Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

IN DIVINVM lESV Chrifti Domini noftri Euan CTclium fecundum loannem, Commentariorum iibri X*“ per Heinrychum Bui linserum.

A c CES SIT operi Præfatio de uerahominis Chriftiani iuftificatione, uera item ÔC lufta bonorum ope rum ratione,una cum Indice*

TIGVRI APVD FROSCH. AN, M. D, Xrill.

De ueraliominis Chriftiani'iufti ficationc, ucra item amp;nbsp;iufta bonorum operum ratione, ad ampliffîmum uirutn D.Ioannem Rodolphum Lauaterum,T igurinæ urbts Senatorem,dC Quçftorem aerarium fideliirimum,Heinrychi Bullingert in Gommen tariorumfuorum libres ad euangelium fecundum loannem

P R. AE F A T I o.

r c A M fimplici breui^ compcndio de uera hominis Chrifiiani iuftificatione,de^ uera fie iufta bonorum operum ratione: dicam autem non quid homines difputauerint, fed quid qui mentiri ne« feit deus, de ijs uerbo fuo pronunciauit. Hoc uero argumentum ideo huicloco congruereputaui, quod feriptor hienofter Ioan« nesapoftolus amp;nbsp;euangelifta totus fereinhoc uerfatur argumena to,cut permultum lucis acceffurum credidi, fi ex uniuerfa feriptura breue quoda dam iuftificationis èC bonorum operum praefigerem compendium: deinde quod fides ôe religio noftra non habet aliud quod maiorc cum difpendio ignoretur,rur fus quod maiore cum frudu cognofeatur fie intclligatur, quam ratio iuftificatioa nis acbonorum operum. Vitæ enim fie falutis noftræ firmamentum fie bafis ftabi lifti'ma eftiuftificatio. His acceditquod fimplcx dé perfpicuum alioqui negotium uarijs caliginofisœcontendentiumnebulis inuoluitur hodie. Extant enim uariac diuerforum de iuftificatione opinioncs. Hi enim conftanter aflerunt fola fide in dominumlefumiuftificaricredentes. Illi hanc fentêtiam uthaereticamexibilant, damnant fieexploduntjOperibus autem hominis iaftifleationemtribuereaudent* Sunt qui iuftificationcmarqualiterfidei fie operibus partiuntur« Inuenias quiiua ftificationisinitiütribuantfidei,operibus abfolutionê, needuminterim omnium opinionesrecenfui.Inter hæccertamina ingeniorum afflic^ätur Sgt;C tentanturgra« uiter cofeientiae. Ad affertionem itac^ ueritatis Chriftianæ, dé ad introdudionem indiuinifttmumhoc S.loannis cuangelium, de iuftificatione hominis Chriftiani bonts^ operibus breuequoddam contexamcompendium. Necß hic quic^affca ram quod non fim oftenfurus 8e approbaturus plants illuftribus^ diuinae fcriptii ræteftimontjs:tmo nihil htc aliud dariora feripturæ de iuftificatione fie bonis operibus teftimonia conferam: ut poft difpofitionem fie eloquutioncm fimplicem minime^ piduratam, nihil meurn fit futurS, necp quiequam pro mco agnofeam* Equidem in rebus religtonis noftræ maximis ita agcre conuenit.

Ante omnia utdetur nobts de certa uocis fignificatione conftituendu efle. Vo cabulumluftificarcuarieinfcripturisufurpatur. Significat enim laude dare deo, luflifie^re. cederc,ingenue ac libere confiteri,quod ipfe folus iuftus fit, nos peccatores fie ins iufti.Sic legis Lucac y.Et omnis populus audiens,8e publicani,iuftificaucrnt defi, baptizatibaptifmoloanis.Significat præterea feipfumdcfendcrc,purgarcacpro iufto uenditare, quod Germanicc dicimus fteb fdbö fdjônen/fnî’ ftir ^ratbt'öar^ebett.

Ita enim Pharifæos obiurgans dominus apud Lucam in 17,cap. V os eftis,inquit, qui iuftificatis uos coram hominibus, deus autem nouit corda ueftra« In praefenti uero caufla noftra iuftificare uerbum eft forenfe,a foro petitum,ac fignificat cum qui accufatus cft,ac iam poftulatur ad pœnam, iuftum pronunciare, id eft,iiberaa •^c à fupplicio,abfolutum^ declararc. Huie opponunt facræ literac, quod uocant linpiare,ideftinipium fie pœnæ obnoxium pronuciare, adeo^ fie ad fupplicium

aa a

I

DE I VSTIFICATIONE

traderc.Vtriinqj lingua noftrateficferècfFerimus, für ^«t mb G6g/für ^rclt;|)tober tr» Ôrc4)t 0cbcn/Ubi0 rnb fîraaffwirfpKc^cn/erlôfcn ober pynigfen. Nam DeuMy.cap.ita legis,St fuerit contrauerfia inter uiros, ibunt ad iudici«, ut indices difcernSt inter ipfos:amp; iuftificabunt eum qui iuftus eft, Qi impiabunt eum qui impius eft. Quod quid aliud eft q ft dixiflet,luft0 abfolucnt Qi liberabut,impin ad pœnâ condcmna buntdfaias enim in y.cap.pauloapertius, Væjinquit, illis qui iuftificantimpium propter munus,iuftitiamaûriuftorumauferuntab eis.Huiufmodi enim eft quod dixit,iuftSnon pronûciantefle iuftu, necß libérant à calumnia iniufti Qi oppreflb ris,fed accepte muncre,libidiniopprcftornpcrmittunt.Hucpertinctillud ex Pro uerbu7,cap.QuiiuftificatimpiS,ô^quiimpiatiuftum,uter(^abominatio domini cft.Illud quoc^ex ii.cap.Matth.Ex didis tuisiuftificaberis,fiC ex didis tuis code-mnaberis. A uerbo luftificare trahit nomen luftificatio, Qi ipfum in fcripturis uo» cabulum forenfe. luftificatio enim eft iudicis declaratie, prenunciantis reum efle

iuftûjidcft ab accufationeSCdamnationc intenta ta abfolutûfiuelibcratû: adeo^ luftificatio eft ipfa redemptio, aflertio translatie^ à morte ad uttam. Dicitur itat^ luftitia abfolutio Qi remiftto pcccatorû, Etlufti iuntquibus peccata remifta funt, qui^amorteliberati,haeredesfadifuntuitae aeternæ« ProindePauIus apoftolus non uno locoiuftificationem interprétatur per redemptionem Qi rcmiftîonêpcc» catorum,itaq; utrac^ connedit,ut akerum colligatur ex altero. Nam in Adis apo ftolorScap.ij.Notum fi'tuobis,inquit,uiri fratrcs,q, per lefum uobisremiftio pec catorû annunciatur,2lt;^ ab omnibus à quibus non potuiftis per legem Mofts iuftu fi'carijper huncomnis qui credit iuftificaturjdem ad Roma.4«dicit, Ad eundem mods loquitur etiam Dauid de beatificatione hominis,cut deus imputât iuftitiam abfep operibus,Bea ti quoru remiftac funt iniquitates, Qi quorS obteda funt pecca ta,amp;^c.En utiuftifi'cationê, beatificationcm Qi pcccatoru remiftionem connedat* Ac hoc fereclarius Ifaias in n.cap. Scientia fui,ait, iuftifieabk iuftus ferbus meus multitudinêjÔCprauitatesipforum ipfe portabit,Nam hocpoftremum,Etprauita tes ipforum ipfe portabit,prius illud,Scientia fui iuftifi'eabir multitudinem, ueluti exponit, oftendens iuftifi’cationê aliud no cfTe^ remiflîonê pcccatoru. Aufcrengt; do enim prauitates iuftifi'eat dominusiin idem ergo rccidût iuftifieare, Qi portarc peccata,ftuc abfoluere à peccatis,aut rcmittcre peccata. lam ergo quidreftat, nift ut dicamus luftificationem efie abfolutionem à pcccatis,Slt; liberationcm à damna tionc,redemptionem inquam 5lt;remiflïonêpcccatorö,ipfam^ adeo peccatoris in gratiam dci Qi uitae hærcditatem adoptionem^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Ideoqj cum de ucra hominis iuftificationc queritur, illud baud dubic quçritur. Quid illud fit, propter quod ab intentata adde 6ó comerita morte peccatores libcs dufiuflificâdi, ranturfuel cuius rei gratia rcmittunt nobis peccata t'ucl in quo reconcilieturmun dus deofAcinhis adeo confiftittota iuftificationis noftraecognitio,utcognitoin terceftbre Qi redemptore libcrationiscp modo, adde Qi ratione qua ilia nobis appli catur,fimul Qi iuftifidatio hominis Chriftiani pleniflime intelligatur.Ego,ne quid obfeuri autdubq in cuius^hærcat animo, primö interceflbris rationem, iuftifica tionis^ qualitatcm, ccu pidura quadam omniu fubtjeiam oculis cotemplandam:

tans nobis pcccatajfed pro luftis habens. Chrißus enim fufcepit in fc peccata no« ßrajca^ morte expiauitinnoxiajfuam^ nobis cômunicawitiuftitiâ:dcinde ofien dam quomodo illius iuftificationis fiamos participes. Duo enim hæcfingulariter in hoc negotio fpcc^anda funt,quis intcrceßerit amp;nbsp;libcrarit dänafos, ac quomodo ctiälibcrarit:hincquos liberarit.i.quomodolibcrationis Qi. iuftitiacßamus partici

P«gt;

;

HOMINfS CHRISTIANI»

P CS, nob IS lie profit liberatio.Dc primo primS dica.Fingitc itacp omniS ladicc deS iudiflimu federe pro tribunali. Ante iudicêaftarc omnes homines,ct hos grauiter accufari impietatis,perfidiç 8C omnis cófcelerationis,adde ÔC conuinci;amp; ideo da mnationis poftulari fententia-Homines ant nihil habere quod pro fe dicant,nec a-liud nunc rcftarc, nifi ut unà omnes rapiantur ad fuppliciu mortemcp æternam. Cæterû in hoc pcriculo extremo magnS illuxifle calamitofiiTimo generi mortaliS fpem, ipfum inquâ æternum dd filiû,qui ut mediS fe inter deum amp;nbsp;homines ingc reret fcqucftrê,SC morticodemnatos ab interim libera ret, incarnatus ÔC homo fa dus en:,nimir5 ut uere affligi,pati ac mori poflet, in fefe pcccata noftra reciperet, fuacp morte indebita comeritam nobis mortem aboleret,amp; fanguine fuo à peccas tislauaret,hacredes^conftitueret uitæ ætcrnæ.Hoc paradigmafe arbitror fatis di lucide expofitâinterceflbris ration? 8^ iuftificationis qualitatemiarbitror item nc minem non intelligere Chriftum elTe intercefTorem , ac incarnationem SC crucem domini lefu illud ipfum elfe propter quod iuflificcmur.

Verûocclamathicmihiauditoriniquior,acdicit,Padiseratftandû 8C fcriptus Coram deo no rx producendçnon paradigmata aut imagines, Pollicebaris enim modo fcriptura iuflificaturulln rum collation? fynceram, nunc uero tui ueluti oblitus imaginationibus diftrahis caro» animos fimpliciâ.Caîterum non pudet me imitari aeternac maieftatis cloquiS.Scri ptura enim facra huiufmodi imagination? nobis proponit. Producitein iudicem deum,à cuius facie montes liquefiunt,ex cuius facie ignis deuorans cmicat,in cu ius confpedu nocens no fitinnoccns.Hucpertinet illud Dauidis,Tu esdeus,cui no placet impietas,necç morabit apud tc mala,Non ftatuent fe infipientes in cons fpedu oculorû tuorum:tu enim odifti omnes qui operator iniquitat?. Perdes eos qui loquuntur mcndaciû,8C uirû fanguinû atc^ dolofum abominatur dns. Accula tionis uero SC aceufatorû id? Dauid mention? faciens,Dominus,ait,de cœlo afpe xitfuper filios homin3,utuidcatnum fitintcllig?s, autqui deQ requirat, Verum unufquifcp dcclinauit,fimul fœtidi fadi funt,oon eft qui facia t bonö,ne unus qui« dem. Ac repetitur hoc prophetac teftimoniS à Paulo ad Rom. j.cap.Idem prophe« ta Dauid iudicis, iudicq damnationis^ mention? faciens fimul,Ne intres, inquit, in iudiciû cum feruo tuo.quonia no iuftificabitur cora te ullus uiuens.Item,Si ini quitates obferuaucris dne,domine quis fuftincbitfScd amp;nbsp;lob cap.lt;).Quid,inquif, homo iuftitia contenderet cum deot'Si enim uelit cu co litigarc, no refpondebit ci unS ex mille.Si me pro iufto gcra,os meum damnabit me impictatis, SCc. Hade« nus ergo à fcripturis in imagine ilia mea alienum nihil adduxi.

Quod intercelTor? SC libcratorcm lefum ChriftS dominum noftrS, intcrccflio nisep feu liberationis mods attinet, tarn manifefte SC plcne,omniaquæ deco attu« li,refert fcriptura, utqui id negat fcripturas nun^ legilfcuidcaf.Quia tarnen iufti P«quot; chrifluiu* ficationis noftræ cardo in eo uoluitur ^d ex fcripturis profelTus fum, Icfum Chri« flißcamnr^ Hum domina noftrum intercclfilfejSC peccata damnatoru in fe recepilfe, luilfe in corpore fuo fuper lignS,SC fanguine fuo abluiire,id eft iuftificalfe fiue abfoluilfcjli beralfe^ deftinatos morti,ac deum nos propter illQ recepilfe in gratia,ac propter ilium pro iuftis agnofcere,ideo ualidis SC euidentibus id feripturæ teftimontjs de* monftrans,nunc confirmabo. Primus aSt fandilftmoru teftium Ifaias in cap.55. oduplex nobis fuppeditat teftimoniû. Prima illud eftJpfe infirmitates noftras por tauit,0^ dolores noftros ipfe baiulauit. Vulneratus eft propter tranfgrelfiones no ftras,et attritus eft propter inigtates noftras.Id aSt perinde eft ac ft dixilfet,Nobis f»ptcr peccata noftra debebantur uerbera,plagæ SC uulncra,ægritudlnes amp;nbsp;dolo« tes,fed ilia omia in fe recepit dns,quo nos illis leuaret molefttjs, Secundö,Mulda

a a ;

DE I VS TIFl CA TrONE

Corredfonis nofiræ ei impofita cn,amp; liuore cius fana« furnus.En pœna qüæ debc batur nobis,illieftimpofira,et huiusliuoribusmedicatûcftnobis,Ter«û,Vniuer fi nos quafiouts erratum us, quif^in uiam fuârefpexit: dns aôr fccit incurrereiii ipfum umucrforû nofirum iniquiiates Jd ert,dum mortaliû nemo fua poffètiufti tia,quæ nulla erat, feruari, dns humanæ mifertus miferiac, pro fua clemenna filiS dédit propriû,qui infereciperetomniû pcccata,expiaret,ôC fuâ nobis côferretiu« ftitiam.Quartn,Excifus eft de terra uiucntiû: que plaga ei propter tranfgrelbenc popuh' mei inflida eft.Innoccns fuitdns,propter pcceata ergo noßra utipfa aufer rct expiaret^ paiïiis efl.Quint3,Coplacuit deo ipfum infirmado fic conterere,ut ubi pofuerit anima fua uidima pro culpa (hoßiä inquâ delidi) utdeat fernen,pro» Leuit.ia, roget^ dics.AppellauitaStuidimä pro culpa, expiatione S)C propitiationê plena riam pro omnibus peccatis.Sextû,Iniquitatcs ipforu ipfe portauit. Vnde nimirS Baptißa fuâ illam e^regiä mutuatus crcditur fcntentiä, Eccc agnus ille dei g tollic peccatü mudi.CerteS.Petrus ex hoc loco Ifaiæ in epiß.fua dixit,Ipfc peccata no« ßra pertulit in corpore fuo fuper lignS.SeptimS cum 6.c5gruit, Ipfe peccatü mul torö.i, tonus multitudinis,fidelium nimirS omniS tulit.Etodauüconcluditnego tium praefcnSjEt pro tranfgreflbrib,interceflii,fiue interucnit,hoc eß mediu fein ter pofuit inter deû ÔC homines,in fe recipiés peccata noßra,5lt; pro his diuinae iußi ti3e fatisfacies,nobis^ fuâ conferens iußitiä.Secundus teßis uas eledionis Paulus manifeßiflime ad Roma, 8.cap.dicit, Quis intentabit crimina contra elcdos deif Deus eß qui iuflificat,quis illc qui codemnetî’ Chriflus eß quimortuusefl,imô g ôô fufcitatus efl,g etiâ efl ad dcxterâ dei,is intercedit nobis. Audis interceflîonc dnilefunosiuflificari.Idemin i.adCor.5.cap.Deus,ait,eratinChrifio,munduni rcconcilians fi b i, no imputâs ei peccata fua.Eum cnim quinon nouitpeccatûjpro nobis peccatü fecit,ut nos efflccrcmur iußitia dei per illû : nimirû ut iuftitia dei iii fia 6^ uera nobis cômunicaretur per ipfum,iufiicp omnes reputaremur apud deû* Cui illud quocç cogruit ^d ad Rom.j.fic ide prodidit, luflificâtur gratis per illius gratiâ,per redcmptionê quç cfi in Chriflo Iefu,quê propofuit deus propitiatoriû, per fidê interueniente fanguinc eius.Itê illud ad Galat.j, Chrißus uos redemit ab execratione lcgis,dum pro uobis fadus cficxecratio,utin gêtcs bcnedidio Abra hç uenirct per lefum Chrifls dominum noßrn.Prodeat iam dC tcrtius teßis loânes ille tonitrui filius amp;nbsp;dno diledus difcipulus. Hic aût difcrtis uerbis in epiß.fua,Et fanguisjinquitjlcfu Chrißicmndat nos ab omni peccato.Et mox,Siquis peccauc rit,aduocatS habemus apud patrê lefum Chrifiû: amp;nbsp;ipfe efl propitiatio pro pecca tis noflris:nô pro noflris aôt tantû,fed etiam pro totius mundi.Quod fi in ore duo rum aut tris flabitomne uerS,nemo,opinor,icrit infitias porrô,Iefum Chriflû eflc iuflitiâ noflram,Iefu Chrifli fanguine nos iuflificari, lefu dni morte illud effe pro* ptcr ^d à morte peccarorcs liberantur:propter Chriflû nobis remittipeccata,ac in Chriflo dno nos reconciliari deo patri:q iniuflos nos pro iuftis habet propter Chri fit fui iuflitiâ,quam ipfe nobis donat, His euidennbus quidêalias acceditôCillud quod fuper dnm lefum à baptifmo afcendentê oraculum cœlitus à magnifica glo» ria delatû efl in hæc uerba,Hic efl filius meus,in quo placata cfianima mea.Nam amp;nbsp;Paulus ad ColoflT.In filio,inquit, complacitû eft patri uniucrfam plenitudinetn inhabitare,ô^ per eum reconciliare cunda erga fe pacificatis per fanguine crucis cius pereundê,fiuequæin terra funt,fiuequæ in ccelis.Congruit cum his amp;nbsp;illud ^d in i.cap.ad Ephefhis uerbis idêapoftolus dixit,Pater domini noftri lefu Chrû fit' pracdeftinauit nos,ut adoptaret in filios per lefum Chrifiû in fefe iuxta bencpla dtû uoluntatis fuce,ut laudetur gloria gratix fux,qua charos nos reddidit per ills diledum:

H o MIMI s CKRUTlANb

dilcdönn quo h ab cm us redemptions per fanguinê ipftus’rcmiflîonem peccaforèi iuxta abundante gratta fuam. Et caetera. Ex qutbus omnibus colligimus homtn? Chrtfttanû iuftificari per Chriftû,reconciliari^ deo patri per eundê,qui fanguinc fuo nos à peccatis lauir, èpoteftate diaboli ÔC tenebrarû liberauit.morte fua uitam nobis reduxitjcohaeredcs^fecituitae æternae. Nihil ant répugnas fibi fcriptura di citjCü tradit liominê Chriftianû gratia dei iuftificari.Nam Chriftus domini, don« deijS^ plenitudoeftomnis gratiac,[oânedicente,De picnitudine Chrifti nos omes accepimus,6lt; gratiâ pro gratia:quia lex per Mofen data eft, ueritas aut per ïefum Chriftû exorta eft.q eft plenus gratia ôd ueritate. Haec in genere diximus hucs Qÿomodoßd» ufcç de modo iuftifîcadi.i. de eo ^modo fentêtia damnationis diuinitus prolata in’^i« partidpei uniuerfum genus hominS, impeditafit,damnatiqpIibcrati,Slt; deo g Chriftû fint re conciliati. Nihildû uero diximus de eo ^modo iuftitia ilia Chrifti noftra flatjuel Cnn/i». modofiamus redêptionis huius participes.Multi ein intelligunt Chriftû eflc inter ceftbrêjfed quia no credût fuum efle interceffbrêapud patrem, nihil prodcft ipfis intercefliots uirtus,ut hinc pa teat modû iuftificâdi non abfolui plene ilia qualicûc^ cognttione uel notitia interceftbris,nifî etiâ uera fide cognofcamus Chriftû noftra efle interceflbrêjadeoc^ totû plan^ noftl'fl,amp; othia dona fiuc bona eius effe noftra» Itaçp fubtjciemus nûc fpeciatim ^modo recociliatio iuftifîcatiôue lefu Chrifti no-bis applicct, amp;nbsp;quid illud fit ^d redemptionis fiue iuftitiç Chrifti nos faciat partie» pcSjUt dns lefus iam no modo mortuus,fed nobifipfis mortuus fit,nobis fanguinc fuo peccata noftra purgarit,ac nos iuftificarit,iracp iuftificarit,ut abfolutià pecca-tis, liber a ti^ à damnarione, certo iam fimus hæredes facQi omniû bonorû Chrifti, iuftitiig SC uitæ æternæ.Hic uero aperte,ingenue amp;nbsp;fimpliciter dicimus, Sola nos videiußißca^ fide,id eft fiducia in dnm lefum participes fieriChrifti. Ideo era prophetae amp;nbsp;apo» tnur,nonotititf ftoli diferte dixerût homines fide,uel per fide iuftificari : item Chriftû per fidem iu ftificare. In idemem recidunthæ locutiones,fignificantcs nimirfl Chriftumcoms municare nobis iuftitia fuam,i.remittere nobis peccata noftra, libcrarc à codem- nbsp;nbsp;*

naiione,confortes^ facere uitæaetern^e : no propter opera aut mérita noftra ulla, fed ex gratia Sgt;C merito jJprio propter fide,qua credimus nos deo patri gratos efle, no propter nofipfos aut noftra opera,fed jppter Chriftû, quê dédit pater nobis gra tiæ ôlt;f mifericordiç pignus,ut uiuamus g nomen eius.Nolo aût hic mihi credat,ni fi hoc quod propofuiclariflimis feripturae teftimonijs euincâ. Dixi Chriftû nos ici ftificare per fidë. i.Chrifti iuftitia nobis comunicari per fidem. At hoc ipfum prior afleruit propheta Ifaias apertiflïmis uerbis, dicens, Scientia fui iuftificabit iuftus feruus meus (nimirû Chriftus dns) multitudinê.En iuftus,ait,feruus meus iuftiff cabit ccclefiâ,et iuftificabit feiêtia fui.Conftat aût feientiâ fui,cognitionê elTe Chri ftijfidê utic^:45inde Ifaiç uel dei potius dogma eft,fide Chriftû fuos iuftificare. Ad imitationê Ifaiac dixit Abacuk,Iuftus ex fidc uiuet’.id quod no femel ufurpauit Paulus,eo tcftimonio,ut maxime claro,probâs fide iuftificari acuiuificaricredeit tes.Et loan, in Euang.fuo de dno loqucns,dicit,In fua uenit,amp; fui cum non rece-perût. Quotquot aûtreceperunteum, déditeis poteftatefilios dcifieri,his inquû qui credidilTent in nomen eius. En qd poterat diet planiusc' Qui recipiûtChriftû, cffïciunt filrj dei.Qui aût credunt,recipiût Chriftû: fide itaepeffîcimur filq dei,iugt; fti nimirû,felices 6C beati. Apud eundêloan.dns nofter lefus Chriftus dicit. Amen amen dico uobis,q fermonê meû audit,amp; credit et qui mifit me,habet uitâ çternâ, amp;nbsp;in codemnationê no ueniet,fed trâfiuit à morte in uitâ.R.urfus,Hçc eft uolûtas eius g mifit me,ut omis qui uidet filtû,ÔC credit in cû,habeat uitâ arternâ,ct ego fu feitabo eû in nouilTimo die. V nde idê ille apoft.in Canon.fua manifeftiftime dicit,

aa 4

DE 1 VSTIFIC ATIONE

Si tcflimoniu hominû accipimus, tcftimoniû dcimaius cft. At hoc eß tefiimonfff dci defilio fuo teflificatus efl, Qui creditin filiû dci habet teflimoniS in feipfo« Qui no credit deo,mendacê fecite0,quia no credidit in tefiimonin ^d reßificatus eß deus de filio fuo.Et hoc efl tefiimoniû q? uitâ æternâ dédit nobis deus:amp;^ hæc ui ta in filio eius eß. Qui habet filiû, habet uitârqui nô habet filiû dei,uitâ non habet. V idemus perfpicue fide haberi filiû dei,amp;in filio utiq; iuflitiam,omncbonû amp;nbsp;ui tam æternâjUndenecefleefi fide nos iuflificari. lam ôf Paulus apoßolusluculcn« tiffimc ad R.oman.5.cap.Iuflitia,inquit,manifeßata eß, iußitia uero deiper fidem lefu Chrifliinomnes Ä fuperomnes eosquicredüt. Et in lo.capiteait, Perfedio legis Chrißus cfl,adiußificationcm omni crcdehti. Deniq; Paulus Ä Silas detêti propter nomen Chrifli in carcere Philippico,amp;: roganti carceris cuflodi, Domini quid me oportet facere ut faluus fiamfRefponderuntjCrede in dominû lefum, faluus cris tu domus tua. His opinoroflendimus cuidêter fide nos iußificari, id eß, per fidem nobis communicariiuflitiam amp;nbsp;mérita Chrifli.

Acutæd^uid* Cæterû non arbitrer quen^ ucl modice afTuctum fcripturis,oflèndi his loquu. de hoc tionû formis,Gratia dei iuflificamur,Per lefum Chriflû, uel merito Chrifli iuflifia nc^otio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;camur,Fidc in dnm lefum iuflificamur, quafi diferepêt, diucrfisuc rebus iuflifica

tionê tribuant.Eiufdcm enim generis funtomnes, ÔC unicodcomifcricordi iuflifi cationê hominis aferibunt: quo unice animi acumen intcndcrût prophetæ amp;nbsp;apo ftoli,qui CÛ fontem amp;nbsp;origin? iuflificationis refpcxcrunt,dixerunf gratia dei iufli cari homincstcum aût cxpendcrunt gratiæ pignus, 6C cum per quê.fiC cuius men' to iuflificamur,dixerunt per Chriflû nos iuflificarÉcû ucroilludcofideraruntpcr gratiæ amp;nbsp;Chrifli efficimur participes, dixerût fide nos iuftificari. Interim non fucruntfoliciti^ probe ipforû locutiones cum loco cauiTarû congruerent,ut fere curiofuliquidâadmodfi acute difputât,fidésnciuflitia fit, an inflrumentû partici pandi iuflitiâtacccptabulûmnc an infundibulû fit iuflitiæ, an ipfa iufiitia,8i c. Sic faneexcrccntur ingenia:fed quid hare ad pictatefaciuntfApoflolifimpIicttati flu dentes, indiferiminatim dC deum ÔCgratia dei,0f Chriflû amp;nbsp;fi'dê iuflificarc, item per gratiam,per Chriflum,SC perfidem nosiuflificaritradiderunt: quâfimplicita tern in præfenti fequens, argutias altjs proferendas SC difeutiendas relinquo,

Solafide iußiji lamquodadiecimus sola fide propter Chriflum, 6C non propter opera no» camur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flra,nos iuflificari,non de noflro accepimus, fed ex ipfiflimis fcripturis mutuauta

mus.Nam dci filius dominus nofler IcfusChriflus in cuangelio Ioan.cap.6. Nifi, inquit,manducaucritis carnemfilij hominis,nonhabebitisuitaminuobis.En foa la nos manducatio carnis Chrifli uiuificat : nec in mundo aliud fuperefl quod ui-uificct,nifi maducatio carnis dominicar. Cartcrû quid fit manducarc carnem Chri ftijipfe mox in eodem cap.exponit,6C ait, Amen amen dico uobis,quiconfidit mi hi,habet uitam arternam. Item, Qui uenit ad me,non efuriet; 8C qui creditin me, non fitietunquam.Hicdixiirct,Qui bibit me,non fitietunquam:fcd probibcrere pofuit credere.Efl ergo cderc ÔC bibere aliud nihil credere. Proinde nifi creda* mus filium dei in mortem pro nobis traditum cire,nun^ uiuemus : uiuemus aût, fi illud crediderimus,fides ergo uiuificat. Congruitcum cuangelio 6C Paulus ad Gal.dicês, Scimus no iuflificari homine ex opibus legis, nifi per fide lefu Chrifli: Sc nos in lefum Chriflû credidimus,ut iuflificarcmur ex fide Chrifli. Cû em dicit homine non pofle iuflificari nifi p fide Chrifli, gd aliud hoc loquutionis generein nuit g fola fideChrifli homine iuflificaricNa in Gen.dixitlofeph ad fratres,N6 ui debitis facie mea,nifi fratrê ueflrû minimû adduxeritis uobifcû. Et in Num.queru lat obmurmurâs deo uulguSjNihil aliud rcfpiciûtoculi noßri nifi man.In eodêlib.

dicit

HOMINIS CHRISTIANI.

dfdt Bileam,Nurn aliud pofTum loquCnifi quod iuflerit dominusf InDeutetond mio quocp dicit Mofes,Et nunc Ifrael quid petit à te dominus,nifi ut diligas eum;’ Et Paulus ipfe eodë loquutionis genere utens,ait, No eft poteftas nißa deo. Item, Quæ funt deßnemo nouit niß fpiritus dei.R.urfus, Non iudicaui me quic^ frire, nifi lefumChnfium SC hune crucifixum. HæautcmôCfimilesloquutiones infini« tæjnil aliud figntficant in feripturis, fi dicas, Hoc folum reditu uobis ad me apc riet,fi adduxeritis uobifeumfratrem ueftrum minimum.OcuIi nofiri folö Man SC nihil aliud uident.Solü hoc quod dominus iubet loqui poßum. Vnicö hoc pofciC à te dominus,ut diligas eum.Omnts potefias àfolo deo eß. Solus fpiritus nouit ea quæ dei funt.Solum Chrifium crucifixu me feire iudicaui.Quæ cum ita habeant, éc nemo negare pofrit,ÖC à Chriflo SC à Paulo manifefiiffîme didum fit,Neminem uiuificari aut iuftificari nifi per fidcm,mirum eß cur hodie magni nominis uiri,8C quiliterarS fcientifllmi uideri uolut, adeo in nos debacchentur quod dicimus. So la nos fide iuflificari. Chrißus enim SC Paulus priores ita loquuti funt, illos inquä arguant,fi quid hic peccatS putant, Nam puerile illud eß quod obijeiSt uoculam Sola ab eis non poni.Id enim perinde eß ac fi puer ideo ßbi putet abeundi faculta« tem à præceptore negatâ,quod is roganti,Præccptor facisne mihi abeundi faculta tcmfrefpondcrit,Facio,6Cnonfimpliciter uulgariter^dixcrit,It3.Vtrunq?cnim loquutionis genus unum SC cundêeHîcit fenfum.Ita fine dicas, Scimus neminem iufiificari nifi per fidem:fiue,Scimus fola fide iuflificari hominê,in idem recidunc loquutioneSjôC eundêretinentfenfum.Verû libet SC alia non minus dara feriptu ræ teflimonia proferre,quibus manifefliflîme afleritur,fi'de iuflificari hominê, no operibus:quod perinde efl ac fi teftificarentur fola fide iuflificari hominê. Ad Ro manos j.dicit Apoflolus,Iuflificantur gratis per illiusgratiâ, An uero gratis fit ^d pro præmio fine opéré fitfCertè fi per Chrifli gra tia iuftificamur, nô per opéra lus ftificamur.Vndecimo enim cap. idem ille Apoflolus, Quod fi per gratia, ioqui^ noniam ex operibus.Quandoquidêgratia iam no efl gratia. Sinexoperibus, no iam efl gratia.Itacg omniû fapiêtiflîme SC uerifltme folius fidei bcneficio hominem ChriflianQ iuflificariconfi'temuratlt;^eontendimus:quodfîdesipfa innitat diuinç grat{æ,6C nihil hominis uiribus,tot5 autem deo tribuat: fi'cut mox copiofius dice« mus.Incodem 5.cap. Apofl.de Iuflificationefummârciinferens,Arbitramurfiue concludimusitaep,ait,fide iuflificari hominêabfqjoperibus legis.Etin4.cap.maa nifefliflîtne oflendit nobis iuftitiâ imputari ex fide,non eX operibus: (no iam legis duntaxat,fedomnis generis opera inrelligens,) quemadmodû ÔC ad Ephef.i.cap, ait,Gratia eflis ferua ti per fidem, idcp non ex uobis, dei donS efl: no ex operibus^ ne quis glorietur. Namipfius furnusfigmentum, conditiin Chriflo lefu ad opera bona quæ præparauit deus ut in eis ambularcmus.Gratia,inqt, eflis feruati, nimi rum iuflifîcati, per fidem. Fides enim apprehendit gratiâ. Et ne quis hic quicqua humanis tribueret uiribus, adiungit, Id^ non ex uobis. Neep enim gratia neq? fi« des ex nobis funt.Quid ergoc'Subiungir, Dei donum efl, certe quod iuflificamur SC quod credimus. Imô iplèadtjcit. Non ex operibus : 8C cauflamaddit. Ne quis glorietur. Nam SC apud leremiam in 9. cap. non uult dominus quenquam in ulla re gloriari,nifi inmifericordia fua.Sequitur hic SC alia ratio,lpfius fumus figmens tum,SCc.Cur ergo lutum eleuaret fe erga figulü,a quo habet quicquid efl, SC quic quidhabctCLocus ergo hic manifefliflime fidei iuftificationemtribuif, operibus cities înnîtitiet adimit.Hæc autem hadenus de eo quod fola fide per Chrifium iufiificamur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mifericordiie

Fiethocipfumadhucplanius.plenius^cognofcetur, fiofiendero,fidêillâiu=« dà per chri^ ûificantem credere nos gratos elfe domino,no propter nos aut propter opera no? {îum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

DR IV S T IFI C A TI O N E

fira/ed propter Chrißum, id efl ftdem non inniti'noflris operibiTS autmcr/tis, fed promifllioni diuinae ÔC mentis Chrifli domini. Paulus ergo Romanis fcribens, dia citjChriftum dominum noflrum àdco efle propofitS mundo reconciliatorem per fidem in fanguinem eius,clariflime docens fldem niti ianguini,id efl morti, merh, toÔCredemptioniChrifli,Acaliquantoplenius hocipfum argumêtumin4.cap* tradans fcribit,Non fcriptum efl autem Abrahæ tantum fidem imputata efle ad iuflitiam,fed nobis quo^ imputabitur crcdêtibus in cum qui excirauitlefum do® minS noftrum à mortuis, qui traditus fuit propter peccata noflra, exciratus eft propter iuflificationem noflri.Duo cnim hifee uerbis nobis tradidit. Prius q, fides nobis impu tetur pro iuflitia: pofler ius q? fides ilia innitatur Chriflo domino mor* tuo pro nobis refufcitato,id eft,qgt; ideo fe iuflificatos credat fideles, quia fide in« tclligunt Chriflum pro fe mortuum, ut fcilicet peccata ipforumexpiaret : ÔC refu« fcitatum,utcxpiatosuiuifi'carct. Quinimo in io,cap,ciufdcm cpiflolæ coponens flue conferens inter felcgis iufiitiam QC fi'dei, manifefle indicatlcgisiuflitiam inni ti opcribus,at Chriflianam flue fidei iuftitiam Chriflo.Hanc cnim fi'c pronûciarc, Prope te uerbum eft in ore tuo 0^ in corde tuo.Deinde fubiungit,Hoc eft uerbum fidei quod pracdicamus.ncmpcficonfefliis fucris orc tuo dominum Icfum,ôf crca dideris in corde tuo,qgt; deus ilium excitauit à mortuis,faluus cris. Corde cnim crc ditur ad iuftitiam,orc autem confeflio fit ad falutem, Dicit cnim fcriptura, Omnig quifiditilli,nonpudefi'ef.ldco nihilmirum efteundem apoftolum Philippen, fcri pfifle,fefe propter excellentiam cognitionis Fefu Chrifti omnia fua damnû reputa rCjimo ÔC pro ruderibus haberc,adco^ cupere ut in Chrifto inueniatur, no fuara habens iuflitiam ex lege,fed cam potius quæ per fidem eft Chrifti,quam mox con flare dicit uera cognitione mortis ÔÔ refurredionis Chrifti. Hue maxime quadra-re puto illam euidentem eiufdem Apoftoli argumentationem,Si ex lege eft hære-diras, iam non eft ex promiflionc. Sed deus Abrahac donauitper promiftionem. Verbumautempromiffionisilludeft,Infeminetuo bcncdiccnturomnes tribus terræ.In femine inquam tuo dixit,tanquam in uno falutem conftituens,fiC non in feminibusjtanquam in multis.Eflct autem haereditas ac benedidio in multis con flituta,fi daretur propter opcra:nunc autem in uno,SC per unum bcnedicimur o-tnncs. Sicut cnim per unius dclitftum propagatum eft malum flue maledidio in omnes homines ad codemnationem : ita 6C per unius iuftificationcm propagatur bonum flue bcncdicflio in omnes homines ad iuftificationcm uitac. Quia ergo foil Chrifto tribuitur in uerbo ucritatis benedidio, iuflitia 6C redêptio, fides noflra reda in Chriflum tendit, intelligit fidclis fe dco propter Chriftum, SC non propter fe aut opera fua acceptum efle.Nam deus prædeftinauit nos,utadoptarct in filios per lefum Chriftû,in fefe, utuerbum ucritatis diferte habet, iuxta beneplacitum uoluntatis fuæ,ut laudetur gloria gratiae fuæ, qua charosnos reddiditper dilcdu, per quem habemus redemptionem per fanguinc ipfius rcmiflîonê pcccatorum. Hue pertinet SC illud Apoftoli ad Rom.io.Fides ex auditu cft,auditus autemper uerbum dei,quod eft praedicatio cuangeltj de Chrifto.Subtjcit cnim Apoftolus il-ludex Pfalmo,Inomnem terra exiuitfonus corum,0Cc. Hisualidiffimis feripturç teftimonqs euici, baud dubie fidem iuftificantê, credere dco, no propter noflpfos aut propter opera noftra, fed propter Chriftum amp;nbsp;mérita eius nos elTe réconciliâtes atep acceptes. Nam fides innititur in ueritatem dcipromiflam, in ipfum Chri-ftum dominum,non in ulla opera noftra,ideo^ fidei tribuitur iuftificatio, quia fl-Nemine iuflifi^ dcs diuinæ gratiaein Chrifto ex integro tribuit falutis SC iuftitiac omnia.

cariper opera» nbsp;nbsp;Demonftraut ex tngenio fidei iuftificatis fidem folam iuftificarc, demonftrabo

opera

HOMINIS CHRISTIAN ii

opera hominum non fuftificarc,i'd^ ex corum i'ngenio« Opera itacjj hominfs om« niauelNaturæ ingenio funt nata,ueldicuntur Legis opera, uel fi'det acdiuinæ gratiæ funt opera. Caeterum qualia fint opera naturae humanae, id eft quae fiuntà nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nature

nondum renatis,ipfe dominus in euangelio explicat, SC dicit. Quod natum eft ex carne, caro eft, Atqui de Carne amplius pronunciat Apoftolus, ÔC ait, Affedus carnis mors eft, ÔC inimicitia aduerfus deum : nam legi dei non fubtjcitur, imo ne poteft quidem.Omnes enim natura fumus fill) irae. Atqui maledidus cft,quifquts non manferit in omnibus quae in lege dei fcripta funt : opera itac^ naturae tantum abeft ut iuftificentj ut damnent potius, Porro de opibus legis uas eledionis Pau Opent teslas in hæc uerba pronunciauit, Scimus quod quæcuncç lex dicit, tjs qui fub lege funt dicat, ut omne os obturetur, SCobnoxius fiat totus mundus deo : propterea quod ex operibus legis non iuftificabitur ulla caro in cofpedu eius.Et alibi idem, Non afpernor gratiam dci,ait, Nam fi per legem eft iuftitia, ccrtèChriftus fruftra mortuus eft.Etadhuc clarius,Si data fuilTetlexquae poflit uiuificare,uere ex lege effet iuftitia. Sed conclufit fcriptura omnia fub peccatum, ut promiffio ex fide Ic^ fu Chrifti daretur credentibus. Rcftant opera fidei fiue grariae,qux dicutur ope« opet-a ficUi ra bona SC opera iuftitiæ:Hacc,hacc,inquiunt,iuftificant.Caet€rum fi bona funt SC grlt;lt;tU. iuftitiæ opera, necelTe eft à bonis ac iuftis fada fint : unde confequens eft iuftitiae opera fequi,non praecedere iuftificationem.Fiuntcnim à iuftis fiue iuftificatis,ic« circocum fequantur nonefficiunteaiuftos. Fidcs autem cffi'citiuftos, iuftiefficia unt iuftitiam fiue opera iuftitiae.Quia fcriptum eft,Iuftus ex fide fua uiuet. Et itea rum,Qui exercet iuftitiam,iuftus eft.Fides itacß fundamentum SC cauffa ipfiffima eft iuftitiae,praeceditcp iuftitiae fiue fidei ac gratiae OBa,non efficitur per ipfa.Quod fihaec nondum fatistaciunt, age confiderationem hanc inftituamus non fecuns dum res, fed fecundum perfonas. Fingite i tacj? eos qui operantur, effc uel impios

Sc hypocritasjucl pios 5C fandos dei homines. Operibus autem impiorum 6C hy* impif çr hypé pocritarum nemo, opinor, tribuet iuftificationem, cum fcriptum fit, Sacrificium crit«. impiorum abominatiodomini eft. Etiterum, Hypocrita innitctur fuper domum fuam,8C non ftabit:fulcict cam, SC non confurget : ne($ ucniet ullus in confpcdu dominihypocrita.Superfuntitaqp pi) SCfandi dei homines. Hiucro, quoniam Sanilicrriti fcriptum cft,Ablutt eftis,fandificati cftis, fed SC iuftificati eftis per nomen domû ttatû ni[efu,8Cper fptritumdeinoftri,fandificationem illam fuam deodiuino^ afcria buntfpiritui,per quern fe fandificatos norunt, ut tarn faciant opera fanda. Prae-terea fentiunt tantam in came fandificata,hoc eft, in femetipfis rcmanerc, SC per omnem uitam agcrc imbccillitatem, ut non aufint ipfis etiam operibus per fidcm in fandificationefadis iuftitiam afcribcrc, Atcphuiusrei cumplures hie produs cere queam teftes fandiflimos, duos tantum adducam in medium. Et primus io6, quidem prodeathuc dei fideliffimus feruusjiob, quern nobis diuinum eloquium hifee uerbiscommendauit. Non eft eifimilis in terra, uir integer ÔC rcdus,tF mens deum, SCreccdcns à malo. At uir tantus SC tam amplo nobis commenda. tus iuftitiæ titulo,Si iuftus effe contendero, inquit, os meum condemnabit me im pietatis,ficp integritatem mihi arrogem,opprimer me. Et iterum, Si impie egi,uæ mihûfi iufte egi,ncc fie erigam caput meum. Conftat ergo fandiffimum SC intc* gerrimum hominem iuftitiæ fuæ frudibus,iuftificationem non tribuifie,fed dun» taxat fperalTe in mifericordiam dei. Accédât huic iam fccundus teftis apoa ftolus Paulus , qui difertis uerbis, Deledat me, inquit, lex dei fecundum ina lt;crnum hominem, fed uideo aliam legem in metnbris meis, rebellantem iegi

DE IVÎTIFICATIONE

mentis meæ, 8^ captiuum me reddentem legipeccati, quæ cß in membn's mcis, Loquituraiitemdefe Apoflolus ôôde renatts omnibus, teßatur^ inipfi'scarnis remanere reliquiasjquarumingenio ac uiper omnem hominis uitâfiaf, utquod nolint faciantjac ideo niinquam ad plenam perfedionem,dum in his terris hac carne uiuuntjUeniant. Quæ cum ita ßnt, nemo eß qui non uideat operibus fidei fiuerenatorum non pofleaut deberi iufiificationem'afcribi.’cumoporteatinud quod deum nobis reddit placatum,eße puriflîtnû, omni parte abfolutiiTimum. AMam, Q.uid quodferiptura aperte teflatur,neipfumquidem Abrahamum omnium cre dentium patrem ex operibus fidei eflè iuflifleatum. Vixit is ante legem annis qua dringends triginta, credidit deo, ôô ex fide fandiflïma opera operatus eß, atqui non iuflificatus eßex illis fuis fidei operibus. Vnde nondubitamus colligcre, ne nos quidem ex ullis fidei operibus iuflificari.PauIus enim manifefiiflimefic argu mentatur, Si Abraham ex operibus iufiifica tus eß, habet quod glorietur, at non apud deum^Quid enim feriptura dicitt'Credidit Abraham deo,^ imputatum eß ei ad iuflitiam, Ei uero qui operatur,merces non imputatur fecûdum gratiam,fed fecundum debitum.Porrô eiqui non opera tur,fed credit in cum qui iufiificat ims ptum,imputatur fides fua ad iußttiam, lam uero quod nos ex Abrahæ exempîo concludimus, nos fimiliter fore iuflificandos, non ex noflro arbitrio pronunciaa mus,fed ex eiufdcm Apofioli uerbis,dicentis,Non feriptum eß autem propter il« lum tantum,imputatum fuifle illi fidem ad iuflitiâ, fed etiam propter nos, quibus imputabitur,fi' credamus in Chrißum«

FiJe{(ranquil* nbsp;nbsp;nbsp;Porro ficut exingenio fidei SC operum ofiendimus fidem,ÔC non opéra,iufiifi

lam reddit eon care,ita hoc ipfum ex iuflifi'eationis natura cuincemus. luflificaticnis proprium fcientiKm,non opus SC genuinauirtuseß,fercnareet tranquillâreddererecordationepeccatoriï Offrit. SCcondemnationisturbatamexagitatam^cofcientiam. Nam Paulus, lufiifîcati, inquit,ex fide pacem habemus erga deum per dominti nofirum lefum Chrifium. Cæterum opera hominum nunquam pofliint fic afflidas cofolari atep pacare eon icientias. Quis cnim fibi unqua perfuafit fe fuis operibus diuinte legi fatisfcciirc, à peccatis abfoIutum,SC à damnatione libcratum,fandum efle acimmaculatum t* Pracfertim cum fapientiflimus mortalium Solomon dixerit,Q.uis dicet,IVlundaui cor meum t’purificatus fum à pecea to meof Gum ergo opera nofira non tranquik lantconfcicntia, nequaquam quenquam iußifi'eant. Fides autem pacifi'eatperfes diffimCjiuflificat ita^ fides. Dominus enim in euangelio dixit, Omnis qui bibc^ rit ex aqua hac, (externa nimirum SC omnia mortalium praefidia fignifieans) fitiet iterum.C^uifquis autem bibcrit ex aqua quam ego daboei,non fitiet inaeternum, fed aqua quam ego dabo ei,fietin co fons aquæfalientis inuitam aeternam.Etitc« rum,Ego fum panis uitæ,qui uenit ad me,non cfurict : SCqui credit in me, non fk tiet unquam.En fides quæ reda in domina lefum tendit,fatiat nos.lntclligit enim Chrifium ipfum Copiæcornu elTe eœlefiium bonorum,ô( hune ipfum fefe totum impendifl’e pro nobis, SC nofirum per omnia fadum: ut iam in hoc poiïït afflida acquiefcerc confeientia. Nam nihil efi in Chrifio dei filio pleno gratia SC ueritate defedus SCimbecillitatis. In operibus uero uel fandifiîmorum heminumperpe»

, tuoinueniturinfirmitasatepimperfedio.

Säiiaigloriän= nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß ingenium eius quoqj infpiciamus cuius flatuimur iudieio iudicand/,8C

iufiificandi,deprehendemus liquido non operum fed fidei bca ri «t,/f in jjgf/cio nos iufiificari. Siquidem refpicitfummus illeSC iufiilTimus iudex ad hua ^Kor w 0« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corde contrito homines : SC hos quidem iufiificat : cæterum exultan«

tes,SC inmeritis fuis gloriantes,auerfaiur acdamnat.Huccnim pertinet duorura

ex

HOMINIS CHRISTIANI.

cxeiiangeh'o parabola afcendentium adorandum fn templum, quorum alter bö« na fuaopera praedtcabat,tjs^ nitebatur, Qc pro iufto fefe ucnditabat:alter uero to tus mifericordiæ diuinæ,nihtl autem fuis meritis confifus,cIamabat,Deus propP tius cfto mihi peccatorûHic enim iuftificatus è templo difcefcit: aker ucro pecca» tis inuolutus fpe fua excidit.Dominus ergo apud lercmiam rcdiffîme confulens, ' aitjNonglorietur fapiens in fapientia fuà,ncq^ fortis in fortitudine fua.ncq^ diues an diuitqs fuis: fed in hoc glorietur quigloriatur, quodintelligitôô cognoicitme, qui facio iudicium,iukitiam,ô^ mifericordiâ. Ei confilio diuinus obfequens apo« ftolus, clamat, Ego uero abfît ut glorier, nifi in cr uce domini noftri lefu Chrifti, per quem mihi mundus crucifixus eft,ôC ego mundo. N am dC in euangelio domp nus dixit,Cum feceritis omnia quæ praecepta funtuobis, dicite, Scrui inutiles fu-musiquoddebuimus facerefecimus.Ptj itac^diuinâlaudantgratiam, fua mérita nihil iaditant,ne(çhis quicquamconfidunt,mifericordiac dei confidunt.

Poftremofiipfas inter fefccomittamus iuftitias,fidei inquam amp;nbsp;operum,nuls Nonconßjlunt lo negotio intelligemusdiuerfiffîmasinterfenullatenus coniiftercpoffe.Deiufti iuflitiafidàcr tiaenimoperum apoftolus pronunciauit, Exoperibusnon iuftificabiturin con« oj^erum» fpedu dei ulla caro. Sed de iuftitia fidei idem, luftificantur autem omnes, inquit, qui credunt.Idem alibi dicitjuftitia fidei imputatur fecundum gratiam:iuftitia au tem operum non imputatur fecundum gratiam, fed fecundum debitum. Rurfus ad Rom.9.cap.Ifrael,inquit,fcdabatur legem iuflitiac. Si adlegciuftitiæ non per. ucnit:contra genres non fedabantur iuftitiam, ÖC apprehendcrunt iuftitiam,iufti tiam autem quæ cft ex fide. Ac fuperioris membri rationem mox reddens, fubiun git. Propter quid ï' Quia non ex fide, fed tanquam ex operibus legis. Impegerunt enim in lapidem offcndiculi. Conftat itacp alteram altera fubuerti : atcß adeo nos quidocemus fide in dominum lefum iuftificari homines, non operibus, non fub» uertcre fidem Chrißianam, ficut calumniantur aduerfarîj noftri, fed illos potius qui omnibus modisfidem eleuant, operibus autem meritis^ hominum conten» dunt ecclefiam abfolui à peccatis, liberari à condemnatione; ac hæreditatem con» fequi uitæ æternæ.

Hacdifputatione mea de Chrifto domino nos per fidem non per opera iuftifi« Fidei naît eß cantcjuel de fide abf^ operibus iuftificantc, non dubito multos offendi grauiter, nbsp;nbsp;nbsp;operibuf.

arbitrantes fortaflîs nullam me bonorum operum rationem habere, nec illis hone nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;W

ftum in ecelefia locum relinquerc.Si enim opera hominis bona,inquiunt,nihil ad iuftitiamfaciunt parandam, nullus profetfto eorum ufus in ecelefia eft.Fruftra ergo tanta fit bonorum operum tn feripturis facris mentio. Fruftra urgent cum pro phetis apoftoli Chrifti domini,ut bene operando probemus fidem nortram, glori-ficemus^ pattern qui in cœlis eft.Cur contendit diuus apoftolus lacobus hominê iuftificari ÔC non per fidem tantum t'Quod fi fola fides fuffteit ad parandâ falutem, quid reftat nifi ut edamus nbsp;bibamus,deinde uero ad iudicê deum dicamus,Cre«

didi euangelio tuo,faluum itaep fac feruum tuum. Ita autem fublata erit omnis dû fciplina,omnis pietas,omne ftudium innocentiæ ÔC uirtutS.CæterS qui ita queri-tantur,ncc fidei uirtntem,ncc uerambonorum operum rationê intelligunt. Nctç nos fentimus fidem effe abfcp bonis operibus, cum iuxta apoftolS dicimus, fidem abflt;^ operibus iuftificare, fed confitemur fidem fua uirtute non operum præfidio iuftificare. Satis enim per feipfum ÔC fuapte uirtute efficax eft Chriftus ad iuftifF candum credentes, ncc]^ ullo noftroindiget operum fupplemento. Neq^ fides eft fine bonis operibus.Nccp uero inania funt Chriftianorum opéra,quia non iuftifi» cant. Habentnihiiominus honeftifttmum in ecelefia locum, Cumœ dicunturin

bb

DE ÎVSTIFTCA TrONE

faiptun's,qirodnon rarofirjuftififare/ingulanquadaratt'oneid de ipfis dMtur^ Quodutrcdius i'nrelligatur,rfpctemus rem paulôalttusj'pfa^ bona opéra dedut cemus ex fuis fontibusjcertiscparcûfcribcmuslimiubus, quoipforS natura mge ntum^ totum pleniflimcfognofcatur.

Df hniiopen De uocabulo non fum adeo follicifus. Suntenim, quod nemo ignorât, opera mala,2lt; opera iniquitans:unde ÔC operarq iniquitatis dicunturzea ipia amp;nbsp;Chana. næorum,carnis ÔC tenebrarûopéra appellantur.Rurfusfunt opera bona,illis op pofita quæ Paulus alicubi uocatopera digna popnitentiæ, frutSus item fpititus ÔC lucisjcuiufmodtfunt humanitatis Ôdcharitatis cffîciazqualia laudantur in Thabi-ta illa Ad.g.cap.quæ dicitur plena fuilTeoperibus bonis. Hæcinquam defenben tes didmuSjBona opéra elTc quae fiuntà rcna«s,cx fpiritu dci bono, per fidem, ÔC fecundum uerbum dei,ad gloriam dei uita^ ornamentum ac honeftaiem, deni^ ad unlitatcm proximi, Breuia fane amp;nbsp;accifa funt hæc,fie fortaflis hoc nomine obs feura quibufdam, fed fient ea per confequentemexpofinonê, gratia dei illufirangt; tenosjmultoclariflîma*

Font, origo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fontem bonorum operum non alium indicamus, quam ipfum deum omnirê

«tt/Jabonor« bonorum authorem.Propheta enim,Omnis,inquit,homo mendax,folus deus ue •pcrnmdfw. rax.Et dominus in euangclio,Nemo,inquit,eft bonus nifî folus deus. Vnde opor tetbona opera,non âb homine oriri,qui mendax amp;corruptus eft, fed ab ipio deo, à quo omnequod bonum eft,proficifcitur. Régénérât autê hic homines per fpiri. turn fuum,amp; per fidem in dominum Iefum,ut qui per ipfum renati fünf, non iam fua operentur opera,id eft opera carnis,fed opera dci. Nafeuntur enim opera res natorum ex inhabitante fpiritu dei bono : qui ur fuccus uitalis plantas ucgetai ult; frudS proférant, ita ille uarias exhomine uirtutes progerminat ipfo domino te. ftanteatc^diccnte,Egofum uitis,uos palmiteseftis. Sicut palmes nonpotefi ferre frudS à fcmetipfo,nifi manferit in uite : fic nec uos nifi in me manferi tis. Qui ma. net in me,amp;^egoineo,hicfcrtfrudum multumzquia fine me nihil poiefiis facere. Ad eandem refertur caulTam cum dicimus bonS opus fieri per hdem. Nam fides dlonum deieft,hac Chriftum recipimus, per hanc iuftificamur SC uiuificamur, dis ccntefcriptura,Iuftusfide fua uiuet. Et alibi. Per fidem inhabitatChriftusin cor. dibus ueftris.Etitcrum, Viuo iam no ego,aitPaulus, fed uiuit in me Chrifius. Et Uttam quam nunc uiuo in carne,per fidem uiuo filq dci,qui dilexit mc,0i tradidit femetipfum pro me. Cæterû uiuus uiua facit opera, per eum baud dubie per que uiuificaiuseft:SCiuftificatus operator opera iuftitiæ,nimirum per eum per quern iuftificatus eft.hoc eft,iuftus iuftitiam per Chriftum faciniuftitia totum uirtutum chorum comprehendit. Proinde folus deus manet fons QC origo bonorum ope. rum. Quibus illudacceditquodfcripturafanda manifeftiflime ipfideo inrena. tisopcrantiperfpiritumfuumin fide, attribuit renatorum opera. Id quod lucu-Icnteriamdemonftrabo euidentibus teftimonqs, petitisè legedci, efandispro. phetisjè facrofando cuangelio,0lt;: dcledis lefu Chrifti apoftolis. Mofes enim Den teronom.jo.cap.dicit, Bencdicet tibi dominus, 66 circuncidetdominus deus cor tuum 66 cor feminis tui,ut diligas dominS dcum tuum in toto corde tuo,ô6 in tota anima tua ut uiuas.lfaias autem propheta,Domine,inquit, ru ordinabis nobis pa cem, quoniametiam tuoperatus esin nobis omnia opera noftra.Ineuangeliofe. cundum loannem dicit faluator. Qui operatur ueritatem uenit ad lucem, utcon. fpicua fiant opera eius, quod per deum fada fint, Etiterum, Qui manet in me,6d ego in co,hic fert frudum multum. Quia fine me nihil poteftis facere. Apoftolus quo^Paulusad PhiIippcnfes,Vobi5,inquit, donatumcftproChriftononfolura

ut tn

HOMINIS CHRISTIANI»

utincumcrcdatl’s, uerum eti'am ut pro illo patiamini. EtadhuccIarnis,Dcuscft is qui agit in uobis,ÔC ut ueliris,ô6 ut efflciatis pro bono animi propofito.Sic S« ïacobus apoftoluSjOmnis,ait,donatio bona, 8C omne donum perfedum e fuperx nis cftjdefccndens à patre luminum.Sed ÓC S.Petrus apoftolus omncs operis par» tes deoafcribens,Deüs omnis gratiæ,ait,qui uocauit uos ad æternâ fuam gloriam per lefum Chriftum inftauret uos, fulciat, roboret, ac ftabiliat. Nos enim non fu» mus idonei,ut iterum dicit apoftolus, ex nobis ipfis cogitare quiequam tanquam ex nobis ipfis, fed omnis idoneitas noftra ex deo eft. Solus ergo deus manet unis eus bonorum operum fons,idem ille operans omnia bona in omnibus»

Ex his autem quæ ex fcripturis attulimus de uera bonorum operum caulTa, fa eile ÔC ilkid inielligerelicebitquomodotribuatfcripturaoperibusiuftitiâ. Siqui» dem gratiæ diuinat tribuitur iuftitia cum fidei tribuitur.Eidem aurem gratiae aferi ustujti» bitur cum opibus aferibitur» Gratia enim dei, adeo^ ipfe deus operatur in nobis opera bona,utiamgratiædeiipfi^ Chrifto operand per nos attribuatur iuftifica* tio. Obferuauit hoc ipfum SC Aurel. Auguftinus, qui in libro de Gratia SC libero arbitrio cap.S.fic fcrtbit,Si uita aeterna bonis operibus redditur, ficut aperdiftme fcriptura dicit, Quoniam deus redder unicuicç fecundum opera fua, quomodo gratia eft uita aeterna,cum gratia no operibus reddatur,fed gratis detur,ipfo apo» ftolodiccnte,Ei qui operatur,mcrces nonimputatur fecundS gratiam,fed fecun» dum meritum.Etitcrum,R.cliquiae, inquit, pereledionêgratiacfaluæfadæfunt» Et moxaddit,Siautem gratia,iam non exoperibus,alioquigratia iam non eftgra tia.Quomodo ergo gratia eft uita acterna,quae ex operibus fumitur f An forte uû tam aeternam non dixit apoftolus gratiam c'lmo uero fic dixit, utnegari omnino nonpofliunec intelledorem acutum, fed tantummodo intentum deftderat audi« torem.Cum enim dixilTetjStipendium peccati mors,continuo fubdit. Gratia au» tem dei uita aeterna in Chrifto lefu domino noftro. Ifta ergo quaeftio nullo modo mihi uidetur poITe diflôlui,nifi intelligamus SC ipfa bona opera noftra,gbus aeter» na redditur uita,ad dci gratia pertinere, j^pter illud quod ait dns Iefus,Sine me nt hil poteftis facere.Et ipfe apoftolus cum dixiiTetjGratia falui fadi eftis per fidêrad dit,Et hoc no ex uobis,dei donS cft:no ex opibus,ne quis glorietur. Haec Auguft.

Hoc tarnen hie additum oportet,ipfa opera bona tametfi reuera dci SC proprie Opera deiper fidei acfpiritusfrudus fint, dici nihilominus SCefreetiamnoftra,idefthominum fidcliûopcra, partim quod per nos operatur deus, ac noftro miniftcrio in his per» firafunt opera, ficiendis utitur,partim quod per fidêfiltj deifa(fti,atc^ iccircofratres Chrifti ÔC co hæredes Chrifti effedi fumus.Ex hoc enim haereditatis iure,omia dei opera ac do nanoftra,nonut aliéna,fed maxime 4)pria efte incipiunt.Sed QC fcriptura illano» bis ut filtjs ac ingenuis tribuit: quando in cuangelio faluator dicit, Seruus.no ma. net in domo in æternum, filius manet in æternum. Quemadmodum ergo omnia quæ funt in domo paterna iure hærcditatis ac proprietatisobucniuntfilio, tam» ctfiilla non fua pararit induftria, fed parentum liberalitate accepit : ita SC opéra dei quæ in nobis SC per nos operatur pater, noftra dicuntur SC funt, quia hære» des SC filtj dci fumus. Turpiffîmum autem SC ingratüTimi animi indicium foret, fifilius paternæliberalitatis 6C munificentiæ immemor,omnes illas facilitates hæ» reditate acceptas, fuo ftudio fua^ uigilia partas eiTe gloriaretur. Religiofiffimc ergo Sandus Paulus, Quid, inquit, habes quod non accepifti C quod fi accepifti, quid gloriaris quafi non acccperisCReligiofiflime fapiebat SC Sandus Cyprianus martyr qui dicere foiebat. In nullo gloriandum, quando noftrum nihil fit. Hue

. pertinereuidetur quodapud Ifaiam legitur, Nunquid gloriabitur fecuris contra

bb 1

de ivstificatione

cum quifecatcumca c’nunquid gloriabitur ferra contra cnm qui ipfam agftat? • I Vndeexfcriptiiræ fententia, fecundumdeumin hæc uerba proniinciauit Aii gufttnus libre de Gratia ÔC Libero arbitrio cap, 6.Cum data fuerit gratia, incipfc vint eiTeetiam mérita noftra bona,per gratiam tarnen.Nam fi ilia fefe fubtraxerit, cadit homo,no credus,fed praecipitatus libero arbitrio. Quapropter quando cœ« périt homo habere mérita bona, non debet fibi tribiiere ilia, fed deo ciii dicitur in Pfalmo, Adiutor mens efto,ne derelinquas me:dicêdo,Ne derclinquas me,often» dit quia fi derelidus fuerit,nihil boni ualetipfe per fe.Hadenus Auguftinuseui« denter fatis oftêditoga bona ita effe noftra, utoïa interim debeantgratiar. Vndc cû operibus noftris tribuitur iuftitia, certègratiæ tribuitur ex qua funt bona opa, Alq hunenodumitadilTecant, utdicantfideles placeredeo propter Chriftum qui ipfos deo reconciliauit, ÔC quia placent deo qui operantur, iccirco amp;nbsp;placere opera quæ hunt à reconciliatis,no ^Jpter fe, aut quia ex iphs fiunnfed quia à mem bris Chrifti fiunt, Alt} ita fentiunt, Fides 6^ opéra coniunda funt.Iuftus enim ex fideuiuitjamp;iuftus operaturiuftitiam:nccquicquamualetpræputiû, neqjquicÇ praeftat circucifîo,fcd fides per diledionê effîcax fiue operans : idcoep ,pptcr hanc infeparabilem coniundioncm alteri tribuitur quod reuera alterius elt,

In ßdePoteratôô fie cxplicari hoc negotium,In fide duo funt fpedanda, Réconcilia» da reconcilia« ((q Obcdicntia.Reconciliatio quidem,quia fide intelligimus deum nobis recon tio er oMen ciliatum cflquot;e propter Chriftum, per quem grati 8C diledi deo effedi iumus. Obe» dientia autem,quia reconciliatifefe totos ei dedicant cuireconciliati funt, cupien tes illius violuntatem facere.Hic ergo dicerelicebitduplicem cfTe iuftitiam, iufti» ficantem inquam 8C obedientem. luftificantis Paulus meminit, cum dixit, luftifi« cati ex fide pacem habemus erga deum per dominum noftru lefum Chriftum,per quem reconciliati fumus.Obedicntis idem meminit,dicens. An nefeitis quod cul accomodatis uos ipfos feruos ad obcdiendum,eius ferui efiis cui obeditis,fiue pec cati ad mortem fineobediennæ ad iuftitiam c'Atqui proprie quidem tribuitur iugt; ftificanti iuftificatio, improprieobedienti. Nam hxc ex tUa exiftit, amp;nbsp;fine illa non diceretur iuftitia,

Fides(gt;urific4t. Licebit eundem nodum nbsp;nbsp;bac ratione difToIu^re. Fidei proprtjftimn opus eft

purificatiofiuefandificatio. NâPetrus apoftolus difertedicit hdepurificaricor« da.Cacterum in fandificationis caufla duo pratcipua oftendöt facræ literae. Prius, quodlefu Chriftifanguinegratis fandificamnr quotquotcredimus. NamS.Pc« trus dicit nos eledos per fandificationem fpiritus inobedientiä SiC afperfionê fan guinis lefu Chrifti. Et adhuc aper tius, Scitis uos non caducis rebus uelut auro argento fuifte rcdemptos,fcd preciofo fanguine uelut agni immaculati öd incota» minati Chrifti. Paulus quocß apoftolus, Per uoluntatê, inquit, dei fandificati fu-mus per oblationê corporis lefu Chrifti femel peradâ. Vnica enim oblatione per. fedos effecit in perpetuS cos qui fandificantur. Sed öd loannes apoftolus idê tefti ficans dicit,Sanguis lefu Chrifti fill} dei emSdatnos ab omni peccato. Fides ergo in fanguine lefu Chriftireuera öd propriefandificat^ppter eum quidixit,Ego (an dificomeproipfis,ut fint öd ipfi fandificati per ueritatê.Pofterius quod circa fan dificationêtraduntfandæliteræilludeft,quodfandificatiChrifti fanguineper fidcm,indiesfefefandificantöd fandimorfiac ftudent: quo nimirS bona pars ad« hortationum apoftolicarum pertinereuidetur.CerteS.Petrus, Quoniä,inquit, is qui uos uocauit fandus eft, ita ipfi quoep fandi in omni couerfatione reddaminf, ^pterea quod feriptum eft,Sandieftote.Nam ego fandus fum.Et D.Paulus apo ilüluSjHæc eftuoluntas dei,fandificatio ucftra,utabflineatis à fornicationc,öd di fcat

HOMINIS CHRISTIANI»

feat unufquifc^ ueftru fuum uas poflidere cum fandifi'cationc Sii. honore, no euM afFedu cocup»fcentiac:ö^ ne quis opprimât et fraudet in négocia tionc fratrê fuum» Sic öf apoftdusloannes docuit,dicens,NuncfiItj dei fumus, ÖC hondum interim apparuit quod futuri fumus.Ccrto autê iUud nouimus,quod Cum ille appar uerft, iimiies ei erimusrquonia uidebimus éum ficuti cß.Etomnis qui habet hanc fpem in eo purißcat fc,ficurt QC ille purus eft, Itacß dicitur Sgt;C haec noftra purificatio,quæ fcilicet noftra cura fit öf induftria,fandificatio uera, non propter femetipfam,fed propter prima illam Cbrifti fanguine fadä:quae nifi préecedat,nulla eft fandifîcas tio noftra:rurfus fi prarcedat,ncccfle eft amp;nbsp;hanc cöfequi*R-cdifl»me enim S.Iacos bus apoftolus pronunciauitjSi fides fada non habuerit, mortua eft per fe. Per fc, inquä,id eft fola SC nullis fœcunda operibus bonis.Nam quemadmodum Corpus abfcß fpiritumortuum cft,ita 8C fides abfij fadis mortua eft.Corpus quidem uiui« ficum operator,SC officia præftat multisa'tanecefte eft SC fidem per officia chariu tis prodefle multis.Quod fi offiefjs pietatis nemini prodeft,fi'dum eft SC inane no« mcn:qucadmodum ÔC fandificatio hominis, nifi fefe exerat in didis SC fadisfan« disjtnfyncera amp;nbsp;hypocritica haud dubie cenfenda eftjnterim uero quiequid ue« tx fanditatis eft in fandificatione illa noftra, quae uidelicetin noftris relucet ope« ribusjid totum referendum eft ad fandificationem illam quæ fanguine Chrifti fa da eft, cuiproprqffime competit iuftificationis gloria : improprie uero, id eft per imputationem ÔC conceffionem gratuitam, noftris ftudtjs, iuftitiac SC fanditati, Proinde quotics porro operibus noftris bonis luftitiam in facris aferibi uideris, his rationibus quas hadenus expofui fadum cogitabis.Ncquitenim fpiritus apo ftolicus fibi ipfi aduerfari.

Præterea confiât apoftolis dominicertamenfuiffc cum duobus hominum gca Contra duo hó neribus.Alij fuis bonis operibus ad normä legis diuinae fadis tribuebät iuftitiam ininum oc.ttfa ac falutem, atep ideoChrifiu afpernabantur. Suam enim propriam iuftitia conftü ctrttr««} er tuere uolentesjiuftitiardei non erantfubditi. Contra horumimpiamfcnïentiado' cebantapoftoli, in primis uero Paulus, fide in dominum Icfum ÔCnon opcribus^“^ noftris parari iuftitiam SC uitam, Imo idem ille ad Galatas, Non afpernor,inqinf, gratiamdei. Nam fi per legemeftiufiitia ,igitur Chriftusfruftra mortuus eft. Et itcrum,Chrißus uobis fadus cftinurilis,quicuncp per legêiuftificari uultisàgraa tia excidiftis. Contra eofdem illos celebrataeft fynodus Hierofolymitana : cuius mentio fità Luca in Adis cap,i5,Erätrurfus altj quidähominesleues SCirreligio« fi,qui hac apoftolorum dodrina ad licentta carnis abutentes, fatis ad falutem efle credebant,fi fc fidem habere dicercnt,licctin ipfis nuHa opera bona inuenirentur» Contra hos ergo ut ucræ rcligtonis pefies pugnabant ijdc tUi apoftoli, docebât^ (idem Chriftianam non uanam efle opinionem amp;nbsp;cognitioncm fterilem, fed uiui« ficam 8C efficace,bonorumoj operum feraciffima.Paulus enim contra iftos agens ad Titum,Deum,ait, ^jfitentur fe feire,fadis atrte negant, cum fint abominabiles ÔC immorigerijSC ad omne opus bonum reprobi. Petrus quoqp apoftolus tedius il los ipfos hypocritas perftringens, Toto, inquit, ftudio in hoc incumbite,ut in fidc uefira fubminiftretis uirtutê:in uirtute uero feientiamtin feientia uero temperan« tiam:in temperantia uero patientiamirurfus in patientia pietatem: in pietateautê fraternâ charitatera:tn fraterna uero charitate diledionem.Hacc enim cum uobis ad fint SC exubcrcnt,haudociofos nee in irritS labor antes efficiunt ad dominilefii Chrifti cognitionê.Nam cui non adfunt hæc,is cæcus eft,SC manu uia têtans, ob« fitusfefeaueteribus peccatisfuis fuiffe purgatü. NotiffimafuntSCillaquædchaiî rc apoftoli Chrifti loannes QC lacobus fcripfere:quorfi hic omnino cotendit Abra«

bb ;

DE irf TIFICATIONE

fiamum non fide tantum,id eft inani ilia opfnfone iufiifi'catu eiTeJed per opera,ni mirum fidem.ucrâ. Interea nolebant fideliffimi apofioiiChnfti,hïsamp;: huiufmodi cxhortattonibus gratiâ 6C meritiim Chrifti euacuare,mérita hominn attoHerCjfed illorû porius impuritati obftare,qui fidêChrifti magno cum cffendiculo infirmo-rumiadabantquamnun^cognouerant.Sicnim uerccognouiflcnt, baud dubic uixiftent têpcrantius.Ergo cû opera bona urgent apoftoli,ipfam fidêin Chriltum uerâ,acper charitatem effîcacem urgenr,acnihilominusomnia uel ilia etiâopéra quæ exigunt à fidelibus,gratiç dci tribuunt, Vera ôtf orthodoxa me docere duene quicûcpliteras apoftolicas uel à limine falutarunt; fed 6C Auguft, catholicus eccJc fix dcdor,teftabitur me hic nihil côfinxifle noui.Libro enim de Gratia ÔC Libero arbitrio7.cap,ficfcribif,Homines non intelligentes quod ait Apoftolus, Arbitra mur iuftifîcarihominê perfidem fine operibus legis, putaucrunteum diccrcfufFi cere homini fïdem,etiâfi male uiuat,6ôopéra non habeat:quodabfit ut fentiat uas eledionis, qui cum dixiflct quodam loco. In Chrifto lefu necp circunciftoquic^ ualet,ncc:p praeputiu,mox addit,Sed fides quæ per diledionê operatur .Ilia ipfa fû des eft,quæ fideles dei feparat ab immundis datmonibus.Nâ amp;nbsp;ipfi,ficut dicit apo ftolusIacobus,crcdunt,ÔC cotremifcunt,fed nobeneoperantur. No ergohabenc iftamfidêexquaiufiusuiuit:id eft,quae per diledionêoperator, ut reddat ci deu» uitam æternâ fecundû opera eius. Sed quia amp;nbsp;ipfa bona opéra nobis ex deo font, â quo nobis ÔC fides eft diledio,propterca idem ille dodor gentiû etiâ ipfam ui« tam æternâ gratiam nuncupauit.Hæc ex Auguft.recenfui, amp;nbsp;hadenus expofui, quomodo feriptura tribuat operibus bonis iuftitiâ, amp;nbsp;q? ea dodrina nihil pugnet cum apoftolico dogmate,quod fidei in Chriftum lefum tribuit iuftitiam.

Df mercedett Quoniam uero huic tradationide iuftitiâ opcrum,afRnis eftquæftiodebono eperSmerito. *'1*^ operum meritis, adtjciam paucula quædam de mercede ac merito operum bonorû,inhocpotiffim3, ne quis temere ÔCirreligiofe de meritis bonorfî operum iudicâs,ac fentiens no iam bona,fed mala potius mérita habere mereatur. Meritiï ficut de ipfo dilTerunt fcholaftici, nullibi in facris reperitur literis, Mercedis autc (ntjs multa eftmentio. In eo imitatur feriptura noftrâloquendirationem: amp;nbsp;quia nos amicis amp;nbsp;bene meritis præmia damus, ueluti laboris mcrccdem,idco ad ean« dem imitationem dicitur deus amicis fuis pro egregrjs fadis acmeritis mercedem reddere,uitam æternam.Sic enim apud Ifaiam lcgimus,Dicite iufto qgt;benebabe« bit,quia frudS ftudiorum fuorum comedet. Væ item impio malo,quoniâ retribii tio manuum fuaru fiet ei. Item apud leremiâlegimus, Prohibe uoeê tuam à fletu, quia cft merces open' tuo.Et in euang. dicit dns,Bcati eu dixerint homines omne mais uerbum aduerfum uos menticnres propter me.Gaudcte ôd exulta te,quoniî mcrces ucftra multa eftin cœlis. Apoftolus quoq; Paulus, V nufquifi^,ait,fuâmcr cedem accipict iuxta fuum labo» ê. In his tarnen non oportet mercedis uoculâ ur-» gercmorofius,quafi aliquid hicnoftrS fit. Nâipia noftra mérita aliud non funt dei dona. Ingratiflîmus autem foret, fi quis aliéna 1 iber alita te frueretur ufufi’uda agri alicuius, intérim SC proprietatê fibi in integrû ufurparet. Proindc ut in altfs dogmatibus fidei noftræ,catholicâ ueritatis canonicç amp;nbsp;fandæ cedefiæ fententiæ ubicß tenuit ac tradidit Auguft.ita SC de meritis bonorum operum orthodoxâfcn tentiam non recenfuit modo, fed QC diligêtilTima feripturarû collatione muniuif, ac de gratia SC libero arb.7.cap.dicit,Ioannespræcurfordninoftriait, Nôpoteft bomo accipere quic^,nifi fuerir ei datum de coelo.Si ergo dei dona funt bona me rita tua,no deus coronat mérita tua tan^ mérita tua,fed tan^ dona fua.Cofiderc mus itac^ ipfa mérita apoftoli Pauli,i, ex ipfo ei côparata,an dona fint dei. Bonû, inquit.

hominis CHRISTrANE

inquit, ccftamen ccrtaut,curfum c5fummaui,fidcm feruautPrimo ißa bona opc fafi non pracccfliflentcogitationesbonæ,nulla effent. Attêditeûatpquid deipftji cogitationibus dicat,Non quia idonet fumus cogitate aliquid à nobis,tan$ à no-bifmetipfisjfed fufficiêtia noftra ex deo eft.Deinde fingula infpiciamus,BonQ,ait, certamen certaui.Quacro qua uirtutc ceriauerit: utrum quæ illi ex fcmetipfo fue. rit,an quae dcfuper data fitf Sed abfit ut tantus dodor gentium ignorarit legê dei» cuius uox cft in Deuteron. Ne dicas in corde tuo,foriitudo mea ôô potcntia ma* nus mcæ,fecituirtutem magnam banc: fed memorabcris domini dei tui, quia ipfe tibidatfortitudinem 8C facere uirtutem. Quid autern prodeft bonum certamen nifi fequatur uidoriaç' Et quis dat uidoriam nifi ille de quo dicit ipfe, Gratiadeo qui dat nobis uidoriam per dominum noftrum lefum Chrißum.Et alio loco cum comemoraffet teftimoniö de Pfalmo, QuoniS jjptcr te mortificamur tota die, de-putati fumus ut oues occifiois, fubiecit a tep dixit, Sed in bis oîbus fuperamus per eum qui dilexit nos.Non etgo per nos,fed per eum qui dilcxit nos uincimus.Dcs inde dixit,Curfum cofummaui: fed file hoc dixit qui alio loco dicit, Non uolentis neep currentis fed miferentis cftdci;quac fententia nullo modo couerti poteft ut di catur,Nonmifcrcntis dei, fed uolentis atep currentis eft hominis. Quifquis enimi gt;nbsp;hocaufusfucritdicerc,apcrteoftcnditfeapoftolo cotradicere.Poftremo dixit, Fi-dem fcruauiffed idem hoc dixit qui alibi ait, Mifericordiâconfequutus fum uteC* femftdelis.Non autêdixit,Mifericordiâcôfequutusfum quia fideliseram, fed ut tffem: hinc oftendens ipfam etiâ fidê haberi nifi deo miferante non poffe, SC effc donS dei.’quod apertiffime docet,diccns,Gratia falui fadi eftis per fidê, SC hoc no ex uobis,fed dei donû eft.Poffcntenim dicere,ideo accepimus gratia, quia credi-mus,tanquâ fibi fidê tribucntes,gratiâdco;proptcr hoc apoftolus cu dixiffet, Per fidê,Sc hoc,inquit,non ex uobis,fed dei donum eft.Kurfus ne dicerent fe fuis opc ribus donum tjlcmcruiffe,continuo fubiecit. Non exoperibus, ne forte quis ex* tollatur. Non quia negauit auteuacuauitbona opera, cum dicat dcum unicuicy: reddere fecundum opera fua : fed quia opera funt ex fide, non ex operibus fidcs, ac per hoc ab illo funt nobis opera iuftitiæ, à quo eft ipfa fides, de qua didum eft, luftus ex fide uiuit. Hate omnia uerbotim ex Auguftino hadenus recenfui, quae quid? omnia ea quae de merito bonorum operum dici poffunt adco plene cSplc* duntur,SCadeofolide fcripturis munita proponunr,uttjs nihil amplius adtjeien. dum exiftimc. Quid enim breuius amp;nbsp;fyncerius adde SC plenius dici poteft, quant effe mercedem operibus bonis parat3m,fed illam ipfam aliud non effe quam graa tiam,fed ÔC fandorum mérita dona effe dei,quç cum coronat dcus,fuaipfius mu* nera coronatdtaepperftatin his omnibus perpetuum SC infallibile dogma cathos licunijfide fola fiue gratia dei fola iuftificari ac feruari credentes.

Redimus itaq; ad opera bona, quae nifi ex deo per fidem nafcantur, non pôf funtappellari bona. Siueroa deo per fidem oriuntur etiam fecundum regulani antfecundum uerbi dei formantur, iccirco adieci in defcriptione bonorû operum fieri ipfa à re» regulamuerhi natis ex fpiritu dei bono per fidê SC fecundum uerbum dei,Deo enim non placent nbsp;nbsp;ffonconfia

opera quae ex nobis ipfisconfingimus. Nam obedientiam probat, bohas Ueroihs ? tentiones in nobis enatas improbat. Id quod hifee fcripturarfi teftimontjs demon, ftramus. In Deute.diferteinhaec uerba praecipit dominus, Nonfacictunufquifc^ quod redo eft in oculis fuis. Quiegd ego praecipio uobis, id obferuabitis ut facia-tis, nccaddesquic^fuperipfum,ne(^minues abeo. PorroinhiftoriaSamuelis hutus rei memorabile ponitur cxemplS. Accipit enim praeceptum rex Ifraelitara Saul ut anathetnate feriat SC Amelechitas SC omnes res Amelechitarum : ipfe

bb 4

DB I VSTIFI CATIOKB

ucro per bona mtcntionê dcdi'tia reUgionê boues pinguiorcs facrifido def re« feruatnierum à 4:iphct3 audit, An tam uolupc 2C gratum facrifidS domino, quant eftobedientiafÊccc melius eftaudiregfacrificare, QC melioreßaufcultatioqada cpsarietum.Quoniâpeccatum magiæ eft apoftafia fiue rebellio, ÔC uanitasidolo« latriæindurarcanimumuel nolle obfequi« Habes in his pauculis uerbis egrcgia encomium elcditiae rcligionis acoperum exbona noftra intentioncnatorû. Qui pracceptis dei ncgledis fuas intentiones fequûtur bonas, magt, apoßat« QC idole» latraî a ueritate appellantur. Sibi ipfis quidê uidentur efle egregq cultores dei QC obferuationum fandorum patrum,cptfcopor5,regum amp;nbsp;principumzelofi fedas torestfed qui mentiri nefeit deus,difertepronunciatopera ißorum nihil dißare à tnagia, apoßaßa QC idololatria,quibus nihil uel fingi poteß atrotius. Dominus er« go ineuangelio ex uaticinio Ifaiae prophetac femel dânat, abtjeit 8Cconculcat omnia ilia eleditia opera nata ex bonis noßris intentionibus, cum dicit, Frußra mc colunt docentes dodrinas hominum.Omnis plantatio quam non plantauit pater meus, eradicabitur.Omittite illos, caeci funt ÔC duces cæcorum.Fnde nimirum cß quod S.Paulus tanta confidentia pronunciauitpratcepta hominum,öf ueritatem auerfari,8Cmendacia eße« Alibiuero idemille,Quicquid,inquir,non eßex fide, peccatum eß.Et iterum, Fides exauditu eß, auditus autem per uerbum dei« Ex quibus colligcre licet opera quac non funt ex uerbo dei per «dem formata, adeo non effebona ut etiä dicantur peccata« Ad Colofl'«apcrtißime dänat quam interpres uertit fuperßitionö, cum uertendum erat uolStaria amp;nbsp;fua fponte recepta religio.Cofiatergo ex his omnibus non damnare nos,necimpugnare uc-re bona opajCum monachorü ÔC facrificorü dänamus 66 impugnamus opera,ho« minu eledione bona^ intêtione extra uerbü dei nata« Coßat enim iam no ilia uc-re bona opa eße quac nobis ipfis ex nobis ipfis cofingimus, fed ilia duntaxat quac praccepit nobis deus.Id quod adhuc planins fiet ex hifee S« Pauli uerbis. Conditi, inqt ad Ephcf.i.cap.fumus in Chriflo lefu ad opa bona, quac pratparauit deus uc in eis ambularemus.Duas autê notas uerebonorû operum ponit,Prior,Coditi fu mus in Chriflo lefu ad opera bona,Oportet ergo ut bona opus ab co fiat,qui Chri fto lefu infitus fit.Nifi;enim palmes in uitcmanfcrit,frudum ^ferre ncquit.Infcri mur autê fide uiti Chriflo.Poflerior,no fint aut opera quglibet aut generis cuiusli bet,fed quæ deus ab antique praeparauit ut in ipfis ambulemus« At quac illa finr, lege fua,qu£ deiuoluntas efl,cxpreßit.Hinc efl quod dominus in euangelio de ui ta acterna ac de ucris uirtutibus rogatus,ad lege remittit,ac dicit. In lege quid feri Deeahgutai^ ptum eflÆt,Siuis ingredi in uitä,ferua mSdata,Decalogus ergo certiflima 66ab« folutißimabo* folutißima bonorS operum formula efi:quod utplenius intclligatur brcuienume norum operum rationc hoc totu ceu in tabula demonflrabo. Ad prima pracceptum référés timo« ßrmuLi, nbsp;nbsp;nbsp;rem dci,fiduciä 66 dilcdionê,fpcm deniep in aduerfis certiflïmâ, patienuâ 66 con.

ftantia infradâ. Ad fecundfi pertinet ucrus,66 quidco placet fyncerior cultus:om nis item fuperflitionts Ô6 puerfi cultus diuini abnegatio, Ad tertium,reuerêtia nu minis, confeßio, inuocatio item fanda nominis dei, 66 fandificatio eiufdem« In quarto locum habebit moderata ccclefiaflicarS ccremoniarum c5fcruatio,pracdis catio uerbi dei,prcces publicac, Ô6 quaccuut^ funt exterioris cultus. Ad quintn re« fcres pictatêin parêtcs,patriâ 66 affines,obcdicntiâiuflâ,quam debemusmagifira tui,66 officia uitç ciuilis. Adqcies fcxto,iufiitiä 86 indicium, defcnfîonê uiduarum 66 pupillorum oppreflbrfi,bcncficcntiâ 66 innocentiâ. Septimo annumerabis fide coniugalê 66 matrimontj officia, acducationê liberorû liberale ac piâ,fludium item caflitatisjtcmperanuac 66 fobrietau's,Adodauum référés iuflitu in contradibu^;

libera«

hominis' CHRISTIANI,

Iibcrantatcmgt;munificêt!am,hofpttalttatem. Ad nonum,ueriiatis ftudium per onîa nem uitam, fidcm indidis öi fadis,fermonem compofittim, honeftum 0^ utilem« Dedmo locorecenfebis bonos afFedus amp;nbsp;uota fanda,deniq; omnes cogi'tationcs fandas 8C honcftas.Hacc fcilicet eft coinpendiofa bonorü operum formula. Quod fi ifta quid cnpis fuccindius, audi dominum in cuangelio diccntem, Diliges do« minum deum tuum ex toto corde tuOjSC in tota anima tu3,amp;: in tota mente tua,et proximum ficut teipfum. Omnia item quaccunc^ uolucritis ut faciant uobis homi neSjfic ÖC uos facite illis, In hæc domini præcepta intendätoculos ÔC mcntem No« alia re^ui cundi fideles qui cupiunt bene operari,ÖC hoc diligentius S)(. conftantius,quo cer dus uidêt ÔC intelligunt deum QC in lege ÔC in j^phetis nihil aliud ÔC nulla alia ope» ra afuisrequircrc.Poflumhocmanifeßiflimisteßimontjs maximoröprophetarS cuincerc.Mofes in Deut.fuo, Et nunc Ifrael, inquit, quid dns deus tuus petit à te, nifi ut timeas dominö deum tuum,ö(^ ambulcs in cundis utjs cius,diligas eum, èC feruias dho deo tuo in toto corde tuo,amp;^ in tota anima tua,ut fcilicet cußodias prae ccpta domini 0^ flatuta eius quç ego prçcipio tibi hodie. Dauid quocp rex Pfal.i^, interrogatjDne quis habßabit in tabernaculo tuoç’ô^ mox refpondet,Qui ambu« lat in integritate ÔC opatur iufiitiä:5(^ reliqua quac continentur in Decalogo,Kaias ^pheta eandê quæfiionê moucns ait,Quis habitabit cum igne ppctuoffiC refpon« detjQui ambulat in iufiittjs,amp; loquitur quae reda funt: reliqua quae habetur in Decalogo. Ierem,in ii.cap, ißa ingerit 8? urget,Sic dicit dominus,Facite iudiciu amp;nbsp;iußitiäjSC liberate ui oppreflum de manu calûniatoris,pcregrinâ quocß,pupil-lum QC uiduä ne cotrißctis,necp iniuriä faciatis, Slt; fanguinê innocentem ne fude» ritis in hoc loco, Necp alia bona opa recenfet longo catalogo amp;nbsp;Ezech. in cap, i8« ApudOfeam dicitdns, Bencficentiä feupietatêacmifericordiam defiderono fa» crificiûjô^ cognofcere deum magis g holocaußa, Micheas quocp interrogat quid agat,autquibusopcribus fibi demereatur dominö, SCexreuelatioe dci refpódet, Indicabo tibi homo quid fit bona, 8C quid petat à tc dns, nimirum facerc iudiciu, diligere beneficentiä S)C reuercnter ambulare cum deo tuo. Ad cundem modum Zacharias ^jpheta interrogantibus de uirtute ÔC opibus quæ deo placent,refpon dit,Sic ait dominus exercitu5,dicens,Iudicate iudicium ucritatis,8C facite pietate atcp mifericordias unufquifcp cum fratre fuo. Viduä ÔC pupillum, peregrinum ÔÔ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

pauperênolitecalumniari, ne($ cogitet unufquifcß ueßrum in corde fuo malum cotra fratrê fuum,amp;: iuramentum falfum ne diligatis, quoniä omnia ißa funt quac odiui,dicit dominus, A prophetica dodrina nihil difcrepat dodrina euangelica et apoflolica,quç ubit^ charitate,iußitiä ac innocentiä docct,fcopü et fummä fcilicet omniü bonorü operum, Hæc autê tarn copiofe tam multis feripturaru teßimo» nijs 4)pofui, ne quis porro uel dubitarct uel nefeiret illa fola eße opa bona,quæ ex fpiritu deibono per fidê fecundum feripturam fiue uerbum dei fada fünf,

Reßat ut quod ad finem deferiptionis bonorü operö adpendimus, feripturaru Opera bona fi» collationc roboremus atep cxplicemus, Dixi autê opa uere bona à renatis fieri ad ant ad glonant gloriamdeijornamentum uitæatep utilitatêproximi.Dominus enimhuncfinem dauita orna^ bonis noßrisoperibus præfcribens apud Matth. Sic, inquit,Iuceat lux ueflraco: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uti

ram hominibus, ut uideant ueßra bona opera, 8C glorificent patrem ueßrum qui homini. in coelis cß, Apoßolus quoep Paulus non femel adhortans ad bona Opera, id ma. xime quodpermoucre queatappendit, ut in omnibus dodrinam feruatoris no. firi ornent fuis uidelicet illis pietatis operibus. lam uero ut deccns SC honeßa ueflis hominem ornât : ita ÔC uere bona opera uitam hominumcommendant. Hine enim apoßqli Chrißi toties fuafer unt exuere ueterem hominem,öf inducre

* DE. IVSTIFICATIONB

nouum, quifecundumdeum condituseft. Indecntmacccditnobisglona nor.Didmur Sgt;i. fumus ferui,imô filtj dci noftri,cuius ingenium Sgt;C uirtus in nobis relucet,adgloriam di. laudênominis eius. Præterea augetillenobis benc operan* tibus dona fua fubindc magis ac magis, quandoquidem dixit, Omni haben« das bitur,ÔCabundabit. Qui ucro nihil habet, etiamidquod non habet aufereturab eOjCtdabitur eiqui habet. Accedir hue quod reda operantibus deus propitius eft, eos^pmultisetiamtemporalibusdonis locupletat,tandê perpétua uita donat. Diferre enim apoftolus Paulus, Deus, inquit, reddet unicuicpiuxta fa da fua, hls inquam qui perfeuerantes in benefaciendo gloriam amp;nbsp;honorem, immortalita» tem quærunt, uitam æternam, Etiterum,Gloria öi honor, pax omnioperand bonum.Quanquam in omnibus operibus bonis pij fibi feopû non priuatum com pendium, fed dei gloriam ac uoluntatem, deniqj 6^ proximi utilitatem propofue« runt. Paulus enim, Omnia, inquit, in gloriam dei facite.Et,Ncmo quod fuum eft quærat, fed quifep quod alterius eft : quemadmodum ego per omnia omnibus pla ceo, nonquaerens meam ipfius utilitatem, fedmultorS ut falui fiant. Ptj itatp om« nes omnia fua ftudia ÓC opera in hoedirigunt utprofint multis. In co enim dci na turam,cuius filtj funt cxprimunt:cupit enim is bencfacere omnibus creaturis: un de ÔC filtj eius bencfici funt, óóinomnibus beneficentiâ ut unicum uitat fuæ ac fiu diorum fuorum fcopum præ oculis habent,

Hæc habui in præfenti de natura,ingenio,de cauftajfi'nc, cffedu^, hoceftde ucraamp;iuftarationc bonorum operum: exquibusillud praccipuc intelligi pofte fpcro,quomodo operibus fandor urn bonis, iuftitiæ nomen amp;nbsp;iuftificationem tri« buat, mercedem^ reddere dicatur dominus inferipturis fandis, amp;(quodinnmo« tumnihilominusacfirmum confiftitorthodoxum amp;nbsp;priroariöreligionis noftrae dogma,Gratia nos dei propter Chriftû per fidem non per opera iuftificari. Nunc ergo non fupereft aliud,ntft ut pro ucra in dominum lefum fide, qua iuftificcmur uere,iugibus uotis fupplicemus domino,ac per ciufdem nominis feruentiflimam inuocationêjdifputationem hucufq^ de bonis operibus habitam, in opus deduca« mus,id eft, ut fidem quam profitemur nos habere in dominS noftrum Icfum ChrI ftum,operibus uere bonis exprimamus 8C ornemus : mcmorcs uerborum Chrifti domini in euangclio fuodiccntis,Non omnis qui dicit mihi,Dcmine,domine,in« trabit in regnum cœlorum, fed qui fccerit uoluntatem pa tris mei qui in cœlis eft. Multi quidem dirent mihi in die illo,Dominc domine,nonne per nomen tuu pro« phetauimus, nbsp;pernomentuumdarmoniaeiecimus, fiC pernomen tuummultas

uirtutes præftinmusfAttuncconfiteborillisjNunquamnouiuos.Difccditeà me qui operamini iniquitatem. Omnis enim qui audit ex me fermones meos amp;nbsp;facit cos,aftimilabo ilium uiro prudenti,qui atdificauit domum fuam fuper petram, dC defeenditimber, ôf ueneruntflumina amp;nbsp;flaueruntuenti, Qi irrueruntindomum ■ illam,0C non eft proftrata: fundata enim fuerat fuper petram. Et omnis qui audit a me fermones meos non facit cos, aftimilabitur uiro fatuo qui ædifîcauit domo fuam fuperarenam,amp;defeenditimber amp;ueneruntflumina, amp;flaucruntucn« ti, £lt;impegeruntindomumillam, amp;deicdaeft, fuit ruina illius magna.Cu' remus itaque fantftis iugibus^ precibus 0^ ueraanimi fedulitatc pictate^,ut uiuolapidiChriftojipfiquoque uelutfuiui lapides fiiperatdificemur, ftruuura uiua Sc permanens in omnibus uariae tentationis incurfibus, domus fpiritua« lisjtcmplum fanfl um, facerdotium^ facrum, offèramus liberatori 8C iuftifica« tori noftro Icfu Chrifto domino noftro fpirituales amp;nbsp;maxime acceptabiles hoftias, laudes,elecmofynam,0C noftra ipforû corpora,adco^ totos nos SC noftra omnia*

Catterum

HOMINIS CHRISTIANI»

Caîtcrumdcfideô^opcribusfparfimacfufîus per uniuerfum hoc opüs noftruni cuangeUcum difputabitur quae quo rcdius plcnfus^ intelligerentur hoc uelud compendiumtuftificattonis SiC bonorumoperum prxfi'gere, amp;hadenus praefart libuit.

Nam quod attinet rationem fcribendi, QC confilium meum quod in hoc opere De Cowwqj/z Commentariorum raeorum fequutus fum, non agam pluribus» Pleraq; enim in Præfatione ad Matthæum expofuijCum eadem in hocquoq; opere fpedarim quac illic*Diligenter legi tum ueterS tum rccentium feriptorum cnarrationes in Euans gelium fecund um loannem éditas, tjs^ ufus fum in fuis locis, quemadmodum in ipfo opere meo ingenue quid ex quo mutuarim tranferipferimue annotaui. Non enim illos imitari unquam uolui,ne(^ corum ingenia placuerunt unquä,qui cum ueteribus pie QC. prudenter feriptis, uti po(rcnt,malunt tarnen tjs inconfultis prac* teritisep noua temere comminifci,ö^ paru expenfa in lucem proferre» V ifa eft prae tcrea longe probatiffîma efle ratio ueteru teftimontjs 6^ fcripturac quidem robore fufFultis,in explicandis fcripturis, in tanta pracfertim dogmatum diirentione,mos deratCjimo continenter ferè uti,quo palam uideantetiam aduerfarq noftri, nos non noftris autnouis 0^ nouæ fidci addudis dodrinis, fed uetcribus magis Ôf fan diffimarum ccclefiarum ufu imitatione confirmatis fcntentqsSlt; expofitionia bus,fidcm noftram omnium uetuftiifimam, adeo^ unam puram putam^ ôf pria mam firmare. Curaui tarnen id in primis, ut ex noftris Commentartjs contextus orationis apoftoli quam luculentiftime intelligatur cernatur^:cum non utdeatur Ulla efleexponendi ratio euidentior dilucidior, quam diligcns contextus oraa tionis obferuatio:qui fi negligatur, no utdeo quomodo poflit mens fcriptoris atep fenfus genuinus teneri.Diftinxi opus totS in libres x.fingulis praefixiargumcna ta,quibusadumbrauirerum fummam arq; contextum ,quoinipfa deinceps traa datione pcrfpicaliora eflentomnia, ac Ledor perpetuo ob oculos fcopum habca ret in querncollimaret. Paffîmaflerui fentenriam ÔC expofttioncm orthodoxama detoriis SCcorruptisintcrprerationibus, Confutauiitem perfrequentcrjamp;oppua gnaui errorcs uarios. Vniuerfis autem his mcis laboribus eccicfiae Chrifti prodefa le, Seftudiofis ueritatis euangelicæ inferuirc uolui. Interimpraciudico neminf, contemno SC elcuo nullius labores. Si qui meliora dederint, adco non inuidebo, ut potius gratias fim adurus. Sed Si mca propono expendenda, iuxta illud apoa ftoli,Omnia probate,quod bonum eft tenetc»

HAS A V T E M nicas îucubrationéi^intra menfes i x ♦ 8^ conferiptas 8Cedia tas,tibiLauaterecolendiflîmedomine,amp;:fideli(rime compater,ideoinfcriberepla cuit, quod multaS^ magna in me tuaôC in omnes Chrifti miniftros beneficia exa tant, ac ut his tuam magis extimularcm diligentiam, Amafti hadenus Si iuuifti religionem Chriftianam SC rempub. non u’ilgariter. Cum Kyburgi in Comitatu illo ampliflimo Cos. S. P. Q. Tigurini nomine pracfedum fiuc Procos. agcres, tanta fide SCreligionis SCreipub. negona multis annis ^mouifti, utne hodic quia demoptimi qui($ tuam ceflent prædicare uirtutem. Fauifti euangelicæ dodrinac mox ab initio, cum prima fundamenta cius iaccret beatæ memoriæ Zuinglius, fidelis eeelefiæ noftræ paftor. Videras R.omæ,à clarilf.Cos. fenatu^Tigurino Ica gatus unà cum ornatifl’, D.Iacobo V uerdmüllcro,pietati egregic fauentc uiro,ad pontificcmmi(rus,quanta effet corruptie facerdotû totiusep religionis Papifticæ, facilius ergo accedebas Chrifti partibus,euangclicæ inquâ dodrinæ» Atep in eius confeffîone atep fide hueufep perfeuerafti conftantiffime,etiâin tentatione ilia noa (ira graui SC in diferimine tuo maximo, eu te duce SC imperatore finiftre pugnaa

DE IVSTIF, HOMINIS CHRIST,

tum effet ad Capellas. Certe utnunquanon adfuit tibi benignus dominus,ita hic »n primis te no deferuit:qui primo quidê è cruenta acri ilia pugna e^ manibus hoßis acerrimi Hrenue pugnantem eripuit, deinde à calumntjs inuidorS quoa rundâ defendit:dum uidelicetmox à bcllo depofito, fandillîmusille Senatusno« fier,diligenter,propter quorundâ calumnias, in tuam adminiftrati geßi^ belli fi» dem,inquireret, ac probe cognitis rebus omnibus, illuflre uirtuti amp;nbsp;innocentiae tuæ teßimonium daret,nihil in eo bcllo tua negletßu culpa,fed optima fide oîa per teeffeadminißrata. Cui ö^illudacccßit, quod poßca honoribus dignitatibus^ publicis,ut bene meritum,auxit atc^ ornauit.Perge itaqß Fidelis eße liberator! libc rali S)C munifico domino, Pergecum bonis omnibus euangelica iuuare cauffam, regnum Chrißi quam latißime propagaretut tandem Chrißus rex SC dominus nofler te in regnum fuumacternum,adfe QC omniumbcatorûcofortium,transfe« ratjubi è mortali hoc folueris portu. Domini gratia fit tecum, Tiguri Menfe Augt; guflo, Annodomini M« d* xljii.

GOMMENTARIORVM

INDEX.

INDEX.

I N D E X.

DE S. lOANNE

APOSTOLO ET OPERE

EIVÎ EVANSEltCO.

O A N N E S difcipulus ille qucm lefus amauit plurimum, filius fuit Zebedæi pi fcatoris.pifcator ôiipfe.urbe fortaifis Galilxx lacuftri, nô admodum nobili.Beth-lt;-faida oriundus.Sarciebat bic ciitn pâtre amp;nbsp;fratre fuo lacobo maiore retia in cymba pifcatoria.cuin Chriftus dominus ipfum uocaret ad apoftolatum. Quemadmodû autem reliéio pâtre Si reqs, alacri animo uocantem fequutus eft : ita eidem poftea docenti Si operand falutem noftram.indiuulfe adbærit.Chrifto domino in orbe ni lui Habens charius, nihil duccns aiiguftius : unde uiciifim ab ipfo domino ardentif fima fanóliifimacp dileédone adamatus eft, ut inde ipfi nome inditum crediderim, liquidem cognominatus eft Clirifti dileélus difcipulus. Sunt tarnen qui putent diledîum domino difei^ pulumexeodiftum.quodeifepræcaeterisquàm familiariffime reuelarit, Gerte ab ipfo domino inter primos eft habitus,Si poft Chrifti mortem pro columna ecclefiac tod ecclefiac, quod Si Paulus teftatur, eft uifus.Cognominauitipfum dominus Tonitruifilium, adhibuitipfum transfîgurationi fuse gloriofx. Idem fuper peflus domini in extrema ilia maximeep myftica coena reçu buit, Si diuinam illam euangelq fapientiam è facratilfimo peéiore potauit.Idem à domino duilus eft in mon tem oliuarum, fpedf àtû mi» ferabilem ipfîusagoniam. Moxeundem fuafponteinCaluariacuft]^ locum comitatus, uerscSiama^ rac mortis fpeélator fuit, intemerataml^ uirginem illam Mariam domini matrem infua recepit, Arefur-' reélione domini peculiariterdidicitunàcum Petro dominü uere relurrexiiTeàmortuis, ut maxime idoA-neus Si uerilfimus poftet efle tam mords quàm refurreétionis Chrifti teftis. Poft afcenftonem domini confeendit unà cum Petro in templum, ibiep claudum inuocadonenominis Chrifti crigit Sireftituitin^ tegritati: mox cum focio in curiam uocatus fenatoriam, tanta conftantia Si eloquentia Chrifti religioné défendit,utomnes fenatorespontificeslp eius libertatem mirarentur. Sed Si Samariam Petro comité inz grc(Tus,credentes confirmât in fide.incrcdulos érudit atqj ad fidem conueriit. Regreflus deliinc Hierofo lymam, fideliifime Chriftum prsedicatludæis. A quibus ad Gentes conuerfus, potiflimas totius Afiæ ec elefias,à Paulo non ita pridem fundatas, ipfe ad plenum exatdificat domino, difficiles quidem fuftinens labores,8i innumeros in fe hoftes conftantia Si fide fua inuincibili excitans.Scripfit epiftolam,cuius ink Epifîolit dum,Quod erat ab initio,omnes pietatis ftudiofos ad fidem Chrifti Si charitatem fyncei am adliortaus, nd. quæ plane totius doftrinæ eius fumma erat. Tandem uero hoftium fuorum calurnnfis apud Afiæ præz fidem delatus, Si in uincula conieif us,Romam mittitur,ut ipfe cauftam dicatfhoc eft martyrq quot^ co-' ronam SiaftiequaturSiapoftolicac coniungat)coram CæfareDomitiano,à quo protinuscaufta non legitimeexeufia damnatur,Si in oleum demergitur feruentem fiue igneum. Verum cum in eo nihil pla-» nè pateretur, feruatoris Chrifti uirtute feruatus, relcgatur in infulam Pathmos, in qua fcripfit Apocaly^ ApOcalyp/lS^ pfim.MeminerunthuiusreifcriptoresuetiiftifTimilrenaEUS attp Tertullianus. Interfeâo autem Domk tiano. Siaftis eius ob nimiam crudelitatem refeift'is à fenatu ,fub Cocceio Nerualmp. Ephefum redqt. Fuit is annus ab incarnatione domini oifauus Si nonagefimus. In Ephefo autc agens, omnes reliquas Afijc regebat ecclefias,miniftros ecclefiarum inftituens atep côfirmans, à quibus rogatus fub finem quafi uitæfuæeuangelium quodfccundumloanneminfcribiturcompofuitSiedidit. Auguftinus cnim.Ioz Eudngcliunt annes,inquit.eminet in diuinorum myfteriorum profunditate, qui à tempore dominicæ afeenfionis per loannis, annos fexagintaquincp uerbü dei abfqjadminiculo feribendi ad ultima ufqtDomitianipraedicauit tem pora,fed occifo Domitiano,cum permittente Nerua de exilio rediiftêtEphefum,compulfus ab epifcopis Afisede coacternapatri diuinitate Chriftifcripfitaduerfus hacrcticos,qui eo abfente in eius irruperant ecgt; clefias,qui Chriftum ante Mariam fuilfe negabant. Poftremo graui confedus fenio, fexagefimooélauo poftChriftifupplicium anno, quijz, ueljj.eratannus poftmortem Petri Si Pauli apoftolorû.mortuus, iuxtaeandem urbem eftfepultus,impcritante Caefare Traiano, à nato Chrifto loi.Totidem enim com^ putatin Chronicis Eufebius, Sabellicus in hiftoria tradit illü exceffifte setatis fuae anno psi.Quæ fupputa tio,fiueraeft, uocatus uideturloannes àdominoadapoftolatü annoætatisfuæiT. aut iS.Si prædicafte euangelium Chrifti anniscircitcryi.Quidicuntilium uixifteannosss exifti'mantuocatum àdomino circa annum xtatis is. pracdicaffe annos circiter 70. Vtcuncp uero id habeat, certo id confiât ilium in de^ crepitam quafi ætatem fideliifimefcruifl'e domino Si ecclefix.

Etquanquaminuitaloannisiamattigerim quaoccafioneimpulfus conferipferiteuangelium, réz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to

cenfebo tarnen paulôcopiofius quæ de ea re uetuftiffimi Si orthodoxi fcripturarum interprétés feripta annem ad feriz: reliquerunt.EufebiusCxfarien.Ecdef,hift.lib.}.cap.i4 loannem.inquit, traduntufqjad ultimum pene bmdum impule uiwfux tempus abfcß ullius feriptutæ indieqs euangelium prxdicaife, Sedcumtriumeuangeliorum

a

DÉ OPERE EVANGELÏCO

etiam ad ipfum nothia pctueniflet, probaffe quidem dicitur fidcm SC ueritatem didorum, decfle tarnen uiditaliqua,amp;ea maxime quæ primo prscdicationisfuac tempore dominus gelTcrat, Certum enimeft qiiodin fupcriönbus tribus euatigelqs lisccuidenturfola contineri, quacin eogeftafunt anno quo loan nes Baptifta uel indufus eft in carcerem.uel punitus.Denicp fi obferues ftatim in initrjs narrationis poft' quam refert Matthaeus de quadraginta dierum ieiunio, Si de tentatione eius, continuo fubijcit, dicens, Aiidiens autem quialoänes traditus eft.difceiïitdeludaca Si uenitiii Galilaeam, Sed Si Marcus fimiliter, Poftquam,inquit,traditus eft loänes, uenitlefus in Galilacam. Lucas uero etiam priufquam incipiatali' quid referre de adlibus lefu.dicit, Quia adiecit H erodes fuper omnia mala quæ gefferat, SC conclufit lo' annem in carcerem.Qitia inquam ab his hæc uidebantur omifl’a.rogatus dicitur loan nés apoftolus.ut ea quæ prætericrant priores ante traditionem Ioannis faluatorisgefta conferiberet. Et idco dicit in euangc' liofuo.Hocfccitinitium fignorum lefus.Etiterum inalio locoindicat, dicens, Nondum enimioannes erat miflus in carcerem.Ex quibus conftat quod ea quæ antequam loanncs traderetura' lefu fuerant gez fia defcribit.Etideofiquishocdiligentius confidcret.euidenterinuenictnonfibieuangeliadiiionare.fed alterius temporis gefta efTe quæ feribit loan nés,alterius uero quæ cæteri. Vnde quia natiuitatern feciindü carnemfaluatorisuel Matthæus uelLucasdeferipferant, reticuit hocloannes, fiCàthelogiaatqjab eins dniinitate fumit exordium : quæ pars fine dubio ipfi uelut cximio per fpiritum fandlü teferuata tit, Hæc Eiifebius, cum quo congruit Si D.Auguft. Verum uidetur hæc caufla.meo quidem iudicio.fatis ctgt; fetenuis aeparum habereponderis.Porrdlrcnæushb.contra hærcfesj.cap.n. manifefte dicitloannem CerintbuSi nbsp;nbsp;nbsp;cuangelium funm fcripfifle.ut per euangclii annunciationem auferret eum qui à Cerintho infeminatus

erathominibus errorem.Idemlib.i. cap.iy.exponens Cerinthierrorem nephandü, Cerinthus quidam, inquit.inAfialefumdixit non exuirgine natum. Impoffibtleenim hocilliuifum eft, fuiifeautem eum lofephamp;Mariæfilium.fimiliterutreliqui omnes homines,poftbaptifmum defcendilTeineumChriz Bum, Si tune anntinciafic patrem Si uirtutes perfecifie, in fine iterum reuolafie Chriftum delefu. Si lez , fum pafTum efle SC refurrexifle,amp;c. Qua re ignoro fi quid feedius Si Chrifto magis indignum dici pofz lodnnes Cen»* fn. Vnde nihil mirum quod Cerinthi côfuetudinem tantopere cxecrams eft loan nés. Idem enim Irenæus thicofuetudinc lib.5.cap.j.Sunt,ait,quiaudieruntPolycarpum dicentem, quoniam loannes dominidifcipulus in Ephe txecratUS. fo iens Iauari,cum uidiflet intus Cerinthum exilieritdebalneo non lotus, dicens quod timeat nebalneü

„ concidat cum intus effet Cerinthus inimicus ueritatis. Idem rurfus lib.j. cap.it. Omnes, inquit, hærefes „ excludere uolens loan nés, ßfregulam ueritatis côftituerein ecclefia, quod u nus eft deusomnipotens qui „ peruerbum fuum omnia fecit,ßf uifibilia Si inuifibilia, fignificans quoqj quoniam per uerbü perquod „ deus perfecit conditionem, in hoc Si falutem his qui in conditione funt præftitit hominibus, fie inchoaz uitin ea quæ eft fecundum euangelium do(flrina,In principio,ôfc.His paria tradidit Cyrillus. Ego ont nino arbitrerfandiffimum Chriftiapoftolum pro feruentiffima fua in Chriftum fide acprofollicituz dine ecclefiarum paterna uoluilfe maxima quæqj Chrifti opéra feu beneficia, in primis autem fermones Chrifti ac difputationes plane diuinas atep falubres, quàm exadlifiima defet ibere diligentia, ut ex his ecz défia ad finem ufep mundi folidius difeeret fidem in lefum Chriftum ucrum deum hominem,ac chaz ritatem erga deum Si omnes fanólos,deinde ut omnium hærefum quæ tune erant Si porrd futura erant blafphema contra Chriftum Siredemptionis myfterium dogmata ualidius confutari poffent, omniûcp piorum mentes in uera Chrifti cognitione confirmarifolidiffime. Omnium enim fignificantiffimeac cuidentiffime pretium redemptionis Chrifti Si fidei,qua illud nobifeum communicatur,myfterium, exz prefiit.Potuit hic reliquis feribere exaélius hafee in primis ob cauifas, Viderat quæ alij ediderant, unde fa cilime iudicare pottiit,quæ commode Si utiliter erant adijcienda. Venerat item in ætatem multam, unde experientia didiceratmagiftra,quibus carere nequibat ecclefia, Sf quæ exfaifiis Si didis Chrifti omnino feire oportebat. Adiecit ergo reliquis tribus euangeliftis præfen tem euangelicæ liiflorix commentarium, ceu abfolutilfimum reriim Chriftianarum colophonem.

Eudngelium Ipfum opus Si libriim fuum prætitulauit, evaNGELIVM S e c V N d V M ioaNz N E M.fîcutreliqui quoçp euangeliftæ ,fiueipfi hoc fecerint, fiueecclefiaChrifti fponfaitaappellarir. EV aNGELIVM fignificatbonum nuncium,petiiü,utapparet, uocabulü cre militari. Exitenim «xercitusexurbeprofligaturushoftemobfidione meenia eingentem oninialplate ferro amp;igniuaftanz tem,urbiq5 ipfi extremaquæqj minitantcm,côfligit Si uincit, ab impendente intérim atqj periculourbem libérât pacemfp reducit,mox in urbem mitiit nuncios,qui annuncient fufum amp;nbsp;fugatum hoftem, liberaz tam præfenti morte urbcm,reparatam libertatem.Hoc nuneium Euangelium uocatur. Si nuncfj euangc liftæ Hoc ipfum myfterio redemptionis per Chriftum hoc modo aptatur. Peccauit deo genus mortaliû, iuftoq; dei iudicio traditum eft in poteftatem faihanæ, qui mifero infultat, imperitat. Si damnationc fem piternam intentât. Venit autem filius dei in mundum hominem affumens, utproredemptionc generis humani pugnans captiuos liberet ctyrannide principis mundi ac tenebrarum. Pugnatergo amp;nbsp;noucï quodam pugnandigenere. Moriendo enim Si exmortuis refurgendo pugnans peccatum expiât, morz tem fuperat, SC caput ferpentis confringit, principem^ huius fæculi uincit, ita^ fideles libérât, iuftificat, amp;uttx

s. 10 ANNIÎ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Si uit« xtcvn» confortes cfficit.Parta autem bac falute, in cœlos afcendit, Si in totum orbem terrx nubgt; cios mittit,qui banc méloriam, iuftificationem.libcrationë.pacem Si uitam per mortem Si refurredioné Cbriftiparatamannuncientcredentibus.Hæcannunciatio euangeliumeft, amp;nbsp;nunct] euangeliftæ uocan turuelapoftoli.Verum dcbacrecopiofioradcdi in Mattbæum,

Hiftoriam ipfam euarigclq, minime operofc, id eft fuperftitiofe, fed diligenter tarnen facibcp mufa ConleHlUf OM contexuit.TexturaKebusconrtat 8i Verbis, quod Si in Mattbæum annotaiii. ResfuntCbriftidióia Si bonis, fadia.adcoqj promiifio uitæ æternæ fiue redemptionis myfterium, dodlrinat^ fidei Si charitatis. Pareus cenceftincxponeridisfâdiisdomini,ea(:pferc inducit ceu bypotbefes confequentium moxuclfermo.* ' num ad fideles.uel coneertationum cum aduerfarqs. Magis ergo in fermonibus difputationibusi^ Cbri fti occupatur.quàm in miraculis aut faills eius defcribendis. Hæc uerbis expofuit maxime ë Cbrifti ferz moneexcerptis.boceftc uulgo petitis.proprqs.dilucidis.fimpbcibus, maximeqj congruentibus rei. Moz nuit tarnen Erafmusnoftei baudtcmereloannemdiflimile abjsadeotp fuum quoddambaberedicendi genus,quod fibi uelut anfulis quibiifdam connexum cobæreat.contextum nonnunquam ex contrariis, nonnunquam exfîmilibus, nonnunquâexqfdemfubinde repetitis, Eft Si in toto eius fermonequiddâ minus aftriilum ac fufius qu.àm in fermonereliquorum apoftolorü. Ordine progrediturab alqs quàm diuerfifTimo fibifp omnibus modis proprio, illuftri tarnen, perfpieuo Si plano,tam natural! quàm artifîz ciali.Idquod in librorum argumentis Si in ipfa commentationepatebit.

De dignitate euangelicæ biftoriæ dixi quædam in euangelium Mattbæi. Hiiius autem noftri autbo Dignités ris atep operis eius dignitate utilitatemcp, quanquam ex ueteribus feriptoribus ecclefiafticis finguli pro^ pM loannitt pemodum non paucis celebrarint, omnes tarnen non iuftas cecinerelaudes. Netp enim fatisamplum Si magnificum eft quicqiiid tandem de bac re facratiffima diuinifTima^ dicitur.Cyrillus Alexandrinus an z tiftes fanitiflimus Sirerum diuinarum fcicntiflimus,Cum mirabilis,inquit. Si excelfa fit fanilorü euanz geliftarum doélrinafnonenim ip(î,utfaluatordicit,fedfpirituspatris loquiturin ipfis) Ioannis euangez lium,fi quisfublimitatem mentis atqj acumen confidcret,Si quàm magnusfttfententiarumin eo cumuz lus cogitet,longc omnium non iniuria præftantiftîmum dieet. Cbryfoftomus uero interpretum ecclefiaz fticorumeloquentifl'imus,Ioannes,ait,fanftiifimusomniadmirationeplenus, arcana redundansfapien tia,tonitrui filius,Cbrifto dilefl:i(rimus,columna omnium quæ in orbe funt eedefiarum, qui cœli claues liabct,qui Cbrifticalycem bibit. Si baptifmatis aquaablutus eft, qui fuperpeélus domini multa cum fi* duciareeubuit,tbeatrum babet orbem uniuerfum. Non enim fuis omiifis bominibus adbrutorum naz turasinueftigandasclaborauiqquodfuperuacaneæ Si inanis pbilofopbiæ Si fummæ amentiæeft,fed cum cæteris omnibus boc qitocjj morbo expulfô.id tantum adnifus eft. Si totis uiribus contendit. ut uniz uerfusorbis utibiatcm Si uirtutem à terra in codum transferre cdifceret. Iccirco nulla caligine, nullis tcz nebris fitam operuit doôirinam,fieut pbilofopbi ratione fua prauis opinionibus obfeuritatern tanquain uclum quoddam indiderunt.Huius autem doilrina fobs radqs clarior eft atep illuftrior, idcofp in omnes mortales propagata.Non enim bis quibus cum confuetudinem babebat quinqi annorum in dix it filenz tium,quemadmodum Pythagoras,necfic docuit tanquam infenfibilibus aftideret lapidibus, hecp nume ris omnia continerifabulatus eft,fedomni eieilofatanæfaftidio atq? illuuie tanta doifirinatn fuam per* firdit facilitate,« non modo fapientibus, fed Si mulierculis Si adolefcentubs quicquid dixerit àhte ocuz los ponat.Ea uero Si uera elfe Si utilia audituris omnibus confirmauit, quod omnia poft ilium fæcula perbibent teftimonio.Vniuerfum nanqj ad feorbem illexit. Si abomnicalamitate uitam nofträ liberam reddidit poftquam nobis fuam doftrinam communicauit. Quare mortem potiusquàm Ioannis præcez ptacontemnereeligendum,qu« plane confiât nibilal ietflum, nibilbumanumfapere, feddiuinum Si codefteeifequicquiddefacroeiuspefloreemanauit- Nullum bictumorem uerborumatqj fttcum, nulz lam fuperiluam compofitionem Si fiilum ineptum uidebimus, fed diuinum Si inexpugnabile robur. Si . , facrorum dogmatum tantam uim, utnullo pofiit paiflo fuperari, practerea innumerabilium bonorum fatietatem. (^aretandemàbulisac nugis pbilofopborum omiHis,audiamusdoftrinamquæadnoS per pifeatoris linguam calitus defiuxir.

a dt

COMMENT ARIORVM

IN EVANGELIVM SECVNDVM I O A N N E liber I.

VI alitjuid rätione certa cr inßgni cum ßuäu ex()onere uolunt, expoßtioni ßilt;e propoßtionem fco punt feu funtmam totius rei exponendit pritßgunt, in quam Auditores mentis adem omnemq; cogitoquot; tionem intendentes,fciant quo pertineant omnia qux dicuntur, cr quis eorum ßt ufus. Expoßturm ergo loannes apoßolus re j Chrißi domini,id eß dida cr faäa eius,totum^ redemptionis tioßrlt;e my^ ßerium, hißarica narrationi propoßtione prlt;eponit, copiofe quidem explicatam, cr hac ßrecomprehendentent, Verbum deißd eßfilius dei,lefus Chrißus dominus noßer,de quo didurus fum,abieternoeratapudpatrem, er eß deus uerus,per quem omnia funt conditaßdem natura fua uita er lux eß. Nos quia ex natura humana uitio^ pec» catißenebra er mortis mancipia fumut,defcendit uerbwn uel dei filius è coclo, uenit in mundum, ineariiatus er ho mo fadus eß,ut per ipßus uitam er lucem uiuerent er lUuminarenturßudid in primis,quibus Meßias peculiariter eß promißus. Quoniam ucro hi ipfum repulerunt, uita; er luct daU noient es credere, iedreo facultatem prteßitit omnibusßde uera Chrißum recipientibus,cuiufcunq; nationis fexus atatis ac conditionishominibus.filiosdei fie» ri,hoc eß uitlt;e er omnium cocleßium bonorum haredes adeoq; coharedes Chrißi,qui ueritat,gratia,redemptio,ct plenitudo,ßue confummatio eß omnium credentium, in quo uno omnia habentfideles qult;e adpietatem er uitu/n pertinent. Hlt;ec fumma eß totius euangelica; narrationis, Per fidem inquam in Chrißum condonari peccata, er ui» tarn concedi aternam. Huie capiti attexit toannes tpfum narrationisßue hißoria euangelicit corpus, außneans hi-ßoriam à pradicatione er teßimonio toannis Baptiß‘e,ßcuti cateri tres euangelißa ßcerunt. Exponit aut cm qua^ lia fiterunt iTUus teflimonia priuata, publica,er ipßs Hicrofolymitanis legatis data, omnia certè eiufdemgeniriSf utpotc docentiaßefum Chrißum uerum eße deum er hominemßn mundum propter peccatores mifßum, ut creden tes faluosfaciat,proinde credendum eße in Chrißum. ideo uero er difcipulos fuos à fe ablegat, er Chrißo domino confecratßpfo uidelicet faäo oßendens, hue pertinere omnem eius doilrinam, ut Chrißo credamus unico totius orbis faluatori.Et quia Baptißa folum Chrißum priedicauit,cr in hoc uno omnia pietatis O' uita; oßendit, prateri tis rebus Baptißlt;e,accelerat toannes euangelißa ad ipfas res Chrißi deferibendas, ac initio indicat quomodo excc^a périt eos qui inßigatore loanne Baptißa ipfum fuerant fequuti: item qu^ßudia er opera fidelium, plurimos uide» licet Chrißo adducere ibidem perflringitur uocatio quorundam difcipulorum, 'm quorum exemplis difeimus quo» modo uocentur homines ad fidem euangelij, er quales eße dcceat qui euangelica do^irina funt inßituendi. inßituit dominus fuos uerbis er ßgnis. Verbis quidem apertis, atteßans fe eße credentibus fcalam er ianuam ad uitam bea tarn. Signum pritterea edit magnificum in nuptifs, aquam conuertens in uinum, ut eo fado fuam declararet poten tiam quod isfit qui quie uult uerbo perficere poteß, utfecure ei innitantur quicunp^ ipßfidunt. Hac ueluti priua tim inter notos er familiäres deßgnauit. Caterum non uenerat ut uno aliquo in loco paucis,fed in ludaa uniuerfa adeo^ toti orbi innotefcerct,iccirco Hierofolymam gentis metropolim er caput proficifeitur, atq^ omnibus inno» tefcitfado uere maximo er inßituto fuo maxime accommodo. Cum enim in mundu uenißet rex er faeerdos Meß* fiat omnium in orbe fidelium, er Keßiie eratreligioncm repurgareàcorruptione, er fuos Uber are àtyrannide fuperßitione,proxima in Templum abit augußum,er ex illo ementes eifeit at^uendentes, religionem repur» gans ac itafefe expedatum Vießiam eße indicans. Grauiter autem id tulere religionis praßdes ,ßg!num poßulan^ tes,quofeapprobeteum eße quem fe uideri uolebat. Ipfede morte er refurredione fua dißutat, quanquam te^ dius. Et crediderunt quidem domino non pauci,fedßmularunt interim alij fidem,affidMn potius corruptum men» tisfuiefequentesquämßgt;iritusfandiimpulfum,quibus idcofeconcrederenolebat dominus, quodconfilia cogi tationescordis ipforum nonignoraret,rebusqife feruaret melioribus.Hac primis duobustradanturcapitibus» Porro fMpio mifeigratiam calitus concedi,quo pure explicem hißoriam purißimam, er auditores dari purgato pe dore precibus er diledione flagrante preditos, quo myßeria plané diuina, facratißimts cordibut hauriant. Sie tnimfupremi er uere optimi maximi louts tonilrugrauißime intonansindpit,

1 N

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

aN P R IN CIP I O ERAT VERBVM, ET V ER B V M CAP. 1. erat apud dcum, deus erat illud uerbum hoc erat in principio apuddeum^

Matthaeus amp;nbsp;Lucas fuamhiftoriam dcChriftoIcfuincoepcrunt abhumanae naturæ origine acueritatc,catalogum contexentes generis, ÔC cóceptioneme fpi^ ritu fando uirginis,natiuitatcm^carnis defcribentes.Marcus mox ab initio filiS dci appellat dominum, poft quem loannes apoftolus ô^euangeliftamuliisôdara gumentis quidem folidiflintis efficacilTimis^, imo ÖC. ttianifeftiffimis oftêdit euin» Ajjèriiur chri» cit^ lefum efle filium dei,deum uerum,patri coæquakm ac confubftantialê,edif= fli diuinittMt ferens puriffime acternam eins gencrationem ex patre, id^ contra haercticos iam tum incipientes ncgäre diuinitatem filij,ac afferentes lefum ex lofeph homine,ho minem duntaxat,fccundum legem naturae communem,effe progenitum. Erant alij bis diflimiles,qui,ut ipfe teftatur in epiftola Ioannis,negabant lefum in carné uetiiffe, uere^ incarnatum efte. Quos omncs fuo hoc principio refutans diuini« tatemfilij ncgantibusobqcit, Verbum erat deus: humanitatê uero inficiantibus opponit, Verbum carofadum oft. Praeterea uidebantur apoftoli quibufdam ex Chrtfiidnarelit» circumcißone rixatoribus utnouum deum,ita nouam quocp inducere fidem, un gio uetusrcli» de loannes eüangelicam hiftoriam,id eft compendium fidci Chriftianæ defcri= gio, ptionem Chrifti, ueteri deo ÔC religioni ita connedit,ut innuat fe didurum de eo uerbo,dei inquam filio lefu Chrifto, qui fuit ab initio,per quem omnta funt condi ta,00 qui in fine temporum iuxta prophetarum or3cula,incarnatus eft amp;nbsp;falutcin peregit,ex quo conlequatur Chriftianorum deum amp;nbsp;religion?, ueterê efle deutn Screligionem, Ätc^ hue pertinere crediderim quod ad imitationem Mofis narra« tionem fuam aufpicatur, Nam ficut ille dixit. In principio creauitdeus ccelum SC terram:ita hic nofter,In principio erat uerbum.

Vtautemredius plenius^ intelligatur oftenfiofiueargumentatio apoftoliap probantis ueram Chriftidiuinitatem, initio cxplicabimusquædam Ioannis uoca bula,qinbus utitur,deinde inueftigabimus fingularum fententiarum fenfum gca nuinum.Multa fuitconcertatiointer eruditos AÓj'©'neuerbumfignificet anfer« Vertu,Sernio monem.De quo qui dodam difpuiationcm legere cupit, percurrat quæ Erafmus cr ttauo, ca de re ti adidit.Tcrtullianus in libro contra Praxeam multis contendit Äiyop uer tf oportere ra tionem potius quam fermonem.Nam rationem fermone prior? clTc. Meminit eiufdem SC in ii.cap. Apolog.Ladantius lib.4, cap.g.tam uerbum legit quam fermonem,qucmadmodum ueterum interpretum plericp.Multa de Verbo hoedifputat Auguft. Trad, in loan.i. S.Hilarius de patris SC filq unitatediffe« rensjinter alia,Pro captu, inquit, prouiribusamp;; pro fide noftra intueamurdeus quidfit,Scuideamus anillipoffttaliquidcomparari. Gerte hoceft deus, quod SC cum dicitur non poteft diet,cum aeftimatur non poteft æftimari,cum comparatuc non poteft comparari, cum definitur ipfa definitione fua crefeit: qui coelum ma« nu fua operiqpugno omnem mndum claudit, quem omnia metuunt, ÔC metuena dofciunt,cuius nomini SC uirtutifamulantur. Huncorbis exipfaelementorunt fibi fuccedentium momentanca uiciffitudine teftatur. Ratio quaeda eft qux apud Græcos AÓyamp;' appellatur, quae inter patr? 6C filium perfonas uel uocabula diftina guit.Quia ipfe filius ratio dicitur,quat tarnen ratio multis nominibus appellatur* Modo enim uerbum,modo uirtus,modo fapicntia,modo dextera,modo brachiö, modo fons,modopetra,modo lapis angularis,modo agnus,modo ko, modo uia, modo ueritas,modo uita,ci}m fit deus omnia in omnibus, Ét per hæc uocabula di

c A P. I» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T. I N I O A N»

uinarum di'fpcnfationum myßcria cognofcuntur.Nam amp;nbsp;ob hoc Verbum nuft» cupatur,quia amp;nbsp;proprie diuino ore proct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nihil pater fine eo aut tufîit aut fe

duVirtus dicitur,quia uerededeOj ÔC fempercum deo, Sgt;iemnis poteftas patrit Vf. ttj' æ’P^o^orihßit. Etquæ fequuntur« CumhiscongruuntquaeD. loan.Chryfoß* umeflda çjgYerbo tradiditHomeliainloan, J. Egoomiflîs difputarionibus (ubtilioribus ’ ßmplicitcr per Verbum intelligo ipfumdcifilium abafternogenitumàpatre,8ô patri per omnia coæqualem. Credo autem Verbum ideo nuncupatuin qued feri pturacanonica propheticâue ßlium appellauitueibum. Dauid enim Plalm.jj’, Verbo,ait,domini eœli funtfirmati, Sgt;(. îpiritu oriseitis emnis uirtus cortm. Et iterum Pfalm,io7«Et clamaucrûtad deminum cum tribularentiir,Ô£; de omnibus neceflitatibus eruit eos. Mißt uerbum fuum,amp; fanauit eos, amp;nbsp;liberauii cos de in» teritu ipforum.Carterum Erafmus Rot, copiofe 8C fynccre exponens cur deus fis Cuf filiusdei lium uolueritappcllari Verbum, ßcdicit, Vtrerum nceintelligibiliü cuiquam, Verbuindica« necexplicabilium aliquam cognitionem impartiamus, abutendum eß uceabulis rerum,noßro fenfut familiarium, cum nihil ufquam fit in omnibus rebus eondu tis unde duci pofiît comparatio quæ ad ungucm quadret ad ueritatem naturæ dû uinae.Itatç quemadmodum arcanæ literæ furomam illam mcntem,qua mhil eogû tari potcflneq? maius nccg melius,Deum uocanta'ta huiusfilium unicum Scimo nem illius appellant. Filius enim cum non fit idem qui pater,tarnen fimilitudinc patrem quafi refert,ut utrunt^ in altcro liccat intucri,pattern in filio, filium in pa« tre, Sed gignentis atep geniti fimilitudo,quæin humanageneratione multismoa dis imperfeda eß,in deo pâtre amp;nbsp;huius filio perfediflîma eß, Neceß alia res quae plenius Ôôeuidentius exprimatoccultammentis imaginequa'm oratio non men dax. Hafcenim uerc fpeculumefl animiquicorporeisioculis cerni nonpoteßi Quodficuiuolumusaniminoßri uoluntatem cffecognitam, nulla recertiusid fit autceleriusquamoratione, quae ex intimis mentis arcanisdeprompta per au« res audientis,occulta quadam energia animum loquentis transfert in animû aus ditoris.Nec efl alia res intermortales efficatioradomnemanimorummotumex« citandum quam oratio, Quod fi adfit authoritas, oratione compendio prarfcribi« tur quid fieri uelimus,Filiusit2Cpdicitur,quodcaeteris omnibus par eiundenafei tur fola perfonaeproprietatedifeernimr, Sermo dicitur,quod per hunc deus,qui in fuaptenatura nullarationecomprehendipotefl, nobis uoluitinnotefcerc: nee aliam ob cauflTam uoluit innotefcerc,nifiutex ipfius cognitione felicitatem ærer« nam aßequeremur. Non efl hacc temporaria natiuitas, nec fermo fimilis humane. INihil corporeum efl in deo,nihil tempore fluidum,aut loco cireumfcriptum,nccp quicquamomnino initio prcgrelïui fenioautulIimutationicbnoxium,Totusac fempcr in fe efl,Sc' qualis efl ipfe,talis ab eo nafeitur filius, aeternus ab aeterno,otn nipotens ab omnipotentc,optimus ab optimo, deniep deus à deo, nec peflerior fc gignente nec inferior: aeternæ mentis fermo aeternus, quo fibifempcr uelutarca« nacogitatione loquitur pater,etiam anteconditum hunc mundum, Etreliqua. Habes quid per Verbum fiue Sermonem intclligas, ipfum dci filium, aeterni pa« tris confilium, brachium, os,amp;fapientiam alibi didum:0i quare appelletur Ver bum,quia patricoætcrnus,amp; de ipfiflîma efl patris fubßantia, deus uerus exdeo uero,per quem nobis uult innotefeere,^ in quo ceu in fpeculo quodam uideri, QuidinfeHigat nbsp;nbsp;Dicamus nunc de uocabulo Principe, Principium à loanne ufurpatur in præ

perPrincipiu. fenti longe alia fignificadone quàm spud Mo fen Gen,i.Nam in Mofe PrincipiS ordinis efl, quafi tu dicas. Primo quidem creauitdeus cœlQ St terram, ipfam in« quam mat€riam,unde mox uniuerfitatem producer«,deinde uero fingula digef«

fitjfuo^

X ï B E R n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

fit, fuocp loco in fiîâ fubfiafttia atcp forma difpofuit, Qacm fenfum üfdcs ad fes quenuafpedare,fiucrelationem,utaiunt,haberc, non ad praecedentem qutdcm 3eternitatem,fcd cofequentem creattonis ordinem ac modum.Equidem Hebraeis fignifîcat principium, caput,exordium,atqj cuiufuis rei initiu. Porró apud loannemPrincipiumrefertur adaetcrnitatem, utintelligendum fit Verbumefle in principiOjid eft filium dei efle ab æterno. Nam apud loannem in cap. 8. ipfe fi» liuSjAntequam Abraham eflêt,ait, vyl» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fum:Sum,inquam,non fui,dixit,

ne quis filium per incarnationê,id quod fuerat,deftjfle putaret, Sum inquir, fub= ftantia ilia æternafine fine amp;nbsp;fine principio. Nam ficut deus incouertibilts eft, ita æternus 6C incorruptibilis. Orthodoxe ergo beatus pater Cyrillus in loannê cap, i.fcribit,PrincipiS fane temporis nullo pado polTumus in untgenito dei filio intel ligere.Qui enim ante cunda fæcula eft,eius aeterna fubftantia eft. Nunquam er« go principq principium potcrit excogitari. Nam ft altud quiddam ante principle intelligttur,excidet profedo ncc erit uere principium.Practerca ft aliud ante prim cipiiim inueniri poterit,in infinitum nobis erit procedendum, aliud fem per ante aliud quærentibus, nccin uno ft m pl ici ter principio confiftentibus. Quarencin« finita quærcntcs inexplicabilis nobis fiat confideratio, quae nunquâ polTit in exi= turn peruenire, nccprincipium principtjdabimus, ncc filium in tempore apatre genitum concedemus,fed aeternaliter cum patreipfutn efle confitebimur,

Explicatishisuocibusuenimusiamad expofitioncm argumentationis fiue Filiufdeiin demonftrationis euangeliftæ noftri, qui omnino uult oftendere uerbS fiue filium (»rincipio, natura elfe deum. Id uidetur fic euincere,Deus hoc proprium ôd peculiare habet, ut fit ab initio, id eft ab xterno,infinitus, ineffabilis, incircumferiptus, immenfus (hxcomnia comprehcndofubhifcc uocibus In principio) fine initio ôCfincfine. Verbum autem eft in principio,ïcternum, immenfum, infinitum, iccirco VerbS eft deus.Hac demonftratione nihil eft fimplicius intelligibilius euidentius*

Porronequis confunderetperfonam filq cum perfona patris,quod fecilTeles DiflinguuiiW gitqr Praxeas, Sabcllius cum Noetiants, quos comuni appellatione Patrifpaffia^ pcr/ofw, nos appellant,protinus adiunxit,Et uei bum crat apud deum. Id quod ôd fandus Cyrillus tn loannem lib. i.cap.i.obferuans, Vt,inquit, pater uere QC nonfilius, S)C

- filius rurfum propric filius QC no pater intelhgatur, quafi ad præfentcm iam qux futura erat hæreticorum prauitatemaccindus, ad idquoddidum eft, In princia pioeratuerbum, indeo feilicetpatre.ftatimadiunxit, Etuerbû erat apud deum. Cum autem apud deum uerbum eiTc prædicet,unum quidêefTe filium fubfiftena tem^ infeipfo,06unum rurfus deum patrem apud quem uerbû eft, apertifTimc oftendif.Quomodoenim quod unum numero eft, ipfum apud feipfum efleinteb iigeturt’Saluatorquoc^idipfum nobis apcriens,Ego,inquit, amp;nbsp;pater unûfumus, Nift enim uterq; fubfifteret,non Sumus,fed,Sum unum ego 00 pater,dixiiTet.Ve rum quoniampluralinumero Sumusunum dixit, commodilTtme tamunitatem naturæquàmpluralitatem perfonarum oftêdit. Nunquamenim de Vnofumus, etiamfi difrumpantur hæretici,prædicari potcrit. Hæe Cyrillus. V ideri ramen po terathæcparticulaEt uerbumeratapuddeum, probationis uice efle adieda,ut corroborct praeccdcns argumentum. Dixeratenim, Verbum erat in principio, in^incû Id quoniam negari poterat,uidetur fic confirmare, Qiiia apud deum crat uerbû. Certum quidem amp;nbsp;indubitatum eft Deum efle ab initio, id eft deum eiTe æternû, amp;nbsp;uerbum eflTe apud deum,ergo ab aeterno. Nam apud deum efre,plus quiddam figntfi'cat,quammoxinfpicienti appareat. Alioquienim Ô6 S, Petrus apud deum nunc eft,fed non ideo deus eft. Ideo diligenter obferuandum quod loannes figni

a 4

COMMENT. IN IOAN.

fïcantcr dtxitjo hoy©' »1/ tt^os vgt;igt; Swf/. Significat autem Trgos uelutt commifTuram 8^ unionem quandam,ut uno exiftente, neceffe fit 0£^ alterum eflc, ut quta pater eft filius efljqm'a ignis eft calidus eft,quia deus numen ac mens eft, ideo uerbum eft, Quonia igitur deus eft ab initio,necefTe eft id quoc^ eiTe ab initio, quod apud deu, uclcumdeo uelindeoeft. Verbum autem apud deum eft, ergo ab initio fiue ab ætcrno eft.

in^fiodrgMWfrt His iam fubiungitillationem utrifcp deferuientcm arguments, Et deuserat il talionis s,loan. HJ uerbum.Quafi dicat,Quia conftatuerbûefTeà principio, SCefleapud deum, coæquale dco,confequens eft Verbum elTe deum, amp;nbsp;uerbum quidêillud de quo mox didurus fum,quod fit incarnatum.PIus autem fidei SC authoritatis meretur in toto terrarum orbe fimplex, breuc,uerum, conftans ÔC infallibile Ioannis teftfc monium,quàm infînitæ, inexplicabiles fubtiliftimæ^ omnium in toto orbe hærc ticorum,Iudacorum atcpTurcarum difputationes, contendentes Verbum fiue ft lium non elTe natura 8C ucre deum, nuncupari tantum ÔC dignatione quadam ap pellari deum. loannes enim omnia ifta figmenta uno uerbo fubuertens, Et deus, ait,erat ille fermo,uel illud uerbû.Et in epiftola fua côftantiflîme profîtet ur idem, dicens,Scimus quod filius dei uenit, SC dédit nobis mente, ut cognofeamus ilium qui uerus eft,SC fumus in ucro,in filio eius lefu Chrifto,hic eft uerus deus, 6C uita æterna.En quid poteratdici plenius,planius,fimplicius ÔC manifeftiusf Filius dei lefus Chriftus eft deus uerus,uerus inquam,no putatiuus aut nuncupatiuus, fed uerus, nimirum naturalis, adeo^ SC fnbftantialis deus. Imo ne quis alio raperet aut finiftre interpretaretur V erbum, fubiôgit. Hoc erat in principio apud deum, Hocipfum inquam uerbum, SC nôaliud,quod uidelicet inprincipio apud deum crat,deus eft. Videtur ea particula QC probationis efle repetitio, ut cum dico onia nera uirtutem elTe beatam,ueritatem autem uirtutê eire,ergo bea tam quoCp, quia uirtus fit.Ita enim SC loannes colligit. Quod apud deum in principio uel abæter» no eft,deus eft: uerbum eft apud deum in principio, ergo uerbum deus eft, quia in principio apud patrem eft. Eft autem haec repetitio probationis omnibus erudi tisferiptoribus uulgatilTima»

Omnia per ipfum fada funt,8C fine eo fadum eft nihil,quod fadu eft» Rf/îifdfKrpw« nbsp;nbsp;nbsp;Priufquam cotextum SC cofilium authoris cxplicem atcç oftendam, refutabo

MabHtiM/oci ga prius quae huius loci fenfum genuinû non tam obfcurant quàm adultérant» expo/îtio, Sunt qui haîc Ioannis uerba Omnia per ipfilm fada funt, non ad filium référant, fed ad patrem, exponentes deum ilium apud quem erat filius condidifTeomnia» Sed haec expofitio aliéna eft à feopo, confilio at^ inftituto euangcliftæ, qui hic de uerbo fiue filio peculiariter agit. Répugnât item totus huius loci contextus. Sea quitur enim de Vita SC Luce quod peculiariter competit Chrifto domino. Practea rea uulgatiffîmum eftliteris propheticis SC apoftolicis creationê rerum omnium patri afcribcre,fed per filium. Dauid enim Pfalm. 55. Verbo domini, inquit, cœli firmati funt,SC fpiritu oris eius omnis uirtus eorum. Et Paulus, Deus, ait, loquua tus eft nobis per filium,per quem SC faeculacondidit. Etiterum,Per ilium (filium inquam)creata funt omnia quae in cœlis funt,ÔC quæ in terra, uifibilia ÔCinuifibia lia.Eandem phrafim imitans ÔCloanneSjdicit omnia condita elfe per uerbum. Vc rum hinc exiftit alia non minus perniciofa expofitio Ärrianorö, contendentium omniaperfiliu per filiumàpatreomniaceuper infirumentumelTecreata, attpeonominefilium non «t per in« P^tri elfe inaequalem.His refpondens D.Ioan.Chryfoft.Hom.in Ioan.4.Si hanc, ßrumentum inquit,praepofitionem Per fignifîcare diminutionem arbitraris, audi prophetam condita, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicentem

LIBERI»

dicentemjm’tio terram tu fundafti,6^ opera manu um tuarum funt coeli,quod dc patre tanquam conditore didum eft.Idem de filio Paulus atteßatur, nunquä pro fedotd aflerturusjnificonditorem ipfumnonminiftrum opinaretur. Per ipfum autetrt hoc loco nulla alia ponitur gratia, quam ne ingenitum quifpiam fufpicare tur,Nam quod ex opificq QC gcnerationis dignitate nihilo fit patre inferior audi Io quentem,Sicut pater fufcitat mortuos QC uiuificat,fic filius quos uult uiuificat. Quod fi de filio in ueteri ctiam teftamento, initio terrain tu fundafti domine, dû dum eft,manifefta eft opiRctj dignttas.Sin de patre id loquutum dixeris,quod de illo dtdum eft Paulus filio attribuit,ôô ita idem efficietur. Necp enim filio id Pau» lus tam coftanter attribuiftet, nifi proculdubio patri ôê filio pares intelligeret cftc dignitates, Vltimae nanc^ QC amentiac effet QC audaciæ quæ incorporali conuenû rent naturæ,ea ad minoré quæ ilia indigeret deducere. Verum neqj minor eft ftlius necp alienusàpatrisfubftantia,quocirconomododefilio Paulus audetpro fiteri,fed alia quoq? huiufmodi. Hoc enim uerbum Ex quo,quod tanquam dignu quoddam OC præcipuum foli patriattribuis,filio quocp proprium his uerbis often dit,Ex quo totum corpus per nexus ÔC coniundiones fubminiftratum,amp;^c.Necp hoc folo contentus,aliunde etiam nobis os obftruxit, cum illud uerbS Per quern, quod diminutioncm fignificare arbitraris, patri attribuat.Fidelis enim deus, in» quit,per quern uocatiefttsinfocietatemfilq cius.Etalibi,Exipfo,£lt;per ipfum,6Ó ad ipfum omnia,ÔCc.Hçc paucula Chryfoft.pio Ledori fufficere credidi, fatis qui dem efficatia ad retundendas Arrianorum blafphcmias. Plura de hac eadem re di fputauit QC Cyrillus Itb.in roan.i.cap.5.Iam quod ledionem huius loci attinet,mo De genuine hu nuitS.Chryfoftomusfuiffequicontenderintfpiritum fandum effecreatum, atq^ itwlod U-ilioet ideo hunc locum fic legiffc atc^ diftinxiffe, Omnia per ipfum fa da funt, amp;nbsp;fine co fadum eft nihil,hie interpofuiffe pundö,ac fubiunxiffe, Quod fadum eft in ipfo uita erat.Contra quos multa difputans HomeL4.in Ioannem,tandem fubiungit, Quamobrem hac reieda ueram aggrediamur expofitionem. Quæ nam auiem ea eftt'Vt poft earn particulam Quod fadum eft, perfedum pundumapponamus, deinde claufulam incipiamus,In ipfo uita erat,cuius particulæ fententia huiufmo dieft,Sine ipfofadumeft nihil quod fadum eft. Si quid fadS eft, inquit, fine ipfo fads non eft.Vides quo pado hacbreui adiedione omnia corrigit inconuenien» tiaÆx ea enim particula Sine ipfo fadum eft nihil,06 adiedione. Quod fadû eft, intelligibilia comprehendit,fpiritum fubtrahit.Quippecum dixiffet, Omnia per ipfum fada funt,0^ fineipfo fadum eft nihil,ne quis fufpicaretur. Si omnia per ip fum,fptritum quotç per ipfum fadum effe,ea fukadiedio neceffaria. Hæc illc.

His præmonitis defcendimusnuncadcxplicandam Ioannis fententia, cuius Oinnùcondit^ inftitutum eft docere QC approbate Verbum effe deum,deo^ per omnia coæqua= VerfctiiM., le,id quod in præfenti huiufmodi demonftratione ere omnibus notiftima conx feffaindicat. Perdeumcondita funt omnia, quæ in coeloói: in terra funt, uifibilia 6C inuifibilia, Solius enim deleft creatio untuerforu. Id quod tradit uniuerfa fcrû ptura, in primislib. Gene.Conftat auté amp;nbsp;per uerbum omnia effe condita: certiG fimumitacpeft uerbum effe deum. Ntm ôd Paulus ad Coloff. loquens deVerbo fiue filio deilefu Chrifto,Per ill3,ait, creata funt omnia, quæ in coelis funt QC quæ in terra,uifibilia 8lt; inuifibilia,fiue throni fiue dominationes, fiue principatus fiue poteftates.Omnia per ilium,ÔC in ilium creata,funt, Ô6 ipfe eft ante omnia, QC om» nia per ilium cofiftunt. Porto ne quis filium nihilominus creaturam, fed primam tarnen fiue fuprcmamintellig*eret,adomnemerroremexcludendumadiungit,Et Verbum non fine eo fadum eft nihil,quod fads eft,id eft, quicquid fub cenfum uenitcreaturae eßereitturUf

I

CAP. r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN IOAN.

illud in unfucrfum fadum eft per Verbum : uerbum ergo noft éft creatura, fed creatonQuod Paulus dominum noftrum appellatPrimogenitum omm's creatugt; ræ,noneum fenfum habet quern quidam eiindunt. NamHebraeisprimogeniti erant rerum domini. Dominus ita(^nofter primogenitus, id eft dominus 8Cprin-ceps eft uniuerfæ creaturæ,gcnitus quidem non creatus, QC primogenitus etiam, id eft æterna natiuitate à patre æterno genitus.

In ipfo uita erat,amp; ui'ta erat lux hominum,amp; lux in tenebris lucet, te nebræeam non apprehenderunt.

QÿidVita lO’ nbsp;nbsp;nbsp;Pergitetiam his adhuc plenius amp;ftrmius Verbidiuinitatem naturaleaftruc-

re,id quod dilucidius perfpiciemus, ubi prius dixerimus quid per Vitam intellia gatloannes.Principioquidem Vita eftipfumeflefiue fubfiftentia omniûrerum condiiarum.Paulus cnim in Adis Athenienfibus pracdicans, Per ipfum, inquit, uiuimus,mouemur amp;nbsp;fumus.Et adColof.Omnia per ilium,ÔC inillû creara liint, amp;nbsp;ipfe eft ante omnia,ÔComnia per ilium confiftunt.Itat^ Paraphraftes,Nec(ola, inquit,inhocdeifermone uiseratnutu fuocondendi rerum uifibiliumamp;inuifia bilium uniuerfttatem, uerum etiam in eodem erat uita uigor^ omnium quæ con dita fuerat, ut per eundem unumquodtß natiuo fuo uigore agcret, fefe^ ui lemel infita perpétua propagationetuerctur. Nihil enim eft otiofum autiners in tania rerummultitudine. Sua cuicp herbaeatcçarbori uis indita, fuum cuiqj animant! ingenium eft. Hine uero tale ducitur argumentum. In deo uiuunt, mouentur 0^ fubfiftunt omnia.In Verbo autem uita amp;nbsp;fubfiftentia eft omnium : uei burn ergo deus eft,Deinde Vita opponitur morti animae atep aeternae damnation!. In Cano« nica enim fua idem loannes dicit. In hoc apparuit charitas dei, quod filium fuum , nbsp;nbsp;nbsp;unigenitum mifit deus in mundu, ut uiuamus per eum.Ita Qi. Paulus, lefus Chri«

ftus,inquit,mortem quidem aboleuit,uitam autem in lucem produxit ac immor« talitatem per euangelium. Ita iam fic uidetur loannes colligere, Certiflimfi eft fo« liusdeielTeuiuificare Qi immortalitatemconferre. Perfilium autem uiraeft. Per filium enim uiuunt amp;immortalesfiuntcredentes. Filius itacp deus eft, Etuulga« tiflimum eft,In ipfo,iuxta Hebraici fermonis proprietatem, poni, pro co quod eft

Verbuefluita. Per ipfum. Sequitur,Et uita erat lux hominum,quod fic exponipoterat,quaft per Metaftafin uitam ufurparit loannes pro uitæ Chrifti exemplo,quod fuerit lux id eftinftitutiohominumiuerummultofimplicius ô^puriusfucritfiexponamus. Et uita,id eft Verbum quod fuapte natura uita eft, ficut modo diximus, erat lux hominum.Nam idem loannes,Etuita,ait,manifeftata eft,amp;:uidimus, ctiamtcfta mur,SC annunciamus uobis uitam acternam, quæ erat apud pattern, Qi manifefta

Verts lux eft. ta eft nobis. En uitam hie qucqj pofuit pro uei bo fine filio, qui uita eft.Porro lux dicitur uerbum,non tarn propter puritatem naturæ diuinae,quam propter illumi nationem,qua hominum tenebris inuoluta petftora, depulfis peccato erroribus ignorantiæ^nebulis,ilIufirat.Sequiturenim,Etluxin tenebris lucet. Etiterum, Erat lux ilia,lux uera,quæ illuminât omnem hominem,ueniens in mundu. Con« ftabit ergo Ioannis argumentatio fic,Dei folius eft illuminare,ut qui lux eft uera, perennis,arterna, Verbum autem cum lux fit uera illuminât, unde cofequens eft

Kominesnatu^ uerbum eftcdeum.Lux inquam ilia ipfe deifilius lucetinienebris. Tenebrasap« »■rttfnftrlt;e pel la t loannes, quos modo uocauit homines. Nam hi fuapte natura omnes, non f«nt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inodotenebricoîî,fcd ipfaîtenebtaefunt,cæci, dei, omnium^ rerum bonarS igna

ri.IlIuminatautêChriftus uirtute, fpiritu, gratia, dodrina^ fua homines, utipfi quocj lux fintjueritatem fciant,tuftitu colant,adeo^ cum ipfo deo habeant com« munionem.

LIBER I»

mitnfoftcm, fîcut fcvibitur i.Ioana« Haeceftannunciatioquanl audiutnius èx co* óó annunctamus uobts,quod deus lux eft,Slt; tenebræ in eo non funt ullac : quod ft in luce ambulamus, ficut ipfe eft in luce, communionem habemus inter nos mu-tuam. Cum autemhomo nonregenitus, tenebræ diferte appelletur, ubifuntqut uires hominis aliquid boni per fe ualere exiftimât;' Sine luce diuina tenebræ funt quicquid eft in homine. Vnde S. lacobus apoftolus, Omnis donatio bona j ait, SC omne donum perfecftum è fupernis eft,defcendens à patre luminum.

Confequentis fentcntiæ,Et tenebræ earn non appréhenderunt, duplex poteft Tencbrlt;elucê eftefenfus. Prior, Apcruitdeus per filium ueramuiam uitæ,illuminauitcptenes nonapprehena bras mundi, uerum incredulus mundus plus dilexittenebras quam lucem, ficut dunt. Sc 5.cap.ipfe dominus dixit.Itacp quod nonomnes illuminantur homines, non fit uitio aiit impotentia uerbi,fed malitia SC corruptione humana.Non quod malitia mundifuperet potentiam dei, fed quod dei iuftitia SC æquitas fpontaneum SC ul» troneum uelitcultorem.Poftcrior,Cumillucefccretorbi lux uerbij omnes uolens errores eliminàre,tenebræ,id eft imptj quiep oppofuerunt fe luci exoricnti,conuia iijs ipfam inceflentes,uerum calumniari hanc potuerunt, apprehendere, fiibuer» tereep non potuerunt. V incit enim diuina uirtus omnem huius mudi potentiam^ Qiud ii addamus SC tertium, apoftolum ex repugnantia naturarum diuinitatem uerbi oftendere, ueluti cum alibi quoep dicit. Si ex mundo eifetis, mundus quod fuumeftdiligeret,nuncquia felegi uosde mundo,odituosmundus. Ita enim hie quoqj coliigere uidetur Ioannes,Qlt;^ dicere, Nihil tenebrarum aut corruptionis ha bet Verbs, alioqui tenebræ ipfum appréhendèrent: iam cum non appréhendât, conftat id efle quam alieniffimum SC à tenebris SC ab omni cor ruptione.Quod au tem purum,incorruptum,00 omnino lucidum cft,deus eft,ergo uerbum deus eft» Aliam fententiam fequitur Cyrillus, ludicentLedores, SCpuram fimplicitatem ubiep fequantur,

brat homo miflus deo,cut nomen loannes.Hic uenit ad teftificantf dum,utteftificaretur de luce,ut omnes crederent per ipfum, Non erat illc lux illa,fed (miffus) ut teftificaretur de luce ilia*

Tefttmonio Ioannis Baptiftæ ueri Heîiæ, probat Verbum efle deum, SC quó \oitnnes plus ponderis haberetteftimonium, oftêdit teftis dignitatem SC authoritatê. Erat, fia docet Vera inquitjhomoinhoc deledusôCmiiTus adeo,utiuxta prophetiam, quædeeopræ= bumefièlueët ceuerat in Malachia SC Ifaia, teftimoniS præberet de illo lumine diuino, quod hu= mano corpore diflîmulatu uerfabatur in mundo, loannes huicnomen erat, quod notninis ex euentu SC prædicatione, angelo prædicente, apud Luca in primo in^ deptus fuerat.Quemadmodum enim lucifer exorientem folem præcedinita Ioan nes aduenientem dominum antecedens, gratiæ diuinæ extititpræco,,teftificans interim quod cœlitus didicerat à patre lefum effe lucem,deum nimirS, Idem con ftantiffîme docuit credere in uerbum fiue lucem : quocirca necelte eft uerbû elfe deum.Nam credimus in folum deum uerum,uiuum,æternum. Atcphic finis fuit dodrinæIoânis,adeocp SC ufus diuinitatis uerbi,de qua multishucufcp cgit.Ideo siniserufiM enim milTus eft à deo,ac docuit Ioanncs,ut crederemus in Verbum:SC multis ha= «ff^rtionif diui (ftenus uerbi diuinitas oftenfa eft, ut credamustuto in uerbum. Quia enim filius «‘’•'h» deieftiefusjcerte omnipotens,fandus,uerax,6C liberator atepredemptor eft,iufti ficans,fanlt;ftificans,SC aflerens eos quifiduciâfuam in ipfum figunt, Omnis enim quiei fiditnon pudefiet.Eftautem hic finis SCfcopus non tantum dodrinæ teftû moni] ùe Ioannis,fed omnis dodrinæ apoftolicæ,quæ ubiep docet lefum elfe Chri

CAP. J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN IOAN.

ßum del filium,uerbum patns,niftitiam QC Iucê,cuicredere debeantqui falui efle cupiunt. Languidiusideftquamquodmultis annotarecoueniat, quod dici'tur, incertum efle an Per ilium referatur ad [oannem,an ad Chriflum.Nam totus con textus ÔC inftitutum apoftoli fan's euincit ad loannc eflquot;e referendum,ne^ alio un» quam retulit quifquam interpretum ecclefiafticorum.

loitnnanoneß lam quia erant,ficutLucas quocpinj.cap.fubindicatjquiputabantloannem lux. elTe Mefliam,corre(flione quada fubiungit,Non erat loanncs lux ilia, illuminans uidelicet mundi mortaliumue tencbras,uerus inquam Mefllas, fed Helias,praeco atf^ præcurfor Mefljiæ,teftificans orbi lefum elTe ueram lucem,dei filium uerum, uitam 8Credemptorem credentium. Quoniam uero dominus Ioan. 5.cap. dicir, loannescratlucernaardensamp;lucens,quærifolet quomodo apoftolus hicneget QKomodoro» loannemeffelucemfSed faciliseftrefponfio,apoftoluminpræfentianonfimplici annesluxdic(t= ter negaffeloannem efrelucem,negaflquot;eautem illam elTe lucem,ChriftS inquam MelTiam.VndeParaphraftes dixit, Erarquidemloannesluxquædam,nimirum lucerna ardens di. lucens, ardens pietate, lucens uitæ fandimonia ( di teftimonio docftrinæ,)fed nonerat ilia lux quæ toti mundo uitam afFert.Rurfus quærit D.Io» annes Chryfoft.Homel.in loannem 5, Dixit alibi dominus, Ego ab homine tefti« Q«omo(/o de* monium non accipio: fi ergo hominis non indiget teftimonio, cuiusreigratia mif fus eft à deo loannesÆt refpondit, Non propterea quod ipftus teftimonio indige teflimonium rfc ret,fedea quam ipfe loanesfubditcaulTajV tomnes crederent per ilium, Etmox, Sicut carnem induit,ne fi nuda fe diuinitate exhiberct,nemo ferrenita uirum qui fe annunciaret pra:mifit,ut cum familiärem populi uoeê audirent, facilius ad ere» dendum adducerentur. Quoniam ad falutcm noftram omnia operatus eft, neep fuæduntaxatdignitati,fed auditorum ufuifacilitaticpcofuluit. Quod ipfequocp (Ioan.5.)hisuerbisfignificat, Hæcdicopropter uos utfaluemini. Eteuangelifta cum dixilTef, V t teftimoniiim perhiberet de lumine,addidit, V tomnes crederent per ilium. Quafi dicat, Ne putes haccaufTa teftificatu uenifTe loannem Baptifta, ut fidei ratione aliquid domino adderet,fed iitfui homines crederent per ilium.

Erat lux ilia lux uera,quæ illuminât omnem hominê ueniens in mun* dumjn mundo erat, amp;mundus per ipfumfadus eft,amp;mundusipfum non coottouit. o

L«)c«fm7w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Subieeftione di explicatione hac propius accedit ad euangelij myftcrium ex»

m«nc(jwM. planandum,nempe quod Verbum illud quod erat apud pattern, lux inquamac deus ueruSjdefcenderitde ccelo di uenerit in mundum, ucneritautem in hunefi nem,utomncs homines illuminetjideftregenerer, uiuificet uere, in uera pietate inftituatatc^ confcriiet.Quæfane totius euangelicæ hiftoriac fumma eft, quo om» nia referri oportet quae dicuntur. Videntur tame in his certa quædam diligentius chrißi.'sßb» ciTeexplicandaobferuandacp, Primum quod difertedicit, Eratlux ilia luxuera, flantiafualux de Chrifto utiq;loquens, quern dicitefTc ueramlucem, deuminquam uerum, di ffi’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;natura fua lucem,altjs omnibus lucem participante. Dixerat iam nunc, Non erat

loannes lux illamunc fubrjeit, Chriftus autem flue Verbum eratlux ilia, uera in» quam,illuminans omnes homines. Turpiflîme ergo errant qui docent Chriftum prophetam effe magnum,non deum naturalem uel uerum,aut deum quidem elfe fedappellationeaurparticipationequadam. Apoftolus enim alia ratione ipfum appellatlucem, quam qua loannem aut apoftolos uel prophetas. Verbum enim fua natura eft lux ipfa,deus ipfilftmus,lux inquam uera. De qua re plura difputat beatus pater Cyrillus. Secundum quod diligentius relinquitur expendendum illud

t T B E K T,

Üladeft quod dicitur Luccm illam illuminarc omnem hominem. în qùo duo ues ntuntnotanda:AlterumjOmnes homines fuapte natura cfle tenebrasattppccca= HomiNes tertJii tum.Nam fiomnes illuminât, omncs ccrteillumtnationc indigent, lllutninantur britfumuit cnim tenebricofa ÔC obfcura duntaîcatt iccirco ex noftra natura Ôd hatiuitate pria nia,tcnebræfumus. Rurfusconfequenseft beneficium illuminationis foliuseiîc dei.Âlterum,Neminemè gratia ÔC illuir.inatione cœlefti cxcludi,nificum qui fc-mctipfumexcluferitfua incredulitate.Nam paulo ante quo(^ dixit uenifle Baptû ftam ad teftificandS de luce,ut omncs crederen t per ipfum.Chryfoft.ergo Homel, inIoan.7.Illuminât profedo quantum inipfoeft. Si qüi autem fpontc fua mentis oculis conniuentibus ad huius lucis radios aciem dirigere noluerint,nonexlua minis natura in tenebris perftiterunrgt;fed malitia fua, qui fponte tanto fe dono inà dignos reddiderunt.Et quac fequuntur*

Caeterum ueniendo in mundum illuminauit mundum dominus noßer. Vc* niendienimuerbo complcxus eß loannes incarnationis totius^ redemptioni® endum mundtt myflérium. Et illuminate, eflerudite, rcgcncrare, uiuificaré.fandificarc, libéra» re,iuflificare. Nam QC Paulus de aduentu uerbi in mundum loquens, Apparuit» inquit,gratia dei falutifera omnibus hominibus,crudiens nos ut abnegata impie-täte pie uiuamusjcxpedantes gloriofam apparitionem dominilcfu, qui dédit fc’ mctipfumpronobiSjUtrcdimeretnos abomniiniquitate, amp;purificatctfibi popii lum peculiar?, QCc, Alibi quocß idem Paulus dicit, Certus fermo Sô dignus quem modis omnibusampledamur, quodChriftus lefusuenitin mundum, utpeccaa tores faluos faccret.ltem Chrißus mortem aboleuit,uitam autem in lucem produ xit,amp;f immortalitatem per cuangelium,amp;'c. Ego itaq; nô ad hominem re^ ferOjfed ad lucem:ut fit fcnfus,Lux ilia uera illuminatcmnem hominem ucniens, id efl ueniendo adeoep aduentu fuo in mundum.Germanice ergo reddimus, ôûô Iielt;^t/wlt;i6’9ôôrc4)tWki«rIielt;tt/wfllt;bcôcrIült;titctûllc mcnfifjcn mit finer siiFtinffrin^icxr^lt» Neep primus haeeprofero aut monco. Augufiinus enim lib. i.de peecatorum me. ritis SC remiflione cap. 15.contra Pelagianos,indicat inGrarco hunc locum ficpo nijUtueniensnon tarn ad hominem, quam adipfam lueêrefetri pcflît. Altj enim referunt ad hominem,ut fit fcnfus,Lueem illcgt;m illuminate emnem hominem uc« nientcm,id efinafeentem in hunc mundumtquam letßionem aicp fententiam afie ritat^fequitur Cyrillus, indicans interim fuifle impures aliquot nugones,qui huius loci prxfidio docuerintanimas hominum ante corpora in coelo fuiHe,ac cu piditate alterius uitæ in corpora dilabi,0Cc. Quos grauitcr eofutat. Rurfus, ne quis illudquod loannesdixit,lucem uenifleinmundum,incogitanticxcidifie pu ^ttmundoerat taret,fignificantiusfubtjcit,In mundo erat. Quaft dicat, Non tantS uenitinmun Verbum, dum carne indutushumana,fed cratinmundo:cÔucrfatusut!'cpncbifcûinmuna do,informa,SCfubfi3ntiauericorporis humani, nobis per omnia qui in mundo fumus fimilis, excepte pcccato. Et iterum ne quis faluatorem contemner et pro® pter conuerfationem mundanam,adqcit,Et mundus per ipfum fatßus eß: id eß,is uenit in mundum,ÔC in mundo conuerfatusefl, qui cendidit mundum, is aurcm deus efl:deus ergo era tin mundo, deus inquâ uerus,8C homo uerus.Harc diuinae bonitatiSC mifericordiægratuitar^gratiæ iuntafcribenda. Verum audi nunqua MunduseonâU fan's execrabilem mundi ingratitudinem. Et mundus eum non cognouit. Non tonm fuu non dicit (quod ÔC beatusmonuitChryfoß.) Nemoeum cognouit: fed,Mundus cum og’iohit» noncognouit,hoc efi, qui tantum mundo inharrent, qui mundo innituntur, qui peritura atep terrenaduntaxat fapiunt. Nihilcnim menteadeoperturbât, qium faecularibushis rebus inhseiere. Neuerunt Chnfium etiam anteincarnationem , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b

c A P. !♦ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c’ O Ä M E N T. I N I O A W»

patnarchaî amp;^propbetæ:agnoucruntin mundo ccmplufcs à pradicationeapo (lolorum,fed in tanta mundt turba amp;nbsp;üluin'c pauci uififuntquiucrecrcdiderunt* Quoniam autem mundanihomines uerbiim incarnatû cogncfccre noluntjaper« tiffîme confirmant Verbum cfTeè cœlo,non tantum e mundo, feddcum ÔC hcmi nem uerum.S.CyrilluSjOpponercquispotcrat, ait, Si uerbum dci lux eft, fi haîc corda hominum illuminat,fi item femper erat in mundo,adec^ ipfîus mundiop» fex cil,quarc tanto tempore ignora ta eftfHocncquis obtjccrer,diuiniti!s iniulit, Etmundus ipfum non cognouit.Non uerbum dei,ait, amp;nbsp;acternâhanc lueem, fed imbecillitatem fuam mundus accufet.Lux enim uera ille profedo eft, ôi fplendoa 'tem fuumad omnes emittinfed huius fæculideus,utait Paulus,mcntes infidcliu hominum occafcauit,ncilluminatio cognitionis dci in ipfis fulgcat»

In fua ueni't,amp; fuiipfum non receperunt: quotquotautem receperunt ipfiim, dédit ds poteftatem ut filfj dei fièrent, credentibus uidelicet in no# men ipfîus:qui non ex fanguinibus, nct^ ex uoluntate carnis, nelt;^ ex uo#» luntate uiri, fèd exdeo nati funt.

Compendium Vniciim apofioli ßudium eft ut rediiftme intelligantur Chrifti falutis^ myfic j-fa ab omnibus.Dixerat Verbum è cœlis uenifle faluandis omnibus, oblatam au nicatie nohisin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;falutcmnon omnes rccepiiTcjid^propter ftudiiim huiusfacculi, quodmulfo

fide per ehrt* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corda excæcauit : hoc ipfum adhuc clarius exprimens, adiungir, Et uei bum

jtHW. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q indem deijd dcoludaicæ gentipeculiaritcrpromifliim,ipfisludafiseftexhibiin,

Afliimpfit enim uerbum dci fernen Abrahæ,natum eft in mundum ex puclla Da uidici generis, in opiduloludacae Bethlehem, idem docuit, amp;nbsp;mulris inclaruiibe» neficijsamp;miracuhsftupendisin urbe Hierofolymorum tota Ifraclitica terra, ucrum regem amp;nbsp;faluatorem fuummdigniflime rcpuleruntludari. Qiiocircafa« dum eft,ut his quidêrepudiatis adcc^relidis, fcconucrteritad gentes, apoftolis fuis prarcipiens utcmnibus falutem per Chriftum offerant. Namdcum infilios adoptaiTe emnes, quotquot recipiunt Verbum, id eft, qui credunt uci bo dei,cua «ufeunep tandem nationis,fexus,actatis,autconditionishominesfint.Fidemenim in filium dei ueram,ncn ullam rem extcrnam,eflenotam filiorum dei. Hac hadîe nus paraphrafticc expofuimus,iam redimus ad principiumjö^ cxplicamus fingu la amp;nbsp;fuftuspauloamp;f diligcniius.ln iua,ait, uenir, Veibuminquamdei arterntm, lux ilia illuminans orbem, uenit in fua, coeliius nimirum defeendit in tci ram, Venirc. S)C afttimpto femine Abrahæ,innoiuit Ifraelitico populo, Nam idem apoftolus in Canonica fua,ita ntitur qiiocp Veniendi uerbo,dicens, CmnJs fpiritus qui confia tetur lefum Chriftum in carne ucnifle,ex dco eft,6fc. Quid quxfo eft in caine ue nirc dcminum,nifidcumarterni.m,uiuum amp;:ucrumincarnarifSingulariteraute hicdicit,lnfuauenir. Suaquidem eftemnis caro, peculiaritcrtarnenIfraclitica. Nam ludaicae genti patnbus corum faneftis promifit deus Chriftum,quod uidc licetcxlumbisipforum iir nafeendus. idcoenim Verbumincarnatumamp;: fernen AbrahaTj^ Filius Dauidis,nuncupaturin feripturis. Hocipfum uerbum incars natum,apparuitin terra fua,id eft in terra Ifraclis, in populoinquam ludaico, do cens,filt; falutem inter hos operans. Appellatur autem hic populus in feriptura fan efta deipcculiaris populus,gens fanlt;fta,6lt; terraipforum diciturfanefta, NotifTima enim funt prophetarum feripta, Mofis praecipuc Exod.19. Deut. 10. Quamuïs ergo omnes gentes,amp; omnis terra dci fit,propter promiflioncs tarne,propter cica (ftionem öófingulariaquaedam beneficia. Judaica natio fiC populus ludaicus pc-culiaris deinatioôf populus appellatur, undeloanncs proprijffîme dixit, In fua uenit.

LIBER ï.

ucnit,polli’cita uidclicct præftans,amp; fldem promtflîonis liherans. Et fui cum non rcceperunt, Quibusuerbis ingratitudo, duritia, perfidiâue ludaicægentispers sui ipfum non ftringitur. Namludæifuiillifunt,pcculiaris,quodmododixi,populus. Non rece rece^erunt, perunt eum.R.ccipere eft agnofcere,uenerari,exofculari,crederej2(nnemmen/pnb «nen'Sûrfur^aben^côertfl.Chriftus crat filius dei,filius item ille Dauidis, rex ô(^ fa» -Cerdos Ifraelis, faluator, redemptor, ÔC uita totius mundi : uerum cum reuera tas lis effet, hoc didis ÔC fadis approbaret,Iudaei tarnen id inipfonon agnofce« bant,noncredebantei, nequeut regemucnerabantur,ideft,non recipiebant eum. Namcoram prælide Pilato,contra Chriftum agentes, clamabant,Non habemus regem nift Caefarem» Ne fcribas regem effe ludæorum, fed quia dixit feefferegem. Non Chriftum cupimusliberari, fed Barabbam, ilium crucifige, S)(.c» Idem perfequuti funt apoftolos, 2lt; occiderunt, quod docerent lefumeffe Chriftum, fiCuitametiamgentibus elTeparatam fi credant. Vndeapoftolusad Theflalonicenfes dicit,Multa paffïeftis à proprijs contribulibus,quemadmodurn 66ipfinosàludaeis,quiutamp;dominum occiderunt lefum proprios prophetas, ita dC nos perfequuti funt, 6C deo non placent, Sc omnibus hominibus aduerfan» tur:quiobfiftunt nobis neloquamur gentibus quo falui fiant,utcxpleant fua pec cata fempcr,peruenit autem in illos ira in finem. i.Thef.i.

Propterinuincibilem peruicaciffimægentis duritiam reliquitdeus incurabû lesincœnofiuebarathroerrorum, SCgratiam fuam ac redemptionemiuffitanx nunciari uniuerfo orbi,omnibus hominibus aditum aperiensad uttam, nulliprac cludens barbaro uel gentili. Nam omnis qui Chriftum recipit, omnium fit parti» ceps bonorum Chrifti, adeocp filius dei. Paulus enim amp;nbsp;Barnabas euangelium prædicantes Antiochenis ludæis, conuitia pro gratia reportant, unde rebellibus moxingerunt, Vobis oportebat primum loquifermonem dei, fed quoniamre» pellitis illum,0f indignos uos iudicatis æterna uita, ecce conuertimur adgentes. Sic enim nobis præcepit dominus, Pofui te in lucem gentium, ut fis falusufquc ad extremum terræ.Eadem tradit ÔC S. Petrus in prima epiftola fua cap.i. Mode® ftiffime autem ciuilifftme^Ioannes in praefenti uocationem Gentium Sf ludaeo» rumrepudiumingefftt,tanta fermonem temperansprudentia,utneque fideles excircuncifione, neque infidèles exafperauerit. Nam utgentiles clariiTime iii® dentfeperfidem inlefum Chriftum filiosdeifieri:italudæi fidelescernuntfeft® dei bcneficio id reuera fieri quod omnino elfe uideri^ cupiunt, infidèles intel li» gunt fe nulla dei morofitate repelli,fed fuo uitio Sf culpa propria: aditum enim ad uitam Sf æternam gloriam patere fi Sf ipfi credant Chrifto domino.

Innetftithisprætereamirabiliquodamartifïcio potiffîma myfterfj redemptio nisnoftræ capita,diferte docens quid nobis conférât aduentus ueibi in mun® dum, quid infilio dederit nobis pater, quid item annuncietur ÔC offeratur orbi prædicatione euangelitj,6C: quomodorecipiatur Chriftus, quemodo nobis confe® rantur quæ in Chrifto data funt,ut noftrum fiant peculium, fine quo medio Sf per quid applicentur nobis coeleftes thefauri in Chrifto exhibiti. Confertaduen tu fuoinmundum filius dei adoptionem, acdedit infilioorbi pater, utcreden= tes fint filtj dei: offertur ergo prædicatione euangelij adoptio,SC annunciatur nos bis quod per fidem Chrifti efficiantur credentes filtj dei, Joannes enim, Quot® quot,inquit,receperunteum, dediteispoteftatem utflij deiherent. Hoc autem bcneficio nullum eft in orbe mains nullum prenofius. Joannes enim in Canonis ca fua,Videte, inquit, qualem charitatem dediinobis pater, ut filij dei nomine® mur. Illud redius intelligemus fi penitius ÔC diligentius excufferimus quales

b X

c A P. I. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T» I N I O A N»

filijiracxno^ çx ttoftra ftatiuitatc Sé naturafimus, Filtj fumus l'ræ propter corrupticncm pro ptcr peccata noftra, filq item diaboli amp;nbsp;æternae damnationis gt;nbsp;calamitofi,fcclerat» ac perditû Cæterum mifertus noftrae calamitatis pater mifericors, fihum fuum filijdei ex grd nnigenttum in mundum mifit,utexfiltjs iræ, diaboli ÔC pcrditionis, faceret filios deijideftjUtpurgaretàpeccatis, reconciliaret deo patri, fanëîificaret^amp;hærea des faceret omnium bonorum cœleftium adeo^ uitæafternæ: idquod filiusin-carnatione, morte 6C refurredionc fua nobis præfiitit. Ne^ enim potuimiis deo reconciliari ei^ coniungi ac côfortio eius frui perpetuo, nifi abundc prius ftiiifc mus purgati eius fanguine qui nos redemit.Nâ nihil in deo impuritatis reper/tur, quiluxpurifllmaeft: puriffimos ergo efleoportetquidciconfortiofruiturifunt* Pi oindeuenitfiliusdei in mundum amp;nbsp;fanguine fufolauitnosàpeccatis noftris, tanta nos diledione complexus eft, utfratres omnino amp;nbsp;haberi amp;nbsp;efle uolue* rit. Pater quia diligitfiliû non poteft nodiligereeos'quos ille fibi fratres adoptauit efFecitcp,undeeofdem ôi. pro filqs compleditur, prohærcdibus inquam dei,cohæ redibus item lefu Chrifti. Sic enim amp;nbsp;Paulus docuit,diccns, Accepiftis fpiritum adoptionis,pcr quem clamamus, Abba pater: idem fpiritus teftatur unà cum fpia ritu nofiro quodfimus filîj dei. Quod fifiltj,igitur amp;nbsp;hæredes. Hæredes quidem deijcohæredes autem Chrifti. Paria tradit idem apoftolus in 5.cap.ad Galat. Hoc itacpilludingensfplendidum 2Cmagnificum,adeo^ incffabiledeimunus Scbe» nefic'-’m eft,quod in filio contulit credentibus, ÔC per euangelium toti mundo an nunciatur,quod uidelicetipfius gratia filq dei S)C hæredesefïicimur omninopum patris cœleftis,fratres filq dei, diui, beat», ac felices amp;nbsp;ipfi. Non polTum hic mihi ingeiif dei he^» temperarequînex Auguft.Trad.i.inloannemea uerbotim afcribam,quæaua pilifinrus de ampliffimo hoc dei beneficio difputat,Quid eis præftititfinquif, YelJefilios J\ïagnam beneuolentiam, magnam mifericordiam. Vnicus natus eft, fil noluit manere unus. Multi homines cum filios non habuerint, perada ætate,adoptant fibi,amp;^ uoluntate faciunt quod natura non potuerunt. Si autem aliquis habcat fis lium unicum,gaudet de illomagis,quia folus omnia pofleiTurus eft, amp;nbsp;non habe» bit qui cum eo diuidat haereditatem. Non ita fecit deus. Vnicum enim cundem ipfum,quem genuerat, SC per quem cunda creauerat, mifit in hune mundum ut non eflet unicus, fed fratres haberet adoptâtes. Non enim nos nati fumus de deo,quomodo ille unigenitus,fed adoptati per gratiam ipfius. Ille enim uenit uni» genituSjUtfolueret peccata,quibus pcccatisimplieabamur,neadoptaretnos,pro pter impedimentum eorum quos fibi fratres facere uolebat, ipfe foluit 8gt;C fecitco» bæredes.Sic enim dicitapoftolus, Si autem filtj amp;nbsp;hæredes per deum. Etiterum, Hæredes quidem dei,cohærcdes autem Chrifti. Non timuit ille habere cohære» des:quiahæreditas eius non fit angufta fi mufti poflederint. Illiipfi certeillo pof» fidentefiunt hæreditas ipfius, amp;nbsp;illeuiciftïmfit hæreditas ipforum. Etreliqua* Hadenus de eo quæ nobis in Chrifto parata fint,amp;^ per euangeltj prædicationem offèrantur fiue annuncientur,

Qaowoifofo« Sequitur quomodo nobis coferantur quæ in Chrifto data funt, ut noftrum fi» feranturnohis, antpcculium,fiue quo mcdio, amp;quot;nbsp;per quid applicentur nobiscœleftesthefauriin crquomodo Chriftoexhibiti.ldloannesunoamp;alterouerboexplicans,dicit,Quotquotrecc» recipiamus nbsp;nbsp;perunt eum dédit ipfis poteftatem filios dei fieri. Participant ergo hoc thefauro, 8C

1« Chrißo ftunt ftlq atcçhæredes dei,quicuncp Verbumincarnatumrecipiunt.Expofuimus dlt;jr((.q«omo(io a^fem paulofuperiusquirecipiant,qui uidelicet agnofeunt Verbum cfTe dei fi» jiamui/i Cl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hune pro fc incarnatum,paftum QC refufeitatum, regem, facerdotem

faluatoremfuumjôCc.EtRecipereexponiturinpræfenti per credere, Nam apo» ftolus

LIBERI,

ftolus dicit, Credcntibus uidelicet in nomen ipfius^PrafccfTerat cnim, Qnofquot receperuntipfum, dediteis poteftatem utfiltj dei fièrent. His adpendit, Crcden= tibus uidelicet in nomen eins.En qui credunt, recipiunt Chriftum, Sc recipientes creduntjcredendo participes coeleftium thefaurorum fiunt. Quemadmodum era goiuftificationemhominisChriftiani Paulus fidei inChriftumtribuit: ita Ioana nes,Fide,inquitjfiuntfiuenafcunturfilitj dei. Namapoftoliunoorc omnesoma nia falutisnoftraefidei tribuunt. Quia fides illudeft medium per quod applicana tur nobis dona dei, per quod iuftificationem ÔÔ remilTionem peccatorum àChria ftoaccipimus, acuitam fempiternam:utiam omnesiftæ fententiæfiue propofia tiones in idem recidant,Fide in Chriftum iuftificamur, Solius Chrifti beneficio ui uificamur,Gratia deifaluamur, Gratis amp;nbsp;nullo noftro met ifo remittuntur nobis peccata,6C donatur uita aeterna, Nam fides dirccie tendit in Chriftumjfi^ in eo Oa mnia femel collocat ac ab eodem expeeftat iuftificationem. Chriftus gratis dei pia gnus cft,ac fua morte 8C refurredione peccataexpiauit,uitam^ reftituit.Idcpfea cit non propter Opera iuftitiæ,quaî nos faciebamus,fcd propter mifericordiam QC diledionem fuam, qua nos compleditur. Fide iftud intelligimus, recipimus, compledimur:fide deo coniungimur. Turpifli'me ergo errat qui iuftificationem tribuunthominummeritis, opertbus ex præfcriptione humanarum conftitutios num fadis,autetiamoperibusfecundumprçfcriptum legis æditis,amp;^c. Opera ina terim fidei ÖC charitatis fu5 ufum locS habentinter fideles. De quo alias fæpe.

Porro folet exoriri qusftio, Vnde fit illa fides, qua nafeimur filtj dei, nbsp;nbsp;quae Vndefides, Oquot;

fit generationis huius ratio,SC quomodo nafcamur filtj dei Altj quidê fieri id pu^ gMomoiio nH' tanthumana facultate.EITe enim in homine intelledum dó uoluntatcm atque uh fiMiurfili-jdei, rcs,quarum ope ÔC induftria ad iftam dignitatem eludetur at($ perueniat. At re= fiis ueritatis loannes »Verbum, inquit, dédit eis poteftatem ut filtj dei fièrent. Protnde donum fiue diuinæ benignitatis atque gratiac liberale munus cft. Et po^ teftasilla,facultas eft,permiftio adeo^ ipfa adoptio. Adoptamur ergo à munifico patre,quemadmodum £lt; D.apoftolus Paulus ad Ephefios docuit, dicensjn Chri fto elegit nos pater antequam iacerentur fundamenta rnundi,ut elTemus fandi ÔC irreprehenfibiles coram illo per charitatem:qui pracdeftinauit nos ut adoptaret in filios per IcfumChriftum,ólt;fc. Certe Cyrillus libro in loannem i.cap.i4.potefta temhancinterpretatus eftpergratiam óiTadoptionem. Quanquamuero gratui» tædeibonitatis munus fit falusnoftra, requirit tarnen dominus alTcnfum homia num,non trahit per capillos, quoddici foletj autcogitfatali quadamneceflitate. Protndedixitloannes, Dediteis poteftatem filios dei fieri fi credant, Siergocre« derc nolis,a dignitate ÔC confortio filiorum dei teipfum cxcludis. Quod fi credis, diuina quoeç benignitate credis,annumeraris filijs dei. Eft et liberalis dei muni ficentiaobferuanda in uocabulo poteftatis.Quia enim filtj deiefficimur, atq? idep Qji^e uocétt domini S)Chæredes rerum omniS, ideo poteftatis meminit. Non enim in feruilem potefiatis conditionem abtjeit nos, ut nihil noftrum fit, fed poteftatem öó dominium beni= gne concedit:propter quod tarnen minime nobis eft fuperbiendum. Filius fit pas ternæfubftantiachsres, poteftatem omnium facultatum habet, fed non fuo quodam merito, fed lege quadam naturae. Nam ingenui nafeuntur hacredes ÔC dominirerum.Quemadmodum SC nosregeneratione,gratuita inquam adoptios nc,non merito ulloefficimur filtj deijSCconcediturpoteftasomnium. Imo utom nes intelligerent hoc beneficium diuini effe muneris,hoc eft filios dei fieri fiue nas feiex gratia,fubiungit loannes,Qui non ex fanguintbus,neque ex uoluntate car nis,ne(^ ex uoluntate uiri,fed ex deo nati funt, Quam fentêtiam per Pleonafmon

b 5

c O M M E ÏÎ T, I N I O A N»

cxpofuft D. Toan,Occo1amp. putans hæc tria candê rem Cgnifîcare, ftcmpe natf* uttatemterrcnam. Ego ucro arbitrer loannemfufficienti qiiadam enumeratione omnia hominis praeclara intelligere, quibus fidere fokt, quafi iftorü beneficie ad dignitatêfilioriim dei perueniat,quaeilk omnia excIudit.Qiiaiïdicat,Et hçc quia dem dignitas no obuenitcuiquamexfanguinibus,autuoluntatecarnis,aut uiri, Exfttrtgttinibui fed ègenerationefiuc regeneratione ccelefti. Vel, Nónakimurfilij deiex fanguia nibus,aut ex uoluntate carnis uel uiri,fed exdeo. Prima enimilla ex Adam natia uitas nos generauit morti ac damna tiói. Generatie ueroex deo reftituit nes uitac. Poi re Ex fanguinibus filios dei nafci arbitrabatur qui in euangelio clamant,Nes è ftupro nó fumus nati. Vnft patrem habemus deum, Et,Pater nofter Abi ahâ eft, Exiftimantes fe deo grates efte propter patrem Abraham, ex cuius fanguine fiuc femineerantprogeniti. EtSanguines alibi in fcripturis ponuntur prolanguinas rijs fcelcribus ÓC foediftimis peccatis. De quibus Dauid loquês, Libéra me de lana guinibus,ait,dcus,deus falutis mex. Et apud Ifaiam legis, Abluet dcminus fordc ïïliarum Zion,ó^ fanguines Hierufalem amouebitdc medioeiusin fpiritu iudicrj

atep ardorisJn prarfenti fi^nificât Sanguines genus,ftemma,fiue prcfapiârquema admodum eosdicimus efteconfanguineos quieiufdem funt generis.Pulchrc au« tem his confutat ludæorum epinionem, exiftimantium fe idee acceptes efte deo, quod èfeminefiuefanguine defcenderantfantftorum patrum. Confutatur eacpi nio,8C alias facpe tam in propheticis quam apoftolicis literis. Ex uoluntatecarnis exiftimant nafci dei filios, qui arbitrantur lt;e humanis facultatibus ad æterna glos riam pertingere polTe.Nam Voluntas pro omnibus uiribus humanis,fpecies pro genere pont' uidetur:qucmadmodüamp;Caro proipfo toto homine,morcfcripturæ canonicæ.Imo ne quis per Carnem intelligerct crafTiorem illam hominis partem per interpretationem fubdit,Necp ex uoluntate uiri.Pofuit aufem V iri uocabulu iuxta proprietatem linguæ fantftæ, indefinite pro quouis homine,omnibus homi nis uiribus inftrutftilfimotquafi dicar,non ex ullis ullius hominis facultatibus auc uiribus fiunt aut nafeuntur filtj dei, adeo^ eoceditur haereditas uitar.Quid ergoî* Ex deo,inquit loannes, nafci oportet.Semegenerationis eft principiiim,ingeniS eius habens cuius fernen eft.Semcndci,cftucrbum dei,naturamdeirefcrcns. Sea ritur hoc in cor hominis,6C diuino incrcmento fpiritu^ uiuificatS excrefcit,0i^ fui fimile,pgignit,ueruatê Ôc ueritatis amorê amp;nbsp;ftudiû,quo fides habetur dco,deus^ diligitur. Fides coniungitnos Chrifto,propter cuius confortiS fiatres fö0i,uercfl Itj dei dicimurac fumus. Fides item transformat nos utomninoenitamur ad pera fetftiorafubinde,quo tandem conformes fiamusimagini filtj dei. Sicinquamnas feimur per fidemfiltj dei:amp; fides uerum deidonS eft;eft^illa uera ratio régénéra tionisnoftræ. DequadifTeriturô^ àS.Perroi, Pet.i.ô^ aS.PauloRom.io. ôi'ab ipfofaluatoreMatth.i^.amp;^ i6.cap.

Illud ultimo loco annotate uolui,quod nÓ huic tantS loco faciet illuftrando,fcd multis alijs,multoeuidentius eflêamp;auguftiuscüdicitur, Vt credantinnomêip fius,^ cum dicitur, Vt credat in ipfum:ficut amplius quidda dixit, qui ait. Regia maieftas,^quidicit,Rex.Nomen enim,gloria, potcftatem,uirtutê, adec^ipfam deimaieftatê, fiC quicquid in deo excellens eft femel eóprehendit, Ideo Petrus in Aóis dixit,N5 aliud nomêdatS hominibus in quo oporteat faluari. Et Paulus ad Ephef. Pater federe fecitfiliu ad dexterâfuâincœleftibusfupra omnê principata ac poteftatê,amp; uirtute amp;nbsp;dominifî,ôd omne nome quod nominatur. Et ad Philip, Dedit ei nomen quod eft fupra omne nomen,ut in nomine lefu omne genu fe fle dai.ln prophetica quocj fcripturalegimus Exodi 15. Fortitude mea amp;nbsp;laus domi

nus.

LIBER r.

nus/adus^ eft mihi in falutê,ifte deus meus,deus patris mei,amp;^ exaîtabo cStdö« minus fortis bcllator eft,oîpotens uel dns nomê eius. Et in Pfal,8. Dne dns nofter Qadmirabileeftnomêtuûin uniuerfaterra. EtPfal. ni. Sandû ÔC terribile nome eius.Item 155. Domine nomê tuû in æternû, domine memoria tua in generation? amp;nbsp;generationem.Kurfus Prouerb iS.Turrisfortitudiniseftnomen domini; hue cnim currit iuftusamp; tutuseft.Item Pfal.^.Nomêeorû delefti in perpetuQ: ideft gloriam,famam,facultates,Ô^ quicquid in eis eorum erat deleuifti.

Et uerbum illud caro fatftum eft, amp;nbsp;habi'tauit in nobts,

Oftcnfa diuina uerbifeu fiîtj deimaieftate, apertiflimenuncHumana eius na« Deushomoft^ turam exprimit. Dixit quidem h acte nus Lucem ueniffe in mundû,cæter û ne qua obfeuritas fupereflet,imo utomnes intelligerent Verbö incarnatumefle uere, ÖC deum hominê uerum fadü, fubqcit,Et uerbu illud caro fatftö eft. Verbum inqua illud SiC non aliudgt;dc quo tarn fublimia diximus,caro faiftS eft. Significanter aut?

Caropofuii non Homo,quamuis idemfignificêtutracp.Hebraicoenimidiomate clt;tro, tarn anima pro toto homine ponitur caro. Paulus enim,Omnis,ait,anima pote« flatibus eminentibus fitfubdita. Et dominus apud loelem, EfFundam,inquit,fpi« • ritum meumfuperomnecarnem.Caro tarnen utpote craffior hominis portioeui» dentius exprimit naturae humanacueritatem, amp;nbsp;confutatomniûhæreticoru infa« nas difputationes, contendentiumcorpus imaginarium fiue phantafticum efleà uerbo fufceptum:ab alia item origine quam Humana defeendere carnem filrj deigt; acideo non cftecreaturam. At loannes, Verbum,inquit, caro fadum eftrquia alt bi etiam Paulus dicit filium dei ywunivoif natum ex mutiere, Galat. 4. Origo ergo hominiseft ex homine. Quo nominein feripturisChriftus fere Semenappellaa tur,amp; fernen quidem Dauidis Äf Abrahac, ut uel fic ueritas naturæ humanæ ex» primeretur amp;nbsp;origohominisreferretur ad hominem, ftcutalibi diximus.Et quid quæfoCaroaliudeft,quam terra conuerfa in fuas figurasf” Confidera fingulas qualitates,mufculos utglebas,ofla ut faxa, etiam circum papillas calcules quofs dam : afpicc neruorum tenaces connexus ut traduces radicum, 00 uenarum ras mofos difcurfus ur ambages riuorum,Ô!: lanugtncsutmufcos, Öl comam ut cefpt tem,SCipfos medullarum in abditothefauros ut metalla carnis.Haec omnia terrca nacoriginis figna amp;nbsp;uerar humanænaturæ indicia fueruntin Chrifto, Vnde om« ninofïgnificantiuseratuocabulsCarniSjquam hominis uel corporis.Interca no patcthiculla rimahaerefi Apollinariftarum,opinantiüChrifto carné aut corpus fuifte abfc^ anima. Nam diximus Carnem hic more feripturæ uulgatiflimo poni verbutn alJint pro homine anima Ô6 carne cóftante.Sed Qc Tertullianus in hb.de Cai ne Chrifti, pßtnon Carné lnChrifto,ait,inuenimus animam Ö^ carnem fimplicibus amp;nbsp;nudis uocabulis edi« folain, fedani^ tas,id eft,animam anima, öó carnem carnem, nufquam animam carnem aut car« mam i^uotj^ hu nem anima,quandoita nominari debuiflent,fï ita fuiflent. Sedetiam fibiquan^ Wdnaw. fubftantiam diuife pronunciatam,fub ipfo utiep produarû qualitatû diftindione, feorfum anima,SC feorfum carné,Quid anxia,inquit, eft anima mea ufcp ad mora tcm.Et,Panis qu? ego dedero pro falute mundi, caro mea eft. Difputauit de cad? hacloquutione Ioan. Verbö caro fadu eft, 8C Auguft.in lib.cotra Arrianorû fer« monécap.9. Cofitcamur ergo quod orthodoxa fide atep dodrina didicimus, ania mâChriftöhabuiftenofenfu ÔCratioe carent?,ficut Apollinaris nugabatur,ncq? earn?fufeepifle abfepaia,ut Eunomius métiebatur:fed animacö ratióc fua,amp; car nécûfenfibus fuis, per quos fenfus ucros inpaflîone ÔC antepalîionécarnisfuae dolores fuftinuit.Atierûtur et in pulueré redigütur hac ueritatis côfelTione oés hac

b 4

CAP. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IM IOAN.

rcfes Martionis, Valcntini, Manichaei, Sgt;Comnium complicum : omncs cm’m ex • fpin'tu antichn'fti docueruntquod propofiierunteccleftjs, eodem hoc noftroapo holo loanneteftante atqucdicente. Per hoc cognofcire fpiritSdei, Omnisfpiri« tus quiconfiteturlefum Chn'ftum uenifle incarne,exdeo eft: amp;nbsp;omnisfpiritus qui non confitetur lefum Chriftum in carne uenifte,ex deo non eft: 66 hie eft fpiri tus file antichrifti.Paulus quoque ad HebræoSjNnfpiam,ait,angeIos aflumit,fed fernen Abrahæaftiimit, Qiiem locum beatus Cyrillus inepiftola adSucceflum IfauriæDiocæfarien.epifçopumcopiofîusadducens,fimuIÔ(^cauflam,ufum atep CMlJäyuJiuzr fruóum incarnationisexponens, fcribitjBeatiftimus Pauluscauftasincarnatioe frudusincarna nis unigenüi filq dei nobis exponens,dixit, Quoniam quod impoifibile eratlegi, tionifuerbtdei m quo lex infii mabatur,in carne deus filiumfuum mittens inftmilirudine carnis peccatijôif de peccato'damnauit peccatum in carne, utiuftitia legis impleretur in nobis,qui non fccundum carnem ambulamus,fcd fecundum fpiritum. Alibi uca ro,Quoniam pueri,inquit, communicauerunt fanguini 66 carni, QC ipfcfimiliicr participauittjfdem,utpcrmortcm deftruercteumqui mortis habebat imperium, hoc eftdiaboium, Ô6 liberareteos qui timorimortis pertotamuitam erant obno« xtj.Non enim angelos apprchendit,fed fernen Abrahac apprchendit,unde debuic per omnia fratribus fimilari.Fatemur ergo per Adæpræüaricationem humanam fuifte corruptam fubftantiam, Ô6 intelligentiam noftram uoluptatibus carnis Sd infltis motibus accidentibus noftra: naturae ueluttyrannica dominatione copreG fam. Vnde neceftàrium fuit ut pro falute noftra qui moramur in terra, dei uerbS homo fieret, amp;6 humanam carnem corruptionideditam, Qc uoluptatumillecebris argrotantem propriam faceret.Etquia eft uita cun(ftornm,corruptionem quidem ciusdeftrueretjcompcfceret autem infitos motus, cos uidelicetqui nos ad uitia uoluptates^ pratcipitabant. Sic enim oportebat mortificari in noftra carne deli* da.Hate Cyrillus, Ô6reliquahuius generis aliamulta fände 66catholice docuir.

Crfrofm I r- Porrôinfaniuntquidocentcarncmhancueramô6naturalemfemelàfiliodei fitmbta à uer= £lTtgt;mptam,arefurredtone66inclarificationeeffe depofitam,autdeificatam,id bo nun^uam diuina à gloria penitus abibrptam. Oportet enim ilium arrhabonem falutis äC depo/ita, uitæ,omnium fratrum in feipfo retineredepofitn,et carnênoftram illuc collocate fupcræthera, ubi fperantfratres06 fuam carnem fore collocanda.Dixerat enim, Afeendo ad pattern meum, 66 pattern ueflru, ad deum meum 66 deum ueftrum* Item, Vbi exaltatusfuero,omnesadmeipfum traham: 66 ubiegofum,ibicrit miniftcr meus,Orthodoxe ergo D, loannes Chryfoft.Homcl.in loannem lo. Ccs ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cidit,inquit,natura noftraeocafu, utreftituinullopadoàquoquânifi abilla po-

tentiftima manu poftet. Neep enim aliter exurgercpoterar,nifi qui in principioea effi'nxcratmanum porrexifTet, Etanimaduertequatfo admirandum an^arcanS myfterium,quod perpetuo hoc inhabitat tabernaculum.Carnem enim noftra in« duit,non ut rurfum dimitterct,fed omni temporeen ea habitaret. Aliter enim re* gio câthronofeciiretindigna,ô6 omnis angeiorScxcrcitui,angelis366 archange* lis,thtonis,dominationibus,principatibus,poteftaubus,inferioremconftituifter» His religiofefubiungir,Quæoratio,quæmcns,quantO honorem humano gene* n'deusexhibuit, mirificum profedo Ô6 admirandum, explicatepotuiftetfQuis angelusfquis archangelusfNihil quod incœlis eft, nihil quod interra. Tam ma* gnafunt in nos deibeneficia 66tamcxcellentia, utnon folummortalium lingua fed angelorum uirtutê eorum cxuperetexplanatio.Hæc Chryfoftomus.Tantant uerodeigratiamin Chrifio nobis exhibitamobfeurant fi6negant quihodienu* gantur Chriftum in gloria non amplius elTe creaturam. Ifta de Carne uerbi hade

nus

HEER I.

nus didafînciam quod ait,Verbum carnemcflc faâum, non l’ta intelligcndum vo-bunwo eft,quafi conuerftonem naturarum, aut fubftantiarum tradiderit, nexum potius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non uj

indiffolubikm diuerûfîimarum naturarum unire aut contungere, ÔC connexum curnent conutr orbiuoluitproponerCjaflercnsDeumuiuum, uerum 2lt; æternum incarnatumj hominem^ uerc fadum effe,adcô ut iam per incarnanonem acternus deus fît homo uerus, homo ucrus,ac per omnt3,excepto peccato,nobis confubftantta hs,ætcrnusfit deus,unusquidem in perfona,fed naturae geminæ ac impermia xtac, Athanafiusenim Alcxandrinus epifeopus illuftre ineedefîa Chriftiiubar, hæcIoannisuerba. Verbum carofadum eft, tradans inepiftola ad Epidetum Corinthiorum epifcopum,Quod aloannedidumeft,inquit. Verbum carofaa dumeft,hanchabetintenigentiam,ficutfîmilitudinehocpoteritinueniri. Séria ptum eft enim à Paulo, Chriftus pro nobis fadus eft maledidum. Et quemads modum non hoc ipfum fadus eft maledidum,fed quia pro nobis aflumpfît malea didum, didum eft, Maledidum fadus eft, fie nbsp;caro fadus eft, fecundum quod

didum eft in loël, Effiindam defpiritu meo fuper omnem carnem, Nonenim ufque ad animalia erat promiftîo, fed in hominibus eft,propter quos etiam domia nus ipfe homofaduseft.Etquæ fequuntur.Eadem fere uerba,certe eundem fena fum retulit S* Athanafium imitatus D. loannes Chryfoftomus hune locum exa ponens,quiintcr alia,Ne pcrturberis,ait,neue titubes. Non enimfubftantiauer bt tranfiuit in carncm:hoc enim cogita tu impium eft, fed cadem permanens fer ui formam acceptt. Ideo autemhoc uerbo Fadumeft utitur, ut hæreticorum os obftruat dicentium imaginationem quandam amp;nbsp;figmentum effe quæcuno} dia cunturdeincarnationc uerbiu'pfe uero ueræ carnis acceptioncm uoluit oftena dere. Et mox. Nihil abfurdum fufpiceris cum fadum dicimus. Vnitate nancj? amp;C coniundione unum eft deus uerbum 2ë caro, non confufione aut interitufuba ftantiarum,fed arcana quadam ôë inexplicabili quadam unione.Qiiomodo enim hoc fit noli inquirerc. Fadum eft ut ipfe uoluit 8lt;nouit. Tantum Chryfoftomus Quemadmodum ergo in adorando hoc incarnationis myfterio diuifio perfenas Cn, Chriftieauenda eft,nealiumfaciamusChriftumuerbum,alium Chriftum car:lt; nem: unus enim Chriftus eft uerus deus amp;nbsp;homo: nam uerbum caro fadumeft: itanonconfundendæautpcrmifcendæ funtin eodem diuerfilTimænaturæ, Ne^ permixtio ijct^ queenimdiutna naturaconucrfa eft inhumanam. Eftenim deusinconuertibü lis. Manet ergo deus in fua eftentia atque natura, amp;nbsp;alTumit in perpetuum con« fortium, amp;nbsp;ut propriam fibi, naturam humanam, ita ut lefus Chriftus non alius fit fecundum diuinitatcm,alius fecundum humanitatê, fed unus atque idem indi uifus: aliud tarnen fentiatacfacial iuxtahumanitatem, aliud fecundum diuinitaa tem.Nam iuxtaillammortalis eft, conuertibilis öC paftionibus fubiedus huma« nistfecundum hanc uero eft immortalis, inconuertibilis, 8ë nullis obnoxius affèa dionibus, unus tarnen atque idem eft deus amp;nbsp;homo, moriens, bC aeternum cum patreuiuens. Multis contra diuifionem Chrißi dilTeruit uetuftilfimusecclefiae dodor ôëgloriofus Chrifti martyr Irenaeus lib.aduei^.hærcfes 5. cap, i8. Contra confufionem naturarum in Chrifto propter unitatem perfonaedifputarunttam Graeci quam Latini fcripturarum interprètes atcß ccclcfiarum fideles paftores, fia cut alibi oftendimus,

Praeterea tradidcrunt fandi 8d uetufti patres multa pie SC erudite de Ver« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;««r

biac carnis coniundione, adeo^ unionis modo, religiofilTime ubique feruan= tes naturarum diftindas proprietates, nullibi interim fandilTimac coniundio» nis unitatem difiungentes aut diuidentes, Nos in gratiam Ledorum, quibus

C A P» r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c o M M E N T. I N I O A N.

omnfno uel non uacat omnes ucterum dîfputatiôncs euoluerCjUel quitus per in^ opiam rerum défunt boni QC ecckfiaftici interprétés, quaedam huius generis ad* Scriptafanäo» notabimus ex Cyrillo.Ne^enim pudet mefententiarum ÔC enarrationum anti« rum patrum. quorum fandorum^ interpretum, quoties uidelicet fecundum feripturas ÔC iu« xta orthodoxam fidem pronunciant,ac facra exponunt, Imô ueneror in bis fpirû tum Chrifli,qui per ipfos loquitur ecclefîæ. Et quia no uulgari practerea eruditio» nefueruntpraediti, maloilloriim utiuerbis atque fententijs quàmmeis, acijpero hoc nomine bac fide nica SC diligentia non parum gratificaturum acquis SC fanCh's Ledoribus, nonapprobantibusmecum quorundam praccocem eruditionem 8C iudicium arrogans, quo femel omnem uetuftatem codemnant atqj reijeiunt, imd ne apoftolum quidem præcipientem audiunt, Spiritum ne extinguatis, prophe« tias ne afpernemini: omnia probate, quod bonum efi tenete, Vcnim omifiis iftis nimijs fuarum SC nouarum rerum admiratoribus audiamusbeatum Cyrillum re ligiofe de hoc myfierio in libro de Incarnatione unigeniti,cap,uigefimoquarto fic CyfiUus de Vs differentem,Quomodo,inquit,uerbum caro fit faCfû uiderenecefTeefh Pnmu tn nione uer i CT quidem diuina fcriptura Carnem pleruncß nominat, 8C quafi ex parte animalis to fi'gnificationem facit î necnon etiam à fola anima nonnunquam tantündem

fignificat. Scriptum eft enim. Quod uidebit omnis caro falutare dei: 6C, Quod in feptuaginta quintj animabus defeenderint patres in Aegyptum, Netÿ ucro ideo dixerit quis quod nudæ SC fine carne animae in Aegyptum defeenderint : nec por ro quod inanimis corporibus amp;C fob's carnibus falutare fuum deus indulfcrir, Quoties igituraudimus carnem faâum efTe uerbum, hominem intelligamus ex anima SC corpore fatftum. Eft autem uerbum cum fit deus, homo perfedus, cor« pus accipiens animatum SC rationabile,id^ uere fibi adunauit,quomodo ipfc feit (Noftris enim fenfibus huiufmodiccgitationes omnino cerni no poftunOSC nun cupatus eft filius hominis, Sedfi oportet tanquam in fpeculum intuentes dicere, conieeftat aliquo modo fenfus humanus adunatum fuifTc uerbum corpori haben« tianimamrationabilem,qualiteretiam hominisanimam fuo corpori, ipfumquia dem diuerfæ naturæ fortitam tarnen communionem adunationem^ cum corpo« re,ut pene uideatur non efle alia praeter corpus, co quod per compofitionem ex utrolt;$ animal unum efficiatur,manct tarnen ipfa in fua natura*Ergo no per coma mutationcm autconuerfionemhominemfatftum dicimusdeiuerbum,neepror« fus quod deus efte defierit, fed quod carnem accipiens exmulicre,SCeiexutero adunatus exqthomo idem fimul ÔC deus.Etmox,Fadum autem etiam ipfum car ncm,5C in nobis inhabitafle commcmorat,ut utroep comprobaret, SC fadum fuifa fe hominem, 8C fuum non perdidifle. Manfit cnim quod erat. Nam intelligitur tanquam aliud in alio inhabitet, id eft diuina natura in humanitate, non pcrpcfïà commixtionem, aut confufionem, aut commutationem, ut elTet quod non erat. Quicquid enim in alio habitare dicitur,non ipfum fit tale quale eft id in quo habi« tat,fed aliud in alio magis intelligitur. At uero in uerbi natura SC humanitatis, foa lam nobis differentiam defignat diuerfitas naturarum. Vnus cnim ex utrocpin« telligiturChriftus. Ergoinconfufione feruata inhabitafle uerbum ait in nobis, SCc.Multo autem clarius in eodem libro capite feptimo loquens de uerbi cum car Adunaliouel ne unione, Adunatio, inquit, multis modis fit. Seiundi enim nonnulli affe« Vnio. du forte uel uoluntate SC difeordante inter fe, adunari dicuntur per reconci« liationem focialem depofita fimultate. Adunare autem dicimus ÔC quæ fibt conglutinantur, fiue modis alijs conferuntur, fiue per compofitionem. Quo« ties igitur adunatum eflx noftræ naturæ det uerbum dicimus, adunationis eius

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»4

eins modelt omni cogîtatfonC humanæ uidetur effe fiipcrior, Neqüe cnim per rca cenfitos modos fadïa eft arcana ilia ÔC nullf penitus nofaînec minim ft in huiufmo dicogitatione uincamur,cumres noftras quomodo fe habeant inquirentes ultra modum noftrae mentis inuentionem efle cofiteamur. Verum ft liceat magna pars uis conferre,oratione quae ipfam rem non exade aiTequitur, talem efle adunatioa nemEmmanueli.sdicimus,qualemquis intelligit animam hominis adfuumcora pus habere.Anima enim omnia quae funi; corporis efle reputat fua,licetper natu* ram propriam expers fit paflionibus corporis ÔC quæ extrinfecus accidunt.Moue tur enim corpus in concupifeentias naturales, amp;:confcntit anima nullo quidem modo participans concupifcentiæ,tamenexitu deledationem propriam duciuEt ft forte à fuo corpore deprimatur aut torqueatur,condolet quidê quod fuum cors pus patiatur,ipfa uero in fua natura nullum patitur tormêtum Jnterim fuper hæc dicimus Emmanuelis fadam efle adunationê.Erat enim necelTe cum fuo corporc adunatam ei animam dolere,ut dum timeret pafliones fubditam ceruicê|deo fub« mitteret.De dco autem uerbo quod paflionibus condoleat nephas eft dicere. Ims paflibilis enim deus eft,06 noftraru rerum longe diflimillimus: fed adunatus qui* dem erat carni habenti animam rationalem,qua patiente ipfe impaflibilis,ea quae animæ contingerent cognofeebat, ÔC contundebat quidem uti deus carnis infita mitâtes,fuas tarnen cas tanquam fui corporis efle ducebat, Itatçefurqflediciturj fatigatus eflc,paflus tuifle pro nobisiunde Verbi adunatio quæ eft cum humania tatefadanonirrationabiliterrebusnoftriscoparatur, Namficutcorpusalterius eft naturæ præter animam, unus tarnen ex utroqj homo efficitur 2C uocatur : ita ctiam ex perfeda dei uerbi fubfiftentia 6lt; humanitate pcrfeda,unus eft Chriftus, idem in eodem deus ftmul QC homo.Et fua quidem dicit deus uerbum ea quæ funt carnis propria,quia ipfius eft corpus ôd nonalterius.Communes autem facit tana quam cum fua carne diuinæ fuæ maieftatis operationes, ut poiTet etiam uiuificas remortuos,amp;i fanare infirmos. At ft conuenit exemplts etiam feripturæ diainæ, quafi per figuram adunationem demonftrarc, agedicamus ut pofliiraus, Beatus ïfaias,Mifliim eft,inquit,unum ad me ex Seraphim, Si in manu habebat carboa tiem,quern forpice accepitab ara, 6Ó dixit ad me, Ecce tetigi hoc labia tua, S^exa purgabitiniquitates tuas.Carbonem autem dicimus figuram SCimaginemnobis exhibere Verbt hominis fadi, quod ft labra noftra tetigerit, id eft fide id confefli fuerimus,tunc nos ab omni peccato puros effidt. Cætcrum tanquam in imagine licet in carbone confpicere adunatum quidem humanitati dcum uerbum, non ta menproieciflequodfuerat,transformafleautem magis alTumptam naturamin fuam gloriam 06 operationem.Qiicmadmodum enim ignis ligno afFixus, Slt; in id penetrans comprehendit quidem ipfum,0f quamuis lignum efle no deftnat, uitn tarnen fuam fpeciemcp tranfmittit omnem, feep cofert inlignum, SC cum ipfo iatn quafi unum æftimatur. Idem intellige Si de Chrifto. Adunatus cnim inæflimabilt ter humanitati deus, feruauitquidem ipfam in eo quod fuerat, SC ipfe permanfit quod erat,femel tarnen adunatus quafi unus tarn cum ipfa putatur, ea quæ funt il lius fua faciens,ccnferens autem ei etiam ipfe naturæ fuæ operationê, Etreliqua» Confequentibus enim capitibus plura exferipturis exempla profert. Atifta quæ h adenus pofui puîaui fufficere diligenti SC religiofo ledori,

Etquoniam breuis eft fententia. Verbum carofadum eft, iccirco cxplicandi SC afleuerandi gratia adiunxit, Et habitauit in nobis, uel inter nos. Id quod Pau» îusapoftolus ficextulit,Filiusdeifemetipfuminaniuit forma ferui fumpta, in fi» militudine hominum conflitutus,SC figura repertus ut homo. Inter nos ergo tan» quara unus ex noftris,homo uerus, 6C per omnia nobis, cxcepto peccato, fimilis.

CAP. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IM IOAN.

conucrfatus cQjamp;' pro hominc uero habitus ab omnibus, qui interim deus quotÿ ticrus erat, Fucruntex uetcribus qui carnem noftram à uerbo inhabitatam puta* runttanquamtemplumjubi tarnen nemo intelligatdiuinitatcm carnifuifleinclii fam.Nefcit enim locum ne^ concluditur diuina maieftas, fed unitur cum carne* Vnde non per omnia exprimit diuinum myfterium, amp;nbsp;coniundionem adoran« dam,id quod dicitur,Verbum inhabitafle carnem,ceu fuum tabernaculum.Pati lus enim deum dicitaffumpfîire,ôlt;^ ceupropriam ftbi coniunxifle carnem, amp;nbsp;anl mam humanam.ltaqj adoremus nexum ilium admirabilem incfFabilem^,ac ere-damus diuina bonitate amp;nbsp;mifericordia adeo^ per incarnationcm uerbi,dco patri reconciliatos,6lt; foedere connexos perpetuo, prarterea 8C diuinac confortes natu» ræ,ficut amp;(. Petrus ait,cffèdos efle. Paraphraßes totum hune Ioannis locum fiefu perioribus connedit attp exponit, Nec mirum ß homo transformatur quodamo do ad diuinac naturæconfortium, cum fermo diuinus fefe hacgratia demiferit, ut nofir am carnem, hoc eft,mortale corpus afTumeret ex uirgine, duo quædam diß ßmillima coniungens in fefe, deum QC hominem. Quid humana carne fragilius aut cotemptiusfQuiddeo potentius aut fublimiust’Ne mireris hæc potuifle con» iungi.Deus eft qui fecir. Nec diffiidas homines pofte fieri ftlios dei, quum fic dile» xeritnos utnoftra cauiïa uoluerit fieri filius hominis. Nec enim aiTumpfitcorpus »maginarium.Quis enim amaret inane fpedrum aut fallax præftigiumç'Scd ucre corpus hominis airumpfit,hoceft totam naturâhominis aflumpfit:nec earn parte faftidiens,qua mortt fumus obnoxtj,SC qua minimS difFcrimus à brutorSgenere, Nec alTumpfitad tempus, moxdepofiturus quodaflumpferat, fed quo certam fi» dem faccret humanæ naturae non per fucum alTumptac, diu uerfatus eft in terris, fittjtjcfurtjt, affliduseft, mortuuseft, oculisconfpedus eft, auribus audituseft, manibus contredatus eft. Atc^ ut haec dignitas humane generi eflet perpétua,ad» hue habitat in nobis,carnem humanam geftans diuinitas,at$ in ca iam glorifica» ta confidens ad dexteram patris omnipotentis.

Et cofpeximus gloriam eius, gloriam,uelut unigeniti à patre, plenum gratia amp;nbsp;ueritate,

infjrmitati hu» Diligentiflîme cauetapoftolus, ne ob alTumptam humanitatemerito uilefcat nanlt;eopp0ni* Verbum dei, proindeperiantithefimquandâinfirmitati carnis opponitgloriam dïuinaKa» diuinam.Quafidicat,Âudiftisucrbum dei habitaife inter nos,ôlt;f nobis per omnia

“'/W’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fimile effe fadum,excepto peccato,ideo uero nemo contemnat V erbum incarna

tu m.Idem enim qui obnoxius fuit cotumelijs, etiam diuinæ gloriac fuit particeps, non dignatione quidem, fed natura. Id quo plus haberct authoritatis confir» mans,addit, »o“ intxa-ôixiâit, non obiter quidem uidimus,fcdintuiti fumus diligen» ter,fpedauimus inquam, atc^ perfpeximus eius gloriâ. In epiftola enim fua idem hie apoftolus,Quod audiuimus,ait, quod uidimus oculis noftris, quod perfpexis mus,6^manus noftraccontredauerunt,idannunciamusuobis,6Cc.Scd6Capofto lus Petrus,Non,inquit, nbsp;nbsp;nbsp;compofitas fabulas fequuti notam uobis fecimus do

mini noftri lefu Chrifti uirtutem 8C aduentum,fed qui oculis afpeximus illius ma ieftatem. Acceperatenim à deo patre honorem amp;nbsp;gloriam, uoce ad ilium delata cloridunige^ huiufmodi à magnifica gloria,Hie eft ille filius meus diledus,8Ce. Gloria ergo ip ttiti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fa eftmaieftas diuina,quae fc exeruitin uerbo incarnato per miracula, per dodris

nam uiuificam,per mortem, refurredioncm, afeenfionem in eœlos amp;nbsp;mirificam fpiritus fandi mifftonem, praefertim autem in illo oftento, quo tarn ad lordanem

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam in monte Thabor manifeftilfima reuelatione demonftratus eft coelitus,ipfif

fim us

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ

fimus cfredcifilfus.Vndcper interpretationêhic fubtjcitur,Gloriam uelutunigc nid à pâtre: U tût fenfus,Confpeximus glortam eius, gloriam inquam non quamli betjfed gloriam à pâtre cxhibitam,quæ dedararet eum cfle iinicû ilium QC uerum uere^ naturalem filium dei. Proindeparticulaaj Vduti, in præfenti non fignifis cataffimilationem, fed fpeciem ueri exhibitam. Germanice dicimus, JBr ^iekfid) ûlôcinwyfer: ideft, ficutdecebatfapientem, qualis erat. EtVnigcniti noneft hic participium,fed nomennoyayivaOs unici.Cogruunt cum his quae D.Ioannes Chrya foftomus hifce uerbis tradidit Homelia inloan. ii. Gloriam Verbi non utiq? Perfociumcor nifiper focium corpus uidimus.Sienimfilqlfraelinfaciem Mofi gloriofam intue pmutdimtu rinonpotuerunt, quonammododiuinitatem inaccefllbilem, etiam ipfisuirtuds gloriamumge» bus fupernis,nos quiluto 8lt; terra fidi fumus,ferre poflemusdccirco habitauit in nobiSjUt ad ipfum accedere,cum ipfo lo^ui couerfaricp audentcr liceret. Qiu'd au temfignifîcat Gloriam quafiunigenitiapatrefQtioniammuld etiamprophetac glorificati funtjficutmodo de Mofe dixi,fed amp;nbsp;angeli homintbus apparuer unt, 6^ fuæ naturæclariflïmamlucem fpedantibusoflenderunttàquibus omnibus euan gdiftaabducitjfinSacreatura ÔC conferuorum noftrorum claritate mentes noftras amouetjô^ ipfo nos bonorum culmine conftituit. Ac fi dicat,Non prophetæjnon angclij non coeleftium uirtutum, non creatac alicuius naturae, non cuiufpiam ak tcrius rei,fed ipfius domini,ipfius régis, ipfius dilediffîmi unigcniti filq gloria ui= dimus.Ditflio ergO Quafi hoc in loco non eft fimilitudinis,neqî parabolæ, fed con firmationis 06 definitionis certiffimæ. Quafi dicat, Vidimus gloriam qualem de-cebat,amp; credibile fit habere unigenitum ÔÔ dilediffîmum omniû regis dei filium* Nec^ id genus loquendi præter morem tnuenitur. Qui cnim rege aliquando pre-tiofiflimo ornatu cultum uiderunt,ac maieftatem regts altjs enarrare uolunt,aus ratos currus, gemmarumj pretium, ftipatorum fplendorem, ac reliqua pluribus cnarrant, tandem addunt. Quid ucro multis opust' uno uerbo dicam,Quafi rex* Qualoquutionenon fignificantrcgifimilem, fed ipfum regemtad eundcmmoi dum euangelifta gloriae maieftatem èC incomparabilcm maieftatê exprimere uo= luit per uocabulum Quafi aut Velut. Et reliqua. Nam mira felicitate per cætera differitde gloria Chrifti,quæ leget Ledor fedulus amp;nbsp;pius.

His omnibus clariffîmum appcndit Epiphonema, Plenum gratia amp;fueritate, Chrißiis pkni^ loquens de uerboincarnato,docens Chriftum eum effe in quo fintomnes thefau= tudo criteria ri coeleftium donorumjadeot^fontem elTe pcrennem gratiae, in quo uno fit quod (‘^sfidehumt omnibus fufficiat ad falutem, Quafi dicat. Quid ucro pluribus opus , VerbS in» carnatû ipfa eft plenitudo gratiac 6Ó ueritatis, in quo perfede confummantur cres dentes.Nam per Chriftum fauet nobis pater, in code fiuc per eundem pracftat no bis quæcuncp promifit : ut ipfe dominus nofter Ô6 gratia fit,6C ipfa ueritas,rcdema ptio ÔC uita.Huc pertinet illud Pauli, Colof. i. Complacitum eft deo patri uniuer» iamplenitudineminhabitare in Chrifto, QC per cumreconciliare cunda erga fe, pacificatis per fanguinem er ucis eius per eundem fiue quæ in terra funr,fiue quæ in coelis.Etiterum,In Chrifto funtomnes thefauri fapientiæ ô^feientiæ recóditi.

In illoinhabitat omnis plenitudodeitatis corporaliter,ödeftis inillo completi. Or thodoxeergo feribitbeatus Cyrillus lib.in Ioä.i.ca.17. nego gratia dei fandos fuilTeplenos.GIoriam tarnen gratiamfiltj longe fublimiorem SC abfq^ compara tioneefteconfiât, Nonenimmenfuraeidaturutcaetcris, necdeforis accedit, fed vit perfedo perfeda fubftätialiter ineft,a patre naturaliter habita. Et quæ fcquun» tur.Plura enim illeper cætera contra Ärrf) lepra infedosdode dC piedifterit.Cer IC Paulus afieritfimpliciteromnem plenitudinem deitatis habitare in illo corpo-

CAP«r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IM rOA N.

ralitcr. Habes autem in breut hac fcntcntia quid dederit pater, ÄT quid babeatnuà à filio dei domino noftro lefu Chrifto, Hæc hadenus de fumma amp;nbsp;fcopo j ftudu quo(Ç bC ufu totius euangelicæ hiftoriæ,ad quem omnia referenda funt.

10 A N N E s teftifîcatur de ipfo, Si. clamat, dicens, Hi'ccratde quo dice.* bam,qui cum me fequeretur,antecefîit me,quia prior me erat.Et de pie nitudineeius nos omnes accepimus. Si gratiam pro gratia» Quia lex per Mofen data eft,gratia Si ueritas per lefum Chriftum exorta eft»

Hueufep ueluti præfatus tradidit, qua de rc fit feripturus, Si quo fpedent, Si. quo referenda fint omnia, quid item utilitatis ac frudus ex hoc libro expedent Hiflorid euM* pij Ledores.Præparatis autem ficanimisfidelium,contexerenuncincipitipfam gclicaindpit euangeltj hiftoriam,aufpicanshancà S.IoanneBaptiftaacteftimonio fineprædilt;s àioame^ catione eius de Chrifto,ficutreliqui tres euangelifiæfeceröt» Etoportuitquidem myfterium tantum mundo fenfim innotefcere,Slt; præcedere aduentum incarnati uerbi infignem aliquem pratconem,qui animos omnium praepararet : ac ita futua rum praedixerunt prophetaf,in primis Malachias in 5. Sane deus qui fuprem a ue» ritas eftjhominum teftimonio non indiget, fibi per omnia ad ueritatem aiferenda fans eft: inftttuuntur humana teftimonia propter homines, ut erudiantur 8)i dilû genter ordine^ inftituantur.De qua refupra quædam diximus. Cæterum noluit loannes apoftolus loanni Baptiftar multis authoritatê conciliare» Dixit enim pau IÔ fuperius hominem à deo milTum circ,nempe loannem» Vidit item reliquos tres cuangeliftas multis aiTeruifTe authoritatcmloan. Proindeprocompertiftimoóf prorfus indubitato relinquitLedoribus Ioannis Baptiftæ minifterium eife à deo» Protinus ergo ipfum eius teftimonium exponit. loannes, inquit, teftificatur, quod multo cftefRcatius, quam fi dixilTet, Praedicabat de ipfo. Addit amp;nbsp;aliud, quod amph'fïcct,Etdamabat,QuafritenimChryfoftomus,Quid per uerbum Cla mabatfignificaturÆtrefpondct,Fidenter,hbere, ôi omni abieda formidinedei aduentum prædicabat, Vel certe allufit ad illud propheticü, Vox damans in de» ferto:aut ad ilIud,Clama necelTes, tanquam tuba exalta uocê tuam.Eft enim pro« phetici fiue apoftolici concionatoris officium diferte, exprefle, libere, Ô6 magno cum zelo ueritatem non proponere modo,fed teftificari, Alt) hunc locum cum fit perioribus ficconnedunt.Dixi Verbum incarnatum uerum eife deum amp;nbsp;homis nem, plenitudinem gratiae di ueritatis. Id autem non folus dixi. Hoc ipfum enim Qi loannes Baptifta atteftatus eft,cuius teftimonium nunc fubiungam»

Primum loan* Habetloannis teftimonium duo potiffimum capita. Principio enim indicat nis teflimonili. quis fit Chriftus, Deinde quae per ipfum nobisa patre data fint, quidexpedent aut ab ipfo accipiant fandi,cxplicat. Cafter urn refert fe ad fuperiores fuas concio nes,quibus baud dubie de ChriftodilTeruit copiofius,quæ hodie no extant.Nam dtcit, Hiccratdequodicebam,fit^c.Nimirum de quo multis hadenus difputaui apud uos in omnibus meis fermonibus. Et ne quid interim deeflet nobis fyncerac auispt Chri^ 8i abfolutae ueritatis, fummatim quædocueratrepetens, ait, Pracdicatione qui« ƒ!(«. dem me fequitur, Qi natiuitate temporali : funt item multi qui me ipfi praffcrant: fed reuera antecellit me multo dignitate ac gloria.Prior enim me erat.Namiuxta diuinam generationem ab aeterno eft, patri per omnia aequalis. Apud Marcum exprimitur haec S,Ioannis fententia exprcffi'us hunc in modum, Venit is qui for« dor eft me,poft me,cuius non fum idoneus ut procumbens foluam corrigiam cal ciamentorum. Ego quidem baptizaui uos aqua, ille ucro baptizabit uos fpiritu fando*

t I B E R !♦

fando.Hê amp;nbsp;Matthaeus amp;nbsp;Lucas repetunt. Ergoquodloanncs apo(lolusfîcexgt; tuUt, Antcceffît me:8C, Prior mc cratu'd reliqui 1res fic cfferunt,Foruor me eß:ö^, Baptizatfpiritu fando« Nequc nero de robore corporis loquitur,fed de poteniia dei. Ergo fortior fiue prior eft Chriftus loanne : quia omnipotentis dei omnipo» tens aeternus filius, princeps acdominus omnium rerum creatarum« Neque quicquam me mouet ueteris interpretis editionis^ Icdio, Qui poft me uentur us eft, ante me fadus eft« Graccis enim uox anceps tam ad fieri quàm ad cfle rcferripoteft.Quoniam itacç conftatfilium genitû aeterna natiuitate,non fadum: ideo no oportebat hic uerti. Ante me fadus eft,fed ante me erat, uel fuit, aut extia tit, autfimile quidpiam« Quemadmodu ôC paulo fuperius uertit. Fuit homo mifa fus à dco:feu,Erat homo miffus à deo: quo loco tarnen hoc ipfum lymro ponitur, Teftatus eft itaque loannes Baptifta, lefum Chriftum uerum effe deum QC homia nem,propter falutem noftram incarnatum«

Sequitur enim quid expedet atque accipiat à Chrifto mundus, 8^ quid contu QS'dßdeltbi» (crit nobis aduentu fuo in orbê,Et de plenitudinc,ait, eius nos omnes accepimus« Chriftus ergo uerbum incarnatum fons eft aquarum uiuentium: inquopropo= fuit donauit^ nobis pater omnia ea quae adperfedam beatitudinem funtnecefTa ria.Copiofius hie locus ab apoftolo exponitur nôôa.cap.epiftolæ adColoflenfes« Nee folus thefaurum hune falutis pofîîdet, nbsp;nbsp;maligne alijs inuidet : fed cupit dia

ftrahi atque hauriri. Alibi enim diferte dicit, Venite ad me omnes qui onerati eftis SC laboratis,ego uos reficiam.Et iterum, Si quis fitit,ueniat ad me SC bibar« Vnde S.Ioannes Chryfoftomus,Hoc,inquit, loannes dicit, Non habet donum particia pabile,fed ipfe fons eft ÔC radix bonorum omniumu'pfe uita,ipfc lux, ipfe ueritas, non in feipfobonorum diuitias continens, fed in uniuerfos difFundens:quibus difFufis plenus permanet, necj aliorum fatietate minuitur, fed diuitias fuas élargi tur femper uberius, cum^ omnes bonis fuis impleat, in eadem permanet perfea dione. Etreliqua«Obferuandumautem uideturquod dicitomnesde p!enitudi= Otnnesdepk» neChrifti accipere.Nam extra ChriftS nulla eft plenitudo aut perfedio ;ÔC quot= nttudme chria quoi abfoluûtur ac perficiuntur,Ghrifti beneficio SC gratia perfleiuntur« Omnes ergo tamprophetæ quàm apoftoli, omnes deni(^ fandi per ChriftS uiuunt SC fan» di funt, imq quicquidin ipfis eft eximium,bonum 8C fandû,ex Chrifto eft, Nec^ enim temere dixit apoftolus,Quidhabes quod non acceperisf Sequitur per inter pretationem,Etgratiam pro gratia.Id quod alq fic exponSt, Amat,0C fauorc quo* dam fingulariprofequitur filium pater, ÔC propter eum amorem quo filium com« pleditur fimulomnes cos diligit qui Chrifto coniundi funt, Atep hue illud Pauli adaptanijCharos nos reddidit per diledum, Ideo^putant nos accipere gratiam, Sc diuini fauoris participes fieri, pro gratia, id eft propter amorê quo filium com«, pleditur pater«D.Ioannes Chryfoftomus pro ueteri gratia putat nos accepifte no uam,Qua in re explicanda multus eft. S, Auguftinus pofteaquam multis de hoc loco difputaffet,tandem fuppingit,'Ergo fratres, omnes de plenitudine eius acce«. pimus,de plenitudine mifericordiæ eius, de abSdantiabonitatis eius accepimus« Quidç'Remiflionem peccatorum ut iuftificarcmur ex fide. Etinfuper quidcGra^ Pro tiam pro gratia,id eft,pro hac gratia in qua ex fide uiuimus, receptur i fumus alia, ‘id gratiam ae (nempeuitam3eternam.)Quid tarnennifi gratiamc’Namfi dixero,quia ÔC hoc de dpiwt« «it« betur,aliquidmihiafrigno,quaficuidebcatur. Coronal autem in nobis deusdo= namifericordiatfuaCjfiineagratia quam primum accepimus perfeueranter am» bulaucrimus«Hæc Auguftinus« Alt} aliter interpretantur. Quidfi dicamus apos

. ftolum gratiampro gratia pofuiffepro abfoluliffîma, perfedifTima, SC abundan* c X

tiffîma gratia atquc peccatorum condonationef’Nam et apoftolus gratiam pofuif ad R.om,5,pro peccatorScondonatione. Eftprxterea nobis uulgare, utdLicamus in noftrate lingua, “3^? wil 'öir rec^jt »mb rclt;bt ^ebena'd eft,p!eniffîmo tecû iure agam* Vel,U?cn rc(^t für relt;bt tJabt/fo ffwiin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id eft,uicero fi pleno arep perfedo iure ncs

gotium hoc diicuffum fuerit. Proinde hie erit uerborum Ioannis fenlus, Accept« mus de uerbiincarnati plenitudine, ceu omnium bonorum iugi fonte, gratiarû, ut fie dicam,gratiam,id eft,abundantiffîmam excellentifflmam^ gratiam, perfe« diffîmum inquam dei patris erga nos fauorcm, 6lt; abfolutiflimam omnium pccca torum remifli'onem,fpem deniep uita: a?ternae certiffimam. Nam iterum per expo fitionê adiungitur,Quia lex per Mofen data eft,gratia ÔÔ ueritas per Icfum Chri» ftumexortaeft.Hacenim uelutidemonftratiua collatione indicate fta tuit, quan« tafitôôquàmexcellensacperfeda gratia, quâinChriftoaccepimus. Ea certein« d4ftex«îlcnf crefeit cum repetitur ipfa lex dClegisinftitutio. Lata quidem eftlex diuinitus per gratia fit quâ JVIofen, quæ fandimonia ueram, ôC officia uitæ pratferibit: uerû hac ipfa pratferi« inchriflo aect pt/one omnes homines occidit : dum apertiflîmisargumentis euincit neminêUg» pimuft fatisfacerc,8lt; proinde omnes iræ,execrationi dei côdemnationi^ obnoxios efle.

Lex quidem per fe fanda,iufta, amp;nbsp;bona eft, ficutad R.omanos ipfc quoep Paulus afleritun noftra carne,in uiribus hominis uitium reperitur,corruptio uidclicct extrema.Nam ex ingenio naturæ noftræ non credimus deo, non metuimus deû, non diligimus: diligimus autem nosipfos atep terrena : idco^ non exigimus uita noftram,cfFcdus,dida ôô fada ad normâ legis dei, fed fequimur in omnibus pra« uas corrupti animi noftri cupiditates:unde fi iam admoueamus rcgulam legis dei addidacogitataô^fadanoftra,reperimus nos cxccrationi efle obnoxios. Lex cnim iubet deum diligcre,fandimoni3e ftudere, iufte Sgt;C temperanter uiuere, non concupifeere: nos autem nihil aliud quàm concupifeimus, luxuriofe,iniufte, pe« tulanter SC infolenter uiuimus, corpora SC animas noftras omnis generis impuri« tatibus prophanamus atque polluimus, deum^ ipfum ÔC fandimoniâ eins adeo non diligimus, utpotiusexanimoodiamus, uerbum^, eius infcnfiflîmis anfmis perfequamur.Hinc Paulus diferte dixit,Legem iram operari, fub peccatum con« cludere,ex lege clTe cognitionê peccati,SC quç alia funt huius generis ad R.om.ôC Legencnojèr Galat,prodita.Confcquitur hinc lege 8C per Mofenneminem faluari, imo per le« natur^ gem feu Mofen,ccu diuinæiuftitiaîpræconcm,totum mundû condemnari. Sunt quidêinlegeôC prophetis promiflîones Scfi'guræ futurac falutis fplendidiflimar, uerum nihil praftant,ad futurum Chriflum rclcgant, Interea qui propter delida uel facinora fua damnatus ad fupplicium abducitur, non tam ad promiflioncrc« demptionis fpedat, quam ad ipfam ueritatem anhelat promiflîonis,ad ipfam ins quam redemptionem.Omnium itacçcxcellentiflîmam ÔC abundantiflimam gras tiam affcrt,qui omnia legis ÔC prophetarum promiflâ præftat, à maledido legis li« berat,peccata condonat,ÔC per omnia placatS nobis reddit iratum deum propter peccata ÔC fcelera noftra. Atqui loannes Chriftum hune elTe indicans dicit, Gra« tia SC ueritas per lefum Chriftum exorta eft, qua licet breuiflîma fententia docuic nos excellentifltmam abundantilftmam^ gratiam accepilTc èplenitudineChri« Chrifligr-atia fti.Per legem ira,indignatio ÔCmaledidum orbi innotuittperChriftumgratia, fa feruamur, uor,bcnedidio SC condonatio.Per legem fada eft promiflîo : in Chrifto ut in ipfif fima ueritate omnia fidelibus funt præftita. Hue pertinent elegantes S. Pauli loci, haee breuia Ioannis ceu copiofo aliquo commentario exponentcs,in primis is qui ad Rom.g.fic legitur, Lex fpiritus uitæ per Chriftum lefum liberum me reddidit à lege peccati ÔC mortis. Quod enim impoITibile erat legi., co quod infirmabatur per

LIBERE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1$

per carnem,hoc deus proprio filio mifTo in fimilitudinc carhis pcccatricis, praißi« tit,ac per peccatum condemnauit peccatum, per carnctn, ut iußificatio legis im» plerecur in nobis,qui no fecundum carnem ambulamus,fed fecundum fpiritum* Itemillcin lo.cap.Finis legis Chriflus efl,adiußiflcationem omni credenti, R.urai fus illc qui efl ad Galat«5,^uotquot ex operibus legis funtjcxecr ationi funt obno xij.Scriptum efl enim, Execrabilis omnis qui non manferit in omnibus quæ feri» pta funtin libro legis, ut faciat ea. Et mox, Chriflus nos redemit ab execrationc legis dum pro nobis fadus efl execratio, Slt;g Item, Si data fuiflet lex, quæ poflît uiuificare, uere ex lege eflet iuflitia : fed conclufit feriptura omnia fub peccatum, promtflio ut ex fide lefu Chrifli daretur credentibus.Et quæ fequuntur*

Obferuabilis QC admodum memorabilis efl hic Ioannis locus, Confentiunt Gratis ohuenit enim tres primi ôiSmaximi inChrifliana religionc uiri,Ioannes Baptifta,quo non nobisiuflitia, alius fandior è mulieribus natusefl,Ioannes euangelifla, diledus Chriflo difeia pulus, 06 Paulus apoflolus uas eledionis amp;nbsp;dodor Gentium, omnes uno orc te» ftantes,non per legem, mérita aut opera ulla nobis obuenire iuflitiam fix^uitam, fed per gratiam dei in Chriflo lefu, Hic enim eflredemptio, iuflitia, fandifi'catio, falus 8C plenitudo noflra, è quo accepimus gratiam abundantiflimam,Slt; abfolus tiflTimam omnium peccatorum remiflîonem omniumcp promiffionum perfediC fimam confummationem,2(lle triiw nbsp;nbsp;wör^eit^adeo ut hunc locum iam hifee Pau

li uerbis concludam, Notum fit uobis, uiri fratres, quod per Chrißum uobis rca miflio peccatorum annunciatur,6C ab omnibus,à quibus non potuiflis per legem Mofi iuflificari,perhuncomnis qui credit iuflificatur, Hietnquamefl incompaa rabilisillethefaurus quem infiliodonauitpater, in quo habemus omnia uitæ fas lutis amp;nbsp;beatitudinis.Hæc tcneamus,in his fimus,his nos credaraus, Nam contra hæc non præualebunt ucl inferorum portæ,Gloria fit Chriflo redemptori,

Deum nemo üidit unqaamjunigenitus Glius qui efl in finu patris,ips! fe cnarrauic

Duplicem ufum amp;nbsp;frudum uidentur hæc uerba Ioannis habere, Principio TciUm deiexpo enim occupatione quadam illis refpondet, qui aiunt, Quis uero retulit deum in fuit u^bis haue Chriflo nobis omnes cœleftes thefauros dediffe, aut in filio orbi placatum eße;' pbilofl’phitdjt An uerifimile efl deum natura fuainuifibilem hoc orbi prædicafle t* ergoneuifü («l^'fltm, bill's erit,palpabilis,fcnfibilis^ deusf Refpondet enim, Scio deum fubfiantia Sd natura fua plane inuifibilem effe amp;nbsp;impalpabilê, 6Ó quod nemo deum in fua fub» ßantia uidet in hoc fæculo : nee ignoro ipfum deum non loqui ratione nbsp;nbsp;modo

quo nos folemus,Quia tarnen homines eßis,ncc res incognitas uobis nifi per ucr ba amp;nbsp;figna fignificata intelligitis, ideo unigenitum fuum in mundum mifit deus pater, quoisincarnatus ö^uerushomo fadus uobifeum ueflro more agerepofa iet, utredius per omnia deum SCuoluntatemipfiusdiuinam cccleftcm^caperea tis, Videtur autem loannes non temerè nbsp;nbsp;nbsp;citra articulum in præfenti loco poa

fuifle,Idemenim eauoce hauddubie fignificare uoluit,quod alias exprimitur per ÖMT/s,id quod numen,diuinitatem fiue diuinam naturam denotat.Eam nemo mortalium unquam in hifee uiditterris.R-eferuatur enim ca gloria animabus cor rseusinfubfla^ poreexutisSCmelioreuita fruentibus, corporibusitem clarificatis, ôôinæterna tiafuainuifi» patria agentibuscum ipfo deo,quierit omnia in omnibus, NamExodi 55, dieft bilis. adMofendominus,Nonuidebit me homo amp;nbsp;uiuet, id efl, quoad hic uixeritnon uidebitme,Quanquam ueteres cum locum fie intellcxerunt, ut putarentfibi elïe

CAP, r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. I N I O A N.

mortcndum fi uidifTent deum : quemadmodum Manoah di'xit ad uxorcm fiiam* Certo moriemur,nam ui'dimus domtnum.Iudic. ।j. Verum nolo htc difputare an pcrperam intellexerint ucrbum dei adMofcn didum.Certum eft dcum non utde ri in hac carne Ô6 in hoc fæculo:ubi autem hinc foluerimusj 8C corpora noftra fue rintclarificata, tpfum deum in fua fubftatia uidebimus, apoftolis teftantibus atqi dicentibusjScimus quoniam ft appar uerit,fimiles ei erimus:quoniam uidebimus cum ficutieftji.Ioan.5.Etiterum,Cernimusnuncpcrfpeculûin aenigmate, tunc Qsowodo ui' autem facie ad faciem,i.Corinth. 15.Ergo quod alibi de patriarchis SC prophetis Ic dcri»t patriot gimus,uidiffe ipfos dominum,id quidem de fpeciebus obiccQis fenfibus eorum SC chacrprophe pcculiarimodo, quo ipfis apparere 6Cfefe ipfis dedarare dignabatur, intelligcn« ta deum, Juoi eft.Praeterea quod Nurn, 11. cap. legitur dominum Mofi non per uifiones S)C fimilitudines apparuifte, fed de facie ad faciem, exponendum critde modo reue» landt' cognofccndi^ omniu familiariftimo QC exadiffïmo, qui in hifce terris à deo ufurpari folet Quafi dicat, Ego huic uiro me quàm familiariftîmc apcruij£lt; am» plius quidem quàm ulli alioqui mortalium.Ex quo non fequitur quod talem tune omnino fefe ei exhibueritin terra,qualem nunc exhiber in aîterna gloria, Verum nolo nunc copiofius QC curiofius difputare de co modo quo patriarchs ÔC. pi ophe ts utderunt dominum, Scripfit copiofa de h is ac pia S, Auguft, 1, amp;nbsp;ç.lib. de Tt i» Apoßoliipfum nitatCjit^mcpift, iii.ôfiii.ad PauIinâDe uidendo deo,Etquanquâdiuinafub» deum uideruHt ftantia fua natura inuifibilis fit,nihil tarnen peccant qui dicunt apoftolos fuis ocu CTfontredit* lis uidifle deum, Ôf fuis manibus contredaffe deum. Chriftusenimquemilliin humana carne uiderunt ÔC contrcdarunt,ucrus eft deus, palpabilis quidc 6C ui« fibilis fecundum naturam aiTumptamjimpalpabilis QC inuifibilis iuxta fubftantiâ aeternam.

Deindeexponit loan nes bis quoque frult;^umubcremSCcximium,qucm ex aduentu filij in hunc mundum percipimus. Primus uere maximus frudus eft, quod in ipfo accepitmundus gratiam Si ueritatem. De quo hadenus fatis difpu» tatum eft. Secundus ÔC ipfe ampliflïmus frudus eft illuftris dodrina, amp;nbsp;quod per filium inftituimur in coelefti fapientia, Siquidem deum patrem nunquâ rede coa Deiu pdterin gnouiiTemus nifiper filium, Traditfanè nobis fcriptura prophetica de dco, quod /ï/io fefe reue= f,( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pater nofter,quod fefe nobis sterno coniunxerit fœdcrc, quod fumme

amp;mifericors, qui omnino cultoribus fuis bene uelit,amp;:c. Ifta uero quis obfecro mortalium uel intellexiflct plcne, uelcredidiftet folide,nifi patribus noftris unigenitumpromififlct,nobis autem pollicitû præftiriflet,6d ita quidem præftitifîet, licut illis promiferat, deum fie hominem uerum,uitam amp;nbsp;faluatorem,intercedente fanguine crucis, fidelium omnium fNamin incarnationis Si mortis refurredionis^ myfterio euidenter cluceffît inefFabilis dei fapientia. In cadem incarnatione manifeftiflîme deprehen ditur quod deus æterno nobifeum fœdere nexus eft, quod nofter deus amp;nbsp;nofter pater eft, qui nos per diledum in filios Si hærcdes adoptauit. In eodem apparej Se fumma eius bonitas, Inmiraculis Chrifti domini intelligitur ilia dei admira» bilis omnipotentia, Quod autem omnia ac fingula ad amuftim perficitdidis fie fadisdominusqusdeeo prsdixerunt prophets,déclarât quàm certaae firma fitimmobilis deiueritas. Porro in morte ilia filtj dei atroci apparct dei iuftitia, qus non potuit placari. Si cui non licuit fatisfïcri nifi tanta uidima, Rurfus in eodem aperit fefe diuina ilia bonitas, qus ne periret miferum mortalium genus, ne filio quidem unico pepercit.Proindc in filio, fie per filium mundo fefe aperuit deus pater omnium fignificantifiime, adeo ut quicquid de deo ac uoluntatc eius feire

L I B E R Ti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16

feite oportet, quicquid cœlcftis falutan's^ fapientiæ eft, hie unus note's enarrauit,edtfleruit diluddtus, explicatius, imo cxplanatifftme expofuit. Ét hoc quidemhicfoluscommodtflîmeôCperfediffîmepotuK. Eftentm unigenttus det Vnigenitvs dei filiurs, exiftens in finu patris. nbsp;nbsp;De uocabiilo Ynigeniti alias dixi, Sandus Aus

guftinus de Fide 8C Symbolo cap« 4« Secundum id, inquit, quod unigenitus eft, non habet fratres:fecundum id autem quod primogenttus eft,fratres uocaredû gnatus eû omnes qui poft eius primitias in dei gratia nafeimur per adoptionem filiorum, ficutapoftolica dodrina commendat. Naturalis ergo filius de ipfa paa tris fubftantia unicus natus eft, idem exiftens quod pater, deus de deo, lumen de lumine.Nos autem non lumê naturaJiter fumus, fed ab illo lumine illuminamur« Cum ergo Vnigenitus dei patris filius fit, poteft is nobis ôiTnaturam dei 06 oma nem uoluntatem dei,quantum nos feire refert, abfolutifltme explicarc« Praeterea infwu putriti eft in finu patris. Quid autem fit efte In finu patris, Cyrillus libre in loannem pria mo,cap.ii.hisucrbisexpofuit, Infinupatris filium eftealTerit, utetiamhincina telligas in ipfo (deo) QC ex ipfo, SiC ut in Pfalmis fcribitur, Ex utero ante Lucifca rum genui te, Nam quemadmodum hic ut ex eo proprie fignificaret à fimilitudis ne hominum Ex utero pofuit : ex uentre nanque prodeunt qui à nobis generana • turtfic cum In patris finu dicat, in patris certe utero intellexit, à quo ineffabiligea neratione deum^ decente nafeitur filius* Sandus Auguft. Trad,in loannem Quid eft,inquit,In ftnu patris fin fecreto patris. Non enim deus habet finum fia cut nos habemus in ueftibus, autcogitandus eft fic federe quemadmodum nos: fed quia finus nofter intus eft,fecretum patris, finum patris uocamus. In fecreto patris qui pattern nouit,ipfe enarrauit. Et hxc quidem explicatie impenfius pla» cet Cyrilli expofitione, utuidelicet In finu efte accipiamus pro eo quod eft in ardiflima coniundione amp;nbsp;amicitia efle,adeocp efte à fecretis ÔC confiltjs, Ita enim fcriptura non uno loco utitur uocabulo Sinus, Quia ergo filius à confilqs ÔC fecre tis eft patris,potuit nobis explicate cœleftia myfteria,qug alioqui nemo potuilTet. CerteapudLatinos quoque perinde didum eft Infinu,quafi dicas inpedore, non in labtjs am fronte, quibus partibus uulgus confueuitproderequod inania mi pcnetralibus occultât. Etenim M. Cicero in epiftola quadam ad Quintum fratrem, Mihi crede in finu eft, neque ego difeingor, Quibus uerbis promittit fidem filenttj, Nam fi quis difeingatur, effluit quod finui creditum eft. lamiU lud quoque obferu^dum eft quod dicit, In finu patris eft, amp;nbsp;non In finu paa tris fuit uel crit, ElTentta enim filtj perpétua eft, neque ullum damnum, aut iillam alterationem fenfit per incarnattonem ; ergo qui ab æterno erat, idem permanct in fua fubftantia diuina, uel incarnatus, in ætetnum incommutaabilis deus uerus,

Porto his abundanttffîme refponfum puto blafphcmis quorundam impioa authoi rum quæftionibus negantium authoritatem amp;nbsp;certitudinem fcripturac euange» titM er certia licæ.Dumcnim prædicatur exeuangelioremiiTiopeccatorum, uitac pœnitentia, tudodoitrimt Si uita acterna,quaî certó credentibus per Chriftum parata fit, protinus ifti quae= tuangeliae^ r unt, Vnde uero ill a certitudo f Quis uidit deö f Quis in teil igit ea quæ fupr a nos f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P*quot;*

Quisfuitaconfilijs Ô6 fecretis dei, ut mentemeius noritf His enim omnibus re» fpondens Ioanes,Deum,inqutt,nemo uidit unqua,interim uero filius qui eft à fe® nbsp;nbsp;nbsp;'

cretis patris, qui eft eiufdê fubftantiac cum patte, qui eft uerbû Si fapientia dei, is enarrauit nobis. Quo nimirû amp;nbsp;illud pertinetquodloan, 15, addifcipulos dicit. Non pofthac uos dico fcruos,quia feruus nefeit quid faciat dominus eiustuos aua tetndixi amicos : quia omnia quac audiui à pâtre meo, nota feci uobis. Et 8,cap.

c 4

rAP, I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN IOAN.

ludæis dicitjQiiod uidi apud pattern meum loquor: uos quod uidißis apud pa trem ueftrum facicis. Et hadenus docuit loannes Baptifia ecclefiam à uerbo ins carnatoaccepiffe duplicem thcfaurum,principto gratiam pro gratia,deindeu€ro cnarrationem cœleftium myften'orum pleniffîmam ccrtiffimam^.

Et hoc eft teftimomum Ioannis,cjuando miferant ludæi ab Hierofoly mis facerdotes amp;nbsp;Leuitas utinterrogarent eum,Tu quis esÆt confeftus cft,amp;nonnegaui't,Etconfeftuseft(dicens,)Non fum ego Chriftus. Et interrogauerunt eum, Quid ergof Heli'as es tuC Et dicit, Non fum. Es tu 'prophetai'lleÆtrefpondi't, Non, Dixeruntergoei, Quis es f utrefpons: fum demus his qui miferunt nos,Quid dicis de teipfof Ait, Ego uox cla^ mantis in deferto,dirigiteuiam domini, ficut dixitlfaias propheta» Et qui miftîfueranterantex pharifæis,

Videripoterant hæc uerba,Et hoc cß teßimoniu Ioannis, non tam ad fequen-tia quàm praeccdentia eße referenda, ut inter utrunep confiflentia tefiimonium adutruneptrahantur, IVIihi tarnen impenfius placet utnonadfuperius, fed tan-ta loan, ßaptt confequens teßimonium referantur,cuius fint argumentû.CoIIigit enim teßimonia, nbsp;nbsp;loannes apoflolus ex omnibus tefiimontjs Baptiflae quatuor præcipua, quorum

primumtulitin promifeua QC frequentiffima populiturba: fecundum Icgatisdû xitHierofolymitaniscruditione ÔC fadimoniapraeclaris:tertium dédit coram do« disfrequentiturbaipfo Chriflodomino coràm aftante,amp; id quidemeftfpcs datiflimum : quartum tulitdomino coram fuis difeipulis, quos ad Cbrifium à fe ablegat. Omnibus hue tendit ÔCfingula hune finem habent, ut explicent nobis quis fit Chrifiusjôf quid acceperimus ab ipfo.Certèprimum hoc ipfum dilueidif« fiime amp;nbsp;appofitiflime docuit. Sequitur iam fecundum, quopotiflîmum remouet loannes non atquc réfutât uuîgi opinionem arbiirantis loannem efle Meflîam.Difertc enim rßKcßias,fed feritlefumChriflumefleMeffîam,feueroMcfiîæ præconem.Etfacerdotum qui Hc/wtpwc- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;collegium metropolim gentis ludaiea: Hierofolymam magno cum fafiu ocs

dens Meßiant, cupans,ucndicaratfibiccnfuramindodrinamrcligionis« Proinde fi quis fuiflec exortus dodorreligionis,cuius dedrina non adamuflîm quadrabatcumtradi« tionibuspatrum Hierofolymitanorum, protinus euocabatur ad examen inur« bem regiam,uel mittebantur haereticæprauitatis inquifitorcs,legati uidelicctLc« uitici, qut^examinarent difeuterent^ negotium illud nouæ illius dedrinæ. Dc qua re copiofiora require ex ai.cap.Matthaci. Tales autem omnino appa« rct fuiße legatos illos Hierofolymis miflbs, quorum hic fit mentio. Erat praeterea aliacauflaquae legationem hanc exciuerat, Nam ipfatempora praefentia öfres gefiacintraannos tr/ginta manifefleteßabantur Mefliam iam eße in foribus QC li« mine, adeo^ prafentem eße. luxta enim uaticinium Ifraclis feeptrum Ifraelitis cum à ludætribuad alienigenam erat translatumidecurrerat ad iußumtermi« num fupputatio annorum hebdomadum Danielis: fed QC magi ex oriente uea nientes praelucentc monfirifica ßella in regia Herodis palam edixerant regem Ifraeliscxpedatum,iam iameßenatum. Idemattefiati funt Ifraelitarum dodift fimi Sd fandiflimi Zacharias facerdos,Simeon iuflus, ac rcliqui patres fandi. Ad hæcexcitarat in fe plebis admirationem loannes Baptifia nouitateuidus, uefii« tus, folitudine, dodrina amp;nbsp;rerum innouatione, ut plurimiipfum uenerarentur pro ipfo Meflia* Id cum Hierofolymis innotuiflet, mittunt legationem religionis antifiites

HEBET. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15^

antiftitßs percontatiim,aft ipfc loannes fe pro Mcflia ucnditar ct. Dfcunt cnim le, gatijTuquisesf’Quafidicant, Anne pro Meflta teuenditas i Namhuncfenfiint habuifle quæfti'onê IcgatorS euindt Baptißae rcfponfio, di cent is fe non eße Chri, fium.Nam fequiturjEt confeßus efl, amp;nbsp;non negautt.Id quod tantundcm eß, ac fi quis Germanicc dicat, J£rfa0t6fry^5rug/pnb per^^ktniwloan. Oecolamp. putautc modum effc loquendi HebraicS. Hebraeos enim affirmationi negation? fubtjcerc dutnloquutionem uchementeruoluntintenderc,itac^hancfententu, Confeßus cß 6C non negautt,tantundem pollere,ac fi quis dicat,Conßantiflime ÖC perfeue=« ranter confeßus efl. Porro quid confeflus fit adiungitur, Non fum ego Chriflus» Sic inquam falfam de fe fufpicionem quæChrifli gloriaî poterat apud plebem offi ccre,repulit, ac forti animo contempta falfi nominis gloria confeßus efl fe no eße Mefliam qui multis uidebatur eße, Porro exemplum ÖCfadum Ioannis docet fyn ceri uirijin primis miniflri euangelici,eße liberecloqui ueritatê.Impoflorcs enim homines miferos nafo circunducunt. loannes item omnem gloria Chriflotribuit làluatoritidem faciamus èC nos mOdeflißme fempcr de nobis ipfis fentientes.

Cactcrum dum conflanternegarctfe eßeMefliam Ioannes,rogantlegati niim formesnoncß fit Helias, præambulo uidelicetMeßae (de quo fcriptum efl in uaticinio Malas Hdwt.Qso« chiæ. Verum negauitamp;lioc, nonquidcm fimpliciter,fed refpetfluquodamad craflamillam opinionemquæ eo tempore inter ludæos obtinuerat, Hcliameo ipfo corpore quo igneo curru in coelum fublatus fuerat, rediturum QC anteeeßua rum Meßix aduentum.Qute quidem fententia et difcipulorum mentes præflrin, xerat: ficutelucefcitMatth. 17. Hacueroratione negat fe eße Heliam. Alioqui cnimdominusaßerit conflantißime loannem eßeHeliam, apudMatthaeum in cap. II. QC17. Proinde loannes corporaliter ÖC fubflantialiter non erat Helias, qui tarnen fpiritu QC uirtute Helias crat:angelo Gabriele teftantc at^ dicente. Et ipfe praccedet ilium infpiritu Slt; uirtute Heliar, ÖCc. Lucæ i.Parirationenegatfccße loannesnon cß gt;nbsp;prophetamillum.NamD.Ioanncs Chryfoflomus eumexplicans locum Homel* 03®^ in loannem i5*Quare,ait,fc prophetam negat t’Quia iterum percontantium anü muminfpexit. Exiflimabantenimprophetam eximium ucnturum,eoquodait Mofes,Prophetam uobis fufeitabitdominus deus de medio fratrum ueflrorum, cum tanquam mcipfum auditc.Hic autem erat Chriflus.Non igitur rogarunt an eßet unus ex aliorum numero prophetarum,fed articulum addidcrunt,ac fi dicca rentjPropheta neille es,qui a Mofe prædieflus eflç' Propterea negaüit, Haec ille» Etmirumeflhanc quæflionern illos propofuiße cum ignorarenonpotuerintpro phetam ilium fore Chriflum fiuc Meßiam ; at hune fe eße iamiam negarat Ioan« nes.Pofihæc urgent ardentius,ô^ occafioncm quçftione praebent explicandi quis lit loannes. Dum cnim dicunr, Edißere nobis quis fis, quo liceat collegio fantflo certum referre refponfum t' Refpondet loannes fi'mpliciffi'me modefliflime, Ego uox cia mantis indeferto, dirigite uiamdomini: ficut dixit Ifaias propheta. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lifannet

Quod perinde efl ac fi dixißet, Ego fum uox damans in deferto, præco inquam file,quemindeferto cxoriturum prædixitIfaias, ôi:annunciaturum aduentum dei in mundum.De Voce clamante, de Deferto item, det^ prxparatione uiædifa ferai multis apudMatth.inç.cap.ubietiam locum Ifaiæ ex 4o.lt;^2p.cxpofui; inde copiofiora require. Certefummâtotius dodrinæloan. uno uerbo complexus, OC uates Ôf præcurfor dixit J^bÜciüÂ'nredas facite uias domini. Quafi dicat, Reda am» bulate in uijs domini,ÔCc.Id alias interpretari folet, Dirigite uias domini. Ad fin? huius loci appêdit apoflolus, legatos fuiße pharifaeos, nimiru ut plus authoritatis apud nos haberet negotiû prçfens.Pharifçi ênim tS teporis peritia legis, opinion«

CAP. E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN IOAN.

fandimonfae SC authorita tc præcellebant cæteris. At talibus tarn difertum refpoh film dcditBaptifta,nequc tales potueruntipfius rcfutareteftimontum, quo teftü ficatus eft hadenus fe non efte MelTiam, fed Meffiæ præcurforem ac miniftrum, kfum elTe Chriftum faluatorem mundiu'd quod ex fequentibus apertius patebir*

Et intcrrogauerunt eum,ac dixerunt ei,Cur ergo baptizas ft tu non es Chriftus,necp Heltas,nec^ propheta ille f Refpondit eis loannes, dicens. Ego baptizo aqua,fed in medio ueftrum flat, quern uos nefeitis : ipfe eft, qui cum me fequeretur, antecefTit me : cuius ego non fum dignus ut fol* uam corrigiam calciamenti.Hgc in Bethabaratada funt,trans lordanem, ubi loannes baptizabat»

Hæc eft ueluti altera pars prçfentis,boc eft fecundi tefiimontj.Priore fan's edo cuit loa nncs quts ipfe fit,uox damans in defer to,non Meftias, Hac plenius often« dit quis fitlefus cui fercbatteftimonium,ncmpc deus uerus faluator mundi : repe tit item fe duntaxat Meffîæ miniftrum eiTe non ipfum Mefllamjdum uidelicct dû eitfeaquabaptizarc. Caeterum occafionemhuicteftimoniopraebuitlegatorum tutw indicium quaeftiointcrrogantium,Cumne(pHeIiasnec^ jMeflîasfit,quarcbaptizct^Didû Meßtlt;eprtefen ccrantcnimexlibrisprophctarumaduentum Meifiae praeceiTurum Heliam,0^ Meiftam falutari lauacro purgaturum fordes omnium iniquitatum. Inter alios cnim Ezechiel uaticinans in jó.cap.dicit. Sic ait dominus, EfFundS fiue fpargant fupcr uos aquas mundas,amp;: mudabimtni ab omnibus inquinamentis ueftris, SCc, Purgat peccata noftra deus fanguine filq fui gratia SC fpiritu fando,fnrerim aqua cius purgationis fymbolum eft.Non temere ergo inrcrrogantjcur baptizet ft non fit uel Hellas nel Mefftas f Quafi dicant, Didicimus ex prophetis orbem uitali gur gite abluendum per Mcifiam, amp;nbsp;praecurforem Hcliam aqua tindurum populum Meflîaî, quando autem negas te uel Mefliam elTc uel Hcliam, quare baptizas in remiflionem peccatorQfamp;^c.His refpondet loannes ingenue Si. fimplicifer,fe dTc præcurforem miniftrumChriftiquiaquatlngaqlefum autem Chriftum eum efte in quern tingat,utqui purget à pcccatis gratia fua Si uirtute: ficuti paulopoft plenius exprimer,diccns,Iefus baptizat fpiritu fajido, Plura de his require in j* Iff«« Chrißi» cap.Matthæi. Gerte loannes inde occafîone accepta plenilTime difîerit de maie« ueruf deut amp;nbsp;ftateChrifti,aflcrcnsipfumeiredeifilium,omnibusinorbcpracfercndum.Inme« filiMtor» dio ueftrum ftat,inquit,qucm uos nefcitis.Nam uel aftabat praefens in turba pro« mifeua : uel loquutioneea id dicerc uoluit, quod nos fokmus dicentes. Inter uos cft ôi^uerfatur,ueftrtfimi!is,8Cexueftrogenereortus.Nefcicbant autênon tam ob contemptn, quàm quod nondû ufcjadeo manifefte illu xt fie t. Si quod loannes nodumdigito indicaflrctquodeloqucretur.Scquutuseftaûtloannêdominus, SC. minifterioetnatiuitate ,qucmadmodûcolligere licet ex i.ca.Luc.Anteceflîtloan , nêdiuina natiuitate.Grçcead uerbfîeft,Quiantemecrat. Namin principio erat uerbû.Et ludæis loan, 8.refpodens,dicit,Antc^Abrahâ fieret ego fum. Ideoad« iungit loannes merito,nullam eiTecomparationêinter ipfum Si Chriftum, qui fit princeps Si dominus omnin.Idaûtfacitelegantiffimo Si aptifîîmo prouerbio,ma ximaro diifimilitudinêrern fignificante.De quodixiMatth.j. cap. Quo ant plus fideiapudnos inucnircthoc teftimonium addit apoftolus haecadaelTe inBeiha« bara.Nam Cyrillus lib.in loan.i.ca.ié.Diligentiæ, inquit,fuæmagnitudinis^re rum hoc iîgnumeft.Solentenim homines loca etiâfingula ubi res magnat geftas aut expofttæ funt,memoriae diligêtius comendare.H^cille.Nec temere eû ioeû in

quo

X I B E R r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS

quobaptizarct ddcgit.Fuitcnim Celebris propter traiediim Ôi hómtnS frequcn« tiam rraicientium in Syriam è Paleftina,6C in hanc ex illa. Locus fuit in tribu Ru ben fere Hicrichuntinac urbi territortóue oppofi'tus, Auftralior tarnen, Volunt il lum a traiedu habere nomc,quaß tu dicas,Domus traiecflionis, Germanice ƒ ^frnjUel^Bufenamfhar. Plurimacnimlocauelinternosa Traiedo nominafum-p'eruntj Vn««gtrylt;^t/Ptrydgt;t,et in R-ingauia 2^raiccFg^ufen:quanquam fint qui eum locum à Traiano nominatum uolunt ac didum Domus Traiani,

Poftero die uidetloanncs lefum uenientem ad fe,0lt;f ait,Ecce agiius ilk dci,qui tollit peccatum mudi. Hie eft de quo dicebam. Poft me uenit uir, qui me anteceffit:quia prior me erat: amp;nbsp;ego nefeiebam eum, fed ut manis feftus fiat Ifraeli,propterea ueni ego aquabaptizans»

Tertium illuftre admodum celcberrimum^ teßimonium Baptiftæ præflitum Clarißimunt Chriflo coram dodis ÖC plebe, id eft, coram tota ecclefia Ifraelis, ipfos euangeltj fontes patentiffimeaperitjcxadiiTimc declarans quis fit Chriftus dominus no» fter,ô^ quid ab ipfo acceperimus : quemadmodum Ô6 fuperioribus quocß eft expo fitum. Hucufcßfaneitadc Chrifto Icfuteftatuseft,utnecnominarct,needigito demonftraret quem recipiendum docebat,tantum docebat Meftiam orbi efle prac ftitum,eum ipfumprotinus praeftoaffuturum, eftecp hunc ucrum ucri deifiliunt faluatorem mundi,at(Ç ideo ab omnibus reftpifeentia præparatis recipi oporterc. Ea prædicatione multorum animos in admirationem excitauerat,ut iam nihil ma gis cupcrentjQ ilium Meffîam coràm uidere, ÔC. in quem omnê fuam fiduciâ collo carent cognofeere, Atep hic diuina difpofitiôe bonaep Chrifti uolûtate, qui amp;nbsp;ipfe cupiebatcognofei ab oîbus fadô eft, ut in ipfam Ioannis concionc prodiretlefus, quo uifojloânes protinus extenta manu digito^ in Chriftû protenfo dicebat,Ha» denus multa de Meflîa mundifaluatore dixi, neminê autê diferte nominaui, nea miné digito defignaut: iam ucro tempus eft ut diu uobis prædicatS atep comendaa tum fignificanter demonftrê, ergo hic ille eft promiflus Meflias at(p mundi falua« tor,quê hic coràm cernitis aftare, de quo hadenus tanta 8C tarn multa praedicauL Excellcntiffimurnjpræftantiffîmum, euidentiflimum^ omnium uidetur efle hoc præfe^teftimonium,quod non in ænigmate autper uerba, fed uerbis fimul figni ficantiflimis, ac demonftratione apertiffima omni ambiguitate remota confertur, undeoperæpretiumfadurusuideor,fipauld diligentius explicaro, ECG E,ait, A G N V S I LL E D E t, Q_y I Tqlut PECCATVM H V ND I.Eca ce primo poniturc/'wxT/xÆî.Nam exporredo inChriftum digito defignatcerto expreflîflîme quem uelit, fimul Si auditor urn animos excitât ad attentionem QC obferuationem rei per omnia maximx. Deinde quis fit Chriftus, quid prxftet nobis exponitjHic,inquit,lefus eft agnus ille dei, qui tollitpeccatum mundi, Ag lefoießagnui num appellat Chriftum refpiciens ad figuras legis,ad promiflîones inquam dei ÔG lUedei, prophetarum uaticinia.Inlegefic præcipitur Numeri i8.cap.Hoc eft facrificium quod igne cofit,quod facrificabitis domino, agnos anniculos integros duos unoa quo(Ç die in holocauftum continuum, agnum unum facies mane, alterum inter uefperas:8Creliqua, Significatur agno integro Chriftus dominus qui de intada natusuirgine nobis quidêfimilis eft per omnia, excepto peccato, hic facrificium eft öd hoftia expiatoria expurgans omnes fideles ad plenum ab omnibus pcccatisj ideo uero continua eft hoftia. Seme! enim oblatus femper fufficit : quemadmodS multis indicat apoftolus Paulus in epift.ad Heb.Offertur mane öd inter uefpera»*

CAP. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COWMEN T» IN IOAN.

Nam uidtma Chn'ßi expfat pcccata ÔC uetcrfs 8C nouf populi,omnium inquaho* minum ab orbe condfto’ad finem ufc^ mûdf.Adhæc notfHtma funtquæin eadcm legeleguntur de Agno Exodf ii.cap. Appellatur fnibi agnus domfni tranfitus, CL ue tranfilftfOjUt fie dfcam,Propter ChriftS enfm parfum eft generi humano,quod alioquf potufflet propter peccata extfnguf. Porro legem hanc exponens Ifafas in 55.cap.de Chrffto domino Ioquens,Vnfuerfi nos,aftjquafi GUIS erraufmus,quffc^ in utam fuam refpexit; dominus autem fecit incurrere inipfum uniuerforum noa ftrum iniquitates.Muldatus eft ÔC afFli(ftus,Slt; tamê non aperuit os fuum: ftcut pc cusadmadationem ducetur, 0^ ftcut agnus coram tonforibus fuis obmutefcir, ficille non aperuitos fuum,SCc, lam ÔCapoftoli legem ac prophctas fequuti figni ficantiffimedeclarantleCumCbnüumenèagnumillum^Nam manifeftafuntpri morum apoftolorum teftimonia,S,Petri,in i.epift.cap,i.dicêfis,Scitis uosredems ptos efle no caducis rebus uelut argento ÔC auro,fed pretiofo fanguine uclut agni immaculatiSCincontaminatiChrifti. S.Pauliquoq^ 1.Corinth.5. cap. perhibentis Pafcha noftrum immolatum efle,nempe Chriftum, Proinde Baptifta nofter talc quidpiamdicere uidetur, Audiftis acuidiftis in legis acprophetarum promifftoa nibus atcj ftguris uenturam in fine fæculi ui(ftimâ(agnum)quac femel oblata,mun di peccata fit cxpiaturatfcitote ergo lefum Chriftum, quern hie uobis digito often do,illum efte agnum dei.Deiinquam,id eft adeo miffum,deo placentem, deo dile dum S)C acceptum, excellentilftmum 0^ pretiofilftmum, diuinæ^ fubftantiæ atep naturæ,quem pater dédit ut expiaret peccata mundi,amp;; cuius hoftiam pro expiaa ToUit peccritti tionepeccatorum totius mundi recipit. Annotandu ueroilludinprimisuidetur, mundi. quod Eraf,R-ot.annotauit,àquo mutuaui^^fyjideftTollit, ditftum efle, ó^non remittittid^duplicêobcaulfam. Velquia penitus tollit, ideftad plenum expiât, nulla labe aut culpa relida,quae uHa alia expurgetur ra tione. Vel quia peccata no ftra in ferecipit.Tollimusenimonera quæ nobis ipft'simponimus.Tollimus quæ natura nobis defunt,interim ut noftra recipimus.Gerte Paulus, Chriftus, inquit, qui peccatum no fecit,fadus eft pro nobis peccatum.Dcnitp Ifaias in 55.cap, quoi loannem alluftlTe omnino arbitror,dicit, Profedoipfelabores noftros tulit. Vef, Et tarnen infirmitates noftras ipfe portauit: ÔÔ dolores noftros ipfe baiulauit. Nos autem exiftimabamus eum tadum percuflione dei (plaga)ö^ afflidum,ipfe uero uulneratuseft propter transgreffîones noftras, amp;nbsp;attritus eft propter infquitates noftras,amp;c. Annotauit SC temporis rationem Chryfoft. non elfedidum tulit aut toller,fed tollit uerbo præfentis temporis, quod ab ill o femper proficifeatur omnis purgatiocriminumnieluti dicas,Elleborumpurgat cerebrum,ftgnifi'cansillipera petuamSCnatiuaminefleuim purgandi capitis. Verba Chryfoft.fi quis requirat, hæc funtex Hornet 17 .in Ioannem,Non dixit,Qui toilet aut tulit, fed tollit pecca ta mundi,ut quotidie ea tollereintelligatur. Nonenim cum palTus eft folS noftra abftulit peccata,fed ex illohadenus tollit. Non femper crucifigitur. Vndenanq^ pro peccads noftris tulit facrificiu, fed femper per illud nos purgat. Hæc ille. Nec citraemphaftm dixit Peccatum numero ftngulari, non peccata pluratiuonua mero.Omnino enim plus quiddS cxpreflît,quàm ft dixiflet pecca ta.Pecca ti enim uocabulocomprehendit quicquid fubcenfum uenit peccati, Allies tföe font» »nb ïfi- Nam quemadmodum euangehfta loannes in epiflola fua fummam omnis impietatis SC ceu mundum uitiorum omnium malignitatem uocat,cum fcribic mundum in maligno pofitum: ita hic peccatum mundiuocatomnium uitiorum colluuiem, 6C omnium temporum fiue fæculorum fordes,non unius quidem gèa neiis peccatum,fed quicquid peccatum appellatur, cuiufcuntj tandem uel gene» ris uel

t I B E R !♦

tîs nel fpccici' fit. Nec^ cnim mundus referri potcft ad paucos,uel ad fæcufiim, ad hominem unum aut alterum« Sed SC expreffius idem apoftolus in eadem fua epis ftola,Et lefus Chriftus,inquit,cft propitiatio pro peccatis noftris : non pro noftris autem tantum, fed etiam pro totius mundi. Én hic peccata omnia exprimit, qua» liacunep tandem fint: nee fatis habet dixiflc Mundi, fed addit totius,ne qua pate= ret rima calSniatoribus. Idem in hcap.epiftolæ,dicit, Sanguis lefu Chriftiemuna datnosabomnipeccato. EnabOmnidicitpeccato, amp;^nosquidem, ideft omnes nos qui credimus homines. Iccirco indubitatum eft lefu Chrifti fanguine {atisfa= dum efle pro peccatis noftris omnibus, SC foltus Chrifti merito nos uere coram deo iuftificari credentes.Errantergo turpift(me,ó^ blafphemant ueritatem euan« gelicam,qui docent Chriftum uel pro ueteribus non nobis quocp,uel pro origina® li tantum pcccatooblatum efle, autnon omnia folum peccata expiafle: qui item expiationem SC fatisfadionê peccatorS alijs rebus quantumuis prteftantibus, SC non foli fanguini filtj dei diferte 2lt;cumgratiarüadionetribuunt. NamChriftus lefus eft agnus ille dei uidima iugis SC hoftia unica SC perfediflïma dei, deo accca pta,incp confpedu dei pretiofa, quac femper tollit fine expiât peccatum, adeo^ fa ' tisfacit pro oïbuscredêtibus, SC proomnieo quoddiciturpeccatü: unica in muna do,Slt;fola femper dcodigna SCperfeda permanens fandificatio, Hebr.y.S.g.io.

Cum^ ad iftum modum Chrifto fumma tribuiflet, id eft,omnia falutis noftrae Mjie/ï« Chri folijCopiofius de maieftate Chrifti diflèrit, referens tarnen fe ad fuperiores concio= fli^ nes fiue praedicationes, atep in hoe fe miffum oftendcns,utChriftus Ioannis præ= dicatione SC baptifmo Ifraeli innotefceret. Virum uocat Chriftum loancs, quems admodum SC Petrus in Adis cap.i.Qiiia ucrus homo fuit dominus nofter, Ante« ceflit autem loânem natura diuina. Nam in principio erat uei bum.Et, Prior,ait, meerat:ideftdignior,cxcellentior,præftantior, utic^ caput dominus SC princeps meus.Cæterum ne quis tanta teftimonia ex fauore proficifeijaut per collufioncm compofita eflefufpicaretur, fubdit loannes, Etegonefeiebameum, Quafi dicat, e^o nefeiebant Equidênihilhicdolomaloautex compofitofit. Hadenusenimmihiignotus fuit lefus,utpote qui in Galilea priuatus hucufcp uixit,me in defertis ludææ degente. Nunquam uidiautfalutaui dominum, nunquam uenicum illoincolloquiü, uua deinftitutioneilliusautmeis artibus dolos concinnarem, Quomodoergo potuit Chriftum prxdicare loannes quem ignorabat f Ncfciebat ilium,quia coram non uiderat : cognofeebat autem fpiritu ex reuelatione patris, qui ipfum filio præmis ferat, utbaptizans aqua ptæpararet Ifraelitarum mentes ad recipiendum Chris ft um, SC ut aliquo modo innotefceret Chriftus.

Et teftificatus eft loannes, dicens, V idi fpiritum defeendentem fpecie columbæ de ccclo,amp; inanfit fuper eum .Et ego non nouera eum : fed qui mißt me ut baptizarem aqua,is mihi dixit,Super quem uideris fpiritu de^ feendentem ac manentem fuper eum,hiceft quibaptizat fpiritu fando. Et ego uidi amp;nbsp;teftificatus fum hunc efle filium dei.

QuodiamdicerecœperatBaptifta,interprète apoftolo copiofius profequitur, VndehMferit aperte ediflerens unde hauferit aut à quo didicerit teftimonium illud fplendidiflu ß“ teßimoniit mum, quodhadenus non femel nccß apud paucos Chrifto domino contulit, nem pe quod fit aeternus æter ni dcifilius,agnus SC hoftia expiatoria dei, per quern acce pimus gratiam 6lt;cœlcftis fapientiæcxplicationem. Porroapparctordinem natu ralemhac narratione perturbari,ac Baptifta tale quippiam, ut Paraphrafticos dû lucidius explanem, dicere, Cum docerem deum pattern orbis mifertum dedilfe ft

d

)

CA F. I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T. I M 1 O A K»

hum credcnti'bus amp;nbsp;in hoc uno omnia,nondS ipfe uideram,nec familiariter cum filio conuerfatus fueram, ut certo nouerim quis ille dei ftlius,tantû fciebam ex in« ftindu diuino natum efle dei filium in mundum,hoc ergo orbi atteftabar. Prætc* rea padus mecum fuerat pater coelcftis,qui S)C doccre et baptizarc aqua iufferat, an^ in hunc modum haec mihi reueIarat,Quanquam cum nondum uideris quern prædicare iubco,‘adducâ tarnen ilium fuo illo tempore, quo tu ilium cognitû iam ac uifum ipfo digito tuo demonflrabis toti populo.Hoc autem fignum erit quo ip fum agnofees, Super quern uideris cœlitus defeendere uifibili fpecie fpiritum fan dum,at£5 capiti eius infîdereautinhærerc, cum ipfum feias effefilium meum uni gcnitumorbisfaluatoremjam itaejaliquanto tempore docucram pœnitentiâ, ÔÔ peccatorum rcmiflionem in nomine Chrifti uenturi : dum^ anxius expedarem quando eflet uenturus, amp;nbsp;mihi pado figno reuelandus, cn adeft protinus expe« datus Menîas,cupiens à me baptizari. Ad quam poßulatione expauefadus ex« clamo,Mihi opus eft ut abs tcbaptizer,6ó tu tubes me,ut te baptizem«Nam occul to fpiritus inftindu fenfcram,uidcbam item in ipfo et uultu toto corporis habitu, diuinâquandammaieftatê, unde coniedabam hunc efle ills dei filium. Ille ucro omnes abrumpens moras, baptizarc iubet: baptizo ita(^ ipfum, dum^ oculos ÔC corporis SC animi in ipfum prorfus coiecifrem,admiratus mirandum dei confiliS, ipfe^ è lordanc ÔC à baptifmo orans afcenderet,cn didu mirum,exhibct deus cœ lituspadum fignum eueftigio. Diffi'ndunturcnim coelijcircunfulguratnosin-gens S)C illuftris gloria,defeendit è cœlo in caput Chrifti fpiritus fandus, fpecie co lumbæ quafi contedus uclatus^,8C quod ingentia hæc myfteria fupcrat, auditur pretcrea ÔC uox in hate uerba fuper ChriftS pronuncians. Hie eft filius meus prars diledusjtn quo placatus fum. Tanta cum audiflem at(^ uidifTem, certus iam quis cflctquem baptizaueram, protinus ucritatem intelledam confefTus fum at(^ tefti ficans afferuijSC adhuc aflero hunc lefum efle filium dci,Mefriam expedatû,regê Sc facerdotcm,uitam ÔC faluatorem mundi. Habetis unde didicerim authauferim dodrinâ meam de Chrifto, ÔC ex quibus fontibus deduxerim meum teftimoniS. lefat Mturalit Eft autem hie inftgnis, apertus ÔC memorabilis locus de filtj dei naturali diuinita« dcifiliui, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te:de certitudine item euangclicat dodrinac fiue teftimonij Ioannis 6C apoftoIorS.

Habes item ilia acquipollere Efïedei ftlftr,0C Baptizarc fpiritu fando.Nemoenim baptizat fpiritu fando nififolusdeus.Homo non confert fpiritum fandum, Plu« ra de hoc loco require ex fine 5.cap, Matth. Qui autem cupit copiofiora uidcre de uariahuiusloci,cgo non noueram cum,expofitione, confulat interprètes.Nolul uarietatem illam rccenfere,ne tnuolucrem ledor urn animos.Sed amp;nbsp;peregrina ui« detur quæftio, quam hic quidam nedunt. An nunc primum fpiritum acceperit dominuslefusfNam Vifio eft quæ exponitur, docens loannê, 6C toti mundo te« ftificans lefum clTe Chriftum,dei filium faluatorem mundi. Nunquâ caruitis fpi« ritu dei,qui plcnitudo eft ecclefîæ, unde omnes ca haurimus quae ad uitam ÔC fa-lutem noftram pertinent.

Poftero die iterum ftabat loannes 8C ex difcipuh's eius duo,SC intuitus ïefum ambulantem,dicit,Ecce agnus ille dei.Et audieruni eum duo difci* pu 1» loquentem,8C fequuti funt lefum.

omniàtoan, Quartum 8C poftrcmum loan.Bapt.tcfttmonium paucis hts pcrftringitur.Tii teßimonia plt;t* lit hoc Chrifto coram deledis fuis difeipulis. Ncc nouum aliquid, aut aliud nunc riafunt, profertquàm fupertoribus tribus protulerat. Eandem enim pietatis fummâfub« inde repetit,docens ubit^ lefum effe à dco deftinatam hoftiam, quæ fidelium uni« uerfa

lo

ucrfaexpictpcccata» Certèqnashucufqj habuimus quatuor tcßi'montorum Ba« ptiftæ formas per omnia funt pareSjquod uidelicet attinct fubftantiâjUt dici folet, dodrinæ, nifi quod alterum altero uelcopiofius paulo uel dikicidius atq? expreß, fius eftjuarietate non parum obledans, Vnde certo collfgtmus apoftolû non po« tuifl'eaiiaafFerre, tamctfi his adhuc quadraginta Baptiftæ adieciflètreftimonia» Nam his plene comprehcnditfummam, ÔC compendium totius dodrinæ Ioannis de Chrifto.In fine capitisjtertq attexitur quintum,uerum nihil diiïidec ab his qua« tuor,neq^quicquamin codicitur quod in his non fit'comprehenfum, nifi quod fi» gnificantius meminitfidei, cuius bcneficio communicatur nobifeum quicquid Chriftus habet* Porto praîfens teftimonium uidetur ceu Chria quaedam uerbis conftare aefado. Verba plana funt, quibusid repetit quod in tertio teftimonio paulo fignificantius edifleruerat, nempe lefum Chriftum efie uerum dei filium, mundi faluatorem,qui credentes fcrueçNec contentas efi id difertis uerbis expo rui(re,nifi ÔC omnibus modis impellat difcipulos,quibus id fucrat atteftatus, ut fe» quantur Chriftum, ei^ adhæreant indiuulfe,quctn iamiam audierant unicum ef: fe orbis faluatorem«Et difeipuli quidem praeceptori fuo obfequuti, lefum fequuti funt Jfto autem fado fuo oftendit nobis loannes, hue omnem fuam dodrinâ oms nemcp conatum pertinere, ut omnes homines ipfius audientes teftimonia QC præ= Dodri/w ioAit dicationem,omnibus rebus abnegatis,foliChriftototosfefe cofecrent.,Habemus S)C in difcipulis Ioannis religiofæ obedientiæ fandiffîmum exemplum, Non enim refponfant pracceptori, fed protinus ac fponte quo ablegantur abeunt : nimirum intelligentes non fan's efle audilTe aut intellexifte cuangelium,nifi etiam fadis ex« primamusjid uidelicet facientes quod illud facere iubet. Quid enim prodeflet ani pliffima ac fplendidiffîma de Chrifto audire teftimonia, perhibentia ab illo in or« bem omnem defluere plenitudinem,nunquam ueroad fontem ilium omniû gra« darum accelerate, ut inde falutares animæ latices haurias lt;nbsp;Ideo uero magnificac Chriftifacultates fplendidenobis proponuntur,ut in nobis excitetur ardens alTc« quendi fruendi^defideriS, Finis ergo omnium teftimoniorum fuerit, Chrifturn accederCjChriftum defiderare,Chrifto credere, 6C fefe huic confecrare totum, ab unico unice Si Temper pendere.Quidiuos inuocant Si colunt, redarguuntur Diuorum inuo in pracfentt per Ioannis Baptiftæ fadum,Si per S* Andreæ focqœ eius obedientia. caüo ct cultMt loannes enim,quemadmodum omnes fandi femper fecerSt, à ie ablegat difcipu« los ad Chriftum,ab ipfo iubens pendcre,ói in illum fold refpicere, Andreas cum focio fuo fandum loannê defcrit,ói totum fefe Chrifto confecrat. Hoe fi tu quoep fecerisjteligiofus diceris: fuperftitiofus autem fueris ateg fcortatorimpurilTimus, fi fponfo relidOjCreaturis adhaeferis,diuos inuocaris at^ colueris* Diui te ad Chri Oum relegant,

Conuerfus autem lefus amp;coiifpicatus eos fequentesfe,diciteis,Quid quæritis C Qui dixerunt, Rabbi, (quod dicitur'fi interpreteris Magifter) übihabitasCDicit eis, Venite amp;nbsp;aidete. V enerunt uiderunt^ ubi manes tet:amp; apud eum manferunt die illo^Hora autem crat ferme décima,

Baptiftafuodefundus munrre, adquoddiuinitusfueratuocatus, omnes ad mßoriä rerun Chriftum,ueluti omnium dominum fupremum Si potcntiflTtmü, omnium^ gra= chrifiiinci^i* tiarum fontem perennem relegauit, petitum ab ipfo quicquid ad uitam uere bea= f«r, tam pertinetconfequendam, Etquia omnia fua ad unicum Chriftum retulitpcr omnia fuateftimonia Baptiftes, omnes^afe ad Chriftum remifit,iccirco apoflo* lus accuangelifta Baptiftæ porrô non mcminii, nifi per occafionem in cap.j, fed

d a.

C A P, r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, I K I O A N.

totiïs ad rcs Chn’fii exponendas conucrtitur, in quo uno omnia loannes qUarrerC docuit: fimul^ dcfcribtt uocauones aliquot difcipulorum,quos in hoc fibi deligit ac recipit dominus,ut tcftes didis fadis^ fuis adhibeat, in cœlefti fapientia inlti-tuat,tandem^ ipfos in orbem ablcget,prædicatum Chrifti uires ÔC gratiam.Quo niam uero in prarfenti erant qui dcdrinæ Ioannis obfequentes, Chriftum iam fe-quebäntur relido Ioanne,in primis diligenter ac breuiter exponit quomodo rece Q«» animo pent dominus fuos fedatores, ôd quali erga ipfos animo fuerit aftedus, i urfuj dominuf affi» quamconftanticupido^difcendianimo ipfiadhacferintdifcipuli. Redpirdomi» âusfitinfe^ pus quacrentes fe animo benigno acpropenfiffimo ad bcnefacicndum, Nam non quentef ipfitm. cxpcdata difcipulorum interpellatione ad ipfos benigne conucrfus, fit' per cm« nia perhumanum fefcipiisexhibensjinterrogat nonquem quatrerent, fed quid quærerennea quæftione admonens, utic^ animum excuterent proprium,diligcn tcr^ pcrfpiccrent,quo affedu ucniantadChriftum,filt;^ quid ab ipfo perant, Reija ciuntur enim alibi in euangelio,qui apud Chriftum terrena, honores uidt licet 6C opes quaerebant: recipiuntur uero qui illis fpretis, iußitiam, innocentiam ac ims mortalitatem ambiebant, Proindcilludipfum omnibus nobis Chriftum fequcna tibusobtfcitur,meminerimusquamcnte, quo fine, fiC obquam cauftam fequaa mur,quid à filio dei poftulemus, Refpondent ad quacftionem lefu difcipuli,Raba bifiuepraeccptor,ubihabitasf Præceptorem fiCdodorem multar cruditionis fi^ fcientiæ appellant Chriftum, fignifi'cantcs acpollicentes fe ipfius fore difcipulos, ac poftularc ueram ab ipfo in pietate fiCde uera felicitate inftitutionem. Eadem cauftaubi habiter interrogant,cupicntes hauddubie familiariuscum ipfocon« uerfari,amicitiam^contrahere,atcpeo modo plenius myfterium redemptionis cognofccre,ac in omnium bonorum pcruenire participatum.Habitat nûc in cœ« lis dominus,habitat in pijs,fynccris,deum diligentibus, ac præcepta eins feruan« ribus pedoribus, Quife^uts itaque cupit cohabitare dei filio, curet tai is fir, quali« bus is deledatur* Porro facilis amp;nbsp;munificus eft dominus omnibus fe quarrenn'« bus,quibus feipfum totum Si omnia fua offert, dicens, Vcnite, 06 uidete. Fore» his pandit, nihil maligne aut inuidefibi recondit, fed omnesinuitans, omnibus Omnia fua rccludit, omnium^ poteftatem facit. Nam in Pfalmis quoqueclaniat propheta, Guftate SC uidete, quoniam bonus fiue benignus eft dominus : beatus uir qui fpcratin co. Timcte dominum fandieius, quoniam nulla re indigebunt qui timent ipfum. Ethisfignificantiusmulrdincuangelio ipfedominusait, Ve« nite ad meomnes qui laboratis SC oncrati eftis, SC ego reficia uos. Proinde facile, benignum,perhumanum,liberalem,filt; per omnia fuauem, proponit nobis domi« num dodrinacuangelicaamantemhomines, SC cupientemipfis non benefacerc tantum,'fedfefc totum cum omnifelicitatefuain ipfos transfundere. Vndeopti« me confuluit loannes nedum difeipulis, fed omnibus in orbe hominibus, ut ne« gledis tjs quibus mundus confi'dit, foli fefe Chrifto confecrent. Hunc effe iugem omnium gratiarum fontem ad faturitatem ac iucundam expletionem exatiantetn Fidelifdifdpu* cultores fuos. Confulto rurfus obtcmperaruntbencmonenti Baptiftæ difcipuIC lorum obeäien Namnuncdcplenitudinc Chrifti accipiunt. Horum fides ac diligentia nobis SC t««. expendenda 6Cimitanda uidetur. Agunt omnia fimplicitcr SC pure,uti à Bapti« fta erantdodi, nelt;j aliud à Chrifto petuntquam eius familiaritatem, amicitiam, Sc familiärem inftitutionem, cumcp in colloquium cum Chriftoueniuntalacres, perdurant, SCinftitutioncdeledantur. Neque enim fan's eft quatrere prarcepto« rem fidelem, nifi SC eundem fumma cum uoluptate audias, auditis^ afficiaris. Ideo enim de his dicitur quod tllo die apud dominum manferint. Quibus SC tern«

ports

Il B E R h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11

jxjris adqcitur notatio,Hora autem crat ferè décima. Id quod alij exponunt qua« fi circa decimam (quæ nobis fere 1111, eft uefpertina, quemadmodum in uigefi»: inocapiteMatthæiannotaui)ucnerint ad dominum. Putantenimficexplican auiditatemapoftolorum, qui cum eflet tempus uefpertinum, tarnen ambiuntut cum Chrifto priuatim colloquantur, fimulcp miram Chrifti humanitatemgt;qui non iuflerit eos poftridic ad fe redire,excuians nodem imminentem. Quam fen» tentiam ut non damno, ita non uideo quomodo propter duas tantum boras apos ftolus dixerit difcipulos die illomanfifteapud dominum. Certumenim eft decimam prope refpondere 11 11* noftraj pomeridianæ. Ego itaque mallem fic exs ' ponere, difcipulos tota illadieaduefperamufquc, nimirum ad horam decimam, apud dominum manfifle J ac mutuis fefe oblcdaffe colloqutjs diuinis. Pudeat ergo nos noftrac inertiac, quibus nimis longum êómoleftum efte uidetur, quic-quidimpenditur audiendis concionibus facris. Arguit id maxime frigida efte pcdora noftra,00 prorfus omni diledione ôd Audio dei uacua.

Erat Andreas frater Simonis Petri, unus ex duobus quiaudieranta Ioanne,8dfequuti fuerant eum. Reperithic prior fratrem fuumSimo« nem, amp;nbsp;dicit ei, Inuenimus MefTiamCquod eft ft interpreteris undus:) amp;nbsp;adduxit eum ad lefum.Intuitus eum lefus,dixit. Tu es Simon, filius Iona, tu uocaberis Cephastquod fonat,fiinterpreteris,lapis*

Pertinent ctiam haec ad expofitionem fandi ftudq diligentiæ^ ac operum Studio eorunt ucre fidelium,qui iam fua nomina Chrifto dederunt : praeterea demonftr atur in= fignis Chrifti bcneuolentia QC animus benigniffimus erga fuos cultores. Quæ didcruntdonu omnia in hoc exponuntur ut fanda haec exempla feduloimitemur, ÔC à Chrifto toti pendeamus. Quemadmodum autem fandi uerbum dei, inftitutionemin euangelio adeo^ipfumChriftum pro felediiTimo, pretioftirimo,uerecp maximo in orbe thcfaurohabent,itanonfunthacpartemaligni, cupientes folimaximas has opes poffidercmorunt unum Chriftum omnibus ad plenum fatiandis abun-dantiffimefufficerejideotp,quantum in ipfis eft, ftudent SCfummis annituntur uiribuSjOmnes huius fuithefaurifacere participes. Egregie enim Paraphraftes, Habet illud, ait, euangelica pietas longe diuerfum ab ingenio mundano,fi quern inuidens. Nam multi non putant fepoftidere quod habent cum multis commune; fed geftitfuum bonum altjs ciTe commune. Andreas tanta felicitate geftiens quod ex indicio Ioannis, fed multo magisexdomefticolefu colloquio,certum comperiffet,ilium efTe agnum ilium cœleftem, qui folus tolleret peccatum mundi, ilium eiTe filium dei, rcconciliato-rem unicum humani generis, ilium elTe Chriftum a prophetis promiflTum, 6lt; tot iam faeculis expedatum,ut primum nadus eft Simonem Petrum, fratrem fuum, VocdturSimo cuius præfentiam in hoc defiderabat, utilli, quern feiebat ingentiardoreexpes PftcMsrfddottii dafle Chrifti aduentum, tarn certæ cognitionisfelicitatem comm unicaret, Inue-nimusMelftam ilium,inquit,quern redemptorem orbis prophetac promiferunt. Hæcille.Ccrte7»?ftiT©'uocabulum,quod alq uertunt prior, dC referuntadæta-tem, quod uidelicet Andreas fenior, £C natu Petro maior fuerii : altj uerrerunt primum, fed non indicant quo referatur. Ego puto ea uoce fedulum SC ardens Andreae ftudiumexprimi. Non enim expedauit donee forte fortuna in Petrum tncideret, aut ut prior ad Andrearn ueniret Petrus, fed Petrum diligenter inuc*

d 5

CAP. I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T. t N I O A N»

Ofgandoprior, Hue primum, QC primo quoque tempore conucnif. Predicant uero ÔC laudant omnibus hominibus, ijspræiertim quos ÔC ipfos ad Chrißum ducerecupiunt,fandi,uirtutcm QC gloriam, benignitatem èc gratiamcognirf Chrifii, fed fiC confitentur ingenue ilium eße faluatorem mundi, Mefljam,id cß Kcßi4X ijuiiil unclum dei.Meflias enim ( ficut Paraphraßes inquit) Syrorum lingua fonat Chrt ßum,id eß unAum,quod undio regum fitac facerdotum. Solus autem Chrißus undusefladeo. Soli data eßpoteßas in coelo amp;nbsp;in terra. Solus eßille facerdos in aeternum, fecundum ordinem Mekhizedek, qui fui corporis hoflia generi mortalium uniuerfo reconciliauit deum. Sandus Augußinus Trad, in Ioan« nem 7.hancuocem Meflias cxplicans,dicit,Meßias Hebraice,Latineundus, GræceChrißus eß:ab undioneenim dicitur Chrißus. Chrifma undio eß Grae« ce:ergo Chrißus undus: ille fingulariter undus, prarcipue undus, undc omnes Chrißianiunguntur. Ille praeeipuc, quomodo in Pfalmo dicit, audi, Propterca unxittedeusjdeustuusoleoexultationispræparticipibus tuis. Participes enim cius omnesfandi, fedille fingulariter fandusfandorum, fingulariter Chrißus fingulariter undus. Haec Auguß. Copiofiorade nomine Chrißus uel Mefiias dediinMatthacum, QC in epißolas apoßolicas. Annotauit amp;nbsp;illudChryfoßemus Homel.in Matth.iS.cum emphafi quadam pofitum eße uerbö Inuenimus, Nam, Hoc, inquit, uerbum Inuenimus animac eß, maxime eius aduentum defiderans tis, amp;nbsp;coelitus ueniam expedantis, cuius aduentu exultans alios cuangeltjgc« fliat fieri participes. Hare ille. Nee contentus eß hoc dixiße Andreas, nifi 6C fra^ trem adducat,utilt;ç uolentem ac cupientem, Petrus enim tarn optabili nucio, nee amp;nbsp;ipfe audifle contentus,geflitquocpipfum uiderelefum*

Simon cogno* Rurfus demonßratur quàm facilis ôf munificus fit dominus erga omnes eos minaiurPe» quiaddudi adipfum ueniunt. Quienim omnibus faluandis uencrat, benigne tr«j. Petrumrccipit,accercmoniaquadam fibiconfecrat,utindecolligamus ueic ac fcrio receptum eße à domino. Fuit enim morts ueteribus nomina rjs tranfmuta« re,quorumfadierantdomini, ôifquos proiuisiamagnofcebant. ItaNaburho« donozor regibus quibufdam luda, item Danielinomina immutauit, quo figntfi« cabat cos nunc èfamilia amp;nbsp;aula eße Babylonica. Quo alludens dominus,Simo« nem dicitaliquandoappellandum Cephas fiue Petrum. Quod quidem ncminis non nunc Petro indit,fed indicat tarnen aliquando imponendum. Impofitum efl apudMatthaeSin cap. i6.Chryfoßomocain re aliud uifumeß.Dicitcnim,Hunc Petrum appellauit,Ioannem ueroftlium tonitrui. Quamobrem f Vtoßendat fe cundem eße,qui uetus dédit teßamentum. Ipfe eß qui nomina apte imponit, qui Abram Abraham,Sarai Saram,IacobIfrael uocauit,SCc. Nec caret myficrio quod non protinusac ab initio nomen Petrus Simoniindit. Nam probat demi« nus initio fui nominis ßudiofos priufquam fuos palàm eße declarer, quanquam iam pro fuis agnofcat, nimirum ut diligentiamfuorum ficcxacuet: ideoamplifi« ce pollicetur, qut madmodum Simoni hie dicit. Tu uocaberis Cephas, nimirum fialacriter perrexeris,ficut coepifii, in pietate mei nominis confeßionc. Inte« rea fignificatetiam dominusquales cupiateßefuos cultoresjpetrosjd eßfolidos, faxcos,immobiles,confiantes. Certe Hieronymus in nominibus Hcbraicis nes gatHebraeum eße uerbum, fed Syr urn, bi'apud illos fonarefolidum. VndequI tradunt Græcorum nominum Etymologiss amp;' hinc didum uolunt, quod non facilemoueatur. Vbiitaquefuntnugonesqui ingratiam Romani prarfulis ex Cephas,ex uoce inquam Syra, Graf cam faciuntxt^faA«, quod caput fignificat, Sed contra ifios alias difputammus. C»terum illud quoque non uulgarem em* phafim

LIBERI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11 »

phafim habere ufdetur, quod feribitur, Intuitus eum Icfus. Nam Chryfofiomus, Inciptt iam rcuelarc, inquit, dtuim'tans myßeria, eam^ paulatim per prophetias aperire. Hoepado SC cum Nathanaclc egit, SiC cum multere Samaritana. Nam prophetiæ non minus qudmfigna mouent, nequcullum prac fc ferunt faftum, Nammiracuiaapudftultam pkbem nonnunquam calumnia notantur, InBcl-zcbub enim,ait,etjcitdacmonia : prophetta autem nullt crimini eft obnoxta. Cy-rtllus Itbrofecundo inloannem cap.n* Refpicit, ait, utdeum dccet,qui corda SC renes ferutatur, uidet^ qui nihil ignorât ad quantam SC fidem SC uirtutem difci» pulus peruenturus fit : SC quam de eo quatfiuiffet tam ipfum quam patrem eius nomine appellat, docensfe eum effequi cunda priufquam fiant nouit, SCct Paraphraftes quoque hunc locum enarrans dicit, lefus autem intuitus Petrum, nonfolum faciem hominis contcmplatus, in qua tarnen relucebatpedorisfyns ceritas, fed animum potius columbina fimplicitatepræditum, ob hanc aptum euangclicac gratiæ, deledatus illius fyncero affedu, fimul SC patris nomen india cat,iam tum declarans fibi nihil occultum cfTe, fimulcp piam animi fimplicitatem collaudatexpaterni nominis argumento, ÖCcx commutati nominis ænigmatc, praedicit olim ineofuturam inuidae fidei foliditatem. Nam Iona columbamfoa nat,autgratiam,Simeonobedientem fonat, Siquidem ab obedtentiaMofaicac ) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gradus eft ad euangelicam fidem Jefus igitur intuitus eum, 8C præfentcm iU

iius fimplicitatem amat, SC futuram firmitatem uelut ænigmatc fubindicat, du eens, Tu cs ille Simon filius lonæ tuo fimul SC paterno nomini refpondens: fed ubifides ifta robur collcgerit, ut aduerfus omnia fatanæ tentamenta poffitincon cufTaconßftere, uocaberisCephas,quodGræcc fonat Petrum, Latine Saxum.

Poftero die uoluit lefus extre in Galilæam, amp;nbsp;reperit Philippum, SC dicitei,Sequereme. Erat autem Philippus à Bethfaidaciuitate Andreae Sc Petri.Reperit Philippus N[athanaelem,amp; dicit ei,De quo feripfit Mo« fesin legeamp;C prophetaeinuenimus lefum filium lofeph Igt;Jazarcnum^Et di xiteiNIathanael, ANIazareth poteft aliquid boniefteC Dicit ei Philip^ pus,Veni Spuide.

Déclarât etiamhæchiftoria dominum noftru Icfum Chriftumbetlcficp, pro« Vocafurfhii penfoc^ in genus mortalium efte animo. Sna cnim fponte, nullo prouocatus be= lippus^ neficio,nec ullo Philippi excitatus mcn'to^piniippg uo^at. Refpondet ergo præ» fens uocatio uocationi Zachæi atque Matthæi, de qua require quæ dixi in 9.cap. Matth.Obiter aßtindicatur patria Philippi, propter ueritatehiftoriæ. DeBctbfai da didum eft aliàs.Fuit ea maximorum apoftolorum patria Petri,Andreæ ac Phi lippi,ac fortaflis amp;nbsp;lacobi atc^ Ioannis filiorum Zebcdæi. Prætcrea deferibitur Voatuy N4

Nathanaelis uocatio opera Philippi confeda. Quemadmodum cnim Andreas thanack mox atlt;ç Chriftum agnouerat miro animi ardorCjöC PerrS ad Chriftum perducit, ita Sc Philippus Nathanaelem ad Chriftum, quem modo didicerat^ inuitat. Sims pliciter autem rem proponit,non tarnen citra modicü animi gaudium,dicens,In« uenimus uerum ill u MefTujde quo Mofes feripfit quod fit exoriturus rex SC facer dos,qui redimat Ifraclcm, SC de quo prophetarS teftimonia tarn multa cecinerüt. His addit quis is fit,amp; quem intelligat, lefum filiü lofeph Nazarenu: rudis adhuG Sc imperitus myfteriorum dei.utpote neophytus.Nazarenus quidem erat lefus, quia in Nazareth educatus, ficut dicitur Luc. 4. fed patria in qua natus füerat

CAP. I. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN IOAN.

crat ipfi Bethlehem duitas Dauidis, cuius filius crat lefus, iuxta car nem, concerf ptuSjUon è lofephjfed è fpin'tu fanAo, S«^ natus ex Maria uirgine, Dauidici femi-Prontißiones nis puelluIa.Nec mirum cuiquam uideatur quod Philippus rudis alioqui, 0^ fcri dechriflouub pturarum imperiius Mofen citât ac prophetas. Siquidem Mofen SC prophetas gatißinite. polliceri faluatorem orbi 8gt;^ femel in hunc omnia direxifle,tam erat uulgatum omnibus, quam quod uulgatiffimum, lippis quoque, quod dici folet, 8C tonfori. busnotum. Monet tarnen Cyrillus libro fccundo, cap. dccimoquarto,fuiflede faluatore opinionem apud ludæos, quod Nazarenus fitfuturus Meffias t quam« uis fcriptura ipfum Bcthlehemitam appellet: uulgarem itaque opinionem fequua turn eflè Philippum, Cuiquidem fententiæ tantum quifc^tribuat quantum iielit. Rlt;lt;f(o cr Mo^ Docet autem hie locus modum uocationis ad fidem euangelicam. Praedicatur duiuocationis hominibusper hominesfcripturaeueritas,audiuntilliprceconiumueritatis:deus adeuangclium. autem aperit corda ut credant prædicatac ueritati, 8C uera fiducia fefe commits tant fillo dei. Docet item praefens locus minifiros euangelij oportere ad minifies rium legitime uocari.Damnanturenim ubique quinonexpedata uocationeips fi currunt.Difcimus praeterea exemple Philippi,certis gradibus afiurgere cognis tionem ueritatis in homine, donee ad iufiam pertingat perfedionem. lam iicro Nathanael,quamuis miro teneretur Mcfii'ac defiderio,tamen non temcre neefas die admodum credit Philippe, exemplum præbcns qualis elTe debeat infiituens Quakme/Ji dusinueritatceuangeliea. Simplexefi atquefyncerus,non tamcmfiulnis,ÔC oporteatuoa quidlibetcitradelcdumÔC iudiciumrecipiens. Namobtjeit Philippe, A Nazas adfi^ reth petefialiquid bonieffe fQuafi dicat, Prcmifliones prophetarum perhibent dcmcuurtgelta MelTiam Bethlehemitem futurum,nonGaIilæum. Fuerunt tarnen qui hunclos cum citra interrogationem legerunt, quafi Philippe confenferit Nathanael. V'cs luti fi Germanus dieat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^cnno^Jt noc^etwâe 0îit6 von Fctntnen.

Diuus Augufiinusputat utrancpledionem atquefententiampolTe recipi.Equis dem fufpicantur nonnulli huius loei occafione, ÔC ex his uerbis Nathanaelis, colligi poflc Galilæos co tempore non ufquequatp laudati ingentj ÔC moribus fyncerioribusfuilîe.Quemadmodum autem non facile credit Nathanael,itarnts fus non efi pertinax ÔC contentiofus. Vocantem enim Philippum fequitur, uis furusôC auditurus Mefli'am ilium à Philippe praedicatum. In Philippe uicilfini fuppeditaturexemplumuere pq,confiantis ÔC fimplicis hominis. Non dubitat Icfum efle Mefltam, tametfi dubitare 8C reclamare audiret Natbanackm, tamets fi non poflet fententiam fuam fcripturis confirmare, ac commode rcfpondeic adeaqux obieceratNathanacl. Inucnias hodie quoque non paucoshuiuimos di Chrifiianos, qui tametfi fidem fuam contra ludacos SC Turcas eloquentiores atquecaptiofiorcs tueri, fcripturis^, SC argumentis euincerc nequeant, afidetas men imbtbita,cui in cordibus ipforum fpiritus fandus perhibet tefiimonium ue« ritatis,non dcficiunt. Sed uide interim maturam Philippi prudentiam : non pos tefirefpondereadobieda, interim nihil de fide fua dubitat, fic de Chrifiiabfoluta perttia, vocat itaque Natbanackm cum fuis quafiionibus ad Chrifium dicens, Venijuide, ac ipferem omnem experire, omnino fperans hunc pofle adfingula commode refpondere,6C fua uirtuteadfeconuertere, Proinde nihil peccantuel hodie Chriftiani fimpliciores li amp;nbsp;ipfi difficiliorcs quatfiiones référant ad peris tioresac excrcitatiores in fcripturis explicandas, ipfi interim cum Philippeillo fuo firmi in fide permanent, contra captiofos fophifias nihil difputant.

Vidit lefus Nathanaekm uenientem ad fe,0C dkit de co, Ecce uere raeh'tà.

I I B E R rgt;

taelita,m quo dolus non eft.Didt ei Nathanael, Vndc me nofticRefpoh ditkfus,amp; di'xi't ei,Priufquam Philippus te uocaretcum efles fub ficu, uU debam te. Refpondit Nathanaël, amp;nbsp;ait ei, Rabbi, tu es ille fill us dei, tu es illerexlfraëlis»

Rurfuscxponiturnobfsadmi'randa quaedam Chrifti benignitas SChumani’s AniefutcMi tas,amiciffîme Nathanaclem rccipicntis atque fnftituentis. Qüæftîo uei fabatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r*

dubia inter Philippum Nathanaclcm, An lefus ille Nazarcnus, qui putabatur filius Ipfcph, reuera autem dei dC Mariae uirginis filius erat, fit uerus ille Ô6 expe* datus eledorum dei Meflîas Quaeftio delata fuit à partibus ad ipfum lefum, ut hic effet arbiter,QC quid uerum elTct pronunciaret declararet^. lefus itaque nihil moratus, nequeoblongis argumentorum nexibus ÔC ftruduris occupatus, di-fputatoresfufpendit, autcircunducit, fed fermonead focios conuerfo Ô6 de Nà^ thanaeleloquensjcuidenter approbat nbsp;nbsp;cutneit,feuticpuerumÔCexpedatum

cflcMeffîam,quemadmodum de ipfo pracdicarat Philippus, Hoc autem appros bat lefus per fpiritus fandi teftimonium, ÔC per diuinam prophetiam, Concedit cnim, imoconfert Nathanaeli fpiritum fandum dominus, qui in corde eius eui« denter teftificarctur,fiC euinccret pura ueritate lefum eiTe Chriftum.Foris praetclt; rea fïgnis fiuc circunftanttjs explicatis, oftenditfe corda, praefentia quamuis aba ftrufa,abfcntia,præterita 6C futura noffe: id quod folius dei eft, adeo^ ôô Meffîae, qui filius dei eft. Nam feriptum eft Pfalm,7,Scruta tur corda filt; renes deus iuftus, Etj.Reg.g, Tu folus, inquit Solomon, nouifti corda cundorum filiorum homû num. Proindead focios conuerfus dominus, audienteNathanaelc, ôôdcNathaa naele loquens,dicit,Ecce uere Ifraelita, in quo dolus non eft. Dolus latens animi uiruseft:ergo cum dominus dicitNathanaelem fynceri animi uirum effe, certe fubindicat feeife pedoris infpedorem, amp;nbsp;cordium animicp côfcium ac iudicem, Cæterum uide quàm proprie norit dominus quid cogitarit, QC quo animo cum Philippo colloquutusfitNathanael, Nam ideo appellat Nathanaelem uerumIft Verui ifructifé raelitam,quod ingenio fimplici ac bono, moribus item fynceris pulchre exprime ret patriarcham lacob qui cognominatur Ifrael. Fuitenim hie, ficuti fcriptura ha« bet,probus, integer aefimplex, QC tarnen prudens, non ftolidus uel ftupidus : ob quam rem ^impoftorem conuinciabatur Efau, impingcns ei SC iniuftitiæ, doli SC împoftoris notam. CæterS non erat Ifrael malitiofus, artibus utens malis aefrau-dulentus,fed mature,prudens oblatis occafionibus fände utcns,ac diligenter ca-uens,necubiuelnegligeretquicquam, uel imprudent!à quoquam imponcretur* Eundem ad modum Nathanael fimplex fuit ôè fynceri ingentj homo: interim etiä attp etiam cauet SC ipfe ne ulla arte feducatur : ideo non credit protinus Philippo, 61^ tarne noneft contentiofus. Comitatur enim nuncPhilippum, utiepipfamrem propius 66 certius cogniturus, ut tandem quod uerum ÔC falutare crat,reciperet. Earn uero animi cogitationem quàm exadilfime eruit uno uerbo ex pedoris ar« cano Nathanaeli, fubindicans feefle cordiumferutatorê. Verumne iftaquidem rcuelatione commotus facile cedit Nathanael,fcd diligentius ferutans, ait, Vnde menoftiC Quafi dicat, Animi mei arcanas cogitationes explicafti, dum dixifti me uerum effe Ifraelitam, cupio ergo feire unde me norisc* Ad haec dominus plenius refpondens, dedarat fibi nihil efle reconditum, Priufquam, inquit, Philippus te uocaretjCum eifes fub ficu, iam uideram te: addens uidelicet circunftaa tias , ex quibus ille colligcret lefum omnia feire tarn animi arcana quàm ea qu« foris ubique ipfo etiam abfente fiunt, Probauit ergo lefus his omnibus

CAP.!. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMM EN T. IN 1*0 A N»

Oportet Mefgt; fe ucrum cfle Mefliam.Nam oportet Meffîam efle omnipotentem omnifcium: fiamejjeomni* qm'ppequi rex eft totius orbis,: utnccefte fit eum omnia pofte, 0^omnia nofte: potentem cT quo uidelicetomnium cogitationes ac uota fcire,audire,adeocp implere poftit, omtufeium, Huiufmodiautemdiuinis uirtutibusfeinftruóum effeoftenditlefus, occulte in« terim 8C in corde inflammans,6C in fui cognitionem pertrahens per fpiritu fuum, Nathanae'lem. Vnde hic dilucida conuidus ueritate, fideli alTenfu declarat fe om nis doli eflTeexpertem. Nam cum perfuafiftimum haberet foli deo cogitationes hominum efTe cognitas,fed S)C cerneret palam lefum nihil ignorare, protinus ple« na fide teftimonium reddidit Chrifto,R.abbi,inquiens,tu es illc filius dei, cuius p« culis patent omnia: tu es rex illelfraelis, à deo nobis promifius,qui nos libérés, toti mundo impcrites,quando nofti omnia, ac potes omnia»

Memorabilis autem Öd infignis eft hæc Nathanaclis confeflio, breui compen dio celebrem illam quæfiionem abfoluens, Anlefus fitChriftust'aedifertepro« nunciat ilium ipfum lefum, qui uidebatur filius lofeph, reuera autem dei öd Ma« riæ uirginis filius erat,ucrum öd expedatum efTe Meffiam. Et oportuit quidem moxab initio banc quæfiionem dilucide explicari, quo promptioribus animis LedorcsChriftum rccipiant,0d in ipfum omnem figant cordis fui fiduciam. Por« ro apparethuncNathanaelcm in lege öd prophetis fuifTepcritiftimumjUndenon oportebat ipfum deligi in numerum duodenarium, quern omnino confiitui opor tuit ex imperitisjUt perfuafio fidei totius^ orbis conuerft'o ad Chrifium, nullis ho minum præfidtjs, ueluti eruditioni, eloquentiæ, fimilibus^ facultatibus afcribes i.Cor,!. er», retur, fedgratiæ fpiritus potentiæ^ Chrifii. Eo nomine öd Paulus fero uocatus eft ad munus apoftolicum«

Refponditlefus,8d dixit ei,Quia dixi tibi, Videbam tefub ficu,credis: maiora his uidebis. Et dicit ei, Ame dico uobis, pofthac uidebitis ccelum apertum,0dangelos deiafeendentes ac defeendentes fuper filiu hominis» PleniutfiAin» Oftenditur his, audibus certis glifccre fi'dem eledorum dci. Nam prominit de inßituuntur dominusfjsqui exgratia iniiium fidei habent augmentum gratiarumöddono« ftnäi. rum opulentilTimum.Etenim alibiquoc^ in euangelio dicitur. Omni habenti da« bitur, öd fietopulentior. Certein præfenti fumit fibi dominus difcipulos hofee fuos fibi inftituêdos plenius. Inftitutionis modus eft quod fignis 6d uerbis erudit« Signum paulo poft in i.cap.fequetur. Verba hic ponuntur paucis multa compre hendentia.Præfatur autem iurciurandointcrpofitofandiflimcafreuerans certif« fima öd plane indubitata efTe quæ proponit.quo uidelicet plus authoritatis dodris næfuæconciliet. Apparetautem uerbis allufiffe dominum ad Gene. cap. 18.111 quo typus euangelici myftcrtj ponitur in Ifraele uel lacobo dormiente fuper lapi« dcjfid uidente fcalam quandam porrigi in coelum per^ hanc angelos dci afeende« rcacdefcendere, porro fummitati fcalædeum inniti. Ergo quod dominus dicirgt; Chrißwiefiit talequiddam ciTe uidetur, Audiftis hauddubiein lege figura quadam res Mcfa fcalazr uidin fiæ per fcalam lacobdefignari: atqui fcitoteilla nunc in me compleri, öd ad diem ufqueaifumptionis meæ plenius foreimplcnda. Intelligetis omnino medodorc öd magiftro, coelum per peccata ôdcorruptionê humani generis in Adamo occlii fum,mca difpcnfationerecIudi,0d per medeum orbireconciliatû pcrpetuocohæ« furû hoibus fœdere :ïntelligetis meeflTe fcala öd uiâ illâ in cœlos, qua aditus pateC ad patrê. Is enim fum qui cœlo terra unio,ut porro angeli inter utraftp partes mi« Qiftrifintinambulaturi* Intelligetis præterea angelos mihi quamuis filio homi« nis

LIEER!» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14

Firs uero^ bomini, reuera Si fingulan'tcr effe fubi'ccfloSjSif me domïnum efle,non modo omnium uifibilium crcaturarum, fed regem angelorum omnium^ inui ((biliumfpirituum,deum uerum, Hçcinquam porrôrediusintelligetis exdodri na meajcx fignis fiue mtraculis,ex morte, refurrcdione item gloriofa, èC magnifi ca incœlos afcenfione.Haec Paraphrafticos perßrinxü Cernis autem inpauculis uerbis maxima 06 plurima religionis noftræ contineri atc^ deiïgnari capita, nemgt; pe dominum noftrum lefum Chriftum angelis efle maiorem,utpote regê ÓC prin» cipem omniS : in quo plenius Sgt;C copioiïus demonftrando féliciter laborauitPau» lus in epift.ad Hebr.i.Slt; x. cap.Per Chriftum item cœlumcffe apertum: QC per ip« fius merit S aditum fandis patere ad patrem.De tjua re dicetur 6C in i4.cap.Ioana nis^Per eundem nos deo patri reconciliatos,certo cohaeredes fados efle uitat aeter natJfta fuere prima Chrifti exercitia,quibus ftjos difcipulos uel hodie óó in finem ufcß mundi cupit imbui,SC in his per omnem uitam excrccrü

Bt die tertia nuptiæ fiebât fn Cana Galilscæ,amp;' erat mater kfu ibû Vo^ C A P. I !» catus eft autem amp;nbsp;lefus ac difeipuli eius ad nuptias. Et ubi defeciftet uinu, dicit materlefu ad ipfum, Vinum non habent. Dicit eilefus, Quidmihi tecum eft mulier 7 Nondum uenit bora mea» Dicit mater eius miniftris, Quodcum^ dixerit uobis,facite»

Notatione temporis committit hifloriam.lntclligit autem diem tertiam, baud C4mminon dubie ab adita Galilæa.Locus item, Cana uidelicet, defignatus confirmât ueritas tern hiftoricam. FuifTe autem duas CanasadmonuiexCofmographisin Matth. cap.iy.Hxcminor dicebatur, fita incoflntjs tribuu Zebulun ÔÔ Afer, undehanc nonnulli tribui Afer aflignant, alq tribui Zebulun. Minor uero dida eft ad diffè» rentiam maioris in Phoenicia. Hæc erat in Galilaea, Quo autem pertineat hiftoa ria,0^ quis fit figni ufus colliquefcit ex hiftoriat Cataftropha. Sub finem enim ad-tungit loâncs. Hoc edidit initium fignor urn lefus in Cana Galilaeae, amp;nbsp;manifefta® pinifcrfcopin uit gloriam fuam:00 credideruntin eum difeipulieius. Gloriam appellatapofto® miracult. lus diutnam maieftatem QC potentiam:quemadmodum etiam paulo ante dixit, Et iiidimus gloriam eius uelut unigeniti à patre. Voluit ergo hoc figno dominus de« clarare fe efle omtftpotentis dei omnipotentem filium, qui quae uelit et hominibus utile fit uclnutueincerepoflit. Itaueroauthoritatê fibi parauitprimumquidera apud difcipulos nuper deledos, ut difeant fubinde magis an^ magis, nec ternere, neefruftra omnem fefe fi'duciam in Chriftum collocate: deinde eodem figno om» nes in orbe homines ad fe inuitat ac pertrahit,quo 8d ipfi potentiifimo dei filio ere dant.Duplicem itacp fcopum habet hiftoria:alterum, lefum efTe gloriofum glorio fi amp;nbsp;in aeternum benedidi dei patris filium:alterum,In unicS hunc lefum omnem fiduciam efle collocanda.In hunc finem per euidentiflimas circumftantias confir «natur, contexitur^ hiftoria, ut ex omnibus fignis colliquefcat omnia hicuere ac diuina uirtute, nihil falfa 0^ mendaci apparentia efle patrata. Ad haecincidunt amp;nbsp;alt) loci religionis noftræ illuftres ac memorabiles. Cyrill.enim lib.in loannem Xcap.ió.Multa Sgt;C magna,inquit, eodem figno peragebantur. Sandifi'eabantur nuptiæ. Maledidio mulierum, initio noftri ortus benedidio, deftruebatur. GI0« fia faluatoris quafi fob's radius effulgebat: difcipulorum denicç fides roboraba« fur.Hæc ille. Vnde certû eft domina mox ab initio regni fui hac uoluifle hiftoria fiuc hoc fado fuo teftarijUenilTe fe in mundS,non ut nuptias abrogaret,aut ufum rerum temporariarum quæ ad corporis curam pertinent, damnaret, fed ut modS

CA P. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN lOAN.

poti'us fernandum efle doccretjuxum autem Ôi^ intemperantiam omncm fugfcns» l^uptiase/fe dam.Quodenim Nuptias atnnetjfuapraefcntiadanflimeatteftatiiseftdominus, fanätu, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;honorabiles efle illas : quod ÔC Paulus poftea docuit in ij.cap.ad Hebr. Prxterea

coniuges adeo^ totum conuiuium munerehonorauit tum amplotumfplendû dOjfubindicans feneutiquam deferturos coniiiges fandos : licet his perpetuó ex^‘ pedandafintacerba, quæ tarnen dominus pollicetur fe perpetuó temperaturum uino fuauigratia: ac beneficentiæ. Addit bis fiC alia quædam in hæc ucrba beatus pater Cyrillus,dicens, Adeftnupttjs dominus ut natiuitatis noflræ principium, quantum ad carnem attinet,fanÔïifîcaret. Oportebatccrte,quoniam toram natu« ram hominis ad melius reftaurabat, non folum natis iam hominibus benedicere, uerumetiam nafciturisgratiam præparare, Sgt;Caditum illorum ad hancuitamau-thoritate miraculi ÔC praefentia fua fandum efiîcere.Practerca in doloribus parère filios, ad mulierem propter peccatum didum fuit : quomodo igitur aliter ha:c dc:^ pellendamalediôlio erat, necondemnata nuptiarû fandimonia uidereiur, qoàm faluatoris praefentia c’Quicumfitucrumgaudium prifeum nuptiarû mœrorcm prçfentia fui depuliu Noua enim omnis creatura in Chrifto fada eft,praetcriercç Epulii intereß uetera:utaitPauIus.Tantum Cyrillus. Deinde edit ô(fbibit,adeo^ publico cena dommiw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiuio fine epulis intereftdominus,imó quo hilariores eflêntconuiuæ conuiuiQ^

laetius,praeflantifîîmigenerisuinumepulantibusdepromitSc offert. Qijonomû ne Anabaptifta aliquis feuerus ex authoritate patris dominû lefum haud diibie excommunicaflênuerum ueritas dicitjOmnem dei creaturam bonam cife,6c nihil retjciendum,ficumgratiarumadione fumatur, fiadlîtmodus ÔC fobrieratis flua dium,fi non negligantur paupcrcs. Alioqui enim edere, bibere ac faturari, laetari ac alacri hilari^ animo donis dei perfrui,benedidio domini efl. Peccant itacp hya pocritæifti,qui propter hæccapiunt,intricant,ôCobturbantconfcientias. Praetea rea indicat hoc miraculo dominus nihil unquam defuturum fidelibns fuis cultoa ribus:quibus utafpera pleruncçininittjs obueniunt,ita fubfinêlætiora fuccedûr^

Porto tjs,quac confignaui, uerbis apoftoli comprehenditur prima huius hifio riae pars ueluti prorafis,in qua proponitur nuptias quidê celebratas,fed inter epu landum defecifle uinum:ÔC matrê filio dixiflê, Vinû non habent: quæ ideo tam di ligenter confignantur ut miraculi ueritatem euincant.Q,uia enim nullum aderat uinum, ideo diuina uirtutc uinum fieri oportuit. Et certe quod dominus ad ma» tris poftulationem, uel admonitionern potius, nihil facit, docet hic omnia diuina Hdlerrfiiftf«« geri uirtutc,nil prorfus præfidqs humanis, Compellat autem filium mater ex com ter filium corn' miferatione quada, cupiens inopiæ fponfi fubuenire filtj humanitate 6C omnipogt; pf04t. tentia:quammultisiam argumentisexpertafueratin filio.Ideoreuerenteripfum appellat,necpræfcribitquicquam,fedadmonet tantum.QuafidicatjScio quanta polleas uirtutc atep potentia jfcio quàm beneficus ÔC propenib animo fis in omnes homincs,proindenil tibi præcipio, moneo tantum ÔC indico uinû defecifTe. Sunl qui purent matrem humano laborafle affedu, uirtutc^ filtj fibigratiam uoIuifTe hominum conciliate, filij^ gratiaclariorêreddere: quocirca dominus ipfam exa ' ceperitacerbius.Nam refpondens dicit,T» a-cîyuLxi: Quid mihi 6C tibi mu« liete’Quod tarnen fieexponipoterat, Nihilhocuelmca uel tua retulerit mulier, Namarchitriclini cftconuiuio profpicere. Verum fie non ufqucquat^ cohærct quod moxfcquitur,Nondum ucnit hora mca. Vnde uideturduriufculeexcipe» re dominus matris admonitionern,acdicere,Quid mihi tecO reicfi muliertQuod loquutionis genus ab Hebræis petitum repulfam cum quadam obiurgatione habet. Nam i. Samuel.i6, dicitDauidad Abifai,Quidmihi Slt; uobis filtj Zeruia^

Pro

LIBERE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1$

Pro quo Germanus dicerct, Was 0ûbt6‘?iitiûnïn'aô^«[) id? jet^ôn^ Quod au» HortoMndip*» tem dun’us excipit admonitionem matris dominus, non in hune finem facit, ut rentes doceatfilioslibcrósue parentes obiurgare fæuius : qui ubique alias præeipit pas rentibus debitum deferre honorem : fed fie uoluit deiafferere gloriam : quam ta» inctfî mater minime cuperet infirmatam, noluit tarnen ille rebus diuinis ueltan» tillumimmifcerirerumhumanarum. Syncera oportet eflediuina opera ac libcs raîundedicit, Nondumadelîhoramea, ipfa fcilicctagendiopportunitas, quae à diuina pendet potentia ôi prouidentia,non à cuiufquam creaturæ iuflujadmonis tionCjfuggeftione, autuoluntate, Hadenus tuae uoluntati mepræbui morige« rumtquod nunc reftat(uerbis iam utor Paraphrafta:)ex arbitrio patris gerendum cft, non ex humano praeferipto. Alibi mater fuifti, pofthac mihi nihiï aliud cris quàmmulier,quoties uerfor in patris negotio. Huius gloriæquoties eritferuiens dum,nihil opus erit tua interpellationctultrofaciamquod res ipfa poftulabit.Has beo tempus à pâtre præfcriptum. Atque earn expofitionem agnofeit ÔC S. Augu-ftinus,quiTrad’atu inloannem S.indieat, fuo fæculo fiC fuperioribus fuiire rem» poribus,qui huius loeipraefidio euinccrc uoluerint Mariam reuera non fuifle ma uere trem ChriftijUt qui hic dicat, Qiiid mihi tccû mulierfQuibus nihil abfimiles funt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuter»

noftra ætate qui fublimia fubtiliter de Carne Chrifti fophifticantur, inquirentes, anfitcreaturajanoriginemaceeperitex Maria,ancxfpiritufanlt;ffo f St inter infi» nitas quaeftionesfuas quærunt, Vbidominus appellaritMariam matrem fuûmç* Cum huiufmodi monftris multurrt ac diu expoftulat amp;nbsp;rixatur Auguftinus aan» dem uero dicit, Non habuit matrem foeminam lefus C* Vnde id probas rDicunt, Quia dixit, Quid mihiSC tibi eft mulier;* Quisuerohoc narrauit, utcredamus quia fie dixit dominus c' Nempe loannes Eu angelifta. At idem dixit, Et erat mater lefu ibi.EtjDieit mater lefu ad cum. Illi autem in eo uoluntcredere euangelis ftæ,quod narrat lefum dixifte matri,Quid mihi tibi mulier f amp;: in co nolunt ere dere euangeliftæ quod ait, Et erat mater lefu ibi. Et dixit ei mater cius. Cur non crcdunteuangelio fic pronunciantif Aut fi hoc mentitur euangelium, quornodo credeturdicenti quod lefus dixerit, Quid mihiSlt; tibi eftmulier fEtmox, Cur ergo fic ait matrifiliust' Deminus nofter lefus Chriftus QC deus erat Si homo. Secundum quod deus erat matrem non habebat: fecundtim quod homo erat,habe-batmatrem. Mater ergo eratcarnis, mater infirmitatis, quam fufeepit propter nostmiraculum autem quod fatfturuserat,fecundum diuinitatem fatfttirus eraf, non iccundum infirmitatem : fecundum quod deus erat, non fecundum id quod tnfirmus natus erattfedinfirmumdeifortius efthominibus.Miraculum ergo exi-gebat material ille tanquam non agnofeit uifeera humana,operaturus fatfta diui-na,tanquam dicens, Quod de me facit miraculum nontu genuifti: diuinitatem meam tu non genuifti ; fed quia genuifti infirmitatem meam, tunc tecognofcam cum ipfa infirmitas pendebit in cruce. Et reliqua. V idetur autem Icquutus de eo quod in cruce pendens, ad matrem ait, Mulier, ccce filius tuus : QC ad loannem, Ecce mater tua. Quo loco fimiliter 0^ mulier amp;nbsp;mater dicitur Maria. Certe eo loci agnofeit ipfam dominus pro matre fua.Idcm Auguftinus refert ilia uerba,Non dum ucnit hora mca, ad fupplicium crucis, in quo matrem agnoucrit. Sed ea cx-pofitio uidetur paulo coatftior. Porro in matre relucet nobile illuftrisfidei exem= tjobilefiM plum.lubct enim uniccrefpicere adprçcepta filq,Nihilcnimoffenfa dtiriore cius excmpiuw. refponfojnecdifFidenseius bonitati uirtutiep, iubetminiftrosaccintftos orjefto» lari mandata filtj, fperans ipfum pro bonitate folita beneficium aliquot præfticu» Conffdcuito-rum indigentibus jmpugnat hie locus grauitcr fuperftitiofos, colentes pro créa»

c A Pf IT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c O M M Ê N T. I N I O A N.

tore crcatiiram, exiftimantes dominum lefum pictate in matrem adfgi, utnihil eiuspoffitnegareprecibus, underelidoueromediatore ÔC interceflbredei fllio, ad matrem uirginem conuertuntur, ab bac poftulantes quod petendum eratà fû lio. Euincit cnim hic locus in rebus diuinis nihil ualere humanum afFedum ôd pietatem illam humanam.Agnofcit quidem illam matrem ôd reueretur, fed in fuo gencre in rebus ad pietatem parentum fpedantibus. Supereft autem adhuc pietas in deum,quæ pietatem in parentes tantum fuperat,quanrum creator créa« turam.Ideo dixit, Quid mihi tecum mulier fnondum uenit hora mca. Queries iglt; tur agitur de confequenda peccatorum uenia, de impetranda dei gratia,de auxi« Iio cœlefti,autdonis dei conferendis,dei negotium agitur, ubi nihil ualebithuma na authoritasacpietasjprarponderattuncin deum pietas: ad quem folum in cm« nibus neceflitatibus ac uotis oportet recurrere, id^ per unici mediatoris fiue in-tercefloris lefu Chrifti intcrucntum,Pijffîme ergo confulens nobis omnibus ma« dei,dicit, Quodcunt^dixerit uobis,facite. Dicit autem. Amen amen dico uobis,quaecuncß petieritis pattern in nomine mco,dabit uobis : hadenus non pe« toitn t» tiftis quicquam in nomine meo, petite 8C accipietis. Item alibi. Si quis fitit, ueniat ad me amp;nbsp;bibattqui credit in me,{tcut dicit fcriptura,flumina de uentre eius fluent aquae uiuæ. Etiterum, Veniteadmeomnes quilaboratis oneratieftis,0fego refleiamuos. Siergotamfilijquam matrisiuffi's obtempcrauerimus,foliusahltf dei uerbo pendebimus, omnia quae nobis neceflaria funt ab ipfo poftulantes, qui eft plenitudo credentium.

Erant autem ibi lapideæ hydriæ fex poGtæ,fecundum pun’fîcationcm Iudæorum,capientes fingulæ metretas binas aut ternas. Dicit eis lefus, Im pletehydriasaqua.Etimpleuerunteas ufqueadfummum.Et dicit eis,In^ fundite nunc amp;nbsp;ferte architriclino.’ôd tulerunu

ueN f4lt;‘ Sccunda parshuiushiftoriæ miraculum per excuiTas circunftantias confir* âumuittum mat ôf amplificat,indicans Chrifti potentia aquam uinum eflê fadam.Clanflirne praftantißiquot; autem euincitur nihil hic fuüTe nifi aquam, ne quis fufpicari polfet aliunde hoc uinumimportatumefîe. Hydriac,inquit,étant ibi pofitæ, nomen habentesab aqua,amp; in quibus conferuari folebat aqua : dC conferuari quidem ad purificatio« nem fine ablutionemtquae aqua non uino fieri folebat. Chryfoftomus enim Ho» melia in loannem ii.Non temercdidum,ait,ab euangclifta,Secundiim purifîca» tionemludæorum : nimirum ne quis infidclium fufpicari poiTet aliquod forte uis num crafftus fuiffe in hydrqs, quod infufa aqua limpidiflîmum fucrit fadum, Ea Purifleatio IM« itaque particula nunquam in rjs uinum fuÜTe oftendit. De purifîcatione autem ïxotMW, nbsp;nbsp;nbsp;ludæorum Sandus Marcus feptimo cap.hæc tradit,Pharifæi amp;nbsp;omnes ludxi,nifi

crebro lauerint manus non capiunt cibum, tenentes inftituta maiorû,amp; à foro uea nientes nifi loti fuerint non comedunt. Et alia multa iunt quæ fufeeperunt feruan da,nempe lotioncs poculorum ôf urccorum,ôf aeramentorum,amp; ledorum.Sura pferanteum ritum ex imitationc baptifmatum Mofeos, ficut annotaui in Matth. cap.i5.Apparetomninotalem ufumfuiiïe hydriarum lapidearum apudludæos, qualiseft apud nos lebetum, labrorum ac doliorum, quæ appellamus, ôpûl»nb Ketret^ nbsp;nbsp;nbsp;wafi^ F«fry/0dtten/»nb wâf4)5uberMetreten aiuntduodecim choas comprehendere,

id^ ex authoritate interpretis Nicandri, dicentis, Metretes capit fextarios duos ôf feptuaginra. Adduntfex fextarios efficere Choa:metrctcnitem amp;nbsp;cadum idem efteftquere ex Diofeoridisôf Plintj teftimonîjs. Meiretam uero deriuatum elfe

t I B E R E

id cft à mcttendo: Cadum 'rw x.«lt;^«i^jÇ|Uod capaccm cffe fîgnifis cat. Vcrumliæc copiofîusexequitur Georg. Agricola lib, de Menfuris Rorn.i. Budæus libre de Affe quinto,putat Cadum fiueMetretam menfuram effe con« giorum decem, Vteuneç uero id habeat,certum eft magna uini copia amp;nbsp;praeftan= iiffimiquidem,donataseffeà domino has nuptias, Videnturenimhydriacfere immobiles (quod Paraphraftæ uifum eft)5lt; non portatiles fiiiffe, quales in tem plis fuis demonftrant Papiftæ. Intulere enim aquam uafts minoribus, quibus impleuerunt lapideas iftas hydrias immotas. Sequitur enim, Dicit eis lefus, Im= pletehydriasaqua: ôôimpleueruntufq; ad fummum. Vbidenuo diferte fignifi® Explicâtituf caturaquam fuiffemeram, quæmoxconuertitur inuinutn praftantiffimum. Et miraculicir^ quod ipfe hydrias non impleuit,altjs uero id mandauit, in hune finem fecit,ut ipe cumJiaaM, fos miniftros miraculi haberet telles,qui aquam hauferant,ne qua fraus,né quod praeßigium putaretur. Nam fi qui ad credendum fuiffent contumatiores, potuif. fent miniflri teflimoniû perhibere fe aquam haufiffe S)C hydrias impleiiiffe, Quod autem impleuerunt ad fummum, miraculi magnitudinem 6C ingentcmdomini beneficentiam commendat, lam uero non legitur quicquam dixiffe aut ulla mon ftrofa pronunciaffe uerbatquod magi folent,lllius uclle dicere eft, ôd dicere uelle, Quemadmodum ergo olim dixit 06 faóla funt mandauit ód extirerunt uniuerfa: itanuncquoquequia uoluitódocculta fua uirtuteprxcepir, aqua conuerfa eß in uinum, potentia uidelicet eadem opérante, quae olim cœlum rei ram condi-dit,QuærithicIoannesChryfoflomus,Quanam gratia antequam implerentur hydrïænonfecerit miraculum dominus,quod multô futurumfueratadmirabû liusfCum aliud fit fubiedæ materix qualitatem mutare, aliud ipfam fubfiantiam ex nihilo facereÆt refpondet. Hoc profedo fuiffe mirabilius, non tarnen ita cre-dibile,ôdquodtam facile potuiffet perfuaderi multitudini, Hac autem gratia ÔC alias miraculorummagnitudinemconfulto imminuiffe dominum, quocrederca tur quodfadum erat facilius, S^magnitudinereinemodeterreretur. S. ïrenæus quoquedehacipfarediffcrens libre contra haerefes tertio, cap.ii, Q.uamuisj in» quit,poffit dominus ex nulle fubiacente eorum quac funt conditionis præbere cpulantibus uinum ôd efca complete efurientes,hoc quidem non fecit, Accipiens autemcos terraerantpanes,ôdgratias agens,ôd iterumaquamfaciensuû num, faturauiteosqui recumbebant, ôd potauit eos qui inuitati fuerantadnua ptias : onendens quoniam deus qui fecit terram, ôd iuffit earn frudus facere, ôd conflituit aquas, ôd ediditiomes, hic ôd benedidionem efeae QC gratiam potus in nouiffîmis diebusper tiliumluumdonathumanogenert incomprehenfibilis per comprchenfibilem,ôd inuifibilis per uifibilcm,cum extra eum non fit, fed in finit patris exiflatjôdc, lam ut omnibus innotefeeret miraculum, benefaceretep domia nusltbcraliter conuiuis uino carentibus, dicit miniflris qui hydrias aqua implea uerantjinfundite nunc,ôd ferte architriclino: id quod protinus fecerunt, non ali» ündc liquorem haurientes nifi ex hydrîjs.Porrô Architriclinus,ne quis hoc igno retjdicebaturqui précerat apparandoconuiuio, à tribus ledis acubatortjsnomê habens. Triclinium enim locusefl tribusconfirudum ledis ad difeumbendum. Noshodicappellamus, ©tubcnmeiRcr/^ofiucifler/vnbgaRtnetfler. De eo uocabulo plura inquirat qui cupit apud Laurentium Vallam elegant,lib, 4,cap. 54,

Praemodum elegantia ôd piafuntquæ feribitin hune locum S,Auguflinus de admirdtm^ admiratiohe operumdei, quæ ingloriam deiôd ledorum utilitatem in hæc no= ftraretuli Gommentaria,Miraculum quidem, inquit,domininofiri lefu Chrifli, quodde aquauinum fecit, non eß rnirandumeis quinouerunt quia deusfecit»

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c a

CA P. ir» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMM B Ä T. I N I O A W,

rpfccnimfecituînumininodie in nupttjs in fex illis hydrijs quas implcri aqu» pr3cccpit,qui omni anno hoc facit inuitibus. Sicutenim quodmiferuntminiftri in hydriasj in uinum conucrfiim cft opcre dominüfic S)C quod nubes fundunt,in uinum conucrtitur ciufdem opcre domini. Illod autem non miramur, quia omni anno fit:affîduitatc amifit admirationcm. Nam amp;nbsp;confiderationem maiorcm in. uenit,quàm id quod fadfum eft in hydrijs aquae, Quis eft enim qui confiderat ope ra dei, quibus regitur 6Cadminiftratur totus hic mundus, ÖC non obfiupcfcii ob. ruitur^ miraculisf’Siconfideret uim uniusgranicuiuslibetfeminis, magna qui. dem res eft, horror eft con(ïderanti:fcd quia homines in aliud intenn, pei didei ût confiderationem operum dei,in qua darentlaudem quotidie creator!, tanquam feruauit ftbideusinufitataquaedam quae faceret, ut tanquam dormienteshomi. ncs ad fecolendummirabilibus excitaret, Wortuusrefurrexit, mirati funt homi. nes:tot quotidie nafcuntur,8C nemómiratur.Si confideremus prudcntius,maio« ris miraculi eft efle qui non erat,quam reuiuifccrc qui erat Jdem tarnen deus,pater domini noftrilefu Chrifti per uerbum fuum facit omnia, Qi. regit quae crcauir-Priora miraculafecit,per uerbum fuum deum apud fe: pofteriora miracula fccit per ipfum uerbum fuum incarnatum,0^ propter nos hominem faÄum, Sicut mi. ramur quæ fada funt per hominem lefum, miremur quae fada funt per deum Ie. fum. Per deum lefum fada funt coelum Qi terra, mare, ÔComnis ornatus cœli, opulentia terrae,foecunditas maris, omnia haec quae ocuiis adiacet, per Icium deS fada funt,8C uidemus haec : amp;nbsp;ft eft in nobis fpiritus illius, fic nobis placent ut ar. tifex Iaudetur,non ut ad opera conuerft ab artifice auertamur, Qi faciem quodam modo ponentes ad ea quae fecit,dorfum ponamus ad artificem qui fecit,Et caetera.

Poftquam autem guftafîet Architriclinus aquam in uinum uerfam, neque feiret unde effet, fed miniftri feiebant qui hauferant aquam, uocat fponfum, amp;dicitei,Omnis homo primo loco bonum uinum ponit,ôd quum inebriari fuerint, tunc id quod detenus eft« Tu feruafti bonum ui« num ufque ad hoc tempus. Hoeædidit initium fignorumlefusin Cana Galilææ, amp;nbsp;manifeftauit gloriam fuam, amp;nbsp;crediderunt in eum difeipuli eius«

Inclffffcitbe» Tertia partehuiushiftoriac,quae Cataftropheeft, reuelatur,8f maximeillu. nffidumfine ftrefitmiraculum domini,commendatur^ nobis benignitas domini,amp; laudatur tniracnlum do» potentia amp;nbsp;gloria ipfius. Amplificatur autem beneficij maieftas colloquio archi. WÙM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;triclini Qi fponfi per comparationcm.lllc enim,Caeteri,inquit, qui folenne conufc

uiumexhibcntyinitio conuiutj optimum quodeç uinum apponunt, poftubiiam temulentiminusdtjudicantpalato,amp;hauriunttntemperantius,apponûtidquod deterius eft : tu contra uinum generofiftimum feruafti ufque adftnem conuiutj. R-urfus ucro afperguntur ubiep argumenta miraculi, fidem comprobantia. Nam ncquiscalumniaretur ebrios fuifleconuiuas, quinon potuerintinteruinum aquam difccrnere:euangclifta indicat fententiam de uino,non à conuiuis efle la. tarn,fed ab architriclino,qui febrius fobrium potuit de uini fapore Qi praeftantia ferre indicium.Nemo enim nefeit huiufmodi in conuiuijs munia maxime fobrijs Qi temperantibus demandari, quorum folum officium eft utdebito ordincacap. paratu iufto omnia difpenfentur. Sobrium ergo uirum contra omnes calumnia. tores blafphemos in miraculi teftem adduxit, lamuero architriclinus fponfum yocatnon miniftros, Qc cum illo expoftulat, ut inde quot^ coUiquefeeret, hoc ui.

aura

LIBERI.

hum à fponfo non effe aliunde inucdum aut paratum. Signifîcantiffîmc item eka primitur archttriclinum non aliud guftafle uinum ,quam quod feccrat dominus* unde dicitur, Poftquam guftaflet architriclinus aquam in uinum uerfam, id eft, poftquam guftaftet uinum illud quod ex aqua fecerat dominus. Alioquienim non intelligendum eft, quod architriclinus guftu deprehenderit ex aqua uinum effe fadum.Sequitur enim, Nefciebat unde eflet. Ergo nihil hie quoc^ in gratiam faluatoris, fed uere amp;nbsp;fimpliciter de uino, ita ut res erat pronunciauit. Præterea quod ex aqua uinum effet fadum, nec uinum quidem quoduis, fed uinum longe præftantiffîmum,non miniftros tantum, fed fponfum amp;nbsp;architriclinum teftari opor tuitjUt ftc euidentius fieret QC ueritas amp;nbsp;maieftas miraculi: amp;nbsp;ex his omnibus colligeretur ineffabilis bcneficentia, maieftas, uirtus Slt; gloria Chrifti,omnis^ in hunc collocareturcrcdentiumfiducia.Sequitur enimipfa protinus Cataftrophe, Hoc fado dominus lefus aufpicatus eft miraculorum geftionem manifeftans glo riam fuam,amp;c. Paraphraftes circumftantias potiffi'mas redigens in breue copena dium,euidentiam^ miraculi illuftrans, dicit, Cognitum eft non folum aqua uer« fam in uinum,fed etiam in uinum optimum. De hydrqs nulla erat fufpicio, quin foliaquæ fuiffent confecratæ. Miniftri aquam aquae addiderant ufque adfum« mum.Iidem ex eo quod infuderant hauftS obtulerant architriclino fobrio. Spon» fus agnofeit tale uinum apparatum non fuiffe.Itum eft ad hydrias,0(^ compertum efteiufdem generofitatis uino plenas effe. Diuus Aurelius Auguftinus per totS Trad.in loannem ^.allegorice hanc exponit hiftoriam, à quo qui cupit petere po terit. Illud uerominutius eft, quàmutmultis annotate conueniat, difcipulos do=. mini antequam hoc fignum defignaffet dominus, credidiffe quoeç in dominum, confequens itaque effe quod nunc ipforum fides,fiC auda fuerit amp;nbsp;confirmata,iu xtacphancrationem exponendum effe quod fimpliciter ab apoftolo dicitur,Ec crediderunt in eum difeipuli eius,id eft pleniore fiducia ipfi porro confifi funt.

Poft hæc defeendit Capernaum ipfe 8ó mater eius,amp; fratres eius, amp;nbsp;di feipuli eiuSjôd ibi manferunt non multis diebus.Et in propinquo erat pa^ fcha Iudæorum,amp;afcendit lefus Hierofolymam, Sóreperit in templo cos qui uendebantbouesSlt;oues ôd columbas, amp;numularios fedentes.Et cum feciffet flagellum e funiculis,omnes eiecit è templo,oues fimul ac bo« ues,amp; numulariorum cffuditacs,menfas^ fubuertit.Ethis qui columbas uendebantjdixit, Auferteiftahinc,necfacite domum patris mei, domum mercatus.Recordati uero funt difeipuh eius quodferiptum eft,Zelus do mus tuæ exedit mCf

Venit in hunc mundum dei filius non ut paucis, fed omnibus innotefccret, Manififtdtfe omnes^fibi fidentes conferuaret.Per initia quidem fenfim fe,0C quodamodo ob» dominus quitti feurius orbi manifeftauit,nec omnibus fe aperiens,fed fuis maxime familiaribus: iUuflrißime proceffii uero temporis quam ill uftriffîmefe omnibus aperit. HaccauffaeCana ommàMt.

Nazareth obfeuris fiC ignobilibus opidulis feconfertin Galilaeac urbemlacu» ftrem Capernaum, amp;nbsp;mox in totius gemis metropolim Hierofolymam. In ea cera telatiffimefueratdifperfumiam olim Ioannis Baptiftæde Chriftoteftimonium, utproculdubio non pauci in eafuerint urbe qui expedarunt regnum dei 8C uen» turumregemregum.PotuititemeHierofolymorum urbead omnes alias gentes dimanarefama deMeffta orbi exhibiton'deo^ Hierofolymam afeendit. De Ca-pernaum plura annotaui in cap. Matth. 4, ficut ôf de Fratribus domini in caput

c A P» ri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN rOA N.

Matth. U.S. Äuguft.Trad.in Ioan, 10.mulnsofiêditfratrespönl^cofaftgujncis^ Nam Mariam nullo modo iterum pepcrifTejIIIajaitjfoemina mater eflepotuit,rou lier efle non potuit. Dida eft autem mulicr fecundum femincum fexum, non fea cundum corruptionem integritatis.'Slt; hoc ex lingua ipftus fcripturæ.Porro præa terit atcp omittit hie plurima loannes quæ Matth.in 4. amp;nbsp;Lucas in nbsp;nbsp;nbsp;4.cap. coa

piofiusexponunt. Habet cnim ilk quiddam peculiare infua ilia expofiiione, dia uerfum ab altjs tribus.Cæferum afeendit dominusiuxta legis etiam prxfcriptum Hierofolymam,pafchæcclebritatem peradîurus. Solebar tribus iftis in IcgeExoa di ij.ftatis fertjs feftiuis^ folenniratibus ingens populi uis eGalilaea ÔC fuda?a con fluerc ad urbem facram,audiendæ legis uifendis^ factificqs gratia. Vnde non po tuit dominus alio tempore commodius totiinnotefeere plebi, quam in diefandîo» Nequepotuifletulloaliofacinorccertius, plenius ôôbrcuiusdocuifTequis fir, ëC Repurgtit yeli‘ quare uenerit,quam quod uendentes ementes proturbabat è templo. Mcflias gionè(iomi«Mt. erat rex ôf pontifex populidei.Veneratfaluaturus genus hominum,6(^refcrmaa turnsreligionempatris ueram,ha(ftenus multis ineptisdepranatâtraditicnibiîs at(^ delirrjs. At templum religionis eratofheina. Proinde proxima feftinat in tern plum,ctjcit^ uendentes ôf ementes. Nam régis eft populu fuum alTerere opprefa îum : facerdotis fine pontificis eft deturpatam atlt;^ collapfam religionem purgarc ac crigereiid quod dominus nofter abundantiftime praeftans, oftendit fe efle Mef fiam populi dei,qui uenerit aflerturus gloriam dci,reformaturus ecclefiam, 6^ fal uaturus populS fuum.Præterea legimus apudMalach.j.cap, Ecceegomirto ana gclum meum,0f repurgabit uiam ante me, ueniet^ repente ad templu fuum, doa minus quern uos quæritis,Slt; angelus foederis quem uos deftderatis: ecce ucnir,di cit dominus exercituum.Præcefterat autem angelus ille, legarus utiq? ôf pi arcura forChrifti Ioannes,BaptifmoQCdodlrina pœnitentiæac remifTionispeccaiornm præparans uiam domino: reliquuergo erat in iam ipfe dominus templi, ecclefiae, totius^ populifuiueniretin templum, demonftraret fecfTc ilium defideratum Meftiam.Id quod in prarfenti facit dominus.Sed quale reperit templu, quam puL Templumcon^ ehre rebus inftrult;ftû,quàm egregios templi miniftros f Id mirifice depingit hunc uerfuminßrü, Ioannis locum explicansParaphraftcs,ôf ait. Cum effet ingreftus templum relia gioni fiC cultui diuino dicatum, offendit illic non tcmpli,fed fori fpeciem. Reperit cnim illic permultos qui in loco facro fordidum atqj iniquum etiam quaeftS exera ccrent,amp;^religionisoccafionem uerterentin rapinam. Siquidemhofpitibus utef • fet quod offerrent,magno uendebStoues, boues, cohimbas, alia^huius generis; quae iuxta ludaeorum confuetudincm folent efferri fine donari facerdotibus : fed interim padi cum facerdotibus ÔC Leuitis,ut;eadem animantia accepta ab his qui obtuleranr,rurfum ipfts uenditoribus reuenderent, fed minoris,utiterû cum lua cro poftent alijs hofpitibus uendere.Ita fiebat ut fpoliatis hofpitibus turpeluctS - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fubinde ex code animante rediens inter mercatores amp;nbsp;Leuitas diuideret. Que^

paratior effet negotiatio,id quod in prophano mercatu fiericófueuit,aderant nu« mulartjfi'uecolIybiftæ,quiminutiorcmonetamutarentmaioré(xfcfzzÂT«enimfunt minutiae aerisiunde Cermatiftae dicuntur qui maiores nummos minutulis cornu« tant) aut aurum argento, aut peregrinam pecuniam eius loci moneta uerterent; atqj hinc quolt;^ quæftus erat fordidus, nee multu abhorrens ab ufura.Haec Para« phraftes. Habes qualis fuerit prophanatio templi: aiidi nuc quomodo fordes illas QgowoJopur e templo eieceritlefus, Contexuit hie fibi flagellum efiiniculis,tanquam canes è garitdominM deiprofligaturus,amp; magna indignationediuina^authoritate, amp;nbsp;quadam incredibilimaieftate oês exturbauit è templo, tarn ipfos negociatoresfacros cum fuis

là

fuis mcrcibifs, emptor és rcligiom's uel fuperfti'tionts potius ftudiofos. Imo nihit plané fubueritus aes collybiftarum cfFudit in terram,docens calcanda efle omnein auaritiä,eam in primis quæ religionis praetextu pecuniam emungit e tenuæ fort« næ hoîbus.PccuIiaritcr uero columbarum uenditoribus dixit, Auferte ifta bine, 6^c. Ad quern locS annotauit S. Auguft. Simon ille ideo uolebat emere fpiritS fart lt;^Ium,'quia uendere iiolebat fpiritS fanlt;?ïâ,SC putabat apoftolos tales Tnercatores cire,quales dominus de templo eiecit. At in colSba apparuitfpiritus fandus.Qui ergo ucndStcolumbas fratrest'Qui dicunt, Nos damns fpiritum fandlum.Quare enim hoc dicunt,dC quo pretio uenduntf Pretin honoris fui accipiunt : accipiunt pretiS cathedras tcmporalcs,ut uideâtur ipfi uendere colubas.CoIumba no eft ue nalis,gratis datur,quia gratia uocatur.Hacc illc.Breuitcr, non uultomnino domi nus in ecclefiafua ullS exerceri mercatS. Nam apertSfine difertS eft uerbS illud. Nefeceritis domS patris mci domS mercatus» Cui refpodetilia Petri fentêtia,con tra Simone pronunciata, Pecunia tua tecS fit perdita, quonia donS dei exiftimas fti pccuntjs parari.Iccirco dominus in præfenti no uerbis tantS reprehendit facrû legiS 0^ infernale contraeftum ac diabolica mercimoniâ : fed manu quoep admota impictatê ftcrnit,cofringit atcÇ conculcat. Eft enim lefus rex amp;nbsp;pontifex populi dei,quocirca no docet tantSjfOd S)C exequutione dodrinæ exequitur ; relinquens faneftis facerdotibus magiftratibus^ exemplS,ut Qc ipfi tarn doeftrina opere otn nem impietate fortiter inuadant atep fubuertant.Fruftra enim idololatria facrû lega facramentorS n3dinatio,prophanatio^ uerbis impugnatur,nifi et auferatur fimul è medio, per eosquorS idintereft. Plura de his require ex Cornent, noftris in ii.cap.Matth.Solet aSt quæri quid hæc loanis hiftoria ab ea diferepet, quæ con texitur apudMatth,inii.Etfuntquiutrafcßinter fefefibiconciliare ftudent. Ve=: Dowww/'’- “ rummihimultdmagis probatur D, Ioan, Chryfoft, fententia, quæ Homel, i.i,in hæcuerbalegitur,VenitintemplSlefusuendentes cues,boues,colSbas, SCnu mularios fedenteseiecit.Ahuseuangeliftaeumdicentememinit,Nolitefaceredo mum patris mei fpeluncâlatronû,Hic autê,inquit, domS negotiationis:no ut ina uicem difeordentzfed quod bis cos eiecerit,non code tempore z ueru hoc in operu fuorS initiojillud iam paflionis tempore appropinquante. Quare uchementiorc , caftigatione ufus latronS fpeluncam appellauit z nunc in ipfo principio remiftïus agttzex quo uerifimik eft illud kerg efk fadum, Hæc ille. Proinde quia fecundo ementes uendentes proturbauitc templo, manifeftiftime fignificauit,$iniquo

* ferat animo deus ft e templo ipfius fiat forS,Arcp utinam redîius hæc expenderent Pontificq,in quorS templis mhil non uenale eft, adeo utfi forS è templo amoueas nihil futurs fitreliqui.Ad finêadtjcitIoannes,R.ccordati uero funtdifeipuli eins, amp;c,R-ecordati inqua ucl tunc cum Chriftusjd faeeret, fpiritu fantfto fcripturS ip= fis fuggerente: uel cum dominus refurrexiflet ex mortuis,mififlet^ fpiritum farts dum', Cuius inftitutioneintellexerunt tunc perChriftS elfe copletum quod Das iiidolim coplendum prædixcrat.Et apoftolus locS prophetæ producit, ut eutneat lefumid præftitiffequod Dauid prædixerat Mefliam præftiturSzne quis fortaflis fadum Chrifti ex affedu aliquo deriuaret,quafi iftud ex inuidia in derogationcm facerdotum feciflet, Ergo, noninuidia aut odium,inquit,exafperauitMefliam, ZelufftnéÏMi fed zelus domus dei patris edit ipfum. Locus defumptus eft ex Pfalmo 69, SC ius xta literam Dauidi attribuitur, qui quod cuperct religionem reftitutam, odia plu rimovum Saulis præcipue fiC Saulinæ aulæ atcpfamiliæ fenfit,Per typum accómo datur Chrifto domino, qui toto pedorc animiep ardore uehementiflimo quæfiuit ccclefiæ reformationê. Talis uero zelus fit in ^ceribus ecclefiæ oportet, qui urat,

e 4

CAP, IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T» I M I O A M*

8^ cor exedat,nec ullam quietem concédât, nifîprius confultiim fiteccleftx, Gcr^ manfee enfm locus Daufdfs ffgnfficâtfffîme ficreddf poterat, ©cr yfer/^en ’9mcc Fließen falben ^etraöen/^at mir mm ^cr0 vcrfecrt/^ebient/ffnagt vnb fr^flèn: fra ut non po“ tuerfm mihi hic temperate, quin anfmaduerterêinimpuros fllos prophanatores, nec ullam fenferim quietem, nifi reformata tua eccleffa quam cerneba omnibus modis corruptiflime efle deprauatS,Cæterum pauciffîmos hodie urithic domint zelus,nihil igitur aut parum agitur de fyncera ecelefiae Chrifii reformatione*

R-cfponderunt ergo Iudæf,amp; dixerunt ei. Quod fignum oftendis no bis quod ifta faciasCRefpondit Iefus,amp; dixit eis, Deftruite templum hoc, in tribus diebus erigam illud« Dixeruntautem ludæi, Quadraginta èC fex annis extrudum eft templum hoc, amp;nbsp;tu in tribus diebus eriges illud* At ilk dicebat de tempio corporis fui,Cum ergo refurrexiftet è mortuis, recordati funt difcipuli eius,quod hoc dixiflet eis, nbsp;crediderunt fcriptUi?

ræ ferm o ni quem dixerat lefus,

Hypocrif-eop« Sequitur quomodo hypocritæ mercatores reuelationem gloriædei aceccïe^ ponunt fere/àr ((æ fyæ reformationem recipiant.Refponderunt, inquitloannes,ludæi,id eft ops mationibM, pofueruntfedomino,cupientesfuamdefcnfamauaritiam, Ideoquæftionêquain proponunt,non in hune fînem proponunt,ut difcant,fed ut tergiuerfantes falua^ torem artibus capiant. Taie enim uideturelle quoddicunt, Afleris manifeftiflîâ me domum illam dei,patris tui effe domû: unde eonfequens eil quod temetipfum pro filio dei uendites. Si ergo deus pater tuus eft, dC ft patris eontumeliam uindu casjædemiraeulum aliquod, utexeointelligamus te patris authoritatehaecfaeca re.Eclipfim enim refipitloquutio. Quod lignum oftendis nobis quod iftafaciasc* patris uidelicet nomine.Certe (i ifia tuaipfius authoritate facis,ab impietate ÄS te* meritate nequaquam abfolueris^ lefus feiens ealumniaturos quiequid tandem pa traftetmiraeulijfub xnigmatepromifitipfis fignum. Id erat fignum mortis re* furredionis fuai. His enim manifeftiflime euincitur lefum elTe filium dei,faluato* remfiue Chriftûregê 6lt;pontifïecmorbis,QuemadmodSpaulo copiofius expos fui in iiiCap. Matth, explicans hunc locum, Non dabitur fignum aliud nifi fignS lonæprophetae, Sermonis oceafionem fuppeditabat templum in quouerfaban* tur,Deftruitc, ait, tcmplS hoe, amp;nbsp;intra triduum rurfus erigam ipfum, Deftruite, ideftomnino futurum eft ut deftruatis. Hebræis enim frequenseft imperatiua ' ponere pro futuris. Habet aenigma allegoriâ.Templû enim ipfum eft domini cor* pus, iuxta qua figura apoftolus Paulus dicit corpora noftra templa elle fandi ipiritus,in quibus is inhabitée Deftruere eft occidere.Erigere,ex mortuis excita* re, Nec aliud refpondemus, fignum uel hodie poftulantibus, quo approbemus nos ex authoritate dei ftatuas è templis eiecille, Mifias unà cum aris fubuerfis abrogaffe. Illud enim à Chrifto didicimus, qui uerus dei filius eft, qui fan's aper* tccomprobauitorbi omnia fuadidaSC fada edeocfleprofeda.Quanquamues rohicnonlegatur dominus uel idola eiecifle, uelMifias abrogafle: illud tarnen maxima cum indignatione fubuertit,unde luculentus erat quaeftus.At nemo ne*

Malitioßt nbsp;nbsp;nbsp;feitidola öó Mifias ditifiîmas elfe Pontificiorum merces, Porto ludæi ex malitia

calumnitt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cæcitate cordis fui in cortice hærentes,quod figurate didum cft,fimplicitcr 8C

citra tropum intelligunt: inde ceu ab impofiîbili ac abfurdo euincere uolentes do minum mendacij amp;nbsp;impofturæ, Vidchatur enim didu abfurdum tantam fahrt's cam intra triduum erigere. Patres, inquiunt, noftri è Babylonicacaptiuitatc r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;redeuntes.

1 T B E R r«

Vcdeuntes, uix potuerunt intra quadragintafex annos tcmplüm xdifican, Qi tu demolitum excitabis intra triduumr Quis hic non uideat temere te amp;nbsp;dicerc omniafAn ucrocriminc adco^impietate uacat, quod iubes templum au-guftum ^facrofandumdeftrueref Hocingenium inueniasapudomnes tcrgi-ucrfatores, Maluntenim tergiucrfari ÓC calumniari quàm fimplid ueritati ere» derc,Hodie quoquenon pauci funt qui tropicas loquutiones exponunt pro fim« plidbus,ôCminimcfîguratis,arbitrantcs liter« amp;uerbis fimplidbus efle inhæ-rendum. Atqui huiufmodi rixis aded non promouent ueritatetn, utimpediant magis, Templum porroipfum quod aedificaruntpatres ex Babyloneredeuntes, confiât intra fexennium effc abfolutum.Hoc enim manifefie docet hifioria Ezrac quinto Si fexto cap. Hyperbolicc ergo loquentes, numerant annos quadragtnta fex,quo fortius aut plaufibilius domini temcritatem populo proponant. Vel eer* te refpexerunt ad tempora priorum regum,Darium Hyftafpis præcedentiû. Sub Cyroenim fundamenta templi pofita creduntur ï at hic regnauit annis triginta; fucceflïtfilius Cambyfes, QC imperauit una cum Magis annos odo. Quibus fi ad* das fex annos e regno Dartj,habebis annos quadragintaquatuor. Venit tandem ßdEzrasjamp;quaedamin ædificijs templi per biennium abfoluit: undecolligiiam poffuntquadragintafex anni, quorum ifti meniionem faciunt. ld tarnen obfcr* uandumefi, praefens tcmplum inquoiamuerfabanrur nonfuiiTeillud uetufium templum,fed Herodianum magis: dequodixi in Matthafücap. 14. exlofepho. Quocirca tragicehæc omnia contra dominum proferunt ludaei. Dominus ucro malignisingentjs nihil refpondendd putans, relinquitipfos fuiscrroribus.Euan* gélifia autem pro lege hiftori3c,Atille,inquit, dicebatdc templo corporis fut. Po* teficnimhifioricusnonnunquam propter rei pcrfpicuitatem aliquid adderede M.TuIlde fuo; quemadmodum inpræfenti loanncs expofitionem uerborum Chriftiappoa Owtore» nit.Quod autem in fine annelt;fiitur,difcipulosàrcfurrelt;fiione cum feripturis con tulifle dida Si fada Chrifli, ac fidem habuifTc fermonibus Chrifii,nobis in exem* plum,8C ad dodrina ponitur,quo amp;nbsp;ipfi Chrifii dida Si fada cum feripturis con* (erentes prophetieis,credamus lefum efie dei filium,regem Si pontificem,ucrum orbis faluatorem. Proinde non oportet perpetuo haerere in cortice, fed conferen* da eft pottus fcnptura,Se ex collatione deligendum quod credamus orthodoxum atqt catholieum, Omnis cnim feripiura hunc fcopum habet,ut uera fide per Chris Hum dcocohaîreamus ÔC legitime colamus.

Cum autemcfletHierofoIymisin pafcha in diefefto, multi credide* runtin nomen eius,uidentes figna cius qua? ædebat.lpfe autem lefus nori credebat femetipfum eis, co quod ipfe noffet omnes,nec opus haberet ut quifquam teftaretur de homine.lpfe enim feiebat quid effet in hominc»

His indicatur quid efFcccritChriftus dodrina Si fignis fuis apud Hierofoly* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doilri

mitas.Certum enim eft dominum frequentes habuiife fermones ad populum,qui Mcrßgnorü bus fidem docebat Si charitatem, amp;nbsp;g plurima ardidiiTe figna, quæ figillatim non Chrißt apud defcribuntur ab apoftolo,cui fatis fuit ea dutaxat annotate qux ad fummâ Si com HieroJolymH pendiQ didorS Si fadorû Chrifii pcrficiendii faciebat.R-urfus indicatur et audito rum diuerfitasjfore uidelicet perpetuohypocritas qui predicate cuagelio fc crede re fimulêt,quibus tame nihil credere oportcat.EflFccit,ait,Chrifius dodrina Si mi taculis,ut multijin ipfum crederêt. At credentiu magna eft diuerfitas, Alij enim ex

C A P. I I. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c O M M E N T. IM I O A M.

animo 8^ acre crcdunt, omni fiducia in filiS dci collocata, qucdidiccruntomhfii potente,hominS amatorem, benignum S)C beneficum cfle.Quan^ ipfa fidcs intea rim per interualla grandefcat amp;nbsp;Cófirmctur. Perfcuerant tarnen hi in finem ufcp, quia unice ad uerbumdei refpiciunt, amp;nbsp;per gratiam deifidemintendunr,exer« cent,amp;in cordibusretinent.Atque his in diem dominus magis atqueroagis fefc aperit;0C familiärem facit,non tantum femetïpfum eis credens, fed totus in eis ha bitans,amp; fetotum eis cotnmunicans» Altj uero euidentia dolt;f}rinaf ÔC miraculo-Hypomtitrum rum conuidi,cum non habeantquod opponant,credunt ipiijfimulantcs fe ere fides, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dere, corde autem fyncero non collocantes fiduciam omnem in Chrißum : amp;nbsp;hi

quidemcreduntad tempus, deficiuntrurfus cumid fuadet afietßus. Ita ueroó^ Simon magus credidiflTc dicitur apud Lucamincap.odauo Aduum apoßolorS: uerum ubüd non aflequeretur quod quac^ebat, deficiensdeclarabatlenon uerc credidiflTejfedfubprætcxtufidei fuaquacfiuifle. Eodem modo crederepermultos hodieuidemus,hoccß,fidem ad tempus fimulare» Nam deficiuntadPapifmum cum aceufantur eorum adulteria, ßupra, crapula, Si perpotationes:mcdium dia gitum tandem euangclioofiendunt, quando non licet diripere faculiates ecclefia fticas, ac ditcfcere fraudatis pauperibus. Simulant altj fe credere,ut prxfcnrius certius^ tandem noceant. Oblataergo occafione,qui uidebantur cuangchei ne« gottj columnæ Si triart), omnium atrocißimi fiunt hofles 8C prodirores. Éihuiuf« modi quidem fideles apparet Hierofolymis fuifle innumeros, V ndc fequiiur, lp* fe autem lefus non credebatfemetipfum eistnobis omnibus relinquens prüden« ExfWpIiflttprM tiæ exemplum.Saul non rarolachrymabatur audiro Dauide,culpam^deprecas denM, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mellitiißmis uerbis aures demulcicns Dauidis. Verum hie non credidic

fefe eius fuauiloqucntiatCPcrtrutet^cr nbsp;nbsp;nbsp;nit/vnb Iif^ fi4» nit^jcn) cauens fibi quahi

diligentißime.Iccirco non oportet protinus crederequorumuis fuauiloquentia*, amp;nbsp;uerbis grauibus acreligiofis^ quibus fefeteßantur euangelio fauereexammo. Si hoc omnibus modiscuperepromotum. Sic enimplerii^ uelfua qua runt, uel occaßonem nocendieuangelio uenantur.Comittuntur nonnunquam huiuimos dihypocritis munia eccleßaßica : deliguntur non rarohuiufmodi impoßorrs in magißratum;prxßciuntur facultatibus ecclefiaßicis œconomi. Caetcrum iibi his ncc facultas nec poteßas deeß, quod libido didat impudêter Si audader faciunr. Sic autem ßulti pœnam fuacluuntfiultitiæ.Chrifius prudcniiam docuit.Credidc runt multi in cum Hierofolymitac, uerum ne fie quidê crcdiditeis.Nouitquibus quicp affedibus duccrentur, Si quod hic prætcxtu fidei, fidei noccrc, ille r urfus codem prætextu fuas res conftcerc cuperet: itaque ncc femetipfum his utpote in« fidiatoribus credere, nec euangelium impuris proderc, adeo^margaritas ante porcos fpargerc,impuris^illorumafièdibusinferuirc uoluit, Talia ferefuntini« ria,tab's item eße foletôi^ progreflus cuangelicæ pradicationis: unde hæcproti« nus ab initio ponuntur,quo fimus Si cautiotes^Si in huiufmodicafibus fortiores* ïnterea ißis apoßoli uerbis duo nobis traduntur dogmata cgregiatalterö, ChrißS ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerum eße deum,utpotc cut corda quoc^ hominumfuntpcrfpcdiflîmatalterum,

hominismentemnondumfideilumine illußrati tcncbrisinuolutameßcinexpli« cabilibus.Namnontnutilinecuitiofo Plconafmo dicitloanneSjEoquodnoflTct omnes,nec opus habebat ut quifquä teßaretur de hcminc, ipfc cnim feiebat quid eßet in homine. En Chrißus ncuit ocs omnium animos,imo nouit ocs hoies.’Jidco no opus illi eß,ut ab alijs ipß fuggeratur qüalis quifq^ fit. Na feit quid fit in homi« ne,uidens quod ucl in pedoru reccßii latet.Cyrillus Iib, in loan.i. cap. 57. Vero ideo,inqüit,folmnmodo,nccullicrcaturarum,haecdignitas attribuiturjundePfal

miß»

I, I B E R r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;50

mifla quoqnc dich. Qui fînxit figillatitn corda illorum qui omnia opcrâ corû in« tidligit. Siergofolusdeusquæ funtin cordibus nofiris intelligit,quomodonôn crituerusdeusfaluator lefus Chriftus, qui profunda 8C. abdita cordium nouttc’ amp;:c.Iam quid de homine nondum illuminato luce fidei teftetur fcriptura,apcrtiiis eftquàm miiltisperfcqui conueniat» Prauutn, inquit tlla, QC. infcrutabile eftcor hominis.Omnis homo mcndax. Figmentum cordis humani prauum cft à pueris tia.Ncfpcrctisinprincipibu5,necpinfiltjshominum,inquibusnoneftfalus.Hoc autcmfenfujuerbumChrifti, lefus fciebat quideifetin homine, voHucechx tetfîe enim fignificauit quod Ledîor ex fefe diuinet, nempe nihtl integri efle in homine» Quod fifimpliciter intelligas lefum nouifleabfconditacordium, nihil contender ro.Nihil item peccaueris fi non credas temetipfumcallidis infidiatonbus, quan» tumuts deierantibus fe inftitutionem infideChriftiquacrcre, cum hoc prætext« periculum tibi ßruant propter confeffionem ueritatis, ac capere ÖC caederc eu-piant.

His abfolui primum huius operis euangelici librum, quo declarant Verbum flludpatrisatternum fuo tempore incarnatum, uerum utic^deum amp;nbsp;hominem Chriftum lefum, ueniiïe in mundum faluandis peccatoribus, cui quicuni^fyn-ccra fide adha:rcnt,fratrcs Chrifti,filtj dei QC omnium bonorum cœleftium cohae-redes Ûunc«

COMMENTARIORVM

IN EVANGELIVM SECVNDVM lOANNEM liber Ik

HILIGENTER profe^uifur dpo/lolits ed qua pradicationif initio amp;nbsp;dixit er fècit domh nitf tefiM,ut/ic ecclcßa iudiciu rede inßrmet,optime fentiendi de reltgîone Chrifttana, eius^ priit^ cipi]s,quif ut ali^s fape, ita hic ßlt;-e folent effe difficiüim4, Expofuit poflremo qua publice er patàm in templo dei depgmtuit iefM,er qua in turba dißgt;utauit, dixit cr ßcit,exponet nunc pnujtü quid^ dum.NMpriuatum colloquiuminßituit dominus cum tiicodcmolegu dodore,qutm, quoddici folei, ßndamentst liter,eriprimisinitijsfohde, pleite, erfimplicitcrerudit, totamfynceradodrina methodumcontrxms, ac do» tens regnum dei introire cupienti in pnmu Opus effe renafeentu. Naturam enim noflram ac primum n.itiu'tjtein ttoßretm nihilinfe habere lucis aut uifa, Caterum renafeentiam lüam conflareßiiritUffaiidt renouatione, cuiitt Opera faluandtu liquida cognofeit nihil in uiribui effe hominis quod iußificationem er Uttam mereaturbeatantt aheno merito parari illa,ncmpe per Icfum Chrißum, quem nobtsgratia er dtlcdio dei nuBü noßrum mentum de» dit, er in mortem quidem crucis probroßßimam dedit, ut omnis qui credit in ipfum,non pereat, fed habeas uitam aternam. ibi docet fidem in Chrißum ucram bona operari opera.-increduhtatem contra, caußäm t ffe omnii impie tatis,adeoq; damnationis Hij abfolutis protinus tradat apoßolus tüssagnatam quaßionem de purißcatione, Cu» ins quidem occaftone recenfet quintum er ißußnßintum Ioannis Bapttßa teßimonium, quo lUe teßißcatiu eß fide les gratta Chrtflt plene purgari. Hunc enim eßa Meßiam uerum,in quo orbi dederit pater quiequid fit uera falutis, idcoq^ credentes in Chrißum feruari,damnari contra incredulos.lflts admirando prudentißimoqj eonfilio aliud ej“ ttouum colloquium attexit,er ipfum priuatum,domini er Samoritanamulieris. Recepitererudiuittn j cap Ni codrrnum hominem darum,luda um,dodum, non a/fiernanda faiidimonia uirum:nunc uero reetptt er infiituit tnulierculam obfcuram.gentilemßndodam fceleribuqi poUutißimam, uidelicet ne quis ex priore exemplo colhge» ret dominum fandis modo feruandis incarnatum ueniffe in mundum. Ex hoc enim inteOigimus, iHum etiam natutn cffepeccatortbiu,nec ludais modo,fed er Gentilibus,adcoq;,er Samaritanis. Colloquium ipfum plurimum habet iucunditatis er fuauttatii b/iirtficefefcpeccatricis animo infinuat dominustduo tarnen potißimum agit. Prineipio oßendit frßntem effe boni CT omniumgratiarum,e quo quicunq^ bibant,exaturenturplentßime. Deindenßta» to cuttu del falfo docet quis fit uerus dei cultus: fimul aute manifißißima confißioneprofitetur fe uerum effe M fi im.Protinus autem fit peecatrixgratia diuinaconcionatrix.Euocat enim Sycharenosfiue Sychimitas in occur» fum domini régis fiue Mlt; ßia.intcrea dominus apud difcipulos difimtat de uocationegentiu,dcqi apoflolatu in gen» tes Certè samarituiiirecipiuntdominum. Atludai,prafertim ducs oppiduli Nazareth, eundem cffernaniur ctfqircpeBunt Quareadio non offrnditurdominus,ut malemeritis ludais nihilofegniusbenrfaciat. Concedens tn m Caitam Galtlaa rrgulo cuidam filtum iamiam agentem animam feruat incolumê, eofadnore praelaro eSpro bans quodfidentes ipfi in uita poßit feruare,uipote uita er omnts boni author,

CAf, in, EratauternhomocxphanTæisNicodemus nomine,pnncepsludæos» rum,hieuenitadlefumnode,amp;f dixi't ei, Rabbi, fcimus quod à deo uenc« ris mag! fler.Nemo enim potefthæcfignafacere quætufacis,nifi deusfuc htcumeo.

Nicodemus Perfens’ qnae inniruifur à domino deferiptio præmittitur, non fterilis 8lt;^ ina* nisjfed aliquctcgregia Habens documenta. EratNieodenius (æquipoilentaurem hæcnoinina Nicodemus amp;nbsp;Nicolaus: utruncpenimiignïficaruióorcm pcpiili) vnusèlenatonbusInte preybyierlsKraelnicis, amp;ptacipuusquidem,piobauffi« mæ Phardæci-vn- Harefcos feóator religiolifiimus, qui pio ingenii Humtnipias üitatemifeièfibi métiiit, ne quid odé) fib» fuiotdinis Heminum confier ex collo* qviiOjConlortióuedemini. Solet metus m dignitatibus confiituios vehementer pcrcellere,afinemtuopèrebonoremcran,dumnvnquamnon metuuntfemis nuendoscapitCjfiprobuaiifmdeantac pietau.Namfolenihonijncs Huius faculi

ae potentes

L I B E K I r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

acpotcntes,de gradu detjeere quotquot fcntiunt piëta ti faucre,et â qiiibus fibi mc tuunt,ne quando fiC ipfi fub ordinem redigantur probitatis 8)C iuflitiæ Jdeo nodu uenit ad faluatorem Nicodemus, utlateat uidelicet amp;:fuorurn hominum odiadc= f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;clinet,quos ex animo male uellcamp;Chriftoóóueritatifenferat.Inucniashodie hus Ambitionii

• 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ius generis non paucos homines, qui ne dignitatibus,honoribùsue exuantur,dif

y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fimulantfefauereueritatieuangelicac. EtfaneeßhicafFedus in omnibus homini

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;busualidiffimus.Suntenimquifortunasô^uitampofluntcontcmnerejhuncafFe

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dum uinccrenonpoffunt.Ineoautemmtrarelucetdei bonitas, quod tanto labo

tantemaffedu 6C dignttatibus huius facculi implicitum, non præterit acauerfaa tur, imóquodnonincrepat defipientem» Nampræterito illo uitio,tranfitad iu= ftam inftiiutionem de renafcentia ÖC iuftificatione,fciens his intelledis etiam afFe» dum ilium moxdifpariturum, Proinde bene fperentpofthacrneticulofi, curent tarnen ne perpetuo fint meticulofi, fed prodeant tandem cumNicodemo,qucm returucniam, non puduit fepelire domini crucifixuin corpus, cum uel maxime ferueret ira fui ordinis hominum potentiiTimorum faruientium uelin mortuum domini corpus» EtfanèafFedus,quo nuncducitur Nicodemus,metus potius fuitquammalitia, imbecillitasmagisquàm peruerfitas,Ergofüncidamus etiam nos in homines affe dibus quidem deditos, non tarnen malignos 06 rixofos, ne repellamus eos protia nus,fed inftituamus potius benigniflime,tuxta illud Pauli,Infirmum in fide fufei pite,nonaddtjudicationcsdifceptation3. laminfinecap.x.didum eft quofdam credidifle dominouifis cius fignis: huius uero exemplum nunc adtjeitur Nicode mus.QuerncontextumantenosindicauitAuguft.dicens, Ergo ifte Nicodemus ex his erat, qui crediderant in nomine cius, uidentes figna Ô6 prodigia eius, quae faciebat. Superius enim hoc dixit. Cum autem effet Hierofolymis in dte fefto, multi crediderunt in nomine cius.Quare crediderunt in nomine eius c’Videntes figna eius quæfaciebacEtde Nicodemo quid dicitt'Rabbi, feimus quia à deo uca nifti magifter.Etifte ergo credideratin nomine-eius. Vnde uero credideratc’ Sca quitur,Nemo enim potefthæc figna facere,filt;c. Colligit autem ex miraculis Ni» vfus fgnorunt codemuslefumcoelituseflemiffum orbidotftorem, pro^ fua ignorantia feu ims nuracnh» peritia nihil amplius quamdc prophetafentit, quiauxilio dei adiutus fignafa= ciat,nonuirtute propria deftgnct.Nifienim quis,inquit, deum habeatpræfentif. fimum, non poteft tanta edere figna quanta lu patras. PoiFumus hinc fere colfia gere quis fit ufus Ô6 frudus miraculorum ( per figna enim in præfenti miracula intelligcre oportct)tam Chriftiquam apoftolorum ipfius,nimirum utex tjsinteU ligamus aut colligamus Icfum eiTe nobis à deo miifum MeiFiam, Ô6 apoftolos ip« fins efleminiftros,qui ucritatem doceant.Plura petere licebitex 10. cap. Ioan. Ô6 Ad. J.amp;: 14.cap. Signa ergo quæ alio rapiunt mentes hominS,improbanda funr. Scimus,inquit, quod à deo ucneris magifter, id eft dodor ac magifter orbi fis da» tus.Vnde feimus t'Nemo enim uirtutefua propria tanta poteft figna edere quan ta tu edis,nifi deus ipfi adfuerit,ct per ipfum operetur,id eft,nifi deu habuerit prac fentem 66 opitulantem.Cæterum modus quo Nicodemum inftituit dominus, for mam habet dialogt. Eft enim is maxime perfpicuus, fimplex, cuidcns,apei tus.Et dominus in omnibus fe accomodauit noftrac imbecillitati, ac conatus eft ut quam

• / luculentifFime rudiifimcep nobiicum loqueretur, quo 1 edilFime docentem intel« / hgercmus.Certe uetufttfiTimus eft docendi modus per colloquia feu dialogifmum inftituere,qucm uetuftiiFimi quitç philofophi etiam lunt lequuti.

R-efponditIefus,06 dixit ei. Amen amen dico tibi, nifi quis natus fue*

1

CAP, I II» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T, I, N r O A N»

n'tefupernis,non poteftuidereregnum dei, Di’citadcum Micodemus^ Qiiomodo poteft homo nafa,cum fit fenexÇNum poteft in uentrem ma ’ tris fuæ tteriim introire ac nafcif

Dominus uerbisNicodcmi,qucd modo dixi, quafi prjeteritis fcfiinat ad ipfif ftma ueræ religionis, fapicntiae ÔC iuftificationis fundamenta iacicnda, unde non tantum Nicodemusjfedetiamtotusorbis, pofthac intelligeret ueram uerac falu« tis rationem. Initio ergo maxima cum alTeueratione propofitionêfummamqp to-OporW re«(lt;s jj-yg negottj proponens,ait,niudhabetopro certo, indubitato, Qiexploranfijmo, fci,primaria neminem regno coelorum fruiturum, neminem ciuem regni dei, hoc eft, iuftum efi iheologite nbsp;nbsp;nbsp;præfenti fæculo, amp;nbsp;beatum fore in futuro, nifi quis denuo uelut in nouum ho^

propo/tuo, minem renafcatur. Velutbreuius artftiusœ conftringaturpropofitio, talcquida piamcft quod dicit,Quifquis cupit iuftus efte ÔC beatus,curet ut renafcatur, Vel, Oportetrenafcieos quiuoluntfaluariautingredi regnum coelorum. Namuide-re regnum dci,pofuit pro introire in regnum dei, amp;nbsp;tn regno coelorum frui con* fortio dei.Ea enim non uidentur,ad quæ nunquam peruenimus. Eft itatç meta* lepfts inuerbisdomini,paulópoftftgnificatius dicentis, Nifiquis natus fueritex aqua 6C fpiritu non poterit ingredi in regnum dei. Inde iam colligimus qua de re in præfenti fitdifputaturus QC quis fit fcopus futuri colloqutf, nempe, quomodo falui fiamuSjSCingrediamur in regnum coelorS, Conftatitem difputatione hanc amp;nbsp;dtfputationis intentionem certam,expJoratam amp;nbsp;indubitatam elTe. Nam pro* pofirioni apponit confirmationcm iurifiurandi, is inquam qui mentiri nefcit,dci filius,os,uerbS,fapientta,06 ueritas patris, Porro quid dici poteratbreuius quam quod dominus dixit, Renafci oportet cœlum ingredi cupientibusc'atquid uicif* fim plura in fe continet myftcriaî'quidpJenius potiflimam theologiac partem ab* fokiitc'S,Cyrillus lib.in loannem i,cap.4o. Non uerbis,ait, iuftitiam cofequcris, dicit Nicodemo dominus,Non omnis qui dicit mihi,Dominc domine,intrabit in regnum dei, fed qui fecerit uoluntatem patris mei. Voluntas patris eft,ut fpiritu fandom fufcipiathomo,0C nouo modo regeneratus ciuis eIRciatur cœlorû. Por* róD.Chryfoft,Homel.tn Ioan,î5.Denuo,inquit, hoc in locoaltj ecoelo,altj iteru cxponunt. Siue uero exponas iteru, uel e coelo,in idem recidet. Prima enim nati* uitas è terra eft,fccunda c coelo: ergo qui denuo uel iterum nafcitur, e coelo nafci* tur.Græce eft wafTv, quod didum uolunt, ot» wcu, id eft, fuperne uel defupers DMpffx homi* nis.Nam particula öyv nota eft de loco,ut domo. Colligimus ex his dupli* nif natiMtat. cem elTe natiuitatem,aliam quidem terrenam ex homine,aliam cceleftem ex deo* Etnatiuitasquidem terrenaqualisfit nemo ignorât. At non oportet illam conft* derate nudam amp;nbsp;folam,fed pariter comprehendere nafci nos ingenio,intdledu, ratione,fenfu,affvdibus^,amp;animat potcnttjs inftrudos, anima fcilicet amp;nbsp;corpo NatiuiMpri* g conftantes corporiscp dotibus ornatos. Comprehendit ergo prima ilia fiue ter* rena natiuitas omnes hominis uires,ingenium, rationem, intelledum, uolunta* tem,0d quicquid habemus humani. Quæri autem folet quid conférant ad confes quendam falutemuireshumanæfAdquamquæftionem refpondet hic dominus, Nihil.Sienim falutemambienttbus renafcendumeft, in apertoeft primam nati* uitatem nihil conferre ad confequendam falutê.Ideo^ hac domini fententia, Nifi quis natus fuerit è fupernis non poterit uidere regnû dei, damnantuf omnes ho* minis uires,utquæ nihil in fe habeant quod confequi pofltt falutem,iuftitiam, ui* Conditio Adi lam^beatam, Collatæ funtfanèdiuinitus hominiAdæ dotes maximat, præftan* er lapfm, nbsp;nbsp;nbsp;tiflîmaî^:Sandus QC integer conditus eft à deo fando Ada, amp;nbsp;fanda ÔC bona erat

hominia

L I B E R I r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ji

homfnis naturà,fcd hic pcccato comiflb mortuus eft, defundus nimirn «ita prio-refelici ÔC bcata:ad quam fi quts conférât pofteriorcm,dtcct iiitam poft lapfum ue ram effc morte no uitam.Nunc enim totus homo damnationieftobnoxius,mans ciptS peccati ÔC. fatanæ: animac denicp ui'res QC facultates ita funt debilitatæ ÔC con fradæjUtparum aut nihil poflînnobfcurata eft ratio,obtenebratus eftintelledus, corruptaeftipfa deniq^uoluntas, ut homo ex fe fuis^ uiribus nil boni uel fapiat uel uelit aut poflît.Corpus quolt;ç ipfum uartjs adobrutû calamitatibus morti cor« ruptioni^ fadum eft obnoxium. Rediflime ergo Paulus dixit nafci nos irç filios, amp;nbsp;per omnem uitam noftram obnoxios cfleferuituti, metu^teneri mortis. Re= dilfime quocç idem ille in nos ilia prophetarum ftrinxitteftimonia, No eftiuftus, ne urius quidem,non eft qui intelligat,non eft qui exquirat deum:omncs deflexe runt,fimul inutiles fadi funt, non eft qui excrceat bonum, non eft ufcç ad unum, Etiterum,Pcrunum hominem peccatum inmundumintroîjt, ac per peccatum mors,fie inomneshomines mors pcruafit,quatenusomnes'peccauimus.Talis inquam eft natiuitas ilia prima,qua è terra ac filtj Adac nafeimur, nofmct amâtes, noftra curantes,ô^ deum ac mandata eius négligentes. Prima ergo natiuitate na» feimur filtj iræ,peccati dCmortis.Dicendum porro de Natiuitate fecunda quæ cœ Natiuitaffe^i leftis ex deo eft.Quemadmodum animalis dC terrenus homo prima ilia fua naa cunda, tiuitate â femine fumit initium dC ingeniû: ita regencrationis quoq; initium amp;nbsp;uir tus defeendit à femine. Porro femê hoc cœlefte eft amp;nbsp;incorruptibile,coelefte uticp ingenium ôô incorruptibilitatem ingenerans, ficutihumanum fernen nobis indit Ingenium terrenum,prauum atep in omnibus corruptiftimum. Semen uero illud eft uerbum dci,fpiritu fando uiuificatum in cordibus eledorû.Infundit enim pa» tercœleftisex mera fua gratia uerbum ac fpiritum fuumfandû in corda noftra, qui regcneret,id eft intelledum ôô rationem obtenebratam illuminer,ante omnia docens quales à prima natiuitate fimus,corruptiflîmi uidelicer,fcelerati, peccato« rumdamnationisôôdiabolimancipia,quiexnoftris uiribus fandum fiC bonum non opcremur,fed duntaxat malum.Deum autem pro fua bonitate ÔC mifericors dia ineffabili corrupto generi hominum donafle filium,qui hoc reftituat, patri re« conciliet,pro peccatis fatisfaciar,è tyrannide diaboli liberet, damnationem diflbl« uat,libertate uera donct, ipfam^ corruptam naturam noftram per peccatS 8C no ftram culpam,gratia 6C donis fuis reftituat.Iam QC uoluntatê idem ille fpiritus im« pcllit ad aftenfum, ac trahit ad folidam intelledaru rerum fiduciam, ut uelit quæ iufta bona elfe intellcxtt,non defpcret propter peccata ÔC corruptionê,fed cre« dat fe propter Chriftum patri efie recondliatum,qui iam bene uelit humano gene ri.Idem uires fuppeditat, ut quæ per illius gratiâ intelleximus 6C uoluimus,etiam illius auxiliopolfimusamp;faciamus, adhæretesuidelicet domino,cuicredidimus, inhoc uno omne præfidium ôô fummum bonû collocantcs, totoep corde illi fer uientesjceu obfequentes filtj.Hue pertinet illud apoftoli, Nô fumus idoneiex no bis tanquam ex nobis cogitare aliquid,fed omnis idoneitas noftra ex deo eft Jtem illud,Deus eft is qui agit in uobis,ô^ ut uelitis,6C ut cfRciatis pro bono animi pro« pofito.Hæcinquam innouatio amp;nbsp;immutatio hominis per fpiritû deifada, fecun« da dicitur natiuitas feu regeneratio. Na homo ueluti immutatus denuo nafeitur SC fit homo nouus,alio iam amp;nbsp;longe fplendidiore utens intclledu ac uolntatc,præ ftantioribus^ multo pollens facultatibus feu uiribus.Hinc multa fit in facris men yetui er tio Veteris amp;Noui hominis. Vêtus homo eft,quinondumpcr fpiritum renatus umboino» cftjfedanimaliadhucfpiritu ducitur ac uiuit fecundum ingenium humanû. No« uus homo non is eft qui corpus exuit et totus in fpiritum conuerfus eft,fed qui in ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f i

c A P« I I n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IM IOAN*

carncuiïicfts,noftu(iu'tfècündumcarnem,fed dunturfointiicoeIefif,P^’'Ç|^^’®* totusmintellcdujuoluntateamp;uinbus immutatuscft. Dequarequi copiofiora cupit, legal apoftolum ad Rom. 8. cap. Nifi ucrofi rcnafcamur, hoc eft, innouc». miir per fpintum, qui illuminet intellctftum, doccns myfterium Chrifti, qui item commoueat uoluntatem, ÔÔ uires fuppeditet agat^ in nobis, ducens nos in lege Chrifti,nunquam fane intrabimus in regnum dei. Quifqj ergo in fe defcendat fiC fcrutetur animilatcbrasjinquirês quo ducatur regatur fpiritinan animalis ad« ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hue fit, an fpiritualis fa dr us per gratiam Chrifti. Et ft fentit fe adhuc animal? y im«

ploret clementiftïmi domini gratiam,orans fibi concedi fpiritum,qui regeneret ct innouet.Nam hæc dicuntur in hoc ut rede inftituamur.

Aninti huntani nbsp;nbsp;nbsp;Cxterum Nicodemus craflus uerae theologiaî S)C theologi fupremi difcipulus,-

fiupidäaf, iftam domini propofttionem non intellexit.Literac enim inhæfit,quod periculofif fimum eft,fpiritö neglexit.VndeChryfoft. Animaduertc,‘aif, quonam pado qui humanis ratioibus fpiritualia admifccf,ridicula loquitur ôd delirat tanqua ebrius, quoties diuinorum fenfum pcrfcrutatur,nelt;$ eum accipit.Audiuit natiuitatêjfed fpiritualem non intellexit, ad carnis generation? traxit, ÔC ridiculas proponit du« bitationes.'ideo Paulus inquit, quod animalis homo non percipit ea quae funt fpi« ritus.Hæcille, Hincceuèuiuoexemplo difeequid intelledus hominis nondum rcnouatipofl4t.Namquidpoteratdicicrafîîus8dpinguius,quàm quodNicode« mus dicit, Quomodo poteft homo nafei cum fit fencxdNum poteft in uentr?ma3 tris fuaciterumintroireacnafcidDifce quid fitliteræaffîxumcortici inhærcrc: ÔC_ quod uerilTima eft D. Auguftini fententia dicentis in lib.de dodrina Chrift.i, Nulla mors animaecongruentior,quam literaeinhaerere,fpiritum negligerc. Ve« rum audiamus quomodoipfe dominus fecundamac cœleft?natiuitat?declarer» Refponditlefus, Amen amen dico tibi, nifi quisnatusfuerit ex aqua amp;nbsp;fpiritu,non poteft introire in regnum dei.Quod natum eft excarne,ca ro eft,‘amp; quod natum eft ex fpiritu,fpiritus eft. Ne mireris quod dixi tibi. Oportet uos nafei è fupernis, Spiritus ubi uult fpirat, ÔC uoeêeius audis, fed nefeis unde ueniat 6^ quo uadat. Sic eft omnis quinatus eft è fpiritu»

Regenerälio Non intellexit Nicodemus dogma de Renafccntia 5gt;C innouatione hominum, qualii effe de» benignus ergo dominus quae uidebatur dixiife obfcurius,clarius porro exponif, beat exponitur docens nafei ê fupernis aliud non cife, quam ex aqua amp;nbsp;fpiritu nafei, eum^efle tlahiu, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerum renafeendi morcm. Neep ficobfeurum explicat per obfeurius, fed fymbo«

la flue parabolas profert,quibus ad exponendum nihil eft melius,aptius,perfpica tiusefficatius^. Spiritusfandiin cordibus cfFicaeitcroperantis,totum^homia nem interna amp;nbsp;inuifibili ui innouantis fymbola funt Aqua amp;nbsp;fiue flatus aut uentus.Aqua enim abluit,purgat,innouat,rcffigerat,Flatus res cftinuifibilis,at« tarnen elficaximmutans ôéquafi uiuificans, 66 in uita cofcruans corporanoftra» Habent utrac^ ilia tantam in corpora noftra operation?, ut mutata ilia uel immu« tata perfrequenter uel fanitatem reducant, morbós^ cxpcllant, uel morbos con* firment,amp; fanitatem prohibeSt.Corripuitenim aliquem febris, atqjca nulla cura tur medicina nifi m utato aere.Cum his ergo liquidioribus elementis maxima con gruentiam habet diuinus fpin'tus,0C ipfe purgans,refrigerans, ÓÓ omninoalio im buensingenioquosafflarecœpir, Vt autem fibi ubi(^ conftaretueritas, repetic iurifiurandi confirmationem denuo,amp; dicit. Amen am?dico tibi, nifi quis natus fuerit ex aqua,8Cc.Id eft. Hoc tibi pro ccrtiffimo perfuafum habeto, nemin? falu* tern confequi,neminem iuftificari, 66 in beatam uitam tranfponipolTe, nifi prius fitillu

L I s E R I n

fitÜluminatus, SCquafï rcnatus noujs^ inftrudus dotibiis per fpiritü fandum, quetn fcriptura ex efFcdu iam aquam, mox uentum aut flatum appellitat. Nam fcripturæ,prophetarum maxime, ubi($ fpiritum fandum adumbrant nobis per Aquaßgt;iritui. elementum aquce^ita quoque gratis amp;nbsp;dodrinac coeleftis operationem fignifican tes feu adumbrantes.In Ifaia enim legis cap.44. EfFundam aquas fuper fitientem

fluenta fuper aridam.Et mox per interpretationem, EfFundam fpiritum meum fuper fernen tuum,amp;c.Huius generis funtaltj loci innumcri. SedfiCincap. 4.SC 7.huius hiftoriac, fequentur qusdam, praefentia mire explicantia uelutiillud, Slt; quis f(tit,ueniat ad mc SC bibat.Qui credit in me, ficut dicit fcriptura, flumina de tientre cius fluent aquae uiuae.Quibus mox additionnes, Hoc autem dixit de fpia titu,quem accepturierantcredentesinipfum. Quod autem fpiritu proximepoft FUf«^ aquam pofitum, expofuimus per a'érem, flatum uel uentum, inde eft quod mox in ipfis domini uerbis fequetur,Spiritus ubi uultfpirat,ÖCc. Præterea Kuah uox cft anceps Hcbræis,quæ non tarn ad fpiritum fandu quam ad flatum feu uentum refertur.Iam amp;nbsp;Chryfoft.Homel.in loannê 14. Chriftus,inquit, alio exenjplo Ni codcmum allicit.Siquidem anima incorporea eft, Nicodemus uero crafltoribus adhucincogitationibusuerfabatur. Medium igitur adduxit exemplum, quod non ad foltdi corporis naturam,ncque ad incorpoream afcendit,hoc eft uenti im« petum.Et primu ab aqua orditur,quac tenuior eft quam terra, crafftbr quam ucn« tus. Etquæ fequuntun Quod fiquis acriter contendat per fpiritum omnino in« telligendum efTe fpiritum fandum,non refragor. Omnino enim fpiritus fandus intelligendus cft : intcrca uero, nc gratia collationis deperdatur, uentu quoeç per fpiritüintclligioportet,cui afTimilatur fpiritus fandus, quemadmodS SC in Adis cap.i.Etquia crafTam denatiuitate fententiam coceperat Nicodemus, dominus ut ipfamdifrolucrct,fubqcit Gnomam catholicam, uniuerfalem uidelicet fenten. tiam,quamaIijuocantMaximam.Simile,inquit,perpetuogencratfibifimiIc: SC Coßttdtur craf proinde cralFacorpora générant crafFa : fubtilia autem liquida tenuiacp nafeutur A »P'quot;“’ ex fubtiliflimis quibufeç, lam ergo cû fimile femper è fimili generctur, cofequens cft ex hominc non pofFe nafei nifi hominem, adco ut fi iam rediret aliquis in uen« trem matris fus mox renafeendus, non tarnen alius poflet nunc renafei prius fucratnatus. Egoueroloquordénoua quadaSC prorfus aliéna natiuitateadeo^ diuerfiffima ab illa ueftra uulgari SC corporea, nimirum de fpirituali : qua eodem corpore manente ncque mutata aut transformata corporis figura, animus pror« fus mutatur,adcotp totus homo alius ac nouus quidam fit homo, diuerfiore nunc multo quam hadenus intclledu, uoluntate, SC potentia utcns,odicns nunc quod prius dilexcrat, SC fpernens iam quod admiratus fuerat hucuf^, hoc eft terrena calcans, coelcftia fufpicicns«

Äbutunturhacfcntentiahaerctici,ucram SC naturalem Chrifti humanitatem ^ätiuitds chri reuocantes in dubium,quafi is uera caro cfTe non pofTit qui conceptus eft è fpiri= fltßgt;iritualii tu fando* Verum non animaduertunt ftupidi SC infani,difertis uerbis dici in fym bolojconceptum cfTc dominum noftrum è fpiritu fando,SC natum ex Maria uirs ginc.Hinc enim colligimus Chriftum ucram habere carnem.Quia Maria,ex qua natus cft,ucram habuit carnem. At necefFe cft carnem nafei ex carne : iuxta fen= tentiam dominiin pratfentia aperte pronunciantis, Quod natum eftex carne ca« roeft,8Cquod nafeitur ex fpiritu fpiritus eft. Atquicaro faluatoris noftri non eft nata ex fpiritu.Quod conceptus dicitur è fpiritu fando, noneum fenfum habet, quafi carnem traxerit è fubftantia fpiritus. Carnem enim traxit ex uifeeribus ge« neris Abrahae 8C Dauidis, cuius filia fuit Maria ; fed conceptus eft non è uirili fe«

f 5

minCjfedccœlefii fpirami'ne,foecundantc ui'deKcct fpiritii uffgiflcm,diui'na^pö tenttä efRciente.ut uirgo fola,fine uiro,dei filio lefu Chrifto de fua fubflantia hua ,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manam foltdam ac ueram daretcarnem. Ergo fpiritus fandus non fuit loco fcmia

nis, nec^ caro Chrifti è fpiritu fando ut femme conccpta eft. Abflt à pedoribus fandoi'um ineptiffima ilia imaginatio. Virgo enim humanitatem filio dei ex feip« fa contulitjid^ opera amp;nbsp;uirtute fpiritus/qui ipfam fœcundauitf œlitus. De qua recopiofiusuolentedeo diceturin i.cap. euangelrj Lucæ, ubiabangclodicitur, Spiritus fandus fuperueniet in te, ôfc. Porro ne quid dubtj uel ambiguitatis in negottofalutis noftratprimario, uelapud Nicodemum, uelfideles uerbiauditoa^ res relinqueretur,adhuc planius fufius^ modtim regenerationis indicans ac ex» plicanSjNe mircrisjinquitjquoddixitibi,Oportet uos nafci è fupern/s, nbsp;nbsp;nbsp;Qui»

Adumbratur bus uerbis principio rcpetit propofitionem, nempc, Oporter e renafci è fupernis* natiuitasDeinde modum renafcendiexpoliens, amp;nbsp;quidfitefupernisnafciexponens, pa» tualii. rabolamfubijcithuiufmodi,Spiritusubiuultfpiratjamp;c. Eftautem loquendige» nus,Spiritus ubi uult fpirat, pro eo quod eft. Flatus pro fuo ingenio fua^ natura quo libet fertur, amp;: fentitur quidem ac auditor, no cernitur,mirificam tarnen uiin exercet incorpora, Siccoelefiis quoqueilla generatio fentitur, noncernitur, Maa nente enim corpore figura^ corporis jillud quod in homine potiffimum eft, 6Ó quototum corpus regitur,mutatur, animus, quoimmutato totuscertehemo ina nouatusjôô quodammodo renatus efle uidctur.Paraphrafics fimilitudinem banc domini felici copia perfpicuitate illuftrans, dicit. Quod fi nondum animo cona’ fequerisjfume tibi imaginem ab his rebus, quæ cum fpiritualibus nonnullam has bentcongruentiam,amp; tarnen corporcis fenfibus pcrcipiuntur. Deus fimpliciflta mus eft fpiritus,procul^ femotus ab omnibus fenfibus corporcis, fed hie aër quo uegetamur,amp; cuius tantam uim dC utilitatem fentimus, quoniam ad noftra cora pora collatus fubtilior eft, fpiritus dicitur, Atque hie fpiritus non cohibetur hcml num arbitrio,fed impetu fuo fertur quo uifum eft, per omnia fefe difFundens, mia rificam uim inferens rebus corporalibus,nonnunquam uitam aflFerens,nonnuna’ quam mortem : nunc tranquillus amp;nbsp;tacitus, nunc rurfus uiolentior, interim ab oriente fpirans, interim ab occidentc, interim ab aïqs atque altjs mundi partibus fiCefFedu feprodit,acuocemillius audis cum nullum corpus uideas,nccfitquod manibus poffis apprehendere: fentis praefentem, nec uidcs uenientem, ncc uides quo fe proripiat abicns.Tale quiddam habet hare fpiritualis natiuitas. Arcanis afa flatibus mentes hominum à dei fpiritu rapiuntur ac transformantur. Vis Si cfFca dus inefFabilis fentiturmec tarnen oculis cernitur id quod agitur. Et quificrenaa tifunt,non iam aguntur humanocarnali^ fpiritUjfed fpiritu dei, qui uiuifi’cat QC PeŸtinenll)£e moderaturomnia, Tantumille, iftudueroinprimisebferuandumeft,haecnon adomnes homi ad Nicodemum tantum pcrtinere,fed ad omneshomines,Clare enim dicit domia wn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nus,Ne mireris quod dixt tibi,Oportet uos nafei è fupernis. En, Oportet uos, ina

quit,nafciefupernis,uos inquam,nó te: ergo nobis omnibus didum putabimus, quodhadenus derenafeentia didum eft Nicodemo. Haecautem hadenusderca nafeentia primario noftraereligionis capite difputata fint. Nificnim acceperimUs fpiritum dei, qui cordis noftri tenebras illuminct, fidem donet, facultatibus^ina ftruat,nofter intellcdus, noftra uoluntas, noftra^ uires per fc nihil praftabunt diuini,fandi ac iufti. At ubi per aduentum fandiIpiritus impia noftri fiducia fua perbaœ carnis arrogantia fuerimus libcrati,purgati,2lt; ut fic dicam euacuati,pro tinus alf) iam fadi,agnofcimus beneficium nobis praftitum per Chriftu,uiuit^ »nnobisChriftus,0(^nos,in ipfo,Paulo quoqueatteftante, Viuo iam non ego, fed-uiuic

1 I B E i I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54

üîuit in tnc Chriftus» Et quatiquam primas in regcttcratioftc obtincat interna gra tia fandi fpiritus,nemo tarnen pius reiecerit prædicationem uerbi dei,qua planta tur fidesjoratiofidclis, qua (idem fibi dari augeri^ poftulantfandi, ÔC ipfebaptif mus, quo purgari ÔC à peccatis ablui dicimur, Habent ilia omnia locum fuum ÔC ufum,quaî fi quis contempfcrit, fpiritus dono carere fefe palam oftendit Id quod ideo indico,ne quis fufpicetur me V erbi minifterium,8C baptifmi myfterium nea gligere, quod per aquam in pracfenti loco non intellexi baptifmum. Senfus enim qucm indicauiuidetur mihimagis genuinus SC minus coadlus* Intereaperme A^uahdptif* quidem licet alqsamplcóióófequieorum expoiïtionem, qui per aquam intellûww. gunt baptifmum : imô annoto iam Cyrilli uerba, ex fecundo libro in loannêjcap» 4i.Quoniam non intellexit Nicodemus,ait,quid renafci defuper fignificetjaper« tius totum myfterium amp;nbsp;breuiter ei exponit.Rcgenerationem enim,quacper fpi» ritum fandum fit,nafci defuper dominus appcllauittut etiam ex hoc difceremus* iccirco nos dei fieri participes, quoniam fpiritum,qui fubftantialiter ex deo proa cedit,per baptifmum acquirimus,quo in priftinam pulchritudinem reforma«, QC adnouamuitam renati à deo infilios adoptamur, Etreliqua. Plura ac pleniora quicupitinueniet apud Sandum Auguftinum in Quafft. Veteris QC Nouitefta» menti, quacft.yg»

R-efpondith]ico(îemus,acdixitei, Quomodo poflunthæc fieri; fpondit Iefus,amp; dixit ei,Tu ne ille dodor Ifraelis es,amp;: hæc ignorasfAme amen dico tibi,quod feimus loquimur, quod uidimiis teftamur, amp;nbsp;tes» ftimonium noftrum non accipitis* Si terrena dixi uobis, amp;nbsp;non creditis, quomodo fi dixero cceleftia,credituri fitisC

Quanquam uero dominus multa diligentia fymbolis etiam adhibitis fenten« tiamfuam de regeneratione expofuiflet, Nicodemus tarnen iftam nefic quidem intellcxit,ipfa re ac ueluti experimento quodam obiedo oculis declarans, id efle ueriftimum quod tota hac difputatione repetitum eftfaepiifime, nondum regea neratos, quantumuis uideantur poliere fapienria, nihil intelligcre myfteriorum cœleftium.Nicodemus cnimuirtantus,0Cpoftluccm tantam adhucignarusôd cæcus, quia nondum renatus, dicit, Quomodo poffunt hæc fieri, ut fcilicct per aquam amp;fpftitumrcgcnereturhomot’fubindeuidelicet crafTa concipiens phan« tafmata de regeneratione fpirituali, Vnde crafTitie ilia plusquam pingui non« nihiloffenfusdominus increpatingenium ftupidum, dicens, Omiferam ouium tinpefritidö« conditionem, quorum curamagtt paftor tam craiTus ôd rcrum diuinarum ima peritus. Hadenus inter præcipuos Ifraelis dodores cultus es, fed cum ilia ig« notes quæuel difcipulos ignorare turpiftimumfit, mirum eft quid tu tui^ ors dinis homines pharifæi, Si facerdotes doceatis ueftrac fidei commiiTam plebe« culam, Habet fentenria poft interrogationem, cum admiratione, coniundam commiferationem, fed Si indignationem quandam, Difeimus autem ex his do« mini uerbisjpcflime habere res eius populi, cuius magiftri uel dodores coele« ftisphilofophiæ imperiti funt: rurfus in ecclefia nihil efle melius, utilius, præ« ftantius, dodoribus fiue paftoribus fidelibus, Si folide dodis» Hodie quoque inuenias non paucos, quos uulgus tantum non pro dijs Si peritiflimis rcrum theologicarum adorat, fed fi propius conféras cum fyncera fcriptura ipforum cruditionem , deprehendas ftolidos inani turgere flatu atque turpi arrogan« cia, Sc iccirco eccleftas plus detrimenti quàm emolumenti ab huiufmodi ac«

f 4

C A P. 11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IH IOAN,

cipcrc mitratis irtagtftris. Porro ex i[iis fumtt dominus occafîonem SC focordiaiil' Afferitur ueri» inepte dodorfî adeo^ ignaui mundi grauius accufandi, SC aflcrendi adeo^ com tlt;« er certi» mendandi ueritatem SC certitudinem dodrinae euangeltcac. Quafidicat, Vos qui n«io nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in fummo eßis pretio SC exißimatione hominum, SC quos uulgus ceu orbis lumi«

eMitgelift, adorat, reuera Cymerfjs obfeuriores tenebris, quid doccatis aut quomo« do populus rede amp;nbsp;fimpliciter in uera pietate inftiiucndus fit, penitus ignorans, Nosuero quicontemnimur, amp;proimperitis rcrumcoeleftium,ceu idiotacS^illii» • terati à pharifaeis ex alto defpicimur, comperta, certa, folida» dtuinacp docemus, cgo in primis.Nam quat uidiapud patrem meum in coelis, copertiflîma inquam myfteria coeleftia, magna cum certitudtne trado, Caeterum uos, quod omnium eftdeploratilïîmum malum,cum nihil ueriamp;ccrti habcatis, profabulis tarnen damnatis, SC ceu inutiliaretjeitis, quae longe certiffîma SC uerc præftantiffîma funt,quærecepta uiuificant,reicda autem condemnanr. Explanat nobis ilia do« mini fententia quam certa SC firma fit uniuerfa dodrina euangelica, non tarn in dogmate de renafeentia, quam in omnibus fidei nofiræ articulisfiue capitibus, Itaque fingula uerba fuum babent pondus, Principio cnim iureiurando confirm mat,quod dicit : quod non folet faccre, nifi in rebus maximis SC indubitatis. De® inde,Quod rcimus,ait,loquimur. Multi quid loquantur nefeiunt. Deminus autem non nifi compcrtiflima loquitur.Praetcrea, Quod uidimus,inquir, teftamur, tiifafcilicetâ^longe certifiîma docentes* Nam SC i,cap,dixitBaptifia,Deumne-mo uidit unquam: unigenitus qui efiin finu patris ipfeenarrauit nobis* Et Ioannis odauo cap. ipfe dominus, Ego quod uidi apud patrem meum loquor, SCc, Eandem ferècertitudinem habentó^ apoftolicafcripta, dida SC tefiimonia ,cum apoftoli diferte tefientur fefe proferre uifa SC compertiflima : quemadmodum in ipforum literis cernere eft. Et dominum quidem apparet ideo ufum in uerbis fuis numero pluratiuo, quod non tam de fe quàm miniflris fuis, fuo inflrudis fpiri-tu, loqueretur, Cyrillus aliud fentiqdicens, Quoniam patrem SC fpiritum in fe-I'pfo faluator naturaliter habet, pluralinumero perfonas tefiantium protulit:ut quodammodofecundum legem Mofis in ore duorum uel triumomne uerbum firmetur* Obferuent SC expendant hanefenrentiam dominiquidamitanteuan-geltj authoritatem nullam futuram, nifi earn confirmaflet ecclefiae authoritas, fi-ue comprobatio.Satis cnim authoritatis SC probationis per fe habet dodrina Chri fti SC apoftoloru, ncc alicno indiget teftimonio* Nam authentica cft,0^ ab tjs pro-lata qui compertiflima, imó SC uifa ac indubitata protulere, authorem habens ip-fum dei filium,patris fapientiam,ac fpiritum fandum ex apoflolis loqucntem, ip-fum inquam dcum uerum,uiuum SC aeternum* Et quanquâ mundus earn ucrita-tem non recipiat,nthilominus indubitata maneteuangelica SC apoftolica ueritas, tettf apud cos locum amp;:fuam authoritatem habens qui ex dconattfunt* lam ut flupidi ibranondum tatem mundi SC carnis cralfitiem grauius accufaret,etapricaretur clarius,cópara renatorum. nbsp;nbsp;tioncm profcrt,ó^ ait,Si terrenadixi uobis, SC non creditis,ófc* Appellat autem

TerrenanonipfumdeifpirituSCregencrationêquaefitperfpiritS, fedfymbolaa rebus fumpta terrenis.Hoc enim dicit,Si res coelcflcs terrenis fymbolis tedas uc-ftttas^ non intelligitis, SC intclleda: ueritati non credttis, quomodo uerifimile eft credituros fore fi nuda uobis myfteria proponam cœleflia f Indeprofcdocolli-quefcitquantæfintucftraetcnebracjcumuidcliccttuuir tantus, cuius tam Celebris eft opinio apud omnes,cumcp ca quac proponuntur ad captS ueftrum attem perata SC uulgariter ac cralTe proponuntur, ac ne fic quidê uel tantilln intelligis^ At» hancexpofitionê agnofcit etiäS*Auguft* fiue quifquis is tandêauthor fit,in

Quseft»

t, î B E R I r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JI

Quaeftio.Vet.amp;f Noui ten.q112eft.59. dicens, Cuffl ncc per cxcraplu Nicodemus duceretur ad ftdcm,tunc audiuit à faluatorCjSi terreftria dixi uobis nbsp;nbsp;non credi

t's,quomodo ft dixcro uobis coeleftia credetisï'Ifta uerba terrena dixit quæ ad exs emplum protulit. Hoc eft, Si per rationem terrenam exempli dati ipiritus, id eft uentijUon creditis fieri pofte,quia quomodo fiatnon uidetur, quomodo fieri po= terat ut fi' darem coeleftia exempla, quæ utiqt ncfcitis,crederctisr’ Et quæ fequun-tur.Confideret hæc diligentius quifep apud fe,quo redius cognofcat calamitatem Viref hominis, humani generis inflidam nobis per peccatS, quod ea uidelicet uerafit cæcitas in rebus diuinis,8C totius hominis maledida corruptio, preceturq^ feruentius do-no fandi fpiritusjper quern renafcatur ducaturœ in omnem ueritatem.Infaniunt . qui uires hominis in libero cuehunt arbitrio. Nam fine Chrifto nihil pofTumus* Per Chriftum confortantem pofTumus omnia,Ioami5.Philip.4. Colligimus hinc. quotç licere paulo liberius eorum increparc focordiam, qui fatis perfpicue 8Ó co-piofe audicruntueritatis negotiumexponi,fed per ignauiam non capiunt, Impq flint qui refponfant, Quare dominus non confert niihi fpiritû fuum per quern in-telligam eius myfieriafNicodemus enim nihil talc profert,qui tarnen eadem occa fione ôi eodem iure domino potuilTet obtjcerc quod obmurmuratorcs iftinierum continet fe rcligiofe,amp;^ ucritare omni diligentia adhibita per interualla difcit,fuba inde interrogans amp;nbsp;inftitutionem petens,orans atep domino fefe fubtjciens.ldem facient omnes pictatis ftudiofia'mpq obmurmurant perpetuo confiltjs domini.

Et nemo afeendit in ccelum, nifi qui defeendit e ccelo, filius hominis qui eft in cœlo. Et ficutMofes exaltauit ferpentem in deferto, ita exaltari oportet filium hominis,utomnis qui credit in eum non pereat,fedhahea£ uitamæternam»

Pertinent hæc quocp ad difputationem fuperiorem, cui conneduntur per par Verus cceleftit ticulamcopulatiuamEt.Videturautem primadomini fententia, Nemo afeendit doilrinædoa in coelum,nifi qui defeenditde coelo,8Cc.duplicem habereexpofitionê. Vel cnim tale eft quod dicit. Nemo hadenus ufqueadeo exade diuina coeleftia^ ferutatus eft myfteria,atcp ego,quifuni in finu amp;nbsp;à confilijs dei patris,atq; eius rei gratia de feendi ecœlOjUt mundo exponam confiliaô^ fecretapatris,quæuidelicet adfalu-tem hominum pertin^e uidentur. Sic autem fententia ilia adiungetur probatios nis uice ci quæ præcelut, Amen amen dico tibi, quod feimus loquimur, Slt; quod uidimus teftamur. Prætereaerunt omnia ilia tropica. Nam per Ccclum intelligi^ tnus myfteria coeleftia, diuina, ôi fpiritualia. Afcenderc in cœlum, fignificat elc-uata mente fcrutari amp;nbsp;indagarc res cœlcftes.ln cœlo efte, eft ccclos inhabitare, 5gt;C omnium rerumcceleftium adeoq^omnium arcanoram deiconfeium efte. Atque hunefenfumuideoferè placuiffeParaphraftiitaleribenti,Quisautemhominum autangelot 5 tantus fuit ut afeenderet in cœlS coek ftia eontemplaturus, Slt; ipfam diuina naturâ,ut eft,coràm afpedurus f Nemo prorfus afeendit in hoc cœlû, nifi filius hominis qui è cœlis defeendit in terras,qui idem iam niïc uerfatur in coelis, nunquâàdiuinitatis cotemplatione feclufus, licet interim humilis ôô obfcurus u» deatur in terris. Vel certèhiccft fenfus eorum quæ dieit. Quia nondum intelligis Nicodemequiddoccam, enaliauiaaggrcdiarquo redius negotium falutis tuæ, 6^ omnium piorum intelligas. Doceo hominem fua natura fuo^ ingenioquàm Chrißusiitd ai alicniiTimum efte à regno dei. Hadenus enim à mundiexordio repertus eftne* ccelosafxriùt jno , qui propter uirtutes fuas meruerit ingredi in regnum dei. Solus dei calum.

CAP. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN^IOAM.

fill US dignus rcpcf tus cft,qui inhabitet cœlum:qufppe fandus, innocctis, purus, ÄS diuinæexiftens naturae. Hicautemdeifilius ideo de ccelis defcenditamp; incara natus eft, ut poft litatam hoftiâ rurfus in cœlos afcendens quam plurimos fecura fratres abduceretinacternambeatitudinê. Vnde liquide potcft colligi perfilium uel propter filium faluari omnes quotquot faluantur. Non enim data eft homini« bus nomen aliud in quooporteat faluos fieri, nifi nome lefu Chrifii,qui eft ianua fiC uia in cœlum, acceptus S^diledusdeo patri, ut non pofTmtnon gran acre» ptiflimi efte deo quicun^ incorporati funt Chrifto per fidem, Hue pertiner quod Ioan.i4.ipfedominus ait,Ego (urnuia,ucritas amp;nbsp;uita. Nemouenir ad patremnû fi perme. Atephunefenfumuideo placuiflcfermeS.Auguft.qui Trad.inloan, ii.Eiajinquitjfratres,deus uoluit efte filiiis hominis,hemmes iioluit eftefilios det. Ipfe defeendit propter nos,nos afeendamus propter ipfum. Solus enim defeendit afcendit,qui hoc ait,Nemo afeendit in cœlum nift qui defeendit de eoelo. Non ergo afeenfuri funt in coelum quos facit filios deic'Afeenfuri funt plane. Hare noa bispromiffioeft, Erunt æquales angelisdei. Quemodoergo nemo afeendit nifi qui defcenditfQiiia unus defeendit Qi unus afeendit. De cat er is quid intelhgen« dum,nifi quia membra eius erunt, utunus afeendat. Propterea fequitur, Nemo afeendit in coelum nifi qui de eoelo defeendit filius hominis qui eft in eœlo. IVÏira^ ris quia hic erat Qi in coeloCTales fecit difeipulos fuos. Paulum audi apoftolum di centcm,Noftra enim conuerfatioin coelis eft. Sihomo Paulus apoftolusambula« bat carne in terra,amp; eonuerlabatur in eoelo,deus eœli Qi terrae non poterat effe Qi. in coelo Qi in terrât'Si ergo nemo nifi ille defeendit Qi afeendit, quae fpes eft cates risÆa fpes eftcateris.Quia illepropterea defeendit Qiafeendit, uiin illo Qi cum illounum effent qui per ilium afeenfuri effent.Tantum Augiiflinus.

Aduetuschri‘ EtquoniamdixeratfefedefeendifTede eoelo,haud dubie utdenuoafeendens ßi in mundum credentes feeum fubueheret in coelum, ne quid hic obfeuri remaneret uel ambia guijfignifi'cantiusexprimitaducntusfui in mundum caufftmjfinem,ufum ac irudum. Proponitautem id pertypum ex lege petitum, quempaucis quidetn uerbis citât,acuerbo unoö6 alteroadiedfo mirifiee illuflrattfatis nimiri m haa bens unouerbo return adumbraffenegotium, Qi ftudiofis pluta indagandi cccaa fionemfuppcditafre.Simulautemoflenditquomcdoiuftitia,falus,6i uita nebis natura noftra mortuisatquedamnatis obueniat, autquomedoeen munieetnoa bifeum dominus iuftitiam fuam, nempe per fidem, Alieno enim meritonon noa ftro,aliéna iuftitia non noftra iuftificamur.Quæ quo intelligantur i e dius re pete» mus typum è lege,qui hic attingitur magisquam tradatur. Sic autêlegis Nurn, II. In innere animus popult tædio affedus eft, Qi Icquutus eft populus contra deum Qi Mofen, Dominus igitur mifit in populum ferpentes urentes, qui pc pus Ium mordebant:amp; mortuus eft ex Ifraele populus multus. Venientes ergo ad Mo fen dixeröt,Peceauimus,quia loquuri fumus contra dominö Qi contra te,ora do« minum ut auferata nobis ferpentes iftos.EtorauitMofes pro populo. Dixii^ do minus ad Mofen,Fac tibi ferpentê urentem, Qi pene eum fuper palum in fublimc fublatû,fiei^ utfi ferpens aliquê momorderit, Qi hie ilium intueatur,incolumis fit fiiturus.Fecit itacp Mofes ferpentê æneû,ct pofuit eu fuper palû ercdâ,ficbat^ utfi' que momordiftetferpens,att^ hic intuitus fuiffet ferpentê æneû, fanaretur. Plana aOt funtilla oïa quæaudiuimus, nifiquod addubitatu uideoa multisquid Quid urentes intelligendum fit per igneos fiue urentes ferpentes. Ego urentes uel igneos puta« ferpentes» nbsp;nbsp;nbsp;uerim, nonipfa reQi iubfiantia fuafiuenaturafuifre,fedefieduuclcpcraricne,

Qi appellatipoffe dipfades.Nam defideriu fignificat Qi fitim quâ illae infiido uulnere

L I B E R r r, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;56

tftjinerc uencno^ infufo in corportbus excitant! hominutn.Sed fWO? q«od ins tcrpretes dC Numeri 11.Deut.8* uerterunt igneum feu urentem, nimirum fer* pentem,nomen habet ab ardore. Ac mirifice his quadrant quæ Cœlius led.antiq« Ïib,i5,cap.55, inhaccuerba fcribit, Dipfadiferpentum generis de naturae rationc afcitum nomen, monumentis proditum ueteribus eft.Cenfetur ca quidem uipera magnitudine minor, ad inferendam perniciem celerior muko, Quos mordicus apprehenderitjfitiinarefcunt uehementius,adpotum^efFeruefcunt, acinde in« ceflanter haurientes difliliunt mox.Cauda Iineis diftinguiturCuti fer unCduabus* nigris^jcorporcalbicantereliquo, utfcribit Softratus. Sunt qui 5lt; Prefteras, id eft wf'wsüjas nuncupent(quanquam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nomine impetuofior cft uentus,ac tranf«

uerfæ in collo uenae,necnon fulminis fpecies) Kxvlt;r(üvcK etiam altj.Nafcuntur in Li bya quidem,fed in Arabia præcipue. A quibuftiâ quocp dici Melanuros animad« uertijfedô^ Ammobatcs, necnonCentridas autCentrinas ab figura. Nuncupas tur in re facrificali Dipfas.Etreliqua.ïam ut ad explicationem defcendamus typi, Expofîtio exai cuius femina aliquotChriftus in præfenti fparfit, Antiquus illeferpens morfum tatiferpcntis inflixitinparadyfo patrinoftroAdae,adeo^nos omnes quiex Adamonatifu« inâeferto^ mus,ueneno peftifero itainfecit ôô fuccendit, ut toto uitæcurfu philautia,amoregt; amp;C Audio noftri rerumcp terrenarum toti flagremus, nec aliud quàm deo aduerfa concupifcerc ualeamus. Quicuncp autem fi ci concupifcentiæ fie inarefcimus,no aliud magis optamus, quàm concupita perficere, ac peccatis patratis ueluti nos inebriate,Quod fimul attç fadu fuerit, diflilimus protinus, uiuentes quidê mun« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' .

do,fed mortui deo.Nam ftipendiû pcccati mors eft, Habes in typo qualis fit con. ditio generis humani, fiC quod nemo fuis feruatur aut iuftificatur uiribus,operi« bus aut meritis.Namne Ifraelitæ quidem ullis facrificqs,precibus,uotis, meritis^ autoperibus, præfentiflTimam mortem, ÔC ucneni infufam uim depellere potue» runt, Audi porrd qua ratione,quo modo feruati fint, ÔC quo modo fiat ut amp;nbsp;nobis innoxiumfiatpeccatiucncnum. lubctur Mofes in ftipidem æneumerigerefer» ïuftificandiue^ pentem, quem fi qui ucneno infeefti étant à ferpentibus intueantur, certo fint in tdtdtio. uita incolumes feruandi. Aereusille ferpens Chriftus eft, qui carnem peccatrici per omnia fimilem induit, ueram utit^ noftrae carni per omnia æqualem, alie« niflimam tarnen ab omni peccato. Ideo enim ferpens appellatur, quia hominibus peccatoribus fimilis eft. Ideo uero æreus eft, quia purus, excodus ab omni pec« catorS feoria, fantftus ÔC innoeês eft, qui nos fandificat amp;nbsp;iuftificat,æneus quoeç quiafirmus ^folidapetraeftfperantium in ipftim. Libethicquædam dénatura acrisex Coeltj letftionibus antiquis tecenfere. Aes infacris Sgt;C excantationibus De»(lt;t«tilt; magnam habuilTe ueteribus authoritatem ac uim fcribit Theocriti interpresin Poëtæ pharmaceutria, proptereaq? in lunae dcliquijs adhiberi folitum,

eft ÔC hominum morte, Putius enim caeteris habebatur, KTsrihx., siKÔpTÛptiixa-iixwi/, ideftpollutionum expiatorium. Inde eoutebanturin puri« ficationibus uniuerfis, ut in libro de Drjs fcripfit Apollodorus. In his’uero po« tiflîmum facris ænca adhiberi uafa Macrobius folitafcribit, quibusdelinire ali« quosautdeuouete, aut deniqueexigere morbos uellent. Aeris porto fonosceii rem potentiflîmam multis rebus, Graecorum uetuftiflîmos adhibuifle ^alàm eft* Cuius rationem afterens Alexander, Aes amp;nbsp;ferrum, inquit, quatiuntmortales, quod indedæmonas abigi creditum fitî quo tempore fydera hæc uim fuam ad terras non perducant, quæ hominibus profit, QC improbos retrudat dæmo« nas,Moris huius meminit Liuius ab urbe condita libro uigefimofexto. Aeriitcm sduetfus putredinem uim ineftè efficacem , indicio elTe aiunt medicamentaj

quæ fubftringendi ui'm habeant eius metallirubigine à medicis potiflunum cotl« cinnari. Author quocp Ariftotiles eft, uulnera quae cufpide arrea,quam ùjSï

lt;/lx uocantjfucrint illata, ucl gladio,minus minus^ afFerre doloris, facilius etiam perfanari A« ro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^vTlt;sù,quod medicâ uim quandatn

in fe obtineat acs,quam in uulnere ftatim relinquat, Sed Ô6 adagio dicimus,id da» uum nobis eiTe æneum, quicquid eft quo nitimur,ut eo tanquam ridica firmiffï-ma aduerfus rcflatum omnem obfirmati confiftamus,ucluti malorum omniü,aut mukorum è collo amuletum gcftantes. Hæc author ille lib.ledio.antiq. 19. cap, 10* £lt;a9.1ib.cap.6,Proindc ex aerefadus eft ferpens,typâprçferensChrifto,quiahic omnes pollutiones cxpurgaqhoftiacp fui corporis perfeóiffime purificat creden« tes. Idem exigit morbos omnes. Nam de hoc fcriptueft, Infirmitates noftras ipfe fufccpit,amp; morbos portauit. Praedicatio item fiue fonus de aeneo illo ferpente no« ftro perftrepens in 01 be,maximam uim habet in pedoribus mortalium, anteom« nia malos abigit daemonas. Idem putredinem prohiber omnem, erodit ft qua fue« ritreperta.Praeterea fanatpeccatorum uulnera, femper in fehabens uim medica, quæ omnibus medeatur aegrotis atc^ uulneribus. Clauus item eft firmiflimus dos minus nofter, quo contra omnem flatum tentationum ac perfequutionum obfir« mamur.Qui uero ucra fide dominum lefum poITidet, is ueluti effîcaciflîmû àcol« lojimó à corde, fufpenfum gerit amuletum.Cæterum hac de caufla dominus non prarccpituiuumôCuenenatum tollererMofes ferpentê,acfufpêderer,fed aereum pararet,neminienim nocuitChriftusunquam,cmnibus uero femper profuit: ÔC ut peccatum non reperitur inipfo ullum,ita ncmini author eft peccandi. Nam au thor eft falutis 6Ó iuftitiac. Sufpenditur autem fcrpens aeneus in ftipite, quo omni« buscifetconfpicuus. Erigiturincruccm expanfus dominus Icfus, utproomni« bus guftaret morrêjOmnibuseiTetfalutaris amp;nbsp;expofitus, hoftia^ corporis fui ex« piaret omnia peccata totius mundi.Sequitur enim finis Si frudus exalrationis,id eft crucis fiue mortis dominicac ( Exaltandi enim uerbS ucl hodie prcbrofum eft. Nam de adigendis affigendis^ patibulodicimus, êî« wirft noc^ cr^ó4gt;r,ideft fu« (penderis,uel affigeris patibulo ) Vt omnis qui credit in cum, non pereat, fed ha« beat uitamætcrnam.Finis 6C frudus exakationis, adeo^ aduentus inmundum dominicftjN E qv i s p e r e a t.Nonuukbenignusdominus perirequcns quam.Neminem ex hoc excluditbenefi'cio. Senes, iuuenes, uiros, mulieres, do« dos,idiotas,pauperes,diuitcs, ludaeos öd Gentcstbreuitcr, omnes omnis generis homines,uuk feruare.Sed quomodo moriens uiuificatc’ aut quomodocommuni« catnobifcum uitam öd iuftitiamfuam fQiiomodo fanat uulnera noftra, reddit^ uenenum innoxiumc’Per contemplationem crucifixi fit uenenum innoxium,per contemplationem crucifixi domini uiuifi'camur.Contemplatio autem,eft uera,ui ua,öd folida fides in dominum lefum,qua indubitanter credimus dcum patrê pro pterChriftum nobis bene uelle,öd plaça tum efte, adeo^ Chriftumfuam nobifcQ communicate iuftitiam,fatisfadionem öd uitam, utillaiam fintnoftra. Itaper fi« dem applicatur nobis meritum Chrifti,öd conceditur uita xterna,pcr fidem iufti« ficamur à peccaris.lntcrijftet haud dubiequifquis fpreto dei cófilio,dixiflet,Q_uid ad incolumitatemcomparandam conduceretferpenscontemplatusf'Ancontcm platioinuitaferuaret ueneno infedumhominem CIra haud dubiein auernum pc rihit, qui contemptapraedicatione euangclij, damar. Quid ad aerernam beatitu« dinem parandam conduccrct fides,fiue contemplatio crucifixiç* An fides öd con« templatio crucifixi iuflificaretf'Quod fi adhuc dubitas öd pcrplcxus hærcs, intue« re mihi typum,öd répété fingula farpius.Quidobfecro feruauii Ifraelitas^'quid cf«

fecic

I I B B R I L

feck ne occiderct uenenum;’ Contemplatio ferpentis aenci’,non ulla res alfa, fides inquam in futurum Meffîam.N am Sa pfcntfae 16.cap.fic lcgfs,Brcuf qufdem tema pore turbatf funt fignum habentes falutfs ad commemoratfoncm mandat! legfs tuæ.Quienfmconuerfus eft, non per hoc quod ufdebat fanabatur, fed per teoma nium faluatorem Etfterum,Fflfostuos nec draconum nec uenenatorum ufcc= runt dentes. Mifericordia enim tua aduenfens fanabat illos. Etenfm nelt;ç herba nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

net^malagmafanauit eos,fedtuus domine fermo,quffanat omnia.Hinc fam coL lige quod idem fermo, ipfe inquam dci filius, qui tunc morientes in uita feruauit, nuncquocpfperantesinfeferuatamorte,iuftificanscos atcp uiuificans necim» putans eis peccatafua : quemadmodum 0^ Paulus docuitin a. ad Corinth, y.cap. Quemadmodumuero tunc nulla alia re nifi uerbo dcf,fide intercedente, feruati funt: ita ne nunc quidem ullis operibus aut meritis iuftifi'camur, fed mera Chrifti iufiitia per fidem. Eft autem ilia uera S)C Chriftiana iuflificandi ratio, non ab ullo homineinuenta,fcdabipfoiuftificante Chriftotradita,nempequod alieno non noftro merito aliéna^ iuftitia, Chrifti uidelicet,iuftificemur per fidê. Deus enim nos iuftos reputatpropter Chriftum/ide id recipimus. Chriftus eft noftra uita,iii ftitia amp;nbsp;redemptio,fatisfalt;ftio atep fan(ftificatio,nos illud fide pcrcipimus,ôô per fia demChrifto inferimur, fide nofter fitChriftus cum omnibus bonis Ôl grattjs fuis ut uiuat ipfe in nobis QC nos in co. Nam fides eft cœleftis uirtus, no alicnæ rei, fed ipfius Chrifti contemplatio, adeo^ iucunda perfruitio,non nuda imaginatio,fed fpiritus Chrifti participatio.

Quanquam autem hæc fatfs per fe firma fint certa, adducam tarnen in gra= expo» tiam eorumqui ueterumdeledantur expofitionibus,CyrilliatcpChryfoftomihu ßtiodelt;enco I'us loci expofitiones.llle lib.in Ioan,i,cap.49.Cum ferpentes, inquir, ludæis im» ferpente. miflî effent, mifericors dominus ferpentem ex acre Mofen cxaltar c iuffit, ut ea in re difeerent fide falutcm fperare.Morfu enim ferpentis laborantibus unicum erat remedium,exaltatum cum fide ferpentem afpicere. Hate quidem hiftoria eft:in qua uelut in tabula totum fi'guratc incarnationis myfteriS adumbratur. Serpens enim peccatum quod humanum genus pafeebatur fignificat, quodcp uartjs mor= fibus uenenum hominibus infundit, quod effugerc nullo alio pado natura huma na poterat,nifî auxilto atep ope diuina. Verbum igitur dei fadum in fimilitudine carnis pcccati,in carnefua peccatum damnauit,refpicientibus^ in eumfidefyn ccra æternac falutis largitor oftenditur. Quod autem in fublime ferpens exaltatus fuit,in earn cognitionem paffîonem Chrifti peruenturam denotabat, ut ficut ipfe quocp pracdixerat,nemo fit qui in cruce paiTum fuffTc ipfum ignorer. Hic uero Ho melia inIoan.i6.Ne,ait,quifpiamdiccret,Quomodo poffuntin crucifixû creden tes falui fieri, cum fe â morte non liberauerit tquot; Veterem in medium adducit hifto= riam. Nam fi ad acrei ferpentis fimulachrum afpicientes ludati morte libcrabans tur,quantomaioriquiincrucifixScreduntbenefîcio fruentur f Neep enfm quod crucifixusefticcircoeum imbecillitatis arguas: necpïudæos fuperioresdixeris, fed mundum deus amauit:ideoŒ animale eius templum crucifixum eft,ut omnis qui credit in ipfum nonpereat, lcd habeat uitam teternam. Vfdes crucis cauflam amp;exca falutcm f Vides utfigura ueritati confentiat Cllluc mortem fugcruntlu» daei,fed temporalem:huc fempiternam fideles.IIlic idus ferpentum fufpenfus fera pens fanauit: hic incorporel ferpentis plagasicfus cruci aftïxus curàuii.Illic cor. poreis oculis fufeipientes falutcm corporis : hic incorporcis omnium peccatoru remiffioncm confequuti funt, ïllic æs fufpenfum erat in ferpentis effigiem : hic dominicum corpus àfpiritu formatum, Serpens illic mordcbat,ôi ferpens fana.

g

I

C O M M t N T. I ïf I O A N.

bat: hi'c mors pcrdiditj mors faluum fcä’t. Adhæcqm'mtcn'mcbatjfcrpcns uCa neno fæuicbacquiliberabar, nullo.Etrehqua,

Anfiliushomi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DiTputatioporro Celebris fempcr fuit in ecclefia circa hate dominiuetba, Nca

nisin coeloßte moafeendit in cœlum, nifiquidefeenditdecoelo,fili»shominis quieft incoelo» rit ante incar= Quæfitum eft enim, An filius hominis in coelo fuerit priufquam filius del è coelo oatiotiemf defcenderitjcarnem^ ueram afTumpferitexintemerata uirgine Mariat'An fimul 6^ femel fit in cœlo ôd in terra etiam iuxta humanam naturamf Necdefucrunt

qui huius loci praua intelligentia contort!, naturas Chrifti inuicem commifcuca runtjCx Humana diuinam,0lt;^ ex diuina humanam facientes, atqueita per omnia extendentes humanam Chrifti carnem, quemadmodûdiuinitas per omnia quaft diffunditur.Cæterum fides dodrina^cuangclica amp;nbsp;apoftolica fimpliciter dccet, filium dei elTe abaftcrno,actcrnum,increatum,creatorem,muifibilcm, incircums fcriptum, incomprehenfibilem, omnipotentem, immortalem, fiC patri ac fpiritut fando per omnia æqualem. Ac eundem quidem,non aliumjdei unigenitum, tern pore congruo,dcfccndifle de coelis, ac carnem ex intemeratae uirginis Mariae fub ftantia aftumpfiffe, incarnatum inquam fiC uerum hominem nobis per omnia, peccato excepto, aequalem fadum efle : iuxta quam naturam fit creatus feu créa» tura, initium Habens, mortalis,infirmus, uifibilis, locabilis fiuecircumfcripuiy, comprehenfibilis,patri amp;nbsp;fpiritui fando inæqualis. Duæ enim naturae in Clirifto tarn clarificatoquam nondum clarificatoimpcrmixtæ manent: uniuntur autem perfonacnexu indiflblubili.Non enim duo funt Chrifti, fed unuseftChriftus, uc rus deus amp;nbsp;homo, in his diuerfis fubftantijs unus fubliftens amp;nbsp;indiuifus, non tas men conuerfus autimmutatus.Nam deus inconuertibiliseft, ÔC manet idem ipfc in faecula’.ö^ Humana natura ft fuas amittat proprietates,aliud nimirum fada,nc= quit appellari aut effe quod dicitur.Deus ergo hominem fiue naturam humanam afTumpfitinunitatempcrfonæ,non utalienam,fedutpropriam. Nam uerbum caro fadum eft.De qua re abunde fan's didum uidetur in cap.i.Propter hanc au^ tern coniundionem perfrequenter alteri naturarum tribuitur, quod alterius eft: De communiât quern loquendi modum ueteres appellarunt lAw/xKTCöf/ X9ii'amp;i'»«idioniatû inquam, tioncidioms« fiueproprietatum,nimirum naturarum communicationem. Cuius quidem gene turn. risillud eft quod Paulus dixit, Dcum fuofibifanguine acquiftuifTeccclefiam, ÔÔ dominum gloriac crucifixum effe. Nam deus natura fua nec fanguinem habet, nec patitur : quontam uerois qui uerus erat deus amp;nbsp;homolefus Chriftusjfanguia nemfuumcruciftxus pro nobis fuditlargiflime, quaeineiushumanitate perada C^omodofi» funt, ad diuinttatem improprie, licet non fine eximia ratione, referuntur. Ita in liushominis in pracfenticum diceret dominus. Nemo afeendit incœlum, nifi quidefeenditde caloi coelo,filius hominis qui eft in coelo, plane turn in coelo non erat corpore quod afL fumpferat.'fed quia ipfe idem erat deus ÔÔ homo, propter naturarum unitatem 0^ fubfiftentiam in unaperfona, alteri dabat quod alterius eft. Agnouithunefen» fum amp;nbsp;beatus pater Cyrillus qui lib. de Incarnatione unigeniti cap. 16. A coelo, inquit,homo eft Chriftus, licet carnem fanda uirgo pepererit. Quomodo igitur defuper amp;nbsp;de coelo f Deus uerbum quod eft defuper, amp;nbsp;ex patre, carnem ex uirgine fanda accipicns,amp;^ earn fuam propriam^ exiftimans, tanquam ft earn defuper 0^decoelodetuliftet, dicebat, Et nemo afeenditincœlum, amp;c, Ea enim quæ îua funtpropriæcarni femperattribuit, adunatum uero femel iam cum ipfa unS fcilicetæftimabitur.Etrurfuslibroinloanncm xcap,49.Cum,ait,dei uerbum de cœlo defeenderit, filium hominis defeendifleait, induas poftincarnationemdi* ytdiperfonas recufans,necalicui permittens ut templum quod à uirgine afTum-plum

t IB E R in

ptum eft, ahum fih'um 8Z alium dci ucrbum praedicct. Qiiamuis quae utn'cp natu^ ralitcrinfuntjdccentcmdiftindionem fufcipiant. Vtcnim ex deo Verbum eft: fic Homo ex muliere» Vnus igitur ex utrifcp Chn'ftus,filiatione indiuifibilis et ma leftate diuitia.Quomodo enim aliter quae foil uerbo dei conueniunt,uirginis filio accommodari poteruntc'Quomodo autem econuerfo,quac foli carni conueniunt uerbo dei attribuenturc'Nuncenim de cœlo filium hominis defcediffe ait.Paftio^ nis uero tempore ipfe filius dei,tanquam ipfe patiens quæ humanitati fuæ folum» modo congrua funt,timuifle fcribitur.Congruit cum his quod S. Fulgentius fcri bit libro ad Trafimundum regem fecundo,circa finem propemodum,dicens, Ipx fc dei filius ut immcnfitatem diuinitatis fuae in terra pofitus demonftraret, èC fes cundum hominem quemfufceperat in terra pofitus,fecundum deum, quod fema per erat,pracfentem fe etiam cœlo doceret, ait, Nemo afcendit in cœlum, nifi qut de cœlo defcendit, filius hominis qui eft in cœlo. Non quia humana Chrifti fub® ftantia fuifletubicpdiffufa,fed quoniamunus idem^ dei filius atcg hominis filius, uerus deus expatre,ficuthomo uerus ex homine, licet fecundum ueram humani tatem fuamlocaliter tunc eftct in terra, fecundum diuinitatem tarnen ( quæloco nullatenus continetur)cœlum totus impleret dC terram.Et quae huius generis alia quàm plurima fequuntur,

Proinde diligenter infpiciendae QC excutiendae funt feripturæ euangelicae 6(5 apoftolicædcIefixChriftoteftantes. Suntenim teftimonia quæ peculiariterrefcx rarum p^opric runtur addiuinameius naturam,qualeilludcft,Ego óópaterunumfumus. An» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chufta

tequam Abraham fieret ego fum. In principio erat uerbum.Ipfe eft ante omnia, imago dei inconfpicui,per quem condita funt omnia. Quardam fingulariter refe. runtur ad humanam eius naturamjcuius generis illud eftjPater maior me eft. Mi nuiftiillumpaulo minus ab angelis.Triftis eft anima meaufep ad morte. Verum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

propter iftas diuerfas relationes non oportet difeindere uel diuidere indiftociabix lem Chrifti perfonam.Imo ne diuidcremus,fed intelligeremus crederemusep uni cam effe Chrifti perfonam, folet fcriptura humanae tribuere naturae quod diuinac cft,6ó rurfus huic quod illius eft.Sicuti iam iam in expofitione uerbprum domini, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ '

Nemo afcendit in cœlum,amp;:c.dcmonftrauimus, Suntrurfus alia teifimonia quae utramcp compleAuntur naturam neutrifeorfum fan's congruentia,cuius generis illud eft,Caro mea uerc eft cibus,amp; fanguis meus uerus eft potus, Poteftatem hax beorcmittcndipcccata, excitandiquos uolo,iuftitiam ôd fanditatem conferendi.

Ego fum luX5paftor,ucritas,uita,uia, Nemo uenit ad patrê nifi per me.Hçc enim ueramChrifti fubftantiam cnarrantjôcutramcpfimul naturam comprehendunt mediatorisô^ faluatorisdeiamp;hominis. Nemo enim remittit peccatum nififolus deus. R-urfus fine fanguinis efiFufionenon fitremiffio.Marc.i.amp;: Hebr.9.

Etquamuishaec fint fan's dilucida 0^ firma, ne tarnen cuiquam contcntiofulo be modo anti* nouatores uidcamur,0if ut femel hoc negotiu, cuius mentio in hoc opere frequen dofeosfitialto^ tinimeincidet,pleneabfoluamus, nedenuodeeadem re difputatiofitrepetenda, nitieaunbutia nongrauaborafcribereIoan. Damafcenide hac re diftertationem, amp;nbsp;dodam orthodoxam, Hicenimdemodoantidofeos fiue retributionis, largirionîsue mu. tuae,6ó allœofi fiue alternatione uel mutatione, quam alq appellant communieax tionem idiomatum, difputans,lib.de fide orthodoxa, 5. cap.4.In domino,inquit, noflroIefuChrifto,quiaduas natur as’agnofcimus, amp;nbsp;unamhypoftafinexutracp uypoßjfln uô compofitam, quando naturas refpicimus, deitatem humanitatemq? uocamus: at cat,nor uero quando ex naturis coniundam hypoftafin, quandoep ex utrifep fimul Chrû appeüamus ßum nominamus ÔC deum amp;nbsp;hominem, fecundum idem, ôù deum incarnatum: perfonum»

CAP. lîr, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commämt, in ioam»

quandocpucroexunapartium,ideftnaturarum,dcum folumamp; filium hominem folum amp;nbsp;filium hominis : Qi quandocß ex fublimibus folis:quandocp cx folis humilibus.Nam unus eft Qi hoc ÓÓ illudfimiliter exiftens.Hocquidemferru per exifienscaulTaliter expatrc,lillud uero pofterius homo fadus obmiferatio« nem amorem hominum. Diuinitatem igitur dicentes, non deilla nominamus ca quæ humanitatis funt propria. Non enim dicimus dcitatem aut paffibilem aut creatam.NequcdecarnCjidcfthumanitateprædicamus ca quacdeitatis funtpro pria.Nam nequcdicimuscarnem,idefthumaniratemincreatam. At uerodehy-poftafijfiue ex utraque,fiueex una naturarum cam nominamus,utriuic^ natura« rum propria illiadijcimus. NamChriftus hocquidem eftquod utruntpfimulö^ deus Qi homodicitur,óó créa tus Qi incteatus^Qi paflîbilisôd impaflîbilis.Etquan do ex una naturarum filius dei Qi deus nominatur, fufcipit confuftentd tæ natu« ræ,ideft carnis propria,deus paflîbilis nominatus, Qi dominusgloriæ crucife xus:non fecundum quod deus,fed fecundum quod homo idem eft.Etquando di« citurhomo Qi filius hominis,fufcipit diuinacfubftanriæpropria,ö^glorificatio« nes,puerulus ante faccula, Qi homo fine principio : non fecundum quod puer QC homo, fed fecundum quod deus qui eft ante fæcula fadus eft in nouiflimis puer paruulus.Et ifie modus efi alternationis, alternatæ^ attributionis utriufi^ natu« ræ,alterutri propria uiciffim reddentis propter hypoftafcos identitatemamp; ipfa« rum inuiccm immanentiam 8C infeflionem. Secundum hoc poffumus diccrede Chrifto, Hie deus noftcrin terra uifus eft, fiC hominibus conuerfatuseft: amp;ho« mo ifieincreatus eft, impaflîbilis Qi incircumferiptus. Hare hadenus ex Dama« feeno afcripfimus, qui nihil ex feipfo confinxit, fed fingula ex fcripturis Qi patri« bus uetuftis mutuauih

cuitittipermi* Neque aliam unquam fidem, non ullam dodrinam aliam ^quuta eft ab ipfa apoftolorum prædicatione catholica Qi orthodoxaecclefia Chrifti, femper uide« unaChrißi in^ licetconfitcns, Qi aperte quidemdifcrte^ confitens duas in Chrtfto impermixtas ^Ifociabtliper naturas, naturarum^ proprictates, diuinam Qi humanam,rcipfa in imitate in« /o/M, diflbeiabili perfonae fubftftcntes, ac feipfas opcrationibus diftindis cxcrentes, non nomine tantum dénota tas. Id quod ex generalibus, ncc non Qi particulari« bus fidei Chriftianat fymbolts inteiligi poteft. Symbolum cnim Nicenum Qi Con ftantinopolitanum ueterem Qi apoftolicam refipiens dodrinam acfimplicitatem, pure amp;nbsp;fyncere confitetur Chriftum uerum cflcdcum 6C hominem, ex utrifquc unum faluatorem. Cui non impares funt S, irenzei mahyris, Qi Sep.Tcrtulliani confeffiones,quas qui uidere cupiunt, reperient illius lib, contra harrefes primo, cap.i.huius ucroin Praffcript.hacreticorum.Patres in Ephefina Synodo congre« gati,Carncm, inquiunt, non dicimus in naturam deitatis efte conuerfam, ncc in fubftantiam carnis incfFabilcm dei uerbi eflentiam cemmutatam. Inconuerti« bill's cnim Qi incommutabilis eft deus. Vnitum ergo carni uerbum dei fecundum fubfiftentiam confi'tcntcs,unum adoramus filium Qi dominum lefum Chriftum, non fcorfim ponentes hominem Qi dci)m,fed unum folummodo Chriftum dei pa tris uerbum cum propria carnccognofcimus. Rurfus confitentur Calccdonen, Synodi d c x X x. patres,unum eundemœ Chriftum filium dominum unige« nitum,in duabus naturis inc5fufe,immutab«1iter,indiuifc,infeparabilitcr cogno« fcendumtinnullo naturarum differentias, propter unitatem, perimendas î magis autem falua utriufe^ naturx proprietatc, Qi in unam perfonam concurrente, non induaspcrfonas,particnd0. In quinta Synodo Conftantinopolicelcbrata,i 11 ï» iliafymbolapratcedentiumu x X.Synodorumrecitata,att^pro onhodoxisfunt

recepta«

r I B E R I I.

reccpta.ScxtaSynodus àfuperioribus nthil uarians,tn confeflionefidci, uno orc 6^cordcfic conntetur, Inconfufum SCindiuifum conferuantes dominum Icfum, aflerimus duas eius eflc naturas in una cius radiante hypoftafi : in qua tam miras culaquàm paflîoncs per omnem fui difpcnfationem conuerfatus, non per phan» tafiam, fed ucraciter haec demonßrauit, ob naturalem difFcrentiam in eadem una hypoftafi cognofeendam, dum cum altcrius communionc utracp natura indiuife ÔCinconfufe propria uellct atlt;j opcraretur.Iuxta quam rationcm SC duas natura« les uoluntates SC operationes confitemur ad falutem humani generis conueniens terineo concurrentes. ConfiliSToletanSprimum fub Arcadio ÔC Honoriocele« bratum contra Prifcillianiftas,inter aliajConfitemur,ait,filium dei deum natum ê pâtre ante ornneomnino principium,fandificafle uterum uirginis Mariæ,atep ex eauerum homincm,fincuiriligcncratû femine, fufeepifle, duabus duntaxatna« turisjideftdeitatis ^carnisinunamconuenientibus omnino perConî, id eft do« minum noftrum lefum Chriftum.Et mox,Si quis dixerit uelcrediderit deitatetn Chrifti conuertibilem fuifle, uel patibilê,anathema fit.Si quis dixerit uel credides ritdeitatis SCcarnisunam inChriftocnenaturâ,anathcmafit.Porrôqui in 1111» Toletana Synodo conucnere,confitcntur flliS dei fine peccato aftTumpfifle homis nem,ac manfifte quod eratjaffumpfifle autem quod non crat,acqualê patri fecuns dum diuinitatcm,minorem patre fecundum humanitatêjhabentê in una perfona duarum naturarum proprietatc. Naturae enim, inquiunt, inilloduaedeus SC ho« mo;non aut duofiltj uel duo drj,fed idem una perfona in utracp natura, perferens paffionem 8C morte pro noftra falute,non in uirtute diuinitatis, fed in inRrmitatc humanitatis. His per omnia cogruunt quae in V i. Synodo Toletana de hac eade re patres confefTifunt. Cogruunt SC Definitiones ecdefiafticæ, quarû uerba non uno tantum loco in mcis operibus pofui.Sunt praeterea confeiTiones multæ aliae il luftres Sc praeclarae fandorum dei martyrum SC ecclefiarurn praefidum,diferte na turarSdiftindas proprietatesinuna indiuifibili perfona exprimentes.Extat ante alia S. Athanafij fymbolum ipfo foie clariusie quo, quia uulgatiffîmû eft, nihil ad« duco.IdemadEpidetumCorinthiorum epifcopum,Patres, inquit, inNiceaSys nodo congregati, non corpus fed ipfum filium dixerunt confubftantialem patri, ÔC hunc quidem ex fubftantia patris, corpus autem ex Maria efle confelTi funtjfe« CundS lcripturas,Etitcrum,Ipfecratpatiens SCnon patiens. Patiens quidê,quoa niam proprium eius corpus patiebatur, SC in ipfo qui patiebatur er at no patiens: propterea quia natura deus manens uerba eft impaffibile. Et ipfe quidê tncorpo« ralis erat in corpore pafnbili: corpus autem habebatin fe uerbum imp; ftibile, de« ftruensinfirmitateslipfius corporis, SCc, Conuentunt his quæbeatus Cyrillus ad Suceeflum fcripfit.Sed ÔC nonnullaeius uiriteftimoniaannotauimus in fuperios ribus.Necaliéna ab tjs^diditin librisfuis de fandaTrinit. D. Auguft. qui in lib. de AgoneChriftiano, ÔC in Enchiridîj cap.54. 55* manifeftiflîme diuerfiiTîmas naturas in unam conncditperiônam,illas quidem fuis proprictatibus diftindas, hancuero indiflbciabilem aflerens, Porro Damafus Papa in fymbolo fuo, Ftlius dei,inquit,carnem SC animam ÔC fenfum, hoc eft perfedum fufeepit hominê, nec amifît quod crat,fcd cœpiteffe quod non erat,ita tarnen ut perfedus in fuis fit, ÔC uerus in noftris.Nam qui deus erat,ut homo natus eft;ÔC qui homo natus eft,opc ratur utdeus: ÔC quioperatur utdeus,uthomomoritur.'ÔC qui uthomomoritur, ut deus refurgit.Beatus quoep Leo epifeopus in epift.ad Flauianum,Qui,inquit, uerus eft deus dominus nofter lefus Ghriftus,idem uerus eft homo:ÔC nullö eft in bac unitatcmendaciûjduminuicê funt ÔChumilitas hominis ÔC altitudodeitatis.

g 5

Sicutcnfm deus no mutatur mifcratione,i'ta homo no confumitur d/gnitatc. Egff enim utracp forma cß alrerius comunione qiiod ^piium eft, ucrbo fcilicet opanrc quod uerbi eft, amp;nbsp;quod carni's eft carne exequente. V nß horß corufcat miraculisj aliud fuccßbit inturtjszö^ ficut ucrbß ab arqualitate paternx gloriç non receffitjita caro natura noftri generis no reliquir. Vnus enim idemcp eft, quod fæpe dicendß eft,uerc dei filius,0^ uere hominis filius. Eadê repetit idem in epift, 55, ad Leonern AugußßImp.Sed SiC bcatus Fulgcntius lib.adTrafimundß regêj.Nos ait, fidcm retinentes euangelicæ ueritatis fic in mediatore dei ôî bominfi homine Chrifto le fupropria uniufcuiuftçnaturæ cognofcimus,utunitatêperfonæ nullatenus diut damns, fcientcs quod lie utriufcç in Chrifto fubftantiç manferit unira ^prictas,u£ in carne patiens impaflibilis deus,amp; uerS paftîonê(quia uoluit) in uera carne fens tiret,ÔCin diuinitateprorfus impaffibiliter permaneret, nec alius in carne paffus fuerit,nifi illc qui in uera carnis pafltone impaflibilis oîno permanfit: nec alius fea metipfum morti dignarus fit tradere,q ille qui fic potuit moriendo morte uincere, ut morte no poflet in morte fentire.Iam extat quoc^ fymbolß no incelebre S.Hie» ronymo infcriptßjqui Damafo fidê fuâexplicet ac dicat inter alla, Credimus uer» bum carnêefle falt;Qß,aflumendo hominê non permutando dcitaté;nec ut quidi m fcelcratiflimeopinantur,fpiritß fandß dicimus fuifTe femine,fed potentia amp;' uir tutecreatoris operatß.SicaßtcSfitemur in Chrifto unâfilij efleperlonam, utdica mus duasefleperfcdasatcp intégrasfubftantias, ideftdeitatis att^ humanitatis, quaf ex anima cotinetur amp;nbsp;corpore. Illorum aßt execramur blafphemiâqui nouo fenfu aflerere conantur à tempore fufceptæ carnis oîa quac crantdcitatis in honiL nêdemigra(re,6ôrurfumquæcrâthumanitatisin deßefle transfufa: ut quod nuis la unquâhærefis dicereaufa fuir,uideatur haccôfuflone utraqp exinanita (ubftan tia dcitatis fcilicet et humanitatis,et à ^prioftatu in aliud eflemutata,qui tam deû imperfetQfi in filio g hominê confitcntur,ut nec deß uerO.nec hominê tenere cre-dantur.Nos aßt dicimus fufceptß ita à dei filio paflibile nofti ß,ut deltas itr.paflibi lis permaneret. His fimilia multa ex altjs quccp ecclefiaflicis fcriptoril us adduce-repofrem,nifibreuitatiftudercm« Ifta enim paulocopiofius propofui propter il-los quibusnihil perfuadetur, nifi patrûfententtjsôf auihoritateconfitmatumfit« Deificätioear» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Confutantur illis quoq? lubrici illius difputatoris ineptiaf,quicditis fuperiori-

nifCbrißi nbsp;nbsp;nbsp;busdiebus aliquotlibellisGermanicis anxic contenditChriftfiin gloria non clTe

amplius creaturam,multa^lubricc ccmentatur de deificationc humanar naturae ChrifttEcclefiaenim àtemporibus apoftolorß, adeo^ ex ipfa apoftoloifi dodrt-na hucufc^crcdidit,8C docuitlefum Chriftßin coelos exaltatß,^prietates natura-rum in unitate pcrfonæimmutabiliter fiéindiuifibiliter retinerc : deificationê talé nunquâdocuituel agnouit,qualemilIecominifcirur.Ego abhuiufmodi uocisno uitatt’(Per0ottctfin)prorfusabftineo,alqs^abftinendß £écaucndfiputo,quinout Carné Chrifti in fcripturis appellaridiferte Semen mulieris, fernen Abrahæ, Ger men adec^ frudß uentris Dauid, amp;nbsp;beneditftß frutftum uentris Mariæ filiac Da-uidis,carne filtj hominis uere^ humanâ,fié noftrac carni,excepto peccato,pcr oia fimilê.Fateor tarnen Gregoriû Nazianzenß uocabulo illoalicubiferèufiim efle, fed longe alia ra tioe g ille facit. Id quodexfubieóis D.Ioan.Damafceni ucrbispa tebit.Hic enim de Fide orthodoxa Iib.ç. cap.17. difpuransde deificationenaturac carnis dnifiü: uoluntatis,Scirerefert,ait,quod nöfecundß tranfmutationê natui ç aut uerfioné aut alienationê,aut confufioné caro dni deificata dicitur,fimul deu5gt; amp;nbsp;deus fada,ut diuiniloquus inquit Gregoriustquorû hoc quidem deificauit, il-lud uero deificatß cft,aufim dicere «Fo^wf/jid eft flmul défi. Hçc enim non fecundS tranfm u*

L I s E R IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

tranfmutatioftëjfed fecundûdifpenfatoriâ um'onê,fecundum hypoftafîn dico,fe* ciindQ quam infeparabiliter deo uerbo unitur.Nâut humanationê fine tranfmu« tatione amp;nbsp;uerfione confitcmur,ita ÔC fada deificationê carnis glorificamus* Necp enim iccirco quod uerbS caro fada cft,à terminis ^priac diuinitatis exceffit, nccp abtjs(quædiuinitatiadfunt)deodecentibus glorificationibus.Imo ne caro quidë deificataàjjpria uerfaeft natura, autànaturalibus^prietatibus.ManferStenim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Si poft unionê naturae inconfufac amp;nbsp;carû ^priera tes illçfæ. Caro autê domini,diui nis adionibus ditata eft, jjpter puriftïmâ ad uerbum unionê,id eft hypoftafin, nes quaquânaturaliû proprictatû excidentiâ fuftinens. Non enim fecundû propria adionêjfedjjpter unicum fibi uerbû diuina operatur,uerbo per earn propria ma-nifeftanteadionê.Nam ÔC uritignitSferrû,nonnaturalirationeuftiuâ pofTidens adionêjfed ex unione ignis ad ferrS iUudobtinet.Ipfa ergo mortah's erat 4?pter fc-ipfam,amp;f uiuificans ^jpter unionê ad uerbû fecundû hypoftaftn.Etmox addit,Sci endum quod deificatio naturç g apertiffîme demonftratiuû eft duar um naturarû* Nam perindc atcß ignitio no tranfmutat igniti naturâ in earn quae eft ipfius ignis, fed oftendit quod ignitur quod ignit, Si non unius, fed duarû eft oftenfiua. Ita.

amp; deificatio non una conftituit naturacopofitam, fed duas, Si unionêfecundum hypoftafin.Dicitenim diuiniloquusGregorius,(^uorûhoc quidêdeificauit, iU S lud uero deificatum eft:quorum dicens, Si hoc quidê Si illud, duo demonftrauit. Hæcomnia Damafeenus mira luce exponens, fan's manifefte rcfellit uanû iftud comentum deificationis è creata natura increata cfFicicntis,aut creaturâ in domino exaltato in gloria abnegantis.Quod fi patres huius aliquid aftererent,mihi tarnen potior fempercftetfcripturac aftertioperhibentisChriftSetiam in gloriaue« raôôfolida carne elTeamidum,

Cactcrû fentiunt ifti fortalTis deificationê illam fuS non in incarnatione, fed in Dei/îfafiocar-glorificatione perfetftâcfTe. Atqui confiât dominû lefum corpore glorificato feu clarifïcato refurrexilfeà mortuis,amp; eo ipfo corpore afcendific in cœlû. Si in çodê ƒ* iwgfonjicit federe addexterâ patris,in codédeniep uenturüad iudicandûuiuos amp;mortuos: unde confequens eft ciarificatione feu gloria corporis ueritatcnaturarûmuepro-prietates neq; côfufas eife neep ablatas.Clarificatio enim non eft fubftantiac Si na. turæ euacuano,fed naturae potius defecatio ac cofertiatio in felicifiîmo ftatu.Pros inde manet inChrifc naturars 4)prietas,etiâ in gloria,nec ulla fit illarû confufiogt; Attp ita docu€rut,no *^do facræ Uterae quibus nos fidê tribuimus, fed etiâ quot-quota tcmporibusapoftolorû ufcp nuncorthodoxi funthabiti,damnarûtdodria nam contraria. Inter quos nonpofiremus Cyrill, epift.ftia ad Succeftumlfauriæ' Diocaef. Epifcopû,Quia, inquit,intuoComonitoriohi.uus quiddâ repperiqnafi Anpoß poft refureâionem fandacaro Chrifti faluatoris noftrioîno indeitatis fitcôuerfa reâionemcara naturâ,ita utiam diuinitas fola rotaefte uidcacur oportere,credidimus etiâ hoc ad te dare refponfum.Poft refurredionêquidê erat corpus ipfum quod palTum fue- ftßtindeitatü rat:ucruntamcn iam non Habens in feinfirmitateshumanas.Nôenimillâpatiena tem famis,laboris,uel ftmilis alicuiusafterimus, fed iâincorruptibile confitemtir, nec hoc folûJcdSCuiuificû.Vita: enim corpus eft,id eft unigcnitifiltj dei.Glorifi* c? tû eft claritate deo digniftima,ôi intelligitur dei corpus. Iccirco fi quis illud diüi num dicatjficut.ôC hominis htimanû,à decentilTima ratione non deuiat.'jVnde pu tobeatiftîrfiû quoeÿ Paulû dicere ,Etfi cognouimus fecundû carnéChriftû, nunc tarnen fie non nouimus.Dci enim,ut dixi,propriû corpus exiftens, omnia huma-na tranfccndit.Contierfionê autê in deitatis naturâ corpus è terra non potuitfu-fiinere. Hoc enimimpoITibile eft, Alioquideitatidcrogamustanquâfadae, Si ue

g 4

lut affumpto ah'quid in fc, quod cius iuxta natura propriS no fit. Dchinc arqualis jjbatur inepttæ,dicere couerfum effè corpus in deitatis naturâjSC illud quod uera bum fit in carnis fubftantiam comutatum.Sicut enim hoc impoflibilc eft,quia ino conuertibileSC incommutabile comprobatur, ita illud etiam non eft poiTibilein CyriHutcreatu deitatis eftentiam uel naturam aliquid creaturarum pofteconuerti.Eft autc créas ta etiam caro. Ideo^ diuinum quidem dicimus corpus Chrifti, quia corpus eft deifiC ineffabili gloria illuftratum incorruptibile 6C iamfandum arcp uiuificum confitemur.Quodaurem in naturam deitatis fitcommutatum,nequefandorum patrum quifquam fenftt aut docuit,neque nos ita fentimus. Non diftîmilia tradil idem lib.in Ioan,x.cap.i44.

0 icäcr^ y nbsp;nbsp;autctn ÔCrede hoc dixitbeatus Cyrillus.Si enim confulas omnia uetufta

trumdoädM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fandorum fymbola, reperies in ftngulis raanifefte exprimi uerita«

asnofcit chri= nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corporis Chrifti clariflcati. Ex Græcis certe fcriptoribus eccleftafticis prima«

P«»ncrf4t»r4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facile obtinens S.Athanaftus ad Epidetum inter alia huius generis, Corpus

ingloru. inquit faluatoris,ucrucrat corpus : quia fimile eratnoftro.Soror enim noftra fuit Maria.Quoniâomnes ex Adâfumus. Et de hoc nunquâ aliquis dubitauit,reco« lens quia feripfit Lucas, Poftquam enim refurrexit à mortuis, aeftimantibus qui» bufdamnonin corporeex Maria uideri dominum,fed proipfo,fpiritum,diccbat, Videte manus meas, 8C pedes, 8C ueftigia clauorum : quia ego ipfe fum. Palpate amp;nbsp;uidete, quia fpiritus carnem 2lt; ofta non habet, ficut me uidetis habere : amp;nbsp;hoc dicens oftendit cis manus fuas pedes. Ex quibus confutari poftiint iterum qui dicunt in carnem 0^ ofta mutatum efte dominum,Non enim dixit,Sicut me uide tis efte carnem 6C ofta,fed haberctut non ipfum uerbum in hæc mutatum efte crc» datur,fed ipfe in tjs 6C ante mortem amp;nbsp;poft refurredtonem efte credatur. Ifta om« niaS. Athanaftj funt. Ex Latinis uero fcriptoribus Auguftinus non poftremus ad Dardanum manifefte dicit, Noli dubitare ibi nunc efte hominem lefum Chri» ftum,unde uenturus eft,mcmoritcr^ recole, amp;nbsp;fidcliter rene Chriftianam confef iionem, quoniam refurrexit à mortuis, afcenditincœlum, fedet ad dexteram pa» tris,nec aliunde quam inde uenturus eft ad uiuos mortuos^ iudicandos ; Qi. fic uenturus eft illa angelica uoce teftante,quemadmodum ire uifus eft in coelum: id eftin eadem carnis forma atc^ fubftantia:cui profedo immortalitatem dedit, natu ram non abftulit, Quibus quid oro potcra t d ici clarius C Similia feribit in libro de Agone Chriftiano,06 in lib.de Trinitatc, Tradatu item in Ioan, 19,11. nec non in ahisfuisoperibus,S,Irenaeus martyr fignificantiftime in fymbolofuoaddit carné afeenfioni domini,confitens Chriftum in carne afeendifte in ccelos. Quem imita» tus Damafus Pontifex in fymbolo fuo. Qui deuido, inquit, mortis imperio, cum ea carne qua natus Qi palTus Qi mortuusfueratetiam refurrexit: afcêdit ad patré, ö^c,Sed amp;nbsp;bcatus Leo Pontifex in cpiftola fua ad FlauianumConfiantinopoIita» num epifcopum,Poft refurredionê,ait,dni,quç utieg uerihominis fuit, quia alter non eft refufeitatus, g qui fueratcrucifixus Qi mortuus, quid aliud quadraginta dierü mora geftum eft, g ut fidei noftræ integritas ab omni caligine mundaretur{* Et cætera. Hue pertinet quod S, Hierony,in Explanatione fymboli fui ad Dama^ fum diferte cófitetur,R.efurrcxit dominus nofter rertia die,afcendit in coelfi,fedet ad dexterä dei patris,manentc ca natura carnis,in qua natus Qi paftus eft, in qua etiä refurrexit. Non enim exinanita efthumanitatis fubftantia, fed glorificata QC in æternum cum deitate manfura, Quac patrS fandorfi indicia non idcoprofero quod humana in hac caufta nitar authoritate, fed quia ifti fua feripturis firmarüt, Qi apoftolicam fidem confefti funt, quam non modice obfeurari uideo iftorum

difputatio»

4»

' difputah'onibuSj^uibus adeo doict quod aflcrimus Chrtftum ttî glon'a crealiiram manere. Sienimnobifcum confitenturduas in Chrifto naturas ,Slt;naturarutn proprictatesindarificatoremancrcjficutcfediditamp;dôcuitorthodoxa ÔC apofio-Îicaecde(îa,curtantoperei(npugnantnosqut alTerimus Chnftumcxaltatiim iu* xta noftram fubftantiam efTe creaturamc'An ucro ncgant noftram carncm è mora tuisexdtatam,8Cincoelos cfleeXaltatamfAn ficgantChrifticarnetn,noftrâdîc carné,noftræ inquampef omnta, exceptepeccato,fimtIemj’An nonillacreatuta eftjtametficreatoris fitcaro,tametfiô^ clarificatafClarificabitur enim 8^ noflrutn corpus ad modum darificationis corporis Chrifti, ut Paulus ait Philip, SCmaa nebit tarnen creaturaac corpus uerum. Qiiid autetn prodeft uerbis ueritaiem confiteri,ÔC difputatione lubrica eandem uerterc in dubifl f Quid pluribus opus eftfVel caro Chrifticreatura eft,ucl non eft. Si creatura eftjuere credimus criant carnem noftram refufeitandam ô^leuandamincœlum, uttransfigurataadmo-dum corporis dominici ibi fit,ubi nunc eft arrhabo reftitutionis noftræ corpus do •nini.Verecredimus Chriftum uerumdeum ôô hominem, natura humanadarià ficata quidem, fed non deperdita, mediatorcm dei hominS hominem agerc in cœlis.Sinoncft creatura, noneftin cœlis arrhaboreftitutionis noftræ,nec^ futu» ra erit in cœlis creatura fiue natura humana,uerum inquâ ôi folidum corpus ho« minis:nequeuerehueufepcrediditeedefia,quæcrcdiditô6docuitChriftum iu« xta humanam naturam excitatumè mortuis, ac alTumptum eiTe in cœlum,amp;r me« diatorem,uerum uticp deum amp;nbsp;hominem, non immixtis naturis, neep deperditis autdiflblutis, fed uerc in una perfona remanentibus, aparcre nunc in conipedu dei.Seddehis fatismonuihadenus piosLedores,fimplici ueritate, non leptolo« gia ÔC nouationegaudentes, utà monftrifica ÔC lubrica fibi dodrina caueant,cum in Matthatû quoquecap.i. 1x.17.11.18. amp;nbsp;alias fæpe etiam inhifee Commentarijs ilh'us negottj meminerim, ac nunc aliô feftinetoratio«

Reftatut paucis nunequoque explicem quomodo dicaturfiliusdeidcfceni Qtwtnodnft^ difledecœlo. Nam mirariquispoterar, quomododeus,quiimplctomnia,nullo linsdeidefceit^ locouclindudituruelimpeditur, dicatur intérim defeendere. Maloautcm illud uerbisexplicarcbeau Fulgentq quàm meis. lllefecundolibroadTrafimundum regem expo^ns, quomodo tangente fimbriam ueftimêtilefu muliere exierit ex ipfouirtus ,Quid igitur haec uirtus,inquit, qua? de domino exiuitc'Nunquidex? cundo difeemte' An acKanandam fie exiens potuit peruenire, ut à faluatorc loca« liter non pofixtexireï* Quod G locaUter abeoqui uirtus dicitur, uirtus cxiuit, di« catur,Qualiter uirtus a uirtutedifceiTuc' Siuero talis credulitas fideiChriftianx uidetur incongrua.non alium putemus ülum de Chrifto uirtutis exitum, nifidi« uinaecurationisefFcdum.TuncenimadmuIiercm uirtusfaluatoriscxiuif,quan« doinfeuirtutemdiuinæcurationisagnouit. Sic ergo deifilius , qui eft uirtus ÔC

lt; fapientia dei,locorum creator temporum, quemadmodum tempusomne fern« piternus præceditjficomncm locum immenfus excedit:qui nobis Venire tune di cKur,cum nos illuminare dignatur. De ipfo namcp dicte euangdifta, In mundo erat,Só mundus per ipfum fadus eft,ô^ mundus eum noncognouit.In propria uc nit,ôf fuieum nonreceperunt. Quomodo tgitur ôf in mundo fuifte dicitur, fiC in mundum ueniflè firmaturfAn illud eft potentiaf,iftud gratiæ deputandûflra plane. Secundum diuinitatem nancp fuam neccœlo unquam defuit,ncc inferno necmundo.Omnia enim per ipfum ôf inipfo creata funt, ôf ipfeeft ante omnes, Ä omnia in ipfoconftant. Sccundügratiam uero tuncinmundûuenit, quando pereunti mûdo mira pietate fubucntt,Quod etiam ipfe teftatur, dicens, Nô enim

/

c A P. 11 n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c o M M E N T, I N IOAN.

mißt deus fdiumfuumut iudicctmundum,fcd utmundusfalueturper ipfumXt reliquat

Sic enim deus dikxit rtiundum ut filium fuum unigenitum dedcrit: ut omnis qui credit in eum, non pereat, fed habeat uitam æternam. Non enim mißt deus filium fuum in mundum, utcondemnetmundum, fed ut ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faluetur mudus per eum. Qui credit in eu, non c5demnatur;qui uero no

credit,iam codemnatus eO: : quia non credidit in nome unigeniti filq dei«

Cäuffa Jruéîus nbsp;nbsp;nbsp;Exponitur copiofius maximi bcneficq mundo exhibiti caufla, fed S)C frudu«

ufuf inc^“ nbsp;nbsp;yfug incarnanonis Si paffionis domini lefu. Neque eft quod quifquam ucl dis

«atwziit Chri^ uinum apoftolum uel ipfum dominum lefum putet temere eadem oberrare chor« ' *’ da, eandcm^ per tautologiam occinere cantilenam. Ipfiftïmis enim dominilefu uerbis,hoc eft, uerbis ueraciffimis. Si omnino coeleftibus,cxplicat familiariftimc ipftus philofophiæ cœleftis eaput fummam atqire compendium. Prænouit baud dubie diuina fapientia caput falutis noftrac omnibus modis impugnandum iri ab hypocritis amp;nbsp;hominibus prophanis,his quidem coelcftem iuftincationem irriden tibus iilis uero attribuentibus fuo merito Si fux iuftitiæ.Proinde uoluit coeleliem philofophiamcopiofe, pleneóf plane fidelibus eccleftjs explicare,nequidfupcrii elTet ambigui aut obfcuri, imó eandem rem fubinde repetit amp;nbsp;inculcat,quo ueri* tatcm certam Si indubitatam contra omnium impiorum procellofos uanitatis uentoscordibusinfigataltius. Dixerat aurcm filium deidefccndiife decoelo. Si breuiexaltandum fore,extremoçaffîciendum fupplicio. Miretur uero aliquis quid hue impulcritfiliumdei. Et uideri quidem poterat mérita hominum fuiflc tanta,iuftitiam inquamfandorum, ardentes proces, oblationes iuxta legcm mul tifarias,ôf alia huius generis opera bona, quibus fibi dominum homines deme« Otnttianoßra rentur. Id necuiin mentem ueniret praeoccupans omnia^ gratuitardeigratiac falutisgratite Si mifericordiæ adferibens, Sic, inquit, deus dilexit mundum, ut filium fuum fHwr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unigenitum dederit.Gratuitainquam fine meradciphilanthropi gratia, SCmife-

ricordia, illius inæftimabilis benefictj mundo exhibiti unica cauifa eft, cuius mo« do meminimus, nempe quod ftlius dei defeendit de coelo, incarnatus Si in cru» cemexaltatus eft,utomnes uiueremus in morte ipfius. Non debet hie quicquam fibi ufurpare autarrogare ullum meritum humanum. Diuinam enim gratiam euacuat ipfam^ dei diledionem extenuat quifquis mérita hominum iatftitat, quafiiftiscommotus bonus SCiuftus dominus filium pro nobis dederit, Verum obtjciuntaduerfarij huius diuinacgratiae,nonexprirai inpraefentiarum, folam gratiam dei unicam Si ucram huius benefiet) eife caufam, neque uerbis domi« ni mérita hominum excludi : ideoep nos noftra malitia fcripturas corrumpere fenfum inferre adulrerinum. Audiant ergo miferi eundem hunc apoftolum inepiftola fua manifeftiifime loquentem atque diierte dicentem. In hocappa« ruit charitas dei quod filium fuum unigenitum mißt deus in mundum ut uiua« mus per eum. In hoc eft charitas, non quod nos dilexerimus deum,fed quod ipfc dilcxeritnos,0(f mißtfilium fuum propitiationem pro peccatis noftris. Quid ad haec tarn aperta dicent rixatores c* An ne fic quidem fan's exprelTum eft folam dei gratiam Si diledionem ueram, unicam efle cauifam faluiis noftrac f An non aperte fan's exclufit noftrum meritum qui dixit. In hoc eft charitas , non quod nos dilexerimus deum,ôte, Audiant prafterea diuinum Paulum apoftolum dicentem, Apparuitbonitas Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erga homines, amor inquam falua^

toris

L I B B R I r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

ton’s nodi i dci, non ex operibus quac fuht fn iußitia, quàe faci’cbattiiTs nos (quod tuxta Hebraifmum tantundem ualet, ac fi dixiflet, non propter tufta opera no-ftra, qnæ nos factebamus) fed fccundum fuam mifericordiam faluos nos fedt. Et ifcrumjEIegitnosdeusinChriftoantequam iaceicntur fundaràenta mundt, ut cffcmusfandiSCirreprehenfibiks coram illo per charl'tatem: qui praedeftinauit nosutadoptaretinfih'os per lefum Chriftum in fefe, iuxta beneplacitum uoluna tati's fiiæ, ut laudetur gloria gratiæ fuæ, ô^c, Rurfus, Filius dei dilexit me, amp;nbsp;tra= didit fcmetipfum pro me.Non afpernor gratiam deûNam fi per legem eft iuftitia, igitur Chriftus fruftra mortuus cft. Quis autem nifi mente captus non intelligat ex perfpicuis his apoftoli teftimonqs, omnia diuinæ redemptionis, qua aflerti fu* hius, referenda effe ad gratuitam gratiâ, ôf prorfus exclufa efte hominû méritaç* Cumapoftolica cuangelica fententia congruunt 8C prophetarum teftimonia, Ifaiæinprimis infinecap.45. Excluduntenim etiam ipfa noftramfuperbiam, ins ferunt humilitatcm,charitatem^ dei commendant : cuius maximum amp;nbsp;infallibi« le argumentum eft, quod dicitur mundum dilexifledeus. Hoc enim longe effi= Deusniunduîfâ cariuseft^ ôlt;^ maiorem habet emphafim,quàm fi dixiflet, Sic deus dilexit homis dilexit. nés. Si enim homines dixiflet, iuftos SiC bonosintelligere potuiflemus, rurfus hu» ius uel illius ordinis ftatus aut ætatis homines intelligere licuiflet, iam uero dixit, tnundum. Atloannes ait mundum inmalignoeflèpofitum. Mundi ergo uoca=i bulo fignificauit nec unius ætatis fexus aurordinis homines,fed omnes omnium ætatum homines,eos^ in mundo uerfantes amp;nbsp;peccato obnoxios. Qiio nimirum SxL illud Pauli pertinet, Commendat charitatem fuam nobis deus, quod cum ads hue eflèmus peccatores,Chriftus pro nobis mortuus fuit. Ad epitafim QC abfolua rioncm fententiæ illud facit,quod ait, Vnigenitû datum. Vnigeniti enim uocabii lum Sc filtj præftantem nobilitatem diuinitatemcp dénotât, 8C diledionis præftati tiam innuit. Qui enim plures habet filios, facilius unum ex multis impendit pro publica incolumitate, quam qui unigenitum duntaxat habet. Ilk enim in fuper« ftitibus habet quo feconfoktur.Hicuerounigenitoexpenfo,plane orbuseft.Prac terea expendit pater cœkftis unigenitum pro hoftium Riorum incolumitate. Vn de excuffis ctrcumftanttjs in immenfum extollitur dikdio dci diligentis rebelles nos SC multis feekribus obnoxios homines,

Rurfus autem repetit ÔC inculcat effedum dikdionis dei atque fincm propter quern dei filiusincarnatus ÔCpafTus eft, Vtomnis qui credit in eum non pereaq fed habeat uitam æternam. Duo in his ueniunt obferuanda, prius, Ideo incarna* ïncttmdlioamp;' tumôCin crucem exaltatum efle dominum lefum ne quis pereat, nimirum ob cruxfilijdei peccata fua,fedomneshabeant uitam æternam, expiatis uidelicet fanda fui cor^ beatosßtcit. porishoftia peccatts« Eft autem hæc fuprema ÔC uere beata félicitas, abfolui SC purgari à peccatis , redire cum fummo deo , fupremo uidelicet bono, in gras tiam,tandê ÔC in æterna patria illius beatiflimo frui confortio, SC in æternû uiue* re. Id autê omne para uit nobis incarnatione ÔC morte fua dei filius : atcçhic finis, feic ilk effieax efteffedus incarnati SC paflidomini Iefu.Pofterius,fnmmQ bonum Sc beata uitam per Chriftum parata efle omnibus credentibus. Omnibus inqua^ quia neminêexcludit deus bonus,uerax,æquus,iuftus,nifi quifeipfum fua ipfius excluferit perfidia.Credentibus autem, quoniâfide recipimus dci beneficia,com municat Chriftus omnia fua cœkftia dona. Sicuti alibi copiofius demonftra= ui. Ideo aSt fidem iterum atcç iterum inculcat dominus,ut certilTime firmiflime^ confir mata ecckfia,non declinaret unquam in ullS aliud dodrinæ gcnus,fcd cera lt;ofciret fide in dominum lefum fc uere fore feruandam. Quinimo fignificantius

c A P. I 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT« IN IOAN.

ac copiofius adhuc muko feipfum inußrans,dominus addit,Non cftim mißt deus filium fuum in mundum utcondetnnet mundû/ed utfalutem confequatur muo dus per cum, Etpeculiare quidem eft loanni per antithefes Sii. contraria, fua pros ferre atep ita akius 6C fortius infigere. Itaqs quod prius fimpliciter extulerat, Ve» nit dei filius à patre miftus, ut omnis qui credit in cum non pereat, fed habeat ui« tam æternamthoc ipfum iam repetens efiert per cotrarium, Non enim mißt deus Chrißuiiitm filium fuum in mundum utiudicet,amp;^c. Veniet quidem dominus nofter Icfusiua non uenitutiu dex uiuorum ÔÔ mortuorum in nubibus coeli, fed in fine mundi tandem:nunc uc rouenitno iudex ôduindcx,fed aflèrtorckmêtiftîmus« Tametfiergo nuncaccu^s fent,adco^ condemnentte pcccata tua maxima, cogita hoc tempus gratiæamp; mis fericordiæ efTc, benecp fpcra ac confide, rccipieris in gratiam. Nam ficonuerfus fueris, inChriftumdei filium omnem collocaueris fiduciam, qui proie pafliis eftjUtpro peccatis tuis fatisfaceret, teeg deo recociliaret, faluus eris. Paulus enim ad Romanos,Si dcus,inquit,pro nobis,quis contra nosfQuiproprio filio non pc percit,fed pro nobis omnibus tradidit illum,quï fieri poteft ut non 6d cum eodem omnia nobis donet fQuis intentabit crimina aduerfus eledos dei Deus eft qui iuftificat,quts ille quicondemnetfChriftus eft qui mor tuns eft,imó qui amp;nbsp;fuicitas tus eft,qui etiam eft ad dexteradei, qui amp;nbsp;intercedit pro nobis. Congruit cum bis Paulinis illud, quod hifce uerbis àloanne proditumcft,Si quis peccaueriqaduos catumhabemusapud patrem lefum Chriftumiuftum. Etipfeeftpropitiatiopro peccatis noftris,non pro noftris autem tantum, fed etiam pro totius mundi. Huc pertinetillaeuangelicafententia, Venit filius hominis feruarequod perierat: ód aliæ his ftmiles mukat.

Sola fide perd nbsp;nbsp;nbsp;Porto ne quis ignoraret fola fide percipi tanta dei bencfîcia,tcrtium iam repe*

piutiturdei tit credentes forefaluandos,Qui,ait,creditincum,non condemnatur,fiueiudica doM. tur. ludicare uero fiue condemnare oppofuit abfolutioni, Abioluitur autem qui iuftifi'catur: iuftificatur quiabfoluitur. Vtitur enim facra feriptura, quod alibi quoi^monuimusjuocabulisiuridicis. Et certe coram iufio tribunal! domini,iu« fto dei iudicio non poftumus, non condemnari.Quia feriptum eft,lVialcdidus cm nis qui non manferit in omnibus quæ feripta funt inlibro legis. Nullus autem ho« minum manet in omnibus quæ lege dei præcipiuntur: omnes ita^ homines mas Icdidti ad extremum depofeuntur fupplicium, luituri panas infandas ôf interitû fempiternum. At hic interpofuit fe dei fiiius,in fe fufeipiens maledidum QC fuppli cium,ac benedidionem abfolutioncm^ tam à culpa quàm à poena omnibus con« ferens,qui firma fidecredunt filium deidefeendifle decoelo,6^ iuftifi'care creden« tes.Iuftificatio enim aliud non eft quàm iudicis declaratio,pronunciantis nos efte fuftos, id eft ab aeeufatione ÔCintentata damnationeabfolutos amp;nbsp;liberatos.Iudi« cat autem deus pater nos propter fatisfadionem dominilefu liberates efte à dam nationc perpétua,quia credimus.Idco dominus, Qui credit in eum no iudicatur, inquitjid eft,non adiudicatur fupplicio æterno, fed propter Chriftum abfoluitur, 6!^cohæresChriftifituitææternæ. Ideo uero S.Paulus inuitis inferorum portis, aufus fuit feribere, Colligimus fide iuftificari hominem abflt;$ operibus legis. Et iterum,Chriftus nos redemit ab cxecratione legis dum pro nobis fadus eft exes cratio.Scriptum eft enim,Execrabilis omnis qui pendet in ligno, ut in gentes be« nedidio Abrahæ ueniret per Chriftum Icfum,ut promiftionem fpiritus accipcre« mus per fidem.Rurfus,Gratia eftis feruati per fidem,id^ non ex uobis,dei donu eft,non cxoperibus,nequisglorietur, Cærerum qui propter fi'dem in Chriftum non iudicatur, plene certe per Chrifti gratia à poena amp;nbsp;culpa abfoluitur« Docuic hoc

/

L r B E R. I !♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

hoe ucrttasjaflcfuit hoe ipfc dei filius, Vbi ergo indulgctttiae V ubi mcrx Romana fatisfadionum dC condonationumfubi porró ignis purgatoriusjamp; luftralis aquagt; S^aliae huius generis pracftigiæÆuaniierunt, ôi. in perpetuum interierunt.Nam ueritas dixit,quod fæpe repetendum eft,Qui credit in eum,non iudicatur.Et cer« te plus quiddam dixit,Non iudicatur, quam fi dixiflet. Non manebit in peccatis, nunc enim hoc dixit,Non imputabutur ei pecatu, non ueniet in ullam pœnam, uelin ullum propter peccatafua fupplicium. Nam hæcSlt;huiufmodi alia omnia Qgt «Serfdit* complexus eft in unica uoceludicare. Haec altera pars eft fententiæ, Nam ge. iudicatuf^ß* mina eft, conftans ex contrartjs. Nunc itaque opponitur contrarium,Qui uero non credit,iam iudicatus fiuccondemnatuseft,Non credit qui non reciptteuan gelium, credens pro fe incarnatum 66 paiTum effe Chriftum quo ipfe per innoa centem eius mortem liberaretur à morte ætcrna,2lt; abfolueretur abomnibus pec-catis.Qui hoc non credit,iudicatus eft:id eft, in peccatis manet, ÔC arternæ obno« xius eft poenae. Caufla apponitur, Quia non credit in nomen unigeniti filq def. Quafi dicat, Vnicus orbi datus eft faluator, qui noftra in fe fufeipiat peccata, ma. ledidionem atep condemnationem ea^ aboleat diuina uirtutc, utomnis qui ipfi credit tanqua innocenti 0^ unigenito dei filio, uero libcratori,abfoluatur à peccaa tis, maledidionc amp;nbsp;morte aeternatfiatautem haeres uitac ac benedidionis acternæ» Extra hunc non eft ulla alia bcnedidio,expiatio,fatisfadio,abfolutio amp;nbsp;faluszuna de confequens eft, ut peccatis, maledidioni morti adhuc obnoxius (it,qui filiu hunc,in quo folo uita eft 86redemptio, non habet. Hue pertinetillud Ioannis in Canonica,Si teftimonium hominum accipimus,teftimonium dei maius eft. Quo niam hoc eft teftimonium dei, quoteftificatuseft de filio fuo, Qui credit in fikum dei,habctteftimonium(uitam'nimirum)infeipfo.Qui non credit dco,mendacem facit eum,quia non credidit in teftimonium, quod teftatus eft deus de filio fuo. Ec hoc eft teftimonium, quod uitam acternam dedit nobis deus : 0^ hacc uita in filio eius eft. Qui habet filium, habet uitam : qui non habet filium dei, uitam non ha® bet.His quid obfecro dici poterat clarius f In his ergo perfeucremus, haec intimis infixa cordibus tencamusamp; confiteamur. Quod fi angelus ecoelo aliud praedû cauerit,anathema fit, Illud tamen non uidetur negligendum quod ipfe dominus primofe appellat filiumhominis,deindeunigenitum, poftremo unigenitum dei filium. Id quod moneo ut obferues naturarum proprietates in unitate perfiften« tesperibnae, Quod fi non effugierunt dei iudicium qui angelorum legationem amp;nbsp;fermones eontcmpferunt,multó minus effugient horrendum fupplicium, qui unigenito dei filio noncrcdiderint,Nequeenim temere Paulus dixit, Si uolentes peccauerimus poft acceptam cognitionem ueritatis (id cft,fi poft auditum 6^ prac dicatum nobis euangelium perrexcrimus efle increduli, Increduliras enim pec. catum ipfum adeo^ peccati radix cft)non ultra pro peccatis reliqua eft hoftia, fed formidabilis quaedam expedatio iudictj 8^ ignis uehementia,qui deuoraturus eft aduerfarios.Et reliqua Hebr,i9«

Hæc eft autem condemnatio,quod lux uenit in mundum, amp;nbsp;dilexcss runt homines magis tenebras quam lucem. Erant enim eorum mala ope« ra,Omnis enim qui mala agit,odit lucem, nee uenit ad lucem, ne arguan« tur opera ipfius. Qui autem operatur ueritatem, uenit ad lucem, ut con® fpicua fiant fada ipfius quod per deum fint fada.

Subiunguntur hæc per præoccupationcm, Dicat enim aliquis. Cum ucner it h

C A P. 11 r; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T, T N I o A

Périt mtmdus omnibus faluandis in huncmundiim dci filius, quîfir ut non omnes falutcm con culpa propria- fequanturCCuiusobfecro culpa tot homines in malitiaÔCimpietateperfcuerarc, amp;nbsp;in ærernum interire uidemust’ Refpondet dominus lefus, Nemo dci morofia täte uel culpa périt, pereuntautem percuntes fuo uitio amp;nbsp;culpa propria. Nam deus uult omnes homines faluosfieri, SCadagnitionemueritatis uenire- Iccirco enim ueritatis lucem, euangelij prædicationem/adeoqj ipfum fuum filium lefum ' Chrifium in mundum mifit, ut hie omnes ad luminis participationem inuitaret, «. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id quod praeftitit eximie, Cacterum qui pereunt homines,earn lucem in animi pea

ôorisue adita admittererenuunt: ideo non dci fedfua ipfius propria culpa perca unt. Hæc eft enim condemnatio fine iudicatio, uel hoc eft iudicium, id eft in co in ftum dei iudicium retegitur atque apparet, quod uidelicet percuntes proprio uia tioin peccatismorte Slt; condemnatione manent,quia deusmifit lucem fuam nt mundum exhibito filioproprio,fuum utique faciens officium, ne quis aliquando caulTareturreclufafibi effe myfteria regnidei:atqui malucrunt percuntes ipfas tenebras, quas magis 0^ tenerius dilexerunt quam lucem cœleftem.Quid autem Tettebrtf» funt Tencbrae f concupifeentia carnis, dei ignorantia, impietas, error, carcitas mentis, fuperftitio, idololatria, fcelerata Ô6 propudiofa uita, turpitude, obfeoenia tas,immundicia,crapula, ebrietas, ôf quæ alia funt huiws notât flagitia. Sequitur enimin uerbis domini,Erantenimmalaeorum opcta.Opcra appellauit ftudia, inftituta,quicquid cogitatur,dicitur amp;nbsp;fit.Id uniuerfum eft prauum atque corrUa ptum.In has autem fordes, id eft in mundum,demitrit fefe lux cceleftis, filius dei, cupienspurgare foeditatem illam,0d tenebras denfiffimas tcterrimas^illuminaa re,06 fulgore fuo difpellere:ucrum percuntes plus affi'eiuntur fcelertbus, quibus aflueuerunt,nolentes iftaagnofcereuelconfiterideo,agnitis^ualediccre, amp;nbsp;uia ta poenitenti per Chriftum fordes abftergcre.Ergoquod pereunt,fua culpa perca unt,cum bonus dominus officium fuum fecerit, hi autem noluerunt fuum facerc officium. Si périt atgrotus (uerbis Paraphraftæ utor) qui mcdicum catlat mora bum nefanetur, nonneipfedefe pronunciat, quod fuo uitio peritf Sic homines mundo dediti lucem oblatamauerfantur quod mala funtipforum opera. Exhis domini uerbis mutuautt apoftolus ilia, nimirum in i.ad Corinth, quæ mire hue congruunt. Quod ft adhuc uelatum efteuangelium noftrum, in his qui pereunt uelatum eft,in quibus deus huius fæculi excæcauitfenfus incredulorum, ne illua cefeeret illis lumen euangcltj gloriæ Chrifti, qui eft imago dei. Addit generalem fententiam dominus, qua fuum inftitutum illuftret clarius, 6Cmoresimpiorum' fuis diftindius pingat coloribus. Omnis enim qui mala agit, inquit,odit luccm, nec uenit ad lucem,ne arguantur opera ipfius. tfavA« appellauit mala, uilia, per-uerfa, uitiofa, quæ Germani nuncupamus, ^i)I/^lgt;/f4«nbtlït^/ntitf§llenbfû^er». Quifquis operatur impietatê, tantum abeft ut admittat lucem filtj dei,ut extreme quoque perfequatur odio. Hoc enim omnes impij proprium habent, quod cum fœdiffimepeccant, nolunttarnen propter fcclera corripi, amp;nbsp;in luccmprotrahi, jvfunduîodit Ateuangelium hoc uiciffi'm ceu proprium habet quod omnem impictatem retc-euangelium, git,arguit atque pcrfcquitur, Iccirco odio internicino perfcquuntur euangelium éc Chriftum domini quicunque fcelerati funt, Vt enim is qui rem decoroiampas trat,nodemamat, acfolemfugit ne prodaritur ipfius fada:ita quifibi male con-fetj funt,oderunt lucem euangelicæ ueritatis, per quam omnia,quæ turpia funt, produntur,utinChriftoemendentur. Intclliges hccredius fi per omnes homi-numgradusacordinesanimum circumferas. Reges principes,magnates6^ inagiftratus,non regnatxt in iuftina 6lt; æquitate, Ambitione, luxu, libidine, fan* guine

L I B E R I r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

guine ihnocentium madent.'quæ omnia grautffïme accufat euangcli'irm.Ifti uero non putant fe reges nobiles fore nifi tales fint quales effe diximus : ergo lucem odiunt,exccrantur, QC in peccatis fuis pereunt. Epifcopi, Abbates amp;nbsp;Presbyteri euangeliutn lefu Chrifti prædicarent, bono uitæ exemplo omnes ad fludtum pa« cis, iuftitiaî Qi. innocentiac inuitarent : fed potiores funt his leges hominum:fp!en didius lucrum exiftit ex Miftis,Idolis, Purgatorio, Votis impijs, amp;nbsp;Indulgenttjs, unde in tjs omnes orationis partes confumunt. Maluntluxum quam temperan« •tiam,tdeo lucem uocant tcnebras,amp; tenebras lucem, adeoepodio plus quam Va« tiniano Chriftumeum luce fua perfcquuntur. Diuites reponerent fibi thefau« ros in coelo,bonis operibus eflentdiuites,fluxis nihil fiderent opibus:uerum con trartjs afficiuntur:ergo lucem cane peius ÔC anguc oder unt. Ad eum modum om nis qui mala agit odit lucem:nec ucnit ad lucem, ne arguantur ftudia ipfius : oms nes itaque fua culpa, nulla dei morofitate pereunt, Iftis fimul incredulitatis ino« bedientiærebellionisçcauftas fignificantilïîme exprefftt, no fatum aliquod,fed malitiam fiuc corruptionem humanam, nimirum ne quis deo iuftiffimo homines morti QC exitio morofe deftinanti damnationis culpam tribueret. Significauit i«lt;Tf(iHhÏ4î m præterea incredulitatem radicem efle omnis iniquitatis ÔC iniuftitiæ, quam qui dixini^wtatis^ retinent imptj meritó uocantur. Et impioscgregie hiccum ftudqs ÖC operibus fuisdefcripfit.Nam quiucrbodeinoncredunt,acfilium dei nonrecipiunt, nun« quam rcgenerantur aut innouantur, his ergo priftinum remanetex corruptifli« ma carne Ingenium,quod uidelicetdeum odir, concern nit, ôôomnem ueritatem, lucem 06 fandimoniam perfcquitur. Poterathic locus etiam per Exegefim exs poni, quanquam etiam ftc in priorem redeat fenfum, ut hacc uerba, Hæc eft aus tem condemnatio, amp;c. fuperiora hunc ad modum exponant, Dixi incredulos iudicari, SC iam efle iudicatos, quando non credunt in nomen unigenici dei filtj. Per indicium autem intelligo peccatorum utncula, maledidioncm SC condemna tionem ipfam^ mortemaeternam,equibus non extricantur quandiu lucemnon recipiunt. Atqui dum his offertur lux à deo, malunt ipfi tenebras: hærent itacp in tenebris, SC operibus fuis declarant quod fint incurabiles ac uitio percant pros prio,0Cclt;

Porro perantithefim ex more fuo dcclarat quale fit fidclium Chriftum reck Ingenium chri pientiumingenium, doccns fidem in Chriftum non efle incfficacem SC inanem ßo credentium iadationem, fed uiuam SC uegetam,bonorum^operum operatricem, Nam fu crfidcieffv^i cutincredulitas omnis malitiac ac prauorum operum fons eft: ita fidcs radix eft dw. omnis iuftitiæ SC fanditatis.Qui ucritatem,inquit,operatur,uenit ad lucem.Ope ratur autem ueritatem qui ftudet SC opcram dat integritati, 0er mit frommen/ x)fre(t'tcn/«'£Ïgt;hdgt;m^m0en vmb0abt' Hoc enim opponitur, Omnis qui mala agit non uenit ad lucem. Veritatem item opefatur qui dcledatur ueritate, odit autem hy= pocrifimatquemendacium:quideniquegloriam dat deo SC cuangelicse prædû cationilocum concedit. Teftantur hæc omnes homines natura fua corruptos, filios ciTe iræ: operatur ergo ueritatem quifquis peccatorem SC maledidum fe elle confitetur,ideo ad Chriftum ccu lucem benedidam SC faluificam confugiens, ut per ipfius uirtutem abfoluatur, ac benedidionem accipiat : quifquis item ex fide ilia in dominum lefum opera lucis facit, SC in luce ambulat. Nam dodor gentiu, Eratis,ait,quondamtenebræ, nunc autem lux m domino, ut filtj lucis ambulate (namfrudusfpiritusfitus cft in omnibonitateSC iuftitia SC ueritate)probantes quid fit acceptum domino, SC ne commercium habucritiscum operibus infrugi-feris tcncbrarum,quin ea potius arguitc. Et loannes apoftolus, Hæc cft annuns •

h a

CAP» II I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IW I O A W»

dati'o,inqm’É,quafn audiuimus ex ipfo,ö^ annunciamus uob/s,qtrod dciTsfoxéfÏ'/ Sgt;i tenebræ in eo non funt ullæ. Si dixerimus qiiod focietatem habemus cum eo, ód intcnebrisambulamus, mentimur,amp;f ucritarcmnon facimus. Quodfiinlucc ambulamusj ficut ipfe eft in luce, focietatem habemus inter nos mutuam» Cafte* rumquificftudetintegritati, S)C ambulatinluce, bene fibi confcius prodit in lu* cem,adeo^ obledatur quam plurimö luce,ac opera lucis cupide facit : non quod hicfibiquicquam tribuat,autin ijs quæfccitglorietur. Deoomnemgloriam info lidum tranfcribit,cuius uirtutcfecitquicquid iußum ÔC bonum fecit. Nam deus gratuito dono fidem donat. Porró fides iuftificat. Iuftifi'catus,id eftiuftus,opera-tur iuftitiam:ergoiuftusdono S)C uirtute deioperatur iuflitia. Vnde Ifaiasquccß ihi6.cap.fubfigurafidelispopuliorans dicit,Domine, pra-paratonobis pacem, quandoquidem tu quoquc omnia opera nofira nobis operatus es. Haec diligenter expendant mihi qui fuperftitiofe fentiuntdeoperibus bonis fidelium.

Nunc in gratiam Lcdorum afcribo amp;nbsp;Sandi Augußini interprctatfonem huius locie Tradatu in loannem ii, Fratres mei, inquir, quorum opera bona ins uenit dominus fNullorum. Omnia enim opera mala inuenit. Quomodoergo quidam feccruntueritatem,66 ueneruntadlucem,idcßadCbrißumfamp;quomo do quidam dilexeruntrenebrasc' Si enim omncs peccatores inuenit, amp;omnesä pcccato fanat, amp;nbsp;ferpens ille in quo figurata eß mors domini, eos fanat qui morfî fuerant,amp;' omnes inuenit iniußos,qucmodo intelligitur, Hoc eß iudicium, quia luXjSCcc'Sed dilexerunt,inquir, tenebras magis quam lucem.Ibi pofuit uim.Mul« ti enim dilexerunt peccata fua,flC multi confefli funt peccata fua.Quia qui côfites tur pcccatafua, öóaccufatpeccata fua, iam cum deofacit» Accufat deuspeccata tua,ö^ fitu accufes coniungeris deo.Quafi duae res funt homo amp;nbsp;peccator.Quod audis homo,deus fecit.Quod audis peccator,ipfe homo fecit.Dele quod fee ißi,ut deus faluet quod fecit. Oportet ut oderis in te opus tuum, öf ames in te opus dei» Cum autemcœpcrit tibi difplicere quod feeißi, inde incipiuntbona opera tua, quia accufas mala opera tua. Initium operum bonorum eß confeßio operum malorum.Facis ueritatem, öf uenisad lucem. Quid eß facis ueritatem r'Ncntc palpas,non tibi blandiris, non tibi adularis,n5 dicis,Iußus fum, cum fis iniquus, amp;nbsp;incipis facere ueritatem. Venis autem ad lucem, ut manifeßentur opera tua, quia in deo funtfadatquia amp;nbsp;hoc ipfum quod tibi difplicuit peccatum tuum,non tibi difpliccret,nifideus tibi lueeret, 0^ eins ueritas tibi oßenderet. Sed qui etiatn admonitusdiligit peccata fua, oditadmonentem lucem, amp;nbsp;fugitearn,utnon ap* fjareantopera eius mala quæ diligit. Quiautemfacitucritatcm,accufatin fe mas a fua,non fibi parcit,non fibi igpofcit, utdeus ignofeat, Quia quod uult utdeus ignofcatipfcignofcit,amp; uenitadlucem,cuigratiasagit, quod ille quid infeodilL fetjoßcnderit.DicitdcOjAuerte facicm tusm à peccatis meis. Et qua fronte id di* citnifiiterum dicat,Qucniarnfacinusmcum ego agnofeo, amp;c. Htechadenus commentari libuitfupercelebri amp;nbsp;diuino,ac tantum non utilineceßaric^Chri* ßicolloquio cum Nicodemo inßituto, deuerahominis Chrißianiiußificatione falute. Non autem propter Nicodcmi m modo illaa loanne fcriprafunt,fed propter nos quoquc, in quos fines faculorumincidernnt,utindedifceremus nos quoque gratia dei per Chrißum iußificandos fore, fi in ipfum credamus amp;nbsp;tena* fcamurèfpiritufando.

Poft hæc uenitlefus amp;nbsp;difcipulieius in terram ludæam, 8lt;f illicmora* . bdtur cum eis,ac baptizabat» Baptizabatautem amp;nbsp;loannes in Aenon iult;« xta

I B E R I r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4V

ktaSaUm, cjuiaaquaemultæerant ilh'c,amp;ueniebant ac baptizabantur» NIondumenim com'cdus fueratloannes in carcerem, Orta eft autêquæ^ ftio ex difeipulis Ioannis cum ludæis de purificatione. Et uenerunt ad lo^: annem,amp; dixerunt ei,R.abbi, qui erat tecum trans lordanem, cui tu tefti^ monium perhibuifti,ecce is baptizat,amp; omnes ueniunt ad eum.

Ad negotium iuftificationis 6d falutfs noftræ perttnet ctiam quæftio de puri- -ficationcjideoloannes deipfaquoquenonnihildidurusjoccafionem præmitut per quam ad ipfam fit peruentum: maxime cum hxc etiam exortafitin terra lu» dæa, in qua Nicodemum, in urbe nimirum fandajinftituerat, Summa omnium huiufmodi eft, Dominus lefus urbe egreflus, per opptda amp;nbsp;agrum terræ ludacac pra:dicabat euangelium regni, amp;nbsp;baptizabat. Interim baptizabat ac docebat ctiam loannes, qui nondum crat coniedus ab Herode in carcerem* Ad utrunep ingens hominum uis confluebat, fed maior ad Chriftum, unde æmulatione qua» dam incenfi Ioannis difeipuli de purificationc altercantur cum ludaeis, his per-fuadere cupientes loannem cum fuo minifterio longe præferendae efle Chrifto, filt;c, Cacterum uidentur nobis circumftantiae operoftus efle expendendae amp;nbsp;exa cutiendæ. Dominus in ludæa morabatur, hærens utique ad certum tempus,quo DominuspMili plenius uerbum dei prxdicare amp;:eccleflas inftituerepofrer* Duoautem erant poa cabatcr baptl tifli'mumquaeecclcfiae tradebat, gCquibushancexercebat, praedicatioueritaris

fandum baptifma. Quid autquomodo praedicarit dominus, alias faepe eft ex= poftrum, Extatitem manifefte Marei i, Matthaei 4, Ô!^5.Lucæ4’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;multis

altjs in locis.Baptizabat per difcipulos. Nam protinus in 4. cap. fequetur, lefus ipfe non baptizabat, fed difeipuli eius. Vndeoportet praefentem locum exponca re per fynekdocham ucl metonymiam. Praeftantius multo eft uerbum dei quam facramentum. Ideo enim QC Paulus, Non, inquit, mifitme Chriftus utbaptizas rem,feduteuangelizarem:non quod baptifmum contemnat, aut minimeuel dandum uel fufeipiendum efle putet,fed quod primas euangelio tribuat.Habent intereaamp;fuum locum in ecclefia dei facramenta, eum^honorabilem, non ui« lern Só abiedum.De qua re alias.Porro loannes eodem tempore, quo Chriftus fic docebat amp;nbsp;baptizabat inIudaea,docebatôd baptizabatin eadem. Quid docuerit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;•

indicatum eft non femel, Baptizabat autem quemadmodum difeipuliChrifti, in ipfum Chriftum. De qua re difputaui in tertio cap,Matthaei, Locus nominatim exprimiturin quo baptizarit loannes, Aenon, Aenon autem uelEnnon ripæ Aenonuel lordanis impofita eft, ficut 06 Salem : médius ferè ex oppofita ripa in lordanem influitflquius ueltorrens labboc, Vtraqueillaoppidaadmodumfadafuntce« lebria ex baptifmo Ioannis. Sandus Hieronymus difputans ad Euagrium de Melchizedek rege ÔCfacerdote, nihil referre putat utrum Salem dicas an Salim: utrun^ enim rede dici. Additur cauiTa cur in Aenon baptizarit loannes. Quia aquae multaeerantillic. Nam praeter fluebat lordanis, qui nonlegitur ullis confe« cratus crucibus, charaderibus,ceremontjsue. Sandificaturenimbaptifmiaqua Aquttbaptifi pura,uerbodeiamp;:rcligiofo diuinitus^ inftituto facramenti ufu. In Adis apofto« lorumfimile quiddam legis in haecuerba, Et dum proficifeerentur ueneruntad quandam aquam. Et aiteunuchus, Ecceaqua, quiduetat quo minus baptizerf Dixit autem Philippus, Si credis ex toto corde, licet. Et rcfpondcns,ait,Credo fi« lium deieife lefum Chriftum. Et iuifitfifti currum , ac defcenderunt ambo in aquam, Philippus fimul ÔC eunuchus, SC baptizauit eum. Hinc uero fi quis om»

ninocontcndcrcttnquouis flumincautlacirauttorrentc, temp Io dci pr aftcnto, baptizandum efl’e hodie,nifi nullum in ullo templo baptifterium inucniatur, pec cat baud dubie, Nam omnia decenter^óó cum ordinefieri iubet apoftolus. Affèa rant ergo ptj infantes fuos in templum domini, ut'ibi inter preces fandorum 1c« gitime baptizentur. Intcrea de confccratione aquæ per fufFraganeum autfacrifis cum nemo fit follicitus.

Qud'/lioJe pu lam proptus ad ipfam rem, quam tradlaturus eft apoftolus, defcendir. Dum njicrftwnc. fic non tantum àloanne pracdicarctur QC baptizaretur, fed ab ipfo quoq? domino lefu, ad quern potior populi pars accurrebat, oboritur quarftio att^ concertatio inter difcipulos Ioannis 8C ludatos quofdamChrifto adhérentes, de purificatio« ne,ideftdeBaptifmo ablutionefiuecmundationepeccatorum; hisquidêcon-tendentibus Chriftum pun'fi'carc,amp; baptifmum ipfius efle préftantiorem: tilts uc ro contra rixantibus 6C altercantibus,Ioannem Chrifto præftantiorem circ,öi' ba« ptifmo fuo ueram purificattonem conferre. Nam hunc eflc uerborum fenfum, 0^ in his contrauerfiæ fummam uerfari fuggcritatque declaratipfa quéftionis fum« nia,tandem ad loannêrelata, amp;nbsp;ita propofita ab auidis, ut uideantur ipfa fua pro« pofitione refponfionem pro fe contra ludéos pronunciandam poftulaflc. Elegan ter enim Slt; proprie hæc enarransParaphraftcs dicit, Ccnferebantfe multi ad Io« annem,ac baptizabantur ab eo:nonnulli fe conferebant ad lefum, ac baptizaban turàdifcipuliscius.Atcphicinuidiaorta quibufdam difcipulis Ioannis aduerfus lefum,quod cumipfenuperbaptizatus cfletàloanne,fc^uclutipro difcipulo i!« lius gciriiret,at(^illius teftimoniofuiflctpopulo commendatus,nuncrepentefefc arquarctilli, imofe illi anteponcrct, cuiusdifcipuli fibi fumerentqucd hadenus folus loannes feciftèt. Ac prtmum conati funt populS à baptifmo difcipulorum le fu auertere,pcrfuadercconantes baptifmum Ioannis efficatiorê eiTe peccatis ab« luendis,qua'm baptifmûlcfu.ldcum populo non perfuaderent, adieruntloânem qucrelam ad ilium dcfcrentes, ôf cxiftimantcs illû indigne laturû,6ô aliquo modo cohibiturû hancémulationê. Deferuntautêrem hisuerbis, Magifter, is quinu« perapudte fuitcumbaptizares iuxta Iordanfm,öd abs tebaptifmum fufcepir, qucm^ tuo teftimonio ornaras apud multitudincm,cum omnibus eflct ignotus, nunc idem fibi fumit quod tu,palàm baptizans,atq;omnes ad ilium côftuunt: ita Scl)ilin4t(tînec futurum eftutper tllum tuaobfcurcturauthoritas.HécEraf.Dccenthécpietati défia cxmni* ÔC tranquillitatiecclefiafticæ non parum offîcere fi nimium tribuamus miniftri« firih dei. Sic enim amp;nbsp;gloria Chrifto creator! débita impenditur crcaturis, fcinditur unitas ecclefiæ,dum hic illi adhéret miniftro,illc huic, 6C tertius alicui tertio.Ideo apoftolus,Audio,inquit,in uobisefîe difltdia. Quifcj enimdicit. Egoquidêfum Pauli,ego uero Apollo, ego Cephæ, ego autêChrifti. Num diuifuseft Chriftuss^ num Paulus crucifixuseft pro uobis aut in nomine Pauli baptizati eftisf Hue pertiner quod dominus lefus in euâgelio dicit, Ne uoc emini magiflri: unus enim Zrlw» ueftereftmagifter,nempeChriftus. Huicadde zelumnon omneminferipturis probarfiEft enim qui ex fpiritu dei beno, ex fidc exiftit, feientiâ habens ôf mo« derationem.Eftqui nafeitur exaffedu carnis, fpiritumper omnia humanum reß picns:qualis hicdifcipulcrûloânis fuifle uidetur.Deeo apoftolus loquens, Cum in uobis fit zelus fine amulatio amp;nbsp;contentio,ô^ fadiones,nonne carnales eftis,Ô^ fecundum hominem ambulatisfinterea humanus ille diicipulorum Ioannis afie« dus profecit adChrifti gloriam, amp;nbsp;euidentius etiam Ioannis de Chrifto elicuit te« ftimonium.Certe gratia ac benitas domini hoc utilitatis è concertationibus 06 fe« dis pro commoditate hominum elicit, quod ueritatem per uarias tradationes il« luftriorcm

LIBERTE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;46

Ittßnorcmclanoremüefubtnde reddit. Illud uero notius cftqiiam multis annos tari conucniat, Ggna rerum quarum figna funtrecipcre nomina. Nam circuncü Signd fïgnafd^ fio fœdusjfacrificia peccata,amp; pcccatorum expiationes dicuntur:iuxta quam ra* rumrerum tioncm 0^ Baptifmus appellatur purificatio. Baptifmo enim atteßatur deus quod ipfe fua gratia cultores fuos purificet ÖC abluat ab omnibus peccatis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Refpondit loannes, S)Cdixit, Non poteft homo accipere quicquam, nifi fuerit ei datum è ccelo.lpfî uos teftes eftis,quod dixerim,NÖ fum ego ChriftiiSjfed miflus fum ante illG.Qui habet fponfam, fponfus eft. Ami* eus autem fponfi qui flat amp;nbsp;audit eum, gaudio gaudet propter uoeê fpon fi.Hoc ergo gaudium meum impletum eftdllum oportet crefeere, me au* tem minui,

R-cfpondetdifcipuIisconquerentibus , èC negotium magna cum fiduciatum indißidioreli^ indignatione proponentibus, loannes grauitetjuo quod ifti expedabât,6C libcn= giotiis(gt;rofiren ter audiiïent,fed quod debebat, quod deniti^ ucrum, fandum à iuftum erat : do® danSn/ficerM eens nos fuo exempio in concertationibiis rcligionis nihil facere in gratiam homi num,fed refpicere folum deum,amp; ea quæ uera,ccrta ac folida funt^proferre. Cra£ fiflimtsergo nebulis aboculis difcipulorum remotis, poftremum ÔC illußriflimS fereteftimonium de Chrifto profert loannes, quod tribus maxime abfoluitparti» bus.Principto enim prauam diicipulorum opinionem de fe contra Chriftum coti ceptam,euidenter cximii ex eorum pedoribus, negans diferte fe Chriftum efle, aiferit autem feefleChrifti miniftrum.Deinde ueluti laxatis uclis prouehitur, ÔC ore pleno rotundo^ deprædicat quis fit Chriftus,8lt; quanta per hunc pater cœle» ftis orbidederit. Poftremooftendit dona illa cœleftia in Chriftonobis communi» cari 0^ noftra fieri, ftcredamusineum,inipfum inquam Chriftum dei filium. Ex chriflus purifi hiscolligcre quibufuis licebat certam ad propofnum negotium refponftonem, cat,baptifmut nempefide uiua ÔÔ uera in Chriftum lefum, noninloannem Baptiftam, purgari idatteß^tur» plenecredcntes: dodrinamucro SiC baptifmum non tarn Ioannis quam difeipu« Jorum Chrifti annunciare, teftari, ac uelut obfignare quod Chrifti gratia abluan» t«rfidelibusomntapeccata,recipiantur^ illi in communionem amp;nbsp;confortium dei arterni. Adeundem modum S.Petrus in Adis apoftolorum docet, no circun ci(tone,non lege, fed fidein dominunt lefum purgari corda fandorum.Sed redt» mus ad fingulas teßimonr) huius partes expheandas. Initio eximit loannes di» feipulis fuis prauamde ipfoconceptam contraChriftumopinionem,oftendens loannefnoneß fe non efle Meftiam ac fponfum populi fidelis,fed præcurforem modo, legatum ilium de quo prædixit Malachias propheta, paranymphum,aufpicem fiue pronu bum.Aufpicaturöf conficitdemonftrationem à generali Sx^ maxime uulgarifen» tentia diccns,Nemo fibi plus fumere debet,quàm fibi coelitus à diuina concelTum fitgratia.Tantumcnim polletquoddicit, Non poteft homo acciperequicquam,. nifi coelitus fueriteidatum.Non poteft,proeoquod eft, Nulloiurepoteft, neeft» biquicquam arrogare debet. Etaccipere rem dicimus,proobire rem, eam^fibi fumere,©er menf4gt; fol fich nit incc »nbernernen/ ober jm felbe mee jß^cben nbsp;nbsp;nbsp;er von Ö5ott

«mpfanßcn Huie fententiæ memorabili certe amp;nbsp;elegand attexendum eft fo« rinfccus, Mihi uero conceffum non eft coelitus, ut affumam uices amp;nbsp;honores Meiïîæ. Id probat in præfcnti figura uelfchemate, quod rhetores uoeantaraexoi» t'aic/j/Jpfi enim teftari poteritis, fiue uobis teftibus euincerc potero, quod faepilTi» «nedixerimjNonfumegoMelfias. Proinde quamuisMcflisc honores mihi offen

h 4

CAP. irr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IM lOAM»

ratiSj ar cam gloriam inuidcatis Chriflo domino, ego tarnen illosnonafTumam, neque me pro Meffia ucnditabo.Iam ne quis ignoraret quis effet Ioannes,ô^ quid de loannc fentirct, difcrte dicit fe miffum effe ante ilium, id eft, fe prophetam ÔC præcurforem ilium effe,cuius mentio fit in Malachia : Ô£^ de quo difputaui in prû mo huius hiftoriae cap.in j.item Matth.ii. cap. Sic Paulus ad Corinthios Itacp ne quis, inquit, glorietur in hominibus.Omnia nancp ueftra funt,fîue Paulus, fia ue Apollos, fîue Cephas, fîue praefentia, fiuefutura : nos autem Chrifti, Chrifius uero dei.Item, Sic nos æftimet homo ut miniftros Chrifti amp;nbsp;difpenfatores myfte» riorum dei. Proindequi diuis earn gloriam impendunt, quam debentChrifto, quem mediatorem, aduocatum amp;nbsp;interccfforem nobis propofuit pater, peccant grauiter,acampliusquiddam diuis obtrudunt, quàm à deoconceffumfit:quo nomine nullo honore,fed contumciia potius fandos afficiunt.

Rurfus ne quid remaneret uel diffîcultatis ucl obfcuritatis in animis difcipu« lorum fuorum,parabolam mirifice fuo inftituto conuenientem proponit, qua uia chrifiuseß dclicctdoceatChrifto competcre omncm gloriam, ÔCab co debcre propendcrc Mcßiasamp; totamecdcfiamjfeucro miniftrumduntaxat,amp;nuptiarum fuiflè aufpiccm. Vi» fiionfuseca detur autem parabola conftare duobus membris. Prius ueluti inabfolutum ac “v’*’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anantapodoton eft, quod fie poteft farciri, Quemadmodum fponfa foli ei debe*

tur qui fponfus eft: ita non debet populus dei, qui appellatur ab apoftolis corpus Chrifti, ulliadhærercnifi fuo capiti Chrifto. NamChriftus fponfus ÔC caputeft ccclefiac,fui inquam,id eft fidelis populi,qui amp;nbsp;Chrifti fponfa eft. Pofterius mema brum huiufmodi effe uidetur, Et quemadmodum is qui non eft fponfus, fed fponfi amicus amp;nbsp;aufpexfiue paranymphus, fponfo nec inuidet earn felicitatem, ncc præripit fponfam, imô gratulatur potius fponfo ÔC fponfæ de nupttjs contra? dis,8C aftans iftis, tacite amp;nbsp;in fînu gaudet non uulgariter, quod audit laborem iL lum fuum nupttjs conciliandis infumptum,ccflîfleféliciter,amp;fponfamfponfo addudamiucundiffimofuauiffimo^fruiSC colloquioamp; confortio. Itaegocum Chrifti fim praîambulo,ô(^ quaft paranymphus,omnino cupiensîllius nupttjs fœ» deri ÔCamicitiæ populum dei inferere amp;copulare,nec inuideoilligloriamtana tam,neque populum illi praeripere uolo, fed ctiam atque etiam uiribus^meis om nibus gaudeo ilium me in dicm uixiffe, quo oculis mets cerno féliciter meam prae dicationem ceffiffe, ac omnes celerrimopede adChriftum accelerate, ad quem hadenus omnibusmeisconcionibus,toto^ meo minifterio quàm ardentiffime omnes homines inuitaui, utpotc fontem omnis boni QC gratiae largiftïmum ôé ina cxhauftum.Hocinquam ingensgaudium meum impletumeft. Pleniffîmocnim gaudiogaudeo,uidensutdelicet ôô audiens filium dei cœlitusueniffe interras, cum^ toto mortalium généré colloqut quàm familiariflîme, docerc iuftitiam, confolari pufillanimes , adhortari pictatis fludtofos, àC fidelibus polliceri cona iundionemeum fummobono,ipfaminquam uitam æternam. Ntligiturporrô rcftat,quàmut illc folusuiuat, doceat, uigeat, regnet, aefolus omnia fît in eca défia fandis :ncc eft ut mei ultra ulla habeatur ratio. Defundus fum munca rc meOjChriftum uenturum dixi, imo adeffe ilium praedicaui, rcmiffionem peca catorum,ôô omne bonum in illo per fi'dem promifî, ad hune Chriftum omnes uoa caui, Aequû ergo eft ut illius gloria folius in orbe crefeat QC innotefeat omnibus: rurfusnomen meumutpotcminiftriminuatur. Minuatur autemdixit, quiaipfi honores tribuebantdiuinosdifcipuIiipfîtls.Alioqui gloriam amp;nbsp;honorem fuum in ecclefîa merito retinct loannes, ueluti bonus, fidelis ucrax teftis filij dei* Rurfus autem diminutus eft, quiaintclligimus ilium non ciTe Mcffiam, fed Mefa fiæ præ*

L I B E R I n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49-

fi« pf «curforem domtni Icfu miniftrum, qui nihil ex feipfo boni habet,ncc quic« quamfibiampliusarrogatj quàmquod cœlitus fibi uel donatum uel conceffuin cft.Vtinam uero hæc diligenter expenderent qui hodic nihil aliud crêpant,quàm diuorum intcrceflionesipatrocinia QC cultus.

Si autem tanto uerborum molimine amp;nbsp;fententiarum ueluti turbine,fandiffî» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eph

mus illc inter natos mulierum,à fe repellitjnc quis ipfum efîe uel fponfum uel cas P’P'« «Wiis put ecclefîæfufpicetur : fi deniqueuir diuiniflimus tarn anxie populum àfead Chriftum folum rclegat, cupiens huncfolum SiC totum uiuere ëC regnarc in omni bus, fuiautem nullam rationem haberi; an quæfo homines efle putandifunt an dæmones, quiuelis ëi. remis toti in hoc incumbunt hodie, ut omnes credamus U-omanum epifeopum uel parrochum, imô Babylonis potius regulum ë(. tyran» num, qui ferècorruptiffîmus e corruptiffîmis, amp;fceleratus èfccleftiflîmis deligi» tur, caput efle uniucrfalisecclefîaî, ac ueluti fponfæ immaculatæ fponfumfCuÉ obfecro uerifimile uideatur,corpori intcgro,fano, fandilTimOjpuriflîmo^ domi» naripoflrccaputcorruptifrimum,morbidumgt; prophanum,impuriflrîmum^t’Cor pus ecclefiæ aurum,argentum,gemmas ëC purpuram non iîne gloria calcat. Ca» put uero illud Romanum nifi irradiet ëC fulgeat lapilh's, rutilet auro oflro, tias raep tricorni excellât,fpernitur à fuis cultoribus,ceu ignominia deturpatum.Cor pus denicp ecclefiæ multa propter Chriftum patitur, amat Chriftum Ô6 membra* tranquillitati 8C paci publicæ ftudet. At caput illud creatum à Cardinalibus,fe» cure uiuitin uoluptatibus, dormit in utrantÿ aurem, odit Chriftum, mêbra Chri» ßtferro Ô6 igni perfequitur,belligeratur,luxuriat, uiuit ex ufura amp;nbsp;rapinis, cœia terræ mifcet.Itaque quid aliud polTum fuauibus illis lepidis^ hominibusobqces re, quàm quod Horatiano monftro lot^e monftrofius fpecîrumcomminifcana tur,præfertim cum caput hi plus quàmGorgoneum ac Medufeum corporicort-nedantinnoxio gratfjs refertiffimo, ille contra capiti humano affingat corpus uarium 8C monftrificum,canenS)

Humano capiti ceruicem pidor equinam lungere fi uelit uarias inducerc plumas V ndicç collatis membris ut turpiter atrum Definat in pifcem,mulier formofa fuperne, Spedatum admifft rifum teneatis amici?’ Et quis obfecro rifum tencat,qui audiat carnale amp;r plus quàm carnalecaput, tnäi ximefpirituali corpori ecclefiæ à uæfanis iftisinepafTimeimponi fSed referuan-tur ifti fuo minime ficulneo amp;nbsp;iniquo iudief,

J Qui èfupernis uenit,fupra omnes cft. Qui e terra profet^us ^niis eft,amp; è terra loquitur,Qui e eœlo uenit,fupra omnes eft, ÔC quod ui« dit amp;nbsp;ault;liuithocteftatur,amp; teftimonium eius nemo accipit, Qui accepit tiUs teftimonium, is obfignauit quod deus uerax fit. Nam is quem mifit deus uerba dei loquitur,Non enim huic ad menfuram dat deus fpiritum*

Hue ufcp remouit à fe S. loannes fihifîram difcipulorum de fc coheeptam opis chrißutefl nîonem,nunc fententiâfuam de Chrifto dicit, hune uidelicet efle Meffiam omnis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dcM

bus fæculis cxpedata,deum uerum ëC dominû uniucrforû,fapientia patrisj lumê mundi,ôd dodorê orbis irrefragabilê,qui earn philofophiä qua docuit in terris, in Jamp;nù partis dtdicerit. In hoc præterea donata efle mundo uitam ëC falutem, quaé

I' . r

CAP. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN IOAN.

quidem uera in ipfum fide perdpiantur. Hate potifiima capita funt quae ad finem ufquehuiustefiimont) tradantur. R.edimusiam,amp;fingula copiofius expone« mus. Initio ut dignitatem ÔC exccllentiam fill) dei quam euideniiflime omnium cxponeretoculisjillum^difcipulis fuis adeo^totiorbi adorandum, audiendum ÔC colendum fufpicicndum^folum proponeret,colla tionem facit inter Chrifium fiC fcipfum,imó omnes fandosfiueminiftrosdei,ca collationeindicansquam nul la fit inter Chriftum dominum ÔC fandos fiue minifiros eius comparatio, ubique fiC femper,amp; in omnibus,aeper omnia excellente dei filio lefu Chrifto. Quiefua pernis ucnit,fupra omnes eft,inquit: Qui eft e terra,èterra eft. E fupernis ex ipfo uidelicetcoelo uenit inhunc mundum dei filius, incarnatus e fpiritu fando,0(f ho mo uerus ex Maria natuseft, E terra eftloanncs,amp; omnes miniftriamp;fandidei funtex hominibus, quorum mater amp;nbsp;origo terra eft. lam quantum inter fecœ« lum terra, dominus amp;nbsp;feruus diftant, tanto interuallo poft fe relinquit Chri« ftus nonloannemfolum, fed omnes fandos Si uerbi diuini miniftros, patriar« chas,proplietas Si apoftolos. Vbiergo funtquiaequiparantChriftum dominum noftrum prophetist’quidicunttllum in fcripturis deum appellari ficutMofes Pha raonis deus eft nominatusc'quiappellant ipfum prophetam magnum Si excellen temCVeritas enim appellat ilium deum uerum, patri coæqualem Si confubftan« tialem, imaginem patris ac charaderem, item dominum uniuerforum. In prar« fentienim ait,Qui è fupernis eft,fupra omnes eft.Et mox fe explicans quid fit elTc e fupernis,Qui è coelo eft,ait,fupra omnes eft. Omnia ergo illi fubieda funt, unia uerforum dominus eft,ipfe non eft fubiedus iuxta fubftantiam diuinam,fcd prar» eftcum patre, amp;nbsp;dominatur omnibus. Id quod Paulus copiofius profequitur in I.amp; i.cap.ad Hebrafos,item in i.ad ColofT.ÖC alias farpe.

chriflutueru Porro hic locus, Qui èterra eft,tcrrcnuseft, SCc.non negat Chriftum iuxta è terra corpuf humanam naturam uerum e terra efle hominem, ficutinos fumus homines. Ideo fcdtrt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim Lucas genealogiam eius ad Adamum ufque extendit.Peculiariter hare con«

gruunt loanni, Si nobis omnibus qui nihil aliud fumus quàm homines. Filius deidominusnofterlefus Chriftusamp; uerusdeus amp;uerus homo erat, iuxtafubs ftantiamdiuinamecoeliSjiuxtafubftantiamuero humanam è terraexiftens, pa« trem utic^ incoelis habens aeternfi, e quo arterna generatione genitus eft: in terra uero uirginem agnofeens matrem,e qua iuxta carnem Dauidis filius natus eft. Tertullianum certe fcriptorem uetuftiftimum, Si in hoc negoiio per omnia or. thodoxum, nonpuduit carnem Chrifti, quod materiamattiner, appellate terre« nam.Legatur illius liber de Came Chrifti.In eo inter alia, Quid caro,inquit,g ter ra conuerfa in fuas figuras t'Cofider a fingulas qualitates,mufculos ut glebas, oITa ut faxa,ctiam circQ pa pillas calculos quofdam:afpicc neruoru tenaces connexus, Ut traduces radicû,ô^ ucnarû ramofos difeurfus ut ambages riuorS: Si lanugines utmufcoSjamp;^comautcefpitcm, Si ipfosmedullarû in abditothefaurosutmetalla carnis.Hacc omnia terrenac originis figna Si in Chrifto fuerunt: hacc funt quae ills deifiliumcaelauerunt, non alias tantummodo hominem exiftimatS quàm exhu^s mani fubftantia corporis. Et mox, Quid dicis coeleftem carné, quam unde cocle« Hem intelligas,non habesfQuid terrenâ negas,quam unde terrenâ agnofcas, ha. besÆfurijt fub diabolo,fittjt fub Samaritide, lachrymatur fuper Lazarum, trepi« dat ad morte. Er quae fequuntur, quæ oîa uir doâilTimus fumpfifle uidetur ex j. lib.S.Irenaeiaduer.haerefes Valentini ôôfimiliûècap.ji.ubi fie legis,Sinihilfum« pfiirctcxMariaChriftus, nunquâeas quae à terra erâtpercepilTctefcas, per quas id quod à terra fumptum eft nutriretur corpus,nec quadraginta diebus,quemad«

modum

LIBER I r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48

modamMofcs Sïf Hellas leiunansjcfunflet corpus ears fuam quaercns efcam: fed nee loannes difcipulus eins de co feribens, dixifTet, lefus autem ex itinere fatiga? tus fedebat,nec lachrymafTet fuper Lazarum, ncc fudaffet guttas fanguinis, nec dixiflet,Triftiseftanimamea,necpercufrolatcreextjffet fangu^sô^: aqua. Hæc cnimomnia ft'gna carnis quae è terra fumpta eft,quam fn fe recolligens fuum plaf ma faluam't.Proprer hoc Lucas genealogiam quæ eft à generati'one domini noftri jlfq^adAdam 7i.generationeshabereoftenditjô^c.HaccIrenæus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

1 Hl's accediti'am alia S. Ioannis coIlatiOjQiii de terra funt de terra loquuntur. chrißu!doit Filius dei ècœlo eft, amp;nbsp;quae mdit ÔC audiuit in coelo,orbi pandit. Hinccolligere uult difcipulos,ad Chriftum efte accelerandum,8C ab illo unice pendendum, non ab ullo puroamp;^ corruptibili homine.S.Chryfoftomus Homel.in loannem 19.hæc intcrpretansjCum meum,inquit,ubitjcxtollatis teftimonium,aitBaptiftes, dC di, gniftimum fide efte dicatis,illud uos feire necelTarium eft,no licere ut is qui è cœa lo uenitjà terreno homine fidêaccipiat, Nam dicit,Super omnes eft.Id eft nullius indiget,fed ipfc fibi fan's eft SC omnium maximus. Et mox,Illæ particulæ, Qtiod uidit,quod audiuit,magis fccundum hominem didac funt. Non enim uifu neque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

auditu norar, quænorat, fed fuapte natura perfedus ex finu patris procedens, neq? præceptore indigens. Sicut, inquit, cognofeitme pater, ita SC ego cognofco pairem.Quid autêfignificat3Quodaudiuitloquitur,ÔCquoduidittertaturc'Quo niam per hos fenfus omnia certe cognofcimus,00 digni uidemur quibus credatur cum uidimus aut audiuimus, utpote qui nec^ fingimus, nec^ mendacia dicimus* Ideo ut rem confirmer dicit Ioannes,Quae audiuit SC uidit,hoc eft ueriftima.Ita SC nos fæpenumero feifeitamur, Vidifti ne an audiftifQuod ft fatebitur,certum arbi tfamur teftimonium.Hæc ille, Significauit ergo loannes ca quæ Chriftus doceat certa efte,explorata SC comperti(rima,quippe cum fit ipfa patris fapientia,amp; in fL nu patris.Dequa re plura dixiincap.Ioan.i.

At dicat aliquis,Si is qui è terra eft terrenus eft,amp;: terrena loquitur, Chriftus Tämetßiipo^ autem etiam ipfe iuxta corporis fubftantiam è terra eft, apoftoli item domini unà ftoliè terra^do cumloanne Baptiftae terra funt, necefte eft ipfos quoque loqui terrena, necefte Cirina tarnen eft ipforumdodrinam non efte cocleftem, fedterrenamc' Cæterum noninhunc forum non efi finemprolata funthæc à loanne. Qui autem uerba ad alium rétorquer fenfum, terrena, quam ab authore propoftta fint, uitiat fenfum. loannes his neque fuam dodn'« nam neque apoftolorum uoluitfacere lufpedam de corruptione:fed quoniam di« feipulieius nimtj ipfius admiratores, amp;nbsp;rurfus Chrifti domini impcriti contem« ptores crant, ideo feextenuat, Chriftum euehit, SC meritoquidem, quum domi« nus lefus non fit homo tantum noftri per omnia, excepto peccato, fimilis, fed SC deus uerus.Diuus Auguftinus Tracîat.in loanncm 14. De homine,inquit, dice« bat,Quantum ad ipfum loannem pertinet,de terra eft,amp; de terra loquitur. Si au« tern aliqua loquitur diuina, illuminatus eft à deo. Nam ft noneftetilluminatus, terra terram loqueretur. Ergo feorfum eft gratia dei, feorfum eft natura homi« nis. Modo natura hominis in terra nafeitur, crefeit, ufitata ifta hominum difeit» Qtiidnouitnifi terram deterrat' Humana loquitur, humana nouit, humanafa« pit. Carnaliscarnaliteræftimat,carnaliterfufpicatur:ecceefttotushomo. Vc« niat gratia dei, illuminet tenebras illius, ficut dicit, Tu illuminas lucernatn mcam,domine deus meus illumina tenebrasmeas* Aftumatmentem humanam conuertaturadlucemfuam,quiaincipitiam dicerc, quod apoftolus dicit,Non ego,fedgratia dei mecum. Et, Viuoiamnonego, feduiuit in rae Chriftus.Er« go loannes, quod ad loanncm pertinet, de terra eft,öf de terra loquitur* Si quid

CAP. IIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. ÏM IOAN.

diuinum audißi â loannejilluinfnann's eft,non rccipicntis.Hadcnus Auguft«

Porrôarguitfuorumdifcipulorum incredulitatem, quaftdicat, Haeccumfta habeant, QC certiflîma fit Chrifti dodn'na, utpote ueri Meflîae dci amp;nbsp;hominis, ne* mo tarnen eius teftimonium accipit.Opponunt fe illi pontifices ÔC (acetdotestter» giuerfatur populus, imo uos ipfidebitam illi gloriam inuidetis, ÔC prædicationi eius non creditis. Cæterum hac occafione hue delatus, amp;nbsp;Chrifio fidendum efte Chriflo creden docct,SC fidei uim prædicat.Qui accepit eius teftimonifî, is obfignauit quod deu# uerax fit. Accepit teftimonium, qui crédit ex animo uerbis Chrifti teftantis fe in mundum eiTe à pâtre mjirum,utomnis qui credit inipfum, nempequed à deo no bis datus fi'tfapientia,fandificatio,iuftitia,cxpiatio,rcdemptio,amp; iatiamp;fadio,non , nbsp;nbsp;nbsp;perçatjfedabfolutus ab omnibus peccatis fuis,haercs fituitæ aEtcrnaf.Qui, inquâ,

fie crédit Chrifto,is obfignauit quod deus uerax fit.Obfignauit, inquam, id eft in cordefuoperfpiritum fandum, ueluti fi'gilloquodam (quod fîdeifaetendsecon« firmandx^ cauiTa adhibetur ) obfignatum habet, deum ciTc ucracem, fidelem bcnignum,quippequipraEftitonobis filio,omniaea praeftitcritquaeolimin pro« Virtutfîdei» phetis promifit: id quod nunc fide nobifeum eommunicat. Quifquis inquam fie erediqis in corde fuo ecrtus QC eonfi'rmatus cft, quod propter Chiiftum bene fibl uelit pater cœleftis, quod hærcs nunc fit uitac teternæ amp;nbsp;omnium cœleftiumbos norum,adeo^Chriftiparticeps,Hæefcilieetfideinonexiguauirtuseft,Huciani pertinetquod in Canonica fua apoftolus dieit, Si teftimonium hominum accipi« mus, teftimonium dei maius eftiquoniam hoc eft teftimonium dci quod reftifica« tus eft de filio fuo. Qui credit in fîlium dei habet teftimonium in fcipfo. Qui non credit deo,mendaeem facit eum:quia non credidit in teftimonium quod teftifica« tus eft deus de filio fuo. Et hoc cft teftimonium quod uitam atternam deditnobis deus: amp;nbsp;hçc uita in filio eius cfi:qui habet filium, uitam habet.lllud quoep quadra t bue quod Paulus Ephefijs fcripfit, Obfignatieftis poftquacredidiftisfpiritu pro« miftionis fando, qui eft arrhabo hatreditatis noftrae, in redemptionrm acquifitae poflcflîonis,ô(c. Sequitur, Nam is quem mißt deus, uerba dci loquitur. Quo fu« perioraclariusilluftrat, acChriftigloriam depraedicat,quiorbi datuseftdodor ÔC magifter,cui tuto credere licet, quippecum cœleftcm nobis ßC indubitatam uc Onnif ptenifu ritatem proponat.Cuiiam aliudanneditChriftinobis uirtutem ac plenitudinem doinChrifiogt; cxponcns,Non enimhuicadmenfuram deus datfpiritum. Didum cftautemfi« gura prouerbiali, Dat ad menfuram, pro eo quod eft, Dat parce ßi mediocriter« Qui largiter cfFufe dat,non metitur quod dat aut numeral,fed cum ulatim pro« fundit.loanncs Baptifla ad menfuram accepit fpiritum,fient 6( rcliqui fandi,un« denequaquam polTunt Chrifto eomparari,tantum abeft utaequiparariqueant. De Chrifio eeeinit uates Pfalm.4y. Dilexifii iuftitism, odifiiimpictatem, pro« fnerca unxittedeusdeus tuus, olco laetitiae, prareonfortibus tuis. Sed ô( Paulus, n Chrifio, inquit, inhabitat omnis plenitudo deitatiscorporaliter, ô(in illoeftis completi.Idcm de fandisloquens, Vnicuitç, inquit, datur manifefiatio fpiritus, ad id quod expcdit.Nam huic quidem datur per fpiritum fermo fapientiae, ait) uc rofermofcicnti£e,6(e.Cyrilluslib.inroan.i.cap.7i.pulchrehinediuinitatê often FitiusßfiritUM densChrifti,Cum,inquit,àdcomiflumeirefiliumdixcrit,dei^uciba Chrifium iarÿtur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loquiafierueriqßf uerba hçepropheticacquo^ dignitatiaecommodari poteranr,

additjNon enim ad menfuram, fiCc. quo longe à prophetis filium feparat, ßf uno hoc figno immenfam efle differentiam inter homines nbsp;filium oftcndit.lmpoflibi

Ie nanqj eft,ait,ut qui menfura fpiritum accccperunt,alijs ilium etiam largiantur. Nunquam enim fandus uir, alterifando, fpiritus fuit largitor : fed omnibus ex atnpli«

Iz I B B R I r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

ampli'tudincfua filiuslargitur.Non ergo ad menfuramdat,nccuttni' menfura ÔC participatione fpiritü habet. Qu ont am igitur largitor fptritus eft, nemo ambiget, quiafubftantialiter in feipfo fpiritum poflideat.Quiergo tanta pracftantia prophe tasexcedit,nonutilli,uerbadeiloquitur,fedutdeusex deo dccentia dcumpræs dicat.ScdobtjcietaliquiSjfpiritummanibusapoftclorumdatum.Orabantilli Ipia ritum,ö amice, qui cum exoratus ueniret, mantbus eorS praeberi didus cft. Non cnim ipfe beatus Mofes à fpiritu, qui erat in eo, accipere uidebaiur, ac altjs præs bere,fed foli diuinæ hoc feruatü eft poteftati.SoIus enim deus hæc fublimia deo^ digna cfRcere poteft.Tantum Cyrillus.

Pater diligi't filium,ö(^ omni'a tradidit in manum eius. Qui credit in lium,habet uitam æternam: qui uero non credit filio, non uidebit uitam, fed ira dei manet fuper eum»

Paucis uerbis omnia euangcifj myfteria colligitloannes in compendium, das Summaeuait^ rius^ ea illuftrat quæ hadenus dixit de fide Ô6 etus uirtute, Taie au tem eft quod dick,Quid uero pluribus opus eft i Dominus lefus omnium rcrum dominus eft, amp;nbsp;omnium poteftatê habet, tam in cœlo quam in terra, quippe cum fit naturalis, natiuusjæternus ôôuiuusdeipatrisfiliusjunigenitus ec unice charus. Verba quç loannespofuitfinguiafuam habentemphafim. Pater,inquit, diligit filium. Pater nbsp;nbsp;nbsp;iiligit

inquam cceleftis fiC æternus, qui nunquam non habuit coaeternum filium. Inter hos fumma eft confenfio ÔC imitas. Nam pater filium non ut adoptiuum diligit, fed utfuæfubftantiænaturæcpfilium.Diligitautêimpenfe ec inefFabjlitcr,adeocp propterfiliumdiligit,ÖCfamiliariiTimc compleditur quicunq? infilio ceumem. bra filtj funuattcftanteetiam Paulo apoftolo, Dilexitnosindiledo. Et ornnia des dit illi in manum.Onmia tarn uifibilia quam inuifibilia,omnia denicp fimpliciter, nihil omnino excipicns quod non fit filio fubiedum,ec cuius non habeat potefta= tem.Inmanumautemdedit,inpoteftatem uricp poftefTionem^propriam, inad» Filioornnia miniürationem 8^ gubcrnationem. Dedit, non quod iuxta diuinam naturam ali= quando illis carucrit,aut patri inaequalis,non fuerit omnipotens.Apud loannem cnim in 17.cap.orat ad patrcm, dicens. Nunc glorifica me tu pater apud temetip» fum gloria, quam habui priufquam hic mundus eilet apud te. Id quod nimirum acicrnitatis eft nota ôf periphrafis. Quoniam uero in fine temporum fillus dei in« carnatus S)C homo eft fadus, humiliatus quoque ad mortem, ad morte autem cru cis,ideo exaltauit eum deus, 2C iuxta alTumptam naturam dicitur aliquidacce« piire,nonquidcmceualienum,fedtanquamproprium. Cumenimefletinforma dei,ficutakapoftolus,non rapinam arbitratus eft,ut effet atqualis deo, fedfemet« ipfum inaniuit forma ferui fumpta. Id quod multis profequitur beatus pater Cy« rillus lib.in Ioan.i.cap*7j.

Sed dicatiam aliquis,Quid uero prodcft hominibus quod omnia poteft, om« nia^ habet, poITidet ec gubernatdei filiusf Multumpcromncm modum. Nobis Nofcif Chriflus enim illahabet, nobis omnia fua communicar, fubnciens uidelicet nobis omnia, omniahabet. ÔC omnium poteftatem faciens, utfcilicetuitac,moriiqhominum,dæmonum,de« nicp rcrum omnium domini iimus:apoftolo teftante atquedicente, Omnia ueftra funqfiuc Paulus,fiue Apollos,fiue Cephas,fiue mundus, fine uita, fiue mors, fi« uc præfentia,fiue futura: omnia inquam ueftra funt, uos aurem Chr ift i,C hi iftus uero dci.Idem dei beneficium, ÖCeandem hominumgloriam multis profequitur Qÿomodoco^ amp;nbsp;Dauid Pfalmo 8. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;municet nobit

Sed quomodo communicat illa nobis dominus,eC quid illud eft quo magnifi« dominusfua

i dona,

c A P» I Hi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. I N T O A N.

ca dei dona àpprehendiïnusCFides.Hoc cm'm gemina fenttntia cotrarqs coflantc fine oppofiiis dedarans loannes, fubq cit, Qui ci edit filio, habet uttam ætcrnam* Quijtnquam,creditfilio,id eft, fe totum 8C falutem ftiam filio credit, firmiffima de recipiens,2C in animo fuo perfuafum Habens,filium dci ftbi elTe incarnatuni,fifl bi fore propitium, fibi communicaturum donacœleftia, quæ habet utlargiftïme in credentesprofi.indat,qui fie credit filio,habetuitam. Habet dicit, nonhabebit, nunc enim ceu propriâ protinus pcfTidet amp;nbsp;habet, fpe expedans quod certo no-uitforecertiftîmum. Sentiuntpræterea fideles in hac mortalicarne agentes mos tus fpiritus uitales ac uitam,atteftante irerum apoftolo, Viuo iam non ego,fed ui« Vita^uid, uit in me Chrifius.Vitaopponiturmorti,malcdi(ftioni, ÔC condemnationi, figni-ficans iuftiftcationem,abfolutionem,felicitatem dC beatitudinem afternam, Simi-lialegisi.Ioan.y.cap.ô^infuperiorecollationedominicumNicodemo. Sequitur oppofitum,Qui non crédit filio,non uidebit uitam.Qui no credat collige ex con» trarqs eins qui credit. Euidentius autem illud eft quod dicit. Non uidebit uitam, quàm fi dixilTer, Non habebituitam. Ignominia enim plénum eft fine ad afpedu quidêrci concupitac admittaris. Sic Germanice dicimus, ©u mûfî mire miner |cbcn-Quanquam ufitatum quoque fehema fit pro eo quod eft,Ea re nunquam fiiiei i : quemadmodum in principiohuius cap.dominus adNicedemum dixit,Nifiquis frädeimanet natus fuerit èfupernis,non poteft uidereregnum dei.lam Ira opponitui uiiæ,cr-fuper incrcdue go comprehenditomnem miferiam, calamitatcm, infelicitatem, rroibos, egefta-few. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tem,uindidam,mortem, peccatum, maledidionem, fuppHcium, tormenta,

SignificantilTimc uero dixit /zÄvftmanet. Manet enim quod reiinharet, nec tolli-tur. Fides enimefficit ut peccatum ÔC maledidîiOj ira^dei,quaenobisnoftraina funtnaturajtransferanturànobisnecimputentur.Incredulitasergoatq; peifidia confirmât amp;retinet iram ô^maleditftionem.Santftus AuguftinusTradatu in lo-annem i4.Non dixit,ait,Ira dei ueniet ad cum,fed Ira dei manet fuper eum. Cm« nés qui nafeuntur mortalcs,habent fecumiram dei. Quam iram dei fQuam ex« cepit primus homo Adam.Si enim peccauit primusHcmo,amp; audiuit,Morte mo« rieris,falt;ftuseftmortalis ille, ÔC coepimus nafcimortales ,cum ira dei nati fumus. Venir inde filius non habens peccatum, amp;nbsp;indutuscftcarnc,indutusmortalita« te.Et fi illecommunicauitnobifcum iramdei, nos pigri fumuseum illo cemmu-nicaregratiamdeirQui ergo non uult credcreinfilium,ira dei manet fuper eum, Quæirac'Dequa dicit apofiolus,Fuimus enim nos natura filtj irse,ficutamp; cæ-teri.Cmnes ergo filtj iræ,quia demaledidîomortis uenientes, CredeinChriftum fatftum propter re morralem, ut ilium capias immortalem. Quando enim eius ce-peris immortalitatcm,nectu eris mortalis. Viuebat, moriebaris : morruus eft ut uiuas.Attulitgratiamdei, abftulitiram dei. Deus bibit mortem, ne mors bibcret hominem, Hæcille, Etharchucufr^deConcioneac teftimonio Ioannis ultimo Chriftodominoexhibito, quo loannes difcipulorum fuorum immodicum in fc ftudiumamp;malignamde lefu opinionem caftigauit, tacite prouocanseos,utfe negledîo,iam ilium fequerentur unde omnibus petenda eflent omnia. Iftud uero omnibus ptjs cenfeolegendum, rclegendum, ÔC fyncero petftore fæpilTimerepe-tendumelTe, quouiua CHrifticcgnitiofides^m Chriftum grandcfcat fubinde, fanaq? fit amp;nbsp;integra permaneat.

CAP.nil. nbsp;nbsp;Vtergocognouitdominus audifîe Fharifæos quod lefuspluresdi*

’ fdpulos laceretSt baptizaret,qu£m Ioannes(quanquam lefus non baptt* saretjfeddifcipulicius^reliqutt ludæam, ÔC abijt itcrum inGalilæam» , , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cpor»»

L I B E R I T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TO

Oportebat autem eum tranfirc per Samariam* Venitergo in ciuîtatem Samariæ, quæ didtur Sychar, iuxta prædium quod dédit Iacob lofeph fiiî lio fuo.Eratautem ibi fons Iacob. lefus ergo fatigatus ex itinere fedebat fie fuper fontem:hora erat ferme fexta.

Pulchcrrime faberrime^ conneduntur hutus hifton'æ omnia hæcinprtmi's. Circufi4nti^, Tranfît cnitn nunc apoftolus à colloquto Chrifti SiC Nicodemi, ÔC â tcftimonio lo» annis ad altud colloquium defcribendum,domini QC Samaritidis.Exponit tarnen ante omnia circumftantias aliquot quæ ad hifioriæ fequentis fenfum ÔC euidenta tiam faciunt,Nam ÔC Chryfoftomus Homel, in loannem 50* Cuius rei gratia, in-quitjhunc locum tanta enarratdiligentiafNepoftmodumaudiendomuIierem di eentem,Iacob pater noßer dédit nobis hune putcum,mireris. Etenim is locus erat ubi pro Dina Leui ÔC Simeon indignati grauem illam caedem patrati funt, Sed re-dimus ut de fingulis aliquid ad Ledorum utilitatem comentemur.Relinquit do-minus ludæam, repetit GaIiIa:am.Cauffa indicatur.Non enim inuidebant ac infi Recedit dorn'» diabantur ipfi duntaxat Ioannis difeipuli, fed facerdotes ac pharifæi quoque indi nus ex Galilteit gniflïme fei^ntes pratterito fandiflîmo Leuitarum ordine côcurfum à promifeua w lud^eitm, plebe fieri ad hominem ferè prophanum, idiotam, ôi nihil comer tij habentê cum ordine facerdotum. Inuidia ergo cum ambitione ÔC auaritia urebat ipforum ani« mos.EtfoIetquidem plerunc^gloriam comitari inuidia, quam in præfenti dominus fuga fua declinare uoluit, ne oleum addcretcamino« Licebitergo cedere fu-roriaduerfariorum,SCfugafibiconfulere, Nondum pleneabfoluerat minißeriS fuum dominus ob quod defeenderat in terras, imo uix dum incœperat. Oportebat autem priufquam crucifigeretur Hierofolymis, diligenter, iußo tempore, ac compluribus praedicari paffionis cauflas QC effedum adeo^ totum totius euange Iq myßerium.Fugit itaque dominus ad utilitatem ecclefîæ, quemadmodû amp;nbsp;Paix lus apoßolus non femel fugifle legitur» Vnde licebit miniflris uerbi declinare in» uidiamhofiium aefugere, fuis interim conßantibus cauflis locis Ô6 temporibus» AlioquicnimredduntcauflæfîC circumßantiae fugam nonraro infamem atque turpê. De qua re aliàs,Ingratitudoamp; inuidia cauflæ funt, ob quas à genre aliqua fngratitudo^ uel familia recedit dominus.Qui enim benefîco deo ingrati funt perpetuo,amp; inui dia laborant,indigni funt ueritate,amp; digni qui amittant ueritatis lucem. De Ba-ptifmo,ôf quod per difcipulos baptizauit dominus,dixi in cap.tertio quædam^S. Auguß,idpaucis expediens,Baptizabat,inquit,dominus fiC nonbaptizabat. Ba ptizabat enim, quia ipfe mundabat:non bapti2;abat,quia ipfe non tingebat« Prae bebaut difeipuli minißerium corporis,præbebatipfe adiutorium maieflatis.Ergo Chrißuffem» lefus adhuc baptizar,2lt; quoufcp baptizandi fumus lefus baptizat, Securus ho= p«quot;buptiz^h mo accedat ad inferiorem miniflruni:habct enim fuperiorem magifirum,ô^c.Dia ïcipulos faciebat lefus, id eß alliciebat auditores, amp;nbsp;confecrabat, religionis nexu illosfibi religans. Et fideles quidem auditores demini ab initio appcllatifuntdi-fcipuli,mox Chrißiani. Obferuandum hic facerdotum QC monachorumludaico-rum ingenium,non ferentium ut homines adhærcantChrifio.Semperenim me-tuunt ne uel ipfi no fatis religiofe colantur uel fuis nonihil decedatemolumentis«

Venimus iam propius ad ipfam rem« Profedurus dominus in Galilæâ tranfit Sacerdolumet f)cr Samaria, atque in hac déclinât ad urbê Sychar, ac confedit ad fontem Iacob, monaeborutn qui non tantum colloquio locum amp;nbsp;aream dédit, fed QC occafionem 8C argumen-ta præbuit. Et ludaei quidem populus dei peculiaris opponit fc Chrißo domini SC '■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i

CA P, 111 r, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM M^fi M T. I M -I O A M»

uen'tati'cuat^elicsetunde relinquuntur à domino, inuifuntur gentes quibus airt^ plifRmam offert occafionem rede fapiendi : nec pratereunt ifti, oppoi tunitatem, quemadmodum paulo poft audtcmus. In hiftoriæ context« omittitur ab initio Contextus hi» aliquid quod ex confequentibus fic farciri poteft. Cum ueniftet dominus ad ciui-/Iw*. tatem Samaria Sichem,acdeeflretcibuSj(Difcipuli enim tantum inhiantes domi« no,de comcatu non profpexerant) ipfe quidem lefus urbem non ingreffus ( nam fynekdocha ufus uidetur apoftolus, quainloco efle dicimur, cum loco tantum uicinifumus)neludæisprobabi!em calumniandianfam praberet, quod fugle ns ludaos conferret fead prophanas gentes, difcipulos paftus eft ire in ciuitatem emendorumcibariorum gratia. Ipfe folusadfontemcommoratus eft,amp; utfuo* rum operireturreditum, Ä' colloquereturcum peccatrice. Praicicbatenim ceil deus uerus breui uenturam Samaritidem peccatricem. Porro circum loci defcria Santlt;ffi4. ptionem hæcueniuntconfideranda. Samaria regio fiueprouincia fita eft media inter ludæam ÔC Galilaeam,unde per ipfam tranfeundum erat in Galilæam à Hie-rofolymorum urbe defcendere uolentibus.Regia fiue metropolis in hac erat urbs Samaria,primum omnium ab Amri Ifraelis rege in monte condita,qucm à Schoc J, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mcr dominocius a^riduobus talentis emptum urbi extruendac deftinauit, cona

ditam^ Schoemer a domini nomine dixit,quemadmodum legimus 4.Regum i6. cap.Itincrediei diftabat a Hierofolymis.Eam urbem ab Hircanointeftinis ludao rum bellis baud multo ante attritamHerodes rex in gratiam Augufti reftaura« Sichern» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tam Sebaßen,hoc eft Auguftam nominauit, V icina huic Sichima eft, quae 06 Sia

chemdicitur, amp;fSychar,adde amp;nbsp;Neapolis, Sita erat in tribu Manaflefub monte Garizim,procul à Hierofolymis pafluum 1050, Huius ager optimus erat ad paa fcuaouium, fic ualdecopiofus ad pabulum largiendum, Ideo confedit hiclacob cum fill] s, fic foditfiue reftaurauit puteum, cuius hie fit mentio. Plura reperies Gene.55.0c 48.Memoria fontis uoluit dominus refricare promifli'ones lacobo faa das,fic beneficia ipfi exhibitaplurima,quae nuncidem deminusIocupletat,praea ftans nunc quoque quae olim promiferat, Vetcrum allegorias de fonte fiue puteo prudens hictranfeo,

Dominuifedit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Porro fatigatus ex itinere fedebat fic fuper fontem. îraç addit (niin'nKus, urges

fuperßntem» ftus exprimât hominis laflî.Vel fic quia fatigatus.Chryfoftcmus putatfiefignifi'a cationem habere negledus, id eft non in fella aut commodo loco, fed negledim humijUtfelocusfeflbdederat, fonti uidclicetimminens ac uelutex aurafontis refocillationem captans.Sextam horam expreftir,quae nobis duodccima eft meria diana,utintelligeremusdominum non folum itineris laborc,ucrumetiamaflii meridiano fuifle fatigatum.Sol enim uergens ad meridiem aeftu fuolaboris moles Dominus/itit ftiam conduplicat.Cæterum famem ÔC fitim fuftinuit dominus nofter, partim ut crefurit, nbsp;nbsp;nbsp;docercfnospatientiushuius farculineeelfitates ferre:partimut dedararetfeue«

rum effe hominem nobis per omnia, pcccato excepto, fimilem, fidelem item pon* tificcm,quipoftitafficifenfuinfirmitatumnoftrarum. Obferuanda funt quae ad haccannotauitbeatus pater Cyrillus.Sicenim dicif, Quid autem dicent Arrianicf Fatigatus ex itinerefedite'Vtrum ergo uirtutum omnium dominum propter haec uerbainfirmumputabitisfLaborem^ itineris unigenitopatris filio accommoda* bin's,utpaflîbilisiuxta uos inueniatur, quipatiminime poteftc'Anhaecquidem tanquam impiarccufabitis,SC naturae humanac,quam aftumpfit attp corporire« lt;fte facientes haec attribuetisf Nam quoniam in unam perfonam duac naturae con Chriflus homo uenerunt,iccirco no in duos filius unus fcinditur,6c omnia pofte utdeus dicitur» uerus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cu^ impaftibilis fir,hominis tarnen dolores fibi attribuit,quos non ut deus,fed ut

homo

L I B E R I r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

homo perpcflus cft. Caueamus igitur ne quando artificio quodam ac acte mentis adconfequendam pietatem nobis maxime opus fit,tunc quafi rudes attçagreftes rationem incarnationis affumptionem^ hominis longe abtjciamus, ÔC majora quàm ferre polTumus oncra humeris noftris imponamus. Sienim homofadus non effet,fi îerui formam non accepiffet, conturbari iure poffetis quando feruile aliquid deipfo dicitur. Sin uero firmiter credimus quia uerbum caro fadum eft, amp;nbsp;habitauit in nobis, cum ca dtxiffe aut perpeffus fuifle dicitur, quæ naturæ no# flra: conueniunt,humanitati hæc eius attribuas. Non enim poteramus aliter uer. bum dei hominem fadum effe cognofcere,nifi 8C loquutus QC perpeffus aliqua ut homo fuiflct.Hæc Cyrillus.R-urfus pedes dominus nofter non equis aut uehicua lis molliûe ledica confecititer, utluxS epifcoporS noftrorum fuo calcaret amp;nbsp;con demnaretexemplo.Poft labores uero quæfiutt refrigerium,ne quis ultra modum putarctcorpus infeftandum.Non enim probatur deo immodtca exercitatio qua homo ante tempus praematura morte conficitur*

Venit rnuh'cr Samaritana ut haun’ret aquam« Dicit ei lefus. Da mihi quodbibam. Nam difeipuli eius abierant in ciuitatem utcibos emerenu Dicit ergo ei muiter ilia Samaritana,Quomodo tu cum fis ludæus potû à me pofcis,quæfum muiter Samaritana f Non enim commertium haben t fudæi cum Samaritanis,

Sequitur nunc colloquia domini amp;nbsp;Samaritidis,quod praecedentibus miran= Coüoquiitmda do quodam confilioneditur.Docuit enim in j.cap. quae dC quanta bona deus pa= minicumSanKt ter mundo dederit infiljo,remiffîoncm uidelicetomniû peccatorum,uitam aefeli ritauitt citatem beatiffîmam.Hocipfum uero in 4. cap. coprobat ôô demonftrateuidenti exemplo Samaritidis, quâ fam iliariffîme, licet peccatrix effct,inftituit,amiciffîme rccipit,6^ totuminipfam gratiarS thefaurum profundtt. Recepitinj.cap. homû nem ludæum omnium opinionc fandum, probum dodum ; in præfenti allicit gcntilcm amp;nbsp;parum integræ famae muliercm, peccatricem, Sgt;C rcrum diuinarum fa tts imperitam. Vel hoc maxime argumento comprobans,fe faluandis ueniffe pec catoribus,tamludæis qgentilibus.Admirandaeftdeibonitas ÔC maxime mémo« rabilis huius fuauiffjmî colloqutj iucunditas,quo femiro modo infinuat dominus Samaritidis animo. Sentiet quif($ frudum non pœnitendum fi in fefe transférât peccatricisperfonam, QCimagineturilia quaemulieri dicuntur fibi dici, Scopus Scopushuius colloqutj primarius tails eft.Declarat Chriftus fe effe fontem aquae uiuae, qui ina» coüoquij. refeentem omnium peccatorum animum non refrigerct modo,fed omni bono fa» turet,utpoft Chrifium anima fidelis nihil defiderct, nihil aliunde fibi conquiren» dum putet,inChrifto autem folo omnia ea habeat attç poffîdeat quæcuntç funt fe licitatis bcatæ. Huic attexitur aliud quolt;^ de religiofo dei cultu contra fuperftitio fumtfed de co dicemus fuo loco. Vbiq^ uero QC femper anticipât nos miferationes Gratù uoctc* mifericordis dei,uocantis eledos fuos ex mera gratia,nullo operum aut meritoru mur, noftrorum tllcdus praerogatiua,utlaudctur gloria gratiæ fuæ. Iccirco in praefen» tiarum non expedat donee Samaritana gratiam poftulctaut prior alloquatur do» minum,fcd praeuenit nihil colloqutj meditantem, argumentu offert colloquio, dicensjDa mihi quod bibam: modeftiffime compellans, quam potuiffet titulo ors naffe parum dccoro J nunc per totum colloquium quafi cum honeftiffima côferat pcrfona,ubilt;p fermonem temperat, necubi afperitate ilia offenderctur ac refiliret.

Ea te exemplum reliquiteuangelicis conctonatoribus,utlenitatc amp;nbsp;ciuili pruden » I ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i J

c A P« I I I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T. I N I 0 A N.

ti'a pkin'mos Chrifto ÔC tuftitiae lucrifaciant atqj hoc nomine fibi temparcnt icort uitqs Sgt;C petulanda linguae. Adijcirur in euangelifta, Nam difcipuli eius abieranc inciustatemjamp;^c.id^pcroccupationem, nequis rogaret, Ö^curnoniufferithaua rire difcipulosf Vilis fane QC cotemptibilis uidetiir elTe hæc anfa peccarrici oblata à domino: nec mirum cum plerifcp nobis etiam hodie uiliffîmæ uideantur occafio nes,quas nobis fuppeditat dominus,ut de emêdationctandêcogitemus. At fidclis nthil corn afpernatur qnæ quolibet modo :incitant ad refipifccntiâ. Samaritana c cultu lingua,ficutChryfoft.uifum eft, fufpicans lefum efle ludæû, nô abfcp ada miratioCjQuomodOjinqt, cS fis ludæus potû à Samaritana pofcisÆt huius quæa {bonis ac admirationis cauffam de fuo fubiungcns euangelifta, pro iure amp;nbsp;more hiftortcifcriptoris,adijcit, Nonenimcommettiû habent ludacicumSamaritanis* Impedimenta ‘ Caeterumfubrefponfionemulieris ferè adumbratur nobis impedimenta ob* ob/iantia quo {lantia^ciao minus redle nos ipfos cognofcamus,amp;^ thefaurû nobis à Chrifto cœli* minusagnofea ^^5 allatum dCoblatü Iiberaliflîme,auide recipiamus.ObtjcitSamaritana domino miugratium. offèrenti gratiam,nullô efleinter ludaeos amp;nbsp;Samaritanos comertium.Obijcimus pleric^jdum audimus nobis offerri gratia dei per euangeliû, nullû efle inter deum amp;nbsp;hominem comercium.Deum enim æternû efre,incoprehenfibilem,fumme bo* num,iuftum amp;C fancftum:homines uero eflTe mortalcs,miferos, ad extremû depra* uatos,iniuftos,6C prophanos. In ca fententia fi conftanter perfeueret homo, non mirum fi in defperationem incidat intercat. Oportet ergo incarnationis demi-nicæ myfterium redius expendere, Ôlt;S promilTiones dei ob oculos reuocare,in pri lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mis quoddeus mifloin mûdum QC incarnemfilio communionem cum omnibus

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;credentibus habere inftituit.

Sionaritanoru nbsp;nbsp;nbsp;De Samaritanis 2C odio ludæorum in Samaritanos,odtj item origine,legis 4»

lud^eorüq; in= üb.Reg.iy.cap.inlibris itêEzræ ôf Nehemiæ, multis teftantibus quanto conatu terfeodiitmu= gamaritanifefeoppofuerintludæis templûôô urbêreftaurare conantibus.Certè quandiuimperium tenueruntPerfæjnunquâceiTaruntSamaritani diuexare lu* dæos. Vbi ueroDarius ultimus Medorum ÔC Perfarum rex ab Alexandro uidus effet,6^ uidor iam Syris arma inferret, Sanabalath antea Darq Perfæ per Syriam præfedus, magno militum numero ad Alexandrum defecit, faiiore^ Alexandri impetratOjtemplû ingens fuper montem Garizim proximum Samariæ,et Sychi» mæ ferè imminentê,condidit: qui locus pofteris annis cultu confufo ex ludaifmo Gentilifmo fane celeberrimus eft fadus. Author lofephus lib. Antiq. ii.cap ul ti V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ino,quoloco ilia quoep pofuit,Huiufmodinaturæ funt Samarifç,ut calamitatibus

immerfi's ludæis negent fe efle ludæorû cognatos, in eo ueritatê confitentes: cum autem uiderint darum aliquid eis oblatum,tunc focios fe ludafco generi profiten tur,originê fuam à nepotibus lofeph, Ephraim ManafTerecenfentes, 6Cc, Con* gruunthisferequæapudChryfoft. in hæcuerba leguntur, Noomnesferipturas recipiebant Samaritani,fed Mofis duntaxat,prophetas refpucbant. Intérim fe in* ferebantin nobilitatem ludaicam, ad Abraham fun genus referentes, utpotequi Chaldæus fuilTetjô^ Iacob pattern appellabant,utpote nepotem Abrahac. Verum ludæi hos auerfabantur amp;nbsp;abominabâtur. Vnde Chrifto exprobrabant,diccntes, Samaritanuses tu,ô6dæmonium habes,amp;c. Prætereameminit lofephus no paua cos ludæorum ob fcelera inter ludæos patrata, amp;nbsp;ob reiedam difeiplinâ defeciffe ad Samaritanos,quorum religionem quo liberius præuaricari liceretjeceperint» Vnde apparet Samaritani Apoftatæ fiue defedoris c onuicium eo tcmporc pro codéfuifle ufurpata.Sunt qui hodie peregrina lingua appellent tncmaloFcn.Certe quia gentiles erant Samaritani,ideoiuxta præfcriptum legis Exodi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deut.y»

nullam

IIB ÉR r I.

nullam ladæt Cum tjs habacrunt mutuam uitac confuetudincm. Interim uero nü hü peccauit hic in legem dominus,quemadmodum ne lofueiquidem legem cred« tiir tranfgreffus quod Rachab meretricem in fidem rccepit.Sunt enim iuftae cauf fac ob quas licet difpenfare»

R-efpondit kfus,amp; dixit d. Si fcires donum dei, 8^ quis fit qui dicit tia bi,Da mihi quod bibam,tu petifles ab eo,amp; dediflet tibi aquam uiuamgt;

Nihilrefpondet adobiedumdüTidiumludæorum Sx^ Samaritanorû,quinpos Aperitfemulit tius adfaluandum amp;nbsp;ad exponendum shefaurS cœleftem feftinat.Nam clariflïme ri dominM, incipit aperire arcana regni cœlorS peccatrici,quæ quo redius Sgt;C facilius fingula intelligatjfermonê allegoria ueßit, èc in cœpta aquae 06 bibendi perfißit metapho ra.Et quia admiratio de rebus concepta,mirifice exagitat Ô6 incendit animos fœa mineos,præfertim ad indagandam rerum admiratarumingenium at^naturam, tccirco dominus admirationê animo mulieris inijcerc tentans. Si fcires dong dei, inquit,06 quisille fit,06c,Deledatur enim deus accuratahominum perquifitionc pofleaq femel cœpit nobis fua aperire myfleria: grauifll'me autêofiènditur noflra fegnitie ÓC inertia.Proinde mulieris mentem cxcitans,Si fcires, inquit, fi inquam nofles intelligcres^ donum deitipfis mox uerbis euangeltj myfleriS amplificans«. Nam rtó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ttf Siov appellauit excellentilTimum illud dei donum, gratiam in

quam abundantiflimam, 66 omnis felicitatis beatilTimae abfolutiiïi'mam plenitud« nem,feipfum.Ergo fi nofles,inquit, quanta beneficium atlt;^ thefaurum orbi exhi buifl'et deus,poßeaquä me filium fuum unigenitum ttiudo donauit,profedo fieri non poflet quin omnibus relidis in orbe rebus maximis,fandiflïmis, praeßantifll mis^,totâtuamfiducia66fpcminme collocates, totumtuuin me defideriû con-uerteresjtota denic^ à me uno penderes.Germanice quoeß referam, fi pofli'm diui niflima uerba reddere magis proprie 66 pleniflime explicate, Wenn ?n vcrfîônbifl tPûôgroffen fchdljee vnb fürtr^ffènlichfr fehenePe (Bott'ôer waitBewifen /“50 cr mlc^ finen fun tn ^te wait fenbt ^att/ 'So wurbefi 'Ötch aller htlff »nb allcô trofiô ençiehen / »nb ‘Sich «n mich allein laßen/vnb von mir alle ^nu0e alles flamp;ten allem Petaren.Donum fe uocat dominus, quia gratuitum efldei beneficium. Quod enimfilium nobis dédit, nullis meritis noßris commotus ilium dédit, fedexnattuobono^ fuoingenio excita tus, per fis liuminnosomnesprofuditcœlcfles thefauros, qui fua natura fummeclemens, benignus 66 mifericors,imo ôômifericordiaturn pater efl. lam quod per Donum feipfumintellexerit dominus lefus, inter pretatione fubieda, Et fi nofles quis fit, inquit,qui nunc aquæ potu abs te peht,id efl,fi meipfum nofles, tu potius petifles 4 me,66 dediflem tibi longe potiorem aquam ifla,uidelicet aquam uiuam.Quibus uerbis ante omnia fidelibus indicatquod ipforum fit offîcium,66 quid faciant,in-ceflanter uidelicet dona poflulent ab acer uo illo donorû Chrifto. Præterea oflens dit quod ipfe fit illud dei excellensac fingularedonum, 66 quid conférât pofeen-tibus fetnimirum Aquam uiuam.Sedquidquæfoefl Aquauiuar S. Auguflinus Qÿid pt Trad.in loan, i Viua aqua dicitur uulgo,inquit,illa quac de fonte exit. Illa enim quae colligitur de pluuia in lacunas aut ciflernas aqua uiua non dicitur. Ergo quxnoninterruptomeatu proximaefcatebris fontis excipitur, uiua aqua dici-tut.Sic ille.Caeterum dominus iuxta metaphoram ac allegoriam ducit fermonem àuifibilifonte,ad inuifibilem deigratiam. Simul indicans gratiamfibi non parti-cipationcjfed natura inefle.Pater fons cfl,riuus ex fonte defeendens fubftantia ni hil à fonte differens filius efl.R.efrigerat,potat et repurgat corpus aqua uiuatrefrf gerat aîam, potat 66 repurgat dei gratia 66 fpiritus ß Chriflu nobis datus. Proindd

• ■ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» 4

Iiir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T, I N I O A M.

remiflionem pcccatorum,tranqutlli'tatem confcienriæ,iuftifîcationcm, d^hæredi tatem uitx cœleftis, omnia denic^ dona coeleßia promittitdum aqua uitæ fiue ui« uificantem promittit. Eleganter ergo 6C uere beatus pater Cyrillus lib, in loan.2» cap.Si. Aquam,inquit,uiuam,uiuificantem fpiritus gratiam appellat,per qua hix mana natura ab ariditate infoecunditate^, qua diaboli artibus infeda fuerar, des • pulfa,ad priftinam pulchritudinem ac uiriditatem irrigatarecurrit,magno uirtus tum numero flores,ôi^ charitate erga deum fuauiflimos frudus producens.Quod per Ifaiam futurum deus pracdixit,Glorificabuntme beßiae agri, dracones QC ftru thionestquia dedi in deferto aquas flumina in terra inaquofa, utdarem potum populo meo,quem mihi formaui ut laudes meas enarret.Et reliqua.Ißis autê uer« bis eleganter amp;nbsp;breuiter expofuit Chrißus quis fit, Äf quid conférât fuis fidelibus omnem plenitudinem uitae SC felicitatis,

Dictt ei mulier,Domine,ne(^ quo haurias habes, amp;nbsp;putcus profundus eftjunde ergo habes aqua illam uiuamf Num tu maior es patre noftro la« cob,qui' dedit nobis puteS, ÖCipfe ex eo bibit, amp;nbsp;filij eius öi. pecora eiusC Muliermyfle»^ nbsp;nbsp;nbsp;Animalis muliercula, 8C nondum fpiritu dei renata, nihil cogitât nifi terrena,

tia regntäeino omnia expenditcarnaliter,quemadmodum 6Ó Nicodemus in cap, 5, ergo coeleßc inteUigit^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjQjj intelligit,aquam uiuam non poßulat« PotuifTet quidêdomino res

fponderc petuiantius ac dicerc,Si haberes aquam uiuam,haudquaquä pofeeres à me putcalem,proinde nihil aliud crêpas quam uentos: uerS nihil tale loquuta mo deßifßme agit cum domino, quem honoris gratia domina appellat, promorein* quam eiusgentis,confuet3c honorificos quoft^pô^ praeßantes uiros, inprimisho« fpites et pcregrinos,nuncupare dominos, Atep huiufmodi quiddâdicit, Poliicer is domme aquam hac praeßantioremtatqui ne uas quidem wTÄ«M«,baußrü,urnam, fitulam fiue cadum habes,quo haurias,fed puteus profundus efl, utcitra fitula nonliceatullam haurireaquammec^ufpiamhic in uicinia efl alius ions: undeer« go habes aquam quam polliceris uiuam amp;nbsp;recent? fMagnifice quidem fentimus omnes de hoc putco,utpote quern à patriarcha lacob, ad cuius origin? nos quolt;^ Samaritas referimus, accepimus, qui ilium non tantum nobis parauit, fed ipfum aded non cótempfit,ut ipfe ex eo bibere folitus fit,ôd tota eius familia, una cum pc coribus,Quod fi tu aquam fuppeditare potes præflantiorem hac, excellentiorem cer te te elTe opor tebit patriarcha lacob: id quomodo tibi arrogare uel ufurpare lü ceat,tute pro tua expenderis prudentia, Expendamus ifla pauld diligentius, Doa cuit dominus fe elfe fontem aquae uiuac, apertum plane amp;nbsp;profufiflime fcaturiena tern omnibus pofeentibus ad faturitat? ÔC iucunda omnium bonoru impletion?* trnfiedimenta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cæterum occurrunt mox impedimenta, quaefc interponStacprohibent quo

dßnteprohb minus acceleremus adbibendum, agnofcamus^Chriflum dominum plenitudia bentia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efTeomnis gratiæ amp;nbsp;felicitatis,Ea qualiafintrelucetex orationeSamaritidis*

Principio uidetur dominus carere fitula qua hauriat. Deindeapparet puteus nis mis elfe profundus,Poflremo reclamatfandorö patra prteßantia fanditas Ô6 reli gio,Vrna uas efl quo hauritur aqua uiua, Nó uidetur aSt lefus is efleper queno« bis deus donum uita: comunicet, quippe qui morti obnoxius in cruce expirauit» Clamant ergo gentiles,ls ne uitam nobis feruaret incolumem,qui fuam propriam feruarenon potui^uerumexhalauitincrucef Scriptura autemadditdominum refurrextfl'e à mortuis tertia die, 0^ calcata morte afeendifle in coelos, quo exalta« tus omnes ad fe à morte ad uita fit tradudurus. Atqui profundus efl puteus,pros funda efl noflra malitia, propheta atteflante, Prauum efl cor hominis ÔC inferu» cabile«

1 I B E R I r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

tabile, Ëxcelfus item eft dominus, qui in altis habitatjimpcrucftigabiîia fuftteiiii iudicia. Etqm's afeendit in coelum f Paulus refpondit ad ifta iam olim, QC dixit in epift. ad R.omanos,[uftitia fidei fic loquitur,Ne dixeris in corde tuo, Quis afeen« detin cœlumc'HoceftChriftû exaltodeduccre.AutjQuisdefcendetinabyiTumî’ ôôc.Kom.io,Patrauerofanrtitas,religio QC præftantia eos in cognofeendoChri* ftoremoratur, qui ad fidei in Chriftum prædicationem damant, Hadenus aliud eft uifum fandis patribus, quorum conftitutiones prætcrire OC negligere nephas cft.Fuerunt entm uiri præclari fandimonia S)C cruditione,quibus tarnen aliud uü fum eftquàm nouis illis uidcatur euangeltj concionatoribus. Exccllentiores uidc licet his fuerSt prifei illi patres, quibus cum hadenus recepta religio fecerit fatis, deo^ per ipfam fuerint reconciliati, ego in patrum rdigione perfeuerabo, Hi ne« feireuoluntChriftum acuerbum eiusmultis nominibus antecdlere omnes pa« tresjimô omnes patres in fide Icfu Chrifti dïc feruatos*

Refpondit kfus,8lt;^ dixit éi,Onini!5 qui bibit ex aquà hac,fitiet iterum t quifquis autem biberit de aqua quam ègo dabo ei, non ßtierit in æternût fed aqua quam ego dabo ei,fietin eo fons aquae falientis in uitam ætêrnâ»

Exponit his dominus fuperiorem fuam fententiam de aqua, fignificans fe no loqui de aqua elcmentali, fed cozlefti ac fpirituait : comparât item inter fe aquam Ai}M plenitu» terrenam amp;cceleftem, huius amplificans praeftantiam,ut eius laude alledi audû dograM calt tores confertim accurrant ad hauriendum,id eft credendum, Dixi modo Aquam jiis, metaphorice fignificare omnimodam domini gratiam adeo^ ipfum Chrifti fpia ritum benedicentem nobis, omni^ benedidione fpirituali nos adimplentem«. Reperies autem in fcripturis frcquentiiTime Aquae uocabulum fic ufurpari, in Ifaia maxime,cuius uerba in 44.cap. Qc 55.omnibus funt notiflima. Nec ignora« re quenquam arbitrer dominum apud eundemhunceuangeliftânoftruminy*. cap.dixifte. Si quis fititueniat ad me amp;nbsp;bibat:qui credit in me, ficut dicit fcriptu-ra, flumina de uentre eius fluent aquç uiuæ.Quibus uerbis mox appenditapofto lus. Hoc autem dixit de fpiritu quern accepturi erantcredentes in ipfum. Apud leremiam in x.cap. appellat fe dominus fontem aquae uiuae, dicens, Duo mala fe« cit populus meus, me defcruerunt fontem aquarum uiuentium uel perenniu m, ÔC effudcrunt fibi puteos , putcos inquam pertufos qui aquas non continent. Deus enim iugis amp;nbsp;perennis fons eft, fcatebra uiua omnium bonorum : in créa» turis acidolis nulla eft gratia, præfertim in hominibus impijs. Pq fi quam affe« quuti funt gratiam,eam tarnen non deriuare poiTunt in alios. Solus deus fons gra tiæ Só donorum largus,liberalis,incxhauftus, deriuat in nos omnes aquam uitae. Haec de aqua uitae dida fufficiant, de qua Ôi in fupcrioribus paucula praelibauû uHtg, mus.Iam in collatione aquae terrcftris,amp;^ aquae cœleftis, huic duo praecipue attri. buir,fi^ quod fatiet bibentem, ita ut non fitiat atnplius, ÔC quod fiat in eo qui bibit fons fallens in uitam aeternam.Quibus Ingenium fandorum,fpiritus item fideic^ operands dC uiuificam uim exerentis,in fidelibus hominibus adumbrauit. Quif« quis, inquit, biberit de aqua coelcfti,ideft,quifquc uere in Chriftum credidc» SatidtdiJtMuit rit,fptritus^ Chriftiparticepsfadus fuerit,is nunquam fitiet amplius, cumin titplenißimei. feipfofontem habeat largiiftme profluentem,fœcundantem, reficientem amp;fa« tiantem. Sentit enim in fe uirtutem Chrifti, qui plenitude eft fidelium, agen« tern uiuentem in corde pacantem^ turbulentam hucufe^ confeientiam. Qui enim per fidem polfidct Chriftum, is omnia in hoc uno poflidet dona cceleftia*

CAP. Ill r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN IOAN.

Huie Chnftus eft fapientia, fuflitia, redemptto, fatisfadio, hoftfa, fandifi'cati'o, pontifexjmediator,tnterce{ror,rex,liberator, reconciliator, lumen, magifter, do» dor,refiirredio,uita,fupremum bonum,amp; aeterna félicitas, per quem plenefatus ratus nihil porro defiderare poteft, cum nihil in cœlo ÔC in terra fit quod in Chri» fto non habeat:crgo in Chrifto plene acquiefcitfidelis,0C cum fponfa clamat, Ap» prehendi eum,nec dimittam. Nam quid obfecro recenfebunt mihi fill) hominum beatitudinis, deliciarum QC felicitatis, quod nonpoffideam in diledo meo unige» nito dei filiot'Placuit enim patri omnia recapitulate, ceu in compendium redi» gere in Chrifto, atque in uno omnia nobis felicitatis S/C uitx praunia proponere. Qui autem talem in fe fontem habet fcaturientem, non poterit unquam ulla di» uexari fiti,ncc fubinde aliunde petenda ei it ci aqua, fed femel haufta ilia fingula» ris ac cœleftis permanet in eo qui bibit, Ô6 exaturat, rcfocillat, ÔC per omnem ui» tam irrigat.Rurfus SC ex oppofito,Omnis,inquit,qui biberit de aqua hac, corpo» reauidelicet,fitictiterum.Sub aquae uero corporeae inuolucro omnia compte» henditexterna præfidia,quaeuidelicetfunt extra Chriftum, extraChriftifpiri» turn Si fidem,qualiacun£j aut cuiufeunque ilia tandem fint generis aut hominis» Eanontranquillamredduntconfcientiam, non faturant,non abfoluunt. Verif. fimum enim hie eft quod poeta canit, Quo plus funt potae, plus fitiuntur aquae» Sacrificat enim aliquis deo pro peccatis fuis j iuxta legem SC praefcriptionem Pa» pifticam,fed non conquiefcitfacrificantis animus. Recurrit ad confeflionem au» ricularem, euomit uir us in aurem facrifici, accipit abfolutione peccator urn SC fa» tisfadionis leges : uerum idem ille nondum fe fatis iuftifi'eatum arbitrans, abit emptum indulgcntias ÔC Miffas atque prcccs precarias. Ver urn 8C his non per omnia fidens,aftringit fe uotis,peregrinationibus et innumeris huius generis in» epttjs,in quibus omnibus cum diu fe fatis^ uolutarit, tarnen non exit purgatior quam è uolutabro fus : utucriftîme dixerit diuinus uates, Imptjs non eft pax. Ptf funt qui recipiunt euangelium, ÔC in Chriftum uere credunt: unde apoftolus di» xit,Iuftificatiexfi'de pacem habemus erga dcum,per dominum noftrum lefum Chriftum. Praeterca qui biberit ex aqua cœlefti ( quod huius noftræ collationis membrum altcrum eft)non tantum fatiabitur, fed éi aqua ilia uiua gignet in ipfo fontem perpetuo fcatentem ac proftuentem, ÔC tandem in uitam ufque aeternam Aqua Mtlt;efallt falientem. Quibus uirtus fidei ac effedus fpiritus Chrifti mira breuitate defcri» in uitam ater* bitur.Fides enim non eft iners ÔC otiofa,neque torpet SC dormit in fandor um ani» mis fpiritus Chrifti. Profert enim fides ac fpiritus Chrifti frudus fe digniffîmos, ftudia uidelicet pietatis, SC opera iuftitiæ, innoccntiac ÔC charitatis, quae expri» munt tarn didis quam fadisquicuntj Chriftum rede imbiberunt. Defrudibus fidei Si fpiritus alibi copiofius eftdidum.Hos frudus non temere appellat fontes aquae falientis in uitam æternâ. Nam Chriftus, qui uerus eft fons aquae uiuae, per fidem habitat in cordibus fidelium,SC animat uegetat^ palmites fibi infer tos,fiuc cos quos inhabitat,Sc in quorum animis uiuit, ut uiuos profundant latices, riuos bonorum opcrum, proximos réfrigérantes, SC honeftateomnes fandos reficien» tes,in primis autem glorificantes deum fandiffimum. Saliuntifti fontes tandem etiamin uitam aetcrnam.Pofteaquamcnim fandi inpræfenti faeculo fatis fuerint dccorati uirtutibus, fatisç glorificarunt deum, rcfocillaröt^ proximos, migrant ex hoc faeculo ad Chriftum falientes euolantcs^ uirtutc fpiritus SC fidei in dexte« ram patris.Quo nimirum illud Pauli pertinet,lvlanumifti à peccato,ferui fadi fu» mus deo , habentes frudum in fandificatione, finem autem uitam aeternam» Hacc Si huiufmodi fcripturac teftimonia plane aurea funt, SC aureis liter is cordis bus in»

LIBER r r.

Éus infcuîpcnda humants, Deo 8C domtnonoftro lefu Chn'fto fbntt’omm'sgraà tiæô^ uitæ fit laus ÔC gloria, Amen,

. Dicit illi muIjer,Domine,da mthi aquam iftam ut non fîtiam,nec^ ue* niani hue ad haurkndum,

Pérpetuo fui fimilis muliercula praedicationem domini carnali mente æftis Carnisßupcii* mat,necanimum attollit adcœleftia, quemadmodum ôi. Nicodemus faciebat, dninertu^ Quamuis ergo fatis aperte myfterium regni deiexplicaflet dominus, ÔC demona ftralTetquis effet, pro carnis tarnen admiranda ftupenda^ caecitate ôd inertia, humana adhuc fomnians, dicit, Domine impartiquæfo mrhiaquam ifiam, quæ omnem reftinguitfitim, ne fubinde récurrente fin, cogar hune adiré piiteum, haul ire,ôdurceumhumeris baiulare. Quodautemà domino pofeit muliercula, hocipfumhodieexeuangelioreportare exoptant qui maxime fiudiofi ucriratis euangelicæuideri uolunt. Non admodum curantuel regenerarionem uel iufiia ficationem, adeo^ ftudium fandimoniæ ôd iuftitiæ, Sermones de qs rebus infiis tutos ôd habitos non intelligunt, uel fi itttelligunt non admodum curant : otium ôd quietem carnalem,denique uoluptates quærunt,ut exeuffo femel omni legum »Ugo, iuxtadefideria carnis ambulent, hoceft, urnam acomnem exercitationem fiue difciplinamfandam abnciant,adeo^urceum cófringant,fecuricp in utranq^ auremindormiant. Arque hoc impedimentum hodie plerifç obßat, quo minus participes fiant aquæ uiuæ.Dominus mifereatur noftri,

Dicit ei Iefus,Vade, uoca uirum tuum, 8lt;f ueni hue, Refpondit mu« Iier,ôd dixitei, Non habeo uirum, Diciteilefus, Bene dixifti, non habeo uirum, Quincpenim uiros habuifti,ôd nunc quem habes,noneft tuus uir,Hocueredixirti,

Contemnitur negligitur^ medicus quandiu morbus à ualetudinario non Uifdicus utâné fenttturuelagnofcicurrnequemagnifeceritaquam uiracanima, nififiti inarefcat, ra Quiaitac^Samaritispeccatafuanondumnecfenncbatncc agnofeebat, nihil mis rum quod fermonem domininon intelligit,neque aquam uitæ petit. Aggreditur traqueipfam alia uia dominus,quandoilla nonfuccefrerat,acuulnera retegitpec catorum, fcelere propudiofo ob oculos mulieris poiiro, fi forte uel fie firire SC. aquam uiuifieam a faluatore pofeere uelit,I2)enmJaf enim Ôd aperirpeccatricieua pidinisfurra, Venercm illicitam,adulteriummquarn fiue fcorrationemi lubec ’ ergo uirum fuum accerfat.Mulier cupiensfuam regere turpitudinem, Domine, ait,uirum nonhabeo,inficians manimonium,interim ôd fiuprum diflimulans, ïefus uero peccatum mulieriob oculos palâm reuocansjR-ede, inquirjdixiftijtibi non eife uirum.Etenim cum quincp uiros habueris ad libidinem, nullum tarnen habuifii legirimum : atep hic ipfe quem nurtc quoqj habcs, non eil uir tuus legitia mustunde nihil mentira es. His fimul diuinitatem fuam declarauit, omnibus moa disconfulerecupiens mulieri, quemadmodum Sd t. cap.Nathanaeli. Profedo cum iuftus dominus peccata nofira arguit, nullo alio confilio profertSdarguit, quamutagnofcamusmorbum,6d accurramusadmedicum,attpfanemur.Pofret nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fanedominus uirtute diuinaSd quafi pereapillos, utdicifolet, adfetrahere peca catores,fed agit omnia ordineiufto.Allicit quos uocatSd trahit uerbo,legitimist i®edijs,quibus qui fe adduci finunt, abundantiore gratia fubinde magis magis t

C A P. I I I I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T» I N I O A N»

ïocupictantur. Nam granacdtuj'næ eftquoduocamur, gratis eiufdrm cß quod* uocattoni obfcquimur.Quiuero uerbum, preces,amp;S alia légitima media præterc« unr,quaeinuocandishominibus adhibctdominus,miraculofam adeo^ uiokn^ tamcompulfionem uerius quàm legitimam uocationêcxpcdant, tentantdeum« Dicit ei muiter. Domine uideo quod propheta es tu, Patres noftriin mon te hoc adorauerunt : nbsp;uos dicitis quod Hierofolymis eft locus, ubi

oporteatadorare,

Agnofcitmua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Agnofcit tandem peecatnm fuum Samaritis, ncc tergiuerfatur tantillum, in^

Iter peccatum. genue eoncedens deogloriam, Cumenim dicit, Video quodpropheta fis, nihil aliud dicitquàm, Agnofcometalem qualem dixiftiefle, amp;nbsp;quod ueritatemdixe-ris, Propheta enim uir eß diuinus, amp;nbsp;ueridicus. Hune fenfum fequutus èé Para» phrafles,IVIuIier,inquir,ubifcnfituita:fu£edomcflica probra non laterclefum ho fpitem amp;nbsp;IudaEum,quiquodnarrabatex hominumnarrationefeirenon poterat, non refilit ab illo pudefada, non irritata regerit contumeliam, fed magis etiam in illiusadmirationeminflammatur: quumfiquid taie lefus dixifietPharifariSjcIa« maturi fuerinr, Magus cfl, amp;dæmonium habet. Quid autern hare pia peeratrix Samaritanac'Domine, inquit, ut uideo, propheta es tu. l'antum ille. An non hic uerum illud cflc eernis, quod apud Marthxum dixit dominus ad Pharifaeos, Pu* blicani 8C meretrices praccedunt uos in regnum deij' Difcamus Samaritidis huius exemple cum per uerbum ac fpiritum dei apperiuntur nobis peccata nofira,inge nue fponte confiteri ipfa.Sunt qui impatienti animo exiliunt, patratacp fcelera dé negant dé pernegant, quibus profedo nihil ebuenit gratiæ dé condonationis, apofiolo teflante,Sidixerimus,pccfatvm nonhabemusjnofipfosfallimus, déue» riras in nobis non efl.Si confiteamur peccata nofira, fidelis ett dé iuftus ut remits tat nobis peccata nofira,dé emundet nos ab omni iniquitate nofira.Si dixerimus, Confultatde Non peccauimus, mendacem facimus eum, fci mo eius non eft in nobis. Inte» fxpMtionr. occulte uidetur innuere mutier, fi ita placeat prephetæ dé confulatdominus, ilico abituram in templum,amp; expiaturâ fcelera,Non enim manifefie dicit,A fcen dam inmontem adoratura dominum, ut mihi clemcns ôi:propitius peccata meà condonetjfed quaefiionem interponit de ratiene adorandi dcum iufia,dc uera re» ligione dé uero dei cultu,Simul ciuilitcr ac afiute pro pudore muliebri fiatum ora tionis transferens ad aliud, ne fubinde cogeretur domefiica fua probra audirc. Porto hoc loco iterum repetendumefl quod paulo fuperius dixi, Samaritas in monte Garizim prope Sichern ardificafTe phanum, in quo facrificarûtdeo, ac relt; ligicnemexercuerunt, Videriuolebantidinfiitutiôôeum cultum à fandis acre» ptfle patribus,qui baud dubie diuina cbmotiordinatione, cuius mentio fit Deut. 17,exemplelofue,quod defcribiturlofue 8,templum amp;nbsp;cultum impofuerint exerceri^ uoluerint in monte Garizim,C2cterum tabernaculum dominiponeba lut non in monte Garizim,fed in Silo,quemadmodum teftatur cap. lofue 18. ubi fitmum manfit ad tempera ufq; Heli, fub cuius facerdotio dé Silo uafiabatur à Pa leftinis, dé area demini capta abducebatur. Reduda tandem uarie fuittranslata fub rege Dauid,qui tandem angelodcminidemonfirantesream præparauitfutu ro tcmplo,quod Sok mon in monte Zion extruxit, fiuein collem Hierofolymo» Qu^efiio mulie rum Moream impofuit.Iam ergo quafflio mulieris huiufmodi efle uidetur, Cum rude adora» panes noftrijhaud afpernandis caulfis pcrmoti,extruxerint in monte hoefo^axTw tioMf. XÙS) tcmplum,tufierint^ in co numinifacrificare, amp;nbsp;deum colere, ludæicontra contendani Hierofolymoium utbcmcultuidtuino fit teligionielTecceliius defiû

natam.

LIBER II.

hatattîjcdiflcrc mihi quæfo, quando uideo te prophctiac dono pollcrè,qui' reAi'us colant deum jfîC quac fit uera adorandi ratio,quts uerus dei cultusc' Sic enim rede infiituta,redius ÔC. ucrius in gratiam cum deo rcdicro, ÔC rcconciliatum coluero, Annotauit D.Ioannes Oecolampad, hinc colligi duplicem cfle religionê, V nam uerbo dei confirmatam,quæ certa fi't:Âlteram opinionc patrum roboratâ, ac earn quidem effeinccrtamdubiam^. Ego Adorandi uocabulo comprehenfam puto totam rcligionem ÔC dei cultum»

Dicit ci lefus, Mulier, crede mihi, uenit hora quando nequc in monte hoc, nec^HierofoIymisadorabitispatrem. Vosadoratis quod nefcitis, nos adoramus quod fcimus : quia falus ex ludæis eft» Sed uenit hora, ôd nuncéft, quando ueri adoratores adorabuntpatrem fpiritu acueritate, Nam Sgt;i. pater tales quærit qui adorent ipfum.Spiritus eft deus;amp; eos qui adorant eum,fpiritu ac ueritate oportet adorare*

Breuiexordiolo mulieris animum diucrfitate opinionum plane difiradû, ans nbsp;nbsp;nbsp;Judaicd

cipitcmcprecolligit,ac fibi utprophctae dodori^ ueraci aftrirtgit,dicens, Mulier, «fÇGentii» abqccex animorixas, altercationcs fadionum, amp;nbsp;pugnantes inter fe fenrentias, SC fi credis meprophetam cire,ficutconfitcris,meis uerbis fidem adhibe.NÔ enim fallam,nihilmentiar,red ueritatem fynceram fimpliciter fic pure proponâ,nempc breui futurum utnec^ in monte hoc,more inquâ confueto,id eft Samaritico, necp Hierofolymis, more Iudaico,deus fit colendus. Aboicbitur itaqucutralt;$ religio. Proinde neutra te iuftificabit,id eftapeccatis expiatarcconciliabitdco. Porronc interim Samaritanacreligioniuideretur cultum ludaicum æquipara(re,homin3 corruptiifimo inuento, ritum cœlitus inftitutum, protinus adqctt, Vos adoratis quod ncfcitis,nos adoramus quod fcimus.Quafi dicar,In hoc tarnen nos Iudxi(fe enim annumerat ludæis dominus,ex quibus natus eft fecundu carnem) non mes diocritcr præftamus,quod deum ucrum per dodrinam legis propheiarS cogni turn adoramus,eum^ folum colimus. V os Samaritani adoratis quod nefcitis,nia hil uidelicetfirmitatis habêtes in fcripturis, Adoratis quidcdeum,fed quern noiia dum rede cognouiftis,imô quern nefcitis, Nam cum deouero colebant etiadeos alios,qucmadmodum de ipfis legitur 4.Reg.i7«cap, Ccrtequi uerum deum colit quidcm,fed non folum colit,utpotc uniuerforu dominu, ÔC folum ad omnia fuffi'a cientem, fontem aquarum perennium,is defcipfo teftatur opere proprio quod deum adhuc ncicit.Præterea præftant in co quocß ludæi oti « lt;rciiT»g»a,quod ipfa fa lus exiftit ex ludæis.Paulus enim adR.om.g.Imjæorum,inquit,eft adoptio,6C gio ria,6C teftamenta,ct legis coftitutio,8C cultus,amp; promiiriones,quorû funt pan es. Sc tj exqUibuseft Chriftus, quantum attinet ad carnem, qui eft in omnibus deus laudandus in fæcula, Amen, Quonia uero teftatur falutcm, id eft faluatorê muua dijipfam hoftiâexpiatoriâ ÔC uitam, exiftere ex ludæis, obiter fignificat necß Hica rofolymitani templi cercmonijs, nelt;^ Garizæi phani fuperftiticnibus expurgari SCexpiarifiueiuftificari credcntes. Nam fandificationem amp;nbsp;falutem foli tribuit hîeffîaî, quifolus aqua coelefti fatiet inarefcentem anima. Fruftra certe effet pro« miffus cxhibitus MeiTiaSjfi ulla alia ratione iuftificaremur quam per Meffiam* Gal,i.His neceffarioSc multa cum utilitateinterpofitis, moxrediens per Epana phoram ad illud quod dixerat, Venit hora quando ncq; in monte hoc, 8Cc.amp; ab» nbsp;nbsp;nbsp;uera ado

foluteadquæftionem refpondens clariffimc déclarât quæfit uera adorandi ratio, rdfio«« quæ uera religio,SC in quo cofiftat uerus dei cultus. Tale autê eft quod dicit,Dixi nbsp;nbsp;nbsp;religio fit,

k

CAP. Il I î, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T. I M I O A N» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

abolcftdam aliquando fam ludaicam quam Samantanam rd/giottem, utpofc ad iuftificattonem non efRcaces,id iam plenius tibi explico Si addOjUcnifle illud tern pus,amp;^ iam adefle, quo Iftis qutdcm rebus cxterms, parn'm fuperftitiofis, partim iierouduti umbris Si figuris rcrum futurarumeuanefcentibos,ucraiam ratio adorationiSjilluftris deniquc ueræ rdigionis ac ueri cultus lux fuccedens rutilât, hacuiddicctbrcuifententia omnia Habens comprehenfa, quod ueri adoratores patremadorabunt in fpiritu ac ueritate, Proindeinfpirituac ueritateconfiftic uera adoratio, uera rdigio, amp;nbsp;uerus cultus.

Adorare inj}gt;i Q.uid ueroeü Spiritus cquot; quid e(l Veritas f Spiritus opponitur carni Si rebus r/tKff «trifdfe externisxoprchenditautem fidcm,obcdientiam, dona fpiritus, animum regcnes ratum ôôtimcntem amantem^deum. Iraq;rdigionullilocotemporiueeritaffi-xa’.cultus deinon uerfabitur in templis extruendis aut ornandis,in facrifictjs ma» dlandisjin cibo aut ueftitu ullo. V ere rdigiofus, uerus dei cultor crit quifquis per fpiritum dei renatus,fidc uera amp;nbsp;fpe firma deo inhæret,fpiritu fuo, ideftconfcien tia fynceradeo fupplicat, Si indiuulfeadhæret.Veritasautem opponitur umbiæ Si Hypocrift, comprehendiripfam rem, ipfamintegritatem, innoceniiam, cate» ras^animiuirtutesfacras.Ideordigio noneritin typis,figuris,ufuue certmoa niarum,quacngnificationemhabuerunt rcrum futurarum, non critin externa, quantumuis fpedabili fpecic fandimoniac. Vere enim rdigiofus efl, qui ipfls rca buscoeleflibus aflfixus inhatret, flgnificatis per typos,ipfünquamdcminólcfu Chriftojin quern ipfa lex Si omnes prophetac intenderunt : qui item integer efl Sé innocens,fe totum deo confecrat Si offert. Vnde Chryfoflemus Homel, in loans nem 5i.Qui,inquit,funtueri adoratorest'Quinulloloco diuinum cultû circum» fcribunt,quideuminfpiritucolunt,ficut SóPauluSjCuiferuio, inquit, in fpiritu, in euangelio fill) eius.Etiterum,Obfccro uos fratres per mifericordiam dei,u t exa bibeatis corpora ueflra, Hofliam uiuentem, fandam, deo placentcm, raticnabilc obfequium ueflrum. Per fpiritum autem fignifi'eat incorporeum. Opus efl enim incorporei hunccultum cffc,ef per incorporeum quod eft in nobis,Hoceft per ani mam,Sc animæmunditiamofferri.Iccirco ait,Et adoratores cius in fpiritu Si uca ritate adorareoportet.Nam cum Si ludaciSi Samaritanicontempta anima, mun ditiaf corporis plurimum ftuderent, No ablutione,inquit,0f ornatu corporis,fed incorporea noftri parte adorandum.Quamobrcm non pecora, non uitulos,fed fc totum deooffèrasfacrifîcium,ficuiuentêhoftiam exhibebis. In ueritateenim ada orarcoportet. Nam quae fuperiori tempore figura erant circuncifiojholocaufta, facrificia,inccnfum,nonfuntamplius,fed omnia ueritas.Noncnim caro,fedmaa lx circuncidendaefunt cogitationes:6C nofipfos crucifigcre,6lt;irrationalesaufer« re cupidita tes oportet.Harcille.

Adijcitdominus cauifasSCargumenta fiuerationcs cur infpirituSé ueritate dixerit uerfari ucrum dei cultum. Primum argumentum ducit à beneplacito fiuc uoluntate dei,in Hane fere fententiam. In adorationefiuercligioneucro^dcicul tu,is baud dubie fpedandus eft ante omnia,qui adoratur Si colitur.Caeterum hie cupit, uult Si iubet cultores fuos adorare Si colcre ipfum fpiritu Si ueritate : con« flat ergo rdigio uera fpiritu Si ueriratc.Quod autem cmnino cupiat, Si udit coH fpiritu Si ueritate,colliquefcit e teftitnonifs legis Sf prophetarum,Teftimonia ex« tantDeutercn.io.Ifaiac i, Icrem,7.Mich. 6, amp;multisalrjslocis, in Pfalmis prarci^ pue.Alterum demini argumentum petitum eft ex natura dci.Dfus,inquit, fpiri« tuscft.Spiritus opponitur corporcac fubftantiat. Deus ergo natura Si fubftantia fua incorporeus eft : ergo non eget neque dçlcdatur rebus corporeis, neque de« mereri