Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede • de staartsnede • het achterplat

This book is part of the Van Bucheii Coiiection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

IOAN. G ORO PI I BECAN I

ORIGINES

ANTVVERPIANAE

S I V E

gimmeriorvm becceselana

NOVEM LIBROS COMPLEX A.

Typographvs lectori S.

Habes bic, candide LeEtor^ Gentium origines^ longe aliter j quam à quoqttam ha^enus f:rigtgt;ieftint^ explicatas. nbsp;nbsp;inßnitos err ores ex Hißomefcrigto^

nbus jtHmojetußis ^tum recentioribusßblatos : tot am deniqueHißo^ riam Poeßm adMofem^ Orpheum retiocaiam. Vale^ fruere,.

ANTVERPIAE, Exofficina Chriftophori Plantini. cId Io lxix»

HI SPANIARVM. amp;C.

REGEM CATHOLICVM,

IOANNIS G O R O P 1.1 BECAN I

T'avderem, rex POTENTIS-fitne, hunc abortiuum iœtum meum I

Maieftati tuæ dedicare, multç me rationes impulerunt» ÔC inter eas in pri-mis comis ifta tua 06 humaniflima affabilitaSjliereditario inre à patre, auo,proaiïó,06 ceteris maioribus tuis Regibus vt maximis, ita^ omnibus^.

quos orbis tulit, laudatiflimis; ad ingeniuni moresque tuos deriuata, maximam dedit fidentiam ad oninem metu de-ponendum. Alij ab Artaxerxe huius virtutis exempla du-cantjSc aquam Cyri fluminiè cauis ruffici volis oblatam,ant pomumgranatu magno Perlàrtfm RégigratilTtmu munus ruiflecommemorent : nobisnihilopuseft, ab exterisvnum Hoc ÔCnimis omnium ore tritum Regiæ comitatis Ipecimen mutuari. ciim 66 Carolus patér tuusj Imperator maximus,. Hac laude ita célebretur; vt niß Philippum,à quo nomen tuu ducitur, patre häbuißet,66 Maximilianu auum,66 te filium, vix quifquam in omni memoria inueniretur, quicum polTet in virtutis huius certamine conferri. Recordatur Bcigæ tui, recordantur, inquam, cum acerbilTimo dolore abfentiæ tuç, heu, nimium longæ,66 totis lacrimarum fluminibus deplo-randæ,quàm tehumanu Regem, quàm omnibus ad infimos vlque afïabilem, quàm nemini difficilem te præftiteris, cùm hîcinter deuotiflimos tibi homines fie populariter ciuiliter-^ue vetfareris, vt nihil interim Regiæ Maieftatis decoro de-traheretur. Huic igitur virtuti tuæ acceptum feres,fi quid in gt;nbsp;a hoc

I

hoc niuncremeq ofFcreiido peccaui, vcpote ei,à qualîm non (olùm inuicatus, fed etiâ impulfus. Cui verb potiùs hune in-formem ÔC rudem meum partum obtulifTem, quàmei, in cuius poteftate eft ocium mihifuppeditare, ad fœturam hac tantifper lambendam,dum Regiis oculis digna euadat? Prç-ftiti equidem non quantum polïèm, ß tempus integrum datum fuifTet 5 fed quantum res familiaris, Sgt;C domeftica négocia, ôc exercitationis medicæ difcurfus, nbsp;nbsp;turbulenti Reip.

motus permiferunt, a quibus non quas volui, fed quas potui ruceißuas quietas horas impetraui, fetis illas quidem multas ad opus, quod moliebar, per aduerfaria,q[ualiahçc mea haberi volo, inchoandum iiiformandumque- fed ni-mium paucas nbsp;anguftas ad idiufto rerum omnium ordiiie,

ÔCeleganti orationis contextuelaborandum. Quamobrem (i eorum, quæ à me trabhanda funt, inuentio placebiq tuum crit imperare, vt eorum, quæ tempus exclufît, fiat accefsio,óó ornatus addatur, quantus ab eo exfpeótari poteft, qui toros viginti quinque ,0c eo amplius annos, quos vibtui ex medicina quçrendo impendere necefeitas coëgit, ab omni ocio licterario exulauit. Qu^amuis autem cultus is défit, quem fe-cunda cura, fi relegere ÔC corrigere, quç ex tepore cuudi,va-cairet,addidiffet’ materia tarnen ipfa per fe talis eft, vt tibi vel nemini mortaliu fit offerenda atque confecranda.Cum enim hiftoriam Antvverpianç ciuitatis,ôC totius patrimonij tui Belgici cogitarem, atque ad cam magna filuam collegiftem, ca fubitb tempora ex inopinatq inciderunt, vtrerumpræ-terea ad integram fcriptionem necelTariarum inquifitionc fuperfedendum tantifper mihi putarem,dum benigno óc fe-licinuministuifplendore , tranquillitas rurfusaliquac tan-tis procellis, quantis regio noftra^ concuti cœpit, affulgerec-, per quam res àmaioribus tuis Sc olim óc proximis ætatibus geftas, è diuerfis monafteriorum bibliothecis, Sc publicis ciuitatum fcrinijs, ÔC piiuatis doótor.um hominumarma-lijs colligere licereL. Hanc tamem morarru illud folaba-tur, quod per eamfore prolpiciebam, vc libris meis eamco-ronidem

AD PHILIP. REGEM HISP.

ronidem imponerem, quæ priidenciam felicitatemque cuain in his turbis per ducem Albanum,quem verè pofliim Nefto-• rem tuum, id eft prudentiïsimi fortftsimiqne Ducis óc Im-

peratoris exemplar vocare, componendis contineret'. Ne ramen interim, dum optataçftnantis Oceani huius noftratis Alcedoniafolicitus exfpeélo nihil agerê, quo animu à trifti ipeólaculo auocarem, ftatui mihi anriquicates Antvverpia-naSjôC vetuftifsiniam Ogygiam planegentis originem in-ueftiganda. partim qiiódea ad hiftoriam, quam meditabar, conducere videretnr- partim qubd nihil inuenirem,qua ma-gis generoiiftimus tuus animus acccndi poftet ad vrbem hac amandam,óó pericuJoftftimo hoe tempore fedulb tuendam. Limitanea enirru hæc iuri/didtio , quam Antvverpianum Marchionatumvocamusjclariisima generis tui dedit pri-mordia, ciim in ea_ Pipinorum Carolorum fuerint incunabula; Regum,quibus vixquicquam habent veterum fcri-pta, quod pofsit comparari, nedum par videri. Summa ergo cura annitendum Maieftati tua:,qub hçc ciuitas prima anti-quftsimæ nobilitatistuælêdes, in his procellis cóferuetur, amp;nbsp;poft eas prudentia tua difeuftas, nouis ornamentis augea-tur èC increicaL. ; ad quæ quantum fauoris benignitatisque contuleris, tantum putes te parêtum tuorum pietati, honori ôcmemoriæ fempiternæ contulifte. Quo verb Ôcmeafoli-citudo aliqua parte cerneretur, putaui hanc mihi clarifsimâ ftirpistuç antiquitatem memoriæ tue fuggerêdam, quo eins intuitu amor diligêtiaque ad vetuftifsiraum hoc priftorum Regum, parentum tuorum domicilium feruandum, ornan-dumque magis magisque incitetur ac accendatur; quanqua hand nefeius fum, nihil tibi magis in votis efte, quam vt hie populus principibus fuis ab omni æuo addiblifsimus, te pa-triac fuç patrcin.. Sc experiatur Sc appellee.. Si quod igitur in fatah hac totius Reipub. Chriftianæ calamitate^cacodæ-monurrb corporeorum-., quos plurimos hæc iæcula fe-runc, malitia. vulnus huic vrbi inflixeric.; prudentiæ cle-mentiæquetuæ erit,mifericordiç balfamum citralongiorem

a 5 moram

P R ÆF ATI O'

morarrb plagæ adhuc recenti inftillare, ne extrema pernicies. falucaria remedia præuertac, quæ fruftra^ quæruntur ôc adhibentur, cùm de falute aólum eft atque conclamatum.. Video enim Deum, qui corda Regum emollit 6c indurat, in potenti manu tua collocafle,vt illuftrifsimæ vetuftifsimçque maiorum tuorum ditioni.prifcuim decus non expurges modo, qua parte eft contaminatum, fed clarius etiam 6c fplen-didius, èc magis auguftuirb, quam vnquam fuit, reddas-^ èC totam hanc regionem,quam_, præ ceteris orbis partibusflo-rentem à patro accepifti, earn, pofteris tuis relinquas multo fplendidioreiTb felicioremque . Q^a im re tantum mihi laudis contineri videtur,vt neftiam, an principes alio nomine magis debeanc gloriari, quam ft ditionemfuanr. beatio-rem, quam acceperint,fucceftbri tradant. Quo porroaltiiis intelligas, quam nobilem, quam., antiquam, quam^ clarißi-misparentibus infignerm terræ partem, fts ornaturus, æqui bonique confules, ft hæc aiitiquitatunr. Commentaria me-moriæ tuæ fubfidio deftinarim • in quibus quam effufo calami curfu fum vfus,tam velim celeri feftinatione Maieftatem tuam labentibus rebus fuppetias ferre. Eft hçc quidem vna-de præcipuis ratio ob quarrb hos libros meos præcipitaue-rim,6c non ante relegcrim, quamcxcufos viderem- no quod eos multum ad id, quod opto ,profore exiftimarem, quan-doquidem ab infimi ordinis homine ad fummum Regem proficifterentur: fed quo ciues mei, 6c totus orbis intellige-ret,plus apud meftagrantem patriæ amorem,quam Critico-i rumcenfuræmetumvaluiffe. Qu^amuisenimhçc comme-moratio mea velut importuna.aut temeraria., aut inepta., etiam à duro aliquo tyranno eftet reiicienda-nihil tarnen du-bitaui ,quin ftngularis tua benignitas, 6c animus vere Regius, id eft paternus, 6C cum tyrannico ex diametro, ft Pla-toni,6c rationi redlæ credendum,pugnansyin bonam partem ft t hancvoluntatem meam acceptura- vtpote earn, quæ non tantum huic regioni faluterm quærat, fed Regi etiam. illud optet, vt fe Deo quam ftmillimum reddatj qui omnes, quan-

tumuis.

AD PHILIP. REGEM HIS.P.

tumuis frequenter óó enormiterpeccauerint, fe feruare veile clara voce profitetur, óc nemini culpam ftiam agnofcenti,óó veniam petenti, milèricordiæ clenientiæque fuæ fores præ-cludit-quique femper tam bonorum hominum amans efl, vt Zodoma ôc Gomorrha, propter decern homines pios,fi in iis inuenti fuifïènt, non perdidilTet- quamuis abominandis fceleribus ciuitates eægt;apud Deunt. eins miniftrosfœte-rent. Porto licet in his, quæ modo à me expofîtafunt, fatis mihi caufç elfe videatur, vt Commentaria hçc mea ante ma-turitatc ad te legarem-fuêre tarnen ôC aliæ rationes, ob quas ea J tametli rudia adhuc èC impolita, tibi potilfimùm confe-cranda arbiträrer . Intellexi enim pridem., magna, te cura, hoc agere, vtfacrofanôla Biblia, Hebraicè, Chaldaicè, Græ-cè ÔC Latine quam correétilfimè, quant elegantifsimis ty-pis excudantur atque ad earn rem Chriftophorum Planti-num ciuem Antvverpianum, iudicio tuo idoneum videri, eôqùbdhacçtateomni charaéferum varietate nonferèfu-perior videatur inueniri,ad quor uni/copiam comparandam me quoque nonnihil opis aftulilfe, honori mihi duco • quo-niam elegantia varietasque typographiæ magnum adferat Reip. Chriftianæ ornamentum, li ab homine quidem Cath olico, qualisPlantinus eft, intra Ecclelîæ terminos nbsp;nbsp;Or-

thodoxa lcripta coërceatur. Audiui item beneficio tuoin-terpretationis Chaldaicæ earn partem, quæ in Complutenlî editione delîderatur, adiedlum iri, atque omnem fumptum imprefsionis è liberalitate tua fuppeditandum elfe, qua tua in Chriftianos omnes infîgni piaque bcneficentia, non om-nes modo prçfentis çui homines, fed omnem etiam pofteri-tatem fie obligabis,vtmultomagistefîntlaudaturi, quam fi tota Afiamfubiugalfes. Extant admiranda poten tiç Ægy-ptiorum Regum monumenta in pyramidibus, Sc ingen-tibus obelifeis, ôC aliisimmenfi fumptus firuóluris, fed omnium eorum, qui hçc ad æternam fui meraoriam fecerunt' nomina,iam olim funt vel prorfus obliterata,vel dubiis con-ieôluris controuerfa. QimcircaPtolemeusillecognomento Phil a-

PRÆFATIo

Philadelphus, Ægypti, Arabiæ 6c Syriæ Rex, optîmis Sera-tonis Lampfaceni doâifsimi prçceptoris inftitutis formatus, longe aliam famæ ad pofteros propagandas viam rationem^; fibifequendamputanitjeam nimirum , qua omnes Heroes inDiuornmnumeriunrelatos audiebat. Hienim^non ob aliud apud pofteros iramortales honores func afTecutijquàni bene de hominu genere merendo,6C omnes eos, quibus opus elTet, adruuando. Quocirca bonushic philofbphi difcipulus ingenti beneficio, 6Comniumçtatumilluftrifsimo,regnifui initia decorauit, dum centurru 6C viginti millia ludasorum per iniquos Satrapas, 6c auaros, crudelesque belli fub patro duees^in feruicutem redada, çre fuo redemif 6c manumifir. Quid, obfecro, maiusà Rege dari potuiflet, fi feruitute ho-mini ingeiiuo adeb nihil grauius eft, vtquot; mori mallec, quàm alteriusiugum^ ferre? Infinito lanè pluslaudisinvniuerfo orbe, hac fiia diuina in Hebræos munificentia, adeptus efi, quàm pater, quod eos in feruitutem redegifiet • immb fiiius, quàm diu Hiftoriæ legentur, vti Deus quidam in animis do-dorum hominum^ coletur • pater crudelitatis tantæ nomi-neperpetuo eritaboptimisquibufqueexfecrandus. Verùm Gum animaduerteret maxiraarum etiam rerum omnem me-moriam interire,nifi ea litteris confignetur,nec illuftrius donum homini pofie conferri, quàmfapientiam, eiusque. omnem latitudinem , cùm tripartitb diftinguatur, libris conti-neri «altéra magnificentia multis modis luculentiorehuma-n um genus fi bi voluit deuincire, qua no de præfèntibus tantum 6c pofteris, fed de omnibus etiam ijs, qui mortales Icri-ptis fuispriùs adiiiuifient, bene mereretur. Bibliothecanu enim nobilifsimam omnium earum, quæ vnquam ab orbe. Gondito fuerunt, tot libris inftruxit, quorvfquamgentiurm. po/Tent inueniri.opera ad id vfusDemetrij Phalerei hominis dodifsimi, 6cad miraculum vfquein bonis audoribusin-uefhiganclis diligentis. Sed p-ræ ceteris omnibus in eo maxime laudatilTimunu Regis fiudiums cluxic, qubd immenfis fiimptibiis, 6c ingentibusdonariisapud Eleazarum ludæo-rum.

AD PHILIP. REGEM HI SP.

rum Pontificem maximum eft'ecir, vt Biblia lacraper feptua-ginta., duos fcniorcs in linguam Græcam verterentur' • quo id confecutus eft, vt quam diu Chriftiana religio vigebit ( vige-bit autê quam diu vlli erunt mortales ) fummos plufquam heroicos honores fit habiturus. Hunc itaque^ Rexpotentifti-me, vt regnis óC potentia infinito fuperas, ita credo te benefa-ciendi quoque ftudio veile fiiperare ^dum eadem BiblÏa, non in Græca tatùm lingua^vt ipfe^ftd in Chaldaica,óC Hebraica, êó triplici Latina deftribeda curas-quó'beneficio tuo tato plus demereberis,quantopluribùsquàm Græcisea communica-bis. Age age , Rex maxime^ häEC redha via eft ad Iblidam immortalem apud pofteros lauderti conftqucndam liac cælu ipfum conftendes • hat in diuorum numerum es cooptandüs. Non defi.int nec tibi Ægyptia talenta,nec huic ætati homines’ eruditiftimij à quibus tanto faciliùs potes iuuari,quôd typica^ fcribendi ratio ad fummum perfeôbonis ftiç culmen hoc tem^ pore videatur pertigifte. lamjVt ætas hæc tua hanc felicitatem aDeô accepit^qnbdquàni plurimos habeat excellentes in o-mni dilciplinarum genere viros^ ita admirabilis eftifta tua. diligentia, ad homines eos, quimagnairb htterarum peri-tiam cum vitæ probitatc conmnxerunt, conqùirendos nbsp;nbsp;în

comitatum tuum aduocandos • inter quos eos potiflimum quæris, qui ab aulica vita quàm longifsimè fe furriperc nitun-tur. Qiiisvnquamputauifiet, Ludouicum Menricum,illu-ftrifiimi Comitis de Paredes fill um, abs te cófpeólum iri ? cùm procul in patriam fiiam iefie ab aula remouiffet^ non ille qui^ dem, vtin ocio delitelceretjlèd quo ab omni ambitione feclu-fus, populu fuum Ôc verbo Dei pafi:eret_, ôi claris virtutu omnium exemplis ad pietatem inuitaret j in quo officio tâtum fe præftitit,VE vix interveteresinueniaSj quem diligentia fua no fuperarit. Ncc eo contentus, quafi non fatis haberet laboris, pueros quoque educandos docendosque gratis fufcepit, nihif ducens in vita iucundius, quàm fi quem videret cura ftudio-^ue fiio ad frugemdoôtrinamque peruenire. Illud autemmi-b rum!

, r R Æ F A T I o

Tum in co videri poterat quo modo inter tot diueifas curas Theologiæ philofophiæque ,quibus in primis excellebat va-care poflet 5 nec interim tarnen pióluram Iculpturamque^ qui-bus vnicc obleâiabatur, negligeret. Dum itaquc in hoc gene-re vitæconfènefcendum flbi putaret, nec crederet quicquam fore^quo auocariindepofletj ecce'contra omnem exipeóhacio-nem fuam in aulam abs te vocatur, inuitus ex altiore loco rogitur ,claram eruditionis pietatisque fuæ facem toti Hilpa-niæpræferre. Quid iam dicam declarifsimoviroloannedo Guanda,homine_, in quo dubitari queat, philofbphianc an iu-rifprudentia habeat principatum. Neque hunc palTus es im caftro Cereris patria fua latere, ledmaxirais grauilTimisque^ fummædignationïs muneribus voluifti prçefe adeb, vt eu lion iblum Academiæ Complutenfi inftaurandæ, optimis-quc ornandæ inûitutis præfeceris 5 fedfupremo etiam India-rum Senatui dederis Epifcopum .SiC Harmoftem, vL voces has, àduabus præcipuîs Græciæ ciuitatibus petitas, dodbß-hmo viro applicemus, Taceo nuncde Saia homme vnde--quaque litteratifsimo, qui vt ab ambitione omni longifsimc .abell ita inter prîmos eorum haberi poteft, qui Regi non ob priuatum lucrum,jfed ob promptam Reip. bene confulendi voluntatem inferuiunt. Sed quid plufes coner enumerate? quorum luminibus aula tua hoc tempore clahfsima habetur-(cùm ex his modb fatis conftet, quanta diligentia dodtos viros vndique conquiras, quamque Maieftati tuæ facile hr, cum o-mnes artes promouere, tu hæc facröünda Biblia quam cor-redhlsima èc omatißima toti orbi cbmunicare. Verum vt nullos alios haberes id genus prçclaros in omni difcliplinaru orbe viros, quos habes fere inhnitos 5 vnus tarnen Bcnedidus Arias Montanus poterat elfe inflar plurimorum, qui in rupe Ara-cenh folitudine ilia faltuum Marianorum, dum hbi viue-re, Mu fis foils operari vellet, fruftra fperauit fe diu latere pofie,quafi quifqua omnino eiufmodi vir fubterfugere pofiet perlpicacem iftamoculiregij aciem,quafingulasexcellentiu homi-

AD PHILIP, regem HISP.

hominum dotes acutifsiinè mcucris.Scilicet iamp; iaobfciitisle filiiis ÔC afpens faxis occultaret, qui præter fummam Philofo-phiæ Theologiæque cognitionemjôC fingularem morum^to-tiusque vitæ caftitatem ÔC mtegritatem, tam multiplicem fibi linguaruim notitiam multo la boro comparafTec, vtquot; Chaldæi Hebræi, Sy ri, Arabes, ôé quotquof funù cognati fermonis naciones, hoc poflint vel ad loquendurru, vel ad fcribendum, vel ad incelligendum vti magiftro • vt intérim accLiratam abfolutam Græci ÔC Latini fermonis elegan-tiam, in qua cum eloquctiflimo quoquecertare queat, omit-tam . Hune igitui'’ adeb non neglexifti, vt adaulamtuam accerfitum, in ordinem militiæD. lacobicooptatum, in-fîgni ifti Bibliorum iniprefsioni præfeceris. In qua tuo pru-dentifsimo faôto vtrumque miramur -ÔC talem hominem in Hifpania tota inueniri potuifTe • ôc te tam acutum fuiife, vt hominem feie ftudiosè occultantem , ernißitio ifto Iceptri. tuo oculo potueris confpicari.

QiiocircaGÙmte,Rex optime,hoc facras litteras adiu-uandi promouendique ftudio videam flagrare^Sc eiufmo-di hominum, quales plurimos habes,auxilio adiuuari,ôô indies magis magisque incendi î putaui nemini potius, quàm; tibi, rudes hos meos labores elfe olFerendos; quandoquidem eos ad id perpetub direxi, vt omnia. Ôc Hilloriæ primordia,

Poëtarum feripta., Mofi 06 facris litteris conuenirede-monftrarem, hoc omnis ledtionis capuL elfe ratus, quo religio in nobis, 6c Chrilliana fides pabulum capiat, 6c incremental . Cognolcetur enim his libris, hinter cetera., quæ primi nos in lucem eruimus, alia,quam haólenus fuerint tra-dita, ratione, Arcæ cùm fabrica, tum magnitudogt; ad quam Mofis verba, accommodata^ 6c lucem accipiunt., 6c pluri-mis Romanorum ceremoniis originem commonftrant., nec ab Ouidio, nec ab alio quopiam vel veterum, vel recentio-rum explicatam.. Deinde locus indicabitur, in quo Ada-mum à Deo principiofaólum conftitutumque aliter, quam b X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceteri

PRÆFATIO

ceteri, opinor, addita eciam arboris fcicntiæ boni ôô mali co-piofâ dclcnptiono^ nec ilia quidem àquoquam antc^mCj qnod equidem Iciam, indicata. lam locus ôc Arcæ Exbrican-dæ àNoacho eleôlus, amp;C eius à nauigationo quiclcentis o-ftenfus, aliter quàin hadlenus faólum, iucundamfabula-rum è veteriOrphicoruraTheologia manantiuin ,dabitin-rerpretationem. Vemmiic multis indicandisprolixusmo-leftusqueüam g latis fit hocvnum dixifiè, totum lcriptionis nieæ Icopum in co conftitutum cfie, vf quicquid comrae-moro , id momenti aliquid adferat'j vel ad vitam vtilibus præceptis ad religionis pietatisquc ftudiaforniandani, vel, ÔÔ id quidem præcipuè, ad Atheorura Jiominum ., quorum numerus inter’ tam varias fedlas indies magis atque magis cre-fccrc videtur, oppugnandam peruerfitatem. Qriamobrem cùm eb omnia mea tendanC quo Catholica fides crefcab, -ôc externis etiam quibuldam argumentis nom quidem fir-metur,fedornetur-Jnufquamlpero ea vél gratiora,veltu--tiora fore, quàm apud eum, qui nom folum à maioribus, fed fuo etiam merito Catholici cognomem habeC,atquo illud præterea molitur, quo Bibliorum ledio quàm corre-difsimajôc quàm latifiima per plurimas diucrfi lermonis gères porrigatur.

Porto vC nihil effet eorum, ob quæ me dixi h rc obtulilfe, vel illo tamem folo nomine tibi grata, elfe deberenf, qubd vernaculus nofler, maiorumque tuorum fermo Reges Co-ningos vQcet 5 quo nomine primum indicatur, Regibus ante omnia Icientiam, omnemque rerum cognîtionem conueni-re. Cùm enim quatuor hac vna voce Comnj noceiitur, illud primum eft, vt magnam multarum rerum notitiam requi-rat'. Alterum vitrafcientiara, potentiamtantam penes Regem elfe vult, quanta necelfaria eftad ciuitates, quibus prçell, t-uendas. Tertium deinde monet, non latis elfe cognîtionem bonæ fanæquegt; gubernationis, vnà eum fulîicienti potentia eoniundam, nifi fortis imperterritus animus accedatj.

Quar-

AD PHILIP. REGEM HISP. Q^artumÔCpoftremum,quod fccunda fyllaba denotatur, poftiilatjVtRexfic ïèóó omnia fua comparer, vt omnesfui cx ipfo folo, nbsp;nbsp;non alio inferiore vllo falutem fuam, ÔC vni-

uerßm ôc figillatim pendere credantquot;- in quo Hyperborei priora contineri fortaffe credentes, Reges non Coningos, fed higos appellantquot;, vt alibi fortafsis annotabo.

Principio itaque quia rerum omnium cognitionem Regi necedariam elfe, nodrates nomine fuo demondrenn nec alia dtj quæ vtilior videri pofsit, quam ea, quæ ex Hidoriis acqui-ritur 5 in quibus illæ optime ludicentur, quibus prifca nbsp;nbsp;fim-

plex Principum dncericas cum prudentia 8c breui fententia-rumgrauitate continetnr- non video quid prædantiusdare poflim, quam fi illud dedero^ quod., cum Ogenias vetudifsi-masque primorum Regum antiquitates explicet, turn in iis earn adferat cognitionem, quæ in omnibus fere priorum fcri-ptis dedderatur. Quy.mobrem quo fimul 8e Saturniam eo-rum,quæ Icripturus fum^ vetudatem indicarem,amp; datim prima fronte Regi bus horumcognitionem conuenire doce-rem, turnetiam,quorfumea conducerent,exponeremj titu-lum Commentariis dedi,abfurdum ilium quidem, ôc fortaf-fe deridendum, fed cum tarnen, qui hæc omnia, cum intelli-getur, explicabit. Ant-iquifsima enim AridophanesBecce-felana per Comicam lepidamirrifionem ob id vocauir, quod Phryges fe prinios mortalium iaótarent, quia prima vox pueri panem podentis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effet, quam ipfî foli, ÔC nulli

alij mortalium intelligerent gt;nbsp;Arcades verb tarn impudentes effent, vt fè anteLunamnatos fuiffe dicerent, quæ Do-ricos Selana nominatur • quamuis ille è communi dialedo compofitionem fecerit. Quod autem dicojioc nomine indi-cari has antiquitates,ad Regum maxime notitiam pertinere-id inde palam ed,qubd Herodotus referat Pfamnitichum Æ-gypti Regem hanccuram fufcepiife, vt intelligeret quorum hominumlingua prima dicenda effet-, quod vu fciret'^ duos pueros apud padorem quendam educandos curaflo, graui addito

PRÆF ATIO

addico mandato,ne quis hominum coram eis loqueretur. Eos poft bimatum nbsp;nbsp;nbsp;proclamafte, atqj id cùm paftor non

incelligeret', crebriusitcraftc,nom apud nutritium tantum, fed apud Regem etiam. Diligenter igitur per omnesgentes inquifîtione faélà, ecquis hominum Bec intelligereL,depre-henfum efte,hoc nomine Phrygibus panem ftgnificari,quem pueri iam folius laâris pertæfî, dari fibi cupiebant:quam nar-rationem fiuefabula, qualis reuera eft, quinto libro ad lym-bolicam fignificationem vocabo, Só eius præfationi, quam varie à diuerßs referatur, fortafsis addam. Quandoquidem igitur Rex ille tamfuitin prima lingua veftiganda curiofus, âc inuenerit nbsp;nbsp;nbsp;panem fîgnificare-multo magis hæc libera-

Iis inquifîtio te tangere debet, non folùm ob immenfam lin-guarum varietatem, quibus alia ÔC alia imperia ÔC régna tua loquuntur, fed propterea etiam, qubd Brabanti tui, ceterî plerique Germani^hadenus panem è pollinefacftiun, nominare confueuerint, inde eum generatim,qui panem facit,appellent. A ntiquifsimo enim illius Regis expe-rimento Antvverpianorum lingua antiquifsima effet dicen-da, arque idcirco nobilifsima. Cùm igitur nobililsimorum traeftatio nobilifsima fit, eaque maîcimè deceatRegesj volui ea, quæ ad te fcripfî, talia ex iplb titulo videri, vt tibi, cuius imperio huius linguç hominesfubfunt,maxime conuenianr, amp;nbsp;eum fermonem, quemÆgyptius Rexquæfiuit,poft röt' fæculorum volumina., apud tuos in vfu haéfenus elfe com-monftrêtL. lamqubd addidi hociplb nomine Beccelèlano-rum , vtilitatem fînem eorum, quæ his îibris compleûor, indicari, id non facile intelligetur, nili quæ alibi traditurus fum, ea prius cognolcantur. Quamuisenim Ariftophanes adiocum ôc irrifîonem fievocemcompofuerit-Cimbris tarnen ôc eorum pofteris Antvverpianis longe aliud fignificat, quàm ille fit opinatus. Idem enim eft Becfelana, fiue Becke-felana, quod panis numerationis-æternitatis,fiue fæculorum. Quocirca cùm Iibris his eacomprehêderim, quæ verifsimum pabu-

AD PHILIP- REGEM HI S P.

pabulumfunteoram, qui ad ætates mundidinumerandas ali volunt, non immcrico Beccefelanorum titulusmihi plaçait- quia noftras fit vocabulum, amp;;quiaonania.eaindi-cet,quæ vel ad fcribendi dedicandique occafionem, vel ad vtilitatem eorum? quæ traduntur, pertinebant. Cùm de Luna fiueSelaiia inter cetera Orphicorumu nuiTiina tradabo, clariùs, quæ fint Beccelèlana, oftendetur : quamuis in his Cominentariis noftris^vbide AnaitideDea agitur, ÔC quo loco Athenarum etyraologia explicatur, quiuis pofsit verani nominis rationem fubodorari, fi quidem fine CCci idem efle-fciac, quod numero Latini dicuntquot;. Sic îgiturcogitets Maieftas tua libris his viam Rrni, turn ad ætatum mundi di-numeranonem, turn ad ipfius perennis Philofophiæ numéros, 60 eorum harmoniam de antiquifsimæ linguæ arcanis inueftigandam • quos fi gratos fuifie intellexero,mox ipfa ilia diuiniora, quoru hic proparaïceue continetur, nom conie-ôluris, fed fohdis demonftrationibus ad principia fua prima vocabunturs ad quæ, poft occafionem c voce Becarreptam, Cimbricis, fine noftratibus duodecim diuerfis numerorum nominibus ab vno ad duodeciim progrefsis me fateor de-duôtumfuifiè jatqueidcirco non mala ratione hæc hiftorica præludia ira Cimbricc nominaui, vt folidum animorum ali— mentum ad dinumeranda. temporum ôc æternitatis arcana 'continere fgnificarentur-.

Vellem equidem integrum mihi fuifiec, quæ angufto,per-turbato, ÔC fæpius interrupto tempore efFudi, ca vt relege-rem ôc ruminarem, quo ad Maieftatem tuam politiora ve-nirent', fed quo id minus mihi faciendum putarim, partim id_, quod ante expofui, im caulL fuit? partim hoc ctiaim^ quod adOrphicamTheologiamlonge aliter', quam haéte-■nus à quoquam memini vel fcriptum vel excogitatum, ex-ponendam^ amp;nbsp;ad veros germanosque fuos fontes rcuocanda, animus meusita feftinet,vtomnem his extemporaneis fcri-ptislimain negatie.

Hanc

Hane fane meam culpam ôc agnofcerc eogor itertim arqueiterum deprecari^ad quam eondonandam^ nifi confue^ ta tua benignitas fe facilempræftet,Diuas tuas amitas^ au-guftæ piæquomemoriæ5Leonoram^ Franciæ,Ô€ Marianr. Hungariæ J Reginas duas illuftrifsimas Heroinas^ adoran-dumallegaboj quibus viuisin Hifpania ad vltimum vfque fpiritum medici s confiliis feruiui, ÔC mortuis aromatumgt; omne genus, pro eo ac fieri confucuiL, mœftus inieci, po-firemo in fieras meas in condiendis eorporibus munere per-fungens.

HarunrL memorise nom dubito quim facilô fis hoc concefiiirus, vL benigno^ beneuoloque in me animo fis, qui iis ad extremum vitæ terminum fedulam operam nauaui 5 Ôc à Maria altera earurm hoc impetraranv, vL ad illud ferui-tium Maieftâti tuæ me commendareL, quo totius Hifpaniæ, omniumque in ea nafeentium, quorum permagna varieras eft ôc copia, naturalem Hiftoriam contexerem : vt eratgt; niulier rota., Palladia, iis dotibus præditm,vt ÔC omnium re^ rum cognitionem auidifsimè fitiret', nbsp;nbsp;fummo animo, fa-

lutisque publicæ ftudiofifsimo , nec minore^ prudentim ÔC felicitato Rempublicam adminiftrareb, ôôomneseosj qui iitteris virtutenr, adiunxifienL , maximis honoribus proîe-queretur . Quod fi huic vitarm Deus nom abftulifieU, ob id, quod præfentiam eins Belgæ non mererentur, licèc fummis votis optarenc y non dubium eft, quin illi operî, ,ad quod me propenfa. optimæ Reginæ voluntas deftinauerat, vel nunc finem impofuiftera, vel excolendo haôtenus infit-darerm. Sed quia_ id fatum mihi denegauic, erit huma-îiitatis tuæ in megt; ÔC pietatis in illas, voluntatem mearru per-inde: accipero, atquo fi im ilia, re tibi feruiifierm-, hæc Commentaria.,quæ ad maiora.quædamtendunt,imillius laboris, cui eram potiflimtimdeftinatus ,compenfationem deputaro, atqtiegt; nom aliana. de illis habere opinionerm, ^uam fi ipfius amitæ tuæ, Heroinarum,quotquoc vnquarm régna.

AD PHILIP. REGEM HI'SP’» regnrb Ôc imperia., curru laude^ giibernarunt elarifsimæ inftigatione atque mandato, ea Maieftati tuas obtuliflèm. Hæc enim, cum tui amantifsima^ femper fuiflec , here-tleiiL, to teftam^nto fuo fcripüG . quo fitquot; y vf cùirb eius ego quamdi U viueret, eifern, nee legato vllo-alten firn reli-ólus, mancipij tui poft mortem eius effe eœperim- eoque omnes labores meos tibi feruiro oporteatquot;. Quanquanm porrb medicinam facere, ac ægrotis corporibus opemfer-re, ac bene valentibus fanitatem tueri profeftionis meæ eft-quia tarnen banc meam operam tibi tuisque, in tanta., medicorum doólrina experientia.,mfignium,quotL,ifticin.. aula., tua babes, minimeneceftariam efte icirem, adillanu meam fupelledlilem recurri, quam ante medicam exercita-tionem bonis vtriuique linguae auótoribus legendis, in ocio litterario comparaueram.

Quod fi per totquot; annos necefsitas meau non interrupilfeL, plura. fortafsis óó doótiora daregt; potuifteirb. Sed qui beca-tombas non babet mola litare poteft, idquo maxime a-pud optimum quemque Deorum., • cui te fimillimum vt» præftes,diligenter vbique femper laboras. Quamobrem,. cum bæc mea tibi tanquam vnico fplendidifsimo orbis Soliconftcrarim, ÔC is radios fuos omnibus,quæ eorumu capacia. funC, citra inuidiam communicer- benignitatis tuæ erit, non ægrèferre, fi, quodvniuerfimtuum eft,fein-tillasaliquas ad alios etiam tranfmittac, quos docebo ex eif-dem maioribus profedos, non folum religionis vinculo vni-ri J fed ob cognationem etiam antiquilsimam Si illuftrifsi-mam perpetuam concordiam feruare debero. Si omnibus viribus pariter anniti, vf Europam atque Afiam minorem lanigenarum hereditärem e diris Si fanguinariis Turcarum manibus extorqueant, fibi,quod Noachus inhercilcunda familia adiudicauit, communi auxilio vindicantes. Cuiru enim hic Saxfones, Sueuos, Gotos, Dacos, Francos, Thra-ces, Danos, Britanos, Vandalos, Venetos, Cimbros, Si pluri-c mos,

PRÆ PATIO.

mos alios E uropæ populos, ex cadcm ftirpe propagatos, ôc dem lingua olim vfos efTe demonftro, quid aliud facio, quam quod honor omnes,vtôCreligione, nbsp;nbsp;falutari inter fepace

concordent amp;nbsp;vniantur, Sgt;C vnum in vno Chrifto capite no-ftro corpus fiant ? quod Deum Optimum Maximo rogo, vt, te principe, Chriftianus orbis conlequatur. Vale Rex maxime, nomen Regis Cimbricum vt fcmper tuearis, ÔC cua diligentia ÔC diuina voluntas tibi concédât.

AD SENATVM POPVLVMC^

ANTVVERPIENSEM,

IOANNIS G O R O P 1 I BECAN I

P R Æ F A T I O.

Vm VESTRO, MAGNIFICI PRV-dentißimij^Senatores^ res Ant^ si^erpianasßcrihediisfußcepißßm ^optime mihi operam meam coUocaturus yideharßqua ab aliis yelatta^a non fuißenty yelfrigidis ßabulis inquina-ta^ea ab ipßns 'Vrbis exordio^d^ altins etiam^ßpoßem^ etenebris euocarem, ^dßpenima^umagerem:,alienis inuentisnouam-jlaruamyft pleriquefaciunt, indncendo.) diligenter equidem curaui^vt eo-j, in lucemproferrem, qua nbsp;nbsp;plurimui)tilitatiSyCumeognoßcen-

di yoluptatc-j coniundla^ confinèrent ab omnibus ha^enus aqueßuißent ignorata. T^erarduumßane propoßtumßed quan^ to qua que res difßcilior tanto dignior e^, in qua generoßts animus ^iresßuas experiatur ^yt ß ad optatum' Jibi ßnent adßiret^ nihilplebeium nihilyulgatum^, nihtltriuiale deatur ajßcutus : ßn ad eumperuenire nequeat^ laudeturta--men egregius et dignus Hercule conatus, (iHntvperpianorunL-gt;' igiturprimorddL^ altius longe, quam quißquam hacknus mor^ talium, repetiui nbsp;nbsp;nbsp;adprimam et ante nbsp;nbsp;po^ dtluuiumßir-~

pem^ lulto Caßare^iampramonßrante^ deduxi. Qua in re, '\)t ' ob oculosponam quis ordoßtßruatus breuiter omnem libroru ßeriem mihi cenßeo explicandam. Trimo itaque (lAtuaticos doceo, à Cimbris d^^ Ideuthonls genusßum duxiße^ at que hos ipßos eße, qui ^ntvperpiamßb (tAtuatici nomine condiderut^ quam aßfertionem meam yt omnibus probarem, nihilferè eorunt • reliqui, qua ad earn niuniendam tuendamße facére nideren-^ c z tur

PR Æ PATIO

tur ^plurimù interim lulij C^ejaris nbsp;nbsp;nbsp;Tacit i locis expofit is et

.aà prœjentem regionisfaciem accemmodatis, adeo^vt totiusfe^ re l^elgict^ antiqiütates hoe lihro eomple^ar • tametfiad ;uatica,’vt titulns pollicetur^omrtia referantur. Alter o libro^ cui GigantO:machia nomen e^^eorum oppugno opinionem qui Gi^ gantemhic a^iBraboneoccifium ficribunt^cA' ^rbem Hantys’er-^ piam aproie^is rnanibus diBam yolunt^ quorum fabulas r eie AuruSyprincipio trado:,vnde^rabantia nomenfitjortita^ non^^ finelu culentafiymbolorum aceeßione, T)einde quo filendidius

maior.e cum ytilitate bic ‘verfiarerfiefinium qua^onem ad Thefim vocaui^qumdo an ytUivnqua fuerint Gigantes:in quo àpdètarumfigmentû ad TibliafiacrcL-gt; tranfigrefius confidero quantus Ogfuerit^ quantus Goliath^ in quibus menfiurandis .magna occurrit dtßficultas^ ex T).lt;f.ydugu^tni aliquot T^b' Ihinorum au^oritate nata^.,quibu5placuàt.non eiufidem magnitu^ .dinis cubitum infiacrù litteris v bique effiefed aliquando vel de Çigantao cubitOyVel de cubito nouempedibus longOy Scriptura inteUigenda . (oa^us ergofium monflrare cubitos in Area nihilo efie^quam inaliü rébus metiendù logiores^ atque tota eius yafis fabricam nbsp;nbsp;menfuram ^nonpaulb aliter lt;(sr clarius, quam alij

ha^enusßecerunt.^ explicare. Quoporrb tuerer homines olim non fiuifiè^ quam nuncfintuelmaiores^ vel robußiores’., eorum opinionem explodendam mihiputaui, qui mundum confienefice-re, de ndiculis quibufdam argumentisfihiperfiuafierunt, lam po^Gigantem meum (»ÄntVi)erpianum.y nbsp;nbsp;cetera omnia idge^

nus monßra expugnam^alia rus^Jus quorundam pertinacia mihi fuit euincénda^ qui citra h^efitationeomninoofieruntA^cpla^ niciem Aim, quam Campe^ris Brabantio-^ compleHitur^ ex Tjoeni^Mofi nbsp;nbsp;Scaldis ^perinde atque Ægpptuni^ è Iffiili

iüuuie extitijjè atque idcirco lt;iÂntvperpiam veterum (lAtua-ticum minimepoffe dici. Tertio ergo Itbro^ cui fffifiojcopium^ ^itulum feci^ rationes eorum examino^qui banc de Æ^ptofien^ tentiam

AD SENATVM ANTWERP.

tehtiamlibris fuis tradiderunt \ profterea quodeafdem omnî' no de nofira regione adferri viderem\ quia Homeri au^tori^ tute maxime nduntur^ o^endopdêtam ab (iÂriflotele^ nbsp;nbsp;aliis

non bene intelleUumfiiJfè^ quod Dtnon minus dilucidè,quàm-a 'vbertim docerem, idotheiC ddrotei naturam pluuiarum, quibus J\(dus augetur nbsp;nbsp;exundat,caufa^ exploraui^non-jp^~

rum cotra Fracafiorium alios dtgladiando. Fraterea Ctm-brie as inundationes^lt;(^ arborumfub terra altefepultarum natales confideraui in omnibus,his nbsp;nbsp;ahisplurimts au^orum,

turn veter urn, turn recentiorum erroribus indicatis, F^ulfis igitur his, qui de conchiliis mare^ hie aliquando fuijfe, college-rant, /latutoque extra cóntrouerfam zÂiuaticos Änttterpiam eondidiffe, atque hos origine Cimbros fuife] confequens erat in-uesligare, quibus maioribus Cimbrifuerint orti,fr^ qua de cau-fafc nominati, vt tandem adfupremumgeneris autlorem per-ueniretur,Sedquia in hac inquifitione anticipatam quorundam opinionem, quamdeFeroJo,Manethone, Meta^hene, Adyr-filo, (iyfrchilocho, Xenophonte^ Catone,Fabio Fi^ore,^ Sem-promo falso infcriptis auSloribus imbiber unt,plurimu mihi ob-facult, nißex antmts euulfa fuißet, allaturam viderem', in libri quartiprincipio ,vanoshos titulos nugiuendos impoflores exploao. Fo^ea Cimmerios,fiue Cimbros,quos eofdem eße tra-do,ad Comerum,fiue Cimmerum refero, lapetifiliorum maximum natu, atque totumgenus ad Cronum vfq fiue Shfoachum confidero ,plurima de diluuio, aliter quhn ceteri, dißutans \ in quibus non pauci F^anorum ritus nbsp;ßmbola, ah antiquis no

intelleSla, enucleantur. Fr^eterea, quia de vetußategeneris no^ri qua^io eSl, concordiam inter Chald^eos, Ægyptios, (tr Hebr^eos, in mundi ^etate dimetiendafandre nitor,noua pror-fus via nbsp;nbsp;ratione-j , de cale^libus imaginibuspetita-, in quibus

Erigonesßaßoris, Folluds^mirahüis qu^edam inaudita interpretatie continetur, magni profeSlb Chri^lianis omnibus facienda.

facienda. Et quia hoc libro tempora Cimmeriam anti-quitatem fupputo Oquot; plurima qu^e ad Cronumfiue Saturnum If épiant, expono: Croniorum nomen-j maximèplacuit^ad hac omnia^ quatlla ^etate contigerunt, denotanda, lampoîiquam antiquißimos Cimbrorum parentes tnuenij^ quando yixerint expo fui y proximum fuit yt ybi terrarum primûm habita^ rint, aperirem quod qumto libro fie fado yt ^na^ opera^ y bi AreafaBafit^ 'Sgt;bipoA: T)iluuium qui'euerityclarius^(^y nifallor^verius^quam quifquamaliorum^ tradam-^ quodvt ma^ gis confirmem iUud quoque o'dendo quo üfoachus cAquot; eius maiores a loco eo^ in quo Adam creatusfuit commigrarintÇDbi arbor is fcientilt;:e boni mali locus,forma, crcfcendique pe^ culiaris modus, tarn clare delineatur, yt nihilpo^ihac ad eius notitiam queat defiderari adie^la etiam fimbolorum mirabili

diuina prorfus inteliigentia. Multa præterea Eoetarum fabula ad'S) eram fuam originem reducuntur de quibus nihil fani qui/quam ha^lenus cogitauit. Inuento loco^ in quo Arcam quieuiffe de Mofis fententia^cotra Eerofum cAquot; altos, demon^ firo^ybtDineacoii cœperit-, amp;nbsp;qua inde fabula ad Gracos eA* Latinos manarint ^perfiicuum reddo ; è quibus tota Dionjfia^ corumfigmenta intelligt cA' adoriginem ^ocari poffunt. His addo quisfit Scjthifmus A^qua lingua—gt; ^Jfo^chus cum fuis fius fit ante d^abylonicam confufionem penes quosprima lingua^ ab (^AdamofaAa integra permanferit^ propterea quod turrisflrulluranon interfui/fient fn quo omnium eorum qua his librisfcripfi, maximum e^i momentum adplurimayeteris Eheologiaarcana, qua modbus Adamusfubtexuit, in lucem-j eruenda, quorum non pauca exempla pafiim a me fint in his Commentarijs annotata. Sedfiupendum huiusfermonis artifi^ ciurn , A^ maiusquam quifiuam adhucpofiit fufiicari, lit ego primus po^t Scythifinu A* Orphicos magtsiros inucni ; it a bre~ uifi^Deusadfit,_totiorbiettra inuidiam eommunicabo.

AD SENATVM ANTWERP.

yeri) hoc libro partim^ndtc^, partim Scjithicas antiquit ate s tra^fo, Indofiythicorum nomen eiputaui conuenire. Ib^rima er-^ gopo^ T)iluuium Cimmeriorumjede con^ituta^ locis vici-nisexplicatisy ad colonias eorum dejcendo-^ quarum primafex' turn librum dedico, Sax/onica nuncupatum quibus ea, qua ad Sacarumfilios pertinent ^ßgntfieantur plurimum ad multa-rum rerum,necdum a quoquam animaduerjarum, cognttionem condu^lura. HisTDaa,ßueT)aci,ßueT)anietiamadiungun^ tur, de quibusplura infequenti libro neceßaribfuerut dicenda, propter Getarum (ÿ* ^acorum conßnia cognatione. Septi-, mo enim libro Getarum ,ßue Gotoru origo longe alia traditur^ quamha^enus fuerit exißimata, infinitis erroribus ex Hißo~ riafublatis, quibus Gentiumprimordia mifere fuereperturba^ ta. ^andelorum enim, Alanorum,Tgt;anorum, Suedanorum^ ^ritanorum, T^riballorum, Thracum, plurimorum pra^ ter hosgenus nbsp;nbsp;linguaperdocetur ; e quibus illud in lucem^

emergit, totam Orphicam Theologiam, omnes prißas poe-tarußabulas è Ctmbricoßrmone deriuatas eße, cum Orpheum Thracemfuiße nemo nofateatur. O^auus liberpropius adeos nuc accedens, penes quos Ctmmerioru nomen manßt, Ama^o-nicaexponißn quibus aqueac in ceteris,plurimi errores,pra-gt; ßertim Gracorum, refelluntur] Athena Sparta-^ quot;Veros lt;(^primos fuos conditores inueniunt, necdum a quoquam re pertos. (»Ama^onum enim, Sauromatarum, Scjtharum antiquitates omnes dißcutit, ad’Toetas nbsp;nbsp;Hßoriographos in^

telligendos plurimum ad ferons ^tilitatis, non dira S)oluptatem percipienda. Sßonus a TShemißjira (tÄma^onum ygt;rbe,ad netos Aßaticos tranfit, amp;nbsp;eos inde addTroiam, (stquot; Ulme rurßus in Europam ad (»Adriam deducit inßnito maiorem, adnobih^ tatem eorum altißime repetendam, cognttionem adferes, quam yllus stuquam 'S)elprodidit,'S)el cogitauit. His Xlenetos (jallos ad Oceanum, ^enetos ad exordium quot;îRjpeni adijcit ; tandem

Eene-^

P R Æ F A TI o

ene dos àd tn^re Sarmaticum ad vetu^ißimos natales de^ ducity atlt;^ue inde cum lt;^^polltne ad HyperboreosproßeißittiTy omnem eorwn regtonem amp;nbsp;regionùfeltcitatem perlustrans^ quaperegrinatione abfilutn ad Ctmbros reditqui Cimhric am Cherronejum ad Oceanum condideruntjlt;(y^ inde ßecundum eins litora ad ^enum 'Sgt;Jquepromouère fedes^ quo tandem^ tranf^ mijßoyinThungrorumfinihus Atuaticumcondiderunt. Æoe igiturmodo amp;nbsp;hoe ordtne ab Atuaticoexorßs ad prima Ctm^ meriorum^habitationem afcedi^ ex ea rurfus ad hanc ^rbem per y arias Cimmeriorum regiones nbsp;nbsp;nbsp;eorum^ colonos deueni^

circulari quodam duAu eb reuerfus^ ynde principioßueram pro^ greßfus^ in hoc circuitu nouenarß qui Itbros numerate natur am Jequendo^ cuius nomen—gt;ßc noßrates ßribunt ity'pronun^ cidt^'Vtßue aßneßue aprmcipioyel legaturppel audiatur^eiuß-dem maneatcum foni, tumJignißcationis. His enim Itbris non vlterius (tAnfwerpianorum antiquitatem compléter quam—gt; zAiuaticorum exigat propago.QM quamuis longa ßeruituteßb Al^manorura iugo cumßnitimis preßifaißentpiunquam tarnen linguamßam commutaruntj idcirco d Tacito Germani ^dßeruijsproximißnt liocati. Ab his Francips)t verißmile eß^

inuitatij nbsp;nbsp;contra ^RQnianosflrenuè adiuti,propterea qubd

eiußdem (y fermonis lt;^.generis Cimbrici eßent,ßecundam no~ bilitatem huic regioni exeadeßirpe intulerunt-^ a quibus Fran^ corum regnum primordiaßua ducit ßicetalijperperam 67quot; con^ tra yeterum auBoritatem in Franconia primes clarißtm^cgen^ tis natales quarant, contra quos in ijs dißutabo ; quaßex ad^ uerßarijs meisptt conßitui^ in lucem proferam^Francicagentis nobilitatem longefacient, quam quifquam havenus exiïlima^ rit^ cy y)etu^tiorem,(y^longiorem,ynaßecum adduBura ingens lumen jadplurimaFdetarum nbsp;nbsp;HiHoriographorum loca cla^

nus (y^verius interpretanda quàm quifquam Gracorumad hanc yfqueatatem 'velfecerd^yelattentant. Atque hac qui-dem

AD SENATVM ANTWERP..

dem omnia tum nouem hù libris comprehenfa turn in Pranci-CÏSpoil addenda, de Cimmerips ijs folk traduntur, qutjano in Italiam nauiganti, comités non fuere, ^De hts enim in Ogygia ^JRpmanorum et Gallorum antiquitate necdum a quoquam ve~ re prodita, dicendum^fi quk modo alacritatem me am hac tem^ porum hominumque iniquitate fere exfinilam , benignitate fauorefuo dignabitur nonnihilexcitare.. Quafuere multi, ^eteres nbsp;nbsp;recentiores, ^iR^manas origines ; fed hos omnes ,ß

reuiuifcerent, doeerem, toto eos caelo aberraffe-, nec plus in G ah licisa quoquam prafitum, in quibusperinde atque in ceteris,gt; omnium antiquariorum oculimaiorein modum hallucinantur,, quamukalij Celtopadias, alij Troianas nugas tanta nobis au-dada obtrudantpptfe priuspquàm alios, quot;videanturfefelliffe,f' quiOfalfßimafunt, qu^eque proscris ytenditant,fibt ante per-Juaferint, Q^mobrem ,Senatores lt;^nt^erpiani ,veftrum-gt;-erit, nbsp;nbsp;ea,qu(e modb à me offerutur,grato animo fufcipere,(^

ad ilia, qua refiant ,fudia nofir a infiamare ; quo, quemadmo-dum vrhs ve/lra mercatu toti Europa, immo toti orbiplurimu adfert eommoditatis, ^el adpecuniamfaciendam, yel ad ea^,^ quibus opus eil, acquirenda • ita hoc etiam^ eidebeatur, quod quamplurimis gentibtu verosfiios natales opera mea monflra^ uerit, quos alioqui fuiffentperpetuo fortafiisignoraturi. Equidem cum lt;tAnMrpiam fiorente confidero, totius orbis copen--dium mihiddeorintueri, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum alibi alia fint in admi-

ratione, ^tfngulisfere ciuitatibîcs dotes quadam fint peculia -res, hie omnium eorum^, qua toto orbe 'S)el nafeuntur ,velab artefiuntfie^aculum nbsp;nbsp;copia offertur ,adeQ,vt quam dtupax

bona leges 'Sgt;iguerunt,nufquamgentium beatior iucunator-que quot;Ditapotueritinueniri. Etficomparatio adreliquas ciuita-teseximiasfieret, poffint ilia qutdem alia ob aliud laudari praferri’Jedfead honefiam nbsp;nbsp;lib eram fine noxa Pitafuauita-

tem^^fiedetur, hac did paradifus yoluptatis Juo iure poffet.

PR ÆFATIO

Ea enim eîi ciuiumfimplicitds is candor,ea in cotd^u hilari-^ tas adfummam yjquepne^am perdurans, 'vt ^rabantord nto-^ res ittprouerbidabiuerint,qno diciconßieuit^ eos tantoenader^ ßulliores'^quanto fièrent fieniores^ quod minime ad in/ülßtatem reßerendüßd adrtßm iucundttatie obleUamenta,quibus prudetitifiima quadamß:iiltitia tanto lubentiusindulgent ,qud' to adea minus temporisßpereß credunt.Ergaexteros nißqua gentium maiorho^italitas,'nußquamßequ^ntior, nußqua dul' cior ciuium inter ipßos couerfiatio, in qua nec leporis^nec ioci,nec fabularum,neccantionu,nec chorearum etiam condimenta de~ ßderantur. His accedit tanta vrbis elegantia tantus ificorum ßlendorytantadomorucommoditaslt;tist^ornatus, tantaßspelle-Eiilis ^copia (^ mundtcies, tarAaßuburbanoru amœnitas^ ^£edtficioruinijsmagnißcentia,yftr€gu,no ciuideße videantur-in quoruhortis creJcentiumDarietaieß deßcribendam mihißi--mere^ integrum naturalis Hißoria Volume eßetimplendu,cum , nihilßere ßqua fit^herbaru,quod hie no fludîosè, no d pharma^ copolis modoßed ab altis etia ciuibus culiu reperiatur:no exiguo .idquideßumptu,necadaliud^, quam adobleUamentu eplanta^ \rum contemplationepercipiendu. ßedtarn inßanaprope e^l co^ gnoßendigenti huic cupido,vt ea in parte omnes alias nationes ßperare yideatur, Hinc nbsp;nbsp;illud eß, yt nullius regionis.hemi^

.meslubentius longasyariasq^peregrinationesßußcipiant, non ad aliud quam adregionum dtuerßtate,lt;(^^ hominum mores cor dm äntuendos. llßam lubenter Italispar/ludium mercaturæ eittsq^ caußa longtnqua^ etiamproße^iones concedimsis ßednegamus eos longe euagari ad liberalem ^fariarurerum cognitione, quam priuato quodam inter gent es iurenoflratibus ifindicamus] apud quos, extra etiam numerum mercatoru, nemofiere ingenuusin^ uenitur,qui no tres,quatuor, quinque,lt;tjr^plures etiam diuerfias linguasperdidicerit. qua in re id mirari fiepe foleo, tantam Hs eßeenunciandi dexteritateps^t in peregrinojermonenonfiolœch

AD SENATVM ANTWERP.

fent,fedgermanamgenuinamj^meajeruentdt^honem ^rohunciationem^ quod in alianntionedifßcileßtinuenire.Sed hac de ijs ah extern malo fradicart^ne cceco noßri amore extra verdate rapt videamur.Cdm igitur tales noßrat esfint ah arum etiam gentium cünfeßione,putauimegratißimam ipfis remßa~ ïlurum^fi ea communicaßem^ qu^e nouam eis generisßui adßer^ rent cognitionem. Qui emm rerumperegrinaru tarn fimtauidi^ quanta crcdemusßti tenerieorum^qu^e cu adgentis vetußißi^ ma initiafichenthaHenus tarnen a neminefuntanimaduerß^ nedum explicata l^erdm quididicet quijquam yefirüm^an tu. ea legißt^ qute nesno mortalium ante a tiditl an fortaßisfiomnia. tua nobis yenditahis i Equide nequefomnia^nequefabulas ob^ trudamp^eq^^ealegi^ qua anteme lectanonßnt-^ßdilludprofit teor^me ipßs illù legendis, qua dobtoru hominu manibus paßim. teruntUTyilla enucleaffi, qua nemoinde haBenus coUigere qut^* uithJfeque idfane mirandum, cùm multa baUenus in^ ipßs, rebus latednt, qua necdumßnt aperte cognita, tarnetfiobjcu--risqutbufdam notisab au^loribus ßnt indicatti-,j » E)einde_j nonabfurdum efi, principiaquidemßirißlla verb ^qua ex Us neceßaria colleclione ducuntur, ignorari,itavt idem quodam^ modofciaturin-iyniuerfali, nbsp;nbsp;nbsp;inparticulariignoretur,quod

(st* ßfrißotcles in Analyticisfuis tradit ßam-j aurum ar^ gentum plurimis ine^ venis, quihus nunquam e^l eduïïum, y el quia impenfo-j fuperaret ytilitatem, yelquianecdUm ea cognitafuerunt. (hfop igiturex eifdem.auHoribus, quos daß-Jicosomnes habent^(sT*idoneos tesies ,alia-j longe eruemus, quam in ijs latere-^ quifquam ha'tlenusfitfufpicatus. fn ea au^ tern re prater reliquam diligentiam, quam fieroygt;obis, quanta ed',tantam vifum-jiri ,illud etiam adhibuimus adiumen--turn , quo omnes ddeo priores caruijfi^ . ^t enim noîlra' tes peregrinifermonis funtfiudioßßtmi ; itO-j fuam linguam veluti plebeiam dlem contempferunt ; è qurL-j tarnen^

d Z

P R Æ F A T rO.

€^oy.eras lanigenarurrL^Ctmmeriamp;rum omnium^ origines ■jdeduxiy ea non aliter S)ßis atque^ manu Mercuriali^quj^e, mihi fecretißima Theologia etantiquitatum arcana snam oßen--^it^ab omnibus, quotquotpo^Orfhicos fuerunt^ ignoratam-^, lUius enim tam yarium^ tam multiplex eß artißciu^ tam admh rabilis'tis ad yeritatemperßiciedampot in eaßola idinuenia-tur objeruatu^in quo T^lato dixit lingua cotineriperßeElionem, 8^ enimaa omnis Magia,no illa quidem quot;Vana ineptorum ho' muncionumßed vera^quam diuinus Ule virquaßuit^ conßgna^ ta è rerum omnium cognatione adipßum ynum mente noßram certißimis indiciis, nbsp;nbsp;nunquamßallentibusperducens in quo

yltimus e^ißnis cognitionU humana^ Hocitaque mihi videor conßecutus^ vtvrbi t)eßraomneshocßntdebituriy qubdpoßhac ■elartßimos Juos natales extra fabulas lt;87quot; caltginemßnt injpe^ Uuri'^ at que it a (iyfntugt;erpiasion Denalium modo rerum lt;87quot; co^ pia lt;87quot; S^arietate ^8S7quot; praterea Sfita dulce dine ceteris ciuitati^ busft anteferenda 'fedftetiam habitura earn antiquitatisfa defriptionemdu qua omnes^tanqua in quot;^Paneg^ri quadam^no-^ bilitatisfa primordiafintreperturi. Inuito itaq^ adhunc met' catum veßrum omnesquotquotfntvelHißoria^lfel PdétU ces ^^lelfacrarumetiàm litterarumßudiofi^quo aßatim 87quot; gra^ 'tis ea domum reportent^ quageneroßßimocuique animo maxi-mo inprecio femper habita ferunt^

Læyi-

L Æ V IN I T O R R E N T11 / IN ' IOAN N I S G O RO.P rt jS S C AN I o R I G I N V M L I B R O s, CARMEN LYRiCVM.

Begane no^ris ^tuaticos docens ^gnajjè terrisflwninenobili^ Qjm Scaldis oblu^atur ingem Oceaniviolenteryndis:

Q^aqueillaiadismolibiisarduis '

lt;iy^nuer_fa litusprornouet^iirbium qu^flrs e^ hedto Mercurws heupletdt auro:

quo priores Hilioriamfere

Finxèrepajto^tuquoquefimnias •-Fortenta^ qua narrante matre ^ttonitijiupearit alumni:

^^\(^Jülanoftt FergamaAchaieis FaÏiataflammis : quo referuntgenus^^ Qui ßla peruulgata norunt, ü\(^propriam meruère laudem:

Frifcas fed artes doQus^ amp;nbsp;ingeni FradiueSy alma Falladts infinu üfutrituSy Afcrais fub antrisy Fhreiciomeditatavati,

Etfacra Mof tradita^dum—) plus

Seruas ab alto tanquam^ HeliceïL-} mari^ Das 'Vela 'VentiSy fècunda Deruolitas'vadafalfa curfu, ^^f^vaflaSjirtiSynecDreuiahictibi^

(iAiit monfra^firma qua metuas rati^ Quam Caßorum tutela fulgens Omnibus eripietpericlis^

d DifeU'

quot;Ijißndateüia^iiuamväcuiißbi ' ©f legit orts ille hominum'parens^ ' Cùm ^^(mmnisplacaffettram^

Fœdaque diluuies aperüs

Ceßijjct agris2 liber enim metis, Formofa quamuis. arberibus iuga^

Caucafits confürgit ingens, Etjcopisli minitantur aflrts, T)ile^adudum^ parta quibusfalus, Mutare.qumtismitibusajpera, ^F^liquit: acjubïe^a cernens Flumina, triticeosque campus, Htsßditaruis h/eccoltitt loca. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ '

Hinc ^aUra co^is inclyta frisgibi^^ Margissqueylaxartesquetamp;idç Fndi)ôno feras Oxus amne, Q^m Tauriformis nomine confecrest

Fallemque Farnifiadfuperosferas, lEfyßamqueßelicemque Merum lE(eäareo célébrés liquore.

Occurretillic ifitfatorfinex, Qtœm ritèmultisindigetesmodis Fot nomirtumßlendore darum, Qi^t varia meruhe laudes.

Is te madentem muneribusßis, Vin^umquefacro temporapampino (•Ädmittetvmbrofs in antris, Cum Satyris leuibusque Ilßympbis

JtAircana rerum difcere, nec bene Digéra prijci temporaßeculi: Qua conditor narrabit ipfe, Ipfcßos refer et nepotes

J

Latefer orbem nomen in

Sfarfißi terras: lanigenas tarnen ^irtute pr^eßantei aaita l^riecifuo recolens honore,

Qms inter ^tArgiuüminuidiagraai Ci^co latentes Cimmeriosj^teu QSic iiißds^ edaces Atierno ^fdßaferas animoßis auras, facragenü tußlitum decus^ ^^tusque redder \ nec ßne numine^ Legesque, laudatosque mores Et ygt;eteres reuocabis artes,

Qpùdrégna dicam conditaAum fijs Sßituntur armis ^arbariam vt doment^ Et J\4artefi'etiy cA* Martis acrem Harmonia modérante bilemi^

Conßde quo non yiuida te ferat Eirtus! fequentur Cimmerij ducem Quacunque frrecedes, malasque Hauditerum metuenttenebras.

lam Dacus aßer^ iam rigidus Geta^ lam faret audaxSarmata. quid Sacaf Qiÿd Saxßones? iam nota Thule ^Jßouerit^ genus farentes,

Iffa ilia tantis inclyta laudibus Accedetyltro Graecia, originem SfartoequeAihenarumque lam nunc lt;*Ad Scjthicas referent f ruinas,

Sed, hcus, faterni te reuocant lares, Ortique Cimbris Atuatici, ratem Hucyerte. quantumuisßferho MaterioefatiséA: triumfho.

IN IOAN. GOROPII BECANI

.BECCESELANA.

o'cpßopamp;eiTT^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fziilt;rôû)ÿ’ ß^KKi^iÄtuucx.

OvK ayo-lltc^ Tl^ijpfjmz^uspioio ^0(pov.

K i/iipis^iov 7Ci(nw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ù (1

riai^i^a Bsxxîkoç ߣKKiQ2Äl(va.}(0pieif'

Ayi^ÔTèçyi JVs 2aö7J/0ö-a \^st/^0yj

Tîïç xfc^aÀÎîç oiVzy ßobpiwafz^vyig'

Ttó (:^êûi-/ÿ ûcittQQüi 7rôÂViUêpi.cpêo(. fzS3-oigt; slt;i7röif'

Eppê zciKCiiç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^jpio!/ cifirfnttÂov

OÙk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KlU.p.?piÔV ^JL£7\â^i(p^Vt (J”OLi^Qy©^Qp.(pn

amp;slt;rcp'6(f(^^ ^iü^M/og ßemeQiÄluia. ■yfa.(pév' mwro^p^Pi ti^ùût©' ’é^wé

MvgAoî' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x.p'^'yjov Içopiiiç'

7nxAa^ÿ^'gamp;)j^ chi^w^Z^©-’ n5ga Accóêiy,

©^ws/Zf/J, ‘)'tîpujUy7^tx.fk'^C^ytjç1s

Kai tó'; r^amp;jar’’/ró]’'yujuûu}{^t/j

Cïç TTè Ki^fZêpi'amp;)U(^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3pa©^'

â-èOTfVéVT^V VffKOÂOi. ßi^?\.li)V^,

Alâ-’ i^^lujâ)TS)V ÿiA,’ Czi'o^jrgr sis'

KpVTflctl’ lZO/So7i:ÓAi!é)l^ ^l'O(pSp^

A jU-c^Zrg S'i/u’StTcïS'c^öt'Sy Tg quot;yiVQv;' ¥lt;iiÄ,ßz/.ciKn:; Tnjyriif éi^èv 7rôÂu3s7\.yêci

A77\ô3pô-hç tto'Mcz phSp^ Act^sv’

Eÿ Tê7\.(l, ßl^Ä©' (piÂCt,/\r)3è(Ji Traoil/STU^^S» Ault;^(}1-{^0!^}(I1Ç TTêTl^rj S7il]^U(i^i;‘

OvQlûLlt;S\,'d^.0TT^iQlÇ UèV èc^è^C^©’ KO(.y,Ct.TiSlV, - AvTCf.l' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tn TïlPUTiÏTl VÓOV'

TiXîÎt’ ya^fzß^'jbjoiSg (^lÄopLiiGv ûu/sp©^

ßiÄyci^ ’iâi/éoiTrdif^

AD CHRISTOPH. PLANTINVM,

I.

T Y P: o G R A P H V -M. j , ,

C V M ^lantine typistuisprobatis Excellas àdeo^ytperorhis dmpînm' 0 rbem '^luntquQilerunt^'quotautfuere^ pralo auréolos dedère libros fn lucem^ßperes^^ artelpihcfuz Mire miplacuit, tuis quod iflis FormiSyUim nitidis^poUtulisße^ Chartu tam nitida^politulaque^ F xcudi celeberrimum aider em O pus Goropij optimi^ difèrti^ Hinc aeßrüm mihigratulari atrique Ed aißm ex animo, tibi^ quod eins Tam rarum edere contigit aolumen: Qjio nilclarius^ eruditisiße Qjiidquam^ iudicio bonorum: at illi, H oc quodprodijt ex tua ojßcina F raclara^ omnibus atque praferendà. Ç undis pr^eterea bene eruditis MultumgratulorzincidiJJeiniJla I dos tempora, turbulenta quamuis^ Fortunata tarnen, datum quodiüis^ Fans deliciisfrui his,ßmulße M. irariingenium^ eruditionem

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

I

argvmenta limorvm

ORIGINVM^ I. GOROPII KECA.NI.

L

Trimus agit^elgiis omnes ad nominaprißa, (tAtuat'ici nbsp;nbsp;Jmi;(^niugt;erß indice quouis.

Hic Ca/ar Tacitusque caßp lucemque decusque, Htc Mars nbsp;nbsp;Talias nomen tem^lùm^ repoßunt,.

11.

Trahanti nomen^ tenet alterMrcam

Format jComminuensi mmania membra Gigantum^, Securumque iubetJenij conßfiere mundum^ Cüm tarnen rethereisomnem neget ignibus eßcam^,-

riL

Miuaticum Ægjptumquenegatviflùminis ortam Fertius, (sr cmßam renouât^ qua üßßus inundet^ ^ntiquumque aecus^ tenebris cede'ntibus.^ addit CimbrU OceanumßQlitis inuadereferro,

TV.

[Ifecmundi retatem^ nec Saturnalia quartus Sf^ligß ante nouemßcriptorum nomino-j delens^, Trißos T^ja tibi ritus ad filea prißca

reuocans dominis erroribus arteßubaclis,

Owntus Ädame tuos ortus lt;tS^amcenavireta FrondofasqueJ^ecus aperit^ Sfoachoqueparandæ Mrca deßgnatßluas eiusque quietem. Torque ahigit curas Sfyßais ebrius yuis,

Ni.

Ortam e. Cimmerijs gentem doceteße Sacarum Sextus faxßnicos eadern adprimordiaducens, Æternosque ignés répétons ^naitida iungit fljèclis^ redditque. pijs bacchanda Sacaa,

Fanda^

VII.

^andalicos, GotosGcpidas, lt;iÂbaros^amp;^ Alanos Septimus enumerat,^fatalia nomina dR^ma^

Quamuis Zamolxin colerentfanUum^ nbsp;nbsp;(jebeleii^in^

docetpueros, atque lt;iAtta yocare,

VIII.

Concitat o^auus lunatis agminafeitis^

Q^ßt Athenarum Spartan(!eque arcisorigo S\ßtaßuumqueiterum nunc T^erea calculus ornet^ zÆtqueThemis doceatßa per veßigiareUum,

l'a..

^er Fenetos nonus multumßatiatus^ nbsp;nbsp;vndas

Eridani varias^ 'ygt;erosT)tomedu honores

Tnuenity amp;nbsp;fr eno s animi pélagique frrentls Caßorihus tradit, refinantlfbifana Eimauo.

Altera parsfedes demonßrat Hyper boreorum, Sjmbolicasque ‘notas\ teque o Silene magiîlrum fiAuriti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Satjris mtrantibus almum

Subßipulapanem^quopaïlus viuit inauum^

’

Z \î J, i V

‘ A R G V M E N T V M t TB R1 PRIM T.,

Trimus agitTclg^ omnes ad nominaprifia^ q^tuatici quofint zAnruferpi indice qnouis. Hic CafarTacitu^qnecapitlucemque decusque, HicMars nbsp;nbsp;Talias nomen templnmq^repofiunh

' ï;' :■ ■ ■■ *

1

Ioan, goropii becani

A T V A T I C A.

LIBER I.

M I H I

^vctuftifsimos Antwerpiæ conditores,amp; ’^gentis primordia , àfitu nobilifsimæ vr~ bis exordiendum videtur; quttalis eft,vt dextrain Scaldis ripamj longo traólu mœ-^/^nibus amp;nbsp;turribus coronans . ab Oceano ^^’lecundum flume quindecim circiter mil-^^liaribus noftratibus diftet •. quorum fin-

gula in terra tantum fpacij compleftun-tur, quantum li expeditus pedes ,flato amp;nbsp;ordinario gradu,intra ho-ram vnam abioluat, ôclaborisfatis fitbabitu-rus, amp;non nimium

difiicultatis. Vertun quia hæc rudis ell amp;nbsp;pinguis dclineatio ; accu-ratius celeberrimi in toto orbe mcrcatus pofitio, ad corum regulam dcfcribatur, qui ex cæleftiuin circulorum inclinationc, fid erum ortu teriarum inceruaila mctiuntur.Gcmma Pbryfius,in Mathema-turn rudimentis mihi quondam piæceptor, Antwerpiæ vitra vnum amp;nbsp;quinquagintalatitudinis giadus fcrupulos olt;flo amp;nbsp;viginti adfcip pGt : longitudinem autcm,fex amp;; viginti temporum partibus, lex amp;nbsp;triginta minutiis primis terminauit. Nos tarnen diligétifsimè linea mcridianain piano priusdefcripta, ac crebriusexaminata, exfre-queti Solaris fupra finitorem circulum altitudinis obferuatione de-prehendimus,vitra vnum amp;nbsp;quinquagintagradus,.vix viginti fcru-pulos primos latirudinicHc tribuendos. Porro longitudinem nec-dum compcri aliam ede quam cam , quæ à Phryfio eft annotata: quanquam deliquium illudSolis, quod anno àChriftinatali quarto amp;nbsp;quinquagefimo, vitra milleftmum amp;quingentefimum , bora paulb plus minus dimidiata ,ante fideris occafum,menfis lunij, die . «öMo vicefimo^bic e mœnibusclariftimè cofpexi, nonnibil bæfitare com-

pulerit, propterea quod Epbemerides à Stadio ad Antwerpiæ meri-dianum computatæ, cius nullam fccerint metionem : quod calcu-line an Copcrnicearum bypotbefton vitio accidcrit, nunc non la-boro, ipfi aliive cui ocium fuppetit, boc fupputandum relinquens; non ignarus interim , Alpbonfi tabulas in bac eclipfi ad veritatem propitjs acceftilTe-de quarum fuftfagio idem vrbis noftræ à fortuna-

tarum

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

t arum infuiaruin incridiano interualhim tantifjjer tencbimus d ura quifquam aliud ipHim cflc demQuftrarit.Sic itaq- vrbs omnium hac æcatc clarifamp;ima, decâsli tèrræque comparationc pofita inteliigatur: quam Geographicam,indimetiendisrcrraium locis,rationcm,fi hi~ ftorisc fcriptores vbiq; fècuti fuilTenr, vehementer regionû omnium antiquitates iiluflraflent, ncc nobis de priieis gentiuih opidorumq; Éominibus rantain dmbigcndi digladiandieque reliquiflbnroccafio-nem.-Porro, quæ ad loci h'uius noflri naturam,to.tiùique agri faeicm ocuiisTubiicicndara Ipeclant, eapaulatim cognolcentur, dum fua quæq; locö'pio eo atq;opportùnitas fci'ct, cxplicabüntur. lam quia ab iplö primo vrbis^ésordio, Certura dl antiquitates omnes, quoad eius Heri poteft/cpetcfCjprincipio qtiærendû videtur,quænam gens hœelocaoîim habirarit. Cùmigitur bi parti to ferè homines diftrU buantjii qui prim-otd:agentium inueâigant,exaininanda cil corurri opiniodndigenas toto quidem genere ecsefle ditunc,quoru primos maioreSjVt longifsimc rccenlèas,nô aliunde in cam regioncm quara colunt, aduencrerquos awô;^ôoy4tçGræci,amp; nonnunquam'gt;/êi'^ç, Latin! terngenas Aboriginéfvevocauerunt;licctalitcr quidam,vr Ha-licarnanæus indicauit,Aborigines interpretentur. Hic enim Siculos Italiæ indigenas facit^ôc poH hos docct,Aborigincseafde fèdes occiï paflè:eos auté minime indigenas fuiflê, fed à Græcisoriundos,tcfti-heatione Sempronij amp;nbsp;Catonis. Halicarnadæus icaque audoritate Antiochi Syracuiàni ôcPherecydis Atheniéfis,Aborigines Oenotros genere Arcadicos fu-inè colligir;ficdiói:os,quód motes more Arcadd prifcohabitarct.Feftus Aboriginesappellatos dicit,quôd errâtes có-ucneiintin agrm qui nûceftpopuli Romani,eâmq,- genreItaliæ eflè antiquiisimâ. r^s,qui ab ipla prima origine terra,quam renet,habi tarüt,cos Aborigines comuni voce,perindearq, terrigenasdici arbi-tramur. Athenienfes igitur, terrigenas fefecire,amp; prima gétis fuæ fc-inina,c Terra amp;nbsp;Vulcano,obdetrice Minerua,accepta fuidc conten-dut:amp;.qub fidc fabulæfaciât, faccrdocesÆgyptiostelles producut, qui annoru mundi tara prodigi funt difpêlàtores, vt ante Solonem, Athcnienfibus noue annoru millia largiancur. Arillides in Panathe-naico Gc AthcniêGbus adulatur,vt non iplbru modo primos parères ex Attica producat, led aHèrat huic région! deberiomne genus burn an ur^^^öT« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a.v3p6t)7rov'^ TrÇûùTyïTra.'i^iç èçiv dv3pM7roVj

id ell,Prima enim,inquit,hominétulit, Sgt;c prima cil hominis patria. Arcades , quo Atheniélès in hoccertamine inferioreseffe conuince-rctjle ante Lunâ creata fuille fabulâtur:adcb vbi fabulis femelcarce-tesremoueris,nulla inuenitur meta mctiendi.Pauûniasin Arcadicis tradit

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

tradit multis placuifle, homines deputrihumorcvi Solis animato, primum natos cfle^- quos inter Arabes quidam lecutividentur. Varro in Eumenidibus Empcdoclem ridet, qudd afl'eiuerit hominem è terra tanquam blitum prodjjfle,iententianon magis bliteaqiiam Eu-* menidibus fiue furijs digna. Infaniores tarneillividetur,qui äuS vo-cis qua populus Græcis vocatur allufione dudi,e cautibus homines fecere,ipfa figment! duri ta te parum a lapidibus differentes.Paulominus durum eft os eorum qui ex arboribus hominum initia ducunt. quorum fomnia Virgilius quoque celebrauit:

HiSc nemora. mdigen^jFatini Nymphteque tenehant^

Gens que lt;-virum trunc'is,^^ duro robore natd.

Hand tarnen ignoro quæ de arborum faxorumquein homines,amp; rurfus de hominum in arbores amp;nbsp;faxa trans formationc Poetæ fabu-lantur,ca ad mores viuendique rationes traduci. Ariffoteli minime fuit neceflariumadhoccertamen defcendercjeôquôdæternicatem induxerit ; quæprincipium excludit non hominis modo, fed omniu etiam änimantium cçterorum. Verum qui fie ftatuit,ei necefle eft fa-teri, vel animos hominum mortales efle,vei ad Pythagore confugeve (sraÄylivicriavj id cft,vnius auimün mulcacorpora tranfitums vel dice- PaHn^entjig. re, quod quidam fomniarunt, vnam omnibus ab æterno meutern fuiflè,quævtiSoIpervitreas feneftras lumen, ita rationisvfum per organa amp;nbsp;corporis inftrumentatransfundat; vel quod æquè abfiir-dum eft, infinitas animoru infinitates inducere ; quod fie Ariftoteli ipfi aduerfatur,vt ne in numeris quidem abftraiftis,infinitum lecun-dum entelcchiam admittat.His igitur amp;nbsp;eiufinodi fabularum laby-rinthis implicantur , qui origines gentium primas inueftigarunt: quos tam ambitiofeplærique iequuntur, vtne Fra«cos quidem ve-reantur aflerere,Germaniæ aborigines indigenafve elle. Verùm omnium horum nusas, diuinaMofisoracula falfitatis couuincunt- è quibus didicimus vnicum Adamum cum vxore indigenam cius ter-ræ fuifle,in qua eft creatus; reliquas omnes regiones non ab indige-nis,(èd ab ijs habita ri, quorum parentes primi aliunde commigra-runt.Reieôlis igitur Aboriginibus vel ad Mori Vtopiam,vel ad earn ciuitatem,quam Ariftophanes bonis auibusin nubibusconftruxit, dicemus in altero hominum genere qui aliunde immigrarunt, maiores noftros contineri,amp; nô indigenas, fed aduenas efl'e,« à'n-'b /îpvoç iia} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ovJ“’ aTro -T^iTpnç: id cft, vt Hometo fucciuamus Latine, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;àpetra ducunt^nec roboreprifeo.

Quærendumigitur, quiprimi, amp;nbsp;vnde adueneriiit, quibus origi-nem noftram acceptam ferre debemus.

A Z IvLivs

A T V A T I C a;

IV LIV s Cæfar inter Latinos primus hancoram cum armis fuis aperuit,tum elegantiflimis fuis commentaiijs illuftrauit: aiens Gal-liam Bclgicam hanc quidem Rheno terminaii;,{èd maximameius partem à Germanis multo ante flumcn tranfgreflîs, amp;nbsp;occupatam fuifle amp;nbsp;liabitari.Quamobrem quipaulô póft limites Galliæ amp;Ger-maniæ fcriptis mandaïunt, longe aliter cenfuerunt. Plinius vtdili-gcntilîimus harum regionum examinator,, ita præmonftrator futurns omnium optimus, fi viginti eius libri de rebus Germanicis /cri-pti, ad nos peruenire fata permifilîcnt : dixit Galliam â Germania ad hoc v/que flumen â Cimbrica Cherronefo lecunaum lirtus Germanos diuems nominibus habitarc. Vox ipia qua nobiliflimus amnis vocatur ,indicio nobis eft /equeftrum eum limitum fui/le.‘^cc£t enim in vernaculo gentis noftræ /èrmonej di-ferimênotat^qua voce nihil immutata flumé quoq,. nominatur.An-quadrato magis /bno^caftpronunciaflèvidentur,qucm amp;nbsp;nos in præterito imperfecho retinemus : vt cùm dicimus',f^ct fcait lt;5cc£dd eft,mukum differebat.Frequens eft alioquin hominibus no-ftrælinguæprimam vocalemadfecundam, hanc adtertiam font lenioris gratia transferre ;quæ variatio in illis duntaxat recipienda, in quibus confuetudo,penes quam loquendi arbitrium eft, earn ad-mint. Cætcrùm quo gemina appellationis ratio videatur, merito ôc ca cau/a Scaldis dici queat- quod circa eum frequentifiîmæ contro-uerfiæ inter finitimos fbleant exoriri, alteris limites proferre, alteris veteres tuericontendentibus. Non difiimili de caufa vetuftiores Stabutam nominarunt ; quæ vox à noftrate faóla eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßwten, id

eft,maneto extra: quç monitio vtriu/que r i pç hominibus æquè con-ueniebat, dum aduer/àrijs iubei^ent extra fines luos manere. Ex hac voccGræciantiquiores,quosPtQlomæus eft/equutus,Tabudamfe-ceruntjfuo more peregrinanominacorrumpehtes, eo quod origines amp;nbsp;fignificata ignorarent.Nec porrô miru eft huic potius amni quam Rheno earumGalliæamp;Germaniæ partium quæ ad Oceanum vergerent di/crimenad/cribi ; quum Rhenus parte fui Galliæ viciniore in Mofam, amp;nbsp;nomen ôc aquas deponat, arque Mofa rurfus priùs in Scaldim infundatur, quàinad Oceanum pertingac. Hæcenim fuit anti(|ua horum fluminum exoneratio,àqua ne haeftenus quidem longe rece/ïèrunt. Eius rei certifsimum eft argumentum Scaldia in-fula,quæ a Scaldi amp;nbsp;nomen amp;nbsp;in/ùlæ naturam fufeepit, non à Mo/à. Potius igitur luliodicendumfuiflet Mofam in Scaldim, quam Scaldim in Mofam transfundi quamuis in re ipfa non tantum fit di/cri-Uacn,quantum in modo loquendi vfitato. Cùmigitur Cæfaris tefti-monio

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

monio liqucat, hæc tria fluinina prius commifceri quam in Oceanu fluant, conftetque infulam maximam communi oftio compræhen-fi,m Scaldiam non Mofiam dici ; confitendum elHlli amni amp;nbsp;nomen êc dignationem manfifle, a quo innila lortitur appellationem. Et veto amp;nbsp;redißimo optimo iure,ita veteribus video placuiïïè, vt Scal-dis princeps haberetur • propterea quód quamuis Rbenus amp;Mofa cuiliis fui longitudine Scaldim fuperarent bic tarnen ad odoginta pauloplus minus pafliium millia ab Oceano dillans tantus attolle-retui'jVt non amni, fed freto fimilis videretur cum amplitudine, turn præfèrtim profilnditate, nbsp;altifsimo æftu quo ab vndis marinis re-

pulfus intumefcit. Ad ipfam enim Antwerpiam maximarum bolca- Scaküs proftui^ dum fic capax eft, vt ex ipfà ripa, onuftam nauim fluitantem quiuis poßitintrare,pede tantum fublato^ quod nufquam abbi tanto à mari interuallo eft vidcre.Straboportum ad Pbarum maiorem cum defcri-bit, tam profundum ciîèdicitjaçrill'^•y./ç-nypawitt)eft, vt maxima nauis ad ipfbs vfque grad us, quibus ad mare defeendeba-tur,ftationcm babere pofsit:quodinterpres Latinus inepte vertit j vt maxima nauis farmento teneatur. Quod igitur Straboni mirabile vi-debatur in portu Pbari maiore,tantam altitudinem aquarum eftè, vt maxima nauis adfcalasftarepoflet-id Antwerpiac quotidie licet vi-dere,vbi maximæ naues ripam contingunt,ita vt manibus ftceat one-ra in terrain deponere.Scaldis ergo,fiue vetuftiore nomine Stabuta,e quo Grxei Tabuda fecerunt,tum fua ipfius nomenclatura, turn Pli-jnij teftificatione,Gcrmaniç,Gallia:que ad Oceanum limes verifsimus fuit: quem Cælar idcirco videtur ncglexifle,quo pi'ouinciam fibi dc-cretamad Rbenum vfque dilataret. Dion libro biftoriæ fuæ quin-quagefimo,ni fallor, tertio^ tempore Augufti, illam etiam regionem Germaniæ nomine vocatam fuifïè dicit, quæ cis Rbenum fccundum ftuminis ripas,ad Oceanum vfque pertineret: atque idquidem quo-niam a Germanis babitaretur. Earn bipartitam rurfus facit, non ad-miffa ad banc diuifionem Germania Tranfrbenana,fiiperiorem amp;nbsp;Gen«^ inferioremJianc quidemOceano,illam veid fontibus Rbeni vicinio-rem. Quamuisigitur lulio Cæfàri concedamus Galliæ Belgicæ partem inter Rbenum amp;nbsp;Scaldim olim contentam fuifle, illud tarnen tanto feculorum intemallo fadum fuifle cernimus apud ipfum etiam Cæfàrem, vt nullorum meminerit Gallorum, qui à Germanis eiedi fuiflent.Quodigitur fepultumeft iain olim, no mouebo:illud quç-ram,quinam Germanorum Rbenum primi tranliuerint,amp; bas fèdes occuparint. Hoc fi veteres audores inteiTogare velim, primus inter cosoccurretTacituSjdilisens fane in Germania defcribenda,aded vt

A } peculia-

A T V A T T C A.

pcculiarcin ei libruni dedicarit. Et percomodè accidit^quod Thun« gros priinos fuilîè dicac^qui Rlicnum tranfgrefli, hic fèdes fixerunt. Docebo enim nonitamulcô póft Atuaticumin Thungroruinfini-bus fuifte ftru(ftum,quod in Antwerpiæ nomen aliquot póft fæculis eft commutatum. Eins igitur verba apponam, à paucisj vel potius à nemine^quodfciamjiaótenus intelleóla. Gæterùm, inquit. Germa* niæ vocabulum recens amp;nbsp;nuper additum^quoniam qui primuRhe-num tranlgrefli Gallos expulerunt, nunc Thungri^ nunc Germani vocatifint : ita nationis nomen^non gentis^ eualuiflèpaulatim^ vt omnes primuin â viciorc ob mecum, mox à ftipfis inuen to nomine, Germani vocarentur. Ad hunc Cornelij Taciti locum, Althamerus ftudiosè eorum lêntentias collegit,qui de Germani nominis ratione quicquamlitterisprodiderunt : in quorum numero, Strabo primarius fentit, ita Germanos vocari,quafi fratres client Gallorum, voce ad Romanam originem relegata.Huic accedit, quamuis non omni-nOj Chonratus Celtis^.duobus verficulis fuam explicans opinionem:

Csrmtinos 'vocitantJtali^Graij fed zAdelphos^ ^jfodfrdtrum f leant inter f ‘UiKere more.

Sed vanum cft,amp; nullis auóloribus nixum, Germanos apud Græ-cos vocari Adelphos; cum æque Grasci arque Latinivno nomine Germanos vocarint. Æncas Siluius agerminando nomen duxir, conuenienter quidem Solino,qui diuirem hominum terram, amp;po-pulisimmenfis frequentem, Germaniam efl'efcripfit. EraimoRote-rodamo non abfurdum videbatur, fi Germanorum sens ita vocare-tur, quód totagermana fitj amp;illud quodGrarciTo^j/wov dicunt, præ cæteris nationibus omnibus poftideat.-quamfi cum reliquis conféras,inuenies minimum fuci,plurimum antiquæfinccritatis ôc fidci, amp;nbsp;rufticanæ,vt dici lolet,veritaris obtinere. Longiùs illc receftit,qui Clementinis adiecir,Germanos dici, quafi gerenres immania. Pote-rantomnes ifti videri aliquiddixiflè, nifi omnes ablurdo amp;ablono principio fumpto,rationem nominis quæfiuiflent. Quid enim ab-lurdius et incredibilius,quàiri Tcuthonasà Romanis nouum fibi nomen petiuiftè, arque id eo tempore, quo vix qui Romani eftènt, Germani cognolcerepotuilfent ? Attamen fi a Romanis fuiftèt om-nino nomen datum , ad proximos certè primum venilîèt, non ad il-los qui ad Oceanum longe ab Alpibus funt remoti.Vcrùm quis po-pulus ram fit barbarus, amp;nbsp;ab omni ratione amp;nbsp;communi fenfu fie alienus,vt nomine vocari velit,quod ab exteris, atque ijs hoftibus, inditum fuiftèt? lamRomani prouincijs etiam fuis prifea nonrina rcliq uerunt: tantum abeft vt senti, nec dum cesnitæ, lescm ferrent, qua

LIBER

7

qua (ànciretur,vtTeutEones,dcfcrto nomine patrio amp;nbsp;gentilijGer-manos lè vocarent fcrmone peregiino, Ôc à nemine Gcimanoru in-telligendo.Explofis igitur hifccconicéluris,vt ridiculis amp;nbsp;inéptiSjCX ipfis Germanis Icifciremur, qua de caufaicfè ira nominarintjdepofi-ta non citra piaculum, vt videtur,primi conditoris appellationc. Ec quiaThungiidicuntur primi t’uifle,qui nouum nomen vEirparunt; loge tui' Hubertus Thomas Leodius, iraThungrorum vcrnac-ulus, vt'magisede vixpodir.Is refpódebir, fi iis quædeThungiis amp;£bu-ronibus fcripfitjVelit cólentire, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Teuthono-

rum lingua non aliud efle quam prorfus virura,cui fignifi-candi vi idem fit. Eiuldcm fèntentiæfunt plerique Germani fupe-riores, non parum fibi hac nominis fui interpretatione blandientes. Althamerus partim fubfciibic,partim ab opinione difeedit. In Ger-mani nomine confentit,in Allemanni nomine in diuerfaabit. Nos igitur quid inter hæc potißimtim tenendum putemus , deveraamp; vfitata lingua, oftcndemus.Equidem confiteor apud Græcos ôc Latinos rationes nominum tam difficilesefiè inuentu , vt Varronis in hoccampo labor, multis ridendus potiiis ,quam probandus videa-tur : nee felicius ille videtur operam fuam collocafie qui magnum nobis Græcarum vocum Etymologicon dedit.Vterque tarnen iudi-cio quidem meo laudandus, vt qui maxime : quia licet non omnia fintconfècuti, tantum tarnen prælliterunt, quantum fumma indu-ftria amp;nbsp;acumine inuentionis fingulari, quilquam in illis linguis fefè afièqui poflc fperaret. Cum tarnen Varrone in antiquitatis arcanis nihil Roma vnquam tulerit dodfius ; non videbor mihi malum du-cemlèquLitus ,‘fi exillimem , nee in nollra lingua infrugiferam eflè hanc oiiginum inquifitionem .Nccægrèfcram,fi à maioribus qui-buldam amp;: diuinioribus ingeniisex altoderidear,quoniam tam mi-nutis rebus, vti ipfi volunt, laboris aliquid vel potius atramenti amp;nbsp;charræimpédam ,proptereàquôd vidcam non doólilfimum modo quemque Germanorum, fed præter ceteios omnes cruditicnc infi-gnes,in Grxeiaetiam Platonem fingulare philoldphiæ lumen,fie in vocum orimnatione laborafl'e,vt tocum ei librumconlccrarit .Cum hoc igitur malim contemni, amp;nbsp;ludibrio ab eiufinodi fupcrciliis ela-tis haberi,quamcum ipfis illis fcuisccnforibusin litterarum regno feeptrum teuere. Tantum autem abeft, vt cum illis faciam,vt arbitrer in antiquitatum inueftigatione, earum præcipuc,de quibus aut nihil aut parum , veterum feriptis memorix traditum habemus, in primis rationem habendam verarum in nominibus rationum . In his tarnen quærendis, furamam religionem adhiberi velim, ne quo noftra

? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

noftraftabiliamus, prifca nomina commutemus. Eft enim integri-tas didionum, omnium confenfu recepta, non temerè adulteranda, niG quantu ratio amp;nbsp;proprietas fèrmonis^è quo Gimptæfunr^permit-tct. Germani igicur nomen extra controuerGam tarn apud Græcos, quam Latinos ab omni memoria Ge fcviptum eft amp;nbsp;pronuntiatum, vt ab e.a voce qua G-ater ex vtroque parete Laftnis vocatur, nihil dif-crepet- quod ex illo darum cft,quoniam omnes,ab ipfo vlque Stra- ' bone,vt Latinam didionem funtinterpretati . Cum igiturnufquam Gaimanus per piimamin prima fyllaba vocalemfcriptum reperia-tur; nihil mihiegiiïè videnturjqui etymon huius vocisquæGuerunt. Elie non dubito, quin ftatim Gm auditurus magnam eflcTeuthoni-bus inter Alpha amp;nbsp;EpGJon vicinitatem amp;nbsp;cognationem, amp;nbsp;in Dia-ledorum vaiieratealterum proalceroin vGim venire.NoGimequidem inlcius, rem ita habere, amp;nbsp;conuerGones has litterarum diligenter obftruandas eGe: nego tarnen has admittendas,niG redaamp; vftta-ta nominis ftriptura, omnem laborem noftrum ludiGcetur. At hic nihil tale concingit, eb quod nullius apud Germanos linguævfus admittar, vt idem amp;nbsp;«jamp;ar GgniGcare dicatur: amp;nbsp;quamuis quis obftinarè contenderet,eGc forGin alicubbvbicadem Gt vtriufque G-gniGcatio; id tamen ad præfens propoGtum nequit applicari,in quo de Thungrorum, non de aliorum Teuthonum linguajvox eft expo-nenda; àquibusTacitus inuentam poGtamque dicit. Reiicioergo arrogantem illorum interpretationem , qui purant Germaniam to-turn virum GgniGcaie. Maiores illi noftri Ariftotclcm, Eatfcio j non Icgerunt; ex ciGlem tamen natura: principiis nomina de Gne potifti-mum imponendaeGe intelligcbant, vt Iccudo de Anima libro Peri-pateticoium pueri docctur. Quisaurem Teuthonis Guis fueritpro-poGtus, dum Galliam inuaderent, Cerealis apud Taciturn docet; eaufam ipGs,aiens,in Galliam tranGcendendi ,auaritiam atque libi-dinem (emper fuiGe vtrelidis paludihus amp;nbsp;folirudinibus fuis, fæ-cundifsimum folum amp;nbsp;ipGuslbli indigenas pofsiderent. Cariar item fexto libro Commentariorum de bello Gallico, teftatur, latrocinia apud-Germanos nullam habere infamiarn , quae extra Gnescuiufque ciuitatisGunt: quod videri minime debet mirum , cum Ariftoteles bellum venationisquoddam genus eGe dicar, quo non modb res, fed homines ctiam acquiruntur. DiGcrt autem à ceterisquærendi artibus, qubd non a volentibus,ftd inuitis,lucrum quadrat, perinde atque Venator, Frequentilsimus lane belli Gnis hic Gjit,vteoaliquid acquireretur . QiJamobrem multitudo ilia Teuthonum Rhenum trailIgrefta non aliacauQ in vnum collecta fuit, quam ftudio poGèf-

Gou es

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

fiones nouas hominefquefibi acquirendi congregandiq;. Et vt vera femperatquefimplexgenseafuit,minime diflimulauic qua gratia in Galliam vcniflct. Interrogati enim forte abillis, vtpar eft, quorum finibus irrumpebant, quinam eflent, qua caufa aliéna inua-derent, raperent, abigerentque ? refponderunt Cc Germanos efle, id quot;quot;X eft, viros congregandi corradendique ftudiofos. Ger enim duo fi- «quot;«»”• 2:nificat,defidero,amp; conm-ego fiue accumulo: Oltan verb vir dicitur.

Vir itaquc corradedi delidcrio captus, german proprie diceturrob quod fe dorao profeólos in Galliam nomine fuo Germani palam præ fe ferebant.Qubd verb ita nomen fit interpretandum , ex ipfius Taciti verbis bene intellcdfis quiuis perfpiciet,modblinguæ nofiræ non fit prorfiisignarus.Quidenim aliud hoc fibi vult,eos qui primi Rhenum tranfgrefii fimt,nuncTbungros, nunc Germanos vocatos fuifle, fi non hoc vult,fine difciimine modb Tbungros, modb Ger-manos diólos eile? Quid eft igitur (Xi^un^eren ? Non aliud nempe quàm ad fe congregate atque conuerrerc. ^cr enim cógregandi fi-gnificatum babetiXQim,ad fe, Latinè vertitur,numero tarnen plu-rium. Xi^unj:cret'i itaque homines funt omnia ad ft conuerrentes. Thun aute dicitur fyncoptos amp;nbsp;compofiti more noftris vfitato.Inte-grè eftertur Xot f^un, id eft, ad fe,vcl ipfos. Verum quia ad fe congregandiftudium duntaxatnotat,alios omnes quafi ftclu-dens, anguftioris amp;nbsp;vilioris animipropriuvidetur,proptereaqubd non nobis lolis,ftd patriæ amp;nbsp;amicis quærere debeamus.Idcirco nomen Thungrorum in illis fobs hæfit, quiillud fibidederunt : Germani veto appellatio,alijs quoque placuit,quamuis nec in bello,nec in expeditione,contra Gallos fuiflcnt, quippe quo corradendi ftudium illud omnibus commune notaretur quidem, ftd hoc ad fe omnia rapiendi defiderium non exprimeretur. Germani itaquc ap-pellatione,cum quærcndi tantum appetitionemquandam figni-ficet, qua finis omnis belli aTeuthonis fuftipi confueti indicatur, non potuit vox inueniriquæ magis prop ria ipforum videretur.Om-nes igitur qui pbft Rhenum tranlgrefti lunt,Germanos ft vocarunt, nomen illud à primis contra Gallos trans Rhenum vidloria potitis mutuati; quo metum incuterent.Deindc poftquam amp;nbsp;ipfi acquirere amp;nbsp;corradere aliéna cœpifl'ent, à feipfis nomé hoc muenerunt,id eft, nomen illud quod antea mutuo fiimpftrant,meruerunt reapfe in ft ipfis iam nadli fttis caufæ ob quam Germani vocarentur : arque hoc eft quod dicitur,eos à feipfis poft nomen inuenifle: quia videlicet in-uenerunt occafionem in feipfis ob quam Germani amp;nbsp;eflent amp;nbsp;dice-rcntur.Pbft verb, cum omnibus hoc ftudium placeret,cœperut pro-

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mifcuè

ro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AlVAllCA.

mifeue omnes Germanos [e nominare, tametfi in bello nunquam fuiflent : amp;nbsp;non immeritôfanè,quôd omnes pari libidine aliéna ra-piendi tenerentur. Hane Thungrorum amp;nbsp;Germanorum interpre-tationem noftram qui cum Taciti verbis examinabit,, perfpicue cer-Vir^iiijhem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d Teutbono aliquo bæc didicifle. Equidem foleo Virgi-

bum vnice admirari,non illo vulgari Grammaticorum more, fid vt diuinum quendam vatem, amp;nbsp;vt eum qui femper plus baberet in re-cefl’u,quam verba prima fronte præ le ferrent. Hic indudta Latinorum peifona,fie Germanos, vt nemo vnquâvel veriùs velbreuiùs, paucis hilce verfibus defcripfit.

àflirpegenus^ natos adfluminaprimùm n)eferimtisypeuoquegelu, duramus nbsp;nbsp;^undü.

U enatti inuigilant pueri, ßluafque fatigant. FleSiere ladus ^icula tendere cornu : eAt patiens operum^paruoq^ue ajfueta iuuentus, liAut raltrù terram domat^aut quatit oppida belîo. Omne œuumferro teritur^verfaq^ue iuuencùm

Debilität ’'Vires animi^mutstque nvtgorem, (aniciem galea, premïmus ^Çemperque recentes (oniieEiare iuwat prædaSy^ lt;xgt;iitere rapt o.

In Bis cum lulio Cæfàre Germanorum mores fcxto Commenta-riorum belli GaIlicidefcribente,iraconfentit_jVt vix crederepoflim lt;juin ex ipib hauleric quod Latinis fuis vetuftis affingeret. Quod cnim dixit de viidis quibus non fecus atquc faber ferrum, cum te-nelli in lucem prodierunt,indurant^ id ccrtißimum eft indicium,de Germanorum moribus pigmenta ad Latinos Poetam tranftulifle. Id enimcLim plurimis aliorum reftimonijs conftct Germanorum proprium fuifl'e, cum vni Galeno fatis credidiflcm jUo magis, vt equidem opinor,in barbaram banc, qualis ei vifa eft, confuetudine, quam in ipfum Ariftoteleminueifto,quilibro Poliricorum feptimo de prima infantiumeducationetra(ftans,eam videturcomprobafle, dices ,con-ferre ftatim a puei'itia frigori afTuelcerejCo quod amp;nbsp;ad fanitatem ad rem militarem conducatjatque idcirco apud multos barbaroru con -fuetudinem habereihos quidcm,vtgelido flumini fœtus immergant; illos verOjVtexiguo tenui vefticu eos tegant, quemadmodu apud Celtas licet videre: adcunólaenim ea quæ fieri quidem pofl'unt,G-tius eft abipfo ftatim principio alTuefcere : efle au tern earn puerorum naturam,vt propter innatum calorem apta fit quæ ad frig us exerce a-tur. His fl Galeni fbllicitam delicatam amp;nbsp;plane Afianam ftnten-tiam

LIBER I.

Il

tiam conferaSjftatim elucefcctjamp; Ariftotcleni Tacito amp;: dißimulato nomine verberari, amp;nbsp;interprecemLatinum non fàtis reôlè pro Celtis Gallos pofùifle. Lôquatur igitur fèd Latine amp;nbsp;quidê Linacri verbis, nefiGrçcè dicat,bis fine eademaudienda.Apud Germanos enim, in-quit,plané ne nutriri quidem infantes contenderim. Verùm nos ne^ que GermaniSjiieque alijs agrefi:ibus,aut barbaris hominibus,hæc prodimus; non magis cquidem quàm vrfis, apris, leonibus, aut alijs id genus; fed Græcis amp;nbsp;ijs,qui,tametfi genere fùntbarbari,Græcora tarnen æmulanrur ftudia. Nam quis quæfb noftrum tulerit, modo edi turn infantulum etiam ab vtero calentem,ad flumen deferre ,ibi-que ficut Germanos aiunt, eeu candés fitferrum in frigidum humo-rem mcrgendo,fimul de natiiræ vigore periculum facere ,fimul corpus ipfum roborare ? Pluribus Galenus in banc confuetudinem in-uebitur; quæ breuitatis gratia omittens,lioc vnum hic animaduer-tendum propono , ab Ariftotelis vfq; ætate cognitum Græcis Ger-manorum hune ritum fuiflè. Sidonius Apollinaris Thracum regio* ni amp;nbsp;Cimbris eandem pueros frigore indurandi rationem artribuit, Virgilium in hoc furto velut fimius imitatus,dum fie in Panegyrico Antemij cantat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ' .

Thracum terra, tua eil heroum fertilis or a ;

Excipit hic natosglacieSj!^ matris ab aluo

, nbsp;nbsp;nbsp;nArtus infantum molles nix Ctmbrica durât.

Verùm cuicui tandem ritus hic affino-aturdllud extra dubium eft, Germanis hune morem peculiarem fuifie, vt infantes frigidi's amni-bus vel experirentur vel indurarent,qui in Græcorum epigrammatis latiùs declaratur:

Sctpa-aÂioi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jTcS/w« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pma

nKva nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ou Tmpoç liai

gt;wpiv Tmiv ctdptiffzÿai ÄiÄoujccsvov uJ'a.Ti (Si/ava.

reliquis verfibus omifsis,quibus huius examinis modus latiùs deferi-bitur,hoc fie reddam. - , , .

Explorant^non ante rati fe pojfe parentes iDici^quàm ^videant diutno fumine Iota.

Idem Claudianus Germanis tribuit:

Et quos nafeentes explorâtgurgite ^E^enus.

Meminit amp;nbsp;Nazianzenus.

ÙiV Kphovcriyôvoÿ pmoio piidpoiç, ;:^^lt;i'oiigt;KSt^a.poudvQpix,Kii iiai zp/criç.

Qupd vertebam.^i

B i Cermtuv'

iz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

Qrnitur nbsp;nbsp;purum prunù ttrdcntibns aurum,

Gurgite ßc ’~Bßeni pignora Cclta probat.

Perfpicuum igicur eft,non aliunde Vivgilium Iiæcfibi fumpfinê, lt;|ua!Ti à Germanis, quorum moribus anriquos Latinos voluit bono-rare, quo fortaße præièntis fui temporis molliciem taxaret. Reliqua lt;quæ adiecit,adamuflim ita cum Cefàris defcriptione quadrant, vt ab illo mutuatus eflè videatur.Hic enim omnem ipfis vitam in venatio-nibus eflè dicit,atque in ftudijs rei militaiisjab paruulis du ri tie ac la-bori Rudere, agi os colere non proprios nec perpetuos, fed quos poft annum fint rclióluri,atqueita iflud quafiobiteragere, bafta verfâ pro ftimulo v ten tes; latrocinia nullam apud illosinfamiam babere ft extra finescuiufque ciuitatis fiant. Qtiocirea illud Tacito non aßen-tior, quod Germanos extra bellum ociomagis quam venationibus indulgere fciibat. Sed quorftim bæcfumirur opera in declarando Virgilium Latinis Germanorum laruam dediße? liluc, vt oftendam poftrema verfuum claulula, veram Germanorum nominis rationem, quaft digito à Poeta eße indicatam.

------Semperc^ue recentes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* ConueUare iuuatpra£(lai^(^ lt;^iuerc rapto.

Quid enim aliud eft Germanus,quàm vir ^rædas conueeftansPDi” iiinus Poëta non mores melius dclcripfit, quam veram nominis ori-ginationem verfibus luis intexuit. Vix aufim dicere, lufpicor ramen eum,vtdiligensfuitadcuriofitaté vlque, banc à Germano quopiam didieiße; amp;nbsp;quia in vulgus nota non eßet, tanquam gemmulam re-liquæ deferiptioni addidiße. Elit igitur Germanus, lua ipftus lingua, isquideftdeiio tcnetutcongregandi. Quiaautem bæcopumcolle-(ftioextra fines cuiufque,Cæfaris teftimonio,fiebat;citra bellum fieri non poterafquo faélum eft,vt bellum quodCçfàrlarrocinium in fa-mi voce nominauir,à fine quoque (uo vocaretur. Quod enim Latini î!fî^Mwaƒ«« bellum,GcrmaniGernominarunt;quonibil aliud fignifieatu’',quàm gcxm diciiur. conquifitiojftue opum conuedatio. Hoc nomine quamuis noftrates vti defierinr,omnes tarnen ij badenusvtuntur,quosGermani armis coegerunt, ad Romanam linguam permutandam, amp;nbsp;Tbeutonicis-tum vocibus turn plirafibus inquinandam. Vcrùm, vtLatinam lin-guam,ita amp;nbsp;noftram corrupe unt. Nam pro Ger Guerram dicunt. Caufa vero,ob quam indefuetudinem apud nos abicrit, fie explican-da-Cùm Germani nomen omnibus in.vniuerfuin daretur,etiam illis qui domi defidcrent,nec res bello quærerent ; vifum eft nouum nomen inuenire, quo illi foli vocarentur, qui nomen fuum militiæ de-dißent. Nam Germanus reuera nihil aliud erat, quàm vir militiam

exercens

LIBER I.

15

cxerceris, ad acquirenda ea quæ defîderarct. Quæ vox cùm omnibus placeret, omnesque gauderent Germani vocari, nccedèfuitabud nomen fabricari, quo milites ab aliis dilHnguerentur. Hoc igitur (îc feceruntjVt fbno quidem à Germani nomine differrct, re tarnen iplà fignificationis vi conueniret. Quiigiturad bellumegredieban-tur, lt;;:ttj;mannifLmtvocati,abcodcm fcopo à quoGermani pri-miim fiint mominati. Nam C trj: apud nos nihil aliud eit, quàm cxjg. apud Latinos acquiro; itavt non male pro eodem vlurpari qucat, pro 'quo anteà Gcr dixerunt. Et quia belli finis Germanis in atqui-rendo erat, bellum nöminarunt qua voce haä:enus noilrates vtuntur. Germaniigicur nomen commune faólum ell, ad Iblos illos pertinet,qui miliciæ finit adfcripti : quæ duo, quamuis fignificatu parum dilEerant; vfii tarnen difterre cœperunt,pollcaqua ita vifum fint iis, qui impofiicrunt. Get igitur pro bello antiquiores vfurparunt, vt ex Italico, Gallico amp;nbsp;Hilpanico firmonc facile quiuis agnolcit ; cui voci ea, quam dixi, caula, alterum nomen fuccclsit ; q quo vel lolo pcr^icuum fit, me veram ratioiicm nominis Germano-rum explicate. Get igitur tria pötißimLim apud vctcres notabat;de-fidero nimirum, colligo, amp;nbsp;bellum gero^atque id quidem, li vti ver-bum in àgendi notione interpretemur. Nam eadem vox vti nomen in vfum venit, quo modo defiderium , congregationem amp;nbsp;bellum fignificaret. Longé ergo aliud ell Gut, quo Thungris fine nollrati-bus fignificatur id,quod integrum ell atque totum:aliquando etiam quod maturum ell flue percodum*. Althamerus cum dixilfet Get amp;nbsp;Gdt idem efie, addidit quo facilius crederemus, Get antiquoru efle. Gat recentiorum; quod vt llabiliret, exemplis interpretatur, Ger-•hardum totum durum, Gerbrechtum totum celebrcm, Gerwicum plane llrenuum, Gertrudern prorfiis amabilem, Gerbaldum totum celercm : quæinterpretatio fi veraefiet, non malè colligeretur Germanum elTe totum virum. Sed vereor nc linguæ nollræ imperitia fit deceptus, è qua Germani etymologia, Taciti auóloritate, fuit petenda, quoniam Thungri ea fintlocuti. Nos veras harum vocum origines explicabimus, ne quis firupulus in animo cuiulquam pofsit hæ-rcre. Ad veteres enim auias, vtcum Satyrico loquar, è pulmone re-ucllendas,diligentiamagna opus ell, amp;nbsp;omni cautione, ne qua radi-cula, quæ repullularc queat, relinquatur. Prius tarnen monendum, ficut triplex diximus elle ipfius Get fignificatumj ita triplice quoque in omnibus pofle dari interprctarioncm. lam igitur quid ell Gerhar-dus? cofrupta certè ab Allcmannlsdiólio. Nam Gerardus dicendum citra alpirationem ,non Gerhardus, vt illi magno Ipiritu efilant.

B 5 Sed

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

Sed vt hoc illis elargiar vtrunque dici poiïèjVtrunque in’tcrpretabor. ccraiïîK». Gcrhardus ergo cum afpiratione, is eft, qui defiderat vel congregat duriciem aut animum ; vel is qui cor habet vel duritiem ad bellum, enim durum lignificat amp;nbsp;prætereà cor, amp;nbsp;ab illo ad animuna transfertur: vt ciim dicimus, nbsp;nbsp;cvi Iqccft Iqart, id eft, non ha

bet animum. Sed hæc Gerhard! à duricie interpretatio,duramihivi-decur. Nos citra alpirationem Gerardum dicimus, atque ita inter-pretamur, vt eum elle dicamus, qui natura procliuis eft ad opes con-uerrendas,quique natural! belli ftudio tenetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim id apud

nos notât, quod cuique vel à natura, vel a parent!bus ineft. Ger-Gerizrecfcj«;. brechtus quarc à celebritate Althamero d!catur,iplè viderit. Equidê ^2Srcçf^tdiue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘JiracQt,vt! nunc pronunciamus, non ce-

lebritatem, lèd pompam amp;nbsp;faftum notare ïcio; nec aliud Auentinus ea voce intellexit, tametfi lèrmone diuerlô à nobis vteretur. Sed hîc obiter notandum, magno in errore cos verlàri , qui eiuldem fignifi^ cationis eftè credunt Gerbertum, amp;nbsp;Gerbrechtum, Albertuni amp;nbsp;Al-brechtum, Robertum amp;nbsp;Robrcchtum, atque ita in fimili compofi-Brahtaliiid • tiouc z2SrecQt amp;nbsp;,2ôct:t promilcuè ponunt. A5ert enim idem eft quod , ita ab illis forte primo lcriptum, qui vim duplicis w ignorarent. Et ne quis hoc meum folius commentum putet, Auen-tinum confulat,qui eodem modo,quo ego,^crt,dignum,!ntcrpre-tatur. Gerbrechtus igitur !s dicetur, qui auidus eft pompæ amp;; faftus: GerwwifHj. vcl in al!o fignificatu , pompa amp;nbsp;faftus belli. Gerwicus qua de caulàftrennuum reddiderit. Alleman! exponant: nos amp;ic,vigiliam ôc locum vigiliarum fignificare foimus,, de quo alibiforte plura. Gerwicus ergo dicetur, qui defiderio tenetur vigiliarû, vel in altera ' notione, vigilia bell! ; quafi eum dicas, qui fua vigilia in bello,alios cemtdis. metu vacuos reddit j fiue qui in bello vigilias egregiè obit. In Ger-trudis nomine nelcio vnde didicerit amabilem fignificare,cùm extra controuerfiam cXru fidem notet. Gertrudis igitur nihil aliud eft,quàm cupida fidei,vel fi aliud mauls Get fignificatum, Gertrudis fides erit belli: nomen feminis ex eo tributum, quôd quæ bello parta client, apudfeminas, quæ vnàproficilcebantur, deponerentur. certtfWw. Gerbaldus celer ad bellum, vel auidus ccleritatis, vel is qui celer eft ad congregandum. Ex his liquêre poteft, nihil eile quo cogamur fateri. Ger antiquis pro Gar diólum fuillè, cum melius hæc nomina modo explicata, rationem originis fuæ tueantur, fi Ger diuerlæ fit, amp;nbsp;non eiufdem, cum Gar fignificationis. Laudo lane hoc nomine Auentinum, quod non alia modo vocabula,melius quàm Althame-rus,fit inccrpretatus_j led quod in German! quoque nomine, à commun!

LIBERI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ

muni receptaque fcntcntia difccßcrit : notans Get idem cflequod auidum, atque ita Germanum eum dici, qui auidus fit viri, id efi, qui defideret viro congredi,fiue cum viro pugnam inire. Quainuis eniiii ad veram origincm non afpirarit ; illud tarnen doólê animad^ uertit, aliud eflè Get, aliud Gat. Cùm igitur Germanus, perpetuó amp;nbsp;apud Latinos,amp;: apud Græcos fcriptum fitjomnes illi aberrarunt, quific funt interpretati,quafi primam in prima lyllaba vocalem communem cum Carmania haberet.Is qui rei litteraria: in Saxonia fupremam ledern tenuiCjTeuthonicæ, amp;nbsp;fi Tacito credimus, Tliun-gricæ voci origincm Hebraicam qu£Efiuit,nilnlo reólius quam bo Latinam, atque fic aflignauit,vt Germanos Gerim Am,id ell:,ad-uenas mileros fine pauperes fecerit. Etcerte pauperes merito voca-rentur, fitarninopemlinguam babcrent,vt aliunde fibi nomen emendicare cogerentur. Poftellus peregrinum abHebræis nominis ortum petiuit, non feeijs ac ille, fed multo generofiorem. Puta-uit enim à Gomer diólos efle Gomeranos , ac deinde clifione vnius vocalis metathefi lecundæ conlonantis, è Gomeranis faólos eflè Germanos. Sedcùmratioapertifiima in Tcutbonico lermonefit inuentajirulla fada vocis immutatione,fruftra laborant qui nomen Germani peregrinitatisaccufant, adquolcunque tandem référant natales. Hebræicertè Germanos Alcanazim non Germanos vo- AfcanazM. cantjVtifuolocolatius docebo. Verum obiiceie quilquam pofletfal fum illud elle,quod Tacitus dixit, Germani nome recens elle,atque nuper additum. inucniri enim apud Herodotum,in iis quæ de Pcr-fis Icripfit, GermanorumnoniencumDacisamp;Sacis enumeratum. Huic refpondeo, àTacito vidcri recens eflè -, quia recens eins elTet apud Gallos notifia. Deinde bac tantum vtebantur appellatione, tum cùm in bcllo verfarentur. Quamdiu igitur vitra Rbenum le continebanr, Germanorum nomine minime noti Gallis fuêre ; led tum demum Germanos fe vocarunt, cùm Gallis bellum inferrenr, vti de vocis origine là ci s eft declaratum. Reftat adbuc illorum ratio tonucllenda,quiGermanum ided totum virum dici putant, quo-niam Afman amp;nbsp;eiuldem gcntis nomen fit,amp; eadem de caufi rnbu-tum. In coin primiserrant, quod eiuldem gentis nomen efle credant. Vopilcus in vita Proculi recentius Almani nome quam Ger-mani facit. Alemannos,inquit, qui tunc adbuc Germani dicebatur, non fine gloriæ fplendore contriuit, nunquam aliter quam latroci-nandi pugnans modo. Alemanni igitur poft Probi imperium nomen funt Ibrtiti, amp;nbsp;fi anted nominentur, per temporis anticipatio-nèm id fieri cenlcmus perinde atque illud ; LAnindque lt;-uenit Itttora^

Gramma-

iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

Grammatici intcrpretätur. In Trcbellio Pollione Alemania öc Germania diilinguunturhis Mari) verbis : Dcnique vtomnis Alcma-nia^ omnisque Germania cum cæteris^quæ adiacent, gentibus, Ro-manum populum ferratam putent gentem, vt fpccialiter in nobis ferrum timeant. Qm verb Almanifuerint, ipû vox nobis indicar^-quæ viruin om nis generis notât, vel vulgus ignobile. iÏf enim om-ne, non totum aut integrum ßgnat. Vulgus igitur fine nomine Aiman i vocätur^. cui fententiæ meæ Agatliias lib. primo de bello Got-tliorum opitulatur: Almani, inquit, fi Afinio Quadrato viro Itali-cenfi fides præftanda efi qui res Germanorum diligêter perfcripfir. aduentitij finit, amp;nbsp;ex varia colluuione liominum conflati, quod lane iplorum cognomento præfertur. Quid bac teftificatione clan us, quaafleritur iplb nomine fignificari Almanos colluuiem elle,ex omni liominum genere colledtam? Sic enim dicimusoSVRcmané id eft, ïcortuni vulgare amp;nbsp;cuiufuis. Miror iraquc ,qui Beatus Rliena-nus, ciim Afinium Quadratum de etymologia laudaftet, fic voca-bulum explicet- quafi eo indicaretur omnes viros fuifie,atque ftren-nuos bellatores. Neque enim dixerat Afinius, quiaftrcnnui viri ef-Ient,fic vocatos,.fed quod omnis generis viri eftent, in vnam colluuiem evaiiis nationibus congregati. Titus Liuius quarto quintæ AlltnitM. Dccadis libro, vrbis meminit Allcmanæad Axium fitæ, ad qua Per-feus, Gallorum per Illyrïcum effuforum copias inuitauit, óc iiifigni auaritia à fe auertit. An ca ab Allemaiiis quondam amp;nbsp;condita fuerit, amp;nominata,mibiincertum : abfurdüm certè non fit itacogitare, quaiido varij Gallorum Germanorumque errores, amp;locorum inter-capedo, parum repugnare videatur. Atque bæc fatis fint de Aleiiia-ni amp;nbsp;Germani vera inte-rpretatione; è quibus difcere licet nobis Ger maiii nominis originem acceptam ferre debere, quotquot le Germanos appellant. Ridiculi igitur illi fuerunt, quiBononiæ, rixis propè cnicntis, conati finit Brabantos communione nominis Gcr-manici excluderei dignioresipfi ad quos à TliungrisfiueBrabantis nomen lioc no tranfiret. Vt ergo tandem cocludani de Taciti fenté-tia, Tliungri primi fuêre Gernianici nominis in Gallia auchores j in quoru finibus Ptolomæus Atuaticu collocauit; quodin Antwerpix nomen poftca tranfiuit. Nos igitur amp;nbsp;veriGermani fumus, amp;nbsp;vetu-ftiftimo Germanorum lèrmone vtimur amp;fi qnæ voces Germanies fint interpretanda:, carumorigo à nofti is eft petenda. Hoc tarnen diligenter obferuandum ex bis regionibus communionem nominis tam late iparfam, nonita multb poft fuiftc, vt ad luperiores ctianijamp;; longe ab Oceano reniotos,appeliatio pcrtincrctsquoru tarnen fermo longè

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

longe erat,quàm Thungroium,rudior amp;nbsp;afpcrior, fiinilis nimirum Hercinij ûlcus horrori.Hinc haétenus etiam eadem afperitas linguæ remanfit, crebiis fibilis amp;nbsp;afpirationibus ita à fim pli ci täte amp;pu-ritate Germanica recedens, vt à Thungris nifi diu multumqne aC-(ùeuerintj non intelligatur. Hac vfus ell Ariouiftusvtpôftluoloco latins declarabo; vbi oftendam, prifcam Germanicam amp;nbsp;Gal-licam eandem omninô fuifl'elinguam^ nifi quôd formula loquendi, quæuis ferè ciuitas ab altera différât tametîi lingua tota eadem ha-beatur. Noffra igitur Germanica nominetur, quia ca illi vfi fint, quibus Gcrmanici nominis primitiædebentur. Non eft igitur mi-rum fiiperiores Germanos fine Allemanos, in pluribus vocibusin-terpretandis aberrafl'e, atque adeônomen ipfum, quo le maxime jaólant, nunquam velintellexiffe, vel ad originem veram potuific reuocarc.

VERVM enimuerô,quandoiammihivideorfatisdemonftrafle Thungros primos fuifle, qui,pulfis Gallis, lèdes bas citra Rhenum occuparùt ; optarem cquidem me pofle de veterum fcriptis tempus annotate, quo bæc contigerit commigratio. Qiii commentaria in Tacitû edidit,confeffüs le illud ignorare,compenlatione quadam fà-tisfacere voluit Ledori ; crcdcs è quinto Titi Litiij 1 ibro le inuenifiè, quo tempore Germani primùra in Italiam venerint. Verùmineo fupinus error animaduertitur, quôd loco Cenomannorum Germanos legerit. Alia enim manus Cenomannorum, fautore Bellouelo Gallo,Alpestranfiuit, non Germanorum . Nequeenim Bellouefus Germanis, led luis fauebat. Quamuis igitur non conftet, quando Thungri Galliam intrarint ■ necefiè tarnen cft fateri commigrationê cam infignitcr antiqua fuiflè ; proptereà quôd videamus illos etiam. Germanos, qui portThungros Rhenum tranfierunt,temporeCælà-ris, in validillimas populofilfimascjue nationes coaluiffc. In quorum numero,vtreliquos taccamus,Neruii fuerunt. Hos Thungri,vt ve-rifimilia fequamur, facile pafii funt per regioné luam in vlteiiorem Galliampenetrate, quo medios inter fe amp;nbsp;holles haberentiatqueeadem ratione cæterisquoquead interioraGalliæiterliberum dedirtè credo. atque hac maxime caufafaólum elle,vtThungri ab hortibus longius remoti, paulatim ocio torpefcerent, amp;nbsp;Germanicæ vittutis, decorumque veturtorum Icnfim obliuilcerétur. Videtur igitur tandem amp;nbsp;alia manus Rhenum tranlinififfe; qui quôdproximaquæque occupata eficntjhinc àThungris,illincàNeruiis,amp; aliis diuerGs,cos inuaffrunt,quosputarent minime rtrennuos eflè. Cum Thungris {gitur frequentes concurfus leuiacjue certamina commilèruntrquo-

C rum

i8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

rum quia Thungros, iam diuturnæ quieti afl'uetos, rætîeret fœdcra initaiunr, quibus pars Thuiigrici agri horridior, nouis dareturco-lonis. luramento igitur aftridi, in viciniain Thungrorum funt ad-milîi, arque ea de caufa A^ßuren nominati : qua voce vicini iureiu-rando deuindi notantur. Verum nulla fides re^rni lociis, amp;: nullum iuraraentuin tam fanótè conceptum quod non regnandicaulane-gligatur. Thungros ergodiuitiis ocioque longo tandem einolle-(centes, amp;nbsp;à laboribus belli ad inertiain, vt fieri rebus lecundis fblet, prolapfos i Eburones imperio exuerunt, atque eos in tan tam detru-ïèrunc Icruitutem óc abiedionem, vt tempore lulij Cælàris vix quif-quam eorum aut rationem habuerit aut fecerit mentionem. Ce-terùm iuftifiim us Dei oculus, nulla pcriuria finit inulta, licet fiip-plicia nonnunquam diutius difièrantur. Eburones cnim fœdifra-gos, non multo poft Cimbri Atuatici variis calamitatibus fregerût, atque eô tandem deduxêre neceflitatiSj vt Reges iplorum vcdigales fibi redderent. Nee eo contentfiætate Cçfaris, Regis liberos o b fides fibi tenebant, ne quemadmodum Thungros, ita amp;nbsp;Cimbros periu-riis fuisfallcrcnt. Quando itaque ad Cimbros ventum eft, quorum poftremus anteluliüin Galliamfuit aduentus;nihil fuerit propofi-to noftro couenientius, quam principio ipfum Cæfarem au dire, eo loco, quo origincmAtuaticoium exponit. Ipfi, inquit,de Atuaticis loquens, erant ex Cimbris Teuthonisque procreati;qui cum iterin prouinciamnoftram öcltaliam facerent, his impedimentis, quæfè-cum agere ac portare non poterant,citra fiumen Rhenum depofitis, euftodiæ ex fuis ac præfidio lex millia hominum vna reliquerunt. Hi poft eorum abitum multis annis à finitimis exagitati, cum alias bellum inferrent, alias illatum defenderent, conlenfu eoru omnium pace faóta,hunc fibi domicilio locum delegerunt. Necelle igitur eft, locum inuenirc citra Rhenum , qui fatis defend! aduerfus omnes Beigas potuerit lex millium præfidio- atque euni quidem inter Ebu roncs amp;nbsp;Neruios, quo loco â Carfare collocantur. Et vtCæfar citra Rhenum locum delignat, itaPtolomæus vltraTabudam fiue Scal-dim, Atuaticum in Thungrorum finibus inuenit. lam Cæfar libro quinto maximam partem Eburonum inter Molam amp;nbsp;Rhenum habita re dixit. Infra hos autem citra Rhenum Menapios etiam collo-cauit;in quorum finibus quadraginta millia Germanorum ceeïdit. Atiibiiurui, Poft Menapios citra Molam Ambiuaritos eftè dixit ; quorum regio ad minimum vnius aut alterius diei equitationem continebat, vt ex illis liquet,quæ de equitibus Germanis ad Ambiuaritos tranlgrelfis commemoiauit. Deinde ex innere Ambiorigis ab Atuaticis ad Neruios

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;79

Neruios confiât vix vnius dici interuallum fuifle eo quod poftero die peruenifle dicatur. Dicimus itaque priinum initium Atuatico-runi inter Ainbiuaritos, Neruios amp;Eburones fuifle, ad ipfum Scal-dim, eo ipfb loco quo nunc Antwerpia ceinitur • quæ tum Atuatici nomine â Cimbrorum reliquii.s fit condita, atque idcirco vetus nomen Atuaticum,recens eflè Antwerpiam. Hæc quo perfpicua fiant, de confelïionc omnium veterum fcriptorum fiimimus,Cimbros ad mare Germanicum babitafle,ab ipfo CheiTonelo,quæ Cimbrica vo-catur, fccundum litus extcnfos. Hinc igitur in Galliam profeôlu-ris, leôlum iter commodifl^mum fuit per Rheni oftia Ambiua-ritos,qua ôc hadtenus mercatores Antwerpia ad Cimbricam Cher-ronelum proficifcuntur. Porto Cælaris audoritate cogimur fateri, Icxmillia hominum lacis fuiflè,ad impedimentorum,quæ hîc dcpo-fùeranc, cuftodiam ; quod fieri nulla ratione potuiflet, nifi loci ali-cuius natura tu ti ab hoftium inlultu fuiflènt. Eflèt enim vnum de abfurdiflimis Icx millia præfidio relida, fat vi.ium habere potuiflè ad fua defendenda contra ciuitatemNeruiorum potentilfimam, Sc Eburonum reges, nifi fmgulari natursE munimento vfi fuiflècogi-tarentur: cùm vixtotus Cæfàr totlegionum amp;nbsp;auxiliorum copiis Neruiospotuerit fuperare. Neque efi: quod quifquam fufpicetur, padione aliqua côuenifl'e, tutis vt elfe finibus his liceret. Hoc enim quo minus credi pofsit, ex iis efficitur, quæ Cæfar adiecit; bellis eos à finitimis diu fuifle vexatos. Quid ergo dicemus ? Séxne hominum millia Neruios Bclgarum forriflimosinfeflis armislaceflènt? Eburones, qui rhungrorum opida amp;nbsp;nomen oppreflerunt, no vincent folum,amp; parte agrorum cxpellent;fed facient etiam fibi vedigales^. coque deducent, vt fufpedam fidem obfidibus, Sc illis non quibul-uis,fedregumliberis lancire cogantur, vt Iulius in Comraentariis fuis Eburonibus exprobrauit. Nec illud porto ad veri fpecicm præ-texi poteft, tam numerofa Ibbolegentem hanc breuiaudam fuiflè, vtnon par tantum, fed fuperior etiam fuis finitimis euaferit. Nam qui fieri queat,vt intra vnam atque alteram,vel ad fummum tertiam ætatem,eo mulritudinis excreuerint,vt id quifquam pofsit 1 ufpica ri. Quàm verb pridem in Galliam venifl'ent, ex altero Cælàris loco in-telligemus^ vbi aRhemis quædt, quæciuitates,quantæe]ue in armis client. Cùm ab bis quæreret, inquit,quæ ciuitates, quantæque in armis eflent, amp;nbsp;quid in bello poflent, fie reperiebat : Plerolque Belgas eflè ortos a Germanis, Rhenumque antiquitus tranfdudos, pi opter loci fertilitatem ibi conlèdiflè , folosejue qui patrum noflrorum memoria, omni Gallia vexata, Teuchoncs Cimbrosque intra fines fuos

io

ingredi prohibuifl'entiqua ex re fieri vci earum rerum memoria,ma-gnam fibi audoriratem, magnosque fpiritus in re militari fumerêt. SnÄSw blæcille : quibusRhemiindicaruntpatrum fiiorûmemoria, Cim-vmeriM. nbsp;nbsp;bi'os à Neiuüs cæterisque Belgis,origine Germanis,repulfos aberci-

tosque fuifle, ne per fines ipforîi iter haberent. Velleius Paterculus teftiseft, Gimbroi amp;nbsp;Teutones Rhenum tranlcendifle, circa ea tempora quibus Minutij res florebant,annis circiter quinquaginta antcCælaris confulatum j ante Clirifti natiuitate, annis ferèfeptem aut odo vitra centum. Si igitur hoc Atuatici fuit, fiue Antwerpix exordium, non eft verifimile, in tarn paucis poft annis tanta incre-menta cepifie, Vtfinitimos hominum numero vincerent. Quilt;i quod ne turn quidem Neruiorum numerum xquauerunt, quando Cælari in Felice fucceflu reftiterunt. Quocirca fi non eft par crede-re, eos hominum numero tantum potuifiè, vt ftatim ab initio con-dittc gentis vicinos laceflcrent,plurimos fuperarent,aliis æquo Mar-' te rchfterent,reges etiamfibi fubiugaret: baud equidem fcio; vnde vcra hæc, quæ Cælar memoriæ prodidit, videri poftint, nifi ad infi-gncm aliquam referantur loci opportunitatem, amp;nbsp;fingulare muni-mentum. Qui verb locus cogitariqueat,fi non ilium fuiflè dicamus, a quo hoftes infiiperabili diflicultace arcerentur, amp;ea omnia quæ ad vitam funtneceflariaimportaripoflent, hoftibus omnibus inui-tis? Atqui in meditullio regionis nulla lÿlua,nulla palus,rupes nulla, arxnulla,quamuis munitilfima, has duas fimul commodirates habere poteft. Sunt in mediterraneis fie quædam naturafuainac-cefia, vt breui ilia quide tempore expugnari non poflînt,{èdqueant tarnen longa obfidione ad inediam, amp;nbsp;return omnium inopiam co-gi, prælertim vbi tanta eft hoftium obfidentium multitudo,quan-tam Neruij amp;nbsp;Eburones contra vnum oppidum in armis habere potuiflent. Si enim cindi vndique Atuatici fuifl'entjqui,rogo,com-ineatus potuiflet inferri, aut quicquam eorum omnino, quæobfidione longa preftîs funt neceftària? Nec fanècredendum,tam imprudentes Cimbros,reique militaris tam imperitos fuilîe,vt illis an-guftiis impedimenta præfidiumque inchiderent,inquibus,nifiex hoftico raperent, Fame emoriendum eftèt. Si igitur accurate totius huius regionis fitum,quæ Eburonum , Neruiorum amp;nbsp;Ambiuarito-rum erat media, confideremus . nullum locum inueniemus, hoc in quo Antwerpia condita eft, impedimentis cuftodiendis aptiorem. Ab occidente enim lariftimo, proFundilsimo, amp;nbsp;æftuofo flumine claudebatur amp;nbsp;vttum temporis res erant,vndique à flumine palu-des inuiæ, altuillud in quo Antwerpia ftat,fœda vligine cingebat.

His

LIBER I.

il

His acccdebat fyluarum horror, quarum reliquiæ haótenus ad ipfa propc mœnia contingunt. Adde^ vt turn loca crac aggeribus fortafle paruin munita,longa per Ambiuaritorum fines æftuaria. Sed præci-pua ad defenfionein vis, in paludibus fuit, quæ vrbem hadenus ainbiunt, quamuis induftria amp;nbsp;labore hoininum altiores faôtæ, nûc læta pafcua iumentis præbeant. Nec alius ab Oceano Scaldiin ad-uerfinn fiibeuntibus prius locus occurric in fluininis ripahabita-tioni commodus, qui citra aggerum munimenta, vndas excludat; quàm ad hune tumuluin venias qui ab Arce noftra fiue Burgo ad Kielain vlque fuburbanuin pagum, modice leniterque è flumine confijrgit. Ad hune igiturcùinCimbrorum multitudo peruenif-fetjViderctque iocuin natura munitiflin'iu,amp; commeatui importan-doperfluinenidoneum,continucrunt fe nonnihil, quo vlceriora, qualia eflènt, explorarent. Depræhenfuin itaque alterum duoruin eligendum, vel per apertos Neruiorum amp;nbsp;reliquoriun Belgarû cam^ pos iter habendum, vel per alperrimas Arduennæ difficultates exer-citum dueendum eflè. Prius ne facerent virtute amp;nbsp;numero Belga-rum fiint prohibiti, vti de Cæfaris verbis apertum feci : alterum veto non dimeile modo amp;nbsp;arduu,(ed impoflibile etiam ôc delperandu videbatur, propcer.magnam impedimentorum copiam,amp; grandem multitudinem eorum, qui vel per ætatem, vel per morbum tantis iaboribus amp;nbsp;ærumnis impares eflhnt. Quidigitur facerent? Confilium è re nata, amp;nbsp;prælènti necefsitate capiunt, vt imbellem multi- . tudinem, amp;nbsp;impedimentorum partem, citra fyluam deponeréq- ipfî deinde expediti,medios fàltus penetrarent. Ad hanc enim vlque ri-pam fylua Arduennapertinebat,vt multæ haólenus laciniæ demon-flrant^ quarum nunc etiam Berghemum, Wiltrycum, Artlèlarum, Bomum, amp;nbsp;nomina amp;nbsp;monumenta feruant s atque deinde trans Pvi-pelam flume, Wiltbrocum, Blaefvelr,atque alia loca fyluofa ad So-nium vlque nemus, làtis teftantuf, quæ olim regionis faciès fuerit, cùm needum fyluæ client, ad arua magno labore comparatæ. Hac filnM. igitur redum iter fuit per Aiduennam,dum in patentes Rhemorum agros venirent. Qui verd exercitus fit per fyluas citra periculum du-cendus, Cæfar docet his verbis, de Morinis agens : Reliquis dein-ceps diebus Cælàr fyluas cædere inftituit_; amp;nbsp;ne quis inermibus im-prudentibufque militibus ab latere impetus fieri pofl'et, omne earn materiam, quæ erat cæfa, conuerfam ad hoftem collocabat 5 amp;nbsp;pro vallo ad ytrumquelatus extruebatincredibiliceleritate,magno Ipa-cio,paucis diebus confeólo. Hac quoque muniendi rationc aduer-fus potentifsiraos vtrinque holies, verifimile efl: CimbrosTeutho-

C 5 nolque

/

i2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T T C A.

nofque vfosfuiflerqua exfôlcrtia hocconfècuti vi(ientur,vtnon ipfi modo turi progrederécur, fed Atuaticis eciam quos rcliquerar, viain munirent ad fèdes furfîiinin Galliam à Scaldipiomouendas. Atque hoc iîîud eftj quod longo traólu Atuatici inter Neruios Eburones ßiTcamm- Rbemoiû vfque fines cxporrigancur;, amp;nbsp;Cameraceno Epifcopacui cenlt;i jiccce- alIigétut.Et quoiuam fiipeiiotes ilü Romanofuni arm is coadifunt linguam vernaculam immu tarCjatque cam fbnare^quam victor do-cuifier,coque prius Chrilli religioni fint initiat^non mirum^fi Rhe-morum metropoli fuerintcontributi. Atque hac caufà Antwcrpia, quamuis prifc um fermonê integrum feruallèt, multoquc poil Chri-Diixcefes. llianifmum fufcepiflèt, eiufdem tarnen habita ell diœcelcos cuius

Atuatici fùperiorcs fuiflènt. Chriftiani eniin fumma prudentia, qua omnes mutationes in Rep. periculofàs efleintelligebant, nihil in 4lt;omanorum dilhibutione immutare voluerunt: quod Anaclecus, adEpifcopos Italiæ fcribens latè déclarât. Quicquidigitur in Bra-bantia ad diœcefim Cameracenam refertur, ditionis Atuaticorum olim fuit; adeô vt ipfi etiam Ainbiuariti ex eo deprehendantur At' uaticoium ditionis fuiflcjpropterea quod (Turni^out eidem Epilco-patui fubfit. Quæ enim alia ratio maiores noftros commouiflet, vt Antwcrpos ci diœcefi adfcribcrent cuius linguam non intclligeret, quæque longius quàmThungrorum vel Ncruiorum fèdes Epilco-palis abefïèt ? lam alia erat caulà^ob quam præter vicinitatem liii' »ifHiMTb»- guæcornmunionem, inungris videretur næc vrbs tribucnda-, eo Chw/'”quot; quod antiquitus in Thungroruni finibus, ab Atuaticis fuerit con-fïituta, amp;: idcirco à PtolomæoThungris adfcripta. Ptolomæum ve-tulEas Græcorum tabulas fecutum fuifîè,Tabuda antiquum Scaldis nomen docct;diœcefèon verb diflributio multb pbft à Romanis efl: induôha, quam illi tabulas fias cdidifl'cnt, quos Ptolomæus eftfè-cutus. Vnica igitureaellratio,ob qua AntwerpiaCarneraco,amp;eius medio Rliemis alligetuq quod cquenientifsimum moribus maiorîi videretur, vtqui fub Romanis eiufdcm fuiffent diœcefèos, ij fub Chriftianis quoq; Epifcopis eiuldé client ditionis.Verùm enimucrb quo ccrtifsimc conflet,Atuaticum prifcoru Antwerpiam eflè,Ptolo-mæus diligentius examinadusefl.HiccnimGræcos fècutus,qubdà Romanis mhil adiuméti,ad Geographia accuratius expliçâdam,al' latum eilet, totum hune noflrum terrarum traâ;um,non paulb ma-« gis quàmoportet, ad Occidentem Septentrionem remouit. Ve-î’bfH pattium inter ipiàs intcrualla, amp;nbsp;commenfùm non male anno-tauir. Nam Tabiidæ fluminisoftiis tres amp;nbsp;viginti in lógitudine gra-dus j cum tiiginta minutis fluefcrupulis primis admcnfiis, quatuor

Ôc vi-

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zy

ÔC vigintigradus, cum tiiginta item graduum fexagefimis Atuatico afTignauit, ita v't gradus vnius interuallo oftia eflènt, quam ipfa vrbs occafuiviciniora. Hocfi in circulo parallelo fiue æquè diltante ab æquatore, qui duólus fit per verticem corum quibus mundi polus ad duos amp;nbsp;quinquaginta gradus vifionis terminos fuperat, fiippute-mus, amp;nbsp;ad milliaria Germanica, quæ quatuor Latinorum compre-hendant, referamus; deprehendemus paulo plus minus nouem milliaria continere, icrupulofb minutiarum calculo negleóIo.Atqui liodiequoquc idemomnino eft dilcrimen : quoniam Weftcapelum, quod extremum eft; litus, qua in Oceanum Scaldis euoluitur^ noue milliaribus noftratibus maiulculis ad Occidenrem magis,quam Ant werpia vergit. Quia verb multa fiint oftia, de eo locu tus eile intelli-gitur, qubd Occidentis cardini eflec propinquifiimum. Weftcapelum autem abOccidente nomen accepit, quia omnibus Zelandiæ, reliquis locis fit occafui vicinius. In latirudine item non eft aberra-tum, cum oftia fluminis Ardo faciat,quàm ciuiratem propinquiora graduum firupulis quadraginta, qui in meridiano pro eo ac fieri de-begeomputati, plus dant in terra Ipacij, quam Icxaginta Icrupuli in longitudinis collatione reddiderunt. Et vt in longitudine, quod maxime ad Occideiitem fpeeftaret, accepit ; ita in latitudinc illud eft: delineatum,quod maxime tenderer ad Septentrionem. Illud autem eft, quod fupra Scaldiam, inter Brielam amp;nbsp;Goeredam verfiis Arólos exoncratur. Cum enini Rbeni pars Walis nomine in Molam, Mola in Scaldimfluat, ex antiquorum delcriptione, amp;nbsp;ratione ea quam antea indicaui^- non abfiirdum fit buic aquarum confufioni, Scaldis oftiorum nomen accommodate. Maxime enim nâues per bæcoftia non aliud Humen intrare poftunt, quam Scaldim, qui lolus bolca-des ingentes admittir. Reuera igitur oftiafunt, amp;nbsp;quafi ianuæ quæ-dam ex Oceano ad Scaldim fubeundum. Quamobrem bene Ptolo-mæus deeem circiter milliaribus tantis,quanta dixi,fupremûoftio-rum ad Arôlum eleuauit. Ccterùm per frequentes inundationes Molà nonniliil diueitit a Scaldi ad Septentrionem, cùm olim inter Stryam amp;nbsp;Seuenbergam in Scaldim funderetur.Reftat tarnen hade-nus alueus eodem tramite profundior vt ij qui illac nauigant, eins ignarieflenonpoßint, quamuis ob vallum diluuium ripis careat. Propius enim Ambiuaritos Mofa lambebat,vr è nominibus Berga-rumisintelliget,quilinguænoftræ nonfitimperitus. A^ai^vnum de illis quç conuerla. contrarium notat,primo luofignificatu monte indicaret: verum in illis locis, quibus vox bæc antiquitus eft tributa, nulli montes videntur. A tranftaticia igitur fignificatione deduda fimt

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

, funt nomina horum, de quibus agimus oppidorum. A enim fine (nam vtrumqne dicitur)fit^arjcy fine

cllabfcodere amp;nbsp;occukare.Et quia quæconleruaca volumus^maxime occultamusjtransferturvoxad cofcruationem. Hine dicinius “^ce-pcij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro eo quodeftnaues in tu ta ftatione collocarejatque ex

co nomen ad portum, ftationemque nauium fignificandam, tranfiuit.Primi eniin parentes à diluuio in montibus £c feruarunt ab vndis: ad cuius rei meinoriam fempiternam, omne genus conferua-tionis occultationifque,qua nos a periculis tuemur^ à montis nomine appellaruntjiion ob id tantum, vti videtur, quo commemoratio gratum animum in nobis excitaret •• verumetiam quo in omni vitas rortunarumque diferimine, in men tern veniret^Deo fidendum eflè, qui in extremis malis fuos nouit conieruare.Hac itaque ratione Bcr-

op ^oom,‘^etten6cr^ev,,lt;^tceit6erj:ev, Sandæ Gertrudis Bev-nomina fortiuntur à nauiu Ratione. Qiia de re videre JicetMo-fam ad Ambiuaritorum hasoras,propius olim euolutu fuiflcj fiqui-dé totnauiu Rationes hacRcnus nominaïèruarûtj tametfi plurimùm perdiderint altitudinis amp;nbsp;profunditatis^aquisnullo certoalueo con-flriótis. Cum igitur idem fit comrnefus oRiorum Scaldis amp;nbsp;Antwer-piæ,qui olim fuit Atuatici amp;nbsp;oRiorum; dubitari non poteR, quin noRra Antwerpia verum fit Atuaticum aCimbrisTeurhoniRjuc conditum: ita vtcaRraeorum fexmillibus hominum defenfa_,amp; vr-bi amp;nbsp;maioribus noRris, primam dederint in his regionibus origine. Hos cum Cimbri Teuthonefque, rebus iam ad expeditionem para-tis, intra hoRium fines relinquerent; cohortati fiint, vt quern locum occupaflent atque muniifient, diligenter fortiterque tuerentur j quodque femel cepifient, nunquam fibi finerent de manibus extorqueri. Cuiuspræcepti vt eflent perpetuo mcmores, caRrafua eo nomine nuncuparunt æternitati, quo idem breuiterLaconicofè]uefî-AtMiJcomm gnificarctut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim nihil aliud eRjquam fi Latine dicas, Te-

ne quod cepiRi. Quod veto Latmi Atuaticum citra aipirationem fcripferint, id inde faólum eR, vel quia viemi, quorum relatu Atua-tici Romanis primuminnotuerunt, earn neglexerint^perinde vti ha-ólenus Flandris illis, qui Neruiorumloca tenent, familiarecR, alpi-randa non afpirarcj vel quod ipfi etiam Cimbri aipirationem in com pofitione vocum lie efierre fbleant, vt nullam protulifle videantur, quo vocibus Icnitatem, cuius fimt Rudiofifsimi, conciliarent. ergo idem eR quod Tene : “^atdum nomen eR, amp;nbsp;longo tempore pronunciatur, fignificat capturam, fine id quod quis manibus com-præhendit; breuiaccentu Vas fignificaturum. Nam^at verbum, idem

IJ idem eft quod capiofiue apprehendo. ^atuat ergo,fiuc, quo lenius cfteratur, c;^tuat, egrcgiam habet ac ftngularem admonitioncm iis ftmper præcipueque occinendam, qui in præfidiis collocancur; quanquamomnes curare debent ^ne quæ parta hint amp;nbsp;quæfita, de manibus finamus vel auferri vel elabi. Hæcgermana eft nominis Atuaticorum amp;nbsp;cauü amp;nbsp;ftriptura ; quo monemur ftmel apprehéïà ftnnitertenere.-amp; quia manibus amp;nbsp;appreheudimus amp;nbsp;tenemus^ean-dem lententia fymbolo quoqji vidcmus'exprefl'am in ipfius ciuitacis infignibus, liue,vt vulgus loquitur, armis, quæ duas manus habeiic fuper vallo caftrorumappidas. Conftntiunt enim infignia nomini, amp;nbsp;nomen ipfum inlignium explicat fignificationein . Qui àmanibus proiedis Antwcrpiam dici Ibrnniarunt, amp;nbsp;bine lyinboli manuu originem quasiiuerunt, ij poft loco fuo a me repellentur. Qupniam ergo hæc eft nominis formatura amp;nbsp;originatio, bene apud Dionem Gafsium Atuacici, Græcè per Tau tenuem litteram, non per Delta Icribuntiir : amp;nbsp;ira apud veteres omnes vocem hanc fcriptam fuifle, ration!eft cofentaneum. Cicero in operc epiftolarum Attico inferi-ptarum, nelcio an Atuas^an Atuaticos nominarit, nortri certe codices Atuas ha be nt: corrupte illud quide,vt op in or; led non ita conu-ptèjquin vêtus per Tau vocis huius Icribendæ confuetudo inde do-ceatur. Idem de Gælàris Comentariis docebo,non fine corollario, ôc loci corrupti emendavione. Is in exercitus, quern Belgæ coëgine a Rhemis prodebantur,reccnfione, Gatuacos port Viromanduospo-nit, amp;nbsp;iis vndeti'iginta millia adftribit. Orofius idem referens, poft Viromanduos Atuaticos pofuit ; vt dare quiuis vidcat, non Catua-cos,ftd Atuaticos apud Gælàremlegendum eflè. Verùm hoc comodi mendu attulit,quod tenuem litterain principio nominis retinue-rit, quamperperam amp;nbsp;contra nominis originem pofterior ætas in mediam mutauit. Ex eodemOrofio numerus Atuaticorum in mi-norem eft transferendus; qua in re ne notas numerorum non emendate ftriptas, vt fieri crebrd folet, quilqua caufetur, Adonem teftem proferemus ; qui Orofij verba transferibens, decern amp;: odo millia Atuaticorum fuifle dicit, numero non notis, led plena ftriptione ex-preflb. Et eft lane hie numerus, quàm ille, credibilior, quod nee regionisanguftia, nec temporis, ex quo ledes has tenuerant,breui-tas, tot millia, quotin Gælaris corruptohoc loco enumerantur, ad-mittere videretur.

P o RR o qui fadumfit,vt Atuaticum,prilconomine velutin-fl udo aut obliterato, Antwerpia cœperit nominari; id deinde expli-candum. Principio itaque in omnibus vetuftis codicillis, quos ad D S.Mi-

Z6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C a;

S. Michaelis, amp;nbsp;D.Virgiriis Mariæ antiquiflimos vidi, Antwerpiam non Hantwerpiam inucni. Nec quilquain eft qui Hantwerpiam cum fpiricu in primo elemento cffciat, nifi à confuecudine ab omnibus receptadilcedati, Demanibus igicur proieélis,póft again ^vbi Gigantem noftium oppugnabo : hîc poftulo, vt communem tuin fciipüurain,tum (ôni ranoneinliceatretinere,eiufqueverain quçre-le impofitioniscaufam.SuntquiàLatinisnomen ad noftraces corn-migrafl'earbitrerur, amp;: ex Aduerpia Antwerpiain ab indoCiis cœpif-fe dici. vocari autéAduerpiam quaft ad Verpum diceretur-.eo quôd in hac vrbe Verpo dclubrum fuerit multb celcbcrrimum, ad quod omnes circuin circa finitimæ genres magna religione fbleant ven-titare. Indicio edè in portacarceri publico vicina, exiguamfta-tuam, cui ingens falcinum præcentum , demonftrarettuinPriapo Vcrpi nomen efle, cùm elTet Ithyphallus : propterea quôd hoc llatu glans nuda,qualis in apellis ludæis {èmpcr ell,videretur.Hinc illud cil, quôd feminæ omnes ad quûmuis fubitum cafum, Priapum innocent. Si tella manibus elaplà rumpatur, fi pedem ofFendant, fi de-nique quicquam accidat,quod ne animadueifione quidem dignuin videatur, confellim Priapus, ab honeftilsiinis etiam matronis, alta voce ad auxilium cierur ;qui mos ne haólenus quidem penitu$ ell abolitus, quamuis nÔnihil inueteratus. Arque itapertinacibus ani-inis hæc fiiperftirio olim tcncbarUr, vt Godefridus Bullionus,huius ciuitatis Marchio, nihil prius habuiflè videatur, quàm vt cam vel ra-dicitus euelleret, vel ad ritus Chriftianos tradüceret. Simülacigitur Hierofolymisellpotitus,præputiumChrilli,vcluti fummum mu-nus, Antwerpis luis mifit, vt cius cogitatione à fœdo amp;nbsp;Ipurco numine reuocarentur. Geterùm parum profecitapud mulicres hoc donum, quôd làcrifafcininon pollent obliuilci, Adèntiorequidcm hanc Priapi inuocandi religioncrn , non olim tanttim in vlu fuilïè, fed haólenus etiamnum teneri ; fed illud non item iis alTcntiôr jqui nomen à Verpo deducunt,quôd Priapus lu b Vcrpi nomine inuoce-tur. Nemo enim vnquam Vcrpi nomen ex mulierisorc audiuit,nec fi quis Verpum nominet,magis intelligetur, quàm fi nihil dixidèt. Falcinum enim nobis (Xcré vocatur^ ira vt vrbs J\nttcrlà, non Ant-uerfa nominandaedèt,fi ab hoc numine fumeretappellationem.Sed dieet quilquam, Romanos primos nominis au dores fuidc, arque ab illis religioncrn ad nos dimanadè, Latma voce in Gerraanicam ver-la . Huic propterea nôn credam,quôd videâm apud Romanos Pria-po nunquam fub Verpi nomine honores habitos ede. Memini Mu-tuni vedoris Iponfarum^ memini deæPertundæ, virginibus ad primo s

K 1 JD r, i\ 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xy

mos impetus adfuturæ; memini amp;nbsp;aliorum infamium nominum, quæ in lacris Romanis cclebrantur ; vnius Verpi non memini legifîè honores. Quid quod nullus fitpropè Satyricus, qui Vcrpos non in-{èótetur,exagitetj atqueconuiciis prolcindat. Etquainuis interRo^ manos client, qui præputia rituludaico pofuilîent, ij tarnen non Verpum, fed vnuin Deum cæli lt;Se terræ opificem, adorabant i vtlu' Uenalis teftiseft:

firdti metuentem Sab bat a patrem^ nubeSj cæli numen odorant, dißareputont hu^mono à carneßuiüam^ ^jtapater abflintut^ mox nbsp;nbsp;præputia ponunt,

^omanaa autemßltti contemnere leges, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' '

ludatcum edifiunt feruant^ acmetuunt iuæ.

Nonmonßrare'^ias eademmßßtcracolentiy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

^fgoßtittnadfontemßlosdeduc.eren^’erpos. • • ' -Sedpater in confia cui feptima quaquefuit lux Jgnaua^ partem ^itænonattigit 'u'dam.

Quamobrem cum apud Romanos Verpi numen nullum inuenia-tur; qui fieri poceft, vt noilrates illinc vbi nullum fuerit, accepille dicantur; óefi buncdeum inde non acceperuntj quidpoteft eile abfurdius, quam fingere nollros homines deum patriumatque tu gt;nbsp;telarem peregrino amp;nbsp;hollico nomine indigetalle? Reieólo igicur hoc commente, breuiter veram nominis rationem in lucem vocabo. ‘^evpen idem ell quod Latinis proiicere: amp;nbsp;quemadmodum in ædi-bus proieóla quædam Latinis func, quæ vitra parietis pcrpendiculu Pra«»«. longius extat : ita nobis^66erp dicitur in flu minibus amp;nbsp;mari,id quod vitra natiuum ripæ, litorilve duClum, in aquas ab hominibus ell proieólum : vel ne naucs vadi breuitate appellere prohibeantur ; vel quo pontibus, geraniis, molis,moenibus,aut id genus llruóluris aliis locus detur_; vel quod in frequentilsimis ell, quo vis fluminum coer-ceatur. Hoc vt nollracibus à proiiciendo placuit nominare, ita Lati-ni à magnitudine, pondéré, amp;nbsp;forte etiam à diflieultate eonficiendi molem vocauerunt. Nollri igicur ad iaciendum rclpexerunt, atque ita propius rei naturam funt confecuti. Molis enim nomen lacius patet, amp;nbsp;non ita proprie id exprimit,quod peculiare ell, amp;nbsp;perpetuu ciusquod in flumen iacitur quacunque tic caula. Gicero epillolam Cælàris ad Q. Pedium récitât, in qua Cæfar fie Icribic : Pompeius le opido tenet. nos ad portas callra habemusreonamur opus magnum ÔC multoium dicrum, propter altitudinem maris; led tarnen nihil ell quodpotius fiiciamus. Ab yuoqueportus cornu inoleis iacimus, vt

D 1 ilium

i« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

ilium quàniprimùm traiîcere quod habet Brundufij copiarum co-gamus, aut exitu prohibeamüs. Cælàr item lib. primo belli eiuilis de eodcm Biundufino portu impedicndoloquens fic habet : Qua fauces étant angullilsirhç pottus,molem atque aggerem ab vtraque parte litotis iaciebar, quod his locis erat mare vadofùm. Hîc bis vp demus Gæfarem in eiufde ftratagematis delcriptione, iaciendi verbum molibus accommodafle : qui quod lèrmonis puritatéj ôc fim-plicem nature duôhum fequeretur J fatis oftendit propriè ad moles verbum hoc iaciendi pertinere. Optime igitur nolhi à â5etp, quod idem nobis ed, quod Romanis iacio,nomen 66erp feceruntjad mo-iem eiufmodi in aquas proiedtamjiiotandam. Extant in Pomerania duoopidula c regione altcrum alterius, ad lacum (^rifQaft no-minatuiu; quorum vtrumquc molibus in aquas iaótis falt;flum eft^re-lido in medio finu in femicirculum quafi redudo. Horum vni otóen-uDfrp. iioiTien eft (OG)cn6ßctp, id eft, vetus proiedum, alteri titHvwi- quod eft nouum proiedum. Ex his igitur fatis liquet,quç tum Ant-werpiæ, tum nominis fit origo. Nam c^nt idem nobis eft quod Latinis, Ad ipfum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt expofui,proielt;ftum: ita'vt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad

verbum fignificet, ad ipfum proieéhum, vbiipfijm loco articuli no-ftratis collocaui. Eft eiiim c=^nt,idem quodoîvnf^ctjvbi «S\.M,idem eft quodad velapud ; o^ctvero articuli vim poflidét.r quodcon-tradum in vnam vocem, more noftrate, nbsp;nbsp;nbsp;facit. ' Hæc' igitur eft

gcnuinanominis interprctatio, quod tu in vfuiu veniftè crcdimus, cum Atuatici nomen commune totiregioniefiè'cœpit. Exiftimo ta-men primum dici folere c:^ut ÆtMaté'€6erp, id eft ad ipfum Atua-ticorum in flumen proicólum, ac deindebreuitatisgraria,éÏntÊöcrp, quafi'éo(blo per'excellentiam (atis notaretur, non de aliö', quam de Atuaticorum proieblo, (ermonem haberi. Moics autemeadequa agimus, haótenus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;norainatur ,poftrema littera lenem q.uen-

dam fpiritum accipiente. Quia verb eiuimodi in aquas proieólis^no paruas rebus noflris commoditares labore magno acquirimus,fa-élum eft vt âjctiicy, amp;nbsp;compofitè lt;5cröSevMcy pro co ponatur, quod Latinusdiccret, cum labore ac moleftia acquirere. Hine etiam falicis ripariæ genus iilud, quod foliis eft, quàm ceteræfaliccs, albioribus, ad aquas duntaxat naftiturum, 5ü?crucnQout nominatur ; eb qubd radicibus (uis veluti ficiculofum, (emper inhiet riuis amp;:ftagnis : qua de caufa aptiflimum eft ad moles in flumina iaciendas firmandaf-quc. Idem enim nobis(onac äSeruenßowt, ac fi Latinus dixiflet, ma-teriam proiceftorum fine molis . Nam crates maximæhocfruticeco-texunturrquæfluminibus inieôtæ,ac ingenti cerræ pondéré deprefle,

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IP

ripis alligantur;in quibus, velut in optatilTiino Iiquorc,auidifl]mc creicuntj atque tandem molcm totam denfifsimo radicn complexu, Huncfruricem Theophraftiis in ßuitantibus la-

cus Orchomenij infulis inuenic j ac Eiæagni nomine delcripfit. Eit enim folio agni; fed quod ad Oleæ folium propiùs accéda t^ mollius tarnen amp;nbsp;lanuginolum : Sc lieue folio, ita cortice quoque Sc modo nalcendi partem ab Agno,paixem ab Olea videtui accepiflè, vt non immeritô Elæagnus, compohta voce, nominetur. Flos ei Popiilided minor; frudus nullus adicribitut. Agnus item Eue vitex,non alio loco lubentiùs, quam ad aquas, luxuriat; vt amp;: bac nota fimilitudo inter vtrumque genus conferuetur.Florem autem hoc loco Theophia-ftus pronucamemo pofuic, quod nucibus Populis amp;huic quoque generi pro flore cenfetur. Expofito itaque vcrnaculæ vocis lt;==5^,114-éóerp flgnificatu, docebo quàm bona ratione vrbinoftræ fit tribura’. Fuit olim Atuatici fitus is, vt vndique aquis includeretur; bine Seal- nbsp;nbsp;nbsp;4«,.

dis, bincpaludum amp;nbsp;Scaldulæ, quo nomine paruulus quidam riuus vrbem antiquam cingens, vocatur. Omnia igirurlonge latequequç circùm erant loca, fl:agnabant,autcœno amp;paiudibusfœda eranq ita vt nec pedibus, ob aquas amp;nbsp;altam vliginem ; nec nauibus,ob vado-rum breuitatem, accefl’us boftibus daretur: infigne illud quidem ad. muniendam arcem citra grandes impenfas adiumentum, fed ecm-merciis bominum, rebufque neceflàriis importandis , non exiguum impedimentum. Qu^amobrem vtrique acceflbi,amp; nauali Sc terreftri, turn cùm iam altis mœnibus, firmifque’, neeno fofsis latis tuti eflent; confulendum elfe rati, ingentes primùm fublicas,magno fiftucarum pondéré ftagnantibus paludofilque ripis impegerunt: quarum multas vidimus, dum fundamentis curiæ iaciendis,altè bumus cffbdere-tur. Stabant enim badenus ingentes fub profunda terra trabes ere-élæ, quæ diuturno feculorum decurfu, vi frigoris amp;nbsp;imbibiti humons,ab atro cœno,cui erant infixæjEbeni turn colorem,tum duritiem contraxerant: documento qui in bac regione Ebenum pofsimus imi-tari,quod i lii nouerunt,qui vermiculata è lignorum diuerfitate opera componunt. Inter bas fiflucas, multa omnis generis materia ,’qua ad aggercs ducendos muiiiendoïque vti lôlemus, ingefta firmataque hoc Gonlècuti fiint,vt ripam baberent folidara, Sc tam alte in flumen , proieclam, vt naues commode appellcrent, quamuis eflent vel maxime capaces. Hæc igitur ripa Arci adieôla,^^?^^?; Sc pofterius con-fiietudine mollius indicante,6lPcvf ex re ipfà vocabatur, eô qubd ia-€ba mole conftaret.Et quo Arx fecurior maneret,in bac illi cœperunt commorari, qui commerciis agitandis viclitabant. Paulatim igitur

D 5 crefeen-

JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C a;

crefcente hominum multitudine, necefle fuit ad hanc lipam, ita vt dixi, compara tarn, plufculum loci adiiccre, quo hominibus ad habi-tandum extra arcem, locus daretur. E ftagnis igitur amp;nbsp;paludibus aquas in canales nauiuin capaces corriuarunt, quo humus deficcata turn hominibus habitandi locu ampliorem,tum pecori palcua præ-beret ficciora.Hinc faólu, vt quod arci eratadieâ:um,ad ripam At-uaticorum vocaretur, id eft, cA,Mt c^tuaté 66etp, ac deinde breuius c^Mtßöerp. Poft ciim accefsio hæc magnitudine amp;nbsp;numero hominum longe arcem ftiperaret, arcem quidem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;totam verb

vrbem c^nt66ctp nominarunt. Manet tame haólenus arci ius pri-mogenium, adeb vt nemo extra hanc, ciuitate donetur : nemo extra hanc, morti adiudicetur. Quare arxnobis ,^25otj:vocetur,tuexpo-nam, cuininfigniaciuitatis enucleabo. Porrbficut fublicio opere, amp;nbsp;nauali ingreftiii, ôc habitationi laxiori circa arcem confuluerunt: itaterreftriquoqueitineriaggerem per paludes eduxcrunt, cui ab vlu C3^cnj^acn-i)^c nomen datum id eft agger faólus ad adeun-dum, quod deinde per concifionem in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;muratum eft, vt

gens noftra eft longe, quàmiplî Lacones,brcuitatis inloquendoftu diofior. Solent enim ad hanc itinerum neceftitatem,aggeres per paludes amp;nbsp;fœdas camporum vligines duci, quos Tacitus pontes lon-gos nominauit, definitioneaddita, anguftos eos tramites elle inter vaftas paludesj.quod genus L. Domitius olim in finibus Cherufcoiù exaggerauit. Ad hunc aggerem ad introeundum exeundumque, permfidapedibus loca congeftum, vicus quidam fuburbanus eft enatus : qui quod extra Scaldulam eflet, quo turn riiio Antwerpia tota cingebatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft appellatus; id eft, pagus ab ouo cxclu-

fusi eo quod primus hie eflet fœtus Antwerpiç,è finu ciuitatis velue ex ouo emiflus. Ducebat autem hæc via ad Ambiuaritos, quoru primus pagus diólus eft ab Atuaticis «^or-na, id eft,ferè nimium pro-pinquusjftcut in Flandria arx quçdam fimili de caufa vocata eft (Æf-teua,id eft,omnino nimium propinqua. Atque hæc quidem deAt-uatici amp;nbsp;Antwerpiæ, turn origine amp;nbsp;fitu, turn noinenclatura fatis funto,ne in rebus minutis longa oratiofiat odiofa. Verum ad fitum vrbis noftræ accuratiùs cognofcendiirn,de veterum fcriptis,necefla-riummihi videturexplicare, quid Antwerpiæ fiue Atuatico, cum regione nominata.-quç voxftceft mutilata,vt nemo haeftenus impofttionis caufam potucrit inuenire^quamuis permulti in hac indagatione laborarint. Inter alios eft videre, qui ab arundinederi-uant,quænoftiis vocatur cui commento cgregiam veritatis laruam potuiflent prætexcre , ft de ripaduntaxat Scaldis agereturj

totius

JI

totius regionis corpore (eclufo. Ab ciicetis potins erat nominanda, quorum amplitudo vafta amp;immanis, tantum Ipacij in bac rcgio-ne occupauit^vtnon paucis locis veluti magnum pelagusoculorum aciem terminer; qua caufa quidamiualingua nigrum maie, per io-cum lolcnt nominate. Deinde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fie eftertur,vt vocalis prior longa fit, amp;nbsp;duplici iota foni vi refpondear^ cùm in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diplithongus

iit tcnuiùs amp;nbsp;leniùs,quàm duplex iota noftratibus canenda. Quo™ circa propius ad. voeem acceflerunt 3 qui ab equitando nomen du-cunt. enim equitarefignificat’j codcmfono, quo regionis nomen pronunciatur. Verum nee hoc arridet, eó qubd nihil in hac re-gionefingularefit,quod ad equitationem referri poflit. Planities ell, atilla^cquorumpabulo minime conueniens,nifi equos non paluda-piOjVt Homerusded erica pafcendos exiftimes.Deinde hoe quafi pe-culiareellhis lacifiimis campis,vt quos equos habet, ij minimi fint; amp;nbsp;veluti nani, fi Hollandis,Flandris, amp;nbsp;Frifiis comparentur. Et tantum abeft, vt indigenæ ab equitationc nomen ducere mereantur, vt vulgari prouerbioiadetur, Campanos, fub quoiu latitudine Rien-ïcs comprehenduntur, tam eflè a communi viuendi ratione alienos, vtciim terrainalibicolant,hiexurant^ cum alibi aurigis duris, óc hifpidis, hircofis vtantur ■ hi tam molles habeant, vt iis concum-bant;amp; quod æquè autmagis etiam abfindû,cùm alibi equis ve-hantur, hiequos ïüos non afcendant, lèd comedant, amp;nbsp;in ventres condant. Priores adagij partes alibi, hïc poftremam explicabo. Loco cquorum ad opera ruilica bobus vtuntur, quibus poft velcuntur; qüa caufaferuntur equis fuis vefci. Longeigitur abeft, vt ab equita-tione fint nominandi. Alia igitur expifcanda ratioj quæ naturam regionis magis propiufque aflèquatur. ^x*^y,voeali'priore longa crafsè pronuntiata,fignificat rupere amp;nbsp;dilacerare. Hinc Campanis canalesdicuntur ab aquisruptæ. Alij longa item prioie, proeodem vtuntur,antiquo adhücloquendimore gaudentes.Hinc rima fiue fiffura, amp;nbsp;canalis etiam aquarum vi ruptus, igitur fiue -^it,rei rufticæ peritis ea loca vocantur, quæirrumpentibus aquisobnoxiafimt, amp;nbsp;frequenter merguntur: quibus in locis cum fiammula,ranunculi minimum amp;nbsp;feruentifsimum genus,vnofolioloin mucronem ad digiti longitudinem exeunte, prius quam cau-lem agir, fere foleat luxuriare ; paftores diligenter cauent, ne oues eo adducant. Hanenoftri cooRy,id eft,hirudinis Braflicam vo-câgeô quod fanguinem,perinde ac hirudines, comefta, ouibusedu-car,amp; dyfenteriam gignatjea dc caufa SanguinariaLatinis dida: alia longe à fanguinali, quæ Græcis Polygonon nominatui’;, àfanguine s.wÿiinaiu,' fiftcndo

51 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

liftendo Latinum hoc nomen apud CelRim/oi'tita. Sanguinarias comedæ remedium, idem quod dyiènceriæ lànguinis reuulfio di-uerfio ab inteftinis ; quod Golumella vr fcribit, ita caufam non ad-dit, nec nominis quo herba vocatur. Siue igitur hæc fit, vt videtur Columellæ, Sanguinaria, fine alia ; hoc ßltem nomen meretur, amp;nbsp;hoc in campis facit, vt læta Retarum, vt ita dicam, palcua, oues vi-tare cogatur; alioquin eiufmodi depreih canales, ciirn ab aquis hint Jiberi, delicatagraraina, tenella, amp;nbsp;oui bus gratiflima producunt. Atque hie quidem huius vocis vfus apud paftores, quos ego faltem conuenerim: nec alius omnino apud eos, qui in litore amp;nbsp;infulis O-ccani degunt.Hi cnim dum fignificare volunt terræ quampiam partem, æftibus adhucpatère, nec aggeribus efle munitam, dicunc fÇïaut r^t, id eft, terra ilia hasftenus naturam habet Retæ fiue Ri-tæ,quodnihil aliud eft, quam inundationi amp;nbsp;«æftibus eft expofita. Ritas hoc modo vfurpatas, Cælàr æftuaria nominauit: quorum nuf-quam maior, quàm in hac,de qua quæritur regione, copiavbimaxima terrarum Ipacia æftibus exponuntur, immani regionis damno. Hicloquendi modus Strabonemin mentem mihireducit,qui eiufmodi Ritarum inundationes vocat, cuius hçc finit verba de AMchj/ès. 'Pago : ^ûolt;S'ïxva,^vff^ii;àv'To7çv7npjiiiiMvo/ç7ji:gt;i€iiut7ii^io/QOTïx,vcii7^tilHjucuyiveûV~

70.1,âçi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fjàv ê;(^TOV TnVTyiKOVTO, ÇO.^iovç TlOléiv TlKaTQV 70 TZiJ'/Ot'iCi'

7n iTirava àva^tjirlt;l nbsp;nbsp;nbsp;vnaov a,7iv^f/.ßapeiv osov “^iccKoyTO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jo.tixoç, J's

f^iK-pov oTiüÂètTiüv quot;Sv fxiiwvq iuaÂmi ivctiJ.7riÂQv, id eft, Facit verb in lupe-rioribus campis,cum mare intumefcit,duo æftuaria, adeb vt ad centum amp;quinquagintaftadiapelagifaciem induant,amp; campi naui-gari polluit: in fuperiore etiam æftuarioinfulam compleûatur, lon-gltudine triginta ftadiorum, latitudine paulb minore, poniariis amp;nbsp;vitibus bene cultam. Cum igitur tota hæc regio,quæ vocatur, æftuariis plurimis abundet, nomen accepit à Ritis, id eft, æftua-riis. Hæc autem alibilatos campos occupant, alibi tenuioribus al-ueis inter altiora loca excurrunt, quibus plurimu adferut conimodi-tatis ad nauigatione.Ceteruin quia Oceanus aggeribus magno fijm-ptu du(ftis,nuc diligentius cotinetur;deinde quia canales çftuarioiu paulatim funt obftruóli, tu cura hominu, tum cœno per aquas dela-pfo. nonitalonge nunc, vtiolim, ad fuperiora loca aquæ olferun--*«lt;• tur. Piilci il 1 i Latini videntur amp;nbsp;Retas agnouifl'e ; fid quid ea voce fignificaretur, non perinde intellexiflc. Si quæ poftdicenda funt, nunc aperta fecilfim; facile perfiiadereni hanc vnam efle de vetuftifi fimæ linguæ Cimmeriæ vocibus, qua Latinos, multb ante quam Italico firnione vlbs fuilîèjclariftimc fiio loco demonftrabo. Audia-

mus

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35

mus igitur Aulum Gcllium, fi im nobis hunc auclorem cuocare A-gellij permitrent : Eius hçc funt libro vndcciruo verba: EdióLa vete-rumpræcorum, (èdentibus forte nobis in bibliotheca tcmpli Traia-ni, ÔC aliud quid requirentibus, cum in manus incidiflcnt, legere at-que cognolcere libitum eft. Turn in quodam edidto antiquioie ira fcriprum inuenimus: Qui fluminaretanda publice redemptaha-bent, fl quis eorum ad me adduóhus fuerit, qui dicacur quod eum ex lege locationisfacere oportuerit non fecifle. Retanda igitur quid elfer , quçrebatur, Dixit ibi quilpiam nobilcum ledens amicus meus, in lib.fe Caij de origine vocabuloru vil.legifle: retas vocari arbores, quæ aut ex ripis fluminum eminerent,aut in alueis eorum extarent: appellatasqueefleà retibus,quódprætereuntes naues impedirent, amp;nbsp;quail irretirent. Idcirco le arbitrari retanda flumina locari lolita KewK/kwi-elTe, id eft, purganda, ne quid aut moræ,aut periculi, nauibus in ea quot;** virgultaincidentibus, fieret. Hæcille, necplura^ vt facile iudicari pollit, nihil amplius potuifle adferre ad vocis explicatione. Si Caius de originibus verè dixilîèt, arbores è ripis pendentes, aut è flumine extantes Retas vocari,debuillent flumina locari eretanda,non retanda. Nam fi Retæ ipfe plantæ funt, quid ni retare à retis , ficut plan -tare à plantis diceretur ? Aftirpe fit exftirpare, pro eo quod eft ftirpê eiieere; àradice eradicate, quod eft radices euellere : quocirca fi retç arbores amp;nbsp;virgulta funt nauigationé impedientia,formemus fi-

' militer conuenienter linguæ Latinæ,à retis eretare; pro eo quod eflet retas eiieere,amp; àfluminibus tollere,atq; italocêtur flumina eretan-da, non retanda; cùm ip^ per fe retata lint,id eft,retis impedita, Sed quid multis ? Hæc Caij expofitio le iplâ conuellere videtur, fi vel vllus analogiæ ôé verborum formation! locus detur. Retas igitur ciuldem propè fignificationis apud prilcos Latinos fuiflè cerno, pro alueis nimiru, per quos pofsit nauigari. Hi igitur fi fpurcitie,limo, virgultis,aliilque reous opplerentur, vt aqua non làt haberet altitu-dinis ad nauigationem, locabâtur retandi,id eft,excauandi, purgan-dique, vt fiantretæ nauigabiles. Retare igitur eft rctasfacere, amp;nbsp;fie canalesrumpere fiue excauare,vt aquæ tantum admittant,quan turn làtis fit nauigationi. Qua ratione amp;nbsp;vox origin! fuæ vindicatur, amp;nbsp;reéla fit è nomine ad verbum commigratio, dum flumina dicuntur rerarijid eft, retis vbique patère ad aquas lufeipiendas. Neque cnim latis fuifl'et virgulta demere,nifi cœnum etiam amp;nbsp;alia altitudinis impedimenta tollercntur. Retæ itaqueLatinis nauigabiles aluei voca-bantur ; quos qui in fluuiis faccret, is retare cos diceretur. A noftrifecere,quo dilcrimen agnofeereturinter^^tcij,quod rîitiw.

E eft

34 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C a;

cil rumpcrefiinpliciter j communi ad omnia ruinpentia fignificatu, amp;nbsp;i^^tcn,quod eft liras facere ad nauigarionem. Loco igitur dixerut quod eft euellere, expurgare ab alueis,ad alia etiam cuellenda tranfl'umptuin. Hinciamp;arvttitcij, id eft, omnino amp;nbsp;perfe-lt;fte canales expurgare erumpendo^eucllendo^effodiendoque omnia quæ poflunt aquæ alricudinem impedire. Hocrurfiisconcifiusdi-cniti». nbsp;nbsp;cunt «iamp;xuitctj, lyncope nobis familiariflima ; quæ vox proprie fof-

fis expurgandis applicatur, fimplicibus illis ad alia etiam tranftun-tibus.Maiores enim noftri ftudiose fcmper declinarunt dubiam vo-cum fignificationem ; in iis præftrtim quorum fingulariscuraefle deberetj vtmodoinGermani amp;nbsp;Atuatici nominibus eftoftenfum. Retationis enim onus vnum apud nos eft de præcipuis; propterea quod non folum multæ fint retæ ad nauigationem confcruandæ^fèd quod opidaetiam amp;: arces aquismuniantur j quarum foflas necefiè eft frequenter retare ; no tam ad nauigationem, quâm ad profundi-taté amp;nbsp;puritaté aquaruj quæ nifi diligenter cuftodiantur,ïion folùna hoftibus aditus fed peftilentibus etiam morbis ex halitu limofaru aquarum occafio daretur. Prætereà omnes fofiæ, omnia emiflària, omnes elicesjaccuratifiimè retari debent^. ne aquç in pratisconfifte-re cogantur, amp;nbsp;ex pratis fœdas faccre paludes. Præ cæteris autê om-. nibus, clarilsimailla eft reratio, quæad fofiàs arcis amp;nbsp;vrbis adhibe-tur,cuius oneriomnia opida, nô modo Rienfia,ftd alia etiam quàm plurima funt obftrida ; adeo vt amp;nbsp;ipfa Colonia Agrippina certum ad id pendat vecftigal. Pecunia itaque ad hune vfum collata,

vocatur, id eft, pecunia retationis. Regio i^itur Atuatico adia-cens, antiquo iure obftrilt;fta, nomen accepit a Ritis ; in quo non mirandum, Tau elle omilTumjCÙm id noftræ fit confiietudini Tau amp;nbsp;Delta,d um inter duas fint vocales citraaliam confonantem omit-tere, turn in efFerendo, tum in Icribendo. Dicimus igitur pro . quod cum alij non animaduerterint, fruftra ft in quæ-renda nominis caufa fatigarunt. Eodem modo in quo pro

pofterior çtas,diftinâ:ionis gratia,vti cœpit.Frequenter audi-mus Tau ablatum. Dicunt enim fere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro guiten; qua voce,

amp; pro nomine,amp; pro verbo vtuntur; ita vt cum nomen eft, canales: dum verbum,canalesfacerefignificet. Verum ciimhoclibro anti-quitates huius noftræ regionis examinare ftatuerim, non ilia trade-re,quæ præftntem return ftatum ob oculos ponant, non pofiiim cu laude hoc munere defungi, nifi antiquum Rienfis regionis nomen Amtier!» declareiii. Videndum igitur qui fuerint Ambiuariri, quos in hac re-Xii?gione quam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocamus, Cæfàr videtur collocafie, Sc vndc nomc

hoc

LIBER I.

57

hoc Ambiuaritorum acceperint. Quod fi cxpofucro ôc iis^qua: de regione Rienfi dixi, plus fidei habebitur, ôc vocem haólenus omnibus ignotam, ad veram fuam originem vocabo . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yox eft

noftras, poGta cuiuis magiftratui fignificando, cui ius aliquod fit mandandi.Scriberetur autem conuenicntcr,amp; linguæ noftræ,amp; fuis fontibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; fed quiadifficilior eft pronunciatio media lit'

tera in tenuem mutatur: deinde quia Ni ante Pi in eadc fyllaba, trafic in Mi, lt;Slt;mpt,no i^npt, in vfum venit. Eft enim vox compofita ex

lt;2SicLj. c^Kuöiet igitur idem eft, quod præcipit, fiue alij quippiam mandat; amp;nbsp;more loquendi noftris vfitato, ad alios mandata dac. namque ad notât: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mandat. Ex lAnamp;ictcon-

ciditur ^mpt,ea,qua dixi,ratione. Verùm in compofitione ex fcpt fit vSViU decurcatum. Sic dicimus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam intégré, vti hade-

nus quamplurimi ^wptma») vocaremus, in omni fermone cuiiosè quæfica,tum breuitate, tum fuauitate vocum. Hoc nomine alibi aliter vtuntur. Bruxellani, pro lummo fuo magiftratUj Antwerpia-ni, pro eoduntaxat,qui ciuilibuscaufispræfidetj alrero qui in cri-minainquiiic,Sculcetonominato : quæ vox in lingua vernacula intègre efterretur, ‘^cwftcié, ‘^cuft noxam fignificat, amp;nbsp;crimen, scHÎte»«. amp;quoduis debitum. verb fiue idem eft quod exigo. •^eufteié igitur is dicetur, qui debitum pro noxa cxigit.Sediam ad c?\.mptj reuertoquot;,ex quo in compofitione nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fieri dixi. Hine Am- AwUffw.

baólus vox, à prifeis Latinis,amp; a recentioribus ad examen vocata, led à nemine fcriptorum,quod equidem fcio, vel bene explicata, vel ad germanos natales redult;fta. Feftus Am Latinis circum notare do-cet, atque dici inde Ambadum, id eft, feruum circumaiftum ; qua voce Ennium vfum efle dicit, addens Gallicam efie. Caefar libro ïè-xto Commenrariorum de bello Gallico hæc habet ; Alterum genus eftequitum’ ij cum eft vfus, atque aliquod bellum incidic (quod ante Gæfàris aduentum fere quotannis accidere fblçbac, vti aut ipfi iniurias inferrent, aut illatas propulfarent ) omnes in bello verfan-tur: atque eorum, vt quifquc eft genere, copiisque ampliftimus, ita plurimos circum fe ambaeftos clientefque habet : hac vnam gratiam potentiamque nouerunt.Turnebus,vt hie quoquediligentiam eru-ditionemque fuam moftraret, adducitex neftio quo Lexico, Amba-lt;ftus J'ÿAo«Partimigitur ex hoc,parcimexFefto, putac luliumab Ennio vocabulum hoc mutuatum efle. Equidem amp;nbsp;Ennium amp;nbsp;Cæfarem à Gallis accepifle credo, quorum mores amp;nbsp;Remp, defcribenti, fuit propè neceflarium æque Ambaólorum atque Druidummeminifle. Verum nee rede Feftus, nee redeLcxiconsnee

E X ipfe

ipfè deniqueTurncbus Ambaólum fèruituti nobilium addixit. Melius Iulius, qui elicit équités banc vnam gratiam potentiamque no-uifle^quafi cliceret,potentiam omneni equitû pendêre ex gratia Am-baôlorum.-quod li ita eft,quamlèruituté fomniamus, vbi gratia ho* inines, non mercedejnon emptioneconciliandi videntur? Rhellica-nus confeflus, le nullam vocabuliGermanicamoriginem inuenircj inepteperinde atque ceteri, Gallicam vocem de Latino lèrmone in-terpretatur^ quali Galli à Latinis earn emendicallent. Eruenda igitur vera ratio de Cimbrica fine noftrate lingua,cum quaprilcam Gallo-rum eandem fuilîè, poft cùm locus eritjclarè copiolèque demonftra-bo. Quid fit fiue , oftenlùm eft : nunc quid fit enucleandum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;idem eft^ quod dignuin duco, vel

in exiftimatione habeo: vt cùm dicitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acQtJ id eft, ego

magnieum facio, fine in exiftimatione habeo. Ltcontra,^cß acQLj niet-jjd eft, nihilieum facio amp;nbsp;fimiliter in aliis orationibus vfurpatur. Ex igitur amp;nbsp;^ci^tj,fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;remoto Tau

ad foni elegantiam, amp;nbsp;de more noftrate, qui illam litteram è medio frequenter tollit pion in compofitione modo , lcd in fimplicibus etiam enunciandis. Dicimus enim ‘^ater amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(VVVocr,

amp; aliaeius generis infinita. Eft igitur lt;^»MßacQlcj,corpus eorum,qui aliquem dignum ducunt, cuius iulfis obtempèrent. Exhac ratione clucelcit ad gratiam, non neccllitatem pertincrcAmbaöhosjamp; quanto quis plus gratiæpopularis inire poteft, tanto clïè in maiore exiftimatione, tantoque digniorcm iudicari,cuius imperium vitro lêqua-tur. Conuenientilfime igitur more Gallico,Cçlàr ad gratiam Amba-élos retulit, non ad leruitutem aut necelîitatem : quam alij contra vim verbi, amp;nbsp;liberam gentis confuetudinem perperam induxerunt. Ambaôliigitur, vti Latinitransformarunt,fiue c=^m6acl^t£V noftrate lingua eiulînodi in ciuitatibus corpora dicuntur, quæ vnum fibi legunt,cuius audloritatem perinde atque capitis fui venerantur. Hinc apud Flandrosquatuor pagifunt,autpotiùs vnuspagusin quatuor regiones diuifus, cuius fingulæ partes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vo-

cantur. Quod diligenter notandum, ne quis opinetur hoc vocabu-lo mechanicam artem fignificari_. quod quidam, lermonis lui nimiû rudes, arbitrantur. Quare verb ad artem eiufinodifignandam vulgus vfurparir, hæc eft caulà : Opidanorum, qui facris non lunt ad-didli 3 amp;nbsp;quorum ratio in Rep. haberi debet ; alij vel generofi funr, velgenerolbrumvitamaguntjalij mechanicas artes exercent. Priores illi aliis clalTibus cenlentur ; pofteriores in corpora artificum di-uiduntur,pro artium,quas profitentur,diucrfitatc. Horum fingula fuos

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37

fuos fibi Capitancos eligunt ad annum duraturos • quibus. quod * illaprifcaconfuetudincßntaddidi, Ambaólorum ticulolc hone-Harunr. Hos p rincipes in bellum folent educere ; bis corporis cufto-diam credere in horum peditatu potentiam fummam collocarej bis viribus incolumem Remp, tueii ; boftium iniurias propubare. Sedvtomniamutätur,Dcus vellet, vein melius, auorummemoria, cum regio noftra fauftis connubiis exteros Principes fibi adfiifcere cogeretur,paulatim mercenarij milites fifcumomnem,amp; omneacra-rium exenterarc cccperunt, öc glilcente fimper auaritia, noua fuade-re bella,no quo Principis bonori amp;nbsp;pacriæ (aluti confulatutjfed quo quiequid vlquam eft, illorum libiJini fitobieüum. Manent tarne baólenus hæc collegia arcificum in omnibus ciuitatibus, quorum diftinólio amp;nbsp;adminifiratio in primis eft neceflaria, prælèrdm intra vrbes. Nam ab externis bellis per ftipendiariorum facramenta facile excufantur nifi quagrauior tempeftas aliud cogat. Quia igitur Ambaólorum nomen artificum maxime corporibus in opidis eft tributum, omnes artes, per quas ad collegia ilia peruenitur, abufu quodam per ambitionem irrepente, cœperunt ûÏMtôucQtey nomina-rij quarum tarnen vocem propriam non efle, tum fignificatio modo expofita, tum AmbaóliFlandrorumapertiflimè commonftrant. Ex igitur cKmwwi), id eft, vir in magiftratu eo, quem dixi, conftitutus; amp;nbsp;Ambadtus , is qui in collegium eiufmodi voluntariû eft cooptatus. Ex eodem Ambiorix nobibs Eburonum rex, Atuati- Amiiork. cis olim vedligalis nomen accepit ; quod intégré amp;nbsp;noftro more di-ceretut c^Kmöictorrrcfhid eft,Magiftratus fiue Ambadorum prin-ceps fobolis diues. c^möieLj citra lyncopen , idem eft quod concifumjèquo demiturTau ca,quam oftendi paulo ante, confue-tudinc.(Or,prolcm fiue fobolem inter alia notât: vt cum dicimus, fterf ('on'Öer or, id eft, is mortuus eft nulla relidla prole.

vocali longa, quam gemina figura vulgo feribimus, diuitem figni-ficat. Veriim Romani Chi noftrate in didlionum fine fcriptum,in x mutaruntjVel quia formatio Latinis familiaris ita fuaderet,vel quod ebi Grçcoru vîtimæ Latinorum litteræ,qua decern notantur, figura fimilis videatur. Nomen profedlô bonis aufpiciis amp;nbsp;faufta precatio-ne Principibus dandum, quo multam ei fobolem ominamur, ne re-gnum ad externos deuoluatur. Eft i^itur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in compofitio-

ne Ambiorigis cirra fyncopen intégré fèruatû, folo T au in fine l5iot ablato.Vocalis autem in Ambiorix fecunda,nobis dipbthongus eft,ex i amp;nbsp;c coflata,quçin i longu,cui pronuntiatione proximèacce-dit,facilè trafic. Vltima veto vocalis eft pronùciandavt duplex iota,

E 3 Ibuo

38 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

fonocraflîorc quain i amp;nbsp;e. Eiufmodi vocalimn amp;nbsp;diphthongorum diuerfirate, cum neque Latini,ncque Græci æquè atque nosabun-dent, mirum non paulo aliter a Latinis amp;nbsp;Græcis voces noftra’ tes, vel Icribantur vel pronuncientun Immo vix credo quenquam inueniii talermonis nollri accuratu fcribam_,qui banc vocaliû diph-thongoruque varietate, vel Græcis vel Latinis elcmétis, ad vngucm cxprimere polsje. Bene certè de vernacula lingua mereretur^qui nouas aliquot vocalium amp;nbsp;diphthongorum figuras excogitaret, qui-bus banctotam complederetur diuerfitacem. Satis, opinor, darum fcci,qiiid =.Anipt_; amp;nbsp;lt;A.wmaî|notarefquibus titulis,cùm Hilpani rccèns fubiugati, Gotos ceterosGermanosplurimuinvti,amp; iis gaudere animaduertiHènt/cirentque dignitatis nomen eflè ; cœpere Fœda adulatione omnes dominos Amos vocare;vtgés eft in magni-ficis titulis tribuendiSjCtiam indignifiimo cuique, nimio plus libe-ralis, ne dicam prodiga. Ceterùm iifmptj non îolùm de bominibus in eiufmodi magilbratu conftitutis dici folet, fèd de iplà etiam ditio-ne, qua: magiftratus ipfius potefiati fe fubiieere dignata eft. Sicdi-cererur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^mpt èai; zisrwjjcf, id eft, ditio Ammanni Bruxel-

lenfisjquanquam ad ceitius dilcrimen ferè pro eodem in vfu eft Ôtm-^i, quo ditio diftindènotetur. Nunc igitur ad id quod quæritur. Ambiuariti ad fingulas btteras examinati, illi fùnt qui habitant fub Ammanno J cuius poteftas eft circa retas, vtitadicam, fiucruptos terræcanales,qui nauiganpoftunt. modo expofitumr^i fi-gnificat circa vel penes:‘Tpar, idem eftq^uod vebor, amp;nbsp;per excellent tiam naui vebor. -^iten, canales fiint,à nudibus amp;c aquis rupti.Am-biuariti igitur funt ij, quorum pA-mptfîuemagiftratus is eft, penes quem funteiufinodi canales nauigabiles. Monerem hîc, nifi cuiuis per le in mentem venire crederem,noftratibus in compofitionemo-' ris eflèjficonfonans eadem partem vnam compofitifiniar,amp; alteram incipiatj earn non femper geminari ad afperitatem fugiendam ; vt in in Ambiorige ;amp;inlt;^ar nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ambiuaritis.

Non eratfanè pœnitédum ofticium, fiuepatrocinium iuris dicundi poteftatem ad tota ba:c litora multis canalibus interrupta habere. Nam præter mercatum, amp;nbsp;eius vtilitates, necefïè fuit ôe alia mul-ra procurare in quibus fi tantum fuit fruétus, quantum par fuiftè difiicLîltatis, opimum profelt;ftô magiftratum poffidebat, qui Ambi-uaritos hoc popular! ftatu gubernabat. Trium enim ingentiumflu-minum oftiis Rbeni, Mofæ amp;nbsp;Scaldis, turn Oceani vagis amp;nbsp;procel-Jofis æftuariis contêtos,neccflc eft arbitrari plurimum re nauicularia, pifeatu, 6c aliis id genus aquarum commodis, vlos elfe j atque rurfus pluii-

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39

• U plurimû negocij liabuifl'c, tum in aquis coinpeïccncîis,tum in agro-rumliininbusbcneredequeoblèruanclisjquos in totdiluuiis tam arduuin cH tenere firmos, vc ob Nili innndationes Geomctriam in

• quoniam deeiusfinu accurata ilia agrorù dimenfio fit petenda. Primiim igitur hæc regio didla (X'fant ^an^eij lt;5vm6iu(«:itcydd eft, regio Ainbiuaritoruin: deinde fCfant ^an^eij ^iten, abieâzoprincipio diólionis:póft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^uij,

cxempto Tau, de more noftro. Eft enim tam familiare noftratibus voces decurtare, præfèrtim propria nomina, vt ex Elizabet faciant vel z-2Set-j, vel , quorum ftngulis totum nomen volunt intelligi. Sic principio diôlum puto, (^tuatiu^é 66erp, id eft, ad proieólum Atuaticorum ; deinde breuitatis ergó^ iînt-ôjerp : at-que ita paulatim nomen boe eualuifïè , altero obliteraco . Qiii enim fimpliciter KS\.nt 66erp dicit,nihil aliud quam ad proiedum in flumen dicit, non adhibita diftinótione vel loei vel gentis. CVuocirca expriore pofterius credo proceftiflè, haud aliter quam in propriis-nominibus apud noftrates breuiftimum quodque maxime arridet. Eruimus itaque è cenebris, amp;nbsp;nomen verum vrbis, amp;nbsp;nomen regio-nis vrbifùbieôiæ^. eaque ad vetuftas fuas amp;nbsp;veras deduximus caufas. Verum ne quis exiftimet,Ambiuaritos omnes Molæ propinquiores fuifte, quam vt ad Antwerpiæ fuburbana vfque habitaret,legendus Amtindr«»-eft Cæfàr in principio ftatim libri quart! quo loco docet Tenebte-ms, ftueTenchateroSjVti alij legutjôc Vftpeljgaà Sueuis pul{bs,Rhe-num no longe a mari quo influit, tranfiifte, arque Menapiorum,qui vtramque ripam habitabant,fedes occupafle.Ab his poftea magnam partem equitatus prædandi frumentandique caula ad Ambiuaritos trans Mofam flume miflàm.Cùm ergo Gçfar bellu his illaturus,pro-pius hoftiu caftris accefliflèt, rogatus eft ab hofte, vt tridui induciæ intercederent, per quod tempus equitu turmas ab Ambiuaritis redire pofl'e arbitrabatur. Cæfar interim dißimulatione vftis, amp;nbsp;iis le-gatis,qui vénérant ad pacis conditiones ineundas, retentis ,impro-uifus caftra occupauit, amp;nbsp;hoftem inermem tam diu ceeïdit amp;perlè-cutus eft, dum ad confluentem Rheni amp;nbsp;Mofæ veniretur ; vbi cum Gerraani lafti vlterius obieólu fluminum fugere non poflènt, auc çxü fljnt,aut vorticibus abforpti. Contigit igitur hæc ledes interTi-lam amp;nbsp;Bulcumducis, fefquimiliaricirciteraTila, amp;nbsp;duobus amp;nbsp;di-midiato â Bufto ducis, ftuc vt Latinè dicam, à Ducisfilua. Interam-nium autem illud, ad cuius finem pagus eft nominatus,à flu-uiis quibus cocluditur, nomen accepit QMaefêóacf, id eft, Mofa Wa-balis, Mofam enim nos (^acé,non QHocé, vocamusj at Eburones

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

fie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pronunciant, vt Romani quart am, non primam vocalem

audiuiiïè viderentur. Infignis ergo hæc Germanorum cædes à Romanis perpetrata eft,adiuuantibus non folùm ceteris Gallis, Roma-novum vcl lociis, vel veä:igalibus, fed Menapiis etiam, in quorum fanibus cofederanc. Verurn vircute fuperati no funt,fed fraude Cçfa-ris,qui Icgatis apud fe retetis,improuifus in boftes irruitexcufationc vfus nimisquamabfurda.Gum enimpromififletreuocatuiufe equi-tatum qui præceflèrat,adeb hoc fe facere,cum minime vellet, fimula uitjVcquinque milliacquitu Romanoruin Germanorum confpedu venerinc, de quibus quid aliud erat cogitandum, quam eos tan to numero piçcurriflè,vt imparatos opprimerent,interea dum de indu-ciis tradlaretur. Occurrerunt igitur odingenti, quotforte vel adc-rant, vcl in tanta feftinatione fe poterant expedite. Hie vero tarn exi-guus numerus quinque millia Romanorum cecidit, in fuga vertit. Portridie vero cum frequentes omnibus principibus maioribus-que natu adbibitis, in cartra Cæfàris purgadi fe caufa, vel forfan ac-ctifandi Romanum equitatum, quod prior læfiflet, venirent; Cæ-faromnes ad vnum retinuit, amp;: intereà dum cum Legatis ôc Principibus agere crcderetur,miferos Germanos,earn fraudem minime fu-fpicantes, ex improuifo oppreflit. Nemo eft tam,opinor,obtufi fen-fiis,qui verba Cæfaris de bac re legens, amp;nbsp;ea cum iis quæ gefta finir, conferens æqua lance, no ftatim cernât Germanos minime comme-ruirte, vt communi gentium iure exclufi, perfide cædcrentur. Nam fi fraus fùbfuirtèt quamobrem poftridie tam frequentes adfuiflent, eduftis vnà fecum Principibus amp;nbsp;maioribus natu, inter quos duces quoquefuirtè,dum Principes nominat, ipfemet confitetur. Excufèc fe vt velit; hæc vna confeßiofàtis eft ad docendum, infîmplicitate Germanorum nullam fraudem latuiflè. Deinde illud quoque bine perfpicuum, in hoc prœlio contra eos, qui non folùm inermes, fed fine ducibus etiam erant, à Romanis pugnatum fuiflè. Quôdvero muhitudinccçforum recenfèt,dignû eft tyrannico animo,quinullo fatis fànguinepoteftexfiitiaii. Siquis exconieftura fcirevelit,quot fuerint in tanta raultitudine, turn équités, turn pedites ad pugnam expediti ; confulatPlutarchum, qui Heluetiorum trecenta quidem millia fuirte confitetur, fed nouendecim duntaxat millia ad pugna-dumapta. Idembic quoque contigiffenecertàriôfatendum ei, qui velit pueroru,ancillaru, decrepitorû, amp;nbsp;reliquæ imbellis multitudi-nis numerum,cum militiæ idoneis conferrc.Egregiam crgolaudem Cæfir cofècutus eft,qui mifèrç multitudinis,amp; fiipplicis,amp; omnico-filio ôc ducibus deftitutæ,perfidis cædibus animum ôc oculos pauit.

Rcófifii-

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

ReólifsimèigituriuftifTimus Cato,cum Scnatus turpifïimæ viôhoriæ huius caufà iùpplicationem dccerneret,{èntenriam culit^dedendum efle Barbaris Cæfarem , expiandamque vrbis nomine violationeni fœderuin;veitenda3que in Ibntis caput cxiecrationcSjVti Icripfit Ca-nufius.Hunc locum totum euoluendum cenfèo ci, qui volet Ambi-uaritorum regionis fitum pcruidere. Cùm enim èlegione infulæ, quam omcfcré fécrt vocamus, fuga fluminum obieâu fit prohi-bita, non procul caftvaabfuilfeillinc, equibus Mofam équités ad Ambiuai'itos tranfiuerant, necefl'e elf. Neque verinmile cft verlus Eburonum finesjquibus Cçfar aderar,icer flcxifl'e. Tranfmilèrint igi-turMolàm ad Grauam, ac inde per Ambiuaritorum campos equi-tarint ad-vltimos vfque, ac demus nunc Antwerpiam vfque veniflèj fieri tarnen poterat / vt intra triduum ôc paulb minus, commode ad. cafira, quibus egiefli erant,pei venir en t. Einem igitur Ambiuaritorum in fuburbano Antwerpiano collocamus, hoc nomine comple-dente.s quicquideffccitraMofam amp;nbsp;Scaldim infiaTaflandrorum,. amp;nbsp;Eburonum,amp; Atu aticorum régi ones: quod totum AtuaticoRib-efl'et ; nifi nouum opidum ad Ducis-filuam, amp;nbsp;Comités Hollandiæ partem abftulillènt. AMenapiis igitur Mofàdiuidebantur,qui pbffc 6{î?afî coinmixtus, à Batauis eos ad Oceanum vfq; lèparabat.A Taf-landris veto, quibus limitibus fueiint diftindli, non æquè darum. Mihi placet,eoulque Ambiuaritorum ditiönem extêfamfuifiè,quo-ulq; Retæfiue canales ab æftuariis faôli,fundebantut. Loca veto al- Thun^mum tioradeindeadTaflandros amp;Tbungro.s relata.Extanthadenusho-rum finitim monumeta in duobus nominibus minime oblcuris. Altern m efi fTcßaii'^crfo ; alterum (Xf?on^crfo;id eft, altumTalTan-droi'um ôc Thungrorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim in ïèrmone noftro loca notât

altiora, præfertim quæfiagnis, torrentibus autpaludibus adiacent. Videntur igitur ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vfque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;canales excur

rifle, quibusdtuaria irrumpebant. Verum igitur eft,ad Thungros vlqueOceanum inundafle,non illos quidem mœnibus inclulbs,. quod quidamfbmniarunt, monftratis, fi Mercurio placet, annulis, quibus oræ nauiu alligarentur,fed quos vniuerfim hac appellatione nominamus. Arque hoc modo Cælàris locus defenditur, quo dicit, Eburonum eos,qui Oceano proximi eflent,(efc in infulis occultaflè,. quas æftus eflicere confueuit.A canalibus enim multas infulas fadas fuilTe credet, qui coràm regionis fitum intuebitur. Quamuisenim mare aggeribus amp;nbsp;arenis coërcitum, non amplius tam altè exundetj tarnen in tota planitie plurima fiint ftagna, non paucæ paludes, amp;nbsp;canalium fiue Retarum daiißima veftigia ad quarum vniusfincm

E hade-

42 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T T C A.

haólenus pagus eft Red nomine. Infularum quoque in nominibus extantfigna.j vein éÏKcn'ÖOMC^, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæab

Eburonura finibus non longeabfuerunt. «.^ronc enim eum vicuna pagumve fignificat, qui fie in paludofis, vliginofisque campis iacet, vt frequenter omniacircum circa locaRagnent, atq^ fe crebro aquis immergant,non aliter atque mergi Latinis dióli,quos nos abeodem verbo s^nâcn^cuius piaeteritum «^oncß,«:^wßer0 vocamus.Pluri-mi enim eiufinodipagi aliquandoinfularum rationemfubeunt, du nullus aditus^nifiperpontes Jongos,datur. Eo nomine non procul ab Antwerpia efi;^ifmcïî)oci^, quafi dicas,vafi:ifi:agni infiila,locus qui haólenus liierac amp;nbsp;multo vere ita aquis loge lateq,. fiptus iacet, vt vix aditumadmittat. Eft Walter eiufilem ex parte nomenclature Td/jior scbefi« ^roßcw^Öcß.hacetatc lalparo Sebeto dominofiio nobiliflimus,qui ,4owiHW Gro- . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jr r ■' I ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• r ‘ c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;•

ietidiiuhmfi. in luuetute tanta Mutaiu benignitate carme tcriplit,vt cum optimis poetaru certare poflet,ac deinde ad reip. negotia accerfitus, furamo CLi honore totius Belgicx ærario prçfeôlurâ accepit,qui nobis multa Romanorum numifinata,eo loco eflbfla,monftrari curauit,c quibus conieduram certain feci,^ro6cn'ï!gt;onc6 nomen àfotlis caftrorum amp;nbsp;locis paluftribus accepitfe . Situs cei tc eft, qui propter flumen amp;nbsp;paludum munimenta, amp;læti(lima patcua, Öccaftris amp;nbsp;equis alen-dis fitcommodißimus . Tab's ergo olim regionis natura fuir, vi-(ftailla quidem hominum induftria,amp; filuarum fepukuris,quaruni tumuli congefti ,teiram alciorem reddideie j turn etiam maii aggc-ribus excluto,amp; campis per emiflaria deficcatisited tic tantum viCla, vtmultis locis tètèhaftenusoftendat. Loca igituraltioraThungro-rum amp;nbsp;Taflandiorum, nominibus fins indicant, eoutque ftagna ôc æftuaria valuiflè; eóquod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;temper ad humilia loca, amp;nbsp;aquis ob-

noxia,compatetur.Eodem tra(ftu,quo Ambiuariti amp;nbsp;Ehungri fepa-rabantur,cft ‘^cftcvCo amp;nbsp;(Oofurfojd eft, altum Occidentale, amp;nbsp;altum Orientale: quibusnominibusloca altiora,citra tarnen mon-tis accliuitatem fignabât. Et quo hsec vocis cxplicatio vberiores fru-(ftus nobis adferatjvicinis etiam aliquidindecommunicabo. Prius tarnen placet indicare^qua formula maioribus noftris pro hoefigni-ficatu in vfum venerit.In linguæCimbricæcaufis oftendam, quafi. dam nobis voces eflc,quæ contrario pronuntiatæ ordine,contrariu habent tignificaturn.Inter cas eft amp;nbsp;hæc de qua agimus. o^of enim cauum notat^quod fi conuerfolitterarum ordine legas,c^oi^exilier, tcd alpiratio non auditur, eo quod produeftio vocalis eius locum ex-plcat.Namoi^of breui accentuamp; tempore pronunciatur.c$2o verb, quia alpiratio fini incommoda efièt,pro atpiratione tempus accepir.

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed

LIBERI.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43

Sed de hac ratione forman darum vocu,alibi latiùsjuunç illud quod^ polliciti fumus, vicinis noftris largiamur lubenter- tantundem recc-pturijfi qua parte noftram tenuitatem dignabuntur adiuuare. Loua-nium vrbs eil Brabantiæ primaria,non tam Comitibus luis vetuliis, èquibus Duces nollri extiteiunt, nobilis, quam inligni Academia, amp;nbsp;omnium arduin liberalium vniuerfitate. Hæc quia me aluit, ôc difeiplinis fuisformauit,iurefuo pofletmercedê nutvitiâ pollulare. Deinde non lioc tantum nomine ei fum obllriólus,quamuis hoc lo-lum lit vel maximum vinculum- led illo etiam, quod ca gentilitatis noHræ turn priuilegia lèruetantiquilsima, omnium eorum quæ ex-tant; amp;nbsp;talia, vt nulla alia iispoßint comparari: tum tribunal ha-beat, ad.quodlôlumquotquot nollri lànguinis lune, euocari dc-bent, in quacunque tandem Brabantiæ ciuitate degant. Hi vno no- ' mine omnes Petriinanni vocantur, id ell, viri lànfti Petri ; eó quod Ducem Brabantiç exercitu fufo fugatoque,captum eripuerint è ma-nibus holliu, tantis animis, vt res miraculi loco haberetur:ob quod fadlum poileri tantis priuilegiis funt donati, vt ad inuidiam vlque alcenderint. Habenturenim tanquam perpetui Ducis Brabantiæ aulici, quorum curia Louanij ell conllituta, proptereà quod inde Ducum genus de parte malcula fit propagatum ;ibique Diuo Petro dedicata, extra quam nemo iplbrum caulam dicere cogitur, fine ci-uilem, flue criminalem. Louanium igitur nomen habet non à lau-dando, vt quidam prodiderunt; non à Leuacis, vt alij lunt fufpicati, co quod hi Neruiorum, non Eburonum fuerint clientes lcd à fitu vrbis, qûitaliselljVt mœnia vetulla, quæ, vrilla tulitætas, fuerunt firmißima, ex albo nimirum lapide ad normam conllruéla, ex alto delcendant ad loca humilia , ôc äquis obnoxia, quasTilafluuius maior, amp;nbsp;Vorta riuulus fiue tortens, extra ripas fuas euomere fre-quentißime folent, amp;nbsp;longe lateque omnes campos,' amp;nbsp;intra muros amp;nbsp;extra, in llagna amp;nbsp;paludes permutare'. Altum autem illud è quo delcendunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vctóïütur ; c quo mons all'urgit filuofus, a no-

minatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id ell, altioris' loci mons. lam llagna omnia amp;

loca aquis exundantia, noilratelermone^ey dicuntur. Hincigitur vox compofita c^oucij,id ell,quod altum locum amp;nbsp;llagnante com- ’ pleólitur. Nec citra caufam de hoc fitu nomen fabricarunt; eo quod nihil amœnius lit, quam vtramque faciemterrarum habere. Louanium certe ÔC intra vrbem amp;nbsp;in fuburbanis vbique, campos habet aquis obnoxios, Sc iis altiora loca incumbentia ; è quibus amp;nbsp;colles allurgunt, all) vitibus confiti, alij filuis horridi, alij pomariisvberes, alii per decliuia fegetibus læti. S unt ha:c quidem Louanio Sc Romæ

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ex coinmu-

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I G a;

communia - fed fie, vt fi meo iudicio fententia ferenda fit, longe Ia-teque, loci amœnitate, Roma fiiperetur atque vincatura Loua-nio. Nufquam,ita me Phoebus amet, terrarum locus eft, qui inagis videatur mcrcri , vt fit facrum Mufarum domieilium. Gonferantur omnia quotquot funt litterarum Gymnafia, velin Italia,velin Hifpania,velin Gallia, velin Germania; nullum in-uenietur, quod huic par dici queat. Vixi Parifiis, Aureliæ, Piefta-uij, Lugduni, Burdigalæ, amp;nbsp;in loco Galliæ amœniftimo Ande-gaui: vidi Ticinum, amp;nbsp;in eo domum enneophonum: vixi Bononiç, Patauij,Mantuæ,Florentiæ, Romæ amp;nbsp;Neapoli: Germaniam partim vidi, partim de auditu cognoui; ftd quæ equidem vidi opida, nulla fimt Louanio comparanda, fitus iucunditate . cum tarnen viderini prxeipua amp;nbsp;inter cetera Monachum, Auguftam, Vlmam amp;nbsp;Colo-niam Agrippina, vttaceam inferiora. In Hilpania, Salamanca fcho-larum magnificentia longe omnibus in Europa præftat Gymnafiis, fed fitu amp;nbsp;locorum facie à Louanio fiiperatur. Vallis Olitana extra vrbem non eft inamocna, præftrtim in Vifiirgis ripis, ftcundu quas frequenter Cimancam vfque corporis exercendi amp;nbsp;animi recreandi cauîà fbleo, dum illic viuerem, deambulare ; amp;nbsp;habet duo collegia quibuftiis ædibus regiis conferenda, fed omnibus inter ft compara-tis,nihil ad Louanij amœnitatem.Afitu igiturprimiconditorcs nomen dederunt, idcirco vocantes, quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turn

intus, tum foris continerct. Non efte verb commentitiam hanc vo-cis interpretationem,de alterius opidi nomine faciam apertum. Eft Vfwlo. in Geldria in ripa Mofe opidum non ignobile, ‘iiJcnfo nominatum, cuius appellatio idem prorfiis quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignificat, contrario

duntaxat in compofitione fyllabarum ordinc conftruato. Eft autem collocatum in loco altiore,e ftagno hiberno, fiue palude afliirgente, cuius muros ex altera parte Mofàprçtcrlabitur. Hæc palus quamuis nonlatêpateat, ad tria tamçn amp;nbsp;coamplius milliarianoftratia expor reda cft, atquefea de cauft per excellentiam nominatur.

igitur altum illud notât, quod paludi incumbit, â qua nomen opi-do datum eft, ^ei-tfo. Nee ratio deeft, ob quam fyllabam pofteriorem habear, cum eain priorem locum occupant . Louanij enim alta loca ftagnantibus paludofisque,óc plura fiint amp;nbsp;maiora^ ita vtmeritb quod dignitate praccedit, prius etiam expri-matur : ciim è diucr{bpalusilla,aqua‘^cu(o nomen duxit,tam Ion« gè exrcndatur,vt alto illi quod inter Moftm amp;nbsp;ftagnum veluti Ifth-mos intercedit, meritó præfcratur. Nequeenimin totaillaregionc palus cft, quæhuic fit conferenda. Yeiiim de alibiplura, nee

vno

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4;

vnoduntaxat loco, atque id necefl'ario, rcrum fcric fic poftulatura. Dcfinant igitur nugati, qui vel à Lupo, vel à Leuacis, vel à Martis laudibus nomen Louanio deriuant, amp;nbsp;ipfi tandem antiquitacum amp;nbsp;êc hiftoriæ magiftri di(cant,vndc Louanienfis Academia appellatio-nc fórtiatur. Nunc igitur quid noftris fignificet,{àtis eft oftcn-fum : c quo fit vtcolligamus Ambiuaritorum regionem àThungris qifidemfiiifle difcrctam.Verùm cnimuero quandoqui-dein kæclimitu diflindio iiiToncerloum me deduxit, committere

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n • 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11 mSlwJtntHW.

citra piacuium non poflum, vt monaltcrij hoc loco extructi, nullam faciam mentionem. Eft illudquidem in folitudine vaftafitum,lèd taie tarnen ac tantum, vt mamaificentia fua reîjiaomnium animos ac oculos in le cornier tat ; nbsp;nbsp;quicquid tædij è labulone fterili ôc longo

latoque ericetorum tiadu iter hac habentes, contraxcrint id amœ-nitate fua inexpedata infperataque pcnitus difcutiat amp;: expurgct. Procul ècampeftri amp;nbsp;rafa planitic intuentibus, altifiimadenfilsi-inaque filua lèle oculis offert-, quæ nifi occultum ædificium altifsima turris pinna procul intuentibus le proderet, dcclinada fugiendaque, vt latronum vel ferarum lèdes videretur. lam propius aggreßis ve-tuftæ quercus amp;nbsp;redis caudicibus cælum petentes le oftentant, quæ tam ardis inter le amp;nbsp;anguftis Ipaciis comprimuntur, vt altéra alteri locum non relinquat, alimentum in ramorum tabulata diffunden-di, qua de re fit vt amp;nbsp;altiftimum, rediflimum audum cuftodiant, Hinc turn ftatim pctuidetur ab iis làltem, quibus nec mens nec oculi defiint, non fohus naturæ hoc opus elle, led arbufta hominum ih-duftria olim cofita,amp; diligenti cura in fterili folo educata. Nó igitur luftra nunc inde belluarû , lèd ftatio hominü diligentiflimorum ex-fpedatur in progreflu videnda. Porto fimul ac robora hæc fiiblimia ac denfis comis inter fc concxa fiibiueris, nefcio quem metû animus perlen tilcet, atque pcrindc te lèntics alfici, atque fi in auguftum aii-quod fanum fis ingreflus. Vmbra cnim ilia quercetorum oblcura,5e: opaci luei Icniurn venerandum j vt omnibus religionem quandam affert, amp;nbsp;quafi horrorem incutic, ita dodis viris Dodonæam filuam in mentem reducit^cuius quercus ita fuêre diuinç,vtoracula ederét^ amp;nbsp;confulentibus fua fatacantarent. Et optime fané Dodonæ in mentem venir. Quemadmodum cnim illic ampliflimû celeberrimumq; Joui templum fuit, ita amp;nbsp;hic eft omniupulcherrimu amp;nbsp;ornatifsimü. Vbi namque è caligine lucorum ingentiu emerferis , in locu venitur illuftrem, quifoßis vndique amp;: mûris longißimo Ipaciorum circui-tu cindus, non templum, lèd integram ciuitatem videtur contine-re. Quæcunque cnim ad hominum vitam fiint neceflaria, in eo pa-.

F 5

4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AT VAT IC A.

rantui': quibus cùm munitio aecedat,amp; iuftus hominum numerus, non video quid ad opidi nomen defideretur, Relinquo igitur omnium aitium officinas, nec commemoro ædificia magnifica hofpiti-bus, amp;nbsp;parata, amp;nbsp;inilruólaj nec Abbatis palarium atringo; nec Mo-nachorum enumero commoditates,amp; varia domicilia alia aliis horis amp;nbsp;vfibus feruientia; omnia hæc quia plura funt quam mihi fitcom-perCLim, amp;nbsp;in aliis etiam monafteriis, licet non paria, inuenianturj milîà facio : duo tantum maxime admiror, templum ôc bibliotheca. Templum enim tale eft, vt vix inuenias quod illi compares : pendet te(ftumlapideumfublimibuscolumnis, cuius fornices ft fufpicias, oculi caligant, tarn immanis eft altitudo. Et quamuis columnarum multitudo magna fit, ornamentorum ingens copia,totum tarnen tam eftilluftre, vt non foris plus quam intus lucis affulgeat. Gælati marmoris amp;ftatuarum non tarn numerus quam ars eftadmiranda. Interceteraspióluras vnam habet ingentem tabulam, cuius folius gratia, tametfi cetera omnia deefl'ent, facile huius regionis magnifi-centiftima etiam templa,quænu{quam gentium quam apud nos vel plura fimt vel ornatiora, fupcraret. Huie adhærent porticus ingéniés, altifsiinis item pilis fixlpenfæ. Duo in primis admiratus firm mo-* nafteria extra regioncm noftram : alterum Guadalupium, in quo ad quatuor menfts iucunde fum ôc Palladi,amp; Apollini herbario opera-tLis : alterum Cafsinate, cui amp;nbsp;villæ Varronis, amp;nbsp;opido fubiedo, a Sanefto Germano nomen ab optimis acubus, gratilsima mulierculis Palladiæ artis ftudiofis fiipelleótile, fortito ; hebdomadam vnam ad videndumimpendi : quorum vtrumque vt diuitiis Sgt;c ceteris rebus ad magnificentiam Ipeótantibus, quamuis videri queat fuperius: rempli tarnen ftruólura ornatu ambo longe funt inferiora. Mon-ftrentpiófuras Iculpturafijue, monftrent caligantem teftudinis fu-premæ altitudinem monftrent facellum corpori Dominico dedica-tuiHj monftrent altifiimas piduratasque vitreas feneftras;monftrent organa mufica : his omnibus, ftio, fuperabuntur. Sed præter hæc, vnum eft in quo indigna funt, vthuicnoftro conferantur. Horologium enim habet Tongerloumhoc fanuin,campanarum numero amp;nbsp;varierate tonorum admirandum ; quod carmina multiplicifbnorum concentu, non fecus atque organum modulatur, prius quam horas maxima campana fi?noro fuo vaftoque indicet bombo, Dodonæo æri longe præferenda.Atque hæc quidem obiter de templo. Bibliotheca verô in nullo vnquam mihi monafterio par vilà eft, fiue ipfius magnitudincm, fiue librorum varietatê fpedes. Videre igitur nunc licetingentes illas vmbrolàsque quercuSjverum Dodonæi rempli

. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;:ora-

LIBER i;

47

amp;oraciili lymbolum fuifle. Vnd« enim reólius vcritatem petas, vcl de iis quæad religionem fpeólancvcl dc aliis quæ vitæ vfibus funt nccefl'ariajquam ante püs doólisque viris, autc mutis omnium reru diuinarumhumanarume]ue magillris? Habemus ergo in campe-ftri noftra Brabantia in Ambiuaritotum amp;nbsp;Thunmorum ßnibus antiquis Dodonasum haärenus amp;: tcmplu, amp;: oraculum; quod Deus Optimus Maximus faxir, vt nunquam bonis, piis, cruditisque viris florereceHetjquo populum pagatim perericetorum ibiitudinem babitantem,amp;: vitæcxemplo,amp; verbo Dci pafcac. Gaudeo eqiiidem in hoc religiolbrum hominu venerabili coilegio,quamuis patruuin piæ memoriæ virum magnæ exfpeâ-ationis in co amiferimicognatû tarne lacobura Veltackerum in co mihi (ùpereâè qui fratrum fuo- lac^biu VeF-rum fudragiis eoipio fere tepore, quo haec Adnerfaria congerercm, ad Abbatis culraen eft cueófus -, ad quod cùm diuino nutu confcen- loits. deritjiogo Deum Opt. Max. vt earn ei gratiam infundat,vt Abbatis nomen,vita amp;moribiisæquare polsit. Magnum cnim fibi nomen fumpht, quilquis primus hoc fibi nomen inter monachos fiimpfit. Chriftus Patrem fuum cælefiem oransjaac vocccum rogauir,cui di-cit omnia efiepofsibilia . Paulus iniiocationem Dei per hoc nomen fupremædignitatis amp;nbsp;lummi priuilegij hominibus concefsi exifti-rnauit,dum nobis licet Deum Abbanominare.Cogitet igitur, cogi-tet quilquis hunc titulum gerit, quantæ exlpcófationis, quantæ di-gnacionis,quantæ excellentiæ vitam,nomine fiio polliceatur,amp; co-gitet iterum atquc iterum,noôtu amp;nbsp;interdiu, amp;nbsp;ad lingula quarum-uisoperationum momenta,qua voce nuncupetur.Homerus dû Regem patrem vocat,(è putat omnes numéros Rcgiæ maieftatis exple-uiflè.-quamobréqui pâtre le facit, non plebeiorum hominû, lèdeo-rum, quidoéfrinam Euangelij,qui eximiam pietatem,qui deniq. al-tioraomnia,quàm fummi lint in ciuitatibus gradus,profitenturivi-deantquid exempli fuis filiis præbere debeant.Qupties Abba audit, ordinis fui originem in mcmoiiam rcuocet, ac fingularcm vitæ au-fteritâtem amp;nbsp;puritatem eorum reuoluat, qui fupremos fuiordinis homines,ita vernaculo fuo lèrmone nominarunt.Syram vocis originem agnolèat: Eflæos,quos Philo lànéfos.fi redde memini, interpre- ppj, tatur,fibiproponat. Ab his ficut nomen, ita vitam amp;nbsp;mores ducat: quara fi nclciat, lolèphû, Philonem apud Eulèbiû, Porphyrij quar-tum De carnium abfiinentia légat. In his inueniet qualem eum cfiè deceat,qui Abba fiue patrem le vocari finit eorum hominum, quos Syri Effeos vocarunt- Ab his enira prima ell monachorû origo; qua quanto propius quis in monallerio refçrt,tantb dignior eft Syra hac

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

patris appellatione.Eft amp;nbsp;alterum no prqcul a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiuflcm

ordinis Præmonftratenfisjà Norberto inftituti monallcriu ; ad pau-16 plus minus duo milliaria dilsitum^quod nifi Iplcndore viciniob-EiHtrtew. fuicaretur, magnificentißimum pocerat haberi jcui nomen Eiuer-boiuin a terrore folitudinis,vtvidecur,acceptu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßibeil

bolpitium quoddam, cuifimilcj nedu par, nufquain vidi gentium. Sci'utlura regia ftat in media amp;nbsp;valla planitie, quæ vndique acieni oculorum finir,nullis ædibus ad duo milliaria vicinis. Lucus quer-neusadiacet ingens,lolitudinefuaincutiens horrorem:Loco nomen ell, plantarium licear inrerpretaii eo quod planrain nobis noret, amp;nbsp;'^tc£ idem fit quod pono. Credo igitur principio plantarium liîc quercuum fuifie ; ac deinde, q nia in valla planitie nulquam hofpitium elîètad diuertendum, commilèratione viatorii motosaliquos pios viros, Eumptus fiippeditafiè, quibus egregium diuerlorium ôeextrucretur, amp;iperperuôiis abundarer, quæholpiti--bus glatis excipiendis finit necellàiia. Hoc iraquè Abbati (Tf^on-^cïfo cuiandum darum fuilîe , ne pi a domus bonorum liominuin opibus fijndata,priuatialicuîusToparcbæ auaritia fpoliaretur. Hue quotquot diuertutfiue équités , fiue peditçs,bofpitio pro dignitare amp;nbsp;decoro perfonarum excipiuntur, ne obolum quidem lolLituri,nilî cereuilîanon contcnti,vinuni emant.Ell autédiuerlôrium boeplufi-quam regium, in finibus Ambiuaritorum amp;nbsp;Taxandrorum ; quatuor circiteràfiCl^onj:çrfo milliaribusremotum.Non défunt alia in bac ericerorum vallitate monalleria, quæ enumerare longum fit, amp;nbsp;fiiperuacaneum, amp;nbsp;nibilfaciens ad earn, quam quæiinnis, anti-quitarem . Atq; bæc quidem de (Tf?oit9cvfo,vetullo Ambiuaritoru amp;nbsp;Tliungrorû termino : nuncconfiderandû quo limite Ambiuaiiti ^T^’^^’^^ifisfuerintdillinóli.Hunc pagus nobis is indicabit, qui Te^tuderle. baólenus rCcßen'^gt;eic£o vocatur^quafi diccres,altum Taxandrorum.

DicunturautemTafiandrifiueTaxandri,quafifCa6Yan^créjid eft accumulatores arenarum • eo quod llerilem amp;nbsp;arenofam regionem colei'ent,ad cuius limites multos cumulos arenarum è Retainm al-luuione,amp; ventoru impetu conueélarum cernere liceret.fTaé enim nobis idem eftquod aceruus, fiuemagnus cuiuftiis rei cumulus in vnum congeftus, fi vt nomen vfurpetur : at fi verbum fit, idem cft quod aceruos llruo Quia vero arenarum bæc copia, non apud bos fob'im,fed apud omnes etiam Ambiuaritos.plurimaell'et^ fadum eft, vt nomen ab ea re firmptum,ceteris etiam tribueretur. Vix enim vl-la regio,quæ modo non omnino fitllerilis, tantum babet arenaru, quantum eft apud Ambiuaiitos amp;nbsp;Tall’andros ; vt non iinmei ito in comma-

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

coiTimunioneni noininis admittantur^ quitus tanta eft communio fterilium fabuletoruni. Hine non male PliniuSjclum dicit; AScaldi

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1-11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;1 nbsp;’

incolunt extera roxandripluribus nommibusi oinnes eos Toxan-dros appellanSjqui vitra Scaldim ad Molam vlque loca fabuloüha-bitarenti non diibium quin ita doftus a quopiam noftrælinguæ pe-rito. Quod autem prima vocalis fit mutata^d non mirum eft in no-ininibus ignotis a Romanis committi,cum in fuo ipamp;rum fermonc idem Eacere non vereantur ■ vt ex aula j olam : è plauttro, ploftrum fieri videmus. Nobis crebrius prima vocalis in iccundam mutatur, atque hincTeflendros audimus pro Taxandris dici. Apud Ammia-num Marcellinum Toxiandrialegitur, pro Taxandria, fuie quod idem eft vilittcrarum,Taflàndiia: amp;vc Plinius à Scaldi omnesad Thungros vfque amp;nbsp;Mofàm Taxandros nominauit ita Ammianus cumlocû, qui eft inter infimos Thungros amp;nbsp;Scaldim, Toxandriatn dixit. Hæc igitur eft vera nominis ratio, quæ Plinium etiain excufàt, alioquin reprebendendum,quôd locis infimos, fed origine primos Atuaticos amp;nbsp;Ambiuaritos omififl'et. Hi enim primi extra Scaldim babitabant, vti ex Cæfare amp;nbsp;Ptolomæo oftendimus, quos Plinius communi nomine Taxandros vocauit. Ambiuariti igitur Taxandris amp;nbsp;Thungris ita finitimi fuerunt, vt illic regio ipforum termina-retur, vbi Ritæ definebant. Exitus autem amp;nbsp;irruptiones Ritaru fine œftuarioruj a Scaldis vaftiifimis oftiis pendebant- à quibus aliquan-do tanta violentia infurgunt vt omnia deuaftent. Meminiipfe inter alia quamplurima damna, tantam vndarum vim Bredam vfque æftu irrupilfe, vt pons è quadrato marmore cærulco, amp;nbsp;duobus fir-miflimis fornicibus conftruébus, momento vno fuerit difruptus, amp;nbsp;etringa, vicus is eft fuburbanus, in opidum ducebar, altis gurgitibus fuerit excauatus. Ambiuaritorum ergo regio à ma-giftratu ad çftuariorum canales conftituto,amp; nomen obtinuit amp;c dignitatem, quoru vtroque adhuc cenfetur, amp;nbsp;Atuatico, vt olim, ira naólenus quoque deuincitur, quamuis vocedecurtata nunc nomi-netur.Quam verb vicini Atuaticofuerint,c pagovetuftiflimo AmbiHamm

dti- M . r 1 1- • nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;AtMi'h-0-

untaxat milliari a ripalublicia,m qua pnreipua fimt gerania, diftat. Ferunt olim opidum fuifle,fed ab At-uaticis, ne boftibus caftroru loco eflct,vallis öc fofsis exutu. Aperui aute paulb ante,*Srot-na nobis idem fignare,quod Latinis ferè ni-mis propinquum diceretur. Eadem de caufa, fed multis pofterivis feculis, arxilla,cuius modb feci mentionem, in ripa Scaldis Flandri-ca, ab Atuaticis diruta eft,- qubd nimium vicina videretur, dióEa id-circo c^£-tc-ria, id eft, nimium propinqua. Qubd verb

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G Ambiüa-

yo

Ambiuaritorum fuerit opidulum, non de nomine tantum coniici poteli, (ed de illo etiam quod Dornenfes prima appeilatione j non Anewerpiam^fed Liramjeuocencur, arque inde tandc Antwerpiam. AmbiuaritorQ enim tribunal,in quo de iis ageretur hominibus,qui Principis patrocinio, quod feudum nunc vocamus, non edent de-!-'«• uinóli, Liræ fuit, vnde illi nomen ab honore amp;nbsp;principatu populL

De feud is enim Ambiuaritorum , ad opidura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cauîæ fefe-

rebantLir ; qui locus, quamuis in Ambiuaritis edet nomen ramen ab arenis ed (ortitus , perinde atque Tadàndria : vt amp;nbsp;hinc liquear, non abfurde Plinium Taxandroru appeilatione Ambiuaritos etiam swfco/. comprehendidc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim nihil aliud fignificat,quàm aulam

ûbulonis,in qua haólenus de multis bonis,Principis patrocinio 1èr-uitioque alligatis, cognitio habetur. Verum quo certius collet Ambiuaritorum amp;nbsp;Atuaticorum hunc limitem fuidc, addam Sgt;c duuioli nomen, quo indicatur apertilhme illud ipdim,quod adeuero. No-.s«iwd4, minatur enim ‘^ceiy,voce per concifionemdecurtata,quad‘^ccu id elf, dilfinguo dues . Quorum verb lines dilfinguit, fi non Ambiuaritorum amp;nbsp;Atuaticorum , quando hoc loco nullæ aliægen-tes funt inuentæ, quas dnitimas fuidè dicere podemus? Eodem per-tinet pagus in ripa fluminis vlteriorc,liue Scptcntrionalidtus, cuius appellatio idem declarat. Vocatur enim QAXctcfQciiij, quo lignid-catur domicilium limitis. Neque enim hie alium limitem inuenirc queamus, quam ilium, quo vicini hi populi terminabantur. (VUarc autem due (^crc, limitem dgnare in fermone nolfro, pblf erit aperiend urn latius: amp;nbsp;domum ede,mox docebo. Conlcndis igi-tur horum appellationum manifelfum facit, Sceindam terminum hac parte, amp;nbsp;Dornamamp; Mercsheimumvltimos Ambiuaritoru pa-gosfuide. Quam verb late particulatim Ambiuaritorum ditio hoc temporcpateat, amp;quot opidacbprehendat,tum diccndum,cum prælèntem vrbis nolfræ datum defcribam. Nune antiquitates dun-raxat inquiro, quibus ablblutis, d Deus fludia haec dignabiturpro-inouere, reliqua traófabo. Atque hare quidem fuflicere videntur ad drum vrbis antiquum, amp;nbsp;duplex nome Antwerpiam amp;nbsp;zXtuaticuin ôc AmbiLiaritorum municipium,rudi quad Mincrua,dcpingendu. Inrclleximus enim quo loco Antwerpiacollocetur; amp;hancorama Gallis olim habitatam ; led iis quorum nullum nomen, nullumque monumentum apud Icriptores exret. Deinde Gallos à Thungris, Thungros ab Eburonibus fuide de podèdionc imperioque pullos. ' Podremum Cimbros Teutonodjue hoc iplo loco Atuaticum con-dididcj quod pbd ccepeiit Antwerpia vocari. His igitur modb con-ditutis

LIBER 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

ftitutis ordinc, videtur conlequcns efle doccre, qui cx hac arce At-uatici fuperiora in nomen ditionemque liiam redegerint. Equidein fi rationi confentanea dicenda kint, ficexiftimo paulatim eos per ««'“• paludes amp;nbsp;filuas earn viam tenuiilc, quam exercitus üle, à quo erant relidi, ad Rliemorum vfque campos muniiflct,atquc ita fenfim lua ampliaHe fic tarnen vt iplorum ditio in modum linguae ab Atuati-co verfus Rbemos inter Eburoncs amp;nbsp;Neruios extenderetur. Exor-fiigitur aBerghemo amp;c Wiltiyco amp;nbsp;Hoboco pnncipiis Etuæ Ar-duennæ,qua ad Scaldimpertinebat, Ripelam flumen tranlierüt, ac deindelurfum per Wiltbroecum, ad ßiuam Soniam Arduennæ interiorispattem paulatim progreisi^Bruxellas amp;loca vicina tenue-runuHinc per Niuellas,Bintium,Bellum montem ad Landercilium vfquelimites protulere. Locorum certe nomina^ab ipfius ftatim At-uaticilùburbiis oftenduntquodam adhuc modo, Arduennam liuc vfque pertigifle. Videmus adhuc amœniflimum nemus Berghemi, Beraßew. quod tarnen quotannisfere particulam aliquam dcperdit,excißs ra-dicitus arboribus ad arua comparanda.^25cr^Qei_i) autem nihil aliud fignificatj quam domicilium aptum ad occulendum feruanduque. Homines enim in ßluis æquè atque in motibuSjfe Iblent ab hoftium inlultu tueri : quo fit vt nomen non ad montes lolos ßgnifi-candos in vfii manfetitj fed ßt etiam ad ßluas relatumjquibus occu-iere feie homines folent^ amp;nbsp;ab iniutiis leruare. Prim um igitur mon-tem, hinc filuam^ atque portum vox hæc notauit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aute ctaflb Heim,

ßc longo fono prolatum, vt ßt Qchi;, domicilium notat j prælertim quod infulcE modo aliis non eft contiguumHidü à verbo quod eß locum aliquem fepibus, vel vallis, vel aggere, velfolfa, vel atbuftis, vel alio quouis genete munite. EiuÜTiodi autem genera ædificiorumprilcisGetmanisfuille,Tacitusdocethisverbis: Vicos locant non in noftrum morem, connexis amp;nbsp;cohærentibus ædificiis, ßiam quifque domum Ipacio circumdat,ßue aduerlus cafus ignis re-medium, ßue infcitiaædificandi. Ab hoc pago non longe abeft alter, 61üiftr^cßnominatus;quoßgnificaturfetarumrcgnum, quod vvihrije. tantailliceffet filuæ alperitas,vt feratum potms quam hominum domicilium videretur. nbsp;nbsp;ifl—j enim feram ßgnificat ; amp;nbsp;genetatim

omne fetum vocatur. ^x^^,præter alteram notionem,regnu dicitur apud noftrates. Intet hunc pagum amp;nbsp;Scaldim eft Hobocum Hototw. ante quadringentos annos nihil præter ericam j geniftam, rubos, amp;nbsp;id genus humiles ßluas producens, qua caulào^oôocé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di-

cebatur, ideft,eremusßue lolitudoHobocana. Nam Sæocjt omne id ßgnificat quod incultum eft amp;nbsp;vaftum : hinc 5n?oc(tvn inculta fo-

G X litudo.

A T V A T I C A.

licudo. c^oßoc au tem idem eft,ac fi Latine dicas, al tu hircum quo nomine propterea locum ilium vocauerunt, quod â flumincftatiin alte fè ad modum hirci erigens^nihil ferret præter inutiles filuas^quç ab hirco duabüs rationibus nomen habere mererentuij amp;nbsp;quia materia non eHet vtilior, quam lana hircinai amp;nbsp;qudd nulli animalipabulum idoneüjpræterqua hirco proferrer. oJ!$oi^enim Hue oöo,altu; z25oCjhircû notât. Licuit auté æquè noftris eiufinodi terrajiircum, atej; Latinis diuerfi generis glcbä^Porcam nominarcjab animalisfi-Lirzi. miiitudme, licet Varro forte refragaretur. Qiaemadmodu igiturilli à fcccunditate liras porcas vocauerunt;itanoftri terrain inutili arbu-Iforum genere hirram, nihil aliud quam lac hircinuin amp;lanam hircinam fubminiHrantem, hircum fualingua nominarunt. Tanta autem olim hîc vaftitas amp;nbsp;fblitudo fuit, vt communi haften us pro-uerbio, quos longe amotos in malam rem optamus, iis imprecemur vt fint in Hobocana fblitudine. In litteris Latine feriptis, iis quibus Princeps hanc eremum aliquot rufticis habitandain colendamque deditjVocatur Vafiina de Hoboc, è €6ocvoce noftra, fafto nomine lemilatinogt; quafi à valfo deriuaretur. His tribus pagisj quoru primo amp;nbsp;vrbi proximo^a filuis nomen eft, quod iis primos habitato-res occuleret atque tueretur . alter ferarum regnumj tertius. Eremus Ldobocana nominatur, Antwerpia ab Euro ad Auftrum vlque cin-gitur j adeb vt certb conftet, non de locorum modo præfènti natu-ArdMCMwÆ ad ra/ed devetuftisetiam nomenclaturisdiocArduennæfiluçad Seal-Scaidiinjiiies. jjj-Q exotdium fuiHc. Eft autem Arduennæ nomen in principio,per-inde ac Atuaticum alpiratione mutilatum, idem fignificans quod Latinis, Geruorumfblitum amp;gratum ftabulum, vt in deorum hi-ftoria latius amp;nbsp;apcrtiùs oftendam. Inter tarnen proXimos hos/altus ô:arcem,paludeseCtamerant, nunc cura diligentiaque hoininum ad paftua accommodata. Inter ortum verb amp;nbsp;Septentrionem circa Scheindamfluuiolü, omnfaitempaludibus erantinuia, cuinomen datu à diftinguendis finibus inter Atuaticos amp;Ainbiuaritos. Hine in Ambinaritis adiacet^Srot-na, inter quem paguin amp;nbsp;vrbein fil-ua olim fuitz2Sorj^cr-i?out, id eft,filua ciuium noininata. Poft Dor-nam trans Scheindam fiue Scheyendam in ipfaripa Scaldim verfus, (Alcvc^ßeimpagus eft,ficdiftus, quodproximus terminus Ambi-uaritorumfit. (^icrc enim limitem notat-Qeiii),domiim .• QMcrc^-’gftur nihil aliud fonat, quam doinicilium limitancum vti modo dixi. Erat cnim hic limes eorum inter Ortum amp;nbsp;Septentrio-tycker. nem, a quo ad Scaldim duo pagi interiacent quoru alteri

nomen eft, a. quercuuin, vt arbitror,copia- quarum hïc filuam fuiftè

non

' LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ3

non nomen tantùm, fed reliquiæ etiam oftendunt: alter, qui vaftis paludibus cingitur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocatur,id eft,fiLatine verra- vvilimcrdoMf

tur, vafti flue fen, latcque parentis ftagni infula aliquando mer-gi confueta. Sæiftj enim non ad ferum tantum, fed ad vaftu etiam fignificandum in vfu eft^. vt cum dicitur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^cc;,id eft, vaftu

mare . (UÀcr nobisftagnum notât. quid fit, modb expHcarîi. domg Ab hoc pago Scaldis excipit, quo aduerfo duobus milliaribus Ho-bocum naui^atur, vrbe in medio itinere ad læuam conftitu ta. Ha-bemus ergo nunc bine veros Ambiuaritorum terminos, bine primu exordium limirum adfupcriora Eburonum loca, ab Aruaticis pro-motorum . Videntur enim Atuatici per Arduennam furfum fedes fie protulifle, vtper Wiltryc ôc Hobocum , amp;nbsp;Bornum pagum , ab arbore quam ^oom vocamus, nominatum Ripclam tranfmifè-hnt. ld fluminis nomen eft à vebcmentia ôic feritaterumpendi acce-ptum, in quo Neta à puritate fluxus nominatus, amp;nbsp;amnis Macbli-niam interluens, aquas amp;nbsp;nomen amitrunt. là quo id eft, oftium Ripelæ, quo in Scaldim fluit, nomen accepit. Trans Ripelam venerunt ad icca paludofa, aquibus proximi pagi appel-lantur alter 5^Di(tßlcocc^i, id eft, palus filueftris, flue palus fcratum, flue palus vafta: alter fßroeeß, id eft, palus ventoiû impetu late fonans. ASroeeß enim paludofum, vliginofumque locum flgnaf vero eft procellûsè ruere,vox propria ventorum:de qua alibi rurfuserit dicendum. His nominibus amp;nbsp;præfènti facie fatis clu-cefeit, qualia olim locafuerint. Nam præter paludes, filuæ adbuc pluriraæin toto boe tradu reftant ; quamuis ad cultum agroru fere fint excifæ, eo folo conferuato, quod ad lignationis vfum necefla-rium fore videbatur. Ab bis faltuum laciniis Soniafilua excipit,poft quam plurimæ filuaru reliquiæ ad Marmaum vfque faltû vifuntur, cuius receflus coaôfus fum perluftrare, diim illac à Gallis captus tra-bererfiti de labore amp;nbsp;æftu ferè exanimatus,nifi qui coprebenderant ad locum duxiffent baccis vitis Idææ luxuriantem- quarum grato amp;nbsp;fàlubri liquore mirificè fui recreatus, cui boc gratiæ repofui, vt earn in prifeum nomen primus quantum eins feiam, vindicarem : qiiod cquidem addo, ne quis de tabula duntaxatamp; aliorû relatu , me iter boc Cimbrorum deferibere arbitretur.Poft bunc faltu,in lætos Rbe-morum amp;nbsp;Viromanduorum agros venerunt-, atque inde in Galba perpetrarunt ea, quorû memoria apud Latinos amp;nbsp;Græcos feriptores extat. Atuatici igitur eadé via ad fuperiora funt graffari, inter Ebu-rones amp;nbsp;Neruios ea fibi vindicantes, quorum poflèflionem Cimbri dum iter illac amp;nbsp;baberent, amp;nbsp;fècurum redderent, occupafî'ent. Ex

G 3 Atuati-

Atuatico igitur aïccnderuntadEburonum fupremos ad Sabim Ji-fcripfiirejlt;juo Neruiis auxilium ferrent. Verum Casfàris celeritas ef-fecit, vt quamuis in itinere elfcnt non potuerint tarnen ad locum piignæ peruenire, atque idcirco audita Neruiorum clade, fe fiiaque omnia vni opido inclulcrunt. Longe igitur infra Sabis earn partem, ad quam prœlium commilTurn eft, Atuaticorum meditullia amp;'præ-cipu um quail regionis cor, abfuifl'e, neceflè eft. Credo equidem Neruios decern millibus pafl'uum a Bauaco cæfos cHc , cum triduo Cçfar iter per Neruiorum ante lines fccilïèt,quameóperueniret-vbi intellexit non pluribus quam decern millibus paifuum Sabim abelîè. No procul igitur â Mabufo prœlium eft commillum, à quo loco nili longe Atuaticoiu copia; coadæ fuilïènt non conuenienter admodu iis quæ fieri Iblent, Cælàr IcripfiflètAtuaticos,quamuis initinere cC-Icnt, Neruiis fuccurrere non potuilïè. Sed præftat eins verba audirc quæ fie babent:Cùm per eorum fines triduo iter fcciircrdoquitur de Neruiis) inueniebat ex captiuis Sabin flumen ab caftrisluis non am-plius milliapalTuum decern abefl'e : trans id flumen omnes Neruios confedifle, aduentumqueibi Romanoruexfpedlare, vnacum Atre-batibus amp;: Veromanduis finitimis fuis.Nam his vtrilq^perfuaferant, vteandem belli fortunam experiretur. Exlpeólari etiam ab his At-uaticoru copias,atque clfe in itinere. Hæc Cælàris verba fatisdeclarant Bcllomontem minime elfe Atuaticu ; eb quod fi ad Sabin illinc profedi fuiflent, çque ferè cito ac Cæfar ad flume peruenire debuif-lent, nifiteftudineogradu turn vfi fingerentur, cum fumma opus eilet celeritate ne foli,quod accidit, Romanis refifterc cogerentur. Mul tb minus Duacum,vt aliqui fomniarut, hoc nomine dignamur; CLim certb conftet e variis Cælàris locis, Atuaticos inter Neruios amp;nbsp;E bu rones fui fie ; Duacum verb inter Atrebates amp;nbsp;Neruios cil c.Ce-terùmBellummonté fatemur in finibus fupremis Atuaticoru luifle, cxcrcitum tarnen multb infra recenfitum . Credo equidem in agro Gaesbecano eos robur omne coegilfe, non procul ab eo opido Guod Cçlàrexpugnauitiatqueillinc fiirfiimSabin verfiis ad Neruios conrendillè- accùm intclligercnt in itinere hos à Romanis cçlbs elle, omnes

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j;

omncs fc vni opido^qucd Cçûrno nominauitjinclufinè;cunól:is opi-dis caftellisque reliquis delerris ill is nimiiuirijquæ inter locû pugnæ amp;nbsp;hoc opidum Cælar inuenit. Ad ipfum cnim Atuaticü nullus lu-lio fuit acceflus,propter cas, quas dixi,filuaruin, fluminum, amp;: piæ-cipuè paludumdiflîcultatesj quibus Ambiorix fefe aduerlus Romanos tum defendit,cùm CçGr ad Scaldim ad vltimas Arduennæ partes ipium peilequeretur. Qued fi Atuatici machinas Romanorum, quibus mûri oppugnantur, ante nouificnt,quàm obfiderentur^ non cil dubiumquin omnia fua ad ipium Atuaticumcontulilfcnt,locum natura,vt tum eratfinacccfiiun.Quô igiturclariùs elucelcat.vbinam meditullia Atuaticorum fueïint, lubet eahuc de Cælaris Commen-tariis adfcrre • quæ non ad hoc modo, lcd ad alia etiam explicanda conducent. Cum Ambiorix,Cotta amp;nbsp;Sabino legatis cæfis, maximis itineribus amp;nbsp;fiimma celeritate ad Neruios properatet; neque die ne-que node intermifia,quo Ciceronem inexfpeélatus occuparet,nô eft ambigendum, quin redifiimum iter fit ingrelRis, vti tanto fellinâdi iludio conueniebat. (i^ocirca cùm Atuaticos in itinere conuenerit, quis dubitctquin horû conuentus amp;nbsp;curia, inter cadra legionis ab Ebuionibus cæfiE,amp; callra Ciceronis apud Neruios fie media fuerit, vt Ambiorim non fuerit longe de via declinandum. lam verb ab At-uaticis iis quos ellallocutus ,non amplius fuit quam vniusdieiiter ad Neruios vfque,ad quospollera die dicitur peruenificza caflris au-tem Titurij amp;nbsp;Cotte ad Atuaticos,plus fuit interualli,quippe in quo conficiendo dicatur neque diem neque nodem intcrmififie. Quod autem caflris riturij Sc Aurunculeij nomen fuerit, libro fèxtoCæfàr exponit ad hune modum: Tum copiis in tres partes diftributis, impedimenta omnium legionum ad Varucam cbtulit ; id caflelli nome vatHca. eil. Hoc feie eil in mediisEburonum finibus,vbiTituriusamp; Aurun-culeius hiemandi caufa confederanr. Hüne cum reliquis rebus locu probabatCæfiir,tum qubd fuperioris anni munition es integræ manebant,vt militu laboremfubleuarenVerumquiaCæfarisComme-tariatypis exctifa plcraque hoc loco habeantjad Vatucam, quædam ctiam Atuatucam,cogor latius amp;nbsp;amplius, quæ genuina Icdio fit,öe examinare amp;nbsp;docere, ne ab eo lucem videar obfeuris rebus petiuillè^ in quo iplo vel falfitas amp;nbsp;feripturæ corrupteîa fubefl , vel plus elf tenebraium, quam in eo iplo quod eft in quællione. Aldus ita-que incipicns, initium faciam à callris Ciceronis in Ncruiis oppu-gnatis ; quæ fi inuenero amp;nbsp;indicauero , non hoc modo confie-quar, vt de Varuca non amplius dubitetur ; fed multos etiam à fal-fa fiufpicione, amp;nbsp;errore grandi liberabo. Pagus eft ab Aldenardo millia-

A T V A T I C A.

nHùinNer‘' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duobus, à Gandaiio paulô plus minus tribus diHans,'

fini- cui nomen. Hune plerique putauerunc Belgium vetullam

Belgarura vrbem fuiflè,tum oballufionem nomenclatura:, turn ob plurimaantiquitatis monumétain eo reperta. Primumigiturhorû opinioconuelléda.Cçfar libro quinto dicit,{è très legiones in Belgio collocafle, atque iis M. CrafTum Quært:orem,amp; L.Munatium Plan-Be/gimn. cum, amp;nbsp;C. Ticbonium legatos præfeciflè'. (^uo loco Belgium non eftgeneratim pro Gallia Belgica accipiendumjeó quod ceteræ quo-que legiones omnes,quasenumerat in Belgica Gallia, hiemaflè narren tur; nifi Neruios, Morinos, EiTuos, Eburones amp;nbsp;Rhemos à Bel-garum nomine excludamus. lam quo loco Belgium veterumfue-rit, idem Cæfar eodem libro declarauit, dum dicit : Cæfàracceptis licteris, circiter bora vndecima diei, ftatim nuncium in Bellouacos ad M. CralTuin QujrBorem mittir, cuius hiberna aberant ab eo mil-liapafluum viginti quinque. Hîcclarè exprefl'um eft, M. Craflum, quern anteà in Belgio collocarat, apud Bellouacos hiemaflè. Belgiu b«;/((h4o. igitur per excellenciæ ftguram de Bellouacorum ditione, ft citra di-ftindlioncm ponatur, erit intelligendum j eo quod hi inter omnes Belgas, amp;nbsp;virtute, amp;c auóloritace, amp;nbsp;hominum numero pluriraum valerent, vti deRhemorum relatu libro iecundo Cælàr dicitur co-gnouifle. Nomen item ipftim Bellouacum fiinterpretemur, idem indicabiti quod nihil aliud fonat, quam excubias Belgarum. enim nobisexcubias, vigiliarumque locum fignificare, vel pueris noftris notum. Bellouacum igitur fadum eft, ex €6ac, du-plici win fimplextranftunte, quod Latini hac duplici adfonum eum , qui noftratibus frequens eft, notandum, non vtantur. Nomen igitur hoefibi ftimpftrunt, vt indicarent ft omnium Belgarum curam habere, amp;nbsp;pro omnium falute vigilare, amp;nbsp;perpétuas excubias agere adueiftis hoftes . Horum itaque ditio Belgium, DMae ob excellentiam amp;c iummum apud Belgas imperium, vocabatur.

Belgarumautemappellatio,partim de naturahominum, partim de lis quæ communiter amp;nbsp;paftim in ea eueniebant, originemdu-cit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim eft pugnare ; amp;nbsp;A^cf^eij, itafti: ftd prima amp;nbsp;ie-

cLinda vocalis,inter ft frequenter altera in alteram comigrant.A^cf-5cvé igitur fiue A5afc|eró funt pugnatorcs, amp;nbsp;ij qui ad iram amp;nbsp;pu-gnas iuntprocliucs.Nulquam enim frequentioraproelia, quam in BelgicaGalliacommitrebantur: eoqubd velipfiinter ft, vel cum hnitimis Germanis bella gerere aftidue fere confteuerint. Ortum autem vox hec habet;r Q/cf fiue ^^ef,mutatalittera afpirata in me-diam,quo crudelis fignificatur, proptcrea quod ira amp;nbsp;bello nihil fit

cru-

LIBERI.» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

crudelius.Agnofcant hic Larini quoque vocabuli fui origincm: nifi belliim à bel luis malint deriuarc- vel dicere,Bellum dici perinde at-que Eumenides quafi minime Bellû : fed de hoc aliisque id genus, poft fortaflè plura : hic fàtis eft oftendiftè,Belgas rationem nominis ènoftralingua habere manifeftam .Vciùmvt Beilouacorum ditio Belgium,iiaSamorobrina: vicinæ ciuitatis hommes Ambiani no-minabantur^nomé hoc, vt videtur, fortiti ex eo quód proximi eflent principi Belgarum ciuitati. Ambian enim fic dicitur vt de quo ante iàtis multa. Magiftratus igitur fiue iurifdiciio proxima Bellouacis,Ambian diccbatur.cJvmptj enim quid fit,eft declaratu.

verb idem eft quod valdepropinquum.Ambianorum autem opidum viginti quinque millibus pafliium à Bellouaco diftabat, ‘^omctöruij nominatum, e quo Cæfar Samorobrinam fccit. Eft cnimita, fiquid video ,appellatum, co quod aquaSomæ fluminis hac parte Bcllouacis elfer proxima,amp; quod iplam Somç aquam opi-dum coplebleretur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem nomen ideoflumini datum,quod som.

le inter terminos fiios facile contineret, hac ratione plane contrariu Molç: (Wloé enim vagum notat,amp; hac ratione loco tribuiturin edi-bus cui omne genus liquoris temerè infunditur, vt inde foras pro-pellatur.Lutum item amp;nbsp;coenum per plateas collecftum (WVcé nomi- mcs. natur,vnde Antwerpiæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is dicitur, qui præeft viels viilq;

ab hac fpurcitia emundandis. Mola ergo fic vocatur,quöd frequenter alueumegreflus omnescircum circacampos late ftagnare faciat, infigni frequenter damno accolarum;quod Geldrenlcs amp;: Bulcodu-, cenles crebris experimentis didicerc. Huie voci licut ordine iittera-ïum, ita fignificatu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contrarium videmus, id figmficans quod 5“quot;*-

in vnum eft colledum : vnde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in vnum colligere,a

tncij quod eft fimul:fed de hoc alibi plura..J;5tuij verb aquam notât. Ab aquaigitur Somæ dicitur ^omcïöruy,opidum fuper Soma cö-ftitutum,quod poft a tota ditionc Ambianu cœpit nominari. Lon- ErrcriHHirerS gèigitur aberrät, qui Camcracum Samorobrinam veterum fuifle ar-bitrantur,CLim a Bellouaco plulquam triplo amplius abfit quam viginti quinque millibus palTuum.Haólcnuslanè Bellouacum viginti quinque,id eft, totidem millibus palTuum quot Cælâr annotauit,ab Ambiano eft remotu, ita vt nihildubitem Ambianum Samorobrinam Ambianorum elfe. Hoc autem Ipacium Craflus partim noefu, partim fequentis diei quatuor circitcr horis abfoluit. Longe igitur Enor. Belgium ab Aldenardo eft remotum, vt fruftra fomnient qui Belgij nomen pago ei tribuunt, in quo dixi multas reliquias R^omanorum fub terra iacere-Quid igitur caulæ,qubd ex hoc loco tot monumen-

W ta

ƒ8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

ta cfrodiantur?Id niminim, qubd ratio vocis amp;itinerum cominen-fus mihi demonïlrarunt:enim nihil aliud nobis fonat,quant cadra Ciceronis. Familiare eft n oft ris concifione vocum fcrmonis breuitatemquærere:vti cùm pro Elizabct, dicimus vel vel A5cLj . Eodem modo Cic pro Cicerone dixerunt, in quo figma fcriptum eftjpropterea quôd cappa amp;nbsp;figma ante iota eodem ferè noftris fbno pronuncientur : quanquam ^c(tcic à Flandris, Ci reâè aures conftdaraus,audimus.lllis igitur qui rationem caufamque no-incnclaruræ ignorarunt,condonandum,fi per figma ïcribant.Atque hoc quidcm de altera lyllaba. Prior verb quæ “^eftjeffertur, caftra cumpt«. vernis noftris notât : led quiahomonyinia quædam in ea ftatim ap-parctjdum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;communi omnium fermone pro campo ponitur,

prælêrtim dum nullamentiofitrei militaris,falt;ftum eft vt ij quiRo-manum fcrmonem Franco corruperunt,campumpro caftris in vfum vocarentjloquendi modum à noftris,fèd vocemà Latinis mutuati. cnwp. Hinc haâieniis (amp àc Camper pro caftris amp;nbsp;caftrorum metatio-C4»)pcr- Galli in vfii retinuerunt. Idem liccc apud Italos amp;nbsp;Hilpanos

audire,qui campum itidem pro caftris pofuerunt:quia Germanis ea-dem voce amp;nbsp;caftra amp;nbsp;campus norainarctur. ^efteie igitur campus

• eft, fine, vt Latinè dicam, caftra Ciceronis. Certè locus aptiftimus eft. obmagnam fontium limpidorum copiam,ob agros vicinos lætifti-mos, ob lignationis commoditatem maximam, ob pafeua delica-tiftima , ob omnia denique ilia, quæ in caftris collocandis finit confideranda . Inuentafuntproxiraaætate, amp;nbsp;hadenus etiamin-ueniuntur complura figulini operis valcula, quæomniaferèadca-ftrenlem Romanorum liipellebtilein pertinere, nemo qui viderit, AUewanm. queat negate. Nomen prætereaAldenardi, videtur dici,quafi tARie

(Acruttcy,id eft,antiqui Neruij:eb qubd vêtus Neruiorum curia hîc fueritolim conftituta ,ad quam Ambiorix poftridie quam Atuati-cos allocutus eflet, dicitur appulifle, atque hinc improuifus caftra Ciceronis inuafiflè. Ab hibernis autem hifte Labienus quinquaginta paftriummillibus diftans, iiiRhemis locomunitiflimo,ad fines Tre-Mmxtwrai;. uirorum le continebat,circa Mariæburgum,non procul ab eo fluuio Viteum. qui ad Vireium opidû in Mofàmfertur; quem Maria Regina Fîun-gariæ,herameaauguftæmemorir, dum de nomine fuo munitifti-niumopidumad eum condidiftèt, nauigationi ftatuerat idoneum iHjHfio»«/!»«-reddere reratione.In huius vado Induciomarus hærens occifiis eft, dum Labienum veniftèc oppugnatum. Hue vfqueRhemorum olim Atei«« pertinebant, nec haftenus longé finit remoti. MartinusRoftè-Ro/fw. mus G allico ftipendio Francilco Régi deuinbhus, dum cxcrcitum in

Gai-

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'59

Galliam,alia via è Geldria per Brabantiam ducere non pofiet, hac fc-cit expeditione: qua quia collimitia hæc nullis arcibus adhuc cHent munira propter locorum alpcritatem amp;nbsp;horrorem, quibus laris firma credebantur nemo eum tcntauit impedire. Arque huius folertia amp;nbsp;præmonftratione, Regina Maria, ne quid fimile poR ab alio fieret, arccm firmifiimam extruxit. Poll à Rege noftro Pbilippo amp;nbsp;Carolo Impeiatore aliæ arces amp;nbsp;munimenta funt adieéta^quorum alteri Phi lippeville jd eft,Philippopolis;altcriCharlemont, id eft, Caroli mós nomen dederunt. Circa eadem loca, Galli arcem etiam muniunt films longilsimo tralt;ftu excifis , vt excurforibus locus detur, amp;nbsp;infidiæ caueantur.Non eft igitur mirum,Labienuiii caftra hie firmifsima, tu natura,turn opere habuifte:quibusfretus,Treuirorum iinpetum non magni faciebar. Verum funt qui ex vocum allulione eredant mona-fteriumLobienfee Labienihibernis, amp;origincmamp;norriêrctinuifiè: quibus equidempropterea non acccdo,quôd a Lobienfi monafterio »«j«»«»». non inueniam tantum a caftris Ciceronis interualli,quantum à lulio Cælare eft annotatum. Habueritfortaßis ad Sabis earn ripam, alam quampiain equitum , quo propius Neruiorum amp;nbsp;Atuaticorum mo-litiones cognolceret, atqueinde monafterio nomen manferit. Or- ordeom. ‘ deonium certe video non vni tantum loco nomen fuum rcliquifte, fed praeter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inter Afeiburgium amp;nbsp;Nouefium in ripa Rhe

ni fttum ,alcerum etiam pagum in Thungris nomine fuoinligniuif-lè:adeó vt nihil obftare videam, quo minus Labieni nomen amp;nbsp;monafterio ad Sabin manfiftè,ôc eius ramen præcipua caftra alibi collo-cata fuilfe dican tur.Lobienfe monafterium Sabi adiacet,minimoque Ipacio aTuino opido eft remotum, cui nomen datum volunt, quod TiiixKw. ibi Neruiorum copiæfuerint cælæ-quafi fCoiiuj:, fine media littera, vt nuncpronunciamus,lt;^oiiuj dicereturrqua voce nobis idem fig-nificatur, quod Latini occifionem dixerunt. «Sfoicy enim eft occi-dere^vnde Galli in Romanum fiium fermonem induxerunt, Twer, diphthongo in quintain vocalem, amp;nbsp;littera media in tenuem veria, terminatione item ad linguam fiiam accommodata.Crim igitur circa hunc locum Neruij cæfi dicantur, non eft Rhemis tribuen-dus, in quorum tarnen finibus Labienus dicitur hibernafiè. Deinde longius etiam a Treuirorum finibus abfuiflet, quam abfuifle in Co-mentariis Gæfarisindicatur. A Tuino enim Mariæburgum vfque, leptem,ni fallor,milliaria noftratia computantur. Dicamus igitur no procul a Mariæburgo Labieni caftra fuifl'e ,quinquaginta millibus pafluumà Ciceronis caftris remota,inipfisRhemoiumfinibusad limites Treuiroru. Tantundem autem interualli à Mariæburgo Va-

H X rucam ‘

A T V A T I C A.

rucam v/quc inuenitur, cum a Variica ati ^citcic paulo plus inter-ccdaf, vti in Ainbiorigis oracione clarè fignificatur,qui dicit, Labicni caUia quinquagintaniillibus Ciccronis paulo amplius abefle.Eft autcmJifcrimen non multo maius,quàm iter militarefemidiurnum; ita vt ad amuflim omnia inter fc quadiare cernantur, quæ Cæfàr de hibernis horü prod idit. Tria itaque nunc cognita habemus hiberna, de quorum pohtu Atuaticoru curiaftatim fe/c oculis offert. Si enim à Varuea, quàm poffer cclerrimè contra Giceroncm Ambiorix pro-pcrabaCjUccedè eft cogitare,quam reólilsimum iter tenuiffe : ar in eo tarnen amp;nbsp;Atuaticos, amp;nbsp;poffridie Neruios conuenic; Atuaticos qui-^4^dtando nec diem nec nodlem intermififlet; Neruios (mum. verb policra die:quæ ratio indicar, amp;nbsp;fere demonllrat Atuaticos c6-uentu agere (olerc adagrum Gacsbecanum non procul à Bruxellis. Ceteriira vtcertiusctiamnoftracondrmemus, examinandæ erunc inlidix quibus R.omani ab Ambiorigc fuere circumuenti quo non folum de hibernorum commenfu, led de natura etiam loci, in quo clades liæcRomanorum contigit,apcrtum ßat,Varucam,non Vatu-cam legendum eße. Audiendus igitur Cæfàr quo loco Aurunculei , amp;nbsp;Tituri) c cadris difceffum defcribit.At hoftes,inquit,poftca quàm ex noilurno fremitu, vigiliisquc de profedlione eorum lènfèruntj collocatisinfidiis bipartitbin filuis opoituno atquc occulto loco à millibus paffuumcirciter duobus, Romanorum aduentum expe-dabant,amp; cum Cc maior pars agminis in magnam conuallem demi-fiflec,ex vtraque parte eius vallis fubitbïè/èoftenderunt. His Cæ-ïcXuB nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verbis iter Romanorum a Varuca ad earn vallem in qua eft Leo-

dium ficeftdepidum, vt vix apertius amp;nbsp;locis conuenientius expri-mi poßit. Suntcnimà Varuca ad vallis ipfius profunda; fupercilia milliapaffuumduo, quo loco filuæArduennæ hac regionis parte fuit exordium, per quam ffeundum Molæ ripas ad Labienum via fuit redifsima. lam amp;nbsp;nomen ipfum vrbis, multo poll in hac valle conditæ,làtis déclarât huius noftræ ftntentiæ veritatem. Galli enim If'/. eius incolæ, haneffrmonefuo Romano, vt vocant, Lege nommant;

quafi Legionen! dicerent. Verum hanc aflertionem, Leodij nomen quo Latin!vtuntur, proifus frangcre amp;nbsp;è medio tollere videtur. Elit igitLir ad hunc ffrupulum tollendum non inutile ,pauló aldus de vrbis primordiis inquireredn quo ft paulo fim prolixior, condo-nandum eiit crimen ftudio, beneuolentiæquc meæ erga Leodios, apud quos patrones habeo in primis mihi colendos . Leodii igitur nomen aLcodc Ocnopis filio dudum videtur,non ob foni tantiim, Letda. nbsp;nbsp;nbsp;ffd ob vitæ etiam amp;nbsp;ipfius,amp; ciuitatis,conuenientiam. Leodes enim

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vel

LIBER 1.

vel ob morum, vel ob cantus lenitatcm icaditluSjGccvdos fuit; hoc vitægeneiecumLeodiislicconlènciens, vt fecund Lim Romain vix vfquam plures facerdotes repcriantur. Hic inter procos magno cra-teri, è quo cyathizabac, fèmper alTidebat ; vel quo faciliùs Ôc proni-ptiùs fibi hauiiret, vel ne veneno, vt quidam volunt,vinum infice-retur. Etquamuis hanc poculorum fuauitatem fèquerctur, fblus tamen inter procos fuit, cui fociorum vita, proteruiæ, iniuriæ,con-tumcliæque plena,difpliccret. Sed cùm Iciret mcliora, probaretquc; finebat tarnen fe à reóho deduci, impotenti ad potatioiies comilla-tionescjue procliuitate, amp;nbsp;fpe fortaflis aliqua foie, vt Penelope po-tiretur. An verb Leodij complûtes fimiles inueniantur, equidem aliis relinquam iudicandum qui præfentes præfèntium mores con-uiiRumque intuentur. Sed nunc audiamus, quid Homerus de Lco-de facerdote fùo amp;nbsp;varc,cantet.

Aciâchii; (î« fSifSilâc, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÇftVQTnit; tjoç,

Tmpet à'^cO'aÂ'Ktj J's 01 oïa (Îî Vlp.iOS'Ct UVilç-ïlpiOSIV.

Id à nobis rudiore Alu fa ita verfum eft:

Leoi^es pri/nitf Çittts Oenope furgit in extis ^j4£rere fata^ cm munu^ facrüfque Vacare. c^tpropè evAterem rnugnum Çolet lt;-ulque federe Intimus’.improbita^ tamen f~uni nequitiiieque ‘Di/f Heuere J procos 'vt iurgaretur in omnes.

Verùm ingeniofißimus ôc prudentifsimus poeta, quodoceret non fatis efl'e quæ recla funt, fcive,amp; alios à vitiis reuocare, niß con-fortium conuidumque malorum euitemus , in cæde procorum do-cet, hune quoque ab Vlyfle fuilTe maâatum, atque id cum amaru-lenta etiam irrifione-, quod cum fàccrdos efl'et, crebro facra fecifle, ôc votanuncupafl'ecredipoflet, neVlyfles vnquam rediret, quoipfè vxore eius potiretur, ôc liberos ex ca fufeitaret. De hac re vcrlus hi funt;

JV OcfiJ(rmç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xaêî yiivav^

Ka) julv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ZS^anOeht,'

rarSfjCOf lt;T èJbaiî), et) de p a/tAo pî lAitiaot' Ou nbsp;nbsp;(Ota) TVi^(finpà yuvcuzav z*

Eîwéïv.ôüJ« Tipi^ocfaTa'^aAoVi àgt;Aei ai^Anç nat/êTOOP nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, OTtç ’niaZ'rdyt pi^oi,

PûAetpjoi â nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à-furo ^éipciee^'d^,

aTOäSnA/MCTJi' àem'ia'mTiMV êlt;z!rscarcûv. Auràpîyà Taivi 3-uoo7t6oç,oüJ'e»' «op^eJç

H J

Kt/fl®-

Si

KeîflOMtt/, «Jç8X«S7 ^CtpiçiUipytUV.

ToutT àpv7roJ)}a i^av/zitpoJ't(pn7ivÂv/xintço^tioyiCç‘ E/ /zêr «T« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mm •9-c/oaiiôûç ^vof^

HoMa»/ TTCU àp»^vcu pAyctçÿim TnAoui/nû} i/ûç-oio tiAoç yAujupo/o ^^t'ScSj, 2o/ A’ ÙAo'^Qrn (^/Aw caritô^ i(^ 'TiKvaTiKuS^, Tóp «Mal' ■S’wa^u^ê JbrniAtyttt ‘TSfo(pvygt;t^ct..

Quæ nos impari gratia, ßci integra Icntentia fie reddebamus: Leodesgenib^ ra.gtim comgrendtt Ulyjfemy ^ennatasque dédit lt;x^oceSj Ijmßtpplice lingua'. Te bone ylyjfis oroÇaerum Teuerere minifirum^ TtmiÇerere mei^ quoniam nilnequiter ‘-unquam ^iTlo vel fabioj memini contmittere contra VUam ancillarum , fubter tua regia teEla*.

G^mn fedajjè procos aliosdum talia tentant. cAt parère mihi minime ngt;oluerey manusôpue ^rcere àprauis^ quare crudelia fata Stultitiatraxêrefua. p^erùm ipfe iacebo Inter eos 'vates, injons purusque fàcerdos. fUioculis toruùjprudensßcfatur TJlyjfes^ fnter eosfifàcrifici te nomine iaTtas^ Credere debemus^ te facrificajfe frequenter, eA c oraffe, dom i nofiraprocul effet quot;vt omnù Optatireditusnofiri fuauifjima meta, ^fpo mea te comux fequeretur, nuptaque multa P Ignora fàcrifico pareret, uatemépue bearet. H inc neque tu fugies nunc iüatabile fatum.

' Hæc igitur de Leode Homerus prodidit, à quo quamuis Leodio nunquam nomen datum fuiflè detur -, tarnen vocis allufio digna mihi vifà eft, in qua tantulum operæ poneretur, vt Leodij intelli-gerent, hæc antiquifiimi vatis carmina, non inutilem habere ad-inonitionem ad lacerdotum aliorumque mores illufiri exemplo, quod cum ciuitate eiufdem nominis eft, infiruendos . Deinde quamuis non alia eflet huius commenti ratio, quàm fbla vocis fimi-litudo^ non tarnen reiieienda eflet ac exfibilanda hæc confideratio, nifi ab co forte ,cui fiomachus tam efl; naufèabundus amp;nbsp;faftidiofiis, vt nullo littcrato lufu obledetur. Quid ego de Vlyflis erroribus ièntiam, amp;nbsp;quouique terrarum eos Homerus protulerit, turn dicä, cum de Circæo, Baiis, Gaieta, amp;nbsp;vicinis locis â Cimbrisolim habi-- tatis, quædam haólenus ignota, explicabo . Hoc loco mihi fiimam, quod illic latiùs ofiendam, Vlyfl'cm extra fretuin Herculis columnis infigne.

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6î

Z infignc,nunquaiTi nauigaflc; tantum abeU, vt Lcodium quifquam è fociis dici qucat condidifle. Quid igitur dieet aliquis, oblitûfnc es Vlyfliponam ab ipfo nominari de nomine non dubiam elle conieótu ram Uprima vrbis fundamenta ab ipïb efle iaä;a?Quid,quod ad extremos Britannos veniife narratur, öi: ad intimum faltus Cali-donij recellum aram Græcis litteris inferipfifle, Solino id citra bæfi-tationem aflerente? lam Tacitus grauiffimus audlor non veritus elf bæcfcribere: Ceterum, inquit, amp;nbsp;Vlyflem quidam opinantur, longo illo SiC fabulofo errore in bunc Oceanum delatumjadiifie Germanise terras, Afeiburgiumque, quod in ripaRbeni fitum, bodieque incolitur, ab illo coHitutum,nominatumque aVtgt;%(/p7«ov.Aram quin-ctiam Vlyßi conlecraram, adiedlo Lacrtæ patris nomine, eodem loco olim repertam, monumentaque tumulos quoldani Græcis litteris inferiptos in confinio Germaniæ Rbetiæque adbuc extare,quæ nequeconfirmare argumenris, neque refellere in animo eft^ex inge-nio 1110 quilque demat vel addatfidem. Ex bis igitur Taciti verbis colligi non abfurdè queat, Vlyflèm non Oceanum modo ingreflum fuifle, verùm ad extremum Calidoniæ filuæ angulù penetrauiflè amp;: no tantum Afeiburgium vfque, fed ad Rhetorû quoq; fines furfum alcêdific. Ex quo fit, vt minime videatur abfurdus eorum {èrmo,qui dicuntLeodium ab Oenope conditum fuilîè. Quod credibile ira contigiflè, vt Oenops ætace grauis, amp;nbsp;erroris diuturni pertæfiis, bîc fibi habitandi locum delegerit, cui nomen, indiderit filij abfèn-tis ; quo eius (altem recordatione frueretur, cuius præfèntia nunqua fruiturus eflèt. Vt ergo, quid mibi in mentem venerit,cogno(catur; ficbabeatquifquisbæcobiecerit. Ingens fuit olim amp;nbsp;admirabilis frifeacwt-Græcorum maritima potentia; quam qui noftro (cculo comparer, mirum eft fi non obftupefcat. Videtur enim mundus bis noftris tem poribus velutelfetum quoddä animal fenili frigore contabefeens, fi viribus fuis prifeis conferatur. Et ne vel de omnibus vniuerfim agens, minus, quod volo, perfpicuum reddam, vel per fingulas ci-uitates difiurrens, fiam prolixus, contentus ero duobus cxeraplis.

Ælianus in varia bifioria de Dionyfij felicitate loqucns,in banc (en- dso».;];«« si-tentiam, fi Latine vertam, feribit* Dionyfius fecundus regnum pof-fidebat quam optime munitum, amp;nbsp;id quidem ad hue modum:Na-. Mirnbilis «lt;-III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ilium ni«xi-

ucs habebatnon pauciores quanringentis (ex remorum amp;nbsp;qumque remorum. Peditum copias ad decem myriadas : equitum nouem millia. Eratque Syracufanorum vrbs maximis portubus exornata, amp;nbsp;moenibus circundata altilsimis. Arma item omniaque inftrumen-ta ad alias quingentas naues tenebat parata. Hæc amp;nbsp;plura Ælianus de

A T V A T I C A.

de Dionyfio, qiiipcj/l Corinthi. Qiiantumhuicnauiuinfuißecre-demus, cuius lex remorum amp;nbsp;quinque remorum naues ad quadrin-vencii. nbsp;nbsp;nbsp;gentas alcenderunt? Conféranthuic,Gplacet,Veneti vires fuas,qui-

bus liac noftra ætate ceteris ciuitatibus omnibus, quas Sol conlpi-cit, in renaualifuntlongepræferendi. Verùm dicetquifquam, vtà raultis dici, non plebeiis modb,léd peritis etiam Ibleti fieri non polie, vt remorum ordines, eodem, quo nunc, modo, apud veteres fint computati. Neque enim làtis comprebendi poflè, quinam bac no-llrarationead viginti remorum numerum poflitpcrueniri, vt interim taceam de quadraginta amp;nbsp;quinquaginta, quot quorundâRegû piobnuifi ambitio dicitur fabricalîè. Magnitudinem ftupendam Ptolomæus phihpator. philopator eduxit, de qua Plutarcbus Atbenæus videndus,quo-

rum bic Hieronis quoque nauem célébrât,quain trecenti fabri præ-ter rninifi;ros,ex tanta materia feceruntjquanta lèxaginta triremibus ArJjiwdfs. fatis fuifièt ; cuius artificium tanti fecit Arcbimedes,vt de ea bbrum conlcriplèrit. Verùm ex bis necdum liquet, candem, quæ nunc cil, uimnifnanis remotum rationcm fiîifle:iramôcùm bæc Hieronis viginti remoru

fuerit, eorum opinion! vidêcur magis adlHpulari, qui contra, quant nos, atbitrantur. Adferam igitur exemplum, quo tota bæc dubi-tatio ex bominum animis tollatur, amp;nbsp;crelcat admiratio potentiæ vetuftæ. LegiturinMemnonisbiftorico, vt verba refertTarafius: ô «T« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rraç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;avTimpiTctTTiS- «(rat' JV’ àigt;

ai jUÆTaTnp.'ffci Tê mvrtipeiç alt;pçÿLKTzii,gt;(^ ok-

'Ttipnç ptio. Âiov'^tpèçpç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jUny'éSaç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eîç

iJ(g[TOy pàv a,vJ)iîC, iHy.TClt;rOlyQV ttplTTOy «Jç MTaKHa-'iHÇ àn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pipaç

t^aKoaiisç, olS'i aTroraiv}(ÿi.^ç-pafÂa7av^tÂioi}^j^.x,ô^ ftolamiHt a-ioi)(jx,vßipv'naiS'ûo. Agit de bello, quod Ptolomæus cognomento Cc-ctrawiiui. yauniuSjid elljfulmineus, contra Antigonù féliciter gelfit. Nos quo illis quiGræcHielciunt, lèruiamus,Latina fecimus. Ptolomæus au te Lyfimacbi filius, nauibus,quas babebat, occurrit, atque contra or-ümckt, dines inllruxit. Etant verb inter turn aliæ, turn illæ, quas ex Hera-cleaaccerfiuerat,partimlèx, partim quinque remorum^. amp;: præter Afhriia4. bas Apbradæ, quas nos non teôtas vocamus,Gicerone Græcam potins vocem retinenre. lam inter cereras vna crat oâiremis Leonro-pboros , id ell, Leonigera nominata^. quæ ob molem amp;: elegantiam venerat in admirationé. Nam in ea centum vtiinque erant virorum ordines remos ducentium,ita vt ex altero tantùm latere odingenti, ex ambobus lateribus mille fexcenti fuerint. Deinde quipugnaturi clientcforisj mille ducenti ; totius autemnauis duofuêre guberna-torcs. Hic aperte videmus perinde odiremem, atque triremem vc-teribus dici, earn nimiiù, in qua fiiper fingulis tranllris odo lèdeant rerai-

LIBER î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gf

rcmigcs.In hac iÿtur naui quo latitudo amp;c longitudo rcfpondercnt, centum fuêre tranllra ; quæ nunc Italilingua Gotiça amp;nbsp;Fiança cos vocant. Si igitur oôto in centum ducas, alteriüs liateiis remiges numeiaueris ; qùos fi duplicès, omncs comprelienderïs. Hoc calculo clarumfitiliud quod monfirare moliebar ,,ne quis pofthac piifca-r . \ ' rum nauium magnitud'inem eleuet inique. Cùm ergo nunc didice-rimusquotquantaique naues Dionyfius babuetit, amp;nbsp;quan tas Hera-jclæa Pontica Ptoloraæo Geraunio fubminifirarit, licet ex bis de aliis ciuitatibus amp;nbsp;regnis facereconieôluram. Longus enim.fim amp;nbsp;fruftra longusi fi Atbenienfium LacedæmonioVunï, C otintbiotu m , Rho-diorumjCorcyr.çoruHgt;,ByzaiKinorum,amp; rçliquarum ciuitatum na-i uale armamentarium exçtitiam . Qlt;idjverbfi Çretenfiumj Çyprio-rumi/Sc.aliorum omnium qtfiinfulas Ægæijmaris tenentjtum ctiam qui late loniæ ôi Afi^litora habitabdnt j vt magnani interim Græ-, ciam relinquamus, figillatim vires enumerate cônet ? Quado igitur taminfinitas naues tota Græeia pofsidebat, verifimile cit multos Europæocéiduum latus jfrequentet cençafiè, vel mercatüs gratiaj yeL ftudio cognoJEcédijV’.t turn erant aüida rqrum’pouatum ingénia præ-, corumi,v«15quôd bcl.lîsautdomeftiqis faftionibus;èpatriapulfi,nouas fibi fedes quærçi'e çogetentur-vel quod multitudine prægrauati exonerâreeiuitatemifuam pulcfitû boncRum, neceflariumque exi-q ftimarent : quorum fingula fans cauiæ babcbantadpauigationein cxtraHerculis,columnaspco£ercndaiti,In Oceano aut^m procliuius Fuit amp;nbsp;tutius fecund um litoraÉürôpaf ,Jongis nauibtis amp;nbsp;oneratiis curfum teuerç, ofi portudm altitudinis-oportunitatem quàm A-^ M4« fecmtJi fricæcoftamlegére qu^ àd' AtUrttqmyfque inaâqrem nbsp;nbsp;inde

gius etiam breuibus impeditur j,ip,eç poipurnyllum habet nauigiis maioribus tutum vti Antvyçrpienfes iajn fatis babeiiç exploratum. Al turn verb ôc ignotû'pelagus defertis t^erris citra^nauclerqrum ex-'j perimenta,amp; magnetis vfumingtêdi, infani potius hominis quàrn; periti nàutæeflè videretur. Crédere itaque licet pexmultos læpe Ga-i dibus relidi's ad Aqu ilonem, tetendiffe; aliquqs item loca .cultori-r^ bus vacua Qçeupaflcjiilqtiç nomina Gr^caindidifle.Ea vero non tani de fuis deriuaflè, quàm de.Heroum nomenclaturis : quorum àpud cosvel par,,vel maior reuereptia erat, quamapudChriftianos aut Confeflbrum aut Martyrum fuorum . Sicut igitur àSanélo loanne, q«^ f«,ydBo à Sanfto Dominico,à Sanbho Francifco,^amp; aliis innumeris Diuis, no-minaregionibus recèns inuentis ponuntur: ita quoque olim apud Græcos contigilfe, quis volet negate? At quis interomnes Heroes pelagi çrroribus,autpluribus,aut diuturnioribus fuit veXatus quàm

1 Vlyfiès?

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ATVATJIC’A.

VlyHcs ? Noil'cft igttur mir um ,frcquentiflimum illi votum nuncu-pari folcrcjS: lotis quibus appeliebant,nomina votiua ab illo accep-ta confècraflè.Hine Vlyfljpojfiue pOtiusOdyflîpolis fuper Tagi oftiis fluminis nobiliflimi.Hinc ad extremos Calidoniæ filuæ rece/lùs, ara amvIjP’j. VlyfsisGræcislitteris inicripta .Hinc alibi alia Vlyïsis Laertæ, amp;nbsp;iociorum monumenta: quæ non ad VlylïèmjVt conditoremjlunc referenda,(èd,exillimandum âGræcis peregrinis oras explorantibus bdnoriHeroisjqutplurima inter omnés perluftraflèt,dedicatafuifïè; vel quo apud exteros viôfurisprofperos rerum daret fuccefrus,amp; gra-tiam qua ille valuiflèt,affunderet; vel vt tandem in patriam reuerfu-ris, genium fuum itinerîs ducem commodaret. Neque ergo abfùr-dum fîtopin’aii, Græcosad noilram quoque banc regionem appu-liflè,amp;: fîtum eius öc natüramcxplöraile: quod moxextradubitatio-nempóhetur,vbi Epliori amp;nbsp;Clitarchidiligenshuius oræ maritimæ deferiptio cogno^etur^quam'fuo löco'afferemus . Hi enim feribune ea quastalia fùnt, vt à præfèntibus regionis exploratoribus eflè pro-feóla manifeftb' deprehendantur. Deinde quis Græcis iis qui Ro-mahotum in bas oras aduentum aliquot ætatibus præcefleiunt, Bri-tâhniUiïî ôiinfùlas vicina.v,'adipfam vfque vltimam Tbulen ape-rûiflet i nifi GrætÔrum nauesOceanum bunc Germanicum intraf-fèntjamp; eius deferiptionem ad fuos Geograpbos retuliflènt? An veio Pytbeasnauigationem fêx dierû vitra Britanniam nouifl'et, nifi Grç» SMHdi4. cx^’ùin quifquam éamindicaflèt ? Qtiis verb eôs docuit ScandiaM,

Bérgos ôi: N’engon; ex’ qua in Tbulen nauigetur? quæ nomina Græ-■ y ‘tis yetuftißimis notiora videnturfuiflcÇquam' veil Plinio, vel vlli : /iRonianorum. Mêla Gràiis^carminibüs Tbulen celebràtamfuifïè te-ftatuf\ quam, tantum abeff, vtRomanorum ope cognoriilt, vt ne Mêla quidem fitu eius intellexerit, dicens Belgaiû litori appofitam. Plinius videcur noinina biec ex PytbeaMaßflienfi accepiBe,-arque idcirco propiùs vetitatèm tittigiïïè, quem Strabo proptérea fabula-rum,quas de.ea confînxerit, acculat; qubd fortafle-naturæ miraculà,: qtiæ infiila bæc quam plurimababetdgnoraretJNam illud quod l’b ço reprebendît vt abfurdifsimum, à Britannia ad Tbulen lexdie-rUm eflè nauigationemdbfignc eft argumentum,prifcosGrçcos plus nÖritiæ,quam Pofidonium, Stribonem, amp;eius ætàtrsæquates^ ha-' buiflè: vt liquido bine conflet,'Romanos, quorum tùm rés florebat,‘ ! parum aut nihil ad Augufti vique imperium Geograpbiæ côtulifle.

Verùm de bis alibi. Hoc loco Paris ell,fi credatur,Græcos antiquißi-mos peregrinationes longinquas terra marie]ue fulcepifTe ; arque ira mirum nequaquam videri, fi nomina quædam amp;nbsp;monumenta eo-

lum

L I BJE R . I. , ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' é7

rum vel bic vel alibi repcuiantur. Qwbd fi nomina HeroHin Græco-rum non m vltimis prope terris inuenta fuiflènt, poflèmus credcre, quælcripfeiimt, abexc'eris ea d-idicifle : nun'cvcro hçcexcufàtionis ratio proifus exclüia cft. Non reiicienda igitur oraninohæc de Afci-« Afàtur^inm. burgio antiquitatis fu(picio,qüam Tacitus vc adduxit, ita non recej^ pitifortaisis aliter:iudicatürus,ii non ad V'lyflêm,vr conditorem, icd v t ad HeroeiUj qui percgrinafidbus eflct in honore amp;nbsp;antiqua rcli-gione, refpexifl'ec .'Bxtat hadenus Aicbburgumin ripa:Rheni'cite-: riorednter Noutfiurniamp; Vamp;éra caftra, medio, fere itinere in ditionei Nonefium. ComitisMurcenfis.Aberrat igitur Altbamcrus Taciti commentator/ qui e^uié'ïJoxpopidum vitfa Rhenuniifiturn cenlct olim Aicibur- D«^alt;ny. gimh; fuiJTe: nominatum. Multó longius;a veritate illi recefferunt, quibus Embrica boe nomine olim dic^a iudicatur3 fi quidem opi-igt;j„,irt.if^.^^. : dum illud intelbgant,quod multó inferius trans Rhenum fitum ita f'«*- ' * ’ nominatur. Atfi pagum eum iqui proximus Afciburgio iacet j hoe nomine dignentur, non procul à icopó aberrarunt, Quod vt palam, fiat, Tacitus aduocandus, quo contra commentatorem fuum teili- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ ■

monium dicat.Hic auólor eft,a Ciuile Vetera caftra obfidente,vete-i ranas cohortes, ôi: Germanorum promptifsimum quenque, aduer-fus Voculam,eiusque exercitum ad Nouefium caftra metarum, mif-|os eflèjatque hos in tranfitu rapuilTe hiberna al^ Afcibùrgij ad limi- au Apbwrx^ tis euftodiam confticutæ; atqueid tanta celeritate feciftè-, vt impro-uifi in Voculç caftra inuolarint,atque exercitum ita fubito tumultii inuoluerint, vt explicandç aciei, ne'c locus nee tempus daretur. Ex hac Taciti ièntentia,quam aliis verbis expofiiit,perfpicuum fit,A(ci-burgiü inter Vetera caftra amp;nbsp;Nouefium in ciceriore Rbeni ripa fuiC-fe,quacohortibus adedproperantibus iter fuerit faciendum.Magna cnimfeftinatio omnia viç difpendia declinans quam poteft reótifsi-mo tramite,quó vult, contendit; maxime dum hoftis occupadus,ne diutius in itinere hçrentcs boe confèquantur milites, vt quos cçderc vellent,ab eis cædantur. Cohortes igitur hç celerrimè duélç in tranfitu alam equitum rapuerunt, adeó ab itinere non difcedentes, nee curfum demoratij.vt non anteaquam adeflènt,exifre fcirentur. Cum igitur Asburgium baólenus extet nomine nihil immutato, atque id in reólo à Veteribus caftris ad Nouefium proficifcentibus, itinere paululum aftuminis ripa remotum j'quid eft quo aliud quæramus? amp;nbsp;fl quærendum • ineiteriore ripa non vlteriore quærcndum • vt alij fccerunt. Acceleratio enim exercitüs longifsimè excludit geminum Rheni tranfitumjatque eum no iiecefl'arium,fed per diuortium quç-rend um, contra prorfùs, ac ptopofitO' conueniebat.Confirmant banc .I % affer^

A T V A T I C A.

aflèrtioiiem quam pkirima Romanorum monumcnta amp;nbsp;in/criptio-ncs, quibus fatis cLaram ad pofteros inemoriam tranfïnifèrunt, hïc Romanos olim aduerlüs Gcnnanos Tranlrhcnanos præfidiarium miktemcollocaflè. Quam plurima eruit ComesMurlênfis, vir vt • genere clarilïinius ; ita veteris hiftoriæ amp;nbsp;omnis licteraturæ peritia clariorhabendus.. Vidiipïè Acbatem illie repertuminlculptum Veneris pomum in manu tenentis fimulacro , quæ in folio alte t-enfarum modo faftigiato ledebat. Vrnarumeumcineribusinfi-.nitasefl; repertarled de bis nobis hic nihil agendu. Vetuftiorê enim vrbis originem, quamRomanoru fuerit, inucftigamus, quæ à Græ-cis fit petenda. Tacitus , quo loco de Afciburgi conditore comme-mojatjmilèrè tradarus efl: : adeo vt interomnes doóHorcs, necdum TdAito conliare,videain, qui fitintegritati fiiæ reftituendus. Vetufii codi-^orrtiiM. quos Rheuaiius Althamerus viderunt, habebant

quod Beatus mutauit in as-ylt;Wp7lt;or. Mihi magis placet vetuftæ vocis,quot; veftigiaïèquêti ex ax.ej.vi'T!!-eiov facere eî.Keji.vtizt.nv, vt nihil aliud fit quam Herü«. nbsp;nbsp;arx N eriti. Neritos autem mons eil: Ithacæ,cuius meminit Homerus

Iliadosfccuiido: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

~l - Oip' iöxx,nv vifQjmv èt'voa-jfpu^ól'.

• - t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' '■ Id eil,

^uosjéhacd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foUü dxt J^eritosaltu/,

• - Quo loco le Grammatici torquenqqua de caula Neriton^ qui in Ithaca eil:, figillätim enumerarit; fed fruftrà.- Sit enim Ithaca opi-dum,amp; Neritos mons, vt fimul amp;nbsp;opidanos amp;nbsp;homines montanos acagrellcsdocerctadTroiam venilïè. Ét vix quicquam in Ithaca dignum commemoratu inuenias præter hunc montcm. Cicero eo-dem mododthacam pro opido poluit, dum dixit earn in alpcrrimis laxulitanquamnidulum affixam eile. Huius ergo montis nomen illi locoindiderunc, quiRheno imminensfrondolbluoiugoNe-riton in memoriam illis reuocauitj qui hue appulfi, lèdes fixerunt. In huius igiturfummitatearcem extruxere, quaa^epyMe/TDi/vocarunr, eo modo quo Acropolis arx vrbis diceretur. Fuifie enim olim ar-cem in hac parte altiorc, campiinferiores ad Rhenum vfque expor-reóH, nomine fuo latis atteftantur, hadenus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eil:,

campi arcis, appellati. Rhenus autem olim propinquius collem lambebat, quod ex eo deprehenfum efi, quia anchora é campis illis fit effblTa , vti didici Comitis iplius relatu. An huic dorlö Leueas olim cognominis fuerit, , amp;nbsp;ipla Neritos dida, quam Laertes dici-tur expugnalle : an verb Ncricos vrbs , mons Neritos dicendus ,.vc Straboni placet libro decimo, non cd operæpretium diligenter in-uefti-T.

LIBER 1.

ueftigarc. Virgilius videtur pro tota infulaNeriton pofuifle: nifi NeritushicLeucasvocetur, olim contincnti annexa,poft Corin-thiorum opera recifà : atque ita ftatuatur, £lt;: Neri ton pro opido, pro monte eifdem litteris ftribi, vti apud Homerum icriptum in-uenimus , contempto Grammaticorum in fcribendo difcrimine. Quifquis igitur fuit, qui vêtus nomen Acroneriti compofuit, ad Vlyftis amp;nbsp;Laërtç patriam atque regnu alluiit; hoc monumento He-roibus illis ex voto fortafle nücupato. Verum póft labentibus annis, arx aGermanis videtur expugnata, ói: flammis abfumpta, amp;nbsp;poftea ab illis ipfis, loei oportunitate per{uaGs,nouum opidum conditum, cui,quód in cineribus vetuftæ arcis conftrueretur, nomen dederunt , fjue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quod nihil aliud exprimit, quam

arcem fine opidum in cineribus ereétum.Vt ergo ante arx Neriti vo-cabatur- ita póft à Germanis ad perpétua coflagrationis memoriam, hue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft,arx cinerum, eft nominata. Inueni-

mus igitur amp;nbsp;prifei Græcorum, ôc noui Germanorum nominis vera turn fcripturam,tum origine-qua noftra emendatione,ft Tacito ftic-curratur,non parum lucis,amp; au6tori,amp;antiquitatu notitiæ,accedet. N ec verb difficile eft conieólatu, qua caufa German! Rhenum tranf-greffi, arcem exuflerint. Qjuotquotenimprincipio ad has inferiores Rheni partes,vifibi fedes quæfiuerunt, videntur de Cimmeriorum genere fuifle- atque ea de caufa Cimbri nome apud Gallos ,quos pa- ciwW. tïio folo expuliflent, amp;nbsp;auitis pofleffionibus j^oliaflent, pro latrone vfurpari cœpiffe. Nec fola hæc infamia à Gallis afperfa, amp;nbsp;ab illis ad Romanos tranlgreffia, teftimonio eft rem ita habere : fed illud etiam quod Thungri amp;nbsp;quotquot alij in Galliam hancBelgicam inferiore tranfieruntjlermone Cimbrico vtantur- non illo afperiore quo Alle-manni amp;nbsp;Sueui plenis buccis robur fuum mafculu iadant, quafi qui fuauiùs amp;nbsp;molliùs loquuntur, feminæ potiùs quam virifint habendi. Verum non hæc tantum duo hoc loco mihi dari poftulo,quç póft fumdemonftraturus folidaauâioritate; fed illudetiam, Cimbros Græcis infenfos fuiffie,iam inde ante T roianum excidium, amp;c in eorû. regione domicilia fibi collocaflè ■ quod póft fuo loco extra omnem controuerftam ponam. Ncque enim volo maiores noftros ad Tro-ianam ftirpem referre, quod fabulofo amp;nbsp;frigido commento pleri-quefteerunt. lèd oftendere vetuftioremCimbrorum,quàmTroia- cimWum, norum, memoriam multisolim locis extitiffe. Fuerunt illi qui-dem Troianis auxilio , non tam quod amici eorum eflent, quàm quod a Græcis anfe læfi fuiffient, quam ad Troiam venirent. Prima enim ilia fuit Cimbrorum amp;nbsp;Troianorum conciliatio , cuius

I 5 poft

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

poft bellum inter eos in Priami iuuentute fuftitatum communis vtriufque partis hoftis deditoccaGonem. Quamuis igitur Cim-bri à Troianis oriudi minime Gnt, Græcis tarnen anteamultb quam ipG Troiani hoftes fucrunt^vti Gio loco declarabojamp; Troianis deinde ob communem hoftem amici. Non eft igitur mirum , G arceni Græcorum ad Rhenum in Belgio Gtam,non expugnarint modo, Gd etiam Gammas iniecerint. luuat banc conielt;fturam Xantbum opi-dum in eadem ripa, prius foifan à Cimbris ædiGcatumjdum paula-timab Oceano Gdes Gjrfum promouerent. Cum enim vidèrent, G vlterius progredi vellent, contra Gibolem Græcorum pugnandum eG£, quæ arcem Grmam teneret, ftatuerunt amp;nbsp;ipG caftrum, quo G-nes quæGtos tuerentur . amp;nbsp;Gcurius Giperiora populaientur . cui ob XMtfmm. earn caufàm à Xantho Guuio Troiano nomen dederunt : vt intelli-gerent Græci, iuftam Cimbris, non ob vetuftioratantu odiajGd ob illa etiam quæad Xantbum contracta fuerant, belli occaGone efte. Sicut igitur Græci Vlyßem nomine opidi Gii bonorauerant ; ita Cimbri Troianos arcis Giæ appellatione Græcis obiecerunt; quaß dicerent,Si vos Vlyflis partes tuemini, nos Troianos agemus; atque itavetusodium, nouum denuobellum internos fufcitabit. Idem Leodio diccmus accidiGe, G conuenientia nomini dicere velimus. Quicunquc illi Græcorum fuerint, c|ui ad ripam Mofæ opidu con-diderunt, cui in honorem Oenopis, a Glio nomen fecerunt; fateri neceGe eft,eos ante Germanorum Gue Cimbrorum aduentum illud erexiGe. Cimbri itaque Acronerito vaftato, amp;nbsp;in eins cineribus noua arce conftrudta, in vlteriora Galliæ penetrarunt. Vbi cùm aliud rurGis opidum inuenirent, ad ItbacenGs Herois memoriam à Græcis conftitutum, amp;nbsp;nominatum, non prius ceGàuêre, quam amp;nbsp;illud deleretur, cadera, quaanteà,ratione moti. Verum quodlocusnon placeret, ob Gluas fortaGe amp;nbsp;afperitatem, Thungros ædiGcaucrunf amp;nbsp;ne quis hoftis ex inGdiis, è cauis illis amp;nbsp;GluoGs vallibus, ad quaru initium Lcodium fteterat, Gibitum periculum agris inferret, duo-bus millibus paGuum paulb plus minus ab exufto opido arcem V4r«f, collocarunt, quam vocarunt ‘^aruc, à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, pereuntc afpi-

ratione compoGtionis ratione, eo qubd illa terrorem incuteret iis, qui in Gluis amp;nbsp;vallibus laterent.^arenim vocali longa,metum notât ; amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;idem eft quod genibus amp;nbsp;dorfo Gcxo, corporis longitu-

dinem contrahcrc, quod facimus dum ex inGdiis aggreGuri, caue-mus nctam cito videamur, quàm G redi incedcreinus. Quam verb vallis Lcodia inGdiis Gierit apta, Romani poftea fuorum clade do-cucrunt. '^atuç igitur, amp;nbsp;formula Latina Varuca, terror eft, hoc, quo

•LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71

quo diximus, modo, infidiantiu. Si ^avtt citra cappa diceretur, vti nunc ferè vocainùs,ideni fignaret quod terroris cullodia fiue tutela: eo quod c^u nobis cuRodiam noter.

Atque haólenus quidem de nomine amp;nbsp;vicinia duxi argumenta: quæ quamuis in tanta antiquitate ûtis efle poflint tarnen ea non-nih.il adiuuabo Claudiani verfibus, quibus baud dubium ert, quin ad hunc locum, in quo Leodium videmus, alluierit:

' -1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;locHi extremum pandit qua Gallia litui^ '

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oceanipratentu^ aquiSjquoferturTJlyjfes

Sanguine libato ^populum mouijje ßlentum. lllic^mbrarumtenui flridore'Zfolantum^ f i.' - p^lebiîù auditur queflf/iyflmulacra coloni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;'

c f PaUida', defunEloilpue gt;-uident migrareflgurat,

Hihcdeaproflli^ty'Thœbique egre^aferenos ^nfecit radios^ vlulatuque athera rupit Terriflco-^fenflt ferale Britannia murmur^

■gt; ’b Bt S'enonum quatitaruafragor^reuoluta'queThetys

' Subflitit^efl^’'Rflemisproiebiatorpuit^nda.

Loquitur autemPoe'tade’egreflu Megæræ ad Ruffinum prope-rantis, quo per eum bellorum tumultibus mundum quaflaret. Bene dodleque Claudianus, bac Vlyflem ad inferos defeendifle fingit: propterea quod Leodium per Cimmeriorum fiue Atuaticorum fe-des fit eundum ,fi a mariBritannico afeendas. Deinde fubterraneæ fpecus,amp; nigra baratbra, montesque toti piceo lapide fiue afpbal-gt; tite con liantes, turn amp;nbsp;filuæ obfcuræ, vt tunc loca erant, vndique impendences,magnam cum Homerico ad inferos ingreflu, fimilitu-dinem gerunt. Sane fi quis ex improuifo bominibus illis occurrat, qui vel lapides piceos excidunt, vel excifós bumeris portant j pal-lentes furuasque vmbras credat videre. Præterenimatram bitumi-nis fuligine, qua toti obfiti funt atque tindii, odorem etiam Napb-thæ fiefpirant, vtflammas infernalesvix dum reliquifle videantur. Tanta autem buius lapidisbîc copia eft, vt non vicinis tantum ad ignis alimenta fatis fit, fed Antwerpiam etiam delatus, omnem no-biscereuifiam coquar. NaturaGagateseft,itavtnullanotadefide-retur. Huius autem generis bituminis lapidei nomina diuerfalunt, pro natalium diuerfitate: ira vt à Gaga,Gagates; à Ganga, Gangites amp;nbsp;Eugangites: àTbracioflumine, Tbracias; à nobis carbo Leodius à Leodio vocetur. Ad bunc excidendum aldffimi putei deprimun-tur, per quos bomines tunibus dimilsi, totos montes per forniccs ita cauant,vt Labyrintbos fubterraneos citra Dçdali operam faciant, ' npr

7i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

per quos luminibus vagantes, mcri Manes videnfur. Et-ne quid ad 15»« in lap- infernales tenebras ad viuuin exprimendas deeflet, g-rafl’atur in bis aiciiiii Ga^a- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t'«.

u. ipecubus ingcntiDUS ignis aliquando eius naturæ j vt Dæmonas proxime imitetur. Cum enim in omnes alios fæuiat, lolos illos non Xinea veßis lædit,qui lineis veftibüs perinde atque Ifidis lacerdotes indutijCon-tra fpiricus malignos Auerruncos iele præbent. Nó eflet miranduin, fi lino Amyantbino tcdi, non adurcrentur; fed ignem tenuiflimum,-amp; fulrainis ritu penetrantem, Iino fimplici neque alioquajn puro cobiberi, id verb nefcio quid Magicum velNecyomanticuin fapere videtur. Atque vt hoc Ifiaco indumento tuti funt ita hoftilem eius amp;nbsp;noxiavim nifi virgis fiipcrareiion pofliint;quibus Dæmoqesquo-que cobiberi,in iis ell quæ ab omnibus pro cerds babentunadeb am bidose huius ignis natura Inferni minillros amp;nbsp;Plutonios bominum torcoresæmulatur. Sed ne illud quidem à Magorum fuperflidone cohir- recedit,qu0d Colurnæ virgæ verberapræ ceteris borreatecuius vfùm ad Ipiritus cogendos in magicis vanitatibus maximum eflè memini legiflè. Hac igicur flagellatus fugatur^perfèquente femper eo,quilino crudo puro,amp; nullalotione, vel vfu trito amiblus lètuetur, tantifi-per dum totus euanefeat. Hæc ramen fi ad caufàs naturales referan-tur pro co ac debent, videntur bac ratione fortallis euenire . quonia cfjmuM bitumen omne bumido alitur, ficco extinguitur : vt de Cbimæra NjHi/fcanro. phalelidis,amp; Nympbçi cratere accepimus. Eodem modo ignis ell in Heclalflandixportentofo montejqui flupa non exurens, aquaexu-rit. Colurnu item lignu exfuccuni cfl, eocjue magis ad extinguendu conduccns.Iam verberanon adbunc modo ignem,led ad fulminum etiam impetus infringendos no parum conducere, Peripateticorura; auditores in Meteons docentur. Tacitus de hoc iplb igne par.tim fi-milia, partim dillimiliaprodit.-cuius verba hoc loco minime finit omittenda, quo cum prælêntis temporis obfiruatione conferantur,j amp;nbsp;obiter infigne mend um tqllatur.Sed ciuitas,inquit,Bibonum fo— cia,nobis malo improuifo afilibla cfl. Nam iraes terra editi gt;nbsp;villas, arua, vicos, palfim corripiebant, ferebanturep in ipla condita: nuper coloniæmœnia, nequeextinguipotcrant,non fi imbres caderenr, non fi fluuialibus aquis,aut quo alio bumore niterentur; donee ino-pia remedij, amp;nbsp;ira cladis,agrelles quidam eminus fixa,deinde refide-tibus flammis propius fuggrefii, iblu fullium aliifque verberibus,vc feras, abllcrrebant.Ppllremb tegminadirepta iniiciunt,quatb magis profana amp;nbsp;vfu polluta,tatb magis bpprelluraignes. In hacpollrema claufula Tacitus à nobis diflentit,nonpollutum linumjed puru re-i , quirentibus. Sed hoc loco cogor fateri,me à Bcato Rhenano psene dece-

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75

deceptum fuifl'e,qui hanc, quam de vulgatis codicibus, quibus fuas annotationes adiccicjcdioncm obtrufitjdum cx luiionum contcii’ ditfaciendu efl'eBiboiium,aigumento vetuftißim^ inlcriptionis, ad Santwertzeru inuentæ. Dus.... vicani bibenses d. s.p. Bibenfes autem ad Nicrum locat veiftis Decumates, a quorum nomine Bebcnhufium Bebclingam non multum difcrepare cenfet. Qubd ß banc caftigationem probare nobis voluiffer, aliquid fairem velde bitumine , vel defulpbure Bibenfium annotafl'et, vt non de nomine tantum, lcd de locorum etiam natura, veram hanc elfe Icri-pturam, doceretur. Equidem maiorem in modum eorum operam laudo, qui vetuftis lcriptoribus,integritati fuæ reftituendis, ftudenq fed eos non item laudo, qui leui conieólura lua pro corrupta vti vo-lunc lcriptura,lupponunt. Pighius dum apud me bolpitio exceptus, Bibonum audivet mentionem, diceretque, le luhonum , non Bibo-num,in codice Aldinolegi{le,leq;fulpicari ad Huiumopidum ignes illosreferendos, occafionem dedit veræ ledionis ex cildem litteiis eliciendæ. Ex luhonum enim Huionumfacio,fola litterarum tranf-pofitione, quæ quam frequenter in typis inter imprimendum fieri confueueritjilli norunt, qui corredorum munere adprçla fungun-tur. Qui autem fint Huiones, turn nomen turn loci natura ob ocu-los iis ponit,qui Lcodienfium regionem peruiderunt.Fortaflis fóoKcy vcrnaculo lermone dióhi funt, quemadmodum o^cttmitéöo-nei); amp;nbsp;ficut ex hoc Hermiones, itaex illo Huiones , apud Latinos duplici w carentes, exriterunt. hue oï^u,idem ell quod cußodio amp;nbsp;tueor. ell habitare. Qui ergo locum ilium habitabat,iii quo Ghondruforu erat cullodia, amp;nbsp;primaria regionis tutela,Huiones finit vocati: arx autem ipla, quæ in præcipiti rupeMolæ impcn-det, Huium hadenus nominatur,illud reuera, fi opus fit quod nomine fuo pollicetur, prællitura^cui opidum eiufdem nominis fiiper riuulo in Molam defluente ell fubieÂum.Epilcopus Leodienfis piae memoriae,degenteMarcana, in Gardinalium collegiu pollcoopta-tus, in rupc hacimmenfaeprofunditatis puteu, immenfis item fum-ptibus cxcidi curauit,cochlide ad imum vfq; fundu peruium, c quo arci per tympanum aqua abûdè fuppeditatur,cui parem impenfisôê operis in molliendo cçdcndoque faxo dilficultate, nufquam getium reor inueniri. Nec mirum totam G hendrulôrum communitatem Huionum nomine dilt;5lam,cum id frequens fit, de primaria vrbe totam gentem nominari. Sociam autem ciuitatcm fuilïè verifimilc efl, cd quod Eburonibus contra Cælàrem auxilia non mififient, aperte per legatos profelfi, le in holliu numero no fuille,quod Gælàr eria h

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T [ C A.

qnællione captiuorum fe fatetur exploraHc.Non eft igitur nunc ob-fcurum, quos ignés Tacitus defcrjbat, ciim Huionum regio altilIL- nbsp;nbsp;nbsp;'

mos montes habeat,biturnine lapideo pleiios ^ in quod fi ignis inci-dat, quiuis intelligit, quantum peiiculi amp;: quæ incendia adducac. Atque aded apud Huiones vfus Gagatæ ad ignés in bis regionibus piimùm inuentus videtur, proptereà quôd vulgo Huilles acra hæc î /àxanominentur, abHuionibus accepta appellatione , apud quos primùm ad ferri venam^quam copiofi/ïimam habet, excoquendam purgandaquc, vehementiisimohoc bituminis ardore vfurpata fuif-îè credo,ac deinde inuitantecopia,amp;fumptus in lignis vrendispar- nbsp;nbsp;nbsp;j

fimonia, tum etiam commoditate qubd ter duntaxat intra fèpten-decim autododecim horas nouus fomesigni fit addendus,prçtereà ardétifiimocalore, quo nihil vrentius, ad focu quotidianuque vfum venifie. Franci igitur, quiLeodium multis poil ætatibus denouo î condiderunt, ab Huionibus hoc ignium alimento antiquitus vfis huicbitumjnis làxei generi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nomen dedêrc,quo figni-

ficatur Gagates populi Huicnfis , vt hnguç nollræ peritis ell perlpi-cuuiïi; lèd id Romanilàntes in Huilies fine Huilles inutarunt, vlti-ma lydlaba reieôla. Abefi: auté Huionum opidû quatuorduntaxat milliaribus noflratibus Leodio, ditione Condruforû adhuc rétine- ; te nomen,quauis Leodio fiibfit. Hæc igitur agri Leodij barathra,amp; montes atris carbonibus Iplendentes, amp;nbsp;flammæ fubterraneæ vnà cum fuis operis Manium coloré amp;nbsp;odorem ad viuum exprimentibus Claudiano occafionem dederunt, vt hac Mcgæram ab Orco educe-rct,fingerctque VJyficm hac vmbras euocafle. Id tarnen non opinor de loci tantum natura duxifiè, led de hilloria etiam aliqua gentis antiqua, qua forte narrabatur, Vlyfiem hac Orcum fiibiüifiè, at-que Oenopem ætate grauem amp;nbsp;diuturnæ peregrinationis labore defatigatnin, ledes fibi pofuific, quas de filio nominarit, quo ab-lentis làltem inani nomine amp;nbsp;memoria lènium lùum lolaretur.

Q^dd fi hæc nobis arrideat antiquitas, non abfiirdis nixa conieélu-risjdiccndumLeodiumgeminos conditores habuifiè; alterum Grç-cum , alterum Francum : amp;nbsp;Græco quidem Leodis nomenclaturam deberi, Franco verô placuiflè, vt àfluuiolo fiuetorrcnte petvaU 1cm cam in Molàm decurrente, vocaretur Legia. Lema autem tor-renti indc nomen datum , qubd Icgionis Romanæ fanguine exun--darit. Satis igitur velIblus hic torrens argumenti habet,ad docen-dum Vanica egreflbs, hîccçlos elle Romanos,interuallo amp;nbsp;locorum pofitu ad amulsim rcfpondente Cælàris narration!, fi interuallum inter Varucam amp;nbsp;principium filuæ, non imam vallcm compute-

mtis.

LIBER 1.

75

mus. Quocircaimpcricèfaciunt,quiincommcntaiiis adVatucam vel Atuatucam legcndum contendunt, vniuslicterç errore corruin-pentes amp;nbsp;hidoriam amp;nbsp;topographiam -, amp;nbsp;Atuaticum Ptolomçi longe mouentcs ab eo tradu, à quo ab ipfo fuit collocatum . Nemo enim comparationem ofliorum Scaldis óc Atuatici in longitudine lati-tudme à Geograph o faólam poterit tueri,h Atuaticum vel adVa-rucam,vel in Gallica Brabantia,vt imperitè quidam amp;nbsp;nimium ofci-tanter crediderunr,fit ftatuendum. Inuentis igitur nunccaftris Au-lunculei amp;Titurij in medio Eburonuiiijfi hinc Scaldim, Eine Rhe-num, veifus eorum fines, amp;nbsp;diiierfa parte per deeufsim à fupremis Atuaticorum Rhemorumque limiüibus confiderentur^inuentis item Ciceronis hibernis : nd eft difficile ad demonftrandu, vbina Ambio-rix Atuaticosfit allocutus, Nam fiquis à Varuca Aldenartum redlo itinere,non mutatis equis,contendat;, is die vna amp;nbsp;node ad Gaesbe-canum agrum^atquc illinc poftridie Aldenartum fit peruenturus, fi ca quam Celar indicauit diligentia vtatur. Hac equidem dimenfio-ne fum addudus,vt accurate omnem Gacsbecanorum viciniam per-luftraié ; quo viderem, ecqua veftigia adhuc illius opidiinuenirem, in quod Gæ^r narrat Atuaticos omnia ftia contulifie . Nec diu fane quæfiuijCÙm ftatim apud Gowicam, montem confpexi, cuiCæfaris deferiptioadamufiimquadrare videbatur. Eius igitur verba repe- xfomber^«»» tam. Atuatici, inquit,de quibus fuprà {cripfimus,cùm omnibus co-piis auxilio Neruiis venirent, haepugna nunciata ex itinere, do-mum reuerterunt : cundis opidis caftellisque delèrtis, (ua omnia, in vnum opidum egregiè natura munitum,contulerunt ; quod cùm in omnibus in circuitu partibus altiftimas rupes deipedusque ha-beret, vna ex parte leniter accliuis aditus, in îatitudinem non am-plius ducentorum pedum relinquebatur, quem locum duplici al-tifsimomuro munierant, tummagniponderisfaxa, amp;nbsp;præaeutas trabes in muro collocarant. Hæc Cæfar. Hadenuscerfe nullus eft nions in toto illo tradu, tam alte vndique ex piano afliirgens. adet vt tota hac regione nullum ipeéfaculum æquè deledaric atque ex eius veitice omnia longe, lateque intueri, quæ ad multa millia paf-fuû circùm iacent fitu amœnifsimo. Nec fans fuit mihi ftmel oculos • panifie, laetam camp or um , filuarum, colliumque perlegifie va-rietatem , quin pdft curarem montem vicinaque loca mihi depingi. Pond, cùm de fitu amp;nbsp;itineru ratione hîc opidù à Cælare expugna-tû fuifie primus coniedafibm , nomen interrogaui : quo audito,ma-gisetiamin opinione fum confirmatus. Vocatur enim hic mons quod nomen Cæfar videtur interpretatus, dum dicit,

K 1 opidum

yè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

opidum omnibus in circuitu partibus altiisimas rupes defpcótusquc babuiflè. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim faólum eit, vnius litteræ in principio ab-

latione , quod intégré eflèt, fi c:^fom6cr^ diceretiir. Sed quia lA Galli propriis iocorum nominibus fbléc preponere, vt cum dicitur, cA Pari^^ id clt, Parifiis : ^A Bruxelles^ id eft, Bruxellisj putaueruntij qui cAtoniöcrj: audiuerunt, A fi mi liter hic vfiirpari, atquc montis nomen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efiè. Verùm fiue breuitatis

caufa, fiue hac, quam dixi,erroris occafione c^omöer^in vfuin ve-nerit,paruirefert,modb conftet o^£ow6cr5 eandcm loei natu-ram fignare, quam Cæfar expreßit. Profeftó nihil aliud eft

quam locus qui vndiquemons eft, id eft, vndique in circuitu rupes,deljx:(ftusque habens; ita vc nulli alter! monti adhæreat,è quo ad eum planus fit acceftus. Noftrasenim vocabulum, quomons fignificatur, talc eft, vt loco depreflo amp;nbsp;ftriptura amp;nbsp;pronuntiatio-ne c diametro repugnet, iuxtapeculiarem quandam nominumfa-bricam, cuius artificium alibicritexplicandum. Quocircamons alter! monti æquali continuus, relpeftu eius mons non eft, finoftro ftrmone fitloquenduiU; quia nimirum ad eum comparatus non fcr-uec altitudinem montis propriam,qua,quçinferioraftint,excedun-tur. ergo,omne eft: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, in circuitu: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mons : quare

lt;3vfom6cr^,mons cft,qui pevtocu circuitum montis rationem cufto-dit, eb quod vndique locadepreftioradelpiciat: quod quid aliud eft,quam id quod Cæfàr Latinis verbis defcripfitjin omnibus in cir-cuiru partibus altiifimas rupes deljieótusque habens. Nullu certius eft veritatis indicium,quam omnia inter ft apta cohæfione conueni-re; quod fi vlquam alibi, certe hic maxime licet videre. Neque enim itincrum lolum computus, amp;nbsp;deftriptio loci, amp;nbsp;nomen, delcriptio-nern Latinarn vernaculo nobis lermone reddens, fed vicinoru etiam fine pagorum, fiue vicorum mauis, appellationes , in eandem rem conipiianc: quorum vni,qui ad earn partem eft,vnde Cæfar venitjà caftris nomen manfit,quamuis pro J^aftcr, Ji^eftex fcrepagus dica-tur. Ad hanc enim partem Cæftr caftra habuit; eb qubd hac exerci-turn adduxiflet. Huie vicinus eft vicus J2u|tci2^at_’appellatus, quo portacaftrorum fignificatur, compofitionecduabus vocibus, altera Latina, altera Germanica. enim fie pronunciatum quafi «^iïctjftriberetur,portam notât, gemina originis cauft; amp;quia murorum foramen eft, quod noftris vocatur quia per il-lud itur, turn intrb,turn foras. ç^aeOenim, idem eft quod eas, fiue vadas. Apertum igitur illud velut foramen in mûris, faftum ad in-Gjg. trandum vel exeundum dicitur, vocali longo tempore produira.

■ LIBER I.

77

duóta, quæ vox apud Anglos Eadtenus eft in vfu, amp;nbsp;noftratibus co-inuni prouerbio iaftatur, ié nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;€6JU, id eft, eft extra portas:

quo fignificarc volunt, quenquam fugifle , vel fblum vertifle, fiue ob æs alienuni, fiue ob aliam caulam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igitur viens cb

tra paroclium, nomen duxic à porta caftrorum, vt videtur decuma-na^quæpropter excellentiani ficvocatur. Accept prætereà ab bo-minibus indubitatæfidei ,nonpauca numilmata bi'e (uperiore aerate rep cita fuifie. Leuis autem ille aftenfiis, cuius Iulius mcmi-nit, è diuerfa parte ad pagum ^oic Ipedat : cuius dominum gente cofc. Taium,infigniGrçcæ atque Latin? litteraturç peritia præditu, cùm buius inuentionis mese monuiffem, egvegium babui approbato-rem. Vnum difplicebat, qubd nec murorum rcliquiæ,nec præcipi-tiafatis ardua viderentur. Refpondi mox,non id genus muros fuifi-Jfè antiquisillis, quales, nunc è latei'ibus codis, vcl quadrangulis faxis, ad normam eriguntur. quales autem fuerint, Cælàrem expo-fiiifleinbæc verba : Muri autem omnes Gallici, bac ferè forma MwiGalü«. füllt ■ trabesdirelt;fta:,perpetuse, in loiigitudineniparibus interual-lis diftantes inter Ic biiios pedes, in folo collocantur. Eæreuin-ciuntur extrorfiis, amp;nbsp;multo aggere veftiuiitur. Ea autem, quæ di-ximus, intcrualla, grandibusin fronte laxis, effarciuntur. lis col-locatis amp;nbsp;coagmentatis, alius iiifiiper ordo adiicitur , vt idem il-lud intern all urn feruetur , iieque inter Ie contingunt trabes, fed paribus intermiftæ fpaciis, fingulæ fingulis faxis interiedfis, arte continentur. Sic deinceps, omne opus contexitur , dum ifta muri altitudo expleatur. Hoc cum in Ipeciem varietatemque opus deforme non eft, alternis trabibus amp;nbsp;faxis, quæ redtis lineis ordi-iies fuosferuant, turn ad vtilitatem amp;nbsp;defenfionem vrbium fum-mam babet oportunitatem^. quod amp;nbsp;ab incendio lapis, amp;nbsp;ab arie-te materia défendit, quæ pedes quadragenos plerumque iiitrorfiis reuiiidla , neque perrumpi , neque diftrabi poteft. Hæc Cre-far : è quibus omnis fiiblata eft dubitatio , cùm par fit credere, Atuaticos non aliter atque ceteros vrbem fiiam muniifle ; earn præ-fèrtim, cuius tutelæ omnia fua committenda exiftiraarent. Neque porro fimplicc niuro fuerunt contend, fed duplice montem cinxeruiit, opinati nullam boftium vim taiitam fore, vt banc mu-iiitionem penetrarent. Atque boc in caufa fuit, vt fe buic opido in regionis quafi vmbilico conftituto, incluferint, alioquin fi turres ôc vineas Romanoru ante vidifientjAtuaticopotius ft credituri,quo propter paludes, ftagna amp;nbsp;filuas, vix vllus Romanis acceftiis fuiflet.

K 5 Quam-

78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

Quainobrem fi période atqueceteri , trabibus direólis tranfuer-fariis muros compegerunt, non poflumus quin confiteainui'jputrcG centibus lignis eos collapfos fuifle, Sc ßxapauladin inferius deuolu-ta^tuin fua (ponte rucntia,tum aquarum vi protru(a,atquc hac ruina inontis ciliaplaniora 8c ad conlcendenduin faciliora reddita fuifle. Quamuis enim præceps eflbtjUon tarnen altus admodum fuit,fi alia-rumregionu montibus conferatur: at vtbæc regiofertj fuiteminen-tilïiinus 8c ceteris omnibus (ublimior. Noncllitaque mirum^ ri duorum murorum infignis , vt Cæ(ar addidit, alcitudinis collapfu præcipitiafintrepleta, ac deinde (enfimimbriu vligine multo quam olim fuerintrcdditaplaniora,quanquamamp;hadhenusfàcis fincardua Sc diflicilia ad fubeundum . Q^amobrem nemo mœnium reliquias alias quærat, quam (axa in terræ partim fimul delapfie, partim poftea pluuiarum illuuie auôlæ vifeeribus (epulta . Magna profeclb fuit huius o^idi oportunitas; atque ea maximis commoditatibus nixa. Prim um eniin locus (ua natura fuit munitißimus aduerfus eos (altem quiignari dient conftrudionis maebinarum , quibus Romani murosæquabant.Deinde in propinquo materia copioïà ad trabes fùppetcbat, quibus muri, quatumuis lati 8c alti, fieri pofient. Extant hadenusfiluaruin non paucæ reliquiæ ad iplas v(que mon-tisradices, indicioquantumfiluarum à maioribus fit cxllirpatum ad arua 8c palcua comparanda. Præterea locus Inc fuit in agris ferti-lifiiinis in medio Atuaticorum conftitutus, æquali pçne interuallo, hincàNeruiisjillinc ab Eburonibus-necab Atuatico prima gentis origine multo minus quam à Sabi, qui (upremos Atuaticorum ter-minos interluit, remotus. Hisita confiitutis,omnium itinerû ratio, quorum Cæ(àr fccit mentionem,ita quadrat^ vt non meliùs decem-pedis computaretur. Properauit Ambiorix pofl cæ(bs Titurium 8c Aurunculeium redaadNeruios caftra Ciceronis * Vêtus autem curia Neruiorum Aldenarti fuit, vt nomen nobis indicauit. Si quis ergo Leodio fiue Varuca Aldenartuin reda properet, fecundo die Alombergum cquefiri itincreperueniet, atque inde pollridie Altc-nartum tempori fe(è fiftct, vnde cadra Ciceronis duobus propè mil-liaribus nodratibus didant. Hincamp;illa intclliguntur, quæ Cæ(àr libro (èxto (cripfit,de Eburonum finibus populandis, amp;nbsp;Ambiorigis fuga^quo loco Varucam in mediis Eburonum finibuslocauit,vti reuera fuit : fi bine Tilam ,ad quem Louanium vitimu Eburonum li-mitcmfccidè diœcefion didindio demondrat ,illinc Ruram (lumen,quo à Menapiis Eburones diuidebantuijconfideremus. Atque bæc quidem inter Ürientem amp;nbsp;Occidentem Eburonum fit longitu -

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;do. In

LIBER I.

19

do. In difcrimihc item inter Auftrum amp;nbsp;Aparctiam par fere fpacium continetur,a Ruræmonta^id eft,ab oftio Ruiæ,quo nomine opidum vocatur ,ad Caroli montcmfiipra Bouinas aftendendo.qua parte fu-perioribus Atuaticis amp;nbsp;Rhemis Treuiris vicini erat. Cicerone im- ci'-e»»»« tur caltris ad Varucain prærecto, cum legioue vna amp;nbsp;ducentis equi- »itMs. tibus,reliquumexercitum tripartite» Cæfàr diftribuit : T. Labienum cum legionibus tribus,ad Oceanum vcrfus,in cas partes,quæ Mena-pios attingunt proficiiciiubet, id eft, fecundum Mofam verfus eas partes quæ Rurçmontæ adiacent. C. Trebonium cum pari legionu numero ad earn regionem quæ Atuaticis adiacet, depopulandam mittit: id eft, ad eos Eburones qui à Moïà ad Sabim habitantes, Atuaticis erant finitimi,fuperioribus nimirum, quorum agros Cæiàr vaftauerat, priufquam Alombergum ob fide ret. Ipfe cumreliquis tribus ad flumen Scaldim, quod influit in Mofam, extremafque Ar-duennæ partes ire conftituit, quo cum paucis equitibus profectum Ambiorigem audiebat. Profeólus igitureft CæfàrperHasbaniam Louanium ad eas Arduennç partes, quæ per ditionem Machlinien-fem difeurfu vario adRipelam amp;nbsp;Scaldim finiebantur ; quarum laci-nias etiamnum extare paulb ante commonftraui , vt reéfifsimèCæ-far extremas lias A-duennæ partes nominarit . Scaldim autem M«AwSf4l-inMofam, autpotiùs Mofam in Scaldimexonerari, modbdocui. Quocirca perperamquidam no infimæ claflis fcriptores , pro Scaldi, hoc loco Sabin fubftitueiunt,immemores à lulio fcriptum cfle,filuas à porta decumanacaftris Varucæ obieólas fuifle,quibus Sicambri occultati ante in caftra inuolarunt, quam à Romanis fèntirentur-, Sgt;c vbi cædem Cottæ amp;nbsp;Sabini exponit, dixiffe mfldias in filuis ab Am-biorige pofitas fuiffe duobus millibus pafliium à Varuca remotis : amp;nbsp;moxin eadem narratione, paucos quofdam milites è prælio elapfós, incertis itineribus perflluas ad Labienum peruenifle. Quæ verb fil-uæ hoc loco cogitandæ, præter Arduennæ fàltus, per quos ad Labie^ num, incertum amp;difticilc,fèdoccultumiterdabatur. Falfiim igitur eft, Sabim ad extremas tuni Arduennæ partes in Mofàm influxiflè, cùm Namurcum, vbi confluens cft’,ad oefto milliaria noftratia,atque eb ampliùs, à filuis illis quæ ad Varucam cxtcndebàtur,fit remotum, Temerarium eft,auâ:orum veterum ledhionem immutare, ob id du-taxat,quia rcrum,de quibusagunt,imperitia ficfuadet.Si omnia Cç-farisdiCla certè examinafl'ent, ô: profedtionû omniu rationes fubdu-xiflent, numquam erant in banc fententiam defeenfuri. Neque verb ad Scaldim tantum Arduennæ eæ quas dixi partes cernuntur, fèd circa Louanium e tiâatque Machliniam. Huic enim €6afLj, id eft.

8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

w4Kn4p»M. ici eft, ftlua Wauria hacftenus eft vicina , cuius latitudo aci Heyftam amp;-Hemftetum, amp;nbsp;Badüidum, amp;nbsp;Machliniain villas, vt tune voca-banturjolim extendebacur; rota erat in comitatu Gotilonis, aliter Gotifonis di(fti,qui comitatus oKntâSer/ dicebatur. Terminabatur verb ad duo flumina,quorum vtrique Netba nomen erat,amp; tertium Tbilam vocatum. Hæc quæ de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adduxi, accepta fùntè

donationis quadamfchedulafacftæ ab Henrico liuius nominis Im-peratore primo,amp; fecundo Germanorum Rege,anno Dominicç in-carnationis Millefimo ochauo:quæ nobis aperiunt, non fol dm Wa-uriæ filuæ amplitudiné, fed Antwerpiæ etiam veram geimanamque feripturam, turn etiam illud Machliniam amp;nbsp;Heyftam amp;nbsp;quicquid inter Netbas amp;nbsp;Tbilam flumiqainteriacet, Antwerpienfis Comitatus olim fuiflc.Cæfàr igitur dum Scaldim verfris ad extremas Arduen-næ partes tenderet,ad bæc loca profeeftus fuifle intelligatur.Sed con-feramus amp;nbsp;tempus quod ad bociter abfblucndum neceflarium pu-tauit.Difcedens, inquit,poft diem feptimum reuerfurum confirmât} quem ad diem ei legioni,quæ in præfidio rclinquebatur deberi fru-mentum feiebat. Rogo hicillos,quipro Scaldi Sabim ftippofiierunt, qua rationeCæfar tantum fibi temporis ad eu nd um amp;redcundum lumpfifïèt, cùm Sabis vnius dimidiati diei itincre tantummodo à caftris diftaret, atque ad perfèquendiim feftinationc magna opus efi« fèt?Vidcamus itaque an hæc temporis ratio ei interuallo conueniat, quodeftinterVarucamamp; Scaldis earn partem,qua proximus eft Machliniæ.Sed priufquam id faciamus,docendum,quâtum viævno dieputemuscopias tranfire confueuiftè, dumcitra boftilcs incurfus proficifeebâtur. Ne tarnen vananoftravideaturconielt;ftur3,Flauiuin ittrmilitari. Vegetium interrogemus. Eius inter cetera, bæc funt verba : Militari viginti millia pafluum , horis quinque duntaxatæfliuis, conficienda funt. Pleno autem gradu qui ci ta ci or eft, totidem horis vigintiquatuormilliariaperagendafunt. quicquid addideris , iam curfus eft, cuius fpacium non poteft definiri. Hæc ille. In his illud feiend um, vno die non pluies fere boras, ad iter deftinari fblere, quo ûtis temporis fuperefîèt, ad caftra, fi opus videretur, munien-da. Nam amp;nbsp;in ipfb exercitio quo ad hune militarem gradum aftue-ficrimilitesfblent, non plura milha pafluum, quàm viginti per-meabant: qubdfi plura tranfeundadecommuni confuetudmefuift fènt, debuiflent maiori quoque fpacioconficiendo in ipfis rudime-tis affuefeere . Sed præftat hic quoque Vegetium audire,qui ca-pite vicefimo fèptimo libri primi ad hune habet modum : Præterea ôi vêtus confuetudo permanfit, amp;nbsp;Diui Augufti atque Hadriani

COUquot;

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8i

conftitutionibus prçcauetur,vt ter in menfètam équités quam pedi-teseducanturambulatum. Hoceiiimvcrbo,hoc exercendi genus nominant. Decem millia pafluum armati inftrudlique omnibus relis pedites ire ac redire iubebantur in caftra, ita vt aliquam itineris partem curfu alacriore conficerent. Demus igitur amp;nbsp;Cæfarem fingu-lisdiebus in perfcqucndo Ambiorige, verfus Scaldim viginti pafluum milliaconfeciflc : videamusque quoufque intra tres dies amp;nbsp;di-midiatum potuerit peruenire.Ceterùm vt accurate id fiat, neceflè eft collatiomil-noftratia milliaria ad Romanorum pafliium millia conferrc. Cum ergo horisquinque ælbuis pleno gradu viginti quatuor millia ab-foluantur, quærendum quot milliaria noftratotidem horis æftiuis queantperrranfiri. At horæ æftiuæ cvim logi diei duodecimam partem compleólantur, Boris fcmpcr æqualibus funt longiorcs, pro ea ratione qua dies longiordiem æquinodialem excedit. Accipiamus igitur eum diemquiRomæ fuitlongißimus, vt Romanorum difci-plinam ad Romanam ab æquinodialidiftantiam accommodemus. Ncgleótis itaque minutiis, longiflimus dies quindecim horarum æqualiumponatui'jquarum fingulæ quindecim lcrupulis, fiue qua-drante boræ ab horis æftiuis luperantur. Quinque igitur horæ æfti- Howr«m feJ-uæjlunt fexhoræ , amp;nbsp;quarta vnius horæ pars, fi ad æquatorem redu-cantur. lam quiamilliarianoftratia^alia maiora,alia minoralunt;,ea accipiemus quæ hanc leruant mediocritatem, vt pleno gradu ad boras hngulasæquinodtiales fingula milliaria conficiantur, quanta inter Antwerpiam amp;nbsp;Machliniam quatuor computamus. Milliaria MüiMano-igitur noftratiajquatuor circiter conti nebunt millia paftiium Roma-norum reliôhis minutiisjquæ de acccftione quadrantisincalculo lubducendoexifterent. Hmcfitvtmilitarigradu quinquemilliaria noftratia Cæfrr vno die conficerc potuerit ; atque ita intra tres dies amp;nbsp;dimidiatum,milliarialcptendecim amp;nbsp;dimidiatum;quodlpacium fl reôla metiaris, à Varuca Scaldim verfus qua is proximus eft, ad ex-tremas Arduennæ partes, eô pertinget qua filuæ amp;nbsp;paludes circa

6roec, reliquum iter impediuerût.

Ripelaenim nifi aggeribus cohiberetur, omnia ad Scaldim vfque fœdavligine inuiareddeiet, quos Cælàris tempore nullos adhuc luilîè làtis coftatjVel ipfius teftihcatione, quiconfiteturob earn cau-lam Eburones prædæ dedifl'e vicinis,quôd in ftluis amp;nbsp;paludibus Ic-gionarios milites periclitari nollet. Sed ncfoli Vegetio credidiflb vi-deamur.cxaminetur antiquifsimus lcriptorHerodotus,qui in fingu-los dies ducétaftadia computauit, quæ millia paftuum conficiunt viginti quinque,que,in noftra contracta, fex; elEciunt,amp; quartam vnius

L pai-

partem, amp;nbsp;docent de quogradu Herodotus fit locutus, ôc quantum militi expedito vno die itineiis conficiendum lit, fi veterum confue-tudini velit afienciri. Hucufque igitur Iulius potueric Ambiorigem pei'lequi, quod eum de peritis locoruin audiuiflepriufquam diice— deret, nemo dubitabit. Rcólèigitur fupputatio Icptcm dierum cum afl’ertione noflra quadrat:qua:ctiam hoc aperit, ôc quo modo amp;nbsp;vbi AmbiorixfeieIcruaric. Nulquam eniin intotaBelgicaGallia,fiue Germania Cilrbenana, fecurius agere potuit, quain in arce Atuati-corum,apud quos liberos fuos obfides ad vedtigaliumloluendorum fidcm,habuifienarratur;vtpore quç maximis fluminibus,pluriinisôc inacceflispaludibus,amp; filuis boiridis,afperifque cingeretiir.Clarum nunc mibi videor fecifl'e ad Varucam caftra Aurunculei ôc Ticurij fuifle in rnediis fere finibus Eburonum, atque lime reel urn iter Am-biorigis ad Ncruios, amp;nbsp;Cælàris Scaldim verfus efl commonftratum. Colligiautem amp;i'ludexhis potcfl:,iam turn Atuaticum tît-wnté èócxf fuifle nominarum, proptcrca quod x\tuatici nomen, iam ad oinncs,amp;præfcrrim eos qui corregionisbabitarent, rranfiifl'et: ex quo breuitatis gratia faótum cz^nt(6cvf, vti efl in refcripto Im-pcratoris ad Baldricum Epilcopum Leodienfem ante quingentos amp;nbsp;quinquaginta annos amp;nbsp;plus eo,dato.Hoc ergo locoAmbiorix tutus latuit,amp; omncin Cælàrisconatum elufit. Verum quia de Varuca argumenta etiam nobis petita funt, ad id quod volumus cfficiendumj addemus quacaula Romani abb caftra, ftationefque copiaium tran-ftulerint. Cum bis ad Varucam aduerfam fortunam pafli eflent, fc-mel legione amp;: cobortibus quinque cælis ; rurfus Cicerone in prç-fidio locato duabus cobortibus a Sicarabris repentino impetu dele-tis, cartrifejue ftimmo metu conturbatis, videntur exiftimafle Geniu loci Romanis infenftiin,bæc mala inflixifl'e . Cæfar de ftationariis timoré perterritis (cribens, inter cetera fic babet ; Plcriquc nouas fibi exloco religioncs fingunt, Cottæque amp;nbsp;Titurij calamitatcm , qui in eodem occiderintcaftello, ante oculospomint.Exbis itaque conie-(fto, ab co tempore no amplius Varucam placuiRe ad caftrorum me-tationem. Quo verb poft lulij decefliiin finttranfiata, locus ad Mo-fam proximusTraieblo commonefacit, cui C^ftcr badlcnus nomen man fit. Neque cnim verifimilc eft, locum ilium quo Mob ponte traiiciebatur,citra præfidium maximum fuifle : inimo contra ,credo Romanos pontis amp;nbsp;opidi aublores turn temporis fuifle , cum buc caftra fiia tranftuliflent. Nam Traieólum vrbis nomen a traiiciendo flumine videtur faeftum.-quanquam neftio vnde Ammianus Marcel-linus acceperitObtricenfe Moîæ opidum, quo Traiedu luper Mofa fitum

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;85

ficum intclligerc videtur, nifi forte id nm tu a tus fit à Thungrisj^qui . Traictfum in mutarant;amp; quiaTraicóli nomine duo opida vocabatur, altern infcrius apnd Batauos,altcrum fuperius in Thun-griSjboc lt;Oppertricf^Lj,id eft/nperiusTr3ieä;Li,amp; fyncoptosCOp-vocarunt; è quo Obtricenfèopidum Marcellinus fecit? iliud 5æteïs-tncf^t_j,id eil, exterius Traieólum, amp;nbsp;concise nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no-

minarunt. (^um verb omnibus copiarum amp;nbsp;ingenij viribus Cæfar laborafl'et, vt Eburonum genus delerct, ac pio tanto facinore llirps amp;nbsp;nomen, vtipfe dixit, ciuitatis tolleretur,atque eb rem deduxillet, vt omnia ædibcia finitimainm ciuitatum adiumento conflagr aient, omnis generis prçda ageietur,frumentum omne tota regione cxpor-taretur, denique nihil relinqueretur, quo,fi qui lèfe occultaflent, ali poHent, nequirettarnen Ambiorigem vel occidere, vel comprchcn-dere;vidcntur Romani ad vltionem maioremThungros,quos Ebu-ronesagris amp;nbsp;imperio exuerant, ad prilcum nomen euexiffe delcta prorfus Eburonu amp;nbsp;ditione, amp;nbsp;nomcnclatura. Et quia Atuatici auxiliäres ei fuilTentjCondemnatura elleorum quoquenomen, adeb vt fl quid pollea gellura fit ab iis, qui loca Atuaticorum amp;nbsp;Eburonum tenebant, totu idThungrisadiciiberetur. Nec lane immerito, prop-tereaqubd Cimbri in Thungrorum finibus Atuaticu principiocol-locaffent : Si idcirco Atuaticum àPtolemæo Thungrorum opidum nominatuiqquafiædificiumfolocederciiidicarçtur.Tacitus diligens Germaniæ perueftigatorlibro viccfimo ad hunclcripfit modumiVi-tellius, inquit,è proximisNeruiovum,Germanoruque pagis legnem numcrum armis onerauerat,quo loco hand dubie proximos Neruiis Germanos locauit; vt intelligamus Atuaticos etiam comprehendilfe Germanoru appellatione:quiaThungri,fub quorum nomine Atuatici tu latebant,proprie amp;: fuo iure German! vocaretur.HincThun-græcohortes illç dicebancur,quç trans Scaldim vfquead vtramq^ri-pamMolæ fuerant deledç. Polleà tarne cùm prouinciç Romanorum per diœcelès defciiberëtur,ij qui antea Atuatici fuerant,ad Metropo-lim Rhemorum funt relati,vti de Chriftianorum partitioneconieci. Eram hic iam fine faólurus huic de Atuaticorum pofitu difputationi, nifi quidâobiccifiet, à Strabone Morinis Menapios proximos locari. Huic etiamCælar videtur præiuifre,qui libro primo in excrcitu Belgien ad calculum vocandollatim poil Morinos,Menapiosenumera-uitjAtuaticis poil Viromanduos recenfitis. Eofdem librotertio rur-fusMenapiisconiunxit,folos illos duos populos reliquos elfe dicens, qui legatos non mififient. Verùm neque ex hoc loco,ncq; fuperiore, leôlècolligi potell,Morinos Menapiis proximos fuilfe. Nâillic ger.-L 2, tium

ATV AT IC A.

tium ordine non prorfus obferuat, vt patere cniuispoteft cataloguai intuenti quauis non male poll Viromanduos Atuaricos enumeret, quoniäfupremis Atuaticis elfcntcotermini.-Hic vcFOGoniunxitMo’ rinos amp;nbsp;Menapios, non liraituillud Eine'ratione j Gd caulaeiuldein pcrtinaciæjqna vcerq^ populus æquèCæfarécôtemnebat. Alibi inter Morinos amp;nbsp;Menapios,Diablintercsinccriecit populu, cuius nec fre-qucntemjoecnobile fccit mentione. Certiorilla eftratio^quänos ex irincre Ambiorigis adduximus, qua Atuatici inter Ebn rones amp;nbsp;Ner-uios diredè incdij fuifleconuincutur. läcùnieMorinis breuißimus iitin Britanniatraieólus, crût in co litorecollocadi,in quoBononia, Calctu,GrcucIinga,Dnnkerca,amp; vicinaopida bodie cernütuq quorum terminu illic credo fuiflc/vbi bodie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(^icupert vide-

mus: qui inde babitarétjclientes Neruiofû fuiflc/nominibus melius à lulio., quàmdocis dirtinôlos; omnes tamê poft Atuaticoscoll ocan-dos,atq; idcirco in Flandria quærcndos.In enumeratione tamenillu viderurordinêfèruafle,vtNeruiisproximos, primos nominaritCcn-trones enim,fi in rebus obfcuris,amp; alta caligine lêpulcis coiedura no eft repudiandajEnihi vidéturillicbabitafl'ejvbiCortracü bodie vide-mus,quod Teuconicè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocamus; quo ad verbû fignificacur

breue regnum ; Cott breue,^^c regnû indicate. Verùm fieri poteft, vv hominibus breuitaris vbiq; maioré in modu ftudiofis, Centronû nome placut'rit decurtare,atque ira ex Centro exemerintipfum ac deinde per metatbefime Ctro fecerintxC.lt;gt;^rt-cuifi quod regnum fiue ditionem notât,adieceris,crit Cottr^cjd eft,Centronuni ditio. Atque bac ratione nÔ IblùmGentronu nomenclaturain Cort latêretjfèd fignificarctur eciam vocein elle abbreuiatam. Centro aate bac via prima cflet appellatio à Latinis,fua forma à CentroM Germa-nicodedudla : eb qubd Omicron magis quàm dipbtbongus in fine placuifièr. Eft ergo Centrou fie pronuntiatu^ vt Cappa ante Epfilon cundem Ibnum habeat, quem babetante Alpha, non aliud quàm fi Latine dicas,Nolcefidê:admonitio optimecoueniens proxirnis vici-msreuius quanta fitratio,verifsimèdocuitHefiod.hacfua cantilena:

nüjitct ZCt.K0Ç yeiTamp;)V, O-ÛTOV 7CtyCZ^QÇ

TlfZYlÇ, OÇ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gcâ'ÂoJ’

OuAj’ötï' obroAoi^'ei yeiTamp;)i^}ca.Kk£in.

‘'Pratiüs.da.t daninum.j quantum bonm 'vtilitatis ricinus lortitus eam.^ jortitur honoramp;s.: Nam neque bos f ereat^ nißprauits proximus ÆqH,t Unes cape à ^icino, tcquaquerepone.

L I B E R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8;

Qui igitur «^Sentïou fe nôminarunt,amp; fc amp;: vicinos admoncbat, d-dem omnibus in rébus eHe cognofcendâjeiufqrprçcipuû^lTe momê-cu ad pace amp;nbsp;tranquillitatem,amp; publicamiàlutê inrer finitiinos con-fèruandam. Scio cqiiidcm c^cutroy curn Ni-in.finc,alrcrius£(ïè no-tionis,amp; idem nobis eflè quod Latinus dicerct,No(ce rotundû:quod quamuis elegante êiapprimèvcilé ad fovtunæ volubilitatë cognof-eendam,-c6pleâ:atur{cnccntiâi huictainen loco non æquèquadrarc vifum eft, ob fy ncopsn amp;: metatbefîn modo explicatas : quibus hoc ctiâ videntur indicafle, quicunq; fiiere,. qui fie nomen per mu tar un t, breue efle regnü fidei inter confines, »ßentvott igitur,id eft,.fidë nofi-cenSjbreui tempore defiic regnare,hac caulà ipfius Cortr^cß, id eft, breuis regniifortitus appellationë. Imperite Hubertus Thomas Leo-diuSjOpido SâdtiTrudonisapudThûgros fito,Centronû nomen ad-fcripfit^non-fineamara illorû irrifionc,qui aliter fentiunt; quos dicit, fi interrogentur, quod nomen opidi ante illius Diui tempora fuerit, magismutos fore quàm pi(ces:neq;enim Toxandricû Placétinoap-pellationé placere. Sed fiChronicû hîc Gemblacenlè fuifièt percon-tatuSjdidicificc hîc olim vicu fuifTejSarciniû norninatu, in quo diuus Trudo monafieriu extruxerit, amp;nbsp;Eucherius Aurelianenfis Epiieopus exularit.Sed id obiter notatû fir,cùm amp;nbsp;ab aliis idë fit animaduerfum amp;cogitare Hubertus dcbuifletjCctrones no Eburonu,fedNeruioru huperio fuifie deuinôtos.Eildé cùm Grudij etiâ à Cæfare adfcribâtur, ineprëfaciunt, qui LouanioGrudios attribuerunt; quæ vrbs in vlti-mo Eburonu limite collocatur, vti exdiœcefèos difbnôfioneliquet. Gaftru enim, quod citra Thilâ eftextra vêtus opidu ad Epifeopu Ca-meracenlèmjVticetera Atuaticoru omnia opida,referri Icimus. Nos Grudios Brugenfes fuific,nihil dubiramus ; in quorum opido hade-nus elf domuSjGi'Uthufiinominata,id eft,domus Grutiajaquanobi-lis quædâFlandriæ progenies,amp; nomen, amp;nbsp;gentilitatis originem ac-cepit . Quid samp;nrtcr) vcrnaculis noftris vocetur, paulo antèdocui: vndeconftare poteft, plurimis olim canalibus ad diuerfos vfiis hoc opidu nobile fuinè,atq; bine dues Grutios , fine per media licteram, Grudios cœpifle nominari.Soluitur hadenus lt;i^rut^cCt,quod voca-bulu noftras efi:,pecuniâ retationi députa ta fignificans,-quauis vedi-gal hoccereuifiæ,amp; nefeioquibus aliis impofitu,ad nullânuc publica vrilitatem eonuertatur,{èd totum à Gruthufiis,qui canalibus olim amp;nbsp;eorü retationi prçcrât,occupetur,partegt;quada inde comiti Flâdriæ ■decifa, qua fummâ in vedigali hoc exigendo iurildidionê fi bi emiflè dicûtur.Ncc mivû id videri debet,cùm iam ohm fas elTe cœperit,eiuf anodi pecuniæ collationes ad publicam aliquam comoditatem necefi-

L 3 fitatem-

A T V A T I C A.

ficarcmve dcflinatas^ auertere in fcrinia priuata : quod addo, ne quis cum,qui nunc nó exftatjvfum nunquafuiflèarbitretur.Qua verb ra-tioneciues Grudij dióli olim fuêrc, eadem poft Bruggij fine Biugen-fcs funt nominati, propterea qubd pontibus,quosnoftra-tes dicunr,pluribns abundarent. Vbi enim pluriinum eft canalin ad naualem veduram , illic adpedeftrc èc cqncftrc itcr qnam plntimis opus eftpontibuSjita vc Bruggij cum Grudiis optime quadrentGru-diis proximi fuèrc Lcuaci, ita vocati acuftodiapartium inferiorum ad mare pcrtioentiû.Narn qnemadmodû Bcllouacu Bclgarnm excu-bias fumiis interprctati; îraLeuacos excubias partis deprcftioris te-nuiftediccmus.6j?lt;ïccnim.excubias,c$2ef^id fignificat,quod contra-rium cft ei^quod cotrario litteraru ordine id cft^altum vocatur. Erantigirnr Leuaci ij,qui ad Slulam,Ardenborgu,Oftborgu,amp;Axel-lam habitabant ; quibus locis nullis arenaru collibus, ftd folis aggc-ri bus mare excluditur, adeb, vt non contra piratas modo, lèd contra fiutftusquoq. accuratiscxcubiis opus eßet. Infimâautein banc lito-ralis Flandriæ partem efte,ipfiidiluuia,tu noftræ, tu fuperioru ætatu, làtisdocuerunt; quibus nonnullipagi funt abforpti ■ F’leant igitur illi, vbi Leuaci babitarint j qui vêtus Brabanciæ opidü olim in Eburonu finibus fitu, Leuacûcrediderunt, lon2;'e à Neruioru limiti-bus aberrantes.Et vt hoc loco infimæ regionis Neruioru étant excu-biaciita fuperioris regionis excubiæ à pofitu fuo nomen traxcrunt.Ba-uacu enimdiciturquafi r35cttcn€6ac,vocali quadrata in rotunda traf-grefla.Antiquaenim fuperioris regioniseuftodiâ ad bunclocu fuiftè, Neruioru côfliduscôtraluliûfaôtusfatisoftendic; deinde opidianti-quitatê vetufta monuraêta caftréfis Romanoru fupcllcdilis déclarât, è quibus quidanimis fupinè Bellouacu hîc olim fuiftè crcdiderûr,atq. dcfallàhaGopinione,nelcio quos nobis Bauones,amp; alia id geiF Vto-piæ moftra in annales fuos retulerût,ab ipfo vfq; Prramo amp;nbsp;Ilio ingê-ti nugarû flumine in Bclgicâ dedudo.Sed quia Leuacoru amp;nbsp;Bouaco-rû nomina rationibus fuis reddidi; videtur Duaci vtrifq; no paulo no bilioreSjhacprçlèrtim çtate,nô eifeantiquitatis fuç memoria defrau-dandi,eô quod amp;nbsp;ipfi noméab excubiisjuon IccusacBcllouaci,Leuaci amp;Bouaci,acquifîuerint.Fuerunt enim l!ocloco,fiquid de Ncruio-rum ditionis fitu redè colligo, firmiftima præfidia,nequid vel ab A-trebatibus,quorum bue finespcrrinebant;vcl aBcllouacisamp; Ambia-natibus,quibus bac parte proximi erat Neruij timerêc. Romani veto poftquâ Bclgicâ totâ fubiugaftènt, videtur bæc loca minime neglexif Ic^proptcreà qubd badenus etiâ no pauca ru Bouaci,tû Duaci Roma næ vetuftatis monumentainueniantur. Diciturautem Duacum per

L I B E.R '' I. ? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

cxcelleiitiæ figuram a tutelaribus excubiis, quafi hoc loco primariu Neruiorû præfidiuin fuiflct, ad fines ab hollium incurfu cültodien-dos tuendosque. Intégré amp;nbsp;extra compofitionein diceretur, c^u€6aÇj id eft, cxcubiæad cuftodiani fine tuteîain. lt;Sxc,articulus eft; c^UjCutelam defenfionemqile notât; quid fit, modo expli-catum. Aberrarunt igiturlongftsim'e, qui de nominis allufione hîc Atuaticos quæfiüerunt: quifi veri aliquidfimilc dixiflent,Ca;fàr Ac-uaticos non inter Neruios amp;nbsp;Eburones, ièd inter Neruios'ôc Arre-' bates collocate debuifiec. Quod veto Duacos Netuiis potius quam Attebatibus adicribam, de Cæfaris id facio auóloritate, qui ft ab Ambianis ptoficifcentem, triduo dicit pet Netuiorum fines iter fe-» cifle , ciim intelligeret decern duntaxat millibus pafluum ab eo flu-mine ft abefle, ad quod Neruioruin copiæ confediflènt, quæ ratio oboculcs ponitiis, qui locorum delineationem infpicete volentj Duacum in Neruioruin finibus fuifft. Debebit ergo mihi hæc ciui-tas veram nominis fuiotiginationem,amp; fané lubenter boe debituin in optimis nominibus collocabo, quod ftiain homines eruditifsft mos illic cfle,qui non {biuere modb quod debent jifed in litterario hoc commetcio ingens fopnus auiicete:, ac non centefiihis tantum vfuris, ftd viccfimis eciam me ditareft velint^ polsintj Nice dubita quin ita fint fafturi,quando in ftudioium liberaliumque artium fo-ro,quanto quis pluradar, quanto quis alios redditditiores, tantb ft quoque facit beatiorem, contra plané quara in fbrdido return exter-narum, quibus Socrates ft dicebat no cgere,mercatu neceflé eft eue^ nire. Eft enim hæc vrbs hac noftra ætate in auguftum Mufaru tem-pluraxonfecrata , itavtfi quid ei de noftro Hermathenæo expen-fum tulero, facillime cum ingenti lucro reponere de fuiscopiis pof-fir. Atque hæcquidem obiter de Bouaco amp;Duaco inter Neruioruin clientes fint inferta. Porto Pleumofij illi mihi videntur nominati, qui circa Vumam,Hon(cotam, Dixmudam'^ ôclperam commora' bätut,proximiMotinoru terminis’.quos itadiéfosexiftimojqubdad ftgnes aquas amp;nbsp;ftagnain cccno habitarét. Na aquas male ft intra ter-minos fuos continentes, quæque multo limo loca vicina complent, Mofas vocamus. Cosnum enim amp;nbsp;Iccaaquis vagis expofita,(VAo|*cij .dicuntur, vtin QMofniaicic dcclaratur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftgnemtardumepe fi-

gnat. ^i,apud; bine vox corapofita r3Siftttwofey, id eft, apud tardam amp;nbsp;la té Iparfam vligine, flue ad ftagna coenofa. Ex lt;25it’cumo|'erj Latini Plcumofios fecere,inedialitterain ténue mutata,amp; iotaexem-pto. Non potuit certé natura loci melius depingi,quain vocis huius iiotione, adeb bablenusomnis ilia regio cœno ôc vligine eft infamis, '■ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;hi-

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

hiberno temporc^nifi gelu dureturjinaccefla.Poft hos Cæïâr Gordu-nos nominauit- cuius appellationis aperça ell ratio. Gor cnim palu-des notât, eas prælèrtim in quibus filuæ fuerunt. Hine loca ilia in cainpellri Brabantia paludola, è quibus Balius celpes ellbditur nomine vocantur. vero, collem fiue monté vocamus.

itaque collis eft in paludibus fitus. lam qui Gandauum vnqua viderit, amp;nbsp;ßtum eius confiderarit, is flatim animaduertet banc ap-pellationem nulli magis colli conuenire, quam eiin quo efl apud Gandauos Diui Petri templum amp;nbsp;Monalleriuin.In hoc igitur exilli-mo præcipuam olim Gordunorum arcem fuifle, amp;nbsp;ab ea toti genti datam appellationem. Quamobrem nemo fè finat ab Huberto Leo-dio decipi,quicontendit Gondunos potius quam Gordunos vocan-dos. Quare «iiocntjpoftdici vrbs bæccœperit,aliter ab aliis tradituri nec magni referc ad antiquitatis cognitioncm. Mihi fi ludere liccat, ira vocari videtur,quod collis hie, in quo antiquitus vrbis primordia fuerunt, veluti anfer mafculus in aquis vndique circumfulis freque-ternacaret. Nam anferem mafculum fignificare vernæ noftri nouerunt. Verum anteà 52)nntjquam samp;ant-^diélacùm ßt,erit nobis alibi ratio nominis cum antiquis inßgnibus explicanda, fi gracu illi ciuitari id futurum cognouerim.Inuentum nuncell qui Neruio-rum clientes, poft Morinos ad Scaldim vfque litora tenucrint, nec vllainterillosmentioMenapiorum. Quocircaex ipfo Cæfàre pro ccrco teneamus, Menapios à Morinis longe remotos tam diu fuiftè, quam Cæfar in Gallia eft commoratus : amp;nbsp;quamuis in pertinaciare-fiftendi,focij fuiftent, in pace tarnen componenda foeij minime fue-runtjVti quorum fines coniunóli non eftent.Sed dieet quifpiam turn vitra Scaldim in Flandriam commigraft'e, cum a Tenchteris amp;nbsp;Vfi-petibuspatriisßdibuscxpellerentur. Id verb nequaquam adinitti poteft, quamuis non nullisitavifiim elle animaduertam,proptereâ quod Cæfar eildem eos locis collocet pollTenchteros amp;nbsp;Vfipetes cç-fos,quibuspriushabitarunc. Libroenim fextopropinquosEburo-nurn fini bus facit, perpetuis paludibus filuifquemunitos. Atmaxi-mapars Eburonum vitra Molàm,eiuldcm tellificatione,morabatur, de cuius loci confinio eum loqui, ex eo fit perlpicuum, quod dixerit eMenapiis fè inTreuiros piofcóluin,quafi populi hiconiudli eft'ent, vti reuera fuerunt, fccundum Rheni ripas. Infra cnim Coloniani TreuiriRhenum artingebant, in quorum finibus Cæfar fècunduna pontem exJlruxit. Ab hisinferiusMenapij ad fiumen habitabant, ad ipfum vfqueMofæ amp;nbsp;Walis conflucntem,abOccidente Eburonibus confines^a quibus, paludibus éefiluis ficernebantur. Extant haóle-

nus

L P RIE R L -' quot;nbsp;A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8;?

nus filüarum Tclii^ùiæ, Sc palus etîamnum iuaxiiti4tad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» à qua

nonprocul Eburonum;|eoruipquiinträMQßni ^Rhenum habi-taflè dictrntur j-fints ahfdcrunc. ’Menapiosautera fexto tandem li:-bro, incendiis villaruœ ad Legatos inittendps,,êlt;: ad pacis conditio-^ nesfè coegifie narrat; cùm muitó ante libro quartQ,Morini doeean-tuT-fidemluammuitis obfidibus prias obfoæaflè;, quàmin Britan-niam exipforum bniBus nauigaret. Qu^ntuip igitur,locorum inter Morinos amp;Rhenum;ieliqtium fuit , quo’ten^pQreC^(atisdilpeice-bantur? Quid igitur de Strabone? Nó abfurdum fanè fitjimmqpo-tius neceflarium,cogitate McnapioseontinuisGermanorum incur-fionibus vexatos, fedesifuas magpaexparte reliquiffe, amp;nbsp;quofdam quidem ad Mofóevtramque riparn manWTc, alios veto matitimo innere in Flândriarntraieeifle, ne ab Atuaticis amp;nbsp;Ambiuatitis, fi pcr terram profeóli fuifTent, impedirentur. Occupafle yexo noii difH-culterlocacultoribus vacua, qui partim ii}gëti ilia clade Ncruiornm cccideranr, partim deleâ;ibus Romanorum erant exbaulli. Hine il-lud eflCjVtStrabo Menapios Morinis proximos locatit, cum quoPli nius'qiioque facereyidetujjçùmjdicit: A Scaldi incolvrnt exteraTo-xandri.pluribus nominibus. : deinde }4çnapij,Morini, Oromanfâci, iuncli pago, quiGçfroria'çus^yocîpur..bIicj:niin extra quidçm Seal-dimToxandros, à Sçaldi.verô interiusMcnapiosj^àMcnapijs, Morinos babitare dixit : quo qüidem modo iptclligendum elfe Pliniuni, foiesorationisdhnonl'daç ,.,iqjncigiput Menipiieuspagus , quafi Menapifcum diceres ' pofteti^jpibusJ^culis nóminatus eft in Flâdria^ foinmladerjuationis irippminibus genftum nobis^vfrtata, qua ex Geldris faâiipuSj.^cfôrtfvft^H è Brabantis ^rd^anti'fcQcw,, amp;nbsp;fyncöptes z-iSrufont f. Vertup illudin ,Cæ(aris C ommentariis. menon parumtorfit, quod in Venetorurpfoeijs inter Morinos^ MçnapiôSjDiabelinteresiptericcerit, quotum alibi nulla faefta men-tioi Moiinos Menapiolque aliquancjo in enumerando cqniunxit,, âbquando reliólU Morinis, Neruios,. Atuaticos Sc Men^pios ordinc recçnfuitvÇçtcrùm minindum, dqm deVepçtis traólat Menapios ctiam-auxilium tulifle ad ipftim viqueRhenum remotos, amp;nbsp;interim Neruios amp;nbsp;Atuatieos,qui propinquiores erant,ceflafle. Exiftimo fane bó$ poftremos recenti clade frados , tnon aufosfuilTe nomen (uum in Romanoru boftibus profiteri j.lcd |aruana ftimpfiflc à vicinisfuis, qui'in Rburonu ftnibus^prpximi Atuatiçis babftabant, atq^ fub ipfo-rum Ggnis Sc nomine tantum opis adcônauneni hoftem opprimen-dum attùUnèjquantû vuhicra nocdum cicatrice obduéla patiebätur*

M Cum

90

Cum enim alljs poft oceafionibus Icgamus non dcfaiftê,credibilc eft née hod bellum gt;nbsp;ad quod Menapij enam accerlebantur, longius qûàm Ipfi à Veneti’? difsiti; pciofos ipeótaflè- Videntur igitur mihi jgnobîlequoddam-finitimægentis^ nomen rautuati, fub quoquan-^ tulum adhuc’erat virium, cum citra contemptum imbecillitatis, turn crtraRomanofum ifitacponem, ad bellum emitterctur i. Q^ara-obrem credi potuiflet,hos Diabclinteresmonlonge ncc à Meiiapiis, nee ab^At'uaticis quærendoSfelïe : Cælâfis in ipfis rceeulendisordi4 ne ita fuad-entel Vérufn', 'quiaPliniuîs Diablindos în Venetorum viciniacollocauit, atque iidem Diablindi amp;nbsp;Diabelinteres cflc vi-dentur, infirma fithæc conietftura. Nihil tarnen VGtat,duoshoc nO’ mine populois fuiflefältcrum Veneris próJ^irnum’,- aItei?iim vtAtua-iâcis finitimum, ira à Menapiis non longe remocum . Eft éhiin infra opidum Thenäs gèminus pagus locorum vbeitatC’nobilis, .no* men,vt videtur, Diabelinterum haeftenus éo modo conlêruahs, qiio ex Ambiuaritis Ricos habemus. Ex Diabelinter igitarvoteintegra retinemus , quod nomen duobu^ P^gi^ ad Getam -infra Thenas firis ^’commune ità eft,'vtcumadiééliôile füperiôris amp;.infe4 rioris accipiant diftihtftioném. Nomén certè loci naturara imitarur fi dé fefraonenoftro vernaculo pro eo^'ae'débet, eXponatur; cùm, «Sri-a6cf-iMlcré,nullius litterçirhmucatione,eos fignificet,qui ele-* gantés funtin arte inlèrendi, vti qùiuis, linguç noftræ nôimperitus, àgnolcet. Haéterius is genius éùm locorum'j turn hominum eft, vC poriiorum no alia regio ditior inueniatur adéo, vt non porcos modo amp;nbsp;vaçcashis pér'hiememfiiftctîtet, fed maximam etiam eopiam Àhtwerpiam tranfinictat ? Pe^rinet ea à ^întzv furfum'fecundum GeVæ ripas vitra Hogafduin, cüius nomen vernaculalingua alcum pomarium fignificât, ad Diabelinterum înftitutum, amp;nbsp;locorum narurain optime a'iludéhs. Nec ager hic pomorum tantum fera-cifsimuséft, fèd copiofô etiam tritici prouentu hulli lècundus ha-bendiis • quain dote îtaexcellit;Srt prifei illi*Principesqui limitt huic noftro'fiib Regibus Fraricôrum'^p)4rfidebant,'horreum ïumn hoclôcohabuerint, èquo, cùmopüseftét, annoham'jLubleuarent, amp;nbsp;vieillis earn copra fiiareddercnt laxiprem,- decimis 'omnibus cùm è Idcisproximisjtumc tota Asbaniahucconueéfts^quæc-um iætifii-mis amp;nbsp;fertilifiimis tôtius Europç aruis vbercate certes nomé Asba-iiiæadepta eft/quo fighificatur via* regia ad. alimentum . Et eft pro-fêélb illuc eundum’ ijs, qui volüntbreui çompcndiorei frumenta-fiaî Atuaricorum adScâldim fedes fùas liabentium, prouidé're ,ad

*' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod

LIBER 1. •

^uod magnum prscAat Gctas fluuius adiumentum, ad ipfùm vlquc horreum dbrloino naues bene magnas fu buchen s ^quibus fruinen-tum Machliniam; atque inde Antwerpiam poitatur. Horreum au-tcin Yoco ipüs Thcnas, noineninde nadas quod decimæ principi-bus iureHercula'no dandæ,. illic cönderentur ; quas lingua noftra vocamusjvnde opidü jexemptö Deltajde more nobis fre-quentrbimo,rCf^0tîicn nominamus.Hinc amp;nbsp;fluuius nomen accepic abahmentis fubminiltrandis!^ quæ per ipiùm deuehuntur. Nam' nullius elementi mutacione, idem fignificat, quod Latinis, Dat alimcntum quod nomen.vulgus, gt;vti cetera.pleraque omnia^ ademptapoftcriorcfyjHabàypionuntiac. Adhuiusigitur flu-minis vtramque vipaiflDiäbelinteresbabitafle dicamus, nihil fltab-furdiiquosnonpotraria tantum, fed viiaum ctiam Hogardicum,amp; cafcusliGcitempöre ’nobilesreddic.iCæfàritaque, vel de his, vel de Plinij'Diablindisq citra narrationis abfufditatem intclligi poteft: ^credo equidc,.Diabellnteresetiam illos, qui Venetis proximi ha-bitabant pdon Diablindos eflè dicendos, etymologia, vt vidctur, ita poftulaiite v Sunt cniih haélenus circaVcnetórurh regionem ho-mines^pomdrum diligentes cültores , quo ex iis vinum fuum porria-rium èxtoiqueant, quodlDiabelintercs etiarh Atuaticorum vicini parare confueuerunt. Quambbrem, fi de illis Cæfar locutus eft, qui Venetorumfuêreflniticnijordo gentium minus fèruatur; at fi de bis apudl henas olim Gommôiatis, quantum eius de nomine loci-4ue'natura'conncipmeft,intelhgatur,reae ebs inter Morinos Me napios interieciCj'cùm Morini pmnes illiolim vOcarentur, qui poR Iccium promontorium ad Scaldim vfque QMocrcy ,id efl, paludes tènerent; quamuis figillatim aliis quoque'hominibus dicerentur. Éft fane digna hæc j quæad Getam iacet, regio, vt antiquo nomine celebretur;tametfidaretur;,nunqüam earn à Cæfàre cognitam fuifi-fè, proptereà qubd nufquam putem plus pomoruin prouenire. Necopinetur quifquam, aliam olim vel hominum, veî regionis na-turam fuiflè, cum videamus ab ipfo ftatim,Francorum initio limitis Antwerpiani principes bis maxime locis egiflè, ac inter ceteros Ca-relmannum amp;nbsp;Pipinum primùm in iis natos eflè, ac nomen ab opi-do Asbaniàe vetuflifsimo fumpfiflè , quod Landas vocatur, quafî diceres, regionis alimentum ^eb qubd caput eflèt eius regionis,quæ ab alimcnto pabuloque Asbania nominaturlt;. Manet haélenus ea-demaruorum vbertas, amp;nbsp;Omnium return ad vitam neceflariarum copia, fèd noneademopidiclaritas: quod quia in lætiflimîsagris cflètjac póft limes cuaferit Lcodienfium amp;nbsp;Brabantorum.inter quos M X bclla

A T V A T I O A.

beila frequcntilîînia y vtiime-r ênitimos fieri folet 3lt;eititernnt/tan* dem eó reda^Um j vt ægiè cpidi nomen pofiiü tuerie Agri tarnen bonit3te amp;nbsp;vccuftiffimi.s Garclmanni amp;nbsp;PipiniincunabuJis,iiobi-’ liflfmis quibufque èitlitafibu^ pofiit æquafi, nedicam præferri eœ qiibd ab ifis prmcipihüsCawJîiMagni progenies, amp;nbsp;omnîiimdein-; de amp;nbsp;Ducütîïamp; RegtimÀamp; Jraperatórum , quotqtaot noftri’Mat’) ciiiones fiierunc j- vfqueâd regem nofirumPhilippum, noui orbis Mona’xzbamylonga miaJtarum arratpra-ßrie defcendat-. adeojvt nul-Ja fit in toto orbe terrarû m nobilitas, qua: pri ncipîa babeat tàm au-^ gufia -, quæ continuatiohera generis vei toc feculis |iiroduâ:am, ve]^ tot réru m^gefiâîiüm decôribusiinfigncr» eîquæ denfiquesprælènti^ têtu poî'is maieftatem wü'tôgniSjtotimperiijj, totunfulis, tôt diuerfa-* rum iinguarümpopûiiî'habeât exteiiiàm ôs ornacam / At agernori folùm Pomônæ lUagnavaTietatcamp;bibcrKpatris diiiino.liqu.ore, ßc Géreris b.eata fiuge, amp;nbsp;Paks pinguifiimo rnunereluxuriàt;Iediiob'i-. lifiimus étiam eftSabazij fiue Zagræi, vetuftïfiimi Proierpinæfilijj, lætifiimis pocüiis, quibus curse amp;nbsp;graues .àioleftisémulto raa^ Ôc præientiùs ,.quàmfiunions Baxxlddóno diicutiuntur ; Hogardica enim cereuifia nihil efi: ad cerebrum rriftibus' cogitacionibus exucn-dum præfenïius-• nibil adhilaritatem, ad caarminainodulanda,, ad. amores, amp;eetera quselargos vini cyathos lequuntur, plus habens iucitamenti; nihil intora hactegioneceiçbrius amp;nbsp;nociusiis, quiei-tramagnum criknénædilpendimninlànire volunt* lam quod ad; Genioindulgendum hibernis noôiibus maxi'mèeflnèccflànum,fîtii$gt; fuperquceft lignotu,q.uo perpecuo igné fbcuslucere poßiCnquorum i-nopia cos qui trifico ab.undât, multis lotis y idem usdaborare, vtin Hilpania in eapis Gaftellæ veteris^n Gallia in planifie Beaufia,apud nos in agro Atrebatum , non-citra maximum vitæ incbminodunl, fi Martialisiudiciofiandum.Diabclinterutn.ergo ager cum amœnifsb^ mis vberrimifque.torius Europælocispoteftcomparari,quaplu-l’imis antcponi co iploapudmevifiLsmerei'i^' vtnomenei/igt;uifcum' âdfifiberetufyC quo dlud,quod Plinius Vcnetorura vicinisde^itjde veraoriginationeuorrigendum efieexifiimo. Arque Itçc quidcm Cans deMorinorum, Atuaficorum, Diabelinteru, amp;,Menapiofuinfi-tu,pro CO arque turn temporis babuic, quo Csolàr Belgicain flagella-bat- ad quam poll oram à Tallàndris AtuaticiçMmifii Frâci vires eas compararunt,'yctota Gallia amp;nbsp;magnapaj-te Itàlib Romanós vl'-tricibus priorumfi:eleTum manibus depellerenti amp;quicquid intra Alpes Pyrenæa cacumina Oceapurn ScRhenum t'ciTtn'um iaccret,di^ taoni fuse fijbiugareut, ac Rhenu trail (grelsti Françoniaiti etiam pub ■ 1- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fis

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9J

fis Sueiiisac aîiis gentibus condcrcnt,ac aduerfus AlitiannoSjThu-ringos , ceteros vcl Tcutonicivcl Slauici nominis hoftes munirent . Soli tarnenilli Francoium,qui apud Atuaticos,Thungros, èc Taflàn dros man fere, vetuftam linguam integram hadlenus fcrua-rnnt-quara Francones Sticuica,Franci in Gallia,Romana linguacor lïiperuntjHun'finitolongiiis quàmilü digreßi.Sed deFrancisamp;eo-ra antiqui£are,libroipfis de'dicato,aliter longe quam hadenus quiPj quam tradabo ; in quo nobilitatcm gentiSjiFroianis nngis libcrata,’ doceboantiquilsimos ortus amp;illulfrifsimos habere. Sublataigitur hac de Morinis amp;nbsp;Mcnapiis eontroucrfia, era ad (acra noftra vetufta aeceiruruSjVtin illishuius libri coronis vclut in afylolctueretur; nifi me NeiuijTcuocaflent, expollulatcs me docuifle antiquoru in dien-', tibus liiis nominum rationes, amp;nbsp;nihil addidifle, è quo liquerer, qua ipficaufa fic nominarentur .iDemus ergo amp;nbsp;illis hanc opellam, qua nominis fui cvernacula lingua audiant origmationem,.amp; Aldcnarij cognofcant, à quibusmaioribus .fumpferint originera . 'Videntur cnim Aldcnarij fic dici, quali veteres Ncruij Latinis vocarentur j eb quod profecunda vocali non raro primam pronuncient. Verum vt Neruiorumappellatiocertiore argumento caufam formaturæ fuæ/ doótis viris prober, Ca?fàrin auxilium vocandus j quilibrofecundo hæc nobis reliquit verba: Eorum fines Neruij attingebant^ quorum dehatura moribnfqueCæfàr cum quæreret, ficreperiebat : nullum aditum ad eos eflemercatoribus^ nihil pati Yini,reliquarumque rcruquot;* ad liixuTiam pertinentium inferri,quôd his rebus relanguefcerc animos j eorumque remitti virtutem cxifiim'arent: elfe homines feros, magnæque virtutis.Hæc ille. Non ofciranterhic locus cognofeen-dus,quihominumad militiamidoneorum omnerobur compledi-tur jdum docetob id mercatoribns,.aditum Neruios negafle, ne ani-mi elanguelcerent,amp;in mollitiemyirtus dçgeneraret.Çynjs iJlema-gnus amp;nbsp;regixapud Xenqphdtem'rnaieftatis exemplar, idem .omni-no vins fortibus inftitutum e'fle debcre iudica'üït, dum in lïanc finten tiam Herodotus eumdocutum'dieit:Gyrus âüdîens'^quà? Eserines proferret,rogafleFertur.cirlt;um flan tes Græcos, quinam homines effent Lacedçmonij,-amp;: quam multi nuracro.Mox vbi hçccognouiflct, ad legatum Sparranura dixiffi:.Equideminon'’extimui'Vnquain homines illos, q uibus locus eft in media vrbe vacuus , ad quçm colle -

• âi mutais ipfi fibi iuimtientisimponcrent. His fi.modo incolumis fuero, non lonum, fid propriafuaincommoda eruntideploranda. Hæcin vniuerfosGræcos verba coniecitCyrus,qubd fora habcrent, amp;nbsp;emptione ôc venditionc vterentui; Perfe enim foris venalitijs vti

M J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non

A T V A T I C A.

non conïucueriint, ncque vllus omnino apud eos erat mcrcatus.Ex bisCæfàris amp;: Herodoti verbis æftimare licet quàrn fortitudini amp;nbsp;laudi militari negotiatio aduerlctur tc/limonio du arum nation run à virciite maximecommendatarum , Vtinam Antwerp! noßri non' tarn laxas habenas mcrcaturæ amp;: externis delicijs dedilTenc, habercnt ipfi quidem diuitiarum aut verius numinorum minuSjïêd haberent plus animoru virtutis antiquæ;quacollaplàj fieri non potefl quin^ tandem ciuitas mollitie nimia difiluens, in feruitutem earn rediga-tur, quam Cyrus omnibus Græcis cade de caula minatur. Sed quid, inquietquilquam ad lanum noftiu quadiifronte Icdes, vis ne perpétua paupertate Remp. amp;nbsp;fingulos homines adfligi ? Nolo equidem: atillud volojVt fit modus in rebus, amp;fi optadum fit, probos mores, amp;nbsp;integram in ciuibus vitara cum laborc ruftico malim , quam réglas diuitias cum tanta improbitate, cumtotimpofturis ,cum tot periurijs, cum tot furtis, quot hodie videmus, rem Deo amp;nbsp;optimo cuiq,. abominabilem. Sed hæc quia odiofifiima eftfententia,amp; Ant-werpiæ æquè abfurda,acfi cælum.ruere diceretur,adducarnus Cato-nem; qui tarnen non minus, quàm ego, amp;nbsp;lidiculus amp;nbsp;exfibilandus videbitur. Eius hæc funt verba: Eft interdû præftare,mercaturis rem quærerCjnitam periculofiim fiet.Maioresenim noftri fie habueruntj amp;nbsp;ita in legibus pofiuerunt, furem dupli condemnari, fœneratorera' quadrupli.Quantô peioremciuem exiftimarint fœneratorem,quàm furem, hinc licet exiftimari; Et virum bonû cùm laudabant, italau-dabant : Bonum agricolam, bonumque colonum. Amplifiimclau-dari exiftimabaturiqui ita laudabaturuHefiodusitemiuftoTum ho-minum’felicitatemdelcribens, fie canitf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• - j ,

Toîîn ips^et f/sp ycua. ttoâw ßiöv, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

fJüiv}è nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fÂèOTÏ) Q /zezJöT«?*

TÂOJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f,,.; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•; ƒ' ■-)”gt;[',[ ■ (,ri

_, J © nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«A»’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- A i - ii r

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verbum ferè totidem verfieulis enumerauimus» 3

'multum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;telîùJfert', monttbtts alttt . •'

’ ' nbsp;nbsp;'ClAndes datfummum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;medium d^t Afttm

Lanigerxpecudes onerantur fvellere d’enfin ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ' ].

tAJJim'dés pAtribm proies parit lt;^xor nbsp;nbsp;almü. i '

quot;V/que bonis forent yhecnauibus aquorafnkant: Sedfiu^um omnigenttmtellfss fertprodtvaß-ugis^

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luftis

^PBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9;

- luft’is igicuv viris (ùmma rei domefticæ felicîtas c re ruftîca vidc-turpctenda, figrauifsimisliis auôloribusericobtemperandum : in qua inter cetera bona amp;nbsp;illud numeratur, no cogi ad nauigationem, quæ inercatorum ôc piratarum , cum quibus belli naualis duces nu-naerari pofliint,propria eft amp;: peculiaris. Cogitent nunc mercatores quidam ,quiomnium rcrum feprimas tenercputant, dum barbaro amp;nbsp;ftoiido faftu cæîumjauaritia (ordidißima Ditis barathra tangetes, attesomnes bomineingenuo dignas, amp;nbsp;ignorant amp;nbsp;conte.mnunt: cogitent,înquam,amp; cernant,quid apudlios iudices religiohis Chri-ftianæ ignares commcrcantur quam contra laudem agricole iu-ftique homines reportenr.Ex agrieolis,inquit Cato,S: viri fortifsimi milites ftrenuifsimi gignuncur, rnaxime^ue plus qu'æftus flabiliß-fimusqué contcquitur,minimequé inuidiofus; rninlmeque male cogitantes funt, qui in eo Itudio occupad'fiHït-. lt;^vdd haclaudatione îâudàtilsimi viri,vcl'grauius,velpulcrius,velpiis atiribus îucundius? Bene igitur Ncruij Reip. füæconfuluerunt,dum mercatores finib'us fuis cenluçruàtabercendos, amp;nbsp;f^eukates honefto luris labore com-parandas. Hinc jneritoNevuicIsfè dixbrùnt-, li vox ad vèrnaculum îèrmpné,« quo eft deformata,reuoeetur. Nâ-Q/Vtx-âo^éds dicitur,qui fapienseft in iis acquitendis qùæad vitâm hint neceiraria.{\^er cnim acquîfitioném neceflarioru figna't, eo qubd îs qui labore fuo fibi vi-dium quærit,amp; honorem {cquatur^amp; honori fit proximus^quod (VVa et^ôc compofitioneconcîlà ÇAcx,idem fit quod Latinis,ad honorem. Vnica fane lyllaba ïinguç noftrç architèéti indiéarunt,quicquid He-fiôdus Sc quicquidCato multis præceptîs mdnuerunc d Nifienim opum acquifitio ad honorem tendat, indigna eft quçe hcc nomine noftrate nuncupetur. Laborandumigiturad honorem,amp; nunquam labor vllus ad viftumacquirendumabhonefto debet diftedere , fi præcepti, quod maioresnoftrihac voculacomprchenderuntpluC-quam Laconicos,ratio fit habeda. (VVcv igitur idem eft quod vidum 5c facultates quæro cum honore amp;.ad honorem. Hinc prouerbium nanet,id eft,fumptum facito pro modo facultatum acquiren-darum:.de quo alibi rurfus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem idem eft quod fa pic ns. Qui

igitur làpiens eft in victu quærédods (\rvet-66^é vocâdus. Quis vero upiens,nifiis qui iuxta præcepta eoru facultates comparat,qui apud omnés pofteros amp;nbsp;apud horn lâpientifiimos quoique habiti lunt fa-pientifsimiôcoptimt làpientiæmagiftri? At ita Neruios fecifle, Gæ-' lar.teftificatus eft,qui.hacparte Perfis antiquilsimis quorum vitam necdû luxus corruperat, eos pares fecit,dum mercatoribus dicitadi-turn negaflè.^Quàm verô diligentes fuerint, non in aruis modbeo-Icndis,

A T V A T 1 C A.

lendis, /ed in fepimctis quoque agrorum, idem luliusanhótaüitj pcs eorum delciibcns, quas fieri ait, tenens arboribus^incifis atqup inflexis, crebriique in lacitudinem ramis enatis,amp;rubis lentibufquc intcrieóliSjVt inltar inuvi munimeta præberent, quo no inodo no in-tiarijfed ne perfpici quidem pofiet.Videmus iiic idem olim ftudium Neruiis fuifle in fepibus vbique concexendis,quod bablcnus etiam-num in bortis muniedistenemus. Vix extetis peifnaderi qupar, qua-r turn elegantie amp;nbsp;amanitatis virides bç lepcs bortis amp;nbsp;paradifis con^ cilientj quibus milli tapctes fint conferendi. Excellentiisimæ aiitem fiunt ex ilice aquifolia cuius perennem amp;nbsp;laturum virorem eoralli* næ baccæ giatifsimo fiio rubore bibcrnis inenfibus veluti lapides quidam pretiofi exornant^tatifper hærenres,dum verni flores ad no-uum borcorum decusrecurrant. Sit crgobæc vocisori^onon Neruiis modo J lcd omnibus nobis peipetuo in mente, quo làpicntiam banc in quærendo lèquamur^qua bonefli ratio vbique babcatur, ci-tra quam omnesfacultates turpes apud maiores noflros, qui rebus nomina fecere, iudicantur, ludicio tara diu conftaturo, quam quifi-quaracrit linguæ noflræ perîtus,, quie plus habet piseceptorutri, ad reôle viuendura conducentiura, quam vl la alia linguarum ;vti pau-larim legendis noflris,quii volet,potentdocervNô.longè ab hoc no-mine Atrebatum appellatio recelsir,quç boc monetjVt lucro parato^ nee procul quærendo content! lîmus. Cura, enim agrum baberenc tritici fçrtililsimum,raonueruntfuosbac noraeDclatura,ne aruis ne-? gleâ:is, iis quæ longe quærcpda èflènt,iiîbiarent.Mcmini Pindarum in Pythiis banc eandern habere cantjoiKm, paucis illam quidem verbis, led non, tribus duntiixat ly UabiSjComprebçnlam:

t

Eç) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;01/ Mi’- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ •

3p(û7rci(n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I'

Oçiç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ f ■ ■ ƒ ' ; gt;

e/iX.7rc(.^cayiTM7rôplt;jii/. ?■

quo fignifîcatur cum de gencrc hominum vanilsimo eflê,qui dome-fticaregionis fuæ bona vibpendens , ca quçprocul funt ,intueturamp; oculiscaptat. Atrebatum nomen quanto fuccinélius eandern com-pleôlitur lêntentiam 1 Prima enim norainis lÿllaba eadem eft eu prima particula Atuatici,amp; èandem alpirationis paflà iaéturamrlccun-da verb idem fignificat, quod Latiuis paratum,fiue quod ad manum cfl, vocâli tarnen produóia. deinde lucrum notaryamp; omneid gencratim^quod vitç commoditatibus Icruit^quacunque tandem id ratio-

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

ratione fiat, ica vttocatrium vocularu coplexiojfÏgnificet, Tene pa-ratu lucrum,fiue eam commoditaté vitæ vtilitatcm,quæ ad manu cum fit,nee longe,nee dubio euentu eft petenda. Et quo videas om-nes ferè Belgas honeftum amp;nbsp;parabilem vidum laudaflè, amp;nbsp;contra rem maritimam contempfiflè, vicinos duos populos addemus, quorum nominibus idem docemur. Plinius poft Morinos Oromanfa-cos enumerat, iunôlos pago Geflbriaco. HosCæfarfiib Morino-rum vniuerfitate comprehendere videtur, cb quôd breuifsimum in Britanniam traieôtum è Morinorum litore eflb dicat. Mêla apud Mo rinbs GclPoriaco portu nihilnouit celebrius.Ptolomçus Iccium pro-montoriù poft Pbrudim ponit, que ego Soma nue vocari exiftimo. Iccium ergo promontorium medium eft Iccij portus ôc Gefl'oriaci pagi nomen, vt videtur,à nauigâtibus ex Oceano Hiipanico amp;nbsp;Gallico in bas anguftias adeptu, eo qubd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, fiue vt nunc ftribimus,

/t,idê fit,ac fi Latine dicas, ego video; vel quia videlicet diligenter Pharus illa,quam Aumanum vocant,id eft, antiquum monito-rem, nantis cfict infpicienda: vel quia ex hoc monte Britannia clarè cerneretur, quod amp;nbsp;ipfe fum expertus, dum illac in Angliam traie-lt;fturus,piocellofo mari detinerer. Eft ergo diftantia Phrudis ab Iccio à Ptolomæo notata, ad extremam promontorij ladniam , verfiis Arélum computanda, quanquam fcio in latitudine non parum eflè aberratum. Phrudim autem Somam eflè, cùm ex locorum vetere commenfii, turn de nomine coniicio,quoniam fiue parcû nobis amp;nbsp;attentû ad rê lignât,quæ ratio ob id fluuio conueni t; vel qubd nulli alij’amni infigni alueum fuum communicet-vel qubd aquarum pareus præ ceteris Galliæ fluminibus videatur, eo nomine Molæ, vti ante dixi, maxime contrarius . Promontorium hoc tempore ^Uneßeneftj vocatur,vti, dum illac in Hilpaniam nauiga-rem, à nautis didici cuius nominis ratio ftatim apparebat colorem candidum rupis intuenti. enim nobis candidû notatj QA-Cp; verb idem eft quod nidus, ita vt eredam caftellum aliquod hic olim fuifle, quod perinde nidus noftris atque Ithaca Ciceroni nid ulus fuerit nominatus. Geflbriaci autem diéti videntur,corrupto iudicio eorum,qui ad mare amp;nbsp;ad poitus,vel cauponariam,vel nauiculariam exercent, vel ali is vilioribus fordidioribusque artibus viétum quæ-runt.Apud hos enim nullus honeftati locus,fed omnia pecuniis ve-naliahabentur, amp;islblushonoratuseft,quidiuescft. HincGeflb-riacididi, qubd diuitias honorare, amp;nbsp;in preciopræcipuo habere, amp;nbsp;ad cas omnia lira ftudia conferre, plebeiorum hominum fit, amp;nbsp;corum, qui quafi in plateis vulgb funt cocepti. ^aé enim fiue

N publi-

5?8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

publicatn vùm notât, vti poft per caufas ctiam enucicabo. genus ftue fobolcm fignare prius indicaui. lt;iamp;cfor igitur is erit, qui vulgaris contemptiqueigenerisjamp; in publico conceptus eft. uitiasinterpretainur: cui coniundlûj quodhonore dignum ducOj fignificat. ht lenitatis caufa^, cappa in^^c exempto, Tota igitur diôtio docet vulgo concept! generis eflè, diuitias hono-, re dignas æftiinare ; nomen meherculedignum, non Galeri magis, quàm Antwerpiæhabitantibus, ócgeneratim fere omnibus homi-nibus huius ætatis, apud quos Horatianum illud, omne tulitpun-lt;ftumjamp; legis vim amp;nbsp;plebifciti fibi fumpht:

O dues dues J quarenda, pecuniafrimum eSîy f quot;Virtuspo^ nunlmos : hacjanusÇummus ab imo P er docetJ hac pueri récitant didiata fenescpue nbsp;nbsp;nbsp;,

Laua fu^penfi loculos ytabulamq^ue lacerto.

Horum igitutjquiad portum huncMorinprum habitabant,in^ famiam, turpem quæftum, 8c iudiciorum corruptelam, cùm vi~. cini'proximi odiflent, nomen fibiacceperunt ex diametro'cum illo pugnans. Oromanlàci enim ex rom, mané amp;nbsp;dicun-tur J in quibus lt;$Z^r quid fit, notum.'i^oii) forte : mané viros; acfït idem quod in priore fignat. Reieétis igitur, de more prifto, dupli-cibus in copolitione, ex (OrrommawfacQfc^fit Oromanfacus, Latina forma terminatum ; quo fignificatur fobolem fortem amp;nbsp;ge-nerolàm talem eflè, vt viros magni æftimet, non diuitias. In vtroque tarnen nomine, alpiratio cum tau finali, .de confuetudine mihi læpius indicanda, eft ademptum, quo mollior eflèt appellatio. Verum fi tanta fit cuiufquam morofitas, vt hoc mihi non admittat, proptereà quod im Ambadus hæ litterç non fint in fine ita commu-tatæ, vt tau relinquatur ei, reipondebo hanc fiiperftitiolàm forma-cionis nominum rationem, non fèmper apud Romanos fuiflè ob-feruatam, prælèrtim in multarum lyllabaium vocabulis. Nanrquibus in vocibus chi littera finem claudebat, eas per denarij notam, dum fuæ linguæ applicabant , terminauerunt; vti anted oftendi. Attamen quo omnibus fatisfaciam , amp;nbsp;momis fugillandi anfàm adimaiTij fie hæcvocabula reddam origin! fijæ J quafî à fac deriua-rentur. Reliquis igitur partibus integris lt;jamp;ejjorr^cfac, erit idem quod Latinis diceretur , diuitiæ in caufa fiint, vt quis fbbolem plcbciam amp;nbsp;vulgb conceptam habcat : vel alia conftruftione ex eifi-dçm vocibus , Vilis 8c vulgô concepta foboles , quicquid facit, cauià diuitiarum facit. Eodem modo CZI)rromman|’ac idem eft ac fi dicas/obuftse amp;nbsp;gencrofæfbbolis vir caufàeft: vei alia {yntaxi,So-' boles

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

boles fortis amp;nbsp;gencroû, quicquid agit, ea caufa agit, vt virum fè præftct. Siue igitur ab acQl-;, fiue à facfinem deducas, in ean-dem(èntentiam tandem nomina tendent, vtconfideranti cftma-nifeftum. Gefloiiacorum ergo hominum in portu habitantium, in quem fient aliæ merces, ita improbitas etiam, inter cetera vi-tiorum agmina, auaritia maxime importatur, omnia fua ftudia ad congerendas opes conferebant; ea de caufa opprobrio nominis à vicinis notati. Orrommanfàci verb in eo toti erant, vt viros fe amp;nbsp;fortes demonftiarcnt , atque idcirco vt illi diuitias, ita hi viros honorandos iudicabant : vt illi de vitæ propofito ignobiles ôi vulgo concepti; ita hi fortis amp;nbsp;generofæ originis habebantur. Et ineritb ij, qui portus habitant, vulgb concept! iudicabantur : eb qubd nufquam vxorum eaftitas magis oppugnetur j quàm vbi mercator amp;nbsp;nauicularius domos fréquentât, amp;nbsp;vniucrfim apud quos diuitiæ funt in honore fummo, apud eosnon alia tantum , fed ilia etiam funt venalia, è quibus lobolis elt origo. Vide quælo quam omnia apte inter fè cohæreant, quocunque tandem modo vocem x interpretemur, Qubd verboom forte, robuftum, generofiim ad aliquid agendüm fignet, êc noftras fit, à quo , id eft, ialt;fto, deriuatür ; id tum doeebo,' cum Romæ conditores ad prim os fuos natales ,rcicctis omnibus fabulis, deducam ...Orrommanfachti igitur amp;nbsp;Geflbriachti intégré dicerentur , e quibus vocibus Oroman-faci amp;nbsp;Gefforiaci moUioris foni caufa in vfum venerunt. Videntur ante Oromanfaci ilia loca tenuiflè,quæ TaruanXjGinefioru, amp;nbsp;Diui Odomari media funt, quæ fortifsimis viris ad hanc vfque ætatem florere cernuntur, adeb-vt Taruanæ vêtus nomen fignificare mihi videatur,Aude,amp; in cædendo perge. fCar fine «Sar, aude fignifi-cat: o^au ay,idem eft ac fi Latine diceres, perge in cædendo ; amp;nbsp;nos quidemhaftenusTarhauanam, non Taruanam dicimus. Qtiam-obrem, quo fortis generis generofa fobolcs amp;nbsp;fimus, amp;nbsp;in antiquorum lancibus iudicemur efle- non pecuniam, non diuitias, fid viros honore dignemur, moniti vetuftaOromanfacorum appellatione^ôc eos plebeios, amp;nbsp;non meliores, quam fi vulgb in plateis canum more concept!effent,cum prifeis Belgarum maioribus cenfeamus, qui diuitias non viros æftimant honoribus profequuntur. Videntur itaqueAtrebatesamp; Oromanfaci, ficutNeruiisvicini fuerc,ita eandemquoquedifciplinam aprimis conditoribus accepiffe, quæ vdnam haófenus vigeret, ac non infana hæc amp;nbsp;miferanda auaritia, ÔC opum rabiofa cupido fucceffiffet, ex qua, vt Nafbnis verbis vtar, ortum eft:

N i

Omnz

ft!

XOI ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ATVATICA.

OmnenefMsfiigerepudory^eruniquefidesque, jùbiêre locum fr Andes que dolique^

Infditeqne, ^vis^ nbsp;nbsp;amor feeleratus hAbendi.

Quid eniin nunc tam tuipe, tam ignominiofum, tam nefàriurn^ tam impium, cuius quenquam pudeat,vel in vanis honorum ticuUsgt; vcî in diuitiis, vel in voluptatibus fpurcis lequendis? Quid tarn verum , quod non horumfceleiumcauGpro falfo explodatur ? quid tarn falfum, quod non pro vero adftruatur I Quæ vero vfquam fides, vel erga Deum,vel erga homines ? cum tarnen citra hanc, nulla Bella dirimi, nullapaóla iniri, nulla pax, nulla focietas, inter homines vel coire vel teneri poßie. Fraudibus ôc infidiis, amp;nbsp;dum hæ pa-rum valent, vi graflantur amp;nbsp;plebei, amp;nbsp;nobiles , amp;nbsp;quotquoc ßelera-ta ambitione amp;nbsp;foediore auaricia exæftuant. Sed iam latis querela-rum, amp;nbsp;ßris etiam ex Neruiorum inftitutisadmonitionum.

^nacK igitur antiquum Neruium fic notât, vti voces apiid nos mu-tilatse pro integris ponutur. Dicitur enim (YVacr per diphthongum, vel lyncoptos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro Neruio; atque inde fit vtcorrupte Aldenar-

dum fcribatur, cum Aldenarum efiet exprimendum. Sed quiaple-rique omnes Tornacumpro Neruioru curia antiquißima celebrant, fortafienon latisfeccroeorumexfpeótauoni, nifi amp;nbsp;de nominis origine caufe aliquid adducam, quo lecus ac ipfi credendum putem. Memini non ita multo ante dixifie, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pagi nomen efle, qui

Antwerpiæolim,vti amp;nbsp;hadlenus, ita propinquus fuit, vt Antwerpis principio noui vicini fufpeâ:i haberentur, atque idcirco hoc nomen datum eflè, quo fignificareturplufculûæquo vrbi propinquos efle. Eodem modo cum Tornacum conderetur, videntur Aidenarij noui opidi viciniam hacipla voce notauifie,Dornacum vocantes.Noftra-tes enim per delta,non pertau, opidi nomen pronunriant, ne quis hic morofius argutetur. Quod vero Dornacumpro «^ror-na dici-tur,id fit ex eo,quôd (Vta amp;nbsp;(VVac eiuldem originis voces,idem figni-ficatum fuggerant. (VVaenim apud, (VVac appropinquo notât, quo fit vt idem lit,fiuedicas «^^or-na, fiue c^or-nac, nifi quod polte-riore vocetantunde dicas, acfi Latine diceres, plusæquo appropinquo , fiue fere nimium accedo. Intelligitur ergo ex hac vocis nota-tione, primarium aliquod opidum fuifle, cuius relpeólu hæc nimia vicinia Dornacb conueniret.Eiufinodi enim comparatio minoiis eft ad maius,amp; pofterioris ad prius, non è conuerfo, fi linguae proprie-tatem, amp;nbsp;collationis modum ftruemus. Ad quam vero vrbem, quæ antiquitus fueritilluftrior, Dornacum compara tum , hanc appella-tionem accepiflè dicemus,finon adipfiimprimariumNeruiorum

caput

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loi

caput,Gui fupcr codem flumine non longo interuallo imminebat? Et vera fane corùm fuit fèntentia, qui nimiam banc viciniam eflè dicc-bant, vti fecutaætas luculentifsimo aigumento comprobauit regio-nisprincipatuexAldenaro Tornacum tranflato, vbi iam olim ca- -pureftdiœcefèosNeruiorum. Ex bis igitur non Cæfarcm modo Ôc Straboncm concibare licet, fed Pomponium etiam,Plinium amp;nbsp;Pto-lomæum veriùs ad locorum bodiernas nomenclaturas applicare.

Satis ergo perfpicuum feci Antwerpiam Atuaticum vetcrum efle, nee nomen habere à Verpo, vt quidam non inelegates homines funt opinati- Sed quia fafli fumus, Priapum fub nomine Thyrfi apud nos inhonoremaximofuifl'e, atqueitahaólenusetiamamulierculis in-uocarijUon arbitror me bene munere hoc defungi pofle, nifi adiece-roc|uæ maxime numinaprifci parentes noftri coluerint^Ôc quibus eorum templa ædificarint . Si enim quicquam' aliud ad antiquitatis quam hic quçrimus cognitionem fpeôtatjhoc in primis videtur fpe-xflare vt intelligamus quam religioné vcteres fint fccuti. Cùm enim l’tligio caput fît omnium eorum quæ reda ratione geruntur,vti alibi de vocis originatione docebo, ex bac velfbla optime perfpicimus, qua pmdentia Remp. antiqui gubernarint.Intra vrbemigitur,quæ nunc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicitur, id eff, caftrum, ad tuendum fe fuaque com-

paratum,duo præcipuè numina colebantur, quorum alterum gene-rationi,alterum Reip. adminiftrandæ præfidebat. Vtraque enim res ad communitatem confèruâdam eft neceflaria, amp;nbsp;operam liberis dare,amp; multitudinem prudentia intra rationis fines continere. Priapus ergo præerat rei pioletariæ,eô quod intelligerent vires ciuitatis nullas eflè manfüras,nifî continuata liberorum generatione confèruare-tur amp;nbsp;augeretur.Paucorum enim numerus, nullam cladem citra exi-tium ciuitatis extremum perferre poteft, vt Lacedæmoniorum Ref-publica trifti fuo exitu declarauit. V ocatur au te Priapus noftris bo-minibusalionomine fCcré, quæ vox conuerfà, fie vtprima littera fiat vltima,proprium Itypballi officium exprimit,qua fua proprietäre fâtis déclarât fe ab antiquiffimis Cimbris originem habere. Mon-ftratur baèlenus exiguaftatua, quæfafcinum olim, quod poft defra-dum eft ob vereGundiam,prætendcbat. Earn volunt Priapieffigiem fuifle : verùm quo loco tcmplum habuerit, equidem coniieere non pofrum,quoniam nullas reliquias videam extare^ nifi fortafîè ad fini-ftram vrbis partem fteterit, quo loco quædam adhuc fani ruinæ cer-nuntur. Ad finiftra dico iis qui Orientem verfus, vti fieri fblet,ado-rant.Alterum numen Walburgis nominabatur,qua voce vis arcis ad tuendumfaèiæ fignificatur. enim vim, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arcem ad

N 3 defen-.

JOZ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

Hefenfionem fadain notât, Fuit igitur hæc diua c a cl cm quæ Græcis falUs. nbsp;nbsp;nbsp;Pallas,Latinis Minerua vocatur. Huius templum in meditullio arcis

erat conftitutuin , per quod ad portam quæ ad aquas erat, ex aggere qui ad vrbem ducebat, ibatur. Reótè admodum Dcam banc ab officio nominarunt.Prçeft enim arcibus firmandis atque fèruandi.s,adeo ralladium. vt cùni T roiam efïèt egreflà fiibduóto Palladio, nulla amplius firmi-tas addefenfionem vrbis remanfcrit.Hæc enim vrbes condit,amp; quas condidit,eas præfentia fua auget ae confêruat. Pallas quas condidit arces inquit Poëta,ipfa colat fiiccin^lèadmodum liuius Dcæ vira complexus.Spartani in arce fua banc quoque Deam locarunt,fub no roliucha. nbsp;nbsp;mine Poliuchæ, vt Paufanias fcribit:quo vocabulo nihil aliud figni-

cWcwM. ficatur quàm eam efî'e vrbium fèruatricem.Eandem Cbalciæcam vo-cantjcô quôd domü quam habitat, eam æneam reddat. Mallem ira-queViôlor dixifî'et ædem MineruæChalciæcæ, quàm Chalcidicæin noua vrbis regionefuifïè dedicatam: fèd vtrum fît horum mélius, taiiits. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;an vtrumque bene,nihil ad præfèns.Polias item Minerua diôfa eft in

Attica,quôdædeseius in acropoli,quem loctim Polin,id eft, vrbem, tum nominabant,eflèt confècrata. Ecdem enim modo apud nos arx vrbis nomen olim habuit : eb quod vrbs maiornecdum eftet. Eandé stttri. nbsp;nbsp;nbsp;Soteram vocarunt alij : eb qubd homines fcruaret. Vnde medici vi-

dentur antidoto quam Paulus libro feptimo defcripfit,ôê alij alio loco , nomen mutuati. Hefyehius Epipyrgiten quoque vocari feribit; Ldofwï. nbsp;nbsp;eb qubd turribus præfideat, ac eadem de caufta Laoflbos,quia populu

feruet. Ex his igiturdarum euadit, quàm concinnum nomen apud maiores noftros fit fortita,dum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eam vocarfit. enim

idem eft quod antiquis Græcis polis, fine pofterioribus Acropolis: ««’S; fed apud nos euidentior eft ratio appellationis. Nam ^ur^üuc vocatur à fine proprio vrbium amp;: arcium, quæ omnes eb fieri

debent,qubciues in iis fcruentur amp;nbsp;cuftodiantur. Eft enim

V741,. feruare,cuftodire,tueri à periculo.�t-;verôomncm vim maioiem defignat: quæ vocula in compofitione Tau fuum finalemore noftræ linguæ deponit. Qui ergo hanc Deam colebant, nihil aliud fignifi-care videbantur,quam illud quod in Pfalmis legimusrNifi Deus cu-ftodiueritciuitatem,fruftra vigilant qui cuftodiuteam. Etillud qui- ' dem in primis parentibus rcólè fieri poterat,hac tarnen interpretatio-ne,vt nihil aliud efiet Walburgis,quam visdiuina,arces amp;nbsp;opidacu-ftodicns, atque feruans : quæ quid aliud eft in iplb Deo, quàm im-menfa eius poteftas ad aliquod particulate munus inuocata ? Hoc enim modo Dcum logabant, vt poteftates eius pro votorum necefi fitatumque humanaru varietatediftinguerent, omnes tame ad eun-den)

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10?

dem auélorem referrenr. Et quia Deus angelos fuos habet miniftros, non abfurdu fit cogitare, poteftates eorum vaiüs nominibus exprel-las non minus ab illis amp;nbsp;forcafsis etiam magis quam à nobis coli Ib-lere. Verum vt omnia in peius ruunt,pofterior ætas Idola ex bis no-minibus fibi finxit, öc quæ diuinæ erant poteftatis, amp;nbsp;eius Angelorû propria,ad nefcio quas fabulas detorfit, amp;nbsp;quæ in Deo erant adoran da,ca ad human as nugas tranflata,amp; fœdifiimis ceremoniis amp;nbsp;ritibus inquinatajtota conuertcruntinabominandamidolatriam. Hinc tot Pallades,tot loues,tot Mercurij,amp; alij Dij exciterut, quos omnes fabricataeft antiquitas j, è Theologicis myfieriis male intelleôtis, ôc tandem ad reges, poftrembetiamadftacuas perinfignem amp;adula-tionem amp;nbsp;impofturam traduisis. Vna enim Pallas eft, nihil aliud quam fapientia diuina , qua omniaconferuantur : quæ idcirco de louis cerebro natadicitur fine matrc,quia ante omnem materiæ créa tionemà pâtre genitaefièt. Hæcoranda,qub nobis vim illam infun-dat,quaGommunitateshominum ièruantur. Hæcillaeft Walburgis ciuium cœtus folacuftodiens, citra quam omnis prudentia humana nihil confert (àlutis. Hanc tamé qubd per fpiritus fuos fiueRuachos hominibus pro voluntatefiia diftribuat amp;nbsp;impertiatur : fit vt nome etiam ad illos queat applicari, amp;nbsp;inter eosei primo amp;nbsp;maxime, qui ordinis huius dux cft amp;nbsp;imperator à diuina fàpientia conftitutus.Ve-riim,vti dixijbuius diuinæ poteftatis nomen amp;nbsp;honorem ad Dæmo-nem cranftulerunt ij, qui à vevitatis fonte declinarunt, atque ita in turpé falfi numinis, amp;nbsp;tadem ftatuæ adorationc funtprolapfi. Qup-

lt; circa cùm Chriftianifmum AntA^ærpi fufcepiflèntjnec facile eflèt pe- ' nitus falfi numinis vel nomen vel honorem obliterate, fanifsimo confilio huic maloPontifices fuccurrerunt. Nam cum fcirent viros fanftos, amp;nbsp;fanótas mulicres non folum in vita, fed etiam poft morte honorandos elfe , atque tantb magis poft mortem, qubd turn nullis perturbationibus animorum , quibus à bono abripi poflent, fint obnoxij- prudenter profedfb nomen fallæ Deç,in nomen faniftç vitt ginis tranftulerunt- vt quemadmodum ante male amp;nbsp;perperam Wal-hurgim lapideam orabant amp;nbsp;honorabant, ita poft reófè amp;nbsp;citra reli-gionisveræ noxam, Walburgim virginem Chriftianam in templo vvalbwgù. venerarentur. Dicere enim illis poter ant Chriftiani doólores, fêle nolle Walburgis diuinos honores tollere, fed veile docere non earn efle veram Walburgim,cuius duófu amp;nbsp;aulpiciis arcem fuam amp;nbsp;totam ciuitatem feruare pofsint, quod fibi falsb amp;nbsp;de cacodæmone amp;nbsp;de ftatua perfuaferant.Nouam hanc Walburgim virginem fuific,vti fua quoque Walburgim virginem, perinde ac Græci Palladem putabat,

atque

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

arque omnc præfiJium fuum aduerfus hoftcs^tum intcrnos,tum ex-tcrnosj in Deo collocafle atque ita aciein mentis fuse tutam contra omnes infultus, contra omnes arietes,contra omnes denique machinas maiores feruafl'e. Hane imitarentur illud numen quo ilia le tutam reddidit adorarentjatque ab eo fibi tutclam arcis peterent.Illain cnim diuinam gratiam veram eflè Walburgim cæleftem , qua Wal-burgis virgo aciem mentis amp;nbsp;corporis Rii leruauit illibatam - in hac igitur fanólavirgine, cælcftemMiam gratiam colerent j amp;nbsp;venena-ientur,amp; orarent, vt ea non opidum tantum, led mentes etiam cu-ftodiret.Hanc enim eandem eflè quam prilci illi Cimmerij Walburgim nominarunr, led fraude cacodæmonis hominum animos à vera ilia diuinitate ad falfam fuperftitionem detraólos fuiflè,amp; pro forti-tudine amp;nbsp;lapientia diuina Hatuam amp;nbsp;lub ea. immundum Ipiritum adoraflè,quæ non lohim alios non leruare,led nele quidem mouere poflet. ad veram igitur arcium cuftodiam, amp;nbsp;veram Walburgim re-dircnt,illa virgine duce,quæ amp;nbsp;nomme Walburgis eflèt'; ac cuflodia bancarciumdiuinamàDeoimpetraflet. Hac vellimiliratione,rcie-lt;fho Idolo, templum Walburgi virgin! eft conlecratum. Fuit autem hæc Walburgis, vt Icribunt, natione Anglolaxona, amp;nbsp;vt quibufdam y nbsp;nbsp;nbsp;eft,Richard! Regis filial Willibald! amp;nbsp;Winibaldi omnium co-

feflione loror germana,æqualiurn Willibordi,tempore Sanóli Boni-faeij Archiepifcop!Maguntin! qu! dicitur eorumfuifle auunculus. Willibaldus Eyftetenfis fuitEpilcopus. Winibaldus Abbas in Thuringia, à quo foror monafterij quoq; vnius curam accepit, acilluftri cxcmplovirtutum omnium in eo vitam exegit, itavt inter Diuas Heroinas illius ætatis longe clariflimahabeatur. Multum profeóló Anglis debet cum noftra hæc regio, tum tota Germania : vtpote à quibus religione Chriftianafit imbuta. Antwerpis tarnen Diuus Eligius videtur vnus de primariis fuifle fide! oratoribus, quern Au-doenus, dum eius vitam delcribit, aflerit plurimum pro Chrifto a-pud Antwerpos pugnaflè. Non igitur fimplex ilia fuit Angloruni contra Britannos viótoria, led li vlla vnquam, lucr! fpoliorumque ditilsima.Nequeenim regionem iplbrum amp;nbsp;domicilia tantum occu-parunt, quod in bello poterat maximum haberi, led lalutem etiam animorum amp;nbsp;æternam felicitatem in ea infula repererunt. Britann! cnimlongaRomanorum, lub quibus agebant, conliictudine mitio-res redditi , Chriftianam rcligionem iam multb ante accepcrant, quam vitftores Angli mox imbiberunt, atque inde in patriam liiam ée totam reliquaGermaniam diflèminarût. Gcfta ante hæc luntcirca ea tempora, quibus Pipinus Caroli Martelli pater, Princeps limitis

Ant-

LIBER I.

10 T

Antwerpiani, Frifios crebris cladibus fregit atque fùbiugauit. D. Walburgis ergo, atqwc cius duo fratres, vna cum D. Willebordo, Angli fucrunc, id eft SaxonCsS, qui Britanniam fibi fubiecerunt, nbsp;nbsp;a«5R.

baftenus , quamuis fermo mirum in modum à Germanico degene-rarit, eandeminfulam fibiftruant. Atque hæcfatis funto hoc loco de Walburgis vetuftaæde, quain maiores noftri in vrbe amp;nbsp;arce de-dicaïunt; quoftirent omnes fapientiain atque prudentiam, quibus totus chorus virtutum continetur, fôlas efte quibus res intra ciuita-tem fùnc adminiftrandæ. Arma enim atque eoruin deus citra banc diuinam virginem nihil prorfus valent ad hominum communicates tuendas» Deftendit in prœlium Mars, quoTroianos adiuuaret; fèd adeb nihil potuit, vc à Diomede confilio Palladis vulneraretur, amp;nbsp;quantus quantuselTet, profterneretur. Reôliftimè Homerus Palla-dem Diomedi auxiliärem fecit,cô quod Diomedes nihil aliud figni- niomeaej» beet, quàm louis confilium. Q^id veto eft louis confilium,nifi Mi-nerua j quæ prudentia fiia temcrarios hominum inftiltus, dona Ma-uortis propria,penitus frangit-atqueconculcat. Huius ergo diuinæ potentiæ Opern,omnes ij implorare debcnt,qui ciuitates gubernan-das ftifceperunt. Hac enim facile turbulentos Martis tumultus coin-pefcent,amp; ciuitatis tranquillitaté tuebuntur^ quam qui poterie cui-piam vrbi extorquere, is mox vrbem earn in ditionem fuam eft ada-€lurus. Diomedes igicurpræcipuus fuit vnâ cum prudente Vlyflè Troiæ euerfor ■ ed quod cofiliis fuis omnem ei prudentiam abftulifle videretur. Hinc fabula myfticaPalladij furtim ablati, atque eius rei occafione Ilij expugnationem fecutam elfe.Quamuisigitur maiores noftri nec G ræcænec Latinæ linguæ periti fuerint,nominatamê fibi compofuerunt,quibus muhb fignificâtiùs,quod vellentjindicarentj quàm vllæ omnino aliæ gentes. Colamus igitur Walburgim;non (b-lùm hanc pofteriorem Ghriftianam, vti exemplar virtutum, amp;nbsp;gra-tiæ Ipeculum quoddam diuinitus ei conceflæ jfêd illam etiam pri-mam, à qua Walburgis nomen, ante Ghriftum natum, ad homines amp;nbsp;cacodæmonem etiam eft tranflatum . Quam quidem fie colen-dam fentio, fi diuinæ fapientiæ adminiftramx hoc nomine capias, vti Angelos amp;nbsp;Archangelos colere debemus: non vti Deum, quifblus Dominus eft, amp;nbsp;Pater omnium habendus. fed vti diuinam intelli-gentiam ad hoc à Deo creatam, vt fipientiæ fit dilpenfatrix, pro eo atque fupremus omnium Pater imperaric. Hæc enim docet, quid in rebus côtemplandis vel verum fit, vel falfiim: hæc rcrum in primam caufam refolutionem aperit, amp;nbsp;omnem compofitionis ordinem ad infimas vfque fpecies colligit. Hæcnaturæ inexplicabilem Scinex-

O bauftam

lo^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

hauftam varictaccm amp;nbsp;profunditatem fola metiturjöc quantum eius Deo placet, hominibus oftendit. Hæc, omnem diflerendi viam, amp;c quidjè quo emendata conclufione efficiatur^dcmonllraq vt ïèmel dicam , hæc vna omncm cogicandi^agendi, loquendiejue rationem homini fubminiftrar. Eli eniin præfès æternæ racionis per oinnem rerum naturam diffuamp;,cicra cuius duétum^citra cuius tutelain^citra cuius arma, qui vlquam (c reólè verCari pofïc credec is fie defipit, vc ne hoe quidein intelligat, ïbla ratione hominem à brutis ïèparari. SHmwHm to- At verb quamuis fiipremus humanæ lapientiç apex in contemplatio-ne primæeaufe arque vitimi finis confifiat, illuftri tarnen exemplo fàpiens cognofcitur, in quaruinuis rerum adfinemordinarionem, Arifiorcles ïèmel arque iterum dixit. Qriæ porrô eft ordinario , hominu ïàluti magis neceïîariajquàm ea quç cernitur in iis reólè cb-fiituendis, quæ ad ïbeierarem hominum coniungendam, amp;inea tranquiilitatem conïèruandam, requirunrur? In his enim amp;nbsp;fingu-lorum eiuium,amp; toriusReip, ïàhis continetur:ita vtnec finguh,nec vniuerfijcitra hæcad fiimmumhuius vitæ bonorum queant aïpira-re. Hæc igitur ordinatio prorïus eft ad alias ciuitaris conllitutiones amp;nbsp;leges, architedonica,haud ïècùs arque ïapientia ipïà arehiteela eft omnium ïcientiarum arque artium homini ad fclicitatem fine è re-morojfiue è propinquo conducentium. Reôhè igitur Plato tum demum beatam Remp, fore putauir, cum vel rex philofopharetur, vel phiiofiphHs. philofophus regnaret. Nihil enim aliud philofophi nomine intel-lexit,quamhunc noïlrum ïapientem,qui maiore fignificationis effi-cacia ïàpientiæ ipfius amicus, quam ßpiens nominatur.- eb quod in fiipicnte,ea folum fapientiacontineatur, quæeft hominis: at in philofophi nomine ïapientia quædam extra hominem fignificctur, cui amicum efie ïùmmaeïl peifelt;ftio, amp;nbsp;fumma félicitas. Vbi verb hæc ell ïapientia primum, cuius amicum fo philofophus profitetur ? In ipfo nimirum opifice,qui veraPatris eft ïapientia,mirabili amp;nbsp;non intelli-gibili ordinc omnia è Pâtre generans,amp; omnia ad Parrem refoluens, tanquam vltimum atque fupremu beatitudinis finem. Huius folins veraeftïapientia: beatiautem ter amp;amplius,qui huius ïàpientiæ ftudio amp;: amore tenentur, in quo vinculum eft amp;nbsp;glutinum , quo morralium animus Deo vnitur. Qui enim diïcitïàpicntiam, amp;nbsp;earn fine inuidia communicat,ac honorem eius non abfeondir, thefauru infinitum poftidet, atque ex vfu eius parricepsfit amicitiæ Dei, vt Salomonis ïèntètiam nobis mutuemur; qui mox addidit, neminem à Deo diligi, nifi eum qui cum ïapientiamoratur. Officium ante or-dinationis, ïàpienti ab Ariftotele attributu, breuiter complcxus eft,

LIBER 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107

duin fapientiam dicit à fine attingeie ad fine fortiter, atq; difponere omnia fuauiter. In huius igitur amicitiafummam pofuit deleólatio-nem- quod non aliud eft,quam fi dixiflet,philo{bphum fine amicum fapientiaEjfiimmum culincn vcluptatu pofiidere. Hæceftfapicntia ilia, cuiustliefaurum Pallas diftribuit, quam duin ad ciuitatu arque arcium tutelam amp;tranquiilitatem, bonis legibus amp;nbsp;inftitutiscopa-randam, necnon cuRodiendam confert 3 Walbui'gisnoftratibus vo-catur,quam Virginis titulo colere fblere, vetus confuetudo noftrati-bus haétenus oblcruata docet, quæ ciuitate quamuis cui Palladium necdu fit ereptU;,amp; virgine vocat^Sr virginis forma depingitjtametfi Walburgis nomen Chriftianus ritus in hoc fignificatu obliterarit. Huius præfidio du aliquado nitor facliofos buius teporis in liacvr- . be concionatores,qui in varias amp;; infinitas ferè lèélas iniferu ciuitatis corpus dilaceratjdoccre, quam multis modis cotra omnéreótam pu-blicæ gnbernationisformam peccctj miruin eft quam a proteruis ip-foru amp;nbsp;petulantibus linguis deridear,amp; couitiis profcindar, ac tandem velutChriftianoru comunione indignus,Atheos appeller. Hoc enim iam fibi familiare feccre malcdiclu in eos contorquendum,qui cum aut philo{bphiæ,autlibcralium artium ftudiis nonnihil viden-turconftcuti eruditionis,cum ipfis ramen faccre nolunt,ftd in vnio-ne Catbolica, amp;nbsp;in patrum maiorumejue ritibus amp;nbsp;inftitutis cupiut permanere. Poirb cum fe vident verarum rationum nodis impediri, amp;nbsp;inrricari,quos e pbilofopboru fcriniis depromere folemus,tu pro-rinus exclamant,lophifmatis fibiilludi: bæc arma elle fàpientiæ hu-manæ,iam olim à D.Paulo condemnate.Mox totum caput primum prioris ad Corinthiosepiftolæ, in vnicü mifellum meum fyllogifînu retorquctur, maximo difcipulorû applaufii, ac deinde poft longam concionê,quam nefas fit interrumpere, fi dicam,quæ à'D. Paulo di-cuntur,non eô fpedaie,vt fapientiam politicam, vt artê ratiocinan-di,vt medicinam, amp;nbsp;ceteras id genus fàpicntiæ filias è medio tollat, externpib exfibiior,quafi indignus,qui os meû contra facros bos mi-niftrosaudeâaperire. Videmus igitur quàm procul receflerint Bar-barieibi patroni, a patrum illorum inftitutis,amp; fanis cogitatis, qui in arceV/alburgim liue Palladem fapientiæ diuinas difpen(àtricé,ob id coli voluerunt, quo omnes commonerêtur, in iola fapientia præ-fidium ciuitatis ftare. Aftutiam fanevulpinam equidê agno{co,vti-namagnofcerent omnes, apud quos contra pbilofopbiam frequen-riftune déblatérât. Hoc enim agunr,quod Iulianus ille apoftata^ qui i»li4nw. cum omnibus modis,arque omnibus tQchnis Cbriftianam religioné conaretur exftirparcj vetuir, ne fapientiæ ftudia â C biiftianis ttaâa-

rentur,

io8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

rcntur, ncc ex eis vel magiftri, vel dilcipuli ad Ich o las admitteren-rur. Quid hoe eft haudulente fimulator? Non prohibes libres fà-cros lcgi,amp; prohibes à Chriftianis philofophos euolui? Profedtbftu-lianc,deinonftras diligentiflimè,te omnes machinarum angulosex-cuftiflc,quibus ciuitatis Dei mœniadeiici poftent,cum ad liane He-liopoliin potifliiniim confugifti. Videbas enim nee cædibus teôc /anguine tantum exitij Chriftianis allaturum,quantû fi philofophi? arma fubtraxftlès.His enim exuti,non folùm côtempeui erant in pu-blieis congrefsibus habendi ; fedmoxin varias amp;nbsp;ab hard as fècftas di’ ftrahendijdum nulla régula,nulla ratio difputandiretineretur. Hoc prudentißimu luliani confilium,ita noftris his nouis concionatori-bus placuit, vtcùm contra ftcerdotu vitia, amp;nbsp;ceremonial u abuftim /atis diu debacchati fibi videntur,tum in miftros philofophos è fog-geftis fuisjtanquam è plauftris conuitia plenis buceis eiaculentur.Si quid igitur vnquam contra philofophiam, piam omnium artiu matrem, amp;: optimam legu, turn magiftram, turn cuftodem,peccaui ; Sc peccaui crcbcrrime,hoc equidc credo grauißimu in me crime notari pofle,qubd turbulêtis his Reip. noftræ monftris occafione dederim, in earn impudenter debaechandij atque eos appellandi Atheos, qui ciusftudio tenentur. Nec animaduertunt interim hi Muforum Sc Palladis hoftes,foin ipfum D. Paulum, quem ftmper in ore habent, amp;nbsp;cuius audboritate aduerfus philofophos prçcipuè nituntur,impudenter inuehi, cuius ad Romanos hæc lunt verba : Reuelatur enim ira Dei de cælo ftiper omnem impietatem amp;nbsp;iniuftiriam hominum, eorum qui veritatem Dei in iniuftitia detinét: quia quod notum eft Dei, manifeftum eft in illis. Deus enim illis manifeftauit. Inuifibi-lia enim ipfius à creatura mundi, per ea quæ fada font, intelleda conlpiciuntufj fempiterna quoque eius virtus amp;nbsp;diuinitas,ita vtfine inexcu labiles. Quia cum cognouiflhnt Deum; non ficut Deum glo-iificauerunt,aut gracias egerunt -, fod euanueruntin cogitation!bus fuis, amp;nbsp;oblcLiratum eft infipiens cor eorum. Dicentes enim fe efle fi-picntes,ftulti fadi fiint.Etmutauerunt gloriam incorruptibilis Dei, in fimilitudinem imaginis corruptibilis hominis,amp; volucru,amp; qua-diupedu,amp; lerpentiu . Propter quod tradidit illos Deus in defideria cordis eoru in immunditiem, vtcontumeliis afficiantcorpora fua in Icmetipfis. Quia commutauerunt veritate Dei in mendaciu, amp;co-lueiunt amp;nbsp;lèruieruntcreaturæ potius quàm,creator!, qu! eft benedi-dus in IccLila.Ame.Hçc D.PauP; vbi Scholiaftes anonymus ille qui-de,led vetus,vna cu Hieronymo !mpreirus,ad iilud,Quia quod noth eft Dei,ita cómentatur; Oftedit quomedo omnis homo naturale habens

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iojgt;

Habens intelleä:u,agno{cit elle infcqucndafubftantiaminiiifibilem, quæ diuerfas in bominibus artes amp;nbsp;difciplinas operatur.Qito ctiam exeploinuifibilis Deus manifeftatur bominibus ex bis operibus quse operatus cb,amp; operatur fimul,amp; mens T rinitatis demonilrat imagi-nem in quagenerat infitü fibi verbü,amp; infeparabilem habet fibimet natum Verbufapientiam.Hçc illejamp; pbira;quibus docet epbilofo-pbia bomines notitiam Dei confequi pofle, adeb vt ad ipiam etiam Trinitatis imagine naturæ duólu peruenire queant. Q^od fi verum eft, vti D. Paulus amp;nbsp;eins interpres hoc loco aUerutsquid bomini po-teftcontingere bac fapientia intra bumanaru viriü metas præclaiius aut diuiniusrcum in eius contcmplatione amp;c adione lummü bonoiü confiftere,ne Cbriftiani quidem difbteantur. Non igitur ipGm hu-manarn fapientiam, quæ de rerum creatarum natura,aptacolledio-ne ad Deum perducit, vituperari hic audimus, immo contra fic lau-dari,vt ad eius commedationem nihil poßit maius adferti. Vix enim aufus fuiflcm dicerc,nib D . Paulus dixilVet, mentem bumanam luo ipfius duduadfernpitcrnain Dei virtutem amp;nbsp;diuinitatem intelli-gendam peruenire poflb : quanquam Socrates apud Platonem ea de Patre amp;nbsp;Filio prodit, quæ cum Ghriftiana religione prorfus confen-ciunt: amp;nbsp;Poetis nota eite prifca lapientia, Ipiritus omniapeimeantis natura.Quid igitur reprebendit D.Paulus? Hocnimirumquod nemo non reprebendit:pbilofophos redaratiocinatione ad Dei notitiam peruenifle, verum co negledo principio omnium quod inue-nerunt,ad cultum imaginum öc adorationem creaturarum declinaC-(e^atque ita redas illas cogitationes, quas è naturæ finu collegerant, euanuifl'e. Nam fapientiam profcfli, omnium hominum ftultiflimi cualerunt, amp;nbsp;omnium maxime acculàndi impietatis, eb quod tam præclarum amp;nbsp;diuinum fapientiæ donum nadi, e quo virtus Dei in-telligebatur ,ad fœdilTimam ignorantiam ftntrelapfi amp;nbsp;non fecus atque omnium rerum rudes, amp;nbsp;rationis expertes, res creatas amp;nbsp;inter eas etiam bruta animantia adorarint. Cum enim Deum ex operibus cognouiflent, quod proprium eft philofophiæ; non tarnen cum, vti decebat, bonorarunt: fed videntes quod faccre oportebat, id fece-runt,cuiuscontrarium ab ipfa fapientiaeflent edodi.Duo igitur hic docemur : alterum,philolbpbos omnium mortalium maxime accu-ßndos impietatis, ft creaturis,non Deo,feruiant ; eb qubd vjdentes, fcientefque fe præcipitent in ftelus hoc cxecrandum : alterum, nihil bomini ipfa pbilofopbia præftantius ir natura dari potuifte , propte-rea qubd ilia bomini créa rorem dare dcmonftret;in quo Ipedaculo, félicitas quanta bomini fua fponte fuoque ftudio inelTe poteft, con-fiftit.

HO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

fîilit. Hanc igitur vt Deus Opt. Max. nobis concédât, etiam atque etiamrogemus, ac vtconfèqiii poflimus omnibus viribus annita-mur J ÔC vbi confecuti fuerimus, ex ea nobis adiumenta ad pietatein amp;nbsp;verain religionem petainuSjaliter quam iili feccrunt,quos D.Pati-lus optiino iurecriminatur,amp;: alij item pofterius^ qui optimis ôc di-uiniisimis philofopbiæ armis contra iplam fapientiam diuinam vfi flint, cuius pbilofophus le profitetur amicum amp;nbsp;cultorem, fi nomen quidem velitfibi couenire.In hoc numero Ammonius, Porpbyrius, Plotinus,Proclus,Simplicius,amp;infiniti alij fuerunt, qui mille erro-ribus impliciti, dum vlcraphilofophiæhumanæterminos non ad-Icenderent, non paucas hærelèôn caulàs imbecillioribus Ghriltianis præbuere,qui fidci gratia negledamyfteria humanas viresegrefià retro ad captum mentis fiiæretorquentes, variis le maculis inquina-runtj. contra quórum peruerfós duces, illud Tertulliani diótu extat, minime verb cotra iplam philolopbiam , Pbilofophos hæreticorum eflè patriarchas. In malam itaque rem lulianus cum fuis nouishilce pedifiequis, qui omnem nobis philofophiamextorqucre nituntur, quo ipfis liceat citra reprehenfionem populum milellum fopbi fm a-tis fuis irretire. Huius au tern fàpientiæ præfidium intelligentia ilia à Deo accepit,quam nofirates Walburgim olim nominarunt.Hanc igitur,amp; nume illud quod generationi amp;nbsp;rei proletariæpræeft, ciiin intra arcis mœnia dedicaflent, fatislearcifuæprouidiflêarbitraba' tur,nifi forte, vt frequentilTime accidit, externa aliqua vis ingruilfet, quæ torum rationis regnum perturbare poHct. Volentes ergo amp;nbsp;bac parte ciuibus confultum extra arcem Marti templum magnificum confccrarunt,ea parte quaNeruiorum amp;nbsp;reliquorum Belgarum im-petum maxime timebant. Duplici autem nomine Cimmerij hunc Deum nominabant, Martern Icilicet ac Mauortem ; quæ vocabula olim Latinisreliquerunt. Mars igitur diólu self à quod idem ell,quod Latinis frangit,amp; coterit. Hine martef ell malleus ferreus, qualiin bello eqnites , amp;nbsp;quali aurigæ noilrates Icmpervtuntur, eo ' quod in rumpendo frangendoque hoc inllrumcntum lit excellen-tillimum. Ell enim compofitum è QMart-j,quod ell rumpit amp;nbsp;con-fringit;amp; ^e£,quod in quaque re fummam vim nobis lignât. Hine Carolus ille Marchio Antwerpianus, qui tot myriades hominu pro-llranit, quiq; Saxoncs,Aquitanos,amp; Saracenos crebrb frcgit,(Wldr-tefell vocatus : co quod omnia veluri malleus ferreus confringerct. Haec vox aurigis nollris ellnotillima, ôc apud Francos Romanilan-tes,amp; Italos Gcrmanilantcs,pro malleo generatim vfurpatnr. (AUart igitur formula Latinorum, Mars dicetui'i co quod omnia frangat amp;

com-

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ill

commuât: minime vcrô à maribus quibus præfit,quod Varro fcrip-fit. Quæeniin Martis propria fiint, tam parum mares decent, vt à Poê'tis fingatur citra patrem è fola feminaprocreatus. Perturbatio-nesenim amp;nbsp;furibundæ animorum commotiones non funt à loue, fed àlunone;quæfuperbia: amp;nbsp;luxui regnorum præGdetjquibus è rebus Martis ed origo . Sicut ergo Pallas è fblo loue Deo ma/culo, ita Mars cfolalunone natales ducit. Nihil igitur illi cum maribus, fèd omniacum feminis, quibus furiæ animorum fignificantur. lupitev enim ratio elt fuprema : luno Dea perturbationum,fiuevti in fcho-lis loquiraur,paflionum : quæipfbfuo nomine femineam naturam declarant. lam quod quidam à Sabinis nomen deriuant, darum eft amp;nbsp;luculentum argumentu,non elTe didione Romanam. Dum enim domi iuæ origines non inueniunt, mox ad Sabinos confugiunt, ad sä. quam gentem,vcpote antiquiftimam amp;ltaliæ indigenam,vt Strabo teftatur, vetuftiflimas voces quarum etyma ignorant, relegate Romani confueuerunt. A fit (^lortjquo latrociniu fiue violenta cædes noratur- quamuis aliquando pro ipfo Marte poni videatur: vtcum dicimuSj-^cOXIorLj ftcc lt;5, id eft, Mars fiue violenta cædes te pungat. Ab eodem fit niartct, quo violenta tormenta fignifican-tur.Hinc dicimus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QMartet:,id eft,tormenta Deo inflida : non

à martyribLis,id eft,teftibus Græcofèrmone ita nominatis ;quod vo-cum fimilitudine decepti, quidam fortalfis arbitrantur, linguæ fùæ nimis incurij, ôc iraperiti. Hine etiam QlTortier vas in quo omnia franguntur amp;nbsp;comminuuntur quæ imponi confueuerunt : à qua voce Mortai'ium Latiniferuarunt. Nec ex alio fonte Mortis nomen ad eos manauit, quanquam hac voce nobis, non quæuis mors, fed violenta,vel à latronibus illata fignificatur. Fateor equidem primo-geniam vocem apud nos hoctempore no elfe in vfii,ne ampbibolo-gia inter (^Xartquod rupit; amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod fignificat,moratur,irre-

peret-.de qua tame re alibi latiùs. Mihi hic fatisefto,ex deriuatis ori-ginis vim oftendilTe.Mars ergo vetus noftrariu vocabulum eft,a frä-gendojComminuendoque fadum . Manors verb ab eifdem Cimbiis emanauit,{ed Icui commutatione litterarum,ad lenitatem concilian-dam. Diceretur enim QAlafotté intégré ; fed Digamma Æolicum, fi ita vocare placet,in figura quintævocalis tranfit,amp;Tau ante vltima litteram eliditur,qub Ibrmulæ Latinorum refpondeat. Extra com-pofitionem eßet QMutforté: fed modo pluries dixi, Tau in compofi-tione fefeelidi. Eft igitur QMatfoxté idem quod Latini dicercnc,mc-furæ violenta corruptio,fiue violentia mcnfuræmodoque illata. Dicimus enim CC'iè forté,id cft,vis eft amp;nbsp;violentia cogens. Hæc ergo

vera

in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

vera eft Mauortis originatio, quamfruftra Latini apud/e quæftue-runt. Mauortis enim proprium eft, omnia vi, citrarationes, perpe-trarc : Mineruæ vero,omnia rationibus firmare ac tueri,amp; in iis om-ne robur armorum fiiorum collocare.:quod latiiis oftendam in facris noftris Cimbricis, fi Deus vitam tantilper prorogate dignetur. Sta* tius, dum Martis in Tbracia domicilium defcribir,banc vocisorigi-nem elegantißimis verfibus expreßit, duniMercurium ad Martis domum deducit, quos, quia mecum faciunt, adicribam.

Htcßerdes delubra. notât Mauortia ßluoi^

Hor r eße it que tnens^ ‘ubi mille furoribus lüi Cingitur aduerß domus immanßueta. ßiib Æmo^ Terrea compago laterum^ferro arSia teruntur Limina^ferratis incumbunt teSiet columnis. ’Lutditur (iduerßum Phœbi iubar^ ipfâque federn Lux timet3 nbsp;nbsp;dirus contrißatßderafulgor.

Digna locoßatio-primisßalit impetus umens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

L foribuSj cæcum que nepbas^ iræque rubentes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

êxfanguéfque mettu^ occultifque enßbus adßant ßnßdia,geminümque tenens dißcordiaferrum.

fnnumerüßrepit aula, ministrißtßima quot;virtus Stat medio, lætufque furorlt;-uultuque cruento Mors armata fedet-, bellorum folus tn arcis Sanguis, nbsp;nbsp;nbsp;incenßsquiraptusab lirbibus ignis.

Hæc amp;nbsp;plura Statius ; in quibus quis non videt Mauortis nomen expreftuiUjdum dicit : Trißißima 'virtusßat medio, lætusquefuror. Virtus enim modo fine menfixradefinicur, quæ(JMat noftris dici-ttir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ergo nihil aliud eft, quam virtutem hue modum vi

cogens. Vbi ergo furor violen EUS lætus eft,ibineceftè eft vt virtus fine modus contriftetur. Qnid veto eft, fi non illud eft,quod deferibit:

-----Trimis ßlit impetus amens

Lßribus, cæcumque nephas, iræque rubentes.

Quæcunque item adduntur, omnia ad vim ïpeôlant, qua retfta ratio opprimitur, quæ nobis modum fuis terminis includit. Quàm verb odiofa hæc fit,amp; abominanda violentia, quæ virtuti amp;nbsp;iuftitiæ infertur, optime declarauit,fic canens:

Læditur aduerfum Phœbi iubar, ipfàque federn

Lux timet, ci;?* dirus contrißatßdera fulgor. s

Quid enim Sol iuftitiæ, falutisque omnium operator, odiopro-Jfêquatur maiore, quàm hanc Mauortiam violentiam ; quæ ipfo fuo nomine

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«3

nomine déclarât (è vim modo fine virtuti inferrc?Conferant itaque, quivoiunt,lianevocis ctymologiam cum aliorum expofitione,amp; ïum demum iudicêt, egone, an illi propiùs ad veritatem acceflèrint. De QKatautem, quo modus nortrisfignificaturjalibicopiofiiis.Qui igitur iurtam rerum omnium menfurairij qua virtutis ratio contine-tur,violât; is Manors noRrate vocabulo dicetur : indignus certe qui ex alio quam mulicrc nafccretur,amp; dignus lane qui Tyrannus amp;nbsp;agreftis ab cifdem Theologis vocaretur : quia in eo violenta omnia, nibileiuile reperiatur. Non citra ergo magnam rationem extra vrbe, amp;nbsp;extra pomeria ædes ipfius eft conftruefta ; ea tarnen parte è qua ho-ftium violentus incuiftistimebatur.Videnturenim hoenumen per-inde atque Veiouem quendam bonoraflèjHe videlicet vi fua bruta amp;nbsp;rationis experte,res bene conftitutas eucrtcret:quod Homerus quo-que, per ea quæ huic Deo veluti peculium attribuit,clarifsimc demon ftrat.

aptç ap«ç ß^^TOÄQi^ iMcutpovi reiften nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft.

Mars Mars exitium hominum cædibus amp;: fanguine mortalium pollute, mœnium pereuftor eueifor.Et quia hçc propria huius dei putauit, eundem verfum alibi repetiuit. Profeôlb non alia epitheta^ non alia prçconia,non alias laudes apud MuGrum cultores hic caco-dæmon meretur : eb qubd nihil illo magis ftudiisbonarum artium, nihil magis hominum tranquillitati, nihil denique magis omnium virtutumehoro aduerfetur. Verè verb id eft quod dicitur hominum pernicies,tabes lànguinaria, opidoruin ac humanæ locietatis pereuf-for ac euerlbr:quas omnes proprietates vna vocula diftyllabanoftra-tes comprehendetunt;Mauortem eum nommantes, id eft, omnis iu-ftæ in quibuflibet rebus menfuræ violatorem.Nec minus fignifican-terMars didus eft,qubd omnia confringat,amp; minimas in partes co-tundat. Hune ergo cacodæmonem extra vrbem confecrarunt, ne vires ftias,amp; prçclaraSjfi Deo placer,dotes,intra mœnia hominum ani-niis afflaret.Sed quid igitur caufe, vt tam maleficum numen vllo ho nore dignarentur?E3dem nempe vt modo indicaui cau{à,quaVcio-ues honorabantur^ ne fcilicet læderent amp;nbsp;vim lùarn exitioGm contra dues ftringerent. Non tarnen ignoro Martern quoque iuftum inue-niri, perinde atque iuftum bellum : atque ilium etiam amp;nbsp;Martis amp;nbsp;Mauortis nomine redè dici pofte : vetùm alia quadam conftderatio-ne: quam quia Homerus Poetarum Græciæ vetuftifsimusfecutus non eft olim, admodum obliteratam fuiftè exiftimo.Rariftimû enim cft, bellainter homines iufta fieri,etiam turn cùm iuftis de caufis fiif-cipiuntur. Vaftare enim agios, pecus abigere, pomariaexciderc, fil-

P uas

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

uas exurerc,homines trucidare,vxorcs aliorum virginclqiie violare, ingenuos pueros in leruicutein abducercjvel ad cgellatem^femitute grauiorcm, ledigere^ atque alia id genus, qui putat fefe citra menfu-re violationem committere pofle,eum crediderim equidem cum ra-tione pofle infanire. Scio à Deo haze iufte diipeniari, ad hominum, qui tormentis his affliguiitur, vtilitatem;fed vereor,ne flagella, ve-luti feopæ inutiles amp;nbsp;detritæ, non raio deinde lint comburenda. Non enim fere Deus ad cruentos id genus morflis ouibus, led lupis vti conlucuic:vtiinNabuchodonofori,Sennacharibi, 6c multb po-llerius in Atrilæ exercitu videmus accidifleno tarnen negamus du-dlu Dei multa iufla bella geri pofle: verum hæc Principes,ôc qui militie nomina dant,diligenter expendanr,eô quodipforu,non noftra intcrlit,quorum Icuticis flagellemur. Nos iuflo bello Martis amp;Ma-uorcis nomen accommodari pofle, doceamus . Dei forcitudo, iuflo iudicio bella merentibus inferens Mars efl ; omnia velutipiftillum, vel malleus ferreus confringens, lignificatu ad illud non male refe-rendo,ln virga ferrea confringes eos.Eadem Mauors,led expoliclone alterius lyntaxeos,lic vt lit menlura violentiæ, non menfuræ violen-tia,vt prius interpretabar. Miranda Cimbioru lolertia,qui duo eadc voce bella dum lignificare vcllent,iufturn amp;nbsp;iniuflum , lie earn fccc-runt,vc ad vtrumquepollet applicari : magis tarnen amp;linguæ coue-nientius, iniuflo quam iuflo tribuenda de compolitione viderecur: propterea quod calùs qui regicur ab alio, ferè præcedere loleat regerem. Matforté igitur potiùs menfuræ violentiam, quàm menluram violentiæ fignificabit,quamuis amp;nbsp;ad hoc poflit accommodari. I ufli igitur belli raritatê raritate copofitionis indicarunti amp;nbsp;in iufto etiam bello vix fieri putabât, vtiuflitiaac mêfura citra violationê maneret ex parte hominû,tametfi maneret ex parteDei,qui nouit omnialùp-orpheus. nbsp;nbsp;pliciaad làlutêeoru,qui ea perferut,referre.Grçci à Thraciofuo prç-

ceptore, qui de Cimbrorû dilciplina à Treribus accepta fabulas Pe-la^ns tradidit,aliud quidem nomen acceperunt, fed quod eôdem fit referendû.i^xcé enim ab iîr,voce produd'a,formatur:quo is fignifi-catur,qui vehementer iralcitur.-quæ eadem vox correpta in pronun-ciando,moram lignât amp;nbsp;impedimenturn. Vnde ami ft vocatur lu— ii{peritis,impedimentu profeôlionis.VndeLatiniarreflam formarut, dumè noftratibus lùa fingunt. Gemina itaque ratione, ab i/ft Mars eft didlus ; amp;nbsp;qudd ira fit loco rationis, amp;nbsp;quôd ira fit impedimentu rationis.^e vocali correpta,rationê nobis notât: vnde reficl^ration! conlentaneufiuerarionabile, vt Qiiintil.dixit.igitureflidem ac 11 dicas,Iraefl ratio- vel fi corripias priorem vocale,impedimentu ratio-

LIBER 1.

rationis. Duo igitur funt vocabula^cSVtcé a longo, amp;nbsp;lt;A,ïeé a breui; quod fi Martialis fciuifletillud Homericum ^reé ^ircé,fuifletmultó magis admiratus. Verum de bis latiùs in Cimbrica religione : lat fit hoc loco monftrafl'e, nodratia hæc eflc vocabula,quibus prælès arcis amp;nbsp;piæfès belli fignificanturrqubd fi Latini homines vel mirabuntur, vel etiam ridebunt,nihil fane mihi contra exfpeólationem eueneric. Cupio tarnen tantifper fententiä fufpendant, ac philofophorü epochen admittant, dum tempus erit docedi Cimbros maiorcs noftros candem linguam nobis reliquiffe, qua Cimmerij olim in Lätio vfi funt, quam illic Itali corruperunt, tametfi clarifsima veftigia hadte-nus illis rcmanere,primus,ni fallor,oftendam. Nec verb Walburgis Mars amp;nbsp;Manors è lingua noftra tantü emanarunt;fèd alia etiam vo-cabuia,quibusijdemdij amp;nbsp;Grecis amp;nbsp;Latinisnominätur.Pallasenim amp;; MineruaCimbricæ fimihter originis funtjamp; apertifsime demon-fträt ea,quæ horu numinum peeuharia funt dona: in quibus fruftra etymologiam vel Latini vel Græci quærent. Reliólis igitur his, amp;nbsp;eo dilatis vbifuum fibi locum vindicabunt, dicedum vamp; templu Ma-uorci maiores noftri ædificarint. Ncruios amp;nbsp;Eburonesfciebantfibi non ferè vnquam beneuolos fore, propterea qubd agros eoru inua-fiflent. His nullus Atuaticum introitus dabatur, nili fècundû Seal-dim defeendiffent, eb qubd reliqua omnia paludibus amp;nbsp;filuis inuia eflent. Ad hoc igitur Humen ad trium ferè ab arce ftadiorü intcrual-lum fanum Marti conExrarunt. In quo idem accidit, quod de Wal-burgis templo dixi. Cum enim Eligij amp;nbsp;Willebordbamp; aliorum item verbi Dci concionatorum perfnafione, Chriflianæ religioni initiati Antwerpi effent,nec facile polfent veteris idololatriæ obliuifei ; pla-cuit piis amp;nbsp;prudentibus viris,Martis nomen prorfus delerc,eb qubd nullus Chriflianus in numero beatorü inueniretur, qui hoc nomine fuiffet vocatus, amp;nbsp;poteftatem hanc rationis reèlç modum violantem

- non à Deo, fèd à cacodæmonc procedere exiftimarent. Induxerunt igitur nomen, fed venerationis ritum ad S. Michaelem Archangelu s.Mkbdeüe tranll;ulerunt,quo peruerfus cacodæmonis cultus in piuvfum trän-firet. Quia enim Martern bellopræfidereperfùafum haberent, amp;nbsp;populus iseflet,qui citra bella viuere non confueflet, nunquam fibi hoc præfidium,vt ipfi rebantur,diuinü extorqueri permififTent, nifi dChiilHanis alius fuiffet commonftiatus,qui reuera bellis prçfeblus effet. Cùm igitur S. Michaël cælellisexercitus duxfit, amp;nbsp;vtGræci eum vocant, Archiftrategus, optimo iure eum locû honorem oc-cupauit,quem cacodatmon,humani generis pellis,per vim fibi tene-bat, Dicitur enim Michaël Hebraeis,Quis tanquam Dominus? velfi

Pi Mi pro

ii6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

Mi proaliquo accipias,vti in lobi verßbus vfLirpatur,a’ü dicitur^Ad aliqucm Sandtoru conucrteie,Michaël,critidcm,ac fi diceretur,Ali-quis canqua Dhs,fiue Deus forcißimus. Nä Sh quâuis pro Deo fim-pliciter ponatur,tarnen ßc reddendu, vt vbicunque ponitur,cu for-titudinis amp;nbsp;altitudinis ßgnificatione intelligatur- fed hac de voce a-libi phira.Eß igirur Michael,idem quod aliquis tanquä Deus fortiß mus:vel pocclt exponi cuinterrogatione öc refponfione,vc fit,Quis erthic?Hic eft velut Deusfortißimus.Redle igicur Archiftrategusa Archißraie^us Grçcistliólus eß,eö quod ßt diuinæ fortitudinis adminifter,amp; velu-ti diribitor quidä ßiprcmus. Sed ne hæc vana cuiqua videantur,co-fiimabo quæ de Archißratego dixi,Gcræ lcripturç audoritate. San-cabrid. nbsp;nbsp;(flus Gabriel,qui amp;nbsp;iplè nome à robore Dei fortißimi habet,poft alia

ßc eft ad Daniele locutus: Princeps aute rcgni Perlarum reftitic mihi viginti nbsp;vno diebus ; amp;nbsp;ccce Michael, vnus de Principibus primis,

venitin adiutoriu meu,amp; ego remanß ibi iuxta regem Perlarum. Et paulb poll,de prœlio cotra regem Perfaru loquens,fic ait: Nemo eft adiutor meus in omnibus his,nifi Michael princeps vefter. Hiedum Danieli dicit:Princeps vefter,apcrit Michaëlê eccleßa Dei,quæ tunc apud ludços erat Danielis geciles amp;nbsp;cognatosjfortitudinelua aduer fus hoftiles dçmonis infultus tueri.Idem pbft pauloclariùsoftendit: In tempore aucem illo conlurget Michael Princeps magnus,qui ftat pro filirs populi tui. Hie eft ille, qui cum Satana, de corpore Mofi certauitj cuius rei ludas in epiftola liia hanc habet mentionem: Cum Michael Archangelus, cum diabolo dilpucans, altercarcturdc Moyß corpore, no eft auliis iudicium inferre blalphemiæ, ftd dixit: Imperet tibi Dominus. Hi aute quæcunque quidem ignorant,blaß phemant. Hæc ille de blafphemiaßue maledicentia,quam equidem dum nouamulta amp;nbsp;inaudita in lucceruo, vereor ne læpius incurra. Vcriim hunc Archangclum, Ecclcfiæ Chriftianæpropugnatorc eftè, dilucidè loannes in Reuclationibus fuis docebir, cuius verba digna funt quæ adferibantur. Etfadum eft, inquit, prœlium magnum in cælo : Michael amp;nbsp;Angeli eins prœliabantur cum draconc , amp;nbsp;draco pugnabat,amp;: angeli eius, amp;: non valuerunt,ncque locus inuentus eft eorumamplius in cçlo,amp;proiclt;ftus eft draco ille magnus, lcrpés an-tiquns, qui vocatur diabolus amp;nbsp;fatanas, qui ftducit vniucrlum or-bem : amp;nbsp;proieclus eft in terram , amp;nbsp;angeli eius cum illo mißi funt. Et audiui vocem magnam in cælo, dicentem : Nunc fada eft lalus, amp;nbsp;virtus, amp;nbsp;regnum Dei noftri, amp;nbsp;poteftas Chrifti eius^. quia proie-(ftus eft acculator fratru noftroru, qui acculabat illos ante confpedu Dei noftri die ac node,amp; ipß viccrut eum propter lànguiné agni, amp;nbsp;propter verbu teftimonij fui, amp;nbsp;non dilexerut animas fuas vßpie ad

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117

mortem.Hçc amp;nbsp;coplura diuinus Apoftokis amp;nbsp;Propheta,quæ dû mc-cum reuoluo,pene co rapior, vt cogité,Martern ßue Mauortem anti-quiflimis nihil aliud fuifle, quam virus huiusdraconis^ qui fraude fuatandem hoc fit apud miß:ros mortales confecutus,vt pro numinc colerecur.Qupd ß perinde atque verifimilc elf veru effe dicemus,fta-tim aliaquoquecaulainuenietur, obquam Mauors é fola femina natuSidicatur. Virus enim illudper Euam matrem omnium, ad om-nes homines cmanauit. Scio Aten quoque ex codera fonte deri-uari,atque ea hand dubiè ferpens é cælo deicéfus fignißcatur.Sed de hisfuo loco: hoclàltem hîc teneamus pro indubirato, Michaelem verum elfe fortitüdinisdiuinæ adminiftrum, atque idcirco optime Mauortem non alite;' atque læuura veteris lerpentis venenura ab eo fuiflè expulfum. Quis hic non admiretur præfulum Chriftianorum prudentiam?Sciebant nimirum homines ducendos potius elle quàra rapiendos; ac cade caufaMartistemplura amp;nbsp;eius locum,SanéloMichaeli dedicarunt^docentes hune efleillum, per quem Deus in bellis viéforiam concedit. Quocirca, fi vota militaria facere vellent, quæ omittere gens bellicofa non poterat,Michaelem,non Martern,inuo-carent.Hoc eftillud quod Paulus dixit: Faébus ßim omnia omnibus, vt Chrilfo lucrifacerem omnes. Idem Romæ ßimusin multis fanis contigiHè, quæ abolitis fallbrura Deorura titulis, ad Chriftianos ritus funttranflata : vt Pantheon omnium Deorumtemplum,Diuæ p«Kibeö». Virgin! amp;nbsp;omnibus fanétis, amp;nbsp;alia aliis particulatim Chriftiani dedi-carunt. Hoeveterum confilium nemo fàtis laudauerit, nifi é diuer-fo ftolidam noftri temporis hçreticorum temeritatem oppofuerit in-tuendam : qui dura abufus plurimos, qui vtinam nulli effent, accu-fànt;non abufiis folùm,fed ipfos etiamrerumbeneinftitutarumvfus peruerfitM. tollunt,ipfb fuo hoc fado fibi ipfis contrarij. Nam fi abufum eorura quçtollunt,admittunqcogentur fateri,vfum quoque eorura aliqué eflè j amp;nbsp;idcirco inique fieri, dum quibus bene homines vti poffunt, ca propter vitiura amp;nbsp;culpam eorura quiabutuntur,prorfus euertere contendunt. Teraplum Marti cratconfècratum, an eamob caufara nullus eius rempli vfus erac futurus, fi abufus hic magnifie! ædificij tollcrctur ? Erat fane,: amp;nbsp;quiacrat, eum potius prudentes amp;nbsp;pij viri •amplexi funt, quàm m animum inducerent quicquid illi falfo Deo confccratum fuiffetjid prorfus elfe vaftandum. Quia carnes Dæmo-nio fiint oblatæ,ob eam caufam vfu fuo carebunt? Minimèjfi Paulo crcdimus,qui illis vefeendi poteftatem fibi dari Iciebat. Male homines faciebant, qui in belli necefsitate Martis opem implorabant : at non male faéturi, fi opem implorarcnt illam quidem , fèd ab co im-

P 5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plo-

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

plorarent,quem Deus illo honore atque illo inunere fungi vult, vt Chriftianæ militias præfit. Nee igitur templum, nec auxiJij in rebus bellicis rogandi ritum^fiiftuleruntpij illi patres,fed vtrumq^ horum ad legitimu vfiim aecomodarunq pro Marte cacodasmone Michacle Ecclefias Chriftianæ propugnatoré fiibflituentes.Primi ergo illi Anc-werporu in religione noftra duces, Martis teinplu in Michaelis tem-plum commutarunt,necmagisveriri flint lapidibus illis ad fàerâfiia, quam Salomo olim lignis ab Idololatra Tyriorû Rege petitis, ad fà-crofanótum fuum templum vti.Piis viris vbique benefaciendidatur occafio j etiam in iis quæ alij ad opprobrium amp;nbsp;blalphemiam obii-ciunr. D . Paulus flans in medio Areopagi, vidiflè fc ait aram ignoto Deo inlcriptam, quod cum pofict ad contumeliam interpretari, ÔC dicere, Athenienfès tam fuperflitiofbs efl’e, vt nón folum Deos illos, quorum nomina nouifl'ent, fèd illos etiam quos ne de nomine qui-dem nolïènt, adorarent ; in meliorem partem accepit, amp;nbsp;inde occa-fionem arripuit Euangelij prædicandi,dicêsjfè adefïèjVt doceret quis hic Deus ignotus effet, cui aram ereófam habebant. Eodem modo cum gens armis bellisque afrueta,fummo honore Martern coleret,vti quem putaret in præliis auxiliatorem futurum ,pie nec minus pru-denter Chrifliani paftores monuerunt bene illos quidem facerc,qui opem contra hofles pofeerent . fed Marti minime has partes apud Deu efre,vt pofîèt cuiqua in bellis opitulari : quod fi vota hæc vtilia fibi amp;nbsp;efficacia vellent,illu orarent, cui Deus hoc munus delegauit, vt militiæ præfideret. Sic facerent fæui illi amp;nbsp;immanes cenforcs,qui propter abufiim omnia Patrum flatuta tollunt. Viderent quorfiim ex illorum voluntate fint conferenda,quantum vtilitatis,fi reólè ca-piantur,fint apportatura : viderent etiam atque etiam quàm ingenti Reip. malo veteres cum leges, turn ritus mutentur,nedum tollatur; denique cogitarentjquç confùetudine diuturna recepta funt,tamet-fi vel nihilconducant, vel etiam obfint, fic tarnen elle traólanda,vt D. Paulus aram illam Athenienfium vtprimi illi Chrifliani Præfii-les Idolorum templatra61arunt,in vfiim fàluberrimum, amp;nbsp;ad veram religionem eaconuertendo. Nihil eft ram vile, nihil tam abicólum, e quo bonus medicus non paret médicamenta hominurn corporibus in primis falutaria . Idem doéloribus his nouis effet imitandum, fi laudem apud bonosconfequi ftudcrent- Sed, proh dolor, diuerfàm omnino viam ingrediuntur, amp;nbsp;quiequid inueniunt,id eaparte arri-piunt,quateneri no potelt: quiequid inueniunt, id tam diu verfant, num aliquid in eoqueantfiigillarc : quiequid inueniuntjid ahó ra-piunt amp;nbsp;dctorquent,quam ab iis elf: inflitutum,qui pietati refrigef-centi

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iigt;

cent! fomenta amp;nbsp;auxilia externis fvmbolis amp;nbsp;ritibus quæfiuerunt. Quorum igitur hominum hæc propria videntur? Quorum,nifi ma-lignorum {ycophantarum;,peftilentiumque calumniatorum, quibus nibil placet, nib quod ab eorum male fano cerebro eft profedum. Araneorum hoc eft^qui exodoratiffimis Glubcrrimisquc floribus vc-nena fugunt. Laudemus ergo primos illos noftros doólorcs,qui omnia in meliorem partem acceperunt, nufquam non quæfiuerunt, quoægris hominnm animismederentur, nonfecus arque apicula, quæ de omni genere florum fhauitatem legit, amp;nbsp;quoad eius fieri po-tefi ex omnibus fuccum corpori humano îaluberrimum condit. Te-plum ergo Martis in Michaelis honorem conuerfiim,prima Antwer-piæpaftoribus populi ledes fuit, tametfi extra vrbem effet, vel quia maius eilet, ac loco falubriorc quamfanum Walburgis, vel quod ar-cis cufiodes magnam hominum multitudinem ad condones audic-das concurrentium intra munitionesadmittere periculofiim fibi iu-dicarent. Audum eft autem póft à Godefrido Bullionio vulgo nun-cupato, quondam Marchione Antwerpiano. Hic enim cum filius cf-fet D. Idæforons Germanæ GotfrediMarchionis Antwerpiani, qui fine liberis deceflerat, vulnere letali ex infidiis fcelerati öc perfidi hominis Antwerpiæ accepto,anno à natali Chrifti millcfimo feptuage-fimo fexto, ad quint nm Kalendas Martias,iure fuo Antwerpianum Marchionatum cum appendice aliarum ditionum obtinuit, qui ne-gleótis omnibus imperij fui domeftici, quod amplifiimu per totuni Locarij regnü pofsidebat, negociis, diuam fuam matrem fie eft imi-tatus, vt hoc vnum fibi in vita agendum putaret, quo Hierofolyma humanç fàlutis federn,amp; in terris perpetuü monumentu Chriftianis rccuperaret. Hoc equide mox ab huius vrbis nouis concionatoribus fiue potius blateronibus reprehenfiim amp;nbsp;derifum iri cerno, qui inter cetera eorum condemnant ftoliditatero., qui locafàcra religionis ergo vifunt- quanto magis Gotfredi Marchionis noftri ingentes moli-tiones rifuri, qui tot hominum cladibus, tantifque difticultatibus Hierofolyma Chriftianis aperire contendit,quó eopij homines cum placeret, peregrinarentur 1 His licet à Theologis fatis refponfiim fit, non potui tarnen committere,vt non amp;nbsp;ego aliquid è ttudiis noftris philofophicisobieótarem-quo fi non vincantur obftinati eorum ani mi,hoc faltem habeant commonefadum, vt prudentius amp;nbsp;circum-fpeôtiùs hominum bonorum ftudia prius examinent,quam aut con-demnent aut derideant.Et quia amp;nbsp;in fuggeftis,amp; in familiaribus col-loquiis,eloquentiæfuæ fbphifticæ, amp;nbsp;fallaci verboruminanium or-natu inftru(ftæ, Neelydes ifti Eriunij, vt volunt videri, Meicurij

maxi-

maxime fidunt, Ciceroncmpro meloquentem introducam, cuius libro quinto De finibus bonorum amp;nbsp;maîorum hæc fùnt verba: Cum audiuiilem Antiochum Brute, vt folebam, cum M. Pi/bne difpucantem, in eoGymnafio quod Prolemeium vocatur ; vnaque nobifcum Q^Frater, amp;nbsp;T. Pomponius, L. Cicero frater no-Iler cognatione patruelis amore germanus ; conftituimus inter nos , vt ambuiationem poftmcridianam conficcrcmus in Academia, maxime quod is locus ab omni turba id temporis vacuus cf-let. Itaque ad tempus ad Pifonem omncs. Inde vario lermone fcx ilia â Dipylo lladia confecimus. Cum autem veniflemus in Academiam , non fine caula nobilitata fpacia Iblitudo erat ea,quam volueramus. Turn Pifb, Naturane nobis hoc, inquir, datum dicam , an errorc quodam , vt cum ea loca videamus, in quibus memoria dignos viros acceperimus multu elle verlatos, magis mouca-mur, quam fi quando eorum iplorum auc faóla audiamus, aut fcriptiim aliquid legamus ? Velut ego nunc moueor. Venitenim mihi Platonis in mentem , quern accepimus piimum hic dilputa-re folitum : cuius eriam illi nortuli propinqui non mcmoriam 1Ô-lum mihi adferunt, led ipfiim videntur in cólpeótu meo hic ponerc. Hic Speufippus, hîc Xenocrates, hiceius auditor Polemo, cûius iplà ilia lèlsiofuit, quam videmus. Equidem eriam curiam noilram, Holliliam dico, non hanc nouam, quæ mihi minor cfie vi-detur, pollcaquam ell maior, Folebam intuens, Scipionem, Cato-nem, Lælium noilrum vero in primis auum cogitate . Tanta vis admonitionis inell in locis : vt non fine caula ex his memoriæ du-éla fit difciplina. Turn Quintus , Ell plane Pilo, vt dicis, inquit: nam mcipluin hue modo venientem conuertebat ad fe Coloneus ille locus , cuius incola Sophocles ob oculos verlabatur : quern Icis quam admirer,quamcjue eo delegier. Me quidem ad altiorem me-moriam Ocdipodis hue venientis, amp;nbsp;illo mollifsimo carmine, quæ-nam client ipla hæc loca requirentis fpecies quædam côinouit, ina-nis Icilicet, led commouit tarnen . Hæc Cicero, amp;nbsp;his phira, quæ adducerem ,nifi molellus cllevererer. Sed quid verendum in üs proferendis in medium, quæ Ihauifsimo fuo lermone elcgantilsi-mus omnium corum, qui vel làpicntiæ lludia, vel forenlès aóliones tiaélarunt, libris fuis prodidit, fi ad rem facerc videantur ? Addam igitur amp;nbsp;reliqua , quæ fie habent : Tum Pomponius, At ego, quem vos, vt deditu Epicuro,inlèólari loletis, fum multum equidem cum Phædro,qucm vnicè diligo, vt lcitis, in Epicuri hortis, quos modó prætcribamusj led,veteris prouerbij admonitu,viuorü memini: nee

tarnen

.LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;UI

tarnen Epicuri licet obliuiici, fi cuipiam, cuius imaginem non modo in tabulis noftri familiäres, led etiam in poculis amp;nbsp;in anellis ha-bcnt. Hic ego Pomponius quidem, inquam, nofter iocari videtur, amp;fortaflèfiioiure-itaenim Athenis fc collocauit, vt fitpæne vnus ex Atticis J vt id etiam cognomine videatur babiturus. Êgoautem tibij Pifo, aflentior, vfii hoceuenire , vtacriùs aliquanto amp;nbsp;atten -tiùs de claris viris locorum admonitu cogitemus. Scis enim me quodam tempore Metapontum venifiè tecum, nec ad hoipitem ante diuertiflèj quàm Pythagoræ ipium ilium locum vbi vitam egerat, fèdemque viderim. Hoc autem tempore, etfi multa in omni parte Àthenarum funt in ipfis locis indicia fummorum virorum j tarnen ego ilia moueor exbedra : modo enim fuit Carneades, quem videre videor. Eft enim nota imago : à fcdcquc ipfa tanta ingenifmagnitu-dine orbata, defiderari illam vocem puto. T um Pifo, Quoniam ' igitur aliquid omnes. quid Lucius nofter, inquit ? An eum locum lubenter inuifit, vbi Demofthenes amp;nbsp;Æfchines inter fe decertare fo-litifunt ? fùo enim quifque ftudio maxime ducitur. Et ille cùm eru-buiffety Noli J inquit J ex me quærere qui in Phalericum etiam dc-ftenderim : quo in loco ad fludum aiunt declamare folitum De-moftbenem.vt'fremitu afluefceret voce vincere. Modo etiam paugt; lulum ad dextram de via declinaui, vt ad Periclis lèpulcrum acce-derem. Quanquam id quidem infinitum eftinbacvrbe. quacuiv que enim ingredimur in aliquam hiftoriam veftigium ponimus. Turn Pifo, Atqui Gicero, inquit, ifta ftudia fi ad imitandos fummos virosfpeâant,ingenioforum funt: fin tantum ad indicia veteris memoriae cognofoenda,curioforum. Te autembortamur omnes, currentem quidem, vt lpero,vt eos, quos nouille vis, etiam imitari velis. Hæc ex beatiftima ilia eloquentiæ vena manarut,quibus quid poteft vel elegantius eflè, vel leófu iucundius, vel ad profligandas fadioforum bominnm calumnias aduerfos peregrinationes religio-nis pietatisque caula fufoipi confoetas efficacius ? Si tanta vis recor-dationis è locis exoritur, vt inde memoriae ars faâ:a dicatur : fi tanta inquam exoritur, vt magis nos moueat, quam fi vel faóta audiamus, vel fcripta legamus ; quantum obfecromomenti babebit ad animi feruorem in nobis excitandum, quo amp;nbsp;Deum adoremus, amp;nbsp;fanótos viros, quoru loca vifitamus, imitemur, in quo Pifo fine ponitinlpe-ótionis locorü?Alij Platonis ex Academia,atij Sopboclis exColoneo, alij Epicuri exipfius hortis,alij Demoftbenis exPbalerico in mentê venit i quid ni multó magis nobis ex præfenti locorum infpeélione

Q Chri-

Ill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V AT I CtA.

CEriAi fei'uatoris noftri inmentemveniat,cumvelnataleeiusio-lum, vel locum in quo crucifixus eft pro omnium Glute, vel ftpul-chfumeius, veltemplum inquodi^utauit, vel alia monumenta coram intuemur ? Saxeus fit, necefle eft, qui non commoueatur ho-rum admonjtu ; plumbeus.quihacanimi incitatione non fiirfiim feratur. Quid vero mentis ad Chriftum crucifixum eleuatione prx^ ïèntius eft ad fcruetem orationcm ? quod vehementins incitamentu ad. cæleltis noftræ patriæ, quam eiusGnguine recuperauimus,.con-templationem? quis acrior ftimulus ad amorem, quam in conlpèélu , habere ipG illa loca, in quibus Chriftus Deus amp;nbsp;homo ex Patris lui accerni erga genus human um bencuolentia incomparabilii, nos fan-guine fuo ab omnibus peccatorum lordibus abluit^- ablutosfiliox Del fecit?Qupdfi Cicero noftrç religionis Geris fuiflec imbutuv,ba-ne Deus, quibu? modis fuifl'et commotus, fi Hierololyma öc totam ludæam adiuiflec cui tarn fiiauem orationem Athenarum infpeótio extorfit! Celebrauit ilie Marianam quercum; quanto magis lignum crucis amp;nbsp;eins locu eelebraturus, fi eanouifièt,quæ nos fide diuinitus nobis cocefla tenemus ! Humanam natura hpminibus adimunt,qui negantadraonitu locorum nos non vehementercommouéri .' Ncc illis lolis vis eft ad cogitatione de claris viris excitandam, led in ima-ginibus etiam amp;c fignis vbicunque tandem gentium occurrant. Ex quo fit, vt illa etiam loca lubenter adeamus, vbi Icimus y el pieftis vel Iculptis, imaginibus Gmftorum virorum nos xommonendosad corum imitationem,amp; ad Deum oradum, vt eandem nóbisgratiam ad bene Ghcftéejue viuendum', impartiatur. Eft enim ferc tanta ho-min.um in terrenis rebus occupatio amp;nbsp;aftiduitas,vt ægrè qucantani-mum furfum ad cseleftium meditationem lubleuare. Quocirca ad-minicula quærenda funt, quibus in altum attollamuri amp;nbsp;vbi fublati fuerimüSjin beatailla contemplatione aliquantilper commoremur. At commun! hominum lènfii amp;nbsp;omnium Âculorû experimentis co-ftat,nihil efiè quod vires ad animuin alicuius memoriamexcitandu, maiores habeat,quàm admonitio locorum, in quibus vel vixit, vel imagines amp;nbsp;fignaapud poftcritaté,ob virtutis admirationem,eft co-lècutus. NÓ igitur vanâ,non inutiléjnec fibi nec Reip.operam Got-fredus fumpfit.dum viam in Iudæam,ôe ipG Hierolôlyma omnibus apcruitChriftianîs.Quauis enira nôquotidianaautfrequens eiusre-gionis inlpe(ftio Europaçis ferè detur,nemo tamê poterat dicere,paru lè Marchioni noftro debere, fi vel lèmel per totam vita Hierolôlyma yidiHèt^ac vidillet no ad curiofitaté cognolcendElèd ad orandum amp;nbsp;imitaii-

LIBER ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ns

imitandû.Nam H illudCiceronise libro quintoTulcuIa'narû quçftio-nû nunquam fatis eft laudatü^quo dixit, vnû diem bene ex philofo-phiç præceptis aólü,peccanti immortalitati anteponendü; quid lOgo nobis iudicandum de illo, qui vnuin diem vel vnâ horulam de præ-fcnti locorum admonitu,in meditationcm crucis Cbrifti raptus,iam hic in terris eam animo verfet felicitatem, quam nec oculus vidit, necaurisaudiuit, nec cor hominis comprehendit, atque ex ea iam turn quamuis parum, carpat tarnen tantum quantum nulla volup-tas humana æquare polTit. Ad banc igitur fuauißimam contempla-tionem, ad hoc cælefte pabulum animorum fi præfèntia locorum noscommouetlHmulo quodam admirabili, amp;nbsp;omnibus à natura, ß Ciceroni amp;nbsp;commun! fenfui credimus, inditoj quis rogo tam erit fa-naticus,vt peregrinationem Hierofolymitanam neget facere ad pie-tatcm, neget habere quicquam vtilitatis ? Sed funt, inquies, quibus-nullo opus eft adiumento, ad anim! fenfum ad cæleftes has cogita-tiones euehendu ; fed domi fuæ fatis habent ad id virium. Sint Ênè, fi;d hi ipfifi eos in ludæa fiftas, non eft dubium quin magis fint • commouendi,duminconfpe(ftu habebunt eaipfaloca,in quibus

Deus filium fuum propter peccata noftratantum tormentorum vo- ) luit fubire,nififoitalfe homines mihi fingas lapideos, amp;nbsp;omnis hu-mani ïènlus expertes. Si qui ergo tam ablurdam opinioné tuebûtur, vt his contrariaftatuant,contra eos non magis difputandû,.quàm ft quisdicat niuem nullâ albam effe. Nó igitur Marchionis noftri va-nus fuit amp;nbsp;ftolidus conatus, dû expeditioné illam ab omni hominû memoria nobilifsimam in Afiam ex hoc vltimo ferè terrarû angulo. moliretur. Hue igitur omnia fua ftudia conferens,atque ea quç pof-fet vendens ad pecunia expedition! neceffariam faciendam Antwer-piæ facrofandtæ militiç primitias exorfus,quamplur!mos turn è vicH nis regionibus alios,tû exipfavrbeduodecim équités audorauit^vt-poteeo numero duodecim Chrifti Apoftolis in auxiliû vocacis.Cùm; enim Chrifti ft milite faeeret,optimo omine ab ipfisApoftolis totius; orbis triumpho potitis exordia belli,eft aufpioatus. Quo verb non aliu Ducem quam Deus vellet fequi videretur,S. Michaele Archan-gelum animo deuotifsimo coluit,amp; enixe Deum,per Chriftu filium Hierololymis pro omnium falute crucifixum, orauit, vt hunc hbi Principem exercitus amp;nbsp;Archifti:ategumdaret,quem Ecclefiæ fuæ iain olim à mundi initio-propugnatorem, defenforemque ordinaffet.. lam quo magis hunc Archangeium^veneraretur, atque alios etiam vc idem facerent iiicitaret raagnifica donaria in remplum eius Colaos z tulit

124 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

tulit, amp;nbsp;Canonicos fecit’ multis redditibus diuites qiiopopuluin Antwerpianum amp;nbsp;vicinos verbo Dei pafcerent, ôc precibus fuis fer-uidis propitium redderent Chriftum^quoa patrefuo Michaelem Archidrateguin ipfi exercituique,perpetuæque vrbis defenfioni im-petrarent. Nec votis diuina clementia defuic ; fed pro eo atque fuit lupplicatu, Michael Godefredum fic deduxit, amp;nbsp;vifiia diuina pro-texit, vt tota fere Afia in ditionem redaóla, tandem Rex Hierofoly-mitanus fitcoronatus. Quod fi vnquam alias,illo certe temporc maxime diuinus hie Archiftrategus princeps Ecclefiæ dici meruit, dum Marchionem Antwerpianum ex vltimo Occidents termino per tot régna tot diuerfas linguas , tot afperas regiones , ad intima Afiæ,amp; inde ad Palçftinam,integrum faluumque perduxit, ôc ne re-gni fui quo nullum vnquam in terris extitit nobilius, nullum gene-rofioribus animis quæfitum, nullum votis magis piis optatum, feli-citatem macula aliqua infortunij Rex nouus contaminaret, poft an-ni vnius beatam vibis fànôlæ gubernationem, pupillumfuum Si in bellicis rebus alumnum, diuinis iuflis fèmper audientem, èlabori-bu^ amp;nbsp;præfèntis vitæ ærumnis, ad regni æterni'perpetuam felicita-tem nullo vnquam tempore aduerfitate aliqua fœdandam deduxit. O ducem infîgnem,o imperatorem eximium,qui non in Hierofbly-ma tantum Palseftinævrbem tot myriadum precibus fruftra fæpius expetitam hu nefiiurn militem amp;nbsp;clientem perrumpere, amp;nbsp;regni fee-ptra fibi armis vindicate feeit : fèd poft hanc felicitatem, alteram etiam maioremadiecit, vtpius nimirum Rex magno defiderioad cæleftc regnum contendens , intra breue temporis curriculum ad hocetiam quo toto animo ferebatur,adfpiraret_j ac nullas Draconis veteris humano generi hoftis impedimenta tanta fèntiret,quin mox ca Michael profligaret,diftiparetque. Faciat Ghriftus,vthuncDeus nobis fèmper det proteAorem, quo omnes Satanæ infidias abinfir-mis animis noftris amoliatur, amp;nbsp;verè eum talem fèntiamus, qualem ipfam nobis Dei fortitudinè eftè fèmper fiipplicesoramus. Nec verb Archangelus hic, Marchionis noftri tantu proteótionem amp;nbsp;tutelani fufcepitjfèd ipfam etiam vrbem, in qua templum ipfius princeps effet,perpetub défendit aduerfiis fraudulentos amp;nbsp;horrendos Draconis infultus ; quod non ita multb poft Godefridi obitum inGgni patuit cxemplo. Vetus enim ferpens huic vrbi tantum decus inuidens, quantum diuino beneßeio Godefridus ei contuliflèt, virus fiium Hçrcfiarchæcuidam infpirauit, qui non ita multis pbft annis quam Hicrofolymis Marchioeflètpotitus,multa millia hominum Ant-

wer-

LIBERI. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïif

werpiæ à vcritatis reda viafèduxic, amp;nbsp;pro fincera Ghrifti doâzrina, H/rrtîfMKfMÏ-complures fœdos errores amp;nbsp;indignos auditu inuexic^öc quo fècurior tutiorque virus fuum è (ùggefto fèrainavet, condones habuit arina-tas;itavt tria millia ftipacorum frequenter habuiflè fcribatur : quo folo indicio fatis monftrabat fe venifTe, non ab illo qui verbo Dei, non annis fidendum docet j fed ab eo qui omnem rationem redam violentia fuaperpetuôcorrumpit J nomen Mauorcis inde nadus. HicægrèferenstumfèàfanofuoexpulfumeflejWmin eodem fa-no votaconcepta, quibus à benignitace diuina eft impetratum, vt Michael amp;nbsp;vêtus amp;nbsp;nouus de templo occupato dus hoftis, Gode-fridum dudu fuo Regem faceret Hierofolymitanum, omnem vim fuarnin Antwerpianosexperiricogitauit,quô tranquillitatem rc-ligionis non ita pridem à Godefrido confirmatam, ftabilitamquc euerteret, ac lætos de Principis fui felicilTimo fucceflu , amp;nbsp;de reli-quiis ad fè ab eo miffis,de quibus ante dixi, fibi gratulantes, ex ino-pinato percelleret, ac ad barathrum fuum fi poflet præcipitaret. Quocirca idoneum vt fibi vifus eft nadus miniftrum, fedam dæ-moniacam,amp;variis erroribus plenamjVelut tempeftatem quandain amp;nbsp;procellam in miferum amp;nbsp;indodum vulgus immifit ; qubd eb li-bentius homini indodo, qualis hic fuit hærefèos feminandæ mini-fter , tidem habere confùeuit j quod ita dæmonis ipfius fraude fit comparatum, vt ferè omnes difcipuli præceptores fuos ordinarios quos amarein primis dcberent,odio quodamclancularioquod pau-latim de metu pullulât,proftquantur. lam noua quæ noui dodores docent, ipfa fuinouitate auidos rerum nouarum homines allidunt, amp;nbsp;inelcant. Quod fi deinde licentiæ plebis habenæ laxentur,quibus in rehgionis officiis à paftoribus continebatur; mirum eft quàm exultet ac effrenis equi in morem lafciuiat ! Quibus fi accedat ab ipfis faeerdotibus,qui pure pieque palcere debebant, occafio mate-riamaliquamreprehenfionisveliuftæ vel probabilis fuppeditans, quam vtinam tamdiligenterè medio tollerent,quàmGhriftus atro-citer minas iis intentât, qui pufillos Chriftianorum animos offendi-culis ,vel vitæ, vel dodrinæ lædunt, cafus amp;nbsp;ruinæ occafionem dantes imbecillibus, atque è diuerlb pabulum amp;nbsp;arma hæretico-rum prauitati : fi inquam hanc anfam ordo facer porrigere videatur, turn iam nouus concionator latè lêfè auribus accufationum auidis infinuat,amp;:mi{èram plebem quafi cathena quadam Herculis Gallici illigatam quocunque placet,trahit;nedu ducit:amp; iam non plebeios modo, fed optimates etiam mouet, qui non raio propter commu-

nem

Hg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A T V A T I C A.

nem diuitiarumMercurium J procliucsfiintj vt facile in online in cccleGafticum exalperentur. Qmbus turn nouus amp;nbsp;heri natus Euangelij minifterintonatmodis ! quæ fulmina in aduerfarios vi-brac! quamdelpuendaingeric dióleria! quàm impudentia menda-cioiumfigmentaeiaculatur ! deniqne c lacrificis tacit facrilegos : è palloribus lupos rapaces : è probis amp;nbsp;caftis, improbos Icortoruin mancipia.Tandem quid non?hos eïïè plebis holies, libertacis prodi-tores, religionis fallarios interprétés, amp;nbsp;bonarum legu corruptores». Quid muhis ? hos eile qui reda populum ad inferos detrudunt, milerum ad æterna tormenta condemnant. Eiiciendos igitur baud lecus ac lacros homines, vtimpurorum hominum fuppliciis irata numinamitelcant. Qu^bd fipauperioribus amp;nbsp;tenuis egenæquefor-tunæ hominibus aliquid lucri olferatur,vt fieri facile potell; acclan-culum profligate frugishomincs pi'ccio cmantur, quo nouis rebus faueant, ac Icle fimulcnt, nouoreligionis quodam furore raptos, ad meliorem vicam eniti, acque illietiam inuitenturquibus çs alienuin fic oneri ell,vt diutius lucem fori ferre non poßint^ bone Deus,qua-tum augment! turn res Pleudoapoftoli accipiunt ! His igitur ÔC mille al iis viis, hie fiue T andemus, fine Tauelinusfneque enim fatis inter Icriprores de nomine confiât) cum Antw^erpiæ ad perniciem hominum graflaretur,ac armata agminafccum traheret, non defuit S» Michael vrbis proteólotjqui Norberto viro apud Lotaringos fin-gularis lânôlimoniæ Antwerpiam acccifito fic adfuic, vt breui temporis fpacio,ingens hominummultitudo, âdecerniampauloplus minus annis intoxicata,mentis lanitati iefiitucretur,amp; præclarus file draconis Mauortij miniflcr, fuper ipfo Scaldi in nauicula ferro pc riret, cuius præfidiolèlc femper fecurum fore Iperauerat : quod acci-ditviginti quatuor circiter annis poft Hierololyma Chriftianis a. Godefrido vindicata. Hie fuit Norbertus file, qui primus ordinem Præmonftratenlèm ciimalibi,tum Antwerpiæ conftituit, Canonicis qui ante ad S.Michaelis diuinis officiis præerant,vel cooptatis,vel fi nollenr, cum iufta æquabiliquepoftèflionû reddituumque portione diraifiis, quo vellent, habitatum. Qui ergo emigrarunt, collegium Canonicorumconftituerunt , amp;nbsp;nonproculab ipla arce , rempli huius augufti,quod nunc videmus,iecere fundamenta circa ædicu-lainD. MariæDeiparæ làcram ,àquatotitemplo nomen fimtim-pertiti. Sed hæc poll latius amp;nbsp;diftinólius, dum ad eius temporis hi-ftoriam,quo hæc contigerunt,fuerit ventum. Hie obiter duntaxat commemorada hæcfueruntjquo plus lucis antiquitatibus, quas hie

tra.-

LIBER L

traäratnus, adfcrretur ; eernerentque homines qui amp;nbsp;qua ratione c templo Martis fit fadumtemplum quot;Michaelis Archangeli Archi-ftrategi Chriftianorum, fingulari quodam modo huius ciuitatis patroni ’ è qua, eins beneficio, clariffimi omnium Chriftianorum citra iadantiam duces extiterunt,Yt poft antiquariam hanc operam, 11 qui fint qui neftiant, doccbo. Atque hic quidem fit primi libri modus • qui à primis vrbis conditoribus, bonis aufpiciis, vlque ad fummi militiæ Chtiftianæ ducis, amp;nbsp;diuæ Virginis templa, amp;nbsp;à primis Atuaticorum focis, adipfas aras progreflus, hic Deumpræfi-dium rogare vult aduerfus eos, qui non legendi cognofcendique ftudio incitati, ftd fugillandi cauillandique moibo prurientes ad ip-fiim virlpn^nm accèdent.

Finis libri primi.

igt; l k - nbsp;nbsp;nbsp;lt;lt;nbsp;.1':

GIGANT OMACHI A

libersecvndvs.

ARGVMENTVMu

^^'gt;(ÿfilè^rahahti 'nwieïLj tenetaltercÿ* ^^cam Parmai jcomminuens immaniamembra Gigantum^. Securumqueiubetfinijconßfleremundtim^^ • , Cum tomen iethereù amnem negei ignihuf ^arn-j»-

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ , ‘ ? . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ I ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J ■i' /

‘;V ' x-, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V'\'

t

* V

/L N TVER P 1 Æ,, do Io ixix.

ÄD FERDINANDVM

/. /rjOLZ^TAiN^/M'aLBÆ ’^DVCEM, ’

Philippi i i . Hifpaniarurn, amp;c. Regis Catholici, bellier publicæque tei iii inferiore Germania præfedum.

IOANNIS GOROPII BECANI P R Æ F A T IO.

Ria INTER VARIA INVENIO, dSax oAlbane generis rerum geSarumfi^lendore iütiSrißimeij, Çi-gantum genera aprifeis Orphicis potifi-fimum eelebrata quorum ^num in re-^^ffiorum ,prouinetarum, ciuitatum, gj* ^familiarum reCki légitima admini-firationepertî4rhandapefiîf‘Tamfuam tüim exercamp;t. -eiiAd hoc 'comprimendurïL)^ dignisq^ maditpunien-dum lupiterHerculevjuseS.-^ qui claùa iuSiÜA fuA adprimos degüfontes inphilojiphU hortis^ enata cunSa hAc turbulenia mon-fira domuit nbsp;nbsp;nbsp;è medio fuSulit : qua de ‘uiSoria triumphi loco

än ddeorum numerum eS cooptatus, Bodem modo, eadem/^ ra-tione, ^RgxnoSer Iouisfic€ptrujninterrisgerens,obfingularenLgt; 'virtutemtuam,ob ciuilisfeientiAiongißimo duarum amp;tatum vfu gj^ experientia, tum tnpace, tumtn bello in te confirmât a , radi-catÄqueprASanttam -^ob maximum denique rerum g^ domi,gj* foris in diuerfifiimis BuropA g^ aAfricA regionihus abs tegefia-rum decuSyOmnium Hifloriarum memoria celebrandu,te dignif fimum hoc munere et honore exifiimauit, ‘Vt regiones has tibi da-

ret a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,ijuoramfama in Hifj^ania miltis freqt4t~

tîhîis mintijspererthuer^, expurgandas. Cum igitur Ijoa modo J^artesßdulb administres, totî^s que in hoc occHperis,qtio Qigan^ tea monfira è Rèp.toUas-^ nonpntaui ahjurdninfore ßiqaam ego Regis noßri außieijs (ß^antomachiäm ex tempore chartis iUeui, eam nominü tui prefatione in hominii?nmanitsfinerem‘venire, quo

AD ALBÆ DVCEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^0

quo qui in mea defideratur^, îs ex tua. Gigantomachia jjiledor af-fulgeret. quot;hélium enim meum totum ^mbratile e^tjÇ^in otio ltt-terario, quantulum mihrquidem domefliCA occupationesne-cc^trij dîfcurfits concefferunt, lufum. nbsp;nbsp;nbsp;uum 'uero in clarißima.

totius orhn lucegeritur^/omnium oculüamp; Pontificum., amp;nbsp;Regu, înferioris etiam ordinîj ljominum,adfingula aida, tua atten‘~ tù^^ auidè exdpedkintihus^quam féliciter turRadam Remp. in-tegrita4.ifuAfisreflituturuf,mquototiufhtti/'is belli feopuscon-tinetur. ßlgmcirca^e ego^velineptui 'videar,dum^Gigantoma-chiam librum hune meum infcrtbo .fuel abßir dutdumttbicontra Gigantes in Telgicapugnandi onns impofitû dico ybreuiter mihï erunt tria iüa Gigantumgenera^ quorum-i ex^rifea Cimmerio-rum T^heologia notitiam häufig indicanda. dJt igitur ab ijs, qui-gt; bus cumfut ohm Hereuh^ta nunc tibi bellum efi^exordiar:omnes eos Gigantes appello^qui reiÜAcommunitatis'^acîfce/ranquille'q^ gubemandA rationi refifiuntj : quos bipartitb dislribuendos opi-nor : amp;nbsp;in eos,'quipro eo ac debtnt-fubeße nolunt.^: amp;nbsp;eos, qui contra legem ^el feriptam, 'uel^.iuarrLj in populum-:gt;fibt a Rege^ commißum imperium quoùù modo exercent. Pforumpriores D. Ti^auhss, tametfi huius appellation^ poëticA de Cimbrica hngua, •ut docebo,petit A,nullamfecerit mentionem fc tarnen defcripßt, 'Ut ne oÂpelles quidem mehiss eospenicillo Juo depingeret. Non edî enim, inquit, potelîas, nifi à Deo. Q_jiA autem funt^, a Deo ordinaat afunt^. ftaquet qui reßßit poteßa^iyDei ordi~ nationi reßilit. Pfuic ego fuccina : ßftß T)ei ordinaationi reß^ ßii, cum Deopugna^: : qui cumjgt; Deopugnad, Gigas edi, circa nullum edi effugium, quo feßcj ab hac infamä nomenclatu-'a ra furripiantLi ij, qui Ndagißratibua, amp;nbsp;eorum legitimis iußis obtemperarc:^ nolunt. §fupdßhi Gigantes nuncupandi^quanto magis illiqui non folum il^agiflratuireßflunt yfed armaatis €tianLgt; mambtss, contra omniurrL:gt; nbsp;nbsp;legurru, ^patrunufla-,^

tut a yiuxta infacra edtquot;prophanagraffantur: qusas nbsp;nbsp;nouiße^,

punire,^ quia offeij tut effefeio, nolo in eorurru'uelaudacia,^ 'uelimpietate^,'uel'ÏBarbarie etiam quot;T^artaricaydum templa, ot bibhothecasßcrilegi 'uaßarentyCommemoranda multisscffe-^ ne^

R 2 niniium

P R. Æ F ATI O

curioßts, ‘veltemcrartid^ in aliéna pramp;uincia perlu-ßranäa ^idear, maxime cum adßcopum mihi in antiquitatihus tra^iandispropofitum nihilfacere poßint.’poßuntijero plurimum facere ad recetia ruinera noua exacerbatione citra omnem ^ti~ Utatem irritnnda : quodcum omnibus^ tunkj medtcis maxime, in quibui ego nomen meumprofiteor,eß euitandum. T^ranfio igitur ad poHeriores in É.ep. Gigantes:poßeriores dtco, no malitia,aut ;crude litote, qua longe priaribut ant euer tunt ,ßd me a duntaxat .enumeratione. d-Cifunt,qui, cum à Kege alqs cumpote^iateprA-feldifintßc oßiciofuo funguntur j'vt^ Regis njoluntatemj,gf leges contemnant^tanio hoßilius cum Deopugnantes, quanto piu-ribtts cxitium adferunt, non Regi tantum d TJeo conßituto ad^ uerfarffedtoti hominum, quibus prAjunt, commumtoti quauis ittontagionepeßiletiamp;res-^quorumproprias notas ut copendiointel-digamusjnon a,lius qudm 2Sl embrodpis eliproponendits. 1s dUitur fnijfe robußut uenatorcoram Domino fiuetn conljieclu,ç^ ante faciemDomini Deifui, eb uidélicet impudentiAprogrejfusgvt in gubernationefuainiquißima iußos uinddcesdiuinAmaießa-tisioculos nduereretur.Gfm ergoßc NLagiÜratußbt comißbfun-git ur,ut hominestanquamferas trad et,ad quas uenatiopropriè .refertur,is uenator erit^ (^igas in hominu cdmunitate dice-dus. l^jdduero agituenator? lAnnonhoc,utlucro,g^ uoluptati fuA exferaru pernicie totusfit intetus, nihil minus coßtas, qudm 'Ueldeearumfalute,uelde minimajalte Ufione infere da? Ódff-quis ergo,hoe animo J^Ragißratum adit, ut inde non aliud,qudm lucrum fuum, amp;nbsp;uitA uoluptatibus necefaria quArat^ is meritb uenator appellatur. Gßtdm uerb is cum natura, Deo natur a audorspugnet,reda.ratio, amp;nbsp;i^rifloteles eaßecutus, docet: qui N.Ethicorulibro,Magißratum,ait,ndßbi,fedalijslaborare debere. 1 de,cum religionisnoßrA,^ uerAf elicitatis eßet ignarus, non aliud ei prAmiumßatuit, qui cumpotelîate in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;labor es

fubit,quam gloria ç^honore,addes,eum,cui hoc prAmium nofuf-ficit, eße reuera Dyrannum. Si hAC naturAredAifrationis eß or-■dinatio,neceßario conßquitur, Deiquoq^ eßeordinatione ^ uo-duntate: cui qui reßfit^ Gigas eß nominandus_, atq^iccirco meritb

ab

AD ALBÆ DVCEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

ah Arijïotele eiußnodi JAagiflratw uocatus e^i T'yrannï43. quA ^ox fignißcatit nbsp;nbsp;orïgme cu Gigante confentitj'ut hoe meo li-

bro docebo.ione Deus ^quantum ‘Tyrannorujïue Gigant um hic philofiphus è reed A rationi^ cenßura deprompßt! ßßundfioculos perfingula M.agidlr at uu genera circumf^ramus^ ijideamitsi^ an ea 7nercede ,quam cenfor hiegrauißtmusßatuitßnt cotenti^ num putamus coplures inuentu iri, qui a Gigantum numero, definit tone eximipoßint ? Equide egregios, fingulari 'uirtutepra-ditos ijiros, ad ^namfemperpublic amp;ßabitis cura a/ttentos regioni huic nofirA nunquam defuiffe amp;ßcio, nbsp;gaudeo -^ßed uereor ne^

multi quoquefiuerint^quifut Enniano more loquar .partes fuas in Rep. fintcaupDnati : quos tarnende euenti^ fitiff^ conie^bo^ta nec ‘videre è tenebris meispoßumyiec nouiße ullo modo laboroya-tum abedi, ^t cuiußquam uita^vel de minima nota ‘velim crimi-nari. ß^Mcquid in hoegenere à me dicitur, id in ^niuerfitatefic confifiere intelligatur, ^t nemoßgiüatim adße quiequam, de^o-luntate quidemeaßetorquendu exißimet, Qjfiodpquü Je notatu putetj^ conßeientiam ßuam,no mejudice habet-^ a quaficondem-neturß'e/ion h^c mea^quAadinfinita quAdiioneße^dantjUceußet. EdOS enim ex Ari^ot. declaramus, no quid hic^ uel ille comißerit, ßed quid ^numquemq^ in publicis muneribus cum dignitate obeu-disßequi oportead;-^ a quofi declinet^ norne Gigantù^ ^elDyranni effugere nopoßit. Fateor equide duru eum rigidumiß cenfbrem in 'haeßuaßentetia uideri -^ßed iliud item intelligo aliter iudicare ne-quiuiße,ni redlam ratiorA, quamßibi cornondirandam docenda^ jppoJuerad,deßerere 'uoluißet. Ghßdp igitur hic in regnu altquod fiueprouinciamßiue ciuitate incidißet ( ingenereßemper conpHo) in qua annotaffet dVLagißratuspublica officia/lon de Neme-fisiußorumnunciAgßdiffenßatricis arbitrio.ßed^velfauorisßuf-fragio ineptißimis fiupe conferri/vel aperte pecunia Çÿ indicari^et ei ^endi^quiplurimi licitarctur ,quilt;ß ius magno emptum^maiore pretiouenu exponeret.ddidiffet^ prAterea pramp;cipuam fiummam^ potefiatemj penes eos, quibus diffioluta minime^ ^ltA ratio magnum^ as alienum contraxiffet, quid pronunciaffetd Parthaginenßes y^t idem P eripateticorum pat er prodidit fieri non d d'^ffe

132 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R AE F A T I o

crediderunt jVt ü bene publica munera tra£let,quii?wpi ' eß^aut egen^is : melius tarnen iudiciomeo quidem^ diHuri ^ßeri d'^^gi^ra^um gerat, qui auaritia labor at.

Fgenusenim-gt;expieri poteß: auarusnonpoteÜ-^cui tarn dee^ quod habet ^quam quod non habet : at que tccirco nunquam de^ ßnit corradere nbsp;nbsp;exptlare, quoad etus ^el de publico, ^el depri- r-

uatoßeripojje cernit. §ßuid, inquam ^ß hic cetißor, gj' optimui Reip. conßituendamp; magtßer ‘vidißet inprouincia quapiam eiuß- ■ modi capita^ gtr eiußmodt oßiciorum dißributionernyquid^rogo, dixißet ? §ßuid aliudquam quod ddefiodus cecinit:

ilßji TTi A,« TT^OÇQTWfJLTTQV

Ä^scoicfi^ lt;^eopêsoyî Kix.Äo\l/se.^usi/6t)^0a.}caAQy

d.^CIAd.T(àV nbsp;nbsp;nbsp;(p^ÄQV 'ItIou ceilÇÿ7\^7eQn

rßt tifxiGïç. 'TOL ^d\f/éTü0i dxyici. 7\oy^d

3-yidoiç dv^pûûTTOlCl. d\,’ chc èûTg^ cIâKY}.

ideß ^utex tempore ^erti:

um pudor, nbsp;nbsp;ddemeßs candenti corpora ^e^e

Splendida 'velatx. cdumpetiere,genus que Jmmortale Deum, mortalibus, heu^ dejertis Linquentes mißeris trißes^ diros'que dolores-^ ß^uos nuda poterunt ope, ‘veldepeUere cura.

dSbeßcioprofeglb qualisfuerit Reip. in Relgicaßatus ; hocßal-temj quot;Video, eos fru^tus nos carpere, quales ex eiußmodifern ente prudentes viri exdßeglarent^. dDuo itaqueßngantur ßigantum in Repub.genera-^ quorum alt erum in plebe, alt er um infuperiore ordine continet ur • quorum prius quidem exitioßum eß-ßed tale^ tarnen, vt moxßt vitro ße de dit urum ,fi hocßecundumfuerit ex-pulßum. Vulgus enimplebei hommess Principum ,gy Magi^ra-tuum ßmij quid.amfunt, at que mores, omnem viuendi rat tönern adeorumimitationemcomponunt. G^tsocirca fihosßecunPi generß Gigantes e Rep.fi quißint,fiummoucris, e veßigto ceteros quoqueexßirpaueri-s: adquoddato tibi video adefie adiumenta tonge maxima, canam videlicet ,atque Icngißimo diligentißimoq^ vfiu confirmât am prudentiam nbsp;nbsp;nbsp;huic adiunólumflagrante7rLgt;

iuFiitiz inoimiibusfiecundum leges exjequends, amorem. Facilia

hitur

AD ALBÆ DVCEM.

omnïa er^^nt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difficilia ^ideantur, quA tibi

ueluti IfercultßioEî/ryn:hettsobtmjit. Ç^wd emm mRege/^Lj noEritm Eurjflheum appeüem , quo nullijs vnc^tiam Detts terre-mis lattùs in orbe regnattit ,quodEuryEheue nomine^ fùopra-fert? Felix profeâio hoc nomine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jtptMd latids ep^arn-i quif-

(ptam mort ahum 'vel nunc^ ‘vel olim imperijßiifnes lunonisfiue gratis diuinA régna conferentie fauore patere cernât :fed hoc etia felicior^quodnec Fferctdes ei deft, cuius claua,fiqua monEra Gigantes ue terra gignett, contundi queant-gt;. E)tere igitur hac claua Ducumfelicifime. -Cur enim^nonhoc te titula exornerrLr, quern e tot prœlqs incolumem faluurnque iarmi tertia Atas tenet, at que nonfaluu moiFo ,fid ^iridt adhucfeneEki ad omnia et con-fihis^ cgj^faSFs obeunda ,gerendaque figent em. E)tere igitur,in-quam, ^uxfdicifime, hac tua claua nerculana ,fedfic, vt in-tedigaseam apu ^etutlifimos OrphicA theologiA magif ros iu-fiitiA fymbolum effe : adeb,utdum claua omnia motiEra ex orbe fubloAa dicuntj, nihil aliud dicant^, quam forties conFlanti lufitiA legu?n que exfecutione omrda 'monflra, omnesque (figan-tes domari ,amp; e regnù ,prouincijs ciuitatibiss tolli. Flinc {^Ant'vusrpiani a maioribus fuis antiquifimis, quos Cimbros f'sif? docui, hanc confuet udtmem acceperuT^t^/vt minislros iufi-ttA exfequendA députât os, fue litiores, claua lignea nonnthtl ar^-tata infigniant. Cum enim HeraclidesPonticiss EFerculem phi-lofophufuife dicat, nec pofimus aha phtlofiphi arma ad Remp, gubernandam magis idonea inuenire, quam ipfam iuflitiam^,^ amp;nbsp;élus confiantem fortemq^exfecutionem'^neceffario c'olligen-dum,claua iuslitiarru fignfcatamfuife. (tAliaigituromnia arma excludenda : fola claua tibi ,f Ffcrculem, cuius munere fungeris, imitari ^elis yfemper étt ’vbique in omni criminis flue^ inquifitione fue punitione, fortiter tJtedu. Expufs igitur e Ada-gifiratuGigantibisSyfiue^Tyrannis ab aArifotele ^oca/tis,cAquot; f eorum loco coEitutis, quibus puhhea falus priuatiscommodis potior habetur fatim efeceris, ut nigerrima hAC turbatAcommit-nitatis facies ta alba rurfus euadat ,^t uirtute et nomine E)ucis Albani digna^jideatur. G^odtusvidebimusfum Aiagifiratus

J34- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R AE F A T I o

Magißra/mobteperahit, amp;nbsp;‘mali^ccnisboni kononbits ajjicienîHr:nec (juifqua, erù in Magt^ra'tny(jui ^jel ob egeßate^uel adfaperbU et luxHifuofnmptus Juppeditados^^el ad pertußum inßatiabilis auaritiA dolin replendd^ remßuam ,ßne de publicoßne depriuatoru hominu donis vel coaldvs^ uelßotaneie, andere fludebit. Idudtame minime obliuißendu, eos, qui optime fanißime^ de claua Pferculisßenßerunt,mferiptis reliquiße jeam fuiße ex oleaßro reuulßam nbsp;nbsp;P aufanias annotuuit.Egre^^iepro-

feäio ^prudetereo indicaruntpramp;dura^e^ minimeßagile iußi-tiam eße oportere31e ‘velmuneribus^ 'uelfauore rupatur: ^erum idßatn non eße adperpetuitatem jniß dementia quocp^ nbsp;nbsp;miße-

ricordia accedat. Eleq^ enime corno^aut buxo^aut ebeno^aut alia ^uapidarbore dura clauam feceruntßed ex oleaßro^ut uno figno ■utrunq^ notar et ur amp;nbsp;quod iudici duriciesßrma ßit inßententß ■obßeruanda^ et quod oppor tuna nbsp;nbsp;lenù dementia ßt adiunge da,

quam oleo ex arboris baccis expreßo, pulcerrimecouenientißimeq^ ßgnificarunt: quandoquidem nihil oleo lenius que at inueniri, Po modo Qrigenes dixit^ulla anima eße^cui non opusßtoleo diuinamp; mißericordiA.. Si igitur unicuiq^ opusfit oleo diuinamp; mißericordiA, erit nbsp;nbsp;iudici opus, qualis qualis tandemßuerit : quam tamene-

, nbsp;nbsp;mo conßquetur^ nifiet ipfißuerit mißericors erga eos,qui delique-

rüt. Et quo iudex quißque Deoßueritßimillimus,to optimus quoique iudex habendus. odAt Deoficut nihil eSi iußius, ita nihil ed clementius : fi horumalterumineouincere dicerepoßemus, lußitiam d dementi-a nbsp;nbsp;mißericordiafuperari diceremiss. Sem

per igitur cogitandumex oleaßro dauam iußitiAßaSkim eße/iec udo modofic iuditiam exercendam^ ut non plurimum loci miße-ricordiArelinquatur. (tAntiquumenimeß^ nbsp;nbsp;omnium ore tr itu

prouerbium : Summum iusßummam eßeiniuriam-s. Sßecom-mittas igttur, Duxprudentißime_^, nbsp;nbsp;iußitiA amantißime ,ut

non tarn iudus huicregioni ^quam^iniurii^isuidearis fuiße ,fi nonpluribusueniam dRege impetres,qudm ßummi iuris rigorem adßeras. Oleaßrißemper in mentem ueniat'.mißricordia diuina^ quanen minus ç^'Refii,ettibi quam cetera mortalibi^is opus eß, ubiq^ ßuccurratidludßnunqudex anirmo tuo elabatur, nuda alU

re nos

AD ALBÆ DVCEM.

rc nos ^co ßiniliores ßeri (ju^n^ßplHrirnDsnohühcneßcijs no-^ ßris ohligemtis splurimi(j^f^teanturße nohis ‘uitam ^fortunam debere .Sediamßa/tis de oßßciotuo,et eo beUo^quod té cum Cjigan^^ tïbu^gerere Rex iußit. ReliquumeH:, ‘vtmequoque doceam hoc l'tbro contra. Gigantes -pugnare, ne inani titulo eum ^idear •ven-^ ditaße. nbsp;nbsp;nbsp;itaque cgr aliud nobis (ß igant Um genus cogitandumj,^

contra quos M.inerua Jouis iuffu bellum geßit.Iißunt,qui frauis ofinionibusueiin religione y'velinfhilojofhiahominesimbuunt.. Meq^ enim (ßigantes illi foiißunt^qui manibus uiolentis graffan-tur.fvcl cotrafuferiores /vel contra inferiores :fed illi etia^qui me--dada int er hominesferunt:froftereaquodß)raconismendacio~ rumfatris 'ueßigtafequantur: qu£fedibusßerfentmis,quos (ßi-gantibu^ Orfhici tribueruntfntelligutur.Eiufmodi autefal/aru ofinionum magißri fier unq^friusfilét, quam alß illi,quos modo comemorauifn hominesgraß^ri,haudfecus, atquef^rfensfrius Heuam med.aciofuo de ce fit,quam ea ^èo infomo comededore-fugnaret. ^j^amobregrauius etiafuntfuniendi, quam illi,quos blddisfuis “Verbis in fentent iafuamfelleéios eo adducunt, ^jt ‘vel il^agißratui,vel populo v)im inferdt,^el quouis alio modo ^jolu-tati diuinA reßßdt.0 vtinam nwiqua eiufmodi (ßigantes infug-gefla adfcenderét, nunqua virus fuum inde defiuerent, nunqua mtferu vulgus ad rixas,ad cotentiones, ad odta, ad faédiones in^ .dtarent. Equideneminécondemno/leminenoto: idvnum opto, vt/uauioresfruduspoélhac è concionibus oriantur ,quam qfue-runt,quorum acerbitas non ebrum modo,qui eos come derunt'. fid eorum etia,qui nunqua gufiarunt,dentesfiufidos hadenus red-^ ^dunt. Sed hos anguipedes,ne dicam ferpentinas linguas theologis facris Mlmerusi. minißrisrelinquo ,pro eo ac decet ,tra£landos. Sunt in hocgenere alij quoque, quoru menda.cia ad eiuf modi per-■niciem public am non ßedant: ilia quidem talta tamefunt,vtfint etiamwnfutanda, quo vel quampaucißima, vel nulla retient tn hominum opinione, quamp; cum veritate, id ebl, cum Deo pugnenEx. Inhoc certamine ego hasp'irtesmodo fufiepi,vt faljam de (ßi-gante (»Antvverpiano perfuafionemhominum animis euellamjgt;: quo munere meo quofungar illuflrius^ cum luculentiore Decorum

ISS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R AE F A T I o '

rum, fl qui erunts^tilitutehjipothefin aâ theßn ^ocaui^quA mul' In (stgantea, ofmionum monflrn de Area JNoachificum traxit. dAam dum de cuhito (figantummenfura difuto in illos inet do, qui aArcam non communi cuhito Jedcuhito (Jigan tu, int er quoi ÎAoachumfuijfe falsoajferunt, menfurandam ajfeuer ont: quO' rum ajfertio me altius,quam cogitaram, non ad (Jigojitum modo corpora Jed (^Arcam etiam dimetiendA confeenaere coègit .NSirU eß,quampertinaciterßolida hAC,et uefana de ingetihus et mon' ßrofis corporum molihus perfuaßo in hominu animis femper hA' ferit,^ quam Agre ^deatur euedenda: cuius caujfam non aliam eße opinor,quam iniiinÜum amp;nbsp;aßatumillius quot;Draconis,qui fun intereße putat, ne ah ommhuspaßim intelligatur,quireuera (Ji^ gantesfnt nuncupandi :fed eapotiiis teneatur optnio,port ent oßn quAdam montiuirL:» inilar corpora hac uoce^ denotari: tum quo Sferdés arts facris, ^eluti DJ quidam, honorent ur-^ tum ne^ propius naturam inuefligantihusinmentem^eniret eorum,quA de anguinis pedihus Orphici finxerunt-i. Hos enim non aliainj oh caußamaddiderunt, quam quoßatim ex J s cogitât iofuhiret, fahulam hone ad ferpenterrLs humanigeneris haßem alluderen, ac eos Gigantes nominari ,qui ‘veßigia eius fequerentur, tan' quam^ ipfi anguinos,non humanot pedes haherensLgt; . Samorn igitur ah (drphicis traduntur, quam a quthßdd hißoriographis, qui nohis non nulla monßrofi. ad eum modum magnitudinis cot' pora non •veritifunt in Ithros ref erre : inter quos eos maxime tO' lerandos duco,quipc narrationemfuam inßituunt,^t confeßim eematur, quam^ mp^iter amp;nbsp;impudent er menttantur. pluo nomine quot;ThlegontemDraUtanumlaudo, qui port ent ofam corpO' ris molem ,quod terr a motus ,nepio quo loco, detexerat^extol' lens, ac admirahilem reddere 'Volensßentem eius ^num adSTih. CAparem allatum, tant a magnitudinisfuiße dicit, 'utpedem RO' manum excederet, nedum Aquaret. lAamp dens digiti latitU' dini, tota longitudine^ fua AqualU, mediocris cenfeatur, necef far io colligeremus, monSlrofum iüud cor piss ad nonagintafexpt' des longum fuße ,tametpdens eiuspedem-3 nihiljuperaßet .qnAi menfura de partium interfe commenfufumptafuhito patefaeitr quaht

AD ALBÆ DVGEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^6

qualts hamp;c narratio, nbsp;nbsp;qualis àjïs au£lorfit habendes. Qwdfi

•vei Orpheittj velSilenii^reiufrnodifigmentumnHdiuifiec, on non ^ntnmui eum fiaiim exdamatururrLj fuifie ? lt;iAdde pedesfier-pentinos, nbsp;nbsp;centum manu^ pro eo at que theologia vetids pofiu--

ia^J ne quem à veriteitefedugt;cas,hifioriam è firifia aüegoria com-’ minifcendo. Si quid vnquam taiefùb terra repertum fuit jCacO‘gt; damp;monumfieÜrumfititjnon homtnü cuiufquam cadauerd igitur eiujmodi erroribus homines dementaivLgt;, tj etianu inter ayantesfuntrecenjendi quia veritati quamp; Deus efi, aduer-Jantur. filjMcirca nonfolum contra (^igantespugno-^ quia tanta - C(^por a,quantafingùntur^ nunquamf'sijjefinbo :ßd dia etiam caififa-quod contra (fixantes ffiueverttatisaduerfarios bellum '^ero,quod Gi^antomachia nominefignifictttar.^ ‘Videmus itaque duo hic Gigant um genera alt erum, contra quod Jupiter Herculis opera vfiss ed : alterum, contra quod Pallas bellum^gefiit: cuius pidurampeplofuo.quodapud Athenienfesfieruabo'turdn-texuit: quamp; quidfignificaret, Proclus in Tarmenidem^firibens, indicauit. Sed quamuis htamp;c fatis ejfent ad docendum amp;nbsp;bene me libro huic titulum dedijje, nbsp;nbsp;nomini tuo dedicaffe^^tertiumj

tamtnGigantum genus,contra quosfoltus louis tela valent, quo promifiojsitisfiat ,efi addendum: breuiter tarnen, eo quod adpro-pofiitum meum hoc loco no admodumfacial. pPomines quofdam ef inuenire, qui nec ab Hercule, vero regnoru nbsp;nbsp;ciuitatum har-

mofie/iec à Niinerua^erarum opinionum magi fir a,in redara-tionepoffunt cotinerkfedfilo fulmine co'ércentur. (uiufmodifuit P harao ,qui nec iuflitis, amp;nbsp;nquitatis confideratione, nec apert is potentiamp;dtuinamp; ex filo louis cerebro nat£ documentis ad id, quod decebat ,potuit adduci, atque ea de^ caufia nec ab Pferculz^, nec a lt;i^linerua ,fed a Jouepercufifus e^ telo ineuitabili. P'a-les, vt vno verbo multos comprehendam^, omnes illi Regesfue-runt-gt;, qui nec legibus, nec doSiorunoj hominurrtj monitis ,nec miraculis parère volentes^a filo Deo cafligaripotueruntj. qua-les omnes eos, qui diluuioperieruittj, fuj/'e^fitis liquet è Mo-fis Hifioria -, cui Poet arumfabuU à Cimbris profeéÎA per obfiu-ra quamp;dam rerugefiarum inuolucra confientire deprehenduntur.

PRÆFATÎO. .

■^d hoc Gigantumgenw illipertinente qui intra.peéiorisß' nus^cum vel atdjeifinie, velEpicurei, externa fiimulatione reli' gionts CAremonias gj“ ritus obferuantL: quos nee ordinaria ciui‘ tatumeiura ^necverareligionis doéirina E)raconis ve^ligfi pot eïl detorquere.Sedfat is de hoc tertio Gigantumgenere ÿtn qt^ fiApeüianos eos omnes colloco, qui'd^aojenfabulas^ no veratt^ HiEoriamfcripfijfe obfiinatè fihiperfitadenie : contra quos cut^ hoc item lihro helium geram ^non immerito Gigantomachianu eume infcripfi, oAccipies igiturfDux illu^lrifiime, hanc (fiigatt“ tomachiame^ veluti monumentum quoddam muneris eïus^ quo^ Eex tihi delégauit-^ inquo adminifirandoprecor^eume Optgt; Max. vtfie confitlia grgrefius tuos dirigat, vt gr Eex, d omnes ^elgicAprouinciAdefelicifitccefiufthigratulentur,^gy^ ta heneficÿ tui memoria apud pofieros exfietfempiteima^

137

lOAN.GOROPII BECANI

GIG ANTO MA CHI A.

tis probauiflè arbiträrer^ Andouerpiæ nomen a proieólis fubliciisque ripis falt;Stü eflè; nee crede-rem porrd quenqua fore,qui à manibus proie-dis Handouerpiam contra omnium vetuftioru codicu fidem fcribendum putaret ; longe fecus, atq-, opinabar,rcs mihi fticceflit. Eft ita profedó duplex non immeritdpvecium ab iis exigendum, qui cum doceri, quæ reda funt, voluut, ante fuerunt prauo aliquo babitu imbuti. Neque enim docendi tantum funt, fed multo ctiam maiore mole-ftia malis opinionibus exuendi, dcdocenditj- quodantèdidicerunt. Hoe mihi nunc vfu venit,cogorque non folum veritatem aperire,amp; in lueem Yocare,quod mihi nunc (atisin repropofita feciflè videbar^ fed plebeias etiam amp;nbsp;aniles fabulas animis hominum penitus imbi-bitas, atque iam longaaudiendi legendique, atque adeó etiam fpe-dandi confuetudinc extra controueiliam pofitas, refellere ; ac, fi fieri poteft, funditus eradicate. Aiunt igitur olim Gigantem hanc Scaldis ripam tenui(re,qui manus iter hac facientium loco vediga-lis amputareq ac veniflè tandem Brabonem, C.Iulij Cçfaris,fi Deus *’”«• approbet, focium amp;nbsp;commilitonem, quiinito certamine belluam illam fuperaucrit, talionem fceleribus reddens, dextram eiusre -cifam in Scaldim, quanta vi potuit, coniecerit: atque ad cius fadi memoriam, caftrum efle ab lulio extrudu, nomine Hantwerpum, id eft,manus proiedionem . bine manuum amputatarum infignia: hincGigantis amp;nbsp;filiorum eius ambuibialiapegmata reftare : amp;nbsp;quo magis credas,domum hadenus extare,quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,Gi-

gantis domus vocatur: amp;nbsp;in ipfa curia non tantum oftà eius ingentia magno miraculo {pedari^ed in marmoreo etiam coloflb, qui terri-bili vultu ex alto forum defpicit, memoriam reftare fèmpiternam. Hæc omnia oppidô quàm probabilia videntur^fed cùm addunt C. lulium Cæfarem filium eflè regis Arcadum, non iam obfcurè, vt an-tea,(èd aperte nos derifui habent. Videntur enim mihi dicere,hanc jllis fabulam canijqui amp;nbsp;genere finit ôc auribus Arcadicis,cùm Cæ-

S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;farcm

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G 1 G A N T o M A C H I a;

ûrem Arcadicum, ex Arcadico ncfcio quo Rege, amp;nbsp;alia multa non melioris faiinæ in fcenam producunt. Reiedtis igitur hiice,vt audi-tu minime tolcrabilibuSjaliavidearaus. Brabone igiturj^quem longa fèrie ab Heólore deducunt, non admodum male de Brabantias nomine fabi-icarunt,perinde atque Romani à Roma Romum amp;nbsp;Ro mulum libi finxerunt. Trita enim liæc eft ôc regia via in primiscon-ditoribus indagandis, de regionis vrbisue priica voce cognominein aliquem inuenire,qui dicatur loco nomen indidiHe'. A Lupæ igitur ruma infantes Rumus Sgt;c Rumilus à Rumilo fiue Romulo Roma nomen accepic. Pari ratione Brabon Brabantiam condidit, ac eponym 1Ç flue nomenclature fibi ius fumpfit. Sic Belgius Belgica^Nan-ncs Nannetum, LugdusLugdunum,amp; id genus ceceri commentitij reges, fuam quifquc gcntem condidere ; ft fabulofis originum icri-pcoribus fides fit adhibenda; qui quantifier! debeant, poft, fi Deus dabit,oftendam,cum Pleudoberolum,Manethonem,amp;: ceteros eiuf-dem notæ fcriptores explodam. Veriim ne de Brabantiæ nomine in ’■'* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Brabonis abfurdas fabellas cuiulquam animus inclinetjaperiam Bra

bantiæ veram reótamque originem à nemine, quod equidem acce-perinijvel audicndo vel legendo badenusinuentam.Fui aliquando in ea opinione, vt hac vocc fterilem terræ tradlum fignificari exifti-marem. race enim fterile^ amp;nbsp;id, quod ftmen non accepit, voca-mus:vt cum dicimus,fCïaMt_j fteJU ßraccjid eft,aruum fterile iacet: quod nomen a ,2Srrtc,quod falfum fignat,deriuatur. Verum cum animaduerterem luperiori Brabantiæ parti, quæ lætos agros habet, priùs hoc nomen,quam inferior!,quæ valdè fterilis eft, datum fuif-le; non videbar mihi pofte hanc opinionem tueri. Deinde legimus iniis,qui fua Annonio,fiue Aimonio, fificmagisvocarigaudeat, addiderunt, fuifte in Gallia ante quadiingentos circiter annosgraf-ßtorum quoddam genus,qui Brabantiones fe nominabant : led latins eft verba adlcribere,quæ fie habent: Etenim Guilhelmus comes Cabilloncnfis diaboli veftigia lequens,qui Dominum tentare præ-lumpfit,ecclefiamClun!acenftm atrociter perfequebaturûpfe fiqui-dem infinitosprædones, vulgo diólosBrabantiones, quince Deuin diligunt, nee viam veritatis cognolcere volunt, ad crudelitatem luæ tyrannidis explendam colligens,fceleratis fatellitibus fretus, aduer-fiisprædiôham ccclefiam,vteamdeprædarecur,prædo profeólus.Hec illi : quibus non lads intelligendum dederunt, qua deeaula grafta-NowirtMWfdtt torum illud genus Brabantionum nomine lignaretur. Sed difficilli-fu innmne in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• r r,- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ r • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;••

fainonibin,eH mum111tactioniDus nommum cauias inuenire, mil apertisrationi-bus amp;: euidentialiquoligno appellationis caulæexplicentur. Qup-ties

L I B E R 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;139

ties his annisproximis,quibus faóhioiies primuin in Francia, deinde apud nos exortæ funt,ingenti publicæ tranquillitatis damno, amp;nbsp;cx-rremo fortafle, ni Deus aucrtat, cxitio Chriftianitatis, dilputatum meminimiis, qua caufa illæ Hugenotorum hæ Gcuiorum accepe-rint nomenclatuiain! Equidern eiufmodi abfurdas voces femper in -gens aliquod malum portendere iudico;quod Romani etiam credi-derunr, dum boni nominis cum efle vellent, quern primùmmilitiæ adfcriberent. Guelfi amp;Gibcllini, quas ftiagcs in orbe Chriftiano cdideiint,nemo fere nefcit: qua verb de caufa fint ita nominathnon facile expediueris, nifi dubias coniebluras pro ccrtis principiis velis haberi. Hugenotorum nomen Galli examinent, nos Geuforum ap-pellationis caufam ne haólcnus quidem latis intelligimus, tametli d-«. diligenter originem eius à diueifis fimus pcrcontari. Horum quod fucritconfilium propofitumque t necdum mihi liquet : hoc vnum fcio, ab ipfb ftatim tadionis exordio nec nomen mihi nec fymbola arrififl'e, atqueex iis ominatum eflejCalamitofifTimum Reip. cafum imminere ; nulli ilium quidem corum peruerfitati fortaflis vti fpc- , ro, fed iniquis huiusfetuli fatis, èc communibus Ghriftianæ reli-gionis procellis imputandum: quern,quia adhuc lucre no ceffamus, Deum Optimum Maximum rogemus, vt tandem benigno fuo nu-minc fiftcre dignetur- ne regio hæc, cui nulla vnquam in orbe omnibus numeris par fuit,fic cadat, vt nihil fpci reflet ad refiirgendum. Quid enim, vt nomen omittamus, quod non vni tantum mendico æquipollcre dicunt, fcutella ilia lignea mendicantium,vnà cum fac-co Metragyrtarum, pro tefferis accepta, aliud portendebat, quam Geuforum,non dico dudu , fèd occafione male finiflreque arrepta, populumredàimpellendurnadmendicitatem ? Gùm ergo eiusfa-dionis,quam coràm videmus^ vix nomen inteipretari queamus,nihil miri accidit, ficaufam ignoremus, ob quam ante quadringentos plus minus annos prædones quidam Brabantiones fint nominati. Fieri potuit,vt è Brabantia profugi fedarij aliquot,quos Antwerpiæ TandemusfiueTauclinus, vtalij foribunt, paulbantèfeduxerat,in Gallialatrociniatum temporis exetcuerint. fieri etiam potuit,vt nOr^ men eadera ratione, qua prius Brabanti, acceperint.

A P v olulium Cæfàrem primarium Bellouacorum opidum,^!!-que maxime fua omnia credebanc,Bratufpantium nominatur, voce ita ad Brabantiam alludcnre, codem vtc fonte manafle videatur. Qiiam ob rem operam dabimus, vtraiionem earn perueftigemus, quæ communis fit bis omnibus notandis. ,-25ra6ant_gt; ergo com- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. «

pofitamvocemcffe, vel aliunde falcem deriuatam, numerus fylla-

S 2. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;barum

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHIA.

barum docet. Coaluit autem c duobus vocabulisjaltero Agt;V(tttC,al-tero nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quorum illud , quia duabus etiam ïyllabis conftat,

in primogeniorum clafïè, quæ omnia monofyllaba iunt,cenfèri non debet. E qui bus ergo faólum dicemus ? c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c^auc : quorum

illud in agendi notione idem eft^quodin lucem amp;nbsp;apertum profero; vel etiam often to amp;nbsp;præfero. Hine z-3Sarey pro parère, amp;nbsp;fiarcy , pro clarc aperire: amp;nbsp;fiue proeo, quod eft/ : vultu ÔC geftu amp;nbsp;ftrmone aliquid præ fe ferre. amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro ex- 1

teiiorc demonftratione faóla , vel voce, vel alio quouis figno.

Alterum verb , quod eft , omnia bona mobilia fignificatj fine omnia ea^quæfic habemus,vtiis confeftim vti poftimus_; quod deriuatum eftab^nw, ideftjteneo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igitur,

wo per lyncopen ftue concifionem, noftris vfttatiflimam, idem eft, J ac ft dicasquempiamoftendere omnia fua parata bona. Oftentatot ’ igitur rcrum fuarum demonftratione aliqua cxteriorCj^xauOjfiue perpoftcrioris vocalis elifionem ^taƒ vocatur. Qiaam voce, quod Franci amp;nbsp;Goti amp;nbsp;ceteri Germani, qui Latinos Latinam linguam de-docuerunt, frequenti in vfti baberent, omnes Itali, Hilpani, Galli-que fermonis fui communione donarunt, leui dftcriminein ea variantes; quod, quia nemo neftit, fruftra pluribus docerein. Ridieuli verb funt qui a Græcis earn mutuantur ; turn quia non eft eiufdem cum/3e5lt;€êüçfignificationis : turn quia Græci minime fuerunt, qui ' Romanorum linguam immutarunt. Quid, quod nulla definitione clarius, quis Brauus lit, explicaretur, quam hac vocis fimplici in-terpretatione? cum tarnen, ft vel Galium, vel Italum,vel Hifpanum interroges, quis propri'e hoc nomine fignificetur, nihil fani fis audi-* turns, (^iiquis ergofiia foris demonftrat,quæcunqueputatad prç-fèntem ornatum pertinere; is Brauus vocadus eft. lam, quid nobis notet,addamus,Hac voce proprie amp;nbsp;primb omne vinculu no-tatur: amp;, quia in corpore bumano fafeiis ad vinciendu obliganduq; vtimur; pro faftia generatim accipitur. Hine,45au’öeßcy cùm dici-mus, falciola intelligi volumus, qua noftrates mulieres fronte, occi-pitium, amp;nbsp;tempora obligant ad capillos conftringendos; quæ fimi-lis omnino eft diademati prilcorum regum . Quoniam igitur Ger-manis in antiqua fuit confuetudine, pro fignis Romanorum faftiam p haftæ alligatam in exercitu habere ; fignum hoc Bandam vocarunt, indicantes omnes,qui fub eodem figno militant,arlt;ftinimo elfe vinculo colligatos; atqueid ita,quafi faftia vna omnes inter ft conftrin-gerentur. Quocirca non male fignum Bandam nominarunt, tuni quia vinculum eo nomine,tum quia faftia, è qua fignum conftabat,

LIBER IL

141

fignificaretur. Quocunqueergo God,Francis cetcrique ciufdcm linguæ populi arma, eodem amp;nbsp;Ggnorum vernaculum nomen intu-lere : quod haólenus exigua, pro dialedtorum diCcrimine, varietatc apud Italos, Gallos amp;nbsp;Hifpanos in eodem fignificatu vGirpatur. Et, quemadmodum fignum pro omnibus iis ponitur,qui fub eodem pr« vexillo militant jtaBanda quoque in vfum venit, atque in eo tanta pertinacia eft retentum vocabulum, vt pro cohorte vel turma Banda, pro figno Bandera iam olim à Romanifantibus dicatur. Nobis hacætateadequitum ordinem’refercur, alioqui pro vinculo amp;fa- d-.aa. fciain perpetuo vfu-quanquam extra rem militate pro quauis etiam multitudineconfœderatacapi confueuit. Sed quia leniorem fonum frequenter ambimus, pro Banda Bendam fæpius enunciamus in quo nihil efle ad diuerfam fignificationem momenti,modó bis terve memini indicate. Cedrenus Graecus hifEoriæ fcriptor, Bandam hoc in fignificatu aliquoties dixit: nec mirum,cum Procopius tot ætati-bus vetuftior Bandophorum nominarit eum\ qui lignum ferret. Libro enim quarto, quo de Vandilico bello tradat ; hæc funt eins verba, vt interpres ea vertit; Ambo enim valde prudentes,amp; in Be-lifarij domo, amp;nbsp;in exercitu Romæorum in magna dignatione fuê-re. alter enim ipforum Aigan inter équités haliatos ; alter vero omnium animofilhmus inter ordines ducis ferre fignu confueuitsquem Bandophorum Romæi vocant. Bandophorus ergo, compolitione B^ndopfjor«# de Græco amp;nbsp;Germanico lèrmone- defumpta, eum denotabat, qui primarium ducis fignum ferebat: quod officium fummæ fuit dignitatis. Nobis Bandophorus r2Sanieicf^ccrnominatur, quafi dieere-tur dominus Bandae- id eft,præcipui figni : vtifit, dum in communi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

voce fimpliciter prolata illud intelligitur, quod in fignificatorû généré maxime excellit. Eiufmodi antefignano's Flandria, quamuis pLtudrix qia-ingentes copias cogéré polsit, non plu res tarnen nabet, quam qua-tuor. Banderi veto dido eft, fine regio, eiufmodi Bandophori figno ad fequendum, quo dux iulferit, obligata. Verum populum ipfum hoc auftoramento deuindum, Bandam fiue Bendam, fere voca-mus- atque hinc ad quamuis focietatem fcedere quopiam coeun-tera, transfertur. • ^ra6aitt_; igitur dicitur,quafiBrauabanta, fiue medio fono amp;nbsp;gratiorcBrauabanda. Sed quia primogeniu eft,amp;/2Ôraue in ,35xafmutatur-intégré diceretur quod, quo mollius fit ad efferendum, amp;nbsp;in medio minus hiulcum, in z3Sra6antj eft mutatum, confuetudine linguæ noftræ, lenifsima quæqueôe breuifsima vocabula femper requirente. Videntuvita-que Atuatici,cum iam diu fiibThungroru appellatione latuilfent,

S 3 Roma-

I4Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I a;

Romanis ira cogentibus tandem Francorum adiumcnto criftas cfe-Smh qulle prifcum maiorum decus oftentaße. Tempore enim Con-in Tlt;tx«Hd.iii ftantijjFranci, quos Salios vocabant, in Taxandria omnium primi eigc- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;delegerunt: inuirati(ni fallor) ab Atuaticis j eo quod Franci

æquè à Cimbris ( vtpbft docebo ) atque Atuatici, genus ducerent. Vcrifimile enim ell, crebris deleélibus amp;nbsp;grauilsimis tributis fic At-rtexcMjffiriwt. uaticos olFenlos fuille, vt quiduis auderent ad leruitutis diuturnuin intolerabile iugum excutiendum . At quæ breuior via potuiflct inueniri quam fi Francos conlanguineos fuos contra Romanorum tyrannidem euocaflent? homines ceteroquin etiam Romanis opi-bus inhiantes ’ Simul ac igiturpoll frequentia prœlia crebras in-curfiones per multos continuos annos fadasjes Francorum ea fum-incrementa,vt Belgicain totam fere inferiorem, pu His Romanis, occuparent; idejue fauentibus ( vt pareflcredcre) rum aliis,quos ty-rannidis tæderet ac leruitutis; turn maxime Atuaticis , hi fibi nomen

liimpfere, quo promptus iplbrum animus excellense|ue lludium promouendi conlanguineos amp;nbsp;eorum liippetiis libertatis prilcç vin-dicandæTeruor indicarerur. Quandoenim præ ceteris omnibus, quicquidfacultatum amp;nbsp;viriumhaberent, ad Romanos eiiciendos ambitiöse ollendebat, Brabantos le nominabant : co quod ipforum ÄiiMti« vbi Banda Braui appellationem in primis mereretur.Et ejuemadmodum erimo CDjede- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

rinhd-aiiio' AtuaticorumIcdcsprxcipua,cum res iplorumHoreret,circaBru-wenpSd”- xellas loca vicina fuit. ita principio ei maxime parti nomen da-tumell Brabantiæiin qua virtus iplbrum contra Cæfarem maxime eluxerar.

In antiquilsimis Ichedis ad Diuum Bauonem, cui lupcr Scaldi, c regioneGordunorum, monalleriumfuit, quod nunc in arcemelt conuerfum, bonis Pontificis dilpenlatione aliter dillributis, tres pa-gi enumerantur, Brabantenfis, Ryenfis amp;nbsp;Tellandrius : led ob ori-ginationis ignorantiam Brachbatenfis ( fi rede recorder ) pro Braf-bantenfiscdlcriptum: ide^ue ( ni fallor ) ab extero quopiam Latinas Jinguæ,quàm nollræ,peritiore. Pagum enim in ea dixit fignifica-tione, non qua vulgb in vfum plcrumque vocatur, led qua Cæfar vlris eil in pagis Heluetiorum. Deinde non mirum ell priorem fyl-labam aliter ab aliis enunciari, cum à nodratibus etiam prOzASrauartJcrebrb dici audiamus, non alia ( vtopinor ) caula, quam quod origincm vocis hue A5ra«c prorlus ignorent. igitur,vel nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à multis dicitur

pro co,qui natura luaprocliuis edad eorum,quæ habet, odentatio-ncm. Hine fit, vt quidam corrupta banc loquendi conluetudinem lecuti.

L I B E R 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

(ècuti, BracKbantumproBrafbantodixerint-in quibus illc etiam eft y qui Philippeïda fcripfit, bellum Philippi re^is Francorum, amp;nbsp;Othonis Imperatoris complexam:

, y Territa.t in primü nofiros comes lüe Loitani

,, Henricn/jfocer ffidcs nunc Othonü ^nnumerü cum 'jBrachbantü : quoßeuior alter yix^fquame^ipopttbc^beUojautaJJuet'ior armis.

Hane autem (puriam efle, Sc minime germanam, öc feripturam amp;nbsp;pronunciationem , c fimplice voce liquet, quæ feribitur amp;; pro-fertur r2Sraf,non ,^25raj:. Longhis illi aberrarunt qui Brachba-tenfem pagum nominarunt: quia nimirum non priorem modo fyl-labam , fed pofteriorem etiam corruperunt, quæ apud omnes lern-per z25ant_j, non enunciatur. Nos itaque conhietudinem noftratium antiquilsimam, amp;nbsp;veram nominis rationem fecuti, Bra-bantum dicimus, pro BrauebantOj fiuc Brafbanto Icnitatis caufa vocari eum, qui eft in Braua banda. Verum, vt reólius vis amp;nbsp;notio Bandæ intelligatur, addenda nominis originatio. Quamuisenim eïHx «ominît monofyllabu fit ASmiLjpro vinculo,non eft tarnen primogenium, fed compofitu ex z25i, quod fignificat ad, apud, amp;nbsp;penes,amp;in com-pofitione frequenter adiumentum:Sic z25tuocteft herba Artemifia, eb quod pedi,quern ^oct vocamus, auxilictur. Eodem modo'ASi-lblt;’ntt-J,eft id,quod manu adiuuat, amp;nbsp;in retinendo opitulatur.c^ant enimmanuseft. Ex zSSii^antergo per fyncopen fitz25nnt, ficutex z25arQaf z2Sraf.Qula ergo,quæ vinculo hint conftrióta,ad manuin funt, amp;nbsp;eo vinculo alligantur, vt maneant in eo ftatu, quo minibus client retinenda, redtifsime vinculum banc habet appellationem. Prætereàquia, quæ colligatafunt, difficiliùs franguntur, quam quæ funt dilToluta, fadum eft, vt Banda pro iis accipiatui*, qui inter fe Bâd^pro q«;-funt vinculo aliquo,fiue id iuramento,fiue alio quopiam paefto con-ftet, colligati. Et quando in hoc cuiulque focietatis amp;nbsp;hominum multitudinis præcipua eft poteftas, amp;nbsp;fummum robur ; non potuit melius Reip. amp;cuiufuis communitatis poteftas fignificari, quam ft co vinculo, quo homines infantes fuos, ad membra confirmanda, ligant, notaretur. Nec infantes tantum fafeia ligantur j fed omnia, quæ vnionis folutionemin corpore humano patiuntur. Quocirca, cum fafcia fit vinculum ad hominum membra confirmanda necef-farium,maiores noftri infigni prudchtia fafeiam vnionis,amp; potentiç inde pendentis ftgnum elfe voluerunt. Hine Banda pro vexillo mi-litari,non vt fimplici ftgno portari cœpit; fed ita, vt nihil magis eilet hicroglyphicum. Notabatur enimeo,omnes debere elfe colligatos

vincU’

vinculo amico, amp;nbsp;ho minis membra confirmante ; non fecus, atquc infantis tenelli arcus vinciuntur ad robur confequendum. Hoc ni-i^iirum ille voluit,qui lagictascolJigatas filiis frangendas dedit.quas fiangere fic nequirent- rurfus dedit fingulas, quas facillime fre-gerunt. Sicu cenimconcordiaparuæ res maximas vires fibi comparai! t,itadifcordiamaximæ quæque vires franguntur. Falciaigitur, quam noftii Bandam vocant, prifcum noftris fuit fignum militare, quo omnium animi ad vnionem amp;nbsp;concordiam IfcridTc aróleque f lleWH»! w- rctinendam moucrentur. Videmus haótenus puerorum vexilla longis fa/ciis conftare, qualia veterum fuifl'e cogitandum. Pofle-TieruMtis. pigr ætas multas falcias confiiit, fortaflis vtfignificaret, non vnam fcducere potentiam , non vnum robur- fedmulta: amp;nbsp;nonangu-ftam habere Ie poteflatem, fed longe lateque dominantem. lam, quoniamvnio amp;nbsp;colligatio hominum principes amp;nbsp;fiipremas vires ’ tranflatum eft iymbolum ad traiijiaium. fummam amp;nbsp;regiam potentiam denotandam , fi faftia candida ca

put cingeret. Et, ficut poteftas regia omnium eft antiquißima, ita hæc coi^l^ietudo traxit origincm . Nonigi- . traxerii on^i- fup Græcis, qui facentur {fi Platoni credimus ) Barbaros efle,quara ipfi fine, vetuftiores : fed ab illis , apud quos fafeia nomen à manu, /ymbolo poteftatis duxit. Græci, quod regium hoc ornamentum vide ten tcapiti obuindum ,diademaquidcm aligando,nominarut: fed in diadematis notione no ilia cft,quæ eft apud noftros,vis figni-ficationis. Nobis enim Banda ficdicitur,vt qui vocem intelligit, ftatim vna intelligat Banda,in propriam iliius eflh , penes cuius ma-

«»r po- num fine poteftatem funcomnia. Q uare igitur capiti potiiis.quam tißimum capitt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i • • i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

•bmnciebaiiir. mauiDus obuiuciebatur ? quo nimirum Iciretur , reges ratione, quæmanuseftamp; poteftas mentis, quæque in capite domicilium fbrtitur, non corporis manibus gubernare debere: quando, quæ reges amp;nbsp;principes imperant, à ratione rcóla debent, non à violen-tia, proficiici. Symbolum igitur poteftatis capiti potius conuenie-bat, quam ceteris membris turn hac, quam dixi, caufà; tum quod fiicia capiti alligata, poteftatem capitaneam fignificaret : quod, ficut caput membrorum, ita hæc eflet princeps eorum, qui Regi fiint fubicâi . Hine perperam Pompeio ab obtreéla tori bus eft obie-ftum , cum crus vuincris tegendi caufa obligaflct, regiam ipfuin maieftatem am hire. Falfum enim eft, quod diceban t, non referre quam quis corporis partem regio infigni ornaflet. Alexander melius, cum Lyfimacho ad vulnus obligandum diademafuum daret; quamuis eftent,qui co faiftoregnum Lyfimacho portendi putarent.

Sciebat

uy

Sciebat cnim fafciam candidam non quauis corporis parteregium cfleinfignej fed eaduntaxat, in qua ratio dominatur. qua fola reges omnes amp;nbsp;principes regerent, fi digni hoc ornamento eflè ma-gis, quam videri, vellent. Qupd autem Libero patri huiusinuen-tionemGræci attribuant,id ex eo fadum,qubd accepiffent fymboli huius originem à Cimmeriis effe profedam, quorum lingua caufas cius continet. Quid verbCimmeriis cum Baccho,pdh fuo loco de-clarabo: hicfatis fit indicalfe falciæ regalis caufam amp;nbsp;primordia, quç fruftra Græci amp;nbsp;Latiniè fua lingua quæfiuilfent. Muhd igitur con-uenientius antiquitati, multoquefignificantiusnoftri falciainmilitia vfi funt, qulm Romani ftiis fignis 3 in quibus vt client fignifi-cata, non tarnen ea, quæ fic cum prilca fapientia conlentirent,atque illud notaient, quod primum elf amp;nbsp;præcipuum ad omnem poten-tiam conftitiiendam atque conferuandam. Ex eodem fonte mana-uit amp;nbsp;illud,quod in omnibus fact is, vittis fine fafciis, turn viflimas, Fafdarum!» turn aras,turn facerdotes ornarent,ligniflcantes omnem poteldatem à Itiperis orandam ; ôc eo Iblo nos laluos elfe polie, li poteftati diui-næ noftra débilitas alligetur. Fatebantur igitur hac telEera, fefe agnolcere omnium rerum poteftatem apud ilium elfe, cui facra fieri deberent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Mos fane hie antiquilfimus ab iis profeólus auéforibus,quibus linguæ Cimbricæ fabrica debetur, qui intelligebât le perituros eue-ftigio,nifi Deo Optimo Maximo fuaui vinculo, quàlis eft fafeia, al-ligarentur. melius lane illi,quam Homerus j qui cathenam ad hanc Homer» mÆp. inferiorum ciim loue connexionem induxit. Verum ignorantia ex It i^norâmi« vera religione ad fuperftitionem prolapfa, ab vno Deo, cui foil fa-crificandum erat, ad falfa numina cultum hunc fcelerate amp;nbsp;impie traduxit, feruatis iifdem quidem ceremoniis : fed ad ilia tranfla-tis,quibus minime conuenirent. Sedin eo nonmagispeccatum, • quam in tota idololatria, quæ omnia fibi làcrilegè arripuit, quæ ad verumDeicultu pertinebant. Hincfacris ædibus,ôé labris fepulcra-libus, amp;nbsp;temploru maxime veftibulis. Sphinges vittatæ addebatur.

quibus vim poteftatemque religionis, veterum Theologia fignifica- jîfe»h bat,dum faciem pulchrarum modeftaiuque virginum eis tribuunt, amp;nbsp;reliquu corpus leoninum addunt,vnguibus tame vneatis amp;nbsp;con-tralt;ftis,non ad vim explicatis,caftitatem illis virgineam fanftarnque tribuentesjfed earn, quæ,fi læderetur,robur amp;nbsp;celeritatem leoninam ad vindida haberet. Quamobrem amp;nbsp;Palladis galea in cono Sphin- spW»xi»rlt;il-gem aliquando præferebat. quod in Atticis de Parthenone traâzans Paufaniasannotauit, Sc nos, cum deantiqua religione traélabi-

T mus.

14^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIG AN TO MACHI A.

muSjclariusaperiemus. Pierius Valerianus in Sphingis lymbolo parum Oedipus fuit, non animaduertens meretricibus vittas non conuenire quas meretrices Sphingum quoque figura ex Michaels Bizantiofignificaritradidit; deiis,quas pro templis collocarunt, non multo melior interpres. Quid poflet minus decere, quarn in Parthenonc; id eft, in æde virginea meretriculæ imaginem in Minetuæ virginum antefignanæ cono Ipedari ? Vera igitur fafcias interpretatio, quam nos Bandam vocamus, è quo Venetæ mulieres Bindam, Tulcanæ (ni failor ) Bendam fecere, plurimum adfert ad-iumenti, ad multa veterum monumenta intelligenda, quæ alioquin oblcuras caulas, aut nullas omnino habere putarentur. Sinon apud poetam vittas,, quas holtia geflit,teflatur : mox inde loquens de Palladio ablato, virgincas vittas vocat:

J, Corrtpnêre facram elßgiem^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cruentù

n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contingert dittos.

Hine amp;nbsp;illud in telligitur;

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zAnws^ rex idem hominttm 'Phœbi^ac facerdos,

Vittis fiera, redimitua temgora lauro,

,, Occurrit.------

In Pharmaceutria proprie admodum amp;nbsp;confentaneè vittarum fignificationi, vittam möllern nominauit,eó quod nullum vinculum fuauius fit amp;nbsp;mollius, quam illud, quo Deo fumus colligati:

,, T^fer aquam^ nbsp;nbsp;nbsp;moUi cmge htic alt aria i-ultta.

Hine lanei compedes, quibus Saturnus fuit conftridus, de qua dicendum. Simplices etiam vittas antiquo more fer-refolent, quo oftenderent le turn per facraorare, turn petereeam coniunótionem apud eos, quos oblecrabant; quæ omnibus ho-minibus necefiaiia efl: ad falutem amp;nbsp;tranquillitatem. Sicut enim ho-

- mines Deo cupiuntamoris vinculo alligaii, quoeius ope acpræ-fentia iuuentur : ita homines quoque fupplices iis, qnos rogant, fe deuincire ftudent, quo ipforum auxilio fubleuentur. Doólaitaque

Turn fat Ui lt;iAnchift deleSios ordtne ab ornnif

„ (entum oratores augufla ad mœnia regü ^^bet, ramis velatos Talladü omnes^ Donaque ferre 'viro,pacemque expo fere Teueres.

Horum vnus, Ilioneus nomine, inter cetera fie resem allo-quitur:

,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;------Ne tetnne quod ^vltro

Traferimui manibui Vittoi^e^ iderbaprecantum.

Vna

LIBER II.

■ Vna profeólo vocula dcclarauit öc legatos vbique gentium fa-crofanótos habendos, ipfos per facra nulli temeranda (iipplicare, 'amp; hoc ipfum quod orabant fandlum efle -, atque id pertinere ad in-diflolubilem amicitiæ pacisque nexum. Hæc igitur omnia à prifcis -maioribus noftris videntur accepta, apud quos falciæ vittarumque nomen a connedtendo vinciendoque dedudlum eftqta vt etymolo-gia fymbolum, amp;nbsp;fymbolum explicet etymologiam. Neque igitur maiores noftri contenti fuere fafcia fuaindicare omnem vim in indiMHermt. vnione efle led illud etiam, bellum nullum flifcipiendum , quod non eflet fandlum arque iuftum. Quamobrem Atuatici ope Franco- Ajudtiri, Br«-lum a Romanorum iugo exempt!, Brabantos (e fignmcantiflime nominarunt : quafi dixiflent/ßandam quidem (e non magnam eflè, . fed Bandam ramen Brauam , atque illam cgregio vinculo coniun-dam. Eadem ratione opidum illud Bellouacorum munitiflimum, BeiïoH4f»r«m quo Gæfaris metu omnia fuacontulerant jBiarilpantium eft voca-turn,quafi diceretur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, id eft, Brauiflima Banda^ex^ nomtH«»»».

empto digamma, amp;nbsp;Ggma tranlpofito. A'Sraf enim in fupremo co-paratovu gradu facit noftratibus ^raffte. Hine Cæfar ^ratcé dixit , amp;nbsp;‘{Pantj pro ^auLj, Fuifl'e autem in opido illo caufas, ob quas Brauifsima Bâda vocaretur/atis ex eo liquere poteft,qubd Bel-louaci ei omnia fua,prius quam Ie dederent, credidiflent. In malam igitur rem illi cum ftio Brabone, qui pro hiftoria frigidifsimas nu-gas nobis vendere moliuntur. Atque hæc quidem de Brabantorum nomine,quo non immeriro ft,neque fine veriftimo omine vocarut; proptcreaqubd mox limites fuos ira prorulerunt, vt Teflandros, jiaX Ambiuaritos, Thungros, amp;nbsp;non exiguam Neruiorum portiuncula -occuparint; amp;nbsp;no ita multb pbft belli pacisq- laudibus ita eftulferint, vt regu Francorumresomnes cum imperiofummoadminiftrarint;

Eine nomen foititiCcuiitcé(‘tapc£,id eft,columen régis, amp;nbsp;eius ftatu co«iMfs]f4pd conferLians.quot;^tlt;ipe£ enim pedem amp;nbsp;fulcrum fignificat, cui vel ftdes velaliud quippiam innititur acinfiftit, quafi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: id eft,

ftatum conftruas,diceretur.goulue vero regemefle nemo ignorât.

Conincéftapcf igitur columen amp;nbsp;quafi fulcrum eflè regiæ maiefta- contiejiaus tis, vox ipfa declarat:a qua Galli Germanicæ linguæ imperiti Canne-

' ßablefcccrc. Et erat profedb rum temporis ilia regibus Francorum viuendiconfuetudo,vtilli,qui hoc nomine vocabantur, ftatum re-giumconftruarent ; quoniam penes cos eflet totius gubernationis amp;nbsp;imperij poteftas.Eundem alio nomine QiVVaicv vocarunt -, qua vo-ee fumraus magiftratus in quauis communirateTeutonice notatur. VridecorruperuntMaiorem domus,quafi Latinum nomen, non T 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ger-

148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I A.

Germanicum vocabulum efleqquod in hiftoriis legerant.Nec porro d/S»iiac potciiate Brabantipofteiiorescontendfuere: amp;nbsp;quaniuis Martellus dixifler, ïè regibus malle imperare, quam regem eile : Pipin us tarnen Paruus regnum in le à. Pontifice tianflatum accepit Mero-uingorum genere è regio folio foblato.

- Ver V M , ad vrbisipfius antiquitatem propius peruidendam, non latis ell; docuille Aciiaticorum nomen in Brabantos, Atuatici opidi nomen in Antwerpiam tranfiifl'e, niliamp;illud addatur, qua peculiar! titulo Marchionatus lacri Imperij mtHsfacriim- dccorcntur. Hoc vtfiatdilucidèôc ordinate à vocis Marchionatus exordiendu.Marchionis enimnome, licet plurimis Marchionis no populis lit communc- à paucis tarnen vis eius amp;nbsp;notio inrelligi vide-taiio, tur. Nos QAA.arcj;vaitcy Marchiones vocamus,diódonecompofita ex amp;nbsp;lt;Sgt;raucn : èc quia vox lt;^vaucij latius patet , quam (yy^lt;'’^£^’eaucî|,priùs qui fint ^xaucy exponemus-Sunt qui ^ratictj diótos velinteosjquifodiendis foßis opidorumpræfident: quia ni-mirum lt;^rattcy idê fit,quod fodere.^Verùm illi no animaduertunt, ^raueré potiùs, quàm «/trauen dicedos, fi a fodiêdo nomen adept! fuilîent:deinde nihil eile falfiuSjquàm omnes vel præcipuosjqui nac voce nuncupantur,folsioni præefiè alioquin omnibuserratu-ris^ qui eoldem faciuntcum Comitibus Latinorum : in quorum numero diuerlà admodum munia tradabantur, amp;: intereà nullum minus,quàm fofiio, quæ ducibus potius exercituum in ca-ftrismetandisconueniret, cui tarnen non negamus Comitem po-! tuifle præponi ; lèdhoc negamus, præcipuam hancelleComitum dignitatem,à qua nomen imponendum videretur,

cwifij Home Comitum nomenpræternotam fignificationcm,apudLatinos peculiar! quodammodo tiibutum lis legimus, qui àRep.

cuipiam Proconluli,vel Legato, vel ludici ad confiliorum commu-nicationem addebanturrquod ex Ciceronead Fratrem clarèdo-cctur.Atque inter hos (inquit) quos tibi comités amp;nbsp;adiutores nego-ciorum publicorum dédit ipfa Relp .duntaxat finibus his prædabis, quos ante præforipfi.Hinc pofterioribus lêculis Comitis nomen ad omnia ferè officiorum magilleria, à Principe cuipiam vcl in aula, vel extra aulam mand ata,tranllatû eft. Sic Comes largitionum,Co-mes facri patrimonij, Comes Icholaru, Cornes commerciorum, id genus infinit! alij Comitû nominecenlèbantur:atqucadeô tandem ' fate vocis huius vfiis extendebatur, vt Cornes Orientis diceretur, cui multæ prouinciæ, maxime per totum Orientem fobeftèntj amp;nbsp;Cornes Africæ, qui Africam gubernaret. Hos noftri lt;^xaucy ver-

terunt

ï4ÿ

terunt clegätius,amp; maiore caufa, quam à Latinis Comitcsdiccban-tur;eö qubd non omnes Principem comitarentur, quamuis à comi- * tatu prifcis duntaxat nominati fuifTent. Verum vox liæc noRras a jnemine haótenus explicatur : quia eft videlicet nonnihil ab origine fua detortajitavt prima ftatim fronte vera germanaque notatio non appareat.Videtur igitur à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,qnod eft fodere,falt;fta ƒ1 pronun-

ciationem duntaxat amp;nbsp;fcripturam confulamus. Verum, dum peni-tus infpicitur conuenientia vocis cum fignificatu, in lt;^rawen Senatores inueniuntur, atque in apertum venit fyncope^ quæ totam vocis formationem occultauit“. Dicunturlt;j^icaueyj quali lt;amp;atau€6ey;

gemina concilione, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; cum tarnen, melius ad analogiam

quadrarct lt;iora66cy quo fane modo principio dicifolere exiftimo. Sed quia «amp;ra66cy omnes cani homines fignificarentur, placuifle potius fyncopen,minus illam quidem vßtatam, commodiorem tarnen ad vocum diftiimen obftruandum . Fitautem à quod eftomnino vel maturèjamp; c^w^quod eftfenex.lt;^axau igitur eft idem,quod Latinus efferretjomnino vel mature ftnex^admodum certe ßgnificantev pofita voce. Nequeenim fatis eftad rrauiaoffi-

r.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A''* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1quot; 'F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'l’quot;

cia recte tuenda lenem quempiam ene ; cum amp;nbsp;bis pueri lenes quida po/»«, reperiantur, nee referatœtate ne quispuerftt, an vita amp;nbsp;moribus, vt Ariftoteles admonuit; fed opus eft,vt quis fit fenex omnino,vita ni-mirumamp;ætate,deinde vtmatura etiâ fit lènefta, omnibus iisj qui-bus ad tes bene gerendas opu-s eft,perco(ftis. Fieri enim poteft, vt lè-nes quidam fint moribus atque ætate, nullo tarnen rerum vfu amp;nbsp;ex-perimento ad id fmt fafti^quod in Rep.fit adminiftrandum. In bo-rum numero cùm fint vniuerfim omnes, qui femper pueri manent; tum etiam illi,quiin litteriSj amp;nbsp;philofopbia aut alio ftudiorum généré femper delitueruntjab omnibus negociis publicis longe remo-ti. Bene itaque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nominaruntfiue eos,qui præ-

cipuis Reip. partibus preeflent. Sunt amp;nbsp;alij feniores, qui non tam magnipônderis,nectantæ dignitatis muneribus præficiuntur:quos AHMoerw«»» idcirconon «jamp;xauey, fed c^Mtexmmié , fine c::^u66cxmané voca-mus,id eft, viros fenioresxuius vocis in Anglia multus eft vfus. Eo-dem modo à Græcis præsbyteri funt vocati : qubd eos ceteris fenio-res elfe oporteret, qui bac dignitate bonorarentur. Quantus verb bonos fenio apudpriftos fuerit, Ôc quanta cius contempt! pœna, tHw. omneàcùm poëtæ, tum ceteri fcriptorcs fatis oftenderunt. Bene profedb maiores noftri, quamuis feniores fiue presbyteros fimiliter ac Latini amp;nbsp;Græci, promilcue minoribus magiftratibus adbibuif-fentjfub nomine Altermanorum illos tarne,quos grauioribus Reip.

T 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nego-

negociis præficerenc, non foluin ïcniorcs, (èd oinnino amp;nbsp;mature nes efïè voluerunt, atque id ipla ^rawcij appellatione docuerunt* Sicut igitur in ceteris plerifque omnibus vocabulis fabricandis, alias nationes vicerunt; ita in hocquoque longe fuperarunt, dua-bus ïyllabis tantundem indicantes,quantum vixpaginatotaphi-lofophus explicaret.

Qui fint «ÿotaucy, amp;nbsp;qua ratione fic didi, expofui; nunc alte-M4KH0WTO ram Marcgrauij partem adibo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dum verbum eft,cum

ir»b«4- notione idem notât j quod confidero : at, dum nomen eft, illud fignificat , quod in re quaque maxime confiderandum eft. ita in agris amp;nbsp;territoriis (^axc limitem vocamus , quia is diligenter fit obftruandus. Præcipuè tarnen limites atque fines re-gionum hoe nomine dignamur : propterea quod hi tanto funt di-hgentius confiderandi, quanto negleóli, vel loco fiio moti plus Sella cw interfolentmalorum hominumcommunitati adferre. Hinc enim bel-tent!tr!‘frcftLientiftimè inter finitimos excitantur, quibus nihil poteft humano generi excogirari peftilentius. Hæc vox in eodem figni-ficatu ab ^omnibus iis hacftenus vfiirpatur, quorum regiones Ger-mani olim occuparunt : vt in Italia Marcam Anconitanam, Mar-cam Taruifiinam, amp;nbsp;id genus alios fines hoc nomine audimus nun-seati kJjenani cupati. Vcrum video hic mihi Beatum Rhenanum obftare, qui de Marcaop- exPauftuia docuitjMatcam Gallis antiquis, quorumlinguam candem fuifl'e cum noftrate contendo, equum notare, quern alij po-fteà fiint ftcuti, freti eadem, quaipft, auftoritate. Hane igitur examinemus, an Iblidum tinniat : quod vt fiat diligentius amp;nbsp;venus, ipfius Paulàniæ fententiam à Romulo Amalæo, præceptorc quondam meOjLatinitate donatam adicribere non grauabor, quae fichabctjvbi de Gallis in Phocicis ftribit: Nam fingulos équités famuli ftqucbanturduo, in equis amp;nbsp;ipfi, amp;nbsp;equeftrium artium maxime gnari jij prœliantibusdominis in extrema acie confiften-tes ei erant vfiii, vt fi forte equus efiêtamifiiis, ftatim fiium fiibmit-teren t: fi vir concidifiet, feruus in eius locum fuccederet. Quod fl vtrumque belli impetus euertiflet, iam præfto erat tertius , qui pro demoituislocum teneret. Iam verb, fi vulnera primarius ille accepifiet, è ftcundariis alter ex acie cum fiibducebat, alter verb faucij viccra obibat. Hæc (vt mea fert opinio) apud Gallos ad iinitationcm Pei farum mihtia fuit inftituta. Nam amp;nbsp;illi fèleófos. habeiitmilites dccics mille, quos immortales vocant. Tantum in-tcreft, quod commillo demum proelio illi fuccenturiant, Galli inter pugnandumintegros vel cæfis vel fauciis fupplcniento efi'e iubent* Atque

LIBER II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i;i

Atque hanc quidem equeftris pugnæ inftitutioncm voceTrimar-TnWfi^i cifiamnomiliant. Equum enim Marcam appellant. HæcPaulànias de Brenno traâans. Ex his, amp;nbsp;iis, quæ adiecit, perïpicuum fit, in hoc apparatu equeftri qui erant, eos tribus equis cenïôs fuiflc. ex vicies enim mille amp;nbsp;quadringêtis equitibus , equos colligit mille du-centos vitra(èxaginta millia. quæ computatio conuincit,fingulis huius ordinis hominibus tres equos imperari fûlere. quam rem Tii-marcifia vox dilucide fignificat. (Tri enim vel tres notât: QMar equum, Cié cenfum : è quibus vocabulis Trimarcis compolitum, cenfum trium equorum. Cis autem nobis propriè omne id vocatur, quod quis velprincipi vel patrono, cui fubeft, præftare debet, fiue pecunia fit, fiue alterius generis onus. Onus igitur fiue debitu tres equos in bellum educendi,Trimarcifiam Galli vocauerût ■ quorum linguamfi Rhenanus intellexiflet, nunquam Marcam equum fuiflet interpretatus. quod verb in Paufania fic legerat, id mendo erat im- TanfAnii Imw putandum, quod pro (VVVax (^Xarcmduxic. vel Paufaniæ hic error condonandus oblinguæ Gallicæ ignorantiam . Ex perucrfa igitur huius vocisTrimarcis relblutione, fablumcft, vtMarca falsopro equo poneretur. QMax verb equum Gallis perinde atque Cimbris notaredamiam erit apertum.Nemo noftræ linguæ peri tus eft,vt non fimul inteliigat quid QMari fiue QMeri notet. quare fi equa fit,(\VVar equus erit, tametfi in genere malculo non fere fit in vfu.

Dicitur aute (Vy\ari,quafi Qiraxiv) ,vt à .2Sccßcriv),a

id eft, apiftore piftrix, àRege Regina: iy enim nobis ter-ininatio eft,qua de maftulo in feminâ fignificatio mutatur. Et ficut dicimus ^acßer vel A5ccßcx,nullo notationisdiftriminedta quoq; Q\\ari vel QReti pro equa vfurpatur. lam in compofitione (Max ha-denus eft in cofuetudine loquentiu: du (Maxfcalc eu vocamus, qui

.• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 \ Ml r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 ir nicatnr,

peritus eft in equis curandis,adeo vt amp;nbsp;ille, qui rerreos calceos adh- »«lerfreM»». ' git,ôe iubas'ôc caudam comit, hoc etiam nomine appelletur j quauis proprium eius fit,qui perfetftam habet,ac omnibus numeris abfolu-tarn,totius artis equeftris cognitione. ‘^calc enim non fimpliciter cuiulquam rei peritu fignat,fed fic peritu,vt amp;nbsp;callidus fit,amp; in arte, quam tenet, aftutus. Atque hæc quidem vcriflima eft Marftalci interpretatio 3 ei conueniens, qui in equeftri dilciplina nonfblum eft eruditus ftd ita eruditus , vt ipfe difiicillimè à quoquam, ab ipfo multi falli decipique pofsint . Eft enim hoc quafi pe-culiare quiddam apud eos , qui in hac exercitatione verfantur, vt minime turpe ducant ,fi vel pattern vel fratrem in equo venden-do decepetint, aliqua nimirum nota, qua dilplicere poftet, celata.

Hine

lyx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHTÀ.

J-Ji ne communi apud noftrates adagio iaólacur : Qiii equos peioris notæ habet, eos apud amicos commutet^ proptercaqubdfidentibus {è ab amicis deceptuin fraudatumque non iri, facilius iinponatur* Marfeaicoiim TaotaauteiBapud maiores noltros laus huiusmagiderij fuit, vt iore/n^^ros^' 4’-” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bcncaudii'ctjis oinnium earum return, quibus vel in aula

Magißrih^ßii- vcl ill iiiilitia opus eflèt, eruditus videretur. Hine tandem faóluin, ßalcivtcaii. Vt magiflti ctiani holpitioruin Matlcalcos fc vocarint, quafinemo niunere quopiam maiore dignus eflèt,qui in difciplina equcflri non eflèt egregiè exercitatus,amp; præcipuum holpitiorû defignatoris mu-nus videretur, equitibus/tabulaamp;pabuli commoditatesdiftribue-re, eo quod in bellatore equo bene ciirando tradlandoque, non in hominum cute molliter habenda, ptæcipua totius nobilitatis laus pofita crederetur-coque oportereteum , qui hofpitiis delignandis prseeflètjprimam equorum, non hominum,curam habere. Et,quo-QHiDîHiMÆrniamequorûcuratiopræcipuè honoraretur,omnes eos diuos’Mar-fcaiawcati. ß^^lcos vocaiunt, Quos curando cuipiam morbo præfidere opina-rentur. Sic Diuum Antonium dicimus Marfèalcum ignis lacri, Di-uum Rochum Marlcalcum peflis ac epidemiæ contagiofle, amp;nbsp;flmili-tcr alios aliorum morborum Marfcalcos. Marfcalcus ergo primo fi-gnifieat niagiflrum equorum, amp;nbsp;eum non quemuis; fèd qui longo vfu in hac artecallum obduxerit:deindeiis,quas dixi,caufis,ad alios etiam turn homines, turn Diuos nomen efl: tranflatum. Obiter igi-tur aperui, quod hadenus ferè fuit occultum, è quo amp;nbsp;illud intelli-cot/MÎf« gitur, quis fit Gotlcalcus amp;nbsp;Seineflcalcus. Godcalcus enim is cft,qui TaneffcAlcHi beiic vet/àtus elf in iis,quç ad Deum Ipedfant. Seineflèalcus verb di-citur, qui peritus ell ad familiam gubernandam. ‘^civ enim flue cum notaperfedlionis, familiamlignificat, quod frequen-tius citra diphthongum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proferimus. Dicitur au-

tem àvoce longa, quafliumcuiquefignatur, eóqubd nihil cuique inter fua prius eflè debeat, quam familia, in qua proles quoquecontinentur. Bene igitur Guilielmus TyriusSeinef-IcalcLim domus magiftrumeflèdixit. Sed de his alibi, vbi amp;nbsp;ip-lius “^cafc nomen docebo, de duarum vocum coalitu natum efle* EpM«mor-Porto quia QMarequum lignificat, non inconcinne ad Ephialten Sir morbi noólurni genus conluetudo detorfit : quoniam eo labbran-tes maximo pondéré fibi premi videntur, non aliter, quam fi quis lie cecidiflèt, vt cquus toto corpore ipfi incumberet. Hine dicimus ei, cuihuncmorbumimprecamur : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(HXartijtJ,

idell, vtteequus tuusequitet , contrario nimitum ordine quàni fieri deberet. Accedit amp;nbsp;alia ratio, qua Ephialtes (WVac dicitur.

LIBER

ob id quod equus eo ftequcntiflimc laborare cernatur. Atque hæc de voce hoc loco facis lunto: è quibus eluxit, quam longe ab-erraiint,quiex hoc Paufaniæ loco Marcam equum effe crediderunt; tum etiam quatenus militia ætatis noftræ cum vetufto Trimarcifiæ inftituto vel conlèntiat vel difcrepet;in eo confentiens,quód omnes équités non fmgulares tre?cquos habere debeatj in eo différés, quód fimul, non fuccenturiatim,prœlia committant. Offendiculo igi-tur hoc,quod de ignorantia linguæ, vel mendo libii extitiflè docui, remoto, redeo ad Marcgrauium, fiue Marchionem, atque eum elle dico,qui limiti regioniscuiufpiam eft præfeftus.Quando auté mul-ti limitesfunt, non in multis tantum regionibus , fed amp;nbsp;in fingulis, multas quoque Marcas inuenimus . Clariffima ca fuit in Germania, Marwin cer-quæ Germanos longo tervarum traftu à Viftulæ oftiis diftinguebat à Sarmatis-atque ij, qui limitem ilium habitabant, Marcomani5i,id eftjvivi limitanei, funt nuncupati. Hi principio à Gedano per Mar- «ubi con^de-cam nunc nouam vocatam, ac deinde per Slefiam acMorauiam le-des promouerunt amp;nbsp;tandem continentium bellorum contra Sar-matas pertæfi, in earn le Hercinii faltus partem abdiderunt, quæ à Boiis Boiohemum, id eft, domus Boiorum vocabatur. vbiiicres Boiokm««, luas firmarunt,acbreui auxerunqlocorum munimentis tuti,vtcum populo Romano non de lalutc,led de imperiocertare videretur,con NUrfotnaw«»-traquos bellum Marcomannicum omnium ferè difflcillimumge-ftumlegimuszin quo inter alia commemoratu digna illud maxime excellitjlegionem in eofuiffcjcuius cum maximapars Chriftianaef-fet,precibus in letali totiusexercitusfiti pluuiaeft impctrata Ro- nanix ‘vocau. manis, amp;nbsp;fulrainum inaudita tela contra Germanos : de quo mira-culo amp;nbsp;Antonino vi(ftoria,amp; legioni fulminatrici nomen remanht.

Dion religionis noftræ facris non imbutus, amp;nbsp;ei, vt; effe idolorum cultores folent, hoftis comminifcitur Arnuphin, nelcio quéÆgyp-tium magum, vota feciffe Mercurio aerio, quem fomniat ad hanc pluuiam eliciendam. Legionis autem fulrainatricis nome alibi qui-dcm agnouit; fed caufam, ob quam fic vocaretur, odioChriftiano-rum nulquam exprellit. Iulius Capitolinusöc fulminum amp;nbsp;pluuiæ meminit^led precibus Marei Antonini falso adlcripfit, legionis ful-minatricis,ne falfitas fuboleret,nulla fada men done. Sed de hac re Xiphilini epitome confulenda. Quemadmodum verb Marcoman-niaGermaniam à Sarmatia feparabat, ita ad Occidentem Scaldis a Gallia diuidebat eapotiflimumparcejquaOceanum cotingit. Huie ergo region! terra mariqueeuftodiendæ qui præfidebac, is(^IarC' vernaculo gentis fermone nominabatur. At quando primum

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoe

i ƒ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I a;

hoc Marcæ nomen fit forcita hæc regio equidem certo anno defi-nire non pofTum. Nomen certè Scaldis amp;nbsp;Stabutæ fluiiio datum, tefiatur antiquifiimum hïc Galliæ ac Germaniæ limitem fuifiè à Thungris, ni me fallit opinio, tune confiieutum, cum Gallos prilcis /èdibus expuliflènt. Cum eniin Romanorum eriam tempore, qui poll Tbungros amp;nbsp;Eburones hîcrerum funt potiti, Marcre nomen reperiatur , putandum ante Romanum in bis regionibus imperium , ficut nomen , ira limitem etiam fuifl’e : quando nemofànsc mentis nuncupacionisCimbricæRomanos facietauôlores. Marcas autem nomen fuifiè imperante Gallieno,fi confier, neceflè efi confi-terij illud nec à Romanis,nec à Francis primo inditum efle : non ab illis, quia vox iplbrum nô fit; non ab bis, quia ante eoru aduentum fuerit vfurpata. Nam ne Iuliani quidem rebus hîc florentibus Fran-ci impunè tulêre, quod ad Taflàndriam vïque Romanorum ditio-nem occupalïènt, vtdidicimusex Ammiano; tantum abefi, vt ad Scaldim amp;nbsp;eius ofiia procefierint, amp;nbsp;dederint locis de lingua fua nomenclaturas. Eli in Zelandiapagus, Gcrmaniam ad Oceanum amp;nbsp;illud Scaldisofiium terminans, quod proximum efi Galliæ, no-mine SiDcft-capef • in eo olim fanum fuit Herculis Limitanei, quia hic extremumeflctlimitaneæ regionis,qua Germania ad Galliam finiretur. Herculi enim vefiibula templorum,amp;: regionum introi-

wf/iiàHUrew- tusprimiadcufiodienduradedicantur, quod in iis tuendisamp;pru-den tia amp;nbsp;foititudine maxime opus: quæ ambæ virtutes Herculi tri-buuntur, vt alibi latiùs erit explicandum. Eadem ergo caufà, amp;nbsp;hic ôcGadibus colebatur vtrobique finium Oceanicuftos atquepro-teólor.Efihaólenus in eo lapide,qui in baptifterio muroinfixus cer-iiitur apud Weficapelanos, hæcinfiriptio;

HERCVLI MARCVSANO. inquafequens lineaægrèIcgi poteft^. quibufdam fingulas litteras punôlis diftinôtas fuifie exifiimantibus, ad hune modum:

M. R. R. I. M. F. I. V. I. S.

Aids contra fie legentibus;

M. P R I M E L I V S.

LtKrÎHÎj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 -. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J • r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

çtnmd«- quam lectionem Laurinis, omnium antiquîtatum doctifsimis, pl^- ,

L I B E R 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VT

culfle intelligo. Sed ei nihil ad nos, quæ fecunda linea continen-tur: illud duntaxat notandum, Herculem hie lacellum habuiHe, cui nomen a limitanea domo fit faâ:um . Marchus enim, fine ci-tra afpirationem, quæ in compofitione, lenitatis caufa, frequentif-fime tollitur è medio, Marcus, pofterioris lyllabæ vocali longa, domum flgnat limitaneam, fine domum in regionis finibus con-flitutam . c^ué enim domum fignihcat- ab c^u quod idem eft quod tueor amp;nbsp;cuftodio ab iniuria. Incertum igitur eft, an a nortris diceretur Marcus, an March. fi Marcus, Hercules a domo limitanea nomen accepit : fi March;, longa pofteriore fyllaba, idem fignificatur, quod Latin us diceret, cuftodiam limitis, atque hac ratione Hercules Marcufanus limitis cuftos fiue defenfor dicere- HmulescußM tur. Scio inter alia cognomina, quæ liint quam pluvima, Hercu-'“”“^*’*''^'“^’ lem curtodemetiam in veturtis monumentis vocari. Romæ, in nona regione ad circum Flaminium, ædes Herculis curtodis fuit, adiundo ( vt videtur ) templo Mufariim , vt ille harum ficu-ti duXjitacurtoselfet, Ouidiusin Partis Herculis huiusmeminit, itacanens:

,, cAlterapars Circi eußo^eßib Hercule tuta eB,

Sed Eumenius Herculis amp;nbsp;Mufàrum ædem coniunxit, his verbis pro fcholis inrtaurandis loquens : Ædem Herculis Mufarum (vel forte, quod ego mallem, Herculis amp;nbsp;Mularum ) in circo Flaminio Fuluius ille N obilior ex pecunia Cenforia fccit, no id modb fe-cutus, quod ipft litteris amp;nbsp;fumma poetæ amicitia duceretur j led. quod in Græcia cum effet, Imp. acceperat Herculem Mufagetem elle-id eft comitemducemque Mufarum. Cuftos igitur Hercules fuit, vtMufarum,itarerum ceterarumomnium, quas defenfione fuatuetur. Quid enim aliud eft Alexicacos,quam cuftos omnia ma- Atea«» la depellens, quo nomine ab Ephefiis, tefte Ladantio ; amp;nbsp;in Meli-la, vt Hefychij compendium habet, colebatur. Vel igitur Marc-hh Hercules dicebatur à cuftodia limitis : veldocus Marchhs; id eft, domus limitis. Verum vtrumque eodem redit, quare liberum efto^ vtrumlibetaccipere : quamuis fere talia fint nortratia vocabula, vt non rarbgeminashabeantvelplures etiam fignificandi caufas : ita vt vtraque ratione fic vocaretur, amp;nbsp;quod limitis tutelam haberet fibi commifl'am-, amp;nbsp;quod ædes ei limitanea eodem locoftrufta dedi-cataque effet. His poteft amp;nbsp;tertia addi,de fignificatione vocis QAAaxc accepta, quæ non folhm lim item , fed fignum etiam notât. Erat enim hocloco fignu nantis expofitum,quo clauum reólè tenerent ad Scaldis oftia fubeunda, cuius loco nunc turris eft Wertcapellana,

V 2. Eft

G I G A N T O M A C H I A.

yVti prius quoque dixi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vltimus ad Scaldim

»w,«H5^iH-,Germaniæ terminus veifus Occidentcm,'nomen arc for ritus: '^cft trrpreiaiio. Occidcntcm notat: Clt;»p^( veto vox eftin vfu illaquidemfre-quentilliino non nortris modo hominibus fed omnibus etiam illis quiaGermanis vocabulaplurima amp;c phrafos acceperunt. verum à nemine batrtenus ad verain turn rtgnificationem, cum fignificatio-nis caufam reduóla. Non défont qui a faccllo Latinorum voce deri-uentjtenui quad am allufione decepti. Docebo ergo amp;nbsp;hoc noftra-tes,atque eos omnes, qui Capê^vocem vforpanr,non à Latin is, fod à maioribus nortris earn ertè acceptam. Cap apud nos fupremum domus notat, quod eparietibus vndique in cacumen arturgens, ôc tignis, amp;• tranfoerforiis, 8gt;c canteriis ita ertconnexum, vt tedium portit fortinere. o^cf verb altum dicitur, commune ad omnia, quee alta font; fine voces fint,fiuc loca . Capet igicur,a{pirationis exem-ptione nobis ad comporttorum lenitatem fopius admittenda , ædi-ncium fignat^tedlum duntaxat altum Habens, à quo fignari merea-tur. Eiufmodi ædificia circa parietes fieri folent, præcipuè ad te-gendas rtatuas amp;nbsp;altaria,.præter altum tedium nihil habentia, quod fit nominandum. Erantigitur focella ad modum vertibulorum exrtrudla,velin ipfis etiam templis id genus tedla amp;nbsp;tertudines,qui-bus aræ amp;nbsp;rtatuæ teguntur,hocnomineintelligenda. Capellaigi-tur, vtdenortraLatinain vocem fabricemus,ad extremum Scaldis ortium fita fiera fuit Herculi îvlarcufano, itade Germanico formo-nc indigecatOj quæ crebris tempertatibus amp;nbsp;maris vndis quamuis fit fubmerlàjhadlenus ramen fob vndis ad ipfom litus reliquias often-dit : è quibus lapis ,in quern votum ert inlculptum,tranrtatus ertad templum,quod priori fanofoccefiit.Exigua admodumell diftantia ab eo,quod nunc eft, ad illud, quod olim fuit : fod priorum ætatum negligentia male litus fuum eft tutata. Hodie ingentes moles, è longiflimis fafoibus contextæ, pondéré làxorum deprimuntur, quibus fpcs eft fore, ne plus litoris abradatur. Poftumus, qui tempore Gallieni imperator in Gallia didlus eft,numumexcudit,inquo Her^-cules ftat clauam amp;nbsp;Leontemfiniftra tends,cum inforiptionej h e r-CVLi MARCVSANO: quamuiß Guilielmus Chouliusin iisjquç Gallice de veterum Romanojum religione fcripfit, lirtcram cani-nam in Marcufino omiforit, quam ex lapide Weftcapelano, amp;vocis interpretatione quiuis videt non fuirte eximendam. Equidem aliis principiis vfos, hanc vltimam ad Occidentem limitis metam fuifle ftatui; cui cum hanc inforiptionem refpondere cerneiem , maiorem in modum fom gauifos;eb quod hæcmea viderem cum vciitate, vêtu ftis

LIBER II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J57

tuftis monumcntisconfcruata, conuenire. Ex his modo liquet, ætatePoftumi amp;nbsp;Gallieni, pnùs multo^quam Franci hanc oram tenerentjMarcæ nomen ad Scaldim in vfu fuifle: quod cùm Roma-noruin non fit, neceflario fatendum à Germanis originem habere; iis inquam, qui ante Romanos limitem hune tenebant. Antiquilli-ma igitur eft huius Marcæ nobilitas ab ipfis(ni fallor)Thungi-is ante Cimbroium irruptionem exorfa. Non mirum eft igitur à Francis, qui poft Romanos lîmitem hune occuparunt, nomen fèruatum eftè-, cùmipfi, nifi inueniflèntatqueinuehtumintellexiflènc, denouo codituri foifan fuiflènt: eb quod Francorum amp;nbsp;veterum Germano-rum eadem eflèc lingua.Manfit igitur ab antiquo limitis nomencla-tura,amp; cuftodia; fed illaaccidit diuerfitas, vt alij antea, alij pbft ab CO finirentur atque difternerentur. Priùs enim (vr dixi) limes fuit Germaniæ amp;nbsp;Galliæ: atpbft, pulfisRomanis è Gallia, tota regio Francorum recens fubiugata in duo præcipua régna eft diftributa: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re

quorum alterum cKuftrijc, id eft regnum Orientale ; alterum lt;^i('tïijc,ideft regnum Occidentalenominabatur;quas vocesLa-tini non intelligentes, varie corruperunt, ex c^uftrijc Auftrij-ciam ac deinde Auftrafiam : ex^æeftrijc Weftrijciam, atque mox Weftriam, poftremb litteris plane mutatis Neuftriam facientes. Auftrafia igitur ,vrt fie cumBarbarisloquamur, totam Belgicam ad Scaldim vlque principio eompleétebatur ; atque pbft, quod Lota-rio in tripartita ilia Carolingorum diuifione obueniftet, ac deinde Lotharingia eft nominata. Pofterius deinde, cùm Franco-rum nomen ab Impcrio Germanico diftingueretur , Scaldis limes elfe cœpit Imperij : quo nomine amp;nbsp;dignatione haRenus Antwerpienfis ciuitas gaudet. Semper igitur , ab ipfà vlque Thungrorum memoria, hoc loco limes ruit ; fed non eadem fem-perratione. Neque verb ob gentium dilcrimen, quod Scaldis nomine indicatur, limitis tantum habuit appellationem ; fed ilia ctiam caufa, qubd hac maxime par^e Germaniæ Occidentale latus a piratis effet euftodiendum : quoniam nullum flumen tam longe intra regionem maximas naues furfum, quam Scaldis porta’;et: qua decaufa limes Germaniæ Occidentalis hoc loco præcipuè fuit diligenter, ne quid dam ni inferretur,obler'4jindus. Is cert'e Marchio, Mijrfbio A«t-cuius inter Francos antiquiflimaextat memoria, non aliam ob cau-fam huius limitis prxfeóiura eft donatus,quàm qubd vim ex Oceano per Scaldim illatam fortiter repulilfet . Nam , cùm Cochlea-ricus Danorum rex clafle inueótus conterminam regionem vndi-que popularetur, Theodoricus Ludouici illius magni,quern Clo-

V 3 doueum

doueum vocant, filins natu maximus TheodobcrtumfiJium lùum cum valida manu contra mifit adiundto Vtilone fratre Theodonis Magni (vt volunt) Boiorum ducis, viro ftrennuo amp;nbsp;militaris difei-plinæ peritifiimo ; cuius confiliis amp;nbsp;prudentia fie rem gefiit, vt Da-norum regem multis vaftatæ regionis manubiis onu{tum,iamiam-que naucs conicenfurum, quo in patriam triumphans rediret, vna cum toto exercitu ad intcrnccionem vlque omnium deleuerit. Hune lucceflum felicifiimuni in hoc ad Scaldim limite Ibrtitus, magnam infignis viôloriæ partem Vtilonisconfilio amp;virtuti retu-Jit acceptam. quem de hoc nomine fie apud pattern commendauit^ vtlimitispræfedluram pro hon oratio acceperit, Marchio Antwer-pianus appellatus : amp;, quo vinculumfirmius eflèt inter ipfos,fó-roremei Theodobertus dederit vxorem , è quorum copula diuina Rirps Caroli Magni pullulauit. Vel igiturhoc lolo nomine ma-gni nobis facienda eltMarchionatus Antwerpiani nobilitas, quód earn dederit ducumregumque progeniein, qua nulla vnquam in orbe extitit clarior , àquaRexHifjjaniæ, Duxnofter amp;nbsp;Marchio Antwerpianus liib titulo fieri Imperij, retftalinea defcendit, annis amplius mille per illuftrilsimos homines generis ferie continuata. Hic igitur tot Ducum,totRegum,totimpcratorum fiint incunabula, hîc gentis clarilsima primordia. Hic Marchionatus primum optimos Francico regno Conincfiapelos amp;nbsp;Maieros , deinde Reges dedir,ac deinde Romanis Imperatores, poll etiam Reges Hierofoly-

initanoSjöc ImperatorcsByzantinos ègremiofiio produxit-quorum princeps amp;nbsp;aulpex Godefrcdus Antwerpiæ in fuo Maichionatu ex-crcitus in Afiam ducendiprimitiascollegit. Sed de hispdll in hi-ftoria fuo loco latiùs. hîc, ad Marcliîonatus antiquiratem nobilira-temqueaperiendam, fatis eft obiter hæc annotafle. Qriia verb ante Romanorum, nedumFrancorum, imperium, ad hune termi-num armis prolatum Marcam hanc amp;nbsp;fuiflè amp;nbsp;habuidè candem appellationem oftenfum eft, fateri nccefle habemus, Marcæ nomen quàmBrabantiæhoc inuentum loco , antiquius amp;nbsp;nobilius elî'e. î««- Ceterùin , quoniam de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iamfàtis videtur annexum cHè

huic propofito, docere quis fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quo à(^Xavc^vaf dif-

cernatur. Nam vterquelt;^^t:aƒ, fine Comes j vtfic vertamus, licet Senatorem propiùs exprimât, nominatur : amp;: vtriuique digniras Antwerpias eft illultris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igitur, ne diu immoremur , ar-

cem fignificat : quo nomine vêtus, etiamnum opidum vocatur. cuius appellationis ratio partim ex iis , quæ de z-2Sor^ antè dixi, partim ex illis, quæ in Antwcrpiæ vctuftiîsiraa infignia commen-tari

LIBER II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VP

tari decreui, eft petenda. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itaque is eft, ftue Comes fine

Senator,qni arci municndæ cuftodiendæque præfeôlus eft. quæ partes hoc tempore Principis funt Auranciæ . Sicut ergo Marcgrauij Mare^rauijof-officium eft,tori region! limitaneæ præfidere. ita Borggrauij munus eft arcem rebus omnibus neceftariis tueri atque cuftodire. Borg-grauiusigitur Marcgrauio fubeft, amp;;ab éo,vtacapitc,pendet. Sunt povrb ÔC alij qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocantur,non terminis, non arci; fed

aggeribus præfcôti : quorum eft, ne aggeres vfquam vitium fa- »»mhi. ciant, diligenter prouidere. enim aggerem notat,eum pro-prie, qui aquarum irruption! opponitur. hi ius dicunt in omnibus iis , quæ ad pecuniam , quaaggeres St hunt, amp;nbsp;integri Icruantur, Ipedant, irreuocabili quadam auótoritate omnia mandantes, quæ contra aquarum vim neceflaria arbitrantur. lam itaque non citra corollaria, non parui iis facienda, qui rcrum noftiatium fiint ftu-diofi, Brabantiæ nomen expofui longe fecus atque illi qui ob lin-guæ amp;nbsp;antiquitaris ignorantiam, Brabonem nobis de, nefcio qua matre, generarunt. Verum, vt hac parte Gtisfccifle videor, ita nec-dum inftare ceftabunt, qui de Gigante, cuius tot extant monumen-ta,vtnefas videatur de illo dubitare,certb fibi perfuadent, iis, quæ de manibus proiecftis traduntur, non elfe refragandum. Quocirca , vthunc quoque crafl'um errorem amp;nbsp;fœdam inaculam de hi-ftoriæ noftræ exordio tollamus, non inutile crit quæftionetn de hac noftra immani bellua ad Gigantum vniuerfitatem transferre ; atque in ea confiderare, fuerintne vlli vnquam Gigantes j Sc, fi fue— « tint, quales fuerint, quantique. Primùm igitur videamus, quid Gigantis nomine fignffieetur, amp;nbsp;qua lingua ftgnificetur. Oinnes turn Græci, turn Latin! hac voce eum intelligunt, qui monftrofa Gi^i« qwiiJ corporis magnitudine ceteros mortales longe excedit. Græci, pu-tantes fuum vocabulum elfe, originem domiffiæquærunt: quam alij ad 70«^ quodeft, magnis diuaricatisque paßibus incedo ; alij à

'^7«ç,quod eft è terra nafti, petiuerunt. His Heliodus adftipulatur, qui Eiynnias ôc Gigantes è terra produôfos effie, in Theogonia cantat. iidem Orpheum teftem denunciant ; de quo quid Icntiam, in Theologicis noftris explicabo. Eius ex oôtauo là-cri fermonis hi verficuli cifantur:

„ Ouç KGL\iou(n rè7i(^vv^..ov Cl» fzctJictpêarij

„ Ovi/saa, yüç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xcd

Qui fie reddi polTunt:

ilt;?o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I a; J? :

,, inter T)itios appellant n^oceGigantum^

Si ^'od ßnt è Terragenerati nbsp;nbsp;fanguine Cali.

Hoc efl Virgilius fêcutus;

,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-----^uintamfuge^pallidiiiOrctf/s

Ttimenidesque fatx', turnpartu Terra nefando

,, (œumq^uejapetumque créâtjfieuumqueTjphoèa^

„ Et coniuratos calurnrefcinderefratres'.

J, Ter funt conati irr/panere Pelio Ojfam

Scilicet^atque Ojjiefrondofum inttoluere Olympum.

Hune locum partim ex Hefiodi diuerfis locis, partim ex Homero, vt fuppoficicium Orpheaomitram, acceptum fie Virgilius fuum fecit, vt imitatus vtrumque neutri totus confèntiat. Monteseuerfb . ordine collocauit. Epitheton Pclci Olympo tribuit. Fratresconiu-ratos cælum refeindere, fi fêcundum Græcum poetam Oetum amp;nbsp;Ephialtem nobis indicatif, vti Seruius exiftimat, non Homero tan • tum,fèd fibiipfi etiam répugnât, neque enim Terræ filij hi duo fue- } runt, fed Neptuni amp;nbsp;Iphimedææ : quod aperte E'xto Æneidos fùx libro fignificauit j à marito Iphimedææ putaticio pâtre nomen filio- nbsp;nbsp;|

rum N eptuni ducens:

,, Hîc nbsp;nbsp;lt;iAloida^ geminoSj immania quot;vidi

Corporaj qui mambus magnum reyindere calum

„ -dggreHij lùperijque lauem detrudere regnü,

Veriim, quo doóliflimus poëra à calumnia hac liberetur,accufân- f dus efi: Seruius, quôd coniuratos fratres Oetum amp;nbsp;Ephialtem fuifl'c fcribatjCLim Virgilius omnes Gigantes coniuratos fratres appel J aiic, non Oetum amp;nbsp;Ephialtem,vt è fiibfirudione montium dilucidè pa-G!^4Mf«'u«Je tefecit. Latinorum igitur amp;nbsp;Grxcorum opinione Gigantes nomen exeo , qubd èterra nati fint,fortiuntur.- quod illis admittemus,hac tarnen conditione , vt fi quid fàniusà nobis adferatur, id vicifiini

Duplexé non explodant. Noftratibus duplex w confonans, non multum à digammatis Æolici fbno rccedens, in vfu eft frequentifsimo : quam litteram nec figura,nec fbno,vel Græci vel Latini,exprimere volue-runt, fed alias aliter commutarunt. Ex Wilhelm enim voce nofira.

faciunt Guilhcimus amp;nbsp;Gillielmus : ex Wilborc Gilbortum; ex Wilbert Gilbcrtum , amp;nbsp;ita fcrè in aliis banc confônantem mutauerunc. Sicex5iDlt;iït,4UO corporis cuftodia fignificaturj Romanifàntes Gar-dam fecerunt. lam examinemus quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignificet, multo-

ruin apud Germanos proprium nomen, vocali longa, latum longumque notare qui nelcit,is linguæ noftræ cil imperitus. De lati fignificatione dubium non eft. longum autein turn notât, cùm di-cimus.

LIBER IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i6i

ciinus j rCié ö6ijt lt;olt;in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; id eft,longe Eine eft: remotum.

is dicicur,qui manus habet promptas.Vnde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id vocatur,

quod manibusprompte amp;nbsp;facire tradari poteft ; amp;nbsp;is etiam , qui ad res tradandas manus proptas habet,fi in agendi notione vfurpetur. Ex lt;^ciblt;wt,concifione ad coraponendas voces contrahendafq; nobis ferè Vbique gratifsima,fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5û?i^ant igitur,Tau emedio

cofuetudinenoltrareiedo^idem eft,quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;extra eom-

pofitionem diceretur ; quo notatur is,qui manus habet longe latéqj extenfas.Hæc vox ad alios,quorum vernacula non cft,commigrans, id paflaeftin prima confbnante,quod in aliismodôannotaui.Sicut ergo ex fit , ex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ifQdîn, ita ex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;natû

eft «i^i^antzquævox ad terminationem Græcam accommodata,Gi-gas euafit.Rogo nuncæquosrcrum æftimatores,fi verum eft,quod Græcorum primarij fatetur, antiquifsima vocabula aBarbaris fura-pta efle,atque ca, quæ ad Theologiam fabulofâm fpeâant,ad Thra-cem auftorcm referii debere, fitqûeThracum vetufta lingua eadem eum lingua Daeorura amp;nbsp;Getarum,cui noftra locutio tota confendt; quid vetat vocabulum hoc , quod in prim is fabulis ab Orpheo pro-fectis inuenitur, ad cius fermonis, quo nunc vtiraur, origines inter-pretari?Comparentur ea,quç à doôtiftimis poetarum de Gigantibus canuniur jconfeftim intelligetur, omnia non modo nominis caufis apud nos inuentis confentire , fed clarè ctiam, quæ alioqui obfcura eften.t,ex hacinterpretatione cnucleari.Qjjî enim alij funt Gigantes, quàm qui omnia violeritis manibus latéque excenfis agereconten-dunt,arque iis ita cofidunt, vt amp;nbsp;ipfum cælumjd ert,diuinam mentis noftræ motioncm ,’in qua ratio dominatur,conuellere nitantur?. Quod igitur Virgilius de Aloidis dixit, id omnibus commune eft, Gigantibus : qui nihil aliud funt, quàm immania corpora, corporea vi cunfta tentantia ; adeb vt cælum velint reftindere, non vationc vlla humana aut diuina,fed manibus, id eft violentamanuum inie-eftione, in quaomne ius amp;nbsp;omnem poteftatem volunt cfte conftitu-tam. Hinc Briareus centimanus didus, amp;c à Virgilio ecnti'mge-minus , quod centenas, quod eft infinitas, manus haberet, quibus omnem Deorum poteftatem fiue totum rationis regnum territabat. Prilci enim illifapientes omnem poteftatem rationis terminis me-ticbancur,adebvt hanenon in priuatismodo hominum adionibus, fed in omnibus quoque regum eonfiliis,iufsis atque faétis fummum imperium habere vellent. Reéta enim ratio nùnquam ab atftione cuiufpiam, qualis qualis fit,fèiungi poteft, vt non ftatim in vitium labatur.; nifi Ariftotelcs errauerit, dum reda ratione virtutem defi-

X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niuit.

/

16z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I A.

niuit. Qui isitur ab bac ad violcntiam diicedcbat, isdicebarurius iu manibus babere,vtiautiquoGrçcoruin piouerbio iadacur,quod Erafmus cxÆfcbine contra Timarchurn,amp; Polybiodocer,quorum vtriquec4';^«/3wr6/z(i),id eft in lege manu um ede dicuntur, quæ violenta manu fiunt. Quicunq;îgitur manuum lege populum guber-nant, non ex rationc amp;nbsp;æquabili iure, ij Gigantes proprie nomina-büntur:nec bi fbli fed illi etiam, qui magiliratui a Deo conftituto, ßc reda ratione gubernanti,violenta manu repugnant : æquc à Pla-toneatqucà D.Paulo caftigandi, quos ambos vtinam nullos hac ætate videremus. Sunt verb amp;nbsp;longæ multæque iis manus,qui multos babent,per quos,quæ velint,exfcquantur. Sic Ouidius:

An nefcüjongas regtbtts efje meinus^.

Non tarnen omnes à manibus longis nomen accipiunt, fèdilli fbli,qui in manibus fuisomneiusconftituunt,nibil penfi babentes, neccurantes,quid rerta ratiodiôtet.Nominaenim (emper danda de iis,quæ propria font, amp;nbsp;in re quaque maxime excel lu nt. Reges igitur

lt;]nîG» tantilper , dumJegibus bonis inftitutis fubditosgubernant, Gi-gantes dici no polTunt; verùm b illuc ab æquitate amp;nbsp;reôfa via laban-tur,vt aufint veJdicerevel cogitate, velreiplàoftendere;non ratio-nem le amp;nbsp;æquitate Icqui, iedlibidinem iùam ôc animi perturbatio-nes, ira amp;nbsp;dolore amp;nbsp;aliis morbis à reôlo Ce abripi linentes. iam non amplius Reges,lèd Gigantes nominarimerenturteoqubd potctiani fuara non ratione, fèd manibus lùisdimetiantur. Sunt verb Ôclub ipfisregibus Gonfiliarij nonrarô.quiprætextu iuftitiæregum mani-Dus abutuntur,atque eas longe lateq;,tanquam barpagonas,exten« dunt, adea, quæ vclint,domum fuam conuerrenda atque rapienda; -eaq;de caulà merito Gigantes nuncupandi,æquè regibus ac populo peftilenres : ebqubd borum culpa maxima frequenter imperia lum-mas perpetiantur calamitates, amp;nbsp;nonnunquam ctiam fupremam c-uerfionein. HoÉGëft ergo venßima Gigantum nointerpretatio modo ,i Ccd etiamdefinitio; quaelucelcuntomnia, quæàpoëtisdeiis produntur. naiii è terra nalcüntur ; cb qubd tori terrenis bonis in-biare videantur, nec quicquam cælefte babent præter lànguincm,id eftjvitam brutalem,lumine mentis prorfus Icpulto fub fœdo corpo-rearum libidinum ba'râtbro * • Terræautem amp;nbsp;lânguinis lymbolum nonfolum poctis prilcis ira ell vfurpatum , ïèd in lacris etiam litte-ris in eodem fignibèatu inuçnitur; quod omnibus notius cil, quam vc exemplis fit dec-larandum. D. Paulus ad Corintbios lcribens, fie deAdaraoprimobominCjamp;CbriftoloquituriPrimusbomodeter- , ra terrenusj fecundus bomo de eælocælcllis:qualis tcrrenus,tales amp;:

ter-

L I B E R I 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^3

tcrrcni : amp;nbsp;qualis cælcftis, taies amp;nbsp;cæleftes. Igitur ficutporcauimus îmaginem terrenijporcemus amp;nbsp;imaginem cælelHs. Hoc autem dico fratrcs : quia caro amp;nbsp;languis regnum Dei pofsidere non poflunt, ne-que corruptio incciruptelain polsidebic. Hic dum terrenum dicit Adamum,amp; Chriflum cæleftem, non decorporibus vtriulque agit, fed de operibus. Opera enim Adæ peccata étant, hominis mentem terræ aftigentia. Opéra Chrifti cælelHa, mentem cælo conciliantia, æterno patri hominem a terrenis operibus ablutum, reftituentia. Caro autem amp;nbsp;fanguis nihil aliud funt,quàmoperationes hominis, non fpiritaleSjfcd animales hue brutales. Sic apud D. loannem fili} Dei hunt,non qui ex Gnguinibus,non qui ex voluntate carnis, non qui ex voluntate viri,fed qui ex Deo nati funt.Optimè igitur Gigan tes terræ hlij dicuntur, amp;nbsp;è fanguine procreati; eb qubd in illis nihil effet cxlefte,nihil fpiritalejfed brutalia omnia, amp;nbsp;talia, quæ cælefti-bus amp;nbsp;rationis regno prorfus ex diametro repugnarent. Hinc igitur fabulæ doôlifsimæ poëtarum, qui non folùm hæc bruta animantia cælo bellum intuliffe hngunt, led hoc etiam addunt, quod Plato ex eildem fon tibus hauht, Gigantes omnes poft mortem in imo infe-roru m barathro iacere , atque illic fiarais perpetuis torqueri : qu am-uis Plato non Gigantes,led Tyrannos he condemnaiit. Sunt enim Gigantes amp;Tyranriiildem omnino, hue dehnitionem, huevocum originemexaminemus. NamTyrannus non aTyrrhenis ,vtGræci TTrœictjrm«. pucarunt, dlóti hint, fed ex eadem lingua, vt amp;nbsp;hoc obiter notetur, ex qua Gigantes nomen mutuantur. Dicitur enimTurannus,quaff fturQantJ, id eft per manum : homo videlicet, qui per manum, non perrationem, gübernat,lt;lvof^v omnia menfurans. Sunt igitur Tyrannus 6c Gigas nomina eiufdem hgniheationis ,illis pro-prie tribuenda,quibus origo eft è fanguine 6c terra. lam non è quo- Tjimmmî qH4r» uis fanguinefed è fanguine tefticulorum, quos patri fuo Saturnus fubdoFc harpe ffia demeffuit,nati dicuntur; videlicet quia nulla alia vita in illis appareret, quam ea, quæ fpurcis libidinibus perviolen-tiamquandam taurinam omnia hibiugaret : qua verb notalibidi-nem cæcam amp;nbsp;effrenatam melius exprefleris, quam tefticulis ? deinde,ad violentiam taurinam hgniftcandam,non alia pars corporis eft aptior : co qubd vis mafcula amp;nbsp;effera in hac fbla fede ht conftituta; qua ablata, bruta omnia manfuefeunt amp;nbsp;domantur. Porro he de Gigantibusprimosillosdobtarumfabularum auótores fenhffe, fi • non aliunde,de |nagnitudine tarnen corum quiuis queat exiftimare,. quam quia ad allegoriamVirgiliustotam pertinere fcirct,non ad ali— quam certain menfuram accominodauit, fed maiorem etiam, quam

X 2. Home-

GIGANTOMACHIA.

EHffUJi'Ud- Homerus fecic. Encelado cnim tantaramolemimpofuit, vt, dum (è moueret, to ca Sici lia concuteiecur.

,, Fdmti e^i Enceladi ^emiußum fulmine corits n E'r^ert mole hac: ingentemque infuper lt;iAetnxm Impoßtam^ ruptisßammim exßirxre anminis’. Etfejfum queries mot at latus,intremere omnem Murmure Trinacriam, nbsp;nbsp;cælum fubtexere fumo,

Qiio loco non ad terræ motus folùm in Sicilia frequentes, amp;nbsp;damas, fumumque Aetnærelpexit-, fed ad hlftoriametiam,quæ trade-ret plurimos in Sicilia Reges Gigantes fuilfe -, nomine illos quidem Reges,fed reuera Tyrannos. Idem videcur de IfchialenfilTejfortafsis addudus ctiam communi prouerbio, quo omnes infulani mali, Sgt;C inter eos Siculi pelsimi dicuntur. Typhoeum icaque, quem Homerus in Aiimis lepeliuit, Ipacio tanto , vtin longicudine quingentis, inlatitudine quadringentis Radlis inter Myfos amp;nbsp;Lydos extendere-tur,Virgilius Ilchiæ fiue Aenariæ fubiecic. Nam cum in dubiu verti videret, quinam Arimi apud Homeium dicercncur^. aliis Arimos eoflcm cum Aramæis,in Syria fie norninatis,putancibus;aliisTmo-loeos attribuentibus aliis aliter de iis aebitratis : ingenioib com-mento nomen nouum infulæ finxit, cui alioquin pluractiam nomina ab aliisdari videret. Ilchia enim ab bis Pithccufa, ab illis Aena-ria nominatur. Quocirca pocta videns earn multis nomenejaturis gaudere, vt Timæus prodidit, multis fabulis elfe nobilem ; quo amp;nbsp;iplè loci genio gratus eilet, addidit amp;nbsp;quavtum nomen, Inarimen vocans , compofitione è Græca præpofitione amp;nbsp;Arimis: nee incon-cinna hæc vocabuli noui fabrica fuic,fed plané conucnicns cu anti-ÄrimiqH!ƒ«^ quifsimo infulæ nomine, quo Pithcculà a fimiis vocabatur. Arimi cnim,liHefychiocredimus, limiæfunt, quos Græci vulgo Pitbecos nominant. Quamobrem qua ratione Pitbecula,eadem Inarime dici potelh idque cb magis,quöd ryrrhenj,a quibus mare,in quo infula eft, vocatur,fimias aliter, atque ceteri Græci Arimos nominarent. Adlcribam igitur vtriufq^ pcetæ vcifus, quo, de comparatione qtix diximus, intclligantur:

,, FmiX. 1? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(àç TèpTTVDCSp^Vytà

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QTi f Tu(pü0siyouotv

,, Eh ApiÜLOlç o]l Tvlt;Pamp;)éOÇ ipLpLSVOUi èVVûLÇ.

Id ell,de rudi noRra ad verbum vcrlione:

,J At terra ingemuit^ ifeluticu nfu'minegaudens fupiter iratus Typhoeojauaflagella

,, Mgro zArimo tnfligitf^yphoëus qua cub at ingens.

J'. quot;nbsp;L I B E R II.

.Virgilius adhunc modum ïuccinuit:

j, r«»?finitu Procbjytaalta tremit,durumc^uc cubile

,, Jnarime^'Jouis tmperiü impoftaTjphoëo.

Præter hunc locum amp;nbsp;alium ex eodem idem imiratus, fic auxit, vtquiuis, quamuis obtufiingenij,intelligateum ad ailegoriam Gigantes rctulifle. Homerus ad hunc modum:

„ Ka/Tm/ovyo-iriçê^iKv^êoç

KeipS/JOV OV nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ild gi/l'sa TTèÂi'^^tX..

Quod Virgilius luum fecit, ita canens:

Nee non Tityon^terræ omnipttrentù dlumnum^ Cernere erat^per tota nouem cut iugeracorpi'iJ Porngitur.------ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

In quibus pro pletbiis iu.gerapofuit,quo magnitudo fieret mon-ftrofiov. Quæ igitur poetæ de Gigandbus fabulantur,myfticós func intelligenda,longe ahud, quam prima fronte pollicenturjfignifica- libwsqHoniod® turajiis pvæfeitim ,quiMagicænoftræ Theologiæ fontes adibunt, in qua Gigantomacbiajn peplo Palladis piéta, tota explicabitur, in caufas fuas reloluctur. Eodem modo Cyclopes accipiendi, quo-, lum immanis vaftitas nihil aliud,quàm enormem rudisanimivafti- «ür. tatem crudelitatemque notât, quamulti paftoresfi carerent, melius grex hominum pafeeretur. Reges enim Homero hominum pafiores dicuntur;qui,fi rudes hnt,ôc ingenio cçco,atque animo crudeli,Cy-clopesdicimerentur• non duobus oculis mentis amp;nbsp;corporis, led vno duntaxat oculo rudis indigeftique corporis videntes. Sed, fi qui taies fint, his precemur,vt Deus mentis oculum adiieiat, quem Ofiris infceptrolùoRegibuspræmonftrabat. Titanes verô,quam-uis à quibufdam non fatis à Gigantibus diftinguantur,aliud tarnen longe fignificant, vtnos fuolocoin Theologicis noftris olfende-mus , inlucem vocaturi ,ab Orphicis, amp;eorum vernaculo fermo-ne , nomen Titanum venifie, cuius veram fignificationem qubd Græci ignorent, nonrarb in fabulisdeiisconfiélis turpiterhallu-cinantuv. Qqia verb de caufa Gigantes anguipedcsappdlentur id etiam illic declarabo : hrc fatis fit indicafie, prifeas de Gigantibus fabulas nihil facere ad hiftonam , quamuis non ablurdê quidam ad turris Babylonicæ fabricatores applicarint .mui reuera Gigantes di- tw er poterant, quod potentiæ manuum rta nderent, vt ris crederent Gia««tes, fe Dco repugnare poffe. Verùm, quamuis multa hoc loco obiter, quæin peplo Palladis ; ex defiinato tarnen hoc præterire non pof-fum, quod ex PindariPythiis aliquando annotaui. Hic enim me

X 5 docuit

léö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHIA.

docuitnon folum c priinæ fâpientiæ regulis, fèdHe naturæctia.ni principiis multa ad Gigantum fabulas petica fuiflè. Deinde Virgi-Jium, licèt inihi femper admirabilem 3 fecit tarnen hoc loco magis admirandum, dum animaduerti cum in lichia lùa Homcri amp;nbsp;Pin-dari folertiam coniunxifle. Verba igitur adlciibain j quo cum Vir-gilij carminé conferantur:

yy O'ç7cvKamp;t~

,y Tvcpiÿç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TOI/TTOTH

„ K^Aix/oj/îçg'kj/gTroÂvûJ-

yy wiJLovàivT^oVyWvyipctzy

yy TMÔ'v7rêp}ajp,lt;ZÇ

L S/KSÂice.'lê Mfî^TTiî^et

yy ^Tê^l^a. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KfÛJV

yy

yy ]gt;^iipOèOT’a.(TVtX.

yy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o^alt;x.çîiëwo€.

Hæc, vt alia, quæ de Ætna addit,omittam,fic oratione prorG ad verbum reddam : Qui in horribiliTarcaro iacet,deorumhoftis Typhös, centum capita habens ; quem quondam Cilicium nutriuit antrum multis nominibus decantatum : nunc verb litora falis mûris inclulà vitra Cumas, amp;nbsp;Sicilia iplius premit peóhora hirlura : co-iumnaautem cæleftis continet Ætna niuofà, per totum annum acutæ nîuis nutrix. Hîc clarè ccrnitur, Pindarum in Arimis Cili-

Typhonis educationem collocate, atque eius lepulturam fub f üML nbsp;nbsp;nbsp;Sicilia ôc Ifchia vitra Cumas Italiæ : quo quid aliud indicat, quam

totum ilium traóhum plenum.ignibus fubtcrraneisefle, atque in il-Tartarum eflèmanibus puniendis præparatum? Noftrates Heclsc monti Iflandiç Tartarum adlcribunt eadem omnino de cau(a,quod nimirum totus ignibus fubtus ardcat, quamuis mare ac viciniagla-cic rigeant, amp;nbsp;cacumen niuibus candeat. Ex antiquiflima ünè Theoïogia hæ fabulce manarunt, in qua tradicum ell, homines Ihppliciis æternis adiudicatos, ignibusliibterraneis cruciari, quod Plato, vt antiquitatem doôlrinæ indicaret, Hero Armeniogenere Pamphylo adlcripfit, quali dicerec ab zXrmeniis fè præceptoribus id didiciilc,quod de præmiis bonorum ôc fuppliciismalorû narraturus eiïèt. Clemens Alexandrinus,vir plurimæ ledionis,de nelcio cuius auótoritate hune Heiû efle lcribitZoroaftrû,quera Diodorus àNino

LI B E R II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167 nbsp;nbsp;nbsp;, .

(apcratu in Baftvis efle,Plinius artes raagicas inucniflc (criblt,quein’ qua de caula Plato Arinenum amp;gcnerc Painphylum feccrit, libro fortafle quinto exponam. De Zoroaliri igiturdoclrina diuinus di-uinæ antiquitatis perfcrutator, ardentes ôcigniios tortores inTarta-ro efledicitjqui ryrannos,quos omnium mortalium Iceleiatifsimos amp;regibu3 difsimillimos, alibi fecit.pcrpetuis amp;nbsp;nunquam celTaturis fuppliciis affligunt.Quos ergo Plato Tyrannos vocatjeos poctç Gigantes nominarunt. Quamobrem maximo amp;nbsp;(æuifsimo eorumTy-phonis nomen dederunt, quo duo fignificabantur. Alterum ; lo- ppl«»» cum tormentorum plenum efle materiæeius, e quaignes lubterra-nei amp;nbsp;fiunt,amp; nutriuntur. Alterum; eos,qui ad Tartarum defcen-dunt, fulmine diuino idos efle, quos D Paulus diceret traditos efle in reprobumfenfum. Typhon enim,qui amp;nbsp;Typhös ÓcTyphoeus amp;nbsp;Typhaon dicituv,fumofam exhalationem notât. enim eft vrerc amp;; fuffbcare. ■mv'^ufMvoç is dicitur, qui fulmine idus eft, quem Latini attonitura dicunt.A«pw;cgjf'nTO(palt;^Demofthenes dixit, pro defiperc amp;nbsp;mentem attonitarn habere.Duplici er2;o caufaTvohon didlus eft Typhonnir 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 Giç4s

Gigas; Ôi. quod mente,vdut attonitus,captus eflet,cor habens,velu-ti Pharao,induratura ; amp;nbsp;quod poft hanc vitam in fumos flamasquc fubterraneas cfletpcæcipitandus. AriftotelesTyphonis nomen ad procellam cam fignihcandara vfurpauit,quam nos turbinem Latina voce dicimus, quae hoc eft in vends, quod vortex in aquis , omnia vifumma contorquens • Pvoprium tarnen eft ignium fubterraneo-rura,qui fumofis exhalationibus aluntur,quique,vti fulmina, adu-runt. Tribuunt autem Typhoni centum capica,tum de natura ho- Typhoni cur rum ignium,turn de confuetudineTyrannorum. Ignes enim quot ciateres habent, per quos erumpunt , tot capita habere dicuntur. Tyranni verb tot capitahabent, quot confiliarios habent, quorum eonfiliis tyrannidem exercent ; qui ipfis Tyrannis tanto plerunquc funtcrudeliorcs , quanto vilioribus ,amp; ignobiliovibus parentibus nati;amp; quanto pluribus indigere fefe putant,ad fuae auarltiæ amp;nbsp;am-bitionis voraginem implendara.Omnis hiftoria, amp;nbsp;omnis ætas non vetufta tantum , fed noftra etiam plena eftexemplorum, equibus facile quiuis intelliget optima ratione Typhoni ,pcrfe6tifsimo Ty-rannorum apud poetas exemplari,centum.capitaattributa efle.Pindarus igitur amp;Tartarum de prilcaTheologia fulphureis ignibus re-pleuitjöc fubTyphonis nomme omncs Gigantes, fiue Tyran nos, in Tartaro etflamainfernali fepeliuit : deinde vnaindicauit plurimos eiufmodi ignes in Sicilia et Ifchia cotineri, quam fe indicate de Cu-mis dedit coniiciendum; quas cas efle quæ in Italia funt, Sicilia ad-ieda

168 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' G I G A N T O M A C H I A.

ieda demonftrat. Virgiiius igitur cum ex aliis,tjuas dixi,ranonibu5r tum ex hoc quoque loco è Pithecufa fecit Inarimen , quam Ifchian^ cfTe Prochyra fimul nominatafignificauit. Poecarum ergo Gigafl'* tes nihil ad hiltoriam faciunt,atqueidcirco nihil contra nos.Verùni prolpicio ftarim obiedum iri, Gigantes in terra ante diluuiu fui^-lè, (àcra Mofis narratione eonllare^ quos fi pcrinde ad allegoriam ÔC myfteria, atq; illos pocticos, referam; eiuldcm me criminis reum fa-ciam , euiusOrigenem quidam ßigillarunt. Confiteor equidem Si tum Gigantes reuera fuifie, amp;nbsp;haftenus plures cfle, quam rebus hii-manis conducat i fednego magnitudinem earn corporum fuifle, quampleriquefomniarunt.EtquemadmodumGigantis appellatio nullam corporis magnitudinem indicat, ita nec Hebræoium nome, quo Moles lêxto Gcnelèos capite vfus efl:. Nephelim enim Gigantes vocac ; quam vocem àNaphal,quod cadere fignificat, dcducunt Commentatores. Aben Efra,amp; Rabbi Salomon in agendi fignifica-tu cam incerpretantur J quorum hic fie diftos efie vult, quia mun-du fubieccrint,amp; caderefecerintjVeluti Tyrann! quidam rille,qubd cadere fecerint eos , qui intuerentur , immani corporum vaftitate quafi attonicos amp;nbsp;obftupclcentes. Nos cadences eos reuera eHè di-cimus,propterea qubd à mente amp;nbsp;Ipiritu, fuprema'ôc propria hominis arce,ad terram amp;lànguinem prolapfifijerint, verum animoriiin barathrum,turn ipfi,tum eorum parentes. Caini enim à vero cultu Dei proximi earitate, duobus religionis apicibus, ceciderunt; ac-que idcirco filij hominuin appellarifunt eo modo, quo D. loanncs è voluntate viri natos dicit r nos D. Paulus tcrrenosdiceret, amp;nbsp;hominis terreni ferre imaginem , qui à præccpto Dci cft delapfus. At iHi,qui perfliteruntin verocultu Dei,filij Dei nuncupati funt; quas appellacio Sethinis rcmanfit. Qu,æ enim hic de angeîorum amp;nbsp;femi-narum concubitu , è quo Gio-antes nati dicerentur,quæfita olim Si dilputatafuerunt; iara ex animis hominum funt,ni fallor,profliga-ta, amp;nbsp;idcircominimè repetenda. Cadentesigitur funt Gigantes, eo quod amp;nbsp;ipfi quotidie cadant , amp;nbsp;parentes eorum turpiter lapfi fuc-rint. Quum enim cadere multis modis quis poreft j turn nemo amp;nbsp;altiùs amp;nbsp;periculofiùs cadit, quàm is,qui àcælo adterram,id efiàlpi-ritu ad carnem le præcipitat; ita vt pereafus excellentiam merito cadens dici polsit. luftus lepties in die cadit, lèd adiumento gratis diuina: rclurgit. Gigantes cadunt,et vbi cecidcrintjin eo luto vitio-rum , in quod lunt prolapfi , veluti fues, Iclc volutantacobleftant. Sed de verboNaphal, etCadoLatinorum, etfine ^nlCim-br.oruin,,alibi fortafiè plura. Nephelim igitur Gigâtesfunt,eoquod

L I B E R 11. X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;169

in cadcndo perßftant, nec quicquam cogitent de refuigendo : qua-les qui funtjij omniain lcge manuum violentia ponunt ; adeO vt Hebræorum nomen cum Græca ac noftrate vocede vnius ex altero illationeconfcntiat.Hinccft illud,quod Chaldæi GibaraialocoNe- ci^amesqut^ pbelim pofuerint, quo non cadcntes, fed potentes figmficantur. Nam in hoc mundo illorum maxima vis eft amp;: poteftas, qui, deferta ratione, deferto Dei cultu, deféïta proximi caritate,fblis viribusius omne metiuntur. Hebræus textus in progrefiu hiftoriæ Gibor vo-cem Nembrodo attribuitj,vbi dicitur potens Venator coram Domino'. Potens'igitur fignihcatur fuiflc non vera amp;nbsp;regia potentia, quæ xVfmamp;roJw ex Deo eft;fed potentia vcnatoria,quæ vi,non ratione, conftat ; lio-minibuscapiendis applicata. Nam dicebatur venari,quod eft vicape re inuicos in confpedu Domini; quafi diceretur •'vim bomin'ibus facicbat aperte, ipfo etiam Deo intuente nibil vcritus eius faciem^ hoc fuo fado ipfo Caino peiori, qui dicitur fugifle à faciç Domini præ pudore. Adam amp;nbsp;Eua, primi peccati hominibus auÙores, fcfe abfconderunt à facie louæzat Nembrod nihil faciem Domini veri-tus,vim hominibus non fecus,atque feris,infercbat. Eftenim tribus his locis Panim , quo facies amp;nbsp;afpedus fignificatur. quot;Vox autem Sa-dim,dum ad homines,non ad feras,applicatur, hoftes in facris litte-ris fignificat. Cum igitur N embrod dicitur Gibor Said fuifîè,id eft,’ potens Venator, docetur eum violenta manu homines, tanquam fe^ ras,tradafl'e-atque id adeb obflinata ôc indurata mente,vt nec ratio-“ nem vllam, nec vllamlegem vel humanam vel diuinam vereretùr? Hoc igitur fignificatu Chaldçi Gibaraiacx Nephelim veiterynt, vt-indicarenthoraines ,qui ex omni ratione ceciderunt jEanc poten-tiara habuifle, quam Mofes polteafub codem nomine Nembrodo adfcripfit.. Vidercntur alioquin cadentes amp;nbsp;potentes inter feplufi.^ mum differre : eo qudd,qui potens eft; ad cafum minime facilis ’, amp;•,-qui cadit ,!nullis viribus prxditus tflè videatur. Elegans igitur hie çft incontrariis in fpeciemTurgimanilufuh-, quöe'vt verbist oppo-nunrur, itareapfe conucniimt atque concordant, iusta earn, quam explicui,rationem intelleda amp;nbsp;explicata. 'Græcainterprctatio ficut pro Nephelim Gigantes, ita ^rO; Gibor 'Gigantem tranlfulit, non tamverborum f]gnificata,quari;irei veritatem, quam expofui, fecu-ta.i Nunc igitur videor mihi fatis hunclocum de GigantibiiS illu-itrafle,ac docuifle inagnitudiniseorporum non magis in Nephelim' amp;nbsp;Gibaraia , quam in G’igantibus effe fignificationem . Eft ergo ad ilia nomina-defccndéndum ,quibus Hebræus fèrmo vfus eft in illis nominandisijqdosvaltis'corpofibus excelluiire prodit ; inquibus

. ,1~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;Y illud

Gÿintisxomc iHtid nræmonendum.Giganns nomen non propric ïêmper ab inrcr-»10 proprie fern r . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P • r • r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• /-T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• '

feraccfi. pfctibus 2ccipi. Naiii cum vinum iignmcet, óc grauiilinniin animi rtiorbum, ab illis ad corporis niagnitudinem fignificandam dc vul-gi opinione, c poetis male examinatis nata, læpc transfertur. Deu-teronomij tertio Ogdiciturfolus remanfifle dellirpe Harcpliaim: quodvocabulumGræcatranflatio, vt gentis proprium, retinuit: Latina Gigantes intcrpretatut. Eft enim Rapha nomen viri, qui quintus fuit filiorum Beniamin,Raphaia aliter diólus : quo nomine amp;nbsp;alij quoque vocantur,vtlibriRegum{ècundicapite vicefimo primo, quatuor enumcrantur filij Arapha, quod idem eft cum Rapha, quos Græcijde ftirpe Gigantum,verterunt. Rephaim igitur Gentile nomen pofterorum Raphæ hue Araphæ : qui corporis roborisq; excellentia reliquis quod præftarent,in caulà forte fuerunt,vtmaxi-mus quilque amp;nbsp;robuftiffimus de genere ipforum efle diceretur. Alibi eiufcemodi homines nominatur Anakim, non fatis aperta rationed nil! quod fulpicemur quempiam fuifle, qui progeniem tarn vali-dis magnisque membris reliquerit,vt baud aliter atque Rephaim, ita etiam Anakim omnes vocarentur, qui his corporis dotibus ceteris anteirent, quibus filij Anae excelluerunt. Sic Deuteronomij ca-pite fccundo legimus,Am gadol, verab, varam,caanakim rephaim: id eft y pbpulus magnus , amp;nbsp;numerofus, altus, velut Anakim rephaim: vbi Rephaim fic eft Yfurpatum,quafi fimpliciter, vel faltem vfitatius Gigantes fignificaret, Sed cius vocis tarn diuerfæ funtno-tiones, vt interpretibus videatur aliquando non paruam moleftiam exhjbuifle. Eft enim vbimortui fiue Manes fic dici videntur -, eft vbf Gigantes,cuni Medici tarnen hoc nomine proprie amp;; frequentilïiraè intelligantur. Qua verb ratiorie. hæc ftgnificatorum diuerfitas fic indult;fta,Forftcrus facile explicater, qui tot modos fignificandifacit, quot habet cogitationes. Diceret cnim forfan,Rephaim Gigantes co voeari, quod, qui maximis fint amp;nbsp;validifiimis corporibus, firmifi fima quoque fint valetudine ; quoniam membrprum omnium fun-dtiones habeant quam'integcrrimas,quibuslumma fanitas corporis definitur. Sic Atblctice amp;nbsp;Pancratree valere bofmines dici poftbnt, quibus, ad hæc ccitamina obeimda, vires fijnta.natura, exercitatio-ne, atque vieftus rationecontribute,quibus optima valetudocon-tirietur. Qu^ndo item ilfi optimi medici vulgo efiè videntur, qui corporibus font quàm validifiimis, amp;tquam optime conftituris, quod fè ipfi videantur probe curafie ; non mirum eft apud Hebræos eodém nomine Gigantes amp;: medicos voeari» Deinde quodij,tqui fucc'o plurimo turgent,amp; fblacarnc perinde, atque belluæyviuunt, plera-

LIBER II.

pleraque omnla non rationejcd vi geruntj faftum eïl, vt Rephaiin nomen ad impios;amp; Tyrannos Gc tranflatum. Qma verb eiufmodi hominum propria cft fèdesin tenebravum infernalium ima parte^vt Plato quoque, vçl ab Hebræorum pbiiofophia in Ægypto, vel de Zoraftri magia videtur didicifle ; cœpit vox bæc, qua Gigantes no-tantur,ad inferos etiäm atque manes, maximeque ad condemnatos a:ternæ caliginis baratbro applicari. Siue igitur hoc modo, fiue eo, quem prius in.dicauimus, de proprio gbntis nomine Rephaim no-minentur, nibil magnopere noftra intereft. Pari ratione Anakim, ciganttf^-vel de gentidaudtorc atque principe, vel de commun! fignificandi ißt’“'''** modo, nominari pod'unt. i Anak enim gemitum indicat j ac, cum irnpij arripuerint principatum, populus ingemilcit, vteft Prouer-biorumduodetricefimo: qua de re Anakim diciiure poflunt, qui gemituseiufmodicaufam præbucrunt. Atque bæc quidem fatis de nominibus, quibus Gigantes apud Hebræos amp;nbsp;Cbaldæos nun-cupantur: nunc de magnitudine dicamiis.

Sed quia bæc non eft certa menfura corporum comprehenfa, mt vnum atque alcerum locum confideremus-c quoliceatfacere conie-•S'“““*’* dluram. Og,rexBa{an, quantus fuerit, non eft memoriæ proditum: illud verb proditum eft, ledlum eins cubitis nouem longum, latum quatuor fuifle. Quamobrem,ft liceat dehoruintemporum conlue-tudine amp;; perpétuacubandicommoditate argumentum ducere,ve' rifimileeft, ledlu Regis paulo longiorem fuifle, quam fuerit corporis ftatura:quo ceruicalibus,tegumcntis,atque culcitræ aliquantum fpacij relinqueretuv. Alioquin enim facile fuiflet,fi forte (èmifom-nis altiusfe,vt fit,fuftulifl'etjvtcaput ferro,è quo ledlus erat,illideret, atque minima quauis extenfione frigidis durift^ue fpondis lædere-tur . Noftro æuo, quamuis non ferè ferro, fed ligneis tabulis ledfi compinganturjeam tarnen magnitudinis rationem ftruat, vt com-munembominum ftaturamduobus pedibus excédant ypræfertim ft mediocritatequadam vtenftlium ad dormiendum commodorum ftntinftruendi. D^urum fane ôc reuera ferreum, non regiumeubile eflet,in quo continuo caput fuperioribus, pedes inferioribus leóti tabulis ferreis affficarentur : amp;nbsp;quamuisæftate id fieri poflet, hieme tarnen nullo modo a quoquam toleraretur,cui alterius ledi parandii facultas efl'et.Lucretius,amp; cum fecutus Virgilius molliaftrata vocat; quænon mollia, fed dura, dici debcrent, ft ad bunc modum para-rentur. Vt igitur leóli mediocres duobus pedibus excedunt ; ita par eft Regios tanto magis excedere corporis menfuràm , quanto pluri-bus culcitris ôt tegumentis infterni ornariepe folent. Si igitur fex

V 2, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pedes

I7X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A' N TO MA CHIA.'

pedesHiiobus fuperantunnon inalà co.nieólura videtur cffe, vt/êp-tem cubiti duobus fairem cùbitis cxcedantur : atque ita Og colliga-tur paulo plus minus ièptem cubitorum fuiflè. Nam fi perpetuus bicenètaccertusleólonim amp;bominûcoinmenfus, qui cfi inter/èx amp;c odto, neceflàrio fcqueretur, Og lèx cubitorum fuilîe amp;: dimidiati, amp;nbsp;infiiper vnius quartæ partis : ira vtfèptem integros cubitos vno quadrante minus implcret. Sed ne nimium videamur molliter Regem tradare,demus vt vno duntaxat cubito ledlus fuerit,quàm iplè maior. Et, fi nec illud quidemplaceat ,includatur corpus amp;nbsp;leôtus eildem cancellis,amp; fie bic noller Ochus nouem omnino cubitorum; quo portentofà magnitudo homines mirabilium, quàm verorum auidiores magisobleôlet; arqueetiam ne cogamur cum Ariftotele Arißite- pugnare, qui quæfiione Mechanicorum quinta amp;nbsp;vicefima leôlos * ' ira coardlauit, vt lèx pedes longitudo, quatuor latitudo contineret;

melior certè capulorum futurus, quàm grabarorum, architeôlus, fi LcSitrkbio- hæc de flratis ad Ibmnum noôle capiendum fint intelligenda. Mihi «wqiMΫ. leôlis tricliniorum hic modus oblèruatus elle videtur,in quibus non fie iacetur, vt totum corpus fit extenfum; led vt^lpinaincurua-ta,caput elcuetur;fitque medium quiddam inter iaeendum amp;nbsp;leden dum^vt in marmoribus quibuldam Romx vidimus: inter quæ erant duo, in quorum altero Hercules amp;nbsp;Omphale . in altero Bacchus amp;nbsp;Ariadne dilcumbere videbantur.In his ceitè breuior mcnluranecef-lària erat,quô firmius ad hune modum, quicibocapiendo erat ido-neus jlèlè dilcumbentes fuflinerent. Non impediet igitur Arifto-tcles,fi fie eft intelligendus, quo minus ad Ochi longitudinem co-gnolcendam ratiocinatiöne ilia, quam expofuimus, vtamur. Goii-Cofiîfb nu- lêntit autem hæc examinatio cum iis, quæ de Goliath in libro Re-gum primo produntur, qui dicitur lèx duntaxat cubitorum fuiflè amp;nbsp;vnius palmi ; cùm tarnen inter maximos numerandus elîê videa-tur,propter maximum corporis robur. Nam cùm ferrum haftæTef bii, vnius degenere Arapha fine Gigantum , pondus haberet lîclo-rum trecentortim ; ferrù in hafia Goliath lèxcentos ficlos pendebat, id eft,cùm illius elTctduodecim librarum amp;nbsp;dimidiatæ, calcuload pondera Romana liibduólo, huius vicenas quinas libras habebat: quæ menfura, cùm prioris dupla fit, duplum etiam robur amp;nbsp;corpus mains videtur indicare . Quocirca,cùm noùem pedes amp;nbsp;palmus vnus altitudinis totum exercitum ludæorum honoreinfuperabili, amp;nbsp;plus quàm Panicô/attonitum tenerent • àn non fatis videmur altitudinis Ocho tribueiæ, fi Ièptem paulo plus minus cubitos,id eft, pedes decern amp;nbsp;dimidiàtum admetiarnür ? Verùm nefcio,quid fibi

X 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;volue-

LIBER II.

voluent Græca trâflatio,quæ quatuor duntaxat cubicos amp;nbsp;palmum vnuin Goliath^dedit ,mcnfuram nimirum non bominum ingcn-tium,fed mediocriuiai : nifi forte Interprcs in iibrum incident, qui notam numcvi duntaxat babcret, cuius figura vitiata eflet, quod in bis duobus numeris facile fieri poteft. Vt autem Goliatb Benaim vocctur,non fatis video,quid caufe fit. Nam vox bæc,intelligentem fignificanSjCuiuis potius,quàm belluino buic monftro,videtur con-ueniremifijVt Saul indicat,intelligentem fuiflb dicas,non in fàpien-tiæ aliqua parte, fed in armorû militiæque vfudn quo ab adolefcen-tiadiciturîefè exercitafle.Grçcus interpres loco Benaim (èmcl p.itTa7ov, femel (TwaToy,habet; ambiguus fcilicet,vtvum fignificatum ampleôte-rctur.Certè médius dici potuit,qubd in medio duotum exercituum ad multos dies feie iaâ:abundus olfentaret.CetcrLim,qnod deeadem voce Spurium Latinus fecit interpres,longiùs recediq nifi quem for te crediderit propterea Benaim fiue medium vocari pOile,q ubd fine cerco pâtre in medio omnium, nemine vt filium fuum vindicante, relinquatur,eademfei'ècaufa,qua vulgococeptos nominamus. Sed bocobiterfillud neceflaiio mibi raonendum cft; in metiendo leefto Regis Balan eandem cubiti menfuiam elfe , atque in ceteris làcræ feripturæ locis. Veruntamen,quoniam de Icólo Gigantis agebatur, non male adieftum eft,cubito vivi fieri mentionem,ne quis fufpica-retnr cubito Giganteô ferreum gvabatum mêluratum fuilTe. Ægyp-tij enim doôti(vt credo)ab Hebiæorum maioribus, menfuras, men- MeH/iiMnwa« furarumque nomina à fymmetria corporis bumani acceperunt : atq-, quoniam non eadem elf bominum magnitudo, coaéfi funt à media quadrataque ftatura lumere menfiiras : amp;, quia medium etiam lati-tudinem non exiguam babet, in ipfo medio certain quandam, cer-tisque terminis hnitam membrorum inagnitudinem ftatuerunt, qua non bominum modo , fedeeterarum quoque rerum omnium menfio conftaret.Hanc autem acceperunt in ilia ætate_,in qua membra omnia omnibus mamiitudinis ôc virium fuarum numeris ablo-

Ö

luta vigent,quæ virilis vocatur. Siue igitur cubito te,fine cubito vi-lili menfurate dicas,idem dixeris; boc tarnen loco, ne de cubito Gi-gantislocutus videretur,viri nomen Hebræus adiecit: quod quoniâ nulquâ alibi fecill’et, Cbaldæus Turgiman pro Beamatbilcb, quod Latinis eft in cubito viri,vertit;immo peruertit,Beamatb Melach,id eft, incubito regis.Quo quidemfit,vtduo vitiacomittâtur turpif-fima, ne dum à lacris litteris aliéna ; alterum, quod circulari bac ex-plicatione, magnitudinis amp;nbsp;principij petitione leéfor luditur, non docetur; quum è ledi longitudine Regis longitudo, amp;nbsp;rurfus leâzi

Y 3 longU

,74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I a;

longimdo ÔC latitudo Regis cubito, cuius magnicudo in quæftio-nem venerat,indagatur: alterum, quôd corporis humani côuenien-tein vfibus ftruôluram vel ignorauit, vel contra narrationis ïtopum Gigantem fie mutilauit, vtcubitos ei dederic tantô ceteroruin ho-minuin ^vlnis breuiores, quanto nona integri pars à quarta fupera-. tur, Eft enim bene formato viro fuus cuique cubitus corporis pars quarta. Si ergo corpus Og æquale fuiflèt leôlo, neceflarib confiren-duinefïèt, cubitum ipfi nonam totius Ion gitud in is tan turn modo partem fuiflè: qua membrorû coformatione nihil ch ad omnia mu-nia,præfèrtim armorum,obeundaineptius;adeb,vt fi in alteram partem excefiusadmittatur,prçfiantior ille fit,qui longas dat,quàm qui manus curtas. Sin illi iufium membrorum modum tribuens, dicat ledum nouem cubitorum Regis fuiflè, bis rurfus impinget : /émel, quod tantundem explicetad menfiiramcognofcendam, quantum fi tacuiflèt: rurfus, quod ledum faciat duplo amp;nbsp;nona parte maiorem, quâm Gigas eflè potuerit, fi cubiti corporisque proportionem ler-uabit. C^a de caufa optime Aben Efia hoc loco Beamath ifch, in-terpretatur Beamath col-âdam, id eft omnis hominis^ quod tamé fie intelligimus, vtpriùs expofuimus, cubito accepto a mediocritate o-mnium hominum: alioqui lurflis nulla certa menfiira oftenderetur. Rabbi veto Salomon lapfus eft, Chaldaicam lèquens verfionem, è qua putauit cubitum Regis Og capiendum cflè.Nos tamen,vt non-nihil ipfiim Thargum exeufemus, nec finamus tam fœdi erroris reum peragi, dicemus forte eundem hic Regis cubitum eflè , qui ti- apud Eîerodotum in iis,quæ de Babylonia fèribit,Bafilicus vocatui;

tribus digitis,quàm {è{quipes,maior. Putauitenim fortaflè virilem cubitum eflè apud Hcbræos,communi cubitotanto maiorem,quâ-to Regius apud Babylonios. Sed hoc ipfiim,quamuis minus fit ab-furdum, non eft tarnen admictendum , ne inconftantia menfuræ fieras litterascontaminet. Quocirca nec illorû placetcommentu, qui in Ezechielis cap.quadragefirao primo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ma« nbsp;nbsp;nbsp;id eft,fix

cubitorum,in cubito amp;nbsp;palmo fie intelligunt,quafi Ezechiel cubito menfuraflèt,qui communcm cubitu vno palmo fiiperaret.Mihi pla-ceret verba Hebræa fie interpretari,vt fix cubitorû calamus fuerit in menfiirandi ratione cubirali,amp;prçtereà vnius palmi. Baamah enim idem eft, quod Latinus diceret,adcubitu, fiuein ratione menfurâdi cubito ; ficutillud,quod mox docebimus ; in cubito confiimmabis Arcam,nihil aliud eft, quàm fi diceretur,abfi)lues Arcam ad ratione CLibitoru tibi exprcflàm,vtnequepaucioresfint, ncque plures: cuius form ula loquendi qui ignari fuerunt, finfa feripturæ in his locis no fùnt

LIBER II.

flint aflecuti. Scio D. Hieronymum non parum ad huncEzechielis locu offenRimfuiflcjin hoc tarnen mecu conuenire,quc)d calamu fcx cubitoru amp;nbsp;palmi vnius fee tri Cj quod fieri no poflet jfi Ba Hebrçù ad Ainoda amp;Tophachæquè referretur, veille putauit, qui phrafes He-bræas exponéSjhîc cubitos eos induxit,qui cubito vno amp;nbsp;vno palmo cóftarét.PoiTec hie quidefe tueri,fi cubitus Babylonicus integro pal-mOjiio tribus duntaxat digitis, yt ex Herodoto demonftrauijmaior fuiflet; dicendo Ezechielem cubito Babylonico fuifl'e vfum; at ea via eft præclufa: qua de re cum D. Hieronymo, amp;nbsp;ea ratione facio, quae conftantera,minimeque variam,in facris menfuram admittit. Obier uata igitur pro eo,atq; facrofanóta narrationé decet, certa cubiti mé-fura,Goliath noué pedes cu palmo altus fuit;vnus,vt ex bafta doce-tui'jde maximis veræ hiftoriç Gigantibus.E quo fit perfpicuu^tribus dutaxat pedibus amp;palmo ceteros homines fuperaft'esamp; Saule rbrtaf-fe no pluribus,quam duobus.quod is quoque humeroru tenus inter fuos emineret. Nihil igitur lacra Icriptura facit ad Gigantis noftri hiftoriam tuendam , qui propior poetaru fabulis eft, quam veritati: quod, vt ex vngue leone', ica ex vno ipfius dente, qui inter cetera ip-hus ofiraferuatur,oftedemus. Eft hiehadtenus palmo maior^ cum tarnen particulç aliquot fmt defratftæ.quarû vnam pollicare vidi.Sup-puto verb latitudine earn, quæ fccundu maxillaris ofsislongitudine confideratur. De forma verb coniicio molarem fuifle, vel genuinu: fuerit ergo gelafmis,fiuc incidentibus atque caninis, duplo, vt plurimum, maiorfiam par eft,amp;: verifimillimum,numerum dentium in robufto corpore integrum; propterea quodcalorisexuberantisvi, que necefle eft in tanto corpore fuilTe, dentiu generatio potifsimum promouetur-itavt malculisplures fint,quam feminis,Ariftotelis etia teftimonio. Exiftimemus igitur habuifle triginta duos, aut potius, quo infra etiam modu iuri noftro detrahamus,duodetriginta,cuius dimidium alteram maxillam occupauit. Ar,quoniamdiximus,hunc noftrum molarem efte,eumque dedimus duoru alterius generis fpa-ciumtenuiire,fiet,vttotus ordo dentiu fepties huius dentis fpaciurn cotinuerit. Demus igitur,cum integer eilet, quinq^ dutaxat digitoru fuill'ejne fummo iure vtamur; quibus in fepte dudtis, longitudo to-tius ordinis exiftet quinque amp;nbsp;triginta digitoru,id eft,odto palmoru ÔC mum digitoru : vcuius dimidium quatuor palmi amp;nbsp;fefquidigitus, quæ menfura iufta eft in quadrato hominc,totius nafi vlq; addiferi-men medium fupercilioru.Si fingamus iam facie à fummo fronds ad imu menti tribus nafis extédi,erit lógitudo faciei totius tredecim pal moru amp;nbsp;dimidiati digiti, qua libétcr ctiaaduerfatiis cbdonabimus.

C(^4witóA«t- Qviocl fi nunc totum corpus nouem faciebus non deformi piólura Werp, exdeiiie ... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i---

dimenjiii. termmabimus,cogemur tateiij Gigantcm noltruin ad vndcuiginti cubitos, amp;nbsp;dimidiatum, altum fuiïïè • atque ita quidem, quam Goliath, triplo excclfiorem. Poflèmus aliter quoque calculum fubdu-cere, tribuendo toti vnius inaxillæ dentium Ipacio longitudineni duarum palmatum in lïomine quadrato; quæ menfura,duodecima pars hominis cum fit, docet decern amp;nbsp;ïeptem cubitos amp;nbsp;dimidiatu Gigant! dandos efiè,fi triginta quinque digiti altcri maxillarum ad-Icribantur : quod ïpacium duabus hominis palmis æquiparauimus. atque hac quidem ratione longius à pidoribus, qui corpora longio-ra faciunt; fed propius accedimus ad hominem è membris quadran-dum. Hic enim a natura ita fadus eft, vt quaternario quam aptifli-mè menfiiretur, atque id quidem non cuiufuis membri quadratura, fèd eo,quo omnium animanrium corporea infirumenta fuperamus, cubitOjdico, compledente quiequid cflaflexu brachij, ad extremu vfque medij digiti. Nam bono iure organum tw oy^-avewr, fiue inftru-mentorum infirumentum dici meruit, prop tereà quod eo fblo plu-ra facimus, quam fi omnia animalia omnia fua inftrumetain vnuin conférant. Qua de caufa fortafle, li coniedare licet, Ama Hebrxis dicitur, quafi ad cibum nobis dandum quærendumque in matris viridintetifto, locum fucccdat. Vilde amp;nbsp;famulæ Amahot nominantur.Cubitus igi-tur quater acceptus, virum metitur; cuius pars nobiliflima,palmu.s, rurfiis in quatuor digitos diuiditur: hicltxiesin cubiro continetur: queni infeiiariumdudus quaternarius, viginti quatuor palmos,iu-Ifam virilongitudinem,producic. Deinde tota proccritas,latitudini quadrupla, pulcherrimum commenfiim comprehendit : quo Homerus , tanquam margarito quodani Iplendidiflimo hos verfus ornauit:

E ’tgt;}/èó)poi nbsp;nbsp;Toiyè KO.} èma.

„ EvpOÇj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yé bl'êôpyyoï.

Quam quidem diuinam poëtæ proportionê Eufirathius vt admi-I rationi veteribus fuiflè,adnotauit, ita minime intellexit. Afbitratur cnim Orgyiam tri um duntaxatcubitorum efie^- quo fit, vt exiftimec probam earn efiè membrorum eonformationem , in qùalongitudo latitudinis triplumcomprehêdit:falfus fortafiè, quodOrgyià ctiain ad pedu diuaricationc rcfcratur,quç molefla cft,fi tres.Cubitbs dat.Sic cnim apud Homeru alio loco dcNeptuuo lcri'pCÛ inüériitïir» ____ \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 1 t t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/n ry / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'!S

ijj

LIBER II.

177

Eft igitur nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;ped Lim amp;nbsp;manuum fupreraa extefio,ab

quo hie poetain progreflu Dei vfus eft, nominata, quæ lex quidein pedes,quatuor verb cubitos cornplcxa,peife(ftam hominis ftaturam abfoluit. Hine nune perfpieuu, qua de eaufa Oeti amp;nbsp;Ephialtis eor-pora fie formarit,vt nouem orgyiarum hue pafl'uum longitudinem illaquidem haberent, laticudinem verb totidem eubitorum . Vt cnimpaftus vnus adeubitum vnumjita paffus nouem ad eubitos nouem,quadruplam habenteollationem. Cum igitur quatuor pro-portionem longitudinis ad latitudinem completeren tur,bene natura molita eft, vt in quarta parte diuidenda fenarius locum habe-ret,quo mierocofmus efle intclligeretur. Nam quatuor cubitales li-neætotius longitudinis humanæ mutuocontaótu quadratam fu-perficiemconftituunt, quæ deinde lexies accepta, mutuo item con-taélu corpus cubic um comprehendit, return omnium ftabilimen. Porto fcx in quatuor du(fta,femper in quatuor finiuntur;adeb vtfè-narius, in mutatione rerum perpétua, neceftàrius efle videatur ad quatetnatij formam con(èruandam;quod quidem ipfà in fe quatuor duéta commonftrant, vitra decem in (exfinientia: ac deinde perpe-tub, fivlteriùs per quatuor multipliées, quaternario terminanda. Sex autem in le duâ;a,in fenarium lemper reuoluuntur, perpetuum amp;nbsp;vniformemmotum aperte demonftrantia. Quaternarius igitur ftabilitatem formarûita incipit, vtcam citra volubilitatem fènarij tueri non poftit. Sed hæc altioris funt confidcrationis,ôc ad Tetra-dyos Pythagoricç facrarium fpeâiant. Hîc fatis fit monuiflèjhorum numerorum proprietäre amp;nbsp;mutuo complexu totum mundum con-tineri:atqueidcirco nobisindicatum elfe in prima corporis noftri diuifione. Quatuor igitur digiti palmum faciunt, fex palmi cubi-tum,quatuor cubitiintegram ftaturam. Quare, quæ ratio eft digi— torum ad palmum, eadem eft eubitorum ad hominem ; amp;nbsp;rurfus, quæ comparatio eft digiti ad cubitum,eadem eft palmi ad integram longitudinem humanam. Natura igitur opifex corporis noftri prima , amp;nbsp;cuiuis adeô obuia, vt latere non polfit, dimenfione vocauit nos ad hanc numerandi Icientiam. quaintelligeremus quaternario amp;nbsp;fenario, ficut corpusnoftrum, ita totam mundi machinam per-petuo fibi conftare, ftabilitate nimirum, amp;nbsp;volubilitate, ideis dua-bus rerum amp;nbsp;generandarum amp;nbsp;confètuandarum, vel in forma, vel in fingulisipfis amp;nbsp;indiuiduis. Eadem corporis partitio in pede quo-que procedit,(èd diuerfo modo. Neque cnim ftatim à quaternario ad fenarium peruenitur, fed tertio tandem gradu. Quatuor cnim

fed

ï/S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHIA.

fed non ilia,quam prins oftendimus,proportionum collatione.Rc’ iida igitur pióloribus (ua proceritate,quaquidem plu{culum,quàm œquum fit, deleâiantur, nos palmis vigiiiti quatuor hominem tien tes, duostiibuemus gingiuarum atcui; tantundem , quantum frontis laticudini j niG quod hæcGt magis exporreda, ilia ordinis dentium longitudo fie arcuata, vt videatur duobus fèmilTibus poi-tionumduorumcirculorumconftare,quæ (e inter duos primores dentes contingunt:acque,G vitra dentes produóliintimos,èregione eins loci fè contingerenc, quatuor palinos in circuitucontinerent, ôc rhombum æquilaterumin leclauderent,è duobus triangulis ifa-gonisconllantem . Subtenfe igitur chordæ duabus portiunculis circularibus,quibus dentium leries delcribitur, cum linea ab vltima parte genuini vnius ad extremam partem genuini alterius direóla,' trianguluin taletn conGituunt, qualem Euclides primo fuo proble-matè docet fabricari,quitotiis palato con tinetur. Quocirca hac ini-ta(upputatione,qu3 duodecim in triginta quinque diicuntur,con-cludimus Gigantem noftrum leptem amp;nbsp;decern cum dimidio vnius cubitos altum fuiffe : atqueita,quamuis non omnino triplo, paulb ‘ tarnen minus, quam triplo, Goliathi menfuram efl'e Giperatain.

Deinde quamuis daretur, quod abGirduin elt, tantum omnino Og fuifle, quantus ledus eius niit; tarnen ab hoc noGro ita vinceretur, vt ferè duplo minor eGèt:qui exceGus vt enormis eG amp;nbsp;incredibilis, ita multb eilet enorraior,fi pondus dentis appenderetur.Nä,G dens hominis maximus nunquam tantuscG, vtdrachmam vel attingat velexeedat,G intra bominum médiocritatem Gat examination qua-tum eumdiccmus fuiGe,cuius dens plus, quam ledecim vneias, ap-pendit? Nelnpe, fi ea eG partis ad partem,quæ rotins àd totum, ratio perinde in ponderibus atque in magnitudinibus,neceGarió fate-remur,hunepluribus,quam centum amp;nbsp;viginti hominibus,præpon-derade. Necminor abfurditas enaGeretur, fidentislongitudinern, latitudinem, atque altitudineminfolidum cibum componentes, examinai'eraus,quot dentibus humanis poGet æquari. Verum,quia fatis oGcnGim eGfabulæ huius enorme inonGrum , non eG operæ-ojjâ precium ei diutius immorari. Attamen,qub intègre lolideque fatis-5 genus nugis libenter aures commodare folent, dici-musoGa hxcelephantiproueôlæiam Ætatis ftiiHènecdebere mi-rum vidcrijG in hacregione eGoGa aGerantur, Proximis enim annis, cùm Bruxcllani vt magno animo amp;nbsp;generoio auGi, ita fumptu plane regio ah vrbe fua ad Ripelam vfque foGam ducerent, ad euitandam Machlinianorum moleGiam,quam nauigantibus an tiqua confuetu-dinc

L I B E R I I. 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179

dine cxhibcbant-hire quidem illud fuo,fed'fummo,amp; nimis contra vicinos rigido, inuenta funt circa Vuluordam duorum elephanto-rum ofla vnà cum cornibus,fiue exertisdentibus, quæ noftriscolla-ta,certum indicium mibi dedeiunt,hæc nollra quoque Elepbantina «e»'-’-cfl'e.Licet cnim non omnia duorum corporum ofla Bruxellani inuc-* niflènt, tot tarnen funt reperta, vt Jiqueret elephantos hie duos fe-pultos iacuifl'e. Quo veto tempore acciderit has belluas hue venire,, vt certb explicate non poflum,ita fulpicor à Romanis adduólos fuifl-.-fe, velvtpopuloharum regionu infuetum fpeólaculum ad obleóta-tionem oflerrentj vel quo imperij vires,0c latiflimas ditiones ollen-tarent, è quibus amp;nbsp;Elephantes ad hunc vfque Germaniæ Galliæque limitem adducerentur. Pohhumum his locis ita carum fuifl'e, Tre-bellius Poll io telEatur, vt contra Gallienum fuis cum armis tueren-tur, amp;nbsp;annis feptem in imperio tenerent. An igitur huic boues hæ Lucæ debeantur, quamuis nihil habeam, c^uod afhrmcm, non tarnen abfurdumfitjfiquis ita conieóEetjeb quod in Gallia Romanum imperium in priflinam fecuritatem reuocaffe dicatur. Vel, quod mihi verifimiliusefl:,ficcredendum,GallienumSaloninofilio fuo, quem Pohhumo crediderat , Sein militari difeiphna erudiendum dederat, tres Elephantos vel plures etiara mififle, quo Gallis Francisque gratior euaderet. Legimus enim in vita Gallieni decern Ele^ phantos Romæ fuifl'e,atquein porapa ab Imperatore duótos . Quis igitur dubitet, cum horum copiam haberet, non aliquot faltem ad filium luum eariflimum mifilfe, quibus magnificentiam fuam ex;te-, ris horriinibus raro amp;nbsp;iucundo Ipeólaculo demonftraret ? Et vix vlla gens in toto oi bereperietur, quæ lit cognofeendæ rerum varietatis ftudiofior,quam ca,quæ hanc regionera colit. Non igitur ncglexe-rit vcl Pofthuraus, dum adhuc puerum gubernaret,vel ipfe etiam Saloninus, hanc gratificandioccafionera-jpræfertimdum poteftas daretur. Gallieni igitur tempore has belluas hue venifle, atque duas-illarum citra Vuluordam quinque ab Antwerpia milliaribus^ vnam verb, eamque maximam, apud Atuaticu fepultara fuifle, credamus; cuius hæc haófenus ofla fub falfa Gigantis opinione fpedtantur. Q^od fl quis femur, flue coxam tibiæ inferiori com parabit, ftatira deprehendet non alteri animali hanc dimenfionem, quam inter fe j (eruant, quàm Lucæ boui conueniremam tibia, quàm coxa , duplo] breuioreflecernitur : quicommenfus proprius .eft; elephantorura,) quorum genua non alte fupra pedes attolluntur. Dentis etiam ma-» cnitudo amp;nbsp;forma, quæ tota ad raolendum videtur faâa, aperte de-monltiant elephantini oris iaititatem. Arutpteles enim in hiiioria • 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z 2. anima-

ï8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHIA.

aniinalium libroaltero docer, elepbanto Jonge alium eflè, quam ceteris aniinalibuSjdentiuni numerum.C um enim homini ad triginta duos afcendant,elepbanto oólo duntaxat func^quorum quatuor fu-perni,quatuor inferni,quibus cibum ita conficit atque molit, vt vc-luti craflior farina, quam Kpi/uvov Græci vocant, euadat. Hunc ünè vfum optimepræbuiflevideturdens bic Antwerpiæ fèruatus,qui molæ multiscrenis alperæ formam refert. Eiufinodi igitur quatuor dentes totius riólus latitudinem metiuntur,nifi quantum duo cornua,fiue dentes exerti, fibi fiimunt. Ex boe itaque fit,ne coga-mur os, in quo dens bic fuit,latins fateri, quam Lucanæ bonis fauces ferunt.’ Vidimus amp;nbsp;nos Antwerpiæ Elepbantum mafculum, lcd oôlo duntaxat annorum , in quo omnia Ariftotelisdelcriptioni cgregiécon{èntiebant;nifiquôd virgam genitalem non infra cor-tk- poris magnitudinem babere videretur. Erat autem corporis longi-tudo, per directum a fincipite ad caudæ exortum accepta, oôto pe-dum, cuialtitudo quoquerefpondebat, àterraadlùmmum doi'fi computata, ita vt par longitudo amp;nbsp;altitudo eflêt. Huius menfuræ dimidium ab imo ventre ad fnmmum dorli corporis diametrus cd-tinebat; reliquû pedibus amp;nbsp;cruribus tribuebatur: frons quadra ta ab ocLilo adfummum fui duos pedes babebac,vc bine de cerebro amp;nbsp;in-genio liceat arbitrari:ab oculis item ad extremum promulcidis,quatuor pedes numerabantur,qua tam commode vtebatur,vt nummos, zfl in terram proiedlos tolleret, atque fèflori fuo porrigeret- fcutellam® ™ quoque vinoplenam ita ab bumoclcuaret,vtcitraefFufionem lèflo-' fc ! ' ri daret ebibendam : atqueeadem fibi vnavice plures,quàm lèdecim vini libras bibendas infundeiet,quod tories iterabat, vt menfuram potus abAriftotcleproditam facile æquaturus videretur. Pomis maiorem in modum obleôtabatur, amp;nbsp;tantum corum deuorabat, vt modij quatuor excederentur: ab ore ad oculum Ipacium pedis vnius patebat.Coxæ ad mediam vfque flexioncm genuum, ad duos pedes tenebat.A genu ad imam flexioné,pes ferè vnuscum rriente. Calcis bue plantæimædiametrus,pedis vnius amp;duoiû,paulô plus minus, digitorum erat. Cauda valdeglabra, porcinæ fimilis pendebat, fub qua pellis inter crura tam laxaerar, vt fubligaculis nauticis, quibus nunc etiam,Monaridentc,nobiles vtuntur, fimillimaprorfus effet. Denrium cxeitorum longitudo pedum duorum erat amp;nbsp;dimidiari. Quæde ingenio feruntur,omnia veriflima in eo comperiebantur;amp;^ nô lècus,ac homo, magiflrofîioobtêperabat in fàlutâdo,qué vcller, in procumbcndojin leuadojin aliis deniq^ omnibus,quç imperaffet. Ex hoc igitur, qui odo tantum annorumerat, licet æftimare, quan-

tus

i8i

tus eflet euafurus, fi crefcat tam diu , quam à fcriptoiibus memoriæ proditumhabemus. Huiufmodi igiturGigas fuit, cuius Antwer-piæ ofla magno miraculo imperitorum hominum oRenduntur; qui ante mille amp;nbsp;trecentos annos atque eo amplius Antweipiæ vixit, fi, quæ de Gallieni ad filium miflb munere conieüuia (ecucus fum,pio veris fint tenenda. Et, neputemus Saloninum folùm auidum fuilfc, Vt banc belluam Gallis fuis ôc Germanis oll:enderet;hac nolfra ætate Maximilianus Imperator fecit, qui amp;nbsp;liunc, quem Antwerpiæ vidi;

amp; ilium ,quiantèper Lombavdiam amp;nbsp;Alpes Tridentinas ad eum venir, adduci curauit, Rege Portugalliæ dcfiderio eius beneuolè magnificeque fatisfaciente.

Video fane, quanta fit bominum turn facilitas ad vetuftas fabulas recipiendas ,tum pertinacia in illis retincndis ,fi veri aliqua fimilitudine defendi queant. Quamuis enim docuiflè videar avgu-mentis fatis efficacibus, offa bæc elepbantina,non humana, efl'e j tarnen video necdum fie pofle falfe huius denoftro, ac ceteris Gigan-tibus, opinionistolli fèminarium. Opponunt enim mibi D. Au- d.ah^hjiîw» 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V decnbliojtnr

gultinum jCuiusauetoritateconuincunt meaecipi,aum cubitum non abumelfein facrislitteris puto,quàrn eum ,qui iexpalmis defi-nitur : is enim quæftione quartain Genefim aliter de cubito fentit: cuius fententiam,quia non longa eft,operçpreciurn eft adicribere atque examinare. Fortafsis enim fabularum bæc traélatio occafionem nobis dabit veritatis aliquandoin rébus quibuldam obfcurioribus inueftigandæ,cuius inuentione tædium nortrû leuetur. In dubium vocabatur vtrum Area no maior,quàm de{cribitur,omnia animalia ArM4«om«î« vnàcumefcacapere potuerit?HancquçlHonempnquitAuguftinus) cubito geometrico foluit Origenes, aflerens non fruftra feripturam dixiflè,qubd Mofesomni fapientia Ægyptiorum fuerit eruditus, quiGcoraetricamdilexcrunt. Cubitum autem Geometricum dicit tantum valere,quantum noQracubitafex valent. Si ergo tarn ma-gnacubita intelbgamus, nulla quællio eft tantæ capacitatis Arcam fuifle , vtpofsitilla omniacontinere. Sunt autem bæc ex Orige-nisHomiiiafecunda in Genelim accepta, vbi Apellis , Marcionis diftipuli, impiam obieôtionem recitatam , fie réfutât de veterum fèntentia . Aiebant ergo ( inquit Interpretis Latini lingua) maio-res; quod Mofes, qui, vt de co Scriptura teftatur, omni fapientia Aegyptiorum fuerat eruditus fecundum artem Gcometiicam, quam præcipuè Aegyptij callcnt, cubitorum numerum in boclo-co pofuit : apud Geometras enim, fecundû earn rationcm,quæ apud eos virtus vocatur,ex folido amp;nbsp;quadrato,Yel in lèx cubitos vnus de«

j8a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I A.

putarur,fi generaliter, vel trecentos, fi minutatim deducatur. Ori--genes quæitionis lolntionenijVt à maioribus accepit,ita earn oblcUquot; rè recitauitjVC cogar dubitare,an penitus peruideric arque intellexe-tuttonis tx- rit.Butco poft Aiiguftini errorem,quem ex his verbis male perceptis hauftrat,oftenfum,fic Origenis fcntentiam explicac: Quia longitu-do Arcæfexies latitudinem eius continet, in ftx quadrata æqualia totum Arcæ fundum partitus, vniuscuiulque quadrati latus, quod eft quinquagintacLibitorum, in ft ducit. Vndein lingulis quadratis cxiftuntcubitorum quadratorumduo millia, amp;nbsp;quingenti. Hos rurftisin altitudinem triginta cubitorum ducens, inuenit cubico-rum cubicorum ftptuaginta quinque millia (fic cnim legenduin elft, non ftptingenta, vc eft in librisexcufis, calculus demonftrat) Hoc expedito, he Origeni ftipputationem applicat. Hæc eft ftxta pars corporis Arcæ. Ergo, vt Origenes ait, vnufquilque talium cubitorum deputatur in ftx : quoniam ftxies ftptuaginta quinque millia cuborum cubitalium , producunt quadringenta quin-»«(MHfsexpîi-quaginta millia eiuldem menfuræcuborum . Vbi equidem baud wtwexamiHd- yideo, quos tales cubitos appcllet : an lextam partem , cuius cubitorum numerum inuenit, an fingulos cubitos ftxtæ partis. Quod fi ftxtam partem,quæ lexies accepta totam Arcam conftituit, cubitum vocet; iamcubitus non ftx modo cubitos, ftd totcubitos vale bit, quot in ftxta parte continentur. Quod fi fingulos ftxtæ partiscubitos accepit, verum quidem eft eos ftxies accipiendosefle, perinde atque totam ftxtam,cuius partes ftmt, quo Arcæ corpus ab-îoluatur : ftd non video, qua tandem id fiat necellitate, vt emba-don Arcæ in ftx quadrata fit diftrahendum, ad totius Arcæ capaci-tatem computandam ; cum multofacilius id recta via citra fundi - nbsp;nbsp;nbsp;diftributionem, amp;nbsp;tot quadrata, fieri pofiit.nam fi quinquagies tre-

centaaccipias, atqueeain altitudinem triginta cubitorum ducas, via ea, qua folida corpora omnia è tribus dimenfionibus enafeun-tur; ftatim eafumma exiftet, quam per ambages amp;nbsp;contra duólum naturæquæfiuifti. ■ Atquedeinde, hhaevianon capacitas maior demonftratur, quam prima fronte longitudinem in latitudinem acplanitiemindenatamin altitudinem ducentibus apparct; quæ rogo hæc fuit Origenis,amp; qualisrelponfio?nempe friuola amp;nbsp;iiiepta, in qua non cruditio Geometriæ profundior, quam inMofe prædi-cabat,ftd peruerfus corporum metiendorum ordo cerneretur. Præ-terea hi cubiticorporei ftxtæ partis, ftxies accept!, quam habent ra-tionem generis,vtmeritb dicerepoftis, vnum cubitum generaliter in ftx deputari?dum fic calculus fubducitur Ipccialiter fiue minuta-tiin,

LIBER n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S5

tim,dum totam latirudine ducis in altitudine,atque deinde id,quod efficitur,in longitudinê.Nam ita dicis minutatim vnum cubitum in trecentos deputari, fi triginta ducantur in quinquaginta, quo plaui fiant cubiti mille quingenti, quoru finguli, vt integrum Arcæ corpus exiftatjin trecentos (unt ducendi. Hæc enim pofterior ratio po-tius generalis erit,quam illa prior : quia integra latera in le ducûtur, nonconfraóla, aut in fextas reduda minutiös. Scio equidem partes illas maiores cenferi, quarum nominator eft minor 5 fed hic nulla fit partium ad partes comparatio.Namquamuis in priore coputu priùs planicies diuila fit, quam in aldtudinc eft duéta; in pofteriore tarnen nec latitude nec altitudo fimilem diuifionem fubiit,vt poftit partiu fieri comparatio. Sed video, quo fpeäret collatio. Ex numeris latitu-dinis ôc altitudinisjin fe du(ftis,fit (umma quædam cubitorum, quæ tota trecetefimapars eft corporis Arcçjininor Icilicet multb,quam fit pars fexta. Sexta igitur pars genus erit,amp; trecetefima pars erit illud, per quod minutatim cubiti finguli in trecentos deputatur. Subtilis fine Dialedica, in qua pars vnius denominationis, genus eft partis altcrius denominationis. Origenes igitur, fi hoc modo lenfit, non tantum in Geometriam , led in Dialedlicam quoque turpiter impe-git. Quæ vitra,fl luce aliqua oblcuris rebus illata compenlalfet, po-terat excufarfi fed è contrario, omnia hæc non lolum funt impedita, amp;nbsp;tricis plena, fed arbitraria etiam,atque nullo rerumtradandarum irnpuhu introduefta. Nam vt planu Arcæ in fex quadrata diuidi po-teft, atque ita Icxta pars cum altitudine conftitugfic ego quoque, fi placet j in decern planicies quadrangulas diftribuam, atque deinde dicam , corporis', quod inde cum altitudine prqducetur , fingu-los fefquipedales cubos decern valere cubitos : quia decies fumendi fint ad totius Arcæ compofitionem abfoluendam . Eodem modo, fi embadon in quindecim quadrangula partiamur, cubiti finguli in quindecim computabuntur. Edæc omnia igitur vt arbitraria, non è re nata,vt Sphinge digna^ non interprété, vt abfurda , amp;nbsp;à Gcome-tria Sc Dialedica aliéna, relinquamus, laudemusque Buteonem de Origenequidem lubtiliter magis, quam fermoni ipfius conue-nienter explicato, amp;nbsp;Auguftino bene reprehenfo. Sed videamus an nihil reperiri queat, quod non modb verum fit, led tale etiam, vt orationcm Se rei veritatem doceatconuenire. Veium quia non de nuce cafla, fed de re longe maxima inftituta eft difputatio, ope-ræpreciumede duxi,Buteonis de hac re verba tranllcribere ; dua-bus maxime decaufis : altera, vt labor eius nunquam fans laudan-dus, amp;nbsp;infignis folertia dodifiimi viricognofcatur,in hac quæftione explicandt.

de

i»4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I A.

de Arcæ magnitudine explicanda: altera^quo quiuis intclligat, quid ego adhancrem adiumenti vitra Buteonem amp;nbsp;ceteros,fi qui in ea laborarunt, attulerim turn in verbis Mofisöc Origenis expli-candis; turn in Areas, fiue Larnacis forma amp;nbsp;magnitudine, iuftis li-neisamp; numeris definienda. Loquatur igitur prius Buteo,amp; Io-quaturquidemtam prolixe per aliquot capita, vt non bæc modo, quæ de cubitorum magnitudine dilputamus- led reliqua etiam omnia, quæ ad Areas raagnitudinem ftrucüuram pertinent, ab omnibus intelligantur. Eft enim dignifsimus qui ab iis cognolcatur, qui fàcras feripturæ amp;nbsp;eius veritatis defendendæ fludio tenenturj aduerlus eos maxime, qui inter tot bere{èôn,quot videmus, fluôlus ad Diagoræ velEpicuri infanas opiniones déclinant. Nec mihi turpe duco, dodtißimi mathematici lcriptis librum hune augere: non magis,quàm lamblichus, qui de vita Pythagoras fcribens, inte-gram NicomachiArithmeticam operi fuo attexuit; accufàndumfè putauit-

Anim^iû C V M iam ædificij formam, difpofitionis ordinem, atque magni-nomina- tudinem, architeélonicis geometricisque method is tra(äauerimus; tim per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parua fupereft in propofito diflicultas olfendere,quemadmodu

Arcæ magnitudo iam data omnium,quç funt in terris, animantiuin genera cum annuls fingulorum alimetis intra ferecipiat : iftudenim præcipuè cauillantur hæretici. Ad hasc igitur inuelfigatione faófa fèdulôjfècundum hiflorias omnium, quibus curæ fuitpofteris ifla mandare, quadrupedum genera nominatim infra dilponam, fepte-narij binarijquenumero, munda dilcernens abimmundis. Ex-plofa eJft enim communiter illorum fententia, qui numéros iftos in hac differentia duplicarunt. Et, quoniam non omnes omnibus fpecies oculis, aut litteris funt exploratas ; ipfas in tria genera maxime nota, com paratione diftribuam; quæ funt boues, amp;nbsp;oues, atque lupi: quæ fane digeftio ad intelligentiam rei præcipuè valet. Terre-ftrium autem omnium ( auófore Plinio) maximum eft elephas, amp;, fècundum Ariftotelem, boue maior quadruplo. Proptereaelephan-tes duos, ratione magnitudinis atque vilt;ftus,ad locum occiipandu, pono valere boues odo. In Hercynia filua funt feræ,qui Vri appel-lantur, magnitudine paulb infra elephantes, fpecie amp;nbsp;colore Tauri, de quibus neque Plinius, nec animalium hiftoria meminit; fed Cæfar in Gommentariis ; nec funt inter animalia munda numeran-di : Quoniam exferis ( inquit Ariftoteles ) nullura adhuc ruminate confiât, dempto ceruo. Æquiparabimus itaque Vros duos bobus fex. In cade filua bos eft ccrui figura,vnicornis, de quo etiam Cæfàr

L I B E R II nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18;

in commentariîs.Pro bis igitur ponobouesduos.Quatuor funtgenera cameloruiUjArabica icilicet, amp;nbsp;Baólriana, amp;i: quæ dicitur Dro-naeda.Item Cameleopardalis. Hæ fimul fiunt paria quatuor, valore autem boues fedecim. Rbinoceiotesduo ,æftimatione verb boues quatuor. Monocerotes,duo.Bi(bntes,duo.Bubali,duo. BonaG,duo. Origes,ij.Tarandi,ij. Equipennati, amp;nbsp;cornigeri, quosdicuntpe-gafosjij. Boucs Indici vnicornes,amp; folidis vnguliSjij.Strutbiocameli ij.beftiarum potiùs,quàm auium generis, ad hoc demum datis pen-nisjVt currentes adiuuent, cetero non funt volucres. Domeftici boues, feptem.Ceruijlèptem: æquiparatione verb boues quatuor. Tra-gelaphi,boc cfthircocerui, (cpteinivalore boues quatuor. Hippela-phi, ij, Equidomeftici, ij. Equiferi,ij.Hippardia,ij. Hippopotami, hoc eft fluuiatiles equi,ip Afmi,ij.Onagri,ij.Afini Indici vnicornes, ij.Vrfi,ij.Sues,ij. Apri,ij. Huiufmodi autem animalia cuncfta pabulo frugibufque ve{cuntur,aut fimul ambobus, aut ftparatim altero. In quibus autem non apponituræftimatio, pro pari boum fiimenda funt ; quanquam fit in aliquibus adiebtione, in nullis autem detra-étione peccatum.Hæc igitur omnia proportione relpondent boum paribus quadraginta quinque amp;nbsp;dimidio. Ceterùm ,fi quid nunc vel diligentiam noftram, vel eorum, qui præcedentibus leculis ifta perueftigarunt, forte fefellerit, per caulam quafi fupplementi ex in-uento numero 4 5 j, fexaginta boum pariafaciemus.

Arietvm êc ouium, tam ex raanfuetis, quam feris, quatuor Anîmaîiu efle genera leguntur; quæ, fi omnia mundafunt, expient numerum SirJm,-feptenavium quater,boc eft,fiunt oues viginti oéto. Gapræ etiam in p^b^u-plurimas fimilitudines transfigurantur • veluti funt capræ domeftb gibusque cæ,ôc ex feris di(ftæcapreæ,atque rupicapræ. Sunt item Ibices,per-nicitatis mirandæ, onerato capite vaftis cornibus. Sunt amp;nbsp;Origes, contrario pilo veftiti ad caput verfo. Præterea Damæ,amp; Pigargi, amp;nbsp;Strepficorotes. Hæc autem olt;fto genera,vix eft, vtfint omnia mun-da;quoniam(vt antea dixigt;nullum ex feris animal conftat ruminare, demptoceruo. Proptereacaprinum genus vniuerfum æftimo ad. oues triginta. Simiarum præterea genus aliquot difterentiis varia-tur; vt eft Simla,Gæbus,Cynocephdus,Cercopitbecus, amp;nbsp;id genus alia,pro quibus oues pono dece.Lepus,ij. Lepus candidus inAlpibus degens,ij. Dafypus ex Leporumgenere,ij. Cuniculus domefticus,ij. Cuniculus ferus ij.Melis,alias Taxo,ij.Sciurus,ij.Glis,ij.Eft etiâ murium genus multiplex,inter quos talpas enumero.Quanquam funt, qui putent mures in Area non fuifte, amp;nbsp;id genus fimilia ; propterea quod ex corruptione nafcantur: ficut nec etiam mulos^ quoniam ex ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a alio

iStf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T o M A C H I A.

alio genere procreantur. Herinacei, ij. Hiftricesj ij. Hæcigitur ani-nialia minuta, à Lepore poHerius enumerata j ponimus valere ones quatuor. Quare ex fupradiólis omnibus fumma crefcit ad ouiuin paria quadraginta.

no^nà^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;carniuoras animantes norißimus eft Lupus: ad hunc igi-

quæcarni- tur de cetcris comparatiofiet. Leones,duo. Pardi,ij.Leucocrutæ an-magnituduie,ij. Calæ,ij. Dracones, ij. Serpentes boe, ij. Ifta lex paria lingula æftimolupis quatuor. Fiuntigitur lupi quatuor amp;nbsp;viginti, Tauri cornua habentes mobilia, venatu viuentes,ij. Manti-coræhumani corporis vel præcipuè appetentes, ij. Pro duob.us bis paribus pono luposduodecim.Pantheræ,ij.Tigridesij.Lupi,ij.Lupi canarij,ij.Lupiccruarij,quiamp;Thoès dicutur,ij Cli3i,ij.Cephç,ij.Lyn ces,ij.Spbinges,ij.Crocutæ,!j. Axes fcræ,ij.Parua quædâ animalia vi-(ftû abaquis petuntj fie tamc,vtin terra degant,-quorûnomina lunt bæc: Latax, Fiber, Satberium, Satyrum, Lutra. buiufinodi quinque pariaæquiparolupis duobus. Hicna, quam alij Glauum vocant. Lycaon,Vulpes,Feles,Ichneumon,Viuerra.vuigo Fiiretus,Mufteila. In iftorum lèptem paribus,cùm line cor pure modica, æftimationem facio ad duos Lupos. Vituli marini eu pennis.quibus in mari vtun-tur,bumiquoque vice pedum lcrpunc,ij. Omnium igitur ftipradi-dorum fumma facit,luporum paria tnginta duojfed in fupplemen-tum,pone5 vt lint paria quadraginta.

Difpcnfa- Carnivoras animantes ad luporum paria quadraginta rc-tiovictus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”

pro caini- ceiilui; liogulisautemparibus ad victum quatndui ouem vnam co-buiatVomïi Abfumuturergo pro cibariis omnium oues quotidiedecem. que onr- Qujsmultiplicadoin anni dies tcrcenrum fexagintaquinque,fiunt nium dif- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.0.11/

pofitio, cû annuo cibatu oues tria millia, lexcentum quinquagmta. His itacon ßftntis, fupcreft,vt oftendam quemadmodum omnes fuperius enu-meratæ quadrupèdes, hoc eft, boues centum viginti, oues tria nul-lia lèptingentæ triginta; lupi olt;ftoginta,ftabulari pollint in ea con-tignatione,(licut anteà dixi) quæ cubitis quatuor diftat à bail, à mediana autem cubitis oôIo.Primùm iam aboftio,quod viginticubitis ad angulu Arcædifpono, vialatalèxcubitosin totam longitudinc procurrebat, Icalis vtrimque in luperiora ferentibus terrainata. ad cuius mediû alia,tertiaparte latior, réélis angulis côfiftens oppofito lateri iungebatur, nidos fexaginta reélanguïos lôgirudine cubitorü quinque,latitudine verb triû eu duabus tertiis difterminâs çqualitcr in duas partes, vtrimque produétos ad viam primam inter le conti-guc,nili qubd diuerticulis duobus meJianu iter reélè lècantibus di-iHnguebantur, in fex veluti conlèpta, loculamentisqjfuis deeuflata.

LIBER r I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îS7

Quibus fmgula fingulis boum pariacollocari poflent. Inter quæ tarnen necefle fuit aliqua fieri laxiora proportione beluarum magnitu (finis; vtpotè düorum clepbantorumftabulum,ficuti boum paribus quatuor æiHmantur : ita amp;nbsp;nidos quatuor occupare debuit. Alia deinde quadraginta minorum animalium paria diuerfi generis,oui-li raagnitudine ccnfîta,nidis fuis redangulis longitudine tricubitali fèrié etiam bipartira, latitudinem tabulati ad viam vfquc iungebât, interfiitio viarum duplicï æqualique, Sc æquidiftante mediano, a maioribus feparata. Ad fixe rurlum alia totidem parium pro carni-uoris ftabulatio dextra, finiftraque, ouilibus cobærebat, pari nidoru latitudine; fed excedentc longitudine cubito.Q^orum ordines ter-minabant duo limites cubitorum quatuor aniplitudine , fatis corn -modi, per quos minidrarêtur ipfis carniuoris oues in cibum ; idc^uc abipfarum ouium caulis duabus vtrimque,quod reliquum fuit, co-tignationis occupantibus, ambarum longitudine fimul ducentum vigintioôlo cubitorum, latitudine autem communi cubitoru quatuor Sequadragintad^uæ quidé dimenfio, claudit deeem millia tri-gin ta duo'cubitaiium quadratoru. Quæ fi diltribuantur ad oues ci-baiias,triamillia(cxcentas quinquaginra-prouenitin partem fmgu-lis paribus quadratura pauxillo minor quinque cubitis cum fèmifle. Eft autem non ab re lciendu , oues iftas m cibum aliter, vel in Arcæ fummo,vel in imo,amp; etvâ alibi, fi cogeret aliqua necefiitas, pofle fta-bulari.Et itadvqdo,e|uam rccenfui,maiorc nidoru,anirnaliumq;nu-meru contignatio prima reciperet ; cuius icbnograpbiâ bic appofiii.

S A TI s ïam demonftrafle videor omnis generis quadrupèdes,tam vióhisra-i ' ad vitam fibi,quant ad vielu alienu,in vna contignationû Arcæ,ma- “o gno etiam laxamento polie conftitui. Qupd ad diCputationé fulce- ccteiarû, ptam nondum fatis erit, nifi amp;nbsp;apothecaiû cibaria in anni vertentis quot;i-vfum luftleere probauero. Animal ferè nullû eft pabulo vefccns,cui niuorç. non fit etiam frugîi appecentia maior. Quaru comeatusanguftiùs cxpcditiùs multb,quàm ipfi pabuli,conduntur. Quod dico taie eft: Decê pÔdo fœni,auc viciæ pabularis,multô plus loci tenebut,quàm decê pondobordei,aut viciæ feminalis. Et quçmenfura fœni ad vita tolcrandâ boui fatis erit in dic,eadé menfura farris fiue farraginis,cu-iullibétvegrani,biduo,veltiiduo ad faginâ etiacorporisexuberabit. Sed quo validiusArcç capacitate ab aduerfarioru caluniis afleramus, demonftrabitur tantû in ea fœni potuifle recondi, qui cibus eft om-itiu impeditilfimus,quätu ad vita animaliu tuenda large fuppetit in annu. laenim in præcedêtibus animaliu grandioru corpora magni-tudine peræquata redegimus ad paria bou lexaginta, qui fiut boues

a 2. cen-

i88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I a;

centum viginti. Minorum autein, quæ fèruantur in /èmcn,ad oucs oÓloginta: Aliaruin autem multitudo quas pro cibatu carnario po-fui, licut decade fubduóta quoudie dccrefcit j ita amp;nbsp;ipfarum cibatus ab anni fumma decrelccre debent. Quo fit,vt iam diólus numerus gregis, tria millia fèxcentû quinquaginta, non plus impendat in annum , quam numero /emper/Codem oues mille oébngcntæ vigintL Huius porto fupputationis formulam, cum non fit expofita vulgo, alias explicui in opere Jogiftico. Ad has igitur cibarias oucs mille oólingentas viginti,adde alias odoginta, fitouium vtraque fiimma mille noningentæ. Sane, quo fiatexpeditior calculus fequens, pone feptemoues,quod ad ventris,alimentoruquerationem îpedat,æfti-mari bouc. Igitur oues mille nongentæ, valent bobus trecentis no-naginta vno,cum tribus lèptîmis vnius. lunge ad boues centum vi-ginti, fit fiimma boum trecentum nonagin ta vnius, cum tribus fi-ptimis. Sed, vt abunde fint omnia, pono boues efiè quadringentos in Area,qui fœno pratenfi tantùm,inundationis tempore toto fàtu-rari debeant. Porro,GÙm fœni deméfiim quotidianû fingulis bobus inquirerem,experimento didici verifiimû efiè, quod tradidit Columella, rcrum rufiicaru icientifiimus audor, lanuaiio icilicet menlê fàtis elle fingulis bobus fœnipondo triginta : Martio amp;nbsp;Aprili, quia terra profcinditur,fat efle pondo quadraginta fingulis dari. Certum eft, pondo idem efle,quod libram vnciaru duodecim. Quadraginta igitur pondo libras triginta nunc feciunt,vnciaru fedecim fingulas, more noftro. Ego autéfœnumcomprefiùm,ficutfi)letin magnis fœ-nilibus efie,poltquam exaruit,curioscdimenfiis,inueni menfiira cu-biti folidi paulb plus,quàm pondo quadraginta fœni,côtinere. Pro-ptereà cubû vnum fœni ( cubitale lèmpcr inteiligo) in capita boum îingula diflribui quotidie,nimiu eflèt: hac enim longa diçta fagina-rentur fupra modu. Nam (vt ait Ariftoteles)omnia animalia, amp;nbsp;præ-cipuè quibus ventereft calidus, quiete îmmotioneque pinguefiunt. Nihil itaquedubito, quin fingulis bobus ociofis in dtem fiifficeret dimidium cubijhoc ell,fœni pondo viginti.Sed,vtcontentiofis etia ora compelcam, volo cubû fœni fingulatim in capita dari quotidie. Boues ergoquadringenti totidem cubos fiimptu diurno capicntes, abfiimunt anni fpaciocubos centû quadraginta lèx millia.Iam verô fuprà difpofiù medium in area tabulatum,decem cubitis à fiipremo diilarc, vbi etiam apothecas pabulorum,atque frugum omnis generis collocaui. Nunc autein ponamus illam Arcæ partem,duobus his cabulatis intercepta,totam efiè pratenfi fœno refertâ. Gùm igitur fit fœnilis iftius trecentu cubitorû longitudo, quinquaginta cubitoru lati-

LIB E,æ JL latitude, amp;nbsp;altitude cubitorü decçm, Eirnma fit in corpus cubitaliu cuberum, ccntûquinquagintamillia. Qui numerus annuum fum-ptum fœni pro ejuadringetis bobus, quatuor cuborû millibus exce-dit. Ex bis icaquecernere datur,medianain banc contignationé non fblùm fa tis eflè, (èd etiam exuberare quadrupedum alimentis etiam fi altere tanto pluies eflent^ inter quas amp;nbsp;reptilia grandiora colloca-ui, vtpot'e dracones, crocodillos, hippopotames, vitulos marinos, lèrpentes boas .Cetera autem corpore natura formauit exigua^veluti viperas,anguesjafpidcs,ceraftas, hydras, bafilifeos, lacercas prætereà virides,aliasq; minufculas,fixlbones,cameleontes, falarnandras,qui-bus tantus rigor, vt ignem taéfû excinguant, non alio modo, quàm glacies. Hæc autem, amp;nbsp;fi quæ funt id genus alia,circa ftabulationes caucrnulis,vcl intramateriem perforatis, recipicommode potuerut. Canum porro genus omne circa culinam, vnde paicuntur,habitafle putandum eft, quo nullum frequentius animal Ibrdcs fuas vomitat, cafdemque remandit. Et tam fi bi,quàm aliis, rabie perniciofà vexa-tur.Proptereà videntur canes hæreticorum typum in Area prçtuliflè.

IA M in cotabulatione fiiprema babitationes bominû volucrûq; Contigna-omnium,cum apotbeciscibiique neceflàriis collocaui, nulla nume-ratione diftindioneq; generum feâ:a,per loculosdimenfos,viasquc fèparantes; ficut in ftabulàtione quadrupedum ordinaui. Cuius là-ne rei necefiitas in bac quidem parte nuîla clE Sed reddenda potius ratio, cur’tanta loci magnitudo rebus tam modicis adhibeatur. Quamuis enim fit varium volatile genus,amp; æquè multiplex prope-modum quadrupedum generi; àdcô tarnen amp;nbsp;corporatura, amp;nbsp;com-meatuum,habitandiqueratione diffèrunt, vt vix (etiam æftimatorc maligne ) dici poflint volucres gradientium quinquagefimæ partis. Sed cùm omne^ quadrupèdes tabulatum primum exceperit j fequês autem pabulum iplorum,quod reliquum fuit, bipedum genus, po-nendùerat in reliquo. Qiianquam non eft incredibile ipfiim Noë, futuri præfcium,omnia (cilicet corruptum iri cataclyftno, copiofàm fupelleôtilem tam rufticam,quàm vrbanam,ferramentorumque genus omne fabtilium, locis vacantibus lepofuiflè. Si veto necefle fuit in Area feruari pifees amphibiis in cibum, auibusque pifcariis,com-pingi pifeinapotuit in bac parte, eo, quo fupra didum eft, modo^ amp;nbsp;Ctefibiana machina, above quolibet pneumaricæ rationis by-draulo facile replcri, fublataque per fiftulam papilla depleri. N une igiturdifputationis noftræ curfu eb peruentum exiftimo, vt fuper cubitis fymmetriarum fefquipedalibus, nullus vitra ftrupulus Te-linquatur,quin ad vniuerfale viuentium lemen,ab inundatione fer-a 5 uandum,

ipo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G 1 G A N T O MA C H I A.

uandum^m Area largifsimè /ùfRcian't. Guius Icenographîain fêcuigt; dum didapriùs hicappofui. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• j- fj *lt;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' lt;■

uem^pê Non làtis erit forcaflè, ïè/quipedali menfura eu bit um rarioni-dûcubitis, bus multisjamp; opcre,probaflej ndi amp;nbsp;ïèxquiplo maiores, hoc eft,no-* procefferît peduiu cubitos, inuctcrata iam inultorum opinione rccepcos, error. eonfutaucro. Quam ab Origenis expofitione maleperceptaprofe* étam inuenio. Is cnim Homiliafèeundafuperarcæfabrica loquicut in hune fènfum:His omnibus,tanta arte compofitis, obiiciuncquidam quæftiones, amp;nbsp;præeipuè Apelles, qui fuit dilcipulus quideni Marcionis, fèd alterius hærefeos magis,quàm eiusjquam à magiftro fulcepit, inuentor.Is ergo, duni aflignaiecupitfcriptaMoyfis nihil in (èdiuinæfapientiæ,nihilque operis fandi fpiritus, conrincreicx-diâ:a,amp; dicit: nullo genere fieri potuißc, vt tam breue ïpatium tot animalium genera, corumque eibos qui per to-tum annum fufficerent,capere potuiflèt.Quomodo(inquit)fieri po-tuiciftudlpatiumquod Icriptum elf ? vt quatuor ïâltein Iblos ele-phantos capere potucrit. Et poftea ad dit : Confiât ergo fiddam eile fabulam .C^od fi efi,confiât non clic àüeo banc lcripturam. Sed adhæcnos, quæ a prudentibus viris , amp;nbsp;Hebraicarum traditionum gnaris , atque à veteribusmagifiris didiciinus, ad auditorum notH ciam deferemus . Aiebantergo maiorcs,quôd Moyfès, qui (vtde eo feriptura tefiatur) omni làpientiaÆgyptiorum fuerit. eruditus, cundum artem Geometricam, quam præeipuè Ægyprij callergt;t,cu-bicorum numerum in hoc loco pofuic. Apud Geometras: enimß-cundum earn rationem, quæ apudeos virtus vocatur , exlolidoSc quadrato; vcl indexcubitos vnus deputatur, figeneraliterveltre-centos, fi minutatim deducatur. Quæ vtique ratio fi obferucturin huius Arcæ menfura,inucnientur amp;nbsp;longitudinis amp;nbsp;|atitudinis tanta lpacia,quæ verè totius mundi reparanda gcrmina,amp; vniuerlàruin animantium capere rediuiua fèmina potuerint. Hæc, quantum ad hifioriæ pertinentrationem , aduerfijs eos.didfa fint, quiimpugna-rclcripturas veterisTefiamenti nituntur,tanquâimpoflibiliaquæ-dam,amp; irrationabiliacontiircntes. Sic habet ad litteram Latinus in-terprcs;nam audoris Græca non extant. Sandus autem Augufiinus, vir in litteiis fàcris éruditione præcipuus, libro Quæfiionum fuper Gencfim locum hune itaproïèquitur : Quæfiioncm ( inquit ) ifiam cubitoGeometrico Ibluit Origenes, afl'erens non frufiraferipturam dixifie, quôdMoyfès omni lapientiaÆgyptiovum fueiit eruditus, quiGeometricam dilexerunt. Cubitum autem Gcometricum dixit tantum valere, quantum nofira cubita Icx valent. Si ergo tam

magna

L I B E R UI. ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipî

magna cubita intclligamus- nulla quæftio eft tantæ capacitatis Arcam fuiflè, vtpofTet illa omnia continere. Hæc Auguîtinus. cuius au(!boritatem,quôd ineritbmagna fir,omncs quorquot vitierim traçantes ilhjfequuntur. In quibus amp;nbsp;ipfefui,donee re perlpeÇa dili-gentius ipfa me veritatem Geometria docuit,qua qui funt dellituti, nihil eft mirû,in iftis errare ; cùm fine à fenfu comuni valde remota. Siçnim ex hoc Origenis lococubiti lôgitudiné fimpliciter extederis in feXjitidjé amp;nbsp;vnû extendâ in trejcentos;cùin vtrûque dixerit audor« Sed hoc poftremu tam impudéter aufus eft dicere nemo; Et fecundu cxtenlionem huiufmodires eo deducetur, vtidem cubitus maior fit amp;nbsp;minor: quod eft abfurdu.Videndû igitur, quanä diferetione fèn-fus,propofitû ftare poft'it,vtroq;modcgt;. Iain præcedentibusoftendi, Arcæ folidu eonfmere cubitales cuboS quatercentum quinquaginta millia.Plànu eft infuper, Arçæ longitudinem fuæ latitudinis fieri Icx-cuplu. Bafis igitur Arcæ in fex çqualia quadrata diuidi poteft- quoru commune latuseft cubitoruquinquaginta-,quod in fe multiplican-do,facies cubitos quadratos,duo millia quingentos: id erit embadoii vnius fex qiiadiatorü in bafi. Rurfum multiplicando cubitos qua-dratijduo millia quingentos,in trigin ta cubitos altitudinisj fient ft-ptingenta quinque inillia cubitaliumcuboru:quç eft fexta pars corporis Arcæ.ErgoÇvt aie Origenes)vnufquifq; talium cubitoru depu-tatu v-in fex. Quoniä fexies feptingenta quinq; millia cubitaliu cubo rum, ftimma quatercentu quinquaginta milliu conftituunt; quæ eft Arcæ capacitâs,' eadem, quam per meum ante calculu inueni. Alteram propofiti pattem, vnumcubitum fcilicetin trecentos deputari, fic oftendo : Accip^ altevutium ex minoribus Arcæ planis, cuius v-num,latus eft cubitprum triginta, alterum verp quinquaginta,. hæc inter fe duo iateraraultiplicatione, cubita quadrata mille quingen-ta, producunt. Quem numerum iiiultiplicans iteruni in tertiam Arcæ dimenfionem, trecenmm cubitoruin - ex vnoquoque rainu-tatim cubito quadratp,trec€cos folidos e-fiicies,amp; in furnmam,quatercentu quinquaginta millia:id autem eft folidum Arcæ,ficux prius; quod erat demonftrandu. Et ita fccundu rationem Geometricam, ex fblido,amp; quadraco verum habet Origenis diÇu vtroque modo. No aute quod cubitus Geometiicus tantu valcat, quanta fex nöftra cubita valent,vt alferit Auguftinus. N ec cubito Geometrico,fed cubi-cationeGeometrica quçftionê fegt;luitOrigencs:cùmnô cubitos Geometres J fed cubicationem habeat feorfum ab vfu communi. IftiuG modi cubitoru multiplicatio veiu ctiam habebi; in priftnate , atque pyramide, Scvniuerfaliteradomne corpus,cui polfit æqualc fieri folidura

ipz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T o M A C H I a;

folidum parallelepipedon Riper bafi;quç fit huic,quam habet Arca^ fimilis. Animaduertendum tarnen in hoc Origenis propofito illud efie vitiofiim maxime, quod res cum alias per fe, turn artis ingenio difficilis, ænigmate quodam affèélato verborum amp;nbsp;inuolucro ßc obfcuraturjVt diuinarc magis oporteatjquam interpretari. Planuin eninij Sc fecundum naturam erat, diceie, numéros iftos cubitorum in defiriptione pofitos, rationibus Geometiicis inueniri, capacita-tem quatercentum quinquaginta millium cubitorum in corpus ef-ficere. Huiufinodipiætereanouempedalisextenfio cubitorum re-cepta communiter, ficut dubium capacitatis artem non inteliigen-tibus aufertjita amp;intelligentibus vaffitatem enormem amp;nbsp;abfurdam operis infert. lam enim fupra demonftraui arcæ magnitudinem fef-quipedalibus cubitorum modulis coftitutam, ad animalium omniu confiruanda genera, annuosque commeatus comportandos,abun-de fufficere. Si autem fiipponatur Area fieri fimilis priori,fed noueni pedum cubitis modulata^ eric ipfa quidem fexcuplo longior, latior, amp;nbsp;alcior alteraicorpore verb ducenties,decies fexies Gapacior.Quan* doquidem finiilium corporum inter ratio eft,laterum eiufdem ra-tionis triplicata. Verum,fi quis ex Geometricis dementis ifta nofl capiat^numeratione fic inueniet: Quoniam cubitus nouem peduifl, {efquipedalem cubitum fixies in continet. Longitudo igitur Ar-cæ maioris cubitosfifquipedales habebit mille odingentos, latitiP do trecentos,altitudo centum odoginta. Q^os numéros inter fe multiplicando,ficutin cubicatione priori fadum eft,fiimmam cofl' ficics 5gt;7iooooo. hoc eft, non agefies ftp ties millies mille amp;nbsp;ducenta milliacubitaliumcuborum, quæ eft capacitas iftius Arcæ maiorisî quam partiendo in minoris alterius Arcæ cubos, quatcr centum quinquaginta raillia; videbis ipftm in maiore contineri,quotics afl-teà dixi.Eflet igitur Area,fecundum nouem pedum cubitos,ducen-ties quindecies maior, quam oporteat ;ita vt plus, quam vna tota Area æquahs priori, fingulis bourn paribus attribuatur. Quo nihil eflè poteft magis abfurdum. Ad hæcetiam dico-fi Gigantcos huiufi modicubitos reperis, ad fabulas quidem propè res rediit : nulla fi-quidem opis humanæ facultate, tam vaftæ molis ædificium, naui-gationisonerumquepatiens,conftituimihipoftevidetur. Neque enim omnia ( vt ait Virruuius) eisdem rationibusagipofTunt ; nec modum quemlibct incrementi opera rccipiunt: led aut nimium creftendo dilabuntur, aut explicationem prorfiis non habent. His itaque perpen fis diligenter, cubitos iftos ftxcuplies, nulla rationc fundatos, opus noftrumpcrdcremagis, quamprobarc ,quisiaifl quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non

L I B- E R I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipj

npn videat?De quibus ipfe etiam Auguftinus non omnino fibi con-fidere vifus eft,libro decimo quinto de ciuitate Dei^vbi (blutionem quædionisaliam affcrreconatur,ficinquiens :Qui dicunt,non po-tuifle capcre Arcæ illius quanntatcm animalium genera ram muita, bi mibi videntur non computare, nifi trecenta cubita longitudinis, amp;nbsp;latitudinis quinquaginta, amp;nbsp;triginta altitudinis ; nec cogitare aliud tantum eÜe in fuperioribus, itemque aliud tantum in fupe-rioribus {iipeiiorum, ac per hoc ter duä:a ilia cubita fieri nongen-ta per longum^centum quinquaginta per latum, nonaginta per al-tum. Ex hoc Auguftinus nihil aliud infert, quam tria in opere tabu-lataipfi baft parallela intelligi debere,ficut antea difpofui ; quæ veluti tres Areas particulates diuifione fua faciant. Et ita Arcæ longitudo triplicatur. De latitudine verb amp;nbsp;altitudine quodeodem modo fimul fiant triplices, ( vt ipfe ait ) id omnino fallum eft. Sic cnim alicuius partes corporis maiores eftènt fuo toto ; quod eft im-poflibile.Verillime tarnen ex hoc arguitur illorum computatio ridi-cula,qui citraplanum amp;nbsp;fblidum dimenfione fola linearum, corpus attendunt. Quodperinde valet,ac fi quis verborumftnfus foils no-tarum lineamentis,nihil aliud intelligendo,requirat. Verum ea fuit femper hæreticorum peruerfitas; vt,quæ non intelligunt,pertinacifo fimè cauillcntur, nec vllis rationibus cedant : fod maledilt;ftis potius inftftentur eos,a quibus de veritate diflentiunt. Quod fom exper-tus in quibufdam , aliquando mccum fuper hacdilputationecon-greflis. Nam genus fere nullum eft ex damnatisolim, amp;nbsp;explofis er-roribus, quod non aliquaex parte nunc reuocetur in medium. Et quod in nouis aftruendis Ingenium negat-, in veteribus aflerendis pertinaciafupplet. Ex quibus aliud aliis placet, necquicquam ta^ men omnibus vnum. Nulquam enim fibi congruit malitia. Et bæc de cubitis quæ falfó dicuntur ab arte: qua prorfus non erat opus ad obiedum tarn indodi cauillatoris. Quid enim cæco cum fpeculo? vcl graculo cum fidibus?vt habet parœmia vetus.Libet itaque nunc exarmato mihi congredi cum bofte, etiam ftipato fuis elephantis. Quid ais b Marcionita? quid in Arcam domini hæretice partis? im-mo barris,cum belluis ift\s non Afris autlndicis, fed plane monftri-ficis, quibus dum Arcam foils quatuor impies - non Arcam beftix modicamjftdimmodicas facit beftias Area, commentumque tuum bclluinumequoTroianofabulofius reddit. Nam fi quatuorfaltem folos elephantos(vt tu exaggeras) capere non polsiq altitudinem in fingulis cubitorum plus,quam triginta confingisjongitudinem ve rb decuplo maiorera, cum crafsitudine cubitorum plus quam duo-b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;decim

1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I A.

dccim. Vbi non tain magnitudinis prodigio, quain dcformitatiJ viciOjpctxas : cum fitiftacorporatura draconibuspropior, qiiam clephantis. Quos fi difponas aliter,eadem,quæ priùs,altitudo,cuin fexca longitudinis parte inanebit, obtincbitqiie fingulorurn crafli-tudo quartam æditicij partem. C ui porten to quid fimile dicam,no inuenip. Confiât igitur (vttuis in te verbis concludam) fiólam clïê non capacitatis noftiæ, led llabulationis tux, fabulam . Ell itaque (quod tu ncgas,amp; res ipla probat)a Deo Icriptura prophetac: tua verb ficut ollendis, à Sathana patre, quite tuique limiles generauit. Sed iam Momum ilium,fuafibimonllra fabricantem,relinquamus. Etpræter earn , quaminpiæcedentîbusexplîcaui,formam operis, alias aliorum,quales fint,dilpiciamus.

VariçArcç i Mosis ddcriptionem in terp retati Doblores, bafim ean dem far'd omncsintelliguiiplpecie lcilicet(vt ante dixi) reblangula, altera par-jjogvapliia longiore lexiesaltera.Sed in lùperllrublione fundamentiquatuor fere modis,inter Ic vanis,xdificant. Nam Origenes Homilia fupra-dibla,Arcam (inquit) egoputo, quantum ex his, quæ delcribuntur, apparer, quatuor angulis ex imo conliirgentibus, eildemejue paula-tim vlque ad fummum in angullum arblatis,in Ipatium vnius cubi-ti fuiflc colieclam .ita vt cubitus fit l^itudo amp;nbsp;latitudo cacuminis. Hxc aubloris delcriptio nihil aliud efier, quam pyramisablcifo ver-ticcjlj planum lèólionis non quadratum, led altera parte lexies lon-gius eilet. Alij porrb multi fatisHugonem lèquétes,Arcæ dimidium altitudinecubitorumquindecimin lua ball collocarunt, reliquos totidcm pyramidato falligio, verticequc mutilo, Origenis more, complentes. Hane autem fie dimidiatam altitudinem quidam im-probates, totum Arcæ corpus ad fuos trigin ta cubitos ereblum, deacuminata pyramide fimiliter contegunt; nulla tarnen altitudinis illius telludmatx menfura conftituta-Nouilfime autem recentiores aliqui,quorum ell CaietanUS, Arcam nollra ea corporis fpecie transfigurant, quod à Geometris prifina vocatur. Cuius duo exoppofito planaparallela, fiipet minoribus balls lateribus, lint trigona verti-cibus ablcifis, latitudinc cubitali, reliqua verb tria plana parallelo-gramma. Huiufmodi formas prxter id, quod ordination! prophe-tænon plenè relpondent,alia etiam non pauca reprobant. Primùm cnim pleudopyramis ilia Origenis, atq; etiam prifma Caietani,quid habentcum Area fimile ? Talis etiam cacuminis quadrata deformatie, vcl deformitas potius,non foluin ell afpeblu foeda^lcd etiam inu this operi, de qua rarionem nullam congruentem dicerc pollis. Et ipfa tota pyramis modum fabricationis habet impeditum,3tque d if-ficilem

LIBER IL

ficiîcm ; amp;nbsp;quo nullus ad ftabulationem animalium magîs incptus, nee excogitari quidem poßit. Ad nauigationem vero qubd inutilia finthæccorpora, communisnauigiorumdilpofitio fatis ofiendit. in quibus femper id,quod efteontradum, vergitin carinam, amp;nbsp;im-mergitur aquis, fumma autem latitudo prodit in apertum, fupra fiuitat. Pyramis igitur amp;nbsp;prifma nifi ftatuantur inuerfo corpore, vt fit infra vertex,fundus verb fuprà;nihil fupernatabit, fedtotum fub-mergetur. Ex capacitate autem, quam fuprà demonfiraui necefià-riam, tertiapars folum, nec etiam tota, remanebit in pyramide : in prifmate vero paululum aliquid fupra dimidium. Habet tarnen hæc prima conftitutio, tam abfùrda, aflènfores aliquot, (quorum fuit is cuius interpretatio dicitur interlinearis ) rationem friuolam omni-no præpofteraraquc fçquentes. Qua ôc Origenes formam fuam iple commendat, inquiens : Quantum ad necefsitatem pluuiarum di-luuij fpedat nulla potuit tam conueniens amp;nbsp;eongrua Arcæ fpecies. dari, quàm vt è fummo, velut è tedo quodam, in angufium culmine duôfo diffunderet imbriiim ruinas. Hoc ego iam à principio leprobaui latis, vbi faftigium cubitaleteôfo fufficere probatum eft.. Sedecccdumpluuiæ guttasifti formidant, in fludus profundos fcfc demergunt. In tertia verb figura, quam Hugo cum Area dimi-diatam, arque teftudine diuiduam facit, nihil fane eft aliud, quàm. cum vero milcere falfum : vnde etiam, quod bonumerat, mali (o-cietate vitiatur. Cùm enim ipfa pyvamidataconftru(ftio,etiam fupec bafi folida, modum habeat (ficutdixi) perplexum atque difficilem., turn longe moleftius amp;nbsp;operofius erit, atque etiam deterius fiet, fi. fuper Arcæ dimidio collocetur:Ipfa namqtic difiimilium corporum amp;nbsp;contra fi pugnantium commiflura, nfti colligationibusrobuftis, crebrkque tranfueifiiriis,amp; erifmatum fülturis validifsime diftinea-tur;pars inferior pondéré,violentia^ue teftudinis,^tota protrudetur.. Ethuiufmodiçathenationesmultô-plus oneris, êcimpedimcti, na-uigio præftant,quàm bona veçfturæ pars» Tails præterea commiftio-præter id,quod opus corrumpit, parte etiam ferè tertia quantitatem ab Area detrahit. In qua fane perquirenda dum opus fuum recenfe-ret Hugo, nô alioquin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fèfè diu fruftraque fatigauit,,

multa luper trigonis,cathetis,hypotenufis,diametris, tetragonicis-quelateribus inculcans. Vnde cùm fe non pollet extricare,nec ido^ neum exitum inueniret,longamfuam difputationem itaconcludit: In trigonis his (inquit) amp;nbsp;tetragonis multaalia inuenies, ad fubtili-tatem Geometricædifciplinæ pertinentia ; quæ omnia nos proptet faftidium declinamus. Sed plané deelinationem iftam à propoiito, b 2. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non

196 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. GIGANTOMACHIA.

non tam fàftidium, quam imperitia fecit. Nam in ipfocalculo prt-mùmturpitererrat,dicens: Diametium bafisin Area, ôc^ vtipic vocat, diagonium j efle longam cubitos trecentum quatuor cuiti femiflecubiti. Quod non ita eft, cum fit ipfa diametros, tetra-gonicum latus piyoo. quod quidem trecentis quatuor cubitis SC quadrante breuius eft. Nihil itaque mirum, fi nobis Hugo fiiæ domus intcriora non oftendit, quin in ipfo ftatim limine pedem im-pegit. In quarra demum conftruótione figuram ex prælcripto no-menque fuum obtinet Area tota præceroperculum, quod fuperea, quæiam notaui,vitia teftudinis, nonmagis error, quamtemeri-tas auólorum , facit alÿmmetron . Supradiótarum autem quatuor formarum Scenographias hîcappofiii, quibus amp;nbsp;meam ad-iunxi, fuper qua iam dilputatione, multa latis, amp;nbsp;lènfiim meum comprobaflè, amp;nbsp;calumnias hæreticorum confutaftè videor. Cete-rum, fi in erroribus aliquorum notandis, meos iplè fortaflis, vt homo, protulerim ; in his afièrendis nihil ago pertinaeiter ; fcd ortho-doxorum ftntentiætotum me plané fubiicio. Abfitenim procula me , vt Aicam Domini corpoream, quantum potui, diligenter pei'-ftrutatus, ab ea, cuius fuit ipfa typus, hoc eft,ab Ecclefia fànéla Ca-tholica diuerfum quicquam aut diflonum adftruere velim . Et in hoc habeat fuum finem commentatio noftra. Hæc Buteo.

Nos vEROjVt abOrigenis verbis incipiamus, in qui-büs non omnino cum Buteone conlèntimus , fie breuiter lènlà noftra explicabimus. Apud Geometras ( inquit Origenes ) lècun-dum earn rationem, quæ apud eos virtus vocatur, ex lolido amp;nbsp;qua-dratOjVel in lèx cubitos vnus deputatur,fi generaliter^ vel trecentos, fi minutatim deducatur. Poflèmus faciliùs de Græco lèrmone hæc interpretari; fèd virtus hîc, fine eTt/i/a/z/ç, quod opinor, fiue aliter no-minetur, nihil aliud eft, quam poteftas per multiplicationé produ-cendi. Tantum igitur linea poteft apud Geometras generaliter, quantum iplà in Cc du(fta producir. Hæc autem poteftas lineæ duplex eft: Vcl enim in lèducitur lècundum vnam dimenfioncm, amp;nbsp;facit quadratam planitiem ; vel lècundum duas dimenfiones, atque ita corpus abfoluit. Quocirca fi linea cubitalis folidè amp;nbsp;quadrate in Ce ducatur, cubus enafeitur, qui meritb in fix deputatur : quia totum illud fpacium compleditur, quod Cex cubitalibus quadratis eftcomprehcnfiim . Non igitur, dum de cubiti menfuraMoles lo-quitur, longum cubitum autquadratum tantum cubitale propo-fùit ; fed totam illam capaciratem,quælèx cubitalibus quadris con-tinctur. Atque hæc quidem generalis eft omnium linearuminlê pote-

iP7 poteftas, c qua fit, vt cubitus onmis generatim, hoc modo in le du-lt;^lus, tantumfpacij comprehendat, quantum lex cubitalia plana. Quare verb plana potiùs,quàm lineas teffcrarum, quibus plana ter-minantur, computauit ? Quod Iciret nimirum locum contend cor- fOïHpHfarit poris fuperficiem, vel fuperficies efle extremas corporiscontinentis^. non lineas, aut angulos, ex ipla loci definitione fi nelciuiflèt, 'fie '•«»»• docendus. Apte igitur, cùm de fpacio quæreretur rerum locanda-rum, diéluiTi eft, vnum cubitum in deputari. Poterat etiam di-ci, vnumcubituminduodecim lineas cubitales'polfe diduci ; arque ita vnum cubitum duodecim valere, nedum fex. Admirabilius illud quidem, lèd imperitè 5 eb qubd capacitas amp;nbsp;loci natura non îineis, lèd fuperficie definiatur. Atque bæc quidem vera funt, de linea cubitali generatim deduâ:a,ex ilia poteftate fine virtute linea-rum omnium vniuerfa,qua tantum polie dicuntur,quan turn ex ip-fisin fe duôlis, vel’vna vel duabus dimenfionibus, queat educi. lam aliaetiam eft poteflas lineæ, qua tantum quæuis linea poteft, quantum ipfa in alias lineas duôla producit. Qma verb aliamm li-nearum multitudo nullo numero certo comprebendi poteft, neque Iciri etiam poteft, quantum ad alias comparata poffit ; cùm rei infi-nitæ nulla fit feientia : igitur poteftas lineæ in aliam lineam confi-derari debet particulatim in fingulis. Aliud enim cubitus poteft in duos cubitos, aliud in tres, aliud in quatuor- atque ita aliud in alios numéros ,ad infinitum procedendo . Tanto autem plus poteft, ' quanto numerus,in quem ducitur, maior eft amp;nbsp;potentior. Particulatim igitur, fine minutatim,vnus cubitus confideratus tantum poteft, quantum maximus numerus eorum ,in quemducitur. Quaie in Area vnus computatur in trecentos • quôd is maximus fit numerus dimenfionum. Accipiantur igitur cubiti alterius cuiufuis di_ menfionis, non habita ratione, altitudone fit an latitudo. Sint igitur tviginta, quæ ducantur in quinquaginta,enalcuntur mille quin-genti cubiti quadrati; quorum finguli tantum poflunt, quantum trecenti. Nam idem numerus producetur, fiuetrecentos ducas cubitos in bas cubitales quadras, fine ipfas quadras ducas in cubitos. Qjjamobrem finguli cubiti quadrati,valent trecentas cubitales tefi-feras, ita vtenafeantur quadringenta amp;nbsp;quinquaginta milliafefqui-pedalium cuboium. Qjiamuis autem idem numerus enalceretur, fi in bac particular! computatione cubitorum, à longitudinc ad lati-tudinem Arcæprocedereraus , atque ad altitudinem poftremb foli-dum corpus terminaremus; ducendo 5 00. in 50. vt exifterent 15000. tarnen , quiafinguli borum cubitorum non valerent trecentos, fed b 5 dun-

GIGANTOMACHIA.

duntaxartriginta cubitos tcrtie dimenfionis,fplendicliusfuit amp;nbsp;ma* g;nificentius diceie , cubitum in hac Arcæftru6tura trecentoscubi-tos valere. Nee verb Geometricôs loqueretur, qai diceret, in Area vnuin cubitum in triginta vel quinquaginta tantum deputari; cùm omnis virtus amp;potellas fummisnumeris fit, non inferioribus,ter‘quot; minanda. lam eciam, cum resminutarim per cubitos examinamus^ videtuv à minoribus ad maiores numéros progrediendum. Quam-uisenim in elementis demonftratum fir, tantundem pofiè maiorctn numerum in minorem, quantum minor in maiorem ; illuftrius tarnen amp;nbsp;infignioris virtutisefiè videtur, tantundem pofie minorem in maiorem. Extollcnti igitur capacitatem maximi vafis,aptius fuit, amp;nbsp;ad fidem faciendam accommodatius,dicere- fi minutatim res fiip-putetur, ex vna quadra cubitalfptoduci trecentasj quam alia via in opinione capacitatis augendaturpiter amp;nbsp;contra magillrorum leges videri minus dixifiè,quam res ipfaferret. Hac igitur Origenis, aut potius eorum,quos efi: {ècutus,mterprctatione intelligimus, vnum cubitum non eflê longum cubitos ïêx; led potelfate generali fèx cu-bitos producere locales^ amp;potefl:ateparticulariin hac Area minutatim producere cubitos trecentos. Tantum igitur in rebus conti-nendis vnum valere,quantum fèx; particulatim in hac Area vnam quadram cubitalem tantundem pofiè, quantum trecentos cubitos, CHtiïHs vnm lecundum earn rationem j quævirtus nominatur. Quamuis igitur qumudo amp;nbsp;vnuscubitus virtute tantum pofiit, quantum trecenti ; non tarnen iXwLoi. vnuseubitus adu trecentos cubitos comprehendit. Nee etiam in quauis re vnus cubitus tantum poteft ; led in ea menfuratione, vbi maximum numerum dimenfionum faciunttrecenti.Quare ficut nemo vnum cubitum Geometricum ex hoe loco trecenrorum commu nium cubitorum efiè dixic; ita nullus cubitus lex cubitorum , fiue nouem pedum,fingendus erit, vel ad Origenem tuendum,quod vi-demur nobis non minus perlpicuè,quam breuicer,fecifiè:vel addo-€endum,Arcam fàtis magnam fuifiè omnibus capiendis,ad quç erat deftinata- quanta vt omnibusappareret,Buteo fumma pietate efi: ag grelfus, fingulari diligétia efi; perlccutus,amp; Iblerti medioru omnium inuentione perfecit^qui nobis interim códonabit,immó gratias age-re debebit,quód eum adiuucrimusi turn lanis Origenis verboru lèn-fis €xplicatis,aJitcr, quam iplè fecerat jtu Arcæmagnitudine infigni accelTu adauda, vti mox deinde ex iis, quæ neceflarib addenda fimt, perfpicuum cuadet. Ego lanèfie cum de huius arguméri traólationc Jaudandum cenfeo, vt à multis Icculis nullum putem extitifiè, q’d tantumraomentuattulerit ad hancMofis hiftoriamintelligendam, qua

LIBER II.

qua fclo non olim modo,fed hoc ctiam tempore,quo indoólifsimus quifque in facias litteras inuoiàt,non paucos oftenfos fuifle,dum ad rudern fuum captum examinant amp;nbsp;iudicant omnia, quæ ab illo (cri-pta funt; qui non tantum omni feientia Ægypriorum fuit eruditus^ led à fpiritu etiam diuino illuminatus. Impudens fane amp;nbsp;defpucn-datemeritas vulgi eft; amp;,vt, quod fentio, fatear, minime ferenda in R. P» bonis legibus conftituta; veile cicraducem peritum diuina fa-crolanâæfedptuiæ eloquia de libris cognofecre , amp;nbsp;de illis non apud:fe tantum, fed apüd alios etiam di{|gt;utare ad quæ intelligent da nihil difciplinarum,nihil artium liberaliura, nihil denique littc-raturæ attulerit ; fed in ea vel è fordida officina, vel £ foro mcrcato-runnvefe popinaetiam,nequid turpiusdica, illotis pedibus infilit, pro arbitratu fuo gvalfaturu^. Sed his mifis, amp;nbsp;ad medicos Anticy-ræos ielegatis,tribus verbis,quod volo, concludam. Generalis po-teftas eft vis lineæ in feipfem. Particularis poteftas eft lineæ vis in /«s«« alias ;.quæin toeminutias fiue pattes, elfentiadilferentes, lecatur, quot lunt numeri, in quos explicatur. Quo quidem modo Orige-nes inceliedus, non ænigma nobis ; fed rem perfpicuam propofuin nonquæfitani; fed ab ipfa cHicacia linearum Gcometrica natam, Manetitaque inconcu(la haólenus, dccerta , cubiti felquipcdalis in en Iura. In quo demonftrando ed fui diligentior quod viderem, nifi hie locus elarus effet, Auguftini audtoritate me obruendu, cau-Gmque totam , contra falfam hominum de Gigantibus opinionem fciiptam,deferendam.

Verum quod hadlenus amoliti fumus, quamuis in eo ingens ad-iumentum aduerfariis noffiis è manibus extotferimus • tarnen leuio-risoperævideturpvæillo, quod rurfusobiici ab illis poteft ex illo: quod mandatum eft, vt in cubito Area confummaretur. Hie eriim alius aliud intelligit amp;nbsp;exponit, vti Buteo diligenter annotauit : at-queadeóferè omnes buius loci occafione Arcæ focmam corrum-punt. Quocirca, ne quis hie maioremquoque cubitum aliquem li-ni fingat, nein abfurdas aliorura opinionesdelcendere cogatur, ef-ficienduinmihicft, vt hie locus retdè intelligatur , atque id longe fecus, quam hadlenus quifquam tradideriteorum omnium , qui in Bibliaferipferunt. Quod quidem non ed loldm nobis conducer, quo cubitus ledti Ogi certus emergat ; fed infinito etiam maius lumen Larnacis fabricç mfcret,ad magnitudinem,quam nemo hadte-nus fcriptorum animaduertit,peiuidendam. Qua quidem accelsio-ne fiet, vt ôc menfura Ogi extra controuerfiam, in qua hadlenus in-uolutaiacct, emergat ; amp;nbsp;Area omnibus fuis numcris fit abfoluta.

Dici-

200 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I A.

Dicitur ergo apud Mofem, à Deo Noæpræceptum eflè inter cetera, Feneftram in ea facies » ad cubitum confummabis earn defupcr: vel, vt alij vertunt, confummabis fummitatem cius. Hic primuna dubitatui'jad quid referatur , ad arcamne an feneftram? quod in Latino fermone plane dubium eft. Loco feneftræHebræis eftinV vnde onny pro claritate meridiana poni vol un t : quae quideni vox mafculinam videtur habere terminationem ad quam femininum,id eft peificies eam^non reâiè accommodatur. Sed quia non videbant, qui dici queat, ad cubitum Arcam confùmmari fti-peine, maluerunt contracommunem vfùm Tfôar femininum face-rci vt conftimmatio adfeneftram referatur. lam,quia cubitalis fene-ftra minor eflet,quam quæ totiArcæ lumen pofsit diftundere,Aben Eftaputauit cubitum ad Noæftaturam referendum eflê, quicom-munem hominum pofteriorum magnitudinein longe exceflerit ; vt qui par Gigantibus eius ætatis eflèt. Deinde, ne hoc quidem fatis moment! habere putans, quo fplendor toti Arcæ communicaretur, adiecit; dealtitudine feneftræ hicfieriduntaxatmentioncm jfup-preflàeiuslatitudine ,quam adfexcubitos pro libito fuoextendit. Quorum illud quàm fit abfurdum , fatis fuperquc in Iccfto Ogi oftendimus. Hoc verb quis non videt cominentitium eftè, atque non ex hiftoria,fèd cerebro ipfiLis,natum? Alij fuêre^ quibus non fe-neftrahic vlla fignificari videretur, vt Rabbi Salomon indicauit; fèd lapis quidam egregij fplendoris; perinde atque oleum j quod Tfoar fæpius fignincat,pellucens . Hune tantum lucis atque radio-rum per omnem Arcam effudifièvolunt, vteius fulgore tota illu-ftraretur. Bellum profeófo lapidem, fine carbunculum, fine alium fbmniemus,cuius tanta eftèt in lumine fpargendo efiicacia, vt fblem Area non defideraret. Placet porrô commentum,ne,apertafeneftra, pluuiam admittere cogantur . Sedridiculiftmt, qui fie fèntiunt, cùm pbft paulb pbn feneftra eadem nominetur voce vt adlapidem nihil alludente, (nifi dicant lapide Sphengite aut fpeciilaii claufàm fuifî'e, quiTfoarnon de vivocis,fêd de ipfbrum figmento, fuerit ditftus) itacommuniamp; vfitarainfeneftræfignificatione, in qua nomen Tfoar nufquam librorum inuenitur. Videnturautem in lapidis preciofi cogitationem venifi'e ; turn de vulgari Pyroporu, fi licebitcai bunculositapercriticosnominare, fabula, quos itano-du lucere multi ftolidè putauerunt, vt lueernarum vice fungeren-rur;tum etiam ex eo, qubd l’y amp;nbsp;nvpetram fignificat,necTfoarin feneftræfignificatu(vtimodbdixi)aquoquam vnquam fitvftirpa-tura . Græca interpretatio à verbo videtur vocis originem du-xiflcj

zoi

xifle ; cui pace aliorum fuffragium iricum, licet parum aut nihil ha-beat momenti,accedet,c|uo iignificarur concludere,coarä:are,com-pingcre, munire, atque etiam formare. Vnde figura nomina-tur. Vcrtit enim Græcus interpres, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tw k//3«tov. quafi vfw

dicerct j longitudine, latitudinem, atque altitudinem in vnum col-ligens , facies Arcam. Sed videtur Moles conuenienter maieftati diuinæ, cuius eft breuiter atque vbeitim fiia hominibus fignificare, voce hac vfus effc^ad quam fi fententiam totam conformemus, tan-tundem dixit, atque fi pluiibus ad hunc modum locutus fuiflet: Expofui tibi Arcæ longitudinem, latitudinem , altitudinem : ad bas dimenfiones, in vnum coaótas, Arcam tarn apte firmeque com-pinges , vt fit tibi præfidium itafecurum in obfidione aquarum, quail in rupc aliqua tutiflima confideres fisque tibiipfi niv, id eft,, inunimentum , lobur, amp;nbsp;quafi Deus quidam : nam in manu tua eft banc d lügen nam adnibere,poftcaquam ego tibi, tanquam archite-lt;ftus,magnitudinem (urn dimcnftis; quamfic ad iummitatem vfijue complebis,vt ne vel cubitus quidem ei défit: atque id fi feceris, nny erisjid eft compingens,formans, muniens; denique ipfi tibi ro-^ bur,amp; tutifsimum munimentum,contra obfidionem aquarum . Si ergo fic Tfoar interpretemur,clara erunt omnia, amp;nbsp;fignificantifsimè exprefta,in breuitate quadam plus, quam Laconica, nee a vocis ori-ginatione nee vlu recedetur.C^amuis autemonny meridiem figni-ficac,non tarnen Tfoar in feneftræ notatione (vti dixi) vlquam inue-nitur\ Apud Hieronymumeft in iis, quæ ad Genefim annotauit, Colligens facies Arcam,amp; in cubito confummabis earn defupeq pro co,quod eft,colligens facies Arcam: in Hebræo habet, Meridianum facies Arcæ. Quod manifeftius interpretatus eft Symmaehus di-censrd/acpavecjhoc eft dilucidum facies Arcæ, volens feneftram intel-bgi. Hæc il le,in quibus eft videre, quibus ambagibus ad feneftram fitventum, quafiomnesfeneftræ ad meridiem cflenc colloeandæ,, vnde pluuiis amp;nbsp;infaluberrimis ventis eft origo, amp;nbsp;quafi pars ilia Ar-væ meridiei femper eflet opponeda, dum modb pluuiis ventis; modo deficcantibus,qui de oppofita parte fpirant,efret vehenda. Lon-gifsime certe petita ratio, qua Symmaehus è meridie ad perluci-dum,amp;D. Hierefnymusadfeneftræfignificationem indudtuseft. Lux quidem in meridie maxima eft, fed in acre, non in domo ; pro-pterea quod in regione calida æftate, cum lumen eft clarifsimum, feneftræ claudantur, ne calor vnacum lumine admittatur: quod iis, quiHifpalivelinaliistalis regionislocisfuerunt, non poteft non idle notifsimum. A meridiani igitur temporis nota fi illud accipia-c tur.

îoa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHIA.

tur, quod cxcclicntißimuin cft, non infimum aut mediocre; non vcnitur in cogitationem perfpicui aut feneftræ^. fed contra potiùs adobfcuhcaceni amp;nbsp;tenebras,qLias in ædibus, cùm Sol altiîsimus ad capitis verticem afcendit, quærere calidæ regiones confucue-runt. Vnde igitur Symraachus, alij, in feneflræ, fine dilu-cidi cogitationem venerunt ? An fortaßis è Chaldaico Thargum? Minime gentium, inj enim è deriuatisidem videturefîè, quod iugo aut vinculo aliquo conftringi : inde l’j iugum boum , at-que ctiam hominum fub dominio conftitutorum. Hinc xnu agricultura, aratio, quæconiunôlis bobus fieret, aliquandoetiam noualia, amp;: 13 arauit. bine igitur inj videretureumfignare,qui in vnum coniungeret atque coniugaret : quafi latera Arcæ iugo quodam fîrmifsimo eflênt vincienda, quod tranftris fit, amp;nbsp;cantbe-riis, amp;, fi cantberij longiores fint capreolis etiam , ad teôli fir-mius fiifientaculum, Vt verb eredam bæc ita de communi quodam confênfu linguarum , Hebrææ dico , Cbaldææ , Græcæ, ôc Latinæj ex ca quidem verfione, in qua colligens legit Hierony^ mus, loco priùs adduólo accipienda cfî'e,cum his,quæ dixi^. tum bac etiam ratione adducor , quod videam in progrelfu narratio-nis, vbiNoë fencflram aperit, ncc iHy Hebrxis, nec l.lj Cbal-dæisefîc voces cas, quæ dubitationem attulerunt; fed apud illos pSn apud bos Icgi nip, quibus feneflraclarèfignificatur. Miror itaqiic,curPaulusFagius,ôc cctcri, in Onkeli verfione, Nebor, quo coniugans amp;nbsp;compingens fignificatur , feneflram interpre-tentui'; atque id tam fècurè faciant, vt Fagius ne meminerit quidem buius difiicultatis. Si igitur de Arcæ firma compaârionc, Tfbar ex Græca amp;nbsp;Latina, Flieronymi modo citata tranflatione, interpreteris, non répugnante ( vt oftenfum efl; ) Cbaldaico Tbur-gimano , nulla bîc incidet de feneftra mentio , nedum difficul-ras. ncc erit, vtcubitum maiorera fomniemus, quàm fit is , quem (c/quipedi æquamus. Nec fatebimur, magis ad Noæ cubitum Mofèm bîc refpcxiffc, quam ante oflendimus in Ogi ledo Ügi cubitum fuific vfurpatum . Vetùm quid, dieet aliquis, bóene fenfu nobis fenefiram de iußis Dei tollis ? Tollo equidem non de Area, fed de iußione expofitione louæ- nec banc fblam tollo ,fèd omnia ctiam cetera,quæ quamuis ad complementum tonus Arcæ fint neceflaria, non finit tarnen à Deo figillatim expref-fà. Noë enim cùm materinn , menfiiram, amp;nbsp;vfum didiciflet, non fuit tam rcrum in ilia ætate imperitus, vt reliqua, quibus opus effet, de fuainduflriaaddere nequiret. Addiderit ergo, amp;: fc-ncllram

L I B E R 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105

neftram fecerit, fient feciffe dicitur, cum de claufa feneftra, Sz aper^ tafeneftiafitmentio i fed an ad lumen fufeipiendum fecerit, non magnoper'e interert cum aliunde potucrit fuppeditari , nee vf-quain hic feneftiæ vftts à Mofe ßt expreflus. Quocirca miror de magnitudine feneftræ, amp;nbsp;paucitatc, inter eruditos viros motani efle quæfiionem ; præfertim cùm in tanta pluuia, quantam fuifle par eil, meridianus Sol, quernTfoar eflè putant, patumviriurn habere potucrit 3 vtpotc qui non vna nube in vna atque altera parte fed infinitis, continentibus , amp;nbsp;denfifsimis fuerit, tantifper dum plueret, obfciiratus. Qui, togo, vltiini Lapponum , de Biar-miorum, de Engroeniandi^ ad menics aliquot citra Solis lumen vi-tamdegunt? Profedb multo magis fenelhis opus fuifl'et ad internum aercinciafliirimum,obtotanimaliumhalitus devapores, vt foetores de fimum filcntio prxtcrcam euentilandum; ne fœda mor-talitas intus omnia diriùs, qiiàra foris, vnda depopularetur, quam ad lumen admittendum. Sed hæc omnia prudentiflimo patrifa-miliasDcus cogitanda reliquit - quippe quern feiret talem eflè ,vt non hæc modo facile prouideret ; fed talem etiam, vt ex eo omnia feientiarum artiumque principia, de abfolutifsima præcepta,ad om-nes fecundi orbis homines eflent deriuanda. Eftne quifquam tam abfurdus, qui putet nulla fuifle emiflaria, ad vrinam , de lotium, de fimum animaliumeiiciendum ; quia ilia Deus non aperte fieri man-darit ? Qu^emadmodum autem hæc fuere citra iufsionem expreC-famfaä:a,ita feneflra quoque , de non vna modb, quæadclau-dendum de aperiendum eratapta^ fed multæ aliæ paruæ in tedo ad aèrem euentilandumficparatæ ac teôlæ, vt pluuiam admitte-re nequirent. Menfuram duntaxat de firmitatem aduerfus flu-élus de pluuias indicauit, quod hæc non ab homine potcrant, fed à folo Deo præfcribi. Qui enim nefeit, quot diebus fit nauiga-turus, ignorât quoque quantum commeatus debeat parare . tametfi fciat,quot animalia fint nutrienda. lam qui nefeit,quanta efcarum copia fit opus, hunc etiam necefle eft ignorare , quantum loci fit parandum : E continendis enim vehendisque, eius, quod con tinebit, magnitudo terminatur. Neque etiam bitumine opus fuif-fet , fl non diu fuiflet nauigandum. Temporaria enim opera, denon diu imbribus exponenda, fruftra picarentur. Cum igitur foluslchoua temporis , durationisque pluuiarum, de inundationis confeius effet, Arcam ea magnitudine de capacitate definiuit, quæ necnimiumparua effet, nec etiam maior, quam oportcrct ; cum, ficut naturæ, ita eius opifici aduerfetur, quicquam facere fruftra.

c i Manda-

Î04 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T O M A C H I A.

Mandauit igitur Noæ, vt ab imis fundamentis ad fupremum v/quc culmçn Arcam fabiicaret ea dimenfione , quam præfcripferatvc nevelvnusquidemcubitus dcelTet. Equo fit perfpicuum, lue cubitLim non aliter, quàin ceteris Icripturæ locis, vfurpari. Vo Umel'ihfafl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ Itaiic tu coiitra rcceptam opinioncm afleris,

fe^eflr£,aiit 11011 folum fencfttæ nullam j fed neteóliquidem vllam fieri inen-tionem ? Aflèroûnc, amp;c non citra ratione aflero, quo abfurdifsimas de tediforma , aliorum fententias euitem. Nam quid opus erat Noachum de tedomonere, fi didum erat, ad cubitum vfque con-fiimmabis ? Quis enim nelcit, tedum è latitudinis menlura cuiuis fabro innotelcere ? quod fic ad earn tarnen efl: accomraodandum, vtab vfu præcipuèaltitudoeius definiatur. Cum igitur latitudo notaefiet; atquecertumpluuiasforctantas, quantæ vllæ vnquam fuifient; verifimile eft Noachum non vnius duntaxatcubitiper-pendicularis, vtButeo arbitratur , altitudinem efle machinatum, quæ a piano quam minimum diftederet; led tantam, quanta fieri loletin regionc, pluuiis quam maxime obnoxia. Omnes enim homines pro ratione cæli fui faftigia tedorum metiuntur. Ae-rtnommua- gyptij, quibus à pluuiis nihil eft periculi, plana faciunt. Noftra-*'*''”* tes, ob pluuias frequentiflimas , cantherios in culmine fic coniun-giint, vt angulos faciant perquam acutosj quod contra ventorum vim régulas etiam défendit, cum fubire redo impetu non pofsint. îtali, vt regionc ac cæli temperie medij fere funt, ita medium quo-viiriiiiijopinio quc fequuntutinter extrema. Vitruuius, ni me fallit memoria, latitudinis nonam partem , ad perpendiculum eredam , fàtis clfecredidit ad tedi fummum faftigium erigendum ; quod pie-risque viftimeft , ne ad ornatum quidem laris altum tantum abeft , vt ad pluuias perpétuas luftinendas latis fit decliue atque præccps , Qjupdfiitafit , quid faciet cubitus vnus Buteonis, pars quinquagefiraa latitudinis , ad procliuitatem defluxus in rcóto, tam validis acini ma nibus pluuiis obruendo? Credimus itaque Noachum omnibus artium leientiarumque numeris ablo-lutum, êeexperimentis multorum lèculorum eruditum , nihilo fuillenoftrisplebeis fabris imperitiorem , atque tedum fbcille ca altirudineelcuatum, quanoftratia videmus, quod nonadimbres modo præcipitandos, led ad pabulum etiam continendum, non Pænitendam haberet vtilitatem. Si enim ars fabrilis inpluuiolb ex-Io hoc poftulat, vt interfticium parietum metiatur cantheriorum longitudinem , quibus tedum fiiftinetur , atque ita triangulus fiatifagonus atque ifoplcurus c latitudine amp;nbsp;cantheriis, fuperne in cuI-

L I B E R I T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lof

in culmine coniugatis j neceflariô efficitur , vt Arcæ totius pau-lô ante explicatæ raagnitudini accrefcat cubitorum numerus ingens. Sanè hæc cantEeriorum ratio fie noftris moderata videtur, vt non pauca teôla,immb plu rima,prçfèrtim Yetuftiora,alciùs attol-r îantur. Cùm igitur latitudo quinquaginta cubitorum triangu-* lum eiufmodi planum conftiruat, atque is in longitudincm Arcæ ducatur • fit corpus folidum trecentoruni amp;nbsp;lèptuaginra quinque millium cubitorum: quoIpaciofacilepotuiflentamp;aues, amp;omne pabulum iumenrorumeontineri. Tantara verb altitudinem lati-tudini potuiflè imponi jiiibil eftmiri; cùm holcades omnes altio-res fint quàm latiorçs. In lacu Nemorenfi fimile ferè ædificium olim fuiflè fuper aquis cxtruôtum, reliquiæ docent, quæ magno fpeâantium miraculo à noftrate quodam vrinatore ex aquis altilli-mis eruuntur ; quod picatum fuit, non bitumine folo, fèd miftione quadam adeb fuaui, vt videatur c balfamo Brefiliano compofita fuifiè. Quod igitur Romana luxuria fuper lacu facere potuit; quare negabimus idem potuiflè amp;nbsp;ab arte fumma,amp; fumma necefiitate, Noachum doceii ? Si hæcitatenebimus,non arte modo, amp;nbsp;ingenti Arcæ capacitate, ceteris interpretibus erimus fiiperiores ; fed verba etiam omnia Hebræa, Cbaldæa, amp;Græca propriis fuis amp;nbsp;vfitatis lignificatis videbimus conuenire. amp;nbsp;omnes tollem us è medio Apel -lianorù aduerfiis Arcam calumnias, dubitandiqueoccafiones. Nam An* ex bocteâi cum reliquo Arcæ corpore commenfu, fit forma Lama-cis, id eft^capuli mortuarij,in quo teétum (èptuaginta quinque tantum milliacubitorum, amp;nbsp;minus continet fpacij- quàm tota quadrâ-gula Arcæ capacitas, N ihil ergo opus eft, cum Aben Efra cu bi turn iuc de monftrofi Noæ magnitudine comminifei, quo fufficiens væ-fis magnitudo feruetur. Hac enim noftra Larnacis delineatione, omnes magnitudine vafis, amp;nbsp;artificio, amp;nbsp;elegantia ftrmfturæ cum fuperamus- turn facimus, vt Buteo nihil habeac, quod contrahanc formam obiicere poflrt, nififortafl'ediceret, naucs hac forma nullas videri, amp;nbsp;fieri non poffe, vttedum tam late patens firmis compagi-Bus vinciatur. Naues eiufmodi non inueniii fatcor, nifi parui fint Entres, quibus in amnibus minoribus vti confueuimus : fed id non alia caufa accidit, quàm quod hæc forma ad aquas fecandas,amp; cele-rem nauigationem fit ineptifsima- ceteroquinad pondera ferenda quàm optima, amp;nbsp;ad ftabulorum commoditatem aptißima: quæ tarnen ratio non nobis magis,quàm ipfi Bute o ni,repugn are t, qui non in alio, quàmin tcdli faftigio, diffenrit. Tantum autem teblum im-poni pofle nemo negabit, nifi qui architeófonices penitus fit impe-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ritus.

zq6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g 1 g a N T o M a C h I a.

ritus, Atque idcirco longé abeoab/ùinj vtverear,nedoólifsimus vir in bac parte quicquam reprehcndat : qui verb de auium natura amp;nbsp;pabuli ratione cogitabit, is, opinor, fatebitur, non paruin me ad commoditatem banc attulilïè, dum tedumin bancaltitudinem at-tollo. Deinde, ad re/pirationem liberiorem animalium y quis non videt banc luperioris partis capaciratemplurimum conducere^ne dicam necefl'ariam efl'e: ad quem vfum plurima etiam credo foramina fupernè fada, quibus interni balitus euentilarentur y atque per bæcdecimo menfè montium cacuminaapparuiflè, acventumeum cognitum antea fuilîè, quo terræ deficcantur, vti Moles narrat : in quibus pollet alioqui quilquam interrogare, qui cacumina montiu apparuerint, amp;nbsp;ventus cognitus fuerit ; fi nullæ Ipeculæ in fuperio-ribus tabulis fuerint fadæ; quamuis nibil vctet,quo minus dicatur, amp;maiorem fencftram antea fuilîè apertam,quàm aues ad exploran-dum emitrerentur. Neque enim billoriograpbo necelïè eft, omnes minutias figillatim explicare:amp; licètnec fenellellænec maioris fene-ftræ relèratæ ad fpeculandum fecerit mentioncm, aut modum addi-derit,quo montium vertices vifi fint, aut ventus Aquilonius cogni-tusj id tarnen tam eft denarratione manifeftum, vt luperuacaneum apud virum cordatum vidcretur mouere, id Noachodeforaminc vel feneftella fuilîè perlpedum . Nelcio equidem, quam grata hæc fint Theologis futura. Egocerte, vt morbum animi ingenue ape-riam, non paru mihi placco de vindiciis veritaris, hoc loco in li ber-tatem fuam reftitutç,quæmultis variisque modis interpretationuin in oblcuros carceresfueratdetrula . Quamuis igitur apud neminem gratiam hoc meo beneficio fortalsis initurus fim, Ipero tarnen apud iplam veritatem mihi iuftam non deforc inercedem ♦ Infinitos eflè fcio,qui bodie non lecus,atque olim, Apelliani in Arcæ magnitudi-ne offendantur j quos reor deinceps, noftra ôc Buteonis diligentia ac ope fiibleuatos, lubentius Mofis hiftoriam hac parte leéturos. Non ergo vana fuit nobis bæc de Gigantum magnitudinc dilputatio: c qua tantum luminis lacris litteris eft illatum. Habemus enim amp;nbsp;Arcæ capacitatem, amp;nbsp;Ogi proceritatem cerro cubito, non vago ac in-Gi^awcsittjîx certo, terminatam atque definitam. Quo fit, vt Gigantes nihilo iis, «XXbZ’' qnos bodie iuftæftaturæ hominesvidemus, inaiores fintcogitandi. uMiores. Neque emm Gigantis nomen ex origine Cimbrica,nec vox Nephe-lim, Hebræorum vernacula ,magnitudinem aliquam fignificatim-manem,quod quidem in Gigantis interpretatione feci apertura. At Nephelim Latinis cadentes diciintur, eo quod à Cain dcfcendantgt; S»\ qui primus extra Paradifum cecidit turpilsimo lapfu. Seruarut cnim ab

107

ab illo omnes nomen,quemadmodum, qui à Setho propagati funt, filij Dei funt nominati ; quia à filio Dci defeenderunt. Sed horuin hic latis, poft eadem latiiis. Qui arbitrantur Nephelim vocari, qubd alios, immani magnitudine obftupeftentes , cadere facianr, ridiculam mihi videntur adferre interpretationem, in quorum tarnen numéro Symmachus ceteris tolerabilior eft;qubd violentos cos laciat, ita vc vi alios pefliindent, non verb magnitudine at-tonitos reddant. Ineptius illorum eft commentum , quod Fagius refert, fequi videtur, qui dicunt fic diólos, qubd reliquum ho-minum vulgus, propter immodicam ipforum proccritatem, coram illis quafi cadere videretur. Quamobrem,cum lalua biftoriæfaerx pace id facerepolfimus, audaótcr affirmabimus, hominesolim ge-neratim nihilo, quam nunc fint, fuilfe maiores: ßi vt tune monftra fiierunt, vel feptem vel ftx cubicorum homines, ita noftra quoque SEtate accidere. Vidimus enim mulierem decem pedes akam. iu- Mulier -ijf* uenem item nouem pedibus non multb minorem : amp;nbsp;alios quoque nonitamulto inferioris ftaturæ. Sed hi omnes non magis nunc, quam olim fuerunt in admiratione. Habuerunt illi quofdam de pofteris Anah, quofdam de pofteris Arapha, ceteris hominibusccl-liores : habemus amp;nbsp;nos Waterlandios, amp;nbsp;quofdam nuper inuentos in nouo orbe, qui qubd infigni fint corporis magnitudine, caufam dedcrunt, vt regio ipfbrum terra Gigantum vocaretur. Sed hi omnes excedunt, amp;nbsp;illi quidern ; fed non ita, vt quicquam fimile ha-beant cum noftro fabulofb Gigante. Confidenter igitur de philofb-phiæ prxeeptis ftatuamus , nihil in humana ftatura ab ineunte mundiætate immutatum efl'e . Si enim eadem nunc eft, quæ olim fuit, effentiæ forma, eandem necefle eft teneri magnitudinis defi-nitionem. Materia enim, fua fponte infinita, ab idea fine forma terminatur vt Ariftoteles etiam in iis, quæ de anima tradidic, an-notauit, libro ( ni fallor ) fècundo. Cùm enim corpus, corpo-risque membra, ad vfum fuum fmt comparanda, nunquam ica fe-cundum naturam excrefcenc, vt vfui fuo fine inepta. Sed nihil eft tam verum, vcfrtextra aleam controuerfiæ, calumniæque. Dicunc corp,« paulatim corpora fieri imbecilftora, qubd vis feminis continub im- /’'quot;•'‘’''pP« . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nnbeàlliora

minuacur ; acque idcnco etiam membra no tanta nunc, quam olim, mitioM. Îgt;ofîe procreari. Ego verb id pernego, qubd feminis vis calori cæ-efti refpondeat, qui circulari fua motione fic eft vniformis amp;nbsp;perpetuus , vc non ance fit immutandus, quam ab opificc difibluatur. Qjramuis igitur in corpore fit potentia,tame ipfum etiam,in quo eft corpus,vjfua excedit. Crebrb enim videmus à minimis homunculis

2o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' G 1 G A N T O M A C H I A/

amp; fcminis non maioribus, homines generarivaide proceros . Sed mcdicoruvn pueros telles denunciant, qui dicunt olim medicamen-«H»f imninei ta multo velicmentiora data fuilîè, quam nunc hominum natura /errepofwf. poßit. Pvurfus amp;nbsp;îd ncgo, amp;nbsp;cos,qui fie arbitrantur, infigniter fallhdecipiquecontendo . Feruncenim corpora æquè nunc Hellc-borum acque olim,eodem vcl eciam maiore pondéré vt îpfe in aliis. meiplb fum expcrtus . Verùm inlciua eorum qui nihil medici habent, præcer ritulum,vcftcm longam , amp;(. impudentcm arrogan-tiam, in caufa ell, vt fie opinentur. Neque enim nouiflè pofiunrgt; quibus, amp;nbsp;quando, amp;nbsp;quo pondéré medicamenta danda fint, amp;nbsp;cetera J quæ oportunitatem neceflario comitantur- Hinc fit,vt homines non Icientiarh, quam nu/quam apud noflrates locorum ferèhac ætate vcl inuenias egregiam,velinuenias honoratam : fed fortunam in medico quærant,contra quam Alclepediariim lumen, Hippocra-tes,faciendum efiè iudicauit. Immo è diucrlo liceret dicere,homines nuncelle,quàm olim robuftiores, eb qubd tam malis medicis vfi, ad ætatem tarnen perueniant eandem , ad quam olim homines doólo-rum hominum confiliis vix attigerunt.Enecamur nouis amp;nbsp;inaudi-tis morbis,vna cum auro, omnium malorum opifice, ab incognito prilcis leculis orbe deueélis. Accipimus Mereuhum Chemicoruni multis variisque modis præcipitatum.Deuoramusllibiumnon vno fornace, neevno modo,cruciatum. Bibimus Chalcantumfieuis ignibus in liquores varios rcdaólum, aliaque multa non minùs no xia venena. His tarnen omnibus natura humana non impeditur,vt non multi ad earn ætatem alpirent, quamlènij finem veteres fta-tucrunt.Acculantalij crapulam atque mollicicm,caque fieri dicunt, vt nunc fimus, quam olim minores. Quibus ego rurfiis ætatem hominum oppono, quam eandem nuncefle, quæ olim alcriptoribus HemmfsaS- tum uoftræteligionis, turn exteris proditur, experimur. Excipimus tarnen illos , quos benignitatc quadam diuina humanæ vitæ termi-nos Icgimus excelfifiè quo genus humanum multiplicaretur, Si Icientiæ artesque ablbluerentur. Hanc enim longæ illius vitæ cau-jfàin, inter ceteras lolèpho video placuifiè, qui dicit lexcentis annis opus efiè ad fiderum accuratam obfcTuationem, quibus magnum iUffiusamitii annum putat in le redire. Quod quoad verum fit,non eft huiusloci examinare : cùm magnus annus ab aliis alitercomputetur, amp;nbsp;fingu-lis fideribus per {c, amp;nbsp;eildem ad alia comparatis tribui pofsit. Ne tarnen nihil ad lofephi excuûtionem adferamus, dicercpofiumus,ad /èxcentos ferè annos magnum annum Solis amp;nbsp;Lunæ redire, ratione computationispcr cyclumlblarem amp;nbsp;aureum numerum vocatum.

LIBER II.

X09

Hicnimpoftquingentos amp;tiiginta duos annos orbem fùum nia-gnurujqui nalcitur ex vno ductu in alter um , abfoluuntj quem nifi magnum annum lofèphus appellet, no video, quîfèntentiam fuam tueripoflit. Fatemur fane, ad omnium artium ab fol u tarn cogni-tionem, multis ætatibus opus eflè ; quod Theophrattus optime in-dicauit,qui cum return natura expoftulat,cornicibus plus æui,quàm hominibus dimenfum efle, cum tempore longiffimo vix quilquam ad artem aliquam liberalem perdifoendam peruenire poflit. Verùm ad Aforonoraiæ omnem varietatem,,ad certas motionum régulas applicandam, non fexcenti tantum anni font necefTarij fod multa millia5 cum multarum circuitionum nullus haótenus fuerit exitus. Præcelsio enim çquinoôliorum,fiue motus ftcllarum fixarum,quan-do tandem orbem foum abfoluet ? in quo de certo certorum anno-rum progreflu non exigua baftenus eft fontentiarum diuerfitas.Pto-lomæus tanto poft priraosillos patres natus, quamuis quingento-rumcirciter an norum obferuationes haberet^ ignorauit tarnen abfi-dem Solis moueri. Plurimis lane annis obforuari fidera debent,quó tandem certi aliquid emergat. Et permulti anni neceflarij font, im-mo quam plurima focula, ad medicinæ cognitionem, idemque cen- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ’

fondum in omni orbe difciplinarum. Quocirca turn bac ratione longæuos primos illos homines Deus fingulati gratia fecitj turn ilia etiam,qucgt; hominum genus breui magna fomeretincrementa;quam equidem præcipuam eflè credo. Quot enim liberos procreabit, qui tantum temporis proli opcram dabit, quantum illi vixiflè dicuntur? Scio primariis Si fomftifsimis illis paucos fil io s adfcribi ; fed vt hi continuerint foie ab hac^xercitatione ; non tarnen idem quoquedc ceteris folpicandum, qui voluptatem potiorem, quam contempla-tionem Si caftitatem habuerunt. Verum,quia apud Plutarchum Ic-gitur Barbaros quofdam tribus menlibus, Arcades quatuor, Acar- perfwritxii, nanes fex, Ægyptios vnico, acdeinde quatuor, annum tcrminafl'c; non defuereprofani quidam homines, qui Bibliis etiam eiufoaodi annorum breuitatem inferrent; quostotocælo aberrate, Mofis de diluuio,amp; morçNoachiin Area narratio conuincit. Is enim co loco menfeseodem modo computat, quo nos, amp;nbsp;annum totidem abfol-uit; cum dicat Noachum lexcentefimo aetatis annoingreflum eflè Arcam, menflslècundidecimofèptimodie; amp;nbsp;egredi iuflhmeflc, anno ætatis foxcentefimo primo, menfis fecundi die vicefimo fopti-mo. Computat igitur hie annum duodecim menfibus,poft primum diem menfis decimi,quo cacuminamontium appatuerunt,quadra-gintamox dies adiiciens, ae mox foptem, atque iterum foptem : ac d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dein-

210 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHIA.

deinde mcnicin primum, cui adiecit menGs fècundi dies viginti (èptem. Apertuin itaque hinc non decem inenfibiis^ nee vndcciin, multo minus paucioribus,annum conftinflè;{cd duodecim, quos L una Ge medtur, vt ad eius curGim epaétç Gnt adiiciendæ,vndecim diebus confiantes: c quibus enafcuntur trecenti fèxaginta quinque NwfjKsqiMw menGira iufta annoiü Ægyptiorû. Fuit ergo Noachus in Area Am. incegro anno, cum terram aretacta videret, vno minus die : quo die , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deus iuflitj vt egiederetur. VeriGmile igitur eft vltimo die anni

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftxcenteGmi primi,poftridie, quam loua mandaflet^egrefTum fuiGè,

ipfo videlicet viceGmooûauo die nienGsftcundi. Ingreftiis enim eft annopriore, menGs fècundi die decimo feptimo j à quo G computes menfes Lunares , viciftim triginta amp;nbsp;viginti nouem diebus complexos, inuenies, viceGmum, feptimum diem incnGsfccundi» anni fequentis,decimum efte diem epaâ:aruiu;amp; totum annum po-^ ftridie fuifïè eompletum, à quo in Arcam fucratingrcG'us. Hanel igitur ætatis menfuram prifeis hominibus datam fuifle ciedimus, cum ob alia, turn maxime ad generis humani celercm copiofamque pFopagationem , quam non alia via Deus expeditius conuenien-xwînoeîefe- tiusquc potctat moliri. Suos interim amicos eledlifGmos oftendifgt; maioremerebus diuinis amp;:contemplationicuram,qu3m rei venereç, inipendifïè cum tres diintaxat Noaebus proles maftulas in Arcam induxerit ætatis Giæ anno fexcenteGmo : niG forte quis fufpicaretur plures quide fuißeßlioSj fed eos cum ceteris à veto Deicultu, amp;nbsp;pro-bitate vitæ,ante diluuium defeiuiGe, atque idcirco pattern defcruif-fc.' Hdic tarnen obftat tempus, quo vxorem diciturduxiGc; quo Gt, vt in eo manendum putem,fobrium Veneris vGiminiis maxime lo-uæ placuiGe quos præ ceteris mortalibus gratiæ fuæ priuilegiis vellet ornare, His igitur exceptis; quos Deus ipfe excepit, à comm uni naturæ^ curfu ,• dicimus hominis ætatem citra miraculum' aliquod femper eandem fuiGe, quam hodie experimur. Si enim à bis mille f^cencis amp;nbsp;amplius annis, qui ab eo tempore elapG funt, quo Da-uid ad cithatam diuinas fùas odas cecinit, nihil in hominum ætatc eft immutatum ; confentaneum ration! eft, curfu quidem amp;nbsp;dudu naturæ nunquam quicquam immutatum à diluuio fuiGe : atillos, quidiutius vixcrunt,vixiftcdiutiusdono DeiGngulari. Audiamus igitur quid Pfalmus dicat oeftogeGmus nonus.Anni noftri,ficut ara-nea.medirabuntur; dies annorum noftrotum in ipGs fèptuaginta anni.Si autem ip potentatibus oftoginta anni,amp; amplius eorum labor amp;nbsp;dolor. Ceterum,quiaobfcura amp;nbsp;parumelegans hçc eft verGo, intcrpretctur idem Apollinariusjqui canit ad hunc modum.

LIBER 11. î f' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ill

JJ UfÂSTipOiç iTiiOTt TTeCVeiKSÂÔç-éÇW JJ Zàlîiç Mpa.fZèrjç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TTiÄQVTO^,

„ H iTiOL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i7v\ TTÄSOV 0^5à)X0J^a*

J, M7r^èpclt;);^ô(^ cùi Ciasçt^iûs-ôy,

Nos pauloclariushoG modo redJemusij • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

.Par opM ePl noflrü, quod texit arancits annîs-^ .,

J, Septima namqae decasfinit fine 'viribua auum^ ’.

Sinfors maïores'xrïreso^auadecujsù^

.1! iyS^Jpcrtus quicquid continuity pcena dolorque. ,

^H^igitur cantilena fine Dauidis fitfia cuius Pialmis numera-tur J fiue Mofis, .€ui eam titulus adfcribxt; elarèdocet ante tot fè-cula.CjOipmunem hominu'm ætatemfcptuaginta,vcladfùmmum ©(^oginiaiannisterminatamfuiflè, tempore nihilo maiore, quàm nunCiVita çompleditur. Qui ergo fiet, vt quifquam dicere audeat, homines illo feçulo, quam nolfiro, robuftior.es fuiftè, fi grauifiimo hoc teftimonip.conftet, lum etiam pandem, quæ nunc eft, huma-t naq naturæfuiflèjmbecillitatem î CampanialioftraBrabanta pluri-î mos^ habet' natu maiores odogenariis, quhfiiaui adhuç vitaiper* ftuuntur. 'Meminiaudireàpatruomeo, qui xiùnc nonaginta an-: nosattingitjiè vidiflequendaminfignitergrandæuumjin média litudine vehiculum quatuor rotarnm .bigis tralt;ftum latere coólo. onerantem 5 quem cum poft’falutationcm interrogaftèt y quotnam' annorum eftèt, ( valde enim fenem eftç feiebat) rçlpondiflè’ iam Ionium fc depoluiftè, ac adplelcentem eflè quindecim annorum^. Poû’'. fern infinita lôngifsimæ vitæ exempla adferi ej fed quia nemo eft,qui: nelciatleptuagintaannosàplurimisfuperarij.non eitrabonam va— Içtudinemj amp;: probam corporis mentisque. fundiopem, nolo jn rc: manifefta admittere prolixitatem minime.neceflariam. Iam igitur, fi validiora corpora tum non fuerint, neç maiora quidem fuerunt-cùm hoc prioris, non contràiXidcatur corollarium. Q^bd^vero Mo- tjamumbt-lès,fiueDauid,adiram diuinam hanc naturæ noftræ imbecillitat-tem référât, id quidem lubenter concedo. Neque enim mea refert, fine longam illam vitam Ogygiorum hominum ad Dei benignita gt;nbsp;tem, vti nos. fine annos noftros ad iram eius pertinere dicas .i Nos enim natuia citra miracula diuina'examinamusj, amp;nbsp;quod perpetuum^ eft,idinquirimus..Si,igitur à'tanto feçulorum interuallo diuina; vjnditfta hanc vitæ breuitatem induxit,dicimus earn eandem perpétué permanfifle, nec immutandam,nifi Deo rurfus placeat humanæ vitæ Ipaçiaminpre tepore definire. Prçterc^quamuis concederemus.

. ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d i longio-

XIX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T o M A C H I A.

t

longiorem tum vitam hpnainifuifTe ;nou tarnen omnino neceflario fèqueretur,raagnitudineniquoquemaioremfuinè. Cornici enim ca eft temperies, vt hominem longe vitæ diuturnitate vincat, non tarnen idcirco corpus quoquemaius for cita eft. Quid? quod inea-dem fpecievidemus homines paru os longæuiorès plerumque eftê, quam eos,in quibus ftatuta eft Gigantea? Eft hoc ipfo tempore quidam Heretanh (opidiim hoc eft,quinque hinc milliaribus fitum)ad decern propè pedes longus, fed valetudinarius, amp;nbsp;nunquam ad ft-nium (ni fallor)peruentûrus. Noui multos inbnftrolæ magnitudi-inter opanes neminem, qui ad canos peruenerit. Quamuis erpo vidcantur prima ftatim fronte connexæ corporis vaftitas amp;nbsp;Ion

Mr«»«CXÂ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• -I » : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,•

gaætas, atque ambæ a validis viribus depcndere^ non tamenitafes nabetjfi reé^te examinetur. Sicut enim âurürn,quantumuis paruiim, conftimi non poteft, propter temperamenti firmum connexum ita' in hominibus quoque amp;nbsp;ceteris animantibus res habet. Nam in his fiaagnitüdiniscaula è copia fluxæ rnateriæ amp;nbsp;abundantis pendet; Bon èproba eiüs amp;nbsp;folida commiftióne’, quæ vitæ diuturnitateni tuetùf. Illüd tarnen fête iblet eiicnirc,vt optimunl temp'eramenturn' mediocris corporis'magnitudoftqueretur. Sed ne id'quidem perpetuum eft,cùm homines'plurimos fit videre ceteris multo longæuio-res,qui infra humanæ ftaturæmediocritatem confiftunt. Quamuis igitur fôlius nacuræ beneficio, nuHo Dci miraeulo, Mathulâlem, NoaclA,amp;: ceteri patres tam diu vixiflè dicerentur ; nünquam tarnen indeprobaconclpfione efticeretur, pro ratione longitudinis vitas ftaturam quoque cOrporis fuiftè maiorem. Nam perlpicio equidcm in hacnoftra corpdrum huius æratis mediocritate taie contingerc poftè temperamentum, amp;nbsp;talem deinde viuendi rationemi vtillud, ab hacadiutum'j hominis æuum multolongiusproducat, quàm communis hominum dutatio ferat. Memînilegere in obfturis qui-bufdam hiftdriâÉ autftoribus j^ad tèmporaCaroli Audacis peruenifl'e’ ' ■ quendam,^uiiercentümànnôÿabfolüiflèt;quod equidemnecfa-, ‘cilècrederej nec confutate fblida ratione poftum. Malotarnen ad-mittere, fingulari aliqua miftionis firrnitate tantum homini tempus rheophr^i contingere poflê, quàm Theophrafto JJ’aracello crederç,' qui pollice-conlèGuturum^vf m’edicamétisluVshortiinem,cômmünicon^ ditionetiatum, ad plufàïècula deducatj cùm iplè hic, tam vaftihia-* tus promifibr,ad quadragefimum oélaUum annum non peniencrit. Sed adfefunt dftcipuliexculàtionem non minus, quàm ipfâ eft pol-licitatio, abfiirdam. Aiunt Paracellô tantum fcientiaru in ilia ætate contigifte, vtfruftra putaret ft longius vilt;fturum, cùmomnisilla.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ætas

LIBERIE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;113

seras perdi videtetur, in qua nihil amplius poflet addifci - O ftoli-dos amp;nbsp;infanos homines, ô cæcas mentes I 'Adeóne barbarus ille om-nem humani ingenij cultum abfoluerat, vt nihil amplius in eo dc-fideraretur? Sed milTum faciam hoc omnis perfedionis exemplar, amp;nbsp;cum eo etiam omncm vitæ longitudinem, quæ primis Ulis homini-bus contigit. Siue enim primo quodam iure,fiue temperaAiento, amp;c ratione vidus tantamætatem ßnt conlècutij nego tarnen hominum vitam continua fucceflione fieri minorem. Alioquin enim a duobus nniinuafw-millibusannorum amp;fexcentisnonconftitilTetin eodem tenore.Qui namque lemen continuo debilius reddi putant, egregiè falli docen- semm non fit tur ex eo.quod vidcamus e paruis magnos,e breuis vitæ hominibus longæuos non raró procreari. Vis leminalis non efolius corporis temperamen to, led ecalore cselefti, fi Ariftoteli amp;nbsp;rationi eius credi-mus,próficilcitur : atqueidcirco non veterafcit, eo quod caufa eius præcipua lenij capaxnonfit. Sed vlterius rogabo nos portentofæ magnitudinis audores ; An iumenta etiam turn maiora fuerint ? amp;, fi maiora fuerint, qua crapula, qua mollicie, quove delido fadum fit, vt nunc fint minora? Si maiora non fucrunt, dicam nec homines maiores fuifle, ad quorum vfum fiint à natura comparata .'Quam-obrem miror,qua rhagnitudine equus efiè potuerit, quo nofter Gigas vehebatur ; cum de longitudine eius certo colligatur, vel ele-phantem potuifle fiibtus inter femora tranfire,fi diuaricatus fuiflet. Imperite igitur amp;nbsp;inconfideratè mentiuntur, qui eiufmodi fabulas nobis Gomponunt, cum omnia deberentfibi ipfa prius conueiiire, • ' quämcredendaperitis viris obttuderentur - Si enina homines tan-to fuerunt maiores; amp;nbsp;equos tanto maiores fuifle, amp;nbsp;afinos, amp;nbsp;cetera iumenta, par eft. Et, fi ilia maiora fuerunt, adferenda eft caufa, quæ non homines modo, fed hæc etiam reddiderit minutiora. Sed hæc inueniri, quod equidem iciam, hadenus non potuit ; nifi forte ad mundifenium cofugiant, quo nihil poteft elfe magis abfurdum, propterea quod motus circularis cælorum materia elementorum, amp;nbsp;ideææternitatem omnium , ftabilitatemque nunquam fatigan-dam conferuent. Fabulofa igitur funt, amp;nbsp;longe à veritate remota, quæ in banc fcntentiam à poetis canuntur, vt eft illud apud Ho-merdln de viribus Diomedis; '

quot;Qwd Virgilius,‘perinde atque alibi,è plethrofecitdugerum; t ■' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d J fic

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G 1 G A N T O M A C H I A.

Sieî^joHo ficauxit, vtdeduobusfecerit duodeciin , Turni robur cxtoJlens; mero tolerabi- quo videlicet oftenderet, fè poeta Græco in mentiendo non efle in-r fcriorem ; led tolérabiliorem tame^quia fic mentiretur aperte, vt nemo non cerneret mendacij enormitatcm:

----—Saxum (ait) circum^icit ingens^ Saxum antiquum^ ingens camgo qut forte iacebat „ Litnes agropoftHs, litem lt;x^t difcerneret aruis. Vix illud leSii bùfex cernice fubirent. y y ^jidlianunc hominam productt corpora, tellita.

Si enim â Troiano excidio ad Hoineruin vfquc ca fada fuiflet roboris imminutio, quantam ad noftram vlque ætatem fadani ef-fe deberemus fu/picari ? lam, fi robur maius, corpusque raaius pri-fcis hominibus tribuendum fuit; modus etiam cibi diurni maior tribuendus fuiflet. At hie ab Homeri vfque tempore, atque adeo ab iplb Troiæ excidio idem fuifle videtur : canit enim illc ad hunc modum verba Telemachi: nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cLTiirnAÓÓêi/ eÎÂnÂouddç.

ïd eft,

J, Haudetenimquenquam,longinquua ft licet ho(j^eSf

■ if ^bfqtieUboreferamcontingere ChœnicanoSîram, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Equo coniicere licet,Chœnica demenftim cib.um diei vnius fuif-ft, nonlblum pofterioribusfeculis, vt Hclychij Milefij, eetero-rum Grammaticorum teftimoniis eft perfpicuum ; ftd etiam ante Homcri ætatem, qui hunc ftrmonem Telemacho accommodauit. Chœnix au tem vneias capit quadraginta, amp;nbsp;dimidiata, quæ noftra-tes maiores libras duas faciunt amp;: dimidiatam cum ftmuncia. Hane

tritici meiifuram militiæ etiam obftruatam fuifle Herodotus demo-ftrat, cum tantum viritim in cxercitu Xerxis diftribuit. Vnde quide inflótitia flia Vranopoli hemerotrophida Chœnica nominauit, vt eftapud Athenaeum. Latinoium etiam demenftim quatuor fuit mo-diorum in fingulos menfts, ita vt in fingulos dies ftxtarij duo enaf-cantur, quifaciunt vneiasquadraginta. Sed quia demenftim duoruf dieiu , ftxtarij nempe quatuor in quatuor modiis vitra triginta dies fuperftint,fi vneiarim res ftipputetur,afque hi duodecies acceptivi-ginri quatuor dies reddunt, fitvt toto anno demenftim plus qiiam olt;ftodecim dicrum ftiperfit. E quo coniefturam ftccre quispoft ftt,tempore co,quo res Romanæ floruerunt,plus panisftngulis datu

' ... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuiHc,

LIBER II.

fuiflc, quam tempore Xerxis, atque ita non imbecilliorcs ab illo (c-culo fed robuftiores euafifle. Vemm,quia boc non quærimus ; Gris crit ilias ætaces cum noftra conferre, in qua plus, quam tres libras noftras maiores,in fmgulos dies deputamusjfi duos Muddos, quam menluram vnihomini in annum tribuimus, in vncias partiamur. Quamobremfi rationi confentaneum eft, vt corpora maiora amp;nbsp;ro-bultiora fint, quæ alimento indigent copiofiore, quod illi indica-runt, qui Herculi bouem integrum deuorandum dcderunt ; coge-inur faterihomines huius ætatisrobuftiores maioresque efle, quam Romani Græciq; olim fuerunt; quippe quibus demcnfum ftt maius conccdendum.Verumboc nolumus conte ndeie:fatis eft fi pares fta-tuantur,conftetque tot feculorum interuallo nihil humanam ftatu-ram decreuilTe. Porto,ad hoc euinccdum,quid efficacius efle queat, rdi row«» quam de pede Romano ducere argumentum ; cui cum mediocrium huius æui hominum pedes pares fint, quid vitra dubitemus aflèrere vana eflè, quæ contra difputantur ? Staturamea mediocritate brc-uior eft ; paimis tarnen meis quatuor pedcm, Romæ in marmor ex-cifum, non æquo folum, fed etiam nonnihil excedo • Hoe experi-mento clariftimè obtinemus, in quo à mille quingentis, immó bis mille atque amplius annis, à quibus pedis menfura eadem Romanis fuit, nihil eft variatum, in eo ne in fex quidem millibus annorum quiequam variatumfuiffe. Manet igitur inexhaufta materia , cum nihil pofsit in nihilum corrumpi, nee fatigantur ideæ, vt nunc minus pofsintmateriæefîèntia fua formate, quam olim formarunt. Contineturitaquehominis menfuracertis terminis', vitra quos fè formarum poteftas non extendit : quæ poteftas cum perennis fit, amp;nbsp;nullicorruption! autlafsitudiniobnoxia,neceirarió femper iidem termini permanebunt,intra quos humanæ ftaturæ, ficut ceterorum animantium, modus atque dimenfio eft conclufa. Quamobrem, cum nechiftoria facra,nec tot feculorum obferuatio mecogantquic quam contra hanc philofophiæ affertionem confiteri ; confidentcr negabo,Gigantes vnquam alios fuiflè, quam hodic etiamnum cer-nuntur. Rarum eft quidem cum locis, turn temporibus, fpeólacu-lumj fèd tale, vt ne olim quidem fuerit frequentius, ceteroqui non tanto in facris litteris miraculo referendum. Plinius autcm,fèdult;ftus poëtarum fabulis,arbitratur,corpora paulatim minora fieri ob adu-ftionem, in quam mundi vergat æuum, bac vbertatem fèminum in dies magis atque ra agis confumi. Quod equidem in hoc auólorc non miror,vtpotequi putarit Solem atque ceterafidera vaporibus nutriri. Quod fi ita eüct, poffet fenfim totus hic mund us inferior

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abfumi:

G I G A N T o M A C H I A.

abfumi; vel, vt melius dicamus amp;nbsp;rationi conuenientius iam olim abfumptus eflèt. Solus enim orbiculus Iblaris, vt de toto eius cælo filearaus,quanto tempore potuiflet tota elementorum omnium co-’ pia exfatiari, quæ magnitudine fua tarn immani difcrimine excedit? Si corpus noftrum, quod ducentas, vt demus,libras appendit, vix quinquaginta diebus cum ducentis libris cibi atque potus durare pofletj quantulo,rogo,tempore tota terra fatis erit Soli alendo, fon-ti omnis turn luminis, turn ealoris?cum terra vix æquet centcfimam ÔC fexagefimam eius partem. Mitto iam cetera aftra, mitto immenfa cælorum corpora, quæ fi eifdem efcis fint refocillanda, tota elementorum compago ne vnius quidem boli pondus implebit, tantum abeftjVt vel vno temporis mom en to latis elîèt ad nutriendum. Sed , . bæccrafiîorafuntquàm vt vel à pueris philofophorum fomnien-’ tur. Qua de re fit, vtnecillud, quod dead uftione dixit, fit dignum viro in naturæ comtemplatione verfato : quanquam Clean thi banc oKc^ajïrdopinionem adlcribi Iciamus. Sicertècælum amp;nbsp;aftra nutrimentum «I» MHihmcMW I-*- r I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

df/fderew. deliderarent,corruptionem etiam internam metuerent, quando nihil aliud eft nutritio,quam eius,quod in corpore deperiit, reftaura-tio.Quia enim in naturali aólione id,quod aliud immutat,id ab eo-^ dem etiampatitur, atque paulatim iam ïæpius repafliim, redditur debiliusincceflàriô conlèquitur,vt tandem'etiam corrumpatur.To-ta igitur ilia cæleftis machina iam à tot ïèculis aliquid pafta eflc cer-neretur, vel in corporum magnitudine, vel in mouendi facultate; quippe, quæ fenelcunt, tardiora redduntur amp;nbsp;ftrigofiora. At nihil tale quilquam adftruere vcra ratione poteft. Im mo contra in mo-tionibus quibufdam videmus euenire. Nam ftellæ fixæ, inter Hipparchi amp;nbsp;Menelai ætatem, in cetum duntaxat annis vno gradu pro-mouebantur ; cum pofterius multo à Menelao ad Albategnium, ad gradus vnius Ipatium conficiendum, non plures, quam ftxaginta fex annoSjfibi poftul3iintiamp; bine etiam paulo minus, fi obleruatio-nes veterum veritatem cuftodiant. Non igitur defatigantur aftra, fed modo citius, modo taidiùs orbis fui viam metiuntur,'pro eo at’-que ratiocorporum caeleftium ad nos comparata id exigere videtur. Idem in declinatione liceret videre, quæ inter Eratofthenem, Hip-parebum amp;nbsp;Ptolomæum nibil fere fuit variata, fi reólè illifiippu-taiunt, cum pbft plurimum mutationis acceperit. Nam à viginti tribus partibus, amp;: quinquaginta vno fcrupulis, cum viginti fecun-dis, quod prifeorum obftruatio deprebendit; ad partes viginti tres, amp;nbsp;viginti ofto ftrupulos peruenit, Solem tanto æquatori propiùs admouenSj quam olim fuiflet. Quæ ergo bic laßitudo? quæ tardi-tas^

1 LI B E R I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii7

tas ? Minor declinatio a Ptolomæo euafit,motu minime fegni, cum anteà fere conftitiflet i nec nunc quoque quiefcit, fed rurlus maior euafura videtur, cum à viginti tribus partibus amp;nbsp;viginti oóto fcru-pulis rurfus dilatata fit ad viginti tres gradus amp;nbsp;viginti nouem fciu-puloSjVt ErafmusReinoldus deprehendit.Taceant ergo illi,qui nu-tritionem, atque ex ea cotruptionem, amp;nbsp;neceflariam quoquefatiga-tionem,aut tafditatemi,inducùnti fciantque cælorum orbes indefel- gt;nbsp;fa motione ftatis temporum interuallis certas partes abfbluere, nec quicquam in illis lafsitudinis caufa immutarij adeb vt plurimæ mo-tionesnuncceleriores , quamolim fuerint,efle cernantur, quod prorfus fepugnat illorum aflertioni. Quocirca, ft elementorum, ôc eorumjquæex bis confiant, vis omnis àfuperioribus illis corpori-biis gübernetür j nècelfe eft confiteri in bis perinde atque in mode-rantibus eandem conftantiam perpetuô manere, materia nunquam innibilum âbitura,necgubernantiurn vi vnquam laftànda. Sed ob-iiciunt bic quidam ingens ( vt putant ) aflertioni meæ impedimen-tuin.Aïunt Solis abfida, ftue apogeumiam terris propius admotuin sofe aifn a» efle.quàm olim fueritj atque id ita à Copernico computatum ex ob-fct-uatione æquinoftiorum amp;nbsp;fblflitiorum,adftimptis etiam aliis lo- oiim. cis,quo minus falleretur, vt concludateccentroteta fui temporis efle partem vnam cum quinquaginta fex fcrupulis proximè ( vtipfius verbo vtar) quantas partes fèmidiametrus babet fexaginta, ftue tota diamecrus centum viginti : ita vt eccentrotes tota tricefima prima pars fit femidiamctri, cùm tempore Ptolomæi fuerit vigeftma quar-ta pars- id eft, partesduæ cum toto partis vnius dimidio : maior ni-mirum triginta quatuor fcrupulis gt;nbsp;ftue parte dimidiataSe quatuor fcrupulis,quam noftra fit ætate.T ota igitur eccentrotes cùm fit trice-ftma prima pars totius fèmidiametri eccenrrici fblaris, atque fèmi-diameterftuius contineat mille,centum,fexaginta quinque fèmidia-metros terræproximè;terræ verb femidiameter milliaria noftratia oélingenta, quinquaginta nouem, dando vni gradui fexaginta Ita-lica,ftuequindecimnoftratia; babebit triginta duo millia milliario-rum noftratium , amp;nbsp;ducentaoCloginta duo ferè. Diftrimen igitur triginta quatuor fcrupulor um, quibus nunc,quàm Ptolomæi œtate. Sol terris eft vicinior, dabit^nouem millia milliariorù quadrin^en-taquinquaginta tria proximè, multo nimirum pauciora , quam à quibufdam video computari, qui mir'aculum boc, vt ipfts videtur, ftupendum,amp; plenum certarum prædiftionum, ft Deo placet, adeb auxeruntjVt Solern noftra ætate vicinioremterræ faciant,quàm fuerit imperante Hadriano,ad viginti fèx millia milliariorum,fexcenta, e fèxa-

318 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T .o M A C H I A.

ïèxjginta. Sed tota liæc pafluLim in cælo ratio obfcufa eft, fi ad ocugt; los referatur, nec. facilem amp;nbsp;expeditam naturalium iblaris corporis viriuin conftderacionem demonftrans. Quocirca nos craftiuftulc, neclonge camen à iufto calculo aliter diftrimen hoceccentrotetis, fine iblaris ad nos acceftus, à tempore Ptolomæi oculis ftibiiciemus. G Ogi temus igitur tantum eflè, quantum Solis diametrus compre-hendit, cui vndecim fere terræ lemidiamctri fere æquales liaben-tur. Hoc (pacium oculis coinprehenditur,amp; quantum fit, radij oblong!, fiuepcrmagni quadrantis diftitur adiumento. NosGym-nolophiftarum aciem non habemus, qua abexortu ad occafiim vft que nunquam conniuentes Solis orbem aduerfi intuebantur, infà-na ( vt nos iudicamus ) fiiperftitione. Habemus tarnen Ipeculum, per quod citra omne noxam aduerfum Solem intentis oculis infpi-cimus, à nemine haótenus ( quod equidem nouerim ) litterisprodi-tum. de quo, cum de coloribus, fi Deus conceflerit ocium amp;nbsp;men* tern fan am in corporc lano, breuiter dicam. Nee verb quifquani Sei in eadem fallatur communi quodam eorum errore, quicæleftium in^dio-/Xpwpw-* experientes non funt, credendo Solem in exortu veloccafii maioremapparereper inftrumentaaftronomica dimenfiim, quam in ludo Sclimpido acre meridiei. Nam quamuis nos iudicio no-ftro decipiamur, dum maiorem exiftimamus videri ; inftrumento-rum tarnen régula minime fallet, atque tantum in meridie, quantum in exortu, decernet ; quod cuiuis licebitexperiri, fi radij tranfi uerfario amp;nbsp;eins pinnula Solis diametrum manè comprehendat, amp;, codem in ftatu manente inftrumento, eandem rurfiis in meridie metiatur. Eft fànè hoc non in poftremis admirabile, fic nos iudicio noftro decipi, cum organa aftronomica confiant! menfiira nos do-ceant, vifura non efledeceptum; quamuis videntis æfiimatio fit.de-cepta in magnitudine corporis vifi. Elegans hoc efi experimen-, tum, amp;nbsp;plurimum negocij exhibiturum iis, qüropticen Phyficisra-tionibus examinabunt. Taceant igitur Epicure! ,i qui '5olem pedis magnitudinem duntaxat habere de vifii putant ; cum oculi diametrum eius quinquies maioie doceant, quam fit diametrus terræ, amp;nbsp;infuper dimidio diametri terrae longitudinem excedere : ita vt diametros terrae quinque ócdimidiatam complédlatur. Quocirca pinguiùs nos quidem, fed apertiùs ad oculum demonfiramus, quantLis fit excelTus, quo Sol longiùs Ptolomæi tempore, quam noftro , à terra abfucrit cùm fummam abfidem teneret. Efi igitur in fiimmo fuo apogæo hoc tempore tanto propinquior, quantum cor-' pus ipfius linea fuadimetientedilpefeit. Q^od quidem aftèrimus.

non

LIBER II.

non adaccuratumcalculuirijfed vicinum,inquo tantum eft à veto recelTum J quantum trigin ta quatuor feru puli à Solis diametro dif-ferunt. Si h'icfum prolixior,iis crimen imputandum,qui fic de hac re fcriplerunt, vt à me non intelligantur : dumnon video-vnde viginti fex millia,Iexccnta,amp; lexaginta milliaria Germanica deprompfèrint, cum ego in triginta quatuor Icrupulis, nouem millia ,quadringeta, èc quinquagintatria, paulo plusminus, inuenerim. Vbi,{i quid er-rauixondonandum : quod hiftoriam, non mathematicum pulue-rem,iamdudum verlern ; ncc cupiam cum quoquamfublimium ha-rum rerum perito in arenam amp;nbsp;certamen delcendere. Neceflarium tarnen fuit hæcattingere ; eb quod huic fundamento innixus Me-lancbthon(vti apud Bodinum elegantiflimum {criptoremlego)cre-diderit mundumcontabelcere, amp;,quo contabefeenti lenefeentique fuccurratur, Deum benigne ftatuille, vt Sol terris fieret vicinior; quo cal orc eius viuifico frigida amp;nbsp;effeta terræ vifeera fouerentur. Magna lane amp;nbsp;ftupenda Dei prouidentia, ft bæc vera ftint. Terra frigorc torpelcit,fenio iam confefta, iubet lupiter, vt apricetur . quo commodius apricetur,Solem propius admoucr.Admiratur Me-lancbthon,ridet Scaliger,amp; Icuticis dignosiudicat,quitalia Icribut. Sealigero vrbane falleque illudit Bodinus, afterens eum frequenter harum rerum ignorantia turpes admittcre errores. Examinemus ergo amp;nbsp;nos,amp;; fubaulcultemuSjan Melancbtbonis ratio folidu tinniat. Obeamcaufam Solem terræ facit propinquiorem, quo ffigidum ipfiusfenium calore ftderis refocilletur. At quo tempore ? Gum Xprop^KfMil-Pbeebus remotilftmus à terris agit quadrigas, veritus forte, ne, fi Sol» * propius accederet,agros Pbaethontis modo exureret. Nam,cum Sol fextum gradum Cancri amp;nbsp;dimidium, cum fexta parte gradus confe-quentis tenet, turn fe altifiime a nobis fuftollit, in fumma orbita: fuæ abfide dominatur. Quid hoc eft bone vir ? Tune dicis in ipfo æftatis vigore terram calore maiore, quam foleat, indigere ? atque idcirco Solem hoc tempore, quam olim,propinquiorem fadum ? Si igitur id fit in æftiuis caloribus, quid dicendum erit de frigore bi-berno, quo tota bæc terræ fuperficies aquæ permixtacon gelafcit? Quanto tunc erit Solis ardor propius admouendus, quo frigida ge-luquerigentiacorporanonnibil tepefcant. At eo tempore nefcio quid medicus ille fummus cogitarit, vt Solem fecerit, quam Ptolo-mæi ætate, remotiorem ? N am ft ad C ancri fèptimum gradum Sol tanto minus à terræ centro recedit; necefle eft, vt ad fèptimum Capricorni tanto minus accedat. ft quantum apogæi linea femidiame-tro eft maior,tantum perigæi menlura à femidiametro deficiat.Ergo

cum

iio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G I G A N T o M A C H I A.

cùni Ptolomæi ætas ad duos gradus amp;nbsp;dimidiatum, Solem terræ vident propinquiorem in Capricornü, quam eflètiièmidiamecer ec-^ centrici^iam vero vno duntaxatgradu Scquinquagintaiexicrupu-lis acccdat : necefle ert fateri nuncin ipib hiemis frigore Solem re-niotiùs à terra abeflètriginta quatuor minutis, quàm fucrit, cùm Tefr^,cuD(o tcrras Hadrianus moderaretur. Expoftulare certè cum Deo terra poflet y Quid hoc eft, bone Deus, cùm tota frigore perhorrefco, amp;nbsp;altogelu conftringor, ôc niuibusftridcntibusiaceo fèpulta, Solis radios longiùs à me iubes difcedere:amp; contra, cùm iùmmis ardoribus fqualefcOjôc vix fitientibus herbisipfàmeamedulla opitulari pof-fum,tum tu facis, vt Sol propiùs me exurat ? Quæ hæc rogo elf me-dendi ratio? Si hoc eft boni medici frigidam me maiore frigore affli-gere,arelcentem vehementiore fqualore ad tabem compellere, næ ilie Optimus erit medicus, qui ad mortem tendeiitibus venena dac bibenda,qu6 celeriùs extinguantur.Si hoc eft curare, neftio quid fit occidere. Si Solem mihi propiùs nue,quàm olim,vis admouere,tum propiùs adrnoue, cùm magts opus eft, cùm frigore hiberno ftnile mcum corpus congelaftit. Olim in hieme curabas,vt centum quin-quaginta fcrupulis propinquior fieret, quàm femidiametrij^acia dftpelcerent,nunc latis tibi videtur,fi.ad centum amp;nbsp;ledecim propiùs accedat.Profedlblongè aliterfentiret,qui/cit iènili corpori maiorem calorem ad refocillandum neceftàrium eftè; præfertim eo tempore, quo frigidus Ægoceros è montibus in campos defcendit, amp;nbsp;omnia latê frigore conftringit. An non iufta hæc videretur querela ? Mihi fane iuftilfima. Quid ergodicemus exhacobferuatione Aftrono-mica colligipofiè ? Neftio equidem.Hocintôrim fcio, nihil minus, quàm quod de lènio fibi finxerunt. Contra potiùs fie erat ratio con-cludenda. Si omniaiuftißimo aptißimoque ordine inter ft confen-tiant, fitque fol nunc in hiemelongiùsà tcrra,quàm olim remotus, conftquens eft non tantocalore illi in hieme opus elle,quanto olim fuit.Rurfum fi feruente æftate à terra non tam,quàm ante quatuor-decim ftcula,remotus diftedit^. neceftariô colligitur, non tantum ab æftu amp;nbsp;ficcitate periculi terris efle,quàm olim fuit^cùm Sol altiusat-tollereturjie radiis rcôtioribus terræ Iqualorem ac tabeminduceret. Cuius igitur ætatis eft hieme minoris egere caloris, amp;nbsp;æftate minus vereri,nefcruoræftatisariditateminducat! Eius certè,quæ calore amp;nbsp;humore interno abundat,quæ nihil minus elftpoteft,quàm ftnefta. Potiùs igitur terra iuueneftit, fi tantum in hoc propinquitatis di-ftantiæque diferimine momenti eftgt; quantum illi cflè putauerunt, qui hoc miraculum exaggerarunt. Argumentum itaque adduxe-runt

LI B E R I I. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXI

rimtvtipfis videtur5admirabile,vt milii vidctur admirabilius : quia tale nimirum fit, vt contra eos iplbs pugnct à quibus iii auxiiiuni vocatur.Vcrùm vlterius excutiatur tam infignis ratio. Monui craflo indicio omnibus obuio quanto ipacio Sol propinquior fit æfiate de Copernici obferuatione, quam fuerit quondam fub Principe Hadriano:quod lane aflèro, ad vim caloris, exiguumpcrpufillum-» que^Sc ferè nullum habere momcntum.Cùm enim tria maxime fint,, cmfancaU-expenmétis,rationi,amp; Auicennæ confentanec,quæ adiuuent corpo-racalefacientia,propinquitas radiorum, rccfitudo, mofa; eorura nullum eft,in quo. minus fit viriumjquam in propinquitate, fi cete-in defint: nullum quod per fe plus poftit, quam mora amp;nbsp;diuturnitas Calfiidoidi calefaciendi. Nam manum per direftas Hamas ducere, fi eeleriter id SX7'** agasjcitra noxam queas, quas ne ad obliquosquidem radios,amp; lon-gius paulo ab igne, diu continere poffis. Æftatis igiturcalor à dire-lt;ftione radiorum magnam quidem habet rationem;(èd multo maio-rem a mora corporis calefacientis. Propinquitas igitur ilia tarn exi-gua, quam eft diamctrus Solaris, Epicureis pcdalis forte iudicanda intanto interuallo, quantum eft inter cælum Solis amp;nbsp;terrain, vix eft mcntionc digna, dum non de proftaphærefi fiipputanda : fed de calore augendo ratiocinamur. Si dicerem in hieme ê tota eccentro-tete, qua Sol turn terris eft vicinior, nullum fentiri calorcm j habe-rentaduerfarij,quod obiicerent radiorum obliquitatem amp;nbsp;exiguam moram. Quamobrem hoc miflo,tranfeamus ad aliud argumentum. Sol, cum propinquiflimus eft terræ, per vertices, corum fertur, qui partem Brefiliæ ad circulum Capricorni incolunt: at,cumeft à terra remotiftimus ,lllos defpicit, qui feruentiftimas Libyæ amp;nbsp;Indiæ regiones habitant. At conftat oinniueorum confefsione,qui ad illam sreßt pm partem Brefiliæcommorati funt, regione elfe citraTropicu Capri-corni temperatam,amp;,fi qua re pcccet,nimiohumore peccare, cum è diuerfo bona pars Libyæ feruentifiima fit,amp; tota fqualeat.. Non eft igitur pondus aliquod in propinquitatis illo difcriraine,{ed aliunde caufie caloris maioris, minorisue fiint petendæ, alioqui Libya fitien-tifsima minus, quam Brcfiliæ pars ilia, torreretur : cum Sol ab ilia iongiùs,quàm ab hac,fit remotus,tanto interuallo,quantura dat tota eccentricitas. Si ergo in tota eccentricitate nihil fit moment^ quid erit momenti in triginta quatuor vnius gradus- minutisPQuo-uisergopotiushæccentrorum propinquatio, quamad mundi ft-nium eft referenda,pace tarnen illorum,qui contra lentientes arcana iiobismyfteriaexlioc Tantali fonte ( quo eum nomine non immc-

c 3

rito

21X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GIGANTOMACHIA.

ritó appellojhaufcrunt. Longe verb illud efl: putidius, Eine veile de fine mundi vaticinari, quem volunttuin inveriturum eflè,cum centrum terræ cu na ce ntro orbitæ folaris coiuerit, quod poll: quinque lècula futurumminantur, de nelciocuiusHcliæ Icriniis oraculuni conlèntaneum addentes . Veruna demiror quisdocueritlaanctaia-tamforecentrorunapermutacionem, vtgraduna vnum amp;:quinqua-ginta lèx Icrupulos appropinquatio perficiat intra quingentos an-nos^ quæ intra mille, quadringentos, amp;: eo amplius, triginta dun taxât Icrupulos perfecerit. Sed hæc fortafl'e motuuna aiaalogia,fiue potius portentola anonaalia ex Heliæ etiam adytis efi: profeda. Quid ego laie prius admirer ? infaniam ne illorum, qui ex ordinato aftrorum progrefiii eins corporis Iblutionem interitumque Ibm-niaiat,in quo omiaiaftato amp;nbsp;perpetuo motu voluuntur, nec à totle-culis vnquana vel minimum errorem commilenmtlan verb alterum qubd ex centrorum coniunólione conflagrationena mundi augu-rentur ? quæ fi coniunóla eflènt, hoc facereiat, vt Sol tcrrælèmper æquè propinquus eilet, atque tantum adhuc dillaret, quantum lè-midiameter eccentric! Iblaris comprehendit ? Atqui hoc tempore Sol inperigæomultopropius accedit, amp;nbsp;nullum tarnen aduftionis adfert dilcrimen, ne illis quidem terris, quas réélis radiis dclupcr in-tuetur- An verb illud m agis Hupend um ^inueniri homines tarn ve-cordes, qui non cogitant illiuslblius eile mundumdifloluere, qui compegit, amp;nbsp;eum nunquamfignacorruptioniseicorporiinfixifle, quod fic creauit, vta laullo, nec interno,nec externo contrario, cor-lumpi poßit. Quid hoc efi:,bone Philofophe?in re luapte natura incorruptibili , cuique nec intus nec extra quiequam eil contra-rium , figna quæi'is corruptionis , atque ea fumis ex ordinaria naturalique cælorum motione . Supra naturam ell, cælum diC-Iblui. Non eil ergo in cælo lignum corruptionis quærendum, cùmineo. caulà nulla corruptionis extet. Solius illius cil, qui molem compegit , quandoeara dilToluturusfit, præuidere. Hic eigo conlulendus, nonallra, noncæli, non cælorum imaginaria centra . Quod fi induciæ nobis dentur , dum centrum orbis eccentric! Solis cumcentroterræcoëat , nihil adhuc de interitu aut conflagratione metuendum . Nam fi eodem grelTu pergat ire, quo Iblet ante quatuor millia annorum , de quingentis annis ôc pluribus etiam nihil cogitandum . Arque hæc quidem contra illos, ex iplbrum permilTu, quibus centrum eccentric! femper de-Iccndere contra Arzachclem concedimus. Tantilper tarnen id futu-

LIBER IL

133

futurum dici potefl:,dum,quo deicendat, non ampliushabebit; vn-derurfusnecedaribaicendendum , nifi præter fblitum fit ei quics perpetub danda. Nec eft igitur materia adufta, nec aduretur, nec Solis calorcorpora abfiimit;fedalit, vegetat,vitara infunditiamp; infu-laiTi conferuat. Abeat igitur Plinius cum ratione fiia ad aliuin ali-quemEmpedoclis mundum , mquohanc luam lapientiam pin-guem venditet,atque tradat. Non eredam itaque cadauer in Creta, velterræmotuvelfluminuraimpetudetediumfuifie,quodfexamp;: quadraginta cubitorum Plinius facit, aliis Orionis illud, aliis Octi fuifie arbitratis; tametfi Lucius Flaccus, Metellus qui vifum iuifi-fedicuntur, per capita fua iurarent. Aut marinæ belluæofiàfue-runt,autdæmonis arteconfidla, quieiulceinodiludibriis credulos fiomunculos dementat, amp;àveritatead falfiis de rebus omnibus opiniones deducit.Ex eodem fonte manauit illud Plutarchi amp;nbsp;Stra-bonis , quiaiuntàSertorio in Tingi Mauritaniæ ciuitate , nunc Tanger nominata , corpus inuentum elle lèxaginta cubitorum, quod Antei fuifl'e putabatur. Necdifiimile cft, quod Boccacius in Deoruragenealogiacommemoracfuo tempore contigifl'e : corpus non longea Drepano inuentum eflè , fiueErycis , fiue alterius Gi-gantis,quod contadlum ftatim in puluerem fit difibiutum : de coxa tarnen amp;nbsp;tribus dentibus, quæ ofià Jfola rcmanlèrant, inita ratione deprehenfum efle , totam longitudinem ducencos cubitos imple-uifiè. Eodem pertinet amp;nbsp;illud corporis oftentum, quod ad Valen-tiam Rhodanus detexit, longum ad pedes triginta. Porrb, quod in annalibus annotatum inuenimus, de Pallantis corpore non procul ab vrbe inuento, quod ad Henrici vfquelècundiimperium dura-uerit integrum : vix video,quam poflithabere explicationem. Re-fert Martinus, vt Bergomas Heremita tradit, ab agricola illud inuentum fuifie, atquevnàlucernam, quæ extingui priùs non po-tuerit,quàm foramen in fundo eius fadium efièt. Vulnus autem le-^ taie àTurnoillatum,quatuor pedum hiatu patufife, amp;nbsp;altitudinem totius corporis mûris Romanis fuperiorem fuifie. Quæ omnia fie dicuntur, vtnon modo non videantur vera^lcdne verifimiliru-dinemquidem euftodiant. Egregia certè amp;nbsp;commoda ratio fta-turæ metiendæ, cadauer mûris applicare, atqueitaeredlum fufti-nere, quo altitudo innotefeat, quafi vel cubiti vel pedes ad men-fiirandum defuilTent ; aut forfitan non tanti fuifièt miraculum, vtaccuratadimenfione dignum putaretur. lam cùm non eadem fit muroru vbique altitudo, debebat fairem moneri, cui parti admi-e 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ran dus

ranclus hic mcnfor corpuscontuliflèt. Neeillud filentio fuiflèt præ-tereundum, quïlucernaardere potuerit citraaërem ; cùmidnon rationibusmodo naturalibus, fed expeiimentis omnibus aduerlè^ tur j quæ docent ad lu minis tutelam in metallicisfodinis cuniculos aliquando maximis (umptibus excidendos eflè, piaster eos, quifunt ad venam necefl'arij. Deinde quæ vecordia amp;nbsp;infania fuit, lampa^ dem tot ièculis ardentem extinguere veile , quafinon preeiofifli-mis ilia gemmarum flamis Iplendoribusquefuiflct prçferenda? Ncc ßtis fuitmonftrofum corpus mœnibus Romanis, tanquam vlnis, menlùranè . nifi vulnus quoque quatuor pedum addidiflèt; è cuius fpecus capacitate craßi corporis crafla anima in auras euolaflet.^ Elegans etiamepitaphiumadiecit , dignum fcilicet auia Pallantis, carminum amp;nbsp;litterarum inuentrice, quod fic habet.

„ Filius'EuAndri‘Tallas^queni lanceaTurni Miiitis occidit^morefuo iacet htc.

Vbi quid fibi velit putidum illud alterius vcrficuli fartum, more fuo veilem equidem doceri. Sed legendum forte , morte fua, quod rurfus haud latis intelligo : cum mortefua quilquetum. interire dicatur, cum non violenta nece exterius illata, led ægritu-dine aliqua ex inremperie humorum, amp;nbsp;Ipirituum exortaoccum-bit. Ncc video quamobrem Turnum militcm vocet, cum eilet dux cxercitus; atqueis quidem ftrennuus ac tantus, vt, qucmadmoduin Homerus Achillem Hedore deuidlo, lie poëta Mantuanus Æneæ in Turno fuperato , liimmum militiæ decorum atque triumphi adornarit. Sed credo ilia ætate gloriofius fuilîë exiftimatum, Euan-dri filium agregario milite vulneratum occubuille, quam commil-la pugna lingulari,cum fortilsimo imperatore, illuftrilsimo mortis genere vitam finiillè ; atque idcirco videlicet dixilïè poëtam, Pallan-tfin lancea Turni, non regij iuuenis,non eximij ducis^ lèd militis duntaxat cfïè trucidatum.

Vidcmusquam hi verfus lucernam Carmentis oleant , quàm omnia leliqua narrationis membra alïènfum extorqueant, vt ctiain ipfi Epicharmo,qui monuit/euwoi/aTr/s-êZi/fe polfe, probare vidcan-tur.. Nos tarnen non à Siculo monitore, fed in lcholis Peripatetico-rum didicimus, contra rationis leges nullius audoritatemreeipien-dam eflè. Qiiocirca nee Myfo illi eredam, de quo Paulanias didititj corpus Aiacis tantum fuiflë, vt mola, qua genu tegitur,par fue-jit dilcis illis, quibus Athletæ quinqueitiones vtuntur. Nee ma-giS'

LIBER II.

gis admitto Afterij magnitudinem, quem idem prodiditdecem eu-bitis longumfuifle: nec Hylli item ingentia oHa, cuius fepulcrum tempeftanbus fueric arrolùm. Verum quia Aiacis, Afterij, Hylli fepulcra maris tempeftatumve vireclufadicuntur, facile in earn fuipicionem venio, vt belluarum ingentium, quales mare varias EcfiwHmo/ft alit, olfa fuiHc eredam, quæ vana homïnum credulitas Humana dît«, fuifl'e fingit, non fecus atque Andouerpiæ elepHanti ofi'a pro numa-nis in Curia fpedantur. PrætcrGa ne£eio, an natura- àliquando in terræ vtero figuras quafdam producatquæ ofsium fimilitudinem , gerant3 aftrorum infiuxu mateiiam idoneam formante ad hominis quidem fimilitudinem • fi Orion, Cepheus, vel aliud quoduis humanæ figuræ fidus, influentes cxli vires moderetur amp;nbsp;guber-net. Sed de hoe rurfus mox erit agendum: fatis nunc efto eau fam indicafle. Videor fanè mihi legifle, Thcophrafto etiam quædam terræoflanotafuifle, quæ ad eandem hanc caufamerunt referenda . Neque porró abfurdum effet, fi quis cogitaret in tanto fabula-rum Audio, quo poëtæ hominum prifeorum animos imbuerunt^ in tanta etiam ambitione diuinitatis opinionem apud pofteros con fequendij potuifle fieri, vt Reges quidam eiufmodi fceleta fingi fibi celarive fibi curafle deBalenarum ofsibus, atque ea fepeliuilîe: quo fecuturaætas hanc auguftam magnitudinem admirata, crede-ret non hominum fed deorumfilios ruiffe, quorum tanti artusin-uenirentur . Poftremo ilia eft dæmonum calliditas, vt eiufmodi oflenta ab ipfis proficifei poflè, non fit alienum exiflimare, quibus homines impellant ad deorum heroumque ftolidam credulitatem; faciantque, vt cùm omnis diuini verbi notitia, turn verus Dei le-houæ cultus animis hominum eximatur. Vt ergo tandem hæcGi-gantomachia defungar, dico nee Andouerpiæ, nec vfquam gentium hæc hominum portentofa corpora extitiffe. Eft tarnen hoc reliquum docere ; quare domus in fummo arcis conftrufta, domus qiure domiu Gigantis vocetur. Quod quidem facillimum eft, fi confideremus eadem ferè voce, eodemeyue pæne fbno, Gigantem amp;nbsp;Rutenû apud nos nominari. Eft autemdomushæc, amp;nbsp;ante multasætates fuir, Rutenorum. Cùm igitur vulgus fabulam de Gigante audiuiffec, ftatim commenti funt bas vetuftas ædes Gigantis fuiflb. Qiyando veto, amp;nbsp;cuius beneficio, Rufl'orum effe cœperit, in progreffu hifto-riæ explicabo.

Infignia porro manuum quam habeant originem, non æque in promptu eft viderej illis præfèrtim, qui falfà veôfigalis opinione habeant oii-funt^quot;'”’-

flint anticipati. Mihi non pc rin de eft difficile, oinnes quæftioncs in rerum, de quibus traólatur, principia refoluenti. Nam ft con-ftet Atuaticum fic nuncupatum eile, quo ea, quæ manibus accepif fent, inanibustenerent, vtianteadocui; non^alienum fuit ab eo-dem propofito duas manus infignibus aptare. Verum quoniam in-fignia hæc antiquißimafunr,amp; plurimum continent præceptorum, ad Remp, bene reóleque gubernandam; operæ mihi preciumfaótu-' rus videor, ft ea figillatim exiguo libello declarauero : in quo de-monftrabo manus bas nihil ad Gigantem, nihil ad Brabonem, nihil item ad vedigal illud, quod comminifcuntur, pertinere. Sed, ne ftatim id iam faciam, aliud adfertur impedimentum: amp;, quo pro-miffium hoe diutius differam, tanto maiore cum fœnore, vt lani Antwerpiani anatoeftmus poftulat,rae fpero foluturum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

AD ILLVSTRISS. DOM.

GOM EZ IV M SVAREZ DE

FIGVEROA DVCEM FERIÆ,ê^C.

Ioannis g oropii bega ni

P R AE F A T I o.

N-M. diligenter dispicerem, Dux Periane fdußrißime^ cuius nam aubïori^ tate/t fauore hic tertius meus liber, cui Nilo-fcopium titulum feci, ^lR^gilt;^ Maießatipotißi^ mum commendari pojfet,neminem inueni, qui omnibus partibus tibi par videretur : tu quod ^argumentum è fummopo'ètarumpetitum gra-tißimum tibi fore cofiderem ytum quod fctrent' nonpoße dißlicere, qua tibiplacuijfe co-Dt mox intellioas quid oiferam, titulü, mate^

rùm breiüter explicabo. n^um zAntwerpi^nor^ Antiquiteit es fcrutaterj ob^ ieceruntßAtim qmdAm ipfi primo limine Abfurde a me fieri quodlüic njetit^ ßi Aliquid qult;srerem/vbi omniA nouA ejfic fcirentur : proptercA quod tot a htec CAmporumpleiniciesfin quA AntwerpiA inter ceteras ^rbes habetprincipa-tum j exillutiie mAximorum fluminum fit enAta. Horum rationes^ quamuis ‘■VAriæ ejfent, coptoße, magnA fubtilitate collegia omnes tarnen '^ide-bam eafdem effe^ quibus ij dubii funt, qui Ægyptum ex N iliac a inundatione extitiße fcriptù fuisprodiderunt. Conjfiicatus itaq-^ mhil ah aduerfariis mess adferri,quodnon pariter multü ante feculis^Ab Herodoto^Platone^Arißotele

ceteris Antiquifimis fcriptoribus dibîumfuijfet malui cotraipfos duces^. quÀm cotra velites mire certamen.^ata igitur potui diligetia ea omnia^qua de NI h inundAtione fcribuntur^difcußi libro etiainde nuncupAto-^ tum quod totusferè in Nilo confiderando Verjaretur-^tum quod quemadmodu Nilofco^ pium bA^temphiticos monebat quoi cubit is Ntbss exundAjfet ^itahic quoque doceatquAm ab omni auo excrefcendt decrefcendique rationem feruarit. Jn ' hac AUtem inuefiiganda multa mihi opinionum monflra oblatafunt : quorum quadamex Æg^ptiorum fAcerdotum fabulis Herodotusproduxit : qutcdAm m Graccrum fiholü natafunt^els^ nonparuoinß^nium ''Uirorumßudio enu^ trita . Ida facile proßgaui eo quod ab imperitis mentiendiprofebia fefe non bene pojfent tueri : hac ruero difiicillime ^propterea quodpatronos habercnt grauiftmos^ €3?» rationibusnon Perapateticorum tantum ^fed omnium ^hi--

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 2 lofopho^

P RAEF AT I o

lojo^horumifefe defcnderent , his non contentit Homerum etiam'quot;uelut eyicbillem quendam mihi obiicerentjouirefißi fojje non videretur. lt;sAppre' bat autem mihi in his omniumßultißimwn, quod oAnßoteles oAeppptum è ^^Çili illuuie inueiîam doc er et(imulfatsretur in ea antiquißimam homi-' 2}Mm federn fuijfe. ‘Tlurimi fine huius faciebam au^oritatem ■. fed non tsnti ctamen/ut non putarem examinandum^ an rationi ipß conßntiret, memor il' lius^ quod hie ipfe me docuerat, Socratemet 'Tlatonem ^tros tllos quidern ejfe magnopere ojenerandos -^fed lonfe tarnen magis uenerandam eße ipfam 'tjeritatem. Dum itaque prifeam hißoriam cum iis^ quæ bac tetate noßra con-tingere '-uidemus^confero^atque omnia accurate ^oluo et reuoluo, deprehen-ao hic omnes inßgniter aberraße, ç^^falfr rei^quamßbiperfuaferant^ vana^ quaßuß'e caußarum larusts et totum. boe errorüßumen ex Homericofonte ^^manaße-i quemß liquidum purumq^ue bibißent, nunquam tarn abfurda de ^egypti natalibus fomniaßent. Hic Pharum cecinit fecunda ‘-vnius diei na-uigationeab zAegypto abeße : quodnon intellc^um primetm mihi lt;-uide.tur ihnius erroris anfm dediße^qud omnesauidealiaspoßaliü arripuer'ut. ^^o-‘ xircaplurimum hic laborandum fuit, quo obfeuruspoetæ locus idiußraretur, cuius occafone non alij modo graues et prim£'claßis auSiores ; ßdipfe etiam siArißoteles omnium ^-ueterum cum mgenij dotibus, tum erudition^ ‘'uariC' tatefacilè Prineeps ceßitarit. Doceo itaque ab Homero non omnem tantum e diifutandi per compoßionem et refolutionem uiam, et rationem cognât am traditamque fuiße atque pneterea totius naturalis fcientiie principia etfun^ damentanpud tumegregiè fuißedelineata , quamuis inuolucrisquibufdam Hiroteij et ïdothea tegerentur ßedNiliaci etiam diluuijcaußam apudnemiquot; nem uerius^ quam apud huncinueniri.qttam equidem^quiafùceinbiè indico-tdtßgt;itius euolutam omnibus aperire contendo^nonpaulo aliter nbsp;nbsp;nbsp;operoßuSf

qulm qtdfquam ante tentarit. 'P^dlpnpoßum dißteri materiam viribus meii dongeeße fuperioremifedminimèturpe mihi fore putaui, ß oneri eifuccum^ iam cui ferendo nemo haEienus.par eß inuentus., Hec faltem mihi ^ideor aßecutus^ 'lat fummum diuinißmi poeta artißeium nemo peruideritacutiùSj nemoexplicaritaccuratiùs^nemo maiore laudecelebrarit : quo velfólolabth res bos meos apud doElos lt;^iros commendatum irißero. ^uoniam itaque optime mihi hoe libro meo '~ïaideor mereri de principe poetarum . nee quen^ quam inter principesfummos inueniam qui poet ar um ßt^ quam tu^ ßudio' ßor^certa mihißducia perßaßßcriptum hoc meum tibifore gr at um et fauo-' retuoßc Regi placiturum eße ^'~ot nec me laboris nec te commendationii poenitere poßit. ^amuis ergo Horatius perpetuus tibi et aßduus ßt co^ ,mes j ita ^t elegantißima eius tormina ad nuUiuslyram fapius , qudmad tuam canantur, non excludes tarnen huias lt;-i^atishiudes et inteipretatio' nemjquiomnis.et Graca et Latintc fapientix^ atque odeo totiuspoeßos et cy^

clopedia primitiojßbi 'vindirat^non mnius aut akerîus ^fedomnium confeß. ßone •. inter quos Horatius tuuspracipuus teftis ruidetur ^-quiTroiani belli firiptorem etCranton et ceterü ommbus phtlofiphüpratulit tis^verßbus^ quos memoria, te ‘-uti ceteros omnes^fcto teuere. ^smobrem buius ^atü JuAui[ßmi j ef familiarijßmi tibi patrocinio apudte lt;-utar - : qui cum tanti Homerum fecent quanti neminem mortahum non potent tibi bac opera tnea nongratißima eße:qua totaadidconfertur^quo tiqueat^ quanto bic ceteris tndißiciilima bac omnium atatum quaßionepraßantior dtuiniorque ßt habendus. Necpoßem equidem apudte oratore yti exceüentiore ad id^quod Yogo^ exerandum, quam boc famtliari ho^pite tuo aßduis te cantionibus de-mulccnte.ciuimibi non iudtcio tantum tibi^quo maxime polies-^ fidfato etiam quodam alligatus njidetur : cum amberugenq et tuus et iUiusßngulari quo-dam modo conßirare cuideantur. ^emadmodum enim iUe^ dum lt;-uiueret3 maximo cuiqueprincipifuitcarilßmus, et inprimis Macenati^ et lt;ij4gripp(e: it a nunc quoque operibus eius vßu ifenit dum ea tibi maxime cernimus placere • in quo et Macenatis et o/^grippa genius ßc quot;Viget, lt;-ut dubium ßt^ rvtnusdos in te clarior debeat baberK Cum enim ille conßliis hic rebusge-rendis apud lt;iAugußum fummolocofuerit-^ tu ‘franque laudem apud regem ntbib) minorem mereris^cui et primus es in conßkiSyCt in armis non aliud quam dexter a mamp;nus corpori praßas : quandoquidem et in belloetin pace 'B.egiacuflodia bis prafeSlusßam quamuis Horatius tuus canat Macenatem atauis regibus editum eße, non poterit tarnen ne bac quidem parte eßieere, quo inferior cenßaris idußrißtmageneris claritate. ßqqidenim Aguiüara , et Cordubenß nobilitate ‘vellt;~uetußtus vel rerumgeflarum memoria in anna-libus^ et frequentius ^et celebrius ? quam ß reuoluerem^ omnis mihi or do mi-litaris Tgt;. Jacobi ab ipßsßatim initiis occurreret. in quo quamplurimi ma-iorestuifummum magißratum cum fumma laude geßerunt : quos omnesß-quis enumerare ^ellct,^maximum 'volumen^non epißolam^ aut prologum im-pleret. ^jßs enim in Hiljianianefeit,cuiusgentis yirtuti tota ferè’^ètica debeatutj in qua fol.t nonaginta optda magna^prater minora,habîenus ordini D.îacobi alligantur ^eo quod à maiortbus tuis in libertatem Chriflian'am a^perrimis multorü ßculorü bellis ßnt reßituta. TJ er um horu decora minime neeeßaria funt, ad te laudibus calo tenus euebendum 5 cum ipß quot;virtute tua plurimum ßlendoris clarißm^egenti tua adieceris^qua tanta in te eß'ulßt,pot Rex optimuscum i^irtutum cenforet aßimator/um bonorum diribitorß'co-mitum dignitate ad excellentißimum Ducum ordinem te promouerit : pro-pterea jumirum quodtcvideret non generis modbnobilitate^ et conßliis cum Mæcenate certare:fed îAtrrtpine eüam laudem mereri quiprimos^etfummos honores in exercitu fub nAugußi außiais ducendo eß conjecutus . ^uamob-rem terogo^ et oro, etpergenium Horatianum obteßor, lt;^t^quemadmodum f I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bictibi

4y4

hic tibi cart/j ^ßngulari a.more deuïnEim : itA te quoque mihi pneßes Mæcenatem^et baudßctM, atq-, die poetü^ et omnibtu Utter arum ßu^ dioßs lt;iAugußißauorem patrociniumque concdiabat: ita tu quoquememaxd mo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commendes ^ß non propter‘-ulla mérita mea -, at ßaltem ob id, quod

fummo ßudio Homeri ‘-uatum omnium patrts manes hoc libro meo honora^ rim . Cpmplexus autem ßtm eo non diuinum tantum poeta artißcium : ßed dtßtcdlimas omnium, qua in hißoriü ab omni auo occurrerunt quaßiones, in quibuspleraque quamuis nouaßnt paradoxa ,ßrmißtmis tarnen rationd bus ex tpßsphiloßphorumßcholü contraphilofiphos inuenies diEputata. qud bus ommbus contendo regionem hanc noßram ab omni auo talem fuiße, qua-Iss haEienus lt;^idetur , perinde atque EDelta quoque zAegyptt nego n^n-quam aliud , quam nunc cernitur i fuijße, reieEiis omnium eorum falßs aß-Jertionibus, qui contraßenßerunt, et lt;iArifiotelica colleEiionis acumine retußo. quo perpetuam maris terraque permutationemße ßatuijße exißimauit. Sed quidego multis mea commendem,apud eumpraßertim, qui hac omnia malit in ipßo opere,quam inprafatione cognoßere ? Hoc gt;-unum ßatis eßo,me hicad ipß naturalisphiloßpbia intima adyta penetrauißße caußas inundationis Hili,^ pluuia zAethiopica longe alias^quùm ceteros explicajße,ß non omnes, at ßaltem plures et lt;xseriores, quam quißquam haElenuspctuerit expißcari. Non ignoro me minime ommbusßatisfaElurum ■ immo fateor ne mihi tpßqui-dem in ommbusßatisfaEium eßße. Sed quidßacerem in tanta rerum abditijß-marum obßuritate 1 in quibus multoplura latere, quam ad Verusßolidasquü caußßas poßße reuocari die mihi minime negaret, qui]e hoc vnumßcire dixit ,ße nibilßcire.ßn ßmplicium medicamentorum facultatibus examinandü tandem Venitur ad e^ts quas occultas Vocant, quarum nulla mantfeßa caußßeßenßuum noßrorü adiumento queunt inueniri. zAd hoc genus faciltus ßt reßerre illud, quodquarißlet, cur in zAegypto nonpluat, quameius ^eram euidentem'q. caußßam explicare. ComeEluris vbique locus eß :ßed eanihilcertiplerumque concluduntißed tales fere ßunt, vt filidis rationibus confutata doceant,qu^m omnis humana ßcientia ignorantia tenebrarumque terminis includatur, aut potius quam omnisßcientia in ignorantiamßniatur.Certe quanto quifque indo Ei lor, tanto minus dubitat : quiaßcilicet adinitium dißfcultatum, qua in ab dit is rerum caußis latent, necdum penetrarit : qua de caußaßt, Vt dli omnium maximeße laEiareßoleant qui quam minimeßunt in naturdïisßcientia arcanis ^uerßati : perinde atque dli adaggrediendum audendumqueßunt ce-lerrimi, qut ad deliberandum quam minimum ßolert ia prudent ia que adferre poßunt. lt;lA'hhi quidem in ommbus, ad prima ßuaelemcntareuocandis,non exi^ua ßemperfuitßedulitas:fed quanto in ea res procédant argutius, etfub-tilius,tanto me fentio in labyrinthes rapiperplexiores. Quocircaßcomnem banc indußriam meam interpretcris, fvt colites conatum memagis , quam:

AD DVCEM FERIAE.

' fuccejfum tiliprohare 'veile. Si enim humanitoi tua. Tievemßudiis meü fro-pittam red(liclerii:^ßet^lt;-vi: hac^qUiC nutjc de rebt^u dißicillimis ex tempore tumulttixrieÇunt eß'uß ea, labore curaqueßecundu cultiora reddantur non in hoe t(intum hbro ,Çed in ceterü ctum omnibt'is quos uel ‘’B^gioe ’IMaie^ flati modo de die mi ^el quos etiamnum iü parturio qui poeflos amp;nbsp;prijca Theologiie fludio tenentur. quodßm quo alto in teprofeSioßummum ejje^ non t^o tantum de claris indiciis credo ; fld ab ahis etiam pr^edscari frequenter audiui.mter quos primas tenet oArias Montaniss, qui cum mihi frequens hic intercedit confuetudo. quot;IBone T)eus^ quem ‘-uirum naSius es laudum tuarum fraconem , qua difciplinarum omnium cognitione , qua linguarum peritia^ qua Thsologia ßcientia , qua gt;nita morumque integritate quo candorel Huie igitur nonnihil etiam te daturumßero etß.cetera parum poterunt (quodomen lupiter T^hilius auertat) huius faltem commendatio efficiet lt;ut

tutelam meam lubentius fußeipias nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rex etiam facility in animum in^

ducat3 'Vt ea^ qua per te offero^ grataßbi fuijß teßetur quandoquidem tanti huncfaciat, 'vt Biblia Complutenßa ei commißrit elegantius ptß copio-ßus excudenda. ,^id? quod in ipß quoque Rege nonparum praßdij mihi ad fauorem repoßtum cerno dum animaduerto quanta diligentia doSîos homines 'vndique in aulam fuam conquirat. SHluUa enim e refaciliusqualis ‘Rex flt cognoßas quam ßde comitatu conßliariisque argumenta ducas qui ß doilißnt, dubium ejfe non peteß quin Rex quoque liberalium artium om^ nisque littérature amore capiatur.Plurinfos equidem noui^quos fumma eru~ ditio adßummum dignitatum in Hr^ania culmen perduxit^non in ßcrismodo ordinibus fed in tpßa etiam ciuili adminißratione. in qua 'vt è multis'Vnum nominem, Zlelaßum licet videre^qui quod eximie iurü legumque cognitioni reliquum quoque difciplinarum orbem adiunxijfet ^gradatim eo euaßt '^^t iam inßammo Senatu nemo videatur ejße, cuius humerisplus regq oneris in-cumbat. ^iddicam de ßoanne ds Ouando j quid de Lodouico Sl^anril^^ quid de aliis multis , quos obßngularem liberalium artium eruditionem Rex ßibi accerßuit ? ^giid aliud ex hü conie^em immo quid aliud necejfaria con-clußone colligam^ quam Regem cmnis litteratureomniumqueeorum^ qui hu-mamoribus artibusß tradiderunt amantißimum eßfe^ cum hos nbsp;nbsp;idgenus

alios ad res fummasgerendas adfcifcat ? Conßdo ergo nuUa te dißicultate con-fecuturum^'Vt hec mea quoque benigno animo d Rege fufcipianturiquaßpla-p^firo j maioribus quibufdam occultioribusque inuentis in publicum

edendis totum me deuouebo . ad que tanto magis mihiproperandum^ quanto minus me ab et atü meta abejfe cerno. ^id de hoc fludio meo alï^ ßnt ludica.-turi^ßusque deque ßero^ modo hunc candorem meum tibi probare pofßm: quo totus adidincumbo, totius Orphice Theologie arcana^ qua haSienus alia •caligine iacuereßepulta, in lucem proßeram 3 doceamqueßub eorum inuolucrü

f-veram

P R AE F A T I o.

‘^’er.wi Chrißianorum religionem cotineri:qtiodprofioptttm meum tAnto mx» gü ttbi proniouendum, quanto èpoetarum leS^lone pUtiperâpù 'voluptatts. lt;^odpi ad hoc hcnefi^ljimumßudium tu te nnhi Mæcenatem prlt;ßbueris ^pro eo acgemui t-uuipoßulat. mn dubito quin Philippus mihißt futurus Naguit us : de quo tile cecinit Deus nobts h^c octa ßecit, P^Cec altus omnino mthi fcopus in his ad te mittendis fuit, ^t ingenue quadPenttofatear quam quo apudT^egem , apudquem plurtmumtepofßcio-, tantulummthioctjfauore tuo impetretur.quantwn fittsßtadea^ qu£primus poß omnem litterarum memo) I am inuent ^ßmpliciter nbsp;nbsp;nbsp;cairdtde citra omnem tnuidiam CQmmuni-‘

canda, ^ogo igttur te etiam atque etiam -, r^t teßnas a J^lofcopio hoc meo f^,monert^ nbsp;nbsp;exorar i njt quemadmamp;dum l^flusmundatiom fuatotam

lt;iAegyptum Utafruge heatt, natu quoque c largis regalù gratia fontibu^ pauxillum ad nos deriues^euiusi'i^rigatiQneJr'ubiusedere poßtmus^^ poßer it ate dignos.

^35

I. GO ROPIl BECANI !

NILOSCOPIVM.

Vm NVNC PR ope giganto-machia me a defatigatus confidercm à contentionum turbis eluólari me pofle; alia fèlè acies obiecit, atque ea nihilo minus , quam prior, ad pugnam inftiuóla.-iCui adeo impar videor,vt non armis me, ! fed hoftili duntaxac rifu, folo elaflico. fuperatiim iri aduerfarius arbitretur. Ex jhacenim vnus de primoribus, Quid, in-quit, tu in hac regione antiquitatem quxris, ôc Atuaticum in ea ve-terum llatuisjin qua non ante ita multos annos non hominum,{ed piicium, domicilia fuerunt ? Quod fi nefeis, vallum vrbis intuere,, quod nihil aliud elfe videtur , quam teftarum coagmentum ; cum ’ tarnen ad quadraginta pedes facile e terræ piano alTurgat, amp;nbsp;vitra fexaginta, vbi minirnum, in latitudinem porrigatur. Si igitur tan- • turn concharum hre fit effoflum qui fieri potefi:, vt mare hic fuifle neges ? Impudentis enim fit, vbi conchylia tanta copia inucniun-tur, illic mare aliquando fuifie, non confiteri. Deinde tota hæc planifies nihil aliud efiè poteft, quam maximorum fluminum illuuies, paulatim è fiiperioribus locis inueda. Hæc, atque his confinia, cum videam mihiobiici ; atque iis, qui obiiciunt, omnes paflim eonfen-fire,necidfaccrecitrarationes amp;nbsp;audoritates primæ elaflis fcrip-torum ; cogor certamen inire, non de finibus tantum regionis, ftd de re omnium longe præftantifiima : de ipfa nimirum veritatc. Pe-riclitandæhîc vires ingenij, amp;primum contra illos,qui primosor-dines apud aduerfarios ducunt. Horum princeps eft Herodotus,, hiftoriæ ( fi Giceroni credimus) parens. Is igitur à conchyliis amp;nbsp;aliis quibuidam argumenta ducens, maximam Ægypti partem ex Nili alluuione accreuifl'e contendit ; cam præièrtim , quæ à montibus Memphiticis ad mare vfque exporreda fluminis incrementis late irrigatur. Huius in fententiam omnes fere, quotquotpbflfuere, cum philofophi, turn hifloriographi, deicendunt. Quamobrem huius rationes amp;: argumenta principió diligenter funt expendenda^ 2; viden-

134 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P I V M.

Videnduinque, num necefsitatem adfcrantad aflènticndum. Nam cum iifdem noflri aducrfàiij nitantur, mca tucri non potero, nifi anceGgnani huius omnia tela confrmgam. Operæprecium igitnr eG verba eins audire, quo vis ipforum propiùs intelligatur, in quibus obiter quædam emendabuntur:

Täàv Toïcn Äsyou(ri ctvrdTreiäQfzoui kol} cüjtoç ovTü) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eù'.ccj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aï'/j:^oy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rii;

zJm Tolji o^é(ji }(^ d2\.^rivè7rciJvóéövQxv, rciç 7r!jfi!X.ai^a.ç Jii/\êêiQ-cq kcci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftovpov Ar/U7iïov o^i;

TQVro TO X^^èp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ttÇOÇ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A^ßm

coi/p^ éouT-i rui' Ai'^'U/T^oy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J ouTSTïi Afßvn, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t«

Xvptn ( TMÇ A^tQlÇLç Tot ^dAotOTOM '^V^tOt Vip/gt;VTOU{ } ^êA'XyfêOÿ Tg xa) XiXTèppr/yi/:\tth'}i'/ amp;s; t^ sovQtigt; lAu^s xdi

Al^iOTT-YiQ xd]x^gyctlfjdi/r,i/ duTo rocî tit'Ix/xoS' tvv i) Aißv}]v i^päp ^py^^'^spi^PT^ywxxi \dùo\l/xfxu-^ép-/iy j T/iy ^$A^^ßinv rg lt;£ 'Zvpw quot;^^dAOd^êdpiiy Tè^d^OTer^V

Quæ nos.fie Latina fecimus. Quæigiturde Aegyptoferuntur, ca fie,habere cum eorum fide adducor, qui mihi fie retuleruntj turn vero de mca ipfius opinione in haue item fèntenüam defeédo, pro-ptercà qubd videam Aegyptum continent fibi terræ præiaccre, amp;c conchylia in ipfis etiam montibus cerni, neenon faliuginem quoique cffloreïcere, adeb vt amp;: pyramidibus noxiafit : turnetiam mon-tem eum, qui Mempbi imminct, folas arenas habere. Præterca Aegyptum neque Arabise fibi confini, neque Libyæ,atquc adeo ne ipfi quidem Syriæ ( Syri enim partem Arabise maritimam incolunt ) colore fimilem efle ; fed glebam habere nigram, amp;nbsp;rimis fatifeentem, vtpotè quæ limus fit, amp;nbsp;illuuies, ex Aethiopia flumine deueófa. Li-byam autem feimus terrain habere amp;nbsp;rubcntiorem,amp; nonnihilare-nofiorem ; Arabiam porrb amp;nbsp;Syriam magis argillofàm Sc quafi la-pidefeentem. Hxc qui Valise verbis contulerit videbit eum non parum fallijöc auólori.s mentem non modo non afl'equi; fed neftru-cluram quidê orationis. Loco nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legit 'z^ntva/Àvw. Loco jy)®«

placuit;^/«^«. ncc aduertit, quam Giseci vocant orationis parenthe-iim, quam tarnen fèntentia amp;nbsp;verborum ftruéluramonftrabat, nec non vis ipG colleôlionis. ;t5£Tê/pwx‘'iw«w fragilem dixit, cum areno-fà fragilis fit, amp;nbsp;friabilis j non cœnola, quæ ad dueendum, quàm ad terendum, facilior eft. Quæ quidem eb moneo, non qub virum optime de iitteris meritum fugiliarera ; fed qubd neccfîariamihi cfT.t

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijy

eflet proba hums loci amp;nbsp;intclligentia cxplicatio: cum in co fit fere robur omne eorum,qui aliter, quam ego,de antiquitate noftra lèn-tiunt. AdditdcincleHerodotus his,quæip{èmetconlpexerat,aliud argumentum, à Sacerdotibus addu(flum:

TèKpjn^OV lt;Zèfet' TKÇ TCCUTTIÇ Mug//BâôÏÀÎÎ ÛHiilÇ èABo/ Ô TTO^tXflàç STt) OK-TM

T’èÂoi^içôv A iyo'jriop tw j syspSê wmet,ài/PO-Koeïo. T^éÂsi^nxiÿÇjOrê t^v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyà «xyoi/.rÄ3 (î

èKKCti^èK/X. M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TTK^^Saç cbO-ßn quot;l’ QÙ7\0.-^1lt;;QV 0 7VQ^U.Qlt;;

i^gpßalt;rlt;l gç Twy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id

Dixerunt verb amp;nbsp;illud mihiSacerdotes ; vnde magnam conie-duram de hac regione facio, qubd, régnante Myri, cùm fluuius ad odo vt minimum cubitos excre/ccret; ïàtis irrigabat Aegyptum, Mempbiinferiorem. Et Myris quidem necdum nongentis annis^ cùm hæc ego de facerdotibus audirem, è viuis cxceflèrat. At nunc,^ nifi ïèxdecim vel quindccim vt minimum cubitis afeendat, regio-nemnon inundat. Atque bæc quidem exHcrodoco nobis obii-ciuntur. Eiufdcm de Aegypto fententiæ eft Arifioteles libro Metco-rorumprimo,quamdicitin dies magis magistjueexarefcere, ôc à Nilo totam elfe inuedam aggeratamque.Scd quia longo temporum tradu paludes oblirnentur, ôe babicarioni reddantur idoneæ,ini-tium rei obliuioneinuolui. Atque idcirco ab HomeroThebaidos mentionem duntaxat fieri, Memphi vel nondum enata, vel necdù eoprogrefla, vtdignacommemoratione haberetur. fignum etiam elle, quod paulatim fit aqua exficcata, qubd Sefofiris didicerit, mare rubrum altiusefiè Aegypto . atque ca de caufaj quod in animo ha-bebac, foflam a mari Erythi æo in N ilum non duxifle. maiorem ign tur Aegypti cauitatem , quàm eius aluei elfe, quo Erythræum mare continetur. lam verb, fi Aegyptiorum regio, quos omnium morta-lium antiquifsimos eflè crédit, ita reces fit enata, vt tanta ab Home-ri tempore fada fit commutatio ; pareil de ceteris quoque terris idem exiftimarc, amp;nbsp;tantb polleriùs exficcatas elfe, quanto homines in iis habitantes, Aegyptiis funt polleriores. Atque hinc iam cffici, vt ncque flumina vlla fint perennia , neque femper mare illud fuei'it, quod nunc mare eflè cernitur ; led vieißim modo mare, modo terras, eadem loca fieri, certis quibufdam temporum con-ueifionibus, quibus fato quodam nunc maxime ficcitates, nunc maximi humores aliis atque aliis locis exillant : atque id quidem in iongilsirao quodam anno fieri, baud aliter, quam in anno commu-g i m

NILOSCOPIVM.

lùæftatem amp;:hîemem fierividemus. ItaTanaim, amp;nbsp;Mœotidapalu-deni,amp; ipfum etiain Pontum cxficcatum iri, atquefimilitcr omnia peimutandain temporis infinici infinita duratione. Hæcamp;eiuA modi plura Ariftotelcs,partim ex Herodoti de Ægypto hifi;oria,par-tim de Platonis Aclanride infiila videtur haufiflè. Putat enim cum Platoiic, mare extra columnas Herculis vadofiim cflè, amp;nbsp;nauigiis maioribus minime pcruiura; non alia(vt opinor) caufà, quàm quod fie à magdho fuo didiciflèt. Hîlloria veio , quæ à Platone de Atlantide inlula, èc antiquitate Ægyptiorum elt conlcripca,omnibus cft notior, quàm vt à me hic fit referenda; neque etiam magnopere facit aduerfus ea,quænos de vetufiate regionis nofiratis afièueramus. Plutarchusin üfiride ; vbi plurimus eltïn Ægyptioram antiquita-tibus iiiuefligandisyadüerfariismeis plus adfcrt adiumentij cùm dc‘ Homeri telhmonio doeet Pharon vnius diei nauigatione ab Aegy-pto remocam fuifiè, amp;; tocam Aegyptum mari olim fùbfedifîè; eo qubd fuoctiamnum temporeconchæ in fodinis amp;nbsp;montibus etiam plurimæ inuenireritur , amp;omnes putei amp;nbsp;fontes aquam fallàm Se amaram haberent; illius videlicet maris reliquias, quod loca ea olim occtipauit, Polybium non adduxinaus, propteieà qubdis videatur Anlfoteli efl'epedaneusin timoré, quo verctur, ne Pontus aliquan-do nauigationem cxcludat. Neque verb alios rogabo feriptores, quid hac de re fèntiant, pofteaquam video totius eruditionis cory-, phæos, amp;nbsp;non antefignanos modb; fed ipfbs etiam impcratorcs omnium diiciplinarum in eadem effe fententia, amp;, vt fint, eifdem ra-tionibusniti. •

Nonigitur eft mirum, fi noftrates quoque homines eifdcm ar-gumentis induôl:i,qüibus prifciilli feriptores, nihil certius habeant, quàm totam hanccamporumlatitudinem,queMofç,Scaldis, Ocea-nijArduennæque finibus continetur;Delphinorum,amp; reliqui Phor-ci exercitus ftationem quondam, non terreftrium animalium, fuifiè. Videndum igitur mihi,an quicquam contradici queat, quo vetu-Ha hæc,amp; ferè Ogygia affertio vcl eleuetur, vel (t^uod fore fpero)to-ta nihili efiè amp;nbsp;flocci pendenda videatur; fi modo rationum ponde-an noii maguifica tellium nomina. ftateræ appendantur. Primùm »awXT îgiturillud, quod deconchyliis magno applaufu argumentum He-* rodotus Se Plutarchus ducunt,vanumomninbamp;qüauîs paleale-uius cflè contendo. Eodem enim peruinci queat, fummos Alpes ali— quando fub Occano latuiflè: quod fi admittantjUon plus contra regionis nofl:iæ,quàm contra omnium terrarum, vetuftatem pugnàt^ nam amp;inillis conchæ amp;.ofbreorum teftçinucniuntur. Nihilelltain alturo

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Liber i i i?

aîtum, nihil tam abæquoreis fluÓlibus remotum, in quo noh fit rc-peiirc tellas corum,quæ in iblis aquis marin is vitam agunt, Qupd cquidem cùin alioium relatu, turn expcrimentis diueiforum moii' tium(umedoólus. Cumin AlpibusTridentinis,amp; vicinarumgentium , pcrrcptarem altilfima quæque montium cacumina, vtroquc pedelènis vncis innixo,amp; manibus pinnato baculo grefliim firman-tibus, amp;nbsp;ipfè conchas inueni, amp;nbsp;ab iis, qui Capricoinos, fine Ibices, amp;nbsp;Damas infeólantur, didici non rarô inucniri. Etcrebriùs baud dubièinuenirentur,fi lapides æquè illic,atque infimis locis, excide-rentur. Nunccùm veôturaillinc nulla cfic queat, nulla ert lapicidi— lia J ni(i cum aices ex ipfis rupibus excauantur, an^uftis piæcipiciis, amp;nbsp;caprcolorum (èmidsjVel funibus (ubeundæ. Cum igitur eiufce-moditefiæ internis vel tcrræ velfàxorum vifceribus delitefcant, amp;nbsp;in fummis Alpium rupibus rarb interna tententur • non potcil fieri, vtillic crcbrb videantur. Videnturramen,fàxis torrentium vi de-rafis,vel immanigclu, magno tonitrudiuulfis,vel fulmine, turbine, aquarumve violentiapræcipitatis autdifruptis, vel alia vi quapiam naturæ dehifcentibus ; quibus fiat, vt,quæintus condita fuêie,pro-dantur^ ApudvicinosnofirosLimburgos,Leodios, Chondrulos, Namurcos, Hannonas, Atrcbates, Tornacenfes, amp;nbsp;alios multos, a quibus vel marmora nobis, vel alia lapidum genera aduehuntur, non païuaerttcftarum copia amp;nbsp;varieras. Vidiipfè in mannore cæ-■ruleolblidifiimo pcólmem ipfius (cdem ita affabrè delineatarr, vt nihil ars fimile pofic: videretur. Vidi in filice durillimo, Bethunis aducâ:o,quo viæ apud nosfi;crnuntur,totconchulas totas hpideas, amp;nbsp;conclufis valuulis intégras,magna vtcùra amp;nbsp;arte ex illis fuifiè cœ-mento aliquo comparus iudicaretur. In fuburbano Parificnfi agio qui fupernè copiola fruge luxurians, fubtus cauus magna fui parte ert, amp;nbsp;vehiculis peruius, inueni téftas non paucas turbinum mari-norum,elegannfiimoordine amp;tortas amp;nbsp;tuberculis infignitas,3tque ita omnibus modis perfecdas, nihil vt,præter viuum pilciculum , ad integritatem deelTct. Vidi in Anglia lapidem, è fummis montibus excifiim, qui percam ad viuum cxprimcret, ne minima quidem li-neolaad perfeètionem defiderata. Ncc paucamihi monllrauit Ve-netiis Andreas Lauredanus, antiquitatum omnium amp;nbsp;naturæ mi-raculorum diligentifiimus obleruator amp;nbsp;cuftos. Quid raultis ? neminem efiè credo non omnino ociofiimnaturæ fpeôfatorem, qui nonfimiliamultaobferuarit. Omnibus crgoeiufinodi locis marc aliquando fuperius fuifle,ncccllè cric fateri,fi proba ilia fit collectio, quæde conenyliis marinis Neptunum aruorum finibus induxic: g 3 atquc

ijg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L o s C o P I V M.

- atqueita nihil mihi oberit, quo minus dicam noûram regionen! non minus antiquam eflèjquàm ceteras omnes, in quibus id genus conchylia funt inuenta. Satis hoc quidem mihi efl: ad Heiodoci Plutarchiconclufionem infirmandam. Sed, quia abflirdi illatio, quamuis ïàtis ca vnde proceflit, falfa eflè oflendat -, non tarnen rei, de qua quæritur, naturam explicac j atque idcirco animum dubira-tioni non eximic, fed plerumque magis inuoliiit ; fatius erit veram adferre folutionem. Hæc tarnen non poterit ex hiftoriæ monu-mentis adferri, fed petenda tota eft è philofophiæ penetralibus, ad quærapividemurhacmirabiliumconfîderatione. Sed quia natural arcana non flint nobis hic ttaótanda, obiter amp;nbsp;breuius, quam res poflulet, difputationis munercdefungemur. Materiagenerationi fubiectaficut omnes formas çquè recipere poteft,ita defuo finu fiuc potentia nullas edueit. Sienimeduceret, antehabuiflet; deinde educere, agentis eft : aótio veto omnis formam præfuilî'e monftrat. In materiaigiturforma fuerit,cuius eftieaciaaliæformæproducan-tur^quod eft abfurdum. Aliunde igitur formæ procedunt atque re-eflêntiæ. Non ab dementis, non a cælo, quorum formæfunt aótionibuspropriisquibufdam amp;nbsp;motionibusaddidlæ, ira vt nihil poßint excellentius efficere, quam ipforum mouendi potcflas ferat: nifi velimusdicerc , quicquamefl'e, quod alter! vitarn dare pofsit cxccllenriorem, quam ipfummctpofsideat. Qupmodoigiturdi-citur. Homo generat hominem amp;Sol? eonempe, quod homo amp;nbsp;_Sol materiam præparent, vt idonea fit formæ recipiendæ. Cælurn enim hominem fi generetjd faciat,quod longe fit celo excellentius, GogitandiintelligendiqueFacultate. Nonigiturcælum formasdat: fêdjad formas recipiendas, materiam difponit amp;nbsp;aptat. quæ quideni difpofitio coufque p£rtinet,dum id tantum producitur, quod calo-ris,frigoris, humoris, ficcitatis, amp;nbsp;reliquarum qualitatum, quæ his funt fecundariæ efiicaciæ,produci potefl. Figuræ igitur fbrfân quæ-dam cælo debentur-, fèd fi vita accedat,alius nunc opifex quærendus quicælofît præflantior. Hune formarum datorem nuncupemus, qui fè per totum vniuerfum infinuans, vbique adelt, vbique mate-riæ præparatæ formas dat, amp;nbsp;eas in ea tantifper conferuat, dum ma-tcriæcôpago amp;nbsp;præparatio ferre poteft.Hic, fine vnus fit, liue multas flib fe intelligentias habeat, imperio amp;nbsp;poteftate flia totum for-marum orbem adminiftrat, amp;: cuique materiæ dat pro eo, atquead fliflipiendum cfl idonea.Hic ranis,amp; pifciculis in aëre,hic muribus, ôc vermibus, amp;nbsp;ceteris animantibus e limo genitis, materia prius a cælo prçparata,formas infundit. Vbicùque igitur humor fiue liquor inuc-

LIBER III.

inuenitur ad teflaceoruin vitam idoneus gt;nbsp;viua tcftacca generantur. Vbi veró inateriaerit capax illa quidemformæcius, quæ dat, vc tc-fta quid fit amp;nbsp;vocetutjiion pofsit veto viuo pifciculo liquorem ido-neuin præftare; het vt tefta duntaxat,non pifciculus,genei etur.Formas autem iftas, fiue figuras accu ratas, amp;nbsp;animaliuin proprias, non cælo adicribo, quod infirumentorum peewiares formas dare non poteft • fed ipfi formarum datori : quem fingulisfpeciebus alium amp;nbsp;aliumadefle, tanquam efficientemquandam ideam, fi dixero,id di-xero, quod pofièm tueri. Antwerpiælatomus quidam viuum buf-fonem in medio marmore inuenit. Qupdfi eo loco aptus humor bulfonifuitinuentus ; quid vetat quo minus aliquando liquor in làxis inueniatur 5 quo marinaquoque animalia generentur : viua quidéjfi locus ôc humor ferat,corporata verb tantum, fi humor vita nonadmittat? Opifexcnim progreditur eo, quoad eius materia patitur, vitra progrelTurus, fi loci amp;nbsp;materiæ inopia non excludere-tur. Non eft igitur mirum teftas in montibus fummis inueniri: minus verb mirum in illis inueniri, in quitus falfugo aliquaeft, mari-næ falfuginicompar.Similis enim materia ad formas recipiendaseft apta. In Ægypto igitur,regione non (àlfuginis modb,fcd nitri etiam ferace,quis admirabitur conchylia generari? quis etiam in noftr^re-gioniseafiibterranea arena, quæ loco amp;nbsp;natura marinis vadis re-fpondetjilla admirabituvîcùm eatemperamentum quoddam liquo-risraariniexugat,Oceano interras furfumpetomnes canales magna vi irruentc. Cauis igitur fubterrancis,amp; maxime ei arenæ, quæ proxima eft aquis, per orbem terræfubtusmeantibus, liquor quidâ apudnoscomraunicatur,qui conchyliorum figuras facile induit, vitam etiam acccpturus,fi locus viuum pifciculum alere poftet. Vi-demus icaque Antwerpiæ quibufdam locis, poftquam ad aquam hanc fubterrancam fodiendo ventum eft,magnam quandam cruftâ ad duos pedes,vel plus eo craflam-,aliquando etiam tenuiorem, quæ totaeftex eiulmodi varia conchyliorum congeftione coagmentata, quafi venaquædâlapidisautmarmoriseflet. Nec porto vfquam in mari autlitore tanta congeries concharum cuiquamvifa eft,vtfru-ftra fomniemusjita paulatim mari recedente fuiflecbgeftam.Nam,fi itahoceueniffetjcerneremus adhucin Zelandiæ,Hollandiæ ôcFlan-dïiælitoribusjtantæcrafsitudinis cogericmiacerc. Quid? quod pe-ftinum in litoribusnoftris magna eft tari tas, adebvtàD.Iacoboc mari Gallaico pro raonftris adferantur?at e fofsis noftris infinita co-piaeft edu(fta,qua in vallo, quod mbùs inftar eft, cuiuis licet viderc. Et, qui conchulas legere volet ei nihil opus eft ad litora proficilciî in

240 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L o s C o P I V M.

in mœnibus habet plus multo, quam litoribus abundantîæ. Ego igitur non magis hîc mare fuifl'e credo, quàm in lapicidinis Mega-renfium,è quibus lapis effoditurcocharum marinarumcoalitu con-flanSjCeteroqui candidißimusi quem à re ip fa Conchida appellarût. Quodß mare huicoriginem cauûmque nafcendi dediHctjinPiræo potiùs debebat inueniri. lam cùm tota Græcia variis promontoriis in mare excurrat,variis finibus mare admittatjuufquam tarnen Con-ehisjquàm Megarisjinuenitur. Vtinam noftra crufta ficinduruiflèt, vt lapidem quoque lolidum componeret. Nam Megaricus ille adeo folidè coiuitjVt Caris,Phoronei filij,(èpulcrû, alia non pauca opera ex eo faôta fuifle, Paufanias teftetur. Ad eandem caufam dentes illijin foflis inuenti,referédi func, quiCàrchariædentibusad amuf-fim refpondenc^nifi quod de terra, in qua diu iacuerunt,pro candi-do,pulîum colorem videantur traxidè.-in his aliqui funt lèrrati, ali-qui citra lèrram in acumen tendunt. omnes tarnen acutißimi. Sed quia pauci ßint,qui Garchaiiæ canis dentes viderunt, fit vt no dentes, iedlinguæ /crpenrinæ vulgb nominenturj quibufcum tarnen nihil habentfimilitüdinis. Huiusgeneris,fiue dentes, ßuelinguas, cfofsis circa Antwerpiain frequenter extrahunt minore iniraculo, quod pifcem,cuius dens videri quear, non cognofrant j.alioqui cla-maturi, Carchariashïcolimhabitafiè’. Quibus lapides hi lingux videntur,Glofibperras eas nom in aient. Nos pari ratione Buglolliim lapidem ilium vocabimus, qui fimiliterè foßis vrbis nofrræ eft cx-traófus. Huie longitudo lefquicubitalis ; latitudo,qua maxime pa-tet,dodrantem çquat,paulatim in culpidcm obtuïàm ad linguç for-inam produefta, colore SeduricieBalaltem refert, pondéré ferrum, parte Eli latiore amp;nbsp;crafriore foramina duo habet ea amplitudine^ qua in caluaria equina oculorum cauitates videntur, cetera linguæ bubulæ non dißitnüisiVt mcritó vel ab ca, vei ab ingenti magnitu-dine Bugloffus vocari pofsit. Cuius,rogo,marinæ bclltiæ, amp;nbsp;quod os hune in lapidem tranfiiflè dicemus, fi omniaid genus ad aniina-liiim partes fint rcuocanda ? Ego certe nullam inuenio, nee fuifle quidem opinor, non magis, quam animal aliquod fuifle, cuius vel lingua,veî dens Gloflbperra dicatur. Nam quamuishis locis a mari non longo interuallo difritis fufpieari quifquam poflet Carchariac dentes ellc,non ramen idem fibi perfuaderet in colie illo,qui Aquis-Graniimminet, tantum id genuspifrium fuifle, quantum fuilfrde Gloflbpetrarum copia conicótari deberec. Gencrantur hæc in terra perindc,atque alij infiniti generis lapides, nihil cum viuis animan-tibus habentia commune.Eodem,amp; ad eofdem fontes,amando fer-pentes

LIBER III.

141

pentes fàxeos îrlandiæ,quorum vnum in Anglia vidi fpiris in G con-tortum-qui non alia ratione prouenit in lapidum inetallis ^quàm, conchæ apud Megarenlès. Apage illos, qui viuos hos fèrpentes fuilîè, incantaïuento in lapidein verlos clic, de quibus ncfcio fa- - ' ■ ' bulis perliiadere nituntur. Naturælunthæc, non hominuinjinira-cula : amp;nbsp;ne miracula quidem, cùm videntur perindcjatque cetera, c caufis fuis apta. Qubd verb quædam inter hæc lapidelcantjquædam noniid liiccis amp;frigoiitribuenduin. Multi cnim bumores fiueli-domwono». quotes funt, qui lapidis indurandi vim babent. In teftis igitur con-cbyliorum quafdain ell videre teftas adbuc elfe, alias etiam in lapi- î dcttanfiifle. Cancros vidimus totos laxeos, in quibus crufta amp;nbsp;quic-quid intus erat,in lapidem degenerarat, quo minus eft mirandum,ft in concbis id fiat, natura fua multo durioribus. Sed quid ego de cruftaceis dico, cùm percæ etiam faxeæ fint inuentæ , atque adeô lapide! ferpentes î Ad vim itaque formatricem in concbyliis n oft ris recurrimus, quæ in quaque te id facit, quod præftantiftimum in ea fieri poteft, pro elementorum miftione . Vbiergo viua fieri non tu-lit materiæ dilpofitio, aut locus, illic figuram laltem induxit, vi-tam additura, fi locus amp;nbsp;temperamenta permififtcnt. In litore An-conitano faxa magni pondeiis, quinquaginta amp;nbsp;plurium etiam li-brarum, è mari trabuntur : bis colos amp;nbsp;conftitutio exterior ea eft, quæ lapidi Aetiti ^rudis nimirum amp;nbsp;non diflicibs læfu aut tritu ; interiorverb crufta aut tunica dura eft, amp;nbsp;quæ poliri pofsit, baud fe-cus, atque interior Aetitæ tunica : colore etiam fûbcæruleo, ne bac quidem nota ab Aëtite diftedens. Rumpuntur hæc faxa maioribus mallcis ferreis, magna vi impaâis, non qub intus, vt in Aquilæ lapide, alius calculus inuéniatur ; fed quo pifciculi delicatifsimi extra-bantur eiufdem generis cum Solenibus, quas Gappas longas Veneti appellant. fed eb delicatiores, qubd non aqua marina, fed rore quodan) tenuifsimo, per lapidcm imbibito, paftantur. Hi plures numero,adviginti,modb plures,modo pauciores ita faxoinclu-duntur, vt fingulis fuus fit nidus, ad magnitudinem amp;nbsp;figuram pi-feisomnibus lineamentis relpondens . Inter nidos laxeo interftitio reli(fto, ex bis veluti è vaginulis rupto lapide eximuntur integri So-lenes, ad palatum amp;nbsp;lumbos delicatiorum plurimum fabluri. In bisigiturfolidifsimis (axis,.in quibus aqua nulla, nullus liquor, inuenitur, præter eum, quern pileis continet, non figura modo Da(ftylifiueSolenis,fed vita etiamamp;omnis pifciculi lau s perficitur amp;nbsp;abfoluitur, melior vt multo fit, quam li in ipfo raari extra lapi-dem natus fuiffet. Si igitur in bls faxis viuos abfolutosque cum ml nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b vngui-

24^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NILOSCOP IVM.

vnguiformi fua fiftula’Solcncs intelligêtia hçc, formaru difpenfàtrix, formauit quid ni eidem fuiflè diccmus, figurati quidem ad pifcem hune corporiSjUon vero viui procreandi,facultaté ? Figurarû enim, Fi5Ht4r«m fr- quæ animaiitium corporibus funt propriè,tuin earû etiam^quæ cor-codem femper modo infùnt, conftanti fimilitu-dinis perennirate^caufam ego ab effeâzricibus ideis, non à cæli dun-taxac materia amp;nbsp;forma, eiufquemotionecirculari, pendere credo: arque ifa in vniuerüimllatuo vim vnamquamque formatricem tantum vbique producerc, quantû materia caperepoteft^. atq-, ita multa corporatura quidem hoc vel illud animal efle,vita verô nequaquam:

5, Ealtquo prodire tenusß non datur v Itrà.

Sicanimalium etiam terrelhium odà, nedummarinorum,in terra generantur • atque modo quidem ofla perdurant, modo verb fiic-cilocique natura in lapides tranièunt. Georgius Agricola in agro Luneburgcnli teftis elf ofla belluarum marinarum ortaeflè, amp;in lapides conuerlà. Habeo equidem ofla flixea ingentia, Balenarum olsibus maximis æqua, quæNicolaus Rokokius, ciuium apud nos frequens magifter, domi luæ vidit è terra erui, dum aquis haurien-dis puteum fieri eu ratet. Plinius etiam è Thcophiafto ofla in terra nalci, amp;nbsp;in lapides tranfire auôfor eft. Hue forte referenda fint ofla ilia enormia, quæ Gigantum fuiflè vana hominuin ingénia credide-runt. Vcrùm ne vlteriùs, quam conchylia nofira amp;nbsp;olTa belluina poilu lant,naturæ lcrinîa excutiam ; hîe nnem huic confiderationi im-pono,certus neminem fore, qui noftra hæc bene ruminarit, quin inox fit conclufioné illam è conchyliisconnexam derilurus. Hoc igi-tur in commune relponfum fit omnibus iis, qui conchas amp;nbsp;magna pilcium ofla nobis ingeflere. Miror equidem Plutarchum,hominem philolbphujillud non animaduertiflè, vel exeo làltem, qubd in mo-tibus etiam diceret conchylia inueniri. Qupd fi veru fuit,quare non æquè aflèruitjfuperiorem Aegyptum atque inferiorem mari cooper-tam fuifl'e? Hoch fateretur,inThebaïda tandè amp;iplâm Aethiopiam mare deduceret, amp;nbsp;iplbs tandem Alpes fummergeret hac fua colle-(Stione. Vcrùm enimuero illud videtur magnù pondus habere,qubd VMéÇa'ÇiM idem Chcronæus de puteorum aquis làlfis mare inuexit : quod ta-Icuiterattreâ:etur,fl:atim dilabitur amp;: euanefeit. Putei falfi funt, ergo mare aliquando Aegyptum occupauit. meliora quæ-Ib. Halæ ad Oenum,altiflimum montem,vidi totum èlàle conftare, ergo amp;: illis Alpibus marc aliquando fuit fuperius. In Salinis Bur-gundiæ perenni làllèdine fons eft j fuit igitur Burgundia mari aliquando lummerfa. In Gothalanis Pyrenæi radices copiofum fa-lem

LIBER

lem fubminiftrant ; fueritigitur amp;nbsp;Pyrenæusaliquandoftabulura Balenarum, Bene quidem hæc omnia, fi ante docuiflèt, nufquam quicquam falfiinueniii, quo non ante mare (alfidinem inuixiflet. Cum tarn variis orbis partibus (al in raontibus reperiatur, rairor fane tarn Icue argumentum tanti apud dodifrimum fcriptorem fuifi-fe. Nil eft ad faliendura potentius, quam grauium audiorum fen-tentiis ante occupari,quam^quid in re quaquefentiendum fit, diligenter amp;nbsp;accurate fit examinatum . Id ego hic Plutarcho euenifle video,qui Herodoti, amp;nbsp;Ariftotelis Sc aliorum etiam aflertionibus anticipatus, non inquifiuit, an alia in puteorum fàlfèdine caufà in-ueniripoflet. Caufa,quæ mare falfiim reddat, ab Ariftotele fatis eft cxplicata: at ilia in puteis valere non poteft, multo verb minus in montibus. Succus eft terræ ,qui in falem abit, congelandus, fi quæ concurrut congelatione iuuent,amp;; tanto magis cogelandus,quanto caufæ congelationis fuerint potentiores. Strabo fontis meminir, cuius aqua tanta ccleritate concrefcat, vt fi auium alæ ea madefiant, volatum impediat; amp;nbsp;fi corollas intingantur, ftatim totæ rigido (alls sal i g«o gelu conftare videantur. Hic gignitur interno aliquo terras calore, quemadmodu in mari Solis ardore exbalatioj amp;nbsp;falfa redditur ipfa, amp;nbsp;marefalfum reddit.Si maior calor fuerit,non fal gignitur è fucco, fed nitium, quod vi caloris maiore amarefcit, vt Galenus dodle in fimplicium facultatibus examinandus dcmonftrauit. Sicut igitur multis in locis, amp;nbsp;prope infinitis, fucci falfi in terræ vifceribus con-crefcunt,qfib res,bominum vitæ maxime necefl'aria, plurimis locis inueniatur ;itain Ægyptofub arenisad Pelufiumfal eftbditur, Plinio ita prodente.Deinde copiofum nitru cum in arenis,vbi funt;tn in montibus Aegyptiis efflorefcit; adebvt nitro illic fere omnia, perinde atque apud nos lixiuio, foieantexpurgari. Totaenim Ae-gyptus nitrofa eft:qualis nifi effet, fruftra aqua Nili, quæ dulciflima eft, amp;nbsp;ad bibendu fuauiftima, in ftagna immitteretur ad nitri copo-fitionc. Si igitur terra nitrofa eft; quid rairu puteos falfos amp;nbsp;amaros effe ? falfos quide, fi liquor fine fuccus min us fit aduftus: amaros, fi plufculu fucci fufceperint,vel quern fufcep’erunt,caufa aliqua magis adufferit. Neminé opinor efte tä infigniter ab omni ratione alienu, vt velitagrumToletanura, vmbilicu fere Hifpaniæ,mare aliquan-do fuifl'e. Atqui bic lacus eft, è quo copiofum nitrum conficitur, TcmMi«. quo Reginæ noftræ vinum fuum folent refrigerate, aut potius con-gelare,ne tepidum potarent.Si illic igitur mare non fuit,quia lacus eft nitroftis, qui par eft , vt ex Aegyptiis puteis mare fuifle in Aegy-pto colligatur ? Sed vereor, fi multus fim in bac conclufione infir-

b 2, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manda

244 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NILOSCOPIVM.

manda, ne ego priùs ambitiofæin reclarareprehenfionis accufer, quàin Plutarchus inconfiderantiæ. Multo celte priùs Eratofthenes fefe torfit in conchulis, ôc falfüginis cauüs apud cos inuentæ, qui a mari longe funt remoti J præcipuam illam quæftionem elle aiens, Quînam fiat, vt duobus tiibufque ftadiorum inillibus à mari intra mediterranea,plurirnis locis,concharum,amp; oftreorum,amp; cheramy-dumjingens mulritudocernatur : ôcpræterhæc làlfi etiam lacusin-uenianturjquafi maria cÆnt (vti fit) circa templum Hammonis : êc in ea,quæ adillud ducir,via,quæ ipfius teftificationelongitudinem habeattriummilliumfiadiorum . Hicenim plurimam oftreoruin colluuiem elfe, ôc ûlis etiamnum multum inueniri amp;c marinas ex-halationes in fiiblime ferri : prope ipfiim etiam nauium maritimarû fragmenta monftrari, quæ hiantibus terris fint efiulà : turn etiam columellas extare, fuper quibus Delphinifunt, habentes hancin-Icripcionem, Kupnvaiav His Eratofthenes induôtus ,Stratonem ■ Phyficum,amp; Xanchum Lydum laudat, qui inter cetera, quæ multa récitât, exiftimarint ipfiim Hammonis templum priùs ad mare fte- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

tiflciac deinde,mari defluente,in mediterranea regione manfiflè: at- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

que oraculù, quia mari adiaceret, eb celebritatis amp;nbsp;nobilitatis per-uenifl'e, non elle à rationc alicnum: alienum verb à ratione eflè, fi di- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

catur, quam habet claritatem amp;nbsp;exiftimationem hoctempore, earn ’ in tanto à mari intern allo acquirere potuiftè. Aegyptum prætcrea prifcis temporibus ad Pelufias vfque paludes, amp;nbsp;montem Cafium, aclacum Sorbonidem,maris inundationibusfuiftèfiibielt;ft:um,indi-cio eftè cùm lalfugo efibditui'jputcos ipfbs arenæ amp;nbsp;concharum plc-nos inueniri,quafi mare antea regio fuiflct. In his Xanthi dilt;ftis nihil Strabo inuenit abfiirdi , fed ad Stratonem reprehendendum » tranfit, qui inter cetera argumentum dcfundo maris attulit, quod nec Straboni probatur , nec quicquam habet momenti ad ca, quæ modo ftatui , eleuanda . Aduerfus autem Eratofthenem, Stratonem, ôc Xanthum, cadem diciinrclligantur, quæ contra He-rodotum amp;nbsp;Plutarchum fiint à nobis dióla. Q_uid verb miri in va- l fta, amp;nbsp;plana arenarum fblitudine, lacus fallbs reperiri? maxime in tanto Solis fcruore , quantum illic elle par cft, vbi terra perpétua arcnarum planitie longe lateque extenfà iacet? Si pluuiæin ca frequentes , amp;nbsp;copiolæeflent , dulcibus aquis Solis aduftio impediri poftèt, quo minùs lacus fallos efficeret; quibusamp;tcrrædilutælâl-fuginem poftcntexucre. Sediam contra habet. Vndiquecnimcir- * eurncircà vaftitas arcnarum templum cingit, quæ non magis fere j pluuiis,qnàm Aegyptus,madefcit. Hinc de Bacchifiti, amp;' de fontis

(bene- i

* L I B E R III. ‘ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24;

( beneficfo'louis ) inuentione* fabula ariete itet ptæmônftrante. Ouæ'i'^htur,hîc caufà'fàlis, vel (ub aienis.vcl iii laèubu's tepérti? quæ alla, quam adultus vapor, amp;nbsp;raaiis Sons perpetuô toftus ? Regiones Menti«, enim planæ, imbribus ob ficcitatein terræ non irrigate, plurimuin fèmper roris babent, qui matutino teinpore arenis infidens, ac iis fe milcéns, Solis deinde ferüore coquitur vel in faléna , vel in nitrum, fi vehementior fit exufti6.,EôHem Soliscalore latùs/riùllis arbor,uiii aut móntiuiïi^vmbris defenfinée irnbtibus diluti, fâlfuçinem con-trahunt. Net abfiifdüib fit, lucbds etiatn internos in tanta càrnpo-rurn ficcitate iàlfos etiam fub terra inueniri,non à Solis tantu radiis, (èdab aliquo calorefubtusalirnentumin venis babente percocios. Sednibilopus eftfairstäufis immorari ,quas nemoPbyficorum eft, qui ignoret, nifi tarn fit ab vfu ôc experimentis alienus,vt nefeiat vn-delixiüfum nitri vihi acquiratjnelciat etiam, quid fiidorem 'falfum'^ reddat. Profedd Strato non videturPbyfici nomine digrius, qui, falfugine ièduélus, Hammonis templum mari olim vicinum fuifiè, arbitratur. Diceretidem totam Germaniam fub mari fuiflej quia la-lis amp;nbsp;nitri in mediterrâneis,nec parum, nec paucis locis, babere no-featur. Qudd autem Hammonis fons dulcis fit, non eft arfurdum^. cùm arborum circa templum ad quinquaginta ftadia in mediis foli- quot;nbsp;tudinibus arenarum tantum fit,vt (Curtio tefte) Solis radij nulquam admittantur. Non vnus igitur fons dulcis bîc eft j fed plurimi per totam filuam arbores irrigant. Principis verb omnium aquas Soli ob id facras prifei fecere ; quod intelligerent, co dulcem efle quia Solis vi non inficeretur fallugine; quafi dixilTent, Sol buic fonti, tanquam amico, fic præ ceteris eius folitudinis, extrafiluam inuen-tis ,pepercit,vt dulcedinem nullo fale corruperit. Vide quanto doiftius illi fabularum textores, quam Strato Pbyficus, de falls origine fenferint, quam ad Solem, non ad Neptunum, alligarunt. Deconebulis Scoftreisfatiseftrefponfum^ illic ea nimirum repe-riri, vbifuccus idoneus ad ipforumgenerationeminuenitur,nulla maris delapfi induifta necefsitate. Miror cur non addiderit Strato, bic greges arietum olim fubmerlbs fuilTe; propterea quod arietu cornua in lapides cóuerfa,vt videri queat,plurima inueniantur,quç Plinius non refté (mea quidé fententia) inter gemmas recenfet. Melius Solinus,Illic amp;nbsp;lapis legitur finquit) Ammonls vocant cornu. Nam ita tortuofus eft amp;nbsp;inflexus,vteftigiem reddat cornu arietini-.fulgore aureo eft. Prædiuina fomnia repræfentare dicitur fubiedus capiti incubantium. Georgius Agricola,cuius in re metallicaexquifitçdi-llgétiæSc incoparabili notitiae nibil habet antiquitas,quod cdparet, h 3 eiuft

24^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L o s C o P I V M.

eiufinodi quoq.uc cornua in Germania inueniri tradit, quæ inter la-! : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pides lioplitas collocauif, id eft inter eos, qui métallo aliquo exte-

rius armati videtur; cùm nihil eius contineant. Nos vidimus vnum eiufînodi cornu, nullo illud quidein métallo exterius armatum ftd candido veluti marmore obduólum, óc ita Ipiris in fè conuolutum, vt ne cxiguum quidem foramen in medio relinqueretur. Mirus lane hie naturae lufus eft, quæ tanto artificio illud lingit,quod difficile fit di6tu,quorfum amp;nbsp;ad quid leruire poßit. Ex his cornibus fabulamde u^tiiMmfra- ariete, Dionyfium adfontcmdeducente, ortam credo. Geterum Süàadum- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;relpondendum, quod fragmenta nauium hic inuenta

dicantur, amp;nbsp;non quarumuis ; led earum, quibus maria fulcantur? Viólus forfitan hic quilquam efiet,cui non fuboleret fraus colleótio-nis. Num quia nauium fragmetareperiutur; idcirco necellceft fateri, fiib terra reperta eftè ? Atqui in templis Chriftianoru etiam inuc-niuntur, ad quæ non è terra prodierunt ; led à voti reis funt allata. Guadalupa templum habet diuæ Virginis auguftißimum, ad quod ab omnibus ferè Lufitaniae amp;nbsp;Hilpaniæ totius nantis donaria apportai! tur ; inter (^uælî nauis fruftum fit allatum,an idcirco dicetur illic è terra emerfille? atque hinc concludetur,mare meditulliu Hilpaniç, amp;nbsp;hos montes,in quorum amphitheatro templu eft,olim occupalîè? Quid verb potius naufragus templo con leeret quim fraeftæ nauis lfuftum,quo enatarit? Multoid potiùseifit, quàm tabulam piótam parieti adngere : fiquidem in omni naufragio pars nauis auferripofi-let. Nam veftimenta quoque,quibus indu ci çuaduntjNeptuno dicare Iblent:

3, 714? ( inquit Horatius ) uhuUfacer

„ yotiuaparieSy indicat 'Vtiida

,, Su^^endiJJepotenti Veßimentamarü Deo.

Eodem igitur modo ad templum Hammonis nauium fragmina venerunt à Cyrenæis, quo Guadalupam adferri pofl'ent ; cum idem fere fit vtriulque loci a mari interuallum,trium Icilicet millium fta-diorum. Friuolum etiam illud eft, li tanto interftitio à mari Ham-monis lucus olim abfuilîèt, nûquam ad tantam nominis claritatem potuilîê emergere. Nam contrapotiùslèntiendu. Quæ obuialunr, amp;nbsp;nullo laborc adeunda, eaferè no magni fieri, aut potius contem-ni. Difficulcas itincris, lolitudo locorum admirabilis, amp;nbsp;fingularis quæpiamnota, rcligionemin hominum animis vbique amp;nbsp;lèmper auxerunt. Quid antem magis mirandum , quàm in tanta arenarura vaftitate oblcurum hoc amp;nbsp;iiriguum nemus iacere ? quid difficilius, quàm

‘ liber’iii.

quàm illud adiré per fqualcntiâlocorum caluitia, amp;'folitudine valla incutientia horroreni ? Quinam rogó Guadalupa, eódem inter-uallo amp;nbsp;maiore eriam inter montes alperos fitajà nautis vifitatur; amp;nbsp;nobilitatem acquifiuit,non in omni modo Europa, led ad Gangem etiam,amp;; Indüm,amp; orbcm ilium maximum, VeteribusTcrè incogni-tum?Suntiliaridicula argumenta',amp;: indigna ftiatiote, nedum Stra-tone.Sed illud videlicet aliquid erit: Delphinos columellisîmpofi-tosad Hammonis videi'i, atqueiis Gyrenæoium nomen adlcribi.

magnæ Itibtilitatis argumentum , quo è Delphi- ‘ nis lapideis,vel ligneis,vel æreis etiam,colligitur mare ad Hammo -nis vfque templum olim pertigiflè. Nunquid videtis^boni viri, qui ce/pM«« hæc litteris mandaftis,nihil poflè ineptiusconcludi?Delphinos Cy-renæi dedicarunt, fymbolum,' quo Dcum lupplices monebant, vt, «»«f'«-quemadmodum Delphini nauigantibus alludere videntur, amp;nbsp;benign! eflè. ita amp;nbsp;ipfc Içtus adeflct, arque ea celeritate ac lècuritatc nauem duceret, qua Delphini mariatranant : quod copiofiùs equi-dem, fi opus eflet, cxplicarem . Verùm ipfainlcriptio faris apeiit, â quibufiiam Cyrena^is columnæ Delphinique pofitifuilTent. Nam voxôêdapoç, quamuis IpeculatoremlpeóEatoremquefignificet,pecu-liari tarnen vfu de illis etiam dicitur, qui oracula Icitatum mittun-tur. Itaenim Plato inepifiolatertiaad Dionyfiumôê«e^w/Taçvocat, quos ille Delphos nomine fuo mifilTet; vbiridctftolidam làlutatio-nem,quamIciiptam per eos Apollini milcrat,in qua erat. •

„ Xctîps, è n^ÔfZiVOV nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fd

SdluetOy^jùauem'-uitdmÇertmtoTyranno.

Hîc clarè videmus quos vocaric Ôêwpow/Tœç, eos nimirum, qui ad or aculum confulendum è Sicilia Delphos milïi fuerant. Qms igi-turnon mox videatqui' fuerint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cyrenæi: no vicini certe magis Tfcfon qui

ipfi olim templo, quàm Siculi Delphis client, quo Theori mittebâ-tur. Immo ip^ ilia vox longinquitate quandâ videtur indicate ; vn-de amp;nbsp;nauis illa,quç quotannis Athenisin Delum nauigabat,Theoris eft vocata. Cippügiturilli inlcripti CyrenaèôrumThcororum nihil aliud monftrant,quàm Cyrenis Iblere mitti, qui Hammonem con-fiilerent, ôc vna ilia oblccrarent, quæ Delphini ceflera denotantur. nifi Icirem, quantum éæcitatis* mentibus inducant præiudicia co-rum, qui claris titulis in ftudioruni vniuerfitate præfùlgent, mirarer maiorem inmodumtam claris nomihibus tam ineptas adlcribi con-clufiunculas. Quod vcroHerodotu's dixit,Pyramidasèlàlfiigine montibus efilorclcentc corrumpb multo eft abfurdius, fi conferatur

ad

2.48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S Ç O P ;I V M.

adHo.çendura;inare ;a(iquando in montibus illis conditidc. Neque, enirn in Aegypto tantum, pitri feracifsima ; fèd aliis ƒ tiara, locis non paucis^montesnitrumexud^nt. Nee tarnen ob id de maris inunda-tione quifquam cogitauit,certus alias ïàîis amp;nbsp;nitii caufas.in terra in-ueniri. Neque verb, fi m^re Aegyptum quondam tenuifl'et, ex eo conCcqucrcturJairugincm ex cg reliquam adhuc mancre . Mare no-ftrum nemo nefcitfalfum ede : atarenaßj quasmodorelinquit, nihii retinent falfuginis,tantum abeft, vtpofi tot ætateSj quot Aegyptij compu tant,retinerent. Magno id nobis emeijidum eflet,vtquocun-que mare influxiïîèt,tantum fàlfiiginis relinqueret, vt ea terris efflo-rcfcercr. Nam fi id efièt,non foret fàl.maximis impenfis ad nos inue-i bend us : arque iterum è pullo colore in candorem coquendus. Arenas enim fàteflctcoquere; amp;nbsp;terra, quam mare quotidie reliquiflet. Certè, fi in Aegyptiorum puteis iàl adhuc à mari reliquus eft, con-fèntaneum eft rationi,multôpriusnoftram regionem ab vndis libe-ratam, quàm Aegyptiorum : eô qubd in puteis noftris ne minimum quidem vefiigium lalfuginis reperiatur ; atqueita liccrehîc potius quàm illic,quærere antiquitatem.Reieda igitur hacdeûlfugine pu-teorum infulla collçôlione, pergamus ad reliqua indicia, de quibus in eam venitur opinionem, Aegyptum à Nilo inueôtam cdè. Quia Nij»fcilicet Aegypti glebam difsiinilem eflè contiguis regionibus colore Herodotus videret^putauitquærendam terram, vnde hæc efl’et inueôla. In promptu verôillud;fuitinuenire,proptereà quôd Aegy-ptiagleba pulla fit. Vndé autem pulla terra inuebi rcôlius putetur, quàm ex Aethiopia, in qua cùm homines nigri fint, necefleeft amp;nbsp;terram nigram efiè . Argutum profeóló, Hérodote, argumentum. Homines nigri finit, terra igitur nigra-illi prorfus fimile, quod alibi fecutus videris , cùm décoloré Aethippum nigrum Aethiopumlemen induceres. Sed demus,non de eiufinodi aliqua ratiocinationc te pcrluafiim terrâm nigrani in Aethiopia ftatuide led de auditu apud Elephantinam, quoulque teprofeôlum fuidè dicis, didicidè. Sit igitur iudicio tuo ob earn caulàm,Aegypti pulla gleba,quia talis eftterra,vndeefi:illata;atqueitacolligamus ; Quæcunquegleba aliunde in^uehitur fiuminum impetu, eam necelîe eft colore relpon-dere ei terræ, à qua efi: flumine deralà. Si igitur hæc campefiris Bra-bantia fluminibus inuelt;îàa eft è locis fiiperioribus ; ratio poftulabit,; vc naturam fuperiorum regiorlum Icquatur. At Rhenus,Mola,Scal-i dis,argillôlæ terræ colorera,naturamquepræ le ferunt, qualis ea eft, è qua ad nos manant. Eritigitur amp;nbsp;noftra talis. At plané contra res habet. Noftracnira.vclnigraeft,velarenolà,atqueadebmaximafui parte

LIBER 11 T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ï4P

parte fteriliSjVt nihil præter ericain ferat. tantum abeft, vt pinguif-limos Cliuiæ,Iuliaci,Thungroruin, Atrebatuin, ceterorumq; agros, per quos flumina dçïcenduntjimitetur. Nihil certe eft in tota hac Ægypti regionumque noftrarum collatione,quod apertius conuin-cat, campos hos noftros a fluminibus n on efle deuecftos. Quamuis cnim ceteris regionibus, non aliter atque Ægyptus, præiaceant ad fiuminû inaximorum latifsima oftia^non poterit tarnen in earn quiC« quam venire cogitatione,e fupcrioribus locis, quæ fertilifsima flint, fterilem haue glebam importatä fuifle. Qnbd fl importata nd eft,ne recens quidem eft : atque ita nihil vetat, quo minus hic vetuftä reru memoriam inueftigem.Adiuti igitur fumus hac parte ab Herodoto, vt à Plutarcho etiam in puteorum falfldine . Quod fl non agnofee-rem, vtftupidus ;fl non confitererjVtingratuSjaccufariiurepoflèin. lam nunc tandem ad illud fe couertat oratio, in quoHalicarnaflçus robur putat eile triarium totius fliæ difputationis. Régnante Myri, cum flumen ad ofto cubitos excreuiflet,{atis irrigabat Aegyptu; (cd nongentis pauld plus minus poft annis, tempore Herodoti; nifl ad quindecim vt minimu cxcreuiflet,non fatis inundafl’e t:e quo eöftat, ex illo tempore Aegyptu tanto fadam efle altiore. PofTem hic interrogate; floóto cubïti fatis erant,an nihil damniNilus inferebat,fl ad quindecim excrcuifletjVti nunc damnum inferre feimus, fl optatain menfuram plurimum exceflerit?Scd feio Aegyptium flumen tantum femper diuinitatis habuifl'e,vt accurata quad am diligentia, pruden-tique confllio terræ femper altitudinem modu faceret fui incremen-ti. Cum igitur humilior erat terra, bonus amnis amp;nbsp;benignus humi-liùs fe attollebat. Cum terra iam altius è limo fuccreuiflet, plus aquç in clepfydra infundebaq quo campis neceflarius humor non deeflèt. Fidem igitur habeamus facerdotibus,dequibus Herodotus hçc au-diuerat ; amp;, illo dato, pergamus videre, quot nunc hac noftra ætatç cubitis attolli flumen necefle flt,quo iuftä. irrigatione dilpenflt campis , ita paulatim e limo adfluente fuccrefeentibus. E proportionu, igitur collatione,tribus terminis notis,quartum inueftigemus.Intra nongentos annos,amp;; pauld minus,ad feptem vt minimu cubitos terrain altiorem,quam ante fuiflet,euaflfle pronuntiant.Iam a tempore Herodoti ad ætatê banc noftram anni elapfl funt non pauciores bis mille.Qupcirca ex illo tepore necefle erit Aegyptum ab ingefto lu to plus, quam quindecim cubitis ( ne calculum nimis morose fubduca-mus) fadäefle altiore. Si igitur campi nunc tanto funt altiores,opus eft vt Nilus pro veteri fua prudentia tanto etiam altius exundet, ft irrigationis munere fit bene funóturus. Quamobrem, ft tepore Ele— i rodoti

lyo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P I V M.

rodoti quindccim vt miniinu cubitis opus erat, hac noftra ætate ne^' cefl'arió ad triginta vt minimum cubitos increfcet, vt campos inun-det. Hoe veto quam fit à veritate alienu, non eû quo multis docere nitamuFi cum res ipia monftret,ha6lenus etiam non pluribus,quam quindecim vel fèdecim cubitis opus cHc ad irrigationé.Eadem nunc cft meniura inundationis,quæ fuit circa annum Romæ conditæ,tre-centeGmumdecimû- quo tempore Herodotus(Plinio auólore) apud Thurios biiloriam fcripfit. Pluris igitur ftatuariufacio,qui Nili fta-tuam(qualem Romæ in horto Vaticano, infigni vetuftæ artis Gatua-riæ templojvidere non fine magna voluptate fbleo) ad eum moduin feciCjVtab imopede ad fummu vfque caput fedecim faceretiufitan-tes pufioneSjtotidem in crefcendo cubitoru indices^ intelligens per-petuam banc amp;nbsp;ftabilem fluminis natura efl'e, vt fi vitra fedecim cubitos inundatetjpericulum adferret meflis ægre perficiendæ. Eft ba-ólenus in ea ripa Nib,quç ad Pyramides fpelt;ftat,e regione fronds in-fulæ, Cerbic nomine^ column a c lapide coólo, in quo incrementum flu minis notatur; quod fi quindecim cubitos fiiperetjannonam vbe-rcm præmonftrat; fi vitra fedecim progrediatur,damnu adfert: fi ad oóhodecim vergat,infignem region! cladem denundat. Nibil igitur ab Herodoti ætate ad hunc vfq- diem in Ægypd irrigatione eft im-mutatum,neG terra vel pilo altior faóha eft, quam olim fueriL Nimis ergo fluxojimmo falfcgt;,amp; mendacioru pleno, fundameto Ariftoteies vfus eft, du fic colligit : Si Ægyptus, patriahominu antiquiflimoiu, mare aliquado fuit,no poteft negari ceteros mortales,qui poftAegy-ptios extitere, regiones colere,quç poft mari emerfèrunt.In primis e-nimilbid, Omnium bominû Aegyptios elle andquiflimos, teftifica-tione ipforum Aegyptiorû apud Herodotu feripta, falfum eft. Nam Pbrygios vetuftiores cfle,Pfàmniticbus deprebenditj quàm veto at-que certo figno,nunc non quæro,aliàs dicam. Deinde regionem ip-foi'iim mare aliquando fuifl'e,tantum abeftvtconfiteamur,vtomnia argumenta quibus id erat coltóu , nullius omnino momenti cflè, vidcar niibi demoftraflè. Verum enimuerô,quiaomnes abHomero, vt fic crederér,videntur induóli -, neceflàriû erit eins verfus diliQcriùs examinare,ac videre,an nos cogantcofiteri alium oljmPbari, quàm nunc,fitufuiflè.Menelaus igiturin patriä rediturus;.Tn Aegyptû venir ; c qua fbluturus vends aduerfis eftadPharum retentus; vbiab IdotbeaProtei filia didicit,quinam Proteacapere poflèt, atque ex eo moræ fuæ caufàs feifeitari. E Proteo igitur ligato filiæ proditione di-dicit, loui amp;nbsp;cereris diis fàcra facienda, atque ea quidem efle debere Hecatombas. Sed loquatur ipfc Menclaus:

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ip •

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fZ ill amp;£o} p.ifJLCIL^ Vii^

„ Etr^yor, ÏTrei i (fip'ip i^^^cx. TSh^èorcts iKctiofzßct^

,y OlS’cCfeî ß^ÄOtl^ öèo'l fJ.€fZV^^ êcfiéTfXSar, Nricr©^ iTfetjoLTiç 7C(i7\VK7lt;ult;;(à iv\

„ Af‘)^v^a (WÇ^'ïï-ûL^tQèj fPccpóvQ s gt;UKÄiiffKciy(jt.

5, ToûTot» àist^ô’, otxs-oy lé TTctvnfjüèpivi yÂa.(pvp^ pfjyï H’ïv'trgy,« ÂJiT'tJç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;STTi^^etiiaiv OTi’iâêi^,

„ E V Q gyOjp,u(^, oôêl^ T J/ÎJ(XÇ èlôTCtÇ yy E’ç TTOvloi/ ßcb^,iimV,CX^üya,p^Qt/X.i\AVV^(lt}p, 5, E 'v^a. fjLèeiKOOW w^ûtj’ ôêo}, TTO?

Tli^eiovlêç (pa.i'voi/0’ ccÂiexséÇj oïpcclé wi/

„ no,U7r»gç yit/O^cq iTf êvpscc, QctÂOLOTÜÇ.

At Proteus^eonfilio filiæ côprehenfus,Menclao percontantijC^uifi. namimmortalium reditum fuum impediïet,.ita refpondit:

zz A'N\dipL0LÂ' atfêN.sç I’a'N.oiOjm ^éditnv

Z Z P'é^açiépd, Kcth' C!UctQctivéfjSgt;pzO(p^Ta.^ilt;;ct^

Z, ^wiçK(X'tÇib’'i}iOiO,^^û)V é7t\ QiVOTCCtT^yTOV,

gt;gt; T3t 7r^}t^pcot^cfgt;iAoyçT ilt;^slt;iv »

ZZ O()tóV SV)c}ip3/J0tt]^ (FHJ/gç TlCtTÇÎ^Ct., yctiCLV, nçby’ QT aüt A (pv^oto chÏT^n©-’ Ttd'^fzoïQ zz Aurtç Ap gAÔwç, ps^narô’ îêpciç ÎKoLTÔp,lt;ccxlt;; Z Z A’âctrctTztffi âêoiatzTot^^v^i' éypyy g;|^ot'(ny,, zj Kalt; 'rarg rot ^'aorartv ô^v ôso), w crû ptèvotvdiç^

i X Nos

N I L O S C O P I V M.

Nos fic ex tempore verlui verfilm repofuimus:

lt;iAt tti debebas demam confienderCy po^iquam Sacra, loui^ reltquisque deis, deuota dedijjes, Ocyns in patriam quo per mare puppe venires.

,, Nam necfata fnunt caros inuifre amicoSj Necbene confruSîasadespatriamq^uelt;^idere-^ jj agt;4efypti doneefluuqfuiaïis advndas

T^rfus eas^facinsque dqs fa eras Hecatomb as‘ ffictis fne morte fruuntur:

^3 Tunc iter hoc tibi fata dabunt^ quod feruidus optas. Admirabile eft Homeri hic artificium, dum fabulam,

cana tegentem, bîftoriæ accommodauit. Hcraclidcs Ponticus inter cetera hunc etiam locum atcigit, cuius verba in Latinum ferrno-nema Conrardo Gefnero conuerfa (ne Græcisrecitandisfimpro’ iixior ) apponam. Quinetiam fermo de Proteo, qui tam eópio-sèa Menelao reccnfètur, ftatim bgmenti phantafiam offert jccu plané fabulofiis, dum infelix incola anguftæ in Ægypto infulæ narratur, addiólus perpetuis pœnis nunc in mari, nunc in terra degens, miferè cum Phocis dormiens, vt illic cruciaretur : turn ftlia eins Idotbea, per iniuriam Sgt;i. proditionem partis , beneficium hofpiti præftans dein vincula amp;nbsp;infidiæ Menelai comme-morantur: poftcà multiformis, in quafcunque res voluifièt, Protei permutatio; quæ omnia poëcicæ amp;nbsp;monftrofæ fabulæ viden-tur, nifi quis diuina Homeri myfteria, velut facra, mente cæle-FatiiU tîcPro fti traólet. Enimuero bæc fabula primogeniam vniuerfi originem omnes mundi partes confirmatæillam, quam nunc videmus, fpeciem effecerunt. Erat enim olim mundus informis amp;nbsp;cœnofus, nondum diferetis rerum notis integricatem fuæ formas adeptus. Nam neque dum tellus centrum fuum pro fundamêto return omnium ftabilierat,nequecæli perpetuus motus certa fede vol-uebatur,fed omnia fine Solis vfu immota,triftique filentio depreffa, languebant- Aliud extabat nihil, quam informis diffufæ materiæ fe-gnities, antequam principium illud, aquoproduda deconftituta hint omnia, falubrem vitæ modum depromens, mundum mundo redderet', cælumque à terra, amp;nbsp;pelagus à continente, diftingueret. Quo tempore primùm clementa quatuor, ex quibus, ceu radice ac generis principio nihil no gignitur, ordincm fùum ac formam pro-priam acceperunt. Hæc igitur cùm diuinaprouidétia difpofita fint, mimen illud,quod informcmpriiis indilcretamque materiam certis formis obfignauit, ab Homero Protei filia,Idothca, nominatur; id-que

liber ut

que bono iurc,vt quæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc eft,ideæ feu formæ cuiufuis

infpedionem cxhibuerit. C^ocirca Proteus, qui vna prius natura fueratjin multas deinde Ipecies àprouidcntia formatus^diuiditur;

? ' ’ ’

3, Principio efl njiÇas ßiecietn fhbiijjc leoms3

33 t^ox aper3inde draco fien3ferci parddUs^inde

33 J-n latices etiam fe 'pertii3 nbsp;nbsp;arbore formam

33 ^ïata^it prifiam ram^jacfrondibus alia.

Per leonem, animal igneum , ætheremindicat. Draco tellus eft, vtpoteindigcna,Sc è terra natus. Arbor autem quæuis, cùm augea-tur, à terra fcmper in fublime natiuo motu feratur fyrabolum aeris cft. Aquam verb, vt clarius viin ænigmatis demonftraret 3 fuo nomine manifeftè vocat,inquiens : In latices etiam fi'-uertit.

Proinde conuenit informem materiam Proteum appellari, Ido-thean prouidentiam quæ fmgulis formam effigiemque fuam addi-ditjSc vniuerfam molem, ab vtrisque difcretam, in continuas fibi Sc perflcientes mundum partes diuilam cfle.Probabiliter autem amp;nbsp;in-fulaiUjin qua hæc faóla funt,Pharum appellauit. Nam çspa-az generate fignificat 3 ôt Callimachus fterilem terranl atpae^Tov dixit. â^pae^oTo? oîov^tujîijd eft 3 ceu mulicr fterilis. Itaque naturaliterlocum, paren-tem return omnium , nuncupauitPharum , per vocis etymologiam afecunditate duftam, quidftbi vellet, inftnuans. Geterum, quibus epithetis Proteum ornauerit,iamconfideremus.

, 3 Hue Halio3fveroque fem3concedere mos HI.

■ Seneûus quidem antiquiftimam amp;;primitiuamfubftantiam de- Protei qnii)«« notât, amp;nbsp;à temporis politia materies informis commendatur. aX/oç verb cognominatur,non per Iouem,vt marinum dçmonem,ac inter vndas viuentera, intelligamus,a7ro aXb?, id eft, à mari ; fed aliquid cxmultisvariisque rebus congefturq amp;. accumulatum. axlt;^(|venim Græcis congregate fonat. Verax quoque meritb dicitur. Qlbid enim ilia fubftantia verius,exqua omnia genita lunt, exiftimaretur? Hæc ille. In quibus an pro politia legendum fit po/ia, vt dé temporis ca-nitie intelligatur, ahis relinquo videndum . ProtciisergoHeracli-dis auéloritate materia prima erit, ate]ue ( fiquid iudicarc aufim, ) Proteus dióius eft, quod illi lt;ra-e5=T«a totius gencrationis debeantur. Nam eodem etiam primatus iure materiam Peripatetici primam vocauerunt, quod primum lit fubieftumomniumgenerandorum. Qmmuis autem apud po'étas vetuftos maftulo nomine Proteus vo-cetur, adferibitur tarnen illi tantum, mutationis per oranes rerum formasjVtquiuis inde intelligat,dum varias formas fufeipit/ubieéti

non

NILOSCOPIVM.

non caufeefficientis,habere rationem. Atque id præterea hoc nia/^ culo nomine videntur indicafle, non folum in efficience, ôc formali caufa,ma(culam Dei vim eflè; ièd in materiali etiam, qua idonea eft, vt omnibus formis exordium prazbeat. Spiritus igitur Dei materiain fic difponenSjVt apta fit ad quafiiis viciftim formas recipiendas,Proteus nominatur, qui ft tot in ipecies transformat, quot in omni ge-neratorum varietatequeuntinueniri.Huius filia eft Idothea, quain bleraclides fic interpretatur, vt Thea hie coniugatum fit Theatro, ipeólaculum fine oftenfionem fignificans :atque hac via ilia vis diui-nanotetur, quæ informem ôc vagam materiam certis formis con-ftrinxit. Cetera Heraclidem admiror, hoc illi afftntiri non pofEim; Idotheam enim ego d earn formarum intelligo, T«y rar ^S'av Qmv Græ-cis nuneupatam. Alioquin enim Protei filia dici non polsit,propte-rea quod numen illud, quod materiam formis diftinguit, amp;nbsp;iis alii— gat,non pofsit dici produci ex materia Hoc enim officium non eft formæ,ftd caulæ efficientis,formas materiæ impriraentis. Qua vero cauft Dea formarum filia dicetur Protei ? Nepe quod forma omnis cducatur de potentia materiæ,tanquam eius quædam filia. Eft enim (tefte Ariftotele)materia cauft. generationis,ficut mater. Quid verb fit in matre à cauft efficiente fiue patre,fi non ipft forma? Quiaergo materia veluti mater quædam fit, de cuius gremio ab opifice omnis formarum diuerfitas educitur,di(fta eft Idothea Protei efie filia, quæ alia confideratione vxor etiam dicipoffiet. Sed ratio prior longe di-uinioreft,amp; ab altioribus principiis deduda.Voces enim apud prif-cos illos Theologos primum pofitæ fiintprimis amp;nbsp;altifiimis principiis, atque inde per analogiam quandam Phyficis elcmcntis.appli-catç.Infinitas ergo patris fine Vnius(vtcum Paimenidc loquarJPro-teus primo amp;nbsp;propriè vocatur,có quod in omnibus rebusid eft primas tcneat.Quia au tern in iplo vno res nihil inter ft differunt, ftd omnes vnum funt ( vti Platonic! demonftrant e Parmenidc, quern, iniquifiima calumnia amp;nbsp;pcruerft interpretatione diftortura, Ariftoteles impie reprehendit)falt;ftum cft,vt de vno diceretur,ipfum omnes res fieri ; amp;, Sicut omnia in Vno fimt vnum,ita vnum fieri omnia ; non aliter atque ex vno omnis numerorum diuerfitas enaft cicur. in varias igitur fpecies vnum(quod alibi à Platone patris nomine vocaturjpermutatur, atque in omnibus tarnen Proteus eft, id eft,primas tenens.Ex Vno ergo primum procedit to or,id eft ens,quo vnum ad aduefiecontrahitur. Sed hæcaltioris funtcontemplario-nis, quam vt hic breuiter amp;nbsp;ablblutc tradi queant. Satius igiturfi-militudinem in numeris Pythagorico more cofiderare. Vnum ergo

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!ƒƒ

princîpîo parit duo,in hoc infinitam potentia fuam perdens.Eodem inodo inateria,Yni reipondens, infinite eftpotétiæ; in omnia rcru genera permutatur:atq; idcirco nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à Peripateticis vocatur ratione

cadem, qua vetufti philofophi fiue poëtæ Protea earn nominarunt. Quemadmodu igitur ah Vno omnia procedut,vti primo amp;nbsp;genera-Jifiimo ^rincipio,omnibus rebus intcrius,amp; in apjcefubflâtiæ, inte-xto;ita a materia quoq; omnia corporea, tanquaa primo principio, dependet. Per hanc igitur analogia Proteus pater diólus efi Idotheç; no aliter,atque vnu pacer cft,refpcótu duorujfiue encis. Præterea qui primû domus quærit principiû,ad fundaméta defcêdit: ita, qui corpora omniû primu quçrit principiu,ad matcriam prima cogitatione deducitur.Non immeritb igitur ab vno analogia ad maceriam prima dcfiendit: amp;, fieutillic maicula natura propter principatû duntaxat fignificaturjtaad hanc quoq;ma{culû genus peruenit.'Pofteà,quê-admodû ab vno binarius primo oritur, ita feruata rationefimilitu-dinisc potentia materiç primo educitur forma, nô hæc aut ilia quide forma,fed forma gcneratim^fiue(vt loquutur ïcholæ)ipià forma:atq; idcirco à poëtis no «lt;roç,fiue forma,fèd «cToô««, id eft dea formaru no-minata. Eft enim ipfà forma,ad hâc vel illam forma,veluti dea quçquot; dainj cb quôd res,quanto ad vnû propius accedunt, tâto fiint diui-niores.Hæc ergo fuit antiquorû côfideratio, qui omnia ab vno perpétua quadâamp;contirienri per omnes rerû gradus cathena dcduce-bant,amp; eifdem paftibus’ad vnu referebat.Ç^ia igitur in re/blutione vltimu eft materia,neceftaLio erit prima in corporum compofitioncj atque ea caufa merito materia Proteus erit in Phyfîcis, quemadmo-dum vnum Proteus in prima ûpientia dicebatur. Et quia forma pe-nultimum eft in refolutione,neceire eft,vt fècunda fit in compofitio-nejatqueitarationemfubeat binarij, cuius natura Pythagoricis fe-mineaeft. Scio in omnibus rebus diuerfàs poftè confiderationesefi-ft,amp; diuerfàs fimilitudines, amp;nbsp;analogias : atque ita, quia forma dat effe, atque materia per formam eflè recipit, dici pofl'e formam ratio-nem habere virilem, quod habeat aftiuitatem: materiam verb mu-liebrem , quia nimirû perfeblioncm eflentiæab alio fiiftipiaq atque hoc modo inteiligendû,quod Ariftoteles primo primæ philofophiç libro Platoni tribuit ex parte formæ vnitaté, ex parte materiæ dua-litatem effe.Eft enim ratione alt;ftualitatis,fiue aóliuitatis, forma prior Fortiwgiicwo-materia , fèd ordine compofitionisamp; reiblutionis (quibus duabus viisomnisrcrumlcientiaquærenda ,quamuis Galenus fiuftra ter-tiam adiecerit)materia, fieut nomine, ita reapfè, primaeft, amp;nbsp;forma fecunda: atque idcirco optime illi prifci, fiue poëtæ, fine fophi, fiue etiam

N.I LOS COPI V M.

etiam raagi, naturæ ioidinem in rebus componendis amp;nbsp;refôluendis lècutbmateriainPrôtea nomiiiarunt5amp; dcam forraarum lecundani ftatueruntjillius peiinde filiam,arque dualicas eft vnius. Cùnr ergo in analyfi fynthed medulla Dialedices cohtineatur,quæ duæ via: hic {ignifieantur ; qui’s pohhacaudebit huîus artis piincipatum ôc primos honores patri poëtarû denegare? Vt ergo Proteus primus eft m compofitionejitanome fortiturmalculinû. Eadem ratione Occa num pattern j Tethyn matrem ftatuerunt. Sed de his alibi forte la-tius. Hiclatis fit, veram veterum poetarum lententiam aperuifle, amp;nbsp;Ariftotelem neceftario alterius acculandum, vel mendacij vel igno-rantiæ, dum primo hbro Poft naturaliû aftèrit^nihil dixifl'e anriquos de forma; fi dixerint, non ramen dixiflc, vtforma eft.. Dixerunt enim de forma^ non ïolùm vtformacft fed vt omnium formarum forma eft arque dea. Deam enim primam rationem formænomi-tiqMt5de«lt;ô- nanr, quod, quanto quæque res propius ad vnum accedat, tanto lit diuinior. Cùm igitur ipfa primarormaliras omnibus formis, vt for-mælînt, caufam amp;nbsp;rationem præbcat, bene cam Idothcam dixerunt . In eo enim omnes formæ conueniunt, arque vniratem quo-dammddo leruant; quôd omnium natura fie materiæ generalitatem ad certam fpeciem contrahere. Hæc igitur ratio Idothea nomina-idothta tpiare tur^co quôd Dca fit formarum. Heraclides parum hæc intelligcns, P’^t^uit Idotheamdici inijiedionem fiue fpeôlaculum formaruin; quafi ab ea nobis formarum fieret inipeólio. ld verb nequaquam ita eft, eb quod homines ea,iquæcognolcunt,infingularibuspriùs, quam in fi]periorïbus^agnolcant.Deindereliqua,quæ addir,ad cau-lam gencrantem fiüe efticientem, non formalem , ïpcólant. Poctx igitur hoc modo pro eo,ac debent, explicati, longe diuinius de materia prima amp;nbsp;primaformafenferunt, quam ipft Ariftoteles, atque voces etiam per analogiam longe doólius è prima philofophiaad na turalem tranftulerunt; quam quifquam eorum,qui aliam viam finit ingreßi. Non eftdubitandum , quin hæc omnia æquè ac magis etiam , quam nos, intellexerit, cum poefcos fucrit dotftißimus : ßd quo princeps philofophiæ eins, quam tradabat, videretur; ftudiofe contendit omnium priorum opiniones cuertere : in quo illopræfcr-timauxilio vfus eft , qubd omnium ßntentias obtorto collo alib trälleret ; quam eb, quo ab aubloribus fiiis erant deftinatæ. Quod fere omnibus iis , qui nouas feólas amp;nbsp;hærefcs condere niruntur, quaruni nomine celebrari volunt,diligenter vbique eft tencnduni; vti hac noftra infcliciftima ætate eds facere vidcmus,qui nouarum m îeligione fadlionû terribilcm quandam hydram, variis capiribus, amp;nbsp;ferè

LIBER III.

fere innumcris virus (uuin Ipirantem,pepercre. C eterum Ariftoteles tolerabiliorem fcfc præftitir, qui,quamuis à veteri Theologiavideri vellet dilcclïilïè, idem tarnen eifdein pæne nominibus docuic ,/oio fabularum tegminc rcmoto, materiam 'rnvist^nv v^nv, «cTo? appellans. lam, qua ratione materiam primam fub fpecie dei ma- Materiaprima

• -, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• r -I- I- 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fMr/JxcieD«

rini texerinc, nemo ignora bit, qui limilitudinem humidi cum ma- MaritiiieSa, teria conßdera bit.. Hu midi enim proprium eft, ipfb etiam Arifto- Humidi prl^~ tele, iniquiflirao vetuftiorum cenfore;, definiente, quod facillime terminos accipit alienos. Ci'im enimforma, quæ extra rationem materias eft, materiamterminer, amp;eafacillimeomnes formarum terminos fulcipiatjatqueægerrimè eos,ftib quibus eft,cuftodiaqquç resfenGlis poteftiinueniri, quæ propiùs naturam materiæ exprimât, quam ipfiimhumidum? quod, quamuis in acre etiam fit (quia tarnen per vim amp;nbsp;efiicaciam non percipitur, necoculis item vulgo comprehenditur) non alijpotius corpori, quammari amp;nbsp;Oceano-, fiue aqueo elemento, eft attributum.'Proteus igitur in humido elemento verfarur, quod eins naturam ex humidi definitione intel-ligamus. Phocas cuftodit, quiaamphibion animal omne animan-tium genus,terreftrium ôc aquatilium , defignet; atque hoc lymbo-lo fignificetur materiam eo ipfo, quod omnes formarum terminos fulcipiatjOmne animantium genus perpétua fiicceflione tucri. Deus Pro/f«! quart etiam hie prodit è mari in terram, vtrique nimirum elemento ma-teriam fuppeditans à Quando verb prodit ? mcridie : quo tempo-»»«ni» re vera generantis cauß: imagoin generantibus cauß princeps altiffime fupra terram eleuatur. Qjao quid aliud denotatur, quam turn Proteùm ab hominibuscerni polfei cum formas diuerfas à generantis excellentia fulceperit,quam Solmcridianusfignificat. Nu-merare autem turn dicitur fuum pecus, eo quod totius eius regni latitudo, quæ in diuerfitate formarû confiftit, quæ de eius potentia, quot;• à générante educuntur, turn maxime cernitur, cùm vis Solis maxime ad nos accedit, quod tempus ficut in die meridies eft, ita in anno æftas. Hoc Ariftoteles ita fuum fecit, vt diceret Solis per ob-liquum circulum motione generationem amp;nbsp;corruptionem euenire; amp;nbsp;generationem quidem eo accedente, corruptionem verb dilce-dente . Proteus ergo diuitias fuas computat in vigore generatio-nis. Hune verb filia eius,de gremio eius eduefta, hominibus prodiq quod magifter etiam nofter Peripateticus aliis phaleris ornatû , pro fuo vendidit, dum libro primo Phyficorum dixit, Materiam co-gnolci in analogia ad formam. Ergo falsb idem fequenti libro afle-ruit, antiquos materiam duntaxatcofiderafl'e^ cùm hîc aperte poëta k doceat.

xj8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S.C O P IV M.

cloccat, Protcum non fuiflevidcndum^nifi Idothcaprodidifletzquo GgniHcatur, materiarm per fornum agnofci eo ordine quo lcientia nollra refolutione ad prima acquiritur, contrario ordine, quam res fint eompofitæ. Sed quæ via eil, aut quod medium ad cognofcen-dum? Quodaliudjquam fi confideretur ex vno fieri aliud, ôc quod * nunc elt aqua, mox aërem fieri, arque inde ignem amp;nbsp;aèïem rurfiis in aquam tranfire, ac hanc quoque in terrain atque id non in fimpli-cibus modo elementis, fed in compofitis etiain corporibuseuenire? Hiccnim, cùm nihil in nihiluin corrumpatur jnecefle eftaliquid fcinper vnum manere,quod omnem hanc formarum varietatem ac-cipiat. Quod vbiquisintellexerit, amp;:cogitatione omnem hancdi-r uerfitatem peruiderit, turn amplins Proteus fiue materia prima elu-^ dlari non poteft,quin coinprchendatur, non corporels qurdem vin-culisj fed iis, quibusmensnoftracapit atque comprehendit rerum fiue efientiain fiue naturam. Proteus i^itur in varias feie formas verrit, amp;nbsp;tanrilper id facit, dum tandem a confiante mentis confidera-tione capiatur. Quocirca totam hanc phyfiologiam, naturalium rerum captum,ingeniolus poeta Menelao accommodaiut; quafi di-ccret hanc primam materiam à Dea formarum non cuiuisindicari, led ei duntaxat populo, qui manerctconftans in rerumcontempla* tione. Menelaus enim dici vidcturceu uev®»'Aaoç,id eft, populus permanens; quod nomen fratri Agamemnonis conuenicbat, co quod iplcin caulaefiec, vt populus ad Troiam morarctur. Videmus ergo, qua occafione naturæ reru inlpeótionê Homerus Menelao applicet. Vertim quid hoc rei eft,aut potiùs moftri,dieet aliquis,tantum phi-lofophiæ occultions applicare ad tarn humilem quæfiioné, qua non. aliud agebatur, quam quis deoru, quo minus Menelao exÆgypto reditus daretur,impediret? Haccine caula Proteus fiue natura ad vl-timam vlque refolutione erat confulenda ? Erat lane, fi reótè omnia, quæ quçftione hac continebantur,examinentur.Appulerat in Ægy-ptuin Menelaus, atque à Thoni, rege Memphitico, amp;nbsp;eius vxore Polydamna, magnifiée fuit exceptus. Elincigitur fub ipfum illud tepus dilcellit,quo Nilus erat exundaturusiquod accidit adhuc ipfo in Phari portu ventos ad vicefimum vfque diem exlpccfianti frurtra. Ctim igitur turn nouam formam maris terraruque videret, exeaoc-cafionem accepit cogitandi,quid caufie fubelïèt,vt Pharus infula efo let vniusdiei nauigatione acontineti remota. Deinde hæc forma, ram nouareru facies,a poeta Idotheæ nomine indicata, monebat,vc Proteum obferuarct,id eft,vt naturales caulas ad prima vlque refol-iicrer,atq^ omnem cius varietatc tantilper inlpiceret,dum eius,quod quæi'e-

• L I B E R III. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^9

quærcb«ic, cauûm compréhenderet. Quid ergo relpondit Proteus iam comprehenfiis? Male profedlb Menelaum f’eciflè,quod benignè hofpitio lulceptusjtam ingratusfuiflètjvc ante difcederet, quam Æ-gyptio flumini felH dies peraólieflènt. Debuifleenim cogitare,fi per Nilum Memphim vïque veclus ad optimum regem fuiflèt, tantani ûltemeiusbeneficij memoriamfuiflèconferuandam; vc,quod ab omnibus Aegyptiis faeret in fluminis honorem,id ipfè finguJari mu-nere accepto non negligeret, neque paruiæftimaret.. Necefl'arium ergoeÏÏè ad Aegypti flumen reuerti, id eft, ad ca loca,quïbus flumen adhuc fluminis naturam retinerct, aç vbi lummi honores ei perfbl-uerentur. Infraeniin Pyramides Memphiticasnon fluuius nunc, led pelagusi erat ; in quo opida aggeribus munita, velutiCyclades in Acgæo,iacebant. Ad Memphim igiturloui amp;nbsp;ceteris diis hccatom-bas faciendasjid eft,centum diebus feftos dies, amp;nbsp;Geniales agendos apud ipfumregem,quern ante perlblutum hoc annnum facium rc-liquerat.Aegyptij enim,durante Niliinundationc, continuo Genio atque epulis indulgent,vt Diodorus,^ huius temporis conluetudo, ab antiquo durans', reftatur. Halt;ftenus enim totum illud tempus, per feftos lærosque dies, amp;nbsp;per mille cantionestranfigunt,adeovt lacrilegum Yideatur,in præfènti numinisfauore, quodtotam regio-nem fcecundat, non laetari omni hilaritatis gencre beneficum flumen exciperciPeccauerat ergo Menelaus,quod ingratus ante dif-cedere tentafl'et,quara. vna cum hofpite fuo centum hos dies honori fluminis confècraflet. Hoc enim Proteus monebat, id eft, diipofitio materiæ elcmentorum tails erat, vt ante diftêdereMenelaus nequi-ret. Nam piincipio prodromi venti ipirant ; deinde Etcfiæfucce-dunt,quorum ncutriad cxeundum iuuant,immb exitùrjs aduerfan-tur. Hoc nimirum c refolutione rerum in fuas caufas intelligeba-tur. Quod genus vaticinij Proteo meritb adlcribitur ; eb qubd is in vltimo amp;nbsp;abditifsimo naturae penetrali latear, ad quod qui penetra-re poteft, certa oracula reportât. Prodromi igitur amp;nbsp;Etefiæ Menelaum adhuc diu demoraturi erant, quibus Thales Milefius caulam incrementiNiliaci attexuit. Non igitur ante centefimum diem fas elfe in patriam redire , quantum tempus feftis lætisque conuiuiis impend! Aegyptus, hue alionomiric Nilus, Aegyptiorum præci-puus deus, poftulabat. Hx erant igitur Hecatombae;id eft, centum bourn iacrincium, in Angulos dies lingulos boucs deputando. Maxima ergo caula erat, obquam Proteus ad quæftionem vocaretur. Mirabatur enim merirb Menelaus , Pharum taptointeruallo pelagi vndis contineri,cum antea continenti vidiflet hçrere,deinde ventos k i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;con-

N I L o s C o P I V M.

continuo amp;nbsp;obftinatè cotrarios m ancre, cùm an tea quàin hæc facies rerum videretur,Grebras babuiflent amp;c permagn’as mutationes. Ven-torumenim proprium videtuf, nullam* habere ftabilem conftan-tiam,cùm cos,quorum leuitatem notarc volumus, Tritonibus veiV v«Je cmfA torum indicibusalligatos dicerefoleamus,. Ad banc igiturdubita-z inmmenti gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,i lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...

Niiiaci pe- tionem tollend am opus erac, vt caula incrcmenti Niliaei intellige-uwifd. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;retur. At ea ex intimis naturæ arcanis,quibus Proteus præfidet, erac

expilcanda.-Non ergaad humilem,vilem,plcbeiamquequæftionem Proteus ab Homero efl: aduocatus. fed ad difficillimarn genero-liflimam -, talern,vcin ea non olim modo, fed fiiperioribus etiâin amp;nbsp;noflris annis doótifsimus quifque plurimum laborarit. Quum ergo videretreditumfibi aduerfi.Ç’ventisimpediri, non paruabæfi-tatione teneb'atur, quanto tempore hi duraturi eflent : amp;quamdia pelagus Pharum occlufrifumimpediturumq;, quo.minus commea-tuse vicinisagris fuppeditaretur. lam enim fociis adjcalamum ÔC hamum vita redierat,omnibusagris,campisque fubmerfis ♦ Neque enim perinde,atque Aegyptijjfuturæ neeeßitati confuluerantjquód non credidiflentfè illic detinendos; amp;,fi detinendi fuifïènt, e proxi-mis agris putarent fepofle , quæ ad vitam eflent necefTaria, compa-rarc._ Proteus igitur interrogatus centum dies Hecatombis fuis indi-cauit, quos feftos Aegyptij agunt tantifper, dum flumen alueo fuo rurfus comprehendatur. Principcm verôcaufàm incrementi Proteus apéruitjcùm dixit,louiHecatombasfaciendas. Et flumen Dio-petes noininauitdd eft^ è cælo delapfum . Si enim Hecatombæ cui-piam Deorum oflereridæ, illi certe maxime, cui augmentum flumi-Nili i«freme- prcEcipucacceptum ferebatur. Is igitur cum lupiterfitj quis non jiimwidf. videt aperte denotari à' loue incrementum proficifei ? Qbæ verb aquseà loue venrunt,nifi illæ,quæpluuiis ècælocadunt ? Quamuis igitur in Aegypto non pluat, Nilus tarnen æftate Diopetes vocatuiy eoqubdimbribus increfcatJ Dioigiturfiue loui hecatombæ fa-, ciendæ eb quod ispluuiis è cælocadentibus præfideat, quibus Nilus augetur.Hoc fi Thales redè examinaffetjac deinde ceteri omnes, qui de propofîtaquçflione fcripfèrût,fl:atim intellexiflent ad pluuias regionum fùperiorum incrementicaufàm referendam. Quamob-rem hecatombas louipræcipue, deinde ceteris diis fieri debere Proteus monuit, indicans illi quidem primas in hoc beneficio, nonni-bil tarnen amp;nbsp;ceteris Diisadferibendum. Nam amp;nbsp;Cybele ^quatenus hiemis domina eflj amp;nbsp;Oreades,montiumcuftodes, amp;nbsp;Sol hibernus, idMiijHiireim- fuas ctiam vires contulerunt:vti mox perfpicuum reddam. Seddi-BffMiwoi. cetquis,quarelourimbres tribuantur, cumlunonisvideanturpro-pbj

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;261

prij, cuius Iris minifiraj nunciaque fingitur ? Hiiicprincipio ver/iis, Orpheo ab Apuleio amp;nbsp;aliis tributos,aduoc«bo,in quibus inter alios hie etiam legitur;

„ Zsvç tzpirêlf Zgyç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vvfjL(pgt;i,

Id eft, vt Apuleius vertit:

,, Jupiter Çs’ mas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;femina,^ nejcid mortis^

Hinc ftatim colligitur, lo'uem amp;nbsp;lunonem idem numen cHcjac di-üérfà confideratione diftingui: louem quidem dici, quatenus agit; lunonem,quatenus vim agentis fufeipit. In eifdein verfibus eft amp;nbsp;alter:

J' Zsùç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z€Vçp6£CJ‘lX.jJïoçS^'^7llt;Z!/^rè'ÎV}^C6].

Id eft, eoden/intei'prete: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' / ' ' , .

lupjter e^lçaputj mediumyiouispmnïitmunns.

Qupd fi omnia à loue procedunt, quid ni in primis ei acceptuin feratur, præclariftimum illud donum, quo Aegyptus omnem ac-cipit vbeitatem ? Virgilius louem Aethera vocauit ,imbres etiam ei adfcribens; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(

JJ rumpater omnipotensfœcundss imbribta Aether JJ Comugü inpremium'betus dejcenditj omnes JJ Magnus aht magno commißiss corpore foetus.

Eodem modo dixit Horatius, Sub Joue frigtdo, apertum aérem intelligens quod aliter diceretur fub Dio. Menelaus ergo debuifi-fèt loui maxime Hecatomben offèrre, cuius munere Aegyptus ilia acceperat omnia, quibus apud regem opiparè fuerat exceptus. Huic conientit epitheton,Aegypto fluuio attributu. Sic enim Nilus olim Vocabatuijtoti region! deinde nomen impartitus. Vocaturnamque à Proteo Diopetes,quod idem eft,ac fi dicas,à loue cadens. Simulacra igitur,quæ fingebantur è cælo delapfa, (quo fuperftitio maior in hominum imperitorum animis nafieretur) dicebâtur Diopetea: qua voce in Aftis Apoftoloiû Avtemidis ftatua nominatur ; quia cælitus demifla à ftolidis crederetur. Sic Plutarchus ancile Romanorum Diopetes dixit ; quod cælo delapfum ferebatur. Homerus itaque, arcanorum Protei conicius, Nilum Diopeten vocauit,voce no perpétua, fed pro tetnpore eo,quo exundabar, tnbuenda. Neque enim îemper talis erat, fèd turn duntaxat, cùm pluuiis cælo delapfis au-dus Aegyptum irrigabat. Alias enim non ficus, ac cetera flumina èfontibus fuis deriuabatur. Quod nifi itaeflet, torrens, non am-nis, effet vocandus. Ex hoc igitur liquet, quo anni tempore Proteus hæc Menelao refponderitj eo videlicer,quo Pharus infùla erat,vnius k 5 dici

tèz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L o s C o P I V M.

dici fecund a nauigatione à Memphiticis montibus remota. Ad Memphiricos verb montes antiquißimam regum ftationem fuifle, ante ipfiim etiam Hoinerum pyramides, Sgt;c reliqua vetufta monu-menta tcllantur quorum tant’aeft antiquitas, vt Diodorusfateatur nihil certi nee à fcriptoribus’’, nec ab Aegyptiis, de illis Ptodi. Quod ipfum indicio eft, longe ante Homeri ætatem eas fuifle conftruólas. Si enim citra, mirabile fane fit, tarn dubiam deiis efîè narrationem. Equidem certo mihi pcrfuadeo,iam tum,Heródoti tempdre,nó fo^ . Ium certä regum priorü hilloriam obfeuram fuifïè^- fed hoc etiam,vix tum vllumfuifïè inuentu,qui Hieroglyphicas notas legere pofîèt. Nam fi legere potuifïènt, non tanta fuiflet de Pyramidum auftori-bus difïènfio. Qjiis enim dubitet,quin nomen iis fuiim reges infcii-pfèrint,quæ ad nominis immortalitatem tantis fiimptibus erigebat? Credo itaqué illufiun Herodoto ab Aegyptio fuifïè, qui fie Hiero-glyphicam fcripturam in quadam Pyramide interpretabatur, quafî diceret^mille fèxcentatalentain apium, cepas, amp;nbsp;allium, infumpta fuifïè. Miror, quamobrem non eadem ratione omnia fibi legi reddi-que curarit, quo tandem certi aliquid de ftruèluris illis admirandis pofleris tradere pofïèt. Eiufdem farinæ amp;nbsp;illud credo,quod Germa-nico à fènioribus fâcerdotum legere iuffis crt refponfiim, contineri litteris illis Aegyptiis, quæThebanis molibus erant infculptæ, fuifïè gt;L4wpReA;. quondam regem Rhamfèm, quifèptingentis millibus totum orbem fubegerit. Nam, fi id verum efïèt, quid vetuiflèt, quo minus Strabo, Diodorus Siculus, amp;rcliqui antiquitatis amp;nbsp;hiltoriæ Aegyptiae diligentifsimi fcrutatorcs, difeere potuerint è Sacerdotibus, quae Pyramisjàquo Rege, amp;nbsp;quo tempore,amp; ad quid faóïafuifïèt?Quocirca nec Hermapioni credo, qui Pyramidem Ramefïæ, fiue (vt Græcus fcripfit ) Rameflæ apud Ammianum Marcellinum interpre-tatur ; vbi multa amp;nbsp;inepta dum in Græcum fèrmonem transfert, ne verbum quidem addit de tempore, quo faóla fit. Nos igitur Dio-doro amp;nbsp;Plinio facile afïèntimur ; nihil de Pyramidum audori-bus, vel à fcriptoribus, vel ab Aegyptiis, certi haberi pofïè. Pyramidum autem earum, quæ ad Memphim funt,quæ maxima efl, àquibufdamChembæ, vel (vtalij legunt in Diodoro) Chemmi tribuitur, quem aiunt poft Proteum, amp;nbsp;eius filium Remphim, fe-ptem intcrieéfis ætatibus,regnafïè. Quod cquidem nullomodo eredam. nam, fi verum efïèt, quod dicunt, non multis ætatibus hæc Pyramis ante Herodotum fada fuifïèt;eô quod Proteum tempore belli Troiani regnafïè prodant, contra quàm Homerus docet. Hic enim illo ipfo tempore Proteum deum facit,amp; Thonem regem confti-

L I B E R 11 r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;265

Gonftituit Ægypti, à cuius vxorc, Polydarana nomine, Helena Nepenthes accepit. Sane fi rex quifquara fuit omnino, qui Protei fibi nomen arroganter fùmplèrit,vtComraodus Hercules vocari voluit; -cum necefle e/l tempore Troiani belli mortuum fuifl'e, ac in Deo-rum numerum relatum, fi Homerus quidem rccipicndus. Nefcio quis Eulebij Chronicis infarferit Thuorin , regem Aegypti, ab Homero Polybum vocari J amp;c vxorem eiusAlchandram , apud quos Menelaus amp;nbsp;Helena holpitio fuerint except!. Dolendum profeóló, hunc audborem tam corruptum extare, cuius fere lolius audboritate omnium teraporum Icriptores reliquias liias, quamuis exiguas,con-leruarunt.Si Eulebius Homero conlenfit, locoThuoris Tboon vel Thonis eflet legendmn,amp; Polybi amp;nbsp;Alchandræ nomen ad piper ab-legandum . Quod verb ab AriHotcIc dicitur, Memphim Homeri ætate vel non fuiilejVcl tantam non fuifle, vt digna videretur, cuius mentio fieret, id parum apud me habetmomenti ad perfuadendum. Neque enim ij, qui volunt vidcri ad intima regionis penetrafle, de proximæ ciuitatis defcriptione hoc docebunt; ^dillam depingent, quae ad intima vfque atque luprema regni eft remota. Qiiocirca Homerus Thebaspotiùs, quam Memphim depinxit, achuius occulte tum meminit, cum vnius diei nauigationem velificam ad flumen Aegyptum,(id eft, ad Nilum)vbi adhucinteger eft,amp;: vnus ef-le dixit: quod, nulla ratione ad Thebas referri pofle, locorum docet interuallum . Pharus enim plus quam ad quinqne integros gradus in latitudine,Thebas fuperat, quibus logins ab Aequinoóbiali abeft, vt interim dilcrimen longitudinis amp;: fluminis ambages negliga-raus. Si igitur ad flumen duntaxat nauigandum fuit, non erac opus Thebas proficilci ; fed ad caput Delta vlque alcendere, vbi fluuius totus eft, amp;nbsp;nullas in partes diftraóbus . lam falfum quoque eflet, Pharum à continent! tantu mabefle, cum fupra Delta mox montes incipiant, quos multb ante Homeru illic fuifle qui mihi negabit, eu fibi fapere finam,amp; fomniis fuis, quando amp;nbsp;vbi velit montes exci tare. Ab ipla Memphi (cries montium incipit, qui inter mare rubrum amp;nbsp;Nilum ad iplam vfqueintimam Aethiopiara procurrunt. EIos fi poft Homerurn enatos dicemus,. non naturae nunc ftcreta amp;nbsp;liifto-riam quaerere videbimur fed prorfusinfànire. Verum quo clarius cernas, Memphim, non Thebas, vfque iter ab Homero deftriptum efl'e,Strabonem amp;nbsp;Ptolomæum confulas,qui mox fuptaMemphim Troicum raontem ponunt ; quem aiunt inde nomen habere, quod Menelaus Troianoscaptiuos illic reliquerit, fortaflis {vtego fufpi-coij ad Latomiam vel venditos vel donates. Suntenimillic lapides, equi-

1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P I V M.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;è quibu s Pyramides fadæ fu nt,effoflij vti Strabo oculatus teftis Jtcri-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bit. £11 etiamnu quiiquam tam impudenterobftinatus, vtnecduin

fateatur ad Memphiin, non Tbc bas, interuallum illud ab Homero notatumjrcferêdum eße? Dieet quifquam adhuc, Omnes hos montes poft Homerum enatos, qui adNilumvtrinque adThebaida vP que porriguntur? Vel tollant ergomihi aduerfarij hanc Acgypti continentemterrain , amp;nbsp;montibus laxeis plenam j vel confiteantut necefle eft, à Memphitica regione vnius diei nauigationem efle fup-putadam.Ipftim certè prilcum montis nomen^a Troianis ßimptuin, I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contra Ariftotelé clamat, non exiguamtépore Menelai Memphim

k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuiße,ad quaTroianos niiniru reliquerit.vbi enim reliquerit,nifi vbi

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuit?at vbi fuit? apud Thoné nempe rege holpitio exceptus. Habuic

ergo hoe loco Thonis regiain fuain,ad quam Troicum montem in-uenimus,amp; ïub eo verfus flumen Troiam opiduiUjab ipfis Troianis à Menelao vel relicftis, vel profugis ( vt alij dicunt ) amp;nbsp;conditum amp;nbsp;nominatum. Pharus ergo à Memphi,regia Thonis, vnius diei naui-gatione abfuir.Et quanquam alio loco Thebarum meminit Homerus, præterita Memphi j id tarnen non fic fecit, quafi Memphis non eftèt j led quo homines intelligerent, vlteriora etiam ab eo cognita perlpeótaque fuiflb. ïam quod de Thebarum à Pharo interuallo di-xi,delatitudinedunraxarcomputato, idpoteftindicate, quanto phirafint milliapaßuum, Qfecundum fluminis decurßim amp;obli-quitates iter com putaretur,vti ficicndum eflTet nauiganti. Aegyptus ergo, quæ Delta vocatur, tota pelagi formam induit ad montes vf-que Memphiticos amp;nbsp;Troicos,amp; id ad centum dies,quibus crefcit amp;nbsp;decrefcit, donee torus alueo rurßis comprehendatur. Non pofluin fatis mirari,quid Herodoto in mentem venerit, qui centum dies in-crelcerc dicit,amp; totidem rurfus dccre/cere, nift forte totum tempus decreraentijdonce minimus fluat,computarit : quo quidem calculo intra alueum ad tres menfes diminueretur. Quod non admodum Jfanè abftirdc, immó confêntaneè nomini,quo Aegyptus vocatur, vt moxdocebo,dixit: melius tarnen iuxta Homerum amp;nbsp;veritatem,dies tantuiu diluuij notaturus. Quis nunc non admiretur poetæ lum-mum artificium?Atqui non tantiartificium ingeniofiflimumfacio, quanti artis ipfius fummæ admirabilem amp;nbsp;occultam diftimulatio-nem,qua videtur omnes,quotquot haólenus in hunc locum incide-runt^fefellifl'e . Adducatur quilquam omnium veterum, quiPro-tea amp;nbsp;Ifotheam citra errorem cxplicarit. Nominetur aliquis, qui intellexeiit,quænam Protei fint oracular aut qui oftenderit hæc op-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;timo iure à Menelao de reditu fuofuiße confultaj aut qui refpon-

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;filin

L I ß E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16;

fuma Deo breuiterdatû fieeuoIueritjVteo caufàsincrement!Nilia-ci videric continerij ôc tempus ipfum de/cribi, quo Meaelausin detentuSjôc dies numerari, quibus lætis feftisq^ con-

uiuiis in ea foiec indulgeri. Hæc fané omnia breuis Protei refpon-fiocontinebat, quæ in diuina bac piclura tali vélo Homerus obdu-xit, Ytneminiinmentem venerit, velum le tantum,non piéluram, videre. Verùmquia nos primi ( nifallimur) diuinam banc rerum naturalium delineationem aperuimuSjUon videbimur fatis grati ge-nio doôlilsimi vatis eflè, nifi doceamus non caulàs modo inundatio- !«««lt;/««»» nis Nili arbitrarias, quales plerique omnes attulerunt, lcd veras etiä amp;nbsp;naturxconlèntaneas depingi;adeb vtoptime illius perlbnain Ice-nam ducatur, qui in abditis naturæ penetralibus primatum tenet, Augetiir igitur'Nilus à pluuiis. Sed quia ignoratur à quibus, nibil badenus certipoteld pronuntiari. Diodorus Siculus, cum plurimos in quæftionebac varie exercitatos reiecillet, tandem aflèruit Agatar-chidem Cnidium proximè ad veritatem aceellilïè. Relidis igitur il-Iis,quos figillatim confutauit, buius vnius lèntentiam rogemus. Ait quotannis à conuerfione ælliua ad Aequinoélium vlque autumnale continuas pluuias in montibus Aetbiopiæ decideremibil igitur miri elïè, fi Nilus bieme intra alueum contraólus fit, amp;nbsp;à Solftitio diffu-fus per campos latè vagetur. Hanc aflèrtionem Diodorus non pu-tatreiieiendam, tamctli nemo extaret, quicaulàm pluuiæ illiusred-didilïèt. Multaenim paßim occurrere ac videri, quorum caufie ab bominibus no comprebenduntur. Homines autem,qui in locis illis Aetbiopiædegunt,rem itababere teftificari, atque idcirco fidem adbibendam Agatarcbidi ; quamuis imbrium caulæ, vtmultarum aliarum rerum, ignorentur. Atque eo quidem modo lcriptor bie contentus nibil vlterius inquirit. loannes BaptiftaRamufius, qui nauigationum amp;nbsp;terreftrium itinerum hiftoriam tribus volumini-bus lingua lùa complexus eft, de Nili incremêto Hicronymum Fra-caftorium confulens,omnes omniû opiniones, quas Diodorus expo-fiiit,figillatim recitauit. quaru Fracaftorius aliquas repetiuit. Nos ta ambitiofi non lùmus,vt, quo Siculû auéloremlegiflè videamur,pu-temus multum nobis operæ cbartæque impédenaum,ad diuerfitatê banc opinionû, amp;nbsp;earum confutationé,bîc prolixe adiicienda- quas, qui volet,melius fuauiusque de Græco fonte bibet.Interim non abs re critiudiciu acutilsimi philofopbi,amp; longe melioris poëtæ audirej proptereà maxime,qubd Agatarcbidæ opinioné fecutus, caulàs etiàgt; quas illc omifit, adiecerit; atq; ira fi veritate eft alîècutus,elïeccrir; vt Homeri lèntentia meliiis certiusq; intelligi poßit. Porrô,fi Straboni f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;creden-

N I L O S C O P I V Kl.

credcnduin,nomeliùs de Agatarchide merebimur, quam de Arifto-tele,cuius hand icidem fententiam fuiflè teflatur.Aiunt enim(inquit) fl Latine verras, Callillhenem cauiàm ex irabribus æftiuis allignadèj arque id ab Ariftotele accepiHè i arque hune exThrafialco Thafio, qui vnus fuerit è Phyficis vetuftis ac ilium irerum ex alio, qui tandem ab Homero iliud didicerir, Nilum id eft, à loue dela-

pfum'nuncupante. Qjio loco interpres Latinus,ncfcio quod exem-cm :n Arabia plar fecutus,pro Callifthene Eratofthenem fupponir.Ariftoteles cef-^atefrequar tè libto primo fùblimium de pluuiis agens,amp;: carû generationis eau- , ßgj prodidir, in Arabia amp;nbsp;Aethiopia in æftate cocitatas vehementes-que pluuias decidere, atqueid iæpiùs aliquando vno die_; proptereà quod niibes vehementius calefaéhæ faciliùs àfrigoremediæregio-nis ad imbres conftringaturj perinde atque aquacalidacitiùs,quàm aqua frigida, congelaftit. Aphrodifæus ad hune Ariftotelis locum (nefeio quàm verè ) alrerum eiufdem auftoris adducit, ex libello, vt ait, De Nili incremento: quo dicir Ariftoteli vilùm fuiflè, nubes eas, è quibus pluuiæ in Aethiopia per æftatem fiunt, eflèilluc aliunde il-latas Etéharum flatu. Quod de pluuiarum generatione amp;nbsp;eius cau-fa Ariftoteles dixit, placet lane: at, quod Alexander addidit, nequa-quam; ebquodeiuscommentoconfenraneum elïèt,non folumin ^Ethiopia, fed in Ægypto etiam, imbres eodem tempore plurimos fieri, ad quam Erefiæ ante pluuiæ materiam, quam in Æthiopiam, adferrent. Neque credo libellum ilium De Nili incremento,princi-pis Peripateticorum germanum efte fœtum,cùm eius neque Diodorus Siculus, neque Strabo fecerit mentione. Opinio enim de pluuiis ex hoc Meteorôn libro adlcripta ei videtur, non è peculiari libello; quanquam id parui refert.Nec Siculus IcriptorCnidio potius hifto-riographo,quam Ariftoteli exprofell'o caulam hanc prius expifeato, lènrêtiam adlcribere debuiflet; li verum quidem elfer,quod Aphro-,' dilæus aflirmat. Reiefto ergo hoc comento de imbrium caula,quod maffiftro fuo tribuit Alexander, Fracaftorium audiamus , led in La-tinam lingua,amp; in compendium redu(ftum,quo à noftratibus inteh rhtuiamm ligatur. Ad pluuiæ generationem(inquit) primo opus elfe materia, è vapores, quos Georgius Agricola halitus maluit nominate, gi-

gnantur. Ea in humido vel maris, vel ftagnorum , vél fluminum, vel terræ humeélæ, confiftir. Deinde caulam âgentem necelfariain eameflc, quæfaris virium habeat, ad multo? vapores elcuandos, quod Soli lérè tribuendum. Hinc locus inueniendus, in quo vapores vniti nubem faciant. Vniuntur verb duabus maxime de cau-

fis ; altera, quod fimilc fuolimili gaudeat, quocontrariis reliftat:' altera

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^7

altera per antiperiftafim, id eft, contrariorum circurnftantiam, quæ illic fitjvbi radiorum Solis reflexorum vis terminatur. Eo enim aeris loco plurimum eft frigoris cum alias, turn maxime cum montes ex-celfi eo pertingunt, quorum vertices frigidifunt; turn ob terream naturam,tum obiblaris reflexionis defeétum. Deinde, quo pluuia fiat, necefle eft vt vapor ad priftinam naturam reducatur, quod fit deperdito calore per frigus circumftans, amp;nbsp;proprium nubis tempe-ramentum. Vapor iraque,condenfatus in aquam,cadendo pluuiam facit. Cumigiturcaufæhævalidæfunt,atqueomnes concurrunt, validæ quoque pluuiæfiuntAt fi aliqua defit, generatio impeditur, f)ræfcrnm fi non fit materia. In Libyæ plurimis locis omnia iabu-one fi]ualelcunc,qnocirca nee imbres gigni qucunt.Apud nos æfta-teSolbumoremomnemabfumit , quo fit vt ne hie quidem turn; pluat. Eft quando materia? fatis inuenitur fed caufæ agentis imbe-cillitas obeft, quo minus vaporeseleuentur : quod ad Septentrio-nem in fummo gelu uidemus'euenire. Aliquando materia eft,amp; ele-uatuq fid non yniturjVcl caloredifloluta,vel vends di/perfi. Non-nuuquam materia eleuatur, amp;vnitur; amp;illud quidem in loco, in quo oportet: fid non fit pluuia ;propcerea quod frigus circumftans non fit inanalogia amp;nbsp;illo commenfu, quo imbres ; fid quonix jauc grando,aut ventus etiam,ac procellæ, creantur. Sumit deinde lo-cis illis,quibus Sol eft pcroendicularis, quotidie aliquo filtern tempore pluere . [Quodconfirmât eorurn relatu, quosRamufius dedit legcndos. Prætereàjcùm Sol ad Tropicum Cancri verfatur, non fo- . lum pluuias fieri iis , quibus eft perpendicularis, amp;nbsp;finitimis vitra, citraque ; fed quædam quafi pluuiarum diluuia : quod tempus Ae-tliiopes hiemem appellant, perdurans toto Cancro, amp;nbsp;parte Leonis. Atque eodem tempore Nilum increfeere ad quadraginta dies . amp;nbsp;deinderurfiisdccrefiere,donee in Libra totus alueofuocapiatur. lam amp;nbsp;illud,in Aethiopia, Sc Aegypto ei vicina, catliena.s efle mon-dum maximorum.’Dicuntverb eodem item tempore Nigrum cref-cerc,qui per Aetbiopiam in Oceanum fluens, ab.accolis Senega no-minatur. Nunc ergo quærantur caulæ incremend fluuiorum, reli- rfaHiornmi«-lt;ftis tarnen illis quæ monftrolæ funt,aut rariftimæ; ad quas lacus Al-banus, inlolito quondam auótu exundans ,cùm Veios Roinaniex-pugnare niterentur,refcrendusicum nullis cæleftibus aquis, caufive alia,quæ rem miraculocximerepoflèt,increuifièt. Duæoranino funtexundationisamnium caufenonprodigiofie. Vna, fioftiaim-pediantur,qubminus aquas eftundant. Altera,fi plures folito aquæ içcipiantur, Quod fit duobus modis,vel niuibus Ibluds, vel pluuiis.

1 2. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ingen-

2^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L o s C o P I V M.

ingentibus præcipitatis. Prior caufaThaleti placuit j qui Etefias de-curfum Nili fuïpendere dixit. Qjiod tarnen nullo modo teneri po-teft, fi vcra funt,quæ Plinius de iis fcriplît : eius enim hæc funt libro fccundo verba : Ardentißimo autem ællatis cempore exoritur Cani-culæ fidus, Sole primain pattern Leonis ingrediente, qui dies deci-inus quintus ante Auguftas Calendas eft. Huius exorcuin diebus oôto ferme Aquilones antecedunt,quos Prodromos appellant. Port biduum autem exortusiidem Aquilones conrtantiùs perdant diebus quadraginta, quos Etefias vocant. Huic Columella amp;nbsp;Seneca confèntiunr. Cùm ergo non paulô pôftipirent anniuerïàrij hi Aquilones,quàm Nilus creïcere incipiat, non pofluntfibi augment! cau-ûm vindicate. Alterius caufe incrementoium partem priorem Anaxagoras arripuit, qui putauitèniuibus liquefaôtis flumen augeri. Verùmid minime credipoteft ; eôqubd niuesin Alpibus turn li-quefcant, cùm Sol Taurumingreditur, tantoàtropicoamp;maiotc inulto â Sole interuallo . Quæigitur niues codcm tempore in Ae-thiopia elfe portunt, cui Sol tam immcnfôfpaciotumcrtvicinior? lam vt detur, aliquas etiam niues turn deliquelcere, quia ramen id abfurdum eft, ea potius caufatenenda,quam non noftræ modo æta-tis homines,fed vetuftißimi etiam confirmant;in quibus eft Arifto-teles princeps Peripateticorum. Hoc ergo pro certo ftatuamus, ad ftcundam fecundæ cauße partem confugiendum, arque extra dubi-tatiçnem omnem ponendum,vehementibuspluuiis Nili incremen-tadebcri : Pluuias autem has fieri, non enubibus aliunde per anni-uerfarios ventos importatis, ( vt Alexander credidit ) led in ipfa Ae-‘thiopia eleuatis. Nune ergo imbres quotidian!, quos diximus à ra-diis perpendicularibusexcitarijgenerantur; quia materia à finu Ara-bico, amp;nbsp;Oceano, amp;nbsp;fluminibus ex altis montibus corriuatis, fatis mulrafuppeditatur; amp;nbsp;Sol vim agendi per reeftos radios demittit; deinde vaporum his attraeftorum vnio frigore medij aeiis fit; maxime vbi alta flint montium cacumina, quæ terreno fuo frigore frigus medij aeris augent amp;nbsp;intendunt. Quo fit, vt,quod a Sole eft attra-ótum, diflolui non poflit. Verum hi imbres quotidian! Nilum au-gere nequeunt^ eo quod à terra excalfacfta ante ablbrbeantur, quam in flumina poßintcoire. Immo necilli quidem , qui ad tropicum tempus hibcrnum Aerhiopibus faciunt,prius flumcn augent,quàm SoladCancrum vencrit. Hocquoliquerepoßit,fumendumgyros, quos Sol ad Aequinodialem defcribit, latiore fpacio inter le diftarej quàm eos, qui ad tropicum fiunt. Et quanto huic circulo propius Solaccefler!t,tanto gyros hos fieri anguftiores;ficutcontrà, quanto pro-

LIBER II i; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;269

propinquior Æquinocâio eft, tanto fieri rurfus ampliorcs. Ianiamp; noc: Diem tanto fieri longiorem j quanto Sol Cäncri primæ parti fiieritvicinior. Ad Æquinodlialem ergo fiunt imbrcsilliquidem quotidiani:ftd quia Sol eidem terræ parti non diu fuperftat,propter diurnaru gyrationum amplitudiné; deinde quia dies breuis eft,non fit attraólio tam vchemens, vt imbres copiofos'^roducat. Augetur paulatim quidem dierum longitudine fpirarum fblarium angu-ftia ; ftd citra magnum pondus, nifi vbi iam ad anguftiftima fpacia circulorum, amp;nbsp;longilfima dierum, fuetit ventum. Hicigitur in fine Geminorum pluuiæ miiltæ amp;nbsp;copiofe fiunt.Sed qui à terra necdum totainteriùs humçéla eft,adliuc imbibûturj atqueid tantilper, dum intus amp;nbsp;exteriùs ira tota hiimore quotidianorum imbrium turgeat, vt amplius imbibere non pofiit. In Geminis igitur materia pluuiis incremcnti caufis præparatur, lèd necdum flumen excreftit: póft verb in Ca nero imbres coiicitatiores cadunt,. quia plus humorisin terra eft collecftum ,amp; quia Sol etiam vebementius trahit propter vehementiorcm calorem. Hoc igitur tempore, cùm terra plus imbibere non polfit, êcomnesalueiaquarum iam fint pleni, incipiunt fluminaexLihdare: atque id tam diu, donee longitudo dierû ôê amplitudo gyrorum caulàm agentem diminuant, amp;nbsp;in priftinuftatum reducanr. Hæ'c'ferè finit,quæ Fracaftorius do(ftè,amp; multo copiofiùs lingua fila difpùtauit J in quibus multafiint,quæ videntur primo infpicientibus abfiirda. In pluuiarum caufis vniuerfim reélèverlà-tur. Sed in Aethiôpicis plura fortafiis quifquam defideraret. In eo, quodfibi fiimit,*omnibus iis locis, quibus Sol radios perpendicula-res demittit,pluuias fieri, minime verû eft^. nifi il lu d falfum fit,quod in nauigatione Magellanica a M. Antonio Pigafetta Vicentino feriptum eft. Hic cnim in Brefilia, in latitudine Antardica viginti duorumgraduum,à fefto Luciæ, quo Sol meridianus erat perpendi-cularis, ad duos integros menfes dicit nunquam pluifle. Quem locum Ramufius quoque in compendium fuum tranftulit. Aloifius item Dacadamofto refert in regno Senegæ ab Oeftobri ad finem vf-que ïunij nuquam plucre , amp;nbsp;a Iulio pluere ad finem vlque Septem-bris.Clarifsima hçc funt teftimonia,vt plurima alia omittamus,quibus docetur, no Icmper pluere, cùm Sol eft hominibus intraTropi-•cosperpendicularis- Scio id annotatü cfièin DiuiThoraæinfula,in qua Martius amp;nbsp;September pluuiis abundant: at in aliisnon itaeue-nir'e, cùm inlula lacobæa, ad decimu quin tum Arbtici poli alti tudi— ne fita nullas in Tauro pluuias habere dicatur, fed tum demu, cùm Sol ad Cancru perueneritj fi vera Comes Rimondus fcripfir. Aliun-

1 3 dc

VJQ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S c O P I V M.

de igituryideturcauG petencl a, quam ex hacdçiperpcndiculo ra-diorum fumptione minime vniuerfâli.'In montibus Aethiopiæ,qiii-busnomen eli à mpnaderio Vifionis, ad decimu quartu ladcudiiiis gradu in regno Barnagaßi fins,bicms cd à Februario ad ßnem vfque ApriliSjid eH:cælumpluuïum,per quod tempus milium fcriturjcùiu in planitie Barrç,in ^dem poli e'leuatione/um nulli ira bres cadanr. Non edigitur caufa in radioru perpendicujo, quod co tempore Sol perpendicularis non licence item in ipirarum angudia^quiE illo loco latis magno interuallo didant, Verup autçm' ehe,quod dico, Frangt; cifcusAluaruscapite vicefimo quinto peregrinationis Actluopicæ tedabitur. Idem in eadem latitudine Barræ, hiemem incipere.aita decimoquinto lunij.‘ quo tempore Sol (aancru.m ingredirur, longe dißitus à Barranorum vcrtice. Eodem tempore Calecu ti item biems incipit, vndecim graduum ab Aequ-inoóliali interuallo,tantum abed, vtrcgnumillud tunc redus de/piciat. Nec alias pluuias odia Indi fluminis, ad Gancri circulu fita, ôc tota.Indiæ maritima, quàm eas haben t,quæ ad ædiuum folditium exortæ,ad très fequentes mêles durant • ita vt hoc tempus yniuerlâlis hiemis intra Tropicos nomen ïbrtiatur. Ilia veto, quam in montibus monaderij Vilîonis c6~ tingere ad Martium dixi, fingularis fit illius regionis, amp;nbsp;regni Do-bafij,amp;: Damæ,{ubditæBarnagaflb : quæ tamen loca inter ïc magnis terrarum fpaciis didant. His enim duæhiemes funtj altera vniuer-ßlisalterafingularis. Nulloigihirmodonec vniuerfalis, necfingularis âperpendiculo radiorum originem ducit. AÏiqurdsdixiflec. Fracadorius, fiphierctco tempore duntaxatin Aethiopiæamp;Àegy/-pticonfiniis. Atnuneyidemusper totam Acthiopiam fuperioreiii. validosimbres*ruere,nec diircrri,dum Sol afl punêlu Verticale, fiue Zenith,inmeridieperuçnerir. Certè vt hæcratio,itaamp;ipfeFraca-ftorius, vult ad fuperiorem Aegypti partem, amp;nbsp;infimam Aethio-, piam,haspluuiaspræcipitari, quibus Nilus exundat. Quod tar-^ men non itâ cflè, ipfiini vniuerfalis hiemis nomen , amp;nbsp;omnium confeßio, fatis déclarât. Gonlàlus Ferdinandus Ouetanus, de India Oceidentali Icribens, oculatus ed tedis, ad ipfiim Aequinoêlia-1cm in Gadilia aurifiera maximas pluuias elle, ad natalem Diui Ioannis Baptidæj amp;nbsp;fiummam ficcitatem ad natalem Ghridi ficruato-rîsnodri. amp;nbsp;quamuis caloris 6e frigoris perpétua illic fit tempe-râtura, hicmem tamen dici dies eos, qui Solditium ædiuum quuntur: contra,quipod tropicum Capricorni drenißirai fiunt, cos ædatis nomine vocari. Quid hic dicemus de Aolis perpendi-culo ? Num forte Sol Cancrura permcans iis, qui ad Acquinoêlio-

rum

LU B E.-Rô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

mm cîrcuîum habitant^ perpendiculafis dicetur ? - Quorfum 'ïgi^ tur anguftia fpirarutn radij redli, lôngitùdodieij Sgt;c montes altißi-mijâdSyenem quæruntur,ad pluuiægenerationem : cùmeodcm tempore non minus pluat ad Aequinoôlialerrij quàm ad Tropicum?' Gbmmuni tot tegionum'pluuiæ frue'biemî ( vtïndi Se Aethiopes nomihant) communis quoquc érat câufa inïicniendaj 'quæ ncc in redis radiis;'nee longisdiebüs,nec âvdis gyris diurnarum Selis mo-^ tionum^confillere poteft. Quaruni rerum nibil eft ad Aequinodia-lemjvbi dieslongi non funt, nec radij tune redi, neemora Solis fuper eifdem terris , è quibus tum vebementiùs halitus näheret, 'quos, in'pluuias coados, in Gaftiliam au'riferam præcipitarct. His recentiorum; obferuâtionibus antiqui etiam conlèntiunt, qui im-bres illoSjquibusNilus àugetùr,' hbn fuperioriÀegypto ôc eius vici-niæ; fed fuperiori Aethiopiæ, atque in ea vlfimis montibus tribue-runt. Sed quando hoc ex diametro cum Fracaftorio pugnat, Stra-bpnisteftimonium ad verbum adlctibemus, qui cum Aelio Gallo in’ipfamvfqùe Aethiopiam perietrauit: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.u

NnÂôv^'Alt;9iO7rf)iÇ

îtctl ^ctÂiçQL ôv Toiç opsoj, 7roLV(ra.p,iVü)v j

‘ ïd eft, Antiqui quidemeoniedura vt'plurimtimj poftetiores vero ipfaétiàm infpedione cognôüerunt,Nilum ab æftiuis imbribus im-^leri, tu cùm fuperior Acthiopia illis diluitur: ôc id maxime in extre mis montibus.Hîc videre hcct,nôn fatis Straboni fuifle, Aethiopiæ ‘quot;hperiori hos imbres attribuilfe , nifi hoc etia addidiflet,eos maxime leri'in extremis fuperioris Aethiopiæ montibus. Qtiod fi ad illam kethiopisé partem, quæ proxima Gancri trop'ieo'adiacet,hæ pluuiç, • Miliacïdiluuij génitrices,deciderêt- no potuiflet id latere vel Roma-‘ias cobôrtès,quæ prçfidio eam regione tenebâtjveliplum etia. Stra-b'ône,quî eoulq- difeendi caufa fucrat progrefl'us.'Herodotus,ad fu-perftitioné vfq. diligens Aegy ptiaru antiquitatu perfcrutator,ad ele-phantinâivfq; cognofeedi lludîo profcd;us,cumlumma euracrefeê-tis amniscaufas inuelb garet,nüllorü imbriu ad Syenem mentionem aûdiuit. Alioqu'i nunquâ rationé fuam ftolidâ de incremento addu-dürus fuiffet, qüædneptior eft,quàm vt mercatur rcpvehenfionc. Hi ergo duo oeulati teftes,amp; naturç arcana fumma diligétia perlcrutati, cogùt meàFracaftotij allcrtione diflentirc.Prætereà fi ob anguftiam illam fpiraru Solarium, ôe radioïu diredionê, diei longitudinem, ôc mon-

NILOSCOPIVM.

amp; montium akitudincm, vehcmcntia liæc imbrium ad Cancrum accideret,non folùm æftate,fed hicme etiam Nilus exundaret. Eade enim omnia in circulof Capricorni eueniunt, quæ Fracaftorius in Cancro cau{atur;amp; muko etia euidentiora efficaciora.Na vt gyros amp;nbsp;radios perpendicularcs , amp;dierunalongitudinem , quæ eadem funt vtroDique,omittanaus; illudcerteconftaCjad plagam Capricor-nofubieólam J maximos in Africa montes eflè , amp;nbsp;eorum plu rimas catenas, in quibus non exiguum robur rationum fuarurn collocauif. Contra ad Syenen, ingentium montium nec ab Herodoto, nec a Strabone vllafitmetiOjquamuis cataradam vtramq; non omiierint: ex qua tame montiu altitudo non potek colligi ; eo quod cataraólx magis præcipiteSjquàm fint in Nilo, ex minima altitudine frequeter eernaturjVt fiib Arpino in Liri,fi;atim ab co loeo,vbi Fibrenum ge-lidifiimum recepit, fieri vidcmus,qui bifidus opidulum complexus, cui à re Infiilæ nomen eft, geminam facit cataraftam- alteram, quæ finiftra eft, fècundùm fluminis decurfum prorfus præcipitem ita vt rupes fiibtus trematjalteram,longo cafii fpumas voluentem. Quid q uod Strabo plauftro è Syene Pkylas vedus fit, per campum valde planum? vbi per totam viamvidifle ft narrat lapides quofdam altos , rotundos, amp;nbsp;valde politos, ac leues, atque cos fiiper maioribus collocatos, deinde fiiper his rurfiis alios, ceu Hermæa cficnt, id eft (pace interpretis, qui vocem non intellexit) lapides Mercuriales, ad iterdemoiîftrandum ponifoktosj quosdicitproximè accefliflè ad ilium lapidem nigrum, d urumque, è quo mortaria fiunt : quo loco straSonts loens cxcmplar mcu habet^uö«»/, pro eo quod elft debebat al Suiae, vt obi-tmacuiaiiss. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maculain tollamus. Vehiculo Strabo proficifcitur, plani-

ciem docet Cc óc lapides Hermæis fimiles vidiflè ;atrupium óc montium non meminit, additurusbaud dubic, fi vidiflct, æquè atque ilia quæ minoris funt momenti. Deinde Petronij expeditionemin Aetkiopiamenarrans, montium nullorum obftacularecitauit^ftd tumulosquofdamarenaceos, quibus Cambyfis exereituS(Obrutus fuifletjfiiperatos priùsdicit,quàm ad Premnam venireturjatqueiter omne tam facile,vt vno quafi impetu cum alias vrbes, turn Napata, regiam Candaces Aethiopum rcginæ,capcrct. Sed dieet quis, vt in reftoitinereftcundum flumen montes non fint, vtrimque tarnen incumbunt. Sititaftnè, modorurfiisdetureosnontantoseflè,vt ex eis flumen aliquod memoratu dignum cnianet. Nemo enim omnium, qui iter iliac fecerunt, vilius fluuij infignioris, vel in Ni-lum , velin Erytkræum mare decurrentis, mentionem fecit; ita vt fu/picer, tales plerosque elle, qualcs ad Memphim incipiunt : amp;nbsp;in

üs

L I B E R 111. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;275

iis marmorum quidcm, Sc faxorum, amp;nbsp;arenæfatis ; led humoris amp;: aquæparum inueniri.Ad Capricornum itaque,amp; plurcs,amp;altiores, amp;nbsp;inagis humeólijinontesHintjquam ad Cancrum : qua de caufa Sc inateriæ plusimbribus illic,quam hic,fuppeditabitur. Deinde,quia FracaûoriusfinumeriamArabicumfibiauxilio cHe voluir, eric Sc hac parte Capricornus confiderandus, in qua iminen/o interuallo Cancrum vincit ; cum Sol in Capricorno totum Occanum Indicum percraleatinfinito,quain Sinus vel Pcrficus.vel Arabiens, maiorem. Quamobre'm , licet cetera paria ponerentur, hoc tamen luperarct Cancrum Capricornus in pluuiarum materia. Quidigitur? Si plus maris eft,fi plus altiflimorum montium; quidcaufe,vt,cum reliquis non fint impares, non tantum hiberno SolRitio, atque æftiuo, im-brium fentiamus? Adde nuc ad Capricornilineam lacus efle quam-plurimQS,amp;:jmaximos,amp; fluminum infignium non paucos exortus, quibus non exigua quoque materiæ pluuialis copia £ubminillrari queat.Porró aliud cfi:,quod,fi cum Fracaftorio feciflet, egregiè fuif-let ponderatum. Sol in Capricorno, cum fit in ima fua fede, multo terris eft,quam in.Cancro,vicinidr. Cum igitur corpora caleFacien-tiamagisagancepropinquo, quamlonginquo-i oportet Solemin Capricorno eos, quibus perpendicularis efi:,magiscalefacere,quam in'Cancro eos,quos turn reélus alpicit.Omnibus ergo rebus fijpciior ell Capricornus in pluuiisgenerandis , fi Fracaftorij rationes valebunt 5 atque idcircoconfiterioportet, cum Nilusortum ad montes ' Lunæhabeat, maxime eo tempore auólum iri,quo Sol ad hibernum Solftitium verlatur.Atque hæc làtis fiinto contra banc fiibcilitatem, tantifpcr dum quisquam exifi:ac,qui melius earn tueatur. Sed quid ergo tandem dicemus de pluuiis,quibus Nilus increlcit? Video pro- Nifi iiimnieii feétb Homerum minime cæcutiilfe, dum quæftionem hanc Proteo dedicauit, quippe quæ digna fit, vt ab eo-lblo tradletur, qui in pe-netiälibus naruræomnia poteft ad vltimä vlque caulam relbluere.

Verum, quia id haélenus à plurimis tentatum, à nemine perfeólum cerno; non verebor amp;nbsp;ego vires in hac palæftraexpcriri’, in qua adeb turpe non eil ante viéloriam deficere, vt doélifiimus quisque in ea frullra ad hunc vfque dicnl defudarit. Si ergo labemuri illud nobis concinget,quod cumeruditilsimis quibulque eritcommune. Prin- P‘W4rKw cipia igiturpluuiarum multa Funt, vti bene Fracallörius exponit.‘ Materiaproximahalitus eft, quem plerique vaporcmmalucrcnominate. Halitus materia omnia corpora humeéta fu‘nt:vt marc, pa-ludes,lacus,flumina,vuidæ filuæ, rolcida prata ; amp;nbsp;generatim, qux-cunque Ipintus exhalant. Halitus Sol extrahit, præcipuacaufa efii-' ' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiens

274 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P I V M.

cicns. Hanc Luna inuat, amp;nbsp;Venus, amp;: lupiter etiam ; tum vero ftellæ fixæ quoque, adco vt quibufdain caium â pluuiis nomen de-tur. Hyadcs cnim^fi Tullio Tironi, M. Ciceronis alumno amp;nbsp;libcrto, amp;nbsp;in litterarum Iludiis adiutori,credimus, nbsp;nbsp;nbsp;r5i'{v, id ellià plucn-

do diôtç lùnc. Eius verba fuper bac re ïunt in Nodibus Atticis:Adeô (inquit)veteres Romani litteras Græcas nelciueiunt,amp; rudes lingux Græcæ fuerût, vt Hellas,quæ in capireTauri funt, proptereà Suculas appellarint, qubd eas Hyadas Græci vocant, tanquam id verbum Latinum Grçci verbi interpretamentum fir^quia Græcè veç, S ucs Latine dicanrur. Sed ù'aS'iç (inquit)«» «-aroTartJapjitavt noftri Opici putaiieruntj lèd ab eo, quod ell:ôV''j appellantur. Nam amp;:cùm oriuntur, amp;nbsp;cinn occidunt, tempeftates, pluuias, largosque imbres cient. Pluere autem Græca lingua dicitur. Hanc Tironis contra veteres Romanos obiedionem, ceu Opici agrellesquc fuiflènt, A. Gellius fie rciieit, vt dicat Latinis Hyades primo Syades, deinde Suculas nominatas^perinde atque ex ÜTrtp fuper, ex ÔTmoç fupinus, ex CfpoplSbç fubulcus, ex hypnos primo lypnus, deindelôpnus. De qui-bus quid equidem fentiam, nololatiùs explicate : hoc vnum làtis cllo annotate, minime mihi videri Latinos primum Syades dixifle, ac deinde Suculas ; fed, fi a Græeis fumplèrunt, ex uç fecêre Sus, amp;nbsp;à Sus formuladiminuentium Suciila. Deinde, quod Tironi obiieit, falfum elle, Suculas in capite Tauri elle ; cùm fint ipfum Tauri ca-put,ita vt nullas alias putetefle, cquibus illud conformctur,nemint Allronomorum probabit : quibus omnibus notifiimum eft, præter quinque hyades, alias etiam cfiè,quæ ad imaginem capitis efiingen-damconducunt. Et,ficut ab auólorc Noólium Atticarum libéré dilcedimus, itahecTironem per omnia laudamus. Neque enim verum mihi videtur agreftis hominis fuiire,cx vç facerc Sus, nec rurfus à Sus Suculas.Nam quod dicit ab Hyadas dici,verum quidem illud eft fed amp;nbsp;ab eodem veip, VÇ etiam pro animali vfurpatum deri-uatur. Sus enim animal eft, pliiuiis amp;nbsp;aquisperpetubgaudens, atque idcirco à Gnreis ab vew, quod eft pluerc, nomen duxit : è quo fi Latine Sus redditur, nonegatureo Suculas quoqueapluendo,tan-quam â primo fonte, nuncupatas. Quod tarnen vtcunque habet, certumeftin veteriPontificum difciplina Suem hiemis amp;nbsp;pluuia-rum fignum efl'cjcb quod nullum animal fit terreftre œqué atq; Sus, aquis amp;nbsp;luto gaudens. Quocirca in operibusjimmortalitati dediea-tis, qiubus quatuor anni partes pro perennitatis nota infculpuntur, frequenter Sus pro hiberno anniquadrantefpedtatur. Quamob-rem Græci 2c Latini ab aquis,quaru initium à pluuiis eft,Hyadcs amp;nbsp;Sucu-

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17;

Suculas nominarunt ; amp;nbsp;prius quidcm forfan vç animal, quam Hyas ftellanijnotauit: co quod ab animalibus ad cælumj non c con- . trario,nomina vencrunt.Siue igitur Latini à Græcis, fiue è libris Po-tificum, Hellas has Suculas nominarunc, noHra paruin rcfert • cum y croque modo cpnftet apud vtramque gen tern in his ftellis pluuia-rum fymbolum contineri » Sunt enim Hyades Græcis, Suculæ Latinis didæ^ quod pluuiis gaiidere cernantur. Intellcxerunt igitur prifci illi, no Soli tantu halitus ad imbres exci tand i vim elïè^ (èd ean-demetiain aliquibus fixis hdcribusconucniic , Sunt igitur ôc hæ in efficientiumcaufàrum numero, amp;noninpoftrcmisquidcmcom-putandæ. Nam,G præter Solcin aliis planetis amp;nbsp;ftellis vires non effent, ordinarios imbres quo^annis videremus. Nunc, ex diuerfttatc pluuiarumineadem rcgione, neceflario colligitur magna quoquc diuerfitas caufaium. Sunt ab Aftrologis multi radiorum coniedus, amp;nbsp;commiftiones notatæ,quasplerunque pluuiæfèquuntur,ôc inter alias cæ, quas vocant portaruin apcrciones. Scd vcl tanta noftra eft negligentia,vt,præter paucas, omnes ignorcmus; vel tanta eft aftro-rumpofitusvarietas, atque exea efficiendi quoque diuerfitas , vt humano ingenio infinitas hæc coinmiftionis radioruin percipi non polht. Qmsdeinentorum, quætalt;ftucognolciinus, tempeiiem amp;nbsp;pondera in iis difcerncrc poteft,quç ex dementis natura conftruxit? Quod fl facere non pofluinus ; quis fperet fe in caufis peruifurum, quod in euentis nequit obtineri ? Facile diet nobis inetalla compo-nere,facile ranas fingere, facile multaalia iinitavi, ft iuftain commi-ftionis lationein tenereinus. Quod ft in rebus obuiis hoc facere ne-queamus, cuius impudentiæ fit,in caufis cæleftibus tantum fibi fu-mere , vt ex earuin ordine amp;nbsp;pofttu fe quis iadet aeris teinperiem perpctuo pofle præuidere? Nec duin nobis ftdlaruin numerus con-ftat.multas quidcm,ft ad captum humanum fpedes,nominatas ha-bemus ; fedperpaucas oinnino, fttotam earuin varietatem conftde- ' res. Tot igitur,amp; tain variarum caufarum quot erunt permiftioncs, flex quatuor dementis tan tarn videamus rerum diuerfitatein exoriri î Infinito igitur plura ignoramus, quamatothadenus fcculis ftnt percepta. Vertun,quamuis diuerfiftiinæ fint in cadorum ignibus vires, omnes tarnen Sol calore fuo excitât, atque ad agendum quo-dam modo deducit. Hie Luna,quod tetris proxima ftt,amp; plurimum Solaris luminis in terrain refledat,fecundas partes tenet. Atque hæc quidem de caufa effedrice euaperationis. At vapor fine halitus plu-uiam non faciet, nift cogatur, amp;nbsp;in aquam concrefcar. Id facit loci, ad quern eleuatur, frigus, quo nubes, halitu conftans, denfatur in

m 1

aquas

aquas,quæ deinde natura fui ponderis deorfum feruntur.Frigusaa-elementis frigidis, aqua amp;nbsp;terra, quod radiis reflexis ex imo in mediam regioncm pellitur, atque illic augerurantiperi-ftafi, fiue coaólu corporum circumftantium contrariorum, quæ vn-dique fugiens, in le contrahitur, ac vires vniendo fortius euadit. Deinde augetur etiam frigidis montium cacuminibus, quæ le vitra in aëremporrigunt,quàm Solis radij reflexipertingûc. Vicinus item aër vicino frigus communicar,amp; niues in montibus, amp;nbsp;aquæquouis modo conftitutæ,amp; ßxa,amp; frigidæ marmorum rupes,illud augent. Sed hæc notiora,quàm vt iis fit immorandum. lam nodium longitudo maximas vires habet^ eo qüôd, quanto diutius aqua, amp;nbsp;terra, amp;nbsp;ceteræ frigoris caulæ, citra Solis irqpedimentum aê'rem refrigerant,tanto par eft maius frigus genérari: quod deinde,fi lubitaanti-perillafi, qualis per radios dire^os fit,concludatur, tanto vehemen-tius euadet,quanto magis in le erit coaólum. Nunc ergo tempus ell, vt hæc ad pluuias eins regionis conferamus,quas interTropicos ca-dere diximus,eo tempore,quo Sol Cancrum, Leonern, amp;nbsp;Virginem tranfit. In primis perlpicuum ex iis, quæ ante è diuerfis adduxi, hie-memilludtempus nominari, quo intra Tropicos pluit . alialonge ratione,quam ab aftronomis. Nam his hiems eft, cum Sol longilli-mè à verticali pundo recellit. Vbi igitur eo tempore pluit, quo Sol remotißimus eil, illic hiems naturalis, fiue pluuium tempus cum hiemeallioriomorum eodem tempore definitur ; at vbi pluit aliis temporibus, illic hiems alia eil allronomorum, alia hiems im bribus iüdicanda. Qui fubæquinodliali lùnr‘, amp;nbsp;proximis vttimqueparti-bus,iis hiemes duæfunt, Sole ad Tropicos diucrlante : duæitem ællates,dum ad æquinoôlia,hinc vernum,hinc autumnale,peruenir, fi Allronomosconfulamus. Sed hæc è Sphæricis rudimentis lunt

aperta.Iam igitur ad quæftionem, Quibus de caufisplurimæ pluuiç C,„_lifuperioris Aethiopiæ extremis montibus, Iunio,Iulio amp;nbsp;Au-gufto? Qmanempetumplurimæilliccaulæadimbriumgeneratio-nem concurrunt.Nam turn temporis omnibus iis hiems eilaftrono-inicaconfidcrationc y qui ad fupremaspartes Aethiopiæhabicanrj atque adedjdum Sol in Cancroeft,omnibus hiems eftj qui aTropi-co Capricorni ad ipfum v/que Aequinoólialem commorantur : quo tempore Sol tantum reeeßit ab illorum vertice, qui ad Capricorni circulum habitant, quantum à nobis abefl, cum verfatur ad medium Arietis. Quocirca,fi caulæ materiales non definr, h longitudo diei non impediar, materiam did'oluendo abliimendoque, quid velar, quo minus tum illic ingentes imbres fiant ? ôc tanto fiant maio-les

L I B E R . nbsp;nbsp;11 L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

res, quanto caufæ illic flint quam apud nos, maiorcs ? Tota ilia regio, in Aethiopiæ extremo, montibusaltifsiinis eft infignis ; deinde paludofas, amp;nbsp;lacuftres planities habet plurimas n'cenon fluminum ftagnoruinque ingentium maximam copiam^ amp;nbsp;Solem accipit,pro -xime Oceani vaftiTsima fpacia emenfiim, multis,vt par eft,halitibus attradis. Prætereà nox non itamultum à die fnperatur, radij ob-liqiii flint non aliterjatque apud nos in principio Veris. Omnes er-gocaufæconiunguntur, quibusimbres generari videntur. Àdde quod eodemtempore Sol fit in Cancro, domo Lunæ propria, quæ illic Solis radiis adiuta, amp;nbsp;ad vim fuain exercendam excirata, non paruin ponderis ceteiis caufis adiecit. Quæ res hic accurate confide-randa'; ebquod habeacpræcipuam caüfamimbri'um, noriillorum modo, qui in fuperiori Aethiopia, fed'illoru etiam,qnicitfa Aequi-^' noftialem^iferê ad ipfuiri vfque tropicum C ancri j cadere narrantufi Eft tamcndiicaduertendum, longe difparem efïè rationein earum -regionura , quæad Aequinocftialem, Sgt;c citra eum iacent ; amp;nbsp;earum, quæfunt ad tropicum Capricorni remotæ. Nam hichiems eft, at-que eamaximisimbrium eaufis adiuta : illicpluuiæ duntaxat,a qui-bus hiemis fimilitudinem fottiuntur. Vertun hiimbresnön tales funt, vt iis fluinina ficcrefcant, vt exundent. Nam quo tempore hi cadunt, Aethiopcs arua ferunr, amp;nbsp;ad hnem phiuiaruin friuftum col-* ligunt. Quod indicium eft no maiorss efl'e,quàm iis terra madefiat; amp;nbsp;humoris tantum imbibât-, ne nimium cxficcata fruólus alere, amp;nbsp;educéread iuftain mehfuram,nequeat. Nam, fi effent continuæ maximæ; nóiïfblum ad fàtionein amp;nbsp;fertilitatem non prodcfTcnt^ fed omnem ctiain prouentum cuerterent lt;nbsp;Quód autem illo tempöré CmAtiünf^ homines in illaregione non ferè iter faciant, idexeofit,qûôdhi imbresfubitó, cumtonitruis frequenter,amp; fulminibus,decidant, homines'amp; iumenta fubitis torrentibus inuadant atque fuffocêt.

Quæ res in afperis locis, quibus caua multa funt,'amp;: exiles valles,fà-lebrofis collibus fubieétæ, periculofiflima eftj quoniam ex tempore dorfà omnia multis canalibus aquas præcipitent: quæ, quia tam fu-bitbdilabinonpofTimt, altius affurgunt, amp;nbsp;faxa amp;nbsp;arboresfecum trahunt. Vertun paulo poll: omnes euanefeunt, vbi nimirum in la-tiores alueos defeenderint. Hisigiturpluuiis Nili incrementa ad-fcribi non poflunt, cum tarn cito difîipari atque à terra imbibi cer-nantur. (^od fi in iilis magnum effet momentu ad ffumina maiora itaaugendajVtexundarent; neceffe effet confiteri, Nilum etiam Fe-' bruariOjMartio amp;nbsp;Aprili, plurimtun excrefeere : quo tempore in montibus Vifionis, amp;nbsp;qtiadam parte regni Barnagaflæ, 5c tota rc-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m } gione

i78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O -Pa I V M.

gionc Dobafia, imbres, vt ipfi nominant, bibernicadunt : è quibus locis infignes ainnesin Nilum dcferuntur. Quid autein cauamp;fit,vt tuin illic potius,quam alibi,pluaQd terrçfitui adfcribendu videtur, in quo montes plurimi funt,qui,Sole ad Aequinoólialem accedente, vaporcs plurimos emittant,quorum materiam in cius ab{entia,duni adCapricornum vcrfabatur, per bicmem ipforum aftronomicam maioremcollegerânn Eos SolinCapricorno, rationefitus alicuius peculiaris iplórum montium,no efFerebat in aërem, quos poft radiis paulo redioribus mouet,fortaftis ftellis ctiam aliquibus vcrticalibus adiutus. Verum, quia hæc ad ßcum præcipuè {pelt;ftant,vt occultio-res fiderum vires pmittamus, nobis non funt viterius examinanda, prçlèrtira cùm videamus ex illis pluuiis nihil admodum Nilo accre-fccre. Et fieri poteft, vt Aluacus non cxaólam omnino rationem ini-uerit, dura pluuias Februario tandem fieri lcribit in his montibus. Nam hiems, de Solis recefiu computata, illis incipit poft folftitiuin • hibernum:quo tempore frigus lummum ibi eflènon cft dubitandû-cùm motes Buganæ,in latitudine Icptem paulô plus minus graduù, in priheipio Septembris, quo Sol réélus eos delpicit, frigidiftimi dp cantur, vt idem aftèrit capite quinquagefimo ïècimdo,monafterium Diuæ Virgin! dedicatum,amp; in fpeluncacoftruclû,dclcribcs. Montes igitur altiftimi in regno Barnagafiæ, amp;nbsp;in regno Dobafio,amp; maxime ad Vifionera, non poftunt non eftè frigidiftimi, Sole ad Capricornu verfànte. Sed, quia inferior regio, montibus fiibicéla, ad imbrium generationem eo tempore non iuuat ; eô quod terra ficcafit, amp;nbsp;ha-litus non emittat : deinde, fi emittat, non fiat tanta antiperiftafis, , i \ quanta fit per radios reéliores : tum veto ctiam, quia Capricorni fi

gnum ficcum terreumque fit,ßc Saturni domicilium,amp; Martis exal-tatio,aridorum amp;ïquaientium planctarù : prætctea quiaradij fiint obliquiores, quàm vtin tatofrigore multù poftinqfitvtin Dccem-bri amp;nbsp;principio ïanuarij non pluat. Ar,Sole rurfus appropinquante, nonnihil ad finem ïanuarij, amp;nbsp;iam in figno acrio, amp;nbsp;moderate hu-mido diucrlànte,terra montium præparatur ad imbres, humore iam fidcriscum frigore montium concurréte, amp;nbsp;radiis paulô reélioribus redditis. Póft verb in fine ïanuarij amp;nbsp;principio Febi'uarij,Sole fignù aqueum permcantc,in quo lupiter domum habet, amp;nbsp;Venus exalta-tur,imbres incipiunt cadetc,quibus terra ad làtioné fit apta . At illi tant! non funt,vt-Nili faciant augmentum,noratu dignum,eôquod planitie ablorbeantur. Iam videamus qui fiat, vtgeneratim tamkihidiKe per totam Tropicoriim latitudine,ad lunii medium,imbres cadant. Tnpiwittn, Y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. r ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ’

édmediahmij lu pv’mîs igitur cogitandum, ingens trigus amp;nbsp;gelu inter cos no hcri , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in lo-

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175»

in locis planis;có quod Sol nunquam tantum recédât, quantum ad id eflèt neceflarium. Quid igit'ur Sol facit, cum longilsimc ab iilis remouetur? Idem,quod in eadem apudnos diftantia: pluuias puta. Et, quemadmodum frigus apud nos poll conuerfionem Solis maius eft,quam antèj it a apud illos ædimandum in caufa pluuiaium, quâe poftSolftitium eorum hibernum ,computu aftronomico,vehemen-tiores exiftunt,præparatione iam lacis magnaprægreflà. Quocirca nihil eft mirandum, ad montes Lunæ pluuias in xftate noftra fieri, cum Sol ab iilis tanto fpacio eftremotus, in quanto apud nos ctiam imbres foletexcitare,tamctficeteræcauamp;dcelïènt. Eodem tempore ein» circa Æquinoôlialem pluit^quia amp;nbsp;radii obliqui funt, amp;nbsp;nodhes die*' bus pares ; ita vt Sol diurnus obliquis firis radiismon tantum poftit abftimere,quantum vaporum eleuatur. A circulo igitur Capricorni ad ipfiim vfque Æquinodtialem y hiems aftronomica, amp;nbsp;hiems im~ bribusdefinita,conueniunt-, datafemper eaterra, in qua balituselc-uaripoirunt.Nam,fitam ficca fit,vt nihil reddat,nepluuiasquidem rccipiet.Iam deinde verfus tropicum Cancri aliæ cauife adiungendæ, quarum prima fir, pluuij cæli vicinia. Sol enimimbrium matcriam ad ft trahit. Cum igicur tota plaga ad Aequinodlialem vfque a Ca-pricornomedia nubibus abundec, ratio poftulat, vt Sol inde non parum ad vicinum aërem exugat,atque eum nubilum quoque red-dat., Huie fi locorum natuca accedat., montibus frigidis , aut lacu-bus autpaludibus humedta,ctit non fblum è vicinia halitus trahen- _ dusiftd ex ipfis etiara fubicótis locis. Si his addatur alia quoque cau-ftmiaior item exurget imbrium copia. Soligftürin Gancro, in domo Lunæ, hofpitio exceptus eft, cuius vires cadiis fuis excitât. Eodem deinde loco Luna cum Sole congreffa, fumraas vires capit, quicquid vfquam humoris inucnit, adauget. Hane igitur Lunam nautæ, qui maria ilia inter tropkosriorunt) vocanc La Luna de lot a^ttasj id eft,Lunam aquaium genitricem. Quare igitur nod eodem tempore apud nos quoque pluit? Quiaceteræ caufie non adfuntj breuitas nimirum diei, radij fidcris Cancri, amp;nbsp;radij Lunares vel di-redi, vel diredis proximi ; antiperiftafis permagna; arque deinde ctiam montes,amp; terra humeda. Horum cetera in caufis pluuiarum vniuerfahbusfâtisfuntexpofita. Illud interim annotandum, maxi-mas vires ftellisfixis efftin eos, quos redis fiue perpendicularibus radiis intuentur. Prætereà Lunæ banc domum non ea rationc da-tam efft, quam Ptolomæus fibi finxit:ex qua ftqucrctur ( vti Cardanus etiam fatetur)iis,quibus turn hiemseft,cura nobis æftas- Capri-cornum efle Lunæ domum j ôc Aquarium Solis_j ac vlterius, ftellis

fixis

.•w

2So nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O PJ V M.

»

hxis vires eas^’quas cistribuunt, non efl'c proprias fed aduenticias cxtriniècuSjC œniedru radiorura Solarium relpelt;ilu noftri. Quod. vt intelligatuVjloquatur Ptolomæus led Latinè, ne fimus prolixi fine eaulà. Quia(inquit) exduodecim fignis duo proximè accedunt ad Verticale nobis pundlum., ideb calores amp;nbsp;aefius générant. Ha funt Cancer amp;nbsp;Leo. Qnpcirca placuit illa duobuspræcipuis Sc maximis atcribuere luminibus: Soli quidem Leonern,propcerea quodmalcu-lumjLnnæ yero Cancrumyqubd femininum fit lignum. Egregiana verb rationcm_, bone vir, attulifti, ob quam Cancer amp;nbsp;Leo Solis amp;: .n Lunæclientrcgna.;,quia nimirum maximis luminibus locâkacôn-maximos calorcsjfacit.'Nil igitur plus fimili-‘ oikiinis eü inter'Lu riäm Sc Cancrùm,rationeefiîcaciæinhæcinfo* läorapquam int^r Lünarh amp;nbsp;Gapricofnium. Neque enim natura fi-derum mutatun; quia nos aliterea vel oriri vel occidere videamus; qubdillis prorfus elf externum. Conuenienter lane Ptolomæo Cardanus intulit,dum dixic,apud homines Notios Capricornum Lunæ, Aquarium-Solisî-domum die • fed nom admodum Conuenienter Phyficis cationibkis ...QuiHÆnimicrcdat, nullas fingillorüm fiderurn pæprîas vitcs efic, perinde afcque funt fingularum plantarum, amp;nbsp;ce-teraajuih rcrû,quæ ih.his inferiorifius generantur.î Idem Ptolomçus deLunadixit,cam ob id plurimumhumeôfcarcÿquiaterræproxima eilet,ê qua^humidi halituselFçruntumHumcdat igitur Luna, qubd prius fita tertælvâpôrjbushdmedata. Contrà.i^itur euenit, quàmi Aciftoteies dixit.is cnim puta bat cçldfiia corpora elementanbûs elle cantigna,vtelcmenta,amp; ex nsnompolità, à lùpernis corporibus gu^. bernarentur. At Ptolomæus Lunam proptereà humidam dicit,quod teitç vaporibus fit vicina. Sed hçc Icholis-Phyfîcorum vél deridenda vei exculànda rclinquamus .b Vellein equidem Ptolomçusvetcruin duntaxat oblèruariones amp;nbsp;all'ertiones propofiiiflèt , citracaulàrum appendftem ç-in quibus reddendis nelcio quàm féliciter Içpc’verlè-tür.quot;-hoc lcio,mihinon polie omnia probarip Principio beneconfefi fus eîl,Lunam’ humidis præclîèi fed hoc loco, dum humorem à terra petit, ineptus videtur, nifi quiLcircularcs rationes admittat. Nos igitur fingulis flellis Irias vires elîècve’dimuspeculiares, quibus in hæc inferiota perenniróotionéöjUrantur^atque ex eiulînodi eliica-cia fadâm elfe à prilcisJplanetarum -Sc Itcllarum fixarum compara-' c-tHfcrmL« tioncm, itt quaCäncrum Lunæ domumfecerunt; eb qubd animad-«zJoHî. uertillènteiùlt;?vimin’'hoc figno'pötifsimfim regnarc . Deinde ex eiufinödi ctiam cOnfideratione nö'mina fideribus pofueruntj Can-crunfivocantes'illamcæli partem , in quavis elî'etmaxime refillens r ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rabi-

L I B E R III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±81

rabidis æftibus. Eft enim Cancer animal, cuius temperamcntu talc eftjVt nihil fit ad rabidi canis morfum præfèntius. Bene igitur natura finnmos Solis ardores bac bumedandi, infiigidandique vi tem-perauit, Sed non ignoro non fimplicem lèinper cfle vnicam ap-pellationum rationem,ficut nec vna eft lÿmbolorumjquibus doófifi-fimatvetuftas naturæ arcana fignificauit. Neque cnim hic locus cæli ob id duntaxat,quod expolui, nomen hoc eft adeptus^lèd ilia etiam caulàjqubd Sol ab cxordio eius figni,ad morem Cancri,rétro greftus fiios agat. Sed prior ratio eft potior, qua vis amp;nbsp;efticacia fideris indi-catur. VeiLim bîc maior latet difficultas, non fatis haólcnus à quo-quam vel animadueiïà vel expbcata.Crebro vates Aftrologosimpe-ritiores derifi, dum indicia fiia ftruerent fuper fignis nouæ {pha.’ræ, ' inquaftellænullæinueniuntur- amp;quænon aliarationeeflctinuen-ta,quàm vt hypothecs iuuaret,quibus motionum varieras ad icgu-las certas refertur. Haólenus certè neminem quicquam fani relpon-difle memini co quôd nihil reperiicnt crû nas vires ineflh dicere poflènt. Ipamp; enim ftellæ fixæ longe receftèrunrabipfis principiis fignorum,quibulcum eadem nomina Ibrtiuntur. Ceteriim^cùm 1Ó-ga plurimorum feculorum oblèruatione conftet, quædam euenire perenni quadam Se immobili ratione, videtur ncceflariû hæc euenta ad caulàs quoque perpétuas amp;nbsp;confiantes referre : fiquidem omnia,. quæ in elemcntis hifie fiunt, caulàs habeant efficientes amp;conlèr-uanteSjà cælo pendentes. Non equidem primus fum,qui cælum immobile aliquod cflè cogitarim,bac (qua dixi) ratione duéfus^fed alij multb priùsidem tradiderunr. Vocarunt autê illud alij Empyreum, alij Cryfiallinum,fiue aqueum, vtraque pars fifis caufas lccuta,quas hîc explicarenon eft neceflarium/o quod fatis fit cælum nobis dari immohile, quocunque tandem nomine fit vocandum. Quo ergo aftrologicas prædidionesexculèm, quæ non Iblùm odauæ Ipbæræ fignis,£cd illius etiam cæli vtuntur,in quo nulla fidera cernunt di-cara quietum aliquod corpus ftatuendum extra omnia ilia,quç mo-uentur, non tantum ad motionum menfuram imamnandam,{èd ad. omnia ilia gubernanda amp;nbsp;conlèruanda, influxu fuo perpetuo fibi confiante,quæ nullas vnquam acceperunt mutationes.Pbyfici,dum certas quafdam amp;peculiares proprietates fubeildemlineisparallc-lis inuenirent, immani dilcriminc inter fe differentes, atq-, cas nullæ cælefiium corporû motione haftenus variatas;putaiunt fibi necefià-riam eflè eiuS corporis cçlefiis pofitionê; quod diuerlà partiû fiiarum natura hanc,quam in regionibus in eifdem Zonis videmus,diuerfi-tatem perpetuam perpetuo conftruaret. Hanc rationem alibi forte , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exem-

181 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P I V M.

exemplis illuftrabo ; Iioc loco fufficitpræfentiquæftioni applicarc. Hoc igitur illud eil,quod contendo,cælû quoddam fixum eße,cuius partes diucrlàs habeant vires, è quibus non inconcinne nomina di-uerfi ibrtiantur. Cancer igitur,non foluin in odlauafpliçra mobilise led illc etiam in cælo immobili cognominis vires ill as ab opißce habet, quibus nomen vetuflum conuenit. Quod nifi ita eßtr,non ad-modu an tiqua altrologica hæc nomina dici poflent, nec ante annos iIios inucnta,ad quos ligna oôtauæ Iphæræ mobilia, amp;nbsp;figna immobilia, fibi refpondebant. Ccrtè,cùm Cancer oôlauæ Iphçræ toris tri-gintagradibus Tropen æftiuam prçcederet, non merebatur nomen à retroeunte animali fibi lùmere,cùm loi adhuc procederct:mereba-rur tarnen ex eo,quôd animalis illius temperamento vi efliciendi fi-milis ciïèt.C ùm ergo figna oôhauç lphçræ,amp; figna immobilia fibi respondent, fateri oportet infignes turn vires ipforû efiejprçlèrtim poft principiorum coniunclionem ad lèx gradus: quod contigit eo tempore, quo Chriftus nafii voluit,'ita vt optima cçli conftitutio perfe-dlioni numanç abfolutæ conueniret,atque tu illud fieret coniugium perfelt;9;u, quod Deus cu Iponla fua contraxit; perinde atque oäaua Iphçra cum nonæ fcxto graducongruebat, lenario numero coniu-gioru proprio,cotràquàm videoquibuldam placuifie, hoc indicate. Ci^bd fi altiiis hçcexpendas, videbis antiquilfimosillos horu nomi -num ault;ftores,diuina quçdam vaticinia his nominibus occultafie,amp;: Stilts huttiMt quodammodo dixiße,tum falutegeneris humani futurâ,cùm fidcra pofitaeruntjVt nominafuaoptimemereantur.Nunquam autein melius merentur, quàm tum, cum Cancer otftauæ fphçræ eu Cancro fpheræ immobilis(ita vtidico) quadrabat. Eft cnimin tardis motio-nibus eorû,quæeascon{èquuntur,tardus cuentus; amp;nbsp;quemadmodu in ipfo meridie minus caloris eft, quam poft meridiem hora prima amp;: lècunda; ita de coniunótione quoque.lphçrarum, amp;nbsp;eins euentis, analogia amp;nbsp;proportione quadamcogitandum. Habet enimChrifii epoche quinque gradus ócdimidiatum inmotuoólauiglobi, ita vc a coniundione fignorum tantum temporis, quantum his gradibus debetur, fuerit elaplum . Sed hæc contemplatio ingens nbi volumen poftularet, fi pro dignitate amp;nbsp;merito eßet explicanda. Quocir-i.HK/ -virfs « ca, illamißa, ad id, quodquæritur, reuertar. Cancer igitur non islb-lus, quiinottauo orbecermtur, Lunæ vires auget; led isetiam, qui perpetuo initio luoTropen æftiuam nobis definit. Nequehic difputo,an nona hçc fit lphçra,an vndecima,vt de motionu numero cælos fabiicantur. Satis eft immobilem eße,amp; omne motionum genus ad alios orbes relegandum. Cancer itaque huius cæli domus

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;283

cftjin qua Luna regnat^atque idcirco plurimum iuuat ad pluuiarum gencradonem. Præter igitur ceteras cauûs bæc etiam vna efl de po-. tentifsimis, quæ plurimum illic potert, vbi humoris plurimum ad ülud tempus inuenitur. Quare autcm intraTropicos pluseft humons? Diximodo aliquot caulas,quibus amp;nbsp;hœc annumeratur.Quanto r»'quot;/ _ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. IP |. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 z' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r 1 r ■ —’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bitmih-

ooi rcttius adlcendic deicendit,tanto crepukuia lunt minora : Sc rù. ■conlequcnter tanto citius calor diei terminatur, amp;nbsp;tanro rurfiis ma-gis fubito fit antiperiflafis matutino tempore, frigore nodurnofii-bitoàradiislèmoxedgendbus in fublimefuCTicnte, amp;nbsp;illic contra-^o. Aloifius Dacadamofla cum crepulculorum anguftiam admira-retur, in regno Senegac ócGambras, planitiem terræ in caufaeflè putauit, fed ridicule^ dcceptus à Strabone,nifallor. Is enim eau/ana QUærens, quare mox poll Solis occafiimnoxlèqueretur ad Gades;

1 nbsp;nbsp;• • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* I* 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I* •' nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jfqM4iMrposr

dixit,lis,quibus Sol poll montesoccidit, lucemdiutius durare, pro- sokoccafim ptereaquod circa montcm, poll quern occid it, difiundatur; atiisj,'“^^'’'^“quot; , quibus in piano occidit,non diu durare, quod hæc circa montes ra-diorumdifl'ufio,quam nosfiaólionem dicimus^ fieri non poflit. Ef-fugium hoc fuit Stfabonis,non quælHonis vera Iblutio. Ego credi-derim veteres,qui ante Pofidonium fucsunr, audiuifie ad Hefperios poll Solis occafum mox noólê occuparc; atque id ad eos^quos ad Oc cidetem vltimos nouiflcnt,retulifie. Reólitudo adfcenfus amp;nbsp;delten— fus in caufa efi:,qux facit,vt Sol fubito vclplurimu ad horizonie accédai, vel ab eo extemplô plurimum demergatur. Nam,cum Sol eft in æquinoôliali circulo , intra horac Ipacium tantum deftendit illiSj qui fub Aequinoóliali habitant ; quantum Antwcrpianis m arftatis principiotum demergitur, cum media noôlç longifsimc ab hori-zonte remouetur. Non mirum igitur, nobis crepufcula longa manere,amp; illis breuia decidi ; atque ita pro ration« rcditudinis vel ob-liquitatisveldiminuivelaugeri. Huieconnexumeft, tantocitius frigusnoftis inualefcere, quanto citius radios fiios, frigus impe-dientes,fubtraxerit:amp;contra, tanto matutino tempore celeriorem fieri frigidi vaporis fugam, amp;nbsp;eius obfidioncm, ex qua antiperiftafis conftat.Augetur autem hæc ad meridiem vfque,ita vt turn frequen-terfulminaamp;imbrespræcipitentur. Ex his igitur pcrlpicuum fir, qua de caufa nocles fub Aequinotftialiplurimum habcant amp;nbsp;fubi--taneum frigus,cui fi accedat humida materies,non poteft fieri, quin, femper plurimum vaporum Soli fiippeditetur adelcuandum; quos, quia paulatim non confumit, fed mox ft erigens à terra in fiiblimc reuerberat,fieri non poteft, quin imbres frequentes, amp;nbsp;fulmina nu-bcsjfubito coaôlÇjciaculêtur.Hçc caufa in omni regione fere valebir,

n X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

284 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P I V M.

in qua imbrcs cperpendicularibusradiis deciduntj ièd tantó mÏ--nùsjquantoplus àreôlodiicèflcrit. Hïc ergo videmus, quadecaufi inMartio amp;‘Scptembri, illic fub Aequinoóliali pluat, vbi humida materia non deeft. Hinc quoq. efficitur in Geminis etiam nonnullis pluerc; fed non tanta vchementia, quantam in reéto adfcenfu amp;nbsp;dc-R'enfu videmus. In Cancro verb omnesiain cauiæ concurrunt ad Nilum augendum.. Pluuiæcnim illæ particulares nihil admodum ad ciusaugmentum faciunt;quód neecontinuæfint, neediufuper terra maneant, quin imbibantur. Præcipuaigitureaufàeftpiuuia hiberna ad mon tes Lunæ, quæ paulatim, Sole in Gerainis verlaute, ineipiens, amp;nbsp;proximos quoique alueos implens, hoe facit, vt materia inferioribus etiam regionibus lùppeditetur ad vaporum genera-\ tionem, atque ita imbres vbique circa flumen,maxime verb in mon-' tibus,cxcitentur. In Cancro igitur,iam omnibus aliieisrepletis , in-eipitinundare ad vltima vlque loca, amp;nbsp;moxper omnem Aethiopi^ amp;Aegyptiplanitiem dilfundi. Pluuias autem montiuili Lunæ amp;nbsp;aliorum,quibus turn Sol longilïimè abeft; iuuant pluuiæ illæ regio-num inferiorum,natæ exillis(quas diximus)caulis.Lubethic'âdlcri-bereStatij deNîli incremento verfus, quibus pluuiarum caufam hiemijde Solis difcelTu computatæ, optime tribuit ; hoc iplb ceteris omnibus præferendus,ebquôd æftiuiimbres iuuarc, nonfaccre di-luuium Aegypti poflint.

33^^(il^3'^bietuerßfecretM^f(ihuUclt;eli J, Nlias y nbsp;nbsp;Boas magno bibit ore pruinaei ‘

3, Scanditfontisopesjeptemejuepatentibmaruis ’ nbsp;nbsp;•

,3 Jn marefert hiemes^penitM cejjere fugata

3, Nereidesjdulcique timent occurrere Bonto.

Hie amp;illud obiter noto, Pontumab eo inundationem vocari, perinde atque ab Homero Pharus inlula Ponti didta eft ; qub fi for-NfeqiMrcnS tafjis allufit,mecum ôc cum veritate lenfir,Sed,fi hçcvera flint,quid solen'mCa- ui amp;nbsp;Nilus augeatur, cum Sol eft in Capricorno , ob earn caulam, qubd turn ad tropicum Gancri hiems fit, arque idcirco videatur ne-celTarib confequi, pluuias etiam fieri illis à quibus Sol longifsime remouetur ? Refpondendum, multas hiccaulas deelTe, amp;nbsp;in primis materiam, eb qubd pars Aethiopiæ, ad Cancrum fita, làxolà fit amp;nbsp;arcnolàjitavtCambylès hicobrutus fabulonedicatur. Deinde mo-tcs3montibus Lunæ pares,non habet; vt è longa planitie, a Strabo-ne amp;nbsp;Herodoto annotata,docetur. Ncque etiam lacus eos amp;nbsp;palu-des,quales ad Niliexortuscum lint, plurimum obliquis Solis radiis inateriæ ad nubes euehendas fubminiftrant. Præterea nec Cancer illic

LIBER III.*

ilHc eft, Lunædomiciliuin ; cuius tanta vis eft j Vtnautæ 5 qui inaria ilia,inter Tropicos fita, tentant, Lunam in G a nero conceptam, Lu-namaquarum vocentj indicioapertiftimo,adLunæregnumhanc æftiuorura imbrium copiam pertinere. Noftrates vno confenfu om-ncs, turn nautæ turn agricolæ, Temper vel pluuias ycl ventos, pro eo ac cetera accedunr,e Luna Qminantur,fi die Lunæ Soli le coniunxe-rit. Quod ft tantum virium exigu um hoc Habet dominium, quod Luna in die ftbi cognomini tenet, in quo amp;nbsp;alij planetæ fuas habent horasjquid exiftimandum dedomoamp; de eius regnipoteftate,quam in Cancrifidere fortitur ? Admirabilcs fane funt veterum hominum obleruationes ; led caufarumexplicatum, ad normam amp;nbsp;veritatem naturalis (cientiæ , non video quis hactenus fitaflecutus. Qi^id eft hoc,bone Deus,fic nominaporierc fideribus,vt cadem locis cçli im-mobilis applicata, amp;naturamipforuminterpreteritur, amp;nbsp;prætereà illud contineant oraculum, turn perfedionemomnium ftculorum nafcicuram,cùm fiiperior globus immutabilis coiueritcum inferio-' ri, continua: permutationi obnoxio ? Quorum vnio an:aliud figni-ficat, quam diuinam amp;: immutabilem çternitatis imaginem, pro-geniem vniendaeficcum naturarnicrocofmi,id eft, natura humana, vthxc exillaaccipiat vitæ æternæ, perfeélæ atque idcirco quietæ, communionem ? Nomenclaturas verb multis ante leculis ftellis amp;nbsp;fignis pofitas elTe, quam figna oôtauæ fphçræ cum fignis immotis conuenirent, Homerus amp;nbsp;Hefiodus teftificabuntur,quibuscçdem, quibuspofteritas vfaeft, notçfuerunr,vc illis liquet, qui in illorum ieótione ver/antur ;■ At bi ante Chrifti natiuitatem annos circiter mille, vel plus eo, floruerunt. Curn igitur è commenfii motionis orbis ftellireri conftet, turn temporis imagines non conuenifle cum fignisimniotis, neceflaiio confitebimur, nomina data efle, neque à Solftitiis,neque ab AequinoótiiSj led ab ipla in hac inferiora efticien tia, atque eadem latione ab Aftrologis cæli immobilis partes à po-tcftace diiftas fuifie, prius quam cum fignis oólaui orbis quadrarent . Si tandem ad natalem Chrifti leruatoris noftri, amp;nbsp;pcrfetlio-nis omnium lèculorum, voces hæ ab oâ:auo orbe ad luperiorem tranfiflent; dicere poftemus, id itafadlum elle, qubd turn conuenirent. Chaldaica certè Genelèôn oblèruatio multb eft antiquior Mole , in qua tarnen intelligimus,fignis immotis vires quoque fuas eftè attributas, vti ex illis Manilius, amp;nbsp;pôft Ptolomæus tradiderunt. Nam, nifi hic ita Veteres Icripfiflè fciuiflèt, nunquam caulàm domi-cilij Lunaris ad Tropen amp;nbsp;Solis vires retuliffet; at potiùsad iplas Hellas oólaui orbis. Idem, cùm proprias gentium notas per figno-n 5 rum

286 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NILOS COP rv M.

rum diuerfitatein deduxiflèt, tandem adiunxit : non'ca tantum confideranda; (cd addendas etiam ftellas fixas, quæ in fignis illis reperiuntur. E quo liquet, non de mobilibus oôlauæ fphæræ, fed de immobilibus fignis prius locutum efl'e. Seddehis alioi. Sumam mibi hoc loco figna quædam, vetufiis cognita, prætcr ea, quæ in oôlauocæloconfpiciuntur : arque illis maximas elongispluiimo-rum oblcruationibus facultates adlcriptas fuifl'e-quas,cumPtolo-mæus explicate ftudct, caufas opcrationura Soli adfcribit, vario modo varios homines contuenti, quam bene, quam ( non dico veteribuSjfed fibiipfi) confèiitaneè, non ell huius loci prolixius perfequi. Soligitur in Cancropoft æftiuam Tropen , ratione domus Lunarisj amp;nbsp;reginæ ipfius coniunélç , ingen tes vires accipic ad imbrium matériam ab Æquinoôliali vlque rapiendam : cui cùm præparationes illæ acque caufe ( quas diximus) acccfièrint, non mirum videridebet,fi ad Cancri, non ad Capricorni, exordium pluuiæ fiant. Capricorni fidus ficcum cft,atquc id quidcm non mediocriter : qua de cailla in eo Saturnum regnare,amp; Martern fum-mis honoribus excipi, veteres dixerunt, qui ambo ficcitate gau-dent. Videmusitaque quantum fit dilcriminis inter Cancrumamp; CapricornuiTij tantum nimirum, quantum inter humidilhmum amp;nbsp;ficcilfimum. Si verb hæ qualitates ad Solis cfficaciam referantur, vtPtolomæus plerumque caulas quçrit, fatendum erit voces has ab iis faólas efiè, qui mundi partem Notiam habitarunt. lllis enira Cancerhumidus, amp;nbsp;Capricornus'ficcus erit; eb quôd Sol illis in Capricorno ælliuam ficcitatem ,in Cancro humores cfficiat hiber-nos. Qupd fi ablurdum efl:, amp;nbsp;àcommunifcnfulcriptorum alie-num;cogimur diceie,ipfis fignis banc naturam ex luo ip forum adefi le, non aliorum comparatione. Hæc dum conteinplor,eiusin men-tem venit, quod ellapud Arillotelcm, polum Antarôlicum fuperio-rem cçli panem tenere, motionc prima ira demonftrante,quç a dex-tris communi naturæ duôlu exorlà, Sgt;c ad Meridiem progrefia, caput ad Antarólicuin poncnduni cllè conuincit. Qupd vu ob oçtilos Icholæ Phyficorum ponant, Atlantem luumxomminifcuntur. Sed eadem colleôlione Antipodes concludent, polum Arôlicum efiè lu-periorem. Non igitur hæc confideratio partium cçli natura,lèd po-fitus earû ad homines diuerlbs diuerfitaté déclarât. Sulpicor ex an-tiquisid Ariftotelifuboleuiflè;atque hinc iationê,obquamitacflêt, de Sole,ab Oriente ad Meridiem accedente, quçfiuifiè . ElaiasLuci-ferum inducit itafèfè iaólantcm.Tn cælumconfcendam , lùper aftra Dci exaltabo folium meum^ lcdebo in monte tcllaméti, in lateribus

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aS7

'AquiloniSj afccndam luper altitudiriem nubium, fiinilis ero altifli-mo. Sciohæc diuini vacis verba fymbolicos intelligendajfed amp;nbsp;hoc fcio, non réméré amp;nbsp;indoclc lymbola k priicis vatibus fieri folere. Forßn ergo colligendum, antiquis opiniphem fuifle^e multis euen7 tis natam, Poluin Aurtralem fiiperiorem , Aquilonarem inferiorem eflè,arque idcirco Aquiloni malorum origincm arriib’utamrfadum-.que inde, vr maximum Draconem ea in each parte collocarint, cer-tum Luciferi, fine hoftis noftri,fignum.' Qijod fi ita cfl(vti fii/picor) Capricornus fupremam obliqui circuli partem tenebit, amp;nbsp;ea caula fupremi quoque eritplanetæ domus. Cancer inferiorem , amp;nbsp;idcirco infimi pollremique planetæ/êdes, opificeresomnesmirabilicon-fenluinter fc deuinciente. Eftcnim Capricorno vis maieftatis fingu-laris^ quæ emicuir in Augulti Genethliaco, qua fupremum ei terrarum imperium dccernebatur. Quod quia ab Aftrologis perfuafum ci efl'et,numum excudit Capricorni imagincm pra: fe ferentem, confefliis cius le radiis fummum orbis culmen obtinuilfe.Sed neque hoc folum lignum eft Aegocerorem, liipremam figniferi partem habere; eodem tempore alterum accefsit,longe, quam illud, magis ad-mirandum . Sol, in Capricorno holpitio exceptus, Saturnum liue opificem rerum omnium nobis reprælèntans, ad imum barathrum noftisdelcendit; coiplb temporis momento,quo Chriftus nalceba-tur, certo nobis ligno fijpiemam Dei poteftatem ilia hora veniflej •quatenebras noótis amp;nbsp;vmbræ mortis difcuceret,atque nos ab infima terrenæ obfcuriratis caligine ad holpitium Saturni, quod eft loco fiipremOjteduccret. Symbola profeâzb hæc mihi pcrfiiadent, fingu-lares cuiulque partis cæh vires efle, a vi lolari amp;nbsp;ab aftris oólaui orbis minime pendentes. Saturnusapud vetuftos Magos fapientiæ præ-fidere fingebatur, amp;nbsp;mentem ad rerum contemplationcm, maxime diuinarura,reddere aptilsimam; cui Heraclitus alludens dixit,Mens ficca,mens lapientifiima, ciim c diuerlb mentis errores amp;nbsp;ftolidita-tem Luna humore fuo facere dicatur ; vnde amp;nbsp;maniacis apud Græ-cos, amp;nbsp;Lunaticis apud Latinos, nomen inditum cll'e,nemo eft, qui nelciat.Si ergo in pofteriorum qualitatum mixtione tantum polfunc rum Luna amp;nbsp;Saturnus, turn Cancer amp;nbsp;Capricornus j quantum vi-rium habebunt in humore amp;: ficcitate,qualitatibus piimis generan-dis ? Luna fingulis fuis augmentis ôc decrementis aniraantium hu- lhox vû. mores auget atque diminuit, vti in oftracorum carnibus amp;nbsp;anima-hum meduHisexperimur. Quid dico de incremento amp;nbsp;decremeii-to? An non folo fuo accellh ôcrecelîu, pcrdieiquadrantestotim Oceani moiem modb furfum,modó deorlum trahitamp; id tanto fa

cit

188 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L'O S C O P KV M.

cit infigniuSjquantô’magis Solis radiis iuuatiir ? ’Quîdigîtur faciet Sol in Lunæ regno, maxime in prælèntia reginæifi tantum'Luna po-tell: quotidianis expeiimentis? Vis auté tanto intraTropicos maior eft,quantoradioruin maior redtitudo.Non eft itaque vlteriùsadmi-randum,qua decaufà plus humidorum halituumin Cancro^quam in Capricorno, trahatur tamctfi nulla eflènt locorum in terræ po-fitu dilcrimina. M. Antonius-Pigafettalcribit, fub Aequinoxfliali in Moluccis infùlis garyopbylla quotannis bis' cclligi; lèmel in lunio, amp;nbsp;rurfus in Decembri. led acrem in Decembri meliorem eflè, quàm in lunio; eo quod calidior fit amp;nbsp;ficcior: amp;: bene quidem, quia Solin Cancro humores amp;c imbres tràhat,no autem in Capricornoquam-uisjin hóe fidere cùm eft, per vaftilsimum Oceanum feratur, amp;nbsp;in Cancro terras,non mare, è regione Moluccarum perambulet. Fit igitur hæc lunij intempéries non a ftriôlis Solis Ipiris, quas æque habet Capricornus- nifi regulamillamdilcriminis computes, quæfit exaugmento ad imam abfidem motionis in eccentrico, quam ego nihili pendo, non item à materia remota; eb quod terra, quam aqua minus fit humeôla. Neceriam à reólioribus rad iis, quorum vtrobi-que eadem ratio : nec item a maiore vi Solis, cùm is in Capricorno terræ fit,quam in Cancro vicinior. A quo igitur? Certè à natura figni Lunaris,quando aliud inuenire nequimus. Capricornus ergo fi cc us eft,amp; Solin eo tanto facitmaiorem ficcitatem,quanto eft terris tune vicinior, amp;nbsp;quanto dies naturalis eft longior. Quæ duo non eo ad-do, quod in illis multum virium elle contendam, licet fitaliquan-tulum; lèdqub fubtilioribus, contra ex eiufirrodi minutiis dilpu-tandi occafionem præcidam. Fracaftorius enim in fummis radiorum viribus,modô materia ad extrahendum in fublime non deefièt,fiim-mam imbrium abundantiamcollocauit. Qripdfi reólcfenfiflèr, fiib Capricorno potiùs , quàm fub Cancro , Garyophyllorum inlùlse pluuias timerent. Habemus ergô quæ caulà pluuiarum fit intra Tropicos : amp;nbsp;qua de caulà generatim ferè hiemem illam, quam im-bribus definiunt,ad Cancrum, non ad Capricornum, lèntiantj præ-tereà vnde tanta vis aquarum deftendat, vtNilum campis vndique infundat. Maximas enira pluuias ad montes Lunæ fieri diximus^. in quibus non pluuiæ modo , lèd niues etiam in lùminitate fieri poft fiunttcùrn lùb Aequinoótiali etiam, ôccitra, niues in Peru regionis montibus altillimis lemper inueniantur, nec vnquam etiam in Atlante penitusdeliquelcant, ôc apud nos minore Solis interuallo, quàm Sol à Lunæ montibus turn dilcellit, nines in Alpibus cernan-tur. Sed quæ illic turn recens in montium lateracadunt, pleralquc

venr-

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28p

vcrifimile eft interdiu deliquc/cerc,amp; vim pluuiarum augcrc; perin* de acque apud nos in Maio aliquando accidere videmus. Deinde amp;nbsp;iiludhinccoiligitur,proprias quaftiam eftc fingularum regionum proprietäres, turn è cælo nnmobili, tum è fteliis odaui orbis quas plurimùm pofluntintraTropicos,propterparuam dieru amp;nbsp;noélium inçqualitatcmjrninimum verb apud eos,quibus Horizon valdc ob-liquus eft 5 propcercà quod longa amp;nbsp;diuturna Solis mora terra pau* larim exhauri3t,amp; penitus arentem reddat, nihil vt halituum euehi poflit. Sic contra in hiemCj ad calorem augendum,parum momenti vcl iplæftellæ Verticales habcnt^ propter longam diuturnainque Solis ablcntiam quamuis natura fua fint Martiales. Intra Tropicos igitur j propter hanc partim fiderum, partim terrarum vaiictatem, imbrium ficcitatumque inagna eft diuerfitas. In Peru, in planitie maritima, quæ à Tumbes cxorG ad aliquot centenarios milliarioru noftratium extenditur, ncc pluit,ncc tcnat^cùm viginti à mari mil* liaribus, amp;c cb minù:., pluuiæ fint frequentes amp;nbsp;eopiofiflimæ; quæ demontibus corriuatæ aquas amp;nbsp;ad bibendû, amp;: ad irrigandumftib-iediscampisfubminiftrant. In herum montium culminibus perpétua: funtniues, quæ catenatim infinita lerrarum ipacia comple-» ôuntur, amp;nbsp;flumina eftiindunt, quæ mulcb lunt, quàm vel Afia vel AfricavelEuropa ctiam habcat,inaioia;adeb vtfinus potiùs ingen-tes, quàm amnes, videantur. Aecedunt his lacus amp;ftagnainnume-ra, vt par eft fieri, vbi eiufinodi montium immenlà fpacia complu-rimas valles amp;nbsp;planifies comprehendunt. Eadem igitur eft huius re-gionis vitra Acquinodialem natura, quæ eft montiumLunæratque inde Sol in Cancro plurimas fibi aquas attraherc côtinuatione qua-dam vaporum amp;nubium poteft, cùm ciciaetiam Æquinodialem longe extendantur. Deinde marc vtrimquc magnam etiam copiam humorum Lunæ regno fuppeditat. • Qp.o fit, vt in Mefiico lunius item imbrium Iblenne tempus reducat, amp;nbsp;fimiliter, atque in Africa, extendat. Si enim totum Ôceanujn per iplàmintermediam terram ducerepoteft; quanto faciliùs peraërem humores trahet, acè fubie-ftisetiam campis, Sgt;c lacubus, amp;: montibus, eleuabit, adiuta totius regni fui viribus,ac prætereà Solis in domo îùa præfcntia ? Bene igi* tur Plinius Nili crefrentis têpus Luna noua, quçcunque poft Solfti-tium eft, definiuit. Coniundio enim Lunæ amp;nbsp;Solis in domo Lunæ, in materiam ante ad pluuias præparatam, quid non virium habebit? Plenis enim omnibus antcà alucis, pa tim ex imbribus,ad Æquino-(ftialem Sc titra cadentibus^ partim è fluuiis deftendentibusè mon-ribus, quibus turn hiems eft ob Sohs longinquitatem, procliue eft, O maxi-

ipb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N ILOSCOPIVM.

maxlmis viribus amp;nbsp;/umma poteftate ingentes moxpluuias in fupc-rioris Æthiopiæ montibus excitare arque cas continentes redderc ad ipfum vßjue circulu Cancri: quæ buinorcpauiatim auélo tu fiunt veheméti/ïimæ, itaNili fummum augmentum in Leone demuin ab/oluunt, propter magnum defluxus interuallum : deinde diminui incipiunt, donecNilus in Libra totus intra alueum fuum confidaf, j^aciocentum dieiu crc/cendi initium,amp; decre/ccdi finem, ad aluei capacitatcm metiente u, Quod Homerus Hecatombis elegantißime cxprellit, vna indicansgiatu loui öc-cetcris düs /acri/icium quotidic faciendum,atque ex eo epulandum.Tradit enim Plinius,hoc tepore Regibus'amp; Prçfeôlis pereiim nauigare nefas efle. Incidic igitur Menelaus in piaculum^ quoddlli tum erat condonandum, cùm /ôlenni -Ægyptiorura ritucentu dicbus epulatus fuiflet. Reóhè ergo Plinius nos commoncfecitjLun^ cum Sole coitû hoc diluuium excitare,non quouis quidem loco,led poft Solftitium,in ip/o nimiru Lunç regno.' MoKfifcH« lh- Nec credo temerè montibus,è quibus accipit incrementi præcipuas

» uomcn à Luua datum 'fuilïè , quamuis id hadenus forte /it negledlum. Pri/ci enini illi, a quibus Ptolomæus id accepit, viden-’ tur hanc augment! cau/am cognouÜîè ; acque idcirco Montes Lunac vocalic, quod in iis ingentes imbres præcipitent, cum Luna Soleirt' domi fuæho/pitio excepit. Ariftoteles hue monté, è quo Nilus fluit, Argyrujid eft, argenteum vocauit,vocc ob id ab antiquis data,quod' argentum^Lunç,vti aurum Soli,debcatur. Ladern igitur ratiovtriuf-que nom’inis, nifi quod Ptolemaicum Ariftotelici videaturinter-: pre tarnen turn. In vocibuscerte huic amni propriis, infignes nota.*.

continentur. Nilus enim diélus eft,quia vsa i'AwJd eft, nouus' £‘‘‘- limus quotannis ab eo inuehatur ; doéta /àné elcgantique compofi-tione, quæ nouitatem hanc annuam fic indicauit, vt amp;nbsp;vtilitas irri-2:ationis intelligeretur, amp;nbsp;litterarum numeratio dies totius annico-tinerct; quibus abfolutis, runus nouam campis vliginem induce--rct. Quod illi videbunt, qui annum /Egyptium in hoc nomine, ad gerraanæ originis rationem /cripto, Græcocalculo computabunt. -Ægyptus vero an à Rege,vt omnes volunt, dicatur, an contra,Rex à fluminc vocetur,dubitare magis,quam expedite poftum.Cum ceteri amneSjGrçcis hominibus cogniti,ad Capricorni lignu maxime tur-geant amp;nbsp;qua/i cxiliat; folus Aegyptus eo tepore fupinus in alueo ia-cct,ranqua omnibus viribus amilsis.Quocirca à propria nota fic di-nokmwKtgy élus eft,quod Jtto tov a/'^oç vTTTio^ id eft, quod /ub figno Capri /ii-pinus iaccat ; cùm in Cancro totus exuigat,amp; extra ripas faltet,contra quam cetera flumina facere confueuerunt : qnæ ratio fi placebit,

Regi,

'LI EE R: III. 1 ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lÿi

Regijß quis hoc nomine fuitiflumenj non ReXjiflumini nomen de-dit . Quod autcm Plinius addic, abaliquibus etiam’Tritoria ajipel- NihucurTri. lari,id ad antiquaPhrygiorum magifteria, quibus Aegyptiosûcer-dotes erudierunc, fpedarc opinamur ; atquc ita ab. iis yocatum eflè, quod magnam fidem Aegyptiis oftendat, turn in anoiuo (uo incre-mento, tum in fignis, quæ in puteis .oblcruata', praemonftrabanr, x quantum fruduum fingulis arinis eflct expeólahdum .!Verùm nomen hoe alibi exponetufjin codem quidem fignificatu, led ad aliud accommodato. Neque longe abeaopinioneabfum,Ytadeo{dem pharinomêad Phrygas referam Phaii nomen. Pharot enim illis caput fignificat,ad nauigationemindicandam idoncum. Eratcniin imhoc promonto-rio torris, 'è qua lumen nauigantibus oRendebatur.' Quod-vterat nodu ncceflàrium , itaipfum illud promontorium interdiu làtis fi-' gnidabatjad redum itcr tenendum . Sed hæcoeeultiora; apcrtius illud s quod Homerus dixit fub Protei pcrfona Aegyptum Diope-’ tea efl'c. Quod nomen nunquam illi conuenit,nifi cùmpluuioloue NilnsqM/iJo laudusin campos exundat'. Quocircainconfideratè AriRoteles, aut potiùs (quod magis crçdo) frauduleuter Homerum hoc loco ita in-terpretatus elbquafi voluiflet, Pharum tantum à continente in mari abfuiiTcjCjuo tempore Nilus intra alueum continetur ; cum contra inultis luculentis indiciis (quæ modo aperuimus) oftenderit fefe de inundationc agere, atque eius tempus, amp;nbsp;ritum gentis, quo in eo viuit, delcriberc ; amp;nbsp;vuo arque àltcro verbo dodis viris increment! caulam.amp;eius difficultatem indicate ; quam tantam efle iudicauit, V c G bi Protco.opus efle putaret,id efl:,co numinc, ad quod non pcr-uenitur,nifi per refolutionem ad vltima caufam quis adfpirec. Pharus ergo aberat à Memphiticis montibus,vbi tum Reges cgiflè. pyramides, ip/brum fèpulcra. docent ,{èciinda vnius dici nauigatione; difficili profedb,quód alucusteneiidus eflèt;ac difficili ctiam,qubd inuitus iuflii Deorum retraheretur atque eadem çaufalôngà^ quia omnismorain patriamproperanti poft tot aunorum emanfionem longa meritb videtur,præ{èrtim fl eiufmodiappendicem ftcu ducat, qualisM enelaoper Hecatombas fignificabatur. Abefle autê Mem- phans qiu»-phim aPharo nauigatione vnius diei, fecuudo ventqfada,is intelli- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

get; qui ftiet nauigiaplenis vclis, cum veutu.s redus puppim ferity quatuoidecim pauTp plus minus milliaria Italica tranftiolare, quæ uoftratia tria amp;nbsp;dimidiatum reddunt.Sintigitur à Pharo ftcundum fluminis decurfum ducentapaulo plus minus milliaria. Artemido-rusredamab Alexandria ad caput Deltæ uauigationem odingen-torum duntaxatfacie amp;nbsp;quadraginta ftadiorum. Plinius a fiflhra o z aluei.

N I L O S C O P I V M.

aluei^qiia fc prîmum findit in latera ad Canopicum oftium^centum quadiagintamîlliariacompucat. Cuimeniura:, fi quodadMera-phim vïque rcliquumrcfi:, amp;nbsp;id, quod ab ofiio ad Phari portum pa-tet,adieccris;cireaducenta milli.aiiacollegeris;-quæfècundo,pleno-que vento, vno, longiflimo tarnen , Alexandrinorum die nauigari pofle, Homerus indicauic.De artificial! enim,nó naturali, inteliige-dusj cui crepufculijfi cui placet,adiici poffiint, eo qudd no.óhu naui-gare per ignotosalueos'éo répöre,quo flume exùdaflèt,in primis te-merariu njifl'et,cùminterdiu etia faris id habeatdifficultatis. QwSd fi Homero paru credimus, ipfi in diluuiis fluminu eius periculu fa-ciamus. Quamuis enim totu Delta vndiq;pelagi,non fluuij,faciem haberet,ac opida in eo,vclut!Cyclades,in Aegieo mari iaccret, cuius rci Diodoru tefte habemus-no tame extra alucu curfus erat tenedus, neinaggcTes,amp; aliabreuia,nauis impaftadecineretur. Difficileigi-tur iter ruit, arque illo etia longius, quod per compendiu iter reótu facere, vti in pelagoperpetuo amp;nbsp;breuibus vadis non impedito, fieri ' folet^no oporteret. lam no aliud nobis iefl:at,quam eos,qui hæc forte nofi:ra,fiqui omnino erunt,legere no dedignabutnr,monereac ro gare,vt no finat fibi imponi Ariltotelis prçclara auddoritate^lcd priùs vidcant,vtrius fentétia amp;nbsp;expofitio magis deceat amp;nbsp;poetam, amp;nbsp;veri-tatem . Scio Pharum infulam olim fuiflê, ac nunc continent! adhe-rere. Sed idfadtum noneftNili illuuie, aut naturæ beneficio; led ea ratione,quain Cafar nobis aperuitliis verbisiPharus infulaeft, in ea turris magna altitudine, mirificis operibus extruéla, quæ nomen ab infulaaccepit. Hæc infula,obieól:a Alexandria? portum efficit ; fed a fuperioribus regionibus, in longitudinem paffiium nongentorum in mare iadtis molibus,angufl:o itinere,amp; ponte,cum opido coniun-gitur . Hæc C æûris tellificatio fat is docet, qui faólum fit, vt nunc Pharus infiila non fit.Molibus enim, amp;nbsp;ponte, amp;nbsp;ædificiis collapfis, aqua eft exclufa, amp;nbsp;quæ infula erat,nunc eft Cherronefus . Pharus tamcnæqualihaôlenusinterualloà Memphiticis montibus abeft; amp;,vtolim, itanunequoque, mari, non terra, excepta ifthmocingi-tur.Siæquitasiudicum ea mihidetur, vt iisadmirandum hoc Ho-meri artincium, quain monftrofum Ariftotelis interpretamentum, magis arrideat, nonparum mihi videboreflccifle, Quptquot enim de Aegypto, fluminis beneficio enata, Icriplerunt, ij Homerum fibi ducem efl'eputauerurit, quorum Herodotus amp;nbsp;Ariftoteles fuere an-tefignani . Siigiturhiceos delerat, amp;nbsp;ncgetle vnquam talc quid Icripfifle, é quo pofiiteffici, Aegyptum poftætatem fuam ex amnis limo exntifle,cum antea non eflet; mirum, ni moxterga vertant, amp;

figna

2P3

figna abiiciant. Pudendum eft, ne dicam exfecrandum, auóloruin bene diûa perpeiam interpretari ; at quanto turpius,peruersè intel-leôhis fundamenta abfurdarum opinionum fuperftiuere ? quo illu-ftristiculus , amp;nbsp;venerandum nomen , amp;nbsp;ab omnibus recepta auéfo-ricasjfalfæ lèntentiæ laruam veritatis imponat ; qua deinde occulta-ta,hominum animis citva fufpicionem irrepat. In bac quidem lar-iia detrahenda foctaBis prolixitatis aceufabor ; (cd, qui rei difficulta-tem agnoftent, amp;nbsp;huius inundationis abyftum bolide ftia tentabut, næilli mibi prolixitatem rton obiieient, fed breuiorem etiam dicent fuifle,quàm Protei bæcoraculapoftularent. Q.uamuisenimdiligenter cauiàrum omnes angulos um rimatus , needum tarnen mihi ipfe omninb fatisfeci; tantum abeft, vt velim videri omnes difficul-tates in bis æftiuis pluuiis fuftuliflè ; quod faceie magis arduum iu-dico, quàm circulum quadrarc. Conftet faltem optime Homerum dixifle, ex imbribus Nilum augerijatque idcirco,quo tempore exun-dat, à loue delabi ■ arque in caufis pluuiæ, qua excrefcic, Fracaftoriu operofis fuisfyllogifmis nihil egiflè. Nos hiemem duplicem in eau-fa elfe demonftrauimus; amp;nbsp;eam,quæ de Solis abftntia ad montes Ar-gyreos fit j amp;nbsp;alteram, quç intva Tropicos eft vniuerlalis ; quæ quas habeateaufas,obiter etiambreuiterque eft explicatû. Verùm, dum cpilogumaddojduo mibi video obiici impedimenta,alterum a Sca-ligeto, alterum à Comité Nogarola ; quorum vterque amp;nbsp;litteris amp;c genere clariflimus habetur : prior etiam totius fibi cyclopediæ cêfu-ram fumpfit, vt audalt;fter amp;nbsp;lortiter, ita non malo iure ; proptereà quod ad fummum eruditionis culmen afpiraflè videatur. Hic, fi vi-ueret, ( quod equidem litteris ftudiofisque omnibus optarem ) primo facile impetu me profterneret, cùm Cardanum robuftifsimum, vt videri vult, in omni demonftrationû pulucre pancratiaften deie-cevit, ôc ferè calcibus protriuetit. Quid enim illc no po(rit,qui puer adhuc cùm effet,in panoplia coram Maximiliano pyrrichen faltarit? Huicigitur fi me opponam, equum erit,vtNogarolanon çgrè ferat, fl nequeea recipiam , quæinTimotheo fuo ,fiue dialogo de Nilo, doifte varieque difputauit. Litteratis contentionibus, cùm ftudia aluntur, turn veritas elucefeit, fi modefte amieeque, amp;nbsp;citra bilem (vt generofos animos decetquot;) (ufeipiantur. Scaliger, Ariftotelis vefti-giis hörens, vaticinatur fore tandem , vt tipæ, annuolimo altiorcs redditæ, Nili exundationem non admittant. At huic obiieio N i-lofcopium, quod veteres Aegyptij in puteohuius têporis Memphi-tici,in lateritia columna,in acutam pyramidis forma exeunte,notarc folent.Cùm igitur Nilofcopium,fiue Nili régula, tantum bac ætatc

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O î cubi-

2P4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L o s C o P I V M.

cubitoruni,quantû ante bis mille an nos indicate debcatj quo optata fettilicas nuncietur- nec quicqua omnino fit in tot lèculorû dccurfu immutatu in fluminis incremento- iubeo Scaligeru banc Icalam de-ponercjpet quam ripas in tantam altitudine adfcenfbras dicic^vt Ni-' lus intra eas perperuo cohibeatur. Et quia eadc cotra lulium noftru, quæ contra Herodotu,amp;: Ariftotele,amp; ceteroSjdicendaeflenti pluribus addendis fuperledebo, ne cadem Qpius lint iterâda. Quod aute inter cetera dixit:Troglodytis,decern circiter gradibus à Cancri cir-culo remotisjpluere quidcma:flatc,fcd non continenterjUec diUifed velut apud nos æftatis tempore, cum repentinae oriuntur tepcftates; id prorflis omniu obferuationibus experimentis eoru aduerfatur, qui regiones intra Ttopicos peragrarunt. Interrogentur, qui apud Meflicanos fuérunt,an no amp;c diu continenter apud ipfos pluat ab co tepore,quo nouilunium in Cancro fuerit peradu. Interrogentur, qui in Hilpaniola habitarunt, qui dicent non pluuias modo ab illo tempore,fed tempeftates etiam amp;nbsp;pioccllas cotingere, quibusm arc, xnaiorem in modu intumelcens,flumin u decurfum repellat.Idem in India ad oftiaGangis amp;nbsp;Indi, ôcgeneratim per tota illamregionem fieri, in qua quidc materia halituum non debt, de medici illius Icri-ptis colliges,qui Rbabarbarû propter nimiä bumiditatê lunij, lulij, amp;nbsp;Auguài,apud Indos vix alferuaripofleprodit.Sed fàtius eft Garciç ipfius,apud Indos medicinam exercentis, lèntentiam audire,qui de Lufitanica lingua in Latina à Carolo Clufio, familiari amp;nbsp;amico no-ftrOjtranflatus fie dicet:Prçterea India,prefèrtim in maritimis,maxime bumida eft; amp;nbsp;buiulmodi aromata diu integra ftruarc no poteft. Nam Rbab3rbatû,fub mêlèm Maium in Indiam locis videlicet ma-ritimis importatum,nifi ante Septembrem abfumatur,planè inutile cft amp;nbsp;abiieiendû: corrumpitur cnim, vt pleraque alia aromata,quatuor illis menfibus bibernis^qui flint lunius,Iulius, Auguftus,Septc-ber. Intereà aliud recentius ex Ormuz importatur,quo vtuntut; id-que,quodin maritimis bibcrnauit,abiiciunt. Audimusne bic medi-cum,Goæ babitantem, Tropico Cancri, quàm Aequinoôliali, paulb viciniorem,eos mêfls bibernos VGcare,quibus Sol illi regioni redil-ftmus incumbitPQuod fi illosleges,qui nauigationes eiusmaris de-Icribuntjinteiliges bis menfibus magnas fçpê tempeftates amp;nbsp;diutur-nas extitilTe. Qjuofit, vt eodem tépore amp;nbsp;flumina pluuiis ad exitum increfl:ant,-amp;; maris intumefeentis vndis repellantur. Non mirû igi-tur,Gangem quoqucloca Indiæplana irrigare, turn pluuiisauólum, tu,ne cxonerctur, à mari impeditu.Trabitauté Sol co tépore ventos plurimos è marilndicü,cùm eius calot ad îè trabcre v bique conçtur-non.

LIBER HL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zsgt;5

non aliter, atque eodem tempore ex orbe no/lro ventos ad /è rapit. Deinde tota India humedla el},amp; maximis Jatiflimisquc fluminibus abundans- quae totoæftatis tempore, glacie in Imao deliqueïcente, cùm plena fluant, turn poft Solftitium , cùm ad oftiaIndi amp;nbsp;Gangis ' biems cftjamp; ventus mare contra impellit,defluxus impeditus ea co-git per campos exundare. Norunt Romani,fi contra Tibcrim, im-bribus aucftum,mare intumclcat,quam alte flumen aflurgat. Idem de Gange cogitandum; amp;nbsp;tanto magis, quantopluuiæ amp;nbsp;tempefta-tes illic diutius durant. Nec illud negligendum , quod antca quo-que meminijimbrescontinuatione vaporum,amp; ventorum impetu, citra etiam Cancri Tropicum,largos decidere per idem tempus pofL fe, fi à fubiedis campis liumoris plurimum radiis lolaribus lubmi-niftretur.Eum autem Indixinteraranis fitum eflcjornnes norunt,vt liinc montibusaltiflimis, amp;latilsimis, amp;nbsp;perpetuo gclu candenti-busjbincmari ; amp;nbsp;vtrimque ad duo reliqualatera duobusamplißi-inis fluminibus claudatur: vt cetera,quæ infinita prope funr,amp; inter eamaxima, omittantur. Quamuis igitur poft Cancri principium ïnHqtme fh , xftate Indi habeant,pluuias tarnen idcircolèntiuntj quod bine çfti-uam biemem,hinc aquarum plurimum amp;nbsp;vaporum è montibus ha-beant, quibus planities bumefta accedit. Nam quamuis niues in Imao,amp; Paiopanilb,anrea etiam liquelcantitoto ramen æftatis tempore vaftitas ilia Caucalca no ceflat à glacie, Solis radiis ad eliquan-dum fubminiftranda.Videmus in fummis Alpibus cum alibi,turn in valleea, in qua Sarra,Ben3ci pater,gemino de fonte oritur,quam in-gentcstorrentesexaltiflimis verticibuscumfiimmo fragore amp;nbsp;to-nitru fe media fern en tifiimaque æftatis parte præcipitent, cùm bie-ine prorfus euanefcant. Cum igitur hæc materia pluuiarum adfit,amp; tanta mon tium filuarumque altitudo ; vt Solem, ad colliquandum, vicinum requirat ;ac deinde ex oppofito hiberna anni ad rropicuni conftitutio accedatjfit vt poft Solftitium non inferior modb^ led fu-perior etiam India,pluuias babeat frequentes.Arrianus,libro quinto Alexandri contra Porum expeditioncm delcribens, ad banc fere lententiam locutus eft, vt dicat co tempore,quo flumen, vitra quod Porus con fc der at, fu perarc Alexander conaretur j omnes amnes India: multaamp;turbida aqua conciraros fuifle. Tempus enim fuifle æftiuum,quo Sol à nobis retro ft fledit ; qua anni parte plurimæ co-piolæque aqux è cælo in Indiam deferantur, amp;nbsp;niues Gaucafi, in quo plurimorum fluminum fontes funt,deliquelcétcs, aquas maio-rem in modum augeant: cum bieme contra amp;nbsp;limpidi Sgt;c exigui amnes fluant, amp;prætçr Gangem Indum, ôé forte aliquem abum.

etiara

z$6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P 1 V M.

ctiam vadari qucant- amp;nbsp;certè Hydafpes tum vado tranfinitti pofsic. E qiiibus Arriani dióïis nbsp;nbsp;cetcris, quæ adiccit, vt de pluuiis æftiius

conftatjfic ÓL illud certó colligitur,illo ipfo tempore, nee alio etiam vllo, (upeiiorem Indiæ partem, perindc atque Aegyptum, dilri-* tiio fliiminum mergi ; quia duo maximi exercitus tum fubpelli-bus enèntjCLim plurimum aquarum iJlic abundaret. Satis igitur eft nos caußm inuenifïè, quare, ad partes Indiæ inferiores, humiliores aliqui campi recipere poflunt ciufinodi inundationem, quæ tarnen nullo modo Nili incremento par eflè poteft,nec caufis, nee euentis. Definat ergo Scaligcr alias caufas fomniarc; led in bis acquielcat, quas tot locorum cöfenfus,tot hominum expericntia,comprobauit. Sunt eius omnia,confeßione mea,dod:ifsima, amp;plena lübtilitatum: led quod illi côrraCardanum licuit, cuile antagoniftam fecit;idem fortafsis alij etiam contra iplumlicebit. Cetetum in bac quæftione, quam nunc agitamus, aftutcquidem,vt vbiquc,egit ; fed non cicra NiZw d-N»- alioium reprebenfionem afl'eruerit, Nigirim êc Nilum ex eildem

montibus eildem paludibus edi5 atque partem Africæ,quam am-ww/fcw, pledluntur, inluJæ rationem babere ; cum à pofterioribus Icriptoii-bus,quibus res raagisfunt exploratæ,videam Icribi longe inba fontes Nili Nigirisonginem eile. Et inter ccteros Andreas Tbcuctus docet, è L ibyainteiiore Nigirim cxoiirbadditis ctiam montibus, è quibns delcendit; quorum alteri Mandro, alteri Tbalanomenad-Icribit : qiios ait à montibus Betb, fiue Lunæ, pluribus,quam mille - leucis abelîè . Scaliger,cum vtrumqueflumen ex eildem paludibus deriuaflet, ac pluuias alias in Ætbiopià eße negaßet tempore inerc-menti vtriulquc, quain apud nos inællatecumtempcltatibusde-ciderc lolcnt y latis {c putauit oftendiflê, ex bumore tantum baruin pallidum exiftere fluuiorum incrementa . Verùm cùm iplè pecora peiinde, ac taurus quilpiam, ex bominibus iis faciat, qui Ariftoteli, de Idæislcribenti,audcnt aduerlàrij non video, qui aulùs fit dicerc, non aliter apud Troglodytas pluerc, quàm apud nos æftatis tempore. cum Arillotelcs dixerit, in Ætbiopià frequentiores pluuias fieri æfi:atc,quàm bieme,amp;: vebementiores amp;nbsp;fepe codem die: quia,cùm Aecbiopiacalidifsimafit, celcrrimè congelentur nubesin aquam, propter antiperiRafin. Nam,fi frequentes fint pluuiæ;quid illis cutn ælliuis nollris commune, quæ fiant rarifiimæ ? Deinde non Iblum frequentes AriRotcles eflè dicit amp;: vebementes tota æRate, fed frequentes ctiam vno eodemque die.Quæergo compa’atio ad noRras pluuias æRiuas, vna lola excepta vebementia.’ lam fi frequentes fint amp;nbsp;véhémentes, non folùm totaæRate, lêd eodem die^ quinam rogo fem-

LIBER III.

1^7

fcmçer imbibentui à terra? quod Iulius affirmât ; cùm dies illic bre-ues îîntj noôtes, quam apud nos,fint multo longiores frigidio-res. Quocirca, cùm experimentis omniù,cùm ipfis rationibus,quas ante expofui, cùm ipfi deniquc Ariftoteli, contra quem {entire bel-luarum elle dixerat, aduerfètur^ condonet mihi fi bac in re hypercri-ticam ipfius fententiam nibiîi pcndam, amp;nbsp;paruifaciam ; quod dixe-rit,alias caulàs fomniandas eße,proptereà quod Ganges eodem tempore,quo Nilusquot;,cxcre{caticùm modo conftet,partim ea{dem,partim diuerlasinueniri, vt parebit ei, qui incrementorum rationes inter {è comparabit. MaiorenimcaulaNiloeß ad cxcrefcendum,propter duplicem biemem; alteram Aßronomica,amp; toti orbi fimiliter com-putandam . alteram iis , qui inter Tropicos habitant, peculiarem. Gangi verb intumefcenti nihil accedit ex hieme aftronomica, fèd ex ilia ïola, quæ illius eß Zonæ, quæ conucrfionibus Solis terminatur: quæ hiems continuatione quadam vaporum amp;nbsp;nubium vlteriùs etiamleporrigerepotcft, firegio talisfit, vtplurimum halituum queat fuppeditaïC; qualem Indiam eße,qux Gange amp;nbsp;Indo includi-tur, apertius eß, quàm vt hîc fit doccndum. Exundat igitur Ganges partim eodem,partim diuerlô modo,quo Nilus.Atque hæc quidem obiter hoc loco, alias fortafsis latiùs ex propofito de his agetur.

Nunc deinde audiendus Nugarola, qui nobis magis, quàm Scali-ger, répugnât ; eb quod fretus Porphyrij audoritate, neget ex Ho-merico epitheto,quo Nilum oinauit, poße concludi, imbres incre-menti caulàm eße, cùin Xanthum etiam amp;nbsp;Spercheum eadem voce appellarit Diopeteas, id eß, à loue delapfos. Sed non videtper-peram fieri colleAionem: Alia ßumina à loue delabi dicit ergo Ni-lus non dicitur Diopetes,quia imbribus increfcat^ led potiùs contra conclufißet; Alios etiam amnes vocat Diopeteas, funt igitur amp;nbsp;alij amnes, quos pluuiis increßere Homerus putauit. Addidit etiam, amp;nbsp;fontes hoc nomine recenfuiße, tum amp;nbsp;Oreadcs etiam louis filias, poètam nominaße ; quæ omnia fie conclufit in fuo dialogo, quafi nihil contra dici poßet. Addamus enim,poßquam hune Porphyrij locum è quæfiionibus Homericis totum adduxißet ac interpretatus eßet, Fracaßorium rogatad hune modum : Quid dixeris, Fracaßo-ri? ïR AC AST. NihillànèmametiamfiGræcaslittcras(vt olimM. Cato ) in feneôlute didicerim,tarnen vclim Rhamnufiunijqui Græ-cæ amp;nbsp;Latinæ linguæ peritifsimuseß, bac in re fuas partes fußipere. Sed polliceriaufim , fi ißamaledicßaaudiat, fedulo opcram datu-rum, vtte, amp;nbsp;(eipfum , amp;nbsp;Strabonem, inuafiße, quandoque pœni- rorp^rij rc»-■ teat. Nos quo Porphyrij ßntentiam reólè examinemus,totum hunç

P locum

2.98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L o s C o P I V M.

locum putamus adïcribendû; co quod ab Adamo,qui fê Fracaftorio in bac lingua fuperiorem facit j nec bene transicriptus fit, ncc bcne rcdditushominibusLatinis. Sicigitur verba codice abHeruagio Bafileæ excufo leguntur;

■ 0ay/z.Äcrtlt;2 Ttç à.v 'loùç 'loi'

, Aiï^é^n Jlct to a,(pa.vétç rctç

T0VÇ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C4gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^i^vÓQèV péiV.

J y -------a T0l Tfp}!) lt;:ptÂ9VÇ

, rip/y 0 nbsp;nbsp;Atyv^oio AlÏTl'élêf^ TTO^^OtO

„ Avôiçv^ût}pèÂ^ï]ç. np^roigt;'^lt;^T()i^27rsp^€iov AhTßrnÄsyl' „ Tioy 'Z-^èp;:^eiOl0 Aà'TTéliOÇ TlO^fZOlû. TOÿ TTpOÇ CpMôtXamp;fl/ 7«’ ,5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—----25^(4) CCTTCil^êvôê AuTTê^êamp;' TTo'^f^o'lO, Kâ/

i) A//7r2l2Î'çCM/ rZt^çié’oÀW Âéy^i'

or STH AuTrslsamp;’Ti'o^pcoto

„ ^è^pV^ fZèyOLKV.œOL,. AuTfél^ç iiV ÂSyfliiÇ TfQ'^pCiiÇ C4C Aïo^ 'yèyèvi)^u.^yaç. r^ Trerelv à^} S'*

Ö çx; ïii nfzoâi r^ (h Tfé^n ttooti ytwcuKOç» A’/Aöt;|^« AuTfirovç,

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;hy»s^i^ ôV ei^oóvo^i^ T2X2*5 Zsyç. Taro j oîi

Tîo^fzo} ÓK Aïoç •yèvv^^::^ iûcarov Si^n’

,, nbsp;nbsp;——(r^ip Aioç ofzß^lt;^ 0 Âo}^à) (£ rotç

S AiOÇ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÂS'yj’

J, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;cp}jmtct^ x^pa^ Aïoç, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E’îï’

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔpêÇt.Ob^êÇ K^pûC) AlOÇ. nbsp;nbsp;nbsp;E’tT«' xotx TOt àv O^èn

Aioç i^ctn TÇéipovrcq, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ss AuTurquot;^ rov

JoJOÏl/.

Hæc qui mutauerit amp;nbsp;reddiderit Adamus Fumanus, que loquen-tem auôtor dialogi deNilo induxit, noftra non refei t^. eb qubd ne-fciamus,quocxemplari fit vfus. Nos,qubFracafi;orio,quem dicitfê-riuslitteras Græcas didiciiïè, opitulemur,fie interpretamur. Mirc-tur fané quifquam eos,qui fluuium,quem Homerus Aegyptum flu-uium vocauit, Diipete, id eft, à loue lapfum, idcirco dici putaue-runtjqiiüd fontes oecultos haberet; ac, fecundum Aegyptioru opi-nioncm,in cælo eos haberet,atque é cælo manaret. Dicit enim:Ne-que enim fatum tibi permittit ante videre amicos, quàm rurfus ad aquam profeélus fueris Aegypti fluuij, à louedelapfi. Priùscnim Spercheum Dijpetc, fiue à loue lapfum,appellat:

CnAttitn

LIBER III.

„ Gnatum Sperchei, qui de Joue Ubitur Atnnù^

Etillum,qui ad Phæacum terram eil:

5, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;equidem a fluuio j'emotuj de loue Upfo.

Denique limpliciter omnes per parabolain DiipctcaSjid eft^à Io- » ue dclaplos, vocat:

Vf loue delapßßuuii contra oßiaßsuutn^ s-ijtigentesfluêiusrudant.------

Diipeteas ergojnic a loue lapfos, fluuios dicit; quia c loue gene-rati fint : nam cac’ere pro gencran vfiirpat.

}i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in hac ad crura cadet muliebria luce. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.j

Alibi verb loco Diipeteos, id eft, à loue cadentis, dixit,

V J, X'anthi 'Verttcibiu raptdiy quem lupiter edit.

Quod quidpm co dicit,quia fluuij è loue generentur, lècunduna natiiram, vt’quodam loco inquit:

, ,j i -----Et eosaugetjouü imber,

QuarationeNymphas quoque louis filias vocat: yyNympljlt;efontanaygnatie louis. Item; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, gt;

Njtnph^monticolaygnataJouis.

.. Quod dixit, quia plantæ in niontibusloui's aquis aluntur. Zc— nodotus autem Diipete illuftrem fine perlpicuuin reddit.

Ex bis nelciocui non perlpicuum efle queat, Porphyrium Stia— boni minime adueilàri,necdiccre,Nilumnon vocaii Diopete,ob id quod imbribus increlcat: immo contra idcirco, quia è pluuiis gene-returj quemadmodum amp;-alios quoque fluuios ita vocaii,inter quos eft Spercheus, qui hoc nomen foititus eft, quod feftinare præ ceteris videatur, iuxta illud Lucani;

c . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;------Ferit amne citato

y y éMahaca/Sperchtos aquas.------ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;spnehewqua-^

• Ruir autem ob id citifiime, quod è Pelio vel nines liquefeentes,. vcl pluuias in lacu aliquo, vel occulto, vel aperto, quales plurimi in montibus funt, congregatas præcipites eflundat. Deinde, quia ex altifsimo loco, qui mediam aeris, fine louis, regionem, in qua plu-uiæamp;niues generantur,attingit, alonelapfusdicipoteft. Nihil ergo hoc contra eosmui Nili epitheton ad imbres retulcrunt.Qiiod I’M i”»»«

1^. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qiwre dicAntitf

porro adiecit rorphynus, generatim omnes fluuios Luopeteas, per parabola vocari,id fic intelligendu: Amnes omnes coparationecau-faru fic pofl'e vocari,quia Icilicet omnes oriatur è Iouc:alij quide,qui imbribus increlcut ex acre mediç regionisplij,qui è fontibus princi-piu habet,èlouefubterraneo.Nam vtrobiqueaëreft,amp; vtrobiq;ha-litus ratione frigoris in aquas cocrefcir. Hine Nymphç fontanç louis ßt.

p X filiæ

300 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NILOSCOPIVM.

filiæ dicunturj eó quód ex halitu fubterranéo,per frigoris vim con-brójlL’cieto,oriantur. Oreades aurem, fiue arborum neiuorumque Deæ è loue, id ell ex imbribus amp;c aquis, frigore concretis, ôc irrigancur amp;c ^nMnaqM aluntur: amp;idcirGO louis etiam filiævocantur. Proprièiçicurflumi-faiiüMttur. na, quæpluuiisincrelcunt, a loue delabidicuntur; vtNuusælliuis menfibus, amp;nbsp;Spercbios : quo tempore, vclniuibus liquefaólis, aut imbribus intumelcens,rapidus fertur. Xanthus item^cura pluuiis vel niuibu's latè’exundat, idem epitheton meietur ; quiatantus ali-quando euadat, vt ad Simoënta vlque omnia late llagnent , amp;nbsp;ob cam rem Scamander ab hominibus,telle Homero, vocetur. Qjiod alibi,vbi denominibus Deorum amp;nbsp;hominum agetur,explicabo.Vi-demus itaque longe abenè,vtPorphyrius neget,Nilum ideó Diope-tenominarij'qubd pluuiisaugeatur : immocontra, ceteros etiam fluuios ita dici, quia imbribus increlcant. Quod fi qui fint, qui de fontibus cadant, neeimbribus intumefcant, eos Diopeteas non vo-cari,nifi per parabolam caularum. Miratur igitur homines inuehtos elîè,qui Nilum fie vocaria.ibitraretur . cd quod fontes in cælo apud ïouem haberet, atque inde in terrara delcenderet. neque cnim hac caufam‘elïè,quód lie diGatur;cum Sperchios quoqueeodem epithc-to honoretur,quern certum eft e Pelio,non è cælo,dclcendere:atque cetera quoque flumina perparabolam, fiue coinparationem gene-rationis, Diopetea ab codem nominari; quia nimirum è loue na-Icantur^non verb quod fontes in cælo habeant, atque ex eo in terras defeendant. Negat itaque Nihim Diopetea vocari, quod fontes haberet occultos; fed ita dici aderit, quod imbribus augerctur, ao inundarct. Atque,quiahæcapertaluntèPorphyrijverbis,finon corrumpantur, vt ab Adamo corrupta funt, non eft necefl'e diutius iis immorari. Nobilcum ergo facit Porphyrins longe lecus, atque AJrfwi de i»- Adamus arbitratur. Verum nunc tempus eft opinionem eins de Ni-frewfBO Nift liincrementoaudirc, quæ in compendium contraóla fie habebit» ’ Pluuiis nihil adlcribendum ; led omnem caufam pendere ex vapori-bus,qui in raontibus Lunæ, a Sole per radios direótos verberatis, in cauernis fubtu.s attolluntur, hos adfummam terræ partem non ■ ■ . educi. propterea quod amp;nbsp;fuo amp;nbsp;terræ frigore calori attrahenti refi-ftant, nc forascxtradipenitns ablumantur. at, cum Sollongilfimc indereceflerit, turn totam illam halituum copiam in aquam con-iierti, atque ca Niluin cxcrelcere acexundare. Elegans lane ratio fi vera fit. At nos non ita prompt! fiimus ad credendum. Dicit, æftacein cauernis montium halituum magnam copiam attolli, vi Solis,pcrpcndiculares radios inferentis : led cos negat ad fuprcmaiit

terræ

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

rerræ partem euehi, quia fuo ôc loci frigorc refiftant, ne vlterius at-trahantur,. Quæ verojobfècio/hæcreliftentia vaporum, cum iam frigore depofito , furfum funtelati ? Antea, cum need rim humida materies aótu calida eflet,refirtere potiùs debuillèt, ne attolleretur. Cum iam fiirfum fcrtur,frigore natiuo depofito,qui, rogo, tunc rc-fifiet , cum antea, cum integris adhuc eflet qualitatibus ad repug-nandum idoneis, non potuerit eflicere, quo minus furfuin trahete-tur Î Iam quod diciteo tempore , quo Scldiredfusimpendet, non polTe fieri halituum in aquam conuerfionem, propter æftiuum ca-lorem ; id prorfiis omnibus experimentis amp;: racionibus répugnât. Experimentisquidem , quod omnibus locis, quibus pcrpendicula-res radios Solimmittit,æfiiui quidam imbres décidant. Rationibus veto, quod æftatis tempore omnia antra fubterranea, quam bieme, fint frigidioraiatque idcirco,qui halitus co tempore in iis attollun-tiir, cos necefie diet promptiiis in aquas couerti; quam tempore hi-berno, propter antiperifiafin caloris externi. Quis eft omnino, qui nefeit, æftate omnia fubterranea fiigidiora, bieme calidiora fentiri? quis inquamj nifi qui nunquam in apotbecis vinvfiibterraneis fuit, velnunqu'am æftate de puteis frigidam baufit ? Potiiis igitur æftate in aquas vapores bi coircnt,quam ternpore biberno. Deinde, quod addit,bos babtus a'd biemem vlque feruari,nec antea in aquas con-crèfcercjftu pend urn plané videtur. Sed demus tarnen, neomnibus obftinatè refiftere vidcamur; ac interrogemus, vbi tantum fit ca-uernanim,vt fads amplæ fint ad illam balituum copiam conftruan-dam ,’quæ fufliciat ad cas aquas generandas, quibus Nilus ad tres menfes extra alueum feratur ? Q^i norit,quantum vaporis requira-tur ad v-fium cyatbum aquæ efficiendum,mirabitur lane tantum vaporum reponi pofle, quantum fads fit ad tanta diluuia, quanta Nili iuntjproducenda ..Nolo ergo prolixior efle in bac opinione confu-tanda,quam quiuiscernerepoteft,amp; rationi amp;nbsp;experimentis aduer-fari. Condonabit verb generofiflimus vir, fi non magis ipfi, quam ipfeFracaftorio,afrentiar.Nam libertatcm fèntentiæ nemo cuiquam in re litteraria vel ademit vnquam , vel adimere debet. Nos adeb banc mordicus retinendam putamus, vt nc ipfi quidem Ariftoteli, magiftro noftro,parcamusgt;ficubi aliud ratiojaliud Ariftoteles,poftu-lare videatur. Hunc igitur dicimus non reólè Homeri ftntentiam examinafl'e, quaPbarum infulam eflecantarat. Longeenim diui-niorafenfàdefcriptiobæcAegypti occultabat, quæab illo demum erui poflunt, qui Protei analyfin fit confecutus. Admiremurergo poctæ Ingenium, qui paucis fabulis totam metbodum veritatis in-p 5 quiren-

502 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N 1 L o s C o P I V M.

quircndæ dcpinxit : amp;nbsp;prætcrea Nili incremcntum ad pluuias rc-rulit ; amp;nbsp;Hecatombis fuis tempus ihundationis, feftos lætosque dies/ndicauit: amp;nbsp;vnius dici nauigatione Mcmphim,Thonis rcgiam, aperte dedit intelJigcndam;non Tbebas, quæ multo longius aPha-ro diflabant. Non fimplex igitur bic error fuit Ariftotelis; fed talis, vt multa contra Homeri mentem fèquerentur. Nihil ergo fecerunt, quotquotexhoe loco Phari ab Aegypto diflantiam funt ratioci-nati. Porró Ariftotelem tam valido piæfidio, quale videri voluit, deftitutum, aliter aggrediamur, amp;nbsp;demus illi, hadlenus verum efïc, quod dixit, ab Homeri tempore,vel, fi mauis, à Menelai in Aegyp-tum appulfu, tantum faólum effè mutationis. Quód fi tanta inter illos annos fadla eft commutatioi quantam par eft contigiftè ab Ari-ftotelis ætate ad banenoftram , interuallo mille nongentorum an-norum ? Gerte duorum vt minimum dierum nauigatione intia Aegyptum Pharus contineretur. At, cum nunc Pharus amp;nbsp;Alexan-driaeodem adhueftenta mari amp;nbsp;terris interftitio , quo tumftetiflè narraiitur; non poteft nonfalfifbmaeflèmagiftrinoftriperfuafio. Gùm ergo de tam exigui temporis obferuatione gt;nbsp;quantam fua ætate ab hiftoricafideaccipere potuérat, argumentum duxerit, ad docendam maris amp;nbsp;terrarum perpetuam viciflîtudinem;ica vtquod nunemare eft, terra aliquandoeuadatbabitanda;amp;contra, quod terra nunc eft,mari olim fit cooperîendum; qux primo-libro Me-teororum late perfequiturrtentandum eft nobis, an præceptorisdu-(ftu ex obferuatione multo longiore, aliquid etiam confèqui pofti-inus,quod illi queat oppom.Agedum igitur in quo nihil mutatum eft fpacio bis mille annorum, ante quos vixit Herodotus ; ne in vi-gintiquidem millib.qs annorum in co quicquam eft mutandum. Nam, fi quicquam mutandum efî'et, oporteretiam decimam eius mutationis partem efte tranfàftam, cùm décima pars temporis fît elapfà. At nihil mutatum cft:nulla igitur mutatio cxpelt;ftanda;acquc tan to minus expe(ftanda,quod ne in illis quidem quicquam eft mutatum , in quibus plurimum mutationis expetftabatur. Aegyptus eadem eft, quod ad maris quidçm.terrarumque dîftinâionem fpe-ôtat: eadem etiam Nili inundatio: idem Phari Alexandriæque fitus: eadem nitriabundantia; quod , fi à mari reliquum fuifîèt,toc certè annorumcurriculisefïètabfumptum . Non dubitoquin Proteus Ariftotelis vaticinium deriferit, tam temerè oraculum maris occu-pantis.Vtrumquc igixur,amp; hune meum prçceptorem,amp; Polybium, iubeodormirein vtramque aurcm , fècurosomninoeiufmodicom-ïnutatiouum.Idem nunc Tanaiseft, quiolimfuits êe tarnenêplani-

L I B E R I 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;305

tie fluitiquæ, G Ariftotelis Icntentia valuifl'et, iam olim eflct exGcca-ta. Multo certius exGccatum iri amp;nbsp;fluuium amp;nbsp;Mœotidem afleueraf-lent, G è locis planis aquam eb corriuari Iciuiflent. Somniabant illi Riphæos monteSjquorum tarnen niuibus amp;nbsp;aquis non tantum fide— bant,'quin metuerent, ne quando Mœotis exareiceret ; atque ipfe ctiam Pontus in idem diicrime veniret. Eadem ell hadenus inPon-tonauium raagnitudo : eademnauigandi facilitas^ adcb vtipGla-nuenfes Capham aliquadiuin Cimmeriis anguttiis tenuerint, quam nunc Turca vnà cum reliquis deuorauit ; Eiufdcm vanitatis tot fe-culorum exada volumina oraculum illud conuincunt, quod apud Strabonem eft, de Pyramo editum : -

. i:j^!E':a5'éla^êûJ'o^éVOiçoréIlu^/u,^hpuo^ïyjiç / r

„ Héç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. td

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' gt;nbsp;J ^ofleritoi cernet, cîtm ruorticePyrAWM altAm

JUuu'tem infundens, coniungetlitord Cy^ro.

Qjiod tamê Gc Straboni placuit,vt Herodotu Iaudaret,qui Aegy-ptuin Nili donû eGè pronuntiaflet. Ariftoteli tarnen eb cogor eße æ-quior, quod à Platone Gt dcceptus.Si cnim vefû fuißet,in Atlantico Occano infulâ,Libya AGa maioré, ablbrptam fuifl'e^ quid no mu-tationu cxfpeôlandu fuißet?Sumrncrla eft regio, AGa amp;nbsp;Libya maior-, quantLilû,rogo, cric momêti in Europa, G eadem edacitas fauces G:-melaperuerit? Nec verb,vti fabula,Plato hiftoriam eam recitauerat. ncc vti fabula, Ariftotelcs acceperat, vt ex eo perfpicuum cft, qubd Oceanum Atlanticum nauigationi ineptû eflè dicat,putans infulam fuinmcrfam breuiu amp;nbsp;vadofi maris caufas dediftè. Q^æ enim alia ad hoc cum caufa impulißct, vt maria extra Herculis columnas breuia efle diceret propter lutum; niG id, quod à Platone acceperat, verum eße crcdidillet? cuius hæc in Timæo inter cetera legerat verba:

H Vg ArÂccvliç kn(ramp;’,d(j'a.vTamp;iç

d^êpêui/}]^i/'^êyoi/s7iiKéi 7réÂa.'y(^ j tThAoJ* Ktdld O:/ H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vrOLpé^iT. tdePi.,

Similiter amp;nbsp;Atlantis infula mari fummerfa, difparuit. Qua de cailla haólenus etiam mare illud necnauigari^nec ten tari,inquirique poteft, ob lutum, quod inlula fubfidens rcliquit ;quo breue mare, amp;nbsp;minime profundum, redditumeft. Minime igitur Ai'iftoteles præceptoris fui narrarionem fabulæ loco habuit. Qubmagismi-randi funt, qui poëtica quandam Gdlioné exiftimarunt. Neque verb ïolus Ariftotelcs; fed Grantor etiä, primus Platonis interpres, in hac fuit opinione. Verum nos partim verain,partim fallàm narrationem efl'c,

efle j de temporis beneficio didicimus ; quod tandem in lucem pro-feit vcritatem. Gerte is, qui mirabiliumauditionum auótor cft,ma • reillud non nauigari tanmm aflcruic; fed à Carthagihienfibusinfu-lam etiam in eo inuentam eflè dicitjfolicariam illam quidem,fcd quç omnis generis materiam fertet, amp;nbsp;flumina etiam nauigabiliaha-beret, atque fruóluum prouentu eflèt admirabilis ; longa tarnen, amp;nbsp;multorum dierum nauigatione ab Africa remotam elfe. Qi^ocircaji cum Ariftoteli, mare illud vadofum amp;: cœni breuitate hauigaÉionis minime capax elfe tradêtijCX diametro repugnet^ nequaquam credo mirabiles bas auditiones eiuselfe foetum, è quibus alioquin ea, quæ in Meteoris feripferat,emendate potuilfet. Diodorus Siculusdiligé-tilïimus hifl;oriæferiptor,amp; omnium antiquitatum auidißimus, (vt fic dica) belluojnfignis magnitudinis infülam extra columnas Herculis in Oceano verlùs Occalum iacere feiipGt ; fed à Libya multoru dierum continuata velificatione diftantem. In ea montanajamp; cam-peftriaelfe fluminanauiumcapaeia; hortos fruótuum varierateamp; fuauirate,dulcibus aquis, æftiuis vmbraculis amp;nbsp;fecellibus,omni de-nique deliciarum genere, turn de naturæ dotibus, turn de Humana indullria, ornatilhmos : venationes omnis generis ferarum’, necnon pifcationes habere copiofißimas : in fummajUo hominum,fed deo-rum,domicilium videri,ob beatißimam omnium return copiamjVcl ad firmam corporis valetudinem perpetub conferuandam, vel ad Vitam delicatam amp;nbsp;voluptariam fequendamjconducentium . Hane à prifeis propter longinquitatem, qua ab orbe noftto diftatjinuenta no fuilfe, poll a Phœnicibus,omnia maria,omnes terras, turn intra, turn extra Herculeum fretum vtroque latere ferntatibus, inuentam elfe; non propofitoluojfuaque lponte,fed ventoru vi,plutium dieru Ipacio durante,in earn appulfis. Tyrrhenos igitur, qui tum plutiinu in mari poterant, famaregionis illeótos, coloniam ebdeduceremo-litos elfejVerum Carthaginienfes obftitillè; partim ne cities fui eb co-migrarénti partim,vt fi qua irteparabilis clades ciuitati infhgetetur, haberent refugium,in quo locorû ignorantia à potentiorum vi fua tuetentut. Hæc DÏodoti narratio de antiquioribus, Platone amp;nbsp;Ari-flotelc, fuitpetita, propterea qubd coniundam earn cernamus cinn vetufloillo Phœnicum per Occidentis plagas difeurfei, amp;nbsp;Tyrthe-norum antiquißima ilia maritima dommatione . Mirari igitur lice-ret, qui in illam ventum fit pofteriùs opinionem , vt clarißima duo philolbphiæ lumina Occanum Atlanticum nauigari polfe non ar-bitrarentur, nih Plato Ægyptios telles denuncialfet. Sed hanc vete-rum auctoru controuerfiam, patrum nolltoiu ætas omninôlùffculir, orbcin

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30;

orbein nobis nouum proinfula apcriens, cuius immcn/a ab vn» poJoad alterum {pacia necdum fiint pcnitus explorata, (emper Ic nouaaliquaregioneprodente. Non igitur vanum omnino fuit, quod ab Aegypciis didiccrat Plato deinïùlæ magnitudine, fed illutf vanum quod Herculis fieto propinqua prius eflet, atque deinde fummerfi. Quocirca cum veterum teflimonio amp;nbsp;ætatis noftræ ni-miscerta notitia, vtpote quæ noxæ nobis plus attulerit, quam vti-litatis, conftare videamusregionemillam, quam Atlantida Plato nominauit, nunquam abibrptam fuifle • conlequens elf ne ab hoc quidem exemple Aiif!;otclcm iuuari, quo maris terrarumque mon-ftrofam luam permutationem defendat. Quamobrem contra, pro illiusinllabili lt;3; abfurda naturae inconllantia audaólcr inducimus, perpetuam amp;nbsp;æternam horum duorum elementorum conftantiam amp;nbsp;firmitatcm,nuilo ftculorum æuo labefaâanda. Hane tarnen non ita ad amuftim intelligimus • vt non minimis paiticulis aliquantu-lumvariationisaccidcre poliecófiteamur. Quisenim neftitnouum circaNeapolimmontem, quis pagorum aliquotfiue villarum apud Dordracum fubmerfionem? alucorum oftiorumqueRheniquafdam mutationes?amp;aiiaid genus multa ? Sedhæc omniataftint minuta, vtad totam terram comparata nullam habeantrationem magnitu-dinis.Si tota Hollandia, vcl tota Zelandia,vel tota Fiandria,vcl tota Brabantia,periifl'eqaliquid filtern vidcri potuiflet immutatum efle, quamuis amp;nbsp;hæ regiones fingulæ admodum fint exiguæ, fi terrarum lpacia,non opidoru numerum,mctiamur. Attale nihil ab omni hi-ftoriarû memoria in his regionibus accidir, non magis quam in Ac-gyptOjCui coparabatur; vt nihil mihi amplius obftare videam , quo« minus in antiquitatisnoftræmonumentis inueftigandis bono animo pergain,fecurus,quid deinde obganniant, præfidio omni, eui ft-debant,de arce deturbato.Verùm ad hue audio niufsitari,amp; duo ad-ferriprogrclTus ineiimpedimenta: alterum,de vetuftaCimbrorum commigratione, qui dicunturinundationibus pulfi Riifie : alterum de quotidianis prope harum regionum diluuiis^ quibus videtur efi ficijiion abfurdam fuilîè,Ariftotelisopinionem . Leuius eft vtrum- citnWrwfe-que, quamquod nosmorari debeat, cumCimbriinundationum tædio potius frequentium, quam neceftitate aliqua ob integram rc-gioncm fummeifam, Icdes luas reliquerint, amp;nbsp;mare apud nos parri-culas duntaxatabradat ealdem vel eodem loco, vel alibi rurfiis re-pofiturum. Atque adeo hoc ipfum eft, quod contendo, perpetuum hoc ab omni memoria regioni noftræ fuifle , vt modb mare aliquid adimeretjinodb terra mare protruderetsatque ira hanc particularum.'

a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exi-

' N I L O S C O P I V M.

cxiguarum peiinutationein,eandem fèmper regionis naturain con-ïèruaflè. Qj^odfi hoe nuneacciderer,olim non accidiflèt; poUèmus dieere mutationis aliquid euenire. At,fi æquè olim atque ilunc res ita habuit; quid dicemus in eo variatum efle, in quo eadem fempei' manet pugna, modó aquis, modo terris, hatuentibus trophæum? Neque eniin nouum hoe nobis efteum Oceano bellum , autnuper exortum.Maiores noftri Cimbrij^ui ab exitu Rheni ad Albim vfque litora tenebant, (vtStrabo docet}eildem moleftiis fueruntolim ex~ ercitati. Exitus autem Rheni, ne quis eum à nobis longe abeflè pu-tet, idem efteum Scaldis amp;nbsp;Moiæ exitu, ad fines Ambiuaritorum, quaZelandiam Hollandiamque ipeólant. Atque ex eo fit, vt, quod Cimbris tribuitur, Gallis ab aliis adlcribatur : quoniam citeriorem ctiam Rheni ripam ad Oceanum occupaflent. Docendum igitur eundemolimharum regionum habitüfuifie, qui nunc eft;quo nihil noui nunc euenire conuincatur.Ephorus, Ifocratis dilcipulus,in Cuma natus Afiatica,qui,fabulis omiflis,ab Herachdarum defcenfii hiftoriain inchoauit,grauis in primis ault;ftor,Cimbros prodiditplus calainitatis ab vndis accipere, quam ab armis. Clitarchus, vnus de vetuftiftimis hiftoriæ fcriptoribus,in libris rcliquit,tam fubitis inun dationibus Cimbros aliquando inuadi, vix vt celerrimis amp;nbsp;admifiis equis aquas euadant. His tarnen auóloribus accepimus, tantam efie huius gentis audaciam,vt, quo loco non ita pridem ab vndis domicilia abibrpta finit,eodem rurfiis ædificent : nee id folum, fid quod fidem fiiperare omnem videtur,armaetiam aduerfiis rabidos Oceani fluólus fumant.Tandem verb mamiam eorum multitudinem, info— o

lita quadam inundatione irritatam,indignabundo confilio patriam reliquifte.Haec cum apud antiquifiimos hos viros Pofidonius IcgiC fit,non falfi modb,fid inepta etiam inendacia, elfi iudicauiq abfiir-dum elle dicens, homines mari afliietos tarn ftupidos fuifle, vt non poflent deprehederc,fi non ex vno quotidiano fluxu, filtern è duobus , perpetuum hoc elfi ac naturale maris incrementum, non ipfis magis,quam omnibusOceani accolis,timcndum. Pofidonium du-cem Icquitur Strabo, condemnatis Ephoro amp;nbsp;Clitarcho ; fid caufi minime bono examine difiulfi.Nam ridiculu eft,amp; plus quam puerile,dum dicuntur Cimbri domos reædificare,quo loco ante aquaru impetu fucrunteuerjfijfirmonc fic accipere,quafi hoefignificaretur, bis fingulis diebus, quoties æftusaffluit, domos fubuerti,amp; bisrur-fus,quoties mare dcfluit,ab ipfis erigi.Quod nifi ita Pofidonius nar-ratione accepit,veterator eft,du inundationu incommoda ad quoti-dianos accelfus refert. Si fic exiftimauit,infignitcr ftupida cogitatio-nem

L I B E R 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;507

ncm attulif,ad ïcripta alioru intcIligeda-Debebat faltcm cam habere opinioné,neminé tam Rolidù eflè,qui velit audire,nedû (criptis mâ-darcjcflè quo(dâ,qui fpacio (èx horarû domos ædificent, mox,proximo maris affluxujdiruendas. Satis etiä moneri potuit^nó de ordina-rio maris fluxu egregios illos viros lcripfiflè ; co quôd dicerent in-fbienti quada inundatione vidlos è patria migraflè. Miror equidem Strabonem tam fnpîno iudicio hanc Pofidonij velitationem infpe-xiflcjVC non videret nihil contra priores illos dici, præter frigidas ôc inanes nugas.Videntur ilia quidem ftupenda, arma contra mare fu-mi; ièd ftuporem facit rerum, de quibus agitur,ignoratio. Sic Aelia-nuSjlibro variæ hiftoriç duodecimo,Celtas ait maris inundantis im-petum fuftinere, amp;nbsp;contra vndas gladios euaginatos amp;nbsp;haftas vibta-rc, quafi verb Oceanum vel terrere, vel vulnerare pofTent. Audiue-rant nimirum aut Icgerant bellum cumvndisà Celtis amp;nbsp;Cimbris geri, arque arma capii lcd ignorabantquodnam illudöt quale bellum eflet,ac quibus armisgcrerctur. Si non perpétua hilce regio-nibus huius belli necelïitas incumbcret,immenfisfumptibustole-randa ; beati client ter amp;nbsp;ampli ùs, quotquot maris funt vicini. Sed arbitror â Deo Optimo Maximo hoc frenum hilce populis iniecSlu cHè, ne nimia rerum affluentia luxuriantes, perpetuis compotatio-nibus, amp;nbsp;ceteris vitiis, immorerentur à quibus ne fie quidem mul-tum recedunt. Verilsimum igitureft, quod Ephorus tradidit, plus damniàman,quàm abhoftibus adferri. Nullus annus abittampa-catus amp;nbsp;quietus, vt non centum ferè aureorum millia impendantur Oceani fluclibus oppugnandis. Annus proximèelapfus tantis tem-peftatibus in aggeres feuiit, vt vbiqueimpenfarum ratio longe foli-tum excelTerit. Ncc infolens ilia maris cxæftuatio damnû modo prç-lèns dédit,fed mains etiam portcndilTe videtur. Ncqueenim,quam-uis magnaelTet iaéfura, quam turn fccêre hæ regioncs,ad illas tarnen clades,quas poft ex vndis opinionum amp;nbsp;procellis concionatorû per-pelfi fumus,poteft comparaii.Hominum indoélorum ingénia dum InJofforS malignis Ipiritibus impulla,rationis limites perrumpunt,multôcru-dcliùs, quàm vlla vis vndarum, communem tranquillitatem atque felicem Reip.ftatu perturbant ac euertunt. Fuit igitur amp;nbsp;mare nobis vateSjfed taîis vates,qualem Agamemnon Calchantem vocat, Cete-rùm, quamuis iam olim ab Ephori ætate hoc bellu geratur; fines tarnen regionis anriqui tam paru funt immutati,vtà tempore Gallieni Weftcapelum terminusmjnlèritregionis noftræ extremus ad Occi-' dentem,quamuis vêtus Herculis fanum fit fummerfum ; fie tamê,vt haélenusinlitore cernatur: de quo quia paulô prias dixi, nihil air-

N I L o s C o P I V M.

plius addendum. Extat etiamnum armamentarium Romanorum in Hollandix litore, ad pagum Cattorum, Clt;itfa6ijc vulgó nominatu, ca parte qua Rhenus (biet modico, vt Plinius dicit,alueo in mare ef-fundi.HincCattorüduo vici diuerla nomina traxcrunt; alteraRhe-uOjCui adiacet; alter,qui multo hac noftra tépeftate maior eft,a mari ïbrtitLis agnomen. Proximus inde pagus^antiquo Rhenoimpofitus, -^ijn f6urj:Jd eft, arx Rheni, vocatur, certoindicio flumen hac olim Üceanu petcre lolere.Quodverb oftium hocpofterius fit occlufum, id credibile eft hominu induftria accidifle,qui videre fortafic,quäto periculo mare hac parte admitteretur.Diuerfisenim foftishçcamnis pars eft diftralt;ftagt;amp;: prçcipuus alueus in Molæ eo oftio, quod ad Se-ptentrione magis vergit,amp; aquas amp;nbsp;nomen deponit. Fieri etiam po-tuitjVt flumine,variiscanalibus ad nauigationis commoditatem di-ftributo , amp;nbsp;ferê exhaufto, mare altiùs intumefcens arenarum tantum vadofo amp;nbsp;exili oftio ingeficrit, vtomnis aquae exitus hac parte cxcluderetur. VtrouisccrtemQdorcshabeat,tutius fuit litus hoc Oceano oppofitum occlufum habere. Quo fit, vt pronior firn in cam partem, qua dicitur hominum ftudio idcontigifie. Plinius,dili-gcncifsimus perftrutator Germaniæinferioris, hunc alueum modicum dixit ; in quo tarnen Rhenus nomen fiium duntaxat rctineret. Tacitus,velutindignum hoe oftium eßet commemoratu,duo folùm nominauit. Nam Rhenus ( inquit) vno alueo continuus, aut modi-casinfulas çircumueniens,apud principiura agri Bataui, velut in duos amnesdiuiditur, ftruatque nomen violentiam curfus,qua Germaniam præuehitur, donee Oceano milceatur ; ad Gallicam li-pâm latior amp;nbsp;placidior adfluens, verfo cognomento Vahalem acco-lae dicunt: mox id quoque vocabulum mutât Mola flumine,eiulque immenlb ore eundem in Oceanum eflunditur. Melius profcólo Plinius de medio alLieo,in quo Rheni nomen remanfit. led de duorum oftiorum nominibus,Helio amp;nbsp;Fleuo, Icrupulum iniecir,quorfi nufi-quam in tora regione memoria vlla antiqua exrat. quod inde credo accidifle, quod Drulus, dudta fofla, Rhenum auerterit : quod opus tribus amp;nbsp;Icxaginta pbft annis Paulinus Pompeius tandem ablbluit. atque ita hadenus idem alueus leruatur fub Ilulæ nomine, propte-reà quod Ifulam èlocis fuperioribus influentem accipiat, altera no-menclatura penitus obiiterata. Ad medium igitur hoc oftium Romani armamentarium extruxerunt, quod Imperator Septimius Sc' uerus , amp;M. Aurelius Antoninus, reftituerunt, vt inlcriptio ve* tufti lapidis ,annomillefirao, quingentefimo, vicefimo hicinuen-d, demonftrat ; cui amp;nbsp;altera , eodem tempore deteóla, accedit.

Eodera

LIBER I IL . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;}Z9

Eodetn anno fundamenta totius arcis, eluuionc vndarum dcteóla, apparuerunCjarenis,quibus fcpulta iacent, Oceani impetu remotis. Nam totuni illudlitus arenaruin tumulis tegitur, aduerfusvn-das munitur,qui maris impulfui aliquando nonnihil ceduntj fed ita vt ab illo tempore, quo primuin arx fada eft^ idem fit litoris limes, amp;nbsp;eadem arcis à mari dillantia; quæ (àtis docet,quid fit de ilia maris terræque perrautationecogitandum, fi à Scucri aerate ne tantillum quidem, quantulum notaripolsit, fit immutaturn i cum tarnen , ob amnis in alias partes deriuationem;non abfurduin fuifict, nonnihil litori decreuiue; co quod flumina limuin inferre, ac terras augere dicantur. Nulli ferè termini mutationibus magis videntur obnoxij, Tmitini qm quam ij, qui fabulofis tumulis, contra quos amp;nbsp;ventus amp;nbsp;mare per-pctub infiirgit, continentur. Quo ergo admirabilis conftantiæ ex-cinplumclarius cernatur, oculis fubiiciain totius arcis ichnogra- Arris Brilt«» phiain ; quae quad rata cum fit , propugnaculis lemicircularibus in inedioinuroriiin, amp;augulis procurrentibus fingula lateraviginti virgis nofl:racibus,quæ quadraginta faciunt decempedas,expoiTigir. Intrahæc,duo praetereaqiiadrata, eadem inurorumcrafiitudine amp;nbsp;firinitatc continentur, quorum interius, muro per medium duólo, duoquadrangulaGoinpledlicur. Lapides finguli, quaternos pedes Jongi, ternos aid, ex co gcnerc funt qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftratiBus

vocantur,candidi inollcs• led in vliginofo iolo conleruaturi fun- , dainentorum æternitatem . Anno quinquagefiino fecundo vitra naillefinauin amp;nbsp;quingentcfiinum extraéb funt non pauciores quadraginta y præter alia innuincra vetuftatis monuincnta ; in quibus nuinifinata aurca,argcntea,amp; a:rea,amp; plurima vafculoruin aids Sa-miæfragmenta ; tum etiam quadrati lapides , odo pollicuin latera habeiites, ad pauimentafternenda, amp;nbsp;imbrices tredecim pollicuin longitudine ex opere figulino laudatifsimo, cum infcriptione : e x GER. INF. Vocatur autem arx hæc vulgo lt;XQuié te tey .quod nomen à Britannia indirum elfe, proptereà qubd c tegio-ne procul iaceret,plerisquc placet.Mihi potius videtur ex ^^xitteij natuin elTe,qno fignificatur arx fines liberos feruans.Nam dpritj idem eft quod liberum facit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verb eft finis, cui ardeu-

lus præpofitus fyncoptôs teilt» facit. dPtittciit» ergo domus vocatur, quç liinitem liberu fèruat,voce nó à Romanrs^fed Germanis impofi-ta, quibus inorislèinper fuit a finis notione nomina fabricad. Qua-uis enim armamentarium communi nomine Romani nominarent; Germani tainenju vocabulis componendis feliciorcs,ab vfu amp;nbsp;fine præcipuo nuncupate maluerunt.Quorfum enim armorum cuftodia, q 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nifi I

310 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P 1 V M.

nifi ad id, quo limes hic ad Oceanum, ah hoftilibus irruptionibus liber atque tutus efïèt ? V aucc confonantem in Beta tranlîre in illis eft,quæfrequentiflimè pofterioribus Romanis acciderunt. Verùm ne citra vtilitatein de nomine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dilputauero, adiiciam ap-

pendiceranon contemnendam , qua amp;opinionem meamconfir-inabo,amp; Plinium à dubitationequadam eximam.Qiaa de caufa non dubito(fi reuiuifceret)quin gratias mihi maximas aólurus eilet. Ad-Icribam itaque primum eius verba, mox deinde lucem illaturus. In Germania (inquit) trans Rhenum caftris à Germanico Cælàre pro-motis J maritimo traólu fons erat aquæ dulcis^folus ; qua pota intra biennium dentes deciderent, compagesquein genibns Ibluerentur: BriMHwifa:de- Stomacacen medici vocabant,amp; Icelotyrbenea mala. Reperta auxi-herba,quæ vocatur Britannica, non neruis modd amp;nbsp;oris mails lalutarisj led contra anginas quoque amp;lerpentcs. Folia habet oblonga,nigra;radiccm nigram. Succus eiusexprimitur amp;: è radiée. Florem vibones vocant, qui collelt;ftus pritis, quam tonitrua audian-tur,amp;: deuoratusjlecuros in totum reddit.Frifij,qua callra erant,no-llris demonllraueieillam.-mirorque nominis caulam, nili forte confines Oceano Britanniæ,velutpropinquæ,dicauêre. Non enim inde appellatam eam,quoniam ibi plurima nalcctetur, certum eft, etiain turn Britannia libera. Fuitquidem amp;nbsp;hie quondam ambitus,nominibus fuis eas adoptandi, vt docebimus fccifte reges,vt res tanta de-beatur,herbam inuenire,vitam iuuare, nunc fortaflis aliquibus cu-ram noftram friuolam quoque exiftimaturis : adeo deliciis lordent stwtart etiam,quæ ad lalutem pertinent. Hæc Plinius. Stomacace amp;nbsp;Icelo-tyrbe lymptomata funt læuilsima eius morbi, quern nos vocamus,a Græcis medicis,exercitum ad curandum lecutis,tum primum (vt exiftimo)nomenclaturas has Ibrtita^eo quod os amp;nbsp;gingiuas

' malignis vlceribus, amp;nbsp;plus quam Chironiis, depopulentur; amp;nbsp;pe-z dum tendines amp;Iigamentaitaloluant,vtpedes,velutifalciolç,pendele nonnunquam videantur. Plerumque tarnen à radicibus den-tium corruptus,amp; ater languinis mucor principiogingiuas inuaditj atque hinc malum,nifi curetur,latius lerpit. Sed nos hic de morbo, amp;nbsp;eius caufis amp;nbsp;lymptomatis,non amplius,alibi fortaflis. Hic hoc agimuSjVt intelligatur, qua caula herba, ad mali huius curationcin in uenta, Britannica nominctur ; in quo Plinius laborauit. Breuiter igitur rclpondeo citra ambages, herbam ita à Friliis vocatam, quod dentes ab eiulinodi tabe liberaret. enim,fi nomen fit,ide eft,quod liber;fi verbum,idem quod libero. SedGræci v conlbnan-tem in Beta fuum mutaruntjco quod hæc Latinorum conlbnans pe-culia’

3n culiarein fibi in Græcia figuram non haberet;fedj fi quando transfc-renda efleCjper Beta notaretut; quamuis aliqui imperirius loco con-jfonantis huius Latinæ Græcaiii diphthongum fcripfcnnt. De qua realibi plura. Latini etiam, nelcio quorum impullu, poftcrioribus temporibus pro v cofonante frequenter Beta pronunciarunt, quod baólenus Hilpani frequenter obleruanr, pro ‘-viuere, bibere amp;nbsp;pro njino^ bino ( non citra rifuin eorum, qui Græcc lciunt)dicentes . Pro ^tiergo,-2Sti in vfum venit. (Xantaute dentem nobis fignat,adeô vt^ritantj, velTau vltimo reieâ:o , vtcrebrôfit,, nihil aliud fit,quam libero dentem ; vel nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;^titaiincy libero

dentes.Latini igitur fignificationis huius ignari Britannicam appcl-larunt,opinati forteaBritannis in nominis communionem adopta-tainfuifie.Quæautem hæc fit herba,quam Plinius defcribit, ego pri niusmihi videor inuenifle, ficut amp;nbsp;primus nominis inueniinter-pretationem,quam plurimis deinde communicaui. Nequeenim ea qua nunc ferè ad morbi huius curationem in Frifia amp;nbsp;Hollandia vtuntur jfubCochleariæ nomine, defimilitudine fafto, dicipoteft; pvopterea quod defcriptio prorfus repugnet, folia longa amp;nbsp;radicem nigram adlcribens^ cum huic folia rotunda fint amp;nbsp;concaua ad mo-duiîi acetabulorum,fiue potius ligularumjtuin radices nihil minus, quàin nigræ. Deinde nee anginis opitulatur Cochlearia , nee vires contra ferpentes habet peculiaves , neque vim quoque aftringendi, qua poliere Britannicam Diolcorides tradit. Errauit igitur Plinius alio loco,vbi citra hæfitationem de nomine afl'eruit Britannicam ex Oceani infiilis,extra terras pofitis,afFerri.Sed de Britannica alibi co-piofius. Sicut ergo Britannica è Vritanica, fic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex

eft corruptum ab iis, qui fignificatum amp;nbsp;originationem non agno’ uerunt. Videmus hîc, quàm non fit eiufînodi £ubtilius vocum examen negligendum , vtpote de quo non pænitenda rerum cognitio exiftat. Sed fimt quidam tam naufeabundi amp;nbsp;delicatuli, vt linguæ noftræ vernacula: ferè pudere foleat; èqua tarnen plus myfteriorum (fi Deus adfpiret)enucleabo,quàm vel Latina,vel Græca,adde etiam Hebræa,comprehendat. Nunc ad propofitum. Idem terminus a Se-ucriamp;fuperiorum aliquot Impcratorum ætate hoc loco manfit,qui nunc eflècernitur. Idem terminus apud Weftcapelanos,exigua parte per negligentiam eorum, qui aggeribus præfeôli, bellum contra vn-das gerunt,dera(à. Idem fitus Phari in Aegypto ab Aiiftotelis,atque adeo ab ipfius Homeri, ætate, fi ( vr nosexpofuimus ) intelligatur. ïdem bellum nobis contra Ocean um ab eo tempore, quo Ephorus hiftoriam fuam fcripfit. Quid igitur eftiramutatum? Nihil fanè,nifi

JÏ2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P r V M. -

quod dubio Marte contra hóftem perpetuum pugnetur, aliquando aquis, aliquandohominibus,vinccntibus. Et,fi quid pereat, idple-rumque negligentiapetit, aliquando ctiam malignitate: vti circa Dordracum amp;nbsp;Bergas contigifle de auorum relatu accepinïus: vbi quidam , vt vicino damnum daret, aggerem dicitur perfodiflc ; qua occafione,quamuis exigua, pagi fiuevicicircitcrleptuagintalunt abfotpti. Quibus in locis terra rurfus paulatim emergit, à nepoti-bus noftris fortaflis totarccuperanda. Hoe ergo in bac regione perpetuum fuir,bcllum cotra Oceanum geti, amp;nbsp;modb particulas quaC dam fubmergi, modbrutfus exHicre. Quocirca eadem ratione bic antiquitatem quæro, qua in Ægyptoà priicis cftquæfira. Qiiod dum facio, Strabonem cum duce fuo Pofidonio, ridieufum hoe loco fuifie demonftro -, èc errotes alios. non paucoshominumani-miseucllo ,quos graues auólcres , abus alium creo iudicio iccu-ti, fèuetunt. Deinde óc illudfeci, vt Chriftianorum de mundo hilloria vera; contrà Ariilotelis, deæternitate mundi, deque perpétua maris tcrræquc permutatione, falfà ollendcretur. Nos enim fa-temur terras.amp; maria fiçnunc habere, vt Deus ca creauit ; arque ita permanfura tantilper,dumis,qui compegit ca, vel diilbluat,vel aliter difponat. Porto, ne diutius hîc hærcamus, idem de noftra hac regione cenfèo,quod deÆgyptoante conclufi, nihil hîc mn-tatum iri, vbi ab Ephoriætate nihil mutatum eïïè inonftraui. 'Ve--rùm infignis ilia amp;nbsp;omnium maxima inundatio, cuius inlolentia re-gionem Gimbridefèruerunt, (vti Jitteris proditumell) nefeioquo tempore dicenda fit accidific ; atque ne hoc quidcm lcio, an omni-JQO verum fit, ob diluuium aliquodlpatrias fcdesreliquifiè. Si tarnen poll Nóëdiluuium particulate aliquod his inregionibus fue-rit, id facile ctediderim mulrb ante Ephori ætatem accidide -, arque eb arbores,inferioribus locis natas, vno impetu omnes procubuific,-illudque,vti cetera,flatim tempeftate ventoru ceflante,defiifie,amp; lo-‘ cahominibus libera rurfusreliquifièj nuda taraearbotibus maxima ex parte; vt non abfiirdum fit cred ere, homines, trifti facie vaftitatis permotos, quiduis maluille attenrare, quam rurfiis fimilcm inun-darioncm experiti. Hæc tarnen commigratio non ea efic potuit, qua in Galliamhniperunt, quam multbpbfifaólam efiè inprocefiùdo-cebo. Cum igitiir de tempore certo nihil cbftarc ex hifioriis queat, eonfidetemus maxtmae cuiuldam inundationis rcliquias, qiiæ nom paucos viros cruditos excrcuerunt. In tota hac camporum laritudi-ne ,quæ Molæ Scaldique interiacet, Ambiuaritorum Teflandto-tumque 3 ÔC aliquot aliorum regiones cotnplexa, multa loca funt humi-

LIBER III.

3’3

humilia, in quitus infinita vis arborum fùb terra continçtur, col-lapûrum ( vt videtur) impulfu eius venti, qui nobis inter Auftrurn amp;nbsp;Zephyrum médius collocatur. Omnium eniin cacumina ad me-diam Orientis nbsp;nbsp;Septentrionis regionera procubuifl'e cernuntur.

Inter bas cùm omnis generis fint, tum illarum, quæ coniferæ fiint, maximum eft miraculum: proptercà quod amp;plurimæ amp;nbsp;longifii-mæ alta fub humo iaceant nullæ tarnen bac noftra ætate in toris illis campis crefeere videantur. Petrus Nanniusin libris :£uy.f/MTav, eos falb pu tat, qui in bac noftra camporûm planifie filuas fuifle, atqueearum tempertafibus euer/ârumbxc loca lèpulcra efiè arbi-, trantur, dudus ratione doéfa ilia quidem amp;nbsp;litterata, vt quæ de Plinij tbefàuris efi depromptafèd quæ, amp;nbsp;iplâ non parum fit reli-duracontrouerfiaru Js enim naturalis Hifioriæ bbro deciino fexto, ilatim iu principio, gentcin quandam Caueborû deferibit, in nudo iitorecommorantem, quætumulis altis calas imponit, ne maris af-fluxu fubmergatur, amp;nbsp;qub fugientes cummari pilces circa tugu-ria venentur. Htiic narrationi fubtcxit. Aliud c filuis miraculum: totam reliquam Gcrmaniam replent, adduntque frigori vmbras; altilbmæ tarnen baud procul fupradiéfis Gauchis , circa duos præ-cipuè lacus. Litora ipfa obtinent quercus maxima auiditate na-Icendi, fufi'oflæque fluôfibus,aut propullæ flafibus,vaftas complcxu radicum infulas lècum auferunt ; atque ita libratæ Hantes nauigant ingentium ramorum armamentis ; læpè territis clalsibus noilris, .çVim(Velut induftfi;? fluélibus agerentur in proras ftantium nodlu, inopésquc.remedij illæ, prœlium nauale aduerfus.arboresinirent» In bis IRlinij verbis l\Jannius, nelcio emcndaritne an potiùs corru-peritilla. In pioras ftantium nodu : pro quitus legit, Sein pro- lochs pH lpc(ftuliantes, inopesque remedij, prœlium nauale aducrlus arbo-resinirent, Vbi,prætcr diûiones mutatas arbitrio fuo, vnam etiam omifit, pionomçp.Illæ, fatis Puperque indicans, le Plinij elegans jacumen non întellexiflc.Plinius enim propriè locutus,arbores bas in proras claftium noôlu ftantiu agi » Stafio enim nauibus propriè tri-buitur,cu in finibus litoru quielcunt fquç {vt Seruius docefiportus eft tcporalisxùmportus fit,in quo hiemarenaues polTunt- Sic Virg.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ Nune îAntwn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßaüo maleßda cArïnù. nbsp;nbsp;nbsp;Et alibi:

' nbsp;nbsp;,, Prangere nee tali pnppim ftatione recafi.

Stabant igitur nodlu dalles, m quas arbores inuebebantur, atque illæ contra arbores prœlium nauale parabant. Monendum hoc mini fuit • non quo Nçinnium mortuum caftigem, fed nc quis cius audloritate, quæ apud noftrates non eft contemnenda, locum , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tunc

514 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I L O S C O P I V M.

hunc aliter fcribat.Eiufinodi enim occafiones fœdiHîina fçpe vulne-ra veeuflis (criptoiibus inflixerunt, dum quifquead fenfum fiiuni auótorum vcibadetorquet.Iam igiturad rem. Nannius,quo (ènten-tiam Riam probabiliorem redderet, artificiolà (c præfatione bomi-num aniinis infinuauitjdicenSjPlinium hoc loco traderc,Romanos, dum circa Batauiam agerent, procul quafi ingentem hoftium claf-ïcm vidiflèjcui dum occurrerent conflifturi, non in aciem boRiJem, /cd in arbores, vnà cum inEiIis natantes, incidiflè, ^uæ ad proxima quæquc litora rapiebantur. Agnofeo lànèbonum hic oratorem:fèd nclcio quàm verum hiftoriographum. Vbinam rogo Plinius Romanos circa Batauiam egilîè tum narrat, cum arbores hæ in proras age-rentur?Nunc video qua decau/à dixeris: In prolpeôtu liantes,longe IcilicetRomani è linu aliquo circa Batauiam arbores videbant, lîi-pra Cauchorum fines. Non malè,ita me Mufe ament, Romanos Ar-gónautis nulla re inferiores fuifle arbitratur. Neque igitur illis Lyn-ccusdefuit, qui cBatauia vitra Frifiam, vitra Caucnos minores 5c maipres, arbores nauigances viderct, amp;nbsp;ad arma conclamarct, Has igiturarbores, nihil metuentes dalles Romanorum, in Batauiam appulcruntrarque illic(milerabile vifu)omnes vno cafii procubuere. 'Aueo fane difccre,quo vento impullas è lacubus illis, fiue litoribus, fiipraCauchos delcriptis, in Hollandiam fint deueólac. Vcrùm, ne deHollandiapercontando, aliénavidearinterrogafle,demea po- , tiùs patria quæram , Quo tandem vento atborum tantam copiam in Campellrem noRram Brabantiam, è Cauchorum vlque fuperio-re limite dicat appulillè, præterueôlas tot infulas, tot finus ampliflî-moSjtotoRia fluminum, quot inter fupreraos illos Gauchos amp;nbsp;nos compHtantur? Sed frullra rogo mânes, apud quos lolus Tirefias lâ-pit. Ipfas arbores confulendas potius credo, quæ veritatis tam funt Iludiolæ , vt in Dodona confanguineæ iplarum quercus oracula reddidiflè dicantur. Hæ omnes in illam plagam cæli procumbunt, quæSeptentrionis amp;nbsp;Orientis eft media.Qubd fi eodem vento,quo ccciderunt, appulfæ funt, necefie erit fateri, ventomeridici amp;nbsp;occi-dentis medio,hue adnauigalîè. E quaigiturregione? Ex Hilpania (ni fallor) aut Gallia, aur(fi quis malit) Britanniapropiùs dillantej contrario omnino videlicet itincrc, quo illæ è Gauchis ad Hollan-dos venerunr» Vt Icrio agamus,hicfitus arborum in omnibus locis, quibiis apud nos inueniuntur, per duodecim amp;nbsp;plura etiam millia-ria Germanica inter le diß’itis,inuenitur perpetuus,amp; omnium corn munis efiè . Non potuerunt igitur ex ifla regione ad nos venifl'e, in quam cacumina vergunt^ nifi dicamus religione quadam caput in patriam

31;

çatriam inclinaflè;aut non codem vcnto amp;nbsp;appuißs ôc deicdas fuiflè.Dcinde cùm arbores iftæ reôtæ fluitarentjarélo radicuin com-plexu infulain facicntes,amp; iam ab vndis(vt fie demus)duin mare af-fiueret, inlitoribus collocatæ efient, quid quæfo turn pofteain cau-fa fiiitjVt præcipitarentur? Equidem fie fèntio: Si in mari, teriam ra-^ dicibus eluente, fiabiles manfèrunt, multo magis tumeonfiarede-j buifle,eùm non radieibus iolùm fuis,amp; terra in illis bærente^- /èd Ib-lido etiam fundo niterentur.Sed dieent: Fundum illud arbores non alcbatjfèd fàlfugine fua bumidum radicale enccabat, atque ira non viuæ,Gd emortuæ amp;nbsp;putrefadæ ceciJerunt.Bene quidem. Sed quis mortuas arbores docuit canto terrarum interuallo in eàndem cæli plagam procumbeic,quafi in id coniurafiènt? Prætereain noftræ rc-gionis multis locis,quibus materia bæc fipulta iacet, quercus, betu-las, ainos, elæagnos, fàliccs, aliasque arbores prouenire videmus. Qtip fitjVt alimentiinopiam hîc nemo caufàri queat.Iam, fi aduen-ticiæ hæ infulæ funt,atque inquilinæ, amp;nbsp;lolo nofiro natiuo infede-runtj qui fit, vtloca, in quibus bælcrunt, fintinferiora, quàm reli-quaplanitiescamporum ? Relpondebitur forte de NannijSymmi-dis,iiinum,àflurainibus inuelt;^um,reliquos campos feciffe altiores. Quafi verb limus non magis arboribus, filuisqueramorum amp;nbsp;radi-cum adbærefcerct,quàm nudisarenis , Altiora fateanturnecefle eft aiborum fepulcra, atque tymbos, quàm reiiquam terra elfe, qui ad. cœniilluuiem confiigiunt, ac indecaufàsducunt. Magno eme-rent agiicolæ borum mj^ientum verain efl'e opinionem, quo terram Golerentpinguiorem, afertiiilsimis regionibus inucéfam . Minori certè labore atque impenfa Stcrcutio licaretur, fi Scaldis, Mofa, Rbenus Campeftrem Brabantiam generauifTent : nec tantum fteri-listerræiaceret, vtvndiqueHorizontem tiifii nuditate clauderet, oculis nibil intuentibus,quàm bumilium ericetorum infinitam va-ftitatem.Huius tarnen moleftum a(peâ;um corn mod ica tes non par-uæcompensant, dumficcabæcericaingentesouium greges fàlu-berrimo pabulo nutrit,amp; à pulmonis, bénis, iecorisque obftruôlio-nibus præfèruat. Harum fi carnes Galenus guftalfet, inter laudatif-fimaseas enumerauifièt, turn ob delicatifsimum Sporern, tum ob ttrntiofwv«. facilcm concoftionem , amp;nbsp;probum nutrimentum, quod omni hu-

, morefiiperfluocareat; non ob loci modo amp;nbsp;berbæ ficcitatem , fid propter vires etiam ericæ . Nec mel, quod de floribus apes legunt, Met exnkt tarn alpernandum eft, quàm Dioftorides amp;nbsp;Plinius ftripftrunt. Vt enim non fit deprobatißimis,non tarnen eft reiiciendum;cum longe illis antecellat,quæ in Hilpaniæ plurimis locis e Ladani frutice amp;

r X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cyfti

jï6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NILOSCOPIVM.

Cyfti variis gcncribus colliguntur. Eft enim, quam illa^ multó fiia^ uius ad^edendum, amp;nbsp;citra infignem calorem, qui iii melle Stœcha-dite amp;nbsp;Thymitc viget: obltriióliones apcricjcraffa atténuât,lenta in-crici,fr£/ir. cidit amp;nbsp;dcccrgit (plencticis in piimis expetenduni. Ericaenim, ÔC» vmßoruKt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flores, tunioies amp;colieóliones citra caloris alicuius inco-

modum digerunt, pet halitus dillipant ; atque id tanta efficacia, vt quidam podagricis amp;nbsp;paralyticis horum fotu medcantur , craflbs amp;nbsp;ten aces humores diicutiendo. In obftruólionibus igitur lienis nulli ferc medicamentotum cQ lecundum: nee illic iolum valet, (êd venenatorumetiam iólibus opitulatur, amp;oculorum turgidulis nis jfànguinem impaólum' exugit. Euboici igitur nó minimam quo-que buius mellis curam habuerunt, quod ab erica apes legunt, cic-detes earn gratißimum illis efle paftum. Nee bis tantum nominibus accolas béant hæc ericetorum lata æquora fed il Jo ctiam, quôd ce-Ipitcs præbeat,atraamp; nonnibil bituminoià terra piobandos,quibus bgnorum loco ignés nutriunt. Agros prætereà cùm cineribus, turn iplîs etiam terræ cum erica crullis, diu in fimo maceratis amp;nbsp;compii-trefadlis, fertilîoies reddunc, non alio ffcnereftercorationis futuros lætîores. VtigiturHefioduscecinit, homines neicite, quantum fit vtilitatis in Malua amp;. Aiphodelo,herbis ad Alcram tritiflimis_;itanos’ quoque fuccinere poflemus, homines exteros ignorare, quantum commodi vicinis fuis præbeat erica. Quantumuis veto ad vitæ nc-ceflitaces adferat adiumenti, nemo tarnen regionis huiustäto amo-re tenetur,quin optaret fuperioriim terrarum, perquas fluminade-Icendunt, argilloG pinguique gleba totam banc vaflam planitiem mnerfgiowf coopcriti. Definant igitur argutari amnibus banc regionem inue-ïe'iiZ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inueólafuiflc darctur, cogitent conccdendu efie,

loca,in quibus arbores iacent, duabus decaufisaltioraeflè,quàm rcliqua debere : (emcl, quiainquilinæ infulæ folo nortro fuperièdif-fent^ iterum, quiacœnum facibùs, tenaciùs,amp;copîofiùs hætet,vbi, quo minus defiuat,magis impeditur; vt in tantis arborum,radicum, ramorumque retibuseueniflèt. Quorum fi vtrumque falfum eft, falfa funtamp; ilia, è quibiis hæcconlèquuntut. Tantone locorura in-terflino tôt infulas in tam diuerfàs, tamque inter le disantes terras, inueôlas fuiflè, atque eas pofteà omnes in vnam cæli regionem col-laplàs, amp;nbsp;fie collaplas, vt profundiiis iaceant, quàm fit totius regionis exterior pars, quæ hominum laboribus exercetur ? Non fie dicunt quercus, quæ trunco caudice lub iplâ terra radicibus fuis ad-huc hærenr ; non quafi aliunde illaræ, lèd illic genitæ, vbi latè pro-fundeque in terræ vilcera penetrant. Nee qucrcus lôlùm, fed Bc-tulæ

' LIBER. *-^111. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J,7

tufe etiam , radicibus adhuc multis fuis locis infftere vidcntur. Abietds verb, amp;nbsp;id genus refinifersearboresi,. quod alee aduiganr, non mirum eft radicicus fuifle cuerlas, fecundum illud Horada-num: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■. t ■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.j’

agititturingeK/. ;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

r L, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

'' Nihil denique teliquum video,, qiib 'miraculi huius cauG referenda fit: ft non ad infisne ceteris omnibusmaius,diluuiumre-feiatur . Inundationes enim altifsimæjiunt in his locis, cum torus Oceanus per fretum Britannicum ventorum viin noftrosagros iin-pellitur. Ab ca autem cæli plaga ventum fpirafte,dum hæc teinpeftas omnia obrueret, arborum decubitus aperriflime monftrat. Eft re- Draiamuci-gionis huius campeftris ilia indoles', qua parte ’altior eft, fabulofo fundoamp;bituminoGquadamcrufta arborumnatales excludit : qua parte depreflior, amp;invallium quafi canales quofdam leuiter ex-cauata, fuccum nutriendis arboribus idoneum præbet. Qu.æ pattes camporum in tumulos amp;nbsp;dorGelcuantur, eætotæ funt ex arenis conflatæ; quibus fi ericetoG tegmina defint, tenuius illud fiibu-ium,velut farina, facile difflatur. Hos tumulos «S^ttucy voca-mus, vocabulo, quo omnia loca montoG amp;nbsp;accliuia noftris vocan-rur,. cuius fignificario ,amp; perpetuus apud nos vfus, multapriGa vocabula interpretatur. (^æcunque enigaopida huius vocis ter-minationem habent, intelligunturin locis accliuibusaut collibus cxftruffcafuiftC; vtieft Lugdunum, quo collisbonæfortunæ,fiue prolperitatis, fignificatur. Eiufinodi arenaceis montibus fiue tu_ terpreidiit. mulls maxima pars Flandriæ amp;nbsp;Hollandiæ,amp; Zelandiæ quædam partes, ab Oceano défenduntur. Nobis in noftris ericctis adeo ni-hU adferuntvtilitatis, vtcontrà non multo minus quam aquaƒ1 nt damnofi. Quocunque enim ventus nudain hanc arenam inueliit, non minus illic liei illtatis facit, quam fi Giern feuiftèt. Non eft igi- blt;b«w f«« tur contra mare loltim nobis bellum gerendum, led contra terrain etiam,quæcùm mater efle , amp;nbsp;matris ofticiis fungi debeiet; non parum tarnen videtur odij aduerlus nos cepifle nouercalis. Ad hanc igitur militiam quotannis fere, vel quoties hoftis inuadit, euo-cantur omnes vicini pagi , quo commune periculum communibus viribus dcpellant. FolGs amp;nbsp;aggeres arenis opponunt^ quibus volatus earum impediatur. Retia etiam amp;nbsp;vincula iniiciunr, quibus retincantur : ea autem conftant è iunci quodam , fiue gra-minis porius, genere, fparto non diftimilis nee figura nec nata-iibus , quod radicum tenaci complexu ôc fibrarum reticulis vo-

r 5 latilein

518 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N I LiO S C O PJ V M.

latilem arenam cocrcct;ab vfu ligandi,^CMLj,fiue^25«nLj no-unnatum. Neqae arena illa aliud genus heibarum alere poteft, nifi quód inaridmis quibufdam-locis Eryngium admittat. Vna tarnen eft arbor, Betula Latinis, nobis ^erriçlt;|^, vocata quæ tarn twiorob. Ecco folo vitain tolerate poteft.infelicem. Huie nomen noflri fc-cere acaftigando, quod lt;2ScticQtc»j dicimus j eo quod bominibus redluin vitae iter commonilret » ipfa tarn padens omnis exceflus vC frigidiÏÏimisin locis^vel in aquis,velin arenis,nalcatur;exemplo ßio nobis indicans, homines quçque fc ad omnes aduerfitates lubenter perferendas compararc debere. Auólus tarnen eins in aquofis amp;nbsp;fri-gidis maximus fpeólatur,ob alimenti nimirum copiam. In Liuonia igitur vicinisque iocisjamp; apud nos edam, frequenter hae arbores ad ' nbsp;nbsp;nbsp;aquas alte alEirgunt ; amp;nbsp;inter eas vetuftatc creicendique modo qux-

damficcrifpantur,vtelegantiafuanulli materiæ, delicatispretio-sttuU vßu fisque menfis idoneæ,cedant. Et quamuis multa fintligna, è fraxi-no,ex acere,ex alno,e buxo,amp; id genus aliis, quæ Brufcis amp;nbsp;Molluf-cis gratas oculis pióluras ofFerantjnullum tarnen bac ætate reperitur quod per fe magis delcólet, quam Betula, frigidißimis locis enata. Omnia enim ad Septentrionem criipiora Ernt, quam non modo in Gallia amp;nbsp;Italia j fed quam in hac etiam Germaniæparte. Laudauit Citrum Romanaluxuria, afpernatura, E crilpos nbrarum macula-rumque di/curfus in noftris Jignis vidiflet. QÙamuis igitur circulis valorum flexibilis eius natura aptißima fit,amp; virgæ ipfius publice amp;nbsp;priuatim corruptos mores emendent; eft tarnen hæc edä non exi-gua dos, quod nobis Citri defideriü exeinit, arboris tanto precio ab Atlante emendæ, vt menfa ex ea Ciceroni non fuerit bonori ; et fêx-centæex ca Senecam demonftrarint verbis quidem pbilofophum eum fuifle, fed fub pallio regum diuitias luxumque fùperafïè. Galb olim bitumen ex ea coquebant, vtPlinius ait,quod amp;nbsp;baólenus liquidum ignibus extrabitur,nó paucis, cum intus, turn foris,corporis vitiis remediu. Non^omittenda amp;illa dos, in primis admirabilis JocisquibufdamadSeptentrionem,vbihæc arbos copiofa crefcit, vulncrato cortice fuccum effluere, qui, à rufticis appenfis vafeulis exceptus, cum ipfb mufto dulcorecertat. In regno Neapolitano, in collibus plurimis amp;nbsp;cliuis montium,ornus multa luxuriat,quæ vul-mannanoftrum,quod Calabrum vocamus, exudat,quo mel-auMKt. lis aêrij amp;nbsp;mannæ veræ loco vti ferè folemuSj.eô qubd huius incerta, illius certafit copia; amp;nbsp;arbores quotannis,aër non quotannis, idem reddat. Vtigicur pcculiaris quædam viseftmannæaborno, cuius facultates cum fraxini viribus funt cædem;atquc ea caufà fàccaroac-riQ

’ L I B E R 11 L

3^9

rio fît præfl:anuor,fi à dodo medico iis,quibus oportet,detur : ita amp;nbsp;huic liquori, è Bctula deftillanti atgt; arboris natura certæ virescon-ftantj quas, qui probe viam amp;nbsp;rationem artisfècutus, adminiftraric, magnas vtilitates corpori humano apportabit. lain nullum lignum eft (cutis aptius-propterea quod nee findatur, ncCjVbiidum telire-ceperit, facilè remittat j amp;nbsp;idcirco aducriariuna teneat impeditum: quod amp;nbsp;ipfum eft indicium fucco multo turgere,ncc facile perdere, quamuis diu fitcxiccatum. Sed illud mirabile,cùm tam tenacifucco Betula, muit» coliæreat,quî fiat, vt fingularein habeatleuitatein i eo quoque no-minc,quód pondéré non lafièt,clypeis expetitum? Quis igicur cre-

' dat arborem tam fucculentam in aridifsimo ûbulo fe poîTc nutrire? Huiusego caulàm animaduerti à radicibus petendam elle, quas hæc arbor habet admirabiles. Maiores enim illæ radices „quibus caudex innititur,non admodum alte deftendunt, atque frequenter.etiain nudæfupra terram lpedantur,ventis oranein terrain longe infira ra-dicum exortiim depopulatis. Verum maioribus bis radicibus minima quædain fila, eraßitudine culmi triticei, adnaftuntur, quæ fiib arenis ad qu«^draginta amp;nbsp;ainplius pedes prorepunt, quiequid fiicci rorisque eft in omni vicinia,auidè trahetes. Exhis,cum puer eflèin, fifccllas amp;calathilcosme facere jnemini, quod nihil fit vel æquali tenore tam longum,vel tanta ad fleótendum facilitate, vei quód ca-'didiusfit cxcorricatuin : quibus rebus omnis laus vimineætextilifi-que materiç continetur.His igitur,longißiinis radicuin capillis,non -nutnmentum modo fibi arbor fuppeditat ncceftàriuinjfèd arenas etiâm,Vclut funiculis quibufdain ; tenaeißimislonge lateque tenet • adftriólas. Ex his Plin ij verba intelliguntur:Gaudct frigidis Sorbus, amp;nbsp;inagis etiain Betulla. Gallica hæc arbor, mirabilicandore, atque tenuitate, terribilis magiftratiiuin virgis^ eadem circulis flexilis, item corbium fportis. Bitumen exeaGaliiæ excoquunt. Hæc.ille:in quibus corbium (portas videtur acciperc, pro viininibus, quæ in-tertexuntur :gt;quafifit corbis è ftamineac (ubtegmine • atque hoe quidem fpoitaà fpaito flexili, in primis iunco,dicatur. Demus fanè Plinio fportasè Betulla fieri (blere : nos tarnen id ad radices ,quàm ad ramos,referre mallemus,ip(a experictia, quo fie (èntiainus,addu-óti. Quamuis autem hac tcinpeftate multum bituininis ex eacoqui non audiuerim, vidiè(copiseius fuperferuenti ferro inelleuin li-quorein excoqui, qui oculorum obtulam aeiem inaioré in inoduin acuebat jcerto indicio egregiam abftergendi vim ineftè. Non poC^ fum taccre miraeulum ftupendæcuiu(dam inctamorphoieos, quod mîmchIki« non (èinel audiui. Conftanter affirmant Sonij (akus incolæ, fago

Z

cæfàfùbnafci exeodem trunco BetüUam, quodequidem vt credani, vix poflum hadlenus adduci. Vidi piofcóló duas aut tres fagos, vna cum BctuJla fie connexas,vt ex eodem trunco viderentur pullulaflê. Qijia ramen needum, itane fit an non, expertus ipfe non fiim, fu-fpendo fententiam : illud interim certô feiens, Betullas lætiùs nuf-quam'prouenire, nufquani in maiorem altitudmem tolli^quani dumfagisfiintpropinquæ, adeo'vt inter has arbores coniugium quoddain cllè videatur. Præteralias ergo dotes, à Plinio enumera-tasjhanc etiam habet, noftrrs hominibus propc adorandam, qua in bello, cum arenis gercndo,radïcibùs fiiis, longe lateque l^arfis, magnum adfertadiumentum, ad hoftem intra fines fiios compelcen-dum. Hanc enim,amp; herbani illam,J(parto fimilé,cui a ligando noftri nomen dedêrCjin arenis plantât; ne difflatæ omhia è terris nafcentia inuoluantamp;occidant: quanquam frequenter nccaggerum duôtus;, necfoflàrum^in quibusfèpeliantur, deprefliones, nec plantatio om-nis fat virium habet, quo minus foedo caluicio omnia denudentur. Altiora-igitur Cainpaniæ nofiræ(vt fie vocemus) loca,. velnuda arena confiant, vcl arena incruftata, quani erica veftit-. r In neutris autem, fiBetulam'excipias, arbores hac,ætate nalcuntur. Cum igi-tur in ceteris, vt nunc res habent,, ita olim etiam habuiflè idoneis tellibus euicerim non -video quid caufe elle queat, ob quam non fimiliter fiatuahi, in altioribus huius regionis dorfis arbores olim noncreuifiè. Cauavêrô,quæhuroorçplurimo abundant, vtnunc plantiseducandis fimt apta, ita olim quoquearboribus vefiita fuiflê par efi:. Quocirca,'cùm tumidis fluôlibus Oceanus his, quafi canali-Dus quibufdam; infunderetur ;?filuæ omnes paitim ventorum pro-ccllis, partim violenta aquarum irruptione, procubucrunt. Harum igitur reliquiæ quamobrein locis deprefiioribus inueniantur, amp;nbsp;om nesadeandemcæli re^ionem fpeóient ; iftis explicatis, non efi: ob-jeurum. Qubd porro obiiciunt,coniferas arborés hoc tempore hîc nullas ef£’, parum ponderis habet; nam neqüequeicus eflènt, niß ctir hominum induftria fàtæ fuifient. Qubd autem quercus potiùsamp; arbores fèuerinr,quam abietes amp;nbsp;piceas; ca caula fuifiè mihi vi-detur; quia robur quercinum, ad materiam omnem fabrilem, longé fit omnibus tediferis arboribus præftantius: nec ad hune vfum tantum præfiantius^fid ad ignés etiam alendos,quorum vtrumque qui ne/citjis nec trabes vidic in Hifpania abiegnas nec fumopingui tc-darum,vci ego in Alpibus frequéter, fuit fiifiocatus. Vtrique autem generi ferendo non efi: locus, cùm altiores partes ob fbliariditatein arbores non alantinferiores ad multa diftrahatuijdum alia palcuis, alia

32 ï alia ïcgeti, alia pomariis amp;hortis,aliaqucrcubusjtilnsj{alicibus,po' pulis,alnis, amp;nbsp;id genus arboribus, deftinentur : quarum nullæ funt, quæ in quotidiana neceflitate non plus adferant commoditatis, quam oinnis ilia abiecu picearuque filua. Fatcorcquidem adnauid malos, amp;: antennas, ncceflariain efle ; led hoc addo, tam vilem in proximis Septentrionis partibus eflè copiain, vt non lit operæpreciu nie educare. Non deliinttamcn, qui aniini varietatisque caula leue-runt;led raaiore impenla, quain vtilitate. Quod exemplum alij fequi noluerunt, exiftimantes parum le loci habere ad plantas magis necelïàrias, amp;nbsp;minus operolas; tantum abcft,vt voluptatibus aliquid fuperlit. Baiona Burdigalam proficilcentibus, valla planities tran-leunda ell, huic nollræ valde limilis; in cuius multis partibusconi-feræ arbores crelcunt, locis bene macris. Quod cum viderem, pu-tauiidem hic fieri pofie, li tentetur; fed ( vt modo dixi ) nulla vtilitate. Quod igiturolim fuerint, nunc non lint, prudentiae homi-nurn,nonincuriæ, elladlcribendum : quibusoptimislationibus aliarumarborumleminaria,intantis feracium locorum angulliis, magisplacuerunt. Non video igitur, qua ratione ab hac mea len-tentia debeam dilcedere, quapronuntioabinundationequadam enormi, amp;nbsp;lolitos limites egrefl'a, liluas has deieólasfuifl'e^, quarum ’“’quot;'“I“-reliquias necellariis ad ignem vlibus quotannis elFodi videmus. Arbores enim, paulatim putrefaélæ cœno amp;nbsp;pluuiis, ita emarcuerunt, vt genus quoddam terræ Ipongiofe crearint; non aliter, quam li quisomne genus ramentorum è diuerfis lignisin exigua aqua com-putrelcerefinat, amp;nbsp;deinde id in mallam cogat. Color ei ellBalius, quern nos eode fere nomine vocamus. Dicimus enim torf, id ell, cefpitem Balium, id quod eftbditur, laterem fere quadran-gulum pedalilongitudine amp;palmari, vel paulo plus eO;,crairitudinc reprælèntans. Exciditur acutillimis ligonibus, non fecus, atque culter, Icindentibus ; quo lentas tenacesque ligni libras pénétrent. Excilùs in metas perflatiles erigitur, quo liccetur. Siccus celpes grauitate à leuilsimo quoque ligno liiperatur, fpongiis non multb ponderofior. lacet autem hæc malTalubterra, è marcidis putridif-que lignis coaóla, crafsitudinc nonnunquam oólo cubitorum ; amp;nbsp;in ea multa adhuc ligna integra. Tædarum magna ell copia, quibus in tenues taleoTas filsis , loco candelarum vtuntur agrclles. Vidiego iplè abietes iulli magnæ nauis mali longitudine, in hac filuarum quali farraginc adhuc iacêrc. Non puto filentio prætereun-dum,quod anno poil millcfimum ôc quingentefimum quadrage-

f fimQ

limo primo accidie. In Imins generis terram, fiue veriijs euerlârûm arboriim amp;nbsp;putridarum miftam congeriem, ignis incidit, culpa (vt fKriitpiiionit. putant)opilionis, è quo tantum incendium incidit, vt fub terra,lüb aquis,longe latequc læuiret.Accurrerunt mox Louenles,TiIborgen-’ fes,Dungij,amp; ceteri vicini p agi, ad extinguendum.Speólaculum erat mirabile, videre fub ipfispaludibus amp;ftagnisignesgraflàri;iplbs, quiextingucre niterentur,per aquas Sc vliginofam terram in ardentes carbones amp;nbsp;fornaccs incidcrej atque id tantilper fieri, dum,cete-ris omnibus remediis delperatis, fofl'asfiimma celeritate deprefl'e-runt, tarn alras, vt vitra totam banc maflam in terra fubiedam de-Icenderetur; in qua, quod pabulum igni non eilet, incendium fifte-batur. Qjaid Polidonius,fi illi dixiflem, non loliim contra mare nobis pugnandum efle ; verum etiam contra terrain amp;nbsp;ignem ? An non Clitarchum amp;nbsp;Ephorum tolerabiles fabularum contextores,me impudente ôcdclpuendûclamalïct? Admiranda profedb omnibusin rebus diuinç bonitatis prouidentia,quæ inopia lignoru nobis labo-rantibus, lubterraneis liluis ILccurrit, à tot ftculorum interualloin-cxhaullis. Quale quale illuddiluuium fuit, magnam certe attulit polleris vtiliratcm,quibus reliquiae cius loco funt incredibilis vedi-galis. Et quauis a tot ætatibus efibdi cœpta hæc ignis pabula,vidcri polTent nos breui defedura ; durant tarnen Iiaólenus quàm plurima loca eius generis intaóla. Audio Abbati Tongerloënfi foli vitra tre-ccntaaureorummillia fub terra in hac mafiaiacerc, vt alios omnes omittam:c quo conieólurain facere licet, quantum milêris mortali-busin monllrolà hacrefitadiumenti. Nec tarnen Iblumhacparte lignorum inopiam Deus nobis compenfauit ; led aliud præterca beneficium addidit infigne. Sunt apud nos in locis quam plurimis loca quædam humilia, quibus terra fiibeft atra, bituminolb quodain cœno confitans . Exhis lutum efibditur, quod, accurateagitatum amp;nbsp;fubaôlum jn arcam quadrangulam difiiinditur amp;nbsp;extenditurcraßi-tudiiTc palmari. Mox,vbi paululum conJfliterit, in tefièras palmarès Icinditur; ac deinde ficcius redditum in metas attollitur, quo intégré liccelcat.In hoc genere Hollandicum lutum cxccliit, quôd bi rumine Iblo con/lare videatur, habens aliquando paruas etiam quaf-dam reliquias marcidi ligni. Flandricum improbatur, quod non graui tantum fqecore.,lèdflamnus etiam, dilplicet : ad quarum lumen omnium faciès itapailent, vt non viui, fed mortui, videantur. tum , præter hæc, nitrolà quadam fuligine oculos mordicat : quorumomnium nihil eft in laudatißimo cixno, quod nec feetet, nec luini-

L I B E R III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;323

îumine terret,ncc oculis noxiiim ell; fed ediuerfo ligna omnia fupc-ratcaloris veheraentia, ignis duratione, prunarumque diiiturno ar-dore. Hoc genere Antwerpienfes pliirimùm vtunturin cuJina, ob caloreiîi ingentem, ôc durationem ; quamuis lignis primum ficcis flainina fit excitanda. Minutiora hæc fortafic finit, quàm quæ com-memorari debeant. Sed non piguic Piinium annotarc, apud Gauchos gentemeße, quæcaptum manibuslucum, vends magis, quara Solcjficcecad ignés alendos; quo regionis naturain, amp;nbsp;duram amp;nbsp;mi-lcram hominuni vitani, ob oculos poneret. Et finit liæc vel in pri-inis veritatis fiudiofis confideranda, è quibus multa non rarb vetu-fta gentium inonunienrain lucein cruuntur. Quæ vtiliras ne nos præteicat, difiinguendæ finit regiones, in quibus hæe diuerla ignis pabula inueniuntur,quibus in hac vrbe vtimur. Ex Holland iaigi-îur atri illi cubi palmarès, in quibus vis fuauior bituiniiiis domina- AntVoetftMi. tur,adferuntur. In quibus fi fila radicum amp;fibræ inueniantur, vt plerumque fit, cogunt nos fateri, locailla paluftriahumilibus filuis olim abundaße. Similes glebæ è Flandriainferiore aduehuntur; fed odore tetro,fulphur,bitumen,amp; nitrum raixta,referentes:in quibus marcidarum radicum laciniæ frequentes conftitutioneni quoque regionis anriquam inonßrant ; non paludolam modo, vt haûenus elffid filuofam ctiam fuiße. Hiiic Cælàris locus ille, qui cfl; libro Commentaiiorum belli Gallic! terno,nonlegiturmodó clariùs; fid quafi ob oculos ponitur, in quo Morinos amp;nbsp;Menapios dicit continentes filuas ac paludes habuiße, quo fi fuaque omnia conferebant. Paludes nobis dicuntur : qui paludes habitant vnde Morinos fecerunt Latin!. Cum igitiir liqueat, vnde putrida ligna,amp; radicum reliquiæ, apud Moi inos inueniantur ; par quoque ratio apud Hollandos amp;nbsp;Ambiuaritos debet valere. Hoc dato,ma-nifeßum euadir,hanc iioflrain infimam regioneni,amp; Oceano proxi-mam, non aliunde filuas accepifl'e, vt Naniiius amp;nbsp;alij cum eocon-tendunt; fid de gremio luo protulifle, quæ ventoruiii marisque im-petu deieftæ diuerfis temporibus,vcl vno etiam(fi placct)miraculum hocdefubterraneisfipultisquearboribus excitarunt. Siigiturex Ephoio docui, inundationesCimbrisoliiii frequentes fuiße, perin-i de atque hodie finit ; atque de Cæfire paludes filuasque continentes adiunxi: fiquitur,vtneccaula maxima fiimmerfionis efiiciens, neque materia, quæfi]mmergeretur,nec paludes denique,in quibus dcieélæ arbores computrefierent, deeßent : quas cùm hîc Antwer-piæ nunc quotidie ad cibos coquendos vramus, no fuitabs re hune f 2 anti-

JH

anciquitatis ôcætacis noftræ confcnfum notarc. Quodveiodixi-musdeBaliocefpite, id deCampeftriBrabantiadiólum incelliga-tur: quàiiis amp;nbsp;in hac cœni bituminofi inagnaquoque fit copia.Hçc auremadAntweipiamvfijueàSeptenrrionc Oriente pcrcingit-dliid non indignuin efi confideratone, magno difcnminc dif-iungipaludeseas,quibusbituininofa gleba continetur : amp;nbsp;alias., quasèlepultiscœnoarboribusconfiaredixi. Nam illætam alcè ef-fofli:, quàm vena bituminofi defcendit, poft aliquot æcates rurfùs . opplcnturbituminofoluto, aliunde, vtpareft, rurfùs per occultas venas affluente.Vcrùm,vt id fieri conftans eft accolarum aflèrtiojta non pu to vltei iijspertinere,quam ad ilia loca,quibus è proximis lo-cis bi tu minis natura influere poteft. Al tenus verb generis paludes, in quibus magna vis arborurn com putruitjfi femel funditus eftb-diantur . non poflunt rurfus enafci, aut fimili materia oppleri : eb quod aibuftorum copia non alia iterum terræ fcfc immifcere pofiic, nifi hominum induftria,amp; impenfiftolide pcrdenda,inferatur. Au-diui ramen eos , qui aftcrerent banc mifcellaneam ligni terræque colluuiem,femel excifam,rurfus generari : adderentque etiam mon-ftrofiora ; arbores eas, quas fub terrainuenimus, eodcm loco nafci, nec alias vnquam fuifre,quam videntur.Lapides,amp; ofta, atquein iis mille figurarum difcrimina,inabditis terræ cauisproduci non igno-io;at arbores in ipfi terra putridas nafci, non video, qui mihi queat perfiiadcri.Tantifper igitur,dum experimentis,amp; certioribus, quiin natftenus, teftibus conuincar, in opinionc mea ftatui manere, amp;nbsp;ne-mini auólor effejVt il lis,quorum ratio nulla exrat,afïèntiatur. Quocirca filuas paludcsque his locis olim fuiffe, quibus Baliuscefpes ex-ciditur, atque eas fummerfas, hoc ignibus alimentum fùppeditaflê aOèuero. Quarum plures reliquiæ ex ta rent; nifi à maioribus, ad paf-cua Sgt;c aruacomparanda, fuiflènt eradicatæ. Ab Antwerpia ad Meridiem loca fùnt filuarum plena, apertas Arduennæ filuæ reliquias teftantia, è quibus ciuitati lignationis permagna eft amp;nbsp;fœcunda op-portunitas.Sed,quafi hæc omniafocis noftris perpetuis non fùffice- ' rent, aduchunturLeodio bituminofi lapides, fiue Asphaltitæ, quibus ij potifsimum vtuntur, qui cereuifiam coquunt ; eb qubd calo-ris vehementia amp;nbsp;duratione omncm rcliquum ignis fomitem longo interuallo fupcret ; adeô vt fi ignem vnum in cubiculo horama-tutina inftruas,is continuis flammis,amp;immenfo ardore,fit ad meridiem vfque duraturus. Turn deinde nonnihil inftauratur, actantif-pcrdurac, dum nouusfùbvefperamènouislapidibusfiat,quiad

me-

L I B E R 11 L

mcdiam vfquc no dem vigebit, amp;nbsp;i^nem in craftinum conferuabit. Ncccineribuspoftfuusdeeft vfus, eqiiibus argenti eriam aliquid eliciunt, qui vcl fufione, vel lotione Mercuriali, metalla norunt fe-pararc.In hoc gencre Afphaltitæ hue Gagatç lapidis,prçftanti{simus is eft, qui quam minimum fulphuris (pirat, amp;nbsp;flammam minime cæruleam reddit. Omnibus certc non aftuetis giauis eiuseft odor, qui infirma capita folettentare, amp;aliquandoetiam Lypothymiam inducere; maxime,fi fulfuris amp;argenti viuiplufculum incluferit: at is qui fincerius bitumen continet, non fol um minus grauis omnibus eft ; led iis etiam, quibus pix non male olet, fuauis atque gra-tus.In vniuerfum tarnen primus fumus vicandus,quifulphur amp;nbsp;hydrargyrum fubtiliusfocumrapit. Póft, cum limpida candidaque flama emicat,non nocebiqnifi peculiar! quis morbo teneatur.Quid dico non nociturum?cum certo conftet omnium Leodienfium con-feflione,rarifsimos elTe pituitæ defluxus iis, qui hoc igne frigus dc-pellunt; adeo vtvix paucifiimosin tota vrbe ipforum, vicinilque Qpidisjnuenias, qui vel podagra vclchiragra laborent; cum tarnen null! finitimæ genti vcl in potationibus largißimis, vel in Veneris palæftrajCedant. Dum accendere volunt, aquam affundunt, teftifi-catihoc argumento,vei um hunc efle Gagatera ; tamed! longiftimc terrarum à Gaga fit cxcifus.

Ceterùm tempus raihividetur poftulare, vt huic libcllo finem imponam^quando iam tantum eo complexusfum, quantum puta-bam necefl'arium ad corum opinionem profligandam, qui totam hancnoftramcamporum planiciem trium maximorum fluminum munusefleputaucrunt, multis diuerforum vtriulquelinguæfcri-ptorum præiudiciis anticipati atque decepti : quorum quidem fin-gulis non refpondi,quód, proftratis principibus, reliquos credercm left vitro dedituroSjê: quod vidercm pofteriorcs nihil nouarum rationum adferrejfod priorum,veluti pediflequos, veftigiis inhærcre. Nihil itaque contra Plinium, miratum Sarpedonis cpiftolain charta è T roia Icriptam, ledam à Mutiano ter confide fuifte : propterea quod turn Aegyptus non eflet, ac idcirco nec papyrus. Gui argu-mento addit, Bellerophontem non chartam apud Homcrum ; led pugillares tabulas accepiflcjquod indicium facitchartam, turn non fuifle. Sed vtrumque ridicule, quia amp;nbsp;Ægyptus fuerit, amp;nbsp;quamuis non fuifl'et, papyrus ramen fuperius nalci potuerit ; atque non mi-nùs olim, quam nunc, pugillarium amp;nbsp;chartarum vno eodem tempore potuerit vfus fuilTe. Nec Scaligero etiam priuatim relponden-f 3 dum.

N I L o s C o Pl V M.

dum , qui regionem noftram à fluminibiis item innedam cfTe feri-pfitj cùm eædem contra eum, quæcontra præceptorem vtriusqu^ nofl:rum,rationes valere intelligantur.

Conflet ergo nobis regionis nolfræ antiquitas, ab ipfb vfquc Ephoro amp;nbsp;Glitarcho f qui idem bellum quod hadenus cum mari gerimus, verifsimè depinxerunt. Quod fitotfèculorum interuallo nihil in hoc perpetuo terrarum marisque difsidio fie eff immuta-tum,vt non modo hoc,modo illud elementum vincat; quando tan-cefTabithæcpugna? Liceatergomihi(pace dodorum homi-ó-cwiitmti. num) Atuatico fiiam vindicate vetuftaté, atque earn vitra mille fèx-centos amp;nbsp;amplius annos retro computare , quod Cimbri Tcutoniq; non malis aufpiciis eo tempore fùnt exorfi,quo Galliam primùm ad oflia Rheni inuafèrut. Et,quia Deus Optimus Maximus ad hæc or-namenta,quibus iam diu floruit,vrbem promouit, oremus cum, vt

earn deinde fie pergat tueri,ne priïcum decus amittere cogatur. Ma-gnam enim tem^ellatein Sc fæuas clades impenderc cernimus, qux nee à mari, nee a terra, quibufeum bellum æternum fuit, inteiitan-turjlèd è fuggeftis peftilentium cócionatorum . Ingens ßnc malum ' amp;borrendum, quo non tantum Athenæ olim Roma,,Demo-ftbeneacCiceroneducibus, liberratem amilèrunt ; fèdquonunc etia tota Germania, Anglia,amp; Gallia,periculofißimc cócuti ac vexa-ri non cclïantidum, vt quifque eft audacilsimus, nbsp;à lingua optime

inftrudus, citra dodrinam, amp;nbsp;pietatem religionis amp;nbsp;fidei Chiiftia-næ,lê facit magiftrum j heri amp;nbsp;nudiuftertius vel futrina, vel bubili, velalia etiam oflicina fbrdidiore relida,è qua dodor exilic, non aliter atque fungus , vna node pileatos; nelcio cuius Ipiritus vi, certc non illius,qui pacem hominibus adfert.Si milèri mor cales intellige-renc, nullam pietatem, nullam veram religionem citra pacem eflcj non tam faciles aures percurbatoribusbilce rerum publicaium prç-berent. Doletmihi,doletmaiorerainmodum,trifles amp;Tragicos fadionum fèditiofàrum exitus animo intueri ; eo qubdillis præfcns mihi videarinterefîê, dum eogito, quid in noflris his diuerfàrum opinionuin turbis fitaugurandum j in quibus, negledo vero Dei cultu,amp; proximi caritatc, veris religionis fr udibus,illud vnum quç-ritur, Q^î hic vel illefcripturæ locus fit interpretandus. Atque in eo tam infenfisanimis,amp;;feruidis iris certatur, vt patriam quifque malit,quàm opinionem fuam,pcrdere. Vereor igitur,ne Deus furo-rem fuum tandem in nos conuertat, amp;nbsp;regionis nofl:ræ,atque huius vrbis eximiara venuflatem, qiiam fingulaiifù a gratia præ omnibus aliis

LIBER hi; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jî7

aliis terris nobis conccßit, in horroremfubitó transférât; amp;nbsp;quod paulatim larga manu dédit, totum id exiguo tempore violenta manu dciolet. SedmelioraChriftus.

Nos ad alia pergamus, amp;, dum foris nihil quietis animo in tan-tis turbis quæri pote ft, his noftris ftudiis hæreamus quæ fbla (poft Deum ) trirtes cogitationes diftipare, amp;nbsp;huius temporis amarorcin fuauitatequadaiu fingulari cduîcorare poflunt.

»

*

riNlS LIBR.I TERTII.

CRONIA,

LIBER CCV A R T V S.

Argvmentvm.

^^^cmundinecSaturnalia

^\^ligit^ ante nouent fcriptorum nomina^ delent^ T!^rißos quot;^È^ta tibi ritus ad fileaprijca

reuocans dominis erroribus artefubaïlù»

ANTVERPIÆ, clo b LXIX»

2 ÿl

AD ANTONIVM

PERENOTTVM CARDINALEM

GRANVELLANVM, Ioannis GORopii becani P R AE F A T I O.

NSIGNIS 1ST a TVA, CARDI-nalis amplißime^, omnium Komunurum Gr^carum antiquitatum cognttio iam inde ^^t^ditionis tu£ incuna,bulis ßnguldri '^ßudio dcquißta^poßeäque maximü^umptibus aubia^quos mpibiores^ßcdlptores, nbsp;nbsp;nbsp;in homi-

^nes prißcx dta.tù monumentorum peritoi fe~ ^cißi me quaß cogere lt;~uidetur, ‘~ut huncfoe-tum meum tibi commendem : quo patrocinio tuo primum dpud regem noflrum deinde apud ceteros etidm grdtue nonnihil inirepoßit,,^uonidm enim nonßolumj'ut Comicus dixit, twv xpov/(tgt;v nbsp;nbsp;nbsp;tßd

Croniorum etidm titulum prxfert, hoc ipßoßio nomine dntiquißimd ndetußa-tisdrcdndß exßicdturum promittens non lt;-uideo cut mortdhum potius^^ qüm tibigrdtus acceptusqueßtfuturus. T^ducißunt in Itdhd d litteris hu-mdmoribusque difiiplinti clan hommes^quibus lUe Antonius Morillonus tuus nonßueritnotus^ quem lt;-vt quißque erdtßiendi auidißtmusßd maxime cole-bat, obßrudbdt'.quo ab eo tanquam ab inexhaußo immenßo do^iarum Antiquität um Oceano eaßbi hauriret,qu£ ßudiis ßtis vfui ornamentoque fore ßeraret. Hicplurimum quidem doElrin^ eruditionisq.patrißuo debebat ho^ mim de varia multiplicique litt er ar um cognitione ita nobili^ vt quot;^ußidianai in LouanienßiAcademia fcholæ plurimum ßbigratulenturße hunc primum ha^ pt'f^fijßorem .’’Herum multoplus antiquariarum opum e beneßcentia tua compararat^ quas nißdura Atropos excellentißßmi cuiufque ingenq rapacißima d.bßolutum fere laborem perturbaffet, acceptas tibi tulißet tabulis m aternum ViEîuris . Gpua,m hic or am ftalia nbsp;nbsp;nbsp;Sicilia aii^ficiü co~

meatuque tuo non perlußrauit^^ quid’ufquam inuenit commemoratu dignum, quad non deßcripßt? Nihil Komajnihil Neapoli^quod diligentiam eius jubter~ fugerit.Omnia armaria doSîorum hominum penetrarat^omnes ruinas dißuß ßratj in omnes cryptas irrepferat^ omnes cippos^ omnïa labra, omnes termines .ymnesfanos yomnes dcnique infriptiones^fcalpturas^piPluras nbsp;nbsp;tejßu-

lati operüuarietatesnonperlegeratmodo, (y* annotaratin aducrfaria

i 2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rctule-

P R AE F A T I o

retulerat'.fedjuts etm'm nidnibt^s ^uelp'mgendo^ vdfculpendo fvelfingendo fuerat imitdtHJ. Et quù 'vni/s omnibui-hû fuffîctre nonpojjet, impenfa tM piEîores ei conduxera^ additd etiatn menforibas templorttm, thermarum^ , xoluitinarunt, amphitheatrcrumjce/îarum^ theatrorum^’-uiUaruwdororum, fortutim:, XJ flor um, hippodromorum, ôr’ tdgenus alioriim quorum Imes-^menta, ichnographiie domi tuanoncïtra. admirationem fummam lt;iddcn-tur. ê^Mtum ^ero hoc egre^o Adïumento prafliterit antiquarius tuusjhe-faur us teflü efl ,tn quo prater fl^ifltlflma piElurarum ex antiques duEinrum volumina ^quicquid ’^ma efl^ notdtu dignum complexajantum eflfldllo“ rum^nummorum^lt;^ idgenusaliorum lt;^ctudiitis monumentorum^ lt;-ut lt;uïx opiner vflquam gentium ttint am eoruminuenîritumcôpiamjum Varietatem, *l.^liqua. quot;vero Italu diflujja^c^ penitusperuefligatAj rurflss aliudocium abs tejum lt;iAuguflayindelicorum Imperatoris conflliidpraeffes^ impetrauit^per quod liceret^quicquid Venet lis apud magniflcos 'uiros ajjèruatur expiflcarij

in commentaria, tabulas refcrre-^ nabi quantum diligentia taborisq^ue ad omnia muflaaperflcrutanda contulerit, non ego tantumqui ajflduus si cornes hafl .fldxmnes etiam illi norunt^qui turn temporis ^-vel in mrbe ea^mel T at au q bonarum artium fludiisflsirebant.Cùm autem alia aliunde pluri-ma a Lauredano ad quem frequentiflimè itabamus impetrajfet j tum inter cetera apudBembum hoc confecutus cflfauore tuo vt tabulam lUam aneam admiranda. 'vctuflatis^ in qua duodecim dq Ægyptiorttm 'Variis coloribus.çy fjmbolis ornatijnà cum litteris hieroglyphtcis contineniur^depingipermitte-ret. ^is efl qui non quot;Velhuiusflolius exemple intelligat quàm immani in-Jatiabili litteratarum antiquitatum fiti tenearis.quanquam necflus hicfuit, licet pracipuus effet mquoalendo promouendôque hoc ßudium tuumclarè eerneretur.Sciuntflatuarqfciunt pi6îoreS:,fciunt architedii^ quàm muUorum artiflcum manus exercueris adeb njt ex tlla tua diatriba omnis harum ar-tium perfeSîio in Belgica naideatur exfliîijfe. ^is nam alius quàm tu^ 'vt è plurimis ynum nominem, fongelingium ebprouexit, nj-t non flùm optimus ßt 3 O praflantifimus in marmortbusfcalpendis . feddexterrimus etiam in maximisflatuis exarefundendis: itamt eues opera Carolus Imperator mfus ft in magnifico Ulo Caroli lt;iAudacis proaui fui fepulcro Brugis erigendo^ Huius

proximis diebusßum tn fuburbano/ratris eius nbsp;nbsp;horti amænitate^

'varietatepiSurarumfln quibus Franctfcus Florius maxime floruitadmira-bill, feciandi animique relaxandtgratia obambularem 'Bacchum midi in-gentem tarnperfeCle adfngulos mufulorum duCius fufum, nst operis molli-tudo cum ip fa natura certaf'e 'oidcretur. Eiufmodi tgiturartis miracula dum £x alumnorum tuorum oßcinaprodire cerno^ cogormelim nolimjnaiorem in modum diligetiam tflam tuam in antiquitatumperuefligatione laudare^ quip-pee qua‘-videam eiufmodi ornamenta hominiL tnoflrisacceßjfe plura

Indies ■

AD ANTOW PERENO T. CARD.

tnaKS âccejjtira cffè. Sedn£ ego inegtiij fum^qut hù indiciis 'vtcr^ qalt;£jcli ho~ mines noßri nouerät^ctim Pighins/ufts doPîi^imü fuis fcrigtis toti orbi often. derit^quAm a.rdenti antiquariæ cognïtionis amoreflagres. ^^amobrem cùm hoclibro meo (tntiquiîates eas inuefligem^ qu^qunmuis oinnem Pomcinorum cogmtionem excédant origines tarnen grimas non dliorum modo gentium . fedipjorum etiam exponunt-^non putaui cuiquam eum priasquam tibi exhi^ bendumiquo Kegi^euî omnia mea con/ècraui^ nomine auPioritate tua ma-gis infnuaretur probareturquefam porro hoc maioreratione ad id faciendum moueor quod te nunc Poma in clan f mo omnium cum antiquitatum turn artium amphitbeatro inter purpur atos patres yerfantem^fiam nullum lt;^n~ quam ocium apublicis curisfubducere^quodnon auidifime Vetufiifimis qui-bufque monument is impendas. ^uamobrem hac mea^commemoratione tua fort a fis gratia aliquid mihi apud do Pios i/iros iftic conciliabunt dum intelligent me plits opis^quam Macrobium^t^ Ouidium^çs^ ceteros antiquosfcri-ptores attuiijfe ad Saturnalia omnemque eorum ritum^ nbsp;nbsp;caremonias expli^

candas. ^rindpio enim explofs nouem falfo infriptis auSîoribus^^perpétua exfilio condemnatis, Bero/o^ ^IManetbone Metaflhene, Catone^ Pabio Pi-^ore^Sempronio^MyrfiloJ^esbiojXenophonte^ lt;-ueram Saturni:,(^Jani ex-pono hißoriam, ab rpfi diluuio antiquifßmam Pomanagentis flirpem exorfus. cAb eodem enim Cimmero lani filio turn Cimbri maiores noßriturn fuetu-ßiftmi Italia Cimmerf quorum Homerus fecit mentionem gen us nomenque duxerunt^ adeb nat dumgentis noßra primordta quaro^ necejfarib in Ti^ma-norum quoqueprimos parentes incurram. .^pumobremßcandidi homines in hts lab or lb us mets quicquam quot;Veite narrante audient^'Vel legendo cognoßent^ quod no aam lucem Croniis fuis feßis nbsp;nbsp;nbsp;dtibtss inferet - cogitent hac obiter

duntaxat AttaHaßonge copioßus illußrius expoßtum iri^ßfauor ipforum ad vlteriorem in hoc lato antiquitatum pelago atelißcationem fecundos mihi 'Ventosaßßet.Habeo enim Pomanasorigines longealtiusquot;Veritss repetitas^ quhi qufquam haPienus trädere Velpotuerit^lt;-uelattentarit-,quihus obßcu-rum Sibylla antrum totum rccludetur cyt* non folitm urbis nbsp;nbsp;q^eorum in

~eacultorum nomma imienientinterpretationefed totius etiam lingua aperie-tur origoJonge alia^quam Varropotueritfubodorari.^fo ver'oadhac matU' randa ißmcßimuli aliquidincitamentiqueßsbiiciatur fi non magis uoluntris tibi^quam quot;Velfacultuspvel auSioritas deßtßreuißetyvt Patini hommes Vera antiquitatisfuacognitione citra inuidiamperfruipofint,Hoc loco in tranf-curfu quibufdam indicatisyemporum fupputatio^quibus maiores noßri vixe-runt Juit ineunda m qua quarenda Hebraos, Chaldaos Ægyptios Cracosßn mundtatate annis fuis numerandayonciliare noua quadam rattone nitoriin qua quidßm cofecutus, de lecîione cognofiesyccurat'iora fortaßis babiturus ,fi minus yr publici tumultus , o domeilict negocijfuijfet.

t 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;male

male itaque Cron ia ea Voum quæ hic traCio quandoquidem Saturna^ Ita^ qu£ Cr onia Gr£.ci5 dicuntur illußro totins temporis, quodeitifdem eß cum Saturno apudeofdem nomenclaturæ^rationem fubducoSPlacwt ojero eomagishtecx^ox , qttod nonßlttm nbsp;nbsp;tempus Deumtempört prlt;eß^

dentemßgnißcaret: ßedquod crigtnem etiam natales Cimmerios haberet^ ^^uamuis enimSaturni nomen noßras etiam ßt. non tameti aque ad temporis notatione poteß accommodan^mß qtiis 'velit ßminalis facultatis excellentiam principem generandi yfim Saturni naocabalo lt;uernaculis noßrisßgnißca^ tarn tempori adßribere ; quodfiert pojße non nego , loquendi quadam formula minime propria:fed fieri pojße nego jic, f-vt quot;Vera caujja eo modo indicetur. Verum quiS jedulitM tua eß tn occulttoribus rebus omnibus perquirendis non puto me tibißatisßaCiurum, nifi clara ratione doceam, id quod dico . Croni nomen noßrns fateor equide in hoc fignificatu apudplebem no eße in ’vß - ejßc tarnen in vßupro eo^quodeade ratione hac tgt;oce nominatur. enim nobis dicitur quicquid circulartßorma^ nbsp;nbsp;rotunditate capitt imponitur, à quo vo-

cabulo Cimmerio 'Latim corona nome retinuerunt. Eß autem Ctoy compoß-tum e duabus yioculis^^ax^quodiUudfignificat^quodficamamusgtit contin-gere 'velimus y 'vndeEatini Carum acceperunt. Hane 'Verb 'Voculam noßrati-bus deberi^ ex eius formatera liquet, qua propria eß nbsp;nbsp;pecuharis Cimbrica

lingua. H)tuimßima entm ^vocabula fic in ea fiunt, -vt contrario ordine leCia iliudfignificent, quodnatura poßulatprioris fignificatiperpetuo conjequens eße.Sedde hac 'Voce, quot;Vt in i^Vrhazcnicisplura dixi, ita de tota ea 'Vocumßor-mandarum ratione in Hermathonanoßra copioßeerit agendum -, quanquam tn Themidts explicatu illußria à nobisßunt data exempla. Cum itaque conuerßum, per 'veßigia retro lcSÏum^ tdßgnificet quod in Caropetimus, neeeßanb conßitendum ex ojßcina noßraprimumprodiijße. lam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß..

gnificat nobis, quodrotundum, calis tarnen prius, quam ceteris rotundis at-tributum, propterea qurid^■lt;sy),dum,'vt 'verbum 'vjurpatur, idem fignificet, quod celeriter currebatgvti alibi latius erit exponendum. Sicut enim rotun-ditas admotionem perpetuam eß necejßaria : ita nemo ignorât calum omnium eorum, qua'voluipojßunt,celerrimum eurfitm habere: quempraterito imper-feebo ob id ejßerimus, quia ßemper in tempore pars aliqua praceßit nbsp;nbsp;altqua

fiequetur.lt;Z^axxçiy) igitur,et de more nofiro litter a geminata in vnam redabba,

idßgnificat,quod nbsp;nbsp;car um efi iCjr' rotundum •,quod nomen tempori

tdcirco tributum eß , quod nihil tempore carius nobis jit: quia omnes 'videlicet perpetuo durare cupimus,ad tpßam abjnrare 'vita aternitatem.In orna itaque hac ojoculacernimus tum temporis ipßitsperprius poßerius natur am aaerbo temporis imperßebüi notatam, tumpropriam motionis ciriu-laris rotunditatem , tum etiam propenßonem eam , qua omnia deßderant perennare. SedcopioßushiccinTheobgia noßra enucleabuntur. 'Verum qua

AD ANTON. PERENO T. CARD. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^^

cdfißt AdcoronamßgnißcAndain trarißuitl ea nempe^quod ei^cut perpétua fehcitatem Vel optamitî yel adejßegaudemus eum annulari ornamento in~ ßgniamns ^quiCVerißimae^ coronarumßgnißcatio. ^^amobremprimum Deoppti caujk aternitatti ab omnibtu expetitaCj conuenit^nt deinde tis^ qut^^ bui cam impertitua e^i. pofl omnibus ^quibusßempiternamßlicitatem pre^ camur. Bant nunc Latini^ 'videant an^quicquam tale domi ßuatnue-niant ob quod corona nomen reeie poßtum intelligatur. Nee te moueat^ quodCoronam non Caronam^ dicant eo quodprocliuem ejßprima ‘~uocalis in quartam tranßtum^notiusßt, quam vt docendum exi^imem. Narrates in eodemßgnißcatuex CavoijCtonfyncope^ifbicunqueadmittipo-. teSl j ob breuitatisßudium diligentißime quaßta . quod vereor ne nimis cre~ bro bis in librü meü iudicer monuiße . Per^^icuum igitur nunc eß nonßo-lum^qua de caußa Cton tempus ßgnißcet, fed hoc etiam cur ad annulare capitü ornamentum fuerit accommodatum. Hieroglyphici idem notarunt^ dum anguem lubrici lapfus animalßc pinxerunt, 'vt circulari dubiu caput caudam mordere vider et ur : quod vt non mala rationefabhtm ab its eft \ ita ftgnißcantius (ßy' copioßus tempus temporis Deum denotare cernimus :ßquidem ttd tempons naturam mobilis ipßus corporis for- , mam, innatam omnibus perennitatis appetitionem 'vnica jyllaba decla-Tat-^ cui Graci terminationem lingua fua propriam adiicientes^fecerunty lt;-vt Cronos pro tempore 'ztfurparetur. Nihili hic fado Grammaticorum pueros^ quibus placutt hanc vocem , dum tempusßgnißcat. aÇpiratam jcribi : dum proSaturnoinvfumVeniret ^citraaßirationis notam pronuticiari. Biuf modi enim inuenta ad homonymiam Vitandam alibi admitto • hie non magis laudo^ quamß dicerent quot;^acchum pro vinocüaßiratione. pro Deo citra ad-ßirationem fcribendum efferendumqueeße, Qterùmillis^quodvalent^'-vt fequantur permittens equidem (fonia ßc interpreter j vt non minus ad temporis ßgnißcationem, quam ad Saturnalia referri intelligantur. Iterum hiefortaße rogabis, an Croniia Pefia perinde Noacho poßint de nomine fuo applicari at que Saturnalia. quamuis ludicarim^Noachum propte^ rea diuino Saturni nomine njocatum fuße-^ quia de eius femine totum hu~ manumgenus poft cataclyfmum proeeßt : non tarnen inde perßieuum ßt^ eundem quoque Cronumpoße nuncupari cum hac vox temporis non gene-rationis habeatnotionem. SicutSaturninomenprimiim Deoconuenit deinde lis, quibus excellentem feminis vim fupremus Saturnus coneeßt ita ^oni nomen primum Deo aternitatis audlori deinde tempori dandum ctit^poßea etiam illis quibus Tigt;eusßngularigratia dedit vtgeneri morta-humperennitatem impertiantur. Conferuatur autem hac inter homines^ cetera animantiaperpetuogenerationis fuceeßu. Cuius cum exordium à l^oa-chopoft diluuium pendeat ^non male ab hac diuina prarogatiua Cronus eft voca-

‘uoccitiii, CA nimirum ratione, quA diitinA nornïnA Ad illos trAnsferuntur in qttihus inßgnüatiquA diuinitAtü eß fArtkifAtio , non aliter At que form Am imprejßimßgilli nomine dignAmur fropter ßmilitudinem Ab eo A:cceptAm.HA~ hes nmic inßriptionü rAtionem ; quam eo addidi, ne te tAntißerßul^enßm tenerem^dum Theologie a Cimbrorum lucem aside bunt : in quibuspAmen est-dem longe clArins asberwsque ex frimü philofiphia principiis docebuntur-Recipe igitur hac Cronia eo Animo, ast ex iü non immortalem modo nominis tuigloriam-^ßdcoronam etiam tibiominerüßnon terreßremißam.AtfAltem esm quiE tllüpromittitur qui omnia ßtAßudia omnesßios labores ^omne tempus adßtnSiAm Reip. trAnquillitAtem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrißiani ^egis falutemim-

penderunt.in quorum numero quem gradum tu teneas cum tot a EuropA in^ telligAt 3 malo ab aIOs cogitAri^ quàm à me referri^ ne qua maximA in te funt

lUußrijßmA, ca de aserbü meù minora asideantur , o obßcuriora-. Vale ex itinere ad Fontes ferratosin quo prafationes omnes quot;Flantinus â mt ' per nuncios extorßtiquod addo.quio impolita feriptionimea i^ofeas.

I. GO ROTII BECANI

C R O N I A, liber nil.

RO Ï LI G AT 1 s eorufabulis,qui gentis noftræ primordia ad nefeio quosBrabo-nes ÔC Gigantes retulerunt ; conftitutoq. co,vrbis noftræ primos conditores Atua-ticos fuiffe, qui CimbrosTeutbonosque maiorcs fuos ferrent, feries ipfa cotinua-vtioque return trabere me Sc cogere vide-^tur ad Cimbtorum odginem, c^ui duces ^iUius expedidonis fuerunt, aldus expli' candam. Qua in re h pauio prolixior amp;nbsp;operouor noitra lit inuelii-gado,excufabit me cum rei, quam traédo, obfcuritas, ob memoriae à maioribus noftris ad pofteros tvanfmittcndç defedum; turn illorum importunitas, qui in facetis nugis cùm melius nibil adferre poffent, omnia ptifca monumentacontaminarunt. Noncfttamenapudæ-quos indices verendum, ne buius culpæ reus condemner,nifi eodein iudicio omnes ferè ôc veteres amp;nbsp;récentes biftoriæ feriptores e medio tollant Herodotum ,Dionyfiumque Halicarnafamp;os, Diodorum Siculum, Sttabonem, Plutarebum, Paufaniam, amp;nbsp;ciufdem optimx notæ quàm plurimos vetuftos .quorum libros, cpios partim barbaries St bellorura caiamitas. pattim peruerfa de iis iudicia abftulerut, vtinamlicetetvidcrc;2cinter recendorcs multb plures,inquibus præcipui funt ab omnibus bumanitatis ftudiis ôc litteris, turn Gtæ-ciSjtumLatinis optime inftruódi, Tritbemius,Beatus Rbenanus, Irenicus, Altbamerus,Lazius,Pcrionius, loannes Picardus,Cœna-

liSjMaierus, amp;nbsp;infin id alij, c^uos cnuraerarelongum fit Sc fuperua-caneum. Hi enim ad vmim omnes ambitiöse admodum verfad funt in'eotum perfcrutanda antiquitate, «quorum memoriam fcriptis fuis pofteritati confecrarunt.Infitum boc eft à naturaipfa generofiffimo cuic^uc animo, vt ægfe ferat, ft in maiodbus fuis inc^uirendis ftadm in tencbias, caiiginofam obliuionis noétem incidat, qui motus atque impetus tantum fibi iuris in omnes mortales fumpfiffe mibi videtur ,vte fabubs podus amp;nbsp;nugis genus fuumfufpendant,quam. in obfeura Ôc ignobili aliqua ftirpe iacere permittant, Quamuis

348 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

igitur amp;: ego non tam ligneus firn, vt hunc aniini raptum non per-fentifcanij freno tarnen lupatopotiùs cohibere volui, quam vlquam vitio meo defleólere de redalemita vcritatis. Si, quæ fcribam, vera non eruntjCulpam illis delegabo, quos itineris duces fumfecutus,in quorum tarnen deledu non exigua mihi cura fuit ad hi bend a, ne illos /equerer,qui prætextu hiftoriæ puras putas nugasdomi fiiæ natas, autfufeeptasabaliquo non ininoiis vanitatiscerebiohomini-bus obtrudunt. Quando igitur hoc mihi propofitum ell docere, Cimbris primum auóloribus vrbem nollram inchoatam elïè, liib Atuatici appellatione, atque deinde aliquot pôllætadbus rurfus ab^ eiuldem gentis nouis in col is, qui le Francos nominarUnt, fub Ant-werpiæ nomine efle auólam,hoc ante omnia quærcndum mihi fuit; Quinam Cimbri,e quibusledibushuc, vbi ciuitatis nollræ primor-diapofherunt,profeóli: quibus parenribus, fi alcifiime genus lepe-tatur, orti. In quo vetulios amp;nbsp;bonos audlores ad Cimmerios vlquCi proceßilfe video, led apud hos tanquam in Cimmeriis tenebrislic caligafle, vt vlterivis gentis originem inuelligare non poflent. Ar in Francis, quorum illullrior eftfama, amp;nbsp;lecentior gellarum ab iplis rerum maximarum memoria* omhiadifficiliorainueni, non tam ob id quod iple nihil autperparum de illis apud prilcos amp;nbsp;melioris no-tæ Icriptores comperiflem-, (in quo quantum prælliti, Ipero non no-ftris modb, fed Francis omnibus* amp;nbsp;iplorum prælèrtim Regi proba-tum iri ) .led quodtotam gentis llirpera defpuendis nugis tk fabulis ab omnibus qui de cafcriptis'aliquidprodiderunt, inqiiinatam in*, uenircm. Magno enim confenfu Francos Troianis longa catena aU ligarunt'* nemine lèrè dilïèntiente, vno excepto Comité Nuenaro, quigentem Germàniæ indigenä elïè Icriplit, hoc fuo elfugio (quod pace ipfius dixerim) non aliud conlècutus, quàm fi aperte profefliis fuilïèt, libi non liquêrc : quod equidem ab eo dici maluilïèm,quàni illud, è quo colligi poflèt Molis Verilsimsb hilloriæ iplùm non lolùm parum fidei habere* led etiam, quod grauius ell-, aduerlari. In aliis in primis illud admiror’, quïfaólumnt, vtde Troianis cogitarint, arque ad illos genus eorum retulerint, qui Romanis iam mox ab eo tempore j a quo Francorum nomen in Europa fuit auditum, infen-fißimi holles fuerunt, non ita multo poll totam Galliam. amp;nbsp;Ira• liam eorum languine tinxerunt, tandem non imperium modb » occuparunt, led le etiam Reges Romanorum lcriplerunt,titulo quo t nihil poll Tarquihium fuit in vrbemagis abominandum. Deinde judicium amp;nbsp;lenfum communem in ipfis defidero, qui Francos, illii* Ilrißimam gentem amp;nbsp;hadenus externisarmisinuiólam, ab illis co-;

gun

LIBER 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;549

gunt generis petere nobilitatem,qui patriam faam tucri totius Afiæ viribus aduerfus Græcos nequiuerunt. A Græcis potius, fiquid alienee claritatisvellentjiomenamp;gentis antiquitatem emendicaflent, apudquosnobilhTima ilia fuit vióloria omnium poetarum carminibus celebrata, apud quos etiam appellationis luæ rationem inuc-niflènt, omnibus quoitunqueFranci baberent, holHbushorredam. Quis enim non metuat, quis non paueat, quis non exhorrefcat, pbarangas aquarum fiue rapidos torrentes audiat, montium fra-gmina amp;nbsp;filuas lecum magno tonitru amp;nbsp;fragorevoluentes? Nihil profeélo miri, fi cuæcunqucinuaferunt, prollrauerint, fi à pharan-gibus nomen du cere meruerunt. Hane igitur potius lau dem adfei-iliflent, in oua non preetcrites tantum viftoriae memoria extaret fed promißioetiam ßt cert’-m omencontineretur frequentiumtrium-phorurn. Lene Hrut nuncfaciunt huius setatis doftifsimi quique Fvancorum, qui contempts Troianis linguam fuam ad Græcamre-ferunt, ßt certatim ex ea vociim liiarum origines (fi Hermeti placet) ducunt. Quis autem fuetlt nrcmipuusbuius Troici deliri) audor, Trithemius abbas inelicabitjeodem evrorc^ quam ceteri omnes ma-gis impcditus.Is enim rlunibaldum quendam æqualem temporum lilorumj quibus Clodoueus à P.emigio religionis Chriftiançluftra-libus aquis tindus eft, ita prard ba:, vt folidum Francorum Hifto-riograpnum appeUet gt;nbsp;atcp;.c tand facit, vt eins duodeuiginti hifto-liarum libres in compendium contra\eiit,illo fuo ftudio tarn deHu nibaldobene meritus,ouam V-îftînus deTrego Pompeio,amp; luftino cogno-minis lufdnianus de vcturdsiurifcenfulds.Dcdinèc nobis integrum, tarn andquum, tarn laudatu , tarn folidum veritatis audio-rcm,o^uo non capita modb rerum,, fee» conmia etiam, didlafadlaque omnia maiorum haberemus. Sed quia id facere Tritbemio vifum ' non eft, ne fortallein longo opéré iron fatis aftutc mendtus elle de-prcbendccctur tarn præclarus (criptor, necePfc nobis erftæqui boni-Gue confulere, quod ab iïlo eft cornmunicatüm. (Quod quanti fieri uebeat à nobis, ex eo æftimandum relicquit b.ic Hunibaldicæ bifto-ïiæ fiue farritor fine putator , o^uod non otiole prsefationi adiecit, egregium bunc audtorem fedpfifie poft Doracum pbilofopbum, Waftaldumbiftoricum, italics piures rerumgeftarumantiquifsi- Witjlaldus bw mosfcriptotes. Quis non credat bomini,quibiftoriam luam à Do-1'*quot;™'’ taco pbilofopbo aecepit? Vt enim biftorici errêt, Sc à verltate,quam non agnolcunt déclinent,nunquam tarnen pbilofopbi acumen tarn erit obtufum,vt non pofsit inter verum amp;nbsp;falfum difeetneve. Cogi-teinus igitur nos, dum compendium legimus, diuinum quiddam

V x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legere.

540 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

legere,quod c fontibus philofophlæ fit profedum,cui non minus fit credcnduin,quàm Platoni ex cifilc fontibus Atlanticæ Reip. biftoria dcriuati.Qms no credatThomç Moro Vtopiam duólu philofophiç, q^uæ optima eft veritatis indagatrix,dclcribenti ? cuius no leges tantum, led linguam etiam amp;nbsp;litteras patefecit. Credendum certè Do-raco philolopbo,quiapbilofophiarn raagillrababuit, quæbirtorias dedit admirabiles Atlanticas amp;nbsp;Vtopicas.Ne igitur iniquior fim Hu nibaldoquam Platoni,æquèilli in Francoru, atque buic in Atlanti-coru biftoria creda. Tantunde fidei illis adhibebo,qui tarn illuftria veftigia lecuti, Heeftoris lumbis Reges Ducesq; noftros eduxerunt Atqjhçcquidc de Hunibaldo. Verum dolet mibi,quód no cxplica-rit,qua de caula Franci didi fint,cum prius Scythas amp;nbsp;primujTroia-nos nominatos efie tradat. Antenoris enim meminit cópcndium,qui regnarit ante Cbrifti Icruatoris noftri natale anno quadragefimo lu-pra quadringetos.Prioru,quos multos fuiflè à Troiæ vlq^excidiopar cft,altû eft fiJentiû. At ego auidè cupideq; audiuiftèm à quo vel duce, vel loco, vel euentu Franci nomen ortü eflèt,ab illo prçlèrtim Ibli-do antiquitatis Francicæ dodore.Verum quonia vel iplè audor, vel audoris deflorator banc fitim meam nó explcuit, coadusfiim alios inueftigare fontes.Accurro igiturad Molèm.ad que enim priùs? Sed ne hîc quidem quidquâ inuenio,quod Francici nominis origine de-claret.Ab boc,qLiem lècundû potiùs côfiileré,quàm Berofiim,qui no ab Athenienfibus tantû eft honoratus, qui ciftatuâ lingua inaurata fecerunr,lcd àlülèpho etiam de veritatc hiftoriælaudatus-quod ego pluris facio,quàm lcxcétasftatuas,quandoquidé feiam illam demuffl verâ lôlidamq; laudé eftè, no quç à vulgo peftimo virtutis indice,led quæ a viro laudato proficilcatur. Huius riuulis, qui in fragmentis ci inlcriptis reliqui runc,auidè inhians,haufi multa quidem amp;nbsp;prçclara antiquitatis noftræ monumcnta,fcd nihil ad Francû.Na cùm Thui-ftonas,Mannos,Hermionas,Marlôs,Gambriuios,Sucuos, Vadalos, Hercules Alemânos enumeraflèt, illic me delcruit, vbi maxime eum audirc cupieba.Sed no male omnino res vertît;Berofi cnim verba cxr cipit Manethon Ægyptius, ftriptor à lolepho non minus laudatus,-apud que bæc lego lermoneLatino,de cuius nelcio interpreratione: Anno vil. AlcaniusLatinis imperat. Anno veiôlèquéteTeuteus Af-lÿriis,amp; pdft Francus Celtis ex Hedoris filiis. Hæc verba Rbenanus Bcrolb,nefcio quod exéplarlêcucus,attrjbuit, atq^ tam clari nominis virû,cui aliénas plumas aiïucrat,muleis falfis amp;nbsp;amaris didis, ne dica eouitiis mediu feritiamp; tandc cihh fatis diu oftentui derilùiqi habuil-icc,iplum autiquitatu làcrariû Icntentiafua exauguratjillud illud la-crariuiu

s

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;341

crarium exaugurat, c cuius adyto omniugcntiu exordia manarun t. Indignu id facinus amp;nbsp;impiu plurimis videri. turbari Cœnalis,opem ferrejOinnibus viribus fuccurrere, fullincrc Bcrofi audoritate,repel-lereRhenanûjôe diólis dióla reponcre.Sed quâdoCœnalis nunc mihi ad manu non eft, nefeio an in toto hoc cotra Rhénanû certaminc aniinaduerteritjFranci nomen nö à Berofo, fed Manethonc allatum fuide^qui aperce in principio operis fuiprofiteturjBerofum à diluuio ad Dardaniç fiucTroieïegnu Chaldæorû hiftoeiä IcripfiHèjquç deinde iècuta funt,(è addidifTc.Quo fit, vt Franci,Heóloris filij,me-minifl'e nó potuerit: atq; idcirco Rhenanus incôfiderantiæ fuerit accu fandus.Sed hoe vt nullu vel exiguu crime eft,ita illud non fatis fe-rendü,quód Berofi fragmenta fola cóiedura amp;nbsp;derifione oppugna-rit,cuius tamêapud omnes eos,qui hasreliquias(vcvolunt) legerut, maxima fuit (cmperamp;indubitata audoritas.quafilabefadare aut euerterc ftudebac,alij crant arietes admouédi.Fundamcntaenim om nium hiftoriaru,omnium Chronicorû,omniû originû,quç ante an-nos coplures in luce exierunt, qui funditus cuertere molitur, is non contra vnu ac alteru, led contra innumeros vt pugnet necefl'eeft, amp;nbsp;idcirco no pugiunculus,nÓ gladius fatiscrit,fèdAchilIæa quçdâpa^-nopliac Vulcaniaofficinacû bona Veneris gratia eritadfereda. Verum quia necRhenano, ncc alij cuiqua fèrió libuitad certamen hoc dc{ccndcrc,amp;: vires in eo experivi, vel quia id indignu grauitate fua, velquiaoperofum moleftuq; exiftimarent,.videoequide magnas mihi moleftias fubeundas eftc,fi quoties ab antiquariis his ftriptoribus diflentiam(diflentiam autc frequeter) fit nó lolùm de veritate, fed de ipfoi Û ctiam cxiftimatione, amp;nbsp;præiudicata auftoritatc digladiandu. Qnociica ne crebro oiationis meæ ciirfum interruperent amp;nbsp;demora-rentur,vifum eft in ipfo ftatim principio femel impetu in eos facere, quo vel decerreatur,vel hoc lake lèntiât, maioribus fibi auxiliis opus efle ad fua defendenda;quç fi póft forte acccdcnt,tum mihi erit iufto cu illis prœlio cofligendu. Interea fatis fit tumultuaria hac velitatio-nc cos reiicere;non veio ea rationc profterncre, vt fingula ipforu tela autconfringa,aut è manibus extorqueam,quod operç eftèt non lon-gioris modó,{èd infpeólurisctia moleftæamp; tædiolae.Si enim opinio-nem tothominu iudiciis acquifitam abftulerim, nihil erit opusfigil-13tim,quæ mihi in illis difplicent, annotate. Primùmauté Beromm aggicdiamur,amp; cûipfius Bcrofi gladio iugulemus,ne diu anceps pu gna protrahatur. Quo cnim modo certiùs cuinceré,Fragmenta hæc, quç Berofi nomine cireuferuntur,Bcrofi no efle, q fi veris amp;nbsp;germa* nis Berofi feriptis collata cotraria deprchédatur?Ac quis dieet ea quç

V J add«-*

C R O N I A.

adducam, ipfius Berofi verba eflc, fi Berofi fcrîptapçrierunt ? Ido-hcus nempeamp;grauißiinusteftislolepbus in iis qua? contra Apio-nemferiphc. Isigiturcùmà Noædiluuio ad Nabolaflàrum vique Babyloniorum Si Cbaîcfçorum Regem Iiiftoriam perduxiflet,atque inter cetera ab eo geRa ad illud perueniflêt, qui fili um fjum Nabu-chodonoforumcumingentiexercitu contra Ægyptios ôcludæos, qui rebellarunîj miZerit atqr.e eius opéra onines fubiu7«rit fie ad verbum fcripfit; ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Axapxfcî'v G£xr!iP]:IciC:Â('!£Ta^^ qtiq Tèt(zy-itj,h(^ Qcc-é.ï?^Ç‘;)^r^}Tr,y'2iVpkr^ TilU KOlAw KCil TTrU (^OiVifinV ^O7roiç ^^^(XTÎJ? 7z£7^W2Wj 3^ 0^ÎVff'f/9/J•O^'^C^t'T0Ç 5P) KaKöTTCi^Wy GfVS^QffjÇ a'f[',cr^7a:d''Lpzsp'i ^Mjff,p‘,iiô!; j 'ffjJTCy: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j N(:i^v?;^fdo7olt;5p(^ t^.

ßiQvJiTA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;èizoa ff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

*2«^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ncitoy:;:^o-^wif’p©-’,. r^(ij:çijQ:ç rdir.'Jillny A’i-quot;

ƒV^Z^C^74i;,;^y^(5^î.ƒ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lôt^

y,'Lgt;plt;^y (h l'quot;'ffzu/loL^Aç

eîç T'i'iV l^ciÇvÂC'i'LuLV', c^TOç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cA/^.'Cçôç 7ri;:pamp;^'gî'r^(jlt;^(X7‘Wf

• BjxCu.'wctp,^ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’óarö'

'kkro û nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, kv-

ô?ss;:.^»ç5u rj;.7ria5L^';:ï.- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, rcig pdiv

'OW3^)1:,su îrgt;5i? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;']dfç lt;^uilt;^(lQldTSii;

it-’-î)' rlt;Sùô/}i,'^7:z7\ètzü

pSàÿ jJoTë nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TCi.'^!7^èC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j n’J^È

i^ 'jûsu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CÜ'zXp

'i’’GUUff^^ 7rG7{l0p!:‘d(^? TOU Tn^i/btaU

^OF 7rûÂf(tiç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;']drû}Pi 7îgt;yç'o^^iç:/i7dySii

^à(rlt;pd?(]oLi, w; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?.^^^ovi^ T'éi;^:Clt;^çd^ioÂÔy(ÿçTy)U Tf^'

AiV^ (É Tût'ç 7lVÂ(ài/üÇ iLCKTpJiQaç léÇ^TfÇéTl^Ç rZS^ff}'.i:^(rKSUCU:êlgt; TOtÇ 7l'ü‘' îÇ/xoîç ^a.(ji7lt;ei0iç ßctffiÄeicL, g;^ojuó^jct. càcdvau,

dvâçYifjLct^ }^1»i/7ro77diu 7i'oÂv}s^lt;lav. fji,ot.Kpoilt;$\d iTcaç gçcq èoî/'nç'^^'' ^îlTCl^«

LIBER IUI.

àç (j,i.yct7\0L (£ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, mulsÄs^-

ân Yip,^cult;; ^s^cciTTê^^g. 61/ 9 roïç ßa.(jiÄeioig r^mç civc(.Âr:p,fza,^ Ätßivce. v\l/ii}Äa. ctÿoigt;tQ^op,r,Qa.ç nbsp;nbsp;nbsp;1rii/Q\l4p):^^ovlt;;Qp,Qk^cK,Tluj tüIço^oi ^ kol-

^i:pv]£L/(Jci.ç 7ra.f]o^ât.7ro'iç (^eipya,Qa.TO, }^ Kû^(r}C£i)a.Qû(.ç vv xpgfza.çoy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ro rnv yiwouKO^ cÙjï^c^^vp^iv.

o^€ia.ç {hÂ^s^êàJç, T£3^/J,{.dvbju ôt icâtlalw M.u^^iûtv'loTrofç.

' Horum fèntentiafie ferè Larinè exprimeretur : Cùm audifièt pa-* tereius Nàbolafiaius Satrapam j^uem Ægypto , Gœlofyriæatque Naboiajfarur, Phœniciæ præfecerat à fe defecifie, neque ipfè per ætatem ampliùs pofl'etlabores ferre, niiuminipfoætatis vigore conftitutum cum j parce exercicus contra euin mific. Nabucbodonofbrus autem prœ- IfabHcliodtiilß* îiocoramiflbturn rebellern in potefta';einredegic,tum regioneiiaf®’''“' omnCm imperio cüi piimum fiiberat, vindicaiiit. Qü'édum gerun- » tur, açcidic Nabolaiîarum patrem Babyloniæ inorbo'córreptum interire,cùm îam vndetriginta annos regnafltt. Mon ica inultb póft de , morte patris certior faôtus, rebus in Ægypto, ôc reliquis regionibus ordinatis arque conftitutis datoque negocio amico-cuidam, vtca-piiuos ludæos^Phœnices, Syrps, yfigyptioscum exerefiu auxilia-zr • ■:■ ribus copiisin Babyloniam duceretp ipfe cupçpauçis persieftrea Ba- ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

byïonem intrauit. Cùm igicur res à Cbaldæiâ benc reôtoque ordinc • ■ adminiftrari, nbsp;regnum ab optimo ipforura feruari in ftium aduen-

tum deprebendiftet, arque itaex afiè imperio paterno potitus eflèt, apimuiu captipis adiecit, quibus eolqnias iq oppçrtuniftimiSfBaby-, ; ioniæ locis defignari iuftit. Intérim ipfe ex opinais belli Ipoliis Beli seiitimfium. templujn d céte^ ambitiöse magnifiqeque exorpauftamp; vrbi priori altera exterius adieda.fiçvçbern çonftitui imperapit,. ne poftet Aut. uiusinpbfidionçdiuerti, y t tribus mûris exterius, tribus item in-.

teriùs, illis, quidem è latere coóLo bituinine, bis v.ero çx ipfo crudo latere çingçretur. Poftquam nuncyrbempro eo arque ratio poftu-larevideba|:)4r, raœnibuscircundedifiet, amp;nbsp;diuino quodammodo quad. pQiiCas exQ^naftst ad regiam paternam axteram ci; eontinentem c^-ftruxit mult^plici ornatu fumptuo^fioreirn, Ce;âltis faftigiis Jonge fiiperiorçm. Quç fiqpis eharrare conarêtur,nimis fortaflè longa effet oratio., Verùm cùm ram inagna pftèç arque fijpc^ba,diebus tarnen qpindç^im eft abfolüta, Jn boc regio palatio ædificium,fecic alrißi- nbsp;nbsp;gt;

mis lapidei^columais in maximam fublimitatem claturp , è quo non aliter ^quàm ex aîtis mçntibus ptofpedus pateret, in quo,plan- , tatisomnisgénerjsarboribus fecit,vt paradifumhaberet,tumre, . . t?*-tum nominepenfilem, atqneidtotum in gratiam vxorîs, quæquod . i;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Me-

344 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

in Media cducata eflet,montofb fitu maxime oblcólabatur. Hæc Be-lofus. Quibusioïèphusfubdit:

Ta.v'amp;fzsviir(^içôf)t}(r£y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßa.(nÄi6)Q, x£ct

ttçoç TdTQiç XaAJöti’xwy, C4gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'laiç ÎT^lujiK'iiç myÇ^ipèU'

civ ^gpxLrlw qÏq^^vqiç vzot' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aüsupctg rni^

'RAßuÄ^VCtf^ TO. ^aXjpMia. KO^UKiVOL^WC^ OUJTnV VZEt’ C/}{£iVHi ipya. yJ/êv^tSç yê}fa.lt;^ó(n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tw/bell'XAÄi^c)(jti)igt; ^alt;phi^

d^töTn'^QV Myiilèov. ii fjèivoiT^à. kolv ^qÎç'^^ûuqiç tw ^oii/iicaivcrüp.-tP'jiiya. Toîç\^ Bii^ûtiôrsÂi[op,€yoiç Àya,'ys}^(x,7^j7^''i S’^^y 'amp;aLßv7\üä-‘ vi'jiy ßc^7lÄ^6^ç, oTi ^'Iny ^»y i^TrceC^ c/ieéiy^Ksûé'’ çp£\l/ixJo. ^'^'l'iiirûiyy^y (rv/u,lt;pamp;)ya lt;^tÂÔç^al(^ àv^Jç içopiouç ,/u,£fji.yï]^ p.iy^ '^Tvpgt;i 7ro7lt;io^Kia.ç. (£ Mera.â'huç èi/ tm rs^ixpln riSy lyihicMy. Jï’m; “^^(paiyety 7rap£ra^ roy tGn^4pn/U,éycy ßoeaiÄia. 7wy 'amp;ctß’jÄ(üyii)y, vi^-}e7\.£açcèy/J}ot!Z}^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^éybjjö^èyou/. Kei]ûeçpé\j/ûti^ '^av-

loy (pï)lt;rt Aißvng Tviy 7ro/7\nyKcu ißyipioey.

Quæ nos fie vertimus: Hanc quidé illcfcripGt hiftoriam de Rcgc Gritifcrifto- prædiâ:o,amp; adhæc multa alia de rebus Chaldçorû. in qua reprehen-scnfirlfrt- ’f Gfæcos fcviptores, quod fine cauia omni atque ratione arbitrât! fint à Semiramide Aflÿria B abyloncm conditam eflcjatquc ei prætc-reà falso adfcripfèrint, quæ illic opera fiimma hominum admiratio-nc fpeôhantur. Etcertè fiefentiendum Chaldæoruin firiptionem fide dignam efiè,non folum quod hçc quæ(cribant,fuafint,verùmob id ctiam, quod in vetuftis Phœnicum monumentis de hoc rege Ba-byloniorum confona cum Berofi diôtis narratione feriptum fit, Sy-riamabipibamp;totamPhœniciarneuerGm fuiflè. Tum'etiam cum rhihßum. eifdem concinitatquecofèntit Philoftratus in hiftoriis,vbi Tyri ob-gt; Xfej-iß'’«’«- fidionem commémorât, nec non Megafihenes in rerum Indicarum libro quarto,in quo oftendere conatur regem Babyloniorum, cuius mêtio faôtaeftjHerculifortitudine amp;rerû geftaru magnitudineprç-ferendum fuinc,quippequi magna parte Libyæ amp;nbsp;Hifpaniam etiàm fi.ïbegerit.Haâ:cnusdp(cphusquot;:pofi quç mox addit Berofi verba,qüi-bus Nabuchodonoibru narratobiflè,quadragefimo tertio regni anno , buic filiû fuccefibré duobus annis dûtaxat, qui ob fccicratà vita Nfri^îi/TûrM- à fôroris inatito Nciiglifibrooro occifus tyrannicidam regno beauit uÛMyo4rdo- annis quatuor,cuius filio LaBorolbardocho pùep adhiic, cûnouem menfibus rcgnaflêt, ob praua'm indôlem interempto, regnu comuni tt^dmediu. eoru coiènfii, qui puerû occidevat, daturNa'dünedo vni de Babylo-nils ciuibus focio in Regemfadç imprcflionis,quo imperante mûris vrbi s

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34;

vrbis e codo latere amp;nbsp;bi tu mine faóhis /umma manus impofita eft. Huncdecimum/cptimum iam annum regnantem Gyrus è Perfide ruenSjtoca reliqua Afia fubiugata folio deiecit,atque in Carmaniam ablegauit, vt eam ßbi domicilium, quoad vita fupereflèt, baberet. Atquehæcquidemapud lofèphum ipfius Berofi verbis paiilo la-tius exponuntur • His duobus BeroG illius germani extra con-«?ƒ««-tiouerfiam pofiti locis Fragmenta BeroG Gétitij conferamus. In bo-ru libro quinto bæc fcriptainuenimus. Quarto loco rcgnauitapud Woniam vxor Nini Afcalonita Semiramis annis quadraginta

,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . nbsp;nbsp;nbsp;.... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 .. ö. AJcalomit^

duobus. Hæe antecelbt militia,tiiumphis, diuitiis,. vióloms amp;nbsp;im-perio omnes mortales, ipfa banc vrbem maximam exopido fecit, vt inagis dici poflit illam ædiGcafle quam ampliafîè. Nemo vnquain buicfeminæcomparandus eft virorum.Tanta in eins vita dicuntur amp;fcribuntur cùm ad vitupci'ationem, turn maxime ad collaudatio-nem magniGca. QiJid boc eft bonæ Mufe? bic noftcr Latinus Bero-fumfèdicit, amp;nbsp;ex diametro cumBerofo Cbaldæopugnat. Audiui’ ''' mus ipG Giis ilium Chaldæum verbis ailèrentem Nabucbodonofo-l'umBabylonem ampiiafle, amp;nbsp;triplici muro turn foris, tu intus cœ-pilïèmunire, atquetripliccm murum è latere coólo amp;nbsp;bitumine in-choatum ä Nadunedo poftea abfblutum elïè. Penfilis ctiam paradis G miraculum à Nabucbodonofbro vxori fuæ facftum eflè. Deinde, tefte lofèpbojpaululum progrefTum in Nabucbodonofbri rebus ge-ftis narrandis Græcos mendaciorum accufàre:quôd bçc omnia opéra Semiramidi Aflyriæaffingant. Quid igitur dicis,ô bone vir, qui tantis laudibus Semiramim euebis î audes adbuc dicere Berofum te cire?at Berofus clamat te nibil aliud , quàm Græca mcndacia vendi-tare.Apage,apagc,peftimus es biftrio,qui non meliùs noris Berofum agere. Poftbac bortor, vt tineas pafcas, amp;nbsp;pro larua BeroG Gas fàlfà-mentaria Sardorum cuculla. Nimis diu regnafti, non apudViter-bienfes modo tuos amp;nbsp;Rafènuos amp;nbsp;Malotos,fèd apud elegantiftimos etiam fcriptores,Quod G apud bos amp;nbsp;Bardos tuos amp;nbsp;Langos te con-tinuiflès,nunquam e^o tanti tefeciflèm , vt tibi perfbnam detrabe-rem,quam tam inepre gerebas.Plurima neceflè eft fciat,qui velit bene mentiri. Eat nu ne Cœnalis amp;nbsp;Rbenano irafeatur, cùm iam ipfe Berofus teftimonium clarifGmüm dixerit contra Pfèudoberofùm, mendacem elfe perinde atque Græcos in medio pronuncians. Male fabula Pl au to fucce/Ti Get, G non maior inter Meneebmos , amp;nbsp;alibi inter SoGas Gmilitudo fuiflet.Apud Dialeôtieos ilia maxime pugna-re dicuntur,quç at'îj^aTjjtwçjd eft, contradiéfione pugnanr^Nihil igi- rfiiMmfa tiirmagisPfèudoberofbrépugnât,quàmipfe Berofus, qui ipfi eftSXZ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«1'71-

C R O N I A.

àvTt'P'tmLoç, id eft contradicens. Hicenim Semivamidem maxima ilia operum miracula fecifle negat,ille ait. Qmd ergo plures attinet de-nunciare teftes?Nonigitur opus eft figillatim per fmgulaPfeudobe-rofi capita mendacia ipfius patefacere,quç tot fere funt,quot numerantur vrbiuin conditores, quandoquidem certiilimo conftat nihil Berofi habere præter vnum illud de Area Noæ, quod c lofephi Ar-' chaioiogiæ libro primo mutuatus eft, reliqua partim è Græcorum fabiiliSjpartim de Thalinudifta,quem frequenter nominat Annius, partim de gentium appellationibus conftrcinauit. Porro non fblo îïoe de Semiramide mendacio feprodidit hienofter falfarum anti-quitatüm'architeólus, fed libri etiam vltimi conclufione, qua non ipfe tantum falfus eftèdeprehenditur , ftdManethon etiam nofter Viterbienfis Pfeudomanethon efle conuincitur. Berofi hiftoriam 4mte adduximus è lolèpho ad regni Babylonici vfijue euerfioncm,ôc Gyri imperium per totam Afiam c Perfide prolatum. Nofter Pfeu-doberofus quail mentiendo defatigatuSjmore pefsimi afini clitellas abiicit in Alcatade fuo dccimo o(ftauo(vt vult)Babyloniorum rege, his verbis præcîaro operi fincm imponens. Itaque qui reges amp;nbsp;tempora trad un tut à noftris , de primoribus regnis orbis à lani diluuio primo vlque ad Dardaniæ regnum conditum, his noftris breuilsi-mis annotationibus fint hadenus dicta.Si hune vitimum ftridorem nonaddidilfet, amp;caudam fuam occultallet,non tamclaroindicio leIbrexprodidifiet. BerofusCyri vióloriam, Nadunedifugamamp; exilium delcribit;hic nofter ad principium regni Dardaniæ eeftat: amp;nbsp;poteramus lulpicari tantum hiftoriæ temporis iniuria periiftè, quan tum à Dardano ad Perlàrum imperium defideratur, nifi Plcudobe-rofus peroraftèt Sed videmus il lu d item non bene quadrare, quod hic nofter antiquarius, cùm omnia ilia quæ à Dardano ad Cyrum vlque contigerut, ab hiftoria fuaexclufilfet, quinque tarnen libros expleuit, cùm Berofus Chaldæus tribus libris omnia conclulèrit. C^ipd nos Tatiani priùs philöfophi Alîÿrij, pôft Chtiftiani, verbis didiciraus, qui Berolum Bçli lacerdotem faille Icribit, hiftoriain fMtfd». Chaldæorum tribus libris cornpofuiftè, ingratiam Antiochi cius, qui tertius fuit poft Seleucum. Hinc etiam coniedare poft'umus,no gd Cyri tantum regnum (vt ante monftraui ) lcd ad Alexandrum vlque Regù fucceftionesdediixilî'e, fi quod potuit fecir. Clemens cer-tè Alexandrin U s in Protrepticoc libro tertio Chaldaicorum Berofi, quem vitimum elïè idoneo telle dcclaraui ■ commémorât Artarxer-xem Darij filium eius, cui pater fuit Ochus,primum fuiftè Perlàrum rcgcm,qui ftatuas erexerit ad colendù.Liquet igitur ad Artarxerxem

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;347

vfque hunc progveflum eße. Nihil itaquc dubito, quin adœtatem vfq; fuam, hoc ell, ad Alexandrum, amp;nbsp;regni Perfici finem hiftoriam fciipfcnc.Pudeatergo Plcudoberoïùm noilrum tarn inepte quinque libris tarn cito fe defatigafle, ncque tantum tarnen comprehcndiße, quantum verus ille genuinus Betofus libris tribusinclufit. lam adManethonemnoftrum Latinum. Is quafilampadaàPlèudobe-rolb fibi traditam excipicnSjßatim in primo limine in eundem erro-rem impingit, quo alter ell in extremafabulæcataftropheèprolce-nio delapfus. Incipit cnim hiftoriamjfi Mulapiobet,hocmodo. Be-rofus inter Chaldæos probatior deflorauit breuillimis annotationi-busomniaChaldaicade potioribus regnis orbis à diluuio maximo^ quodeorummaioresftribunt fuifl'e ante Ninum vlque ad præci--puum regnum Troiæconditum.Nos quoque vbi ipfe reliquit,pro-lequemurea,quGcnoscxnoftris Hiftoricisvcl eOrum relationibus conlecuti fumus, per noftros Ægyptios reges progrediendo, vtipfe egitfub Aflyriis. Profedditaeft. De voce graculus graculo fimilis cflccognolcitur. Quam concinncManethonBerolofuccinit: Her-culein dicereslaflo Atlanti humeros commodantem, ad molem hi-ftoriæ fuftinendam. Quiaigitur is qui raentienti teftimonium dat, ipfo mentiente magis ell execrandus -Manethonem matellionem fa.-ciamus, aut lalanophorum Berolum ,cui Lalanum lupponit, dica-mus nec Icripfifle nec deflorauifle, fed antiquitates concacafle. In-dignus, ita me mendaccs ifti fugiant^ eft Pleudomanethon, contra quem pluribus agatur. Sed quia Pleudoberolo hoc dedimus, vt a gerinano Beiolb mendacij conuinceretur, tribuamus Pfeudomane-thoni etiam eundem honorem, vt ab ipfo Manethone impudentif-fimus efle mendaciorum confutor luce clariùs oftendatur. Mane-thon igitur natione Ægyptius, Græco fermone patriç fuæ hiftoriam è Saceidotum traditione tranflumptam omnibus legendam dedit, in quapliirimosHerodoti errorcs ab ignoiantiarerum Aegyptiaca-rum profeiftos reprehendit. Eius apud lolephum hæc funt verba:

/SacîiÀgyç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oi/ofzct^. tovth (skx, oiJV’ oti'amp;jç

o’ cii^i7ri^iv(rèv. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bil TtSv ^oç ctPÄTDÄMi' /nêpMV,

TTOl T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TW cbèi^pO.rèvQoU'J,

ic pa.biamp;)ç cîicci;:^iTli^vtIlu kcCïoL }iplt;ZT(^ «Àor. rovç nyê/u.ot/£uQix^^a.ç

, -F 7\5l7lûV tÔ,!; TTOÀ^Ç (àgt;JL(àÇ b)i7r^YïQcM (£ TCI ispccTai^ iiaiêma.ypix.j/.7r^ 3 'loîç c^^àipiciç s^ySpô'lcila.Ti'amp;iç C^v^o,T'ovçf^sv(rlt;:pa^oÿ]êÇj nùçj (£ ic'/jvcà’-iictç àg ÂPoilêç. TTè^^ç Q è ßctiiiÄid êva, iTrAQcLV, (po\o/^a.w ZoiAa.-

X 1

348 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

TîÇ’ GïlT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ti (£ KOLT (à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^‘ûLO'p-^'

gt; ’^4^piip^i'CVTO{çc^'lt)^eiô]izniç}cûilaÂei7ramp;)i^ro7roiç.

ô\,ix.a.tTcf. ?7foç o^ôt'^ÂwF t]crlt;:^a.ÂtQx.^ f^iprij c^it^opûôijSp^ Aoru-fgt;i(e)ÿ 7rÔ]£f^^oy (^oi/%i/^ £(rQp(,ivluJ cJ^âufZlûtJII T? O.V'^ /3ciGi€iÛ(.ç£(^!}-lt;îôy . ivpù)v Q Ci/ VOfZ^ 7^ QcLlTl/i TTûT^IV i7(i)UU^TÔ,TAV , Kgt;^Â(J(£vluJ ^JLiV càci^oÂyii/ TQ^ßgt;ièa.ç^ró nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Koi.Ä'ii/JLivluj J\,’'2^^alx(; 5fo-

7\9yiC(.ç Aëa.^V,^VTluJ£KlAQb Ti,)^ T^Ç Tèl^^^élTlV O^Vpif)]c(.TluJ êTTOilKJ^I^ 07I^,^ü)J/eiÇei)C001 }^ TiOrOL^Ç pJLV^Ct^OLÇ dv-

i^UÂ(X./ffll/. é!/ûa.^i }id]c(. 3speiCUgt; /np^i^ ToL p^il) GlTO(JLeT^(t//l pClâ-Q^^OpiOM 7rc(.pê;^0pêfj^ ^TOL J }^ ^ïç (^07l}\l(rlCUÇ tÇQÇ (pÔ^OI/ Tw 'é^ù)^êl/èn'ifMé'\^ yjp.VCt^lÿV . di^Cl.ç Q Ci/l/iCZKcat^SKCt-, èm TOV ßlOV érsÂiUTTKrei/. /bcildT^rol/J êTêÇ(^ ißüt.TiÄiVd'iV TiöTCX.^ TêT^O.pûAoi'-

’sTii,Ka.Ä'tifj3/jBnóJt'. Qv ATia.'^^vdç^i^ (c T^tcüiovi^gm (B p,wa.ç gTfîôt, è7rlt;l^ 3 }^ AttciX^iç^ et/ ÿy £^^KQ/f(gL è lai^fcz^ 7rgv]wxo{'amp; ^WPûL, i^CL^iTi^ Ti:a.Ti (£ Ao^iÇ CA/PiCL, è TiOTO-pcUiOtf^ ^CiZi ^WûLÇ SuO./aX.l quot;ÜTQipLiV CV CWtQ^Ç g9/2FM5n(j5ß' TTT^UtTQt d,p;)^Q^(.ç TTodoUI/'^êç nbsp;nbsp;nbsp;Mf

p.d.7^QV Tiç Aiyv7T^ov (^dpa^ tmv pi^oLV. gxaXgÎT?) J\,g r? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vk~

lt;nyç. tû(Îto gçlt; ßccoWitg TTOi^zivu;. ro vk ko.^' tê^dt/ ^A^Sûrai/ ßa.GlÄ£CL,mp(,a.lVet jTOlt;^é(ramp;iç TroifZ^Vèçi^XM TTQlfZiVamp;Ç KCtld Tï}V KOIV^^

KMéTûd ffUZ/TiôélJ^ÛI/yiV^tj}C(Tamp;}Ç.^]!£lt;;lt;S\,è Âé^OUOlV aSJTOVÇ A Ç^^CLQ dl/oq.

Quæ fie reddidi: Rex nobis fuie Timaus nomine,fiib quo neïcio qui acciderit, vt Deus coiitrariis ventis nobis fpirauerit, atq^ homines quidâ ignobiles genere a partibus Orientalibus contra omnem exfpeâationê magna audacia regionem inuaferint, amp;nbsp;caftris fepiùs mutatis, vi fumma,citraprœlium ramé, totâ occupaiint:amp; ducibus quidc amp;nbsp;principibus in poteftaté redaólis,in reliquis fie fè geficrunr, y t vrbes crudeli incendio delercnt,amp; deoiu templa fundicùs euerte-rentj omnes verb regionis incolas hoftililfima immanitate vel iugu-larent, veliplôs cum prolibus amp;nbsp;vxoribus in feruitutem abducerêt 7'andem verb amp;nbsp;Regem vnum de fuo numero fccerunt, cui nomen Salatis, qui in Meraphide morabatur, tributa amp;nbsp;veéligalia è fupe-riorcôc inferiore regionc cogens, præfidiis oporcuniflimo cuique loco impofitis. Maximè verb ca muniebat loca, quæ ad Orientein (pecharent, qubd longe prolpiceret, fore, vt Aflyrij potentiores aliquando redditi inuadendi regni eius cupidine ducerentur. C ùin îgitur in Saitide præfeblura vrbem inuenifict ad Bubaftitæ flumi-

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;349

nis orientalem plagamfitam, antiquaTheologia Abarin vocatam, maxime oportunam efTe, earn de integro amp;nbsp;condidit,amp;; moeni-bus reddidit firmiflimam, collocatis in ea'arinacorum viginti quatuor myriadibuSjVt loco præfidioeflênt. In bacæftate regni fedein habebat tum vc amp;nbsp;frumentariuin diinenfum amp;c ftipendia fblucrct, tum vt militem in armis fummacura diligentiaque exerceret ad me-tum exteris incutiendum . Hic cum vndeuiginti annis imperaÛetjè viuis cxceflitjpoft quem alius Beon nomine annis quadraginta quatuor regnauir, poft quem rurfus Apachnas annis- triginta lêx,amp; mé-fibus feptem. deinde Apophis annis fcxaginta vno , amp;nbsp;lanias quin-quaginta amp;menfevno, poft hosomnesAftis quadraginta nouem, óeinenfibus duobus. Atquihi quidem fexfuete primi principes co-rum,quibus id maxime in votis fuit, quo in dies magis atquc magis Aegypti ftirpem radicitus euellerent. Vocabatur autem gens hæc Hycfosjid eft reges paftores. Hyc enim infacra lingua regem figni-ficat: Cos verb communi lingua paftores : vnde componitur Hycfos. Sunt qui Arabes ede dicant. Hadcnus Manethon. Poft verb addit, reges hos paftores nominatos quingentisamp; vndecim annis rerum in Aegypto potitos fuifle: deinde verb infurrexiflc è Thebaide amp;nbsp;re-liqua Aegypto reges contraeos,atque rem inter ipfbs in bellum eru-piffe magnum amp;nbsp;diuturnum, ftd paftores tandem viólos cfle ab Ha-lyfphragmuthofi tum apud Aegyptios régnante, amp;nbsp;reliqua regione totadepulCos conclufos fuifle loco, qui incircuitu patcretad decies mille aruras , id eft,viginti fex milliaribus noftratibus , fifingulis quatuor millia,vt debent,pafluum tribu-atur.Hunclocum,cui Abairs nomen eft, muro magno amp;firmo paftores conclufifle, quo res fuas amp;nbsp;prædas in tuto haberent. Hos deinde à Thummofi filio Ha-lyfphragrauthofeos obftflos fuifle exercitu quadraginta oéfo myria-dum, circum muros collocato. Poftea verb defperantem obfidione expugnari pofle, fœdera cumipfts fanxifle, vt relibla Aegypto rebus omnibus faluis,qub vellent,abirent. Eos igitui cum his paótis con-uentumeflet, cum omni Familia Seflipelleéfile conuafata ex Aegy-' nbsp;nbsp;nbsp;pto per defertum in Syriam iter fecifle, non pauciores hominum

millibus ducentis fexaginta. Mctu verb Afl'yriorum, penes quos Fumma rerum tum temporis in Afra erat, in ea regione quæ nunc à ludæis nomen habet, vrbem condidifle, quæ tot hominum mytia-dibus capiendis fatis magna effet, eamque Hierofolyma nominaffe. Atque hæc quidemManethon deludæis:fed ea non pofliint propo-frto mco multum feruire,qub doceam, quæ tempora Manethon fit oom plexus,nifi aliaquædam addidero,quæ malo, quia breuiora fieri

X 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non

c R o N I A.

non poflunt, ipfius audloris verbis recitare :

Ms^ce.7^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Atyvniovnv Äa.oi' tûSi/ eiç

hvy,a., oc4€ßa.Ä6!)VM(^ nbsp;nbsp;nbsp;AtyuTï^a ßixcij/\su^ rêamp;^u,i)giç^ Ißa.crtMv-'

CiV {Zèlct èTlö^èlKQCl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KC(.l (ZWa.çi'iûTCt^.ç, (£ iTeAiUTyiaiV, (£ TÎtt-

ni/ '^^nvcù/r^ qoç èiyi ^éKO.'T^icx.. ov

eiKOffi LUAVCtç Q ‘^^êÂt^yi^dizéûjyiçeiKOd'iii/ iu,wix.lt;; 'f JV^ fzyji^puÇj^ùxSêKa. te. p.W(X.ç c^i/êa^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiKoiji vrivlg è jUÎÎ-

va,t;^ i^g ô^z.Jtnç^ cwèct kcii ftwoLç^2 d^êi/M^iç ^icÏkqv^ Kd! pvnydç ^éZd.* b” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'içidnav^g^ fd.Wd.lt;;7rè^g' (îg ùvydTYi^

^c(.i fdnvd si/ct. Sgpdddliç d^é7\.(poÇj (yvvèa. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«^'g d}Cèf-

;^Kpy]ç,^d^gKa. pzwctç vriv'^g, ? dygy^^e^iy; érgp^ Oèxct fznvdç 8' (h; d^pLdiç yg^^vd sfâ, (5’g pdg.gi:\nç ev }(g^ fj,wdç rgora^^ç ^èdpu,èûnç (didfza^v g^yinaif^g^ Kdi ^divdç^'vQ • rotïJV^ dpi.gigt;amp;)t^{ç lt;^gxg!/Fga yd(g,wdçg^, 'Só’ i^g crgÔàJcnç Kdi ûdfdgûnç, iTmrr/jnv Kd} vdv^^y^v 2;yà;j/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;roy fdh c^gÄ^oi/ d^gjiiv gTriT^Tfûi/

Aiyi/^a gt;idlêçi](T'si/^y.d{ içdQdv pegv dfJTf^m/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßd(jiÄr/CAV

KgV lt;d^ü(rictM^jdovov ^ggvgiaÄd'^ cha^«,tZ(X pJn i^oe^ïv, nbsp;nbsp;nbsp;q rr.v ßdmÄt^cL

fd)^£pd?ê rdv TgKvœv d^Kglv. chg-^i^g^ Jg è rdv ctZÀàJF lt;^dai7lt;iKdv TtdT^-T^dKi^atv.dvrQç ^'g (^' KJrZtO’' 0olt;wx»p,;£a) iTdÄiv Aoy^jpii^ç^ê y^ MkJôîlt;5e^7?y(Jtçdm^ç, g^iv^Q^Tï^ó^- (?g dg.d^igiri^ (p'jß(p tto/Tïkç ^dudfdgôùç Xdi^^^iipiûi^ gÄdßg.Kd} fMgyd ^^v^(^dç ^iç iVTrÇdyicuç, gTi ôdpCdAgdrgpov ê7ropgugrgt;,'ldç tt^oç dVdîoÂdç Ti'ûÂ'iç'lê K^ ;^£y^ç Kd'^çpgcf)û/j3/j nbsp;nbsp;. Xpôvü 7g ixaroJygCovorç., d^g.dilt;; o xct'â-

^lt;iôdgïç gv Aiyu^épiTTdv^ r^g,7rdÂiVy0iç d'^gÂcpôç TTdçm^g,yi Troigivct-g^aT^gt/. è nvßdJCJiÄi^d ßidiüigg^gv, è dTT^Mg 7rd)9\d-‘

idtnv d^i^ù^ç thgrg^i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;'.7r(lamp;ofjâ/j ^g 'ézro t^v (piAt^v

èi:po^lt;i^lt;è dvlnpg 7^' ci^gÂi^/^.ô (î'g Tg'^îjug^(^ idv fgpgctiv Atyv^n, ypd\pdç ßilt;oÄisvg7rgg.yLg 7i^crgôdo-lt;l ^hâ£v Tveiv^^^ qti dv'lîipgvd---lt;^gÂ(poç djur^ d^pLdtç.TTd/pd^ripLd aï ù/d^pg^l/gv etç 7riiÂ.iiri0Vylt;£.tyKpa.Tii ergt* ï^idç ^d(ngt;£tctç.ïi ^g;^^dbKÄYißyi dTTQ S’dJdt^ova^dc^oç Aïyv^o?^ Nos ita Latina fecimus: Pollquam paftorû populus Hierofblyma

€x Aegypto petinct, Tethmofis fine Tbuinmofis, quieos eiecerat, regnauit ad hue annos viginti quinq;, amp;nbsp;inéfès duos. Quo mortuo, hliuseius Chebion fuheptu imperium tredecim annos tenuiL poft hue Amenophis annos viginti, mefes fepte. cius ibror viginti vnû inéfes noué, ab caMephres duodccim amp;: méfes nouc.Hinc Mephra-muthofis

LIBER UIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3JI

muthofis viginti quinque,mefcs dcccm:póftTïimoGs noucjinenfès oóto, mox Amenophis annos triginta,méfès decern .inde Horus tn -ginta lex,menfes quinque, poft quern filiaAcenchres duodecim , amp;nbsp;mcnftm vnû. eius hinc frater Rhathotis nouem.deinde Acenchcres duodecim,menfes quinque.ab eo alter Acencheres duodecim, mêlés tres, poft hune Harmai.s quatuor, amp;nbsp;mcnlèm vnum . hincRha-meflès vnum,amp;: menfes quatuor, poft Armefïes miamoun lèxaginta fex, menfes duos. inde Amenophis annos decern,meules lèx. Poft hune Sethofis, Rhamafl'es etiam diôtus, nauali amp;nbsp;equeftri apparatu infignis. Hic Harmain fratrem Ægypti procuratorem conftituit^ cuijcùm omnem regiam poteftatem in aliis dediflèt omnibus, id Ib-lum vetuit„ne vel diademaferret, vel Reginam iniuftè indigneque haberet,quç liberos ipfi genuifïèt,vel concubinarum aliquam attin-gcretjpfeexpeditionc fulceptain Cyprum, Phœniciam,atqueinde in Alîyrios amp;: Medos omnes partim prœlio, partim citra pugnam, partim quiplurimi erant,terrore potentiæ fuæ fubiugauit. Quo lè-cundo rcrum fuccelîu elatus, yrbes amp;nbsp;regiones oriétales magna au-dacia in poteftatem, quocunque iter fecillèt,redcgit. Intercà cùm iamlàtis multum temporis elapfumeffet, Harmais qui in Ægypto relidus erat, omnia contra quàm frater admonuiffet, omni procul metu remoto,faciebat. Nam amp;nbsp;Reginam vi rennebat,amp; concubinis pro lubito vti non cclfabat”. T andern ab amicis perfuafus diadema fumpfit,amp; fratri rebellauit.Is igitur,cuihocdifpofîtum munusfuit, Yt Ægypti Sacerdotibus prælideret,libellum ad Sethofîm dédit,quo omnia patcfecit ; winter cetera, quod frater rebcllionem fccifl'et. E veftigio igitur reuerlusin Pelufium, regnum fuum recuperauit. Regio verb ab iplb nominata eft Ægyptus.Hçc Manethon:quorum poffremum fic apud lofephum expofuilfe dicitur, Sethofm Aegyptü etiam nominatum fuilfc,Harmain itemaltero nomine didlumfuif-fe Danaum.Manethon itaque Aegyptius ille, quçin patria fua gefta efl'ent pluribus quàm nongentis ante Aegyptum amp;nbsp;ante Danaum annisjGrçcis hominibusprodidit.Nofter verb ab Aegypto fabulam fuam exorditur, le prioranon fcripfiffefatis docensin præfatione, qubd eo fcilicet labore à Berolb fuo effet leuatus. Quod cgo hic in-ueniam conuicium,quod latis dignum fit impudentifsimo hoc ira-poltore ? Ténedicis Manethonem bellua, amp;nbsp;illic te incipere hifto-riam vbi Berofus faam finiuit? At ilium ad Cyri vfque res geftas per-uenifle raonftraui. Deindequid(malum)te facis Manethonem,ctim Manethon fuis iplius verbis iam in medio hic moftrarit, fe ad mille ferè annos ante Aegyptum tu um biftoriam incocpilfe , tantum abeft

vt

C R o N I A.

vt illic incœperit, vbi Berofus fùa finiuit. Quod fi adeo tibi placer labores non nccefïarios fugere, age, incipe vbi ille defiit, modo id icias. Hocfi fecifles, nihil j[cripfifl'es,quod non Cyro po He ri us eïïèt, atqueitainillis, quæ magis/untin fcriptorum monumentis pate-faóia, minori mentiendi licencia vtendum fuiflet, nifi explodi vo-luiïïès ab omnibus prima ftatim fronte, fi tarnen frontis aliquid tibi reliquumfecifies. Verum video tertium accedere virum magna grauitate öc fuperciliis coto oris habicu nelcio quid magni polli-j centem . Is fc nätione Perlam eile dicit, nomine Metaftbenem, Sc ticc verui au- annales Perficos lèripfilîè, inquibus bis verbis præfatur; qui de temporibus fcribere putanc, necelîe eft illos non folo auditu amp;opi-nioneChronographiam lcribere, ne cùm per opiniones lcribunt, vti Græei, cum ipfis pariter amp;nbsp;le amp;nbsp;alios decipiant,amp; per omne viatn aberrent. Verùm ablque vllo errore fiet, fi Iblos annales duaiû Mo-narchiarû allèeuti,ceteros omnes,vt fabulatores reiecerimus. In his enimtam liquide acqueverè di^eftafiint tempora. Reges amp;nbsp;nomina,quam apud cos Iplendidilfimcregnatum eft. Neque tarnen om-nes recipiendi lunt,qui de bis Regibus fcribunt,fcd folum Sacerdoces illius regni, penes quos eft publica amp;nbsp;probata fides annaliu fuo-rum, qualis eft Berofus. Nam isChaldæus omne tempus Afiyrioru digeftit ex antiquorum annalibus, quern lolum vel maxime vnuin Pcrfx nunefequuntur. Is ergo tradit,ante Ninumducentisamp; qua-dragintanouem annis regnatufuiflc fub tribus diis Regibus : quorum qui primus vniuerfo imperauit orbi, fuit Ogygcs, qui præfuit inundationi terrarum. IndeSaturnus fundata Babylonia regnauit, annis lex amp;nbsp;quinquaginta . Belus lupiter eius filius duobus amp;nbsp;lexa-ginta. Ninus eius filius,qui primus Monarchiam cepit,annis quinquaginta duobus. Sed latis eft nugarum • Quam magnifica Sc graui lententia improbus bicnebulole in principioorationisvcn-ditauit ? Dixilles Stoicum aliquem præcepta hiftoriæ conlcriben-dsE ad veritatis libram appendere gt;nbsp;At poft tanta verborum pondera, exordiumquephilolopho dignum, mox fabulas Pfeudobe-rofi defpumac, addens eius hiftoriam folam apud Perlas fide di-gnam haberi . Eo iplo itaque nobis mendacilsimus eft haben-dus, quod mendaciftimi hominis patrocinium lulcepit, nec di-gnusquidiutius audiatur, proptereaquod Pleudoberofiim tefti-bus nemini mortalium reiiciendi^ conui^lum ,. amp;nbsp;exilio perpe-tuo condemnatum, non tantum aulùsfit reuocarc, led laudibus ctiam elFerre. Verum quo mcndacem Berofiim fuperaret men-nendo , dicit eum hiftoriam ad Sardanapalum vlq.uc deduxiflèy cùm

LIBER 1111.

35

cum ipfe illc mi gator in Dardanofc fuafinirc dicat, cuius reiMa-nethonem etiain paris fidei virum teftein habcmus. • Dieite igitur VOS o fabularum fai-tores,quo filo hæc confiiitis contradiccntia? Scd nihil prccij fitfiaudiamus. Ad aliud igitur. RogoteododeMeta-fthenes, qui fit vtinNabuchodonoloroquadragintaquinquean-nos ponas, contra Berofi veri computationcm,qui duos ab hoc numero deinit.Sed permitto vt dicas duobus cum patre legnaflc. Verum qua de caula magno huic ( vtvocas) Nabuchodonoforoflatim in regno alterum Nabuchodonoforum præponis, cumNabucho-donofor no cognomini alicui, led Nabolaflaro patri fuo fiicceflerit. Si dicas illietiamNabuchodonofbri nomen fuifle, atqueeundem cflc Naboladarum : rurfiisrogo; quaauóloritateilli binominiregi tribuas annos triginta quinque,fi à Berofo non plures quam vigin-ti nouem athcribantuv. lam quam illud eft immane dilciimen filio Nabuchodonoforis Euelmaraducho triginta annos dare, quern Be-rofusduos duntaxat annos rcgnalTe dicit ? Deinde huic das filium fucceflorem, in cuius locum tarnen lóroris maritus alio longe nomine venit,qui leuirum fiium trucidauerat. Et ne ftmel hic tantum a Berofo dilcedas, ei cui nullus filius fiicccflit, tres facis filios ordine fuccefiifl'e,quorum poftremus fueritBalthaflar.quointercmpto, re-gnafl'e fimul dicis Cyiu amp;nbsp;Darium. De Balthaflaro inteifcdo nulla apud Berofum mcntio.Nam CyrusNabunedum expulit,quern fi tn Balthafiarem dicaSjOon debcbas Cyro notam illam infamiç inurere, quod eum occiderit,cum Berofus expulfo rcgi Carmaniam benigne prodomicilio datam efleteftetur. Sed quid ego his immoror’Vel cæco apertum eft,huncnoftrum Metafthenem adeo Berofum fecu-tum non eftèjVt ne vidiHe quidem dici queat. Sed aliunde forfan de melioribus fontibus haufit. Qua ergo impudetia profeftus eft apud PerlasHiftoricum præterBerofum nullum in precio haberi, fi ab cius traditione totus ex diametro diflèntit ? Quid fi vera eftent, atq; de Sufiana Bibliotheca amp;nbsp;BibliisHebræorum amp;nbsp;Eulèbij Chronicis cxpilata quæ Icribit, an ob id veritas veritas non eiit, nifi mendaciis huius nebulonis dicatui à Berofo petita elle ? Conférât in medium quilque laborem fuu,amp; ingenue vnde profeccrit,fareatur:led nemo nobisfuaalienis titulis orner. Pudet mefitame Deusaroet)homines inuentos efse,qui de his falfißimis Berofi,Manethonis amp;nbsp;Metafthe-nis nugis Chronologiam amp;nbsp;gentium origines ducunt. Vt lint aligna vera in his foriptis, ea tarnen non erant vetuftis his audorum titulis citanda, quos oftendi fa'lfißimos eße, led confirmanda illo-rum audoritate, è quibus hic, quifquis eft, iinpoftor fua petiuit.

y E Gras-

554 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.. C R O N I A.

E Græcorum fabuliste nominibus regionum,opidorum,fluminum, gentium, è fàcradeniquc hiAoria video tota liæc (quæ vocanc)Frag-inenta deriuata eflè. Sed horum, except!s Bibliis, pleraque omnia falfis opinion!bus animos hominum imbuerunt, non alia cauû, quam quod his præclaristitulisornata prodirent. Si apud Diodo-rum,Heiodotum, aliosque id genus fcriptores leóla fuilîènt, non in tanta fuiflentcxiftimatione, vt ab illisomnis pæne hiftoria pendc-ret,nunc claris titulisornatano indoctos modo,fed doóliflimos ctia decepcrunT,quos nihil attinet hic nominate. Quotufquifque eft hi-ftorice f.riptor, de doclilsimis ctiam loquor, qui initia gentis fax ex lue errorum fentina non deprompferigfalfis his tituhs citraomnem pudorcm adieólis, quo aflenliim extorqueant ? amp;nbsp;quod eft maxime grauibus viiiscauendum, tarn temere plerique omnes fidem adhi-buerunt, vt ideam magnos viros totos libros his nugis infumerc, nec credere bene ft ftribendi munere defungi poflc, mli ita faciant. Laudo equidem antiquitatisftudium, atque illud in primisadmi-ror,atque illos, quos co tencri ftio, ampleótor amp;nbsp;exoftulot; atque id facio vitra fortalft modum,ftd in eo fic verland urn cll'c credo, vt fon tes ftmper lint adeundi, atque ex illis quæ haurimus auólori luo accepta feramus, non his lordidulis nugiucndis,qui alienis laruis coo-{gt;erti lomnia fua protrudunt. Cum igitur tales elle docuer!mus,ni-1 il opus eft vt figillatim,quç fallà in illis lunt,reprchcndamus.Quis cnim cum vmbris,amp; ne vmbris quidem, ftd Fallis titulis manus co-fcrcrc vellet? Satis nobis eft laruas detraxifle,atque omnem aufftori-tatem non eleualft tantum,ftd in auras amp;nbsp;ventos Iparliftc. Non igitur occupabor, quern hic nofter rhaplbdus Mctafthenem Perftm produxerit,quern video non à germano Berolo, ftd à Pftudoberolb liiam mutuatuin elft infinuationem . Megafthenem hiftoriam Icri-pftfle ftimus, atque eins Indica frequenter aduocari, ftd Metafthe-nis Perfe nihil vnquam hacienus contigit videre, atque fum certus, me dcceptum non iri, ft fulpicer de Megafthene Metafthenem cor-rupta voce faólum eile. Nihiligitur mihi cum ipfius computatione, qui loco magnarum viriuin, Megafthenis nomine lignificataruin, le dicit poll robur viresque venire, quafi diccret, in ft nihil viriuni elft,dum Metafthenem ic pro Megafthene venditauit. Quid quod ne ipfi quidem Megaftheni germano multum fidei tribuendum , de cuius Indicis ficaStrabone proditum habemus,vt in malis nomini-bus vni loliDeimachoftcundus habeatur. Cùm enim,inquit,ftn-’ ' tentia tenus,omnes vniuerfim,qui de tndia lcripftrunt,vtplurimuni fallà dicant, turn verb amp;nbsp;ceteros amp;nbsp;hdem omne longéfuperant Dei-machus

L I B E R I I 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jy;

machus amp;nbsp;huicfecundus Megafthenes.Acitcrum ^iaiptp(gt;rmç aTTt^UV id eft infignitcr amp;nbsp;præ ceterisomnibus^ fides abroganda Deimacho amp;nbsp;Megaftheni. Sed opponit fe Viter-bienfisj non hunc efic Metafthcnem Perfànijfèd Megafthenem Græ-cuni: Metafthenis autein Peilæ Petrum Comeftorem meminifte in Danielem commentantem citatis iudiciis Metafthenis. Egregium verb teftimonium, in quo ipfimet Vitcrbienfis cofiteturMegafthenem,non Metafthcnem,(ein quibufdam cxemplaribus legifle. Non animaduerteratlcilicetcMcgafthencMetafthcnem, amp;nbsp;ex Indicisgt; Iudiciis tranftcribentium vicio faólum eftè, atque ex huiusfolius Io-ci mendanouum nobis audorem dedit Metafthcnem de Iudiciis, proMcgafthene de Indicis,moie illorum,quiex vnofbmnio in aliud dilabuntur. Alios poft hac quærat Annius , quibus ineptis fuis fig-mentis amp;nbsp;anilibus fabulis illudat, quas ex audoribu s per infomnia fibi natis petiuit. Inter hos ctiam ( vt ita dicam ) cuonymos Cato illecft, quicildem fragmentisaflutusexeadem prodiitofficina, è qua illi,quos modo profligauimus,amp; fregimus. Quod quamuisip-lèlèrmolatis doceret,placuit tarnen amp;nbsp;alteram rationem addere, ne folaconicduravidcamurquenquam veilecondemnare. Nofterhic hiftiio Catonis larua prodicns, arrepta ftatim pro nominis audori-tace, virgulacenlbria Græcos,ob vanitatem amp;nbsp;leuitatem mentiendi fide omni amp;nbsp;veritatis exiftimatione exutos non ftnatu modo, led ciuitate ctiam hiftoriæftriptorum mouet, non ob allam(vtopinor) caulam, quam vt iple fuecedat. Qmd ad hæc Cato ille priftus dice-ret? An hanc fuam ftntentiam fuilfe agnofteret ? Minime gentium, nifi nos Dionyfius Haücarnallæus fallat, vit in prlmis grauis,amp; ne-miniin vetuftatis Romanorum notitialccundus. Is verbis Sigifmu-diGelenij elegantifsimi interptetis, (vt breuitatis caufa Grseca mit-tantur ) libro primo ftatim in ipfo hiftoriæ fuæ vcftibulo Aborigi-num quærens primordia, fic inueftigationem conclufit. Scripto-rum Romanorum dodißimi, amp;nbsp;in his Porcius Cato, qui diligentif. fime ftiipfit de cenditoribus Italicarum vrbium,Caiusque Sempro-nius amp;nbsp;aliquot alij, Græcos eos elle affirmant, profedosex Achaia multis ante bellum Troianumætatibus, nee tarnen dilèrtc tradunt ex qua Græca nationc,quave vibe migrauerint, ac ne tempus quidé aut ducem coloniæ, a ut quo cafii antiquam patriam reliquerint-tantum fabulamftcuti Græcanicam , nullius Græci, audoris earn confirmant teftimonio, itaque rei veritas quo modo (è habcat, incertum eft. Q^bdfi iftorum fermo lànus cft, non pofliint eftècolon! alterius generis,quàm Arcadici, nam hi primi Græcorum habi-tauerunt

C R O N I A.

taucrunt Icaliam trans finumIonium deduóli ab OenotroLycao-* nis filio. Et idem paulo póft : Atque hæc ftintab antiquis poetis ac fabulaiuin ftriproribus de ftdibus Sgt;c genere Oenotrorum prbdita; quos ego fecutus, ft modo Cato amp;nbsp;Sempronius multique alij vcic opinati funt, à Græcisoiiundam nationem Aboriginum, credo earn Oenotrorum fuifleprogeniem. lamaudiamus Catonem noftrum fcntentiam fuam'pronunciantem: Græci (inquit) tarn impudenti ia-(ftantia iam efFunduntur,vt quoniam his dudum nemorefponderit, ideo libéré à (ê Italiam ortam , eandem Ipuriam fimul amp;nbsp;fpurcaiu atque nouitiam, nullo certo audlore autratione, led per folain inla-nia fabulentur. O cenforia verba. lugulauit certe hie nofter nouus Cato prifeu ilium Catonem , atque id folius fuæ auóloritatis vnico i(ftu. Neque enim hoc vno folo loco Halicarnaflxus Catoni Grsecos hiftoriæ duces fuifle, ftd alibi etiam ftribit. Qupcirca in manifefto Græcanicæleuitatiscrimine tenetur. Quiddixi leuitatis ? proditio-nis ( inquam ) manifefto tenetur’. Etiam hoc corrigendum, Neqile enim leuitatis folum Græcanicæ amp;nbsp;proditionis, fed lacrilegij etiam amp;impietatis contra deos Romani generis auftores couincitur, dum afleritOenocrios aliunde quam à lano', qui à vino litdiólus, amp;nbsp;nomen amp;nbsp;originem traxide. Nofterenim dare monftrat Antiochi Sy- -racufani teftimonio Oenotrium ducem Arcadu, quadringentis poft Troiam conditam annis in Italiam demum venifte^ tantum abeft, vt ab ipfo Ocnotrij fint didi, aut Aborigines ad Arcades genus fijum referre debeant. Abeat igitur Dionyfius cum Catone fiio in malani rem, qui ab Oenotro Lycaonis filio Oenotrios deduxit. Audore enim noftro Catone didicimus Græcos hie impudenter efiè men-titos. Neque enim Arcades primi in Italiam è Græcia nauigarunt duce Oenotro,fed multis ante ftculiSjVt nofter Cato docet,Phaetho ex Attica cum Lygure filio in Italiam vedus, totum litus ab oftiis Tiberinis ad Nicæam vfque Maftilienfium occupauic, amp;defilij nomine Lyguriam dixit. Imperitcigitur Halicarnafi'æus altcrum quo-quefœdum errorem inuexir, fie ftribens.- Lygures amp;nbsp;Italiæ quafdain partes habitant amp;nbsp;Galliæ,incertum ab vträ profedi patria. Nam ha-denus incomperta origo eins gentis eft. Dcbebat hoc Dionyfius a noftiodidicific Catöne,cum alter ille Græculus nihil certi attuliftèt. Sed'fâtishorum.' Videmüs enimlüpisamp; ouibus prius concordem amicitiam fiincicum iri, quam bis duobus Gatonibus. Sequitur vfeuiofibiiu.' aliti^ cx cadem cohorte Fabius Pidor; qui fie in Aboriginum

hiftoria à Catone nouo pendet, vt videatur mammas eins lallarc. Quocirca nihil opus eft huncpidorêdepingere, qualis fit,amp;: quan--’'

-’-H. ».£J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turn

turn ei tribuendum, quando omniafua pigmenta, omncsquc du-dus linearum,quibus Romanæ gentis initia in tabulas refert, alar-uato illo Catonis hidrionc fit mutuarus. Ex eadem omnino (cho-la prodit C.Scrapronius,qui vel folo hoc dido fc prodit:Lygures(in-quit) didilunta Lygure , Phaethonns filio, qui omnium primus inultis feculis ante Græcos ex Artica colonias in Italiam tranlpor-tauit. In quo non lolum plus vidit Catone illo vero, fed eleganter admodùm Atcicam è Græcia excludit. Sed huic fcilicet debemus Romæ natalem, quam facro aratro defignatam elfe dicit vndecimo Calendas Maias,boram inter fecundam amp;nbsp;tertiam,Sole in Tauro,Lu na in Libra,Saturno,Venere,Marte, Mercurio in Scorpionc,amp; loue inPifcibus.Non vidit hie nouus Scmpronius,Luciferum amp;Hefpe-rum duobus nominibus vnam Venerem ad tertium a Sole fignum nunquam euagari. Sed placuit illi Solem quam longiffimc remoue-re, ne Martis amp;nbsp;Veneris adulteriu in Scorpione coeuntium prode-i-et,vt femel ante fecilTe narratur. Myrfilus Lesbius è Dionyfiq ma- M.i.« llt;-le confutus cft,quod ex ipfo Dionyfio docebo. N am præter alia, in Illo manifefte deprehenditur, veteris Myrfili nomen pclsimo fibi amp;nbsp;fcelerato plagio fumere , quod hie nouus Pelalgos alios faciat a Tyrrhenis , amp;nbsp;Pelafgos privis didos ad Tyrrhenos commigralfe, tumque nominis communionemfadam effe, qua Tyrrheni voca-rentur. Vetus ille ncc Tyrrhenos indigenas effe vult, vt nouus hie impoftor, necantePelalgosvçcatostuiflè , quamTyrrhenos, fed eoldem prius Tyrrhenos,deinde Pelafgos nominates è Græcia com-migraffe. Dicit enim Tyrrhenos poft relidampatriampafsimva-gabundos mutato nomine didos Pclargos, (juadarn alitum pclar-gorum, hoc eft ciconiarum fimilitudine, quod agminatim oberra-rent per Græcas regiones atque Barbaras; Sc murum, quo Athenien-fium arxeinda eft, cognomine Pelafgicum,opus effehorum homi-num. E quaMyrfiliLesbij fententia, quam Dionyfius non probat, darum eft, hunc nouum Myrfilum longe alium effe, ab illo prifco, totumeo fadum,vtAnnlus haberetinquoThalmudiftaefuiope-ram experiretur in Vadimonc , Razenua ,Yolturfena, Vctulonia, Thuffa, Saleombrona, Vmbria, Labith, Horcia, Sc id genus vocum figraentis, elingua Aramaea, quam ignorar,interpretandis. Cum PCcuJaTcbilo-mihi debellatus nunc Proteus hie nofter videretur. Sc nullos effe amplius vultus putarem,in quos fe mutaret; ad Atchilochum confu -

I git, atque eius nomine pro fuo vtens,credidit fe Archilochica edida I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conferipturum effe , ad quæ nemo änderet velhifeere, nifi. protinus

V vellet conuiciorum flagellis dilaniari.lulianus Epigrammatum fcri-

jyS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

ptor Gerbcrum monuit, vt fibi caucret ab buius iambis in fell co ip-lius ore nafcentibus, quibus Lycambis filias vna cum patre vitam fugerccocgit. fi enim apud inferos ßeuire eifdemincipiat, forcvt omnes Mants è tenebris diffugiant, pofteaquam ex ipia luce, re omnium carilsima homines fugerecompuleric. Quidigitur ego contra Archilochum, contra quern vix Cerberus latrare aufit ? Egone ve/pas Icpulcro ipfius infidetes iritabo,quas viator, vt prçtereat,ma-gno filencio ôc quiete diligenter ab nelcio quo alio admonetur, qui non duasfolum, vt lulianus, led tres filias Lycambis lèllrangulaflè laqueis Icribit in elegantilsimo Epitaphio. Nec citra caulam in mor tuum hæc dióla lunt,quando non lôlùm contra Lycamben . qui fi-liam ei delponfatam tradere noluit, amp;nbsp;inimicos fiiriolus in maledi-cendo fuir,led contra amicosquoque amp;nbsp;familiares,adeó vtipfe ani-mum fuum aliquandocaftigarit his verbis, vt Ariftoteles habetli-bro Politicorum leptimo:«^^ lt;r«7rep) (p/Awa7ra7-;^;eo.ideft, Neq;enira profcdo ab amicisftrangularis. Pugnabone contra hunc tarn bilio-lum,qui primus Caballinum fontem vipereo felle infccit,atque Mu fas humanilsimas non vnius homieidij Icelere cruentauit? contra cum,qui ne fibi quidcm ipfepepercit,vt ell apud Ælianum in varias Hilloriæ dccimo libroà Critiareélè notatum, cuius verba de inter-pretationc nofira fiibfcribam, qubliqucat, quam diligenter Icripta huius â veteribus fint dilculîa.Critias(inquit Aelianus ) Archilocho vitiovertit, quodpefsimèdelèipfoftlocutus. Nifienim(inquit) eiulinodifamamdelèiplèapudGræcosfparfifièt, nunquam relci-uifièmus^neque quod Enipus lcruæ filius fuerit ; neque quod, Paro propter paupcrtatem amp;nbsp;inopiam deferta, Thalùm adiuerit; neque quod, pollquam eo comigralîèt, exolus eius loci hominibus euafe-rit; neque ilhid, quod amicis iuxtà atque inimicis maledixerit. Ad hæc etiam nunquam Icire potuificmus,vel adulterum eum,vel libi-dinolum,vel contumeliofum fuifl'e,vel, quod iflis etiam turpiusell, clypcum abiccifiè,nifi ab iplômetfuifsemusfaôli certiores. Fuit ita-que Archilochus tellis fibi minime bonus, tali fibi gloria amp;nbsp;eiufino-di fama reliéla. Sed hæc Critias, non ego in Archilocho criminor, Hæc Aelianus. Ponemusigiturnosmetumtam formidati nominis duce Critia.Qui enim omnibus promilcuè citra grandes occafiones irafiitur, amp;nbsp;maledicit, is lôlet plerunque contemni defpicique velue feurra, amp;nbsp;contumeliofus rabula. Vocctur igitur in examen, an Archilochus ille hilloriæ huius auôlor fit. FIoc eo liquidiùs iudicari poterit, quo plura de ipfius virafaélisque refcilcemus. Oenomaus apud Eulèbium in oracula Apollinis magnoimpetu rationu exem-

L I B E R UIL

ploruinquc inueólas, inter cetera Archilochum obiicit, de quo Pythia fie refponderat:

„ hbdvOLTÔç (TQl TTCUt; KCX.Ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÛJ TgÂg7lt;xX^Ç

Eoyé7 êyaySpôûTTOtç. ideTÎ, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

Jnimortalü erit Telcßcleshic tibi natnjt^

CunEluper ora lt;-uïrum cantAndpu.

Ridct Oenomaus Apollinetn qui hanclaudcm ei tribucric, qui in poematis fuis tain turpibus amp;nbsp;infandis verbis in inulieres vfus fit, vt nullus vir inoderatus audire ea,neduin dicere,vellet. Hie, fi Ci-ceroni crediinus, Romulo régnante carmen lambicum fcripfit. Herodotus eum fcribit corum meminiflè, quæ de Gyge amp;nbsp;Candaulc narrantur,atquc id carmine lambico trimetro feciflè.Rufinus fabu-lam Gygis optime complexum elïè adiecit eo loco, quo de cataleóli-co trimetro agir. Horatius amp;nbsp;Paterculus lambici carminis inuento-rem arbitrantut. ille eniin fic habet:

,, sArcbilochumproprio rabies armauit lambo.

Hic dicit,neminem,cuius operis inuentor fuerit,in co perfcélilïi-miim fuifle, præter Homerum amp;nbsp;Archilochum. Credo equide proprium aliquod fibi genus lambici primum inucnifle, led vniuerfim lambos priores extitifse, quibus Ariftoteles Homerum in Margite vfiim elïèteftatur. Huie maledicam fuam lingua nocuific, Ouidius ctiam meminit. Nccille lolus Çritiæ amp;nbsp;Oenoinao conlèntit, led Pindarus etiam atqucPlutarchus. Lacedçmonij neque poetam, ne-que verfus cius admilcrunt, tum proprer nefandam turpitudinem, tum qubd clypeum abiicere licere, Icriplerit ; vt è Plutarcho amp;nbsp;Va-lerio Maximo confiât. Dion Prufeus afiutæ vulpeculæ, quam Archilochus celebrant,meminit, vt inde liceat fulpicari, leonis amp;nbsp;vul-pis apologum ab eo manafiè. Idem perfidiam Lycambis contra Ar-chilochum commillàm in nuptiaruin conuentioneper lalem amp;nbsp;mc-lam inter alia fidei violatæ exempla in Apiftiafiianotauic. Nee boni tantum Icriptores nialcdicum eius os prodiderunt, lèd adagia etiam in vulgus nota, vt illa; Archilochum calcarc, quod eft vefiigia eius ArdiüccfjiiM fequi in conuiciando, amp;jArchilochipatria,inillam diefium ciuita- Aufcitó tem,ybiciues maledicendifiudiotencrentur. Quamuis tarnen talis elTetjapatna tarnen fua Paro,in quam plaufira conuicicrum congel- ptnrinc^ A pal lèrat, pofi moitem Arifiotclis tcfiimonio honoratus eft,nee à patria tantum, led ab Apolline etiam . Rerertur enim a Suidaqui^ddam admodum ridiculum, li vera lunt,quæ haólenus à nobis funt addu-ifta. Videtur enim apud cum quafi in prouerbium abiifle, Ne mor-

tuornm

SF

C R o N I a.

tuorum quidem dcos obliuifci, fi ad virtutis ftudia animum appu-liflenr,atque illud ex iis inanifeftum eflê,quç poft morte Archilochi acciderunt.Nam cum in belio cecidiflet,in quo communis eft Enya-lius Conondas Corax, qui eum peremerat, neftio qua gratia Delphos profeótuSyieïponfum accepit:

^lufarum famulum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hince^uge templutn.

Atque poft multas fupplices preces vix tandem impetrauit, vt ad Tænarum ad Tettigos feçulcrû manibus filij Teleficlis parentando expiaretur. Tettigem vero, id eft, cicadam, ft Archilochus nomina-uit,cum conuiriis lacefsitus reipondit: Tém^ tQ a-uyetAnipaf, id eft, Cicadam apprehendifti ala. Euftbius tarnen pereuftorem Ar-chiam, non Charondam, nominauit ex Oenomao fuo, qui ironicôs colligit, non iniuftè Archiam è templo excluftim efle, ne quis à Gy-raldo decipiatur,qui partem totius irrifionis fic adduxit, quafi ftria, non ironicaefletoratio. Quiplura cognoftere volet,is aliunde licet petat. Nos non tam multa in medium attulifsemus, nifi hoe moliremur oftendere, nihil ftrè commemoratu dignum in diótis fadisque Archilochi à veteribus omiflum fuifse; atque hinc fieri, vt fatis mirari nequeamus, omifliim ab omnibus efse nobilifiimum hunc antiquißimumque auótorem de temporibus ftripfifte. Po-tuiflèncenimhocadferread conuitiorum excufationem , dicendo, Non omnia ipfius contumeliæ, amp;nbsp;ftllis viperini plena fiiifiè, cùm hiftoriam etiam,fiue temporü ftripfiflèc fupputationem. Sed videor mihi videre, vnde in mentévenerit huic noftro fallario, poëtæ nomen hiftoiiographo accommodare. In Euftbij Chronicis tempore Æneæ Siluij quarti Latinorum regis annotata eft audorum inter ip-fos, de Homeri ætate controuerfia, vbi hæc eft orationis claufula: Extiteruntalij, qui modico tempore, antequâ Olympiades incipe-rent, quadringentis retro annisTroianæ captiuitatis eum fuiflèpu-tent, licet Archilochus viginti tres Olympiades, amp;nbsp;quintumTroia-næ cuerfionis annum fupputet. Qui locus in fine omnino mendo-fus cùm fit, ita videtur a noftro impoftore reftitutus eïTe: Licet Archilochus vicefimam tertiamolympiadem amp;nbsp;quingentcfimùTroia-næ cuerfionis annum computet. Hinc igitur apparet,Archilochuin temporum fupputationem litteris mandaftè. Ad banc opinionem Foborandam facerc videtur illud Rufini, quo dicit, Archilochum Gygis. fabulam diligenter complexuin efle. Deinde doeftifsimus quifque credit, germanum hunc elft Archilochi partum, licet ft multis

e

LIBER 1111.

361

multis inembiis mutilatus. In quorum numero Brodæus eft, omnis iitteraturæ ftngularis thcfaurus, qui oóto facit Homeros huius au-doiitatci Conandum igiturgrauibus amp;: idoneis teftibus docerc, nihil tale de Arcbilocho debcrc cogitari. Herodotus enim fupinæ negligentiæ fuiflet accufàndus, qui cum in aliis ,tum in vita Ho-mcri, expropofito de cius ætate diiputauit, ft Arcbilocbi vetuftifti-mi ftiiptoris fententiam aut ignoraftet, autcitra caufe explicatio-nem contempfiflet. Plutarchus diligenter colligit, quidquifque de patria Homeri ièntiat, nullus tarnen meminit Archilochi, cùm tarnen is duobus noininibus maxime nominandus fuiflèt: lèmel, quia aniiquiftimus poëta; atque iterum , quia eiiildem feic æta-tisfuifïèdicantur. An quilquameft qui perfuadeiefibipoftit Hc-rodotum amp;' Plutarchum , viros antiquitatis omnis ad curiofitatem vfque diligentes, non adduûuros fuiflè Archilochi de Homeri,tum ætate ,)tum patria fèntentiam, fi earn vfquam exftare quilquam - mortalium iciuiflet î eius, înquam, iiidicium neglexifient, qui amp;nbsp;ætate proximus erat cuius validæ vibrantesque fententiæ, atque omnis oratio ûnguinis ôé neruorum plena tantum apud homines valüerunr, vteumvel Homero fuperiorem futurum fuiilè iudicarint, fi argumenti genlis fimile Heroico carmine traólandum fibi propofuifl'etfExtat ciu« epitaphium,è quo manifcftè bçc de ipfo hominum prilcorum opinio peruidetur:

, .... „ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T ô-îi/xci-,, jàyiç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i(X.fzßoult;;

cArchilochi hoc huftum cH, rab 'tdix qttem immifit Idmhis^ , Mufi hoc Maonida^ratificafa Jho.

- Lyricorum princeps Pindarus,Ibnori eius carminis Odenonâ Olympiorum meminit, quo loco rnvi^et,5c. kcût^ivikoço'^i^âôoç, omnibus Grammaticis, amp;nbsp;inter alios Ariftarcho amp;nbsp;Eratoftheni diuerià comminiftendi dédit occafionem. C ùm ergo ram clarus apud om-nes melioris notæ feriptores fuiflè cernatur, amp;nbsp;eos naftus fcholia-ftas, quibus nulli habentur illuftriores, non opinor equidequen-quam fore, qui exiftimet eius viri teftificationem filentio præte-reundam fuiflè, fi vfquam in libris eius extitiflèt. Tatianus Afly-lius in Homeri ætate quærenda nemini fècundus, ita ferè habet, vt dicat,antiquiflimoseorum,qui de bac re quæfiuerunt, fuiflè Thca-genemRheginum,quiCambyfis temporevixit, amp;nbsp;Stefymbrotum Thafium, ôc Callimachum Golophonium, turn Herodotum Eîa-z licar-

36z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CRO ï A.

licarnanæuin amp;nbsp;Dionyfium Olynthium. Pofthos Ephorum Cuma-nuin, Philochorum Athenienfèm, Megaclidem Sc Chamæleontcin peripaceticos. Deinde Grammaticos, Zenodotum,Arill:ophancm, CallimachiimjCratetem^Eratofthcnê, Ariftarchum amp;c Apollodorü. Hîc cùin plurimi fint, amp;iliinominentur, quos afièric fuifièand-quifiimos^nullus tarnen eft Archilochus, licet fueiic inulto Camby-ns regno vetulUor. Vndeigiturillud de ArchilochoEulèbij Chro-nicis’ cfi: aflutum vt is dicatur temporafiipputafle ? ex illo ncmpe, quod apud Tatianum pauló póftlèquitur ita ad verbum:

E Ka,T6ù TQv;)^Qvov\5!irYiya!iQy, (ruy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T/glÓmcq rof

eiKo^v Xy Fvyny T^y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(ÄiccjnSy êr£ut Trév^KoaiQiç.

Quod eft: Alij vero tempus ad inferiora deduxerunt,dicétes euin cum Archilochofuifiè. Archilochus au tem floruit circa vicefimam tertiam Olympiadeni, imperate Gyge Lydo poft res Troianas annis quingentis. Cum igitur Eufebius libro præparationis Euâgelicæ de-cimo, hunc Tatiani locum adduxerit, nihil amplius dubito, quin quod in Chroniciseft, ab hoc nihil fit diucrfum . Corrupta igitur fcriptura vel lacuna,non eo modo ,quo nofter anriquitatum mango voluit, vel corrigenda cftjVel fupplenda, led ad hanc narrationein d'atiani conferenda. Poccrit itaque velfic, vel fimili aliquaformula in integrum reftitui, quod in Chronicislegitur ; licet quidam cum Archilochofuiflead vicefimam tertiam Olympiadem amp;nbsp;quingen-tefimum Troianæ euerfionis annum fupputec. non cnim Archilochus hoc de Homero, led alius memoriæ prodidit, qui vtroque multofuit poftcrior. Quis autem is fuerit, è primo libro Stromaton Clementis Alexandrini rclciui, vbific ad verbum, fiLatine ioqueretur, dicerc pollet. At verb Theopompus ætatem Homeri refert ad quadragefimum tertium Philippicorum, qui annus eft quingentefimns ab Ilij obfidionc. Quibus verbis intelligi' da-tur non ah Archilocho, led à Thcopompo, Homcri ætatem tan-to inferitis detraólam fuifle.Scd vthunc locu penitus ira corrigendu efleconuinc3tur,amp; prorfus exftirpetur illorum opinio,qui Archilocho hanefupputationem attribucrunt, ex lamboru fcriptore hifto-riographum facicntes,docebimus plane nihil vlqua tale in Archilo-chi Icriptis fuifle,grauifsimi Icriptoris audorirate. Ariftarchus quis fuerir, amp;nbsp;quanti fit apud eruditosæftimatus, omnes feire credo, amp;nbsp;fi quis nelciat, is ab Horatio difeat, dum in Arte poëtica virum bo-num ôc prudentem dicit,verfusinertes reprehenfurum, atque in iis

omnia

LIBER nil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;365

omnia faôturumjquæ ncccflària fint, ad cafiigationem denique futurum Ariftarchum. Cicero non vno loco Ariftarchum pro iudice pofuic accurato amp;nbsp;feucro, quod tanti huius fuerit in Homeri carminibus cenfurajVtverfiiSjquem non probaflerjprofiippofiticioamp;fpu-rio reiiceretur. Hie igitur,quihac nota in prouerbium abiic, com-mctaiialcripfit Arcbilocliiamj in quibus Homerum circa lonicam commigrationem fuifle alfcrit annis poft Troiæ excidium centum quadraginta.Si igitur is, qui in Archilochum ftripfic commentaria, tot tantum annis à Troia fuifiè Homerum ftribat, quis poterit fiifi-picari Archilochum Icripfifièjfuaætate Homeru vixifie? Quæ cnim hæc eflcc Ariftarchi vel ignorantia, vel impudentia, neftire quid is auólor de Homero fcriplifler, cuius fe interpretem commetatorem-queprofitetur? vel fi Iciret, irendacij crimen in os ei impingere, qui le æqualem dicac temporis illius fuifle, quo Homerus vixit? Infigni tefte amp;nbsp;extra omnem exceptionem pofito opus clTet ad Archilochu confutandum,fi is,Homeri æqualis cum eflet, deHomcriætatete-ftimonium dixiflet. Qu_od fi vlquam,vel carmine vel prorla oratio-nehosquingentos poft Troiæ excidium annos vel leuiftima nota indicaflet, dcbuilTctpriùs ab Anftarcho eius audoritas infringi, lt;quain aliter eandem controuerfiam decideret. Nunquam igitur Archilochus prodidit le ita de Homcri çtate cenfiiiflè atque fi tarn nu-permortuus fuiflet,non caruiflet Archilochiis diótis,quibus Icripto-resobnoxijfeièlempcrlunt, quàm diu longa dies opera nee dum extrainuidiameuexerit, atque conlècrarit æternitati. Quamobrem cum nullus omnino fit ault;ftorum,qui in Homeri ætatem inquifiue-runt,ne ipfe quidem Ariftarchus Archilochicorum fcriptor,qui me-minerit quiequam ab Archilocho de ca proditum fuifle,non eft am-pliùshæc nobis fulpicio tenenda.Exuiflet fe haud dubiè Ariftarchus Ariftaicho,id eftoptimi amp;nbsp;irreuocabilis iudicis oflicio,fi tam fupina amp;nbsp;inert! negligentia, autpotiuselTrond contemptu Archilochum mendacij acculaflèt, nulla interim faóla Archilochi mentione, præ-Icrtim in co opcre,quo Archilochica perfcripfit. Præterca ex iis,quæ fragmento hoe fub Archilochi titulo prodeunte continêtur,clarum efle poteft,nihil in eo efl'e Archilochicu. Statira enim à liminc Mna-lèas PhœnixDamalccnus teftis in proftenium vocatur. Quis verb hicMnalèasDamalèenus Archilocho antiquior? Barbarus lcilicet aliquis fcriptor, qui ante Homerum amp;nbsp;Archilochum litteris Icriplè-ritvelPhœnicum, vel Græcis, needum ab Homero reformatisgt; Athenæus de Salpa agens fie ferè habet, fi Latine verras. Eft autem ßalpa pileis varius, vnde Mnalêam fine Locrum fiue Colophonium

2 2, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eum

3^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

cum diccmuSjqui Pægnia,id eft,pueriles lufus,velcrepundiaftripfit; familiäres Salpam cognomine dicebant propter col lection is varie-tatem. Plinius item Mnalèæ teftimonio vfus eft libro tricefimo ftp-timo,nulla patriæ adieóla mentione. Aelianus eundem aduocat de Gallis amp;nbsp;Gallinisftribens, citrapatriæ nomen, cuius ncc loftphus ineminit, licet vtrobique amp;nbsp;in antiquitatibus contra Appioneni ftriptis teftem dcnunciet.'Columella Mnaftam de rc ruftica ftripfiift reftatui'jfed eu Milefiû,nô Damaftenu,dixit. Si hie nofter Damafte-nus fuit,amp; Ai'chilocbo antiquior,magnæ ignauiç accufandus eft loftphus, qui Dium potius quain Mnaftam ad verbütranßeripftritin Phcenicu antiquitate traeftanda. Deinde,qui fitloftphe,vr quçftione de litteris Græcorû propofita hune noftrû Archilochû non adduxe-iis,qui omnem dubitarionem ftatim exemilîct. Vidimus modôqua occafione de Euftbij corrupta leclione Archilochus temporu fuppu tator cuaftrit ; Videaraus nunc qui Mnalcas Damaftenus fit fadiis. loftphus libro Archxologiæ primo, poflquam Berofli de diluuio Arcæ in mpntibus Gordyçis reliquiis audoritaté attuliflet, Ri bd it in liane fententiam. Horum item mentionem facit Hieronymus Ac-gyptius, qui Phœnicumantiquitatesftripfit, amp;Mnaft*a,s, êepractet hos complures alij, amp;nbsp;in illis Nicolaus Damaftenus in nonagefinio ftxtolibro cadem narrat his verbis.Eft in Armenia mons magnus ftipra Menyada Baris nominatus, in quem fertur plurimos in diluuio confugiftèjamp;inicconftruatos elle : atque inter alios quendana in Area vedum ad fummum montis cacume appuliflè, amp;nbsp;hgnoruin reliquias multo poft tempore ibidem conièruatas eflè : fueiit auteni hicisquem Moles ludæorum legillator in (criptis fuis prodidit. Hic(nifallor)vidcrclicet, quiexNicolao Damalceno Mnafeasfa-dus fit Damafeenus, amp;nbsp;è librononagefinioftxto Nicolai Damalce-ni liber nonagefimus ftptimus Mnaftæ Damafteni,deinde quiMo-fis nomen è Nicolao ad Mnaftam tranfiuerit.Iam in progreftu quid nofter Archilochus aliud facit, nifi quod aperte nos ludibrio habet, quibus odo Homeros pro vno ftatuit, amp;quo vrbes inter ft- certan-teslingulasfinguhs Honieris faceret nobiles, numerum vrbibus iequauit. Hocdebcbatftiuifle Herodotus amp;Plutarchus,amp;quot-quot Homeri patriam ætatemc]ue quæfiucrunt. Pudendum lane cot diligentiftimos fuilft ftriptores, quos hæc quseftio cxercuit, amp;nbsp;ne-ininem inuentum elft , qui haue hoinonymiam vel docuerit vel probaritjiiec minus pudendum reruin inuentarum primos audores litteris mandate, amp;nbsp;interim Homeri obliuifti, qui amp;nbsp;linguam Grx-cam amp;nbsp;litteras Græcas tradidcritrudi Græciæ, cum ante non fuiC ftnt.

LIBER 1111.

fent.Iofephus certè amp;Tatianus amp;nbsp;Clemens, amp;nbsp;cetcri eiufHem argu-menti examinatoiesvt Cad mo littcras acceptas fcrunt, ita huius Homericæ reformationis, quod equidem Iciam, nufquam ne {omnium quidem alicui illorum eft oblatum. lam quod de Rufino al-latum eft, Arcfiilochum diligenter Gygis fabulam complexum fuif-ftjid nihil co conducit, quo doceatur Ghvonogiaphum cum fuiflc, nifi tam inepte amp;nbsp;barde de fcriptorum varietate loquamur, vt corn Chronica poëtæ {cripfiHe dicantur , quorum faûa carminibus fuis celebrauerunt. Quibus de caufis non fatis admirari polTum eorum credulitatem, qui tam’facilc fibi imponi permilerunt, vt Archilo-chum de tcmporibus fcripfifle arbitrarentur.

Eucrfis iara ceteris omnibus,quos impudentia nefcio cuius falfa- xewofton. rij nobis fuppofuit,fcriptoribus : vnus reftat Xenophon de æquiuo-cis, quern credo ab impoftore adiedum efle, ne in reliquis menda-cifliinusfuiftc videretur.Scio cquidem çluicsXenophontes memo-riara fui libris editiscomparauille. Verum qui homonyma fcripfè- fiwwcs. rir,eius puto neminem meminifle, atque vt demus quenquam fuif-fe, dicemus tarnen hoc fragmentum tantae ignorantiæ impudentiæ-queconuinci, vt non fit dignum cuius vlla ratio habeatuf. Quid enimirnpudentius, quam ab homine Græco dici Homerum Tha-iete pofteriorem fuilTe? quod impoftor à corrupto Eulebij exemplar! mutuatus Xenophonti fuo adfcripfit. In illo enim legitur Olympiade odaua Thaletem pbyficum philofophum claruilTejCum eiuf-dem Eufebij alio loco dicatur vixiftc ad Olympiadem vfque quin-quagefimamodauam . Plinius vltimo anno quadragefimaamp;odaux OlympiadisEclipfim prædixiffe dicit,quæ cotigit fub Halyatte,vel, vt vêtus exemplar manulcriptum habet,fub Aftyage. Sed hæc fcri-ptutæ diuerfitas temporum diuerfitatem non inducit, co quod tern pore huius Eclipfis Aftyages Cyaxaris filius iam eflet matrimonio fatis maturus, quandoquidc fic inter Halyatten RegemLydorum CyaxaremregemMedorum pax poft Eclipfim Solis conucnit, vt Aftyagi Cyaxaris filio Ariena Halyards filia nuptum datetur. Thales igitur magno omnium cofenfu circa hæc tempora vixit, amp;nbsp;mortuus eft Olympiade quinquagcfima feptima, ft Eulèbij Chronicis credi-mus. Herodotus Thaletem in expeditione Crœfi contra Cyrum. fuiffe de Græcorum hiftoria tradit, quod Eufcbio confentit. Eatia-nus floruilTe circa quinquagefimam Olympiadem fcripftt, atque eins verbaab Eulebio in proparafccucrecitantur. Credendum igi-tut,locum ilium, quo odaua Olympiade fuiffe dicitur, à quopiam cw«t«-adiedum effe. N ec illud mirum videii debet, cum tota ilia Chro- Ï

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nica

C R O N I A.

nica mirum in modum fint deprauata. Scio tamcn eflc, qui Phlc-gontem tefictn faciant (eptima Olympiade eumiam cognitum fuif-ie. Sed qui fie ièntiunt, cos puto homonymia deceptos Thaletem Milefium philofophum fecifle c Thaleta Crerenfi fine Illyrio poeta, cuius tanta fertur vetuftaSjVt Homeruin præceflêrit.Et præcefiit fane fi hie feptima ille vicefima tertia Olympiade vixerit, vt Theo-tiulttM. pompo vifuin eft. In Eufebioigicur forte fuerit Thaletas Lyricus

poeta Olympiad! otftauæ inferiptus^ è quo imperitus quifpiam Thaletem Milefium philofophum fabricaritj quemadmodum Hippo-nadlem j qui fuit mordaciflimus poeta , philofophum in eifoem Chronicis fecerunt. Qjao verb id magis credatur, Clementis etiain Alexandrin! è libro primo Stromaton teftimoniu adduc! poteft, qui perindeatqueceterij Thaletem primum Græciæ Sapientum circa cwM ƒ«ƒ«» olympiadem quinquagefimam floruifle dicit. PlutarchusThaletsp

Mufici audtoris Pæanum mcminit, fod eum Cortynium Cretenfom, amp;deGlauciau{ftoritateArchilocho pofteriorem facit. Verum,vt vt res de Thaleta Lyrico habeat, id confiât inter omnes melioris no-tæforiptores Thaletem Milefium , velSyrum, vt quidam voluit, circa quinquagefimam Olympiadem darum fuifle . atqui idcirco, fl Homeruin hoc facias pofieriorem, neceffe eritfateri, Cyri tempo-ribus vixifie, cuius Xenophon Pædian cu in foripferit, inirari lice-ret,qui faduin fit, vt tant! hominis in ea ætate non fecifletmentio-nein, nifi quis tain fit abfordus , vt etiam inferius fontem omnis Græcæ eruditionisdetrahereconetur. Quod igiturhic, quifquis fuit,Xenophon de Homero prodidit, argumento efi tantum abefl'e, vthic Gryllifilius fueritjVtnedodum quidein aliquem fuifie fuf-picar! queainus. Non igitur contra impiam ipfius de anno fonten-tiain difputabo,nec illud coininetum de Gallo , quod plurimis pla-cuit, rideboj fed illud vnuin addam, non aliam mihi videri caufain inforiptionis falfæ fuifle, quam quod Cicero dixerit libro primo de Diuinatione, Xenophon tern Socraticum fua fcripfiflefomnia. Hie igitur, quifquisfueritjimpofiorputauit foa quoq.fomniaprobabi-liora fore,fi ill! attribuerentur, cuius fomnia mirabiles exitus amp;nbsp;vc-riflimos habuerunt. Atque hæc quidem fads fint aduerfus falfain antiquariorum enneada, quamqui primus in lucem produxit,is mihi videtur nouein Mufaruin choium nominuin fuorum commends voluiffe æquare. Nequeporro dignam earn duxiflera,contra quam tantum operæ infuinerein, nif! vidiflein omnia Lexica plena eorum , quæ foils his fragmentorum falfis dtulis pro veris funtaflèrta. Qmd , quod nemo feicfit antiquitatum inquifitor,

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3lt;57

qui non Eine gentis fuæ exordia mutuetur. Nc igitur Eæc doóto-ruinhominuiB anticipata de his (uppofitis auóloribus opinio oh-ftaculo nobis eflec , putauimus diligenter earn prius eradican-dam, quam vetuftam gentis noftræorigincniexponciemus. Strabo igitur, vt ab hoc aulpicemur, Grarcis Cimmerios dici auftor cimnwr^^w. efl:eos, qui Cimbri alio nomine vocantur. Diodorus è Cimmeriis temporis lapfu, Cimbros cœpiflè nominari, quod Plutarchus ctiam in Mari) vita referc. Hoc igitur in primis his audoribus credemus, Cimbros amp;nbsp;Cimmerios non eolHem modo eflè, led nomine quoque amp;: nominis ratione conuenire. E Cimmeriis igitur concifione vocis Cimri, amp;nbsp;melioris Ibni gratia Cimbri funt nominati. Cimmerios ante didos itaeflequidaarbitrantur, quafiChimerij,idefl:,hiberni vocarenturiquam ratione Proteas Zeugmatites tuetur,non Cimme-« rios, led Chimerios fcribendo. Feftus Pompeius deCimbris amp;nbsp;Cim-ineriis in hæc verba Icripfit : Cimbri lingua Gallica latroncs dicun-tur. Cimmerij dicunturhomines, qui frigoribus occupatas terras incolunt;qualesfuerunt inter Baias amp;nbsp;Cumas in earegione,in qua conuallis latis eminenti iugocircundataefl:,quænequematutino, neque vclpcrtino’tempore Sole contegitur. Eiuldem eû opinionis Protcas, ZeugmatitesChimerios noCimmerios Icribens. Martialis (fl ita nominatos cenlcamus)vocis origine ad hunc modu explicaret:

,, Si d^ret Au,tumnt^^ mihi nomenOporinus ejjem:

• I ' nbsp;nbsp;nbsp;Trtgtdd ß Brumfi tempora^ Chimerinnt,

-f Erafmus item Cimmerios hanc nominis fui caulàm habere, falso putauit. Fuepûrnt qui pro Cimmeriis Cemmerios Icriberent, à cali-gine, quam vocant, quod in perpetuis tenebris habitarent. Longius originem vocis Euflathius quæfiuit, dicens Cimmerios dici quail zfuîrKç c# 7^ ««p/, id eft:, caligine. vel Tnß id eft,lc-pulcra,v.el K^uêfaç ci'TiïspaJd eft,in terra habitantes. Alij Cerberios di- cnln^. xeruntj-in quorum numero eft Grates, propterca( vtvidetur) quod loca tcncrentCcrbero vicina.' Hinc apud Ariftophanem in Ranis Charon interrogat:

„ Ttçeïç àya7i'av7\.a.lt;;c4cgt;ux.}cSylt;è. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quo loco co

mentator additquoldaetiafuifle, qui apud Homeru pro Cimmeriis Cerberios legeret.Nobis nccCimmerij,necCerberij,necCemcrij re-cipiendi funtjcontra Strabonis amp;nbsp;Diodori audoritatc,amp; vera vocis fcripturaconlenfu omniu confirmata.Eft igitur alia ratio inucnien-da, ob quam Cimmerij, atq; deinde CimGri flint nominati. Neque

enim

368 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C RxO N I A.

enim, quod Feftus videtur credidiflè,alia eft C imbrijalia Cimmerij, vel etymologia velfignificatio. Fateor equidcm fieri potuifiè, vt nomen Cimbrorum quiproximi Gallis ad Oceanum habitabant, ÔC frequentibus excurfionibus vicinalatrocinantium more popula-bantur, ad latrones tranfiiflè ,, non quód vox ira fignificaret, fed quod mos'gentis ita ferret, vtquotquotCimbrici nominiseflcnt, latrones apud finitimos iudicarentur. Sicut igitur molles amp;nbsp;delicati Sybaritæ, ita latrones eadcm loquendi figura Cimbri fortafiè voca-ciwW. bantur. Plutarchus accurata veritatisinquifitioneneminipofiha-. bendus, Cimbros à Germanis latrones vocari Icripfit non à Gallis, vtFeflusPompeius. Equofitverifimiledemoribus Cimmerioru, non de lingiiæ vel GermanicsErVel Gallicæ proprictate latrones ita vocatos fuiflè, cum idem addat de veriore (ententia, à natione nomen, non à latrocinandi confijetudine,dudum efl'e.Eft ceitè

cnwter. haiSlenus nobis vocabulura in vfu frequenti, quo impedimen-tuiTLamp; onus graue fignincatur : cempofitum è duabus voculis (urn èc B^r,quafi illud Cumber dicatur, quod vix fit fcrendum. Cum enim aduerbium,idem efiquod Larinis vix, idem quod fero vel porto. bincCS^^fcrctrum illud dicituf, quo inter duos onus ali-quod portatur grauius,quam vt ab vno fciri queat. Verbum autem' Anglis hodie etiam in vfu eft, nobis 'Bery inde faótum. Cumber igitur ab eo, quod vix tolerari poteft, ad omnia fere onera atque damna tranfiit. atq ue æq u è Cummer atq ue Cumber pron u ntiatu r eu-phoniæ ratione. Hine fortafle alluüoncvocumCtmberCumberno-minatus eft, co quod intölerabilis nbsp;nbsp;damnofus vicinisr eflet,propter

rapinas amp;nbsp;latrociriia quibusgraflabatur. Verum bæc de origine vo--cis controuerfia fitis magno argumento eft, veram rationem à Grx-cis amp;nbsp;Latinis ignorari. Germanis autem amp;nbsp;Gallis.videri de vocabu-lo fuo vernaculo C umbros, non Cimbros, nomin andos efle, à dain-nis quæinferebant. Alia igitur inueftiganda eft nominis ratio,quain non exteri tantum probent, led quam ncc ipfifibiturpemJucant, ' qui fic nominantur. Cum cnim Cimmerij vox antiquißima fit, amp;nbsp;non nuper, v: Germani,inuenta, verum eft illud Plutarchiiudican-dum , non à moribus, led ab origine fie vocatos eile. Quamobrera cum maioresnoftrj nulla ncc natalium fuorum ,nec rerum gefta-rum monuraenta rcliquerint, necelfe nobis eft, à Latinis amp;nbsp;Græcis hiftoriam petere ; atque vbi hi nos delerent, ad Hebræos confuge-re,qui his omnibus funt anriquiores,adeóvteorumhiftoriogra-phus Mofes quadringentis circiter annis Troiano excidiofit vetu-ftior. Ex hoc igitur,!] gentis noftræ primordia fumere queamus, tefti-

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^69

teftimoniumadfereinus, cuius vniusaudoritas infinitopluspon-derishabet quam ceterorum omnium,qui originesvetuftas icri-ptis prodiderunt. Hicfcribit Lamecho filium fuifle, cui nomen diuino adflatu fecit'Noæ, qua voce quiesfignificatur , eoquod ter-ræ nauigante eo in /vrca iiia ab omni hominu labore eflènt quietu-ræ. Apud Latinos amp;nbsp;Græcos diuerïà eidem nomina data funt, nbsp;è Nox «pua

nominum diuerhtatenon pauci errores in biftoriis eorumfuborti. Ex hacfabularum magnus Oceanusin poetarum regionem inunda-uit, qui dû è veteri memoria per mann s inter homines tradita, citra tarnen omnem temporum hipputationem, qiiæ nulla ipfis ante O-lympiades fuit, diîuuij mentionem accepiflènt, alius aliaminun-dationem finxerunt, profuæ quilque gentis antiquitate tempora difeernentes. Eulèbiiis, Auguftinus, Orofius,amp; ceteri plerique Ditóm omnes aliud Ogygium diluuium fuilTe credunt, aliud Deucalio-nium, aliud item illud quod Moles defcripfit. Plato de multis di-luuiis tam temerè credidit Ægyptiis quàm de infula Atlantica, quam cùm hominum obliuio metus nauigationis è notitia fuftu-liflèt Geographorum jcredidcruntij, qui fuilTe olim legiflèntj maxima aliqua inundatione fummerlàm amp;nbsp;ablorptam apparere de-fiiflè. Varro Ogygio diluuio nihil nouit antiquius, in hoc Bœotis confentiens, apud quos Thebarum Rex Ogyges indigenafuiflè me-inoratur. PtolemxusMendefiuscùm Mofen æqualem faciat eorum temporum, quibusAmaGs in Aegypto, amp;nbsp;Inachus Argis re-gnauit, fuerit.que Ogygium diluuium pollerius fub Phoroneoina-chifuccelTorejdeGræcorum opinione colligitur poli Mofen illud fuiflè. Pbft verb Argis régnante Crotopo; inundatio terras ope- cntopis. ruit, fl eildem audoribus ht credendum, in qua nemo præter Deu- ce^caiio«.. calionem Promethei Glium,amp; Pyrrhamconiugem eins amp;{brorem fit feruatus. Cùmitaque Auguliinus de veterum monumentis af-ferat, Ogygium maiusfuiïïè, quam diluuium Deucalionis, coge-murfateri, non plures in Ogygio, quàm in eo, quod Gib Deuca-lioneaccidit, homines feruatos fuiflè. QuæG vera funt, confè-quenseft,hæc duo non minora, vt plerique omnes GripGrunr^ fed maiora fuiflè, quàm illud quod Gib Noa dicitur accidiflè, G in-undationis magnitudopaucitate fèruatorum hominum Gt metien-da. Hæc quia abfurda Gmt amp;nbsp;male cohçrentia, nonvereboraflè-rere,vnumduncaxat, non pluradiluuia , atque illud apud diuer-y««»»«?/«-fos diuerfa nomina fortitum eflè . Poêtæ enim prifeæ fàpientiæ pro-feflbres non à maioribus Gilùm, fed ab hiGoria etiam exterarum gentium , videntur inundationem quandam omnium terrarum

A a nouiflè.

C R o N I A.

nouiflè J jfcd lt;|uo tempore ilia accidiliet, ad vnum omnes ignorafle. gentis auClore id opinaturco-iHHijs. tigide; arque ira diuerfitas nominum diuerfas aerates fecit, quas, quia ad veruin temporum calculum reducere nemo potuit, in earn ventum ed: opinioncm, diuerfas fuifle inundationes. Deinde,quod viderent homines verae Chaldæorum, Hebræorum, ôc Phœnicum hirtoriæ periti, non conuenire has inundationes, cum vniuerfo illo diluuio, quod Noa vidit: crcdiderL]ntOgygiuinamp; Deucalionium non vniuerfum orbem , fed partes aliquas duntaxatoccupaflè, vt ôc illud apud Platonem, quo Atlanticus orbis ed fummerlus. Verùm hquæpoëtæ de Deucalionis diluuio (cribunt, quod tarnen minimum illi ftatuunt, qui diuerià faciunr, confiderentur : non poteri-inusefFugere, quin contra arque Eufebius, Auguftinus,amp;ceteri eiuf dem fententiæ patroni, ïèntiamus. Ouidius certè, qui omnium tierjUinOui- n}3.nîbus tcritur, Deucalionis diluuium vniuerfum fecit, folos duos relinquens,amp; ne illosquidem ad liberos procreandos idoneos; qua de caufa è lapidibus durum a ftirpe genus nobis dederunt. Et nemo ûne Noae nomen ad etymologiam rcôliùs expreflit, quàm Ouidius itacanen s:

J, Keddititi orbü er at, quem po^lquam lt;~uidd dpertunt^ Et defolatas agere alto,ßlentia. terrai Dettcalion btcrymü ita T^yrrhdm ajfutttr ohorti^.

Ed hæc faneNoæveraamp;accuratainterpretatio, cqua difpicari cogor Mods libros ab Ouidio diligenterleôlos fuidè. Huic fuffra-gatur amp;nbsp;illud a Virgilio in Georgicorum primo libro feriptum:

,, (ontinuo bas leges, aternaquefœdera certis

,, jmgoßuit natura locis, quo tempore primùm

J, n^eucalion uacuum Upides iabiauit in orbem,

„ Vnde hommes nati durum genus.—----

Pindarus in Ülympiis his videtur præiifle;

„ E a. TfOÂipLOV

„ TTÇCà^ySl/eiCtÇ

,, ßpoiß^ Awç almz

„ IluppX AêWC^ÄlÛ!)p]s7lCtp-,, va.(ro^t€,

9^) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^COTV'

LIBER 1111.

371

3, c5V’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O(Jt,Ó^Ctp,OV

3, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7\i^H/0V yÓt/OV’

35 Aaoi

Quæ ficreddantur Latinis. Miflum fac bellum, amp;nbsp;omnem pu-gnam, quæ longé remota eft à Düs, fed feras vrbi, in qua prima hominum falt;fta eft generatio , linguam vbi louis varié tonante fa-to 5 Pyrrha amp;nbsp;Deucalion c Parnallo^delcendentes, primam domum pofuerunt, amp;nbsp;fine cubili fœtum laxeum, quifimul in populuin coa-* luitj acquifiuerunt J qui Laoi, id eft, lapides inde dióLi funt. Ly-cophron itemoblcura illa Pleiadum ftella totius terræinundatio- ' nein banc fuifle, ïàtisclarèdocet, vc cetera eius pleraque fine cali-ginofiflima;

35 Ö'? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T^aQoLV

Znj/oç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vct(rfJ,oç, 0

7\3i^ioLV

Quæ in banc fonant ftntentiam:

^Ando înte^fAtn terram lotiü lt;-uis ‘-uuidA VaßAbatynda^ turribui cAdentïbus Ho^nines natAbAnt Ante oculos funsmißios^ Faü f^identesfinetn ineuitAbileni.

Oinitto reliqua poëtaium teftiinonia, ne prolixitate fim odiofiis« Non pofiuin tarnen non addercjcos fiiniliterin hacopinionefuiftè, quicitrafigmenta amp;nbsp;carminum delicias feripta fua nobis relique-lunt. Tbeopbilus vir eruditilfimus, in religione noftra Alexan-driæ Epücopus 5 ad Autolycum fcribens, indicauit Noam à quibuf- «pi/fOpHS. dam Deucalionein vocari. Plutarebus item in eo libello, quo do-cetbrutis non deeftè rationem 5 apertifsimum dédit argumentum, idem omnino Mofis diluuium cum eo eflè, quod ab exteris de-cantatur. Columbam enim à Deucalione emiflam fuifle, ab iis proditum dicit, qui fabulas conftripferunt, ideft, antiquam hi-ftoriam : de cuius emanfione didicit terras deficcatas ab inundatio-neefiè. Hoccùm Noæ à noftris tributum vidcamus, quis ambigat de eodem diluuio , ab ilHs a noftris agi ? loft^ibus clariùs idem multorum teftificatione docet, cuius verba quod ante po-fuerim cum de Mnafta difputarem, non eft quod hie repetan-tur. Noa igitur a nimia bumoris copia Deucalion à Græcis no-minatus videtur : ^ivouiq enim proprié dicitur to tîrzêro A/oç ófc5-ct/,id eft , à loue complui , fi etymorum feriptori fides habenda.

' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aa 2 Ni-

yjt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C'R O N I A.

, Nimiam ergo illam pluuiam omnibus bum oris amp;nbsp;aquarum catara-ólis in terrain itnmani impetu ruentibus accoinmodata voce expreß fèrunt.Huicverô vxorem addidêre Pyrrham nomine,quod tum dc-figni- mum liomincs gen era ri cœperint, cùm terra ignei eleinenti vi defic-cata eflèr, v t nomine ipfo indicator. Alij N oachi vxorem voce Ciin-brica Bartbanam nominarunt,quadiuina poteftas pcrpetuç parien-di fucccflioni præfidens notatur,de quafiio loco plura.Crediderunt eniin,ciim veræ hiBoriæ client ignari, ex huraore amp;nbsp;calore homines perinde natos fuilîè,atque lapides in fornacibus coquuntur, amp;nbsp;ideo prsmtthcui. Laos Hoininari. Prometheus enim c Into amp;nbsp;igne carlo furtim fiirre-pto homines dicitur hnxifle. Eundem Noam alij Ogygem vocauc-runt, voce Græcis Grammaticis non latis cxplicata.Stcphanus Ogy-giain, præter infulam,in quam Vlydes naufragus eieólus fuit, accipi ctiain dicit pro Bœotia, proque Tbebis ab Ogygo filio Germeræ,amp;: abeodcm Ogygo Lycios etiam Ogygios vocari^quibus addit èChro nicis Characis tocarn Atticam Ogygiam olim vocatam fuilïè. Suidas Ogygiuin vetuftum vcl permagnum intcrpretatur, led harfitans fubiungicvel itaclîè, vel ab Ogygo prilcoThebaruin rege, nomen duci. Mibi placet Ogygem ab cuécu appellationem habcre,có quod Offert» eijmö. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rrtvyu'/tv,id elf terrain aperuit vndis dilaplis. Eundem alij Oge-

num vidcncur dixifle fimih caufa, ab a/yM hue /«foç, propterca quod generis huinani ianuain aperuerit.Quod autein hieantiquif

OraiM. / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1', nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• n IM • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

limus nt eorum, qui polt diluuium vixerunt, non elt mirum ,quæ-ennque antiqualiint Sc peruetullacaOgygia vel Ogenia vocari,at-que mala Ogygia maxima, propterea quod diluuio nihil vnquani mortalibus inaioris mali euenit. Latini antiqua Ciinbroruin voce NWjSrtfrtr- Noam Saturnuin indigetant,quain mox ad originein vocabo. Hie igitur, cuius tempore terræ vndis coopertæ fuerunt, tresfilios ante sem. diluuium ex vxoreluafuftulerat,Sein,Chatn amp;nbsp;laphet. qui vnacuin parentibus amp;nbsp;vxoribus fuis in Area Icruati fuerunt, ad numani generis Birpemrurfus redintegrandam Sc dilarandam . Cùm igiturè monti bus Ararat,in quibus poll: diluuium ArcaconlHtit,vcrfusóc-cidentem in camporum planiciem defcendilTent, inultiplicati funt mirum in moduin , Sc obliti foederis, quo à Deo Optimo Maximo Batutum fucratjterrasinundationenunquain rurBis totas pcrituras lam Siiil. clTejCccperunt teinerario aufu Sc iinpio turrem ædificare, cuius alti-tudinc ab vndis polfentlcruari,!!forte lupiteriterum inortales vellet vndis penitus abolere. Deus itaque, quo Bolidam cogitationem ri,^n4rHw. cucrtcrctjlinguasdiuerlas induxit,vt altcrum alter non intelligeret.

pJac occanone fecundum linguas Sc cognariones varias in diuerßs

pattes commigrarunt, ita qiioque hominuin multitudine exigente. E maxiino igitur natu filioruin Noæjnomine Sem, Hebræi defcen-derunt : èChamoÆgyprij ôc Ærliiopes, ôc vicinæ gentes: è laphet verb minimo natu de tribus,omnes populi,qui Abæ partes â Tauro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

adTanaini vlque tenent, Sgt;comnes vnà Europæi. Maximus ponb natu filioiu laphet fuit Gomer,à quo Gomerij Eue Cimmerii maio- co-res noltdgenus ducunt. üperæprecium igitur eric e Molis hiltoria Cimmnij. ea principio tranflcribere, quæ ad primam gentis noftræ originem :^£Ôlant. Hæc autem fie in nortra editione Latina habent. Erant ergo filij Noæ,quiegrefli funcdeArca, Sem, Gham amp;nbsp;laphet. Porro Cham ipfè elE pater Chanaan.Tres illi filij iunt Noæ,amp;: ab his difle- chanaan. ininatum cdomne genus hominum fupervniuerfam rerram. Cœ-pitqiie Noa vir agricoîa exercere terram,amp; plantauit vineam,bibcf-que vinum inebriatuself, amp;nbsp;nudatuseft in vabcrnaculo fuo. Quod ciamimpu-cùm vidiifet Cham pater Chanaan, verendafcilicct patris fui eflè nudata,nunciauitduobus fratribus fuis foras. At verb Sem amp;nbsp;laphet u-

ii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-r-n- I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P™' quot;jcrec«»-

paliium impolucrunt humeris iuis,amp; incedcntes rctrorlum operue-runt verenda patris fui, faciesque eorum auerfæ erant, amp;nbsp;patris viri-iia non viderunt. Euigiians autem Noë ex vino cùm didiciiTet, quæ fècerateiiiliusfuiis minor, ait : Malediôlus Chanaan, fèruus feruo-rura critfratribus fuis,dixitque: Benediôluseft dominus Deus Sem.

SicChanaan feruus eius. Dilatet Deus Iaphet,amp; habitetin taberna-culis Sem,GtqueChanaan fèruus eius.Vixit autem Noëpoftdiluuiù no^lt;i««î. trecentis quinquaginta annis, amp;nbsp;impleti funt omnes dieseius non-gentorum quinquaginta annorum ôc mortuus eft. Hæ funtgene-rationesfiliorum Noæ, Sem , Cham amp;nbsp;laphet, natiquefùnt eis filij poft diluuium . filij laphet Gomer amp;nbsp;Magog, amp;nbsp;Madai amp;nbsp;lauan, amp;nbsp;Fiiijlaphet. Tuhal amp;nbsp;Moloch amp;nbsp;Tiras. Porto filij Gomer, Afeenez amp;nbsp;Riphac amp;nbsp;gcz««. ; Togorma.fili) autem Iauan,Helifa amp;Tharfis,Cerhim amp;nbsp;Dodanim.

Ab his diuilæ funt infulæ gentium in regionibus fuis, vnufquilque IiifiiU^^emiii, fècundum linguam fuam, amp;nbsp;familias in nationibus fuis. In his igitur Mofis verbis aperte cernimus,genus omne ipfius Cimmeri, fiue Gonieri,amp;eam quam Deus pollicicus eft lapetoftirpis latitudinem, Noæ fuggerens, quid quilque filiorum in pofteris confequeretur.

Linguaenim faneftorumpatrum filiis fuis vel benevel male precan- BeKfaiffi«« tium non ira aut amore, fed Dei inftinótu gubernahatur, quamuis affciftiones eorum cum Dei voluntate conlentirent, vtpote quæ de probis peóhoribus proficilcerentur. Latitudo igitur lapeto patris precatione prædiSla in Comero maxime eluxit, cum ftmper in om-aibus eius pofteris, turn maxim'e in illis, qui primi fuere Latini no- Eo’*

A a Î minis

574 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CRON IA

minis aiiótores. Nam Romanis rerum potitis, Iaticudo faliitis in Tu-dæa nata eft, non amplius vnius gentis terminis continenda Ce-terùm nomen piimi genitoris in folis noftris maioribus manfit, ad quos jfub appellatione Francorum religio CluiÛiana cum imperio tranfiuit: vt non immerito Chriftianilfimi fint poftea norainati. rrancicfiii- Noftra enim regioVt pbft docebimus, Francos déclic illos, qui

poll eieótos Romanos latilsime in Europa regnarunt, qui non /o-lum à Gomero genus, vt Romani, led nomen etiam ducunt,amp; eaii-dem haólenus linguam retinent,qua Gomer vtebarur. Nec verb has; tantiim antiquitatis fuæ habent reliquiaSylediplbetiam nomine, quo Franci nuncupantur, illius benedidlionis , qua lapetoNoa-chus bene piecatus eR, memoriam conlcruarunt æternam. lolè-cimmerii,Go phus Cimiîierios Gomareos nominauit,quos coldeni elîè dixit cum

iilis, quosGræci Galatas appellant. Sunt lane GalatæCimmerij, led non Ibli fi Galatarum nomine cos voces, quos Græci lie voca-runt, led de hoc pbft latiùs. Nunc luHicit, fi oftendero amp;nbsp;nomen regionem primam Gimmeriorum. Non erit igitur inutile lolephum grauifsimum teftem fuis verbis loquentem audire, qui Molaicam breuitatem nonnihil illuftrauit:

Herai' (Tg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nà);^8 Traii^eyi' q öi,eyi' Itvi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rGiQVQp.ct^

® yripriyct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ttoi-

Jb'ç, «(/Zl/ éTîIct if oi. XCilamp;lXOVGJ 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TûLV^V A^etvov T(dV OfiiàV

stti f/èi/ tîïç Kg-iaç Traro-p^Q^

iTTi J\jg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gà)ç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w gTu;|^oj/ xaraAa^/SaVom?,

jUgiquot;^i'(ïj'd4’’g?v\ni'à)i'ra?^a'amp;ç xaA^iUgj/^ï ra.^nc'pêiç j ÂèyQu.èvovç rofÀ.a/p(^ gXTïoï.

Quorum hæc eft fententîa : Qui verb terrain aliquam occupa-runt, nomina gentibus impoftierunt in honorem eoru,qui de libe-seJesßomin HS Nochi fuêrc procrcatî. laphtæ igitur vni de Nochi filiis lèptern fuêre malcuîç pro!es,quorum regiones a Tauro amp;nbsp;Amano montibus exorfe in Afia quidem ad Tanaim vlque,in Europa verb ad Gadita-norum vlque terram pertinebat. quas cùm pro fua quilque forte oc-cupaftènt, de nominibus fuisgentes nuncuparunt, proptereàqubd nemo illic ante mortalium habitauilTct. nam Gomarus Gomareosa fe vocatos condidit, quos Gra’ciGalatas nominant. Hic Gomer la-phctfiliuSjGomeros condidilïè dicitur. Sedquid hoc dices ad Cim-merios,quoru hîc origo quçritur?Facilefit hoc expedite, modo côce datur Græcis cognatas litteras eftè gamma amp;nbsp;cappa, atq; ita minimo dilcri-

difcrimine pro media littera earn pofitam efle, quæ tenuis vocatur. E Gomer i^itur Comer fecerunt. amp;nbsp;fuit fortaflè antiquiflimis He-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11 merfaanm,

oræorum ea Gimel pronunciatio, vtab cxtens per Cappa reddere-tur.Sedhocleuiusell;.amp; rainorismomenti, quain ineolitlaboran-dum,cum frequentidimae fiant cognatarum littéral um permutatio-nes. Verum alterum non æque facile, qua de caufà o micron tranfi-ueritin Iota,vel fi quis malit y pfilon. De y pfilo nô eflcc quæftio ar-dua,cùm in illud ex o micro fiequens fiat tranfitus ; atCimbcr ôc Cimmerius per Iota plcrunque fcribi inucniuntur,vt ex Suidç alio-rumqueLexicis de ordine litteraru eft videre. Alia igitur ratio quæ-renda : quæ tamen in promptu eft iis, qui vel à primo limine Hc--bræorum litteras falutarunt, Quod enim Gomer in coniugatione Go«ifr. Cal dicitur, id in coiugâtioncPielGimererit : in Cal igitur Gomer cimer. -nihil almd eft quàm finitus, fiuc abfolutus amp;nbsp;pcrfeólus eft;in coniugatione verb Piel Gimer,idem eft quod perfecit Latinis. Poteram aliud eriam caufari, quod apud Hebræos vocales non adfcribantur, •aique ita procliue fit aliter ab aliis ealdcm confonantes pronuncia-ri, dum alius banc, abus illam vocalem intelligendam arbitratur. Præterea aliaeftetiam ratio de illius feculi confuetudine fumpta, quo Gomer vixit.Dabantur tum nomina pleraque non fortuito ca- Nomi»« d»«-fu,Ced diuinoinftiniftu,vt in Noe amp;nbsp;lapbet eft darum • quorum ille Xm?**'^* ' aquiete terrarum, bic a pofteritatis latitudine didus eft. lam cum lapbet feptem filios baberet,nullus inter omnes fuit,qui generis la-titudinem diuinitus ei proiniftam magis perficeret abfolueretque, quamGomerjtumquiaprimogcnitus, in quo promiffioni iamfa-tisfierieoepit, tum quod à nullo fiborum plures popub originem duxerint,vt in progreftu patebit. Dicendus igitur potiùs Gimer , id eft perfecit; quam Gomer,id eft abfolutus bue perfedus eft. Et fortaffe prifei Hebræi Gimer, non Gomer pronunciarunt : quod ex eo fit verifimile, quod Homerus antiquifbraus Græciæ fcriptorûCim-merios nominarit non Gomerios,cui equidem potiùs eredam,quam ibis qui pofteaHolem pro Hiric addiderunt. Sine enira Efdras, fiuc alius Gomer pro Gimer fcripfeiit, id certè tum contigit, cum Cim -meriorum apudHebræos omnis memoria Sc notitia pcriiffet. Qua-obrem Græcorum pronunciatio videtur germana atque genuina ef-fcprifcorum,ad ibos præferti.nGomeripofterosfignificandos, fub quorum imperio perfedio latitudinis eratfutura. Nam fuerunt Sc abbqui fe Gomaros fiue Cornaros nominarunt, pattern Gometum

i non Gimmerum referenteside quibus pbft agetur. Maximum enim Cmiitwici I vaticiniumlubhocCbtrmeri nomine debteftit. Cuius, dieetquis, I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rei?

Z7S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

rci? Cuius, nifi illius quæ æquè ad omnium moitaliu falute ïpeólat? Oracula facra non de rebus externisjnon de diuitiis corporis,non de aliis homini no neccßariis funt interpretada,nifi ilia ipfa banc inter' pretatione indicabunt. lapeto igitur promittitur Iatitudo,quoniam ipfius progenies tu latitudine imperij tenebir,cùm perfeólio generis bumani in terras deicendet. Hoc enim aperte moftrat Noacb,du lie lapeto felicitate precatur; Dilatet Deus Iapbetjamp; babitet in taberna cubs Sem : fit Chanaa feruus eius. Num bic aliud fignificatur^quam eo tempore, quod ïanóli patres expeólabant, lapeti progenic Africa dominaturam,amp;; babitatuia in tabernaculis Sem, id ell in ludæa Hierofolymisjvbi dominus Deus Semi erat benedicendus?Quis verb dominus Deus Sem,quemNoacb benediólum dicit?An non omnium Deus vnus eft,amp; non Semi Iblius, led dominus vniuerlorum? Eftfime.Quis igitur dominus Deus Semi?Illcnimirum, qui quam-uis fit idem Deus omnium ; Semi tarnen Deus proprie dicitur , quia carnem erat è Semi pvegenie afiLimpturus,atquc id eo tempore dum Cimmeripofteritaspcrfccerit latitudinem imperij lapeto promifi lam; quçfùb Augulio erat futura,Iano iam tertium claulb.Cimme-rij igitur potius lunt, quam Comari dicendi, qui banc latitudinem erant pcrfcóluri, in qua omnes gentes bcnedióluii elTent Deum Semi’. Inuenta eft igitur vera Cimmcriorum non origo tantum, fed vera etiam nominis caufa, quæ indicat ingentem latitudinem lape-tij generis in bac ftirpe maxime ablblutam fuifie. Redeamus Igitur ad lapetum, vidcamusque, an ex bacprilca memoria lucis aliquid Græcis amp;nbsp;Latinis queat exoriri. Mirum enim eft,quam pij homines obleólentur, cum vident antiquorum fabulas ex biftoiia làcra diina-nare, led ob claram notitiam veritatis eis denegatam infinitos trahc-re errores. Nibil elle reor tam validum ad atbeos quoldam pbilofo-pbosad laniorem mentem reuocandos, quam videre, ad antiquilfi-mos amp;nbsp;Græcorum amp;nbsp;Latinorum fub oblcura caligine tantum /altem veritatis peruenifle , quantum fatis fit ad commonftrandum, magnam elle inter omnes gentes de primis bominibus poft diluuiu conlenfionem. Prius igitur quid Græci de patre Gomari prodide-lintjbreuiter indicabo^ne fi accurate excutiam omnes ault;ftores,felli-nis animis naufeam prouocem. lapbet à Græcis Iapetus dicitur. quern J quod pattern ignorarent, Cæli amp;nbsp;Terræfilium fecerunt, ilb nimirum loquendi confiretudine, qua ignoti generis bomines'terfx cælique progeniem vocamus. Minutins Felix in eo libro, qui Odla-uius inlcribitur(vt Laólantius teftatur,quique apud buius gratis homines falfbbabeturoólauus fiber Arnobij contra GentcsjSaturnum dicic

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;377

dicitCçli Tcrræqucfiliuin,eade cauGapud Italoshaberijquod cflet ignotisparcntibus,vtin hodiernum, inquit, inopinato vifos, Cælo minôsjignobiles ignotos T crræ fiJios nominamus.Poflcmus idem de Fertulliani, Quinótilianique teftiinonio docere, nifi apud Cice-ronem etiamTerræfilij pro obicuris non vno locoponerentur. Sic apud poetas Terræ progenies, fraterculus Gigantum, amp;, Tertius é cælô cecidit CatOjdici videmus. Hine Hefiodus:

,, J \ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-----AvTCtp

J J J èvvyi^éiQa, nK ßtx.amp;vS'ivnv „ KoÏöV/g, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IlXTTêTOl/ Tê.

Virgilius partim hue, partim ad locum qui eft in alio huius poc-tæ opere relpiciens, de eadem re fie cecinit:

-----TurnpartuTerranefAndo

,, CœumcptejApetumque créât^ßeuumq^ue Typhoe'a.

Hune igitur^quia Græci antiquilïimuni omnium fuilîc exiftima-runt, ornnes homines lapetionidas dixerunt, vt c Pindaro in nona ode Olympiorum liquet.Horatius item,audax lapeti genus morta-lesnominauit.Grarcoslccutus.Huicfilios ex Afia vxoïc tribuunt.vt ^xor* cft apud Apollodoru, eo quod filiosex Afia in Europam traduxerit. Nomina verofiliorû cùm ignorarét,ab hiftoria ad allegoriam dceli-nanteSjPromctheum a prouidentia,Epimetheum à confiliis poft fa- p». lt;ftum, Atlantem à labore ferendo, Mcnœtium à morte, quæ omnes ‘ lapeti filios manet,nuncuparunt:quibusquatuorpotiùs in homine aftelt;ftiones,quàm quatuor filij fignificantur.Promctheusenim mens cftcælitus immiftà, quæ facit vt homo homo fit, quäuis amp;ipfaidea hominis in opifice Deo confiftens,eadcm voce ali'quando notari vi-deatur.Epimetheus ignorantia eft amp;nbsp;obliuio,amp; a reda ratione d ecli— natio, quæ à Carne amp;nbsp;Pandora fiue ferpente originem ducens, fons P4MJor«. eft omnium maloru. Atlas condemnatio eft, qua intolerandis oneri-bus fumus obiedi. Menoetius mors eft, amp;nbsp;quæ mortem confequun-tur. Sed hæc aliter ab aliis poetis amp;nbsp;canuntur amp;nbsp;explicantur. Ladni cadem ferèratione lanum quadrifrontem finxcrüt,tametfi aliç quo- rMusqtuàri^ que eius fint rationes. Nobis hîc Gris eft intellisere,fontem fabula- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, -

rum a primo Europeæ gentis audore manare, qui ex Afia genus no- âg«« ftrumdicirurfuftuliflè. Terra autem alio nomine Themis dicitur, Tma,^Tht vnde fit vt Prometheus Themidis q^uoque filius dicatur, quod in Æfehylo ipGmet teftatur, his veibis:

„ ^'fzo} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CCTTO,^ pcovov Qèpbtç,

,, Kalt; rctia, Tfo/^ÿàvopuiiTûùv

B b Vcrùm

578 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Verum hæc (vtdixi) ex hiïloriæincerca amp;’obïcura auditionead

inyrteria naturæ,amp; corum quæ fupra naturam funt, Theologi Græ-corum tranftulerunt. In illo tarnen darum fàtis veræ antiquitatis hæfit veftigium,quócl Iapetus ex Afia filios fuosproduxerit. Lacinis nullus vctuftior parensinuenitur quam lanus j quern idcirco Italias indigcnara dixeruntjquod genus cius ignorarent. Cum igitur confier lapetuin primumin Itabam traiecille,cogimur fateri, cundeni lanum abillis didum fuifl'c. Huicopinionimeæilludadftipulacur, quod Hyginus ex PxotarcboTrallianotradie, lanum in Italia cum Chamefe æquèindigena terrain poHedifle, ita participata potentia, vt regio Chamdenc, opiduinlaniculum vocaretur. poll ad lanum fokim regnum redaólu elle, qui creditur geminain faciem prætulif-fêjVt quæante,quæque pollterguin efTentjintueretur. Sciinus enim Charnu in , fiue Chamcfein fratrein lapeti fuiiïè, atque ideo ïulpicor vnacuin fratrein Italiain nauigafle,velpoft,adeum vilendum traie-cifle. Quod verb lanus pbft folus regnarit, ex eo videtur contigifle, quod Charnus improbinîmus omnium Icclerum inuentor à fratre fiteieduSjamp;cominuni hofpitioexclufus,ne totam gentem vitiisfiis fpurciflimis inquinarct. De improbitate autem huius fatis aperta ell apud Molein oratio, apud quern dieitur Noa hunc filium cxecratus clfe,quod pudenda ipfius pcrcontumcliam rcuelalîèc. Sicut igitur Noa omnesfiliorum colonias vifitabat, quo in veto Dei culru amp;nbsp;bonis inllitutis eos contincrcqitaChamus ad oinne Iceleruin genus fadusjvbique idololatriam amp;; pædcralliâ,amp;cetera id genus horren-da vitia Icminabat.Patcr itaque, vel ab impio filio,qui fibi lacrilegio cxecrando louis nomen lumplit, expullus (vt poëtæ fabulantur) vel vt lanum filium vifitaret,in Italian! appulit, vbi à Ciinineriis, lani stiwm et)- fiue lapeti progcnie,Saturnus didus ell,quod noflra lingua magnu

amp; potens lemen fignificare,alibi ciit latiiisollcndendum. Ncc alia voce Noa iufliusvocaripotuiflet, qubdexeius leminc vniuerfum hominum genus procrearum elTet. Ab hoc Saturnia nominata ell,amp; ^'9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Latium,led non(vti Latiniputant)alatendo,verumdeCimbrico 1èr-

inone,quafi c^atf-i^Mnj,id ellpollremaamp; vltima domus: quod hic ù»«5iifro«s, Saturnus fiueNoavltimain cxegifletlenedlam. lanus porrb bifrons jMi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,vel quod ilia videret, quæ ante amp;nbsp;poft diluuium contige-

runr, vel qubd Afiam fimul amp;nbsp;Europam frequenter videre cogeic-tur,quoniam vtrobique magnam Ibbolem ha beret. Macrobius hi-ftoriæ vci-æ nelcius adprudentiam retulit.-alij phyfiebs omniainter-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prêtati ad an ni principium amp;nbsp;fincm. Ambrofius hiftoriam illam,

qua Sem amp;nbsp;laphet narrancurretrorfum incedere,quo auerfi partis

LIBER III I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57P

pudenda pallio velaren t, ad allegoriam transfert,non illam quidem valde propofito conuenientem,led talem tarnen,quæ polsit non incommode lano applicari. Volebat hie indicaii, viri prudentis efle, non prælêntia, amp;nbsp;quæ in oculis funt, tantum videre, led præterita eciam amp;nbsp;futura cogitare. Potuit forfan duplex lanifacies lapeti hoc prudendfsimum amp;nbsp;in primis pium falt;ftum apud vetuftifsimos figni-licafle quod poltcrorum ignorantia alio detorferit,- allegoricos duntaxat illud intcrpretata, quod de hirtoria fuiflet acceptum. Ve-rùmid non magni refert : ahquid (altem eft Ambrofij commentum, lanopodus cóuenirc de vera narratione, quam de frigida allegoria. Crebrb admonui amp;nbsp;admonebo priftis lymbolis copiofas amp;nbsp;vber-rimas ftmper caulas fubefle, tam^rfi prima ftadm fronte ft non pro-dant. Potuit igitur amp;nbsp;illo nomine lanus bifrons efft, quod non ilia Af»eMr4fr»iil modo bene gercret,quæ ante ft videret, veium ca quoque bene ad- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

miniftraret,quæ non videretjVti in hoc pio pudore fadum legimus, in quo amp;nbsp;patris honori optime confuluit, vefte iniiciendo; amp;nbsp;vifum fie eft moderatus,ne quid in oculis elftt,'euius vel pudere in præftns. Vel in poftefum pœniterc cum poflet. Non ignoro equidem illud:

,, Felix tergoejuem nulla, ciconia pinpt.

EtHomericum item ftommain Asamemnonem ab Achille diólu:

2^ecfcit conßlit^ res ante retro^ue quot;videre.

Atque hac etiam ratione duplice faciem Lino fingi potuifTe.Veruna hocagOjVtintelligatur non moralem tantum ftntentiam,fignohoc cxprelfam efle, fed hiftoria etiam veraeius monitu ad pofteros fuifle tranfmifl'am. Huius rei teftimoniu in æreo numo vetuftiflimu exta-bat.quale amp;nbsp;nos vidimus frequenter, in quo altera parte bifrons caput,in altera nauis excufa cernebatur,quam male Ouidius ad Satur-ni nauem cum ceteris pertinere arbitratur : fere enim vetuftæ eon-fuetudini aduerfatur, alterius res geftas in auerfa nu mi flnaris parte confpici,quam eius, cuius facies in eo præfcrtur. Sed hoc omnibus errorisftminarium fuit, quod lanum crederent indigenam fuifle, non vero aliunde adnauigafle. Ex hoc in prouerbium abiit, Aut caput aut nauem. Aperte igitur fttis indicabatur, ôc nauigioin Ita-liainvenifle, amp;nbsp;Aflam non ita reliquifle, vtnon aliquando coge-ictur re^icerc, cura flia paterna vtramquc gentem tuendo . Vt cnim vtrobique quafi Epiftopus quidam , an res bene gererentur, * videret; opus illi efle videbatur duobus eapitibus,altero in Itaiia,al— tcro trans mare in Ionia amp;: rehqua Afia, quam foboles eius tenebat.

B b a. Omit-

Ï8o

Omiüto reliquam Europam,qtiam Jatifiïmc filij eius occuparantjad gt;nbsp;quos frequenrer refpiciendum erac_, ne boni mores amp;nbsp;prifca inllitu-ta corrumperentur« Afrequentiigitur peregrinatione nepotes eius Cm?. Ciinbri Ganum appellarunt : quod idem eit ac fi dicas euntcm, co Gi». quód nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocali longa fie ire.Ciceroni certè nefeio vnde fùboleue-

iMilt;s,alenn- fît ab cuudo laoum diólum fuific, fed nulla Latini fèrmonis analo-gia. Plurimum tarnen Tullianæ diligentiæ debemus, cuius bene-ficio hoc didicimus, c ntualibus(vti opinor)Iibris acceptum, lanuin ab cundo eflè diólum, proptereà quod in eo dare cernamus vocem fiance prifeo Cimmeriorum firmone apud Romanos remanfifle. Vnde fufpicari licet alias ctiam quam plurimas voces ex eadera origine reliquas efl'e, quas copios'c turn explicabo , crim de Cimmeriis Baianis erit agendum. Ian us ergodidus cft,quafi Gan us, quævox Cimbris eftapertiflimæ fignificationis.Gamma autem frequenter in Iota confbnantem tranfit,propter pronunciationis vicinitatem. Sic c voce noftra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Galli Romanifantes fecerunt, multaque

alia fimilitcr formàtunt. Qui verb lanum ab Hebræa vöce dedu-cunt,qua vinum fignificatur, eundemque cum Noa faciunt, totarrt fiiftoriam confiindunt. Saturnus enim, qui idem eft cum Noa, non fblum omnes homines de potenti amp;nbsp;magno fuo femine dedit, fed cimmerijänti vitcmCtiam pdmus piantauit; amp;abfurdumfit,fiCimmcrij,anti-quiftiini Italiæ populi peregrina voceparrem fuum vocarent, cum Saturnum Gomeriauum vcrnacula nominafl'ent. Ganus igiturre-u era ab eundo, peregrinandoquedidus, Italiæ non indigena fuir, fed aduena: nec omnino vfejuam gentium autochthonas aut abori-gbies poft Adamum inuentos fuiffe, non hiftoria tantum facta, fed ratio etiam de fapientise præceptis inftruda didat. Quamobrein Nai»isr4«ocHr naucm optime illi appofiierunc,cuius beneficio Italia,vicinæquere-»fp“/*'“- giones primum coli cœpifîènt. Nec tarnen multum refragabor, fi quiscontendat, Arcam nauis effigie notari, atque bicipitis imagine non aliud dici,quam lanum amp;nbsp;ante diluuium amp;nbsp;poft vixifîè.Verum prior ratio magis arridet, proptereà quod non bifrons folum lanus, Tami quajri- fed quadrifrons etiam non raro vidcatur: quod amp;nbsp;ipfum ex hiftorix fonte defluxit, tametfi à Phyficis fit ad quatuor anni partes tranfla-f4peti 5«4f«or turn. Iapetus enim dicitur quatuor in Afiæ gremio proles creafl'e, non vera il hid quidem narrationc, fed(vt opinor ) poëtica fidione, earn ob caufam,quód tam late genus fiium per varias regiones pro-pagaucrit,vt quatuor orbis cardines viderctur occupafle. Nam à pâtre non temere aut fortuito laphet, id eft latitudo, vocatus fuit, vt monui; fed diuina infpiratione,eo quod efict fobolem omniu latif-fimain

L PB E R 1111 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3S1

fimam procreatunis. Cùm igicurpofteritas ipfiusad Orientem, Oc-cidcntem, Auftrum amp;nbsp;Aquilonem in longe dißitis orbis partibus prouinciasteneret, parelleumamp; curain omnium gelliHe, amp;nbsp;ali-quando etiam vifitalTe, arque idcirco quatuor capitum Hamas ci pofiras cfle. Eodem modo Triuiædeæ tria capita dabantur. quod Ju ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;irieeps.

tribus locis vicilsim veriaretur; amp;nbsp;Geryoni tria corpora,quod trium Ceryon trifor-regnorum , in quæ Hifpania erat dïHiaóta , imperio præfiderct, quanquam non fum nelcius aliter alios opinari. Nec cH dißimile Vcro, eandem quatuor lapeto prolium tribucndarum, amp;nbsp;lano quatuor facierum cauGm elle, quod liberi fcilicet quatuor orbis partes ‘ ‘ * longe lateque dißitas habitarent, amp;nbsp;corum omnium paternam foli-citudinematquecuram gererer. Arnobiuslano vxorcm luturnam afsignat, non illam quidem Turni fororem, (cd dcam illam, quæ à iuuando fie vocatur, quam Terram cfle alterum nomen, quo Ops dicitur, declarat. lapeto Afia vxor datur, quæ quid aliud ert quam Afuctymw. Terra,àßtietace ita diÓLa,fi Græcam originem voci aßignemus. NosAfiæ vocabulum eiufdem linguæ, cuius lani, proprium arbi-tramur. atque ita terrain ab aRtiquißimis vocatam efl'e,ab alimen-to, quod Iiominibus 6c ceteris animantibus largo cornu fuppeditat. ’Afcy enim idem eft, quod alimenmm dare. Vox igitur hæc pri-mumtoti terræ communis, tandem præcipuæ terræ parti, amp;illi, quæprimum habitariccepta erat, fuitattributa. Eadem igitur o-lim erat Afia, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Terra, Ops, luturna, quamuis in diuerfis lin- Tmt Ji«irf4

guis. Eft au tem‘’Themis etiam nominata, quod terræ cultus om-nes leges inueneiit, quianimirum agrorum diftributioamp; élabora- mis c«r usmi-tio, iuris inter homines dederit exordium. Huie noftræ (èntentiæ, quaUpetumlanum Latinorum facimus, omnia congruunt, quæ apudVeteres (criptores de illoferuntur. lanuisenim, quæabipfô ( (iCiceroni credimus ) nomen habuerunt, propterea præefl:, quod primus Italiam fit ingrelTus, atque ea forte caufa Romanorum ædes Conßitfud» intro aperiuntur ab ingrediente valuis protrufis, quod præter com- Sie?*' moditatem ßcrum quendam ritum retinere videtur: quo lani in Italiam ingreßi, memoria feruaretur. Et quia eum fibi perpetub præfentem optabant, fic ianuas claudcbant, vt ingredi,quam egre-di facilius eflet. Si quando tarnen ob bellum foris eins numine opus elfer, apertas ianuas cius templi (cruabant, in quo coleba-tur: quafi tacite petentes, vt quam primum citraomne impedi-mentum rediret. Publicolæigitur ædes inPalatio fumptu publi-coitafaeftæfuerunt, vtfaciliorillis exitus quamingrefluseflet,ia-nua nimirum extrorlum aperienda. Cupiebant enim Romani nihil

B b t ci domi

C R -O N-I 'A’

cij domi adferri obflaculi, quo minus prompte fêmper ad Reip-jnc-gocia foras excurreret. Non ignoro in Grafcia communem hanc confuetudinem fuifie,vt fores extrorfumaperircntur, deComoe-diispri/cis doceri, vtefla Plucarchoannotatum . Nam exituri, fores piilGbant, ne aperiendo protrudendoque quempiam læderent. Hunc morem Helladius etiam Ægyptius in Chreftomachia fua iambis depinxit. In illis tarnen Oeconomicis^quæAriftoteli titu-lo libriïccunditribuuntur, inter cereras pecuniæ conficiendæ rationes Hippias illainquoque induxit, vt certö preciö faeultatein venderet ianuas extrorfum aperiendij è quo necefl'arió confèqui-'° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuiuisillud permifliim fuiflè. Qupd verb in Gomœdiis

vti commune habcii videatur, id inde credo manafle, quód in pa-GowerJw-uJi gis piimum Comœdiæ aôlæ fint, in quibus quód plateau latifsimaï irimHm aih. poflent, atque domus non admodum amplæ, pro mole reruni tegendarum , efièntque ianuæ latæ, ad plauftra ceteraque inducen-da parandæ, multócommodius fuit cxteriùs valuas magnas, quan» interiùs protrudere. Quod ad vfum conferenti, amp;nbsp;ad villaruni ilruduram, quibus plaufira amp;nbsp;currus magni continentur, non po-teft non efiè apertifiimû. Latini igitur amp;nbsp;nomina amp;nbsp;ritu aperienda-rum ianuaru memoriam primi fui parentis æternitati confecrarunt. Nequeveroeafolacaufaianuispræfidet, quód primus Italiam ho-minibusaperucrit,fèd ilJa eciam,quôd omnium rerum agendarum cognofeendarumque ianuam Éuropæis refèrarit. Atque id-iMMf,riircLi- eirco eJaues etiam geftac ,quôd amp;nbsp;artes omnes, amp;nbsp;regiones omnes, hominibus paterent, præcipuus inter Nox filios, adlaborarit.^ saaiiMs^ !» Quid vcro baculus in dextra fignificet, latiùs milii tum eritdi-Gendum,cùm infigniaciuitatis noflræ explicabo. Apud Ouidium fe fuifiè Chaos, amp;nbsp;pbft in faciem amp;nbsp;membra Deo digna euafifle dicit, tandem fuccinenst

y, ^idquidvbique ’videscalunij mare, nubila, terra/i^ Qmnia funt noßra clattfa, patent que manu.

Et compluraaliaj qurbus omnibus nihil aliud defignat, quàm fe omnium feientiarumprimumin Italia auólorcm,amp;Phyficam amp;Po-Jiticam, amp;nbsp;Aftronomia, amp;nbsp;Theologiam tradidiffe. Hinc vndecimus apud vereresmenfis ab eo nomen accepit,Solis regrefîirad nos. lam in Italiam adnentu refricans, cuius primo die ilia dabantur munera, quoru monitu vtriufq; regionis,amp; eius quâreliquerac,amp; cius,quain adiuerar,mGminificmus.C3ryotç enim,caiica amp;nbsp;mcl offerebâturjoco flrcnai û. in quibus Caryotç Afiæ earn parte notabant,quç palmulas pro-

LIBER II11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;385

profcrt,amp;'c|Uaîanusad Latium nauigauit. PalmaccrtèSyriam maxime fignificat, atque eius iilam præcipu'e partem,in qua ludæa con-tinccur, vt cftinillonumo vidcrc, quiludæamcaptam habetiub palmafedentemjquod Diodorus quoque Siculus annotauit, Caryo-tashuïusregionispropriascflèdicens. Cavicavero amp;nbsp;melfuauifli-mos Europe fiuólus indicabant.Hunc ritum non Ouidius tantum, fed Martialis çtiam eecinit hop verfu :

. nbsp;nbsp;nbsp;' ^j zAf/reaporri^ifur^aniCitrjotaCiilenilis.

Qmaporro primus ert omnium in Italia parens, optimo iurc om-nialaeiihcia alano aufpicàbantur-, atque adeb omnium return ini- srffryrdow«w tia atque omina huicconlècrabant, quibus omnibus hilloda priica de laphet in Italiara com migra none cgregie denotatur, quamuis ali) phyficos fer'ecunótainterprctcntur,ob hiftorix ignorantiam; de quibus alibi e'rit dicendi opoitunitas. lam quod eifdem illis Calen-disomnegenusoperisin fua cuique arte inchoabatur, inftauraba- 6[i«s inchoi-turvepræteraulpicium, cuius gratia id fieri vetuftas eredidit, hoc etiam indicafle videtur, ab lapeto pofteros fuos moneri, non Deum tantum manibus admotis orandum elle, fed omnem quoque homi-nifelicitatem à labore ; contra,omnem miferiam ab ocio, proficifci. ^i^àm piæclar'e parens gentis Europææ folenni hac conluetudine genus (uum docuit, totius bcatx vitx cum exordium, turn fincm in attione contincri : ficut ftrenarum eodem die donatione common-fttauitlonrrebeatius elfe dare quam accipere. quafi dixilfet, nulla 'nos re propiùs Deum centingere , quam perpétua amp;nbsp;adione amp;nbsp;be-neficentia, à quarum nos vtraque voluitineuntis anniprinciplurn / aufpicati. Facile eft v idcre ex eodem fonte amp;nbsp;lani amp;nbsp;Mofis do^ri-nam emanate, quorum ille fuos monuit ab fua cuique operatione annum exordiendum, quod pofteri primo dielanuarij in lani honorem conftituti folenni memoria remcantes, quid aliud videntur indicate,quam quod primo generis human! parenti diâ;um eft. In fudorc vultus tui velceris pane tuo. quafi nemini fit comedendum, qui non opera fua viflum fibi quærat. quod D. Paulus fic expreftit: Q^inonlaborat,non manducct. At ftrenarum miftiratio prxKr vnionem amp;concotdiam £p amicitix inter homines fanciendx tefle- ^„4,. ram,notabatitemillud,quod D. Paulus dixit,Dominilefu verbum effe-^ulto beatius eftedare quam accipere, itavt, dum omnes con-tendunt, non tantum accipere,fed darequoque ftrenas ; videantur

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inter fede fumma felicitate ccrtare.Sed hie obiici pofte video Quin-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tilem amp;nbsp;Sextilera menfes in lulium amp;nbsp;Auguftum poft commiitatos,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;demonftrare non lanuarium, fedMartium primum menfium fuifte,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab

384 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cro-niaJ '

ab æquinodio vcrnoduccntem exordium'. Dicere poflèmus cum wwhIms M«r plucarchojà Romulo Martis (vt voluut ) filio primum-locum patris honori tributum eflè, atque ica prilco more Ç^intilem amp;nbsp;Sextilem in menfium nominibus manfiflê,verùm poRea Numam Pompilimn conuenientiùs honoratiùsLatinorum generis auddri, primasla-zwiiinfifiro- nuario dedilïè : Cùm enim anni incipicndi varias poßint a diuerfis âivariira^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. -n • 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

wHej. gentibus rationes excogitari,tum illæ duæ videntur omnium maxime approbâdæ,quæ vel ab Æquinodio vcrnogt;vcl à SollHtio hiber-no annum exordiuntur. Prilcis igiturCimbrorum pareiltibuspla-cuità lèélione verna menfium computationem aufpicari, atque inde ad denarium progreßi, qui totius mundi corporel gerit imagine, coniungendo formam cum materia fiibfiiterunt, quo reliquos duos non à numeris, lèd a parentibusprimis nominarent, vndecimum quidem Iani,duodecimum Februæ nomine dedicantes ■ qui fi à numeris fuifl'enc nuncupandi,prior vnius vitæjpoftcrior duplicis vitæ, quæ hominis propria eft,fignificationem habuifl'et;vt eric a nobis in Cimbrica numerorum magia (fi Deus vitam der, ac noftris homini-bus gratum fore fènfèro}explicandum. Pofteriores verb j quos Nu-AwîNMmx ma ell fècutus, ei principium anni confècrarunt, quem feiebant Ita-

Jj^m primùm hominibus colendam , habitandamque dedifiè, hoc modo fe gratos genitori fuo fore credentes. Sed ne conueniens naturae ordo ignoraretur, in aliquot menfibus numerorum notas rcli-querunt, quibus pofteri intelligcrent prifeis aliud principium anni fuifiè, ac fe illud non aliaratione mutaflè t qnàm quo omnes intelli-gerentjgenusnonàMarte (vtaliqüifortefabulabantur)fèdâïano dudum elfe. Tribuitur àutem hæc Numæ inuentio, quôd priorum memoria feriptis vulgaribus non eflèteomprehenlà,quamuis fortaf fisinlibris ritualibusconrineretur. Q]joties mihi Romanorum ri-tuum amp;nbsp;verarum antiquitatum in mentem venir, rôties Petilio prætori vrbanoirafcor,amp; ipfi adeb toti illiusætatis Senatui, quitan-iibiNMW4 tum prætoris fui iuramento fidei tribuit, vt libros Numæ bis fèptc-nos propterea exuri permifèrit, quôd in iis quæ de iure Pontificio, amp;nbsp;de fàpientiædifciplina lcripfèrat,quædam inefiè prætori credeiét, quæ facerent ad religiones difibluendas. Quæ verb fufpicer iudicata talia fuinè,nifi ea fucrint, quæ cùm veras rituum amp;fàcrorum primo-geniascaufàsexponerent, vifâfunthomini Romano, fuperftitiofô paritcr amp;nbsp;veræ antiquitatis ignare, aliud longe de iis tradere, quos vt Deos vencrabantur,quàm vulgus exiftimaret. Firmißima enim fide teneo, totius veteris hiftoriæ amp;nbsp;fàpientiç fÿmbola ceremoniis amp;nbsp;nominibus facris confignata fuific,quæ à vulgo amp;nbsp;pofterioribusnon pr®

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3S

pro eo ac debebant accepta, fœdifïimarum de Dns opinionum fu' re lèminarium. Quod fi nobis iis incidere libiis Deus dedifl'et, hau ambigoquin de luce Chriftianæ veiitatis plurima peruidiflemu quæà neinine Romanorum vnquam fuerunt intelleda- Sed iis mi: fis, opinioncm banc meam eo tuebor,qubd alrud anni,aliud nume-roruinfitprincipiuin. Vndepeilpicuum fit, lanuarium amp;nbsp;Fcbrua* rium ohm vlcimos menlès fuillè,quia primi non numerarenturjcùm duüdccim æquè atque pollea extitiflè non fit dubitandum. quam-uis nullaeius rei vetufla memoriain libris exret lllud igitur Longi-nijdiceniis lanuarium diôlum efiè quafi a/wi/oaexov, quod æui fitprin-cipium, Grammatici eft nimis licenter etyma ex fua lingua ad externa vocabula detorquentis. Porphyrius tolcrandus, qui àianuanomen deriuat.Sed cùm Ciceroni ianuæ quoque vox à lano fermetur, optime omniumilliftnnunt, quia Latinorum primo rege nomen ducunt. Qupporib præceptore vclpriores illi,vel Numa annum in trecentos ftxagintaquinque dies amp;nbsp;duodecim menles diftiibuerir; è ftatualani SiC duodecim,aris perj^icuum adcó fit, vt nee ad Pytha-gorammulto pofteriorem ætate, vel ilium priorem Pythagorarn (cuius Plutarchus meminit) nee ad Ægyptios ctiam magiftros(vt quidam voluetunt)cÓfiigere necefl'e fit. Cum enim, tefte Macrobio, amp;nbsp;Suida,fie lani ftatua fingiconfueuciir, vtdcxtia trecentorum, fi-niftra Icxaginta quinque numerum notaret ; non dubium eft quin devetufta pontincij collegij doólrina, cuius trat normasamp; régulas ftatuistöingcndisprxlcribcre, conftiteritlanum primum fuifte in Italia huiusdimenhonis auótorem. Totum item hunc dierum numerum in duodecim menfes primumpartirum fuifïè,arçduodecim déclarât, quas Varro libro humanarum rerum quinto', prototidem menfibus,dedicatas ei fuilîè tradit. lanus igitur primus fuit,cui hæc in Italia temporumfupputatio debetur, à cuius pofteris Cimbris conlcruatatandem ad Numamperuenit, quam Romulus (fi quis vnquam fuit ) ob milirarem barbariem amp;nbsp;agreftem vitam, plurimis videturigncrafle ; qui hoc ipfum ignorant, annum fèmper duodecim menfibus eonftitifle. Mihi,quæ de Romulo traduntur,talia vi-dentur cflèjqualia pleraque gentium exordia,id eft fabulofà, amp;nbsp;nomen ipfum à Roma confiólum eflè, perinde atque fieri ferè confue-uitjvbi in tenebris latent primi vrbium conditores. Quæ igitur de menfibus decem Roinuli narrantur, nihil proifus apud me fidci ha-bebunt,propterea quód non pofTum mihi perfuadere,Romanos ante Numam tarn rudes fuifle,vc menfes ncque ad Solis,ncquead Lu-næcurfumnumerarent : cum tarnen lano de prilcaCimmeriorum, Cc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft

586 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CK O N I A.

id eft ncpotumpronepotumquedifciplina duodecim arç eflèntcon-fticutæ,amp; numerus anni Ægyptij (vt vocanc) in digitorumflcxu no-tatus . Quæenim rufticitasaut barbaries iJlorum hominum fuift Jfèc, qui cùm bæcvidèrent, decem duntaxatmenfes, non duodecim recenfèrent? Sed Macrobius Ouidius,amp;ceteri, quos hi fèqiii videntur, decepti func nominibus menfium, in quibus decem, quæ fummum locum teneat,fupputationisfinem faciunt,amp; idcirco cre-diderunt decem duntaxat menfes tempore Romuli fuiflè . Scio equidem Decembrem vltimum eorum efte, quorum appellaciones à numeris ducuntur: fèd ex eo non protinus efticitur,vltimum om-nino omnium fuiflè. Nam grata lani pofteritas ( vtidixi) duos po-ftremos menfes à lano amp;nbsp;Februa nominauerunt : lanum pro la-peto, amp;nbsp;Februam pro luturna fiue Afia honorantes. Quam vero ob rem lano hune potins, quàm primum, qui Marrius erac, dedi-caflent, quærendumQ^emadmodum Sol ad nos accedens facere videtur, vt omnia lætentur; ita lanus in Italiam veniens fecit, vt horrida terra atque inculta cœperit ridere , quod fîgnificare volen-tes, nullo aptiùs indicio intelligendum dedilfent, quam fi ilium ci menfèmconfecrarent, quo Sol ad nos iam aperte per integrum fi-gnnm reuerfiis eft fpacio tanto, quantum quiuis poteft citra dili-gentiam animaduertere. Deinde aptifti me ad hiftoriam eftallufum, dum duo menfes lanoamp;eius vxori dcdicantur, in quorum altero Aquarius,in altero Pifcescæleftia figna apertifsimum dantteftimo-nium,Ffydrochoon nunquam magis vrnam fiiam efludiflè,necPift CCS vnquam latiùsdominatos fuiflè,quàm cùm lanus amp;nbsp;Februacius vxor cum parentibus amp;nbsp;fratribus in Area vehebantur.Nigidius non procul ab hac ratione rccefsit, dum dicir, tefte Germanicoin Arati Phænomenis, Fdydrochoon Dcucalionê efleThcflàlum, qui maxi-mo cataclyfmo fit relidus cum vxore Pyrrha in monte Ætna.Si Hy-drochousigitur fine Aquarius Deucalion fit, atque eius perpétua memoria cælo fitaffixa, optimo iure amp;fiimma ratione Cimbri la-nLim,illo menfe,æternitati voluêre confecrare,quo patriseins domi-cilinm à Solis radiis illuftratur vt vno codemque tempore pater in cælis,filins in nomine menfis honoraretnr. Verum hicobiici poflè cerno: Si FFydiochous Noachnm fignificat,quï fit vt menfis eius no fit Noacho dedicatus,qno nomen menfis,amp; fignum fibi mutuo ap-tentur?Refpodeo, id eofaól;um,qubd plaeeretnumerumdenariuin /èruari,ad memoriain perpétua eins menfis; qui decimus in diluuio, terram hominibus aperuit, cuius diuini beneficij in hoe numero fiememoriam celcbrare vifum eft,vtfaterenturfèDeocorporuin fuoruin

L I .B E R II H. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;387

fuorum, quorum denarius teflera eft, falutem debere, non a primo tatum ortu, fed ab co rurftis die,quo terræ vertices primum ab aquiamp; funtliberati. Deinde Capricornus Sacurni prior domus eft; acid-circo Saturni honores decimo menfi funt atcributi, quo Saturnalia, cclebrabanrur. Honorem igiturftimmum, turn in cæli imaginibusgt; turn in fefto fibi die magna vrbis lçtitiaquotannis,non à liberis modo, fed a leruis etiam tranfigendo vifus^eft accepifle, ac ita fieri citra dedecus pofle, vt fcquens menfis alano,primo Iraliæ conditore, nomen ferret; amp;nbsp;fic tantùm ferret, vt interim Deucalioni fine Noacho-fignum in cælo nuncuparetur, a quo generalis inundationis fempi-terna veftigiainaftris errnerentur. Deucalionem autem Noam eife, modb eft oftenfum , qui non alia ratione Hydrochous, fiue Aquarius, quam Deucalion vocatur. Sed de Februa, quam vxorcm lani facimus,eandem cum ilia, quam alij luturnam , alij Afiam nomina-uerunt, oblcuriora funt omnia. Romani hunc menfem Februo deo^ facrum faciunt, qui luftrationibus, quæhocmenfèfiebant , præeftè dicebatur. Nam (vt Ouidius ait)

,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;piaminapaireyt

Vnde vero nomen deriuetur, nemo fatis aperte docet. Equidem credo nomen Februarij, non aliter quam Ianuarij,Cimbrorum efle vernaculum. Febru duo apud nos leui diftrimine in pronunciando-fignificat,quorum alterum eft fafeinum hominis fouere:alterum eft omne genuspccoris fouere amp;nbsp;educate. Pofterior notatio ad amuf-fun Terræ cóuenit, quæ omnia animantiafouct amp;nbsp;educit. prior vxo-rilani ,a qua omnes Europææ amp;nbsp;infinitæ Afiaticæ didicerunt eam^ partem hominis fouere, cui omnis mortalium generatio debetur.. cnim eft fouere^ amp;nbsp;pauld craßius pronunciacum,vt tertiam vocalcm cum quintaLatinoru mifceas,idem quod Græcis /S/vfîp. vel pecus norat,vel virile thyrfum. Vel igitur Februa Terra eft, qua alijOpemôc luturnam, ahj Afiam vocarunt, vel nomen eft omnibus vxoribus conucniens ex æquo. Cimmerij enim poft linguarum confufionem,vetufta nomina vcrnaculo fermone fuo innouarunt, Saturnura pro Noa, Ganum pro Tapheto, Februam pro vxore lani dicentesj vel ne communia cum Hebräers haberenr,vel quia aliaha-bebat, quibus aliud quippia diuinius fignificaretur, quod fpero ali-quando perfpicuum fore labore noftro,vt nouo,ita pleno difliculra-tis. Februam autem terrain dici ab animahum fotu amp;nbsp;educatione,. minim'eiudicabitdiisidere ab antiquitate,qui intelligethominem diuino,bruta verb animantia folo terreno paftu foueri atque nutriri. Nulla enim vox eft Cimbrorumantiqua, quæ non infigniacomple-

Cc 1 ' (ftatur

38^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i C R O N I A.

óla tu r documenta, vel ad rerum natu ram intcüigendam, vel ad mores formandos. Et id etiameft frequentiftiinum, vt vnius verbi non •vna fola fit ratio, obquam reialicuifignificandæpofita intelliga-tuE. Nomen eniiuFcbru inulieriseft, generationem promouentis. quodæquc terræ atquecuiuis vxori conuenirc monftraui, ob dupli-ccm prioris lyllabæ fignificationem. Februam igiturab educado pe-core,non ab educando homine terra nominauerunt, in dican tes ho-mini alium paftum, aliam originem conuenire cæleftein videlicet, non terrenuin, qua de can fa Deus os homini fiibliine, non pronuin fprmarit.

Multa terræcum apud Græcos, turn apud Latinos lacra nomina fuerunt, quæ folentplerumque de naturæ proprietate deduci,quorum equidem nullum legere memini, quod concinniusamp; terræ na-turam, amp;nbsp;maths omnium bominum memoriam explicaret,fimulöc ad hiftoriaMofis, amp;nbsp;ad telluris vim , qua animalia cnutrit amp;nbsp;paftit, alludens. Non mouet me hic ab opinione mea Vanonis, Fefti SC ahorum ctymologia, qui à fcbruando,id eft, purgando,Februariuni dici putaucrunt. immo'illorum fcripta magis me confirmât, poftea-quam vocem illain in facris vfurpatam ad Sabinos relegant, vtpote cuius nullam domi fuæ rationem inuenirent. Ouidius non vnapto re acccptam fuifle oftendit,vti de eius verfibus licet vidcre:

J, Februa 'KomAnidixèrepiAcuUpatres^

,, nbsp;nbsp;Nunc quoquc dint lt;xferbo plurimaßgnA ßdem»

,, ‘Tontifices ab ‘T^gepetunt nbsp;nbsp;fiamine lanas^

3^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'Ptteri tn lingua 'Pebrua nomen erat^

33 ^tcque capit It^or domibusgurgamina certis^ y nbsp;nbsp;nbsp;Torrida cum micafarra^vocantur idem.

JJ Nomen idem ramo^qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab arborepura

J, nbsp;nbsp;nbsp;Februa pofcenti pinea ruirga data e^î.

,j ‘Denique quodcunque eFl, quo corpora noßra pianturj J J nbsp;nbsp;Hoc apud intonjos nomen hab ebat auos.

„ lt;^enßsab his diFif'tijfanHaquia pelle Luperci Omneßolum lußrant, idquepiamen habent.

Lanam inter prima enurnerat,quçFebruorLim nomen haberent amp;:congruenter lane ôç apte, quod optimæ, vtilifsirnæ amp;c innocen-tifsimç pecudis vellus gratißimum matri omnium eflèt,quç ab opci-ino innoccntißimoque animali mollißimum donum fibi dari gau-debat, docens animo molli ôc laneo mitißimi animalis nihil fibi vel fimi-

fimiliusvelgratiusinueniri. Tumquilanam ci offercbant,tcflihca-banturDeam hancpecudis educandæ fouendæqüe efïè , vti voce Februæ notatur. Et quia quamdiu viuuntoues,coëunt(vt Aiillote-les teftis eft ) a primo ftatim anno incipiences, non male matri omnium vellus eorum dabatur.Matnbus item cum infantibus luis lu-fitantibus, quia nihil Itultius videri poteft, vti prouerbio apud nos iaâatur,maxime illud animalis (ymbolum primæ matriconueniet, quod hanc etiam notam indicabic. Atque hue etiam pertinetiana-lum in pottibus vfus,dum nouç nuptæ introduccbantur,vt intelli-gerent nimirû non illud tantum, lanificio viôlum parandû,{èd dc-heve quoque le mitiflimas, vtiliflimas, omni parte innocêtes maires elfe. Non mirum igitur,Terrain, Bonam Deam di^amefle, amp;nbsp;Taunam à fauendo,amp; Fatuam non ilia modo caufa, quamMacro-hius explicat, fed hac etiam ratione , quod matres præ amore cum pueris luis fe fatuas quoque præbere debeant : quibusTerra, vt pri-mamater quafi exemplar quoddam proponitur.Græci oleæramum tîpiutwluj nomine lanis inuoluebant, annexis aliquotterræ fruâiibus, npîcnrani. quem pvæ foribus figenccs Terrain orarc videbantur, primitiis his pecudis ôc fruduum oblatis, vt abunde ôe benigne viétum fuppe-ditaret.lam fana,an non primTias frugum nobis indicant?quç cum fale toftafub molæ nomine, frugale er at facrificium prifeorum, quo benignæ matri citra fumptum licabatur,vt beatam melTem referret. Idem vamus à pura arbore cælus, amp;nbsp;facerdotum tempora lambens, denotabat per fuos natales Terre maximç matri expiationcs bas fieri, amp;idcircoFebrua nominari. Porrb omnium clarifliraè Flaminica has puvgaciones ad Terrain fiue Cybelen pertinere eo indicabat, qubd,cùmFebruapofeeret,virgapineadaretur. Quiscnimignorât, pinum matri Deoruin conlccratain effe? cuius rei caufam nos alibi docebimus. Qiia verb de caufa Lüpercifaceidotes Panis, qui nudidifcurrentesobuios loris veibcrabant, bis faens adbiberen-

tur^non itafacile videturexplicatu . ab Arcadibus tarnen vetuftifli-misbominum ^vtGiæcifabulaniur) Latinibuncritum pctiucrunt, fl lis, quæ de origine legimus, erit ftandum, quem nos eodem quo ceteratendere putamus. Cum enim boc menfe vltimofcfe puïga- Lerûcttrjiô bant,vt mundiab omni fcelercbenignarafibiTerrain toto anno futuro fentirent, volucrunt amp;nbsp;fe amp;nbsp;oinnes obuios loris flagellare, çerinde atque puerivirgis ob delifta oxduntuc, Queinadmodum enim pædagogi eorum in pueris peccatorum reininT'ci nequaquam debent, quae femel verberibus funtexpiata ; itaLuperciputabant, matrem magnain omnes eos putos exiftiinaturam, qui lotis fniffent

Ce t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caîli-

caftigàti- Atqüe îta fore credebant, vt pecus pafceret optuTia Sgt;c rnx-tiflîma mater, cicra omnem noxam , eô qubd nullius ofFcnfæ inïè-quenti anno recordaretur. Pecus autcm per excellentiam ouis, quam lana Februa fignificabat, amp;nbsp;rurfùs noxaoinnis, lupi nomine indicabatùr qubd bic ouilibus maxime fit timendus. Luperct igi-tur dicebantur, ebqubd lupos abercerenr, id eft omne genus mailt quod pecori paftoribusepe notere poflct. Hæc tarnen facta apud Arcades^ amp;nbsp;qui eos lequuntur,ad PanaLycæum referuntur, fed ea-dcm omninodecaufa. Panem cnim paftorum Deum putabant, qua voce omnis cuftodia pecoriscontinetur. Siue igitur buic, fiue Februar fiicra fiant,codemivot3 tcndunt, ne lupus (cilicec pecus oc-cidat, id eft^ne qua aduerfitas paftioni omni accidat. Hie verb Pan Cimbricofftitnone optime Februus dieerecur ,.quali is qui pecus educarec. Scio a-b ajiis Dicem fine Plutonem icayocari, non aliara-tione^quam qubd inferisboc nienfe facra fièrent, quæ quidem eo-dem tempore agebantur, ne quid inexpiatum ad fcquentem annum refcruaretur, quo pofiet velpeftis aliqua, aut calamitas exci-tari, vel is, qui peccafiét, li moieretur, apud inferos puniri, fi non luftratuseo defcendifièt.. Capramautem potiùs quam ouem ma-dabant, vel propter fimilitudinem ad Panis eflSgiem, vel quo figni-ficarentjlèlalciuianimalis fanguinelafciuiani amp;nbsp;flagitia fiia veile purgare. Sanguis ramen oecifi animalis, alterius animalis innoxij lanaafrontibuseorum, qui occiderant, abftergebatur, quæ Februa vocabatur/vti Februæin prrmitiis pecorum gratißimajqub lcilicet ne illius quidem mor-tis impuritas bæreretin Lupercis. Ex bis quiuis animaduercat banc confucrudinem fatis babere argu-menti,. Februarium vltfmum tum fuifiè , cum omnium quæillo anno commifi'a efient, in boe menie expiationem fieri debere eft conftitutum. Si ergo ritus bic Romulo fit vetuftior, vtpotequem ad Arcades vetuftilsimos bominum refcrunt , necefl'arió fatebi-mur, etiam ante Romulum annum duodecim menfium fuific, fi eodem quidem menie ab Euandro Lupercalia fint celebrata. Nee ego cum illis facio, qui Panem Lycæum à monte Atcadiæ ira nominant, immb contra Panem putoàLupis arcendis, amp;nbsp;montem abeiusdelubro Sèculru vocatum ita fuillè. .Præterea pluriminu iuuatopinioné meam, Februam Terram, amp;nbsp;Magnam matrem elîè, eonfuetudo ilJa in Lupercabbus oblèruata, qua adultæ mulieres le verberandas capellarum lèblis coriis olferebat, qub fœcunditatem obtinerent,quam à qua potius diua pétant,quàm ab ea, quæ omniu. cft fœcundifsima, quæque vna lani genitale mebrum optime fouit?, ^uod..

LIBER UIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3Pi

quod Februæ nomine dixi notari. Hane Latini voce fuaà iuuando IunonemjOpem,amp; Opigenain, quod ad partum iuuaret, dixerunc; amp;nbsp;hinc compofita diclione è Latina,amp; antiquaCimbricalingua,lu- luna ntr«. nonem Februam hoc men/e coluerunt. Necmirum,Februænomen inutatuin, cùin amp;nbsp;lani in louis nomen abiuerit, paulatim tempore vetullißimaqu^quc abolente. Sed de hoe alibi plura. Üuidius hunc morem defcriplit aliquot verlibus, inter quos hi funt:

3, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quid exf^e^ras^, non tu pollentthuj herbis,

^\ec precCy nee Magteo carwme meiter erts.

,, êxcipe facunda patienter 'verberadextra^ larn ficeroptatuin nomen habebitaui.

Huius lunonis amiculû erat pellis caprina, quamulieresfebrua-bantur,id ell, idoneaefiebant ad fouêdum educendui-nque,quod ah illo accepiflent,cuius nomen primam ïyllabam Februæ facit. Opor-i tebatautê ÔC illas eaprillire,amp; viros (vt itadicam)hirquitallire, quo amp;nbsp;fernen calidè raperent, amp;nbsp;raptu bene fouerent. Ex hoe illud.Oui-

’ dij manauit figmenturn, quod^verfibus inodb adduólis fubiecit pro confuetudinis ratione: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ) j” u

„ CN^m fua lila diesig dura cùmfirte marital .

,, nbsp;nbsp;Pieddebant'vteri pignora rara fui.

„ ^id mihf tlamabat, prodeiî rapuijjè Sabinas, 33 lL{omulua {hoc'iUofieptra tenente fuii]

,, Simeanonrires, fedb-cUum iniursafecit;, . ; 1

O, Zltihusfuerat non habuijp nurus, . ,

3, Mme fùb Lfquiliomultisinciduusannir^ f^^^\^ J, funonis^l\'iagn£ nomme Lucus'erat.^.'

3, Hue ybi y ener un t pariter nuptxque 'virique,

'5, Siipp heiter poßto procubuêre genu.

,, Cum fibito mot a tremuere cacumina ßlua, v 1 '

,, €t dea per Lucos mira locutafiios'. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;-

jyltalidesmatresjinquit^facerhircusinito....'

1 Obßiipuit dubto territaturbafino. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

lt;iAugurerat^nomenlongisinterciditannis}

, „ 'gt;\lt;Ïdiiper ab Hetrufea lt;~i’enerat exul humoz ^jlliecafrummASïat’.iU’JJ'^ftsatergapueUa

■ I .1; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ PeUibus exßbiispercutienda dabant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Luna refumebat decimo noua cornua motu,

- nbsp;nbsp;nbsp;„ quot;Virque pater, fubito, nuptaque mater erat.

Nolira hxc apertius inrerpretari, ne, quod in re non eft,in verbis fiagidum videatur fuilTe. Equidem certb Icio, nihil præftantius elle, . ri- . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam

, C R O N 1 A, I

quàm rcr^ vxorum hircina pelle verberare, quod eo modo ( vt Lu-cretiusieltis cft)facilius concipiant. alioquin lumboriim lenis flagellatio in mulieribus pruriginem fblet excitarc, ira vtmulta firn ui in hoc litu raoneantur ad generationem ptcmouedam facien-tia: alia quidem virorura alia fcminaium propria, led vcraque vna voceFebru Cirobris exprella, cui Latinum Panis nomen non male relpondec,quo Inuus abincundo,vt volunt,nuncuparur.- Sed quia hæc conf dcratio de Inui amp;nbsp;Februæ commercio plura lecum trahat, quam hie locus ferae alio differetur, vhi dccebo inyllerium louis Inui, amp;cFebruæ ad lanum amp;nbsp;eius vxorcm non alircr tranflatum effe^ quain ceteraid genus diuina lecreta ad inortalium nomina amp;nbsp;honores, vel per ignorantiam,vei per adulationcm tranlieiunt. Ncc illud præcereundum., Februario à Numa Pompilior parem dierum numc-rum attributum fuille, cum ceteris menfibusvelviginti nouemde-dillet,veltriginta vnum: quod hie menfis feminæ freer eflèt, cui par numerus conueniret, vc in numeris Cimbricis latius erit cxplican--dum. Q^bd enim Macrobius pu tat, diis infcrispareni numeiu tri- ’ buendum efle,id Hefiodo amp;nbsp;Viigilio ex diametro répugnât,qui Or-cuni amp;nbsp;Eumenidas amp;nbsp;inferos omnes, quinto à Lunæ Solis coitu, die procrearunt. Ncc Hecatæ lèpulcrali deæ, ôc apud inlcrosverfan ti, ternarius pumerlis dilplicet, adeo vtin triu'iis colatur. Impe-ritiæ Homerus acculàndus eilet, fi verum dixillct Macrobius,quiin Nccyoman tia fua impaû numero vfus cl^ 5

„ ctvid. £ffgxügüT/K ' ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Eodem modo ter libat triplici genere liquorum Æncas ad tuinu-lum parentis, amp;nbsp;moxpóeta-fiibditr quot;nbsp;oOi

,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;----(fdit quinafjde morefbidentexy

yy Tót que ÇueSytotidem nigruntes iergA muencos^^

Nee contentus ternario óc quinariononùm etiam diem certa-minibusin honorem Anchife exhibendis defignauit. Quid ? quod amp;nbsp;iplè Cerberus tribus fiiis capitibus contra Macrobiuin ,amp; qui cum vel lèeuti funt, vel præcelïèrunt, latrare non definet, dum fcri-ptapoëtarum extabunt ? Quod verb impar malculus fit, amp;nbsp;par fe-mininus, amp;nbsp;Pythagoricis amp;nbsp;omnibusiis , quinumcrorum funt pe-riti 5 ellin iis,quæfuntomnibus iuxtanotilfima, cuius rationem alibi cogemur explicate. Non igitur ignorans Numa matri Magna, fiue lunoni Magnæ,vt Ouidius cecinit, hunc menlèm conlècratuin fuilTe,

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3P3

fuifléj ac deinde ex Eiftoria ad vxorem lani tranfiifle, voluir nutne-rumfèruaredierumjquimagnægenitrici quadraret. Vtigiturhanc opinioneiBdehdloriamagis firmemus,addanius amp;illud ab illisj qui Iiæc tradtaruntj non aniinaducrfum. Quo omnibus modis con-Rarec, lanuarium patri, Febiuarium inatri omnium Cimbrorum amp;nbsp;lapetiorum vniuerfimdedicari vnum Hydrocboon, qui NoacEus elt, lano filio, amp;nbsp;ilium qiiidem vna vrna aquas fundetem dederunt, cumFcbruariogeminospiices a{Iignaflènt,aqueæfimul amp;nbsp;femineæ vitæfignum , in lilo malculam, in hac muliebrem naturam notantes. C^is Eic non admiretur maximum hunc confçnfiim naturæ amp;c hiiloriæ, dum in cælo duo figna ab aquis amp;nbsp;pilcibus nominata, il-los in terra fuifie teftantur, quorum aetate Deus omnes vrnas cffu-deritjamp;pifcium regnum ad vcramqueæquatoris circuli plagam, amp;nbsp;Aullrinam amp;nbsp;Seprentrionaiem per vniuerlam terrain extendit. lam vero, necui in mentem veniat, lanum EuncNoam, non lapetum fuiflejllud repetendum memoria, Noam, ( propterea quod pater( oinnium gentium efTetjiion modbquæ ab lapeto tertio Elio delcen-difieiit) afcimbris Saturni nomine indigetari quo diximus magnu fatorem, fiue præftantifiimum excellentiflimumque lemen appel-lari, eo quod fernen , magnum amp;nbsp;excellens vocetur, vti latius polteà in aliis vocibus enuclcabo. QuocLita eflè, non nomen tantum indicio eft, led argumentum etiam , turn cælo, turn Fallis Romanorum eft adlcriptum. Menfe enim qui lanuarium præcedit, satmuHaeia Saturnalia celebrabantur, in honorem nimirum parentis eius, cui fequens menfis eft dcdicatus. Quare verb decimo menie lætitia hæc potiùs quam alio lolennis fuit?Nempe quoddecimo menfe cacumi-namontium in diluuio primum cœperint apparere, cum ante aquij conteóba fuifient. Quamobrem Noa turn raeritb le voluit recreare, vna cum omnibus, qui in Area erant, certus iam fpei, breui fe libc-raturum iri ex Arcæ vinculis, quibus tot menfibus fuiflcc alligatus. Non eft igitur quod cum Verrio Flacco amplius ignoremus, quae caula fit, obquam Saturnus in compedibus vilatur. Apollodorus s«'«’*««»» cum laneo vinculo alligatum Icriplit, amp;nbsp;Decembii tandem menie feftis fibi diebus lolui. Sed quid fibi vult laneum vinculum ? Molle nimiru amp;nbsp;benignu,quale in nuptiis amp;nbsp;facris adhibetur. Quæ enim maior benignitasDci erga Noam elTe potuit,quam co tempore,quo Omnia reneftria animalia peribant,cumin Arcaeaptiuum tenere,. cum vxore amp;nbsp;liberis, quo fcruareiur. Dulce fané amp;nbsp;molle,amp; omni-no laneum hoc vinculum fuit, amp;nbsp;tale, quali vcl in nuptiis vxor ma-lito, vcl in lacris omnis creatura Deo alligatur, fuprema nimirum

D d mentis

C R o N I A.

mentis fuæ parte , quod in flaminum pileis virgulalanæ inuoliita, pro apice pofica indicabat. Ncc hoc fblum antiquo lymbolo fignifi-cabatur, fed illud ctiam , Satiirnum inter omne genus animaliuiu, vinótuni fuifïè,quælanadenotariantè rnonftiaui:adeó omnia Cini-brorum figna indiciis documentisqueprægnant. Perfpicuum igicur iam efl:, quare Saturnus in compedibus fit, quare lana vinciatur, amp;nbsp;qua caufàdecimoinenfè Saturnalia celebrentur, non defabulis, quas fecutifunt amp;nbsp;Græci ÔC Latini, fed de vera Mofis narrationc, liHjM ciffl- confentiente antiquifsimatotius Europæ, Cimbrorumdinguajèqua broTHmtotiHs par eft,nomina pofita fuifle, cum primi illi Italiam habitarint. c tiirop^anti- * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• i-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n i- i

oomaro maximo lapeti hberorum propagati. Neque eft aliud certius veræ orationis indicium, quam illam totam fibi amp;nbsp;aliis etiam veris hiftoriis confentire. Quamobrem nec illud negligen-dum, Saturni ædis faftigioTritonas cum buccinis impofitos fuifle, quorum caudæ fie occulebantur, quafi terræ effent immerfæ : quod Macrobius ridicule admoduminterpretatur. Quod vtclarius elu-ceat, fatius eft eius verba recitare : Illud (inquit) non omiferim, Tritonas cum buccinis faftigio Saturni ædis fuperpofitos j quoniam ab crus commemoratione adnoftram çtatem hiftoria elata,amp; quafi vo-calis eft : ante verb muta amp;nbsp;obfeura amp;nbsp;incognita, quod teftantut caudæ Tritonura , humi merfe amp;nbsp;abfconditæ. Hæcille. in quibus non fads aperte dixit, ana Saturni commemoratione, an ab ædis commemorationehiftoria loqui cœperit. Neutrum certèvelcon-cinnumeft, vel veritaticonfbnum. Nam à Saturno vfque apud Romanos cognitam effe hiftoriam, id eft vnum de iis, quibus nemo non poftètcontraiium doccre. Quid enim certi in rebus Roma-norum ad Numæ vfque ætatem, fi ilia, quæ de Romulo narrantur, fabulis funt, quàm veris narrationibus, fimiliora ? Sed fint fane ve-la.-num ob id ante ilia tempora notitia aliqua certa ad Saturnum vfque inuenitur ? At verb ab æde dedicata, fi hæc hiftoriæ lux coin' putetur,iniuriafitns,quæ de regibus fcribuntur,quafividelicet ea obfeura eflent. Verum illud nefcio apud quos Hieroglyphicos le-gerit aut obfcruarit,caudis veterrima amp;antiquifsima,amp; prima tempora notariy capitibus verb tempora pofteriora, amp;nbsp;multo deinde fe-' culorum decurfu fecuta. Non malèHerculc,fiTritoncscaudasprçgt;-fèrrent^. nonautem , vccetera animaliaomnia, eas in pofticaparte haberent. Prætereàquis vnquam Tritonem hiftoriæ præfideredixit? Equidem Neptuno cum à componendis flublibus eflè,de leblione poetarum didici. atque id tantifper tenebo,dum quifquam Macro-bij nomine me aliter docebit. De huius myftico nomine, lacum ,e quo

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^95

quo Pallas extitifle dicitur, nuncupatuin eflè, in eins deæ ïacris coin-inonftrabo. Hic illo, quod lumpfi, dato oftendam, qua de caufain faftigio rempli Saturnini Tritones fuerint fic fculpti, vt caudas ter-risiinmerfas haberenr. Nullusvnquain Oceanus tantusfuit,quan-tusille,quo omnium montiumverticesfuerecooperti: necvllus viiquamTritoiij qui tarn lætum nuncium mortalium generi bucci-na fua cecinerit, quarn ille, qui Noacbo, per tedi Ipiracula fafti-giaflatu fuo fonantia, indicauit breui fore, vt e carcere amp;nbsp;vinculis larnacis liberarecur. Hic verb non erat perfeólam lætitiam atque c5-pletam nunciaturus, nifi caudam, fine flatus fui finem,in ipfam terram defigeretjôc earn quoque deficcaret, atque ad colendam redde-retidoneam , quod nullus ventus æquè atque Aquilo præftat, fic-cafua amp;nbsp;arida fubtilitate arua pungens, amp;nbsp;omni humore exhau-riens. Hicà principio fexti menfis exorflis, tamdiu Ipirauit, quoad omnia adpriftinum fuumftatum effent reduóla; atque eadecaulà nonlblùm vndas pcrflaflb, in Saturni templo notabatur, fed terras etiam ab vliginc culturæ, fàtionîque obfutura penitus libéras red-didiflè. Quæbcncficcntiaamp; vtilitas quiapoflrema eflêt votoruin Noachi in ilia calamitatc, meta caudis terræ infixis fignificabatur. Tritones Oceani totius reliquimaris, quamuis ferenitatem aë-risamp;fluótuum tranquillitateminducant; nunquam tarnen ebper-ueniuntjVtcaudas, fluefpirandifinem, adteriævfque,quæaquis fubeft, vifceradeducant ; quod dum in Tritonibus Saturni templo impofitisindicabatur, argumenturn certifsimum erat, non maris alicuius perennis, fed inundationis memoriam his fignis refricari, in quabuccinis fuis tantifper fpirarint, dum ficcitatis fuæ caudam humi defigerent. Sed ne me temerè NoæTritonem appingere quit-quam cauilletur,infpiciamus Dcucalionçi diluuij tabulam,ab Oui-dio doâifsimo penicillo amp;nbsp;viuacifsimis coloribus delineatam, in quamihinon triuiales magiftros, fed praeftantißimos ab æuoprifco reuocatos, fecutus videtur. In ea Tritonem ita depinxit,vt non for-mam modb omnem, fed officium etiam potcftatemque totam ocn-lisfubiecerit. Nifi molefturnigiturfit,hanc piduram perlegere, non dubito,quin omnes inmeamfententiamfintituri. Sicigitur habet:

,, Jupiter‘‘Vt tiquidù ßagndre paludibiis or bent,

,, Ut fùperejjè 'uirum de tot modo miUibud 'xtnumy ,, Ut^upereJl'o'^videt de totmodomiüibud'vnam^ ,, ^nnocuos ambos^ caltores nummii ambos

NubiU dtßscit : nimbüq^iie eAqttilofje remotü^

T)d 2, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ut

39 5

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ 'Et calo terras ofiendit^ nbsp;nbsp;nbsp;at her a. terris.

„ J^ec maris ira manet^poßtoqtse tr 'icul^iâe tela ,, Z^lulcet aquas reSior^clagi^ jupraq^ueprofundutn Extantemy at que humeros innato murice teEium^

^y QeruleumTritonauocatyConchaquefonattti yy JnîfirareiubetyfluEiusq^tte fluminafigno yy lam reuocaxe dato. cauabuccinafumiturilliy ,, TortiliSy in latum qua turbine crejcit ab imoy y y “Puccina qua medio concepit (-ubi aéra ‘EontOy y y Litora fuoce replet fub vtroque iacentia Phoeboz y y Tum quoqueut oraT)ei madidarorantia barba yy Contigit y nbsp;nbsp;nbsp;cecinit iujjbs inflata receJJuSy

yy Omnibus audita ePitelluris aquorisyindü. yy Et quibuse^lt;-vndis auditayco'ercuitomnes.

Videmusne hic Tritonein buccina diluuium Deucalionis, quod ante idem elle cum Noæ diluuio, demonftraui, compefcuilTe ? at idem illeTriton faftigio ædis Saturni buccina canens, medio tenus exftat : an aliam, rogo, ob caufàm , quam quod prifei illi, qui ante conditam Romain fuerunt, indicarc volucrinc, Saturnum lani pa-trem præcipuum in diluuio fuifl'e, atque illi ipfi Deura fluóluuin potentem fignum dediflè certifsimum inundationis breui celTatu-ræ, amp;nbsp;id quidem vends per buccinam emiilis, Aquilonis natural referenribus, id eft, frigid is amp;nbsp;ficcis. Sol cnim difeußis omnibus iiubibusjè fummis montium verticibus eiufnodi ventos fufeitabat, qui per anfraóbus amp;nbsp;conualles amp;nbsp;cauos mæandros inter faxearum rupium cacumina videbanturquad per buccinamintonate, equibus facile licuit homini naturae perito fpem certam concipere, omnia breui exftccacum iri.Tiitones igitut non cemere in fummo tern-pli faftigio cernebantur, fed cauia ignorabatur, co quod ritus om-nes ad Saturni cultum Ipedantes, Romana vrbe antiquiores fue-rint : amp;nbsp;quae andquifsima putabant, ea ad Graecos, non ad primos X Iraliæ cultores impente referebant. Sic L. Accius in annalibus fuis Saturnalia in Græcia^ante Romam, folenniafuifle, refert bis verbis :

,, Maxim a pars CraiumSaturnOy maxima Mthena yy Conficiunt facray qua Cronia ejfeiterantur ab tUis.

y y Cumq^ue diem celebrant y per agroSy ‘Xfrbesque fere omneSy „ Exercent epulis lattyfamulosq^ueprocurant

»J ^fque fuosynoßriqueitidemy mos traditusiUinc

3) dß^» 'iJt cum dominisfamuli epulentur ibidem.

Credo

L I B E R I n I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;397

Credo igitur ne Tritoni s quid cm noincn aliunde, quam àCiin-Tr«o»o«m?. bris acceptum antiqua memoria fuidè, atque illo vim illam fignifi-catâ in fluôlibus; quæ hominibus arnica amp;nbsp;beneuola cû fit,amp; forma hominis habet,amp; buccina flatus componit. Significat autê vox hæc eum , quifiduciam nobis amp;nbsp;folidam veritatem, cui fit fidendum, ofl:endit;fèd hac rationefcripta,vt tertia amp;nbsp;quinta vocalis commixca priorcm fÿllabam componat; quç quoniam Latinis in vfii non cft,in terriam vocalem longam tranfiuit. (Truitoy igitur vtraque fÿllaba longa, efl: fidei,fiue vericatis,cui fit innitêdura,dcmonftrator. Sexto enim menfècertofigno demonftrabarur id quod ante Noe credi-deraCjita vt iam reuera oflendcrctur,Deum fidum in iis,quç promi-Grat fuifle.Nullo autem certiore figno id pocerat oftcndi,quam fla-tu vehementer deficcante, amp;nbsp;omnia nubila maxima vi difiiciente, qualem Aquilonem in primis efle,nemo eft qui nelciatjcui inde Romani nomen dederunc, quod caelum fudum ab eo redditum, aqui-lum colorem videatur habere, id eft aquae tranquillæ extra Solis radios, amp;reliquacolorem immutantiainfpeôfæ fimilem. Ventus hie vna cum colore, à quo nomen habet, Saturninus eft; atque idcircb facile Suetonio credo, Auguflum partem huius coloris à Saturni doniopræcipua, quam in horizontefchematiscaeleftis habuit,fibi traxifle. Quemadmodum verb Saturno,(eptimi orbis planctae, gra-tiis efl; hie ventus, amp;nbsp;hie in caelo color; ita Noacho, cui Saturni nomen apofteris efl: tributum, nihil vnquam potuit in vita accidcrc iucundius, quam hunc flatum (entire, in Arcæ teólo magna vi deto-nantem,cui aquilum, fudumque caelum neceflaiio fuccedit. Nam hie poft pluuias, maxime fldem meretur, ftabile diuturnamque fore fevenitatem: quofit,vtoptimoiure tXruitoy aCimmeriis fit vo-catus. Moles hac quidem voce vfus non eft, fed ficrem defcripfit, vt eadem fententia eliciatur ; in haec verba, vt Latinus interpres habet, locutus:Recordacus autem DeusNoç,cunlt;ftorumqueanimantium, amp;nbsp;omnium iumentorum, quae erant cum co in Area, adduxit Ipiri-tumfupra terrain,amp;imminut3efuntaquç,amp;claufi funt fontes abyf-fi,amp; cataradlæ cæli,amp; prohibitæ firnt pluuiæ de cælo. In his vbi La-tinuslpiritum vertit,Hebraeis efl Ruach, Chaldæis Rucha,quo cum ventus fignifleatur, turn vox efl Angelo quoque, quiventispræfi-det,tributa. Quocirca nefeio an OuidiusabHebræoquopiamfic fueriredo6lus,vt non folùm Aquilonis,fed ciusetiam intelligentiæ, quæ ventis aërem terramque ficcantibus præefl, fecerit mentionem. Certc necefle eftfateri, vndecunque Nafo fit fubodoratus, cum ad amuflîm cura Mofis hifloria conuenire, ac ea quæ flriôtè prefl'eque

D d 5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diéla

598 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A

dióta erant, latius cnucleaflè. Quod autem Ruach pro intelligentia quoq-jin vfum veniat, Dauid inOdisfuis nosdocebit, in quibuseft: Qu^i facit Angelos fuos fpiritus : quo loco Hebræa vox eft Ruchoth pro Ipiritibus.idem alibi:Et afcenditfuperChérubin, amp;nbsp;volauit fu-per pennas ventorum. Quis hic non cernic ventos alatos dici more poetico,qui ventorum præfides alatospingunt? Loco autem ventorum Hebræis eft Ruach, ita vt fpiricus, ventis à Deo præfedlus, hoc nomine intelligatur : amp;nbsp;generatim omnes diuinæincelligentiæ àce-leritate hac voce dicuntur, ficutLatinis afpiritu vocantur. Hunc igitur Ipiritum Cimmerij abeo, quodNoacho præftitit Truitoiia nominarunt, eo quod apertiftimo indicio atque adeo reapfe often-deret Deum in promillis fuis fidum eflè . At pofteritas amp;nbsp;exteri homines linguæ veterrimæ ignari, poeticum hoc nomen ad animal marinumtranftulerunt. Paulaniasin Bocoticis Tritonis meminit, quern Bacchus à Tanagræis matronisimplorataope dicitur vicilTe, quamuisaliosdicacopinari, Triconem vino ebrium,quod'rana-giæi ad infidiandum pofuerant, è rupe decidifle ; cui turn quilpiain caput bipenni ablciderit. Idem refertfibi RomæTritonera vifum, cuius in capitecoma fueritpaluftri apio perftmilis, reliquo corpore minutis ad limæ modum fquamis veftito, riólu oris latiore panthe-ræ dentibus muni to,cui nafus humanç figurç non abfimilis incum-beret. Nos id genus monftra non paucain mari inueniri non nega-mus. amp;ideo minusnegamus,quôdhiftorianoftræ regionisprodac Epilcopum olimmitratum, amp;nbsp;omni reliquo habitu pontificioin-dutum,inuenEum fuide. Verum qualiacunque monftra amp;nbsp;portcnta inueniantur, non tarnen id quilquam mihipcrluadcbitabidgenus monftro quopiam poetarum fabulam de Tritone primogeniam prodiifte. Quid enim his portends cum Saturni remplo ? quibus(ß Paulàniæ credimus)eft'eri hint mores, amp;nbsp;immanis crudelitas ad homines ad marc progreflbs, deuorandos ? Andronicuspropiùs vide-turfabulæoriginemattigiflè, qui Tritonem quendain fuper turri volubilem Athenis collocauit, vc virgulademiflà ventos indicaret, co quod ei maxime putaretcredendumfidendumque, quo in flu-(ftibus componcndis Neptunusvtitur adminiftro. Triton igitur, cuius Ouidius nomen eelebrauit, Ruach eft Aquilonis cardini prx-ftdens,cuius minifterio Deus vfus eft in diluuio profligando,eono-mine amp;nbsp;Saturno cælefti, amp;nbsp;Noacho, cui Satufni appellatio poftea data eft, gratißimus : illi propter naturae conuenientiam ,huic ob terras deliccatas. Hac ergo decaula Saturni templo Tri tones impo-/iti, qui quod fincm aquas dißipandi non antea feciflent, quam terrain

L I B E R 11 r L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;599

ram quoquc exiccaflent^caudas fortiti funtiufl'u pontificio tcrrç im-inerfas.Valeat nunc Macrobius cum frigida fua minimè fibi con-ftante intcrpretatione . Et qui eum tueri voler, afferat maiorê hifto-rix ÔC naturae in boe lymbolo con/ènfum: quod vbi feceric,facile me patiaterroris acculari. Hiftoriamveróhancfub Saturni nomine la-tuifle, altcro item indicio Romani prodidere : dum in Saturni tem-ploærarium collocarunt,de qua re lie habet Macrobius. Ædem vc-rb Saturni ærarium Romani elfe voluerunt,qudd tempore,quo inco-luit Italiam, fertur incius finibus nullumelîèfurtum commiflumj auc quia Ihb illo nihili erat cuiulquam priuatum,

,, Necßgmtre partiri limite campum

„ Fas erat^in medium quarebant’.

ideb apud eum locaretur populi pecunia communis. Sic Macrobio: nobis aliter vifum ; eadecaulaSaturnopublicampecuniam coinmiflam fuidc, quod optimuscuftosmeritofuohabenduseflet is, qui omnium anim.antium feminatam fideliterin area fuacon-ferualTet. Quiseinummos,amp;quidquidReip. leruatum velit, non credat, qui folus omnem animantium communitatem amp;lalutem cuftodiuit,atque ingenti pbft foenore augendam curauit? Præclaram Noachigraciam apud Deum fuifl'e,Nazianzenus non aha reclarius fieripofleexittimauit, quam quod illitotius mundilemina-com- semiMmun-niifla ÔC concredita fuerint,vt ilia ligno fuo conferuaret, in quo duo auimaduertenda maxime^- amp;nbsp;quod de feminibus ßbi commiffis non male fit Saturn us ,id eft,magnus amp;nbsp;excellens leminator vocatus • amp;nbsp;qubd Romani pontificesoptime cum Deo contienerint, dum de ri-tualibus fuis libris ei publicam pecuniam, amp;nbsp;publicas item tabulas committerent, cui Deus totiusmundileminariumcullodiendum in Area dediflet. Plutarchus amp;nbsp;Macrobius non ociosb annotarunt Saturno facrum fieri capite non cooperto, curn ceteris Diis Romani coopertocapitelacrificarent: cuius reicaufam Macrobius ad Græ-cum ritum refert, eb qubd Hercules rem diuinam primus poll Pe-lafgos aperto capite fecerit. Plutarchus varias caufas quærit, amp;nbsp;inter alias dubitat; an capitis nudandi inter immolandum confuetudo ab Aeneaprimum fitindubla : quo Saturni lacrificium multo vetu-ftiusebm fit, non efictmirumjfiin eo caput non tegcrctur:quain re quoddelacrificij antiquitate dixit,equidem laudozquodde ritu ab Aetieainueólo habet, aliis iudicandum relinquo. Qubd addidit, Saturnum Tempus eflè, amp;nbsp;Græcis Cronum dici, arque idcirco fieri pofie, vt capite non velato ci facrum fiat, cuius beneficio veritas in lucemvenireconfueuit, non eftilludquidemimprobabile. Mihi

magis

400 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A. .

inagisplacet apcrto capite rein diuinain ei fieri, duabus maxime dc cauiis; alcera,quód hoe facro non ad Deuin rcfpiciebant,qui Satur-nus proprie dicendus eft, fed ad ilium hominem, cui generis fui pii-mitias lanigenæ deberent, amp;nbsp;hac re fieri, vt eum perinde arque hominem venerarentur, cui in honore exhibcndo pileum detraherc ïolemus,quafi depofita tantifper libertate, dum ei placuerit feruitio nollro vti : altera; quoniam hocücrum in commemorationem eius beneficij fieret, quo Deus montium vertices decimo menfè aperuir. Qupd non aha ratione comniodius amp;nbsp;clarius fignificari poterar, quam fi vertices ûcrificantium aperti viderentur. Sicutenim montium appellatione in facris litteris illi fignificantur non laró, qui in requapiam fiue bona,fiuemala, fiimmas tenent partes;itaè contrario de fàcrificorum, (qui montibus ob diuinarum rerum fu b limi rarem conferuntur ) apertis verticibus optimè conuenientifiimeque montium cacumina aperta,quæ decimo menfè extiterunt,reciproc3 quadam comparationeintelliguntur. Exhis modo eluce{cit,quade caufàpileus, libertatisfignumapud Romanos fuerit,quamanc-minehaélenus verètraditamhabemus . Cimmerij, à quibiis eum morem fiiiceperant, diligentifiimè procurabant, vt homine: mul-tis fignis monerentur falutis larnacis beneficio aceeptæ : quod fi in lingua fua fecerunt,vtà montibus,in quibus Area reicdit,omnis tu-tela amp;nbsp;euftodia diceretur, vti primo libromonuifiè, dum de Bergis agerem,recordor. Nec in ea reparum erat momenti ad cohortandos hominum animos ad pietatem, amp;nbsp;iullitiam colendam,quando cogi-tarent totius humani generis internecionem ob Gigantcos mores amp;nbsp;vitæ improbitatem à Deo iuilifiîmo vltore immiflam fuifie,atquc ab ea iolos illos liberos-cuafiflè, qui poft diluuium primi ten am in montibus calcarunt. Eadem ratione pilcum, liberationis ab vndis amp;cataralt;ftis pluuiarum teftèram, Cimbri feecrunt;tum quod eo contra imbres tegmine vtamur, quemadmodum petafô contra Solern i turn quod forma fua perinde arque tedum Arcæin altum ar-tolleretur : quamuisfint qui pilei amp;perafidiicrimen vel ignorent, vel/cientes confundant, proptereaquod eodem plcriquctegrainc contra pluuiasamp;SoJis ardoiem vterentur. Erat ea antiquis piler forma, vtin eo triangulusæquilaterusinfcribi pofict,bafi inferioris rotunditatis diametro conftituta, amp;nbsp;angulo fuprerao in pilei fiim-mitare : quod vidcre licet in numifinatis quibuidam antiquis, qui-bus liberrasindicatur;amp; in Caftoribus etiam,quibus dimidium pu-taminisoui impofitum in vetuftis quibuldam marmoribus eft vi-derc.Eflè autem fignum libertatis acquifitç,qui nelcit,ad eos le conférât.

L I B E R 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;401

feratjqui in fcholis docent, quid fit feruos ad pilcum vocare. Quam veto vnquam quifquani cogitate pofi’etmaiorem cladem ca, qua vniuerfiim mortalium genus obrueietur. Qiiainobrem nulla vnquam liberatiomaior fuitca, qua Noachuscum fuis eft feruatus. Libertas igitur omnium ficulorum præclarifiima, ab co teólo fymbo-lum accepit, quoNoachus fiios ab vndis liberauit,quod ad eiufino-di triangulura,qualem modo dixi, fucrat credrum, vti alibi dcmon-ftraui. Pileus autem antiquifsimoin vfu aducrfus pluuias fuit, adco vtHefiodus eius etiam mcminent,dummonct:

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-----T ihi fileiis eßo paratM

„ ßn capite, '-z.if minïme wadeßant imbribidJ aures,

Dicitur verb pileus à matcriæ parandæ ratione, qua fere fit, Jtd to pikw-umfc ’nAsp, quod eft condcnfare amp;nbsp;coardare. AtCimbm badenus aftr-«ando tuendoque nominatur, adillius conftruationis a cataradis aquaru perpetuam mcmoriam. Columella(ni falloi)arboribus etiam piicolos induit,adueilus acris iniurias,adeô vt nihil miri videri Cui-piam dcbeat Arcç tedu,quo omnium animantiu capita ab imbribus funtconfiruata,pilei figno denotari. Pontifexmaximus in pileo fuo fupernevirgulamlanaobuolutam gcrebat, quo quid fignificetur, de notatione virgæ capitibus noftris imminentis, amp;nbsp;de lanæ molli-tudine, præfcrtim cius, quæ ab Agno eft, qui tollit peccata mundi,. facile quiuis coniiciet,qui hocfaltem credct,omnes vetuftosRoma-norum ritus optimas quidem habere primas rationes, fid eas pofte-rioribus ficülis in alta caligine latuilfi.Veiifimile eft vel Noachu pri-inum poft diluuium ficerdote,vel lanum eius filium,hoc genus pilei Pontifici maximo ordinafie, quo amp;nbsp;gratum animum de falute ab Arcæ pileo data monftraret,amp; fimul commonereti tum,ne in fimilia peccata homines rurlus incidercnt, quibus in illamfiladem fi præci-pitauerant olim; tum,vt fimpcr in vertice mentis amp;nbsp;cogitationu tc-neient,virgam quide capitibus noftris deberi,fid illam obuolui lana eius Agni, qui finguine fiio nos eflet ab omni virga amp;nbsp;poena libera-turus. Summa ergo mifericordia amp;nbsp;fuinma lenitas Dei erga homines,lana indicabatur, non fblum de lanæ mollicie duda ratione, fid deoraculo etiam verifsimo,cuius Noachus fuos hoc ^mbolo voluit comonere. Bene igitur Saturnus laneis vinculis ligatus, in Area fuir^ non ad pœnam,fid ad laluté; non ex ira,fid è fummaclementia,qua genus humanu Deus firuauit in paucis quibufda, qui laneos pedes

E c habuifi-

401 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R O N I A.

habuiflc dicuntur,quia per aquas benignitate diuina ambulabant,a quibus(quód in numcrum Deoru apoiicris funt rclari,) exiit in pro-uerbiujDeos laneos pedes habere, quauisgencratimintelligi queat, deos ad homines initi,öc dementi animo venire. Sed de his faris hoc loco. PiJeus ergoliberationis amp;nbsp;vindiciarum fignum, non de re led fuit confi;itutu,ied deea, cuiusoperarpreciuin fit ïèmpçrmeminiiîè» rikaiien^^ Hinc amp;nbsp;iUis dacur, quibus Jibertas conceditnr, vt ferulæ virgaru Xî«sLUM- impcL-io cxempti, fianr amp;: ipfi vel arcium liberalium, vcl Thcoîogiaî, vd lurifprudentiæ magillri, nomen inde Licentiatorum habituri, degantiLis aut liberi aucpileati vocandi; quainuis huic de Romanis fiimptçconluetudini, Græci quoqueritus accédant. Sumuncenitn pallium,more eorum,qui Athenis ad hunc honorem euehebatui;

vbi, anteàquam pallium acciperent nominatum, ad pubiieu balneum duce ban tur, ad quod dum venifiènt,*à fcholaftids magriis damoribus primum prohibebantur, idoneos efie ncgantibus,óciu-bcntibuSjVt adbucGle continerent in prifiino fiatu: cui mori Loua-nieniès acceptum fcirc poiTuntjquód in eos qui Dodoris ticulo infi-gniendi iunt, dideria publice (ales, aliquado non nimium laKos, coniiciunt. Huiusritus apud Athenienfèsolim oblèruaci,Olympio-dorus in hiftorids (èrmonibus fccit mentionem: qui adiicit, quanta popa à balnco reducacur,amp; quàm ingêtes fumptus faciantin diani-bai'u præfides, amp;nbsp;ludi litterarij magiltros, quos ait appellari dwvi'Si) non axamp;)M/Sç,vt mendosè habet codex meus.cuius appellationis ratio obleura illa quidcefi, fed de ofbatu tarnen Dodorum fic cxplicada, vt àWz ttïAoi ( vt lolèphus cos etiam vocat) pilei dicantur doóforales, quia videlicet non fintalcè fafiigiati, aut in metamdati, qualis vera erat pileorum forma; fed depreïfi, quo intelligatur ad ornatum eos, non ad vfiim imponi. VidiMercurium quadrato pileo, non fafti-giato à v.etcribus expreffum. quo præter rdiqua pilei (ymbola il lud e.tiam fignifiçari videbatur, ingenium ficcultu , vt tetragonumfine quadratû dici mercatur, id eft, omnibus partibus incoculfuin amp;nbsp;fir-mum; quod vt in capitcnon femper eft obferuatum,itain bafi qua-drata Herma; perpetud finguntur, vtiGalcnus quoqueannotauit. Pilei ergo vera amp;nbsp;antiqua forma fuit conoides,fiue ad metæ formam data,cui triangulus ifiigonus pofletin(crib(,pyramidis è quatuor fa-ejebus exiftetis parens. Quamobre lua ipfius forma nos docet,mente furfum ad ipfiim Vnum erigere, amp;nbsp;illud ipfum inuenire in tribus çqualibus hneis,amp; tribus æqualibus angulis,totu orbe vniuerfitatis reru,in tres çquas circuli porciones diuidentibus. At præter banc amp;nbsp;alias,quas è mathematicis accipitjtclTeras,optimum fignum eftillius tedi,

LIBER 1111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;405

tedijfiib quo m orca Hum genus fuit conlèruatum. Semper en im pra lymbolo, non ad vfuin Romanis fuißc, nuda Romanorum capita docentjquæ fi quando velare vcllcnt,togæ parte obuoluta contege-bant J quod in lacrificantc fuit perpetuum, prætcrquam in Saturni amp;nbsp;Honoris lacris, in quorum illo montium cacumina extitifle, ipfis Saturnalibus indicabant:boc Dei ipfius,cuiimmolabat, vim amp;na-turam exprimebant. Qnæ verd caufà mihi vera eße videatur inter caSjquæ controuerfæ fùnt apud cruditos,ob quam Diis velato capite fàcra fiant, breuiter oftendam. Si viquam alibi locu habet, Hoc age,, certe nufquam locum habet magis luum,quam in fiicris . Qiii eniin oracamp;facrificac,torus in eoefiedebet,quod agiq ne in eum quadret: Hie labiis me honorât, cor autem procul eft à me : vci Deus quondam populum fuum reprehendit. lam mens attenta eflè non poteft, dum aures cam aliodiftrahunt. Quocirca ne quidficrificusaudiar, quod animum eius à facris auccare poflit, caput velar, toga fuperius-induóla. Deinde pollen in fuperftitionem prolapfi,verba mali omi-nis, vti infaufta amp;nbsp;ïàcrorum elhcaciam prohibentia, vitanda cenfuc-runt. qua etiam caufa quod ante fano conhlio fuitinftitutum, caput contegebar,ne videlicet, fi quid finiftri audiuifient, ûcra impe-direntur. Hine amp;nbsp;illud cluccfcit,quamobrem iis, quos honoramuSy caputaperiamus.Prætcrcnim pileihgnificationem,quam detraftus habet, aliud eft in toga detraóla conhderandum quæ non feruitu-tem,fed auclicntiam pollicetur. Summus cnim honor eft, quern al-teri exhibemus, fi nos ad audienduobediendumque, ademptis im-pedimentis, componamus, atque in co vera eft huius confuetudinis; origo. Nam veille,qui caput amp;nbsp;aures tegit,nihil audite vult- ita qui caput amp;nbsp;aures aperic, feCe ad id præparat, vt alterius difta amp;nbsp;audiat, amp;quæaudiuerit,iis obediat. Ethæcquidem laris funto de antiquo hocfacrificandi honorandique riru . Saturnalibus igitur totaRoma æqualem lèruoru dominorumq; liberté tern pileis luis, quibus tum vtebatutjindicabatjad eius cómcmorationem,qui Noachum cu fuis Iêruospœne,amp;: vnàcum 21iisinteiituros,fingularilua gratia amp;priui-legio ad pileum Larnacis vocauit. Deeimoigitur mêle cum montiri vertices apparuiflent, verifimiie eft, coramuni omnium fibigratu-lantium voceexclamatum fuifte : Liberi fumusomnes,confpcximus terram,breui in earn deftenfuri • atque turn Noachum prima Saturnalia cum fuis in Arcafeciftc; amp;nbsp;huius diei ad poftcros raemoriam tranfmifilTe ftmpicernara. Hine amp;nbsp;illud intelligi datur, qua de caiiG in Saturnalibus cerei mittcrentur ad amicos amp;nbsp;familiäres: quod Ma crobius, cum, vt ceter3,minirnc intellcxiflct ad neftio quas fabulas.

Ec X è Do-

404 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C R o N I A.

è Dodonæo oraculo pcticas relegauit,quod inter cetera habebat:

„ Ka) xsifiaÀôtç a(?w f(gtj

Vbi quia lt;p«ç ad lumen amp;viru ambiguumeft malucruntcercos, ^uam viros iinmolare; Sc bine efle ait^cereoru miifitandoru origine.’ quamuis addat Sc aliud com mentum,quod nimirum Saturno principe ab incomi amp;nbsp;tenebrola vita quafi ad lucem amp;nbsp;bonarum artium icientiam editi fumus , cereos miflitari. Nobis de hiitoria certilfi-mum eft, Noachum adccrcorum lumen in Arcafeftum hoc decimi menlis egifle, amp;nbsp;hinc man alle cereorum miilitacionem, quo lempef cius diei,quo terræ piimùmconfpeôtæ funt,raorcales recordarentur. Qu’s cnim tarn durus fic,quis tamcorneus, qui in tanta clade fi certa iam lalutis ob oculos ponacur, non exulter çræ gaudio ? quis tarn impius, vt cum videat tantum fibi priuilegij a Deo Opt. Max-conferri, non gratias agat, amp;nbsp;omnibus modis oftendat, iucundibi-mum fibi accidere tantum munus, quanrum erat in totmyriaduin, immo in vniuerlb mortalium exitio Sc internecione leruari gratia quadam inaudita, Sc omnium leculorum fingulari ? Vcrifimilcigi-tur eft, turn Noachum cum fuis omnibus factum Deo vniuerforuin fecifie, amp;nbsp;maxima hilaritatc Sc lætis acclamationibus odas Deocc-cinifle : atque poftquotannis huius dici fblennem commemoratio-neminftituifle. quæ quo maior efict pileo fumpto amp;ccreismifsb tandis,ad quos in Areaprimum hoc feftum eelebrari cœpit, in me-moriam hominibus lætumhuncdiemreuocaflè. Fr ultra isitur de feneltra ad lumen per Arcam diftundendum dilputatur, cum nulla feneftra quamtumuis magna, omnibus caueis, Scprælèrtimiis, quæ in imo Sc lecundo tabulato erant, Gtis luminis adferre potuib SMHtMiiï/u»» let. Ccrei igitur admonebant, vbinam Saturnalia originem fuain primam acccpiflent, ficutamp; de pileis inlolito Pvomanis tegminc, inanumilsionis amp;nbsp;conleruanonis illius in mentem venicbat. Sed vi-dcor mihi audire, quoldam adhuc de pileo murmurare, amp;obiiceie abfurdum vidcriid, quod ante pauibdixi, Romanos jiudis fempcr capitibus piieum, veluti lymbolum,non velu ri quotidianum capi-tisaraiculum,hab,uille. lis ergo qui Romanas llatuasnon viderunt, quæ perpétue midis capitibus fpeótantur, nifi fint làcrificantium, de hiltoriadilcere licebit.Suetonius Tranquillus commémorât, C. ïulium Cælàrcm caiuitij deformitatem, qubd obtreôtatorû fæpeio-cis obnoxia expertus elTet, iniquibimè tulifie, atque idcirco ex omnibus decretis fibi à Senatu populoque honoribus non aliud aut rcccpidèautvfurpallc hbentiùs, quàm ius laurcæcoronæperpetiio

LIBER nil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4o;

geftandæ. Quod fi Romanis mos fuiflctcapita pileis, cum libérer, contegendi, no inagnoperc Cæfâri neeeße fuifiét, corona laurca cal-^itium fil um celarc.Nunquam igitur vel pileum vel petafiim (ume-l^ant,nifi vel Solis ardore,vel pluuiæ vehementia coaóli. Oólauius Auguftus dicitur Solis tam impatiens fuifl'e,vt nc hibernum quidem ferret, adeóvtdomietiam fiibdio p eta fat us j^aciaretur. Videmus ^taquepetafi nullum vfiim fuiflè, nifi aduerfus aut Solis radios, aut ’ngentes imbres. Pilei verô , qui non tam late patebat, quam peta-fus, nullus videtur vfiis fuifie, nifi quis pilei nomine pro petalo ab-^tatur. Legimus apud Ciceronem in Catonc maiorc, infigne pro-

ætatis exemplum, bis verbis expofitum : Arbitrortc audire Scipio, hofpes tuus Mafiinifla quæ faciat hodic, nonaginta annos ïiatus : cum ingreflus icer pedibus fit, in equum omnino non afeen-^crcj nullo imbre, nullo frigore adduci, vt capite operto fit. Eun-^ernapertorumcapitum morem apudGræcos quoque fuifie,cum ftatuæ docent, tum illud darum reddit, quod de Æfehyloproditur. Scribunt enira cum vel cafu, vel ex defiinaro, vt ruinam,qua interi-tiirus à Genethliacis eo die dicebatur, euitaret, fub dio confcdifièjamp; 3c[uilam quæ teftudinem raptam ferens faxum quærcbac,in quod earn illideret, vteonfradis tefiis carnesexederet, caluum ipfius caput conlpexifie, ac ratam faxuin efiè, in illud teftudinem redà deic-dfle, ac idu minime aberrante poëtam occidiflè. Si huic pileus fuif-lètjhaud dubic liber à fatali hac morte eo die permanfiÆt. lam ^ocin Hippocratis ftatua tanquam fingulare quiddam, amp;nbsp;huic vni ïnbutum notatum legimus, ftatuæ eius pileum impofitum fuifie, ^uocum alij aliud iiitelligant, ego à fignincarione pilei non difee-lt;lo,exiftirnans fignumefle,eius operaquam pluiimos mortales a grauifiimis morbis liberatos fuifie: quod in Pontificum collegio lt;lentualibus libris fortafle fic legiflënt ij, quorum illud eratmu-uusjftatuasin honorem cuiufquam erigendas ordinate. Eademita-ßueconfuetudo amp;nbsp;apud Romanos amp;apud Græcosfuit, in nudita-tecapicuraconfiruanda, nifi cum pluuia, vel Sol cogérée pileo vri, ßUodexHeliodomodo annotaui. Eft ergo vtrumque, amp;cercorum, amp;nbsp;pilei vfiis in Saturnalibus, ad Noachi amp;nbsp;filiorum feftum referendum; quod apparentibus montiuni vcrticibus fiimma lætitia in Larnace fiib teóio ad ccreos egerunt. Quæ ergode Saturno ad Latinos à maioribus antiquifiimis dimanarunt,ea omnia ad Noachum luntreferenda, quod, vtdc his modballatis eft manifeftum, ita apertius eft indicatum ab iis, qui Saturno omnë agri colendi fiien-tiainadlcribunt. Q^amuis enim nauem numifmati Romano im -

E c 5 preffun