarne in Hifpaniä ad priore exercitum miferunt alias duas legiones,quibus aftumptis Metellus Pompeiusq; rurfum à Py-rençQ defeenderunt ad Iberum, occurrete Sertorio cü.Perpennad

■ - ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• Lufitania

CIVIÄIBVS LIBER I

Lufîtania. quo tepore multi Scrtoriani ad Mctellum trasfugiebant, aHeo ut exafpiratus imperator multos barbaricâ ßeuitia traâaret, ac per hoc odium fiidrû iricurrerct. fcd hoc præcipue culpabat cxcrci tusj quödfemötis ä cuflodia corporis Romanis fliparetfefàtellitio CeltiDericö,nialehs his quam illis fàlütê comittere. no cnim ferebat exprobrafi fibi perildia, quauis iub Po. Ro. horte rtipendiafaceret: inio hoc molertißimu erat^quod fides fibi no haberctur ab eo,pro-pter quem perfidi exgä patriä extiterant: nec putabant æquû^ fe, qui in officio permanerentgt;damnari propter trasfugas.hucaccedebant Celtiberorum iniuriæjqui per hanc öccafionem obijeiebant ipfis fi lt;lcni dubiam.attamen Sertorius no ért omhino defertus, cum opus eßet tali duce militi.nec enim alius fuit ill o feculo uir uel telicior^uel rci militaris peritior.quaproptcr Celtiberi ob efficacem indurtfiam eumuocabant Annibalem, quern omniu audacißimu acuerrtitifsi-muinimperatore in ijs terris fe uidirtearbitrabatur.Sic affeéfo Ser-toriano exercituMetellus crebris cxcurfionibus abigebat exhortico inpacatum prædas hominu. Pompeius uero Palantia obfidens fiif-folTamoeniartibditis rtipitibusfufpenderat, cum Sertorij fuperuen tu oppugnatio foluta eftiprius tamefuccenfis moehibus oppiigna-lores ad Metcllumfefe reCeperuhti Sertoriahireparata mœniûpar-tequæ corruerat, horte ad Calagurim adeptiocciderunt tria milia»

per hæc etiâ hic annus in Hifpania exaófus ert.Sequêtis initio Ro-naanorum duces iam audaciores contemptim inuafèrunt ciuitates ^ertorio fubditas,amp; fatis accifis eius rebus,elati fuccelTu pergebarit ttlterius: nufquam tarnen magno prælio certatû ert, fed continuato ufq; in fèquentem annum bello,denuo maiore contemptu uartaba-tur Sertorij prouincia: qui iam minus propitio numine, multo ad la bores remißior, plerumq; obleélabatfe conrtietudine muliercula-xum amp;nbsp;cómertationibus compotationibusq;:quapropter nunquam oonuiéfus è confliéfu difcedebat : faéfusq; uehementer iracundus ob uarias fulpiciones,amp; in puniedo crudelifsimus, nemini fidebat: adeo ut ScPerpenna,qui Lepido fiiperrtes ultro ad eum cü non mo dicis copijs accelTerat, fibijpfi times conatus fit ilium tollere perin-fidias,afcitis adhoc decem militibus:quorum aliquot port rem dete ^am affcéfis fupplicio,alijs fuga elapfis,Perpcnna prçter fpem non deprehenfus,ei tanto magis accelerauit exitiü.cumq; Sertorius nunquam effet abfq; ßtellitiojuocatum ad epulas, Sc una cum rtipatori-' busiam uino madidum,occidit intriclinio.moxq; miles per iram tu inultuabatur contra paricidam, odio Sertorij uerfo in beneuolenti-am,utfolctirafedaripórtinteritum corumquilæferunt,molcrtia

Appilt;n* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t 2 fublatd

2.2 0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ö E B EL L I I

fùblata,amp; per miferationem reuocata d e fid erat æ uirtutis memoria» hue accedebat amp;nbsp;præfentis periculi reputatio, quod Perpenna tan^ priuatus contemnebatur,àfolauero Sertorij fortitudinependere uidebatur exercitus incolumitas. in eo publico Perpennæ odio bar barorum afieftus eminebat,LufitanorumpræcipUe,quorum maxime opera imperator ufus fuerat. ut uero teftamento aperto hofflici dam inter hæredes afcriptum apparuit,immenfum quantum creuit facinoris inuidia,perpetrati nOn folum in imperatorem, uerùmin amicum etiam bene meritum. nee temperaflent manibus,niPerplt;^n na magno ambitualios muneribus placafletjaliös pollicitis, quofda etiam fua manu confodiflet ad terrorem incutiendum cæteris. quin amp;nbsp;populos obibat concionabundus, amp;nbsp;gratiam captando foluebat quotquot Sertorius in uincula coniccerat, dimifsis amp;nbsp;obfidibusHi Ipanorum. quibus bénéficias deliniti parebantquidemutproprae-tori)amp; fiiccefiori Sertorij, attamen ne tunc quidem perpacatis ani-mis. nam continuo fiducia confirmata crudelis fupra modumred-ditus, occidittres nobiles uiros qui exurbead eum confijgerant,amp; præter eos fratris filium. Metello autem ih diuèrfam Hifpaniaspar* tern digreflb, quippe qui iam facile ludicabat Perpennæ Pompcium opponcre,per aliquot dies inter hós duos uelitatum eft,dumuterqj fuorum üirtuté experitur,immotis exercitibus.décima uero die magnum præliû comifium efi. uifum efi enim femel armis decernere, dumPompeius Perpennam imperatorem præ fe cotemnit. Perpen nafuos non diumanfiirosin officioratuis,conferrefignaproperat. nec m ora Pompeius fit fuperior, ut qui-rem habebat cu uulgari duce fegniq; exercitu : itaq; nemine refiftente Perpenna in turbafugi-ens in dumetum fe abdiditj fuörum metu no minus quam hoftium. quern deprehenfum quida équités retraxerunt, etiaàfuo militecon uicijs impetitum uthomicida SertorijjUocifcrantetjjjhaberefcmul-taPompeioindicanda,adfeditiones urbanaspertinentia,fiueexani mo, fine fingentê ut faluus ad eum perduceret. at ille priufquam in cofpeétum uenirct, iufsit occidi höminé,ueritus ne nouum aliquid indicanSjUouaru calamitatu Pop.Ro. initium fieret, id quodadmo dum prudenter faéfum magnam ei laudem attulit. atq; ita belli Hi-fpanienfis idem qui uitæ Sertorij finis fuit;qui fi diutius uixiflct,nec tarn cito,nec tarn facile bellum hoc cörtfeéfum fuifiæt. Eodem tempore Capuæ Spartacus genere Thrax,qu5dam Romanam militiam fecutus,tunc uero ex captiuo gladiatör,circiterfeptuaginta eiufdcm conditionis perfuafit, ut pro fua potius libertate quàmpro fpeftato rum uoluptate dimicarent:cfl'raéfaq; cufiodia, amp;nbsp;armis quæ uiato-

ribus

CrViLIBVS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XZl

ribus cripucrat inüruiloSjOccupauit V efuuium:ubi mukos fugiti-uos,quofclain etiam ingenuos ex agris affluentes fulcipiensjatroci-nijsinfekabat circumuicina, præfeébis minoribus utens Oenomao Crixoq; gladiatohbus.cumqj ex æquo prædas cîiuiclcret,’breui magnas cótraxit copias.Contra quem mifsi,Vannius Glaber primùm, moxP. Valerius, non cum iuflis exercitibus y fed obiter repentino cóllefto milite( adhuc enim po. Ro. latrociniû hoc non bcllum exi ftimabat) parumprofperepugnauerunt. Varlnij equo etiam Spar-tacus potitus eft: tantillum abiuitquin prætor à gladiatore caperet. Viftormaioreiam concurfu celeorabaturjita ut præilo haberet ui-rorum feptuaginta milia,.arma fabricarct, magnos apparatus face-ret. tandem ex Vrbemittuntur confules cum duabuslegionibus : à quorum altero Crixus ad Garganum cum triginta milibus prælio fuperatus cecidit^uix tertia exercitus eius parte ïîiperftite. Spartaco per Apenninum ad Alpes amp;nbsp;inde porro in Galliam properati alter conful præucnto iter præclufit, tergis Eærente altero. ille fingulos per uices aggrefliis repulit.quibus trépidé fugientibus uiébor trecê-tosRomani nominis captiuos maélans, parcntauit Criximanibus, amp;auftusadcXXMipeditumurbempetebatjcobuftisimpedimen-tisfupcrfluisjcaptiuis ad uhum interfedispumentis quoq; iugulatis quo expeditior fieret. transfugam uero, cum multi adiungere ci fe cuperent,admittebatnemiriemi .Confules iterum ilium in Piceno tggrefsi,magno præliouié^i fiint.mutault tarnen fentehtiam pe-Xendi Vrbem quod adhuc poeniteretuirium,necfatis militaritcr in-fttuftum haberet exercitum. nullus enim eos iuuabat populus, fed ûigitiui tantum erant amp;nbsp;conuenæ. ergo Thurinos montes ipfiimqj oppiduminfedit,ediâ:oncquisnegotiator aurum argentùmuein caftraimportaret, neue cui fuorum hæc habere liceret.folû ferrum amp;æs emebant carè, amp;nbsp;abftinebant mercatoribus iniuriâ.unde mul-îiparata materie bene fe inftruxerunt,uacantes interim prçdationi-bus continuis.cum Romanis etiam denuo congreßi tune quoq; ui-

( Stores magnam prædam retulerunt.Iam tertius annus agebatur b el lihuius tcrrifici,amp; in tantam molcm aufti à cotemptis init ijs ob au-

, J Jorum eius uilitatem: quo têporeuigorille prifiinus adeo elanguit, , ut comitijs prætorijs nemo candidatus prodiret, donee Licinius

Çraflus generc diuitijsq; nobilis prçturamfufcipere aufus,cum alijs fexlégionibus profedus efteontra Spartacû.quibus duas illas con-fulares adiunxit,prius ôb totignominiofas clades decimatas. quam Uis quidamtradâtproduélis in aciem omnibus legionibus cum ma Icpugnatum elTct, turn demum decimafle« nihil deterritum mykitu

, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AppidMt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t 3 dîne

DÆ BELLIS

lt;iine,quód fie dtfpcnrêt ferme 1111 M.utrocumq; modo res alt;H:a eft, poftquam efFecit ut magis quam hofiis timeretur,confejftim decem milia ex Spartaci copijs fèorfiim cafirametata aggrefiïis,tantam edi-dit firagem ut tertia modo pars ad fuum ducé refugerit. quem mox contemptim adortus uicit egregie^Ä ad mare compulit cogitantem de traieäu in Siciliam : quod ne faceret, uallo foflaq; opere militari interclufus eft. Conatem dein erumpere ut Samnium peteret, Craf-fus repreftitjcæfis mane fex milibus,nec paucioribus fub uefperam, tribus tantum c fuis amißis,feptem fàucijs. tanti moment! ad uifto-riamfuitrecens animaduerfionis memoria. At Spartacus expeftas equitatumalicundeafforcj nonampliusad certamen defcendebat totisuiribus, fed obfcfîores nunc hac nunc iliac uexabat repentinis eruptionibus, amp;nbsp;fafees in foflam congerendo uallum fuccendebat, laborcm eis reddens difficilcm : amp;nbsp;medio fpacio quo ab bofte diri-mebatur, unum è captiuis Romanis fufpendit, oftendens fuis quid pafiuri effent ni uicerint.Quæ poftquam in urbe fama pertulit, mo-ueruntindignationepopulo,quod tarn diu traberetur bell utn cum gladiatoribus: mox^; Popeius nuper ex Hifpania reuerfus iuflus eft ire ad exercitum: quod uideretur fupereftc naudquaquam contem-nendumnegotium.AtCraffus nebocpaéio conFedi belli gloriape. nes Pompcium foret,modis omnibus noc agebatut finemoracum Spartaco decerneret : qui amp;nbsp;ipfe non expeébandum Pompcium ccn fenSjCrafttim inuitabat ad fœdera.quo non impetrato ob indigmta tern rei, ftatuit fubire pugnæ aleam equitatu iam auftusrperruptisq; munitionibus cum omnibus copijs fugiebatBrundifiu,Craftbper-fequente.fed ubi cognouit Lucullum appulifle eó,reuerfum à uifto ria Mitbridatica, defperans produxit copias etiam turn ualidasin a-^ ciem;cumq; acerrimus connidus effet cum defperatorumtotmili* bus,Spartacus tragula foemur faucius in genu fubfedit,obiedoq; cli peo reijeiebat fmpetum boftium,donee cum multisfuorum circum uentus cecidit.tumuero cæteri turbatis ordinibus cædebantur,ut iniri no poftet cçforum numerus. ex Romano exercitu ferme mille defiderati funt. Spartaci cadauer inueniri nequij t. multi in montes diffugerunt ex prælio. nec Craffus à perfequendo deftitit. illi diuifi in quadraginta cateruas repugnabat,donee omnes deled funt, exec ptis fexmilibus:quiin poteftatem redadli per totam uiam pepende-runt qua in Vrbe itur a Capua.His rebus intra fex mcfes geftis Craffus poftbac uifus eft Pompcij gloriç non cedererretinuitq; exercitu, ficut amp;nbsp;ille. nam confulatum petebant ambo, bic prætorius iuxta legem Corncliam, Pompeius ucro necprætorius nec quæftorius,am

,. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;num

CI VIL IB VS LIBER I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iXj

num agens quartum fupra trigefimum : fed tribunis plebis pollice— baturmultumdepotcftate|)riftina. quin amp;nbsp;dengnati iam confules non dimittebant cxercitus,prope urbem fedcndo,ambo eäufas affe rentes has: Pompeius aicbat fe expedarc Metcllurn reuertentem ad triumphumHifpanienfem: Craffus caufabatur, deberePompeiuna prius copias dimitterc. tum populus uidens rem ad nouas feditio-nestendere, fe à duobus obfidcri excrcitibus, confules in forofupe rióre loco fedentes rögaüit ut redirent in mutuam gratiam.cas pre-ces primum uterque repulit.dcinde cum uates dira prædicerentgt;ni-fi conciliarêtur confules, populus rurfumgernebundus amp;nbsp;fupplex cafdem preces redintcgrauit,nonimmcmor malorum quæSyllæ Marijq; contentiones irtuexerant. turn Craflus prior à pcruicacia dilcedens éfèllacxcendit, collegædextramincOncordiæfidempor rigens.qui affurgens properauit obuiatti:moxq; coniundas dè-xtras acclamationes uariæ fecutæ funtfaufta cömprccantium : nee prius contio dimifla eflj quam confules mißionem amborum ex-crcituum edicerent.atq^ ita metu maximç feditionis fatis tranquille res publica liberata eft, anno ab obitu Tib.Gracchi ferme fexagefimo, qui ciuilibus con-tentionibus initiurti dederat*

t 4 Appia

“j* APPIANI ALE-

XANDRINI ROMANARVM

HISTORIARVM DE BELLIS

Ciuilibus Liber i r*

YLLAE dominationem, quæq; poft earnSerto-rij Perpennæq; duéfu in Hifpahià geftaftint? ua-rij ciuiles motus funtfècuti, ufq; ad bellumciuilc Pompeianum:cuius exitu Pompeius à Cæfare,Cæ ûr à lenatu è medio fiiblatus eft, ut uiderc licet ex hocfecundo ciuilium bellorum uolumine.Nam i?ompeiiïs pcrpurgato longe latcq; mari à piratarum receptaculis, quorum in omnihominum memoria nunquam tantus fuit numerus 5 Mithridatem quoq; Ponti regem debellauerat, poft quam ui-éforiam amp;nbsp;regnu eius amp;nbsp;alias gentes in oriente deuidas in earn for-mamredegit,quamipfi uifum eft. quo tempore Cæûriuuenis erat, eloquentiærebus'qîgcrendis iuxtaidoneus,audaxamp;nihil nonfpe præcipiêsjfuprauires ambitiôftis:quippequi etiamtû ædilisamp;præ-tor ingens æs alienum contfàxit captandis auris popularibusjprofu fifsimo cuiq; maxime alpirare folitis. Catilina quoq; celebrabatur loco natus honeftifsimo,fed parum fànç métis, amp;nbsp;infamis fùfpieio -ne paricidij,quafi amore captus Àurcliæ Oreftillæ filium fuûfuftu- ‘ liftTetjquodillagrauaretnifi orbô nubere:amicus Syllæ, faftionisq; illius ftudiofifsimus. qui poftqua profuftonibus ambitiofts ad pau-periem redaétus eft, nihilominusgratiofijs apud potentiorestum uiros turn foeminas,inter cæteros candidatos confulatumpetijt, ui-am fibi rauniturus ad tyrannidem.qua fpe fruftratus eft,quippe iam fufpeéfus, utafFeéfansnonferendamin liberaciuitate potentiam. conftilatum ucro illo rcpulfâm paftb,Cicero eft aflècutus,uir facun diisimus ac eloquentifsimus. in eum Catilina, irridens fufthagiapo-pulijcauillabatur ut nouum hominê: ( fie enim uocare folet eos qui no maiorum gloria fed fuapte uirtute inclaruerunt.) amp;nbsp;quia in Vr-be natus non erat, inquilinum appellabat: quo nomine uocatur qui aliénas çdes incoluntüpfc ueropofthacabftinuitàreip.tradatione, ratus earn multum habérc cöntentionis acinuidiæ, necmultum tarnen conferre ad tyrannidcm.nihilominus magna uim pecuniç cor rogabatà plcrifq; ex eo genere muliercularum, quæ maritos pertæ (æiperabant rebus nouatis illorum interitumzconiurauitq; cum ali-

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot

CIVILI B V s LIBER lï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z2Ç

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

guotfenatoribus écequitibusRomanisj côfdjs etiaplebeijs,feruis, peregrinisq; bominibus: fedpræcipua Cornelij,Lentuli,Cethegiq; opera ufus eft,qui turn prætores erant in Vrbe.Per Italiam quoq; di mißt certes homines adfolicitandumeos qui Syllanistemporibus fflale quæfita peius iam profuderunt, talium lucrorum etiamtum eu piclijC. Mahlium Feïulas,alios itê in Picenum amp;nbsp;Apuliam;,qui clàm colligèrent militem.hos occultos apparâtus prirha omnium indica-uit Ciceroni Fuluia,non ignobilis lœminaxuius amator Q.Curius, unus è coniuratis, ob uitam probrofâm fenatu motus: iaélauerat a-pudamicamjbreui fore utfe præpotentem uideat. lamq; rumor cre fcebatde conatibus etiam corû qui circum populos Italiæmi^ifue-rantjcum conïùl in V rbe prçfidia difpofuitjamp; non paucos illuftres uirosadloca fufpeâamifit. At Catilina quàmuisnemo auderetei înanus inijcere,nondû re fatis deteéî:a,ueritus tame ne cum mora fu Ipicio crefceretjamp; in cclcritate ïpem collöcas,præmißis Fefulas pe-cunijs,mâdauit coniuratis Ciceronem occidere, Vrbcm eadem no-^e diuerfis locis incendere:moxq; ad C. Manlium profeéfus eft, ut contraéla noua manu hominum perditorum incenfàm Vrbcm in-üaderet : quod iter prælatis fafeibus fecunbusq; fecit tanquâm pro-confuljintcrim quacumq; ibat militem colliges.Lentulus uero par— titisinter coniuratos operis conftitüit ut quamprimumeognouif-fentCatilinamperuenjfTeFeiuIaSjipfe cumCethego ficisfubuefte armati fores Ciceronis fummo mane peterent, amp;nbsp;propter Jignitatc facile admißi prætextu fecretioris colloquij longius feduétum con-foderent. L. Sextius contioneper præcones aduocata Ciceronem 3ccufàret,quodhomO natura timidus amp;nbsp;turbulentus, ciuitatemtur tarettemere.nôéfefequerîtialia coniuratorum manusduodecim excitaretincendia,mifccretq;omniarapinis, amp;optimi cuiufq; ci-uis cædibus.Hçc erant Lentuh,Cethegi,Statilij, Cafsijq;,eius coniu ntionis principum cônfilia:occafîonem folana expeéfantium.Inte-rcalegati Allobrogum qui mägiftratus fuös accufàtum uenerant,in eandem coniufationem pelleéfi funt, ut Gallos concitarent contra fempublicam.cum ijs Lentulus ad Catilinam mißt Vulturtium Cro tonenfêm non fine literis,fed nullo inferiptis fitulo. Allobroges an-cipites confilij, rem cum Fabio Sanga cômunicantfuæciuitatis pa-trono : qui mos eft prouincialium, utfuum quæq; natio patronum inVrbehabeat.Huius Sarigæindiciomonitus Cicero legatos cura-uitinreditu comprehendendos unà cum V ulturtiogt;moxq; in fena-tum introduxit. qui faßi quicquid Lentulo erant confeij, palàm ar-2uebant,ex eo fæpe auditum,fato deberi Vrbis imperiu tribus Cor-

DE BELLIS

nelijsj ex quitus iam Cinnâm Syllamq; fuifle» tum Senatus Lentulo magiftratum ademitgt; Conful coniuratis in ædes prætorum datisin cuftodiâm mox reueffus, rogatât de eis fentcntias. interea magnus tumukus efat ante curiam nóndüiïiféfatis coghita, amp;nbsp;confciorum magna trepidatio. nam Lentuli amp;nbsp;Cetkegi ferui libertiq; affumpta magna manu opificum,conati funt per pokicumin prçtorumæoe* irrumpere; amp;nbsp;ui dominos eripcre. quo cognito Cicero procurritc curia,difpoktisq; præfidijs reuerfus urgebat fententias.Sillanus co-ful defignatus primus rogatus eft,ex more,opinorideo,quodclecrc torufenatus executioadeiuslocifènàtores pierunq; pertineatjquo cifcumipediora cautiofaq; par efl efle eorum conulia.is cenfuitcx-tf emâm pcenam de coniuratis fumedam,multis alijs aflentientibus, donee Nerofuo locoprö fententia dixit, afleruandos incuftodia tantifper, dum Catilina debellaretur, amp;nbsp;negotium totum exquilitc pernofccretur. idem amp;nbsp;C. Cæfari uifum, fufpefto non nihil? quafi amp;nbsp;ipfe confiliorumtalium particeps,autcertenonignarus fuerit, nec tarnen à confule nominatus, quippe qui non auderethominem apud plebem gratidfifsimum in periculum adducere.addiditadfcn tentiam,diftribuendos reos per oppidaltalica Ciceronis arhitrio,amp; finito b ell o fiflendos in iudicium,nec indiéla cauïà durius confulcn dum in homines nobiles.quod quia uidebaturæquum,multi trank bant in earn fententiam: donee Cato iam manifeftein fufpicioncm tiocans Cæfarem,confuJq; timens noófê futuram,ne multitudo con iufationis confeia, quæ tum in foro incerta confilij uerfabatur, fibi quoq; metuens auderet aliquid nefariumiperfuaferunt ut tanquam in facihore deprehenfi indida caufa damnarent.ac mox priufquam fenatus dimitteretur, fingulos eorum Cicero c domibus in carcerc dedudos, ignorante plebe in confpedu fuo iußit necari : deinde in forum progrelTus eos uixifle fignificauit. ita multitudo metu difper ß eft, dum quifq; euafilTe contentus efl,Iaterere exiftimans:amp;ciui-tas relpirauit ea die liberata ingenti folicitudine. Iam Catilina ad ui-ginti milia circa fe habebat,quoru quaftam partem arraauerat. eum in Galliam iter facientem ut apparatum luum abfolueret, Antonius alter conful ad Alpes aflecutus,haud magno labore uicit:utquirem präüo confilio caeptam, turn quoq; imparatus amp;nbsp;nullo confilio ge-rere cOadus efl. Attamc nec ipfe Catilinagt; nec quifqua ex nobilibus qül tu aderantjfugere digfiatus efljfedinmedioshokesfeinijciétcî occubuerunt.Hic fuit periculofißimae cöniurationis unà cum auto re fuo depul fe à reipublicæ ßlute exitusrqui Ciceronem eatenus fö-la eloquentia darum,etiam rebus eelebrcm fecit,ut haud dubie tum feruator

CI VIVI B VS“ LIBER I I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2X7

ferùator patriae fithabitus: quamobrem etiam gratiçfuntciaétçpu blicè ; èc autore Catone poft uarias acclamationes populi pater Patriae conïàlutatus eft. cuius appellationis honor ut turn ante omnes fuo merito ei contigit, ita nunc imperatoribus duntaxatdi-gnis folet tribui * nam ne his quidem quanquam regiam poteftatem adeptisftatimcum cæteriscognominibus hoc quoqjadditur,fed üix tandem ut abfolutæ uirtutis teftimonium publico decreto con-ceditur. Caefar uero prouinciam fortitus Hifpaniam, retinebatur à creditoribus,quibus foluendo non erat, exhauftus ambitiofis fum-ptibus:quo tempore uox eius excepta eft,opus effe fibi bis millies amp;nbsp;quingenties centenis milibus ut nihil habeat. utcunq; cum ijs tranfe git; prouinciam ingreftiis, non conuentus obire, non ius reddere, parum apta hæc ratus fuo propofitotfed coaéhs copij s per partes ag grediebatur reliquos Hifpanos,donee uniuerfam eorum terram po pulo Ro.fecit tributariam.itaq; maßna ui pecuniç mifla in ærarium, triumphû à fenatu impetrauit.iamq; apparatus futuræ pompæ fplen didilsimos faciebat in luburbijs,cùm comitiorum conftilarium dies aduenit, amp;nbsp;oportebat cadidatos adefle.nec fas erat femel V rbem fine pompa ingreftum,iterum cü triumpho reuerti. ille uero iam du-dum eius magiftratus purcupidus, needutn etia ad triumphàndum htis inftruâ:us,per nuncios rogauit fenatura,ut permitteret abfentî per amicos confulatum petere:quod etiamfi legibus uctitum,iudul-tum tarnen fciçbat alijs.cæîeru cum iam ultima dies adeffet qua com petitores profiter! nomina oportebat, Catone petitioni eius multû diuq; contradicente,fuperuenit Cæfar cotempto triumpho,amp; pro-fefsione fafta expeftabat comitia.IntereaPompeius rebus cotra Mi-tbridatê geftis clarus ac præpotens,poftulabat àfanatu ut multa quç regibus, dynaftis, amp;nbsp;ciuitatibus concelTerat, patres rata haberent. multis obftantibus præ inuidia : præfertim Lucullo, qui prouincia decedens debilitato iam rege,bellumhocfacilefucceftbriipfiPôm-peiotradiderat, iadans fuam efte uiéboriam, Crafto quoq; in füum îauorempertraélo. quod indigne ferens ille Cæfarem adiungit fibi’ focium, operamfe daturumiureiurandopollicitus,utcônfiil fieret* aemoxper Cæfarem Craffus ei conciliatus cft. ita hi tres potetifsimi üiri operas præftabant mutuas, quam confpiratione V arro hiftori-cüs uno libro complexus,infcripfïtTricipitinam. At fenatus fufpe-ftamhabens eorum potentiam,L.Bibulum collegam Cæfari Sc ad-uerfarium addidit:moxq; inter eos orta eft cótentio,ut uterq; armis fe contra alterum inftrueret. Sed Cæfar fimulandi egregius artifex, in fenatu orationem habuit ad Bibulum de concordia,quafi cauens quot;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• néqüodl

DE BELLIS

ne quod ex coHegarum difTentione refp. accipiat incomodum.ciiq; ïerio paciftudere uideretur, incaufo necpræmunientefe altero,ut qui nil fufpicaretur araplius, repente magna manu comparata amp;nbsp;ro gationes fecit in fenatu in fauorem pauperû, amp;nbsp;agros eis diilribuit. amp;agrum Campanû longe fertilißimu ex publico dilargitus efttri-um îiberorum patribus^hac mercedegratiam plebis fibi comparas, uiginti enim milia extiterunt huius folum generis . cumq; multi ob ïîllerentquo minus leges fuas perficeret, proripuitfe è curia gualî non ferons eorum iniquitatem, nec pofthac reliquo anni tempore lenatum habuit : tantum pro roßris concionabundus, Pompeium Craflîimq; præfèntes rogitabat ecquid leges placerét: quibus appro bantibusplebsfubuefte fteisarmata uocabaturadfuffragia.patres uero (nec enim licebat eos in fenatum coire nifi autore utroq; con-fule} in ædibusBibuli coetus facicntes,nihil quidem proficiebatad-ucrlus uim amp;nbsp;apparatu Cælârisianimabant tarnen eu ut legibus col-legæ contradiceret,quo aliéna potius improbitate üidus uideri poC ict quàm fua negligentia.irrupit ille in forum concionate etiaiu turn Cælare: ortoq; per altercationemtumultuadmanusuenturneft: amp;nbsp;Jfîcarij fregerunt fafees Bibuli,tribunis quôq; aliquot qui pro eo fta-bant uulneratis.nec tarnen quicquam territus nudatum prpbebatiu gulum,clamoreCæfarianosad neceminuitans. Sinonpofluirijin-quit, collegæ perfuadere quæ iußa funt, certe morte mea fcele/lum acinuidiolum fecero. fdbduxerunt tarnen inuitüm aniicîitt/ànum louis Statoris foro proximum.tum Cato accerfîtus,ut eratrobuftus protrufis obßätibus per turbam euafit in locum füperiorê,cœpitg; concionari^fèd à Cçfarianis raptus è foro cß ; nihilomifius clàmper aliam uiam recurrens in roßra, omißa concionatione âlpere tatum clamabatin Cælàrem, doneeiterüm exturbatus eß, lt;amp;conful leges fuas pertulit: iuratis in eas plebeijs,à patribus quoq; idem iulîuran-dum exigens.quod cum non pauci autore Catonerecufârent,Cæfar rogationem tulit ad populû^ut capitalis eßet qui no iuraretgt; idg; po pulusfciuitimoxq; omnespræmetuiuraruntgt; amp;in bis tribuniplebis frußrareclamaturi legeiam confirmât!abalijs.interea Venus quidam è plebe procurrit in medium, ßridum cultrum oßentans, dicensq; feßibmißurn à Bibulo,Cicerone,atq; Catone, utCælàrem una cum Pompeio confoderet: eumq; cultrum fibi datumàPofiu-mio liélore Bibuli.Hoc faélô,quamuis ambiguæ fiifpicionis,Cælàr ufiis eß ad exafperandam multitudinem, inquifitione dilata in cra-ßinum: fed Vetius in carcere fequenti node necatus eß. cumq; hic cafusinterpretarcturuarie, Cæfarbanc quoq; culpamreijciebatin quofdam

CrviLIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z29

^uofdaconfcientia timidos, donee effecit utpopulus eipermitterct ab iniurijs infidiatorumfe defendere.Tum ueroBibuIus in uniuer-omifla reip.traétatione,tanquam priuatus domi fècötinuit, re-Hquo fui confulatus tempore. At collega iam fólus moderàtionem terum obtinens,nort amplius inquirebat de Vetio,uerïüs ad alias le ges ferendaS in plebis gratiam:fimulq; aéta Pompeij rata habuit om nia,ut póllicitus fuéf at.'eodem tempore equellris ordo inter amplif lïmum amp;nbsp;plebeiuni médius,potens tam proprijs diuitijs^quam quç-ftuexüeéiî:igalibuspublicis,quæredimereàpopulofolitus eum co-lebatmaxime 5 remitti ïîbi partem aliquam onerumàfenatu petijt. Patribus ueró cunélaiîtibus Cælar nihil cos moratus,foloq; confen Äplebis ulus,remific eis partem tertiam exlocationum pretio*quaz propter équités fupra poftulatâ nadiinfpcratam gratiam^ iri cælum ferebat autorem eius. unde robufhOr étiam quam ante ex plebe,ma-nuspropugnatorum aceeßit dignitäti Cæûris gt;nbsp;ob inftitutum hoc Unicum.quam gratiam ille auxit edendis quoqj Ipeftaculis amp;nbsp;uena-tionibusjfupra opes undiq; æs alienum contrahcns,amp; feipfum uin-cens apparatus magnificentiaprofufisq; largitionibus: quibüs cHe-çit ut citerior ulteriorqj Gallia fibi prouincia decerneretur in quinquennium, amp;nbsp;legiones quatuor.deindefatis intelligens,amp;: ab Vrbe aiutius fe abfore,amp; gratia maiorem efîe inuidiam,Pompeio colloca uit filiam,quamuis iam ante concordi, ueritus amici etiam liuorem propter lucceflus nimios.præterea fuæ faftionis audacilsimos con-fulcsdefignauitin annumproximum,A.Gabinium exintimis ami-

L.Pifonem focerum nuper affinitate coniunébumiCatone uo ciferante, imperia parari nuptiarûlenocinijs.Tribunus uero plebis Vatinium amp;nbsp;Clodium Pulcrum, infamem quafi in Bonç deç lacris, quæmulierum erant propria,pudicitiamuxorisipfîus Cæïàris attre taflet, quodflagitium Csûr dißimulauit inhomine âpud plebem gratiofo, quamuis repudiata coniuge:alij uero diem dixerunt ut fa-crorum uiolatori, Cicerone aceufationem peragente: quo maxime tempore Cælàr teftis citatus nihil prodidit,imó amp;nbsp;triburiatUm pl. ei curauitin Ciceronis odium, foliti confpirationemtrium uirorum criminari,utpericulofamlibertatipublicæ. tanto plus commoditas quam offenfio poterat ; ut tion grauatim inimicorum alteri noxam remitteret, modo ulcifcefctur iniuria illatam fibi ab altero. uidetur tame Clodius prior gratia retuIilTe Cæfari, adiuto in petitione Gal-liæprouinciæ.Hæc fuerunt afta Cæfaris confulis,qui mox depofito magiftratu, in Galliam procoful profeÓlus eft Jn Vrbe uero Clodius Ciceroni diem dixit, quod contra leges publicas indemnatos fu-

Appi4n» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u ftuliflet

DE bellis

fluliflèt Cctbegum amp;nbsp;Lentülum. Is quam magno animo egfegium ïlludfacinus peregerat, tam abiédo tulitintentari lïbi iudicium/or didatüs puIJatusq; obuios fuppliciter in auxilium fblicitanSjnon uc Htus ignotis quoqj hac de caula negotium faceIÏere,adeo nullo re-Ipeftu decorijUt dum milèrabilis uideri uuJt,ridiculus fieret.eó tirai ditatis in propria cauß prolapfus ell, qui per omneuitamin alienis fumma cum laude uerßtus fuerat : id quod amp;nbsp;Athenis Demodheni accidifle ferturjUt qui alios reos fortiter tutatus fuerat^ipfe reus pro fugere^quàm in iudicio de ßlute certare maluerit.cum enim Clodi-us preces etiam eius contumeliole per uias interrump eret, rebus o-mnino delperatis,lponte decreuit folum uertere, amicorum turba profe(^uente,cómendatum publice quoq; datisàlènatuadregesrc gulosq; literis. tu Clodius ædes eius uillasq; diruit infiiper : quo fa-éto in tatum fibi placebatjUt parem fe putaret Pompeio,tuncin Vt-be potentilsimo.quamobrem ille Milonem eius collegamjfed auda ciore ingcnio uirum, Ipe colulatus propofita afciuit fibi contra C/o dium,iuflum aperire plebifcito Ciceroni reditum,ratus illurateuer film non amplius uerbafadurum de prælènti reip.fi:atu,meraorem bcneficij recentis, amp;paratum aduerlarium Clodio . atq; ita exulo-peraPömpeij,eiufdem fauorein patriamrefiitutus eft,menfeferme fextodecimo poftquam difcefterat,ædibus quoq; uillisq; inftauratis fumptu publico * redeunte ad portas exceperut rot gratulatoru offi-cia,ut uix integer dies fufficeret, quemadmodu olim Demodbencs ab exilio reuertens exceptus eft.Interea Cçfar rebus in Gallia Britan niaq; geftis clarifsimus, quas in rebus Gallicis diximus, iam diuitijs differtus uenit in cifalpinam Galliam, ut poft continua b el Ia exerci-tus aliquantilper quiéfceret:unde cum multis in Vrbem multas mi-fiflet pecunias,amp; annui Po. Ro. magiftratus ad lalutandum occur-rerüt,amp; alij prouincijs aut exercitibus præpofiti,ut aliquado c xx. fafces circa eum Ipeóbarenturrfenatores uero plurcs ducetis,pars re-ferentes gratiam,pars pecunia fibi ab ill o quæretes, autaliud huiuf-modi beneficiû.Iam enim unus omnia poterat, fubnixus tatis copip pecunijsq;,amp;alioquiad benemerendû promptißimus. inter cæte-ros falutatores fuerunt Pompeius amp;nbsp;Craftus potetiæ focij. ibiin cô^ mune cOnfiiltantibus placuithos duos rurfum creari confuIes,Cæ-fàriimpcriûprorogari in aliud quinquenniû . atq; ita digreßi funt. Pompeio uero copetitor extitit Domitius Aenobarbus: amp;nbsp;ubi dies præftituta adfuit,ambo antelucem in campum defeenderunt ad co-mitia,exortaq; altercatione ad manus uetum eft.in ea rixais qui Do-mitio facem præferebat pereuflus eft gladio,tâtaq; mox circa ipfum

CI VIL IB VS L I É ER II

fuga fuit,Ut ægrè fe doniumreciperct,PompciJ quoq; uefte cruenta domû remiiïa. tam propinquus fuit uterqj periculo.Noui côflfules CrafTus amp;nbsp;Potnpeius iuxta pollicita Cæfari decreucfüiît aliud quinquennium, ipfiprouincias cum exercitibus föftlti/uht : Pompeius Hifpaniam Sc Africamj quas per amicos rexit ipfe mähens in Vrbe: CrafTus Syriam amp;nbsp;regiones ei fihitimas, bellum Partbicum cogitas ut facile,nec minus gloriofum quam Utile, fedbuic Vrbem égrediê-timultamala obueneruntomina,intérdicêtibus amp;tribunispîebis nePartbis bellum inferret nulla laCeßitus iniuria. qua re cum ille ni bilmoueretur,publicis execrationibus eum diris cieuouerUnt.qui-bus omnibus contemptis perijt in Partbico folo,una cum exercitu amp;nbsp;eiufdem nominis blip, nam ex centu milibus uix decern milia refu o gerunt in Syriara .uerum bæc Craßi clades dicetur in rebus Parthi-cis. At populus Romanus fame preflus Pompeium annonæ præfe-citjciq; ficutpriusin bello Piratico uiginti exfenatu miniflrosaddi-dit: quibus ille circa prouincias dimiflis breui Vrbem repleuit om-nigenis copijs reru ad uiétum pertinentiu:amp; bine quoq; auélus eft, tam gloria quam potentia. eodem tepore amp;nbsp;Iulia prægnans ex Pom peio morit,unde metus omnes inuant,fore ut fublata affinitate Cæ-ûr amp;nbsp;Pompeius mox inter ft conflidaretur totis exercitibus, quod iamdudum turbatæ eflent rationes reipublicæ. nam amp;nbsp;magiftratus per faftiones largitionesue, improbis ftudijs, interdum faxis etiam gladijsq; acquirebant,amp; largitionesnullopudore cobibetefreque-tabatur,amp; populus uenales in comitijs præbebat operas, deniq; in-^futus eft qui d c c c. talenta per ambitione apud ftqueftros deponieret. prçterea fingulorum annoru conftilibus nulla fpe reliéla b el-landiautduélandi exercitu, quod excluderetur triumuiroru poten-tia:qui détériorés erant 1 ucra captabant ex pecunia publica, aut fuc-cefforum ftioru defignationibus.boniuerobis de caufis in uniuer-ftmàmagiftratibus abftinebant, ut ftatu tam perturbato refpublica per oifto menfes aliquando magiftratu caruerit,Pompeio ad omnia conniuente de induftria,ut diftatore opus habcrent:quod iam paf fimaudiebaturin circulis, non aliudfuperefteprieftntibus malisre tnedium,quam ft refugiatur ad unius boni atq; potehtis uiri princi-patum^quibus uerbis fubindicabatur ipft Pompeius, quod cum im periopræefîèt amplis copijs; amp;uideretur amatorplcbis ac fenatus cultor,teperatus amp;nbsp;prudens, comitate quoq; feu uera feu fida ama-bilis.banc ille ciuium de ft expeftationem uerbis quidem auerfaba-tur indignant! ftmilis ,re autem clam a'gebat'modis omnibus, nibil obfiftens quo minus relp.turbaretur carens reéforibus:quin amp;nbsp;Mi-

’• •• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appirf«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u 2 lonis

132- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS ‘ '

lonis opera Clodiû depreflerat, amp;fummo applaufupopuli Cicero-nem reduxerat,quo minus confulatû tribunus etiam tum peteretre morabatur:donec Milo ipfè çgrè ferens eius erga fe quoq; perndia, profeétus eft in patriam fua Lauiniû: quam Aeneas fertur poft expu gnatum Ilium prima condidifle in Italia, dilsitam ab Vrbe ad deci-mumnonûlapidem.fortètumClodius èuillain urbcmequouehe-batUr:cumq; circaBouillas lîbi occurriflent, parum amico uultufe præterierûtîcæterum Milonis famulus inuafîtClodium,fiueiuftus, lîue ut inimicum domini tolleret,eiq; gladio uulnus inflixit in occi-put.quem cruentû curator equi feruus detulit in proximû diuerfo-rium.quo mox accurrês Milo cum luis^ incertû fpirantem adhuc an exanimem,confecit,prælè ferens quafilê neciubente nec uolente cædes patrata eflet: nolens tarnen facinus imperfeélum relinquere, ob quod fciebat fibi lubeûdum periculû. huius cafus rumore plebs attonitâ in foro pernoélauit.poftquà m illuxit, corpus defunftip^o roftris eftpofitum,quod mox aliquot trib.pl. amici eius adiuuante forenfi multitudine tranftulerunt in curia, fiu e in honore uiri fena-torij, fiue in fenatus iplîus eontumelia, qui coniueret ad talia. ibi ali quotpetulantiores congeftis ftibfellijs rogum extruxeruntigneæq; fubiecerût, quo unà cum cadauere conflagrauit curia, cum aliquot contiguis priuatis ædibus.Miloni porro tantum audaciæfupeî'c*'^f» ut no tam cædis pœnam metueret, quàm indignaretur talemhono-rem haberi Clodij cadaueri. adiûftis igitur ad domefticorû manuin rufticis,amp; largitionibus plebe conciliata, fîmulq; tribuno M. Cecilio, uafto animo in Vrbem reuerfus eft : que mox de uia Cecilius in forum pertraxit caulàm diéburûapud eos quos corruperat, tâquam apud concionem legitimam:fimulans quidem fe per iram nolle dila tionem concedere, fed reuerafperâs, fi reus præfens periculunieua dcret,non fiibiturum fçuerius iudiciû.Milo præfatus inconfulto pa tratum hoc facinus, alioqui non aggreflurû fuifle id, impeditum co mitatu uxorio. reliquum têpus abfumpfit inuchedo iû Clodium,ut hominem audaciæ perditæ,perditorû item antiftitem, qui una cum ipfo cocremarintetia curiam, quo adhuc cócionatereliquitrib. pl. amp;nbsp;incorrupta pars ciuiü armati forû irrupere. tum Cecilius amp;nbsp;Milo feruili habitu elapfi aufugerunt. nihilominus aliorum magna ftra-ges eft édita, dum non iam Milonis amici requiruntur,fed paßim fç uitur in ciues ac extcros,ut quifq; in manus uenerat,præfertiminfî-gniores ueftitu aureisq; anulis.fiiblata enim omni reip.formaindul gebaturiræ pertumultus occafionem:amp; quia pleriq; feruilis condi tionis arma aduerfiis inermes corripuerât, ad rapinas ucrfi licentif-fimè

CIVILIBVS LIBER II

fimcpcr domos difcurrebant,fcrutates re uera quicquid eflet afpor tatufacile,fed prætextu quærendiamîcos Milonis.quaoccafione per aliquot dics,igni,' (axis, uarijs facinoribus fÎEÜitünl èft. Scnatus ucro in curiam metu excitus,in Pompeium mtentus erat,quafi iam« iam didatorem futut-u, quöd remediu res ipfà poftularc uidebatur. id Cato difluadens traduxit Patres in fuam fententia, ut eum confu-Icmabfq; collega facerent: utpOteftatem quidem didatoriahaberet folusresmoderans,ration!tarnen reddendæefletobnoxius more ueterû.bic primus confulumfolus creatus, cum duas maximas pro* uincias amp;nbsp;cxcrcitu ac pecunias hab er et, principatu in Vrbe tenuit, Catonis quoq; fuffragio, ne ille impediret profeftione in Cyprum, cuius regnum in prouinciam redigendum erat lege Clodia : quod Ptoleraæus infulæ tex Clodio quonda à piratis capto in redemptio-nemduotantûtâleritapræauaritia contulerat.Itaq; Cato ordinauit res Cypriasjcum iafii rex pecunia proieciflet in mare,fibiq; ipfe ma-nusintuliHet, quäm primu decretum S,P.Q.R. cognouerat. Pom-peius uero iudicia prOpofuit, cu de alijs criminibus, turn præcipuc demunerum corruptelis ac largitionibus. uidebatur cnim ei ex hoc ceu fonte nafei mala publica, amp;nbsp;proinde hoc curato fecutura fanità-tem celercm:tulitq'; legem ut ex co tempore quo ipfe primu Cos.fue rat,ufq; in prçfènté confulatu,liceret ab his qui magiitratus gefferut tationem adforum expeti. erat aute id tempus annoru pene uiginth ^uod lt;amp;nbsp;Cæfàris confulatu copledlebatur. id fadfum quia Cæfariani iiaterpretabaturin patroni fiiifugillatione ac contumelia j dtimtarh longe repetuntur elapfa tempora: amp;nbsp;hortabantur ut prçfentibus in-continodis potius mederetur,quam ob præteritamoleflus effet tot baud contemnendis uiris, in quibus nominabant amp;nbsp;Cæfârem : ille grauitertulitmentione eius fieri,quafi extra omnemfufpicione po-ßd,tempus tarnen contraxit à fecundo fuo confulatuincipiens.muh enim id referre aiebat ad accuratam corredfione attritæ tot ma Ihreipublicæ. his didfis legem fanxit, moxq;fecutæfuntlites uariæ: ut liberi à metU effent indices, ipfe præerat oppofîta manu militü. Intimi omnium abfentes damnati funt, Milo homicidij,Gabinius iu ris humani diuiniq; uiolati,quod abfq; S, C. Aegyptu intraffet cum cxcrcitu contra Sibyllina monita.Hypfæus uero,Memmius,Sextius cum alijs plerifq;,ambitus.Pro Scauro plebem deprecantd Pompci-üsperpræconem admonuit, expedfarent fententia iudicum.cumq; ^’uiiominus obflreperent accuûtoribus, nâilites Pompeiani impe-uiadto cofoderunt aliquot, ita filentio reddito Scaurus damnatus '^cxiliumiffus: Gabinius bonis muldfatus cflinfuper. Scnatus col-u 3 laudatd

Z34 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLIS

laudato Pompeio duas alias legiones addidit,5cin prouincijs ptorö gauitiinperium.Memmius uero unus ex damnatis ambitus,quialex Pompeia impunitatcm concedebat indicanti altcru, focerum ipfius Pompei L.Scipionem in ius uocauit^reum paritcr ambitus, quofa-ö:o CU Pompeius uefte mutaflet,multi indices id imitati funt. Mem-mins queflus dcftatureip.accufationeomiïït. Tum Pompeius quail iam officio diftatorio perfundus, Scipionem in reliquü anni co-ffilatus collegam affiimpfit. nihilominus etiam fücceflbrum confu-latu prolpiciebat rebus gercndis obtinens eandem potentiam:amp; u-nus in Vrbe adminiftrabat omnia. fauor enim fenatus eratinillum propenfi{simus,etiam eó ut Cçlârem ureret^qui in luo confulatu or dini amplilsimo nihil cómodauerat : contraPompeius languentem remp. cito reftituerat, nemini ïènatoru nifi ex magiftratu moleftus. cæterumexules co currentes adGælàrem, monebantcaueretàlegc Pompeiajquæ ipfùm maxime peteret. qui calamitate eorum folatus, Pompeium quidê laudabat. uerùm tribunus plebis autor fuit utrOquot; gationcm ferrent,licere Gæfari abfenti fecundum confulatumpet^quot; re: quæ ipfo Pompeio etiam tum confule non contradicenteratafu it. At Cælar fenatum fibi aduerfum cogitans, timensq; ne in priua-torum ciuiû ordineredaéfus inimicis obnoxius fieretjOmnibus arti bus hoc agebat ut exerciturti retineret^donec ipfe conlùl delîgnare-tunpetijtq; à fenatu ut parumper etiam imperium prorogareturlîH làltem in citeriore prOuincia, fi non poflet obtineri in utraq; • Sed uetanteMarcello qui Pompeio fuccencratiGæiàrrenunciatihocre-ïpondit:Hic imp e tr ab i T, admota manu ad gladij capulum.de-inde Nouumeomum codidit fub alpibus, donauitq; iure Latij, hoc cd,ut qui annuum magiftratû ibi gefiiflet,haberet in Vrbe ius ciuiû. ex horum Nouocomenfium numero quenda magifiratu apudfuos defunéfû, amp;nbsp;ob id einem Romanum habitum, Marcellus in Cæfaris contumeliam uirgis cçciditzquæ pœna ciuiRomano quantumsfon ti hand unquam infligitur. Sic ille mente fua iratus aperuit, atq; pro externo traä:atumireiußit,amp; notas ofiendere Gælàri.tantafuitho-minis fiiperbia. iamcj; amp;nbsp;de fiiccefibribus ei mittendis agebat, non expeétato exitupræfinititêporisî Sed Pompeius obfiitit, uelquod itadeceret, uel beneuolétiamfimulans: neuirillufiris amp;nbsp;optime de patria meritus,ob tam exiguumtêporislpatium acciperet iniuriam: iamq; non obfcurum erat,forc ut ad prçfinitum terminum illercdi-retin priuatorum ordinem.quamobreminfenfifsimi Gæfari confu les defignati funt in annum proximû, Aemilius Paulus amp;nbsp;Glaudius Marcellns,cx fratre nepos iam diéfi Marcelli: tribunatus plebis Cu-

rioni

CIVILIBV9 LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;235

rioni datus cft,Kuic quoq; uehementer adüerfo Gæfàri, amp;nbsp;apüd pie bemgratiofißimo, fimulq; eloquetißimo. ex his Claudius nûquam Potuit largitionibus traduci in partes Cæûris : Paulus m d. talentis hadenus nexus eft ut no aduerïaretur: Curio quod ære alieno pre-ineretur,aliquâtomaioremerccdeindult;ftus cftutfaueret etiam i Et Paulus quidcm exhacpecunia bafilicam,quæ hodieq; Pauli dicitur, dcdicauit, opus inter urbanapulcherrimû * Curio uero, quo minus appareret eu répété defciuifte ad partes aduerßs,rogationes demu-niendis fternedisq; uijs intulit, ft bi hanc præfeélurâ petens in quinquennium, certus nihil harum rerum fe impetraturum:led occafio-Pem captans, ut cotradicetibus Pompeianis oftcnfus uideri poftet, qua in re no eum fefellit opinio. Claudius uero agebat de mittendis CæfarifuccefToribusnam enim tepus aderat:Paulus filebat interim; Curio qui neutrarum partium uidebatur^jlaudabat Claudij ftntenti-am: fedaddens oportcre Pompèiû quoq; tarn prouincias quam ex-ercitus miftos facere. fic enim liberam fore omni mctu fublato rem publicam. fed multis iniquum id cenftntibus,quod nondum exiflet tempus Pompeij, Curio iam aperte uociferabatur, negans fijccefth-res mitti debcre in prouincias Cçûris,ni Pömpeius paritcr imperio fuo decederet. cu enim uterq; fit fufpedus alteri, nunquam ciuitate pacatam fore,nifi ambobus poteftas obrogetur.hçc aute dicebatfei ens Pompeium rctenturu prouincias amp;nbsp;exercitü,à quo plebs often-ftiam erat nonnihil propter indicia de largitionibus amp;nbsp;ambitu.quç fententia quonia honefta crat, picbs laudabat Curionem, qui folus pfotuenda dignitate publica non refugeret amborum inimicitias: 4uinamp; domualiquando deduxitfpargens floribus,tanquam athlc-tammagniac diffieilis certaminis. nihil enim tunc uidebatur formi-dabilius quam difsidere à Pompeio, qui tu abfens amp;nbsp;languidus per-ctrans Italiam,aftutefcripfitfcnatui, nonörificam mentionem faci-cns rerum geftaru, Cæfaris primùm, ac möx fiiarum iam inde ab ini tio: quodq; tertium confulatii cum prouincijs amp;nbsp;cxercitu ultro ob* latum accepiftet, ad ordinadam rempublicam. quæ aute inuitus in-quitaccepi, fponte reddam his qui uolunt recipere, non expeftato præfinito tempore. hoc aftu literæ præ fe ferebant decora æquitatc Pompeij,amp; inuidiam facicbant Cçûri,qui ne poft exaélum quidem tempus magiftratu decederet. reuerfus deinde in eandé locutus eft lèntentiâjtum quoq; abiturum fe magiftratu pollicendo,addens Cæ larcm quoq; amicum amp;nbsp;affinem fijum libenter idem faduru, uideJi cetdiuturnis laboriofisq;bellisperfunéfum contra gentespugna^ 'eißimas, poft audam patriæ potentiam propcraturü ad honores amp;

U 4 facrificia

136

facrifîcia quietemq; debîtam * quæ idco dicebat ut Cæûri confcftim fucceflbf es mittcrentppfe promififle coteritus» At Curio artem eius coarguenSjrcfponditjnó fatis eflè pollicitajuifi iam nunc prçftaren tur etiâtnec debcre exarmari Cæfarê exercitu,priufquam ipfe quoq; redigeretur in ordine.ncc uei ipfî utile efle bac potentia fouere pri-uatas inimicitias:uel reipublicç,penes unum eße tam amplumimpc rium, ac non potius penes utrümq; j ut ab altero alterius reprimatur audacia, fi quid contra S.P.QjR. moliatur.iamqj aperta fronte inuc bcbatur in Pompeium, ut dominationis cupidum,qui nifi nunc Cæ ïaris metu ad priuatû habitum redigeretur, nunquam id paflurus ui deaturpoftea.proindecêfèbat,nifiautoritatifenatusparuerint,ain bos boîtes iudicandos,côfcriptisq; legionibus bello petendos: qua fèntentia maxime fcfellit,quo minus putaretur operam locafle Cælâ ri.tum Pomp eius exalperatus amp;nbsp;cominatus ei, ftatimfèinfuburba-nam uillam indignabundus contulit, fènatu iam utrunq; fufpeétum babente.Pompeium tarnen magis populäre exißimate, quooadbuc meminiflent odiefi confulatus Cæfàris*amp; erant qui ferio credebant non fore tutum ciuitati,ß Pompeius prior dimittat exercituin,quod aduerfarius amp;nbsp;abeflet,amp;rebus geftis eflèt elatior. idinuertebatCu-riorimoopus cfleCæfàrc, cuius retpeétu alter quoq;cogaturinor-dinem.fcd cum nibil proficeret,fenatum rc infeéta dimifit.potefte-nim boc tribunus plcbis facere. turn uero maxime Pompeium pmni tuit, quod tribunitiam poteßate per Syllamin nibilum fermèreda* «Stam rcftituifTct in integrum, boc tantu in fenatu prius quam difee* derent decretu eß,Pompeium atq; Cæfàrem cum fixa quenqj legio-ne mittendos in Syriam præfidio prouinciæ, propter cladem accc-ptam qua Craflus perierat.tum quoq; Pompeius fobtis Utes artibus repofeebat legionc,quänuper Cæûr poft cladem Titureij Cottæq; legatorum ftioru ab eo comodatoacceperat. illedonata uiritimdu/ cenis quinquagenis dräebmis ad Vrbc remifit,eiq; aliam de fuis ad-iunxit.Sed quia tiullum apparebat in Syria periculum,ambæhiema-uerunt Capuæ.cas qui adduxerant, uarios rumores malos fparge bant de Cæfare, amp;nbsp;apud ipfüm Pömpeium afteuerabant, exercitum Cæftfis feflum diuturnis laboribus, defideranteq; tandem penates reuiftre, facile trafiturum äd eum quam primu Alpes fuperauerint. ita quidem ferebant ifti,fiue fraude,ftue per ignorantia.Cæfari nihi-lominus fui milites ad unum omfies ftrenua promptamq'; nauabant Opera,uel quia iam aftùéti miîitiæ, uel quia deliniti lucris quæfolcnt fequi uidtöriäs, ftmulq; imperatoris ipfius benignitate. largiebatur cnim effufifsime, cosadcxequendacôftliafuaprçparans,quorûilli

non

C I V IL I B V s L1 B ER II

non ncfcij tarnen obfèquebantun Pompeius ttero bis quænuncia-bantur credulus,,nec deleétus faciebat, nec apparatus àd tantû certa menidoneos.cçterûin fenatu Patribus locis fuis fententias dicenti-bus,lt;juia côful callide feorfim retulerat,placerétne fucceflores mit-tiCæ{àri,rurfumq; placerétnePompeio abrogarnnaperiûthoc qui-dempleriq; no probaueruntîilluduero deGæfare aflèntiebat* cûqj denuo rogaret Curiojccquid iubcant ambos poteftaté deponeregt;ui gintiduobus id non placuitgt; c c c l x x. omifla contentione ob co-modüm publicû in Curionis fententiâ difccffèrunt.tum conful fcnà tum mittens exclamauit: Vin cite,ut dominû babeatis Cçfàrem.orto Scindefalfo rumore, Cæfarcm fuperatis Alpibus àd Vrbem conteft dere,ualdetrepidatum eft. amp;nbsp;Cos.rètulitdeacccrfcndoexercituà Capua^qui ei tâquamboftiRo.Po. opponeretur. quainfamameum Curio refelleretjCos.in bæc uerba erupit: fi mibi non licetprouide-rede comini cófilio,folus certe prouidebo pro poteftate. bis diélis procurrit extra Vrbem cum collegagt;gladiumq; Pompeio porrigés, ïubemus te,inquit,nos ambo irc cöntra Cæûrem pugnareq; pro pa tria:amp; inhunc ufum damus tibi exercitu qui eft ad Capuam,aut om nino in Italia, fimulq; facilitate babédórüarbitratütuo deleftuum. quiobtemperauitiubentibus,fedfubiecit, nis i cty id p oti v s: tune quoq; fubdole ad boneftatis fpcciem. Curio uero nil amplius pro republica p oteraf.nec enim licet tribunis plebis egredi mœniaî deplorabat tarnen apudplcbemftatürcrum præfentiû; poftulauitq; ntCoss.cdicerent, nequis nomen daretPópeiÖ cófcribenti milites* tumq; nibil proficeret, iam enim amp;nbsp;tribunatus jtepus exibat, fibijpfi metuens, amp;nbsp;defperans fe pofte tueri amplius dignitaté Cæfaris, ma-gnis itineribus ad eum properauit * qui tum recens oceano traieifto reuerfus cBritannia,cmcfusq; GalliamRbeno finitima,amp; fuperatis Alpibus cum quinq; milibus peditü,equitibus c c c. peteb at Rauen nam,quæltaliç contigua erat,extrema in ipfiusprouincia.ibi comi-« ter exceptum Curionem, poft aébas proi officio gratias j adbibuit irt confilium. is cenfebat fine dilatione accerfendas uniuerfas copias, ducendasq; adVrbem:Cæfar experiri dcpace maluit.Itaq; mandavit atnicis ut pro fe pacifcerentur, quo liccat fibi retinere folas duas iegiones cum cifalpina Gallia cumq; Illyrico, tantifper dum Cos.re nuncietur.cæteras prouincias ac exercitus libenter traditurum fuc-cefforibus.EtPompeio quidembocfatis erat.V enim Coss.obftan-fibus Cæfar ad Senatum fcripfit : quas literas Curio triduano curfii w c c c. ftadia emenfus reddidit nouis Coss. curia calcndis ineuntis tnniingrcdientibus. in bis poft bonorificä rcrum omnium à fc ge-ftarum

2^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. DE • belli s - - ; ?

üarû comemorationcm ; fignificabat paratum fcimpêrifrdepone-re, fi idem Pompeius faciat ; cætcrum illo retinente nec fô depofîtu-rum J imo cofeltim uenturû, amp;nbsp;ulturü iniurias illatas tam fibi quàm patriç.ad quæ ultima uerba rccitata conclamatû efi;,denunciari bel-lumfiulTusq; cifuccedere L.Domitius,moxprofedus eft cû recens dcièftis quatuor milibus * Et quia noüi trib- pl. Antonius Cafsiusq; fentcntiâ Curionis probabat gt;nbsp;fènatus tanto magis eis aduerûbatur, propugnatorê fuum appellans Pompeianû cxcrcitum, Cæfarianuni uero hoftépatriæ.Coss.quoq; Marcellus amp;nbsp;Lentulus iuflcrunthos tribunos fenatu cxcedere, ne forte quàmuis fàcrofanéfi uiolarêtur^ T um Antonius iratus è fell a profilit, magno clamore fidem homi-num deûmq; inuocans, quod necpoteftas haéfenus inuiolataûm tuta fit, amp;nbsp;autofes falubriû fententiarû cijciantur per contumelûiE, quafî homicidio fe polluiflent allouefcelere. bis diélis furibundus excurrit,bella,cçdcs,profcriptiones,exilia,muléfationes ceu è tripo de uaticinans, dirisq; deuouens eos qui caufa eflent tatorummalo-rüm.Cum eo fe proripuerunt amp;nbsp;Cürio Cafiiusqj.iam enimaduenta batmartusPompeianorû cinéfura curia.atillifumma celeritatead Cæfarem proxima noéfe cotenderunt uebiculo meritorio, teébfer uilihâbitu,quos Cæ^rbocipfocultu ofi;etauitmilitibus:quoq;ina gis exa{peraret,adiecit,ipfos etiam tam bene meritos baberi pro ho-Itibus: amp;nbsp;ta eximios uiros ignominiofe eieéfos ideo, quod auf fint pro eis liberam uocem emittere.iamq; utrinq; apertum amp;nbsp;denuncia turn bellum erat, cum Senatus exifiimas Cæfari tardius uenturuex-ercitum è Gallia , nec ipfum cum paucis rem tam arduaffl aggreflu-rum,iußit Pompeium exTbefialis x 111 M.ueteranorum cogéré,amp; ex circüuicinis fortibus nationibus mercenarios côducere, pecuni-as in ufiis belli ex ærario fumcre,priuatim quoq; multis eas ofièten-tibusjfi publicæ deficerent:quæ amp;nbsp;oppidatim coquirebatur exafto-rum magna acerbitate fcfiinationcq;. At Cæfar miferat quidem qui exercitum adduccrent,fed folitus celeritate ac terrore audaciaq; magis uti quàm apparatibus,ftatuit cum quinq; fuorû milibus tam magnum bellum prior aggr edi, amp;nbsp;occupare loca opportunaltaliæ:ac primum centuriones cum animofis aliquot Ariminumpræmifîtpa cato babitu,iuflbs repente urbem earn occupare, quæ Italicaru prima fe offert ex Gallia uenientibus.ipfe fiib uefperam quafi maleafie élus corpore digreïîus eff è conuiuio, amicis ibireliélis,amp; cofcenfa, reda properauit Âriminû, equitibus longo interuallo fequentibu?,; cumq; cotinuato curfu pef ücrlifièt ad Rubiconem fluuium, defixis-in eum oculis bæfitabat nonnibil,cogitans futuras çalamitates,fiarf, ' matus

CIVILIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X39

matus aoinem traijceret: tandem uerßis ad comités : Amicb inqüit^ trahfitus hic dilatus mihi erit malorü omniüïnitium:properatus ue rOj omnibus hominibus.amp; cum diélo quafi numine afflatus cœpit magno impetu traijcere,uulgatumillud exclamansjafta fitalea.in-de ^ari celeritate progreflus Ariminum prima luce occupât: ulteri-üsq; procedens loca opportuna comunit præfidijs;,obiter uel ui uel bumanitatc omnia fubigens. interim, ut fit in rebus trepidis,omnia fugamifcebantur amp;nbsp;migrationibus agreftiumac côplorationibus, priufquam compertihaberent aliquid, putantium Cæûremadefle cumuniuerfis fuis copijs.quibus auditis confiiles né finebant Pom peiumartium belli peritißimum firmis niticôfilijs ,fed urgebant ut extra Vrbem deleélus ageret per Italiâ, quafi in fummo patriæ iam-lam expugnandæpericulo. Senatus quoq; nec opinataimpreßione Cæfaris territus,utimparatus fibi metuebat, non admiflarû Cæfaris conditionû æquifiimarû turn demum pœnitens, poftqtimor à. con tentione eos ad reda côfilia traduxerat. nam amp;nbsp;prodigia multa nun ciabantur,amp; figna quæ obferuâtur de cælo.aliubi ßnguine pluifie, aliubi fudafîe deorum effigies:multa fana taéta fulmine, mulam pe^ perifie:multaq; præterea horrenda mutationê prçfentis ftatus amp;nbsp;in-teritum reipublicæ baud unquam in integrum refiituendîë porten-dentia.quamobrem nota ut in publica cofiernatione faéfa : amp;nbsp;popu lusmemor cladium quas propter Syllanascontentiones perpeffus fuerar, uociferabatur,abrogandum tam Cæûri quàmPompeio im-* perium, quandoquidem bellum aliter auerti non poterat: Cicerone quoq; cenïente mittendos ad Cæiarem legatos qui de pace agerent.

Sedconfulibus omninorefifl:entibus,Fauoniusludensin Pompeiu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“’••‘»j-*'

ob diétum eius quoddam arrogantius, nunc aiebat tempus ut pedc terrain pulfaret,excitaturus inde exercitus. Tum ille : Habebitis eos fimefequamininongrauati Vrbemrelinquere,atq; etiamItaliam,fî idrespoftulauerit.non enim collocare uiros fortes libertatem amp;nbsp;ui res in agris amp;nbsp;domibus : quos nunquam eis defore, amp;nbsp;fi repugnare nonpigeat,rccepturos etiam fedesprifl:inas.hçclocutus,amp;grauiter interminatus,fi quiamore priuatarupolTeßionum defertores fie-^ rent in publico periculo, curiam exiuit, acmöx Vrbem quoqj, pc-tens exercitum ad Capuam,quem confefiim fecuti fiint confules:re-liqui fenatores inopes confilij bæferunt diutius,amp; una pernoéfarût m curia:diluculo demû pleriq; uno agmine egrcßi Vrbem per can-detn uiam contulerunt fe ad Pompeium. At Cæûr afiecutus Corfigt;

L. Domitium fuccefîbre fibi miflum, ne ilia quidem quatuor mi lia fecum hab entern integra, oppugnabat: eum fugietem oppidani à porta.

140

porta rettaä:uin adduxcrunt ad Cæfarem. qui cxercitum eius ad fc deficient^ benigne accepit,quo magis cçteros alliceret:ipfumq; Do mitium illçfuni cühi fuis rebus quo uellet abire permifit, fperas for te beneficio deuinélürtl hiànfurû apud fe, nec tarnen ad bodem ire prohibés. His tanta celeritate perfeéfis, parte alia Pompeius Capua Nuceriam,inde porro Brundifîum properauit,in Epirum traicclu« ruSjUtibifèdem belli c5ftitueret:fcripfitq; ad omnes prouincias ca-rumq; præfides, ad reges quoque ac dynadas amp;nbsp;ciuitateS, ut primo quoq; teporeprædo ciTent,cum auxilijs pro uiribus. amp;id quidem certâtim fâéfum ed.cæterum proprius Pompeij exercitus eratinHi-fpaniajparatus ad properandû quocunq; res pofeeret. earü uero le-gionum quas ipfe circa fe habebat,partem confulibus tradidit,quos in Epirum prçmint.hi fine mora foluentes à Brundifio,féliciter me dium finum traiecerunt, amp;nbsp;appulerut ad Dyrrachium, quod quida per erroré Epidamnum exidimant.nam Epidamnus barbarorûbas terras colentiumrex urbemprope marecondiditgt; appellauitq; de fiio nomine.eius ex filia nepos Dyrrachus.NeptunojUt fertubpro-gnatusgt;nauale conditæ urbi addidit, uocauitq; Dyrrâcbium. huic Dyracebo cum bello peteretur àfiiis fratribus Hercules exErytbrea reüertens opem tulit, paélus agri jparte mercedis nomine,inde Dyr raebini eum Ut agri participé conditoré filum perbibent, non quod Dyrràcbum abnegent,fed ut ambitiofè originé fiiam ad deum pon-us référât, in ea pugna ferût Dyrrachi filium Ionium ab Hercule oc-cifuni per ighorantiagt; amp;nbsp;ab ill O funeratum corpus,mox proieélu in mare,ut inde nómen acciperet. tandem Sc regioné ipfam amp;nbsp;urbem tenuiffe Brygâs. réuerfos è Phrygia, amp;nbsp;pod eos Taulantios Illyrici generis,deindeLibürnos,hos quóq; Illyrios,qui circumuicinosm-curfabat nauibus ceierfimis:quas podquamin ufu habere cœperot Romani,Liburnicas uocitat. At Dyrrachini àLiburnis expuluj ad-fcitis Corcyrenfibus,quituncin mari plürimùpoterât,uicilsim eos ciecerunt: quibus Corcyrenfès admifcuerunt nonnullos èfuis ciui-busrquapropter hoe nauale Græcorum ede uidetur.^ quia Dyrra-chij nomen ominofiimhabebatur,Corcyrenfesid Epidamnum ma luerunt dicere, eodem quo urbem à mari paulum remotam nomine: atqj ita Thucydides quoq; nominat. nunc tarnen uicit uetus ap-pelïatio, Dyrrachium dicitur. Eo tune Coss.appui erat,cumPom peius reliquas copias adduxÏtBrundifium, expedaturus donecreoi rentnaues quæillos tranfuexerant.cumq; Cæfaroppugnationepa-raret,tam diu eum munitionib. arcuit, donee cladèm reuerfamlub ucipcram confeendens abijt, audaeißimo quoq; reliâo ad denren-

CIVILÏBVS LIBER ÏI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14«

Äonem mceniü:qui amp;nbsp;ipfi moxnodu fecudis uentis ablati funt. atq; itaomnesPompeianæ copiædeferta Italia in Epirum cumimpera-tore fuotranfportatæ funt. Cælàrincertus conulij quo nam feuer-tcret, aut unde bellumincipcret,uidens undiq; confluxumadPorri peium fieri: timcbatamp; magnum in Hilpanijs exercituueteranimili tis, ne dum ipfehollem cedentem perfequitur, ille à tergo fuperue-niat. eum igitur uifiim eil ante omnia petere in Hilpaniam,amp; diuifis in guinque partes copijs,aliam Brundifij,aliam Hydrunti,aliam T a rentircliquit Italiæpræfidio : Q. Valerius cumalijs miflus occupa-nit Sardiniam frumenti feracifsimam. eiufdem iuflu Afinius Pol«.

populi decretum afferens inuadat alienam prouinciam,hoc tantum refponditjQuinuncItaliam tenet,hue me mifit.ad hæc Cato retulir, feutprouincialibusparcatdilaturumuindiélâinlocumalium,quo diélo nauigauit Corcyram utfePompeioadiungeret.CçIàr ipfe ubi raptim agmine duélo ad Vrbem peruenit,populum trifti memoria Syllanorum temporu exanimatu bene Iperare iußit,refecitq;,multa pollicens:inimicis quoq; oftendens clementia,exemplo L. DomitiJ quem in poteftatc redaâ:um,illæfum dimiferat cum rebus fuis omnibus. poft hæc effregit ærariû, tribunoplebis Metello obllati mor tem minatus ni defilieret, pecuniasq; ad id teporis intaélas abflu 1 it; quas ferunt per Gallicos tumultus depofitas cum execratione publi ca,in caput cuiufcunq; cótreélare aufï,nifi caufa belli Gallici. aiebat enim religione folutam rempublicam,perdomitis à fe Gallis, ut ni-i^il inde fit periculi. Aemiliu Lepidum Vrbi prçfecit,M. Antonium trib.pl.Italiæ,huiusq; præfidiarijs copijs: extraItaliam, Curionem Catoniiufsitfuccederein Sicilia: Sardiniam Q^Valerij prouinciam eireuoluit,Illyricum C. Antonij, citeriorem Galliam Licinij Craßi. duas quoq; clafles adtutclafiiperiinferiq; maris propere fieri man-dauit, quarum alteriHortenfiumj Dolobellam alteripræfecit. itaqj ütis firmata contra Pompei uim Italia,in Hilpania profeélus efl:ubi Petreium Afraniumq; Pompeianos duces aggrefius ,primûimpar nifus ell, circa 11 er dam caftris prope hollem munitis,in loco prçru-Pto amp;nbsp;arduo,frumêtum cóuehens per pontes Sicoris fluuij. quo hi-bernis imbribus repente auélo,amp; abruptis pontibus,amp; frumentato rumualidumpræfidiumexclufum cocafii, àPetreianis opprefium eft: amp;nbsp;Cæ^r ipfenon mediocriterlaborauitcum reliquo exercitu, cum fame confliélando hibernisq; tempellatibus atq; hollibus, ita Ut nihil ab obfeflo differret,donec ællas fuperuenit. turn uero Afra« nius unà cum Petrcio in ulteriorem fe recipiebat Hilpaniâ ad alium

Apfidn«

X reccns

i4i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bË BELLIS

recens colleé^um exercitûtCæür uero fêmper itinera præoccupans munitionibus intercidcbat) quo minus ulterius procederet. atq; eti ampartem quanda ad locum caftris capiendum præmiïïàm circuin uenit.illi fublatis in capita fcutis deditione fignificabant.Cæfar gra-tiam aduerfariorum captans,ncc comprehenfbs,ncc telis appetitos permifit in Afr anium redire incolumes.quo faftum eft ut ex utrifq; caftris ultro citroq; comearetur cotinue, amp;ïèrmones in circulis de Concordia fierent.iamq; inter alios dudores Afranio quoq; uidcba tur concedendam CæfariHifpaniam, modoadPompeiumperniif-tatur redituSjCLim Petreius reclamauit per exercitu curfitas,amp; quot-quot Cçfàrianorû in caftris inueniret fua manu cónfodit,atqj etiam quendam è fuis tribunis qui furentem cohibere uolebat.qua crude-litate oftcnfis militibus magis etiam cómendauit Cæûris clenien-tiam.forte fortuna eucnit ut Cæfàr hofti aquatione præriperet: quæ, neccßitas expreßit ut Petreius Afraniusq; in medium utriufq; exer-» citus prodirent ad eius colloquium, ubi conuentum eft utHifp^nß Cæfàri dccederentjlle deduceret ilJæfos ad V arum fluuiu, inde por ro ad Pompeium ire fineret.ad cuius ripas poftquam uentü eftgt; ad-uocatis ad concionem quotquot ex co numero erant Romaniltali-ciue nominis Cæfàr ficorfiis eft: Equidemhoftes^hacenimap-pellatione utcntem intelligetis melius, neq; in eos qui ad locum caftris capiendum præmifti in poteftate meam deditione ucnerunt,fæ uijmeq; in uos cxclufos aquationibus : quäuis Petreius meos trans Sicorim interccptos prior ceciderit. quorum bencficiorû fi qua eft apud uos gratia, nunciate hæc Pompeianis militibus omnibus.hæc locutusdimifiteosinnocuos, amp;Hifpaniæ præpofüit (^Cafsium. Eodemtêporem Africa Aétius Varus Pompcianispræerat, opem ferente pro focietate ac amicitia luba rege Mauritaniæ. contra nos Curio ex Sicilia profeélus eft,cum duabus Cæfàrianislegionibusin X I r.naueslongas amp;nbsp;multas onerariasimpofitis.qui exfcenfioncad Vticâ faéla Numidas quofdâ fugauit paruo equeftri prælio, moxq; ab exercitu etiam turn armato imperatorem fe côfalutari pafTus eft. id honoris olim ducibus conferebatur àfuis militibus tanquamuir tutis teftimoniû,quem illi poft quoduis prçclarum belli facinus ad-mittebant: noftra autê ætate,ut audio, nemini contingit huiufmodi âcclamatio, nifi cæfis hoftium decem milibus. cæterià Afri nauigate âdhuc Curione rati turn æmulatione gloriç petiturum caftra Corne Jia,uencno aquaminfecerant:nec fefellit eos fpes fua ..nam amp;nbsp;Curio ftationemibihabuit,amp;exercitus moxmorbo laborauit,àpotuocu lis ealigantibus tanquam in nebula,amp; fopore grauatetquemfeque-

bantur

CrVILiBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I43

banturuomitus uarij amp;conuulfîototius corporis.quamobrem ad ipfam Vticam traslata funt caftra dudo per longas amp;nbsp;latas palu'des cxcrcitu,ob corpörümlanguoferri debili. ut üero uiéloria Cæfâris ex Hifpania nuriciata efljreceptis animis äcieiti fecündum màre ftru Xerunt loco dnguftóxómiflbq^ acri prælio. Curio unum tantuhi ex fuis amifitSex Vari aciefexcenti ceciderunt,amp;multo plures uülriera ti funt. ädüentante aütem luba falfus rumor allatus eft, regerii à Ba-grada flumine,quod non longe difl:abat,reuerfum in regnüm ad ar cendas üicinoru incurfiones, relido in ripa duce Saburra cum exi-guis copijs4 id credés Curio feruida aeftate circa tertiana diei boram duxitrobuf exercitus contra Saburram,per uiam arenofam amp;nbsp;fqua lidam.nam amp;nbsp;torrentes fi qui erant,ardore folis aruerant,amp; fluuius a Saburra ipfoq; rege occupatus fuerät.falfus igitür fua fpe Curio in tumulos curfu Ic recepit, laßitüdine amp;nbsp;ællu fîtiq; preflus pariter. id ubianimaduerteruntnoftesfuperato fluuio erplicueruntaciem, amp;nbsp;ille ualde imprudenter ac inconfiderate debilem exercitum deduxit inplaniciem : ubi à Numidis equitibus cinftus aliquandiu retroce^ dendo fuftinuit in arélum fuos contrahens: hofle uero pugnam no temittétejiterum refugit in tumulos. Et Pollio quidem mature cum paucis refugit Vticam ad exercitum, ne quid per occafionem cladis Varus ibi moueret.Curio uero temerariè cum bofte decertans cum Omnibus quotquot circa fe babebat occubuit,ita ut nemo poft Pol-lionem reuerfus fit V ticam.Hoc euetu ad Bagradam pugnatum eft: caput Curionis refeéfum ad lubam perlatum.quod poftquam in exercitu ad V ticam reliéfo eft cognitum,Flamma prçfeêftus cum fua clafte aufugit priufquam ullum ex terra militem reciperet. Pollio ue xo ad negotiatores portum fubeuntes lembo deueftus orabat ut ap-pelleretad littus,amp; milites in nauesf eciperetgt; perfuafitq; ut aliquot noftuid facerent î fed cum cateruatim illi in naues properado irrue rent,quafdam deprefîèruht pondéré: qui in altum eueéfi fimt, proper pecunias quas fecum deferebant,a negotiatoribus in mare pro-iefti perierût. necmitius relifti in terra traftabatur eadem nofte.fe quenti uero die V aro fe dediderunt: quos luba fuperueniens difpo luitfupramoeniajficq; fublimes telis cófixit,ut uiéforiçfuæreliqui-as,nequicquam Varo deprecante.atq; itaduæRomanç legiones Cu rionis duftuin Africam dilatæ interierunt, fimul cum equitibus,ue litibus Sc calonibus. tuba ut optime de Pompeio meritus domu re-dijt.Pereofdem dies Sc Antonius in Illyrico à DolobellaPompeia-no duce fiiperatus eft, Sc alius Cæfarianus exercitus ad Placentiam feditioftfuis præfeéfis reclamabat,bcllum eos trabere,nec fibi qui-

X 2 nas mi-'

gt;

2.44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

nas minas rcddere, quas donatiui nomine Cæfàr eisBrundifij pol-licitus fucrat.ille hoc cognito Placétiam aduolauit è Maßilia,amp; tur-hulétos ctia turn rcpertos fie allocutus efi: Nota eft uobis folita mea , celeritasmunc ucro in mora non nos fiimus, fed hofies quinos fu-giunt. Vos qui in Gallia me duce magna percepiftis comoda, amp;nbsp;fi-dem uefiram non in partem huius belli, fed in uniuerfiim mihi obli gafiisjin medijs conatibus nos deferitis,in præfeélos infurgitis, im-perare uultis bis,quorum oportebat imperata facere.cum igitur me ipfum teftemhabeam meæ perpetuæin hac ufq; diem ergauos ob-feruâtiæjtraélabo uos legePetrcia, amp;nbsp;nonam legionem dccimabo: quandoquidem inde ortum efl feditionis initium. his auditisinle-gione ipfa fuit comploratio, tribuni uero fupplices rogabant ueni-am.Cæfar ægrè cunéfanterq; exoratus,haébenus tarnen pœnamre-mifit,ut ex c X X. folis, qui prçcipui feditionis autores uidcbaturjin duodecim forte duóf os animaduerterct.ex his duodecim unû com-pcrtumefiabfuiffe feditiönis têpore, pro quo Cæfarcenturionem occidit,qui eum detulerat.atq; itaPlacctina fcditione finita, Vrbcin repetijt: territoq; populo dictator creatus eft, nil moratusuelftna-tus confultum, ucl magiftratus ullius fuftragiü. fed quia uidebatur inuidiofum id honoris faftigium,aut fortafle fuperuacuum, undeci rao póft die (ut quidam ferunt^ fe cofùlem defignauit amp;nbsp;Seruilium Ifauricumjfuoq; arbitratu prouincijs d edi t aut mutauit prçfîdes,Hi fpaniæ M. Lepidum, A. Albiniû Siciliæ, Sex.Peduceium Sardiniæ, Decimum Brutum Galliæ nouæ prbuinciæ. populo uero fame labo ranti frumentum diftribuit, eoq; deprecantereditum concefsitexu libusjuno Milone excepto.Sed cum is nouas quoq; tabulas peteret, caufàndo bellafeditiônesq;,amp; indefècutam uilitatem rerumuena-lium,eas quidem preces repulit:uerùm cenfbres creauit qui ftatue-rent pretia rerum uenalium, unde pro pecunijs fàtisfaciendum crat fœneratorumpoftulationibus.his peraébisj circa brumam nuncios ad exercitus dimifit,ut fibi ad Brundifium occurrerentfipfe deeem/ brimenfe Vrbemegreftuseft, ne magiftratus quidem fui refpeftu expeétatis calendis ineüntis anni proximis. eum populus frequens honoris caufàprofecutus orabatutcum Pompeio rediretingrati-am:fatis enim apparebat, utercunq; uiciffet, uêturum in unius pote ftatem rempublicam. ille iter ingreflus nihil fibi ad fumma celerita-tem fecit reliquum. Interea Pompeius indefineter naues fabricabatgt; copias augebat,colligebat pecunias:amp; captis in mari fupero x l.Cx fàris nauibus,obferuabat eius traieéfû, milites interim exercens de-

c I V IL I B VS,;, LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

aggrediehsmhdeiHe fauor ingens cötigit, omnibus ad exercitarnen ta,eins tanquam ad fpeélaculâ cofluentibus.erant autê ad id temporis Cæfari decem lcgioncs,amp; equitum Gallorum decem milia; Pom peio uero qüinq; legioiies quæ ex Italia cum equitatu fuo traiecerat, ëc duæ Parthicæ Crafsi exercitus reliquiæ : amp;nbsp;pars quædam eorum qui Gabinij duélu in Acgyptû irruperant: omnibus connumeratis undecim legiones Italicigeneris amp;nbsp;equitum circiter feptem milia, præterëà auxilia exIonia,Macedonia,Peloponnefo,Boeotia, amp;nbsp;Cre tenfes !agittarij,funditores Thraces^iaculatores Pontici; adbæc Gai li quidam équités,amp;alij Gallatç,Commageniq; mißi ab Antiocho, Cilices lt;amp;Cappadoces,amp;quidam ex minore Armenia, Pampbilijq; acPifidæ.quibus non omnibus ad prælia, fed ad præfidia munitio-nesq;faciendas,amp;cçtera Italici exercitus minifleria uti cogitabat,nc Italus miles didraheretur à prælijs.amp; bæ quide terredres copiæ.na-ues autem longæ quidê ad plenum indruélæ fexcentæ, quarum cen tum babebant focios nauales Romani generis,quæ prædantifsimæ uidebantur:onerariarumuero amp;nbsp;quæapparatumfubuebebant,alia multitudo magna, diuifa in aliquot præfeélos, quibus M. Bibulus prçerat.ubi uero omnia parata fuere accitis quotquot aderant fena-torij equedrisq; ordinis, amp;nbsp;cætero exercituuniuerfo, fie pro condone locutus ed: Et Atbeniefes Vrbemfilam quondam defcrucrc, milites,dum pro libertate bellum gercrent^rati uiris ciuitatem con-ftare non ædificijs:quo faâ;o,breui receperunt eam multo clariorê quàmantea. amp;nbsp;nodri maiores exceflere Vrbe Gallis irrumpétibus, quam Camillus incolumemrecepit,accurrens ab Ardea.deniq; om nesquifapiunt, ubicunq; libertatem tueri datur, ibi patriam exidi-mantiquod amp;nbsp;nos cogitantes bùc traiccimus,nô dofertores patriç, fedbicpotifsimumpropugnatores indruélifiimi,pœnas exaéluri ab eo,qui iam dudum infidiatus ei,tandé repente occupauit per bo-minescorruptos largitionibus.qui bodis à uobis iudicatus, nûc du cesfuos mittit ad nodrasprouincias, aliosurbi præficit,alios per Itâliam,tanta audaciaimperiumPo.Ro. occupât, quid bæcbellum ctiamnum gerens,amp; metuens,amp; pœnas deo iuuante daturus,perpe trat,quam uiolentiam, quam crudelitatem abdinebit à patria fi con tingatuincere?fequuntur eum quidam redempti pecunijs, quas ille cxnodra fibi parauit Galba: maluntq; feruire quam çqüo cum cæte ■ ris iurc uiuere. at ego nec defeci nec deficiam unquàm uobifcû pro uobis fubire periculolà certamina, operam omnem offerens ucl ad militis uel ad ducis munia: amp;nbsp;fi quid ed in me uel felicitatis ucl peri-tiç in.rebus belliçis,quod me baftenus inuidûprçditit,deos omnes - i - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appirf«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X ƒ ■ comprd

24^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEBELLIS

comprecoEjUt id uelint nunc e/Te pâtriç noftræ cSmodumiutq; iam fauftus fim in eius incolumitate protegencia,quàm fui in propagan, doimperio.nos certe amp;nbsp;dijs dccetfidere,amp; caüfæ, qua nulla iuuior boneftiorue apud amatores patriæ, reiq; pubJicæ, prælèrtim in tam copiofo apparatu terreftri ac maritimo, amp;nbsp;in expeftatione quotidia liæ accefsionis, quam primum rem aggrefsi fucrimus. quotquot e-nim nationes ad Orietem Euxinumq; pontum fpeétantjfiue Cræcç flue barbarçjà noftris ftant partibus: turn reges quicunq; Pop. Ro. meiq; funt amici ac focij,militem,armajComeatus, cæteraq; nccelîà ria expedient. Ite igitur, operam nauate qualerti patriæ dignitas, ue-ftraq; uirtus, ac mea félicitas poftulat: fuperbiæ Cæûris, mandato-rumq; noftrorum celeriter exequedorum memqres.ultima eius uer ba, turn exercitus turn fenatoru cæteroruq; nobilium excepit accla-matiojiubentium utfe quocunqs opus eflet duceret. ille confideras tempus anni difficile,putansq; mari importuofo non nauigaturum Gçlàrem ante finitam hiemem,occupatum dominegotijs confulari bus:præfeéfis clafiis mandauitmaris cufiodiam, copias in hiberna difiribuit circa Thelfaliam ac Macedonia.tam negleftim conicÄu-ram faciebat de futuro tempore. At Cæfar, ut fupra dixi, circabru-mam contendit Brun'difium,ut hoftem impröuifö aduentu pertcr-refaceret.cumq; ibi nec comeatum,ncc apparatu,nec copias fuas o-mnesinueniflet, tarnen eos quiaderantad concionem uocatosfic allocutus efi:Nec tempus bibernum comilitones, nec cæterorû tar-ditas aut apparatus quam pro re minor impetu meum rcmorabitur, cui in nulla re magis quam in celeritate fpes fita eft, amp;nbsp;in ueftra uirtu te,qui accurriftis primi omnium.relinquamus igitur bic impedimc-ta amp;nbsp;mancipia, ut nos expeditos facilius nauigia capiant, amp;nbsp;traijciat boftibusnonfentientibus.utamur bonafortuna contra biemem, paucitatein penfemus audacia,noftræ inopiæ fubueniat aduerfario rum copia : quæ in noftra poteftate erit quamprimu terram attigcri mus,modo fciemus nihil noftrum fore nifi uicerimus.eamusigitur occupaturi apparatu illoru amp;nbsp;comeatus amp;nbsp;mancipia, dum teftis ar-ccnt biemem. eamus dum Pompeius putat me quoq; in hibernis de gcre inter pompas cofulares amp;nbsp;lacrificia. Noftis ipfi plurimu in bei« lis ualere conatus necopinos: magnificum uerO fuerit, meprimum futuris rebus profpicere, amp;nbsp;fecuturis nOs præparare tutum recepta culum.equidem mallem hancipfam horam nauigationiquamcon-cioni impendere,ut in Pompei côfpeélû ueniam,dum me putatad-bucin Vrbe agere confulem. de üeftra uoluntatecertusfum, tarnen relponfum expeébo.cóclanïantibus omnibus, duccre fc quo uellet,

mox

CIVILIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z47

moxèfuperiore loco defccndens duxit ad mare legioftcs quinq;,amp;' leftißimos fexcentos équités : qui in naues impofitiin falo manferé iaâis propter tempeftatem ancoris, ut fit brumali têpore,ubi inuiti Uentis renantibus ufq; prinaû ineuntis anni die morati fiint.cunq; a-liæ duç legiones fuperueniflet, bis quoq; in onerarias impofitis fol-Uerunt. nam longæ quarum non magnum babcbat numerum, Sici-lifepræfidio rcliétæfiint amp;nbsp;Sardiniæ. claßis têpefiatibus ad Cerau-nios montes delata, continuo Brundifium remifla efi:, ut reliquum cxercitum adueberet. ipfe Cæfar cum expofitis noßu Oricum petijt per colles angufios amp;nbsp;afperos non uno agmine,ita ut fi quis præfen fiffet,facile propter difficultatem locorü arceri potuerit.tandem fub diluculum ægrè in unum colleftis copijs,prçfeâ:us præfidij,negan-tibusoppidanis probibendû aduentanteRomanûcofulcm, claues Cçfaritradidit, amp;nbsp;cû eo pofibac mâfitin eodé honore habitus. Lucretius autem amp;nbsp;Minutius qui ex altera parte Orici cum oôlodecim nauibus longis onerarias fruméntiPompeio deferenteseufiodie-bant, ipfis unà cum frumento depreßis ne caperentur ab hoflc, au-fugeruntDyrrachium.illeab Orico properauit Apolloniam: quo ab oppidanis recepto,Tiberius præfidij præfedus urbemdeferuit. Cæfar uero pro concione fuis admonitis,celeritatis ac fortunç bene ficiouiétas fibidifficultateshiemisjtantum maris enauigatumin na uiuminopia,Oricum amp;nbsp;Apolloniam captas fine certamine, occupa tas res hofiiû, ita ut prædixerat jignorâte ctiâ turn Pópcio. Quod fi, inquit,Dyrrachium proraptuarium Pompei «amp; omnis apparatus re ceptaculum in poteftate nofiramredegerimus, omnia nofira erunt quæillis per totam æfiatem magnis quçfita funt laboribus.bçc locu tus reda urbem earn petijt, longum iter continuans diebus ac no-^^ibus.hoc cognito Pôpeius per diuerfam uiam profedus efi: è Macedonia,concædibus quàibatfaébis adremorandum Cælarem,pon tes intercidens fluminum,cômeatus incendens in tranfitu,maximu ( uterat ) momentum ratus in apparatus fui euftodia. quod ficubi alterutriuidereèlonginquo puluerem excitatûàfuisautignemaut ; fumum,hoftem putantes contendebant ut in curfus certamine,nec cibo nec fomno fumentes làtis temporis.ita cum clamore ac fefiina-tione urgebât fe inuicem prælucentibus facibus: unde multû pauo-ris erat tumultusq;,non aliter quàm imminetibus femper boftibus. quidam prælafiitudine abijciebantfàrcinas, autfubducêtes fe clàm relinquebantur in uallibus,prçfentc requiem pluris facietes, quàm itietu ab hoftibus. Inter has difficultates utriufq; agminis,prior turn Pompeius peruenit Dyrrachium,«amp; caftra pofuit ad moenia,miiraq;

X 4 clafïe

î4* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

clâfle recepit Oricum,amp; mari diligentiorê cuftodia adhibuit. Cçfaf ex aduerfo étüs caftrametatus eft,interiluente Alore flumincxcrta-tumq;efl aliqùôties equeflribus prælijs per occafionem bis autillis amnem trâfeuntibüs,totæ copiæ nunquam deduélç in aciem: quod Ponlpeius adhuc exercerettironcm militem,Cæfar expeélaretreli-éios Brundißj:qui cogitas eos fi primo uere traijciant onerarijs,nô foré tutos à Pompeij triremibus, ipforum caufa uagatibus ad cufio diam:hieme uero fi nauigationem tentent,âut falli pofîè claflcm ho-fiium in infularû ftationibus:aut etiamfi deprehendantur,perruptu ros ui uentorum amp;nbsp;nauium magnitudine, urgenter accerfebat. illis uero non foluentibus, decreuit ipfe clàm ad eos traijcere,quafi non facile ïecuturos alium : celatoq; côfilio mifittres feruosadfluuium difiantem duodecim fiadijs,qui expedirent fibi lemnunculum cele-rem,amp; guberhatoréaliquem optimum,quafi ad mittendumaliquo nuncium. ipfc è triclinio fecefiit languorem fimulans, iufsis amicis manere in conuiuio.moxq; priuati bominis babitu uebiculum con-feendens cótenditad nauiculam, quafi Cæfàris nuncius. dereliquo ad madanda feruis utebat, ipfe firagulis fimul teélus amp;nbsp;noébs caligi ne. cæterûbibernis uentisnantibus, fèruibortabant gubernatore, bono efTetanimo, amp;occafionearriperet adfallêdosbofiesinpro/ ximo. is aranê quidc remorû ui enauigauitmerû ubi ad bofiia uentu eft, fluétu marino fluenta repercütiente, amp;nbsp;urgente bofiili terrorc connitebatur in aduerfiim totis uiribus: amp;nbsp;cùm nibil profîceret,de-ficiebatlafiitudine.tum conful capite retcéfo exclamat: perge contra tempefiatê forti animo.Cæiàremfers amp;fortunâ Cæïâris.hacuo-ce attonitis unà cumgubernatoreremigibus, nauis magno ardorc omnium cltiébâta füpcrauit os fiuminis, fed procellis amp;nbsp;tumenteflu «ftu iaélata retrudebatur æd littus, donee inftante die nautisq; pauen tibus ne confpicerentur bofii,Cæfàr iratus fortunæ ut inuidæ, per-mifithauireditum, amp;ea quidem celeriter fecundo uentofiuuium rétro fubijt.Cæfàris uero amici mirabaturaudaciam, quidametiam ineufabant, ut non tam duci conuenietem quàm militi.ille ubi uidit occültosconatusnonfuccedere,Pofiumiumpro fetraijeere iufsit cum madatis ad Gabinium, ut mox exercitum per mare adducerct: aut fi is reeufet, ad Antonium, aut Calenum deniq;; quodfi borum trium nemo änderetimperata exequi,literas alias nabcbatadipfum cxercitum,figriificantes utquotquotuellentfequerentur Poftumi-um,amp; ad quodcunqj littus uentus ferret appellerêt,nil parcentes na uibus.fibi cnim non nauigijs opus efîè,fed uiris. tanto plus fortunæ fidebat Cæfar quàm confilijs. Pömpeius igitur no diffe-rendû ratus, duccbat

CIVILIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^4?'

ducebat in eum ihftriiftam aciem: cumq; duo ex cius militibus prç-tentarétuada medio alueo, unus Cæfarianorû inuafos ambos occi dif.Pompeiusuero omenutinfauftum auerfatus in caftra reduxit copias,omnibus amitti occafione quærctibus. cæterû Brundifij Ga biniüs grauatus mandata quçPofthumius pertulerat,uolutarios du xitp^r lllyricum continuato itinere, qui ab eius regionis incolis ad unum opprefsi funt:nec Cæfari per negotia uacauit ulcifci banc in-iuriam. Antonius uero in naues impontis reliquis,ui uentorum A-polloniam plcnis uelis præterueftus eft. rémittente deinde flatu cir ca meridiem, à uiginti Pompeianis nauibus mare fcrutantibus con -Ipeftus amp;nbsp;exagitatus eft. timebat enim roftra longarum, ne fuas aut pcrforarentaut demergerent.lamcj; fundæ expediebantur amp;nbsp;tela id genus,cùm uentus ualidior quam ante irruit .itaq; ex improuifo ma gnis uelis oppanfis curfum peragebat intrepidæ : hoftiles uero currl «ftu uêtoq; in angufto mari côfliftatæ, per importuofa amp;nbsp;afp era lit tora difieélæ funt, duabus tantum Cæfarianis captis quae impégerât inbreuia. reliquæ unà cum Antonio Nymphçumtenuerunt. itaq; Cæfari uniuerfus præfto fuit exercitus, æquè acPompeio ; amp;nbsp;caftra caftris oppofita in arduis tumulis,caftellis etiam amp;nbsp;opere comunita funt-quæ caftella crebros utrinq; inftiltus patiebantur, dum circum uallare alteri conantur alteros, amp;nbsp;in arftum cogerezmultaq; comit-tebanturprælia. inter buiufmodi conatus cum ad quoddam caftel-lum Cæfariani fuccumberent, Scçua certturiomultisegregijstunl quoc!;infignisfacinoribus,inoculümtelo percufTusante ordines P’^ofilijt, manuinnucns filentium, quafi difturus aliquid. moxque Pompeianum ccturione uirtute nobilem appellabaf.Serua tui fimi-bm,ferua amicum,mitte qui me manu ducant faucium, cumq; adtransfugam duouiriaccurrilTent, alterum occiditpriufquamdo lumfentiret,alterius abfciditbumerum.idq; fecit de fe ac caftello de fperans.tum uero cæteri ab boe cafu receperunt animos, amp;nbsp;caftellfl Peruatum eftimuko etiam Minutij præfedi labore,cuius fcutum fe-^ runt centum uiginti telis confixum,ipfum uero fex acccpilfe uulne-oculum amififïè pariter;quos Cæfar ambos multis donis bono rauitmilitaribus.ipfelpe occupandi per proditionemiärticoeptam ï^yrraebij, portam ædi Dianæ uicinam cum paucis, fruftra tarnen, adijt. Eadembieme alium exercitum è Syria Pompeio focer adduce bat: cum quo C. Caluilius in Macedonia congreffus uidusq; unam legionera amifit,elapfis tantum oftingentis militibus.Cçfari lane ni bil à mari accedebat, quódboftis potiret clalsibus. quare exercitus CIUS ncceftc habuit herbas in panis ufum uertere:quod genus panes transfu-

zyo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

transfugæ obtuIeruntPompeio, ut rem lætam. ille uero nihil læta-tus. Cum qualibuS inquitpugnamus beftijs ? tumCæfârnecefsitatc compulfus omnes copias coegit,Uel cum inuito Pompeio confliftu rus.atillemukis câftellis per nac occafionem occupatis quiefcebat. quod Cæfar ægerrime ferens, aufus eft aggredi opus difncillimu amp;nbsp;uix credibile, ut uniuerfa hoftium cadra una munitione à mare du -éta concluderet: etiamfi conatui fucceflus non refpoderet, laudeni laturus animi magnifici.protendebatur enim per mille ducentaHadia.00 tra Pompeius alias foflas munitionesq; obijciebat, atq; ita cJu debat alter alterum.femel tarnen magno prælio certatum efl,in quo Pompeius Cæiàrianos egregie repulit,uerfosq; in fugam ufqs caftra eorum perfecutus ed,ereptis multis fignis, aquila etia penèpotitus, ni aquilifer ca ut propria Romanis in mmma ueneratione militi ha-bitam,intra uallum iecilTetjConnixus totis uiribus.in hacfuga Cçfar cum alia manu fuccurrit, fed hçc quoq; adco pauida, ut proculPo-peium cofpicata^ncq; fidipotuerit,quamuis portis caftrorunapro-xima,neq;induciferuatis ordinibus,neq; imperatafacere;fedreino to omni pudore pro fe quifq; fugerit^nec alieno hortatuiuuatc,nec ratione propria.tandê Cæfare difcurfante, amp;nbsp;cum opprobrijs often dente longinquum etiàm tum Pompeium,nibilominus aut fignain-ter fugiendum proijciebant,aut defixo in terram præ pudore uultu, fegnes dabant amp;nbsp;täciti:tanta fuit condernatio. unus etiam dgnifero rum cufpide imperatorife moranti minatus ed, quern latellitesniox cönciderunt.qui ucro in cadra fe receperunt,nead cudodias quidc prædo fuerunt: fed omnia remidà erant, amp;nbsp;uallum nullis firmatum dationibus. Etpoterat omnium opinione Pompeius tunc cum fu-gietibus cadra irrumpere, debellatumq; fuerat,ni Labienus deoita uolente perdiafidet,ut potius illis indaret,quos in acie fudcraupræ-fèrtim fegniori adimponendam extremam manumui(ddriæ,ftuc quod uallum incudoditumfufpcâ:umhaberettanquaminfidias,fî-ue quod ut uidlor banc accefsionem contemneret. cæterum ucrfus in eos qui extra uallum erant, aliam dragcm edidit, amp;nbsp;uiginti odo dgna duobus prælijs cepit eadem die, altera turn occafione amifla

1 abfolucndæ uiéî:oriæ,quod ne Cæiàr quidê dißimulauit : earn diem belloduemallâtüramfuidèjfibodisfcidetuti uiftoria.AtPompci-us rem bene gedam exaggerans fcribebat regibus amp;nbsp;ciuitatibus om nibus, fperabatq; confedim adfetrandturu exercitum Cæïàris,ucl fame predum,uel clade perterritum, prçfertim tribunos errati con-fcientia pauidos.illi uero diuinitus tafti pœnitentia peccatum agno-fccbant, amp;nbsp;imp er at orc clemcntcrincufante, ultroq; dante ueniam,

unto

er VILIB VS LIBER I I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJTl

ranto minus fiLiignofeebant, mirumq; in modum mutati depofee-bant decimationis ex more patrio fupplicium.quod cum remitti fi-bi uiderent,eo magis pudebat admifsi dedecoris in cuius minime o-portebatiniuriam:expetebantq; adnecem figniferos,cjuafi nonfu-iffent fugiturijuifi qua figna uerteret. ut uero Cæfar ne hoc quidem paflus uixin paucos animaduertitad hanc cius moderationem tanta exorta eft alacritas^ut mox conclamarent,duceret fe in hofte, uido-fianoua abolituros ignominiä,amp; ultro cateruatim coiurarent infpe «Plante imperatore,non nifi uiélores fè redituros è prœlio.quapro-pter amici hortabant eum,abuteretur in rem fua poeniterttia prom^ ptitudineqi exercitus: fed ille coram mukitudine refpondit, duébu-rumfein hoftem opportuniorc tepore, hortatus uteflent eiufmodi alacritatis memores.cæterum amicos priuatim monuit, eximedum priusmiliti pauorem ex recenti clade contraétum, expedandumq; dummora languefcat hoftiumferocia.fatcbaturq; fuumerratum, quod cakra pofuilTet ad Dyrrachium,ubi Pompeio parata erant o-innia,cum debuerit eum abkrahcre alio in difficultates kmiles.quk. bus diftis mox petijt ApoIIoniam,indeq; in Theßaliam clàm noébu profcdlus ek j ubi Gomphos modicum oppidum,quod fibi portas clauferat expugnauit præira, diripiendumq; præbuit militibus. qui famelici explebant fe akatim amp;nbsp;uino ingurgitabant,infigni Germa-norum ebrietate amp;nbsp;ridenda cæteris. quare uidetur tune quoq; Pom peius occafionê rei bene gerendæ amififîè,dum contemptû hokem Jaonfequitur, donee Cæfarfeptem diebus continuato itinere cakra circaPharfalum metatus ek. Fertur Gomphis accidike quidda me-n^ôrabile,repertos in officina medici mortuos fenes nobiles, uigin-tihumi iacentes cum calicibus nullo afFedos uulnere fimiles ebrijs, unum in fella fedentem ceu medicum, potionem porrigentem alijs. Cæterum Pompeius pok difcelTum Cçfaris,adhibuitamicos in con kliuin;Exhis Afranius cenfebat, naualibus copijs, quibus ipfî præ-pollebant,urgendum Cçfarem uagum amp;nbsp;inopem,amp; infekandû mo dis omnibusiterrekres uero ipfîus Pompeij ducku mittendas in Italian! propere,fauentem partibus amp;nbsp;milite uacuam.qua præfidijs fir-matâ cumprouincijs GalliaHifpaniaq;,domi amp;nbsp;in Vrbererum domina federn belli conkituendam,amp; aggrediendum Cæfarê.fedhoc confilium quamuis fàlubre non placuit ; in eorum magis fentêtiam itum ek, qui aiebant fore ut Cæfaris exercitus fame coaéfus mox ab CO deficeret,amp; alioqui non multû fuperefle ad abfoluendam uiéfo-riam,pok profperam pugna ad Dyrrachiura.cdiuerfo turpifsimum cfTc omitti fugientem Cçfarem,amp; uidorem æquè ac uiâ;um fugere;

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;his

DE BELLIS

natu penclétiuni;tum rcfpeélu L. Scipionis, cui timebat ne qua da« dem acciperetin Macedonia : ante omnia fretus alacritate excrcitus geflientis ad prçlium,fècutus Cæfarê cadra admouit amp;nbsp;ipfe adPhar îalum,loco ab bode remoto x x x. dadijs, comeatus autemfugge-rebantur undiq;. Sic enim iam ante uias, portus, cadella munierat, ut amp;nbsp;terra continue fubuehcrentur, amp;nbsp;mari quiuis uenti ei confer-rent.Cæfàr ucro id tantum babebat,quod quotidianis ægre paraba-tur laboribus:ac ne de quidem à quoquam fuorû defèrtus ed/eddi uino quodam indinélu inhodes ferebaturpugnæ cupidi : ut quid ueteranos amp;nbsp;decem annorum militiam expertos Jon^e prædantio-res armis traélandis quàm ilîos tirones ducerent. quod fi operibus bellum trabendum effet, munitionibusq; aclaboriofisfrumentatio nibusjibife inferiores fore ob ætatemiamuergenteramp;omninoino rarumpertefijcenfèbantpotiusremfèmel armis decernenda,quani diutius ferendamfamisiniuriam. quod amp;nbsp;Pompeius intelligenspc-riculofum iudicabat, cum uiris exercitatis, tune etiam deiperauonc nibil non aufuris, congredi, amp;nbsp;de fummarerum dimicare, prædr-tim dudbu fclicifsimi Cæfàris: tutius uero ac facilius pofie eos rcrum omnium egedate diuexatos amp;nbsp;attritos opprimi,cum nec agrumtc-neant fertilem, nec importationes maritimas, ac ne nauem quidem ad edugium, itaq; prudetißimo confilio decreucrat belJuin protra-bere,amp; bodem fame exagitatuminaliam famemtrudere. Scdciim effet circa eum magnus numerus fenatorum dignitatepariumgt;amp; c-quitumRo. nobilißimus quifq;,adbæc reges multi ac dynadÇjqui* dam per ignorantia, quidam fupra modum elati Dyrracbinauido-ria,quidâ freti qua prçdabant multitudine,nônulli etiam bello feßi, amp;nbsp;celeritatem magis probantes quàm reda confilia, omnes borta-bantur cum ad prælium, odendentes Cæûrem Temper prouocatem amp;nbsp;dantem in acie.at ille boc exemplum in ipfos retorquebat, amp;nbsp;aic-batjCæftrem inopia coaétum id facere, fibi uero eo magis quieken dum,quo maiore ille neeeßitateprematur. Sed cum totus exercitus proxima uiéforia tumens dagitaret prælium, amp;nbsp;bonoratiores quiq; cauillarétur in eum, quod imperio prçfenti fibi placens, ideo de in« dudria cunéfaretur, quo diütius inter tot pares alioquin emineat: iamq; regem per iocum uocarêt,amp; y^amemnonê,quôd amp;nbsp;ille pro« pter bellum imperitadet regibusipadus cd dimoueri fe à propofito, fortuna iam amp;. alijs in rebus aduerfà toto buius belli tempore.faduJ enim fèipfo fegnior omriino ac tardior,inuitus fc parabat prælio,tu fuo malo,tum eorû qui id fijafcrc,Ea node Cæfar tres legioncs fru-mentatum

CrVILIBV s LIBER I I

mcntatummifcrat.laudansenimPompeij cunftatione,amp;ratusper-manfurum in eo confiliojcurabatfrumentumundecunq; conuehi. fed ubi fenfit hoftem contra fe parari, gauifus expreffum id ut con-ijcicbat peruicacia militum,celeriter reuocatis omnibus amp;nbsp;ipfe fuos paratos efle iufsit.de media nofte operatus facris Martis amp;nbsp;genetri-cis Veneris, nam à lulio Aenææ filio Iulia gens ut nomen ita genus ducere creditur.fimulq; ædem deée uouitin Vrbe ßcrädam,fi pro-pitia iuLiatetüióIoriam.utuero fulgetrum de cælo à Cæfarianis ca-ftris ad Pömpeiana delatum eft, ibiq; demum extindlum, Pompeia-ni fibi pollicebantur illuftrem de aduerfarijs uuftoriamtat Cæfar fie intçrpretatus eft; éxtinfturum fe uno impetu gloriam aduerfarij fi-mul Sc potetiam.Pompeio eadem noftefacrincanti elapfæ uiôlimç cóprehendi nequiuerunt:examen quoq; apuminfeditaltaribus, ani naatium tardarum: amp;nbsp;paulo ante lucempanicus terror in cxercitum incidit: cjuem ille poftquam circucurfando fedauit, fomno fe dedit profundo.excitatus deinde ab amicis,ait fe in fournis ædem in Vrbe dedicafte Veneri uidfrici. earn à Cæfare uotam nefeietes amici amp;nbsp;mi liteSjOmnes audito fbmnio gaudebant,amp; rati fe iam rem fadfam habere, contemptim agebant omnia, non tarn ratione quam impetu, adeo ut multi tentoria lauro coronarcnt,quod eft infigne uidf oriç, ^feruicpulas eis pararent fplendidißimas, quidam etiam defum-mo pontificatu Cçfaris inter fe cofttenderent. quæ Pompeius ut rei militaris peritus auerfabatur,indignationem tarnen dißimulans.pi-gebat enim,nec tutum erat eos reprehendere,qui imperare mallent quanaimperata facere,quorum importunitate omnia faciebat,præ-teranimifuifententiam, adeó uirum magnificumamp;adeam diem fe licifsinau tue torpor quida occuparat,fiue ilium male habebat quod fpernerentur ipfius conftlia quàmuis optima, amp;nbsp;cogeretur aleam ia cere de falute tot hominü fuaq; hadf enus incomparabili gloriarftue menspropinqui mali præfàga,terrcbat amiflurû uno momento tan tain potentiam.Hoc tantum apud amicos prolocutus, earn diem,u-tcrlibetuinceret, fore populo Romano magnarum calamitatum ini tium, cœpit acic ftruere: quod uerbu per trepidatione turn elapfum quidam æftimantes, putabant ne Pompeium quidem ft uicifTct tern peraturum à tyrannidc. Fucrunt aute copiæ, ut omifsis alijs parum inter fe cófentientibus,Romanorum grauifsimos fcriptores lequar, quiItalici nominis milites ccurobur exercitus diligeter percenfenr, auxiliorum negledtim mentionem facietes, quafi accefsionis modi cæiCæfari quidem x x i i.milia,lt;Sc in his circiter mille équités: Pom pcio ucro plus quàm duplum, amp;nbsp;in his equitum ad v 11. milia: atq;

ita

,2^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ! BELLI S

ica ßde dighîîsimi autores produnt,L x x. Italorum ftiilia coiîixiflc Hoc prælio:qui pauciores (cribunt,L x M.numerant:qui uero mul-titudinem exagcrant,c c c c M.exhisPompeianosfèfcjuialtera parte pîures fuifle aiunt : alij Cæfârianos partem tantum tertiam. tanta eft de exaéla ueritate diffenfio.utcûq; le res habuit, in Hoc genere uter-quetotam collocabatfiduciam.cæterum in auxilijs Cæfaris crantc-quites Galli,amp; alius tranlalpinörü Gallorum numerus : Græcorum etiam leuis armaturæ, Acarnanes, AetoH,DoIopes.In Pompcij uero multitudo gentium Orientalium,pars equites,pars pedites:exGræ-cia uero Lacones eu fuis regibus,amp; reliqui Peloponnefij,cuni eisq; Boeoti,quin amp;nbsp;Atheniehfes uenerunt in hanc militiam, quamuis u-traq; pars perpræconem edixerat,nequis eoslæderet,utfacerdotes Legiferæ Cereris: attame exlciti funt ad tanti belli gloriam, quafi pu gnaturi pro imperio Romani populi. Pofl. Græcos deinde omes fer me nationes quotquot uërfUs Orienté per circuitum mareaccolut, Thraces,Hellefpontij,Bithyni,Phryges,Iones,Lydi,PamphylyjPb f]dç,PapHlagones,Cilices,Syri,Phoenices, Hebræi, contigui«]; bis Arabes,Cyprij,RHodij,Cretcnfes funditores,amp;infulani cæteri.adc ,rant amp;nbsp;reges Dynaflæq; cum fuis auxilijs, Deiotarus tetrarchaGab logræcorum,amp; Ariarathes rexCappadocum.Armenios ciseuphra tenos ducebatTaxiles:tranfeuphratenos Megabates Jegatus Artapç regis.alij quoq; minores Dynaflæ adiutabatpro uiribus.ferturetex

L X. ei miflas à regibus Cleopatra fratréq; Huius etiam tû pueromerum Hæ non interniere prelio,ficut nec cçtera clafsis, fed otiofæ llabant in Corcyra. apparetq; Pompeium parum prüden terfeeiße, quod contemptis dalsibus quibus in tantu præpollebat, Utpoffetundiq; proHibere,quominus comeatusadueherenturho-Ri: maluit terreffri pugna decernere cum uiris ob exhauftos multos labores magnanimis amp;nbsp;forocibus ad prçlia : quos quo minus cauc-ret clade Dyrrachinafaéfum uidetur, qua nihil accidit rebus Cæfa-ris opportunius. propter eâm enim inflati Pompeiani contra fuum imperatorem peruicaces funt redditi, amp;nbsp;fine arte ad certamen fere-bantur, Verû id ei cófiliü fuit, ut nafceretur potentißimu hoc quod nunc quaqua uerlum in immenfum patere uidemus imperium. In-flante uero pugna,uterq; fuos pro cocione cohortatus efl,Pompci-us uerbis huiufmodi: Vos milites ad hue laborem imperates magis quàm imperata facietes acceditis, uos enim cum ego malim diutius infeflare Cæfarem,hoc certame depofeitis ,,itaq; ut ipfimet difpenfa tores amp;nbsp;arbitri huius prçlij,fic rem gerite tanquam plures cum pau-cioribus:fic eos contemnite,ut par eft cotemni uiéfos à uiétoribus, fenes

CrVlLIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1$?

fcncs àiuùcnibus, feflbs à reccntibus, præfertim cum potiorcs ßtis nonfolum apparatu amp;nbsp;uiribus, fed etiam bôilæ caufe confcientia. napro libertate dimicamus amp;nbsp;patria, pro legibus lt;amp;nbsp;gloria, pro tot fcnatorij ecjueftrisq; ordinis uifisjcotra unumad dominatum grif-fantem per latrociniu.Ite igitur cum bona fpe quo fert animus,me-mores corum fugç ad I)ytracbium,quotq; tunc figna una die capta rctulcrimus.Cæfar quoq; fuos fic affatus cli: Difficilior pars laboris comilitones iam profligata efl:,iam enim no cum fame mopiaq;,fed cumuiris pugnabimus.hæCdies decernet omnia, memineritis modo quid ad Dyrracbium litis pölliciti,quo paéto me fpeélante con-iuraueritis,nonrediturosuosnifi uiélores exacie.nifunt contra ^nos ab Herculis columnis uenimus:hi qui nos no fuflinendo pro-fugerunt ex Italia; hi qui nós pef decennium cum holle condiéla-tos,pollinnumerasuiólorias jpollquadringentas Hifpanorum amp;nbsp;Gallorum Britannorumq; nationes adieélasim^erio,debitis ho-noribuspriuareuolueruntjamp;triuinpho cæterisq; comodis amp;præ-mijs: hi apud quos necius meum quicqiiam ualuit nee gratia, nollis iplï quos dimiferimincolumes,lperansmeab eis impetraturü çquû »liquid.hæc omnia uobis in mentem ueniant hodie^tum û quarnin me expert! ellis erga uos lidem ac beneuolentiajfi quam liberalitate acmunificentiam.nec ell difficile à ueteranis uinci tirones amp;impe-ritos artium militarium, pueriliter abfq; ullo ordine ruentes cotem ptoimpcratorefuo : quern ego latfciotimentc amp;inuitum prodire in aciem,fortuna eius fenelccnte,ipfum quoq; legnc ac tar dum red-ditum, nec tarn inperantem quam pa-rentem alienis imperijs. amp;nbsp;ha-élenus de Iblis'loquorItalis. nam de auxiliaribus nolo uos eflefol-licitosjaut ullo eos in numero ponere, aut armis inuadere mancipia SyraLydaq; amp;nbsp;Phrygia,adfugamtantum amp;Icruitutenata.quibus, idquodfcio,raoxq;ipli uidebitis, nePompeius quideullum locum ^hignabit in acie. Vos mihi lolos urgete Italos, amp;nbsp;fi uos auxiliarcs more canum cocurlando perturbare uoIuerintjiJlis prius fufis à cæ-de ut cognatorum abllineamus: in hos uero fçuiamus ad terrorem incutiendum cæteris.antè omnia utlciam uos pollicitoru memores aut mortem optare aut ui6loriam,exituri uallum meo iulTu conuel-liteipfirrietyfolTasq; complete aggcre,ut nihil nobis reliquum facia-mus prçter uiéloriam; amp;nbsp;holles uidendo nos carerc callris,necelïà-^ rio fuis üluros intelligant. Hæc locutus, tarnen ad impedimetorum cullodiam reliquit duo milia fenum admodum,cætcri exeundo ual ium proHernebant magno fiicntio, amp;nbsp;in folîam côgercbant. id ubi Pompeius animâduertit, quibufdam putantibus eos fugam adorna-re,intellexit audaciara, amp;nbsp;intra fe ingemuit, quod pugnandum eilet

y 2

cum

DEBELLIS

'cum bellijs, cum baberent ipfi pro fe famèm,lt;ïignum aduerfus belli as reinediü.fed iam nó licebat gradum referre, rebus ( ut ell in pro-uerbio) admotis iam ad nouaculam.quapropter reliélis quatuor nu libus legionariorum,qui callris elTentpræfidio, cæteros deduxitin aciem inter Pbarfalum amp;nbsp;Humen Enipeum : ubi amp;nbsp;Cæûr exaduer-Ib conltitit,ita ut legioncs ùtrinq; frontcm occuparet trifariam, mO dicis diuifç fpàtijs,cornuaprotegerenturâlisequitum,lâgittarij fun ditoresq; intermifcerentur omnibus, ita legionibus utrinq; inllru-élis,in quibus erat tota fiducia, auxilia quoq; magis ad ollentationc quàm uliim produéta funt. erant autem Pompeio cofulà exlinguis dilToniSjà quibus ille fecretos Macedonas,PeIoponnefios,Boeotos, Athenienlesq;, ut melius alîuetos feruandis per filetium ordinibus collocauit prope phalangem Italicam,cæteros, quemadmoduffl Cæ iar conieélurapræceperat, extraaciemiulsit fubfiderc, utcomiHb prælio circumuentum bollem profligaret pro uiribus, amp;nbsp;callra Cæ îàriana iam uallo nudata diriperenf.cætcrum aciem Pompeij media curabat focer Scipio,læuum cornu L.Domitius,dextrum Lentulus, Afranius cum Pompeio fubHitit in caHrorum præfidio. apudCæ^quot; rianos præerât,Sylla, Antonius,Cn. Domitius, ipfe oportunoloco inter decumanos ex more conllitit.quO animaduerfo bolles tradu-xerunt cotra cum fortifsimOs ecjuitum, ut numero fuperiores ilium circumuenirent. Cælàr contra intclleéla re tria rhilia peditum auda-cißirnorum collocauitinfubfidijs, iulîbs ut quamprimum fentiret bollera circumuedlû accurrere,coorirentur,amp; infellis hallis maxime faciès eorum peterentmon enimfubituros iuuenes imperitos amp;nbsp;forma fibi placétesgt; eius deformationis periculum.atq; ita utriq; ar-tibus utebant aduerfus alterôs,ducibus ordines obeûtibus,amp; quod opus erat prouidentibus,fuosq; ad rem fortitcr geredam cohortan-tibus,amp; telLeram dantibus,Cælàrianis Vénéré uiélricem,Pompeia' nis inuiéîum Herculcm. Inflruélos utrinq; diu filentium altumtc-nuit, cunélabundos amp;nbsp;expeélantes ut ab aducrû parte fieret pugnæ initium. miferebat enim tantas copias Italie! nominis,quantas nun-quam antea,prælèrtim utrinq; leélifsimas, lèmcllubirealeamanci-pitem,idq; Romanis inter le confliélantibus:amp; quo propius aberat à periculo,eo magis rémittente fe ambitione qua baélenus cæcatifu erant,amp; in uicem eius redeunte timoré, ratio iam remoto infano ap petitu gloriæreputabat magnitudihem caufamq; periculi, duos ui-ros de primatuinter le contendere,làlutis cura pollhabita,ne extre-mo quidé loco maluros ni contingat uincere : pertrabi propter eos tantam egregioru uirorum multitudinem in comune periculum.in

mentem

CIVILÏBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±57

mcntcm ueniebat amp;nbsp;illud, nupcr amicos amp;nbsp;affines, maximis mtïïuis beneficijs in tuêda dignitate adiutos,nunc gladios in feinuicêiitin-gere,amp; minores duces feqüi conatüs illorum nefarios,tanta neceßi tudine intercedente inter dues tribules amp;nbsp;cóïanguineos, atqj adeo fratres quoq; nónullos. nam neboccjuidêdeerat.fedutfitintertot milia gentis unius èocurrehtia, multaprastcr opinionêaccidebant. Talia cogitantemutrunq; ducem pœrtitebat pro tempore, amp;quod ea dies primurti aut extremum omnium mortaliû redditura eflet,pi gebat negotium tam dubium priorem aggredi.fertur ilIachry malle ütrunq; .ittter bas moras dum obferuat alteri alteros, die proceden te,legiones uniuerfæconflanter fuo loco quiefcebant.cæterum au-xilia fua cum uideret Pömpeius parum feruare ordines morç tedio, ueritus ne fuo exemplo anteinitium pugnæ turbarent cæterorü ordines, iußit prior figna canere.idem exaduerfo fecit Cæfar. moxq; concinentibus claßicisgt; caduceatoribus amp;nbsp;præfedis difcurûndo fu os coliortantibus,magno animo aduerfi in fe inuicé ferebahturmec minore filentio,ut læpe uerfati in huiulmödi certaminibus. ut uero intra teli iadum uentum eft,orto a ferentarijs prælio,procurrcrunt amp;nbsp;cquiteSjfadoq; utrinq; uirtutis periculo, Pompciani numero po tiores circumueniebantlegionem décima, tum uero Cælar fignum datfubfidiarijs.illicoortinaflis infeftis equitum facies fodiunt : qui non ferentes deïperatorum audaciam, amp;nbsp;ora oculosq; fibi configi, fugere turbatis ordinibus:moxq; nudatas eo latere legiones,Cçfaria ni équités circûuenere, quipriusneipfi circumuenireturtimuerab quo cognito Pompeius iußit pedites curfumfifterc, necin aduer--ßmaciem incurrere,nec tela in hoßemconijeere,fed Rates prétends baftis inirruentes pugnare cominus. quod eius Rratagema quiz dam laudant ut circuuentis cómodifsimum:fed Céhr in fuis epiRo lis improbat.iaftu enim idus fieri uebementiores,amp; curfu uiris au-gerianimum,contralanguefcereRantibus:quos amp;facilius propelli dumfunt palorum more immobiles :quod etiamtu contigit.namq; decumani, dum finiRruPompeianu cornu ab equitibus defertum circumuenitur, amp;nbsp;in ueRigio hærens telis ex aduerfo mißis obrui-tur,inuedfi in turbatos ui coegerunt eOS retrocedere, atq; hoc modo primifueruntautores uiéforiæ. cæteris partibus edebatur uariæ uulnerum ac cædis fpecies,nullo clamore in tot legionurn côfliéfu, ne ßueiorum quidem aut cadentiu, fed fremitu tantu amp;nbsp;gemitu oc-cumbentium,quo quifq; loco coRiterat.auxiliatores interim fpeéfa-tores fadi mirabantur feruari ordines,ita ut Rupentes miraculo a 1 i e nç uirtutis, ne caRra quide Cæûriana inuaderent,à paucis cuRodita Appant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y 3 fenionbus

2

XjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

lenioribuSjfèd ftarct tantu attoni’tis fimilcs.utuero finiflrum Pom-^ peianorum cornu propulfum cœpitreferrc pedem pugnando nihi lofecïus,tumuero auxiliares uiÂosfèconclamandojCnufâfugape-tebant caftra, amp;nbsp;conuulfis direptisq; hoftiliter proprijs tabcrnacu-lisjdiffugere qua quifq; potcrat,iamq; cçterç quoq; legiones uthac dadem fenfere pedem refercbant: primo feruatis ordinibus amp;nbsp;repu gnantes pro uiribusrcçterum bofte ut in rebus fuis proïperis urgen te,tandem in fugam uerfte fùnt. tum Cæfàr ufus confilio prudentif-ftmo, ne rurfum inftaurarent ordines, utqj non prælio tantum, fed bello etiam uinceret,dimißis circumquaq; prçconibus, edixitciui-bus parci, amp;nbsp;in fola ïæuiri auxilia : fimulq; uidores uidis accurren-tes iubebant ftare fticuros: atq; ita uiritim edidi notitia tradita, hæc uox, s T A s E c VR Vs,Pompeianis cœpit eftèpro tefTera,eofacili-us quodltalifc inuicem nofeitarentpari cultulinguaq;.lta ni præteritis ciuibus in auxiliares uerfi, cçdebant ad refiftendum m-ualidos,quorum Ingens ftrages eft edita.Pompeius uifa fuorum fuga, mentis iam impos,in caftr a fe paulatim recepit : ingrelTusq; tentorium fedebat tacitus, Aiacem T elamoniü referes,cui fimilc quid-dam fertur accidiffe Troiani belli tempore, reliquorumadmodum pauci in caftra funt reuerfi : quod in acie fccuri ftare iußi, amp;nbsp;ab bo-ftibus præteriti,cateruatim difpergerentur. ftib uefperam Cæfar di-feurrendo per exercitum,fupplex orabatne grauarentur tantum la-boris infuperimpendere, dum caftra Pompeij capiantidocensfipa tiantur denuo coire boftiles copias,unius tatum diei fore uidoria:-caftris porro occupatis, nibil deforequinin uniuerfum uincät,fum ma operi manu impofita. itaq; fupplices ad cos manus protendens, cœpit eo ante alios currere. Illis quamuis fefla corpora fubleuabant animi,confiliumq; amp;nbsp;autoritas Cæfàris.bùc accedebat amp;nbsp;præfensfc Iicitas,fpesq; caftra expugnandi,non ignaris rem eftc momentima-ximi,nec eft aliud efficacius fpe,ad fubleuädam bominum lafsitudi-nem. ita uallum quoq; aggrediuntur contemptis propugnatoribus. Pompeius bocaudito,tandempoft infolitum illudfilentiuminbac uocem crupit: Ergo amp;nbsp;ad caftra noftra amp;nbsp;cum dióEo mutata uefte, confeendit equumtcomitantibusq; amicis quatuor, non prius cur-fum intermifit,quam fub lucem Larilfam attingeret.Cæfàr ita utin-ftruendo aciem inter minas prædixerat, intra Pompeij uallum ufus eft diuerforiö,paratosq; illi cibos abfumpfit, ficut amp;nbsp;reliquus cxer-citus boftium fuptu epulatus eft. defiderati funt utrinq;,tumexRo-manis,tum c foeijs ( auxilioru enim nee numerus erat nee ratio præ multitudine) Cæïâriani ceturiones triginta, legionarij ducenti, aut

CIVrLIBV s LIBER ï I

utalij ïupputant, mille Juccnti.cxPompéianisfenatôrcs decem, lt;amp;nbsp;inhis L. Domitius fuccefîoripfî Cæûri miflùs in Galliam. équités Romani nobiles circiter xL.de cçtero quîplurimos tradûtgt;xxvM» numcrât. Afinius Pollio qui inter Cæfàrianos duces ci prælio prçfu it,no plus fexmilibus exPompeianis cecidiflcïcribitin fuis comen-tarijs.nie fuit euentus pugnæillius adPbarfalumceleberrimæ.in ea fortißime remgefîèrunt primo amp;fccundo loco Cæûripfè omniû confenfu, amp;nbsp;cû eo Decumani: tertio uero Craflinus eéturio:qui ro-gatus dum exit caffris,qualcm euentû cxpeéfarct,clara uoce refpon-dit:VincemusCæûr,amp;mihiautuiuo àutmortuohabcbis gratiam. bunctotus exercitus tcftabatur,tanquam furente difeurriffe per fin-gulas acies,multaq; egregia edidilîe facinora.cadauer eius inter caetera ihuentum ornauit Cæûr donis militaribus,atq; ita ornatum fe-orfim fèpelijt infigni monumentô addito,prope comunem reliquo rum tumulum. At Pompeius è Larifïà pari curfu delatus ad mare co fcenditnauicula, amp;fortuitonaélusriauempræteruehcritê, traieeit Mitylertêiunde afïumptaCornelia,rebusq; fuis in quatuor triremes impofitis, quæàRodo amp;nbsp;Tyrouenerat,tunc quoq; Corcyra negle xit amp;nbsp;Africam,ubi alium habebat exercitum amp;nbsp;claflem ualidam:ma-iuitq; in OrienteParthorum regem petere,quafi opeillius receptu-rus omnia.quod confilium celans, circa Ciliciam demû amicis ape-ruit.illi cenfebant cauendum Parthum nuper à Craffo laceßitum,amp; adhucà uiéforia recenti tumidum : nec ad intempérantes barbaros ducendam formofam mulierem Corneliam: præfertimquæ Craßi tixor fuifîet.cumq; is rurfum ad confiliû referret de Aegypto amp;nbsp;lu-ta:hic quidem contemptus eft, ut parum illuflrisi Aegyptû uero pe tere omnibus placuit, regionem propinquam amp;nbsp;late pollentem imtf perio,præterca beatâ potentemq; nauibus,frumêto,pecunijs,cuius teges quamuis pueri, paterna tarnen coniunéfi funt Pompeio ami-ciba.his itaq; de caufis ille in Aegyptû nauigauit. cæterû quia Cleopatra quæ cum fratre antea regnarat,tunc exul exercitum parabat cir ca Syriam,Ptolemæus eius frater circa montem Caßium intra Aegy pti fines fubfedit obferuans aduentum illius.amp; forte fortuna accidit ut uentus eo deferretPompeium.qui confpeélo in littore tanto exer citu,nauigare defîjtrconieéfansq; id quod erat, regem adefle, mißt qui eum de rebus fuis certiore redder et, deq; patris amieitia. agebat is turn annum teftiumdecimu, curatores Habens Achillam militiæ, pecuniarum Pothinum eunucHu, qui coufùltare coeperüt de Pom-pcio,adhibito amp;Theodoto Samio rhefore,qui turn prçceptor erat pueri.is autor fuit nefarij côfilij,ut ilk per in fi di as tollerctur,in gra-y 4 tiam

x6q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

tiatn Cæfâris.quod ubi p]acüît,nâüicula uilis ad eum miflà eû, quafi id littus uadoïum eflet,nec capaxiliàgnarü nauium.in eam confcen derât minîftri aliquot regij, fimulq; SèmprOnius homo Romanus, qui turic regis miJes^olim fub Pompcio meruerat:qui dextram ei régis nomine obtulit, iubens nauigare adamicumPupilJum. intérim exercitus tanquam in hoïpitis honore lècundum littus totus indru-élus eft in aciem,rege in medijs uerïànte confpicuo uede purpurea. Pompeius quamuismulta fulpicabatur confideransinRrudamaci em,uilemad fe mißänauiculam,non regem obuium,non purpura torum aliquemrtamen Sophocleos illos lambos lîbi occinens:

Quilquis domû tyrani proficifcit,Seruus lit illi,fit licet ingenuust exfcendit in nauiculam.dein cunftis inter nauigandû filentibus au-éla efi: eius fiilpicio : amp;nbsp;fine quod agnofceret Sempronium Roma-num amp;nbsp;quondam fuum milité, fine id conieélabat quodfolumdan tem uideret ex militari difciplina non confidente cum imperatore, uerfusad euminquitrTe certe nouicômilito,quiannuit, amp;moxa-uerfo primus uulnus inflixit,deinde cæteri. hoc procul uifo uxora-miciq; magno eiulatudeos fœderum uindices fublatisincælnnia-nibusimplorandojcelcrrimefugerunthoftilia littora. Pompeij caput per minifiros Pothini'refcdum, feruatum efi; in aduentum Cæ-îaris,expeélationemaximi præmij.lèdillenefariumfcelus pro men to ultus efi.reliquum truncum in littore quidam fepelijt,aggefio exi guo tumulo, cui alius quifpiam hancinfcriptionem addidit:

Vix caperet templum,quem parua recondit arena. Procedenteucro ætate fepulchrum hoc omnino arenis obrutum, fimulq; effigies æreas Pompeio dicatas ab accolis,uetufiatelælàs,amp; in intimum rempli lâcrariû retrufàs, inquifiuit amp;nbsp;inuenitnofirofe-culo Adrianus Àugufius,dumeamregionéinuiferet,purgatumq; àruderibus denuo cofpicuum reddidit,reftitutis etiamimaginibus. Ita uir ille uita defûébus efi:,poft maxima b ell a gefia feliciter,amp;au(Rû Romanum imperium,unde Magho cognomen inditum,nunquam antea uiébo:fed perpetuis uiélorijs felici iam inde ab exadaadolefcc tia. exquoenim uigefimûtertiumætatis annum attigit, ufqjadoéla uum fupra quinquagefimu,potentiâ quidem regiam habuit, uerum exifiimarionem priuati ciuis propter Ctefarem æmulum. Cæterum L. Scipio focer illius amp;cçteri quotquotillüftres èPharûlicapugna euafetantjâd Catonem contenderunt in Corcyram, confulto ibire hébumcumalijs copijs amp;nbsp;cc c.triremibus.ibiclaflè diuifà inter ami cos Pompeij præci^uos,Cafiiüs in Pontum nauigauitad Pharnacé, cxciturus eum côtra Cæfarem:Scipio cum Catone in Africam, frcti

Varo

CI VIL IB VS LIBER II

Varo amp;nbsp;eiuscopijs, lubæq; Mauriauxilijsæopei uero maiorfilius cumLabieno Scapulaq; amp;nbsp;parte exercitus propcrauitinHi{paniagt; ut deficientibus ad fe prouincialibus alias copias ex Hiïpanis amp;nbsp;Cel-tiberis amp;nbsp;mancipijs colligèrent,maioresq; apparatus facerent.tantç fuerePompeianorum reliquiæ,quas fuus imperator mente dijs adi-nientibus fugiens neglexerat. At in Africa militibus Catoni imperiu ultro offerèntibusjille recuïauit,cùm adefîènt legati côfulares in ex-ercitUjipfe uero nunquam dignitatem ampliorem prætura in Vrbe gefsiffet.Itaq; L.Scipio faftus Imperator,nis quoq; locis augebat amp;nbsp;exercebat copias :duoq; liaudquaquam contemnendi exercitus con tra Cæfàrem parabantur,alter in Africa,alter in Hilpania. Il 1 e Phar-làli biduo moratus ad celebrandamiacrificijs uiéloriam, reficien-dumq; feflum prælio militem,poft conceflàm Theflalis quorû auxi lijs ufus fuerat libertatem, Atheniefrbus quoq; fupplicibus dédit ue-niamhis uerbis: Quoties tandem uos ueftrapte culpa pereuntes fer-üabit maiorum uefrrorum gloria? tertia uero die profeélus efr uer-fus Orientem, quo Pompeium frigam iritendilTe didicerat : eo in itincre ob triremium inopiam modicis nauigijs Hellelpontü traijci cnti,in medio freto Cafrius cum parte triremiû luperuenit ad Phar-nacem properans:cumq; poflet tot trirémibus hofrem longe naui-* bus imparê opprimcre,norreda Cæfaris felicitate attonitus, ratusqj ilium contra fe nauigare de induftria,manus fupplices è triremi tendens orabat ueniam,moxq; clafrem ei dedidit. tantum poterat Cæfa rianæ felicitatis opinio.nec enim aliam caufam faéli uideo,nec puto præfentiorem fortunam unquam ilium expertum in rebus dubijs, quameum Cafriusuir bellicolüs, lxx. trirémibus in imparatum fortuite incidens, ne tentare quidem pugnara aufus efr: amp;nbsp;tame hic qui turpi metu obiter fe dedidit traijcienti, poft in Vrbeiamrerum potentem occidit:quo magis apparet tune eum territum celsifle for tunç extollenti Cælàrem.Ita præter expeéiationem feruatus,ubi tra-iecitlones amp;nbsp;Aeolas cæterasq; nationes, quî^magnamiliampenin-fulamquæ minor Afia diciturincolunt, per legatos ueniam petêtes recepitingratiam: auditoq; quodPompeiusin Aegyptum feratur, traiecit Rhodum : ac ne hic quidé expeiftato exercitu dum in unum cóueniret, confcenlîs Cafrianis amp;nbsp;Rhodijs trirémibus cum eis quas circa fe habebat copijs, nemini apperiés quo curium flexurus eflet, fub uefperam foluit, iufris alijs gubernatoribus ignem prætorianæ fequi,amp; lignum eiufdem interdiu: fuo uero iam longe à terra femo tus mandauit ut Alexandriam uerfus tenderet, atqj ita die tertia per altum eo dcueéfi luntjbi rcceptus eft à tutoribus regis adhuchçren tis circa

DE BELLIS

tis circa montem Caßium. ac primum propter infrequentiam fuo-rum dabàtfc otiö^comiter excipies obuios, amp;nbsp;uifendi caufa Vrbcm obambulandö mirabatür eiüs pu]cbritudinem3amp; fapientiçprofef-fores plerofq; flans audiebat t quod otium ei gratiam amp;nbsp;bonam exi-fliittationem parauit apud Alexandrinum populum. Sed ubi exerci tus eius appulit, de PothinO Acbillaq; flimpflt fupplicium ob fcelus. patratum in Pompeium t Tbeodotum üero tune elapfum, Caßius pofl égit in crucem inuentum in Afia. Alexandrinis autem ob banc rem tumu]tuantibüsgt;amp; exercitu regio Cæïàrcm inuadente, uario c-uentu certatüm efl aliquotics circa regiam amp;nbsp;in proximis littoribus, übietiam urgente bofte in mare defliijt, enatauitq; per longumfpa tium:amp; Alexandrini paludamento potiti affixerunt id trophæo. extrema pugna aduerfus ipflim regem in Nilo fuit^quç maxime uiflo* riam attulit. inter bas cotention es menfes nouem abfumpfit, donee Cleopatramlocofratris reginamfecit Aegypti,inNilumq;unacu ipfaquadringentisnauibus fubueébusperluftrauitregioné, amp;alio/ qui deuinébus fœmibæ corifuetudirte. uerùm hæc fîngula in rebus Âegyptijs prodemus accuratius. câputautéPompeij oblatumauer-fatus fèpeliri iußit in fuburbio, facellumq; ibi dedicauitNemefeos: fluodnoftraætatedumTraianus Aug. ludæosexitiali belloperfe-(AW.V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v^c/^t^.j,queretur,ab eis obpræfentemneceftitatemeftdirutû.HisapuclA-

lexandriam geftis Cæfàr per Syriam contra Pbarnacemraptim du-xit excrcitum:qui iam baud inafti conatu quædam Romanç ditionis loca occuparat, amp;nbsp;cum Domitio Cæfàris legato collatis fîgnis egrc-gie uicerat:au(ftoq; inde animo Amifum ponticam urbem diripuit, ciuesq; fub hafla uendidit, impuberibus ad unum exeébis omnibus, fed aduentante Cæfare territus ac faéborum pœnitens, legatos de pa ce mifit à ducentefimo ftadio j ferentes ei coronam auteam, amp;fâtis ftulte regis fui flliam offerentes in matrimonium. is poflquam intel lexitquibus cummandâtisuenirent,promouitexercitum,amp;inani-bus colloquijs legatos fruftratusjprocefsit ufq; ad caftra Pbarnacis. tumucroin bancuocem erumpens,Ergonôiamdabitpœnaspa-tricidarin equum infîlijt,amp; ad primüm clamorem editum, in fugam boflem uertit,magnamq; flragem edidit,adiutus circiter mille equi tibus qui primi procurrentem fecuti funt.quo tempore fertur dixif-\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe:ô te beatum Pompeie^ qui cum talibus bello Mithridatico decer«

tartSjMagni amp;nbsp;exiftirnationem amp;nbsp;cognomen adeptus es. in Vrbem quOq; de bac uiéboriafîc fcripfît: V E N r, vipi, v i c i. Pbarnaces contentus fuit in Bofporanum regnum à Pompeio fîbi traditumrc fugere. nec Cæfàri uacabat eum perfequi, amp;nbsp;in tam paruis negotijs bærcrc

CrVILIEVS LIBER II

hærére,tot bellis in cliuerfum retrahetibus. quare in Aßam tranfcur tens obiter colligebat pecunia, magna publicanorum per fingulos populos acerbe exigentiû inuidia, ut diximus in rebus Àfiaticis.bçc per nuncios faâus certior, agitari feditionibus Vrbem, amp;nbsp;Antoniû magiflrum equitumin foro ftationem habere cum exercitu, omnibus negotijs intermißis,illö properauit. ad cuius aduentum feditio guidem Vrbanaconquieuit, uerùmalia militarism ipfum coorta cftjpollicita ad Pharfalum^necdum exfbluta,repræfentari fibi flagi-tantibus,qui eo prælio nauarant operam,amp; mißionem poflulanti-bus ut cmeritis.ille caufabatur nondum abfolutam uidoriam Phar-falicam,durante bello in Africa:quo confeéto fpem eorûhaudqua-quamforeirritam.fimulq; alias millenas drachmas uiritim promit-tebat. refponfum efl odiolè: non pollicitis ïîbi opus efle,fed prælen tipecunia: amp;nbsp;Saluftio Crifpo internuncio fugafaluti fuit.hoc cogni to Cæfàr, legionem Antonianam qüæ Vrbi præfidio fuerat, difpo-fuit circum asdes fuas,amp; ad uiarum exitus, metuens ne irati ad rapi-nas uerterêtur.ipfe omnibus dehortantibus ne fe cômitteretfuren-timultitudini, infigni audaciatumultuantibus etiamtum repente fu peruenitin campo Martiô,amp;fuperiorem locum afcendit. ilîi non-dumfedatijfedinermesaccurrerunt, ex more confalutantesimpe-ratorem,amp; iufsi quid pofLularent dicere,de donatiuo quidem præ-fentem appellare non aufi,ut in re improuifà,quod modeflius uide-batur, mißionem clamoribus pctebant, fperantes eum, quippe qui exercitu opus haberet,ad prodigandas belli reliquiaSjultro mentio-tiemdonatiuifaéfurum. ille ueropræter omnium opinionem nihil cunâatuSjdimittere ferefpondit.quibus magis etiam attonitis lt;amp;nbsp;o/ ninino filentibus, adiecit : dabo tarnen uobis quicquid fum pollici-tusjubi triumphauero cum alijs. ad hanc ut expeéfatam ita clemente uocempudor continuo fubijteos amp;æmulâtio,reputantes abfurdû fore,fi ip fis imperatorem fuum tædio bellorum deferentibus,trium pbum eius fequantur alij; ipfi uero lucris careant quæ fperâda erant e bello Africano, amp;nbsp;inuifos fe reddant tam Cæfarianis quàm aduer -fispartibus.id metuenteshærebant filendo, fperantes Cælârem fîbi ^liquid remilTurum, amp;nbsp;propter inftantem neceßitatcm mutaturum fententiam.fed cùm ille pariter fileret,amicis hortantibus ut aliquid infuper eis diceret,nec paucis eisq; duris uerbis cômilitoncs fulpen fosrelinqueret:rurfus exordiens quirites eos appellauitno milites: quod erat fignum iam dimiflos efle à militia.hoc non tulerunt taci-ti,fedcôclamantes oftenderuntpœnitentiam : rogabantq;utliceret Cbi cum eo militare diutius.Cçfire uero auerfinte defcendente e tribunal!

z64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

tribunali^magis etiam conclamatum eft,maneret,amp; poenas de fefu-meret.rtetit il 1 e nee procedèhs nee reuertens, fingens fe non expedi re confilium» tandem rcuerfus ait, puniendum quidem neminem: dolere tame fibi quod decumani femper prælati alijs,talcs tumultus cierent.amp; adiecit: mifsioné uobis do, reddituros tarnen amp;nbsp;promif-fa fimul atq; reuerfus fucro ex Africa, dabo amp;nbsp;agros omnibus finito bello,non ut Sylla ereptos alijs‘.amp; colonos mifcendo ïpoliatis,ada-lendam utrorumq; fimultatem perpetuamïfed agrum publicum,amp; mcas priuatas poffeßiones diuidam : amp;nbsp;ü hi non fuffccerint, cmam meispecunijs.tumüero omnibus applaudcntibus amp;acclamatibus, foli decumani moefti erant, quafi pertinaciter infenfum haberet Cae faremrpoftulabatq; ut in decimu quenq; capitaliter more maiorum animaduerteret. ille nolens amplius exacerbare,quod uideretferio poenitentes,uniuerfos recepit in gratiam : moxq; ad bellum Africa-numprofeélus eft:amp;aRhegio Meftanumtranfueéfus, àfreto Lil/’ bæum ufq; duxit exercitum. ibi poftquam cognouit Catonemcum claftè amp;nbsp;terreftrium copiarum parte præfidio efte Vticç, in qua ap« paratus belli erat rep oft tus, amp;nbsp;ibidem trecentos qui in fenatus fpeci cm iamdudum prçerant belli confilijs.cçterumL.Scipionêlmpera torem cum optimatibus apud Adrumetum habere exercitum,traie cit contra hunc: quern cum audiffet ad lubam profeâ:um,aciem ante illius caftra explicuit, opportune naéfus ipfius imperatoris abfen tiam.necLabienusPctreiusq; legatidetreélaruntprælium,repreftè runtq; Cçbrianos egregiè:iamq; fufos perftquebantur cotemptina, cumLabienum equus in uetre faucius excufsit. amp;nbsp;ipfe quidem fuo-rum fuccurfti ereptus eft : Petreius uero contentus prasfenti experi-mento uirtutis militum,amp; ratus fe pofte quandolibet uincere, ceci-nit receptuijdicens proximisiNon eft fraudandus imperator nofter Scipio laude uidoriæ. Ita tunc quoq; plurimum ualuitfortunaCæ-ßris, dum hoftes in media uidloria fegnefeentes, fruéfum eius emi-ferunt c manibus.ipfe Cæfar fertur unus fe oppofuifte hofti,fugicf^quot; busalijs omnibusiatq; etiam aquiliferum quendamfuamanuretra-xiftein prima aciem, cum Petreius in caftra fe recepit, quem libenter in hoc imitatus eft. amp;nbsp;huius quidem primæ Cæfarianorum in Africa pugnç hie fuit exitus.nec multo poft cum diceretur aduen tare Scipione cum olt;fto legionibus, equitum uiginti milibus, quorum magna pars Afri eftent, magnoq; cetratoru numero amp;nbsp;elepha-tisx xx.ftmulq; lubam regem cum peditum circitertriginta milia, equitum Numidarum ferme xx. milibus, amp;multisiaculatoribus, clephantisq;alijs lx.incxercituCæfarianopauorcutumultufub-

ortus

CIVILIBVS LIBER II

’ortus eft, partim ob rem femel tentatä parum fejiciter, partim quod formidandus uideretur hoftis,uel numero, uel üiftute,maximc Nu niidarum cquitum : præterq; inaftuetis cum elepnantis cogf edi ter ror auélus eft.Sed poftquam nunciatum eft alium Maurorum’ regu lumBocchum,occupafle Cirtamlubæ regiam, domeftico pericu-lo retiocatus propere in regnum reduxit exercitum, triginta folum clepbantis apud Scipionem relidis. Cçfàriani uero in tantum rece-perunt animos, ut quintani elephantis fe opporii depofcerent, eoq; impeträtö egregie uinceret ï undehodieq; eius legionis elepbantes funt inftgnia.cæterùnl prælium id ex omni parte laboriofùm ac ua-rium circa uefperam demum uiftoria Cæfàris ftnitum cft:caftris e-tiâni bôftiüm expUgnatis, amp;nbsp;node demû abfoluto negotio. boftes pafsim diftugere quà quifq; poteratiScipio cum Afranio omrftä return cura pér mare fugam tcrttauit cum x i i.apertis nauibus ita bic quôq; exercitus ex L x x x, fermé conflatus milibus, longa duratus militia, amp;nbsp;animoftor redditus à pugna proxima,renôuato prælio in üniuerfum afflidus eft,non fine ingenti gloria Cçïâris,etiam profli gatorum confeßione,qui ftiam cladcm illius inuidæ fortunç magis imputabant,quàm fuæignauiç.Sic enim iudicabant,res perditas du cum imperitia, qui nec bellum trahedo conati fint hoftem in alieno folo ad comeatuum inopiam redigere,nec primam uidoriam cura-rint abfoluere.bis Vticam nunciatis tertia die poft quàm pugnatum cft,amp; Cæfare mox fecuto nuncios, omnes ad mga uerfi funt,ne Ca/ tonequidem retinete: quinaues’etiam dabatrogantibus nobilibus: ipfe uero conftanter manebat. amp;nbsp;cû V ticenfes pollicerent prius pro îHo quàm pro feipfis deprecari, fubridês negauit fibi opus efle ullis conciliatoribus,addens non ignorare id Cæfàrem.obfignatis deinde tbefauris omnibus,amp; fyngrapbis ad unam traditis V ticêfium ma giftratuijuefpere lotus coenauit,amp;fedens cibumfumpfit,utpoft ne ccmPopcij erat folitus, nihil de côfueta uiuendi ratione mutas,nec largius necparcius fruens appofitis; amp;familiariter cumhis qui ade-rant garriês,de illis qui c portu foluerant, interrogabat de uento an fccundus efteteis, quantumq;prouedi efl'ent,amp;an putatentextra confpedum foreprius quàmmane Cæfarfuperueniat.acne dormi-tum quidê difcedés,quicquam mutauit de more pnftino,nifi quod filium magis comiter coplexus cft.ut uero gladium ad ledum ex mo tenon reperit,exclanviuitfè prodi à domefticis. quod enim fuper-cfletelum,fi nodu inuadatur ab hoftibus?cu^; illi rogarent nequid duriusin fe confulcret, quiefceret potiüs fine gladio, crédit»ilius e-tiam dixit:quafi,fî mori libeat,non poßim aut parieti caput illi der e,

Appia«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z aut

'xdé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ DE BELLI S

aut ueftibu^me fuffocare,aut prçcipitare, aut cohibito ïpin’tu encca re.bis Sc alijs diétis perfuafit eis ut gladium loco fuo reponeret.quo fafto,popofeit Platohis librum de Anima, amp;nbsp;perlegit: moxq; ratus ’dormire qui erant pro foribus,inflixit fibi uuJnus fub peélore. cum autem inteftinaprocidiflcntgt;amp; exauditus effet quidam gemitus,ac-cürrerunt amp;nbsp;alij amp;nbsp;medici,qui adhuc recentia in uulnus retruferut, confutumq; obuinxerunt fafeijs. die fe rccolligens^ßmuläbit errati 'pccnitentiam,amp; gratias agebat opem feretibus, addens fomno fbi iam opus.illis uero cum gladio digreßis, atq; etiam foribus quo ma gis quiefccret occlufis, dum dormire creditur, fenfim difrupitfafei asfuturasq; uulneris, «Screuulfa euentre intefbnamoreferædigi-tis unguibusq; lacerauit,donec cxhalaret animam:anno ætatis circi ter quinquagefimo . habitus uir omniu grauißimus tenaeißimusq; propofiti,ut qui iuftum ac hóneftum, no ex uulgi moribus,mctirê tur:fed reftis atq; generofis rationibus.Marciam tarnen Philippifir liam cumuirginem duxißet, ualde dileftam, amp;nbsp;comuniumlibcrq-rum iam matrem,Hortenfio ceßit amico,liborum Sc fœcundç uxo ris, quibus eatenus carucrat cupido, donee exillo quoquematrem fäftam domum recepit quafi ufurariam. Huiufmodi fuit Gato, ab Vticenfibusfepultus magnißce. cuius morte audita Cæfar ait:inui-dit mihi Cato pulchrum ïpecimen. cæterum cum Cicero librum indefunfhilaudem edidiflet inferiptum c a t o, contra Cæûr accu îàtionem eins inferipfit hoc titulo: antic a to. Atlubacum Pct-treio ubi didicerant quæ acciderant, nullam uidentes reliquamaut fugam aut falutem,in cænaculo mutuis conciderunt uulneribus.re-gnum Mauritania^ Cçfar tributarium Pop.Ro. reddidit,eiq; Salufti urn Crifpum præfecitugnouitq; Vticenfibus Sc Catonis filio; filiam quoq; Pompeij in ea urbe deprehenßm,cum duobus liberis,adfra trem rnulieris mißt incolumem:ex il lis uero trecentis necauit quot^ quotineius poteftatemredadifunt. AtL^ Scipio imperator flufti-bus iaftatus in hofhles naues incidit:quas cum euadere non poffet, -gladio fe prius manu fua transfixum,in mare dedit præcipitem. atq; ita in Africa quoq; debellatum efl; à Cæ^re. qui reuerfus in Vrbem 111 i.fimul triumphos duxit:de Gallis unum,quoru multas magnas nationes adiecitimpcrio, deficietesq; retraxit ad officium. alium de ]?harnace,Ponticu:alium Africanum, de Afris: qui Scipioncm bel-lo iuuerant, in quo lubæfilius luba hifloricus infans etiam turn tra-duéfus efl.duxit Sc alium de Aegyptijs, quos in Nilo uicerat nauali prælio, eumq;inferuitmcdiu,Gallicum inter amp;nbsp;Ponticu. Sc quam-uis de Romanis triumphatumnofitquippe ciuibus, quódnecip^ decorum

CIVILIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

decorum foret, amp;nbsp;populo Romano infauRißimu, tarnen translata? funt in pompa pifturæ omnium illarum cladium, atq; etiam uiroru effigies, abfq; unius Pompeij imagine, hunc enim folum oftentare eft ueritus,propter recens eius defiderium publicum.populus tarne ne metu quidem cohiberi potuit,quin malis fuis ingemifeeret^prç-cipuè cumagnofeeret L. Scipionem imperatorem in medio mari fuapte manu fauciatum in undas è naui cadere, Petreium uero in cæ naculo:Catonem item non fecius quambeffiamunguibus difeerpe refuametipfiusuifeera. AcbillæueroPothiniq; cafus tamplaufibi^ lis fuit, quàm fuga Pbarnacis ridicula. fed amp;nbsp;pecunia; traduéfæ per hostriumphos LX M.talentorumproditu cft,amp;dimidiumtalentü: infuper coronasaureashhdcc c xxii.pódoxxmc c cc xi i if exquarum pretio mox poft triumphum perfolutum eft militi,etiam eüau(ftario,quicquidpromiferat,militib.quinquies millenædracb-mæ Atticæ, duplum cêturionibus,tribunis amp;nbsp;præfeéfis alarum qua druplû; plebi uiritim mina Attica, édita funt amp;nbsp;uaria fpeftacula, cir cenfium,muficorû,millenorumpedituminterfecôcurrentiupræ-lio,ducenoru item equitumtrurftim aliud equitum et peditum pro-mifeuè pugnantium.comifti funt amp;nbsp;uiceni elepbanti,amp; nauale præ-liumrepræfentatum quadringenis utrinq; remigibus, millenis fo-cijs naualibus decertantibus. dedicataôîædes Veneri genitrici ex uoto côcepto inftantepugnaadPbarfalum,fanumqi ædiadditum, quod forum Populo Romano efle uoluitmon rerum uenalium,fed agendis litibus, qualia Perfis quoq ue funt fora, ubi redduntur iura, amp;nbsp;difeuntur etiam. ad deæ latus emgiem Cleopatræ ftatuit, quæ bo diéque iuxtà uifitur. cenfu deinde aélo ferme dimidio minus capi-tum cenfum eft, quàm ante buius belli ciuilis initium.in tantum affli xitrempublicam contentio duorum ciuium.Ipfe uero iam quartùm Cos. expeditionem contra iuniorêPompeium fecitin Hifpaniam, quodunum reliquum erat ciuilium bellorumneutiquam contem-nendum.nam optimatium quotquot euaferant ex Africa,eo cocur-rebant, amp;nbsp;exercitus Pbarfalicæ Africanæq; cladis fuperftes eo con-uencrat,fupplemento addidito ex ualidis ac pugnacibus Hifpanoru Geltiberorûq; gentibus: amp;nbsp;mancipiorû quoq; turba fequebatur ca-ftraPompeiana,qui iam quartum annum exerciti, promptifsimè o-peram fuam offerebant fubituro extrema certaminis aliam: id quod maxime fefellitPompcium, utnibil cunéfatus auderetuenienti Cæ-fari occurrere,nequicquam monétibusfenioribus,quosPbarfali-ca Africanaq; pugna cautiores fecerat gt;nbsp;ut bellum trabendo boftiles opes attercret,amp; in alieno folo morantes redigeret ad inopiam. V e-

Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z 2 nerat

D E B E L LI s

neratcnim CçGr e'^quo Vrbem exiintclieuigefimafcptima,cumim pedimentisemenfus uiamlongißimam: necunquam antèillius cx-ercitus minus fuit alacris, ut qui exiftimaret fibi rem cffe cumhofli-uaa mukitudine armorum pcritajamp; tune præ defperationc nihil no aufura.quibus de caufis ne Cæfàr quidem properabat,donee Pom-peius deliberanti aHultans exprobrauit ignauiam:quod ille nonfe-rensfuos in aciem deduxitante Cordubam, tuequoq; data Venerc pro teflerarPorapeianis uero teflera fuit Pietas.ut uero figna collata funt5 Cæfarianis præ pauore fegnius rem aggrefsis, imperatoripfe deos omnes in uota uocabatjfublatis ad cçlû manibus,ne uno igno-miniöfo confliftu abolerenturtot egregiæ uiéforiæ: difeurrensq; inter milites hortabatur cos fublata à facie galea, quo magis agnitus pudorem eis incuterelzqui nec fic quidem metu remiferunt, donee ipfearrepto cuiuida clypeo, fie proximos tribunos increpauif.Iam nunc amp;nbsp;mihi uitç finis erit,5c uobis militiæzfimulq; ita procurrit,ut. decern tantum pedes ab bofte diftaret,ducentis interim telis appeti-tus,quorum parte declinauit flexu corporis,partem excepit clypeo. turn uero tribuni certatim texerunt cius latera, amp;nbsp;totus exercitus ma gno impetu prouolas per totam diem dubio Marte cotinuauitprç-: liumtfub uelperam tandem potitus uiéfória.Fertur eius di(ftum:fæ-pe fe ccrtalTe de uiéf oriagt;tunc uero de uita. poft earn cladem Pom-peianis compulfis intra Gordubam, Cæfar ueritus ne hoftis inde lapfus redintegraret præiium gt;nbsp;iufiit eos circumuallari. at miles iam fefiTus corpora armaq; cæforum aggefta humi haftis confixit, amp;nbsp;ex-, cubauitad huiufmodi uallifpeciem. fequenti die urbs capta eft, ex Pompeianis ducibus Scapula confcenforogofeipiumexufsit.Varf lt;amp;nbsp;Labieni amp;nbsp;cæieroru nobibu capita ad Cçfaremfunt relata. Pom-peius è pugna fiigit cu c L.equitibus uerfus Garteiamgt;ubi claftemha bebat, intraünq; in naualia priuato cultu delatus leéfica. fed cuhos quoq; defperareanimaduertifteti,metucnsne dederetur, rurfumna; uicula confeenfa cœpit fugere.amp; cum hæfiftèt pedem implicitusfu-' niculo,eum præcidere uoTens quidam talum per errore iecuittqua-propter ad uillam quandam appcllens,uulnus curauit.fed cum amp;nbsp;il-Jùc ueftigatores tenderent, fugam arripuit per fentes amp;nbsp;afpreta fpi-nis uulnus pungentibus, tandemq; lafius fiib quadamftdit arbore: ubi deprehenfus à perfecutoribus itrenue répugnas occubuit.caput/ ad fe relatum Cæfar fepeliri iufsit. ita hoc quoq; bellum uno confli-iftu, prçter opinione finitum eft.eis qui cladem banc euafere,minor Pompeij frater prænomine Sextus, fuitreceptaculo. uerumis turn Jatitans amp;nbsp;fugitans Jatrocinabatur. At Cæfarin Vrbem properauib fublatis

cryiLiBvs LIBER n

fublatis omnino bellis ciuilibus,timendus amp;nbsp;illuftris quantü ad eam dicm nemo alius.quamobrcm ad emerédam gratiam omnes huma-nidiuiniq; honores ei congeftifunt, fàcrificia, certamina, donaria in omnibus templis amp;nbsp;locispublicis,perßngulas tribus amp;nbsp;per omnes nationes, perq; régna iöciorum amp;nbsp;amicorum populi Romani: effigies quoq; eius uario habitu proponebantur, nonrtüllæ querna ciuica ornatægt;quafi fèruatoris fiiæ patriç:quo gencre olim ciues ho norabant eos qui fiilutem ipforum protexiflent.appellatus eft amp;nbsp;pater patriæjamp;didator perpetuus,amp; confulindecenniujamp;fàcrofàn-ófus'.decretumq; utiusredderetinfellis eburneis auréifue, amp;nbsp;ut inter facrifidandum triumphali ueRe utcreturrutq; publice folenni-bus'iacris celebrarentur dies, quibus infigniores uiótorias adeptus fucrat: amp;titfinguiis luftris facerdotesac ueftales publica uota pro cius falute facerent:ut qui magiflratus inirent, iurarent fe nullis eius decretis refragaturos . amp;nbsp;inhorforem natalis eius quintilem mefern mutato nomine uocari placuitlulium.templa etiam multa tanquam deo exfenatus confulto décréta funt:amp;in his unu ipfi Clementiæq; comune, in quo fimulacra eorum iungerent dexteras. Ita cuius do-minationem timebant,eius expetebant uotis publicis dementia, ncc deerant qui regem appellandumcenferent, donee ipfeconantibus idinterminatüs eft,infauftum nomen auerfatus, poft execrationem cius iam inde à maioribus.cohortes etiam prçtorias,quibus belloru. tempöfeprofatellitio ufus fuerat,amouitafiii cuftodia, contentus fobs apparitoribus publicisan eo ftatureddenti ius pro roftris fena tus præeuntibus confulibus quadecebathonorificentiadecretafii-pradiéta obtulit : qui dextram quidem ftngulis præbuit,fed uniuer-Rs neC accedentibus a{îùrrexit,nec coram fe ftantibusrfed affeétatio nemregni criminantibus deditanfam hanc quoq;: acceptisq; cæte-rishonoribus abfq; decenni confulatu, in annum fequentcni deft -gnauit confules i feipfum amp;nbsp;Antonium fuum magiftrum equitum, Lepido iufto in AntoniJ dignitatem fuccederc, qui tum per amicos. adminiftrabatHifpaniam prouinciam. exulibus quoq; reditum con cefsit,exceptis caufts nefarijs:amp;aduerfç fadioni uenia, multisq; qui 3rma contra ipfum tulerant. eodem tempore alijs annuos magiftra-tusjâbjs prouinciarum exercituumq; præfeéturas credidit: id quod Waxime populo fpem fccit,fore ut reftituat eis rempublicam, quern admodum Sylla parem potentiâ adeptus fecerat.fed ea fpes ipfos fe-fcllit.cæterû quidam eX his quirumore de regno confirmatum uole ^änt,ciusftatuaelaureäimpofuit, intertexta albis fafeijs: que trib. pl. Marullus Cæfetiusq; requifitum amp;nbsp;inuentum coniecerunt in carçe-, Appidw» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i 3 rem

2.7»

rem,quafi gratißcaturi Gæfari,fî quis mehtioneitt regni facerct.fflU taintcrminatusiJlejfadum corûçquo tulit animo : atq; etiam alios in comitio fe regem falutantcs, utfenfitfecutumindcplcbisgcmi-tum,arguto diélo repulit, non Regem fc eflè fed Cæïàrem:quafi erratum elTet in cognomine * cæterum cum Marullus huius quoq; û' lutationis primos autores tanquam reos per apparitores ad fuuin tribunal trahi iuberet, Cæiàrimpatiêtioriamapudfenatum deMa-rullo collegisq; eR queRus,quôd malo dolo inuidiam affedatæty-rannidis ei facerent. amp;nbsp;addidit : dignos quidem eflc pœna extrema, fatis tarnen fore fi à magiftratu fimul amp;nbsp;îenatu fubmoueantur. quac res maxime confirmauit opinionem affcéfatæ huius appellationis, qua fi animo tyrannico tentareturmultitudinis patientia.namamp;R^ gemnominafle crimen erat, amp;tribunorumplebis potefias ficrO' fanéfafàcramento antiquo amp;nbsp;priicorumlegibus ;amp;augebatindi-gnationem non expeftari magifiratus propinquû terminum.quod amp;nbsp;ipfe ubi fcnfit, faéli pœnitens quod turn primum pacis tempore potefiatem excrcuifiet morofius, fertur amicis mandaïTe utcaute a-gerent,quando inimicianßmquaefitamiam habeant. quibusro-gantibus,num permitteretfe denuofiipari Hifpanicis cohortibusgt; refpoditmihil miferius continua euftodia. id enim efle femper fol-liciti.nec tarnen ceflarunt conatus regnum illius aficrentiu.led cum pro rofirislupercaliafpeéfaretin fella aurea,Antoniusipfius in eo-fulatu collega, difeurrensnudus amp;unlt;Rus, utmos eft per idfolen-nelupcrcis, confeendensq; roftra diadema capiti eius impofuit. ad quod fpeiftaculu cumpaucoruplaufusfequeretur, plunugcmitus, ille abiecit diadema: quod Antonius ei rurfus impofuit, Cæfàr ucro iteru abiecit. his ita cótendentibus populus fpeélabat filens amp;nbsp;incer tus quonam res euaderet. ut uero uiditperuiciffe Cæfàrc, acclama-uit fuauiter,faufta ill i coprecans omnia, quod rcieciffet alteru. poft hæc fiue defperans fiue pertefus ab incepto deftitit uitans inuidiam: amp;nbsp;Liel ut V rbê propter inimicos fufpeéf â relinqueret,uel ut firmio-ri uteretur ualetudine,quæ comitiali malo amp;nbsp;repentinis animi deli-quijs nunquam magis tetabatur quam in ocio, cogitauit expeditio-nem longinquam contra Getas amp;nbsp;Parthos. Getas duram amp;nbsp;bellico-fam uicinamtj; getemuolens prior aggredi : deParthisuero poenas. fumere,propter ea quæ in Crafîum contra foedus patrauerant. præ-mifit ergo trans finum Adriaticum legiones fcdecim,amp; equitum de cem milia:moxq; alius rumor fparfiis eft, Sibyllinum extare oracu-Jum,nifi régis dudu aRomanis Parthos non pofte fubigi.unde quidam aufi funt palam iadare, op örtere eum Romanorü quide Difta-

torem

r

CIVïLIBVS I, IB ER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X71

torcmimperatoremq; appellari,autfi quod nômcnlit regio pîaufi-bilius: cæterarum uero gentium quæfub Romano cenfcntur impe-riOjdifertc regem nominari .111 e hoc quoq; reGufàto,omnino cura-bat ut quatn primû exiret Vrbcm, in qua laboraret inuidia. uerùm quatriduo ante diem profeéiioni deftinatam confolTus eft ab inimi-cisin curia : fiue ob Jiuorem tantæ felicitatis ac potentiæiam nimiæ comitem; fiue, ut illi præ fe ferebant, dcfiderio priftinæ reipublicæ. Uerebanturenimnedcuiélishisquoq; getibuscitra côtrouerfiam rexfieret.itaq; hoc opus aggreßi uidêtur per occafionê folius nomi nis, cum reuera diélator nihil à rege différât, eius coiurationis duo fuereprincipes gt;nbsp;M. Brutus Cepio, Bruti illius Syllanistemporibus interfedi films, qui ad Cæûrem ipfiim cofugerat pofi cladem Phar falicam ; amp;nbsp;C. Caßius,qui ei triremes in Hellefponto tradiderat,am bo Pompeianarum partium.ex ipfius uero intimis amicis,Decimus Brutus Albinus : omnes femper in honore ac fide apud eum habiti, quorum in maximis rebus opera ufus fuerat : amp;nbsp;iturus ad Africanu bellum, eis exercitus dederatj, Galliasq;prouinciascommiferat, De cimo Bruto tranfalpinam, Marco cilalpinam.erant turn defignati prætores urbani Brutus amp;nbsp;Cafsius, contendebantq; de iurifdiâio-ne, quæ inter ciues uocaturhoneratior quàm altera: fiue id per am-bitionem faciebant, fiue fiélè,quo minus uiderentur confpirare per omnia.Cæfar dcledus arbiter^amicis dixifle ferturræquum qui-dem pofiulare Caßium,fe tame Bruto gratificaturu. ita in omnibus ïebuseûhonorabatfiimmaprofequensbeneuolentia. nam amp;nbsp;filius ipfiusputabatur,quodadamatus fuiffeta Seruilia Catonis forore, quo tepore Brutus ex ea eft genitus. qua propter in Pharlalica uiélo ria diligeter mâdaffè ducibus dicitur,ut omnino feruaret eu incolu-mem.ille tarnen fiue ingratus, fiue ignoras, aut no credés, aut pudo ri fibiducens matris impudicitiam,fiuelibertatisamorepatriampa tri præferens,fiue quod cftTet illius prifeiBr uti regia expulforis progenies : irritatus etia opprobrijs populi, qui ftatuis antiqui Bruti, amp;nbsp;bums prætoris tribunal! clàm affcribebat uerba huiufmodi : Brute largitionibus corrumperis. Brute mortuus es,utinam nunc adeftes: aut dégénérés habes pofteros, aut non es eorum progenitor, his in-quam amp;nbsp;huiufmodi alijs iuuenis ille accenfiis eft ad facinus, quafi di gnumfuis maioribus. necdu refrixeratregnimentio, cu paulo ante ^fenatus habedus effet, Caßius apprehenfo Bruto: Quidfaciemus, inquit,fi adulatores Cçlàris de regno eius retulerint?tu Brutus nega uitfeinterforefenatui. cuq; dcnuorogarctille. Quid fi uocemur ut

2 4. prætores

zrî' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

prætorcSjquid tum faci^mus ó bone?Propugnator, înquit, cro pa-triæ ad mortem ufq;.turn Caßius eum Gomplcxus:Ecquem,inquit, ex optimatibus afcifccs ad hoc côfilium?nifi forte putas opificcs aut caupones tuum tribunal occulteiftfcribiillare, amp;. non potius optimum quemq; ciuium, qui ab alijs prætoribus Circenfes aut Africa • norum Uenationes expeéfat : à te uero libçrtatem, utrem maioribus tuis débita.ita quç dudum in animo habuerat,tum primû aperuerüt ïîbi inüicem,ac mox amicorü quoqî prætentabant mente, atq; Cæla rianbrû etiâ, ut qucnq; norat in utraq; faéfione audacißiminpcrtra xeruntq; in focietaté è familiaribus duos fratres Ceciliû amp;nbsp;Bucolia-nû.PrçtereaRubriùRegé,QiLigariû,M.Spuriû,Seruiliù Galbam, Sextiüm Nafonem,Pontium AqUilamgt; omnes bos fuîcfaébionis.'ex Œîàrianis uero amicis Decimûjdc quo iam dixi, C.Cafc3m,Trebo niumgt;T ullium Cimbrum, Minucium Bafilum. ut uero ui fi funt fa-* tis fociôrû habere,non comunicanda rem pluribus ratijCÔlpiraue-runt àbfq; iureiurado amp;nbsp;uiélimis, nemo tarnen aut mutauitanimu, aut negotiû prodidit^tempus tatum captabatur amp;nbsp;locus * amp;nbsp;urgebat breuitas temporis, in/lante profcftiône Cæfàris ad diem quartum, quando adhibiturus erat Satellites ad corporis cuRodiam. locus aut curia placuit:quod exiftimarent fènatores quamuis non præmoni-tos,tamen cofpefto facinore adiuturos cupide:quod èc Romulo ac cidifl'efertur,poRqregiampoteRaté intyrannidemuerterat.itaq; hoc facinus illi fore fimile,præfertim non clàm patratumjfcdin ipfa curia,idq; exrepublica: necpericulû foreàCæfirianoexercitu,ut parte Romani populi: cæterû præmia manere ipfos autores tantifa-f cinoris manifeflarios.quapropter cunébis locûrei gerêdç Curiâ de-f Rinantibus,de modo aggrediendæ nô coueniebat, ahjs Aritonium etiam unàtollendûcéfentibus,coliegam Œfàris amp;amicorû potem tißimu,militibusq; familiarißimu.Bruto uero cotradicente,exfolQ Cæûretyranniciciarû decüs petendû, quafiregeoccideret: quodlî amp;amfcos eiusinterimerét,foreut inimicitijs priuatis amp;Pôpei3næ faébiohi facinus id imputet.amp; uicithæcïèntentia,nec aliud cxpeRa-batur ^ut fenatus coiret.pridie Uero Cçfàr cænaturus apud Lepidu magiRrû equitu,Decimû Brutû Albinûfecûadduxit, ortaq;inter pocula quæftiône, quæ mors homini eflet optima: alijs aliud genus præôptatibus,ipfe ünus repentihaalijs prætulit. atq; ita Rbimetipß uates faébus^de craRinis negotijs amplius confabulatus eR.ab ca co-potationelanguidiorêuxor Galpurhià cruentis moleRatafomniJs, non Rnebatprogredi.lacrificanti quoq; neclitanti multa Rgna ob? lata funthorrenda: iamqj Antonio mandatums erat utiènatum di-, mitteret

CIVILIBVS LlBËR II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Witteret, cum Decimus Brutus ei perfuafit, fatius elTe ad euitandam iuperbiæcontemptiq; fenatus opinionera, utipfeiret dimitteretq;* lt;]uamobrem Icdica delatus eft in curiam.Ludi tum erat in Pompeij tlieatro,amp; fenatus imminentes buic ædes petijt, ut mos eft ipeélacu lorum têpore. eó mane Brutus amp;nbsp;Caßius prætores in porticu ante theatrum magna tranquillitateius rcddebantpetentibus:fed ubi cö gnouerunt Cæfàrem non litare, ideoq; fenatum differri, ualde tur-babanturrcum quidam apprehenfà manu Cafcæ:Tu,inquit,me ami cum celafti, fed Brutus mihi retulit. amp;nbsp;Cafca quidem præ cólcientia repente exhorruit.tum alter fubridens:V nde igitur ti bi erit ad ædi-litatcm pecunia? amp;nbsp;Cafca ei retulit.ipfos uero Brutum amp;nbsp;Cafsium co gitabundos amp;nbsp;inter fe colloquetes, cum feduxiflèt unus fenatorum Popilius Lænas fie allocutus eft : Deos precor ut bene uertat quod babetis in animo:fimulq; iußit accelerarent .illi turbati præ metu fi-luerunt.cum uero iam in lexica deferretur Cçfar,domefticorû qui- • damindicaturusquæde infidijs paratis didicerat, curfimuenitad Calpurniammec aliud prolocutus quàm opus fe habere Cæfàris col loquio,de rebus urgetibusîexpedabat eius è curia reditum,quianô perfeftèremintellexerat. cæterùmhofpes eius Artemidorus Gnidi Us in curiam accurrés,fuperuenit recens occifo» alius tabellas etiam infidiarum indices ante curiam fàcrificanti obtulit; fed ille nihil mo ratus introgreflus eft. tabellæpôft repertæfuntin manu occifi. ex-feendenti uero è leéfica occurrit Lænas,is qui paulo ante Caßio be-gt; ne precatus fuerat, cum eoq; folus ferio locutus eft. quo uifo territi funt côiurationis principes, maximd quod longior effet fermonaq; fibiinuiceminnuebant,utfeipfos priufquamcomprehenderentur transfigerent. fed ùcm magis ac magis obferuantibus geftus Læna-tis fimilior uideretur precanti aliquid quàm indicanti, differebant. ut uero poft fermonem uiderunt agentem gratias, receperunt ani-muni.eft autem mos magiftratibus curiam intraturis, prius uti aru-fpicurn opera,ac rurfum in prima Cæfàris uiélima cor defuit, uel ut alij dicunt, caput extarum. id evim arufpex interpretaretur letale fignum,ridens ille ait,in Hifpania quoq; cum Popeio dimicaturo ab-latum fimile.cumq; arufpex refpondiflet, turn quoq; magnum eum adilfe diferimen capitis, nunc uero maius etiam exta minari, Cæfar iufsit aliam maélari uiâ:imam:amp; cum ne turn quidem litaret,ueritus fenatum morari diutius,inimicis amicorû fpecie urgcntibus,intro-greflus eft contempto periculo . ncceffe enim erat euenire ei quods cuenit. ad Antonium uero pro foribus cofabulatione diftinendum feli^us eft Trebonius: cæteriCæfarem infçlla circumftiteruntex

more

DE BELLIS

more amickiæ,fub uefte inâruéli paruis gladijs. ibiTullius Cinibcr exaduerfo ftas,fratri exulantirogabat reditum:amp; pernegatis quafi ampliuS deprecaturuSj apprehêdit togam purpuream: eamq; in eer uicem eius retorquendo ac trabendo exclamauit:Quid ceflatis amici j* Cafca uero primus omnium gladio fuperne eius iugülum petijt, fed aberras peélus uuluerauit. tum Cæfàr repulfo Cimbro, amp;nbsp;Cafeæ manu correpta,de fella defilijt,amp; in ipfum Cafeam fecit impetum.in ea colluélatione alius latus eius perfodit gladiolo,Cafsius uulnus in fîixit in faciem,Brutus femur fuffodit,Bucolianus fauciauit occiput: ita ut Cælar furens frendêsq; feræ modo, nunc in hune, nunc inillû fe obuerteret.porro poftiélumBruti,iam deficiens uefle caput ob-uoluit,amp; finu deduâo honeBe cecidit ad PompeiJ ftatuam.illiuero in iacentê ctiam pergebat ïæuire, donee x x 111. plagæinflidæfunt corpori:ita ut dum certatim appetitur, per errorem alius percuteret alium. Perpetrato autê ab homicidis hoc feclere, in fàcrato loco amp;nbsp;in fàcrofanôbum hominem,fuga orta eft amp;nbsp;in curia amp;nbsp;per totam Vr bem:fenatores etiam in eo tumultu uulnerati funt aliquot, amp;nbsp;oceiß al ij. fa (ft a eft amp;nbsp;aliorum ciuium ac exterorum cædes, non confulto,' fed ut fit in tumultu publico incertis autoribus. nam amp;nbsp;gladiatores mane armati quafi futurifpclt;ftaculo,etheatro excurrerunt ad fena-torum podium,amp; fpeélatorum turba metu attonita curfim dilperft cft.tum res uenales diripiebantur, fores omnes claudebantur, tefla petebantur ad arcendos impetus. Antonius quoq; fuas ædes munie-bat,conie6lans amp;nbsp;fe neci deftinatum una cum Cæfare:Lepidusitem magifter equitum, ut faeftum cognouit in foro, euafit in infulam flu minis,ubi legionem habebat:quam traduxit in campum,qLio expedi tior eftet ad mandata AntoniJ.na ei cedebat ut amico Cæfaris amp;nbsp;tum confiili. militibus etiam libebat ulcifci necem tarn indigna Cæfiris, feduerebantur fènatumfauentemhomicidiSjideoq; expeftabätam-plius;circa ipfum uero Cæfarcm nihil militumfuerat. necenimde-leftabatur fatellitio,contentus fblis apparitoribus : amp;nbsp;deducebatur etiam a plerifq; magiftratibus, aliaq; turba tam exterorum quàm ciuium, multis quoq; libertis amp;nbsp;feruis è domo ad curiam profequen-tibus:quibus uno mometo diffugientibus,foli tres feruuli eum non deferueruntrqui corpus in leébicam impofitum tranftulerunt,impa nter fiiccollantcs terræ marisq; pauloantè dominu.percuftbres au-tem eius uoluerant quidem aliquid in fenatu dicere : fed cùm nemo ibi maneret,togis circum læuas manus obuolutis uice c,lypei,cruen-tos gladios tenentes currentesq; uociferabantur:regem amp;nbsp;tyrânum fc occidifle,præferente quodamin hafta pileum, recuperatæ liberta tis infigne

tiSin'fignetfïmulq; hortabantur populum ad reftitlióndam rempu-blicam, reuocando in mcmoriam Brutum ilium primum, amp;nbsp;iuîîu-rädum, quo tunc ciues uniuerfos, una eu omni poBeritate obflrin-xit.currebant cum eis atiam aliquot alij gladijs arreptis,quamuis no eRent facinoris focij,tarnen cupientes uideri participes gloriæ:amp; in his Lentulus Spinter,Fauonius, Aquinus,Polobella, Murcus,Peti-cusiquibus gloria quide frui non contigitjfed poenas dederunt eaf-dem cum fontibus.quonia autem plebs eis fe non adiungebat,hæfi-tabant inopes confilij amp;nbsp;metuebat : defenatu quidem, quamuis per ignorantiam amp;nbsp;tumultumftatim diffugerat,bcnefperates:uel quod ipfis cognati amiciq; efTent pleriq; eius ordinis,uel quod amp;nbsp;illi mo-leRe terrent tyrannidem. plebem autem fufpeétam habentes amp;nbsp;erne ritos Cæfaris,quorum tue in Vrbemagnus aderat numerus, partitn recens dimifloru amp;nbsp;agris donatorum:partim iam ante deduftorum . in coloniasjfed tuncpræfentium utprofequerentur Cçlarem.Lepi-dusquoq;timebatur cum urbanalegione, amp;nbsp;conful Antonius, ne omiRo fenatu ad plebemfe conferens aliquid damni darct. in hoc rerum Ratu Capitoliurn cumgladiatoribus occupant:ubi confultan Rbus plaçait plcbem largitionibus tentarc.fperabant enim, fi aliqui explebe incipcrent faßum laudare,cæteros exemplum eorum fecu-luros,amorelibertatis amp;nbsp;deRderioreipublicerquodputarentomni no talem adhuc populum Romanum, qualem audierant fuiRe quo tempore Brutus reges expulit: no intelligentes expeélare fe duas res inter fecótraria3,utij dem libertatem ament, qui largitionibus cor-fumpantur : quarum hæc altera multo erat facilior, ut in deprauata ianidudum republica.nam urbana multitudo iam mixta eft omnige nis exteris:amp; libertini æquo iure degunt cum alijs ciuibus,amp; feruus cuitu code utitur quo amp;nbsp;dominus,cxccptaq; fenatoriauefte cçtera-rumufus eft promifcuUs.præterea propter frumentum quodpaupc ribus in fola Vrbe diftribuitur,otioft, mendica, temerariaq; plebs eo confluit ex Italia.hue accedebat multitudo emeritorum,qui noft dimittebantur ut olim in fuam quifq; patriam, nimirum non pauci paruminnocenter exaélæ militiæ fibi confeij: fed comuniter in alie nos agros domosq; mittendi cateruatim diuerfabantur,per fana amp;nbsp;porticus fub uno figno amp;nbsp;uno deducendæ coloniæ principe.qui re bus fuis quo expeditiores ad profeélionê efîènt diuenditis, uenales crant ad quamuis operam: quare non magno negotio multi id genus à Cafsianis ftatim in forum contrafti funt. hi quamuis mercena rij,laudare tarnen fadlum non audebant,ueriti Cæûris gloria amp;nbsp;ad-uerJariorum conatus,fed quafi amore comodi public! pacem accla ; nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;mabant

^7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' OE BELLIS

mabant,eamq; à magiftratibus rögabant,hac arte con/ulentes homi cidarum incolumitatuquod pax coire non poflet,nifi per obliuionc iniuriæ . in hoc flatu primus omnium eis luperuenit Cinna prætor affinis Cçûris,amp; præter expeélationem ^rogreflus in medios:exuit purpuràm prætoriam, quafi contênens a tyrano datam: inuedusq; in Cæfàrem,tyrannû uocitabat,amp; interfeéiores tyrannicidasjaudi-busàttollêseorumfacinus,utfimillimumeiquodmaioresillorum quondam perpétrauerant: fimulq; tam egregios uiros utbenemeri tOs uocari iubebat è Capitolio,amp; Ornari præmijs. in hanefentétiam Cinna locuto, turba uidés plebcm incorruptam abcflègt; uocareillos noluitgt;tantum pàcem petebat acclamationibus. Sed podquamDo-lobella uir iuuenis amp;nbsp;clarus,ab ipfo Cæïare abituro defignatus Cos. in eius anni reliquu,cum purpura amp;nbsp;infignijs progreßiis,po/iCin -nam in autorem fuæ dignitatis grauiter multisq; conuitijs concio-natus eftjfacinorifeignofcerefimulans, cuifequoqiinterfuiffccu-peret:amp; ut quidam produnt,rogation.em tulit ut in poderum ea dires natalis V rbis haberetur: turn ucro mercenaria turba aninros recc pit,quad prætore confuleq; fibi ueniam dantibusnufsitq; Cafsianos ex têplodefcendere.illiuero gaudebantfado DolobeJlæjratife opportune naélos çonfulem çtale uigenté,amp; alioquin nobiïem,quem opponant Antonio.Sed Caisius tantum defcêdit, amp;nbsp;cum eo M.Bru tus manum cruentam præ fe ïerens,uulnerata à Caßio, dum eodem momento plagas infligunt Cæfari.qùi ubi uenerunt in mediu, neuter dixit quidquam humile ; fed quaïî abfq; controuerfia honeftum facinus laudabat alter alterius, Vrbem fortunata inde prædicando: amp;nbsp;Decimo Bruto prædarum ferebant teftimonium, quod gladiato res fibi præbuiflet in tempore : hortabaturq; populum ut maiorutn fiiorum uellet efiè fimiiis:qùi réges eiécerünt, amp;nbsp;quidem non ui re-gnum âdeptos üt Cæfar fèd eîéêlos legitime, cenfebantq; uocandû Sextum Magni Pompeij reipublicæ propugnatoris filiu, quieoteni pore à Cæfarianis impughabatür ih Hifpania : fimulq; Cæiètium ae Marullum tribunos plebis à Caeîâre magifiratu priuatos amp;nbsp;tuneexu ies.his diélis reuerfi fiant in Capitolium : non enim fidebant præfen ti multitudini.cumq; iam permitteretur domefiieis eoru amp;nbsp;cogna-tis intêpiumadipfos cômeare,elelt;difunt, quilegationepro eisfun gerentur ad Lepidum amp;nbsp;Antonium de cocordia, amp;nbsp;cura libertatisj præcaucndisq; incommodispatriçjquçfèquifolcntdifcordiam.id quod legati conabantür impetrare, non laudantes quidem fadum: (nec enim audebatapüd amicos Cçfàris)ferendû tamê cenfentes,amp; ucnia dignos eius autores, non illius odio proucélos eo, lcd amore patriæ

CÏVILIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X77

patriæ, miferabanturq; condition em Vrbis iam ante exhaulîæ con-tinuis feditionibus, fî ne reliquis quidem parceretur bonis ciuibus. periniquum enim eflè propter priuatas fimultates, rcmpub.in difcri men adducere:nec abutenduixi dccâfiôhë ad cxplenda odia,fèd po-tius reip. donandas pfiùàtas itiiufiàs i Antonio Üero Lepidoq; non decrat uoluntas ulci/cendi Cæfafèm, ut iam diétunl eft : fed timebât cognatos amp;nbsp;amicos aduerfariorum,fènatusq; ergaillos ïlüdia, maxime Decimi Brutijtenentis cum magno exercitu uicinam Galliam, dcmandatam fibi à Cæfarej itaq; placuit occiiioriê expeftari ampli-us, amp;nbsp;têtari fi qua arte polferit Deciifii ëxef citum in partes fuas per-trahere,iam fefiiim longis laboribus^Tüm Àntonius fecit hæc uer-ä ba:Ergo ex odio priuato nibil agamusgt; propter piaculû amp;. ïàcra-mcntum,quod Cæïàri omnes dixiffiu^,fefüaturos nos cumincolu-men,aut uîturos fi quid ei fccus accidèritÿ religio poftulat ut fcelerë contafti pellantur:etpotius uiuamus çunï paris pà;uciôribus,quàm faciamus nos omnes diris obnoxios.amp; quia üobis itâplacere uideo, conueniamus in curiam,amp; habita ratione religiortis pùblicæ,ualeat ca fententia,quç omnium confenfii uidebitur potior cçtefis.Sic ille diferte refponditilegàti uero gratijs adis abieruntfccuri cum ïpe o-ptima,credentes fibi fauoremfenatus nunquam defore.Tum Antd nius iufsit cæteros magifiratus per noélem excubias in Vrbe a'gere; amp;uicifiiminforopro tribuiialifederetanquaminterdiu, accenfis per totam V rbem ignibus,totaq; hoélé difcurrebant familiäres ho-\ micidarum ad ædcs fenatorias,deprécantes pró ipfis pariter amp;:repu blica.nec minor fiebat difcurfus à. colonoruni p^ræcipuis,multa mi-nantibus nifi obtinerent agros amp;nbsp;concefïbs iam amp;nbsp;promiflos infu-per. Iam ucrô amp;nbsp;ciuium pars incorruptißima fe rccollegerat, pofi'^ coniuratorum pàucitatem intellexerunt amp;. recordationc meritorû Cæfaris fubeuntéanimos,fcindebatur in uarias fentétias.eadënï nó^ ^le pccuniæ Cæfaris aétorûq; eius comehtarij in ædcs Antonij fraP latifunt, fiue Calpurnia quærente eis locum tutiorem, fiueid iubèfï te ipfo Antonio: amp;nbsp;ante lucem ediélo eius fenatus in ædem T elïùfîs conuôcatus efi:, propinquam domo ipfius. nam neq; curiam adiré audebat fiibiefta Capitolio,in quo gladiatores erant cum coiuratis, neqj intfôduéto exercitu Vrbem pcrturbare, quem tarnen introdu xitLepidus. diluculo uero cû alijs Icnatoribus in Telluris ædê pro-pcrauit etiam Cinna,refumpta uefië quam ut à tyranno datam abiez cerat pridie.hünc confpicati aliquot cxincorruptis ciuibus,qui mi-litarant Cæfàri,fef entes indigne quo’d licet affinis,primus tame eius cxifiimationcm malcdica concione læfiflèt,infeélati funt lapidatio-

Appitf«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A nc:com-'

1^3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bE BEILIS

lïe : compulfoq; in donium quandam ligna cogerebàntj èxufturini Lepidus cum exercitufuperueniens cohibuifletàHoc fuitprincipi-Umaudendi Cæfarianis, quo amp;nbsp;mercenariaturba amp;nbsp;bomicidæfunt territi. porró fenatus modicapars ab afFeétibus uiolcntis pura indi-gnabaturjpleriquc uarijs modis iuuabant homicidasiac primü cen-fcbant cos,ut bonç fideijadhibcndos in fuum confiftorium,quo ex reis iudices fierent,ne Antonio quidem reclamante,quippe quifci/ rct non uenturos:nec uenerunt. deinde ut tentaretur uoluntas /èna tus^alij uchcmenter amp;nbsp;manifefte laudabant facinus, tyranicidarum id dicentes: amp;nbsp;decernentes eis præmia. alij fine mentione præmio-rum,quæ ne ipfi quidem poflularêtygratias tantum eis agendas cen-febant amp;nbsp;bene meritisde republica.alij hoc etiam dctranentes,inco lumitate tantum eos donabant.his comentis fenatum aggreßi expc élabant quam potifsimum fentetiam complexus : faciliorê fcpaùla-tim præbcret ad reliqua.ibi pars fincerior facinus ut piacularc aucr-ïàta,reuerentia tarnen nobilium familiarum,non obfificbatquomi-nus impunitate donarentur maleficifid uero molefte ferebant, fi ilfi honorârentur etiam ut bene meriti. alij contradiccbant, cum inco-lumitate concedchda eis amp;nbsp;cætera^^quomaioradfitfccuritas.utue-ro unus dixit,horüm honorés cottiundos eïTe cuni contumelia Cæ ûris,recJamatum efi, magis rationem habendam fiiperfiitumquàin mortui.cumq; alter quilpiam confianter dixiflet^alterutrumnecef-fario decernendum,aut Cæfàremfuifretyrânum,autiftis ex clemen tia donandam ueniam:hoc diéto arrepto cæteri poftulabantgt;ut fuf-fragia ferrentur de exiilimatione Gæfaris,à iuratis prius fe fincere iu dicaturos : non obfiante religione anteaélorum^quænecefsitas ex-prelïèrat:quandoquidé ex quo ille rerû potitus eil,nihil ïpôte decre uerint, fed metuentes fibi Pompey amp;nbsp;multorû aliorum exitum. Ibi Antonius animaducttens rem exinfidijs, necignarus rnulta amp;ccr-tam materiam inde præbcri fermônibus,auertere eos fiatuit ab hoc prOpofito^ad curam defeipfis atq; follicitudinem. itaq; cum fciret magnam eorum partem ad magiftratus urbanos,fàcerdotia,prouin ciarû cxercituùmuc præfcéfuras promota à Cæfàre : nam ut in diu-turnam expeditioncm profefturusfin quinquenniû magiftratus de-fignauerat,filctiopropotefi;ateindiéfo:Qui pofcunt,inquitgt;fiifFra-gia de Cç{àre,ante omnia fciant,quæ pro legitimo magiftratu ille e-gitacprobauit rata fore omnia.quo d fi uttyrannus damnabitur,ca dauer proijcietur in Tiberimgt;amp; aéfa eius refcindenturomnia.pcr-tinentautem,ut copcndio dicam, ad omnes terras amp;nbsp;maria, amp;nbsp;ple-raq; ne fi uclimus quidem gt;nbsp;reuocare nobis erit integrum, id quod

CI V ILI B V s LIBER It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^9

paulo poft doccbo.nunc quod ïolum eft in noftra facuîtate, quia ad nos folos pertinetjprimtim ôratiiû ad ttos föfdrö^undc faèilc conic-ôurafumetisjdc ncgotijs difficiliôribùs^iSîos Fetmc omricS âüt gcßi mus magiftratus dcmahdatos à Cæ(afe,atitgcrimùs etiaihi hönnuIH adgercndos defigtlatî ftint.ftitis enim in quirtquenrtiu Öfdihatos 6c urbanOs amp;nbsp;^rôuincialcs,annùasq; dignitatcs ac pfæFéâur as exerci-tuurii 4 bas Omnes il fjiônte dcporîitiâ (. id cnim uobis in manu eft tum déinunî ccùfeô iudicia liefträ cxaminada ïuffragijs, deinde aliis de rebus f eferani.fic illé iriiedo,no de C?fare,fcd de ipfis,fcrupufd ôbticüitrtiôxq; tihà ômnes cxilientes conclamarunt, non efte opus negotium fàccftèfepopüldnduiscômitijsjütiuscfle retinerequa: femel accépetadt.amp; erant inter bos qui eo àcrius concitarerït,quod per ætatemirilmatüfâ nihil póffeht ftbi pólliccri de cömitijs f ititcf quos præclpuus efâtipfc éoiiiî ÜölobclJamatuÄ erîim k x v.ânrid^ conlulatußluis legibus pôtifibeqüibatitaqj brcüinlóm«öpridid-i nus fauor mutatus eft,mukis deftomacbantibus, fi in bomicidarum gratiam,honores magiftratibus adimerentur, quo ipetiofior foret nlorum incolumitas.ediuerfo alij tum Dolobellam tum cæteros bo ncfperarc iubebât,tanquamufùros bcneficiopopuli,amp;eafdemdi gnitates moxrccepturos.non cnimperfonarum defignatarum mu-tationcmfore, fed comitiorum tantumodo, leginmis fuccedetibus loco eorum quæ tyrannide prefla fucrant : idq; futurum ctiamipfis magis honorificum,qui noi mirtuS digni bonOribus üidererttuf jfaî-Uarepublica, quàm (ub ünius dominationc. uixbæc dida fucfegt; eu aliquotprætorcs infigniafuadcpo/ucrunt infubftlliji autoru eiuS fèntcntiæ,quafi cum alijs ea. rcccpturi magis legitime, alijs uero dolus fubôluit, fentientibus rem femel dmiflàm c manibus, nunquam inpotcftatcm corû redituram pôftea.Intcrim Antonius Sc Lepidus cxiüerunt curiam,eüoeati k quibufdam,qui in forum confluxerant. Ut uetô ih loco fuperiorc funt con{pcdi,ægrè uoi'ciferantibus impo fîto filentio, unus quifpiam, fiucfuafponte, fiuefiibornatus cxcîa-mauit :cau er ent cala mitâtes prioribus fîmiles .tum Antonius dimo-ta parte tütticæ, loricam oftendit fiib ca^ irritans multitudinc, quafî ne confulutn quidem nifi armatorüm falus in tuto eftet. ibi alijs ul-cifcendumfàcinus acclamantibus ,'pfefifq; rogantibus ueniam pa-ccmqj^adbos pofteriorcsitalocutus éft; De pace curabitur ut 6c R-®tjtamp;/cmcl fadadiuturnamancat«eftenimdifficilecius feeufitati pi'ólpicerc,quandö ne Caefari quidem prôfuitiufîuradum exégifle, nel cum diris cxccfätiönibus additis, Deinde uérfus ad umdidam ®xpCtcritcs,laudauitütreligioni$ ficpictatis obfèruantiorcs/adiun-

A. Z xitq^

DE BELLIS

xitq; hæt uérba : equidem lib enter pro uobis facerem j amp;nbsp;ante alios idem clamarem, ni conful eflèm, cui ex officio curandum eft, non tam qu od iuftum eft, quàm quod utile. Sic enim iubent qui fiint in curia. Sed hoc amp;nbsp;Cæfâré ipfum perdidit, qui deuiéfis ciuibus par-cens refpeéiu utilitatis publicæ,ab ipfis oppreftiis intcrijt. huiufmo-di artibus Antonio partem utrinq; aggreflo, qui ulcifci hecem cu-piebat, Lepidum ultorem eftc uolebant. is cum pararet eos alloqui, turbaquælongius conftiterat, poftulabat ut èfuperiore loco in forum defcenderet,quo facilius exaudiretab omnibus pariter. cumq; putans mutatos plebis animos^ftatim pro roftris gemibundus in o-mnium confpeftu defleiTet cafum mifèrabilem,tâdem fiibiecit: Hic heri cum Cæîare fteti, ubi nunc cogor de eius nece inquirere, quid iubetis? acclamantibusq; multis,ulcifci Cæfarem,reclamaruntmcr-cenarij, pacem publicam.ad hos ille,Placet: fed quâlem paccdicitis, aut qualibus ïàcramentis firmabitur?nam quæ nobis patriafunt,om niaiurauimus Gæfàri,conculcatanuncabijsquiiuraruntintcrprç-cipuos.deinde uerfus ad eos qui ultionem pofcebant,Cæfar nofter, inquit,migrauitgt; ïacratus re uera amp;nbsp;honoratus uir: ueremurautenc fuperftes ei reipub. detrimctum aliquod accipiat. fed de hocPatres confijitantjidq; cauendum cenfentpleriq;.acclamatum eftrurfum: uel folus rem aggredere.V olo inquit^cSc ras eft mihi uel foli:fednon fatis eft me amp;nbsp;uos folos id uelle aut aggredi. hoc modo amp;nbsp;hune aftu tergiuerfantem mercenary quodfcirent honoris cupidum lauda-bantjofteréteS ci Cæfins facerdotiû.Ille gauifus ait:Memincritis mi-hi huius rei amp;nbsp;in pofterum, fi dignus uidear. iamq; audacius ob hâc ipem mercenaries pacem fiagitâtibus:QuamuiSjinquit,iusamp;fasue-tatjfaciam tarnen quod iubetis. hoc diéfo propere in curiam reuer-fus cftjubi Dolobella intérim parum decore contendit,ut magiftra-tum retincret, amp;nbsp;Antonius expeéfans quid faéfura effet plcbsgt; cum rifu eum fpeéfauit. nam difeordes erant, amp;nbsp;ideo ïpeéfatorem tâtum egit,ac ne plebs quidem quicquam auïà eft. Ergo coniuratos ferua-re neceftario ftatuit,fed necefsitatem banc difsimulans,amp;incolumi tatem eis pro magna imputas gratia^ aéta ucrô eius rata habere, eaqj fenatus confulto confirmare,indiiftoq'j perpræconem filcntio,rur-fum ßc orfus cft:Equidem difeeptantibus uobis P.C.de errato ciui-' um^non interpofiii meamfèntétiamjCæterùmpoftquamiïJis omif-fis fiifffagia popofeiftis de Cçfâre,unumhalt;ftenus exaéfis eiuspro-pofui,quod unum tantas inter uos contentiones exciuit^necimme-rito. fi enim deponemus noftros magiftratus,nos tot ac taies uiros indignos eis fàtebimunconfiderate nunc reliqua,ncrccenferi qui* dem

CIVrLIBVS LIBER tl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XSl

^ümfacilia, in tanto ciuitatum, prouindarum^rcgum^Dynaflarnq; Numéro,nam ferme omnes populos ab Oriente in OcciHcntcm Cæ ûr uirtutefubaélos Si potcntia, legibus amp;nbsp;beneficêtia liberalitateq; fibi deuinxit: quorum putatis aliquos laturos eripi fibi qüæ femel ac ccperunt ctiam fi omnia bellis mifcere uolueritis ? riinil dicarn de longinquis j quos metüs haétcnus continuit in officio . Reipicite nonpropinquos mödó,ucnim etiara nobifcum incolentes Italiam: Hos ucterarios emeritos qui adhuc arma tenent,defcriptos ob ope-ram multis uiéforijs nauatam in colonias, amp;nbsp;legionatim congloba-tos, quorumin Vrbehærent multa milia : quid exifiimatis fadu-ros fi aufefantüf eis quæ acceperunt? an hi quoq; expeélabunt alias colonias amp;agrôs àlios ? uidifiis certe præterita node quodda huius. reilpccimen.uobiS enimpro alicno peccato deprccantibus, occur-reruntilliminaciter,amp;putatis neglcdim Ipeétaturos lacerum Cæfii ris corpus trahi ünco (fie enim legibus in tyrânos animaduertitur) in TiberimPquafi id nihil adfe quonda eius milites pertineat:amp; par larum de Gallis Britannisq; uidoriarû præmiafperaturos fibi integra,corum autoreafiedo extremis contumehjs?quidPopulum Ro manum intérim faduru creditis?quid cæteros Italiæ populos? quart lamuosipfos fecuturaminuidiam hominum atq; deorum, fi eum tali contumelia dignum iudicaueritis,qui uobis imperium promo-uitufq; ad ignota prius Occam' littora ? an non omnes damnaturos infîgnem noftrara iniquitâtê,fi eos qui confulcm in curia,pontificê infanojfenatu infpedante fenatores ipfi fub oculis deorum intere-Uïerunt, prœmijs dignabimur , ipfum uero contumclijs afficiemus ^juihoftibus quoq; propter eXcelfétes uirtutes efiuencrabilis? qua-remoneo mittamus ifianefariâ,quæne,fi uelimus quidem, efficerc Ualemus.amp; pro fentetia dico,ada confiliaq; Cæftris debere rata ha-bcri;autores uero fceleris nulld modo probarifid enim nec diuino humanoueiure licet,necdecet ïâluisadisillius} dementer tarnen ueniadonari,eos fi uobis ita uidetur, relpedu amicorû quos habet amp;nbsp;familiarium ; fi modo pro hac erga il los dementia, hi habeant a-gantq; gratias.poft hæc Antonij uerba,magna contentione exprefi-fum eft S.C.omnibus fedatis,amp; hac fententia contentismecem Cglà ris ne uocari quidem in iudicium,ada uero eius decretaq; rata habe ri,quâdo id uideatur è re publica.hoc enim,ut adijeef etur, extorfe-rùnt coniuratorum amici,ad illorum lècuritatê,quafi propter utili— tatem magis quàm æquitatem ïcruarentur ada illius: cedente Antonio tune quoq; amp;nbsp;metum coram patribus fimulante. Huic S. C. aliud fimile de colonis dedücendis eft additum. Senatuindedimiflo,

Appiaitt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A 3 L.Pifo

DE BELLIS

L. Pifbnem,apud lt;|üém Cæfàr teftamentümïuum depoïuerat, quidam circunftitcrunt rogantes ne id proferret, neue corpus funcra-ret propalam, ne hinc alia rcrum nouaru materia fieret. quod cum non impctrarent, minabantur fe diem ei diéturos, quod P. R. frau-daret tanta hæreditate ærario dcbita,rurfum fubinnuentes de tyran nide .TumPifi) quantum potuit exclamauit, confules inuocans ut fenatum nondum digreflum coire iubcrentdenuo,dixitq;: Qui ty-rannum iaétant à fe fùblatum è medio, tot iam pro uno tyrannidem in nos exercere uolunt:fepeliri uetant fummu pontificem, tefiamen turn cius proferentiminantur, bonatanquamtyranni ærario uindi cantjafta illius quæ ad fe pertinct rata habent: quæ uero ad ipfiim de fundum,uoluntirrita fieri: idq; no Brutus facitnec Cafiius, fedifti qui cædis autores amp;nbsp;infiigatores cis fucrût. Defepulturaigituruos uideritis, ego tefiamentû curabô,nunquam proditurusgt;quod fflibi cfi crédita, nifî me quoq; aliquis occiderit.indc omnibi. ob rem indigna tumultuâtibuSjprçfertim bis qui ïpcrabât ex eo fibi obuéturu aliquid,placuit amp;nbsp;teftamentum proferri in medium,amp; corpus func-rari publicè. atq; ita fenatus difloiutus eft i Quæ ubi fenferunt Brutus amp;nbsp;Cafsiusjper internuncios picbem uocabant ad (é in Capitolin: ftatimq; faéto ad eos multorum cocurfii, Brutus fie locutus eft : Hic nunc Quirites agimus uobifcum,qui inforo heri egimus:nonutad fanum rcfugi,ncc enim peccauimus : ncq; ut ad locum præruptum, quippe qui res noftras fidei ucfiræ cornittimus : fed Cinnç calus rc-f)entinus amp;indignushucnos compuliu amp;nbsp;quoniaminimicinosca-umniantur,quafi periuros amp;nbsp;pacis tqrbatóres, apud uos potifsimû libetbanc caulam agcrc,cum quibusiâlua repubbea agemus,quæa« géda fiinf .Poftquam Cæfar è Gallia patria inuafit boftiliter,amp; Pom-peius rcip.amâtifiimus, queadmodû fcitis,affliéî:us eft, amp;nbsp;poft eum magna bonorum ciuiummultitudo in Africam Hif^aniamq; puJiâ ' perijt,confirmatatyrannidefècuritatem non temere quærcti, obli-uionem ante aftorü iurati concefiimus.qui fi exegiflet à nobis iufîu ràndum,nô folùmpatientiç prætcritarûiniuriarum,fèdfuturæftr-uitutis etiam,quid nunc infidiatores noftri non audercnt?equidein uereRomanos non unam mortem laturos opinor,priufquamfciu-reiurâdo interpofito ïèruituti addicerentergo fi nibil contra libcr-tatem noftram Cæûr molitus eft, periuri fumus. quod fi necmagi-ftratus urbanos prouincialéfuegt;necpr^felt;ftüras cxercituû, nec lacer doua,nçc coloniarum deduéliones alidfiie honores in noftra potc-ftate reliquit,non ad fènatum de bis rebus retulit, non populi auto-ritatem requifiuit, fed iuflà unius Cæfaris omnia poterant in rebus omnibus

CrVILIBVS LIBER I I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^85

omnibus : ac ne fic quide malis noftris ïàtiatus, aut Sy Ham imitatus cft;quifublatisinimicis reip. adminiftratione uobis reddiditdonge aliter quàm hic, qui diuturnam expeditioné aggrelîus,in quinqucn niumprçoccupauit comitiaiquænahæc erat îibertatis fpecies,cuius ne fpes quidem reliqua fada eft?quid dicam de tribunis picbis, Cæ/ fetio Marulloq;?an non ûcrofandus magiftratus contumcliofepul iùs eft? amp;nbsp;leges quidem ac iufiurandum noftrorum maiorum,ne in ius quidem uocari tribunos pl. finurtt, tantiïper dum in magiftratu funtiCæfàr uero ne in ius quidem uocatos egitin exilium.utri igitur facrofandos uiolauimus?nifi forte Cæürïàcroiàndus eft, qüé non fpôte, led coadi, opprefla arm is patria,tot egregijs ciuibus occifis, CO honore dignati lumus :amp; tribunitia pôteftas lacrolànda nô erit, fecus quàmàmaioribus noflrisin libéra rcpub. ultro iuratum eft, additis diris execrationibus etiaminpofteros, fi qui unquam cotrà fccerint^Quid uedigaliaPo.Ro* amp;nbsp;rationes publicanorû, quonam JconfcrebanturPquis nobis inuitis apcricbatærarium?quis cotreda-nitintadas hadenus pecunias ? quis tribuno pl. obfiftenti mortem minatus efi?Dicent, quodiamiufiurandumfijperefij quofirmetur pacis Habilitas? Si nemo tyranum agat,ne opus quidé erit làcramen tisjficut ne antca noftri maiores opus eis habuerunt.quôd fi quis a-Ipirarit ad tyrannidem,nulla fides Romanis erga tyrannos, nulla re ligio.atq; hçcpro patria loquimur, adhuc côftituti in periculo, nec unquam præmonere ceflàbimus. cæterû quod ad calumnias de co-ïonijs deduccrtdis attinet,quibus conatur uos cxalperare,fiqui ade-fiis aut dcdudi aut deducendi, in gratiam nieam uofmet fignificate. cumq; multi fignum fecilTent : Bene fadum, inquit, quod cum alijs üenillis ciuibus.cætérùm par eftut qui æquo honore eftis amp;. haber'i uultis cum reliquis,eundem quoqj affedum rependatis patriç. V os Pop.Ro.attribuit Cælàri contra Gallos Britânosq;,amp; re féliciter ge-fta,meriti eftis militaria dona præmiaqj.at ille uos làcramêto deuins* dosjduxitinuitos contra patria,duxitæquèinuitos contra optimos dues in Africam.quam in his bellis nauaftis opera, eius præmia pe-tere puderet uos fortaflè:lèd quia nec nûc inuidia,nec pofthac tem-Î)us aut obliuio poterit obliterare ueftra egregia facinora, bellis Gai icisBritannicisq; edita,horum uos manerlt præmia,qualiaPo.Ro. dare militibus eft folitus : nô cum iniuria eorum qui nihil peccarût, îîcc alijs adêpta diuidendo alijs,amp; prædam uertendo in præmia;fed hoftes deuidos agris muldando, non totis lcd parte tantû, in qua cmeritos deduccrêt, colonos futuros, amp;nbsp;lùbadam prouinciam aut ciuitatc retenturos in officiozquibus fi armis quæfitus ager nô fuffî-

A 4 ccrct

X84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

ceret, addcbatur aliquid de publico,aut parato pecunia publica, ita populus fine aliorüm iniuria^tiOs in colonias deducebat antea. Sed Sylla amp;nbsp;Gæûr ui amp;nbsp;af niis böftiliter oppreffa republica, ut qui contra ipfam patriafn opus baberent fatellitio,ncq; dimiferunt uos in fu am «^uenqj patriamgt;neq; agros uobis emerunt,aut bello paratos di-uifcfunt, neq; priftinos eorum dominos pretio reddito folatifunü quamuis multum pecuniarum habéf ent ex ærario, multum item ex ueéligalibus publicis:ied in ipfa Italia nihil comcrita,non iure belli, fed more latrocinij ueteribus poïTefibfibus ademerunt, agros, do-mos,fepulchra,fana, quæ ne exteris qüidé deuiélis adimimus, con-tcnti décimis fruéîuû»at ifii diüiferunt uobis agros üefiroru popuU rium, auFpicijs ipfius Cçûris, focioru expeditionis Gallicæ,qui uos uotis pro uiélofia Ueftfa nuncupatis profecuti funticoq; uos dedu-, xeruntfub fignis infirü6l:ösmilitafiter,neq; fatis pacatos,amp;paruni fecuros ab illis,qui coadi fünt agris cedere.pulfus enim quifq; amp;bo nis cxutus, no poterat non infidiari uobis,captando tempus oppor tunius.àlqueiderat quod tyranni agebant maxime, non ut agros baberetiSjquos alias uobis dare potcrat:fcd ut mctu inimicorufem-perfoliciti,firmicufiodes elTetispotefiatisin cômuniuobifcutnbæ rentis iiiüidia.tyrannis enim fuos fatellites comune maleficiu com-munisq; metus conciliat.atq^ hüic faâ:o,pi ó fuperi,coloniç nomen cfi inditum, quod coniUnéKi effet cum Jamentis populariu, amp;mi-gratione nihil comeritorum. V erum illis hoe curç fuit,ut ucfiræ cû eiufdem nationis hominibus inimicitiç in ipforu Utilitate cederent: nosuero quibus præfentis reip.præfides lalutê feàiunt dementergt; concedere:poffefsioné uefirorü agrorum ratam uobis amp;nbsp;nuncuo-Iumus,amp; in pofierum habebimus, idq; deum in cuiuS fano nunefu mus, tefiamur uel in præfens uel in futuru : nec unqüàm uobis quæ uefira fiint,Brutus auferet aUt Caîsius, aut omnes qui pro uefira li-bertate non graUati funt fiabire peficUlum. amp;nbsp;quod unum in hoc nc gotio potefi incülàri gt;nbsp;ei quoq; afferemus remedium, quod ut pacis cumpópularibusuinculum debetefieuobis auditu iucûdifsimum: uideîicetprima quaq; occafione curaturos nos pretium expublica pecunia, ueteribus agrorum poffefloribus, ut in pofterû no folum firmâ,fed fecura etiam fiat ueffra poffefiio. HæcBrutI did:a,amp; con cionantis,amp; poft contionem foluta probata funt ut æquifiima, mi-fafitibus eos uiros,utintrepidos amp;âîïiantcsrcipublicç:conciliataq; in hùnc modum beheuoichtia, res dilata cft in diem craftinam. quæ poftquamilluxit, aduocata cöheione per Coss. S. C. rccitatum eft, moxqj Cicero multain laude obliuionis iniuriarum differuit. qui

bus

C I V I L I B V s - L f B E R II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 S 5

- bus libeter âuditis populus,uocabat Caßianos è Capitolio. illis con tràpoftulantibus adfemittiobfîdes, mifsifunt Antonij LepidiqUi-beriiubi uero Cafsianiin côlpeélum uencrût,plaufus cura acclama-tione exortus eftrcumq; Coss.aliquid uellent dicere, conclamatum rèconciliarentur prius amp;nbsp;ciues fuos in gratiam recipercnt : id quod fäftum eft. tum confules timor cum inuidiafubijt, quafi coniurati iam potiores futuri elTentinadminiftrâtionereipublicæ.allato dein de teftamento Cæiàris, populus id ftatim recitari uoluit* in eo filius adoptatus eft exfororisfilia nepos Oftauius. horti publicati funt. PoiRo. uiritim diuifæ flint feptuagcnæquinæ drachmç Atticæ:quæ res denuo commouit indignationem ciuium,dum ex teftamento a-gnofeunt amatorem patriæ,qüem modo tanquam tyranrium incu-fari audierant.fed maxime miferationem mouit quod Decimus Bra tus inter fecundoshæredes fcriptus erat^filius. folentenim Romani alteros Kæredes afcribere,fi forte contingat priores hæreditatcnon adire.id uero ut nefarium facinus omnes exhorrueruntj coniurafle in Cæfaris caput eum,qui adoptatus fitin filium.Poftquam aute Pi-fo corpus in forum intulit,cum armis ingens multitudo accurrit ad cius cuftodiam^moxq; magnifice pro roftris eft depofitum cum ac-clamationibus.ibi cóploratio lanientaq; renouata diu tenuerunt, ar matis interim feuta coplodentibus, atq; ita paulatim animos eorum tentabat decreti de obliuione pœnitentia.id animaduertens Antoni ns,non ceiTaLiit: fed ex officio habiturus orationem in funere confu lis côfufamici amicus,cognati cognatus(nam amp;nbsp;cognationeipfiim attingebat)rurfum ad folitas artes uerfus,fic locutus eftîNon eft æ-quum Quirites, ut tanti uiri funebris laudatio per me unum potius; fiat,quam per uniuerfam patriam: quapropter quos illihonores uir tutisergo S^P. Q. R. de comuni confenfudecreuituiuenthpublica' magis quam priuata uOce recitabo.moxq; recitare coepit uultu gra-uiamp; ad moeftitia cópofito,diferte fingula pronuncians^immorasq; ei maxime parti qua fupra hominem attollebatur^ (àcrofandus, pater patriæ,benemeritus, priheeps appellatus, amp;nbsp;alijs nulli ante con^ cefsis nominibus. per hæc fingula Antonius faciem manumq; uer-tens ad corpus Cæiaris,uerba geftu adiuuabat.amp; ad fingulas has âp-pellationes addebat aliquot uoces exmiferatione mixtas acindigna tione.cum decretum nominabat eum patrem patriæ,ipfe fubiunxit: En pietatis erga ilium teftimonium.cum facrofàndû amp;nemini uio-labilem,imo aliorum etiam refugium,fubiunxit: Non alius adhunc refugies,fed ipfe ûcrofanétus öccifiis eft: quem honore à uobisneç cxtorfit,nec concupijt.pudenda uero eft noftra illiberaUtâs,fi indî-gnistalia

18^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OB BELLIS

gnis talia deccrnimus,amp; quikJem non petentibus: fed ab eanotaipfi uosïiberatis Quirites,hoc tarn éxîftiio amp;nbsp;honorifico ergä dcfundu Ûuâiûutüm reuerFus eft ad rccitahdùrn ûcramentum, cuftodituroi Cæiirê Gâéïâ'ris'q^ Corpus omnes omnibus üiribus: amp;nbsp;fi quis illiftru at infidiaSjèXecrabilem fore,qui non cum defenderit.ad quæuerba üOCcmintêdcns, manuq; porredaad Capitoliuminquit: Equidem lupftcr buiusVrbis euftos dijq; cçteri,paratus fum ulcifci,ita utiura ui exccratione addita: amp;quoniam fenatui magiftratibusq; uidetur hocdecretum èrepublica, prccor utadiutetis. tumultuantibusindc fenatoribusjob didum hocmanîfefte ad fe pertinens, ad cos delini endos Antonius recantans dixinSed uidetur Quirites cafushicnon tam ad homines refetedus quam ad fortunam,aut deorum aliquem: oportèt'præfcntia magis curare quàm præterita ; quandoquidem inftat pericülum maximum,he ad priRihas feditiones reuoluamur, amp;abfümaturquicquid nobilitatis eft in Vrbereliquû.deducamus igiturhuhe confecratumadbeatórumfedes, accinédo cumlamcn-tis,laudes ei more foleni débitas, bis diéfis ueftê quafi fanaticus fub-dudfam accinxit,quo eflet expeditior, amp;. fupra Icfticamin loco edi-tioreaftititjfubindeintrofpiciens earn amp;aperiens.acprimumlauda bat ut aliquem cælitum, 3c quo inter diuos relatum elTe fidemfacc-ret,manus tendebatad cçlum,fîmulq; magna linguçuolubiliîaterc céfebat eius Bella,prælia,uiéforias,manubias, additas imperio pro-uincias,extollês fingula ulq; miraculum, iterum atq; iterumuocife-rans:Tufolus inuiftus difeefsifti cxomnibusprælijs rtufoluspatriâ uindicafti ab iniurijs,quàs per ’frècênfos annös jperpeflà éH: gt;nbsp;coaftis ferocilsimis gentibus, quç fblæ Vrbem captam incêderânt.ueniam fùppliciter petefe, hæc amp;nbsp;alia multa ut de uiro diuino locutus, uocc indéàdlugubremmbdümncxit, amp;multa de indigna morte amici queftus cum fletû, precabât ut uitam illius iplî liceret ïua redimere: ampliusq; indulgens affedibusjco proueéfus eft, utCælàris corpus detcgeret,eiusq; ueftem cöntö fublatam excutcrct,fic ut eratperfof ûamp;Tàcera, cruentâqueimpcratôris fànguine.itaprouocataplebs, quafi præcentorem fequebaturlametationibus, amp;nbsp;compafsione ad iram accendebatur.ut uero confülis orationem lugubre carmen ex-cepit more patrio,chöris concinetibus,laudata eius facinora,moxq; mifcrâdum exitiüm: amp;nbsp;eX jperfona ipfius Cæfàris nominatim memo ratis, quos poft ftmuîtatêih gratiam receptosj beneficijs inlùper or naucrat, quaft per admiratiohem ad coniuratos fermone uerfo au-ditum cft illud:Men’ fèruaflc ut clîèht qui me perderent id popu-lus non tulit,reputans côiuratos omnes,Dccimo Bruto excepto,fa-

Âionis

CIVILIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z87

^iionis Pompeianæfuiflè, amp;nbsp;in poteftatem uiftoris redaélos^ accepts loco fupplicij mcriti honoribus amp;nbsp;prouincijs ac exercitibus co ftirafle,amp; cum his DecimuBrutu paterna charitate dignatu. Sic af-leftis plerifq; amp;nbsp;ad uim iam fpeólantibus,unus quifpiam ceream Cç laris effigiem fupra leéticam extulit. nam cadauer fupinum in leéli-canon erat conlpicuum.uerum effigies in machina uer/âtiJi appare-bat omnibus, extantibus toto corpore notis uigintitriu uulnerum, quibufdam in faciem etia inflidis immaniter ♦ turn uero populus ad huncmiferandum afpeftum uniuerius congemuit, amp;nbsp;impetu faélo curiam incendit in qua Cæfàr occifùs eft : amp;nbsp;homicidas qui mature diffugerant difcurrendo perquifiuit, eo furOris progrenus præ ira moeftitiaq;,ut Cinnam tribunum pl.per errorem nominis pró Cin-naquiprætorpro côcione in Cæfareminucdus fuerat,nihil mora-tiexcußntemlîmilitudinê uocabuli, tamimmaniter difcerpferint, ut nullum eius membrum ad fepulturam inueniri potuerit. deinde arreptisexincendio curiætorribus inædes coniuratorû faéluseft plebis impetus:fed partim domefticis propugnantibus,partim uici-nis deprecantibus,ab igné temperatum eft,non ftne minis, quaft cû armis redituri efîènt ad expugnadas craftino . ideo homicidæ clàm exVrbeprofugerunt: plebs ucroadleélicam Cæfaris reueria defere bateamin Capitolium, fepelitüra^utiamcôïccratum, in templo inter deorûimagines.fed prohibentibus id ïacerdotibus rurfum eum in forum retulerunt,quo loco regia quondam fucrat, congeftóque quicquid lignorû ad manus erat in toto foro,in rogum coniecerût: amp;nbsp;funeris pompam quamuis fplendifsimam, nonnulli priuatim eti-am coronas donaq; militaria:fubicâ:oq; igné pernoélauit circà to-tuspopulus;quo loco primum arafuit,nunc templum eft ipfius Cæ faris,ubi diuinis honoribus colitur.nam adoptiuus eius filius Oéfa-üius,mutato nomine Cæfar, poftquam ad rerum adminiftrationem acceßit per illius ueftigia, principatum hunc hodiéque mahentem, cuius i’ie lundamêta iecerat,côfirmauit auxitq;,^ ipfum pâtre inter dcos retuîit. quo exemplo nunc quoq; Romani fuos imperatoreS^ nifi quis aut tyrannicüs fit, aut alioqui criminofus, poft mortem co fecrant,qui prius ne uiuos quidê uei reges appellari tulerunt.incidit hoc C. Cæfaris exitium in idus Martias, qiias fatales ei uates prædixe rat.in quem ille ludens eius diei mane inquit: Adfunt idus.atq; is nihil territus refpondit : at non prætcrierunt.ille ne hac quidem uatis confidentia motus,contemptis amp;nbsp;cæteris prodigijs,in publicû pro-greflùs occubuit,annum agens fextum fupra quinquagefimum,.ujr per omnia fortunatus amp;nbsp;niagnificus,ineritoqj cum Alexandro con ferendus.

DE B EL L r S

ferendus.Ambo enimfd^eambitiofißimibellicofißimiq;,incon« lîlijs fexequendis celerrimî’jih periculis aggredicdis audacißimi, minime parcehtes fuo c'Ôrpori, nec magis imperatorijs artibus frcti fortuna amp;nbsp;audacia. quorum aker per loca fqualentia,lôgum iter ad Hammonis oraculum fccit tempore feruentifsimo,amp;intimûPam-pbylium finû uadis uento nudatis tranfcucurrit feciliter^fortuna interim marinas undas cohibente^ficut prius iter fadêti pfuuiam tem-peraùerat.apud Indos etiam ignotum mare pertentauit nauibus,pri musq; fcalis afccdit mœnia;, amp;inde folus in noftes delîlijt, acccpitq; tredecimuulnera: amp;femperinui6tus bellum ùnoakerôue abfolue-bat prælio : ih Europa mukorum barbarorum domitbr, amp;nbsp;Græco-rum gentis lubiugator amantiEimæ libertatis, quæ nemini ante pa-ruerat præterquam Pbili^po, idq; breui amp;nbsp;fub decoro imperatoris titulo. Afîam uero ferme uniuerïam mira celeritate peruagatus : amp;nbsp;ut compendio dicam eius fortunam atq; potentiam^ quicquid terra rum uiait,fubegit:de reliquo inuadendo cogitantenl morsintercc-pit. Cæfàri uero amp;nbsp;Adriaticum mare nauiganti media bruma tran-quillumceßit, amp;Britannicus oceanus traijcieti,nunquamtentatus antea ; quo tempore gubernatores ad Britannica iaxa appulfos coe-git naues frahgere;ficut aliatempellate folus in nauiculà contra flu-ftus tendenSjgubernatorem ùelâ uéntis dare iüßiti amp;nbsp;Cæfàris fortu nam pluris quàm mare facere.nec femel in boBem profilijtfolus cæ teris trepidantibus : amp;nbsp;unus omnium imperatorum decertauitcum Gallis trigintaprælijs, donee quadrihgentos eorum lûbegitpopu-los^eatenus Romanis ta formidabiles,ut in lege qua immunitas mili tiæ concedit làcerdotibus amp;nbsp;natu grandibüs,exceptafuntbella Gal-lica. borunienim tepore nec fenibus nec ïàcratis uiris uacatio per-mittitur. Cæterum in Alexandrino bellB iolus in ponte interclufus premente bofteabiecit purpuram amp;in mare defilijt : inlcdatibusq; regijsdiufubaquisnatauitperinterualla tantum refpirans prolato capite,donee ad unicam nauem adnatans, pôrreétis manibus agni-tus efl amp;nbsp;feruatus. ad bæé uero ciuilia bella fiué hiètu, ut ipfeaie^at, fîue ambitione delatus^cum ducibus fui féeuîi præftantiEimiscon-greflus efljcumq; mukis àc magbis exerçitibüsjhô iam barbaris,fcd Romanisjtum uiribus,tum rebus geftis florentißimis: omnes tame deuiciti uno atque altero prælio fingulos.Sed non ita ut Alexander perpetuo fuit inuidus. Nam amp;nbsp;à Gallis infignis clades accepta eft duduTitureij Cottæq; légatorüramp;inHilpania CæGrianiàPetreio Afranioq; fie cinftifuntundiq;, ut ab obfeßis differrét minimum, ad Dyrrachiû uero amp;nbsp;in Africa uerb in fugam, amp;nbsp;in Hifpania cotra

Pompeium

CIVrLIBVS LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZSp

Pompciumtrcpidatumeflinacie. uerùmCæfàripfèfemper intern tusjbello certe nullo uiélus eft, amp;nbsp;imperiû Romanum ab Euphrate Occidentalem ufq; oceanumiam turn patens, partim ui,partim be-neficêtiapertraxit in fuam potellatem^ firmius multo quam Sylla amp;nbsp;temperantius.nam inuitis omnibus rexfaélus eft,quamqu5 nomine abftinuit, dumq; iplc quoquealia bellaparat j è medio lublatus eft. quinamp; exercitus utriufqjfuitfimilisjalacrisinpugna amp;ferocifsi-musjinterdum tarnen contumax amp;nbsp;feditiofus cotinui laboris tedio. ütrunq; certc fuus defundu luxit amp;nbsp;defiderauit pariter,amp; diuinis di gnatus efthonoribus . Ambo etiäpulchri fuere amp;nbsp;eximijs corporis dotibus à natura præditi,utriufq; genus à loue, illius per Aeaci Her culisq; ftemmata, huius peç Anchifen amp;nbsp;V enerem. amp;nbsp;cùm conten-tiofi effent erga aduerfarios, tarnen erga uiétos erant faciles ad ueni-am,amp; gratiam, amp;nbsp;infuper bencfici,fola contenti uidoriaatq; hade nus quadrat collatio,nifi quod non à paribus initijs exorfi funt : fed ille à regno iam exercitatus Philippi aufpicijs:hic à priuata conditio-ne licet nobili ac illuftri:pecuniarum tarnen admodum indiga.pro-digiorumadle pertinêtium uterq; cotemptor fuit: neuter moleftus üatibus mortem prædicentibus: amp;nbsp;ipfa prodigia propemodum ca-dem utriq; liint oblata, euentu quoq; fimili^ nam utriq; bis exta uifa funt fine capitc,primo perïculum anceps portendentia,in Oxydra-cis' Alexandro: dum ante alios confeenfis meenibus, amp;nbsp;fcalis polf fc fradis pondéré t in muro à fuis deftitutus, amp;nbsp;in hoftem defilire au-fusjin pedus grauiter fâuciatus,inflida in ceruicé quoq; claua,mo-ribundus ægre à Macedonibus refrada ob ignominiæ metum porta fèruatus eff. Cæfari uero in Hifpania, dum fuis trépide contra iu-nioremPompeium in aciem progrelsis, inte?quot; utrofq; procurrens, telâ ducenta excepit clypeo:donec exercitus, metu pudori cedente, àccurrés eum protexit.atq; ita priora exta fine capite extremum pc-riculum eis fignificarunt: fecunda uero præfens exitium. nam Pitha goras uates Apollodoro,amp; Alexandrum amp;nbsp;Hephçftionem metuen ti,extis infpedis autor fuit benelperandi gt;nbsp;quando uterq; breui tol-lendus effet è medio.moxq; Hcphasffione defundo, Apollodorus ti mens nequa contra regem alerctur confpiratio, præfagiû id ei pro-didit.ille ridens ex ipfo Pithagora quçfiuit, quidnâ indicarent exta: quiubi refpondit, éxtremum diem fignificari: rurfum arridens, amp;nbsp;Apollodoriffudium laudauit, amp;nbsp;uatis uocem liberam. Cæiàri uero extremum in fènatum eunti, ut paulo ante dixi, idem prodigiû obla turn efi:quod ille if ridens ait,taie fibi uifum etia in Hiipania,. cumq; aruipexreipondifîèt: turn quoq; magnum eum adiffe difenmen ca-Appid«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B pitiÿ

Z90 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEBELLIS

pitis,nunc uero maius etîam exta minari, cedens nonihil tarn confi denter monenti,denuo ftcrificauit^donec moram facrorum perte-fus, curiam ingreflus perijt. Idem amp;nbsp;Alcxandro accidit. repetentem enim Babylonem cum exercitu poH uiélorias Indiens gt;nbsp;iam propin-quantemurbiChaldæimonebant, differretintroitumgt;refpÔditille - uulgato prouerbio:qui bene conijeiet^uatem huneperhibeto optimum. turn Chaldæi denuo rogabant, laltem non Occidentem ^e-ftans induceret exercitum gt;nbsp;fed ita circûduétis copijs ut à fronte ur-bem amp;OrientemIblemhabeat.fertur haélenus eum paruilTe utcœ périt circumducereîfed offenfum uia cænolà palufiriq;, polleriora quoq; côtempfîlîè uatum monita, atq; ita introgreffum obuerfain. folem occiduum facie, nec multo poft fecundo Euphrate nauigauit ad Pallacottam fluuiumgt;qui Euphratem cxcipiens in paludes amp;nbsp;fta-gna deuehit, inundaturum alioquintotam Aftyriam. eumfluuium cum munire cogitaret,nauigans ill uc fertur cauillatus in Chaldæos, quod laluus amp;nbsp;intralTet Babylonem amp;nbsp;tunc exiret nauigio: fed mox rediturum manebat extrema dies iftmiliteramp; Cæfar cauillatus eft, nam præmonitus à uate, fatales fibi efle idus Martias, ubi ea dies uc-nit, exprobrauitilli adefle idus:amp; tarnen ultra eas non uixit.itahic quoqj omnia conueniunt prodigia, uatum monita æquo animo au dita,cauillatio,prædilt;ft:ionis euentus ineuitabilis.Scientiarum etiam fuere amatores tam patriarum quàm Græcarum externarumqb Ale xander cumBrachmanis collocutus,qui habenturlndorumlubti-lifsimi amp;nbsp;fàpicntiftimijficutPerûrum Magi: Cæfar cum Aegyptijs, quando præfens Cleopatram reduxit in regnum. quapropter etiam in pacemultaapud Romanos correxit:amp;annumadidætatis inæ-qualem propter intercalares menfes ( namratione lunari uteban-tur)iuxta folis curfum ordinauit, autoribus Aegyptijs.quin amp;nbsp;illud ei contigit, ut nemo ex coniuratis euaferit:fedpoenas méritas eius filiodederintjficutAlexandrointerfeéfores Philippi.

quomodo autem dederint, dicetur in fc-quentibus uoluminibus.

Appia-

APPIANI ALE-quot;

XANDRINI ROMANARVM —

HlStORIARVM DE BELLIS Ciuilibus Liber 11 r.

AE s A R quidem in promouendis impcrij Roma mani pomœrijs omnium pr«ftantißimus, fie ab inimicis occifus, publice luneratus eft. quoniam ueró omnes eius perculÏores poenas dederunt,de præcipuorum exitu bic liber amp;nbsp;proximus trafta-bit, fimulq; cópleéletur reliqua Romanorû bella . Cum enim fènatus in Antonium culpam cóferret, quód eius maxime opera in Cæfaris funere populus concitus, amp;nbsp;legis de præte ritarum iniuriarum obliuione recens latæ oblitus, cum facibus ac-curriftèt ad ædes coniuratorum: illc indignatione banc uno fuo fa^s fto ad rempublicam pertinente mutauitin beneuolentia. Erat Ama tius quidam qui fe faRo in Marij nomen inferuerat quafi filius, graz tiofijs apudplebem ob C. Marij memoria, is quoniä bacfimulatio-ïie efleceratjUt uideretur non alienus à cognatione Cæûris,præ cæ-teris ægrè ferens eius obitû,aram ubi crematus eft pofiiiriftipatusq; manu iuuenum audacium,terrori coniuratis fuit: quor û alijs ex Vr-bc fuga dilapfis.,quotquót à Cçlàre prouincias acceperat,in eas pro-fefti funt : Decimus Brutus in Galliam Italiæ finitimam, Trebonius in Afiam, Tullius Cimber in Bitbyniam. Caßius uero amp;nbsp;M.Brutus qui maxime cordi erant fenatui, in futurum annum defignati fuerat àCæfare cum prætoria poteftateprçfides,Syriæ Cafsius,Brutus Ma cedoniae. tune uero ut prætores urbani ex officio curabant mittendes in coloniasjprçter alia cocedentes eis ut poflent portiones fiias - uendere,quod lex non per mittebat nifi poft annum uigefimum.bjs Amatius dicebaturmoliriperniciem,nec aliud quam occafioneex-pedare. quo rumore motus Antonius pro poteftateiußit compre-tiendi Amatium:moxq; indiéfa cauß interfecit per infignem auda-ciam.idfaftumftnatus miratuseftutuebemens amp;inconccfturnle-gibusjlibenti tarne animo tulit ut perutile : quod alioqui parura tuti ’ Fore uidebantur Brutus amp;nbsp;Caßius. At milites Amatij cçteraq; plebs, necati defiderio mota,amp; indigne ferens banc fibi mercedê ab Anto nio redditam,pro honore baéf enus il li babito,rem non dißimulan-damcenfuit.occupato igitur foroconuitiofe clamabant in Antoni-Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B 2 um,fla

2.^2, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

um, flagitantes à magiftratibus, ut quando Amatij parum ualuiflet autoritas, ipfi aram dedîcarét übi lacrafaceret Cælari primi omhiu. fed cum inde fubmöuerentur per Antonianos milites, magis etiatn cxafperàti uöciferabantur, nonnulli oftentantes bafes, undeßatuaj Cæfaris auulfæfuerant.ubiuero quidam ait fè oftenfur um amp;nbsp;offici-nam in qua illç in alias faciès refingcbahtuf,rtatim eum fecuti,rc con ïpefta incêderunteam.cumq; aliamanus Antonianorum^adrcnin-guendum ïuperueniflet, aliquot ex eis occifi ïunt,alijcôprebenfîgt; ex quibus quotquot ferui erant fuïpenderunt,ingenuôs ucro èrupc præcipitarunt.tumultu fedato beneuolentiaplebis erga Antonium in odium ucrfa eft:patres contra gaudebât,quod alias Gaftianis nulla foret fecuritas.ut uero Antonius ad fenatü retulit de üocâdo Scx. Pompeio, Magni omnibus deiîderati filio, qui turn impugnabatur à Cæfarianis in Hifpania : utq; pro paternis bonis in ærariû redaébs darentur ei ex publico quingentics feftcrtiûmjUtq; decerneretur ei, ïîcut prius patri,maris imperium, clafsisq; tradcretur ad ufus neccf làrios:patres mirabündi probaüerüt omhia: ipfumlt;j; fentctiæbuius autorem faufblsimis acclamationibus per eius dieireliquumprcx^è“ cuti funt.nemo enim unquam eis uifus eft amatior reipublicç-quam Magnus, nemo apud populû deïîderatior : ex cuius faébonequoni am Brutus Cafsiusq; erat, amp;nbsp;tue ab omnibus honorabätur, uidebat tutos foreinpofterum,amp;approbato corum fado,partibusq;iplb-‘ rum præualentibus,incolumen fore rempüblica.cquapröpter amp;nbsp;Cicero continue laudabat Antoniumjamp;fenatus nô ignaruseiplebem infenfàm propalam perniciem moliri^permifit ut exprçfentiuetera norum copia fatellitium fibi deliger e t. ill e uero fiüc quia böc iani an te egerat, fiuefortuitam occafionem libenterarripicnsj deligcndo fibi cuftodes continue numerum augebat,donec expleuit fex railia, non ex gregarijsgt; quos quoties öpus eflet aliunde paraturum fe pu-tabat facile,fed ex centurionibus artium bclliearum peritis longo u-fu, quos in comuni fub Cxßre militia familiäres fibi fecerat. ex bis ipfis tribunös etiam legit pro cuiufq; dignitate,babuitq; in honore, confilijsquoq;præterquam fecrctiofibus adhibens.atfenatusiam fufpedos babensuel propter multitudinc nimiam,uel quod effent leftißimi, fuadere cœpit ut ad eauendam muidiam numerus in mo dum certum qui ßtis effet rcdigeretur.promifit illc fe faft urü quam primum plebs redierit ad quietem priftina.Et quia fenatus confulto rata erant aéta Cæûris ac côfîlia:quorum cômentarios habebat An-tonius,fimulq; feribam Cæûris Täberium fibi obfequentißimum, quado huiufmodipofiulata Cæûr ipfe abiturus in arbitriü Antonij

reiccerat

CIVILIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I93

reicccrat,multa in multorum gratiam adiccit,ciuitatibus dynaflisq; gratificas,amp; fuis cuftodibus,quafî ex prçfcripio illius: fed accepto-rum bcncficiorum gratia fob debebatur Antoniö.pari rätione amp;nbsp;in fenatum multos allegit,aliaq; exfenatus uoluntate faciebat, quo minus inuidiofa apud cum effet fua cuftodia.dum Aiitonius circa bæc fatagitjBrutus Cafsiusq^,quód amp;nbsp;ueterarlos amp;nbsp;pjcbcm parum paca-to ergafe cernercntanimo,amp;pöfÏealiqucm alium cxoririjquiinfi/ dias qualcs prius Amatius cotra fc flrucret/olliciti de Antonij quo-queinconftantia/uncfuffulti militaribus copijs,iamq; fufpeftuba-bentes,quafi per eumftarct,c^uo minus confirmaretur flatus reipu-blicæ,Decimo Bruto maximefidebant, in propinquo habêtilegiö-nestrcs:fimulq;Treboniumin Afîa, TulIiuminBythiniaclàmpcr literas monebant,ut occulte pecunias conigcrent,amp; de eXercitu di-Ipicerctppfiq; feftinabat ad prouincias acceptas a Cæfàrclt; Sed quo-niam tempus aliter fercbat,indecdrum rati ante magiflratus exitum prouincias ambitiofe inuadere,maluerunt priuati reliquum anni a gere,quam urbanas iurifdiftiones adminillrare, cum nec fecuri effent, amp;nbsp;minus honorati quàmpromerito.hocintclleélo fenatus, præfecit eos frumento, undecunq; in Vrbem conuehendo,ufq; ad tempus abeundi in pröuiricias.quod faélum efl ideo,nc Brutus Caf fius q; uiderentur fugcrc; tanta habebatur exiflimationis coru ratio, quando per Eos potifsimum fenatus Cæfaris percufïorum partes foucbat.prætoribus deinde Vrbcm cgreßis,Antonius lam folus po tens, difpicicbat fibi de aliqua prouincia cum exexcitu, Syriæ maxime cupidus,fed non i^narus fc magis etiam fufpeélum fore fi earn fibi dari pcteret: iamq; fùbornatuserat illi aduerfarius Dolobella ipfius collega, propter fimultatcmuetcrem. itaq; ipfi utiuueni am-bitiofo perfuafit, peterct mitti fcin Syriam poBEabito Caßio, amp;: ad cxcrcitumcontraPartEos cofcriptum:peteretautemnonafenatu, nec enim liccbat,fedrogationeapud^opulu.qui lætus amp;nbsp;niEil cun-ftatus rogationem tulit. Senatu uero caufànte eum difcederc à dc-cretis Cæftris,refpondit:PartEicum bellum némini deftinatû à Cæ-firc:cæterùm Cafsium qui accepiffet Syria, ipfura prius mutafîc illius décréta, dum contra legem permitterct colorlis ante uigefîmum annum portiones fuas uendere : pertinereq; ad fuam contumcliam-fî Dolobellç prçferatur Cafsius.tum fenatus Afprenatem tribunum plebis fubornauitjut in comitijs obnunciaret malum augurium,fpe rans adiuturum fe hic Antonium,qui amp;nbsp;Cos. amp;nbsp;augur, inimicus ad Eueputabatur Dolobcllæ. idubi fécittribunus,quod officium erat allcrius, Antonius offenfus medacio,iußit tribus ferre de Dolobcl-

Affian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B 3 lafufira

3.94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

îaluffragîa. Sic Syria ob'uenitilli prouincia, fimulq; bellum Parthî-' cum, legionesq; ad id deftinatæ à Cæûre, unà cum Bis quæ in Macc doniam præcellcrant.ac turn demuin apparuit,fauere collegæ Anto nium.his à populo impctratis, ipfeàfenatupopofcit Macedoniam, fcics quod poH coceflàm alteri Syriam, puderet eos pernegare fîbi de Macedonia^præfèrtim cum ea prouincia careret exercitu.amp; obti nuit,ab inuitis tarnen, miratibusq; quôd pafïus eflct prius legioncs inde Dolobellam deducere,penes quem malebant eflè ilium excrci-tum.amp; cômodû placuit eis ab Antonio uicißim alias Caßianis pro-uincias petere, eltq; impetrata Cyrenenfîs atq; Creta:uel ut alij pro-duntjbæambæ Caîsio,Bruto uero Bithynia.hic turn eratrerum ur-banarum ftatus. Cæterùm Oébauius Cæfaris exfbroris filia nepos, auunculi magider equitum in unum annû creatus cratrpofteaquam ipfe Cæfàr hûc ma^iftratû annuü, quo per plures amicos circûferrc tur fecerat. fed quod adolefcens adhuc eflct, Apollonia quælonio mari imminet, miflùs efl: ut literas flmul amp;nbsp;re militare difceret, cxpc ditionis cornes futurus:ad quem alæ eqüitum è Macedonia uicifsim comeabant,cum quibus exerceretur:amp; nonnulli tribuni prîtfeéflq; fæpcillucucniebantftlutaturi ut cognatum Cçfàris:atq; ita comiter omnes excipiendo gratiofus etiam apud exercitum faftus cft. Sexto autem menfe poftquam eo uenerat, nûciatur ei circa ucfperam, Cx farem occifum in fenatu ab amicifsimis,amp; qui tum plurimum pote-rant: amp;nbsp;quia nondum quicquam praetcrea nunciatum fucrat, expa-uit quod nefciret, num de cômuni fenatus uoluntate, an paucorum audacia faftû id efl?et: amp;nbsp;num facinorofi pœnas dediflènt, an fupcr-flites eflènt, uel etiam gratî multitudini. fie hæfitanti Romani amici luadebant,ut ad legiones in Macedoniam Jfccuritatis caufa confuge ret; amp;nbsp;ubi certior fieret priuatum id efTe maleficium, refiimpto animo ulcifeeretur Gæiarem : ncc deerant tribuni qui ad tuendam eius incolumitatem pollicerenturfiiam operam . fed mater amp;nbsp;uitricus Philippus ex Vrbeïcripferûtei,nenimis extolleref huiufmodipolli citis,néue quicquam tentaretaudaciusrmemor quomodoCæfar fii-peratis omnibus inimicisjper amicos oppreflus fit :tutius fore fi intra priuatam conditionem ad tempus fe contirieat,amp; ad Vrbem co-ferat cum amicorum cohorte.his ill c permotus,quôd nondum co-gnouiflet quid cædem fecutum fit,ualc dido præfedis exercitus,tra iecit, non tarnen Brundifium, quippe incertus de militum eius loci uoluntate cauebat omnia, fed in aliud oppidum non longe inde rc-motum,cui nomen Lupiçfibiq; aliquantiïper diuerfâtus cft.deinde ubiliteris accuratms feriptis fadus efl certior, de dolore ob cam ne-

cem

CIVILIBVS LIBER UI

Cem pubiicögt; de teftamento amp;nbsp;fenatus confultis : amici tanto magis timendos cenfebant inimicos Cæfaris, quando amp;nbsp;hæres fit amp;nbsp;filius: bortabanturq; ut una cum hçrcditatc adoptionem recufàretùJle no minus hoc tempore ratus, ^non ulcifci Cæfaris iniuriam, Brundifi umprofeftus ell,præmifiis quiferutarentur^neforte quis ex illius percuflbribus ibilateretin infidijs.ut uero ab co exercitu obuia pro greflb tanquàm Cælàris filius cxceptus eft^ad audendum confirma-tus faCrificauit,confeflimqj coepit nominari Cæfàr. Cum alioquin Romanis fit mos aflumere nomen patris adoptiui: hie uero id om-îiino mutauitjpro Oélauio Oélauij filio di élus in perpetuum Cçlàr filius Cæfâris.ad quod nomen mox, non aliter quam ad uerum fili-unijUndiq; magnus concurfiis fuit,partim amicoru Cçfaris, partim libcrtinorum amp;nbsp;mancipiorum ,.cum eisq; militum etia,uel qui ap-paratum amp;nbsp;pecunias ferebant in Maccdoniam,uel qui ueéligalia pc cüniamq; aliam ex prouincijs exaéla portabat Brundifium, ille turn multitudine ad fe confluentiumj turn Cælàr nöminis uulgo gratio-fifiimi exiftimatione faólus auélior amp;nbsp;confidentior, ad Vrbem iter fecitÿCum baud quaquam contemnendo comitatu, indies torrentis modo crefiente, à ui apertaiara tutus propter earn qua circa fe habe bat frequentiam,fed ob hoc ipfiim magis fiilpicax,ut in recenti fami liaritate ferme omnium^ciuitatum uero ali æ quidem non admodura æquo erga cum erant animo, cæterum ueterani Cæfaris qui nuper agros acceperantjconfluebant è colonijs in adolefcentis gratiam^de plorantes Cæftrem, Antonio contra maledicentes, qui tantum fee/ ius inultum reliquifiet;profitentesq; fe ultorcs,modo daretur cuius aufpicijs id poffent efficérC. quos Cælàr laudatos, amp;nbsp;rê differrc iufi-fos dimifit.iamqi prope T arracinam uenerat, ad quinquagefimum ab Vrbelapidem,cumnunciatumeflconfulesademifle Cafsio Bru toq;Syriam amp;nbsp;Macedonian!, pro quibus conceflas eisin folamen alias minores prouincias,Cyrenenfem amp;nbsp;Cretæ infulæ:reuertifieq; in V rbem quofdam exules,amp; accitum Pompeium,tum ex comenta rijs Cæfaris alleélos aliquot in fenatum,multaq; alia fieri.poflquani autemin Vrbem peruenit,rurfum matrem eius amp;nbsp;Philippum cæte-rosq; tutores follicitos habuitalienatio fenatus a Cæûrc,amp; S.C.per quodpcrcuflbres cius non amplius erant obnoxij iudicio,amp; Anto-nij turn præpotentis fupcrbia,qui nec filium Cælàris adijt, neefuo-xum quequam mifit ad eum. ipfe uero hanc eorum indignationem fedabatjiturum fe dicens ad Antonium, ut dccebat iuniorem ire ad feniorem,amp; priuatum ad confulem:fenatui quoq; fc exhibituru ob-fequiadebita.addebatjS.Cjdconditu cum nemo exllarctaccufator

B 4 homicidij:

DE BELLIS homicidij:quód fi quis accufationem fufceperit nee fibi deforc pk bis auxiliuin,ncc fenatum legibus, nee deos immortales iufticiæ? ac fortafle nceipfum Antonium:quifi pergatteftàmentû iimul amp;ado ptionem eótemnere, id eum iniuria tam Cæfàris faduru quam Ro» Populij eui ex legato uiritim debeatur peeunia. abrupit deindcfcr-monem bis ucrbis:fàtius 'efle non periculurri adiré modó,fed emo-ri etiam,qtiam poftquam femel prælatus fit omnibus,indignum ui* deriiudicio Cçfaris,quinullo unquam territus fuerit periculo.ucr-fus deinde ad matrem ufiirpauitilla, quæ tum exreeéti ledioncfuC’ eurrebant, Achillis uerba ad Thetidemt

Difpercam cæG. niiam fuero ultör amiei, addiditq;,in boe uerfii extare immortalc Aebillis monumentum of namêtumq;, maxime poftquam uerbis effedus refpondit* fibi ucro Cæfarem fuifie non amieum,fed parentem^fed eómilitonemjfeJina peratoremmon belli iure interemptü, fed in fenatu opprefium con ïpiratione nefaria.tum mater metü uerfo in gaudium iuucneni com plexa eft,utfolum dignum Cæfare:amp; quem baftenus loquentem æ-grè tulerat, bortabatur ut décréta exequeretur dijs iuuantibus. mo-nuit tame ut adbuc arte tolerantiaq; uteretur,potius quam aperta au dacia.laudauit Cæfar confilium, amp;nbsp;fafturumfc ita pollicitus,moxac citos fub nodera amicos, iufsit uniuerlos mane fibi prçfio efle in fo ro cu comitatu idoneo. ubi Caium fratrê Antonij Prætorê urbanu accedes,ait fe adoptionc accipere:qui mos Romanus eft, adoptioni autoritate Prçtoris interponerc.hoc uerbo relato per Icribas in ada publica, fiatimeforo Antoniumadijt Js eratihbortis Pompeianis quosàCæfare donoacceperat.indcmOratus aliquantifperinuefti-bulo, boc quoq; fignum alienati animi amp;nbsp;contemptus interpreta-tus eft.tanclêadmiiro,fecutæ funt falutätiones mutuæ,cum percon-tationibus amicis de rebus utriufq; i cumq; iam dicendu effet de his quæ præfens negotium poftulàbat, Cæfar fie locutus eff ; Ego pater Antoni,fic enim te appellaré Fas éff,obCçfaris erga te mérita tuamqj mutuam grati â, ea quæ poft illius obitû egifti,partim laudo babitu« rus femper tibi gratiam ; partim ineufo, ut ingenue dolorem animi fatear.dum interficeretur no aderas,ab bomicidis circa fores deten-tus:alioquin aut feruaïTes eum, aut incidifles in idem periculum.bo« rum duorum boc pofterius fi fecuturum erat, bene fadû quodno aderas.deinde cùm quidam conarenturpcrcuffbribus præmiatan-quamtyrannicidij decern er CjCOntradixifti côftanter: amp;nbsp;boc quoq; nomine gratias tibi babeo maximas. quamuis copertum eft illos dc-creuiffô te fimul tollere,non ut ultorc Cçfâris,quod nos opinamur, fed ut

CIVILIBVS LIBER III

^97

fed ut ipfi cïicunt^ ne fuperefîèt fùcccflbr tyrarinidisi cùm tarnen illi cgrcgium tyrannicidæ,naud fècus ac homicidæ,refugennt in Capi-toliuttijuel religione loci fiiurn prOteéïuri facinus fuppIices^Uel tan-quamhoftesarcemoccupaturiiquomodo igitur obliüionem eius Iceleris impetrarunt amp;nbsp;fecuritatem àiudicijsi nifi largitionibus cor-ruptafenatus aliqua parte atq; populi?atqui cum conful eflcs debue ras uidere quid piaceretpluribus, præfertim cum in confulari pote ftatc maximum cflet momentum in partem alteram, fî libüiflet à fee leratis pœnas repofceregt;amp; deceptos in meliorem uiam rcduceré.tu Hero impunitatis obfides domenicos mififti homicidis in Capitoli-um.eftojcompulerint te hue mercenarijgt;certe cum lefto teftamêtogt; oratione funebri ante diéta populus recenti étiam tum memoria Cç fàrispercitusgt;cumfacibusadædes eorumaccurrit, amp;uiciniætum parcendo fequenti die bis armis correptis in forum confluxit,cur non adiuuifti eum ? cur non faces armâue in homicidas inferetibus adâipulatus es?an amicus Cséfàris expeélabas fèntêtiam iudicû con -traobnoxiosfcelerimanifeftarioicumamp;conful eflès amp;nbsp;Antonius? fedMariumpro poteftate iufsifli necarij homicidas dißimulanter pafîus es euadere, nonnullos etiam fugere in prouineiäs, quas nunc contra ius fasq; tenent,cçfo à quo illas acceperût.nam quod Syriam amp;nbsp;Macedoniam uos Coss. tu amp;nbsp;Dolobella rempublicam ordinan-do illis eripuiftisgt;bcne faétum eftîhaberemq; gratiamgt;nifi mox Cy-renen amp;nbsp;Grctam eis decreuiflètis, amp;nbsp;præfeéiuris prouinciarum di-gnati effètis exules, quo munitiores pofthac contra me fierent.De-cimus etiam citerioré Galliam obtinetuobis conniuentibus, amp;nbsp;ipfè unus ex mei patris percuflbribuSi Dicat aliquis ex S. C. id fadû, led te approbante,te fenatus præfide:qui unus omnium maxime uel tui caufâ reclamare debueras. namimpunitaté illis cocedere pertinebat adipforumgratiam : cæterùm prouincias eis amp;nbsp;præmia decernercj hominum eft cum iniuria Cæfàris tuam quoq; fehtêtiam irritam fa-cientium.Hæc ut præter decorum ætatis eiusq; qua te profequor re uerentia loquercr, dolor compulit: non pœnitet tame locutum me apud amieißimü Cæfaris,amp; audum ab eo honoribus lummis fum-maq; potentia,«Sc fortafle iam filium adoptiuum? fi fciuifîet te æquo animo exHeraclidarum gente tranfiturum ad Aeneadas.id enim fe-cit ambigere ilium,dum de fuccelTore cogitat^quod fuperefi; Antoni per deoSjamicitiæ præfides, perq; ipfum Cæfarcm te obtefior, ut exanteadis etiam quæda mutes in melius fi libet.potes enim. fin mi nus, faltem in pofterum me patris pereuflbres perfequetem fauente populo amp;nbsp;his quos uides in paternaperfeucrates amieitia ,tu quoq;

adiütes

1

298 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

adiutes.quód fi aut illos aut fenatum uereris, ne me graues. ïcis ipfe quomodo fe mca res familiaris häbeat, quandoquidem reddêda eft populo pecuniaiegataria,idq; primo quoq; tempore, ne beneficium cunélatiöne perdatgratiam: neue hi qui in colonias deducendi funt,propter me diutius in Vrbe hæreant.ex rebus autc Cæfàris fta-tim poft eius cædem in domum tuam ut tutiorem translatis, pretio-ftora quæq; amp;nbsp;ad ornatum pertinentia uolo efle tua,amp; fi quid infu* per à nobis habere cupis:cæterùm ad reddenda legatapopulo, dan mihi aurum ftgnatum,quod ad Bella quæ parabat collegerat:amp; con tentus ero nunc accipere quantum trecentoru uirorum miliBusfuf-ficitin portiones débitas : reliquu eius fumptus à te mutuo peterem ft anderem, aut te fideiuflbre ïumerem ad uftiram ex ærario, fi con-cederes.bona etia uendentur continuo. Obftipuit Antonius ad in-expeélatam iuuenis in dicendo libertatem amp;nbsp;audaciam, amp;nbsp;offenfus quafi parum reuercter appellatus, maxime ob repetitam pecuniam, durius in hune modum re/ponditiSi Cæfar tibi mi fili cum hæredi-täte amp;nbsp;nomine imperium quoq; reliquit,æquum eftreipublicæad-miniftratæ rationê te pofcere,nle reddere. quod fi nemini unquain Pop.Ro. principaturri dédit ex fucceftione, ne regum quideni: qui-bus pulfis iureiurando fe obftrinxit, non palTurum quenquamre-gnare in ^ofterum, id quod maxime patri tuo pereufTores obijciût, dicendo a fe interfeftum regem non imperatorem,ne opus quidem eft à me tibi refponderi de aftis publicis. pari ratione te quoq; Icuo hoc onere, ne mihi ullam gratiam eorum nomine debeas :quando non in tuam gratiam,fed populi ea feci,uno excepto egregio ergate ac Cæftrem merito. nam fi propter meam fecuritatem amp;nbsp;ad uitanda inuidiam dißimulanterpafliis fuiftem præmia decerni percuiTori-bus tanquamtyrannicidis,Cæïàrfa(ftus eflèttyrannus, cuinccglo-ria,nec honor,nec aétorum confirmatio deberetur,non teftamen-tumhaberet,non filium,non bona,ne corpus quidemuel adpriua-tam ftpulturam. leges enim corpora tyrannorum infepulta extra fines proijciunt,memoriam abolent,bonapublicant»quç ego fingu-la timens, fufeepi cotentionem pro Cæfare, eiusq; immortali gloria amp;nbsp;fcpultura publica,nihil ueritus uel periculum uel inuidia, quam-uis mihi res effet tam cum uiris cruentis amp;nbsp;ad cædem prôptis, qui ut fcis,iam amp;nbsp;in me cofpirarant: quàm cum fenatu male erga tuum pattern animato propter ufurpatum ab eo imperium. malui tarnen amp;nbsp;hoc periculum fubire, amp;nbsp;quiduis ultro pati potius,quàm permitte-re ut honore fepukuræ caterer Cæfàr,uir ætate fua præftantifiimus, amp;plerunq; felicißimus,omniq; honore dignißimus, mea quidem fententia.

I

CIVILIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.9 9

fetttehtia.(^uæ quidem mea pericula amp;nbsp;tibi præfentem fclicitâtem pe perere,quod babes nome amp;nbsp;familiam Cæfaris, quod dignitatê cius, quod bona: pro quibus omnibus æquum erat te mihi gratiam babe re potius,quàm fi quid conceflum eft ad leniendufenatum;,aut po-fcentibus repenfumpromeritis,autalia quapiamrationenecefla-ria faftum, id inculàre,præfertim cum fis iunior. amp;nbsp;de bis quide ba élenus. quod uero lubindicas me principatum cupercj equidem ut eum non aftefto, ita no indignum me illo iudico.nec moleftum eft non efteinfertum teftamento Cælàris, contento familia deduéfa ab Hercule, quod ueró in tuosufus dixiftite uelle pecunia ex publico mutuo fiimere, ludere te putarem, ni credibilius elTet te ignorare cxhauftum reditibus publicis tuus pater reliquerit ærariû:qui p oft-quamprincipatumadeptuseft, no eofedadfepublicampecuniam afferri uoluit, inuenie»dam moxin bonis illius, quando earum in-quifitio décréta per nos fuerit. nec enim id fiet cum iniuria Cæfàris iam mortui, amp;nbsp;fi uiueret etiam non recufaturi rationem utæquum eft reddere. amp;nbsp;funt priuati quoq; homines, quoru fingulos uidebis deborum bonorum pofießione litem ac controuerfiamtibiface-re.cæterùm pecuniæ ad me translatæ non tantus eft numerus quantum putas,nec eius quicquam penes me eft reliquum, quado in ma-giftratus amp;nbsp;potcftates, excepto Dolobella amp;nbsp;fratribus meis ■gt; diuftæ funt tanquam bona tyranni, quamuis poftea me adnitente S. C. fa-ftum eft infauorem Cæfàris.tu uero ubi quodreliquum eft accepe-ris,non in plebem, fed in eos quioffenfi funt conferes,fi fapies.nam alii, fl fàpient,mittent plcbem in colonias.plebs autem, ut ex Græcis bteris nuper didicifti,eft res inftabilisjinftar marinoru fluftuum ac-cedentium ac recedentium : quemadmodum amp;nbsp;in noftra republica fæpe cultores fuos plebs in altum fublatos deiecit in genua.His uer-bis,ut magna ex parte cótumeliofis,offenfus Cæfar difceßit,patrem identidcm nominatim inuocàs:moxq; bonauenumpropofuit,quç ei ex bac bæreditate obuenerât : bortatusq; eft Quirites ut fi b i adef^ fcnt cotrà inimicum Antonium, qui mamfefte præ fe ferebat quàm molefte pateretur boc eius erga plebem ftudiû.Cumq; fenatus decre uiftet perquiri pecunias publicas,multi timuerût iuueni Cçfari,propter patris benignitatê in milites amp;nbsp;populû,amp; propter lagitione pa-ratum egregium fiuorem populi,qui utplerifq; uidebatur,eum intra priuatum modum cotineri non fineret: fed magis timebant An-toniu,ne Cçfare iuuene illuftri ac diuite in focietate afcito,ipfe fum-mam potentia ficut prius Cæfàr ufurparet,qui turn gaudebat eoruna fimultatc,quafi alter impedimeto futurus eßet alteri.Cçfar cm quoq;

300 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

poft inquifîtionem cariturum diüitijamp; inde abundaturü çrarium, quod fe pütarcnt apud ilium inuentürös magna partem pecuniae pu blicæ.de agris etiam paftim lites ei môuebâtur,alijs alios repetenti-bus priiiatim, bonâ etiam eorû parte fpedate adrempublica, ut qui profcHptorum fuifteftt aut exulum. de bis iudiCem pofcebât ipfum Antôriium,aut cojlega eius Dolobellam.quod fi quid amp;nbsp;apud alios naàgiftratus iudicabaturjubiq; pariter Cæfar in Antonij gratiam di-fccdebat inferior^quamuis quid pater emiftet indicabat inftrumen-tispublicis,amp;proferebatS. C.ültimugt;quo omnia Cælàris aftapi'O' bata funt. quin amp;nbsp;extra iudiciâ multæ illi inferebantur iniuriæ intan turn ut necà Pedio Pinarioqjabftineret.nam amp;nbsp;bis bæreditatis por-tio quædam cefterat.quî cum de comuni iniuria quererentur apud Antonium, proferrentq; S. C. cenfentes luendatantum figuainiu-fte ablata fint, cæterauero aiftaCæfaris tuenda: refponditille,for-tafîe non conucnire cum S.C. quæ turn fiercnt,fed ne fcriptum qui-demillud conüeniflècumfenatus uoluntate. cû cnim foliusiniuria-rum obliuionis ratio babereturpræcipua, nibil mutatu eftedepræ-teritis, non quod omnia probarentur, nec in defumfti gratiam, fed quodita tumdeceret, quodq; leniedus elTcteo S. C. populus.iuftû autem efTejmentê potius fenatus confulti ualere quàm uerbamectot ciuibus,qui per feditiones excidiftentpolTeßionibuSjUelfuisuel ma iorum fuorum,reluâ:ari:idq; in unius adolefcentis gratiâ:qui maio-res quàm pro conditione priuata diuitias præter fpem na6tus,nô ad fplendorem fortuna uterctur, fed ad audaciam . ipfis tarnen fe uelle parcere,ubi portionem fuam recepiffènt à Cçfàre.poft hoc Antonij refponfum,ftatim cohæredes portionem debitam abftulerût, ne amp;nbsp;banc perderent,nô tam fuapte culpa,quàm propter aduerfariorum buorem amp;nbsp;potetiamralioqui largituri ei paulopoft omnla.iamq; in-ftabant ludi quos pro Bruto prætore Caius Antonij frater editurus erat j amp;nbsp;in cætcris rebus collegæ abfentis uicarius : eratq; apparatus fumptuofiis admodum, cafpe, quafifpeétaculis delinita plebs re-uocatura effet Cafiianos.Cæfâr contra ut fibi plebe conciliaret offi-cijs,quantum pecuniæ colligebatur ex bonis diucnditis, aliam poft aliam tributim diuidebat,ut quifq; primus petcbat:amp; obcundofora rerum uenalium præcones iubebat omnia minimo,quantum res pa tcretur,addicere, propter incertum pericülofùmq; iudiciorû cuen-tum, amp;nbsp;propter ipfius feftinationem,quæ omnia profuerunt ad be-neuolentiâ populi miferatis cum,ut indignû talibus iniurijs.utuero præter banc hæreditatem etiam proprium patrimoniü,amp; quicquid etiam aliunde habebat,infuperqj materna amp;nbsp;Philippi bona, portio/ nes etiam

CIVILIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

nes ctiam PinariJPedijq; uenum propofuit, ut âd legata perfolueda fufficcret, quafi deficientibus in nunc ufum bonis Cæfaris,prôptcr inimicorumimportunitate,plebs reputans banc liberalitatem non huius fed maioris efle Cæfàris,mirifico affeftu compleélebatür hominem, collaudans cius turn patientia^tum magniiicetiam,amp; præ fc ferens non felaturam diutius Antoni) fuperbiam . id quod declara-uitinBruti ludis maximofumptu cxnibitis.cum enim quida ad hoc conducli uociferaretur, reuocandos cfleBrutum 8^ Caßium, quia hoc modo reliquæ fpeftatorû multitudini mouebaturexulumco-miferatio, in curfufrequetilsimo plebis fpeéùculum efiinhibitum, doneeceflàrethæcpoflulatio .tumBrutus amp;nbsp;Cafsiusubiuidcrunt fehacfpe demerendæper ludos plebis fruftratos per Caefarem,üä-tuerutSyriam Maccdoniamq;, utàfenatu décrétas fi bi prius quam •Antonio Dolobcllæq;, per uim inuadere. quod confiliu poftquam detedu eft, Dolobclla properauit in Syriam, obiter inuifurus Afia, Ut inde pecunias colligeret. at Antonius ratus fibi opus fore copijs, nec ignarus Maccdonicas legiones tum uirtute prçKare,tum nume ro:erant enim fex: eisq; adiunólam magna manum ßgittariorum amp;nbsp;armaturæ leuis ac uelitum, equitatüm præterea cæterumq; appara-tum abfolutifsimü,qui uidebatur deberi Dolobellæ propter decre-tum ei bellum Parthicum, qüando Cæfir hæc contra Parthos para-Ueratjcogitauit eas ad fe pertrabererquia propter propinquitate fta-timtraieftomari fupero poterantadefle in Italia, fed repente fama nunciauit,Getas audita morte Cas laris, incurfionibus ualf are Macc doniam:amp; Antonius àfenatu exercitumpetijt,quo de hoftibuspoe nas fumerct, dicens eum à Cælàrc contra Getas prius quam contra Parthos paratum, amp;nbsp;parata elle inpræfentiarum omnia circa limi-tem Parthicum. non neglexit earn famam fenatus mißis qui prouin ciam infpicerent. Antonius quo magis metum ac lulpicionCm exi-meretjegem tulit, nequis ullam ob caulam de diélatore creando rc ferret,neu quis didatura oblatam acciperet. qui contra fecerit,eum liceret à quouis impune intcrimi.atq; ita maxime deceptis patribus, amp;nbsp;padus cum Dolobellæ amicis, traditurum fc illi unam legioncm, imperator Maccdonicaru copiaru eledus eft. quo impetrato mox Caiumfratrem cum S. C. properareiufsitadexercitu. explorätores uero inde reuerli negabant fe ullos Getas uidifte in Macedonia ; amp;nbsp;addideruntjfiue uere,fiuc ab Antonio motiiti,metum efle ne,fl de-ducatur inde cxercitus, cxcurrätin prouinciam. Dum hæc in Vrbe fiutjCafsius Brutusq; exercitum amp;nbsp;pecunias colligebant: Treboni-us Alîæ præfes urbes eorum rcccptaculo muniebat, Dolobella amp;nbsp;à

Afpi4M, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pergam o

■^oi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;DE BELLIS

Pcrgamó amp;nbsp;à Smyrha exclufo, foro tatum extra itiœnia éÏ prâsbito, tanquam cófuli. cumq; miles iratus oppilgnationê fruftra tentaflet, Trebonius pollicitus cft fé intromiflurum cos in Ephefüm.manda-uitqï fuis ut confulem illuc proficifcentc ex ihteruallo fequerentur, qui confpicati eum fub nödem clifcedcrc,nihil amplius ueritfpau-cis adeumfequendü relidis,Sniyrnam reuerfi funt.DöIobclIapau cösillosinfidijs circumuétos deleuit;amp; eademnofte Smyrnamin-euftodita naélusjfcalis euafit in moenia. Trebonius in cubili depre-henfus, rogabat ut ad confulem duceretur^fç u'/tro fecuturum effe. turn quidam centurionü irridéns:Ibis,mq’ait,fcd reliélo capite. nos enim iufsi fumus non te fed câpüt aßtrre. amp;nbsp;cü diâ-o caput illi abfei dit. id Dolobella prima luce proponi iufsit in fella prçtoria, in qua illefoiebat ius reddere.fed milites amp;nbsp;lixæ irati ut coniurationis par-ticipi,amp; qüia dum Cæfar occiderctur, Antonium fermone circa cu-riæ fores diflinuerat^tum rcliquum eius corpus uarijs affecerunt co tumelijsjtum caput per uias lapide ftratas^fibi inuicem pro pila mit-tentes per ludibrium ita contriuerunt ut non appareret facies. itaqj primus bic luit pcenamhomicidij. At Antonius cogitabatexercitu è Macedonia tranfportarein Italiam:amp; cum nullam ad id occafione baberetjpetijta fenatUjUtpermutatis prouineijs licerctfbi obtine* re citeriorem Galliam,cui D. Brutus Albinus tum præerat, memor etiam Cæiàrem cxhacprouincia bello illato,de Pompeio conlecutu efle uiftoriam.ut uero uifus eft uelle reuocare eas copias,non in Ita-liam,fed in Galliam,ut ibi quafi arcem contrafenatum conftitueret, Patres tum primû fentientes eius infidias moleftc tulcrunt, adeo ut poeniteret coneeßiffe Macedoniam: amp;nbsp;quidam ex hoc ordine priua tim fcripferunt Decimo,ut conftanter retinerct prouinciam,augc-ret exercitum, pecunias colligeret, nc forte uim inferret Antonius, adeo timebant eum fimul amp;nbsp;oderant.ille uerfus ad plebem,rogatio-nem tulit de Gallia, ficut Cæûr prius impctrauerat earn prouincia, nuper Dolobella Syriam.amp; utfenatui timorem incuteretjGaio fratri mandauit,traijccret co nfeftim Brundifium, quodille faéturus cratitautiuffus eft.Intercatempus ludorum inftabat, quos editu-rus erat ædilis Critonius, amp;nbsp;Cæfàr patri fellam auream atque coro-nam parabat, id quod illi ex fenatus cofulto in perpetuum ludis om nibus decretum fuerat. cumq; ædilis negaretfepaflurum,honorari Cæfàrê in ijs ludis quos ipft fumptu ftio faceret, Cæftr ilium ad An-, tonium duxit,ut ad confulem.conful ad fenatum fuper ea re fe dixit rclaturum.Cæfar indignatus: Refcr,inquit. ego interim fellam pro-ponam. id Antonius exafperatus prohibuit.nechoc côtcntus,pro-hi buit

CrVILIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;505

hibuit etiam Î u dis proximéïècutis,quos Cçfar ipfe celebrabat^in ho norem Veneris genitricis inftitutos, quando ædes eiinforö amp;nbsp;forum ipfum à patre dedicatum eft. quod Antonij fadum cxceptu eft publico odio,quafi non tam ad æmulationem quæ illi ihtercedebat cum luniorc Cæftre,quàm ad ingratitudine erga parente eius per th nens : amp;nbsp;ipfe Cæfar in iatellitij modum ftipatus difcurrcbat per pIe— bem, beneficiarios patris amp;. ueteranos prehcfans ftipplex ad mouen daminuidiamaduerfario, oransq; ne contemptimnegligeretfuam ultrorieam patientiâ,néue ferrent Antoniumncimpune imperator ri optime de ipfts merito illudere. agerêt potius füum negotium, amp;nbsp;pröpügnarent accepta ab illo cômoda,quærata efle no poflent, ni-ftfaJüis honoribus, ei cxfenatus confulto conceßis.paßimq; èftipe rioribus locis uociferabatur in hüc modu: Cauetc Quirites ne propter me iniquiores fitis in Cæfarem, neue iniuriam ei repédatis pro beneftcijs,præfertim tu Antoni qui frueris eis maximè.in me contu-meliasufqjadßtietate eftunde,à bonoru eius direptionetempera, tantifper dum ciuibus diftribuat,quod ex pecunia legata debetur re liquum. mihi quantumuis inopi fuftecerit decus paternæ liberalita-tis,modo populo ea frin per te liceat.quo fadum cft ut fine intermif fione uoccs omnium in Antonium iad:arêtur,propalàm indicantes indignationêpublicam. cumq; illeacriusinterminatus eïTetCçfarij amp;nbsp;eæ minæ uulgatæ eflent, magis accenfi funt omnium animi : ipfi quoq; tribuni Antoniani præfidij quifub Cæûris patre militarailti amp;apud ipfum confulem in fummo cranî pretio,conabant eurtifed-dere mitiorc uel fuametipforum gratiamilitum quondam illius, cui deberetur quicquid turn in bonis haberet. his uera monêtibus cef-fitAntonius,eofaciliusquodCç^ris apudplebem gratiofi opera indigeretin permutandis prouincijs, afteuerabatq; iureiurado,nec fuum efte id cófilium;amp; in hoc tantum uideri uoluifle mutatum fu-umanimum,utadole{cens ante maturam ætatemferoculus,amp; gran diorum ac magiftratuum parum reuerês, itaut opus habebat, fieret caftigatior. fe in gratiam deprecantiu remiftùrura iram, amp;nbsp;reditu-rum ad naturam ac uolûtaté priftina, modo ille fiat modeftior. hoc relponfo tribuni gauifi ambos deduxerunt ad colloquiû. ficq; poft mutuas expoftulationes reconciliati funt : ac mox de Gallia prouin-cia lexpromulgata eft,magno metu fenatus; cogitatis fiquidê de ea Cos. ad fê référât, prohibere : quod fi incofiilto fenâturogationem tulerit ad populum, per tribunos plebis intercedere. nec deerat qui cenfèrentlibertate donadamtotam earn prouinciain^tam formido-lofa crat eius uicinitas. Antonius ucro exprobrabat dis quod comi-

C i fiflent

304 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

lîfTent earn iritérfeólori Ccfefaris Decimoifibi’ comittcre grauaretiir, quódnó interfcccrit labefaétatorêamp; fubuerforêipfiusprouinciæ: manitefte taxans uniuerfos, quafi probarcnt quæ ibi fiebant. poftq autem dies præflituta uenit, ïenatus uolebat ut cflènt tributa comi-tia: Antoniani uero ante Jucem in forum colleéfo populo,ccnturias excöpofito uocabantad fuffragia. turn plebs quamuis infenïâ Antonio , proraouebat tameh eum propter Cæfarem feptis addante amp;nbsp;deprecatemproillo, qui id faciebat eapotißimü de caufà,ne Decimus prouinciæ tam opportun« cum cxercitu præeflet, unus expa-tris pcrcufforibus: præterea ut Antonio nupcr reconciliato gratifi-carctur. nam amp;nbsp;ipfe ab illo expeéfabat aliquam mutuam gratiam. amp;nbsp;quiatribunosplebis Antonius corruperat, filentib. eis amp;nbsp;lege per^ lata,exercitusmoxboneftoiam præjextutrafportatus eft in Italiam. defunélo deinde uno extribunorûmpL collegioj comitijs tribuni-tijs Cæfàr Flaminio fauebat: plebs uero ipfum rata cius honoris cu-pidum,quamuis propter immaturam ætatem non profiteretur no -men inter candidatos,uolebat Cæfarem tribunum declarare fuis fûf fragijs. fenatus ueró inuidebat ci banc honoris aceeßione, times ne poteftatem adeptus,inimicos cædis paternçreos citaretiniudicium populi. Antonius quoq; cotempta noua Cæûris amicitia,fîue ingra tiam fenatus confolationémue,molefte ferentis legem de Gallia, flue ex colonorum fententia,propofuit ediftum confulare, ne cui Cç ßr quicquâin manus daretnifilegitime,aut animaduerfurûfcin cum pro poteftatejd ediéfum ingratitudinê erga Cæûrem cum injuria plebis coniunófam prçferens,indignationem mouitmultitudi ni:lt;amp; apparebat magnam contentione imminere proximis comitijs, itauttimcret Antonius,contentusqi præfenti tribunorumnume-ro,comitia tolleret. At Cæfar fe iam manifefte impugnari uides,mit-tebat circa patris fui colonias,qui nunciarêt quatum patiatur, amp;nbsp;fin gularcm uoluntatem cxplorarét.mifït amp;nbsp;ad AntoniJ exercitus non-nullos intermixtos commeatum ill uc ferentibus,qui audaeißimum quenq; folicitarent,libellosq; in turba dam fpargerét.dum Cæûrin his rebus occupatur, ijdem quiantea tribuni militarcs impetrataab Antonio dicendi copia fïc eum allocuti funt ; Nos Antoni amp;nbsp;quantum ueteranorum eft,qui Cæûris dudu imperiu auximus,^romo-uemusq; etiamnuquotidianis laboribus,fcimusnosæqueinuifos ciuspercufforibus amp;infîdijsillorû obnoxios,idq; conniuentefena tu. fed poftquampopulus eos ciccit recepimus animos, dumuide-musres Cæfàris non omnino deftitutas amicoru grata memoria^ multumq; fècuritatis repofuimus incaquætibicumillo intcrccfsit

amicitia

C I V I L I B V s LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Joy

âmicitia,amp; in rei militaris pcritia, qua ad ilium acccdis proximè, im pcrator nobis comodifsimus.cæterùm quia inimici renafcuntur, amp;nbsp;Occupare conantur Syriam ac Macedonia,parantq; contra nos pe-cunias amp;nbsp;exercitus,fenatu tccum comittente Decimum,te curam o-mnem infumcnte in contentiones cum iuuenc Cæfâre^ merito uerc mur ne ad bellum,quod eft pro foribus accedat etiam inter nos fèdi tio,amp; inimicis fuccedant omnia quæ illi moliutur contra nos. qua-propter poftulamus, ut ucl pietàtis érga Cæfarem gratia, uel inco-lumitatis noftrûm,de quibus hadtenus nihil queftus eSySc ante omnia Utilitatis tuæ propriæ caufa^dû licet, Cæïàri adfis duntaxat in exi gcildapœna a percußoribüsiid enim fat erit:deinde fecurus poten-tia rfuarisjfecuritate tibi nobisq; parta, qui nunc tam pro nobis ip-fis,qpro te fumus folliciti.Ad hæc Antonius itarefpondit : Quanta bcneuolentia,quantoq;fauore Cæûrem uiuum profecutus fim,in tuenda eius dignitate ad omnia pcricuîa pr0ptißimus,fcitis ipfi qui expcditionibus eius amp;nbsp;rebus geftis interfuiftis.rurfum quâta ille me gratia,quanto honore præ cçteris dignatus cft,liquet ucl abfq; tefli-bus.neutrum horum paricidas etia latuit,qui decreuerant me quoq; cum ill O tollere, quafi me fupcrftite nunquam fperarcnt fe fore uoti côpotes:quod quifquis cis difluafit,non amoremei fecitid:fed quo magis accédèrent ad tyrannicidarum fpeciem, ut uiderent non tam üoluifle infeôtari multos inimicos, quàm tyrannum unum tollere, quis igitur crederet me Cælari præclare de me merito præferre inimicos illius, amp;nbsp;cædis pœnam ultro infidiatoribus meæ falutis remit tere,ut opinatur Cæïàr iunior?unde igitur décréta iniuriarû obliuiz One præieéluras acceperunt? hanc enim culpam à fenatu in mereij-citis.audite unde.Occifo in curia Cçfarc,continuo terror inuafit ex omnibus me maxime, quippe qui amp;nbsp;amicus eram illius, nec intelli-gebam rem exaâ:ius,incertus qui confpiraflent amp;nbsp;quamobrê.. plebs tumultuabat,homicidç occupato Capitolio admittebant neminem, fenatus cis fauebat, ut nûc magis compertum eft, interfeftoribus ut tyrannicidis præmia parabat decernere.id fi fuccefsiflèt, pereudqm crat nobis omnibus,ut tyranni amicis.In ca trcpidationc,metuq; ac folicitudincquamuis nonmirum elïètmedeftituicôfilio,tarnen fî refte rem perpendatis, intelligctis net audaciam mihi defuiffe in pe riculis,nec artes adfimulandum quoties opus fuit.præcipuum erat, ütunde reliqui penderent, obftare quo minus decernerentur per-euflbribus præmia,idquodpertinaci contentione obtinui etiam inuito fènàtü paricidisq;, fed non fine magno meo periculo : quod Uos Cæfarifüpcrfiitcs ncquaquam tutos fore putaré,fi ille tyrannus Afpitfn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C 3 declarare

30lt;$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

I

declararetur.cumq; pari metu fenatus amp;nbsp;inimici tenerctur, ni Cæfar pro tyranno habeatur,fore üt homicidas pocna maneat, tanto con-tentiofius agentibus cefsbut non præmia decernerctur fed obliuio; idq; utipfeimpetrarcm quæopus erant.at quanta amp;nbsp;qualia?neCçfa ris quidem nomen aboleretur,mihi omnium iucudifsimû. ne bona ciüs publicarentur.ne adoptio,qua nunc ifte infolefcit,irrita fieret, utteflamêtum eius ratum maneret, regali funere corpus ornaretur, honores femel ei decreti manerent in perpetuumjaéla rata effent,fi lius eius, nosq; amici, duces amp;nbsp;milites faiutêin tuto haberemus, amp;nbsp;pro ignominia gloria.ecquid pauca hæc aut parua uidctur pro obli-uione à fenatu mihî repenfà ? aut conceffurus hæc erat nifi obliuio-ne impetrata?amp; hæc quidem permutatio non iniqua erat,etiamfi fa-éfa effet fînceré,ferio ueniahomicidis reddita pro immortali.Cælà-ris gloria:proq; incolumitatis noflræ fecuritate.atqui non hocani-mo id à me faétû eft, fed ut differretur poena. certe quamprimû afenatu obtinui quæ uoleba,homicidis iam üacliis folicitudine,ad pri-flinamaudaciamreuerfus obliuiônc antiquaui, no plebifcitis autfê natus confultis,quod non licebat, fed dißimulanter conciliata mihi plebis beneuolentia, prolato in forum uelut ad fepulturamcorpore CçfàriSjdeteétisq; uulneribus,quiritando amp;nbsp;cruentamperfoffamqj ueâêofl:entando,uirtutibusq; illius amp;nbsp;in primis charitate erga patri am,cómemorandis, mouendo affeólus multitudinis: ad hæc deplo rando ut cæfum,amp; precibus ihuoeädo ut cælitem.his enim faftis di ftiSq; irritataplebsignemaccenditj amp;nbsp;nihil morata obliuione, eum inædesinimicorumimmifîtjipfôs Vrbecxpulit.hocauteinuitodo lenteq; fenatu effe faftum ffatim apparuit,dum mecriminant ut plebis captatorem,dum homicidas cum poteflate mittunt in prouinci aSjBrUtum uero amp;nbsp;Caßium in Syriam amp;nbsp;Macedoniam, magnis re-fertas exercitibus,iuffös propere amp;nbsp;ante prçftitutû tempus fuccede re annonæ prætextu. ibi ego magis etiam timeba nullo propriomu-nitus exercitu, ne tot armatis inermes obijeeremur, præfertim cùm collega effet mihi fufpeéfus amp;nbsp;femper difcors,quiq; uideri uellet co iurationis côfcius,ut qui die cædis in Vrbe eflè curauerit. in tam du bio rcrum noflrarû flatu,cupiens exarmare aducrßrios,amp; eorû arma nobis ufurpare, AmatiumoccidijreuocauiqjPompeiû, uthoC modo rurfus deuindtus fenatus in partes meas trafîretzac ne fie quidem cifidens,perfuafî Dolobellç ut Syriam non ab ipfo,fedàpopu lo pcteret,petétiq; fauijut homicidis ex amico inimicus redderetur, amp;nbsp;fenatum puderet poft ratiönê côllegæ habitam, me repulßm pati de Macedonia. attamê ne turn quidem earn dediflent mini, uel poft

Dolobel-

CrVILIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;507

Dolobcllam,propter exercitum qui erat in ea, nifi prius eum colle-gæattribuiflent, cui cum Syria decretum fuerat bellum Parthicum. Sed neqj Caßianis abftuliflent uel Syriam uel Macedonia, nifi illis ftcuritatiscaußprofpeftum fuifïètdealijsloco ademptarûprouin cijs.id cum opus efletfacere,uidete quales pro qualibus datç,Cyre -lienfis amp;nbsp;Cretenfis,nudæ præfidijs,quibus cótemptis inimici quafi parum fibi tutis,ademptas conantur per uim inuadere.atq; ita exer-citusimperiuab inimicis adDoIobellam traslatu cfi, artibus «Sc aftu atq; pcrmutatione.nondum enim prolatis armis,oportebat abuti Ie gibus.pofihæc inimicis nouos deleélus babentibus,opus mihi erat legionibus Macedonicis, fed occafio deerat: amp;nbsp;rumores increbue -rantjuaftari à Getis Macedoniam, quod quia no credebatur, mifsis qui rem explorarent,legem tuli de diélatura, nequis earn uel nomi-netjUel decernat, uel oblatam accipiat. qua re maxime deliniti dede^« runt mihiexercitum,ac turn demum uims fum mihi par efie aducrfa rijs,non his manifeftiSjUt putat Cæfàrrfed al ijs tum pluribus tum po tentiöribus, amp;nbsp;latere adhuc uolentibus. his rebus cofeélis rehquus lupereratmihi unus homicidarum hærenslateri Decimus Brutus, opportunæprouinciæ magnoq; exercitui præfcétuscque ego feiens audaciorêjUt honefio prætextu priuaré Gallia^pollicebar pro ea Ma cedoniam deduélis inde legionibus. indignante ueró fenatu, ut cui fubolcrcntinfidiç,multisq;,utfcitis,perliterasmulta Decimo figni ficantibus, amp;nbsp;cofules defignatos mecum comittere parantibus,ego iam audaeiüs fiatui, prouineiä quidem pofthabito fenatu per roga-tionem à populo accipere, exercitum uero è Macedonia Brûdifium tranfportare,utendum ad res ncceflarias, quo etiam utar dijs uoleri tibus,ad quæcunq; opus fuerit.Sic ex magno timoré priftino ad cer tarn fecuritatem redij mus,atq; infuper ad audendüm contra inimi-cos,quipofl:quam extiterunt,apparuit fimul fludium erga eos muh torum. Videtis enim quam eos præteritorum fenatus confultorum poeniteat, quanta contentione hocagant, ut femel cocefia mihi adi matur Gallia.fcitis quidfcribantDecimOjquid confulibus defigna-tis fuadeant, de mutando S. C. quod ad earn prouineiä attinet. Ego Uero dijs huius urbis præfidibus meaq; pietate fretus,lt;amp; fortitudine uefl:ra,qua Cæfàr femper uiftor euafit, operam dabo ne inultu eum linamus, quantum uel uirium uel confilij nobis fuppetit. hæc confi lia cómilitones celari haftenus oportuit,quænunc apud uos profe runtur, quos ego amp;nbsp;rerum gerendaru amp;nbsp;confiliorum meorum ar* bitros facio, uoloqj comunicetis alijs qui eadem perfpieiüt, excepto uno Cæfàrc,cuius ingratitudinéfenfimus. his uerbis perfuafum eft

C 4 præfeétîs

DE BELLIS

præfeélis militum, omnia pertinaci crga paricidas odio fada ad cif* cütóüehiéhdüm fènatü ; nihilo ïècius peruiceruntutrecóciliaretur Œla’ri j Vedieruntq; ambo in gratia in Capitolio. necita multopóft Antonius fàtellites aliquotin amicOrû cófiftorio ftatuit, tanquam operam ad fè tollendû pollicitos Cæfarijfiue calumnia fuit hæc,fiuc re uera id credidit,fiue quiamiflbs quofdam circa exercitus cogno-ueratjinfidijs petifuum corpus putabat. quodubiuulgo innotuit, tota urbe tumultuatû eft magna indignatione. pauci enim qui aîtius rem intrôfpcxerant,intelligebant Antonium,qüamuis iniquum Cç-fàrijconferre tarnen plurimum,quód formidini cfîeî percufforibus: quo fublato ill os nihil non aufuros,præfertim adiuuante fenatu. amp;nbsp;hæc quidem erat prudcntiorum conieftura. fed maior pars uidens quotidie Cæfàrem detrimcnta pati amp;nbsp;iniurias, facilius credebatca-Iumnÿs,quôd indignum ac nefarium uiderctur, Antonium in fum mo magiflratu de uita periclitari.tum Cæfàr amp;nbsp;ad hos excurrit furi-bunc^Sjimo fibi Antoniû infidias ftruere uociferanSjquandoalie-naretàfepopulum,cuius ipfefauore haftenus fubfifteret: procura rensq; ad fores Antonij hæc eade clamitabat, deos obtcflas, amp;. diris fe deuouêsjfimulq; iudices poftulans. cumq; nemo prodiret,tuos, inquit, amicos arbitros facio. amp;nbsp;cum diéio conatus eft irrumpere. Sed rurfum repreflus, couitia iaciebat in eum cû gemitu, iratus ex-cludentibus,ne coargueretur Antonius.moxq; difcedens populum teftabatur,fi qüid fibi accidiflet, id imputandû cruentis infidijs An tonij.àdhas mifèrabiles uocesuulgus mutauit animü,prions opini-onis pœnitens. nec deerant qui ambigcrent utri credcndû effet, alij criminabantur utrumq; fingere hæc in perniciem inimicorû,quan-do inter ipfos recens farta fitgratia.rurfum alij credebant,hoc com mentum Antonij,ut hac occafione augcret fuum fàtellitiû,aut alie-naret ucteranos à Cæfàre.cui poftquam occulte renunciatû eff,tum legiones Brundifiû adueftas,amp; tu ueteranos in colonias diuifos,in-dighati quod Antonius inultam fineret nccem Cæfaris, polliceriq; opef am füam ad hoc prO üiribusrconful ea de cauß Brundifiû pro-feéius eff .Cæ^r autem üeritus ne ille cum exercitu rcuerfus fe oppri mcret deffitütum præfidio, cüm pecunijs properauit in Campania, ueteranos à pâtre in colonias deduéf os ad fuam militiam reuocatu-rus.mOxq; primam ad fe pellexit Calatiam, dein Caßilinum, fitas ex utroq; latere Capuæ. repræfentatisq; in fingulos quingentis fefter-tijsjCOntraxitcirciterdecem miliâuirorum, neq; iuffaarmaturain-ff rudorum,neq; digeff orû in'militares ordines, omnes fùb uno fi-gno duéfans tanquam ßtellitium. at urbani territi redeûte cura exercitu

CIVILIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;309

crcitu Antonio,ubi audicrunt amp;nbsp;Cæfàrcm aduentare cum alio,partim duplicauerut metujn,partim libenter id acceperunt, quafi uiuri Cçftre contra AntoniUm. alij qui uideranteos in Capitolio redijHè in gratiam,fiélc bæc fieri putabant:mutuasqj præftari operas,ut An tonius potiretur cupitapotentia, Cæiâr de paricidis pcenasfume-rct.inhactrepidationeCarnutius tribunusplebis inimicus Antonio, Cæfàri uero amicus, liuic obuiam prorcftus,amp; eius uoluntate cognita, rcnunciauit populo, Antonium profeßis inimicitijs à Cæz fare peti, amp;nbsp;oportere metu tyrannidis hunc cotra ilium afcifciin fo cietatem j quando nullus alius præfto fit exercitus.his diftis introdu xit Cælàrem, qui tum ad Martis fecundo ab Vrbe lapide diuertcrat. illeadædemCafiorumfecotulitj quammoxueterani circüfieterut cum ocGultis pugionibus. ibi prior Carnutius pro concione inue-^lus efiin Antonium^ moxipfe rcnouabatpatris memoria j iniurias ab Antonio acceptas coinemoransj propter quas contraxiflet excr-citum,ut efièt tutior.pollicebatq; patriç opera et obfequiti,amp;in alijs rebus omnibus, amp;nbsp;in præfens cotra Antoniu j His diftis approbatis concione digrelTa,milites qui diuerfiimputarant,fè uenilTe ut Cçlàr crm Antonio redirct in gratiam,aut certe ad cufiodiâ Cæftris amp;nbsp;ul-tioncm de percufloribiis, ægrè fercbant pollicitum operam contra Antonium, duccm quonda fuum,tunc uerô confulem:horum ali-qui petebant reditum ad fuos tanquam arma paraturi, non enim fc pofie ferre alia quàm quibus aflueuiflent : alij ucro id quod erat præ feferebant. Cæfàr ut uidit rem in diuerfum cedere;( turbatus nonni-biljlperans tarnen uerbis potius quàmuifetradudurûeosinfuam fententiam, petita conccßit, alteros ad arma paranda mittens, alios domum fimpliciter : difsimulatoq; dolore laudauit eos quodfe de-duxifient, denuoqi donatis promifitpofthacliberaliorcmgratiamï quandoquidê in quauis necefsitate illis mallet uti, nempe amicis pa-ternis,quamalio milite.his uerbis exx M.tantum m.( uel ut alij pro-duntM M M.) flexipermanferuntcumcö.cætcrituncqüidemabie-runt, fed moxrcputando labores agricultural amp;nbsp;lucra militiæ , tum promiflà Cælaris amp;nbsp;facilitatem in concedcndo quæ poftulauerant, amp;nbsp;gratiam tarn redditam fibi quàm fperatam in pofteru, ut funt mo res uulgi mutabiles,poenitentia duéti honeftä occafionem arripuc-runt, amp;nbsp;quafi in hoc tantum difcefsflïènt ut fe armarent :’cum armis ultro ad eum reuerfi funt. qui iam Rauenam amp;nbsp;propinqua loca obe undo cum alia pecunia,continuatis deleftibus indies augebat copi-as,iuflas coirc ad Aretium.IntereaBrundifium è v.Macedonicis le-gionibus quatuor ucncrurit ad Antonium: quæ incufàntcs eum ob ceflätionem

3tO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

ccflàtionê in perfèquendis homicidis, fine acclamationibus deduxc runt ad tribunal,qUafi rationem audituri ante omnia, id filentiuille iniquo animo ferens, non continuitfe quin eis exprobraretingra-titudihem,non agnofcentibus quanto prçftaret in Italiam ire quatn in Partbiam,nec ullum fignum grati animi edentibus.præterea que-rebatur, quod milTos ab adulcfcentepetulante(fic enim appellabat Cæfârem} concordiæ turbatores non adducerent ad ipfum.fe tame cos inuenturum:Exercitum uero duélurû ad decretam fibi prouin-ciam,fortunataillam Galliam,amp; uiritim cetum h—-s daturum.hæc in promittendo parcitas rifu excepta efi. quern cum molefie ferret, aufto tumultu deferebatur.tum furrexit amp;nbsp;ipfe,boc ta turn profatus,' Difcctis imperatafacere.cumq; atribunis feditiofos cxpctifiet(fuus enim cuiqUD Romano exercitu locus nominatim afcriptuseft)ex militari difciplina forteduxit decimum quenq; : nec tarnen in hoS omnes, fed in partem tatum animaduertit, putans fe eos territurum paulatim; quamuishocfacinoreirritauiteosmagis terruit.quod ubi uidere Cæfariani qui ad eos corrûpendos mifsi fuerant,tuninia ximèlibellos fpargebâtper excrcitum,pro Antonij fordibus amp;nbsp;'crU’-delitatereuocantes fupcrioris Cæfarismemoria,amp;adluniorisÜbe« ralitateminuitantes: quorum indicibus cum confiai magnapræmia propofiiilTet, celatoribus contra interminatus effet pœnam, nemi-ne prodito ægrè ferebat,quafi exercitus eos tegerct. cumq; renunci arentur quætûin colonijs tumin VrbeCæfar agebat, turbatusrur-fum ad milites prodijt, dicens fe dolere quod neeeßitate coadus a-nimaduertifi'et, licet in pauciores quàm pro ratione militaris difei-plinæ, amp;nbsp;ipfos feire quàm neefordidus necfæuus fit Antonius.Sed faceflatjinquit,inuidia,amp;fatis fit turn erratorum,turn pœnarum.cç terùm centenos illos feflertios accipietis,nó dono,nec enim id An« tonij fortuna patitur,fed quo primus nofter congrefTus fit aufpica-tior.pofthac iuxta patriam amp;nbsp;militarê difciplina parendum efl impe ratis amp;nbsp;nunc,amp; de cætero.hæc locutus nihil ad donatiuum addidit, ne uideretur imperator ceßiffe militibus : illi oblato cotenti fiierut, fiue metu,fiue poenitentia.ipfe tribunos eis mutauit,fiue ob fcditio-nem iratus,fiuc aliqua fufpitione motus:cæteros quoties opus habe bât traébauit comiter,alios poft alios per maritimas regiones Ari minum mifit: habitoq; deledupræftantifsimi cuiufq; uelcorporis dotibus uel animi, confeda ex eis prætoria cohorte,Romam iter fc« cit, inde porro iturus Ariminum.intrauit autem V rbem magno ß-ftu, relifta equitum ala in fuburbijs, ftipatus accinfto milite: noéfu ucró armatas cuftodias circa ædes difpofuit,data eisteffera diftribu tis caftren-^

C I V ill B V s n B E R I 11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;511

tiscaftrenfî more in quatuor uigilias . conuocàto deinde fenatuut quçreretur de Cæfaris conatibus, in aditu curiæ nuncium accepit, ç quatuor illis legionibus unam cognomine Martiam in itinerc figna adillum tranflulifTe.cünaq; cogitabundus coftitiflèt, ecce alius nun düs affért quartä quoq; legionempariter ad ilium tranfijfle. quare territus, intrauit quidem curiam, fed quafî alia de caufâ Patres con-uocafiet, pauca locutus, ad portamreda properauit, amp;nbsp;inde porro Albam, uerbis ut putabat, milites redufturus ad officium, fed cum pctcretur teils è moenibus, al ijs legionibus uiritim quingenos mißt fcflertios:quasueró circa fehabebat copias Tibur duxit.eo appara-lu quo ad bellum iri folet.iam enira certû erat bellu,quôd Decimus Galliam nollet trad ère. i b t agent! ferme totus fenatus prçflo fuit ho-horis caufa, amp;nbsp;equitumRomanorûpars maxima, tum è plebe præ-ftantifsimus quifq;.quiquoniamluperuenerût exigent! facramcntû àmilitibusquos circafebabebat, amp;àueteranisemeritis(nam amp;bo rummagnus numerus eó confluxerat ^ultró cum cis lurabantman * furos fein fide zXntonij,ut dubitaripoflêt, ubinameflentquipauló ante Cæfare concionante cóuicia in ülum iecerant. itaqjfplendido comitatu deducete petebat Ariminumffitum in primo aditu Galliç, Habens prteter tirones legiones Macedonicas tres : lam enim amp;nbsp;re-liquum earû uenerat: ucterani quoq; feniores uidebatur tarnen duplo prçfiare tironibus.atq; ita quatuor legiones ei adfuerunt uiroru cxercitatorii, unàcumfolitis eas fequ! auxilijs, prætereaprætoriani cum tironibus.In Hilpania Lepidus cum quatUOr legionibus, Afin! us Poliio cum duabus, amp;nbsp;Plancus in ulteriore Gallia cum tribus,u!-debatur fecuturi partes Antonij. in Cæfaris exercitu robur erat duæ illç legiones,quç ad euintranßerant,una tironum,duç ueteranoru, ' bæ quidem non integræ,fed fuppletæ extironibus.bis omnibus Albam conuenire iufsis;rem fignificauitfenatui. qui lætus,ut rurfum tionficileagnofcercs eos quimodo Antonium deduxerant, dole-battarnenlegiones adCæfàrempotiusquàmadfetranfîfTe. nibilo-niinus tum il 1 ius turn legionum uoluritate collaudata, po 1 licit! funt S. C.de rebus gerendis,quàm primum noui magifiratus accefferint ad rempublicam. nec dubium erat quin ufur! efîènt bis copijs coïta Antonium, quan do nullum proprium baberet exercitum, ncc pof-fentabfq; confulibus delcéfus facere,ideoq; differrentin nouos ma giftratus omnia.Cçfari autem cxercitus fecures cum lidoribus obtu lit,rogans utuellct effe proprætor,atq; ita eos pro imperio ducerct, afluctos parère magiftratibus. ille laudauit eos pro honore fibi habite,rem tamê totam !n arbitrio fenatus rcliquit, amp;nbsp;militibus obni-xus efl

DE BELLIS

XUS eft ferio, nee paflîis eft legatos mitti ad ftnatum, quafi ultro fibi cum honorem delaturum,præfertim fi ueftrü,inquit,ftudiû,amp; nic-am cunétationêfehferint. hocægrèimpetrato, amp;nbsp;ducibus contem-ptosfequerentibus, rationemfuifalt;ftificreddidit,utdiccretfenatû in fuis partifcgt;us efte,non tam ulla erga fe bcneuolentia,quàm Anto-nij métüjamp;milituminopiàjidq; tantifperdum illo fublato,percuf» fores amici patrum amp;nbsp;cognati,copias eis collegerint.hæcintelliges, inquit, miniftrûillorum me fimulo.non eft igitur à nobis detegen-dahæcfimulatio:quos,fi magiftratûufurparemus,accufarent.utin-iuftos amp;nbsp;uiolétostquod fi modeftè nos geflerimus,ultro fortafte da bunt,timentes ne a uobis accipiam.hæc Jocutus fpeébauit decurren-tesduaslegionestransfjgasjinterfecômifiàs, amp;nbsp;repræfentantes o-mnia quç in feria pugna folét ficri,nifi q? abftincbatur cçdibus.quo f{3eélaculodelelt;ftatus, amp;libcnter occâiioné liberalitatis arripiens, alteros quingenos h—s infuper eis addidit.quod fi certamine opus fuerit,quinquies millcnos uiéboribus eftpollicitus.atq; ita donatiui largîtàte deuinxit fuos mercenarios,eodem tempore in Gallia Dcci-niumAntoniusiubcbatmigrarein Macedoniam,uel utpareretpo-pulojuelutfibimetipfeparceret .illeremifit ad eumallatasfibi à fc-natu literas;quafi nihilo minus apüdfeuóluntas fenatus deberetua lere,qapud Antoniumpopuli.cumq; conful ei præfinilTetdiemjad quamniprouincia fibidcccderet,prohoftehaberetur,Decimus po ftulauit proferri fibi eum terminum, ne forte ille citius hoftis afena tu iudicaretur.tum Antonius qui facile potuifTet delete eius exerci-tum,etiam turn in caftris agentem, maluit ad urbes promouere copi asmecillç excludebat eum.Decimus uefitus ne ulla earum fibipate-retjfinxitfecum excrcitu afenatuin Vrbem reuocariperliteraspn-greflusq; itcr uerfus Italiam,omnibus utabcunte excipientibus, ubi Mutinamurbem opulêtam pcruenit obiter^portas claufit, amp;nbsp;anno-na Mutjnenfium uÏus eft ad alendum exercitum, maéfatorumq; iu-mentorü carnes faliuit,fi forte côtingeret diuturnior obfidio: ibiq; cxpeéfabat Antonîum. habebat autem in exercitu gladiatores multos^ legion es tres,quarum una extironibus cÔftabatjreliquæ duç antca quoq; militarant eius aufpicijs, ipfi fidifiimæ. Antonius uero cum ira co delatus Mucinam circüuallauit.Dum ita obfidetur Dcci-musjcalendis ineuntis anni confules noui Hirtius amp;nbsp;Panlà mox à la« crificio in ipfum templum cöuocarunt fenatum contra Antoniura. ibi Cicero eiusq; amici cenlèbant cum hoftem iudicädum, quando Galliam inuito fenatu armis occupalTet,ceu arcem cotra patriam:amp; cxcrcitum in Getas fibi datum trafuexilfet in Italiam. addebant cum

poft

CrviLIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;515

poft Cæûrcm noua de dominationc agitare confilia, quod in Vrbc propalàm centurionibus fc ftipairctmorefâtellitijjædesq; fuas tan-quam arcem muniflet armis amp;nbsp;tefleris, omniaq; ftiperbius egiftet deceat magiftratü annuum. At L. Pifo, qui erat abfèntis Antonij ui carius,uir eu primis illuftris, amp;nbsp;alij qui uel ei ucl Antonio ftudebat, nonnulli uero ipfi ita fenticbant,cenfèbant diem illi dicenda^quan-do alicnum eftèt à maiorum inftitutis,ducm indiéta caufà damnare; amp;nbsp;alio qui parum dcceret,eum qui pridie eôful fuiftct,pro bofte haben poftridie,præfcrtim toties laudatû amp;nbsp;ab alijs ab ipfo Cicerone, ita fenatus ea die ad noélem ufqj maßt animi ambiguus,fequen-tis uero diei primo mane Patres rurftim coierunt in curiam:amp; præ-grauanteCiceronis fadione,exfenatus confultohoftisiudicatüs fu iftet Antonius, ni Saluius tribunus plebis remintegram difterri iuft fîflet in craftinû.femper autê in hoc collegio potior eft interceden-tis autoritas.id Ciceroniani admodum grauiter ferentes,non tempe rabant fîbi à conuicijs, amp;nbsp;procurrentes in forum concitabartt contra eum populum: ipfumc ; ad caufàm reddendam uocabat. amp;nbsp;pro-dijflet intrépide, ni retentus fuilTet à fenatu, uerito ne concione fua mutarctanimum populi,renouata AntoniJ memoria, norant enim damnare fe iniudicatum uirumperilluftre, amp;prouinciam eidatam effe à populo; fed quia timebat pereufToribus, infenfi erant ei quod primus irritam feciflet obliuionem fenatusconfulto décréta.ideoq; prius Cæfàrem contra ilium fîbi afciuerant: quod is non ignorans, facile indudus eftutprimùm Antoniumtolleret. Sicaftedo erga îllum fenatu, fuffragia tune ex tribuni plebisuoluntate dilata funt; interim tamen exS.C. laudatus eft Decimus, quod Gallia no decef-ferit Antonioiadditumq; decreto ut eum Hirtio Panfàq; pari impe-rio Gæfar præefTet eis quas turn habebat copijs, amp;nbsp;aurata ei ponerc-tur ftatua: utqj fententiam pofthac inter Côfulares diceret,amp; ius pc tendi confùlatushaberetdecennio ante ætatem legitimam.utq; dua bus legionibus quç ad euni ab Antonio tranfierant,donatiuû quan turn ipfe Cæfàr poft uidoriam fe daturum pollicitus eft,redderet ex œrario.pofthæc fenatus cofulta Patres dimifsifüntrquafî iamreipfà hoftis iudicatus efîèt Antonius tribuno plebis nil amplius contra-diduroin craftinum.cæterûm Antonij mater amp;nbsp;uxor cum fîlio admodum adolefcentulo,alijsq; familiaribus eius amp;nbsp;amicis,pertotam nodemadædês potentum difeurrebant füpplicatum, amp;interdiu cuntesad curiam præhenfàbant, atratæ accidentes eis ad pedes cum lamentis eiulatuq;, amp;nbsp;uociferates pro curiæforibus. iamq; ad uôces ‘ carum amp;nbsp;afpedum tantamq; repentinam mutationem fledebantur

Appian^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D nonnulli,

*t4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

nönnulli,cum Cicero exitum rei metuens in hanc fententiam Patres aliocutus eft:Quæ deternenda erant de Antonio,heri decreuimus. namhocipfo quod inimicoscius hönorauimus,hoftis iudicatus cft.Saluius uero,qui folus intcreeßit,oportet ut aut plus cætcris om nibus fàpiat,aut propter amicitia hoc faciat,aut propter prçfcntis re rum flatus ignoratiarquorum illud turpe nobis fucrit, fi uidebimur uniuerfi minus quàm unus fapere : hoc uero ipfi Saluio, fi amicitia præferet reipublicæ. quando igitur fuperefl,ut rem præfcntemno intelligatjdebueratno tam fibimet credere,quam confulibus, præ-toribusjtribunis fuis collegis,cæterisq; fenatoribus: qui cum umus tot numero tantaq; dignitate, ucl per ætatem, uel per experientiam, melius quàm Saluius nouimus Antonium.efl aute in fuffragijs amp;iu dieijs fem per maior pars iudior. quod fi nuc etiam cupit caufas fibi reddi, præcipuas paucis commemorabimus, pecunias noflraspofl mortem Cæîâris ufurpauit fibi Antonius^impetrata à nobis Macedonia prouincia, Galliam abfq; S; C. inuafit: eXercitfi contra Getas acceptum, illis omißis contra nos adduxitinitaliam : utrunqjhoru cumin fraude no/lra petifletnec obtinuiflct, autoritäre cffecitpro; pria.cohortem regiamBrundihj fibi afciuit,propaJaminurbeHipa tiitfearmato fàtelütio, quod pro ædibusnoôlu excubaret accepta teflera. cæteras quoq; copias ad Vrbem acciuita Brundif o, omnia uehemêtiusaffeélans, quæprius Cxfar, quemlugebat.fedàiuuenc Cæ/àre amp;nbsp;alio exercitu præuentus extim uit, uertitq; fc in Gallia,tan-quam opportunam federn belli gerendi contra nos:quando amp;nbsp;Cx-ïàr]llinceruptionefaéla,nobisq; oppreßis rerum potitus eil.Inhos ufus fæuicia perterrefecit milites, quo magis ad omne facinus impi-gros redderet.decimauit non feditiofos aut prçfidiorû ordinumuc defertores,in quosfolos ex militari difciplinata feuere animaducr-titur,qua tarnen poena no nifi pauci,ægre ut in periculohßimis bellis neeeßitateexigente ufifunt.ifle uero ob unam quampiam uocu-Jam aut rifum ciues morte mulélauitjidq; forte no iudicio. quapro-pterquipotueruntdefecerutab eo,quibusuos utrebenegella,de-creuiftis heri præmia. qui uero non potueruntaufugere, metuco-aéli peccant cum eo, cuius duélu hofliliter inuadunt ueflram pro-uinciam,uellrû exercitum öppugnät,ueflruq; prætorem:quem uos per literas hortamini üt maneat in prouincia, Antonius uerô iubçt decedere. utrum igitur n os hofle iudi camus Antonium, an ille nos hollo impetit?amp;hæcnoftertribunus adhucignorat,donecfoblatp Decimo prouincia tanta nobis finitima,amp; cum ea Decimi exercitus in fpem opprimendi nos accedat Antonio.tum demum tribunus ui

detur

CfVlLIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;315

tui' hoftem iuclicaturus,ubi ille fuperior nobis cuafcrit. uix ea firiie-rat Cicero, cu tantus ab eius amicis ftrepitus cxcitatus eft, ut diu ne-minipræberetur filentium, doneePifoipfe prodijtin mediu. cuius reuerentia amp;nbsp;alios fenatores amp;nbsp;Ciccronianos tantifper fedauit,duni uerba faceret in bunc modum: Leges P. C. poftulant, ut reus ipfè accufationem audiat, amp;nbsp;dufta pro fe caufa expcélet iudicum fenten-tiamjquodnec Cicero negabitaccußtoruehemetißimus.quequo« niam piguit contra præfèntem Antoniutn agerc, mauultq; in abfen tem beic prçcîpua certaq; crimina cógcrere,in medium ego prodij, ut panels eareiellerem. Publicas pecunias ait Antonium poft Cæfa-ris mortem fibi ufurpaffe.leges certefurifuam poenamintetant,ho-ftem eum non iudicant.amp;Brutus quidemfublato Cæfire,pro con-cione ilium accu(auit,quan dilapidalLet pecunias publicas exhaufto ærario, Antonius ueropaulopoft retulit deinquifitione earn, uos accefsiftis ad eins fententiam, amp;nbsp;præmiuindicibus propoftiiftis par tem décima,cuius nos duplum repræfentabimus,fi quis poteft An-toniubuius fraudis couincere.baftenus de peculaturefponfumftt. cæterùm Galliam prouincia non nos Antonio decreuimustplcbftci to earn obtinuit præftnte Cicerone,queadmodu abj ïæpe alias pro-uincias,«amp; banc ipfam Cæfar antca.ei plebifcito afcriptum eft,ni De cimus prouincia dcccdat, licere Antonio ilium bello perfequi, amp;nbsp;ft Getæ mini noui moliantur, exercitum contra pertinacem tranfpor tare. Sed Cicero Decimum pro bofte non babet, arma contra leges ferentem: Antonium uero babet,armis utetem legitime, quod ft Ielt; gem accu(at,autores eius accufat, quibus dftPuaderc debuerat poti-us,quàm nuc poftquamfemel aflènfit,eos contemnere:amp; Antonio potius populi beneficium credcre,quàmprouinciam Decio,quem populus propter bomicidium expuleratmccenim cofiiltum eft diß fidere à populo, præfertim pcriculofis teporibus : aut obliuifeiboe iplum iudicium olim penes eum fuifle, quinam habendi eflent, uel Îgt;ro amicis,uel proboftibus . naantiquoiurefolus populus eft bel-i pacisq; arbitertquod ius fibi aflereret,nobisq; indignaret,fi duce ac patronum baberet. Sed occidit aliquot milites Antonius, occidit pro imperio, quod ueftris confecutus eft fuffragijs : nec ullus un^ imperator huius fadi rationem reddidit. nec enim legislatoribus ui fum eft è repub.efre,militibus ratione reddià ducibus: nec eft quic^ in exercitu peius cótumacia,qua fadum eft ut multi perierint in ipfa uidoriatnec un qua uel Decimatoru cognatis fuit reddita ratio,ficut ne nunc quide earn poftulant. At Cicero cædis crimen obijeit Anto nio, nec contentus uulgari bomicidarum poena, lacit eum hoftem

AppitfM, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D 2, publicum:

, 3l6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE bellis

publicum:quamuis fatis appareat in quanto ille contempti) apuJ mi lires fuerit,quancloquiclem duælegioncs, ueflro decreto ei militare iuflæ,contra difciplinam militare transfugerunt,non ad uos, fed ad Gæfarem:quod tarnen eoru faftum Ciceroni placet,amp; præmium eis ex ærario dari heri cenïuit. quod exemplu luperi faxint nequado no bis trifle fiat, cæterum Ciceronem ad banc iniquitate trafiierfum e-gitinimicitia.accufat enim Antonij tyrannidem amp;nbsp;animaducrfionê in milites, cùm folitû fitreipublicæinfidiatoribus, obfequijs amp;in-dulgentia potius emereri fauorem exercituû, quàm alienare animos eorumà fe per fæüitiam. Quoniam auterti non piguit eum calumniâ Antonio fi;ruere,quafi pofi; Cæfârem molienti nouam tyrannidem, agc difquiramus hoc paéfo fingula. qucm indiéla caula ut tyrannus occidit,qui nunc abfens hæret in hoc periculo?quem ex Vrbe expu lit?quem unquam apud nos calumniatus efi? an fingulis nihil mole fluSjUniuerfbrü libertatiinfidiatus eH? quando tandem Cicero? an cùm legem de obliuione anteaéfôrû pertulit?an cùm Se xtumPompei) ueflri filium reuocandum, bonaq; paterna ex ærario perfolucn da ei ccnfuit? an cùm Pfeudomarium turbatorc pacis cóprehenfum capite muléfauit uobis laudantibus ? quod folû calùniari Cicero no aufus efi propter uos:an cùm de diéfatura in perpetuum tollendalc gern tulit ? Hæc enim funt eius aéfa publica duorù menfium, quitus lolis in Vrbemanfitpoflnecem Cæiâris,modo populo interfeélo-res perfequente,modo uobis de futuro fol]icitis,quo têpore,fî malus ciuis fuifiet, quodaliud expeélarepoteratfibi opportunius?At fecus magiflratumgeßit quàm debuit.quid?an non folusremp.ad-minifirauitprofeéloDolobellain Syriam?an non præfidium à uobis acceptumin Vrbehabuit ? an no noélurnis Vrbem muniuitcu flodijs?an excubias circa fe difpofùit ob aliud qinimicoruminfidi-as?an ei deerat occafio, Cæfàre fublato, amico benemerito, amp;nbsp;apud populum gratiofifsimo? nonne aliam propriam naéfus eft capitali-bus infidijs appetitus ab his,quorù neminé uel occiderat, uel in exi-lium egeratiquibus tarnen quantum licuit ignouit,nec inuidit eis da ri prouincias.Hæc funt ut uidetis P.C.illa prçcipua certaq; crimina, quæ obijeit Ciccro.amp; quoniam quida criminatione non cotenti di-uinationes addunt,uenturum fiiifie in urbem hofiiliter cum exerci-tu,fed id cofilium mutaffe metu Cæfàris qui cam præoccuparat:qui fitigiturutcùmfolumhuiufmodi confilium hoffileuideatur,non pro hoffe habeatur qui amp;nbsp;uenit, amp;nbsp;tantù non obfîdet nos ? aut quid obffabat ne ille ucniret fi uoluiffet ? nifi forte iuff urn exercitum cir/ citer triginta milia uiroruhabens, timuit tria milia Cæfarianorû fe-

mermium

crvrLîBvs liber iii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;317

mermium nullos ordines feruantium, qui in hoc tantû ucnerant ut ciconciliarent Cæfarem, quem ut primtim cognouerût moliri bd-Ium,confeftim defèruerunt.quôd fi no aüfus efi ueniré cum trigin-ta millbus,quomodo poftea cum millefolis uenit? eu quibus ex ur-beTiburpctentem quàm multideduximus? quàmmultiIpontefa-Cramentum ei diximus ? quantas amp;nbsp;Cicero laudes in eius aéla uirtu* tesq; côgefsit?aut quomodo Antonius fiquid taie cogitabat,hos no bis reliquit obfides,qui nuncuérfàntur ante curiam? matréinquam amp;uxorêamp; filium adolefcentulû,qui nunc fient ac timent,non propter fecus quàm oportet adminiftratam per eum rempublicam : fed propter inimicorû potentià.Habetisfpecimen defenfionis AntoniJ amp;nbsp;Ciceronis incoftantiæ: fupereft ut norter quotquot reéfe lapiût, ne populum offendant neue Antonium, ne in ciuitatem fimultates amp;nbsp;pcricula inuehant,repub.nondum plane reftituta amp;nbsp;egente matu roauxilio. utq; Vrbiparatoidoneo præfidio,priufquamexternus aliquis tumukus ingruat,tunc profpiciatis uccunq; res poftulauerit, ôc turn demum decernatis quicquidplacuerit»ubi décréta exequen-di lacultas afTuerit.quomodo igitur fient hæc?Si Antonio relinqua-mus Galliam quain accepit gratia bencficioq; populi: Decimum ue ro cum tribus quas habetlegionibushue euocatumittamusin Ma-cedoniam retentis hic eius copijs. q^uôd fi illæ legioneS quæ Antoni üm deferucrunt, ad uostranfîerût,utait Cicero,has quoq; à Cæfare inVrbem reuocemus.ficenim fretiquinq; legionibus, fenatuscon fulta conftanter faciemus quæ placuerint,nulîius (perantes gratiàm. amp;nbsp;hæc quidê diéla fint his qui audiunt me abfq; inuidiæ contention nisq; afieéfibus : cætcrû hos quiineófiderate incogitaterq; propter proprias fimultates ac cotentiones uos perturbant,hortor ne præci pitent indicium contra uiros cgregios,amp; præfeébos raagnis exerci^ tibus,néueinuitoamp;ad bellum cogant,meminerintq; Marcij Coriola ni,amp; huiusnuper extinéfi Cæfâris;quem quia pariierimperanté ex-crcituiyamp; nobis optimas conditiones pacis onerentem,temcreho-ftemiudicauimus,ut reuera hoftisfieretperpulimus.parcantetianx populo,qui paulo ante impetû fecit in pereuflores Cçfaris, ne uide-amur in ipfiuscontumeliam eis dare prouincias, Decimum laudarc quod pîebifcitum irritumfaciat, Antonium hoftem iudicare, quod Galliamà pop’uloacccperit.quapropter debet qui reéfefentiunt errant es inuiamreducere, confules ucrô lt;amp;tribuni plebis præ cæteris fuccurrerepericlitanti reipublicæ. HæcPifo pro Antonio, exprobrans fimul amp;nbsp;terrens, effecitq; proculdubio ne hoftisiudicaretur, ncctamê ci ualuit împetrare prouinciam Galliam. nam Cælàris per-

Afpu«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D 3 culTorû

DE BELLIS

cuHbru cognati iamp; amici præ mctu obüiteruntjne forte paceillircd . ditanecem eiusuJeifeereturreuerfusin gratia cum ciusnlio:idcoq;

fempcralebant corum clißidium.dccretumq; eftutofferretur Anto nio Macedonia pro Galliarcætera madata,uel deccpti,ucl uolentes, comiferunt Ciceroni perfcribcnda,amp; mittenda per legatos ad cum. cjuæis pro fentcntiaconfcripfitin huncmodum: Antonius à Mutina conicHimabfeedito, Decimo Gailiam relinquito, intra Rubico nem Italiæ Galliæq; terminû ad præRituta diem fc rccipito,resq; Tuas cunftas arbitrio fenatus permittito. Ita turn contentiofe ncc fatis ex fenatus fententia Cicero mandata confcripfit, no tam propter fi-mukatem,ut uidetur,quàm ad nutum fortunæ rcmpublicam muta-turæjipfiq; Ciceroni meditantis pernicic. quo tempore allatis Tre-bonij reliquijs, cognitisc^; ludibrijs quibus affeélus eft, facile lêna-tus adduÄus ed, ut Dolobcllam hofté iudicaret. cætcrû legati mifsi ad Antonium,quospudebatmandatorum tam infolcntiû^nihil aliud præfatijcaipfa tradiderunt illi. qui iratus multa infenatum amp;Ci-ceronem effudit.Mirari le Cçûrem quidem optime de Romano im perio meritum,haberi pro tyran no regeq;, Cicero nem uero non ha beri: qui à Cæfareiurc belli captus, ncc tarnen necatus nihilo minus pereuffores eius amicis ipfius préférât, amp;nbsp;Decimum quandiufuerat illius amicus fibi inuifum,nunc paricidam diligatdlli qui à folo Cæ-fare prouinciam accepcrit,faueat:fe uero oppugnet,qui eambenefi cio populi habeat.ex legionibus,inquit,quas fenatus confulto icce-pijtransfügis decernit præmia,manentcs in officio corrumpit, non inagismeo incommodo, quàm difciplinæmilitaris amp;nbsp;rcipublicæ. prætereaparicidis obîiuiônêconcefsit,cui amp;cgo aflcnlî propter du osuiroshonoratostAntoniumuero amp;nbsp;Dolobellamhabctproho-ftibus, quia retinemus Icmel nobis tradita. hæc enim cft caulâpræci puatôi: fi deceflero de Gallia, tu nec hoftis fuero nec affeétator mo-riarchiæ.Hoc tarnen protertor,irritam me faéfurum illam qua contend eïïê nolunt obliuioncm.Talia multa locutus Antonius referi-pfit ad fenatus mandata gt;nbsp;futurum fc in eius potefiate amorc patriae: Ciceroni uero qui formula præfcripfcrit,ita fe rcfponderetPopului lege lata Galliâ dedit mihi, permifit ut Decimû ni legi pareat, armis perfequar, amp;nbsp;pœnas ab ipfo uno pro omnibus pcrculToribus expe-tam,utfenatustandempurus fiatàpiaculo,cuinunc obnoxiusefi propter Ciceroncm fauétem Decimo. His Antonij diôtis feriptisq; ad Icnatum rclatis, continuo hollis iudicatus cil, fimulq; cxercitus, ni cofellim eumrelinqueret. Macedonia cumillyrico amp;nbsp;copijs quç in utraq; prouinciafupererant,M. Bruto data cil,donee cofiitueret

C I V I L I B V s LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;319

refpublicarqui iam proprium habcbat exercitum,amp; infuper ab Apu Icio nonnihil railitû acceperat,habebatq; naucs turn longas, turn o-nerarias, amp;nbsp;pecuniæ circiter fèdecim milia taletorü,armorüq; ma-gnûnumerû, quæDemetriadeCæûrimultoante parata inuenerat. quæ omnia tunc ex S. C. accepit ad tuendam rempublicam. Caisius quoq; cxeodcm S. C. præfcftus eft Syriæjbelloq; contraDolobel-lamgercndo : afcriptumq; utquicquid prouinciaru exercituuq; ab ÎOnio mari Oricntem ufq; Romano impcrio pareat, Caftij Brutiq;' imperatafaciat.atq; ita breui momcnto res Cafsianoru præclare au-ôæ ftmt*qUibus ftngulis cognitis Cæfàr perplexus fuit co fi 1 ij, quod obliuionera duceret ipeciem habere humanitatis,amp; miferationis er gauiros cognatos honorcsqj pares, amp;nbsp;minores prouincias eisfccu ritatis caufi datas:cætcrùmin Galliam confirmato Decimo, Antonio impingi opinionê tyrannidis, quo cómento amp;nbsp;fc cogi in partes àlli aducrfas.Iam ucró Dolobellam hoftem iudicatum propter occi-fum unum exhomicidis:Bruto Caftioq; imperium datum in amplif limas prouincias amp;nbsp;excrcitus,magnaq; uim pccuniæ,fubieâ:osq; il-lis cæteros tranfmarinarum prouinciaru præfides, manifefteperti/' nere ad augmentum Pompeianarü partium, amp;nbsp;detrimentû Cæfaria narum. ucnicbant in mente amp;nbsp;artes quibus contra fe tanquam ado-îclcentem uterentur,ftatuam fi bi dclatam amp;nbsp;præfidentia, honorêq; J)roprçtoris,fed reuera ablatum proprium cxercitu.dum enim pari-ter in exercitu prçftint confides,autoritatê proprçtoris euanelcerc. 'xîeindepræmia folis Antonianis trasfugis décréta pertinerc ad fuo-Tum militum ignominiâ : deniq; bcllum hoc coniundum elîê cura îpfius dedecore, amp;nbsp;fènatum abuti ipfo contra Antoniumgt; tantilper dum ilium tollat è medio, has cogitationes intra fe coprimes , ficris fui magiftratus aditialibus pcraélis, lie appellauit cxercitum : Hune quoq; honorem uobis comilitones fero acceptum, no nunc,lèd ex quo obtuliftis.nâ fenatus propter uos dédit: quare feitote me amp;nbsp;hâc uobis dcbcre gratiam, cumulate referêdam fi dij ccepta fortunauc-rint. fic’illc comitate demerebatur cxercitum. confulum ucro alter Panfa per Italia parabat auxilia,alter Hirtius copias partiebatur cum Cælàre:ô^ ut à fenatu clàm mandatû acceperat,pofcebat pro fua por donc duas Icgioncs quæ ab Antonio trâfierat, quôd ftirct hoc efle robur exercitus. id totum ubi Cælàr coceftit, cum fuis quifq; in cif-demhibernis manferunt. cxaéfaautemhieme Decimus fame labo-rabat, ad quem obfidionc eximendum Hirtius Mutinam propera-uit cum Cælàre. quæ cùm arélc obfiderctur ab Antonio,fîgnis col-latis dimicarc cum eo non placuit,donec Panlà ucniret, equitû tan-

D 4 turn

Jio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

tum crebra fuerc ccrtamina, Antonianis numero luperatibus:quod tarnen eis paru proderat,quia plankies ea crebris interrupta crattor rentibus.Dum b æc ad Mutinam geruntur,in Vrbe per confulu ab-ïentiam Cicero populumregebat quotidianis ferè concionibus,ar-ma parabat gratuita fabroru opera,pecunias colligcbat,uexans An-tonianos grauißimis exaélionibus. ni alacriter conferebant quo mi nus patcrent calumnijs,donec P. V entidius qui fub Cæfàre ordines duxerat,tunc amicus AntoniJ,nô feres importunitatê illius,excurrit in deduéfas àCæfare colonias: amp;nbsp;quia ob uirtutê notus apud uetera noseratj duabuslegionibus reuocatisad Antonij militiam,adVr-bem properauit Ciccronem coprchenfurus.tum ueró tantus tumul tus exortus eft, ut rebus defperatis paisim migraretur cum uxoribus amp;nbsp;liberis,amp; Cicero ex Vrbeprofugeret:quo cognito, Vêtidius itcr uertit ad Antonium. fed cum intercluderetur à Cæfare amp;nbsp;Hirtio, in Picenum fe contulit, ubi nouo deleft u habito ad unius legionis mo dum, obferuabat quo res uergcrct.at Cæfàriani Panfæ pröpinquati Carfuleium obuiam mifèruntcum prætorianis Cæiâris amp;nbsp;legionc Martia,quo facilius penetraret uiarû anguftias,quas Antonius occu pare cotempfit, quod mora tantum afferrent cupido decernerc: amp;nbsp;quia nullam egregiam operam expeftabatab equitibusinplanicie plus fatis pal uiîri amp;nbsp;fois is intercifa gt;nbsp;duas robuftifsimas legiones in arundineiis paludis ex utroqj angufti aggeris,per quem uia eratjla-tere dilpofuit in infidijs. ubi uero ^CarfuTcius cum toto exercitufu-peratis noftufaucibus euafit,amp; fola Martia legio cü quinq; âîijs co-nortibus aggerem ingrefîa eft,qua parte nihil erat hortium,circum-fpeftantibus utrinq; paluftria,primumarundinum môtus fufpicio-nem iniecit,mox amp;nbsp;galearum clypeorumq; fulgor intermicuitjcùm repente prætoriani Antonij à fronte exorti funt.ibi Martij circûucn ti undiq;,nullo patente effugio,iuflerunt cæteros abftihere à confli ftune ordines fibiturbarêtperimperiti5,prætorianis Antonij prç-torianos Cæfaris oppofueruntnpfi bifariam diuifi utrinq; paludem ingrcisi funt,hinc Panfà,indc Carfuleio ducibus.fic in duabus palu dibus duo funt commiflà prælia,mediô aggerc con/peftum utrinq; adimcnte,in quo prætoriani partium propfiam pugnaminicrât.An toniani de Martijs fui defertoribus pœnas tâquam deproditoribus conabantur fumere:hi contra deillis tanqua negleftim pafsis corn-militoncs fuos contrucidari ad Brundifium. confcijq; nbi quod in ipus fitum cflet robur utriufq; exercitus,fperabant hoc uno confli« ftu de fumma rcrüm decretû iriialtérôS pudore incitante ne uni Ic-gioni duæ cederentt aîteros laudis Cupidinc, utfoli duas uincefent.

CrVILIBVS LIBER III

Sic mutùis incitati odijs amp;nbsp;fùos affcdus magis iequcntes quàm du-cum imperia, amp;nbsp;rem fuam agi putâtes,ut uetcranos decebat,riec cia ~ niorè militari in primo congreflix ufi funt ad pcrterrendos aduerfa-riosinecin ipfo confliélu quifquam uocem emifit, fine uinceret,fi-UcïucçumberetiCumq; infolo paluftri amp;nbsp;foßis nulla pofîet efle co'-curlàtio,pugnabantin ueftigio,neutris alteros propellentibus, co-ftiinus ut in luéla infer êtes iétus nunquam fallente dtxteratita ut co-tinuarentur uulnera,cædes,amp; pro clamore gemitus^j alijs in cadcn -tium locumfuccedentibus.nec opus erat monitis aut cohortatloni-bus,quódob diutinumreimilitarisufum quifqj fibi duxefletquo-ties uero laßitudo oboriret,ficut in gymnicis certaminibuSjUtrinq; paululumpedemreferebanttantilper dumrefpirarent, moxlt;}; pu-gnam redintegrabant,magiio ftupore tironum,dum fic feruari or-dines fimuJ amp;nbsp;filêtium infpiciunt. ita fupra uires omnibus laborem perferetibus prætoriani Cæfàris ad unum deleti funt* ex Martijs ue-rö hi qui fub Carluleio erant aduerfam aciena propulerunt,non tur piter cedentem,fed fubducentem fe paulatim.qui uero fub Panfa e-ranteodemmodo urgebantur, fuftinebant tarne fortiter, donee co ful uerutö per ilia fauciatus, ex pugna elatus eft Bononiam. tum uero hac parte cceperunt pedem referre paulatim, moxq; cocitatius ut in fuga:quo uifo tirones turbatis ordinibus refugerunt cum clamore intra uallum:quod T orquatus quæftor ufui fore credens,dum a-cies dimicant perfccerat. atq; ita trepide tirones in unum confluxe-runt,quamuis amp;ipfi eflentitalici generis æqueacMartij.tanto plus ad uirtutem confert excrcitatio quàm genus. at Martij nön fe rece-perunt intra uallum metu ignominiæ,fed in proximo flantes quain üis detelsi,expeéfabat fiquis aggrederetur,parad ad ultimum cuen-tum decernere.fed Antonius ab his abflinuit, uitans laborem:tiro-nes ueró adortus magnam cçdem edebatHirdus uero ad Mutinam certior faéfus de eo prælio, oétauo inde lapide, curfim eo pcruenit cum altera legione quæ ab Antonio defeceratuamq; uefper appete-bat,amp; uiélores Antoniani uitulantes rcuertebatur:quos Hirtius in-ordinatos ex improuifo naéfus eft, ipfè legionem ducens amp;nbsp;inftru-éfam amp;nbsp;uiribus integram. illi uero pro tempöreinftauratis ordinibus,tu quoq; pugnarunt egregie, fed ut feßi à recentibus uifti-funt, maiore ex parte cæfi hoepofteriore prçho,quamuis Hirtius eos nô perfequeretur timens loca paluftria î amp;nbsp;quia crepufculum iam erat, rcceptui cecinit. palus autem magna fui parte plena erat armis amp;nbsp;ca-daueribus,inter quçfemineces iacebant amp;nbsp;fàucij,quidam etiam in-tegri collapfi præ laßitudine. équités uero Antonia cireûcurfàntes fuos

^3XX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

fuos per totam noólcm rccolligcbant, alios equis fuis imponentcs, alios affumentes in terga, quofdam apprebenfa cauda gradum celc-rare bortabatur, amp;nbsp;fibi non dcefle ad effugium. Sic Antonius poft egregiam pugnam profligatus fuperuentuHirtij, diucrtitin uicum ci camp o proximum,nullo uallo munitu, cui forum Gall or um nomen ell.cecidit utrinque circitcr dimidium exercitus,amp; tota præto-riacobors Cæfàris,ex Hirtianisucropauci .fequenti dicomnespe-tierunt caftra pofira ad Mutinam. Antonius poft banc cladem ftatu-erat abftinerc à prælio,etiam boftibus laceffentibus,amp; tantum quo-tidianis equitum incurfationibus boftem infeftare, donee Decimus ad extremam famem iam redaélus deditionem fiicerct. contràHir-tius amp;nbsp;Cæfàr eo magis feftinabant manus confèrerc; amp;nbsp;quia non po tueruntbofteminaciemclicere,addiuerfam Mutinæpartemleui-us propter naturam loci obfeflam ibant,quafî per uim euafuri intra mcenia.bis Antonius trie quoq; folos immifit équités, cumq; etiam exaduerfo bis occurriflet folus equitatus confulis, reliquus exerci’ tus qua occeperat pergcret, Antonius ne amitteret Mutina, duas Ic-giones produxit. turn agmen cupide fe in boftem uertit, atq; ita cÔ -miftum eft prælium.Antonius interealegiones reliquas ciebateca- ' ftris alijsrquæ cum ad repentinum motum cunétantius utèlongih-quo procederet,Gæ£arianis obtigituiéloria.Hirtius etiam in Anto-nij caftra irrupit,amp; circa prætoriû pugnans cecidit:tum Cæfar accur rens corpore fimul amp;nbsp;boftiucaftrispotitus eft,fedmoxrepulfus ab Antonio. utriq; in armis pernoftarunt. Antonius altera iam clade accepta,confeftim amicos in confilium aduocat.quifuadebantper-ftarc in continuandæ obfidionis propofito, abftinedo à certaminc. nam amp;nbsp;cladcm non maiore efle acceptam quam reddita,amp; Hirtium cecidiftc,Panfam ucro laborare exuulnere;fe equitatu præftarc, Mutinam extrema fame coafta, breui deditione faélura. Antonius fortuna aduerfante timens ne Cæfar,ficut pridie conatus fuerat,eua-deret intra mœniataut fe circumuallarct,ut facile potcrat,in tanta o-perarum copia,atq; ita equitatum inutilem redderet: peric’ilum eft inquit,ne Lepidus amp;Plancus me pro uilt;fto contemnat. quodfiab-feedamus à Mutina,continuo nobis præfto erit Ventidiuj ducens c Piccno tres legiones, amp;nbsp;Lepidusac Plancus profoc’Siateualidaso-pcs ad bofte debellandu nobis conferent.bæc locutus uir in pericu-lis intrGpidus,ftatim iter uerfus Alpes ingrefîus eft.Decimus obfidi one' exemptus metuerc fibi ccepit à Cæfare. fublatis enim cofulibus ut inimicum timebat.itaq; ante diem rupto ponte ftuminis, in lem-bo ad Cæfarem mifit,qui gratias tanquam'feruatori agerent,poftu-

CIVILrBVS LIBER ÏII nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JîrJ

lârentq; ut in fipam aduerfam procedcret ad colloquium arbitras ci ' uibus.leenimdeclaraturujnfelicitatis fuæmagis quàm cuIpæfuiHe cönlpirationê illam cum cæteris. cumt^; Cæûr hoc audito irate re-lpondiflèt,nullam le repolcere gratiamec ad eum feruandum le uc-nificjfed ad hello perfequcndu Arttonium, nefarium amp;nbsp;perpetuum hollem patriæ.cæterum ut in colloquium admittat Decimum, pie--tatênonlînere.fc tarnen rio obllare quOminuslîtincolumis,quam-diu magillratib. urbanis pläcuerit. his cognitis Decimus prodijt ad fluuium, uocatoq; nominatimCælàre, clarauoce defcripto recita-uitfenatus conlultu,quo Galliam prouinciam acceperat,ciq; denun ciauit ne traiefto fluuio line cofulibus alienani ’prouinciam inuade ret,neue contra Antonium ultcrius procederet.le enim ad eum per-fequendum liifficere. ille quamuis fciret fenatum ei hos animos ad-dere, polïètq; unicoiulTo eum inluam poteftateredigere, tame ad-huc abftinuit:amp; ad Panftm profedtus Bononiam,rem omnem lena tui perfcripfit.Idem amp;nbsp;Pania fecit. Cicero in Vrbe has litcras pro co cione recitauit ut conlulis,alteras Cæûris in Icnatu folumodo.retu-litctiautobprofligatu Antonin fuppiicationes quinquaginta die-rum dccerncrent ex S. C. quotneq; Gallico tumultu unquam,ncq; alio bello dccretç fucrant, exercitum confulum Decimo dandu cen febat,quamuis Pania etiam tumfuperllite ( iam enim deploratUS fib erat) amp;nbsp;imperium foli Decimo comittendum cotra Antonium,uo-taq; publice nuncuparida pro eius uidoria.tato furore præter deco-rum concitus erat in Antonium. rurfumq; pollulauit ut duabus le-gionibus,quæab Antonio defccerant, exærariorepræfentarcntur illi promißi quinquicS raillcni fellertij uiéloriænomine, quail iam debellatum clfetmtq; perpetuum ius haberent coronas frondeas ge llandi feflis diebus. Cæfaris autem nec nominetenus faéla cllmetio ‘ in eo S. C. ita llatim cótemnebatur,quafi fublato iam Antonio.Le-pidum etiam amp;nbsp;Plancum atq; Aßniüm per literas iuflerunt bellum inferre Antonio.Interea Pania ex uulncre moriturus, accerfito Cæ*-fari hæc dixit:Ego tuo patri tam amicus fui quàm mihijplè, mortùû autem ulcifci non fuit mihi integrum, neq; non confentire cüm plu ribus, quorû autoritatituquoq;utdebuilli oblccutus cs,’quamuis habcres exercitum. qui principio timetes te ac Antonium, amp;nbsp;ipfum Cælâris fludiofißimujuellra dilïènfione gauilifunt,putates utrûq; mutua confliélatione periturû. ubi uero etiam te exercitû habere ui derunt, alliciebant Ipetiofis amp;nbsp;exigui momenti honoribus,ut adole fcentulum'.lcd pollquam animofum te acmoderatw lenlerunt, turn cum oblatum abexereitu magiftratum acciperc noluiftijterritilulTe

runt

314 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DS BELLIS

runt te pari nobifcû iure habere imperium, ut duas legiones rebus gerehdi's aptißimas à te lt;liftrahercmus,quo(l ip era ret altero noftrû uiélo,alterumdebiliorêamp; folumfore:atq; itafublatis omnibus Cæ-ûrianis,Pompeianos redituros ad traélationê reipublicç.hæc enim cft eis confiliorû fumma.Ego uero amp;nbsp;Hirtius mandata fecimus donee reprimeremus Antonij nimiam fuperbiam : uiftum auté cogita bamus tibi recoeiliare, ut banc amicitiæ gratiam referremus Cæfari, amp;partibus noftriscofuleremus in pofterum.hocconfiliumindica-ri tibi non expediebat antea ; nunc uiélo Antonio, Hirtio mortuo, me in fata concedente,opportune prolatum efl:non utmihi defun-ôo habeas gratia,fed ut felici genio natus,iïcut conijcere licet ex tuis geftis, fcias quid tibi fit utilcjfimulq; meam ac Hirtij turn uolunta tem turn necefsitatem.exercitum igitur quem nobis dedifii,æquutn eftredditibi,idq; facio. tirones autemfi potes retinere, etiahostibi tradam.quód fi nimis uerentur fenatum, quado præfcéli eorutn ut obferuarent nos mifsi funt, amp;nbsp;inuidiofum parumq; témpefiiuum ti bi uidetur eos accipere, T orquatus accipiet. his diéfis, amp;nbsp;tironibus quæfioritraditis, expirauit. porro quællor ex man dato ïènatus De cimo eos tradidit, Hirtium amp;nbsp;Panfam Cæfar illuftri honoratoq; fu-nere in Vrbem mifit. Per idem tepus in Syria Macedoniaq; hæc ge-fia funt.C. Cæïâr cum per Syriamiter faceret,Iegionem in ea reliæJC ratjiam turn de Parthico bello cogitas ; huius curam Cecilius Bauhs habebat, præfeâruræ uero dignitas erat penes Sex. lulium gentilem Cæïàris adolefcentem, quiuoluptatibus uacans legion cindecenter fecum circuducebat.idreprehendenteBafium aliquando reiecit cu contumelia : amp;aliquanto pofl: cum uocanti obedirettardius,iufsit cum attrahi.in eo tumultu cum ad manus uentum efletgt;exercitus no fer'ehs in{blentiam,iaculis confixit Iulium:moxq; fecuta eft pocnitc-tia amp;nbsp;metus à Cæfàre.itaq; coiurarunt, ni uenia fidesq; fibi daretur, ufq; ad mortem fedecertaturos:coafto etiamBafib ut fieret eius co luratiohis focius, ex nouo deleébu alteram legione confcccrunt, amp;nbsp;afluefecerunt eifdem quibus ipfi utebantur exercitijs. Hæc deBaflo quidam produnt:Libo uerô,militaïïè ilium Pompeij aufpieijs : quo uié^o priuatum egificTyri, corruptisq; quibufdam legionary’s effc cifleut interfefto Sexto ipfiim fibi ducémaflumerent. utcunq; eft, Sextius Murcus cum tribus Icgionibusà Cæïàre contra eos mifliis magha ui repulfijs eft,donee Minucius Criïpus è Bithynia cui præe-rât uocatus cUndalys tribus legionibus ücnit in eius auxilium.ab his ciim illæ duæ legiones öbïidione premerentur, fuperuenics repente Caßius obfclTos in fidem rceepitcfimulqj alias fex earu oppugna-trices

CIVILIBVS tIBER in

trices in partes fuas amp;nbsp;amicitiam pellcxitgt;quibus proconfulari pote-âate praeeflet. nam fenatus confulto ediótum fuerat omnibuSj licut iam diximuSjUt Gaßij Brutiq; imperata facerent,rïedmultö ante Al-bienus à Dolobellamiflus in Aegyptum,reduxerat inde qUatuor Ic giones Pompeij Crafsiq; Jadis reliquias,aut ex eorum numero, qui Cælâre difeedenteapud Cleöpatram refèderant. hune Gafsius in Pa læftina ex itnproüifo circûuenit,coegitq; fuis partibus accedere, no aufum quatuor fuas opponere o élo legionibus. atq; ita præter opi-nionem duodecim in uniuerfum potitus,DoIobellâm cum duabus ex A fia uenientê, amp;nbsp;Laodiceæ tanquarn amicum reccptumgt; obfedit amp;nbsp;oppugnauitrid quod fenatui auditu pergratum fuit.De Macedonia uero Caius Antonij frater çum Bruto contendebat fretus una le gionc,amp; quod impar effet eiftruxitinfidias:quas cum euafiflètBru ' tus, uicifsimeumexcepitinfidijSjCumtoto exercitu,nectamen ulla relçfit:fèdfuosiufsit,utconfàlutarentaduerfàrios.cumq; iIJinecre fàlutarent, neefàlutationemacciperent, incolumes pafTus eft elabi cxinfidijs.circûduéïoq; per alias uias exercitu,in prçruptis locis dc-prehenfos-rurfum non eïf aggrcfrus,fed falutauit. turn uero ut par-centem eiuibus, amp;nbsp;dignum exiftimatione qua habebatur mitis amp;nbsp;fà piens, admirati funt amp;nbsp;refalutarût,tranfieruntq; ad eu. Gaius quoq; fc dedidit,amp; erat apud eum in pretio, donee conuidus fæpe follich tafle exercitû addefedionê, occifùs eft.ita amp;nbsp;Brutus copias auxit ad fçx legionum nurnerumdaudataq; uirtute Macedonum,duas ex eis legionesuno deledu confecity amp;nbsp;Romano morein armis excrcuit. Dumhæein Syria Macedöniaq; geruntur, in Italia Cæfàrputansfè affcdom contumelia,quod non ipfe,fcd Decimus cledus fit imperator ad gerêdura bellum cum Antonio, dißimulata ira triumphu ob rem féliciter geftam petijt. contemptus autem à fenatu,quau ma iora quàm pro çtate appeterct, ueritus ne deleto Antonio magis e-tiam contemneretur, cupiuit cum eo redire in gratiam, iuxta Panfe morientis monita. quapropter captiuos ex eius exercitû tam duces quàmmilitescoraiterhabuit, amp;allegitinfuorûnumerû:autfi mallent ad ilîum redire,dimifitmeuideretur eumimplacabili odio pro fequi.cumq; caftrametatus efletprope Ventidium,amicum Antonij,præfedum tribus legionibus, contentuseitimorem incufsiffe, nihil hoftile egit præterea : fed poteftatê ei fecit uel tranfeundi ad fe, uel intrépide abeundi ad Antonium cum exercitu,opprobraturum ci cômunis utilitatis ignorantiâ. his intelledis ille ad Antoniu pro-fedus eft.Cæfar uero ctiam Decium quendam ex Antonianis duci-bus ad Mutinam captû,amp; in honore habitû,permifit fi uellet redire

Affid«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad impe-

DE BELLIJ

ad impcratorem fuum: percontantiq; quo animo eflçt erga Antoni üm,ait fe iam mul ca figna oftendiflè reéÏe üpientibus, cæterùin im-prudentibus ne piura quidem fan’s fore.his Antonio fignificatis,Lc pido Afinioqs apertius etiam de il I a ta fibi contumelia gt;nbsp;deq; paricü darum promotione repentina ïcripfit,inij ciês eis metum,ne in gragt; tiam Pompeianæ faétionis alius poft alium affligerentur ftcut Anto 'nius,qui per imprudentiam nihil talemetuens,in earn calamitatêin-ciderat. moncbat etiam, debere eos in fpeciem parère fenatui, inter fe autem fecuritatis caufa confpirare dum licet, amp;nbsp;Antonio bec exprobrare: imitandosq; legionarios, qui ne finita quidem militiadi-fpergantur,quo minus pateantinimicorüinfidijs, malintq; coniun élis uiribus deduci in aliquam coloniamgt; quam finguli frui patria. Dumitaliteris CæûrpertentatLepidum amp;nbsp;Afinium,Dccimiuetus exercituslaborabat, quod exnimiarepletionefamem fecutacrepa-rent milites:nouus uero qui ex tironibus cóftabat,rudis erat^ei Plan cüs fe coniunxit cum fuis copijs, amp;nbsp;Decimus fenatui feripfit, breui fore ut Antonius errabundus in caftes ipfius incidat, naufeans iam rerum præteritarum faftidia.hçc audita Porapeianos miroaffecere gaudiojUt exclamaret nüc demum fe recepifte libertatem priftinam, amp;nbsp;facris operarentur finguli, moxq; Xuiri erearetur, ut ratione ma giftratus repofterent ab Antonio:qui gradus erat ad antiquandaa-éfa Cæfaris.namille nihil aut parumfuo arbitratu,fed omnia exCæ« faris cómentarijsadminiftrauerat. id copertumhabésfenatus quæ-damex eis peroccafioncmfecitirrita, tucuerófperabatforeutuni-lierïà abolerentur. ftatimq; Xuiri ediélû pofuerunt,ut quifquis ali-quid accepiftet ab Antonio confule,confeftim feripto profiterctur, additis grauibus minis,fi quis côtrà fecerit.deinde in reliquum eius anni confulatû Pompeiani petierunt,inlocüHirtij Panfæq;,qucna ctiâ Cæfar petebat,nô iam fenatû folicitans, fed priuatim Cicerone, rogans ut fimul magiftratum gereret. penes iljum enimforeadmi-niftrationem,ut longo ufuperitum,fibifufficere fi fruaturfolo honoris nomine,quopofsithoncftius armadeponere,ideoq; etiâtri-umphû fe petifteantea. hacfpe elatus Cicero poteftatis cupidus, ait feintelligere inter prouinciarû præfides agi deinducijs: fuadebatq; ut officijs placaret hominê à fe oftcnfum,prçfeélum magnis copijs. facilius fe laturum ut ille ante legitimam ætatem in Vrbe magiftratû gerat,quàm ut armatus inimicitias cxerceat.Et ne quid prætcr utilir-tatem fenatus faciat, hortabatur ut è ïênioribus aliquem prudentena fibiafcifceret,ceu pædagogûætatis immaturæ. Hanc Ciceronis ana bitionem fenatus nfit,refiftcntibus illi maxime percuftôribus,quôd ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;timerent

crvrLiBvs liber i i i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3x7

timerent ne Cæfar coïulatum adeptus poenas de eis fumeret. cumq; ob uarias caufas differrentur comitia IcgitimCjinterim Alpes fupera uit Antonius,permittete Culeonc qui à Lepido harû cufiodiæ præ^ pofitus fuerat : peruenitq; ad fluuiû ubi calira ille liabebat, nec ulJo uallo fè munijt, ut qui ad amicû caftraadmouiflètà tum crcbri ultro citrotj; cômeabantinternuncij. Antonio memoranteamicitiafuam uariaq; beneficia,amp; monente cauendum ne fimiliter affligantur fin guli Cæfarianarum partium. Lepido üero fenatus mandata caufân-te,pacem tarnen promittente,fi earn feruare per finatû liceat. At milites Lepidi uel quod reuererentur dignitaté Antonj),uel quod fèn-fiflent intcrnunciosjuel quod pJaceret cafirorum fimplicitas,mifi:e bantfe Antonianis clàm primo, deinde aperte, ut pojîularibus amp;nbsp;quondam cómilitonibus, contemptis etiam tribunoruimperijs : amp;nbsp;quo facilius couerfariliceret,iungebant ripas fluminis ponteimpo-fito nauibus : amp;nbsp;Decumani quos Antonius quodam deleéluhabito conferipferatjin caflris ei præparabant omnia, quod ubi fen fi c Late renfis,unus ex iIluflribusfcnatoribus,præmonuitLepidum:cumq; illenon crederet,iußit ut diuifo in partes exercitu, alios alio quo opus uideret mitteret, ut appareret uel fides eorum uel prcditio.Le pidus trifariam diuifis copijs,iußit cas noélu cxire præfidio quæfto ribuspropinquâtibus cum pecunianlli quarta uigiiia fumptis armis quafiaditer,munitiora caflrorûlocaoccupant, amp;nbsp;portas aperiunt Antonio.is reéta cotendit ad prætorium, militibus Lepidi eum de-ducentibus,amp; ab ipfo Lepido petentibus daret pacem ac ueniam mi feris ciuibus.qui fie ut erat difcinélus è cubili ad eos profilijt, pollici tusq; feidfaâ;uru,côplexus eft Antonium, amp;nbsp;neceßitateexcufauit. nec défunt qui tradant eu fupplicéaccidifïegcnibus Antonij, quod quamuis dehomine fegni amp;nbsp;paru forti, nec omnes feriptores pro-dunt,nec mibi fit uerifîmile. nondum enim quicquam hoflile contra Antonium fecerat^cur timere deberet. Sic ille rurfum ad magna peruenitpotentiam iaminimicis formidabilis . nam præter eas copias quas à Mutina abduxerat, amp;nbsp;cum bis equitatum egregium, in iti'nere ei très legiones duétu Ventidij fe adiunxerât : amp;nbsp;Lepidus in focietatem receptus eft,cum feptem legionibus, ceterisq; auxilijs amp;nbsp;apparatu non contemnendo, quæ nomine quidem Lepidi erant, re autem ucra ab Antonio regebatur. bis in Vrbem nunciatis, rurfum mirafecuta eft repente mutatio : bis qui modo contemptores erant metuentibus, alijs pro metu audacia refûmentibus. Xuiroru quoq; ediâa refigebantur contufflaciter, amp;nbsp;COmitia confularia magis ad-buc difierebantur. SenatuS edamomninoinops côfibj,timensq; ne

E 2 Cæfar

32,8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;! nbsp;! quot;'DE BELLIS

Cæfar cum Antonio fœdus faceret,clàm ad Brutum ac Cafsium niP fit ex ordine fuo Luceium amp;nbsp;Panfam,quafi ad uifcndû flatum Græ* ciæjUt fibi opem ferrent pro uiribus.ex Africa c]uoq; è tribus Sextia nis legionibus duas acciuit, tertia tradi iußit Cornificio præfidi A-fricæ, fouenti partes fènatus : quamuis feirent hos militaflè fub Cæ-larCjÄ omnia eius fiifpeélahaberent: fed eó cogebatinopia, quan-do amp;nbsp;iuuenem Cæfàrem, ne fe cum Antonio côiungeret, pan cum Dccimo poteftatejbello contraillum gerendo præelîè iufleruntpu dendainconfiantia. At Cæfar iam exercitum exafperabat, quodno contentiipfum continuis uexalfe iniurijs,etiam ill os ad aliam expe-ditionem mitterent, nondum perfolutis prions nomine quinquics millenis feftertijsjmonebatq; ut eam pecuniam per legatos peterenc illi miferunt centuriones.nec latuit fenatû id eius monitu fieri,pro -inde ait ferefponfiirum per alios legatos.itaq; mißi fiintpræmoniti utduaslegiones,quæab Antonio tranfierant, adirentfine Cæfare, monerentq; ncfpes fiias collocarent in uno bomine,maîintq; adhæ rerefenatui, cuiusimmortalis fit potentia, amp;nbsp;conferre fc ad Dcci-mum,apud quem inuenturos efie pecuniam.bis cum talibus manda tis dimißis J decretû eftadpræfens donatiui diébi dimidiugt; amp;nbsp;Xuiri creati qui id diuiderent,nec eft additus eis Cæûr undecimus. lega-ti uerô cum à duabus legionibus no admitterentur femoto Cæfare, reuerfi funtinfeélo negotio.Tum C^ßr non amplius cunftandum ratus, ncc per fequeftros appellandum militem,ipfc aduocata cotio ne iniurias enumerauit ilia tas fibi à fenatu, doces quod hoc agatur, ut omnes Cæüriani fingillatim opprimantur : monebatq; cauerent militare aduerße fadionis aufpicijs,néue fineret ilJos fe abuti ad alia Bella pofi alia, ut aut deleantur aut mutuis conflidarentur feditioni bus.hoc cnim elTe cur pofi nauatam Mutinefi bello comunem ope-ramjduabus tantum legionibus ofierantur præmia,ut inter ipfos ex æmulatiôe oriatur feditio.Scitis, inquit, qua de cauß nuper Antoni US uidus fit:quomodo Pompeiani nuper in Vrbe quofdam trada-rint,propter accepta à Cießre munera.d quàm fecura relinquit uo-bis agrorum pecuniarumq; pofleßio, quam debetis benignitati Cæ ßris,quam tuta mihi faluSjdum in fenatu familiäres paricidarum do minantur.^equidem perferam quicunq; me manet exitus.pulchrum cm efi aliquid pati pro patria.de uobis magis fum follicitus,qui mca patrisq; cauß tot fu bi tis pericula. me certe ambitione carere compe rifiis,quando à uobis oblata præturæinfigniarecußui: nunc unica tam uobis quàm mihi ßlutem reliquam uideo, fi uefirofauorc con fiilatum aficquar. tune enim amp;nbsp;mei patris confirmabuntur quæ ac-

'Cl VIL IB VS liber lit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^9

ccpiftis beneficia,amp;colonias accipietis quas debentur a(ihuc,amp; inte gra præmia.Ego quoq; homicidas reos peras^am, amp;nbsp;fic tandem erit beJlorum finis.hæc dicenti occlamatum efi: afacriter : moxq; centu-riones mifsi qui confulatum illi peter ent. cætcrû fenatu ætaicm iuue nis caufante,refponderunt centur{ones,ut erant præmoniti,amp; Cor uinum quondamiuuene faélum co{ulemjamp; Scipioncm pofiea: nec pœniterepatriam gefioru ab utroq; iuuene. pr oferebatur etia reces exemplum Pompei Magniipfiusq; Do’obellæ. quin amp;nbsp;Cæfari iam conceflum decenniu ante ætatem legititnam.haec centurionibus co fidentcr obijcientibus,fenatores aliquot non ferentes uerba liberjo ra quam pro conditione bominu, obiurgarunt quafi præter decorum amp;nbsp;difciplinam locutos.quod ubi cognitum eft in exercitUjma-gis etiam exal^perati,poftu!abantutconfeftim duceretur ad Vrbem: îe creaturos eum conlulem priuatis comitijs,fil:um Cæfaris,quêim menfis extollebat laudibus.fic incitatos il 1 e ubi uidit,unitis mox copies caftra raouitcum odo legionibus, equitatuq; idoneo, amp;nbsp;cæte-ris auxilijs.traieé^oq; Rubicone quiItaliam à. Gallia difterminat,un-dc etpater ciuilis belli fccerat initium, copias diuifit bifariamfiulTaq; alterapartecofequiper otiû,ipfecû altera potiorc,quç exfeleélis co ftabatjceleritcr properauit,ut imparatis fuperueniret.cumq; eadem uia ex aduerfo aduentarent quidam cum pecunia,quam fenatus mi-litibus præmiorü nomine mittebat,ueritus Cçfàr ne qui bac merce-de corrumpcrentur, clam mifitquiillis terroremincuteret. atq; ita aufugerunt cum pecunia.In Vrbe aute poftquam nunciatus eft eius aduentus, ingens tumultus ac pauor exortus eft difeurrentium trépidé, nonulli uxorts ac liberos amp;nbsp;pretiofifsima quæq;, aut in uillas, autinmunitiores urbis locos transferentibus . cum enim nondum eflet compertum, confulatum tantumodo peti, audito quod iratus cxercitus aduentaret boftiliter, nibil non metuebant. in hac publica cofternatione nibil fuit fenatu timidius, cum nullus præfto elTet ex-crcitus;amp; alij alios (ut rebus turbatis fit) incufabant: ucl quod uio-lentcr ademptæ fint ei legiones femel datæ ad perfequendum Anto nium, uel quod triumpbus debitus ei negatus fit, uel quod quorun dam inuidiafpem donatiui reddiderit irritam.rurfum alij querebâ-turX.uiriseumnon additumundecimuintalij ncc maturenecinte^ grc præmia reddita,præbitamq; militibus rebellandi materiam. fed nibil magis reprebenfum eft,quàm imtempeftiua contentio, longe abfentibus adbuc Bruto Cafsioq;,nec fatis etiamnum inftruétis. An tonio uero Lepidoq; infeftatibus ex proximo : quibus fi in mentem Ucnirctreconciliari Cæfari, omnia mifeerentur tumultibus.Cicero AppiÄ«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E 3 quoq#

(^uoq; qui prius nufquam non aclcrat,tum nufquam comparebat.i-taq; uno niomêto mutatis in diuerfum rebus omnibus,pro bis mille nis quingenis feftertijs,quinquies milleni militi ex S C.decreti funt, nee duabus tantü,fed oého legionibusmtq; non dccêuiri,fed Cçfar cas diftribüeret:ipfeq; abïens conful defignatus eft.Icgati etiampro perefunt emißi^qui celeriterliæc ei nüciarent. qui uixdum portam tranfcurrerantjcum fenatum poenitentia confternationis indecorç uiris fubijtradmififletyrannidemnullo pro libertatefufo fanguine contramaiorumexempla,ambitiofis anûmpræbitam nouomorc âppetendi per uim magiflratus.dandarn potius operam ut miles có-tmeatur in officio,correptisq; armis ex tcmpore,intentandum legu ac iuris metumirruentibus.bonamfpem efle, ne illos quidempro-cuîcatis legibus illaturos arma patriæ.quod ß pergât inrerre, potius fuftinendam oppugnationcm,donec Decimus autPlancusfuccur-rat:amp; pugnandum ad mOrtem ufq;,potius quam admittatur dornig natio,nunquam antea tentata féliciter. memorabatur etiam maiorü in tuenda libertäte animofitas ac tolerantia, nihil non huius amore perpeflbrum.Vbi uero duæ legiones accitæ ex Africa in portum ap pulerunt eadem die,uifum eft deös ipfos fauere libertatis ftudiofis. itaq; poenitentia placuit,amp; Cicerone rurfümprodeunte fenatufcon fultum omnino mutatum elhfumpta ßgapopulariter, adiunftisq; duabus recens ex Africa delatis legionibus, amp;nbsp;mille fimul adueffis cquitibus,aliaq; legione,quam Panß præfidio rcliqueranhis omnibus diftributis per diuerfa murtia,pars laniculü cuftodiebatamp; coa-ceruatas ibi pecunias,pars pontem flüminjs,quæ(^; fub fuis urbanis prætoribus : pars uero in portu maiora minoraq; nauigia parabat, ut cum pecunijs,fi res ita ferret,pcr mare uiéfi fugerent.in nis rebus occupât! magna fiducia,fperabant fe mutatis uicibus, repenteper-territuros Cæûrem,aut perfüafuros ei,ut reliéfo exercitu confulatû ab ipfis peteret,aut ui deniq; hoftem repulfuros;amp; aduerßm faftio nem tune faltem fecum confenfuram,dum de commun! libcrtate a-gitur.matremautem amp;fôrorem Cæfaris diupalàm amp;nbsp;clàm quæfita nufquam inuenirepotuerunt.quamobrem rurfum terrebantur ca-rentestantis obfid!bus.C«ßr!anis interim nihil ad gratiam eorum flexis,quiputabantur illasfummo cælareftudio . Cæûriautcadhuc legationem audient!,nunciatur ïenatum mutaffiefententiam : atque ita légat! pudorc confufi reuerfi funt. i 11 e cum exercitu magis ctiam exafperato properauit,timens fuis mulieribus,amp; ad plebem trépida mißt équités, qui inherent earn quieto eße animotomnibusq; ßupc übus quicquid ultra Quirinalcm collem eß occupau!t,nemine außj

uel

CIVILIBVS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33I

uel prohibere uel congredi:ac rurfum alia repente fit mira mutatio, nobilibus ad eumfalutandum confluentibus,accurrente amp;nbsp;plcbeia inu]titudine,amp; ordines militumpacateincedentes excipiente.fequc tidierelifto ibiexercituVrbempetijtfcptusfufficieticuftodia: turn quoq; pertotamuiam alijs pofialios occurrentibus acfalutantibus amp;nbsp;ninil quod ad humanitatem, amp;nbsp;officiofam cultura pertineret o-tnittentibusemater quoq; amp;foror inæde Veftæcum Vcfialibus eu falutarunt:amp; illæ tres legiones contemptis fuis ducibus amp;nbsp;legatis ad cum mißisgt;mox amp;nbsp;figna tranflulerunt.Vnus ex ducibus Cornutus manus fibi intulit,rcliqui in fidem receptifunt.Cicero etiam ubi de pace audijt,per amicos Cæfâris impetrauit colloquium, admiflusq; caufam pro fe dixit,fummislaudibus eum extolles quod confulatu peteretjde quo amp;nbsp;ipfe ante ad fenatum retulifiet. ille tantum hoc no fine morfu refpondit,eum fibi ultimum amicorum occurrere. no-élu uero crebrefeente rumore,Martiam legionem amp;nbsp;quartam adue tare,quafi per infidias occupare uellent patriam,prçtores ac fenatus nimis facile crediderunt:amp; quamuis exercitus efletin proximo, tarnen rati fol is fe pofTe optimatium uiribus Cæfàri tantifper refiftere, donee aliunde accederent copiæ,ipfà noéfe Manium Aquiliu Craf-fuminPicenum miferunthabendis deleélibus,iufîcruntq; unum è coliegiotribunorum Apuleiumpcr Vrbem difeurrereferetem plc bi hoc lætum nuncium. fenatores quoq; eadem noéf e curfim pete-bant curiam,Cicerone eos excipiente pro foribus: qui poftquàm ru mor euanuit,Ieél:icariorum celeritate profugit.Cæfar ridens eorum infaniam,exercitum propius admouit in campum Martium,nec tarnen in ullum prætorem fæuijt,ne in CrafTum quidem qui in Picenu cxcurrerat,quamuis ad fe adduóf um,ita ut erat feruili habituifed o-mnibusnoxamremifit,utfibicópararetopinionem clementiç.nôn multo tarnen poH proferipti funt. publicam autem pecunia quæ uel in laniculo erat uel alibi comportari iufsit,amp; iuxta S.C.ex Ciceronis fentetiapriusfuäu bis millenos quingenos H—S.militidiflribuit, pollicitus fe addituru amp;nbsp;rcliquumiatq; ita Vrbe excefsit, donee co-mitijs crearentur c o s s.eleétus deinde ipfe cum quo uolebat collega Q.Pedio, qui portione fua ex Cæfaris hæreditateilli donauerat, in Vrbem confulari pompa ad facrificandumingrefTus efl,quo tem pore X r i.uulturum aufpicium oblatum eft ei, ut quondam Vrbem condenti Romulo.poftfacra peraftarurfhm feipfum in patris fami liam ac nomen infer uit curiatis comitijs,hoc eft per plebifcitu.plebs cnim Romæ in curias diuiditur, ficut apud Græcos in phatrias éft autem huiufmodi qrborum adoptio maxime legitimamam fic ado-

È 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptati

J

33^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D Ë B E L L I s

ptati idem quod natiui filij ius habent crga fuorum patrum cogna* tos ac clientes.amp;habueratC. Cæfarpræterreliquumuitæfplendo“’ rem libertos ctiam multos eosq; diuites:quapotißimü decaufa pu” to filmm non contentum prioreadoptione per feftamentumfada, opus habuifse hacquoq;. moxq; alia lege lata abfoluit Dolobel-lam,qui hoftis iudicatus fucrat,amp; de Cælàris nece indicia coftituit. moxq; Cæfarianis accufàntibus,alij uocati funtiniuSjUtfacinorisfo cij,ahj uttantummodo confcij.nam amp;bocquibufdamcrimini datum ell,quorum nonnulli ne in urbe quidem fuerant, quando Cæ/ ïar occilus ell. Pollquàm autem uniuerfis una præconis denuncia-tione dies dióla ell,omnes abfcntes damnati funt, infpeélante Cæfa-re.óc neminc ex toto ludicum confillorio album ferente calculum, præterunicumuirum nobilcm:qui tuncquidem tulit impune,fed paulopoll cum alijs profcriptus ell.Per eofdem dies Q. Gallius frater Marei degenlis cum Antonio,tunc urbanus prætor,àCæfarcim petrauit Africam prouincia:uifusq; malodoloagere,àcollegisprç-turalubmotus ell:domum eins diripuit populus,fcnatuscapitalem in eum protulit fcntentiam.Cçür eum iulsit ad fratrem abire,qui na ue conlcenla nufquam poHea comparuit. his Cælàr peraólis cogita bat de fartienda cnm Antonio gratia,quippe certior faélus iam Caf fianos X x legiones habere:amp; quia opus erat præfente Antonio,ad marefuperumprofeéluslentisitineribus,obferuabatquorfjnifena tus eilet procliuior.Pcdius enim abfcnte Cçlare autor patribus erat, ut priulquàm faólionum odia fièrent immcdicabilia,Lepidü amp;nbsp;An-tonium reciperentin gratiam. qui prouidebant quidemhocèrep. non fore,fed tantum auxilia quærere Cælàrem contraBrutû amp;nbsp;Caf fium,probabant tarnen amp;nbsp;alTentiebâtnecefsitate côgente,antiqua-toq; S C.quo Antonius Lepidusq; unàcum fuis cxercîtibus holles iudicati fuerant,pacificas eis feripferunt literas : id quod Cæfarlcna-tui per literas gratulatus ell: Antonio uero etiamâuxilio feuenturû promifit contra Decimum,fi opus habeat.Senatus üicißim amicîf-fimoirclcripto eum collaudauit. Antonius refcriplîtgt;exaélurumfe à DecîmO poenam perfidiæ erga Cæßrem gt;nbsp;amp;nbsp;à Plànco erga feipfum, coniunélurumq'; cum Cçfare copias.huiulmodi literis ultro citroq; mifsis, Antonio Decimum perfcquenticoniunxitfe Afinius Pollio cum duabus legionibus,quo conciliatOrePlancus cum tribus legio nibus ad Antonium tranfijt,ut iam potetifsimis copijs præeflèt. De cimo fupererant legiones x.quarum quatuor pentifiimç rei milita ris adhuclaborabant fame afflidærfex uero ètironibus confiriptæ, rudes crant amp;nbsp;inafluctæ laboribus. quare inconfultü ratus eos præ

CIVILIB VS LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; 313

Iio cömmittère, ftatuit ädBrütum fugere in Mäccdoniam,iter ag-greffiis non per Cifalpinam Galliam,fecl per Rauennam amp;nbsp;Aquile— iam.fed quia Gæfar hàc erat iturus,ipfê cogitauit aliam uiam longio rem ac difficiliprcrn, ut traieélo Rheno tranfiret per folum barbari cuin.qua difficultate deterriti primùm tironum legiones eo deferto tranfîerunt ad Cæfarem,nec muîto poftaliæ quatuor ueteranæ con tuleruht fc ad Antonium, fimulq; auxiliares exceptis Gallis equiti-büs'deftinatis ad corporis cuftodiam. ille permifsis ex hoc quoque* numéro domum redire quôtquotuoluerant,amp; donatis ex præfen-ti aurOjCum reliquis trecentis qui fob fecum permafèrant, Rhenum petijt.quemfluüium cum difficile eflèt traijcere^paulatim amp;ab his defertus eft,exceptis decem tantummodo .tumucro fumptocultu Gallico,non ignarus amp;nbsp;linguæ, fugiebat cum his paucis pro Galld habitus;amp; reliélo uiaruæ dilpendio,petebat Aquileiâ,quôd fe pro-ptcrpaucitatemputaretpoftefallere.captusautéàlatronibus amp;nbsp;uin dusrogabat cuiufnam Gallorum dynaftæ eflèt ea regio:amp; cognito quod eflet Camilli,de quo bene meritus fuerat, duci fe ad eum iuf-fit.qui ubiadduéfum uidit, magna comitate cxcepitin propatulo, obiurgans eos qui ilium uinxerant, quod per ignorantiam tantum üirum affeciflcnt iniuria. clàm uero fignificauit hoc Antonio, qui talem fortunæ mutationem haéfenus mileratus eft,ut eu uidere non fuftinuerit : fed Camillo mandauit ut interfeéfi caput ad fe mitteret; quödinfpeéfum^fepeliêdum fins tradidit.Hic finis fuit Decimi,qui Cæftris magiftereqilitumfuerat, amp;illouiuo ulteriori Galliæ præ-; fuerat,defignatus ab eo conful in annum proximum,fimulq; reéf or citerions Galliæ.hic fecundus poft Trcbonium pœnas dédit homf cidijjftfquianno poft interemptum Cæfàrem. per idem tempus amp;nbsp;' MinutiusBafilusunusèCæfirispercuftoribusàfuisfer-uis interfeélus eft,quia ex eis aliquot îratus caftrauerat;

5^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

APPIANI ALE-

HISTORIARVM DE BELLIS

Ciuilibus Liber 1111

queftribusq; abundabant quam naualibus, quippe qui Haberent legiones fupra uiginti, amp;nbsp;clafles ac pecunias, Hic quartus Bellorum ciuilium liberindicabit: quo temporeetiam in Vrbeprofcriptorum eratinquifitió,amp; quotquot inuenieban-tur, mulélabantur odiofiisime : quale nihil unquam nec inGræ-r corum feditionibus aut bellis contigerat,nec in ipforum Romanorum extabat memoria,exceptis temporibus Syllæ,qui primus inimi cos profcripferat.Nam Marius eos tantum aftecit fupplicio,quoÿin uenire p otuit: Sy Ila uero profcriptos cuiuis permifit occidere,præ-mijs interfeóbori pr opofitis,amp; edtuerfopocnis, fiquis profcriptum celareaufus fuiBet.Cætcrùm deMarianis Syllanisq; teporibusiam ante diÄum eil,nunc reuertcmur ad rerum ordinem.Cefar,poftrc fartam amicitiam cum Antonio, congreflus eft circa Mutina in par

uaq|uadam amp;nbsp;plana infulafluuij Labinij,uterq; fecum Habens legio nesquinq;:quibusinterfeoppofitis,comitati trecenis ambopro-ceflerunt ad pontes fluuij:amp; Lepidus præmiïïus ad perfcrutandam infulam,paludamentum quatiens fignum ueniendi dedit utriq;. illi comitatu amp;nbsp;amicis in pontibus re]iéÏ:is,progrelsi in medium locum confpicuum confederunt foli tres,Cæfare propter magiftratum mc dio.ibi per integrum biduum colloquio Habïto,hæcftatueruntdc communi fententiazVt C^ßrconfulatum in reliquum anni Venti-dio cederet : amp;nbsp;ut nouus magiftratus Trmmuirorum ad tolledas ci uilcs dilTenfiones crearetur, eüq; Lepidus cum Antonio Cæfareq; in quinquennium confulari potefiate gererct.Hoc cnim nomen ma gis quam Diélatorum placuitjfortalTe propter recentem de abolen da diÄaturalegem Antonij.triumuiri confeftim in quinquennium Urbanos

CIVILIBVS LIBER II II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;535

Urbanos magiftratus annuos defignarent.prouincias ita pärtitetur, ut Antonius naberetuniuerfamGalliamjexcepta Narbonenfipro-üincia;huicueró Lepidus præeHctuna cum HifpaniarCæûri obuc-niret Africa cum Sardinia Siciliaq;,amp; cætcris eius fitus infulis. atq; ita imperiu RomanuminTriumuiros diuifum, dilatis in aliud tem • pus tranfmarinis alijs prouincijs,propter Brutum ae Caßium qui tu cis præcrant.cumhis bellum gerere Antonium amp;,Cæfaremplacuit. nam Lepidus defignatus in proximum annum confuJ,in Vrbe man * furus erat,propter præfèntes neceßitates, Hifpaniam rcéfurus per uicarios.ci tribus legionibus reliftis ad urbis præfidium,rcliquas at tribui Cæfàri tres, Antonio quatuor,utuigintilegionib. finguli bellum gereret*amp; quo alacrior redderetur exercitus,poft propofita ui-éloriæ præmia,prçter alia donatiuajpmiflç funt eis colonie x v 111 ïtalicarum urbium,tam opibus quàm agri bonitate ac ædificiorum pulchritudinepræcellentium:quarum urbana ac ruflica prædia nô fecus quàm bello capta diuiderêtur.inter bas eminebât,Capua, Rhc giû,Venufia,Bencuentû,Nuccria,Ariminum,Vibona.atq;itapul-cberrimaltaliæ pars militibus afcripta eft.fed ante omnia uifûm ini-micos,neinlonginquamcxpeditionemprofeâ:is impedimento ef-fcntjtollere.Hæc décréta Cæfàr ex officio fuo,quippe coful, recita-uitdefcriptoexercitibus, tantum profcriptione ßlentio præterita: moxq; acclamatione faéla fecuta effc mutua côfalutatio. interea mul tahorrendain Vrbeuifafuntprcdigia.namamp;canesquafi ex corn pofitoululatumlupino morcfimul edcbantinaufpicatum, amp;lupi per forum difcurrebant, animal inaffiietum ciuitatibus.bos etià hu-manam uocem emifit,amp; infans recens natus locutus efl.in fimula-cris fudor apparuit,in quibufdam eorum etiam mixtus grumis ûn-guis. exauditi funt magni clamores uirorum gt;nbsp;amp;nbsp;armorum crepitus, Rrepitusq; equorum curretium,cum nihil tale cerncrctur ocu-iis.circa folem quoq; multa prodiga hint obferuata,amp; lapidibus ali-quoties pluit, amp;nbsp;facræ ædes de ccelo fæpe taéfæ funt, pariterq; aliz quotftatuæ.his procurandis fenatus aruipiccs ac uates acciuit ex He truria,quorum natu maximus rediturum ait regnum quale prifeis te poribus fueratjcunéfosq; fcruituros fe uno exceptoffimulq; fpiritu comprefsit donee exanimis fieret.CæterùraTriumuiri femotis arbi tris inter profiriptos referebant uel fiiipeftos ob potetiam,ucl fuos quifq;inimicos,amicorum etiam amp;cognatorum falutem proden-tes,modó uicißim daretur tollendi aduerfarios copiaiquod amp;nbsp;tune fccerunt amp;nbsp;pofiea.nam alij poft alios fiint afcripti in eum catalogue quidam propter fimultatem, quidam propter folam oftenfam. auf

35 ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

quod inimicorum cflènt neceflànj^uel amicorum inimici,nonnül-r lis diüitiæ fuerunt exitio.nam opus erat ad belli apparatu niultis pe-cunijsrquia Bruto Calsioq; ex Afiæueftigalibusampli fuppetebant reditus,regibus etiatn atq; fatrapis de fuo conferentibusapfis Euro • pa reliqua erat amp;nbsp;Italia bellis exaélionibusq; exhaufta,ita ut præ ino-pia nee infimæ plebi parceretur nee mulieribus, publieanis aeerbe quiequid indieeretur extorquentibus.nee defuit qui propter uillam autdomum amœnioremproferiptus eft. fuerunt autem proferipti bonis publieatisfenatores-c c c.équités Ro.m M.inhis erant fratres triumuirorum amp;auuneuli,tum eorum quifub illis dueebant ordi-nes,amp; ft quis uel hos uel illos offenderat. amp;nbsp;cæteram quidemturba poft digrelÏum diftuleruntin urbe proferibendam x 11. autem, uel ut alij produnt x v i i.reliquis potentiores,amp;in his Ciceronem,pla cuit ante alios occiderc, immilsisfubitopercufloribus:quorü quatuor ftatim uelin conuiuijs, uelin fortuito occurfu cæfi funt : reli-qui per domos perq; templa quæfiti,ita ut excitato tumultu^tota no lt;fte difeurlatum fit cum clamorc ac eiulatu,non aliter quam urbe ca pta.cum enim fcirent coprehendi aliquot uiros,amp; nemo adhuc pro fcriptuS'eflet,quifq; putabat Ie peti à circûcurfàntibus.itarebus dc-fperatis,quidam fuas priuatas, quidam publicas ædes incenfuri ui-debatur,ne multi caderet:amp; fcciftent,ni Pedius cos. hac illac cur-fttans bene fpefare eos iuftiflet,amp; diem expeélare, ut rem melius Co gnofcerent.prima uero luce non expeélans triumuirorum fenten-tiam profcripfit illos x v i i.quafi folos autores inteftinorum malo-rum,folosq; damnatos:alijs fecuritatepromiftt,interpofita fide pub lica,ignarus decreti triumuiralis.amp; is quidem fequenti node mor-bo exnimia defatigatione contrado extindus cft. triumuiri autem triduo V rbê ingrefti funt5fèorfiim quifq; cum fua prçtoria cohorte, amp;nbsp;legione una.poft quorum aduentum V rbs armatis cotinuo re piëta eft,amp;fignamilitaria conipedainlocis opportunioribus.ad-uocataq; concione P.Titius tribunus pleb.legem tulit de nouo ma-giftratu creando,ut triumuiri conftituendæreip.præeflentiri quin qu-enniû cum poteftate confulari,Lepidus, Antonius,amp; Cælâr:qua Ies Græci harmoftas Lacedæmoniorum nominant,publicos refor-matores impery;fed nectrinundinum exmore ad examinandam legem concenum eft, needies comitijs dida,amp; lex fine moraperlata cft.fequenti node prçter illos x v 11 alij c x x x proftriptimomina eorum diuerfis urbis locis propofita,amp; paulo póft rurfum aliorum c L.femperq; tabulis afcribebantur noua nomina,aut rccens damna torum,aut iam per errorem occiforum,ne uiderentur perifte imme rito.

CIVILIBVS LIBER ÏIIF nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;537

rîto,amp;mandatum eft Ut omnium capita adTriuuiros referrcntur, propofitis certis præmijsjingenuo pecunia,feruo libertateinfuper. ncc erat quicquam occlufum fcrutatoribus,pari pœna propofita ft-quis uel exciperetrefugientem profcriptum uel celaret,uel non prç beret cxcutienda omnia.atq; omnium talium indicibus propofitn e-rant paria præmia.fuit autem profcriptionis formula hæc:M. Lepi-duSjM.AntoniuSjOélauius Cæfar,triumuiri conftituendæ amp;nbsp;corri-gendæ reipublicæ,edicunt fic:Nifi quorundam improborum tanta eflct perfidia,ut miferationc feruati,benemeritis pro beneficio rc ponerét odium,ac moxinfidias,neq; illi Cæfarem fuftuliflent, quos bello uiélos fcruauit clementia,amp; in amicitiam receptos euexit ho-noribus,amp; liberalitate cumulauitmeq; nos cogercmur eorum iniu _ rias amp;boftilesanimos taminclementerretundere.nuncuero exin-

ftdijs qùas nobis ftruunt, amp;nbsp;ex Cælàris nece deprehendetes eorum maliciam nullis beneficijs placabilcm,prçuenire inimicos,quàm ab cis prçoccupari malumus.nemo igitur hoc noftrum falt;ftum,aut in-iuftum,aut crudele,aut nimium cxiftimet, quid Ca£Ür,quid nos ipfî ' pafsi fumusreputans.ilium certc amp;imperatorem,amp;pont.maximû,

amp; gentium maxime P.R.formidatarum domitorem ac fubaélorem, amp;nbsp;primum omniûHerculeos terminos innauigati maris tranfgref-ftim,amp; Ro.armis nouas terras aperire adortum, in loco facrato, in media curia,fub ocuîis deorum confecerunt uigintitribus uulneri-bus infliébis lacero ad ludibriumndq; iure belli capti ab eo amp;nbsp;dimiß ft incolumes,quidam etiam teftamento hæredes nuncupati. reliqui uero contaéi:i hoc nefario lcclcre,tâtùm abfuit ut in fontes animad-Uerterent,ut eos honoratos in prouincias ad exercitus mifcrint:qui bus illi abuft,amp;pecunias publicas diripuerunt, amp;nbsp;copias inde contra nos colligunt,atq; alias à barbaris perpetuisimperij noftrihofti-buspoftulant.ciuitates quoq; nobis fubieâ:as,quodipforum impc-rata detreéf alTent, partim aut incenderunt, aut diruerunt, aut folo æquaruntrpartim minis ac terrorc coegerunt arma cotra nos amp;nbsp;pa-triam fumere.nos uero de quibufdam eorum iam pœnas exegimus, reliquos deoiuuâtemox luerc uidebitis.Cæterû maximis rebus con fedis quç adHifpaniam Galliamq; prouincias amp;iftadomefticaper tinent,unumetiamnumgrauecertamen fupereft, expeditio contra paricidas tranfmarinos Cæfaris. Id bellum pro patria gefturi pere-grè,nec tutum^nec uobis pariter ac nobis utile ducimus,inimicos à tcrgorelinquere,ufuros contra nos occafionecaptata perabfentiâ noftram amp;nbsp;belli cafus uarios:imo ne cunftandum qutdem urgente tampræfèntipericulo,fedad unumtollendes è medio,quando ipft

Apfiitn, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F prio-

33^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

priores nobis bellüm intulcrunt,tum cum nos hoftes îucîicarût no-llrosq; exercitus.amp;illis quidem nulla religio fuit tot ciuiu milia no-bifcum uelle perclere,contempta deorum hominumq; inuidia. nos uero multitudini molefti non erimus5nec aducriariorum omnium lt;amp;nbsp;male de nobis meritorum deleftu habebimus, necindiuitcsuel locupletes honoratosue animaduertemus, neq; in ta multos quam alius ante nos imperator^Ä ipfelabefaéfam ciuilibus bellis rcmpu-blicam inftauraturus,quem uos ob res geftas Felice cognominailis, quamuis neceHe fit,non tot efle inimicos uni quot tribus:fed tantu-modopcFsimum quemq;ac nocentißimummulä:abimus,idq;in rem ueÛram non minus quamnoftram .alioquin neceffc efletno-jftris côfliétationibus uos in medio pofitos atteri:amp; expedit aliquid in gratiam exercitus facere,ad leuame iniuriaru, quibus irritati lunt immerito pro hoftibus habiti.itaq; licetpoßimus damnatos copre-benderejmalumusprofcribercjquamignaros opprimerc:idq; pro pter uos,ne militura ira prouehatur ad indemnatos, utq; intra ccr-tumnominum numerum ediéfo coerceantur. ergo quodfauftum felixq; fit,ex his quorum nomina buic fcripto fubiunéta fijnr,nemo quenquam recipito,neue celato, neue ablegato, neue pecunijs cor-rumpitor.quifquis autem uel feruafle,uel adiuuiiïe,ucl confeius fu-ifle deprehendetur,eum nos abfq; ulla exeußtione ueniaq; refere-mus in profcriptorum numerum.capita uero occiforum ad nosre-ferunto,accepturi prçmium,uicenaquina M.fefiertiumin fingula fi liber attulerit:fin feruus libertatem amp;nbsp;dena m. {efiertium,«amp;herifüi ius ciuitatis.eadem præmia fiinto amp;nbsp;indicibus,nec cuiufquam præ-mium accipientis nomen inferetur noftris commentaries, ne mani-feftum fiat.Hæc Fuit triumuiralis profcriptionis Formula.primus au te profcripfit Lepidus, amp;nbsp;primus profcriptus eft Frater eius Paulus, fecundus profcripfit Antonius, amp;nbsp;fecundus profcriptus eft auuncu lus eius Luceius:quia hi primi fententijs fuis noftes eos iudicauerat. tertiusporro amp;quartus in alia tabula erant confùlum defignatoru neceftarij Planci Frater Plotius,amp; Quintius focer AfiniJ, qui no tani ob dignitatis eminetiam ante alios funt pofiti, quam ad terrore, ne-quis fperaret fe euafurum. quin amp;Toranius inter cæteros profcriptus eft, quern aiunt tutorem fuifle Caeßris.édita profcriptione con tinuo portis additæ funt cuftodiæ,obftfii amp;nbsp;cæteri urbis exitus, ea-dem diligentia circa portus adhibita, amp;nbsp;loca paluftria cænoftq;, amp;nbsp;quicquid fiifpeétum erat ut latebris commodum. turn centuriones iußi funt ad inquirendum per agros difcurrcre:amp; hæc eodem mo -meto Faélafunt. quamobrem intra Vrbem «Sc extra multi répété opprime-

CrViLIBVS LIBER I III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;559

primebanturper uaria mortis genera,à mercenarijs capita detrun-cabant ad oftentationemrpafsimq; fnga erat uirorum pauloante illu llrium,tunc in deformem babitum mutatorüm. nam pars mergebä tur in puteos,pars in cloacas impurißimas ; quidam in fumaria uel fummas fub tegulas refugi fedebant cum filentio maximo. timebant cnim iibi quidam non tarn à percufToribuSjquam ab infenfis uxori-bus:alij à parum pijs Iiberis,aliJ à libertis amp;nbsp;mancipijstitem credito-res à debitoribuSjUicini à uicinis, cotiguos agros appetetibus. quic quid enim liuidum ac fuppuratum odijs antea fuerat, tunc femel e-rumpebat per fummum feel us,magna fortune inconflantia,dum ex amplißimo ordine uiri confulares,prætorij,tribunicij,uel bulufmo di nonorum candidati,ad pedes fuorum feruorum aduoluuntur cu lamentis fjppliccs,amp; famulis appellatione feruatoris ac domini adu lantur. fed nihil crat miferabilius, quani quod ne quide tarn demif fis precibus impetrabant mifericordiam. nec aberat ulla calamitatis lpecics,fecus ac in feditionibus amp;nbsp;hoHili uiéforia. nec enim ut illic aduerfarij hoftesue timebantur, in domeßieis fiducia repofita, fed himulto magis quam percuflores eratformidini:qui de feipfis præ terbellorum feditionumue morem fecuri, hoßes fubito reddeban-tur exfamiliaribus,aut propter dißimulatum odium, aut fpe oßen-tati publice præmij,aut quod inbiarent auro argentoq; recodito in ædibus.bis enim de cauus nihil cuiquam fidum domi ßipererat,lu-cri auiditate præponderante pietatem domeßieam. quod fi quis in fide permanebat atq; beneuolentia debita,nec opem ferre audebat, nec celare periclitantem,nec dißimulare confcientiam:tantum me-tum omnibus iniecerat comminatio crudelifsima. eratq; res longe diuerfaafuperiorex v 11. damnatorum uirorum perjculo. tunc e-nim nemine profcripto,aliquot repente comprehenfis, omnes me-tu fimilis cafijs protegebant feinuicem.euulgatis autem profcriptio nis tabulß,profcripti mox omni ope deßituti funt:reliqui fecuri de fua falute,amp; lucris intenti,ceu uenatici canes,mercenariam operam prçfiabant ueßigandis,quos ad necem ob ij cerent.Reliqua turba di ripiebat ædesinteremptorum,amp; præfentilucro folabatur calamita-tem publicam*qui uero prudentiores amp;nbsp;moderatiores crant,attoni ti ßupebant admiratione rei tam abfiirdæ : quod aliæ ciuitates fedi-tione ciuium affliéfç,mox eorundem cocordia feruatæ fint:bæc uero per dißenfionem ciuium iam ante affliéfa, tune per eorum con-fpirationem pateretur talia.cadebant autem alij répugnantes, inde-fenfialij,quodputarenteaminiuriam aliunde profeéfam : quidam feipfi uel fame confecerunt uel laqueo, alij de teâro le præcipitarüt, Appidn» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F Z aut

34® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« de bellis

aut in aquam coniecerunt igneniue: dum aut percuflbrcs immiflbs fugiunt,aut uocati cunftantur. nonnulli è latebris protraéli,dû aut ui aut prerioconantur euadere,interdum ctiam prætcr Triumuiro-rum mentem,per crrorenijaut inimicorum maleuolentia perierut. amp;nbsp;ficnonprofcripti cadauer dignofcebatur à cæteris, quandonon erat truncatum. profcriptorum enim in foro capita proponebatur pro roftrisjubi rependebatur pro cis præmium. ediuerfo non minor extitituirtus uxorum,liberorum,fratrum,famulorum ad cofcr-, uandam periclitantiumfalutem multa comminifcentium, amp;nbsp;cufuis interdum commorientium,quoties cœpta non fuccederet. nec dc-fueruntqui feiugularentfupra cæforum cadauera. exhis ueroqui euaferc aliquot naufragio perierunt,nihil fe remittetc infortunio:a-lij ad lætiora tempora præter opinionem feruati peruenerunt adur banos magiflratus poftea,amp; cum imperio præpofiti exercitibustri-umphaueruntetiam.tantummiraculorumattuleruntilla tempora. amp;nbsp;ea contigerunt no in uulgari aliqua ciuitate, nec in regia paruaac inualida: fed pötentißimam tot terra mariqj getium dominam deus perculit,per diutinas ambages cam adducens ad præfentem ornatu atq; ordinem.quamuisamp;fuperiorefeculoijfdemmalis laboratum eft fub SyIIa,amp; anteillura fub Mario;quorum notißimafacinorain eorum mcntione recenluimus, quando etiam iaftura fepulchri ac-ceßit ad cçtera.hçc autem propter Triumuirorum dignitatem Hint magis infignia, præfèrtim propter unius eorum uirtutem ft rtunæ coniunÄam, qui imperium folido fundamento firmatum cum fuo nomine reliquit pofteris : quæ ut fiint magis aut minus illuftria, eo faciliora mernoratu quod fint nouißima,percurram non tarnen o-mniamo enim digna uidetur narratione fimplex cædes aut fuga,aut Triumuiris aliquanto poft ignoftetibus quorundam reditus,amp; ui-ta deinde in obfcuro aéta:fed quas maxime miraculo futura fint.fide faéfura ledori eorum quæ iam dixiraus.fimt autem multa amp;nbsp;à mub tis Romanis fcriptoribus feorfim comprehcnß multis commenta-rijsregouero paucaperfingulas fpecies decerpa, quo narratio fiat credibilior,amp; quo magis eluccatpræfentis ætatisfclicitasùdq; com pendio faciam.Prima ßeuitia fortuite in magiftratus effiiß eft, ante omnes cæfo tribunopl.Saluio.eft autemismagiftratusßcroßndus prifcis legibus,amp; tantæ poteftatis,ut c o s s.aliquot in carceremmi-ferit.hictribunusprimum quidemintercefîèratgt;quominus hoftis iudicarctur Antonius,fed poftca Ciceronem in omnibus rebus iu-uerat.cognita autem Triumuirorum'cofpiratione amp;nbsp;ad Vrbem fe-ftinatione^conuiuium domefticis præbuit, quafi non diu cum il lis

conui-

. I

CIVILIBVS LIBER IIII nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;541

conuiélurus ♦ cumq; irrupiflent armati in triclinium, aflurgentibus omnibus mctu perculfis, centurio iufsit cæteros quietos Jifcum-berc,Saluiumita ut erat capillis correptum fupermeniajn protraxit quantu opus erat, atq; ita præcifo capite domeflicos iußit filcre amp;nbsp;loco manercjita ut erant immotos,ne excitato tumuitu pateretur fi-milia.illi etiam pofh ceturionis abitum attoniti, fine uoce in multam noélem accubauerunt cum trunco tribuni corporc.pofi hunc occi fus efiprætor Minuciusinforoinipfis comitijs. qui utaudiuitfepe ti ab armatisjprofilijt, amp;nbsp;dilcurrens ac latebras quærens,mutata ue-ftc in quandam officinam fe proripuit, dimifiis apparitoribus cumi infignijs.qui dum præ pietate cunâantur, imprudentes fecerunt,ut facilius inueniretur prætor à percufioribus. alterum prætorê Anna lem, dum una cum filio quælluræ cadidato ambit fuffragia,amico-rym cohors amp;liftores dcleruerunt, ubi didicerunt amp;nbsp;huius nome aficriptum in tabulis. is ad quedam fuum clientem fuga delatus, cui paruum acuileteftum erat in fiiburbio contemnendum modis om nibus,Iatebat in tutoidonecipfius filius rem fufpicatus,percufiores fub id teétü duxit, amp;nbsp;aTriumuiris paterna bona ædilitatêq; accepit. quern à copotatione redeuntem ebrium, exorta rixa, ijdem milites occiderunt,qui patre ante occiderat. At Toranius no quidem præ-tor,fèd prætorius,pater adolefcêtis alioquin perditi,qui tame mul-tum poflet apud Antonium, centuriones orabat tantifper cædc dif-ferrent, dum fe filius ab A.ntonio pcteret.illi ridentes, petij t, inqui-untjfed in contrariu.id ubi intellcxit fenex,iterum breuifsimu fpati-umpetijtjdonec uideret filiam.quam uifam iufsit no adiré paterno-rum bonorum hæreditate, ne amp;nbsp;illius mortem frater impetraret ab Antoniö.buius quoq; is fuit exitus,ut turpiter profufo patrimonio, furti damnatus folum uerteret. Cicero aut qui poft Cæfaris mortem . regnauit in cocionibus,profcriptus eft cum filio,fratre,filio fratris, amp;nbsp;fuç faélionis amicis omnibus.cumq; in nauicula fugeret,iaólatio-■nem ferre non potuit:fed in uillam fiiamgt;quam mihi libuit ob huius cafus memoriam uifere, prope Capuam delatus quiefccbat. amp;nbsp;cum propinquarent qui eum quærebant ( nam hunc præ cæteris Antonian! fumma cura perquirebant) in cubiculum eius inuolantes cor-ui crocitatu fomnum rumpebant, amp;nbsp;ftragulam ei detrahebantgt; donee ferui mot! prodigio,impofitumleâ:icærurfum deferrêtad mare per deuia filuæ denfifiimæ, multis uero paßim difeurrentibus amp;nbsp;percunftantibus nuncubi uifus effet Cicero, alij miferati hominem refpondebant cum foluta naui iam ferri per mare î unusTutor diens do dij quondam infenfifsimi Ciceroni,callem indieauit Lçnati cen

F 3 turioni

34Z

turioni comîtato paucis militibus»qui mox accurrit, amp;nbsp;uidens à mul to pluribus eu ftipari ad propugnadû paratis, ftratagemate ufus ex# clamauitrproperate centuriones qui à tergo eilis. tum ferui quafi fu turi mox impares, metu funt cohibiti.Lænas, lt;^uamuis quondam Ci eeronis patrocinio caufam uicerat^attraftum e leéiica eius caput, rc petito ter iélu præfecuit,magis quàm abfcidit ob imperitiam. manu, quoqj’abfcidit, qua contra Antonium tanquam tyrannû orationes fcripîêrat, amp;adimitationêDemofthenis Pbilippicas intitulauerat. moxq; amp;nbsp;terra per ueredarios amp;nbsp;mari per dromones Antonio res lætifsima certatim nunciata eft: deinde Lænas in foro fedcti pro tri-* bunaliè longinquo caput cum manuoftentauitquatiens, illefupra modumgauifus ccnturionem coronauit, amp;nbsp;præmiû decuplumad-, didit,quafi ob maximum inimicum fublatum amp;nbsp;omnium infenßfsi-mum. caput eius eu manu pro roftris diu pependit, ubi prius con-cionari folitusjmaiorq; tune ad fpeéfcandû q prius ad audiendû con curfus fuit, fertur etiam in triclinio Antonius id caput ad ßitietatem fpeefaïTe meniæ impofitum. adhunc modum Cicero, uir eloquen-tiæ nomine nunc quoq; laudatißimus, de patriaq; fua conful opti-, me meritus,amp; occifus, amp;nbsp;pofl necem contumelijs afFcéfus eft. filius iamadBrutumeuaferat in Græciam. Quintus uero frater oratoris comprehenfus unà cum fuo filio, armatos orabat ut fe prius occide rent q filium : at ftlius fuppiex rogabat contrariû. pereufîbres pol# liciti fatisfaéfuros fe âmborum precibus,fcorfum utrunque aggreßi eodem momento necauerunt ex compofito.itidem Egnatij pater fi liusq; in complexu hærêtes uno iéfu ceciderunt,præcins amborum fimul ceruicibus: amp;aderaptisquoq; capitibus truncifè complexe’ banturmutuô.Balbusfiliû,quo magis feparatifallerent, præmiflum ad mare ut fugeret,paulo poft ex interuallo fecutus eft.cumq; à quo-dam fiue dolo,fiue per errorê audiflet côprehenfum efte filium,re-uerfus ultro pereufîbres acciuit.filius naufragio perijt.ita tu fortuna quoq; calamitates augebat.Aruntius filio nô fuftinenti abfq; ipfo fu gere ægrê perfuafit ut Homo iuucnis uellet efîè fiiperftes. bûc mater ad porta profecuta, reuertit domum ut interepto marito iufta per-folueret.aliquanto poft ubi didicit perifîe in mari filium inedia, fibi manus intulit. baéfenus filiorum bonorum atque malorumimagi-nes propoftii. Cæterùm fratres fimul proferipti nomine Ligarij late bant in fumario,donec mancipijs prodentibus alter confeftira occi fus eft:al ter elapfus poftquam fratré perifîe cognouit,de ponte défi-lij t in fluuiû : exceptusq; à pifeatorib.quafi cam no ultro decidifîèt, diu luélatus eftinflumcn fe ingerens. amp;nbsp;cum nihil proficeret illis

uincenti-

CrVILIBVS LIBER fill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;345

üinccntibuSjNó me feruatis,inquit,fecl uofipfos cu profcripto per-ditis.amp; illis tu quoq; feruare miieru pcrgentibus, milites quida pon tis cullodcs id cofpicati, accurrerut amp;nbsp;obtrucarunt homine. alioru fratru alter præcipitauitfc in fluuiu,cuius corpus feruus quinta ufq; diem quæfitum tandem inuenit:amp; quoniam nondum omnino con fufa erant oris lineamcnta,caput abfcidit ut haberet præmium. alter uero frater in latrina delitcfcens ab alio feruo eftproditus, percuflo res dedignati eo defcedere, baftis confixû extraxerunt, amp;nbsp;ita ut erat obtruncarunt^ne abluto quidem. capite. Alius cum fratrem compre bendi uideret,accurrit,nefciens fe profcriptu pariterzcxclamauitqj. Me me prius interficite.tum ccnturio qui profcriptionis tabulam or dine nouerat, Aequum poftulas,inquit.nam tuu nome ante^ huius fcriptu eft.amp; cum diéto ambos interfecit ex ordine.hçc de fratribus exempli gratia. Ligarium uero uxor cum abdidiflèt, unicaancilla comitata uifebat latebras; à qua prodita, caput referentes fequeba-tur clamitans: Ego huic fui receptaculo, idem contra celatores propofitum eft præmium.cumq; nemo earn ucl occideret uel indi-caretjiplafemetadmagiftratus detulit: quibuspietatemerga con-iugem diftimulanter ferentibus, feipûm abfumpfitinedia.hanci-deo memoraui, quod in feruando marito fruftrata conatu ftio,ei fti perftes efte noluerit.na cas quibus felix fuit hçc pietasftn elapforum mentionereferemus. aliænefarias maritis ftruxeruntinfidias, inter quas uxor Septimij,quç cu quoda amico Antonij habebat ftupri co fuetudine: St ut ex adultéra coiunx fieret,per adulteru egit cu Anto-iiio;moxq; Septimius afcriptus eftinfanguinarias tabulas.quod ubi cxipfa uxore didicit,ignarus probri domeftici, ad earn confugit.illa coiugali comitate exceptum inclufit,amp; tantifper afleruauit dum ue-nirét percuftbres : eadeq; die cæfo marito eelebrauit nouas nuptias. Salaffus femel elapfus déficiente confilio noduin Vrbemredijt,cu uideretur iam remifsius periculum: amp;nbsp;cu reperifTet çdes ueditas à fo lo ianitore qui auéfariû fuerat agnitus amp;nbsp;in cella rcceptus eft. polli-cente latebras uid uq; pro facultatibus, deinde uxore acciri iufsit ex ipfius ædibus.mulier cupida fe uifendi mariti fimulans,fed noftur-nos metus caufata amp;nbsp;fufpeéfa fidem ancillarum, interdiu fe uentura promifit.luce uero faéfa peuffores petijt,amp; ianitor procurrit ut ilia celfante urgcret. Salaffus no coparete ianitore infidias ueritus fum mas çdes afcedit,expelt;ftas quona res euaderet:amp; cofpicatus no ianitore fed peuffores uxore prçeûte aduetare, de teft o fe præcipitauit. Fuluius quoq; adfoeminç domu jpfugus^qua du ferua ipfius effet jp cócubinababuerat,moxq; libertate donata et dotatâ nuptû dederat F 4 malam

DE BELLIS

mala recepit pfo beneficijs gratia^ zclotypa indigne ferretFuIuiu femota fe induxifle uxore legitimâihæc de malis mulieribus fuffece-rint.Àt Statius Sainnis, cuius egregia opera Sanites bello Ibcialiu(i fuerat ob üirtute amp;nbsp;diuitias ac genus afcitus in amplißimu ordine, iam oftogenarius profcriptus propter ipfas diuitias, domu populo amp;nbsp;fuis mancipijs diripiendâ coceßitjultro rnulta iaélans in publicu, amp;nbsp;tandê exinanitâ claufamq; fuccedit,quo incedio amp;nbsp;ipfe amp;nbsp;pars ur bis coflagrauit.Capito per lemiapertas fores aliu poft alium irrupen temmaéfauit,poftremo confertimirruetibus,amultis unus occifus eft,q^prius multos occiderat. Vetulinus magna manu circa Rhegiu cotraxit, partirn ex proftriptis alijsq; adft cofugientibus, partim eX illis XVIII. urbibus militi deftinatis in uiéforiæ præmiü, quæidfe-rebant ægerrimè.bis igit fibi adiuhéfis cêturiones difcurrêtes inter-cipiens opprimebat, donéc niaioribus copijs cotrafe mißis, ne fie quidê ab incepto deterritus,in Sicilia traiecit adPompeiû tune obti-nentê eaminfula,amp; receptaculû præbente fugientibus. inde bellurc dintegrauit egregie donee aliquot prçlijs uilt;ftus,filiû eu cçteris pro-feriptis Meftanâ præmifttupfe eu iam nauis mediû fretû teneret, ab bofte circûuentus in frufta cocifus eft» Nafo uero à liberto que in delicijs habuerat proditus,cuida militi extorfit gladiû,amp; folo prodi tore ma6fato,percufîbri iugulû præbuit. Fidus aüt quida feruus reli quitherûin tumulo,ipfeporroadmare abijtcodufturusnauicula: in reditu uero fuperuenitoccidentib. dominû, amp;expiratiiamincla mans:Expelt;fta,inquit,paulftper domine,fimulq; cêturioncaggref-fus cofecit.deinde fibi quoq; manu inferens, habes,inquit,folamen • domine. Luceius duobus fidißimis libertis aurum dédit deferendû ad mare: qui poftquam aufugerunt,reuerfiis animum defpondit, amp;nbsp;interfeéforibus feipfe prodidit.Labienus qui tempore Syllanç pro-feriptionis multos coprehenfosinteremerat,ignobilitertuncpen^' fet, nifi parem cafum generofe pertuliflet, pro foribus fuæ domus in fella pereuflbres opperiês. At Ceftius ruri apud bene uoletcs fibi feruos latitans, cum uideret centuriones continue difcurrêtes cum armis amp;nbsp;capitibus, pauore diutius ferre non ualuit: fediußitßruos rogum accendercjUt poftènt diccrc,Sepeliri à fe Ceftium: moxq; fc immifit in eum. Aponius in tuto latebat, fed quod nequiret ferre ui élus quotidianimiferia,utiugularetur ultroprodijt.aliusin propa-tulo fedens fe prçbebat,amp; cunéf antibus pereuftbribus ftrangulauit fe in publico. Luceius Afinij tune cofiilis foccr fugiens per marc amp;nbsp;oftenfus fæuis tepeftatibus, iri medios fluéfus défi Jij t. Sifinius cum pcrfccutores fugeret clamitans fc no efTe proferiptum, fed propter pecunias

'crVILIBVS LIBER HU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;345

pecunias ftrui fibi infidias,ad tabulam ad(iu£tus,amp; fuum nomen Ie gere iuflùs,duin legit idus concidit. Aemilius fe profcriptum nefci ens, confpicatus alium qucndam fugiente, ex ceturionc fcitatuS eft, Quisbicprofcriptus?qui agnofccns AemiliumjTu atq; iJle,inquit, Jambos occidit.Cilo autê amp;nbsp;Decius egrefti curiam, utrefciuerunt profcripta ftia nomina,priufquam quifquam cos aggrcderetur,tre-pide fugiebant per porta, quos curfus ipfe ceturionibus obuijs pro-didit.lciliusille, quidumBrutus Caßiusq; abfentespoftularcntin iudicio præftdcnte Cæûre,alijs iudicibus clam atros calcules in ur-nam confercntibus,album folus palam tulerat,priftinæ magnanimi tatisamp;ingenuitatisimmemor,cadaueriquod efterebatur fubieciC bumeros,atq; ita cu alijs baiulabat (àndapilam.portæcuftodes con-fpicati uni mortuo uelpillones Iblito plures adhibitos, nihil de ipfis ftifpicando tantum fcrutati funt nequis uiuus efterret pro mortuo. fed cum Icilius argueretur à foeijs quod non effet libitinarius,agni-tusamp; interfeftus eft. Varusàlibertoindicatus aufugit,amp;perde-uios montes ad Minturnenfium paludes delatus in eas fe abdidit, u£ quieteuires repararetperftlentium. Minturnenfibus autcmlatro-num rcceptacula perquirentibus,arundinum folia mota eum prodi deruntreomprehenfusq; latronem fe aiebat,amp; addiiftus ftipplicio fe rebat. ubi uero tormenta intentari fibi uidit ut profiteretur focios, idiam ut inhoneftius no ferens,Denuncio ,inquit,uobis Minturne fes ne me quonda confulem, nunc quod magiftratus pluris çftimat profcriptum,ucl torqucatis,uel necetis.Si enim non licet mihi eua-dere,præftat ut pœnas dem pari dignitate præditis.cümq; parum ft-deihaberetur eius uerbis amp;nbsp;putaretur fingere,centurio difcurlator fùperuenit,amp; agnito caput abfcidit,relilt;S:o Minturnenfibus cadaue re. Largus per agros oberrans incidit in quofda qui no ipfum perfe quebantur fed alium;quibus cafum miferantibus quod non quæfi-tus caperetur,dimiflus eft ut per filuamfugcret. cumqs mox exagita retur ab alijs,recurrit ad priores uociferans, Vos me potius interfi-cite,quiferuare uoluiftis miferum,uos malo prçmiû accipere.hanc ille moriturus rependit eis clementiæ gratia.Rufus uero Fuluiæ uxo ris Antonij uicinus cum infulamhaberetpulcherrimam,prius qui-dem earn uendere mulieri noluerat, tunc cum ultro donaret, tarnen profcriptus eft. caput cum ad Antonium referretur, ad fe pertinere negas mifit ad uxorem. ilia non in foro fed ante infulam id proponi iußit.uillam alius habebat umbrofis arboribus amcenam amp;nbsp;alioqui perpulcbra,c0iunfta fpeluncæ longo receflu opacæ,propter quam profcriptus creditur.forte turn infua ipclunca frigus captabat, cum feruus

34^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'DE' BELLIS

feruus procul conlpicatus perculïores accurrere, in intimuipecum euna abdidit, indutusq; hérilém tuniculam, fe elTe ilium ac metum qüoq; fimulans plane féfellerat,ni ex conferuis quida fucum prodi-diflet.ita fublato domino, populus id indigne feres, no prius delijt magiftratus obtundere, quàm index illepependit,feruatorueróli-bertate donatus eft. Aterium quoq; latente feruus indicauit: moxq; liberatus, cumprofcripti bona liberieiusfub baftauellent emere, licitatoriniquus amp;æmulus exaduerfo -eis reftitit no fine contume lijs.qui filentio concoquentes dolorem,tantumubiq; fequebantur cum cum lachrymis,donecindighatio populi in eum coorta eft, 8Ó Triumuiri ut plus iatis âuarum, addixerunt eum rurfum in feruitu-tem profcripti liberis. amp;nbsp;hæc quidem uiris acciderunt. peruenittarnen buius mali contagium amp;nbsp;ad pueros orbatos parentibus,ut eo-rum fortunæ præda fièrent. quorum unus dum ad ludum comcat, interfeéfus eftcumipfo pædagogo,quipuerum côplexu protegens diuelli no poterat. Atilius uero qui tum primu uirilem togamfum-pferat, iacra ex more petebat amicis deducentibus. interim afcripto repente in tabulis eius nomine,amici amp;nbsp;ferui difttigere: ipfe dcfola-tus amp;nbsp;à tarn fplendida modo pompa deftitutus,ad matrem fe contu-Jit.ac ne ilia quidem admittente præ timoré, poft fruftra tentata matrem non aufus cuiquam fe comittere, in montem fugit ; unde fame cöaélus defcendere in planiciem,a plagiario captus eft.tum in erga-ftulum trufus puer delicatus amp;nbsp;laboris impaties,in uiam publica eua fit. Sic ut erat cópeditus,feq; tranfeuntibus centurionibus prodidit, atq; ita perijt. Interea Lepidus de Hifpanis triumpbauit, edilt;ftum buiufmodieftpropofitfuQuodfelixfauftumq; fit, edicitur uniuer-fis,ut facris ac epulis dent bunc diem.qui cotra fecerit,inter profcri-tos efto. Et ille quidem triumpbali pompa inueétus eft in Capitoli-um,omnibus bilarifpecie,infenfoanimo,deducetibus.profcripto-rum uero ædes diripiebantur,prædia no multos emptores inuenie-bant,quod puderet ex alienoinfortuniolucrainaufpicata quærcre, ac ne tutum quidem efTct cum auro argentoq; confpici,amp; adeo peri culofum augerc pofîèfsioneSj ut ne præfèntes quidem in tuto uide-rentur.fbli audaces licitabantur:amp; quia foii,Ualde uili emebant.un-de aceiditjUt magiftratibus qui fperarant bæc ad apparatum belli fuf feétura, adbuc deefTent x x m. myriadum. id pro condone præfati profcripferuntmc cc c.mulieresditiores,quasoportebatprofite-ri bona fua,amp; in fumptus belli conferre pro Triumuiroru arbitrio. fi quæ aut celarent quicquam,aut no redfe çftimarent, ijs muldfa eft propofita,indicibus uero borum, tarn ingenuis, quàm feruis, præ-mium.

CI VIL IB VS LIBER HU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;347

ipium.tnulieres ucro ftatueruntcognatasTriumuîrorum depreca-tricesadhibere.fororcmfanè Cæfarisfacilem,iteniq; matrem Anto nij naélæjfedàFuluiæuxoris ciusforibus repulfç, moleftètulerunt banc iniuriam: progreflæq; in forum per mediam turbam ufque ad Triumuirorum tribunal, decedente tam populo quàm fatcllitibusgt; per Hortêfiam fie eos allocutæ fiint : Quod nos decebat opis uefirae egentcs,ad cognatas ueftras cofugimuszquod uero non decet paflç àFuluia^coaétæ fumus eius importunitate forum uno agmine petc-re. Ademiftis nobis parentes,liberos,maritos,fratres,uno omnium criraine quodlæfi fitis ab eis.fi etiafacultates auferetis, adigetis nos ad ca quæ nec genus nofirum,nec mores^nee fexum decent. Si à no bis çquè ac à uiris uos alfeâos iniuria dicitis, amp;nbsp;nos ut illos proferi-bite, quôd fi nemo ueftrû à mulieribus hoftis iudicatus efi, no ædes cuiufquam diruimus,non excrcitum concidimus, neminem magi-ftratu altcri decedere coegimus, nemini quominus ma^ifiratu ho -noréue potiretur obfiitimusgt; cur pariter punimur quæ a culpa alie-nç fuimus?cur tributis grauamur, quæ nec de magifiratibus, nec de dignitatibuSjUec de præfcél:uris,nec de reipubitraélatione, pro qua uos tantopcredigladiamini,cotendimus?an quia bellum infiare di^ citis? amp;nbsp;quando bella defuerunt i* quando tributa à mulieribus exa-ô;afunt?quæ fexus immunitatehabent iure gentium, maiorumfecu io fupra conditionê fexus femel contribuerunt noftræ progenitri-ceSjtum cum ageretur non folum de imperio,fed de ipfa patria, Pœ nis prementibus:amp; contribuerunt ultroj idq; non exrufticis urba-nisue prædijs, non ex dotalibus pecunijs, fine quibus non eft inge-* nuam uitam degere, fed ex folo muliebri mûdo:amp; ne id quidem ad certum cenfum,uel propofitis indici præmijs,uel necefiitate impo-fita:fed quatum ipfis placuit. nunc quid timetis imperio ucl patriæ? Veniant Galli aut Parthi hoftes, no erimus détériorés in tuenda patria noftris progenitricibus. ad ciuilia bella, abfit ut uobis cotribua-mus aut opem feramus,inter uofinct dimicantibus. nec bello Pom-peiano ullas exaétiones tulimusmon Marius, no Cinna hanc nobis nccefiitatêimpofuif.nó Sylla opprelïor reipublicæ,quamuos con-fötuere profitemini. Hæc Hortenfiæ uerba Triumuiri molefte tulc re,mulierumaudaciam uiris cefîàntibus ufq; contioncs procedere, àmagiftratibus rationem repofcerc’.uiris militiæ labores perfcren-llbusjipûs grauari pecuniæ fumptum faccre : iuffèruntq; ut apparia tores eas à tribunal! fubmouerent: cum exortus clamor circumftan-tis multitudinis apparitores cohibuit, fimulq^ Triumuiri difiulerût rem in diem crafiinam.quæ ubiilluxit,dè m c c c c. numéro tantum quadrin-

DE BELLIS

quadringcntarumbonautcenfcrcntur profcripta funt : cdiftumq; de uiris,ut quicûq; in cenfu haberet plus decê myriadibus,ciuis,ex-teruSilibertuSjlacerdos, cuiufcunq; genns,nemine excepto,faculta tes fuas profiteretur,prop.ofitis eifaem pœnis, fi quis cotrà facêrct, amp;nbsp;indicibus eorû eifdem præmijs : ita ut eorum bonorû quinquagc fimam mox ad ufuram darêt : amp;nbsp;unius anni reditus quifq; ad bellum contribueret. Hæctum urbanis imperatafuntpublicè. milites ucro magna licentia multo peiora patrabant.cum enim in bis folis fita effet tota Triumuirorû potcntia,quida ex ipfis petcbant domos pro-fcriptorum,aut uillas,aut prædia^aut cenfus integros,alij ut adopta-rentur pro liberis:alij non expeélato aflenfii magifi;ratuum occide-bant non profcriptos,diripiebant ædes infontiû, adeo ut alter con-fiilum àTriumuiris iufliis fit corrigere nimiam eorû licentiam. qui no aufiis attingere milites,ne eos in fc iritaret,aliquot fèruos,qui mi Jitari cultu cum alijs peccaucrant coprehenfos fufpendit. Huiufmo di ferme fuerunt profcriptorû infortuniazqui uero ex infperatofer-uatifunt,autindignitatcs etiamperucneruntpofiea,hos memorare tum mihi iucundius eft,tum leéfori utilius,nequis in rebus aduerfis animumdefpondeat.Quotquotigitureffugerepoterant,apudCaf fiumBrutumq;habebantreceptaculum, autapudCornificiuin A-frica,hunc quoq; ftantem à rcpublica,pleriq; in Siciliam Itaiiæ uici-nam fe receperunt, Pompeio benigne recipiente. is enim egregium officium miferis tali tempore præftitit,dimifiis præconibus qui om ncis ad eum uocarent, propofitoq; feruatoribus turn ingenuis turn fcruis prçmiojduplo eius quod perculÏorcs accipicbat.lêbos quoq; amp;nbsp;onerarias obuiam mittebat nauigantibus: triremes etiam oras legt;' gebantattollentes figna errantibus, fèruantesq; quotquotnancifci poterant. ipfe uenientcs excipicbat obuius, imparticns cos ueftibu£ amp;utenfilibus.idoneosueró præfeéburis ornabattampedcftribusq naualibus.nec poftea cum Triumuiris fœdus inijt,nifi quo confine rentur fèruati profugi. Sicilië duris teporibus optime depatriaine-ritus,præter paternam laudem non minore propriam quçfiuit.Qui fuga euafèrunt aut latcbris,partim in agreftibus tuguriolis aut fepul cris, partim in ipïà Vrbe in continuo metu miferè uixerunt, ufque pacatiora tempora.interim mirifica uxorum erga maritos, liberoru erga parentes fuit pietas, fèruorû quoq; erga dominos, fupra quam ferteaconditio.horum etiam miraculorum aliquot referemus prç-cipua.Paulus Lepidi frater ccnturionibus,eum reuereter ut impera toris fiii fratre elabi cóniuêtibus fccurus ad Brutum nauigauit, poft cuius obitum fe Milctum cotulit : unde ne pace quide faéla quamuis uocatus

CrVtLIBVS LIBER IIH nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;349

üocatus redire dignatus eft. Luceium uerô AntoniJ auunculum fo-ror nec difsimulanter apu'd fe habuit,centurionibus amp;nbsp;banc diu re-ueritis ut matrem imperatoris.tandem cùm pararentirrumpere,mu lier fe in forum proiecit:amp; fèdenti pro tribunali cum collegis Anto niOjMeipfa, inquit, imperator indico, quæ Luceium receptum ba-beo, amp;nbsp;babebo donee nos ambos interimas : quando eadem pœna indiéfa eft recipientibus. refpondit allé, bonam earn fororem efle, uerum matrem parum piam. debuiffe enim non nunc feruare Lu^ ceium,fed tune ei obß:are,ciim ipfius filium boftem iudicaret.effe -cit tamê utPlancus coful plebifcito Luceium pœnæeximeret. Mef-fala nobilis iuuenis aH Brutum fugit,cuius magnanimitatem timen-tes Triumuirijcdiéfum taie propofuerunt. Quoniam Mcflala, ut ex ipfius cognatis didicimuSjne in Vrbe quidem fuit cùm C.Cçfàr oc-cifus eft, exemptus efto è prolcriptorum numero. at file noluit uti bac uenia.poftquam autê Bruto Cafsioq; in Tbracia cæfis,non con temnendæ illius exercitus reliquiæ claftè pecuniaq; ad bene fperan-bumfubnixç,ducem eum fibi optabant,aflentiregrauatusperfiiafit cis ut fortunæ prægrauanti cedentes tranfirêtad militiam Antomj. cui poftea familiariter adbæfit, donee Cleopatræ faftu oftenfus mi-grauit ad Cæfàrem.à quo confui in ipfius Antonij locum fufteéf us, quando illeiterùhoftis iudicatus eft, nauali quoq; prælio ad Aéfiu pugnauit pro Cæfare. deinde contra Gallos rebelles miftùs, uiélor triumpbum meruit.Bibulus quoq; fimul cum MelTala in gratiam re ceptus,amp; clalsi præfedus ab Antonio,copias eius tranfuexit contra Cæfarem:acceptaq; ab illo Syria prouinciaftn ea mortuus eft.Acili— us ex Vrbe profugus, à feruo indicatus militibus, perfuafit maiorc præmio propofito, ut aliquot ex ipfis eu fymbolo quod ofterebat ad uxorem mitterent.illa uenientibus omnem fuum mundum pro-fcrens,ait fe eis bæc dare ut quod polliciti funt recipiat, quamuis du bitet an receptura fit.nec fefellit earn fua pietas.nam milites étiam na uim conduxerunt Acibo,in qua deduxerunt eum in Siciliam.Lentu lus cùm obferuarctur ab uxore ne fine ea fugeret,noies periculi co-mitem clàm aufugit in Siciliam : amp;prætor à Pompeid faftus,uxore per literas certiorem fecit de (àlute fimul amp;nbsp;honore, quæ poftquam ubi effet maritus cognouit, fruftrata matris euftodia, cum duobus feruulisuilicultuuiftuq; quafi amp;ipfàancillaiterlaboriofum pere-gitjdonec à Rbegio Meflànam transfretauit fub uefperam.ubi facile inuento prætorio,reperit Lentulum non prætoris habitu,fed in eu bilibumi ftrato fquabdum promiflo capillitio,amp; mifero uidu affli-ftatem fe uxoris defiderio. Apuleio uero interminata eft uxor,indi-

caturam

* DE BELLIS

caturâm fe eum fi folus fugeret. atq; itainuitus eam ïècum duxit. id multum ad cuitadam fugæ fufpicionem profuit, quod uxofc feruis àncillis comitatus per publicam uiam iter faceret * Antium fua uxor firagulis inuolutum amp;nbsp;baiulis impofitum è domo ad mare trafiulit, unde profugit in Siciliam.Reginum quoq; fua noéfuin cloacæ col-luuie démifit, ubi fequenti die propter fœtorê tutus fuit à militibus. altéra node induit eum habitu carbonarij,iußitq; ut afinum carbo-nibus onufiû præ fc ageretjpfa non longo interuallo in ledica prç-cedebat.cumq; ad portam miles quidam fufpicione motus leéficam fcrutaretur,Reginus timens accurrit,rogans obiter militem ne mo-leftus eflet mulieribus.illeprimùm ut cum carbonario contemptini rixatus, moxagnito(militarat enim fub eo in Syria) Abi, inquit, læ-tus mi imperator. Sic enim te à me appellari decet nunc quoque. Et Coponio uitam uxor impetrauitab Antonio, pudica haélenus, fed tum malum malo medicans.Getam filius in area domus fè finxit ex-urerequafi præfocatû laqueOîqui dolus ubifuccefsit, ruri quodnu-per emerat eum reliquit.ibi fenex quo mutaret oris fpecicm, pellicu îaminduxitalteri oculo:deindepacereddita,etamotapellicula,ocu lus longo otioredditus efiinutilis. Oppium propter ætatemdecre-pitam fùgere nolentern,filius fublatum in humcros ex Vrbe extülit, inde in Siciliamcum eo, modo manuducês, modo ceruicebaiulas fenem,peruenit,nemine uel fufpicante,ucl moleftante:qualis Aenc as patrem geftans pingitur reucrendus amp;nbsp;hoftibus. iuueni populus pofiea pietatis ergo ædilitatem detulit. amp;nbsp;quia publicatis bonis non crat unde ludos ederet, opifices de cômuni fententia iuuerunt euin gratuitis opcris,amp;exfpeâ:atoribus quifq; quotlibuitnumosinor-chefiram coniecit,ita ut homo inde ditatus fit. Arrianus teftamen-to madauitincidi fuo fepulcro: Hic fitus efi qucm profcriptum filius non profcriptus celauit,fugæq; cornes amp;nbsp;falutis autor ei fuit. Mete! li duo fuere,pater amp;nbsp;filius. pater Aéfiaco bello dux Antonianaru partium captus fuit,nec agnitus. filius lt;amp;nbsp;ipfè dux Cæfarêeodembel lo fecutus efi.Sami cum Cæfàr captiuos infpiceret,filius in eius con-fefiu aderat,produéfus efi fenex promiflâ coma amp;nbsp;reliquis déforma tus fordibus. ut uero ex ordine quo inter captiuos ftabat per præco nem nominatim citatus cfi,filius è confefiu profilijt, uixq; agnitum patrem cum lamento coplexus efl:. cohibito deinde fletu, Tibi Cæ-fàr,inquit,hic hofiis fuit,ego focius:hic pœna meretur, ego prçmi/ um. pofiulo igitur ut patrem propter me ferues incolumê, aut propter illume fimul interimas . cumq; omnibus mota effet miferatio, Cæfàr feruari Metcllum permifit, quamuis fibi infenfißimum, qui nullis

CrVILIB VS- LIBER III I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35 t

nullis un qua muneribus pellici potuerat,ut ad eum ab Antonio defi ccret.Marcium ferui pictatem eorum fortuna iuuante,per totii pro-fcriptionis tempus domifuæferuaruntjdonecfecuritatereddita,/îc èfuisædibusprodijtquafiab exilio. Hirtius cum famulis elapfüs ex Vrbeobibatltaliam,uinélosfoluendo amp;fugitiuos colligendoj, ua-llans oppida parua primùm,mox maiora etiam, donee ualida manu comparatafubegitBrutiosrmiflo deinde contra eum cxercitu, cum luis ad Pompeium traiecit. Reftionem fblum ut putabat fugientem feruus clam Iccutus eft, uernaculus amp;nbsp;multis prius affelt;ftus benefi-cijsjdeinde ftigmatibus notatus ob nequitiam. hie quiéfcentê in pa-ludc herum primo confpeólu terruit. quod ut fenftt feruus,ait,non plus fe moueri præfentibus ftigmatis,quam præteritorum benefici-orum memoria: moxq; ilium in fpeluncam quandam abfcödidit, amp;nbsp;quotidianis operæmercedibusaluitutpoterat. deinde cumpropin qui milites nónihil ftifpicati de fpclunca eo tendercnt,feruus fenem quendam uiatorem inuadens obtruncauit ♦ militibus ueró attonitis miraculo,dt ut uiatoris homicidam detinentibus, Reftionc,inquitgt; occidi meum hcrum,qui me h is notauit ftigmatis.illi erepto ei capi-te,fruftra in Vrbem petierunt præmium: feruus abduélo inde hero traiecitin Siciliam. Appium in uilla cubantemirruêtibus in earn ar-matis ftruus fua uefte induit,ipfè in leélum quafi dominus decubu-itrfieq; ultro mortuus cft pro herogt; illo aftante in fèruili habitu. Sic Menenij domum armatis oppugnantibus, feruoru unus Icftica he-r rilem afcendit, conferui adiutores ciuS doli fuccollauerunt : atq; ita pro Meneniofpontcinterfeólus eft, illeaufugit in Siciliam/Iunium libertusPhilemoniplendidas ædes habitansin medijs condidit in arcaferrata:qualibus codices afleruantur autpccuniç,aluitq; noélu ad pacis têpora. alius libertus cuftoslepulchrifuidomini,herilcm filium profcriptu in codern fepulchro una cum patre cuftodiuit.Lu cretius aliquandiu uagatus cum duobus frugi famulis,deficicnte ci-boaduxorem ledica referebatur in Vrbem quafi ægrotus. moxq; altero deftitutus qui crus frcgerat,innixus alteri pergebat. iaq; pro^ pinquus portæ, apud qua amp;nbsp;pater ipfius à Sylla proftriptus, captus ïuerat, uidit cohortem armatam procurrere : territusq; loei omincj lanà cum famulo in fèpulchru fe illatebrauit. cumq; penetraftent eo fures fepulchra ob præda perfodere foliti, famulus fefpoliandûeis præbuitjdonec Lucretius ad portam euaderet: qui cum ibi eum ex-peélaffet, aftècutum texit parte fuarü ueftium, inde ad uxorem per-uenit. ab earetrufus fub duplicitedo inter contabulationê, tandiu latuit, donee quorundam amicoruprecibus aTriüuiris impetrauit Appiaw, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G 2. ueniam,

351 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE' BELLIS

ùeniânl,amp; refîituta pace cÔfulatumadeptüs eft.Sergius apudipfuni Antoniurn latuit, donee per Plancum confulem impetrauit ei redi-tumrquamobrem Sergius poftea dißidentibus Cæfare amp;: Antonio, CÛ fenatus bofte iüdicaret Antoniurn, folus aperte f efragatus eft.Et bi quideita feruati funt. At Pomponius arreptis inflgnijs prçtorû, lt;amp;nbsp;feruis cxcultis in modum apparitorum, Vrbem ut prçtor cum li-âonbustrafijt, arlt;fteftipantibus apparitoribus neagnoftereturab alijs: amp;nbsp;ad portam cóftenfo ucbiculo publico, iter fccit per Italiam, omnibus ut prçtorem,amp; legatum de pace à Triumuiris ad Pompei-um miftum excipientibus, adeo ut etia triremi publica ad eum tranf ueétus fit.Apuleius cum Aruntio fumpta centurionum perfona, amp;nbsp;feruis ornatis militariter, per portam curfu euaftrunt, quafi perfe-querentur aliosideinde diuerûs uias ingrefsi,uinélos foluebant,fult;’ gitiuos colligebant,dönec uterq; ualida manu munitus,fignis amp;ar-mis referret exercitus fpecie.amp; cum uterq; mare peteret, circa quof dam tumulos diuerterunt,magno pauorc ex confpeétu mutuo^ma* ne uero lalletc profpeéfu alteri alteros pro boftibus aggreßi pu^na-rilnt aliquandiu,doncc tandem agnouerunt errorem,abiedisq; ar-mis ad lamenta uerfi, culpara omnem in fortune peruicaciter aduer fam rciecerunt.poftquam autem alter ad Brutum,alter ad Pompeiu nauigijs delatus eft,bic cum Pompeio in Vrbem redijt,illeBrutiau-fpieijs rexitBjtbynia:quo cæfo,amp;tradita Antonio prouincia, redi-tum impetrauit. V entidium libertus profcriptum uinxit continuo, quafi traditurus percuftbribus: noélu uero feruos perfiiafos inftru xit militariter,amp; dominu tanqua centurione eduxinatq; ita peragra ta tota Italia ufq; Siciliâ,fæpcin eodem diuerforio pernoftarutcum alijs centuriönibus,querentes Ventidium. Alius fide libertiin fepul crum conditus,quöd abborreret à loco,in miferum quoddam con-duef urn cubiculum migrauit. cumq; proximum miles conduxiftet, ne bunc quidem timorem ferens, ex metu ad miram procefsit auda-ciam. attonfus ludum aperuit in ipû V rbe, cui ufq; ad redditam pa-cem præfuit. Volufius in ædilitate profcriptus,amicum babebatifia cum, à quo lineamftolamtalaremfumpfit, amp;canicipitcm perfona indutus,boc babitu baccbabudus euafit ad Pompcium.Sittium Ca-leni ciuem fuum,amp; in ipfos pro amplis facultatibus munificum,cu-ftodiueruntarmati,feruos minis cobibendo, milites arcendoàmoe nibus,donec deferuelcente malo, per legatos impetrarut à Triumuiris, ut in patria manens exularet à reliqua Italia. Ita Sittius primus amp;nbsp;folus mortalium exulauit in patria. at Varro pbilolopbus idem amp;nbsp;biftoricus, miles fimul amp;nbsp;duxprobatus,ideo fortalfe utiniquiordo minatui

CïVILIBVS LIBER I I II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;353

minatui profcriptus eft. cum familiaribus certatim cupicntibus reci pere,uicit Calenusjamp;in uilla,alt;l quam exitinere Antonius diuerte-re foiebat,cumbabuit : à nullo tarnen uel ipfius Varronis uel Caleni I feruo indicatus eft. Virginias autuirfacudus domefticis leruis per-fuafitjfe occifo propter modicu ôcincertûpræmiüÿmanere eosfce-1 eris confcientia amp;nbsp;pauore perpetuu: cotra feruato fe opinione pie-tatisamp;fpébonaèösfecutura, amp;infuperprçmiamâiôramulto cer-tioraq;.fic effecit ut quafi coferuu comitarentin fuga.in qua cogni-tus à militibuSjfimiiitcr eos aggreflus eft .nullam fibi cum eis fimul-tatem intercedere cur perirc debcat,tantum peti præmia.ea tum iu-ftiora turn auétiora habituros, ft fccu ad marc defcedant, quo uxor condixiftTet fe uentura cum pccunijs.parucrût illi, deduxeruntq; ad littushomine.uxor uero ucncratquidem illuc ex.cópofito,fed cun-ftâte Virginio rata eum iam nauigare ad Pompeium, fol ui t amp;nbsp;ipfà, reliéio tarnen in ora feruo,qui rem nuilciarct.is Virginium confpi-catus occurrit,amp; nauem nondu ex oculis ablatam oftendit: ftmulq; indicauit de uxore ac pecunia, 6c cur ipfe relilt;ftus ft t. amp;nbsp;habita eft ei fides:poftulantcq; Virginio ut expeélarêt donee reuocaretur uxor,' aut ftmul proficifeerentur ad earn accepturi pecunias, cofeenderut fcapham,amp; deuexerunt eum in Siciliam nauigantes ftrenuè. ibi rece pto quod promilTum fuerat, ne turn quidem abfeefterunt, fed per-manferunt in cius famulitio ufq; ad pacem redditam.Rcbulum uero nauclerus cum in nauem acccpiftct ut tranfportaret in Siciliam, coe-pit ab co pecunia petere: aut indicem fe fore, ni accipiat. ille contra, renouato uetufto Thcmiftoclis cómento,quo is in tuga uftis fuerat, minatus eft fe indicaturu, quod pecunia corruptus profcriptu aüe'-beret.itaq; perterritus nauclerus,incolumem peruexit ad Pompciu. Profcriptus eft amp;nbsp;Murcus ut duxBrutifaftionis: qui deuifto Bruto €aptus,feruum fe finxit.eum Barbula emit.amp; quia uidebat induftri-um,conferuis præpofuit difpcnfàtorcm.quod munus cum ille pru-dentiusquam proingenio leruili gercret, fufpicio tetigit eius ani-mum : iuftbq; bene fperarc, ft profcriptum fe fateretur, falutem eft: pollicitus.id cum ille pernegaretfortiter, 6c genus finges, 6c nome, 6c priores dominos, Romam eumfccum duxit, fperans tergiuerfa-turum ft profcriptus eflèt.fècutus eft tarnen: obuiam iuerat quidam ex eius amicis ad portam officij gratia.is ubi Murcum feruili habita aftantem domino uidit,rem indicauit Barbulæ.is per Agrippam im petrauitàCæüre,utcxprofcriptis cximeretur Murcus. qui inoxre-ceptus inter amicos Cæfaris,paulopôft cum cætcris Cæfarianis duci bus ad Aélium bellum geßit aduerfus Antonium.Barbula tunc fub Appitfw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G 3 Antonio

554 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLID

Antonio duftabat orclînes,cû fortunæ uertere uîccs utriufq; libuit, Deuifto enim Antonio Barbula feruum fe finxit,Murcus emit cum tanquam ignotum: denarrataq; re tota Cæfari, obcinuit ut fibi licc-retpar pari referre.hçc fimilitudo for tung ctiam póft fecuta eos eft. namin Vrbccclebrcm co nomine magiftratum geflerunt paritcr. Balbino itidem,qui clapfus, lt;amp;nbsp;cum Pompeio reuerfusj, ad Conftila-tum pcrucnit, non multo póft Lepidus iam exfumma potentia reda élus ad conditionem priuatam, huiuftnodi neceftitate fubieélus eft. Mæcenas Lepidi filium maieftatis reum agebat,ftmulq; iuuenis matrem ut culpæ confcia,nam ipfum Lcpidum utinualidum plane co-temncbat.nlio miftb Aélium ad Cçfàrem,à matre,nc foemina uexa-rcturitineribusjuades popofcitpræbedos confuli.cumq; nemoua-dare uellet, Lepidus circa fores Balbini fæpefruftra obuerfatus,etL am ad tribunal eins fcfc ingercbat:rcpulftisqj aliquoties ab apparito ribus,uixhæceftaripotuit:Meæcertc innoccn'ciæuclipftacculâto-rcs funt teftcs,qui me negât uxori filiouc confciiim.nec ego te pro-fcripn,amp; nunc infra proftriptores ftim. at tu rerum humanaru for-tuitas uiccs confideransjmeq; ftanté coram te,uadem me pro uxore accipito,aut cum ilia uinélum mittito.uix hçc Lepidus dixcrat,cum Balbinus non ferens tantam mutationem uadimonium remifitmu-lieri.Cicero minor in Græciam pr^rrtilTus à patre prædiuinante ma la taliaftndc ad Brutum profedus, amp;nbsp;co mortuo ad Pompeiu, apud utrunq; honorata militia dignatus eft .Pofthos Cæfâr, quoauerte-ret à feCiceronis proditi dcdecus,augurem cum fccit, amp;nbsp;paulo póft confulem,poftrcmo Syriæprocofulem: lt;amp;literas deprofligato per Cæfarem ad Adium Antonio, Cicero eonful recitauit pro cocione, caruraq; exemplum pro roftris propofuit,ubi patris cius caput olim propófitum fucrat. Appius bonis fuis diftributis in famulos,comita tus eis nauigauitin Siciliam.tempeftate autcm exorta,ftrui pecunijs inhiantesjcum in fcapham quafi tutiorem tranftulerunt. amp;nbsp;ita cafus tulitjUt hie præter Opinionem in portum appelleret,illi pcriret nau-fragio. Publius Bruti quæftor ab Antonianis de proditione ffuftra folicitatus,profcriptusq; ob earn caufam, tandem in patriamreucr-ftiSjin Cæfaris amicitiâ receptus eft:cui aliquando effigies Bruti do-mi fuæ fpeéladas præbuit,id quoq; probartti.Hi ferme funt proferL ptorum, uel elapforum, uel oppreftonl mirifici cafus c multis præ-^ cipui.intcreaforis quoq; per eafdem contentiones bellis quatieban tur omnia,è quibus grauiora fuere, in Africa inter Sextium amp;nbsp;Cor-nificium, inter Caßiü amp;nbsp;Dolobcllâ in Syria : in Sicilia ueró bellum Pompeianû: in quibus multœ urbes expugnatæ ftmt hoftiliter, Lao dicea,

CIVÏLIBVS uber IUI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'555

lt;îicea,Tarïùs,Rhodus,Patara,Xanthùs,tlt de cçtetis îgnobilioribus taceam.eas clades fummatim amp;nbsp;compendio narrabimus. Africæ Rô mani alteram prouinciam uocant ueterem, ademptam Cartbagini-cnfibus:akcram quæ prius regnum lubæ fuerat,à C. Cæfàre occupa tam, ideo nouam appellant, quæ cft Numidia, banc Sextius regens nomine Cæfaris, denûciabat Cornificioj ut uetere fibi dccederet,^ ex Triumuirali diuifione uniuérla Africa deberetur Cæfàri. ille ne-gabatfefcire quid Triumuiri iriterfèdiuifèrint. æquum eflenecui fenatus iniuflu decedat prouincia, quam à fenatu accepiffet. babuit autem cxercitum in boc bello amp;nbsp;gencrc armorum præftatiorem amp;nbsp;uirorum numero.nam Sextiani pleriq; leui armatura utebant:qua-propter expedite obeuntes mcditerranea in partes fuas cogebant:amp; Sextius à V entidio Cornificij dilce cû maioribus copijs occurrehtc obfeflus eft.Lælius quoq; alter Corftificij duxingreflus Sextij pro-lt;iinciam,Cirtam obfedit in ea. Omnes bi per legatos petebant focie tatem auxiliaq; régis Arabionis amp;nbsp;Sittianorum,quiita uocantur ob caufam banc.Sittius Romæ accufatus non expeélato iudicio profu-git, colleftisq; exItalia amp;nbsp;Hifoania copijs traiecit in Africa.erat turn oellum inter Africæ regulos,boru nuncbunc, nunc ilium iuuitauxi lio.cumq; femper uincerent quibufeunq; fe coniungeret,claru nomen Sittius aReciitus eR, amp;nbsp;exercitum luum rei militaris egregie pe-ritum reddidit. Cæfari quoqj Pompeianos in Africa bello perfeque ti affuit,amp; Saburam Itibç ducem occidit:pro quibus mentis accepit à Cæfàre agrum Manaffcjnon totumRed partem eius optimam. Ma nafles Arabionis buius fuerat pater,lubæ amicus amp;nbsp;focius.eius did-onem Cæfar partim buic Sittio, partim Bocebo regi Maurorum do nauerat: Sittius portione fuam diuifit fuis militibus. Arabio tunc in Hifpaniam ad Pompeij filios fe cotulit, poft necem uero Cæfaris in 'Africam reuerfus, fubindc AfrOrum auxilia Sex. Pompcio fubmitte bat.quos ubi iam exercitatos rccepit,Boccbum expulit,Sittium per infidias fuftulit. amp;nbsp;quamuis Pompeianos bis de caufts amaret, àfa-ôionc tarnen eorû abftinuit,ut fortunæ fauore deftituta, propenfi-or in Sextium,per quern captabat Cæfaris gratiam. Sittiani quoque eafdam partes fecuti funt, quippe memores paternæ amicitiæ. itaq; audus animis ac opibus Sextius, non paftus fe diutius oppugnarigt; inæquumlocum produxit copias, in qua pugna Ventidius cccidit, exercitus duce orbatus terga uertit, Sextioperfequente amp;nbsp;cædente aut uiuos capiete quotquot afTéquebatur. His nunciatis Lælius ob-fidionem Cirtæ foluit, amp;nbsp;recepit fe ad Cornificium. At Sextius boc fucceflu clatus, V ticam amp;ipfum Cornificium pctijt, caftrametatus ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O 4 eft in

DE BELLIS

eft in proximo quamuis minores haberet copias.Ibi Lçliô eu equita tu adfpeculandumàfuis miflb,Sextius Arabionem cum fuis equid* busiufsitoccurrere,ipfecum expeditis^editibus hoftem equeftri prælio intentum inuafit à latere, tantumq; tumultum exciuit utLæH us nondum uiétus, timens ne interclufus no poflet fe retro ad fuos recipere,occupant in medio tumulumiArabio extremis refugientiu cæds', corona eum tumulum cinxerit ..Hoc uifo Cornificius plurcs eduxit ut Lælio fuccurreret.Sextius infccutus à tergo eum aggreffus eft.illc conuerfis fignis repugnauitualdelaboriofe.interim Arabic mißis quibufdam afluetis prçrupta fcadere, clam obrepfit in cadra Cornificij.Rofcius eorum cuflodiæ præpofitus, militi fc iugulandu præbuit.Cornificius no ferens hoftem,in tumulum fc recipiebat ad Lælium,ncfciens caftra amifïà.in co conatu equitum Arabionis in-curfii oppreflus cfl.id uidens exeditiore loco Lælius feipfum inter-emit.occifis ducibus cxercitus diffugit: profcri^ti qui apudCornifi ciumfucrant,alij traieceruntin Siciliam,alij quo quifq; potuit.Sex-tius Arabionem amp;nbsp;Sittianos donauit multis manubijs,urbes omnes ucnia data recepit in fidem Cefaris.ita Cornificius in Africa à Sextio debellatus efi:,breui propter celeritate ( ut uidetur ) tempore^nunc Caßij Brutiq; res geftæ dicentur, repetitis prius paucis quibufdarn*: Occifo Cæfare coiurati occuparunt Capitolium. obliuione deinde cædis eius à fenatu décréta,defcenderunt.plebs cafum Cæiàris mifer ta,raptis è rogo eius facibus,coniuratorû ædes inuafit.qui tum qui-dem è fuperiore loco pugnates, repulerunt eius impetum,fcd moX abicruntinfuamquifq; prouinciam acceptam à Cæfare. Caßius amp;nbsp;Brutus præturas adhucin Vrbegerebant, amp;ipfi defiinatià Cæfare proprætores, Caßius Syriæ, Brutus Macedoniæ. fed quia nec dum tempus in prouincias fuccededi aderat, amp;nbsp;in Vrbe præ metu mane-’ renon poterant,fenatushoncfleeosad annonæ curamablegauif,. ne uiderenturprofugiffeinterim, his profeétis, mutatoS. C. Syria' Macedoniaq; prouinciæ Coss.Antonio amp;nbsp;Dolobellç decretæfunt; Patribus iniquo animo id feretibus,ita tarnen ut Caßiani pro eis Cy renen amp;nbsp;Cretam acciperent. illi'his cotemptis ut exiguis, cxercituiu ac pccunias colligcbant,animo inuadendi Syriam amp;nbsp;Macedoniam^ hoc turn erat eorum negotiu, cum in Afia occifo à Dolobella Tre-, bonio, Antonio Decimum oppugnantein Gallia, fenatus ofienfijs tarn Antonium quam Dolobellam hofies iudicauit;Brutum uero 6$ Caßium reduxit in prouincias prifiinas,Bruto ctiam Illyricum addj dit ; imperauitq; omnium trans Ionium mare prouinciarum præfi? dibus amp;nbsp;cxcrcitibus , utCaßij Brutiq; iufla faceret. PofthæcCaßius ceflantc

CIVILIBVS liber ITH nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^57

cefTantcDolobellapræoccupauit Syriamftimptisinfignijs impera-i torijs, fimulq; duodecimintégras legiones ueteranas affuetas mili-tiæ Cæ{aris:cx quitus unam ille in Syria reliqucrat, iam tum bellum Parthicum cogitans, cuius curam comiferat Cæcilio Baffo . bonos fuit penes Sex. luliumadolefcentem gentilemipfius Cæfàris.qui uo luptatibus uacansjcgioncm indecenter iecum circumducebat:id,re prebendente Baßum aliquando reiccit cum cótumclia:amp; aliquanto poft cü uocati obedirettardius, mfsit eurn attrabi. in eo tumuitu cü ad manus uentum eftet, exercitus non ferens infolentiam,iaculis co fixit Iulium,moxq; fecuta poenitentia amp;nbsp;metus à Cæ{âre,itaque con-iurarunt,ni uenia fidesq; fibi daretur,ufqj ad mortem fe decertatu-ros : coalt;fto etiam Baftb ut fieret eius coniurationis focius, ex nouo deleéf u alteram legionem confecerunt, amp;nbsp;afluefeccrüt cifdem quitus ipfi Ute bantur exercitijs;amp; Sextium Murcum cum tribus Icgio-nibus à Cæfare contra fe miftum,magna ui repulerunt.buic in auxi-lium èBitbynia uenit Minutius Crifpus cum tribus legionibus alijs, atq; ita Baftus à fex legionibus oppugnatus eft ♦ obfidioni propere intcruenit Gafsius,amp; Bafsiexercitu fpontanea deditione potitus, Murci etiam Minutijq; legiones aflumpfit, uel amicorü opera con-ciliatasjuel propter S.C. non detreÄantes imperium.necraulto ante Allienus a Dolobclla milTus in Aegyptum^reduxeratinde quatuor legiones Pompeij Crafsiq; cladis reliquias,aut ex eorum numero qui Cæfare difeedente apud Cleopatram remanferant. bunc Cafsius inPalæftina eximprouifo circumuenit, coegitq; fuis partibus acce-dere, non aufum quatuor fuas opponere odo legionibus. atqueita præter opinione duodecim in uniuerfum potitus eft, auclus etiam nonullisPartborum equitibus fagittarijs, apud quam gentêin præ-clara exiftimatione fuit, iam inde ex quo Craßi quæftor uifus eft eis imperatore ipfo prudentiof. Dolobella interim in Ionia Treboniü, poft aliquantam confliéfationem percmerat,amp; urbes grauabattri-Dutorum exaébionibus, claflem mercede per L. Figulum conduces àRodijs,Lycijs,Pampbylijs,Cilicibusq5.quo apparatu confelt;fto,ex-Î’editionêaggrelTus eft in Syriam, ipfc terreftri itinère cum duabus egionibus petens prouinciam,Figulo illuc nauigate per mare.edo-éfus autem de CaftiJ copijs, amp;nbsp;Laodiceam urbem fibi amicam per-uenit,fitam in peninfiila,amp; qua continente fpeétat munitam,ad ma re ueró portumhabentem, ad cômeatus abunde conuebendos ido neum, nee minus ad fecurum abitum quandocunq; liberet nauiga-re.id Caftius intelligens,amp; ueritus ne Dolobella euaderet,per tranf ucrfiiiïilftbmum duorumftadiorumfpatio excitauit aggercm,fixiamp; amp;nbsp;omhis

358 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

amp;omnis generis materie cógeflaex fuburbanis uillis fcpuIcErisq;: naues etiam è Pbœnice ac Lycia Rbodoq; per nuncios petijt.cótem ptus ab omnibus præter Sidonios, nauaie prælium cum Dolobclla inijt, in quo utrinq; fatis multis nauibus demerfis, quinq; una cum naualibus fbcijs in Dolobellæ poteftatem redaftæ funt.tum Caßius rurfum nuncios mißt ad eos qui priora imperata contempferant,amp; ad Cleopatram Aegypd reginam,amp; ad Serapione,qui in Cypro co pijs eiuspræerat.Tyrij amp;nbsp;Ar a dij, amp;nbsp;Serapio reginainconfuka,mife runt naues quotquot habebant : Regina câufata eft Aegyptios fame ßmul amp;nbsp;pefte laborare,fauens magis Dolobellæ propter confuetu-dinem quam cum fuperiore Cæfàre habuerat. quamobrem amp;nbsp;prius quatuor legiones ei per Allieniim miferat, amp;nbsp;claflem paratambabe/ bat ad ferendum auxiliû,quæ tum per aduerfas tempeftates nauiga-renon poterat.Rhodij Licijq; negauerutfeuel Cafsio uel Bruto la-turos opcm ad bella ciuilia. nam amp;nbsp;Dolobellæ fc dedifle naues tantum in hoc ut eum deduCerent,nec feirean in bello utatur earum o-pera.itaq; Cafsius feparatis pro facultate uiribus,denuo bis cum Do lobeliaconflixit nàuali certamine,primum dubio marte, iterûmul-to fuperior. à terra quoq; perfeéto âggere arietes admoti funt mœ-nibus: amp;nbsp;quia nofturnas excubias quibus præcrat Marfus,nonpotuil pecunijs corrumpere,corrupitcenturionesindiurnisRationi-bus : atq; ita Marfo interdiu quiefeente, per aliquot minores portas intro aamilîùs eft.capta Vrbe Dolobella fatelliti ceruicem feriendâ præbuit,iuflo ut abfeifo capite fàlute fuam redimeret. fecit ille imps ratum, fèdfèipfumiugulauitinfuper. Marius quoq; fibijpfemanus intuIit.Caßius cxercitum Dolobellæ iußit fibi làcramentum diccre. Laodicenfium amp;nbsp;fana amp;nbsp;çrarium diripuit,nobilißimü quemq; affe cit fuppliciojà cæteris grauißima tributa exegit,ita ut earn ciuitatem ad extremam redegerit miferiam. inde Aegyptum infeffus petijt,au-dito quod Cleopatra magna clafîèjnauigaflet ad Cæfarem amp;nbsp;Anto-nium, cogitas fe hoc modo earn imp editurû fimul amp;puniturü,atq; etiam Aegyptum occupare cupiens fame afflidam, amp;nbsp;externo milite pene uacuam,propter recentem A11 ieni diïceflum.in hoc conatu Iperantem fe occafione bene ufurum,Brutus uocabat alijs poft alios nuncijs,utpote Cæïareiam cum Antonio nauigate contra fe per mare loniu.Sic Caßius inuitus à fperata Aegypto diftradus eft: remif-fîsq; no fine muneribus ad Parthorum regem equitibus ßgittarijs, legatos etiam eis adiünxit, qtii maiora auxilia peterêt.ea rebus demu perditis ubi uenere, Syriam lt;amp;nbsp;aliquot uicinas prouincias ufq; adio niam incurfarunt, atq; ita abicrunt retro unde uenerat. Ipfè Caßius ffatris

•I

CrVILIBVS LIEER fill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;359

fratrJs filium cum una legione reliquit in Syria, équités præmifit in Cappadociam,qui Ariobarzaneni repente opprenerunt,quafi infi-dias ftruxifîèt Caßio, magnamq; uim pecuniæ cum cætero appara-tu reportarunt act Caßiuin. Tarfenfibus autem in faéliones cliuifis, parsCaßium coronauerantprius receptum,parsDolobellamqui uenitpoHeriormtriq; autem hoc publico nomine faciebat, amp;nbsp;nunc huncjuunc ilium præfcrentes,in caufafuere ut ciuitateleui momen to mutabilem uterq; affligeret. taclem Caßius uiélo Dolobella m d. ralentis eos muldauit.illi præ inopia,cum milites uiolenter pecuni-am exigerent,uencliclerunt omnia ornamenta publica, atq; facra eti am,concidentes cum fercula pomparu turn donaria. amp;nbsp;cum ne hæc quidem fufficeret, uendebantmagiilratus ingenua corpora, primu uirgmes ac pucros, deinde mulieres amp;nbsp;lenes miferos addiélos mi-mimo,pollea iuuenes.ex his p 1 eriq; mortem fibi confciuerunt. tan-» dem Caßius c Syriarcuertens fic afFeftos miferatus,immunes iußit clïè de cætero.Eó calamitatum deuenereTarfus amp;nbsp;Laodicea.Caßius autem amp;nbsp;Brutus poltquam conuenere, de rebus gerêdis conful-tarunt.Brutus cenlebatconiunftis copijs eundumin Macedoniam, ut defummarerù decernerent.iam enimapudhortem eflelegiones quadragintarexhisodotranfportatas per mare Ionium, ediuerfo Caßius contemncndas cenfcbathollium copias, egeûatelaboratu-ras præ nimia multitudine. debellandos potiüs fautores aduerfæ fa-ôlionis Rodios ac Lycios potentes claßibus,ne fein hollem cóuer-fos à tergo inuaderent.Hæc fententia uicit.Brutus Lycios aggrelTus eft, Caßius Rodios,apud quoseducatus etiam Græcas literasdidicerat . amp;nbsp;quia cumrei naualis peritißimis ei res erat gt;nbsp;naues orna-tas completasq; milite, apud Myndum exercuit. Rodiorum uero quotquoc dignitate præftabant,timebant certaturi cum Romanis.at uulgus fibi placcbat,memor ueterum uiftoriarum de uiris longe a-hjs:deduxiiq; feîeèftasx xx 11 i.nauesmihilominus miferunt Myndum qui Caßium rogarent,nc uel Rodum contcmneret, quæ fcm-per contumelias fuas ulta fit: uel fœdera iéla inter Romanos amp;nbsp;Rodios,quibus difertæcautumlît, ne alter populus alterum armis im-petat. quod fi ill e queratur negari fibiauxilia, mifluros fe legatione adfenatum, amp;nbsp;fi iubeanturlaturos auxilium. refponfum eft de cæ-teris non ucrbis dilceptandum, fed armis finiendam cotrouerfiam. quod uero ad foedus attineat, prius id uiolatum à Rodijs, arma pro Dolobella contra Caßium fcrentibus. afcriptum etiam elTe focderi, auxilia deberi mutua.ipfos à Cafsio rogatos illudere prætcxtu fena-tus,qui nunc uagus exulct oppreflapertyranospatria.Scdtamillos

poeiiani

•I

3do

pœnam daturos quàm Rodios,qui illorum partes præferant,nifi cô ieftimimperatafaciant .hoc reiponfum magisetiam prudentiores ciuesterruit:populus ucro agitabatur Alexandri Adnafeçq; concio-nibus, rnemorâtium quanto pluribus nauibus Mithridates Roduin inuafi{ïet,amp; ante ilium Demetrius, quamobrê Alexandru Prytanin crearuntjqui magiftratus apud eos plurimum pollet iraperio,Mna-fcas claftipræfeélus eft. miferunt tarnen ad Caßium unum etiamle-gatum Archelaumjquo ille in Grçcis literis prçceptore ufus fuerat, rogaturum iam demißius . qui pro familiaritate apprehenft dextra Caïsijjhæclocutus eft:Abfitut Græcamurbemfubuertas Græcorû amator, abfit ut Rodum, libertatis amicus, abfit ut ignominiæ no-tam murasinuiâ:æ haébenus nationiDoricæ. caue obliuifcarispul- ’ chrarum hiRoriarû quas uel Rodi,uel Romædidicifti.Rodi, quàm milita Rodiæ ciuitates contra reges tum alios, tum omnium poten-tißimos Mithfidatem amp;nbsp;Demetriü,pro Irbertate geßerint, pro qua tuenda tu qu()q; ais te nauare hanc operam.Romæ ueró,quam muh tafuerint nofira crga Pop. Ro. meritajcum alia,tum eo potißimum bello quod cum Antiocho magno geßiftis nobis iuuantibus: quorum monumenta in ære incifa extant apud uos. amp;nbsp;hæc quide de généré amp;nbsp;honore noßrOjde códitionis ad hanc diem libertate,de mentis ac ppctua erga uos Romani uolutate diära fint. Tu uero Caßi, priuatim etia debes eximiam quandä huic ciuitatireuerentiä,in qua educatus, eruditus, in aduerla ualetudine remedies tibi refiitutus es: in quatuum quonda domicilium,amp; mea fchola ipß quoq; non me-diocremfpem mihi faciens, eum labore quem aliquädo pro tc per-tuli, nunc periclitanti patriæ profore, ne cogatur cum difcipulo amp;nbsp;alumno bellum gerere, neue altcrutrum fequatur necefiario, ut aut omnes Rhodij pariter occübant,aut Caßius uincatur. deprecationi addo confilium.cum tanta negotia fuftineas pro republica, per om nia deos fequere. per deos iuraftis, cum nuper exautoritatc Cæfaris fœdus inter nosrenouatum efi;,iurati dextras fidei nobis dediftis, quæ apud hoftes etiam ualere debet,ne dum apud alumnos amp;nbsp;ami-cos.necfolum deorumimmortaliûjfedhominum etiam exiftimati-onis ratio habenda eft, apud quos turpißimum ducitur uiolare fœ/ dera, quorum temeratoribus nulla fides eft reliqua apud amicos ac mimicos paritcr.hçc locutus fenior non dimittebat manum fundés lachrymasjita ut ad hanc fpeciem Caßius erubefterct.tandem exem pta manu refpondit fic.Si non fiiafifti RhodijSjUt iniuriam à me ab-ftinerent, à te mihi faéfa eft iniuria. quod fi perfuadere no potuifti, pœnas mihi dabunt qui te cotempfcrunt. paflîim autem me iniuria manifeftum

CIVILIBVS UBER UH

manifeflum eft. primùm quia nonimpetrauiauxilium defpeétusà meis eruditoribus amp;. educatoribus. deinde quia Dolobellamniihi prætulerunt, nec eruditum à fe nec educatum. amp;nbsp;quod grauius eft, dum ego Brutusq;, amp;nbsp;quotquotalij fenatus optimales tyrannidem fugerunt, patriam, ut uidetis, conamur in libertate uindicare, ubi funt illi amatores libertatis Rodij ? dum uero in feruitutem earn redigit DolobcIIa cum alijs,quibus uos quoq; fauetis,fingitis uos ab-ftinere cà noftris confliétationibus ciuilibus. eflènt autem ciuiles, fî amp;nbsp;nos affeétaremus potentia. nunc apertum bellum eftinter tyran -nos amp;rempublicam, quam uosnullo auxilio dignamini, qui pro ueftra libertate deprecatores mittitis,ia6tando Pop. Ro.focietatem amp;nbsp;amicitiam : nec miferet uos tot indida caufa profcriptoru amp;nbsp;bonis fuis exutorum : fed fingitis uos expeótare fenatus iufla oppreßi adhunc moduiTi,nec ualentis feipfum dcfendere. atqui iam dudum refpofum eius habetis, cum decretoiufsit Orientales prouincias o-pem ferre mihiBrutoq;. tu uero fi quid unquam bencficij nobis im perium augentibus contuliflis, pro quo abunde recepifiis præmiu, nunc imputas.quod uero pro libertate ac falute pugnatibus non ad-cftisjid obliuifceris : cum debueritis, etia fi nihil anteafuiffet inter nos commcrcij, nuncfaltem adineundam amicitiam fieri propu-gnatores Ro. reip.ut Dorienfes decebat. quodfi omifsis huiufmo-di rebus amp;nbsp;cogitationibusfoedera nobis obijcitisfaétaex auétorita-te Cæfaris,qui princeps incepit hanc tyrannide, certe alfcriptum eft ciSjdebercPop. Ro. amp;nbsp;Pop.Rodium in necefsitate iuuari mutuis au xilijs. ferte igitur opem Romanis coftitutis in fummo periculo. Caf fiusuobishas foederis leges ingerit ad cofocianda arma prouocas,’ homo Romanus amp;;Romanorumimperator,fi S.C.creditis,quo no bis decretum eft in omnes tras mare Ionium prouincias imperium. Idem S. C. amp;nbsp;Brutus uobis porrigit, amp;nbsp;Pompeius rei maritimæ à fe-^ natupræfeétus.hucaccedûtpreces omnium fenatorum, qui partim ad me Brutumq;,partim ad Pompeiû profugêre. atqui ex pado debet Populus Rodiorû uel uni cuipia Romano ciui quoties opus eft fuccurrere. quod fi nec pro imperatoribus,nec pro ciuibus Romanis, fed pro exulibus, exteris, amp;nbsp;( utprofcriptores aiunt) damnatis noshabetisjcrgo non iam nobifcum uobis uiri Rodij,fed cum Pop. Ro. funt fœdera.nos exteri amp;nbsp;alieni à foedere,tamdiu uos b elf o per-fequemur, donee imperata omnia feceritis.hæclocutusCafiius fi-éta quadam comitate dimifit Archelaum.Cçteru Alexander amp;nbsp;Mna feasRodiorura duétores,cum illis trigintatribus nauibus Myndum peticrûtjUt Cafiium terrèrent hac audacia:amp; fuberat forte fpei non^

H nihil

DE BELLIJ

nihil,quod Mithridatem circa idem oppidum afTecuthuifi fiintha-buiffc felicem belli exitum. itaq; oftentata remigandi peritia, primo die Gnidum diuerterunt.fequenti ueró contra aduentantcs ex alto, Caßiani mirantes foluerunt à littoreipugnatumq; eft utrinq; accrri-mè. Rodij nauigijs agilibus ultro citroq; difcurrentes modo pene-trabantaduerfos ordinesimodócircumueniebant: Romani contra innixigrauioribus, quotiesaliquam prehendebantinieiftis ferrcis manibus,maiore ui prçualebât,ut in terreftri prælio.fed quia Caßi-us fuperabat nauium numero, no diu Rodij potuerut celeritate ad-uerfarios eludere,folitisq; artibus. nam cum à fronte tantum impe-’ tus facerent, moxq; fe reciperent, parum proficiebant, in arftura fe cogentibus hoftibus: roftrorum quoq; iiftus contra grauiores Romanas erantinualidi: ediuerfo Romanæillas leuiores repercutiebat indeflexo impetu,donee tres Rodiæ, ita ut erant milite plenæ, captæ funt,duæ perfraétæ fubfederunt, rcliquæ male mulétatæ Rodum rc fugerunt. Hoc cuentu ad Myndum Romana clafsis cum Rodia con flîxit,quam pugnam è môtcfpeftauit Caßius : moxq; fartis nauibus petijt Loryma, quod in aduerfa côtinente Rodiorum caftellum eft, undeonerarijs terreftres copias tranfuexitin infulam duiftu Fanij Lentuliq;. ipfe oftuaginta longis ad terrorem inferendum ornatis, tara mari quàm terra obfefsis Rodijs quiefeebat, expeétans fi forte lîoftes ferociam remitterent. at illi audenter occurrerunt denuo: amp;nbsp;tune quoq; duab. nauibus amißis claufi funt undiq;:moxq; armatis tota moenia compléta funt,qui pariter arceret amp;nbsp;Fanium à terra op-pugnantem, amp;nbsp;Cafsium à mari claffem admouentem non imparata infeftandis mœnibus.præcogitas enim taie aliquid,aftercbatfecuni turres plicatiles,quæ turn excitatæ funt.ita Rodus bis infeliciter ten-tato nauali præ]io,tcrra mariq; oppugnabatur, imparata, ut in cafu inopinato,adfuftincdosimpetus : undeapparebat breui uenturam in poteftatê hoftium,uel armis,uel fame uiéf am. nee latuit hoc pru-dentioresRodios, intercedêtibus inter eos amp;nbsp;Fanium Lentulumq; colloquijs. cùmfubito Caftius in media urbe cum leéliftimo quoq; confpeétus eft,necfcalis ufus nec ulla externa ui admota.creditu eft clàm apertas ei minores portulas à ciuibus côiunélis priuata gratia, nutricijs procurare cupiêtibus ne urbs deleret miferabiliter. Sic ea-ptæ RodoCaßius pro tribunalifub haftapræfedit, q?uellet uideri urbem armorû ui cepiftenulFoq; exercitü quiefeere , amp;nbsp;per præco-nes mortem interminatus uiolêtis ac raptoribus,ipfe nominatim ci-tatos circiter quinquagintaciues Rodiosduciiufsit:alios x x v.nuf quam comparentes mulétauit exilio.quicquid pecuniarum,auri ar-gentiq;.

CIVILIBVS LIBER fill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jdj

gcntiqbin ftcro aut publico fuit,id omne cof rafit: nec hoc contcn-tus,priuatim quoq; a dominis proferfi iüßlt ad prællitütâ diem^de-nunciato per præconcm fuppIiciö,{Ï quis aliquid occultaf eturidici-Dus ucro in præmium propofîtîs decimis,amp; ßruis libeftate.illi pri-mum celabant pleriq;, fperantcs fore ut intrauerba niinæ confifte-rent:dcinde poftquam uiderunt indicibus repræfentari præmia, pc tierunt prorogari fibi terminum. quo impetrato alij ex terra effodie bant condita^alij hauriebant è puteis,alij rurfum è foueis proferebat multoplura quàm antea. Hæfuerut calamitates Rodiorum, quibus L.Varus reliftus eft præfidio. Cafsius lætus amp;nbsp;expugnatione celeri, pecuniarum copia, imperauit tame amp;nbsp;alijs omnibus Aftæ prouin cijs,decern annoru tributa,eaq; abfq; ulla remiftione exigebat,cum nunciatum eft ei gt;nbsp;Cleopatram ingêti clafte amp;nbsp;magno apparatu naui gare ad Cæfarem amp;nbsp;Antoniu.Secuta enim iam ante illas partes propter maiorem Cæfarem,tunc longe propenfior in eas facfta eft propter formidinem qua fibi metuebat à Cafsio.illeMurcum unacum fortilsima legione amp;nbsp;fagittarijs quibufdam impofitum in l x.naues teéfasjin Pelopónefiim mifit, ur ftationem haberet circaTçnarum promontorium : quam peninfulam iam ante prædis quatum potuit abaftis Ipoliauerat.Nunc deBruti rebus in Lycia geftis dicetur,hic quoq; ad renouandam memoriam paulo altius repetito exordio. is poftquamab Apuleio copias quâtas tumillehabebat accepit, amp;nbsp;in-numerato circiter fedecim taletitôrurri milia, quæpecunia collelt;fta fuerat extributis ac ueéHgalibus Afiæ,uenitinBoeotiam:amp; S.C.iufi fus ea pecunia ad præfentem neceßitatem uti, præelTeq; cum impe-rio tumMacedoniæ turn Illyrico, tres legiones Illyricas accepit tra-dente Vatinio,qui ante ilium ei prouinciæpræfuerat: unam uero in Macedonia Caioabftulit fratriAntonij. deindehabitis deleéfibus quatuor alias confccit,utin uniuerfii odo haberet,amp; in eis plerofq; cxueteranis Celàris.adhçc multitudo equitum adefat,uelites quoq; amp;fiigittarij:deledatus etiam Macedonibus,Romano more hos exer cuit. adhuncmodumcolligent!militesacpecunias cafiis quidamê Thraciafe obtulit.Polemocratiareguli cuiufda uxor, cefoab inimi-cis maritOjfilio puero metuens,ad Brutum profeda, amp;nbsp;filium ei co-médauit, amp;nbsp;mariti theïauros tradidit. ille puerum Cyzicenis alendû comifit,donec plus otij haberet ad reducendum in paterna regiara. in his thefauris miram inuenit auri argctiq; copiam, unde numifma fignauit.demde poft aduentû Caßij,cum placuiflet ante omnia Ly-cios expugnare acRodios,primos LyciorûXanthios bello adortus cft. illifolo æquatisfuburbijs, ne Bruto aut receptaculupræbcrenc Appift«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H X aut

3^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' • ■' DE BELLIS'

aut materie,amp; ciuitäte circûquaq; cómunita,hofl:e arcebat âmüni-tionibuSjfretifoflaL. pedes profunda, latauerô pro porti one al titU: dinis, ita ut in eius margine liantes iaculis uterentur amp;nbsp;lagittis,baud fecus ac fi flumine dirimerentur nufquam uadis peruio.per earn fofi fam du Brutus conatur euadere,oppugnatores pluteis tegebanpar-titusq; exercitumin diurnas acnofturnas oppugnationis uieesjma.' teriem c longinquo,ut fit quando lèrió res agitur,magno ad céleri-, tatem urgentium clamore comportabat, nihil ad fummam conten-tionem laboremq; fibi reliquum faciens.quamobrem licet primutn uideretur,.aut nihil effeélurus prohibentibus hoflibus, autuixpoft multos menfes expugnaturus, tarnen intra paucos dies abfoluit nc -, gotium.inclufos enim amp;nbsp;èmœnibus pugnâtes partim machinis opt pugnabat eminus,partim admotis ad portas conortibus^quas ubiq; mutabat continue.illi recentibus femper felsi ac làucij refifletcs,du^. rabant tarnen quandiu non deflituerentur munitionibusmtuero amp;nbsp;illæ corruerunt, amp;nbsp;turres machinis perfraétæ funt : Brutus id quod futurum erat animo præcipiens,iulsit portarum obfelfores abfccde. re:quodXanthij rati faéfum cuftodum negligentia, noéfu cum fach bus eruptionem fecerunt in machinas.accurrentibus autem ex com pofito Romanis cohortibus, illi confeftim ad portam refugiebant: quamiam cuftodes clauferant,timentesnehoflis fimul cumfugien* tibus irrumperet. ibi excluforum magna ftrages eft édita, necmulto poft reliqui rurfum eruperunt circa meridiemrepulfis ftationarijs, incenderuntq; uniuerfas machinas : cumq; porta tunc pateret propter cafum præteritum, cum oppidanis irruperunt Romanoru cir-citer M M. irruentibusq; confertim cæteris,porta repente in eos de-cidit,fiue Xanthiorum opera,fiue fponte abruptis per quos demitr tebatur funibus.itaq; Romani quotquot irruperant,partim oppref-fi funt, partim interclufi, cum non ualerent earn abfq; funibus fub-ducereipctitiq; fiiperne à Xanthijs,uix tandem in propinquu forum euaferunt, ibi grauitcr infeftati à lagittarij s, cum ipfi nec arcus ullos, haberent nec iacula,in Sarpedonis lacratam ædem ne circuueniren turrefugerunt.IntereaRomani qui exclufi fiint,dcinterceptisanxie foliciti. Bruto circumcurlàntelocis omnibus nihil non tentabant, cum nec portam ferrata quirent diflringere, amp;nbsp;fcalas ac ligneas tur-rcs amififlent incendio : attamen alij fcalas faciebant ex tempore,alij ceruos admouentes mœnibus pro Icalis cis utebantur, quidam uncos addentes refttbus eiaculabantur in moenia,amp; quoties aliquis in-fixus hæreretlubrcpebatper eas. Oenandenfes autem uicinihoftes amp;ideo tunc Brutifocij, per abruptafaxorufeandebant; quos mox

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Romani

CrViLIBVS LIBER TUI

Romani laboriofe æmulati fiint: 8ó multis dilapfis fallente ueftigio, nonnulJi fuperatis mœnibus aperuerunt portulam, ante quam ual-lum erat ex denfis præacutis fudibus « bis adiuuatibus audacifsimus quifq; tranfcedebat, donee iam auéti numero portam aggreßi funt diffringere nullis intus munitam laminis:foris quoq; alijs pari cona tu exaduerfo idê agentibus. cumq; XanthiJ magno clamore eos qui ad Sarpedonis refugerant inuaderent, hi quiintus amp;nbsp;foris porta dif-fringebant illis metuentes, tanto furoris impetu cam perfregerunt, ut uno agmine occidente iam fole irrumperent édita ingenti cócla-matione, ut hoe fignum effet his qui interclufi fuerant. capta urbe Xanthij fc intra priuatas ædes ïiias recipiebantj, amp;nbsp;carifsimû quenq; necabant ultro præbentemiugulum:cxortoq; eiulatu maxirao,Bru tus putans direptiones fierijmilitem per præconcs cohihuit.ut uero exaftius rem cognouit^miferatus uirorum ad libertatem natorû ge-nerofàm indolem,ad pacem eos inuitauit per nuncios.quos illi telis immißis repulerunt, amp;nbsp;contrucidatis prius fuis omnibus,atq; in ro gos compofitis,fubieftaflämapoftremos feipfiiugulauerunt.Bru tus facras çdes ab incendio feruauit quotquot poterat,Xanthiorum mancipijs tantum potitus eft,exingenuorum uero numero uix c l. mulierculis,quibus uiri percufforcs defuerant.atq; ita Xanthios ter tio turn libertatis amor ipforum manibus perdidit.nam amp;nbsp;ab Harpa lo Medo Cyrimagni duce oppugnatiuitammaluerunt quàm libertatem perdere,amp;S pro fcpulcro eis tunc fuit tota ciuitas non fuccur-renteHarpalo.Sub Alexandro quoq; Philippi filio limilis cafus eos abfumpfit,nô fuftinentes ne illius quidem tot terrarum domini im-perata facere.Brutus inde ad Patara defccndit,urbê quæ naualeXan thiorum uideripoterat: obfeßisq; denunciauit, ut imperata omnia facerent, aut cladem qualis Xanthiorumfuit expeftaret: adduélis e-tiam eaptiuis qui deploratafuafortuna hortarenter eosad meliora conßlia.quibus eu nemo Patarenfiumrefponderet,Brutus eius diei reliquum ad deliberandum eis coneeßit, atq; ita abijt. fequenti mane reduxiteo copias, oppidaniè mœnibus acclamabantfe faéturos quiequid jmperauit, fîmulq; porta aperta eff. ille introgreffùs nec lùpplicio quenquam affecit,nec egitin exilium: fed aurum omne ar gentûq; publicum adfedeferriiußit,priuatorum quoq; exegit afin gulis,ad exemplum Caßij muléfa propofita contra faciêtibus,amp; in-uitatis indicibus præmio.illi ita ut iußit fccerunt. Seruus autem quidam aurum à domino abditu prodidit,amp; centurion! ad id miffo in-dicauit.cumq; omnes domcftici ducerentur,dominus filuit : mater uero illius,ut cum feruaret, fequebatur damans,à fe aurum abfcon-H 3 ditum.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CE BELLIS

ditum.leruus fuper ca ré interrogatus,akeram mentiri,alterum au-. rum celafle coarguit. Brutus laudata tum iuuenis patictia, tu matris pietate, ambos cum auro dimifit incolumes : feruum qui præter æ-quum heris infidias llruxerat,in crucem egit.eodem têpore amp;nbsp;Lentulus miflus Andriacam, quod Myrenfium nauale eft, rupta catena qua os portus claudebatur,ad Myra afcendit. amp;nbsp;oppidanis impera/ ta facientibus poft exaétam fimiliter pecuniam ad Brutum redijf.cu uniuerla Lyciorum natio legatis ad imperatorem mifsis auxiliuin amp;nbsp;pccunias pro facultatibus pollicebatur.illc tributo eis indidto, Xan-thiorum ingenua corpora domum rcmifit, Lyciorum claflem uni-uerfâm cûalijs nauibus Abydumnauigareiulsit. quoipfeterreftres etiam ducebat copias, prætlolaturus ibi Cafsium ueniêtem ex lonia, ut fimul traieéto freto Seflum pctercnt.Murcus interim circa Pelo-ponnefumftansjutclaflepræteruehentem Cleopatram inuaderet, ubi cognouit earn tempeftate affliétam in Africæ littore, amp;nbsp;naufrage ligna undis deferri ufq; regionem Laconicam,ne cum tanta daß fe otium ageret,traiecitBrundifium,amp; occupata infula quæibi por tum efficit,prohibuit ne tranfueheretur in Macedonia reliquus ho-flium exercitus,néue comeatus eo deportaretur.hunc Antonius nauibus logis quas paucas habebat oppugnauit, atq; ctiam turribus in rates impofitis:fimulq; excrcitum onerarijseuchebatalijs poft alias, obferuato fecundo uento,he interciperentur à Murci nauibus.cûq; ægrè bellum procederet, auxilio uocauit Cæftrem cotendentem na ualibus prælijs cum Sex. Pompeio circa Sicilia de imperio eius infu-læ. cuius Pompeij res ita fe habuerunt. hic minor Magni fi li us, pri— mùmcontemptus eftàCæfare inHifpania,utadolefcensrerumim-pcritus amp;nbsp;proinde nihil moliturus arduu : uagabaturq; circa Ocea-num cum paucis latronibus,ignotus adhuc nec pro Pompeio habi-tus.pluribus deinde ad id latrocinium coeuntibus,iam ualidam ma-num circa fe habens,quôd Pompeium fe efîe oftendit:moxq; quot-quot antea patris fratrisq; militiam fecuti tune uagabantur, quafi ad fuum dueem confluebant:ad quem amp;nbsp;Arabio uenit ex Africa ditio-ne paterna exutus, ficut antea docuimus.ad hune modum copijs au étus,non iam pro latrocinio rem gcrebat,Pompeij nomine Celebris f)er totam Hifpaniam prouinciarum amplifsimam: quam magna ce eritate percurrit,huc ftluc uolitans,nufquam audens cum Cæfaria-nis congredi. de hisrebus edodus Cæfar, adeum debellandummi fît Carinatem cum maioribus copijs. il 1 e quoniam expeditiores circa fe habebat, crebris hune fatigauit aflultibus, fubinde fe in tutum recipiens,quippc iam potitus aliquot oppidorü ac urbium fi bi fidis receptacu

CIVILIBVS IzIBER IIII

receptaculis. turn Cæûr ad id bcllum gerendum fucceflörem Cari « natimifit AfiniumPolIionem:quo rem cunélantius gerente,amp; oc-cifo Cç{arc,Senatus Pompeium reuocauit.ille Maßiliam profcétus, difpiciebat quidinterim apudVrbcm fieret, amp;decreto fibimaris imperio,eadem poteftate quam prius pater ipfius habuerat,non re-dijtquidêin patriam,fedarreptis nauibus quotquotin diuerfis por tubus inueneratj cum eis foluit exHifpania.quo temporeTriumui-ratu exorto nauigauitin Siciliam : amp;Bithynicu nolentem fibi decedere infula, armis oppugnauit, donee profcripti Hirtius amp;nbsp;Fannius eo delati perluaferunt Bithynico ut Pompeio cederet Siciliam. Sic illeibirerum potitus ufus eft, opportunitateinfulæimminentis toti Italiæ,clafsiumq; amp;nbsp;exercitus,uel eius quêpridcm habucrat,uel col-leéticij ex profcriptis ciuibus eorumq; mancipijs,aut ex bis Italiæ ur bibus, quæ pofi; uiéloriam nouis colonis deftinatæ fuerat. bis enim nibil crat abominatius quàmTriumuirorû uidtoria,lt;amp; quantü po-terant dam repugnabant,profugi è patrijs quas deploratis babebat, amp;nbsp;ad Pompeium confugientes propinquumfimul ac gratiofiim a-pud omnes eo tempore, babebat autem circa fc homines rei mariti-mæperitosjtum Afros tum Hifpanos, utiam amp;nbsp;ducibus amp;nbsp;nauibüs amp;milite amp;nbsp;pecunijs polieret. quibus rebus auditis Cæfar mißt Sal— uidienum cumclaflè, quafi obiter debellaturumPompeianos, iplè per Italiam iter fecit occurfiirus illi ad Regium. Pomp eius autem bo iFi obuiam cum magna clafle profedus efi:, ita ut in aditu freti circa Scillam naues concurrercnt,Pompcianæ agiliores amp;nbsp;melius inftru-élæfbcijs naualibus.Romanægrauiorcs amp;maiores,eoq;impeditio res.buc accedebat folita eius freti flud:uatio,reciprocantibus undis, amp;nbsp;afluetos minus quam alteros turbantibus.nam Saluidieni milites nee in uefligio firmiter hærere,ut in re infolita, nee remis uti pote-rant,nee clauos moderari pro arbitrio:qua re turbati fub uefperam demum figno audito fe receperunt priores, mox amp;nbsp;Pompeius rece ptui cecinit.nauium amiffarum utriq; par fuit numcrus,laceras ac fa tifcctes Saluidicnus reßrtijt,{ubdud:as in portum freto proximum, nomine Balarum.Cçïàr ucro fuperueniês ipfc Reginis ac Vibonen-fibus fidem dedit fandifsimam fore ut eximerentur è numero deftï natarum in uiéforiæ præmium. bos enim maxime timebat ut freto nicinos. accitus autem trepidis nuncijs Antonij, nauigauit ad eum Brundifium,relid:a ad finiflram Sicilia, quam cum Pompeio in ali-' ud tempus diflulerat.cuius aduétum Murcus ubi didicit,ne circum-ueniretur Antonianis cum Cæûrianis fe coniungentibus,pauïum à Brundifio digreflüs, in trafitu obferuabat oncrarias quæ exercitum H 4 exeo

3^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

ex eo littore tranfportabant in Macedonia.quæ deducebantur qui-dem à triremibus,fed multo magis à uentis profperis ad fecuru cur-fumadiutæ funt,utfüperuacuumfaeritdeducentiû officium. Mur/ eus fruftratum fe dolens, nihilominus conatus eft in reditu interci-pere uacuas.illæuero amp;nbsp;tune, amp;nbsp;rurfumoneratæalio milite, plenis uclis euaferunt, donee uniuerfus exercitus cum Cæfare Antonioq; tranfueélus efi. Murcus quamuis fortunam iratam fibi putaret, nihi lominus expeétabat,dumcômeatus,autapparatus,aut tironesreces conferipti traijcerent,infefians quantum poterat.id agenti Domitius Aenobarbus ut cômodifsimus à Cafsianis cû nauibus alijs quin-quaginta,amp; legioneuna, fagittariorumq; præfidio mifTus efi. nam quoniam comeatus Cæfarianis aliunde non adra'odum præbeban- • tur,placuitarcerequo minus fubueherétur exitalia. Dumbilongis centumquinquaginta nauibus,amp; minoribus pluribus,iufioq; exer-citu traieélum eum infefiant, Ceditius amp;nbsp;Norbanus quos Cæfar amp;nbsp;Antoniuscum oélo legionibusin Macedoniampræmiferant,indc per montana uerfusTbraciam ftadiamillequingenta emenfifunt, donee ultra urbem Philippos profeâ:i,fauces Torpidorum amp;nbsp;Sala-pæorum,quæin Rafcupolidisditionefunt,occuparunt,per quasfo las ex Eurbpa Afiampetentibusnotumiterpatet:amp; hoc Cafsianis Abydenum fretum traijcientibus primum impedimentû obieéfum fuit.isRafcupolis amp;Rafcus fratres erant ex regio Thracumgenere, unius ditionis principes, qui turn fententijs defbcietate uariabant, quod Rafeus Antonianas,Rafeupolis Cafsianas partes foueret, fin-guli eu ter millenis equitibus. cæterùm Cafsianis de ratione uiarum percontantibus, Rafeupolis ait: earn quæ per Aenum ac Maroniam fert, compendiariam,publicam, amp;confuetamefiepetentibusfauces Salapæorum,tunc ab hofie occupatas amp;nbsp;proinde imperuias, cir cuitum uero triplum efie, eumq; dimcilem. illi rati boftes non tam id agere ut fibi præcludantur itinera,quàm ut ipfis in Thraciapara-tior fit copia comeatus quàm in Macedonia, uerfus Aenum amp;nbsp;Ma-roniammoucrunt,atq; indepetieruntLyfimachiâamp;Cardiam,quç urbesceruicêCberfonefi uelutportç occupant, inde altero die per-uenerunt ad Melanem finum,ubi percenfentibus copias copertum efi: præfio efie legiones undeuiginti, Cafsianas nouem, Bruti uero oéfo,nullam integram,fedquibus duæ fupplementi uiceaccederet, ita ut in uniuerfum efîeht circiter oéloginta feutatorû milia. equitû ueroBrutus habebat Gallorû Lufitanorumq; quatuor milia,Thra-cum Illyriorumq;, ParthienorumTbefildorumq; duo milia: Cafii-us Hi/panorum amp;nbsp;Gallorum duo milia i Ûgittariorum equefiriu ex

Arabia

O

C I V I L ï E V -L I B E R 11 I I

Arabia,Medïa,Parthia, quatuor milia. Seqüebatur amp;nbsp;fodj reges ac tetrarchæ ex Gallogrçcia,prçter pedeftres alias copias ducetes equU turn quinque milia.Hic fuit numerus Caßianorum ad finum Mela-nem,amp; Eis in prælio funt ufi-.reliqui alijs diftcntifuerc negotijs. Lu ftrato deinde ex more exercitu,promiflum donatiuu militibus qui-bus debebatur reprælèntatum eft,quandoquidem abundè curatum fueratutpecuniæfuppeterent, amp;opus erat fauorem largitionibus quçrere, præfertim ueteranorum qui pl eri q; militarant ïub Cælâre^ ne ad confpeéfum aut nomen iunioris Cæfaris mutarentur eorum animi: qua de re uifum eft eos pro condone alloqui. moxq; fugge-flum in tribunalis fpeciem extruéfum eft: quod poftquam imperato res confcederunt cum foils fenatoribus,amp; copiæ tum propriæ, tum auxiliäres inferiore loco circuftiterunt : lætifsimus utrifq; fuit con-Ipedrus mutuus,quod uideretur nihil firmius aut ualidius: impera-tores etiam audadafubijt amp;fpes concepta examplitudine exerdtus, quæ prima fuit fiduda.foletenimlpes comunis cociliare homines, cumq; magnus elfet ut in tanta multitudine ftrepitus, per præcones amp;nbsp;tubicines indidum eft ftlentium:amp; ubi tandem cóuIuerunt,CaL fius ( nam erat natu grandior ) paululum extra ordine progreftus, licexorfus eft: Comune periculu comilitones primus nobis admu-tuam fidem gradus eft : conciliant nos amp;nbsp;præftita quæ polliciti fue-ramus,quodcertifsimûfideifignum eft:adhæcquæcunq; promit-timus in pofterum. Ipes auttotain ueftrauirtute fita eft, amp;nbsp;in nobis quos in hoc fuggefto uidetis tot ac taies uiros fenatorios.adeft amp;nbsp;ap paratus(utfdtis) plurimus,cômeatus,arma,pccuniç,claires,auxilia turn è regnis, turn è prouincijs. itaq; quorftim attinet uerbis hortari ad alacritatem amp;nbsp;concordiam, quos amp;nbsp;apparatus amp;nbsp;res confoda-tç conciliant? quod autem ad calumnias duorû inimicorum attinet, intelligitis eas exaftiftimè, amp;nbsp;ideo nobis próptam nauatis operam: uiftim eft tarnen etiam nunc earn caufàm attingere,quo magis appa^ r.eat honeftißimu ac iuftifsimum hoc noftrum gerendi belli propo-fttum.Nos enim Cæfàrem bella gerentem noftris ueftrisq; armis amp;nbsp;noftro dudu multum eueximus, amp;nbsp;conftantesin eius amicitiafui-mus,nequis putet eum à nobis fublatum obinimicicia.ubi uero pax redijt,accufandusueniebat, non à nobis quihonoribusfruebamur turn quoq;,fed à legibus amp;nbsp;republica,cùm iam nec leges,nec fenatuf confulta,nec plébiscita uigerent:quæ omnia maiores noftri forma-uerantjcum fugatis regibus iureiurando amp;nbsp;deuotionibus fe obftrin xerunt, ne unquam pofthac ferrent regiam potentiam. id iufiuran-dum ne uiolaretur,nos eoru pofteri uetuimus, amp;nbsp;diras à nobisipfis aber unci’

370 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS • ‘

abcruncauimus, nonlt;lifsimulädo diutius ut penes unicum uirum, quamuis nobis amicum amp;nbsp;cômodum, eflènt pecuniæ publicæ atq; cxercitus, ut magiftratus amp;nbsp;prouincisè non à S.P.Q^R. led ab illo pc tercntur amp;nbsp;accipèrentur,mutatis legibus,omni autoritate populi in dominum, omni poteftate fenatus in imperatoremtranslata, ea uos fortafle non fatis perfcnfiftis qui folam cius uirtute bellicam mira-baminimunc uero facile uel ex ijs quæ ad uos proprie pertinet in tel-ligetis. uos enim eftis populus, in bello parentes legitimis ducibus: in pace uero uelfrum eftius fulFragiorum: fenatus ideo præconful-tat,quo minus uos fallamini. ueltris comitijs, fiue tributis,fiue cen-turiatis,creantur Coss, tribuni plebis,pfætores. u eft ra funt indicia, à uobis prçmium aut pœnam expelt;ftamus,quotquot magiftratû re -éfe autlecus gerimus. atq; ita dum uos ciues repeditis pro fuo cuiq; meritOjimperiumnoftrumad fummam felicitate peruenit,dum ho nores dignis confertis, illi contra bonorum uobis referiit gratiam. pro hac ucftra poteftate Scipione feciftis cofule, quern Africanu co-* gnominaftis in uirtutis teftimonium : amp;nbsp;tribunos plebis creaftis anlt;* nuos ueftro arbitratu,qui ft ita ucftra utilitas poftularet,nobis inter-cederent.amp;quid opus eft cnumerare quæ ipfi fcitis ? Ex quo autem Cælàr potetiam arripuit, nullum magiftratum,non prætorem, non Cos. no tribunos plebis creaftis ueftris fuftfagijs,nullius uirtutitu-1 iftis teftimoniu,nec earn potuiftis præmio teftatam reddere.In fum ma,nemo uobis pro accepto magiftratu præfe(fturâue,nemo pro iu dicio fentêtiaq; fadus eft debitor.amp; quod omniu fuit miferrimum, ne à tribunis plebis quide iniuriam arcere potuiftis, qui ucfter pro-prius magiftratus eft, ueftro decreto làcrolàndus : fed bos quoque quorum poteftas alijs foiebat elfe refugio, uidiftis facro magiftratu cum lacra uefte Ipoliari per iniuriam, indemnatos amp;nbsp;ad folum naan datum uniustquiaueftramuicem dolentes üift funt obftàrequibuf-dam regem ilium appellare uoletibus, quod amp;nbsp;fenatus propter uos tulit ægerrimè. tribunatus enim non illorum fed uefter magiftratus cft.led cum non polTent accufare bomine amp;nbsp;iudicio liftere propter excrcitus quos habebat,lt;S: ipfos ad fe traduftos à rcpublica,quo fo-lo modo poterant,ftatuerunt arcere tyrannide,in uitam eius conlpi ratione falt;fta.fic enim opus erat,utres placcret optimo cuiq;, à pau-cis tarnen conficerctur.id ubi faift urn eft,cótinuo fenatus comunena fententiam aperuit, turn maxime cum amp;nbsp;de præmijs tyranicidis de-cernendis agebatur.fed cobibente Antonio, cauendi tumultus f ut uideri uolebat) grâtia, cum nos quoq; nullum honeftius præmiuna duccremus,quàmutilitatcmpatriæ,nonplacuitignominia notari Cçlàrcm,

CIVILIBVS LIBER IUI

Cçfâren.i,libertate cotentisttantùm obliuio præteritorù décréta eft, amp;nbsp;decreto diferte additum,eain cçdem non cfle obnoxiam iudicio. nec multo poft Antonio plebem contra nos exafperante concioni-. busjftnatus amp;nbsp;prouincias maximas amp;nbsp;exercitus nobis dédit; iuftitq; ut quicquid terrarum à mari lonio patet ufq; Syriam^noftra impera ta obferuaret: utrum ut tanquam fceleratos punirêt, amp;nbsp;tanquam bo micidas facrata purpura uirgisq; infigniret ac fecuribus? qua de eau fa amp;nbsp;Pompeium iuuenem, quamuis eius confpirationis expertem, tantum quia Magni qui primus arma pro repub. fumpferatgt; effet fi-lius,amp; quia paululum tyrannidi obftabat latitans in Hifpania^reuo-caruntab exilio, decrctumq; eft eipaternorum bonorû pretium ex ærario,amp; maris imperiû infuper,ne fine magiftratu effet fautor rei-Îmblicæ.amp;quodamplius fignum uoluntatis fenatus approbatiq; luiusfacinoris requiritis?nifi ut uerbis etiam id profiteatur.amp; faci-etjdifturus eadé quæ nos,fimulq; referet uobis amplifsima prçmia, cumprimumintegrum fuerit. nunc enimin quo ftatures eorû fint Icitis.profcribuntur indemnati^ bona eorû publicatur,indilt;fta eau-fa occiduntur in domibuSjin uijs,in templis,a militibus,à mancipijs, ab inimicisjèpenitifsimis latebris extrabuntur, perquirunturubiqj àperfeeutoribus nequis effugiat. inforo quo nunquamboftium ca pita,fed arma tantum amp;nbsp;roftra nauium referebantur, confularium, prætorû, tribunorû plebis, ædilium, equitümRomanorum capita propofita fpeéfantui'jamp;borum maleficiorum repræfentantur præ-mia. Cômota funt enim omnia amp;nbsp;eruperunt quæ prius fuppurata la tebantjdum repente arripiuntur quilibet,exoriuntur uaria Uxorum amp;nbsp;filiorum fcelera,amp; libertorum ac man cipiorum,tanta etiam mo-rumpeftis Vrbé inuafit : atq; borû omniu malorû antiftites prima-r ij funt ipfi T riûuiri,fratrû fuorû et auûculorû amp;nbsp;tutorû proferipto res.Fertur olim Vrbs noftra capta à feris Barbarorû nationibus,nul lorû tamê Galli abfcidebat capita, nec illudebat occifis, necinuide-bât latebras autfugaboftibus: nec ipfi unqua in ullam bello captam urbem itafæuijmus', aut alios fæuiffe audiuimus, ut nuncindignifsi mè traâatur V rbs non uulgaris fed rerum domina,idq; à magiftratu creato ad conftituendam amp;nbsp;corrigendam rempublicam. quid ta le fecitTarquinius?quem propter unam mulierem uimab amatore paflàm noftri maiores regno expulerunt,amp; ob unum facinus no fu-ftinuerût fub regibus degere inpofterumamp; poftea nos ó ciues ap-pcllamur fcelerati à Triumuiris,qui fe aiunt ulcjfci Cæïàrê,cùm pro-fcribantamp; eos quinecin Vrbe erant, cùmille occifus eft,quorû pie rofq; hicuidetis,propter diuitias,aut genus,aut mente reip. amante proferiptos

de bellis

profcriptos. qua ratione amp;nbsp;Pompeius nobifcu profcriptus eft, qui nobis facinus patrantibus erat in Hiïpania:fed quia patre prognatus erat amate reipublicæ, à fenatu reuocatus amp;nbsp;imperator toto mari fa ófus.Triumuiris profcriptione dignusiudicatuseft.Quidmulie/ res,etiamne confpirationis in Cæfarem fuere cofciæ? quarum bona profcriptafunt.quidplebeij homines?quicquidfùpradecemmyria des in bonis habent profiteriiufsi,mutöa propofita ni faci3nt:qui-bus tarnen nouis exadionibus neidquidem aflequuntur, quodad debitum militi donatiuu perfoluendum fatis ßt. nos uero qui nihil contra ius ac fas egimus,amp; promifîà reddidimus præmiajamp; alia ma iora parata habemus.adeo fortuna quoq; noftris afpirat partibus,ut iudioribus.fed non minor refpeéfus debet elle quid homines de uo bis iudicent,præfertim ueflri ciues,quorum militadis aufpicijs, qui cum laude confulatum geflerunt, quos nunc non ob aliud crimen quàm quod reipub.faucant,uidetis coaélos ad nos profugere,amp; no bis fe coniunxine, pro nobis uota faduros in poderum, amp;nbsp;noflras partes fecuturos. multo enim iultiora præmia feruatoribus eorum pollicitifumusperpræconeSj quàmTriumuiri percuflbribus .nec uident homines infanijuos qui unius Cçlàris dominatûfùdulimus, minus laturos eum ufurpari à tribus uiris, fed potius imperium red dituros populo iuxtaformamreipub, permanus acceptamàmaiori busi.cum igitur in hoc bello non idem utrorumq; fit propofitu, fed illi potentiam ac tyrannidem afFelt;dent,cuius iam dederuntifta profcriptione fpecimcm egregiummos uero tantum libertatempatriæ tueamur,contenti,ut par efi, çquo cum priuatis ciuibus iure uiuere, meritodijs hominibusq; uideri debetnofira caufaiufiior. nec eft quicquam quod in bello maiorem fpem quàm fas amp;nbsp;ius faciat.ne ue ro moueat quenquam quod aliquando militant fiib Cæfare.nam ne tunc quidem eius, fed patris fecuti funt aufpicia: nec ftipedia dona-tiuaq; à Cæfàre acceperut fed à republica : quando ne nunc quidem Caftij Brutiq; exercitus eftis magis quàm Pop.Ro. nos uero comili-tones ucftri fumus, imperatores Populi Romani, quod fi hoftibus cadem quænobis mens effet, liceret omnibus tuto arma deponere, amp;nbsp;exercitus fuos reipublicç reddere,utilla in comune confulat.dc fi placet liæc conditio,huc inuitamus eos.fed quoniam no placet, nec integru eft illis propteriftas profcriptiones aliaq; facinora earn ad-mittere, eamus comilitones amp;: bona fide ferioq; militemus fenatui Populoq; Romano,amp; nihil nifi libertatefpedtemus. Conclamatum eft.Eamus,omnibus utfequocunq; duceretpoftulantibus.quaala-i critate lætus Cafsius, filentio per præcones fafto, fic exorfus eft de-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuo.

CrVILIBVS LIBER IIII nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;575

tïuo.Dij quitus iufta Bella curç funt,pro Bac fi Jé uobis commilito« nes faxint bene.quod ueró ad bumanam ilfipefätOfü pf öüidèntiam attinet,quanto res noftræ potiorés firit quam boftiumj nüc difcité. numero legionu pares fiimuigt;qüamüis ttlultis locis f eliqüimus op-portuna præfidiarequitatu claßibus logé præualemüsy fiéut amp;nbsp;au xilijs quç mifla funt ab omnibus ufq; ad Parthorum régna pertincn tibus regibus amp;nbsp;nationibus. höfieni à fronte tâtùm habemus, illi amp;nbsp;atergÓjPompeiumfocium noftruin SiciliajMurcum in lonio mari . Efi amp;nbsp;Aenobarbo fua claßis præterq; nauales foei os plurimos duæ 1 egiones, amp;nbsp;fagittarioru manus,qüibus infefia hofii reddit maria, cum nobis à tergo terra mariq; pacatafint ómnia. pecuniæ èef-tc,quas quidam neruos belli uocant,iftisnullæfùnt, necpérfolue-runt quod promiflum eft excrcitui. prouentus cx profcriptionibus no refpóditexpeéï:ationi,quod nemo bonus poflefsiones inuidio-fas uelit emere.' nee aliunde quiequam redit, exhauftafèditionibus, cxaélionibus amp;nbsp;profcriptionibus Italia.nobis ueró multó ante pro-ipeélü efijUt amp;nuneabundêfuppetant omnia, amp;nbsp;moxalia uobislar giri poßimus,rurfumq; alia prôuinciæreliéfæàtcrgo fuggeränt.co meatus autem,quç prçcipua difficultas efiirt magnis exercitibus,illis ex fbla Macedonia petendi funt regiorte montana,amp; non laté paten te Theflalia, idq; terrefiri fiibueftione cumlabore maximo^quos fi cx Africa petierint aut Lucania uel Apulia,intercludet omnia Pompei us cum Murco amp;nbsp;Aenobarbo.nobis ueró amp;nbsp;iam nüc funt, amp;nbsp;co portatur quotidie nullo laboreper mare ex omnibus infulis amp;nbsp;pro-uineijs quæ Thraciam interiacent amp;nbsp;Euphratem fluuium:idq; nullo prohibante, cum nihil hofiileà tergo fit. itaq; penes nos erit uel cito decernere,uel trahedo bellum fame hoftem premere.hæcfimt commilitones quæ humana cura uobis prouifa funt,reliqua amp;nbsp;à ue-ftra uirtute amp;nbsp;à Dijs propitijs expeéfandafunt. nos uobis præterea quæacccpifiisperfoluemus quicquidpromifimus,amp; ficutuefiram fide donatiuo benigne penfauimus, ita maius opus uiftoriæ dignis præmijs profequemur DiJs uolentibus.amp; utiarn nunc libenter eatis quó res poft ulatj quia contionem alacrem uideo gt;nbsp;addemus mox ex hocfuggefiö,militi millenos amp;nbsp;quingcnos a-—s, ceturioniquincu-plum, amp;nbsp;tribuno pro rata portione^Hæc locutus, amp;nbsp;conciliato fibi milite rebus,uerbis,atq; largitionibus, cocioncm dimifit.illi tarnen aliquandiu manlerunt ibi acclamantes tam ci quam Brutö,amp; polli-cetes, ut par erat,fi.renuam operaffi, moxq; donatiuum annumera-tumefi: fingulis,amp; nonnihil additumfortifsimo cuiq; eXüarijs occa fionibus, ut quiq; priores acci

374 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLIS’ ■

paülo poß amp;nbsp;imperatores fecuti lïint.eo tempore aquilç /üper-nèdcmiflæargcnteas figniferorüaquilasinfiderunt tundentesro-r ârisjuelutquidamtraduntjalis protegentes; permanferuntqj in ex-; ercitu, alentibus impcratoribus ex publico, donee pridie pugna-tum ell auolarüt.duobus deinde diebus per oram finus Melanis cir cundudijAenum peruenerunt amp;nbsp;inde Dorifcum,aliaq; oppida ma ritima ufq; Serrium promontorium. inde ad mediterranea deflexc-runt:Cimbrum ueró cum clafle legion eq; una amp;nbsp;nónullis fagittarijs oram legere iuflerunttquæ olim fuerat defertißima, quäuis culturæ apta, quo'dThracesabßinerentamari, necadlittora defeenderent metu præternauigantium. deinde à Chalcidenfibus cæterisq; Græ-cis rei maritimæ alTuetis occupata, floruit agricultura fimul amp;nbsp;exte-rorum cômercijs,cùm Thraces quoq; gauderent elîe quoferecipi-antèmontibus, donee Philippus Amyntæ filiustum Chalcidenfes tüm cæteros alio migrare iußit,ut nihil aliud præter templorû areas ibi uideatur.hanc igitur oram rurfum defertam Cimberlegens,ut ei mâdatum à Cafsianîs fuerat, opportuna caftris loca dimetiebatur amp;nbsp;defignabat, itidemq; flationes aliquot nauibus, utNorbani exerci-tus feruare Sapæorum fauces iam fuperuacuum ducens ^inde abfce-deret : quod amp;nbsp;faefum efl. Norbanus enim quàm primùm clafsis in cîs locis conlpeéfa efl faucium præfidio timuit : uocabatq; ad fe Ce-dîtium è Turpilis ut propere fuccurreret.qui ubi fe cum illo côiun-xit,Caßiani T urpilorum fauces feeerunt flbi peruias.eo dolo depre henfo Norbanus Ceditiusq; Sapæas obtinuerût ualide, amp;rurfum ademptus efl Caßianis tranlîtus: fimulq; conciderunt eis animi, ti-mentibus ne opus fltiam illam dilpendiofàm uiam inire quam con-tempferant, amp;nbsp;iter emenfum repetere, uergente iam anni tempore, ita folicitis Rafeupolis indicauit, elfe circuitû præter ipfum Sapæo-rummontemdierumtrium,inaccefîumhominibusadeam diem, ob rupcs,aquæ inopiam,faltusq; dcnfifsimos.quod fi non pigeât a-quamfecum ferre,amp;uiam anguflammunirequantum fufficiatad tranfitum, non fore confpicuos ne auibus quidem propter conden fitatem arborum. quarta uerô die uenturos ad Harpeflùm fluuium, quiinHebi’umincidit.indePhilippos iter effeunius etiamdiei.quo, ubi peruenerint circumuéturos hoflem,ut nullum eflugiu ei pateat. placuithocconfiliumutinrebus difficilibus, maxime quodfpcra-rentin poteflatefehabituros inclußs in medio tantas hoflium copias.ergo præmittitur pars quædam,cômiflà cura muniendç uiæ L. Bibulo ôô Rafeupolidi. illi magno labore pergebant tamefeflinè alacriter,tantomagisquôdpræmifii quidam redierant nunciantés^^

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe uidifle

CIVILIBVS LIBER I III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;575

fc uidiffe fltiuium ex præalta fpccula. quarto uero die feßi labore ac fin,iam deficiënte quamfecumferebantaqua;, reputabantprædidâ fibitriduanam tantumodo aquæinopiam, confternatiqjfubitpiH-fidias fufpicabantur,non quod non crederent nunciantibus uifiim fluuium,fedquod putarentducifeali6,moefi:os clamores edèbant, Rafeupolim quoties circûciîrïantemhortantéq; uideret, ïàxis peten tes amp;nbsp;conuicijsi Bibuloauté rogantefiippliciterutperdurarentbo nis aùibusjflüüius circa uefpera confpeftus eR a primo agminetcon clamatUmq; ut par erat hilariter prie gaudio,clamore próximis exei pientibus ufq; pófiremüm agmen.his cognitis Brutus Caßiusq; ra-ptim per eandem uiam traduxerunt exercitum reliquummec tarnen hoftem hoe iter omninO latuit,nec circüucntus eftmam Rafcus frater Rafcupólidis ex clamorefufpicatus re explorauit: amp;nbsp;utuiditmi-ratus efi per fqualeiltem ariditate uiam tranfifîç tantas copias,quam ne feris quidem putabat propter tales faltus peruiam: renunciauitq; Norbano omnia, ille cum fuis noéfu fugit èSapæis uerfus Amphiz polim: óó amboThracés celebrabantin exercitibus, alter quod per ignotas uias duxerit,alter quód eum id nó latuerit.Caßianiuero rhi-rifica audaciaPhilippos peruèriere j quo amp;nbsp;Cimber aducéfus efi, amp;nbsp;omnes copiæ cÔuenerunt.ea urbs olim Datus nominata eft, amp;nbsp;ante etiam Crenides, quód u^lwoU) id efi, fontes crebri circa eumtumu lum fcaturiat. hunc locum ut opportunum bello aduerfus Thracas gerendo Philippus munijt, amp;nbsp;appellauit de fuo nomine.fita eft urbs in prærupto tumulo,totam eius latitudinê occupans. habet à fepten trione filtuSjper quos exercitum Cafiianü traduxit Rafcupolismcr-fus meridiem eft ei proxima palus, quam mare excipit:uerfiis Orien tem ueró fauces amp;nbsp;Sapæorum amp;nbsp;Turpilorum. ex occidentali latere eampi patent ufq; Murcinum Drabifcumq; oppida amp;nbsp;Strymonem fiuuiumcirciter c c c L.ftadijs,fertiles admodum.amp;amoeni, ubira ptam dicuntProferpinam dumftoreslegeret:præfluitq; amnis Zy-gaftes, in cuius traieéfu aiunt Plutonem fregifte currus iugum, amp;nbsp;ab eo cafii Græcos nomen indidiflefluuio.eft autem decliuis eapla-nicies defcedentibus à Philippis, accliüis ueró ab Amphipoli afcen dentibus.nonlongèaPhiiippis abeft alter tumulus,quemBacchi di Gunt, ineo funt aurifodinæ quas Afylum uocant. inde ad deci-mum ftadium progrefsis offeruntfealij duo tumuli, diftantes aPhi lippis otftodecim ftadia,oéf o ueró à fè inuicem,in quibus caftrame-tati funt, Caftius in meridiali, Brutus in feptentrionali : nee amplius Norbanum cedentem perfècuti fiint.nuhciabatur enim appropinquate Antoniura,Cæfare ad Epidamnum reliélo propter ualetudi-‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Afpidw» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I z nem.-

gt;37 6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

nem.ea planicies aptißima erat comittendo prçlio,ficut colics pr^-rupti cadris metandis. nam ex altero latere paludes dagnaq; habe-bant ufq; Strymonem fluuium, exaltero afpreta nullis callibus per-uia.medium inter tumulos odo ftadioru fpatium^tranfitus erat Afi .am ex Europa petentibus,quafi porta quæda.in eo tranfuerfum mu rum à caftris ad cadra extruxerut, reliéla porta in medio,ut bina car dra unirêtur.præterfluebat amp;nbsp;amniculus,quem Gangam fiue Gangitem dicunt:a tergo erat mare,tutam dationem claßi, amp;nbsp;cadris ui-dualia præbiturum.Thafum centefimo dadio didantem babebant pro horreo. triremes ad feptuagefimum dadium in portu Neapoli-tano collocarut. hac opportunitate locorum Içti cadra muniebant Antonius interim cum exercitu raptimiterfaciebat, ut Amphipo-lim occuparet federn belli fad:urus:amp; quia munitam à Norbano in-uenitut fibi uenienti cdet receptatulo,gauifus apparatum in eareli-quit cum una legione præfidiaria,præfclt;doq5 Pinario. ipfe admodu audenter progrcdus longe, cadrametatus cd in piano, dirempta ab bode ofto tantiim dadiorumfpatio:datimq; apparuit quantopotb or edètillorumquàmbofum cadrorumcóditio.illi erant in colley bi in planicicdignabantur i 11 i c montibus, bi c paludribus: illi aqua-: bantur è fluuio,bi è puteis quos mox efioderat; comeatus illi àpro-pinquaTbafb aduebcbant,bi ab Ampbipoli per uiam c c c l. dadiorum . uidetur tarnen necedario fecide id Antonius, præoccupatis iam ab bode collibus, rcliqua planiciebumili, dagnante interdum aquis fluminis,fecudum quod in eflbfsis puteis fontes copiofi aquæ dulcis inueniebantur.ea audacia quamuis a neeeßitate profeda, bo des terruitjcofiderantes datim ex itinere tarn propinquo loca cadra, contemptim pofita. quapropter multa cadella exdruxerunt, ualloq;. acfofîà amp;nbsp;muro comunierunt, Antonianis quoq; quantum res po-dulabatmunietibus . atCaß’ius uidensinfanumimpetum Antonij, ipatium angudum inter paludem amp;nbsp;fua cadra,neglcdum prius per-munijt,nequid immunitum effet, rupibus latus cadroru Bruti pro-tegentibus,Caßianorüuerö,paludcmariq; deinccps.cæterain medio fofla ualloq; amp;nbsp;mûris ac portis interfepta erant. bæ fuere muni/ tiones utrorumq; gt;nbsp;in quibus abfoluendis dum occupantur ,uelita-tionibustantum amp;nbsp;equitum excurfionibus utrinq; faciebant uirtu-tis periculum.ut uero fuprema operibus manus ed impofita,amp; Cæ-fâr in cadra peruenit,nondum ad coflidum fatis ualidus,ledica or-dines circumuedarifolitus, Cæfàriani datim explicaruntaciem .ex aduerfo Brutus fuosindruxit in editioreloco, non defeedittamen.i non placebat enim prælio decerner e, quod ïperarent bodem labo-;

. „ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;raturum

C I V I Iz I B V s LIBER IIII nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;377

raturum comeatuû inopia.pariter utrincj; undeuiginti legioncs co-fliterantjfed in acie Bruti nonnihil adiuBum tiumerum deerat,con • trà in Cælariana erant aliquot fupcrnumcrafij .cquitum annumcra-tisutrinqjThracumauxilijs. Antonius cû Cæfarehabebat xiiiAii Brutus amp;nbsp;Cafsius x x m. itaq; multitudine uirorum^ audaciâ üirtu-teq; imperatorum, armis amp;nbsp;apparatu pulcherrimû utraq; acies fpe-élaculum præbuit : fed otiofæ per multos dies, Caßianis præliû de-treftantibus, difficultateannonæhoftemfatigarecupietibus, cû îpfis omnia fuppeterent ex Afia,amp; ex propinquo per mare fubuehe renturjbofles in regione infeftalaborarentinopia.nam neq; nego-ciatores ex Aegypto fumere quicquam poterant,fame tune oppref-fameq; exHifpaniaaut Africa Pôpeius, neq; exitalia Murcusamp; Ae-nobarbus finebant comcatus aduehi : Macedonia uero Theflàliaq; non diufufficcre poterant,quæ turn folæ aîebant exercitum. id non ignor.âtes Caßiani bellum ducebant. quod Antonius ueritus flatuit cos ad pugnam cogerercogitauitq; num poffet clam per paludem ui amefficere, ut holbbus à tergo comeatus exTbafo fubueéfionem intercluderet. product is igitur rurfiim in aci’em aliquoties fignis o-mnibüSjUt uideretur adelTe totus exercitus, dedufta inde parte no-éfesatq; dies aperiebatin paludeangufi;umtratifitum,detondensa-rundines amp;nbsp;aggerem excitans munitum utrinq; macerie ne dilabe-retur; profundiorafiernesfublicijspontibusperfummufilentium^ confpedum enim hofiibus adimebant arundines reliéfæ circa tran fitum.in hoc opusinfumptis decern diebus,cohortes expeditas no-âu raifit ; quæ occupatis ulterioribus locis aliquot natura munitis, multa cafieila uallau perfecerunt eodem tempore, ad id comentum tarn bene dißimulatum Cafsius obftupuit,amp; ut arte artem illuderet, exclufiirus ab eis cafiel 1 is Antonium,trafuerfum feptum egit per to-tam paludem à caftris ufq; ad mare,ad imitatione alterius opens c5-tinuatis fublicijs pontibus amp;nbsp;aggeribus, interruptaq; uia quam Antonius feceratjUt nec qui tranfierant fe po fient recipere,nec fubmit ti pofient eis auxilia.quod ubi uidit Antonius circa meridiem, it a ut erat confefiim cum impetu ira, fuum exercitum in altero cornu flatem uertit ad murum Cafsij,pertinente à caftris ad paludem,feri a mentafecum amp;fcalas ferens quafi hoc expugnato penetraturus ad caftra Caßiana.eos tam infolenter aduerfo cliuo tranfiier firn pef ip-fum quod utramq; aciem dirimebat fpatium currentes non tulerut Bruti milites, ignominiofiim rati, fi uiri armati aduerfarios impune præter orafua finerent euadere:amp; non expeéfato imperio, tatum ad unius tribuni mandatum irruentes in eos ex latere occiderut,quot-Afpirt«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I 3 quot

378

quot ad manus uenerc.comifloq; femel prçlio,mOxfc uerteruntad oppofitam fbi Cælaris aciem, coaftamq; terga uertere perfccuti e-tiam caftris potiti funt,quæ il I i comunia lùerunt cum Antonio,Cæ-lâre turn abfente propter fomnium,amp; eam diem cauente,utipfefcri ptum reliquit in fùis comentarijs. T um Antonius ut uidit cœptum prælium,gauifus eft quod hoftem eo compulilTet : reuerti tarnen in campum iudicauit fibi inutile, ne conuertens aciem turbaret ordi-nes.fed cotinuato ut occeperat curfu in aduerftim cliuum euafit co-temptis telisftipernèuolâtibusjdonecimpegitinaciem Cafsijloco fe non mouentem,amp; attonitam necopinata audacia. quam ubi per-rupitinftgniaufujfeptumilludtranfuerfuminuafit magno impetu, amp;nbsp;conuulfo uallojfofta oppletajmuro fubruto,ftationem pro porta oppreftit,contemptisqjmißilibus per portam introftlijt, cçteriper diruta murorum penetraucrunt. quidam etiam per ftragem cadaue rum afccnderunt:amp;hæc omnia tanta ccleritate,ut fticcurrentib.qui in palude operabantur, ipfi iam expugnatis mûris occurreret,amp; his quoq; eodem impetu profligatis compulfisq; in paludem, reuertc-rentur iam in ipfa caftra Caftij,duntaxat qui cum Antonio per mu-rum irruperant,reliquis extra murum cum hoftc confligentibus.ca ftra enim ut firma perpauci cuftodicbat,quo faciJius capta funt. iaq; etiam extra Caftiani uincebatur: amp;nbsp;cognito quod caftra fintamifia, turpi fuga difperfi funt.atq; ita æquo marte pugnatum eftjprofliga-to perBrutum finiftro cornu hoftium amp;nbsp;caftris captisrdiuerft parte Antonio poft dcuiétos Caftianosincredibili audacia caftra quo-que uaftante, multis utrinq; per uarios cafiis occumbetibus. amp;nbsp;quia latis in campis multum pulueris excitatum eft, ignorabant alteri de alteris-.tandem cognito ubi eftent,reuocabant focios.iIJi ad fuos re« cipiebat fe baiulis fimiliores quam militibus. ac ne tum quidem afpe éfuullóuefenfu dignofcebantfeinuicem: alioquin alterutri proie-éfis ftrcinis, facile aduerfarios onuftos opprefsiftct. defiderata ftint, quantum cóieéturis aftequi licuit,Caftianorum oélo milia cum fer-uis armigcris,duplo plura in exercituCçftris.Caftius exutus caftris, eo reuerti no potuit, fed curfu recepit fe in Philipporum tumulum, amp;nbsp;inde profpcéfabat quid fieret.cumq; profpeélus adimeretur pul-uerc,nec exaéfè uidebatnec omnia, nifi quod caftra amiferat. qua-propter Pindarum armigeru fiium iuftit, ut fibi perculToris prçfta-ret officium.dum is cunftatur, accurrit alius quidam nuncians Bru-tum in altero cornu uincere,amp; caftrahoftifi diripere. cui hoc tantu rclpondit:refer ei,me optare illi abfolutam uiéf oriam. Turn ad Pin darum uerfiis,quid cefsas,inquitgt;Cur no me ab hac ignominialibc

ras.*

/

CIVitiBVS LIBER fill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;579

ras ? fimulq; iugulo ferrum excepit. liæc quidam produnt de morte Caßij.alij putanteumjafferentibuslçtumnunciumBruti equitibus^ exiftimantem hoftes efle,mififle Titinium qui rem exaftè cognofce ret.amp; cum équités ut amicum Cafsij recepiflènt in medium,concla-. mantes præ gaudio, Caßium qui crederet ilium in hoftes incidifte, hoc tantum profatum^ Expeftauimus dum uideremus amicum abri pijfeceßifte in tentorium cum Pindaro, amp;nbsp;Pindarunl nufquam ui-fum poftea. quamobrem quidam opinâtur eum iniufthm occidifle dominum.Obijt Caftius natali ftio die, poftquam euentu quo dixi-mus pugnatum eft. Titinius morarum pcenas ultronea morte luit, at Brutus fupra Cafsij cadauer flens, appellabat ultimum Romano-rum,intelligi uolens, neminem pofthac fore uirtute fimilem, accu-fans fimul properationem eius amp;nbsp;temeritate,amp; ediuerfo maftum fe licitatis prædicas,qui ft curis ac moleftijs exemcrit,quæ me, inquit, ducuntad nefcio quern exitum. tradito deinde amicis cadauere, ut clam fcpcliretur,nc exercitus ex afpeéfu prouocarctur ad lacrymas, ipft cibo cæteraq; corporis cura abftinens,pernox conftituebat ex* crcitum Cafsij.Mane deinde hoftibus progreßis in aciem,ne pro ui öis haberentur,mentcm eorum intelhgens:Sumamus, inquit, arma nos quoq;, amp;nbsp;pari flmulationc dadem tegamus. ut uero inftru-xit aciem,hoftes retrocelftrunt. Brutus ad amicos lie in eos cauilla-tus eftftfti qui nos utfeflos prouocantj armis experiri nolunt. cæte-rùm qua die in campis Phibppicis pugnatum eft,etiam in lonio mari cafus mcmorabilis accidit. Domitius Caluinus Onerarijs nauibus uehebat duas legiones ad Cælarem,quarum altera ob uirtutem Mar tiæ cognomine honeftata fueratmehebat ctiam cohortem prçtoria-norum duoru milium,amp; quatuor alas equitum, aliamq; felefta mul titudinem,paucis trircraibus deducetibus.his Murcus amp;nbsp;Aenobar-bus obuiam fuit cu centutrigintalongis nauibus. eas primum one-rariæ paucæ uclis plenis eflugerunt, reliquæ repente uento uim re-mittente,in tranquillo mari errabant,diuinitus hofti traditç.inuadc bant enim intrepidcWingulas amp;nbsp;perrumpebant : nec à profequenti-bus triremibus ullum erat auxiliu, quod propter paucitate circum-uenirentur.in hoc prælio uarij cOnatus fuere periclitantiu, dum ce-leriter naues coniungunt contis ac funibus ne hoftis perrumperet. quod cum fuccederet,Murcus immittebat eis ignitaiacula: amp;nbsp;illi pa ri celeritate foluebantuincula, amp;nbsp;diffugiebantmetu incendij, atque ita rurfum exponebantfe roftroru ilt;ftibus,aut circumueniebantur. ibiindignati milites præfertim Martij, quod cum præftarent robo-re,inulti périrent,alij ftipfosinterficiebantno cxpeciato incendio:

I 4 alij

DE BELLIS

ali j triremes hoftium infilientes, rauka faciebant ac ferebat fortiter: nauesquoq; femiuftulatædiu iaélabantur onuflæueâ:oribus,alijs igné, al ij s fame fîtiq; pereuntibus.quida antennis aut tabulis hærcn-tes in fcopulos aut defertalittora eieéfi funt,nônulli horum exinfpe rato feruati» fuerunt qui amp;nbsp;ad quintam diem perdurarût, picem interim lingentes,aut uela funésue mandentes,donec undis ad terrain appelIerêturxnuItideditionemfecerunt^cùmnonpôlTenttotmalis refïftere.in îns fuerunt triremes X v r r.quarum milites ad Murci fa-cramentum tranfîerunt.Caluinus dux earum ciim fua naue Brundi-ïîum quinta die redijt, perifle creditus. idq; in Pbilippenfis pugnæ diem incidit,fine naufragium dicendum eltgt; fine nauale prçliumifu itq; res miracu]o,poftquam copertum eft itafôrtunæ uifum, ut cer-tamen utrunquein cundem temporis articulum competeret. Brutus autem aduocata condone militum, fie cos allocutus efiiHefier-no prælio cômilitones nulla in re non fiip eriores bofiibus fuimus: nam ^cpugnamincepiftisalacriter, quamuisiniußi, amp;quartamle-gionem,propter opinionemuirtutisin oppofito cornu locatam,to tam côcidiftis,aliosq; deinceps ufq; caftra,quæ amp;ipfà capta diripu-ifiisiut bæc uidoria loge præponderet damno in finifiro cornu ac-cepto.quam cum poffetis parare in folidum,res hoftiû diripere ma-luiftis quàm uidos delere. nam pleriq; uefirum præteritis nofiibus in eorum bona fecerût impetum: amp;nbsp;hic quoq; nobis præualentibus, illi ex nofiris caftris binis ceperunt altera, nos uniuerlà illorum oc/ cupauimusiatq; ita duplo maior eorû iaéfura fuit, hadenus quanta ad præliû attinet potiores fumus, de cætero quantû præpolleamus, poteifis ex captiuis difcere,deinopia caritateq; annonæ,de laborio-fa côportatione amp;nbsp;penè defedu comeatuummam neq; c Sicilia,Sar dinia,Africa,Hifpaniaq; eis petere licet per Pompeiü,Murcum Ac-nobarbûq; claflè c c l x. nauiummareilIudintercludentes:amp;Ma-cedoniam exhau/èrunt iam: fola nunc alit eos Theflàlia, quam ufq; quo fiiffeduram putatis?Ergo cùm eos ad pugnam properare uide-ritis,exagitatos à fame putate præfèntem mortem appetere.nobis e-diuerfo curandum edut eos fame oppugnemus, quo debiliores amp;nbsp;afflidiores inuadamus cum opus fuerit, nec alacriores fimus quàm tempus pofiulat.quod fi quis hoc cofilium cundantiû magis quàm properantium putat penimperitiam, confiderct mare quod à tergo nobis comoditates omnes alimêtaq; fiippeditans, occafionem præ-bet afiequendæ uidoriæ fine periculo,modô patienter amp;nbsp;çquo ani mo feratis infultantes amp;nbsp;prouocantes : non quod uirtute præpolle-ant, ut declarauit heflernum certaméifèd ut diuerfo tiraori ancrant ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rcmedium.

CIVIL'IBVS XI BT R IIII nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, 5S1

remedium.cæterùmlïlam alacritatem, quam nunc'uos ûolo cotine re, abundè præftate quado poftulabimus . ego uobis uiftoriæ præ-mium ex allé, ubi dijs uifum fucrit, poft omnino profligatos boftes perfbluam: nûc ad fortcm opera heri nauata, denuo millenos h—s accipietis à me finguli : ordines ducctibus pro portione numerabit.

Hæc locutus continuo donatiuû legionatim diftribuitiamp; ut qui-bufdam libuit monumentis prodere,Lacedæmonem amp;nbsp;ThelTaloni cam diripiendas eis fe concefliirum eft pollicitus. At Gæfàr amp;nbsp;Antonius intelligentes Brutum nô pugnaturum nift coalt;ftum,concio-' nem aduocarunt,tum Antonius ita locutus eft: Hefternam uiftori-am,milites,quiuis hoftis ( ut mihi compertum eft ) ex parte fibi uer bis uindicat,quaft fuû noftrarû copiarû parte, caftrisq; direptis : re tarnen fatebitur ueftrâ efîe integram.polliceor enim uobis,nec eras, neefequentibus diebusïponteproditurosinaciem:idquodcertif- ‘ ftmum argumentum eft, heriuiftos adhuc paucre : amp;nbsp;ficut athletæ faciuntjconfiteri fe inferiores uel ob hoc ipfum,quôdiam abftinêt à certamine.non enimideo tam magnum collegerunt exercitü,utin-terfepto aditu degant in Thracia:fed quem murum uobis uenienti-bus obiecerunt præ timore,intra eum fe clade hefterna perculfi có^ tincnt:quæ imperatorum alterum ætatc maiorem amp;nbsp;ufti peritiorem defperatione coegit necem fibi confcire,quod amp;nbsp;ipfum maximu eft cladis indicium. ergo fi nobis prouocantibus in æquum locum no defeenderintgt; maluerintq; in rupibus fiduciam collocare,quàm in manibus: turn ueró ut Romanos decet, colligite robur,quemadmo dum heri feciftis,turpe putates cedere territis, abftinere à fegnibus, amp;nbsp;minoris arma ueftra quam illorum munimenta çftimare. nam ne noftrum quidem propofitum eft in campis perpetuo uincere,amp; mo rantes cunéba dcficiét. imo quiïàpiunt, bellum abfoluunt ccleriter, pace fruutur quam poftiint diutiftime. igitur opportunitates rerum gerendarum nos prouidebimus, quos heri non pœnitendos ardo-ris amp;nbsp;conatus duces habuiftis:uos contra, quoties imperatores po-ftulauerint, uirtutem exerite, rapinamhefternam nihilifaciedo. no enim in his quæ habemus fitæfuntnoftræ diuitiæ, fed in uiéloria; quæ res noftras apud hoftem adhuc incolumes,prçda cumulatas rè ftituet. eas fi feftinamus recipere, feftinemus adprælium, quamuis iam heri fatis multa recepimus, fortafic plura quam amifimus. nam ill i quicquid ex Afia rapuerunt fecum ferebat:uos e patria difeeden-tes reliébis pretiofioribus,neceflària tantü aflhmpfiftis.quód fi quid lautius fuit, noftrum fuit imperatorum,qui paratifumus omnia pro uiftoria ueftra impendcre,nec obftabit ea iadura quo minus.adchM tur uobis

381 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS J

tur uobis denuo uiéloriç præmiu,in milites fingulos qurnquies mil léttifeftertijjcenturiórli quincuplum,tribuno duplum eius quodac cipit centurio. In hàhc fententia Jocutus: poftridie rurfum eos pro-clüxit in aciemrcumq^ hoftis hon défcenderet, Antonius id moleftc fercbat, nec deilitit producere. Brutus uero copias fuas partimin-Brûélas habebat, ne cogeret inuitus pügnaire : partim per uiam qua cónieatus afferebantur, certis intcruàllis dilpofueratpræfidio. erat tumulus proximus caftris Caßij, quem occupare hofti fuit difficile, quiafàgittis e caftris infefiari poterat. ei tame Caßius impofuit præ-fidium,ncquis audacior eum inuaderet.hunc à Bruto derelidû Cæ-fàriani occuparuntnoftu quatuor legionibus, cratibus proteftiac côrijs ad arcenda mifiilia. quo occupato àliæ decem legiones trans móueruntcafira ucriüs mare quinq; fi:adiagt; inde porro quatuor fia diôrum interuallo duæ metatæ fimt, hoc modo extenfuræ fe ufquc mare, cogitantes autper littus, autper paludes, aut quomodocunq; pefrUmpere,amp; intercludere cômeàtus hofhum.huic confilio Brutus occurrit turn alijs artibus, turn càftellis ex aduerfo hoftilium ca-Brorüm oppofitis. At Cæfàrianimoras ferre non poterant,famc iam manifeftè prefsi,quæ indies crelcens metum augebatmam nec e Theflalia fatis eis fubuehebatur, nec è mari quicqua fperabant,claf-fibus hoftium toto mari uagantibus. quin amp;nbsp;naualis in lonio mari pugnæ euentus ad utrumq; excrcitum iam perlatus timoré àuxerat, appetente hieme quoq; molefta in planicie cœnofa manetibus.huic nccefsitati ut prouideretur,una legio mifla eB in Achaiam, ùt quic-quid nancifcerctur colledum fefiinè ad exercitum mitteret.ïnftan/ te uerô tanto periculo anxij,cûm nihil proficeret alijs artibus,amp; fru Bra æquo loco oBenta/ent acienij fubierunt cum clamore muniti-onem hoBium, Brutum prouocantes ad pugnam cauillis amp;nbsp;conui-cijs,parati non tam oppugnare,quàm inûno impetu inuitu ad præli um prolicere.at ille pcrBabat in priBino propofito, eo magis quod audierat de fame lt;amp;nbsp;defuorû nauali uiéloria, uidebatq; hoBium de-fperationem ex inopia natam: amp;nbsp;malebat oppugnationem aut aliud quiduis fuBinere,q confligere cum famelicis ac deïperatis,amp; totam fiduciam in armis nabentibus. exercitus uero aliter fentîebat per im prudêtiam, moleBè ferens mulierum more in caBris B otiofos præ metu concludi:indignabantur amp;nbsp;duBores ordinum,non quod im probarent Bruticonfilium,fedquodalacritatemilitum fretiputa-rent citius adfore uiéloriam.in caufà erat iple Brutus mitis ac comis erga ornes,dilsiitiilis Caßiö Buero amp;nbsp;imperiofo per omnia.quapro pter illius imp er a ta minores duces exéquebantur, nec rationem re-

CrVILIBVS LIBER HU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3S5

quii-cntes eorumjnec fi fcirent retraçâtes. Brutus uir nianfuetiin-genij nil aliud poftulabat,quàm ut ex æquo imperaret cum alijs.tan dem cum crebro iaÇari uoces in militum circulis audiret : quo no-üro merito imperator damnat nos?quid peccauimus qui hoftes fu-; dimus amp;nbsp;fugauimus?qui oppofitum nobis cornu concidimus? qui eaftra expugnauimus ? difsimulauit, nec concionem aduocauit, ne præter decorü à multitudine rationis experte cogeretur, præïertim mercenariajquæfemperjficutinconftantesïèruijalios dominos re-Ipicit, leui momento in contrarium mutabilis. ubi uero animaduer tit amp;nbsp;tribunos centurionesq; monere, utendum præfènti alacritate militum, fortaßis enim eHeéluros aliquid egregiii. quod fi quid ad-uerfum accident, redeundu intra munitiones, amp;nbsp;à uallo hollem ar-cendumzhis magis etia iratus,amp; dolens eos in comuni periculo tarn facile aßentire militibus, dubiam fortunam anteponentibus tutæ ui Çoriæ, eeßit illis in fuam amp;nbsp;ipforum perniciem,his tantum uerbis queftus:Videor utPompcius Magnus bellum gellurus,no tarn imperator,quam imperatafaciens.Et quantum ego intelligo,ideo non plura dixit,quia difsimulabat id quod metuebat maximè,ne exerci-tus olim aßuetus militiæ Cælàris, indignatione motus ad hoße trän ßpet : quodiam inde ab initio amp;nbsp;ipfe amp;nbsp;Cafsius fufpicantes, nullam eis occafionem indignandi prçbebant.Ita Brutus inuitus eos produ xit, Ç ante munitiones ßruxit aciem,fubinde admonens ne longius àtumuloprocederét:utamp;receptus,firesidpofceret,efretfacilis, amp;nbsp;hoftempoflent èfuperioreloco telis petere.eratautemutrisq; mu-tua cohortatio,amp; cupiditas pugnandi audaciaq; fumma,quod alte-ros fames urgeret,alteros iußus pudor, qui imperatorem fuum coe gerant cunélantem ad prælium : tunc uero curabant ut re appareret fortitudo amp;nbsp;audacia quam uerbis prç fe tulerant,ne temeritatem ma gis fècuti uiderentur,quàm laudabile cófilium. quod amp;nbsp;Brutus ob-cquitas ordines feuero uultu eis ingerebat, paùcis pro tempore admonens: V os pugnare uoluiftis,uos me aliter affeélum uincere co-gitis. cauete ne uel.mea uel ueßra fpem frußremini. tumulus quoq; uos protegit,habetis à tergo ueßra omnia, hoßes in ancipiti funt pe riculo,inter uos amp;nbsp;famcm pofiti.Talia uociferans difeurrebat, ordi nibus acclamatibus Sc faußa ominantibus. Cæfàr quoq; amp;nbsp;Antoni-us,ßios quiß]; obequitans,amp; dextramintendens,cócitabat pro im-perio,non dißimulando famem, ut opportunam ad accendendä aus daciam : Inuenimus hoßem milites, adepti fumus extra munitiones quos quæfiuimus.cauete ne quis ueßrum fuam prouocationem de-honeßet, ne minis fada parum relpondeant, cauete ne malitis cum i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fame.

384 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

fame,malo trifti amp;nbsp;inexpugnabili confliftari, quàm cum armisho-ftiüm amp;nbsp;corporibus, ucftro ferro amp;nbsp;audaciæ atq; adeo defperatio-ni ceflùris.nath ih e'o ftatu res noftræ funt, ut procraftinari non lice at,hodie de rerum fumma decernendum eft, amp;nbsp;aut uincendum om nino,aut generofè cadêdum. Viôlorcs uno die,uno laborc parabi-tis alimenta,amp; pecuniam,c}afles amp;nbsp;exercitus, amp;nbsp;infuper ex noftra li-beralitate uidoriæpræmia.uincemusautem G primo congrefTume mores neeeßitatis fuerimus,deinde turbatis ordinibus cofeftim re-ditum ad portam cis inter clufcrimus,lt;amp; aut in prasrupta eosautin plana propulerimus, ne bellum rurfus renafeatur, neue inimici ad ocium réfugiant : qui imbecillitatis fuæ confeietia foli hoff ium non in pugnando fpem collocant,fed in abff inedo à praslio.His tumad-hortationibus utebantur Cæfàr amp;nbsp;Antonius quacunq; feuerterent, quibus effecerunt ut puderet nonrefpondereimperatorû expefta-tioni, cupidos etiam euadedi famem ex nccopinato auéfam propter cladem accepta nauali præïio.malebantq; in acie cum bona fpe cade rc fi ita res ferat,quàm abfiimi malo înexpugnabili.has cogitationes militibus inter fe côferentibus ambo exercitus repïeti fiint, nihil no aufuris animis, immemores quod coniunéfi effent iure ciuium, amp;nbsp;quafi natura hoftes inuicem infenfi minaciter.adeó prüfens ira plus quàm ratio naturaq; ualuit.utriq; autem pariter diuinabat, eius diei pralio de fiimma rerum Romanarum decerni,amp; dccretü eftu'amq; dies, dum fe parant, ad nonam horam proceffërat, cum aquilæ duæ pugnare cæperuntinter utramq; aciem intentam fummo filentio. cumq; fugata effet que à Bruto ffcterat,cóclamarunt hoftes amp;nbsp;figna collata funt,fuitq; congrefius fuperbus amp;nbsp;immitis.omißis enim mif filibus utfuperuacuisjc^terisq; quæin prælijs adhiberi mos eft, co minus pugnabàtgîadijsjferientes amp;nbsp;iéfus excipictesi,impulfuq; mu-tuo turbantes ordineSjakeripro fâlute magis quàm prouiéforiacer tando,alten pro ipfà uilt;ftorià,memores importunitate füa coaéfum imperatorem ad id prælium.eratq; multa ubiq; cædesgt; multus gémi tuSjdum cadauera fubtrahunt, amp;nbsp;integros fubftituunt in locum a-dcntîum,fuccedentes è proximis manipulis. nec deerant imperato-res officio fuo,circûcurfantes amp;nunfquam non confpicui,hortati-bus accendendo impetum, laborantibusq; acclamàdo, ut durêt cti-amnum paulifper, amp;recentem manum in feffbrum locum fuffici-cndo.itaq; à fronte femperredintegrabaturanimi.tandem Cæfaria-ni, fine propter metum famis, fiue ptoplerfortunam ipfius Cæfàris ( nam nec Bruti milites incuïàri poterant) aciem aduerfàm loco mouerunt, ac G imprcßionc nbsp;nbsp;nbsp;protruderêt machina quampiam

CrVIIlt;fB'VS LIBER IUI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;385

grauißimamzhoftes uero pedem referebant etiam tum intrepide.ut ucro prima frons difrbluta eftjconcitatius fe rccipiebant, amp;nbsp;ceden-^ tibusfrmul fecundis ac tertijs manipulanbus, omnes promifcue co .fufi premebantur amp;nbsp;à fuis amp;nbsp;ab hoftibus inccflanter urgentibus, do nec effufe iam frigerent. tum uero Cæfariani madatorum memoresy portam occuparunt magno fuo periculo: telis enim amp;nbsp;fuperne amp;nbsp;à fronte petebantur^ donee exclufcrunt fugientem multitudine. fuga inde ad mare uerfaert,amp; ad montes per uallem ZygaélçfluuiJ.fuus amp;nbsp;fugatis hoftibus, qu od reliquum erat operæ imperatores inter fc partitifunt: relilt;ftoq; Cæfâre ut erumpétes è caftris exciperet, Sc ip fa caftra euftodiret, Antonius exequebatur imperatoris omnia mu-nia,fugiétes pariter ac refiftentes inuadens, Sc caftra eorü alia: pro-fligabatq; omnia uiolcntoimpetu:amp; ueritus ne duces elapfi ahü ex-ercitum colligerent,équités mißt circa uiarum exitus, qui fugientes capefent. qui diuifis regionatîm operis montem afcendebant cum Thrace Rafro fimul mifïb propter uiarum notitia : Sc omni ex parte circundatis munitionibus præruptisq; caftrorum, effugientes ut feras uenabantur,obferuantes nc quis è caftris cuaderet. pars Brutu ipfum perfequebantur. hos continuato curfti uenientes cófpicatus Lucilius Lucinus fubftitit, Sc Brutum fe fingens rogabat ut ad An-tonium duceretur,non ad Cæfârem: qua de caufa potifsimum Bru/ tus crcdebatur,quod uitaret inimicum implacabilem. hunc ubi ad-duci cognouit Antonius, feftinus occurrit, fortunam Sc dignitatc uiri uirtutemq; fimul reputans, Sc cogitans quomodo excipiendus fit^cui Lucinus obuiam faóius fatis audenter,Brutus,inquit,non eft captus : nee capietur unqua uirtus ab ignauia.ego uero his deceptis hic adfüm tibi.tu Antonius uidens erubuiffe equites,confolatus eft. Non minorem mihihanc prædam,inquit, fed meliorem quàm pu-tatis uenati eftis,quato amicus inimico eft potior. amp;nbsp;Lucinum tunc quidem amico cuidam curandum tradidit,deinde uero ipfe fidifsi-ma eius amicitia ufus eft. At Brutus cum fatis mukis in montes refu-gitjUt noétu reuerteretur in caftra,aut ad mare defeenderetiquoni-am autem omnia cuftodijs erant interfepta, armatus pernoélauit cu omnibus:ferturq; fidera intuente dixiffe,Iuppitcr,ut ferias,qui ho-rum eft caufa malorum : Antonium utiqj fubindicas : quod ipfe tan dem ( ut fertur) in proprio periculo faftus eft fera poenitetia: quod cum poflet acceferi Bruto Sc Cafrio, maluiffet fieri apparitor Oéf a-uij. tue uero Sc Antonius armatus in ftationibus per totam noétem Brutofcoppofuit,pro ualloufus congeftis armisamp; cadaueribus. Cæfar ueroinmediamnoftemlabore tolerato,propter,morbum '• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K fecefsit

o

386 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

feccßi'tjNorbano tradita caftrörum cuftodia.Brutusfequetidieui-densinimicosperftareininfidijs, amp;nbsp;circa fe non intégras legiones quatuor, ipïe quidcparum tutum putauit eas alloqui, fed tribunos non fine pudore agnoftentes erratum fuum^ mifit ad eas,præt6nta-, turos an uelint per medias infidias erumpcre, amp;nbsp;fiiarecipere adhuc aiïeruataàpræfidiarijs.illi qui amp;nbsp;præliumalacriterinierant,amp;ho-flem diu magno animo fuftinuerant, tunc infenfo numine refpon-derunt imperatori, eum non pro dignitate fe gerere : fibi qui toties fortunam tentauerint,non elle corrupendam fpem pacis reliquam. Turn Brutus ad amicos,Ergo iam inutilis fura patriç,fi amp;nbsp;ifii uc ani matifunt:fimulq; StratonemEpirotamamicumfuum uocauit,iuf-fitq; ut ipfum ferro conficcret. qui cum amplius deliberandum cen ferctjunum è feruis uocauit:amp; Strato:Non décrit,inquit,tibi Brute amicus magis quam feruus ad mandata ultima, fi iam decretum efi: firnulq; cum dido gladium infixit in Jatus Bruti,nec præbentis, nec auerfantis. Hie fuit Cafsij Brutiq; cxitus, uirorum generofifsimoru nominis Romani amp;illufirißimoru uirtutcincóparabili,abfq; uno piaculo:quos amp;nbsp;C.Cæfar quauis Popeianos, exinimicis hoftibusq; amicosfccit,amp; in amicitiam femel receptos,pro filijs habuiufenatus uero turn extindos defiderauit,tum cafum eoru miferatus eft:quip-pe qui propter bos duos obliuione decreuit cæteris, amp;nbsp;exulantibus his deditprouincias,ne effent exulesmo in contempiu Cæfâris,ncq; quod fado gauderet,quando Sc uiuum uirtutis fortunæq; caufà mi-ratus efi,amp; defundu fepelijtpublice,adaq; eius ratahabuit, amp;ma-gifiratus prçfedosq; diu ex prçfcripto eius creauit,ratus nihil fe me bus inuenturum illius confilijs. fed fiudium erga hos uiros amp;nbsp;folici tudo pro cis calumniandi materiam præbuit:adco cari crant omnibus.quin amp;nbsp;optimales exulum hos præfercbant Pompeio,quód hic propinquus effet, nec de pace defperaret, illi Sc lóginquiores effent Sc implacabiles.cæterùm cum ad res gerendas uentum efi:, biennio nonintegro collegeruntplufquam uiginti legiones, Sc equitumcir citer uiginti milia,naues longasfupfa ducentas, aliumq; apparatum baud contemnendum : pecunias quoque infinitas à uolentibus no-lentibus exegerunt: in bellis etia quæ cum multis ciuitatibus aegen-tibus amp;nbsp;aduerfæfadionis hominibus gcfîerunt,fæpe uidores,impc rio potiti à Macedonia ufq; ad Euphratem ; Sc quofcunq; bello pe-tierunt,ad focietatem pertraxerür, eorumq; opera fideli ufi funt, fi-cut amp;regum acdynaffarü,atq; Parthorum etiam quamuisinimico-rum,duntaxat in rebus minoribus:de rcrum tarnen fumma certatu-ri,non expedarunt eorum aduétum,ne barbara infeffaq; gens Ro

mano

o

CI VrLI B V s LIBER II H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;387

itiano folo infuefceret:et quod maxime mirandum fuît,pleraq; pars cius exercitus conftabatexhis quifub C. Cæfare ftipendiafecerant; quorum fatalem fauoremamp; nudiumergaillumjpercufforesbiad fc traduxeruntjita ut fideliorem operam ipfis præflarent contra fili-um Cæfàris, quàm Antonio focio Cæïàris collegæq;. nemo enim eoru Brutum Cafsiumq; uel uiéfos defèruit, cû Antonius ad Brun-difium à fuis ante initium belli defertus fit. prætextu autem belli ha-buerunt amp;nbsp;nunc amp;nbsp;Pompeianis temporibus,non utilitatem propri-attîifed nomen reipublicç:ipeciofum quidem,fed né femper cómó duniifeaütem ipfos, pofiquam uifi funtnon amplius utiles patriæ, ambo cöntempferunt pariter.quod autem ad utriufq; curas attinet, Caßius in unum bellum intentus, ficut gladiator in aduerfàriû, nihil Ipèftabat aliud: Brutus ubicunq; erat, uifendarum rerum amp;nbsp;au-diendi fuit cupidus, quippe qui amp;nbsp;philofophiam liberaliter attige-rat.attamê qüamuis tam egregij uiri eflcnt, omnibus eorum cœptis aducrfabatur facinus perpetratumin Cæfàrem, quippe nec fimplex ncc modicum.amicum enim necopinum opprenèrant,ingrati ergà benemeritum, qui belli iure captos feruauerat : amp;nbsp;opprefierant per fummumnefasimperatorem fuum, incuria:pôtificem5facrauefie amiâ:um,potentia præeminentern quantum non aliusîfed fupra cæ ter os omnesimperio patriæq; utilifsimi'i.quapropternumineirätö; prodigia quoq; prænuncia fuereillorum exitus. nam Cafsio copias îufiranti liéforinuerfam coronamimpofuit, amp;aureauiftoriadè-dicataabeofpontedecidit:auesquoq; gregatim fupraillius caitra fine ullo clangorc confederunt,examina uerb apum ferè continue. Brutum item Sami natalem fiium célébrante in comefiatione,quam uis non effet procliuis ad talia;,fine ulla euidente caufahune uerfiim protuliffeaiunt: Sedme forsmifèraamp;: Latonæ perdidit infans. amp;nbsp;cùm traieéf urus effet cum exercitu in Europam ex Afia,noftu lucu-brantem ad deficientem lucernam, uidiffe aftare fibi fpeéf rum inu-fitata facie, amp;nbsp;intrépide percontatum, quisnam hominû deorumue effet?fpeôtrum refpondifîe: tuus fum Brute malus genius.Philippis me uidebis iterû. aiunt apparuiffe ci pridie quàm pofiremô pugna-tum efi.rurfum cxercitui cafiris exeûti obuiam fuit Aethiops, quem mox milites abominati conciderunt.'fuit amp;nbsp;illud aduerfæ fortunæ, quod Cafsius poft pugnam æquo marte diremptam defperauittam facile. Bruto confultam cunftationenl obtinere non licuit per mili-^ tes:quodq- prçlium conferuitcum uifis magna fame prefsisipfe ab-undans cômeatibus amp;nbsp;claßibus, magisq; affliéfus fit à fuis quàm ab' hoftibus. attamê multis rebus geftis comunibus aufpicijs, in prælijs Appian^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K z nullam

399 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

nullam cladetnpafsifuntiambo autem interfeólores fuimetipfi fue-runt, ficLitprius Cæfaris fuerant .ItaCaßiusBrutusq; pccnas dede-runt. corpusBruti inuentum Antonius moxinuoluit coccinauedc pulcherrima,crematoq; reliquias mifitinatri eius Seruiliç.exercitus eius morte cognita, mifitlegatos ad Cæfàrem Antonium, impe-trataq; uenia inter eos diuifus eft. erat autem circiter quatuordecini milia, mox amp;nbsp;illi deditionem fecerunt,qui erant indiucrfis caftello-rum prçfidijs. caftella ipfa cum caftris hoflium cóceBafunt in præ-dam Cæfarianis amp;nbsp;Antonianis militibus. illuftres uiri quiBrutufe-quebantur partim in prælio ceciderunt, partim ipfifeinteremerfit ficutimperatores: quidam data opera pugnarunt ufq; ad necem, amp;nbsp;in bis L. Cafsius imperatoris fratris filius, amp;nbsp;Cato Catonis illius fili-usjfçpius ingérés fe hofl:ibus,poftrcmó depofita galea,fiue utagno fceretur,fiueutperiretfacilius, fiueutraq; de cauïa. Labeoitemuir notæ fàpicntiæ, pater Labeonis eius qui nunc quoq; inter iürifcon-fultos celebratur, effofla in tentorio ad fui corporis modumfouea, ubi reliqua fcruis mandauit, uxori quoq; amp;nbsp;liberis fcripfit quæ uo-luit, amp;nbsp;literas feruis commifit. fidifsimum autem ex eis dextrapræ-henfum circumegit,ut mos eft Romanis libertos facientibus.moxq; gladiumeideditamp;iugulumpræbuit.amp;huic quidemtetoriumpro fepulcro fuit. Rafcus autemThrax multos è motibus retraxit,cuius Gperæ præmium petijt amp;nbsp;accepit falutem fatris fui Rafcupolidis:un-dcfatis apparuit,nccab initio belli bos Tbraces diftenfifte : fed cum duo magni excrcitus prope terras eorum dubio marte confliélaren tur,incertum euentû ita partitos,ut uiélor uiétiim ftruaret. At Por« cia Bruti uxor,Catonis iunioris foror,poftquam utrunqueboc fato fublatum audiuit,cùm à domefticis admodum catitè feruaretur,pru nas èfoco raptas dégluti)t. quotquot autem alij nobiles in Tbafum euaferunt, partim enauigarunt inde,partim cum rcliquo exercitu in Meflalæ Coruini amp;L. Bibuli poteftatem ac arbitrium fè dediderut. alij de làlutecu Antonianis paéti, Antonio in Tbaftim appulfo tra-diderunt quicquid ibi erat pecuniarum,armorum, comeatuumue, amp;nbsp;apparatum reliquum.atq; ita Gæfàri Antonioq; periculofa auda-cia duobus terreftribus prælijs talem uiéloria peperit,qualis ad earn diem nulla fuit. nuquam enim antea tanti aut taies exercitus Romani conflixerûtinter fe, non ex deleiftibus urbanis cofcripti, fed uir-tutelelt;ftißimi:nectirones,fed ueterani,bellis tam externis exercitati quàm ciuilibus: unius linguæ, unius militaris difciplinæ peritia pares amp;roborc,amp; ob bæc no facile alteriab alteris fuperabiles.adbæc in nullo unquam bello tanto impetu tantaq; audacia tam multi con-

er VIL I B VS LIBER. I I II

gfeßi funt,5: quidem ciues, quondam inter fe familiäres contubcr-nalesq;.id ita efle certo argumento colligitur, quod exçquato utro-que prælio, non minor cæforum numerus apud uiétores compcr-tus eft.atq; itaimperatorum Antonij Cæfarisq; prædiéfionemutue racem exercitus comprobauit,uno unius dieilaboreferuatus ab ex-trcmofamisacinternecionis periculo, amp;perglorio{amuilt;3:oriam translatus ad fummam abundantiam. euenit amp;nbsp;quod prodeuntibus inaciemRomanisprælagijt animus, decrctu eftenim eapugnade hniuerfo ftatu eius eiuitatis j rtec redijt pofthacres publica, nec fuit opus fimilibus inter ciUes cótentionibus,ab{q; una diflenlione Cæ-faris amp;nbsp;Antonij,quæ fuit inter Romanos ultima.motus uero qui uß que ad cam interceflerant port Bruti obitum, Pompeio amp;nbsp;Caßianis qui euaferunt renouantibus bellum, quodhaberent adhuc eius apparatus reliquias, nec parem præ le tulerunt audaciam, nec fimilia erga imperatoreS Rüdia uel ciuitatum ucl exercituu: quia coeptis no illuftris quifquam,non fenatus affuit,deniq; no iplà popularis auragt; Ut CafsioBrütoq;,adlpirauit.

APPIANI ALE-

XANDRINI ROMANARVM

HISTORIARVM DE BELLIS ^Ciuilibus Liber v

AE T E R V M poR Caßij' Brutiq; obitum Cæ-lar Italiam petijt, Antonius Afiam,ubi Cleopatra Aegypti regina cu eo congrefla primo Ratim afpeéfu uicit: qui amor amp;nbsp;ipfis perni-cie,amp; poR eos Aegypto uniuerfç attulit mala plurima:quapropter amp;nbsp;Aegyptus eritpars huius uoluminis, non tarnen tarn magna ut titulum ei dare debeat,cùni admifeeant mul-to plura de bellis ciuilibus. nam amp;nbsp;poR Caßiura Brutumq; fuerunt alia fimilia, nullo imperatore qui, ut illi, præefîet omnibus, fed alio aliubi duéfante copias,donec Sex.Popeius Magni filius iunior,eius faftionis reliquus,a Caßianis infaRigio poteRatis collocatus eR, amp;nbsp;Lepidus imperio priuatus eR,lumraa rerum in duorum tantum po-teRatem redaóla, Cæfaris amp;nbsp;Antonij ea nunc Rngula narrabimus.

Appi4«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K 3 Cafsius

390 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ' { D E B E L L t S

Cafsius cognominc Parmen fis,Bruto Cafsioq; ad belliltn profeftis, rcliftus in Afia cum clafiTe ac exercitu,ut pecunias exigeret,poft Caf fij mortem Iperans de Bruto melioragt; è Rodiorum nauibus triginta lclegit,ratus tot fe impleturum focijs naualibus,reliquas incêdit excepta lâcra, ne ciuitas poffetres nouas moliri. quo fado foluitinde cum nauibusfuis amp;nbsp;Rodijs. Clodius autemaBrutomifTuseócum tredecim nauibus, ut uidit rebellâmes Rodios ( iam enim amp;nbsp;Brutus fublatus erat)deduxitinde præfidiû trium milium,amp; cumParmen-fi fe coiunxit. ad eos uenitTorulus cum alijs multis nauibus amp;pecu nijs quas à Rodijs ante defedionem exegerat. ad hanc clafTem, ut in qua iam effet aliquidroboris,cófl uebat quotquot pro uarijs officijs erant difperfi per Afiam:amp; imponebat legionarios quantü poterat: remigum quoq; deledusfaciebatènexisamp;mancipijs, amp;exinfula-' nis ad quos appellebant. ad eos uenit amp;nbsp;Cicero iunior, amp;nbsp;quotquot nobilium èThafb diffugerant,ita utbreuifrequens conuentus fieret, amp;nbsp;claßis exercitusq; non contenendus cum fuis ducibus. affum pto deinde Lepido cum alia manu,quæ prçfîdio Bruti Cretam tene bat, ad Murcum amp;nbsp;Aenobarbum ualidis copijs præfedos nauiga-runt in mare loniummbi diuifi, pars cum Murco petijt Siciliam, amp;nbsp;uires Sex.Pompeio addidit,pars cum Aenobarbo manfït, amp;nbsp;propri amfadionem conflituit.atq;itaèreliquijsCafsiani apparatusrur-fum noui coiuerunt exercitus. At Cæfar amp;nbsp;Antonius pro Philippen fi uidoriafacris operabantur,amp;gratiasagebantexercitibus:moxq; adpcrfoluendapræmiaprofeduseft imperatorum alter in Italiam, ut agros militibus diuideret, ipfosq; in domos afcriberet, hoc enini elegit propter ualetudinem. Antonius uero tranfmarinas prouinci-as petijt,colledurus pecunias quas cis promiferant: rurfumq; diui-fione fada,prçter fùpradidas prouincias,ufurpaueruntetiam quas Lepidus habucrat.nam amp;nbsp;ulteriorem Galliam Cæfar poffulabat libe ram ex præfcripto patris facere:amp; Lepidus incufabatur quafi Pom-peio fauens focios prodcret: decreueratq; Cæfar, fi deprehendere-tur calunia,prouincias alias Lepido reddere. emeritos quoq; dimi-ferut prçter odo milia: quos rogati üt amplius eis militare hccat di-uiferunt inter fe,amp; cohortes prçtorias ex eis centuriaucrunt.Super-erant annumeratis qui à Bruto defecere, legiones undecim, equitu quatuordecim milia, ex quibus Antonius propter fufeeptam expedi tionem fex legiones affumpfit amp;nbsp;equitum decern milia, Cæfar equi-tum quinq; milia,cum quatuor legionibus. amp;nbsp;pro his ipfis quas An tonio concefTerat, recepturus erat alias,quæillifub Caleno militarat relidi in Italia,deinde Cæfar profedus efl uerfus mare Ionium. Antonius

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39t

tonius poftquam ad Ephefum peruenit j diuæ loci eius præfidi fecic facra magnifice,amp; fupplices Cafsianos qui in afylum id confugerat, abfoluit, excepto Petroni,oqui confpirationis in Cçfàrem confcius fuerat,amp; Quintio quiLaodiceæ Dolobella Caßio prodiderat. Græ cos inde cæterasq; nationes quæ circa Pergamum incolunt A/îam, in frequenti legationum de pace conuentu, fic pro concione allocu tus eft: Vos nobis uiri Græci, Attains rex uefter teftamento reli-quitgt; amp;nbsp;mox meliores comodioresq; nos expert! eftis quam Attalu. tributa enim quæ illi pendebatisjuonis remifimus, donee exortis amp;nbsp;apud nos populi turbatoribus, tributis opus habuimus. turn uero non pro cenfu tributa uobis impofuimus, ut ipfi extra periculu exi-geremusj fed quotannis certam fruéluum portione pendcre impe-rauimuSjUt ex aduerfts tempeftatibus cômune uobifeum detrimentum fentiremus.cumq; publican! plus çquo petentes iniurijs uos af-ficerent,C.Cæfàr uobis remiftt tertias uedligalium, cauitq; ne in po fteruminiuriæ uobis fierent.uobis enim comiftt tributoru exaélio-nem ab agricolis : amp;nbsp;talem uirum boni clues noftri tyrannu appel-lauerunt,amp;uos eis contuliftis multas pecun!as,interfeâor!bus bo-minis optima de uobis menti, idq; côtrà nos qu! eius uicem ulcifci-mur. V enim quia fortuna iuftiori caufç fauens,non ut uoluiftis,fed utæquum erat deer euit, ft uteorum focij perfeueraiTetis in armis, puniendi ueniebatis. quonia autem libenter credimus bæc coaólos fecftTejgrauiores pcenas uobis remittimus:pecunijs tantum amp;nbsp;agris amp;nbsp;ciuitatibus nobis opus cft,utperfoluantur exercitui uiftori præ-mia.funtante uigintioélolegiones,quæ cumfuis appendicibus cô-ficiunt c L X X. uirorum milia:præterq; équités militaris turba re liqua.exhacmultitudineuirorü,quàm multis opushabeamus fum-ptibus, poteftis conijeere. agros amp;nbsp;ciuitates eis diuifurus Cælar abit in Italiam,ut uerbo dicam,cômigrare iuflurus Italiam. uobis ne mi-grandum fit ab rufticis ac urbanis prædijs,ab aris focisq;, denique à maiorum monumentis,pecuniarum tantum fubduéù eft ratio: nec tarnen omnium:nec enim ferre potuiiretis:fed partis modicæ,quam ubi audieritis,content! opinor abibitis. quantû noftris inimicis de-diftis biennio (dediftis autem decemannorum ueéligalia ) tantun-dem nobis fufficiet,nifi quod intra annum accipere uolumus,quan do fie poftulat necefititas.gratiam enim agnofcitis.nam fatendû eft, uos non mulftari pro merito . Sic ille x x v 111. legionibus often-tans gratiam, cùm ad Mutinam ilt;fto fœdere quadraginta tribus inte gris promiferint præmia. in tantum accifus erat tune legionum nu-merus.Nondum extrema uerbafinierat,cùm Grçcihumi proftrati,

K 4 multis

391

DE BELLIS

nwltis exemplîs adcîuélis in medium excufabant fe uiolentiam Bru-ti Cafsijq; perpeflbs, no tarn mulfta dignos quàm mifericordia.da-turos enim libenter benemeritis,exhauftos eue ab hoftibus, quibus non pecunias modo, fed his deficientibus fupelleftilem amp;nbsp;orna-menta omnia contulerint,inde monetam fignatam apud fe.tandem impetrarutjUt nouem annoi'um tributum penderentintra bienniu. Regibus,dynaftisjciuitatibusq^ liberis, alia pro cuiufq; facukatibus imperata funt. Obeuntem autem prouincias Lucius CaßiJfrater, amp;alij quotquotïîbi timentes j deexemplo clementiæadEphefum edito audierant, acceflèrüntfupplices, quos omnes abfoluitpræter confpirationis confcios.his enimfolis manebatimplacabilis . quin amp;nbsp;ciuitates grauius oppreflas confolatus ed:,immunitate cocelTa Ly eijs, etiamXanthios hortatus ut urbem fiiam inRaurarent. Rodijs quoque donauit Andrum,T enum, Naxum,Myndumqî,quas non multo poR eis ademit, ut durius imperantibus. Laodicenfibus atqj Tarfenfibus libertatecumimmunitateconcefsitpublice, amp;quot-quot Tarfênfès ciues capti uenierant, uno ediéto liberauiL Atheni-enfibus comiter exceptispoR Tenum Aegynamdonodedit,præ-terq;Icon,Ceam,Sciathum,Pcparethum.träRcns deinde per Phry-giam,Myfiam, Gallogrgciam, Cappadocia, Ciliciam, Cœleiÿriam, PalæRinam,Ituræam,cæterasq; Syrorum prouincias,omnibus indi xittributagrauißima^difccptationesquoq; ciuitatumac regum ex arbitriofuo compofuit,Sifinnæ Ariarathisq; in Cappadocia, præla to Sifinna in Glaphyræ matris formofæ gratiam. in Syria uero ty-rannos oppidatim fuRulit: in Cilicia Cleopatram excepta incufauit, quod non fuiRetproximo bello Cçûris laborumparticeps.illanon tarn fe excuiauit, quam ultro imputauit quatuor legiones inter initia belli miflas ad Dolobellam ; amp;nbsp;quod poR aliam claRem paratam impedita fitaduerfistempeRatibus,caRiq; Dolobellæ uiétiopini/ one citius:quodq; CaRio bis minacitcr imperanti fuppetias non tu-leritjmedioq; bello claRe fumptuofa nauigarit uerfus mare Ionium cotempto Calsio Murciq; Rationibus,donee hiems præter aliam ia-éluram ipfàm quoq; in morbum coijeeret. quamobrem nec poRea fe reuerfam in mare, parta iam uitRoria .Turn Antonius ex afpeRu mentem laucius, cotinuo coepit earn amarc iuueniliter, quamuis an num natus quadragcfimum,ingcnio femperfut fertur)ad huiufmo f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di res Rexili:in banc uero iam olim etiam turn pucllam conieftis pe-

tulantius oculis, cum Alexandriamfequercturducem Gabiniumiu uenis præfeftus equitum.mox igitur remiflà priRina uiri induRria, Cleopatræ iuflà omnes exequebantur,nulloiam relpeétuhumani iuris

V

iuris autdiuini:quanclo amp;fororemipfius Arfinoen,apucIMiIetuni DianæLeucophrynes fupplice, Antonius immißis pcrcuflbribus füftulit ; amp;nbsp;Sarapionem præfeftû Cypri,quia auxilia Caßio mißrat, Tyri {upplicem,Tyrios iußit Cleopatræ dedere.fimiliter amp;nbsp;Ar adios alium quendam fupplicem,qui cum Ptolemæus Cleopatræ frater nauali prælio in Nilo uiéfus à Cæfàre nuiquam cóparüiffet amplius, fe Araaijs uenditarat pro PtoIemæOifàcerdoté lt;5uocj; Ephefiæ Dia* næ Megabyzum, quod Arfinoen tanquam reginam excepilTet bo-IpitiOjduciiufsit.fedSphefijsipfi Cleopatræ pro eo fupplicantibus dimifit hominem.Tam cito mutatus eft Antonius, qui aftedus ini-tium amp;nbsp;finis fecutorum maloru ci fuit. reuexla enim domum Cleopatra, Antonius mifit équités Palmyram, urbem non longe ab Euphrate fitam,ut cam diriperet,in {pecie obielt;fto,leui crimine, quod cum eflentinRomanorum amp;Parthorum confinijs,uiderentur ami biguæfideizquippe quinegotiationibus dediti è Perfide Indicas A-rabicasq; merces ad Romanos deportant:re autem uera ut hoc modo ditaret équités, id quia præfenftre Palmyreni,in ulteriorcm ripa fua tranftulerunt, difpofitis qui arcerent ßgittarijs, quo gencre ex-cellunt plurimum:equites aute inuenta urbe uacua,inanes amp;nbsp;incru-* enti reuerfi fiint.unde poftea uidetur ortum bellum Parthicu, mul-tis è Syria tyrannis ad eos confugientibus. nam regio hæc ufq; An-tiochum Pium,eiusq; filium Antiochu,fub regibus fuit Scleuci Ni-catoris pofteris, ut in rebus Syriacis diximus. redaéfa autem Pom-peij armisinprouincia,Scaurumaccepitpræfidem; cuifenatus mi-fit fucccftor es alios,amp;inhis Gabinium, qui Alexâdrinis bellum in-tulit.Gabinio fijcceßit Craftus,à Parthis póft intereptus, amp;nbsp;huic de incepsBibulus,poft obituautem C.Cæûris, motis feditionibus op-pidatim tyranni exorti funt,Parthis eos iuuantibus. iam enim pene-trarant amp;nbsp;in Syriam oppreflo Crafto àtyrannis inuitati,quos Anto' nius expulfos coegit adParthos fugere, amp;nbsp;populis indixit tributa grauifsima: offenfisq; Palmyrenis res prouinciæ turbatas non con-ftituitjfed diuifo per hiberna exercitu, ipfe in Aegyptutn ad Cleopa tram profedus eft. à qua exceptus ïplendidè, hiemauit ibi fine infi-gnijs imperij, habitu amp;nbsp;more priuati, fiue tanquam in alieno impe-rio ciuitatcq; regia,fiue utin hibernis feftos dies celebraret.fepofitis enim curis,amp;femotis ducum offieijs, pro habitu patrio fumpfit fto lam Græcanicam quadrangulam, amp;nbsp;calccametum album Atticum, quo turn Athenienfium turn Alexandrinorum lacerdotes utuntur, uocantq; phæcafum.progrediebaturq; tantum ad templa, aut gym nafîa,autphilofophoruralconuenticula, cum Græcis confuetudinê - habens

394 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLIS

habês in obfequijs Cleopatræ, propter quam potißimum aiebat ß-biéamperegrinationem fufeeptam. Intereä Cælarinitinerequo Vrbem repetebat, graüius laborabat ob aduerfam ualetudinem, pc ticulofifsime uero circa Ërundilîum, ita utrumoribus iaftatum fit eum effe inortuum.rcrnittete le morbo VrbcmingrelTus, Antonianis literas imperatoris ipforütn exhibait. quiniox amp;nbsp;Calenum iuf-Jerunt duas legiones reddere Cælàri5amp; in Africam feripferunt Sex-tiOjUt illi prouincia decedereuatq; ita utrunq; fadum eft. T um Cæ-farabfoluto luafententia Lepido Africam ui^e ademptarü prouin-ciarum reddidit: amp;nbsp;quod ex bonis prolcriptorum adliucfupererat diüehdidit.deducenti ^utem milites in colonias, amp;nbsp;agros diuidenti, magha difficultas obieda efl.milites enim petebant optima quamq; urbem Vota Italia,utante bellum felcdæ fuerant: contra ciuitates illæpofiülabantjutuniuerfa Italia diuifionihuic adhiberetjautfor-tito dedücerentur coloniæ : amp;nbsp;agrorum pretium repetebant ab im-peratoribus,defîciêteærario.coueniebantq; agminatiminurbem promilcue iuuenes pariter ac feniores, mulieresq; cum paruis libe-ris5amp; per fora templaq; coetus faciebant lamentabundi,conqueren« tesnullofiio peccatole homines Italic! nominispelli agris focisqj tanquamiure belli captos. quapropterpopulus condolebat amp;illa-crymabat eorum calamitatibus,præfertim dum reputant no prore-publica, fed pro libidine aliquot ciuium bellum id geflum ad muta-tationem flatus publici,amp; nunc reddi uidoriæ præmia, ut dedudis colonijs pofthacnequeat caput attollererelpublica, ducolonihac mercede obflridi,parati funt principibus ad omne oblequium. ibi Cælàr ciuitatibus neeeßitatis rationem exponebat, amp;neficquide fatis fore,nec fuit,ita uti uicini opprimerentur à militibus,limites co tumaciter tranfeuntibus,amp; plus quam concefla ulurpantibus,amp; po tiora præripientibus:dum nec iurgijs Cæfaris à maleficio deterren-tur,nec deliniuntur alijs largitionibus:quandoquidem principes,ut Opis fuæ ad confirmandam dominationem egentes, facile contem-nebant.iam enim inflabat finis huius quinquennij,amp; utrifq; adfecu ritatem opus erat fauore mutuo, imperatoribus ut per milites prin-cipatumconfimarent: militibus ut accepta retinerent, manente penes autores eius donationis imperio: quos necefiaria beneuolentia uel propter feipfos profequebantur.quin amp;nbsp;alijs largitionibus ege-nös milites folabatur Cælàr, è fanis mutuo fumens pecunias, quo fa do conciliauit fibi eorum animos,prompta erga largitorem gratia, cui agros, urbes, pecunias acceptas ferebant,inuidiole occlamanti-bus qui Ipoliabantur, illo uero fortiter hoc ferete in gratiam milita.

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;395

His animaduerfis Antonij frater Lucius tunc Cos. amp;nbsp;ciufdcm uxor Fuluia,amp; cjuiabfcntis bona procurabat Manius, neCæûris uidere-turtotumnocbeneficium,néue foli deberetur gratia,amp;alter impe-* rator fraudaretur fauorc militum, uaframentis agcbant ut colonia-rum deduétio differreturinaduentum Antonij.quod cumimpoßi bile uideretur propter fedinationem militum, petebant a Cæfâre ut Antonianos ipß deducerentin colonias, quamuis expaftoidmu-nus Antonius foli Cçfàri ceflcrat,quod tarnen conceflum negabat: produdtaq; ad exercitu Fuluia cum paruis Antonij liberis, inuidio-îe fupplicabant, ne paterentur ilium fraudari fua gloria, fimul occa-fione referendæ ipßs gratiæ. amp;nbsp;erat tum inclytum Antonij nomen amp;apud milites amp;nbsp;apud cæteros.nam Pbilippenfis uidoria, propter aduerfàm Cæïâris ualetudinem, tota uidebatur unius Antonij. Cæ-ïar quamuis non ignarus pafta uiolari, ceßit tarnen in gratiam Antonij . atq; italegionesAntonianæin colonias dedudfæfunt, nimia militum dedudlorum licentia, dum ne uideretur Cælar beneficen-tia uincere,minus cohibentur amaicficijs. Fuerunt amp;nbsp;aliæ ciuitates uicinæ bis quaru agri militibus diuiß funt,multas ab eis iniurias paf læ,quæ clamabant in Cæfarem,iniquiores coloniarum deduéfiones nunc efle,quàm profcriptiones ante fuerät.tunc enim inimicos mul ^i:atos,nunc uer 0 innoxios.amp; Cæfar intellig ebat quidem iniuriam, fedmederinon poterat. namneq; pecunia habebat, undcpretium agrorü ueteribus pofleflbribus redderet, neq; uiéloriæ merces dif-ferri propter inftantiabellapoterat,Pompeio maria tenête amp;nbsp;Vrbi famemintentante interclufis comeatibus, Aenobarbo etiamMur-coq; claHem aliam amp;nbsp;cxercitum colligetibus:militibus uero fegnio-rem operam præbituris,nifi accipiat débita uiéloriæ præmia.amp; ferme iam iam exierat quinquenniu, utrurfum opus effet exercitus be-neuolentia. quamobrem ultro turn dißimulabatur militaris infolen tia. certeintheatroCæûrepræfente cummilitipropriuslocus non iiacaret,trafijt ad locos equitum:id populus notauit, Cæfar militem iußitfurgere. exercitus rem indigne ferens,principem etheatro di-fccdctem circuditit, militem exhiberi fibi podulans, quia nufquam apparentem peride putabat .ubi uero fuperuenit, rati produftum è carcere:cum id negaret,remq; ut erat narraret,mentiri fubornatum aiebant,pro4itorem appellando.amp; hoc quidem fuit theatralis info-lentiæ fpecimen.cæterùm ad diuifioné in campum uocati Martium, præpropere noélu uenerunt,ægreferêtes Cæûrem fuperuenire tar-dius:cùm Nonius centurio libéré obiurgauit eos admonens officij, in Cæûris ualetudinem, non ipforum cotemptum, çauûm reijcies.

quém

DE BELLIS

quem illi ut adulatorem cauillis adorti, moxiritatiorcs conuicijs amp;nbsp;(axis impetierunt,amp; fugienterri perfecuti dum in flumen fe conijce* ret,necatumaquis extraxerunt^amp;proiecerunt quatranfeundume-rat Cæfàri. quamobrem amici monebant ne fe lurentibus cömitte-ret.ille tarnen ne per abfentia Eiam illorum infaniam aleret,prodijt: uifoq; obiter Nonij cadauere deflexit. utueróin paucos reieélu eft id facinusjiufsis ut pofthac fibi inuicem parcerent, agros diuifit, amp;nbsp;militaria dona meritis petcre permilÏt: deditq; nonnullis immeritis etiam præter animi fententiäm,donec uulgus admiratum eius con-fl:antiam,poenitentiapudoreq; refipuit, poflulauitq; utadfupplici-üm quçrerentur qui Nonium ad neccm adegerat.ille notos cos fibi præfatus,ait fe contentum ipforum confeßione ac cófcientia,de cæ-^ tero pcenam remitterc. qui uenia fimul amp;nbsp;præmijs donisq; dignati, ad fauftas acclamationes fubito uerfi funt. hæc duo temporum ill o rum contumaciæ fpecimina è multis feleóia fufficiant. in cauß erat duces pleriq; finelegitimis creatifuffragijs, ut fit in bellis ciuilibus: quanaonec excrcitus folennibus deleélibus confcripti fuerantiri ufumpatriæ,necmilitabantau{picijs S.P.QJ^.fedeorumtantüqui ipfos collegerant:ac ne id quidem legitime, fed priuatis indudi pol-licitationibus : neeaduerfus hofies publicos, fed aduerfus peculia-res inimicosmec cótra exteros,fed contra ciues dignitate pares.hæc fixnt quæ militarem difciplinam peflum dederunt,dum quifqj obli-tus fe efie militem priuatis gratijs mauulc feruire atq; cupiditatibus: dumq; principes opera fubditorum abutuntur adpriuata comoda: amp;nbsp;transfugium apud prifcos Romanos crimeninexpiabile, ea temporum iniquitate largitionibus rependitur,non milite magis uenali quam exercitu, ne illuftribus quidem uiris plerifq; huiufinodi ultro citroq;tranfitiones adtransfugarum ignominiam crimenq; perti-nere exifiimantibus. adeo tam apud integros exercitus, quamapud nonnullos illufires uiros pro re ludicra habitumefl transfugium, facile conciliante improbos morum fimilitudine. namq; de cætcro fimiles inter fe,bomines alioqui mutabiles,folos pro hoftibus babe bant, quiab imperatoribus fuis quafirem populiagentibusaliquo prætextu dammabantur pro hofiibusâtaq; impcratores quoq; tam-etfi negotium probe intelligentes multa ferre coaéiifiint in eis, qui excuifalegumreuerentiafolis trahebanturlargitionibus.adeotum fublata Omni di{ciplina,fcditionum incentores altoresq; regnabant in exercitibus.Vrbs interim fame laborabat,impeditis per Pompei-um frumentationibus maritimis ; in Italia uerô præ continuis bellis àgricultura negleda,propemodü amp;nbsp;liquid agri ferrent, abfumentc milite.

CIVILIBVS LIBER V

397

milite. inipfa quoq; urbe non folùmfurtorum noàurnorum, ue-rùm etiam uiolentiæ fuit impunitas, dum militibus imputantur eti-am aliénafacinora.plebsuero claufis officinis,etiam màgiftratus antiquauit, ut quibus nihil opus effet in egenaurbe occupatalatro-cinijs. Cæterùm Lucius bene affeélus ergarepublica amp;nbsp;infenfus Tri umuirorum potentiæ, ultra prælînitum tempus ut uidebatur man-furçjoffendebat inter du m Cçfaremadconteiltiones ufq;,dum uete res agrorum poffeflbres fuppliciteradoptimatcs confugientesfo-lus excipit opem pollicens, amp;nbsp;illi uicifsim ad quiduis promittunt ei fuam opem. quo faélum eft ut amp;nbsp;Antoniani milites amp;nbsp;Cæfàr ineufà-rent eum tanqua aduerfàntem Antonio, itemq; Fuluiam ut bellum excitantem alieno tempore.fèd præualuit Manij uafrum confilium, qui mulieri perfuafit, pacata ïtafia moraturû Antonium apud Cleo-Îjatram, bello uero turbantc aduenturum propere. T um Fuluia mu iebri affeéfu exafperauit Lucium:amp; cum Cæûr proficifeeret ad de-ducendasreliquascolonias, Antonijliberi comitati funteumunà cum Lucio,ne potior haberetur Cæfar,fi folus conïpiceretur in ex-creitu: cumq; Cælàris équités excurrifïentin Brutiorum Iittora, ne Pompeius ea uaftaret, Lucius fiuc timens, fiuefingens fe timerene contraipfum amp;nbsp;Antonii liberos equitatusillemiffus fit, curfimfe contulit ad Antonianorû colonias, collefturus fibi fatcllitium,Cæ-farem calumniando ut perfidum erga Antonium. ille contra doce-bat integram fibi cum eo manere araicitia,Lucium uero alia de cau-fà bellum inter ipfos ferere,quôd infenftis fit Triûuiratui,per qu êm noui coloni firmam pofîèfsioncm habeant : équités uero etiamtum in Brutijs effe ac mandata exequi.his intelleâis Antonianorû duces inTeanenfi conuentucumeo collocutiredieruntingratiam,his co ditionibustutcôfulibusperTriumuirosIiceatrempub.adminifira-re more maiorum.agros diuidant nemini præter defundos Philip-penfi militia, utq; pecuniæprofcriptorum amp;nbsp;agrorum pretia colo-nijs Antonianis ex çquo difiribuatur : ncueimperatorum alterutri pofthacin ijs deledus habere liceat.inexpcditione contra Pompeiû Cæfàri duælegiones Antonij militent. Alpes in Hifpaniam à Cæiare mifsis ut pateant, neue Afinius eos prohibeat. utq; his conditioni-bus Lucius pacatus iàtcllitium amoueat,et fecurus adminiftret rcm-publicam.Hæ turn fuere coditiones renouatifoederis opera dufto-rum cxercitustquarum duæ tantum poftremæ ratæ fuerût, amp;nbsp;Salui-dienus inuitis euftodibus per Alpes tranfiit.cumq; reliqua differrê-tur,Lucius Prænefte fecclsit, dices fe timere Cæfarera pro magifira-tu munitum iàtellitibus, cùm ipfe nullos circa fe habeat. fecefsit amp;

Apfirt«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L Fuluia

39Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

Fuluia ad Lepidum,dicens fê timere fuis lib cris. nam bunc præfcre-bat C^fàri.amp; ab utrifq; fcriptæ funt literæ Antonio, perferentib. eas araicis, quicertiorem erantfalt;S:uride fingulis. quarum exemplaria diu qua^fita inuenire non potui, turn utriufqj exercitus proceres co iurarunt fe ex iure dirempturos banc litem imperatorum^ôt coaftu ros parère eum qui noluerit,inuitabantq; bue amp;nbsp;amicos Lucij.qui-bus renuentibuSjCæfàr inuidiofe eos turn apud primores exercitus, turn apudurbanos optimales incufàbat. mox(j; concurfus ex Vrbe ad Luciû faftus eft, deprecâtium ut mifererctur Italiæ affliftæ bellis ciuîlibus,amp; adhiberet aliquem,qui uel fecum, uel cum prasfedis mi litum,negotium totum componeret.cumq; Lucius tumipfos reue-reretur,tum ea quæ dicebant, Manius refpondit fàtis alperè, Anto-nium tantum pecunias colligerc ab exteris, Cæfàrem uero amp;nbsp;exerci tus amp;nbsp;opportun! loca Italiæ prçoccupareto,nciliatis fibi bominum ftudijs.nam amp;nbsp;Galliam quæ prius obuenerat Antonio,nunc in frau dem illius liberari,amp; Italiam propemodum uniuerfàm pro oélode-cim ciuitatibus trâlcribi ueteranis; præterca legionibus x x x 111 r. non fobs x x v i r i.quæ pro fuis partib.pugnarût,agros diüidi:atq; etiam pccuniam è fanis delumpta, prætextu quidem Pompeiani bel li,quod tarnen in tanta urbis fame nondum cetptum fit,re aute uera ut militum fauor paretur aduerfùs Antonium,dum etia prolcripto-rum bona non tam uendunt eis quàm donantur.quod n pace quæ-rat feriojdebere eum pnus adorum rationem reddere, amp;nbsp;in pofle-rum nibil agere nifi de cômuni fenten^ia. Hæc fuit arrogans Manij poftulatiOjUt neq; Cæfar quicquapoflet arbrtratu fuo facere, neq; ratamanerent dequibuscum Antonio conuçntu fuerat, uidelicet ut merum imperium uterq; baberet in comifsis fibi prOuincijs, utq; alter alterius aéla rata baberet i turn Cæfar uides eos omnino bellum cupere, fe quoq; parabat, cæterû duæ legiones Anconam dedudæ, quæ amp;nbsp;patri Cæfaris amp;nbsp;p^oft Antonio militauerât,poflquam bellum parari audiuerût,prb anedu quo utrûq; profequebant, legatos mi-fèrunt Romam, qui utrofq; deprecaretur ut pacem mallent. amp;nbsp;cùm Cælàr refpondiffet, fe non Antonium impugnare,fed impugnarià Luciojlegati cum præfedis Antonianorû militum collocuti,cômu-nem legationem milèrunt ad Lucium,pôftulantes ut cotrouerfiam quam habebat cû Cælàre, fineret decerniiudicio: præ fe ferentes au furos aliquid, ni admittat indicium. Vbi uero id impetrarunt à Lu-cio, locus iudicio definitus eft Gabij, urbs Romam inter amp;nbsp;Præne-Re media,paratumq; eft iudicibus confiftorium, amp;nbsp;in medio fugge Ra duo, in quibus caufa diceretur. Cæfar qui prior uenerat, équités mifit

CrVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;399

mißt qua tranfîturus erat Lucius, difpeéluros numquæ ftruantur infidiæ. hi in Antonianos inciderunt équités, fiue prçcurfores Lu-cij, fiuefpeculatores etiam, cofèrtisq; manibus occiderunt aliquot. Lucius retrocefsit, metuinfidiaru,ut dicebat:uocâtusq; à præfeftis cxercitus, deduéluros fe eum pollicentibüs, parère amplius noluit. itaq; fruftratis pacificatoribus ftatuerunt bellum gerere, amarulen-tis ediôtis infectantes fe inuicem.erant Lucio fex legiones ex deleétu quem Cos.creatus habuit, prætcrq; Antonianæ undecim fub Cale-no duce, omnes hæ iri Italia ; Cæfar Capuæ quatuor legiones habe-bat,amp; circa fe cohortes prçtorias.Sex alias legiones Saluidienus ad-ducebat ex Hilpania.Lucio pecuniæ luppetebant è prouincijs paca-tis Antonij : Cælàri ex omnibus quas fortitus fuerat,excepta Sardinia,quæ turn bello infeflabatur;amp;efanisaccipiebatmutuo,prô-mittens fe redditurû cum fœnore^ uidelicet è Capitolio, Antio, Laz nuuio, Ncmore,Tibure,inquibus urbibus amp;hodie lùntthefàuri copiofi lâcrç pecuniæ.nec erant omnia quieta extraltaliâ. Pompei-us enim ex pro{criptis,amp; uetehbus colonis, amp;nbsp;hac ipfà Lucij fimul-tatc multû exiftimatione ac uiribus creuerat. qui enim fal u ti fuæ me tuebant,aut bonis fp oliati fuerant, aut præfentem rerum flatum no probabant,ad ipfum accedebant maxime : fimulq; alia manus iuue-num militiæ lucriq; cupida,nihil referre putans cuius duéf u ftipen-diafaciat:quando omnes duces Romani erant, amp;Pompeij caufaui-debatur iuftior. quin amp;nbsp;exmaritimis prædis ditatus fuerat, nauesq; habehat cûfupplemcnto permultas.Murcus quoq; duas ei legiones adduxerat,amp; quingentos ïàgittarios, pecunias multas, naues oéto-ginta:amp; alium exercitû acciuerat è Cephalenia. quapropter funt qui putentjfi turn inuafiflet îtaliam, facile potiturum ea fuifîè, quæ fame ïîmul amp;nbsp;inteftinis diflenßonibus afflifta,ilium refpiciebat.fed Pom peius per imprudetiam fiia defendere maluit,quàm aliéna inuadere, donee fie quoq; uiétus efi;. In Africa uero Sextius legatus Antonij, nuper exercitumàLucioiufihs Fagioni Cæfaris legato tradiderat: deinde remifliis ut cum reciperet, cum Fagione reddere nolen-te bellum gcrebat,colle6ta emeritorummanuamp; Afrorum multi-tudine, regulorumq; auxilijs. amp;nbsp;cùm in utroque cornu profligatus cafira quoque amififlet Fagio, ratus id proditione fibi accidifie, fe-ipfuminteremit.ItaSextiusiterumutraq; Africæprouinciapotitus eft.Bocchus item rex Maurorum à Lucio perfuafus, Carinati Hilpa-niam pro Cæfare curanti bellum intulit. Aenobarbus quoq; cum fe- . ptuaginta nauibus amp;nbsp;duabus legionihus, adiunéta etiam fagittario-rum funditorumq; manu,amp; nônullis uelitibus ac gladiatoribus ua-

Afpia«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L 2. gando

DE BELLIS

gando per mare Ionium uaftabat regiones agnofcentesTriumuîro-rum imperium: amp;nbsp;cùm appuliflctBrundifium, triremes Cæfarianas partim cepit,partim crcmauit,amp;Brundifinis intra mœnia compul-ïîs,agros deprçdatus eft. eo Gæfàr legionem unam mifit,amp; Saluidie num properare iußit ex Hifpania: certatimq; deleélus agebatur per totam Iraliam,tam à Cçûrianis^quàm ab Antonianis Lucij ducibus. interim pugnatû etia inter utrofq; aliquot uel minoribus uel maio-ribus prælijsjtum aperto marte, turn ex infidijs. Vcrùm Italorum fa uor erga Lucium erat multo propenfior^quod pro ipfis contra no-uos colonos bellum gereret. necfolùm ciuitates,quarum agri mili-tibus diuifi fuerat,fed Italia ferme uniuerlà comota eratjdum quifq; iibi timet calamitatem fimilem: eieélisq; Cælàrianis qui mutuaban-tur fàcram pecuniam,aut occifis etiam,feruabant fua moenia, amp;nbsp;ac-cedebat ad Luciû. ediuerfo noui coloni adiungebat fe Cæfàri,quafi utriq; rem propriam agerent. In eo rerum ftatu Cæfàr, accito etiam equeftri ordinein curia,ita locutus eft:Scio me à Lucij faélione co-temni ut parum audacem infirmitatis confcientia, amp;nbsp;eum contem-ptum augeri propter hune ueftrum conuentum. ego uero exercitû ualidum habeo, turn cum qui unà mecum iniullè ab co læditur,de-trahente fibi débita præmia,tum cum qui alias noftris aufpicijs mi-litat.nec minus ualida lunt cætera,modo làna mens adfit. non enina deleélor bellis ciuilibus non neceflarijs: nec abutendum cenfeo his quiïupcrfuntciuibus in mutuamperniciê,præfertimhocciuilimo« tu, cuius facinora non è Macedonia nunciabuntur aut Thracia, fed Ipeélanda funt in ipfà Italia:quæ fi huius belli campus fuerit, etiamfî nemo defideretur,quanta patietur incÔmoda.^hoc efi,cur me prio-rem inciperc pigeat.amp; nunc quoque protefior, me nec de Antonio queri,nec facere quicquam,cur ille de me queri debeat.ueftrum efi: ut uefira etiam cauïâ coarguatis Lucium cum fuis infiigatoribus, Sc ut eos mihi recocilietis rogo. quôd fi nunc quoq; perftabuntinfua peruicacia,oftendam illis me hadenus non timoré tardatum,fed co filio.uos mihi non folùm apud uosmet telles eritis,fed etia apud An tonium,me ad hanc neeeßitatem adaélum infblentia Lucij .Hæc Cç far:illi rurfum Prænefte aduolant.Lucius hoc tantum refpondit,u-trinq; iam uentum ad manus præpropere.Cæûrem fiélè agere omnia, qui iamBrundifium legione miferit, quæ Antonium arceat ab aditultaliæ.Manius uero etiam epiftolam often debat Antonij: ucrä an fiélam incertû, quæiubebat uel bello tueri dignitate ipfius. cûq; legatifenatus amplius percontarentur,ecquis illius dignitatem có-uelleret, amp;nbsp;prouocarent ea de re ad iudices, Manius rurfum multa cômini-

CrVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;401

comminifcebatur,donee abierunt rebus infeétis. nee tarnen legatio refponfurn nunciauit Cælàrijfiue c|uód à fingulis rem cognouit^fi-ue ob pudorem,fiue ob catifam aliam.iamq; manifeftû bellum erat^ amp;nbsp;Cæfar in expeditionem profeétus eft^prçfefto Vrbi Lepido cum duarum legionum præfidio.quo tempore magnus nobiliüm numc rus declarauit fibi non placcre Triumuirorum poteftatem. conféré bant enim fe ad Lucium .id bellum,ut compendio dicam,fic geflum eft.Duæ Lucij legiones apud Albam exortafeditione tribunis expul fis ad defedionem fpeéfabat,ad eas cum amp;nbsp;Cæfar properaret Sz Lu-ciuSjbic prior eo pcruenit:amp; multis largitionib^pollicitationibusq; retinuit eas in officio. Furnio deinde adducéte illi alium exercitüm, Cæfàr pofiremum agmen inuafit, Furnium in tumulum qüedam compulit. proximanoéleabeûteminurbem fuæfaftionis Sentiam, perfequi noluit metuens infidias, fed die fequenti urbem obfedit amp;nbsp;cxercitum. At Lucius Romam properans,triapræmifitagmina,quç mira celeritate nofiu clam urbem ingrefiafiint : ipfe cum exercitus robore,equitatu gladiatoribusq; fequebat:exccptusq; à Nonio por-tæcufiode,milites eins in fidemrecepit.Lepidus euafitad Cçfàrem. Lucius aduocato in concionem populo fpem fecit fore ut Cæûr amp;nbsp;Lepidusmoxpœnas denteorum quæinmagifiratu uiolenter ege-rantrfraterucrodeponatfpontepotefiaté illegitimam, confulatum pro ea recepturus, hoc eft, maginratum à maioribus traditum, pro dominatione tyrannica.Hæc locutus,omnibus lætis,amp; Triumuira« turn iam antiquatum exifiimantibus, imperator à populo côfaluta-tus, profeétus eft contra Cçfàremrcolîigens obiter alium exercitum ex Antonianis colonijs,amp; ipfas muniens,bene affedas erga Antoni-um.intereaJSarbatius Antonij quæfi;or,ab ofFenfo dimiflus,fcitanti bus militibus refpondit,eum irafei gerentibus bellum contra Cæla-rem amp;nbsp;comunem potentiam.quo faâû cfIjUt quotquot dolura Bar-batij non fènferunt, à Lucio deficerent ad Cæfàrem. L. uerô Salui-dieno profcéf us efi: obuiam,cum magnis copijs reuertenti ad Cæfa-rem è Gallia;quem à tergo fèquebatur Afinius amp;nbsp;V entidius, amp;nbsp;ipfî duces Antonianfuetantes neulterius procederet. turn Agrippa Cæ fari amicifiimus, ueritus ne Saluidienus circumueniretur, Infubres occupauit regionem opportunam Lucio,putans fore ut ille à Salui-dicno in fe auerteretur,amp; à tergo infefiaret ab eo. nec fefellit Agrip pam fua opinio.Lucius cœpto frufiratus petijt Afinium amp;nbsp;V entidi umjSaluidieno Agrippaq; utrinq; occafionem inuadendi captanti-busjamp;maximèitinerûanguftiasobferuantibus.illeubiinfidias fibi parari cognouit, no aufüs cum utrinq; imminente hofte manus co

Appian. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L 3 ferere.

’402- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEBELLiS

ferere, ad Perufiam fe recepit urbem munitam, amp;nbsp;ibi caftra metatus eH, expcftaturus Ventidium. moxq; Agrippa amp;nbsp;Saluidieno ipfoq; Cæfare fuperuenientibus,obfeflus ell Perufiç tribus excrcitibus,ac-citis propere alijs cjuoq; Cæfarianis copijs, ne Lucius belli caput eia bcretur.mißi funt amp;nbsp;qui didinerent Ventidium Afiniumqj,quani-uisnonadmodumproperantesj quodnec bellum id probarent, amp;nbsp;incerti eflent de mente Antonij. hue accedebat inter ipfos duces æ-mulatiojdignitate pares, amp;nbsp;proindenon fine cotentione ambientes totiusexercitus imperium. Lucius interim obfeflus nec prælio fe co mittebat,impar hofii non numero foliim fed amp;nbsp;genere militum,fru fira tirones ueteranis obieélurusmec îter ingredi audebat, ne à tam multis infefiaretur undiq;. quapropter Manium mifit ad Vetidiuin amp;nbsp;Afinium,qui urgeret eos ad fiibueniendum obfeßis:fimulq; Ti-tiniumiußit cum quatuor equitum milibusèCæfarianorumagris prædas agere,ut Cæfâr ab obfidione difcederet.Perufiam auteideo uenerat,ut fi opus elfet, in urbe munita hiemaret, donee V entidius uenifet cü focijs. At Cæfàr uniuerfis copijs propere opus facereiuf-fis,urbera circumuallauit qumquagintafexfiadiorufpatio, propter tumulosin quibus urbs fita cfi:,amp; brachia longa inde duxitadTibe rim,ne quid in earn importarct. ediuerfo Lucius fimili uallo fofiaq; muniebat radices tumuli.Fuluia quoq; V entidium, Afinium, Atei-ura, Calenumq; properare iubebatin auxilium obfeßi, coferiptoq; nouo exercitu,duä:u Planci mifit eum ad Lucium.is Plancus legio-nem Cæfarianam, dum ill a urbem peteret, concidit in itinere. Cum autem Afinius V entidiusq; fegniter qui'derh,ut incerti üolutatis An tonij,irent tarnen ad Lucium propter Fuluiam amp;nbsp;Manium, ut obfi-dionem foluerent,Cæfar obuiam eis profeftus efi cum Agrippa,re-li ft a ad Perufiam cuflodia. at ille prius quam coniungeretur inter-miffo innere contulerunt fe alter Rauennam,alter Ariminum: Plan' eus uero Spoletiumfe recepit, Cæfar oppofita cuiq; parte fui exerci tus,neconiungeretur,PerufiamrediJt, amp;nbsp;celeriter foßis uallumad-didit:ipßs foflas duplo patentiores fecit,aufta ad triginta pedes tum profunditate tum latitudinermunitiones quoqj altiores,additis m d, ligneis turribus fexagenos pedes inter fe diftanübus amp;nbsp;crebris pro-pugnaculis:ita ut omnes munitiones effent ancipites,tam contra ex-terùa auxilia, quam contra eruptiones obuerfàe. interim non femel eruptiOnes tentatæfiint, Cæûrianis melius Uelitantibus eminus, amp;nbsp;ex aduerfo gladiatoribus LuciJ ingerentibus fe audacius, multosq; cominus trucidantibus. ubi uero perfeftum efi opus à Cçfarefames in obfeffosingruit, augebaturq; in dies, quianec oppidaninecipfe ullos

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40J

ullos commeatus prsÉparauerant. id intelligens Cæfàr diligentiores adhibuk cuflodias. noéte autem quæ præcefsit calendas lanuarias, Lucius ratus idfolenne allaturum hoihbus negligcntiam, in ipfam portam eOrunifecitimpctum,quafi faéla eruptione admifliirus alias copias,quas multas multis locis habebat. fed çeleriter excita 1 egi -one c propinquis excubijs, amp;nbsp;Cæfare unà cum prætorianis fuccurré te,Lucius poll acre certamê retro repulfus efl.Per eofdem dies Ro-mæ cum frumentû alTeruafetur in ufum militum,plebs bello amp;con tcntionibus ciuilibus exafperata difcurfit perpriuatas ædes frumen turn quærendo,amp; quicquid inuenit diripuit. At Ventidiani ignomi niofum ratfnon fubuenire laboranti fame Lucio^profeéli funt om-nes ad eumreieéfis Cæfarianis quacunq; fe opponeret.fed Agrippa Saluidiepoq; aduentantibus cum maioribus copijs,ueriti ne circû-uenirentur,dcflexerunt Fulginium, caftrum centûfexaginta Radijs àPerufia difsitum: ubi ab Agrippa obfefsi, noélurnis ignibus multis accenfis fîgnificabant Lucio.ibi in confultatione placebat profit cifci ut deterneretur prælio. Plancus amplius expelt;kandum cenfe-bat, ne ingererétfepericulofemedios inter Agrippam amp;Cæfarem; quç fcntentia uifa eR potior.Qui Perufiæ obfidebantur ad primum confpedum ignium gauifi,tardantibus focijs coniedabant eos im-pedirimbi uero ignés ceflarunt, deletas putabant cas copias. Lucius autem fame preRuSjrurfum àprima uigilia ufq; diluculum eruptio-nem tetauit locis omnibus: fed undiq; repulfus recepit fe Perufiarnî amp;nbsp;fubdufta ratione quantum uiélualium efletreliquumjferuis prç-beri uctuit,ipfosq'; cuRodiuit,ne transfugiendo indicarent earn dif-ficultatem boRibus.errabant igitur agminatim pafsim fuccumben-tes malo uel in urbe, uel in pomoerijs,berbam ficubi inuenirêt depa fcêtes amp;nbsp;frondes uirides: exanimes autem Lucius in foueas altas de-fodiebat,ne rogos boRis animaducrteret,néue ex cadauerum exhalation e peRis gigneretur. cumq; nec famis finis appareret nec fune-rum, milites pertæfi rogabantLucium utrurfum tentaret erumpe-rcjquafi munimenta omnino perfrafturi.qui approbato eorum ar-dore:nuper,inquit,no tam Rrenuè quàm neeeßitas poRulabatcer-tauimus.nunc aut deditionem facite:aut,fi hæc morte uidetur dete-rior,ufq; ad mortem pugnate. accipientibus coditionem omnibus, amp;nbsp;ne nox ullam occafionê ignauiæ præbcret, clara luce fignum fibi dare poRulantibus,Lucius duxit eos fub diluculum,inRrult;Ros afia-tim ferramentis amp;nbsp;fcalis uariarum formarum,machinis quoqj qui-bus toRç complentur aggere,amp; turribus plicatilibus ex quibus pon tes iaciunturinmoeniazadhæcmifsilia generis omnisaccedcbant,amp;:

L 4 faxa

4^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

faxa cratesq;,quas palis inijcercnt. itaq; connixi ton’s uiribus rcpicta foflàuallumtranfccnderuntîfubeuntesq; murû alij fuffbdiebant, fcalas applicabantalijrquidâ turrés expugnabant magno mortis con temptUjquamuis arcerentur faxis, mifsilibus^atq; glandibus. fuitq; nonuno locohçcoppu^natio.itahoftesin diuerfa diftraftirefifte-bant fegnius: alicubi uero iâ pontibus inieftis in mœnia ïummo cer tabatur periculo,Lucianis de ponte pugnantibus, amp;nbsp;à lateribus impends omni telorum genere.perruperunttarnen, amp;in mœniapro/ filierunt aliquot,moxq; plures fequebantur: amp;nbsp;fortaßis ut delpera-ti effecifTent aliquid, ni cognito nön multas elTe tales machinas, for-tißimi Cæûrianor um recentes feßis obiefti eflènt. qui turn de mum deturbarunt eos c mcenibus, amp;nbsp;confra ftis machinis, iam contem-ptim e fublimi feriebant.illi perfoßis fcutis amp;nbsp;conßuciatis corpori-bus,uoce quoq; iam déficiente,durabant tarnen acriter. ut uero etia cadauera eorû quiinmœnibus ceciderant,fpoliata uideruntdeijci, non tulcrunt contumeliam : fed pudore confufi confiiterunt pauli-fper dubij,ficut athletæ interquiefeentes. fie affeftos miferatus Lucius receptui cecinit. Cumq; Cçûriani læti complofifTent arma ut in uidoria,iritati Lucij milites,rurfum arreptis fcalis(iam enim nullas turres habebant)cum defperationeruebantin meenia, fed irrito co natu,quia lædere hoftem non poterant. Lucius uero circuncurßns eos rogabat,ne amplius de uita pugnarent, amp;nbsp;gemetes ac inuitos re-duxit ♦ hic fuit acerrimç oppugnationis exitus. turn Cæfar nehoftes rurfum auderent tentaré mœnia, poft ipfa collocauit ftationes mill/ tum:docuitq; figno dato alios alibi profilire in murumud quod co tinuè faciebant nemine urgente, fe exercentes amp;nbsp;hoftem territantes pariter. Lucij uero milites occupauitmœftitia,amp; ut in talirerûftatu foletfieri, cuftodibus remißiusagentibusfiebant transfugia,non uulgarium tantum, fed amp;nbsp;præfcélorum aliquot. Lucius quoq; iam ad pacem fleéf ebatur,pereuntium multitudinem miferas:fed unum hoc eum remorabatur,quôd Cæûris inimici fibi timebant. fed ubi apparuit,à Cçûrc dementer excipi transfugas,omnibus iam ad pace pronioribus,timorLuciumfubiJt,ne fifolus obftaret,dederetCæ-fari.quapropterpoftquâprætetati fpes affulfit, fie apud milites con cionatus eft: Erat quidem animus,cômilitones,rempublicam re-ducere ad formam à maioribus traditam,cum uiderem Triumuira-tumuerfum in tyrannidem, neq; poftBrutum amp;nbsp;Caßiumfublatos cefïàntem,qui prætcXtus belli fuere.Lepido enim amoto à collegio, Antotîio in remotißimis prouincijs eolligente pecunias, unus ifte arbitratu fuo gerebat omniadeges tantum prætextui fuerunt amp;nbsp;1 udi brio.

crvrLîBVS liber v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;405

ferio.his incommödis ego quærens remedium,amp; cogitans de refti-tuendarepublica.poftulabam utredditis militibusuidoriæpræmi-is abrogaretur unius imperium, quod quia impetrare nô potubco-hatus fum pro poteftate uel ui efficere. turn ifte me apud exercitum falfo inculauitjquafi obfiflam ideo, quod ueterum colonorum mi-fereatgt;eius calumniæ diu ignarus,ne turn quidem cum audiui credi-dijfciens amp;nbsp;à me defignatos qui uobis agros diuiderêc.ïed quia p 1 e-riq; crediderunt calumniæ, profeéli funt ad eum ut bellum contra nos gererent, comperturi tandem fufceptam contra fefe earn cxpe-ditionemi Equidcm teftis fum uos potiores partes fecutos laboraflè pro eis fupra uires etiam.uidi tarnen ïumus à fame non ab boftibus, ac proinde à noflris deferti ducibus.me fane certanté pró patria de-cebat experiri fortunam extremamjaudem egregiæ uoluntatis per-cepturum ab exitu:fed non fuftineo propter uos,quorum incolumi tatcm antepono meæ gloriæ.mittam igitur legatos ad uiéforem, ro gaboq; ut à me uno pœnas, uobis omißis, quas uult expetat : uobis uero quam mihi non pcto dct ueniam,ciuibus fuis amp;nbsp;quondam etia militibus, ac ne nunc quidem peccantibus, fed boneftas belli caufas babentibus,camp; ne bello quidem uidis,fed fame. Hæclocutus continuo mifittres eledos ex optimatibus: reliqua multitudo ingemuit, uel fuam uicem,uel imperatoris, reéf è cum eis fentientis,amp;: ut uide-batur amici reipublicæ,füccumbentis tarnen necefsitati ultimæ. Legat! ad Cælàrem admißi memorabant communem patriam, comu-nemq; olim militiam, amicitias uirorum utriufq; partis nobilium, morem maiorum abborrentiû à Içtalibus diffenfionibus, amp;nbsp;cætera eodem facientia. Cæûr non ignarus hoftium exercitum conftare è ucteranis et tironibus,arte ufus,ait fe Antonianis ueniam dare in im peratoris gratiam, cæteros iußit ut feipfius poteftati permitterent. Hæc publicè:feorfim auteFurnio uni legatorum oftendit fpem cle-mentiç uel in reliquos, duntaxat exceptis inimicis proprijs. illi hoc priuatumFurnij colloquium fufpedumhabentes, conuicijs ipfum cxceperunt : amp;nbsp;à Lucio poftularunt ut aut eandem omnibus pacem peteret,aut bellum interneciuum gereret.bellum enim hoc no propter priuatas inimicitias fufceptû efle,fed pro republica. Lucius ui-ros dignitate pares miferatus laudauit,promifitqj fe miflurum lega-tionem aliam: amp;nbsp;prçfatus neminem fe inuenire feipfo magis idone-um, mox abfq; feciali profeéfus cft, prçcurrentibus qui nunciarent Cçûrijdefcendere Lucium. ille confeftim iuit obuiam. peruenerüc igitur in confpeélum ftipati amicis, uterq; illuftris cultu imperato-ho. turn Lucius femotis amicis, duobus tantû liéf onbus comttatus ibat;

DE BELLIS

ibat, præ fe ferens quid peteret. in tel I exit Cælàr, amp;nbsp;imitatus efl: eins modeftiam,ut daret fignum futuræ beneuolentiæ:ut ueró uidit Lu cium intra uallum propcrantem, ut uideretur fic qu oq; in poteftatê fe permittere,ipfe prior extra uallum prodijt,ut liberum effet Lucio rebus fuis cófulere. h^ec dum fè inuicem accedunt ipfo habitu figna fùnt edita.ut uero ad foflàm peruentum eft^ p oft mutuam fflutatio -nem fic Lucius exorfus eft; Si cum exteris bellum boegeßiffem Cæïar,uinci turpe putarcm, turpius etiam deditionem facere, amp;nbsp;ab bac ignominia facile meipfemet eximerem ; quoniam autem amp;nbsp;cum ciue mihi res fuit, amp;nbsp;cum pari dignitate prçditOjidq; pro patria,non exiftimo turpe talemob caufàm àtaliuiro meuinci. quod diéfum •fit,non quia reeufem pati quicquid uisgt;quippe qui fine feciali ad tua caftra profeéius fum: fed ut ali ƒ s petam ueniam, iuftam amp;nbsp;tuis rebus utilem. quod ut clarius intelligas, feparabo caufàm il lor ü à mea, ut poftquam mefolum caufàm fuifte intellexeris, in me iram effundas, nec putes me uelleinuchi in te licêtius, quodintempeftiuum fuerit, tantum uere dicêtur quæ diftimulari non poflunt. Ego boc bellum contra te fiifccpi, non ut te fublato in principatum ipfe fuccederem, fedutreipublicæmoderationemadoptimates reuocarem,quæfùb bacTriumuiralipoteftatecefîàt,quod ne ipfe quidênegaueris.cùm enim earn induxiftis,faßi non effe legitimam, dixiftis ad tempus ne-ceffariam,Cafsio Brutoq; fuperftitibus, qui uobis reconciliarinon poterant.illis fublatis,qui diflenfionis caput fuerant,reliquis,fi quç tarnen funt reliquiæ, non contra rem publicam, fed quod metuant fibi à uobis,arma ferêtibus, elapfo etiam quod præfiniftis quinquen nio,poftulaui ut magiftratus opprefsi caput rurfus attollerêt, ne fra tris quidem ratione magis quàm patriæ habita : quippe fperans me idem ei perfuafurum quamprimum reuerterit,amp; properas rem ce-ptam abfoîuere magiftratus mei têpore. id fi tuum fuiffet inftitutu, folus baberes gloriam. Verùm quoniam perfuadere tibi non pote-ram, ad Vrbem profeéfus putabam ui id effeélurum me, qui amp;nbsp;ciuis efîem nobilis,amp; conful etiam. bæ folæ funt buius belli caufæ, no fra ter,nec Manius,nec Fuluia, nec agri diuifi uiéfori ad Philipp os mili ü,necmiferatioueterumcolonorû fuis eicéforum poftèfiionibus. nam me quoq; autore afsignati funt agri fratris legionibus, fpoliatis poffeftbribus priftinis.fed banc calumniâm tu cômentus es,ut tuam culpam belli moti transferres in me nouosq; Golonos:amp; bac arte co ciliatis ueteranorum animis nûc uiéfor euafifti.perfuafum enim eft êis,me ut hoftem infenfum repellendum effe boftiliter.Sed bis arti-bus utendûfuit dumaduerfumme bellum gereres : nûc uidor fies inimicus

CI V ILI B V s LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;407

initnicus patriæ,méquoq; hoftemiudica, eicoïulere per famé prohibitum. amp;nbsp;hæc loquor ultro me in tuamCut clixi)declens potenaté, oftcndés quid amp;nbsp;prius de te fenfèrim, amp;. nunc fentiam cùm folus ad teuetiio.haftenus de meipfo. quodautemad amicos amp;nbsp;uniuerfum exercitum attinet,nifi fufpcélum tibi eft, confilium utilißimum de-deroine durius in eos animaducrtas propter meam tuamq; conten tioné: amp;nbsp;cum homo fis fortunæ innixus inffcabili, ne fegniores ad pe ricula facias propugnatorcs tuos, fi à teipfo exemplum editum uide rint,nihil de falute fperandum nifi uiéloribus.quod fi omne aduer-ßrij confilium,ut inuidumreijciendum efi,non pigetmeabstepre eibus petere, ne ab amicis meis pœnas exigas mei fiue peccati fiue in fortunij: fedin me potius omnia referas^ qui caulàfum horum omnium,confulto enim ill os pofl;mereliqui,ne fi hæc illis audientibus dicerem,meam caufàm uiderer agere. Ad ea Cæfar fie refpondif.Cü uiderem te Luci fine feciali ad me defeendere, extra caftra fefiinus occurri,ut libéré tuis rebus confiileres,diceresq; ac faceres quæ tibi putas coducere. quoniamautem errorem agnofeens teipfum mihi comittis, non opus eft coargucre quæ mihi feitè fed falfo obieciftii qui ut ante ftatueras nunc mihi noces, fi enim ad fœdus defeediftès^ in uitftorem merito infenfum incidilfes.nunc cum abfq; ullis condi' tionibus te,amicos,exercitum, nobis permittis, adempta eft omnis ira,adempta amp;nbsp;fœderum neeeßitas. confiderandum enim non tam quid fi cis comeriti, quàm quid me deceat, id quod malo facere, uel propter deos, uel propter meipfiim, uel propter te Luci, nec fallam earn quç te hue adduxit expeélationem.Hçc propemodum utriufq; üerbain cômentarijs eorum temporuminuenio. inhis Cæfir pro-bauit amp;nbsp;miratus eft generofum infraélumq; animum Lucij coniun-ftum cum prudentia;Lucius dementia amp;nbsp;expeditam breuitate Cæfi ris.rcliqui ex utriufq; uultu orationum côiedura fecerunt.tum Lucius mint tribunos ut teflèram à Cæfare acciperent. illi attulerunt ei matriculam,ficuthodieq;moseft cùm tribunus petit tefieram, régi offerrepræfèntemnumerum in libello diario. accepta teflTeranôin-termiferunttamé excubias,'ita iubente Cæfare,utquifq; feorfum ex-çubaretexercitus.fequenti die Cæfar ficrificauit. Lucius uero mifit ad eum exercitum arma geftantem, fed iter facientium habitu. amp;nbsp;illi Cæfirem clonginquoimperatorem confalutarunt: amp;nbsp;conftiterunt legionatim quo loco Cæfar mandauit, ueterani difereti à tironibus. ipfe peradis facris laureatus feditpro tribunal!, iufsitq; ornes in ue-fligio arma deponerc. quo fado ucteranos iußit propius accedere, utingratitudinem opprobas eos terreret.necignota eratmens eius. turn

4o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

tum Cæfariani fine fubornati, fiue fuopte affedu moti erga homines neceffarios, extra ordinem in quo confhterant proceneruntad Lucianos quondam cómilitonesieffufiq; in eorum complexus falu tabant amp;nbsp;complorabant, rogabantq; pro eis Cæfarem: nec diuelle-bantur nec definebant occlamare interim, tangente amp;nbsp;tirones iam miferationefimilijadeôutoraniamifceréturmœftitia.quamobrcm ne Cæfar quidem perftititin fèntentia, fed ægrè fedato clamore fie fuos allôcutus efi : Itauos comilitones fempergeßifiis ergame, ut nihil frufira poßitis petere. Ego uero tirones quidem neceflàrio mi litaiïe puto aufpicijs Lucij, hos autem uefiræ prius militiæ no femel focios, qui nunc uefira fèruantur opera,interrogare uolebara, qua nofira iniuria^aut qua fruflrati gratia,aut quid maius expeâantes ab alterOjarma tulerint contra me,amp; uos, amp;nbsp;feipfos ? nam ego labores omnes pro agrorum diuifione pertuli, cuius amp;nbsp;ifii fuere participes, quorum ego infolentiam uel nunc compelcam, fi modo finitis. Illis uerônonfinentibusfcdindefinenterdeprecantibus:Concedo,in-quit,uobis quicquid petitis,dimittantur impunè,fed pofthac uobi-feum confentiant.id pofiquam utriq; funt polliciti, acclamatumeft à gratias agentibus Cælâri ; quinonnullis permifit quofdara excipc re hofpitio J uulgus autem iufsit feorfum tentoria figerequoloco primùm confi:iterant,donecCÆfàr ad hiberna defignauit eis oppî-da,fimulq; qui eos deducerent. deinde fedens pro tribunal! euoca-uitPerufiaLucium cumRomanis honoratioribus: amp;defçêderunt multi fenatoresjinulti Romani cquites,omnes fqualidi amp;nbsp;ob tam re-pentinam mutaiionem miferabiles. quibus Perufiam egrefsis præ-fidium in urbem eam receptum efi. ubi uero ucnerunt, Lucium Cç far alTumpfitjè cæteris alios amici Cæfàris, alios centuhones inter lè partiti funt,omnes præmonitfut haberent eos in honefta amp;nbsp;latente cufiodia.Perufinos quoq; deprccantes èmœnibus,uenire iufsit abfq; decurionibus, donauitq; eos uenia. decuriones tunemifsi in caroerem,paulopofi:necatifiint,exccptoLucio Aemilio:quiRomç fedés in iudicio quo pofiulabant perculfores Cæfaris, palam atrum tulitcalculum,amp;alijsautor fuit ut idem facerent, expiarentq; feab eo fcelere. Perufiam iplàm diripiendam militi darc Cælàr fiatuerat. fed quidam oppidanorum no ïatis lânç mentis nomine Cefiius,qui quoniam in Macedonia quondam militauerat,feipfum uocabat Ma cedonicum,incendit ædes proprias,amp; fe in ignem iniecit:tum uen-tisflammamdifflantibus per totamÇerufiami cremata funt omnia, fano Vulcani tâtùm excepto.Hic finis fuit Perufiæ, urbis antiquita-teinclytæ. aiunt enim Unam è duodecim prifeis Etrufeorû urbibus fuifle.

'CIVIUBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4amp;^

fuiffèjpofl; rccenteni eorum aduentum in Italiam conditis.quamoB rem Etrufco more lunonem colebat. tunc autem quotquot diuife-runt inter fe urbis reliquias, Vulcanu uice lunonis tutelare numen fïbi optauerunt.fequenti die Cæfâr fœdus inijt cum omnibus exerci tibus, tarnen tumultuari contra quoida non defijt, donee interfeéli funt,qui erantinimieißimi Cçiàris,Canutius,C.Flauius,ClodiusBi thynicus, amp;nbsp;cæteri. Hune exitum habuit Perufina obfidio, bellûq; geflum contra Lucium,difficillimüiàné, amp;nbsp;quod uidebatur diuue-xaturum Italiam.nam Afinius,Plancus,Vcntidius, Craflus, Ateius,’ amp;nbsp;quotquot alij huius partis habebat copiasjin tredecim diuilàs ex^. creitus, equitum fcx milia quingentosq; infuper, rati caput belli fuiiïè Lucium,admareiecontulerunt alius aliauia,pars Brundi-j(îum,pars Rauênam,pars T aren turn: quorum alij Murcum aut Ae-nobarbum, alij petierunt Antonium, perfequentibus Cælàrianis dë pacem offerentibus, recuiantesq; infenantibus terreflnmaxime iti- ' nere:èquibus Agrippa duas legiones Planciadfc pellexit reli«51a3 Cameriæ.Fuluia quoq; cum fuis liberis fugit Puteolos, amp;nbsp;inde Porz' ró Brundifîum, deducentibus tribus milibus equitum, quos in hoc a ducibus acceperat. Brundifij quinq; naues longas accitas è Macedonia confcenditjfoluitq; unà cum Planco futuro nauigationis eius comite,qui prç ignauia reliquum etiam exercitus deferuerat.Scd hi moxaulpiciaVentidijfecutilunt. Afinius Aenobarbûpertraxitad amicitiâ Antonij. qua dere ambo certioreillû fecerût per literas: ac moxut uêturo in Italia,loca opportuna quo exlcederet parabant,amp; comeatus expediebat. erat amp;nbsp;aliæ iub Alpibus Antonianorû copiç, quibus Calenus præerat.has Cçfàr aliquo modo cogitabat in partes fuâs pertraherCjiuipeélo iam AntOniorutautamico feruaret eas,aut cotra hoflê multû uiriû afîumeret.fed dum cunélat amp;nbsp;honefta occa ïîonc quærit,Calenus fato funftus éft: Cçfàr occafione arrepta pro-^ feélus eô,tum exercitûoccupauit,tum GalliamHiipaniaq; Antonij prouincias, Fufio Caleni filio per metû omnia dedéte fine certami-ne.Sic Cæiàr eadê opera undecim legionibus amp;nbsp;prouincijs amplißi mis potitus,amotis præfeélis amp;nbsp;ex fua fadione fubfiitutis in eorû lo cum alijs, Româ reuerius efl:. At Antonius legatos ex colonijs ad le miflos detinuit,fiuepropterhibcrnûtêpus,fiuc ut celaretfiia confi-lia.ineunte autem uerè Alexandria profeélusTyrum peruenit,inde per CypriumRodiüq; marenauigans in Afiam, de Perufinæ obfi-dionis euentu cognouit,incufàuitq; fratrem amp;nbsp;Fuluiam,amp; magis e-tiam Manium.uxorem Athenis inuenit profugam è Brundifio:Iuli-amuerô matrem Pompeiusè Sicilia quo confugerat, ad eum mifit

M longis

/

4lO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t»E BELtlS

ïongis nauibuSjdeducentibus Pompeianis optimatibus, L. Libone Pompei] focero,amp; Saturnino alijsq;,qui captantes magnificcntiam AntonijjUolebant eum cum Pompeio confpirare contra Cæfàrem. is rcfpondit, fe quidem gratias Pompeio pro rcmifla matre habere, relaturum etiam fuo tempore: amp;nbsp;fi bellum gerendum fit contra Cæ farem, ufiirum illius ïbcietate. quód fi foedera femel iÄa maferint, daturum opcram ut Pompcius rcconcilietur Cçfàri.Sic tum relpon dit Antonius,cum Cæfar in Vrbcm reucrfiis è Gallia,cognouit quidem nauigafiè quofdam Athenas, fed quid reïpófi tulerint nefcius, inuidiam apud nouos colonos faciebat Antonio, quafi Pompeium •cum ueteribus colonis in poflefiiones eorü reduceret. nam eorum pleriq; ad Pompeium cófugerant.id facile creditum, ne fic quidem ueteranos fegniores ad Antonij militiam reddidit. tantum fauoris pugna Philippenfis ei parauerat.Gæfàr autem putabat fe Antonium amp;nbsp;Pompeium Aenobarbumq; fuperaturum legionum numero: ha bebat enim iam fupra quadraginta:fed cum nullam nauem haberet, nee tempus ad ædificandas fuppeteret, timebat, ne illi quingétis in-firuéfi nauibus oras Italiæ circumerrando famem inferrent.id cogi tans,quamuis aliquot uirginum olferretur ei côditio,Mæcenati firi pfit ut cum Scribonia forore Libonis foceri Pompei] tranfigeret,ut per hanc occafionem pofièt pacem cum Pompeio fi opus eflet face-re. his cognitis Libo fuis mandauit per literas, ut earn incunéfanter collocarét Cæfàri. tum Cæfàr quotquot Antonianos amicos aut ex-ercitus fufpeélos habebat,alios alia occafione ablegabat, amp;nbsp;Lepidu in defignatam ei Africam,cumfex Antonianis fufpedis legionibus; Lucium autem accitum laudauit quide ut erga fratrem pium, fi eius uoluntatiobfecutus culpaminfeipfumtranfi;ulerat:exprobrabatau tem ingratitudinem, fi ne poft tantum c|uidem acceptum beneficia fateretur de Antonio, qui iam manifefte diceretur confpiraffe cum Pompeio.Equidem tibi credens, inquit, poft Caleni mortem, pro-uincias amp;nbsp;excrcitum ne fine imperatore eflent, per meos amicos fer uabam Antonio : nunc uero deprehenfis infidi]s, amp;nbsp;illa omnia mea facio,amp; tibi fi uelis ad fratrem abirefecure permitto.Hçc Cçiàr,fiue ut tentaret Lucium, fiue ut ad Antonium permanaret quæ dicebat. Ille quæ prius retulit : Fuluiæ quidem Ingenium noram domination nis cupidum, fed ego fraternis copi]s utedum putaui ad tollendum dominatum ueftrum omnium. Et nunc quoq; fi uenturus eft frater ut fubuertat monarchiam,clämue palamue proficifcar ad eum,cer-taturusiteru cótratepropatria,quamuis affeéfus à te maximo bene ficio.quôd fi amp;nbsp;ille quærct focîos fuæ tyrannidis, pro te ftabo cotra

cum,

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;411

eura, quamdiuputabo ncq; te affeâaremonarchiam . femper enim apud me plus ualebit affeétus erga patriam, quam uel gratia uel co-gnatio, Cæfâr tunc quoq; miratus fermoncm Lucij, negauit fe ufu-rum eius opera cótra fratrem, ne fi uellet quidem fequi,crediturum tamê ut tali uiro uniucrfim Hilpaniam cum exercitu, amp;nbsp;legatos ad-diturum ei proprætores Peduceium amp;nbsp;Luceium, ita amp;nbsp;Lucium Cæ ßr ablegauit honoris fpecie,legatis iufsis eum dam cuftodire. cæte-rum Antonius Fuluiam Sicyonercliquitlanguidam,amp;foluesCor-cyràmauigauit per Ionium mare cum no magnis copijs, clalTeuero ducentaruin nauiura quas in Afia confecerat. audito aute quod Ae-nobarbus cum clafle ac magno exercitu iret fibi obuiam,qui crede^ batur à nonnullis non fore condans in inchoato foedere,damnatus enim fuerat ut confpirationis in Cæûrem cofcius, ideoq; relatus in profcriptorumnumcru, amp;Philippenfi prælio contra Cæûrem An toniumq; fteterat: nihilominus pergebatnauigare cum quinq; opti mis nauibus, ne uideretur diffidere, iußis rcliquis ex interuallo fub-lequi.cumq; iam in confpeéfu eilet Aenobarbus cum omnibus copijs uniuerîàq; cladèpropinquans concitoremigio,extimuitPlan-cus adans Antonio: cenfuitq; lidendum curfum, amp;nbsp;præmittendos qui explorarentfidem uiri dubiam. illerefpondit,fe malle mori de-ceptu foedere,quàm euadere fpecimine pauoris edito. iamq; è pro-pinquo agnofcebantfeinuicem amp;nbsp;petebant naues prætoriæ confpe dis inlîgnijs.cùm primarius lift or Antonij das in prora,ut mos ed, due oblitus quod uir dubiæ fidei Habens ipfe quoq; proprium cxer citumaduétaretjliuegenerolà quadamufusluperbia,ut lubditisaut inferioribus occurrentibus imperauit detraherentinlignia, fecerut illi,amp; nauem appulerunt ad latus nauis Antonij. fccuta deinde ßlu-tatione inter duftorcs,milites Aenobarbi Antonium appellarut im peratorem,amp;Plancus uixrecepitanimum. Antonius recepto infu-am nauem Aenobarbo, ad Poloenta appulit, ubi crant Aenobarbi terredres copiæ:ibi Aenobarbus imperator! ceßit fuo tetorio. inde Brundifium nauigatum ed, ubi quinq; Cæûrianae cohortes erant in prælîdio. Brundifini portas clauferunt Aenobarbo ut hodi uete ri, Antonio ut hodem adducenti.ille indignatus prætextum hunc exidimas,re aute u era fe à Cæfarianis excludi ex fentetia Cçfaris, cer •uicem quaurbs continent! iungitur fodamuroq; interfepiuit. ed e-nim litain peninlula in finum portuolum excurrente ; nec potcrat adiri à continente, cliuo tranfuerliraintercifo. linum quoq; ipfum ,quam magnus ed,crebris cadellis obfedit, amp;nbsp;quas compleftitur in^ fulas:mil]tq; circum oras Italiæ,qui loca opportuna occuparct,hor

Appiaw* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M X tatus

41X

tatus fimul amp;nbsp;Pompeîum ut claflc quantum pofTet inuaderet Italia, illeperlibenterMenodorum cum ualidaclafle amp;nbsp;quatuor Icgioni-bus mißt in Sardiniam quætumerat Cæûris : ubiduas legionesin fuas partes pcrtraxit, attonitas metu confpirationis cius cum Anto--nio.In ora Italiæ Sigiuntum oppidum Aufoniç ceperunt Antonia-ni.Thurios «amp; ConfentiamPompeius obfedit, in agrisearûurbiurn, équités colJocauit.Cælàr totlocis impugnatus eodemtépore,Agrip: pammifitin ?\ufoniam,ut obfeßis opcm ferret: qui cxcolonijs cius uiæ uetcranos iufsit Iubfequi,quafi duéturû contra Pompeium. fed quia didicerunt hæc geri ex AntoniJ fententia, clàm domum reuer-fi funt,quod maxime Cæfarem terruit. nibilominus ipfe Brüdißum profecflus eß cum alio exercitu, amp;nbsp;tepeßiuis alloquijs reducebat ue-teranos ad officium.àlè uero deduélos reuerétiafui permouitutfc^ quercntur,agitantes clandcßina conßlia Antonium cóciliandi Cæ^ fari.quod ß ille bellum inferrct pertinaciter 5 tuendi dignitatem im-! peratoris fui,qui turn Canufij per aliquot dies corpore languensjde cætero copijs præflabat Antonio : cumq; uidcretuallo interclufutn Brundißum,tantum admotis eo caftris, boßem obferuabatjîxinfi-dijs. Antonius munitionibusfuperior, à quibus maiorc etiam tum arcere poterat, exercitu propere uocauit è Macedonia:ßratagema-* te ufus etia, ut nolt;ßu paganis tum in longas tum in onerarias naues, impoßtis,interdiualij poßaliosarmati appellerentquaß aduetßie Macedonja,infpelt;ßante aducntum eorum Cæfâre.iamq; etiam ma-, chinis inßrult;ßus oppugnareparabat Brudißum magno dolore Cas faris, qui opem obfeßis ferre nópotcrat,cumlub uelperamutrifq; nunciatum eß Sigiuntum ab Agrippa receptum:Pompeium uero à Thurijs repulfum,adhuc obßdere Cofentiam: quod Antonius per-moleße tulit. ut uero etiam Seruilium cum mille ducentis equitibus ire ad Cæfarem auditum eß, nón potuitfe continere, quin ßatimà cæna cum amicis quotquot paratos nalt;ßus eß, quadringentis e-^ quitibus audacia magna irrueret in mille quingetos,quos adhuc cubantes oppreßit circa V riam, amp;nbsp;terrore in deditionem acceptos ea-dem die reduxit Brundißum. adeo Philippenfe prælium il li opinio-nem inuiéli paraucrat.quaobrem prætoriani elatiores al ij poß alios accedebant ad caßra Cæfàris,exprobrantcs fuis quondam çôtuber-nalibus,quódarma ferrentaduerfus Antonium, cuius operafemati ßnt Philippenß acie.quibus refpondentibus,imó ßbi bellum infer-ri, uentum eß ad colloquia : rurfumq; intereeßerunt criminationes mutuæ:alteris exclufos fe Brundißo, amp;nbsp;Caleni exercitum alienatum queretibus: alteris è diuerfo Brundißj obßdionem amp;nbsp;oppugnatio-

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^5

nem obijcientibus,excurfionesq; faélas in oram magnæ Græciæ,ar maqj fociata cum Aenobarbo percuIToreC.CæfariSjCumq; cómu-nibofte Pompeio . tandem Cælariani mentemfuam apetüefunt al-teris : fecutosïè Gæfàrem non oblitosuirtutis Antonij, fed cupidos reducendorum imperatorum in mutuam gratiam : aut ft Antonius fleé^i ft non patiatur,uim ui repulfuf os.amp; bæc etiam Antoniana ca-ftraftibeuntesprofitebantur. dumficftrmones ultro citroq; cóme ant jcómodum nuciatur mors Fuluiæiqüæ dicebatur Antonij querelas çgrè ftrens, ultro ft bi mórbum acciuilTejquod iratum baberet Antoniumiægrotam enim deftruerat, amp;nbsp;ne difcedens quidem inui ftrat.ea mors uifa eft utriq; parti utilis,fublata fœmina inquieti inge nij, quæ ob Cleopatræ mubebrem æmulationem tam graue bellum cxciuerat. cafum tarnen bunc parum fortiter tulit Antonius, quaft ipfe iri catifti fuerit.erat L. Cocceius utriq; impefatori amicus, qui à Cæfarê in Pbœnice.n æftate ftiperiore ad Antonium unà cum Cecin

' namiftùs füeratjamp; reuerfo Cecinnaipftapud Antonium manferat is Cocceius captata occaftone, ftnxit ft reuocatum à Cæftre, uelle ei prius uale dicere.amp; permittente ut abirct AntoniO, pertentans am-plius rogauit ecquid uellet refcribére Cæftri, à quo per ipfum Coc-ceium literas acceperat.tum Antonius: quid nunc ftribamus inuicê cùm ftmus inimici,nift fortalTe mutua cOnuicia?amp; alioquin iam re-

• fcripft per Cecinnam. id exemplar fi uis accipe. Cocceius cauillum bocrepercuftitjcontendens non efle inimicum appellandum Cæft rem, qui fie Luciu amp;nbsp;alios Antonij amicos traâauerit. turn ille: fed me,inquit,exclufitBrundifio,meas prouincias amp;nbsp;Caleni exercitum occupauit.quod uero in folos amicos benignus eft,non tam amicos mibi ftruat,quàm inimicos reddit fuis bcneficijs.Cocceius ubi que-relas audiuit,nolês bominem iracundumiritareamplius, profeélus eft ad Cæfarcm.ille uifo bomirie mirâtus eu nô redifle citius: Num, inquitjideo fratré tuum feruaui, ut ipfe inimicus mibi fieres ? turn al ter:Itâne amicos inimicos ubcas, amp;nbsp;exercitus eis aufers ac prouinci-as?ad bæc Cæfàr:Non enim poft obitum Caleni adolefcetulo debu-it relinqui tam opportunus exercitu^ ab fente Antonio, furente Lu* cio, AfiniojAenobarboq; uicinislibéterufuris eo contra nos.riam amp;nbsp;Planci legiones occupaui propere,ne Pompeio fe adiungeret.cer tè équités earum traiecerunt in SiciliamAum Cocceius:aliter bæc ad Antonium delatafuntrnô credidit tarnen gt;nbsp;priufqua pro bofte exclu lus eft Brundifio. Nibil,inquit Cælàr gt;nbsp;de bac re mandaui.nec enim ilium appulfurum prçfcire poteram,aut expeétare uentüru cum bo-ftibus. Brundifiniipfi amp;nbsp;relidum ibi propter Aenobarbi popula-

Appi«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M 3 tiones.

414 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ BELLIS

tioncsjprçfidium centurionesq; iniuflufuo exclufèrunt Antoniunl fœderatumcommun! hofti Pompeiö, amp;adduccntê Aenobarbum paricidam,publico iudicio damnatû proftriptûq;: qui poil Philip-penfem pugnam oppugnauit Brundifium,amp; adhuc circûquaq; po-pulaturlonij maris littora:quinaues meas cremauit,amp;Italiampræ-datus eft.tum alter:Permifiilis inuicem cum quibuslibet fœdera fa-ccre,nec Antonius cum quoquahomicida pacem fecit magis quàm tu ipfe,rationem tui patris Habens. Aenobarbus non eft è paricidis, damnatus ab infenfîsiudicibus, ne confcius quidem illius confilij. quod fi ut Bruti amicum indignum uenia ducimus, uidédum eft ne ferme omnibus infenfi fimus.Cum Pompeio fœdus iéf û efi,non ad te oppugnandumrfed ut fi à te infefietur Antonius,belli focium ha-beatifin minus,ut eum tibi conciliet^ipfum quoq; alienum ab omni fcelere. tu uero etiam hic in culpa es. nifi enim bellum motum eflèt in Italia, ifii nüquam aufi fuiflent legationes ad Antonium mittere. Cæfar criminari pergens,ait Italiæ fibiq; Manium amp;nbsp;Fuluiam Luci-umq; bellum intuliflè.Pompeium uero nunquam antea^Ièd turn pri mum Antonij fiducia maritimas eius regiones aufum aggredi ♦ tum CocceiuSjimo iuflu^non folùm fiducia.nec enim dißimulabogt;inua furum claßibus etiam reliquamltaliam, nudatam naualipræfidio, nifi uos paccm feceritis.Cçfar,qui non otiofe huic commento aures præbuerat:attamen,inquit,nOnimpuneferetPompeius, repulfus à Thurijs ut comeruit. tum Cocceius peripeéfa côtrouerfîa, menti-onem iniecit mortis Fuluiçmtq; non ferens iratum fibi Antonium, in morbû incidcrit,eumq; auxerit perpétua mceftitia, cùm ne in æ-gritudine quidem Antonius dignatus fit ipßm inuißrc,ficq; mulie ri mortem accelerauerit.qua fublata è medio, nihil aliud,inquit,uo-bis deeß,quam utablq; fuco proferatis fulpiciones mutuas.Perhoc colloquium Gocceius delinito C«ßrc, ea diehofpitio exceptus eft; rogauitq;, utiuniorgrandiorifcriberetaliquid. negauitillefehofti quicquam Icripturum,cum ipfe nihil literaru accipiat ah co. dema-trcuero eiusqueftus eft, quod cognationisiure lemperin præci-puo honore habita, fugiflct Italiam, quafi non quiduis jmpetratura a fc ut filio.Ita amp;nbsp;Cæûr pari arte ufus Icripfitluliæ. difcedenti autem ecaftris Cocceio multi centuriones aperuerunt mentem exercitus» qui ut cætera,ita earn quoq; indicauit Antoni o,ut fciret bellum im-minere ab cis,ni redcat in gratiam. confulebat igitur ut Pompeium ab alienis uaftandis reuocaretin Siciliam, Aenobarbum aliquoab-legaretjdonecredintegrarenturfoedera.hucaccedentibus etiapre-cibus matris luliæzpudôf morabatur Antonium,ne fi têtata pax mi

nus

CrVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;415

nusfuccederet,rurlLimrecurrêdum effet ad Poittpeianaäüxilia .fed matre fpem faciente, quam Cocceius cofirmabat quafi fecretioruni confcius^ceßit AntoniuSjreuocauitq; Pompeium in Siciliam,quafi curaturus ea de quibus inter ipfos conuenerat. Aenobarbum mißt cutn poteftate in Bithyniam.id ubi cognouit exercitus Cæïàris, lega tos elegit qui utrumq; imperatore adirent. hi cohibitis eorum que-relis,quippe no ad iudicandum elefti,fed ad pacemlarciendam:ad-hibitoq; Cocceio,ut comuni amboru amico, amp;nbsp;ex Antonianis Pol-lioncjè Cæfarianis Mæcenate, decrcuerunt præteritarû offenfàrum obîiuionem mutuam,amp; amicitiam in pofterum. quoniam autê Mar cellus nuper obierat,maritus Oéiauiç fororis Cæfàris:poftulauerût pacis autorcs ut frater earn collocaret cum Antonio: moxq; defpon fa,diéfum féliciter, confequentibus fauftisacclamationibu^: totius exercitus utriq; bene precantis, quæ per totam diem totamq; noéfem continuatæ funt.tum Cæfàr amp;nbsp;Antonius totum Romanum imperium inter fe denuo partiti funt,feccruntq; términum utriufjj ditionis Codropolim oppidum Illyricum, quod uidebatur fitum in intimo finu Adriauco.ab hoc uerfüs Oriente ut ornes Antonius ha-beret tam infulas quàm prouincias ufq; flume Euphratê:uerfus Oc- ' cidentem uero Cçfir ufq; Oceanum. Africa Lepido reliéfa eft,ita'ut àCæfare acceperat.bellum contra Pompeiû Cæfari obuenit,ni quid aliudinterueniret. Parthicum uero Antonio, ad ulcifcêdam illatam Craffo iniuriam. Aenobarbus in feedus receptus eft à Cçfare,ijfdem quibus prius ab Antonio conditionibus.additum ad fœdus, ut lice atutriq; imperatori habere in Italia nouos deleéfus pari numero le-gionum. In has leges poflremum fœdus inter Cæfarem amp;nbsp;Antoniû. iéfumeft :moxq; adres urgentes obeundas uterq; amicos dimifit, Ventidiumin Aliam Antonius,utreprimeretParthosLabienumq; iuniorem anxilio Parthorum per occâfionem ciuilis motus infeftan tem Syriaufq; loniam: quorû clades ultro citroq; illatærcferuntin rebus Parthicis.Hclenum autem Cælârianum ducem Sardinia poti-tura,rurfum eiecit inde Menodorus Pompeianustquæ caufa præci-pua fuit cur Cæfar indignatus reconciliari Pompeio per Antonium noluerit. In Vrbem deinde reuerfi celebrarût nuptias, amp;nbsp;Antonius interfecit Manium, quod Fuluiam exalperaffet Cleopatræ crimina-tionibus,lt;amp; tantorû malorum caufa fuiffet.Saluidienum uero Nar-bonenfis exercitus ducem apud Cælàrem detulit,uoluiffe ad fe défi-ceré, amp;nbsp;fuper ea re mififfe nuncium obfldentiBrundifîum. hoc fe-cretum ille protulit,non omnibus probantibus, ingenuus alioquin amp;nbsp;facilis ad amicitiam. Cæfar côtinuo Saluidienum ad fe properare

M 4 iufsit.

41lt;? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

iußit^quafi opushaberet eius præfèntia, reminurus mox ad excrcÏ-tum. quem ubi üeiiit coargütû occidit:exercitum eius utfùïpeélum dédit António.PopuIus interim fame premebatur:cum nee ab Oriente negociatores quiequam fubueberent metu Pompeij ac Siciliæ: nee ab Occidente propter Sardiniam Corficamq; occupatas ab eo-dem Porapeiomec ex Africa,proptcr clafles hoftium uagates in ma ri medio. Itaq; in ïumma annonæ caritate caufam eius rcfcrentes in difcördiamprincipum^conuicijs eos inccflebant,urgebantq;utpa-cemcum Pompeiofaceret.cumq;nefic quÏdem Cæûrempoflent fleélere, Antonius cenfebatacccleradumbelJum propterinopiam:

' amp;quiapecuniæin ciusapparatum deerant, ediótum decóferendis efl propofitu, ut domini in lingulamancipioru capita,'quemadmo dum Caßiano bello uicenosquinos lèftcrtios cótriouerantjtunc di midium penderent, utq; certa pars decideretur ex hæreditatibus. id feriptum plebs furibunda detraxit,indigne ferens poft exbauftu æra rium,ïpoliatas prouincias, Ïtaliam ipfam exaftionibus amp;nbsp;bonorum confiftationibus oppreflam, non ad externa b ell a pro impcrio, fed ad perfcquendos priuatos inimicos augendamq; domeftica potend am,propter quam proftriptiones,cædes, fames deniq; populariter ferenda fît, nunc etiam eo fe muléfari quod reliquum lupereft. uo eiferabanturq; per cœtus ac circules, faxis impetentes eos qui fe no aggregarent, minantes direpturos fe domos eorum amp;nbsp;incenfuros, donee tota plebs exacerbata eft.tum Cæïàr cum amicis paucisq; fatel litibus procefsitinmediu,uolesratione eiusreddere.ïlîiutprimùm ' conlpedus eftlâxaconieceruntineüm, neq; fuftin entern præben-temq; fe i ótib us reueriti. quod ut audij t Antonius fîiccurrit proj^-rè.in eum per lacram uiam deftendentenemo quicquam iecit,quod efletparatus cumPompeiopacemfaccre’tantùmiubebâtutfecede-ret:cumq; nil moueretur,tum demum laxis eum appetebant.illearz matos acciuit intra moenia;amp; cùmnefîc quidem omittcrctur,mili-tesdiuifîabutroqjuiæforiq; latere perangiportus irruebantfter-nentesobuios. qui ne fugam quidem expedire poterant conftipati præ multitudine,nec ualentes excurrere,fcd cædes miftebanturuul neribus,amp; de teéfis gemitus ac clamores audiebantur^fîc Antonius uix euafît,qui folus Cælàrem quoq; manifefto periculo eripuit, do-mumq; reduxit.turba uero tandem difpulla, cadauera ne trifte fpc-âracülum exhiberetin fluuium proieda fîmtfmôx^q; alius luftus ex-titit,duni per profluente feruntur^aütrpbliâtur à militibus, mixtisq; eis maleficis,qui ut quodq; optime cultu animaduertebat,auferebat tanquam fuum.uerum hoc malum ceflauit non fine terrore amp;inui-

diaprin-

'crvrLiBvs liber v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;417

dia principum .Eimes ßeuiebat nihilominus,geïtientè ac ferente po* pulo. Antonius Libonis familiäres monuit, uocarent eum è Sicilia, ut affinitati gratularetur,cffcâ:urus etiam maius aliquid,amp;ipfe fecu ritatemillipræftitit.qui celeritermifèruntad eum literas,necPom-' peius hominem detinuit. in itinere Libo ad infulam Pitbccufas ap-pulit,quæ nuc eft Aenaria.quod ubi populus didicit,rurfus coibat: rogabatq; cum lamentis Cæfàrem, ut Liboni literas fidei mitteret, uenientilegato de pace : quodille inuitus fecit. populus ueró etiam MutiamPompeij matrem minis adegit, utlegationemadeumfufci peret. Libo ubi fenfit inimicos remißius agere, poftulauit ipforunl ducum colloquium,ut arbitratufuoremcóponerent.amp;poftquam id quoq; uioletis precibus obtinuitpopulus,profeél:i funtBaias Cæ-far amp;nbsp;Antonius. Pompeio uero alij omnes uno cófenfu pacem fua-debatjfolus Meriodorus fcribebat è Sardinia,ut aut gererct bellum, aut cunÄaretur amplius,dum fames pro ip fis faceret,ut pax,fi ita ui deretur, æquioribus coirct conditionibus. fimulq; fulpeftumred-debat Murcum pacis auâ:orem,quafiipfe fibi pararetpotetiam. ills qui iam ante Murcum propter dignitatem amp;nbsp;integritatem grauatim ferebatrtunc uero omnino à fe amouit, nec ulla in re confilio huius ufus eB, donee ille olfenfus Syracufas feeeßit : cumq; uideretfequi Pompeianos cuflodes,cora eis in Pompeium iecit conuicia.ille cor-rupto Murci tribuno amp;nbsp;centurione, mißt qui eum interficerent, amp;nbsp;àferuis proprijs interfeétum fingeret, is dolus quo magis fidem in-ueniretjferuos in crucem egit. nec tame latuit alterum hoc eius fee-lus pofl; fublatumBithynicum patratumin uirum illufire laude bellica, amp;nbsp;faftionis eius amicum coftantifiimum iam inde ab initio, de ipfoq; Pompeio in Hifpania bene meritum,qui ultro in Siciliam ue-nerat.quo mortuo,amp; alijs Pompeium ad pacem hortatibus, Meno-dorumq; criminantibusquafi gaudentem clafiisimperio,nectarn domino fiudentem, quam fibi ufurpantem prouinciam cum exerct tu,Pompeius obfecutus traiecitin Aenariam,cum multis feleftis na uibus, ipfe inueftus fexireme ornatifsima,atq; ita fuperbe Puteolos prçternauigauit circa uefperam,hofiibus infpeftantibus.primo ante mane defixis in mari palis interuallo modico, pontes inftrati funt defuper, in quorum alterum terræ contiguum Cæfar procefiit cum Antonio: Pompeius amp;nbsp;Libo in alterum canali diremptum modico, itautnonnificlarauoce loquentes exaudireturinuicem. quoniam autem Pompeius putabat fe uenire ut in focietate impcrandi admi t-teretur loco Lepidi, alteri reditum ei cocedebanttantumodo, tunc re infeda difcefnim eft: cçtera per amicos internuncios traâ:ata,ua-rias con-

418 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

rias coditiones ferentcs ultro citroq;. PoftuIabatPompeius utpro-fcriptis quos circa fehabebat,coniurationisfocijs concedereturfe-curum exilium, reliquis honoratus in patriamrcditus,amp;bonorum rellitutio.urgenteauteinpacem tum fame tum populo,impetratum eft ab aduerfarijs utquartam duntaxat eorum partem à nouis poflef foribus redimerêt: ftripferuntq; de ea re profcriptis, rati contcntos fore.quiacceperuntconditione,timentesiam Pompeiumpropter fcelus in Murcum perpetratum:aditoq; uiro pacemfuadebant. ilJe uefte dirupit, quan ab bis proditus, quoru badenus propugnator fuerat,crebro Mcnodorum nomine uocans ut imperatoriarum ar-tium gnarum, amp;nbsp;folum conftantem in beneuolentia.tandem infti-gantibus Murcia matreluliaq; uxorerurfum bi tres coueneruntin ueterem quendam aggerem mari cinéfum undiq;, collocatis circa eum in ftatione nauibus cum fatellitio. ubi bis conditionibus tranft aftum eft, ut pace terra mariq; reddita negotiationes nufqua impc-diretur, Pompeius ex omnibus Italiæ locis præfidia deduceret, ncc amplius fugitiuos reciperet,neue naues fuas in littoribus Italiç ftare permitteret; imperaret Sardiniæ, Siciliæ, Corftcæq; amp;. cæteris quas tunc babebat infulis tot annis in quot Antonio Cæfariq; prorogatu fueritimperium, mitteretq; Romano populo frumentum iamdudû debitum. quin amp;nbsp;Peloponnefum ultra diéfas infulas acciperet. ab-fens confulatum per quemlibet amicorû gercret, amp;nbsp;afcriberetur in pontificum collegium.bis Pompeio conceßis reditus pateret nobi-libus exulibus,exceptis coniuratis damnatis iudicio publico.profu-gis bona erepta ad aftem reftituerentur exceptis mobilibus,profcriptis uero quarta pars.utq; ijs qui fub Pompeio militarût, fcruis qui-i demlibertas elTetpræmium : ingenuis uero poft perafta ftipendia perfoluerêtur eadem præmia quæ ueteranis Cæïàris amp;nbsp;Antonij. bæ turn pacis leges fuere, quas confcriptas obfignatasq; in Vrbem mi-ferunt adferuandas Veftalibus. moxq; alteri alteros inuitaruntbo-/pitio,quod forti cômifîum eft.pfiorfortito Pompeius ftxiremc ad aggerem appulû exccpitbofpites : fequcntibus diebus Antonius lt;amp;nbsp;Cæfar,fixis in code aggere tentorijs,boc prætextu,ut omnibus epu* lum pr«-eberetur in littore, fèd fortaflc magis utfecura eftetbilaritas* nec enim cura fuit remiftior,fed amp;nbsp;naues præfto erat in ftationibus, fatellites loco ftio côftiterant: couiuæ quoq; fub uefte accinfti erant pugionibus. Fertur Menodorus, dum in naui epulantur bofpites, Pompeium per quédam admonuifte, ut aducrfàrios dolo aggreftus ulcifceretur patri fratriq; illatam iniuriam, amp;nbsp;occafione arrepta pa-ternum ftbi aftercrct imperium. fe enim curaturû, ut nemo è nauibus effu-

CIVILIBVS L1 BE R V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41$»

Elis éffûgiât. ilium Uefo refpondiflè ut conueniebat amp;nbsp;prdsfenti ne-ceßitatilt;Stipfiusgenen: Vtinam Menodorushoc abfq; mepoflet pcrficere. nam illi pëtilirium conuenire, non Pompeio. in ea cœna Pompcij filiaLibonisneptis, defpôlà eft Marcello nepotiAntonij, Cæfàrisfororis filio.fequenti dieCoss.defignatifuntin quadriêni-um,ante omnes Antonius amp;nbsp;Libo, uc tarnen Antonio liceret alium pro fefubftituere : pofl illos Cæfar amp;nbsp;Pompeius, turn Aenobarbus amp;nbsp;Sofiusjdeinderurfum Cæfâr amp;nbsp;Antonius,tertiùm tune futurico fuies,amp; ut fperabatur, populo reddituri adminiftrationem reipubli cç.his tranfàdis difcelTèrunt,hic in Siciliam nauibus,illi ad Vrbem ïerreüriitinere. ad eius pacis nuncium Vf bs amp;nbsp;uniuerlàItalia feftis coclamationibus perftrepuit, fublato bello inteftino amp;nbsp;crebris de-leâ:ibus,præfidiariorumq; licentia,mancipiorum trasfugijs, agro-rum uaftationibus, amp;nbsp;agriculturæ ceflàtione, amp;nbsp;fuper omnia rame grauifsima. quapropter tranfeuntibus imperatoribus lacra uülgo fa ciebât ut feruatoribus : V rbs quoq; ill uflri pompaillorum aduentu 4;xceptura fuerat, ni maluilîent noélu clàm ingredi, ne urbanis cflet oneri.foli publies hilaritatis expertes crant, qui agros pofsidebant exulum, quibus exfœdereimpetratus cratreditus,quippe qui puta-bant paratos fibiuicinos infenfißimos, ad quamuis occafionem exerturos maleuolentiam. cæterùm profugi quibaél:enus Pompeiû fecutifuerant,pleriq;omnes paucis exceptisapud PuteolosPompeio falutato, ad Vrbem nauigarunt, undc noua plebi fuit læticia, acclamationesq; uariç,totilluîlribus uiris præter fpemredditis pa-triæ.PoxIbæc Cælàr in Galliam fecit expeditionem turbatam nonni bih Antonius ad beîlum Parthicum profeélus eft; amp;nbsp;S.C, approba-tis aéiis eius tam futuris quàm præteritis, rurfum duces paßim dimi fît, amp;nbsp;alia cunéla ut uoluit difpofuit. reges quoq; aliquot appellauit arbitratu fuo,duntaxat qui certum tributum penderent.Ponti Dari-umPharnacis filium Mithridatisnep.Idumçorum Samaritarumq; Herodem, AmyntamPifidarum,Polemonem partis Ciliciç,aliosq; aliarum gentium.exercitum 3utem,qui alioquin circa ipfum hiber-naturus fuerat, ut lucris fimul exercitijsq; affuefaceret, mißt in Par-thienos gentem Illirycam Epidamno uicinam,Bruti quondam flu-diofißimam : alium in Dardanos hos quoq; Illyrici generis, Mace-1 doniam incurfàrefolitos. alios in Epiro prsflolariiußit, ut omnes circa fe haberet, qui Athenis hiberna fibi delegerat, mißt amp;nbsp;Furni-umin Africam, ut Sextij quatuor legiones contraParthos duceret. nondum enim audierat Lepidum eas ademifle Sextio.his difpoßtis, hibernauit Athenis cum Odauia,ficut ante Alexandris cum Cleopatra,

4iO

patra, tantum literas ab exercitibus uenientes ïnfpiciens,rcliéto im-peratorio cultu palliatus rurfum amp;nbsp;phæcafîatus, remotis àforibus îàlutatorum officijs, amp;nbsp;procedens in publicum abfq; infignijs, co-mitatus duobus amicis amp;nbsp;duobus famulis,ut profeflbres aut recita-toresaudiret* cœnamquoq; Græcomorecum Græcis fumebatea bieme, frequens in folennibus cummagnauoluptate Oélauiæ, cui admodum erat deditus, ut natura pronior ad amores mulierum.ex-aéta ueró bieme tanquam alius faétus ad priftinu cultum redijt,per* fbnamq; mutauit:rurïumq; circa fores obuerfàbantur liétores, duces Sc fatellites,ad terrorê omnia cópofitadegationes quoq; admit-tebantur ad id tempus dilatæuus reddebatur, naues deducebantur, amp;apparatud:repebant omnia.Inbis dum Antonius occupatur,Cæ-faris Pompei)q; turbata funt fœdera, caufis ut tü uifum eït alijs, fed quæin publicum efferebanturjfueruntbæ.Peloponnefum Antonius Pomp eio cefferat, modo quæPeloponnefij debebantautfolue-ret ei,aut foluturû fe reciperet, aut tantifper expeélaret dum ipfi de-bitores fàtisfacerent.illenonaccepitbac conditioneprouinciam, ratus cum ea data fibi etiam débita, id ægrè ferensf ut Cæfàr aiebat) uel fuapte perfidia,uel quod inuideret alijs magnos exercitus haben tibus, uel quod Menodoro crederet non pacem banc eflè dicétifed inducias, parabat alias naues aliudq; remigium, exercitu quoq; pro cotione admonito,omnino cfle opus apparatu alio, rurïumq; exoc cultis piratarum receptaculis infeftabat maria, ut paruum amp;nbsp;prope-modum nullum affcrrct urbanæfami remedium.quarepafsimiaéla batur, no quæfitum malorum finem bac pace,{èd aflumptum quar-tum tyranidis fbcium.amp; Cæfàr captos aliquot piratas torfît,qui faf-filunt feàPompeio ïubmiflbs.idCæfàr euulgauitpopulo, amp;ipfî Pompeio fignificauitperliteras.illefeprius excufàto,dePeloponne fo querebatur. quotquot autem nobilium adhuc apud Pompcium hæferant,uidentes eum fèmper libertorum parère confilijs, corru-perunt aliquot ex eorum numero, fine ultro, ïîue in gratiam Cælâ-ris,ut Pompeium iritarent contra Menodorum, quafi imperantem ipfi domino.id lib enter illi fecerunt, quippe inuidentes ei tatam po-tentiam.Sic alienato Pompeio à Menodoro, per eofdem dies Phila-delphus Cæfaris libertus nauigauit ad Menodorum frumentationis gratia,amp; Micylio Menodori fidifiimus amicus ad Cç{àrem,adurus de eius trâsfugio.offerebat autem Sardiniam,Corficam, tres legio-nes,amp; multos amicos.eû fauore,fiue opera Pbiladelphi, fiuePom-peij calumnijs paratum,Cæfàr non fiatim quidem,accepit tame,pu-tans iam an tea pacem uiolatâ,cuoçauitq; Antonium Atnenis Brun-difium

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4x1

difium ad certain diem, ut de hoc hello coferret cum eo confilia : fi-mulq; naues longas è Rauenna,exercitum è Gallia cæterumq; appa-ratumpropercacciuitBrundifiumamp;PuteoloSj ah utroq; latere in-uafurus Siciliam,fi idemuideretur Antonio.qui uenit quide ad fla-tutam diem cum paucis,fed non inuentum Cæfàrem no expeélauit: fiue quod improharet helium fiifcipi contra foedera : fiue quod ui-deret magnu apparatum Cæfaris ( femper enim ambos folicitos ha-buitregni cupiditas ) fiueprodigio quodamterritus. quidam enim excubitorum eius tentorij repertus eflàferis abfumptus excepta fo« lafacie,quafi in'hocreliéla ut nofceretur abfumptus: idq; faftum eft abfq; ipfiusclamore,neminefentientefimul quiefcentium.amp;Brun difini aiebant fe uidifle lupum fub diluculum procurrentem è taber naculis.fcripfit tarnen Cæîàrfne a p aétis difcedat: amp;nbsp;minatus eft uin dicaturumfein feruitutera Menodorum,utfugitiuumfuum. nam Pompeio Magno feruierat.bona uero Magni Antonius emerat,fuh haftaiurebeluuendita. Cæfàrin Sardinia Corficamqj'mifitquieas infulasaMenodoroacciperent: amp;nbsp;orasitaliæmultis caficllis muni-uit,nerurfum incurfarentur à Pompeio : iufsitq; alias triremes Ro-mæ Rauennæq; fieri,amp; exercitum magnu acciuit ex Illyricd.Meno-dorum quam primum ad fe uenit è liberto fecit ingenuum, comifla ei claiïe qua adduxerat, ut legatus effet præfeéfo claßis Caluifio. his itaconflitutis inapparatu amplius occupabatur cunffabundus,amp; incufans Antonium quodfe non expeftauerit. quæ uero iam-para^ ta habebat,CornificiumèRauennaTarêtumiufsittraducere.hunc nauigâtera adorta tempcRaSjfoïam nauem prætoria fregit paratani Cæfarfquod in omen uérfum eR.cûq; uulgó fufpicaretur homines id bellum fore contra fœdera, Cæfar ut earn fufpicionem eximeret, populum Romanum per literas,exercitum pro contione docuiufoe dus à Pompeio uiolatu,qui per piratas infeftarit maria,quod et ipfo-rum piratarum amp;nbsp;Menodori confefsione compertum fit. nec igno rare id Antonium,ideoq; Peloponnefum ei norl dare.deinde ut fa-tis paratus uifus eft, nauigauitin Siciliam, ipfe aTarento, Caluifius Sabinus amp;nbsp;Menodorus ab Etruria, exercitus quoq; terreffri itinere petijtRhegium, omnibus accelerantibus. neepriusPompeius fenfit transfugiffe Menodorum,quam adnauigante Gçffre. V trinq; au tem imminente claffe hofi:ium,ipfe Mefiànç expeéiauit Cæfirê:Cal-uifioMenodoroq; oppofiiit cum magna claffc Menecratem liberto rum infenfißimum ipfi Menodoro ex æmulatione mutua. is in con fpedumhoftium in alto uenit fub uefperam, illircceperunt fe in fi-num quifupra Cumas eft,ibic^ nodem earn quieuerut, Menecrates

N appulit

42-2- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

appuîit Acnariam. (ub auroram ueró Caluifiani oram finus lunata claflelcgcbant, neperrumjjereturabhonibus.Alcnecratesrurfum uenit in confpeâ;um5moxq; clafTera concitauit.amp;quia non proue-bebanturin altumaclucrfàrii,cùm aliud no pofletjimpetu fado naties eorumin terrain propulit .illipuppibus admotis littoriproras iimulobiecerantjamp;inderepugnabant.lioftibusautem facile erat in altum fe rccipere gt;nbsp;amp;nbsp;inde redintegrare impetuin, amp;nbsp;mutare naties alias poft alias, illisludandumerat etiam cumfcopulisin quos iinpegerant,præter quod naues inouere npnpoterant. uidebantur cnim contra naualem pugnam terreftri cÓtendere, ctïm nee refugc-re poftent nee perfequi.interea Menodorus lt;amp;nbsp;Menecrates ueniunt in confpedü mutuum, relidoq; cætero prælio, cum ira clamoreq; fe petunt inuicem:apparebatq; uter eorum uincerct,eius claftis fore uidoriam. naucs magno irapetu collftæ muldauerunt feinuicem, defrado roftro nauis Menodori,deterfisq; remis Menecratis. inie-dis deinde utrinq; ferreis manibus gt;nbsp;naucs iam ceftàbant hærentes jfîbi:focij nauaîes non aliter ^in terra nihil fibi ad ftiçnnam conten-tionem alacritatemq; fccerûtreliquuin.impetebant enimfefagittis, , faxis,iaculis,pontcsq; inijciebat per quos tranfccderent.amp; quiaMe-nodori nauis extabat altius,amp;: pontes eius facilius permeabanfur à ui ris, audacibus,amp; tela inde miftaincidebant uehemetius ut è loco fu-periore. ïamq; multis cæfis, fàuciatis reliquis, Menodorus ueruto per brachium traiedus eft,quod mox extradû eft è uulnere.at Menecrates in femur idus eft hamata Hifpanicafoliferreâ,quæ non po tuit eximi celcriter.itaq; iam ad pugnam inutilis,fie quoq; hortaba-' tur alios,donee naue fua capta,fe in mare dédit præcipitem. Menodorus captiuam nauem rcligatam à fùa pertraxit ad terrammec am-plius quicquampotuit effîcere.hçcinfiniftro cornu geftafiint.c dextro Caluifius ad finiftrum nauigans, aliquot Menecratis naucs in-terclufit à cæteris, cas fugientes in altum perfecutus eft. Democha-res uero libertus amp;nbsp;ipfc Pompeij, tune legatus Menecratis, reliquas Caluifianas aggreflus,partim fugauit, partim in faxa compulfas fre-gitiexilientibusq; inde naualibus focijs,ipßs crcmauit:cùm Caluifius à perfecutionereuertens,amp;fuas fugientes reduxit, amp;incendium inhibuit: fiiperuenicntenodequifq; adfuam pridianamftationem reuerfus eft.hune finein id prælium habuit,Pompeianis longe poti-oribus.Demochares ægrè ferens mortem Menecratis ut cladem ma ximâ f nam Pompeiusin rebus maritimis Menecratis Menodoriq; opéra præcipuafemper ufus eft) oinifsis omnibus rebus,exacie Si-ciliam redàpctijt,acfi non Menecratis corpus amp;nbsp;nauem unam, fed integrant

CrVILTBVS Lr BER

42-3

integram clafTem amififlet. Caluifius quandiu Democharem cotra fe uenturum putauit,in. cadem ftatione manfit, ad redintegrandam pugnam minimeidoneus.nam optima quçq; nauis perierat,cæterç ad pugnam erant inutiles. poftquam autem cognouit eum abilîè in Siciliam, reparatis nauibus oram lege b at, ne finus quidem traijciês. parte alia Cæfar àTarento Rhegium cum bene magna clalTe exerci-tuq; petijtjamp;PompeiumadMeflanaaflecutus efi,quadraginta tantum comitatum nauibus. itaq; amici hortabatur,ut per occafionem Pompeianas paucas naues ipfumq; aggrederetur clafieinfiruélifsi-ma, priufquam cæteræ illius naues ueniant. fed parère confilio no-luit,expelt;Sans Caluifium, negansq; confultum exponere ïe pericu-lojdum expeétantur auxilia.VbiueroDemochares Meflanamatti-gitjPompeius ipfum amp;nbsp;Apollopbanem pariter fiium libertum clafsi præfecit loco Menecratis Menodori. Cæfar uerô nunciato detri-mento quod ad Cumas acceperât,enauigabatfretûoccurfurus Cal-uifio.iamq; fuperata eins maiore parte, in prætcrnauigantem quam uocant Stylida,amp; fleclcnté curfum uerfus Scyllam fcopuîum, Pom peius à MelTanatccit impetumraggreflusq; pofiremas, etiam præce dentes perfecutus ert,omnibusq; impetitis prouocabatad prælium. illæ quamuis infefiatç ad prætoriam non funt reuerlæ,non permit-tentcCæfare:fiuequ6d no änderet pugnarc in angufiijs: fine quod maneretinpropofitonon pugnandi abfentc Caluifio.iufiit autem ut omnes fe ad littus reciperet, amp;nbsp;in ûlo flarent in ancoris5arcerêtq; à prora fiquis inuaderet. Demochare uerô inuchête, binis nauibus in fingulasjperturbatæiam amp;infâxaimpingebant, amp;nbsp;inter fe colli-debantur, repîebanturq; mari, amp;nbsp;peribant per ignauiam.hæ quoq; ut in Cumanoprælio, immotæipfeinfeflatæ crcbroimpctunofli' liumincurfantiumatq; recurßntiü. necenimaduerfàri Fortuna de-fierat.Cæfar certè in faxa è naui defilijt, amp;nbsp;enatantes excipiebat, reci pientesq; fein monte deducebat. cæterùm Cornificius amp;nbsp;quotquot alij duces aderant cohortati fe mutuô, iniuflu imperatoris abruptis ancoralibus inaltum côtrahofies eueéfifunt: ratifàtius elfèpugna-do uincfquàm fiando fuftinere impetus infultantiû.primusq; Cornificius periculofiaudacia prætoriam Democharis conculfamce-pit:Demochares in aliam exilijt.in bac cófliólatione multis pereun-tibusjcofpedi funt per mare aduentantes Caluifius amp;nbsp;Menodorus, non à Cæfarianis uel in terram eieéfis, uel in mari certantibus, fed à folis Pompeianis, qui à terra longius aberant, moxq; retroceflerut. iam cnim appetebant tenebræ, nec audebant feßi cum recentibus congredi. qui cafusperopportunèreliquispericlitantibus accidit.

Appwn» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N X noâu

4i4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

noélu uero pÏeriq; deferds nauibus in montes confugerunt, aéCen fisq; multis ignibus figna dabant permanentibus in mari:ficq; per-noétabat ßne cibo,fine cura corporis,egeni rerum omnium: quos Cæfar pariteraHcélus circuncurfandohortabatur utufq; mane du rarent. acne turn quidem cognitum efl: aduentare Caluifium, nee à nauibus quiequam crat præfidij, occupatis circa naufragia : fed alio quodam bono euentu decimatertialegio propinquabatpermon-tes:quç audita cladc per aipreta cótendens ad ^nes,reperit impera-torem fuum amp;nbsp;eos qui cum illo refugerant, felÏos Sc uiâus indigos: diuifisq; operis alij curabant alios.ipfum imperatorem centuriones induxerunt in extemporaneum tabernaculum,deftitutum ab omnibus familiaribus, noélurno tumultu difperfis. cumq; mox circum-quaq; mififletquinunciarêtfe incolumem, audiuitCaluifium cum præcurforijs nauibusappellere: Sc ficexinfperato refeétus duobus lætis nuncijs,quieti fe dedit.prima uero luce mareinfpiciens,fpeéta batincenfas naucs ambufias Sc femicrematas ,'rurfum alias fluitates inter fragmenta nauium amp;nbsp;infirumenta nautica, tum ex bis quæ fu-percrant quaflatas plcrasq;. admota igitur claflè Caluifij, curabat ne ceflaria fubduélis fartiendis nauibus, cum otium effet ab hofiibus, fiue propter Caluifium,fiue quod in alto mallent ipfiim aggredi. in bocrerûfiatuauftercxortus meridiemagnos fludusmouitinfre-to anguflo Sc fuapte natura concito. fed Pôpeius in Mefïànenfi por tu crat : Cæfarianæ uero naues rurfum circa littus afperû Sc impor-tuofum confliéfabantur cum faxis amp;nbsp;inter fe,carentes etiam fiipple-mento nautico, ideoq; régi difficiles. Menodorus igitur ucritus ne malum in boras crefcerct,longius reeeßit à littore, iaétis in falo an-coris:lt;amp; quia fluéfus in profundo erat lenior,remorû quoq; ui con tendebat ne tranfuerfus ad terras ageretur, imitatibus eum quibuß» dam alijs.rcliqua multitudo rati uentum cito remifrurû,utfoletuer no temporCjUtrinq; naues infrenaucruntancoris,tam ab alto quam àlittore, contisprotrudentes ne colliderentur. fed uento fæuiente amplius, conturbata funt omnia : abruptisq; ancoris naues collide -bantur, Sc in terram aliæ poft alias excutiebantur : clamorcsq; uarij mifcebantur,pauentium,eiulantium, fruftra furdos cobortantium. nemo enim exaudiri præ tanto ftrepitu poterat,nibil inter guberna torem Sc uulgarem nautam intererat.non artes, non mandata pro-derant:fed par omnium erat interitus,amp; in ipfis nauibus,ÓC quoties quis exciderct,eliforum inter fluéf us Sc nauigia.fluitabant enim toto eo mari naufragia nauium ac uirorum, partim uiuorû partim ex-tinéf orum:è quibus fi quis ad terram enataftct,bi quoq; ad faxa alb-debantur

CI VILIB V s LI B ER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4iy

ciebantur à flu^libus.ut uero æftus etiam acccßit familiaris buic fre-tOjinfuetos nouus terror occupauit, nauigijs tum maxime bac illac . raptatis amp;nbsp;inter fefe arietantibusgt; cùm uentus fub noftem crebrefcc retjUt ne in luce quidem perirentfedin tencbris: audiebanturq; per totam nodem eiulatus amp;nbsp;clamores luos nomine uocantium,difcur rentiumq; per terram amp;nbsp;in mare inclamantium, amp;nbsp;complorantium ut defunélos quando non exaudirentur: rurfumaliorumextraflu-dus caput attollentiumj, amp;nbsp;fuccurri fibi rogantium.fed erant utrifq; omtiia difficiliamec folùm mare periculofum eratintrâtibus, amp;nbsp;bis qui adbuc in nauibus manebant, fed terra quoq; propter inundati-onem nibilo tutior,dum metuunt ne fe fluftus ad faxa allideret^no-uo tempeftatis more^utterræ proximi terram tarnen timerent, non ualentes in altum ab ea refugere ne tantillum quidem quatum ad ui-tandam collifionemfufficeret.namq; lociangurtia difficilis amp;nbsp;alio-quin permeantibus,exortaq; tempeftas,amp; uêtus à circumfitis mon-tibus in procédas refraéluSjfimulq; uorticofus profûdi maris çflus, nec manere fincbat nec fugere. quæ omnia grauabant teneb ræ no-élis obfcurifsimæ.quapropter moriebantur ne confpicui quide in-uicém, alij tumultuantes clamantesq;, alij filentio necem expeélan-tes,quidam etiam accelerates fibi perniciem,ut in rebus deploratif fimis.nam expeétatio malo ipfo molefiior omnem etiam fortuitæïà lutis fpem adimebat,donecrepente uentus remifit appetcteiam die, amp;nbsp;foie reuef fo in uniuerfum elanguit, quamuis fluélus etiam quie-fcente uêto diuturbauit : qualemtempefiatem ne indigenç quidem unquamfuifle meminerant,tuneueromodum omnem moremq; tranfgreiîà, maiorem partem nauium uirorumq; Cæûris perdidit. ille fupra clade pridianam duabus nouis affliélus calamitatibus, Vi-bonem eadem node per montes properauit, impatiens infortunij, cui nullam opem ferrepoterat; dimilsisnûcijs adomnesamicos5c duces ut fibi præfio efient,ne (ut fit in rebus aduerfis) aliquæ nouæ contra ipfiim exorirentur infidiæ.terreflres autem copias quas circa fe babuit,dimifit per Italiæ Iittora,ne Pompeius boc fucceflii ela-tus terram auderet inuadere. qui tarnen nec de terra quicquam co -gitauitjUec reliquias naufragij uel præfentes uel abeuntes tempefta-te fedata aggreffus efi; : paflus eos nauigia cingere ficut poterant ,amp; fecundo uento Vibonem perferri : fiue fàtis affliéios putabat, fiue nefeiebat uti uiéf oria: fiue, ut alias dixi, ad aliéna inuadenda fegnis, cotentus erat fiia defendere. Cælàris autem nauium ne dimidiû quidem fiiperfuit, amp;nbsp;id uebementer quafiatum. reliéfis tarnen aliquot ad claßis curam,ipfè ægrè ferens abijt in Campania, nam neqj naues Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N 3 alias

4Zlt;gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

alias hab ebat,cum multis opus eßetjUeq; tempus ad fabrica,urgen-te fame J amp;nbsp;populo rurfus paccm flagitante, bcllumqj uituperante utfufceptum contra fœdera.pecunijs quoq; opus cratin magna ha-rum inopia,populo Romano neq; coferente quicquam,neq; finen te uti exigedi artibus.uerum illc ingeniofus ad propria cómoda,mi-fit Mæcenatem ad Antonium, qui melius edodurn de rccens exor-tis inter iplos controuerfijs,ad belli eius focietatem pertraherctnd fi minus fuccederet,cogitabatlegiones oneranjsin Siciliam traijccre, omifloq; margin terra bellum gcrere.his curis anxio nunciatur An tonium focietate non recufare, fimulq; uiftoria de Aquitanis egre-gia,parta Agrippæ aufpieijs. amici etiam quædamq; ciuitates ei na-ues pollicebantur amp;nbsp;fabricabant. Sic ille omifla mocRitia, magnifi-cetiores iam clafsis apparatus facicbat. ineunte autem uere Antonius ex Athenis Tarentum cum trecentis nauibus appuIit,Cæ{âri auxi lium ferens ut promiferat.ille mutato confilio,expcftabat dum noua clafsis perficeretur,rurfumq; inuitatus ut Antonij apparatufuffe éturo ad id bellum uterctur, exeußbatfe diflinerialijs negotijszut fatis appareret, aut rurfum aliquid querelarum eum habere contra Antonium, aut eius auxilia contemnere contentum proprijs facul-tatibus.id indigne ferens Antonius,tamen eodem loco manfit, uo-cauitq; ilium iterum. nam cum grauatim fumptus in clalTem faccret amp;nbsp;ad Parthicum bellum opus haberct Italicis legionibus,claffem eis Eermutare cogitabat: quauis ex fœdere utriq; poteRas erat deleiRus abendi per Italiam:fed hoc difficilius futurum erat ipfi, fortito Italian! altero. quamobrem Oéfauia profeda eR ad Cæftrem, ut arbitra inter eos foret.aiebat enim fe defertum incidifle in periculu,quo pene interijt in freto Siculo.retulit illa,crimen hoc iam per Mçcena tem dilutum.poRhoc obicéfum cR,eum Galliam libertum ad Lepi-dummifiRe,utfoedus contra Casßreminirent. ilia refpondit, felci-re,CalIiam miRum ut de conubijs ageret. uoluiRe enim Antonium antequam contraParthos expeditionem fufeiperet, elocarefiliam filio LepidijUt promiferat. hæc aReuerante OiRauia, Calliam quoq; Cæûri mißt Antonius,ut tormentis ueritate exprimeret.eum ille no accepitjdiccns fe collocuturum cum eo inter Metapontu amp;nbsp;Taren-tum,quo loco fluuius eiufdem nominis médius interfluit.förte for-tunacùmuterq; propinquaret fluuio,Antonius ècarpentodefiliês, in lintrem ibi Rantem folus infilijt:traijciebatq; ad Cæûrem,credes ut amico. id Cæûr æmulatus eR:ita in flumine obuij, contendebant dum uterq; uult in ripam alterius excendere.uicit Cæûr,iturus Tarentum etiam ad Odauiam. cofeditq; in eodem carpento cum Antonio,

CrVILïBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4X7

toniö,amp; Tarent! uenit in eins diuerforiû abfq; ïàtellitio, amp;nbsp;fie per-noélauit apud eum. eade omnia fequenti die lecit Antonius.ita con tinenter momento leui mutabantur uel ad fufpiciones per ambitio/’ nem:uel ad fiduciam,quotics pofiularct neceîsitas.cæterùm expedi tionem contra Pompcium C£efar in annum fequentem difiulit: Antonio diutius ibi morari propter Partbos non fuit integrum.permu tatio tarnen faéta eft. Antonius Cæfari c x x. naues cotinuo Tarentum miflas tradidit : pro quibus Cæiàr ei uiginti Jegionarioru milia pollicitus eft mifturum fc ex Italia,Oéfauia quoq; fratredonauitim-* petratis ab Antonio decern phafelis triremibus, quod nauis genus medium eft inter iongas Sc onerarias.Cçfar uicißim Oftauiam mille feleélis làtcllitibus, Antonio dcleéfu eoru pérmifto. amp;nbsp;quoniant Triümuiratus tempus S.C. præfcriptum exibat, prorogarûtfibijpfi poteftatem in aliud quinquenniu, nihil morati plebis fuffragia. atq; ita difeefterunt. Antonio reéià feftinante in Syriam,O(ftauia reliéta apud fratrem cum cômunifiliola. Cæterùm Menodorus fiue quod natura efîetreciprocus jpditorifiueminas Antonij ueritus^quifer-uitutem ei ut mancipio turbulento intentauerat: fiue minorafpe cô fecutus præmia : fiue permotus quotidianis cæterorum Pompeij li-bertorum opprobrijsjperfidiam obiedatium,amp; ad officium reuo-cantium,extinlt;fto Mæcenate, fide impetrata transfugitad Pompeiû cum feptem nauibus,non fentiente præfeélo clafsis Caluifio.quamj* obrem Cæfar ablatam ci præfeduram in Agrippam tranftuht.ablb-lutam deinde clafiemluftrauithüc in modum.Altariaftantin extre-mo littore undis alludetibus. naucs plenæ claßiarijs ordine circum-ftant cû altißimo filentio:facrifici ftando in mari maólant uidimas, inoxq; in feaphis ter circum claftem luftramina circumferunt^naui-gantibus unà amp;nbsp;ducibusjcôprecâtibusq; utin ealuftratninaà clafle auertatur infaufta omnia, diuifis deinde luftralibus uifeeribus, partem in mareporriciuntjpartem adolentin altaribus,fauftaominan-te multitudine.hoc modo Romani claftes fuas luftrare folent.Statu-tum autem erat^ut Cæfar àPuteolis,Lepidus ex Africa, Taurus à Ta rentOjdiuerfis clafsibus Siciliaminuaderent, uthoftem ab Oriente pariteramp; Occidente Meridieq'; circumuenirent,præmonitis omnibus ad quem diem Cælàr folueret.eafuit décima poft folftitiû, quas Romani calendas uocant menfis in honorem fiiperioris Cçlaris di-élilulijjquiprius Quintilis uocabatur.hanc diem Cæfar præftituit, fauftam ratus fortafle propter patrem perpetuo uiétorem.Pompei-us uero Lepido oppofuit Plennium ad Lilybæum,cum legione una amp;multitudine uelitum, Orientale Occidentale^; Siciliæ latera præ-N 4 udijs

418 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

fidijs munijtjpræfertiminfülas Liparam amp;nbsp;Coflyram, nehæcLepi-dojilla Cçfarijportus aut ftàtiones opportunas præberent contra Si ciliam.roburautem clafsis Méflanæ continebat, in omnes occafîo-nesintentus.hicfuitapparatus partium. poflquam autem calendæ uenêrc, prima aurora omnes foluerunt: Lepidus ex Africa mille o-nerarijsjlongis feptuaginta, cum legionibus duodecim, cquitû Nu midarû quinq; milibus, multoq; apparatu alio. Taurus Tarento ex Antonianis c x x x. nauibus duas tantum fupra centum duxit, reli quarum peflis abïumpferat remigium anteaéla hieme. Cæfàr Pute-olisjcùm prius è prætoria porreftis extis in marelitalLet uentis fere-nis,tutelar! Neptuno, amp;nbsp;tranquillo mari, utpropitij flbi contra pa-tricidas fauerent» præcurforiæ uero nônullæ flnus maris ferutaban tur,poftremum nauium agmen Appius cogebat cum præfidio.ter-tia uero die poflquam foluerat, exortus aufler multas onerarias Le-pidi fubuertit. tenuit tarnen Siciliam, amp;nbsp;Plennium intra Lilybæum oppugnauitjOppidaq; aliquot partim ui partim deditione in potefla tem fuam redegit.Taurus mox ubi reflare uentus coepit,Tarentum reuerfùs efl. Appio uero circa Mineruæ promontorium nauigante, pars nauium ilîifà efl fcopulis,pars hæflt in breuibus, reliquæ no fine damno dificéfæ fiint. Cæfàr tépeftate oriente in Velinum finum natura tutum confugit,excepta unaïexireme,quæ circa proraonto-rium fecit naufragiü.cumq; auflro fucceßilTet Africus,finus ad Oe-cideteraapcrtusmifcebaturfludlibus: amp;nauesneq; reflante uento exirc finum iam poterant,neq; autremis fiftiautancoris,feduclad faxa uel inter fe collidebantur,quod malum aduentu noéfis auélum eftdandem fèdato infortunio,Cæïar necatos fepelijt,uulneratos cu-rauit, enatantesuefiijt armauitq; armis alijs,amp;uniüerßm claflèm refecit pro copijs præfentibus. perierunt naues graues fex, leuiores uigintifeXjliburnicæ plures etiam. bis incomodis fartiedis opus fuit triginta dierum lpatio,amp; æftas iam uergebat: unde optimum uifum eft,dift'erre bellum in æffatem proximam. fed cum populus labora-ret inopia,fubdult;ftas naues reparauit celeriter,óc focios nauales re^ colleéfos cxnaufragiJsTauroinfupplementu tranfinifit.poflhunc baud exigui moment! cafijm Mæcenas Romam mifliis efl, propter conflernatos ob nondum abolitam ex animis ciuium Pompeij Magni mcmoria.nouos colonos ipfe magna feflinatione Italiam obeun do recreabat à paüore»pari celeritate amp;nbsp;T arentum accurrit,ut T au-ri clafifem inuiferet,indc Vibonem profeéfus, legiones aflatus iufsit eflTe bono animo, accelerauitq; apparatumnaüium, breui Siciliam inuafurus denuo. Pompeius ne bac quideni tot naufragioru occa-fione

CrVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4X9

fione U {us, tantum Neptuni ïacris operabatur amp;nbsp;Salatisè,quorum e-* tiam filium appellari fe fuftinuit, perfuafus, non fine deo bis ita per æfliuos méfes nofiem affliélum aduerfis tempefiatibus. Fertur cum his fuccefsibus inflatum mutaïîè paludamentum quoq;,celuleumq; lumpfifle pro puniceo, adoptatum à Neptuno {ciJicet,. cumq; fpe-raflet quieturum Cæfarem,ut audiuit inflaurata clafîe rediturum ea-dem æfiate in Siciliam, perculfus eft, quafi contra inexpugnabilem mentem apparatumq; bellum gereret.Menodorum tame cum v 11. quas adduxerat nauibus, mißt fpcculatum ad naualia Cælàris, elFe-éturum quantum potuerit . qui iam ante dolens non redditum fibi clalsis imperium, turn uero lenties propter fufpicionem folas quas adduxerat naucs fibi créditas,rurfus transfugiendi cepit confilium* ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;quia uidebat in quemuis cuentu utile fore fi aliquod uirtutis {pe-

cimen ederet, foeijs quicquid auri babebatdifiribuit : eremigatisq; triduo D. fupra m. {ladijs, in'præfidiarias nauium quæ Cæfari tabri-cabantur, fulminis in morem repentinus irrucns, rurfumq; feinde proripicnsjiam duas,iam tres earum opprimebat : onerarias quoq; Irumentum uchentes in fiationibus curfuue mergebat,aut capiebat, autincendebat:repleuitq; omnia tumultuper Cæfaris Agrippæq;

I abfentiam.nam hie in fyluam profedus fuerat ad parandam materi-‘ am . illudens etiam boitibus, impegit nauim contemptimin folum mollius,in luto fe bærere fingens, donee tanquam ad paratam præ-dam è monte decurrentibus obuerfa puppi cum rifu abijt, Cæfaria-nis mccrentibus æquè acftupetibus. ubi uero fatis oftedit quantum rebus momentum uel botbs afferret uel focius, Rebilum fenatorem

‘ captum dimifit,adfutura paras initium.moxq; de Vinidio Marcello Cæfaris familiari, cuius amicitia in priore transfugio fibi quæfie-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ratjfparfit rumore apud {ùos, proditionê eum moliri amp;nbsp;transfugiu.

ipfead hofiesappellenspropius,pofiulauitcum Vinidio inparua quadam infula fibi permitti colloquium de rebus utriq; parti confe rentibus. quo impetrato femotis arbitris ait fe prius adPompeium refugilîè coafiuminiurijsillatis fibià Caluifio clafsisprçfeftomûc fjræfeftura in Agrippam translata,rediturum ad Cæfarem non ma-è defe meritu,modo Vinidius fidem fibi atferret à Metfala, Agrip-pæ abfentis uicario.promifitq; fe refarturum peccatum fuum egre-gijsfacinoribus; fed antequarn fidem accipiatinfeflaturum Cæfari-anosutantea,ob cauendam futpicionem. digretfus deinde infeftus fuit more folito.Meflala dubitauit aliquantifper ut de re parum bo-nefta: tandem concefiitfiue, has belli necefsitates exifiimas, fiue de Cælàris mente præmonitus, coniedurâmue faciens. Menodorus rurfum

4?O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

rurfumtransfugkjaccidensq; ad genua Cæfàrisjpetÿtuenîampriuf quam fugæ cauûm indicaret. qui propter fœdus incolumitatcm ei donauit,adhibitis qui clàm obferuarenthominera:triremiumuerô eius præfeftos quocunq; ueJlent abire permifit : parata deinde claf-fe Cæfàr foluit iterumrappulfusq; Vibonem, Menai am cum duabus iegionibus traijcerein Sicilia iußit, amp;nbsp;cum Lepidi exercitu fe coiun gere,tranfireq; in finum qui eft uerfusTaurominium:tres uero alias mißt ad Stylida in extremû fretum, occafionê expeélaturas .Tau rumetiamad montem Scylacium,quieHexadueiToTaurominij, cTarcto circumnauigareiußit.quod illefecit, paratustumadremi-gationem turn âd prælium,profèquentibus terredribùs copijs, præ explorantibus terrain equitib.us,mareLiburnicis.adeum ficiterfa-cientem Cæûr è Viboneaccurrit:confpe6tusq; circa Scylacium,or dine approbate, Vibonem redijt. At PompciuSjUt diximus,difpofi-tis circa loca ad exfeendendum in infulam opportunapræfidijs,claf fern MefTanæ continebat, fuccurfurus quocunq; opus foret. Dum ea utrinq; parantur,Lepido rurfura ex Africa reliquæ quatuor legi-ones tranlportabâtur onerarijs,quibus in alto fa6i:us obuiam Pom-pcianus duxPapia, amp;nbsp;tanquam amicus expcéfatus,eas opprefsit. pu tabant enim à Lepido milfas^bi occurrere, qui tardius fuas deduxe rat.quas deinde uenirc uißs dedinarunt onerariç quod hoftiles bas quoq; credercnt.’donec aliç captæ, aliæcrematç fubmerfæue,quæ-dam in Africain reuerfæ funt. ex legionibus duæ perierunt in mari, amp;fiqui militumenatarunt, eosTifienusPompeij duxterrampren-ßntes confecit. reliquus exercitus ad Lepidura perlatus eft,uel tune uel poftea.Papia nauigaüit ad Pompdû.Cæfar in Strongylen, unam è quinq; infulis Aeolijs, è Vibone cum tota clafTe traiecit, præmifsis exploratorijs liburnicis. cumq; in fronte Siciliæ multas uideret copias circa Pelorum amp;nbsp;Mylis amp;nbsp;Tyndaride,conied:auit ipfum adefle Pompcium: reliétoq; ibi Agrippa uicario, ipfe Vibonem reuerfus, mox inde in caftraTauri tranfeurrit cum Meffala lt;amp;nbsp;tribus legioni-bus,cogitansTâurominiüoccuparcperPompeij abfentia,amp; ipfum àduobus lateribus aggredi. Agrippa igitur à Strongyle in Hieram traiecit,eamq; cepit,pulfis præudiarijs, fequenti die Mylas tentatu-rus amp;nbsp;Democharem præfeéfum quadraginta nauium.Pompeius fu fpedos Habens Agrippæconatus, alias quadragintaquinq; naues à Meßanamifit Demochari, duceliberto Apollophane, quêipfecu alijs fèptuagintafcquutus eft. Agrippa ante lucem ex Hiera foluit cû dimidia partenauium, quafi pugnaturus cum folo Papia .ubiuero amp;nbsp;Apollopbanisclaflèm uidit,amp;illamaliamfcptuaginta nauium, continuo

C I V I L I B V s LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;431

continue)fîgnificauit Cæ{àri,Pompeiumcummaiofe clafsisparte effe ad Mylas^ ipfe cum grauibus nauibus medium agmen tenuitjre-» liquis iufsis ex Hiera celeriter fubfequi. erat autê utrinq; apparatus magnificusjimpofitis à prora puppiq; turribus. ut uero poli folen-nem cohortationem fignum per fingulas naues elatum eK,utrinque in fè fecerunt impetum,in frontem alterbalteri per ambages ad ter-rorem circumuentis incutiendum magno nauium uirorumq; ftre-pitu.erantcnim naues Pompeio mediocres. Jenes,amp;ad incurfàndu circumueniendumq; hoflem agiles : Cæfari ueromaiores grauio-resq;,amp; ob idipfum tardioresrfed ad iftus tuminferendos ualidio-reSjtum fullinendos firmioresrmilites uero bincrobore præftabat, illincrei naualis peritia.bi non cocurrendo,fed circumeurfando la perabat,iam remos maiorum nauium detergendo, iam diffringen-do gubernacula: interdû etiam magnauiin eas reuerfçroftrisiétus regerebant non leuiores quàm acciperent.contrà Cæfarianç rodn's ut minores fîicile repercutirbant,aut q uaflabant,aut perforabant. amp;nbsp;quotiescolluélarentnr cominus,mißilibus èfuperiore loco obrue-banc,inieélisq; coruis aut ferreis manibus retinebat eas facilius* turn aduei farij non ferentes impetum in pelagus exiliebant, amp;nbsp;à fcaphis Pempeianorum ad id difeurfantibus recolHgebantur. Agrippa na-* uimPapiæpetebat maxime, iftamq; fub prora amp;concuflam perfre-gitulq; carinam. qui in eins turribus ad propugnandum confliterant,exeußi funt. marc in nauem admifTum, obruit remigum ordi-nerainfimum.reliqui perfradlacontabulatione,natatueualerunt: Papiareceptusin nauem proximam, rurfus in prælium redijt. Tum Pompeius è monte confpicatusfuasparum proficerc,amp; quoties co minus res gereretur,focios nauales amittere, Agrippç uero triarias ex Hiera fuccurrere, fignum fuis dédit ut feruatis ordinibusfereci-perent.id quod fecerunt, pugnandoq; paulatim fefe fubduxerunt è prælio. Agrippa uero urgente rcfugerunt,non in afpera littora, fed qua limo fiuuijs illato molliuntur. ilie à gubernatoribus uetitus ne magnas naues locis uadofis cómitteret,in alto iaétis ancoris confia tit, quafi bofiem, fi opus fit, inuafurus noéfurno prælio.monenti-bus autem amicis ne iram magis quàm rationêfequeretur,néue mili tem nimis diuexaret uigilijs ac laboribus, neue mans tranquillitati ' multu crederct,uixfero fe retro recepit.Pompeiani portus fuos pe-tierût amifsis triginta nauibus,fubmerfis quinq; boftilibus, alijsq; multis acceptis pariter ac illatis incómodis.quos Pompeius laudans quod tarn raagnis reflitiflent nauibus, ait fibi banc no tarn naualem pugnam uifam quàm oppugnationem moeniummec aliter quam ui éfores

43X

élores donauitjfpemfaciens, infreto propter fluxum claflèmfuani lit leuiorem ita fûperiôrem fore;promittêsq; additurum fe aliquan-tum ad fuarum nauium altitüdinem. Hic euentus fuit naualis circa Mylas pugnæ inter Agrippa amp;nbsp;Papiam. At Pompeius ratus id quod erat, Cæfarem in Tauri cadra profeétum ut têtaret Taurominium, mox à coena Meffanam circumuedus ed,MyIis relida parte nauiu, ut Agrippa ipfum ibi efle putaret.qui milite refe£î:o pro tepore, na-uigauit Tyndaridem dedentem fe:ubireceptus ab oppidanis, rur-ïum a præfidiarijs egregiè repugnantibus eieélus ed.aliæ quoq; ciui tates ad eum deficietes acceperunt præfîdia, ipfe uefpere ad clalTem redijt.interea Cæfar è Scylacio adLeucopetram deueélus fuerat,cer tior faétus Pompeium Meflàna Mylas profeétû propter Agrippam. cumq; dafuiflet è Leucopetra noftu traijcerc Taurominiû,poftquâ aüdiuit dé nauali prçlio mutauit fententiam,honedius uiâori exifti mans non clàm fed clara luce nauigare cum fiducia. credebat enim Pompeium prOpe Agrippam haudquaquam manfurum.cumq; ex-orta die prolpexiflet in altum è montibus, nufquam apparente ho/ de nauigabatimpofito quâtum clafsis capiebat milite,reliquis Mef-falæ comißis, donee ad eum naues redirêt. Taurominiû uero delà/ tus, præmidt qui deditionem pofeerent : amp;nbsp;cùm præfidiarij fe non admitterent, præternauigato flumine Onobala amp;nbsp;fano V eneris, ad Archegetamappulitprecatusdeum, pofitis ibicadris oppugnatu-rus Taurominiû,edautem Archegeta Apollinis parua datua,quani primam dedicarunt Naxij coloni mifsi in Siciliam.hic è naui excen-dens prolapfus ed:moxq; furrexit amp;nbsp;cadra metabatur,cû Pompeius magna claflè diperuenit,omnibus mirantibus.credebatur enim de- -uidus ab Agrippa.per oram etiam equitatus irruebat,celeritate co-tendens cum nauibus:amp; diuerfa parte pededres copiæ conlpeétæ funt.itaq; omnesfuntexterriti, circumuenti à tribus exercitibus.ti-muit amp;nbsp;Cç{âr,quod no podet Mcdalam accerïère.equites igitur pri mi Cæfàrianos in cadris muniedis adhuc occupatos turbarût.quod d cïalsiarij peditesq; pariter feciflent impetû,forta{sis egregiaPom-peiô cótigidetuiótoria. nunc per imperitiam rei militaris, amp;hodi-um trepidationisignorantiam, ueritifub uefperam inireprælium, alteri ad Coccynum promontorium in dationem fecederunt:pedi-tes uero nolentes prope hodem cadra metari, in oppidum Phoeni-cem fe receperunt. noéî'e fequente hi quieuerunt,Cçfariani uallum quidem abfoluerunt fed propter laborem amp;nbsp;uigiliam ad pugnan-duminutiliores redditi. erat autem legiones tres, équités dne equis qumgenti,uelites mille, coloni auxiliares uoluntarij m h. præterq;

naua-

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;433

haualcsfbcîj.traditoigitur peditatuCornificio,utin terra quan-tumpoffet repugnaret hoftibus, ipfe ante luce in altum proueftus cft ,ne amp;àmariintercluderctur. dextro cornu præfecit Titinium, fîniftroCarcium .ipfeliburnica circum claflèm uolitans omnibus hortator aderat. quo faéto, infignia ut in maximo confiitutus peri-culo depofuit.occurrente autem ex aduerfo Pompeio bis congreßi certanien in noélem extraxerunt. cumq; naues Cæfàrianæ caperen-tur amp;nbsp;incenderentur, pars carum expanfis minoribus uelis aufugit in Italiam contêptis hortatibus:quas aliquot Pompeianis perfequen tibus, amp;nbsp;reliquæprofligatæpartim captæ partimincenfæ funt. qui in terram enatabant,ab equitibus Pompeianis interimebatur aut ca* piebantur:quidam in Cornificij caftrafcproripiebant:quos illcac-currentes excipiebat folis obuiam mißis uclitibus. intempeftiuum cnim putabatmouereprolegiones malèanimatas,propinquoexer-citu terreftri hoftium,infolefcentium(ut fieri folet) uidoria.Cæfar in aftuarijs ad multam nodem iaélatus, incertus Cornificiû ne per media naufragia peteretgt;an ad Mcflàlam refugeret, forte fortuna ad Abalam portum appulit cumunico armigero,defi:itutus amicis,fer uis,amp; fatcliitibus : quem quidam è montibus ad rem cognofcêdam decurrentes,inuenerunt animo defeftum amp;nbsp;corpore,amp; translatum nuncin hoc, nuncin aliud acatium quo magis hoficmfallerent, ad Meflalam deportarunt, qui non longe aberat.inde priufquam corpus curaret, ad Cornificium mißt liburnicara,amp; circa omnes mon« ' tes dimifitquinunciarentfèincolumêjiuberentq; omnes opemfer re Cornificio, amp;nbsp;ipfe per literas pollicitus cfi; ei mox adforc auxiliû. curato deinde corpore cum quieuiflet modicum, ad Stylida noélu profeftus eft, Mcnala eum deducentc ad Carinatem,paratum ad na uigationem cum tribus legionibus, quem iufsit in Liparam traijcc-re,ipfc mox cofecuturus. Agrippç quoq; fcripfit,ut periculo exime-ret Cornificium celeriter,fubmittendo cumexpeditis Laroniurn. Mçccnatem iterum in Vrbem mifit,propter quofdam rerum noua-rum cupidos,in quorum aliquot animaduermm eft publice.Mefla-lam ueroPuteolos, ut Icgionem primam Vibonem adduceret. hie Meflala Romæ à Triumuiris profcriptus fuerat,propofitis interfe-âori præmijsjfiue pccunias,fiue libertatem peteret.profugus deinde ad Brutum amp;nbsp;Cafsium,poft illorum mortem Antonio claftem cX fœdere tradidit.id nuc memorare libuit Romanæ uirtutis exemplu, quando Meflala habes in poteftate profcriptorem fuum defolatum in tanta calamitate,rcfouit ut imperatorem feruauitq;. At Cornifici-Ms quamuis à caftris facile hofte arcere poterat,tame quia laborabat

Afpi4«t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O cornea-

434 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

commeatuumînopia,luisinacicm produélishoftem prouocauit. Pompeio uero detreétante certamen cum uiris in fola dextra fiduci-anihabentibus,amp; famefefubadurum eosïpcrante,Cornificius itcr ingreffùs eft, receptis in medium agmen inermibus qui euafèrant c naufragiOjin regione campcftri mißilibus ab equitatu bodium infe ftatus grauiter:in afp era uero ab Afris armatis leuiter,qui magna ex parte iaculatores facile refugiebat, û qui in eos procurreret ex agmi ne.quarta demùm die peruenerût ad terram aridam, quam indige-nætorrentem ignis nommant, ufq; ad marefqualidam abfumptis æftufcaturiginibus,accolis nodu tantû permeabilem,uitandi çllus puluerisq; gratia.per camGornificianineq; noélupræfertimfilen-te luna iter aufi funtfacere,propter uiarum imperitiâ amp;nbsp;metum infi diarummeq; interdiu fuftinuerunt:fèd fuffocabantur, amp;nbsp;plantas ut in æftate feruida adurebantur,nudi prçcipuèmec tardius ingredi fi-tis finebat, aut in uelites infeftantes procurrere, fed exponcbant ie uulneribus.ubi uero ad fauces qua e perufto agro erat exitus,offen-derunt alios,neglcâ:is nudis amp;nbsp;infirmioribus,irruerunt in eas quot quot poterant audacia perdita : amp;nbsp;hoftemimpulerunt pro uiribus. fed cùm amp;nbsp;alias deinceps fauces obfideri cerncrent,defperatis rebus rcmiferunt impetum, fiti fimul amp;nbsp;æftu laboreq; affliâ:i, cûq; Corni ficius eos hortaretur ortendes fontem in proximo,redintegrato im-petu propulerunthortem amißiis mul tis è fuis,cçterùm fons ab alijs hoftibus occupatus ert, coîlâpfisq; in totum animis etiacorporum uires defecere»rtc affeéli Laronium à longe confpiciunt,mifruqi ab Agrippa cum tribus legionibus, nodum fatis certi amicum elfe, fpe tarnen reficientes fèipfos.ut uero amp;nbsp;iam hortem uiderunt aquam re-linquere,ne includeretur médius, exclamarunt præ gaudio quantu poterant:cumq; clamoremrcddidirtetLaronius, curfu fontem oc-cuparunt,ducibus uetantibus ne fc ingurgitando explerêt: quorum monitaquineglcxere,intcrbibendumemoriebantur.ficexinfpera-toCornificius cumfuperftite parte excrcitus Mylasad Agrippam cuarttincolumis. qui tum Tyndaridem ceperat refertam uiâualiu copia, amp;nbsp;opportunambellomaritimo,quôCæfàrdeportabatpedi' tes amp;nbsp;equites.babuit autem in uniuerfum in Sicilia uigintiunâ légion es, equitum uiginti milia, leuis armaturæ plures quinq; mihbus. Mylas autemamp;Naulochos amp;Pelorum omnemq; oram maritimâ Popeius adbuc tenebat prærtdijs: quæ ab Agrippa maxime fîbi mc-tuentia,continuos ignés fouebant, ut hortium naues abrterrerêt in-tentando incendium. fauces quoq; utrafq; occuparat, tumTauro-minitanas tum Mylenfès, amp;montanos calles mûris interfepijt. Cæ-farem

CIVtHBVs LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43?

ßremctiam ultraTyndarida proecdentem infeftabat abAinentetn àprælio.cumq; Agrippam appulfurum crederet, adPelorum tran-fcurritjdefertis faucibus Mylefibus:quas mox Cæfàr occupauit una cum My lis præterq; Dianium oppidulum perexiguum, celebre So lis boum dormiente Vlixe à focijs ablumptarum fabula. Sed ubi o-pinio de Agrippç aducntu euanuit, amp;nbsp;Pompeius amiflas fauces co-gnouit, Tifienum acciuit cum exercitu. ei Cælar obuiam profeéfus aberrauit à uia circa montem Myconium,in quo fine tentorio per-noólauit.amp;cumimbres uehementes ruerent, utperautumnumfo-lentjper totam noélem ftetit fub fcutö Gallico, militibus idfiifiinen tibus. auditi quoq; fiint Aetnæ horrendi fremitus amp;nbsp;longi mugitus, excandefcentibus amp;ignibus exercitumq; fulgoreterrentibus, adeo ut Germani ècubilibusprætimoréprofilirentmecamplius incredi-bilia uiderent Aetnæ miracula,amp; inter cçtera illud de torreti igneo. poft hçcPalçftenum agrum uaftauit,amp; Lepidus faft us eft illi obui;» am frumeta colligens: moxq; ambo Meffanam obfederunt. amp;nbsp;cum per totam Siciliapafsimuelitationesfierent,nullomemorabiliprç-lio,Cæfar Taurum mifit utPompeiü comeatuarccret, occuparetq; ciuitatcs quæ illi fuppeditabat.qua maxime difficultate coaftus Pom peius ftatuit femel prælio decernere.amp; quia terreftrcs boftium copi as timebat,in nauibus Habens fiduciam, rogauitper nuncios, num uellet dimicare nauali prælio . ille quamuis abhorreret ab omnibus rebus maritimis,quas ad earn diem infeliciter tentauerat:tamen tur-pe ratus detredare,conditione accepit:præftituta die, ad quam tre-cenæ naues utrinq; parabâtur,inftruâ:ç telis omnigenis,turribusq; ac macbinis quotquot excogitari potuere. Agrippa uero lt;amp;nbsp;harpa-gonem comentus eft,quinquecubitalctignum ferro indutum,in u-traq; extremitate babes circulum, amp;nbsp;in borum altero barpagonem, uncum ferreum, in altero multas rcftes, quæ macbinis attrabebant barpagonem,catapulta in boftilem nauem immiflum. ubi uero fta-tuta dies uenit, primùm remigum fuit oftentatio non fine clamore: mox mifsilibus certatum, partim èmacbinis, partim manu conie-éfis,ut funt fàxa,fagittæ,ignitaq; iacüla. naues quoq; ipfæ concurre-bantiftus inferentes accipientesq; nunc in latera, nunc in proras, nunc in ipfa roftra,qui maxime ueéfores concutiunt, amp;nbsp;naues red-dunt inutiliores.aliæ in tranfcurfii telis uelitabantur,aä:uarijs in ma re delapfos recolligentibus. eratq; contentio militum pariter ac na-uiumgubernatorumq;. accedeteducum cobortationeamp;macbina-rum opera.fed maxime barpago probabatur, èlonginquo propter leuitatem in naues inuolansinhærésq5,præfertim cum retraberetur Afpitfn» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O 2 reftibus.

43^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' DE BELLIS

reftibus. nee præcîdi propter ferrum poterat, nec pertingrufq; re-ftes propter longitudinem: amp;nbsp;ignotum erat genus macbinç,(amp; ideo bodes falcatas baftas non præparaùerât. unus ut in re improuifa co natus profuturus uidebatur^fi ui remoru Ie retraberêt. amp;nbsp;cum idem aduerfarij facerent^pariter utrifqj conatibus harpago peragebat fu-um officium.ergo coniunélis nauibus uarijs modis pugnabat,tran ïîliendo in aduerfarias,ncc lam facile erat pugnantes difcernerc. maiore enim ex parte utebantur eodem armorum generc,lt;amp; lingua fermé omnes Latina : tefleræ quoq; utroruq; inter permixtos euul-gatæfunt:amp; inde magna utrifq; doli occafio uariat];, dumnonfaci le tefleris creditur,nec dignofeuntfe inuicem,mari pleno pugnan-tium cadentiumqjmultitudine, amp;lcutisnaufragijsq; fluitantibus. nibil cnimintentatu præterignem reliquerunt .nampodprimum cocurfum abdinuerut eo, ubi coeptum ed pugnari cominus, id cer tarnen uterq; terredris exercitus fpeélabat é littorejnó fine metudu dioq; partium,in eo de fiia quoq; incolumitate agi exidimans. nibil tarnen difeernebant oculis, ac ne poterat quidem quamuis intends admodum,utpotein d c. nauium ordinelongi(simo,uarianteeiula tu nunc bac parte, nunc alia, uix tandem é turrium coloribus, quod folum diferimen erat, plures Pompeianas naues perilTe intelligens Agrippa,cobortatus edproximos quad ia uidlores: redintegratoq; in bodem impetu, urgcre non defijt, donee qui ipfi oppofiti era’nt primi coafti cedere turres deiecerunt,uerfisq; nauibus in fretum fu gerunt,duntaxatieptemdecim nauibus-, rcliquæper Agrippamin-terclufæ,bona ex parte littori illiiæ dum uebementi fugiunt impetu, autretraéiæindefunt autincenfie. quod ubi uiderequæ in alto pu-gnam continuabant,deditione fecerunt. dum Cæfàrianus exercitus naualis uiéloriam fignificauit edito ingenti iubilorqucm non mino re terredris excepit, Pompeianus uero ingemuit. ipfe duxéNaulo-ebis Medanam ic proripuit, fic attonitus ut nibil cogitarit de terre-dri exercitu. quo faéfum edut amp;bos CæfàrTificnodedenteinfidé reciperet,amp;podbosequitatum,buncquoq; præfeéfisdedcntibus. meriçfuntineoprælionauesCçfaristres,Pópeij xx v11 i.reliquæ aut crematæ, aut captæ, aut littori allifæ fraôæq;, folæ lêptemdecim effugerunt. Pompeius podquam in uia cognouit de deiedione ex-ercitus,priuatum cultum fiimpfit pro imperatorio,prçmifiis Méfia nam qui in naues quicquid pofiènt imponerent.iamdudû cnim ap -parata erât omnia. Plennium quoq; à Lilybæo propere acciuit cum oélo legionibus,quafi babiturus bas fugç comites,amp; illc quidem fe dinus ad cum contendit. Pompeius uerô alijs amicis amp;nbsp;præfidijs amp;.

cxerciti-

crvrLiBvs lieer v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;437

excrcitibus ad uidorem defcifcentibus,hofl;ibus fretum intro naui-gantibus^ncPlennium quidem in urbe egregiè munita expcétandu cxiftimans,cum iam diétis feptemdecira nauibus profugit ad Anto-nium, cuius matréin fimili periculö fefuauerat. Plênnius poft eius difcefliim Meflanam peruenitgt;amp; ciuitatém earn tenuit. Cæiar in ca=« ftris ad Naulechos manfit, Agrippa iuflo Meftanam obfidere : id quod fecit fociatus Lepido.amp; cum Plenius legatos de pace mififtèt, Agrippa rem differedam in matutinum cenfiiit dum Cæftr ueniret. Lepidus uero pacem dedit:amp; ut exercitüPlennij fibi conciliaret,ur bem ei ex sequo cum älijs militibus diripiendam conceßit.qui præ-ter falutem, quam folam Impetratam cupiebant^Iucrum infperatum naéfijMeftanam per totath noéiem diripuerunt, focijs prædæ mili/’ tibus Lepidi,ad quem figna tranftulerunt.qui acceßione borum au étus ufq; aduiginti duärunalegionumnumerum cum equitatu ua-lido,elatus eft animO,de obtinenda Sicilia cogitans,eo iure quia pri or exfcederat in infulam,amp; plures ciuitates in fide acceperat. moxq; circa præfidia mifit qui Cæfarianos non admitterent,amp; fauces ubiq; obfedit.Cæfar fequeti die uenit, expoftulauitq; per amicos cum Le-pido 5 quia aicbant eum in auxilium Cæfari ueniiïe in Siciliam, non ut earn fibi acquireret: ille regerebat ademptam fibi dignitatem pri-ftinam,qua nunc folus Cçfar pótiatur;amp; fi ei placeatjibenterfepro ilia permutaturum Africam amp;nbsp;Sicilia.id indigne feres Cçfarfipfe ac-cefsit ad eum, exprobrauitq; ingratitüdirtem. amp;nbsp;ctïm utrinq; minas interceßifiTcnt, cótinuo ftorfum aéfæ fiiftt excubiç, amp;nbsp;naues fteterut in ancoris. dicebatur enim de bis incédendis cógitare Lepidus. tunl cxercitusnouumciuile bellum exborruit, nunquamdeficientibüs diflènfionibus . nee tarnen Lepidum conferebantCæïâri, ncipfius quidem Lepidi milites,fulpicientcs uirtutem Cæfiiris,damnata alte-rius fegnicie,iniquitatem quoq; ineufantes, quód in direptione ui-éfiseos æquauerit. quibus rebus cognitis Cæfarper internuncios clamfolicitauitduces eius fingulos: amp;nbsp;corruptis plerifq;,præfertim qui Pompeianas partes fecuti nondum confirmatam pacem puta-bant abfq; confenfu Cælàris,fecuro Lepido amp;nbsp;ignorante omnia,in caftra eius fuperuenit cum multis equitibus:quibus ante uallum r e -liéfis, cum paucis intrauit, procedesq; in medium fingulos teftatus eft, fe inuitum ad bellum trabi * ibi uero ïàlutatibus imperatore pro-ximis jPompeiani primi accurrerunt quotquot corrupt! fuerant,ue niamq; petierunt. ille mirari fe aicbat,ueniam eos peterc,necdum ta men quodipfis conférât facer e, intellexerunt diftum, moxq; arre-pta figna tranftulerunt ad Cæfàrem, alij detendebanttentoria. eum

Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O 3 tumukum

4îê nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

tumultum ubi fenfît Lepidus^ad arma profilijt è tentorîoxomîflàq? uelitatione unus fcutariorum Cæfaris cccidit, ipfein thorace telutn recepit,quod tarnen ad uiuum non perucnit, moxq; curfim ^e rcce-pit ad équités. In eum curfum præfidium cuiufdam cafte!li cauillatü eftmec Cælàr iratus conquieuit prius quàm id cquitum opera cape-’ ret:cæterorum item callellorum præfeéti5pars côtinuo, pars noéte lèquente defecerunt ad Cæfàrem: quidam ne follicitati quidem, alij tantum in fpecicm infeftati ab equitibus. non defuere tarnen qui op: pugnatores fuos ferio repellerent. na Lepidus quoquouerfum fùb-mittebat auxilia: quæ amp;nbsp;ipfà cum tranfitionê facereht, reliquus eius cxercitusjquamuis non male illi uolens,mutabat fententiam.ac rur-fum primiPopeianiquotquotadhucin officio permanferant,agmi natim tranfibant alij poft alios, cumq; Lepidus ad eos continendos armaret alios,qui in hoc armabantur aflumebant fignajmoxq; cum' alijs adiugebat fe Cæfari. Lepidus minis ac precibus cum eis agcbat, ligna retentans,amp; mifturum fe negans,donec à fignifero audijt:di-mittes uel mortuus.tum demum cefsitterritus.poftremi defecerunt équités, mifèruntq; ad Gælàrem fcitatum, num interficiendus effet Lepidus iam priuatus imperio.quod ille non permifit. Sic Lepidus' necopinans defertus ab omnibus, reliante Fortuna exercitû cito ami ft t,mutatoq; cultu properauit ad Cçfaremgt;alijs pariter feftinantibus uelutadfpeétaculû. cui Cælàr aflurrexit, necpaffüs acciderclîbiad genua: remifitqj fie cultumad Vrbcm, ademptoimperiô, rcliétoq;’ tantum lâcerdotio. fie ille læpius imperator, amp;nbsp;quondâ Triumuir, qui magiftratus creauerat, amp;nbsp;tot pari dignitate præditos profcripfe rat, priuatus fiib nonullis olim proferiptis magiftratibus uitam exe-git.cæterùm Pompeium Gçfar nec ipfe perfecutus eft,nec alios per-fequifiuit: fiuequodnolletinuadereinalienum imperiû Antonij: fiue quod futuralpeélaret conatusq; Antonij,habiturus iuftam oc-cafioncm dißidij,fiquid ille præter çquum faceret.fiifpiciones enim iampridem eis ob ambitionem interceiLerant,fublatis alijs inter ip-fos contentionêfore:fiueutiplè Gæfaraiebatpoftea, quiaPompei-us è coniuratorû numero no fuerat.coaétis autc in unum copijs repense funtîegiones jcLv.equitù xxv.M.leuis armaturas tantun-dem quantû equitû dimidiuinlupér. naues longæn c. onerarias autem penè innumeras remifit ad proprios dominos, militibus do-natiuum ob uiétoriam dédit, plura in Futurum pollicitus. coronas quoq; amp;nbsp;alios honores diftribuit, amp;ignouit Pompeianis ducibus. Huic tantæFelicitati Fortuna inuidit.nam cxercitus, prçfertim ipfius propriuSjfeditionem mouit,mißionem flagitans, amp;nbsp;præmia,qualia

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43^

Philippenfi prælio uiftorcs accepcrant: amp;quamuis hôccertamen non conferendum uideretur cum altero, promifit tafiie accepturos digna præmia unà cum his qui turn fub Antonio militabaht, quan-do ille redierit. quantum autem ad militiam, minaciter admonebat fàcramenti difciplinæq;.cumq; in contumaciaperftarêt,remifîtmi-nas,ne quis tumultus ab cxercitibus dediticijs accederetrprötnifitq; iè cum Antonio dimiflurum cos fuo tempore : nunc ufurum opera eorum ad bclla non ciuilia, quando dco fortunante defierint. pcti— turum enimlllyrios cæteras genres barbaras, pacem uixbene ßr-^ matam labefaéiantes:cx qua militia percepturos lucra ub crrima.de-negarunt illioperam, nipræteritorumlaborum repræfentarentur . fîbi præmia honoresqj.relpondit honores fe non differre, fed præ^ teriam datas,alias coronas Jegionibus fcaddere,amp; prætextas tribu* nis accëturionibus, fenatoriamq; dignitatécuiq; infuapatria. dum hæcaliaq; benigne offert, exclamauittribunus Ofilius, corollis amp;nbsp;prætcxtis dele(ffaripucros,mi]itesagris amp;nbsp;pecunijs.iddiélûappro-bante multitudine, Cæfar indignatus difcelsit è tribunali. qui ùct ô‘ pfoximi tribuno flabant,laudabanthominé,amp;cæteris qui fcad eos-non aggregarent conuiciabantur. relpondit ille, fe folùm adtuen-dàm tam iuftam caufam fufficere.his diélis fèqueti die nufquam c6^ paruit, necfciripotuit quidilliaccident. milites uero non amplius finguli propter metum,fed gregatim uno orc uociferabantur, mif-fiônempoHulantes.horumpræfeftos Cæfar uarijs mólliebat alloz qûijs:eis uero qui ad Philippos Sc Mutinaitt meruerât,ut diuturnio-re militia defunéiis mifsionem concefsit : dimiffosq; moxablcgauit exinfùla,ne contagione feditionis cæteros corrumpercntihoc tantum ad Mutinenfis belli ueteranos effatus,quamuis fie dimifsis, red diturum (etarnen pollicita. altos uero pro condone alloqués, teffes faciebat periurij difcedentium,non dimiffbrum ex imperatoris fen* tentia : ipfôs uero laudabat, breui fecuturæ mtfiionis fpem faciens: forcq; utnec officij quenquampoeniteat,amp;dimittantur ditati.nunc addere fe uiritim quingenos ïeftertios . poft contionem indixit tri— butum Siciliæ m p c.talenta,defignauitq; proprætores Africæ ac Si-ciliæ,diuifo exercituinutramq;. naucs Antonij mifitTarëtum,reli‘ quum exercitiis partim præmifit in Italiam, partim fecum duxit de-. cedens ex infda.uenientê ad V rbem fenatus excepit immodicis ho-noribus, ipfi permittens utarbitratuftio uel omnes, uel quotquot placercnt,acciperet. itumq; eft obuiam quàm longilsimè â corona-tis tam fenatoribus quàm cçtero populotà quibus ad têpla primùm, deinde domum deduélus eft. fequenti uero die tam apud lènatuni'

O 4 quàm

440 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE nELLI S - ’

quàm pro contîone oratîonem habuit, res à fe geftas ordine reccri-letlS) adrhiniftrationemq; reipublicæ iam inde ex quo ad eam adtno tüseftufq;ad præfentem diem: quas orationesàfeiplbconfcriptas in uulgus edidit niultis exeiuplaribus:denunciaùitq; pacem 8c tran-quillitatem poft fublata bella ciuilia,amp; tributa nondum reddita con donauitdebitoribus:pariterq; publicanorum débitaremifit5amp;mer cedes nondum perfolutas pro locationibus publicis. cxbonoribus aût per S.C. oblatis accepit thenfam in circenftbus, amp;nbsp;annuafolen-nia diebus uiéloriæ^jauratamq; pro roftris ftatua, quæ ad ueram effi giemexpreftaeftcumhoctitulo:ob pacempostdivtvrna BËLLA TERRA MARIQ,., REDDITA M. CUmq; pOpuluS pOntifi-catum maximum a Lepido ad eum trâsferre uellet,nemini uiuo mo remâiorumadimifblitum,recu{âuit: amp;nbsp;cùmLepidum utboftêne-’. cari mberent, non fuftinuit. deinde ad omnes exercitus obfignatas miftiliteras,cummandatisutunadicaperirenturomnes,moxq; iuf fa perâgerentur. ea pcrtinebantad feruos qui diftenfionuinteftina-rum tempore auFugerantin militiam,quibus pofccntePompeiofè-» natus ex foedere libertatem concefîèrat.moxq; una die compreben-fosamp;inVrbem addudos Romanis Italisq; dominis eorum Cæfar reftituit, autillorum hæredibus. idem fecit in Sicilia.fi quos autem nemo in feruitutem alferebaGcapite muldauit in ipfis unde aufuge-rant ciuitatibus.Hic turn bellorum finis uifus eft,cùm Cæ.ûr uigefi-mumodâuum ætatis annum exegifTct^oppidatim inter deos tutela-res confecratus. Sed cùm Vi bs ipfa Siciliaq; palàm infcftaretur la-trocinijsjtanta perditorû audacia ut prædones potius quam occuiti Jatrones uideri pofTentjSabi'nüs ad id corrigendum de dus à Cæfa-re,multos comprebenfos affecit fupplicijs,anno tamêintegro habu it opus dum fecuram pacem redderet omnibus: amp;nbsp;ex illo têpore in-, ftitutas aiunt cohortes üigilum ,quæ durant nunc quoqj.id tam op-portunum amp;nbsp;opinione citius remedium,Cæ^ri egregiam exiftima-tionem peperitjqüi pleraq; ad rempub.pertinentia,more maiorum adminiftrabat per magiftratus ânnuos, exurebatq; literas ornes fcri ptas belli tempore, promûtes fc reftituturum rempub. quàm primû rediftèt Antonius.copertum cnim fibi,uelle amp;nbsp;ilium deponere ma-giftratum ceflàntibus bellis ciuilibus. quapropter fauftis exceptus acclamationibus,tribunitiam poteftatem accepit in perpetuum,ceu inuitatus hoc honore ad priorem deponedum. qua de re priuatim fcripfit Antonio.ille difcedenti'Bibulo mandata dédit ad eum:amp;in prouincias præïïdestnifit fimiîitercogitauitq'; focius expeditionis Illyricç fieri.Àt1?ômpeius è Sicilia fugiens ad Lacinium promonto rium

CrVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;441

rium appulitjubi fanum lunonis uotiuis donarijs diues fpoliauitjpe tens Antonium.delatusq; Mitylencn, ibi egit aliquantiïper, ubi cti^ amtum puerum cum matre depofuerat pater bellum gérés cum Cæ-ûre,uiélusq; inde recepit eum.amp; quia bellum in Media cüm Médis Parthisq; Antonius gerebat,Pompeiusftatueratreuerfo infidemfb comittere.fed ubiuiÂ;umaudiuit,amp; coftans famaidemferebat, rur lum Ipem concepit,aut fucceflurum fe in uniuerfam defunâi pOtcn tiam, autfàltem in partem eius recipiendum^ obuerfanteanimo re-centi exemplo Labieni, qui Afiam incurïauerat.bis cofilijs occupa-to nunciatur Antonius redilïc Alexandriam:proindead utrunque uiam fibimuniêsj per legationcs offercbatfeilliamicum amp;fc)cium: reuera hoc tantum agens ut res eius explorâtes haberet. ifiterim ad ThraciæPontiq; dynaftas alios legatos clàm mittebat,cogitas fi pô-ftulatanonimpetraret^perPontumfugerein Armeniammam lt;amp;ad Parthos mifit,fperans ad bellum nondum confeéfum aduerfiis An-tonium libenter fe duce ufuros,Romano uiro,eô(^; Magni filio: fi-mulq; naues parabat, amp;. fbcios nauales exercebat j metumà Gælàre fimulansjautparari hæcin ufum Antonij.fcd ille quampfiraum au-diuitdePompeij conatibusgt;ducêaduerfus eum defignauitTitium, ut clafieac exercituaccepto è Syria, Pompeio bellum molienti refî-fteret totis uiribus: quod fi in ndem Antonij mallet recipi, adduce-reteum honorificè.LegatorûPompeij hæcfuitpoftulatio: Mißi fiimus àPompeio,non quodinHifpaniam, fi bellum placeret, non pateat curfus, prouinciam ei coniunéf am paterna amicitia, quæ iu-niorem etiam turn fauore profecuta,nuc quoq; polliceatür operam: fed quia uel tecum frui pace mauult,uel tuis aufpicijs (fi res ita fera0 bellum gerere: quod côfilium non nouumeft, fed iamdudumcum obtineret Siciliam,amp; popularetur Italiam, matre tibi feruata remif* faq; inuitatus es ad amicitiam.quam fi admififics,nec Pompeiüs eie-âus'eflet è Sicilia: non enim clafiTem præbuilTes contra eum ,neq; tu uiftus fuifles in Parthia, Cæfàre non mittente exercitum ex fœdere, imô etiam Italiam fub tuam potefiatem redegifles.attamen quantums negleâus opportuno téporejnunc quoq; poftulat, ne tôties uer bis amp;nbsp;affinitate illudi tibi patiaris amp;nbsp;infidias fieri, memor Pompeiû quoq; poft fœdus fine caufa bello appetitum à Gæfàre gt;nbsp;amp;nbsp;Lepidum imperij confortem, portione fua priuatum, nec ad te quicquamre-difle ex utraq; ilia uidoria.nûc folus obftas quo minus potiatur du-dum concupita monarchia. iam enim digladiaremini, fi Pompeiüs non fuiflet in medio, hæc cùm ipfe prouidere debeas, tarnen pro ea qua te profequit beneuolcntia, mauult uiri fimplicis amp;nbsp;magnanimi amîciti’

44^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLIS

amicitia,quàm fubdoli, fucati, uerfipellisq; : nec inique fertnaucs ci cômodatas à teneceßitate coacto cum opus haberes côtraPartbos exercitu:fedadmonet,quantum obfueritnon miïTus exercitus,amp;.ut compêdio rem audias,Pompcius fein tuam fidemcômittitcumna-uibus quas adbuc habet,cumq; fidifsimo exerciiu, qui ne fugietem quidem deftituit : in pace allaturus tibi egregiam laudem, fi Magni filiumferuaueris: quod fi bellum, quodinfiare uidctur, gcrendunx fitjfuturus non aipcrnadatuæ partis acceßio. Antonius his auditis, aperuit legatis mandata quæ dederat Titio:refponditq;, fi ex animo hæc ofterret Pompeius, uenturum ipfum deducentc Titio. Interea oui à Pompeio ad Parthos mifsi fuerant,comprehêfi ab Antonianis oucibus,perducî:i fiint Alexadriamrex his ubi fingula cognouit An-tonius,accitis Pompeij legatis, captosillos eis oficndit. quicxcula-banthominêiuucnem in extrema calamitate conflitutum, metuen-tem nercpulïàm pateretur ab illo, coaétum tentareuelinfenfifsima-rum Pop.Ro.gentiun'i animos, quod fi compertam habucrit mente Antonij, nihil opus fore alijs folicitationibus amp;nbsp;artibus. idillecre-didit,ut homo minime malitiofiis, amp;nbsp;ingenio fimplcx ac magnani-mus.IntereaFurnius ab Antonio prçfeétus Afiç Pompeium pacatc uenientem excepit,necad arcendum uahdus,neccôpertamhabens Antonij fentetiam.ubi uero uidit exerceri eius mili:es,dcleétumha-buit ex prouincialibus, acciuitq; Aenobarbum ducem uicini exerci tus, Amynta quoq; propere uocato in auxilium.qui ubi celeritcr co ueneruntjPompeius querebatur,habçri fe pro bofte, ciim mißis legatis refponfum expeftet ab Antonio. nihilominus uolebat caperc Aenobarbum, prodente eius familiari Curio, fpcras in eo magnum momêtum,fi incideret permutatio. fed proditione deteôa, Gurius inRomanorum confiftorio coargutus,deditfupplicium. Pompei-us uero Theodorum hbertum,folum eius confilij conftium, quaû id effutiftct,interfecit.amp; quia defperabat à fe falli poflê Furniu,Lam pfacum per proditionem occupauit, ubi habitabant multi nominis Italici,in earn coloniam deduôi à C. Cæfàre, moxq; magnisftipen-dijs ad militiam pelliciebat Italos. ïamq; ducentos équités amp;nbsp;tresle-gicnes habebat,cum Cyzicum terra mariq; aggrcIFus,utrinq; repul lus eft.erat enim ibi quædam non magna manus Antonianorum mi litum, gladiatores qui ibi alcbantur cuftodientium. rcuerfus igitur in Acha:orum portum, frumentabatur. cumq; Furnius abftinens à pugna,femper ci caftra admoueret cü multis equitibus, necfrumen tari finens,nec urbes occupare, Pompeius caftra eius à fronte ador tus eftjcircûmifsis clam qui à tergo idem facerent.quamobrem Furnius

CIVILIBVS LIBER V ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44?

niusin eumuerfus,captis à tergo caftris eieétus eft. fugietes per Sca-mandrios campos Pompeius multos occidit. madebat enim capus ab imbribus.qui euaferût,recepcrût fè in tutUj impares inllaurando prælio.cumq; fupplemcntü acciperent è Myfia gt;nbsp;Propóntide, cæte-risq; locisjcgeni homines exhaufti exaélionibus libéter mercede mi litabant Pompeio, celebri propter partam ad Achæorum portum ui étoriam.fed cu egcret equitatu, ac proinde male mulélaretur in pa-bulationibus,audiuit alam cquitum Italicorum ad Antonium iter fa cerejmiHam ab Oftauiahiematc Atbenis: moxq; mißt qui auroeos corrumperent.hos præfes ab Antonio Macedonæpræfeélus com-prchédit,amp; aurum difiribuit equitibus.Pompeius occupatis Nieça Nicomediaq;, pecunias luculentè colligebat, magnis per omnia amp;nbsp;infpcratis fucceisibus . cætcrùm Furnio non longe ab eo caflra ha-bentijprimæ è Sicilia ucreineunte uencre naues feptuaginta,quç fo læ ex Antonij clafle Cæfari contra Pompeium comodata fuperfue-rant.finito enimbello Siculo Cæfar cas dimifit.uenit amp;nbsp;e Syria Titi-us cum alijs centumuiginti nauibus,amp; copiofo exercitu. omnes ap-puleruntProconnefum. Territus igitur Pompeius naues fuas ineen dit,remiges armauit,in terra maior i ufui futuros cû cæteris. At Caf-iîus Parmêfis,Nafidius,Saturninus,Thcrmus, Antiftius, alijq; ho-norati araiciPompcij,amp;carifsimus ei Fânius, amp;ipfcLibo foc er, ut uiderunt cum ne pofl aduentum quidem Titij,cui Antonius ipfum comifèrat, definere cum potentiore bellum gerere, dcfperarunt de eo:paétiq; fibijpfis fidcm,tranfierùt ad Antoniumnlle ab amicis de-

1 ftitutus feeeßit in mediterranea Bithyniæ,petês ut ferebatur Arme-niam. eum caftris noâu egreflùm clàmperfequebantur Furnius amp;nbsp;Titius,amp; Amyntas c€i eis.peraéloq; magna contentione itincre circa uefperam aflecutijfinguli caftrametati funt. circa tumulum quen damabfq;foflaualloq;,utfero dieifefsisq;.ineo ftatuPompciusno étu immifsis cetratorum tribus milibus eos inuafit cubâtes aut pro-» lîlientes è cubilibus. qui omnino nudi fugerunt turpiter. potuitq; Pompeius,fieademnoftetotis uiribus eosinuafifiTet,aut fugatos perfecutus fuilTetjabfoluere uiâ:oriam. nunc ille quidé fortuna ira-taremparum animaduertit, nihil inde lucratus, nifi quodperrexit mediterranea petere. hoftes uero coniunélifequebantur, frumen-tantem impediedo. donee inopia preflus petijt colloquium FurniJ, amici quondam Magni Pompeij,amp; dignitäte prçfi:antis,moribusq; grauioris cæteris. fians igitur in ripa interlabentis fluuij,aiebat fe le gatos mifilTe ad Antoniumnnterim cùm alimentis opus haberet,ne minefuppeditante aufiimefle talia. Vos aute, inquit, fi ex Antonij fcntentia mebellopcrfcquimini,malcfibi illeconfulit, imminens bellum

444 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BÊLLIS

bellum non profpiciens.quod û non expcdato eius iuflîircm geri-tiSjOro obtcKorq; expedetis dum legati mei ab illo rcdeant, aut ac-ceptum me in fidem ducatis ad eum. committam autcm me tibi foli Furni,modô bona fide incolumem fifias me Antonio. Hæc ille. An tonio fretus ut natura bono, amp;nbsp;tantum timens nequid in itinerc fibi accideret. Ad quæ fie relpondit Furnius: Si te Antonij fidei comit-tere uolebas, debueras ilium accedere ab initiogt; aut Mytilenæ quietus rclponfiim expedare : led quia bellum maluifii, fecifti quæipfc Feis.quorum fi nuncpœnitât,noli nos duces comittere.TitiJ te cre^ de fideijcui Antonius mandauit tuum negotium:à quo licet tibi pc-tercjquæ petis à nobis.iulsit enim ille,fi hofiis efle pergas,teinterfi-ci..fin te dedas,mitti ad fe honorificè.Iratus eratTitio Pompeius ut ingrato,quôd bellum hoc côtra fefufcepiflèt. captum enimaliquan do feruauerat.prætcrea uifum efiindignius Pompeium inTitii po-tefiatefierijhominis non admodum nObilisxuius fufpedam fidem habebat, fiue coniedura faciens ex moribus, fiue quia confeius fibi eratueteris cuiufdam iniuriæ,qua ante beneficiû eum afiecerat.qua-propter iterum fe dedebat Furnio,rogans ut accipcretur.id cum no impetraret, petebat ut làltcm ab Amynta acciperetur. illo uero negante Amyntam fadurum id, quod coniundum fit cum Antonianorum mâdatorum executoris iniuria, folutum eft colloquiü, Fur-nianiputabant fore ut Pompeius inopia coadus fequentidiefeTi-tio dcderct. atiIle noduincenfis ex cafirenfi more ignibus, amp;nbsp;tubi- -cinibus per figna uigiliarum nodem difiinguentibus, clàm cum ex-peditis ecaftris fcfubduxit,neipfis quidêpræmonitis quo namitu-ri efiènt, cogitabat autem reuerti ad mare, amp;nbsp;Titij claflem incendc-re:quod fortafieperpetraflet,ni Scaurus transfugiens,abitum eius, amp;quamuiam ingrelTusfitjindicaflct, quamuisignaruspropofiti. Tum Amyntas cum m d. cquitibus eum perlecutus efi carentc equi-tatu:ad quem appropinquantem Pompeiani tranfierunt,pars occul ta fuga,pars propalam.Pompeius pene defolatus,amp;fuosiammetü-cns, Amyntæ fine conditionibus le dedidit, qui Titij conditiones relpuerat.Sicillccaptus eftreliquus Magni filius,intenera ætate pâtre orbatus,fratre ucro iam adulelcetulus.quibus lublatis diulatuit, occul tis latrocinijs uexans Hilpaniam:donec magno confluxu ad fc fado iamPompeij le filium non dilsimulans,apertius prædatus eft: occilbq; à coniuratis C. Cælàreiuftum bellum mouit fultus magnis copijs repentinis, occupatis nauibus, pecunijs publicis, amp;inlulis. maris deinde occidentalis potitusimperio, fame prelsititaliam, lt;St inimicos ad quas uoluitpacis leges compulit:amp;quod præcipuum

CIVILIBVS LIBER V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;445

eft, pcrniciofaprofcriptioneper Vrbem graftànte multos optima-tes fèruauit, qui turn patriafrucbantur ipftus beneficiozfed fortuna mentcmadimente nunquam hoftesaggrenùs eft,negleéî:ismultis occafionibusjcontentus fua tueri * Talis fuerat Pompeius qui nunc captus eft. Titius exercitum eius adegit ïàcramcntum Antonio di-cere.ipfum anno ætatis eius quadragefimo Mileti interfecit: ftue of-fenfæucteris memoria plusapudeum ualuit quàmfccutibeneficij gratia,fiue id mandauit Antonius. Sunt qui dicant Plancum nô An toniû id madafte,qui Syriæ præfes folitus ftt in maioris momcnti li-tcris nome afcribcre Antonij,amp; uti annulo ipftus ftgnatorio, hoc fa élum quidam putant Icientc Antonio,cùmipfe reuereretur nomen Pompei, uel propter Cleopatram fauêtem ei propter Magni memo riam.alij Plancum ipftim ijfdem caufts permotum putant,cauentcm ftmul ne Pompeius pfæberet aliquam occaftonem dißidij Cæfari amp;nbsp;Antonio,neue Cleopatra fauoremin Pompeium trasferret.quo de-funéfo rurfum Antonius expeditionem fufcepit in Armeniam,Cæ# far ucrô contra Ilîyrios populatores Italiæ,qui aut nunquam paruc-rantRomano imperio, aut per bella ciuilia defecerant. Et quia res Illyricæncc fatis mihicompertæfunt,necmateriampræberepof-funt iufto uölumini,nec alio tempore narrari poftunt comode : ui-fum eft mihi eas in id tempus conferre, quo Romanis funt fubditæ; amp;nbsp;in fummam redadas Macedonicis finitimis fubiungere.

APPIANI ALE-

XANDR INI ROMANARVM HISTORIARVM DE BELLIS GALLI cis Liberfuel potius Epitome.)

j A L LI omnium primi Populo Romano ar-niaintulerut, Vrbemq; cäptamincenderüt, Capitoliotätiim incolumi. hos Camillus ui-ftos cxpulit, amp;nbsp;aliquanto póft redintegran-tes bellum profligauit iterum,triumphumq; ' ’ eisreportauit,annosnatusLxxx.terti-ani quoq; eiufdem gentis in Italiam expédiai tionem Romanus exercitus repreßit, dudu T. Quintij deletis hoftibus.pofthæcBoij Galloru omniuferoeißi-mi.Romanas opesaggreßi funt, quibus C. Sulpitius didator duxit Appiaw» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P obuiam.

44^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;' DE BEÛIS

obuiam, arte etiam ufüs in prælio. iußit enim primorès mànipulos cmißispilispariterfubfidere, donee fecundi tertijq; Sc quarti mit- ' terent, fingulis poft iadum fubfidentibus, atqj ita eludentibus telr exaduerfo uenientia. atubi ultimi eiaculati eftent, turn uero uniuea ft coorirentur, fublatoq; clamore celeriter manus conférèrent, fore enim ut hoftis perterreatur tot mißilibus, confequente mox im-petu Gominus urgentium. eft autem pilum, telum iaculo difsimile, uidelicethaftile quadrangulum, præfixum ferro item quadrangulo paris longitudinis, cætera molli præter cufpidem, ficq; Boiorum e-tiam totus exercitus à Romanis deletus eft. aliam rurfus Gallorum manum uicit Popilius, amp;nbsp;poft ilium eofdem Camillus Camilli filius, quin amp;nbsp;Aemilius Paulus de Gallis trophça ftatuit. fed ante Marij co fulatusnumerofiftimæ bellicofiftimæqjacroboreætatisformidan- ' dæ copiæ Gallorum irruperunt in Italiam amp;nbsp;Narbonenfem prouin ciam,a quibus aliquot Romani Coss.uiéfi funt caftris amißis etiam: contra quos Marius mifliis omnes deleuit. omnium autem nouif-ftmum amp;nbsp;idem maximum bellum cum Gallis Romani geflerunt aufpicijs C. Cæfaris. intra decennium enim, quo is imperator fuit, quadragiescentena milia ferocium hoftiumin uniuerfum debella- “ ta funt. ex bis decies c m. uirorum in acie capta funt, cæft totidem: nationes c c c c.ciuitatesplufqua d c c c. uel rebellesretraéfæfunt ad officium, uel turn primum fubiugatç. ante Marium ueró FabiuS' Maximus Aemilianus cum modico exercitu Gallos aggreftus centu uigintimiliaeorum occiditunoprælio,amifsistantum quindecim militibus: amp;nbsp;id fecitgrauatus feceiïti uulncre, ordines obeundo co hortandoq; docendóque quomódo traftandi fint Bàrbariin acie, nuncleéficacircumlatus, nunepedibus fenfim obambulans amp;fu-ftentatus utrinque. cæterùm Cæfar ab Heluetijs amp;nbsp;Tigurinis initio belli fafto,profligauit eorum ducenta milia,ex quibus Tigurini fu-periore tempore Pifbnis exercitum amp;nbsp;Caßij fiib iugum miftrant,ut Claudius Paulus prodidit in fuis annalibus. hos Labienus uicit lega- \ tus Cæfaris, cæteros ueró Cæfàr, ferentibusq; his opem Tricorios, deinde Ariouiftum amp;nbsp;Germanos, qui proceritate fuperabant uel procerißimos,immites moribus amp;animis ferocifsimi,mortis quo-quecontemptores perfuafione futuriinuitamreditus,frigorisæ-ftusq; iuxtà patientes,in egeftate crudis herbis contend,equos ueró uirgultispafcentes.cæterùmlaboruminprælijs non admodura tolerantes luifle uident, amp;nbsp;bclla non tarn ratione geßifte quam belui-noquodam impetu. quibus duabus rebus à Romanis uincebantur.^ namilli uehementesimpreßiones faciendo totas legiones impeile-,

baiiV

GALLICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;447

bant. Romani contra feruatis ordinibus cedendo arte illos ïupera-bant,amp; ad ultimum oéioaginta eorum milia proflrauerût. pollhæc Cæfar Belgas aggrelTus in fluuij cuiufdam tranfitu, tam multos in-terfecitjUt ufum pontis præberent congefta cadaucra. Neruij uero cum profligarunt,exitinere aciem adhuc ftruentem repente adorti, amp;nbsp;magnam ftragem ediderût. cccideruntin ca pugna omnes tribu-ni centurionesq;, ipfe iri tumulum quendam cum ïàtellitibus com-pulfus amp;nbsp;obfelTus cil. fed cùm décima legio à tergo inuafiffet obfcf* forcSjinternecione deleti funt j quamüis eflènt non pauciores fexa-ginta milibus. hi fuere Cimbrorum T eutonumq; ptogenies. idem, Cælàruicit amp;nbsp;Allobrogas.VïïpetumTenéierorûq; c c c c.M.tum armatorumtuminermium contrucidauit.Sicambri uero quingen-tis equitibus,quinq; milia Cæiàrianorurri cquitum fugarunt^exim-prouifo eos aggrefsi, cuius audaciæüiéli pofteapœnas dederût.Re-numquoq; flumen primus Romanorum Cælar tranïîjt/amp;inBri-tanniàm infulam cotinenti fcrè parem traiecit^ ignotam ad eam æta-tem noRris hominibus. traiecit autê obferuatd æftus tempore. hoc cnim crefcente claßis undis fublata eft, primo fenfim^mox concita-tius, donee uehementifluxu Cæfar delatus cR in Britahriiam.

APPIANI ALEXAN

drini de bello qvod cvm

CARTHAGINIENSIBVS ET CVM HI fpanis in Hilpania Rom ani gefleruntjliberj Cælio Secundo Curione interprète.

realem occanum procurrüt.Horum partem quæ Orientem fpeéiat, incolunt Celtæ, qui ^^1 nunc Gaili appellant: Ad occafum uero funt

Ibefi amp;nbsp;Celtiberi, aTyrrheno fimiliter mari per Herculeas colümnas circûduéli, ad ufq; j Septentrional cm oceanulita Iberia, nil! qua Pyrenæos tangit: qui totius Europæ maximi atq; altißimi montes {unt,pelago undiq; cinéla eft. Hacigitur in or bem faéla nauigatione,ufq; ad Herculis columnas perueniunt gen-tcs.Neqî enim Occidcntalem oceanû aut brumalem tranfeunt, nilî

Appiitn» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P X quod

448 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

quod in Britanniamtranfmittunt: quod quidem acceflus amp;recef-' fus maris cómoditateufi, faólitare folent. cóficitur autemhictraie-éi:us femidiei nauigatione. Alia ueró huiufcc oceani Ioca,neqj Ro-gt; nianiipfî,neq; exipfbrumimperioalij traiecerut. Iberiæigitur,quç hodie à quibufda Hifpania nominatur, magnitudogt; quod ad unam prouinciam attinet,incredibiJis propemodum eft; cius enim latitu-do ftadiorum decemmilia, cuiproportione longitudorefpondet., Hancmukæincoluntgentes, amp;nominibus inter fc diuerfæ : multa v quoq; nauigabilia earn flumina alluunt. Qui uero populi earn inco-luifTe primum dicantur:qui poft occupauerint, atque id genus alia, non admodum mihi confideranda propofui: fed ea tantum quæ ad Romanos pertinent cómemorabo. Illud tarnen dicam, mihi uideri Celtas Pyrenæos ftiperafle motes, atq; una cum cæteris eius org in-colis habitaffe: ex quo perfpicuum eft Ccltiberorum nomen ortum efte.Præterea Phœnices, fîcuti ego arbitror,iam multo antè,cü fæ-piusinlberiam negotiationis caufa nauigaftent, quædam ibiloca poftederunt.Adhæc alij quidam Græcfqui eodê modo Tarteflum ad Arganthonium Tartefsiorum regem adnauigabant,in Iberia c6 ftitere.Nam in Iberia tum,ut ego exiftimo, Arganthonius acTartef fus regnabant. Ea tempeftate urbs erat maritima,quæ nunc Carptef fus appellatur.Ita credo Herculis fanum in eo loco,qui Column? di citurab Iphenia fuiffe ædificatum : in quo etiam hodie Phoenicia ri tu ceremoniæ celebl'anturîipfeq; Deus.äb incolis, no is qüi Thebis natus eft,fed quiTyri,efle cenfetur.Veru nos hæcijs relinquamus,. quibuscuræeft ueterum rerum memoriam inueftigare. Hane tam diuitem tótq; bonis affluente oram, ante Romanos occupare Car-thaginienfes ftuduerunt;ac iam unam fubcgcraht partem,reliquam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

quotidianisincurfionibus uaftabat, cum Romani eis pulfis,fubitó omnia loca ceperunt,quæ illi ante poflederat. Alia uero oppidalon go tempore raagnoq; labore,póft illorum imperio acceftèrunt:quç cum fæpenumero iugum abieciflent: eaq; Romani iterum armis re-cepiftent, totam prouinciam in tres partes diuiferunt:atq; in earn to tidem præfeôlos miferunt. Quomodo autem fingula occupauerint loca,quóuc paefto ut ea occuparent, bella cu Cartnaginienftbus,deinde CÛ Iberis amp;nbsp;Celtiberis geflerint, hoeipfo uolumine explicabo. Primum igitur cum populo Carthaginienfi Romani bellum gefte-runt : fed quoniam illud propter Iberiam fufteptum eft, neceffe ha- . bui, in hac ipfa hiftoria, quam de bello Hifpanienfi fcribimus, eius quoq; mentionem facere; atqj eadem de caufa in operc De bello Si , cilicnfi,ea pariter complex! fumus,quæ Carthaginienfes Romaniq;

pro

I s P AN ÏEN s ï B V s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;449

pro ciusinfùlæpofseftione,geflerunt.Hæcautem co tempore prin cipium habuere,quo Romani in Siciliam,ut earn fubij cerent, tranf-mifèrunt.Primumigiturcertamencumijfdem Carthaginienfibus de Sicilia, procul à patria, in cadem infulajcômiflum fuinSecudum in Iberia, de eiufdem Ibetiæ pofleßione. Qua tépeftate magnis daß fîbus alij aliorum terras inuaferuntgt; Cartbaginienlîbus Italiam, ui-cifsimq; Romanis Africam populantibus. Cœptum efl illud bellum circiter cêtefimam quädragefitilam Olympiadem, ruptis inducijs, quæ bello Sicilienfi fadæ fuerat ; cuius rei næcfuit cauû. Hamilcar cognomentoBarcha, quo tempore Cartbagipiéfium duxfueratin Sicilia, magna præmia Ccltis, qui fub eo ftipendia fecerant, itemq; Pœnis militibus, qui ei aùxilio uenerant, promifèrat. Quæ præmia cùm poft Hamilcaris in Africam reditum poftularentur, ortum eft Africanumbellumûn quo Carthaginienfes multamalafuftinucrût. nam amp;nbsp;Sardiniam Romanis trâdiderunt,ut damna quæ mercatori-bus ipforum eo bello Africano dederant, compenfarentur. His igitur de caufis cùm dies HamilcariBarchæ ab aducrïg fadionis homi nibus dida eftèt,utpote a quo tanta patriç detrimenta elfent impor tata,is fauore eorum qui rempub.gubernabât,inter quos Afdrubal, cuiftliam Barchæ elocauerat,plebiadmôdumacceptus erat,nô mb dó poenam euafit, uerùm etiam cum quidam inter Numidas orti ar morum motus eflent,obtinuit uti aduerfus eos,unà cum Hannonè, cui Magno cognomento erat,dux mitteretur: cùm penderct tarnen adhuc ipftus Hamilcaris accufàtio, ab eoq; ratio eoru, quæ ante ad-miniftrauerat,reddenda eflet.Bello autemNumidarum finito,Han noncq; propter querelas quafdam Carthaginê reuocato,folus cum cxcrcituduxremanftt,cùm fteumtamê Aftlrubalemgenerûftium haberet.Itaq; cum copijs ad Gades traiecit,atq; in hune modum fu-peratofreto,infeftabatlberos,eorumregionempopulâsamp;uexans: non quo illi taie aîiquid eftent comeriti, fed ut ea occafione à patria abefletjbellumq; gereret,ac fie populi fauore fibi conciliaret. Nam prçda diuifàrpartem eius militibus dabat,quo fecum libentius præz darêîur: partem Carthaginê mittebat : partem principibus ciuitatîs, qui ei fauebant diftribuebat. Dumhæc ageret, quidam uiri principes, atq; alij Iberorum primi coniufati,eum in hune modum inter-cmerunt Currus aliquot lignis onuftos præmiferunt, quos ipfi deinde inftruda acie fequebantur.Hoc uifo Carthaginienfes eos initio cum rifiiexcepere, ut qui ftratagema illud nondûinteîligerent. At cum primùm in confpeéfumucntum eft, coferiq; manus cœperût, ibericurrusaccêderût; quo incendio boucs inNumidas incitaban-Appian^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P 3 tur^

450

tur.Atq; ita cùm ignis omnemin partem fpargeretur ( boues enîm perterriti hàc illàc difcurrebant ) ualde Nutnidas afflixit,ordincsqj diflurbauit .Hos igitur urgentes Iberi, Amilcharem Barcham, atq; unà pugnantium turbam trucidarunt. Carthaginienfes autem præ-dalbericaiam alleéli,alterum exercitum ad AfdrubalemBarchæge nerum,qui turn in Iberia erat, miferunt, eiq; eius exercitus imperiû dcmandarunt.Hic Annibalem Barchæ filium,uxorisq; fiiæ fratrem (qui poftea ex rebus preclarè geftis tantum nomen fibi cÔparaui0 fibi legatum adiunxit : adolefcentcm quidem, fed rei militaris peri-tum, atq; admodû militibus gratû. Hic multa Iberiæ Ioca,ut erat ad perfüadendû aptifsimus,fibi oratiOne,fi quando ad colloquiauen-tum erat,adiungebat.Cum uero ui erat agendum, iuuenis opera ute batur. Hacrationefefeper Hilpaniâ extendit, ab occidental! occa-noadlberum flumen omnia Numidarumfubijciensimperio:qui diuifà per medium Iberia,procul à montibus quinq; dierum iter,fe-ptentrionem uerfus in oceanum fluit. At Saguntini Zacinthiorum quondam coloni, qui inter montes atq; Iberum medij funt, amp;nbsp;qui-cunq; alij exGræcispopulis circa locum, cuiEmporio nomen eft, amp;nbsp;fi qui præterea alias Iberiæ partes colunt, fibi metuentes, quatuor Romam legatos miferunt. Quamobrem fenatus nolens potentiam Carthaginienfium nimium excrefcere,oratores Carthaginem lega-uit,atq; inter utraq; partemita couentum eft,ut Iberus Carthaginienfium imperij terminus in Hifpania elTetmtq; Romani ultra flume eorum fubieélis bella non mouerentmeq; Carthaginiefes idem flumen bcllandi caufa tranfirent:præterea ut Saguntini, atq; alij Græci populi,qui in Iberia erant,liberi eflcnt,fuisq; legibus uiuerent, quæ omnia in fcedere,quod inter Romanos amp;nbsp;Carthaginielès icium fu-it,expreflà fucrüt.His rebus peraftis, Afdrubalem,dum res eius Iberiæ partis, quæ Carthaginienfiûparebat imperio, coponeret,unus ex feruis,cuius dominum crudclitcrille necauerat,uenationiintcn-tum,exinfidijs occidit : quem póft Annibal crudelifiimè excrucia-tum,interemit.Excrcitus Annibalem Barcham admodu adolefcen-tem,quod ei ualde gratus eflèt,fibi ducem creauit. Alfenferunthuic reiinfenatu Carthaginienfium AmilcarisBarchææmuli,quicùm Barchæ atq; Afdrubalis potetiam extimuiflhet, morte eorum audita, Annibalem quafi iuuenem irridere, atq; etiam Barchæ amp;nbsp;Afdrubalis propinquos eiufdem faélionis homines, iudicijs uexare cœpc runtrdeijfdcm criminibus eos aceufantes, de quibus mortuos accu ßrant:ufi ad id plebis fauore, quæ in eos odio erat accenfà, propter detrimentaquæBarchæatq; Afdrubalis temp ore pertulerat. Pete-

HISPANIENSIBVS liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;451

bât enim ilia magna dona proferret, quæ Barcha aut Anriibal eis mi feratjcùin ea ex hoftium manubijs eflent.Hi ad Annibalera pctitum öpem miferunt, olledentes ipfum quoq; inimicis paternis ludibrio futurum, nifi rationem corum haberet, qui in patria res eius tucri poffent. Hæc aucem Annibal neqitaquam ignorabat: intelligebat e-nim illorum Gontentioncs,fraudum in fe principium elTe; nec exiBi mabat operæ precium fore, eiufmodi inimicitias continuo cum me tu fuftinere,quemadmodum pater amp;nbsp;auus fccerantmec omnem æ-tatem ad Carthaginienfium leuitatis arbitrium agcre:ingrate cum ijs agentium, qui cum eis coniundi eflènt, qui bene de repub. meriti fuerant.Rumor nanq; dißipatus erat,Annibalempuerum,cùraad-huc in patris effet poteftate,ab eo induófü fuifle taéfis hoftia ardente aris,iuraretfe, utprimu ad rempublicamaccedcret,Romano populo capitalera hoftemfore. His igitur de caufis patria in maximos ac diuturnos labores ponere conftituit:eamq; periculis 8c metu im-plicatam retinere:ut eo paéto fuas atq; amicorum res procul à peri-culo conferuaret.Itaq; cum Africafatis compofitauideretur,atq; in fide manfura,pariterq; Iberorum populi,qui ditioni Carthaginien^ fium accefferant, exiffimabat fi denuo cum Romanis bellum fufci-peret, cuius terrore Carthaginienfes non breui tepore occupati te-nerentur,rebusprofperefluentibus,feimmortalcm gloriam,quód orbis terrarum imperium patriæ fubieciffet, adepturum. Sperabat cnim iterum fub iugum mißis Romanis, neminem præterca ffbi pa rem futurum : quod fi forte res aliter caderet, uel ipfum conatu glo-riam allaturum. At cum faéff principium ita fibi demum exiftimati-onem daturum cogitarct,fi ultra Iberum procederet,T orboletanis, qui finitimi Saguntinorum erant,pcrfiiaut, uti ad fc queftum ueni-rent, Saguntinos illorum fines incurfionibus infeffare, aliaq; plura inferre detrimenta.Quicùm ei obtemperaffent,illorumlegatos Car tbagine mifit : ipfeuero clamliteras fubmittere, quibus fignificaret Romanos earn Iberiç partem,quæ ipforû ditionis eflet,ad defeftio-nem folicitare : ac Saguntinos una cu Romanis idem procurare : in lumma nullam fraudem reliquam facere, atq; huiufmodi res fæpius fcribereidonec ei fenatus madarct ea in Saguntinos ageret,quç rei -pub. utilia effe iudicaret.Is autem banc occafiCmem naftus, denuo cumTorboletanis egit, utadfequeffum de Saguntinis uenirent: quorum etiam oratores uocauit, qui ad eum quindecimuirum lega tioncm miferunt. Annibal uero coram iußitexponerent, qua de re inter cos controuerfia effet, qui cùmfc difceptationem earn Romanis permitter er efp oder êt, ab Annibale eaffris difcedere iufsifunt: P 4 acnoéfe

452^

DE BELLIS

ac nolt;9:einfequéti traieétis Iberum omnibus copijs, eorum agruni populabatur,murisq; urbis machinas aclmouebat:quam cùm cape-re non poffetjfoflàjamp; aggere, amp;muro cinxit: deinde in omni parte denfis diïpofitis cuftodijs, earn obfidione premebat ; paucisq; die-busintcrpofitisjfæpius eodem i;edibat. Saguntini tam repentinis tamq; improuifis malis oppreßi,Iegatos Romam trafmiferunt:qui-bus ïuos fenatus oratorcs adiunxit, mandauitq;, Annibali primùm fœderis capita in memoriam reducerent:qui nifi parêret^Carthagi-nem eum accufàtum nauigarent.His legatiscùm in Iberiam nauigaß fcnt, atq; è nauibus in caftra ueniret, imperauit Annibal ne ulterius progrederentur. Quapropter illi cum Saguntinorum legatisinde abeunteSjCumijfdemCarhaginemprofcdifuntmbiCarthaginien-lîbus ruptum efle fœdus oftendebant. Sed illi Saguntinos accufàrc, affirmareqjjipß’S damnis eorum ditionem affecilTe.Saguntini contra, eosadiudicium Romanorumuocare. Illidifceptatione nihil olt; pus ehe refpondebant,cùm iniurias armis ulcifci p oHènt.Quæ cùm Romanisnûciataeffent, alij ftatim auxiliacffemittendaSaguntinis iudicabant:alij repugnabant:afferebantq;,eos in foedere côprehen-fos non effe,fcd liberos rcliéi:os. Itaq; proprijs legibus tam obfiden tes,quàm obfeflbs uti debcre: quæ fententia ualuit. At Saguntini au xilio Romanorum deffituti, fame enefti, ab Annibale continenter preßifnam cùm is urbem opulentam, auroq; affluentem effeintel-ligeret, nullum refpirandi Ipacium ei concedebat} publico edido auri atq; argenti, tam publici quam pn'uati,quantum erat, in forum comportarunt: eaq; plumbo atq; ære comiffa corruperunt, amp;nbsp;per-diderunt, quo inütilia Annibali efficeretur. Et quoniam ferro pe-rire quam fame malebat, noéfe intempefta cùm denfißim? tenebrç effent, e^reßi,fl:ationes Pœnorum nihil talcfufpicantes inuaßrunt: multosq; dum alij ad arma cocurrercnt, alij pugnarêt, trucidarunt. Cumq; diu pugna produceretur, Poenorù quidem multi ceciderùt, omnes uero Saguntini tandem occifione occifi funt. Quorumftra ge ex urbis mœnibus confpeéfa, mulierum aliæfefe extedis præci-pitare,aliæ laqueo uitam fînire: pars fuis prius occifis natis, fibi ne-cem inferrc. T alis fuit Saguntinorum finis, quorum ciuitas magna amp;nbsp;potes fuerat. Annibal ubi quid auro faff um effet, accepit,difcru-ciatos,quotquotàquatuordecimannis fupererant,occidi imperauit. Cùm autem urbem ad mare fitam, atq^ in agro fertili habitato-ribus uacuam cfTc nollet,eam coloniam Carthaginieffum fecit : qua hodie Carhagine Spartagenam reor appellari.Romani legatos Car-thaginem miferunt,quibus mandarunt,à Garthaginiefibus Anniba lern

'HISPANIENSIBVS liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*455

lern pofcerent, tafiquam foederis uiolatorem ; nifi forte de comuni ciuitatis cotifenfu faftum fuifle fateri uellent:quem nifi dederent,illico bellum indicerent.Qui quide ita fecerunt:Carthaginienfibusq; Annibalem non dedentibus, bellum indixerunt.Idin hunc peraélû efle modum fertur.Cum Romanus legatus ab ipfis ludibrio Habitus effet, gremium ueflis in finum colleélum oftedens,Hoc in finu, in-quitjCarthaginienfes uobis amp;nbsp;bellum amp;nbsp;pacem fero.uos utrum pla cet,eligite.Illiuer6tQiiin tu,inquiüt,nobis utrumuis das?eo autem bellum offerente,cunéli una uoce clamarunt: Et nos accipimus:ac ftatim ad Annibalem,tota Iberiam extemplo percurreret,quafi iam ruptumfoedus effet,feripferunt. Quapropterillein omnes uicinas gentes impetum faciens, partim blanditijs perfuafas, partim minis perterrefaólas,partim armis coaftas fubijeere conabatur. magnam uimmilitumcolligebat,nulliinquemufumid faceret fignificans. Erat uero ei animus in Italiam proficifei, oratores ad Gallos mitte-re, Alpium itinera explorare,amp; copias in Italia traducere, Afdruba le in Iberia reliélo. Romani fibi cum Carthaginienfibus in Iberia amp;nbsp;in Africa bellum gerendum rati,nec ulla uel leuifulpicionc,Poenos in Italiam ueturos,Tiberium Sempronium Longum in Africa cum c L X11. nauibus,amp; legionibus duabus miferunt. Verum quæ Sem-pronius Logus alijq; imperatores Romanorum in Africa gefferütj omnia in libro De bellis Punicis à nobis defcriptafiint. In Hifpani-am autem,P.Cornelium Scipionem, cum fexaginta nauibusgt; amp;nbsp;pe-ditum decem milib. equitibus uero Icptingentis miferunt, cui lega-tum fratrem ipfius Cn. Cornelium Scipionem addiderüt. Sed horii alter, fcilicet Publius cu à Malsiliefibus mercatoribus accepiffet. An nibalemin Italiam contendente,iam Alpium iuga fuperaffemeritus ne Italos imparatos aggrederet,copijs Cneo fratri traditis,in Ethru-* riam quinqueremi traiecit.Quid autem aut hic,aut alij qui ei fuccef-fere imperatores hocin bellogefferint, donee tandem poft fextum decimum annum Annibalem expulerunt Italia, à. nobis fequenti uo lumine,quo Annibalis res geftas omnes côpleélemur : quod etiam ob id Annibalis nomine infcribetur,demonftrabitur.Cneus, quod adRomanum bellum attinet, priufquamfrater eius Publius ad eum redijt,nihil memoria dignu in Hifpania gefsit. Nam Publij prouin-cia nnita,à Romanis ei cofules fucceffores dati, atq; ad bellum contra Annibalem gerendum mifsifipfe uero proconful creatus,denucgt; inHilpaniam dimiffus eft. Itaq; duo illi Scipiones contra Afdruba-lem bellum in Hifpania adminiftrabant. At Cartbaginienfes armis Syphacis Numidiæ regis tentati, Afdrubalem cum copiarum parte rcuocarût:

4?4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' DE BELLIS

i-éüocarunt: quo faftum fuit ut Scipiones facile reliquum Hiïpaniæ arhiis obtinerent,ac mulfeæ urbes fefe fponte traderent. Erant enim illi turn ad gubernados exercitus, turn ad ciuitates blande fub ipfolt; rum imperium trahendas,apti.Cartbaginienfes pófl,rebus cum Sy-phace copofitis Aldrubalemin Hifpaniam cummaioribuscopijs, cumq; triginta elephantis emiferunt, adiunftis eis duobus alijs du-cibus, Magone fciîicet,atq; alio AfHrubale Giïgonis filio.Ex eo tern pore difÉcilius bellum Scipiones habueruntmihilominus tarnen fii periores erat: à quibus multi Afrorum militum atq; elephantorum confumpti fuerunt,donee hyemefuperueniente Cartbaginienfes in byberna ad T urditanos conceffere. At Scipionum,Cneus Orfonæ, PubliUs uero Caftulonæfecontincbat.Qui, cum einunciaretur Af drubalem aduentare,egrcfîùs ex urbe cum exigua militum manu ei obüiâm proeeßitjUtboflium copias fenfimfpecularetur:fedimpru dens propius quam par fuit ad Afdrubalem aceeßit: à cuius equita-iu circumuetus una cum omnibus qui cum eo erant, trucidatus elf. Cneus fratris cafu nondum cognito,milites ad inftrumenta conue-benda miferat:cum quibus Afri pugnam coferuerunt.Qua reintel-leéta Cneus ut fuis fuppetias ferret, cum expeditis eo flatim conuo -lat.Sed Pœniianl fufis cæfisq^ primis, Cneum perlequebantur : qui fugiens ie in quandam turrim recépit, in quam bolles ignem immi-lerunt ; quo ihCendio Scipio cum fuis abfumptus eft. Atq; in bunc modumambo Scipiones perierunt,uiriprofelt;fto omnibus modis magfii, ualdeq; ab Hilpanis, qui le eorum caulà fidei Romanorum cómiferant,amp; âmati amp;nbsp;délîderati. Quæ cùm Romam nunciarctur. Romani moîeftifsimëtulerünt: Marcellumq;,qui pauló antèexSici lia redierat, atq; una Claudiüni cum clafle amp;nbsp;duobus millibus equi-tum,decem millibus pedituitts pecuniaq; amp;nbsp;comeatu quantumlatis eratjn Hilpaniam tranlmiftfünt. A quibus cùm nibil memorabile geftù eflet, res Cartbaginîénftum magnopere crefeebantî iam enim ferme totam Hilpaftiam occuparat. Romanis in anguftum redaélis: adeo ut ad Pyrenæos ufq; montes contraéli eftènt.Quod quiRomç craht cùm acciperet, maiore dolore afficiebant:metuebantq; maio-rem in modum,ne dum Annibal uaftaret eas regiones,quæ in iplîs uifteribus bærebantltaliæ,illealter exercitus ab alia parteinuade-rehquocirca etiamfi maxime cuperent,Hilpaniæres omitterc nullo modo pbterat:ueriti ne amp;nbsp;Hi^anienfe bellum in Italiam protrabe-retür. Diem igitur ad imperatorem bello Hifpanienfi præficiedum conftituerunt. Ad quam quidem prouinciam cùm nullus iam fe of-fcrret,maiore in perturbatione amp;nbsp;metu erant,quàm prius:uideban-

turq;

hispanïensibvs liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;455

turq;omnès infènatupauore confternati tacere, donee Cornelius Scipio Publij,qui in Hifpania perierat,filius,a(lolefcens adhuc(quar tum enim amp;nbsp;uigefinium agebat annum ) uerum prudens, animoq; generofo habitus,accedens audaóler admodum locutus eft.Deplo-rauit enim patris patruiq; acerbum cafum : afdrmans ad fe unum pa tris patruiq; amp;nbsp;patriæ ultionem fpcélare : aliaq; fubiungens magna cum facundiâamp; ui^adeó ut quafi diuino inftinébus numine pollice-retur fe non Hifpaniam modó, fed etiam ipfam Carthagmem captu rum. quo circa nimium fe iuuenum more iaftare uifus eft : attamen populi,qui metu confternatus erat,fauorem fibi conciliauit. Qui e-nim timent, ciim eis melior fortunapromittitur, eriguntur. Itaq; ei Hifpania décréta, quafi præfàgio quodam, eum aliquid animi ma-gnitudine fui dignum efle fa61:urum,quanquam feniores non animi magnitudinem,fed temeritatempotius appellarent» Quod cum Sei pio animaduerteret, denuo adpopulu uerbafecit, adq; eadem quç prius de fe prædicauitjillud etiam addens,fiiam iuuentutem nemini impedimento futuram : Seniores quoq; ad earn fiifcipiendam pro-uinciamhortabatur: fe fi quis earn uelletfijfcipere, libenter rcli^ult; rum. Sed cum nemo qui earn fufcîperet, inueniretur, eo maiore fua cum exiftimatione omniumq; admirati one in prouincia profèétus eft:in quam fecum peditum decê milia, amp;nbsp;quingentos équités edu-xit. Annibale enimitaliam uexante, maior militumnumerus educi nonpoterat.Peeuniamprætereain ilipendiahabuit: omnemq; ali-umapparatum,cûlongisnauibus uigintiofto : quibusin Hifpania tranfiuifit.Vbiretento qui ibi erat,peditatu amp;nbsp;equitatu, omnibusq; copijsfimulconiunéfisjtotumrecenfuit exercitum,acluftrauit: deinde magnifiée admodum locutus efi: atq; ita repente eius fama per totam Hifpaniam,iam Pœnorum pertefam dominatum,peruulgata fuit.Hærebat enim in animo,Scipionum uirtus: exifiimabantq; gen tes illæ, non fine deorum prouidentia, propriam Scipionis fiirpem CO cum imperio aduenifTe.Qua re cognita Scipio, omnia fe diuino inflinélu gerere fingebat. Cùm igitur bofies quatuor diuerfis, lon-geqs inter fe diflantibus locis caftrababere coperifTet, fingulisq; in caflnsjpcditum uiginti quinq; milia,cquitû duo milia reperiri’.prç-terea omnem pecuniæ,cômeatus,mifiilium,telorum,armorum, amp;nbsp;nauium apparatum, nec non captiuos atq; obfides Hifpaniæ, in ea - urbe, quæ anteSaguntus, nuperautem Carthago appellari cœpta, referuarifibi ad earum rerum euftodiam Magonem cum decem mi-libus militû præefTe, hancprimùm partem fibiinuadendameffepu tauit:ad hoc inductus partim exiguo militum numero,partim appa

ratus

DE BELLIS

f àtuSjingenti copia,partinl quoqjjUt urbem pecunia omniq; généré opum abundâtem,tanquam tutam arcem,ac totius belli terra ma-riq; contra totam Hifpaniam præfidium, unde breuior in Africain tranfmifsio elïêt,baberet. His ergo caufis adduéfus, re cum neiniric cómunicata,folein occafum præcipitante, copias eduxit, totamq; noéf cm Cartbaginem uerfus adequitans,ubi lucere coepit^fine mo -’ ra eam fofla atq; aggere cinxit,Poenis qmnibus conftcrnatisiatq; ita fefè ad eam infequenti die oppugnadam comparauit.omni igitur ex parte fcalas amp;nbsp;machinas difpofuit^prçterquam ab una parte^ubi mu rus admodû depreflus erat,uerùm ftagno amp;nbsp;mari cinÂusiquapro-pter à militibus is locus perquam negligeter cuftodiebat, nifi quod îàgittis amp;nbsp;lapidibus eumnoéfumunierant. Scipio clafleportus an-gurtijsjnehoflium naues effugerét,occupatis:utpote qui uirtutefua magna fretus,fe urbem expugnaturum omnino fperaret:ante auro-rammilitum partem machinas iufsitconfcendere,ut ex fuperiore lo CO in hoftes iaculari poflènt:alios ex inferiore alias machinas ad mu ros manu impellcre. Ex alia parte Mago dece milia militum ad portas collocauit, qui obferuata opportunitate eruptionem faceret, ex urbeq; gladijs tantum armati egrederentur : quod in illis anguftijs hallis uti nô pofîèt.alios autem mœnia 5:turres fcandere madauit: ibiq; machinis amp;lapidibus, armis amp;iaculis difpofitis,audaélerpu-gnam exfpeélabat. tumultu deinde ac clamore fublato fe mutuo co-hortabantur: neutriqj parti aut uires aut animi defuerunt, dumûxa amp;làgittasautmanibus autmachinis iaculantur.fuerunt etiamqui fundis uterentur:ac demùm quifq; fortiter decertabat, eo genere ar morum, quæarmaerStinprôptu. AtScipionummanusmaleacci-piebatur : quod Carthaginiefes, qui ad portas erant, agminc faélo, ïlriélisq; gladijs prodeuntes, cum ijs qui machinas trahebant con-grefsi,acriterpugnarêt,haudmaiora, quàmquæinferrét detrimen-ta accipientes:donec Romani, quibus in laboribiis amp;nbsp;pcriculis animus augetur,animos refumpferunt: amp;nbsp;mutata fortuna Carthagini-enfium acies inclinarc cœpitmam qui in mûris propugnabant, iam felsi erant:Romani uero ad mœnia fcalas admouebât: ]?œni qui gla dijs depugnaränt, currentesin urbem fugerunt, acportisocclufis muros confccnderunt,ex quo Romanis dcnuoredintegratapugna fuit.Dum autem in cum modum utrinq; certatur, Scipio qui in om nem partem intcntius eos cohortabatur amp;nbsp;extimulabat, ad meridiem eum locü animaduertit, ubi murus depreflus erat, ac circa eum aquam ( mare flngulis diebus reciprocante) paulatim decrefccre, ita ut quç prius peélore tenus eflèt,tum uix medium crus fuperaret.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qua

HIS P ANIENS IB VS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;457

Qua re cognita,ac loci natura diligenter explorata,reliquum diem, qui maris incremcntum antecefsit,circumcutfando clamadoq; co -fumpfit. Agite,inquit, uiri: nunc tempus eft, diim diuirtum aftulget auxilium,raurum hac parte cófcendite,ubi mare nobis Uiam aperit, ipfe uobis præibo.amp;boc dices,fcalas corripuit primus,quibus mu-ro admotis, icandere ante coepit, quam quifquam alius id tentalTet; fedquiadeius præfidium Habant, alijq; nonnulli eum continue-runtrac fublato clamore magna ui ab omni parte,diu uarioq; euen-tu pugnatum eftjfed tandem fuperiores euaferunt Romani.Cum au tem Scipio milites fuos turres quafdam occupafle cerncret, eo tibi— eines tubicinesq; iußit afeendere, atq; ad pugnam Romanos cantu cobortari.Hac re holies territi pars quafi urbe capta fugere, pars ad holies lædendos accurrere, pars de mûris exilire portasq; Scipioni aperire: qui repente fefe cum exercitu in urbem immifit. Qui in urbe erat,eorum alij per domos fugere,alij in alium âtqj alium locum. At Mago fuos milites in foru deduxit, quibus celeriter ab hoRe in-terfeélis,cum paucis in arcem fe recepit.Quam cu Scipio oppugna-ret,neq; earn ille tueri poflet,fuis omnibus iam uiélis atq; animo co llernatis, fefe Scipioni dedidit. Capta igit uno die, qui quartus eius ad earn aduentus erat, tarn poteti amp;nbsp;opulenta urbe,fummis laudibus efferebaturab omnibus mortalibus,quibus perfuafum erat,eumo-mniain{linéludiuinopotius,quàmhumano confilio gerere. Quin amp;nbsp;ipfe idem fibi perfuaferat : ac cum eo turn rcliquo omni luæ uitæ tempore,ciu{modi opinionc fumpto ex ea re initio, fouere iluduit. Eius rei caufain CapitoliJ templum læpenumero folus ingredi con-fueueratiforesq; claudere,quafi à deo docendus . Ex quo etiam ho-dieinpublicis pompis fola Scipionis imago ex Capitolio trahitur: cum alioruimagines exforotrahatur. Scipio igiturhacurbe capta, quæ tanquam receptaculum, atq; armamentarium omnium rerum, quæ ad pacem bellumq; conducunt:amp; in qua magna uis armorum, iaculorum,machinaru, atq; naualium armamentoru recodita erat: ad hæc naues triginta tres, frumetum, aliaq; multa,uelut in publico mercatuinuentaîpræterea eburjauru amp;nbsp;argentu, tarn faélum quàrn infeélumîdehincHifpaniç obfides,captiuiq;,ac quicquid ante à Ro manis ablatumfucrat, deolàcri£iciûfecit,poflridieq; triumphauit* Deindelaudatismilitibus,ad oppidanos oratione couertit : in quorum animis memoria Scipionis renouata, captiuos dimifit, ut cum ad fuos redijHent, patriæ quifq; fuæ gratiam ei conciliaret. His rebus in huncmodumgc{lis,eum qui primus omnium fortiter in mu rum afeenderat, donis amplißimis affecit: fecundo uero dimidium

cius

458 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÖE BELLÏS

cius,quod primo donauerat, dedit : tertio fimilitcr atq; alijs eadcm rationc-.quoduero auri argenti,atq; eboris exprædareliquumfuit, innauesimpofitumRomamtranfmifitjubipertres continuos dies, rebus facris opera data:poft enim tot mala,ciuitati priftina dignitas reftitui coeptauidebatur.Hifpania omnis,amp; qui in ea erant Cartha-giniêfes, rei magnitudine quæ tanto animo tantaq; celeritate fada fueratjftupefaéli funt.Scipio in urbe firmo præfidio relido,ca muri partem,quç paludem fpelt;äat,attolli iußitripfe ueró reliquam Ibe-riamfuo impcrio fubiugere p erge bat: idq; faciebat,partim ipfè fin-gulos accedens, partim amicos in omnia loca mittens:eos uero qui eirefiftercntjui capiens.At exPœnorum ducibus(utcrq; Afdrubal diccbatur)alter Amilcare natus,inCeltiberia remóta ualde regione, militem externum colligebat: Alter Gifgonis filius, ciuitates quæ partes Cartbaginienfium adhuc tuebantur, monuit in fide perfifte-rent : breui ill is maximum exercitum auxilio efle uenturum. Alium præterea Magonem in uicina mifit loca,ad milites undecunq; coIJi-gendos:ipfe uero in fines Lerfanorum,quiàPoenis defccerant, in-grefius efi,utibi oppidum quoddam obfideret: uerùmfuperueni-ente Scipione,in Beticam profeétus efi,cafiraq; ad urbê pofuit ; ubi pofiero die nulJo ferè negotio uiélus fuit : nam eu Scipio caftris ex-uitjtotamq; Beticam cepit. At Mago Carthaginienfiû militibus, qui adbucinHifpaniaadCerbonam erant, côgregandis eratintetus, ut omnibus coniunélis copijs, hoftium uiribus occurreret. Huic fefe plurcs Hifpani adiunxerunt à Magone duéti, plurimi quoq; Numi dçàMafanifia'imperati. Afdrubal cumharumnationum peditatu, fefe cafiris continebat: Mago amp;nbsp;Mafianifia cum equitatu, cafira ante exercitum habebant. His ita pofitis, Scipio fuum cquitatum diuifit, atq; partem unam cum Lælio contra Magotïem mifit : ipfè uero in Mafànifiàm côtendit. Pugna diuturna, afpera amp;nbsp;periculofâfuit,in-fiantibusNumidisamp;iaculantibus mox retrocedentibus aedenuo inpugnamredeuntibus. Verùm enimuero fimul atq; Scipio fignû dédit,ut cos Romani infequerentur,bafiisq; continenter urgerent, Numidæiaculis defi:ituti,in fugam uerfi funt:atq; ad cafirorura mu nitiones fefe receperunt.Scipio procul ab hofiium caftris decem fta dia caftra poftiit,loco ut uolebat munito. V niuerfum Carthaginien fium robur circiter fèptuaginta milia peditum,equitû quinq; millia elephantorum triginta fex continebat. At Scipione tertiam qui-dem partem habebat.Idcirco anceps animi aliquantifper ftetit: neq; enim in iuftam pugnam deftendere audebat:fèd uelitationibus tantum incumbebat. V erùm iam comcatu propc déficiente, amp;nbsp;exercitu penuria

HISPANIENSIBVS KIBEH nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;459

pcnuria laborare incipiente, baud ita honorificum exiftimauit,fi re infeéla difccderet.Quarc faéta re diuina,deinde copijs in locum,un de facile audiri pofletjcduftis, afpeduq; amp;nbsp;uultu in fpeciem borni-nis à deo afflati cómutatus, confuetum genium fibi uifum fuifle dixit,qui fe ad cofligendum cum bofte eïTet bortatus. Idcirco par efle magis diuino auxilio cófiderent,quam uirorum numero:prçfertim cum alia fua confilia ad cupitum exitum diuinaopeprodult;fta,non militum numero fcmper fuifiTent. Atq; ut eius uerbis fides habere- . tur, arufpices auguresue iubebat eis animaliamaftata oftenderent. Dumq; bæc uerba faceret, ecce quafdam uolantes cofpexit aues, ad quas retro conuerfus, atq; ex eo loco ubi erat intuens, geftu amp;nbsp;clamorc eas militibus cómonftrabat,dicens:Deum illis étiam ilia figna uidoriæ mittere : amp;nbsp;qua uolatu tendebant alites, fefe furore quoda diuino percitus,uertebat,oculisq; in eas defixis clamabat. Quapro-pter totus fimiliter exercitus hue il lue ft cum ill o uertebat,omnesq; le mutuo quafi ad certam uiéloriam cobortabantur.ut uidit rem ex fententia fuccedere,nec quicquam ultra cunlt;ftatus,nec ardorem ilium deferuefeere paflus eft: uerum quafi eodem Temper diuino furore correptus, augurijs amp;nbsp;fignis de ipforum felici euentu monftra tis,parendum efte dicebat,atq; in dimicationem prodeudum. Cum igitur corpora curaffent milites, arma caperct edixit : equitum cura Syllano, Lælio ueró amp;nbsp;Martio peditum demandata. Afdrubal,Ma-go,amp; Mafaniira,ft de improuifo a Scipione inuadi confpicati, cum inter utrunq; exercitum ftadioru decem milia taotum intereflent, ad arma conclamari, non fine confufione ac tumultu imperarunt, Igit prælio extêplo interpedites equitesq; inchoato, équités Romar norüpriftina arte ufifuperiores erant, curfu hoftes perpetuo infe-quentes, haftisq; prementes, qui fugam fimulare alTucti, rurfumq; in pugnam redire:ftd inftantibus ftmper à tergo Romanis,ipfis ueró concitatis equis fugientibus, propter uicinitatem mifsilibus uti nequibant.Pcdites autemultitudine Afrorum multum premeban-turrtotamq; diem confiftebat:nec quamuis Scipio circumcurftrct, cosq; ad pugnandum hortaretur, in hoftem irruebant : donee ipft equo,armigero fuo tradito, clypeoq; militis fumpto,in medium fo lus ut eratintcr utrafq; copias,profilijt conclamans,ferte opemRo-mani,ferte opem in tanto periculo ueftro Scipioni. Quaobrem qui propeaderat, eumin tanto periculo uerfari animaduertetes: amp;nbsp;qui longius aberant, idem audientes, cunéfi fimul pudore ac periculo imperatoris fui metu permoti, mutuó ft cohortantes, magno impc tu hoftes perpulerunt.Quem impetum cum fuftinere Afri non pof ApfitfM» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Q. 2 lent,

I

^^lt;$0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'De BELLIS

fentjterga uerterunt.ïtaq; partim pugna defefsi^artim longa inedia debiIitati,cümiamnoxinftaret,magnaftragtattedifuefüt.Hicpuz gnæ ad Cerbonam à Scipione fadæ cxitus ruit : in qua anceps diu amp;nbsp;uaria uiéloriafuit : Romanorum in ea pugna oélingenti defiderati, hoRium dccemmilia amp;quingcnti.exillotempore Pœni retrocc-dere magna celeritate cóntenderunt. Scipio ueró eis perfèquendis, llringendis, damnis afficiendis,acinfeftandis,quoties eos aflèque-batur,inftitit. Sec^ôRquâmiJliJocumquendammunitûaqua atq; Omni alia re neceflaria abundantem cepiflcnt, cum excepta obfidi-one nihil aliud efficiibi poflèt, Scipio alijs negotijs occupatus Syl-lanum obfidioni præfecit: ipfe ueró reliquam perluftrare Hifpania, noua Temper occupando loca perrexit. Afris aute^qui à Syllano cir-cumfelsi tenebantur,iterum cedentibus, adeó ut ad fretum perucz niêtes,ad Gades traieciflent: Syllanus eis quantis potuit damnis afTc éfisjCarthaginem uerfus in caRra ad Scipionem reuerfus eR. Afdru bal ueró Amilcarisfilius, qui militibus ad oceanum feptentrionem uerfus confcribendis intentus erat^afratre Annibale accerfebatur, amp;nbsp;flagitabatur,ut quàm primùm in Italiam trâfiret.ut igitur id clam Scipionehaberet,per Pyrenæos montes ,quà magis feptentrionem fpeéfatjcumijs quos collegeratCeltiberis,iterfecit. Atqjhocpaéló Romanis id ignorantibus, Afdrubal magnis itineribus in Italiam co tendit.IntereaLiuius Romaaduenierts Scipioni retulit, fenâtum de bello Punicö præficiendo cogitare : quæ res iam diu à Scipione ex-petebatur : acIperans ita fore, iam Lælium cum quinq; nauibus ad regem Syphacem cum multis donis præmiferat, qui ei bcneuolenti-am amp;nbsp;amicitiam,quæinter ipfiim Syphacem amp;nbsp;Scipiones fucrat, in memoriam reduceret,eumq; rogaretgt; ut R ipfe in Africam tranfmit-teret^fefe pro Romanis declararet. quod Ie faéfurû eRe Syphax pro-miRt:amp;acceptis donis,alia uicifsim Scipioni mifit.Id cum percepif fent Carthaginienfes: amp;nbsp;ipfi legatos ad Syphacemfoederis ac focie-tatis ineundç caulà mifêrunt.quodintelligens Scipio,Carthaginien Rs anteuertere cupiens,quód hoc permagni referre putaret,cu dua-bus tantum nauibus Lælio comité ad eum fè contulit i Eo autem ad portum appropinquante,Carthaginicfium legati, qui ante ilium ap pulerantjè portu inicio Syphace triremes quas ipfi habebant, contra eum eduxerunt. V erùm ipfe uenti ufijs beneficio, eos præterue-«Rus eR, plenisq; uelis in portum ferecepit. Ambos humaniter Syphax accepit,ac priuatim cum ipfis paétus fideq; data eos dimifitde gatosq; Carthaginienfium, qui ci nouas moliebanturinfidias, rcti-neri iufsit, Huiufinodi pericula cuafit Scipio, cùm appulit ad litus.

cumq;

H r s P A N I E N'S I B V s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'4^1

cumq; in altum rcdijt.Illud quoq; fertur^Scipioncm, dum apud Sy phacem cflèt,cum Afdrubale ad menfàm fèdifle:qui cum eum in fa-miliarifermône de multis interrogaflet,hominis grauitatê,amp;: afpe-élum uehemcntef admiratum fuifle : moxlt;q; ad amicos conuerfum • dixiffc'.Eum hominem non modo in hello lormidabilem elTe, uerû etiam in menfa. Per idem tempus Celtibcf or um atq; Iberorum quidam,patriæ quorum à Carthaginienfibus defecerant, ftipendia ad-huc fub Magone merebantrquos Martius aggreflus coruiil ad mille fupra quingentos cecîdi t: r eliqui domum fugierût. Alios uero fep-tingentos équités, ac feptem mille pedites fub Magorte merentes, in. montem Martius compulit:ubi cum omnibus rebus neceflàrijs de-ftituerétur, legatos ad Martium de compolîtione miferunt : quibus renunciari iulsit prius Hannonem dücem ipforumfibi dederent, fugitiuosideinde legationem füam explicarent.Itaq; duccm Hannonem audiendis querelis adhuc uacantem ceperunt: eumq;,amp; fu-gitiuos in Martij pqtertatemtradiderut. Captiuos etiam poftulauit: quibus receptis, miîitibus certum argent! numerum,in quadam pla niciem ferrent imperauit: quod indecens uideretur,gui ueniam pe-terent,eos fe locis éditas acfublimibus côtinere:qui cum defeendif-fent: omnes,inquit Martkis, nece digni eftis'.quod cùm fingufi ue-ftram patriam fub noHro imperio habeatis, contra earn cum hofti-bus noHris militare, quam nobifeum efle maluiftis.Vobis tame po-teftatem facio, permittoq;, ut armis pofîtis omnes incolumes abea-tis.Quæres cùm omnibus paritermolefta effet: clamaflentq; cundi fe arma non pofituros:acerbapugna comiflà eH:in quaCeltibero-rum media pars fortiter pugnantium occubuit:altera pars fe ad Ma-gonemincolumisrecepit.Hicpaulo ante adHannonis caftracum fexaginta nauibus ucnerat:{cd cognita eius calamitate,ad Gades tra-ieceratjubi inopia rerum preflus, magna futur! folicitudine angeba tur.Hocigitur pado Mago quiefeebat. At Syllanus ad urbem Cafta-cem ut ea pôt!rctur,m!ffùs fuerat,cumq; à Caftacefibus,ut hoftis ac-ciperetur,ad urbem caftrapofuitjftmulq; Scipionem eadere certi-orem fecit : qui quæ ad eius urbis obftdionê opportuna erant,præâs mifsisjfequebatur: atq; eo contendens, in itinere Illiturgam urbem oppugnauit^Hæclùperioris Scipionistempeftate arnica eratRoma norum.Eo autem cæfo, clàm defecerât : cumq; exercitunrRoraanû quafi adhuc arnica accepiffet, eum Carthaginienftbus tradiderat, Quamobrê Scipioiratus, earn quatuor horas oppugnauit amp;nbsp;cepit. Hic Scipio uulnus in collo accepit, fêdnon tam graue,ut à pugnan-do ceflàref,donec urbe potiretur.Hac de caulà exefcitus,prçde uth

Appid«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Q 3 litâtc

4^2. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

Iitate fpreta fiemine iubente,parüulos amp;nbsp;mulieres occidit, urbemqs^ funditus deleuit. Vbi Caftacem perueniflet, ufbem à tribus'partib. obfedit:nec tamen earn oppugnabat, ut Caftacenfib tis mutadi pro-pofiti ïpacium præberet,quod eos de eo cogitare intelliger et. Inte-rea illi cæfo Carthaginiefium^quod obflabat,præfidio, lirbem Sci-pionitradiderunt .Is probo quoda uiro exijfdem Caftacenfibus ad urbis cuflodiam relifto,Carthaginem uerfus caftra mouit: Syllanu amp;nbsp;Martiu ad fretum mifit,qui quæcunq; poflent, uaftarent.Ibi urbs erat Aftapa diâ:a, quæ Temper eodem modo in fide Gartaginicnfiu manferat. Aftapcnfes turn cum Ie uidcrct à Martio obfefibs : fciretq; fi in Romanorum poteftatem ueniret, fe in audione ucnditum iri, omnia fua bona, gazam uniuerfam, in forum comportarunt : eisq; magna ui lignorû circundatisjin ea afcendere liberos amp;nbsp;uxorcs iuf-fcrunt:ac quinquaginta deledos ex optimis uiros iureiurando ob-fi rinxeruntjut fi forte urbs caperetur,liberos amp;nbsp;mulieres iugularet, 'incenderent ligna, illaq; amp;nbsp;femetigni corrumperent. Illi uero ciina deos earum rerum telles uocauiflent, eruption ê in Martium, nihil talc exfpeélantem,fecerunt. Hoc impetu omnes Icuis armaturæ mi-litcs,equitesq; in fugam couerfi funt.Atpeditum acies reftitit. Afta-pei fine ulla lalutis Ipe,fortiter dimicarunt. Romani numero quide iuperiores erantmirtutc uero Afiapei nihilo iHis inferiores fuerunt. His autcm omnibus trucidatis,quinquagintailli,qui in oppido erat, mulieres omnes cum pueris iugularunt: poRignefuccenfo j Icfcin eum coniecerunt. Martius uirtutem Aftapciorum admiratus, à di-ruendis eorum domibus abftinuit. His in hunc modum geftis, Scipio morbo correptus efi:Martius interea exercitui prçerat. Itaq; mi lites,qui in uoluptatibus rem omnem cofumplerant, fuis laboribus nondum dignafe præmia acccpiflcjquod eis nihil iam reliqui eflèt, rati: quibusq; Scipio fibi omnem ipforum egregiè faéiorum gloria afcribere uideretur, à Martio feceflerut, leorfimq; caftra habucrut: ac pleriq; ex præfidijs amp;nbsp;arcibus uicinæ regionis, ipfis fe adiunxe/ runt: quidam etiam à Magonc cum pecunijs mifsi, ut ad ilium con-cedercnt,perfuadere conabantur. Hi pecuniam quidem acceperut, attamen cum exfeipfis duces,amp; centuriones,aliosq; magifiratus op portunos creafTent, omnia per feadminifirabant, inter fe obfirifti ßcramento.Scipio re intclleda,ijs, qui fcditionis authores fueranti fcripfit,fe propter ægritudinem nondum eos rcmuncrare potuifTe: j alijs uero, ut blandis uerbis eos ad refipifcendum inducerent,quos fremercuiderent:omnibus uero comuniterfcripfit, quafi iamreco ciliati eßet,fe breui multis muneribus eos affeduru: iufsitq; quam-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;primura

HISPANIENSIBVS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^5

prîmiim Carthaginem ad frumenta capienda uenirenc. His Icéiis li-teris,alij mali quippiam fulpicabantur, alij nihil fufpieates fidem eis habendam efle cenfebant * Conuenit tarnen inter eos,ut Carthaginc uerfus proficifcerentur.Quo cùmaduentare Scipio accepiffet,uins fenatorij ordinis omnibus qui fecum crant, mandauit, finguli cum fîngulis fèditionis autoribus coniungcrentur:ac beneuolentiæfpe-cie eos in fuahofpitia acceptos,clàm caperent. Tribunis deinde mi- * litum iußitjpoftridie bene mane fecum quifqj fuos maxime fidos fo cios,accinâ:os gladijs, occulte ducerent, amp;nbsp;diuerfis urbis partibus, opportunis captislocis,nullopræterea cxfpeéfatoiuflu,finemora occiderentjfi quis motû aliquem faceret,dum ipfe orationem habe ret. Vbi autem diluxit, per præconem militibus ad concionem un-diq; uocatis,fè ad tribunal portari fecit. Illi repente audita uoce prç-conisjtanquam puderet imperatorem ægrotum,ipfis uigilantem amp;nbsp;folicitum magis efle, ratife adpræmia promifla capienda uocari,ex Omni parte confluxerunt,pars fine gladio,pars etiam tunicula ami-â:i,quodnefàtis quidem temporis adfeuefliendoshabuiflent.Sci-pio qui clàm fecum præfidium haberet, primum de eo quod fece-runt, expoflulauit ; deinde omnemfeculpam irifèditionis autores uellereijcereaffirmauit:quos,inquit,ueflra opera milites cafligaboa moxminiflris mandauit,multitudinem remouerent, ac deduceret: quo faétojfenatores in mediû,fèditionis autores produxerunt:qui-bus clamantibus atq; opemfbciorum amp;nbsp;militumimploranti,bustri bqni quibus mandatû erat, illico quencunqj ipforû mutire auden-tem confodiebant. Multitudo uero ut concionem armatis cir cum* feflàmuidit,dolens amp;nbsp;mœrens côticuit.Scipio eis primùm interfici iufsis,qui clamauerût,cæterôs adpalûuinciri,amp; uirgis cædi, moxq; percuti fecuri imperauit. Reliquæ uero multitudini fe ueniam dare, per præconem fîgnificauit .Hacigitur ratio ne , Scipionis exercitus fànatus fuit. Atihdibilis quidam princeps, quiantea cum Scipione confenferat,fèditionemilitum durante,excurfionibus Scipionis di-tionem infeftaueratus ab eo lacefsitus,pugnam,quafi ignauus, nori detredauit: cæciditq; mille ducétos Romani exercitus milites. Sed cum X X M.fuorum amififlet, pacem pofeere compulfus fuittquem Scipio pecunia muléfatum, in gratia rccepit. Mafanifla quoqj clàin ' Afdrubale fretum traiecit : ac cum Scipione in amicitiâ uenit, pro-mifitq; fi is in Africam tranfiret, fe ei auxilio futurû. Hoc autem,uir alioqui grauis, hac de caufà fecit. Afdrubal qui eum tum fècü duxe-rat,filiam,quam Syphax deperibat,ei defponderat.Quare Carthagi nienfes prccium operas fore rati gt;nbsp;fi in foedus Syphacem contra Ro-

4' manos

4^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEBELLIS

manos pertraherent, puellatn èi uxorem inconfulto AfJrubale con iun^èrünt. Ea igitur re fic perafta, Afdrubal uerecundans, faéluni Mafailiflæ celabat : Id quod Mafaniflà lèntiês , amicidam amp;foedus CÛ ScipionefeciuMago claßis præfeâ:us,deHifpaniærebus ut tunc erantjdefperanSjin Galliam CeJdcam,Liguriamq; profedus, milité congregabatin id totus intentus.Romani Gadibus à Magone defer tis potiti funt: atq; ab co tempore, præfeâos c^uotannis in Hifpania qui earn gubernarefit, mittere cœperût, paulo ante centefima qua-dragefiiriamOlympiadem : qui in paceimperatorum amp;nbsp;prætorum officio fiingebanttif.in qua non magnis reliótis copijs,Santios in ci uitatis fôrrnâ fedégit,quæ ab Italiæ nomine Italica appellata efttquæ port Traiani atq; Adrianipatriafuiuqui ad imperij Romani guber-nacula aflumpti fuerunt.Ipfe autemRomam cum ingeti claflèjOpti-mèinrtru(rta,amp;armata:captiuisq; amp;nbsp;pecunia amp;fpolijs ex omni gen tecaptisrefertareuerfusert: à populo Romano magnificendisimè acceptus,pari omnium lædtia amp;nbsp;exfpeéî:atione,præfertim iuuentus* tis, propter ccleritatis ac magnitu dinis rerum geftarumadmiratio-nem.IIli etiam ipfi,qui prius eiinuidebant, eumq; leuitatis aciaélan tiæ infimulabât, rem ad gloriofum finem addudam fatebantur. Sib' triumphauit Scipio,mâgna omniû cum lætitia amp;nbsp;admiratione.Ve’ riimlndibilis port Scipionis ad urbemreditû res nouas denuoagi-tare cœpit.Idcirco Hiipaniæ præfeéfi coaéfis,qui in præfidijs erant, militibus prouincialiumq; robore,eura interfecerut, autoresq; de-feéfionis iudicio cÔdemnarunt, eorum bonis ad ærarium redaéfis. Confcios autcm eius motus, pecunijs mulélarunt, armis fpoliarut, atq; ab eis obfides acteperunttmaioraq; in eorum oppidis præfidia importierunt. Hæc rtatim fere port Scipionis abitum faéfa rtmt. Hie fuit euentus primi belli à Romanis in Hifpania gerti. Infequenti tern f)orcRomanis belligerantibus cum Gallis Padi accolis,5: cumPhi'-ippo Macedonum rege,iterum res Hiipaniæ laborare coeperut.Im-peratores ad id bellum Sempronius Tuditanus, amp;nbsp;M. Claudius, amp;nbsp;port ipfos Minutius,creati fucrunt. Deinde cum maiores effent mo tusjcum maioribus copijs Cato millus ert:,iuuenis quidé,uerùm homo feuerus amp;nbsp;lab.oriofus, multumq; prudcntiafua,atq; dicendifa-cultate clarus: adeo ut à Romanis uulgo alter Demoftlienes dicerc-tur; ut quiintelligerentDemorthenem oratoretotius Græciæ prin-cipem extitifle. Hie cum in Hilpartiam,ad locum Emporium appeh latuni,ùeniirèt,cû hoftesgt;qui undiq; conuenerant,ad x l M.conrti-tiHe accepiffet, per aliquot dies militem fiium in exercitatione con-tinuitiCumq; pugnam comittere cogitaret,naues quas fecum habe-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bat

hispaniensïbvs liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^5

bât, Mâfsiliam mißt,milites monens,nihil metuendû efle,quôcl ho fies numéro fuperiores effentxùm animi uirtus longe pluris,^mul-titudo facienda fit.Naues autê fe idcirco amandaflefquibus nihil e-geret ) ne ulli conferuarigt; nifi uiétores, poßent.Hoc diéfo illico in hofles impreßionem fecit, cumqjaliorum more milites noneflêt hortatuSjfed potius tcrruiiret,cômifîb iam prælio ip fè in omné partem hortans fedulo pugnâtes difeurrebat. pugna dubio Marte ufq; uefperamjplurimis utrinq; cadentibus perdufta fuit, ipfe uerô cutn tribus militum iubfidiarijs cohortibus cùm in collem fpeculandi in omnem partem gratia, quæpugnæfors ciTet, confcendifletgt;fuosq; in medio circumuentos ab hoftibus cerneret, prgeeps accurrit feie omnibus periculis plus cæteris obijciens. Itaq; damans amp;nbsp;pugnans hoftes perturbauit:fuitq; primus,qui uiéloriæiecit fundamêta.Ho-fles uero per totam noftem periecutus, eorû potitus eft caftris, in-numerâmque multitudinemtrucidauit.Redeunti omnes obuiam procedebant,eum copleéfebantur, ac tanquam uiéloriæ autori gra-tulabantur.His rebus geftis,exercitui quietem cocefsit, manubijsq; diilribuendis operam dédit. Ab omnibus populis ad eum legatio-nes ueniebant,à quibus obfides accipiebat. literas ad hæc obiîgna-tas ad fîngulas ciuitates mißt, curforibus mandans, omnes eodem dieredderent. Diem autem illis præfcripfit, utconiefturaaffeque-batur temporis interuallum,quo iter confie! ab eo poterat qui ad re motiorem urbem proficifeeretur. Literæ omnibus ciuitatum præ-fediSjUt eodem quo redderentur die, quifq; fiiæ urbis muros deij^ ceret imperabant, exitiumq; minabantur ijs qui parère diftulifîènt. Omnes obtemperarunt cladis acceptæ memores: nec audebant fin guli refiftere,fibi tantum,an cæteris pariter omnibus id imperatunx cflet ignorantes. Metuebant enim quiiq; fîbi,ne alijs obfecundanti-bus, ipfîs uero folis differentibus clare pœnas cogerentur. Quod iî foli imperata facerent res parui momenti fore arbitrabantur.Spaci-um uero nullum erat, quo ad uicinas ciuitates legati qui res perqui-rerent, mitti poiïent. A militibus præterea qui cum literis uenerant idipfiim continenter urgentibus,terrcbantur.Quamobrem fingu-læ ciuitates,ut rebus fuis confulerent, fua mœnia diruerunt : atq; in co,quod femel parère confiituerût,ut bonam gratiam inirent, id ut cito fieret maxime ftudebat. Hoc igitur pafto omnes ciuitates quæ circa Iberum flumen fiint,fola ducis calliditate, uno die mœnia de-ieccrunt: Sicqjfub Romanis pacatæper quatuorOlympiadesfue-runt. Poft circa centefimam quinquagefimamOlympiadem,bona Hiipaniæ populorü pars à Romanis defccerunt:quôd penuria,propter

46d

DE BELLIS

pter anguftias foli earum rerum quæ ad uiôtum necefTariæ ïunt, la-borarent. Quamobrem cumin certamen uêtum effet, Fuluius Flac-eus conful eos dcbellauitjac pleriq; ipforum in poffeßior|,cs fuas co fugierunt.V erùm qui maiore agrorum penuria laborabant, atq; ra pihis uitam traducebant, in Complega oppidum reces inftrudum, ac befte munitum,quodq; exiguo tempore creuerat fefe receperût. Hiftc fæpe Romanos laceffebant, FJaccoq; nunciatû miferunt,ut rc lifto uno fàgo, uno equo,unoq; enfe j pro fingulis capitibus eorû, qui ab ipfo interfeéli fucrant, Hifpania ante aufugeret, ei aliquid grauius accideret. Quibus Flaccus relpondit,fe multa ûga allaturü: ac legatos ipforum fubfecutus,cadra ad urbem pofuiù Illi faéla tam magnificis minis nequaquam exçquantes, repente aufugerunt:de-inde Barbarorum uicinas regiones quotidic prçdabantur.Vtuntur hi uedimento quoda duplici,craffa lana, fibula, chlamydis in more conftrifto, id exiftimantiagum efle.Flacco füccelsit Tiberius Sem-pronius Gracchus.Celtiberi urbem Carabin Romanis arnica x x m. militû obfidebant'.credebaturq; earn breui capiêdam fore Qiiapro pter accelerans ad èam iuuandam Gracchus, nec modüm quo oppi danos certiores ea de re faceret,ullum inueniens, quod ab omni par tehofiibus cinfta effet, decurio quidâ Cominius nomine, cû quid fecummeditatus moliretur, Graccho aperuiffet, fagumHifpanicû induit:dein calonibus hoftium immiftus, quafi Hifpanus homo eu eis in caftra uenit,amp; illinc in urbem aufugit:eisq; Gracchum auxilio breui futurum renuntiauit. Illi igitur obfidionem patiêter ferentes, tam diu expeétarunt, dum pofi triduum Gracchus aduenit.Quamobrem Celtiberi ab obfidione receficrunt. Ab Complega autem ur-be quodam die x x m. uiroru prodiere,ramos oliuæ manibus feren tes,fiipplicantium ritu, ueniamq; petentium. Qui ubi ad imperato-rcs propius accefsiffent,extêplô impetû in Romanos fecerunt,eosq; in magnum diferimen adduxerunt.Gracchus ex caftris deindüfiria difcefsit,fugamq; fimulauit : mox reuerfiis, dum illi diripiendis ca-ffris in téti effent,in eos impetum fecitxæfisq; eorum plurimis, Co-plega potitus cfi:. Horum ucro agrum, amp;nbsp;uicinorum ijs afiignauit, qui egere uiderentur. Fœdus quoq; cum eius oræ incolis certis con ditionibus fecit,quibus in populi Romani amicitiam accipiebantur: ad qüas eos iurifiurandi rcligione obligauit. Hæ conditiones infe-quentibus bellis magnopere defîderatæ fuerunt. Ob halberes magnum tum in Hifpania,tum Romæ Gracchi nomen erat, acmagnifi ce âdmodum triumphauit. Paucis pofi: annis ingens bellum in Hi-Ipania exortum eft.Vrbs fuit in Celtiberorumfinibus, qui Belli ap-pellantur,

H I s P A N IE N s I B V s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4’57

pellantur,nomine Segecla,magna amp;nbsp;potens, quæ in Gracchano fœ uere comprehenfa erat. Hæc alijs oppidulis ad fe pertraétis,moenia inftaurauerat, quorum ambitus quadraginta ftadia patebat. Huius ' exemplum Tittnios Celtiberorum nationem akeramgt; ad idem faciendum induxit. Quarecognita fenatus muroruminftaurationem illis flatim uetabat,tributorumq; folutionem,quæ Gracchi tempore impofitafuerat, petcbat : imperabâtquc cum Romanis in bellum proficifcercntur : quodadidquoq; fœdere Gracchano obflringe-rentur .Hæquod admoenia attinet,aiebantà Graccho quidemne nouas urbes conderentuetitum elfe, non autem ne iam côditas mu nirent.T ributorum uer ó amp;nbsp;militiæ immunitate fibi p o ft Gracchû à Romanis elle data:quod quidem ita reuera erat.Verùm huiufmodi priuilegia concedi fenatus, adiunéta femper ilia conditione, ea tam diu firma fore, dum S. P. Q^R. uideretur. Quare imperator contra eos Q^FuluiusNobilior miflus cum exercitu non minore triginta milib. militû fuit. Segedani ubi eura contra fe uenire cognouiflènt, quodnondum muros abfoluiffent, ad Arafehos cumcôiugibus amp;nbsp;lib cris orantes fe reciperent perfugerunt: à quibus recepti fimt. Ij de igitur Segedani Carum fibi ducem elegerunt: quem rei militaris pe ritum amp;nbsp;bellicofum elfe exifiimabant.Is tertio die poftquâdux créa tus eflètjin infidijs uiginti mille pedites,amp; quinq; mille équités col-locauitjloco opaco atq; arboribus denfo: inde in Romanos tranfe-untes impetum fecitrdiu ancipiti Marte dimicatû:tandem Carus no bilifiima uiétoria potitus efi. Cæïâ namq; fuerunt Romariôrum ci-uium fex milia,quæ ingens ciuitati iaéturafuit. At cùmhofiis teme-re,nimisq; côfidenter uiétoria elatus perfequeretur, equitatus Ro-manorum, qui ad euftodiam impedimentorum erat, in eum irruit, ipfumq; Carum fortiter pugnantem occidit: ac circa ipfum non mi nus quam militum fex milia:donec noétis tenebris prælium direm-ptum. Hæc autem eo die, quo Romani Vulcanalia celebrant, gefia fuerunt.Exeotempore nemoipforum nificoaétus inijtpugnam. Arafchi igitur eadem noéte Numantiam,quæ ciuitas efi: potentifii-ma,conuenerunt.Duccs belli Arathonem amp;nbsp;Lcuconem elegerunt. Sed Nobilior eo triduo poft acce{sit:ac ftadia uiginti quatuor ab ur-be caftra collocauiticui cùm trecenti équités, amp;nbsp;decem elephates ex Numidia à Mafaniflàauxilio mifii effent, in pugnam cum hoftibus progreffus eft.Elephates poft exercitus terga ordine occultauit.Pu-« gna incepta extemplo uiam aperuit clephantis:quos Cekiberi uidé-tes, ipfi atq; eorum equi territi,intra mœnia cofugerunt.Imperator clephantos ad moenia produci iufsitfttaq; utrinq; fortiter dimicaba tur.

DE BELLIS

tur,doncc unus clephantorum graui percufltis ßxo Je muro caput, furere atq; effrenatè ferïi cœpit ,inq; amicos horrenJo cum clamo-re furens fefe coniecit, quemuis obuium truJens ac proterens,ami-corum amp;nbsp;inimicorum inullo Jifcrimine habito.fimiliter reliqui ele-phantes illius clainoribus exterriti, i Jem fecerut, milites Romanos proterentes,proculcantcs ac profternentcs. Quo J qui Jem fæpenu merofolentelephantes cùminfaniunt, quemuis ut inimicumacci- -pientes : ob quam eorum perfiJiam, à quibufJam cómunes hoRes ap p e 11 àti» Igitur fefe Romani ßne or Jine in fugam Je Jerunt. quo J Numantiniemcenibus cernentes,egrefsi holiesperfequebantur: quorum a J quatuor milia cæfi tres elephantes capti, plurâ arma amp;nbsp;ngna militaria relataîex Celtiberis aute a J Juo milia Jefi Jerati.No-bilior,pollquam fe ex tanta cla Je recepit,a J oppugnan Jam Axeni^ urn urbem, quæhollibus quail mercatus comunis quiJam erat, ut-pote rerum omniumuenalium referta,acceßit. Vbi cum nihil pro-fecilTetjfeJmultos potiusmilites amififlet, noéluin caRraferece-pit.Quamobrem Blefium equitibus præfedum a J uicina quan Jam gentem quo cam fibiamicitia coniungerct, fequitibus enimopus habebat)miliucum quo aliquot équités mifsi.In itinere aute in Cel-tiberoruminfiJias inciJerunt:quibus cognitis,amici fugam rapue-runt,Blcfius ipfe Jecertans occubuit, cum eo Romanorum multi. Propter tot claJes amp;nbsp;olfenfiones Ocilc urbs, in qua comeatus o-mnis generis emporium pecuniaque Romanorum repofita crat, Ic Celtiberis JeJiJit.Nobilior rebus fuis JiffiJens, omniaq; metuens, fefe hyeme intra caRrorum munitiones continebat : caRra,utpote-rat contexerat,c0meatumq; comparâuerat, multis incomo Jis afic-dus, turn propter comeatus penuriam, turn propter magnam uim niuium, ac frigoris acerbitatem. Quas ob res multi milites, partim lignatum exeuntes, partim loci anguRia amp;nbsp;ingenti frigore perierut. Infequenti anno Nobilioris in locum uenit ClauJius Marcellus,fe-cum pc Jitum oólo milia, équités ucro quingêtos Jucens. Cui cum Rmiliter hoResinRJiasaJ cum fallen Jum pofuiflent, frauJesaRu Jeclinauit, omnibusq; coiunólis copijs a J Ocilcm urbem caRrapo fuit, ac belli Fortuna alpirante, prima oppugnatione urbem cepit: cui, acceptis obfi Jibus aliquot, auriq; triginta taletis,ueniam Je Jit. Hac continentia intelleéla Nergobriges legatos a J Marcellura mife runtjfcilcitatum qui J faélo öpüs eRèt ut pacem cófequercntur.qui-busille centum exultes imperauit:illilcimpcratafaéluros recepc-runt» Attamen cxercitum à tèrgo fequebantur:atq; aliqui J eximpc-Jimentis Jiripicbant.VeneruntpóR,ac centum équités aJJuxerÛL

Damna

HÏSPANIENSIBVS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;46^

Damnaucró impcdimentis illata errorc quorundam fuiflê dicebat, qui quæ paéla erant ignorarent. Marcellus illöS Centum èquiteS c'ä-» f)tiuos cepit 5 eorum equos uendidit i atq; excüf fione in illorum uil asfafta, prædam militibus diuifît,Gaftfaq; ad Urb cm pofuit. Ncrgo briges machinas admotas mûris cernentes,atq; aggeres faélos:cadu ceatorem pro uirga, quam Caduceum uocant, lupirtam præfcrentê pellem, ueniamq; orantemmifèrût : quanl ille fe daturum negabatgt; nifi Arbaci,Belli amp;Titthij proiplis omnesfupplicarent: quod qui-dem gentesillæ alacriterteCerunt, orantcs ut moderata eis irroga-ta muléta,ad fœderis Gracchani conferuatiortem reuocaretunQui-dam uerô exillis iniquiores id renuebant, quod inter fc armis decer taflent* Marcellus utriufq; partis oratorcs Romaremifit^ ut illic inter fe de fuis controuerf js difceptarent ; priuatim uero fenatui fcri-pfitgt;hortans utrem coponeret,Cupiebat enim bcllo finem fuo tetn pore imponiîratus id fibi dignitati amp;nbsp;gloriæ futurum. Legati qui ab amicis populis ueneruntgt; in urbem intromifsi publice accept! funti qui ucro ab inimicis,extra urbera(' ut moris eft)hofpitiû habuerût. Senatui pax non placebatjægre fercnti eos non redigi irt poteftatem Roraanorum,qüeraadmôdum uolcbat Nobilior, qui imperator in Hifpania ante Marcellum fuer at.Scnatus igitur oratoribus refpon-dit, Marcellum illis fenatus decretum dcclaratururn : amp;nbsp;flatim alte-rum in Hifpaniam exercitum decreuit. Ac tum primû forte milites, non deleéfu ut ante conflieuerant uocati. pleriq; enim confules rez prehendebanty qui minus intègre cafteq; in militaribus deleâibus nabendis ucrfâfctur : quod opus uidereturgt; adfaciliores cx^editio* nés mitterent. Itaq; illis turn operæprecium üifum eRfortito exercitum confcribere:cui imperator L. Lucullus conful datus eft,qui fe-cum legatum habuit Corneliüm Scipiortê,éUm qui paulo poft Car-thaginem,deindeetiamNumâtiamcepit.Lucullo igitur proficifeen te, Marcellus bellum Celtiberis denunciauit ; quibus obftdes repe-tentibus reddidit. Diu tarnen eum apud fe retinuit, qui Celtibero-rum orator Romç caufàm egerattqua uero id caulâ fecerit,haud co flat. At tum quo q; fuit aliqua fupicio,uerùmres multómagis póft crédita fuit,ex eo quod acciditirtimirum ipfum illis populis perfua-fiflè, fibi res fuas cómitterent : utpöte qui bellum ad exitum perdu-cere ante acceleraret,quam Lucullus ueniret. Poft enim eas contro-uerfias,amp; quinq; milia militum Aruacceorum Nergobrigem öccu parunt: amp;nbsp;Marcellus Numantiam petiuit : caftraq; ad urbem qumqj milia paffus pofuit: illicoq; hoftes irt urbem compulit. Idcirco Lin* teuon duxNumantinoru. damans dixit,fe cum Marcello agere.uel-

Affi4»» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R Ic’.cumqj

'■47® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E L L I S

lexumq; in colloquiumueniflent,dixit fe ei Bellos, Titthios amp;nbsp;Ar-uacccos relinquere:quos cum libeter accepiflet Marcellus,pecuni-am amp;nbsp;obfides imperauit: quibus acceptis, libéras eas getes reliquit. HuncexitumBellorum, Titthiorum, amp;nbsp;Aruacceorum bellum ante aduetum Luculli habuit.fed Lucullus partim gloriæ cupiditate,par-tim egeftate (erat enim pauper) exercitum cotra Vacceos, qui flint in Geltiberiapopuli Aruacceis finitimi duxitxum tarnen ea derefe--natus nibil cefuiflet: necipfi unquam Romani populihoftes extitiß fent.Itaq; cumTagumflumen tranfijlïêt,ad urbem Caucæam per-uenit:ibiq; caftra collocauit.Oppidani eum rogarunt, quid nam ue niflet, amp;nbsp;in quern finem quietis amp;nbsp;pacatis bellum inferret ? qui cum refpondifletjfeauxilio Carpentanis uenire,quosiiliiniurijs affe-cifîent:in urbem illico reuerfi funt. At cum Romani lignatum amp;nbsp;fru mentatumiuiflent,eos adorti multos occidcrunt:alij in cadra redie runt.Quareintelleéfa, difpofitis ordinibus eis obuiamfaéli pugna comiferunt. Ibi aliquandiu Caucæifuperiores fuerut, donee mifsi-libus deficerentrmox terga uertentes, qui ad datariam pugnam minus idonei edent fugiebant: uerum in fuga altero alteru in angudijs portarum impediente, ad tria milia cæd funt. Podero die ill cadra fenesfupplicantiumritu ueniuntdenuoLucullumrogantes, quid faciendum effet, ut Romanorum gratiam conferuarent. Is obfides petijt, argentiqi tai enta centu, amp;nbsp;ut eorum équités fecum militaret: quæ cum omnia obtinuidet, fc in urbe præddia uelle collocare aie-bat. Illi ne hoc quidem recufarunt. Caucæis duo milia deleóforum militum impofuit, quibus mandatum fueratin muros afeenderent, quos cumillicepident,Lucullus reliquumexercitumimmifit:tu-baq; fignum datum, utdneætatum diferimineomnesinterdeeren-tur. Atq; ita per fummam immanitatem omnes trucidati fuerunt,iu-■rifiurandi ddem deosq;, per quorfi numen Romani iurauerant,in-uocantes,ipdsq; Romanis eoru perfidiam exprobrantes, per quam uiginti milia ciuium(paucis exceptis,qui per portas,quæ præaltç iri præcipitibus amp;præruptis erant locis) mifereperibant.Lucullus urbem diripuit, amp;nbsp;Romano nomini aeternam perfidiæ notam inufsit. Reliqui Barbari dmul côueniebant,atq; alij ex locis planis amp;nbsp;paten-tibus fein afpera amp;nbsp;difficiliarecipiebat:alij in oppida munitiora, eo quicquid poterant coportantest reliqua,ne quid Lucullo relinque-rent, crcmantes. Lucullus cum longum iter per locadefertaamp;in-culta fecidet,ad urbem peruenit, quæ Enderacia uocabat, in quam cofugerant plus uiginti milia peditum,equitum duo milia. Hos Lucullus , quæ eius dultitia erat, ad compofitionem inuitabat : cuiilli

Caueçorum

HISPANIENSIBVS LÏBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;471

Cauccorum calamitatem exprobrabant, {cifcitatttesuelletneetiam ipfosadtam fidelem amicitiamhortari. LücuHuS propter ea, quæ: obijciebantur iratusC ut peccantiü mos eft cum eos potius fibi ipfi irafcideceaQeorum fines uafl;auit,urbemq; obfidione cinxitiagge- , res multos fecitiatq; ad pugnam eos prouocare non ceflauit. Illi ue ro nondumfe ei omnibus copijs Opponebant: fed leuibus tantum pugnis eum lacelTebant. V nus autem Barbarorum armis elegatibus ornatus fæpenumero in equo prodiens, unum quemuis Romario-rum ad fingulare certamen eliciebat. Nemine autem relpönderitegt; Romanos irridens amp;nbsp;illudens,faltans amp;nbsp;gefiiculans ad fiios redibaf Quod cum frequenter faceret,Scipioni adolefcenti adhuc ualde di-* Ip licuit: qui progrediens, certamen non detreéfâuitiac fortunæ be-nignitace uirum tam procerum, cùm ipfe parua efièt ftatura^fiipera-uit: quæ res Românis animos addidit. Noélu tarnen multis terrori-bus concutiebantur.Equites enim omnes Barbarorum,qui ante Lu culliaduentum,cômeatus procurandi caufaexiuerant,necredire in urbem propter obfidionem potuerant, circü cafira excurrentes magniscum clamoribus Romanos uexabant, amp;nbsp;quiinurbeerant unà cum ipfis ingentcs edebant firepitusiex quo exercitus uariè ter-rebatur.Cumq; uigilijs affliéti effent ( totam enim noétem armatos peruigilare milites opportebat) amp;nbsp;cibis regionum nondum affueti, ac nec uinum,nec falem,nec oleum,nec acetum haberent,frumen-to atq; bordeo coófo,multaq; ceruina amp;nbsp;leporina elixa carne fine fà le uefcerêtur,uentris profluuio laborabat : exquo multi morieban-tur. Atq; in hune modum affefti perdurabant quoad aggeres ad iu-ftara altitudinemeducerêtur.Quofaélo machinisadmotis,unam mûri partem deiecerunt,acpereamin urbemirruerunt. Verùm cùm magna ui repellerentur,retrocedentes incauti in quandam pa-ludem corruerùt, ubi bona eorum pars periere.Barbari uero node infequente muros dirutos inflaurarûtT andê uero cùm ütriq; fame effent affeéli, Scipio illis promifit a côpofitione omnê frâudem ab-futuram: cui propter eius uirtutis opinionem, fides habita eft^ Finis bellohis conditionibus impofitus nimirûut illi: Romahisdecem miliafàgorumcertumq; numerumbefiiarum, amp;nbsp;obfides quiriqua-ginta reprçfentarent.Lucullus aute aurum atq; argentum quod po-fi;ulabat,amp; cuius caufà bellum gerebatfut quiHifpaniam eo affluerc exiftimaret)habere non quiuit : quod hi populi non haberent : nec uero hæc Celtiberorumgens huiufmodi res magnifacit. Póft iter Pallantiamurbem uerfus ingreflus eft: quæurbs maioris nominis acpotentiæerat,amp; in quam multi confugerant.Idcirco quidam, ea

R Z reliéta

'4 7 X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E B E LL I s

reliéia difcéderet fùadebant. Is uerô quod earn opulentam, potcn-temq; efle audiret,confilijs eorum non obtemperauit.Cum illc co-meatus gratia profeftus effet, Pallantianos équitésfemperinfeftos babuit:adco ut commeatus penuria caftra illinc mouere cogeretur. Atq; ita exercitum quadrato agmine, in lateris fcilicet formam du^ €labat,perfequentibus cotinentcr Pallantijs,ad Humen Orium per# uenit.Sed illi nofte intempefta difcefferant:ipfc uero in agrumTur ditanorum reuerfus,ibi lub teélis hyemauit. Hunc igitur finem ha-buit bellum, quod Lucullus cum Vacceis fine Romanorum manda to geßit.Idcirco nefeiudicio,qua de reaccufatus erat fubijceret,

Nibilominus alia Hifpanorum pars,fuis legibus uiuentiui«,qui Lull tani appellantur,quodam Afro duce,regiones Romanis parentes, prædabantur. Cumq; Manilium amp;nbsp;Calpnurnium PifonemRoma-norum duces fudiffent,ffx milia eoru cçciderunt:ac prætcr eos Te-rentium Varrone,quitum erat quæftor.Quibus rebus Afer elatus, totamregionem ulq;ad Oceanum mareincurfionibusinfeHabat: ac fi bi V ettonibus adiunélis BlaRophoeniccs Romanorum ueâiga Ies obfidcbat, cuquibus Annibalem Carthaginienfemaiuntquof dam Punicæ gentis mifcuiffe,idcirco BlaRophœnices appellatos.Is dux caput faxopcuflusinterijt,in cuius locufuccefsit quida nomine Ceflaro.Hiccum Mummio conflixit, qui cu alio exercituRomaue-nerat:a quo cum uiéfus cflèt, eumq; citatilsimo curfu infêqueretur Mümius,ille conuerlüs cum eis ita effufis amp;nbsp;difperfis pugnauit,cæ-ciditq; x. m. fimulq; uniuerlam prædam amp;nbsp;propria caftra quæ ami-feratrecuperauit. Caftra prætereaRomanorû,armaq; amp;nbsp;ligna diri-puit,quç per totam Hifpaniam oftentantes Barbari,Romanos ludi-brio babebant.Mummius cu caftra in loco munito poftiiffet,quifu-pererant milites quinq; milia exercebat : nee in campos eos educe-re audebat,donee animum recepiftènt.Interea ft quam Barbari prç-dæ partem præmittebant,recupcrare conabantur. nam de improui fo in illos impetum facientes,multosq; cçdentes amp;nbsp;prçdam amp;nbsp;ligna recuperarût.Lufitani quamuis alteram Tagi amnis accolant ripam, fumptis tamê contra Romanos armis duceCancheno,Cunæos Romani populi ucéfigales prædabantur:Coniftorgimq;eorum magna urbem ceperant, atq; oceanum ad Herculeas columnas traiecerant: ita pars ipforû in Africam ufq; excurrere : pars uero Ocilem urbem obfeftàm tcnere.Mûmius illos cum nouem millibus peditû,amp; quin gentis

H I SPANIEN sIBVs TIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;473

gentis equitibus infequebatur : cæciditq; x m. exijs,qui regio nemuaftabant amp;nbsp;prædabantur : atque exalijs nonnullos. Ocilein dein obfidione liberauit.PoH uero cum in eos,qui prædabatur in-curriffet,ad unu omnes cæcidit, ita ut ex tanta clade ne nuncius qui-dem fupereflet. Prædam quæ ferri poteratjin milites diftribuit,reli-quam in honorem deorum,qui bellis præfuntjCremauit.Quibus re bus geftis Mummius Romam reuerfus triumphauit. Huicfucceßit M. Attilius,qui unica excurfione ad feptingentos Lufitanorum cæcidit: amp;nbsp;maximam quandamurbem ORracem appellatamdeleuitj deditioneq; omnia uicina loca pauore confternata cepit : in quibus quidam de gente Bottonum erant.Sed fimul ac Attilius caftra,ut mi litcs in hyberna duceret mouit : ijdem repente defecerunt quofdaq; Romaniimperij ueéligales populos obfederut. Quos cum Seruius Galba Attilij ïucceflbr celeriter ab obfidione uellet remouere, cum unius diei nodisq; interuallo quingenta ftadia cofecifTet, fefe Lufi-tanis oft edit : acftatim in pugna milite itineris lab ore feflum emifit. cum uero hoftes in fugam uertiflTet^atq; cos tcmerc per fuam impe-ritiam cum milite fefïb amp;nbsp;dcbili perfcquerctur:barbari eos ita dißi-patos cernentesjfæpiusq; quiefcendi gratia fubfiftentes,fimul con-ftridi in eos irapetum fecerut : atq; ex eis ad feptem milia cçciderüt.' Galba cum omnibus qui circa eum erat, equis fefe in urbem Carme nam recepit, ubi omnes qui cuaferant recollegit. cumq; ad uiginti milia militum ueftigalium collegifTet, in fines Cuneorum tranfiuitgt; ubi Cuniftorge hybernauit. Lucullus qui cu Vacceis abfq; fenatus decreto bellum geflèrat, cumeotempore inTurditania uenifTet,' Lufitanos uicinis locis arma intulifîè fenfit. Idcirco quibufdä ex ijs quos optimos hab uit ducibus mifsis, ad mille amp;nbsp;quingetos Lufitanos fretû traij cietcs cæcidit : alios uero, qui in quenda colle côfuge rant,fofsis amp;nbsp;caftellis cinxit:amp; ficinfinitammultitudiné ccpit. Deinde Lufitaniam ingrefîùs partem unam ipfe prædabatur, altéra di-ripiebant Galba.Nonnullos quoq;, qui legatos mitterét ut paéta cû Attiliofaâ:aamp;ab eisrupta confirmarent,inamicitiam recipiebat,' ac cum eis rem componebat. Quinetiam fingebat fè uicem illorum dolere, atq; pro certo habere eos egeftate conftriélos, in continua prædafuifïè, acruptis paéBs bellageßiffe affirmabat. Scio equidê,’ aiebat,ueftri foli fterilitäte egeftateq; uos ad id compulfos effe. Ve-rum ego uobis fertile folumafsignabo, ac tripartito uos in pinguî-bus amp;nbsp;fertilibus locis ponam.Illi igitur hac fpe laétati, ex fuis domi-cilijs cxierunt: quibus in tres diftributis partes fingulis planiciem quandam indicabat, ubi ill os confiftere iubebat, donee ipfe ad eos, Affitfn* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R 5 ueniensy

474 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bel!is

üeniens ,Iocuih comdendæ urbis oftenderet. Ad primos igitur cùm ueniflet, arma quafi amici ponerêt imperauit. quod ubi faftû elTet, eos foflâ amp;nbsp;munitionibus iepfit,mox militibus aliquot immißis,o-mnes deorum numcn amp;nbsp;fidem implorantes, ne uno quidem refer-nato, trucidari fecit. Idem fecundis amp;nbsp;tertijs celeriter faétum, ante-quam priores cladem intelligerent. Atq; ita perfidia pcrfidiam illo— rum ultus efl:,in eo barbaros imitatus,nulla Romanæ dignitatis rati-onebabita. Paucifuperfuerunt, inter quos unus Viriatus fuit, qui baud multó poft dux Lufitanorum faéfus, multos Romanos interemit: resq; maximas geßit.Sed eas res,quod poft geftæ fuerunt,in ft quentibus libris exponam. At Galba qui auaritia ctiam ipfum Lucul lum luperabat, paucis quibufda rebus in amicos amp;nbsp;milites diftribu** tis,reliqua in fuam utilitatemcôuertit,tàmetfi omnium efletRoma-norum ditißimus. Homo fuit, qui ne in pace quidem, ubi quæftus affulgeret,unquammendacijs amp;nbsp;permrijs abftinuit.Cum autembo mo omnibus inuifus accuftret, Temper tame diuitiaru quas magnas babebat gratia abfolutus amp;nbsp;liberatus fuit.No multo póft, quotquot ex perfidia Luculliamp; Galbæeuaftrant,unàcollelt;fti numero ad decern milia, T urditaniam incurfionibus infeftabant. Aduerfus bos M. Vettilius cu alio excrcitu profedus, fibiq; reliquis omnibus qui in Hilpania erant adiunftis, amp;nbsp;ad decern milia militum coaéfis, in cos qui prædæ amp;nbsp;captiuis abducedis ihTurditania intend erant,co pias eduxit,multosq; interfecif.reliquos in caftellum quodda com-pulit:in quo fi manere uellent, fame illis eflet pereundum: fin difte-derent, in manus Romanorum ueniendum : adeo anguftus erat locus . Quamobrem legatos ad Vettilium fupplicatium ritu miftrunt, folum ubi habitarent petentes:utpoftea ipfi cum omnibus fuis Romanorum ueéfigales effent. Quod quidem illis promittcbat, amp;nbsp;iam iam repræftntartdû erat.Sed Viriatus qui ex Galbæ crudelitate eua-ftrat,quiq; turn cumillis erat, eis in memoriatn perfidiam Romano rumreuocabat:docebatq; quotiesperiurifiurandireligionempro-diti efftnt: exercitum ilium omnem Romanorum exemplo perfidiæ Galbæ amp;nbsp;Luculli talem efle faéfû : fubiungcbatq; modum, quo in-columes euaderent non defuturum, modo fuis diéfis fidem baberc uellent. His uerbis cùm permoti illorum animi eflent, bona quisq; Ipe freti eum ducem elegerut. Is igitur cùm in totius exercitus fronte quafi pugnaturus, omnes equos collocalTet, reliquis præcepit, ut fimulacipft in equumaftendiflet,in multas partes difieéli amp;fufi, fugæ ft per diuerfos calles, qua poftent Tribolam urbem uerfus da-rent,ibiq; ft præftoJarentur.Ipft uero ex omni numero ftcum dele-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dos

HISPAI^IENSIBVS liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47?

Äos cquitcs mille retinuit.Quo fafto Viriatus in equü profilijt: re-liquiueroaétutùmfugamrapucrunt.Vcttiliuseomodo difiedlos atq; in tot partes effufos perfequi metues, in Viriatum cunélanteni reiq;euentum expeftantem conuerfuscftiSedillcequisuelocifsi-hiis Romanos aggreflus, modo eis inftare, modo fugiens retroce-dere, ac denuo confiftens eos inuadere. Atq; in hunc modum to-tum illum diem, itemq; alterum currendo amp;nbsp;recurrendo in eadem planicie confumpfit. Vt autem conieftura putauit eos qui aufuge-rant, in locum tutum pcruenifTe, node intempefta cum pernicifsi-moru equoru exercitu, per occultos tramites eitatißimo curfu Tri-bolam peruafitjRomanis pari curfu cönfcqui,partim armorü pondéré, partim itineris infcitia,atq; etiam propter diuerfam equorum naturam, non ualentibus. Hoc igitur paélo fuas Viriatus copias de falute defperantes conferuauit.Hæc autem militaris calliditas per lo ca uicina diuulgata,magnam ei exiftimationem apud barbaros con-ciliauit.Itaq; innumeri mortales,ut fe cum eo coiungerent concur-rebant. Hic tres continuos annos cum Romanis bellum geßit, atq; ut coftatjboc bellum multum Romanos afflixit:fuitlt;j; ad extremum ufq; perqua difficile amp;nbsp;periculofum. Quin etiam fi qui alius àrmo-rum nouus motus in Hifpania extitit, illud ut diuturnius effet effe-cit. V ettilius igitur eüm infequens, adTribolam eft confecutus. Viriatus infidias in faltu quoda pofuerat: qui ubi adcfTe V ettilium fen-fit, fimulauit fiigam .Vbi ucro ille infidiarum locum præterifTet, in eum couerfus impctu fccit: qui in infidijs erant prodeuntes, undiq; Romanos circumuenire,cædere,autuiuos capere,atq; expfæruptisî locis deijcere.captus eftipfe Vettilius:quiuerö eumceperat,cü eum non agnofceret, uiderctq; obefum admodum amp;fenem,ratus pror-fus hominem inutilem trucidauit. Ex decem millibus Romanorum uix fex millia falua CarpefTum fe receperunt,maritima urbcm,quam a ueteribus Græcis T arteffum opinor appellatamn'n qua Argantho nius regnauit, is quemadcêtefîmum quinquagefimû annum aiunt uixifre.Quæfl:or,qui cum V ettilio uenerat,eos qui CarpefTum aufu-gerant fecutus, cum metu exanimatos cerneret,in urbe continebat, cuflodiæq; murorum præficiebat.Cumq; militum quinq; millia au-xiliariorum à Bellis amp;nbsp;Titthijs ut petiuerat, accepifret,contra Viriatum eos mifit,quos ille omnes occidit: ita ut ne unus quide, qui do-mum nunciaret fuperefTet. Quæftor dum in urbe fe cótinet,dumq; Roma fuppetias expeftat,nihil noui tentare audebat. V iriatus inte-reapinguem amp;fertilem Carpentanorum Oram inuaferat: ubi fine ullo hofUum metu gt;prædæ erat intentus : donee Roma Caius Plau-

R 4 tius

47lt;J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

tins cum x Äi.peditum, mille trecentis equitum,uenît. Tunc quoq; Viriatus fugam fimulauit, amp;nbsp;Plautius ad. quatuor milia hominû mill t,qui cumlèquerentur:quos Viriatus uerlùs,pauLcis cxceptisjfudit amp;nbsp;dcbellauit. cumq; Tagum amnem traiecilTetin monte oleis con-lito, Veneris tarnen nomine appe]lato,callra pofuit.Hic eum alTecu tus Plautius priori uulneri mederiaccelerans,pugnam comifit. Sed uidus magna cum hominû iadura turpiter fugiens,fc in urbes mu-nitas recepit:ac media æftate,ut hyeme folet, domi nufquam prodi-re auliiSjfe continebat. Viriatus diligenter ac fine ullo metu lufira-bat regionem,a poflefibribus frudu amp;nbsp;mefiis iam maturæ precium exigens: quod fi no obtinebatj omnia uafiabat.Hoc quiRomæ erat intelligentes, QTabium Maximum Aemilianum,eius Pauli Aemilij filium,qui Perfcum Macedoniæ regem debellauit,in Hilpaniam mi ferunt,eiq; utmilitum deledusipfehaberetpermiferunt.Hic, cum nondudum Carthagineamp; Græcia potitieflentjtcrtiumq; Macédonien bellum prolpere confeciflbnt, utuetcranis, quiinderedie-rant uacatione daret,fere duas legiones pene impuberum militiæq; prorfüs expertium adolefcetum collegit:ab amicis auxilia euocauit: Orfonam q; Hilpaniæ urb em uenit. Summa omniu copiarum, p edi tum quindecim millia,equitum ad duo millia fuit.Quo in loco cum nondum belli initia faccre,donee militem exercuifietuellet; ad Ga- ' desgt;utHerculilàcrafaceret,traiecit. Viriatus cumin quofdameo-rum,quilignatumibant incidiflet,impetufado maiorem cecidit partemrcçteros maximo in metu pofiiit.^Qui cum iteru ad figna uo-cati ab ducc effent, cos iterum uicit: ingentiq; præda Ipoliauit. Vbi autem Maximus adueniffet,fçpein campis üerlabatur,eumq; ad cer tarnen prOuocabat.Maximus in iuftum prælium progredi non tutu ratusjcxercendis militibus operam dabatrpermittebatq; milites ue-litationibus uti,ut eadem opera amp;nbsp;hofiium amp;Tuorum militum uir-tutis periculum faceret * Quum uero ad comeatum exéundum erat, eos fempermultisleuis armaturæ militibus equitatuque,ipfeobe-quitanSjUt patrem Paulum in Macedonia uiderat, fepiebat. Hycmc exada,cùm iam militem latis exercuiflèt,lècundus hic fuit,à quo Vi riatus fufiis ót fugatus efi: belli muneribus omnibus probe perfun-dus.Itaq; ex duabus urbibus quas ille tenebat,altcram cepit,alteram exufsit. Cumq; ipfiimmet in quendam munitum locum, cui V ecor nome erat,côpuliffet,multos occidit:hyeme uero fc Cordubam fub teda recepit.Quas ob res Viriatus,iam non hofi:cm,ut folebat, irri-dens,Aruacceos,Titthios,amp;Bellos gentes belJicolâs,quæperfeali udgerebant benum,âd defedioneminduxit.Itaq; ex illis Numanti-

num

HISP ANIENSIB VS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;477

num dédit bellum gt;nbsp;quodadmodum diuturnum amp;nbsp;graueKomanis aclaboriofum fuit : quod quidem breuiterj Viriati rebus expofitis, ctiam narrabimus.Hic Viriatus in alia Hifpaniæ parte,cum QJPom peio j aliö Romanorum imperatore conflixit, ac uiftus Apbrodifi-lim,id eft in Vcneris montem,profugit,Ex quo in hoftes denuo re-lt;diens,multos Quinti milites perdidit:aliquotretulitfigna,reliquos intra caftroru munitiones compulit, præfidiü Vtica deiecit : oraq; Bafitanorum populatus eft.nam Quintus ignauia {ùa,reiq; militaris infcitia, cis opem non ferebat:fed fub teftis Cordubæ, medio autu -mno quiefcebat: quanquam Martius milïo fæpcnumero ad eumho mine Hifpano Italic« urbis in qua ipfe erat eum urgeret. Infcquenti anno ad exercitum Quinto fiicceflbr uenit Aemiliani frater Fabius Maximus AemilianuSjCum duabus alijs legionibus Romanis,atquc amicorum aliquot.Ita uniucrfi crant pcditum x v 111. cquitum M. cccccc. ScripfitMicipfæ Numidarum régi, ut primo quoq; tempore auxilia elephantorum ad fe mitteret Jple uero cum exerci-tus parte Vticam contendebat : que cum in innere adortus eflèt Viriatus cum fexmilhbusmilitum,clamore«amp; ftrepituingentijbar-barorumore, cælârieq; aepromiflo capillohorrcndis, tarnen cum fortiter Maximus fuftinuit, ac fine fuo detrimeftto repulit. Pofiea-quam ucro alter accefsit exercitus, atq; una ex Africa elephant! decern, equiq; trecenti,caftris ponendis locum ûtisamplum cepitamp; muniuit. Hic primus domare Viriatum cœpit, in fugamq; conuer-tcrc,(amp; perfequi fugientem.Verùm cùm aliquando Romani fine or ■dine acimifsis equiseum profligarent, Viriâtusid animaduertens in eos côuerfus ad tria milia ipforû trucidauit: cæteros intra caftro -rum coegitfepta:quç aggreflus uixpaucos ad portas cafi;rorum,qui illirefifterêt reperit : reliqui enim metu exterriti in tabernacula per-fugerantjunde duxactribuni uixeos diuellercpoterannin illo con Biéf U fortiter admodumfegefiitLçlij gcnerFannius:moxq; fiiper-i ueniens Romanos côferuauit * Viriatus autem per noélis tenebras, perq; diei æftum excurrcns,nullum tomporis momentum præteri-re pauebatjin quo holies leui armaturagt;cquitatusq; pefnicitate non lacefleretamp;fatigaret, donee Aemilianus caflra Vticamuerfusmo-ucret.Tunc Viriatus cômeatu deficiente,paruaq; manuinftruélus, caftris omnibus exuftis fefein Lufitaniam retraxit. Quem cùm Aemilianus nonreperiret,fines ingreflus quinq; diripuitoppida,quas auxilio Viriato fuerant. Deinde copias in GUneorum fines,amp; iliinc in Lufitaniam contra Viriatum eduxitiac prætéréunti, duO latronû duces Curius amp;nbsp;Apuleius,negociumfccereprædamq; rapuere.Sed cæfo

478 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De BELLIS

cæfo in confliólu Curio,Aemilianus baud multó pó/l prcdamreçu perauit:urbemq; Ifcadiam,Semenam,amp; Obollam cepit: in qua Vi-* riati præfidium erauHarum alias diripuit,alijs ueniam dedit:atq; ex decem millibus captiuorum, quingentos fecuripercuti,alios uero promifcuè cædi imperauit: mox fe in hyberna recepit, fecundo fuæ prouinciæ eiusq; belli anno. His rebus geflis Romam, inHilpania Q. Pompeio fucceflbre fuo reliélo,nauigauit.

Eiusfrater Maximus Aemilianus,cumquendanomineConobam latronu ducecepiflet, quifefeeidediderat, eifolipepercit :reliquis omnibus manus abfcidic. Pod: cum Viriatu perfequeretur,Erilana urbem eius fofsis amp;nbsp;feptis circudcdit, in quam noftu ingredus Vi-riatus, ubiduxitinfabros amp;nbsp;operas impctumfecit cos oppugnans, donecreliâislegionibus amp;nbsp;batillisfugæfe dederunt. Alios quoque ad pugnam ab AemilianO emiflbs,.in loca afpcra amp;nbsp;prærupta com-pulitjunde nulla euadendi ipes reliqua eßet. At Viriatus fortunæ fc licitate nunquam elatus, cogitans fe bcneficij magnitudinepræela-ram terminandi belli occafionem naâ:um,pacem fœdus icit cum Romanis,quod à populo fuit coprobatum: nimiru ut Viriatus ami-, eus effetRomanorumtq; omnesquieifuberant, domini HTentrez gionum quas pofsidebantJta Viriatus finem bello Romanis difficil limo impofuifle uibebatur,coq; beneficio quieuitmiEilominus foe-dus ne breui quidem tempore lletit. Nam Cæpio Aemiliani frater, eas paéliones quas ipfefeceratnon probabat : Romamq; fcribebat, remfuifle turpißimam. Senatus eiinitio clamalïèntiebat, è repub, id elTe iudicans, ut Viriati fe bodem profiteretur. Deinde cum de-nuo is indaret,acfæpius literas mitteret,tande cefuit utipâétionire-nuciaretamp;deintegro cotra Viriatu. bellurenouaretHocigitdecrc to fretus Cæpio, aperto Marte ViriatuOppugnare coepit : Arlamq; urbemab eo dercliâaminfua potèdatêredegit.Ipdimpræterea Vi-riatum fugientem,atq; quacunq; iterfaceret,regiones uadanteper-fecutus,in Carpentaniç ora edadecutus,nuraero militum eo longe fuperior . Quamobrem Viriatus cum in pugnam propter exiguum fuorumnumerum nolletdefcendere, maiorem copiaru partem per quendam tramitem dimidt: reliquos in colle quad uellet condige-recollocauit .Podeauero quam qüos præmiferat inloca tutaper-uenideintellexit, calcaribusequo dimulato cumreliquis copijsco cum irridone atq; ignominia bodiu contendit:idlt;^î tanta celeritatc, utqui

H ISP ANIENS IB VS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47?

ut qui ilium inGquebantur, quart! uiam inftitiflet ignorarént.Cçpio 'in VettoneSjGallecosq; conuerliiSjCorum fines populabatur^mul-tiq; Viriatum imitati Lufitaniam infeftabant. Aducrfus bos Sex.Iu-nius Brutus in Hifpaniam miffus,fcflus per tam logam oram,quan-tam Tagus amp;nbsp;Lethe amp;nbsp;Darias amp;nbsp;Beds nauigabilia fluniina ambiunt, perfequendis conftitit. Nam illi latrocinantium more, mometo fe ab oculis eorum abripiunt.Quare Brutus eos confequi rem maximi laboris eflcjnon confequi magnæ ignominiæ, uinccre uero exiguæ gloriæ exifi:imans,ad eorum cafira prædada conuerfus efi: tu quod co paélo fe eos caftigare arbitrabatur:tum quod militibus fuis fe ma gnum quæftum allaturum exiftimabatttum etiam quod manu illam prædonum diffluxuram fperabat, dum fingulifuæ patriæ periculis occurrere cogitaret. Hoc confilio ac propofito, quicquid obijcie-batur rapiebat. Mulieres quoq; quæ cum fuis uiris in bellum uene-rantjcum ijfdem trucidabantur:tantamq; cóftantiam prç G ferebat, ut ne uerbum quidem dum iugularentur pronunciarent. Pleriq; eti amfecumijs quæ auferre poterant in montes recipiebant: quibus ueniampofiulantibusignofcebat,a^rosq; diuidebat.Itaq; cùm Ori um amncm traiecilTet, hoftilitcr late patentem regionem perlufira-uitab ijs qui fe dederent^multos obfides pofiulabat: atqj in Lethem flumen peruenit, ipfeq; primus Romanorum de eius tranfitu cogi-tauit.Quem cùm trafillet, ultraq; progrederetur^ ad Nibenem ufqj amnem copias in Bracaros duxit, quód ei cómeatum qui affcreba^ turintercepiffent. Hi funtpopuli, qui etiam ipfi cum mulieribus ar-matis in bellum proficifcunturgt;alacf esq; nee fibi parcentes in mortem uaduntdn pugna ueró nunquam terga uertunt, nee morientes lamentantur. Mulierumueró quæ capiebantur, nonnullæfibima-nus afferebanf.aliç fuos natos necabat, utpote quæ id mallent quàm mancipia elG. Pleraq; oppida, exijs quæ turn cum Bruto faciebant, pauló poft defecerunt: ac denuo ab eo fubaéfa fuerunt. Ac propter ciufmodi cauGs,cum Labricam urbem uenilfetjquæ fæpius cum eo pacemfecerat, tum uero excufG) iugo iteruminfeftaerat, oratum ab oppidanis fibiignofceret, fe eius poteftati omnia permittere. A quibus Romanorum transfugas primum poftulauit:omneq; armo* rum genus,quod penes ipfos eftet,tum obfides quoq;:poftremó op pidum relinquerêtjimperauit.Quæ omnia cû feciffent, placide illos ad concionem uocauit cumq; eos fuis copijs GpfifGt, quoties defc^ cifGnt,quoties illi bellum GcifGnt obijciens, in memoriam reuoca uit.Itaillos orationc perterreGcit, utgrauius metuere fupplicium pofTentztandèm huiufmodi obiurgationc contetus, à maiore abftir-nuit

480

nuit pœna. V erum equos illis «amp; frumcnta amp;nbsp;pecuniam cSmunc algt; ftulit : tum fi quid publici apparatus reliquum erat, ac prætcr omnc ipforum fpcm in fiia patria nabitare permifit.Quibus rebus in hune modumgeflisRomamremeauit.Hiec ego omnia in Viriati hifto/ ria explicaui. Ijfdem temporibus eius cxemplû alij quoq; fecuti eiufi modi latrocinia exercere cœperant. Viriatus ut rem coponeret. Au lacem, Ditalconem, amp;nbsp;Minurum ad Cæpionem legarat, qui ab eo , multisamp;magnis pollicitationibus corrupti,fe Viriatuminterfcélu-ros receperunt.Res in hune modum aéla efi.Fuit Viriatus fbmni eti • am pofi magnos labores paucifsimi,amp; mâgnam partem totus arma-tus dormiebat, ut exp erre élus ad omnes fubitos cafus paratus effet. Earn ob rem amicis etiam nodü eum adiré licitum erat. Quem mo-rem cùm no ignorarent coniurati^primamq; fomni hora obferuafi fentjin eius domicilium quafi ob rem quapiam graue armati ingrefi fi funt : iugulumq; fècuerunt, quod in alia parte corporis uulnerari non poterat. Cumq; nemo firepitum propter feriendi facilitate fèn-fiffet, ad Cæpionem cuaferunt : facinorisq; præmium poftularunt. Quibus illico quicquidpofsideba nt quodq; iamin eorum eratpo-tefiate donauit; de præmio autem quod pofeebant, eos Romam mi fit. Viriati amici,totusq; reliquus exercitus, cùm mane luceretgt; eum quiefeere rati rem inufitatam admirantes operiebanturjdonec quidam ingrefii,armatum ut erat mortuum repererût.Idcirco per cun* élum exercitum magnus exortus efi luélus:eius aduerfum cafumo-mnibus dolentibus,periculaq; in quibus erant,amp; ducem quo priua ti erant cogitantibus.Difcrüciabantur autem maxime quod interfe* élores non inuenirent. Viriati igitur corpus cum multis ornament tis in prægrandi pyra, multas in eius honoré uiélimas cædentcs cre-marunt,ac tam peditum quàm equitum turmæ barbarorû more cir» cumcurfànteSjéum laudibus in cœluminterca tollebann Poftrcmo igni extinélo, exequijsq; omnibus finitis, in eius honore decrcue^ runt, ut fupra eius fepulchrum multa gladiatorum paria dimicaréti tantam gratiam amp;nbsp;defideriû fui apudfuos Viriatus reliquerat: qui quamuis barbarus fuit, tarnen in gubernando peritißimus, in peri-culis cautißimus, amp;nbsp;præter cæteros in contenendis confidéns, atq; in præda diuidedaiufiifsimus.Nunqenim adduci potuitgt;ut uel tan tillumplusquàm cætericaperet,quanquamàmilitibus rogaretur, quod auté capiebatjfemper fortioribus dohabat.Ex quO faâum efi (quod efi difficillimù,quodq; in hune ufq; dièm no tam facile altcri contiget duci) ut éius exercitus ex omni hominû gente coflatus,pcr odo perpetuos annos,per quos hoc bellum gefiû efi,finefeditionc

i

H I s P A N lEN s I B V s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48t

fempcr ei obfequetißimus, atq; ad omnia extrema pericula fuftinen da promptißimus perfeuerauerit.Cùm igitur Tantalum ßbi ducem creaflentjSaguntum uerfus profeéli funf.quam urbem cü ante Annibai diruiffet,atq; iteruminßauralTet^ à patriæfuæ nomine Cartba ginem appellauit. Sed cum inde pulfi eflent, Betim amnem traiece-runt: cumq; Temper Cæpionem inflantem à tergo haberetgt; tandem fcflus T antalus fe amp;nbsp;exercitum in Cçpionis poteflätem tradidit. Hic arma eis omnia ademit:regionemq; incolendam aßignauit ne ege-ftate ad latrocinia redire cogeretur. lam ad V acceorüm amp;nbsp;Numan-tinorum bella biftoria noftra redibit, quos Viriatus âddefeélio-nem induxerat. Cæcilius Metellus Roma cum maioribus copijs miß fuSjVacceos celeriter uicit: qua de re animi reliquorum conßernati fuerant, -X- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Reßabantadhuc Termantia amp;nbsp;Numan

tia,in loco prærupto,amp; duobus fluminibus fedo fita:ad bæcmon-tibus circumuallata ac denfis nemoribus fepta:atque ab una tantum parte in planicieinclinataiqua parte crebfis foßis, amp;nbsp;colunis tranß-uerfis munita erat. Numantini autem ipfi boni amp;nbsp;équités amp;nbsp;pedites crant ad oóto millia : attamen tarn exiguo numero, quas fuit eórurri magna uirtus,ualde Romanos fatigarut. Metellus ad hy emis finem Q. Metello Aulo fucceflbri fuo exercitum tradidit, in quo peditum Xxx.M.equitumduomilliabene exercitatorumamp;peritorummi litumfuerCà nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cum autem Pompeius caftra ad Numaiiti-

am habefettindeqi in qüendänl locum iuifTet,Numantini è colle de-fcendentes in eum impetum fecerunt, equitatumq; eins ad eum ac-currentcm deleuerunt. Qui cum redijlTetjacies in planicie ad confli gendum collocabat. Hofles in campum defcendentes eum adorie-bantunmoxtanquam metuentes rurfljmfefein collemretrabebant, quoad eos in ea loca, ubi dult;flæ foflæ erat,amp; ligna amp;nbsp;columnæ traß-uerfledifpofitæpertraberent.ItaPompeiusinbis excurfionibusamp; uelitationibus cû fe ab ijs,qui numero inferiores erant fliperari cer-neret,copias Termantiam uerfusgt;ibi fore rem faciliorem ratus, co-uertit:ubi etiam pugnans feptingentos uiros amifit. Tribunu præ-terea unum à quo comeatus ducebatur, Termantini in fugam uerte runt:atq; uno eodemq; die ter Romanos aggreßi,terin loca äfpera amp;nbsp;prçrupta repulerunt:multosq; ipforum amp;nbsp;pedites amp;nbsp;équités unà cum equis cxrupibus amp;nbsp;præruptis deiecerunt : adeo ut reliqui per-terrefaéli, totam nodem armati peruigilauerint. Vbi uero diluxif-iet in hoflium aduentu acie inflrufta procedentes,totum diem anci Îgt;iti Marte conflixerunt:noxq; pugna diremit. Pompeius noftu Ma iam urbem cum equitatu contenditrquem locum Numantini præ-\Appirfn» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S fidio

48 X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'DE BELLIS

fidio fuo firmatum tcnebant.Sed Maliani cæfo per proditionc præ-ßdiOjPompeio urbem tradiderunt: qui ab eis armis amp;nbsp;obfidibus ac ccptisjin Suedetaniaprogreflus eft,quam dux quidam nomine Tan ginusjcum fuo cxercitu prædabatur. Hunc Pompcius prælio com-miHo debellauit : atq; ex eius militibus mukos cepit. Verum tanta erat in latronibus uirtus, utipfbrumnemo oaptiuus uiuerefuftinc-^ retrfed alij fibi necem inferrêt, alij dominos interficeret: alij in qua nauigabant^nauim ut earn deprimeret pcrforarent. Pompeius Nu-mantiam reuerfus,flumen quod in planicie erat,alió deriuare,ut ci-uitatem fame conftringeret,moliebatur. Oppidani ab opcre fabros pellebantratq; fine tubieine turmatim egrefsi, iacula fpiculaq; intor quentes eos neflumen auerterct impediebant : cominus etiam cum ijs qui operis auxilio uenircnt pugnabant,donee eos in cafira repu-liflent.Eos quoq; quicômeatum afibreb at aggrefsi, mukos eorum, amp;nbsp;tribunum qui eos ducebat cæciderunt. Ab alia etiam parteimpc-tuin eos Romanos faélo qui fofiam ducebant, ad mille amp;nbsp;quadringentos una cum centurione trucidarunt/Quibus cladibus permoti, Pompeiuuirifenatorij aliquot uteü confilio iuuarent cöuenerut. Iteq; tirones nec dum exercitati milites pro ueteranis qui iam fex an nos meruerantjdeferibebätur: cum quibus ueteranis cum Pompeius tot offenfiones accepifîèt,exiflimationis recuperâdægratia,hye-mc in cafiris manebat : ubi milites partim frigore, partim diuturnis kationib us, amp;nbsp;uigilijs grauiter affefti erant. Ac tum primü eius aeris amp;nbsp;aqug natura experiri cœptama uentris profluuio laborabat,mul-tiq; moriebant. Cum aliquando à cafiris comeatus inquired! caufà pars militum exijffent: Numatini in fidijs prope cafira pofitis,fagit-tis Romanos impetere, uulneribus amp;nbsp;uerbis prouocare non cefla-bant: quoad illi iam ferre nequientes in eos procefiTerutrtunc qui in infidijs erant^n eos exorti, mukos Romanos partim patritios, partim plebeios male muldarut. Numantini uero iteru ijs qui cómea-tum portabant obuiam progreßi, mukos ipforum ferro corripue-runt. Pompeius igitur tot cladibus territus fenatorum cófilio cafira mouit ut reliquumhyemis in hybernis, ueris autem initium in ur-bibus ageret. Et quoniam fuccefforem expedabat, uerebaturq; ne forte aceußretur, de pace cum Numantinis clam agere cœpit, qui amp;nbsp;ipfi iam propter ciuitatis primorum frequentes cædes,tum quod agros colere non poterant,tum propter annonæ caritatem,tum etiam belli diuturnitatem, quod præter eorum opinionem tarn diutur num fuerat afflidi, ad Pompeium legatos miferunt : quibus palam fc Romanorum uoluntati permitterét.rcïpondebat fe nullam aliam

rationcm

hispaniensibvs liber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;485

rationêèRomani populidignitate cópofitionis uidere. Clàm ueró cos de conditionibus quibus agendii erat Ceftiöres faciebat. Atq; in eüm modü cum res compofita cflet, fc el dediderut. Pópcius obfi-des amp;nbsp;trasfugaspoftulauit amp;nbsp;accepit.PöRüIauitedaargenti trigin-tatalenta: quoru turn Numantini x v. fepf^efentarut; rcliquû Pom peius cxpeftabat.Cum uero eius fuccelTör M.Popilius Lenas appu-lifletjNumantini folutionem perfecefunt. Pompeius aute belli me-tuliberatus, {ucceflbi'isprçfentiaturpenl copofitionem agnofeens, quam fineRomanorü conlenfufeceratyfe cum Numantinis paélio-nem feciflenegare cccpit. Illi ueroteftibus cofirmare qui adfuifletgt; fenatoria amp;nbsp;tribuniria dignitate uiris, atq^ etiam cquitum præfeéïis eiufdemPompeij.PopiliusNumantinos Romani,ut cum Pompeio difeeptarent mifit:ac fenatus confulto in ambas partes faéfco ad dilce Ïïtationê uentum eR. Senatui tarnen uifum eft cum Numantinis bel-um gerere.Popilius interea in Lufonum fines, qui Numantinis fini timi erâtintrauitifed reinfeéù difceßit.nam cum C. Hofiilius Man-cinus ei fucceßiflet,Romam reuerfus cft.Vbi aute Mancinus in pu-gt; gnam ueni{ret,fiepe uiétus fuit:ac tandê multis amißis, fefe intra ca-ftrorum Lepta recepit - Ciim autem rumor elTet Cantabros amp;nbsp;Vac-ceos äuxilio boftibus aduentare,fine facibus per noä:is totius tene-bras fugiens in caßra deferta quondamFuluij Nobiliori^eruenit; ibiq; inclufiis cum nec dum locum infiruxiflet aut munijHet, fefe co tlnens,eumq; Numantinis obfidentibus amp;nbsp;toti exercitui extrema 0-mnia minantibus ne turpem pacem facerct,amicitam amp;nbsp;fœdus cum Numantinis æquo fœdere amp;nbsp;iure inter Romanos atq; ipfos iureiu-rando, hisq; conditionibus le Numantinis obßrlnxit. Quæ res ut Romçcognitafuit,raaximo oranes dolore afÏeófcifunt,quodpaélio turpißima uideretur. Itaq; alius conful Aemilius Lepidus in Hifpa-niammilTus; Mancinus adiudiciumuocatus: quem Numatinorum legati fecuti funt. Aemilius expeftans amp;nbsp;ipfe à Romanis relponfiim: ocij iâpertçfusfquodimpcratores huiufmodifalfæ g!oriæ,autquç-ftus,aut triumphi cupiditateimpulfi,in prouincias proficifeebätur: nonutpatriæ cômodaprocurarent ) in Vacceos coepit falfum crimen intedereinfimulans eosquod eobellocomeatu Numantinos iuuiffent fimulq; incurfiones in eorum fines facere:præterea maximam Vacceorum urbem Pallantiam, quæ nihil contra foederis pa-éliones fecerat oppugnare. Cum autem Brutum generumfuumin aliasHilpaniæoras mifißet,quoamp; ipfeeius belliparticeps fieret, duo legati Cinus amp;nbsp;Cecilius Roma ad eos uenerunt, qui diceretfe-natu dubitare,quam ob caußm poft tot acceptas in Hilpania clades,

Affitfn, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S 2 Aemilius

404 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BELLIS

Aemilius noua Bella ferere uellet : eiq; fenatus decrctu porrexeruf, in quo ne Aeinilius Vacceos Bello tentaret,uctaBatur. Sedille ciïm Bcllum iarn coepiflèt, exiftimarctq; fenatuignorare, amp;nbsp;Brutum fiBi auxilio efle, amp;nbsp;Vacceos Numantinis frumentum, pecuniam, milite dcdiflerad hæc ueritus,ne fi arma deponeret,tota ferme Hifpania de ficeret : Romanis quafi metu id Bellum relinquerent contcmptis, Jegatos re infeéfa dimifit:eademq; ipfê fenatui lcripfit.Igitur caftel -lo quodam ante munito, machinis comparandis frumentoq; con-gregando operam dedit. Flaccus qui frumêtatum aB eo mifliis erat, cum in infidas incidifletjquç iam in cum exorieBatur,callidè uocem emifitjAemiliumPallantiam expugnafle.Cumq; eius milites,utinui éforia moris eft,acclamarent, BarBari hoe audientes,amp; uenïm eße ■credentes perterrefaéfi aBierunt. Atq; hoe paéfo Flaccus amp;nbsp;milites à periculo,amp; comeatû à direptionc liBerauit.At cùm oBfidio Pallan tiana diuturnior eßet, Romanos commeatus deficit: iamq; iumetis omniBus aBfûptis fame dcBilitati erant : ita ut multi milites fame pe-rirent.Imperatores Aemilius amp;nbsp;Brutus diu penuriam ofnniu rerum fufiinuerûtjuerùm tandem malis uidi, uafa colligi Aemilius impe-rauit.Tribuni ergo amp;nbsp;centuriones in omnes partes difeurrentes mi lites omnes ante auroram difeederent urgeBant. Itaq; omnia iBi dc-feruerunt,etiam faucios amp;nbsp;çgrotos qui cos ampleélebantur,feq; eis cômendaBant.Eis igitur per tumultum^ acfine ullo ordinc, more eorum qui fuga difsipati funt difeedentiBus, Pallantij undiq; in eos excurrentes,magnis detrimentis afficiebant,cos à mane ufq; ad no-éf em perfequetes. Node autem fiiperuenicnte Romani difpalati in diuerfa loca,ut cuiq; fors daBat aBierut. Pallantini aB eis perfequen dis,quafi poteftate deorum ab incepto rcuocaretur deftitcrut. Hæc Aemilio Lepido accidcrunt : quæ cùm Romani intelligerent, Aemi hum prouincia confulatuq; mouerunt, Itaq; Romam priuatus redi-it,eiq; muléfa irrogata eft.Mancinus amp;nbsp;Numantini oratores in fena tu auditi.Hi capita foederis profereBant:ille omnem culpam in Pom peium,qui ante prouinciæ præfuerat reijcieBat: utpote à quo exerci turn rudem amp;nbsp;ignauum accepiflet: quamoBrem fæpe male acceptus amp;nbsp;uiéfus, cum Numantinis pacem facere, cuiufinodi Pompeius fe-ceratjcoadus cflet:quo foedere hoc etiam bcllum infeliciter Romanis ceisifle aiebat. Romani utrique pariter irati erant, tarnen Pom/ pcius abfolutus eft, quod etiam antca de eadem re accufatus fuerat. Senatus confultum faéf urn eft, uti Mancinus, quod fine decrcto ft -natus tarn ignominiofum foedus accepiflet,Numantinis dedcretur: idq';maiorumexemplofalt;ftum,quiSamnitum legatis duces quod codem

tt I s P AN IE N s I B V s LIBER

48y

eodemmodoin turpesfœdcris conditiones cônfènfîflcnt, dedide-runt.Itaq; Furio Mancinum in Hifpaniana omfii re priuaturtl amp;nbsp;fiu-dum duceret mandarunt: qui tarnen à Numantinis acceptüS no eft. Imperator autê contra eos Calphurniüs Pifo creatus.Hic in Numan tinorum fines intrauit:fèd poft in fines Pallantinoru ingrefTuSjeisq; exparte uaftatisjreliquum prouinciæ tempus inhybernis,in regio-ne Carpentanorum confumpfit Romæ cùm populum iam diutur-nitatis ac difficultatis belli Numantini tædium cepilîet, amp;nbsp;expefta-tio longior molefta eflet,ut bellum femel extingueretur^denuó Cor nclium Scipionem, eum qui Caftbaginem ceperatjconfülém creâ-runtjtanquam is unus eftet,qui Numatinos fiiperare pofTet. V erum cùm turn per ætatem confiai fieri non polTet ( eratenimadmodum iuuenis) fenatus confultum faétum fuit,ut eum tfibuni plebis eô an no legibus foluerent,deindc anno fequenti legem reftituercnt.Sd-pio igitur conful faélus,copias Numantiam educere accelerabat.Se cum uero nullum ex cofcriptis militibus duxit, turn quod bellis ipfi împlicatieflent, tum etiam quod multi elTent in Hifpania .Aliquot habuit uoluntarios,qui à ciuitatibus amp;nbsp;regibus ex beneuolentia,có-fèntiente fenatu,mißi fuerant.Rorna feruos fecum multos duxit: co hortemq; unamexquingentis Ibdalibusamp;araicisconflauittquam Philonida,boc eft amicorum contubernium,fiue fodalitium appel-lauit.Cumq; ex omnibus militibus ad quatuor milia Buteoni patrue li aßignaflet, ipfeprius magnis itineribus ad exercitum,quem otio, feditionibus amp;nbsp;luxu diffluere acceperat,in Hifpaniä contendit.Cum uerofciretfeno pofTehoftesfuperare, nifi adminiftrationisfuæin-tcgritate ac temperantia fiios milites edomaret amp;nbsp;refrenaret : fimu-latq; appulit,omnes mercatores, omnes meretrices, omnes cuiufq; modi diuinos,quos fæpe milites frequentibus offcnfionibus timidi cffeéfi confulebant eiecit : uetuitq; ne in caftra aliquid non neceflä-riumimportaret.Sacrificijs quoq; quibüs per extafuturainquirun-tur interdixit : 6c lixas calonesq; paucos efle uoluit 4 iumenta omnia clitellaria, exceptis paucis neceflarijs, uenderentimperauit. Milites COCOS habere noluit. Aliauala aliaue inftrumeta cuiinaria ferre ue-tuit præter ueru, amp;nbsp;ahenum, amp;nbsp;uas potorium. Carnibus noluit alio modo paratis uefcerentur, quam elixis aut aßis. Ita modum edulijs impofuit. Culcitras haberi prohibuit : primusq; ipfe culcitra foenca ufus eft. Milites in itinere afinos aut mulos incquitare uetuit : dice-bat enim,parum ab eo homine in bello expeéfadum elTc qui fuis pc-dibus ire non poflet.Eodem pafto eos, qui in balneis miniftris utc-renturrcprehedebat, mulos dicebat, quod manibus carcat, qui eos

AfipidM» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S 5 fcabat,'

Dt BELLIS

fcabatjOpus habere: atq; in huncmoduni füos milites cotinentes âC tempérantes effecit : ad reuerentiam amp;nbsp;timorem pariter ilIos paula-tim affiicfaciebatjfèfe difficilorem exhibens illis audiendis;,poftula-tisq; eorum,præfertiminiquisfaciendis.Sæpenumcroillamiènten tiam in ore hab ebat ; faciles amp;nbsp;indulgentes amp;nbsp;alfabiles duces utiles hoftibus eflè:qui tametlî grati fint militibus ab ijfdc tarnen poft cos parui fieri.Qui ueró duriores feueriores,eos ad omia milites ob-lequentes amp;paratos habere.Quos quanquamitainftituiflèt, tarnen in aciem eos educere non audebat : donee multis laboribus exercu-iflèt.Quotidie igitur hue illuc per uicinos campos incedês,uaria ca-ftra aha poft alia faciebat^quibuscorruptis denuo milites ad opus uocabat: adfoflas altifiimè fodiendas,rurfiimq; replendas : muros præaltos erigendos,acdeijciendos :ipfèq;metab aurora ad noéiê ufq; fabris urgendis præfens aftabat. iter facies femper agmine qua-drato incedebat, ne quo repetino incurfu(ut alijs prius acciderat) difsipatus funderetur fugareturqj.necquenquamaßignatumfibi locum permutare patiebatur. obequitabat exercitum: nonunquam etiam ad poftremos ueniebatrægros equitû equis Ferri iubebat.Mu-lis nimium onuftis pondus detrahebat^idq; inter pedites ferendum partiebatur. Cum ueró æftate teéiis fe continebat, turmas cquitum, quæ interdiu ad fpeculandum mittebantur, redeuntes foris ad fepta expcéiareiubebat: donee alia equitum turma circum omnia perlu-ftraftet.opera amp;nbsp;labores omneis in operarios diftributa amp;nbsp;ordinata erant: u i del icct qui fepta fâcere,qui foftas, (|ui muros extruere, qui tabernacula ponere deberent : fingulis certu tempus ad eamunera obeuda aßignatum erat. Poftea ueró quàm exercitum ferocem,ob-fequentemamp;patientemlaborum faéium efleanimaduertit, æftate caftra propius Numantiam tranftulit, nee tarnen loca admodu munira caftris ut quida folet eligebat : nee copias diuidebat, ne fi quam iaéiuraminitioftatimfaceret, apudhoftes contemptui haberetur, qui antea eum irridere cófiieu erant. Nechoftem ipfe adoriebatur, belli naturam amp;nbsp;euentum, uiresq; Numantinorum expendens : ne forte tota uirium fuarum mole in fe incumberêt.Igitur omnia uafta-rimandabatjfegetes in herba fccari:quæ poftqua uaftata erant^pro-gredi ulterius necefle crat. V ia quæ Numantiam tendebat,ac in pla« niciem ducebat breuior erat : multiqi ut in earn ingrediretur fuade-bant. Quibus Scipio dicebatferedeundi modu cogitare, quodtum hoftes leui armaturainftruefti eflent,qui in pügham exirent,amp; urbé à tergOjin quam fe cÓmodè poftènt recipere haberct. Noftri ueró, aicbatille, cómeatuonufti amp;nbsp;fefsiipfis ualdcimpares cfsêt. Omitto

H ï s P AN lEN s I B V s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;487

quodilH fecum clitellaria iumenta,amp; currus, amp;nbsp;impedimêta habet. Itaq; pugnadifficilis,multumq; inter utrofq; difpar clTet.Nam uiéli in magno pcriculo uerfaremur, uiélorcs baud magnum lucrum fa-ceremus. Stultumigitur eflet, ob rem leuem fefe in periculum con-ijcere: malus eftenim imperator is quinulla propofita utilitatepu-gnat. Is autêfortis amp;nbsp;prudcns quipugnæpericulum adit, turn cûm necefsitate conftringitur. Similitudinem quoq; à medicis ducebat, qui non prius ad fecandum amp;nbsp;urédum ueniunt, quàm loco afîedo medicamenta adhibucrint. Quæcùm dixiflèt, ducibus copias per longiorê uiam ducerent imperauit. Itaq; exercitum ulterius proce-dere ufq; in V acceorum fines iußit: ubi Numantini comeatum co-parabant.Hîc quoq; uafiatis agris, frugibusq; ad ufum exercitus lui colleélis, reliqua in cumulos redaéla, igné abfumi Scipio madauit. Pallantini multos in infidijs fub collibus quibufdam, circa planiciê quæ ibi fubiacebat quara Coplanium uocant, collocarant, deinde palam eos qui méfiés colligèrent infeftabant.Idcirco Scipio Rutilium Ruffum,tunc fuum tribunum (qui póft hæcipfàliteris manda-uit) cum quatuor equitum turmis mifit, ut eorum excurfiones co-hiberet. Ruffiis ißitur hoftes retrocedentes nimis confidenter per-fequi cœpit: eosq; in fummû collera ufq; fequi quo fefe receperant. ubi cùminfidiæ detegerentur, Ruffus focijs iufsit ne ulterius hoftê perfequerentur aut aggrederentunfedhaftis tantum longius conti-nerent.Scipio interea uidens Ruffum ulterius in colles, quàm ei fu-erat mandatû,id quod erat ueritus progrefTumjCX templo eum cum reliquis copijs fèqui cœpit. Cûq; ad infîdiarû locû accefsiffet, equi-tatura bipartito diuifit:amp; hoftem à duabus partibus adorirentur im perauit:acia6î:is mifsilibus retrocederetraeq; femperin eundera locum,fed pedetentim cedentes:donec cum alijs copijs, quæ eis à ter-so erant coniungerentur. Atq; hoc paélo equos in planicicm inco-fumes reduxit.Poft hæc ciïm Scipio difcedere,caftraq; mouere ueb let ,amnis trafitu difficilis amp;nbsp;Iimofus intererat-propter quem hoftes fefe abdiderant.quod cùm cognitum efret,iter illud reliquit:exerciz tumq; per aliamlongioremj fed ab infidijs tutam uiamq; conduxit, noftuiter faciês:amp; propter fitim multos puteos fodi iubes,in quorum bona parte aqua fàlfà inueniebatur. Nihilommus tarnen copiæ incoluraes,quamuis magno labore cmcrferut:fed equorum amp;nbsp;mu-lorum aliquot fiti eneéti funt.Deindc per fines Caucæorum iter fa-ciens,quibus Lucullus contra fœderum fidem bellum intulerat,pcF præconem edixit, libéré omnes domum ad res quifq; fuas redirét. Hinc in Numantinorû fines,ut ibi hybernaret tranfijt,ubi etiâ mari

S 4 fit.

488 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS ■

fîtjdonec ad eum ex Africa lugurta Mafaniflæ nepos,cum x 11. cle-f phantis, cumq; fagittarijs bettearmatis amp;nbsp;fünditoribus adueniffet, cùm igitur ualtadis agris locisq; uicinis prædandis occupatus effet, prope uillani quandam circumuetttus infidijs Fuit; quæ uilla magna ex parte celebri palude cingebatur:ab altera parte prasruptus erat lo eus, amp;nbsp;in eo inndiæ collocatæ. Cùm ergo in duas partes Scipionis exercitus diuifus effet,pars in uillam ittgrefsi,foris reîiéfis fignis,di/ reptioniincûbebant: alij uerô paucî équités circâ uillam obequita-bant, qui cum ab ijs, qui in infidijs erant inuaderentur, le defende-bant.Scipio prope figna confiftens, fuos tubæ cantu euocabat : qui priufquam colligerentur, mille equitum caterua opem ferre equita' tui iam circûuento aduolauit. Cùm uero maior exercitus pars extra uilla erupiffet,hoftes fuga capefeere c,oegit:nec tame eos cft perfecu tus, fed intra munitiones, paucis utrinq; cæfîs fe recepit. Póft cùm binacaftraadNumantiampofuiffet, unis Maximum fratrem fùum præfecit, altcris ipfe imperabât. Dumq; in hune modum illic effet, Numantini in campos exibant pugnandi copîam facientes, Roma-nosqs ad pugnara inuitantes. At Scipio eos cótemnebat, ncquaquâ operæprecium ratus,cum ijs potius dimicàre, qui defperatione pu-gnarenî,quàm eos edomare,fameq; ad deditionêcompellere. Cùm igitur ut grauius obfidercntur,circa urbetti ïèptem ualla feciffet, li-teras ad focios mißt, in quibus quôs amp;nbsp;quot milites ab eis mittendi effent continebatur : qui ubi üettiffent, eos in multas diuifit partes, quod etiaminfuo exercitufecit:Tribunis amp;nbsp;Centurionibusfoffàs circùducerent,urbemq; feptis cingerent,imperauit. Numantiæam bitus ftâdiorum uigintiquatuor fuit. Septum uero tantundem, atq; eo plus patebat: hocautem totum in tribunos diftributû erat. Qui ft ab noftibus impedirêturjinterdiu rubro panno haftæperlongç infî xo,noiftu uero igni fignum darent admoniti erant.’ut amp;nbsp;ipfe amp;nbsp;Maximus, ijs qui circunuenti effent ferre opem poffent. Quæ ubi fada fuerüt, amp;nbsp;qui ad præfidiù illic erant collocati, ut operas ab hoftibus protegerent idonei erant,aliam foflam poft illam duci mandauit: amp;nbsp;circa earn ftipites quofdam figere,aut iuxta eos nouum murum ædi-ficare,cuius craßitudo pedum quinùm erat, altitudo uero denùm, prçter primarum akitudinem: circumq; turres iugeri interuallo inter fe diftâtes. Stagnum uero quod mœnibus adiacebat, quod eum muro cingere nequiret, ingenti aggere qui mûri akitudinem çqua-ret, muriq; uicem obiret muniuit. Itaq; hic Scipio primus mea opi-nione fuit qui urbem obfcfîam muro præcingeret,quæ quidem pu- -gnam né detredaret.Durias uero ffumen quod prætermunitiones , iabebatur.

H I s P AN lEN s I B VS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;4^9 '

labebatur,admoclum utilis amp;nbsp;comodus Numatinis erat tam impor-tandis in urbem cômeatibus,quàm uiris ex urbe emittendis qui cxi-bant,aut fub aquis inriatates ,autfcapbis plenis uclisj fi quando ucn tus uehementior flaret : aut etiam remis fecundo flumine ueheban-tur. Sedquoniam propter latitudinêamp;impctum fluminis pons in CO fieri non poteratgt; Scipio pro ponte duo cafiellain utraq; ripa eri gi fecit, atq; inter utrunq; funibus quafdam longas per fluminis la-titudinem fulpcndit trabes,casq; in aquam demifitfln trabibus infi-xæ ab omni parte gladiorum laminæ erant, aliaq; acuminata ferra-menta,quæ pepetuo aquæ curfu uoluetibus le trabibus naues hofti-um prçterlabijurinatorésue fub aqua minime patiebantur. Hoc de-mû illud erat quod Scipio maxime cupiebat,hoc eft ne quis ad ob-feffos penetrare polfetj qui quæ foris fièrent renunciaret:qua ratio-ne efficeretur,ut amp;nbsp;cômeatu amp;nbsp;confilio deflituerenturi His in hune modum difpofitis raachinæ in turribus eollocatæ, inftrumêtaq; ad iacula amp;nbsp;fàxa contorquenda: mûri quoq; iaxis amp;nbsp;iaculis muniti, ca^ flella àiàgittarijs amp;nbsp;funditoribus cuflodita.In omnib. præterea mu-nitionibus multos uiros^ qui die noétuq; alius ab alio ferie quadam cxciperet quæcunq; recens aeciderent, uexillo alte fublato,in ea tur ri quæ opus haberet fignificarent : idemq; turres cætcræ ordinerepente facerentjuifo figno quod à prima datum eiTet. Id autç cô per-tinebatj ut temporis punélo, quicquidaccideretipfe refeiret : ad ea uero, quæreuera amp;nbsp;explicata,uterantintelligioportcret,percef-tos nuncios adfe perférri uolcbat» Suû exercitum,qui unà cum pro-uincialibus auxilijs ad lx. m. militum continebat,in duas diftribuit partcs:quarum altera ad maris euftodiam poiuit:altera ad res necef làriaSjfi forte aliquo proficifcêdum effet utebatur.Præterea x x. m. ad confligendum gt;nbsp;fi ufus effet deftinati erant:ad quorum opem alia X X. M» fubfidiariorum erantinftituta. Suus cuiq; locus afsignatus erat:quem nifi faéla poteftate,nulli deferere liceret.Ita quifq; fèfe ad afsignatum locum,adq; fignum quod oftendebatur, fi quando ho-* lies impetum fecifïent recipiebat : adeô omnia Scipioreélè atqj ordine conflituerat. Numantini uero fæpc in flationarios milites impetum,modo ab hac modo ab ilia parte faciebant: uerùm illico per-terrebantur turn formidabili eorum afpeéiu,qui tanta cum cclerita-te ad opem eis ferendam aduolarunf.tum uexillorum,quç ad figni-lîcationem dandam ab ijs,qui in turribus erant erigerent : tum mul titudine nunciorum pafsim currentium : tum etiam ab ijs qui ualla amp;nbsp;murum tuerentur,quimomcnto ad pugnandum exiliebantuum fluoq; tubarumfonitu, quæ clafsicum canerent: adeo uttotusille , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;munitio-

490 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, DE BELLIS

munitionum ambitus, quiferèftadia quinquaginta patebat temporis inomento omnibus terrori effet. Hune Scipio fingulis tu dieous turn noffibus fpeétatû obequitabat. Cumq; bofles eo paélo coclu-fos teneretjbaud diu cos perdurare pofle exiftimabat.cû ncc cornea’ tu,nec uiris^ncc armis ab ullo mortaliû iuuari poßet.Ritogenes Nu mantinus cognomêto Carauinus, Numantinorû uirtute princeps, cum quinq; focijs ab eo perfuafis,cumq; totidê famulis Sc equis,no-éleintêpeftaidlpacij quodinter urbemcrat,amp;munitiones prçter-grcflusjfecumq; fcalam ex partibus,quæ comittuntur copaff am fe-rensjdeimprouifo euftodibus oppreßis, ipfe cû focijs intra muni-tiones profîliucrût:ac cæfis circa fe euftodibus, famulisq; in urbem remißisequis quos perfcalasadhocfaftasduxerat,ad Aruacceo-rum urbé contenderût,ac manibus fupplicantiû figna ferentes, ora-bantNumantinis coßnguineis ipforum,opem ferre non reeufaret. Aruacceorû quida ne dum eos no receperunt, fed metuentes abirc iufferunt.Lucia potens ciuitas erat, quæ ab Numantia ûadia trigin-ta aberat. Huius ciuitatis iuuetus multum Numantinis fauebauquæ amp;nbsp;ciuitatc ad eis opem ferenda inducebat: qua de re grandiorcs natu Scipione fecerät certiore. Quamobrem Scipio bora noÓlis offa-ua, cum multis militibus expeditis iteringreffus, diJuculo Lucia urbem exercitu cinxit:petijtq; utlibi capita iuuenü traderetur.Refpon detibus uero oppidanis eos aufugifle, minari cœpiturbis direptio« nemjuifi parerent.Quod ciues ueriti, ad quadringentos luuenes ad duxerütrquibus cu manus amputari feciffet, illico cu armads difeeß ßt:atq; magno curfu cotendens, poftridie auroraiamlucete, in caff ra peruenit. Numantini fame iam oppreßi quinq; uiros ad Scipi-onem miferüt,quibus madarantab eo intelligeret,fi fe Seipioni de-derent, effet ne clemeter cümillis aéî:urus,ac moderata eorû poena contentus futurus.Sed Auarus eoru dux elato etiamnu animo, mul-tum Numantinorû propofitum acuirtute comendabat i affirmans eos ne turn quidepeccarein tarn graui periculo, pro liberis con-iugibus amp;pro patriælibertatepropugnantes. Quamobrem, inquit ille, o Scipio res eritæquiffima, fi tugeneroffis uir tantaq; uirtute, populo tam generofo peperceris : easq; nobis propoffieris pcenas, quas ferre pofsimus. Nos paulo ante fortunæ mütationéïeferamus, patriæq; falutc non iam in noff ra poteffate, fed in tua manu effc co-gnoucramus.Accipeigitciuitatenoffra, moderatis fùpplicijs cote-tusraut fi nos cotemnis, eamperireac diruipropugnando te/percs efle uifurum.Cum Auarus bïec locutus effet,Scipio quod à captiuis quid in urbe fieret accepiflèt,rcfpôdit uelle fe ac fixa urbemq; fimul

una cum

H I S P ANI E N S I B V S LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^x

iinà cum armis libéré in fua poteftate dederét. Quæ cû Nurnantinis renunciata efsêt qui etia ita fore ante exiflimauerat,ira ex nimio liber tatis amore inflamati,quód nun^cui^ parère cófueflennrunc uerô inulto magis ob tanta calamitatê efferati, atq; in furore aéli, Auaru ac qui cû eo erat,quinq; Iegatos,tan^tantorû malorû nuntios,qua-fîq; illi de propria fàlute cû Scipione paéli eflènt,nccauerunt. Haud multo póft deficiête oinni cômeatu,cû nec fruélus iâ ullos,aut peco ra^aut nerbas haberêt, coriaprimû macerata, aquaq; mollita efita-re,ut quonda alij in belli neceßitate cœperût. Corio quoq; dcficié-te,carnes primûbumanas raortuorû, elixas amp;afîàs in coquinis co-inederûtîdeinde nullarationé Habere çgrotorû,potentioresq; imbe cilliorib. uim afterre, nihil ia acerbû amp;nbsp;crudele ducere, animis corû inferasjcorporib.in beftias jppteralimétorûfacultates,quib.uefce--bant cóuerfis.Itaq; iäfame encélijdiuturnaq; peftilêtia abfumpti,cri nibus amp;nbsp;barbis horridi, tandê fe Scipioni dediderunt : qui code die arma in aftignatû locûferrét^poftridie uero eius diei in a 1 ifi locû ip-. fis pariter deftinatû uenirét,imperauit.V erû illi die diftulerût, faßi multos in urbe etia fupcreftTcjq^libertatis amore,ferro et fameuitâ fi nire uelletitepusq; necê fibi côcifcedi poftularent; tatus libertatis a-mor tata animi uirtus in barbara amp;nbsp;parua ciuitate fuit.Nâ cùm flore retinpaceferè viit.M»uirû cótinebat:quiquaras cotra Romanos res gefTerintjperfpicuû eftrquotq; cûijfdêparicoditione amp;nbsp;iurefoede-ra Romani fecerint, quç nun^cû ulla alia natione ut faceret adduci potuerût.Qui aût hic dux amp;nbsp;qualis imperator fuerit,quid attinet cô-memorare? Hic tame l x. m. militû ftipatus àNumantinis fæpenu-mero ad confligendû prouocatus fuit, At enim Scipioreliquis im-peratorib. præftatior Sc fapicciör extitit. Neq; enim belli iure cû illis feris armisq; decernedû elle iudicauitifedfamemâlo ineuitabilido-mandasiquo folo malo Numatini capi,ut funt poterat. Hæc quç de Numantinis dicerê^dum exiguû eorû numerû tolerantiajaborum, res magnîflcè geftas,amp; quàm perdiu infuperabilcs fuerint,méte re-uoluojin animû ucnerunt. Numantinorû igitur qui fie ftatuerant, fibi necem uariè intulerunt.Reliqui tertia luce,m aftignatû locû co-uenerût omnes forditatijfœdi, terribilcs alpeâiu, quippe qui corpo ratetra haberêt uillofà,unguibus prælongis,illuuie plena amp;nbsp;fœtida, ueftimêtis obfoletis,tetriq; odoris,quibus rebus hoftibus miferabi* les quidc, nihilominus tarnen afpeéiuhorribiles uidebantur: ideir-CO à Romanis cû admiratione afpiciebant, inufitatâ in illis animorû amp;nbsp;corporum affeâiionê ex acre qui etiam turn perftabat, ex dolore, ac labore,quem pertulerat,ac deniq; ex confcicntia,quôd alij aliorû carnibus paftieffent côtemplâtibus. Scipio exijs ad triûphi pôpam quibufda

491 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

quibufda feleólis amp;nbsp;rcferuatis, uendi alius iußit: urbemqj funditult; euerthHrc imperator Romanorü,his duab. eaptis urbibus adeó ex» pugnatù difficilibus Carthaginê propter urbis atq; imperij magni-tudinê,propterqs terræ marisq; córnoditate^Romanoru decreto có feruaüif.Numantia euertit, paruam urbem amp;nbsp;paucorü capacê, cum de ea nihil dum conRituiffent Romani, Rue quod fortafsis id Rom. Populo utile iudicaretjRue quod natura iracundus amp;nbsp;durus eflctjin eos quos ui cepiflet: fiue quod (ut quidam exiftimant) exmaximis aliorum malis fiiam gloriam maiore fore exiRimaret. Itaq; etiamho die Africanus amp;nbsp;Numantinus à calamitate, in quam eas coniecit ci-uitates à Romanis appellatur.Igitur Numantinorum finibus uicinis aßignatis amp;nbsp;pacatis,fi quç loca fufpeéfa uideretur:amp; metu pecunia-rum fumma extorta, domü renauigauit. Romani ut moris eratjde-cemfenatorij ordinis uirosin HRpaniæloca fuoimperio adiuncRa legarutjUtin prouinciæ forma,quç à Scipione capta,aut priusaBru to üi fubaiRa fuerant redigerentur. PoR aliquod temporis fpacium cum in Hifpania noui motus extitiflent,Calphurnius Pifo eo cu im-perio miRuSjCui Ser.Galba fucceßit. V erùmfùperueniente in Itali-ammultitudineCimbrorum, amp;nbsp;Siciliafecundobello feruililabo-rante, quod bis bellis implicati cflent, exercituminHilpaniam non miferunt:fed legatos qui motus utpoflcnt fedarêt,eóproficifciuo-luerunt.Pulfis autem Cimbris in earn Tit.Didius profelt;Rus, ad x x. AI. Aruacceorum cæcidit:amp; T ermentum urbem magnam,quæ fem per ægrè Romanis paru erat, ex loco munito, ubi Rta eratgt; in plani-ciem deduxitmoluitq; difperfis cafis fine mûris habitarent. Cumq; urbem nomine Colendam obfedifiet, nono obfidionis menfe earn deditione ccpit. Didius uniuerfos Colendanos cum coniugibus amp;nbsp;liberis uendidit. Aliam ürbem Golendæ finitima Celtiberi cum alijs permiRe incolebant:quibus M.Marius,quodfiib eo contra Lufita-nos militaRent, ex decreto Senatus ealocaincolenda dederat. V e-riim hi inopia coaöi latrocinij s operam dabant. Quamobrem cum Didius eos trucidare, approbantibus decemlegatisj qui etiartaade-rantdecreuiflet, eoru ducibus dixitfeUelleilloru finibusruRico^ rum fines,quod ipfi penuria laborarent adiungere. Cum autem eos conditionem accipere uideret, iußit ad populum teferrent, ut cum coniugibus amp;nbsp;liberis ad fines diuidendos uenirent. Qui ubi adue-nifTent, militibüs è nlunitionibus caRrorum exiretfilli uero, quibus infidiæ parabäntütjin eas,ac fi uirörüm puerorum amp;nbsp;mulieru mul-titudo defcribenda eitet impérâuît, ut quantum foli ipacium illis o-pus eflet uideretur. V t aute intra foflas amp;nbsp;fepta eficnt ingrefsi, à mi-litib.us

e

HISPANIENSIB VS LIBER

litibus quibus circumuallati eratjomnes trucidafi iufsit,ob quod fa-cinusetiamtriumphauit.Cumautemclenuo Celtiberi clcfeciflcnt: Maccusadeamprouinciammiffusad xx. m. cæcidÎLlnurbe Bel-geda ciim ad defeélioncna plebs conuerfàclîèt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;penes

quem cogendi fenatus autoritas,totum fenafuln,quod ad decernê-dum dubius effet, cremauit.Flaccus ubi ueniffet, omnes illius male-ficij autores Marte mulélauit. Hæc ego à Romanis contra Hifpanos gella, digna memoratu comperi^ Poft autem aliquanto bellis Ciui-libus Cinnanis amp;nbsp;Syllanis efferuefcentibus, in illis feditionibus ui-ribusin patriamdiuifis, Q. Sertörius Cinnanæ faéhionis imperator in Hilpaniacreatus y Hilpaniam ad defcdionem contra Romanos folicitauit. moxmagnis coadis copijs atq; examicorum nüme-ro leélo adRomanamformam fenatu, Roraam uerfus uenirc decre uit. Erat Sertörius uir audax, atque animo gcnerofb notæq; uirtu-tis amp;roboris, adeó utfenatus cum pertimefcens, multos tum egrc-gios creàuerit duces,Cecilium Metellum in primis cum maximo ex-crcitu,deindeetiam Cn.Pompeium cumalteroexercitu,utquo-cunq; polïènt modo, bellum ab Italia, quæ tum grauifsimis di^n-fionib’us concutiebatur,proculdiftinerent. Verum quidam Per-pennaSertorianæfaélionishomo Sertorium occidit-.feq;eiusde-feélionis düccm conftituit: Pompeius autem Perpennara in prælio interemit Atque itafinenlhabuitilludbellum,quodingentem Romanis metum incufferat. Sed hoc copioßus amp;nbsp;exaélius libriDe bellis ciuilibusSyllanis explicabunt.PoftSyllæmortem,cùmC.Cæ-fàr imp erator ad bellum in quemcunq^ opus foret gerendum créa-tus effet, omnes Hifpaniæ motus, amp;nbsp;û qua præterea natio reliqua e-rat,quæ bellum Romanis faceret, compefcuit: omnesq; Populo Ro mano parère compulit. Quinetiam Oélauius Cæfàr, co'gnomento Auguftus, G. Cæfaris filius,aliqua bella geftit cumijs, quidefeéfios! nem moliebantur. Ab eo tempore Romani Ibcriam,quæ ho die Hi-fpania dicitur,in tres partes diuidcrc cœpiffe mihi uidentur:in qua-rum duas annuos magiftratus fenatus mittit : in tertiam ucropræfidcm Imperator, cuius prouinciæ tempus ex lmp er at oris p endet

arbitriój

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T Appiani

APPIANI ALE-

XANDRINI ROMANARVM

HISTORIARVM DE BELLIS ILLY ricis Liber,Pub.Catidido interprété.

Llyrios Græci eos exiftimant, qui fupra Ma-ccdoniâjamp;ThraciamàChaonibus, amp;The-jfprotis ad fluuium Idrum fedes habent. hæc enim totius prouinciîe longitudo eft. Ampli tudo eius ex Macedonia amp;Thraciæ monti-! bus ad Pæones ufq;, amp;nbsp;Ionium mare, Alpi-produélior eft,ut Græci perhibcnt.Romani earn regionem menlu' ræfubijcientesjlongitudineirifex milium âadiorum,latitudinem mille amp;nbsp;ducentorum num.î^ro côtineri putant, afferuntq; eius pro-: uinciæ cognomen ab l'îyrio Polyphemo ortum habuifle.Polyphe/ mo quippè Cyclopi,ac Galateæ,Celtum,amp; Illyrium, amp;nbsp;Gallum fili-os extitiffejCosq; ex Sicilia progrelîos,Celtis amp;nbsp;Illyrijs et Gallatis, ab ipfis cognomë aflumentibus imperitaHè. Et bæc mibi inter pleraq; à multis memorataplacuere. Illyrio deinde filios Achille, Autariû, Dardanum,Medum,Taulantiû,Perrhcbumq; referont.filias quoq; Partham,Daortam, Daferam,aliasq;:à quibusTauIantij,Perrnebi, Achillei, Autarici,Dardani, Partheni,Daferetij,Darfijq; prodiere. Autario ipfi, Pannonium, uel Pæonum potius, amp;nbsp;Scordifeum filios fuifiè aiuntjPæono Tribalum,à quibus pariter nationum cognO mina traduéfafiint. amp;nbsp;hæc quidem ab antiquitate repetuntur. Illy— riorum gens itaq; utintamampla regione multa amp;uulgata,nunc quoq; ineflecernimus,Scordifciorum,amp;Tribalorumfuit,quitcI-lurem ingentêpoßidentes,tam diu inter fc bello dimicarunt,quoad Tribalorum, quifupererant, ad Getas fupraIfirum fiigatranfiere. Hçc natio ad Philippi amp;nbsp;Alexandri ufq; tepora potens habitamunc adeo euiluit,utnullo ferècognominefupereireuideatrScordifcio-rum infuper gês debilior effeéfa: hi enim à Romanis bello fuperati, ad Iftri tandem lîuminis peruencre infulas.Procedente mox tepore, nonnulliiterumregrefsi Pæones incoluereultimos, amp;nbsp;obidnunc quoq; inter Pæones Scordifeiorum genus efi.Pari modo amp;nbsp;Ardiei, cùm mari finitimi optima Autariorum Joca circa littus inuafifient, cos expulere. PoR hos Liburninauibus plurimû infignes fuifle me-

morantur,

ILLYRICIS LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;495

morantur,lilyriorum natio alia,qui Ionium infulasqjprçdabantur, nauib. citis ufi leuitateq; præcipuis: qua ex cauffaRomani nuc quo-qucnaues, quæleuitate celeritateq; præRarent, Liburnicasfolcnt appellare.Fama eR Autarios Apollinis indignatione in extrema de-cidifle cladem. quippe eofdem Celtasq;, quos Cimbros uocant, ad Delphos pofuifle cadra,Ratimq; omnes dilperfos aufugifle, multos anteinceptam pugna pluuia in eos cum procellis fulguribusq; de-fæuiête. His uerô,qui ad propria rediflent, infinitä ranaru uim fub-Ortam,quæputrefcêtesflumina corruperent. Vapore deinde ex ter ra exhalante,pedem Illyrioru ac corruptionc infecutam clTe quæ po tilsimum Autarios inuaderetj donee profugiàpatriaacpedé defe-rcntes,cum nemo ob timoré fufeipere auderct,trium amp;nbsp;uiginti die-rum progreßi iter,ad tellure paludre inholpitamq; uenere,amp; iuxta Badernaru genté condidere urbes.Celtarum porro tcllurem Apol-lincm concufsidc aiunt, urbesq; abforbuide.necpriusfinemtantæ cladi impofitum,quàm amp;nbsp;ipfi pari modo è laribus egreßi dint, lt;amp;nbsp;in Illyrios qui cu ip fis unà deliquident,peruenere. quos pedeiam con feétos, amp;nbsp;ob id deb iles, ciirn facile uicident, cdntraélatione earum rerum morbo correpti,in fugam abiere,amp; ad Pirenem ufq; rautaue re loca.Cum deinde ad orientem grelTus couertident, Romani Cel-tarum metu dult;di, cum quibus antea indgni bello dimicauerant, ne amp;nbsp;hi fuperatis Alpibus in Italiam uenirent,condiles oppodiere, qui cum omni exercitu dcleti funt.Huiufmodi Romanoru clades,amp;: ter-ribileCeltarumnomcn,omneinuafitItaliam, donee Mariumimpe ratorem eligentes,qui prius Libycos,Numidasq;,ac Maurufios in-genti prælio dcuicerat, Cimbros diperarunt, plurimaq; illis cædem læpcnumero intulerunt, ut à me cum de Celtis fcribere dio loco re-latum ed.Qua ex re debiliores iam ededi, amp;nbsp;ob id exclufi tellure o-mni,multaperpediatq; inferentes damna,ad propria tandem redi-cre loca.Et hie finis impietatis à deo IJlyriJs,CeItisq; impofitus. Nee proptereaàlàcrilegioimpias cohibueremanusmerùmiterû exllly-rijs Celtisq;,Scordifcij præcipueac Medi,Dardaniq; Macedonian! fimul ac Græciam excurrere, amp;nbsp;multa ex ficris deprçdati, Delphicu itcrum inuafere templum,pluribus exfuis tunc quoq; amifsis, duobus ac triginta,a prima inter Romanos amp;nbsp;Celtas incep ta pugna, ela-pfis annis,amp; exillo per interualla cum eifde depugnantes,denuó ob fimile làcrilegiumin eos mouerebellum, Lucio Scipione ducente , cxercitum:iamtum quidem Græcis,Macedonibusq; imperantes.fe-rutq; finitimos adhæc nefanda focios illis acce{side,ueriim dia fpon tc nulla exhibita ope Scipioni eos reliquide : Autariorum memoria , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Appian» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T z dudos.

'4^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de BELLIS

duftos^quiperlllyriuoinnecocidiflent: Scipionéuero Scordifci-orurti uniucrfos ferèdeleuifïè. qui autéè bellofuperfueratjadlflrû, fluminisq; infulas perueniflcfuga:ipfum deinde cum Medis amp;nbsp;Dar danisjfacri auri paftione corruptum, icifle fœdus, ex quo nonnulli Italoru monumêtis fuis prodidere: ob hanc potifsimü caufam Romanos fepenumero poft Lucium ufq; ad monarchia ciuilibus inter fè concertafte bellis. Hæcigitur de Illyrijs à Græcis habita longiori-bus uerbis à me perfcripta funt. Romani uero nö hos duntaxat, fed Pæoncs ultra eos,necnó Rhetios, NoricOs, amp;nbsp;Myfios qui Europa incolunt,amp; quofcuq; alios his finitimos, qui Iftrû à dextra nauiga-tibus fèfe offerüt,uicißim Ut Hcllincs à Grçcis diftinguût,eosq; pro priis appellationibus feparatim nominant:cæterû comuni uocabu-îo Illyrios omnes arbitrant.Qua opinione a principio dult;fti,ncuti-quam adhuc in ea perftftetes finem earum inuenere nationû, fed ab Iftri ortu ufqj ad mare Ponticum,quod fub tributo obtinet, Illyrici fines efle uoluerüt. Quemadmodû autc fub imperiû ill os adegerint RomanijCÛ de Celtis Icriberemusjpræfati fumus minime nos abun# de coßnouilTe, neqjhellorumprincipia aut occafiones percepiflè. Eamq; ob caufam qui clarius Illyriorum res difcerneret, ad fcriben-dum hortati fumus:quæ aute nobis nota ftint, propalàm effcremus. Agron Illyriorum partis rex fuit, eius quæcircalonij maris finum fita eft: quam amp;nbsp;Pyrrhus Epiri rex, amp;nbsp;qui Pyrrho uicißim adhæfe-runtjolim tenuere. Idemq; amp;nbsp;Epiri parte quadam, amp;nbsp;Corcyra ultra hanc, amp;nbsp;Epidamnum, Pharumq; fufcipicns, ftib cuftodia detinuit. Rcliquumautemionij cùm adnauigarct, infulaquædamEftiosna mine ad Romanos defecitj amp;nbsp;fubinde legatos ad eos mißt accufàtio nem eorum,quæin Eßios Agron cómififlet defercntes. Illyrij naui gantibus inueéli Eßiorum oratorem, Calemporü nomine, necnon Romanorum,Coruncanium, ut quidam arbitrantur, interemerût, reliqui fèipfos neci tradiderût : amp;nbsp;ex hoc Romani nauibusfimulac pedeftri exercitu Illyrios aggrefsi feruntur. Agron infante filio fii-perftitc, cui Pine nomen fuit,diem obijt. Vxori uero regnum, quo filij curam affumeret, quanquam necillius efîètgenitrix, feruandu dereliquit. Demetrius,qui ex Agronis imperio Pharum obtinebat, Corcyra interim adepta,Romanis adnauigantibus,utrâriq; expro-ditione illis tradidit. Romani Epidamnum in amicitiâ eorum pelle-xere, amp;nbsp;Eßijs Epidamnisq; obfeßis ab Illyrijs, ad eorû opem exerci tummifere. Quamobré Illyrij’ oblidionediftblutaretrouertcreco-pias,amp; quidam cxipfis,qui Atintani appellabatur,ad Romanos de-fcccre, Interca Agronis uxor legatos fiios Roma mifit,dt captiuos, tranifu/

ILLy R I CI s LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;497

transfugasq; Romanis exhibens, ueniam ab illis fupplexpoRulauit, quafi bæc no ab ea,fed ab Agrone potius gefla efîent.Romani Cor-cyram^Pharum^EßioSjatq; Epidamnû, poftremolllyrios qui Atin tani appellantur fub corum imperio ceßifle retulerüt: Einem aliam Agronis regionem retinere, ac Romanorum focietate uti pofîè, fi à præmifiis abfiineat, necadEßiumlllyrij præterquam duobus lem-bis, amp;nbsp;in bis quidem inermibus adnauigent. quæ omnia ab illis fii^ fcepta funt.Et hçc prima Romanorum cum II lyrijs præliajfœderaq; extitere. Pofi; quæ Corcyram amp;nbsp;Apolloniamlibertate donauerunt. Demetrio quoq; proditionis dederepræmia,ob ea quæ contulilEet. infidelitatem tarnen afpernantes quæ paulo poil ab eo prodijt. Romanis quippè per triennium circa Eridanum cum Celtis dimicanti-bus,Demctrius ueluti bello implicitosgt; minus ueritus mare percur-rit, amp;Ifiros Illyriorum nationcm aliam fibi uendicauit : Atintanos etiam àRomanis deficere coegit. Romani quàm primùm Celtarum Tes copofuifient, fubito adnauigantes, prædatores intercepere^qui nuper cum Demetrio ƒ cæterisq; deficientibus Illyrijsfeconiunxe-rant.Demetriumporro adPbilippum Maccdoniæregem fugien-tem, atqj iterum in patriam reuerfum, amp;nbsp;Ionium clalTe deprædan-tem interemere, amp;nbsp;Pharum eius patriam cum illo coniurantê euer-têre funditusj Illyrijs ob Pinem denuô ill os admittentem indulgentes.fie lècundô bella, fœderaq; cum Illyrijs inita funt. Refiduauero à me ncqj tempore neq; ordine magis omnia,per Illyriorum natio-nes, quemadmodum fingula quæq; reperi delcriptafiint. Romani Macedoniam bello inuaferant, cùm Perfeus poftPnilippum eius re gno potiretur.Perleo Gentbius Illyriorum rex alius, pecunijs inui-tatus ad bellum focius accelTerat, Illyriosq; in Romanos cócitarat, acRomanorû legatos ad eum proficifeentes uinculis iniecerat, eau ßtus no legationis fed explorandi occafione ad feuenifiè. Ob earn rem Anitius Romanorum prætor,nonnullas Gentbij naues mari ce pitjdeindein terra progremis,eundem bello fupcrauit.amp;loco quo-dam coclufiimjcùm uenia depofeeret,Romanis fe dedere fiiafit. Ille ad confultandû tres dies pofiulauit. Quibus coneeßis, cùm interim fibi fubditi ad Anitiû tranfircnt,ut ad eum accedere pofîet exorauit. ' Ad que delatus genu procûbens fumma turpitudine pro feipfo de-precatus efi. Anitius trépidante adbortatus, manu fufiulit, amp;nbsp;fimul in couiuio difcûbere mônitu,cû è triclinio difcederet,a miniftris in cuftodiâinijcimandauit j quemRomæ deinde cfifilijsin triumpbo babuit.Gentbij bellum diebus uiginti confumatumfuit.feptuagin-taillius urbes, Aemilius Paulus quiPerfeumregem bello fuperauit, Appitf«» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 3 amp;ad

498 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bn BÈLtts

amp; ad fenatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hune modum depredatus eft.Clanculu eniin

Romam profedus,amp; inde rcuerfus,à fenatu fumma celeritate urbi-um incolis comiflbrum ueniam concedere uellcj allato omni quod haberét auro atq; argento,pollicetur. Confentiétibus ipfis exercitü ad unamquamq; eorum urbiurn per partes intulit. Tandem uniuer lis exercituü ducibus, diffinita die, ad auroram per præcone urbes publiée difcurrere, omnesqj peeunias intra horarûtriumfpaeium in forû deferri à eiuibus imperat.Quibus allatis reliqua omnia præ-dæexpofuit.Sie Paulus una hora feptuagintafpoliauit urbes. Ardiei aût amp;nbsp;Palarij alia Illyriorû natio, Illyrium quod à Romanis teneba-tur inuaferant. quibus Romani ob oeeupationes mifere legatos qui illos detcrrerent.Non parentibus uero exereitum deeem milium pe ditum,equitum fexcentum deftinant. Illi eognita re, nondum para-ti in bellü,legatos fuos Romam mittût,amp; ueluti geftoru per eos poe-niteret uenia expodulant.Senatus damnorû impenfam,quam indigne opprefsis intuliflent, perfoluere illos iubet. Cû id quoq; negle-xilTentjFuluiusFlaceus ingentibus eopijs in eos profieifeitur. Præli um ad exeurfioné duntaxat ufq; finitû eft.non cnim exitum diligen ter inuenire potucrunt.Iapodes intra Alpes ineolentes,Semproni-ùsTuditanuseognomine,amp;Tiberius Pandufîus pugnafupcrarût, uifumq; eft illos ambobus paruifle. Pari modo amp;nbsp;Segedani Lueio Cottæ ae Metello fè dedêre.uerùm no multo poil à Romanis defei* uere.DalmatæIllyriorû ab his diuerlà natio,Illyrios Romanis obfe-quentes inuaferunt,amp;: legatos Romanorû earn ob eaufàm ad eos uc-nientes minime admiferunt.Quamobrem uidentur Romani aduer-lus illos fùmpfiflearma, MareoFiguloeonfule dueéte. AthiFigulo quàm primùm inferente eopias, euftodias aggreisi fuperarût,easqî ab exereitu in eampû pepulerunt, ita ut ad Naronem ulq; fluuui fuga peruenirent. V erùm ijdem retro uertere gradum. iam enim infta bat hyems.Figulus ratus eos inopiné aggredi pofle,difcurrétes un-diq; ad eius impetum ex oppidis olFendens,in fuga uertit, donee ad urbem Delminiû, à qua Dalmatarû nomen illis inditum, terga dare compulit.Cùm nihil cx'impetu aducrlus munita urbem conari,neq; maehinas ob altitudinem adhibere polFet,ad alias exeurfiones fè eo uertit.Deditutus omnibus amp;inhofpitis, ob infultus in Dclminium faéloSjipfe bicubitas fudes,p.iee ae fulphure Ruppaq; eôponês,ex ea tapultisin Delminiû iaeit,quæ ab impetufueeenfæ, amp;lampadarum uiee per inane uolitantes quâ;eûq; attigilTent igné eorripiebant. Ita multa flammis abfumûtur. eoq; modo finis belli à Figulo Dalmatis imponitur. Sequéti tempore Cæeilius Metellus eonfulatû adeptus, nihil

ILLYRICIS LI BE R

499

nihil dclinquentibus Dalmatis,triuphancli libidine bellum ex decre to intulit. A quibus amice fufceptus, in Salone eoru urbe tranfcgit hyemem.Poftremo Roma delatus,nulla ex caufa triûphauitiCæfare haud longe in Celtas ducente copias, Dalmatæ alijq; Illyriorû popu li profpere rem geßiHe uifi funt, amp;nbsp;Liburnis, quæ lilyriorum gens aliahabetur,Promonäabfl;ulere urbé.Liburni Romanisfe deden- , tes,ad Cæfàremiam propinquum fuga peruenere. Cæfar legatos ad illos mifit,hortatusq; elt utquiPromonamfufcepiffent jLiburnia reftituerent.Defpicientibus illis mandata exequi, exercitum ingen-tem intulit, qui ab IIlyrijs oppreflus eft. Cæfâr curis præpeditus in-ftantePompeianorufeditione, cum iam ad bellum inclinaret nihil ulterius molitus eft,uertim cum omni exercitu,quaquam tempefta-te aduerfa, à Brundifio Ionium tranfmifit, cum Pompeio in Macedonia gefturus bellum.Reliquum exercitum Antonius in Macedonian! Cæfàri perduxit.Ingenti deinde tepeftatc tenente Ionium, Ga-binius cohortes peditum quinq; ftipra decern, équités ter mille per Illyrium ad Cælàrem adducere tentabat, quos II lyrij timoré eorum,, quæpauloantèin Cælàrem egiflent, cum uiétoriam eius internitio-nem rebus fuis allatura arbitrarent,Gabinio excepto, paucisq; cum ill o fugicntibus,ad unum interemere omnes,magnamq; pecuniaru copia ob hoc, fpoliaq; innumera obtinuere. Hæc Cæfar ob belli eu Pompeio neeeßitate dißimulanter tulit. Deuiélo deinde Pompeio, cum reliquias feditionis huius per partes perfecutus eflet,tande co-pofttis omnibus Romam redijt, expeditioneq; in Getas, Parthosq; præparauit. V eriti itaq; IHyrij ne Cæfar ex itinere in eos infultaret,re gatos Roma mittunt, qui aélorû ueniam depofceret,feq; in amicitia eius focietatemq; dederent, lilyriorum genté ueluti bello inclytam uerbis extollentes.Cçlar in Parthos profeélurus acerbius refpofum reddiditiminime amicoru loco habituros eos,qui talia in ipfum per petraffent.indulgereautuelle fttributacontulifTent, obfidesq; He-diffent. V traq; pollicetibus ip fis, Atinium cu tribus legionibus ma gnoq; equitatuad eos mittit, quitributa quædaparua imponeret, obfidesq; reciperet. Defundo interim Cæfàre,rati Romanoru res, utin illo potifsimu uires habuilTcnt, ita eius morte penitus extinélu iri, Atinio ulterius parererecufarunty neq; tributa aut obfides con-ferreuoluerut. Graftante in cos quinq; cohortibus Atinio,Illyrij in ilium conuerfi bello fuperarunt,dudörêq; ordims Bebium confii-laremuiruminteremerunt. Atinius cum refiduis ex fuga Epidamnum fefe cotulit. Romanoru deinde Senatus exercitum huiufmodi, amp;nbsp;Macedonia ultra ipfum,Illyriosq; omcs,quib.imperabat, Marco

T 4 Bruto

çoo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEBELLIS

BrutO5qui Cæfàreni occidit,quemadmociû amp;nbsp;Syriain Caßio,eiufde necis confcio Sc participijConceßit.Sicillis aduerfus Antoniû, Cæ-ïàremq; Auguftum cognominepugnantibusjllyrij nullo ociopo-titi ïùnt. Pæones uero natio ingens, circa Iftrum pcrlonguminco/ lens,ab lapodum populis fupra Dardanos protenditur. Hi Pæones à Græcis, à Romanis PannoniJ appellatur.amp; ab illis utpræmifimus inter Illyrios annumerati funt: de qujbus nunc mihiIIlyriorû res re cenfenti uidetur difleredum. Gloriofi hi admodû ob Macedonum Agrianos qui potifsimû Philippo, amp;nbsp;Alexadro in bellis præfbterut, quoniamamp; hi Pæones fuere, exhis quiinferioraincolût, ab Illyrijs coloni editi. Cæterùm cùm Cornelius aduerfus Pæones exercitum deducens, turpiterreieélus eflèt, ingens ræonum famauniuerfàm formidine cöcußit Italiam:ac deinceps per longû tempus,qui con-ïulatum apud Romanos gercbant,haud qua^Pæones bello aggredi aufîfunt.Ethæciam^gt;ridcm tamingentia de Illyrijs, amp;nbsp;Pæonumpo pulis fcrutando reperi. In Cæhris uero cômentarijs,eius qui Augu-ilus cognominatus eß, nihil antiquius de Pæonum gente perfcriptû legi. Aliam quoq; Illyriorû gentem,præter earn quam retuli,Romanis paruiflemihiuiiumeft: uerùmquæ ea fit baud intelligo .Non cnim aliénas res Augufius,fed proprias confcripfit:quêadmodû ab imperio deficietes adtributaredegit,etalias fub proprijs legibus de gentesbellofuperauit. Pofiremo reliquas omncs, quæfummitates Alpium incolunt ,barbaras bellicolàsq; nationes per uim fubdidit, quæ finitimæ Italiam furtim prædantur. Et profeélo miru mihi uide tur, cû tam multæmagnæq; Romanorû copiæ cotra Celtas, amp;Ibe-ros Alpes pertranfierint,eas nationes contêpfifle.Caium etiam Cæ-làrcm felicifiimû in bellis uirû,pari modo eos neglexifle, cùm Celtas oppugnarer, amp;nbsp;per decéfere annos circa prouincia illamhyber-nafiet. Cæterü arbitror hos uiros ad ea quæ elegificnt properantes, de trâfitu Alpium duntaxat cogitafie. Caius Cæfar circa Celticâ mo-ram ducens,amp; feditioni Pompeianæ,quæ hçc ipfà fibi aflùmeret,fi-nem folum apponere curauit. Videtur infuper amp;nbsp;Illyrium,amp; Celtas fimul eligens, non omnibus, fed his quæ ad Romanos pertinerent præfuifle. At uero Cæfar Augufius uniuerlà adeptus, cum inter lo -quendum Antonij inertiam Senatui explicalïèt, Illyriam gente præ cæteris bellicofifiima,amp; eundem læpenumero infefiantem, mitem reddidifiè:Oxeos,Perthenctas,Bathiates,Taulantios,Cambcos, Ci-nambros, Merromenos, atq; Pyrifièos, omniexperientia édita fibi fubdidit.Mai ore infuper labore capti funt, amp;nbsp;ad tributa quæ folue-re defierantimpuIfi,Docleatæ,Carinij,Intçrfrurini,Narifij,Clinti-diones

ILLYRICIS LIBER

501

diones atq; Taurifci.Quibus uiétis finitimi metu territi, IppalÏni fci licct amp;Beßi fe illi tradidere: déficientes uero Melitinos amp;nbsp;Corcyre oSf qui infiilas incolunt, ingenti belli mole fuperauit, quonia maria clalTe prçdabant. amp;horû quidem impubères Cæfâriufiit mterfici, reliques pretio uenundedit.Liburnis naues aderait, quoniam amp;nbsp;hi pariter maria infeftabant.Ex lapodum gentc,quæ intra Alpes habi-tatjMoentini amp;nbsp;Edeatæ ipfi aduenienti fe ultro tradiderut.Aurupi-niquiplurimicamp;bellicofißimi exlapodum nationereferuntur, ex uillisadurbemfeceflerunt.Appropinquantequoq; illo inter filuas latuerunt.Cæfar capta urbeneutiquaignéinijcipaffus eft, ratus eos fe tandem illi efîe dedituros.Quo raélo urbem utincolerent,omifit. Maxime aût inter omnes Cæïàri impedimentaattulere Salaßi amp;nbsp;la-podes qui ultra Alpes incolunt. Segefiani, Dalmatæ, Daifij, Pæo-nesqj qui Salaßis fpontè adhæferant.hi uertices Alpin tenent, mon tes inaceeßi, aréta femita, ac difficilis ad eos ducit, quorum fiducia proprijs degebant legibus, amp;nbsp;üeéligalia à tranfeuntibus pofeebanu Hos V eterus inopiné aggreflusj angufia locorum per infidias occu pat,amp; per biennium obfeflbs tenuit.Illi falis inopia duéii quo maxime indigebant,tandem admifere euftodias. Pofiremo à V etero déficientes munimêta deiecere,amp; angufiijs locorû occupatis,qui à Cæ fare adipfos mittebantui' irrifère, cum nihil magnum in eos conari pofTent.Ea ex caula Cæfar infiante contra Antoniû bello, fuis legib. degere coeeßit: amp;nbsp;qui Vetero infultaflent uenia indulfit. Hæc omnia ad fufpitionê uertêtes ipfi,alias iterû urbes côgregabant, amp;nbsp;quæ Romanis parèrent inuadebant,donec MefTala Coruinus,ut illos ex-pugnareta Cæfàre prçmifïus fame domuit,eoq; modo SalaßiinRo manorû cefTere potefiatê.Iapodes qui ultra Alpes incolunt, natio fe rocifiima,acpenèfilueftris,bisàfe perannosferèuigintiRomanos repulere. Aquileiamquoq; excurrere, amp;TorgiûRomanorûcolo-niam deprædati funt.Infùrgente in eos Cæfàre per iter afperum atq; aduerfum,adhuc magis contra eum irritabantur, nemora in oppo-fitum illi præcidentes. Cum deinde ad aliam filuà diuertiffet Cæfàr, in fugâ abeût amp;nbsp;appropinquati ftruxere infidias. Cçfar id ipfum fu-Ipicatus, ad montiû apices ex fuis mittit, qui eos utraq; ex parte ag-grederent.Submifsius aduêtatcillo, et filuas excidéte,Iapodes exin-fîdijs fubitô apparuere, m.ultosq; affecere uulneribus. V crû maior eorûpars ab nis qui ex apicib.decurreratinterfeftifuntReliquiitc-rum ad filuas reuertunt,urbê relinquétes,cuiTerponus nome fuit: cam intercepta Cçfàr minime cremauit, fàtis arbitratus pariter illos fe efïe dedituros ut fecere. Deinde ad aliâ procefsit urbé : Metulium

T 5 incolæ

502. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE BELLIS

incolæ nuncupant, quæ lapodû primaria habetur urbs. Sita eft aut in monte nemorofojduobus cocfita tumulis,quos uallis modica in-terfecatàEtiuuêtusadtriummiliû numeru armisanimisq;præpol-Iensgt;Romanos circa moenia pugnates facile ab il 1 is repcllebat. At hi aggerê erigentes à Metulijs hinc inde difturrentibus die noéluq; ue xabantur,amp; è mûris machinarû ope,quas in bello acceperant longi-us diftare cogebantur. Nam ea pugna, quam Brutus baud longe ab co loco cum Antonio amp;nbsp;Cæfàre ipfo fimul habuit, machinas fufce-perat.Diftipantibus interim Romanis eoru moenia,illiintcrius pro-pugnacula aliaftruebant, amp;nbsp;labore defeßi in ea quæ conftruxerant ialtu ferebant.Romani recepto muro,qui ab illis reliélus fueratignc fuccedunt. ad reliquu uero aggeres binos erigunt: à quibus pontes fubinde quatuor ad moenia ftruxere. Peraélis omnibus Cæfar non-nullos adadueriam urbis partem ire iubet,ut ciues ab inuice diftra-heret, reliquos exiiiis per pontes ad moenia accelerare admonet.In-terim ab édita turri,quæ fierêt,intentus profpedabat. Barbari afcen dentibus ip fis ex aduerfo per moenia occurrunt.Cæteri à tergo infi-dias ftruentes, cùm pontes longos lanceis appellerent adhuc magis exultare incipiût.Vno igitur ex pontibus, deinde alio poft primum corruente,cùm tertius in ruinam laberetur,timor omni ex parte Ro manos occupât,necullus quartumpontemaudebatingredi. Cæftr igitur è turri eosincrepare pergit. Cùm necficin bellum concitare poflet: ipfe clypeo afiumpto per pontem curfii ferebatur. Accurrùt amp;nbsp;cum eo ex ducibus Agrippa amp;nbsp;Hieron Luciusq;, ex corporis cu-ftodibusîolas,quatuor hi foliacfcutiferorumnonnulli pontem oc cupant.Cæfare igitur pontem tranfèunte,rubore duéli milites con-fertim ad eum aduolant. Qua ex caufa prægrauatus pons adinferio-ra ftatim labitur,uiriq; inuicem plurimi in terram corruunt,cx quibus nonnulli periere: alij ferme cotritis membris efferuntur. Cæfar crus dextrura amp;utrunq; brachium faucius,denuô turrim confcen-ditjconfiilaribus quibufdara profequentibus,ut ex fide fe incolume cfîe oftêderet, ne quis interim ex rumore mortis eins tumultus ori-retur, aut hoftes ilium terga uertere putarent, ac protinus alium ex-çdificareiubetpontem : quæ respræcipuè Metulios exterruit, cùm fe aduerfus hominem animo penitus inuiéfum bellum in ij He cerne rent.Poftridieitaq; legatis ad eum mifiis,quingentos quos idempo ftularat gt;nbsp;exhibuere obfides, amp;nbsp;cuftodias admittere polliciti, altiorc utcuftodirent reliqueretumulü ipfiinalterum omnes fècefferunt. Cum cufiodes ad eos uenientes arma depOncre iuberent,animo tur bâti, mulieres eorum atq; filiosintrâfenatus cÔcluftre locum, amp;nbsp;eu ftodias

ILLYRrCïS UBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;503

ftodias fi mul admittêtes Romanis annunciant : û quid infolitti crga cos moliri audeantjfe locû ilium incêfùros,amp; cum del^eratione pa-ritér Romanos inuafuros^Quibus diótiSj ex inferiore loco quafi lù-perioréafeenfuriinunum coeunt. tuncuero cuftodiæ fenatus locû ultro inccnduf.PIurimæ igitur mulierum fe ipßs filiosq; interemc-rc : quædâ natos uiuos defcrentes iniecere igqi.fic omni Metuliorû iuuentute ferè in armis cocidentCj amp;nbsp;inutiliû maiore parte igné con flagrante,ciuitas quoqj incendio abfiimpta eft,ita ut nullum tam in-gentis urbis fùperfuerit uefligiû.Deuiélis Mutilijsjapodum reliqui timoré dult;3:i,feipfos Cælàri dedere.SicIapodes, qui ultra Alpes in-colunt,tunc primû Romanorü tulere iugum. Recedete deinde Cæ-iâre,Poflèni ab illo defecerût,quos Marcus Elbius ad eos miflus bel lo domuit, amp;nbsp;qui defeâionis cauft fuerant occidit, reliquos pretio uenûdedit.InSegeftanorû igiturtellure bisanteaprofeéliRoma-ni,neq; obfides neq; aliud quic^ab illis abfiulerant. qua ex caulà Se geftani maiores fpiritus fibi aflumplèrant.Cæfàr per Pæonû tellure, cùm amp;hi nondum Romanis paruiflent,in eos profeéfus efi.nemo -rofàquippèPæonum regio eft, amp;nbsp;in longumab lapodumpopulis ulq; ad Dardanos protendit. Pæones nullas urbes habet,agros dun taxat amp;nbsp;uillas per cognationes poßident.Neq; iudicia comunia illis adfunimeq; principes qui cæteris præfint. Ipfi centû milia uirorum ætatcad bellum integra utiq; habcbat. uerùmimperio carentes minime in unum cogrcgabant. Appropinquante Cæfàre, ad filuas de-lati fuga,fi quos exRomanis paîantes reperiflent,occidebant.Cæfar quoad ill os ad fc uenturos credidit, neq; uillas, neq; agros eorû de-populatus eft.Non accedentibus,ignê omnib. immifit, amp;per conti nuos oélo dies maximis aftecit cladibus, quibus in Segeftanorû amp;nbsp;Pæonû regionê ufq; ad Sauum fluuiû eft profeftus. Huius in ripa ciuitas latißimo fluuio,amp; ingenti foflà munita confîdet.Qua ex caut fapotißimü Cçûrillammuafit,ueluti belli horreû in Dacos,Baftar nasq;,qui ultra Iftrum incolunt habiturus. Idem fluuius his in locis Danubius dicit,necmultô deinde infcrius elaplus uberiorib.aquis, pro Danubio Iftri nome aflùmit. Sauus aût Iftrum influit. Erantq; Gçfari naues eo in flumine,quç comeatum exercitui per Danubium afferrent,ob id Cæfar Segeftam urbem fibi aflumpferat. Progrediente eo Segeftani legatos deftinant, quid faéf o opus fit ab eo exqui-runt.Ille cuftodias accipere,amp; obfides centû afterre imperat,ut tutè eorû urbe,ueluti horreo aduerfus Dacos uti queat.Frumêti infuper quantû ipfis liceat afterre.hæcigitur primores exequi haud iniquû cxiftimaBant. Populus contra turbari cœpit, obfidesq; conténere, , ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoniam

504 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bellis

quoniam no ab ipfîs forßn lib eri fed à primoribus dandi eflênt. Ac-cedente igitur cudodia,afpeélü ferre nequeûtes, furibundo impetti aduólanc, portasq; protinus occludiit, ac defùper èmœnibusiteru fefc offerunt * Ea ex re Cæfàr fluuiu ponte cóiunxit, uallumfoflasq; undiq; cómunit. Conclufis ciuibus intra urbe aggeres binos erigit, ad quos Segeftani ïàepenumero curfu ferebantur. fed cum aggeres inuadere nequirent, faces, ignemq^ plurimi'i ex fuperiore loco iaci-unt. Appropinquatibus ad eos fubßdijs à Pæonum natione alia, Cæ ïàr ex occurfu infidias illis inftruit. fie eorû pars interimitur, pars in fugamuertitur, necullaulterius Pæonumad Ségefianos accelTerc fubfidia.Segefiani obfidione omnem fortißime perpeßi,trigefima tandem die difficili pugna fuperantur.ac turn primû fupplicare didi cerCiQuoru uirtutem Cæûr admiratus,nec non precum pietate mo tus neutiquâ occidit,aut clade U lia coturbauit, fed pecunia mulda-re contentusin ciuitatisfemota parte conclufit, amp;nbsp;quinq;fupraui-ginti cohortes pro eufiodia urbis intulit.His peraéfis, Roma denuo in Illyrium rediturus abfeeßit. Fama deinde uulgante Segefianos eu fiodia quam in urbem recepiflent,per uim interemi{re,Cçûr quan-quam hyemis tempore,curfu ad eos proficifcitur.Tandem rumorê falfo editum intelligens,uentatis caußm fubinde inuenit.fiios in pe riculo coftitutos fui{rc,Segefianis inopiné eos inuadentibus, à qui-bus multi confefiim interempti eflentmerùm fequenti die milites ci ues inuadentes obtinuifîe urbem.Quamobrem Cç^r copias in Dal matas conucrtit,gentemlllyriorum aliam, «ScTaulantijs nnitimam. Dalmatæquidemexquo fubGabinio quinq; cohortes interimen-tes figna ademerant,ob res profperè geftas animis elati, per decê an-nos neutiquam depofuere arma, amp;nbsp;adueniêti Cæfari unà eu Segefta nis occurrere flatuerat. Erant quippè bellicofißimorü milia duode cim amp;nbsp;ultra, duce quoq; ipfis Verfum nomine præfecerat.Ille Pro-monam Liburnorû urbe denuo inuadens, uallo foflàq; municrat, aliaq; ex natura locorum munitißima occuparat. nam regio omnis montoß,collibus undiq; acutis,pinnarü in modum ereéfis promi-net. Maior itaq; eoru pars urbe infederat. eufiodias uero per colles inaltum eminentes collocarunt,ficutab excelfo Romanorü cafira facile refpicerêt. Cæfar propalàm omnes muro fepire üelle fimulat, clanculu autê audaciores,qui aditus ad montiu fumma deferêtes ex-plorarent emittit. Hi igitur perfiluas fe occulêtes, noéfe eufiodias inuadunt, amp;nbsp;adhuc fomno confopitas ferro cædunt, ac Cæûri fine itineris fi bi adefie fignificant,ad expugnatione urbis maioribus co-pijs efle opus, amp;nbsp;extumulis per uim captis alios fupra alios emittüt, ad eos,

505 ad eós,quï ulterlores colles occuparant. Confcflim igit turbà ac trépida tio Barbaros inuadit, cum fe omni ex parte circuuentos eflè ins« tclligunt:maximc uero qui in tumulis fteterant eminentioribusp ob aquæindigêtiamin primis formidâtes, ne exitus undequaqj claude-rentur,in Promona deferunt. Cæfar urbe duosq; aßiftcntes colles, qui ab hoftibus tenebant adhuc,per quadraginta Hadia muro fepfit, amp;nbsp;interim Teutinû,aliûDalmatarû exercitu ducente,utbis quiob-lidebätur afferret opem,inuadit, fufumq; per montes infequi per-git,amp; adhuc profpeólate eo Promona capit. nam cü munimetis no-Hum editis ciues*ab extra decurriflent, citoq; repelleretur, Romani fugientibus illis fe immifcentes urbe ingrediunt,ac tertia ciuiu parte deleta, reliqui in arcem fuga abeunt. Romanorü cohors interim ad. portas eos obferuabat.His cu barbari quarta no£te inueéfi efl'cnt,co nors timoré duéfa portas dereliquitmerùm Cæfar hoftiû impetû ca feHim repulit,ac fequeti die fe dedétcs ultro cepit. Ex cohorte quod cuflodiâ reliquerat, forte iaéfa deciraû quéq; morte mulétauit. Ex turmarû ducibus binos ex decê fingulis iraminuit.Reliquos eaæfla te hordeojfrumêti uice cibari iufsit Jn hûc modû Promona capitur. Teutinus exercitum per montes fugientéin uarias partes effuoerau QuaobrêRomani no longe illos infccuti funt, diuifione eorumper tam multa loca, ob uiaruinexperientia^ueHigiorûq; implicatacofu-fîoncm formidantes.Nulla quippe itinera in unû copulant nemorû ingrefïus. amp;nbsp;DâlmatæHabinioinfidiasHruêtcs,per uallêprofunda amp;nbsp;in longu prodeuntc inter duos motes delitueratzquo in loco infi dias Cçfari pariter inftruxerât.Cæteru ille itinerû cocurfus ignc fuc-cendit,amp; per montiü fuperiora prçmifïb exercitu,qui ab utraq; par te ad eu properaret,iter per uallê arripit,filuas undiq; præcidens,UF besq; inuades,amp; quçcunq; obuiain itinere igné corrûpens.Setouia urbe obfefTa, barbarorû manus inges in auxiliû aduencrat : quibus obuius Cæfar urbé ingredi prohibuit.Eo in prælio lapide genu fàu-cius,per multos dies æger iacuit.Cóualefcens Romam ad confulatu. rediitjcum BarbatioTullo collega magiHratûiniturus,StatyliûTau rum ad refidua cius belli dereliquit, mcnfis initio ingrcffus confula tum.Eamet die Antonio adminiftratione præbita,ipfe in Dalmatas iterum procurrit, Triûuiratum adhuc obtinens : iam enim fecundi quinquennij tcpus effluxerat:quê àfe ip fis à principio inuafcrât,po-pulus uero fubinde conhrmarat.Dalmatæ igitur fame fatigati, coin meatu undiq; exclufo, uenienti Cæfàri fponte obuiant, feq; illi fup-pliciter dedunt, obfîdes numero feptingentos exproprias filijs cx-hibent.Hos Cæfar Romanorum fîgna Gabinio adempta afferre mo

nuit:

DE BELLIS

nuintributa quoq; quæ fub C.Cæfare olim polliciti in id tépus diflu lifïènt perfoluere inperauit.ita R Omanis obfequetiores deinceps ef-feftiflint, Ea figna Cæfar in porticu quæ Oélauia dicitur appendit. Deuiétis DalmatisjDerbani appropinquate Cæûrcjuenia deprecari uellcjobfidcs traderc, óctributaolim intermifîà exo lucre confeflim promifere.igitur Cælâr propius ad illos uenit:cui obfides iuxta foe-dus exhibuere,quos abfenti ob ualetudine tradere,amp; foedus firmare recufauerant.Videntur amp;nbsp;bi poflremo indufti à Cæfàre^qui Illy-riorum tellurem omne quæ à Romanis defecerat j aut prius fub im-perio neutiquam affueueratjad obfequium rcdegit.Eam ob rem tri umphus II ly ri us à fenatu Cæûri decretus efi:,quem poll deuiftu tan dem egit Antonium.Refidui deinde Illyrioru habebuturantePæo nes à Romanis,RbetiJ.poflPæones Norici, Myfijq;, quiadEuxinu pontuufq; incolunt. Rbetios igitur amp;nbsp;Noricos exillimo Caium Cæ îarern cùm âduerfus Geltas depugnaret,fubegifre,aut Auguftû Pæo nés cû aggrcderetur bello fuperaflc.In medio quippè amborûfedes babent.Nec ullum in Rbetios aut Noricos bellum geflum priuatim repcri, quamobrem cum reliquis finitimis unà deuiftos fuiffe arbi tror.Marcus enimLucullus,Lucij Luculli frater qui Mitbridatêde-bellauitjMyfîorum regioné excurrit omné, amp;nbsp;ufq; ad fiuuium cuf-fum tenuit, quo in loco quatuor Græcorum urbes Myfijs finitimæ fitæfuntjlflros uidelicet,Dionyfopolis,Odifus amp;. Mefembria. Deinde Romam ex Galba, magnum ilium Apollinem qui in palatio fî-tus efl adduxitàNec ulterius quicqua à Romanis rempublicâ regen-tibus cotraMyfîos aélû fuifïe,aut ad tributa redaélos efre,aut ab Au guflo geflum legifie mcmini,fed Tiberium, qui pofl Auguflum im perauit eos tenuifîe. Verùm bæc à me ante Aegypti adeptione à populo perafta fuo loco perferiptafunt. Quæ uero pofl Aegyptûim-peratores tenuerunt,aut bello uendicarunt, ueluti propria ipforum opera,pofl comunia tadem diximus, quibus multa de Myfijs quoq; continétur. Nunc autem ex quo Myfîos, Illyrios Romani exiflimatj hicliberàmelllyriorum appellabitur,quiutabfolutus crederetur, præfcribere uifiim efi, Lucullum iam antea fub populo imperantem Myfîos excurrifie, Tiberium

uero fub monarebia illos

recepifïè. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- s

INDEX IN APPIANI ALEXAN^

DRINI HtSTORIAM, PER MICHAELEM-

Maitinum Stellam confcnptus.