- Dijj?utatio Philoßphicai

DE METALLO ET LAPIDE,EX TERTIO ET QVAR-TO LIBRO METEORORVM

Ari STOTELIS;

CATHOLIC A ET CELE’ BR! INCOLSTHD IENSI A CA-

CHRISTI LM.D.LXXXriIl die nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lul^ fropofit»,

P R Æ s I D E

BALTHASARO HAGELIO.SO-

CIETATIS IESV,PHILOSO-

PHiÆ Professore:

ReSP ONDENTE ,

PRQ syPREMA IN PHILO-

SOPHIA LATREA,lt;^ nbsp;nbsp;RE A de LVC HI S,

AP OtlTLV O V S T R I A C O , liber(tlium artium ne Philofiphiti BkCCAEA'VV’P.O.

AD LECTOREM.DE ETY-

MO METALLORVM.

Fæ R V N T oZZorw quo tandem a nomine nomen Siue a quaflirfemflirpe t^etalla trahant, HiaGracodicuntdefcenderefonte^^’e'fi.T^di^ altj quaßfint dier a p■^T‘ öltÄx volunt.

Re^e'vtriq^. CMetalla. etenimquemcun^ (xtTûtMa’p,

Sub terracumfint abditafVoce^ iubent.

'Pofcis nancifei cognojfi CMetalla'z facts, baud paries ulla tJ^ÆetaUa tibi.

'ReHè etiam diSlum eß, quaßdiSîa t^etalla piT ù'tÂee-Ecce ^.Met alla tibi namq^\wè^ ^tKo-damus.

Ecquanam ilia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rogas? (JMeteora loquor.Tlum

Eidißti poßhstc ecce (JMetalla. Eode,

Sed ratione.LigOfpala ferrea,machina quau'it 'Elpn ex ingenio duPla ,ßt, oro,procul.

nie animi •vires, non corporis exere, quare

Non manibfss,fed vi mentis nbsp;inuenies.

LinquePoli tj^eteora, Soli nunc cerner Met alla 'Pgon minus inféra te quam fiipera illa iuuent.

Cum nonfit mir anda minus rerum alma creatrix In terragremio,quam in regionen Poli.

REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI AC DOMI-NO , D. MARTINO EPISCOPO NE APO LE OS

Auftrixjamp;c.eiufdemcj; ciuitatis Sf. natviprvDENTIS-siMo,Andreas de Lvchis S. D.

VM INDVSTRIAM ET SOLER-tiam humanæ mentis attentius confidero, Reuercnd. Antilles, vosque viri priidentia fpedatifsimi, verifsimum efle video diótum illudPoëtæSicnli: ao^pop-n Xfap.* câ‘'vSÇüTTort Meritôenimres mira amp;nbsp;ex intima quafi Sa-pientiaDeiprofeâacenfeturhomOjCuLquidquæfojtamfir-mûquod non cédât? quidtâtisobfeptumànaturadifficulta-tibus,adquodftudioamp;laborenonpenetret?Nilmortalibus arduum ell,ait Horatius. Quôd verè ab eo diâum, vel ex folis metallisjdeqnibus nobis inftitutadifputatio,liquet. Eaenim, quamuis rerum parens fubterram partim abdiderit, partim Oceano diflbciabili ab orbe noftro remouerit:homines tarne nihil hifce impedimentis abfterriti, ipfa terræ vifcera, multo diligentius amp;nbsp;auidiuSjquàm vultur ilIeiecurTitij rimantur,amp; in fede Manium (vtplinius eleganter fcripfit) opesquærunt, easque regiones nauibus adeiint,ad quasveteres fortafsis, ne cogitatione quidem vnquam peruenerunt. Miramur Xer-xen, Athomontemperfodifle. An non his temporibus in-gentes montes ab illis, qui venas auri argentiquc fequuntur, excauatos videmus?amp;tamprofundèquidé,vtfodiendopro-pcmodum ad inferos progrefsi fintjita vt Pluto, fi veræÆlfent fabulæ,iurevereriqueat,quodeum metuific,cùmNeptunus magno motu terramquatcret,Homerus canit, ne videlicet:

oiHi « Ksd SvHTSiff^ngù xdavixroiiïi i$«v0quot;k

Cæterùm,fi quis fcire velit,ecquænâm caulfa homines ad tan-tos laboresfufcipiendos impellat,aliam profeâô noninuenû ct,quàm âmorem,autdiuitiarum,vtctimaurû,argentum,æs, eleârumjautdeliciarû, vtcùm gemmas amp;nbsp;pigmentajautte-nieritatisjVt cùm ferrum quærunt. Inter hæc, minimû,inquit

A a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pli-

-'Eptßoh dediCitcrtAt nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Minius,rcmediorum gratia fcrutantïir,quam tarnen potifsî-mâ caufam amp;nbsp;cura fuifle oportebat.Iam verô i11i,qui in fedu-ris metallicis vitam agunt, valetudinis amp;nbsp;vitæ prodigi fint ne-cefTe efts qua ob tetros, quos terra expirât odores hebét, lan-guent, amp;nbsp;pallet? verius cos fimulaclira,modispallentiamiris quâ homines appellaueris. Quoties inopino cafu miferè op-primuntur, aut ita montiû cauernis includuntur, vt exitus ad hoc amabilecœliluméeuadendi nullus omninôpateat? Porto cû homines in quærendis amp;nbsp;eruédis metallis tot moleftias fubeant,æquifsimûeft,vtrerum naturaliûftudiofusin metal-lorûindagationealiquidquoq;ftudij amp;operçponat,cû,fi nô maiora,certè non minoraquàm aliç res, naturæ myfteriacô-tineant.Quçruntillirem,hicreigenium,vtficdicâ,indolem, amp;nbsp;aifediones.Qu^ærunt illi vt pofsideant,hic vt fciat. Quærûc illinonfine iaéhura ferè Temper fanitatis,crebroetiam vitæ, quærit hic magna animi voluptate amp;nbsp;dulcedine ; amp;nbsp;quâuis vires attereret, pulchrius tamé amp;nbsp;ad nomen decusq;fplendidi-us arbitraretur,impallefcere,immô amp;nbsp;immori libris,quâ auri argentiq;fodinis.Illudfempereftindiciûliberalis amp;ingenui ingenijjhoc nonnunquam illiberalis,auari amp;nbsp;fordidiJllud eft rationis opus, hoc manuû: tâto humilius amp;nbsp;abiedius,quanto mentis adiones fundionibus corporis funt præftantiores. Q^amobrem cùm hic modus , ratione metalla inueftigandi Temper fit tutior amp;laudabilior,placuit amp;mihi eum Tequi,me-tallorumq; ortum, naturam Stproprietatcrnthefibusexpli-catatn, in publicam diTputationé, Tub præfidio R. P. Baltha-sariHagelii Præceptoris meiplurimûobferuandi,propo-nere. Vobis verö,clariTsimi viri,hoc PhiloTophicû munus dedicate volui,cùm ob veftra in me beneficia,tüm alias obcauf-fas,quas recenfere nô eft breuis epiftolg,Ted longs orationis. Spero aût opportunioremoccafioné veftras laudes laudandi amp;nbsp;prædicandi temporis progreTsione mihi oblatum iri.Inte-rea accipite banc diTputationem quafi alterius doni obfidem, amp;nbsp;veluti fponToriam tabellam. Valete. Ingolftadij,invigilia S.IoannisBaptiftæ,AnnoChrifti cb. b. ixxxviii.

DE ME-

DE METALLO ET

LAPIDE,EX TERTIO ET QVAR-

TO LIBRO METEORORVM ARI-

STOTELIS.

MiXTisperfe^îùaliAviuunt,AliAVit/iCii-rent. Viuuntßirpesyanimaliii:vita, deßitutn funt Lipides metAlU. Vt au ten: quibtts vita, ^praflant iis^qua vitapradita nonfuntÀ'S-'yafTH?4vAHf HföTTov , d/^^idTov.' ita etum in quibns anima non eLi,eLi tarnen propter perfeciani admixtioncmformafiibßantialisgt;nobiliorafunt its qttibtts nee perfecta mixtio, neeftbßdtialisfirma diuerfa eti ah iis ycx quibtts congeflafunt. Poßtpuam ergo dßutatione/upe-riori abundè fatis de zM et E o r i s tantpuam de mixtes imper.

feLtis a£tumeH,ordo poßulare videtnr, vt de met allo lapide difputationemproponamus. Sunt etenim mixtaperfiSÏa,^ inter ea qua vita tarent, praß antior a. 'N/ autem in tanta rerum amplitttdine copia modum difputationis excedamus, modum hune ohferuabimus. Prim^, de CMetallo Lapidefimtil difiè-remtts. Secundo -, de Métallo. T’rtio ; de Lapide. Tot a prate-

re t di/putatio in natura communi ißarum rerum explicanda verfabitur, quidquid autem adßngulas in (pecie attinebit,fieri pratermittet. Tum quia Arifloteles de ißis omnino nihilfcripfit. Turn quia res tot ac tantanec pojjùnt nec debenttam breuidi-pputatione concludi.

DE METALLO ET LA-

eiDE SJMVL.

° Rvn D A M eft opinio,nçcMetalIa nec Lapides crefee-vtàDEo Opt.Max.initiô Miindi creata fiierunt, nunc tantùtn inueniri :qiiin nec in Natura vim vl-lam efle, per quanivtcæteræres qtiœlibet ,itaJapidum amp;

metaU

2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ph 'tloßphicA

nietallorum fpccies perpetiiari queant. Verùm opînionem liane falfam efle, experientia amp;nbsp;ratione demonftrarc non eft difficile. Experientia quidem; qiiæ enim ætas fi non crefcere denuô,lapidera augefcere nullum vnqiiani vidit? EtMetalla femel effofa crefcere amp;recrefcere indicio ferrum eft, quod Strabone cæterisq; tàm Grx-cæ quàm Latinæ hiftorix auftoribus, inlluæfodinis certisanno-rum interuallis crefcere nemo ferè non fcit.

2 Ratione vero: finamiy in aëre amp;nbsp;loco non fuo interdum * Naturametallaamp;lapidesprogignit.ecquis dubitetliæcab eadeni in terra tanquam in loco fuo progencrari polfe? fed in aëre ilia quandolp gigni omninô dicendum eft 5 quandoquidem ex aère fiepe amp;nbsp;Patrum amp;nbsp;noftra memoria décideront. Vtenim Auicennara amp;Plutarchum prætermittamus,quiomnisgeneris metallainnu-bibusgigni,amp; cùmcorufcat decidereprodiderunt.Auguft.Niphus infignis Philofophus fcribit, Anno Chrifti, ç 1 i.in Italia,poftquam difparuiflet igneus ille pauo, tres lapides è cœlo decidifle, quorum vnus 1 6 O. alter óo.tertius deniqj lo.libras pondéré fuo æquarit : ôc IuliusScaligerfcriptumreliquit.inTaurinis longé latèqj plurimo fcrro pluiffe. Conradus autem Gefnerus, inter alios qui ex aëre fiepe lapfi funt lapidem vnum à fulmine proieélû ait Torgx Ano dieiy.Maij; alterum autem è cœlo delapfum Anno Chrifti,1401. Enfishemij pondéré 3oo.librarum,intemplofufpenfumadhucvi-deri. Quin adeô hoc perfuafum ferè fuit omnibus, vt fulmen nihil aliudvulgôcrederetur elfe quàmlapis ex nube in terras vi maxima emifliis.

3. Ne qv e fatis eft dicere.hxc aut miraculo quodam fieri,aut eos tantùm decidere qui tempeftatis violentia ex terris ôc montibus, in altum fublati fuerint. Ecquis enim miraculum faiftum effe exifti-metquotiesfulmenaccidit,aut certè cùm fulmine lapis interras milTus eft? Nec à ratione aut natura alienum eft, pofle exhalationes amp;vaporesinterdum in nube vtin terra,admifceriatcp concrefcere, de concretione quadam infolubili ita durari ,vt in lapidem aut metallumvertantur. Quinlioc fieriomninônecelTeeft, nifivelex cœlo decidifië cum Anaxagora amp;nbsp;Philippo Paracelfo putemus, aut lapidem fieri non pofle nifi in terræ vifeeribus exiftimemus ; quorum illudvanumamp; ridiculum eft, hoc autem falfifsimum. Quan-doqùidemamp; in animalis corpore fiepe lapides fiunt,amp;:in aêrera-nas,pifciculos,amp; alia id genus imperfefta animalia,ex materia prx-parata procreata efle, amp;nbsp;numerus in quo interdum cadunt, amp;nbsp;na-turæ conditio dicere cogit. Non eftigitur credibile,omnes quide-cidunt ex acre lapides, turbine in altum fubduftos fuilTe.

4« H A c igitur opinionç reiçôta, ponçndwm nobis eft cum omnibus

de Métallo amp;nbsp;Lapideßmul. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

nibusPhiIofop]iis,metall3 amp;nbsp;lapides generari.qucniadmodum an-tem,vbi,amp; quibus de caufsis idfiat.explicandum eft.Qiiod quideni abundè faftunifuerit, fi explicaiierimus; Ex quanâni materia fi-ant:Num forma aliqua fubfiantiali confient, amp;cuiufmodi: A quo efficianturamp;producantur;Etder,iquein quo loco gignantur,amp; quomodo.

T)E MATEEIA.

AO,QyoDADMateriamquidemattinet, certücfTedebet,Mc-tallorum Subftâtiam efle aqueâ, Lapidüautem terream. Con- ƒ» crefcunt enim'frigore, amp;nbsp;præterea igné liqucfcunt metalla, lapides nonliquefcunt; Liquidum auteniefle,foliusaquæ interElementa proprium eft.Sunt igiturmetalla aquca.non funt autem lapides. Præterea lapidum fubftantia non eftignea.-quid enim diffimilius jgni? Nec ell aërea,cùmin aqua mergantur. Sunt igitur lapides prædominio terrei. Quanquâ autem hoc ita fit, maxima tamé inter auétores controuerfia eft,quomodo aquaMetalli,amp; terra Lapidis materiafit: an vt terra amp;nbsp;aqua? anvtvaporamp;halitus?anvtfuccus autlutum?an vtfulphuramp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoceft, argentum viuum?

Qvid vapor amp;halitusfit,amp; quomodo à terra amp;nbsp;aqua différât, à nobis fatisfuperaùe explicatum eft in difputatione deMeteoris parte i. Succus fola crafsitie amp;nbsp;mixtione ab aqua diftinguitur: eft e-nim aqua quæ terram forbuit vel corrofit tetigitùe metallum,quo-dammodocôcofta. Lutum,eft terra quæ permaduit aqua.Sulphur, eft pinguitudo quædam terræ, quamvis calorisex ipla expreffit, Argentum viuum, eft aqua terrea cum multo aère non congelata.

His pofitis, multi funt qui metalla amp;nbsp;lapides ex aqua amp;nbsp;terra, multi qui exlutoautfuccoconficiant, Alchymiftæverô,nouumamp; maxime fuperftitiofum genus hominum, metallorum omnium principia pertinacilfimè contendunt effe fulphur Si vilçdçyvçov fîue argentum viuum.

Aristoteles fubfinemlibri3.Nleteororum,Iapidismateriam 8» fcripfit elle exhalationem calidam amp;nbsp;ficcam. Metalli, vaporem hu-midum. Quodnonitaaccipicndum eft(vt ipfemetlib.4.Mete.fe-ipfum explicat ) quafi lapidem ex pnrohalitu, amp;nbsp;metallum ex folo vapore conftare dixerit (femper enim alter alteri neceflariô permi-ftuseft) fedquodin lapide exhalatio fuperet, in metallis vapora-queus. Atfp hanc fententiam tanquam veriorem nos hîc amplefti-mur.Tum quia eft hominum do(ftjfsimorum,nempe Platonis, Ari-ftotelis, Theophrafti, Peripateticorum amp;. Academicorum penè omnium» Turn quia hac fçntentia pofita, faciJlimè amp;nbsp;optimè ratio

reddt

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DîJ^utAtio Vhilofofh'u»

reddipoteft eorum omnium quæinipfis cernimus; hacautem non pofita,ratio nulla apta alFerri poteft.

9. nbsp;nbsp;Non leue etiam argumentum eft,quod metallaigne non abfu-

initamcitô,licet fundi lt;Sc liquari videamus. Namcùmvaporea-qua nulla, exlialatione vero terra nulla minoraut ten uior fit,poteft vapor cum halitu ita mifceri, vt pars quælibet vnius etiam minimâ alterius comprehendat. Ex quo îit.vt præ exhalatione vaporis pars nulla in fumum refoluipofiît, amp;nbsp;prxvapore pars quælibet exhala-tionis fl liât. Itaqj cùm metallumin ignem conieclumfuerir, non verteturtam cito in fumum aut cineres, fed liquatum totum fluet. Talisautem mixtio aliarumrerumeflepolTenulIavidetur. Quare vapor Si. exhalatio materia proxima erit; lapidum quidem,fi cxha-latio prædominetur;metallorum vero, fi vaporabundet.

I O. E X quo facile iudicari poteft de opinionibus fuprà pofitis.Nani ex terra amp;nbsp;aqua conflari nec lapides ncc metalla queunt. Non me-talla,quia igné non tàm liquefcerent,quàmin fumumà cinere* abirent. Non lapides, quia par eftmixtionis ratio. Quanquamnc-gandû abfolutè non eft,ex terra amp;nbsp;aqua conftare.Componuntur liquidem ex vapore amp;nbsp;exhalatione, quorum fubftantiam ab aqua amp;nbsp;terra diuerfàm non elfe iam alibi oftenfum eft. Tantum verum non eft,ante ex terra amp;nbsp;aqua fieri, quàrain vaporemtS: exhalatio-nemfoluantur.

I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qy O D ex luto aut fucco orta non fint, ex didis etiam latis li-

quere poteft. Quod fi verum eft,ferrum amp;nbsp;lapidesin aëreamp;nubi-busconcrefcere, vtpermulti volunt, amp;nbsp;nos fuprà thefi z amp;nbsp;j fieri polfe, immo necclTe elfe oftendimus,quid certius dici queatlTaceo filamenta amp;nbsp;quafi capillos cum metallis fæpe repertos elfe; qux nemo eft,qui non potiùs ex vapore amp;nbsp;exhalatione, quàm ex fucco aut Into intra faxa in venis concreuilTe exiftimauerit.

I 2. R E s ad Chcmicos rcdiit : Hi quôd ipfi fefe ex fulphure Sc hy-drargyro metalla fabricariputent,exiifdem naturam confiarenon fine multo faftidio contendunt. De illorum profefsione pofteà. Nunc quod metalla exfulphurc amp;argento viuo non fiant, ita pro-bandumeft.Siitaferes habet, vtvoluntChemici,cur fulphuramp; argentum viuum in venis metallicis omnibus, aut plerisq;, aut metalla in puteis ipforum non reperiuntur?Cur proprietäres fulphuris amp;nbsp;argent! viui metalla non habent? quid enim fulphure ad flammä concipiendamaptius eft?at metalla non funtcpAoyiy«. Nullum argentum viuum concrefcit frigore,vt expericntiaamp; Ariftotelesin 4.Mete.c.8.ault;ftor eft; Metallum autem nullum eft quod frigus non denfarit. Qui igitur ex hydrargyro factum fit? .

I 3. IT A ergo inteliigitur, qux fit, item quæ efle nequeat proxima métallo-

de Métallo Lajftdeßfuul- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S

metallornm amp;Iapidum materia. Quomodo autem ex vapore atit halitu compofitaexiftant, nihil adhuc diftinftèdiâumeft. Poteft verô breuiter dici;lapides amp;nbsp;metalla ita mixta exiftere, vt non aftii fedvirtutehalitumamp;vaporem in fe contineant. Non funtenini mixta imperfeéta.vt ros amp;. pruinajquis enim crederet?nec elemen-ta aftii formai! in mixtisperfeftis manent. Qui enim res eadem numero ex duabusfubftantiisfpecieperfeftadilFerentibus nafca-tur?ergo etiara vapor amp;nbsp;halitus in iftis non actu fed virtute tantum continentur.

DE FORMA. '

QVidam .vtaliis in mixtis.itaetiam in métallo amp;nbsp;lapide præter j commixtionem elementorum nullam omninö formam fub-Itantialem efie contendunt. Alij autem formam quidem in mixtis aliquam ponunt, fed negant illam elfe diuerfam k viétoris ôc domi-nantis elementi.In qua fentcntia funt quidam qui cum Auerroe fa-ciunt, amp;nbsp;Cardanus; quod mirum eft, cùm lapides amp;nbsp;metalla viuere dicat, non autem elementa, vt proinde eadem forma fit viuentis.amp; non viuentis.

S VN T tertio , qui negant quidem in lapide Ôi métallo for- j ƒ mas elementorum efle, ponunt autem in illis formas, quibus non folùm ab elementis,fed etiam inter fe amp;nbsp;ab omnibus rebus aliis fpe-cie différant. Quam fententiam, communi iam ferè omnium iudi-cio comprobatam,nos qiioque præ cæterisveriorem exiftimamus. * Nam vbiproprietates amp;nbsp;effeftus diuerfi funt, ibifunt etiam formae diuerfæ.Sed in lapidibus amp;nbsp;metallis diuerfae funt proprietates 6; ef-feéius, quàm funt in elementis rebustp aliis, vt manifeftifsimum eft in virtutibusadmirabilibuslapidum,quæ,vtpoftea oftendendum eft, elementorum formis, aut primarum qualitatum contempera-tioni competere nullo modo poffunt.

Qj'AM multas qualitatesinterfediuerfasôcprorfuscontrari- I 5« as in mixtis cernimus? hx ab vnius element! forma promanare non poffunt. Nihil enim in ipfo elemento primo fimile cernitur. Nec poffunt conferuari in mixtis, quamdiu videmus, fine forma: at non conferuanturvel ab omnium elementorum formis fi-muljVel ab vnius tantum element! forma:quippe cum aétu formali nonmaneant, vtiamthefiij.oftenfumeft. Reliquum ig!tureft,vt fit forma aliquadiftinfta,quæ in locum formarum elementarium fuccefferit, à quaadtemperiemredaôlæ tot qualitatesinter fepu-gnantes tamdiu conferuari pofsint.

V T R V M autem hæc forma ( vnicam enim in vnico effe puta- 17«

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mus)

ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ti'iljintiltio phiUfotjhici

mus)(it ctiam anima,cotrouerfia maxima eft. Democritus amp;nbsp;quida alij ex veteribus, vt refert Albertus Magnus, exiftimabat, tùm omnia mixta ex anima componi, tùm confequenter Ipcciatim lapides amp;nbsp;metalla. Quam opinionem iamdui intermortuam, ab inferis, vt multas alias iampenitiis obfoletas,reuocauitCardanus,reuoca-tam'cp pluribus argumentis confirmauit.

18. In contrariafententiafunt cæteriauéloresomnes tùm veteres tùm recentiores.CJuæ vt communior eft,ita nobis etiam à veto mi-nùs abefle videtur. Dicimus itaque in mctallis amp;nbsp;lapidibus nee ani-mam nec vitaqi inefle.Nobifcum facit Ariftoteles in i. mag. moral, cap.^. Itaenimloquitur,Ti?? ûçâpSjf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TfiCptoSj

o'vToff. Ex eo!:p concludit, nutritionem non nifi animaris compete-re,dc folam animam illius cauflam efle.

J p, Nec lapidesnec metallapropriènutriuntur.Quodenimnu-tritur.alimentum introfufeipit, introlpfufeeptumalterat ócim-mutat,vt in locum partium fnbftantiç deperditarum fuccedat. Ne-que hoc fatis eft. Requiriturpræterea, vtquod nutritione repara-tuf ,pars fit qux non eft vntim per fe perfcélum,fcd quæ cum priore compofito vnum per fe perfeftum conftituit. Deniqj requiritur, vt omnes partes illius vnius per fe prxexiftentisnutriantur, hoc eft, omnibus aliquidadiiciatur. lam hæc in lapides amp;nbsp;metalla minimè competuntigitur propriè non nfitriuntur,fed per additamenta tâ-tùm crefcunt,quatenus extrinfecùs pars parti apponitur.Si quis au-tem idcirco viuere putet, nx ille non folùm lapides amp;nbsp;metalla, fed barbam etiam,pilos,vngues,amp; hismultoplura viueredicereco-getur.

2O. Et lapides excifi aut nullo modo reparantur, aut fi reparantur iterum,id eo modo fieri, quo ramufeuliplantarum aut cancroruni ehelx,lacertarumcp caudxreftituuntur femel abfeiflx, non eft cre-dibile. Quandoquidem tantùm eateniis reparantur lapides, quate-nus rurfus apponto vapore amp;nbsp;exhalatione adaugentur lapicidinx à quibus priores excifi fuerunt.

2 I. At venas haeent, inquit Cardanus,amp; porosintus.Efto(non eft enim verum) fed non funt eo minifterio, quo in viuétibus. Netp enim perilla alin^entum in interna recipitur, ncqjindeper eadem in omnes partes tranfmilTum vi quadam infita in naturam ipfarum tranlit.Hoc eft officium venarum. At traftus, linex, veftigia, inter-ualla, aut quocunque tandem nomine appellare placet id, quod in métallo de lapide venis fimile aliquando cernitur,ad hunefinem inftituta non funt, fed cùm per additaméta grandefeere certuni fit, hinc eft quod in aliquibus partes certis interuallis, taquam venulis quibufdam difsitx amp;nbsp;diftindx videantur,

Pori

de Äktallo'^ Ltipideßmul, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

Pori per fe nee in lapide nee in métallo funtjCjuia propriè non 2 2, nutrinntur, nee indigent expullîone materiæ inutilis amp;nbsp;fuperfluæ. •Hae autem fola de cauflapori in vita amp;nbsp;anima præditisnecelTarij fiint.Per aeeidens tarnen poros,hoe eft,foramina quædam interee-jpta inter alias partes fubftantiæ in non viuentibus efle nihil impe-di£:quin immôfxpè necefleeft. Nam agens plerumcp non eft tarn effieax,vtpofsitalt;ftionefuaæqnèomnes partes qiaterix difponere, quantum fatis eft ad formam mixti : hoe aut cùmfit, neeelTarium omninoeft hineindepartieulas quafdam materiæaliisinterieftas relinqui abfque forma mixti; ex eonfequenti etiam neeefle eft, foramina quædam relinqui.in quibus iftiufmodi materiæ partes reli-élæ, vel 15 illæ expellantur, aër aut aliquid fimile reeipiatur. Cætern ex his fiueporis fiue foraminibus concludi minime poteft.in lapide aut métallo vitamefle: quianonfuntinillisperfe. Sie enimeflertt in omnibus. Sunt ergo in illis, vti diximus.per aeeidens, ratione a-gentis.quod aecidit efl'c debilius vel fortius in materia difponenda. Atqui ex iis quæ per aeeidens rebus conueniunt, minime colligere lieet ea, quæ illis per fefe inefle debent: qualis eft anima de vita me-talli amp;nbsp;lapidis,ex fententia quidem aduerfariorum.

Et I a M radiees, eortices,rami,frondes, dc 15 quæ funtiis fimi- 2 3 lia,non funt in iftis vt in iis,quæ communi fenfu amp;nbsp;confenfu viuere dicimus. Aut enim omninö non funt, aut 15 funt, non aliter in iftis reperiuntur,quàm figura amp;nbsp;membra Cæfaris in marmore, in quo Cæfafisimagofculptaeft. An tu igitur viuere credas?Certè fie vi-I tam Cæfaris in mafmore,vitam liominum.aut draconum in nubi-bus, in quibus huiufmodi idola confpedta funt , ponere necefle eft.

N E Qjr E vllus lapis aut fenio aut fame mortuus eft. Qui enim 2 moriatur,quod vitam nunquam hahuiti Ergo 15lapisHerculeus vetuftate vires trahendi amifit,non idcirco fenuit. Amifit namque, quia ab aère vitiatus eft. Quæ caufla eft, cur poftquam extimæ pattes trahere ferrum defierunt, adhucin interioribus viseademin-columisrefideatjdc ne omninö lædatur in fcobem ferri abdi foleat. Non igitur fenuit,nec fame periitjaut dicam pomum,cùm ob vetu-ftatem oleredefiit, fenio mortuum, aut ignem quem cinis ab inte- nbsp;nbsp;'

ritu vindicauit,viu€re.

Plvmbvm etiam,cummutaturinccruflam,nonidcircogra- 2^ uius fadtum eft,quia vitam amifit, fed quia minus aêris amp;nbsp;plus dert-fitatis habet poft illam conuerfionem ,quàmantè. Neque viuorum omnia corpora poft mortem grauiora funt,quam erant in vita : neque quæ grauiora funt,idcirco præcisè grauiora fadti» funt, quia vitam amiferunt, fedpotius qiiiafpiritus vitales, qui erant leuiores,

Ba nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expi-

s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tyif^utaiiopbiloßphiCA

expiràrunt, amp;nbsp;partes aliæqius calor vitalis leuiores efFecerat.exha-lato calore.ad grauitatem naturalem amp;nbsp;fibi infitam redierunt.

DE EFFICIENTE.

2^ TJ’fficiens duplex eft: alterum principale, alterum minus Jt2gt;principale amp;inftrumentale. Principale illudeft, cuiusaftionc prçcipuè vcl totaliter tâquam primo principio producitur effeôtus. Inftrumentale, eft potentia vel accidens, quo medio efficiens principale effeftum producit. lam de vtroqûe efficiente maximxfunc inter auétores controuerfiæ ; quas nos hoc ordine explicabimus,vc priori loco de principali.pofteriori deinftrumentaliagamus.

27. De principali igiturefficienteminefalium, maximelapidum amp;nbsp;metallorum, fententia Aftrologorum eft, illud efie ftellas cœlo-rum,licet needum inter feconüeniant. Quandoquidemalij omnium metalloru cauOas dicunt efle ftellas eafdem, videlicet errantes; omnium autem lapidum amp;nbsp;prxcipuè gemmarum inerrantes. Rur-fus alij diuerforum putant efle diuerfas ftellas, vt auri, e. g. Solem, argen« Lunam, Martern ferri, Saturnum plumbi, amp;nbsp;fie de exteris. Quæ perfuafiocùm nulla ratione vel probabili nixa fit, per fe ipfa concidit, amp;nbsp;opus non eft, vt hîc pluribus refutetur.

2 8. I D A M alij volunt, ex materia propria lapides amp;metalla progigni per virtutem quandam ipfis infitam, quamipfi appellant Mineralem fiue metallicam, non fecùs atq; animalia fiuntex femi-ne pervirtutéquandamipfi infitam.Tantûhoc diferimen eft qnod fernen virtuté accipiat ab eo,*cui fimilem effeiftum in fpecie prod licit,materia autem habeat à loco in quo eft.locus aût accipiat à cœlo.

29« Adversvm quos ita fortafsisagereliceat.Virtusiliamine-ralis aut eft fubftantia,aut eft accidens:Sed non eft fubftantia.Tum, quiacùmmateria non eftinlocofuo,invaporemabitamp;corrum-pitur. T um q uia nec virtus feminalis fubftantia eft, cui virtus me-tallica eft fimilis. Si autem eft accidens,iam nôeftefficiensprincipale , fed inftrumentale. Omne fiquidem accidens virtuté alicu-ius fubftantiæ operator. Hoc pofito, cœlum erit caulTa principalis, amp;nbsp;hæc opinio non re, fed verbo tantum ab Aftrologorum opinio-ne difsidebit. Verùm nec inftrumentalis quidem caufla dici poteft. Tametlî enim lapides aliquifint,quieffeftusadeoadmirabilese-dunt, vt non videâtur efle prodiufti nifià virtuté quadam occulta: tarnen contra quamplurimifunt, quorum taliseffeftus nullus eft, amp;nbsp;in iis quorum effeélus propè miraculumfunt,etiam multi funta-lij.qui in aliam cauflam multoaptiùsreferuntur. Noneftigitur virfus mineralis, per quam tanquam per inftrumentum cœlum ip-fum mineralia producit.

Prak-

de ÄdetAllo nbsp;Lapideßmul-

Praeterea fivirtusmineraliseftvirtusformatinaminera- jO, liüm.nullû erit omnino minérale,quod ipfa non formauerit: Eft e-nim efficiens id, fine quo efFçftus exiftere non poteft. Lapides au-tem'vefi generantnrin animalibus.vtpoftea ofiendemus ; amp;nbsp;multi fiunt eiufdem naturæ earundemqiieviriuminlocisdiuerfifsimis, putain Germania amp;nbsp;India. Quidenim filexaut tophus in India na-tus, différât à filiceauttopho noftro? Atqui iftilapidesqongene-ranturpervirtutem Mineralem : cur enim hxc virtus niagis fitin capite,quàininrenibus?Curmagis invefica, quàm hepate?item cur magis’fit in animali.quàm in terra ,aëre,vel aquainquade-git animalfomnia enim hæc eidem cœli parti fubiefta funt,vt fi qua virtus deriuatur inde, non magis pofsit in ipfum animal, quàm in terram, aut magis in vnam quàm in alteram partem transfundi. Neque credibile eft, in India non effe maiorem difpofitionem ter-ræ vel cœli aftionem, quàm hic apud nos. Déclarât id dementia cœli paulö maior.prouentusgemmarum,auri.ingeniorum,alio-rumqûe effeftuum multô nobiliorum,quàm in terra illioppofi-ta confpiciuntur. Maiorem itaque illic etiam virtutem lapidifi-cam amp;nbsp;metallicam effe neceffeeft. Et tarnen filices,faxa,amp; tophi effeiftibus amp;nbsp;virtute noftris non difsimiles, illic etiam copiosè pro-ueniunt. Cur non mutantur in gemmas vel aurum?

S VN T alij qui cœlum vt cauffam particularem amp;nbsp;principa- J I. lem metalla omnia amp;nbsp;lapides architeélari putant. Contrà verô alij cœlum nec vniuerfalem nec particularem cauffam effeftatufit, fed tantum inftrumentalem , particularem autem amp;nbsp;principalem cauffam dicunteffe intelligentias cœlum mouentes, vel ipfum Devm Opt.Max.Cæterùm hæc opinio facile reiicitur.Vtenim à'po-ftremoincipiamus, ad Devm non eft recurrendumtanquamad cauffam particularem alicuius reiin naturalibus,cùm fuppetunta-liæcauffx:fedhîcfuppetunt alix cauffx; neque eniiii metalla aut lapides tam prxftantes effeftus funt, vtnonpofsint habere cauffam particularem nifi Devm Opt.Max. ergo non reftè dicitur Devm Opt.Max. effe cauffamparticularem.

Neqve intellige NTiAEtaliscauffadicipoffunt. Nam J 2, INTELLIGENT!AE immediate facultatem nullius omninö rei naturalis producendx habent,fed tantû habent virtutem applican-di aétiua pafsiuis, hoc eft, virtutem mouéndi qua poffunt accommodate ad rem propofitamcfficiendam cauffas naturales inter fe coniungere.

S VN T etenim formx naturales duplices: alix educuntur ex 3 3 potentia materix, alia non educuntur ; neutras producunt intel-LiGENTiAE.Nonprimafjqiiia illx tâtùmcreantur; creandiaûtpo-

B J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teftas

fo quot;DlJ^utAtiophilofophicA

teftasad folumcreatorem pertinet.hoceft, ad De vm Opt. Max

. amp;jion ad creaturam. Non fecundas ; nam quemadmodum ifti-ufmodi formx omnes ad mundum hunc corruptibilem pertinent, nonpertinct intelligentiae ,itaetiamhabétfuftïcientiaprinci-pia per quæ ex materia produci queant. Quopofito nemo eft, qui non fuperuacaneam virtutem producendi huiufmodi formas in ïNTELLiGENTiiseflevideat.QiiódfiergonecDEvs nee natura fru-ftrà qaippiam facit,non poteft intelligentia efle caufla particu-Jaris lapidumamp;metallorum.

34. OyoD autem cœlum mineralianonefficiattanquaminftru-mentû Dei vel intelligentiae,darum eft:nam inftrumenta quitus fit aliquid,vtfuntmota abaltero,tantùmconcurrunt adeffe-ßionemrei, nonautemquatenushabentvim aftiuam,quafitef-feétus,quæper motum tantummodo applicetur,fed quatenusmo-iiens habet vim aftiuam ,prsEterquam tarnen requirit certas con-ditiones pafsiuas,vt duritiem, certain figuram, amp;c. fine quibus per vimaftiuam mouentis talis effeftus produci nequit; fedcœ- ' lum inproducendislapidibus amp;metallis itafe non habet ad De-VM vel ad INTELLICENTIAS. Non ad Devm , quia id fincratione vl-la amp;nbsp;necefsitate diceretur.No ad intelligentias quia nullam ha-bent vim aftiuam immediate res alterandi amp;nbsp;producendi, fed tan-tùm mouendi localiter , vt thefi proximè præcedenti probaui-mus, ergocœlumnonproducitmineraliavtinftrumentum Dei, vel INTELLIGENTIAE.

J, Restât ergovt cœlum producat mineralia vt cauffaparti-cularis. fed neque hoc pafto caufla dici poteft. T um quia nec-âri-ftotelescœlum inferiora aliter efficere vnquam docuit, quam vnà cum caufsis fecundis : qua de caufla dixit 2. Phy. t. 26.Solem amp;nbsp;hominem generare hominem.Similiter cæteri omnes auói:ores,alicu-iusnominisamp;eruditionisvno ore docent. Tantum Aftrologi dif-fentiunt, abfque vlla tarnen ratione ; vt fuprà thefi 27. oftendimus. Turn quia vbi cauflæ particulares propriæfunt,ibicœlum caufla particularis noneft,fed lapidumamp;metallorumcaulTa; particula-res propriæ funt, vt iamiam demonftrabimus,ergo non funt in cœlum tanquam in cauflam particularem referenda.

Nos ERGodecauflaprincipaliitaftatuimus.Cauflametal-Jorumamp;lapidum funt elemcnta, vel alia mixta mutuo agentia,amp; cœlum : Elementa quidem aut mixta particularis,cœlumautem vniuerfalis. Nam illud cenferi debet efficiens particulare alicu-ius mixti, cui debetur,fiue tanquam cuius virtus concurrit ad prb-duiftionem forma; mixti, iliacomplexio,quamforma talis mixti fequitur» Ex communinomque fentçnti» accidçns non product

de Métallo Lapideßmul. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tr

cit fubftantiara nifivirtute fubftantiæ. Sedelèmentis debetur,amp; vt elementorum virtus concurrit complexioiftorum mixtorum, quæ immediate hunt ex dementis. Cernimus enim complexio-nem iftorum efle talcm.quæ vel in omnibus quoad omnes effeftus, vel aliquandoin aliquibus quoadaliquosfaltem efFeftus,produ-catur ab dementis, vel etiam ab aliis mixtis mutuoagentibus. Re-aè igitur concludimus complexionem illoruni concurrere tan-quam virtutem elementorum vel mixtorum. Concurrit enim tanquam virtus illius à quo natura fuapoteft effici. Cur igitur e-lementa vel mixta alia caufTam efle negemus? Quod fi concurrat etiamcœlum,amp; vnotemporemagis quàmaltero, hoctantùmfi-gßum erit quod cœlum requiratur vt caulTa vniuerfalis, Äquöd iam difta caulTa particularis per fe fine illo non fit fufficiens.

CoNSTiTVTA CAVSSA efficiente principali, iam de inftrumen- 3 7i tali agendum eft.Principio autem fciendum eft caulEim inftru-mentalem elTe duplicem : aliam principalem: aliam miniis princi-palem. Principalis eft qualitas aut facultas accidentalis, cuius eft vis maxima amp;cni inproduftione efFeiftus csetera inferuiunt. Mi-nùsprincipalis'eft accidens, quo non vtitnr efficiens, nifi determi-natumfitad effeftiimintentum,ab altero.quod principale inftru-mcntum diximus.

Rvrsvs inftrumentumfiue principale fine minusprincipa-. 3 g, lediuidipoteftdc folet in externum, quod eft accidens quoddam X’^^el in ipfo efficiente principio ,vel in medio, per quod agit, pofi-tum. Et in internum, quod nihil eft aliud ,quàm accidens in ipfo patiente pofitum,

Iam de inftrumentali caufla lapidum amp;nbsp;metallorum aufto- a q res non conueniunt, fed in varias admodum fententias diftrafti funt. Alij enim putant folum calorem efle efficientem caulTam. A-lij dicunt efle calorem aliquando,aliquando efle frigus.Exiftimant enim mctallaamp; lapides produci nonfola aiftionecaloris,autfola aftione frigoris, fed per aftionem vtriufque fimul, ita tarnen vt aftio caloris produftioneminchoet, aftio verb frigoris perficiat.

Alii his duabus caufsis non content! ftatuunt etiam in pie- Aq risque cauflam inftrumentalem qualitatem aliquam occultam. ' Inducuntur autem ad hoc aflerendum variis exemplis amp;nbsp;expe-rientiis multorum præcipuèlapidum, qui tarn admirabileseffe-ftus habent , vt effici non nifi ab occulta aliqua caufla videan-tur. Tales funt Magnes trahens ferrum, fuccinum paleas. Lapis item quern macula qua infeftus erat, fecundum motumSqlis cir-cumambicbat.Itemque alius ,qui,vtfcribitur,pro mutatione lun«

ex

J 2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Di/put at io philofophica

ex cxruleo in candidum pcrmutari folitus fuit. Similiter lapis ille, qui quamdiuappenfus erat collo Ducisbarbari, fluxum fanguinis ftitit.quamuis illeiainvndique concifus vulneribus mortuus ia-ceret, quoad vfque à collo fublatus fuit.

41^ Nos verb breuiter ita iudicamus. Lapides amp;nbsp;metalla non fi-unt nifi omnes qualitates primx quatuor elfeftiuè cócurrant. Nam mixta perfefta ex omnibus quatuor qualitatibus primis coftituun-tur, lapides autem amp;nbsp;metalla, funt mixta perfefta, ergo ex quatuor primis qualitatibus côftituuntur.Cùm autem omnes quatuor qiia-litatesprimxfimpliciterfint aéliux,ócconcurrantad conftitutio-nem lapidis amp;nbsp;metalli.non poflunt non concurrere effeóliuè.

42. IiA'ER qualitates primas nec humor necficcitasprincepsin-ftrumemum eflefolet aut poteft. Licet enimhumiditasamp; ficcitas aftiux qualitates fint,tarnen comparatç cum frigore aut calore tàm exiiis earum aftio eft.vt in mixtione ferè materix potiiis locum habere videantur.quàm agentis. Qux caufla eft cur àPhilofopho 2.de ortu amp;interitu t.S.amp; 4.lib. mete, ftatim initio , calor amp;nbsp;frigusdiiftx fintqualitates agentes, humor autemficcitasqualitatespatientes.

Ta METS! verb fine calore amp;nbsp;frigore nec lapis nec metallum efhci queat.exiftimamus tarnen non calorem, fed lolùm frigus efle princepsinftrumentum. Quod fine calore amp;nbsp;frigore efficineque-ant ex omnium fententia diximus. Et ratio eft, quia prius matcrix debent commifceri amp;nbsp;concoqui, poftca condenfari amp;. coagulari.il-lud autem caloris eft, hoc frigoiis. Qiiod autem à folo frigore tan-quam ab inftrumento principe cohftituantur, amp;nbsp;perfeiftionem ab-folutionemqùe fuam omnem accipiant, fecus atque nonnulli cen-fent, diftum eft , fed tamen rem ita fe habere non eft difficile docere.

44. Nam frigore potifsimnm conftituta elle metalla,déclarât pri-mùm denfitas,grauitas,frigiditas amp;. cçterx ipforum qualitates,quas aliunde profeètas effe nec fufpicari quidemlicet. Deinde qubd calore liquefcantamp;foluantur,liquata verb folo frigore ad folidita-temamp; confiftentiam fuam priftinam redeant.Quid taftusipfeamp; locus vbi fiunt?an aliud quàm frigus eflfeélorem prxdicant?

Lapides qiioqjfrigoris efficientia produéloselfexquècer-' * turn eft. Seruantur enim frigore,calore vitiantur,amp; locusinquofi-unteftfxpefrigidifsimus. Nec fortafsis verum eft, omnia qux frigore concreuerunt.igne diflblui.Marmora non foluuntur amp;nbsp;frigore côcreuerunt. Nec qux calor elFecit,femper frigore folui queunt. Exempfum eft in fale amp;nbsp;nitro, qux humor amp;nbsp;calor qui fecit, liqiiat, non frigus.

Déni-

de Métallo amp;nbsp;Lapide fimul, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t}

D E NIQJ E in pluribus conftituendis,precipuèlapidibus,prin- g, cipis inftruméti locum etiam habet qualitas quædam occulta, à ca-lore amp;nbsp;frigore cæteris'q; primis qualitatibus diftinéla. Declarant id cffedus admirabiles,quos nos fuprà thefi 40. diximus, amp;nbsp;præterea Cardanus,Albertus,amp; alijcommémorant.Hi enim elFeftus amp;fi-miles,ex fententia omnium oriuntur excomplexioneinimediatè, tSi tarnen non poflunt immediate rcuocari ad qualitates primas; qnandoqiiidem non habent earn fimilitudinem cum illis,quae alio-qui debet elTe inter effeélûamp;cauflam, debet ergo incomplexione. cótineri alia qualitas alioqui occulta,amp; nota tantùmexhiseffefti-bus. Hæc autcm qualitas non potuit effici ab aliqua alia primarum propter rationem iam diftam, ergo produda eft ab aliqua alia item occulta.Quocirca in pluribus lapidibus efficiendis necelTe omninö eft qualitas occulta,quæ fit tanquam inftrumentum principale,quo agens principale lapides tales produxit.

Et hæc fortafsis occulta qualitas,eft virtus ilia mineralis vel Aj metallica, vt appellat Albertus amp;Auicenna, per qua mineraliaef- ' ficiuntur. Vtut fit, errauit tarnen vterq;, vtfuprà quóque demon-ftratum eft. Nam fi hanc virtutem intellexerunt, idcirco errafte putandifunt.quiahaec virtus occulta non eft fimpliciter principalis caufla, fed tan ttim fecundum quid. Ciyandoquidem ipfi reliqua inftrumentanonfimpliciter inferuiunt in mixti produélione,fed tantùm ea ratione, qua mixtum conftitui debet, quod amp;nbsp;quatenus tamraroseffeftusóc fingulares præftare pofsit. Sin autem nomine mineralis virtutis,aliam quandam ab occulta ifta proprietate di-uerfam intellexerunt,quae metalla amp;nbsp;lapides,vt præcisè talia funt efficeret,iam fupràthefi 29.amp; jo.à nobis fatis, errore ipforum refu-tato, veritas demonftrataeft.

DE ORTrS E7 GENERA

TION IS LOCO.

HIc duoiamcertaeflevidentur. A herum, in aère amp;nubibus hæcinterdumfieriddenimfupràthefi a.amp;j. fatis probatum eft: Alterum quod fiant in terra,amp;.potifsimùm in montibus. Nam in terra demontibus venx d; fibræ funt non niulto aliter quàm in animalibus,in quibus ea gigni iam compertifsimum eft. In contro-uerfia autem eft,vtrumnon fiant in locis pluribus.

Et hancbreuiteritadefinitepoflumus.Metallanonfiuntalibi 4-9» naturaliter, præterquam in locis iam diftis. Quanquam enim in fluminibus multis aurum colligi ab Hiftoricis proditum fit, amp;nbsp;ex-perientix multæ monftrauerint,in illistamengigninoneft verifi-mile,quöd venis amp;nbsp;fibris carcant,in quibus exhalatio de vapor con-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C cludi

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DiJJiututio PhUofiphicA

cludipofsit. Itaque aurum qiiodinTago.Pado.cæteristjj auriferis amnibus reperitur,ex montibiis aut venis.quæ fub illis funt.abradi perpetuo aquarum fluxu.credendum eft. Dealiismetallis, quod alibi qiiàm in terra aut aëre nafcantur.abHiftoricis aut non eft fcri-ptum,aut fi fcribitur,non aliter de illorum natalibus, quàm de auri ratiocinandum eft.

JO. Lapides autem etiam in aliis locis pluribus fiunt.Namfi-untinaqiiis,idque dupliciter. Aliquando enim ipfæ aquælapide-- fcuntjVtgiittxfontis Gothic! fuper terrain fparfæ; amp;nbsp;in Dacia Ce-pufij aqua in vrceos transfufa illico in lapidera durefcit. Aliquando aquæ in lapides vertunt.quicquid illis iniicitur. Talis eft aq ua maris Danici iuxta Lubecenfera vrbera, in quara arbor illapfa cum nido amp;nbsp;pullis auiura,in lapidem duruit. Talis etiam eft aqua fontis Go-thiciiam proximè difti, in qua chirothecas injapidem quandoque mutataseße fcriptumeft.Multaquoquealia funt Al-Joyovot v/ocrff de quibus legendi funt auftores varij,

J I, Sed quxeftcauflatàmadmirandætranfmutationis?Proprie-tasquxdam occulta loci. Namnecinfrigus necincalorem referri poteft. (iuandoquidem vbi maius aut par friguseft,nihil fimile cernitur : eadem de calore ratio eft. Deinde quia in certis locis vir-tus ineft, per quam res inanimx in animalia mutantur. Nam in mariHebridico generanturexfoliis arboriim anferes.quos Scot! Klakis fua lingua appellant. Quxcertè generatio nee calonadfcri-bi poteft, cùm illud mare maxime diftet à via Solis; nec frigori.quia frigus communi omnium cofenfununquameftcaufla viuentium, ergo virtus quxdam occulta in illo marieft,qua produciitur. Qupd ft autem hie virtus occulta conceditur, cur non etiam in aliis, vbi velexaquafiuntlapideSjVelaqua lapides generat ex aliis?

2 Praeter hos funt etiam lapides,qui in fluuiorum aliarumf;^ •5 * aquarum alueis ripisep reperiuntur. Et hos partim in aquis concre-feere, partim in terra fieri amp;nbsp;perpetuo aquarum fluxu, terra ablata amp;deterfadetedos oftendi.non eft incredibile.Cæterùm.quando in aquafiuntvnoexduobus modis fieri cogitare pofliimus.Vno, quod priraiim gignantur arenæ,ex arenarum verb coagmentatio-nelapides; quo modo Iulius Scaligergenerari credit, Alteroqubd primiim fiantlapides,ex lapidibus deinde fluftu amp;nbsp;fluxu aquarum artritis arenx. Quxdoftrina Philofophi efle videturin jj.fedione problematum. Licet autem vterque modus generationis cum pro-habilitate quadam defend! pofsit, fieri tarnen priori modo eft pro-babilnis. Qiioniam natura per gradus operari foletjamp;ab imperfc-ôiore ad perfedlius. gradum facere.

53, In animalibusetiamgeneranturlapides,prxtematuramipfo-

. rura,

de Métallo Lafideßmul.

nim.vt Illi,qui inter morbos cenfentur. Et non tantum in vna parte corporis,fed in variis partibus fiunt.vt in iecore,pulmone,cerebro, vefica, inteftinis,veins, amp;c. Quorum omnium efficientem caufTam cirefrigiis cumquibufdam exiftimamus. Nam quanquaminlo-cis calidioribus fiunt,tarnen quia materia terreftrisde vifeofain-fitum naturale frigus habet, calorille non eft caufla per fe,fed tan-tùm per accidens illorum lapidum, quatenus per antiperiftafin äuget frigus.

Alii lapides in animalis corpore fiunt ftatis naturæ legibus. , Snnthiplerumcp pretiofi, nec fiuntinquouis animali.fedcertiin certis, vt Aleétoriæ in ventre galli,Borax in capite bufonis, Limaci* in capite limacis, qux cortice non tegitur, margaritæ in conchiliis rotundis lt;S: oblongis.quxin imo mari moramducunt.Generantur item in animalibusimperfe(ftioribus,vt limace, pifcibus,cancris de ferè tv Ttl; ÇiBocfuir»?. Si quis more aliorum frigore generaricx materia terreftri amp;nbsp;vifeida velit, non multum fortafle aberrabit. Nobifcumfaciet .multoqûeveriùsfentiet,qui lapides in huiufmo-dianimalibus occulto quodaranaturæ inftituto nafei dixerit.

DeN IQvE funtetiamlapidescpuTHtiAff. TaliseftCorallusdc Antipathes in eadem planta marina.Talis etiam eft iuncus marinus apud mare rubrum, vtretulcruntij, qui exIndia mifst ab Alexan-dro Magno illud mare nauigauerût. Horum autem omnium cauf-fameffeoccultam quandam loci prdprietatem.exeo pptifsimiuTi colligere licet, qliod in mari nafcantur, aut certè aliis in locis fiant, in quibus propter admirabilitatem efFcétuü aliorum,virtutes quas-daminelTe præcætcrisvix dubitarcpoffiimus.

DE METALLO.

Troff« TO fjiiTûiTAap deriuare multis placuit. 5^» Nec inepte.lametenim in vifeera terræ itum eft.amp;infede Manium infano labore opes quçrimus.Quanquam autem hæc verbi origo fit, verbi tarnen vfus noneftvnus idemlp,fed multiplex. Principio igitur Grxcisdc Latinis metallum eft,quicquid ex terra adhibitoftudioertiitur.Secundo vnû quoddam genus râpà^vn-T6.' V fignificat, nempè aurum, argentum, amp;nbsp;alia aut fufilia aut dii-ftilia. Tertio fodinamexquavnüaliquodexdiiftisfoditur. Quar-tö denit]; venam ex qua excoquitur. Nosinhaedifputatione Metallum non in prima fignificatione accipimus, fed in tribus pofte-rioribus.maximè autem in fecunda.

F o DIN AB funtplerum'q; in montibus.Argumento eftMelibo- 5 7. eus, Carpatbus, Rodope,Tmolus, Suditi, Rhetici, aliitp pene in-

C a numed

lû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dîjputatto PhilofiphicA

innumeri. Habent cnim nefcio quid præ cæteris terris montes, vel quiapropiores fideribus funt,vnde omnis inferiorum virtusgu-bernatur,vtfcripfît Ariftoteles in primoMeteor,ivel quiaobfoli-ditatem quam habent, materiam ex qua metalla fiunt, exhalare n5 patiuntur; vtproinde montes non temerè à natura faftivideri de-beant.necinftarmonftri in mundo locum occupare. Nihilominùs tarnen etiam planicies interdumfuis fodinis non carenc. Indicio funt planifies amp;nbsp;prata Pannoniæ, in qtiibus aurum nafci proditum memoriæeft.

58, V E N AE ab animalibus ad montes amp;nbsp;terram translata funt.Vt cnim in aniraali vena receptaculum amp;nbsp;vas quoddam eft.perquod fanguis ex hepate in totum corpus tranfmittiturùta in montibus lt;Sc terra cùmvenas dicimus.receptaculaquædam intelligimusamp;ca-nales,qui complexu fuo materiam fofsilera continent.Hoc tantùm diferimen eft,quod apud Metallicos venæ vocabulum fæpiùsea, qux terra in canalibus continet,fignificare foleat,quàm ipfos cana-les,cùm tarnen in animalibusnonfanguinë.led receptaculnmipfi-usfignificet. Præterea fîcut veux animalisfibrasfuashabent,qux funtquafi ramuli quidam multis modis cum venisipfiscommifsi: ita etiam in montium venis fibras eundem fermé vfum cum illis habentegt;,quodammodo cernere licet.

5 9’ DETEGvNTVRautemvcnxveîcafu,velarteamp;induftriaho-minum- Rariùstarnen fortuna quàm arte. Cafu patefiunt cùm tor-rens.venti, fulmen, aut vis alia faxum vel terram in qua erat,fuftu-lit. Inter artes quibus Metallici venas ferutantur amp;nbsp;reperiunt, illam in poftremis non habent. Virgula furcata de Corylo aut alia quapi-am arbore cæditur. Hxc vbi in manibus eius qui venant quærit, verfatur amp;nbsp;voluitur, manifefto indicio venant prodere creditur.Et qui in venis inueniendis fibivfui virgulant aliquando fuifleexperti funt, illi hanc artem omnivitio carere exiftimant,amp;dignifsintam ac û)(I)tAlfJi.û)Tô(Top,qua Metallici vtantur.

60. nbsp;nbsp;nbsp;Vervm res non eft ita. Nam virgula fuapte natur.t amp;lpontc

nunquam in orbent voluitursnec ntouetnr à virtute venarum,quia non niouetur ontnibus,amp; quod mouet proprietate quadant occulta, non ntouet in orbem id quod mouet, fed ad fetrahit,vtmani-feftum eft in magnete amp;nbsp;aliis,in quibus occultam virtutem cômuni confenfu ponintus.

I. Nvnc de metallis agendum eft. Nafeiturautem omnemetal-lum in venis vno modo ex tribus; Aut enim purû,aut rude, aut mixtum.Purunt eft,quod,dum in vena eft,fui coloris eft.Ita aurum gi-gnitur, argentum ,æs, plumbum amp;nbsp;ferrum; fed rarius plumbum amp;nbsp;ferrum: ftannumautempurum nunquam repertunt eft.

Rvde

de Métallo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

RvDE metallumappello.quodfuumeoîoremnon habetnifi 6 2, opera fornacum ex lapide vel terra excoquatur.Sic omnia quidem nafci compertifsimum eft.fed tarnen alia aliis frequentiùs. Mixtum denilp metallum eft, quod nafeitur in vena eadem cum alio aut aliis: à quibus deinde cùmvena coquitur,feparatur.

Miscentvr autem metallanon folùm à natura,idfp corn- 6 muniter, fed arte etiam amp;nbsp;induftria hominum : de quibus diflerere . noftri inftitutinon eft. Ex mixtionibus naturx duæpræcipuæfunt.

Altera quæ conftatex auroamp; argent! parte quinta. Altera quæex tribus plumbi nigri amp;nbsp;duabus partibus argent! conflatur.lllam ele-ûrum nominate folent, quafi ex purifsimis metallis ad fingularem vfum hominum felefta fit. Nam ex eo cratères olim fiebant ,quôd venenumproderet. Strident enim amp;nbsp;arcus, cœleftibus nondifsi-m! les emittunt,cùm venenum excipiunt.

Fortasisaliquisnaturarumlatensdiflenfus!defficit,qualis 64* etiam inter ftannum, orichalcum amp;nbsp;venena efie dicitur,quæ vel fo-lo contaftü venen!, vel nimia vicinitate pallent amp;nbsp;mutantiir; qualis etiam inter homines quofdam eft amp;nbsp;feles,inter leonçm amp;nbsp;gallum,a-liafqùe res complûtes. Alteram mixturam etiam ftannum quidam nominate folent. Verùm iam vtratp intercidit,amp; vel propter ign o-rantiamvelauaritiam hominum fofsile elfe defiit.

Met A LEV M eft corpus fofsile, durum ,fufîle,amp;malleo du- 6 • ftile.Quæ deferiptio ex Ariftotele, Galcno amp;nbsp;Platone colleéla eft,amp; quicquid vnquam hoc nomine à doftioribus appellatû fuit,com-pleftitur.

fossile eft quicquid ex terra fuffolTa promi cafu,arte aut in- 6 6» duftriapoteft,in quo metallis cum cæteris mineralibus adhuc con-uenit.Nec metallum elfe ftatim negabitur,quod ex terra non fodi-tur. Sic enim ferrum quod fupràex nubibus decidere docuimus, metallum non fuit,aut fi fuit,non fuit illic vnde decidit,natum. V-trumtp non ita verum eft.Idcircô metallum fofsile elfe diximus,n5 quod fodiatur, fed quod fodi ex terra fecundumfeautfecundum __ aliquidexfua fpecie aptumfit.

Dvrvm eft quod tangent! per fuperficiem in fe non cedit. Mol- (j7* le quod tangent! cedit in feamp; locum non mutât. Qiiod non æquè metallis omn^us competit. Quia non eft æqualis vbic^ primarum qualitatum admixtio,amp; ficci cum humido comprehenfio.fed certa in certis. Neque inde metalli precium eft ficutlapidum. Quo enim durioresfuntlapides,eoetiam funt pretiofiores; inter metallaid in maiori precio eft, non quod eft durius, fed quod eft duftilius.

QvAE folida funt amp;nbsp;natura conftant humida.calorc fundi amp;nbsp;li- 68. quaripofl'unt,amp;magisminùfue,prout maiorvelminor ficci cufti

C î humido

iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DiJ^ulAtîo Philofophica,

humido fafta efladmixtio.Metalla aiitem omnia nec fluunteodem calorenec eodemmodo. Pleraque foloigne codeintjj vehementt liquefcunt,plumbum etiam fobs ardor, aut calorper motum vehemente excitatus.liquare poteft. Rurfus ignis quædam facilius,qua:-dam difficilius liquat : quin alia quoties velis igne fluimt, alia verd non femper, fed tantum cùm primùm ex terra eruta lunt. Nullum tarnen eft quod liquefcere tandem non pofsit.

69. Vnde fi verum eft quod de orichalco,quod in Funduribus • fodi .fcribit Scaliger, amp;nbsp;de ferro quod ex nube decidere fertur, aut fundi abfolutè dicemus,licetadhuc artificium nondum fitcom-pertum : aut fi liquari nequeant, quod in ipforum produiftione vis quædam occulta dominata fit, quæ facial, vt à communi aliorum natura defciuerint.

JQ* Dvctilia funt,inquit Philofophus 4.meteor.t.47.quorum fuperficies vno eodemque iftu in latum fimulamp; profundum ex-tenditur. Qiiæ aflfeftio metallis inter fofsilia maxime eft propria, qubdinipfishumor dominetur, qui cum partibus terreisitamix-tus eft,vt facile inter fe difiungi nequeant.

y Nectamenæquèducunturomnia;quianonfempereademeft humorisippuritas amp;nbsp;optima cum partibus terrenisad-mixtio. Hincaurum maxime inter metalladucitur, minime verb ftannum amp;nbsp;plumbum. Aurum cnim tenuifsimi amp;nbsp;purifsimihumo-ris maxime eft particeps, amp;nbsp;exaftifsimam habet mixtionem. Ex crafsiore humore amp;eius imperfe(ftiore,cum ficcitate temperatione ftannum amp;nbsp;plumbum ortum eft .Cætcra mediana quandam natura fortitafunt,amp;: prout magis vel minus ad puritatem ôc mixtionem auriacceduntvel recedunt ,magisvel minùs duci apta funt.

72. Metallvm duplex eft; naturale defaftitium. Inter faftitia numerantur chalybs, aurichalcum,æs Cyprium,amp;quæcunque vel omninó non fodiuntur.aut fi fodiâtur, tarnen etiam arte Hunt. Naturale nulla arte cf)ftat,fed fola natura. Etaliud quidem duplici natura cóftat,vceleiftrumamp;alix mixturæ,de quibusfupràlociiti fui-mus. Aliud verb fimplici natura conftat,vt aurum,argétum,plura- . bura,æs, ferrum Sc ftanniim.

7 3 • nbsp;nbsp;Qvae hucufque difputata funt,ad vtrumtij genus pertinent,prç-

cipuè tarnen ad id de quo hïc agimus, hoe eft,ad natiuum fimplex. Necenim quod artificium créât, propter tam multiplicem perco-élionem amp;nbsp;mixtionem duritiem,natura fufilem aut diuftilem.cæ-terasip proprietates ita exaétè retinere poteft ,vt natiuum.

74« Omisso artificialijde métallo naturali adhuc duplex quxftio explicandaeft. Prima vtrum inter fe fpecie différant. Secunda v-trtmamp;quomodointer mçtallapofsit elfemutuapermutatie.

DE

de Métallo nbsp;nbsp;Lapide ßmul. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

DE METALLOKVM Dî-

STlNCriONE.

QVorgt; adprioremquæftionemattinet,communismulcorum J opinio eft.folnm aurum inter metallaperfeftamfpeciem habere, cxtera omnia efle quafi quædam riidimenta amp;nbsp;initia auri tan-

• tiim, ac proinde inter metalJa aliiid difcrimen non effe, qiiàm eft inter perfcftum amp;nbsp;imperfeétum in eadem fpecie.

V E R V M contra hanc opinionem ita agerepoffiimus. Ferrum, non eh mixyim imperfedum, quale eft nix amp;nbsp;cætera quæ IviQ Ttô'fû) fiunti’quis enim credat?Ergo eft mixtumperfedum. Idem licebitdiceredeauro,argentoamp;cæteris.Iam,duomixtionemper-feôiamhabeniia nunquam funt eiufdemlpeciei,nifi forte inter fe amplius non différant quàm folo numéro. Sed ferrum amp;nbsp;aurum funt mixtaperfefta,amp;plus differunt interfe quàmfolo numero, ergo differunt fpecie.

P R AE T E R E A vel eft viiica metallorum fubftantia amp;nbsp;qualitates y tantum diuerfæ; vel non eft vnica fubftantia.Si eft vnica fubftantia, tùmveræeruntillaejplumbumeft aurum, étvice veria,aurum eft plumbum.Turnquoque nonerit difficilèexplumboaurumcon-licere.cùm non fit difficile qualitates,quæànulla peculiari forma cohibentur,àplumbo tollere,amp; quæ auri funt,introducere. Et tarnen haftenus nullus omninô repertuseft,quemaurumomniex parte probatum confeciffe liquidb conftet.Si verb fubftantia non eft vnica fed plures, cùmnon pofsint tantum numero elfe diuerfx: quisenim crederet plumbum ab auro nonplus abeffe quàm hoc aurumabillolDilcrimcneritfaltem fpecificum.

Neqje idcircofpecienondifterre dicendumeft,quiaabiif- _ demcaufsisproducuntur,amp;eafdemoperationes,tantiim fecundu ' magis amp;nbsp;minùs differentes habent.Alioqui lapides amp;nbsp;metalla ad v-nam eandemque fpeciem pertinebunt.Item aër,ignis amp;nbsp;cætera ele-menta inter fe fpecie minime different. Nam idem eft efficiensla-pidum amp;nbsp;metallorum,amp; operationes pleræqj elementorum eçdem funt, (Sc tantiim fecundum magis amp;nbsp;minus differunt : cuiufmodi funt moueri, leuc, graue cffe,amp;c.Non igitur abfolutè penes cauffas amp;nbsp;operationes,fpecies rerum Ipeiftanda eft, fed penes cauffas (Sc ef-feétiones,vr cuiufque rei funtpropriæ. Hoc enimpaéfo,ex motu, leuitate (Sc grauitate,amp;c. vt in aëre funt lt;Sc non in igne,reëtè con-cluditur ,aeremab igne fpecie differre. Quippècùmnon ex acci-dentialiquo,fcd ex natura fua,hçcminorem perfeiftionem habeant in acre, maioré verb in igne. Similiter fe res habet in metallis, qubd a,d operationes quid era attinet,

DENIQVE

‘io nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DiJ^utat'iO fhilofophicA

DENIQVEnatura neqiievult,nequepoteft cæterametallain aururafubflantialitermutare. Non vult: tùm quia nunquam idfe-citjttim quia propter certos amp;nbsp;neceflarios vfus ac fines omnia ac lingula produxit, quosex fubfiantiali immutatione omnino amitci neceffeeft. Nonpoteft; quia nec calore necfrigore tranfmutatio ilia fieri poteft. Si enim calorertantus in terris nonefl:,quipnoreni congelationem foluat; aut fitantus eft, necefle eft aurum metallo-rum efle durifsimum. Quanto enim magis metallum coquiturdc funditur, tanto duriiis femper euadit. Idem confequetur.fi frigore tranfmutationem moliatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

8 O, Q_y A RE igiturin venisomniaferèpermixta fimuliacent?Quia omnium eft eadem materia remota : ex qua propter complexionales difpofitioneslpecie diuerfas,agenda naturalia diuerfasreruni Ipecies, etiam in eodem loco effbrmarc queant.Hac enim de caufta lapides amp;nbsp;alia mineralia fere femper in venis metallicis reperiuntur ßmul, quætamen nemo idcirco nata tantum effe putat,Yt in metal-la vel aurum tandem tranfeant, Certumigitur maneatmetalla inter fe diftingui fpecie.

DE METEÂ MET^LLOREM

TR AN S M y T A TI 0 N E,

g J, A LteRA quxftioerat,anamp; quomodo metallainuicem per--fimutari pofsint? Qnx quæftio,vt famofa eft.ita etiam eft maxime cótrouerfa. Cardanus putat ferrum in xs, argentum in aurum, reliqiiorum Vero nullum in argentum vel aurum fubftantialiter mutari vllomodo pofte.

8 2. nbsp;nbsp;nbsp;Est altera opinio qux tranfmutationem fubftantialem metal-

lorum inter fe non folùm pofsibilé elfe putat ,fed iam de fafto exi-ftimat artem haberi, qua metallum ex métallo, amp;nbsp;præcipuè aurum conficipofsit.quod omnesproprietates.alfeftiones, operationesamp; viresauri naturalis habcat. In qua opinionefunt omnes Alchimi-ftæ, Albertus Magnus,de alij plures,

8 3« S vNT alijquamplurimi turngrauitate turn doiftrina viripræ-ftantifsimi, qui metallorum tranfmutationem omnino tanquam impofsibilem reiiciunt,artemlpillius faciendxtanquam illicitam damnant.Exiftimant enim ifti fpecies rerum perfeftiores non polfe fieri nifi vno modo, boc eft,ab agence naturali, quod generationes huiufmodirerum determinatxfint, tàm fecundumaftiuumprin-cipium amp;nbsp;materiam, qiiàm fecundum locum in quo fiant. Ex quo alterutrum confequi necelfe éft, videlicet aut nullam arte fieri, aut certè fi vna fit,omnespofsinc,cùm omnium videatur efte par ratio:

• Atqui

V

dt Métallo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Arqui cùm omnes arte conftitui non pofle ccrtifsimum fit.certo c-tiam fibi ifti perfuadent,nullam omninö ab arte confie! pofle.

VltiM o non défunt quiaurumquidem vlla arte haftenus S4’ faótum elTe negent,fed tamen,quin abfolutè artifiçio fieri pofsit,n5 inficiantur. Atque hæ Hint lententiæ,quas viri doétifsimi amp;nbsp;grauif-fimidc famola illa ,vt diximus, quæftione pronuntiauerunt. Quid ego bic dicam?equidem vix habeo.Tamen dicendum eft.

Metalla fecundü accidentia inter fe permutari pofliint. Hoe 8 5» natura fæpe facit, dcconfenfu omnium, arte fieri polTe extra con-troiierfiameft. Hocenim pafto ferrum in æs mutariin Carpatho monte Pannoniæ no obfcurè Georgius Agricola indicat.Hoc modo ex ære orichalcum ,ex ferro S'Ofxûfj.otjhoc eft,chalybem,mutato colore exterisq; accidenttbiis'tàm ars quàm natura faciunt,tefte A-riftotele 4.Meteor.c. ?•

N O N minus extra controuerfiam eft, metallum à métallo fe- 8 6, parari polTe. Gùm enim à natura inter fe mifeeantur, quemadmo-dum ex fuprà didtis intelligi poteft,cur arte no pofsint feparari?Ex-pcriuntnr hoc Metallic! quotidie cùmvenas coquunt.

C E R T V M etiam eft,metalla in oleum,aquam,cineres,autaliud 87» quippiam fimile.ad proximum tamé illorum genus non pertinens, couerti pofle.Hoc enim eft, quod experiétia quotidiana nos docet, amp;nbsp;ars diftillatoria cü multiplici focietatishumanæ commodo fæpe fecitamp; adhucfacit. Fitaütem hoc ad eumferèmodum quo ignis ex Silice excutitur. Nam ignis ex filice fit, quia virtus ipfius in Alice erat. Sedeodemmodo aqua, oleum, ôcc. virtute in metalliscrant. Cur ergo,cum agétia naturalia applicantur, non pofliint ex metal-lis generari?

Nihilominvs tarnen arte, nulla fubftantialis metallorû tranf- g g » mutatio fieri poteft. An quia generatio eft opus folius naturæ?An qu!a,quod natura non folet, ab arte fieri non poteft ? An quia nihil fruftrà fit in natura? Eflet autem aliquidfuperuacaneum,fiomnc quod natura facit, arte etiam produci pofsit.

Praeterea metallum in métallo nec aftu nec virtute con- 8 9« tinetiir:quia inter fimplicia metalla amp;nbsp;fpecie difFerentia,alterum ex altero propriè mixtum non eft, ergo metallum ex métallo non fit. Cur ita?QÛia non quodlibet fit ex quolibet,velà quolibet,vt etiam fcribituri.Phy. Sed certum fit ex certo amp;nbsp;à certo. Taie autem eft tantùm,in quo alterum aftu vel virtute eft,ergo fi metallum in métallo nec aélu nec virtute eft,ex métallo nunquam generabitur metallum.

Nec quodcorrnmpitur,ccrrûpitur inperfcftius,fedinid,quod 90» eft impçrfeftius । Patet hoc induftione falt;fta per omnia ea, quorum

D vnuni

12 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tgt;î(^utAtiophilofophicA

vnum non eft via ad alterum.vt eft nutrimentum adviuens.Hoc e-nim paifto afiniis in vefpas corrumpitui^iuuencus in apes, equus in

• fcarabæOs, viuens in cadauer.Qiiare etiam dato,quod arte metalla corrumpi pofsint, non fequeretur aliud, quàm metallnm nobilius in deterius corrumpijnoautemin aurum ,quod eft nobilifsimum. Veriimnon eft veruni, metallum nobiliusin deteriusabire : quia non eft aftu vel virtute in illo. Ergo nullum metallum in aliud fub-ftantialiter transmutaripoteft.

91« Qvanqvam autem nulla omninoarte,metallafubftantiali-ter transmutari pofte, fatis abundè probatum fit, quod tarnen aurü vel aliud metallum naturale amp;nbsp;verum Alchimia non faciat, pecu-Jiariter ita probari poteft.Metallum naturale eft,quod frigore con-ftitutum eft, vt ex fuperioribus patet : fed aurum, quod Alchimia facit,non eft frigore coftitutumihanc dant nobis omnes Pyrotech-niç magiftri:omnes enim folo calore amp;nbsp;igne tranfmutationem me-tallorum inter fe,facere profitentur.Ergo non eft verum amp;nbsp;naturale autum,quod Alchimia conficit.

92. Ex quibus omnibus facile colligipoteft, quid arsChimica aut alia quxcunlp, qug verum aurum veracjj metalla fabricari nititur, momenti Rebulpub.amp; vitæ commnuiadferre pofsit. Nequeenim prxftat, neque præftare poteft, quod promitti t. Ex quo non femel fa (Sura, vt alij ad extremam inopiam redafti fint ; ali j fefe Dxmo-nis feruituti, mifcrrimè fubiecerint. Hisquidgrauiusdicipolsit, baud equidem fcio.

9 3« C AE T E Rv M,licet ob hx’camp;fimiliaincommodaprorfusine-Hitabilia,pernitiofacenferi pofsit ac debeat,non eft tarnen Chimia, vel vt reétiùs dicam,Pyrotechnia prorfusreiicienda. Habet enim vtilitates quafdam alias.nempe purgare, feparare,ac inter fefevari-is modis mifcere metalla amp;nbsp;his fimilia, quxvel ad vfum,vel ad vo-luptatem pertinent. DequibusomnibuscopiofiùsdilTeritCardanus ili lib. de fubtilit.dc de varietate rerum, amp;nbsp;alij.

QVÆDâM de METÂL-

LIS JN SPECIE.

qa a Vrvm ab aura nomeninuenit,hoceft,fplendoreamp;decorc, * Xxquocxterisanteit.Auraenimveteriverbofplendoreft,vtvel ex illo liquet: Auri per ramos aura refulfit.

Q Tria funt auri priuilegia, igmbus non abfumi, traftantcs nul-, lo colore fcedare,amp; maximè elfe duftile.Qux ex perfeiftione amp;nbsp;pu-ritate mixtionis,qua aurü excellit,ipfi accelTerüt, Eadem caulTa eft, cur

de Mitallo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23

cur aurû vidis iis careat.quibus cçtera metalla maxime infeftantur.

Nih ILO MIN VS putrefaftioni fiibieftum eft,vt mixta cxtera 9 (j. omnia : nec tarnen putrefcit omnibus citiùs, nec omnibus tardius. Vnde cùmfupràdixiiniis, aurumignibusnonabfumi,ÂtC.idnon abfolutè.fed in ordine ad alia metalla accipiendum eft.

Est aurumauroperfeftius. QuishocnegetiEfthoccommu- 97, ne aliis rerum generibus.adeô vt non improbabile fit,etiam homines fubftantiali peifeftione inxquales elle.

Arabes amp;. Latiniaurummedicinismifcuerunt.fedparciùs 9 {Ç Arabes, liberaliùs Latini. Græci ferè abftinuerunt. Hinc orta Celebris ilia quæftio eft.aurumné in medendo vires habeat nec né?

VID E T y R autem verior effe ilLorum fententia, qui aurum 9 9, perfe in morborum curationibus virium nihil habere exiftimant. Nam fi quid valet, id aut occulta virtute, aut aperta amp;nbsp;nota opere-tur necefie eft ; fed non facit,quod facere creditur.occulta virtute: quia de cffeélnnccdum inter omnes,aut plerôfque confiât, fient conftare debet, cùm effeéfus in occultam cauffain referri debet. Nec operatur vialiqua manifefta, quippè cùm aurum necalterare corpus noftrum ,vel alterari à caloreanimallspofsit; Ergo aurum poculentum, aut efculentum aurum non efi,aut vires in medendo nullas habet.

Qvid de auro ex collo penfiliilepramarcerecreditur, amp;ne- loo. fcio quos alios morbos.Nugx.Qui enim id faciat?

Nec illudlocum hoc loco habet: nigrorepauoremde trifti- I Q I, dam induci.Quare pofle etiam aurum fplendore fuo,cor de corpus aegri exhilarare. Nam nec tàm verum efi, quod de nigrore fcripjit Galenus,quamquod Auerroes.Nec fortafsisfplendorauttenebrse per fe aliud obleétare, aut moleftare queant,quàra id,cuius obieéfa funt. Qui igitur cordi triftitiam, ant Ixtitiam afférant?

Qvin tarnen per accidens aliquando aurum ægris prodefie I O2, pofsit.non eft negandum. Equidem quid perfuafio,animusque fpei plcnus in morbis fæpe cfficiat.nemini poteft efle ignotum.

N A s c IT V R aurum purnm amp;nbsp;rude, fed plus pnri repertum ef- I O 3, fe quarudis.argumento funttotauriferiamnes, Ganges,Paifiokis, Hebrus,Tagus,amp; tot malTa: in Hifpaniis,amp; Pannoniis fçpè reperta;.

Argentvm triplexeft,purnm,rude,vinum.Pnrumamp;rude 104-, metalla hint, viuum metallum non eft,fed metallorumTyrannus: an quia ca:tera omnia' abfumit?

PvRVM nafei veteresignorâruntjhodiè nihil fermé eft notius, 1 O 51 cum eius maxima copia in Germania 6e Bohemia, aliisqne locis pluribus reperiatnr. Rude vario colore,naicitur : omne tarnen per excoftionsm album euadru Quod rubri coloris efi,interdnm inter

D z metalla

i 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jii/^utatïo philoßphicu

metallaante coftionemfolùmpellucet, anquiacumlapidepellu« cidoconcreuit?

I O6. Argentvm viuum dicitur a Plinio amp;nbsp;Latinis, quodcolore argentum xmuletur,motu animalia, præfeitim cùm ignem fenfc-rit.Ariftotelesd'eyufop X^uTû'pappellatjquôdnaturam liquidant ba-beat.A Diofcor.v cPfocfyvf op dicitur, quöd fermé inftaraquæfluat.

107. Hoc natura fola facit. Ergo ciirn Theophraftus ex minio fieri dixit,Vitruuiùs ex lapide anthrace,amp; Diofcorides eX Cinnabari,in-telligendum eft.ab iftis rebus arte tatùm feparari, quale ante in ipfis erat. EtGalenus cùmfola arte fieri fcripfît, aut null 11m purum amp;nbsp;fui coloris nafci voluit,atit omneper artemde nouo generari.Quæ-cunque illius fententia fuerit, errore non caret. Etenim amp;nbsp;veteres purum aliquando fieri non ignorâfunt,amp; hodiè quoquereperi-tur.

ScRiPSiT Ariftotelesin4.Me!’eor.aquamamp;aëreminargento viuo elTe.plus autem aêris,tùm quod igni in aërem foluatur,amp;con-crefcereneccalorenecfrigorefoleat. Qiiæ doftrina nonitacerta elTc videtur. Nam etiam ipfê Ariftot. eod. in loco mixta omnia aut aquea autterrea elfe fcripfitj amp;nbsp;argentum viuum grauilsimum efie, amp;nbsp;maximum pondus habere conftat.Præterea eft frigidifsimum,lt;S: maximè humidum; vtrumqj taftus oftendit.Vnde Maifri qui in A-frica habitant,vt fefe in maximis caloribus refrigerent, argento viuo in vafecondito incubât. Has ob caulTas de natura argent! viui inter Medicos amp;nbsp;Philofophos difceptari crept um eft.

109, nbsp;nbsp;BrÊvïter: Argentumviuum eftSquaterreacummultoa5-

re*noncongelata,vtfupràquôquedi(ftum eft. Qiianquamenim ex omnibus elementis,vt alia quædam,mixtum exiftat,inipfo tarnen aquam dominari declarat hiimiditas öc frigiditas ad fenftim ctiam maxima. Nec Ariftot. abfolutè aêreum elfe pronuntiauit, fed quöd plus in ipfo aeris fit, quam in aliis mixtis quibufdam : id quöd fatis erat,vtoftcnderet,eirea7rKJtTop.Nec quöd ab ignefoluiturinva-pores, idcircö aêreum efte debet:quoniam aqua etiam foluitur, amp;nbsp;tàm argentum quàm aquaadfuam priftinamnaturampoftdifib-lutionem redire folet. Graue autem eft, vel quia comprefta admo-dùmipfius fubftantia eft,vel quia terra multa puraqj.cum multa a-qua optime commixta eft.

I 10.' OyoD aesLatini, hoc Graeci\«Ä)to'pdicunt. Nafcitnr autem in venis propriis amp;nbsp;argentariis,amp; rude faapius quàm purum.

III. Colore eft rubco. An quia materia nimisexufta eft? eadem cauffa eft, cur rubiginem non dücat, amp;nbsp;magis olim quàm ferrum in pretio fuerit.

I 12, Galen VS exiftimat fub dio amp;nbsp;locishumidisplumbum.quoad molem

de Lapide. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sf

molem ôc pondus, aflgefcere.Sed primum non efl: credibilcj quan-doquidem in aliis metallis nihil fimile obferuatur, quæ tarnen,fiue ab intrinfeco, fiue ab extrinfeco plumbum augeatur, æquè poflent dici crefcerc.Pondus autem plumbi augeri non eft improbabile.E-tenim dumfubdiomanet, calore,frigore,tempeftatumtp violen-tià,paulatim corrumpitur, amp;nbsp;partibus leuioribus vt aëreis,amp; igneis exhalatis, quæ terreæ £c aqueæ funt, ad propriam grauitatem fe re-uocant.

Veris S T me dixitGalenus,àplumbo humanum corpus rc- I I 1, frigerarîamp;humeftari. Eftenim, vtcætera metallaaqueæfubftan-tiæ.Mâlè autem Auerroesexficcarefcripfit. Quanquam enim in plumbo terra fit, amp;nbsp;plus quàm in aliis quibufdam metallis, tarnen cùm à calore fioftro confici non pofsit, quas à terra habet, qualita-tibus agere non poteft, cùm tarnen interim dominans elementum vires fuas exercere nihil impediat.

F E R R V M tantum nafcitur, amp;nbsp;nulla arte eft faftitifi: nee fpecie J J 4^ differt à chalybe, quandoquidem nihil eft aliud,quàm ferrum pur-gatum magis,colt;ftumque. Fit enim chalybs ex ferro fæpius ignito, amp;nbsp;rurfus in aqua extinfto, vt fcripfit Ariftotelis 4.mcteor, cap. (S,

DE LAPIDE.

Lapides ex ficca exhalatione natura generat. Formaneceft j j elementiprxdominantis,ncceftanima.Inftrumenta,quibusfi- ’ tint,eft frigus, calor, amp;nbsp;virtus occulta,fed magis præcipuum frigus.

Hæciamfuprà à nobis oftenfa funt, non quidemdc omnibus, fed de quibus hie præcipuc fermo eft,hoc eft, de fubterraneis.

Nam qui in aliis locisnafcuntur, nec eandemfempermatcri- j j (J, am, nec eandem efficientem femper habent. Sa:pè namlj; ex aquis, nut in aquis, ex rebus aliis, quæ iniicitintur, fiunt. Sxpè ligna putria amp;nbsp;dura robora in lapides abiilTe mirati fumus, lt;Scc.

De CrystALLOamp;gemmispellucidisquçftioeft,exbumo- I 17» renepotius, an exficcoterrse fpirituconcreuerint?Pleriquefub,-ftantiam illorum aqueam effe volunt,quód perlpicuicatistantx, qua potifsimùm à exteris diftinguuncurjcauffa alia haberinequeat, amp;nbsp;Cryftallus, vt nomen ipfum indicat, ante glacics fuerit.

CaeteRvmhocmultisaliisdifplicet.Etreftè.Cùmenimhu- I I 8» iufmodi lapilli in terra foli non gignantur, fed (emper cum alio lapide, in quo latent ariftifsimè inclufi, quemadmodum alij ex terrea fubftantia orti funt, ita etiam iftos pretiofosexficcaexhalations eriri dubium effe vix poteft. Accedit quod in ignem proic(fti,tan-

D J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dem

JI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dijj/utattophik/ofhicA

dem in terram copiofam amp;nbsp;cineres abeant,non feciis qua alia,quorum fubftantiam terreamefle,nemo non dicit.

I I 9. CvR ergo lapides pretiofi transluceant caulTanon eft,quod totaipforum fubftantia fit aquea. Cur enim mergerenturin aquis? Cur non liquelcerent ? Nec caufla eft , quod prædominio aquei fint. Sic enim nihil obftaret, quo minus ferrum, aurum , amp;nbsp;csete -rametalla pellucerent. Sunt ergo pellueidi pretiofi lapides, quia humidi cum ficco purifsimo amp;nbsp;maxime fubtili exaftifsima faifta eft mixtio.

I2O. Nec Cr ys tall vs vnquam glacies fuit. Cur enim aqux non innataretf Cur in regionibus frigidifsimis, vbiamnesetiani maximi glaciantur, plurima non fieret ? Cur igni non liquefceret, fed in cineres tota folueretur ? Nec quod è rupibus interdum euel-lituy argumentoeft,aliquando fiiifle glaciem, ficut nec quod in torrentibusdefertur. Nam venxvbifiunt fubterra,detegimultis modis poflunt: quod cum fit in locis,vbi humo nulla tegitur, Cry-ftallum inueniri necefse eft.

I 2 1 . LAPisnunquamigneliquefcit,nififitmetaIlicus.TaIiseftpy-rimachus,Alabandicus,amp; quos Plato amp;nbsp;Theophraftus )(^uTSffaIi-quando nominârunt.

I 2 2, Co NTINGlTaûtaliquidliquariduobusmodis.AItero,àcali-do,altero ab humido.Prior modus auro,argento,cæteriscjj metallis competit,pofteriorterræ: Vtercjj autemfimulfaliAmmoniacoÄ paucis quibufda aliis. lam quando lapidem,quâ talis eft,non lique-feere diximus, de vtroque modo intelleximus. Si namqj induftio-• nem faciamus, ex omnibus lapidibus,nullfi omnino, vel ab humido,vel à calido liquefcere reperiemus, nifi cùm velmetallum vel vitrum , aut aliud quid fimile admixtum fuerit.

I 2 3* Cvifententiænecobftat,quodfcripfitAriftoteIes4.1Mete.t.37. nempe qux concreueruntfrigore, liquari calore. quia, vtipfe ibidem interpretatur,hxc propofitio tantum de iisintelligi debet,qug prxdominio funt terrea , cuiufmodi funt lapides . Qua de cauf-fa fuprà nos quoqj propofitionem illam abfolutè veram efte, nega-tiimus.

124. . NE c obftat, quöd venx lapidofæ fimul cum metallis in forna-cibus excoquantur, amp;nbsp;quöd fufores,lapides admifeere foieant,vt citius liquefcant metalla. Nam venæperliquefadionem in metalla no tranleunt, fed quod in illiserat, metallum feparatur. Nec idcir-co lapides metallis addütur,vt ipfi fimul etiam liquentur, fed vt fu-fionemmetaUifucilioremrçddant,

SVM MA

de Lapt de. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

SvM MA lapidis commendatio in durltie eft.Vt Cnimfcribit I 2 ƒ, Cardanus, amp;. nos fuprà diximus, quo lapis eft durior.eo præftantier. Cùm verô durum ad ficcû, fient molle ad humidum,pertineat, VtfcripfitalicnbiPhilofophus^cur lapis maximè durus fit,amp;quidé inter fofsilia durifsimus, vt Galenus auftor eft, baud difficulter colligi poteft.Nam cura lapis nec humore nec calore molliatur,aut liquetur.terreus, amp;nbsp;maximè ficcusi efle debet: cùm auteminter fofsilia nuilum fit omninô, quod aut humore aut calore molle a ut liquidum non euadat, nullum tamficcum eft; nullum igitur in du-ritielapidicomparandum.

His conftitutisjlapisitatandemdefinienduseft.Lapiseftcor- 12 6. pus fofsile maximè durum,amp; quodnechumorenecignéliquefi-cit. Vbi cùm lapidem fofsile corpusnominamus, non volumus o-mnem omninô lapidem talem efle { multi enim in terra non fi. unt) fed quod nos de illo lue potifsimùmdifputemus, qui in terra natus aliquo modo in lucem proferri poteft.

D E E F F E CT IB FS

L A P I D r M.

Effect VS lapidum duiim generum funt. Alij funt ordina- I 27, rij, qui in omnibus lapidibus cernuntur, cuiufmodi funt ope-rationes frigoris amp;nbsp;aliarum primarum qualitatum, item accidentia confequentia comixtionem primarum qualitatü, vtdurities. gra-iiitas, denfitas, color, fapor, amp;c. de quibus Ariftoteles 4.Meteor, traèlat.Ac de bis quod à complexions cuiusijj propria onantur,inter omnes iam conuenit.

Alii funt effèftusextraordinarij,rari,amp;fingularcs, qui non J 2 S, in omrflbus,fed in paucis tantùm obferuantur.Cuiufmodi funt , fiftere fanguinem, abigere fulmen,tutumreddereàpeftedemorbis, conciliarc fomnum, diuitias, auètoritatem, mouere fomni-um, præbere diuinationem ,augere ingenium amp;nbsp;memoriam, prx-ftarc fapientiam, audaciam, caftitatem ,ignauiam, fafcinarç.rc-rum fpecies immutare, ôc alij quamplurimi, quiapud Cardanum, Albertum Magnum , Francifeum Rueum de alios pafsim legun-tur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

D E bis quæftio eft;an veram cauflâm aliquam habeant.an vero 12 9. nullam? Et,n cauflam habeant, quæ Sc quidnâm ilia fit?Si vero nullam habeant, cur lapidibus attribuantur ? Scripferunt autem bac de reauélores,prout cuique libitum fujt.Itaquealij negâruntpror-fushxc àlapidecffici, Contrà alii clarifsimis experiçntiis conuièli?

quid

ai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dt/^utAtio PhiloJo^hicA.

quid enim clarius eft,qiiàm àmagnete ferrum trahi,àfuccinopalc-ara?communi confenfucauflamhorum aliquam in lapide ftatue-runt. Quid autem ilia fit, nondum confentiunt, ciim alij comple-xionem.Jalij formam fubftantialem, alij occultamquandampro-prietatemà Deo, vel coelisimpreflam, tanquam cauflam prétendant.

130» N o s, vt breuiores fimus, breuiter ita dicimus. Multa à multis falsó adfcribuntur lapidibus, qux nec habent, nec habere poffiint. Huiufmodi ferè funt, quæ ad diuinationem,fafcinationem, vnius rei in alteram permutationem pertinét, amp;nbsp;omnes omninb effeftus lpirituales,aut qui alioquivires cauflarum naturalium nimium ex-cedere communiter iudicantur. Hæc fiquidem nec ab omnibus, nec àplerisipprobatisamp;doftisviris lapidibus tribuuntur; neceti-amvi vllapura natural! effici pofle videntur, vtpotè quæ nullam cum lapidibus affinitatem babeat,qualis alioqui efFeélis,cum caufi. fis quarum virtute prodiuSa funt,intercederefolet.

*3^’ Caeterorvm elFeftuum, qui communi iudicio lapidibus tribuuntur,ac tribui poirunt,licet cum admiratione eueniant.cauf-fa non poteft efle complexio, hoc eft, certa amp;nbsp;peculiaris 4. primaru qualitatum contemperatio ac proportio. Nam inter cauftam amp;nbsp;ef-feólum debet efle aliquafimilitudo amp;nbsp;proportio, vtpatet ex communi axiomate, quo dicimus, in caulTa cotineri effeftus perfeftio-nem, fed inter complexionem huiufmodi amp;nbsp;elFeftum nulla eft af-finitas, nulla proportio :quia ifti effcétusnon continentureodem genere, quo illi, qui ordinariè complexioni debentur, cùmlongé fintperfeiftiores, veletiam contrarij; amp;nbsp;complexio fuiseffeólibus propriis,neqUicquam iuuare videatur ad huiufmodi effeótus.Qüid enim ad confiftentiam fanguinis ,aut3d trahendum ferrum, faciat velcalefaftio,velfrigefalt;ftio,autgrauitas,duritics(Stcxterai' Ergo iftorum caufla non eft complexio.

132. C A vs s Aigitureffeiftuum admirabiliumeftproprietasoccul-ta.Cenfentur enim communiiudicio lapidumeffe(ftus,amp; tarnen caulTam apertam non habent, vt iam oftenfum eft, ergo habent oc-cultam. Nobifcum faciunt etiam doftifsimi amp;nbsp;grauifsimi auiftores, qui etiam in multis rebus aliis virtutes quafdam occultas omnino neceirariaselTeftatueruntjlicet inter fc nonconueniant, quidvis ifta occulta lapidum fit.

Î 3 3 • PosTREMo, virtus occulta lapidum non eft ipfa forma fub-ftantialis,nec eft proprietas immediate formam confequens,fed eft accidcns quoddam lapidibus inditum ex diuino aut ccelorumin-fiuxu. Primum indepatet, quia virtutesremittuntur intendun-lur : itemplures fwnt in eodem amp;nbsp;inter fe diuerfæ. Exemplum eft in magnetc.

de Lapt de. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29

magnetc.qui ex vna parte trahit.ex altera rcpellit ferrum; item,cuius virtus temporis progreflu minuitur. Nihil autem fimile in formas ,aqt proprietates formarü accômodari poteft. Alterumetiam darum elt.quia iam fupràin lapidibus amp;nbsp;metallis conftituendis.in-terdum principis inftrumenti locum obtinere virtutenioccultam docuimus. Virtus igitur, quam imprefsit, erit accidens quoddam, quod immediatum fit principium huiufmodi effeftuum.

DE FIGERA LAPIDVM.

FigVRA lapidumduplexeft.naturalisamp;artificialis. Naturales I 34» omnes ad duo genera reuocari pofTunt. Alterum;quod femper

in iifdem lapidibus reperitur. Alterumjquod non femper in iifdem reperitur.fed raro amp;nbsp;fortuito. Adprimum genus pertinent lapides, qui in Cuba Infula perfeftè fphærici proueniunt. Item lapides 'zrtv» Tciyavot, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, amp;nbsp;qui Cylindri fpecie in monte Sipylo.auftore

Plutarcho.nafcuntnr.Huc pertinent etiam gemmæ Ponticx, qux, auftore Plinio, cum ftellarum imaginibus oriuntur. Item lapis Eif-lebianus, qui pifcium formas æneis fquamis confpicuas præ fe fert.

SecvnDigenerisexemplafuntiniis.inquibusvelferpentum, I 35. velhominum, velaliorûanimalium amp;nbsp;rerum imagines vifuntur. Cuiufmodi eftOnyxColonix.inquodiiorum iuuenum capita amp;

X ferpens exprelTus eft, amp;nbsp;alij multi, de qiiibus Carda.Scaliger,amp;c.

Nec eftdifficile huiusrei caulTam aflFerre. Nam qux figuræ j jg, cafu.rarb, de non in certis.fed indifferéter ih multis apparent,cauf-fam certam non habent, fed fortuitam, non aliter quàm equi, na-ues, dracones in nubibus. Qui autem cura certis figuris nafeun-tur.non ideireb animamamp;vitam habent.quemadmodumCar-danus exiftimauit.Neque enim inanima, c um certa figura gigni.ra-rumeft.vt in igné manifeftumeft.Habent ergo figuram taleravelà loco, vcl ab efficiente.vel à materia.

Ars lapidem in varias figuras transformat,verùm inter om- j □— nés illx prxcipux funt,quas figilla dicimus.Talis fuit imago in Pyr- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' •

rhi Regis adamanteadmirabili artificio fculpta ,qux.9.Mufas vnà cum Apolline cytharam pulfante,piétas referebat.Talis etiam imagines funt,quas pleriqûe diebus certis,amp; pro aftrorum conftitutio- . ne certa,in gemmas incidi curant.

S C VL P V N T autem gemmas, ex gemmis'qj figilla conficiunt 13g potifsimùm Chaldæi ,amp;Magi, quôd purent perhuiufmodt figuras • nbsp;'

ab iis lapidibus.in quibus fuerint, admirabilia opera quædam efhci. pofic.Cum Chaldæis faciût Alchymiftx, Conciliator,Franc.Rueus amp;nbsp;pleriqûe alij m41x fidei aut vitx homines,

E PoRRO

so nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DiJ^ut^tio PhilofophicA

PORRO cùmfigura perfenullavi agendi prxdita fit.Vtpntè quæ à folo motu locali, Philofophorum fententia, producendi vir-tutem nullam habente,perficiatur,qu«ftio eft, vnde imagines amp;nbsp;figilia vim efficacitatemqj tantamaccipiant? Suntautem,qui fignris liuiufmodi, ex cœlo in lapides deduci admirabiles virtutes credat: ex quibus eft Pomponatius. Conciliator,amp;c. Sunt ali),qui à Dxmo-nibus talia fieri cenfent: inter quos eft Thomas Eraltus. Qiiæ fententia,vt communior eft, ita etiam magis ad verum accedit.

Nam ex cœlo virtutes huiufmodi in figuras deduci nonpof-funt; quandoquidem cœlum ciim fit agens naturale, natiiraliter, amp;nbsp;inidtantùm,quod naturale eft,agit, fed figuræ Magicx amp;nbsp;Aftrolo-giex naturales nonfunt: nec arsres ,qux natura fuainhabilesalio-quierant,habilesredcîlfjvtparinaturaliter pofsint. Quîergocœ-luminillasaótione fua virtutes tàm admirabiles infinuet?

Praeterea lapideseandemnaturampoftimaginum cxla-turam retment, quam habebant antea : non magis enim ars natura immutare,quàm dare poteft.Quare fi lapides,cùm figuris illis care-bant,vires cœleftes accipere non crant apti,quomodo apti efficient turperartem? Quxnamqûe naturam eandem habent.eodem fem-per modo mouentur àcœlo, quæ diuerfam, diuerfis tantùm modis patiuntur, fed ars naturam lapidis non mutaüit ; fine enim magnes exempli gratia,infculptam figuram leonis,tauri, vel mufex habeat, fille non habeat, neque magis neque minus cft magnes, quàm erat priùs ;ergo fi lapides apti non erant, figuris deftituti tantosinfluxus recipere, nec eruntapti poft imaginis imprefsionem.

CvM ergofiguræ huiufmodi nec à fe,nec àcœlo vim vl'am habeant, qua effeftus admirabilesproduci pofsint, cùm lapides e-iufmodiquid operari videmus,reliquûeft,vtvelàDE o ,velàDAE-MONE eiufmodieffeftusproduci cxiftimemus,velcertècafufequi. Nihil enim eft aliud,in quod tanquam in cauflam referri pofsint, amp;nbsp;figura ipfa fignum elfe poteft,quo caufla intelleftu prçdita ad agendum incitetur.Sed D e v s huiufmodi effeftuû caufla cenferi minime debet,quippècum figuris fuperftitiofis amp;nbsp;communi Ecclefi» judiciq, hoc eft,fuo non approbatis, minime adducatur, vt qux ad cultum atque honorem ipfius propriè nec pertinent, nec referûtur, ipfe operetur.Eft ergo Daemon qui perfiguras iftas amp;nbsp;imagines la-pidibus infculptas tanquam per figna,qux ipfenouit amp;nbsp;inftituit, ef-feftusillos admirabiles operatur.

DE LAPID^BES

IN SPECIE,

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gemmam

De Lapide. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3f

CE M M A M Scalîger non putauit efle lapidôm. Atqui cum du- 14 3. ra fit,amp; nec humore nec calore fluat,non eft qnôd lapidem elfe neges.

QyANQ3^AM autem gemma ferè nulla fit, quxvim admira- I bilem aiiquam non habeat, maiorestarnen gemmis vires, quàm a-nimalibus aut plantis inefle quis dixerit? Etenim anima nüiileft præftantius, vt in i. de anima fcripfit Pbilofophus.

Lapis nullus, nullalp gemma in diftansvnquam agit.autfid- I git,fine reali medijipfius immutationc non agit. Eft enii\a omnis aéiio per contaftum, vt reftè alicubi fcripfit Philofophus.

Sm ARA CD VS eft lapis, amp;nbsp;non terra medicata. Nec principia 14 C. ipfius abære efle.reétè fcripfit Scaliger.

Magnes trahit ferrum. Ecquis hoc nefcitinon trahit ta- j j _ men omne,nec omnis. Nam paruus magW#m,autin magna diftan-tiapofitum,non mouet.Eftqui ferrum omnino abigat.autquiex vna parte trahat, ex altéra abigat. Sine autem trahat, fiue abigat, id manifefta, hoc eft, aliqua virtute clementari non facit. Qjiid enim qualitates primæ ad lationem faciant? Trahit ergô vi aliqua occulta.

Ex quo iam fatis intelligitur, ferrum ad magnetem naturaliter I 48. nonmoueri.tanquam ad locum fuum. Nam fi ferrum nimis magnum fit, aut nimis remotum,aut magnes ipfe fit rubigine affeClus, nullus omninô motus eft. Qiiæ tarnen, fi per vim aiiquam intrin-fecara ad magnetem moueretur ferrum, eins motum impedire nonpoflent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

CvM autem motus omnis in natura per contaftumeius.quod mouet amp;nbsp;mouetur, fiat, vt fcripfit Philofophus 7.phy. quo modo magnes virtute fua ferrum contingat modis duobus explicate pof-fumus.Altero;fi dicamus,emitti ex magnete corpufcula quædam tenuia peraêrem vfquead ferrum. Altero;fi dicamus qualitatem aiiquamà magnete produci in medio amp;nbsp;ferro, qua accepta ferrum non aliter, quàm proiefta accepto à proiiciente impulfu, moueatur admagnetem. Exquibus vtrum probabiliùs dicatur,dicivixpo-teft. Nam quod emifsione corpufculorum tenuium magnes ferrum trahat,fignumeft,quôdferrum affriétum magnetetrahatal-terum,amp;quôdmagnes tandem itaconfumatur , vtamplius non trahat. Quôdauten qualitatein medio produéta moueat,experi-entia docet. Videmus enim quafi momento temporis,interieéto etiam ligno vel aliqua alia re folidifsima inter ferrum amp;nbsp;magnetem,ftatim trahi. Tam cito autem amp;nbsp;per tale medium nonpotuif-fent propagari corpufcula ilia tenuia.

R E c TIV s fortafle quis di.\erit ferrum non vno tantum modo 1^0.

E 2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trahi.

32 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DißfUtatio Phîlo/bphtca de Lapide.

trahi, fed vtroque firaul. Emifsione quidem corpufculorum.quô'* tiefcunque ferrumeft in débita dillantia, amp;nbsp;medium eftperuium* Produftione autem qualitatis amp;nbsp;quafi fpintualis virtutis in medio amp;nbsp;ferro, quandohæcnonadfunt. Hoc enim amp;nbsp;expcrientia: amp;nbsp;ration! magis confentaneum eflevidetur.

151» S VN T qui fcribant.magnetem ad præfentiamadamantis.item exvnftioneoleiaut fucci ceparum ferrum non trahere, quod ex-perti idipfumCrpè fint. Alij non obfcurioribus experientiis freti, putanthoceflefigmentum.Quosita fortafsis conciliaueris.Magne* tumgeneraplura funt. Alij his impediuntur, alij minime.

152. QyAREin pixide nauticaferrum,quod magnetcaffriftum eft, ad polos conuertitur? Anquiaillic montes ferri amp;magnetis fera-ces funt? An quia à ftellis illis attrahitur, vt heliotropium à foie? An quia.vt res quæque à fib?ffmili,cœh vuitu pendet, ita etiam magnes àpolo?

zAdmatorem D E i (?ƒ A Max.gloriam.

Eruditaeft,vtilis,iucunda amp;nbsp;typis.vt ab omnibus lega-- tur hæc de Métallo amp;nbsp;Lapide dilputatio, dignifsima.

P E T R V s StevartiVs, Leodius,facuU. Theol, Ingolfiadij pro tempore Dec au y s, amp;c.

Idem ego fentio Michael Eiseli N.Socîetatis lESv,Philofophiæ Profeflbr,amp; CollegiJ Phi— lofophici pro tempore D e c a n v s.

1

PHILIPPI MENZELII D.

ET PROFESSORIS IN SCH OLA INGOLSTADIANA MEDICI, Carmen.

V K E etjuidem, meritoj^ fuo-,pHlchemnKi Munäi hoc no» cnarmbtU textum, inuenit Achiuu.

ß^uid maior a. ßt^uens dmlufos orbibcfi orbes K^ethertos,Super ûw^ loquar.Dorfiini^ Deorum Lucis initccejß radiisflagrantia templa?

conuexnpoli cryßalltna^ quidite totjgnes

K^flrorum liquidas,vaga^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fydera cœlof

Inferior moles, qua, fefegrandia mfeent

Innumeris element a, modis'. quanquam omnia letho Hic pateant, fpePlent^fuum mortaliafunus-, lt;~^în non mirifeo dißinguitur ilia decore'i ^ltapetenti oculis,quot fe miracula rerum Lrotinus obiiciunt^nubesper inaneprofundum Suffen ft-, hxgrauida nimbisdUiit igne trifulco'.

grando,glades ßir ant es ßua, procellst, Ventorum^cohors magno cum murmure furgens.

lam mihi, qua numero non eH comprenderecerto^ \ i..yibl)icefecla, tribus^ animantum mille per orbem-. Berios tratlus penna feu remige carpunt-.

Seumagnasobeuntterras :terrauelatebris

Conduntur : 'vitreisue larem pofuerefib und'a.

^uisgenus arboreum ,frutices ,virgulta^,^ herbas Jnnumeram fobolem, non admiretur,^ •vitro Sujpiciat, cultu tarn •verficolore nitentes'i

7^amneq^T)auidides, fummorumgloria regum, Sedefedenspatria, à'foho/ublimiseburno, CunPlas inter opes ,gcmmisq^, auro^ corufeus^ Lam piPturato radians effuljit amici u.

E} Jma

Tnt A fed tellus, nafcentùm weiter,^ alt rix^ 'Etfatofun^is eadem eemntttnefepulchruntf Si camp;cosfer ut erefinusfi 'vi/cera lußres Tlliui^ baud oculos Ipe^aclo fafcetinAni.

taceofontes y ^tot Itbentia/ubter Tlumina. ,fumjferosgfgnesy qtte^s Trinacris nr ft ^^etna.yat^ Aetn^is hodie tonat HecU ruinis. Prxtereo curuis concluß anfraólibus ar^e Flabra ; ambusß nulU viam uis pandit ad auras, Heu,^u£ turrigeris turnflrages wbibus inßat ? Hîc rigidx cautes, magnei Uhus ojfa parentis: e^iulticolor gleba : nbsp;nbsp;concreti copia fucci:

Htcferri rigor, tts Cyprium, nigrantis ^albi tjïïafla fer ax plumbi: aty^ argenti diuitis vber lllud-, auriflux, vulgi fu/piria, 'venx. i^dde relucentesflellato corpore gemmas. Interior a quibus terr si viridaria flor ent.

O fludium Sovii\ A felix, curasq^ beat as, ^usi canit, numerat-, terras metitur ef aßra-. Et rerum caußasfollerti indagine lu flrat, In tcréa cußos virtutis, ^aflecla re^i, TtoUsa creatorem rebus praferre créât is.

f^Mal^ie animi, n d r e a ; qu'à te rapit inclytus ardor in gen if, 5 o p h i Æ pelagodecurre patentv.

Tn manibus iam terra : uocat tua Carbafa port us, Dum tibiperpetuaneClantur tempora Lauro.

Finis.

LEOSt-

L EO I FXKET^l

PHILOSOPH] AE, AC Z. j. DqCTORJ S, ET IMPER14LIFU INSTITl^T. IN ^CADEMl^ Ingoljiadienfi Profejforispublici, Carmen;

AD ORNATÎSSIMVM ET D O-

CTISSIMVM DOMINVM ANDREAM de Lvchis Neai’olitanvm, Avstria-cunijPhilofophiæ Candidatum.

S T vw certa, modiu certes mortalibas agris, vaflo célébrés laudibsts orbe facit.

© nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miferos inter docet ejfe beat uni

zÆtheris amp;nbsp;magni qu£fuper aßra vehit.

Eancreperireviam,tacites reperire mcattts

Huitisdifficileeïï, Herculetis^labor.

Ef nifi det Superûm reiio pede tangere Slumen,

Oinfœlicisflebile fortisoniii. ,

Sic errans Hecale tibi forte miferrima cedit, fortunis esl minor ille tuis.

lüe hebes, infiilfus, rifti dignifsimus orbis, Truditur ad flygias ille Acherontü aquas.

Sed quam dico viamlgeneris non lùmina,prifctt iison maltas galeas,arma fuperba,domus, i^on miferos Plutonis opes,non dulcia formst nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Dona, triumphantis fceptra necimperij.

Solafacit Eirtus,Pallas folaefie beatum, Solaimmortalismunera laudishabet, fida Comes rigidis hoc enatat vndis, Hane nefeit tepidi perdereflamma rogi.

Hacfine,quid niuco generis Jplendore triumphansi ‘Ryegalißatua e]l mortua veße nitens.

Quid decus argenti iaclans auri^nitorem?

Horrenddmentisfqualet hjdrope mifer.

Corpore quid vegeto,cultafacieq^ fuperbusi

Vmbraleuis,punllum, bullafluentisaqua.

QuidregnifafceSjquidfceptrum^ gloria vana, Bella cruenta, lues, trifiis interitw, Catera

cetera quid, tutntdiisgiiifH'ixtinafonimatoïbis!

Egregid ffecies vanai^j forma rei.

Hoc tu de Lv eins, puUhra ceu lucis amator

Lincetie aiit oculà, voluere mente foies.

IHam^abflrtifarampraclarafeientia rerum Te iuuat, banc veluti Numinafutrana colis.

Erafe conßUo docet hac tefernerefano, Hic vanus quicquid mandas inane fouet.

^id tantos firma fiireuifii mente labores?

Temagna S o p h fæ pulcher adegitamor.

Eulcher adegit amor, fuperares fortis arenas

VtdurasLisy æ, Caucafeas^niues.

ïnui^o So HI Æ fiudiofaauifsima Tempe Tufirâfli, admirans faéla flupenda Dea.

Somnia num fingo?darum facts omnibus iflud. Pro Mufis hodiedumeapis arma palam.

Sunt lapides durt, lapidum tu miles in armis

Es dur as, S ophiæ dam fera bella des. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Certas H a g e l i O duce,quoprafiantior alter

Non S O PHI k,amp;linguis, amp;nbsp;probitate vire,

Certas doclrinaprafians ingentibus armis, Corpore non validas,fortis at ingenio.

Necfine mejfe labor,parao poß tempore laurtu Nam cinget viridis tempora bina tibi.

Hac tibiDj.v A potens ariispenetralia pandet

(id tua mens agitat)dod:a Maehaonia.

Hac dabitingenti magnum t e laude, paternis

Et Laribus gratum, prineipibus^ viris;

Hancfequere, bancfemper tibi proderit eße ficutumi

Eaüere nam nefcit,fed benèfirmat iter.

Hic modus efi,fola bac via,quie docet eße beatum, A e^os mort aies amp;fuper aßra y eh it.

LAVSDEO ET BEATISSIMÆ VIRGIN!

M A RI AE, Dominx noftræ.