Hocopcretradituramice LECTOR, quæfueritEcdefîæfanâæinfantia, qui auâus,quæ ecclefiæ iuftæ faciesjquæ dodrina Apoftolorum, qui ueteris eccîcüæ ri tus, quæftudia,quæ religio, fides dodrina^ uera uel falfa,uctus uel noua ï qui uen uel falfi dodores,qualia utrorumq, ingeniaïqualia fint mundi ftudia.qualis perfequentium animus, fucceirus,qualiâuefata,Sed hæc omnia Eknchus uerfis aliquotfoliiscopiofiusrecenfebiu Vale.

CLARISSIMO SENATVI POPVLOQVE FRANKFVRDIENSI ad MOENVM HEINRYCHVS BVL« lingerus Gratiam Si. uitæ innocentiam à domino*

ABVERVNT HOC SIBI FAMILIARISSIMVM prophetæ amp;nbsp;patres uetufti, ut libros fuos non f)s modo infcriberent quibus cum con=; uerfabantur,fed f)s quocp qui facie incogniis ti procul^ diffiti alias terras inhabitabant: quorum exemplofretus hofce Commentas riorum libros uobis quoqp uiri clariflïmi fra tres^ in Chrifto ueneradi infcribere uolui* ______________ bJonquód exiftimemccclefi'amueftramno ftra inftitutione aut cómentatioiie de uera pietate egere.Habetis enim uerbi miniftros daros amp;nbsp;in dodrina Buangelq laudatos; fed circums ferenti oculos,quibus hoe argumenti maxime c5peteret,uos primum occurrebatis quibus hpc multis nominibus uidebatur congruere«Ete nim exponit hic liber quomodo Euâgelij fulgor in omnes genres, ter ras ac populos corufearit ♦ Et ueftra urbs nobile omnino Germaniæ emporium ea hadenus fuit,è qua omnis generis authores optimi,ma xime autem uetufti in uniuerfam pene Europam prodierüt; quorum opera religio uera amp;nbsp;literæ bonæ melius cceperunt habere ♦ Vt enint aliæ urbes propter authores amp;nbsp;imprimendi, aut fi quis malit typis fcri bendi,pcritiam atc^ diligentiam célébrés funtnta ueftra in propagans dis illis longiffi'me^ in remotiffimas quafc^ Europæ oras déportant dis multo dariffîma eft» NIoluiftis hadenus more quorundam impru dentium fuppreifioneproicriptione^ optimorum ô^librorum amp;nbsp;au thorum ciuitatis ueftre gloriam libertatem^ obicurare. Qua re amp;nbsp;ins ftgnem pietatem amp;nbsp;prudentiâ omnibus alijs approbaftis ciuitatibus* Siquidem deftomachatur amp;nbsp;diuus Hieronymus in eos qui fua quoœ ætate pro inepta morofitate ob errores quofda optimos fimul amp;nbsp;pijfc fimos afpernabantur authores, Eius enim uerba ad Tranquillinum hæcfunt: Ego Origenem èC nonnullos Ecclefiafticos fcriptores Græ cos pariter amp;nbsp;Latinos fie legendos arbitror ut bona eorum eligamus uitemus^ contraria,iuxta Apoftolu dicentem. Omnia probate, quæ bona funt tenete, Cæterum qui uel in amorem eius nimium,uel in os dium ftomachi fui prauitate ducutur, uidentur mihi illi maledido pro phetico fubiacere, Væ his qui dicut bonum malum,8lt;^ malu bonum; qui faciunt amarum dulce, amp;nbsp;dulce amarum * Mon enim propter dos drinam eius praua fufeipieda funt dogmata, nec propter dogmatum prauitatem, ft quos Commentarios in fcripturasfandas utiles ædidit penitusrefpuendi funt* Cuius equidem fententig amp;nbsp;præclarum ilium Alexandriæ Dionyfîum fuifle author eft in hiftoriaEcdefiaftica Eule bins* Deinde uero cum nouæ ecdelîæ incrementa,audus iuftam fa

ciem defcribat hoe opere Lucas,itcrum non potuit aÏtjs dedicâri modius quàm ecckfiæ Frankfurdi'anæ, utpote quæ amp;nbsp;ipfa euangelicâ ainpkxa fynceritatem palam ccepit nomen fuum ueritati dedere,amp; ad ritus ueteris ecckfiæ afpirare. Demonftrabiturautem hoclibro uetus« ftifrimam ueritatem eiïe qua hodie temerarij quidam amp;nbsp;mak fani hoi? mines decennakm fîdern nouam^ nuncupant hærefim, Demonftra:« bitur præterea quanto cum periculo,amp; quibus cum hoflibus,in ueræ ecckfiæ circo pro auita ueritate non modo recuperâda,fed ÔC retinen=? da pugnandum fit, quibus armis uincendum,quid pro nomine Chria fti patiendum, quomodo item impiorum artibus fît occurfandum,. Nam mirus eft hacin re Lucas. Aiunt poétaru principem Homerum infîgni opere fuo defcribere uoluifTe boni uiri officia èc felicis reipubli cæ laciem : ego uero multo uerius dixerim hac hiftoria Lucæ Chriftia ni hominis munia amp;nbsp;ecckfiæ ftatum abfolutifTimû abfolutiffîme efîe expreffiim.Etargumêti nobilitas utilitas^ permouit ut in elegantifîTi mum amœniffîmum^ librum adornarem Commentarios. AcceJfTea runt amp;nbsp;fratrum preces, qui fubinde conquerebeâtur nihil aut certè pau cula quæpiam in hunenobikm noftriscp temporibus accommodant fimumexiareauthorê. Querebar ego multa mihi deefle quæ tantani rem tradaturo uidebantur nccefTariazexpedaturu ergo donee alij ha=ï rum rerum peritiores,quak’s noftrum fæculum habet plurimos, pro=: dirent amp;nbsp;felicius hoc opus enarrarent.Sed dum nemo interim prodit, urgent illi, ut faltem takntum meum mihi à domino creditum infoc^; nus exponam,ahjs nihilominus liberum manere fcribere malint an fi kre:amp; hadenus quidem uicerunt. Acceffit ad hoc quod uir incompa rabilis D. loachimus Vadianus communis patriænoftræHeluetiæ decus, ftipularetur ea fe abfoluturum quæ effent geographica, quod amp;nbsp;Epitome ædita præfbtit. Et de ea quidem fîkre melius puto quàm parum dicere:quod uel multis nemo facile exprefferit eius operis pre:= tium amp;nbsp;utilitatem ampliffimam, eruditionem abfolutam, amp;iudicium emundiffiinum. Præterea fuppeditata funt à fratribusnonnullis dt data quædam quæ uir ilk ante annos aliquot Chriftianis quibufdam auditoribus Sangallididauit, quibus me haudmodice iuuaripoffe fperabam.Necfefellit opinio.Eiufmodienim erant, ut fî recognouit fet euuIgafTetcpjhaudquaquâ hoc labore meo fuiflet opus. Equidem aliquot iam annis fperaueram id ipfum faduru. Nam ante annos ait quotidMecœnati meo omniume^ftudioforupatrono D, Vuolph gango lonero quondam Capell g Tigurinorum abbati,pollicebatur: fed illu ne præftaret, negotia quibus ducitur captiuus obffitere : hune uero ne extorqueret præmatura mors præripuit. Nuper enim infau=» fto ad Capellas præliofortiter pugnans occubuit.Si ergo nunc in hoc operedefyderentur plun'ma,ego uel hoc nomineueniadignusero,

quod in argumento diffidli amp;nbsp;grauiffîmo parum habuen'm adminu culi,niß ea quæ iam iam recenfui didata*CSlihil em'm extat in hoc opus quod ego quidemfdam poft Erafmi Roterodami Germania? deco« ris diligentiftimas dodiflîmas lucubrariones, Annotata inquam Paraphrafes.Nam ex uetuftis pauci.flima quædam fuperfunt. Chry« foftomus enim pro more fuo declamationibus deditus uel partius Lu cæ uerba perftringit,uel redtando tranfit ♦ At Bcdæ Anglofaxonis ui ri dodiftimi annotamenta, aut fi quis malit Scholia dicere, breuiora funt quam quæ fimplidoribus fatisfacere poffint ♦ Quæ uero lufti Io« næ titulo nuper euulgata drcumferuntur, eiufmodi funt, ut is crafla, quod dici folet, Minerua, uellineis quibufdam ducftis futurum opus adumbrafleuideatur* Necßuidifiquidextetpræterca. Quidautein uetuftos mouerit quod in hunc Lucæ tam egregium 8ó utilem librum nihilfcripferunt,nonfatisconftat. Forfan reidifficultatem horrue« runt: quod fi ueru eft,ego profedo ftolidus fum qui iftud aufim quod tantiuiri horruerunt, Cæterummalui me fratrum gratia in apertum dare periculum, quam extra periculum tot indies fratrum querelas au dire » Si uero ifti tarn facile crediderunt argumentum efle,ut nulla co« piofioriopusfueritexpofitione,iudicabitdiligcns Ledor quamue« rum hoc fit,ubi fingula pauld diligentius expenderit. Prima fane fron te expofita efle uidentur quæ dilucida fatis narratur hiftoria, fed fi ad ipfa penetremus myfteria, longe plus in receffu habere dicemus, fronte promittat*Equidem utcuncpres habeat,nihil in hoc necp labo« ris neep diligêtiæ omifi:quin de candore amp;nbsp;fidelitate mihi optime fum confeius» Legi omnium quos habere potui expofitiones * fed amp;nbsp;alio« rum nonnunquam recenfui fententias,ueterum tarnen maxime : non quod exiftimem inliteras facras hominum placita aut explanationes effe inferendas^Ex facris enim, uel Hilario tefte, fimplex amp;nbsp;genuinus fenfus decerpendus, idem^ ipfis fcripturis facris, hoc eft régula fidei amp;nbsp;charitatis,locis fimilibus autdiffimilibuSjCircumftantqs rationi« bus,fed ex fcriptura petitis,confirmandus eft* Diuus quidem Hiero« nymus, cuius maxima interpretandi fcripturas gloriaeft, non modo in Præfauone ad fecundum in Micheam Commentarioru librum,fed ad ipfum quoc^ Aurelium Auguftinum, Ingenue fateor (inquit) me maiorumferipta legere amp;nbsp;in Commentarqs fecundum omnium con fetudine uarias ponerc explanationes,ut è multis fequatur unufquifcp quod uelit ♦ Atqui diuus Auguftinus Hieronymo refpondens, Ego uero fateor charitati tuæ (inquit) fob’s eis feripturarum libris, qui iam Canonici appellâtur,didici hunc honorem timoremcp deferrc,ut nuL lum eorum authorem fcribedo aliquid erraffe firmiflime eredam ♦ At fialiquidin eis offendero literis, quoduideaturcontrarium ueritati, nihil aliud quàm uel mendofum fuiffe codicem gt;nbsp;uel interpretem noili

Aliorumenar: r^ioridt

afTequutum quod dicTtum cft,uel me minime intcHexifTe, non ant bigam» AHos autêitalego,ut quantalibetfanditate dodrina^ præ^ polleant,non ideo uerum putem quia ipfi ficfenferunt, fed quia mihi uel per illos authores canonicos,uel probabili ratione quod à uero no abhorreat,perfuadere potuerût, Nec te mi frater fentire aliquid aliter exiftimo, prorfus inquam te non arbitror fic legi tuos libres uelle tan quam prophetarum amp;nbsp;apoftolorum, de quorum fcriptis quod omni errore careaqdubitare nepharium eft.Hæc Auguftinus. Proinde nos aliorum expofitiones turn maxime protulimus cum ipfos lêopum ats: tigiffe credcremus:deni(^ amp;nbsp;in hoc protulimus,ne illi qui oraculi loco habent quod Lira,Hugo, Scotus atcp Thomas ille Aquinas prodidc re, fubinde calumniari poifentexplanationcs illas quas nos confcribi mus nuper effe domi noftræ natas. Alias quod ueteres olim protefta runt, amp;nbsp;nos femper in omnibus alqs opufculis noftris teftati fumus, idem amp;nbsp;in præfentiarum ingerimus hæc iudicâda iuuandi ftudio effe uulgata*Per me enim prjs Ledoribus expendere licet quid pium,quid neceirarium,quid utile, quid genuinum,quid afcititium, quid fuperua caneum uel afredatum fit, Nolo enim meis fcriptis ut Canonicis cre^: di.Nolo fandis amp;dodis huiusæuihominibus præiudicare, Quod fi alteri melius quippiam fueritreuelatum, non inuidebo. Ego enim hac lege fcribo, mihi ut integrum fitcurta producere, obfcurius dida illuftrare,inuoluta explicate, fingula^ redius (fi neceife fit) inftituere* Cur enim mihi iam trigefimum agenti annum non liceat, quod Au^ guftinoplus fexagenario Retradationes fcribenti ueterano uticp epifcopo licuitCScio equidem faciendi libros(utpropheta ait) nullum effe finem,0d quod poeta dicit,

Atqui hæc noftra in ilium librum,in quern pauca extabant,non ingra ta fore credidi, quibus amp;nbsp;ad fcripturas legcndas incitare uolui magis quam humana commentatione afcripturis auocare. Cæterum quum omne incrementu folius dei fit, hunc oramus ut ipfe gloriam uerbi fui qua hadenus mille quingentis annis (totidem enim anni hoc XXXIIb fupra millefimum quingentefimum numerantur, ex quo de Zion exi uitLex, amp;nbsp;uerbum domini de lerufalem) inuitis omnibus aduerfartjs poteftatibus quam latiflfime (uthoc libro Lucas indicat) prouexit, amp;nbsp;uidrice uirtute protexit,in finem ufc^ quam latifTime propaget,in cor dibus hominfim côfirmet,amp;abimpiorum manuaflerat. Etuos qui dem,uiri clariiTimi frames^ in Chrifto uenerandi,obteftor per domL ni noftri lefu Chrifti uirtutem amp;nbsp;aduentu eius,ut negledis mundi mi^ uis,artibus amp;nbsp;promiifis,uni deo per filium eius lefum in uera fide fe^; cundum fcripturas fandas firmiter adhærcre pergatis.Paulus ille Cees’ leftis fapientiæ præco, Prædicatio mea ( inquit) non erat in perfuafo^

rqs bumanæ fapicntiæ iierbis, fed in oftentadone fpiritus ac potendä:, ut fides ueftra non fit in fapienda fiominü, fed in potenda dd, Reiedis* itacp commends humanis fundamento Chrifto innidmini’,quem nemo purius docerc poteft fcriptura fancfia ♦ Multa faftè Ghrifti nomine pati« cnda eile tradit fpiritus fandus, fed qui perfeueraueritin finem ufq^, di=f cit dominus,hic faluus erit. Fidunt alq in periculis fcederibus,armis,opi ' bus,per fe quidem minime malis: uos autem deo fidite,cui qui fe uerecre dit in æternum non peribit. Dominus ille omnipotens, clemens amp;nbsp;mi=; fericors per Chriftum dominum fidem in uobis femper augeat,amp; quod ccepit confirmct, Amen, Tigud XXV, Augufti, Anno à Chrifto nato ’ M, D. XXXIII,

---------.ONSTAT DIVVM LVCAH PROFESStOHE FVlt;c5.m«.... i/jemedicumf natione Syrum^ fgt;atria Antiochenum f ainœni nbsp;nbsp;nbsp;terfiingenij uirttm^ ‘hoiis et opens.

qui i refiaurata per apoRolos uera religione, (]s,Paulo in primis adhießt, quo et pr£ ceptore ufuf, tandan duos de Euangelica hi^oria libros confcrip/it, Alt erum quident deAâis cr doârina Chrifii in partibus Aehaite cr'Bceotite,utiabifsdidieer(tt qui cum ChriHo conuerfatißterant, lt;edidit^ Alterum uero de Aâis ac doóirina apoflolo»

-------------------rum Koma: confcripßt, dum in uinculis teneretur Paulus non audita iam rcßrens^ ut fùperiorijfed uifa^id^ mira energia,grauitate,et elegantia.Merito itac^ maximus honor huic operifemper eß habitus.Hieronymus enim, A éla (mquit) ApoRolorum nudam quidem uidentur fonare hißoriam, er na» feentis eccleß^ inßntiam texere,fedßnouerimus feriptorem eoru Lucam eße medicum, cuius laus in Euan» gelio eß, animaduertemus pariter omnia uerba illius animie languentis e/ß medidnam, Neq; uerö ab hü ad» modum abfiint D. Erafmi uerba de hoc opere teßantis : Quid qult;efo hac hißoria aliud eß,quiin Euangelif pars, ea^ meo iudido non minima {Siquidem illic deßribitur granumßumenti ßlo conditum,hic deßribi» tKr enat um aeßtas paulatim aperiens ac proßrens opes Quod ni per Lucam cognouißemus, quibus modis Chrißus reliquerit terras, ubi, quo loco,quibus mo^ aduenerit promißus illeßiritus,quibus initijs coeperit eccleßa, quibus rebus poUuerit, quibus creuerit rationibus, nonne bonam Euangelij partem ignoraßemusf Rede ita^ ßeda, Hic(inquit)non folum ufy; ad refurredionem aßtmptionemq^ D omini perduxit narratio» nem,ut cateri, uerum etiam deinceps qult;e per Apodolosgeßafunt, qult;e ßfficere eredidit ad icdißcandatn fidem legentium ßu audientium, ita ßripßt,ut folus eins Uber fide dignus haberetur in eccleßa de A poflolo» rum adibus narrantis,reprobatis omnibus qui non ea fide qua oportuitßada didaq; Apodolorttm ßribere außfiinttSed er loannes Chryfoflomus mirantibus qui fiadumßt,ut Lucas hißoriam Apoßolicam non om» Curnô plura tol nein adfinem ufq^ ßt perßquutus, autßngulorum geßaßngulis nondeßripßrit libris, pulchre rejßondet, Hiec gwitici» fußdebant his,qui modoanimum uolunt aduertere,.

Audiemus enim 'm breuihac hißoria totampietatis fumma eße comprehenfam « Audiemus qua fueritec» Ärgumentum U« cleße i»fantia,qui audus, qua eccleßa iuda facies, qua dodrina Apoßolorum, qui ueteris eccleßa ritus, quaßudia,qua religio,fides,dodrina^ uera uelfalfa,uetusuel noua,qui ueri uelfalß dodores,qualia utro rum^ Ingenia, qua artes, qui mores: item qualia ßnt mundi dudia, quales perfequentium animi,fucceßus, qualiMe fata,Breuiter,uidebimus miram eccleßa fadem,ßd prorfus abfolutam,numc quidé'mfumma trän» quiUitate euedam florerc,mox inter turbos hareßm er perfequentium,'m pericula abiedam, mire angi er fluduare, deum ubiq- opitulari, itaq; ecclcßam in ipfa oppreßioneßipfa fubindeßedoßorem émergerez Quicquidenimadßlutifiramcognitionem er ‘tdpietatemexcolendamneceßarium eß, quicquidà prima» rijs Apoßolis,Petro ac Paulo in primis,uel egregie didum uelfapienter esquot; piè fadum efl,id abfolute er ple nchoclibrotraditum edtTotidemautemannorumhifloriamtexit,quotcapitahabet,odouMiceterui* Anni hufus h«* gwtu Si enim Tiberius uigintiquatuor annisregnauit, decimoodauoregni eius paßus eß Chrißus, redant igitur anni ßx, bis adde C, Caligula quatuor, Claudij «erô quatuordecim, er ex fJeronis imperia annos qua tuor, habebis annos uigintiodo. bJamfecundo Neroths anno Paulus Romamu'mdus uenit er biennium in Iiber4 eußodia exegit, Piac uerö pauds de authore et opere prafenti delibare uoluitnunc quod noflrum inßitutum attinet,nuBaalia caußa Commentarios noßros in libros didinximus,quàm quod bac diuißo non» De cSmentarîjs. nihil ad perßieuitatem h^oriafacere,de'mde et fiudioforum memoriam uideretur adiuuare, qui minima ne gotio totam mteliigent edifcentq;,ß m certes locos dißufam colligant,Padlius enim er certius cognofdmus, qua certù defignatisq- in lads, ceu m ardum certumq^ numeru compada coUocata^ contemplamur, quàm qua'mlongumlatumq;dißufa neq^ exadeuidere neq; memoria compledi poßumus ,Proindetotum opus infexpartitifumuslibros^At primo hoc,quoqu'mq}prioraexpanimus capita, tradamusdifeeßumChrißi, Lîbrî prîmi »r» cr eccleßa primordiatnempequomodo Apofiolipromißampatris expedantes, fpiritum acceperint, huius S“™««“’quot;* außidjs er robore eccleßam congregarmt, quid er quomodo Chriflo tedimonium dederint ac ueram re» ligionem priedicar'mt,quomodo eccleßam banc nouam Chrißißonfam Chrißo mitiarmt,'mßitucrint,duxe»

ri}}t,^uibus imbuerint rttibui,^uibus deni^ ßud^s intenti uicerint tot minât ar âduerfànorumitrtcfiilK uia derc eß, qui ßnt impiortim mores,quitfutebe, qult;efanólóram patientiu ej uidoridtVerum fatisiam pr^fd» ti,uideitmus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;authoris rtoflriinpr^ßentem hiftoriam priefdtio,Prd;fdturenitn commode, cr ait:

PRAEFATio, Vperiore qui'dem uolumine diximus Thcopbilc, de omnîi* bus quæ cœpit lefus tum facere tum docere,ufq? ad eû diem; quoafîumptuseft, pofteaquam mandata dediflet Apofto^ Iis(quos elegerat)per fpi'ritum fandum.

Stilus cr rdtio Hæcadeauf£^uerba,CongrcgatisergoillisinIocumunum,præfationisuiccfunt fcribendi autho ab authore præhxatNon enim uulgariter hiftoriam facram texit Lucas,fed doâiffimc, ris, adeo utoptimis quoqucprophanæ hiftoriæ fciiptoribus poflîtconferri, licet ipfa di» âio non fit ufqueadeo fupcrftitiofe exculta, puia tarnen eft,grauis acelegans.Hifce uc^ ro pofteriorcm librum pulcherrime neâit priori, ceu epüogo 8C anacephalæofi potiflî ma primi libri repetens.Duos enim libros (uti diximus)de Euangelica hiftoria confcri pfit, qui reélius committerentur, quàm quod uulgari more, Ioannis Euangelio inter^ pofito, interrumpuntur«Priorcm autem quem de uita Chrifti confcripfit,partit«r hic in Faâa amp;nbsp;Dodrinam» Per fada autem intelligit beneficia, miracula amp;nbsp;gefta hiftorica» At per dodrinam dogmata,décréta,fermones.Si difputationes uarias cum uarfis habt tas, Proinde non eft quod multis hic difputemus faciendum ne prius dodori ecclefia» ftico quod docet,an docendum quid facias, Agnofcimus fanéelegâtem illam acpiam, diui Hieronymi ad Fabiolam fcntentiam,Prius faciamus amp;nbsp;fie doccamus,ne dodrinae authoritas caflïs operibus dcftruatunSed quçqj fuis in locis fi dicantur,quadrant,Ve^

Theophilus, ra quidem funtilla,fed non in loco, Porto Lucas hiftoricos fuos libros eidem dedica-. uitTheophilo, De quo multi difputant proprium an commune nomen fit, epifcopt uel magnatis alicuius, an commune omnium ueritatis amp;nbsp;dei fiudioforum^'Et uerifimt lius eft id quidem epitheton efie pii ledoris i quanquam non defint qui proprium ali-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuius uiri nomen effe afteuerent,fed paru rctulerit quid hic quifq; fcquatur,Sane Theo

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;philusfonatamansdei,î£infrunboamp;erlicbblt;«bcr®ottfô, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

^anomniajed Deomnibus,) Hicquæritloannes Chryfoftomus,cumIoannesfcripferitimpoL ea qult;e neceffit fibileelTeutomnia Chriftipoffintferibi, quomodoLucas dicercpotueritdeomibusîf riaferiptafunt. Etrefpondet,Atquinondixitomnia,feddeomnibus.Perindeacfiquisdicatfumma-^ tim 8C in genere.aut de omnibus loquitur quæ neceflaria funt, Atque in eandcm fenteii tiam exponitetiam Beda, Omnia igitur quæ neceflaria funt, ut de Apoftolorumgeftis amp;'Chrifti in primis credantur feiantur^, literis prodita funt facris. Quid ergo oggan niuntpontificiiî’

Vfquead eum diem,) Paulôconfufior ordo eft in receptis codicibus Latinisjuctus interpres expreflius 8C fimplitius uertit, Vfqjin diem qua præcipicns Apoftolis per fpt ritum fandum quos elegit, afliimptus eft, VnderedemonetBedalongum texihypetx baton.Sentit enim Lucas fe priori libro çomplexum quicquid Icfus amp;nbsp;dixerit amp;nbsp;fecerit egregie, ad eum ufque diem, quo aflumptus eft, prius tarnen conuocatis Apoftolis ÔC, commonitis,ut Hierofolymis expedarent promiflum patris,Proinde crediderim fyn chefin hanc fie explicari pofle.-Superiori libro potiflima quæqj amp;nbsp;fadorû amp;nbsp;didoruni Chrifti domini ad eum ufque diem perfequutus fum,quo illein cœlum aflumptus eft, pofteaquam Apoftolis(quos elegerat) de fpiritu fando præcepta dediflet,aut præcepi fehltaq^ c/'/à ^!rv^vfJic^TO!^ amp;y'iou pofitum arbitrer pro tvs^i 7TViv^a.Tolt;^ «y/ou.Et Chryfofto mus hune locum exponens. Per fpiritum præcipicns (inquit) hoc eft, fpiritualia adiL los uerbaloquutus, nihil autem humanum ,remclaram aliquante obfcuriorem red--dit, Nam Lucas nihil aliud intellexit quàm illud ipfum mandatum, quod paulô poft clarius exponct, ne Hierofolymis difccdant,fed fpiritum expedent. Hoc inquam man datum de fpiritu dédit.

P R AE F A T I o» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

Quibus etiam feipfum cxbibueratui'uentem,pofteaquam fupKdo fuiffet affedus : id^ compluhbus argumentis, dum per dies quadra« ginta confpicitur ab iîlis,ac loquitur eis de regno dei.

Ad cpilogum fupcriorüs libri pertinent Si ilia argumenta, quibus dominus ucram nbsp;nbsp;yefurre^iia

corporis fui refurreâionem Apoftolis comprobauit. De quibus fatis Luc 14Joan.lo. „g

SCi, Cor.v.capi. feriptura teftatur.Quod autem nos legimus,quibus feipfum exhi^ (g çQfpQfg^ buerat uiucntem,id longe uiuidius Græcc eft,7raftsHcri/),id eft,ob oculos ftatuerat.Hoc cnimemphafim habet.Etquæ nos argumenta, GræciuocantTîK/x.Kpa.H3ecàrhetorL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,

bus ponuntur inter probationes artificiales, de quibus Fabius in Cicero in Partition nibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uocat propriamrei notant, nos argumentum, quod fignumeft per

quod fides fit rei alioqui dubiæ. Cuius generis uideri poterat demonftraiio manuunt ac pedum, fixura clauorum infignium, centadus quoqj latcris, efus item pifeis Si faui mellci,HucacceditSitemporiscircumftantia,dies nempequadraginta, Quæ omnia tarn grandiafunt Si ccrta,ut uecors prorfus fuerit qui de refurreciione corporum dubt tarit. Videas hodie inter eos quoqj qui in dodorum numero recenferi uolunt, nefeire plures quale fit corpus clarificatum. Statimenim atc^inuifibilem quampiam rem a^ deo^ Si incorpoream demonftrare uolunt,corpus Chrifti clarificatum proferunt,hu ius^ collatione mendacia fua confirmant-Quafi uero clarificatum corpus,corpus efle definat, Si infpiritum uertatur. Quod fiuerum effet, quae iam effet corporis refurre--dio^Secus de hac re iudicauit fcriptura,fecus iudicauit Tertullianus, Irenaeus atq; Au-guffinus ♦ Corpus ergo clarificatum corruptibilecorporis exuit, at non ipfum corpus acfubftantiam prorfus abiicit autin fpiritum uertit, fed in melius mutât,ma nenteinte rim corporis fiuecarnis fubftantia.Idem præfcribuntôlt;Definitioncs ecclefiafticaecap» ff.ubilegis, Sirefurgercdiciturquodcadit, caroergonoftrainucritaterefurgit,ficutin ueritatecadit.Et non fecundu Originem immutatio corporum eri t,id eft aiiud nouum corpus pro carne, fedeadem caro corruptibilis quæ cadit,tam iuftorum quàm iniufto rum,incorruptibilisrufurget, quouelpcenamfufferrepoffitpro peccatis, uelingloria aeterna manerepro meritis. Sed liaec cauffa fatis diligenter à ueteribus aduerfus Va« lentinianos tradataeft.EtAuguftinus de Agone Chriftianocap.x4*Nec eos audiamus (inquit)qui negant talc corpus dominirefurrcxiffe,qualepofitum eft in monumento.

Si enim tale non fuiffet, ipfe non dixiffetpoft refurredionem difcipulis, Palpate Si ui-dete, quoniam fpiritus carnem amp;nbsp;offa non habet, ficut uidetis me habere. Sacrilegum eftenim credere dominum noftrum, cum ipfe fit ueritas, in aliquo fuiffe mentitum. Haecintranfeurfu, proptereos maximeannotamus,quifeuiciffecredunt,cumobijei-unt, corpus clarificatû in Coena edi. Non enim nunc dicimus,quod ita à uerbis quoc^ ' confccrationis cxciderunt, quæ funtjHoc eft corpus meum, quod pro uobis traditur.

Quis enim unquamcrediditimpaffibilecorpus,quale clarificatum eft, poffetradi,hoc eft mori.’’ Hæc illorum præclara uidoria. Hue tandem delabimur contentionis ftudio. Simplex alioqui ueritas eft Si expofita mentibus fidelium, at intricata Si obfeura in ant mis arroganter pro gloria Si utilitate fua litigantium.

De regno dei ) Regnum dei fecundum difpenfationem uel noftri refpedu duplex cft,ccelcfte Si terrenu. Differuit ergo de uita beata, de immortalitate Si felicitate perpe« tua, deniq; quomodo per prædicationemeuangelicam corda piorum parari poffmt ad aduentum fandi fpiritus,ut dei templum fiant.Sic enim amp;nbsp;in hifee terris regnat de^ us in cordibus fidelium per fidem innocentiam Si puritatem. Sicinquam apud Apo-ftolos de regno dei per quadragintaiftos dies continuos differuit, adeo^ SC animos eorumadaduentum fpiritus fandi parauit.Hadenusuerohuius libri pofterioris prao fationem prioris^ anacephalæofin pertingere credimus«

idem loci præcepit eis, ne difcederent Hicrofolymis, fed utexpedarent pro miflum patris, de quo,inquit,audiftis ex me:quo niam loannes baptizauit quidc aqua, uos autem baptizabimini fpiritu fando poft dies hofce non multos.

___ nbsp;nbsp;nbsp;______________ Per Epanaphoram denuo in ma nus fumit, quæ ftriâius intinefupenohs Itbriiradiderac.Icerumenini ccpiofius^ exponit præceptum Hlud defpiritufando,amp; quotnodo cœlosafccndcritdominiis.Igitur pofteaquam terras (inquit)defcrerc5t ccdos repetereftatuiffet dominus, prius conuocatdifcipulos, utpo techarifTimis ( utfieri folet) maximaquxq; commendaturus oftenfurus^ quidpofb hacfaciant. HicergoprædpitneHierofolyma difccdant ,fed patris pronuifum expe^ dent. Hierofolyma enim prophetarum uatidnio conftituta crat, ut religionis eflet ca* put ac fons, unde ad omnes alias gentes manaretlex diuina, Confulaturfuper hac re Ifaias in x. Michæasin 4. cap.Porroipfum dei donum fpiritum fandum uocat pro» miiTum patris,amp; propter prophetiam uetcrem,quæ cft apud Ifaiam in 44.apud lercm, ji. Ezcch, quoqj 3lt;r. item apud loêlemin i.8C fuam ipfius pollidtationem quac extatio» annis.i4- SC isSic enim plurima addudt ceu à pronuntiatis teftimonia.ut illorum men tesconfirmaret♦ Inprimis ueroeuidenseftfandiifîmi ßaptiftxteftimonium.Isiam olim dixeraifeaqua tätumodobaptizare, Chnhum uero dominum fpiritu baptizatu rum.ldeo tarnen nemo contemnatbaptifmum Ioannis. Idem enim eftcum baptifmo Chrifti Sf Apoftolorum.Baptizarunt enim Apoftoli aqua in nomen Chrifti.Baptiza» uit amp;nbsp;loannes aqua in uenturum. Vana ergo funt qu^ difputantur à nónullis dediferi» minebaptifmi Ioannis ôtChrifti.Interimalt) rede diftinxeruntinterbaptifmumaqup ignis.Igneenimfolus Chriftusbaptizat.Solusenimconfertfpiritumfandum.Et ,, F ignis baptifmus aliud nihil eft quam donum fandifpirirus quod poft aliquot dies co» piofe fuper difdpulos effudit, dicenteLuca, Vifæ funt diiîcdæ linguæ uclut igneæ, fc» dit^ fuper fingulos eorû amp;repleti funt omnes fpiritu fando, Didtur autem ignis ba» ptifmusadimitationem aquæbaptifmi, EtHæcduo elementa inftituto dominipui» ehre congruunt. Nam ut aqua uel hodie purgamur,ita olim igné luftrabantur fontes» Etresinuifibilesfigniheanturper ftgnauifibilia.Habuit ergo Ioannisquoquebaptif» mus qui aquxeratfuummyfteriumquemadmodum8lt; Apcftolorum,utnon fit idea contemnendus quod aquæ baptifmus dicitur.SignificatenimeumquitingiturabfoI» ui amp;nbsp;ablui à peccatis fed per Chriftum. Hic enim folus abt'oiuit, AbiuitSf mmifter fed fuo more. Chriftus cft perfedio, is confert fpiritum fandum, ferenat confeientias, SC imaginem dei in nobis reftituit.

- un igitur ubi conueniffent,percontabantur ilIunijClicentesiDomû ne,num in tempore hocreftituis regnum Ifraelif

Dominus defpiritu difterit, illi carnem malunt. Stultam enim ingeruntdcfuturo Camtäe l[raè^ Ifraclis carnali imperio opinionem, quamomnibus eius gentis hominibus imisinfî» iwregMKîî:» nbsp;nbsp;xam fuiflfe pedoribus, 8C uerba matris filiorum Zebedp, amp;nbsp;Cleophx apud Lucam in

»4.cap.tcftantur.SpcrabatcnimIudæorum gens cmnem rerumfummamadfcforc deuoluendam,fîguraia prophetatû oratione aut propria ucrius ofeitantia decepti Pro phetac

IN I. C A P. A C T» A P o s T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

phetæcnîm ampliffïmis uerbis auguftum illud Meffiæ imperium defcribentcs,impru dentibus occafionem dedere carnaliahæc cogitandiScfperandit Verum longe aliud fueratprophetarum inftitutum,quod tarnen (communi genere dicendi) amplifîcatio nibus,hyperochis,allufionib«s,aliis^ id genus ornamentis fuffigurarunu Id cum illt non expenderent in fceduni ilium errorem deuoluti funtjn quem ôi hodie quidam de uoluuntur,qui côtendere Slt;Iitera occidente pugnare malunt,quàm pietatem promo^ uere.Graphice uero adumbratur ut fefe humanamens erga dei præceptagerat,quid ca ro noftra in ueritatis negotio quærat.Quid uero multis opus Euangelium animi bo^ napollicetur,nos opeSjUoluptateSjhonoreSjCarnêmallemuStReâiflimeergo in hunc locum Chryfoftomus, Non uolebant (inquit) fefeconijccre in pericula,fed refpirarc potiusacrefocillarijdemamp;hodie in multis uidere eft,qui olim omni conatu Euange^ lium cupiebant promotum, non alia cauHa quam quod ad rem attentiores pro re fua fore putarenttnunc cum tribulatio pro uoluptateirrepit,5c carnalia magis abneganda quàmambiendaeffe audiunt,niudnepræclarum hoc (inquiunt)Euangelium Spera ueram Gygis annulum efleinuentum, at nunc uideo maloru glomos in medium eflc pofitos.Hi aut non perftant,aut non fyncero animo in euangelio agunt,quia non fyn cera mente ueritatem fufceperunt,OcuIus enim ipforum prauus eft.Eft aliud etiam ho minum genus minime malitiofum, SC tarnen affedibus hifcecarnalibus deditum, qui mallent impios omnes 8C uerbi dei hoftes femel effe profligatos, cæfos, attritos,pieta^ tern contra a(rertam,8lt; in pace ac tranquillitate res fidelium citra crucem florere. Con queruntur tales de temporum iniuria, fed cum tempore tarnen difcuntquod per cru^ cem pateataditus ad uitam,Perftantergo SCfubindead faniora perucniunt, Quemad-» modum Sgt;C apoftoli fequentibus à uana fpe ad meliora transferuntur*

Dixit autem ad illos : Mon eft ueftrum nofte tempora amp;nbsp;articules temporum,quos pater in fua ipfius conftituit poteftate : fed accipietis uirtutem,pofteaquam fpiritus fandusadueneritfuperuos,amp;eritis mi hi teftes,non folum Hierofolymis,uerunietiam in uniuerfa ludæa, Sa maria^jdeniep uflt;^ ad extrema terræ,

Qitemadmodfi enimubiq;curiofas 8Cinutiles difcipulorum quæftiones, in locum Curio/i.amp;' inu aliquem communem digrediens, falubri quopiam dogmate elufit dominus: fic hoc tiles qucefiiocï^ quoqj loco carnalem affedum Si quæftionem inutilem omnifeientia Si inculpabili adgt;-miniftratione prouidentia^ dei retrudit. Sic ad matrem filiorü Zebedæi primatS filqs petentem dicit, Nefeitis quid petatis : Siprotinus de fufeipiéda Si fereda cruccdifferit» Ad Cleopham uero querula uoce dicentemtNos fperabamus eum elfe illû qui effet re^ dempturus Ifraël,dixit,O ftulti Si tardi corde ad credendum omnibus quæ in prophcx

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tis feripta funt: Siprotinus exprophetisdifputatderedemptionis myfterio.Rurfus ne

apoftoli in Euangelio curiofius rimarenturarticulum extremæ diei,aitiftam horâ poft patrem nemini effe cognitam î deinde ad uigilantiam hortatur Si fobrietatem. Ita hic quoœ paucis illorum retrudit quæftionem.Si anxios rciieit ad fpiritus fandi inftitutio nemXongum enim Si incommodumfuiffet paranti difeeffum, ftultam dccarnali rc-ftitutionelfraëlisopinionemconuelleretergopaucis, Adminiftrationem rerum (in-quit)ipfam inquam adminiftrandi occafionem Si opportunitatem deo pcrmittitc,uos ueftra curatejlle non décrit promiffis,reftituet regnum Ifraeli, fed fuo modo, Ioco,ac tempore.Vos interim expedate fpiritum fandum, nihil foliciti quomodo deus fidem fuam præftet .Obferuandum uero illud quod in hfle locum annotauit Erafmus, «afyci; hoc loco plus quiddameffequàm ;\5ov©-'.Hocenim proprie effe quoti es dégénéré feu modo fpatiôue temporis agitur,ueluti fæculum,annus, dies,menfis,hora .Illud autem articulum ipfmn^ momentum ac pundu (ut aiunt) in quo res fit agcnda.Et fane duo j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiif‘tquæanxiosmirefolicitanttorqucnt^,quâdonam,ideftquotcmpore,fiuequàm

breui cupita res fit reftituenda ; deinde qua opportunitate, quóue modo aut confilio»

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER h

De utroqj non nuit fuos efle folicitos.Hoc enim omne in manu.hoceft adnn’niftrati«» ne dei efle, qui amp;nbsp;fatis tëpeftiue ac opportune minimo^ negotio res quafiiis expédiât, ,quas pro gloria nominis fui ôC ecdctiæ eflie nouit. Id uero nobis quoq; dicîü putemus, qui de fuccefTu rerum Si futuris præ modum curiofi ôC anxii funius, at de pietaie Si ui--Confolatiot nbsp;nbsp;tæfanâimonia nihil foliciti. Age itaqjpermittamus côditori rerû, tempus quoquæqg

agat,ô^ opportunitatem fine medium per quod cômode quaeq; agat, nos interim pie^ latiftudeamus.Promouebitillegloriamfuam, uindicabiteuangeliûjfedamp;impios uer bi hoftes profligabiteo temporemodo ac confilio quo îIli uifum fuerit« Hic quid no^ ftraretuleritquandoaut quomodo id futurum fit^ Aduigilemus potius neamp;nosfi^ mus impq uel hypocritf, ambulemus in iuftitia coram ipfo.expedantes in patientia 8C ueraanimi conftantiadominiredemptionem, quifperantes infc nunquam deferuit* Id uero in primis uenuftum eft quod dicit, Accipietis uirtutemHd eft,robur. Alludit e-nim ad pufillanimitatem imbecillitatem^ illorum.Quafi dicat: Hæc uero quaeftio ali--Unde non proficifeitur quàm ex imbecilh animo,quod carnalibus imbutum opinion» buSjprorfus in diuinis laborat negotqsîdabo itaq; famSum fpiritum ut is uos fanet,in ftituat,abfoluat,roboret.Id ubi fadum fuerit, eritis mihi teftes, fentietis^ quale nam regnum Ifraelis futurum fit,fpirituale nimirum, in quo uos non reges entis,fed teftes redemptionis per crucem meam,quam non modo Iudaeis,fed Si omnibus prædicabi-tis in circumitu gcntibus.ufq; ad extrema terrae.Sic cnim loquutus eft dominus,Dabo ^e in lucem gentiu,ut fis falus ufqj ad extrema terræ, Ifaiæ 49. Caeterum Gentibus non praedicarunteuangelium priufquamPetrus nobiliuifione uocaretur ad Cornelium* Ibi uero clarius Si copiofius difputatur de uocatione Gentium.

Atcphsccloquutusjuidentibus qfdem,in ahum fublatus nu^ ‘ bes fubduxit ilium ab oculis corum.

Ka.tTayTa.tnT-ùf],amp;vTÎT(aTaJ^iV7TMfj^ Necpluraloquutus,benedixit,ideft,ualedixtc fui8,amp; eerlos afcenditjid^ eis infpicientibus.Nubes autem fufcipiebatipfum.Hocem fignum eratipfum in ccelum ferri. Nam nubes cocli fymbolum cft,dicentc propheta, (^ipofuitinnubeafeenfumfuum. Sedamp;in monte famfto obumbrauit eum nubes lucida.Et Beda interpres.Vbiqj créa cura(ait)fuo creatori præftat obfequ/um. Aftra ingt; dicantnafcenteni,patientemobnubunt,nubesrccipiuntafcendentem,redeuntemad indicium concomitabuntur.

Quum^ eflent defixis in ccelum oculis, eunte illojccce uiri duo ad ftiterunt illis,amidi ueftibus albis,qui amp;nbsp;dixerunt: Vin Galilæi, quid ftatis intuetes in ccelum 7 Hie lefus qui aiTumptus eft à uobis in ccelu, fic ueniet quemadmodum uidiftis eum euntem in ccelum.

Dettfeenftone - Maximum eftafeenfionis domini myfterium, maxima uis, proindercm grandent doming nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maximis,multis amp;nbsp;multocertilfimis approbatä oportuitteftimonqs.Primo ergo hæc

fiuntin confpedu difcipulorö, utamp; ipfi nil dubitarent, Sialfis certiores forent teftes. Deinde apparent angeli,quos ob aflumptam fpeciem uiros uocat. Cæterum duoap.* parcnt.Nam in orc duorum aut trium ftabit omne uerbum. Apparent autem albis ue^ ftitûNamadfcpulchrum quoq; dumrefurredionis teftes eflent fulguranteueftccom parent ♦ Quin Si ipfum dominum lefum candida uefte comptum cernebant difeipuli, dum transformaretur in monte famSo.Et candida ueftecinâi in triumpho equis albis uehebantur uiflores Romani. Color ergo candidus uiâoriæ,clarificationi Si imperio confecratus eft.Iam cumangeli adhibiti fuiirentdominicæconceptioni,natiuitati,paf fioni,refurredioni^,non potucrunt non interefleafcenfioni.Sic autem loquuntur iE li deafeenfione domini ad difcipulos, Viri Galilæi. Difcipulos autem éloci uocabulo, ueluti dignitate,roboreanimi ac conftantia præminêtes compellant. Quid enim aiiogt; qui opus erat eos audirecuius erant patriæ,cum id nequaquam ignorarentî’ Hine ceu fxpoftulantes focordiam^ apoftolis improperantes, non citra Emphafin addunt,

Quid ftatis intuentes in cœlumç’Quod apud Græcos uiuidius e{i:,Tl ls-HK«TtV^AÎ7Ptgt;* Tiç v^róf) oufaxop-Vorxo quod hic dixit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id paulô fuperius dixit àTtv/^omç.

Eftautem krtvl^e/j fixis^immotis (utinquitErafmus)obtuencculis,amantiûmo^ rc.Iam fcquitur aflumptionis teftimonifl,OTTO? o lucrëç, Hic ille lefus, ncmpc qui à uo^ bis in cœlum aifumptus eft corpore uifibili 8C uero, ad eum prorfus modum redibit^ Of} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qucmadmodüuidiftisabeuniem.ldeftjineadem formacarnis (ut Bedaait)

atq? fubftantia ueniet iudicaturus,in qua uenerat iudicandus,cui faneimmortalitatem dedit,naturam non abftulit.In quam fententiam amp;nbsp;D. Auguftinus (exquo illc uerba fua tranfcripfit) ad Dardanum depræfentia deicap.i.Memoriter recoIe (inquit) amp;nbsp;fi« deliter tene Chriftianam confeirionem,quoniam Chriftus refurrexit à mortuis,afcen dit in coelum,fedet ad dexteram patris, nec aliunde quàm inde uenturus eft iudicare ui uos mortuos^iudicandos:Slt; fic uenturus eft ilia angelica uoce teftante, quemadmo^ dum ire uifus eft in coelum.id eft in eadem carnis formaatque fubftantia, cui profedo immortalitatem dedit, naturam non abftulit.Secundum hanc formant non eft putan^ dus ubiqjdiffufus, Cauendum eftcnim neitadiuinitatem aftruamus hominis.ut ueri tatem corporis auferamus ♦ Non eft aut confequens, ut quod in deo eft,ita fit ubiqj ut deus.Nam amp;nbsp;de nobis ueraciffimafcriptura dicif,Quodin illouiuinius, mouemur,0£ fumus,nec tarnen ficut ilk ubic^ fumus, fed aliter homo ilk in deo, quoniam aliter SC deus in homine proprio quodam amp;nbsp;fingulari modo. Vna enim perfona Deus amp;nbsp;Ho^ mo eftjS^ utrunq; eft unus Chriftus lefus, ubiq; per id quod deus eft, in codo autê per id quod homo eft. H^c Auguftinus,quern fortaftisSacramentariumeiTcconuiciabun tur quidam,quibus placet ibi quo(^ iuxta humanitatem efle Chriftuin ubi eft fecun^ dum diuinitatem.Sed nemo eft uel modice in facris uerfatus liter is SC harum interpre^ tibus.qui non ad pudendum ilium errorem obftupefcens uociferetur, Contendendo certeamittiturueritas. Nunc quodattinetmyfterium afcenfionisDominicae,Scpt. Tertull.de refurredionecarn.Chriftus (inquit) fequefterdei atqj hominumappella.- fceiißonfit lus,exutriufq; partis depofito commifto fibi,carnis quoq^ depofitum feruatin feme« pfo,arrhaboneni fumm^ totius.Quemadmodum enim nobis arrhabonem fpiritus re liquitjita Si à nobis arrhabonem carnis accepit,8( uexit in cerium pignus totius fum-mæ, illuc quandoi^ redigendae ♦ Securi eftote caro 8lt; fanguis,ufurpaftis Si cod uni, SC regnuni dei in Chrifto,(^od fi uerum eft ( ut fane aliter habere non poteft) iam pec^ cata hominum expiata funt,coe!um apertum eft,fpes immortalitatis confirmata eft. Vi âorquoq; Chriftus ecclefiamfuamtueri poteft,nccquifquameftquipofthacekâos damnare poflit.Chhftus enim uicior is eft,quiccclos afcendit,qui ad dexteram patris vWe quid in fcdetjamp;interceditpronobis.De quarecopiofiusadRoma.s.adHeb.y.y, s,io.8( Ioan, xalis ugat »4.Præterea neceflarium erat utcaroChriftiauferreturexhocmudo, uttota religio in Chrifius. fpiritum dirigeretur,ô( ut animi fiddium àterrenis ad coekftia, ubi Chriftus eftjCrige* tentur. Hadenus ueroperiingit Corrollariüiftudadfuperioremmagishiftoriâper-tinensquàmadpræfentemîquæiamfequunturpeculiariter præfentis funt inftitutû Nuncenimaudiemus quidadum fitpofteaquam terras corporedeferuerat dominus, ôCquomodo difeipuli fe ad donum fpiritus fanâi pararint fufcipiêdum,item quomo.* do fpiritus fandus fit milTus,

T une reuerfi funt Hierofolymâ à monte,qui uocatur Oliueti, qui abeft à Hierofolymis ïter fabbatû

Pia mens neqj grauatur,neq,’tardât diuinis obfequi prçceptis.Nihil ergo morâtur, nihil difputantjfed eô redeunt quo redire Si fpiritum præftolari præceperat dominus. Faciamus nos quoqj fummo ftudio,alacritate læta Si accurata diligentia quodcunque ilkfacerepræcepit. Porrôloci nomen exprimitur e quo codosafeendit, non modo ob hiftoriæ fidem, fed ob myfferfietiam fublimitatem. Siquidemuthumanæimbe.» cillitatis maximi^erga nos amorisargumentumæderet,in eodem oliuarummongt; te cum morte colludans fanguinem defudat. herum ergo cœlos ex eodemmigrât,

g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COWMEN Tt LIBER r*

titcertum dîutnîtatis cxhibcrctfpecimê, Etenim hocipfum iam oHm prædîxcratapud loan.infextofore utexafcentioneadcœlos intellediuri eflent ipfuin efle fiiiumdci» Hinein fuperiori hiftorialegimus, Etadoratoeo redierunt Hierofolymam. Prætcrea îndicatur Âloci diftantia, Iterfabbati Dequocopiofius difputauitD. Hieronymus quæftio.ad Âlgafîam 10 « AiuntautéelTe fpatium bis millepaiTuum gt;nbsp;Eo quod Ioannis duodecimo feribatur Bethania à Hierofolymis abfuiffe ftadiis quindecim »quæ tarnen irt latere mentis oliuarum fita fit. At quindccim ftadia paulôminus efficcre quàm paf--fuum duo millia. Videtur hoe totum ex qs enatum uerbis Mofeos,quæ Exod.decimogt;gt; fcxto in hancextant fententiam, Maneat unufquifq; apud femetipfum amp;nbsp;nullus egregt;-diatur de loco fuo diefeptimo. D. Chryfoft.Mihi uidentur haec(inquit)in fabbatogc fta fuifle, Alioqui non ad iftumodfi indicaflet interuallum loei. Quod qua uerèdixerit deprehêdes fi à refurredionis die quâdraginta numeraueris dies. At refurreflionis dies in uigefimüMartq incidit,fi modo Tertulliani computatio non fallit,quaeeft Chriftfi crucifixu effe Confs. Rubellio Gemino 8C Rufi'o Gemino, menfe Martio, temporibus pafchæ.die VIII. Galen. Apri. quf apud nos eftMartii uigefimaquinta.Sedhjc obiter.

Et cum introinent,afcenderunt in ccenaculum,in quo habitare fos; Jebant, Petrus inquam amp;nbsp;lacobus, amp;nbsp;Ioannes,Sc Andreas, Philippus amp;nbsp;Thomas,amp; Bartholomæus amp;nbsp;Matthæus, lacobus Alphæi, mon Zelotes,amp; ludas lacobi frater.

Non hueatq; illuc magna quædam iadantes difcurrunt,fed fefe intra domus pene^ traliarecondunt,donee adfit tempus SCoccafiobenefacien di. Habueruntautéeertum defignatum^ locum, in quo dum Hierofolymis agerent habitabant,cuius hie fitmen tio.Nemoenimfanusdehonefiiffimiscrediderituiris(quodde balatronibus credit inus)omnium perreptafle ædes.un-îyûîo/j uero æditior eft in ædibus locus. Latini ecena culum uocant,nó equidem locum in quocoenatur. Feftus enim coenaculum uocat dœ-mus fuperioraad quae fcalis afeendebatur.Orientalibus uero fuus fuit in conftruendis domibus mos. Germani uoearemus die loben, die vpinden oder den pal. Locum inquam in aedibuspatentioremamp;aliquantoampliorem. Seduide ledorquàm tenui ædificioSC omni magnificentia carenti contenta fuerit apoftolica fimplicitas.Nihil tale uideas ho die in horum(ut uideri uolunt)fequacibus,quibus no fufficic uel Priami regia, uel anu bitiofa Babyloniorum ftrudura♦ Nominatim autem recenfentur religionis Chriftia* næproceres,quodmultumreferatiftorumnouifienomina, qui primarq nobisdati funtàdeoueraepietatisantiftites.Defingulisquiplurauelit légat apud D.Hierony^ mum in eo libello quo numeral fcriptores ecclefiafticos, cui ftudiofus aliquis reliquo^ rum apoftolorum, qui nihil fcripfere, uitam amp;nbsp;interitum adiecit.Hoc annotandum ui debatur de tribus poftremis.

I A C o B VS Alphæifuitfilius,Simonis amp;Iudæfrater,qucmMarc.in v.paruuco^ gnominat,nimiruaddiffcretiammaioris,hoceftfenioris,qui Hierofolymis occubuit;

frater Ioannis fuit. Minoré uetuftas luftüamp;ipfæ facræ literæ fratrêdomini appellat uere.Hic HierofolymorS fuitepifeopus, cuius ada meminerflt Si Paulus in Gai. tandê uerc e’ pin na têpli præcipitatus è uiuis exceffit. Beda hoc loco eos redarguit, qui tertiû quendâ côfihxere Iacobô,quafi is qui luftus Si frater dni appellatus fuit,alius fuerit à la cobo Alphæi.Oftendit em unü duntaxat fuilTe Iacobû,qui Si AIphp,Si ludf ,Si luftus. Si frater domini fit nuncupatus. Mater huius matertera fuit uirginis, Maria Cleophc uelàpatre,uelfamilia Gleophe dida,q Silacobi nônunqdicitur.Iacobiinquâ mater.

SIMON cognomentoChananæus,idemcftquiSlt;Zelotes,ortuseuicoCana,in quo dominus aquam in uinum conuertit. Et Canaauthore Hieronymo interpréta^ tur zelus: hinc nimirum Simon ZeIotes,Si ob patriam. Si ob feruen tem zelum dicîus eft.Hicabantiquisfcriptoribus dicitur confobrinusdomini. Egefippusenimtradic Cleopham Simonis ex matreauum,Iofephi nutritii domini fuifle fratrem.

IV D A S, ob differentiamlfcariotis, lacobi diduseft, non utiq? paterautfilius,fed frater.

IN ï. C AP« A CT. AP OST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

frater« Hic apud Euangeliftas trinominis eft, Nam amp;nbsp;Lebbeus, amp;nbsp;Tathcus cö* gnominatur.

Hi omnes perfeuerabant unanimitcr in deprecatione SC obfeefä« tione cum mulieribus, Maria matre kfu,cum^ fratribus illius«

Vide fanâiffimum optimorum hominum confortium. Vide in his quid poiTit con fumniatrixomnium conftantia.Vide utilli fefead fpiritus fandii aduêtum parent.Dp fcamus ergoamp; nos poniTimas in cccicfia res efl'c Coneo rdiam,Oratio nein, ölt;Pcrfe-ucrantiä.hifccparari corda ad fpiritus fanäi maxima dona^RcäiflTimecrgoamp;ekgan?-tifQmcParaphraftcs, Nuncuidc (inquit) quid hicagatur, Non rixisautfabulis otio* fis tcritur tempus, fed crant omnes unanimitcr perfeuerantes in facris prccahonibus« Non eft ecdefia Chrifti,ubi non eft unanimitas. Non funt deo gratæ prcccs ubi non eft fraterna Concordia, Nec merctur audiri, nifi qui perfeueranter orauerit. idem orat cuangcIicacongregatio.Vbi alius orat opes,alius optât mortem inimici,aîiuslongæut tatem,alius regnum,alius aliud, ibi non eft ecclefiaftica deprecatio, Fratres autein ( nc quis forfan miretur)confanguincos domini ex more Hcbraico dixit.De quo plura di* uus Hieronymus aduerfus Heluidium«

Ipt in diebus bis exurgens Petrus in medio difcipulorü,dixit(erat^ turba nominum ßmul ferè centum uiginti)

Pergithiftoria pingerequid àdifcelTudominianteaduentum fanâi fpiritus ab apo ftolis geftö.öt quomodoMatthias in locum ludæIfcariotis eleäus fit. Gæterû non ca ret myfterio quod dixit,Exurgens Petrus in medio difcipulorum, Cómendatur cnim uiri humilitas, Non etcnim folus apud fe arrogantia tumens ecclefiafticas res pro uo* (untatedifpofuit,fed in medio fratrum cgitquarcunqjegittNeqjenini conuenit utec* clefiafticamunia ôiquætotiusecclefiæ funt,paucorû difpenfentur libidine, fed æquiî eft ut ca bonorum unanimi côfcnfu iuxta fcripturarSadminiftrentur præfcriptum. Neqj uero amp;nbsp;illud æquum fuerit fi qaiuis iam fibi quæ^ arripi3iinunia.Nam Apofto lus,Omnia (inquit) dccenter fecundum ordinemfiant.Oportuitergo unSaüqucm certo ordine res ncccflarias agerc.Prodit itaq; Petrus,qui reliquis haâcnus fempcr ex-riterat 8i ardentior amp;nbsp;in rebus sgendis aptior felicior^.Chryfoftomus, Turn tempo ris (inquit) præfeâura non honos erat,fcd cura fubdttorum, amp;c. Annotandü 8C hoe îpT4ox^©^ûVoA«TM.ü,id eft, Eratautem turba nominum, nouumeifeloquendi genus« Turba enim ponitur pro numero, amp;nbsp;nominum projnominatim, vnd es ws die gant namhaffiig by hundert vnd ^ent^gen^At ueritas religionis non confiftit in multitudinCjOpi* bus,pompa amp;nbsp;uiribus mundi,fed in deo ÔC ucritate eius» Vnus Michæas,unus Relias, unus leremias repugnauit ÔC rcgibus,Slt; poteftatib%amp;facerdotibus,8c toti plebi.Chri ftus quoq; dominus apudLucam in Noli (inquit) timere pufillegrex, quia compla dtum eft patri ueftrodarc uobis regnum fuum«Vide i,Corinth.i, amp;nbsp;»,cap.ô( x, ThelT, fecundocapite«

Vin fratres, oportui't l'mpleri (cripturam hanc,quam prædi'xit fpû ritus fandus per os Dauid de Iuda,qut fuit dux hts, qui comprehends runt Iefum,quia cooptatus erat in numerumnoftrum,amp; fortitus erat partem minifteri} huius, Et is quidem parauit agrum ex mercede ini* quitatis, fufpêfus^ crepuit médius, amp;nbsp;effufa funt omnia uifeera eius«. Etinnotuit omnibus habitantibus Hierofolymis : ita ut appellaretuf ager ille lingua 1 His uernacula Aceldamalhoc eft,agcr fanguinis.

Status orationis hiceft.Qiiandoquidemludas officio Sf numero exciditapoftolico» neceffarium eft ut alius in locum eius forrogetur. Illud autem in tota oratione potifli^ mum eft obferuandum, quod Petrus totu hoc quod agit non humanoconftlioagit^

COMMENT» LIBER 1.

fed diuinæ fcnpturæ impulfu.Quod fi hoc primarius ille Apoftolorum fecit,quid nci^ bis faciendum putatis^ Ergo quae ciuiJia funt, ciuilibus, hcceft iuftis amp;nbsp;æquis difcuti^ antur legibus jquæ porrô religionis Si dei, fandis fcripturis gt;nbsp;Petrus maximam huius orationis partem narrationeabfoluit,quam tarnen fcripturis 8(. probabiliorem amp;nbsp;gra^ tiorem reddit»Exponit enim quomodo ludasexcideritîamp;nequemoffenderetcafus irrcparabilis, commitigatfcripturarumlenimine.Siceteniminfatisfuiife.Nonequi^ dem quod ludas diuino confilio ad proditionem nolens compulfus fit, fed quod pro-* ditor diuina flagitante iufiitiamerito punitusfit»Hiftoriam uercquamhicretexit’c^ gereeftinfuperiorilibroEuangclicaehiftoriæjamp;apudMatthæuminiT-.Egoccrtecre^ diderimexitiumludæàLucahic propiercacopiofius ciTeexpofitum, quodin fuperio ri libroid tranfiens hune in locum ufque referuarit. Et notius quidem illud eft,plani-. us^ quàm quodmultis fitexponendum. Sunt tarnen quedam non prorfus tranfîlien da,ncmpe, quodhinc claret omnibus æquam fuiffeapoftoiis peteftatem, quod dixir, Sortitus erat partem minifterfi huius î fi enim partem quifquefortitus eft, nemo fane totum id eft rerum fummam obtinuiuDeinde Merces iniquitatis pofita eft pro merce-deiniqua,fchemateHcbræo* Significauitautem pretium fanguinis. Et hoc fanguinis pretium agro nomen dédit,qui uernacula hoceft Hebrp, fiue(quod Hieronymo pla* cet)Syra lingua tlt;’^-\’?'i^tvdicitur.Videturauté nomen compofitumeftcex'':;çif^gt;quod fignificat agrum uel fundum,amp; cA «^quot;Aîquod eft fanguis » Ager enim ex pretio QC regcftanomenfumpfit,inhoc,ncnephandumfacinus unquani ex hominumexci* deret memoria, utep exemplum foret omnibus hominibus quantû nephas flagitium acpiaculumpanent qui pretio accepto uelhumanumfunduntfanguinem,uclueri-tatem fanéiam produitt.Caueamus ergo nobis non modo àproditionibus ,fedàlar^ gitionibusquoq;. Quid emm non poteftfallaxaurirutilus coloré Quo nonimpcïlit cupida hominum corda.^Munera uel fapientü excæcantoculos, Exillis pullulantpro-

' ditiones, patriædefcrt!o,paupcrüoppreiriones,fimuItates,bclIa,cædes.Atinnoxiuni fanguinem non inultum tranfit dominus^De qua re copiofius Numeri nbsp;nbsp;nbsp;Ezech^w.

amp;c. lam uero expende mihi quàm graphicc atrox amp;nbsp;terribilis pingatur ludæ interitus. ludas ob uenditumauro dominum, ob^ innocentem amp;nbsp;nuper domini effufum crugt;-orem fufpenfus crepuit médius. Quod hue intelligas de præcipitio, fiue de fufpendio a trabe, parum rctuîerit. Plericj haéienus credidimus ludâ fibi laqueo fregifle gulam, fed huic loco magis confonum eft, infelicem præcipitio diffilrjfle» Hoc etenim Græca^ nica uidentur innuere,quæ fie habentjugj^ tçsv/iç ysvô/Uivoç îÀoxm/xÉo-oç, id eft,amp; pro» nus fiuedecliuis fafluscrepuitmédius .Et quidempronus uel præceps dicitur. Quo uerbo fi geftumamp;habitum laqueo præfocatiexpreiTit, iam fcquentia nonqua» drabunt.Etcrepuitmedius.Quam fententiamGermaniceappofitius reddemus, v««lt;i ÿfrfcbwdtteret «on cincndcren.Talefupplitti genus irrogauitAmaziasfilqs Seir.utlegimus a. Parai, ly. ludæi enim cœperunt hoftium decem millia,amp;adduxeruntad præruptum cuiufdam petræ,præcipitauerunt^ eos de fummo ad præceps, qui uniüerfi crepuerût. Quod fi eodem mords genere extinâus eft ludas, non fefellit diuinatio. Iam SCMat» thæo clarius fcripfitLucas.Matthæusenimdixit, Laqueo fefufpcndit, pro eo quod cft,fibiipfî mortem confciuit» Lucas autem mords genus pinxit♦ Et Germani dicimi» ci laqueum efle paratum, cui ante fores fubfiftit præfen taueum exitiuin. Interim uero non negoMatthæi uerbum ccarsygaTo appofitius reddi ftrangulauit.Parum igiturre» tulerit (quod iam monui)laqueo an præcipitio infelicem abruperft uitâ. Gerte perrjt et quidem mifere. Proinde peribunt omnes quotquot auro ucndidércpatriam,aut ueri» tatem prodiderunt, autinopes opprefferunt, autueritatis ftudiofos reiegaruntin Cxè* lium,aut deniq; parricidfis commacularunt omnia, Nifi credamus deum uel iniuftun» uel impns effeamicum*

Scriptum eft enim in libro Pfalmoru: Fiat commoratio eius defer*« non fit qui inhabitet in ea,Et epifeopatum eius accipiat alter.

Hie tandem fcrîpturæ uerba rccenfet, quæin orationis initio cœpetatallcgatcîita ue rorecenfetquafiunoinloco aut Pfalmofcribantur.cum teftimonium ex duobus fit petitum.Nam prior pars teftimonij, nempehæc, Fiatcommoratioeius deferta, amp;negt; mo fit qui earn inhabitettfumpta eft ex Pfalnio us^et per typu tribuitur Chrifto et gen^ ti Iudaicae,qu3e propria perfit perfidia.dicente domino,Ecce relinquetur uobis domus Ueftradeferta.Porro per Catagogam id quod generale eft peculiariterludæaptatur, qui Si ipfe perfidia fua excidit ne eflee Apoftolus, Sequitur deinde pars altera teftimo-nii fumpta ex Pfalmo centefimo odlauo. Neque uero alia ratione aptatur ludæ prodi« tori,quàmeaquafuperius.Nam Dauid eaalias aduerfusingratosufurpat.Breuiter duo hifce teftimonqs uoluit probata. Prius, quod ludas propria eflet perdendus mali^ lia-Pofterius, quod alius effet in locum abdicati reiedi^ furrogandus. Quibusiam coinmode infert.

Oportet I'gitur ut ex his uin's, c|ui nobifeum uerfati funt toto tcm=î pore, in quo intrauit amp;nbsp;exiuit inter nos Dominus lefus exorfus à ba#? ptifmo Ioannis ad eum ufque diem, quo receptus eft à nobis : unus quifpiam conftituatur qui fîtunà nobifeum teftisrefurrelt;ftionis eius. t Quia ( inquit) fcriptura iubet,ut alius in deperditi fubftituatur locum,age difpicia- De uocdtione mus quis huic negotio fatis idoneus fit: amp;nbsp;obiter exponit quifnamuideatureffeidogt; rt(ifpi[fop4i;. neus. Is nimirum,qui dominum lefum, hoc eft, gefta Si dogmata ci us uniuerfa probe norit, amp;nbsp;teftis iftorum effe poffrt. Vnde nos colligimus eos demum iuftos effe uerita^ tis Euangclicæ Si fandae dei ccclefiæ teftes miniftros ac prædicatores,qui dodi in pie* • rate,alios quoque uere docere poffunt. De qua re plurima Paulus i. Timoih. tertio,ÔC Titum i.Supcrioribus fæculisinauguraruntnobis Suffraganei(quos uocant.dndoäif fimos quofque agafoncs,ncpotes,uappas,ambubaias,qui Euangclicae doflrinae nun* quam peromnem uitam uiderant uel apicem uel praeliminarem titulumJnde uero no bis totinccclefiam errorcs deriuati funt,Cæterum maxima eft fidei Chriftianæâùtho ritas, utpote quae nobis à teftibus eft expofita, qui non modo audita, fed ctiam uifa ac expcrtiffimaretulerunt.Hocipfum Si Petrus amp;Ioannesprimaryteftantur apoftoli. Hie in I.cap.X. iHe uero in i.cap. i.Porro ingredi Si egredi more Habraico pofuit pro to tauitæconuerfatione, Vnde Erafinusfenfum probe reddens uertit, Qui nobifeum uerfati funt toto tempore, quo dominus lefus perpetuam uitae confuetudinem egit no bifeum. Neque illud nobis hie tranfeundum,quod dodirinam Si baptifmum Ioannis negotio inclufit Euangelico, contra iftorum placitum qui doârinam Ioannis feparant ab Euangelio. De quo dicemus in capite decimo Si decimonono. Et rcfiirreâionem pofuit pro toto Euangelfi negotio,partempotiffimam pro ipfa re tota.Incumbit cnim Euangelti prædicatio,ut Paulus in i.ad Corinth.iy.oftendit.in rcfurredlionem tota.

Etftatiicrunt duos, lofeph,qui uocatur Barfabas,qui cognominaif tus eft Iuftus,amp;Matthiam.

, Non eligunt nifi optimos Si fandiiTimosuiros.AItercnim àuitæfanflimonialu« ftus cognominatus eft, Memincrimus Epifeopum irreprehenfibilem cffedebere.Sta* tueruntautem.hoceft, certos dcfignarunt,defignatos^in ccclefiæ confpeâum ftatue runt. Quod utiqj iccirco tarn diligenter Si caute gerebatur nequis ad facerdotalem Io* cum indignus obreperet. Hine Cyprianus martyr Epift.lib,i,Epift.4.Scriptura(ait)in ftruitSCortcnditordinationcs facerdotalcs non nifi fubpopuliafliftcntisconfcientia fieri oportere,ut plebe præfente uel detegantur malorumcrimina,uel bonorum meri* ta prædicentur, Si fit ordinatio iufta Si légitima quæ omnium fuffragio Si iudicio fue* ritexaminata. DelofephoautcmBarfaba nihilcertiproduntfacræliteræjConieâuras babent uctcres,de quibus iam non eft dicendi otium.

Etiacfta precatione, dixerunt; Tu domine,quicorda nofti omnf^î um, oftende utru elegeris ex his duobus, ut accipiat fortem minifteri) ,

It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER 1»

hums, amp;nbsp;apoßolatus, undepræuarkatus exdditludas,ut abirct inlo^^ cum fuum»

Rem grauem Siarduam fumma cumhoneftateacdiligtntiaperficiunt. Primóin--quiruntur dodi SC fanéli aliqui,qui rerum Chriftianarum fint gnari.Deinde comper^ tos ecdefiæ proponunt, ut irrcprehenfibiles cffeprobentur. Non autem quiuis per (e, licet rerum Chrifti probe gnarus, officium hocambir, fonicitatamp; currit,fed uocati ci^ tra arrogantiam aliorGcp inuidentiam, fententiam lanfli fpiritus utrinq; ex aequo expc élant,uter tandem ex duobus eligatur, Atqjhic demum preces fiunt.Maxima cnim uis cftorationis.Noscertehincdifcimus resquasuisinccciefia graues,orationeaufpican^ das ducendasœ eirc,Nam citra dominiauxiliumSi affenfum nihil féliciter ceciderir.At «s orationcfleäitur,Nos equidemexhabitucxtcrioriiudicamus homines, Sifall’imur fæpiffime, Dominus corda intuetur»Hunc ergo precantur, ut efl defignet quem huic negotio norit efle aptum,e quo ludas excuflusabiitin locum fuum.id eft,fe fuis^ mo-ribus dignum. Proditor enim cum cflet, inter honcftos,mtnifter tam fandi codeftisç tninifierii.recenferi non debebat. Siquidem adcoruos ac inferos pertinebat,domicilut omnium eorum qui aurocorrupti öC iuffitiam ueritatem produnt»

'0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et dederunt fortes eorum, nbsp;cecidit fors fiiper Matthiam,8c coosî

Non temerefortiuntur, fed fuperconfignatis amp;nbsp;uiris optimiSjpræmilTaquoqjora^ Deforle^ ^kne;undeiamimpoffibileerat,utforsaberraretjnquemcunq;enimifiorümcecidir' fet,non aberraueratjinterimucro forte opus erat,quæcertum defignaret, quæamp;ipfa à deo agi creditur » Sortin' enim aliud non eft quàm aliquid forte decernere uel confti» tucre, ueluti cum nos forte agros St poffelfioncs paternas diuidimus» Neque aliud ge^ nus magis à dolo fraudeuealienum eft. Hine ipfc deus iuffit terram promiifam forte diuidere, Numeri 3 j» Quin 5C Pontifices fortedefignabantur acreges.Nam Saul forte elecius eft uoluntatedei prius confulta, per quam latens Saul populo indicatus cft;ad cuius rei imifationehicquoqjMatthiaseligitur.Dchocgcneredixit prophetaProu» iff.In finumdeiiciunturfortes,atà deo indicium earumproficifeitur. Deeadempluri^ bus Feneftella de Magift.Rom.tit, de Proconf.amp; Cœlius Antiq» lefl.Iib. ji,cap,is,Lu^ cianus quoc^ in dialogo qui Erotimus inferibitur. Quodergo omnibus àconftitutio^ ne mundifanäislicuit,idem nobis quo(^licet,fortiri.Eft fancamp;aliud fortiendi genus infame prohibitum in lege. Hoc euentus quærimus de rebus futuris,qualcs erant Vergilianae» Harum author extitit Numerius Præneftinus*Illas uerodamnatlexLe* uit19.de propheta Ifaias in s Jllius ftudiofi nominantur fortilegi, obferuatio autem for tilegium. Dehoegenere plura habet Cicero, in 2. de Diuinatione. Crinitus quoq^ lib» deHoneft,difcip,22,cap.j.SePolydorus Vrbinas dcinuent.rerum,lib.i.cap,uIt.Ritccr go peradis omnibus accepta data^ fortc,hac ipfa declarauit deus Matthiam fibi place re.Hic itaqj declaratus Apoftolus undenario numero duodccimus eft additus ♦ Porro certushicillcacconfecratus numerus teftium,cxpedat nunc fandum dei fpiritum, quo imbuti Chriftianam religionem per uniuerfum dilfeminentorbem. Arator Ro-manæ ecdefiæ diaconus, qui Ada Apoftolorum hexametro carminereddidit,allegogt;-riamconcinnat exduorum cledorum nominibus, docenshumanam iuftitiam eifere iedam, humilitatê uero Euangelicâ approbatam.Quod fi quis uerfus requirat hi funt» Conftituere duos lofeph cognominc luftum, Matthiam^ dei paruum,quod nomen,ut aiunt, Hebræo fermone fonat,humilem^ uocando Comprobat, O quantum diftant humana fupernis ludiciiSjparuimeritotranfcenditurillc Lande hominum qui iuftus erat.

eodem locoïS^ faâ:us eft repente dé ccelo fonitus,tanquatn inipctü ue nientis flatus uehementi's,amp; repÏéuit totam domum, ubi erant feden« tes« Et uifæ funtÜIis dflTedæ lirtguæ üelüt l'gneæ, fedi't^ fuper fingU:= los eorum,ac repleti funt omnes fpiritü fandto,cœpcrunt^ loqui aitjs Iingin's,prout fpiritus ille dabat eloqui iUi's«

1 andern fubtcxitur ipfa Aâuum Apoftolorum hiftoria, quæ ut aufpicqs fanfli fpp ritus gefta, fie ab eodemquoqjcceptacft.Nuncenimdefcribitquomodoimpletaefint defpiritufandopromitfiones cuin Chriftitumprophetaru,quomodo fpiritusorbi Deßfirituftii* datus fit,qui cft ueritatis dodor,falutis arrha,pax Scanimarum gaudium « Cum enim üo, fpiritum fandum dicimus datum, de donis fpiritus loquimur ♦ Deus enim incircum^ fcriptibilis alias humanis pedoribus concipi quidcm,fedcondudinon poteft. At do« na eius fecundum nicnfuram SC beneplacitum eius pedoribus noftris infunduntur, . Principio autem uidentur paulôcopiofius exponendse effe cauffæ donati fpiritus fan^ di.Maximum enim eft huius doni myftcrium, difpcfitio mirabilis, amp;nbsp;confilium Dei fandiflimum.In præfcntiarum duas huius doni cauflas oftêdemus.Priortalis cft,Prp mus homo conditus état ad imaginemôC fimilitudinemdei, quæ imago non potuit cflein alia re,quàm in fpiritu,Deus enim fpiritus eft, caro non eft.Spiritus autem uita, (nnocentia,acfandimoniaeft« Cum ergo peccaftet Adam imago hæc in miferooblitc rata eft,potiffimas uero caroobtinuit,adeo^totus homo caro fadus eft, teftanteferi-- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iV

ptura,Non difeeptabit fpiritus meus cum hominein æternû,qu!a caro eft « Porrô affe dus carnis mors eftîin folo ergo fpiritu uita eft« Proindefi homo uitæreftitucndus.Sé dei ilia in homine per carnem obliterata,rcparanda erat imago, hoc non alio pado fie nbsp;nbsp;nbsp;-- : c;

ri potuit,quàm reftituto nobis fpiritu diuino,in quo imago dei eft. Cæterum in male uolam (utaitpropheta)animamfpiritusdei noningrediturtproindecoinquinatam nbsp;nbsp;nbsp;»-...J

prius expiari oportuit.Hic igitur confiderandumriobis myfterium Chrifti, per quem omnia expiataSCrcftitutacreduntur.Chriftus ergo moritur, utpeccata mundiexpia^ ret,Refurgit,ut certam nobis fpem ôC immortalitatis, ôi quôdpeccatum 8C mortem ut ciflet,faceret.Deinde coelos afeendit, ut omnium fe probarct dominum. Inde uero fpt ritumfandumfuperomncmcarnemmittit,nimirumutiamper huncreftitueremur înnocentiæ ac felicitati priftinae,repararctur^ ilia in nobis dei imago, atq; ira æternæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ' gt;

uitæ elfemus participes .Hæcad hune moduni iam olim tradidit 6C Paulus, maxime in

4. ad Ephef. 8C j. ad Col. cap. Hic uero nolo quifquam cogitet Veteris teftamenti fan.- a« uetera dos patres ac prophetas ab hac falute exclufos elfe. Nam SC ipfe Petrus teftatur in ipfis ritum [anduA habitafle fpiritum Chrifti. Proinde loquimur hæc fecundü temporis difpofitionem« babuerint. Finge enim pattern elfe qui duos habeat filios,quorum fenior moriatur fuperftite ad-huc pâtre, qui demum 8C ipfe moriens omnem fubftantiam iuniori hæreditate relin-quat. Nam in mortuis duntaxat ratum eft teftamentum. Iam uero quis tam ftupidus, qui credat feniorcm,co quod parentis mortem non uiderit,iuniorautem paternis fub ftantiis iam liberalius pcrfruatur,uel non fuiffe hæredcm uel filium î’ Sanè licet morte interceptus fit,8C temporum iniuria parentis mortem non luxerit, nihilominus SC fi-» lius 8C hæres erat, 8C parentis facultatibus olim uiuebat.Ita nos quoqj unius patris fit-mus filfi. Veteres quidem fratres noftri excefferunt priufquam morerctur dominus, nihilominus donis benigni patris,ut uerihæredes æternf uitæ,abundâterpotitifunt« Nos uero qui à domini noftri morte fumus,nunc quidem bonis cceleftibus abundant tius perfruimur.Nam perfeda morte teftatoris, teftamentum iam ualet. Valebat fané

amp; antea,fed nunc ipfa bona difpenfantur,ficut difpenfanda fuerâtordinata.Pofterior huius doni caulfa harc eft. Impleta erant tempora, proinde omnes genres uocandæ in confortium falutis. Hic ergo oportebat ad hoc negotium inftitui apoftolos uarfis do-nis,ncnouadodrina protinus reficereturt Sc proinde no itaaccipi debet hoc negotiö^ quod nunc primû dona fidei,fpei ôC charitatis ôrbi donata fint,fed quod auda, quod apoftolis domini futuris ad omnes genres nunciis collata fitlinguarum ÔC rcrum péri

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER. î*

tia,fortitude,magnanimitas.agendi ardor amp;nbsp;fdicitas.item facultas defignandi mJraca lajd quodefl^ufofpiritufanâofaâumeft^Hucenimpertincntprfcipuepromifliooes Chrifti defando fpiritujdaec in tranfcurfu,iain redimus ad hiftoriain » Duo notât iu^ xta morem hiftoricum,quo tcnipore,quóuein loco miflus fuerit fpiritus fandus. Por Tewpw* ro tempus multa in fc habet myfteria* Equidem non numeramus cum ludæis ab inv molato agnOjfed a refurredione dominica dies quinquagintaJudæi autem primitias frugum hac offerebant domino.Nam ipfa in melTem incidebatErgo apud nos quoep cum meflis effet multa,operarii autem pauci,emifit dominus fpiritum fuum ut hoc in-ftrudi difeipuli frudum colligerent ex omnibus gentibus, cum^ offerrent domino* Quinquagefima item dieegreffionis filioru Ifracl ex Aegypto,data eft kx domini, au=« thore Hicronymo ad Fabiolam de Manfio,po*Dci,Mans.ii.Eadem ergo dieoportuit conferri fpiritum fandûjdiuinælegis Si cxpofitoremamp;effedorem x. Corinth, Hue locUigt; nbsp;nbsp;nbsp;iam facit Si locus ipfe.Nam ut lex in monte Sinai lata, lie fpiritus in monte Zion efi: do

no miffus.Siccnim futurum prædixerantprophetp,ut lex effet profedura deZion,Slt; uerbum domini de Icrufalem, Cæterum in monte Sinai audiebatur taratantaræ can^ tuSjtonitruifragor, cernebantur fulminumflammærcrrificæ, Siquicquid humanas potuitconcuterementes : quæ quidem omnia potentiâ dei fignificabantSi uindidam (alii ad legis terrorem nefcio quern referunt) illis nimirum paratam,qui legem dei con temnercntJtaqjoportcbat Si hie quædam apparerefpedra,fed quae illis forentminus YentUf. terrifica, Audimus equidem fonitum tanquam impetu uenientis flatus uehementis, fed eo fignificatur dodrinam fandi fpiritus mira felicitate Si fucceffuincredibili per u--niuerfum orbem fore propagandam,neqj quenquam tarn fore potentem qui eins im^ petu rcfiftere poffit.Sic enim uidemus uentum mira celeritate Si nemine obfiftente.to-« turn perflarc orbem. Apparent 8i igneæ linguae,linguarum Si cruditionis gratiam,au-tgnif* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;thoritatcm Si feruorem dodtinæ ecclefiafticae notantes, ut nunc Apoftolicis uiris qua

drantius conueniat,quodalq tribueruntPericIi.non uerbaillosmodo fed fulgura to-nitrua^ fonare. Eft Si illudmaifimc obferuandum,quod fcribit,Erant omnes una-nimiter in eodem loco. Vbi enim pedus rixis ira Si inuidia liuidum eft,ibi nullus fpiri-tui fando locus refiduuseft. Siquidem unitatis Siconcordiæauthor, unitatem non De pgnis et quamuisnecuulgarem,feddiuinamardiffimam^requirit, Raro autem deusmyße rebut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ria fua abfq; fignis Si inuolucris proponit. Id enim pofeit Si maieftas eius Si noftra im

becillicas. Maxima enim myfferia fepientiffimi quiq; fymbolis Si inuolucris conteda orbi propofuerunt. Deus ergo ipfeipfiffima fapientia, fua quidem fub fignis proponit,fed ira ut fefe rebus noftris maxime accommodet.Humanis enim diuina ueffitNó quod deus humanis rebus fitcircumferiptibilis,fed quod diuina per humana expofita nobis fint magis intelligibilia.Quis enim fanæ mentis dixeritfpiritumfandum coIum bam,ucl uentum, uel Iinguam,uel ignem effei Nihil enim in deo fenfibile.-attamen no tiora Hunt nobis ilia inuifibilia.fi exponanf Si fuffigurentur per hæc uifibilia.nec quæ-libetjfed quæ natu ram rerum exponen darum quàm proprqffïme ( quantum quidem humana referrepoffunt diuina) exprimât. Et fanèfono Si linguis ignitis duos uoluit deus nobiliffimos perftringcrefenfus,auditû atqj uifum.Sonus enini aures ferit.Ignis uero uifumafficit.lta olim in cœna myflica, fenfus rebus uifibilibus pcrcellere uoluit, paneuidelicet Si uino.Hæc autem non funtcaro Si fanguis Chrifti naturalis, fed magis facramentalis.Referuntautem nobis uerum corpus pro nobis in crucefradum, Si îanguinem uerum pro nobis effufum. Iraq; uoluit hic quoq; dominus fignis quibuf-dam capere fenfus noftros Si uirtuté fandi fpiritus indicate .Nam ftcut uentus totam tcrramperflat,abditaquæq} pénétrât,complexionem^ homini mutat.Ita fpiritus do-mini omnia implct,profundiffima ferutatur Si mentes heminum mutât,Ignis quoq} purus cft,limpidus,nmplex,quædam corpora clarificat, quædam prerfus abfumittita De linguist Si fpiritus fandus. Nec caret myfterio quodinlinguarum comparer fpecie.Nam in

Euangelio Marei promiferatdominus apoftolos breui nouis loquuturos linguis.Hâc promiffioncm dato fando fpiriiu pr^ftat« Et lingua quidem ut nihil peius, fic melius nihiU

IN II. CAP* ACT» A PO ST» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l|

nihil * At^ hæ quidem non crant carncæ/ed igneaetquo notatam credimus fimplicita tem amp;nbsp;puntatem doflrinæ apoftolieæ, agendi quoqj ardorem. Habebant amp;nbsp;gcntiuth Philofophi linguas, fed inendaces, uafras, adulatrices,imparas 8C frigidilTimaSjfoli a--poftoltciuiriigneashabcnt^Hædcniqjfueruntdiffeâæ propter donorum diuerfita^ tem ♦ Sed amp;nbsp;haec ipfa fignorumcxpofitio mox in ipfis hiftorici uerbis fequitur, Coepc rut^ loqui alps linguis,prout fpiritus dabat eloqui illis. Præterea indicat bic locus qua necertaria fitapoftolicis uiris linguarS cognitio. Non potueriït apoftoli terraruelfedó âores,nifilinguas prius didiciffent, Hinc etiä Aur.Auguftinus cxcellentifTimus cccle-fif dodor jlib.de Doä.Chri4i,cap,ii*ac li.multis demöftrat linguas,Hebræâ in primis amp;nbsp;Grfcä,quibus utraqj teftaméta exarata funt, cü primis effe ncceffariasnmo eo loei o.-ftêdit uarias facrarum literarü interpretationes uerfionesœ in aliénas linguas opido ef fc utiles, eas^ fenfum magis adiuuare quàm impedire» Noftriuero qui neqjbnguarü ftudioAfunt, neqj clafficorum fcriptorum quiequam deguftarunt, moxatqjdiuerfam in uerbis magis quàm fenfu Bibliorum interpretationem uiderint, fideliffimos proti^ nus interprètes proditionis 8c hxrefeos infunulant, imo Sc linguarü ftudium ceu pro^ phanum exibilant,fophifticas autê nenias omnibus commendant î cum interim ident ille Auguft, eodem de Doél. Chri» lib» ji. non humanitaiis ftudia,aut linguas in facris doceat uitandas,fed fophifticas argutias.

Erant autem Hierofolymis habitantes Iudeei,uiri religioß ex omnt natione carum, quæ fub cœlo funtjs rumor cum i'ncrebuiflet,conue;; nitmulritudo, ÔC confufa eft quod audiret unufquifque lingua fuaiU los loquentes»Stupebant autem omnes, ac mirabantur,dicentes inter fefe:ÏSlónne ccce. omnes ifti quiloquuntur, Galilæi funtCEt quomo^s do nos audimus eos fua quifque lingua in qua nati fumus C Parthi Medi, amp;nbsp;Elamitæ, Si. habitatores Mefopotamiæjudææ^ Cappa^ dociæ, Ponti amp;nbsp;Afiæ,Ph^giæ Sc PamphiIic,Äegypti partium Li:« byæ,eius qu^ eft finitima Cyrenæ,amp; aduenæ Romani,Iudæi^ pro felyti, Gretes amp;nbsp;Arabes, audimus eos loquentes noftris linguis ma* gnifi'ea dei»

Sunt qui uiros iftos purent ob fefti eelebritatem conucniffc ♦ Quid fi credamus Hic^ De/cholff^ rofolymis cclcberrimäfuifl'efcholam, inqualexdiuina cuciuibus Hierofolymitanis turn exteris etiä ludæij fitpyblica kaione tradita ♦ Varqs enim calamitatibus fadfi, uc gensludaicainomnepene terrarSorbemdifieda, Hierofolymä tarnen regni SCfpei fuæ metropolim rediret, fed 8C fuos legis cognofcendædifcendæue gratia mitteretiquê admodum olim uetercs gentilium fuos Athenas, nos noftros uel Lutetiam uel Agrip pinamColoniamliterarudifcendaru gratia mittebamus^Opinionem hanciuuatquae clarius traduntur in huius operis cap. de Libertinoru 5C Exteroru collegio : itêapud loan.in i.SC Matthxap.if. Vtcrqjenim ita fcribit de PharizeorS ( quos miferat Hiero^ folyma)moribus, quafi de noftris hæreticæ prauitatis fcripfiflet inquifitoribus. Quin 8C Paulus apoftolus Tarfo Cilitiæ oriundus, ciuis Romanus, Hierofolymis ad pedes Gamalielis opera impendit literis facris.Nec^ uero hoc nouS cuiquam uideatur.Nulla enim gens unquam tarn fuit infclix,ut rcligionis fuae 8C tucndæ,ôC propagandæ gratia non egregia mftituerit ac aluerit collegia. Cum olim ipfe deus Ifraelis inftitueret Rem« pub.primas Lcuitico deditcollegio.Hoc enim religion! SCdodrinfconfecrarat.Apud Danielcm legimus Babylcniorum regem fuos habuiffe Chaldæos, in quorum nume roerat Sc Daniel, PorroapudMofen legimus Aegyptiorum regem fuos quoqueco^ luiffeMagos. Romani pontificum 8C augurumhabuere collegia. Non ergo miruni eft, ß gens ludaica fuos quoc^ habuerit legum confultos ac fcribas, id eft in facris cru« ditos,qui in rebus dubiis certa dederint refponfa ♦ Hoc enim amp;nbsp;Herodis tempore legi-

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b ii

1(5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COWMEN T» LIBER

mus fadtitatum. Nam dum hicrogaffetquonam loci nafcituros effet Meffias Setibaf ex prophetarum oraculis locum defignaruntBethleem.Proinde quod Romanis crant Arufpices quiexlibrisrefpondebantSibyllinisîidludæisScribæerant, quircfpondc bantexlibris prophetarum.Quod fi plura huius generis annotate licet jam fæcula no ftra comprobarunt quanta fit uis collegiorum talium.Videmus cnim quo monacho^ rum colluuies uniuerfitatum fcholæ Romana rcligionem prouexerint.Oportct igp cur Sc nos fi faluam uolumus religionem Chriffianam.ftudia linguarum,facrarum SC humanarum literarum difciplin3sexcolcrc,iuuare,prouehcrc.Namlicetfpiritus pro-miffus fit,qui omnia doceat,attamen ftrenue laborantibus promiffus eft.Si enim fapi-entiam (inquitSolomon) utaurumqu^fieris,inuenies.Cui uero pileumhadienus im bercompluitaureusî’Labore,Audio,Sc indefatigata diligentia paraturaurum. Prom-deamp; fapientiacoeleftis non otiando,fed laborando paratur « Habet prætcrea dominus media quædam,quibus in cœtu fuorumomnia ordine agit, Cæterum hoc loco con-ferturapoftolorumchorofchola Hierofolymitana, ita tarnen uthumanis diuina longe præftêt,adeo^hæc nihil prorfus ad ilium habeat. Hine totiesingeminatur dodos Hierofolymitanæ academiæ prorfus obftupuiffe, Cogitur enimomnis humana fapientia ad diuinam obftupefcere,quod in fpeciem tarn minutum fynapi granum tantas de feexerit uires.Ad amplificationem huius pertinet quod mira uerborum exaggera-tione tot linguae,gentcs.ac populi nominatim perftringuntur.ln quo hoc tantum an-notandumuidebatur quod Hebræi (authore Erafmo) Profelytos,hoccft ’□'quot;'?^eos di xerc quidiuerfaefadionis nati in ius Mofaicæ legis recepti effent. Hic quoq; difputatu cftdelinguarummiraculo, an finguli fingularitcr acdiftindecuiufuisgcntis linguam lint loquutvan uero fua utentes natiua,quæq5 gens fuam intellexeritd Et pofterius hoe tanqprobabiliusfadum cffe.uideo placuiffeplurimis^nempequodapoftolihocioco non Latinc,Graece,ud Arabice loquuti fint, fed ludaice hic uero quamuis gentem in hac fuam propriam intelIexiffe.Poftea uero fadum.ut in alias atq; alias regiones com migrantes, ijs ufi fint linguis,quibus eius regionis homines utebantur, Arabibus ergo Arabice Ioquutos,Graecis Graece.SCc,

Scupebant autem omnes, ac mirabantur inter fe, dicentes : Quid nam uulthoceHefAlq aûtirridêces,dicebât: Mufto expleti funt illi, Typus eft rerum futuraram,femper fore in ecclefia uiros,qui fimplici mente non in telleda quaerant,illis autemfemanifeftaturum dominum,Rurfus aliosfuturos,qui omnia diuina contemnant,ac couitqs inceffant Id enim illi hie quoq; faciunt, qui apo ftolos ebrietatis SC infaniae infimulant, Similia multa habes in euangelio Ioannis cap, ff. 7 S. IO, II,sec.

Stans aSt Petrus cum undecim, extulit uocem fua, ac loquutus eft eis: Viri Iudæi,8ô qui habitatis Hierofolymis uniuerfi, hoc uobis no» turn fit,amp; auribus percipite uerba mea: SJon enim ficut uos exiftima» tiSjhi ebrq funt,quum fit hora diet tertia.Sed hoc eft,quod didum eft per prophetâlohel : Et erit in nouiffimis diebus,dicit deus,eftundam de fpiritu meo fuper omnê carnem. Et prophetabût filq ueftri,8c filiæ ueftræ,iuuenes ueftri uifiones uidebunt,8(( fèniores ueftri fomnia fo» mniabunt.Etquidê fuper feruos meos, amp;nbsp;fuper ancillas meas in die^; bus illis effundâ de fpiritu meo, amp;nbsp;prophetabût, dabo prodigia in ccelo fuperne,8c figna in terrainferne,fanguinem,amp; ignem, amp;nbsp;uapo» remfumi.Sol conuertetur in tenebras,amp; lunain fanguinê,antequain ueniat dies ille domihi magnus atq? ilIuftris.Et futurum eft, ut omnis quicuncpinuocauerit nomen domini,feruetur.

Bonus gregis paftor conftanti animo prodii, occafionem ex tunmitu capiens prar-dicandi

dicandi Chrifti,amp;cxpurgandi fcfuos^ deC31umnia,rurfuscxponcndi per prophetic cum oraculumjaâum illud de quo ilk mirabantur, Adiuagtt autem Lucas Petro un dccim,ne quis principatum cogitaret,alios^ Petro inferiores crederct. Cætcrum pri^ ma orationis pars agnofeit genus ludiciale. Nam apologetica eft. Pofterior didadica Orätio Petrk fiuedemonftratiuaeft.Nam expofitione docct lefuinefle Chriftum* lam amp;nbsp;breui, fed commodo utitur exordiolo.Argumentatur item à tempore. Tertia diei eft, ergo ebrq non funt.Quæargumentatio non ualeret,fi illi boras more noftro digefliffent. Baby^ lonios enim imitati ludæi.horas unà cum oriente foie aufpicabätur,adeo ut nunC ter-tiaapud illos nobis uel ad nonam,uel odaàam incidat. Cuius quidem rei aperta extat figna apud Matthæum in lo.cap.Plura apud Gellium amp;nbsp;Macrobium de diuifione diei.

Inde autem liquct Chriftum dominum bora diei noftrae duodecima in crucem fufpen rum,expirafte tertia.Nam ut fexta illorfi nobis duodecima eft,fic nona,tertia eft. Ergo qui ebrii funt,ad uefperam ebrij funt. Nondum autem erat uefper, ergo ualebat argu-mentatio.Locum autem produxitex i.Ioeks cap. Quo nos primum difeimus apofto-los etfi donati iam eflent fpiritu fanäo,non fui ffe præfraélos aut temerarios.fed faciles SCgraues,quiomniafuaprobabant fcripturis.Sic enim rebus geftis aptabant uetcreiii feripturam : ut in Matbematicis folet denionftrationi oculari uel pradicæ aptari tbeo-rica 8C agendorum regula.Imo libère aufim uetus teftamentum uocare tbcoricä,quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

typum Sc propbetarä oracula attinet, nou5 praticam.Inboccnim re ipfa completur, quod fpiritu 8C typo ibi præfigurabatur ♦ Quod ergo loël futurum prædixerat, id hic fit. Vfus eft autem effundendi uerbo ad fignificandam muneris largitatem.At prophe tare non modo fignificat rcs diuinas denunciare 8C exponere, fed diuinas quot^ res a-gnofcere.Iia bæc uox apud leremiam quoqj ufarpata,dum ipfe futurum prf diceret, ut cognitio dei prorfus eftetuulgaris futura. Hicueroloëlis locus potiffimum accomnto datus eft rebus pràefcntibus,teftimonium præbens rei præfenti, quod multi nunc pro phetarcnt,Et notanter dixit,Effundam de fpiri tutSC non,EfFundam fpiritum * Neqüe cnimdiuinaà nobis fubftantia poteftcircumfcriptiuecomprehendi, fedconferuniûr dona tantum fpiri tus fandifecundum menfuram.De quibus i.Cor.i». Deinde fuffict ente diuîfione notât cognitionis plcnitudinem, 8C quod nullum genus hominum ab hocmunere exemptum fit,quo minus accipiat.Huc enim pertinent uifiones, prophe tia,amp; fomnia,iuuenes quoq;, fenes,filfi ôC filiæ. Deus enim olim fefcreuelauit uel fo-mniiSjUeluifionibus.Significauitergoplenilfimamreuclationemuoluntatis dei. Deinde Equidem fuper feruos, amp;c, per repetitionem fiue Anadiplofin Hebraicam idem repetit,quod antea dixit,quo certiora eflent omniaî quafi dicat, Et fanécertiflime ifta præftabo. lam ad expofitionemfupcriorumpertinetamp;bocquod dixit, Super feruos* Non enim quibufuis,fed feruis dei confertur fpiritusPorrô fequentia, Et dabo prodt gia)fant qui référant ad tempora Chrifti, propterea quod in morte eius folobfcura-tus,amp; in cruce fanguis eius effufus fitSunt alq qui Gräfin hic fieri dicant primi SC po-fteriorisaduêtus,adpofteriorcnt uerofpedareprodigia. Ego uero crediderim omnia prophetæfimpliciflimaefle.Prophetauitenimde Aflyriorumirruptioneinludæarn, de uidorfis Senacherib ÔC crudelitatceiusinpopulumexercenda,increpauitludæo-rum peccata.fed 8C liberationêab bofte ÔC eius interitum prædixit,confolans reliquias* Ibi uero occafionem accepit uaticinandi de regno Chrifti, ÔC miflione fpiritus fandi* Hoc abfoluto reditad poenam,ac dicit,Cæterum priusq hæc diuina ÔC augufta ueniât, oportebit uos purgari ôC excindi igné ÔC gladiot quæ per amplifi'cationé efrcrtîut Ifaias quoqp in ij.cap.Babyloniis excidium.Iam uero Petrus pofteaquam eô per occafionem delatus effet,ut prophète uerba de fpiritu fandoadduccret,neqjilludomittcreuoluir, quod depeena quoc^ impiorum adiundû fuit,ueluti ex obliquo fignificans,cxcidium aequalc illis quoq}futurum,fi pergantimpietatemaiores fuos fequi.AdiungitSf illam Chriftianæ religionis fententiam primariam, Omnis qui inUocauerit nomen domini faluus erit.Hinc uero occafionem accipit diflerendi de religione Cbriftiana ♦ Nam in-uocandi uerbo totum pietatis negotium complexus eft»

l8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHHENT» LIBER I.

Virilfraêlitæ,auditeuerbahæc:lefum Nazarenum uirum exhibit tum à deo erga uos uirtutibus amp;nbsp;prodigqs,amp; fignîs, quæ fccit per illu deus in medio ueftri,fîcut ipß feitis, hune dehniio côGlio prxfcb entia dei traditum,quum accepiffetis per manus iniquorûjCrucifixum interemiftis,quem deus fufcitauit folutis doloribus mords, quatenus impoiïîbile erat teneri lUum ab ea ♦ Dauid enim dicit de eo : Prouide^ bam dominum coram me femper,quoniam à dextris eft mihi,nc corn mouear. Propter hoc lætatum eft cor meum,amp;exultauit lingua mea: infuper èc caro mea requiefeet in fpe« Quoniam non derelinques ani^? mam meâ in inferno,nec fines utfandus tuus uidcatcorruptionê^No tas mihi fecifti uias uitæ,replebis meiucunditatecum fade tua»

Tranfitionis formula cftînunc enim pergitdocere quomodo nomen domîni inuo Pr^JÎMtio cari poflit,nimirum ucrain Chriftû fide,quemprobat uerum efleMeifiam dei filium, Chrißia^o id^refurre(Sionis,afccnfionis Siregni potiifimum argumento, Docetautemexpofi^ fiolicdt tione argumcntofa,ita contexens Chrifti hiftoriam,ut nihilominus feripturarum ro-borecontradicentesconuincat,d( peccatum ludæis oboculos reuoceu NamEuange« lium fceleraquoqj accufat.Summa uero expofitionis hæc eft, Deus.exhibuit nobis lium,huc crucifixiftis, fed deus excitauit eum, Si dcdit ci nomen, quod eft fu pi a omne nomen,Tandem uero huius expofitionis frudum fubiungit, cum rogantibus confia lium,refpondet,Refipifcite,amp;c.Virum uocat dominum per Catadircfim,uel proptec humanam naturâ,uel ex mere Hcbraico,quibus nbsp;nbsp;nbsp;hominem fignificat. Quod au

tem à deo fitorbi datus,expofitionis eft. Ad probationeni pertinet quod (ubdit, Prodt giaôi figna.Nam ifta probantlefumcffc à deo,ficutpatetloanio»cap.Nonenira Humana uirtute, feddiuina funt patrata, Id quod iterum fubiecit, Quæ fecit per eum deus,id cft,ipfa diuina uirtus, Rurfus nequis offenderetur cruce ôi proditione eius.ca quidem diuino tribuit confilio^Oportuit enim diuinæ fatisfieri iuftitiæ.Deniq; ne im pictasexcufationeminueniret,Stobiicerei,Si hæcconfilio deigeftafunt, ergo prodi-torludas Si parricidæludæi,confilio dei obfequuti, nihil peccarunt, protinus impios uocat Si malitiam omnium iftorû accufat,qui uel fuftragio uel ulia alia re in culpa fue-rant quod lefus eflet cruci fuffixus » Hine uero per refurredionem quoc]^ crucis aufert fcandalum,Slt; fic probans lefum efle Chriftum,Rcfurredionc cnim uel in primis pro-batur Chrifti diuinitasQuemadmodum uidereeft ad Rom*i,6i loan.io ♦ Crediderim ergo deum hie iterum pro diuina ufurpari natura,Porrô dolores mortis fcriptura,au-thorc loanne Chryfoftmocat pericula mortis» Hoc ipfum ergo uidetur hicdixiffePc-trus quod in Romanis Paulus, Chriftusexcitatusà mortuis,non ampliusmoritur, mors illi amplius non dominatunlmpoifibile enim crat, ut films dci computrefccrct, qui primogenitus exrefurredioneeffedcbebatjdquiadubiuniapudiftoseratmoxlo co prophets confirmât,qui eft in Pfal.v.ln hunc fi plura pararcm adum agercm» Ipfc enim Petrus teftimonium,quantum quidem rei præfenti fatis eft,adaptat.

Viri fratres, quandoquidem licet libere dicere apud uos de patriar cha Dauid,quod amp;nbsp;defundus eft,amp;l fepultus eft,amp; fepulchru eius eft: apud nos ufep in hodiernu diem,Propheta igitur quum effet, fcirct quod iureiurado iuraflet fibi deus, futurum ut defrudu lumbi ipfius, quantum ad carncm,Chriftus exoriretur,ac federet fuper federn eius, præfcius loquutus eft de refurredione Chrifti, quod non derelida fit in inferno anima eius, neep caro eius uiderit corruptionem, Huncle^» fum fufcitauit deus,cuius omnes nos fumus teftes,

Principio utitur præmollitione fiuc cxordiolo, auditorum à fe indignarioncm aaer tenSjóC opinioncmfalfam eximens quahæctantum de Dauidecxponebant♦ Dicit er« go:Hpcuero de Dauidenon tantum funt intclligenda,fed magis de Chrifto qui fecun dum carnem filius Dauidis erau Probatio. Equidem Dauid mortuus cft,amp; fepulchru cius apud nos eft, quo fit ut proprie hæc illi non poftint competcre ♦ Quia uero fpiritu futura præfduit, flcfilii fui regnum perpetuum fore uid^t, magna confidentia hæc de refurredioneChrifti uaticinatus^ft, cuius regnum noi^ potuiflet did perpetuü fi ipfe rex morte effet abfumptus, Reäe itaq;, Non delegata eft ad infernum anima eius,ncqj corpus dus computruit,Vnde nos coniicimus,ueteres non minus agnouiffe mortem refurredionem Scregnum Chrifti quant nos ♦ Porrout nonnihil de defcenfu Chrifti De defcenfn ad inferos dicam, uideo negotium multis tarn fuiffearduum, ut parum dus fint affe- Chnßiadiitfi^ quuti.D. Auguft.de præfentia dei ad Darda, cap.i.hunc locum Petri citans,cenfet ani rot» mam Chrifti reuera defcendiffe ad inferos, fed nihil paffameffe. Sunt qui apudinfe-ros animam Chrifti nonnihil paffameffe imprudentcr fatis affeuercnt. Quia enini(in quiunt) peccatum originale non modo corpus occidit, fed Sc animarum quoque cru-datum induxitjoportuit quidem corpus Chrifti mori,fed Sc animam dus nomhil er« dari,ut totum uiuificaret hominem. At non uiderunt mifen,fublata cauffa morbi,fi*b latum effe SC morbum, SCproinde cruciatum quoque morbi. Peccatum cauffa eft pee-næ mortis ac damnationis. Hoc fublato neceflarium eft 8C mortem, ÔC cruciatum pce-nae effe fublatum. Atqui peccatum morte Chrifti expiatum eft,nihil ergo erat à morte dominica, cuius gratia pateretur anima Chrifti. Errarunt ergo feediffime qui Chrifti animamarbitrauerc nonnihil effe paffam. Quafi uero fanguinc fuo non omnia expiant peccata.Nam fi aliquid paffa eft, propter peccatum paffa eft, ergo nondum expia-ratpeccatumScproindeineffieaxfuerathoftia Chrifti falutaris.Idquidicitindignif-fimeblafphematmeritumpaffionisdomini. Videtur autem longefacilior SCcertior fupereffe ratio, qua ex hac difficultate eludemur,nempe,fi fcripturarum more per infc ros intelligamus mortem ac fcpulturam. Sic enim legimus Genefis 4. fcriptum,Mori ctur pater nofter 8C deducent famuli tui canos cius cum dolore ad inferos Canos autem dixit fenile corpus, at inferos fepulturam .Imo fi probe expendamus hunc ipfum Dauidis locum quemPetrus cirauit, uidebitnus pofteriorem particulam, Nec fines ut fandus tuus uideatcorruptionem,adie(S3m effeperexegefim.Hacenimcxponere uo-luit quid intellcxerit per hanc loquutioncm, Non derelinques animam meam in infer no,idenim poliere, quafi quis dicat i Non permittes ut corpore extindo fepulto^fi.» mul Sc uita i nterierit, cum Sc ipfa caro refurgere debeat. Nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non tantum fi-

gnificat tartar urn, fupplicij locö,fcd SC fepulchrum ac foueam ♦ Germanus diceret: du wrflniin feci tut luffen inn der gruben geflâckcit. Ad hanc fententiam facit et ill ud quod Cypri anus teftatur hæc uerba Defcenditadinferna, nonhaberiinfymbolo Romano,acne ab Orientis quidem ecclcfijs addi.V nde apparet ab fts tandem adiedam effe particule, qui aduerfus Valentinianorû hærefim expreffe corporis ucram mortem exprimere uo lucrunt.Cum^ non fatis darum uideretur, Moriuus 8C fepultus cft, protinus ad eui-dentiorem rei expofitionem adiecerunt, Defccndit ad infernathoc eft,reuera mortuus 8C fepultus eft, atque ita ctiam fepultus ut folent, de quibus dicimus, Defeenderunt ad inferos,id cft,mortui funt. Et hæc quidem altera ratio eft, qua hic nodus diffolui po-teft. Supereft SC altera, ut per inferos intelligamus mortuos, ficuti per fuperos intelligt mus uiuos. Deinde uero enallagcn capiamus in uerbo defeendendi, ita ut quodde per fona Chrifti uidetur dici,de ipfa re, hoc cft.redemptionis ui intelligamus,nempe mor tuis quoque profuiffe meritum mortis Chrifti. Nam hoccft defeendere Chnftum ad inferos. Sic ctiam indies ad nos defccndit Chriftus, in uirtutc utique non in perfena. Etquoties obfecro perfonam Chrifti pro ipfa ponimus redemptione, ipftitia 8c uitai Hfc defcendit(loquimur autem per Ethologiam)addefunâos patres fandos.Et hanc fententiâ fulciunt duo in priori Epiftola Petri teftimonia.Prius eft, Chriftus in fpiritu abijtjSC fpiritibus qui eraniin carccrc prædicauit, Enhabcs Chriftû abijffein fpiritu»

lo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER K

(^is ucro Chrifli fpiritus nifi uis, aita SC cuidentia mcriti Chrifti î*Sed abiit (dicis) quod perfonac cft. Atqui hæcpcr Ethiologiam difla cfle probamus ex pofteriori tefti^ monio quod extat in 4,capjic, Nam in hoc mcrtuis quoq; ( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;) prædicatû eft

Euangeliunt.Eccequodin j»cap»fpiritum dixerat,hicEuangelium uocat, ôi quodfu^ perius cxtuleratjn quo abiit SCprædicauit,hic planius eifert, Mortuis nunciatumfiuc ( prædicatum cft Euangelimn,id cft,uis redemptionis Chrifti mortuis patribus fandis profuit Itanonnecefieeritinquirere, Art anima Chrifti (quæ tarnen in manibuscrac patris) ad rcfurrcâionis uft^ punétum inferos,limbum.fiuc tartaru defccnderitz’quid ibi fcccritî'an quicquâ ibi paiïa fit^Supcruacaneæ cnim quæftiones funt * Ilia ucroquæ nos propofuimuSjpioLcdtoriexpendenda propofuimusjn his tarnen amp;nbsp;fimilibus ut nihil temercaiferimuSjitaprorfus nihil contendere uolumus, 8Ciam ad hiftoriam no« ftram rcdimus»HuncIefum (inquit) fufcitauit dcusîquæ faneclaufula huius difputa* tionis illatio cft.Hancdenuofirmatteftium copia.dicens,Cuius nos omnes furhus tc^ ftes»Nam in io»rcfcrt fe unà cum apoftolis cæteris à rcfurreélionccomediiTecumdno, Dextera igi'tur dei exaltatus,amp; promifTione fpiritus fandi accepta a pâtre efFudit hoc,quod n une uos uidetis amp;nbsp;auditis*

De regfioChri A rcfurrcflionetrâfitadafccnfioncmSCregnum Chriftifempitcrnum^Namhilcc pb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iterum oftcnditicfum effe Chriftum.iifdem^ cluit feandalum crucis ♦ Dicens autem,

Dextera igitur dei exaltatus,ad fupchus refpexit teftimonium Pfalmi, Quoniam à dc^ xtris cft mihi ne cômouear» Et Dextera abfclutcpofita eft, ut fiuc ad dcxteram fiueper dexteram intelligamus exaItatum»Si per dexteram intellcxerimus, iam Dextera uinus 6C robur dei eft.Sin ad dcxtera.iam Dextera fedes eft beatitudinis, Sicenim fenbit Au* OfXterrf^cû rclius Auguftinus de Agone Chrift.cap.x?, Dextera patris eft beatiiudo perpétua,quæ fanâis damr, Sicut finiftra dus reâiifimedicitur perpétua miferia, quæ impiis daturi Vtiam non inipfo deo,fedin creaturis hoemödoquo diximus intclligatur dextera et finiftra.Quia corpus Chrifti,hoceft ccclefia,inipfadextera,hoceftinipfabcatitudinc futurum eft, ficut dicit Apoftolus,Et fimul nos federe fccit in ccelefttbus» Hæc Angufti nus.Nemo autem offendatur quodaudit Chriftum à pâtreaccepifle promiflum» Ao cipit cnim uthomofecundumdifpcnfationcm» Deinde uerofpiritumfanâümmittic ficut deus SC homo»Procedit ergo fpiritus à pâtre SC filio. Et eifufum donum fanfli fpi ritus palàm reftatur Icfum cfle uerum dominum. Pulchrum auté cft ill ud quod ih ora* tionis finead fpiritus fanâi milfioncmreditjà qua orationemcoeperat.Priufquamta* men clauderet,hoc addendum crat.

Non enim Daui'd afeendit in cœlos, fed dici’t l'pfe : Dixi’t dominus domino meo,fede à dextris mihi,donec ponam inimicos tuos feabeU lum pedum tuorum»

Non abfolute dicit prophetam Dauid cœlis cxclufum prorfus elfe damnatum, fed ne quis locum Pfal.v.ucl nô fatis fifmum crederct, ucl de Dauidc diëium intelligeret; præuenit,SC oftenditlocum Dauidi non proprie competerc.Id autem facit fubiedlo di lucidiore loco ex Pfal.109.quem 8C ipfc Chriftus citauit apud Matthäum in xx. In eo do minus primo loco pater eft,fecundo filius quem Dauid uocat dominû fuum propter alTumptam exlumbis fuis carnem.Patcr ergo deus.domino lefu Chrifto natoex femi ncDauid,dicit,Sedeàdextris meis.Non igitur de Dauide hæc quoqjPfaLv.fcddcdo mino lefu Chrifto intelligcnda funt,qui aîfequutus fedepatris fui Dauidin æternum regnabit fuper domum luda.

Certo feiat ergo tota domus Ifraêl,quod dominum Chriftum fè ceric deus,hune lefum,quem uos crucifixiftis»

Tandem uela colligitSCinfertreiChhftianæfummairt, Chriftü Icfum crucifîxum rterum elfe dnm Scmurtdircdemptorê,quod SCipfc dcusfccerit,hoc eft,declataucrit, quod Chriftus fit dominus ÔC faluator.

I N ir, C A P. A CT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ai

HittcucroConiiccChriftiancLeâor, quaksfucrint fanâorû apôftolorûprædica^ tiones,nô utiqj derdiquiis Si cuitu fanâorû,dc referuatis amp;fatisfadionibus,de uotis, de nionachatUjde prïmatu Petn,idolis ac miflïs.'fed depcccato,iuftitia,amp; liita per Chrt ftuin reftituta,in quo omtiis falus ßt ÔC plenitudo. Protinus autem fequetur ôC inftitu tiodeuitæinnocentia.

Hi's autem audiHs,compundi funt corde, amp;nbsp;dfxerut ad Petrum ac rcltquos apoftoloszQuid faciemus uiri fratresC

Verbum dni penetrantius cft quouis ancipiti gladio, Ddj gieng inen durch ir hert^. Nam Pixnitenlidi-fcclerûôCproditionisfibi confcn,maximicos pudcbatflàgirti. Verûfalutareeftadueri tateni côpungitcxitiale uero indurcfcerc.V era poenitcntia enafcitur ex cognita uerirate per fpiritû fanâum,qui Si fpem inijcit pedoribus.öi omnem defpcrationcm excludiu Hinc hoc loco interrogant.Qy'd faciemusÆain côntrà aiebat, Peccatum mcum ma-ius eft,quàm quôd ueniam confequatun

Petrus ait ad illos:Deli(florü pœnitcntiâ agite,amp; baptizetur unui^ quif(^ ueftrû in nomine lefu Chrifti,in remiffîonê peccatorû, amp;nbsp;acci« pietis donû fpiritus fandi. Vobis enim fada eft repromifTio, filijs ueftriSjSC oîbus qui loge funt quofcûq? aduocauerit dns deus no(fer*

Confilium ex fcripturis capiunt,5C fruâü prædicati cognitif Chrifti indicât. Non aüt iubentpecunias extorqueant,indulgenrias redimant,Româ Si. Compoftellam pétant,cucullâ induant,cæreos offerant,aras extruant,idola confecrent, hoftias cæd^t, uota Si fupplicationes fufcipiancfed uno uerbo rem ampliflimâ fuadentes,dicüt î Refî pifcitCjhoc eft.mentê Si mores immutate î odite fceleratiuftitia diligitcîcredite filio dcij dcferite ftudia uiarû ueftrarô,ac benefacere difcite. Augufta enim pofcii deus, nos ftul-tula quædâ perpetuo obtrudimus.De qua re multis apud leremiâ dfis in 7.11. ly. Ifaras quoq; in i.Quô mihi (inquit) multitudo uiflimarum ueftrarû ƒ Quin potius iudicatis piipiÙo Si. uiduæjamp;c, Niniue reuera refipifcebat Si falua permanfit Jcrufalem fub Ze-dechia uartis incûbebat ceremonies,reuera non refipuit,ergo funditus periit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gott

hilffi hei/i filglcn noch verkieyben, mun muß rächt fromm pn^ Baptifmoafitrecipimurinecclefiâ dei,ScChrifto dcdicamur.Praeccpit ergo illis utbaptizarentur,hoceft,fuafitutinecclc fiam Chrifti tranfeanr,alias religiones déférant,imô fefc Chrifto confecrent feruatori, in eo enim efte peccatorû remiiTionem. Non enim elemento aquæ finefigno tribuitur pcccatorû remiflio,fed gratiæ dei Si toti myfterio facramcnti, ideft fidei in Chriftum, FrequentiiTiinû tarnen eft ut fignis tribuatur,quod fignati reuera cft. Et cum de bapti-fmoloquimur,nô dépura modo aqua,fed totodeiinftitutoloquimur.Vndereäeap pcllarur Lauacrûrcgcncrationis,aqua mundificans,8f peccata noftraabluens. Sacra-inenta enim inuißbilis gratiæ uifibilia figna funt, De qua re alias fatis difputatû eft, Si. tn s.c ip.quædamdiccntur,Accipere autem donum fandi fpiritus,nonita debet intel- No« expeihta hgi quafi illi citra fpiritus fandi opcram foliciti de falutc Si corde fuerintcompüdi,fcd fatiifriîioneab augmentum fidei notauit,quod gradibus quibufdam incrcfcit, Addit præterea ftimu- ßoluit^ los,quibus ad iuftitiam fedandam inciter,Vobis (inquit ) promifit deus fpiritû fuum, Scgratiam fuammecuobis tantum,fed SCfiliis ueftris pollIcitationefempiterna.Necr go indignes uos rebus tarn grandibus feccritis. Sunt tarnen qui hæc uerba,Omnibus qui longe funt: de gentium uocationecxpofucrint. Caetcrum non eft uerifimile quod Pctrus,qui 10, demû capite didicit, hoc Teftamentum non minus ad Gentes q ludæos pertinere:hæc de Gentium dixcrituocationc.Additpræterea, (Juofcunqjaduocaue-ritdcminus.neeledio deinegaretur,ôCludatco,hoccft,carnalifcmini,omnis tribuerc tur gloria.Hæcauté de Confilio habuimus apoftolico,quo didicimus quid agerecona ueniat pcccatoribus,SC quod longe aliam rationcm in praefcrihendo pœnitentiæ modo apoftoli fcquuti fint,quàm hodie folcat Pontifex Romanus illc, no Simonis Petri, fed Simonis Magi uîcarius»

11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER î.

Alqs^ uerbi’s plunmis teftifîcatus eft, exhortatus eft eos, dices: Seruemini àgeneratione ifta praua»

Alt;iwo«i{w» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Summa rerum capita 8C quantum fatis crat pqs mcntibus annotârunthiftorici fa-

cri,non fingulauerba,fed rcrumduntaxatfubftantiam.Porrôinftitutioni,côfi!io,hof tationi^ iungitadmonitionê.quæ tam neceffaria cft,q femel parta tueri. Nam amp;nbsp;Chri ftus apud Matthæum poft inftitutionem copiofiflimâ,qu3m per !,g.8c initia yxap. tra diderat,tandem iubet fuos fibi à falfis cauere prophetis.ldco 8C Petrus ad exemplu prg ceptoris hortatur candidatos rcligionis Chriftianæ, à praua fibi caueantgeneratione, Vordtrbofen verkerten guchha-HOTiicç enim malignus efi^uerfipellis, importunus ac tortuo fus,Hoc uero nomine dignaturblatterones iftos ludæos, quos Paulus alibi uocat capes,inimicos crucis Chnfti,médaces,mala8 beftias ac uentres pigrosjllos ipfosloan-nes Baptifta fie Chriftus genimina uiperarum uocarunt» Prophetæ quoc^ uariis dicte rqs notaruntCauenduergo prorfus confortium malS.Parum certe fermenti totâ cor rumpit maffam«Et qui claudo cohabitat (ut prouerbio fertur ) 8i ipfe fubclaudicare di fcit.Hic dominus prohibuit ne fui cum impqs ullum ferirent fœdus » Quod cum Solo mon negligerctjtamctfi mortalium fapientiflîmus effet,interijt. Caueamus itaq; ne ni mia cum impqs fie uerbi dei hoftibus familiaritate inita,uelut contagio infeâi,aut im-beci ^es aut prorfus morbidi concidamus»

Qui ergo libenter acceperunt fermoncm eius,baptfeati funt,amp; acî ceiïeruntin die ilïo animæ circiter ter mille.

Siquidêhilarem (utait Apoftolus)datorêrequiritdeus. Nectarnentolliturhoclo« CO difeiplina fie correâio Chriftianorû. Iniuftis enim lex pofita eft. Baptizati funt autê quod nemo fideliû ordinationcm dfii quantumuis humilcm contemnitQuod fi quse ras. An uero aquæ fitcmûdatio^Nego.Ergo fuperflua.dicis. Nego. Nihil enim fuper flui inftituit dns. V oluit autem hominé facramento fibi etiâ externo aftringere. Voluit donum Se beneficifi inuifibile certa quadâ rationefub fenfum reuocare, fiepcr fpecics fiue figna uifibilia fuo modo myfteriis fcilicet pcculiari Se fidclibus noto exhibere. Cac terum non fequitur,Qui libérer obfequuti funt uerbo,baptizati funt: ergo paruuli ba-‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptizandi nó funuDcadultis enim loquitur hiftoricus,qui ubi baptifmo tindi fuerint,

Se audierintdeum etiâ paruulorü,hoceft,feminis fui effedeum, mox paruulosquoqj ad baptifmfi offcrunt.Dcquo alibi copiofius difputatü eft.Obferua autem maximum Si feliciffimö primæuæ incrementû ecclcfiæ,Se quôd fine frudu copiofo nunquâ præ-dicatur ueritas.Ter mille hominum accedut.Dns enim dederat incrementû femini uer bi fui,quod minifterio apoftolorumdiffeminaratutfaluumfaceretpopulumfuum.

Erant autem perfeuerantes in doeftrina apoftolorum, amp;nbsp;commitJ nicatione,amp; fradione panis,8éprecationibus.

Demorifc.pna lam uero colleda per uerbum dei ccclcfîa,mores fandæ ecclefiæ defcribitRede aut (Ueccltßiet annotauitErafmus quatuor à Luca potiffimum recenferi, Dodrinâ, Communionê, ’ nbsp;nbsp;Fradionem panis,8e Precationes.Primo enim loco pofuit Dodrinam, necquamuis,

fed Euangelicam.Proximo mutuâ charitatem.Nam ro'vuvZ« ufurpatur hoc loco ficut ad Heb.ij.pro rerum diuifione fie mutua bcneficenti3.Sequitur enim protinus, Poffef fiones fie fubftantias uendebant ac diuidebant,fiec. Tertio penitur fymbolum illud fa crum Chriftianæ confpirationis.Quarto autem loco oratio fanda.In hifceautê rebus facratiffimis ac fummis perfeuerabantNon enim fubinde nouas cudebât leges, fed in ueritate femel tradita Se confeffa perfeucrabant.Conftantia enim colophonem impo-nit rebus cocptis,quæ fine hac prorfus uanæ funtlam uero, ut de fingulis fingulariter ApoflolorZ do Scpaulo copiofiusdiffcramus,nonpotuitApoftoIorûdodrinafuiffcaliaqEuangeli-âriMt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ca,quam fcilicet acceperant à domino,8e quam prophetæueteres literiscommifcrant

facriSjSe qua nos profitemur in Symbolo,quod Apoftoloru uocät.Sic enim dicit Pau lus ad Rom. Paulus apoftolus fegregatus in euangeliu dci, quod antepromiferatper prophe

prophctas fuos in fcripturis fanâis, de filio fuo, amp;c. Quin in hoc ipfoPétri fermonc ceu paradigmate uidimus qualis fuerit Apoftolorum dodrina, ex fcripturis uidelicec petita facris, ÔC uiuo Chriftifpirituexpofitistnecaliam perinregrumhuncIibrumaU diemus.Ipfi quoqj ueteres Irenaeus Tertullianus fcriptorum ccclefiafticorum longe uetuftiffimi non plura capita Chriftianæ rcligionis.hoc eft apoftolicae dodrinae conlti tuunt quàm nos nuniéremus in Symbole apoftolico. Atqj huius quidem rci ex utroq? clariffima profcram teftimonia.Irenaeus ergo aduerfus haerefes lib.i, cap. t. S(. Eccle^ Irc/tteuf* fia (inquit) per uniuerfum orbem ufq; ad fines terrae feminata,amp; ab Apoftolis 8lt; à dia feipulis corumacccpiteam fidem,quaeeftin unum deum pattern omnipotentem,qui fccitcoelumamp;tcrram,marcôC omnia quae in eis funt.Etin unumiefum Chriftum fi'gt; liumdeijincarnatum pro noftrafalute.Etin fpiritum fandum,qui per prophetas prae dicauit difpofitiones dei,amp; aducntum,ôi earn quae eft ex uirgine generationem, Si paf fioncm,Sfrefurredionemàmortuis,amp;in carne in ccelosafcenfionêdilediIefuChrigt; fti domini noftri,SC de ccelis in gloria patris aduentum eius, ad recapituianda uniuer^ fa.SCrefufcitandam omnem carnem humani generisïut Chrifto lefu domino noftro, amp;nbsp;dco,amp;: faluatorijamp;regijfecundiun placitum patris inuifib'ilis, omnegenu curuetur, ca:!cftium,tcrreftrium,ó:infernorum,amp;;omnislinguaconfiteaturei,óciudicium iu^ ftum in omnibus faciat. Spiritaliaquidem nequitiae amp;nbsp;angelos tranfgreffores atœ apo ftatas fados Si impios5lt;iniuftos,SC iniques Si blafphemos botnines, in aeternuignê mittat.Iuftis autemScæquis ÔCpraecepta eius feruantibus, Si in dilcdione eius perfeuc rantibus,quibufdamqiiidem ab initio,quibufdam autem ex pccnitentia uitâ donans, incorruptelam loco muneris conférât, Slt; claritatem æternam circundet. Hanc prædi« cationem cum acceperit Si hanc fidem,quemadmodô praediximüs,ccdefia,8C quidem in uniuerfum mundum diifeminata,diligenter euftodit, quafi unam domum inhabp tans,Sifimiiitercredithiis,uidelicetquafiunamanimam habens amp;nbsp;unum cor, ÔCcon fonanter hæcprædicat Si docet Si tradit quafi unum poffidens cs.Nam etfi in mundo loquelæ di (Tl m lies funt,fed tarnen uirtus traditionis una Si eadem eft. Et neqj hæ quæ in Germaniafuntfundataeecclefiaealiter credunt,aut aliter tradunt,neq;haequp in Hi Gefntttnîd beris funt, necy hæ quæ in Ccltis, neque hæ quæ in Oriente, neque hæ quæ in Aegy- tim pofl chrh pto,neque hæ quæ in Lybia,neque hæ quæ in medio mundi funt conftitutæ:fed ficut ßupajju'm Èui fol creaturæ dei in uniuerfo mundo unus Si idem eft, fie amp;nbsp;lumen, prædicatio uerita^ ge/i« recepif. tis,ubique lucct,8c illuminât omnes homines,qui uolunt ad cognitionem ucritatis ue nire. Et neque qui ualdepræualet in fermone,ex hqs qui præfunteccleftis, alia quàm hæc funt dieet, Nemo cnimfuper magiftrum eft, neque infirmus in dicendo demino» rauit traditionem.Cum enim una Si cadem fidcs fit, neq; is qui mul turn de ea poteft di cereamplius,neq5 is qui minus,dcminorat. Hæc foleclariora uetuftus ille fandus Dei martyr Si Lugdunéfis cpifcopus,fcripto poft fe reliquit. Tertullianus ucro quern bea TcrlHlIw«««. tus martyr Cyprianus Carthaginenfis epifcopus,m3giftrum uocabat,in Pr^fcriptio. hæreti.ReguIa (inquit) fideieft,utiam hineqd credamus profitcamur, illafcilicet qua creditur unû omnino deum efle, nec alium prætermundi creatorem, qui uniuerfa de nihilo produxerit per uerbfi fuum primo omniü emiffumfid uerbû filius eius appella turn in nomine dei,uarieuifum patriarchis,in prophetis femper auditutpoftremo dc^ latum ex fpiritu patris dei Si uirtutc,in uirgine MARIAM, carnem faäü in utero eius, amp;nbsp;ex ea natum,egifleiESVM CHRiSTVM,exinde prædicafle noua legem,ÔC nouam pro miffionem regni coelorfi,uirtutes feciffe,fediffead dexterâ patris,fixum cruci,tertiadic refurrexiffenn coclos ereptum.federe ad dexteram partis, mififfe uicariam uim fpiritus fanâi,quicredentes agat.uenturum cum claritateadfumédos fanäos, inuitææternæ Si proniiiforum cœlcftium fru(3um,amp; ad prophanos iudicandos igni perpetuo,f3âa utriufq;partisrefufeitationecumcarnisrcftitutione.Hæcregulaà CHRISTO utpro- Htretid» babiturinftituta,nullas habetapud nos quæftiones.nifiquas hærefes inferût, amp;quæ hæreticos faciût.Hæc Tertullianus de Dodirina Apoftolorum ♦ Vbi uero ullaiftoruni hic mentio, quæ nobis ceu ApoftolicaobtrudunthodiePontificii^

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER [.

CoittunKotia, Communicatio quæ fecundum locum obtinct è charitate Chriftiana cft, 8i offiâi Chriftianainftituitjamp;operamifericordiæhaberDequibuscopiofiflimcdominus a-pudMatthæûin y*7 iy»capJtêapudIoan»ini3,Pâulus quocjad Roma.u^ôCuJtemlo ânes in fua Canonica»

DeJraâiotiff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Defraflionc uero panis qualis apud illos fucritdofliffime cxpofuit Erafmus in Pa

prtM» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;raphrafî,dicens,Itaq5 qui feiunxcrant numéro difcipulorum, perfeuerabant m dodri

naapoftolorum,attain fumendofymbolofœderis nunquamrumpendi,quâillicom munionem uocabant Jd à domino traditum erat huiufmodi.Frangebatur panis,Sf ex y,eo CVIQVE d3baturparticula,atqjhoc3gentesinmemoriädominicaepafiionis,age^ ff bant gratias diuin^ benignitati,qui per unici filq fanguinem ipfos expiaflet à pcccatis, f, quiper ciufdem indebitam mortem ipfos coaptaflet in hæreditatem uitaeæternæ.HaeC Erafmus.Ex his auté uidereefl qualia Apoftoli facra myftica inftituenntecde(ïæ,non utiqp alia quàm quae in ultima Cerna à fando præceptoreacceperant. Nam amp;PauIus alibi de hoc facro,Ego (inquit)accepi à domino quod amp;nbsp;tradidi uobistergo quoda do mino acceptum aut traditum non eft,à nemine pofthac tradi debet.Si enim non licuit apoftolis fpiritudei imbutis, aliud tradere quàm quod dominus tradiderat, certcnc nobis quidemlicebicManeamus ergo in primitiua huius facri inftitutione, utin eun-' dem locum conuenicntes,ôCbcncficia dci recoletes cum peccatorum confciTionCjlan^ dedci Sfgratiarumadionequotquot credimusedamus facrofandûilium panem cor pus Chrifti myfticum,bibamus^ uinum fanguinis facrofandi facramentö» Hoceni inftituerunt atqj celebrarunt Apoftoli, Miflas Papifticas nefeierunt. Dequa re fatis m Epiftolamad HebraeoS» Nolo autéoftendaris Ledor Chriftiane, quod audis Lucam nialuiflehocfacrumChriftianorumfradionem panis nominate quàjnfacrificiGcor porisChrifti»Noluitenim errohanfamfubminiftrare fpiritusfandusueritaas Dox ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dor. Commcnioratio enim eft facriheij femel pcradi,nonipfum facrificiiim.Comme

moratio item ac fymbolum corporis ueri,non ipfum corpus,nifi quantû atunet unio nemfacramcntaIem,Slt;myfterium, fiuefignificationem » Sicenim redenominamus panem corpus domini.Quanquam ergo myfterium noftrum non auguftiore nomen Cur wdxiwMi« datura quàm Fradiopanis, dignatus fit, tarnen nemoimaginabit, huncfacrû panem Chriflianorum nihil aliud efte quàm panem,quem amp;nbsp;domi fuæ in prophana menfa comedat» Hicetn fdcrutn tiocarit nofter myfterium habet,amp;àChriftodominoin priuatosacpeculiaresufuseftinftitu fidâionem pa* tus, nempe ad fignificandas res maximas, ad congregandam uniendam^ ecclefiam, uit» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;ad percellendos fenfus ctiam exteriores fenfu coeleftium donorum.Ccrnit enim ui^

fus in fymbolis dominum,fidei repræfentatione, cernitinquam fradionê amp;nbsp;mortem cius, cernit effufum fanguiné in uino • Auditus autem lætatur promilTionibus amp;nbsp;uer-bis Coenae tarn amicis. Nelt;^ uero 8C tadus amp;guftus in hoc facro gaudi) prorfus exper tes funuNeep uero défunt nobis rationes certæ Slt; præclaræ, ob quas non aliam quàm panis 8c. uini creaturam ad hanc rem repræfentandam delegeritdominus ♦ Paneenim pafcimur»Vino lactificantur corda noftra ♦ Quia ergo carne Chrifti fpiritualiter man« ducata pafeimur, 8Cfanguine Êhrifti pro nobis effufoad uerum animi gaudium per^ ucnimus : nihil erat quod h uic myfterio perinde refponderet pane 8C uino, Praeterea - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Conftat fanguine Chrifti abolira efteomnia ueterum facrificia : proinde neceflumerat

uthocmaximumfacrificium aggrediens prius teftaretur, fanguinem fuum fufum, SC corpus fuum oblatum,ita fufficeread expianda omnia omnium hominum pcccata,ut pofthac non foret opus ullum pro peccatis in facrificio eftundere fanguinem, Hoc er^ go clariftimis uerbis conteftans,dicit,Hoceft corpus meum, quod pro uobis traditur» Hoc poculum nouum teftamentum in meo fanguine,qui pro multitudineeftunditur in remiffionem peccatorum : quæ deinde clarius amp;nbsp;euidentius exponit Paulus ad He« bræos to.Hifce iam figna fiue fymbola adiecit,non utiq; fanguinolenta, utapud uete.* res Circumcifionis amp;Pafch^fuerät,fcd arnica amp;nbsp;familiariahomim,panem amp;nbsp;uinum, quæ fanguinem non habent, in hoc ut confummationis effent facramenta 8C teftimo nia quod omniï fanguis pro peccato ceffarit, 8C in Chnfto iam omnis plenitudo fit»

Supcrcft Si alia (ni fallor) longeamoentflimaSifacratifliima ueriflfima^Câufla.cui? panem ad häc rem clegcritjhæc. Voluit dominus totä ecdefiæ multitudinem in unum coadunare corpus. Ad quamreni fignificadam nihil potuit inueniripane Si uino qua drantius.SoIebant enim apud ueteres maxima quæq; fccdera panis ÔC uini confirmari fymbolo.Tcftcs in hac re adduce ipfum apoftolii Paulum in i, ad Cor. cap. lo.Deindc Lo.Goriium,quiled.antiqua.lib. if, cap.iy. Panis (inquit) præguftatus ritu Macedo.-nico fanäiffimum erat coeuntium pignus.Et panis illapræguftatioita gentis condito morc,nimirum parabilis uiflusjrugalitatis infigne documenta erat. lam Si Erafmus in fymbola Pythagoræfcribens,Panem (inquit) nefrangito,admonet non dirimen-dam effeamicitiam: propterea quod anriquitus amicitia pane conciliabatur. Vnde Si Chriftus princeps nofterdiftributo pane perpetuam inter fuos amicitiam cofecrabat, Proinde non conuenire frangi id per quod amici conglutinarentur. Haflenus de fra-âionepanis.

lam Si oratio quartum occupât locum, de qua multa 8i Veterum Si noftroru præ- Oratioi dara extant opufeula.Paraphraftes, Addebant (inquit) puras prcces,quibus rogabat^ ut regnum dominilefu indies latius propagaretur, ut illius gloria per uniuerfum or^ bem inclarefcerctjUtillius uoluntati ubiq? obtempcraretur, ut qui fidemeuangelicam (emel effent profeflï,facra doólrina corieftiœ gratia quotidic proficerët ad melior3,a£qj ita concorditer inter ipfos uiucrcnt,pacem nabentes cum fratribus, ignofeentes iniu* riam,fî quid effet per h uraanam fragilitatem admiffumtpacemhabentes cum dco, qui fcmifericordcmpræbctiis,quifemifcricordcsexhibcntproximo,utquotidianonu.-minis auxilio c5firmati,fubfiftcrentaduerfus omnes fatanæ incurfuSjdoi^^^^Poft ga certamina darctur sternum præmium.Hæ tum erât uiâimæ Chriftianorum. An-notauimus Si nos quædam de Oratione in if, cap. ad Roma. Hinc uero liquct quæ fît QA* nbsp;nbsp;nbsp;ec*

VERA ANTIQVA ET APOSTOLiCA EccLESiA.nimirumcaquæhifcceftmo ribus quibus hanc uidemus præditam,in qua primas tenet doârina ueritatis, fundata in facris litcris,ex qua deinde aceufantur fcelera, in qua Si pœnitentia Sipeccatorum re miffîo prædicatur.Nam ubi hæc non funt, fal uidelicet, ignis, Si increpatio fceleru uc hemens,oleum quoqj Si medela uulneru kniens, ibi non eft ueraeedefiat In hac eft Si baptifmus Si fraâio panis,oratio Si communio, fine charitas.Vbi ergo hæc uideris ne dubitaueris ueram effe Chrifti eedefiam. Huic autem fententiæ fubfcribit Laflantius Iib.lnftitut,4.cap.ultimo.Pontifex Romanus fuamtraditioncrnuocatapoftolicam,Si fuum coetum fanflam eedefiam. At quàm ucrum hoc fît, deprehêdes fi illam præfenti contuIeris.Nihil autem iftorum pure apudeum inucnias,quæ hic in moribus apofto lies ecdefiæ recenfentur.Nam pro doârina apoftolorum colit traditiones humanas. Pro poenitentia Si peccatorum remiffione per Chriftum, indulgentias uendit pro au-ro.Baptifmi uero myfterium crudclitcr perfequitur, dum cultores ueritaris, ad quain Baptifmus obftringit,profcribit.Fraâionem panis abrogauit, Si loco eius facrifîcos Si Miffas orbi obtrufît.Orationcs obfcurauit,8i uenales proftituit.Sed Si mifericordiam Sicommunionem turbauiuldola enimftatuas Si parietes adluxû ueftiuit, monacho-rum greges.epifcoporum acfacrificorum turmas,telluris inutile pondus,inftituit,qui prætextu religionis optima terræ deuorant, diuites quoc^ Si pauperes hæreditate pa-terna,diuorum cultu,donîs,anniucrfariis,teftamentis ac uotis,fraudant. Videant ergo quid agant,qui ecclefîæ fandum nomen fubinde iasSitant, at à moribus ueræ ecdefiæ,mores diffimilimoshabent.

Obortus eft autem omni animæ timor, multa^ prodigia 8i figna per apoftolos ædebantur.

Anima ponitur pro homine,cui uelimpio oboriturftupor,uel propter miraculo-rum admirationem,uel propter conftantiam piorum, felicitate atc^ fucceffum rerum.

Omnes autem qui credebant,erant coniunlt;fti,amp; habebant omnia communia.Poffeffiones^ Si fubftantias uendebant, ac diuidebant il

- GrfcelegiturKo'a/jtTrt'î' âu'ÿ.quod ad uerbumfonat,crantinudad anuni,màgis^ pcrtinctadanimorumconiunâioncmquàmlocalcinamp;coi'poream.Moxcnimlcque tur apoftolos per fingulas domos fregifle panem, Non ergo fempcr uno in loco ccalt ti uiuebantjfed certis tantum horis in cœtum conucniebant.hoc diffoluto quifcj ad fc rcdibatJtaq,’ coniunffio illa animorum crat,cx qua enafccbatur beneficentia S( ieruni Cowi«w«o, communicatio finediuifio,Sequiturcnim,Ethabebant omnia communia î nimirum iüxta tritum prouerbium, Amicorum omnia communia.Sunt qui hæcad communro nemPJatonicam trahunt,quaamp;proprictatem (ut uocant) negant, nec quenquam fal uari poflccrcdunt, qui propria poflideat, Cum tarnen id falfifTimum elfe hic ipfe qui moxfequitur locus manifeftiffimeconuincat.Sicautefequitun Poflefliones^ amp;nbsp;fub^ ftantias uendebant, acdiuidebant illa omnibus proutcuiq?opuserat.Exquibus uer« bis plané liquet,quodcommunio ifta nihil aliud fuerit quam uoluntaria comniunica-tio fiue diuifio.Nam uendebant ait: ergo ptoprià erant quæ uendebât, Quis enim pro bus aliéna uendiderit^Diuidebantpræteréa,ergo rerumdomini erant, neqpita cômu nés erant opes,ut quifq; quod libcret raperccNam unicuiqj prout opus erat diuidebat ùenditor,aut cui id credidiffet.His autem notis nihil poteft dici clarius, Proindc no tra ditur hoc exemplo confufio rcrum amp;nbsp;Rcipub, ud lcgum de emptione amp;nbsp;uenditicnc, dclocationcamp; mutuo negleâus.fed charitas 8C mifericordia docetur, nêpe ut amicos nobis paremus de iniqua màramona,nepccunias uel luxu côcoquamus, uel ftulti phi lofophi Cratetis more abiiciamus,fed in pauperes difpenfemus, ut in cedîs copiefum' thefauraminucniamus,Dthac repluribusin cap.4' Âlii dixerflt, hoc loco non lïatuf nobis legem,fed magnumrecenferi pcrfeäionis exemplum, quod qui imitetürtdeni’ cum his fandiffimis dci uiris accepturus fitprfmium: qui non imitetur (interim nemt nem frauder, SC auarus non fit,fed bcnehcus in oinncs) nihil peccarepenitus,

KTKAi«Ta,hoc eft poiTcftiones, proprie uocauit fundos, prata,agros,iugera, amp;nbsp;uine-t3,ackcrvndinattcn^hôff‘ vtidgtiter^uTra^ex^ uero, hoc eft fubftantiam,aurumamp; argentum, gold,gait vnd kley/not, Nam hac diuifione comprehenfa eft omnis hominum facultas.

Concordia q* IterumcommendaturnobisConftatiaSlt;Concordia,quæduonobis, fiflorereuo Conjhntia^ nbsp;nbsp;lumus,in primis funt neceftaria, Perfeuerantia uidelicet in bono, ôC unanimitas inter

nofipfos,amp;in rebus agendis omnibus,Concordia enim paruæ res crefeunt, difeordia maximæ dilabuntur, At conftantia rerum agendarum neruus eft 8( anima, Porrô in templo agebant, ne quis confpiraticnem putaret ,'Si ut pofteri difeerent clanculafias conuentiones uitandas,atcoetus publicoseftelaudabiles,

amp; frangentes per fingulas domos panem, inuicem fumebant cibu, cum exultadone amp;nbsp;fimplicitate cordis laudantes deum,

Hiefradiopanisnon accipiturprofacrofymboloutfupra,fedpro hofpitalitatcSi liberalitate in efurientes præftita,Sic enim legimus apud Ifaiam in capite ys. Frange efu rienti panem tuum.Hoc ipfum pofeunt circumftantiæ. Sequitur enim, i^O(pHi=, id eft,fumebant cibumtfiue fumebantinuicem cibum,Qiiod nolim deopipa.-rlsinftrudis^intelligas conuiuiis,qu3fiillifcmutuisrefocillarintcupcdns, fed quod tenuiorcsditiorumalebanturliberalitate. Nam /j.ira'Ka.juiêida/e/p eftabaliofumere,uel participem elfe.Atepid quidem illi faciebant non coadeaut uerfutoanimo, quod hic plcrunqjfiérifolet, fed libéré amp;cum exultationein ucracordis fimplicitate, fie enim praecepit ApoftolusîQui impertit in fimplicitate, amp;nbsp;quimifereturinhilaritate, Ro^ man. n.amp;i, Corinth.?. Laudabantutnnq;dcum,acgratiasagebantprodoniseius ac bencficiis. Atqj hæc erat ueré fanda dei ccclefia. Videtur aurem hic lccus,dc fradio-Eucharifîia (gt;ri nepanis in ædibus priuatis ueteribus Romanis Epifeopis anfam dediflequod hofpiti uatim in^edi= bus, epifeopis amp;presbyteris cuchariftiam folennitcr tranfmiferunt; idquoddeipfis tgt;ui celebratttt Irenæus apud Eufebium teftatur libro Ecclcfiafticæ hiftoriae y. cap, »4, Item quod inr cadem

eadem Roma authorc Hicronymo in Apologia pro Lib * Aduer. louin » cuchariftiam quifque domi fuæ fumcre potuit. Vnde nimirum amp;nbsp;apud nos inoleuir, ut infirinis dea feratur in ædes panis euchariftiæ* Verum audiuimus dehacfraäionepanis Lucam in praefentiarum nullam mentionemfacere» Garentigiturexemplo qui necefTitatemin hacreinducflt. Gerte ipfe dominus publicam amp;feftiuaminftituitgratiarumaäioneni in coetu folenniter celebrandam. Quod ipfum Si ex Pauli uerbis colligi poteft, quibus conuiuia publicas^ Gorinthiorum epulas incufans, dicit, Quum conuenitis in eun* dem locum,iam non licet dominicam coenam edere,eo quod unusquifquc pergit prL uatam ccenam inftituere: Si hic quidcm efurit, ille uero ebrius eft » Num fane domos non habetis ad edendum SC bibendum^ 8Cc^ Ecce Paulus ccenam noftram celebrate in bet in loco aliquo celebri amp;nbsp;in coetu facro.Deinde hanc feparatab epulis 8C coenis pro* phanis.Nam hasinædibus priuatis cxhibere iubettatccenamfacraminccetupublico cclcbrarc pofcitjd^ rcmotis omnibus alijs menfis,certe ut cum fumma fide ad coe kfieaccumbamus conuiuium.Scdhæcobiter.

Synekdoche eft. Nam non poterant nifi optimis placere » Nam malis nemo bonus citra iuftæ laudis periculum placere poteft. Quod malis nihil nifi malum probetur.

Dominus autem addebat,qui falui fierent,quotidie congregation!* Nam fine augmento diuino périt omnefernen uerbi domini in cordibus humanis, Nequequifquam ad Ghriftum perucnerit,nificoeleftis pater traxcrit.

Simul autem Petrus amp;nbsp;loannes afcendebant in templum adhoram capvt hi, precationis nonam * Et quidam uir, qui erat claudus ex utero matris fuæ,baiulabatur,quem ponebant quotidie ad portam rempli,quæ dû citur fpeciofajUt peteret eleemofynam ab introëuntibus in templum. Is quum uidiflet Petrum acioannem ingreffuros in templum, roga^: bat ut eleemofynam acciperet»

Huius capitis initio defcribitur occafîo alterius iftius nobililfimae per apoftolos ora tionis, qua habita multorum mentes ad fidcm Ghrifticonuerfæfunt» Hæcautem eft rei geftæ occafio, Petrus amp;nbsp;loannes unà in templum afcendunt,humiles amp;nbsp;tenues,nul lis equis ueäi aut fatellitio ftipati.ut nunc fclent qui titulum mentiuntur apoftolicum, Afeendu n t autem ad h oram diei nonam, quæ nobis eft ( iuxta fuperiorem rationem) tertia poftmeridiana » Videntur cnim fabbatorum dies apud illos more noftro in ho* ras fuiife diuifi ,ad quas deinde facros celebrarint conuentus,in quibus amp;nbsp;orauerint 8C, legem dei audierint.Afcendunt ergo ad templum ut frequenti populo Ghriftum præ-dicent, Hicuerofuppeditatdeusmaximamagcndioccafionem.NamcIaudusquidam pro foribus templi fedens, S( miraculo Si concioni occafionem dedit. Porto Epitafis, qua miferiam hominis multis modis uidemus intentam, commendat nobis diuinam uirtutem quæ rebus felfisdefperatis^fubucnit. Putauerim autem fpeciofam templi portam ab ornatu 8C ædificio didam efle, quales amp;nbsp;nobis fuereartificiofis arcubus ex-cifæ mit fchóneti portal. Herodes enim non æftimandis fumptibus incredibili^ magnifi-centia templu fpatio odo annoru erexit, addicis porticibus uario opere uifendis,fed Si. partis tépli magnitudine Si artificio adeo præftantibus,ut hæc fit uulgo fpeciofa appel lata Claudus ergo diuina agête prouidéiia,e!eemofynü à Petro qj more fuo ) poftulat.

Defixis autemin eumoculis,Petrus cumloannedixit: Afpicein nos. At ille intendebat in eos,fperans fe aliquid accepturum ab eis. Pc trus autem dixit : Argentum 5C aurum non eft mihi: quod autem ha^^ beojhoctibido.ln nomine IefuChriftiNazarenifurgc,amp;ambula.Ec apprehenfa manueius dextra,erexit eum.

Petrus non oblitus uerbi domini,quicquid iftis feceritis mihi feciftis,idco^ fe a dco

a. 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T» L I B E R U

rogari.imô potius commoncri fentiens,in miferü oculos defigit.fcntîcns inftâfc tcm^ pus quo gloria filii propagaretun Ne ergo quid præftigq admiiTum uidcretur,didt,In tuerc nos Jd quum faceret mifer aliquid fe accepturum fperans, Petrus fubdit, Quod tu pofcis,id in mea poteftate non eft.Necp enim aurum,neq; argentum (wader goW noch galt) poifideo. Non enim uoluic me dns difpenfatorem efle terrent thefauri, fed code* ftis,Quod ergo habeo.id eft,id quod mihi commifTum oft, tecum participo, ac iubeo tcfurgerc, nö meo, fed Chriftilefu nomine amp;nbsp;uirtute,cuius cgo negotium agö.Vndc nos difeimus apoftolicam nitam longe late^ dilTidereab eius qui fe Petri menti tur ui* carium.Non enim aurü argentumue polTidet Petrus, nedum régna. Hic uero ad mira* culum ufq; optimis terrae perfruitur« Neqj uero mendicitas hic probatur, fed hoc po* tius tradiiur,quod pius animus thefaurum in hac terra non corradiu id quod amp;nbsp;Chrt ftus docuitMatth, s. Quin potius illenihil fe poflidere credit, licet poiTideatmultaud quod in Paulo uidereeft i.Cor,7, Philip.4- Deinde ex hoc loco difeimus lefum efle dei filium,Nam huius nomine confertur falus,de quo copiofius paulo poft,

Protinus autem confolidatæ funt plantæ illius ac tali. Et exiliês ftc tit,amp; ambulabatjintrauit^cum illis in templum, inambulans amp;nbsp;fali* ens aclaudans deum,

Protinus creaturacreatori paret Surgitenimmiferà morboincurabili, iam non alt quantulum,fed prorfus curatus.Quxcunq; enim deus facit,bene facitSanatus autem deum laudat,amp; fpecimen nobis exhibet gratitudinis : ne quis deo ingratus fua^ forte non contentus,uel non referai grattas,uel omnipotenti obmurmuret.

Et uiditeum totus populus ambulantem ac laudantem deS. Agno uerunt^ illum,q) ipfe effet is, qui ad eleemofynam federat ad Specio=« fam portam templi, Et impleti funt admiratione ÓÓ ftupore fuper eo quod contigerat illi, Quum teneret autem qui fanatus fuerat claudus, Petrum amp;Ioannem,cucurrittotus populus ad eosin porticu,quæ ap pellatur Solomonis,ftupefadus,

Faciütillaadamplificationcncgotii,QuodaBtintcrprcsucrtit, Qnu teneret autem, amp;c.Significantius erat,Præualcntcaüt (ttƒ«TSvTOçJV) claudoaduerfus Petru.Notatem importunas claudi laudes, quas apoftoli non ambiebant,Deporticu lofephus,

Quo uifo, Petrus refpondit adpopulum: Viri Ifraélitæ, quid mi^= ramini fuper hoc,aut nos quid intuemini, quafi noftra uirtute autpie täte effecerimus ut hic ambularetî*

Duo habet hxc oratio,Primumapologeticum eft, Nam principio plebis remouet crrorem,quo ilia miraculi gloriä hominibus tribuebatapoftolis. Docetergo omnem gloriam efte Chrifti-Secundum fuaforium eft, Nam iaxis habenis exhortationeefter« tur, monet^ peccatum fuum aduerfus deum in proditione Chrifti cömiflum agno* fcant.panitentiamagantjChriftfi fufcipiant,qui fitbenediäioorbis. Ethæc altera eft oratio ApoftolicadereligioneChriftiana,fummacumauthoritatediäa,Iamutdepr» mo primö dicamus. Cum miraculocofpeäo plebs ( ut fit) apoftoios tantö miraretur, Aduerfui cultu Nä plures uidendi Lazari gratia q Chrifti olim quolt;^ adueniebant,amolitur omnem à feadmirationem,amp; in unum Chriftum omnium mentes cóuertit.Et quia duo funt, uirtus uidelicetamp; mcritum,quibus homines permoti diuis feu magnis alias homini* bus res diuinas tribuimus,utraq}hicè medio tollit, amp;nbsp;cum indignationequadâ dicit. Quid miramini fuper hoc,aut nos quid intucmini,amp;)i’îi/'Za J'wMtu.ftH wo-sß/«,quafi pro pria potentia noftróuemerito feu pietateeffecerimus ut hicambuIareK’ lam per fubie* âionc intelligendû.Non ita habet,Moxem fubdit,quomodo habeat res.Deus Abra* ham,amp;c. At nos hinc colligimus falliiftos omni modo qui miracuiorüoperationcni ucl meritis, uel uirtuti fanâorum tribuuni,autex miraculis olim per deum minifterio fandorum

IN in. CAP» A CT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I9

fanâorum patraris colligunt,diuos ccu auxiliatorcs effe inuocandos colcndos^. De qua re fimile omnino exemplum habebimus in cap huius libri 10.amp; i4.Quanquä non crediderim inutile fore.fi Augufti ni quoq; fuper hac re annotarim fen centiam, is in li^ bro de Vera religione cap.çf,Non fit nobis religio(inquit)humanorû oper uni cultus. Si»M«l4eI)rlt;tia* MeJiores enim funtipfi artifices qui talia fabricantur,quos tarnen colcre no debemus. Non fit nobis religio cultus hominum mortuoru.Quia fi pie uixerint,non fic habentu rut tales quærant honores, fed ilium à nobis coli uolunt quo illuminante laetantur meritifui nos effe conferuosHonorandi ergo funtpropterimitationem,non adoradi propter religionê.Siauté male uixerintjubicunqj fint non funtcolendi.Etpaulo poft: Honoramus angelos chaiitate,non feniitute,ncccis tcmplacoftruinius.Noluntenim fe fic honorari à nobis. Quia nofipfos cum boni fumus, templafummi dei effe noue« runt.Redleitaqjfcribitur hominem abangeloprohibitûnefeadoraret.fedunûdeum fub quo ei effet 8(. ille conferuus.Paria penelibro aduerfu^fauftu io.cap,ii,ôlt; de Ciui« tätedei,libro ü.cap.io.SC in s.capite ultimo.

Deus Abraham,amp; lfaac,0d Iacob,deus patrum noftroruglorifîcîu; uit filiu fuum lefum,quern uos tradidiftis,ac negaftis in confpedu Pi:« lati,quum ille iudicaiTet effe abfoluendu, Vos aut fandum iuftum negaftis, è(. poftulaftis,ut uirum homicidâ donaret uobis, an th ore m uero uitæ interfeciftis, que deus fufeitauit à mortuis : cuius nos teftes fumus,amp; per fiduciam nominis eius huric quern uidetis ac noftis, con folidauit nomenipfius,amp; fides quæ pereum eft, dédit ei integritatem iftam in confpedtu omnium ueftrum*

lam indicat à quo authore miraculü fit profeiflum, amp;nbsp;in quern finem patratu, Non (inquit) prædicamus uobis nouu deum,fed deum patru noftrbrum, Prædicamus aut quod hiemiferit filium fuum quern patribus promifittquod autem Alius dei fit, prac^ fenti miraculo comprobauit.Vos enimignominia affeciftis fandum amp;nbsp;innoxifl, ergo per deum hunc glorificari oportuit.ld quod hocmiraculo fecit.Interim uero antithefi quadam obiter amplificat peccatum eorö,amp; adeo dare ut nihil poffit did clarius.Dein iterum redit,ex effedlu fidci in lefum Chriftu declarat uirtutem Chriftiiquafi dicat, Credidimus nomini filfi dei,id inuocauimus fuper mifcro,credidit Si ipfe, itaqj reua-luit.Proinde Chriftus filius dei cft,cuius uirtute hie mifer fanitati reftitutus eft. V nde iam liquido claret cuius fit fanitatis beneficiu, non utit^ hominis per quern a git deus, Sco^ui mir4cti fed ipfius dei qui agit.Vnde iam denuo liquet, quis inuocandus fit,falutädusc^ pro ua /or«w» letudineprofpera uelconfcruanda,uel reparanda.Pertinent ergo miracula omnia ad gloriam dei propaganda. Hodie contra religionis fan^ fenfum peruertuntur à multis, dumadcultum diuorumS^idololatriam confirmandampraedicantur,fed eomodo nihil conducSt ad gloria dei promouenda, at marfupiuauaris facrificis probe farciflt.

Et nfic fratres fcto,quod per ignorantiam feciftis,ficut Sd principes ueftri. Deus autem quæ prænunciauerat per os omniu prophetarum fuorum,Chriftum pairurum,impleuitfic.Poeniteat uos igitur,amp;con uertimini,ut deleantur peccata ueftra.

Quod Petrus audierat aIiquando,Tu conuerfus confirma fratres tuos: id fane hoc Remißio pe(gt; loco diligenter præftat.Nunc enim occafione accepta eo quod dixerat iftos Chriftum catorum^ negaffeamp; prodidiffc,ad pocnitentiam Si fufeipiendu Chriftu animat.Ncq; uero pecca turn iftorum quod iamiam feueritcr ebiurgarat nunc quidem diffimulat,fed benigni-täte ad poenitentiâ inuitat. Nam côcedentis uox eft, Scio quod per ignorantiä feciftis: quafi dicat,Scio inquam quidadhæc refpondeatis, nimirfi nefeiuiffe uOs lefum fuiffe eum qui erat,Chriftum. Age uero ita habeat res dummodo fic impleuerit ea dominus quaepraedixerat perprophetas, filium nempe totius orbis fore uiäima.Iarti uero ceffit

quidcm mors Chrifti inbonum toti orbi,fed uos peccaftis innoxium traden tes, Cætc rum fpes cft côdonationis ac falutis,modo refipifeans. lam infcrt.Pœnitcar igitur uos amp;conucrtiniini,utdeleanturpeccataueftra. O ergo inunenfamdeibcniratem,quæ ne illis quidem negat gratiam qui filium fibi occidcruiit, Quis pofthac defpeiauerit^ Hincergo prædicandaeftpopulis pœnitentiajConuerfio di peccacoiû renuiTio: de qua gCEzechxapitCxs,

Ut quumuenerint temporarefngerationis à confpedudomini,amp; miferit eum qui ante prædicatus eft uobisjefum Chnftu, quem opor tet quidem cœlum accipere ufe^ ad tempora reftitutionis omniû, quæ loquutus eft deus per os omnium fandorum fuorum à Cæculopro^ phetarum»

Duo hic funt animaduertenda. Primum,Mancam effe orationem,qup fie poflît far cirijVtfcrueminiquumuenerittempus refrigerii,Secundum,TempusrefrigeriiP« fynekdochä dici deextremo iudicio,quod faiutiferum erit pqs duntaxat. Dicicautem, Nunc quidem prædicatur aduentus eius humilis 8( gratiofusttunc uero aderit ultor ec iudex,Curatc ergo ne uobis appareat ultor. Sicenim à iudieq terrore hortatur ad pee* nitentiam.-id quod prophets folentdum expofitis, imo ob oculos pofitis poenis itn pios ab impietate reuoeät. Rurfus ne quis iudicti diem propediem afFuturam crederet praeoccupat,acdicit:Priufqu3m uero ueniateadies, oportet Chriftum in corios affum ptum coelitus regnare,hoftes fuos conficcre,8f omnia quæ de regno Chrifti in Gentil bus amp;nbsp;alqs rebus futuris ufqj ad indicium prædiâa funt,fieri,Paria legere eft apud Paii lum in x.ad Thcftal.capitc x»

Mofes quidem ad patres dixit : Propbetam fufeitabit uobis domf=; nus deus uefter de fratribus ueftris, mei fimilem : Audietis eum iuxta omnia quæcuq^ loquutus fuerit uobis. Futurum eft autem, ut omnis anima quæ non audieritprophetam ilium,exterminetur è populo.

Diuino munit teftimonio quod propofuerat,probans IcfumeiTeChriftum, quem qui non audierint,perdendi fint. Maximaautem eratapud ludæos Mofis authoritas, quod uelex f.Ioan.cap. liquet:ergo unico cius cótentus teftimonio, tandem fumma^ rim cæteros allegat.Hoc autem fumpfit ex Dcut, is.cap. Annotanduuero quod Chri^ ftuspropheta dicitur propter officium.Naturacnim eftfilius dci,fecundö carnem na--tus ex fratribus fuis,hoc eft,femine Abrahæ.Heb.x.Idem ipfe mediatione fimilis fadus eft Mofi.Filiu ergo proponit nobis pater in teftamento nouo, amp;nbsp;ait:Hic eft filius meus dileäus, in quo placata eft anima mea, ipfum audite. Et Baptifta, Qui incredulus eft Iio, non uidebit uitam.fed ira dei manet fupcr cum,Ioan.j,8. «.loan.y.

Quin amp;nbsp;omnes prophetæ à Samuele,ac deinceps quotquot loquu ti funt,etiam annunciaueruntdies iftos.

Paucis uerbis dicit, Omnes prophetas Mofen ( qui, ut Homerus poëtarû omnium oceanusjfic ipfeomnium prophetarum fons eft) fequi, amp;nbsp;fimilia de Chrifto fcribcre. Nam Dauid in Pfalmis plurima, Ifaias in poftremis fui operis capitibus. lercmias in

jx.Daniel in s-Ezechiel quoq; in locis pluribus de hoc Chrifti negotio fcripfe^ runtJn primis autem Haggeus amp;nbsp;Zacharias.

VOS eftis filtj prophetarum ac teftamenti,quod teftatus eft deus er ga patres noftros,dicens ad Abraham : Etin femine tuo benedidio« nem confequentur omnes familiæ terræ.

A dignitate amp;nbsp;uocationedei hortatur. Quafi dicat, Si iure gloriamini uoseflepro» phetarum filios,age uerbis prophetarii crédité. Si teftamentfi uobifeum pepigit deus, paäis oro ftatc.Hæc eft autem teftapienti fumma: In ftminetuo,id eft,Chrifto (inter^ prete ad Galatas Paulo) faluabutur omnes Gentes. Ergo fi in Chriftu credidcritis, filq

, nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leftamentiÿ

teftamcti, haercdes^ ccelcftium bonorum eritis.Porro hinc liquet unicum modo'efle Teftamentum, unam utriufquepopulifalutemamp;eccleflam. Ipfeuero omniaclarius exponens fubdiu

Vobis primum deus, cum fufcitaflet filium fuum Iefum,mifiteum benedicentem uobi's: ita ut unufquifque ueftrum coiiuerteret fe ab ini quitatibus fuis.

Sufcitandi uerbo rcfpexit ad Mofis uaticinium, Prophetam fufcitabit uobis dominus. Hocautcm dicit, Fidem uobis præftitit deus, ergo ueftrum fuerit ut SC uos fidem praeftetis. Mifitille filium fuum; ueftrum eft, utfaluatorem fefe uliro uobis offerenteni fufeipiatis. Venitenim utfaluetamp;ut opera diaboli diftbluauCrcdite ergo amp;nbsp;conuerti-mini à peccatis ueftris, Semite ei in timorc amp;nbsp;iuftitia,8Cc.Lucæ i.Titum i.Hæc ilia altera eftapoftolicaprædicatio tad quam fi quorundam probes condones, uidebisquid commentitium,dlt; quid in fis fît uerum.

Loquentibusautem illis adpopulum, fuperueneruntillis facerdo;s CAPVT nil. tes ac magiftratus templi, Sadducæi, molefte ferentes, quod doccsr rentpopulu, amp;nbsp;annuntiarent in nomine lefu refurretflionem ex mors tuis : iniecerunteis manus, pofuerunt^ eosin cuftodiamin pofte^î rum diem:nam erat iam uefpera.

Hadenusprimordiafidd dcfcripfit,quomodo ecclefiacoierit/reuerit Scuixerit; quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'*

item quid docuerint Apoftoli, quos ccclefiae ritus tradiderint, 8C. quæ fit ucritatis po-tentiat nunc uero defcribetur quomodo mundus ad ueritatem fit animatus, nimirum uti Chriftus prædixeratJoan.ir.SCiff.Veritas enim,ueliuxta Gomicifententiä,odium crux ex ueritu paritjObfequium amicos. Defcribitur ergo hie prima ecclefiæ ex ueritatis prædicatios tenAfcüur^ neobortaperfequutio.Bead uero qui perfequudoncm paduntur propteriuftidam, horum enim eft regnum ccclorum .Illi autem perfequutionem in ueritatis amantes ab initio mouerût, qui ueritatis patroniante om nes effedebebantjfacerdotes uidelicet SC quiantiftites ueræ religionis uideri uolunt. Hiinterturbant res facras perrumpuntç uiolentia.Quod enim nos legimus Superuenerunt, Græce fignificantius legiturWts-x (Ta/),id cftjingrucrutjSyfodbfndj übereilen, Sacerdotes inquam,magiftratus templi ctSad ducæt.Sacerdotcs autem dixit quorum intererat pietatem fouere.Magiftratus quoque Qui pefe^uu ■ templi, cuius in primis crat uerum domini templum tueri. Admonet enim Erafmus torn, magiftratus elfe fingularis numeri. Nam Graece eft o syaTxyoç Toykyoiz, hoc eft, Dux templi. D. Chryfoftomus exponit, Dux militum templi. Beda teftatur fe in quadam æditionelegilfe, Prætorem templi. Reuera apparetex4.Regum 10, cap.cuipiam templi curamtutelam^fuilfe commilfam, qui fub lignis fuis certam haberet militum ma-num.quæ 8i templum tueretur 8C turbas fi quæ orircntur,difficeret,Eiufmodi uero mi litum grex à nobis nominatur,Die fchirmtner^At ipfe imperator.Oer Tempeluogt vnd fchirm*! Keren houptmanii. Cæterum cum tales alantur ex fuperftitione, minus mirandum eft, fi infenfi etiam fint ueritati. Sadducæi autem quales fuerintrefert lofephus in dccimoo-âauo, Andq. capite fecundo. Habebantenim Si ludæi fuos monachos, ueftitu,cultu, amp;nbsp;dogmadbus diifidentes. Prorfus enim tunc tab's erat fynagogæ facies qualis hodie ecclefiæeft, in quaproceres ecckfiafticifuos habentmilites fuum^ fatellidum.Inhac ; loî uideas uarias monachorum feäas inuicem hoftiliter diifidentes. Videas item illis inter fe mutuo admodum conuenire, ubi ueritas extinguenda fit,quibus tarnen per omnem uitam nunquam probe conuenit.Hic uero omnes confpirant,ôC auxiliares copias iun gunt,attç in ueritatem moucnt,timent enim fuis compendfis aliquid dccelfurumtpro uentre itaqj Si uana gloria tanquam pro aris Si focis decertaturi profiliunt. In primis autem male habebat pontificios iftos quod apoftoli docerent,8C in templo quidem do cerentNä fibi fic uendicarät docendi fundionê Pharifæi,ut ueritas humanis inuentis Docendi fun^ pondficü^ authoritate opprelfa emergere no polfei. Nó enim alfi q cóiurati docebäi.

Illudautcm doccbant,quodcxauarorum traditione acceperât»Non fccusatqjrafi no ftri oleo^ del ib U CI folent, qui non ferrent fi quis fide nondum data prædicarc perge^ tctNon quôd iuftam daitinemus uocationem,amp; manuuni impofitioncm, quant fei' mus effe fandam ac ncccflariam.fed abufum ÔC uota inipia damnamus, Apeftoli uero miifi erant.Ideo^ non erat opus uc ab impiis mitterentur, i mô impiuin eft fi quis fidc impiis data mittatur ab impfis.Dolebat illud quod refurreéfionem Chrifti prædica rent. Ilium enimdamnarantjilliusgloriamextinääcupiebant. At refurre(3ioneaftruc batur Chrifti uilt;ftoria,tradebatur^ ÔC animæ immortalitas, amp;nbsp;corporum refurredio, fed amp;nbsp;uitæ nouitas amp;reftitutio morumtquæ omnia offendebantcum homines fceleri bus dicatos.ium Sadducæos in primis refurredioncm prorfus abnegantes.Ergo inq.-ciunt illis manus^nondum cruore Chrifti tepidas, Nihil enim habet impietas,nifi uio lentiam quofe tueatur.Non cognofeituerum,non difeutit cauffas, fed infidias ftruit, carcerem appellat,cerie ut terrore fupplicii multos ab Euangelio Chrifti abfterreat,Mt ro quoq; modo accelerannifi enim crudelibus aufis obftitiffei nox,iam protinus extirt xiflent innoxios.Hincaûtliquetnonâapudiftoshorâ nobis fuifletertiâuefpertinam.

Multi uero eorum qui audierant fermonem,crediderunt: amp;nbsp;fadus eft numerus uirorum circiter quincp millia»

Patientia fan* nbsp;nbsp;nbsp;Veritas domini femper uincit.Hic enim aliquot milliaaccedunt, contemptis omni

iiorum» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus magnatum minis.Ergo nihil proficiturtyrannide, fed quo magispreraiturucri^

tas co magis enitefcit.Non enim potcrantexciderc fandi quoties cogitabant,Si cruci^ fixus reuixit,amp; claudus rcualuit,ccrte ne mors quidem aut cruciatus corporis perderc poterittquidigiturtimeremus^Id nobis quoqj in periculis cogitandum ,amp;exiftis dp ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feenda eft conftantia. Apeftoli uero earn nodem in carcerc exegerunt, crucem domini

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;portantes,amp;exemplum omnibus piispræbêtes,quod per multas tribulaticnes opoigt;

teatingrediinregnum dci.Necillud myftcrio caret quod primo periculo non eximun tur,fccundo demum cximuntur.Nam ex pofteriori captiuitate eduxit cos angelus Hic nemo cducit. Annotandum amp;nbsp;hoc, ambigufl eife an numerus circiter quinq; millium iam ueluti de noue accrcucrit,an duo millia prioribus tribus millibus (quorum men^ tio fada eft in z, cap.) addita,tantum conftituantnumerum.

Fadum eft autem poftero die, ut congregarêtur principes eorum, amp;nbsp;feniores, amp;nbsp;feribæ Hierofolymis, amp;nbsp;Annas princeps facerdotum, ôd Caiaphas,amp; loannes, amp;nbsp;Alexander, amp;nbsp;quotquot erant de gènere pontificio.Et cum ftatuiflent eos in medio,interrogabant;Qua uirtu te,aut quo nomine feciftis hoc uosCTune Petrus repletus fpiritu fans do,dixitadeos:

Miraantithefi opponitpaucis crucifîxidifcipulisidiotis,mifcrisamp;coram mundo prorfus defpedishominibus, faftumamp;fapientiammundi, poteftatemSfquicquidin orbe præclarum ac potens eft. Hinc magno uerborum pondère titulos nefeio quid ma gni fpirantes recenfet, dicens principes, fenatores, fcrib3e,ac dodi Hicrofolymorum omncs,conucncrc,Annas,Caiaplias,Ioannes,Alexander,8Cquotquoterantdcpro^ f3pi3pontificia,?(ipasvonprie/}erlichem/hmmen’WJi. Hosautemomnesuirosauthoritatc, opibus, opinionc uulgi amp;nbsp;hypocrifi graues, tenues amp;nbsp;contempti noftri pifcatorcs Pe^ trus amp;nbsp;loannes uincuntati^ confundunt. Nam ftultitia infirmitasep dei fapientior ac fortiorcftfapientiamundi.Ncqjcftfapientia.fortitudoautconfiliumullumcôtra do-~ minum. Ad faftü ac terrorcm pcrtinetSC illud quod uindos in mediû ftatuunt, ipfo^ agendi habitu tcrritant.ac uclut e’ tripode dicunt: An uos foli fapi tisç’ An uero tant cele brem conuentum primorum in rcligionc uirorum contemnitis^Faftum enim, multp tudincm afleclarum St diuturna tempora,mores auitos, ueftes dcniq;,fHpercilium,aC titulos admiratur müdus.Sed Apoftoli fpiritu fando replcti, faftum,id cft,huius mun

di ftultitiam contemnunt,confiantes permanent,amp; fpiritu dei dodi,uultu alacri amp;in-trepido,cordate refpondenK

Principes populi feniores Ifraél,fi nos hodie examinamur de eo, q? benefecerimus homini infirmo,qua ratione ifte faluus fadus fit; no turn fit omnibus uobis,amp; toti pkbi Ifrael, quod per nomen lefu Chri fti Mazareni: quern uos crucifixiftis, quern deus fufeitauit à mortuis, per hunc ifte adftat coram omnibus uobis fanus.

Nihil adulatur Petrus,fcd magiftratum interim non fraudat honore iufto, Et paugt; PruJenli4 in di cis quidem qs^ hmplicibus amp;nbsp;perfpicadifimis ad obied:a refpondet,Veritas enim fim Hif, plexcftamp;perfpicua.morbidus fcrmopharmacaamp;fncos pofcitlnterrogarantilli non ut difcerentjfed utimprudentes capcrent in uerbis, uel bene faiHa Si diuina uirtute pa« trata Ceu magica calumniarentnr.Cordate ergo nec minus prudêter refpondet Petrus, SCdocetcIaudfi Chrifti uirtuteeffefanatum, qui unica orbis falus fit. Ethic orationis fiatus eft. Initio autem oblique feritillorumconfcicntias,cumdicit, Examinamur de eo quod homini bencfecerimus.Quafi dicat, Magiftratus non debebat terrori efle be.-ne merentibus,fed male agentibus, adeo uthadenus confueuerintexaminari facino-rofi,nuncco res rediit,utinnoxti,imó benefici examinemur propter beneficia î utcûqj uero id habet, quando fdrecupitis cuius uirtute ilk fanatus fiufdtotequod uirtute lefu Chrifti,illi us inquam (obferua emphafim) quern uos crucifixiftis. Deus enim non paiTus illi illudi,6lt;gloriam eiusabolcri,exdtauitfepultam, SC dedit illi nomêquod eft fuper omne nomen. Id quod nos hac ipfa re præfenti utique reftitutionc claudi com-probamus.

Hie eft lapis ine,qui reiedus eft à uobis ædifîcantibus,qui fadus eft caput anguli : nec eft in alio quoquam ialus ♦ hJec enim aliud nomen eft fub ccelo datum inter homines,in quo oporteat nos faluos fieri,

Rurfus nc quid defidcrarent.Stuerbaueluttemerariiamp;malefani hominis conte- Chrißui mnerêt,adhibet roburfcripturae, quo Si mortem Si gloriam Chrifti pcrftringit.Nam reiedio fignificatcrucem.Reiecerunt autem ædificantes, hoc eft docentes. Siquidem antiftites religionis damnarunt Chriftum, quiLapis ex uifione Daniclis Siprophetia Ifaiæ dicitur,nimirum propter firmitateni,SC quod omnes qui ci repugnant,uelut mo lari lapide conteruntur. Angularis uero lapis cognominatur, propterca quod utranqj gentem ludaeorum uidelicct Si gentifi in unam cócludat eccIefiam.Solcntenim angulares,duas compingerc in ædificfis parietes. Licet ergo reiedlus fit, tarnen denuo exal-tatus utriufe^ gentis faluator faflus eft : ut nunc in hoc uno falus cofiftat credentium. Nec enim ( inquit Petrus ) eft in alio quoquam falus. Qua cxclufiua omnia femel tol-luntur,quibus hadenus falutcm tribuimus, Vota monaftica,Miffæ,Idola, Merita, In-dulgentiae, Diuorum cultus, in quibus omnibus nulla eft falus. Sequitur enim aper» tiorfententia,NEC ENIM ALIVD NOMEN est DATVM INTER HOMINES,,, IN Qvo OPORTEAT NOS SALVOS FIERI. Atqui Nomen in hac fentcntia „ pro uirtute poniturtut fit fenfus, Deus nullum medium orbi propofuit per quod fal- In uentur homines quàmnomen,uim8Cmeritum Chrifti. Sed o deusbone,quàmdiu uerafaltu» delituit hæc facrofanda dodrina.Tot enim b'afphcmiis Si erroneis dodrinis obfeura ta SCuiolataiacuitjUt Chrifti myfterium pauciffimis cognitum fuerit, Nccprætercun-dum cenfui quod Bcda in hunc locum annotauit,fcribens,Si in nullo aliö,fedin Chri fto tantum mundi falus eft,ergo Si patres Veteris teftamenti eiufdem redemptoris in-carnationc Si palTione faluatifunt, qua nos faluaricredimusamp;fperamus.Etfi enim Sacramenta pro temporum ratione diferepent, fides tarnen una eadcm^ concordat. Etdiuus Auguftinus dePraefentiaDeiadDardanum cap. decimofeptimo. Antiquis (inquit) iuftisaliquidoccultum erat, quum tarnen amp;illieadem fide falui fièrent quae

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, LIBER I.

fucrat fuo temporc rcueIanda,Non enim audemus fiddes temporis noftri præferrc a^ micis dei, per quos nobis ifta prophctata funt, cum Dcum Abraham, SC Dcum Ifaac, amp;nbsp;Dcum lacob ita fe Deus effc cömendet,ut hoc dicat fuum nomen æternum,Et Apo ftolus, Habentes (inquit) eundem fpiritum fidei propter quod fcriptum eft, Credidi propterquodloquutusfumtamp;nos credimus propter quod SC loquimur,Non diceret eundem,nifi Si illorfl idem ipfc eflet fpiritus fidei. Sicut autem illi quando idem facra-* mentum occultum erat credebat Chriftiincarnationem futuram, fic amp;nbsp;nos credimus fadamXt à nobis autem SC ab illis futurus cxpeâatur ad iudicium eius aduentus.Non eftenim aliud dei myfteriS, nifi Chriftus in quo oportetuiuificari mortuos in Adam, Quia ficutin Adam omnes moriuntur,ficin Chrifto omnes uiuificabuntur, Hacc Au guftinus, Certe hie Petri locus multo eft foecundior, quàm quifquam aiTcqui poffit, Quare h une pio Leflori diligenter penfitandum relinquo,

Videntes autem Petri in dicendo libertatem acIoannis, compere to^ quod homines effent illitcrati amp;nbsp;idiotæ,admirabantur, Sf agnos; feebat eos,quód cum lefu fuiffent : hominem autem uidentes ftantem cum eis,qui fanatus fuerat,nihil poterant contradicere:

t-ibertiMdicen^ nbsp;nbsp;Dicendilibertas uelapud Gentes magno in preciofuit. DequareuidcrceftErafmi

dit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chiliades. Hine autem difeunt cpifeopi SC uerbi dei miniftri,nc ipfi quicquam in ueri^

täte dei prædicanda uel metuintermittant,uel fauoris ftudio prætereant, fed coeleftem ueritatem libere SC intrépide doccant, more tarnen apoftolico abfq; feurrilitate 8C pro-cacimaledicentia.Illiteratimittunturad prædicandû(utaitBeda)ne fides credentium, non uirtutedei,fed eloquentiaati^ doflrina fieri putaretur t ut Apoftolus ait. Non in fapientiaucrbi,neeuacueturcruxChrifti,Idiotæenim dicebantur, quiproprialingua natural!^ feientia contcnti,artes Sc literarum ftudia nefciebant.Siquidem Gr^’Ci ’Ideleft proprium uoeât Plura huius generis inuenias in i.ad Corinth cap,i,8c i, Neqj tarnen miranduin quod hoftes uerbi nihil poflunt contra apoftolos. Dixerat enim dominus. Dabo uobisos8Cfapientiam,Cui refifterenon potcruntomnes quiaduerfanturuo-biSjLucæ n,

iuflis autem illis e concilio fecedere,conferebant inter iefe, dicetesr Quid faciemus hominibus iftisfNam confpicuum fi'gnum æditû effc per eoSjOmnibus habitantibus Hierofolymis manifeftu eft,nec poffii mus inficiari.

Simile in omnemmodum confilium habcmus Ioannis ii,hoceftconfiliûamcns, temerarium,SC prorfus perturbatum, Etfane talia oportet effe omnia omnium princi pum confilia, quæ ex humanis oriuntur adfedibus, SC contra ueritatem inftituuntur Euangclicam,Videbant illi quid uerum,quid iuftum,fed cedere nolebant,Nam fuis a mebantcompcndiis.Atquiraro bene cedunteiufmodi confilia.Impietas enim tyran« nis^ uitrea eft,quæ dum ridet corufcatiç frangitur.

Sedneamplius diuulgeturinpopulum, minaciterinterminemur eis,ne pofthac loquantur in nomine hoc ulli hominum,Et accerfitis ff lis, præceperunt, ne omnino loquerentur, neque doceren tin nomi^ ne lefu.

Temerity Oimpudentiamtprofcribuntquodcrroris conuincercnonpoffunt.Oftultitiam mttM, SCtemeritatem poftremam, quafi uero ucritas SCcoelitus regnätis uis à humanapoffit opprimi protcruia,En mihiftolidos homines, qui mortuum in fepulchro non potue runtretinercjilli iam rediuiuum 8C coelitus regnantem infeâari 8c profcriberc tentant, Verum id noftri quoq; folcnt, qui minis, edidis, id® genus alqs offuefis, ueritati in-commodarc quidem tentant,fed parum proficiunt. Hic dicunt, /jlii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, id eft,

• Ediâafefquipedalibus uerbis confcripta, amp;( omnigenis conuitqs turgcntiacuomunt. Nolunt cnim nomen Chrifti annunciari,qui fuum nomen quæriint. Et hæc quidem eft mundi uæfania.

At Petrus ÔC loannes refpondentes, di'xerunt ad eos ; An I’uftum fit in cofpedu dei uos potius audire quant deum,iudicate, NIoil enim poflumuSjquæ uidimus 8gt;C audiuimus,non loqui.

Sed haeceft Chriftiana cóftantia.Dco potias quàm hominibus obcdire.Venuftum .eftautem ilhid quod per conceflionem quandam ipfos aólores afcifcuntiudices.Ipft (inquiunt) iudicabitis.fi modo uerum fateri uelitis, uos ipfos hoc ueftro præcepto de filenda ueritatepræfcripto,toto errarecoeio. Quomodo cnim potcrimus nos id quod uerum amp;compertunieflcnouimus tanquam falfum5lt;dubiumtranfireï’Quis obfegt;’ jCro fanae mentis hocautexegcritàqucquâ, aut præftiteritetiamfi prxftari poftit^ Hic autem uidere eft quanta fit fidei noftræcertitudo.

At iUi additis minis,dimiferunt eos,nihil muenientes, qua ratione punirenteos propter populum : quia omnesglorificabâtdeum fuper ,eo quod acciderat. Annorum enim erat amplius quadraginta homo, in quo æditum fuerat fignum iftud fanationis.

i Imprj ueroquafimareferuens,quod quiefeere non poteft,minas cumulant.Apofto Domhtuffttot li contra firma fide minas conteinnunt,ÔC in ccepta confeiTa^ ueritate pergunt. Atque confirMi-hic inferil dominus impiorum pedoribus timorem populi. Deus enim medfis qui-bufdam fuos feruat ad gloriam nominis fui:at ubi il h uiium fuerit, prorinus eos ad fe rccipitnemineobftante.PIuresenimturnerant Chriftiani cum Petrus cæderetur, q nunc fintîuerum tune fuo defunétus erat officio. Et plebs ipfa quæ raro alias fapit,hic fapiebatjfpiritudeiimbutatquocircaueritati tenaciterhærebat,pcrmotaetiamnonni h il infigni miraculo,ad cuius robur id quoqj faciebat, quod annorum numerus tatus erat.Si eih natus eratannos quadraginta,ôlt; ab utero matris claudus fuerat, certe qua* draginta annis claudus fuerat,

Dimiffï autern uenerunt ad fuos, amp;nbsp;annunciauerunt quæcuncp fis bi principes facerdotu amp;nbsp;feniores dixerant. Qui quum audifrent,una nimiter attoilebant uocem ad deum,dixeruntq^;

Haâenus expofitum cft quid mundus aduerfus ueritatem moliaturt rurfus quanto nixu inter opprimentium turbas enitatur ueritas.nunc exponetur quomodo in turbis hifcefefegefteritecclefia , Vnde nos quoqj difeemusquidin tentationefitagendum, Confugiütautem adtutiffimum omnium miferorum afylum,deum, hune indefeftïs pulfant precibus.Nihil enim tamefficax eft ,atq5 oratio ccclefiæunaniniis. Cæterum quod A(Sa apud fenatum ecclefiæ exponunt, argumente cftquod Sc nobis licet toti cc • Clefiæ ea exponere quæ commodo aut incômodo elfe poftunt ecclefiæ noftræ : utinte* hm feditionis nemo aceufare poifit,

Domine,tu es deus,qui fecifti coclum ac terrâ,mare, amp;nbsp;omnia quæ in eis funt,qui per os Dauid pueri tui dixifti : Quare fremuerunt gen« tes,8ó populi meditati funt inaniafAdftiterunt reges terræ, amp;nbsp;princi=î pes conueneruntin unum aduerfus dominum,amp; aduerfus Chriftum eius. Conueneruntenim uere aduerfus fandum filiumtuumiefum, quem unxeras,Herodes fimul Pondus Pilatus cum gentibus amp;nbsp;po pulis Ifraéfad faciendü quæcuncp manus tua, amp;nbsp;côfilium tuum prius decreuerat ut fièrent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oratioec^

nïs eft,Petit ccdcfia utd^us uirtutc fua conferuet ucritatcm,minîftros ucritatis conftr-inet,acecclefiamuniuerfamprotegat» Aufpicaturautemà dei omnipotentiaquæ rébus condiiis patefaâaeft, 8i quæreâcexpenfafidem in dcum animai ♦ Hocautem di-cit ccdcfia.Potentiffinius es ô domine deus,amp; poteniiam tuam rebus condiiis iia decla raftijUt nulli prorfus dubium fit,quin nemo fitmortalium,qui tibi refîftcrcpoffit. Ad fis ergo nobis ne prorfus pereamus,qui alias probe nouimus abfcp tribulatione regnS filii mi efle non pofleærimus enim ille paflus cft,nec aliter tarnen quàm propheta Da uid prædixerat, neq; uero ÔC aliud nos ucl hodie perpetimur quàm quod idem ille prac dixit, forcutaduerfus ueritatiseuangelri^ negotium cptimates quiqjfintpugnaturi» DelocoPfaUi.noncftquodagampluriiîUSjexpofitionemfubiecitecdefia.Etnequis dcum impotentem efte fufpicaretur propter impiorum uiolentiam,fubiungit,quod ca omnia non impiorum artibus,Sd ui,fed diuino patrata fint confilio»

Et nunc domine afpicc l'n minas eorum : amp;nbsp;dàferuis tuis, ut cum Omni fiducia loquantur fermonemtuumzmanumtuamporrigendo in hoc,ut fanatio amp;nbsp;figna, prodigia ædanturper nomen fandi fili) tui lefu»

Hic demum abfoluitur orario : iam enim petuncNihil autem pro fua, fedtantum pro dei gloria petunt. In primis autem ut uerbum ueritàtis fru ticefeat » Tu ( inquiunt) quiiam iam ftlium excitafti,St: ad dexteram tuam exaltafti,iftorum quoq; minas infian getdf præfta utStueritas uincat,amp;:ferui ueritàtis tuæ cum dicendi libertäre, tumagen-dipotentiafpcdabiles efflciantur.Nec fruftraoraruntSequiturenim:

Et quum oraflcntilli, motuseft locus in quo erant congregati, ôi repleti lunt omnes fpiritu fanrflo, Sô loquebantur fermonem dei cum fiducia»

Dixerat cm dominusîQuicquid petieritis à pâtre in nomine meo dabit uobis^Con ftâtior eft autem deus,quàm qui mendri poftïijUel leremia tefte in jx. 8C 33^ Sed amp;nbsp;in 15-, capthuius eperis audismus oratione fideli ncruûamp;omneHcrodisrobureflefraâSs terram quoq; in iff»PauIo amp;nbsp;Syla in carcerem condufis,fuiife commotam. Beda, Indi-dumauditæprccis(inquit)terræmotupercipiunt,quatenus agnofccrentterrcnafibi corda eflecelfura-Chryfoft« Audi prophetam (ait) Afacie domini mota eft terra, à fade dei Iacob. Et facit deus ciiam per maiorem terrorem SC ad fiduciam illos inducens poft magnas illas minas, SC ad libertatem maiorem exercens .Hue perti net quod mox fequitur,Replcti funt fpiritu fanäo,id eft, fpiritu fando animati funt adeo, ut iam lo-querentur liberrime uerbum domini»

Multitudinis autem credentium erat cor unum,amp; anima una. Idem ferè didt quod fuperius in cap.x» dixerat. Porro de iis dicitur quod unum cor Sc animam unam habeât quibus inter fe optime conucnit» German! pari utimur fche-matcquumdicimus, Esißänberti vndeingmùt. 'Vc\,Esilieinlyb‘vnd^yf’o feel,Quamuishoc pofterius paulô fit diuerfius»Quod autem hæc ad hune modum deardiflîma coniuna âione amp;;charitatc intelligi debeant,intclligitur ex confequentibus»

nec quifquam aliquid eorum quæ poffîdebat, fuum efle dicebat; fed erant illis omnia communia. Et uirtute magna reddebant apofto# ïi teftimonium refurredionis domini lefu, amp;nbsp;gratia magna erat fuper omnes illos.NIecp enim quifquam egens eratinter ilIos.Quotquot es nim poflTeflbres agrorum, aut ædium erant,uendentes afferebât pre^ , cia eorum quæ uendita fuerant, amp;nbsp;ponebant ad pedes apoftolorum» owmi* efdntDiftribuebatur autem fingulis prout cuicp opus erat»

eommwMt nbsp;nbsp;Sic inquam coniunâi erant ut amid fokht, quibus omnia funt communia, opes,

IN IIII. CAP» A CT. APOST» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37

fortunæ.Sf quicquid eft rcrum quae ad uitæ ufum pertinent. Communîo autem hæc (ut amp;nbsp;in 2.cap,monuimus) non erattalis qualcm Catabaptiftae uellent, fed ius amp;nbsp;pro* prieras pofteftionis manebat in dominio poflidentis.cæterumeaquaepoiridcbatnon ita poflidebat,ut folent qui proprietatis nominegaudent,ac uelut foli terram inhabita turi proprietatem rerum feéiantur, fedueluti communes omnium opes ceu difpenfa-tores afleruantesjiberalitcr impartiebâtur.Vnde fiebat ut nullus eflet apud eos egens. lam fequitur declaratio,LocupIetes enim ucndebantpoflefliones fuas,5lt; precio luua* bant inopes.Neqjuero hic quifqj (quod probe obferuabis) quantum uolebataccipic bat,fed unicuiqj prout opus erat diftnbuebat.De qua diftributione plura in ff.fequcn* tur.Diuus Auguftinus de moribus ecclefiæ catholicae contra Manichæos lib. i. cap.jr. de hac eadem re dolt;Sc difputans,(^id (inquit) calumniamini quod fideles 8( iam ba« ptifmate renoua« procrearefilios amp;nbsp;agros ac domos pccuniam^ ullam poifidere non debeantj'Permittit hocPaulus.Nam quod negari nô poteft fidelibus fcripfit. Poft mul torum quippe uitioforumannumcrationem qui regnum dei non polTidebût, Ethæc quidem fuiftis (inquit) fed abluti eftis,fed fanâificati eftis, fed iuftificati eftis in nomi* nedomini lefu Chrifti,SCin fpiritu domini noftri.Ablutos proculdubio Si fanâifica* tos nemo nifi fideles. Si eos qui huic mundo renunciauerintintelligcre audebii. Sed quoniam oftenditquibusfcripferittuideamus utrumhis ilia permittat. Ita enim fequi tunOmnia mihi licita funt,fed non omnia expediunt : omnia mihi li cita funr, fed ego fub nullius redigar potcftate.Efcauentri,8lt; uenter efeis. Etquæfequuntur, Nam reli* qua ff. Si pleraqj 7. cap.prioris ad Corinth.fubiungit. Idem in libello de hærefibus ad Quoduultdeum in Apoftolicorumtituloeos recenfet inter hæreticos, qui illicitSaie* bant, ut Chriftianus proprias polTideret facultates.Hos enim Encratitis iûgit. Ex iftis omnibus autem difeimus charitati ftudere,amp; cômunicationis non obliuifei. Hoc ccr= Mor« nofiri te nemo ierit infitias, nullos apud nos quoqj fore egenos, fi externarum fortunarum feculi-fideles eifemus difpcnfatorcs,8i fi qùifq} fuam prouinciâ ftrenue obirct.Quotus enim quifq; noftrumeffet otiofusc’Pauci ergo effent egentes, qui liberalitate noftra ditiffimc poffent nutriri. Nutriuimus olim impenfis communibus rot monachorfi Ch'iliades, tot deniqp impoftorû myriades, quid quod omnia templa ad luxum, imô miraculum ufcp ornauimus î' Ergo fi cordi nobis effet pietas, minimo negotio confuli poffet ege* nis.Verumadidololatriarninftruendâomnes eramus promo«ffimi,nuncueropau* perfinemomiferetur .Etquod hifee inferiturapoftolosrefurredionidomini magna uiriute dediffe tefti monium, uirtus eo loci non modo pro miraculorum potentia, fed amp;nbsp;pro authoritate ôlt; libertate cum agendi,tum dicédi ufurpatur. Refurredionë quoqj hic pro toto Ghrifti negotio pofuit,utin i.capite.

’ lofes uero,c|ui cognominatus eft Barnabas ab apoftoh'sîquod eft, filius confolationj's,Lcuites,Cyprius genere,quû haberetagrum,ueti didi't eum,amp; attuli't prcdum,ô( pofuit ad pedes apoftoloriim.

Peculiare boni uiri exemplum cft,cui moxopponit peffimi Ananiæ paradigma. Et lAifericordidt animi conftantia liberaliusœ priori cognomen indidit lætum. Nam ex ipfa re diflus eft Barnabas,quafi tu dicas,Filius refocillationis,id cft,uir confolationis.Germanus di ceret,Ein trojHichcr,redlichenue\, Trojihdrt,ücvit Rgt;cblt;ir(i,LconlMrt,id eft, ditiffimus Si pror* fus Leoninus.Hebræi eiufmodi fuo more filios dicuntut filius perditionis,pro perdi* tiffimo.Proinde non abs re credit Bedaallegoriam uerbis ineffe, quoties feriptura fa* era nomina rerum uel perfonarum cum interpretatione ponit, Merito enim filius inquit côfolationis uocatur,qui præfentia contemnens fpefuturorum confolatur. Nec caret myfterio,quod pecunias ad pedes abqcit apoftolorum ♦ Id uero carmine cxplicâs Arator dixitî

Ponitur ante pedes,non facris dedita dextris, Deftitui debere probant quod tangere uitant, Calcandum^ docent quod fubdunt greffibus aurum.

jS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. co M ME NT» LIBER I.

Dcquotcrrcnæucniuntadpeâoracurae» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i. .

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Confiniiltiaâaturhumo,

Adpræfcns Barnabæexemplum plurimum facereuidentur quærefcrunthiftorîæ M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de Paulino cpifcopoNoIano.IsenimdumBarbariNolamdirucrét, Domine (inquit)

non excrucier propter aurum ôiargentum.Vbi enim omnia mea fini tu feis » Idem ille pro captiuis redimendis omnem cenfum côfumpfit Authores Ambro»Officio» lib^j» cap*xs, Augufti.de Ciuitatedeilib*i.cap*io,ôt Paulus Diaconus.

CAP Vir autem quidam nomine Ananias cum Saphira uxore fua uen* diderat pofleflionemjôd fepofuerat de precio, côfcia etiam uxore fua, Scaiïatam partem aliquam ad pedes apoftolorum pofuit»

Hocipfum eftillud uerfutiflimi hominis Ananiæ paradigma,fuperioricxdiametro SeueruM nbsp;nbsp;nbsp;oppofitum.Nunquam enim tam felix amp;nbsp;purgata fuitecclefia,ut in ca non eftenthypo

pliant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i” duodenario eleâo^ apoftolorum choro inuentus fîtpro

ditonOportebat autem inter prima eeelefiæ initia feuerum aliquod ædi facinus nele-nitas doârinæapoftolicæapud hypocritas ôi palàm impios prorfus ueniretin côtem ptum.Raro itaq;amp; horribili exemplo périt Ananias : cuius peccatum graphice primo defcnbiiur,fecundo interims.Pcccatum autem reuera unumerat,diffidentiæ quidera, fedauaritia 8(. hypocrifitedum* Volebatenim ille (noftrorS more) duabus federe fel-liSjôf illuftris haberi in ecclefia,cuius rei gratia.partcm facultatum offerebatîSi tutus in terim eflc,fi res finiftrius cederent apoftolicæthinc enim alteram facultatû partem con didit,ut tum fuppeteret unde uiueret. Typus eft omnium hypocritarû amp;nbsp;uerfutoruni hominum,qui cum corde fint duplici,nihil fynceri agunt. Oculum enim impurû ha^ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bent,qui gloriam humanam ôi compendium periiurum fpedau

Dixit autê Petrus; Anania, cur impleuit fatanas cor tuum,ut menti reris fpiritui fan(fto,amp; fraudares de precio agrif

Nihil enim opertflquod non reueletur. Dominus enim rcuelatferuis fuis hominS malitiam,uteam accufent,amp;ad pœnitentiam hortentur, Petrus ergo peccaiü Ananiae fpiritu deiolfaciensipfumgrauiftïmcaccufat.Etprincipioquidemoftenditauthorcnl Kypocrifis ex înftituti fui non efle fpiritum dei bonum, fed fatanamîdeinde hoc ipfum hypocrifim dwtp/o» amp;excogitatam referrcmalitiam,quod tantum fcclus ex uerfutia (uelconfcientia tefte) faciens,ex fpiritu deifaâumuideriueIIet.Hincperintcrrogationê,imôadmiraticncni indignabüdam effert orationem,amp;ait:Curimpleuit fatanas cor tuum, ut mentireris fpiritum fandum^Sic enim habet codex Græcus,4{u(radamp;a/ cTîto TruiiZiUoc, to ayiop.Cxte rum Latine dicimus eos religionem mentiri,qui mentiendo,id cft,fimulando religiofî uideri uolunt.Mentiebatur ergo fpiritum fandum,quod fimularet fe fpiritu dei bono facere,quod tarnen fpiritu malo incitante patrabat.Atqui Græcisfrequentiflimumefl: ut aceufatiui ponantur pro datiuis.Rede igitur legimus, ut mentireris fpiritui fando ƒ Quemadmodum paulo poft exadiflimeexpofitum legimus, Non mentitus es homi-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nibus,fed deo.Sed quod nam illud mcndaciû^quae illa impoftura eftc'Fraudare de pre

cio agri.Simulare inquam quod omnem fubftänam infumpferis in egenorum alimo-niam,cum interim partem optimam exdiffidentia tibfipfi referuaris. Vbi clariflime ut des diifidentiæ iundam elfe auaritiam unà cum hypocrifuà quibus malis fi quis fibi ca uerit magnam animi ferenitatem hbertatem^ acquirit,

■ Nonne prorfus ttbi manebat,amp; uenundatus in tua erat potefl:ate7 Quare pofuifti in corde tuo rem îftamfNon es mentitus hominibus, fed Deo,

Verba Græca Hebræam referuntanadiplofin acepitafin ov^îimlvop troi t/a^'t,idcft. Nonne manens tibi manebat,hoc eft, uere ac prorfus nbi, nemine reclamante, mane-bat^AmpIificatenim peccatum miferijd^gradibus duobus. Primo, Nemo cogebat uend€rç,Secundo,Etfiucndideras,nemo cogcbaitepicciumadferre.Namfcruareto-

Cum licebatEx quibus uerbis duo colligimus « Prius, unu atcß idem peecatS gradibus increfcere 8C feipfo fubinde grauius fieri. Pofterius, communionê primitiux ccclefiæ, neep coaâam fuüTe, ut ille qui nô oniia uendidiiTec 8i pauperibus dedifiet Chriftianus non eflet, netp talem qualêhodiefomniât Anabaptiftæ Manicheorû fobolcsjam per acerbâ obiurgationê fubiungit,Quarepofuifti in corde tuo rem iftâîQuod locutionis genus Germa ni ira efferimus,wie baüu dos ttuf! doiffetiinâm hertinemmëfQaoties monemus rêuel turpiorêjuel fceieratiorêeire,quâ quæ in hominis debeat inciderepedus, là uero additpondus,Nonesmentitushominibu8,feddeo.Deusemcordiumfcrutatorcft. Hominibus quidêcitra negotium imponimus.- at deü ipfum nemo dccipere poteft^Ar duumeftaûtilludquodaudtmuseosquiferuis deiinnegotiofidei acreligionis menti untur,non hominibus,fedipfi deo mentiri.Eftethoeà multisdiligenterobferuatum, AJuerfùtMitce quod hic dicitur. Nones mentitus hominibus,fed deo,Inde fie colligunt, Ananias fpi donicumt ntui mentitus eft,dc deo mentitus efttergo fpi ri tus fanâus efi: deus.

Audtens autem Ananiashæcuerba, collapfus expirauit.Et ortus eft timor magnus fuper omnes qui audierunt hæc, Surgentes autem luuenes amouerunteum,clatum^ fepelierunt.

uerbis, neqjexecratione Petri fufus, fed propria malitiâVpcr iram dei,proftratus.Nihil Hypocrißspu^ coim Petrus illi imprecatus eratincómödi, fed peecatum eius duntaxat protraxeratac nitWt accufarat.Caeterum huic protinus aderat iufiadeiuindida, proinde concidebatrea confeientia. Neque uero hie quiequä agebatur de iaâura precii,fed de hypocrifi,aua--ritia.acdiffidentia.VoluitcnimhoccxempIo declararcdominusquantópcreipfidifpli ceat hypocrifis quorundam hominum, qui fpecic 8C fuco Chriftiani'funt, atipfa rc impoftores, ac diuinarum rcrum contemptores ♦ Hine uero omnia tarn graphice funt depiciautremquisagimagisquàmcxponiputarepoflit. , ’ ’

Interceflit autem fermé horarumtrium interuallum, uxorquoque ipfius nefeiens quodfadufuerat, introiuit. Refpondit autc ei Petrus: Die mihi, numtanti agrum uendidiftisfAtilla dixit: Etiam, tanti.Pe^ trus autem ait ad earn : Cur confpiraftis inter uos, ut tentaretis fpiritû dominiÆcce pedes eorum,qui fepelierunt uirum tuum, ad oftium ad funt,amp; efferent te.Confeftim autem conciditad pedes eius,amp; expira^^ uit. IngrefTi autem iuuenes, repererunt illam mortuam, amp;nbsp;extulerunt ac fepelierunt iuxta uirum fuum.

Similicxemploextindaeft SiAnaniaeuxorSaphira.Nonenimabsreputauituetu Jfilerilui impto ftas pcriculofam eftc malorum amicitiam. Reperit deus aliquando nocentes, ncc cui- ’’»w.

quam pareil impio, Atipfa impietas 8( hypocrifis fupra modum impudens cft,necmi nus audax,Cordate enim refpondet Saphira fine fronte mentitur,ufqucadco,ut uel cordatoimponerepoifit, Sed non mouetur prudens fimplicitas impiorfi ac hypocria tarum grandiloquentia: neqj ipfe deus fucum.fed ueritatem refpicit.Igitur mendacem ôCimpudentem Saphiramfundit,lamueroexpende an nonetiamipfedeusuinculis aftringat arâiftimis.quos in uerbo ueritatis amp;nbsp;per obiurgationcm ligaucrint uerbi uc.-riratisminiftri.Hinciraq;confiéequf fituis 8fadminiftratioclauium.Dequibuscom modius alibi dicetur. Colligimus item ex hoc loco à magiftratu iureoccidiblafphe= Magi/lrdltM in mos 8f maleficos homincs.Hæcenim puniendi ratio cuius hiememinit fcriptura uelu re occidit bla* ti extraordinaria eft: licebit ergo ordinaria in fontes animaduerterc.Et fpiritus dei non ßgt;hemoft minusagitin Chriftianomagiftratu dumfolitispuniendi utiturinftrumentis,quàm egit in Petro utente infolitis, nempc uerbis. Occiderceft occidcre, punire eft hoc quod diciturquocunque fiat modo quocunque inftrumento. $edapoftoli(ais)non funtufi

înûrumentis uuIgaris.Nec tu utcrc,fi uerbi tantum ut illi gcris officium. Verû utcon« ccdis benefaccrequiuocati funtad munus medicum,quum fanant crdinariis mediis, ctfi apcftoli curarint morbos extraordinäres nempe uerbistita agnofcerc quoq; cogc-ris bencfaccremagiftratus quumpuniuntblafphemos,aduerfantcs fanædo(Srinæ,ÔC fceleratos inftrumentis fuæ uocationis,nempe gladio,ficut apoftoli fuis, id eft, ucrbis* lam ut non peccant magiftratus cum fuo funguntur officio, ita non peccant miniftri uerbi,cum illos admonent fui officii.

Et ortus eft timor magnus fuper uniuerfam congregationem,amp; fu per omnes qui audiebant hæc.

Scopus huius facinoris cft,uttimeamus dominum, amp;nbsp;in ueritatecoram illoambu» lemus ♦ Nam etiamft hypocritæ fuperbia ad cœlum ufqj ( ut ait Sophar ) afcenderit,âC caput eius nubes attigerit, tandem tarnen quafi fterquilinium peribit: 8C qui uiderant eum,dicent,Vbi eft^At qui dominum timuerint, amp;nbsp;in ueritate permanferint in æter^ num,non peribunt, lob lo, Omnes (inquil Lucas) qui audiebâthoc facinus,timebât. Audiuimus de nos,ergo timêamus.

Per manus autem apoftolorum ædebantur iîgna ac prodigia müU tain populo.(Eterantunanimiter omnes in porticuSoIomonis.Cæ terorum autem nemo audebat fe cÔiungere illis, fed magnificabat eos populus:magis autem accrefeebat credentium domino multitudo ui-rorum fimulacmulierum ) ita ut in plateas exportarentinfirmos , amp;nbsp;ponerent in ledulis ac grabbatis,ut uenientis Petri uel umbra obum^^ braret aliquem illorum.Conueniebat autem èc multitudo uicinarum ciuitatum Hierofolymam, afferens ægros ac uexatos à fpiritibus im-mundis,qui fanabantur omnes.

Ordo fermonis eft hocin loco paulô perturbatior.Complânâdus ergo fiue fubin-telledis aliquot uocibus,fiue interpofito parêthefeos figno,quod ut fimplicius ita margis genuinûefleuidetur.Si uero propterea horreas parenthefim quod Grfci earn non habeant,iam neceffe eftintclligas neminem efferre ad apeftolum aegrotos potuiffe nifî crcdenteSjôe iccirco feriptum effe.Crcuitcredentiû multitudo, ita utin plateas expor» tarent infirmos. Alias enim inabfoluta erit oratio. Nihil enim habebit hoc membrum Ita utjCUi hæreat fiue refpondcat,Verum perparêthefim (utdixi)abfoluerishaccconi modiflimc. Nunc autem iterum defcribit miracula apoftolorum diuina uirtute faâa,' coetus,conçordi3m, credentium incrementa, ac prophanorum hominum ftuporem ac timorem.Congregabantur ad preces amp;nbsp;uerbi diuini prædicationcm non in receffu autabditolocOjfedinceleberrimaSolomonicitcmpli parte,in porticu uidclicer. Non IngrelJlism cm locus per fe,credentes polluit, fedloci fuperftitioacabufus.lngrcdiebantur illi tem pluni,fed religion! non fidebant, neefacrificabant.Imo legimus Rom|SC Alexandriæ uetera daemonum delubra per fanum uerbi dei,precum, amp;nbsp;facramentorum ufum in dei confecrata effe oratoria. Vnde iam non ipfi loco per fe quidem quiequam tribuitur fan(îhmoniæ,quum dicimus facra templa.amp;ecclefiam dei facrofanââ, fed propter res facrofanâàs,quas inipfaperagitecclefiafacrofanchnoméindipifcitur. Quisenimim puncprophànarit ædem fiuepalatium fenatoriûîquot;at quis tam uæcors, qui credathoc quicquam praeftare cætens aedificrjsÆrgo harum rerû æftimatio ex ufu amp;nbsp;abufu, non ab externa pendetfpecie. Nemo ergo niiretur quôdintemplo conueneruntludaico. Cæterum in publico iffoccetuprimastenebatunanimiras acconcordia. Cumenim omnis congregatio eccleliaftica congregatur ad audiendum uerbum dei, ad celebrant dam cuchariftiam,amp; ad offerendas puras preccs dominothæc autem omnia citra cha^ ritatis uinculum fubfiftere ncqucant,haud miuria tarn diligenter monetur coetum iftorum

IS V. CA Plt; ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4l

iftorum prorfus fuiffc unanimem.Hæcitem cocordia 8( fanamp;Ïmontxftndiumauthor Authorit/f ^ui riatem apud prophanos quoq; parauitcredentibus,. Non enim minis auctyrannide bus rebus pan* anthypocrifi ueraparaturauthoritas,fediuftitia Sicharitatexqu^cum inter iftos effent t«r. præcipua, nihil mirum quod cxtcri Siimpurifenonauderentiungereconcionitam îanâæ.Faciebat ôi. ad hanc rem nonnihil feuerum Ananiy exemplum. Quifq; enim uc rebatur,ne forfan fimili interiret fupplicio » Porro de miraculis non eft quod pluris àx vmtr4 Petri» gam hic,quado iam fan's conftat, ucl ex tertio huius libri capite,quod omnis uirtus mi raculorum dci eft,non hominis, per quern fecundum difpenfationcm apud nos agit. Per folem adminiftrat orbi ccrleftis paterlumcn eximiumtatquis tarn ftolidus, ut huius rci gratia cenfeatfolem effecolendu^Vnusenim deus Colendus eft,qui omnia ope., ratur in omnibus.cuius tanta eft potétia ac gloria, ut eius umbra efficacior ac robuftior fit omni robore humano-Huc enim pertinet quod de Petri umbra refertur,Non enim crcdendfi eft quod umbra hominis tarn fuerit efficax, fed quod uirtus dei quae fe fecun dum difpenfationem nobis minutis rebus ita infinuat,egrcgia ifta effecerit. Nam Si in Euangelio uirtuti dci abfolutctribuitur quod fimbriae ucftis Chriftiuidebaturafcri-ptum.Palam enim dicit dominus, Tctigitme aliquis ♦ Nam Si ego fenfi uirtuté ex me exiffe.Alii hie de umbra Petri difputantes mire fetorquent. Si aiuntilluducrbum do-mini hie cfiecomplctum,quod ad difcipulos apud loannedixit, Amen amen dico uo-bis, qui credit in me, opera quae ego facio Si ipfe facict, Si maiora his faciet, Certc nos ex qs Si fimilibus prodigqs difeimus deum ut omnipotcntem,fic mire benign um effe, quiSipoffit Si uelitomnes Si animi Si corporis tui morbos curare,modo ipfi fidas, ipfum inuoces,adores Si colas, Hue enim trahunt apoftoli cum doârina fua turn mi-raculis.Dequarcin j.cap.didumeft,

Exurgens autem princeps facerdotum,amp; omnes qui cum illo erât, quæ eft fadio Sadducæorû,repïeti funt æmulatione, iniecerunt ma ' nus in apoftolos,amp; pofuerunt cos in cuftodia publica,

Rede cenfuit uetuftas uirtutem comitem habere inuidiam, Videmus enim impqflïi mos mortaliû Pharifæos ac Sadducæos nulla ncqj fanda conftantia neqj ueritate diui-napermoueri,neq;prodigtisterritari,fed æmulatione adeo fuperari, utinnoxiosiam in publicam ceu in publico criminc deprehenfos ponanteuftodiâ, Atc^ hæc iam in j, capiteaudiuimus efle impiorum arma.Scd ô miferam religionem, quæ non poteft aliter dcfendi,q peffimorum nebulonum armis,Si tyrannorum iniuria atq; rapina.

Sed angelus domini per nodem aperuit ianuas careen's, edudis^ illis,dixit:lte,8^ ftantes loquaminiin templo populo omnia uerbaui^^ tæ huius, Illi uero cum hæc audiffent, intrauerût diluculo in templum acdocebant,

ProphctaProuer,is-,Corhominis(inquit) délibérât deuiafuaîdominus uero pro-mouct greffus fuos.Impq ergo conftituerant uinculis Si carcere prædicationcm coerce te cuangelicam,fcd dominus longe aliud inftituerancoruum^ deludit hiantem,Nani utuerbum dei alligari non poteft,ita ipfedeus miniftros uerbi fui non potcftnon tucri Si à periculis eripcrc, Nemo ergo pofthac uincula ac carceres timeat. Si deo uifum fit, eripcrepotcritxfin minus,attamen faluabit.Impti fanepræcipiuntucritatcm fileamus, atqui deus,Ire (inquit) Siftantesprædicateomniauerbauitæhuius. Euangeliüautem cftuerbumuitæjteftimoniumpræbens de lefu Chrifto,quieftuia,ucritas ôi uita.lam fandi malunt præcipienti domino obcdirequàm minis tyrannorum obfequi,

Adueniens autem princeps facerdotum,8d quicum eo erant, con« uocauerunt concilium amp;uniuerfum feniorum ordincmfiliorum Ißr raélrmiferuntcp ad carcerem qui adducerêt eos.Cum autem ueniflenc miniftri,necreperiflent illos in carcere,reuerfî nunciauerût, dicentes;

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;des fon's liantes ante l'anuas : cum aperuiflemus autem, neminem in?r

tus reperi'mus» Vt autem audierunthos fermones,amp; facerdos.ôd ma* giftratus temph',principes^ facerdotum,ambigebâtde illis,quid nam , hoc futurum effet. Adueniens autem quidam,nunci'auit eis : Ecce,uirf quos pofueratis in carcere,funt in têplo ftantes, ac docêtes popuium» Supra modum iucunda eft hæc hiftoria,qua ccu in tabula fpeâanduni proponitur quàm uana finthominum aduerfus dcum amp;nbsp;ueritatem cius confilia,quàm facete item Deusfru/h-at co fruftretur il le maximes etiam orbis procerum conatus.Hoc futurum pracuidit prophe /î/m jwpiot««’ ta,amp;iccirco cecinit, Vt quid frendunt Gentes î’ eut uana moliuntur populi ƒ Concur-fant reges orbis, St principes in unum coëunt aduerfus dominum amp;nbsp;Chriftum eius» Rumpamus (mquiunt) uinculaeorum,amp; lora eorum à nobis proiiciamus.Atqui cce los habitat dominus ridet ac ludit eos Jn ira ac furore fuo conturbat eos.Quid a fit po-tuit huic uaticinio quadrantius aptari, quàm quod hoc in loco defcriptumaudimus^ Principes uidelicet maxima grauitatcconfidere,confultarc, uinâos^in medium fta-cuendos uocaretquos interim e uinculis eduxeratdominus, itaq; principes dduferat, qui tarnen mire angunturutpoteperplexi (hocenimpoteftuerbum AkttcjX/i ambige bant) 8( inopes confilii,amp; hoc ipfo omnium ftolidüTimi quôd ab incepto non defifte-bant,qui contra ueritatem nihil aufpicateac féliciter incipiebant. Verum hic eft omni« um contra ueritatem occæcatorum mos. Quo enim minus proficiunt, hoc magis fefe in procindû Marris expcdiunt.Hic quoq; habes quod illis opponas qui captiofa quæ-Christ corpus ftioneinterrogant,quomodo ucrûcorpus Chriftiaddifcipulosclaufispcruenirepo-perclaufam iü» tucrit ianuisf Nam ut iam nô dicam nullibi extarc quod per daufas perruperit ianuas, nuan, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc tarnen uiciffim ab illis feire cupio,quomodo carcereclaufo apoftoli, qui ad uefpo

raminillumerantpofiti,nuncadaurorampotuerintintemplo concionari ƒ Quod ft refpondcrint, Angclum ianuas aperuifle carceris, ôi edmftcs in templü ftatuifle, quid prohibebit quo minus id quoq; Chrifto exhibitum eredam, de quo fenptum eft, Et angeliacccdebantSfminiftrabanteiî’Quid obfecronodumquærimus in feirpo;:'An uero cuiquam fuadebitpietas,utcontentionis gratia in dubium uertatrediuiui corporis Chrifti ucritatem,qualabefaâata, necefiarium cftSc corporis noftrilabefaéîatam efle refurreflionemç’C^afi uero corpus clarificatum exuta carne amp;nbsp;in phanrafma ucr-fum,ita corpus ianuæ tranfeat.ut folent radii folares uitrum tranfparere. Sed redimus» T une abrj t magiftratus cum miniffris,amp; adduxi't illos fine ui » T i* mebant enim populum,ne lapidaren tur. Et cum adduxiffent illos, fta tuerunt in corteilio.

Semper enim fuos défendit deus,utimpii non noceantquandouolunt, fed quan-do ipfi uifum fuerit.Interim media quædam ordinat per que fuos feruat.Turpe autem. eft quôd principes plebem plus riment quàm deum,fed impii non credunt deum, ergo deumnon requirunt,terrenis ac uifibilibus tantum mouentur, Sed Sf ipfa rea con* fcientia,impietatis fenfu transfixa non finîttantum nocere quantum alias cupit impie tas.Exiftitenim è ferena confeientia ferenitas Si confidentia.e nubila uero horror atqp pauor.Nam reefedixit poëta,Timet mali fibi confeia mens.

Etinterrogauiteos princeps facerdotum, dicens : Nonne etiâ atep ' etiam præcepimus uobis,nedoceretis in nomine ifto^Et ecce repleftis' Hierofolymam doeftrina ueftra, Ôô uultis inducere fuper nos fangui* nem hominis iftius. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ImpiorÜ gran» Probe refertiftorum hominumtumentcmgrandiloquentiâ. Nonne (inquit) prae-Moquentia, cipiendo præcepimus uobis,ideft,acriter,Slt;fumma cum feueritate præcepimus uobis.

tttàprædicandijîdeftjtumultuandifunâioneabftineretis^ Tria mini impingunta-poftolis.Primuni, quodfenatusconfultutnamp;fcribaruniedidutn 8C uiolariniamp;cona tcmpferincSccundum, quod prædicatione nominis Chrifti plebem feduxcrint. Ter^a ' tium, quod tumultum cædes in fcnatum deriuare inftitucrint. Atqui ipfi in fefe fu- . fccperantoinnemlefu Chrifti fanguinis uindidam, clamâtes, Sanguis eiUs fupcr nos amp;fuperfiliosnoftros.-nuncueroidinnoxiisimpingunt,quod ipfimetfeccruntucre omnium mortalium nocentiffimi.Hoc ipfum hodie quoqj obiiccre folent pijs omnes ueritatis dei hoftes. Cum cnim obiurgantur peccata eorum SC pœna nuntiatiir fcelcri bus débita,protinus damitant, Seditiofum effe,ôlt; fanguinis fitientem prædicatorem. Hi uidere uoluntquod fceleribus fuis in fua capita iam olim prouocarint gladium do-mini, Non enim is inducicfanguinem innoxium in tyrannos, qui iram ac uindidam dei tyrannis para tarn nuntiat, fed ipfemet tyran n us qui ira agit,ut iuftitia dei iniuftitiJ imprj inultam nó poflit tranfiredd cum ita liabeat,nec quenquam lateat, nihil ad hanc pcculiariter refpondet accufationem, fed ad alias duas defcendit, in quibus Slt; ternam Uidebis inclufam,

Refpondens autem Petrus SC apoftoli’, dixerunt: Obedire oportet deo magis quam hominibus.

Apologetica eft hæc Oratio Petri, Primo enim diluit quod obieccrantcontemptum DeoMientid» fcnatusconfulti, fie autem diluit ut dicat magiftratui quidem parendum cflc,fed i n ne-gotiisciuilibusSCaduitæ ufum pertinentibus. Atin negotiisdei deo magis obedicn-dum efte quin hominibus, Cauftam autem præfentcm effe diuinam, quocirca ipfa re ligioneadafloseiTeutdiuinapIusquàmhumanâ fpeäarint.Indeuero nos difeimus quatenusmagiftratuiobediendum 0^ quatenus non fit obedicndum,Obediendum quidem quoties ea praecipit quæ cum religione noftra non pugnant.Nam ft impia iu-bcat, nemo parère debet.De qua re pluribus difpurat Paulus ad Rom,i?.

Deus patrum noftrorum fufeitauit lefum, quern uos interemiftis, fufpendentes in ligno ♦ Huncprincipem amp;feruatorem deus exaltauit dextera fua, ad dandam poenitentiam Ifraeli, remiflionem^ peccato^ rum, ac nos fumus ei teftes horum quæ dicimus.’infuper autem amp;nbsp;fpi:» ritus fan(flus,quem dedit deus obedientibus ipfi.

Deinde uero fummam prædicationis deChrifto exponit,ex qua deinde apparerct Pfiedicatto quod neminem fcduxiflent.nec in quenquam deriuaiTent innoxium fanguinem,Pce- Chrißk nitentiam cnim (inquit) 8i rcmiffionem peccatorum prædicamus per Chnftum,non feditiones.Et nihil prorfus hie de religione Chriftiana dicit, quod non dixerit in fupe rioribus duabus orationibus,Conftans enim Sifemperfuifimilis eftprædicatioueri- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. , r

tatis, nififortaflis hæcuidcanturannotanda, i, Palàm hoc fermoncdefcribifacro- „ fandæamp;ineffabilisTrinitatis perfedionem. Nampatris fttmentio, amp;nbsp;filrj fufeitatià patre. Si fpiritus fandi donati obedientibus ipfi, x. Sufeitandi uerbo denuo ad uati-cinium Mofis Deut, is. allufum efle, De qua re diflum eft in cap,j,Deinde uero Chri-ftum principcm ex Michæae quinto cap, Slt; faluatorem ex Ifaiae prophetia uocatum effe, j, Clariftïme hic repeti quod dixerat in Euangclio dominus, Sic oportebat Chriftum pati amp;nbsp;refurgere à mortuis tertio die. Si prædicari in nomine eins poenitentiam ac remiffionem peccatorum in omnes Gentes, initio faâo ab Hierofolymis, E-uangelium enim partim accufat peccata, fuadet uitæ immutationem, 8C innocen tiani docet, partim ueroconfolatur amp;nbsp;remiffionempeccatorum polliceturper Chriftum, PortoipfeDominus inEuangelioIoan, decimoquinto, itadefeteftaturos prædixe-rat fpiritum SC Apoftolos, quemadmodum hoc loco cos teftari uidemus, Sed amp;nbsp;illud non caret myfterio, quod dicit fpiritum fanäum datum effe obedientibus ipfi, Nam hoc ipfo feritconfeientias optimatum, monens repugnantibus Slt; ucritati obfiftenti-bus non conferri donum dei fpiritu fanäü, Id quod Si propheta praeuides dixit, Nift

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER t

crcdiderîtis,non intelHgctis Jterum autcm cxpcnde mihi,amice Lc(3or,quales faerînt apoftolorum condones iîueorationes de uerareligionchabitæ, amp;nbsp;quantum diifidcât à quorundam magno fefc uenditâtium orationibus, quæ non nifî de diuorum cuitu, humants craditionibus amp;nbsp;ceremonies funtinftitutægt; Vnicum Chriftum prædicabanc apoftolijtradirioncs iftorumnefdebant» Omnis ergo perfedio amp;nbsp;plenitudo in Chru fto lefu conftituta eft,quae ut non poteft aliunde difci quàm ex prophetica Si apoftoip ca doârina,ita non poteft ulla alia re haurin quàm fide in Chhftum uera ac fana*

Hæc autem cum audiflent,diflecabantur,amp;co n fui tab an t ut inters» ficerentillos, Surgens autem quidam in concilie pharifæus, nomine Gamaliel,legis dodor,in precio habitus apud totum populum,iuffît ut pauliiper fecederent foras apo Aolû

Diuerfa deferibuntur hominum ingénia* Diuerfimode enim ex uerbo uerîtatis afS cimurtquæ quidem diuerfitas non oritur ex doârina ueritatis, fed exanimorum inæ-' qualitate.lmpii ergo hoc loco nihil aliud quàm cædem parant,SCfanguinemfitiuntin noxtum^lncauffaeratanimi peruerfitas St crudelitas. Gamaliel pro prudentiafuadt animi modeftia longe aliud decernitllliin templolaniandis pecudibusaftueti,defan^ guineamp;lanienadiiferunt.Hicuerofcriptuhs amp;nbsp;lege deiaftiietus à crudelitate retrahit, fapienter cofuliu Habet enim deus miniftros fuos uel in impiorum medio, quorum GOliuliel» nbsp;nbsp;nbsp;opera ad defendendum fuos utitur.Qualem hoc loco uidemus fuifle Gamaliclem,cu*

ius quidem authoritas magna fuit non tantum apud exteros ludaicæ religionis culto^ rcs,fed apud noftrates quoqj.Memineruntenim eius non citra infignem honoris prac rogatiuam Dodores ecckfiaftici.Namipfc Paulus in n, huiuslibricapitefateturfead pedes huius Gamalielis perdidiciflelegem.Hinc D* Hieronymus eius mentionem fa^ cit in Catalogo feriptorum Ecdefiafticorum.Imô Chryfoftomus, 8C poft hune Beda exauthoritate ClementisÄlcxandriniaiuntGamalielcmfuüTein fideapoftolorumfo Ciuin ♦ Minus ergo mirandûeft quôd tam cordate apoftolorû caufam agit* Sequif enw Dixitep ad illos: V irilfraêlitæ,attêdite uobis fuper hominibus iftis, quid aduri fitis* Ante hos enim dies extitit Theudas,dicens fe effe alis^ quem,cui adhæfit numerus uirorum circiter quadringentorû, qui oo J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cifus eft:amp; omnes qui credebant ei,diiïipati funt,amp; redadi ad nihilûgt;

Poft hune extitit ludas Galilæus in diebus profefRonis,amp; auertitpOss pulum multum poft fe, èC ipfe perrjt, amp;nbsp;omnes quotquot paruerant eijdiiperfi funt»

Prudens Gdma Suaforiigenerisoratioeft,multumhabenseruditionis,prudentiæamp;lenitatis.Nam lieliforatiOt abcxcmplorumindudioneperfuadereconatur, neinhaccauflafint præcipitesSCréméré ferantur in apoftolos* Nihil autem magis mouet cum rudium turn prudentium animos q indudio exemplorum;potiffimum fi ea qup proferuntur nupera fint,qua!ia crant prxfentia. Priufquam uero confilfi fui ftatum aperiret mira prudentia exempla præmittit,ut deinceps maiori fecuritate fummam confilfi fui fubiungere poflet, quam fiab initio protinus nudis propofui{retuerbis,acdixi(ret,Abftineteab hominibus iftis SC finiteillos, proculdubio parantem dicere non audiuiflent. Nunc itaqp difiîmulato hocanimiconfilio.primumexordiolo à rei grauitatefumptoattentionem excitata«^ ditorum,dicens, Viri Ifraëlitæ, diligenter quæfo expenditc quid ftatuatis de hominibus iftis*Deinde uero cauflam ficaufpicatur, utaliquoufq; nefeias in quam parrem fit Tneoi^t, nbsp;nbsp;nbsp;înclinaturus.Protinus enim in medium producitTheodaecxemplü.Porrô hicTheo-

das,quem Græci codices uocantTheudam,multos ludæorum excitauit,utarreptis fa cultatibus fuis.fefequerêtur »Nam cum Magus effet Si impoftoregregius,prophctam fe dei magnum iaâabat,prodigiofa ctiam pollicitans,fequippemandaturum utiorda Dis findereturfluuius,quofacilior effet tranfitus,MoxitaqpadhaefitilIi (utfit) maxima uirorum

IN V. CAP. ACT. APO ST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

uirorum copia,corum inquam qui fuarum rerum profufi, aiienarurti ücrô appctctcs, homines erant confccicrati, alicno acre deprefli ÔC prorfus cohclamati : quos demum Fadus ludææpræfedlus, cohorte cquitûimmifla, di fiecit,Slt; partim quidem ccppit,par* tim uerotrucidauitjDuce inter primes fedione capitis muIdato.Meminit humsXofe.-phus Antiquitatumlib.io.cap,4.Idemin cap.f.librieiufdcm,item lib.is.cap.i.dcluda luJtif* Galilæo hiftoriam texens,refert quomodo is ex oppidc Gamalas oriundus,8lt; Gâulogt; nites fine Galilaeus cognominatus,Saduchum quendam pharifæum fibi iungenSjiw* gentem inter ludæos fedttionemfufeitarit.Negabatcnimtributum Cæiâripenden^ dum,amp; tributum aliud nihil eijc dicebat,quàm integram feruitutê. Huius ergo rei gra tia Cyrenius SC Copinius,uiri confulares,Roma in Syriam ucnientcs,Iudam quidem extinxcrunt.feâatores uero eius opprcirerunt,0c defcriptionem tetius prouinciae infti tuerunt,cuius Si Lucas meminitin priore Euangelicæ hiftoriælibrocapitei. «Tfyyaijw enim qua uoce utitur hoc loco Lucas Ôi defcriptionemprofeiTionem fignificac, dL uerfo tarnen refpedu.Profitentur enim qui dant nomina,fcd defcribunt qui accipiunt Sicenfent.Nam in his Si capitum numerus expenditur. Si facultates cuiufqjæftiman-tur.ln re militari nomina dare dicuntur milites, dum cenfentur.fiue (uthodie dicunt) monftrâtur, Cæterum hæc Gaulonitica feäa fupra mödum afflixit res ludaicas.Nam etiâfi ludas feditionis Si praui dogmatis author,extinäus effet, nihilominus ferpebat latius malu pernitiofum, adeo utSi Chrifti temporibus uerteretur quæftio,An Cæfa« ri iure diuino deberetur cenfus i Deniqj Tiberius Alexander, qui in pra?feflura Syriac Cufpio Fado fucceffir,Iacobum atq; Simonem Si ipfos ludæ Galilaei filios,hanc ipfam ob cauffam,Sc quod peruerfum dogma mordicus tenerent, crucifigi imperauit, Inue-nias Si hodie eius hærefeos affeclas,qui dicant neqj Decimas.neq; Cenfus,neq?Trib« la debcri.Inuenias itemalios,qui foluenda effccenfcant,fed nullo iurcdeberiaffeuercri Verü impoftores funt,digni qui Si Theodæ Si ludae Si Dofithci Si Spartaci luantfup* plicia.Nos enim didicimus magiffratui foluédaeffe ea qux magiffratus funt, deo item quaedeifunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Et nuc dico uobis.abflincte ab bortli'nibusi(lis,amp; finite nios.Quo niam fi eft ex hominibus confili'um aut opus boc, diflbluetur : Sin ex deo eftjUon poteftis diflbluere, ne quando Si deo repugnare reperia« mini.In huius autem fententiam pedibus itum eft à cæterjjs;

lam uero totum confilium Siexemplorum uim colligit in dilemma ualidiffimum. Hadtenus enim iftaexemplaitaproduxit.utncfcieris in quam partem inclinaredeftL naritmunc ergo palam aninii fui propofitum retegit,Si aitt Quocirca cum ita habeanc res,uiri clariffimi,ut quæqj impietas femetipfam deftruat, ego fane’confulo nihil feue.-rius cum hominibus iftis effe tentandum. Atq; hie commodum locum habetdilenv ma,quod ueluti ratio ac cauffa huius confilii ad hunc modum fubiungitur; Aut ex ho minibus eft quod ifti agunt,aut ex deo.Si ex hominibus eft, id eft, fi ex adfedlibus hu^ mams profeâum eft,iam dubio procul fua fponte diffipabitur. Quorfum ergo nobis opus anxios effe in re no neceffaria^Si uero ex deo eft,iam inuiolabileeft. Fruftraneum ergo foret etiamfi nihil no tentaremus. Quis enim cum fuperno numincbelligerarit^ Neq;enim prudentiae,fedftoliditatis, temeritatis, item non roboris eft,conari quod perficere non poffis. Atq; utinam hoc confilii ampledtcrentur noftrorum temporuni tyranni,qui ferro SC flamma Euangelq fegetem deuaftare conätur, PoHiccntur fibi bre ui nefeio quam lucem orituram. Cæterum hoc ipfum fuis quoq; pollicebatur olim Sc blafphcmusillePorphyriusjamantemilleducentosannosinfeliciterextindtus.Isin-quam pollicebatur Chriftiana religionem non amplius duraturam q per trecentos SC fexaginta an nos. Poft hos enim fore exterminanda.Sed falfus eft, SC ftlua hue ufq; per manfit ueritas.Quocirca nihil folidicófequentur Sc noftri quantfiuisclamitentnupe-ram Ewangelq fidem ac dccennalem (ut aiunt} religions breui excindcndä«Non enim

ex huinana traditione.fed ex diuinis oraculis didicimus rdigioncm noftrS ♦ Vndc iani certa fide cognouiniùsijuodcontrahanc ncportæquidcnainfçrorumpræuakbunu Equidem in mundo ùeritatis noinine affiiâionem patimunfed ututt qui munduni ui cit.PortoquôdLatinusinterpres uertit,In huiùs autem fententîam pedibus itum eft quot;à caeteriSjGræcus codex habet uj^^Hlt;rap âuW.id eft,paruer5t fiuc obtéperarunt illi.

SC cum aduocalTcnt apoftolos,cæfîs præceperunt, ne loquerentur in nomine lefujôC dimiferunt eos, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

TyranttK» Vel ita parueruntconfilio Gamalielis.non ut in totum abfttnerentab apoftolis, fed tam quidem à cæde fibi temperarent, Vel ifiudapud illos fenatores ufiratum fuit,quod apudquafdam refpublicas ufiiatumuidemus, ut pauciolygarchætyrannidefua per* rumpant,quantumuis idcommunibus aducrietur fuffragfis. Hi ergo animi fui explen tes libidinem innocentes Chrifti feruos fiagris cædnnt, deinde ne pofihac Chriftum prædicentpræcipiunt.Hocenim foletimpictas, Audi ergo quid côtrà conctur pietas» Et illi quidem ibant gaudentes à confpedu concili], quôd digni ha biti eflcntjUt pro nomine eins contumelia afFiccrentur.Et quotidie in templo Sc in ßngulis domibus non celTabant doçere amp;nbsp;annunciare le fum Chriftum*

Patientia, Adeonon exanimaruntrobufta confiantia^ apoftolorum pedora minæ tyranno rum amp;nbsp;dira fupplicia,ut magis animarint, Gaudentes cnim ibant à confpeflu concilij, jeo quod digni habiti eirent,qui pro nomineChrifti contumelia afficeretur * lam enim falutifera præccptoris in memoriam redibat commonitio,dicentis:Produ(Sos in fyna gogas fiagris cædêc uos. Beati autem eftis,cum infeäati fuerint uos homines propter me.Gaudete 8C exuitate.quoniam merces ueftra multa cft in ccelis Jn hac ergo fpe fan^ öapergunt annunciare nomen dominilefu,nobis in exemplum,neunquam commit ,teremus,ut tyrannorumminis amp;iniurijs fraâi ueritatem defereremus.Annotandum amp;nbsp;illud,apoftolos non modo in templo, fed amp;nbsp;in fingulis domibus ita pofeente perfe-quutionis procella,docere, nequisputaretuerbumdomini locoalligatum, fedhinc 'quifq;colligeretadminiftrationem uerbi iuxta eedefiæ Si temporum rationem pror* fusliberamelTe.

Aâenus primitiuæ ecclcfiæ ortum,infantiam, Si quibûs creuerit auâibus, enarrauimustquæ nunc fequuntur peculiaria krme funt decertis quibufda maximisç ædita uiris*Primum enim fc offert D.Stephani hiftoria, graphie ce depingens, quantos illcfueritinaflerenda ueritate, amp;nbsp;gconftanteroccux

buerit pro nomine Chrifti.Scqucntur Philippi diaconi gefta, quæ iIle magna quidem fclicitateinSamariaccepit,8fcum Acrario Candacesreginæ, SC inurbibus maritimis multo felicifftme abfoluit* Ab his tradabituradmirabilis Pauli ad apoftolatû conuer^ fio.Poftremo exponentur multa Pétri præclara fadnora, Si qu^in urbibus maritimis, amp;quæcum CornelioCenturione,deniq} in uinculis quo(]pHcrodianisdcfignauit* Quo loco Si lacobi apoftoli inicritus, Vocatio item gentiû, Antiochenæ ecclefiæ ortus Si incremêta.necnon fiitoiius orbis fames deferibetur* Hæcenim Omnia in unû librS coniungereplacuit,quariam pro uirili fecundum gratiâ mihi à deo datam enarrabo*

CAP* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M diebus autem illis crefeente numero diCcipuIorum, ortum

oîurmur Græcorum aduerfus Hebræos, eo quôd delpice rentur in minifterio quotidiano uiduæ ipforum*

1N V I, C A P. A C T. A P o s T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

Dnpiid nomincrcfert creuifle numerum difcipulorum. Primo, ôt notaret früftraa neas efle minas quas aduerfum ueritarem eiaculantur impn.Nam in illis ipfis (inquit) dicbus.quibusS^atrocilTimeminabâtur principes,amp;apoftoli flagra eflent expert!, cre uiteredentium numerus, nouis fubindc difcipulis ad ecclefîam proruentibus ♦ Secun^ do,ut mukitudini commode attexeret murmur.quod ut propriû omnibus hominum turbiSjita raro inuenias uel credentium cœtum.m quo omnibus pro uolo fatisfîcri po tuerit.Nam(gzXOTT/«cupiditas8Cinuidentia,quâtumuisbenegefta,uclinfufpicionein M«rwlt;r rapiu^ntjUel prorfus uitiant, Neep ucro caufa murmuris aliûdc nata erat, quàm exiftigt; ufmodiaiïedibus humanis.Namcumegenis.idquodin 4. audiuimus, de communia bus eccleûæ bonis, prout cuiqj opus erat,diftribueretur uidus, fufpicabantur quidam huncindigenisliberalius,fuisuero,hoccft,exteris partiusfuppeditari.Hincueroinae^ qualitatcm atqj ex fauore manantem aceufabant diftributionem. Hoc illud murmur,a yo-)yua‘^ûlt;s murmur non fimplex,fed omnino uirulentum erat,rf:« w*« àcr vnwik Proin* de miror quid in re apertiffima mouerit quofdam, ut hæc expofuerint de minifterio, id eft,officio aeferuitio quodam,quod apoftoli Hebræorum mulierculis delcgarint,ad feruiendum fibi in rebus ad uitæ ufum ac necelfitatem fpedantibus. Verum impofuic iftis fortaffeminifterii uoxSc uiduarumfignificatio.A»aKov/'ct,enim non femper figni* ficat minifterium quo akeri feruimus,fed Si beneficium quo affleimur, itaqj fuppedita tionemjAuefubminiftrationemdicerepoirumus. Atq;kaetiam uertit Latinusinter* pres in i.adCorinth.g.p^?95)(/'zaKo«'açtvçiiç«7*d eft.Cæterum de fubminiftratione quidcm,quae fiat in fanâos. Sic. Ita iam fenftjs huius loci hic crit, Murmurabant Graeci quod defpicerentur,id eft,ncgligerentur (dasfy iiberfehen -wurdind) in quotidiano fubfidio pauperes corum.nec haberetur horum tam diligens ratio,3t(^ Hebræorum,Nam uidux in facris abfolutc nonnunquam citra fexus fignificationeni Vidu^» ponuntur pro egenis 8C calamitofistut uiderc eft in prophetis, qui quotics monent ui* duis Si pupillis elfe fubueniêdumjCalamitofos, Si humano præfidio deftitutos quofqj intelliguncEt dominus incuangeliodicensîVaeuobis, quia comeditis domos uidua* xum.-non fexum notauit tantum,fedmiferæ fimplicis^plebeculae cenfus ac faeukates intellexit, quas illi religionisprætextuinfuacolligebantratiocinaria.Et undeefl: XKfa,id eft uidua,fignificatorbo,deftituo,8C bonis quibufuis priuo.Et uiduarepriua* reeft.Viduertas ucro calamitas quæ bonis priuauit.Haecadhunc modumtraduntlin guarummagiftri .Hisabfolutisexplicandus eft Scillenodus qui hic de Græcisàqui* Gviccir bufdam neclitur.qui nam illi efle potuerintîcum fatis conftet Graecos, id eft, genres in ecclefiam dei hoc tempore nondum fuifle admiflas. Atqui non neceflariûerat noduin in fcyrpo quçrcre.Nonenim fcripfit Lucas,Ortum eft murmur iz^Hvu/jîfedî^Âvzsû)//, quafi quis dicat faélionis Helliniftarum Jnielligit enim ludaeos qui non étant in lud^a natijfed apud gentes,ad quas fucrant uel exilio, uel alio cafu deportatt,iam ucro Hiero folymam commigrarant,uel certeprofelytos .Locus autê hic in fpeciem fterilis reipfa mirefotcunduscft.Hincenimdifeimusres ecclcfiænunquâfuifletamfeliccs amp;emun tuorbîeccïe» âas,ut nihil uitfi in fis repereris. Vbi ergo nûc funt qui protinus atqjnæuum aliquem in tanta populi mukitudinecernunt.moxctiam totam ecclefiam damnât^Sunt ôC alia bis fimilia muka quæ hinc colligi polTunt.

CæteruiTi duodedm illi,quum luHifTent adefle multitudinem difd pulorum, dixerunt ; Mon eft pladtum, ut nos dereliefto fermone dci, miniftremus menfis.Circumfpiciteergo fratres, ui'ros ex uobis fpeefta tæ probitaris feprem, plenos fpi'ritu fando amp;nbsp;fapienria, quibus dele=; gabimus hoc negorij ♦ Nos uero deprecarioni adminiftrando moniincumbemus, '

Turbæ ac querelæ plebis nulla alia re melius pacantur coponuntur^, quàm fi ma* tAurmurisrelt;^ le farda melms coniungantur, Sdnqrdinata in meliorem redigantur ordinem î aut fi wdiamt

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER If,

rebus olim bene înftitutis ci tra focordiam amp;nbsp;interruptionem bene utamunCum erg(gt; hic nônihil ordinis defiderarccur in difpenfandis opibusecclefiafticis,quodccrti non eflentrebusgerendispraefeâi, apoftoli confulunt cerros defignacos^ difpenfaiioni cfle præficiendos Jd auteni non faciunt propria authoritate, fed conuocant totam di-fcipulorum multitudinem, ne fibi ecdefiæ didaturam uiderentur uendicare Deinde corani tota ecclefia initio feexcufant,cur non ipfi hoc negotq in fefe fufeipiant: inde uc ro uiam commonftrant,qua rebus feflis confuli poflit Exeufatio haeceft: Ôuk Stçisofi, id cft,non eft eiufmodi ut nobis placere poffit,aut quod fufcipere conueniat, ut derelicSo negledôueprædicandimunerc,miniftremus menfis.Pofuitautem menfasHarà fjii-m pro rebus ad uidum pertinentibus.Porro ratio per quâ rebus praefentibus con fulipofl'ithæccft.Diligenterexpendite(inquiunt)uobifcumqui nam fint in ecclefia Didconorûors uiri huicnegotio accommodi»Suntautem accommodi qui fpcâatæ probitatis/apien dinatiot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiæ,prudentiæ ue non uulgaris,acpie religiofi,hoc eft pleni fpintu fanflo funt. Depre

henfis ergo talibus, feptem ex illis deligite præcipuos,qui hocoftiefijaeuhatum uide^ licetecclefiafticarum difpéfandi,in fe fufeipiant. Nos intérim non indulgebimus otio, fed ea curabimus quæ ôi utiliora magis noftri officq erunt, Orabimus enim pro ec^ clefiæ fal Ute amp;nbsp;felicitate,deinde amp;nbsp;adminiftrando fermoni inuigilabimus» Hinc autem PMtSiiif epifeo uidereeft qux fit fundiofana.peculiaris præcipua epifcoporum.Non præcipiturut forum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illi nullam gerant pauperum curam,quorum interim Paulum uidemus geffifTeaccura

tiftimanufedàdifpenfationererum terrenarum ( nifi quantü ad uitæ neceffitatem attt net) amp;nbsp;adminiftrandi officio fubmouentur. Melioribus confecrantur.Tametfienim cuipiam uideripoteratutrunqjamp;prædicandi 8( difpenfandi officium ab ecdemcifra alterius damnum adminiftrari pofTe, uanum tarnen amp;nbsp;contemnendum non eft quod dixitPetrus.-Noncóuenit utdercIidofermonedei,miniftremusmcnfis.Putauitenim fapiêtiffimus apoftolus uerbum dei una cum hac fumftione féliciter adminiftrari non pofte.Quid nes ergo tamciaræ ueritati oggannimus^Quin potius audiamus Paulum fimilia præcipicntéSf dicentemjlncumbeledioni doâhnæ, Hæcexerce,in hisefto, „ ut luus profeâus manifeftus fit in omnibus.Attêde tibfipfi amp;nbsp;dolt;3rinæ,pcrfifte in his. „ Id fi feccristeipfumferuabis,8lt;eosqteaudierint.VidemusetprophetäIcrcmiäomnt bus fe uitæ negotiis animü hue illuccp diftrahétibus, extricafte, precibus aut pro popu Io amp;nbsp;uerbo dni prfdicando,totum dedidifte.Certe fi rem fandam (quid enim fandius quàm inopum gerere curamî’)propter rem fandiorem obire noluerunt apoftoli,quid refpondcbuntqui agriculturæ,pifcationi, ludo, uenationibus mcrcaturis iia inuol* uuntur, ut minimum temporis precibus,amp;facrarum ftudio literarum,pracdicando^ dei uerbo impendant^Non inepte dicitur à uulgo. Qui duabus fimul rebus opera im^ pendit,neutrum abfoluit,5lt;utrunqjtandemdepcrdit,Confultiftimumigiturfuerit, ut quifep quam norit amp;nbsp;ad quam uocatus fit,in hac fefe exerceat arte. lam quod eledio nem diaconorumatti net,plana funt omnia,maximcfiiisconferantur quæ Apoftolus de diaeonis fcripfit in i.ad Timoth.j.cap.Breuiter,diaconos coueniteffeMAÎTi/fiiAti’oij, id eft boni teftimonii, amp;fpedatæ probitatis uiros, quibus nulla poffitimpingiauari.-amp;eâio crfro tia,impoftura autrapina» ScribiiAelius Lampridius nobilis hiftoricus in uita Alexan batio ucterum driSeueri,Chriftianos hoc moris habuiffe,utfi quein niiniftrum ccclefif ordinäre uo qualify nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luiftcnt,eius nomen publice proponerent, fi forte in co effet culpabile quod ab officio

indignum repellcret.Conucnitpræterea ccclefiæ miniftros plenoscffefpiritu fando» Nam ex hoc eft fides,ueritas,mifcricordia,diligentia, 8( cura, potiffimæ miniftrorum dotes-Conuenit amp;fapientesac prudentes effe, neparum exercitatiôfimperitircrum, negli?antatq; deperdantopes ecdefiafticas»

Etplacuithicfermo coram totamuldtudine.EtelcgeruntStcpha^’ num uirum plenum fide ac fpi'ritu fando,et PhiIippu,0i( Prochorum, amp;nbsp;tslicanorem,0d T imonem, amp;nbsp;Parmena, Nicolaum profely turn , Anuochenum, Hos ftatuerunt in confpedu apoftolorum, amp;nbsp;quum orafTent,

IN VI. CAP» A CT. Ä P OST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

Sanis obfequi confiliis.non minima eftfélicitas ♦ Et hominibus fpin’tu dci imbutis obfequi, eft ipfi dco obfequi .Nihil autem temere amp;nbsp;citra maximam agflt reuerentiain fideles, fed omnia cum timoré 5c inuocatione numinis, cum^ grauitate præcellenti. Hucenimperiinetmanuum impofitiOjdcquadifteruiinff.cap.PauliadHebrafos.Cae terum funt qui dicantex hoc Nicolao poftmodum ortam efle hærefim,quæ ex ipfo au Eufcbius thoreNicolaitarum appellatur.Quod fi uerum eft, nemo eft qui non uideat.cœtui bo^ fijjKhißt Ub'ît norum femperimmixtos fuifle peflimos quofqp, quorum tamên confortio boni non fintcommaculati.Dequaremultis egit Aurel. Augufti, in opéré quo Petiliani refpon ditepiftolæ.

Etfermo dei crefcebat, ac multiplicabatur numerus dircipulorum Hierofoîymi's ualde,multa^ turba facerdotum obediebat fidei.

I^eruni monemur creuifle negotium fidei,adeo ut etiam facerdotes acerrimi ueritagt;. tis hoftes.fidei iugo colla fubderent.Nemo ergo propter pcccata fua defperet . Si enini facerdotiljus illis locum pœnitentiæ conceflît dominus, quibus damnatio filfi dei fuit gratiflima,quispofthacfaciledefperauerit^Etconied:uraeft iftosintegritateecclefiae apoftolicaè pcrmotos credidiffc libentius.Sanâimonia ergo aedificatur ccclcfia, ho uio lentia.Quodenimroburhumanumerigit.hocipfumamp;roburhumanum deficit. Ex hocitem locodenuo confiât,apoftolos non fuum,fed dei fermonéprfdicafle.Id quod uehementerpugnatcumillorumimpudcnti3,qui in diuinis Humana quærunt,nequé hoc contenu,quo ferocius blafphement,hominû traditiones diuinis aequant,atq} mi,. Ram non anteferrent etiam.

Porrô Stephanus plenus gratia ac fortitudine, ædebatprodigia Ôd (îgna magna in populo.

Deferipta iam ordinaria uocationc 8( inftitutionc diaconorum, aufpicatnr nunc hi ftoriam Stephani elegantiffimam quidem illam amp;nbsp;frudus plenam.Præmittitautem in Stepb4nwlt; ‘ hacperfonædefcriptioncm.Stephanumfuiflcuirumueraccm,fidelem 8lt;firmum, pie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. - •i'

num fando fpiritii, id efi omnibus præclaris 8c Tandis dotibus ornatum, afq;ob hæc plénum gratia,id eft,prorfus gratum acceptum^ hominibus pfis, at impfis uerédum maxime propter inuidum animi robur.Huc accedebatmiraculorum uirtus, qua? fpe« dabilem alias multoefficicbatillufihorem.

Exorti funt autem quidam è fynagoga,quæ appellatur Libertinos: rum,amp; Cyrenenfium,amp; Alexandrinorû, amp;nbsp;Cilicum, amp;nbsp;Afianorum. difputantes ctim Stephano,nec poterant refiftere fapientiæ ÔC fpiritui qui loquebatur, ‘ Semperenim uirtus ad feinuidiam trahit,utCæcias nubes.Necpietatem ferre po.. tcfiimpietas.Coniurantitaqjin ueritatemcollegiaLibertinorû,amp; Cyrenenfium,amp;c. CoKegM Libn Libertin! autem dicuntur Latinis Lucas 'Xiamp;^rlvaf) dixit) qui iufia feruiiute manu tinorum^ miffifunt.Hincuerocolligimus fynagogam fuiffeHierofolymisalteram, quæadue^ nis infiitutaeflct,utCyrenen.Alexâdrinis,Cilicibus,8fAfianis,quam Libertin!, hoc eft manumifii, amp;nbsp;è peregrinis hifeeregionibusHierofolymamftudend! facras literas gratia profcdi.ingrelfifunt.Iam uero amp;nbsp;alteram fuifleingenuorum St indigenarficon iedura eft.Lyranus gloflam interlinearem ci tans Libertinos falfo putauita regione di dos efie,cum id nominis palàm doceat Valla conditionis elfe. Videas hodie in nofths illis academfis,quas Vniuerfitatesuulgusappellttatjdiuerfaquoqjpro diuerfitateSC hominum,Stregionumconft!tutaeffc collegia.Hoc enim nobiiibus, illud pauperibus ac pîebeis,iftud uero German!s,hocautem Gallis fiue Scotis elfe inftitutü. Ceniundis ergo uiribus Libertin! confilio commun! feruntur in Stephanfi, quem tarnen iccirco fuperarenon potuerunt,quod dns dixiffeuDabo uobis os St fap!entiam,cui non pote runt refiftere omnes qui aduerfantur uobis,Quo autê dodiores ôlt; fpedabiliores crans

yo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER in

aduerfarn Stephani,hoc maior amp;nbsp;illuftrior uifloria uiri amp;nbsp;ucritatis.

T une fubornarunt uiros,qui diccrent : Audiuimus eum diccntcm uerba contumeli'ofa in Mofen ac deum.

Pdip teßimo» nbsp;nbsp;nbsp;Quod ucritatis præfidioefficere non pofluntimpn, hoc tentât offutijs amp;nbsp;fyeophan

nia^ tiis.Haccfemperfuiieritcp (utilliaiunt) proccdcndi uiaaduerfus ueritatem euangeli^ cam St rainiftros cius : ut quorum fynceram dodrinamiuftis cauflis opprimerc non polTuntjillorumfamam liuore dénigrent, St quæ fände St ueredocucrunt mendaciis Sc futelis adulterentSicenim hodie impingiiur nobis quoq; blafphemia in deum, di-uorum coniemptus,facramcntorum procukatio, bonorum operum profcriptio, ec-clefiæ fandæ contcmptus.St omnium bonarum rerum odium. Sic illi armati corä mi fera St plus nimio ftulta ac credula plebecula in euangriicos ( ut uocant) inuehunturgt; inuidiam St nobis,St cauflx iuftæ parantes innoxios^ traducentes.

Commouerunt^ plebem amp;nbsp;feniorcs,amp; fcribas,atc^ inuadetes cor ripuerunt eum,amp; adduxerunt in concilium,ftatueruni^ falfos teftes,' qui dicerent : Homo ifte non ceflat loqui uerba contumeliofa aduer« fus locum fandum hunc amp;nbsp;legem, Audiuimus enim eum dicentem: lefus Nai^arenus ifte demolietur locum hue, ÔC mutabit inftituta quæ tradidit nobis Mofes.

Hue enim fpedant hominurti iftorunt conatus ut commoueât plebem, ui^ faeuiat tgnobile uulgus. Caeterum hoc falforum teftium adminiculo impétrant, Et falforum teftiumimpudentiaTemper perieruntoptimiquiqj, fed St ipfe faluator Chriftus fub falfis teftibus crucifixus cft.Solent autem falfi tcftes,uel prorfus mentiri,St adferere fa-dum clTc,quod reuera fadum non eß:uel nonnihil de fuo affuere.ut iam oratio St Ion gc aliud habeat inftirutum,St multo fit grauior: uel fimpliciter dida peruertcre St adut Foftj îtecupilio tcrari.Quae omnia crediderim in hac Stephani accufationefada effejlle fortalfis dixe-nit Stephanit rat deum non probare cercmonias,fed nec ipfum Mofen lege lara uoluiflc quod phari fæi docebant,fed fidemSt uitx innocentiâ prædicari cum à lege,tum à prophetis, qui-bus nificrederent,[efum Chriftum,qui legem implefiei,St ceremonialia in melius mu taflet fufeiperent, ac mores mutarent.breui excindêdos fore propter pcccata,nihil ob ßante uel templo ipfo,uelceremoniis.Haecenim fummaeft religionis, St fumma eius prxdicationis, quam ipfe quoq; dominus Hierofolymorum urbi annunciarat. Cum itaq;Stephanus magiftrû imitans paria inculcarer,illi fimpliciter St bene dida peruer-ceruntjdum de fuo quxdam affingunt,St in plerifq; mentiuntur impudentiflime. His adde quæ leremiæ nr.cap.fcripta funt,8t lucem clanflimam habebis.Nam uttuncicre miam accufabant propter rempli rcligionem negledä,ita nunc quoq; Stephanfi in ius protrahut propter templi rcligionem uiolatam.leremias docuerat. Non proderit tem pli religio,non prodcrunt hoftiæ,nô ceremoniæ ullæ: peribitis unà cum fuperftitione ucftra,nifi prorfus conuertamini,St derclidis hike ftultulis, feruiatis deo in uera fide, iuftitia,iudicio,æquitatc,ucritate,uitæcp fandimonia.Hæc potiflimû legis in cap. 7. u. St if, Hicautem nemo dicebat, Accufat fcclera noftra,fuadet iuftitiam, culpatfuperfti-tionem,auaritiam quoq;facerdotum,régis St principum tyrannidem prodit.Horum nihil audiebatur.Sed unanimi uocc clamitant, Reus eft mortis homo ifte, quoniäad-uerfus urbem iftam prophctauit.ltaq; templi rcligionem St urbis facræ prætexuntrc-uercntiam,nequitiam diflimulant.Etquid obfccro uel hodicaliud qccclefiam, confti-tutiones fandorum patrum,auitos mores,facrû facerdotalcm ordinem.tot annorum tempora,totregnorum conketudines,totmonachorüordines nobis obficiuntpon-tificfiç’Quafi uero ifta omnia omnipotent! St foli fapienti deo ac ueritati eius perpetuæ conftantiifimæ^ præiudicare poflcnt.Cur non potius agnofeSt fcelera fua, St aiunt? Blafphemi fumus,facrilegi,fcortatorcs, impq, qui uniuerfam religionis facicm uerti-mus in forum Jdaccufant iftihoftes noftrieuangclici, qui poenitentiam nobis St re-miflîonem

Et mtuentes eum omnes qui fedebant in concilio, uiderunt fadem eins tanquam fadem angeli« Dixit autem princeps facerdotum:Num hæc ita fe haben t7

Rclucet in ipfo uultu mentis innoccntia»Vcre enim dicunt ualtum animi effe fpecU’« lum,Nulla tarnen requantumuis prædarapermouetur inuidi mens.Pergitcrgo facer dotum princeps amp;nbsp;aif Nurn hæc ita fe habentç’Non quod cuperet uerum experiri,fed quod aliquam faltem iudicti fpeciem exhiberet.ne uis non ius uideretur effe quod cum Stephano agereinftitueranuAtque hoc uerfutæ hypocrifis prauum eftingenium.

At ille ait: Viri fratres amp;nbsp;patres,audite.Deus gloriæapparuit patri CAPVT vn, noftro Abrahæ, quum eflet in Mefopotarüia priufquam moraretur in Charran, amp;nbsp;dixit ad illum : Exi de terra tua amp;nbsp;de cognatione tua,ö0 ueni in terram quamcunque mohftrauero tibi, Tue exijt è terra Chai dæorum, amp;habitauitin Charran.Etindepoftquam mortuus eft pa« ter eius tranftulit illum in terram hanc, in qua nunc uos habitatis. Ec non dedit illi hæreditatem in ea,ne ueftigium quidem pedis, repro;: mißt illi earn fedaturum pofridendam,amp; feminieius poft ipfum,cum non haberet filium. Loquutus eft autem deus fie, quod futurum effet fernen eius inquilinum in terra aliéna, quod^ feruituti illud fubiedu« ri eftent,amp; male tradaturi annis quadringentis. Et gentem,cuicunquc feruierint,iudicabo egOjdixit deu^.Etpofthæccxibuntjôdferuientmi hi in loco hoc«

Plcricp hanc Stephani orationem, quantuniuis longa fit, inahfolutam tarnen er c dun t, quod ludæorum tumultu St obftrepcntiuin clamoribus impeditus,ordine non potuerit dicerc quæ uolebat. At ego prorfus abfolutam exiftimo.Maxime quod Cata^ ftrophen ad fihem adiedam habet. Poftlongam enim facrarum rerum expofitionem tandem iftis finit, Duriceruiceamp;incircumcificorde,amp;cJam quodalft hancorationê Scopus huiat obfeuram efle queruntur,id ex eo eft,quod ad nullum certum relata fcopum temere ua orrttiow, gari ac deflucre uideatur»Quod fi ita haberet,iam uel hoc ipfum fatis magno argumen to effet, orationem à Stephano non fuifle abfolutam. Cæterum ad certum eft direfla ■ fcopum, qui etiamfi in ipfiusorationisfrontifpicio claris uerbis more oratorio non exprimatur, ex ipfis tarnen accufationis capitibus colligi poteft, ludæi impingebant pfi blafphemiam dei, co quod 8C legem contempfiffet, 8e rempli rcligionem uiolafiet, Hæcaccufationis fumma. Adillacrgorefpondens, cxpofitionehiftorica,facrisexem^ pliscomprobat, quodfides in deumamp;ante legem SCinlege.deo,non ceremoniæ,pla* cuerit.-St quod ipfe deus patribus apparuerit cum cis commertium habuerit abfque tcmplotq uocirca ucram religionem non affixam efle neq; templo ncq; ccremoniis,fccl fidei in deum.Quod cum ita habeat, iam fatis cfficaciicr liqucre,quod ncqj in dcü neej in legem eius, necp in locum fanäum quiequam deliquerit. Hæc omnium fumma eft. Ex qua etiam nos difeere polfumus quæ fit uera,antiqua amp;nbsp;indubitata fidesmimirum Verlt;lt; er änti^ ca,quæ uni deo per Chriftum nititur,nullis autem cercmonqs, crcaturis,aut nllis com fides mentis fidit humanis ♦ Idem traditur 8t in ii,ad Hebncap.quod eiufdem cum hac ora-tioneargumentieft. Iamueroipfafcripturæexempla paucis perftringemus propofi-to^ noftro aptabimus.Exordii locum occupant hæc uerba, Viri fratres 8C patres audi te. Quæ quidem Paraphraftes fic expofuit, Viri quotquot adeftis uel genere fratres,uel jetate atqj authoriratc patres, qui patienter audiftis calGniantcs,audite 8i ueritati patro cinantem,At(^ fub hæcprotinus ipfam aufpicaturcauifam à nomine dei,dices : Deus

ƒ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMÂÎENT» LIBER ru

gloriæjidcftjdcus gloriofus,purus amp;nbsp;f3nâus,celcbris'amp; iuftiïT!m«s,hocipfo perftrria gens aduerfarios quiipfumblafphemiæindeuminfimularant^Palàm enim hicfate^ tur deum,ncq;alium fatetur quàm deuni patrum,ncqj fine hononfica noniinis appel lationc,Deindeuero primarii in uera religione uiri Abrahæ, cuius illi fe fiüos efle iafla bant,ôcempluni producit in medium, quomodo is c patries euocatus fedibus migra“» rit in terram pcrcgrinam,atq;in hacmira longanimitaie, confifus dei promiflionibus cxpeiSaritdeum* Quæ omnia fufius defcribuntur Gene. n. 13^ amp;xs’ In hocautem hæc adduxitStephanus,utuideas AbrahamumuirorumiuftifiimumdeoplacuifleferuiC fc^SCabfqj remploi fine ceremoniis^Siquidem obedientia eius,fides,fpes, conftatv tiaacpatientia,Ionganimitas 5lt;rerum terrenarum contemptus, teueren tia quoq; nu-minis in eo probatur laudatur^ in fcripturis, Veram igitur pietatem in fis non exter-nis illis quæ miratur caro confirtere, Hæcautem ad negotium præfens fufficere uidena tur ♦ Quæ præterea de terra ôC fide promilTionis dicenda erant, abfoluimus olim in u, capite ad Hebræos, Quæ autem deMefqpotamia ôlt; Charris annotari poterant, praé-D îo4chittiuf ftitit D.Ioachimus Vadianus celeberrimæSangallenfisurbisConfulprudêtilTimus, Vadianui, uir,utimaginibus,pieate8imuhtiug3eruditionedari({'imus,it^inrcbusadCofmO'-graphiam fpedantibus.noftri æui, omnium etiam doâiorum iudicio, facile primus. Is enim in gratiam ftudioforum,ad importunas poftulationes noftras, Epitomenlo-corum,quorum mentio fit in facris, potiffimum autem Noui teftamenti libris, fumgt; ma eruditione, diligentia^ incredibili confcripfit, c qua tu cæteraquoq;quæhuius profeflîonis funt haurire poteris.Porrô quatenus conueniat Stephano amp;nbsp;Mofi in ex-pofitione hiftorica de morte patris Abrahæ,ante ucl poft emigrationem,faâa,intrica-tius 8C prolixius eft, quàm conueniat hifce inferi Commen tarfis. Certe planiora funt quæ hic recenfet Stephanus.Mofes enim H yfterologia ufus efte uidctur, Sed copiofif-fime de hac re difputarunt præcipui ecclefiæ dodores,Hieronymus in Traditio.fuper Genefim,SC D. Aurelius Auguftinus libro de Ciuitate dei iô-.cap,v.

Et deditiIK teftamentum circumctfionïs,atçp hic genuit Ifaac,amp; cir# cumcidit eum in die oélauo,ÔC Ifaacgenuit Iacob,ôt Iacob genuit duo decim patriarchas.

Te/IrfWfttfMM, nbsp;nbsp;Circumcifio non eft ipfum teftamentum, fed facramentum teftamenti. De quo ali-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bi ♦ Pepigit dominus fempiternum foedus cum Abrahamo St pofteris eius, Gene, 17,

Atin hoc nulla mentio rempli uelceremoniarum,fcdfideiin Deum acinnocentiæ,. Ego (inquit Dominus ) fum deus illeSchadaifiue Saturnus, omniumrerumfaturi-tas fiue fufticientia.Ambula tu coram me, St efto integer, Proinde in fide St integritate confiftit uera piètas,Quôd circumcifio addita eft,in hoc faiHum eft,ut fub hanc religio nem obligarentur omnes pofteri, nec illi unquâ crederent fe alia re quàm fide in deum faluos futuros. Id quod Paulus ad Romanos 4- dodiftimctraäat, e' quo loco pluri-mum St roboris St perfpicuitatis huicaccedet, ft utrunqjinterfediligentercontuleris, lamueronefilfiquidê Abrahæ,patresnoftrilfaac8t Iacob,fccus deum coluiflequàm patris Abrahæ religione,certum eft. Hine Stephanus nihil de fis quàm circücifos efle teftatur.Per hoc enim conftat,quód deum patris fui Abrahæ,cultu St religione ita co« luerint,utcircumcifionis fignificatio præfcripfit,

Et patriarchæ inui’di'a moti,Iofep.h ucndiderunt in Aegyptum, Et erat deus cum eo,amp; eripuit eum ex omnibus afflidionibus eius,ôô de dit ei gratiam amp;nbsp;fapientiam coram Pharaone rcge'Acgyptiorum. Et conftituit eum præfedum fuper Aegyptum, fuper totam domum fuam, Venit autem fames in uniuerfam terram Aegypti amp;nbsp;Chanaan, Stafflieftio magna,necinueniebantcibos patres noftri, Cum audiflet autem lacob eUe frumenta in Aegypto,mißt patres noftros primum*

Et cum itcrum mififlet eos,agnitus eft lofeph à fratribus fuis, amp;nbsp;inno tuit Pharaoni genus lofeph.Miftb autem nuncio lofeph,accerfiuit la^ cob patrem fuum, omnem^ cognationein fuam in animabus feptua gintaquincp.Etdefcenditlacob in Aegyptum^ defun(ftus^eftipfe £gt;^ patres noftri,

Copiofius cxponitur hæc hiftoria à Mofe in i Jib.cap. j7. amp;nbsp;ab co ufqj ad 4i.Ex qui., bus tarnen omnibus hoc ccrto conftatlofephum omnis fapicnnæ,conftanti3c tem^ PietiKlofeph^ pcraniif cxcmplG,nullis cercmoniis, nul Io in templo, nulhsue hoftiis demerUifle dcS, fed fide, patientia,caftitate,Slt; uitæ integritate.Præclarum cnim eft quod ad petulcâ pro caccm^ fieri fui uxorcm,caftitatcm adolefcentis folicitantem, diCebat, Quomodo fagt;-cerem hoc magnu malum,St peccarem in deum meum^ Proindc ucrus dei cultus fub^ fjftit in fide,uentate,amorc^ rclt;Si St iufti ♦ Cæterum quod Lucas ex Stephani fenten^ tiafeptuagintaquinq}animasnumerat, uidetur fcquutus efle lxX,interprétés, uel quod effet profelytus,uel quod ilia uerfio ecclefijs eflet uulgata. Fortaffis numerarunt Grjrci St nepotes lofcph,Nam Hcbraica ueritas numerat animas feptuagi nta,Gcn.4ff, DeLeanempe jj^de Zilpale-.deRahcle i4,StdeSilha7.hoccftinfumma 70,Quod autem eodemloco numerantur tantum lt;7^, uidetur uitiataeffeferiptura. Si enim lofe.» phum his addas cum filqs duobus,colliges tantum animas cp. At fi Dinam addas,h} bebis 70. VcrumfiincataIogumueniuntStfcEminæ,quoIocônumcrabimusSærahîî Aut quid etiam reponemus in locum Er St Onam,qui mortui funt in terra Chanaan? Et fane fieri poteft,ut librariorum irtcuria hobis multam in numcris obfcuritatcm pepererit,

Sd translat! funt in Sychem,0^ pofiti funt in fepulchro quod emiC Abraham precio argenti à filqs Emor filq Sychem.

Haec quæ fuperuacanea uideri potcrant intertexuit, ut Cönffantiam fidei patrum no taret,quitamctfincueftigium quidempedisinpollicitaeffentconfequutiterra,atta-mcninipfatanquamconfcquutafepeliriuolucruntjcertiquôdhæreditateobuentura effet pofteris.Atqj hoc erat fperare in ipfo etiam funcre. Iterum autem hie neflitur no^ dus indiffolubilis, Stephanus enim uelut ad alia properans, hiftoriam nonnihii con^ fundit. Conftat enim neqj Abraham, nctç Ifaac, neqj lacob ipfum in Sychem,fed in fpeluoca agri duplicis,qui eft iuxta Hebron, St quern Abraham ab Ephron filio Seor Hethæoquadringentis fidiscmcrat,fepultumcffe,teftefcripturaGene.2j,St49.Scd fi'c ri potuitutferiptoriinmentemuenerit ille ager quern lacobemitab EmorpatreSy^ chcm,cuiusmeminitfcriptura Gene.jj.Et fane fcriptores ecdefiaftici fenfum referre maluerunt quam uerba.Neqjuero pietati quicquam dccedit,etiamfi in proprfis nomt nibus perfonarumSt locorum nonnullainueniaturcommutatioautetiam confufio, Diuus Hieronymus in calcelibridcoptimointerpretandi genereadPammachium, nodum hunc quidem ne(3it,fcd non foluit,Lcdorem^ fufpendit. lacobus Zieglerus Landauus,uir multis animi dotibus prarclarus, cxiftimat Abrahä cmiffe hunc agrum propc Sychem fepulchrum fibi fuis^, dum inter initia uocationis ad terram appuIiC fet Chanaan,fed poftea uarfis iaflatum cafibus,reliquiffe agrum emptum, quern dein depoftannos plus minus centum St decern lacob à Mefopotamia reuerfus, propter memoriam aui Abraham rccupcrarit,ut nunc idem ager bis emptus intclligatur,mar^ tyr^antiquiorismeminerit, Suntalq quiexauthoritatcdiuîHieronymiafferâtnon ipfum Iacob,fedfilios fuos patriarchas in Sychem effe translatostfedlofephus 2, libro Antiquitatumcapite sJn Hebron fepultos fuiffeperhibet. Multoergo uerifimiliores fententiaefuntquas pauloanteretulimus.IudiccntLedores,

Cum autem appropinquaret terapus prorai(ft'onis,de qua iurauc^ rat deus Abrahæ,creuit populus,6^ muliiplicatus eft in Aegypto, do

nee exortus eft aïius rex, qui non nouerai lofeph. Hjc circumuenienô genus noftrum,afflixi't patres noftros, ut exponerêt infantes fuos,ne fœtus eflent uitaîes.

Ifta ucro nihil pcculiariter faciuntad rem præfcntem, fedintcrponütur ad intégrait dam expofitionis amp;nbsp;hiftoriæ feriem.Nifi forfan crucis amp;patiétiælocos attingere.ÖC ib lorum tyrannidemocculta collationeuoluitprotrahere, quorum libidiniiam fubic^ flus,mortis expeflabatfententiam.Nam ficutolim rex Aegyptius ueræpietati contrarius innoxios opprimebat,ita nunc qiioqjproceres populi ludaici tyrannidem exerce bantin innocuos.Cæterum ut Pharao bac re nihil aliud quàmpræproperumcxitium in fuum fibi caput cócitauit, ita iftos quoc^ nihil aliud tyrannidefua effeflures, quàm Ut otius in fe iram dei prouocent.Locus e quo haec mutuauit Stephanus, extat Exo. u

Eodem tempore natus eft Mofes,amp; fuit gratusdeo,quinutris: tus eft tribus menfibus in domo patris : Expofitum autem ilium, fu« ftulit fîlia Pharaonis,amp; nutriuit eum fibi uice filrj, Et eruditus eft Mo^^ fes Omni fapientia Aegyptiorum,amp;eratpotens in fatftis amp;nbsp;in diôtis»

Exporta religione patriarcharum, qui ante Icgemlatam uixere, 8C deum fine tem-plo 5C ceremonies,fide Si uitæ puritate coluerunt, tranfeendit iam ad ipfum legislato-PietM Vloßst rem Mofen, Si paucis perftringit, quæ fuerit uiri pietas, quæ legis pereum latæ uis, quôdueceremoniarum per ipfuminftitutarum ingenium. Cæterum ad authoritatem uiridoflrinæ^eius in primis facit, quod diuinaprouidentia mirabiliter feruatusefi amp;eNilocxtraflus:mirabiliusauteminftitutus,adeo^ in omni Aegyptiorum difei-plinainfiitutuSjUtpote ad gerendas rcs maximas dcftinatus. Ergo turn quidemcuni iam exceflifletexephebis potens eratcum in diflis turn in faflis. Meminitenim Eufe-bius finguîaris doflrinæ Si eruditionis Mofeos,Iibro de Præparatione Euang.s, capta te 1. Porrôdiuus Auguftinus de Doflrina Chriftiana libre i.cap.4o.cx hoc loco mul-Pro(gt;bttttit ßU' tisoftcndit,Chnftianislicere,utphilofophorumimbuanturdoflrinis,iés^adreligio diOf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem noftram purgatis aptatis^ utantur. Et poft multa. Quid enim aüud (inquit) ie-

cerunt multi boni fideles noftriçNônneafpicimus quâto auro SCargento Si ueftefuf-farcinatuscxieritde Aegypto Cyprianus doflor fuauilTimus amp;nbsp;martyr beatiffimus* quanto Laflanîius^quantoViflorinus,Optatus,Hilarius,utdcuiuistaceam, quanto innumerabiles Græciî’quod prior ipfe fideliftimus dei faniulus Mofes fecerat, de que? fcriptumeft,quôd eruditus fueritinomnifeientia Aegyptiorum. Hæc Auguftinus. Plurima huius generis legere eftapuddiuumHieronymuminEpiftola ad Magnum urbis Romæ oratorem.Hiftoria autem quam hic delibat Stephanus, extat apud Mofen Exodi fecundo.

Vtueroexpletum eft ei quadragintaannorumtempus,fubfjti'n cor eius,ut inuiferet fratres fuos filios Ifraél. Etcum uidiffet quendam ini’uria affia',defenditcum,amp; ultus eft uicem eius qui affligebatur, per euflb Aegyptio ♦ Exiftimabatautê intelligere fratres fuos, quôd deus pcrmanumipfiusdaretfalutem illis. Atilli nonintellexerunt.Etfe* quenti die confpedus eftillis litigantibus,amp;redcgiteos inconcor:« diam, dicens : Vin,fratres eftis, cur uos inuicem læditis 7 Cæterum is quiiniuriam faciebat proximo, repuliteum, dicens : Quis te conftfr tuit principem ac iudicem fuper nos C* Nunquld intcrfîccre me tu uis, quemadmodum interfecifti hcri Aegyptium C Fiigit autem Mofes addidumhoc, amp;fadus eftaduena in terra Madian, ubi generauit filios duos.

Hiftoria fcribitur Exodi fecundo cap.Et Paulus ad Hebræos n.hocipfum Mofis fa-fluin citans clarius hunc locum cxplanat,hifce uerbis,Per fidein Mofes iam grandis rc nuit uocari filius filiæ Pharaonis, potius eligcs fimul malis affici cG populo dei, quàm temporahis pcccaticómodis frui,maiorcsarbitratus diuitias probrum Chrifti,quam Rclp^lt;Sum enim habebat remunerationis.Proinde fide,ini= fcricordia 0lt;charitatc,cuius inftinduamp;fcelera puniuitjamp;opprelTos fabkuaredefyde rauit,fuperno numini etiam abfque templo amp;nbsp;hoftiis feruiuit. Quod autcm cædcm at tinct nequiseaoffcnderctur tanquam cruddifacinore.ipfeStephanus praeoccupans, dicir.'Exiftimabatautcm intelligerefratrcs fuos,quod deus per manum ipfius daret fa- Howicidiun lutem illis.Quafi dicat.QuodMofescontra Aegyptiuinegit,nô in hocegit utgenera- Mo/w. le exemplum cædcndi præfcriberet omnibus, fed ut peculiare quiddam populo fuo præftgurarct, nempe, feeum efleàdeo defignatum, per quern Aegyptrj tandem effent pci imendi, Ifraclitae uero redimendi.Pronoftica enim ac portenta fiuc præiudicia non ut exempla proponunturimitanda, fed utfuturanuntient, authoritatem^iisconci-lient per quos agenda funt.

Etexpletis annis quadraginta, apparuit illi in deferto montis Sina angelusdominiinflammeoincendiorubi,Mofes autcm utconfpe^: xit,admiratus eft uifum. Porro cum accederet ut attederet, fadla eft ad eum uox domini:Ego fum deus patrum tuoru. Deus Abraham,De== us lfiac,amp; Deus lacob.Tremefa^usautem Mofes,non audebatatten derc. Dixit autem illi Dominus : Solue calciamentum pedum tuorm Locus enim in quo ftas,terra fanda eft. Vidi,uidi inquam,afBi(ftione populi mei qui eft in Aegypto:amp; gemitum eorum audiui,8ó defeendi uteruam eos.tSIuncuenito,amp;mittam tein Aegyptum.

Pertinenthæc ad uocationem Mofis, atcç ad ipfam authoritatem uiro amp;nbsp;dodri-nae parandam. Apparuit autcm ipft dominus 8C conuerfatus eft cum ipfo itcrum abfcß temploSccercmoniis, Vocauicitemfedeum Abraham,Ifaac8Clacob.hocipfouete-rem comprobans religionem, qua patres fandi citra templum 8i ceremonias, ipft fer-uicrunt.Idem afflidionem uidit attriti amp;nbsp;omnibus modis afflidi populi Ifraelitici.Vi-dit inquam nullis iftud ceremonies demonftrantibus, aut ad miferendum demerentt-bus; fed i pi a mifericordia fua fponte miferente, Illud quoque in primis obferuandum traditur, quod Mofes in colloquium Dei non prius admittitur quàm foluiffctpedum mentum,. fuorum calceamenta. Non iubetur templum extruat,hoftias caedat, ceremonias infti^ tuat, fed utcalceamenta de pedibus foluat, hoc eft, carnalibus exutis affedibus in fide SCanimi integritatead deum acccdat.Proindeuera pictasinanimi integritateconfiftit. Porro alii faris diligenter adnotarunt quod mons Sina fandus, hoc eft, auguftus pro-ptcrca fitappcllatus, quod in eafanda Dei lex fit lata.Quod autcm rubus ardet nec tarnen flamm3Confumitur.abfolutaperfedioamp;(ut ita dicam)omnifufficientiadcifigni ficatur,quae non diminuiturquantumuis abunde fenobisimpartiat.SignificaturóC dei populus qui in mediis afflidionum flammis non périr.

Hunc Mofen quem negauerunt,dicentcs:Quis tcconftituitpnnci pern ÔC iudicemChunc,inquam,deus principem amp;nbsp;redemptorem mife rat per manum angeli, qui apparuerat illi inrubo.Hiccduxit illos,æ=î dens prodigia SC figna in Aegypto, amp;nbsp;in rubro mari,8c in deferto an=? nis quadraginta. Hie eft Mofcs,qui dixit filijs IfraebProphetam fufei^« tabituobisdeus uefter efratribus ueftris, fimilem mei, ilium audietis.

Iam ucro inferit quaedam de Mofe quæ per typum de Chrifto funt intelligenda.Sic Typi Chri/ii, iv- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;— nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«4

cnîm ConucnicbatjUteriam prophetarum typos amp;nbsp;teftimonia de Chrifto produccref» Typus eft quod Mofes Ifraelitis obmurmurantibus, à deo datus eft in principem Si re dcmptorem.Nam Chriftus reuera rex Si redemptor mifl'us eft ad domum Ifracl, quæ negledlo ipftgt; clamauif,fe nefcirercgem,agnofcercauté Cæfarem.Sed Si miracula Mo (is defignabät ucrum Mcffiam maxima quæqj fadiuru.Id quod Euangeliftæ per ChrP ftum oftenduntefle completum,in primis uero loannes in e,Si io,c3p^ De teftimonio Mofis Chrifto præftito,amp;ex Deuuis.petito.diximus Aéî.j»

Hic eft qui fuit in congregatione in folitudine cum angelo, qui Iolt; quebaturei in monte Sina,cum patribus noftris, qui accepitiermo nem uiuum ut daret nobis:cui noluerunt obedire patres noftri, fed rc pulerunt, èc auerfî funt corde fuo in Aegyptum, dicentes ad Aaron: Fac nobis deos qui præcedant nos» Moli enim huic qui eduxit nos de terra Aegypti,nefcimus quid acciderit » Et uitulum fecerunt in diebus iUis,amp; obtulerunt hoftiam fimulachro, 8C lætabantur fuper operibus manuum fuarum,

Lextabuloru, Hicpropius3cceditadpropofitum,SirefertquomodoIexIat3fit.NihiIautêadhuc dicitdecercmöniarumlege,fed de Decalogo fiue lege tabularum, in qua nihil reperias quod non habuerint prius patriarchs uetufti« Tota enim tradit amorem dei ac proxi^ niijfidem nempe in dcum,amp; uitae innocentiam.Rede ergo uocata eft à Stephano uer-bam uitæ»Virtus enim, uita Si perfedio legis eft Chriftus ad iuftificaticnem omni cre denti.Priufquam tarnen ad ipfos legem detuliflet Mofes,ftolidilTimi moræôî impatien tiffimi iamiam peccarant,externum peregrinum^ cultum excitâtes. De quo diximus ad Romanos i, Hiftcria porro extat apudMofenExodi jx, capite. Cæterûinhociam accufat omnem ilium externum cultum, quem Ifraëlitæ fubinde comminifeebantur. Si magni pendebant, negleda interim fide Si ucra animi pietate, quam ipfe deus præ^ feripferat » Adquam rem uehementius amp;nbsp;copiofius exprimendam plurimum faciebat teftimonium Amos mutuatum cxcap»y.quodad hunemodum fubiungitr

Conuertit feautem deus,6ótradiditeos, utcolerent militiam cccli: ftcut feriptum eft in libro prophetarum: Num uidiimas hoftias ob tuliftis mihi annis quadraginta in deferto,domus IfraelcEt fufeepiftis tabernaculum Moloch,amp; fydus dei ueftri Rempham,figuras quas fe^ ciftis ad adorandum eas» Et transferam uos ultra Babylonem»

Conuerfio dei non aliter hic ufurpatur quam ad Roma.i,cap»Tradidit eos in repro bum fenfum,S:c»Etper Militiä cceli i n cellexit figna sodiaci, planetas,fydera Si omnis generis fte!las,qup oniia Achab Si Achaz Si Manaflc fumma cducrc reuérétia.Rurfus neludæi obijeeretfeipfos quoqjimprobareidolis exhibitas hoftias,protinus prophe-tico præoccupat teftimonio, hocipfo cöprobans à deo cü aras tum hoftias unà cû ex^ terno Si carnali cultu uniuerfo prorfus efteproferipta reieâa Si damnata, Malleenim ilium obcdientiam Si uitæ pietatem quàm uidimas, Ita autem loquitur apud prophe-tarn dominus,Odi Si proieci feftiuitates ueftras, Si non capiam odorem ccctuum ue^ Loci«propre® ftroru.Quod fiattuleritis mihiholocauftomataSi munera ueftra, nonaccipiä, SC uo^ i^traàatut^ ta pingunim ueftrorum non refpiciam. Aufer à me tumultum carminum tuorum, Si. cantica lyræ tuae non audiam. Quin potius effice ut reueletur quafi aqua iudiciü, SC iu^ ftitia quafi torrens fortis, Nurn uiäimas 8i donarifi obtuliftis mihi in deferto per ans nos quadraginta ô domus IfraëlÆt portabatis feenam regis ueftri, effigiem^ fimula* chrorum ueftrorum (nempe) fydus dei ueftri,quæ uobis efteciftis.Egoetiam captiuos ucs ablegabo ultra Damafeum, ait dominus, qui nomen habet domini exercituum, Hæc iuxta ueritatem Hebraicam translata habentur.Eucas autem pauio diuerfius cita

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*iiLCiræds enim fcribens fententiamprophetae récitât ferme iis uerbis, quæ habentur

IN VII. C A P. A CT. AP O S T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

(tiamnutti in facris Graecorum libris : cum tarnen uerifimilius fit martyrem apud He^ bræos dicentem, Hebraicaueritatefuifleufum.Porroquod fenfumattinet, Minatur Amos ludæis exitium poftrcmum,nifi mutent uitæ inftitutum profligatiffîmum. Di^ citautemeos qui calamitatibus in patria non fuerint oppreiTi, iongiiTime abducendos fore in captiuitatem,non utiq;in Damafcum.quæ ludæis in propinquoerat, fed ulte^ hus.Quod Stephanus augendi caufia dicit, Vitra Babylonem* Id quod euentus poftea comprobauit,quum abducerentur ad remotifiima Mefopotamiæ. Per occupaticnem uero dicit facrificia eorum non ereptura ipfos ex impendétibus malis,quippe quæ fint naufeæ domino.Neqj enim deum curarecultum externum,fed animi potius integrita tem.Idautem probat ex ante adis. Indeferto (inquit) non petiimihiofferri facrificia, Ierent.7t id^ perannos quadraginta. Quinetia quod picriqjcitra numinis reuerentiam degengt;' tes circumtuliftis tabernaculum meum,perinde æftimo ac fi feenam idolorum circum tuIilîetis.Proindein captiuitatem deduca uos. In hoc autem teftimonioregê amp;nbsp;deum illorum uocatidola,ficut ôi Ifaias in oâauodicenstQuum efurieritirafeetur, amp;nbsp;male-diceî régi fuo,ôu deo fuo, Alfi putarunt Moloch idolum Ammonitarum intelligêdum efle.De quo i. Paralip.io, Hebraeis enim uoxeft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam Aquila,authore Hie^

ronymo,uertit . Significantius autem uerteruntSymachus Si Theodotio,Re gis ueftriXucas Hebraicam uocem rcliquit ficut Si L X X, Item pro l x X. pofuc runt ylt;xz^a//,quam uocem Si Latina noftraexemplariarcliquerunt.Habcnt enim, Et fydus dei ueftri Rempham, Aquila öi Symachus Hebræa uoceufi funt in fua interpre^ tatione.Theodotio ctAtai/fcoo-//j, id eft obfcuritatem interpretatus eft, Hebræorum qui dam exponit pro piftorio opéré,placentis uidelicet effigiem dei præferétibus, quas im molauerint,ficutapudleremiamin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidam ftellam fabbati,hoceft,fydusSa-

turni,quodetiamnumfermoncPerfarum Sflfinaclitarum dicatur Etymon uo cabuli aduftionem fignificat,quod magis conuenit Marti quàm Saturno, fi aliquem cxplanetis fignificat.AIq Luciferum intelliguncDeutrocp Plinius ini.cap.s.

T abernaculum teftimonp fuit patnbus noftris in deferto, ficut or dinauerat illiSjloquens ad Mofen, ut faceret illud fccundum formam, quâ uiderat. Quod amp;nbsp;induxerunt,qui fuccefierunt,patres nofl:ri,cum lefu in pofTeiTionem gentium : quas expulit deus à facie patrum no« , ftrorum,ufcp ad dies Dauid, qui inuenit gratiam coram deo,amp; petqt utinueniret tabernaculum deo Iacob.

Præoccupatio eft Ne enim illi dicerentî Qtiid uero in externü cultum ita debacchagt; TaberMcuïü ris, nonneipfedeus nobis in deferto Si tabernaculü, Si externü inftituitfacerdotiumƒ Refpondet enim: Inftituît quidem tabernaculum, fed tabernaculum teftimonfi, ad formam illius quod in monte uiderat deformatum, Nam dominus non in hoc inftL tuerat,utinipfototapietatisfummafubfifteret,fedut tabernaculum teftimonrjeffet, teftimoni} inquam quod ipfe futurus effet deus illorum,ipfi uiciffim populus,fi modo in fide Si integritate coram ipfo ambularent,Leuit.iir. x.Cor.tr. Deinde uero cum ipfa feriptura palàm teftetur Exod.xy.hoc uifibile tabernaculum ad akerius tabernaculi for mam fuiffe deformatum in monte, quis tam ftupidus ut non uideat uifibile tabernacu lum non aliud effe q umbrâ uerorum bonorü,quæ in cœlis funt,ubi Chriftus eft, affi^ dens ad dexteram patris,8i femper intercedens pro nobisî’ De qua re copiofius ad He?-bræ. s.ibi enim exponitur hic locus.Rurfus,Si fumma pietatis in tabernaculo Si extern no cultu conftituta erat, iam religio tabernaculi Si inftitutum eius nequaq fucrat mu-tandum.Conftat autem mutatû effe. Nam Solomon negledo tabernaculo, templuni sdificauiuProindein externis non eft fitaconftansaccerta pietas. Hoc ipfum admo-net idê ille Paulus in Hebræis cap.r.Conftat Si illud ex ilia expofitione hiftorica, quod uetuftifandipatres omnés Adam, Abel, Enoch, Noè, Abraham, Ifaac,Iacob amp;nbsp;lo-feph Deum abfqj tabernaculo colueruntîitem quod Mofes ipfe, Aaron,lofue,Iudice5j,

5^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, LÏBER rr,

fanâijdcnîq; ipfc magnus dei propheta Samuel et indytus Ifraëlitatum rcx Dauid deo gratiffimuSjdeo placuerütabfqjiemplo, Nam Solomon primus ædifîcauittcmplum, Éx quibus omnibus iam liquebat templi religionem multo cfle recentiorem,quàm illt ftolidiccrcmoniaftæ uideri uolebanr,

Solomon autem ædifîcamt ilh' domum:fed excelfiHi'mus ine,no in maiiufaÆs templis habi'tat,ficut propheta dicit : CcclS mihi fedes eft, terraautemfcabellumpedummeorum, Quam domumædifîcabitis mihi,didtdominus:autqui'slocusrequietionis meæ eft f Nonne ma^^ nus mea fecit hæc omniaî^

TfWpIuw, Iam8tilludoftendit,nc templumquidemipfumhoceflequod ilfi contendebanr, Quin ab ipfo Solomone non in aliud erat inftitutum, quàm ut effet domus orationis, quod planiffîmis uerbis expreflum eft Reg. s. At illi fummä pietatis in religionc tent pli confifterc docebant, damantes, Tcmplum domini,templum domini. Eum ergocr quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rorcm hierefenitMartyr,euidêtiflîmo Ifaiç teftimonio,ex ffff.cap.mutuato.Tradatau

icm CO loci hoc ipfum Ifaias quod leremias in 7. Docct enim uterq; deum non morari £emplum,hoftias,8t cxterna:quin potius contemptis iis,rcquirere pietatem, immuta^ tionem uitae.Verba Ifaiæ multodariftima fichabent, Hæcdicitdominus : Cerium fe^ des mea,terra autem fcabellum pedum meorum.Vbi ftabit igitur domus ilia quS ædifî cabitismihi.amp;ubieft locus illeinquo quiefccrcpofTimç’Quum hæc omnia feccritma^ nus mca,8t inter eaquæfadiafunt computentur,ait dominus, Ad quem autem refpi-ciam^Adeum qui eft humili Stfrado fpiritu,qui^contremifcitad fermonemmeum. Porto qui bouem immolat,quafi qui hominem occidat, Qui maflat pecus, quafi qui canem iugulct.Qui munus offert,quafi fuillum fanguinem offerat. Qui autem thuris rccordatur.pcrinde facitac fi fcelera collaudet. Hæc omnia ifti degerunt, amp;nbsp;anima eo» rumhis uqs SCabominationibusdeleâatacft.His iamaddcleremiæuerba è r.capitc, fuper quæ D.Hieronymus,Præcepit autem (inquit) amp;nbsp;tune populo ludæorum, ôi ho die nobis^qui uidemur in eedefia côftituti, nefidutiam habeamus in ædificiorû fplen^ dorc,auratis^laqucaribus ôtueftitis parictibus marmcrumcruftis,amp;dicamus: Tcm plum domini,templû domini, templum domini eft. lllud enim templum domini eft, in quo habitat uerafides,fandaconuerfatio,omnium^ uirtutum chorus ♦ Hæc Hieronymus,qui paulo poft. Quid enim (ait) prodeft audader ingredi limen domus dei, credaftarcceruice,8lt; non folum cor,fed ôi manus habere pollutas furto, homicidio, adulterio,periürio,facrilegio,6t cuitu deorum quos nefcias^amp;c. Errât ergo turpiflimc qui tantas expenfas in templorum ftruduras effundunt, St ex pauperum cruorefudo-re^luxum aügentecdefiarum,arbitra mes fe gratificare deo.cum ipfum magis prouo ccntadiram,Non autem damnamus uerum St frugalem templorum ufum,faneacco modatiflimum prædicationi uerbi dei,orationibus St facramentorum difpenfationit fed ludaicas templorum fuperftitiones.imô St gentilitias, qua St ornatui fidereccepi-mus,St lapides St ligna ornauimus,non modo improbamus,fed cxecramur etiâ.Con fulatur Ladantlnftitut.lib.icap.r.St ly.huius libri capur,in quo plura fortaffis de tem plorum religionedicemus.Ex qs autem quæhadenus propofita fant,didicimus pluri ma per exempla cum piorum,tum impiorum,auitam amp;nbsp;ueram religionem non in ex-tcrnis,fîuc templorum cultu,fiucararumextrudione, fine oblationibus alijsqjidgc-nus nugiSjfedinpedore,infidc, Stfandimoniauitæconfiftere. Ita enimcoluercdominum fandi omnes quotquotante legem St in lege uixerunt. Nam quod pauculas quafdâ attinebat Ceremonias à Mofe traditas, ipfæ quidem ad præfcriptum tempus, St utumbræcflentfuturorum bonorum,eranttraditæ. Vndeiam confiât iftos fis efle abufos foediflïmc,quiccrcmonfis fifi,clamarunt,Templum domini, tcmplum domi^ ni,interim uero fidem St animi pietatem ipfas inquam res neglexcrunt, umbras coluc runt, Atephic iam locusSt occafioeratuclacolligendi^Stinuehcndiinimpios. Sequitur ergo:

Dunccruice,amp;incircumdfi cordeamp;auribus,uos (emperfpirnui fando refiftiris : ficut patres uefl:ri,ita uos ♦ Qucm prophetaru non funt perfequuti patres ueftriÆt occiderunt eos, qui prænunciabât de aduentu iufti illius,cuius uos nunc proditores amp;nbsp;occifores fuiftis; qui accepiftis legem per difpofitiones angelorum,nec feruaftis,

Quafi dicat, Sedquidhæcfruftrainfidelibusingcro» uidetis in quibus rebus uera Perßäitt, conßflat pietas,fed uidere non uuItis.ViderunioIim hoc ipfum amp;nbsp;patres ueftri (de ini ptis auteni hoc ftultis cerenioniaftis intelligitper fynekdocham ) fed ueritati ôifan-ciis prophetis reftitcrunuHocipfum facitis ôiuos Venitenini filius dei, annunciauit uobis ucritatem, iuftitiam SC pictatem co prorfus modo, quo futurum prædixerant prophetæ, at hune ferre nonpotuiftis,fedgentibus traditum crudclitertrucidaftis» Nunc ucro lcgcm,deum Si templum iadatiSjCum tarnen templi religio uos non fit cre ptura ex malis impendcntibus,Deum enim contemnitis, Sc Icgem eius prorfus concul catis. Nam perfedionem lcgis,ipfum Chriftuni dominum,indies perfequimini ôi bla fphematis » Sicautê reiorfit in eos accufationis capita,ad quæ haâcnus fatis dode, pic, uere Si cordate rcfpondit.Hinc autem côiice,an non abfoluta fit oratio, Pulchre cnim finis redrit ad principium,caput ad circulum. (^od autem paulo uideatur obfcurior, breuitas feriptoris in caufla fuit, cui fatis crat fumma quæcp annota fie refponfioms ue ftigia.quæ fi quis ardétius fequcrctur,8c diligentius fcrutarctur, citra negotium totum orationis inueniret contextum. lllud autem in primis uenuftum 8C cuidens eft, quod conceptis ôi ex feriptura petitis côuitqs in impios ultima hac Cataftrophe inuchitur. Duriceruiccs enim Si incircuncifos corde Si auribus per oppofitionem eius loci dixit, quiDeuteronomii lo. fieIcgiturtCircumciditepræputiumcordis ueftri,SCcetuicent ueftram ne induretis amplius*Vt nunc Stephanus aliud nihil dixerit quàm hoc, Gio-riamini uos circumeifos eflcîiadatis prætcrca Icgem dci,cui'us auditores fitis, ad uos e-nim mifids effe prophetas,fed fi mores uitæ ueftrae expendantur, reuera incfrcumcifi eßis, âC omnino tales,quales pinxit Ifaiasin cr. Auribus audietis,SC non intelligetis,8(c, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;.

Chriftus item Matthaci 23. diccns ; Væ uobis feribæ ôi pharifæi,quia ædificatis fcpul-chra prophetarum,5(c. Porto Chriftum lefum propterca uocat luftum, quod ipfe fit ïuftitia noftra.Ieremiæ ij.Si i,Corinth,i.Et uerbum refiftendi ( «.vTiiriiffiTi') miram ha Peruerpmores belelegantiam. Nondum enim inftitutis facrificiis fua fpontc facrificabant. Inftitutis impiorunit autem facrificiis fccus agebant quàm inftituta crant.Iam uero cum morte Chrifti anti-quata effent,illi mordicus facrificare pergebant. Talcs uideas uclhodicmultorumim-piorum animos effe, ut qui olim pfaffos (quos uocant) confeffionem auricularem cane peius 8Cangueoderint,Miffas quoq},uota,monachos,indulgentias, atqjtotü Ro-manæ itnpofturæforum,contempfcrintxiam ifta omnia rcuoC3re,tucri,ôi proprio (ut aiunt) fanguine affere uelIeSed uerum hic quoqj affererc oportuit,quod prouerbio di citur,Similes habent labra laducas^Obferua item amice Icdor dicêdi libertatem, ôi fe-ucrius etiam aceufandi fcclera authoritatem omnibus uiris ecclefiafticis hoc Stephani exemple fuppeditatâ effe.Nam malo nodo malus quærendus eft cuneus.Habct tarnen obiurgatioecclefiaftica fuam modeftiam, Si plus grauitatis quàm feurrilitatis autma* ledicentiæ.

Audientes autem hæc, diflecabantur cordibus fuis, amp;nbsp;ftridebant dentibus fuis in eum.

, hoc eft effigies ôi fimulachrum proponitur hominum impiorum ucritate^ irritatorü,Nam quô fidelius proponitur ueritas, hoC impotent! us incandefeût impi], Quum autem effet plenus fpiritu fando,intends in cœlum oculis, uidit gloriam dei,Sd lefum ftantem à dextris dei.Et ait; Ecce uideo cce los apertos,ÔC filium hominis ftantem à dextris dei»

éo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c O M H E N T» 11 B E R IT,

Rclt;3e dixit loannesapoftolus.fortiorerticfie qui eft in fanâis q qui inmSdo.Non VißoSte(gt;hd' enim terruerunt plenum fpiritu fando hominem minæ 8i infanientiani fannæ. In pri fjuwj rotoM. mis autem peculiaris rara^ confolatio conringitmartyri plus nimioin pcricula con^ icdo.Siquidem coclefti uifione roboratür ♦ Nam cum in media morte amp;irruentiütur-ba omnem fpem in deum uiuum collocaret, 8i oculos animiin eum intenderet, è quo omnis falus noftra manat,protinus did u cit fe coelû/bii^ maieftas diuin^ gloriæ ipfe^ dei filiuSjCui iam ferebat teftimonium,martyri apparet ♦ Nam etiamfi ifta corporaliter gefta uideri potcrat.ipfe tarnen fidei fenfus flagitat,quod tab's omnino fuérit uifio.qua lem dominus Ifaiæ exhibuit,Ifa.fflt;Sed amp;nbsp;ipfe locus in quo agebantur cauflae.nimirum obfeptus óC conclufus Undiqjjdeniqj ipfa lidei uirtus,amp; quod hicnulla cft needfitas ui dendi corpus domini corporaliter, fuadent hanc nó elfe rem geftam,fcd uifionem (ut aiunt) mentalem.Quanquam non magnoperc fuper hac rccótcnderim. Quod autem uidet,hocpræpropercnûciat, Ecce (inquit) uideocalosapertos,óC filiü hominis ftan tem àdextris dei,Quo dido amp;nbsp;iudicum coarguit iniuriam,amp; omnes eos cófol3tur,qui ebriflusfltüaduelin fide deccdunt.uelueritatisnomincpatiuntur.Hienim omnesaudiütcoclorurrt àextcrimt. nbsp;nbsp;nbsp;regiamefleaperram,regnarein eadominumIefum,amp; ita qucqj utnoftri meminerit

famiIiariter.Hucenim pertinet quod dicit eum ftarc àdextris, quem alias feriptura re-fett federe.Sedendi enim habitus regnantium eft: at fiandi ad occurrendum SC auxilia ferenda accindorum.D.Hieronymus in ca epiftola (fi modo titulus non fallit)qua de fis dilferitquap deo in fcripturis tnbuuntur,Deus (inquit) flaredicitur,cum nos infir-mos,id eft,fuam creaturam ad peenitentiam ac conuerfionem patienter fufti net. Porerat ergo Stephanus uideri ficloquutus coram ludæis, nó tam quod Chrifto ferret tc-ftimonium,ipfum^fentiretauxiliatorcm fore, qua'm quod teftaretur deum paratum elfeaddandammifericordiamfisquipcenitentiacompundiadfeconuerterentur.

Exclamantes autem uoce magna continucrunt aures fuas, amp;nbsp;impe turn feceruntiinanimitcn'n eum»

Jmpij obturant Impiiclamoribusrcsfuasagunt,adarmaprotinusprofiIiunt.De fisinhunemo-tmres, dumfcripfitprophetaPfal.j7.Impfiincordeconcinnantnequitiam,6Cinterramanus .

ipforumad rapiriamextendunt,Alienanturabutero,crrantàuentre, loquentes men-dacium.Furor eorum par eft anguium furori, Scficut afpis furda obturant aures fuas, quæ non audit uocem incantatorum,quantumcunq,’ dode incantent»

Et cieótum eum è ci'uitate,lapidabant,actefteslt;3epofueruntuefti* menta ad pedes adole(centis,qui uocabatur Saulus»

Moslapidàdù HocfitexmoregentisIudaicae.Lapidandosenimexurbeexturbabat, atubiadfup plicfi locum peruentum eiret,teftcs utad cædem eflent paratiorcs, exuebatur ueftibus, deinde primi prinios iaciebant lapides. Sic enim fcriptum eft Leuit. 14. Educ blafphe-mum extracaftra,6C ponantomnes quiaudieruntmanus fupercaput eius,amp;Iapidet eum populus uniuerfus,Porto mentio Pauli non citra maximam utilitatem inferitur» Docetur enim poenitentia,ôC dei inenarrabilis mifericordia.Dequibus paulo poft.

Et lapi'dabât Stephanum inuocantem acdiccntcm : Domine lefu, fufcipe fpiritum meum. Pofi tis autem genibus,clamauit uoce magnat Domine,ne ftatuas illis peccatum hoc.

Conßantia Ste Hyfteronprotcron uel Epanaphora eft.Reditcnim ad id quod iam dixeratStepha* phani, num fui(fel,ipidatum,amp; ampIilTimis uerbis modum Iapidationis,ÔC quomodofemar tyrdei inpcriculomortisgefleritexponit, Principioneq5iurgatur,ncq5maledicit,fed fumma modeftia deum inuocat,huic uni animam commendat. Deindein genua pro uolutus ora t pro inimicis fuis,nc infanientibus hanc cædem imputer, Quibus admo-duin exprelfit domini noftri exemplum.Hicenim in crucem adadus cIamat:Pater,re-mitte illis,quia nefciunt quid faciunt. Deinde,In manus tuas cômendo fpiritü meum. Difeamus ergo magna animi cenftâtia amp;nbsp;patientia mortem femel in nos grafiaturum infrado

IN VI I I. C A ?♦ A C T. A P o s T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;él

infraâo pcrferrc animo,Qui in Chriftum trèdit^dc morte tranfitad uitam.Difcamug uitam ÔC animam noftram in manus cominetidare domini lefu,qui mortem fregit, ui ta 8C rcfurreéiio cft omnium fibi fidentium, Si fein extrema necefiitateinuocantium, Stuiti funt qui diuos inuocant, Neq; Stephanus uel Zachariam uel Naboth ante fêla* pidatos inuocabatjfed tantummodo fandum domini nomen lefu,

Dormit iuxta idioma feripturarü qui mortuus eft fpe refurredionîs futuræ.Omni« enim qui dormit,expergifcitur. Et qui in fide mortuus eft, in fide faluatur olim fufei-candus«HocipfumteftaturSCDidymus Alcxand.apud HieronymumadMinerium amp;nbsp;Alexâdrum, Hadenus autê de Stephano uirtutis perfediffïmo exêplari,qui tametfi mifero amp;nbsp;indigno mortis genere interierit, tarnen perpetuum uiuit, ô( gloria eius ne^ quaquaminteribit.

'suuviit'oKZp illorum unus crat quos apprime affecerat, quibus admodum placue rat fupplicium uiri. Hxc autem adfiduntur ccu præparamenta ad confequentem Pau* bhiftoriam.

Fada eft autem in illo die perfequutio magna aduerfus eccleiÏam, cAP, ViH* quæ crat HierofoIymis^Só omnes difperfi func per regiones ludææ Samariæ,præter apoftolos,

Quum femel exarfitpopuli furor^aro uno aliquo malo fedatur. ludæi ergo nihil fa turaii effufo martyris innocenti fanguine,quin latius graffantur.Solet enim impietas crudelitas^uelutigradibusquibufdam,fubindefeipfaanimofior,adfummaconfcçn derc, Videas itaqj hoe in loco completum effe quod in euangelio futurum prædixerat dominus Ioannis iff. Fuga autem,qua amp;nbsp;dominus apud Matth, in lo. permiferat, con fulunt fibi multi.Soli apoftoli propterea non cedunt, quod prius oportebat in hac Hie rofolymorum urbe ad miraculum S^adfuperftitionemufqjprædicariEuangelium, ut ex hoc amp;nbsp;mifericordia SC iuftitia dei toti orbi innotefeeret, Mifericordia quide quod deus fupra modum longanimis,miferam plebem fatis tempeftiue fatis^ diligenter uo carit ad pocnirentiam,Iuftitia uero,quod fruftra non punierit immeretes, fed peifima quæq}commeritos,pcftïme,Stfummacuinæquitatcperdiderit.HacinquScauira no-luit nunc quidem apoftolos excedere.reliquos autem omnes (quod non crediderim ca rere fynekdocha) difpergi uoluit, fed non citra egregiä ueritaiis ac religionis frugem,

Curauerunt autem una Stephanum uiri religiofi/ecerunt^ plan« âum magnum fuper eum.

Nemo fanae mentis damnaucritmoderatam amp;iuftam mortuoriicuram,Quis enim luftamortuis probauerit Scythicæ gentis morcm,quæ nullas impendit corporibus honores.^Huma perfoluere» nitatis eft cum honore corpus demortui fepelire. At fuperftitionis facra inftituere, Pro inde modum adeffe uolumus, ne quidfuperftitiofe fiat,aut fidei contrari urn. Quis enim iftuc probauerit Siquide amp;nbsp;Paulus ad Theffalonicen, Nolo autem (inquit) uos ignorarefratres de his qui obdormierunt,nedoleatis,quemadmodumamp;cæteriqui fpem nô habet,8lt;c.ôC D.Cecilius Cyprianus fermone deMortal,4.Nobis quoqj (ait) quoties reuelatum eft, q frequenter atq; manifefte de dei dignatione præceptum eft, ut conteftarer alfidue Si publice prædicarem,fratrcs noftros non cfle lügendes accerfio.-nc dominica de fæculo liberates,quum feiam non eos amitti,fed præmitti, recedentea præcedere,ut proficifeentes ac nauigantes defiderari eos debere,non plangi,Nec acci-piendas elfe hic atras ueftes, quando illi ibi indumenta alba iam fumpferint, Occafio* nem non dandam cflegentibus,ut nos merito ac iurereprehendant,quod quos uiue-re apud deum dicimus, ut extindos Si perditos lugeamus, amp;nbsp;fidem quam fermone uocc depromimus,cordis 8C pedoris teftimonio reprobemus,Spci noftræ ac fidei prae uaricatores fumus,Simulat3,fucata,fida uidentur eife quae didmus.NihiJ prodeft ue£

61 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER IÎ*

bis proferre uirtutein,amp; fadis deftrucre ueritatem* Haec Cyprianus. Proihdc irt hunc locum,D Joan* Chryfofto. Nonduni illi (inquit) qui plangebant,crant pcrfcdi ♦ Redins tarnen D.Hieronymus fupcr obituBlefillæadPauJam,Planâus ilk in Adis (inquit) fupcr Stephano habitus,non in plan^entium exanimatione, fed in pompa fu ne ris 8C excquiarum frequentia intelligendus eft. lam amp;nbsp;in leremia uidcmus pkrofq? fu-^ ncrandi ac excquiarum ritus pertinuiflcmagis aduiuorum confolationemquamad mortuorum falutem*Dokbatergo non immeritopkrifqj, quod tantum in religione propugnatorem amififtcncFrequentes ergo adera nt fideles, fandum dei martyrcm^ non transferebant,aut (ut dicunt) canonizabant.fcd fepcliebant. lam ergo frequétem illam turbam plebis, plandum dixit per metakpfim autcatachrcfim * Apparetautem hafceexequias anteprofcriptionê Si. fugam illam fuifte exequutas * Commifcet enini hiftoriam nonnihil hoc loco Lucas, Aut certe hinc claret non omnes aufugiflc,proin-de per tropum efte exponendum,quod dixit omnes efl’e difperfos præter apoftolos.

Saulus ucro deuaftabat eccleßam,per fingulas domos intrans, tra== hens^uirosacmuliereSjtradebatincuftodiam* i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

PdnJi tyranniSt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad hoc quod dixerat,fadam eflc perfequutioncm magnam,amp; adumbrata

Pauli tyrannide modum ac rationem,imô fimulachrum afflidionis, çeù hypotypofi ftatuit ob oculos.Saulus (inquit)antefignanuserathuius perfequutionis,Nam is non modo in deprehcnfos graffabaturjed Si in ædes illorumirruebatquiliuius religfóhis effent infimulati. Id quod de fefeexponit Paulus,dum cauflam fuamageret coraregc Agrippa, dicenstEi multos fandorum egocarceribus inclufi,amp;dum occiderentur de^ tuli fententiam,Quæ cum luce fint clariora,fane mirandum eft quid Lyranum Si non nullos alios adcgerit, ut apologiam pro Paulo fcribere tentarin t, quaff Paulus ceperit quidem plurimos.neminem autem occiderit.Quafi uero obfcurum fitquod mox in 9, fequetur.Saulus autem adh uc fpirans minas ôlt; cædem aduerfus difcipulos domini.Er go qui Dauidem homicidam non reiecit,idem apoftclum Paulum reuocarcpotuit, uc eum toti orbi exhiberet euangelicae gratiæ Si exemplar Si præconcm,i.Timoth.i, nil igitur difperfi peragrabant,annundantcs fermonem dci.

Videquam facetefallat dominus impiorum confflia. Impq in hoc inftituerantper^ fcquutioncm,ut ucritatem opprimerenteuangelicam, fedea ipfa perkquutio cedit in maxima Euangelq frugem. Prius enim in paucis certis^ urbibus prædicabatur Euan gelium,nuncuero quamlatilfime propagatuminmultisgloriofumcorufcatSf urbL bus Si regionibus. Ad hunc modum uidemus fubinde amarioribus dulciora mifceri à domino,nefandifedefertoscffefufpicaripofllnt.Nondumautem prædicabatur Gen tibus euangelium.Id quod in u. cap.clarius explicabitur*

Quemadmodum hucuff^ Stephani hiftoriâ pcculiariterdefcripfit, paucis quibuf* dam de communi ccckfiæftatu interiedisjta nuncquoqjpauculis de Petro amp;Ioannc infertis,Philippi duntaxat gefta ad pufqj caput defcribet. Video autem à multis dubita Philippta ditt“ turn efle,Philippus nehic Apoftolus unus è numero duodenario,an diaconus fueritè eon»i, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;numero feptenarioab ccckfiackdorum. Et Polycrates quidem Si Clemens apud Eu^

rebiumEcckfiaft.hift,Iibroj.cap.îi.uidenturhæcdcapoftolointeIligcrc. NififortaffiS apoftoli nomen (quod uero fimilius eft) non redegcrintin numerum duodenarium* Nam ex confequentibus, Si ex xi. cap. clariffimc patebit hunc non fuifle apoftolum e numero duodecim,fed diaconum,qui tarnen aifumpto apoftolatus munere,S£ defergt; tadiaconatus fundionc Apoftolus dici coepit, Atqj huius nobifcumfententiæeftD» Hieronymus in dialogo aduerfus Luciferianos. Obferuandum autem eft, quod ap c-ftoliac miniftri Chrifti aliud nihil prædicant quam CHRISTVM Si SERMONE*M Dei, DeindequôdetiamSamariæprædicât, quodipfeiulferatindifceiTufuoultimo, Ut liquet Aâor urn primo«

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Intendc-

ïntendebantautê turbchis, quæ à Philippe dicebantur,unanimiter audientes amp;nbsp;uidentes figna quæ ædebat. Spiritus ern immundi è muk tis qui ab illis tenebâtur,exibant,clamâtes uoce magna. Multi aut para ly tici amp;nbsp;claudi fanati funt. Et fadû eft gaudiû magnû in ilia ciuitate.

Hocipfumeftquod feribitur Marei iff,iniauiemegreflï,prædicauerunt ubitj.domi no coopérante Si. fermonem confirmante per figna fubfequentia. Non autem faciunt fidem miracula,id quod fupra quoqjannotauimus.Alias em credidiffent impq quoqj ludæi.fedadhibentur à domino ut curiofp carni nonnihil refpondeant Si ueritatis uer bo uiam fternant. Denic^ ad uerbum ueritatis clamant dæmones, contra uero gaudêt ôClætantur fideles .Nam Euangelioexpellitur expugnatur^ huius faeculi princeps; peccatoresautemfpem recipiunt,itacçgaudent.Demorborum generibus fcripferc Medici.de paralyfi uero Cœlius Lelt;S.antiq.Iib.j, cap.u^

Vir autem quidam nomine Simon,qui ante in ea ciuitate artem eX:» ercuerat magicam, ac gentem dementauerat Samariæ, dicens fe elTc quempiam magnum, cui aufcultabant illi à minimo ufcp ad maximu, dicentes: Ifte eft uirtus dei, quæ uocatur magna. Aufcultabant autem ei,proptereaquod multo tempore magicis artibus dementafleteos. Cum uero credidiflent Philippe Buangeli:^anti de regno deo, de^ nomine lefu Chrifti, baptizabantur uiri fîmul ac mulieres. T une Siz^ mon amp;nbsp;ipfecrediditjôC cum baptizatus effet, adhærebat Philippe. Vi densep figna amp;nbsp;uirtutes fieri, ftupens admirabatur.

Aduerfaria poteftas adeo non frangitueritatem, ut earn magis confolidet. Proinde ueritasrariflime eft fine aduerfariauirtute. Id quod uel in hoc Simone magouirolu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' -

daco Si impoftore egregio apparct,qui uirtute dei uidus ipfe magiam fuam Si afperna^ ri Si ad tempus defererecogitur. Faciebat hoc plurimum adauthoritatem apoftolicâ confirmandam. Potuiflent enim homines fufpicari quod Si ipfi magicis præftigfis lu^ derent alicubi aut dæmonum arte inftruéli id faccrent quod facicbant,quæ fufpicio Si monis fidc penitus fublata cft.Nam ambiens uirtuté apoftolicam, fuam prodidit ftul^ titiam ♦ Exigit autem hic locus paucula quædam annotarc exfcrip»toribus demagia,ut DeMrfgirf. aliquot feripturæ loci ex hifee illuftrentur.Eft ergo communis opinio Magiam Si Maa gumuoceseffePerficas, ScMagumfignificareeorum lingua idem quod lacerdotem, philofophum, diuinorum^interpretemamp;cultorem,Magiam uercomnemphilofo phiam phyficam Si mathematicam,fcd Si religionum uires compledi,Atq; in hac fen tentia fuere Porphyrius, Apulcius, Coelius atq? Sabellicus. Idem illi deprehenderunt Magiae huius fpecies efle duas. Alteram quidem no aliud quam naturalis philofophiae apicem. Alteram uero infamem ac immundorum fpirituum commertifs inaufpicataî quam Si non magnopere Magiam fed Goetiam appellarint Græci, incantationibus SC carminibus nefarip(ut ait Coelius)curiofitatis arte compofitis concinnatam,quam ho neftiore uocabulo etiam Theurgiam nuncuparint. Illius porro ftudiofi uulgo uocan^ tur Malefici : horum enim proprie eft Goetia, cuius libros improbatæ leefiionis appela latiureconfultus VIpianus, quos Si protinus ftatuit eflecorrumpendos.Alii forfan ex peditius bifariam diuiferuntMagiam, in naturalem uidelicet Si ceremonialem.Natu- Naturalis M4« ralem nihil aliud effe putarunt, quàm quod fupra diximus, totius philofophiæ apicc, quæ naturalium uirtutum adminiculo,aftrorum,hcrbarum,gemmarum^,cx mutua earum Si opportuna applicatione, opera ædit fupra omnê admirationis captu. Et hac Indi ac Aethiopes maxime ufi traduntur.utpote apud quos herbarum, lapidu,aftrolo^ giæ ftudium, cæterorum^ ad id fpedantium facultas fuppetebat Cuius quidem gene ris Magos uidetur fuilfe eos, qui Chriftum natum muneribus inuifentes adoraucrut. SiquidemSCEuangelioruminterpretes illos exponunt Chald^orum fuifle philofo*

phostqualcs omnino fuerelarchas apud Brachmanas,Tefpion apud Gyihnofophyx ftaSjNumaPompiliusapud Romanos,amp; Hermes apud Aegyptiosjnhacimbueban tur Perfarum regum fili] * De qua re copiofiora inuenics apud Antonium Sabcllicum Enneade i. lib x. Sub naturalem rctulerunt ÔCMagiam mathematicam, qua mfracula quaedam præter natura fiuntQualis fuit Architæ Tarentini columbalignea,quæuo-« labat,utextatapudPliniumS(:PIutarchum.lneaprfmodumexcelluitmaximiingenii uir Boetius,de quo Aur.Caflîodorus.Tibi (ingt) ardua cognofccrc amp;nbsp;miracula mon^ ftrarepropofitumcft» Tuæ artis ingenio metallamugiunt. Diomedes in aeregrauius buccinatur.aeneus anguis infibilat,ölt;c,Sub canderetulereÄmagiam ueneficä, quam alij uocarunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæpoculis,philtris,uariis^uencficiorûmedicamentis con

ftatîcuiamp;metamorphofin Circes artem aferibunt. Huius meminitetiamAuguftinus inlibris de Ciuitatedei.Eiufdemquoq; generis uidetur Aegyptiorumfuiffeincanta^ tio,qua baculos uertebant in colubros* At hac quidem parte plurimü inclinât ad Gocgt;’ Ceremottialis tiam.Ceremonialis enim magiæ fpecies funt Goetia Si Theurgia. Goëtia autem con^ ftat ( ut fupra diximus) immundorum fpirituum famiiiaritate Si auxilio.Huius mini-* ftros non modo Maleficos,fed SC Necromanticos appellamus, Namdefunäorum in clamât confulunt^ animas Hue pertinent Epodi, qui excantât pueros Si in eloquium oraculieliciuntjSCquidæmones parædros,quosfamulantes fpiritus uocant, iaditätt qui^,utdicitur,fpiritus pafeunt in uitro,pcrquosfc prophetarc mentiuntunEt hi o^ mnes bifariam procedunt,Nam alq dæmones malos uirtute quadam maxime diuino rum nominum adiuratos aduocare Si cogere ftudent« Alii autem omnium nephâdiiTt mi fc dæmombiis fubmittcntes,illis facrificant, eos^ adorant ♦ Ex hac hominum fece profluxerunt nobis charaâerum Si prodigioforum nominû genera, ad quæ mali dæ^ mones fponte comparent,nimirumutaftu fuo decipiant,utadorentur ac uenerentur* Thcur* lam uero Theurgia maximam ceremoniarum partem continet. Si confiftit in mfiditia cumanimi turn corporis feru3nda,item eorum quæ circum corpus funt,utin cute, in ueftibuSjin habitaculis,in uafis,inftrumentis,hoftiis Si id genus fuperftiticnibus,Dæ monetenimaddecipiendumcallidiirimuSjimpofturasfuasfpcciefanâitatisccnnafia inuoluit,utimprudentiores capianturfacilius.Neq; uero Si minima portio huius ma ledidæ artis eft præftigiorum artificium, hoceft illufionum, quæ fecundum apparen-tiam tantum hunt, quibus Magi phantafmata ædunt, multacp miracula circulatoriis fraudibus ludunt,8lt; fomnia immittunt,quod non tarn Goeticis incantamentis quàm ctiam certis fumigiorum uaporibus,luminibus,collyriis, alligationibus Si fufpenfio» nibus,prætereaamp;annulis,fpeculis,amp;aliis id genus magicæinftrumétisftt.Hæc autem omnia ex uarhs rerum fcriptoribus maxime uero Cornelio Agrippa in ufus ftudiofo^ rum collegimus. Ex quibus omnibus patet non aliud efieMagiam potiffimii ceremo^ nialem, q complexumidololatriæ, aftrologiæ, perftdiæamp;fuperftitionis ncphandæ,é qua nobis maximæ Si pleræqjin ecclefia Chriftiblafphemiæ atqj hærefes exortæ funt, quemadmodum dehocipfoSimoneMagoinEcclefiaft.hift.expofuitEufebius,amp;de Simon ValentinianisfanâusdeimartyrIrcnæus» Certc Simoninhac infamimagiailluftris fuifle uidetur,cuius fubfidio Si miracula patrarit,amp; morbos induxerit corporibus,de^ inde uero eofdem iterum expulcrit. Hoc enim permittit deus propter inhdelitatis no^ ftræ crimen fccleftiflimum, Quin Si ipfe Paulus de Antichrifti prodigqs mentionem faciens,Cuius (inquit) aduentus eft fecundum Operationen! faranæ,cuni omni poten tia. Si fignis,amp; prodiges mendacibus,amp; cum omni deceptionc iniuftitiæ, in qs qui pc reunt,proco quod dileÆoncm ueritatis non receperuntin hoc ut falui herent pro pterea mittet illis deus efïicaccmillufionem,utcrcdantmendacio,qui ucritatem repule runt.Huc pertinet Si illud è lege domini pctitum,Si furrexerit in medio tui prophètes, 8i dederit tibi fignum atq; portentum. Si euenerit quod loquutus cft,dixerit autc, Ser^ uiamusdiis alienis, non audiesuerbum efus,quiatentatuosDominus deusuefter, nt palàm hat utrum toto corde ipfum diligatis,Conftat ergo impoftorcs aliquid pofte* Nam Si Strabo Celebris author Irbro s,de fitu orbis tradit Epidaurn célébré Aefculapii fuiffe

fuiffc teniplugt;n,quod non alia caufla peterctur, quàm quod tot morbi in co curarctur» Miraquoqj de Apollonio TyancorefertPhiIoftratus,ôdmultomirabilioradcuariis tniraculis Ladantius Inftitutjib.i. cap.s. Minus ergo mirandum quod hie in Luca le-' gimus de Simone mago.Nobis autemhocfpcââdumeft, quod ipfe Lucas artes itli us Adaerfus nihil aliud ait elfe,quàm dementiam, imô quod ipfe præftigiator Simon arte fua reie- giantt âa,uirtutem Philippi adeo admiratus cft, ut earn auro etiam, fi licuiflet, comparafiet» Proindc reiedis contemptis^ præftighs illis,audiamus quid præceperit dominus, di« ccnstNc fit internos quiariolosfciiritetur,ÔCobferuetfomniaatqjauguria,necfitma* leficus,necincantator,ncq; qui pythones confulat,nec diuinos, ÔCqui quæratà mor^ tuis ♦ Omnia cnim haec abominatur dominus, ôc propter iftiufmodi fcelera dominus deus tuus deleuit Gentes in introitu tuo. Perfedus eris cum domino dco tuo. Gentes iftæquarumpoflïdebis terrä,augures amp;nbsp;diuinos audiunt, tu autem à domino dco tuo aliter inftitutuses.Et alibi, Virfiuemulierinquibus pythonicus uel diuinationis fue^ rit fpiritus,mortcmoriätur,Illud porrô nimis uerum cft,quod audimus promifcuurn CrcdulittX^^ uulgus ad præftigiasadorandas femper fuifle promptiffimum. Quidenim aliudeft quod dicit, Aufcultabant illi à minimo ad maximum? Videas Sc hodie multos pro ma gnishaberi à fuperftitiofecredulaplebe,quicerteprofligatiflimi nebulones funt,ôC multis digni erantfiipplitiis. Quod autemferibitur Simonem credidifle,ex communi more loquendi fcribitur. Siquidem cos etiam credere dicimus, qui licet ucré non cre

dant,attamen fe credere fimuIät.Miror autem quid ad hune locum refpondere poffint Aduerfui Clt;tt4 Catabaptiftæ,qui infantibus hocpotiffimumnominebaptifmumdencgât,quodpræ rationis infirmitate nondum credant. Nam ScSimon non credidit amp;nbsp;tarnen baptiza-tus eft.Porrôficontenduntconfeflîonêoris ualerealiquid, quid aliud quàm non cre-dentes baptizandos effecontenduntÆonfitenturenim amp;nbsp;hypocritæ. Nulla ccrtèerit pofthacinter infantium 8C hypocritarum baptifmum diffcrêtia.Nam quo iure ilh hy-pocritas baptisant,hoc nos infantes baptizamusnmô longémeliorc.Si enim in bapti îmo fpedanda eft animi integritas fiue fynccritas, quæ fidéi fumma uirtus eft,iam cer-tiores fumus de infantium fanâimonia,quàm illi de adultorum confeflîonc. Proinde fi non peccauitPhilippus baptizando Simonem,ne nos quidem peccauerimus, infan tes luftrando aqua fanâi baptifmatis»

Cum autem audiffent apoftoït qui erâtHierofoIymis,q? recepiflet Samaria fermonem dei,miferunt ad eos Petrum ac loannem;

MittuturapoftoliprimariijUtPhilippolaborantiferantfuppetias Quisenimunus Amxüm« • poflït omnia?Auxilia igitur in omnibus rebus in primis funt necefiaria. Ita audiemus Paulum apoftolum à Barnaba Antiochiam efle uocatum deduétumœ. Mittuntur autem utadiutores,non ut dominu Par enim poteftas omnibus data eft, Donorum augmenta alium alio præcellentiorê efficiunt.Nullibi uero inuenias Petrum mififle quen quam,at miflum ab aliis hoc loco dcmonftratur. Hic item impleri uides quod dixit do minus, foreutScSamariæ prædiceturEuangelium,A(ft.i,

qui cum defcendÜTentjOrauerunt pro ipfis, ut acciperentfpiritum fanétum.NJondum enim in quenquam illorum illapfus fuerat, fed ba ptizati tantum crant in nomine Chrifti lefu.Tune imponebât manus fuper ilIoSjaccipiebant^ fpiritum fandum»

Si ergo fpiritum fandum nondum acceperant,quomodo credere potuerantfAn uc ro quifquam uere deo fidere poterit abfcp fanâi fpiritus illuftratione?Aut cui uideatur uerifimile ante apoftolorum aduentum neminem prorfus in iota Samaria credidiffe? Hicnonnefeio quàm hic locus multos torferit,ôCanfammultis præbueritafterendi Philippo propterca non lantam fuiffe uirtutem quantam apoftolis, quôd effet diaconus. Verum ego crediderimtotamdifficultatis cauffamtegiorationisamphibologia. Aedpereßgt;irit Nam Acciperc fpiritum fandum non codem femper modo in feripturis ufurpatur» tum/ttnditmt

6Ô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» liber I ï»

Namfpiritum fanâutn accipiuntaliquoties qui doccntunita accipcrc fpirîtû fandunï fignificat doceri* Aliqaoties accipiuntfpiritum fandum.quorû corda fenfu ccckftjum bonorum tanguntur: ita acciperc fpiriruin fanäum, eft crederc » Aliquotics acci piunt fpiritum fanäum,quorum mentes confirmantur pacantur^ : itaacciperc fpiritû fangt;-ôum,fignificat tranquilla efle confcientia,ut in Galat. ?. Scire cupio an ex operibus le gis fpiritum acceperitis,an exprædicatione fidei î* Rurfus accipiuntfpiritum fandum, qui dona lingiiarum,fanationum ac uirtutû fufcipiunt: ita hoc loco acciperc fpiritum fandum non fignificatiam primum crederc, autconfcicntiamaftequi tranquilla, aut erudirijfed augcri fpiritum, amp;nbsp;dono linguarum præccllerc amp;nbsp;uirtutes facere» Id autem fichabercprincipio ex temporis liquet circumftantia. Inter initia adhuc erat, ncc diu docuerat Philippus, alioqui non expers huius uirtutis, fed præcefterat apoftolos ( ôi ipfcapoftolus, ncc iam amplius diaconus ) amp;nbsp;candidatos nihil adhuc quàm iniciarat» Hoc enim pollet quod dicit, Baptizati tantû crant fub nomen Chrifti lefu ♦ Vnde nos quoqj colligere poftiimus, baptifmum non elfe aliud, quàm initiationcm populi dci, qui temporein fide SC donis dei grandefcit.Non enim pcrfedorum duntaxatcft hoc fi gnum,ut Catabaptiftæcontra huius locigenuinumafl’eruntfenfum, fed corü quocp qui huius rcligionis alumni font futuri ♦ Deinde pcculiarcm quoqj uim habet hæc lo--quutio, uàïmTrfuKog, Eratclapfus fiuedclapfus. Namhocmagis innuitexteriorem (qualemin i.capiteaudiuimus,amp;in lo audiemus) donorumdifpenfationem,quàm animorum immutationem,Alias enim Simon homo prophanus,amp; omnis intcrioris expers uirtutis,nifi fenfu externorum donorumallcdus effet, haudquaquâ tantoani-mi ardore ac pretio fummo fpiritum licitaffet. Crcdideiunt ergo Samaritæ prædicatio ni Philippi,adeo^ amp;nbsp;per fpiritum fandum crediderunt.qucni acceperant, fed fccun-dum menfuram.Non enim in initio aliter fieri potuit» Atcum iam defeendiffentapo^ ftoli,amp; pietas multorum iam indies confirmaretur augeretur^ orarunt pro eis apo-ftoli,SC manus impofucrunteredentibus, turn uero fpiritum fandum acccpcreabun-dantius, adeo ut dC linguarum miraculo amp;nbsp;aliis pollerent uirtutibus, in quibus tarnen hadenus nemo illorum poft Philippum quicquam pr^ftiterat. Hifce aftipulatur diuus loannes Chryfoftomus.dicensîSpiritû rcmiffionis acceperant, fpiritum autem figno-rum non acceperât.Nam non eft idem affequi redemptionem amp;nbsp;illam uirtutem ♦ Atqj EpifeoffUt hic uidetur omnium ftmpi ici ffimuseffefenfus.Nameaquæ hic à non nullis difputan^ Diacofiuit tur de difcrimincepifcopiamp;diaconijnon in loco dicuntur.Nâ Philippus hic iam non cratdiaconuSjfedapoftolus.-olimHierofoIymisfuerat diaconus, dumpræfedusæra-rio ccclefiaftico non iam prædicaret,fed pauperum gcrerctcurâ ♦ Taies enim ueteribus dicebâtur diaconi.Hos inferiores effeepifeopis amp;nbsp;presbyteris, redcdifputauit ad Eua grium Hieronymus.Iam uero manuum impofitio, cuius amp;nbsp;in Euâgelio amp;nbsp;hic fit men tio.nó ubiep pari ratione eft obferuata. Inucnias enim amp;nbsp;fanatos amp;nbsp;fpiritu dei donatos effe,quibus tarnen nullæ manus imponebantur. Aliquoties ergo ccu ceremonia eft ad hibita.quae externo figno fignificaret, huius quod conferebaturbenefiefi auihorccffe non hominem,fcd manum,id eft uirtutem dei.Hinc enim iungitur ei ÔC oratio»

Cum uidiflet autem Simon, quod per impofinonem manuu apo* ftolorum daretur (pintus fandus, obtulit cis pecuni'as, dicens : Date amp;nbsp;mihi poteftatem iftam,ut cuicunlt;^ impofuero manus,accipiat fpiri tum fandum»

Hic tandem prodit fcueteratorismalitia,e quaconiedamus quoaffeduanimi^in ftituto illedus,fidei fcfimularitaffeclain.Aftedus enim æmulationcgioriæ, cæcatus^ lucri gratia,hanc uirtutem ambiuit,ut folcnt qui paruo cmunt ut pluris rcuendät. Sed damnatifuntiamolimcumàChrifto inEuangelio Matthæi s. tumabapoftoloPau lo dicente,Sciungcrcab fis qui mente corrupti funt,quibus ademptaeft ucritas, SCqui «xiftimant quæftum effepietatem » Eft autem quæftus fads magnus pietas cum animo fua forte contenio,i»Tim»ff.Quin potius audiamus Petri fuper hac re fententiam»

Petrus aute dixit ad eu: Pecunia tua tecum fit in pcrditioncm,quos nià donudei exiftimafti pecunfjs parari.tSion eft tibi pars necp fors in ratione hac:corem tuuin noeft recftum coram deo. Refipifce igitur ab ifta malitia tua,amp; roga deS fi forte remittatur tibi cogitatio cordis tui» In felle enim amaritudims, 8^ colligatione iniquitatis uideo te efle.

Principio ucrbisapoftolicaauthoritatepknis inpcccatumeiusinuehitur, hoc pro trahit SC condemnat.Deinde ucro hortatur ad pocnitentiam.Quod fane clegantiflimu exemplum eft diuinæ ac apoftolicae cum feucritatis turn ienitatis, Prima autem oratioa nis pars ftomachum habetac per apofiopefim uidetur data. Quafi dixcrit, Difpereas unà CÜ nummis tuistadeon cfcus es, ut crcdas codeftia dona parari pofle pecunia terre naç’Hinc ucro infcrt,N5 eft tibi pars,neque fors in ncgotio Euangelico.alludens ad tec ræ promiflæ hæreditatcm, typum ætcrnæ uicæ. Cauflamaddit, Cor enim tuum non eft rectum coram deo.Exigit autem deus cordis intcgritatein,hypocrifin auerfatur.Se-canda porrô orationis parte hortatur ad refipifccntiam. Modum quoque indicat per queinad refipifcentiam poiTit peruenire, lufta dei inuocatione.Etquo magis mouerc- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poterat

turiterumcauflameius exaggerat.SC aittVideo te eflc in felleamaritudinis ôC inuincu^ çrcorreilioef lisfiuccolligatione(verfrncfet)iniquitatis. Pofuit autem amarum illudfclautbilema= tram pro æmulaticnc 8C inuidia.qua par efte laborat apoftolis Magus homo,qui prius sed quid te hor rerum geftarum magnitudinc famam fibi non incelebrcm comparaflet. Egre enim fu- tor , cum dej^e pcriores patiuntur, qui aliquando gradum habuere fummum Hac fellis mctaphora rauerts^ ufus eft ôi Mofes Deutero.19.8C Paulus Hebr.ij.Colligatio autem iniquitatis pecuniæ ftudium habet ôC auaritiam compleflitur, Annotauit SC illudErafmus 'n «f ot„Si forte.

«pet, forte inquam Coniundionemeftecxpletiuam, quodreferendumduxi, nequis criminismagnitudini,deimifericordiamdenegatam fufpicarctur, aut certe Petrum dubitaftede peccatorum remifla. Quanquam omnis remilïio à conditione pendeatue ræ uiddicet fidei SC pœnitentiæ fynceræ. Habes ergo hicalterum apoftolicæ feueritatis excmplum.In cap* Ananias ScSaphyradederant pœnas fimulationis.Hicuero dam Seuerttm exent naturæmulatioScîucriiniquiftudium, quod exreligione capitur aut decerpendum inftituitur * Vtrunq^ in ccclcfia maximorum malorum feminarium eft. Vtrunq; ergo mirafeucritaterefecatur. In Simone Petro habentoptimi quique epi feopi exemplum, quo difcuncquid ipfis fit faciendum. Porrô in Simone Mago difeimus omnes, quid fit uitandum, ÔC ne quis pofthac in Euangelio fuum quaeratcompendium. Legimus înhiftoriaRegumGieziHelizeiminiftrummifereperiifi'e quod dona deiuendidiftet pro auro. Ab hoc autem Simone funt qui Simcniam didam exiftimant, crimen om^ Aduerfus Simo niumnocentiftimum SCpeftimum, quodhodie adeo occupauit ecdefiamecclefiafti^niacos,. cos^ proceres,ut h une Simonem innocuum credere poftis ad illos colIatum.Conftat enim remiifionem peccatorum ipfiftimum efle largæ dei mifericordiae munus. Audp rnus Petrum clamantem: Non poteft pecunia parari donum dei. At illi clamitanr,Re- tofendden ab» dimite indulgcntias,uota inftituite,offerte,miftas 8c preces cmite,utrcmittantur uobis peccata ueftra, breuiter, nihil habenttamminutum quod fponte dent, nifipecuniam numcres. Quid quod facerdotia 8C praebendæ (quas uocant)deniçp omnes ccclefiaftici reditus iftorum auaritiæ 8c libidini ficfuntexpofiti, utijs alimoniis, quibus labores a-poftolici Sc fudor Euangelicus, neceffitas item egenorum fuftentari debuiftent,iumen ta hodie SC canes, 8C fcruitia, ne quid aliud dicam liberius, i n otio luxu SC uoluptate a» luntur^Inucniasenimhuius generis qui Crœfo ditiores ac Sardanapolo corruption. rcs,otiofi Sc bene curata cute fexaut feptem polTideant facerdotia lnterim ucro pcricli.-taturdoflrinaeuangeIica,negligunturftudia,8C inopes mifcreaffligunturinopia.Scd faxit deus ut illi ad mente redeant et fuppliciu dei impendens digna pcenitêtia declinêt.

Refpondens autem Simon, dixit.Precemîni uos pro me apud do^; minum,ne quid cueniat in me horum quæ dixiftis»

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER II,

Fifla cft ilia pocnitcntia qualis amp;nbsp;ludae proditoris erat. Qu in ipfa ucrba fatis frigigt; da defperationem refipiunt,Nam quod prcces apoftolorum ambit, non folida pœnigt;-tentia facit, fed metu perculfus.Tandem enim fubdit, Ne quid herum in me eueniat. Plura de hoc Simone mago lege inluftinoôi IrenæoapudEufebium Ecclefîaft. hift. libro i.cap. 13^SuntquidicantSimonemamp;uerecredidiffeamp;plt;xnituiffe,fedfalluntur hi hominis hypocrifi.

Etilli quidem teiîiBcati amp;nbsp;loquuti fèrmonem dei,reuerfi funt rofolymam,amp; multis oppidulis Samaritanorum euangelizabant.

Paucis quidem abrumpithanc degeftis apoftolorum in Samaria hiftoriam,acdngi tur ad ea defcribenda,quae poft hæcper Philipps amp;nbsp;cum Eunucho amp;nbsp;in nonnullis ma ritimis ada funt urbibus.Teftificari autem fermonem dei, eft magna libcrtate graui tateannûciare ueritatem,quam nifi fufceperis,audieris tarnen, tibiipfi in teftimonium iuftæ damnationis audieris.Sumptaeftmetaphora à teftibus 8lt;ratione teftifîcandi*

Angelus autem domini loquutus eft ad PhiIippum,dicens:Surgc, amp;nbsp;uade meridiem uerfus, ad uiam quæ defcêdit ab urbe Hierofoly mo rum adciuitatem Gazam,hæceftdeferta.Et furgens abqt,

Pr*eoflff liera nbsp;nbsp;Omnia aguntur dei prouidentia. Aguntur autem per media quædam. Ita enim eu.«

nuchus prædicationePhilippiadcognitionemueritatispertingit.AtPhilippus man-dato domini eunuchum accedit.Quibus enim bene Uult dominus, qs mittit dodores ueritatis. Quos autem abiicere amp;fupplitiisdirismancipareuult,abqstollitueritatis præconcs. Proinde ficut Miflïo in primis neceffaria eft,ita fupra modum falutaris eft-* Caueamus ergo ne obuiam ueritatem repellamus. Porto uocem Deferta, alrj non ad Gazam urbem,fed ad regionem referunt.Alii ad urbem ipfam uaftatam. Fortafle Lu« cas uiam deferti intellexit,

ecce uir Aethiops,eunuchus,præfe(ftus Câdaces reginæ Aethi'o pum,quem præfeceratuniuerfæ Gazæ fuæ, uenerat adoraturus Hiea rofolymam,amp;^ reuertebatur fedens fuper currum fuum,legebat^ Uàs iam prophetam.

De Euweho^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;More hiftorico nec fine myfterio defcribitprincipis perfonam à natione,officio, 8C.

religione.Nam natione Aethiopserat,hocipfo fpecimen præbens fore, ut ÔC Aethio-pibus Si omnibus alqs gentibus (iuxtalfaiæ uaticinium) prædicareturfalus,quamuis ipfe uideatur fuifleprofelytus.Deindeuero idem iileeunuchus, id eftaulicus, reginae Aethiopum ærario præfedus erat Non itaqj ullum genus hominum reqeitab euange lica falute dominus,non principem, non ærario præfeéium, aut alio quopiâ Reipub. præditum officio,modo iftud cum manifefta impictate non fit coniunâum.Quod a« tem Eunuchum pro aulico interpretati fumus, hinc eft quod ea uoxhoc loco non fe-xus aut impotentis (ut fie dicam) denotatio eft,fed officrj.Nam ueteribus miniftri aulae per catachrefim dicebâtur Eunuchi. Catachrefis autem nihil aliud eft q uocis abufioî ueluti cum pifeinam dicimus in qua lauamus.nec pifees infunt.Habet tarnen hæc figu ra allufionemî.undecum regibus receptiffïmumeffeteunuchospræficereadminiftra-tioni aulicæ,fucceffu temporis faâum eft,ut hoc nominis ad omnes aulæ miniftros di manarit.Faâus eft igitur hicloquêdi modus Hebræis ufitatiffimus,apud quos ego cre diderim indifferenter ponipro Eftautem aliud nihil q princepsaut fatrapa,Huius rei certa argumenta comperies Gene.j7.ö( 40. Item i.Samuelis s,ât4. Rc gum xo.Quin etymon uocis Græcanicæ hue quadrat, enim ab afferuandis cubilibus diflus eft. Nam suw cubile dicitur,ÔC tx“ affcruo.(Quia ergo hic Gazam, id eft opes (eft enim Gaza, tefte Seruio grâmatico,uox Perfica ) thefaurum^ afferuabat, perabufionemeunuchus,quafi Gazophylaâus eftappellatus.Feliciusergo reddideri mus GermanicefEinamptmaîioderhoffinan.qaàm ein verfehnitner. lamSihæcnequaquam prætereunda funt quæ nunc annotabimus, Prius, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Græcam uocem Si àLatL

IN Vin« C A P. A CT» APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69

ttis üfürpäri, Acgyptq cnim foliti funt fuum magiftratû Dynaftiam prxtóos autcm uocare Dynaftas. Pofterius,Candaces Genitiuum efle à Noniinatiuo Candace,quod nominis itaconiuneomnibus Aethiopumreginis fuiflc uidetur, utapud Aegyptios Pharao amp;nbsp;Ptolemæus regibus .Id porró ita habere teftatur Plinius in lt;?. cap. xs.Si Stra bo libro Geograph. 17. Neep uero incredibile cuipiam uideatur quod feemina Aethio pibusiiTiperarit.Similiaenimhisreferunt hiftoriæ deSemiramide,Didone,Thomy.' ri,Saba,Penthefilea,aliis^ multis.lllud uero uiri religionem attinet quod Hierofolygt; H/erofo/ywaw mamadoraturusuenerat, Si liai æ pro phetiam legebat. Vndeprcfelytus uideripote* uenit or proa rat.Nondumenimuocatio Gentium in hifee terris, intra»^ gentem ludaicä Cœpta ac phetamlegit^ ufitata erâtjfed à Petro primum cum Cornelio inducebatur. Cæterum fi quis centert^ dat Aethiopë prorfus fuiiregentilem,non magnopere recalcitrabo.Caufiæ enim pro^ pter quas uideri poteratprofelytus fuiffe non eæ funt,quæ contrauertentem reuincere polTint.Nam quod Hierofolymamadoraturus afcendit,non exiudaicareligione, fed Gentium quoqj obferuationeafcendit.Tanta enim fuit apud omnes Gentes rempli lu daici gloria Si opinio, ut ex remotiflîmis etiam terris religionis gratia Hierofolymam peregrinatio inftitueretur.Cuius quidem rei apertiflima inuenias teftimonia, amp;nbsp;in Ci ceroneahbi, S^inlofephi Antiquitatibus,maxime uero apudloannem in ix. Deinde uero tanta femper fuit Aethiopibus cum ludæis familiaritas,ut aliquando etiam publi CO nexifucrintfœderejidquodifaias teftaturincapite 19- Nonitaqjmirüfiilli fenfum habuerintlegis dei Si prophetarum. Quid quod ante ducentos annos rex Aegyptio-rum Ptolemæus curaueratlegemludaicam opera LXX.interpretumtransferhinlin guam Græcanicam, quæ tunc temporis omnibus pene nationibus erat notiffima, in primis autem Aethiopibus, ac Aegyptiis maxime ob commerciû cum Romanis, atqj ante hoc cum AlexandroMacedone.Præterea omnibus peneregnis receptilfimu fuit, Vide boniprm ut principes Sc in religioneSf in honeftis difciplinisfaneinftituerentur, quin Si per o^ cipifßudiat^ mnem uitamlediioni quæ ad religionem Si rempublicam promouedam faceret,effent addidi.Teftatur hoc Plato in Alcibiade, Plutarch us itê in eo libello quo docet in pringt; cipe requiri doéirinâ. Si Crinitus libro de honefta difciplina i.cap. x. Iterum igitur mi nus mirandum fi is qui gentilis crat Ifaiam legebat. Hine autem difeat principes Si ma giftratus noftri eruditionéampleéti, hoc eftalea alqs^^ uanitatibus pofitis, bonosuel facros authores (cum per publica licet negoria) perluftrare.Neq; pudeat cos huius ccU pœnitendæ Si minime magiftratui dignæ rei, cuius non poenituit ncqj lofue.neqj Da uidem,neq,’Ezechiam,adde ncAlexandrum quidem ipfum,ScipionemucautIulium Cæf3rem,principcs,quibushicorbis nullos habuit uel fortiores,uel feliciores. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Dixit autem fpiritus Philippo ; Accede amp;nbsp;adiunge teadcurrum iftum.Accurrens autem Philippus,audiuit eum legentem Ifaiam pro^ . phetam,amp; dixitdntelligis ne quæ legis^At file ait:Qiiinam enim pof' fîm,nifî aliquis dux uiæ mihi fueritçRogauit^ Philippum, ut afeende retjfederetep fecum«

Hicuide amiceLeäor,quid fitfacris nauareoperä.Hocmedio (humanomorelogt; quor)inducitur Aethiops inueramueræâdorationisreligionem. Vide autemquàm Huntanitatli comisfit hic princeps,amp;quam facilcm fépræbeatuiro ignotoSChominiperegrino. exemplitinquot; Non arroganter (noftrorü more) apoftolumrcncit,Vndcnouushic hofpes? aut quid /igne. tuhic5'quidtuaretulerit,impoftor,intelligäan minus^fed infigni humanitäre loquen tem excipit, 8i ab eo quod non intdligit perdifcerecupit. Vtinam multos tales habea-«aus principes,faneplus felicitatis rcgnaret.minus miferiæ^. Quin 8i in currü fuftoC lit pedibus incedentem,ut omnia perdifeeret certiffime. Hine autem doóliffime collo gitdiuus Hieronymus de fcripturafacra ad Paulinum fcribens,fcripturamomninocx ’ pofitioneegere. Cæterum Aurelius Auguftinuslibrodedoärina Chrift.i.capite ?lt;?. haneexpofirionem ad certasreferens régulas,Quifquis (inquit) feripturas diuinas uel Regula expaa quarumlibet earum partem intellexiife fibi uidetur,ita ut co intelleäunonaedificet nëdifiripturah

gcniinam charitatcm dci 8( proximi,nondum intdlexiuQuifquîs ucro takm inde fert tentiam dixcrii, ut huic ædificandae charitati fit utilis, nec tarnen hoc dixerit quod ille quem legit CO locofcnfifleprobabitur, nonpernitiofefallitur, necomninomentitur* Quapropter cum quis cognouerit finem præccpti efle chah täte de corde puro amp;nbsp;con^ fcicniia bona amp;nbsp;fide nô fida, omnem intelleflum diuinarum feripturarum ad ifta tria relaturus,ad traamp;tioneni facrorû librorum fecurus accedat, Hæc Auguftinus, Eft ÔC alibi de exponendis feripturis diéium copiofius.

Argumentum autem feripturæ quam Iegebat,erat hoc: T anquam ouïs ad occifîonem dudus eft, Sgt;C ficut aonus coram tondente fe mu* tuSjfic non aperuit os fuumjn humilitate ipfius Judicium eius fubla* turn eft*Generationem autem eius quis enarrabit7 Quoniam tollitur de terra uita eius.Refpondens autem Eunuchus Philippo,dixit: Ob* fecro te,de quo propheta dicit hoc,de fe,an de alio quopiam7 Aperies autem Philippus os fuum, amp;incipiens à feriptura ifta, prædicauit il* li leium*

Secundum translationcm L XXjnterpretum citaoit Ifaiam Lucas,amp; uerifimilceft Aethiopem Græco ufum efie exemplari* MirG autem eft quod hiclocus quo in omni» bus prophetis nullus eft de Chrifto 3pertior,hicfefeobtuIerit*Dehocenim ueriflime dixit Hieronymus, quod [faias hiftoriam uerius recitafiequàm uaticinium côtexuifte uideatunSed facitdiuina prouidentia omnia appofitifiime.Locus autéapud prophe^ tam extatin cap.n* Quem nos iuxta ueritatem Hebraicam paraphrafi, quo omnia pla Caput lfailt;e «* niora fint,referemus.Sic habet negotium. Deferipferat haäenus propheta 3 4^4^ OpitC paraphraßex^ liberationem 8i beneficia quæ per Chriftum ecclefiæ fidelium conferutur,öi quia non poßtunit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;immerito fidelis animus mirari potuifiet quis ucl qualis nam ille futurus eflet tätarum

Cfjri/ltM» rerumamp;myfterioru collatorin n.cap* ipfum CHRISTVM perprofopographiäde-fcribit,maximetamen humanitatem,pafiionem amp;nbsp;uiäoriam,diuinam natura partius attingit,Slt; dieiüNafeetur hic è ftirpe Dauidica, amp;nbsp;crefcctcoram domino tanquam uir guItü.EtficutradixinhumofiticulofaJtahicinuitis omnibus fuis hoftibus emerget* Eumilitah nbsp;nbsp;Interim uero fpeciem nô habebit Mefiiafjnecp decus regium, Non cnim non habebit

regias opes,fed ne tantillum quidem ut caput fuum reclinate poffit. Breuiter,non erit ei fpecics aut forma,neqj ullius cum reputabimus. Apud impios ergo defpedus 8c con Inßrmitar^. nbsp;nbsp;temptilTimus erit hominumrat apud pios in fummo pretio habitus. Hi enim norunt,

quod in hoc ita tentatus fit,ut fratrum quoqj dum affliguntur mifereri poflit, Uli por^ ro fic affedum nullius rcputabSt,adeo ut amp;nbsp;uultü fint ab eo abfeonfuri, Si diduri,Re-cede à nobis,fcientiam uiarum tuarum nolumus. Cæterum cum ipfe uirorum iuftilfi mus fit,tanta interim mala pertulerit,uere non fuos,fed noftros labores tulit, amp;nbsp;dolo^ res noftros,nobis propter peccata debitos,portauit.Nos autem id non exadius penfi--culantes,exiftimabamus hunc à deo merito plagatum.Cum tarnen ipfe nona fuis,fed noftris uulnereturtranfgrefl'ionibus,öf propter iniquitates noftras conteratur.CaftL gatio enim quæ nobis debebatur merito, in ipfum incidens, nobis pacem coram deo conciliauitjitaqj eius liuore fanati fumus, Et ut nemo nefeire polTit quäle fuerit pecca* tum mundi,propter quod tanta palfus eft, item quam perditum fueritomne prorfus Peccatum» nbsp;nbsp;genushumanum,fichabetres.nos omnes tanqouis,pccudumftulti(fima,erraui-

mus,8C quiuis noftrûfuatameximiequæfiuitamp;fuogenioindulfit, ut nulla fuperfue-Satisfaüio^ rituiuendi fpestadeo corrupta crant omnia. Hic ergo quum nos non effemus foluengt; do,mifericors dominus impofuit ei VNIVERSAS iniquitates noftras. Harum ergo Patientiat nbsp;nbsp;gratia anguftiabiturMeifiasamp;affligetur.Atq; hic tantamexhibebitpatientiam,utoui

conferripofl’it.Nam ficut illaadlanienamprotrada,autadrefecandumaellus coram tonfore ftatuta, nihil obblaterat, aut recalcitrat ; fic ille coram i udice mendaefis afpcrgt; Glorittt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, 8c de fumma impietate accufatus, non aperiet os fuum, Proinde ex anguftia SC

poena ilia cfipi'et cum dominus, 8lt;dabit ci nomen quod eft fupcromncnomcnt maxime quod alias filius dei fit, Quanquam enim nuncordo generationis aduirginemre-feratur,diuinatarnen generationefempiternus eft,eiufdem cum patræfubftantiæ^Nec Dew. obftatquod nunequidem cuiuis cftextirpatus.Nani hocilli ( quodiain fepemonui-mus) propter plagam populifui cótigit.Iam ut modus quoqjhuius affliäionis uidea-tur,fic habet res. Conftituit dominus ut hic filius fuus maxime infami mortis genere Cr«x, cadcret,nempe ut inter latrones médius cruci fuffixus, ueluti lacronum antefignanus excelIeret.Dcindeuerouoluitutàcrucedemiflus infpeciofoaliquo maufolco,diuitû Sepulturà^ inftar.fepelirctur.Cæterum quod tätus tam mifero mortis genereextinóius cft,itcrum nolim fecus accipias,quàm quod in ipfo nulla iniuria, nullus unquam dolus fit inuen tus,Nunquamillc uel lingua fueratlapfus tin nobis erattäti malicaufia. Ergo propter nos CK ineftabili mifcricordia fua ftatuit dominus ita conterereilium, nimirü iit nos cius morte uiucremus,Præterea non modo triftia, fed 8lt;læta conftituittnempe ut poft falatiferam pro pcccatis mundi femel oblatam hoftiam,refufcitctur,ccelos afccndat,3d Rejurre^iot dexteram patris fedeatï hic autem in terris numerofiftimam cöfequatur pofteritateni, Reg^numt in qua percuangclh prsedicationc mira felicitate imperiteuAequum enim eft,utis magno h onore fruatur, qui ad ima deiedus crudeliter eft diuexatus, Proinde poft hac fci- Fides^ entia fua, hoc eft fenfu euâgclii ac fide,ipfc qui orbis eft iuftiiia, omnes iuftificabit quot quotiuftificabuntur,cosinquamquimihiferuiie,hoceftunideofider€pcnexerinr, Namipfasilloruminiquitates,quæiuftitiærepagulumcbnciunt, ipfe infefefufcipiet amp;nbsp;diluet.Quod fi qui ueritati fuæobfiftere SCregnätemconentur regno depellere,ipfe vWorw. uirtute fua hoftium cuneos difiiciet, ÔC d3emonis,amp; impiorum fpoUa fuis diuidet, Semei enim mortuus eft,amplius nó moritur,femel inter impiosreputatuseft, non fem per impune blafphemabunt impfijn fumma,Hic à deo conftitutus eft, ut totius mul-titudinis peccata in fe fufeipiat amp;nbsp;expiet î quod quum faceret, tam faciebat patienter Slt;, abfolutCjUt pro tranfgreffbribus amp;nbsp;hoftibus fuis oraret, Hoeipfo fe nobis St facerdo- Sdccrdoi^ tem ftatiiensfempitcrnumamp; exemplar patientiæfemperimmitandû.Hadenus autem Ifaiæ uerba paraphrafi quàm breuiftime fieri potuii.retulimus,E quibus totam religio nis fummam decerpere poflumus. Quid enim cftjn omnium euâgeliftarum libris uel apoftoloru cpiftolis de Chrifto dno conferiptu,cuius fumma hic non recenfeatur^Hic audinnis Chriftu lefum uerum efle drum amp;nbsp;hominem,iuftitiä,hoftiam,amp; fatisfadio-nem unicam. Nos contra impios 8i quod uires noftras attinet damnatos. Audimus quid amp;nbsp;propter quid per Chriftu omnia fufeepta fint,quæ uera iuftiftcatio.SCc, Com-modiflfime ergo potuit Philippus ex hoc loco ChriftumfChriftfi inquam,non Roma nenfes nugas) praedicare Aethiopficum® tanta fit in uerbis euidentia, amp;nbsp;perfpicuitas, facile item potuit diuina fauentc gratia ab co aliquid impetrare.Porro quid ab co impe traritiam exponit.

Et dum irent per uia,uenerunt ad quandam aqua.Et ait Eunuchusî Ecce aqua,quid uetat quo minus baptizer^Dixit Philippus : Si credis ex toto corde,licet,Etrefpondens,ait: Credo ftliu dei ciTe lefum Chri ftum. Et iuffit ßfti currum,ac defeenderut ambo in aquam, Philippus fimul amp;nbsp;Eunuchus:amp; baptizauit eum.

Ergo ex fide eft pcccatorum remi(rio,non perbaptifmum. Fides autem innititur in lefum Ghriftum quatenus filius dei eft, Matth.tff. Quia enim filius dei eft, faluare po-tefttStquiaChriftus,ideftundusachomoeft,noftris infirmitatibus compatipoteft, habetep quod pro redemptione noftri offerat. Animaduertendum St illudquod Ae-thiopsnó obncit,Sifaluumefficitfidesin Chriftum,quidergo opus baptifmo?Non Debaptißno, poteft cm fidelis mens contemnereinftitutionédomini.Sponte ergo pofeitbaptifmu, fentiens hoc initiari acconglutinarifideles in unumcorpus, Sfeonftringifubfidem unius Chrifti ac uitæ fandimoniam. Porro nihil hic difeeptatur dematcria, unda an fella fit aqua. Simpliciter enim è fonte baptizat, quem adhuc oftendi peregrinis iuxta

Ji, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* Liber ir.

Gazam teftatur Hieronymus in epiftola quadam ad MarccllanuSic autem fieri ipfa pd feebat neceiTitas.Quis enim alias tarn uecors,qui nunc in qüouis fonte aut Humine pu blico quemuis temere baptizet, quuni iam certus fit in tempio baptifmati conftitutus locus^Ipfe Paulus præcipit ut omnia decenter amp;nbsp;fecundum ordinem fiant* NeceiTitati interim nemopræiudicat*Fides autem docet quatenus addidi fimus circumftantr)S.ln terim uero aquam falfam undamue,aut charaderibus confecratam nolumus, puram uero uolumuSjfignificatione ôi myftcrioconfecratä,amp; iam non puram tantû aquam, fed facramentalem 8C. myfterio fandam, quam minifter cum precibus SC fumma oblagt; cis afiundat reuerentia* Nullius enim reputamus momenti mulierum aut obfietricum baptifma,proptcrea quod exfuperftitione adminiftretur,amp; non iufto ordine. Crcdûc enim aquæ beneficio pueris falutem obuenire. Et Paulus noluit mulieres admittere in minifterium ecclefiæ * Quanquam plané fatear uxorem Mofis hand temere circumci»-' diffe pucrum,fed aliarum rerum aliæ cauffæ funt. Verum ita ineptire cogit nos pontic ficiorum ineptia,qui mirum quàm hic fc torqueant nbsp;nbsp;fandum bàptifma coinquinêc

ftultis fuis opinionibus amp;difceptationibus,Litcræfandæplanæ funt Side re expofita loquuntur fimpIicifTime ♦ Ne ergo fcducamur fratres iftorû non neceflarfis traditioni-’ nbsp;nbsp;nbsp;bus. Veritatis oratio fimplex * Sed fatis olim amp;nbsp;contra Catabaptiftas, amp;nbsp;in alios facrae

BapÈîfmut pec* feripturæ libres de baptifmo difputatum eft * Illud hoc loco adiecerim baptifmo ÔC in catorumremif- fcripturis amp;nbsp;patribus uetuftis tribui peccatorum remiffam, c^terum per alloeofim facra /jo, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men tariam, qua figno tribuimus quod reuera fignati eft: aut per Sy nekdocham, qua

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toti negotio aiiquid tribuimus, quod tarnen alten partium tribui debebat,uel toti po^

tius myfterio* Sic Marcus fcripfit baptifmum prædicatum elfe i n remiffionem peccata rum.Etfymbolum fecundo conditum confitetur, Credo unumbapnfma in remiflio^ nem peccatorum*Rcde enim docuit Athanafius, Baptifma noftrum non fenfibilibus oculis,fedmentalibus confyderandüefle* Animus ergonofterin facro baptifmo eer-nitdiuinamgratiam,perquamabluimuràpeccatis,ôCinferimurinpopulumdci*Sa-cramenta enim omnia res habent inuifibiles* Aquam uero fignS uifibilc uidemus ocu lis corporcis*Sed facramentum non tantum altera parte conftat,fed utraqj * Non ergo pura aqua eft,fed Ôi regenerationis’lauacrum*

Cum autê afeendiflent e3^'aqua,fpiritus domini rapuitPhilippum, nec amplius uidit cum eunuchus * Ibat enim per uiam fuam gaudens*. Philippus autem repertus eft Azoti,amp; pertranfiens euangelizabat ci^ uitatibus cundis,donec ueniret Cæfaream*

Alio rapitur fidelis dodor ueritatis Philippus, Non enim quicquam deerat Aethio pi,qui ôC Chriftum cognouerat,amp; donum fandifpiritus acceperat: amp;proindegaudc bat. Veriflime enim Ioannes,Non nccefle habetis (ait) ut quifquam doceat uos, fed fi-cut ipfa undio docet uos de omnibus 8i ueraxeft, amp;c* Notus eft eni locus in i.Ioan, z* capite.PorrôCæfareæhabuit domiciliûPhilippus,utin n.audiemus,Cæfareæ ergo pcrmanfit.Hifce uero gefta Philippi finit, amp;nbsp;ad Pauli uocatione defcribenda accélérât* CAP* IX* Saulus autêadhuc fpirans minas accædem aduerfus difcipulos do mini,acceftîtad principem facerdotum,amp; petqtab eo epiftolas, quas perferret Damafeu ad fynagogas, ut ß quos inueniffet eius uiæ feu ui ros feu mulieres, uindos duceret Hierofolymam.

Voeätiot Soletfcriptura magnorum alias uirorum uocationes ad munus ucl prophetiefl ucl apoftolicum diligenter defcribere.Ita enim legimus Mofis,Samuclis,Ifai3e,leremiæ,Pc tri, Andreae,Scaliorum fumma fide defcripram. Ad quem prorfus modum etiam hoc , nbsp;nbsp;loco Pauli apoftolorum principis dcfcribitur uocatio, nimirum ne pofthac de dodri-

na eius dubitaremus quicquam.Principio autem mira copia recenfet uocationis occa-fionem,èquarcfulgetdiuinaemifericordiœfplcndorclarifl'imus ,Nam dum feruscae-

animo uolucret innoxiorum, ÔC ad hanc rem fadlius peragendam epiftolas pete-ret

ret dclegatorias (gwaîtshic/f) mifericors dominus,tn mediocurfu,cfferum à tanto auer M.iferîcordî4 ' titflagiuo,nccauertitmodo,fcdamp;in apoftolumnobiliflimumdcligitJdquodipfein dtû j I» ad Timoth. i. diuinæ afcribcns mifcricordiægratias agitdeo ♦ In hoc ergo ueriiTimc compkîumquod dominus dixerat,Nemo uenit ad mc,nifi pater qui mifitmetraxcrit eum.Fallunturenimquiconuerßonftribuuntuiribusnoftrisd^liberoarbitrio.Deus ctern eft qui operatur in nobis pro bona uoluntate fua uellc amp;nbsp;perficerc.Porro difcipu los cxmoreappellauit Chriftianos, Viam ucro po fuit pro difciplina amp;nbsp;religione, fche mateHebraico.Cæterumad tyrannidismagniiudinem pertinctquodnoncontentus eafæuitia qua in urbcHierofolymorum in fanflos fucraidebacchatus, quin 8i in exte ras crumpit,Vndcin Galatis,Supra modum (ait; perfequebar ecclefiam dei, 8ic. No-» tanda eft 8Cmira huius fermonis elegantia,Saulus iri ?/x.7rvtMy etiamnum fpirans minas 8(. Cfdem aduerfus difcipulos domini*Sic enim miro quodam modo ferociam cru delüTimi animi pinxiu Siquidc Graeci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicuntpræferoci efle animo «Nam

Homerus id ipfum Græcis in pugnam proruentibus tribuit» lam confequentia per contexts probe cômifitcû fuperioribus, in quibus nönulla cœperat de Pauli fæuitia.

Et cum iter faceretjcontigit utappropinquaret Damafco « Et fubfir to circumfulgurauit cum lux de ccelo, collapfuscp in terrâ,audiuit uo«« ccm,dicentem fibuSaul Saul,quid meperrequerisCDixitautcrnzQuis cs domine^Dominus aute dixit: Ego fum lefus, quern tu perfequeris». Durum eft tibi contra ftimulos calcitrare. Is tremens ac ftupens dixit: Domine,quid me uis facereÆt dominus ad cum : Surge ingredere ciuitatem,amp; dicetur tibi,quid te oporteatfacere*

Hie feprodit mifericordia amp;nbsp;fortitudo domini.In gratiam enim recipitur hoftis,tn« Conuerßa tcrim uero niaximoroboreprofternitur,ut fentiat cunt quo fibi hadenus bellum fue-riuSubito enim circumfulgurauit eum lux coelitus ad terrorem incutiendu,Slt; ad maic ftatemdei fignificandäimmüTa.Ad hancnon fubfiftitmifer, qui tarnen nihil nonco-nabatur,fed labitur exanguis.Hic mihi uide quid contra dei negotia poffimus morta-les« Additur uox amp;nbsp;ea quidem horrenda ac uehemcns: non enim fonat, Saul Saul cur meos pcrfequeris.fedcur me perfcqueris^Viuitem in fuis Chriftus,qui amp;nbsp;dixit, Qua-tenus feciftis uni dehifee minimis meis fratribus,mihi feciftis.EtclariusîEgo (inquit) fumlelus,qucmtuperfcqueris.O magnadeimyfteria«O magnam eorummiferiam, qui fideles fidei nomine perfcquuntur.Adficitur elegans parcemia.Durum eft tibi con traftimulum calcitrare.Monet enim Erafmus in Chiliadibus Chil.i.Centj. Adag.4ff. parœmiâfignificarefruftrarepugnaritisquosuinccrcnequcas,autcumpericulocon iunâum eflejfîeos prouocemus qui laceiTiti nobis noceât, Metaphora duda à bubus, quos agricolæ lignis præaeutis à tergo fodiunt, quibus fi recalcitrent, tantum abelTeut ftimulo noceantjUtgrauius etiam lædantur.Quôd fi quis confultis hiftoriis facris hûc locum diligentius explorer,comperiet neminem ex mortaiibus féliciter repugnafle nu mini,Deus enim ueluti petra firmiflïraa ôt murus aheneus, confraâis contufis^ ad« uerfarqs omnibus in aeternum ftabitimmobilis, Hic autem uide quid poffïtcorredio domini,Protinus enim clamitat Paulus,Quid uis utfaciam dominc^Pr^fto enim fum pofthac obfequi mandatis luis,Vtinam tam prompt! omnes efficeremur ad correptio nem domini.Certe melius habituræ effent res noftrae. Percutit enim dominus, ut fa-net,Qu ôd fl non fanamur,id quidem ex noftra eft malitia amp;nbsp;pertinacia. Cæterum ilia eftmaxima uerbi deigloria, quôdetiamfi arcana deiinftitutioneanimus Pauli effet im butus,nihilominus tarnen ad Ananiam reficitur.Is enim poftea expofuit quid faccret. Pari modo audiemus amp;nbsp;in lo.angelum Cornelio miffum nihil priuatim erudire.fed Pc trum indicaredoâorem. Non autem pugnant hæc cum fis quæ dixit in Galatis, Non egoabhominibusaccepi Euangelium neqjdidicijfedperreuelationêlefu Chrifti« Ma gis enintpræfcribunt, ne externam uerbi adminiftrationem contemnamus, Diuua

74 • nbsp;4» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER II.

Augußin'iude Aurelius Auguftinus de Correflionc Donatiftarunud Bonifaciumcapitc i^tdchac Correilione^ Pauli conuerfionc fcribens.Ipfedominus (inquit) qui Perrum alios fo’o uerbc uo-cauit,PauIô tarnen ecdefiæ fuæ uaftatorem non folum uoce compefcuiLuerumctiâ po teftateproftrauit.Siautemillanon erat poena, quid poftea opus utfanareturî’Vbicrgo eft quod ifti claniare confueuerunt,Liberum eft credere uel no crederc.Cui uim ChrL ftus intulit,quern cocgitÆcce habent Paulum apoftolum, Agnofcät in eo prius cogen tern,deinde docentemtprius ferientem, Si poftea confolantem. Hie quoq; fic coadus plus cæteris laborauit. Cur ergo non cogeret ccclefia perditos filios ut redirent: cum perditi cogant bonos ut pereant^Hæc Auguftinus.Quôd fi quis præterea acumen in-genii fui acuere uelit Si dtfquirere, quomodo Chriftus fimul ad dexteram patris fede^ re,Si Paulo potueritapparere,permittimus quidem. Cæterû nos Dexterâ longe aliud effe feimus quàm uteiufmodinæniænobisueniantinmentem. De quare fans in ca^ pite i.Nam etiSfi caro Chrifti uel clarificata fit fini ta,loco tarnen non ita affixa eft,ut ni h il aliud quàm federe cogatur in prp feripto loco.Nam ôC fedendi uerbum longe alium habet fenfum. At quôdhinc colligüt pontificij, Ergo corpus Chrifti eft ubiq;, ftultius cftquàm quôdrefponfionem mereatur.

Viri autem illi qui erant ei comités itineris,ftabant attonitijaudien tes quidem uocem,neminem tarnen uidentes.

' nbsp;nbsp;nbsp;Non poteft non attonita ftare caro Si fanguis ad uocem dei.Nihil enim diuinum fa

ftinerepoteft hominis infufficientiafinegratiæadiutorio.VndeSiillepopuli timor na ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tus eft,cuius meminit Mofes Exod. 19. Laurentius Valla putatlocum qui eft in zz. cap.

atqj huic ueluti repugnare uidetur,efledeprauaium tranfpofitis duabus uoculis, ijsç inter fe apud Græcos non diflimilibus Si . A Luca ergo fic feriptum fuifle, Videntes quidemlumen,neminem autem audicntcs.Cæterum conftabit fibialias nar ratio, fi Metaphoram uerbis ineffe intelligamus. Nam eadcm uoxaudiri poteft Si non audiri. Audiri quidem cum fonus aliquis ad nos defertur incerta tarnen fignificatione. Et non audiri, cum uox audita non intelligitur. Ncq; illud præfcnti expefitioni repu^ gnat,quod coram Agrippa diflerenSjdixitjSimul omnes defapfi fumus in terra. Non enim hicomnia,habituminquam3cfitum uoluit deferibere rerum. Etfieripottutut ad primum ( quod Erafmus aflerit ) pauorem collapfi mox erexerint fefe Pauîo adhuc iacente.Simili prorfus modo corruerflt Si illi quorum mentio faâaeftapud loannem in 19. fed non pari felicitate furrexerunt.Nam corrcâione indurantur impq,

Surrexitautem Saulus è terra, apcrtiscp oculis neminem uidebat; fed manu ducentes ilIum,introduxeruntDamafcû. Et erat tribus die^ bus non uidens,ac non comedit,necp bibit.

Ttdio^ nbsp;nbsp;nbsp;Mira amplificatione ac hypotypofiauget potentiam dei, e diuerf0 miferiam Siim-

potentiamhumanam.Occæcaturenim qui fibi uidebatur oculatifiimus. Duciturab aliis,qui optimos quofqj uenerat duéiurus. Sed nec edit nec bibit qui haélenus fideli^ bus maximarum ærumnarum maxima caufla fuit.Qui uero allegorias in facris concin nant,Primus (inquiunt) gradus ad uirtutem eft erigi.Secundus occæcari Si carnali re--nunciare fapientiæ. Tertius autem non humano cibari alimento, fedcoelcfti dodrina faginari.Nec défunt qui cenfeant Paulum hoc triduo in tertium delatû cœlum, uidifle quæin Z. ad Corinth.iz. iaflat. Verum q probe hi conieciarint Chriftiano Leâori ex_ pendendumrelinquo. Certe dominus hoc triduo maximum hominem adres maxi^ mas uoluitparareagendas . Non etenim illotis manibus contrecftandæfuntrcs facra.-tiftïmæ.Sanâifiimisergo rebus exercitariapparariqpoportuitfanclis dicatûhominê.

Erat autem quidam difcipulus Damafci,nomine Ananias, dixit ad ilium per uifum dominus: Anania. Et illeait.’Ecceeao domine. Et dominus ad eum,Surge,amp; uadein uicum qui uocaturß.e(flus, amp;nbsp;quæ re in domo lud^ Saulum nomine Tarfcnfem;Ecce enim oraL Et uidit per

per uifum uirum Anamam nomine introeuntem, S)C imponcntem (Îæ bi manum ut uifum reciperet.

Haâenus dcfcripfit uocadonis occafionem 8C grauem domini manum, imbecillita'* tern contra tyrannorum : nunc uero defcribit ipfam uocationem ÔC reftitutionem ad* mirandam, quae utic^ illi non contigit perprimarium Apoftolum,fedpcruirum a* lias fandum ac integrum, certc nc quid carni aut fanguini afcriberetur, Hine eft quod tanta diligentia amp;nbsp;Ananiæperfona dercribitur,amp; quo minus dubii fupcrfit locus quo que notatur. Annotauit autem Erafmus,uicum hoc loco non effc pagum aut oppidu* lum,fed urbis partem ♦ Ciuitatem enim diftingui in uicos, hos uero in uias,S^ hafee in domus, Cæierum id animaduertendum, quod mutua uifionc utrumq; parauit alteri, Habuitenim uifionem Ananias qua docetur adiréPaulum.atipfe Paulus uifionem ha bet qua inftruitur recipere Ananiam.PuIchreenim fibi confiât fe mutuo iuaant qug domini inftindu hunt. Porro in mediis tribulationum procellis oral PauIus,exempI3 præbens quid in tentationibus facere conueniat. Et de uifionum ratione non eft quod multa difputem. Frequcntiffïmæ fuerunt ohm apud prophetas, quibus dominus fpe* droaliquoobiedo aut imaginatione ceu hypotypofi quadamdeclarabatquidfutu* rum effet. Verum nonnihil de hoc dicemus in cap.io,

Refpondit autem Ananias : Domine audiui ex multis de uiro hoc quanta mala fecerit fandis tuis Hierofolymæ.Ethoc loco habet potc^ ftatemàprincipibus facerdotum, uinciendi omnesquiinuocant nos men tuum,

Sæpe inuenias in prophetis prophetas ipfos propheticam detredaffe fundionem, uclquod plurimûinuidiæ periculi habere uideretur ea fundio,uel quodminusapti ad earn adminiftrandam fibi ipfis uiderentur, Periculum cauffatur hoc loco Ananias: fed rcpelliiur à domino, qui præcipit utexclufoomni timoré8lt;firma ineumfiducia . animi collocata, id facial quodcunq; ille iufferit.. Se enim inftitutum hoc,quod ipfius coeptum aufpiciis,fortunaturum,Sic enim fequitur.*

Dixit autem ad eum dnsî Vade,quoniam organum eleólum eft mi hiifte,utportet nomen meum coram gentibus amp;nbsp;regibus ac filrjs Ifrass el. Ego em oftendam illi quanta oporteat eum pro nomine meo path

Hæc propric pertinentad commendationem nominis Pauli,maxime tarnen dodri UKîPdMli, næeius,Triaautemdicit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OrganumeledumeftmihiPaulus, fiueutmoreHc*

braico loquamur, Vas cledionis eft mihi Paulus.Innuitautem forma loquendi homi* nem elediffimum 8C omnibus numeris abfolutiffimum, Ein vßervpdtermenfch,quo non alius fit uel charior uel nobilior, », Nomen meum,id eft,gloriam,ucriiatem, iufti* tiam, bonitatem,mifericordiam, breuiteripfum Euangelii meinegotium, omnibus praedicabitGentibus, imône ludaeorum quideminfidiis aut regumcedetfuperbiæ, Audiemus enim augufta quædam quae in ludæa 8c coram regibus amp;nbsp;principibus ege* rit dtuinus hic Apoftolus, Allufum auiem uidetur hifee uerbis ad fententiam lercmiæ quærecenfeturin i.cap. ?, Hadenusquidemuaftauitecclefiamamp;tyrannidemex* ercuit in miferos, at nue uieem rependet.Multo enim feucriora perferet uolens quant modo parabat uobis.De hoc ipfc plura de fefe teftatus eftin », ad Corinth .n .Multa au tem falubria dogmata ex hoc loco decerpi poffunt,nempe de conftantia,de dicendi li* bertate contra ignauum pauorem, de abfoluta ucritate nominis dei prædicanda, 8C de cruce fponte perfercnda,item decerta ueritatis uidoria.Homines nitimur regibus.mo ribus uetuftis,hominum regnorum^ multitudiniffed fortior hifee omnibus eft ueri* tas,qua innixus Mofes,Samuel,HeIias,Michæas amp;nbsp;Chriftus,Pharaonem,Saulem,A* chab 8i omnium impiorum manum deuicit.

Saul fratcr,dominus mifit me,qui apparuit tibi in uia qua ueniebas,ut uifum recipias,amp; impkaris fpiritu fando»

Expofitio cft hiftorica, nuncenim dcfcribitquomodo prouinciam impofitam fubgt; ierit,acfcl«citcrmira^religionepraECcptum domini implcucrit^Rcfipiuntautem ipfa Ananiaeuerbaphraftm prophcticam.Prophetæ cniin fubindeingcrebant, Dominus mißt me,Hæcdicitdominus.His iungitexterioremcercmoniam,impoßtionem uide^ licet manuum^De qua fupragt;

Btconfeftim decideruntab oculis eins tanquam fquamæ,amp; uifum îtcepit, amp;nbsp;furgens baptizatus eft, Cum^ cepiflet cibum, corroboa? ratus eft,

Ita (înediffîcultate fanatdominus quos percuiTerat Sanatiautem fubiiciutfeuolun tatieius, quemadmodum hicuidemus apoftolum Paulum fefetotum dedicare domi^ no,fufcepto facro baptifmi ftmbolo. Porro de fquamis multi multas adferunt allego-rias, Atqui uideo limplicius efle.fî dicamus decidilTe fquamas propterea, ne cæcitas ui-deretur Fuifrephantafma,Si uero quippiam fignificant, iam craiTitiem ludaicam ÔC fa-pientiae mundanae, dcniq} 8C erroris fordes fignificant, quæ per fpiritum dci fanflum expurgantur, Quod autem cibum fumpfit ÔC corroboratus eft, docuit ncceflariam 8C. nioderatamcuram corporieflcimpcndcndam,Namin x.ad Cololf cap.clarius tradit iftos non efte imitandos qui fefe religionis fpecie emacerant,à cibis abftinent,amp; nefcio quam angelicam uitam fimulant,

Fuit autem Saulus cum difcipulis qui erant Damafci, per dies alts« quot,Et continuo in fynagogis prædicabat Chriftum, qp is effet filius dei,Stupebant autem omnes qui eum audiebant,ac dicebant; Nlonne hie eft qui expugnabat Hierofolymis eos inuocabat nomen iftudj* Et hue ad hocuenit, ut uindos illos duceret ad principes facerdotumCquot; Saulus autem multo magis conualefcebat,amp; confundebatludæos qui habitabant Damafci,afftrmans quod is effet Chriftus,

ChriflM Euangelii fundamentfl eft, quod lefus Chriftus fit filius dci.Hocfubucrfo, euacua-Dfw, turn eft totum Euangelium. Ab hoc ergo non temere aufpicatur Paulus, Si enim Chrt ftus deus non elTetjiam falus amp;nbsp;obieâfl fidci noftræefle non poffet,Proinde qui Chri-fti diuinitatem negant,totum Euangelium fubuertunt, Hoc primfl erat quod de Chri ftoprædicabat,Secundumilluderat, quodferipturisdemonftrabat lefumefie Chri-ftum,id eftjUcrumin lege amp;nbsp;prophetis promiiTum Mcflîam,qui uenturus erat rex, iu-ftitia,falus,facerdos,d£ hoftia credentibus, Atq;hxcquidem omnia non frigide trada bat, fed ardentiirimc,adeo ut amp;nbsp;ludæi præ inuidia rumpi potuiflcnt.Vcrbfl enim Con fundebat non fignificat hie pudefaciebat,fed commouebat ac perturbabat, Macht fy gar vnrichtig,vnddasfy mt•wußtend'wo^an[y warend, Alq qui pauloerantaequiores mirabaturde fubita mutatione.Et fane' mirädum erat quod tantus uir tarn cordate prædicaret quod tain atrociter hadenus impugnauerat. Neminem ergo pofthac pudeat fufeeptac uerita tisSfabnegatxfuperftitionis.lamfifintquiobqciantJnconftantis efteutquis olim da innata,nunc quide ampledatur.Didicimus nos hoc præfenti exemplo Pauli, non indecorum efie,fi quis intelledo errore ad ueritatem declinet, amp;nbsp;hanc non minori defen datardorequàm prius fuperftitionem propugnauit,

Expletis autem diebus compluribus, inierunt inter fe ludæi confîîî lium, ut ilium occiderent ♦ Sed intellecftæ funt Saulo infidiæ eorum, Afleruabant^ portas die ac node, ut eum interficerent. Accipientes autem eum difeipuli node, per murum demiferunt, fubmittentes in fportagt;

Non enim habent impq arma alia quibus errores amp;nbsp;fuperftitionem fuam propu-gnent quàm minas, carceres flagra, horrenda amp;nbsp;uaria mortis genera. Atqui hie non FKg4« fuerit turpeduci ucrbi,fifefubducatSifefemeIioribus feruet. Nam dominus. Si (ait) uos in unaciuitate perfequuti fuerint,fugitein aliam. Nemo itaq; uitio uerterit Paulo, quod fporta éDamafci mcenibus demiffus abierit in Arabiam. Fugiunt enim amp;nbsp;ftre-nui nonnunquam duces,ut iterum pugnare ualeantjnuenias amp;nbsp;apud Gentes maximt nominis uiros fæpius cômuufle fedes,donee 8C perfonae abfentia 8C temporis diutur* nitas hoftilem animum leniiret,di: obiiuionem inuidis obduxiflet.

Cum autem Saulus ueniflet Hierofolymam,tentabat fe I'ungerc di fcipuIiSjSC omnes rimebant eum, non credêtes quod effet difcipulus* Barnabas autem apprehenfum iUum,duxit ad apoftolos, ac narraui't niis,quomodo in uia uidiffet dominum,amp; quod loquutus effet ei, ÔC quomodo in Damafco fortiter egiffet in nomine lefu.

Lucas hoc loco feriemhiftoriaeeontinuanarratione non texuit, fed ca tantum retu litquæ Chrifti Euangelio digna funtoifa: præterita igitur Pauli in Anbiam profedlio ne,cuius in Galatis meminit, protinus fubiungit quomodo poft rcditû ex Arabia Hie^ rofolymam ueneritt quod ipfum tarnen toto trienniopoftfadium effeipfeteftaturin cpiftolaad Galatas capite i* Quodautem fideles ægre fecommittuntPaulo, monet ne Cred«//flt;W* quibufuis facile credamus quiduis fimulantibus. Quod autem Barnabas fufeeptu ad-ducit ad apoftolos,difcimus modum quolt;^ in rebus feruare omnibus, ÔC ne ad creden dum nimium fimus tardi ac praeduri.Quis enim non reciperit ucre pœnitentemç’ Barnabas ergo ex adis uirum commendat,Proindc fi ada uirum nobis quoq; eommenda rint,mcrito ucterum obliuifeimur iniuriarum, fi modo tales fint quæ ucniam merean tur.Hic autem idem ille Barnabas eft cuius mentio habetur in cap,4.dequomultaac Bttrwamp;a«, uaria per hiftoriam tradeKtur ♦ Vir omnino prndens, fandus, fortis, eruditus amp;nbsp;uere pius fuit, loannes Chryfoftomus cxiftimat hoccitius Pauli familiaritatc ufumfuifle Barnabam,quod ipfi olim fuiftet amicus, Vteunq^uero res habeat,hoc tarnen conftat Barnaba uirum fuifie incoparabilem.dodu, 8C uaria reruexperientia fapientiiTimum^

Et erat cum illis uerfans Hierofolymis, cum fidutia loquens in no^ minedomini lefu. Loquebaturep Sd difputabataduerfus Græcos: Illi uero quærebant occidere eum. Quod cum cognouiffent fratres dedu xerunt eum Cæfaream,8c emiferunt T arfum,

Ipfa re,amp;publica Chrifti confcifionecomprobabatfe Chrifti eiredifcipulum,Progt; inde conuenit ut priufquam credamus ci, qui aliquando turpiter aut crudeliter uixit, prius fandimoniæ luftae refipifeentiae certa argumeta habeamus, Quæcunqj autem cgit Paulus,furama egitfidutia,hoc eft,maxima certitudine,conftantia amp;nbsp;libertäre : in primis autem conuicit fadioncm Hclliniftarum, quae ut Stephanum falfis perdidit te-ftibus,iia Paulo quoqjparabat infidias. Verum prudens fratru fimplicitas nolens maximum uirum ftxccumbere inipiorum inuidiae, dedudum aliquoufqj emiferunt in pa triam Ciliciac Tarfum,ut ÔC hanc ueritatis prædicatione nobilitaret, Pietas enim in pa ttiam maxima uirtus ucl apud Gentes eelebratiffimahoefuadebat, Sed SC ipfa prüden tia fuadetjUt nonnunqua furorem imperitæ plebis declinemus,Iam aliquoufqj fufpen ditur narratio de geftis Pauli, 8C quædam inferuntur de Petro ada nobiliftima, prius tarnen in genere defcripto communi ftatu ecclefiae.

Igttur ecclefiæ quidem per tota ludæam Galdæam Saman'am habebant pacem, ædificabantur uerfantes in timoré domini,amp; con folatione fandi fpiritus multiplicabantur.

Vere enim dicitur, Quod caret alterna requic,durabilc non eft, Pacem igitur conce Of p4ce ex* ditecclefiae fuæ nonnunquam dominus,non utfccura SCiners ftertat/ed utà malis ali ler/w«

,78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER H»

quoufqj rcfpiret A nbsp;nbsp;nbsp;ucntura pcriculaparct.Porrô ipfa pax non paratut ucri âbnex

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gationc,inconftantia,hypocrifi,amp; pufillanimitatcîfcd timoré dei,amore ueri, conftan

cia i ufti,ôC odio mali. Locus autcm aduerfus eos primum pugnat, qui ecckfiam eruce explorant, Slt; proinde omnes illas ecclefias damnant,quæ non publicam pcrfequutio^ nem fuftinenuQuos SC Auguftinus alibi confutauit. Deindepugnat aduerfus cos qui pace uclproditioneueri.ueldiflïmulatione mali inducere uolunt,Tales enim omnium mifcriarumauthores funt.

Fadlum eft au£em,ut Petrus,dum peragraret per omnes, deueniret ctiaad fan(flos qui habitabâtLyddæ.Reperit aût ibi hominem quen^ dam, nomine Âeneam, annis lam o(fto decumbentem in grabbato, qui erat paralyticus, Et ait illi Petrus ; Aenea, fanet te dominus lefus Chriftus, Surge amp;nbsp;fterne tibijpfi ♦ Bt continuo furrexit, èC uiderunt cum omnes qui habitabant Lyddæ amp;nbsp;Aflarone,qui conuerfi funt ad dominum.

IVliracula quædam uirtutc domini,Petri opera in uarqs urbibus patrata,mira defcri bit euidentia.De fignis fatis difputatum io fupcrioribus. Cataftrophe figni fubiiciturt Et uiderunt hoc habiutorcs Lyddæ ôC Affarone, ôC conuerfi funt ad dominum : non autem ad Petrum.Fallacia ergo funt omnia ea figna, quibus difcimus non domino fo^ U, fed creaturis quoqî fidcre,

loppe autem fuit qugdam difdpula nomine T abitha,quæ interpre tata dicitur Dorcas ♦ Hæc erat plena operibus bonis, amp;nbsp;eleemofynis quas præftabat,Faâ:um eft autem in diebus illiSjUtinfirmata morere* tur.Quam cumlauiflent,pofuerunt in ccenaculo. Cum autem uicina effet Lydda loppe,ac difeipuli audiffent quod Petrus effet in ea.mife^î runtadeum,rogâtes, negrauaretur uenire ufcç ad fe.Exurgens autem Petrus uenitcum illis. Btcum adueniffet,duxerunt ilium in cccnacui lum,amp; circumfteterunt ilium omnes uiduæ fientes, amp;nbsp;oftendentes tu nicas ueftes^ quas faciebat,quum effet cum ipfis Dorcas.

Vere bon4 Eiufdem generis cum fupcriori eft 8C præfens miraculum,nifi quod in Dorcadclaa operlt;r. nbsp;nbsp;dantur opera mifericordiæ,ut cius exemplo etiam nos ad ea prjftanda incitemur, Hæc

enim uere bona opera elfe teftatur ipfe dominus Matth.ïj^. Quidam falfo amp;nbsp;fruftra opc ram Si impenfas maximas impenduntlapideis templis 8i fiatuis,at uiuumdei fimula^ chrum hominem negligunt,uel quia miferum propter auaritiam non iuuant,uei quia inopem opprimuntiniuria.Sed mifcricordiam uult dominus,non facrificium.De no minis autemrationedifputans Capnion, uir inomnidifciplinarum genereperitiffi« muSjCxiftimauitin libro de Verbomirifico,non Tabitham, fcdThabiam hoc loco lcgt; gendöeire,quodeauox Alfyrqs Dorcadem fignificct, quod animal Latini Capream uocamus,admodum acri oculorum acie præditum. De quo apud Plinium. Fortaffis id nominis propter uifusaciemacutilfimam animalitributueft, AofKàç enim Græcis deriuatur à c/'tfKo^ia/, hoccftuidco. lamamp;Hebræis fignificatuidit, Vndeiam abiedis adiediis^ aliquot more Hebræo literis dcriuatu uidetur nu-H • Qwod fi Etymon myfterium habet, iam fignificatum eft illam fuiffe uifus acerrimi, quæ procul à coeleftibus fedibus hifeein terris agens,nihilominus æternaperuiderit, uipotequæil-lafidelibus ambierit operibus.

Eiedis autem omnibus foras,Petrus pofitis genibus orauit, amp;nbsp;con uerfus ad corpus, dixit:Tabitha,furge. At ilia aperuit oculos fuos, ui fo^ Petro,refedit.Data aût illi manu,erexit earn, quu uocaffet fan^« (^osac

ôos acuiJuas, exhibuiteam uiuam.Id autem innotuitper totam Iop=s pen,amp; crcdiderunt multi in dominum.

Id^ ad magiftri exemplum,de quo fimile quippiam legis apud Matthæü in 9. Duo afltë hic obferuäda funt, prius cft quod orat, pofterius quod loppcfes domino credûr.

corium cft.ßupo'iui? coriarius, fiuc is fit qui corium apparat ein ger’wer, fiue is qui corium in ufus cofuit hominum ♦ Mirandum autem eft quod tantus apoftolus in tain httmili(ut uidetur)agithofpicio,cum nunc huius uicarium,fi dqs placet,uix tfium regt; gumpalatiafufficiantexcipiendo. Cæterum loppc manfit propterea quod maxipiac frugis maxima fpes eflct.Duremus ergo.SC nofmctrebus ferueinus fecundis,

Vir autem quidam erat Cæfareæ, nomine Cornelius, centurio ex CAPVT X» cohorte quæ dicitur Italica, religiofus ac timens deum cum tota domo fua,præftans eleemoiynas multas plebi, deprecans^ deum femper.

Celebris eftin omnibus fcripturis maximepropheticis Gentium uocatio: proinde oportuitcam quoc^cclebri initio aufpicari.Haäenus enim nihil pcculiariter de ea aflu cft, neq;haâenuspalàm Gcntibus prædicatum eft Euangelium.Samaritæ enim qui« nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

bus prædicauitPhilippus non ueniunt in numerum Gentium nbsp;nbsp;Aetiops erat Profe-.

lytus .Paulo modo diäum quod eflet prædicaturus Gentibus, quod Arabibus prædi carit non fcribitur. Et fortaffc hac cauffa obticuit,ut hic tandem maiore cum authorita te 8C pondéré differeret de légitima Gentium uocatione.Et pofthac paucula admodum audiemus de ludaica ecclefia.Nam omnis gloria ueteris fynagogæ amp;nbsp;populi dei defer-tur iam ad Gentes.llla ergo negleäa iacet.Hæcporrô fpeciofiftime floret,Nä illa uerita tcm(quod haftenus audiuimus)ncglcxit,illam profcripfitamp;fdiÆs propofiiis oppri-mere uoluit,miniftros dei fandos amp;nbsp;fideles indigniflimc traäauit,conuicns profcidit, flagellauit ölt; occidit, multos quoqjuiros bonos exturbauit in cxilium ipfa morte Calâ-mitofiorem fortem.Digniffïme ergo amp;nbsp;merito reicda eft ne haberet in regno dei con-fortium, ipfum^ hoc dei regnum datum eft gcnti facienti frudum eius.Caueamus 0 fratres,caueamus ne St nos fimili exemple propter impietatem St ingratitudinem no-ftram excidamus è feliciflimo ueritatis ftatu. Itac^ deferipturus ecclefi^ Gentium fclicif fimum ftatum, à nobili exemple Cornclii aufpicatur,atq; uocationem Gentium (quae apud multos adhuc in dubio ftabat)aenufta reuelatione dçmonftrafquæ omnia fi con ferantur fcripturis propheticis St qs quæ de uocat. Gent.ad Romanos fcripfit apoftolus,mira fefe offerer cofonantia, uirtus dci, St operfi dei ratio fapiens ac iuftilfima. Prin cipioautem præmittit more hiftorico perfopopceiam. Defcribit enim Corncliuma^^j.^j,'j^ maioribus,officio, St pictate,qualis is fuerit per quern aut in quo primitus uoluerit do minus initiareacfolennicelebriœ ritu reuelare gentium uocationem. Cornelius ergo exmaioribusfuitEthnicus, profeftionefeu ofticioCenturio,fedreligioncpius Wî-

ac timens deum, St talis omnino qualem referunt euangeliftæ Chrifto occurrifle, St de cuius fide ipfe dominus dixerit fe parem in toto Ifraele non reperifle.Exquibus colligiraus deum uerum non mode ludæorum, fed St Gentium efledeum, utpote qui uelitomnesfaluare Stadagnitionem ueritatis uenire. Colligimus præterea effegenus militiæquod non fitomninoimpium, utpote in quomilitarintfummafide uiri religiofiac timentes deum. Quales forfan St Dauidrexplurimos habuir,8t Ba-ptifta inftituere uoluit, cum dixit ; Ne cui uim inferatis, neej quaslibet ob leues caufas quenquam opprimatis, fed contend eftote ftipendqs ueftris. Talis nimirum fuit St Lc gio apud uetercs difla fulminea,cuius meminit poftTertullianum in Apologetico Clc mens apud Eufebium.Sed St ipfe Auguftinuslibro aduer.FauftumManicheumuice-fimofecundo capite 74. oftendit quodpiam efie Chriftianis queque licitum genus militiae. EtD, Hieronymus in epiftola ad Saluinam de uiduitate feruanda, huius

So nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT/ LIBER II,

Corncli] mention«« faciens,didt:Nihil nocuit militanti paludamcntum 8(. balthctjs, S(. apparitorum cateruæ,quia fub habitu alterius alteri militabat.Sicut ccontrario alii® lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nihil prodeft'uile palliolum,furua tunica, corporis illuuics, amp;nbsp;fimulata paupertas, fi

nominis dignitatem operibus deftruat, Legimus in Euangelio de alio Centurione domini tcftimonium,Necin Ifrael tantam fidem inueni, Quibus tarnen omnibus nos nullam anfam illis fuppeditatam uolumus,qui quouis Care uiliores, principu felt;3an^ tur ftipendia,nullo belli neqjiure,neq5iniuriacommoti,fed tantum turpi cupiditatcil ledi, Ad hos enim pertinet maledidio domini, Deut.27, Maledidlus qui accipit mune-ra,utpercutiatanimamfanguinisinnocentis,0lt;dicetomnispopuIus, Amen. Neqjue TO militia Romana noftræ par erat lntelligimus enim cohortem Italicam,hoc eft mili^ turn Italicorum globum longo tempore Cæfareæ fuiffc, Nam amp;nbsp;domus totius,id eft iiniuerfæ familiæ,cognatorum quot^ ôC amicorum neceftariorum Cornelq meminic , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paulô poft in hiftoria Lucas ♦ lam eft notius quàm ut referamus de Romanorum legio

nibus.quas inlimiiibus imperii contrahoftium Parthorummaximeincurfiones,ÔC utinfideretinerenturprouinciæ, aluerunt,diftributisoppidaiimcohortibus amp;iur^ mis.Sed ôi illud uel ex Vegetio notiflimum eft plures in eadem legione fuiffe cohortes numero impares.De quare in lib.2.cap.ff.amp; in eodemlibrocap s.Erantetiâ (ait) Cen turiones,qui fingulas centurias curabant,qui nunc Centenarii appellantur, lam uero fi quis miretur quomodo potuerit cfle pius,rcligiofus,ac timens deum, qui adeo non crat in fideinftitutus,ut Petrum cogeretur accerfere doâorem, reuocet in rnemoriam uerbaPauli,quæ de Gentibus in i. adRom.cap.8( z.fcribit. Inde enimintelligetdeum fenfum aliquem fui indidiffe Gentibus,qui poftea per Euâgelii prædicationem clarior SC euidentior fit.Nam nifi credidilTet effe deum, proculdubio deum nequaquam preci bus inuocare potuiftet, Proinde quas conferebat elccmofynas, per fidem conferebat, quæ fides prædicatione poftea auâibus ad iuftam excreuiimenfurâ.Præterea fieri po^ tuit,ut quotidiano conuidu ludaico nonnullum rcligionis fenfum non fecus pcrcepe rit,atq; multos Gentiliuni in captiuitateBabylonica familiaritate ludæorum pcrcepiC-feuidemus.Breuiter,nulla religio uera,amp;nullus timor deipoteft elfe fine fide.Quin ipfilTima fidei opera oratio 8C eleemofyna aderät,adcrat ergo SC fides, etfi imperfedior adhuc.Habet enim fides augmenta fuatfed 8C illud fidei infigne documêtum eft, quod totam familiam in uera religione inftituebatPorro ne quern illud lateat, Cæfarea hæc ilia erat,quam ueteres uocarantTurrim Stratonis.Præterea apud Romanos Cornelii nomen erat celeberrimû, ut nihil mirû fit uirum hunc hoc nomine fuilfe nucupatum: fed hoc forfan minutius eft quàm quod annotari conueniat.

Is uidit per uifum manifefte ferme hora diei nona angelum del in^ troeuntem adfc,dicentem^ fibi:Corneh,Atnieintuens eum,actimo re correptus,dixit:Quid eft dominef

Vocfttwdcù nbsp;nbsp;nbsp;Quemadmodummutuauifionc Paulum Ananiæ, SCAnaniamPaulopræparauit

dominus,ita hoc loco Corneliu Petro,Sc Petrum præparat Cornelio. Attemperatau^ tern fe deus nônihilaffeâibus noftris.dumquemuis noftrum fis uocatmedfis, quibus facillime permouemur.Magos quidem nouo uocabat fydere, ludæos feripturarü au.» thoritate,Gentes fignorum miraculis,Cornelium uero noua angeli fpecie. Exiftima^ bant enim Gentes dfiscum hominibus plurimum eflecommertfi. Ergo pro teueren^ tia,Quid uis (aitadangelum ) domineSicenim uocat eum quern uidebatauguftius quippiam elfe quàm hominem. Audierat forfan à ludæorum in religionemagiftris, deum angelorum minifterio infis rebus uti,quibus agit cum hominibus.

Dixit autê illü Oranones tuæ amp;nbsp;eleemofynæ tuæ afeenderut in me moriam coram deo.Et nunc mitte uiros loppcn, amp;nbsp;accerfe Simonen! qui cognominatur Petrus. Hic diuerfatur apud Simone quendâ coria rium, cui eft domus iuxta mare ; Hic dieet tibi quid te oporteat facere»

Hoc dicit angelustFIexus eft precibus 8(. munificentia tua in paupercs dominus ut tibi magnum aliquod donum impartiri pararit : nunc ergo quibus medqs id aftequa* ris accipeÆft uir quidam Simon cognomine Petrus, nuncquidem loppeapud Simo^ nem coriariumdegens,eum accerfe,is exponet tibi in quo cófiftat ucra felicitas,amp; quo modo uere beatus efle poifis Jgitur quae Cornelio ad beate uiuendum fufficiebant, ca utiq; Si nobis fuibcient,etiamri in uniuerfum nefciamus aut negligamus pontificias Si humanas traditiones.Abutunturautem pontificii hocloco,dum ex eo uel iuftitiâ ope Aduerfm tujîia rum,uel meritum probare uolunt« Non cnim uident omnia opera Corncit} ex fidcfa^ tiam operimtt da cfte,qux fane fides gratuitum dei donum eft.Quin Si ipfe Beda in hunc locG, Non uirtutibus(inquit)ad fidcm,fed fide pcrtingitur ad Uirtutes,ut beatus Papa Gregorius exponit, Cornelius cnim (ait) cuius eleemofynaeante b3ptifmum,angelo tcfte,lauda-tae funt,non operibus ad fidcm,fed fide uenitad opera,ô^c,Hæc Beda. Praeterca Milc^ uentana fynodus in hæcuerbafuperhacrccenfuit, Manifeftilfimecredendfi eft,quod Cornelfi Centurionis,ad quern angelus domini milTus eft, ilia tarn admirabilis fides non fucritdc natura,fed diuinae gratis largitatc donata. Vcrum de hacre pluribus di^ fputatu eft in fuperioribus,amp; in epiftola ad Romanos. Hlud ucro iterum hoc loco ob* feruandum, quod etiamfi dominus citra externs prsdicationis miniftcrium potuiiTet i nftituilTe Cornelium,nihilominus tarnen id non fecit, fed ad Petrum Euangelfi prs^ conem fideliirtmumabl^auit.Nemo ergo noftrum dixerit,Rcuclationem habco,mi* nifterio uerbi non eft opus,8Cc,

Et quum difcefliflet angelus qui loquebatur illi,uocauit duos famu los fuos,amp;^ miHtê reb'gi'olum ex his qui ßbi adh^rebât. Quibus quum narraffet omnia,mifit illos loppcrt.

Prspropcreaccingitur, ut diligcntiffimc illud expédiât quod angelus iniunxerat. ObeJieiia Cor Merito cnim damnantur qui frigido Si ignauo pcâorc ftupent, äctardius ad uerbum’ nelij^ domini qusrcndum fe mouent.Singularis autem prudentis ac pietatis eft, quod non Lc^ntiot quofuis mittit nuncios,feddeledilfimos ac fpeâaisfidei homines, Nam non parum retuleht quid cui delcgemus officii,aut quos miitamus in re quauis nuncios.

Poftn'die uero facientibus illis iter, 5ó appropinquantibus ciuitati, afcenditPetrus in fuperiora domus ut oraret,circa horam fextam. Et cum efuriretjuoluitguftare cibum, Parantibus autem illis, irruit fuper cum mentis exceffus,

lam ucro accingitur hiftoricus,ut Si aliam exponat uifionem, qua Petrum Cornegt; Iio prsparauit dominus, amp;nbsp;oftendit quod etiam Gentes in albo populi dei fint infcri* pti » quocirca nihil cuntftetur illis Euangelii prsdicationem annunciate. Csterum ex hoc loco iterum cognofcimus quod temperantia Si oratio ad deum pcrpetufi fit Chri ftiani hominis excrcitium. Quodautemad fextam precabatur, ex moregcntis ficbat. Korteortttio» Nam conftat,tertiam,fextam,nonam pcculiariter oration! apudludsos dicatas fu* tiii, iffe, Chriftus uero tempus Si locum inorationclibera effe uoluit, Si tarnen ordinem in rebus quibufuis commodum,amp; à fupcrftitioncalienum, nunqua damnauit. Quod Petrus in fuperiora domus confcendebat,proptcrca fiebat, ne quis orantem intertur* baret, Quin amp;nbsp;ipfa templa apud nos non tantum ob coetum inftituta funt.fed propter cos etiam,quibus domi ob ftrepitum familiärem non licet orarc quictius.Porro quod iciunus Si in ipfa rapitur orationc, fignificatur quod orantibus Si temperantibus rcuc lanturmyfteriadei, Saturiscnim Siofeitantibusftupctmens, Crapulamenimamp;fo* mnum malunt quàm fpiritus diuini gratiam,

Et uidet ccelum apertum,ac defeendens ad fe uas quoddâ uelut Iin« tcummagnum,quatuon'nitfis alli’gatum,fubmitti è ccelo in terram,in quo erant omnia quadrupedia ten’æ, beftiæcp amp;nbsp;reptilia, amp;nbsp;uolatilia cceli.Et fada eft uox ad eû; Surge Petre,madia,8^ uefeere. Ait autem

8± nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER II.

Petrus:Mequaquam domine, quia nunquam edi quicquam commu»» ne immundum«Et uox rurfus iterum ad eum : Qyæ deus purifîca-uitjtu communia ne dixeris,Hoc autem facîlumeft tertio.Etrurfum re ceptum eft uas in ccelum*

De uißonibw* Diuus Aurdiiis Auguftinus contra Adimantum cap. is, Multa (inquit) in fcriptugt; ris inueniuntur uifionis genera. V num fecundum oculos corporis î ficut uidit Abra^ ham très uiros fub ilice Mambre, amp;nbsp;Mofes ignem in rubo. Alterum fecundum quod imaginamur ea quæ per corpus fentimus. Nam amp;nbsp;pars ipfa noftri cum diuinitus affu^ mitur multa reuelantur,non per oculos corporis aut aures aliûmue feiîfum carnalem, fed tarnen his fimilia.’ficut uidit Petrus difeum ilium fubmitti écœlo cum uarijs anima libus. Diuus porro Hieronymus hanc exponens allegoriam in epiftola ad Ruftiefl fert bitjam teâum atqjfolarium cum Petroapoftolo confeendifti, qui efuricns in ludaris Cornelii faturaturfide,amp;famem incredulitatis eorum Gentium conuerfionereftin-’ guit,atq}in uafc euangeliorum quadrangulo,quod de cedo defeendit ad terram, docc turSlt;difcit omnes homines poffe faluari.Rurfum^ quod uiderat in fpeciecandidilTi^ mi linteaminis in fuperna transfertur,amp; credentium turbam de terris ad coelum rapit, utpollicitatiodomini compIeatur,Beati mundo corde,quoniam ipfi deum uidebunt* Hæc Hieronymus.Itaqiuifioiliaallegoriamhabet, quaeipfarei geftæhiftoriaclariifi^ mepofteaexponitur. Calum enim apertum fignificat aditumparatumelTeadcalex ftia,nccquibufuis,fediis qui intra linteamen fintconftituti.Linteamen mundum, ec* clefiain fignific3tChriftifanguinemundatam,quæcœlitusnafcitur,amp;'incaIum tandem rapitur,quæ amp;nbsp;ftnibus terrae terminatur.Nam quatuor initia figniheant quatuor V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plagas mundi.Ergo in hoc funt omnia animantium genera etiam uetita (Leuit.u.) amp;

immunda.Nam ecclefia colligenda crat non ex ludaeis tantfl,fed Si ex prophanis quo-que Gentibus.ld cum co tempore à plcrifq^,imô Si ab apoftolo Petro nefeiretur, ora-culo cœlitus delato clarilfime docctur.Audit enim Petrus, Quae deus purificauit,ea ne CeïeÜUi cibo» mo prophanadixerit.Hæcdeuifionishuius myfterio.Eadempoteftctiäadciborum ram» libertatem referri.quo 8lt;D. Auguftinus,cuius diligentia in facris interpretadis etiam Hieronymus commêdat,Homclia retulit, palam teftatus Chriftianis liberum effe, ut quibus uelint uefcantur,dummodo ad fatietatem non ad luxum.Beda contra mira-tur quomodo hæc quidam deefeis line deledu uefeendis exponant, cum ferpentes SC alia hie numerentur reptilia quæ uefei non polfint, Quafi uero nefeiamus plurcs apud Cofmographos inucniri Ophiophagos,ferpentiedos,inquam,id eft,eiufmodi homines qui uiéiitentferpentibus: item qui crocodylo immani belua uefcantur, rurfus qui oftreis palfim teftudinibus amp;locuftisutanturincibo. Quin neminidubiumeftfimui Si literæ fenfum Siallegoriæ myfteriü in codé loco fcriprur^ citra errorem recipi pofte. Nampetra percufla Siæneus ferpens Chriftum (teftefcriptura) fignificabant:fedniht iominus uerum erat Si uere contigerat quod hiftoria narrabat. Itaq; faluo uocationis Gentium myfterio.hinc etiam colligi poteft,quibuslibetindifterenteruefcendum efte, maxi me cum hoc ipfum cum alfts feripturæ locis prorfus non pugnet: fed Si ilia gene*, ralis fitfentcntia,Quæ deus purificauitjCanemo immundadixerit.Huic enim fiaddas Paulinam fententiam,Omnia pura puris,iam habebis quod uoicbas, liberu eftefideli bus cibum quemlibet.modo cum gratiarumaäionc uefcantur,i.Timoth,4.

Et dum apud fefe hæfitarct Petrus,quf nam effet uifio quam uidi'G fet,ecce uiri qui miffi erant à Cornelio,percontati de domo Simonis, adftiterunt ad ianuam.Eteuocato quopiam,interrogabat, an Simon qui cognominaretur Petrus,illichaberethofpitium.Petro uero cogi^* tante de uifione,dixit fpiritus eiiEcce uiri quærûtte.Surge itac^ amp;nbsp;de=s fc€nde,amp;^ uade cum eis,nihil hæfîtans,propterea q? ego mifi ill os,

IN X, C A P. A CT. AP o s T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8?

Hæfîtant enîm amp;nbsp;fanfli nonnunquam,fed protinus inftituuntur à domino, quem admodum uidcnms hoc loco ufu ucnirc PetrOtExponit enim uifioncm fpiritus.ôi air, Dcfcende ad uiros qui te quærût, amp;nbsp;uade cum illis, nihil hæfitans impartir! Gentibus gratiam EnangcIh.Ex mecnim inftitutum eft quod fufcipis. Exiftimat autem Beda fpi ritum diccre,quando occulta ui gratiæ,quæ agenda funtcernimus.

Defcendens autem Petrus ad uiros qui miffîerant à Cornelio ad ipfum,dixit:Ecce ego fum ille quem quæritis : Quæ caufa eft propter qua ueniftisCQui dixerunt; Cornelius Centurio,uir iuftus,ac timens deum, 8c tcttimonium Habens ab uniuerfa gente ludæorum, oraculo admonitus eft ab angelo fanlt;fto,ut accerferet te in domü fuam, 8C au=j diret uerba abs te. Intro uocatos igitur eos,recepit hofpitio.

Nihil hic aliud dicitur, quam quod fupraaudiuimus expofitu, nifiquod hic in fe^ PamilitiritiiSi. riæ narrationis fiue hiftoriae pingitur mira Petri familiaritas achofpitalitas,omnibus uiris apoftolicis 6t ecclefiæ proceribus in exemplö,ut öt ipfi human!, comes, benign!, amp;nbsp;hofpitales finttnon arrogantes,fuperciliofi,præfra(S! ôC plus nimio tenaces. Porrô Verba pofuerunt more Hebraico pro toto commiflb negotio.

Sequent! uero die Petrus profedus eft cum illiSjöC quidam exfratri bus ab loppenfibus comitati funt eum. Poftridie uero introicrunt Cæfaream.

Hæcfaciuntadexplendam hiftoriæ feriem Interim uero monét, ne quid nos pigeat laboris propter dominum 6t ecclefiæ fuæ utilitärem fufceptitpræterea loppenfes fingu lari quadam dei prouidentia in comiratu funt,ut teftes eorum effent quægererentur..

Porrô Cornelius expedabat illoSjConuocatis cognatis fuis, ac nza ceftarfjs amicis,

Duas huius conuocationis cauffas affignant. Prior,utipfum nobile faäum plures haberet teftes. Pofterior, utbeneficium ad plures diffunderetur ♦ Soletenim mens pia admodum effe anxia,ut communis ac fupremæ falutis multi, in primis uero neceffari) noftrijfintparticipes.Hunclocum fiobferuarent Catabaptiftæ, nimirumintelligeret parentes de liberorum faluteanxios effe, quando 8t Cornelius amicorü maximam ui^ deturhabuifferationem.Neceffarii autem (Græcus kvct’yKod'HQ tpiXisq d!xit)Latinisd!--cuntur, qui iure affinitatis 8t peculiaris amicitiæ nobis coniunfli funt. Et neceffitudo inde dida eft ipfum ius öt officium obferuantiæ affinitatis. De hoc Gellius pluribus in ij.capite tertio.

Vt autem fadum eft ut introiret Petrus,obuiam progrelTus ei Cor nelius,ac procidens ad pedes, adorauit eum. Petrus uero erexit eum, dicens: Surge, 5C ego ipfe homo fum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Reuercntia prorfus debetur feruis dei ac fandis hothinibüs, fed humana ac mode^ Relieretitù. rata.Modum excedebat Cornelius,8t proindecorripitur à Petro. Procidens en!m ad pedes apoftoli hominem adorauit; quod quidem non tantu adgeniculationcm 6t ge^ ftum corporis (utapudHebræos fæpe) referr! poteft,quam iamexprefferat,cum dixe-rar,Procidcns ad pcdes,fed plus quippiam de homine fenfit, quàm conueniret. Proirt de Petrus erig!teum,acdicit;Surge,nam8Cego ipfehomofum, afferensomnemglo^ riam deo effe deferêdam. Facit hiclocus plurimumaduerfus eos qui cultumdiucrum propugnant, 8t Ponrificis Romani tuentur tyrannidem. Hicenim cum fe Petri iadet PeduofcuJatio, Vicariü,no.n modo Centurionem aliquem nonerigit, fedipfumetiamRomanorum Imperatorem maximum ad pedes deie(ftuin,pedibus (utaiunt) coronat, deniq;8c pedes (turpe diiftu) ad ofcula obqcit in omnibus. Quod fane nullo apoftolorS exempio didicic,fed peffimorü in orbe hominum ritu.Nam Diocletianus maximus fidei Chri-ftianae perfequutor, edido fanxit, uti omnes proftrati, pedes fibi exofcularentur,

84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER II,

quibus ctiam ucnerationcm quandam (ut ait Vrbinas Polydotus) adhibuit, exornâs calceamenta auro gemmis ac margaritis t quod fcciffe antca Caium Caligulam totius rcipublicæ pcftem noccntiirimam/cribitScncca»

Etcolloquens cuino,mtrauît,amp; ofFendit multos qui conuencrant, dixit^ ad illos: Vos fcitis,non efîc fas ui'ro ludæo coniungi, aut acce* dere ad alienigenam, Sed mihi oftendit deus, ne quem communem, aut immundum dicerem hominem, quapropter amp;nbsp;incunélanter ueni accerfîtus»Interrogo ergo,quam ob caulam accerfiftis meî*

herumoftenditquædamin Petro humanitatis 8C familiaritatisindicia. Deindeue^ ro recenfet quomodo fe expurgaritab ealabe qua uideri poteratafperfus, quodcôtra De«f»7, legcm domini commifceretur Gentibus. Nam adcrant ex loppenfibus uiri qui bac rc poterant offendi,Rurfus,cum ipfe Cornelius unà cum fuis tanto tempore iam inter lu dæos eflct uerfatus,nefcirenon potuitquo animo ludæi in Gentes effent adfedi» Pro* inde ne uel illi offenderentur,uel hieparum rei fideret, priufquam ipfam rem aggredia turilludquod offendereac labefadarepoteratinfirmorum mentes, apologia eximit. Hinc uerointerrogatcur uocarintthô quôd nefeiret qua cauffa uocatus effet,fed ut co* ràmfatentes audiret,dtfolidiin deum amoris nonfallentiaperciperetargumentatde* Consortium niq; ut undiq; fibi probe conftaret cum reuelationis turn rei gefiæ hiftoria.Cæterum fî Centiumt quisindecorumS^deoindi^nuputat,utquodolimodehtautinhibuerit,nuncamec amp;praecipiat:isexpendacquodpriusillud de uitandoGentiûcôtubernio præceptum, ad tempus datum eft,SC quod ad morum uitæ^ contagionem euitandam magis perd nuit,quant ad externam uitæ conuerfationem»

, - Et Cornelius ait: Die ab hinc quarto ufcp ad hanc horam fedebam ieiunuSjôô hora nona precabar in domo mea, ecœ uir ftetit ante me in uefte fplcndida,amp; ait: Corneli,exaudita eft deprecatio tua, ÔC elee^ mofynæ tuæ in memoria habitæ funt coram deo. Mitte ergo qui eant Ioppen,amp; accerfe Simonem qui cognominatur Petrus,hic diuerfatur in ædibus Simonis coriarij iuxta mare, qui fimul atçp uenerit, loques tur tibi»C5feftim ergo miß ad te,amp; tu bene fecifti qui adueneris. NIûc ergo omnes nos,tefte deo,adfumus, ut audiamus omnia quæcunc^ ti bi præcepta funt à deo,

Eadem dicuntur.quæ iam fecundo funtexpofita.Declarantautem quàm probe fibi conftet feripturæ fanâæ ueritas. Ad finem autem adieâa eft ilia elcgantiffima Cornelii amp;nbsp;fuorum confeffiOjSC prudens gratiarumaflio, Agitenimgratias quôd ueniread fc Grttt'üudot dignatus fit, Agnofeens Euangeliiprædicationem fummûadeo^incomparabileeffc beneficium.Habes enim in hoc Cornelio fummas quafq; uirtutes,fidem,obedientiâ, pietatem,iuftitiam,gratitudinem8fprudentiam,abfolutilfimepropofitas.Noftrofæ* culo nulla re perinde peccatur, atqj ingratitudine amp;nbsp;negleéiu non modo miniftrorum uerbi,fed amp;nbsp;uerbi ipfius, His fubiungitur pia confeffio, Nunc ergo nos omnes, tefte deo,adfumus, nulla fraude aut finiftra mente præditi,fed utfimplici amp;nbsp;fynecro animo omnia ea audiamus quæ à domino tibi mandatafunt. Talent animum fi hodieadle* dionem facrarum literarum St conciones Chriftianas adferrcmus, iam plus effet fru* kudire uer âus Euangelici,amp; minus hypocrifeos ac indignationis ♦ Cæterum quales accedimus, taies amp;nbsp;efficimur.Prauoanimo accedimus, ergo auari St iniufti non equidem per uer* bum efficimur,fed ntalitiam congenitam,St altius infidentem uerbo uel defendere,uel lenirCjUel obtegere cupimusîSt proinde détériorés rcdimus,Præftiterai eni pura men* te ad oracula dei pura,omnibus pofîtis adfeâibus accedere.

perfonaru rcfpeÄus apud dcum,fed in quauis gcntc qui timet ipfum, amp;nbsp;operatur iuftitiam,is acceptas eft ilh.

Cognita auditorum fynccritate ôC audiendi ardorc.maxima grauitatc fe ad orâdum componit.Oratio autem quam ad illos habet,genus fapit DidadiicS. Nam çxpofitioz ne hiftorica oftendit quid per Chriftü in carne egerit ac donarit nobis deus, remiffiolt; ncm uidelicet peccatorfl,Sd aeternæ uitæ hæreditatem, quæ percipiatur folida in Chri^ ftum fideæriufquam tarnen ipfam Euangclq prædicationé de Chriftoordiatur,ipfani maceriem amp;nbsp;ipfum diruitinterftitium, quod hadlenus Gentes diuiferat à ludæis, SC aitî W a7\K;5s('aç KaT«ÄoQU.ßavozuaf,Inipfareiueritatcdcprehcndo quod apudDeum non fit ullus perfonarum refpeâus, ita ut ludæus circumcifus Gentili præputiato præ ftet propter externam rerum quarundâ obferuationem. Video enim pietatem animi, non fpeciem pietatis placere deo,adeo ut cuiufcunqj Gentis quis fit Barbarus,Scytha, Romanus,Græcus uel ludæus,deo nihilominus placeat,fi modo amplcdatur iuftitiâ, amp;nbsp;uere pius fit. Sic enim fubleuauit Gentium mentes,ne forfan fe à deo ( iuxta inucte^ ratamiudæorum opinionem) crederent negledias.Ex materia autemdiâidirigcndus Perpadw noti «ft fcrmo,nccitraconditionem ôC rationem cum temporis tumperfonarum uerba in^ accipit deutt tclIigenSjChriftum euacues.Nihil hic difpuiat de qs Gentibus, ad quas Euangelii fui-gor non peruenitJllas enim iudicio dei rclinquimus indemnatas. De præfenti ftatu rc rum loquiturjn quo nônulli negabant Euangelq gratiâ ad Gentes pertinci c, id quod hoc loco aflerit Petrus.Quôd fi per opera fine Chrifto quifquam faluari poifet aur un quam potüiflctjiam Chrifius euacuatus eifer,nec expiaiio totius mundi redte credere-tur.Proinde fi qui apud Gentes faluati funt, ut innumeram turbam faluatS credimus, certe non fine Chrifto faluati funt Omnia enim à condito orbe, à deo per filium fada funuctfi myfterium non omnibus aeque illuxcrit,fed alqs clarius, alijs obfeurius. Facie hue quoq; quod Ifaias,Iercmias,DanieI ac cæteri prophetæ no minori diligentia Gentibus quàm ludæis uerbum ueritatis annunciarunt,iifdem cum poenas turn benignita tern dei proponentes. Proindefi ante ChriftumSCapoftolicam in Gentes prædicatio-nem Gentes quoqj deo placuerunt, propter iuftitiam amp;nbsp;pietatem placuerunt : at nulla pietas ac iuftitia fine filio dei perfeda,cx gratia ergo dei amp;nbsp;per meritum Chrifti placuerunt deo.Quemadmodum SC ex ludæis SCuetuftis patribus omnes propter uenturum Chriftumferuati funt, quern tarnen nonalitcrquàm inænigmatetuncquidemuide-runt. Verum hæc omnia ( ut diximus ) iufto dei iudicio indemnata relinquimus ï nos de præfenti rerum ftatu loquimur.

Sermonem quem mifit deus filfjs Ifraêl, annuncians pacem per fumChriftum (hic eft omnium dominus) ipfî noftis,de quo fermone fama diuulgatum fuit in tota ludæa: rumore primum orto à Galilæa, poft baptifma quod prædicabat Ioan nes, ut lefum tSla:^arenum unxc rit deus Ipiritu ianlt;fto óó uirtute,qui obambulauit benefaciendo, 8ó fa nando omnes oppreffbs à diabolo, quoniam deus êrat cum ill o. Et nos teftes fumus omnium quæ fecit amp;nbsp;in regione ïudæorum, amp;nbsp;Hie=r rofolymis,quem occiderunt fiifpenfum in ligno.Huncdeus fufcitauit tertio die,amp; exhibuit eum,ut manifeftus fieret non toti populo, fed te ftibus prius ad hoe deledis à deo,nimirum nobis, qui comedimus ÔC bibimus una cum illo,pofteaquam refurrexit à mortuis.

Oratio paulo eft obfcurior, propter longius hyperbaton, amp;nbsp;membrorum inter fc D. Petri«præ* commixtionem.Sicergo explicari poteritt Scitis negotium quod deus coepitcum filqs dient Chrißum» Ifraël,nempc quomodo filium mifit ( qui omnium rerum dominus eft ) ut pacem an-hunciaret.Scitis inquam uel fama,quæ de illo per uniuerfam ludæam fpargebatur,indice , quomodo hic in Galilæa primum coepcrit Euangelq prædicationcm, præmilfo

86 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COWMEN T». LIBER I r»

tarnen Ioannc,qui illi parauit uiam,ac teftimoniü perhibuitquod fit fiJius dei Jd quod ipfcmet dominus protinus uel fignis comprobauiuNam obambulauit, ólt;c» lam ergo uides bonam huius obfcuritatis partem inde oriri, quod Lucas breuitati ftudens non integram afcripfit Petri prædicationem,fed prædicationis dûtaxat prima capita♦ Solet autem id genus fcribendi confcifum açinuolùtum cflTe ♦ Hic ergo texit euangelicam de Chrifto hiftoriam,quis fir,cur amp;nbsp;quomodo ucncrit,quid contulerit, Principio antem in generc dicitî Audiftis quomodo deus lefum Chriftum omnium rcrum dominfl mi ferit, utpacem annûciaret: ftaiim in ipfo orationis initio docens lefum eiTe uerû deum amp;nbsp;hominemntem quid contulerit,pacem » Nam deus fibi per hune totum mundü rc^ conciliauiuHanc fummam iam fufius fpargit.ô^ diiigentius exponit,modum,initia iQMnls Bdpti= totam rem geftam cnarrans»Aufpicaturautem à loanne Baptifta, Hicenim primus 6C fiiepr^dicatio. maximusfuitEuangelii Chriftipræco,quoduelcx ijoan« capjiquet, Siexeo quod

Marcus dixit,Initium Euangelqlefu Chrifti filii dei,ficut feriptum eft in prophetis. Id cftjEuangelium de lefu Chrifto dei filio fie coepit,ut prædiélum eft à prophetis, nem^ J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peà prædicatione loannis^Errant enim feediffime qui nefeio quid mediationis loanni

iribuuntjita tarnen ut neq; legem prorfus,neq; Euangelium omnino prædicarit.Nam aliud tradidere nobis Euangeliftæ fandiflimi:aliud tradit hoc loco Petrus, diCens, Io» annem prædicaiTe (obferua loquutionis genus) Baptifma,id eft dodrinam de expiatio ne,amp; quomodo lefum Nazarenum unxerit deus fpiritu fando amp;nbsp;uirtute, Ecce loänes praedicauit quomodo apud ftlium omnium return fit poteftas « Quid autem hoc aliud cftquàm Euangeliû prædicarec’Legaturcaputloan.i. amp;clarift’imeapparebitquid ïoannesdefpiritUjUndioneamp;uirtute Chriftiteftatus fit.Quanquam hæcparticula, Vtlefum Nazarenum unxerit,amp;c.uideri poterat ad fuperiora efle refei^da,utintelli:3 gamusrumoremde Chrifto fparfum quomodoipfumunxifletdeus.Sedhicfenfus paulôcftcoadior,amp;àfimplieitateremotior.Hæc de Ioannis prædicatione 8C teftimo» nio.iamhiftoriæferiemfubtexerepergit,mir3cularefcrens,quæ non humana, feddi» uina uirtute patrauit,id quod fie extulit, Quoniâ deus erat cum eo,ita loquens huma» no more,cum reuera fenîerit ilia figna diuinac eius fuifie naturætid quod ipfe dominus defefepalàmteftaturapud loannêin lo.Etquograuius pondus haberct narratio,ad» dit ceu à pronunciatis teftimonia,nempé quod ipfePetrus unà cum alfis Apoftolis o» mnium rcrum geftarum in Iudæa,Samaria ac Galilæa fuerint fpedatores, amp;nbsp;proinde certiflimi teftes. Addit præterea mortem Chrifti, amp;nbsp;à mortuis refurredionem ucram, quam SC multis comprobarit fignis,de quibus in cap.t.Breuiter,Cornelio amp;nbsp;fuis nihil aliud prædicauitquam Euangelium de lefu Chrifto crucifixo amp;nbsp;refufeitato. Frudum amp;nbsp;feopumeius fubiungit.

Et præcepit nobis ut prædicaremus populo,acteftificaremurq? ipfe fit nie qui conftitutus erat à deo iudex uiuorum ac mortuorum,

Chriftus lefus deifilius omnipotens,iuftus amp;nbsp;iudex omnium eft. Vnicecrgocolen dus amp;nbsp;timendus eft.Huc enim pertinent miracula omnia, ne cruce8Cignominiofa of» fendamur morte,fed ipfum nihilominus credamus uerum elfe deum.Iudicio enim pa refit eius diuinitas loan.y.cap. Iam mortis miferiæ amp;nbsp;humilitatis frudus iam fequitur^

Huic omnes prophetæ teftimonium ferunt,quôd remiflîonem pec catorum accepturus fit per nomen eius quifquis crediderit in cum.

Ex morte Chrifti emergit nobis uita,redemptio amp;nbsp;falus. Ncqjhocquifquâ uanum putct.Hoc enim docucreomnes quotquot unquam ab initio uixerunt prophete,nem pc quod omnis qui in filium dei credit, rcmiffionem pcccatorû Si æternam uitam afle ' . ' quatur.Mofcs non uno in loco, clariflime tarnen Exodi n.Ifaiasin 4j. ÔC n. Icremias

• intj.amp;37. Ezechiel in 3s. Daniel in p. Hicautem orauerim tcLcdor, uthanc Petri prædicationem conféras cum fuperioribus, amp;nbsp;cum rjs quæ de abfoluta fidecitauimus ex irenæo ÔC Tcrtulliano,hinc^ indices quæ apoftolica Si uetus de fide fit traditio. So Ghriftiun prædicat,ôlt; in hoc omnia,Id fi noftri quoq} facerent, intenifent indul» gentiafj

gcntiæ,idola,anathcniata,Miiræ,8cid genus human« traditioncs.Sed de hifce fotfan copiofiora dicemus in n.cap.

Adhuc loquente Petro uerbahæc, ceci'di't fpi'ritiis fandus fuper ont nes qui audiebantfermonem. Et obftupuerunt hi qui ex circumcifo^ rum genere credebant,qüotquot uenerant cum Petro,quod amp;nbsp;in gen tes donum fpiritus fandi efFufum effet. Aüdiébant énim illos loquen tes linguis ac magnificantes deum.

y t gratiæ fuae largitioncm crga Gentes teftaretür deus,fpiritunl demittit ante baptif nium,utludæis dcclararet quod et Gentes in populi dei albo fint reccnfiti, et iuftitia dei nullis acquiratur rebus externis. Nam ôiante baptifinum fine circumcifionc amp;nbsp;cere moniis donatus eft fpiritu fanäo Cornelius V nde in i y, cap. colligit Petrus lüfti tiam uerammifericordiædeiamp;fideideberi, non legalibusaüt externis. Inde erat quod cir* cumcifi mirarentur.Exiftimabant enim quod ad folum fernen Abrahjcarnale pertinc retprophetarü promiifio ♦ Cümtarnen illi fatis claredixerintfpiritum fanäum fuper omnes effundendum efle qui inuocarent nomen domini. Hic quoqj ne quid omni^ no dubii fupereflet, non aliter uarqs linguis loqui cœperuntquàm fupra in z cap cœ^ piiTent ludæi.Sic enim irt prima ilia amp;nbsp;maxima uocatione Gentium oportuit illas qup demcitraomneiegis præfidium ludæis «quari, utcertoiam confiaretiuftitiam foliuS effe gratiæ 8C eleâionis diuinæ Si nullorum operurn,

Tuncrefpondit Petrus : Mum quis prohibere poteiî, quo minus aqua baptizentur hi,qui fpiritum fandum acceperunt fient ÔC hosC Et iuffit eos baptizari irt nomine domini.

ClarüTimo ftgno euidus Petrus, qui 8^ præter inud,maximam uiderat uifionem do Centern Gentes à focietate pôpuli dei non efle arcendas, fubqcit: Nemo omnino poftquot; hacprohiberepoterit ut Gentes nonb^tizemus .Quando non fecus fpiritufando baptizati fint,atc^ nos baptizati fumus.Ex quibus uerbis nos colligere poftiimus quid fitbaptifmuSjamp;quibusdebcatur.Eftenim baptifmus initiale facrâmentumpopuli Baptifnius paf dei,quo intra populum dei afcribimur.SC fub ueram unius dei religionem uitæ«^ inno ««loram. centiam aftringimur ♦ Debetur autem iis qui funt dei, Sicenim dicit Petrus, Cur nort baptizaremeos qui accepere fpiritum fan(Süm.’’Atacciperefpiritum fandîunt quidaligt; udcftquàmexternomanifeftari figno quod dei fis qui donum dei accipis» Namipfe Petrus poftea in k. cap. fpiritum fanâum teftimoniurn apellitat. lam ergo fie colligt=s mus.Qüicunqj dei funt baptizandi funt, pueri dei funt,ergo baptizandi funt.Hanc ra tiocinationem nemo Catabaptiftarum eludet. Siquidem Maior ut uocantpropofitio firmaturhifee Petri uerbis, quibusplaniffime exponit quibus debeatur baptifmus. Porrô Minor propofitio multo eft clariffïma ôc Chrifti 8i apoftoli uerbis confirmata. NamChriftusinEuangelio, Sinke (inquit) pueros ucnireadme.Taliumenimeftre.. gnum coelorum, Et Paulus ad Corinth .Sandificatus (aîq eftmaritus incredulus per uxorem fidelem, 8C fanâificata eft uxor incredula per maritum. Alioqui filq ueftri inv mundi effent, nunc autem fanâi funt. Quæ fandimonia non eft ex carnali natiuitate, fed fide ac gratia dei, quae illis impartiturquinafeuntur defidelibus. Taies enimfunt filii Abrahæ non fecundum carnem, fed fecundum fpiritum. Carnales enim rebus ex ternis amp;nbsp;carnalibus nituntur.Spirituales uerogratiæ.Non ait,Sandi funt quia ex carquot; ne Abrahæ funt, fed fandi funt, quia exfidelibus funtSumus autem ex gratia fideles» Cæterum fi quis obficiat. Satis certum fuifle Cornelium atep fuos dei fuifle, eo quod uifibilifigno confirmati fint; illud autem fignum nullibi comparere in infantibus.Rcquot; fpondemus hinc non confequi quod omnes qui fpiritu dei præditi funt, protinus 8C externo figno fpiritus manifeftentur.Hoc enim in initio fadum oportuit,ne quis duquot; bitarct genres non efle dei.Iam uero apoftolus in Romanis dicit,Si quis fpiritû Chrifti non habet, hic non eft eius. Id fi uertas inuenies eos qui Chrifti funt,fpiritum Chrifti

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c o M M E N T ♦ L I« E R‘ 11.

habcrc. Aftipulatur nobis ôlt; Aurelius Auguftinus dePræfentia deiad Dardanuni pire I». diccnSjDicimus in baptizatis paruulis,quamuis id nefciant, habitare fpiritura fànâuni.Siceninieum néfciunt (quamuis fit in eis) quemadinodum Si ncfciuntmen ternfuam,cuius in eis ratio,qua utinondum poiTuntjUelutquædam fcintilla fopita eft, excitanda ætatis acceffu.Hacc Auguftinusrfedredimus ad hiftoriam.Petrus ergo iulfit illos baptizari in nomen domini,Vnus enim dominus eftin eflentia, trinus in perfo* na.In idem ergo rccidit fiucin nomen domini,fiue in nomen patris,filti amp;nbsp;fpiritus fan db baptizemus.Id quod propter illos annotamus,qui Graecos damnantes, nodum in fcyrpo quærunt fuperftitiofuli,Et Beda ipfe hunc locum de forma (ut aiunr) baptifmi difputans ex diui Ambrofti authoritate non aliter traâat,quàm nos traâauimus»

Atdire Kttiu, Humanitatis Si gratitudinis argumentum eft deniq; Si ardoris in uerbum domini, quo illi ab optimo fimulac fideliffimo ueritatis doâore plenius cupiebant erudiri, lu/ daei contra apoftolos profcribebant,ôlt; è fynagogis eficiebant ac perfequebantur, No^ ftri quoqj ad primam quamq; prædicationem fe abfolutos efle, Si nullo doâore nuk lâue inftitutiooe pofthac egere arbitrantur.Illi fpiritum fandum acceperant, Si tarnen orant ut Petrus remaneat, noftri nondumdidiceruntan fit fpiritus fancHus, amp;nbsp;tarnen abfolutos feeftecreduntSed uani funt qui hacipfa refuam fnfcitiani produnt, VehiTi me enim de aqua fapientiæ dixeris illud poëtæî

CAP, XI. Audieruntautemapoftoliamp;fratres,quierantin Iudæa,quôd8iC Gentes recepiiTentfermonemdei, Cumep aicendiffet Petrus Hierofo ly mam,difceptabant aduerfus illum,qui erant ex drcumcifione,dicens: tes: Ad uiros præputium habentes introifti,amp;f edifti cum illis.

Res noua nouo amp;nbsp;mirabili modo uerbis^ quam manifeftifiimis Sicopiofiftimis ex poni debcbat,ncquid omnino dubfi eftet de Gentibus, hoc eft, nc quis fortafiis puta^ ret illas exdufas effe ab Euangelica falute.Proinde ut certo crederemus bas pertinere ad populum dei,repetuntur eadem quæ iam audiuimus.Hadenus enim execrabautur ludaeiGentilesceuimpuros,prophanos ÖCimpios,adeoutneccongreiru dignaren^ tur ddtemplumfuum pollui crederentfi quis forte incircumcifus effet ingrelTus, At^ adeo hæcinoleuit opinio,ut apoftoli cum Petro expoftularent quod Gentibus fuiP fet commixtus.Non qued falutem Gentibus inuiderent,fed quodindignos putarent quibus proponerentur cœleftes thefauri,

Petrus autem rem ab initio repetens, expofuit illis ordine, dicens: Ego erarh in ciuitate loppe orans,amp; uidi raptus extra me uifionem,de feendere uas quoddam,ceulinteum magnum quatuor initrjs emiflum ècœlo,amp; uenitufcp ad me.In quod cum intendiflem oculos,animad« uerti amp;nbsp;uidi quadrupedia terræ,amp; beftias,amp; reptilia,amp; uolatilia cœli, Audiui autem amp;nbsp;uocem dicentem mihi : Surge Petre, mada amp;nbsp;uefee* re.Dicebam aiitem: tSiequaquam domine, quia nihil cômune aut im=î mundum unquam introiuitin os meum, Refpondit autem mihi uox rurfum ècceIo:Quæ deus mundauit,tu ne communia dixeris. Id^ ac cidittertio,amp; rurfum omnia fubdutfla funtin cœlum. Et ecceextem^ plo tres uiri præfto aderant in ædibus ,*in quibus eram, è Cæfarea miffî ad me, Dixerat autemmihifpiritus,ut congrederercum illis, nihilhæfîtans, Porrocomitati mefunt fex fratres hi,Etingrcflî fumus

fumus in do mum uiri;amp;9 retuh't nobfe,ut uidifletangclum domi fu^, qui adftitiflctac dixiflet fibi:Emitte uiros loppen, amp;nbsp;accerfe Simone, cognomento Petrum,qui tibi ea didurus eft,per quæ ferueris ÔC tu,0lt; uniuerfa domus tua. Cum autem exorfus effem fermone, illapfus eft fpiritus fandus in illos quemadmodum èC in nos fuerat illapfus ini:» tio. Veniebat autem in mentem quod dixerat dominus: loannes qui» dem baptizauicaqua,cæterum uos baptfeabimini fpiritu fando.Pro inde fi par donum dedic illis deus,quemadmodum Sc nobis quum ere didiffemus in dominumlefum Chriftum, ego porro quis eram ,qui poflem obßftere deof His autem auditis obticuerunt, amp;nbsp;glorificatie» runt deum, dicentes : Igitur ÔC Gentibus deus pcenitentiam concefTit ad uitam.

Idem in hac refponfione Petri repetiiur quod in decimo capitedidum eft, fed 'muta ta orationis figura fiue ftatu. Quod cnim fuperius hiftorica narrationc contextum eft, hie apologetica expofitione proponilur. In fumma .Cum ludæi ad Chriftianifmum conuerfi,interim uero nonnihil ludaizantes, crederent Gentes immundas efle,amp; ab cuägelica gratia arcendas, quippe cum ipfis earum quoeg confortio effet interdiâum, Petrus argumento fpiritus contrarifl afferit,Gentes uidelicet fandificaus effe, 8c Chri fti fanguinemundatas,Slt; proinde à fenon repulfas, fed baptizatas ♦ Caeterum miram uehementiam habet quod dicit, Si par donum dedicillis deus quemadmodum St nobis dum credidiffemuSjCgo porro quis cram qui poffem obfifterc dco^ln quem locum Paraphraftes, Aniam à dominofpiritubaptizatis (inquit) negaredebuibaptifmum aquæ,quæ nihil aliud eft quàm fignum gratiæ diuinitus côferendæ f Atqui gratia iant præcefferat citra noftram operam.Itacp negate baptifmfl aquæ quid aliud fuiffet quàm improbare quod feciffet deus .^Edodi ergo ueritatem à Petro, non remurmurant aut conuitiantur, fed deum glorificant quod deus prophanis iftis Gentibusaditumape-ruiffetaduitamperrefipifeentiaminChrifto. Nam Euangelium (utalibi oftédimus) pcenitentiam acrcmiffionem peccatorum in Chrifto praedicat.

Et illi quidem qui difperfi fuerant ex affli(ftione,quæ orta fuerat ob Stephanum,perambulauerunt ufe^ ad Phcenicen,amp; Cyprum, amp;nbsp;An tiochiam,nemini loquentes fermonem illum,nifi fob's ludæis.

Ergo quod Petro contigeratignorabät illi,inde non nifi profelytos aciudæos euan gelq communicatione dignatifunt ♦ Porro reliquis quibufdam myfteriafua reuelauit deus,ut illi Gentibus prædicarent Euangelium,quod fequentibus defer ibitur.

Erant autem quidam ex eis uiri Cyprij amp;nbsp;Cyrenenfes, qui cum in» troiffent Antiochia,loquebantur ad Græcos, prædicantes dominum lefum. Et erat manus domini cum eis, multus^ numerus credentium conuerfus eftad dominum.

ComprobatauocationeGentium, pofthac,pauculisquibufdamper w.cap.infet' Etdfßä^etl* tis,Gentium ecclefiam omnibus uirtutibus,8£ ornamentis perfequitur, exadiffime ob n'iiM« oculos illam ftatuens,ac docens quomodo uocata per uerbum obedierit, Chriftum fi* fceperit,errorcs reliquerit,amp; deum m iuftitia colucrit. Principio autem primitias Gt« tium, Antiochenam ecclefiam,fane ÔC fandiflimä 8C fpeciofiffimam defetibit* Potiffi-mum autem in illa ornamentfl fuit prædicatio Chrifti domnûpura * Nihil ertim aliud dicitur,quàm Prædicantes dominum Icfum. In hoccnira quurii fit omnis plenitudo, non eft ut præter ilium aut cum illo quiequä aliud praedicctut. Quin amp;nbsp;féliciter omnia cedebant,domino auxilium ÔC gratiam fuppeditante,adco utingens numerus conuec

90 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MEN Tgt; LIBER IT.

firma er fol ' do corde.

Peruentt autem rumor ad aures ecclefîæ,quæ erat Hierofolymis,fu per his,amp; mi{eruntßarnabam,uti'ret Antiochiam, Qui quum perue Ï’ niHet,amp; uidifletgratiam dei,gauifus eft,8C hortabatur omnes,ut pro pofito cordis perfeuerarent adhærere domino. Nam erat uir bonus, ac plenus fpiritufando amp;nbsp;fide.Et addita eft multa turba domino»

Eiufdcm generis eft cum illo, quod eadem ilia Hierofolymorum ecdefia in Sama^ riam mifit Petrum amp;nbsp;Ioannem:de quo fatis dilt;ftfl in s. cap.Commendatur autem hoc locoledoribusBarnabas, quiunus exmaximisamp; eruditifliimis apoftolis fuit,cuius mentio fadaeftincapite Hie nullum nouum dogma in Antiochenam induxitecclc fiam,fed rede 8i fimpliciter in Chrifto lefu inftitutos animat atqj confirmât, adhortâs utobfirmato corde pergerent adhærere domino » Vnde nos iterum colligimus,quÓ£l omnes uirtutes bonæ languefcunt ac inutiles funt,nifi abfoluantur conftantia amp;nbsp;inde fefta in bono perfeuerantia » Colligimus item quàm paucis contenti legibus apoftoli, in hoc omnes animi uires intenderint,ut in uia domini conftitutos retinerêt, amp;nbsp;in hac quàm longifFime promouerentNifienim in uia qua capimus,nihil refpicientes, ieri nius,fruftra profedionem incoepimus»Siquidem ipfein Euangelio dominus,Qui (ia quit) admota manu fua äratro refpexerit,non eft me dignus.

Profedus eftautem Barnabas T arfiim,ut quæreretSauIum;quenî quum inueniftef,perduxi't Anti'ochia. Accidit auterri ut annû totum confuetudi’nem agerent cum ea congregatione, docerent^ turba muî tam,amp;difcipuli cognominarentur primum Antiochiæ Chriftiam'»

Chriflîlt;mi( men.

Videmirabilcdci confilium.Iudaei uaseledionis auerfantur, at Gentes contra fum-ma complcdunturobferuantia.Prius audiuimus Paulum dedudum à nonnullis fra^ tribus abiifte Cæfaream, amp;nbsp;ab hac foluiflc Tarfum Cilitiæ, hæc cum Antiochif fere ui cina eflet,uocaiur à Barnaba, uocaniem^ fequitur Paulus. Non enim afpernenda eft: uocatio,quæ tametfi careat externo miraculo, à præclaro tarnen aliquo uerbi dei fit mi niftro,Siquidem hæc uocatiofelixaefaufta fuit Paulo.Nam huius amp;collegarum opera Antiochif celeberrima,6lt; toto orbe laudatiffima coUcda eft ecdefia,in qua primitus nobile Chriftianorum nomen inucntum,illis^inditum eft,quibus hadenus difeipu s lorum appellatiOjUti fæpe iam monuimus,indita fuerat» Porro de hoc nobili nomine nemo poft Eufebium Ecdefiaft» hift. libro '1. cap.i. fcripfit copiofius.Ccrte Chriftiant dicimur ab authore Chrifto domino,cui crcdimus,in quern baptizati fumus,cuius le ges colimusjiuftitiam aCredemptionem ueneramur, cuius item fpiritu donati, chari-imate^ fando undi per ipfum gaudemus. Oolendum uero quod hoc nobile nomen in tantum ueneritcontemptum,utimpura noftrauita inquinatum, multis Gentibus fit materia ridendi.Dolendû magis quod nos quidem ipfi hoc codefti titulo abutimur adhypocrifis,auaritiæ,crudelitatis acimpietatis noftræprætextû.Nemo nonhocno-minegaudet, fedquotufquifqjnoftrumuita aefide exprimit quod audit Turpe erat Platonicis,aut Stoicis,aut Epicureis quoq; nefeire magiftri fui dogmata,illis no fuper-ftitiofe etiam inhærcre,contrarias auerfari hærefes,fui dogmata magiftri propugnare, amp;nbsp;ad aftra ufqj extollere. Solis nobis licet magiftrum ignorare Chriftö, dogmata eius profcribere.diucrfaampledi, imohocdeferto inaliam fine Benedidi, fiue Dominici, fine Francifci.fiue Bernhardi,aut Brunonis träfire fedam.Sed faxit ille filius dei omni-potês Chriftus,ut pofthac ôi uita, dodrina Chriftianoru titulo melius refpondeät.

In hl's autem diebus fuperuenerunt ab urbt Hierofolymorum pro phetæ Antiochiam,furgens^ unus ex eis nomine Agabus, fignifica^’ batper fpiritum,famem magnam futuram in toto terraru orbe, qux àccidit fub Claudio Cæfare,

Raro inucnias ecdefïæ félicitatemprorfus omni^ parte beatiflïmanifuiffc. Iamcgt; nimaufpicatilTiniaquædamaudiuimus defelici Antiochenfisecclefiæfucceffutcæte- DejSwe ftcrf« ruminhifcefequentibusmulto audiemus miferrinia defame omnium maxima qua pseiuf-^ fupramodum ecclefia fidelium affligebatur. Ne ergo tædeat nos laboris amp;nbsp;uicifTitudi^ nis rerum,ôfratres.Sicnim fufcepimusbona de manu domini,mala cur non fuftinea musj’Cauffpetreru noftrarumfummam non metimur felicitate autuoluptate.fed fide amp;malorum tolerantia. In quibus hoc maxime confolatur quod dominus fuos nunq dcferuitjimo femper præmonuit,illis^ præ cæteris profpexit. Nam ut Aegyptios unà cum patriarchis olim unius lofcphi prudentia ab impendente fame præmoncndo.prç feruauittita hic ecclefiam fuam per prophetas,id eft eos qui diuinandi ualebant peritia, in primis autem per Agabum monuit, ut faperent fibi profpicerent^. Veriffime enim Silius ItaIicus,Nil(inquit)tcmerare pig^trabidiieiuniauentris.Sed uetuftas omnis ma Ouiâius Iefuadamfamédixit:hincta.mdiligentermonenturfanâi,.D.Ioan. Chryfofto.aliam morph-s, quoqjhuius uaticinii cauiTam annotât hifce uerbis, NeceiTariohicfamem magnâfu-turam fignificat propheta, quæ fane ficut prædiâa eft contigit. Vt enim ne purent qui^ dam propter hoc fadtamfamem quod Chriftianiftnus ingreffus eft,uelquod dæmo-nés deiedifuerint,praedicitfpiritijsfandus,quodeucturum effet, ficut ÔC Chriftusprg dixit multa,amp;euenerunt.Nonig(tur propter hoc,quoniâoportebatab initio hoc fieri , fed propter màla quæ in Aportolos fada, quæ cum Si fièrent, longanimiter ferebat deus.C^um autem in peccatis perfeuerarent,famés magna fada eft,fignificans ludæis cuenturamala.Atdicisî Si propter malos hæcfiebant,oportebat bonos à malis fcpara ri. Quid enim iniufte egerant Græci, ut propter ludæos malorû fièrent participes, qui nihil mali fecerant ƒ Quare die mihitNônnc prius dixit eis Chriftus,ln mundo tribula lionê habebitis.lt;’Tu auté hæc dicens.forfan amp;nbsp;hæc dices quod neeg flagellari eos opor-tebat.Hæc autem omnia ex Græco illo authore prorfus ecclefiaftico propter eos maxi- An mal^ enter» ineafcripfimus,quictiamhodiebella,fames,peftes,etomnis generis infortuniaadnu gont ex EMtt» perumillud(utaiunt)Euangelii dogma referunt,neeguero unquamexpenduntquod gelio, maxima ilia mala nobis iuftiffimodei irrogantur iudicio, propter fcelera dC nephanda flagitia noftra.Sunt enim qui ueritatê profcribunt, fandos in exilium pellunt,fandos fandorum hominum libros cremant, ucritatem blafphemant, miniftros uei bi indi;? gniffime tradant, excarnificant,iugulant,ius et iuftitiam corrumpunt,ecclefiæ opes 1« xuconcoquunt, patriam æreprodunt,ufuris uerfutfis Scfutelis pauperes circuueniSt, amp;nbsp;delicatuli ex fudorepupillorum uiduarum 8C egenorum uiuunttdeniqj amp;nbsp;libidine, adulteriOjôCebrietate omnia confpurcant. Propter hæc enim uenit ira dominifuper nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Verum inuetcratum eft iftud Sf iam olim omnium impiorum à fæculo protritilTimu conuitium, Ex ueritatis prædicatione nil boni emerfiffe unquam.Impingunt iftud im pn leremiæ apud lere, in 44Et Ecclefiaftici fcriptores ad illud refponderunt fæpifiime, Nam Demetriano hocipfum obficientidodiffnne refpondit fandus dei martyr Cy-. prianus,amp; Symacho dodilfimus S( uigilantiffimus Liguru præful Ambrofius. Quin Aur.Auguftinus libro de Confen.Euangeliftarum primo cap.n.maximein eos in^ Uehitur, qui conquerunturperdodrinamChriftianam rerumimminuifelicitatem, Clariffime enim docethancmorum imminui turpitudiné. Quod fi quis confulat pro phanos rerum fcriptores, uel in his deprehendetimpfiffimam eius fæculi in quo uixe-reapoftoli uitJm in caufla fuiffe cur dominus tanta fameexcruciarit miferos mortales. Videturamp;ipfe Lucas hoc notaffecum principis Claudij nomen refertin hiftoriam. C/lt;/«d/j îneoti» Hiccnim prophaniflimus exiftens,talibus imperitabat qualis ipfe erat.Vere cni Clau- tinentia^ dianus,Mobile(inquit)mutaturfemper cum principeuulgus.Siquidem Claudius iin perator uentri (ut aitSex. Aur. Vidor) uino,libidini fœdæ obediens,uccors amp;nbsp;propc hebes, ignauus ac pauidus, libertorum Si coniugis imperfis fubiedus fuit. Quibus fubferibens Suetonius, Nunquam temere(ait) triclinio abfeeffit, nifi diftentus ac madensj toto anno uifus fuit Saturnaliacelebrarc.Hine Antonia mater portentuni

eum honu'nis diâitabat,necabfolutum à natura,fed tantum închoatum, Aciï qurm focordiæ argucrct,ftulitoremaiebatfïlio Claudio .Et Philoftratus libro de Apollonio Thyanco r. Claudius (feribit) mulierumamorcattonitus,non imperii folum,feduigt;-tæ eriamcftoblitustfiquidem abipfis,utfertur,interfcäus eft. Itauides, amice Ledor, principumacmagiftratusftultitiaamp;impietatepeffum irerefpublicas etiamflorentilÏÏ masjd^ bello aliquoties,mox feditionibus,aliquoties fame.Sed de hac ipfa fame non nihil annotauimus amp;nbsp;in v. ad Romanos.

Difcipuli autê proutcuicg fuppetebat, propofucruntin fubfidium nuttere habitanubus in ludæa fratribus:quod amp;nbsp;fecerunt, mittêtes ad lèniores per manum Barnabæ ac Sauli.

Hiccommcndatur nobis mifericordiaamp;mutuacharitasDc qua fan's didumin fu-' pcrioribus.Quod autê dicittProut cuiqj fuppetebat,latius exponitPaulus in x.ad Co* rinth.s,dicens:Non fic doceo exercendam efle (paraphrafi reddo) benigniiatcm, ut n quos iuuatis opibus,fuauiter dC in otio uiuaat,uos auiêpereatis inopiatfed utex æqua bilitateinpræfentitemporeueftracopia illorum fuccurratinopiæ,amp;c. Etpaulóante hæCîVolo utbona animi promptitudine,iuxta illud quodpoiridetis,nó iuxtaidquod non poffidetis, aliquid in ufus impendaüs pauperum.Cæterum ne illud quidem negli gendum,quod iftud fubßdium per manus,ideft,delegationem amp;nbsp;curam maximorum apoftolorum mittitur,amp;adfenioresmittitur, Hocenim commendatur nobis ordoamp; prudens rerum difpenfatio,quæ non quibufuis, fed fenioribus deleganda eft. Illo au* tem inftituimur,ut diligenter perfpiciamus,quid cuiq; mandemus,imó utcuram pau* perum non niliprobatilfimis committamus.Dequa redixi in cap.a.

Bodem autê tempore iniecit Herodes rex manus,ut affligeret quoamp; dam de ecclefia.

Infcrtioefthiftorica.Sufpcnderatin «.cap.narrationcm de Petro,adres Antioche næecclefiæexponendas ueninHafcehicuicilTimad ij.cap.initiumufqjdiftert.adres Petri geftas amp;Hierofolymitanæccclefiæ hiftoriam redit,ac hoe ix. capite exponitpul* cherrima exempla de Herodis tyrannide,defanéiorum ac ecclefiæconftaniia ardenti* bus^ uotiSjde ucritatis uiéioria,amp; Tyrannorum horribili exitio, Venufta autem funt omnia,amp; miram habent cum gratiam turn euidentiam.Initio autem pulchre commit* tit hiftoriam.Eftenim cónexionis quoddicit, Eodem autem tempore. NamSaluftius id fieextulilfet t Dum autem haecagerêtur Antiochia? Hierofolymis iniecit manus rex Herodes,Slt;c. Huncuero HerodemalquoluntelfeTetrarcham,quidecollaratloan-nem,amp; Chriftum alba uefteindutum ludibrii cauffaPilato remiferat. Quod fi uerum cft,ncceirccft ut ab exilio reuocatus ab Agrippa hoc inregni admilfus fiiconfortium. Alii uero (quorum fententia uidetur elfe fanior) Agrippam Herodis tetrarchæ.ex fra* tre Ariftobuloncpotêintelligunt, qui Herodes fitcognominatus,ficut Aegyptiorum reges dicebantur Pharaoncs ♦ Perhibent enim omnes ludæae reges à magno illoHero* de,fub quo Chriftus nafcebatur,poftea cognominatos fuilfeHerodes, Raphael Vola terranus lib,Geograph.n,negotiumhocintricatilfimumaliasadhuncferemoduin digeffitjHerodi magno filiifuerefeptem, Alexander, Ariftobulus, Antipater, Arche* laus,Philippus,Herodes didius Antipas,amp; Lyfanias. Ex his priores tres à parente oc-cifi,reliquis uero tetrarchiæita diuifæ funt,utà Euca expofitum eft, Luc,?. Archelaus, qui patri in regno fucceflit,protinus à ludacis aceufatus quod crudeliter imperitaret,in exilium ab Augufto Viennam Galliæ pcllitur, regno ei us in prouintiæ formam reda* âo, Alexander autem,fiue,quod aliis placere uideo, Ariftobulus filiü hune Agrippam poft fe reliquit,qui in diuifione regni nihil fortiebatur. Exadfis ergo aliquot annis He* rodem Antipam Galilææ principem apud Tiberium accufar,amp; non modo nihil impe trat,fed amp;nbsp;in carcerem conticitur,Verum mox Tiberio defunäo, à Caio,cuius arriici* tiae caulfa ui ndius fuerat, ftatim ludææ rex fadlus,additis ei fratris Philippi defundfi ^yfaniæ tetr^rchqs.Hic Herodes Hcrodiadis pellicis hortatu,Romam Si ipfe regnuni impetra

itnpetratunis ucnît, fed Caügulæ principis minis Si iurgqs tcrritus, in Hifpaniam fu.-gitjtctrarchia eins Agrippæ côcefla. Vadianus ex lofepho fcribit hune à Caio propter confpirationis cum Artabano crimen in exiliumLugdunumefleablegatum.Pofthæc Claudii ctiam principis jCui Romæ adiumêto ad imperium fuit, fauore fpe^ eredus,limites regni prorogauit,tantam^ fibi authoritatem ac maieftatem parauit,uc multis terrori effetauguftû Agrippænomen.Extindusautemabangcio annoregni dus feptimo.tres filias reliquit,Bernicem,Manamnen dC Druf]llâ,deniq} filium Agrip pam uirum optimum, cuius in »lt;r. huius libri capite fit mentio, Hæc omnia copiofius perfequitur lofephusjôi in Epitomefua Vadianus.

Occiditautem lacobum fratrem Ioannis gladio : uidens autê quod gratum eflet ludæis,perrcxit comprehendere Sgt;é Petrum. Erant autem dies asymorum.Quem cum etiam apprehedißet,pofuit in carcerem, tradens quatuor quaternionibus militum alTeruandum : uolens poft pafeha producere eum populo.Et Petrus quidê feruabatur incarcéré..

More prudentum tyrannorum detondctmaximôtum in religione uirorum capi* ta, fi forfan ignobilis plcbccula infelici dudorum cafu ter ri ta ad fuperftitionem reuerta tur.Maximusenim Euangeliipræcoerat hic lacobus Ioannis frater german us, quem maiorem cognominant,amp;: Compoftellani Galitiæ dclatum mcntiuniur.Difcamus et

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gionis noftræ metiri. Cæterum quod populo gratificatur, ôieius ftultiffimis morem

geritaffedibus,imprudétiffime facit. Noneninitemere AnacharfisScythaapudChe toneumPlutarchumclamauit, O rempublicambreuiinterituram.inquauiriprinci- itgratiiitnpo^ pes confultent,populus autem ôi imperita rerum plebecula decerriat, cui uidelicet pro p^li aliquidßt» pris fit ÔC in minimis maxime formidare,amp; in maxiinis minime^fpicere. Quod Hcr cere, de didum Anacharfis Vt» 'nD/xavria fuit, ex quo Plato philofophus, rerum publica* rum ujr confultiffimus,aperte dicebatî Nullo modo iuftum imperiû uel ciuitatem ap* peliandâ,in qua popularis improbitas fumma quæq; reipublicæ munera tradare præ» fumât. Necenim denihilo Charondas (quileges Cathinenfibuscondidit) in hune

inclinât.ProindeHerodes fortunamfuam committebat aleaecumin gratiam populi quod placebat faceret.In hoc porrô maxima erat afflidio ecclefiæ.quod principum al* ter decoHatus effet, alter uero in uincula coniedus amp;nbsp;ipfe capitalem expedaret fenten* tiam Sedtemperauitnonnihil feruorem furoris interftitium temporis,Autenim no* nbsp;nbsp;nbsp;.

tatione temporis taxauit crudelitatê tyranni,qui ne fefti quidem religione flexus à cru* delibusabftinuit aufis.Verum italudæiquoq5obferuabantfeftifandimoni3m,noleil TyrttnniK tes ingredi prætonû,at nihil uerentes interim innocéntiffimi fundere fanguinem. Aut certe dei fignificauit prouidctiam,qua fadum eft ut minus feftinaretur. Tempus cnim amp;fefti obftititreligio.lam ut nihilomitterct quodpertineretadcrudeliffimityranni defcriptionem,Modumquoq;SChabitumuinculorumdepinxit.Nonmodo (ait)in carcerem conicci t,fed SC quatuor militum quaternionibus afferuandS tradidit. Aiunt autem Çjua ternionem quatuor militibus praefedum effe quibus imperet, ficut Centn riones centum,3C Decani decem.Sed fimplicius eft, fi à numero militü quaternionent didamintelligamustutfedccim ordinarit qui alternis uicibuscatenis implicitumaffer uarent, ne uel arte,uel populi clabercturauxilio.Dccrctumenimapud ilium erat quod à fefto ilium populo producere,amp;ad fupplitium uelleteducere.Cæterum illud ad mo* uendos affedus facit,quod tandem fubiungit,Et Petrus quidem feruabatur in carcerc, Vndc tu coniicies quae fit fandorum patientia,ôc impiorum ferocia ac félicitas.

Cæterû precatio ficbat fincintermiftione ab ccclefia ad deu pro co. Exemple haec nobis traduncur,ut etiâ nos difeamus quid agenda fit in tanto rerutn

94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER lU

Oratio^ nbsp;nbsp;difcrimine»Orandum utiq;.Nani plus poteft oratio iufta,quàm cxquifitifltma impîogt;

Quutn autem produdurus eum effet Herodes, in ipfà node dot;* miebat Petrus inter duos milites,uindus catenis duabus, cuftodcs anteoftium cuftodiebant earcerem ♦ Etecce angelus domini adftitit, lumenrefulfît in habitaculo, percuffo^ latere Petri, excitauiteum, dicens:Surge uelociter. Et excideruntcatenæ de manibus eius. Dixit autem angelus ad eum: Præcingere Sgt;i. fubliga foleas tuas, Etfecit fie«. Et dicit illi:Circunda tibi ueftimentum tuum,amp; fequere me. Et exiens fequebatur eum, nefeiebat quôd uerum effet quod fiebat per ange^ lum,fed putabat fe uifum uidere» Cum autem præteriffent primam ac fecundam cufl:odiam,uenerunt ad portam ferream,quæ ducit in ciui^ . tatem,quacultroapertaefteis ♦ Etexeuntes procefferût uicum unum, Sgt;C continuo difeeffït angelus ab eo.

Nonfruftratantouerborumapparatu deferibitureuftodia. Hoc enîm partim (ut întieciÜitas int b*« iam diximus) notatur crudelitas tyrannitpartim uero adumbratur imbccillitas ty fïornm^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;huius fæculi, qui dum robuftiffimi amp;nbsp;inftruâiflimi fibi uidenturprorfus

nulli funuHabent ergo hæc tacitam quandam antithefim.Nam omnia Herodis anxia funtSifeuera,ampla,prædura,inuincibilia,ærea,ferreaS^omnipartemuniti(rima. At in his omnibus nihil anxij uideris neq^ in Petro nec]^ in angelo.llle enim nihil fe excru ciatjfedquietedormit.Hic uero nihil moransporusfcrreas,militum quaterniones,ca tenarum nexus,ingrcditur,dorniientem excitat,induit,cducit,adeo^ amp;nbsp;per tripliceni illam cuftodiam,per portam ferream illæfum educit. Quid ergo conamini carceribus, catenis,militibus,catapultis, ôiuinbus ueftris, ô principes fæculi îquot; Non uincituriftis Chriftus,non pelliturqs ueritas.Quid uero ad hancrem probe exprimendam uel uiui dius pingi potuiifctîTalis pidura eft fubmerfio Pharaonis in aluco maris Erythrci,ex cidiu urbis iericho,nccnon amp;nbsp;Tyri ac Babylonis. Nam nulla eft potentia contra dnm«.

Et Petrus ad fe reuerfus, dixit:SJunc fdo uere, quod miferit domi« nus angelum fuum, amp;nbsp;eripuerit me è manu Herodis, amp;nbsp;ex omniex^ pedatione plebis ludæorum»

Etenim cum ptius uilîonem habuiftet, facilius credidit 8( hancuifîonem elfe, qua fignificaretur ipfum foreliberâdum * Videntur præterea multa dei miracula nobis elfe fomnia.ob carnis noftræ torporemîcæterum poftcaquam fide fuerimus excitati,prott nus cum gratiarumadioneglorificamusdeum» Hiedifeedeum uerum ilium elfe, qui cducit e uinculis, nô Leonhardum aut V uolphgangû aliqucni deum fiflitium. Ilium uerum deum inuocauit Petrus, illi SC gloriam liberationis tribuit. Vide Pfal. 107.

R.e autê perpenfa uenit ad domu Mariæ matris Ioannis,qui cogno minatus eft Marcus,ubi erant multi congregati amp;nbsp;orantes.Cum pul^ faffet aût Petrus oftiû ueftibuli,proceflît puella ut fubaufcultaret, noa mine Rhode.Et ut agnouit uoeê Petri, præ gaudio non apefuit uefti^f buis,fed introcurrens rcnunciauit ftare Petrû ante ueftibuI5«At illi di xerût ad eamdnfanis.llla autê affîrmabat,fic fe habere. At illi dicebât: Angelus eius eft.Petrus autê perfeuerabat pulfans. Cum aut aperuiQ fent,uiderût eum, 8( obftupuerut. Cum innuiffet âSt eis,mota manu ut tacerêt:narrauit illis quomodo dns eduxiffet ipfum de carcere.Di* xitaSt;NSciateIacobo ôdfiratribushæCtEtegrelTus abqtin aliûlocû«.

Facilia funt quæ hic fcnbuntur,nec multa expofitione cgcnt.Hæc tarnen uidcbätur obitercfleannotanda. i. Ecdefiafideliumnonfrigideorauitjfedardentiflime.Nain Cir4tiozTubgt; nodes duxit infomnes.Vnde nos difcimus quato ardore nobis in die tenrationis oran gtiw, duni fit.Quod Petrus dormiebat/ecuritatis erannihilominus fanda uigilauit uigilia.

1. Defcribuntur in hoc Rhode amp;nbsp;aliorum crcdentiumaffedus,turbae acmotus,ut ui deamus Chriftianos quoqj homines effc qui amp;nbsp;gaudio Slt; triftiiia,deniq} aliis quoque fint obnoxq affedibus.Quod propter eos annotanius,qui de fide nefcio quid philofo phantur : quafi uero fide exuamus hominem, aut fide Stoica tradatur difciplina, quæ omnesaffedus femel tollat, VideturangelusPetriautprofpedro,genio, fiuefpiri AngeluiPclri,. tu (utaiunt) Petri ufurpari.Nam uulgimoreloquuntur.Exiftimatautem uulgus,fpi^ ritus quofdam hominum efle,qui uel mortis fint prænScii,uel mortuorum genfi. Sed refellitur ea opinio ab ipfo domino Lucæ lo-.SC à loanne Chryfoftomo in Matthæuin Homelia »9. Impolfibile cnim putat, ut anima à corpore feparata, in hifce oberret re^ gionibus.Multa quidem à dæmone fingi fpedra,ut imprudentibus imponat.- fed nuE lam reuera animamrcuertit fed quatnuis continuo aut damnari aut feruari pro mcrp to.Rurfus uideri poterat fimplicifl’imam amp;nbsp;optimamintcrpretationem fore,fi per an-gelumPctrijipfum intelligamus cuftodemPetro deputatum à deo.Nam plurimi funt loci fcripturæ, ex quibus confiât angelos animabus iam inde à natiuitate pro cuftodia delegari.Hoc enim fignificare uidetur uerbum Chrifti Matth, is. amp;nbsp;fententia Pauli ad Hebræos 1. Gertediuus Hieronymus in Epitaphio Paulae angelum teftem implorât, quiPaulæcuftosaccomesfuerit. Etprophetain Pfal. Angeltsfuis (ait) mandauitde te,utcuftodiantte in omnibus uqs tuis. 4. Quodliberationemfuamnunciariiubet alqs quoqj fratribus lacobo in primis AIphæi,qui tum(ut referunt)Hierofolymorunt fuiiepifcopuSjCharitatem 8c unum totius ecclefiæ fenfum nobis commendat: ut iuxta Pauli uerbum,Eodem fimus animo, eadcm mente Si fententia, gaudeamus cum gau^ dentibus,Sdugeamus cum lugentibus. Praeter ea uultpotentiam 8c. beneficentiam do mini multis innotefcere, ut amp;nbsp;ipfi deum inuocét in necelfitatibus 8C gratias agant libc-ratori, y. Ceditfuroriimpiiprincipis.utamp;noscedamuSjpofteaquänullarefipifccn^ F«glt;f» tiae fpes fuperfuerit.Neq; uero omnis fuga turpis eft,ut in 9. capite oftenfum eft.Qiiin êCdiuerfum hicquoq; pro ratione confilium deiaudimus.E priorccaptiuitate, proxi main templumibatPetrus,hicnon item, fedprorfus feexurbefubducit.Nonigitur omni tempore 8C. loco idem faciundum imitandumue.

Porro ubi diluxit, erat turbatio non parua inter milites, quid nanl accidiflet Petro.Herodes autê cum requififlet eum,nec inuenifleCjCxa minatis cuftodibuSjiufTiteosduci.’defcendens^ à ludæa Cæfaream, ibi commoratus eft.

Paru (inquit Erafmus) liquet an Lucas Romano more dixerit, duci eos qui ducungt; TyrdnniK ca^ tur adfupplinum,anabduciàfefeinc3rcereni.Priorem egofententiam uideomagis ßodes damnatt probari Chryfoftomo,ut fimpliciorem SC ueriorem.Cui forfan amp;nbsp;illud cogruit quod dicit, «izaHfîvaç T’uç cptrÄlt;xKalt;^^ Eft enim «vaKfi'v« uerbum Atticorum forenfe, fignificäs reorü cauflam agere, inquirere adeo^ 8C damnare. V nde uerifimile eft,quôd tyrânus cuftodescapitisdamnaritfupplitio, Eftergo hocaliudac nouum tyrannidis exem^ plum,miferos St nihil talecómeritos perdere. Vtuelhinc intelligamus merito dixifie ApolloniumapudPhiloftratum libro 4. Hancautembeluam quam Tyrannumuo-cant pleriqj,neq; quot habeat capita fcimus.neqj utrum curuis unguibus aduncis^ fit dentiLus nouimus.Et quanquam ciuilis beftia efle dicatur, SC in medfis urbibus habL tet,eô tarnen perhibetur immanior fis, quæ in montibus aut paludibus degunt,in quo leones quidem aut pantheræ quâdoq; fi mulceantur manfucfcunt, St innatä feritatcm cxuunt,hæc autem ob attreéiationem fcrocior fada omnia lacerat. Cæterum curiofæ quaeftiones funt quibus inquirimus, An Deus iuftus fit, qui unico homine erepto,

^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER ir.

Cur nbsp;nbsp;cujio» multosconîecit«o pcriculum “i Curcnim non feruauiilacobum fratremIoannis ficut

cripuit Petrumç’Sic illi uifum erat.cuius uoluntas amp;nbsp;adminiftratio bona eft,necabcrra re poteft ♦ Quid quod hoc feruorum genus quo utuntur ad fup p 1 it ia ac dam natorunt cuftodiam principes.crudele pleruncp óC atrox parum^ captiuis propi tium eft, V nde iam nullam illis irrogauit iniuriam deus,fi fcelera ipforum uifitans.tyrannos tyrannic . nbsp;nbsp;co fuftulit furorc.Malo cnim nodo malus quærendus eft cuneus. Sed amp;nbsp;ipfa pofcebat

xquitas,ut iinpii qui ccclefiam conturbarantjunefto 1'uorum fpeâaculo cóturbaren^ turCaucant ergo impn,ne dum lætabundifanâorûfitiuntfanguinem.fuum tandem maxima defperaiioneeffundi ccrnantjuftusenimdcus eft, amp;nbsp;uindcxfanguinis feruo rum fuorum.Quod autem in fine Defcenfus régis ad Cæfaream.quæ amp;nbsp;Turris Strato nis cognominatur,meminit,ad fcquentem hiftoriam quæ in ea urbe co tigit pertinet*

Erat autem Herodes infenfus Tyrijs Sidontjs * Atilli uno ani^ mo uenerunt ad cum, amp;nbsp;perfuafo Blafto, qui præerat cubiculo regis, petebant pacem:eo quod aleretur regio ipforum annona regia*

Aliud tyrannic nbsp;nbsp;Quod Latinus uertit,Infenfus,Græce fignificantius pofitum eft ^i;/toAia;'tu/,,quafi

dis exemplunit quis dicat, Conceperat autemanimo bellu Herodes aduerfus Tyrios * Cuius quidem inftituti nullus, quod fciam, meminit poft Lucam hiftoricustat hie nimirfi hoc ueluti quarto crudelitatis exemple infignem uoluit regis arrogantiftimi defcriberetyrannic dem,qui occafionem exmifeha gentis captans,miferabiliorem efficeregeftit, autcertc fub fuum compcllcrc iugum,Regio enim Tyriorum ac Sidoniorum admodum angu fta, amp;nbsp;Galilææ Damafciœ prefla finibus non tantum habuitagrorum quantu ad tan^ tamhominum multitumnem alcndam needfarium erat; fed regia alebatur annona* Quin 8C maximus prouentus fis urbibus eratex uicinorü commertrjs negotiatorum* Periculofiffimum ergo ipfis futurum erat bellum ; proinde fuppüces Blafto accidunt. Quo loco Sfinconftantiâ principis notauitChryfoftomus,dicens, Vide autem ilium tnconßäntiu ty quomodo à Blafto iterum mitigatur,utpote homo facileirafeens, 8C iterum conciliabi runnorumt nbsp;nbsp;lis,amp; ubiqj feruus uulgi,nihil^ Iiberfl habens.Porro nos hinc conijeimus tyrannum

ftultilfimumamp;ftultcres fuas adminiftralTc, amp;nbsp;nihilominus domefticis SCexteris infe-ftum,imô funeftum,amp; proinde omnibus inuifum fuifle, Siquidem famulitium fuum duci iubet,Iacobum obtruncat,Pctrum uincit, rcliquis eius religionis hominibus mi^ naturtfed Si in nobiliflimas urbes bellum apparat; Si quis tandem iniuriarü finis ƒ An non meritoexdamaueritquis, Dfitalem terris auertite peftem? Vide hicamiccLedor quid dominus minatus ftt,quum dixit,Dabo pueros principes eorum,Ifaix ;*

Statuto autem die,Herodes ueftitus uefteregia,feditpro tribunal, amp;nbsp;cocionabatur ad eos.Populus autem acclamabat : Vox dei,amp; non hominis. Confeftim aute percufTiteum angelus domini,eoquód non dediflet gloriam deo:amp; erofus à uermibus,expirauit.

Hadenus ckfcripfitatrocilTimi hominis cædes,arrogantiani, potentiam,robur,fuc TyrSni interim ccflum,piorumquoq} afflidiones, opprefforfi querelas élabores, hoc eftProthefin tus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si Epitafin huius (ut fic dicam) fabulae.Pofthac dcfcribet Cataftrophen, hoc eft pro*

phaniffimihominisinteritum,qui hoctyranno erat funeftior amp;luäuofior quoad ipeâacula Si theatricam pompam pronior.Minus illi indoluilfet ft priuatim Si non in frequenti turbadiuinofuiftetperfoirustelo.Sedpublicamoportebateiusdfepoenam, qui publice publica poteftate erat abufusjnteritum ergo hunc hornbilem, quern Lugt; caSjUt omnia alias,brcuiter perftringit,Iofephus in ip.cap.s. hifee fermé uerbis copiogt; fius exponit,Igitur cum tertiu annu in ludææ cópleflet regno Agrippa, uenit in Caela ream ciuiratem,quæ primitus Turris Stratonis appellabatur, ibi^fpedaculum ad ho eporluit Ijunc norem Cæfaris pro cius falutecelebrabat. Ad quam feftiuitatem cius prouinciæmulti puniri in ccßgt;c tudo nobilium fimul procerum unà conucnerat. Secunda uero fpeflaculorum die, âuprincipum, ftola ueftitus undiq; argento contexta^ita uttextus eßet ualde mirabilis, uenitad theagt; trum

IN xri. CAP* ACT, APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

tramindpiente dic,8f primis radqs foie oriente dcmilfis argenti daritai repercufla ful gorem reddidit ualde perfpicuum.SC oculis infpicientibus formidandum.Mox autem adulatorcs uoces fauorabiles emittebant, quæ nccilli bonæpro ueritate uidebantur, deum fcilicet appellantes cum,atq}dicentes,Propitius nobis cfto. Quia licet haâcnus te uelut hominem timuerimus, attamcn iam nuncfuperioris naturæteefleconfpici.-fflusHas autem uoces rex nequaquä compcfcuit, necimpia corum ucrba comprcflit, doneerefpicicns (iam uerbaadferibimusuttab Eufebio Cæfarienfecitata funtlibro Ecclefiaft.hiftoriae x.cap.wj paulö poft imminentem atq;infiftêtem capiti fuo uideret angelum,quem etiam malorü cauftam intellexit. Mox ergo corde paftionem mortife^ ram fufcipiens,refpiciens fuos amicos,Ego (inquit) uefterdeus iam uitam morte com mutare compellor.Rcpcntc nanqjincrepitus fum, quum mendaces ad me damarent* Nam qui uocabar immortalis à uobis,ecce iam ducor ad mortem.Hæc ex lofcpho, Ita autem finqt arrogans fuperbia amp;nbsp;intolcranda crudelitas impij. Siefinierunt amp;nbsp;olim ty ranni Pharao, Saul, Achab, Scnachcrib, Zcdcchias, Iehoiachim,Balthafar, Herodes magnuSjMaxentius^. Intcribunt amp;nbsp;hodieomnes qui ud ecclefiam dei affligunt, uel • gloriam dco debitam fibi rapiunt.Non enim ob tyrannidem modo, fed ob immane il Gloriant dco lud flagitium tam feuere punitur,quôd adulatrices populi uoces non compcfcuiflet,ói Çubtrahcrc^ quod homo miferabilis ac mox periturus deus haberi gauderct. Nam diabolicum eft (ut Auguftini uerbo utar) dd honores poftularc «Nullus ergo pius illos fibi uel ambic rit ucl arrogarit«Dominus cnim apud prophetam clarifTimc, Gloriam meam ( inquit) altcri non dabo. At maxima dei gloria eft adorari,inuocari amp;nbsp;coli. Nemo itaq; fando^ rum ilia fibi ufurparit. Vbi igitur inuocatio Cultus diuoru ƒ An non intelleximus ucr bumdominijlnuocameindietribulationis,amp;eripiamte,amp;ficglorificabisme. Item, Pfàk49. Dommü deum tuum adorabis,amp; illi foli ferules. Proindc fandiores funt diui, quam qutcultumnoftrfi probare poffint. Damnatur hoCeodem Herodisintcritu fuperbia Superbia^ humana,de qua alias fcripfere fatis copiofe lefus hlius Syrach Ecdef« w, amp;nbsp;Ezechiel in inuedma aduerfus Tyrum cap.xe-.xr.is.Damnatur amp;nbsp;Adulatio, de qua dixit Curtius, Adulatiot Regum opes hare farpius quàm hoftis fubuertit. Cæterum talionis erat, ut qui ftolido populo carde 8i uinculis bonorum gratifteatus fuerat, nunc eiufdem aftirntatione ille-dus mifere caderer,Plurima in AfTentationem dixitPlUtarchus in eo libello quo often ditquidabamico différât adulator. Anaxilas adulatorcs diuitßdiccbateffe hoc eft ucrmes.Eiucrmibusarrofus dicitur hot loco Herodcs.Grarce enim eft,tt^gt;t^ Pedicularii vófjSjj©^ trnösAwyóJgyMT©-', quod Erafmus uertit,Et obnoxius fadus morbo, quo qui morbus^ laborant,cxeduntur à uermibus. Exiftimantautemhunciliumipfumeffemorbum quo in ter iÿ t amp;nbsp;Hcrodcs magnus amp;nbsp;Antiochus S^Maximianus, cuius deferiptionê ha^ bes apud lofephum in ir.cap, 9. amp;nbsp;x. Mach.cap. 9. qui locus admodum h uc quadrat* Eufebii Cæfaricnfis ucrba de Maximian! tyranni morbo hæcfunt, ficut fcribunturligt; bro Ecclefiaft,hift.8,cap,is, Authorem fccleris ultio diuina corripuit, illccnim quilæ^ tis acfaginaiis carnibus incedebatfupcrbus,inflatis fubito uifeeribus fuppuratis^ di^ ftenditur.In profundioribus dehinc pedoris partibus obortum uulnus totos intrinfe eus uifccrum feceffus tabo ferpentc depafcitur.Poft ctiam fiftulis quibufdam in fupcr^ ficie purulentis mcatibus adapertis, de interioribus putrefadis uulneris uenis ebullirc undatim ccepit innumera uermium multitudo, Foetor uero tarn intolcrabilis crat, uc nullus omnino ne medicorum quidem propius pcffctaccedcre, quod Carnes fatis læ^ tar,amp;in omni luxuria nutritar,grauiorcmex corruptionenidoremputredinis exhala^ bant.Dcniq; medicos quod uim feetoris tolerarc no poflent, intcrfici iubet. Quorum e numero cum quida iugulandus potius q medicaturus affifterct,afpiratus à dco, Cur ,, (inquit) erras imperator,amp; quod deus infert ab hominibus putas poffe reuocanîquot; Nec ,, humanus eft ifte morbus,nec à medicis curatur, Sedrccordare quäta in feruos dei ege-,, ns,quam^ in religioncm diuinam impius amp;nbsp;prophanus extiteris,0( intelligcs unde ti „ bi mala ueniant. Videautem quàm probe hue quadret exquifitiffima ilia Eufebii defer! „ ptio*Porrô horribilis hie morbus à medicis Phthiriafis flue pedicularisappellaturj

çS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-.COMMENT* LIBER rrrgt;

omniummorborum qui funt,amp;quifuerunt fcediflimus, quo amp;nbsp;L* Syllam arrogant tem amp;nbsp;tyrannicum hominem interiiffe fcripfit in Vita Syllæ Plutarch us ♦ Mira autcm dci uindidia cft,amp; mira iuftitia, quôd illos pcrimit omniû focdiffîmo 8^ teterrimo mor bo,qui nbsp;nbsp;nbsp;communem hominum fortem efferuntur, 8C ferocia quafuis fuperant be

Viüoriauerbif ' Qucmadmodum enim uerumcft quod dixitpropheta, Viri fanguinum, dolofi 8C. impii non dimidiabuntdies fuasîita uerum efîeoportet,quodidem dixit,Omnia perc untjfed uerbum domini manetin æternum. Dominus (^upetias fertfanäis fuis, cædit tyrannos*Fruftraergo pollicemini uobis,ô uos PontificiT,interitum Euangelii, amp;nbsp;re^ ftitutionem traditionum humanarum.Citius enim perieritdeus illeuefter Romanus, quàm gloria SC Euangelium cruçifixi domini noftri Icfu Chrifti, Cui gloria amp;nbsp;imperium femper*

Bfoluimus gefta Stephani, Philippi 8lt; Petri, uariaacpcculiaria quidemilla* Pauli quoqj nonnulla, adeo^ peregrinationem huius primam. Defcendi-mus ergo ad fecundam,Ôlt; ad ea quæ cum Barnaba communia habet,Prima fuit,qua é Damafcoelapfusabiitin Arabiam.tricnnioautcmcxadorediit

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hierofolymam.ôt ab hac itcrum Cæfaream profedtus,in Tarfum Cilitiæ foluit, unde

à Barnaba reuocatus Antiochiæ Chriftfl prædicauit, atq; ab hac rurfus unà cum Barnaba fubfidii conferendi gratiaHierofolymam ablegatus Antiochiam tandem rediir. Secunda iam tradabitur, In hacaudiemus quomodo fpiritus fanâi aufpicns unà cum Barnaba procul ad Gentes miflquot;üs,appuleritCyprum,atqj in hac Sergium Paulum ui rumprimariS deniqj cum eo multas A maximas infulæurbes ad fidem Chriftianam, profligato Elyma,conuerteht Deinde quomodo in Pamphyliam nauigans,amp; Chris ftum in hac prædicans,Antiochiam Pifidiæ uenerit. Hic cxponctur quomodo Chri-ftum ex prophetarum prædicarit oraculis,inuidia tarnen quorundâ pulfus fugeritico nium,deniq5 amp;nbsp;illa cieâus urbe,uenerit in Lycaonia. In hac uero Derben amp;nbsp;Lyftram urbes celeberrimas Euangelii fulgore illuftrat,clauduni qucndam crigit,aduerfus créa turarum cultumpro ucrareligionedilferit.Seduincéteingratitudinequorundam hominum impijffimorum lapidatur.Reftituitur tarnen uirtute domini,rcdiens^ per cas quas ad fidem conuertcrat urbes,ccnfirmat fidelium mentes,ne ufpiam à cognita défi ciantueritate.Tandem re féliciter gefta Antiochia Syriæ unde ueneratredit.Cæterum cum eo tempore nouum fuboriretur Nazaræorü dogma, opcribus legalibus falutem tribuens.Hierofolymam afcendit,hærefim iftam impugnat amp;nbsp;communibus totiusec clefiæcalculis obtinctfidein Chriftum non Icgeiuftificari credêtes fiueludæi fint fiuc Gentes Hæcautcm ceu in argumentum comparafequcntibusfufius exponemus.

CAP. XIn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Arnabas autcm amp;nbsp;Paulus reuerfî funt Hierofolymam, cx^

Redit ad intcrmiflam hiftoriam in cap. n, 8i quos ibi dixerat Hicrofo-lymamablegatos abtiftcjCoshicrediiflecômemorat.Nam etiâfi omnia exêplariacon-ftanter habeant,Reuerfi funt in lerufaleni.tamen ipfa res flagitat illprum hic reditum à lcrufalemelfedefcriptum. Atq; in eummoduminterpreiaïuseftamp;ErafmusinPara’« phrafi dicens, Barnabas autem amp;nbsp;Saulus defundihis quæ recepcrantàfratribuscu-randa.

tanda, tradita^ 8i pet Apoftolos diftributa pecunia, quæ mifla fuerat in fubfidium e' gentium, reliqucruntHierofolymam ac repetunt Antiochiam, adiunflo fibi comité loanne,cui cognomentum erat Marcus.Hæcautem fccreutmus à fupcriori n.ca.quod ucluti fcquentis capitis galea uiderentur.Sequitur enim,

Erant autem quidam in ccckfia, quæ erat Antiochiæ,prophetæ ac dodores,Barnabas^amp; Simon,qui uocabatur lSIiger,amp; Lucius Gyre nenfîs,amp; Manahen, qui erat Herodis Tetrarchæ colladaneus,amp; Saulus:

Vticceperatin u capJta iam pergit Antiochenam defcriberelaudare^ ccclefiä Lau-dat autem jpfam à maxima dote, nempcquoddiuinabenignitateipfiobucniflentpro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;orM“

phetæ acdotSores optimi.Necç cnim aliud ornamentum habet ecclefia nobilius.Adi-meenim ecclefiæ fidos etdoâos miniftros quanta quæfo reliqua erit ecclefiæ portio? A miniftris traditurueritas.impugnaturerror, fuadetur conftantia, docetur concor-dia, deniq; amp;fcelera corripiuntur Si. omnis generis uirtutes exfide per gratiam plan-cantur.Hæc autem omnia maxima parte fuftuleris,li miniftros fidos Si dodos fuftule-ris. Verum hoc diffcrunt à dodoribus hoc loco prophetæ quod jodorcs funtpafto-res Euangcliftae ScEpifeopi qui promifcuu pro contionibus publias erudiunt uulgus. At prophetpreana feripturæ indagât cruunt 8(eruditioribus priuatis publice tarne in ftitutis ledionibus tradunt,deindc 8(. populo quf profunt diligenter exponunt, Quan quam ea non femper obferuetur differentiated prophetæ quoq; euat^eliftæ dicantur, Seddehifeealibididum,8c à Paulocopiofius difputatum eftin 1. Corinth. 14.cap, Praeterea hie claret in eadem urbe plures fuiffc dodores prophetas amp;nbsp;epifcopos,fed talcs, quales eo erant tempore, uiri fandi,dodi 8C ab omni faftu alicniffimi.Recenfentur illi nominatim, ut uiri aeterna gloria digni, amp;nbsp;utapparetexternis quoq^ fortunæ bonis non infelices.Nam de Manahen dicitur)quodolimfuerit5‘«u7^0(j)©-',id eftcolladane us 8(. fimul aeducatus cum Herode tetrarchat unde reuera apparet hunc Manahen uirS fuifle non ufquequaq; profligatæ fortunæ. De eorum cruditione nemini dubium eft, quin ilia fueritpræclariirima. Oremus ó fratres dominum ut amp;nbsp;nobis fideles tribuac dodores.

quum autem illi facrificarent dommo, i'ciunarent^, di'xit (piritus fandus; Segregatem jhi Barnabam amp;nbsp;Saulum in opus ad quod accer fiui eos. Quum^ ieiunairentamp;oraflcnt, impofuiflent^ eis manus, dimiferunt.

Iftis deferibitur altera Pauli uocatio ad munus apoftolicum in Gentes, ne cui de per fcquutoris fide dubium reftarct.Quæcuncp autem hicufurpauit ecclefia in orando,fe^ parando (yf^nemmen, vf^ßinderett ut folcnt qui e turba ad certum euocantur officium ) 8C manuum impofitionejn fuperioribus expofuimus qualia fint. Gerte locus monet n5 nifi uocatos ad Euangelq prædicandi minifterium idoneos effe. De ieiunio autem fa- Deiei««w. tisfcripfitpoftlfaiam in fs. Matthæus in ß. Et D. Hieronymus loelis cap.i.enarrans. Si omne(inquit)ieiunium placeret deo,nunquä diceret Sandificate ieiuniumt ct,Non taleieiunium elegi.dicit dominus.Ieiunat Manicheus amp;nbsp;multi hærctici maxime^ Enlt; cratitæ, quorum princeps Tatianus eft, fed hoc iciunium faturitate Si. ebrietate deteri-us eft. Idem ad Nepotianum de uita clericorü, Pulchrc dicitur apud Græcos, amp;nbsp;nefeio an apud nos æque refonet,Pinguis uenter non gignitmentem tcnuem.Tantum tibiie iuniorum modum impone quantum ferre potes Sint tibi pura,cafta, fimplicia.niode-rata Si non fuperftitiofa ieiunia.Quid prodeft oleo non ucfci.et moleftias quafdam dif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt Mu

ficultate^ ciborum quærerc, carycas, piper,nuces, palrtiarum frudus, fimilam,mel, nachortim ieiu piftacia?Tot3 hortorum cultura uexatur, ut cibario non uefcamur pane, amp;nbsp;dum deli-lias fedamur, à regno coelorum retrahimur. Audio præterea quofdam contra rerum

loo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- c o M M E N T; L I B E R H r»

hominum^ naturam, aquam non bibcre nee uefd pane, fed forbitiunculas delfcatas S( contrita okra betarum^ fuccum,non calice forbere, fed cócha. Proch pudor, non crubefcimus iftiufmodi incptrjs,nec tædet fuperftitionisç'Infuper ctiä famam abftinen tiæ in dclitiis quærimns.Haec Hieronymus.Quæ fi hodie noftrfl aliquis fcriberet,pro^ tinus appellaretiir hæreticus, epulo Se crapulæ contra ecclefiafticani abftinentiam pa-« tronus.Verum ieiunium uetuftis reueraaliud non erat quàm temperas uita, abftinen tia^ perpétua ab omnibus fis quæ animum auocabât à puritate uitæ amp;nbsp;mentis fobrie^ iate,undc amp;nbsp;frequenter uigiliam uides ieiunio iundam effe in literis fanâis.Non etgo damnamus ieiuniumfandum,fedhypocriticum,uenale,fuperftitiofum,meritorium SticrißcanteSt 8c circumftantfis impexum Jam quod interpres nofter Aens^y^vrufj uertitSacrifican tibus.Vetusinterpres reddiditMiniftrantibus.Quiauero Aenifyla minifteriumqui-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;demfignificatSe XftTbfyoç minifter,nectarnenquiuis,fedfacrarûrcrumminifter,Era

fmus id exprimere Se fignificantius reddere udens dixit Sacrificantibus. Id cum Thra fones quidamnon uident,nonnihii roborisMiftæ fuæ ex hoclocoaddi credunt, qua fi apoftoli Antiochiæ Miftam pro facrificio celebrarint. Sedfaliuntur (ut diximus) mi feri.Etloannes Chryfoftomus interpres Græcus SeGræcelinguæperitiflimus, Quid eft (inquit) miniftrantibus^Prædicantibus,Ecce hic exponit Miniftrarc fiuc facrifica-re pro prædicare.Sic enim Se Paulus ufurpauit ad Rom* ly. Quin Se ipfe interpres Era* fmus in Paraphrafi fua,Porrôcum omneshi (inquit) magno ftudio feruirentecclefiæ commodis,dotes fuas ad omnium falutem Se Chrifti gloriam impartientes, quo non eft aliud facrificium deo gratius^ieiunantes interim, ut puris etiamprecibus adiuuaréc ccclefiae profedum,8ec*

. Et ipß quidem emiffî à fpi'ritu fando, abi'erunt Seïeudam, amp;nbsp;l'nde nauigaucrunt in Cyprum.Bt quum effent Salamine,annunciauerunt -fermonem dei in iynagogis ludæorum ♦ Habebant autem ôd Ioan« nem miniftrum,

Et peragrata infula ufe^ ad Paphum, inuencrunt quendâ magum pfeudopropheta Iudæum,cui nomen erat Bariehu: qui erat cum pro^s confule Sergio Paulo uiro prudente.

Qtidrationein Non finguladefcribit quae in ilia patrarunt infula. Semper enim ueritatis ratio fibi pauc'n omnia conftat,necmutatur cum tempore .Eadem ergo prædicatio Chrifti fubindeeffetferi* com^lexuiLu* benda,fifingulas condones perccnfereuellet,quasin fingulishabuitlocis.Eundeme* cdSt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nim Chriftum eandem iuftitiae uiam pari prorfus ratione, Se modo prædicarûtomni*

bus.Proinde deferipta una aliqua oratione Pauli, qualis ilia eftquae paulô poft feque* turjllae^ fuerunt quas Petrum,StephanG, Se Philippum habuiîfe relatum eftjenfum medullam ac fubftantiam omnium habemus.Confulto itaqj peculiaria duntaxat per-fequitur,nempcquomodo Sergius eius infulæprcconfuladfidemfitconuerfus, Se Magus homo ueritatis præfidio fit fuperatus * De Magia diâum eft in cap. s* Et Magi nomen tunc non infame erat,fed laudatilTimum.fignificans uirum philofophum fapi entern fiueprophetam.AtLucas huncuera nomenclaturadignatus, Pfeudoprophe* tarn uelutiimpoftoremacfedudorem uocauit, qui prophetam mentitus praeftigfis fi bi authoritatem pararit. Et de nomine huiusimpoftoris non uideo conuenire dolt;3is alfis aliud diuinantibus.Sunt qui credant hanc uocem Barichu corruptefcriptam efle* Sunt alfi qui filium lefu uel faluatoris exponat ; in hoc autem fe torquent quod hoc no minis expofuerit per EIymas,quafi Elymas idem fit quod Bariehu. Hie ergo alfi putat ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Elymas Syris fignificare Magu ac pfeudopropheta. Alfi Cêfum dei meijfiuc menfura

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dei. nbsp;nbsp;nbsp;cm fignificare Deus meus,Se nbsp;nbsp;nbsp;ccnfum.Suntalfi qui dicat BariefusdidG à

'rheodoriK Bi« parêtibus, fed Elymas ob uitæ meritû ♦ At Theodorus Bibliander ccclcfiæ noftræ in di blidnder^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uinis fcripturis Ledor atq^ interpres,quo baud fcio nu aliud hodie feftiuius,eruditius

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Slt;ma

IN Xin. CAP* ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jof

Sf tnaiori pollens iudicio uiuat ingenium, exiftimabat Bariefus afdritiS fuiiïe uiri no^ men,quaft tu dicas, Filius louis,uel Alius faluantis, quo nomine fibi homo ludxus uo luerit apud Gentilcm pro artis fuse pretio conciliate nomen, Deinde uero ipfo nomu ne proprio didumfuifleElyma magum,Elymaminquam, quafiquis tranfpofitis alp quotliteris dicat Eliam autElifama ♦ Proindeobferuandumcfle, quod hiftoricus non fcripferit out®çgt;069 ifianvivirai, fed Ais^^^KvmTazTOoiio/xaccuTro. Hocenim poliere lo quutionem,Sic enim alia cnunciatione appellatur nomen eius:itaqj totius loci difficul tatemoririexeo quod cxpofitorcs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uocem.adetymologiamfuperioris

uocabuli explicandam magis,quam ad aliud illud proprium Magi nomen expriment dum,fpeäare arbitrabantur.Porrô deprocofulari poteftatefcripfit Feneftella de Mag* Rom.capite undecimo*

Prudentiamfuamfingularem hoc ipfo declarauit quod cognofccrepriusuclletdo Pftidentiel, flrinaegenus,quàm incognitum damnare. Eleganterenim Tcrtullia. in Apologetico cap,i.Quidiniquius (inquit) quam utoderint homines quod ignorât, etiam ft res me retur odium^Tunc etenim meretur, quum cognofeitur an mereatur. Vacante autem meriti notitia,unde odq iuftitia defenditur^quæ non de euentu,fed de confeientia pro banda eft.Habcs autem in hoc Sergio Paulo uiro forti amp;nbsp;prudentc.quid neftrii quoq; deccat magiftratum.Dcfiderat hie aiidirc fermonem dei, defiderent h oc amp;nbsp;i 11 i, Audita ueritate,relegatàfeimpoftorem,etin ueritatemiuratus abnegatomnêfuperftitionem. Id fi noftri quoq;facerêt, minus innocentis fanguinis funderent,Boni principis exem plar geffit Dauid quoep, [ofaphat,Ezechias ôC lofias, qui omnes fufeepta dei ueritate, hlAs prophetis amp;fuperftitionibus ualedixerunt,Slt; regnum fuumpohhac iufteaefan die per Adem adminiArarunt,

Refiftebat autem illis Elymas magus:(ic enim interpretatur nomen eius,quærens auertere proconfulem à fide*

Quemadmodum nunquam non deerunt qui ueritatem propter fua commoda ex Itnpietas cr timoré, ne quid compendns fuis decidat,impugnabunt, ita femper illi ipfi à ueritate fu uaritiareßüit perabuntur .Gerit enim hic magus omnium eorumtypum, qui hodie uentris gratia e«4«gclio* non modo plebe,fed SCipfos principes à ueritate auertunt,adperfequutioncs animât, auitam^ ncfcio quam Adem iaäität,dicentes parentes illorum non fuifle ftultos neqj infeliccs,qui tarnen hanc Adem ignorarint,EcclcAa enim non modo à tyrannis perfe^ quutioncm patitur,fed à mendacibus quoq; doâoribus,à magis,hærcticis SC inipofto nbus.Sed audi iam mafculam Pauli refponfionem,

Saulus autem quiidem Paulus, repletus fpiritu fando, intentis in cum oculis dixit: O plene omni dolo,amp; omni uerfutia fili diaboli,ini mice omnis iuftitiæ,non definis inuertere uias domini redas;quot; • i • -

DiuusHieronymus inepiftolam Pauli adPhilemonemfcribês,omninocxiftimat Prf«n«ôww*'^ hic primum Pauli nomen à Sergio Paulo inditum effe Apoftolo, qui prius femper fit Saulus uocatus,nuncautem trophei uiccPauli nomen fibi fumpferit,quoduirum tan turn lucrifccifiet ChriAo ♦ Subferibit illi in fuis in nouum tefiamentûannotatis Valla* Sed Erafmus diuerfum quiddam,fed feite obferuaium annotauitfupér i.cap-,epiftolæ ad Roma.Priufquam uero Pauli in Elymaminueéliuaefummamafcfibat, duo notât* Aceufatio imlt;s Prius,Paulus repletus fpiritu fanâo dixit,figniAcans omnem uirtutem non hominis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bariet

fed dci elfe,cum quo negotiu fit omnibus hypocritis.inquos tandem ipfemetanimad ƒ«♦ uertatdeus. PoAerius, Paulus intentis in Elymamoculis dixit,Hocenim fignificauit hiftoricus quanta animi conftantia, quàm grauibus moribus, quàm deniqj uultu feue ro 8C uerendo caufamfuamegeritaduerfus Magum, Difcantergohincminiftriucr^ bidominici quid fefuo^ officio dignumfaciant.AudiantSCuerborum pondus, nul» lo delibutum leniminc^led graueprorfus ac admirandum.Ex abrupto enim per cxcla-*

mationem indignatione pro fcdcris magnitudine pleniffimam cxdamat8C aït, O plex ne omni doIo,Slt;c.Accufataßt in eo dolum malum« Quid cnim aliud cft Magia.quaiit impoftura 8(. dolus ad circumucnicndum öC impruden tibus nummos cxtorqucndum cxcogitataç’Deindeaccufatimprobitatêhominis.Nam ja.t/'iUfylca,, quodLatinus uer^ titVerfutia,propenfionemfignificatadquoduisfacinuspatrandum:à /«Ao/; facile SC operorjquales Gcrmanicc uocamus fchantlich liederliche büben,gfchwinddurchri» ben in aller fchalckheyt^ Cæierum filium diaboli uocat, rationem nominis fui, per Anti^ phrafin,habens,Quafi dicatîBaricfus diccris ueluti altilTimi dci filius, fed reuera ipfiflï tni diaboli es filius,qui SC ipfeueritatem odit,SC mendacium coliijam nulla iuftitia ue» ra eft quam quæ ex fide per ueritatem cft.Igitur cum proconfulem cuperet à fide reuo-care,relt;3c dicitur inimicus eife iifiiitiæ, Quanquam uideri poterat uerbis ineife enalla^ gc,amp;Omnisiuftiiiædilt;Sücfleproomnieoquodfanôium,afqaumSfiuftum cft,Noii poffunt autem non odiifeeiufmodi impofiores puricatem S(. fandümoniä ueram, qui impuritatcSf rebus prophanis nutriuntur.Poftremoperintcrrogationem uehemen^ ter incenfa oratione (quanquam alq citra interrogationem legant) accufat ilium pcifi^ mi fceleris Deprauationis uidelicet. 2v/asy£^f?|U cnim fignificat res planas innolucre, SC ex redis facere tortuofas.Nihil autem (implicius, purius SC redius eft ueritate Chrifiia natathancperuertimus cum bene didamaleinterpretamur.fiucaliquiddcnoftroaf« fuentes,fiuealiquiddetrahentes,fiueinuertentes,fiueinfufpicionemmalamtrahétes. Sc breuiter, quoties de ueritate nofiri lucri gratia improbe SC inhonefie loquimur, auc lucem tenebris noftris data opera obfufcamus, Vitiu hoc noftro fxculo ufitatiiTimum eft,Sunt enim maximi nominis uiri, qui de fide noftra peffima quæq; prædicant, quae tarnen de fuo addunt,in hoc autem illud faciunt,ut à ueritate euangelica auertant plu^ rimos ♦ Quidcnim non comminifcuntur in nos^ Clamant à nobis facramenta con-culcari, ecclefias diripi, diuos à nobis nullo in loco graduue haberi,uirtutes profcribi quafqj,contra uero plantari omnis generis fcclcra.deniq} liberum dicapud nos fideni fände datam frangerc,luxuriari,quiduis impunc tentarc,tumultuari,amp; cdida princi-pum fanda afpernari,Quæ tarnen omnia nos ita abhorremus,ut fummafeucritatc u-tentes ciufmodi extremis arbitremur dignosefle fupplitqsjfti potius Elymæ fui præ-ceptoris non poenitendi difeipuli, deprauatione ilia quam nobis impinguntfimplices àdodrina noftra, quæ ueritatis cft,abfterrent,ut ftupidis, per omnia fcelerum genera grairantcs,imperitarelibcrius SC uiuercpolfintfuauius ac magis fccuri.

Et nunc ecce manus domini fuper te,êc cris cæcus,n5 uidens folcm ufcp ad tempus. Et confeftim cecidit in eum caligo ac tenebræ, Sc cir^ cumiens quaerebat,qui fe manu ducerent.

Quemadmodum olim Alexander imperator præfigncm aliquem nadus impofto-Condigna [cea rem,in foro tranfitorio ad ftipitem ligari præccpit, 8C fumo appofito, quern è ftipulis leri^ocna^. nbsp;nbsp;nbsp;6C lignis humidis fieri iuflerat.necauit, præconedicentes Fumo punitur qui uendidic

fumumrita non alia plaga dei dignior crat hie tenebrio Elymas, quàm ut cæcitatc pu-nirctur,qui SCerrorum nebulas depcribat, 8C tenebras optimis quibufqjoffuderat. De monftrabatautem Proconfuli per hanepoenam dominus, quod præftigiofaaccæca eflet profeirio,quam hadenus magno apud imperitos uenditarat impoftor. Occæcan turetiamnumanimisquiterrcnamalunt quàm cccleftia.Nam omnihabentidatur. Sec. Ad hypotypofim uero facit quod cæci exprimit geftum,quod uidelicet ille alienis ducitur manibus.Hiftoriacnim res gefias non tantum narrat, fedetiam ob oculosfpe dandas proponit.

T une proconful quum uidiffet quod acciderat,credidit, admirans fuper doÂrina domini.

Vtex uidoria Petri atty Philippi à Simone Magöreportata, multumgloriacnego-tio Euangeli] accelfiuita hoc loco non minor illi contigit, ubi Elymas qui fe hadenus blafphcmo

bbfphcmo titulo Filifi dei uocari iulTiffet, fupcratus,uifum amifit« Eft ergo ucritas itn-tnortalis«

Cum autem aPapho foIuifTet Paulus, qut cum co erant, uenerunt Pcrgen Pamphyliæ« loannes autem digrefliis ab eis,reuerfus eftHie^s rofolymam«

Dcfcdio Ioannis Mard poftcaaccrrimam pepcrit inter fummos hofceapoftolos contcntioncm« Parum enim honeftacratdefedio. Nam cxpufinanimitate,0lt;fort3flis ex patriæ(ut fit)defiderio oborta,amp; proinde Paulo fufpecSa fuit^Patriam illius audiui-mus induodedmofuiffeHierofolymam. Cætcrum qui crediderehunc ilium cftelVlar cum, qui poftea Petrum fccutus, Euangelium fcripferii, amp;nbsp;Alexandriæ praedicauerit, forfan non expenderunt plurimos eius nominis fuiffe uiros. Quanquam nobis nulla funt argumenta certa,quibus conuincamus Ioan « Marcum no fuiflc eum qui dicitur. Verum illi quoque nihil habcnt nifi conieduras.Parum autem compendii flue difpea dnattulerit,fiueis Euangeinfcriptorfucrit,fiue non fuerit.Si autem Euangeliftes fuit, iam hæcdefedio non plus derogaritauthoritati nominis eius, quàmabnegatio Petri, ipfi Petro derogauit,

Cæterum ipfi peragratis rcgionibus, à Perga uenerunt Antiochia Pifidiæ, amp;nbsp;ingrefli fynagogam die fabbatorum,federunt,Poft ledio^ nem autem legi's ac prophetarum, miferunt principes fynagogæ ad e* os, dicentes : Viri fratrcs, fi quis eft in uobis fermo exhortationis ad plebem, dicite«

Multahisinfuntdogmatacgregia. i. Veritatemnon horrcrelucem,fcdinmc^ dium prodire» Hine enimPaulus Barnabas in publicam ingrediuntur fynagogam» ». Sabbatum in hoc efle inftitutum ut in hoc rebus uacemus diuinis.nempe orationi, Sabbattim-ledionibusaccontionibus facris. De qua re alias» j» Modeftiam uiros decereapofiö licos fummam»Proindcapoftoli hoc loco non importuned impudenter fcingcrunt, amp;nbsp;more Anabaptiftarum clamitant: Audite uerbum domini,Poenitentiam agitetfed ff lentes expedant dicendi occafionem» 4» Legem dprophetas.hoceft.facros libros in publicis conuentibus efle tradandos, non nugas authumanas lcges»Tranfumpfic hoc primitiua Chrifti ccclefia àludæorum fynagoga,diligenter^ obferuauit,ut liquet exOrigenis, Ambrofn, Auguftini monumentis, doneeinfeitia (uperanteomnis fcrL How Canonic pturarum publica tradarioredigeretur ad inutilcm cantum,fiueadhoras (utuocant) clt;e. canonicas,qucutiqueab initio à canonicis fcripturis, quæproculdubioàprophetis in collegiis ecclefiafticis quotidie tradabantur, nomen adepts funt» y» Prophetiam non efleafpernandam, aliorum^ in interpretatione d exponendis fcripturis audien- i«Cor«i4, das efle fententias » Hine primorcs fynagogæ Paulo d Barnabæ dicendi poteftatcni faciunt.

Surgens autem Paulus,0d manu filentio indido,ait: Virilfraelitæ, amp;nbsp;qui timetis deû, audite: Deus populi huius delegit patres noftros: amp;populum in altum extulit, quum effent incolacin terra Aegypti: 8^ gc/im?« brachio excelfo eduxit eos ex ea,amp; circiter quadraginta annorum tem Exod.i4« pus mores eorum fuftinuit in deferto ♦ Ac deletis gentibus feptem in terra Chanaan, forte diftribuit eis terram eorum ♦ Et poft hæc annis lopeu« circiter quadringentis quinquaginta, dedit indices ufque ad Samue^ ïem prophetam. Et cxindepoftulauerunt regem: dedit^ eis deusiRcg.w« Saul fîlium Cis,uirum de tribu Beniamin,annis quadragin ta»Et amo to nio,fufcitauit illis Dauid ut effet rex,cui teftimonium reddensi.Rfg«iö« i 4

Io4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER 111*

dixftdnueni Daui’d filium kfle,uirum fecundum cor meum, qui £adet omnes uoluniéites meas.

Oratio Pauli nbsp;nbsp;Hic primùs eftPauIi fcrmo,qui memoria proditus fît fandarum Iiterarum,adco fi'

doâat milis fuperioribus apoftolorum orarionibus, ut non ouum ouo fit fimilius * In buius autem principio mire captauit beneuolentiam,in eo quod Ifraëlitas uocat,amp; à timoré dci commendatjfubindicans éos de horum numero efle, quorum falus deo curæ fue^ rit, ôf fedeillafalute non nouo aliquo deo aut nupera fide difierturumXftautem oratio generis fuaforfi.Siquidem ludæis fuadet,ut Chriftum dominûfidefufcipiant* Cæ tcrum hocipfumaltiffimc repetitaexpofitioneorditur, ex anteadisdeicomprobans ueritatem,iuftitiam SC demcntiam, quam tarnen nullis in rebus æque demonftrarii^ quàm dum filium fuum lefum Chriftum orbi exhibuit* Hicautem oftendit quis is fil; quomodo prædicatus fit,quid paifus,SC quam ob cauflam tam indigna paflïis fit, quo modo idêrefurrexerit, quomodo omnia ifta fcripturis fintprodita confirmata^,quis corum frudus,item quid eos maneat,qui prædicatùm contemnant*Hæcomniû fum-ma,8Chictotiusorationis ftatuseft. Déprima ex facris expofitione hiftorica noneft Beneficia pa^ quod multis agam,nifi fortaftîs illud moneâ, uideri pofte Paulum tam altea rebus uc-tribut cxhi» tuftis petitoprincipio uoluiftefignificare,Deum hocipfo quodpatres elegit, quod de bita. AegyptoeduxitjôCinterramChanaanfeptemdeletis gentibus induxit,falutemad-umbrafte fideliumtcæterum illam nullis meritis noftris deberi, fed eledioni 8C miferi-cordiæ dei, item falutem illam nullo terreno regno, nulla fæculiquiete, ac ne ullis qui-dem bonis quæfortunædicuntur, futuram fuifle uocatis, fed fpiritualeefte quod per corporalia defignatumfuerit,nempercgnumcoelefteincomparabile,incomprehenfi.* bile SC aeternum,quod non ex nobis,nec pro meritis noftris,fed ex immenfa fua miferî cordia daturus fit omnibus fis qui poft complétât legis tempora in lefum Chriftum na tum fecundum carnem ex femine Dauid,SC multis fignis teftimonfis^ comprobatum filiû dei nihil hæfitantes crederent.Iam loci feripturæ cquibus ilia omnia fumpfit Pau lus omnibus funt notiflîmi*Porrô numerum annorum 4$°* funt qui référant ad fupc riora,utab altiori principio repetitus uideatur,nempe à natiuitate Ifaac ufqj ad tempus lofue,8C initium pofleftîonis terræ Chanaan.Verû fie non congruunt annûNam jpfe Mofes in Exodo.Habitatio autem (ait)filiorumlfraclquamanfcruntin Aegypto,fuit quadringentorum triginta annorum.His fi âddais 40» annos quos in defertotranfegit populus,47o. annos conftitues,ut interim aliorum annorum non meminerim. Prom de non congruit computatio. Verifimilius eft Paulum deduxiftîe computationéab anno exitus Ifraël ex Aegypto ad Dauidis ufq; temporatquandoquidem non aliud agir, quàm utferietemporumôCrcrumgeftarflindicata,àMofead Dauidperueniat, ex cuius femine Chriftumfaluatorem fecundumcarnem natum efledoceat* Athicmelius

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quadrabitannorum computatio.Nam j.Reg.ff.abannoegreftïonis filiorum Ifraël de

terra Aegypti ufqjadquartumannum rcgniSolonionis colligunturanni quadringen ti odoginta, cui fummæ fi quadraginta annos detraxeris C tot enim annis imperitauit rexDauid,ut habetur i.Reg.f.)reftantanni plus minus à MofeadDauid quadringen ti quadraginta.Porrô annis circiter quadringentis Paulus dixit, ut plus minûsue red-deretexadiorfupputatio. Sic enimloquifolemus ubi decerto Ôi exado numero no-bis non conftareinnuimus * In hacautem computatione comprehendimus SC annos Samuelis 8c Saulis,quibus 8C Eufebius in Chronicis quadraginta tribuitannos.De re liquis uero huius loci uidere eft hiftoriam facram.

huius è femine deus,ita ut promiferat,adduxitirraêli feruatorem le fum, quum antè prædicafletloannes ante faciem introïtus eius baptk fmum pcenitentiælfraêli* Cum autem implefletloannes curfum, dk xit : Quem me arbitramini efle f Non is fum ego fed ecce uenitpoft cuius non fum dignus foleam pedum foluere*

ÎN’XIIb CAP. ACT. AP O ST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loy

Mie poft longiorcm expofitionem delabitur ad prædiearionê Chrifti, ïil cuius prin Hißoria Je cipio tradit Chhftum cfte Mefliam ptomiftum,uerum Deum amp;nbsp;hominem è profapia Chriflo, Dauidis ortum.Id^ confirmâtteftimonio Ioannis Baptiftæ, qui fortaflisapudAntio PfaLyit chenfes prophetæ fidem habebat.Et fanè Baptifta praecurfor clariffima diuine naturæ præterea amp;nbsp;totius cuangclici negotii de pcenitentia amp;nbsp;remiffione pcccatorum teftimo* nia tuIit.De quo plurima loannes in cap.i, Iterum autem uides negotium Ioannis Ba* ptiftæmifceri negotio Euangelico, ut uideas hunc non minimum eflcEuangelii præ* conem.De quarefuperius difputatumeft*

Viri fratreSjfilri generis Abrahæ,amp; qui inter uos timent deum, uo bis fermo falutis huius mifTus eft.

Pulcherrima ueterum hiftoriaru indult;ftioneuenitad pr^dicatiortem Chrifti, quam nuncea parte prorfiis abfoluitquaper loannempræcurforemcœptaeftîaflerensle-fum ilium clTe Chriftum quern promiferint lex Si prophetæ, lam cum noua hæc prae* dicatio plurimos offendere potuiflet, iterum exordiolo quopiam knit ac præparat au* ditorum animos, monens ut in officio audiendi perma néant. Addit ftimulos cfficacif-fimos,duin filios Abrahæcompellat,timentes deum dicit,Si maximam utilitatempro ponit,dicens, Vobis ( ad ludæosenimpeculiariterfpeâabat negotiumûlutis) fermo falutis huius miiTus eftxproinde qualis fit intelligite.

Qui enim habitabât Hierofolymis,ô^ principes eorum,cum igno^ rarent ilium, uoces prophetarum quæ per omne fabbatumlegun^? tur,condemnato eo impleuerunt,nulla^ caufa mortis inuenta, petie* runt à PilatOjUt interficeret ilium.

Rurfus ne protinus obficerent, Si Meflias érat, qui faâurtt, ut Hierofolymis quae Melfiæ facra urbs eft Si doäiffimorum fimul Sipqlfimorum hominum feraciffima/ crucifixus fit 5* Refpondet, Quicquidabillis qui Hierofolymis agunt, faflum eft, idtotumcxignorantia.deindeucrö cxpræfcientia dei fadumeftt quiperprophetaS fuos praedixit Chriftum palTurum.Id ergo completum cflc,annunciamus uobis. Ned eft quod quenqiiam fupplitii genus ceu commeritfi remoretur. Nam nulla caufla mot fis in eo inuenta eft, propter quam merito puniri potuiflet. Proinde quiequid pafliis eft,noftri caufla paflus cft,ut morte indebita foluerentur noftra erga deum débita inhit mera.Itaaiiud interim agens pulchreprædicatipfis crucem Si mortem Chrifti,

Cum^ confumaflent omniaquæ deeoferiptaerant,depofitum de ligno,pofuerunt in monumêto.Deus autem fufcitauiteum àmor^# tuis, qui uifus eft per dies multos his, qui fimul afeenderant cum eo à Galilæa Hierofolymam,qui funt teftes eius apud plebem.

lamuero mord addit fepulturam Si ex mortuis refurredionem, ut pknam haberêt myfteriorum Chrifti prædicationem, Iterum autem immifcet authoritatem feriptu* ræ.quo minus offenderentur ignominia crucis. Deinde eiufdcm rei caufla refurredio nem quoq^ fubiungir,qua Si diuinam comprobat Chrifti naturam. Si uitam in Chrk fto omnibus credentibus reftitutam. Addit refurredioni eadem illa argumenta, quæ Petrus in orationibus fuperioribus.

Et nos uobis annunciamus, qubd earn repromiflîonem, quæ ad patres faefta eft,deus adimpleuerit filrjs illorum, nimirum nobis refuæ feitato lefujficut 5C in Pfalmo primo feriptû eft : Filius meus es tu,ego hodie genui te. Qitôd autem fufcitauit eum à mortuis, iam non am^ plius reuerfurum in corruptionê,ita dixit ; Dabo uobis fanda Dauid

Ibé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO MMENTt LIBER III.

fideïi'a Jdco 5gt;^ aïiâs diat:Mon permittes ut fancftus tuus uidcat corru4 ptionem.tslam Dauid quidem cum fuà? ætati xnfcruifret, confilio def, dormfuftïamp;^ appofi'tus eft ad patres fuos,ufdit^ corrupuonem* At is quem deus fufcitauit,non ufdit corruptfonem*

’teßimonidhi» nbsp;nbsp;Haâcnus uidctur nuda contexta effc hiftoria,nunc adijciGtur teftimoni3,8^ fruâus

fioriie Chrißi, hiftonæ,hoceftrcrum Chriftiindicatur. Fruäushiceftquodin Chriftolefuomnes thdauri rcrum Cttleftium funt exhibiti fidelibus,hoc eft quod quæcunq; deus per pro phetas promifit,ea per Chriftuni complcuit.Faâus eft enim hie nobis a' deo fapientia, iuftitia, 8(. fanlt;3ificatio,amp; redemptio : uiajUeritas,amp; uita : refurre(3io,amp; omniG rerun» plenitudo abfolutiffiina. Sub teftimonia autem referuntur treis præcitati feripturæ lo^ ci. Primus eft Pfal.i. (fub n enim Pfalmumretuliteum,qui nobis eft i, quodetiaipfe Auguftinus fecir,aut certequi nobis primus eft,ueluti prologus operi Pfalmorum præ pofitus eft) Si teftimonium fert diuinitati, affliäionibus Si regno Chrifti. Ncq; enini uerifimileeft quod Apoftolus unicum tantum ex Pfalmo citant uerfum, fed totum po tius ludxis enarrarit. Lucas ergo indicem rerum potiftimarum contexens, uerfu cita* to,totum Pfalmum monuit efle confulendum Jam ft totum cofulas, uidebis hoc pro* bariatqjdefcribi Chrifti diuinitatem,humilitatem,uiâoriam,acregnunK AtqjadhGc ftatum redige Pfalmum totum, Si nulla inerit difticultas, maxime cum eius nonnihil cxpofitum fit amp;nbsp;in cap. 4. Secundus locus pari confilio,ratione ac modo tranfumpius eftcxlfaiæcap.yy.lneoenimcopiofiflimisuerbisdefcribiturgratia dei perChriftu no

3d) Wil ßdgt; bisexhibita.ErgoSanâûpofuitprofcedere. Foedus auteni (uel Icremia tefte) pro pec* catorQ rcmiirione,quæ nobis contingitexmerito Chrifti, quem Dauidem uocatpro*

I - phcta.eo quod Dauidi promiflus fit Chriftus, Si ex eodem natus fecundum carnem, truwUeJ) 0ef nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tertius locus defumptus eft ex Pfal. v. Si refurreflioni fert teftimonium. Quem

admodum pluribus incapite i. indicauit Petrus. Quod autem hi loci interprétés non nihil torferunt, fadumeft, quod non uideruntillos non unius duntaxatrefurredio* nis efle teftimonia,fed totius negotii Chrifti, Meminit fane refurredionis, fed per fy* nekdocham meminit,ut interim alia Chrifti non excludat opera negotia^,

Notum igitur fit uobfs uirf fratres, quod per hunc uobi's remfftto peccatorum annunciatur amp;nbsp;ab omnibus, à quibus non potuiftis per legem Mofi iuftificari,per hunc omnis qui credit iuftificatur.

Pofteaqergocnauigafleteteftimoniorumfcopulis,colledis Uelis ruit in portG,ucr* Chrißi. bis^ apertiflimis exponit frudû rerum Chrifti, Si quid per ipfum orbi fitdonatum, plenitudo,pcrfedio,0lt; plenaria peccatorum remifliotquam hie obiter indicatcontin* gere non mcrito, operibus aut ullo legis præfidio, fed pura dei per Chriftum gratia« Quod idê Paulus in Epiftola ad Romanos, Galatas ac Hebræos fufilTime perfequitur. Etdiuus Aurelius Auguftinus idem tradans argumentum De fpiritu Si literaad Mar cellinum lib.cap.13. Si 14. euidentiflime probat hominem iuftificari non lege operum, fedfideitnon litera,fed fpiritut non fadorum mcritis, fedgratuita gratia .Idem agit SC aduerfus Pelagiancs de peccato originali libro î. cap. la. Item de natura Si gratia ca* pite i.Si 5. In 4. uero cap.eiufdem.Hæc igitur Chrifti (inquit) gratia, fine qua nec in* fautes,nec ærategrandes falui fieri poifuntnon meritis redditur,fed gratis datur, pro* pter quod Si gratia nominatur.Et in 14. cap.de fpiritu Si litera,Cum de lege (ait) dicia mus quod non iuftificet, non tantum intelligimus legem ceremoniarum, fed Decalo* gi quoqitabulas.VideRoma.s,j.4,Galat.j.amp;Ioan.i,

Vfdete ergo ne fuperueniat uobis, quod dftdum eft fn prophetis: I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Videtecontemptores, amp;admframint. Sc euanefcite, quia opus ope^f

IN XIII. CAP. ACT. AP OST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107

Suafitludæis Chrifto domino fidant,hichortationiiungit minas,qtlafqoograuio Min^ ttJuerfm tes effent,prophcticis uerbis rccenfet.Et quanquam omnes prophetae de pcena incregt; contemptores dulorumacperfidorummultadixerintubiqjjunicu tarnen Abacukteftimoniumex i. Euangel^. capite petiifl producere uoluit, quod fatis atroxachorhbile folum fufficere uideretur. Equidem apparetApoftoIum ex habitude geftuauditorum prsfenfiffie multos aiTide re,qui Euangelii amp;nbsp;Chrifti contemptu intuniuerint, qua re permotus propheticü fup pegitteftimonium.Hocautem fuo negotioadaptauit per olt;«.o/lt;aa-f/;,quam Cicero Col lationem uertit.Namhiceft fenfus Pauli, Videte ne forfancontcninatis uiuificumdet uerbum, quemadmodum olim maiores ueftri uerba prephetarum cohortantium ad poenitentiam contempferunt,ôe pereatis mifere, quemadmodum i 111 quoq? perierunt, oppreffl iugo régis Babylonici. Nam de captiuitate Babylonicaamp;urbisexcidioper Nabuchodonoforem loquitur propheta î cui probe tandem refpondit uaftatio urbis per Titum.Rebus adhuc faluis nemo credit,quod tandem, ubi nihil profceerit dei Ion ganimitas,omnesexperiricoguntur.ScdSedcrcuchemêteihorribilidicimus, Mains eft quàm quod quifquä credere pofliit. lam quod nos Icgimus, Et cuanefcite,Græce eft

iccpav/'camp;HTi - Eft autem no modo euanefco,fed demolier de marcefeo î quae duo cum ipfa re idem polleant cum fuperiore, utrac^^ tarnen magis hue quadrat quàin illud.Eftenim fenfus prophctæ,Cum mala pr^dicimus futura,uos prorfus contemni tistaderit ergo tempus,quo mala experiemini,ncmpe dum in Gentes longe abdudli ad mirabimini quod in tantampotueritisuenirecalamitatem, ibiergoobftupefenis, de mifere marcefeetis miferia.Hæc de prædicatione Pauli,quae negleâis omnibus ceremo niis,ritibus,traditionibus de conftitutionibus humanis,adunumGhriftum uocat, in illo omnia exhibct,adco ut extra hue nulla fit falus,fed calamitas extrema.Confer hæc cum ilia fidei abfoluta régula de qua diximus in capite x, dum difputaremus de doâri^ naapoftolorum.

Bgreffîs autem è ccetu Iudæi’s,rogabant Gentes,ut fequenti fabba« to loqueretur fibi uerba.SoIuto autem cœtu,fequuti funt multi ludæi 8^ religiofi profelyti Paulum acBarnabam,qui alloquentes fuadebat eiSjUt perfeuerarent in gratia dei.

Exponit nunc concomitantia prædicationem Euangelii,quàm uaric ad illud afFici' RccUrndtur anturhomines.NamEuangeliûaliisodoruitæeftad uitam,aliis odor mortis ad mor ueriM, tem,i. Cor. x. Hine eft quod alii quidem,qui fuæ innitebantur iuftitiæ de externa quæ^ dam magni pendebant,Euangeliû horrenttalii contra ambiunt ac ampleduntur,Gen tes in primis,quæ peccatis graues iam olim fenferantreatus,cxternis ac uiribus huma^ nis expiari non pofle. Pauci ex ludæis falutem fitiuntnam fuæ iuftitiæ fidöt. Attamen non omne fernen Ifraelis reiedumeftifaluabunturenim rcliquiæ,Roma.ii,Hashoclo co monentapoftoli,utin gratia Chrifti perfeuerent. Vbi iterum uidemus quodperfc^ uerantia pietatis ueræ anima eft.

Sequent! uero fabbato pene uniuerfa ciuitas conuenit ad audien=j dum fermonem dei. Videntes autem turbas ludæi, repleti funt zelo, amp;nbsp;contradicebanthis quæ à Paulo dicebantur, contradicentes ac Io* quentes blafphemias.

Conueniunt fane, fed partim rerum nouitatepermoti,partim pietateilleâi. Illius Ittuidialequb cauffamaiunteiTecuriofitatem.quamilledicebatLeuitatiseffefiliam.Nullamenimin turueritatentf hacinuenerisconftantiam.Huius porrôcauflamreéliffimecenfentfpiritûdeibonum crux Euang^equot; effe,quo dodli mortales miferi fentiunt peccati grauamina, quæ nulla alia re tolluntur iiiwn. quàm doârina Euangelica.Pori o ludæi iterum funguntur officio fuo,inuident,æmu lationcringuntur,metuuntnequidfuædecedatauthoritati dequæftui fiapoftolisad-hærc3tciuitas.Proindeinfidiantur,occlamaht,conuitianturdeinfaniunt.Græcaenim uehemétiffïmafunt, «vriAiyovTiÇ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cótraftrcpcntesóeconuitianiesi

Io8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER III.

Typum autem gcrunt omnium impioru.qui hoc atrociores funt ueritatis hoftcs, quo religiofores uideri uolunt ueritatis 8C iuftitiæefle cultores, imo ÔC defenforcstdefendut interim fuamcxiftiraationem amp;nbsp;utilitatem. Pauciex ftulto selo gloriani dei quærunt, Eiufmodi 8i noftra fæcula plurimos habent,qui plenis buccis amp;nbsp;lateribus firmis profi hunt, de uoceStentorea Euâgelicæ ueritati ceu hæreticæ amp;nbsp;nuperæ dodrinæ occlamär, remurmurant SC conuitiantur.

T une fumpta fidutia Paulus ac Barnabas,di'xerunt: Vobis oporte bat primum loqui fermonem dei,fed quoniam repellitis ilium, èc in^ dignos uos iudicatis æterna uita,ecce conuertimur ad gentes, fic enim nobis præcepit dominus: Pofui te in lucem gentium, ut fis falus ufep ad extremum terræ»

RecLim^les ab Oportet ergo epifcopumitadoâum efle, utpotensfitcontradiccntcsconuinccre, ÿdt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;mentium feduäoribus os obturare.Itat]^ fungitur Paulus boni paftoris officio.Ma

gna enim authoritateconfutatludaicamperfidiam, Domini iuftitiam,ueritatem Seele mentiam ab ifforu uindicat calumnijs, atqj in ipfos ludxos omnem damnationis cuI» pam retorquet.Deus (inquit) præftititquod promifit.Fdium 8e in coomnem promis fit perfeâionem,hunc iam mifit. Sein ipfo uobis omnem præftitit plenitudinem, uo« bis inquam tudxis hlifi fuum peculiariter mifit.Prxcepit enim,uc uobis primum hanc Vide cui malu falutem nunciaremus.Nunciauimus crgo,8e ccce uos rcpellitis obuiam. Ne ergo poft er peccatS imhicexitijuefiriauthoremfeceritisdeam^ipfienim indignos uos facitis xternauita, puteft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quandoquidem tenebras quam lucem mauuItis.Nuncergo uobis in malitia reliäis ad

Gentes conuertimur,ut illis mifericordiam ac regnum dei annunciemus. Quod fî cui ueffrum id uideatur impium,is audiat domina de Mcffia per prophetam Ifaiam in 49. dicentem,Pofui te in lucem Gentium,ut fis falus ufqj ad extremum terræ. Duoautem monentur hoc uaticinio.Prius,quöd Chriftus lumen annunciaturus fitetiä propha« nis Gentibus.Id quod SeSimeon iuftus apud Lueä in z. teffatus eft. Proinde neGen^ tes quidem à ueritatis lumine exclufx funt, Pofterius, quod Chriftus non tantum lu^ dæiSjfed omnibus etiam Gentibus credentibus in eum,falutaris futurus fit.Quæ cum ita habeant,Non (inquit) peccamus quod uobis defertis ad Gentes trâfimus.SicoIim ipfe dominus negleâis pharifæis.dixir,Sinite illos,cæci funt Se duces cæcorum.Nemo enim fanus facile dixeritpalàm impiis, hypocritis fine blafphemis omnia concedéda, femper cedendum autdiftimulandum elfe*

Audicntes autem Gentes,gauilæ funt, 8^ glorifîcabant lèrmoncm domini,amp; crediderunt quotquot crant ordmati ad uitam æternam.

Quemadmodum peccata animum deticiunt, ita gratia abieâum furrigit Se confirm matProinde Gentes peccatis hadenus oppreffælxtâtur iam degratiæ dei auxilio,noti FiJeseßex nbsp;nbsp;de excæcationeIudaica,Roma,ii,Quôd autem illoscredidiffeait, qui ad uitam fuerint

deo» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ordinati,notât fidem non elfe rneriti humani,fed mifericordiæ dei aceledionis, Nam

Petro in Euangelio confitenti Chriftum.dicit dominus, Caro Se fanguis nonreuela* uit tibijfed pater meus qui in cœlis eft.Et ad Nicodemü,Nifi quis (inquit) renatus fucx ritc fupernis.non poterituidereregnum dei.Item loan, ff.idem dominus,Nemo (ait) uenit ad me,nifi pater qui mifit me traxerit eum.Hi loci omnes non imputant deocuk pam damnationis impiorum, fed magis conuincunt eledionê Se gratiam deicauffam effefalutis piorumtne quis uiribus noftris afcribat,quodfoIiusdeieft,Pluradehacrc Paulus in Romanis, Sein i,capiteadEphefios,item Auguftinusinlibris deOrdine adZenobium, Namin 7. capite libro i. non minus uenuftequàmueredixit, Quôd mala quamuis ordine (quem deus diligit ) contineantur, confequens tarnen non eft, ut deus mala diligat,qux etiam neceffario effe exdei iuftitia côuincitur, Prxterea ordo iuftificationis Se uitx fie habet. Deus elegit nos antequam iacerentur fundaméta mun di,fed elegit in Chrifto^uiin hoc ipfo elTemus irrcprehéfibiles. Et hoc quidem falutis negotium

IN xni. CAP^ ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo^

negotium multi» faeculis Gcntibus non retcxit,in fineautem temporum per cuangelii praedicationem uniucrfo orbi apcruit. Proindequi iam huic prædicationi credunt di-cuntur ordinati elTe ad uitam æternam. Qui autem non credunr,non funt ordinaii ad uitam.Non quod deus iam olim abiecerit iftos. Si dei culpa amp;nbsp;morofitaie non crcdâtî fedquod ipfedeus in fuo illo ordine 8C confilio delegerit qui Chrifto fidunt, Huic autem cum hi nolint fidere, fua culpa fefe ex hoc ordine excludunt. Quod enim deum at tinet,iubet hie omnibus Gcntibus prædicari Euangelium.Inhocannûciaturillud dei confilium quod uclitpcr Chriftum omnes Gentes faluos facere. Aduocantur ergo ad hanc falutein promifeue omnes, nec quifquam eft cui non aliquid doni impartiat bonus dominus.Quod ergo quidam credût,diuinæ uocationis eftt quod autem quidam non credunt,nondeoimputandum eft, fedhumanæperfidiæ. VndeS^Paulus dixit, Quoniam indignos uos iudicatis æterna uit3,amp;c,Plura de his alibi.

Diuulgabatur autem fermo do mini per uniuerfam regionem. lu^^ dæi uero extimulauerunt mulieres religiofas amp;nbsp;honeftas,amp; primos ci uitatis, ÔÔ excitaueruntperfequutionem in Paulum acBarnabam, ôd eiecerunt eos de finibus fuis.

Inuitis omnibus uerbi dei hoftibus propagatur uerbi dei gloria. Cæterum nullibî ceffat impietaSjfed fempcr folicita fibi undiqj corradit fubfidia,amp;ea quae maximam au thoritatem acadminiculandiuimhabere uidentur. Ergo Antiochcnfesludæi nonim Confjlium dé prudenter incitabantaduerfus uera pietatem mulieres primarias, quas plurimû poffe profcribendit norant,cum quod religiofae.hoc eft fuperftitiofulæ, ueram pietatem impotentius odi- uentate^ rent,cum quod procerum in urbe uxorcs, non modo maritos in perfequutionem ar-marc,fcd amp;nbsp;fanditatis fpecie quoslibet inodiumueritatispoterantexafperare.Etfæ® pius muliebri folertia, imoftultitia abufus eft fa tan ad maximas res perficiendas. No-tilTimum eftfacinus Eu3e,Dalilæ,Herodiadis,amp;aliarum multarum. Superftirione ergo amp;nbsp;impotentia muliebri,opinione quoqj uulgi,8f procerum iniufta potentia,arma-ti,in ueritatis miniftros feruntur, Si cfficiunt ut publico aedido interdicatur ip fis urbe acagro.Crediderutenimapoftolis profcriptis ueritatemfubfifterenon poftc.Idquod Si noftri fperantes non minus falluntur quàm illos coftatefledelufos. Sequiturenim, Porro difcipuli repicbantur gaudio amp;nbsp;fpiritu fando. Mira autem eft illorum Si noftro rum temporum coliufio, ut uel hæc unica hypotypofis nos admodum animaret con-firmaret^,fi ueritati crederemus.

At illi excuflo puluere pedum fuorum in eos, uenerunticonium* Porro difcipuli replebantur gaudio amp;nbsp;fpiritu fando.

Hoc enim tradidcrat in Euägelio dominus,dicensî Quicunq; autem non audierint fcrmoncs ueftros,exeuntes ab eis,excutite puluerem de pedibus ueftris. Iam ne quis il lud tanquam leuiculum contemneret,addit î Amen dico uobis, tolerabilius crit terrae Sodomorum 8C Gom orræorum in die iudidi.quàm hominibus ill is. Illa uero Excuf-fionis ueftium ;^î.(aidinprimisfignificariuolaitdominus,quôdadeoabhorreantab Exeußia ue^ eorumcófortio,utetiam puluerem eius terrae in qua illi inhabitent,nolintt quod adeo ßiwnäpoflo^ non ambiuerint iftorfl facultates Euangelft praetextUjUt puluerem etiam rem omnium lica^ uiliffimam nunc excutiant reftituant^ : 8i quod nihil parcitum fit labori, omnia quæ ad falutem ipforum facere uidebantur finttentata, fedfruftra,non dei culpa, fed ifto-rum improbitatc.öf proinde deum ac miniftros eius uacare omni culpa.in cuius rei te-ftimonium iamiam excutiant in ipforum capita omnem culpam ac condemnationcni futuram, Atqj hanc genuinäefle Excuftionis fignificationem, teftatur ipfc apoftolus Paulusapudhunchiftoricünoftrumhuiuslibricapite is.lbi cnimexculfis ueftimen-ti8,addit,Sanguis ueftei fuper capUt ueftrum, Mundus ego pofthacad Gentes uadam. tx quibus omnibus intelligimus quae fit poteftas Ciauium, quas tradidcrat apoftolis Cläuium^d* Chriftus,quid fint, Si quomodo apoftoliülas adminiftrarint. Claues aliud nihil funt teßos^

•IIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' COWMEN Tlt; LIBER HR

quam Euangclq annunciatio.Hgc nunciatpcenitentiam 0( peccatorum remiffioncm, ncmpequodquicunqjcredidcrintjfalui futurifint:quinoncredidcrint,condcninan--difint,QuoticsigtturprædicaturuerbumEuangelii,claues prof{-runtur,quibus apcri tur amp;clauclitunAperiiurenim credentibus uita Uncredulis uero dauditur uita: idcp non hominis miniftri,fcd uerbi dci,cuius miniftcr amp;nbsp;præco eft, uirtute, Vcriini cniin eft ucrbum domini,quôd crcdentcs bcandirperfidi autcm fini damnandi. Ergo quod hie minatur acpollicctur in terris,id ratum habet dominus in coelis, qui hocipfum te^ ftatus eft,cum adhucagcrctinterris.ToUeergoaminiftrocIaucs,hoc eft,uerbö Euan geliijiam non poterit neqj ligarc neqj folucre.Omnis enim uirtus uerbi dei eft. Proinx de nullam ligandi autfoluendi poteftafem habent,qui rerum fuarum in fcripturis fan Poniifieié ex« ft’s nullum fundamentum habent.Vnde iam facile colligis quare doceamus Pont.Ro fommunicatiot mani Exccmmunicationis fulmen, nihil aliud efte quàm betaceum telum ♦ Siquidem traditionibus humanis nititur,quæconfcientiam cbligarcnon poflunt.Cactcrum no ua multis uidetur effe hæc de Clauibus fentcntia,iis maxime qui putan t Claues nefeio quamoccult3muimcfle,quae fit facerdotibusinternaquadam uirtutecollaia, utipfi poflint condonare fiue retinere peccata.NotilTima enim eft Scholafticorum cotentiox fa ac intricata de poteftate clauium difputatio. Hi ergo audiat Auguftinum nobifeum eadem de Clauibus fentientem amp;nbsp;in t. libro de Doäri.Chriftiana capite is. dicentem, Au^ußinut de Quidliberalius mifericordius facere potuit, qui feipfum nobis utredircmus fubfter ncre uoluit,nifi ut omnia peccata donaretconuerfis, grauiter fi'xainterdida reditus noftri.pronobiscrucifixuseuellerctç’HAS IGITVR CLAVES DEDIT ECCLESIAE S V A E,ut quae fólueret in terra,foluta eflent in ccelo. Scilicet ut quifquis in ecclefia eius dimitti fibi peccata non crcdcrct,non ci dimitterentur, Quifquis autem crederct, fecg ab his corredus aucrteret,in eiufdem ecclefiæ gremio conftitutus,eadem fide atq; cor^ redione fanarctur.Quifquis enim non credit dimitti fibi poflepeccata, fitdeterior dcx fperando,qu3fi nihil illi melius, quàm malum efleremaneatjUbi de frudu fuæ conucr Hierott^mus^ fionis infidus eft. Hifcc fubferibit amp;nbsp;diuus Hieronymus in Matthaeum la. fie diccns, IftumlocumjEtdabo tibi claues regniccelorum,epifcopi SCpresbyterinon intclligen tes,aliquot fibi de Pharifaeorumfumuntfupcrcilio,ut ucl damnent innoccntes,uel fol uere fe noxios arbitrentuncum apud deum non fententia facerdotum, fed reorum uix ta quæratur,amp;c.Hæc hadenus,

CAP. Xiiii. Fadlum eft autem Iconfj utfiraulintroi'rentfynagogaludæorum, amp;nbsp;loquerentur fic, ut crederct ludæorum fimul amp;nbsp;Gi æcorum copiofa multitudo.Qui uero increduli erant ludæi, concitauerunt, nbsp;corrupe

Eadem femperfacies,idem habitus ueritatisapudomnes, idem ergo hicaudimus quod hadenus audiuimus,alios quide ueritati prædicatæ credidiffe, alios infidias ftrux Seditionum au xifle. Vnde iam laris dare liquet qui fintSeditionum authores, non illi qui accufantur thores* ueritatis cultores,fed accufatorcs horum hypocritæ ac impii.Hi enim fimplicium cor^ rumpunt mentes,ac turbas concitant.Corrüpunt autem mendaetjs ac calumtnis,quix bus ueritatem contaminant atq;fufpedamfaciunr.

Multo igitur tempore demorati funt,fortitcr agentes præfidio do* mini,qui teftimoniu perhibebat fermoni gratiæ fuæ', dabat^ ut (îgna amp;nbsp;prodigia fièrent per manus eorum.

Succejfut ueri^ nbsp;nbsp;Infidns amp;nbsp;perfequutioni ubitj opponit fuccclTum uerbi, ut confirniaremur in ncx

talKt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gotio domini.Nam hoc multaexperientia certiffinnim cftjCaffom acfriuolum cfiecon

tra ueritatem omne præfidium humanae induftriæ. Qiiod enim alii obijeiunt coepifie quidem hanc dodrinam fæpius,fcd eandem fæpius quoqj fuppreflam efletuerum du Cerent fl à fe inciperent,in nobis finirent.Sæpcenim ueritatem perfequuta eftfucatarc I'gio, occifis etiam fandorum multis millibus, fed Si libris optimis igne concrematis, attamcQ

attamen falua uel hodic pcrmanet pcrmanebit^ ucritas immortalis,dutn in fcmpiter-num quocç punientur impij.

Diuiia eft autem mukitudociuitatis, quidam quidcm ftabant à ludæis, quidam uero ab apftolis ♦ Quum autem fadus eftet impetus gentium pariterac ludæorum una cum principibus fuis,ut uim adfer^ rent ac lapidarent eos,re intellelt;fta,confugerunt ad ciuitates Lycaonig: Lyftram èC Derben, amp;nbsp;finitimâ undic^ regionem, èC ibi prcdicabant Euangelium.

Hic uides cur tam ftudiofe monuerit incredulos follicitafle quorundam fimplicium dc [edition^ mentes ad tumultumt ccrte ne quis apoftolos crcdcret turbarû cfle magiftros. Scditio ne nihil peius. At eadem non nifi expeiTimis oboritur rebus,moribus.ac uicqs homi« num, utpote uel ex tyrannide dum contra phas amp;nbsp;ius opprimuntur innocentes, dum profcribitur ueritas,8C percunt optima qofqjjuel ex auaricia principis aut populi.dum nemo facit quod iuftitiapofcebat; uelcxpaucorum nebulonûconfpiratione.qua con^ nexiaduerfus ucritatem temereferuntur. Cuius generis præfcns fmfle uidetur. Con-fpirarût enim idololatraealiquot atqp fenatu (cui rarius probatur pietas)in partes fuas pertraâo iundis uiribus feruntur in Chriftianos ; qui cótra partes fuas ftrenuc tutati, effeceruntut poft aliquot exaâum temporis fpaciû.tutolconq uerfaretur Paulus. Audiemus cnimipfum non femel eô redijfle. Ne ergo nouum fit nobis fi ueritatis hoftes etiam hodie excitent feditiones ♦ Noftrum eft horum amp;nbsp;fimilium cxemplorum mcmi-nifre,in confefla ueritate Si à partibus apoftolorum flare,amp; hanC ad finem ufqp ui tac libéré confiteri.Curandum tarnen ne nos ullam turbis iuflam fuppeditemus anfam. lu flam autem cum dico,Euangelii prædicationem excludo, quæ omnino prj dicanda eft (fed more apoftolico ) quicquid tandem inde oboriatur crucis âc miferiætomnia inte:? rim fuo modo temporeet loco.Qui uero feditiones horrent SC tranquillitatem uolunc duraturam, curent ut fanäi fint amp;nbsp;alieni ab fis unde nafeitur tumultustCurent praete-rea ut fanâis precibus Si prudenti confiiio faneftumimpetrentmagiftratum, qui ueri-tatemaudiat,adhancnegotiafuacomponat,huc ftudiafua dirigat,uiolentos autem dC ueri oppreflbres ac blafphemos ita puniat ne fuccrcfccre Si impietatc pietatem pofliinf fuperarc. Verum de hac re forfan plura dicemus in cap. 19. Quod Stephanus de Vrbi- iconiam. bus refertdelconio.admodum hue congruereuidetur.Eft autem tale,indicaticonium nobile elTe oppidum prope Taurum montem,cx imagine fic didum,quod Promethea us 8C Mincrua iuffu louis hic finxerant,fecundfi fabulas,poft diluuiu Deucalionis.ucn to^ inde infpirante animatu. Noflra ergo lingua ilia appellaremus Gotji/n^en uel Bildach^ Vndcapparetciues eius urbis cu ob rcligtonis uetuftatë,tum fuperftitionis cmolumen tum,idololatriæ deditiirimos,amp; inde etiam ad tumultu proniores fuiffe, nc inuifa ue-ritas auitä illam expelleret religionc.Cftcrfl ipfa apoftoloru fuga prudentif non incon pug^tapoßolat ftantiæ leuitatis aut pauoriserat.Multo enim tempore tarn dare erat prædicata ueritas rum» Ut nullu effet periculum ilia pofthac peritura. Si porro ipfi non aufugiffent periculu e-rat,Sc utilitas ex intérim eorû nulla prorfus. Fuga uero hoc utilitatis habebat,quod im pfi fublatis fidei dufloribus minus iam ferociebant ac tumultuabantur, Si quod Der^ beis Lyftranis ac fihitimis undiq; regionibus, iam etiam prædicabatur Euangelium.

Et quidam uir Lyftris debilis pedibus fedebat,claudus ab utero ma tris fuæ, qui nunquam ambulauerat, hic audiuit Pau|um loquentem» Qui intuitus eum, amp;nbsp;uidens quod fidem habcret,fore,ut faluus fieret, lt;3ixit magna uoce: Surge in pedes tuos recftus.Et exiliit,ambulabatcp*

Eandem rationem habet hoc miraculum quam illud Petri ac Ioannis quod expófui mus in cap.j. nifi quod in hoc manifeftifftmis uerbis commendatur fides illius qui fa natus eft.Cuius quidem generis plura exempla habemus in Euangeliftis. Ad Epitafim • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k i

„1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER l’iT.

amp; commendationcift potcntiæ dei pertinct quod tantis uerbis mife riam daüdî pingrr,

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T urbæ uero quû uidîflent quod fecerat Paulus,fuftuJeruntuocein

' fuam Lycaoni’ce,dicentes:Drj in fpecie hominû defcenderunt ad nos» Et uocabât Barnabâlouem, Paulum ucro Mercurium, nbsp;is effet dux

fermonis, Saccrdos autem Iouis,qui erat ante ciuitatem illorû, tauros coronas ad ueftibula afferens,cum turbis uolebat facrificare.

Ekgans eft hic locus, Si multum habet in fc cruditionis SC utilitatis ♦ Primo autem uidemus (id quod amp;nbsp;in capite monuimus) quo fenfu afficiatur mens humana (non dum fpiritu dei imbuta) erga figna.Secus uidclicet quàm conueniat, Eum enim hono rem quem deo debebamus.creaturis impendimus. Contra qucm errorem hic difputa bitPauIus.DeindedefcribithocIocogradus,quibusadfupremumufqjidoIoIatriseô£ On'go errorw impietatis tranfccnditur»Dequibusin i.cap,adRom,copiofius difputauimus.Hiccer Gentiliumt nbsp;nbsp;nis primo loco oboriri ignorantiam, fiue obliuionem dei,amp; ex hac enafci uanâ quan-

dam dcdeo opinionero,nempequod humana fpecie teâus,8( in louem, Apollinem, autMercurium transformatus ad nos defccdat. Quæ fane opinio primitus uidetur ex ipfa ueritateortaefle.Traduntenimdiuinaoraculadeumaliquando hafce ucnturum inoras tedumcarneex uirgine fumpta. Prætereailla ipfa narrant angelos (quos diuû num eloquium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» hoc eft deos uocat) hominû fpecie à fanâis effe uifos.in hac

iuuifted( alloquutos fuiflemultosîundeforfan Gentiles iftiSyriæuicini circumfufi^ cum prophani amp;nbsp;rerum facrarü ignari eflent, anfam fismpferût, amp;nbsp;de dqs quibufdam uana quædâ conhnxerunuD.Erafmus, Ea (inquit) perfualîo magis infederatanimis Lycaonum ob fabulam de loue amp;nbsp;Mercurio, quum homines elfe uiderentur,à Lycao neexceptis hofpitio.unde nomen fortiti uidêtur Lycaones.Vtcunqj uero habeant fa^ bulæ.hoccertumeft Gentes credidifledeum perintermedios quofpiamadminiftrare omnia.-ergo unum quidem confitentes deum, nihilominus plures quoq; deos elfe cre diderunt,qui iuxta rerum diuerfitatem,quibus præpofiti erant, diuerfa fint fortiti no^ minaumôipfum deum in qs uarqs cognominatû appcllationibus, Cuius quidem re» Arißotel^de utCiceronis amp;nbsp;Plinijaliorum^ tranfcam teftimonia, unius Ariftotelis fufficere uide-unitatc cr plu“ turjs enim in libro de mundo, Vnus porrô deus (inquit) quum fit pluribus nomini-ralitate dei o^i bus appellatus eft,ab illis utiqj fuis omnibus effeflibus denominatus, quorû fpecimen nio, ædereipfefoletAtq;cumquidem turn ^lwa tum A'ouuocant,interfecompofitis Uten tes nominibus,atq; è regione collocatis, tanquam duabus his uocibus fignificare ue-Aä,i7t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lint per que uiuimus, Is Crono,id eft Saturno,8(chrono,id eft tempore,ortuscflcdici

tur nimirum ab æuo fcmpiternoadalterum æuum pertinens. Vocatur amp;nbsp;Fulgurator, „ amp;nbsp;Altitonans,Seruator,Aflertor,ö^ (ut femel omnia compledlar) cœleftis amp;nbsp;terrenus, „ ab omni natura forte^ nomen adcptus,utpotc qui omnium rerum author fiuHxc ôC alia multa in hanc fententiam Ariftotelcs. Confiât ergo Gentes coluifle deum in drjs, hoc eficreatuns fuis,quas pro rerum diuerfitate diuerfis etiam infignierunt appellatio iup^iter^ nbsp;nbsp;nbsp;nibus.Hic Lycaones uocant Barnabam louem,Natu enim maior erat, louis autem in

ter deos eximia maiefias erat : proindeab Homero frequenter deorum atq; hominum pater appellatur, qucm Maro fequutus louem folenni epitheto iam regem, iam^ pagt; trem uocat.Pcrro Paulum uocant Mercurium, Additur caufia admodu hancopinio* ^ercuriutt nbsp;nbsp;nem noftram confirmans,quod dux effet ucrbi.Mercurium enim uetufias crcdiditclo

quentix effc dcum.Ideo^ ab Horatio Odarum lib, ufacundus dicitur:8( à Grxeis If' Sacrificia^ /rHç,quoddeindecxponens Vergilius,ipfum uocauitdiuûinterpretcm, lam ucro con cepta opinionc falfa obfirmatis^ animis,quibus infederat loué amp;nbsp;Mercurifi appuliffc, facra protinus qs débita dqs infiituut. Nam facerdos louis qui habitabat in fuburbio ciuiratis,tauros amp;nbsp;coronas adferebat ad fores xdiu,in quibus erät apofioli, ut facrifica Tenipid deoru retillis, Nififortaffisalluferithifioricus noficr ad uetufiû ilium omniûGentiûritum, txtra urbenit quo têpla dcorû,quibus fanguine Qi uidimis litabatur, extra urbê habeban t, Neq? eni pertincrcad utbis fortunas amp;nbsp;dignicatc uifum erat, eins numinis tcmplü intra mania confpici.

ConrpiciyCuifatlguinelitarent.Huius generispluraex Horo Aegyptio ÄAriftotele, nec non rebus Romanis annotauitCrinituslib.de hon difc.y cap. r. Porro Tauros in uiäimis graiilTimos fuifleloui teftantur poé'tæ.Quodautem ad Coronas attinct,qua- CoroM^ rum potiiTimus quondamin facris ufusfuit/icfcnbitPlin.in ia.cap.4. Antiquicus qui dem nulla nifi deo dabatur.Ob id Homerus cœlo tantü eas prælio uniuerfo tribuit.

Viritim uero ne in certamine quidem ulli. Ferunt^ primum omnium Libcrû patrein impofuüTe capiti fuo ex edera.Poftea deorum honori facrificantes fumpfere, uiäimis fimulcoronatis.HacdecaulTacgoexiftimaucrim Sept, Tertullianfi adeo ftomachatu ciTeinCoronas,inoperequodde Corona militisinfcripfit.Scdhaäenus defcripfit ftultitiam humanam amp;nbsp;religionem pcruerfam, qua per opera quæ deus per creaturas fuas ceu inftrumenta patrat, auocati. finiftrooperum dei fenfu,ad creaturarum cultuin conuertimur.quas deindcrebuscxternis,uiäimis,coronis,auro,argcnto,cbore,piäu ra,id^ genus nugis alijs colimus.Crediderim autem hæc omnia mira dei difpofitionc contigifle,nempe ut Lycaonum erroreadmoniri,pofthac ab omnium crcaturarü cul-tuabftineremus.Atqjhucetiamperrinet oratio Pauli.

Quod ubi audierunt apoftoK,Barnabas 8c Paulus, confcifTts uefti bus fuis inßlierunt in turbam,clamantes ac dicentes: Viri cur ifta faci^ tisfNos quocp iifdem,quibus uos obnoxrj malis fumus homines, an nuncianteSjUt ab iftis uanis conuertamini ad deum uiuum.

Duo agüthacorationeapoftoli.Primo enim errorem unlgi compefcentcs, docent uanum cfle creaturarum cultum. Deinde uero decultu öC maieftate unius dei diflerut. Quoniä autem plurimum mouet dicentis habitus amp;nbsp;corporis geftus,apoftoli iam non immifcentfe tut bis, fed uelitti dolore amp;indignationeuæfani in concionem profiiiür, ueftemlacérant,acclamitant,Quidfacitis/uiricuriftafacitisfEftautemueftiscofcilTto Creaturarucui plangentiü habitus fignum uel maximi luäus, uel indignationis maximae ex blafphe^ tut c/i blaßihe'* miaconceptæ-Vide crgo.ô fidelis anima, quomodo diuis ipfis tiium probetur faci ifi^ ww. cium quod in honorem ipforum inftituifti. Vide an non ipfi manifefto approbent fi* gno,quoddiuis facrificare S( diuos colerc aliud nihil fit q blafphemare. Quin amp;nbsp;ipfis uerbis eadé referunt,Viri,cur (inquiunt)ifta facitis^quafi diccrent,Quidobfecro rem tarnindignam facere paratisîquot; Quidenim indignius q negleäoipfo creatorecreaturis diuinum honorem impendere.^Haecex natura religionis fumpta uidentur. Iam ex natura creaturarü,fuperioribus ueluticauffam adjicientcs,ficargumcntätur, Nos qucqj ijfdetn quibus uos obnoxri malis fumus hominestquod Graecemulto 8( elegantius,8^ tiiuidius ficlegitur, o^oto-rroi^ei^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quafi dicant, Quin 8C.

nofipfi hominesfumus,necalq q uoseftis,nfdemaffeäibus pafl'tonibus fmemalisad feäi.Monetenim Erafmus o^oioTraäe? non tantS ad mortem pertinere.fed ad omnia quæ pofliint homini accidere.Igitur ex miferia humana amp;nbsp;creaturarum fragilitate docent nullam prorfus creaturamquantumuis fandameflecolendä. Iam quicquid poft deum in orbe eft,minus homineeft.Nihilergo mains homine coli poteft. Quod fi mi nus colas,ftultitiam prodis ♦ Quis enim in eo auxilifi aut fpem pofuerit quod fe minus amp;imbecillius fit Quod fi hominem colas, iam fimile tibi colis, quod fcilicet mortale amp;infirmumeft.Caeterum fiobiicias,Hominemcquidemagnofco quem colo, fed ho hominem, minem fanäum,amp; qui iam mortalitatem commutaritimmortalitate, fublimis in cœ- fed hominë fan leftiregiadefideat,amp;noftrammiferiamno nefciat,Quis ueroPaulusîquot;QuisBarnabas Humcolo, eratçNum fanâi,boni,iufti ƒ imô fanäifrimi,optimi Siinftiflimi. Nihilomirtus omnê à fe cultum q longifrimcarcêt.In ?. cap.audiuimus Petrum atcyloannemdixifie.Non noftrauirtuteautpietatcefficimus hoc.Proindenöfuntcolendi diui propter uitæfan-äimoniam,fed imitandi. Neqj quifquam fibi perfuadere debet ipforfi animas hoc cor pore exutas pofthac hoc magis fic effe affeäas, ut fibi uelut meretibus amp;nbsp;dignis ullum fibi cultum exhiberi uelint. Certum enim eft dileäionem diuinæbonitatis in illi^ iam de facie ad faciein cernéiibus fic auäam effe S( abfolutam, ut non poffit non fieri quin

Il4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, LIBER f I h

omnem honorem (îH quodetiam Augufti. in quæft. uct. 8c no. teft. quæft.ir.fatctar) omnem gloriam, omnem^ cultum in hune dirigi defiderent, ex quo folo font quod funtjSC qd poflidêi habet. Vero iîmilius igitur eft nimio cuitu ad indignationê prouo cari (fiquæ modo in illis indignatio eft) q utcredàmus placarieos autad beneficentia inuitari.Ergo utbreuibus omnia dicâ,Diui natura quidem homines funt,ergocolcn-di non funt.Gratia ucro fandi funt,crgo gratia in illis, non ipfi ut homines, eolenda» Serui præterea funt altiftimitergo colêdi non fuht. Sequitur enim in hac apoftoloruin orationcîln hoc uenimus ut uobis annuciemus,utab iftis uanis côuertamini ad deutn uiuum. A quibus obfecro uanis? Vtiq; àcreaturarü cuitu, quo nihil inuenias uanius. Nam in Rom.cap.i.Deum quidé (inquit Paulus ) cognoucrunt, non aût utdeum glo rificauerunt,neq^ grati fucrunt,fcd uani faâi funt in ratiocinationibus fuis, amp;nbsp;obtenc bratum eft infeiens cor eorû.Quum fe crederentfapientes eflcjftultifaâi funt,ÔC muta ueruntgloriâincorruptibilis dei peraftimilationem imaginiscorrupnbilishominis. Damnatur ergo omnis creaturarü cultus.fiue more Gentilitio per dcos.fiue more pon tificioperdiuos exhibeaturdeoxfiucdiis aediuis ipfis deo negleélo impcndatur,Siqui dem facra eloquia præcipiunt, ut ab his auertamur, amp;nbsp;ad deum conuertamur, in hoc omnem fpem noftram collocemus. Viuus enim eft,hoc eft, aeterna uis,potens,omnia agens,ubicppræfcns eft,Viuat ergo in peâore noftro.Hic omnia fine diis aediuis créa uitîôC omnia per fe adminiftrat Sccôferuat. Si quid per miniftros fuos agit,in gîoriant nominis fui, non miniftrorum, agit. Quanquam amp;nbsp;fuus honor debeatur fandis. De quodidumeftex Auguftinifententia cap.?. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' '

Vrniti deireli« Ex rébus conditis potentiaacfapiêtiadei,deumnuncpraedicat,Nameuulfafupergt; gjo, ftitionetnlocüeius ucramrcligionéinfcrit. Verareligio inunum deflcrcatoremcœli

SC terræ innititur,SC pie rdigiofi huic ueluti fidei nodo rcligantur.Quantus hic fit,qfa piens,bonus,potés,mifericors amp;nbsp;clemens, nimirü docucre hocloco apoftoli. Docuit SC Iercm,in cap.io.qui locus fi hifee addatur commentary uice erit.Breuiter.dcus fidcii

Getie.t7. bus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc eft Saturnus ÔC omnifufficientia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cft,copiae cornu

kremife i, nbsp;nbsp;eft, in quo omnia habét 8C poft que nihil prorfus dcfiderarc poftiint.Nam amp;nbsp;leremias

lorf«,4,ö’, nbsp;nbsp;nbsp;lîocauit eum fontem aquarfl uiucntifltSC dns Icfus, Qui biberit (ait) ex hac aqua quatn

ego dabo,non fitictinæteinû.Ruuntcrgo hicomniaea quæcaro de diuorum cuitu SC quarumeunq; tandem creaturarü auxilio commenta eft.In deo uno folo SC uero omne noftrû eft quod fumus,inipfo omne noftrumpræfidium,fpes,faIus,SCauxiIium eft.

qui in præteritis ætatibus finebat omnes Gentes ingredi uijs fuis» Quanquam non expertem teftimonfj feipfum eife finebat, dum benc ficia conferret de cœlo,nobis dans pluuias ac tempora fruótifera, im« plens cibo ÔC lætitia corda noftra.

Feticitas idolo» nbsp;nbsp;Ne obycerentjSi tanta femper fuit dei potentia, qui fit ut iftam non citius rcuclarit

latrarunit nobis^quinpotius maiores noftros noftromoretlli feruientes.deos inuocantes acfa.-crificantes multis affeojt beneficys, quod non feciffet nifi ipfi placeretdcorum cultus.

Rom4,tt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Proinde anteuertunt apoftoli SC dicuntxErrorem ueftrü non nefeiuit deus, qui omnia

nouit,neq5 uero ucl uobis fefc uelmaioribus ueftris fubtraxit, quippe qui fe indies fpc dandum propofuit operibus fuis. Vos autem manifeftantem fe uobis recipere nolui^ ftis,quin ad creaturas magis conuerfi,has plus coluiftis qcreatorem ipfum, Quod aut hocpeccatum ueftrü nonprotinus puniuit, non ideo fecit quod fuperftitioueftraipft adlubefccretjfed ut longanimitate prouocaretad pocnitentiam. Proinde quae iam tcni pora frugifera,pacem,opes,fanitatcm,öC id genus alia fortunæ bona confequuti eftis, non deorum ueftroru Aefculapii,Liberi patris,Cereris etlunonis bcncficio,fed huius Ppiw.ioj, nbsp;nbsp;nbsp;dei creatoris benignitate confequuti eftis.Hie cnim eft per quêomnia fubfiftunt,uiuflt

ifaia 4o* 8cmouentur,quiomniainmûdouegetat,pafcit8Ccôferuat.Iamergo adfumus huius AC1,i7* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dei apoftoli adhuc fatis tépeftiue monétes ëC obfecrantes,utdcferta idololatria SCuano

crcaturatum cultu,hunc ucrum,uiuum et aetcrnum dcii unice adoretis in uocctis ac co^-latis.Principio autem hinc conkquitur quod illi nihil probent,qui pro aliqua religiös neconßnnanda,patrHni mores amp;nbsp;longa proferunt tempora. Nam plus jooo.annis da rauerat Gentilitia fides, Adhæferat illi maxima pars orbis.Iadabant præterea eius cub tores non afpernanda in hac fe ufos efle fortuna ac uiâoria, Hoc enim amp;nbsp;Auguftinus in librisdcciuitatedeifubindicauit atojconfutauit. Quantumuis ergo huius generis plurimaprofuafideallegarent,attamenuanaamp;inaniserat.Dcindeconftatexhoclo* ForfKrw bigt;n4 cofrugeSjlætitiamhoceftuinum (utiturenimfynekdocha) fanitatem,denicpomnia exdeo,non(li^ cum corporis turn fortune bona,mortalibus à deo non à Diuis conferri -FcedilTimeer «w, go errant noftri quit di cunt, das habend wr von Gott, vnd voit den lieben ^gt;cgt;/igfn,Nam Ofeæ i. ita dicit dominusî Nefeiuit (populus mcus)quod ego dedi ei frumentum SC uinum,8C oleum, ÔC multiplicaui aurum bi argentu cis quæ tarnen impenderunt Baalim. Iccirco reuertar Ct fumam frumentfi meum(ecce unde nobis fterilitas obonatur,non ex unius dci cuitu 8(. creaturarum negledu.fed ex deorum fuperftitione;in tempore fuo amp;nbsp;uiuu meum in tempore fuo,0C exuam cos uefte mea.qua operiebant pudenda faa.Et nunc re J^echns» uelabo fiultitiam eius in oculis amatórum eius, nemo cruet earn (iam ucluti de puti^ do fcorto Ioquitur)de manu mca,8d caflare faciam omne gaudium eius, omnia fefta eius, 0^corrumpamuincameius SCficumeius, dequibus dixit, merceshæ meæfunt, quas dedcrunt mihi(obferua noftru loquendi morem debenefieijs DiuorG)amatores tnei, Ergo uifitabo fuper cam dies Baalim, quibus accendebat incenfum fir ornabatur mundo fuo,amp; ibat poft amatores fuos, amp;nbsp;mei (hie uide quod deorum ftatuæ non pob fint cffememoracula dci) obliuifccbatur dicit dominus,HæcexOfea,cuiconfonant SC eaqup ad imitationem Ofeæ Ezechiel,poftea copiofius conferipfit in cap- jff.Tertio aa tern loco hinc colligimus,quod etiamfi deus aliquoufq; ad peccata conniueat,ipfi tame peccata non placeantJnuitat enim longanimitatc ad pocnitentia.Et haflenus de unita te,potentia, ct bcneficiis dei, de^ huius ucro cuitu. De Chrifto iam non erat dicendi locus apud cos qui adhuc in primo fidci articcilo erant inftituendi, Non crcdidificnt in filium dei,qui nondum norant uerum deum,

Tantum malum eft inolita confuetudo et uana perfuafio, quæ femper apud uulgus confuetudinli ignobileplus ualuit, quamipfa ueritas ac ratio. Videas ctiam hodiemultos tanta indu ratos eflepertinatia, utnec^ his neq;aliisperindeclaris ac euidetibus exemplis teftimo nijs^ abduci à concepta fuperftitione polfint,

Superuenerunt autem quidam ab Antiochia amp;nbsp;Iconio ludæi, qui cum perfuafiiTent turbis ac Paulum lapidaflent,extraxerunt eum è ci* uitatc, exiftimantesillum mortuum efle, Circundantibus autem eum diicipulis,furrexit amp;nbsp;intrauit ciuitatem,

Monuit ErafmusinAnnotationibus hunc locum fecuslegi in nonnullis Græcorft exemplaribus, nempe adhuncmodum;K«i'(/'/aAfgt;.o^i«u/)o;uTw/j7ra/^«a-/lt;?, àviarffa-ac/j T0VÇO 5(^71 oi;çâ7PsZu;azai/TCo);,Àîrûii7tç,oT/ ouAt/iamp;AJiôîçAtyouo'/p, ScAAucTravr« -/-tuc/'oVTaz, Id eftîEtcum illifortiterdifputarent,perfuaferunt(quifcilicctab Antiochia ct Iconio ue,« ncrant ludæi) turbis utdecifcerctab eis, diccntes,quod prorfus nihil ucri dicerent,fed omnia men tirentur ♦ Hoc ergo efi perfuafifTent turbis,lapidatu Paulu ceu moriuoru ex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I4

urbcextraxerGt.Hæuidelicet funtrerû humanarû uices,Paulo ante pro deo habito an pidatMt tc urbe parabatur hoftiæ,nunc lapidatus Paulus extra urbê mifere trahitur.Ita legimus iuEuangcIio, ipfumfaluatoremaximapopuliacclamationeingrelfum Hierofolymo rum urbê, hoc ipfo uefpcre Bethaniam rcdnlfe, quod ob pericula impendentia ipfum nemo dignaretur hofpicio.H^c uidelicet eft plcbis cóftantia, ut nó inierito Charódas dixerit,Qui fe populo cómittii fortunä nó rationéfcquitur.Eft et illud obferuandû qd?

Il6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, LIBER HL

apoftolîs in ul to grauius bellü erat cum Iudæis,quàm cum Gcntibus.Hypocritæ cniirt ac fuperftitiofuli hoc magis furiunt, quo minus talcs uideri uolunt, qualcs praedicat Koßrorumtem ipfaueritas,Harumærumnarûadmonctnosnoftrorumtemporumaffli(Hioncs,quae porum ßeuitia ö( ipfæ tetri ns habcnt,quodab his maxime impugnatur pietas, qui pictatis antcfigna^ tat pietatemt nbsp;nbsp;ni uideri uolunt,qui amp;nbsp;jpfi nomen Chriftianum latSant, 8i fc omnia Chrißi nomine

ageredicunt.Ita enim ôcludæiunum prædicabantdeum.fcripturiscrcdebât.iftasla« dabant,iuftitiamfuadebant,Sc iniuftitiamculpabät. Hoc ergo periculofius erat ccrta^ men utrifqj.Cætcrû femper emicat ueritas. Tametfi enim Paulus uidereturextinäus, tarnen dciuirtutereftituitur.ScChriftianis pro officio circumfufis,reddituKutucrifri^ mehucquadrctquodini.ad Cor.4.cap.fcripfit,Habemusautemthefaurühuncinte ftaccis uafculiSjUtuirtutiscminctiafitdei. EtquæfequütunNam fatis notuseft locus, Ac poftero die profedus eft cum Barnaba Derben, Cum^ euan^ gelizaflent ci'uitati ilb'jac docuiflent multos, reuerfî funt Lyftram, iconi'um,amp; Antiochiam, denuo confirmantes animas difcipulorum, exhortantes^ ut perfeuerarêt in fide : amp;nbsp;quod per multas afflidiones oporteat nos intrarein regnum del,

uirlufe Vel ex hoc loco claret Paulum diuina uirtuteceua mortuis excitatfl,8Cnon fratrum deireßitHtuf, medicaminecuratumfuilTe.Quisenim unquamaudiuitlapidatum hominem poftcra ambulaffcdieç’maximc cum,quem exiftimarunt efle mortuum, SC quern lapidarunt tj, quiodiotn ipfum rabidi,à lapidum telis proculdubio nonabftinuifTent, fi ullumcre^ didiffent uitalem fuperfuilTe fpiritS, Quid quod miferabilis ilia ex urbeextradio. non homini iam femianimi,fcdcadaucri uerius competebat^ Maxima ergo domini uirtus fefe in Pauli exeruitinfirrrtitatetutpofthae omes mortis periculS minus horreremus» Sed illud mirabilius eft quod fcquiiur Paulum nullibiceflaffe,nullius piguiffelaboris. Quod femel plantarat, id iam fummo Audio excolit, utcum magno fruduadolefcat. Redit cnim per illas urbes quas comité Barnaba prius inftituerat ac fidci cófccrarat, ut has iam nihilo fegnius ad perfeuerantiam ac patientiam animarct. Nam perfeuerantia colophon eft rerum omniumtcæterû perfeuerantiæ neruus 6C uena eft patientia ♦ Non cnim perfeuerare poteft,qui ob rem cui adhærcndum erat,nihil pati poteft.In paticn* tia ueftra (ait dominus) poffidebitis animas ueftras.Mundus ucritatem odit, profcri^ bit,pcrfequitur,Pietas ucritatem amat,amplcditur 8C mordicus retinett ergo patientia *,Tiwofb.î, retinet,VeriirimecrgodixitPaulus,quôd per multas afflidionespateataditus in regnum dei.Non per otium(inquit)luxummollitiémue,pcr earn is amp;fæculi uoluptates Si/iiM ualicin hur ad aftra,fed per fcabrofam uiam.Id quod SC poëtæ fuo defcripfere biuio,cuius me-PunicortMM v, minit ex ProdicoSophiftactiam Cicero in i. Officiorum libro.Quinomiftisiftisau-diamus Chriftum dicentem, Annitimini intrarc per ardam portam, quoniam lata eft porta 8C fpatiofa uia quæ abducit in cxitium, multi^ funt qui ingrediuntur per illam, Angufta uero eft porta SC ftrida uia quæ abducit ad uitam,8C pauci funt qui inueniunt illam. Proinde feraperconucnit meminiffeaureæ Archilochi Parq fententiæ, qui (ut aitapud Philoftratum Apollonius) tolerantiam in rebus aduerfis patientiam nuncu« pans deorû eximium inuentû ac munus cfTe dixit, ad omnia mala perferenda, ceu gu-bernatoris artê, per quam incûbente tempeftate uenientiû fluduum impetus recipit.

Et cum fufFragqs crealTent illis per fingulas ecclefias presbytères, precaticp elTent cum ieiunijs, commendauerunt eos domino,in quem crediderant:

Apoftoti cr herum cómendatur nobis ordinaria cledio,amp; cura pro ccclefiis apoftolica. Alfi au-ptfîfcjtfri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erant ab apoftolis presbyteri,non tarnen authoritate minores, fed in officio admi

niftrandoaIn.Apoftoluseniincertisuagaturfedibus,nunchisnuncillisEuangelium prædicans,Prcsby ter autem fiuc epifeopus unæ cuipiam præpofitus ecclefiæ, hanc cu-raqnecapoftolotum more uagatur, ha uidemus eundem Philippum trinominem ex officio

IN XV. C A P. A CT, APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II7

officioSiadminiftrandi modo,effeciumefle,Nam in c-.dicitur Philippus diaconus. In s. eft Philippus apoftolus. In 21, appellatur Philippus Euangclifta Cæfaricnfis, Cae ter urn didio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itaponiturjUtuelfuffragijspopulidcledosefle, uelmagt;

nuum impofitionc inaugurates intclligere poffimusEgo utrunq; faciû arbitrauerim, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Eligitur enim comunibus populi fuffragqs, qui optimorum teftimonio probatus eft, Huic autem imponebantur manus,ut in fupcrioribus indicauimus.

peragrata^ Pifidia,uenerut in Pamphyliam:amp; cum loquuti eflent fermoncm Pergæ,defcenderunt in urbem Attaliam : amp;nbsp;inde foluerûc Antiochiam,unde erant traditi gratiæ dei in opus quod copleuerunt.

En ueritatis conftantiamSCabfolutambreuitatem, Semel docuerant 8i pietatem in. AbfoluN un-i^ Chriftum certis numeratis^ uerbis docuerant.His iam nihil addût, Non enim opus tat^dodrina^ habet pietasnumerofisIcgibus.Ergo femel dodaexcolunt,repetunt,incuIcant.Deim poftoribus amp;nbsp;ceremoniarum dodoribus fcriptum eft,quod fempev difcant,adcogni-tionem autem ueritatis nunquam perueniant,i.Tinioth,j,

Cum autem ueniflent congregaflent ecclenam,retulerunt quæi: cunepfecilTetdeusfecum,amp;quod aperuiffetGentibus oftiumfidei, Commorati funt autem illicmultum temporis cum difcipulis,

Quandoquidem inftindu fandi fpiritus per Antiochenæ fcclefiæ miffionéad Gert tes profedi Euangelium prædicarant, nuncrcuerfi exponunt fandi fpiritus uirtutem, ut à mukis pro collata in Gentes gratia,gratiæ dicerentur deo,8C ut niutua fide confit, marentur.Porrô Oftium fidei aperire prouerbialiloquutione dixit, pro eo quod eftre ciperein fidem. Annotauit hanc amp;nbsp;huic fimiles metaphoras Erafmus in opere exinüo AdagiorHm,Chil.i,cent.4. Adag,j.amp; 4- Quodautem feribuntur apoftoli multü tem. Otium upofio« poris Antiochipeum difcipulis commorati, innuitiftos modum feruaffein omnibus, lorum^ Hadenus enim nonæftimandis laboribus fcfehacprofedioneexcruciarant, undeub »es nimirum defecerant: nunc ergo fe honefto recreant otio, Non quod prorfus otia^ rentur,fed quod minore labore amp;nbsp;non tanto uitp periculo,in libera,morigera amp;nbsp;Chri itiana ciuitatc prædicarent. Videturenim Antiochia afylum quopiamfuiife Chriftia^ AntiochUafy^ norum,inquod feexules amp;nbsp;bonis propter fidem paternisexutireceperint. Clemens Ium Chrifliano enirncœlcftis pater in media perfcquutionumprocellafemperaliquorum corda mo, uet, qui exules fuos colligant ac tueantur. Beatiffima uero illa ciuitas eft, quæ ad hoc à domino eleda eft.Maledida autem quæ hofpitaÜtate negleda,ueritatis nomine palan ipi« iff, tesrepellit.Aderitenimiudcxquidicat, Difcedite à memaledidün ignemæternum, qui paratus eft diabolo 8C mmifths ei us,quia hofpes eram,amp; non collegiftis me.

Et quidam qui defeenderant àludæa,docebantfratres, nifî circun^ cap, xv. cid-amini fecundum morem Mo(î,non poteftis efTe falui.

Rebus paulôpacatioribus materia maiorummalorum exoritur.Nam ficut malus il le fernen fuum maium in agrum domini nunquam non femin3t,ita dominus fuos dn uerfis atflidionibus fubinde tentât, Hadenus fuos perrequmionum uarqs exercitauit gencribus.nûc uariis probathærefibus.Perfequutionedeteriorefthærefis, Hacenim Dehareßbuft affiigunturlabcfadantur^hominum mentes.llla corpora duntaxatdiuexantur. Vex rum ut illâ bono ecclefiæ fuæ immittit, ira hanc maximo bono amp;nbsp;ueritatis SC fidelium oriri finit.Principio enim dixit Paulus,Oportet hærefes c(rc,quo qui probati funt pro bantur.Deinde oportebat hune errorem fuperftitibus adhuc apoftolis fuboriri, ut ho rumteftimoniis fublatus,ipfum^ fidei noftræ dogma primarium, clariffime expofix turn 8c confirmatum, pofthac omnibus dubfis amp;nbsp;contentionibus imponeretur finis, PrimanumenimChnftianæreligionis dogma amp;cui omnia alia innituntur, hoc eft. Dogma primât quod in Chrifto lefu fit omis plenitudo,8c proinde omnes qui iuftificanf,unica in illü rium pietJtiî fide,SC nuUa alù re,iuftificari,Hæc enimeft liimma totius Euangelq.Hæc omnium epi cbrißiana^^

COMMENT. LIBER III.

ftolarû Pauli materia eft,maxime uero earum qoas ad Romanos, Galatas 8i Hebræos Error^ nbsp;nbsp;nbsp;confcripfit Jam uero exoriebantur pfeudochriftiani quidâ,reuera mali ludæi, qui ad^

uerfus hoc dogma tradebant,non unicum Chriftum omnibus omnia efle, fed circun dfionem quoqjôC omnia legis ad iuftificationem requiriîhoceft, quôdfalus nontan^ turn in Chrifti fide, fed in externis quoqj ceremoniarû ac legis obferuationibus, imô SC mentis noftris confiftat.Porro hac traditione adeo obfcurabatur dodrina Euange^ lica,ut Chriftus prorfus abnegarctur. Si enim ex lege erat iuftitia, fi meritis noftris SC facrificiorfi donis parabatur falusjam Chriftus fruftra erat incarnatus,Slt; pro peccatis mûdi in ara crucis oblatus. Proinde fummis uiribus impio dogmati repugnabâtueri Chrifti apoftoli Paulus ac Barnabas,defendentes gloriam crucis,cuius illi capitales ini pfciffp.î. mici erant.De his enim fcripfitPaulus,Complures autcmfuntcrrones, dequibus fæ^ pedixiuobis,nuncautemSlt; flens dico,inimici crucis Chrifti, quorum finis perditio cft,quorum deus uenter ÔC gloria in dedecore ipforum,qui terreftria curant. Etad Ga^ Gdkt.ff, lataSjQuicunqj uoluniiuxta faciem placerein carne,hi coguntuos circûcidi, tantum ne ob crucem Chrifti perfequutionem patiantur. Nam ne ipfi quijem legem feruant.

Cum orta ergo fedirio 80 difeeptatîo effet nonexigua Pauîo ac Bar nabæ aduerfus illos,ftatuerunt ut afeenderent Paulus amp;nbsp;Barnabas,amp; quidam alrj ex illisjad apoftolos ac presby teros Hierofolymamffuper hacquæftione.

C«rHifro= nbsp;nbsp;Oritur feditio non ex ueritatc,fcd doârina falfa ♦ Siquidem ecclefia Antiochena age

folymà ^ro bat in pace,quamturbabant erronés illi quidefcenderantàludæa, iaâantes doéirinæ fuæ authores efle apoftolos domini primarios,Petrum,loannem amp;nbsp;lacobum, quo fi^ mul Sc Pauli eicuabant authoritatcm,hunc negantes effeapoftolum, qui primo perfe--quutus effet ecclefiam dci,ncq; Chriftum in carne uidiffet unquä. Proinde deliguntur legatiqui Hierofolyma proficifcantur,non utiqjdifcendi gratia (redaenimfeambu^ larc norant) fed ut ab ipfis apoftolis conuincerentur errones ifti erroris fui. Hue enim pertinet,qUod paulopoft in epiftola apoftolica fequitur, Audiuimus quod quida à no bis egrefli turbauerunt uos, quibus nihil mandaueramus ♦ Alft præfentem locum alio contra genuinfl fenfum trahunt, quafi uero tota totius orbis ecclefia unius Roroæ co^ gatur fpecSaredecreta.Confulatur autem fuper hac profedione ipfe Paulus in x cap,ad Galatas tarn dare 8C copiofe diflerens.ut commentarium in hæc uideatur texuiffe.

Illi ergo dedudi ab ecclefia pertranfibant Phoenicen 80 Samariam, narrantes conuerfionem Gentium, amp;nbsp;adferebantgaudium magnum omnibus fratribus.Cum autem ueniffent Hierofolyma, fufeepti funt ab ecclefia,amp; ab apoftolis ac presby ten's,annunciauerunt^ qugcunlt;^ deus feciffet cum ipfis.

Hoßiitatitah Vbiq; admonet fcriptura difcipulos,hoc eft, Chriftianos fuifle comes, familiäres, hofpitaleSjôf ut fie dicä, officiofiffimos, cum erga omnes, tum erga ueritatis dodores potiffimum.Ergo hie quoqj memorantur apoftoli à difcipulis dedudi efleper Phœnt een SC Samariamtrurfus Hierofolymis efle fufeepti nimirö familiariflime.Nulla enim crat inter apoftolos uel in ipfa ecclefia fimultas, nifi quam errones ifti mentiebantur, atqjpedoribusfimpliciuminfererecupiebant.

Surrexerunt autem quidam de fadione pharifæorum, quicredidc rant,dicentes,quód oporteret circuncidere eos,ac præcipere,ut ferua;= rent legemMofi:

liartps N4« nbsp;nbsp;nbsp;Hic iam planioribus uerbis exponitur quæ ilia fuerit peftilens hærefis, Sed 8C diuus

Ztirncorum, Hieronymus in eleganti illaad Auguftinüepiftoia teftatur, Cherinti 8C Hebionis hæ^ refim,hocpotiflimumnominedamnatam,quodlegisceremonias Chriftieuangelio mifceret,Slt; fic noua confi terctHr, ut interim uetera non amitterct Jmo fuis adhuc tem-poribus

IN XV. C A P. A CT. AP O ST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I19

porîbüs per to ta s Orientis fynagogas hærefim futfle,qupMincorunt diâa fit,amp;quos uulgo Nazaraeos nuncuparint.Hos crederequidem in lefum Chriftum dei filiutn na* turn de uirgincMaria,paiTumfub PontiöPiIato,crucifixum,fepultum,iterumrcfufd tatum, ÔC in cum prorfus crcdcre illos in quem nos crcdimus, fed non omnia uni tri^ buere,atqj ita fieri ut dum uolunt ludæi eifc amp;nbsp;Chriftiani, nec ludaei fint ncc Chriftia' ni.Quod fl hodie quoq; ad iuftain ftateram expcndas, quid nos qui Euangeiium prae- In quo dtßiJeU dicamus,ab fis fcparet, qui uctcris fidci propugnatores uidcri uoiunt,nihil aliud inuc- Euaiigelici çr nies quàm hoc ipfum quod Antiochcnam confciditecclefiam. Nos cnim cum apofto Pontificij» lisdominiunumamp;foiuniIcfum Chriftum praedicamus,huncclamitamusunumamp; folumtotius orbis cffe iuftitiam,redeniptionem,fatisfadioncm,Iucem,dclt;rtorenj, fa- i.Cor.i. ccrdotcm,facrificium,mediatorcm,caput 8i uitam, Uli porro non uni omnia tribuut, Koma.r, fed infinita quædam iungunt.quae ad falutem fintncceflaria.Mentis enim, confeffio» niauriculari,abfolutioniSCindulgcntfistribuuntpeccatorurcmiftam.Variesfibicoa loan.s. cernant dodorcs,plurimo8 faccrdotes.plurimos intercefrores,5lt;Miflas, id eft, facrifi- Mattb.if. ciainnumeratquae nos omnia prorfus abnegamus, quod filium dei lefum Chriftum 17»^ ij-folufufficerc, amp;nbsp;nullum aliud nomen fubcoeloeflc crcdimus, in quo oporteatfaluos Hct.r.er to^ ficrt,nifi nomen lESV CHRlSTI.PrædicâtîîfaneêCillinobifcmnhiftoriamEuange i^Tnn.i^ Ifi SCarticuIos fidei Chriftianæ,Vnum efle Deum,hunc mifilfe hlium, qui incarnatus Epheßf, de fpintufando,exMariauirgincnatus, paifus amp;nbsp;refufeitatus fir,fedeantcmad dextc- Coloß.u ram patris iudex ucnturus.In hac inquam feric uerborumnulla dtflbnancia ; at in ipfa 104/1,14. uirtutc Chrifti,non tarn longe abeft oriens ab occidcntc, quàm tllorum dodrina à no itu ©• Pharis ftra difftdcuScd rcdimus Nazaraei illi fiuc Pharifaei non putabant fatis effeGentibus, f£iuocantur ad Chriftianam Sdem conuerfis, unicum Chriftum, circumcidendos ergo exiftima- (redentei^ banijUt recipiin populum dei, amp;nbsp;facrifiefis luftrandos ut purgari, 8( fub legem fubiu-gandos.utmcritis fuisbonis^iuftificarioperibuspolfent. lamuerohæccauftaeiuf« modi erar,utapoftolis domini plurimum odfi, pfeudoapoftolis autem plurimum be-« neuoîentiæSCauthoritatis conciliaret.NamhiuidebanturclfciuftitiædoâorcSjbona^ rum legum defenfores 8C omnis pietatis aflertorcs fideliftimi t contrà uero illi iuftitiar, uirtutibus, fanflis quoqj per Mofen inftitutis, amp;nbsp;à patribus obferuatis ritibus temere uidebantur repugnare,Verum fi dogma peftilentiflïmum dilTimulairent, iam procu!.-dubioperieratEuangelfi negotium,quod utbonis moribus operibus^ non eftinimi cum,ita no permittit,utullisalfis rebus tribuaturfalus,quàm unilcfu Chrifto.Rcdifli me ergo diuus Hieronymus incaEpiftola,cuius paulo ante meminimus,Ego (inquit) réclamante mundo libera uoce pronuncio, ccremonias ludæorum SC pernitiofas efie amp;nbsp;mortiferas Chriftianis,5c quicunqj eas obferuauerit fiuc ex ludæis fiue ex Gentibus cum in barathrum diaboli deuolutS, Finis cnim legis Chriftus adiuftitiam omni ere- Vide, denti.Cuifententiæhocaddidit Aurelius Auguftinus,diccns; Quicunqj eas obferua^ ueritjfiue ex ludæis fine ex Gentibus.non folum ucraciter,uerumetiam fimulatc, cum in barathrum diaboli (cenfeoefle) deuolutum.Cæterum quid hodie quorundam ce- Lege Aniiotat, femoniæ à ludaicis difierant.Ledorum efto indicium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Erafmiin n.

Conueneruntep apoftoli ac presbytcri,ut difpiceret de hoc negocio. quot;P * Maftfecef. Palam hoc loco admoncmur ad apoftolicosuiros pcrtincre reruadfidempcriinen Ad apoßolicor tium quæftionê, qui confilio indiâo (è quo tarnen nemo fccludatur) de dubfis refpon uiros pertmet deant amp;nbsp;obfcurarefoluant,fidei^fuæ rationemreddantomnicredentfiqui mos à fan quteßiodefide, äis olim epifeopis adapoftolorum imitationem diligenter cuftoditus eftifed miris mo dis aliquot retro fæculis ncgledus. Illi cnim non fuo arbitratu,fed ex feripturæ præfcrt pto fie omnia difponebantjUtdoflrinæ dei relinquerent gloria ueritaiis, amp;nbsp;ab hocuc.-lut Lydia (quod dicitur) régula, ne latum quidem digitum difccdcrent. Hi noftri fic in Noßra Con« Confilfisfuis delibcrarunt,utPapæ,ideft,uniepifcopo Romano,authoritatemtribuc fiHa, rint Confilio, ideft,fcripturisS(dcomaiorcm, penes quem effet iusrefeindendi prio-ra.fialiaquæpiam illi interim in mentem ucniffent: atqjindefadum eft, utcelebriuin Confiliorum décréta poftcriorum authoritateabrogata fuerint»

Il'o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;” COMMENT* LIBER fit*

Cum autcm magna difceptatio Rùfletjfurgens Petrus,dixit ad cos; VirifratreSjUos (dtis quod ab antiquis diebus deus inter nos elcgit, ut per os meum audirent Gentes uerbum Euangelij, crcderent^. Et qui nouitcorda deus,teftimoniû præbuit illis, dans illisEpiritum fan^s rtum ficut nobis: nihil^ difcreuit inter nos amp;nbsp;illos cum fide purifi* cauerit corda illorum*

Incaluitdifputatiopropterea.quodutracp pars ambirer uifloriam.Qualiaautem utriufq5partisargumentafuerint,nonafcnpfithiftoricus,atnos ea nihilominus non ignoramus,qui Epiftolas Pauli habemus, fupcr bac re copiofifïïme 8(. dodîiflîme difle rentes.Scopi præterea utrerumqj manifefti funt. Apoftoli enim contendebât unicum Chriftum lefum fatis elfe credentibus,ôlt; iccirco Gentes in confertium dei citra legalia recipiebant.Nazaræi ueroaiTeuerabant non unum Chriftum fufficere, fed amp;nbsp;legalia ad falutem elfe neçeffaria: ergo Gentes circumçidendas, 8i iugo legis fubiieiendas efte contendebant.Iamergo cum in hoc certamine partium incanduifient animi, apofto* lus Petrus negotium dirempturus magna grauitate affurgit, pulchra^ orationc habû Oratio Petri. ta,oftendit Paulum Si Barnabam reéftus fentirc,Pharifæos autem turpiter errare.MuI tis autem argumentis comprobatGentibus adfidem conuerfis fatis efle Chriftfi, neqj illas poft hue ullis indigere legalibus ad perfedionem * Atq; hic orationis Petri feopus cft.Prim um autem argumentum quo hocapprobatj pronunciatis eft.Nam reuelatio ni Si oraculo dei innititur,Si per expolîtionem quandam aptatur.Eft autem tale.Cum ego aliquando ambigerem Gentes, ne in confortium fidei recipiendæ eflent, an non eflent recipiendæ, clariflimo oftento cômonftrauit mihi deus recipiendas elfc.De hoc planius in capite lo.Iam uero cum dcrecipiendi modo penderem animi,cccc non expe data circuncifionc, nec ulla facrificq luftratione præcedente,ad folam Chhfti prædica tionem illapfus eft fpiritus fandus in Gentes ad quas miftus eram,non utcircumcide-rem,fed ut Chriftum prædicarem.Proindequum conftetfpiritum fandum non con.. ferriimpiis Si prophanis,illi autem qui cum Cornelio erant,non fint purgati ullis ex-ternis legalibusue,reftat quôd per fidem in Chriftum prædicatum fint purgati, Si iccirco fufficere Chriftü Gentibus.Hæc autem eft huius partis fumma,quæfanèin mul ta potueratfindi argumenta,fed breuitati Si fimplicitati ftudentes, hæc præterea pau-cula quidem adiieimus. i. Elegit me deus (ait ) ut audirent Gentes uerbum Euange-Iii,Sicrederent,Audirent,inquam,nonlegalia,fcd uerbum Euangelq.Si crederét, non circumciderétur.Singulaenimuerba pondus habent. i. Qui nouitcorda dcus,ideft, qui non recipitperfonam,fed uereiudicat,teftimonium præbuit illis, quod fibi place-ant,qui tarnen incircumeifi erant.Quis ergo damnabiteos qui deum iuftificantem ha bent:Percircumcifionemautem maximum ludæcrumfacramen turn,fubindeintelli-Hffcr.ô» gimusomnialegalia. j, NihildifcreuitinternosSiillos.)NamSiPaulus,AnIudæo ruin (inquit) deus tantumMn non Si GentiumfCerte Si Gentium. Quandoquidem unus deus qui iuftificabitcircumcifionem ex fide Sipræputiü perfidem* 4. Fide pu« rificanscordaillorum.) Non ergoexternispurgaturquifquam, noncircumeifione, non ipfo facro baptifmo,quæ purgationis figna funt.Purgatio dei eft,ca perfidem ac-VidCt quiritur.Ioannes Chryfoftomus inhunclocumferibens,dicit, A SOLA FIDE (inquit) ilia affequuti funt. Si non operibus uel circumeifione. Sed de hac re copiofius ad Romanos 4.difputatumeft. y* Nihil difereuit inter nos Si illos.) Huiccorrefpondet quod Paulus dixittNon eft diftincSio. Omnes peccauerunt acdeftituuntur gloria dei* luftificantur autem gratis per i 11 ius gratiam, Sic. Rom.?,

Ntunc ergo quid tentatis deum,ut imponatur iugum fuper ceruices difcipulorum, quod neep patres noftri, neep nos portare potuimusC' Sed per gratiâ dominilefu Chrifti credimus nos faluos futures,quein adrnodum illi*

IN XV. CAP« ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ill

Ad fînemindinat oratio. Argumentatur autem ab inutili fiue impoïTibili ad hunc mods, Lex non data eft ut iuftificet,neqj lege iuftificati font patres noftri ergo nc nos quidem ilia iuftificabimur.Cæterum hæc longe alia orationis figura effert,ut oratio ad fihem inclinans ardcat,amp; aculeum in animis auditorum relinquat.Nam per interroga tionem incendit,amp; in Nazaræos, ucluti inuehitur, fed Si memoria patrum aggrauat, amp;nbsp;iugi tentationis^ dci commcmorationc omnino exafperat. Tentantautem defi qui Tenture Jeuntt fuæuoluntatimagis acquiefcuntquàm reuelationi diHinæ,autqui alia uia ad falutêin^ gredi uolunt,quàm coftitutatquafi uero deo fapientiorcs fint, quem proculdubio bac pertinacia ad indignationem prouocant,aut qui dubitant de ueritate, poten tia Si mife ricordiadei.Iugumferuitutis Si oppreftionis fignum eft,id quod prouerbioquoq; V7fgt; i«gKW.

notatum eftJllud autem in pritnis obferuandum eft, quod dixit, ne patres quidem uetuftos unquam potuifteportare legem. Quod fane de circumcifio ne aut Lege ceremoniali tantum intelligere non potuit,fed Si de morali potius. SiquL dem ceremonialia facile fcrcbant,at operibus fuis iuftificari nunquam potuerunt, De qua re copiofiftimc fcriptum eft in epiftcla ad Romanos Si Galatas. Atqj hoc quidem longe fifmiflimum Si uenuftiffimum argumentum eft, Quis enim pofthactam fuerit impudenSjUt fc credat operibus fuis aut per legem iuftificari potfe, qui uideat fanélifiï^ mos patres non lege,fed gratia iuftificatos effe.Iam fequitur totius negotq illatio, Sed per gratiam domini lefu Chrifti credimus nos faluos futuros quemadmodum amp;nbsp;illi, Vnus ergo Chriftus fufficit omnibus, adco ut Si ludæis ad falutem nihil conférât lex, Nam gratia,non lege faluantur Si ipfiîtantü abeft ut Gentibus quifquam ea poffit im* ponere,quæ neipfis quidemludæis profuere, Cæterum non credo ufpiam extare, ut breuiorem ita doâiorem, planiorem Si magis piam orationem, ut uerc in ipfa oftenta rit Petrus ingenium apoftolorum principe dignifTimum,

T acuit autem tota muldtudo,amp; audiebant Barnabam ac Paulum, narrâtes quæ deus sedidifTet figna amp;nbsp;prodigia inter Gentes per ipfos, Dicit oratione Petri coercitam effc tumultuofam pharifprum aduerfus Paulum ac Barnabam contentionem.Criftas enim conuolferat Petrus. Iterum ergo prodeutPaii lus ac Barnabas, Si exponflt figna Si prodigia quæ per ipfos egiflet deus inter Gentes, nimirum ita confirmantes uocationem Gentium Si dogma fuum de quo erat concer.-tatio.Siquidem iam fæpe monuimus plurimum poife miracula, fi accédant ad fana do ârinam;nihil autem plus poife quàm parabolas, fi dogma cuiiunguntur fit dubium, Etpoftquam conticui(rent,refponditlacobus,di’cens: Viri fratres, audite me: Symeon narrauit quemadmodum primum deus uifîtauers n't,ut fumeret ex gentibus populum in nomine fuo, nbsp;huic confonât

uerba prophetarû,ficut fcriptum eft: Poft hæc reuertar,ac rurfus sedb ficabo tabernaculum Dauid, quod collapfum eft:amp; diruta eius inftau rabo, amp;nbsp;erigam illud, ut requirant qui reliqui funt homines, domist num, amp;nbsp;omnes gentes fuper quas inuocatum eft nomen meum, dis cit dominus,qui fecit hæc omnia. Nota à fæculo funt deo omniahæc opera fua.

Non citra infignem fruflum meminit uiclifitudinis,quod fcilicet alfis filêtibus, alq ad dicendum prodierint.Monet enim ordinem ac difeiplinam in eiufmodi feruandatn cffecollationibus.Væfanientium enim,non prudentium eft, aliorum orationes inter-* rumpere,ocdamarc,iurgari, Si conuitiis in arena altercationisrixarum^ prouocare, Cæterum oratio lacobi (quem Chryfoftomus Hierofolymorû facit epifeopum ) fen* tentiam Petri ac Pauli deabfoluta fidei in Chriftumperfeâione,confirmât: confirmât autem teftimonfis prophetarum.Nihil enim dubitauerimlacobum, utpotelegifperU Ordtio Ucobit tüTimum plurimis prophetarum teftimonqs rem demonftraife^ comprobafleep prae-

jll nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- COMMENT* LIBER HT»'

ftntcm:c quibus tarnen omnibus Lucas unicum tantum,quod amp;nbsp;clàriffîmum 8C èuL dentiffimum uidebatur delcgit,atq} i n hiftoriæ fuæ monimcntum retulit Hoc cnim ipfa hiftoriæ uerba poftunt.Sic enim fonant,Et huicconfonant uerba prophetarum» Etprotinus unico contentus teftimonio, fubiungit,Sicutfcriptum eft, Poft hæcrcucr ' tar,Slt;c.Alii dicut uerbis inefle numeri enallagen. Locus autem prephetæ extat Amos capite quinto, in quo prophetadicit ludaeos propter mores torruptiflimos, maxime uero propter infatiabilemauaritiamfunditus efle cxcindendos,deinde uero Gentes in deperditorum locum aftumendasJnteilexitenim per Tabernaculum Dauid ipfam le rufalem,fiue (quodalqs uifum eft) templum. lilud inquä quod coliapfum eft (inquit) reftituam,nd utiq;aliud amp;ceu nouum quoppiam inftituam, fed diruta eius inftaura-o bo.Allegorice enim fignificat quodin repudiatorum ludaeorum locum Gentes fitfub ftituturus,ut qui hadlcnus populus dei (ut Ofee ait) didus fit.pofthac fit non populus ciHs,amp;quf nondilelt;3a,iam fit dilcâilfima.Haec autem confirmant, quod amp;nbsp;Gentes ad populum dei pertineant.lam quod ad recipiendi modum attinet fequitutjVt requital qui reliqui funt homines dominum,amp; OM NES Gentes fuper quas inuocatumeftno men meum,dicitdominus,qui facit h sec omnia. Non autem meminitcircumcifionis aut Legis,per quse fint recipicndæ,fed fidei amp;nbsp;timoris dei. Per hæc enim fit ut requira* mus defljôC ut ci us nomine uocemur Chriftiani feu populus dei. Nam idioiifmo He-braico fuper eos inuocatur nomen dei, qui nomine amp;nbsp;numero populi dei numerâturt utliquetGene.48.Ifai3e4.AIfifimpliciffimcnecmaleintelIexerunt,Quicunq3inuoca-uerint nomen meumiut cum eo congruat teftimonio, quod apud loé’1 legimus, Futurum eftautem,ut omnis qui inuocauerit nomen domini,feruetur. lam amp;nbsp;diuus Hiero nymus hune Amos locum cxplicans, fubmonuitutranq; gentem amp;nbsp;ludaicam amp;nbsp;Gen tilem fub eandem fidei concludi rcgulam. Siquidem per reliquos homines inteliexifie rcliquias gentis ludaicac, quæapoftolorum tempore, opido paucæ, fide fintfaluatæ* Quodautemin fineprophctici teftimonq appenditur, Dicit dominus qui facithæc omnia,miram habet cuidentiam. Paucis enim illi confutantur, qui faâum domini in fufpicionem trahcrc,amp;calumniari potucrantquodimmundam Gentem uoeaflet, Di citergoîDominus cft qui facit hæc omnia,qui omnia quæcüq; fccit bene fecit, Hic iam ad expofitioncm huius,ipfe lacobus de fuo addiditiNota à fæculo funt dco omnia hfc operafua,Quafidicat,Nihiltemerehicfit,fiucinrepudiandis Iudæis,fiueafcifccndis Gentibus,omnia ab æterno præordinata amp;nbsp;probe à deo penfitata funt î ipfe ncuit cuius rei gratia quæqj opcrctur, ab ipfo return principio nihil non prudenter difpofuitt ut nunc in hoc quoep à nemine merito culpari polfit»

Propter quod ego cenfeo,non obturbandum eiïe illi's, qui ex gen* tibus conuertuntur ad deum: fed feribendum ad eos, ut abfii'neant fe ab inquinamentis fimulacrorum,ölt;( fcortatione, amp;nbsp;fufFocato, amp;nbsp;fan?: guine. Mofes enim ab ætatibus antiquis in fingulis ciuitatibus habet qui ipfum prædicent in fynagogis,ubi per omne fabbatum legitur»

Ex feripturis iam hoc ipfum colligit quod Petrus iamiä definierat, Non obturbandum eflcGentibus iugum legis,quo ferendo nemo neq; ueterum,neq; recenfiorum iu ftificatus fit. Eftautemelegantiain uerbo ain •^svo;j(;Ae'P,ciuoductus interpresuertir. Non inquietari,Erafmus ucro reäius,Non obturbandum efle, fiuc non addenda mo Icftiam.Significatenim Çd^oj^Atoofatigo,turbo,amp; moleftiaafficio. Et quid oro aliud erat abfolutis alias imponcrclegalia,quæ ad pcrfeäionem nihil confercbant,quàm prætcr D. ïaeoii epi* ius amp;fasoptimosrcnihilidcfatigarc!;' Hincautem facile conietfiuramusdiuumlaco-ßola^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bum in epiftola fua,quæ prima numeratur inter Canonicas, non ea fuifte fenrentia qua

multi uideri uolunt.Quomodo enim in ilia operibus potuiflet tnbuifteiuftitiam, qui hoc in loco Petro fubferibit, qui omnem iuftitiam abfolutæ tribucratgratiæ îquot; Aducr-fus Ülos itaq; difputationem inftituit,qui fidem (noftrorumquoq;more) iaâabant, inrpie interim uiuebant. De qua re fatis copiofcdileäiffimus frater amp;nbsp;fymmifta noftcr ■

Leo ludæ in omni cruditione amp;pictate air laudatiff. nupcr fupcr hac cpiftola difleruit. LeoluJiegt; ïamuerocumfidcsprudentiamamp;charitatcmfibihabcatiunâam.lacobusprodecla' i» ratio expU» ratione huius negotii,addit quædamalia, ne nimia breuitas errori apud Gentes fubmt candi nodum niüraretznr3m,n€cpnimi3iadaIgentia[adaeisoccnRo effet fandéilhDaoersntia qui deuetitif 4 lo bus Gentes Temper tnerant infames.idololatria uidelicct 8(. feortatio Jn idololatria em cobo^ cducati, 8(. feortationis adeo erant afuçti utnullius repatarent,fi quis ctiam contamina tüTimus hac fpurcitie foret. Cernens ergo lacobus pro fidei prudentia, errori patrocigt; nium aut certe occafionem addi, fi non fingulari fpeciali^ quodam raandato iis inters diccretur Geniibus i licet non nefeiret euangelica prædicationeea ipfa prohiber! dam^ nari^î cenfuit peculiariter monendas efle Gentes, ut ab iis duabus rebus fe prorfus ab ftraherent.Rurfus duo erant, quibus ludæi mordicus adhærebant abftentio à fangui-ne,amp; abftentio à fuffocato,no n tam quod lege effent prarcepta,quàm quod ante legem latam mox à diluuio fuerant mandata t rationem ergo Habens charitatis lacobus, fua^ det Gentibus pro tempore,abftinendum effe àfuffocato 8C fanguinc,quod minimum hoc Gentibus difpendii,multum autem compendii ludaeorum refpeäu allaturum uia deretur. Quod autem duo ilia, pro tempore, ludaeorum nomine,ne exigna re prorfus offenderenswr, fuafcrit obferuanda effe lacobus, inde liquet,quod moxfequiturrMo^ fes enimfobferuacaufalem jwpenim) ex more antiquoin fmgulis duitatibus fuosha bet profefforcs, qui ipfum per lingula profitentur fabbata. Quafi dicat, Propterea uegt;-lim haec obfcruari,quodMofes ilia urgcat uehemcntilfinie,quae fi penitus negligeren^-tur,ipfe prorfus contemn! uideretur.Erafmus uero hunclocum exponens.Nce eft me tuendum ludæis (inquit;neMofesantiquetur,Habetenim ille iamolimàprifcis fæcu lis, qui prædicent ipfum in fynagogis,ubi fingulo quoqj fabbato legitur ex more.Beda quoep aliud uidetur fequutus.Chryfoftomus ucro,Quare(inquit)non eadem ludæis quoep feribimus.’’Addit,Mofes illis continue loquitur,Sed quid multisdacobus hoc Io î. ratlà explia conontamreligionis quàmconciliationis uidetur habuifle rationem, nempequomo candi nodum do Gentes inter fe longe diuerfiffimæpotuerintredigi in concordiam atcpunamecclcde uetitii fiam.Hoc autem fieri non potuit, nifi utrisq; aliquid daretur amp;nbsp;adimeretunNon enim cobo^ potuerant haélenus iftis apoftolorum præfentibus quantumuis doâis amp;nbsp;phs permo-ueri orationibus. Dolebant fubindeludæi fe uidos effc,ereptam quotf circumeifionis gloriam. Execrabantur quoq; Gentes non alio nomine magis quàm quod idololatræ amp;nbsp;immundi immundis quoqj uefeerentur quibuslibet.Ergo ut minus dolerent ludæi ablata fibi effe légitima fua, cenfetlacobus palàm pronuntiandum effe 8C gentibus fua abrogata effe légitima, hoc eftauitumidolorumà feortationis ufum.Rurfus,Quia I« dæi cefferant Gentibus circumeifione amp;nbsp;facrifictis, cedere debere SC Gentes ludæis in fuffocato Si fanguineîut utrinqj aliquid de fuo concedentes,à pertinatia Si ferocia auo carontur î Si ut utrincp e medio fublatis qs quæ hadenus maximorum diffidiorû cauff fæfuerant,melius in unum coalefccrent ecclefiæ corpus. Atqj hæc uidetur omniS finv pliciffima in hoc negotio effe fententiatcui iam ueluti generalis cauffa fuppingitur,Mo fes enim ab ætatibus, Sic. Quafi dicat, neqj enim omnino nihil dandum Iudæis,quod rerumfuarum maximum habeantauthorcmMofen.Interim uero non nefciebatlaco bus,fpiritum Chrifti fubinde ifta magis magis^ illuftraturum,ut tandem Omni Gentilis Siludaici nominis interftitio fublato, in uera fide coaliti,8i in unum corpus reda-éli, in uera quoqj agerent libertate. Reftat nunc ut de fingulis iftis membris pcculiaria quædam paucis fubficiamus. Principio quod hoc loco inquinamentum fimulaehrO-rum uocatjidin Epiftola una uoce iic^oAóö!rro/?,id eft fimulachro immolatum dicunt.Si fiiduerfiu ßnut unica uoec omne id intelligunt, quod cultui fimulachrorum con ncxum eft. Ab eo cr- lachrti» go uolunt fibi cauea nt Chriftiani. Fortaffis allufit apoftolus ad illud Deutero.i^.Idolû abominatio eft domini dei tui.Quafi fpurcitiam deteftaberis Si uelut inquinamentum ôifordes abominationis habebis, quia anathema eft.Cæterum pluribus aduerfus ido lothyta fcripfit Paulus in i. ad Corinthios cap. s. Si lo. Plura ad Rom. i. aduerfus ipfa idola. Quibus nos iUud addeie uoluûnus qued P* Crinitus libro de honefta difciplina

Conflitutio Clt;f nono capite 9. cxlibris Auguftalibus, in hare uciba tranferipfit, Valens 8C Thcodöfitis forum de tollen Augufti Imperatores praefcéto prætorio ad hunc modü fcripfere, Quum fit nobis cu^ dis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ra diligcns in rebus omnibus fuperni numinis religioncm tueri, fignu faluatoris Chri

„ fti ncminiquidêconcedimus, coloribus, lapidealiauc materia fingere, infculpereaut ’ „ pingcre,fedquocunq;reperiturtolliiubemus,grauifiimapoena eos muldbndo, qui contrarium decretis noftris imperio quicquam tentauerint. In quo fi quis forteau^ thoremdefideratjisImperatorumdécréta8Cedidilegst,quæ àuihsdodiflimis Tri^ buniano,Bafilide,TheophiloDiofcoro^Slt;caeteris perfatyrä colleäafunt.imperan-te hoc maxime Augufto luftiniano.Quod propter cos maximeannotamus, qui défi-mulachrorum cultu toties conuiéli erroris,adhuc ogganniunt nefcio quas antiquita-tes',Confilia, doâos, leges amp;nbsp;iura: fed falfo, A noftra partecnim ftatipfa ucritas uer^ bumdominijlex diuina,lcx Cæfarea,Confilium hoc primum (omnibus alfis praciudi cans Confilijs) Apoftolicum Hierofolymæ cclebratum, fandorum patrum quoque, Epiphanti amp;nbsp;Athanaffi in primis, deniqjmultorum eruditorumhominum teftimo-nia,Ccrte Auguftinus deconfenfuEuangcliftarumlibro i,capite?i,maximcftomacha tur in cos,qui negant Chriftum alibi præccpifle aut tradidilfe utidola confringantur, quum longe aliud perhibeatpropheta Ifaias, AtquipluraforfandicenturSCin 17, ca« Scortatiot pitehuiuslibri, DeindcinScortationisuocabulouclut ingcnercreliquasillicitæ Veneris fpecics intelligit,quas Paulus paffim.ut Roma.i, Ephef, 4. s, fed praecipue in

Suffocitum cradCorinthios cr. capiteinfequitur. Defuffocatoautem legis Leuitici ip.Noncomedc fonguift tis carnem cum fanguineiquem locum ego de fuffocatis intelligo. Nam quæ fuffocan-tur,fanguinem retinentàmortecongelatum,Oefanguinelegimus Leuitici i7,Sangu( nem uniuerfæcarnis non comedetis,quia anima carnis in fanguineefi: amp;nbsp;quicunqoe comederit cum,interibit Jam ucro cum ipfe dominus teftetur illud quod os noftrum ingreditur no coinquinare hominem,certum eft i ft is omnibus fuffocationcm,hoc eft opprclTionem paupcrum,rapinam,amp; ufuram, deinde amp;nbsp;cædes ac parricidia prohibita eflend quod amp;nbsp;Chryfoftomuspala'm teftatur.Vtnuncuideamus pauciffimis iftis po-tiflima religionis noftræ capita efle recenfita, Primo enim commendatur nobis unius dei religio, damnatur idclolatria. Secundo deiponftratur in Chrifto folo effe omnem plenitudinein, cuius gratia perfidem iuftificemur, non per mérita autexternas quaf-dam obferuationes.Tertio præcipitur uitæ puritas ac innocentia, contra luxum amp;nbsp;ho-micidia.Illud quoqjannotandum quod non diu eft, quodChriftiani fuffocato uefei-inur amp;nbsp;mortiejna carnc,Nam Betanus presbyter apud Beatum RhenanS, amp;nbsp;item Ra-banus in Poenitentiario,fcd ôf quotquotde hac re fiipra 400, annos tradiderflt,certum poenitentiæ tempus præfcribunt, fi quis apoftolicam hanc legem fuerit præuaricatus, Sed non obferuarunt illi hoc de fanguinc amp;nbsp;morticina carne praeceptum, in hoc tantum impofitum efle,ut ludæi cum Gentibus in unum ecclefiæ corpus facilius coalefce rentjquodcum tempore impetratumfucrat,nonncceflariûeratàcib!sabftincrc,quos deus adfumendûcumgratiarumaâionefidelibus creauerat, amp;nbsp;quibus nulla infirmis ponebaturoffenfioJmô Tertulliani uerba in Apologetico aduerîus Gent. cap.9- quibus infanticidium à Chhftianorum facris rcpcllit, magis ad ipfam præcepti fignifica-tionem homicidium uidelicet refpiciunt,quàm ad cibum,quanquam amp;nbsp;ad cibS quoqj videdn uefunt rcfcrantur.Sicautêhabentillius uerba.Erubcfcaterrorucfter Chriftianos, qui ncani-fanguinë bibe» maliumquidemfanguinem in epulis cfculentishabemus, qui propterca quoqj fuffo-rint in Sacris catis amp;nbsp;morticinqs abftinemus,nequo fanguine contaminemur uel intra uifeera fepui Chriftiani, to.Qualecrgo eft,utquos fanguinem pccoris horrereconfpicitis,h«mano inhiarecrc datisc’Sed hæc haâenus.

T une plaçait apoftolis 8d fenioribus cum to ta cccleiîa, ut deledlos ex fefe uiros mitterent Antiochiam cum Paulo ôd Barnaba Judam, co gnometo Barfaban,amp; Silam, uiros primarios inter fratres, miflis per manus eorum literis in hanc fententiam,

IN XV. CAP, A CT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1I5

Quod uerum effc cernebant fand«jid comprobant uniucrfi.Ncqj bic plura loquun Coneon eonlt;» turloanncs, Andreas ïiuecæteri (quodôi Chryfoftomus monuit) nc^ indignantur. fenßnt Nam purae à uana gloria erant illorum animæîimô uiderunt nihil poflc dici fuper hac re quod Petrus,Paulus,Barnabas 8C lacobus non dixiflent, confulto ergo fubfcribunt ueritati,amp; hocipfo modcftiam nobis contra inanem iadantiam ac uanam oftentatio^ nem commendantes, Porroad authoritatem amp;nbsp;fidem dogmatis facit quod teftes deli-gunt uiros inter apoftolos primarios,ôi quod hi,acipfum dogma, toti probantur ec” clefiæ. At cum ecclefiæ nomen audimus, non coniuratio paucorum inteliigiiur, fed eruditorum amp;nbsp;laicorum quoq^ (quos uocant ) congregatio.Apoftolos enim Sipre-Ojyterosceuuerbiducesmeritoprimumrecenfet,atprotinusijsaddit ToTAM EC» Eccleßa fanilii C L E SIA Mjfiue F R A T R E s, hoc eft Chriftianos,quos Symbolu, quod Apoftolorum rum comunio^ uocant,fandos dixit.Nam dum Ecclefiam,quam fatemur, quæ effet, expia nare ueller, dixit fandorum communionem,id eft,quæ ecclefiaaliud non cft quam ccetus Chrifti hdeiium.Hos enim Paulus fandos uocauit,i, Corinth. tr.Hicautem locus Lucae non cft de alia quàm particular! Hierofolymorum ecclefia accipiendus,

Apoftolt amp;nbsp;presbyreri,8d fratres,hi's qui funt Antiochiæ, amp;nbsp;in Syx ria, Sc in Cilicia fratribus qui funt ex gentibus, s a l vtem. Quoniam audiuinius,quód quidam è nobis egrefli,turbauerunt uos, uerbis Ia« befadantes animas ueftras,iubentes uos circumcidi,amp; feruare legem, quibus non mandaueramus. Vifum eft nobis unanimiter congregas tiSjdekdos uiros mietere ad uos, cum diledis noftris Barnaba ÔC Pau lo, hominibus qui expofuerunt animas fuas pro nomine domini no?: ftri lefu Chrifti. Mifimus ergo ludam Silam, qui amp;nbsp;ipfi uobis uer?: bis referent eadem. Vifum eft enim fpiritui fando ac nobis, ne quid amplius imponeremus uobis oneris, quàm hæc neceftaria : uidelicet, utabftineatis ab his quæ funt immofata fimulacris, amp;nbsp;fanguine, Ôlt;S fufFocato,amp; fcortatione. A quibus ft conferuaueritis uofipfos, bene?: facietis. valete,

Scribunturctiam tabulae,ne quiddeeffet quod ad fidem facicndamamp;ucritatêcon- Epißold cotiß=t firmandampertincret.Præuidit nimirum fpiritusfandus tergiuerfatores quofdam, li]Hierofolj/iai qui quiduis apoftclico Sc fpiritus fand! atq; ecclefiæ fandae titulo tedum, ultro effent tani, propalaturi.Neergo ab iftis quifquam deciperetur, feribuntur tabulæ quibus Slt; erronés Pauli hoftes mendactj conuinccrentur,ueritati daretur teftimoniura,amp; concordia inter ludæos ac Gentes conciiiaretur.Hic enim eft huius epiftolae fcopus. Primo enim poft folitam fubferiptionem ac epiftolarem infcriptionem,perftringuntur pfeudoapo ftoli.Subfcriptio docet à quibus profeda fit cpiftola,ab apoftolis,presbyteris ac fratribus ♦ Apoftoliautem primo loco nominamur honoris amp;authoritatis gratia. Nam SC ipfi erät presbytcri,i.Petri Presbyieri enimepifcopi fiue ueritatis dodores funt. Fra tres autem Chriftifideles Hierofolymitani è plebefunt. Hi omnes literas fuas iis inferi bunt,apud quos morbus erat natus.Morbum autem deferibêtes dicunt,Sunt quidam e nobis egreffi ccu à nobis miffi,iubcntcs uos circumcidi feruarc lcgem.De qua re fa tis difputatum eft paulo fuperius.Iam 8C dodores huius dogmatis perftringuntac dicunt,Talibus nihil mandaueramus. Mentiti ergo fuerant quod ab apoftolis authori-bus hoc dogma didiciflquot;cnt.lVlcntiuntur 8C hodiequi iuftificationem multo uilioribus quàm legalia fuerant,afcribunt.Augent præterea malum, imô deprimunt iftorum in-ftitutum dicentes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aôyofç.id eft conturbarunt (verwirf ) uos uerbis, id eft

offuttisSlt;impofturis,5cvao'Ktua?ovTiç tocç v/xSfi labefadantes animas ueftras,id cft,quibus adeo non extricarunt (quod euangelicæ prædicationis eft) animos ueftros autconfirmarunt äC erexerunt,utngt;agis dcieccrint, intricarintatt^ excruciarint .Fidel

lïô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER ï 1 T».

cnim fcrcnarcorifcicnti’am,Lex tcrritat. Hue uidetur allufifle Paulus fn principîo epî^ h/Utf Tiviçïio ftolæ ad Galatas, dicens, Miror quod à Chrifto qui uos uocauit per gratiam tain cito 01 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;transferamini in aliudeuangelium,quod non cft aliud nifi quod quidam funt qui tur^

(Tomç bant uos,amp; uoluntinuertereEuangeliûChrifti* Deinde ut pfcudoapoftolos per ft r in xei ant,ita nunc ucros apoftolos Paulum 5lt; Barnabam (quorum gloriæ erronés dero^ gabant) maxime commendant, imô Si à conftantia Si ftdelitate laudant, ficut illos ab inconftantia Si mali Audio uituperarant.Iunguntur his alii duo ludas amp;nbsp;Silas, ne Pau lus Si Barnabas foli uiderêtur uifloriæ fuac pr^concs efle. Eft autem hic infignis locus, quo commendatur Pauli apoftoliapoftolatus, cuiamp;illud quoq; maximum robur ad* dit,quod Petrus, loannes amp;nbsp;Iacobus,qui uidebantur columnæ,dextras focietatis dede rc Paulo,ceu foederefefeconiungcntes,amp; unitatem fidei teftantes ♦ Tandem uero pau* cis uerbis fubiungunt quod uolunt,quod nihil illis imponant oneris,niri illudforfan cuipiam uideatur onus,quod tarnen multis nominibus fitncceflariû, non modo pro* pter religionem, fed Si propter charitatem Si concordiam, ut caueant fibi ab idolis SC fcortationc,S( abftineant à fuffocato Si fanguine * Diuus loannes Chryfoftomus, Et quare (ait) addit, Vifum eft fpiritui fandio Si nobis,cum fufteciflet dicere,Spiritui fan* âo?Ne putarent humanum aliquidefle * Ad quem modum Si Beda feribit, Placuit SC nobis,non noftra folum uoluntatc,fed eiufdcm fpiritus inftinclu.

Iin ergo dimiffî uenerunt Antiochiam, eongregata multi'tiidinc reddideruntepiftolam. Quam cum Iegiflent,gauifi luntfuperconfo^ ïattonejudas autem èC Silas cum effent amp;nbsp;ipfi prophetæ, fermone co piofo adhortati funtfratres,confirmauerunt^.Commorati autem ik lie aliquantulum temporis, dimiffï funt cum pace à fratribus ad apo* ftolos. Vifum eft autem Silæ manere ibidem*

lam uero ne quid penitus decflet,cxponit quomodo hfc uidloria ueritatis inter Gen tes expofita multum gaudij ac feeuhtatis pepererit omnibus. Prophetas autem uoca* uitludam Si Silam,quód docendi officio effent praefefli.Dicütur enim prophetæ nort inodo illi qui futura prædicunt,fed Si il li qui docent Si facrarum per i ti funt, i* Cor*i4* Et dimiffi dicuntur, quibus facultas erat data redeundi ad fuos. Nam pauló poft dicit Silam non abnffe*Haâcnus uerodogma fidei Chriftianæ primarium omnigenis cort , . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;firmatumeftteftimoniis.Hocautemeftilluddogma,quodChriftus lefusdeiôiMa*

.. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riæ filius,folus omnia fit credentibus, Si quod fide in eum iuftificentur credentes, per

f giöW. nbsp;nbsp;nbsp;gratiam ipfius,non per Iegem,merita,facrificia,facramcnta,8(externas obferuationes.

Audiat hoemundus amp;nbsp;intelligat, CHRISTVS fidelibus OMNI A SOLVS EST, Si quis aliud prædicauerit, anathema fit, etiam fi multis Confiliqs.doâorum calculis, SC diuturno ufu à plerifcç obferuatum atqj comprobatum fit.Hoc caput Aâo,iy.quo to* ta fyncerioris theologif fumma comprehenfa eft, omnibus alfis præiudicat dodrinis* Neqj aliud inneniri poteft quodfirmius fit. Sienim Confilfi generalis temouetautho ri tas,fi uetuftas dclcdat,fi fpiritus fandi credis infpirationi.fi quid apud te ualet apofto lorum dignitas Si facrofandæecclefiæ fides, fi feripturas poftulas, reuelationes petis, miracula exigis,fanditatem,cruditionem,multitudincm. Si fandorû teftimonia pro* bas,fi quid apud tetabulæ,inftrumcntafiueliteræ ualent,nihilhorumeftquodhicdc fiderarepoffis.Congregaturecclefia.adeftfpiritusfandus, feripturas habet lacobus, rcuelationem Pctrus,miracula Si prodigia Paulus,definiunt fandi, eruditi Si probi ui ri,confcribunturlitcræ,addunturtcftes:breuitcr, nihil omittitur,quodfidem ucritati addere uidebatur. Valeant ergo omnia omnium hominum Confilia,fcripta,ritus, con fuetudines,amp; quicquid eft quod cum hifcenoftris, hoceftapoftoliçis teftimontjs non confentit aut compugnat* Veritas eft immortalis*

Am ucro fequentis libritexendum cftargumctum, In hoc complexi fumus peregrinationem quam uocant tcrtiani.hoc eft,cam qua ab Antiochia digrc diens comité Sila, non modo nobiles Afiae Si. Græciæ urbes pcragrauii, led ôf eas omnes reuifit urbes, quas priorcperegrinatione ad fidem conuerterat Chrifti ♦ His enim perluftratis in Galatiam ÔCPhrygiamfecontulit, iftisEuangeliuni prædicauit.Hic nero Ephefum proficifci deliberans,prohibetur ne in hac prædicet,ergo ad Bythinos iter inftituit,fedab his quoqj reuelatione auocatus in Gracciam fccun-dis foluit uentis,etNeapoliin quidem primo appulit,hinc Philippos iuit,fed uirgis cæ fus propter eieólnm è puella quadam Pythonis fpiritum, Amphipolim deinde Apol-loniam,inde uero Theflalonicam uenitOrto autem tuniultu demiftus eft Berrhecam, ab hac Athenas, atq; hie enm diner fæ fadionis difpntans philofophis, demonftrauir, quantus ipfc cum in diuinis turn prophanis nir fuerit. Ab Attica Corinthu uenit, qua Cicero lumen totius Gracciaedixit, ibi rara diligentia Chnftnni prædicatannü ununi amp;nbsp;menfes fex,tandeminuidialudæoruminde pulfnsHierofoIyniam abnauigat, ubt diem penteeoftes peragit. Deinde iterum renerfus Antiochiam ex hac abit m Gala® tiam SePhrygiam, tandem ucro peragratis omnibus fuperioris Afiæ partibus defer tur Ephefum, atep ibi magna quædâ patrat,SGnmaximaconieduspericulaex infana liberatur feditionc,qnä SC graphice defcripfit Lucas,Nûc ad »pfam redimus hiftoriä.

Aulus ucro amp;nbsp;Barnabas demorabantur Antiochîæ, docert I tes, amp;annuntiantes cum alrjsctiam compluribus fermonem domi'm'.Poft aliquot autem dies dixi't ad Barnabam Paulus: Reuertentes iam uiQtemus fratres noftros per omnes ciuitates, in qui bus annuntiauimus fermonem domini,quomodo fe habeant,

Nullibi ceftarunt fandi Apoftoli, femper laborarunt in propaganda dei ueritate.Et quanquam alii quoqj complûtes effent qui Si ipfi facros codices explanarent, 8(. facris contionibus inuigilarent, ipfi tarnen non otiabantur. Laudatur Si Pauli diligentia omnibus proponitnr Epifeopis imitanda, Haecenim follicitudo dccet Apoftolicos ut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''

onium fuarum falutem ficquærant.utnongrauentureos inuifere,falubri dodrina re-ficere, confolari. errores SC fcelera, fi quæ interim orta fuerint, tollere e medio.Scilicet hocfaciunt Epifeepi noftri,

Barnabas autê confulebatjUtafTumerent amp;nbsp;loannem,cognomen« to Marcum. Paulus autem nolebat,ut is qui defeciflet ab ipfîs ex Pam phylia,nec iflet cum cis in opus,adiungeretur,Tam acris autem fuit in ter cos difeeptatiOjUt alter ab altero feiungeretur,et Barnabas quidem aflumpto Marco nauigaret in Cyprum.Paulus uero alledo Sila pro« fedus eftjtraditus gratiæ dei à fratribus.PcrambuIabat autem Syriam ac Ciliciam,confirmans ecclefias.

Maxima Si. prope diuina, non humana fada audiuimus à Paulo acBarnaba effepa^ Di]Jèn/to Brfr« trata : iam nequis uiros tantos nefeireteffe homines, aut plus illis tribuerct,^uàm ipfa nabie cr Paulie religio poftulat, finit cos hocloco dominus aliquid human! Si infirmitatis pati.Infir-mitatis enim humanæ erat,quod fuper reexigua,adeo contendebant, utnimiam illam

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» liber I 11U

anittu împoKntiam ucl geftu corporis, pallore fcilicet 8C tremore pr oderent, Horrent enim ad paroxyfmos corpora febricitantium » Et medico uerbo ufus cft hoc loco Lu^ cas.Idautem fapicntiifimeàdeodifpofitû erat, quod non propter dodrinam contenu debant,fcd propter homuntionem Marcum. Si enim dodrina apud principes apofto los uenifTetin dubium,ccrteimbecillibus hoemaximam ambigendi de dotSrina euan gclicafuppcditaflcianfam.Contcnduntergo propter loannem Marcum, quem Pau-lus à minifteriocuangelico ut inertem amp;timidum repcilebat, Barnabas ueroaffumen dunt,ut non pœnitendæfpeiiuuenem fuadebat. Neuter hiefuafentétia cedere uoluit: uterq^ quod facicbat,pia cura fide^ faciebat. Dum autem quiuis in fuo fenfu abudat, diftrahutur,nCc fine maxima Euangelq ÔC ecclefiarum fruge.Nam dum Paulus aJledlo Sila in Syriam,Barnabas uerocum Marco fuo in Cyprum abiret,latius propagabatur Euangelium.Et D.Ioannes Cryfoftomus in ea fententia fuit, utcrederetiftam fepara-tionem diferte fadam efle,amp;quód inter fe dixerint, Quoniam ego no uolo,nec tu uis, tie pugnemusjdiftribuamus prouincias, Atqj ita quidem noluiffe Barn aba m infringe re quod Paulus ratumomninouolebatîamp;rurfusnoluifiePaulumhoftiliuscum Barnaba cófligereïitaqj utrunq; non gladiatorio, fed fui propofiti tenaciori animo difeef-fiire,Additmox,noftrumnon elfe utcr melius confulueritpronunciare. At Bcdania-gis indinans ad Pauli partes, Quoniam (inquit) in ipfa aciei fronte conftitutus loan-nes Marcus,nimis trepidefteterat,mento eum Paulus abiecit, ne illius quafi contagio neuirescorrumpereniuraliorum. At Barnabas interim neminem crediditeifeabrjei-endum, de quo modo fpes elTet melioris frugis » Etenim lapfis deberi ueniam tora da-ntitatfcriptura.EtfanePaulusafperior erat,Barnabas multomitior.Iam 5lt;in prophe tis uidere eft uarios mores uarias^ fententias. Erat enim Helias aufterus, Mefes ucro mitis.Scdquid multis opus? Dominus oftendere uoluit iftos fuifle homines. Deinde quàm graui culpa ab illis peccetur,qui dum ad Euangclq munus afeifeütur 8(. prouin ciamfubeuntpraedicandi uerbidei,repen tehominumminisautinfidijs itaterrentur, utuel loco cedant,uel ucritafcm,pro hominumarbitrio, tradent, Poftremo difeimus ex hoc diflidio non protinus ueritatis dodrina abneiendam eflc,quantûuis inter fe do dores nonnunq diflentiat. At feiendu interim,quod in gratiam mutuä inter fe iteruni «.cons» redicrunt. Vides enim quod Barnabas poftea multu à Paulo in Epiftolis celebratur, CAP» XVL Peruenit autem Derben amp;nbsp;Lyftram,amp; cccc difcipulus quidam erat ibi,nomine T imotheus,filius mulieris cuiufdam ludææ fideh's, cæte^ rum patre Græco, Huie teftimonium bonum reddebant qui Lyftris erant amp;Iconq fratres,Hunc uoluit Paulus fecum proficilci, amp;nbsp;alium« ptum circumciditeum propter ludæos qui erant in illis locis» Sciebat enim omnes quod pater eius erat Græcus.

TimotheM» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eleganter Paraphraftes,Pau!us (inquit) nihil aliud fitiens, quàm per omnem occa

fionem indies latius proferri regnum euangelicum,undiq; uenabatur huic idoneos ne gotio,nonalitcrquàmambitiofiregesin hocintenti, utditionisfuaeterminos proférant, nihil magis habentcuræ, quàm ut duces ac praefedos rebus gerendis aptos afei-fcant.Deledum ergo habet in deligendo, Nam ad hanc rem non qaemlibet, fed eum recipiebat qui ab omnibus bonum habebatteftimonium.Talem enim oportet efie epi fcopum,nequis iurefceIeraamp;nephandapoffïtimpingereflagitia,i»Timoth.5.PIuri-ma autem extant 8C Pauli de hoc adolefcente teftimonia,maxime in i.ad Philip.capite, P4«I«iTlmo* StinutraqiadhunceundemTimothcumepiftola.Quôdautemhunccircumcidit, tncuia cirtiwB» quam ob cauiTam circumciderit,diftidlis femperfuitapud eruditos difputatiotfed pau ciiih nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cis hanc rem ficaccipe, Paulus in Galatis cap. y, Ecce ego ( inquit ) Paulus dico uobis,

quod fi circumcidamini, Chriftus nihil uobis proderit ♦ Et mox, Quicunq; per legem iuftifi’camini,à gratiaexcidiftis. Loquiturautem de rjs qui circücifioni 8C legalibus iu-ftitiam tribuebant,amp; hadenus circumcidebantur utiuftificarentur. Itaq; circumcidic Eoc loco Timothcum,crtcrum hoc pado^ut in earn necPauIus conhfus fit, necplane Timotheus,

IN XVi; CAP. ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11^'

Timotheus, proindecauffam fubdens Lucas, propter ludæos eius loci circScifum cffe dicit.Hi cnim pattern Timothei Græcuni fuiffe norant, cuius filium fi incircumcifum in opus Euangelii Paulus deduxiflet.offendi potuiflet ludæorum infirmitas, quod le^ gallbus fpretis palàm fauere Paganifmo uideretur,0C proculdubio Euangelium praedi cantemnonaudüTentJtaqJudæisnuper fidei doärina erudiricœptistantifperinre per feinnocua complacitfl eft, quodad fcientia fanac dodrinae firmiorcs reddcrentur, Vnde ÖC planiiTimis uerbis,Propter ludæos (inquit) qui erant in illis locis, Alio enim in loco,nempcinSyria, Antiochiæ.SCHierofolymisTitumfuunicircumcidipaiTus non eft.Quod dodrina ueritatis longe late^ iam intonuiffct, SC quod illi urgerent cir cumciftonem ad falutem efle necefianam.Itaq} in Tito exemplum pernitiofiffinii erro=» ris admittcrc noluit.ln Timotheo autem quoniam fpes erat fore, ut fanam doärinain recipcrent Iudæi,circuncifionem nihil moratus eft. Quo nimirum illud Chryfoftomi fpeäauit,Circumcidit,utcircumcifionemtolleret,Bedaadeundem penémodumex^ ponit. Et Dt Hieronymiatqj Auguftini fuper hac re contentio notior eft,quàm miiL tis fit rcfricâda. Cacterum qui hoc exemplo quemuis errorem ftabiliunl,aut animi uel pauorcm,uel inconftantiam,uel hy pocrifim obnubunt, in hoc errant, quod non cx^ pendunt quæ fit temporum Si exemplorum uirtus Si charitatis ratio. Plurima fccerut fandi impune,quae fi tu quoq} faccrc pergas maxime peccaueris.

Cum autem pertranfirentciuitates, tradebanteis feruanda décréta, quæ erât ordinata ab apoftolis presbyteris qui erât Hierofolymis» Itacp ecclefiæ confirmabantur fide, abundabant numero quotidic, herum commendat nobis quod ecclefiæ in fideamp;confirmatæfuerintôCcreuehntî utuideamus gratiamdei qs non deeflequi in ueritatc uerbi eius ipfum uererequirunt. Quod autem Pontificq ex hoc loco apud imperitam plebem multa de Decretis apofto Décrétaape/io licis garriunt,quafiapoftoli multa extra fcripturarum decreuerint regulam, infeitiam Ior«iw, fuam produnt,Si quod hunc locum nondum redeintcllexerunt, quod uidelicet hifto ricus de eo loquitur Decreto, quod apoftoli in fuperiori capite fanciuere. Nam Trade banteis feruanda décréta,dixit, pro eo quod eft, Inftituebant Gentes fecundum ration ncm eius Decreti quod Hierofolymis communibus ecclefiæ fufFraghs conditum eratt nempe quod fola Chrifti gratia citra legis præfidium côferatur falus,SC quod abftinen dum fit Gentibus ab idolis,fcortatione,fuftocato Si fanguine. Hoc pofTunt Si Græca* nica,quæ fie habent,n5)i(/'/i/'«/; âuTOÏç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rat/'óyAt.aTa.Ta HiKp/Xîva W r âTfs-ÔÀw/i,

id eft, Tradebant ipfis feruanda dogmata, ipfainquam iudicata fiuc décréta apoftolo* rum.Explicans enim quæ ilia dogmata,hoc eft,placitaapoftolorumfuerint, nimirum quæ Hierofolymis iudicarantatqp decreuerant.

Cum peragrafient autem Phrygiam amp;nbsp;Galaticam regionem, ueti^ ti^ eflent à fpiritu fando loqui fermone in Afia,profedi in Myfiam, tentabant ire in Bithyniam:amp; non permifit eos fpiritus, Cum autem pertranfiflent Myfiam, defeenderunt Troadem, amp;nbsp;uifio per notftem Paulo uifaeft. Vir Macedo quidam erat ftans,amp; deprecans eum, ac dicens.’Profetfius in Macedoniam,fuccurre nobis. Vt autem uifum ui ditjflatim quæfiuimus proficifei in Macedoniam,certi fa(ffi,qudd uo? caiTet nos dominus ad euangelizandum eis*

Lucas feftinans ad res in Græcia geftas partius eadelibat quæinPhrygia ScGalatia gfffit.Sed quod hifee deeft, farcitepiftola Galatis infcriptaln ea em uniuerfam omnis, Galattf^ doârinæ fuæ rationem coplexus eft Paulus, ut Lucas partius hac caufia Galaticas res delibaffe uideri poftit.Conftat enim epiftolam ad Galatas longo ante tempore æditam clfe,quàmhæcàLuca componcrentur. QuinSieademfubindeingerendafuiffent, fî fingulas Pauli quas apud quafuis Gentes habuit contiones afcribere uoluiflet. Con-Kntus ergo unam atqj alteram recitaife, per reliqua fwccinäius agit, lam quod in Afia

ip nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CÔHMERT» LIBER HH.

(Afiæautê nomine cam întelligimus quæ circa Ephefum maxime Acoltsamp;lonîa cfl'» Nam alias Phrygia amp;nbsp;Galatia in minore erant Afia) uetiti font loqui fermoncm dei, non alia cauffa faâum eft,qquôd in Graeciam uocadi erant, Alii aliud epinantun rum fententiam noftram cofirmat quod fequitur, Vt uifum uidit Paulus, quaefiuimus Voctüio 4 deo proficifei in Macedonian!,certi faâi quôduocafletnos dominus adeuangelizandum (ß, eistubi Ghryfoftomus monet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignifîcare coniecturantes (quod inters

jpres noftcruertit,Ccrti fadi) quafiexmultis argumentisSCmaxime co,quod ab Afia, ideftEphefo erantabftradi,amp;quod in terminis (Troasenim maritima Afiae ciuitas eft,fpedans Græciam) conftituti,prætcrea8lt;uifioneedodi,collegerintquôduocaren turinMacedoniam, cauflam^indeintellcxerinicurbadenus ab his fuerintabftradi regionibus neprædicarcnt,Locus tarnen hinc communis ducitur,quôd àdeo mittun tur ueritatis prædicatores î ÔCquod maxima reuerentia amp;gratitudineampledenda cft ueritas^Nam prædicatoribus ucri carere.non minima eft infelicitas.Quod uifionem at tinet,non eft quod multis hic difputcmus,cum dehac nonnihil annotaucrimus in ca-pire 10 Breuiter,Spiritus domini qui apoftolos ab Afia prohibait, is uifione exhibita, in Macedoniam proficifeendum efle docuit Siue iam fpiritus uocabulo occultam uint dei agentem in pedoribusfuorum,fiueangelum domini intelligasjperinde eft Nam RcHfljtw* în 8 €apitcLucaseundemfpiritum,uocatamp;angelum, Cæterum inhocreuelationis

genere prudentia maxime requiritur,quaprobenius fpiritus num ex deo fint Cerium eft enim id genus fpedris non minus illudere mortalibus daemones, quàm alqs mira^ culiSjUt iuxta utroq;fallicontingat Annotandumfortaftîsamp; illud quod fanctidei nô propria uirtute nobis fuccurrüt,fed prædicatione ueritatis* Vcritate ergo fanamur, Cum foluiflemus igitur à Troade,redo curfu uenimus Samothra cen,ô^ poftero die ISÎeapolim, 8lt;^ inde Philippos,quæ eft prima partis Macedoniæ ciuitaSjColonia»

Dirigitenim dominus uiam tuam, amp;nbsp;ieris qua illc uocarit♦ Et nauîgationîs félicitas magno erat argumente, Vifioncm coelitus efleimmiflam,amp;feliciffimeceflHram,Quac enim domini aufpieqs incipimus,felicius quoq;ftnimus*

Eramus autem in eadem urbe diebus aliquotcommorantes, amp;nbsp;die Gbbatorum egrefîî fumus è duitate iuxta flumen ubi folebat effe pre^ catio,amp; fedentes loquebamur muîieribus quæ conuenerant*

Hic iam deferibit quædam Philippis gefta,nec omnia, fed peculiaria tantum, nem^ pe quomodo Lydiam côucrteriçfpiritum Pythonis expulerit, amp;nbsp;uirgis cæfus male^ traâatus Amphipolim concefferit.Non aferibit quid prædicarit Hoc enim iam fatis li quetex fuperioribus 8C epiftolis fuisîoccafionem ucro prædicandi prudeter quæfitam înnuit cum temporis amp;nbsp;loci meminit,ncmpe quod fabbatorum die c ciuitate egreffï in locfi, qui crat extra portas, uicinus fluuio.ubi folebat efle precatiojd eft.ubi diuis fuus perfoluebatur honor* Apoftolicæ enim fedulitatis eft,omnem occafionéarriperepræ^ dicandi uerbi dei. Non autem oerifirailc eft Philippis aliam quàm Gentilitiam cultam eflereligionem*Habuerunt ergo 8C Gentes fuas ferias 8C dies feftiuos,quos hiefabbato rum nomineappellat.Deinde uero ex i4.cap*liquet,qaôd templa extra urbem habuc^ Ad fluntenfiei runt*Rurfum creditum eft ab illis,nemoribus Sf fluminibus quiddam inefle dei. Ad fc««preceSt flumina igiturpurgabantur,iuxta ilia offerebant prcces fuasi in nemora fe conferebât religionis gratia,in qs facrifleabant * Iftius clariflima indiciafunt apud Maronem Ae^ neid.s.Hæc itaqj innuit Lucas fluuii mentionem faciens*

Et quædam mulier nomine Lydia,purpurarum uenditrix ciuitatis Thyatirorum,colens deum,audiuit,cuius dominus aperuit cor,utm:« tenderet his quæ dicebantur à Paulo * Cum autem baptizata eflet ôi domus eiuSjdeprectiU eft, diççns; Siiudicaftis me fidelem domino, effe.

IN XVU CAP. ACT. APO?T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l$t

Pcculiarc exemplû eft de muliere ad gratianl euangelicä uocata, ut 8C illud eft quod deSamaritiderecenfuitloannes in 4-ne quis putarec fœniinas à faluteeuangelica ex- Lydia uocatur dufas, Porto nomen illi àrcgioneundeoriundaerat,datum uidetur. Et Thyatirain adfidem^ Lydia funt infra confluentem Pafloii Sc Hermiclariftirtiorum amnium fica: à quibus Thyatireni populi Plinio dicuntur libro capite jo, Notatur amp;nbsp;negoiiatio eius,quod fuerii 7Pƒ(})|/fÓ7^(uA/ç, id eft,purpurarum uenditrix, à nomine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;purpura amp;

uenderc.Negoiiatio ergo per fe quidem non eft mala.Otium amp;nbsp;inertia malum eft : cae- Oti«m çy ne* terum impofturam i mm i fee re negotiationi id demum malum eft.Non peceât qui mer gotium, cantur,fed qui mercatura fratres ciicumueniunt « Depurpura pluribus Lazarus Bay-fius in cap.Comment.de re ueftuaria, fcripfit quo loco amp;nbsp;illud ex Budæo affirmât, Pnrpuræ ufum nobis effe ignotum.Et dubium eft cruorem fiue colorem ne illa,an la-nam tinäam,anucftcm uendidcrit.Quod autemrcligiofafuifledicitur, perindeintcl-ligendumeft.utde Corneliodifputatumeft. Aderatcnimucraereltgionisfenfus,fed modus ignorabatur.’ protinus ergo atq; Paulus prædicationem Euangelii aufpicatur, intelligitlilahancilläipfameffereligiomsrationemqua hadenus defyderauit. Deus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

ergo qui fui fenfum SC fcintillä uerae pietatis in pedus abdiderat mulieris, illud ipfuin pedus iam aperit,afflatus fandi fpiritus immittit, SC maximum ueræ fidei incendium in hoe excitât, adeo ut 8C feSC domum fuam baptifmatis fymboloafthngeretdeo. ld enim amp;nbsp;ueteri religione obferuatum eft,ut paternæ religion! cófecraretur tota domus. Doww. LegimusóCAbrahamum SCuuiuerfam domumeiusdeo amp;ueræpietatipercircumci fionem effe fubditos ♦ Domus autem nomineipfam intelligimus familiam, in primis uero liberos óCnepotes.Ita enim inuitis omnibus Catabaptiftis ipfe Paulus domus fi-gnificationem exponit in i. ad Timoth.cap.t^. Confiât ergo pueros etiam ab apoftolis fuiffe baptizatos.Sed de hac re alibi. Poftremo collaudat mulierculæ Lydiæ gratitudi-nem SC hofpitalitatê,qua illa operibus charitatis amp;nbsp;fidei frudibus fe fidelem effe teftari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

uolebat,atqjrepcnderequodmalto maioribusditata effet benefieffs. De hoe in i. ad Cor,9. Quod aflt adegit eos,non ita intelligendö eft, quod inciuilius âut importunius ’ quiequä coeperit,fed notatur Pauli modeftia,qui magnopere curabat, ne cui ob Conui dum Sc domefticas expéfas moleftus effet, maxime quod nunq non bonorfi uirorum fodalitio (m quo ScLucam hiftoricum noftrum fuiffe crcdimus)ftipatus,non poterat modicis nutririexpenfis.Illa igiiur quodopulentaeffet, adigitipfos Çnotet fy) hoeeft, conftantius urgct,utoblato fruantur hofpiiio.

Accidit autem euntibus nobis ad precationem, ut puella quædam Habens fpiritû Pythonis,occurreret nobis,quæ quæftum magnû præ ftabat dominis fuis diuinando. Hæc fubfequuta Paulum ac nos, cia:* mabat,diccns: Ifti homines ferui dei excelfiffîmi funt, qui annunciant nobis uiam falutis. Hoc autem faciebat multos dies. Sed ægreferens Paulus,amp; conuerfus,fpiritui dixit: Præcipio tibi per nomen lefu Chri ftijUt exeas ab ea.Et exij t eadem hora.

V Quemadmodumin ij.fraudcsdaemonisdetexitPaulus,itahocquocylocohomi- Dxmonex^el* nibus imponenté expellit.Nam ueri dodoris eft, non modo ueritati ferre teftimoniû, litur. fed8cimpofturam SC impietatemomnem prodereatq;proculcare.Pofteaquam ergo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

aliquandiupietatem dodrina ueritatis effet profeffus, nuncetiam dæmonis artes dete gitatqjcxpugnat.Nam fpiritus Pythonis aliud no eratquirtus,hoceftimpoftura dæ- De /piritu monis.Damnatur hic fpiritus in fcripturisfandisLeuit.io.Deut.is.i.Reg. is.SClfa. s. thonis* Intelligimus autem uatidicum fiue ueridicum, aut diuinantem fpiritum : quales erant qui à ueteribusconfulti.refponfisamp;oraculisimponebant, interimetiam ueracanen- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

tes.Nomenautemfortituseftab ApollinePythio,quod in eiusdelubrisfrequentia prodcrenmroracula,adeoutnuncApollinisfpiritus, aut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pythius, -

IJX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER Ilir»

Aliäeflde^Pi» fiuePythonicus fpîrilusponaturprooraculo,autrpiritudiuin3ntc.CaeteruipfcAplt;À tho apud PoU^ lo Pythius didus eft à ferpente,quem,ut Graeci fabulantur,fagittis confeciuAlt) ficco tianum Mifceh gnominatum uolunt -w àconfulationeoccultorumî quibus tarnen recla cap,9tt mat Macrobius in i.Satur.lib.cap.iy.L^Coelius Led.antiq.lib.s.cap^is.magis fuperio remuidcturcomprobarefententiam,dicitcnim,Pythcfldiccbaturcraculilocus.Natn SpartæPythios inuenio nuncupates,qui Delphos ad confultanda oracula mittebangt; tur.Suidas 7ri/3uva exponitper t-)^a^fAtf/5t#ç.QualesautcnjilIæiTiulieresfint,exern^ plo quodani tradit Ccelius in y.cap.w.Plura quoqj de hoc difputauit Vadianus nofter in Epitome fua,ubidefcribitPamphyliam. Caeterumhoediuinandigenus öC hie uati cinandifpiritusnon modo proferiptus eft à fcriptoribusfacrisamp;canonicisdecretis, fed à prophanis quoqjauthoribus.Siquidem Plutarchus in commentatione, quæ eft. Cur oracula defecerintjFatuum (inquit) acomnino puerile cenfendum eft, arbitrart dcumipfum,perindeacEngaftrimythos oIimEurycleas,nuncuero Pythonasnuncu Elegans Phauo patos, infinuantem feprophetarum corporibus,oreillorumeloquit Et Phauorinus rini fententia apud Gellium in i4,cap.i.deterrcreuolens amp;depellereadolefcétesabi)s qui prodigio^ contra ueridi^ fis artibusfutura omnia diduros pollicétur,nulle padoadeûdos elfe confulendos^, (os^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;huiufcemodi argumentis concludebat, Aut aduerfa euentura prædicunt, autprofpe-

ra.Sidicuntprofpera,Slt;fallunt,miferficsfruftracxpedâdo.Siaduerfadicunt,ôCmcii tiuntur,mifer fies fruftra timendo.Si uera refpondent,ca^ funt non profpcra,iam in^ de ex animo mifer fies,antequam à fato fias. Si felicia promittunt, ea^ euentura funr, turn plané duo erut incommoda,8C expedatio te fpei fufpenfum fatigabit, SC futurum gaudiifrudum fpestibi iamdeflorauerit» Nulloigiturpadoutendumcftiftiufmodi hominibus res futuras praefagiétibus.PIurima quoqjalia huius generts apud eundem legas.Quodautcmmalusillcamp;omnisfalutis noftrphoftisacerrimus bonum teftimo nium apoftolis dat,apoftoli uero nequaquam recipiunt, monet ne fucis SC phaleratis MrfTfi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;daemonum credamus uerbis.Transformantillt fe in angelos lucis,fcd hocipfo fuper^

ftitionifuærobur,atq51atcbrasquærunt. Dilfimulantaliquoufqjprudenter, utdein-cepsoblataoccafionemagis ferociant» Nihil ergoefficiunt qui fuperftitiofos exorci-fmoSjamp;id genus præftigias.charaderibus, SCauguftis acplus quàm diuinis nomini» bus benedidionibus^ compofitas, hoc argumente tuentur, quod nihil nifi optima quæq; uerba recitentur. Quafi uero ignoremus maxima detrimenta Temper ex optima rum return abufu pullulaffejd uero in primis obferuandum eft, quod Paulus laudes commendationem^illius mali non modo non fert, fed maximo affedus taedio indi^ gnanter repellit.Hoceniminftituimur, neaures adulatortbus, aut malis hominibus, quantumuis fuauiacanant,accomodemus, imoiftorumaftentationes maximaindi^ gnatione repellamus,

Videntes autem domini eius,quôd abi'flet fpes quæftus fui, appre henfum Paulum ac Silam,traxeruntin forum ad principes,amp; offeren tes eos magiftratibuSjdixerunt; Hi hominesconturbantciuitatem noftram,quum fintludæi, amp;nbsp;annunciant inftituta, quæ non licet no# bis fufcipere,necp feruare quum fimus Romani.

Qui prius diftimularat ingenium fuum nunc in fis exerit, quorum opera apoftolos Uisadde, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infcquitur.Hosauaritia incitât. Auaritia enim lætalis aculeus eft, quo qui punguntuc

»♦Ttinot.lt;y* nbsp;nbsp;uelut infernali æftro pcrciti,non iam infaniunt,fed furiunt etiä aduerfus iftos qui quae

ftuifuo uidentur aduerfari.Id quod uel hodie in omni hominumgenere cernas fieri. Sacrifici,nobiIes,mercatores,milites,adultcri8Cmonopolae,hoctantû nomincEuan-gelium odiunt,8C miniftros uerbi execrantur, quod fuis timent compendfis. Verutn Comitiain ue* aliud prætexuntauarïtiæ fuæ,religionem uidelicet,æquitatem,pacem publicam. Adfi^ ritatem. ciuntpræterea dodrinam iftam SC feditiofam elfe, Si à nouis quibufdam excogitatam hominibus. Ita Scin præfcntiarum miniftri fatanæ aliud auaritix fuæ prætexunt SC cia ntanuHi homines conturbantciuitatem noftram, Contemptimautéefterunt,Hi ho.*, mines.

mines, quafi quîs noftrû dicat,Die hur verloffhen buben vnd kuijer. Subnciuntenim ludæos cfle. Horum cnim nomen iam tum odiofumeffe Romæ cœperat, SC fortalTis Claudq ediäo,dc quo in is. audiemus,urbe expuiß erant,Iam quod turbarum authores dixif-fentjhoc comprobant,quod doceant ’tJ9H,id cft mores côfuctudines fiue inftituta, quae cum Romanis pugnent Legibus. Hic uerius dixiflent,quæ cum auaris hoftris pugnät moribus.Sed Leges Romanas malunt,quod has uiolare,piacuIareeflet.Traduntau^ Ronit lex de tem hiftoriæ uetus Lcgum Romanorum fuiffe decretum, nequis deus ab Imperatorc dijspereÿrin^t confecrarctur,nifi à Senatu probaretur. Cuius rei Tertullianus in Apologet, aduerfus Gentes cap.^.meminit. Aelius quoC]pLampridius in uita AlexandriSeueri,traditSeue rum Chriftotcmplumfaccreuoluiire,quod Sc Adrianus cogitaflefertur,fedprohibia tum ab iis,qui facra confulentes repererant, omnes Chriftianos futures, fi id optato euenüTet amp;nbsp;reliqua templa deferenda. Sed Tiberium imperatorem Tertullianus re^ fert ucritatemdiuinitatis Chrifti exSyria Palæftina^annunciatam, rcuclafle, atqjad Senatum cum prærogatiua fuffragq fui detulifle. Senatum auiem quia non probaue^ ratrcfpuiffc.C^odigitururbiraoris fuit exlege, hoc fibi Colonia hoc in locouendL

cat, c|uod à populo Romano dedufla effet. Nam ca de cauffafe Romanos effeiaâant. Scripture (da Sed o impia mifera^ mortalium conhlia,quæ diuinitatem uel à daemonum refponfis, iunt ) nulbe cp uelab hominum arbitratu æftimant,quibus fane deus amp;nbsp;religio non placet, nifi prius fent^nißconß» hominumteftimoniisprobatus fit-Similiahis funt8iillorumconfillt;a,quihodieindu lia confirmaf» bitatis, hoc eft, canonicis fcripturis anteponunt quorundam epifeoporum placita, S( fentt Confilioru decretataut qui ipfam etiam cuangelicf hiftoriæ fidem ôifacrofanâa Chri fti amp;nbsp;apoftolorum dogmata uilipcnderét,nifi hominum acceffiffet comprobatio. Sed hæc eft carnis noftræ temeritas atq; ftultitia.

Etcucurrit turba aduerfus eos,ac magiftratus, fciflis ueftibus fuis, iufferunt eos uirgis cædi. Cum^ multas plagas eis impofuiflent, con lecerunt eos in carcerem,præcipientes cuftodi carceris,ut diligêter cu^ ftodiret eosjqui cum tale præceptum accepiflet,coniecit eos in interio rem carcerem,amp; pedes eorum ftrinxit ligno»

Sæuit ignobile uulgus,mendaci)s impoftorum perfuafumt 8C magiftratus ipfe, cu- Cæduntur^pa» ius erat fæuientes commitigare prudentia Si. ueri iufti^ moderamine regere,uel fuper ßolit ftitionecæcatusjuelpauoreattonitus tumultuantis populi,innoxios cædit. Gum reue ra accufatores cædendi fuerant,apoftoli uero ob collatum beneficium coronandi.Sed beneficia à mundo pro maleficiis puniuntur,maleficia autem coluntur pro bencficiis» Eft enira mundi iudicium plane præpofterum. Id quod Si Chriftus prædixerat Mat* ihæi ij.ôc loan.v.St iff.Quodautem tantaexaggeratione uincula extulit,propter libe* rationis gloriam tyrannidis^ imbecillitatem deformandam,fecit. Sequitur enim mi* rabilis amp;inexpedataliberatio.

Media autem notfle Paulus 80 Silas orântes,laudabât deum, Exau diebant autem eos qui uindi erant.Subito uero terræmotus fadus eft magnus, ita ut concuterentur fundamenta carceris. Et ftatim aperta funt omnia oftia,6C omnium uincula foluta funt.

Orant apoftoli in mediis tentationumfludibus.Audit autêorantes dominus, qui Auxilitimdei ie fuis nunquam defuturum fore fände promiferat.Igitur tyrannorum infringens po prtefenlißimut tentiam mirabilitcr fuos libérât,non iam per angelum fecreto iIlos educens, fed ueluti iratus,fundamcnta carceris côcutiens.Ita enim declarabat fe terræpotentê,8C omnium rerum effe dominum.Ita Si carceris euftodem ad fïdem fanam, uelut materia amplio* ra cogitandi propofita,uocabat.Siquidem terræmotus hic Si apoftolorum falus Si fa* lutis carccrarii quædam erat occafio.Beda ex hoc loco collegit maximam effe iuftæ ora tionis uirtutcm.Dequo didumeftin capitc 4* Chryfoftomus uero nodes noftras ad ülamconfercnsapoftolicam,rair6 inuehiturinineniamac fomnokntiam noftram» ïnerlid noürd»

In hiscnim (inquit)nihil nifi conuiuia,cbrictatcs libidines. In his SC uigiliae fomno moIeftiorcs,VigilantenimaIii,fedauricuraexcitati,inuidia ö(uindiâæeupiditateex^ pergefalt;3i-Non ergo non orant,fcd uigilantcs peffima quæcp mcditantuu

Experredus autem cuftos carceris,quum ui'dcret ianuas apcrtas car ccriSjCuaginato gladio eratfeipfum mtcrfedurus, exiftimäs aufugiiïc uïndos.Clamauitautem Paulus uoce magna,dicens: ISle quidfeceris tibqpfi mall, um'uerli enim hic fumus,

c5foI(itioE«lt;w nbsp;nbsp;Parabat fibi necem carcerarius.Maluitenim ipfc fibi necem femel côfcifcere, quàm

gelijt poftmuka tormentapercarnificcmocddi. AtEuangeliipræcoPaulusàcrudeliinftû luto rcuocat mifcrum.Euangcliuin enim uitam amp;nbsp;gaudium nunciat,mifena ÔC dcfpc-ratione libérât. Qui ergo Euangclium nefciunt, ad defperationem proniorcs ÖC mife^ rixmuito magis obnoxii funt.quantauis interim prudentia carnis polkant.

Poftulato^ Iumîne,i'rrupit,ac treiï^efadus accidit Paulo amp;nbsp;Silæ ad pedes,amp; produdis illis foras,ait : Domini,quid me oportet faccre, ut faluus fiamC At illi dixerunt : Crede in dominum Iefum,amp; faiuus eris tu amp;nbsp;domus tua.Etloquuti funtei fermonê domini, èC omnibus qui crant in domo eins.

Hine colligimns omnia opera domini plena cfTefapientiæbeneficentiæq;. Vnicoe^ nimterræmotuamp;apoftolosliberauitjamp;fenfumaliquemreligionis pedon indidit car cerartijU t de uera iukificationc qufftionem moucret.Sen tiens enim diuinam uirtutein adeHe illis,qui dodrinam falutis pollicebantur,de falute feifeitatur ôi ait,Domini quid Viafàlutiscer» me oportet facerc,ut faluus fiam^Hic nihil aliud rcfpondcntapoftoli,quàm,Crede in tißima» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dominum Iefum,SC faluus cris tu amp;nbsp;domus tua.Vera ergo religio ôf ratio confequendi

falutem ecrtifrima,non fubfiftitin creaturarum cultu, ceremonial um obfetuatione ôC traditionibus humanis,fedin uera in Chriftumfide.Hociprum teftatuscftipfedonii-nus apudloannemin i4.capitc,8CIoannesin ».canonic.cap. y.Petrus quoq: Ado. z. capite.ItemprophetaDauid inPfaImo 14. amp;nbsp;Paulus^adHebræ. 11.amp;ad Romanos ?♦ capite.Seducunt ergo mundum qui per alia quàm per fidem in Chriftum falutem pol^ licenturhominibus.lamquodpræterea loquuti referunturuerbum domini, innuit quodeopiofiori fermone negotium Chriftiexpofuerint Gentilibus,fed non ako mo» do aliauc ratione quàm fupra in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u.cap. eft expofitum.

Et aflumptis illis in ilia hora nodis,abluitplagas,amp; baptizatus eft ipfe amp;nbsp;omnes domefticiillius continuo, Quumçp pcrduxiflet eos in domum fuam,appofuit eis menfam, amp;nbsp;exultauit, quod cum uniuerfa domo fua credidiffet deo.

Bona Optra tx nbsp;nbsp;Ex fide iuftitia eft,non ex opcribus,quæ ultro tarnen ilia profert, ubi uera fyncera^

fidct nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cctperù,8(. quamuis proférât, non tarnen oftentat, fed oculatior eft in ilia quæ dc^

funt,quàm quçadfunt,ideocp fidelis Chrifto fuis uelut negledis,SC pro nihilo æftima tis,fefe confidenter in finum ingerit mifericordiæ amp;nbsp;beneficentiæ dei. Sed de operibus U t fponte proueniant hic exemplum habes, Vbi enim carccris euftes credidit, bapti^ fmum non contempfit,plagas SCuibices uapulantium, ideftpereufforum feruorûdei abfterfit,in domumfuamillosperduxit,menfam appofuit,atqi hxc omniaexultans peregit lterum autem meminit feriptura domus,hoc eft familix. De quo diâum in fu perioribus.Porrô quod noftra leâio habet,Et exultauit quod cum uniuerfa domo fua credidilTet deo.Græcefic habet, ng^ îcyaZüv/àTO Tr«voM,7riTrisivK(üç'^ . Quod uetus interpres magis proprie uideturexpofuifte,nempe, Et exultauit cum omni domo fua, credens deo.Eam interpretationem imitatus eft Slt; Germanus interpres. Eft qui putac commodius elfe,ut ziravomi referatur ad participium proximefequens Trijr/s-mcüÇ.Cæ terum magis probatur mihi uetus interpretation quæ ttoixoiki rctuliiad uerbum præce dens.

dcns.Eft autem srava/x? congregandi aduerbiutn,quod non poffumus änico uerbo ex primere«Nani nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicuntur qui funditus pereunt nullo prorfus ex omni«

bus reliâo ♦ Dicitur ergo hic carcerarius lætatus effe zravoto'.id eft cum omni domo fua nemine prorfus txccpto. CauiTa fubdicur. Credens deo,id eft quod deo credidiflet,ölt; iam cum omni domo fua rccenferetur numero populi dei«

Et cum dies ortus eflet, mifcrunt magiftratus uiatores,dicentes:Di mitte homines illos» Nunciauitautem cuftos careen's fermoneshos Paulo :miferunt magiftratus ut dimittamini. Nunc igitur exeuntcs,ite in pace.Paulus aute dixit eis t Cæfos nos publice, indiéta caufa,quum fîmus Romani, coniecerunt in carcerem,amp; nunc occulte nos eijciuntf Non profedojfed ueniant ipß, ac nos educant« Nunciauerunt autem magiftratibus uiatores uerbahæc.’timueruntcp audito quod Romani effent, amp;nbsp;uenientes deprecati funt eostöc edudos rogabant,ut egrede rentur è ciuitate.Bgreffi autem e carcere,introierunt ad Lydiam,0(^ ui« Cis fratribuSjConfolati funt eos,Slt; pro fecfli funt.

NuIIa hic malitia peccant apoftoli,ne^ patientiæ uir tu tis fummæ laudem impaticn tiadeperdunt.fcdfuæauthoritatiuolebantconfultum. Metuentes enim ne flagraSlt; Pttiiétia iun^lä uincula recenter conuerfos offenderent, neue fermo dei defpedui foret, ueluti falfa éf- f r«dentilt;e, fcnt SC digna flagris quæ Paulus docuiffet, munus temporarium, nempe ciuitatis Ro^ manæ per occafionem conuertunt adgloriam ö£defenfionem uerbi dei.Neque id fa--ne ternere, coram his præfertim qui contra leges,furientis populi clamoribus obfecu-ti, Romanum ciuem fecus tradlarant quàm æquitas permitteret. Quin SC malitia, fiuc uerfutiahuic ineratlenitatiSenatOriæ.Suæenimconfulentesauthoritati,Slt;Apoftoli.' cam grauanies innocentiam, poftulant ut quafi fibi male confcq Apoftoli SC è carcere elapfi, fefe protinus fubducant clanculo.Proinde magna grauitate fubdit,Non ita fiett fedueniantipfi,Sciure iubeantabire e carcere quos iniuria incarceremconiecerunt.

Nam Erafmus in Annota. Paulô ante (ait) occulte nos ciiciunt,crat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

uerfum eft uerbum t^a'yaytTœSyj.idcft educant.Nam illud cônenicbat clam cxtruden-dis, hoc conuenit palàm educendis non fine fatisfaâione. Vnde nos conqcere pofiu^ mus errare illos turpiflime, qui ita loquuntur de Patieniia Chriftiana, quafi illa quidgt; uis perferat citra^ prudentiam omnia diffimulet fufcipiat 8C pcrmittatSed dehac co-piofius forfan difputabimus in Cap. ij. Nunc quod Paulus fe Romanum uocat, quié PaulMciuisRo Tarfo Cilitiæoriunduserat, intelIigimusTarfenfesciuitatidonatosfuiiTe.Hocfiqui.. mdnitf. dem beneficentiæ généré in exteros utebantur Romani,fi qui ob fortia faéla aut alia be neficia digni ciuitati iudicati effent. lam uero Pub. V alerius Publicola uir optimus,le^ gemRomaetulit.utnullimagiftratuiliceretcorpus Romaniciuis.indidacauffacon- Priuilegium ci demnare,liccrct^ damnatis ad populum prouocare.Meminit huius Legis lib.x. ab ur uiuvi Roma» be cond. T. Liuius, amp;nbsp;in libello fuo de Legibus Pomponius Letus. Multo igitur minus in urbe colonia, quæ legibus inftitutis^ Romanis uiuerct,Romanum ciuem indi-âacau(fauirgiscædilicebat.Nam M. Cicero Adionum in C. Verrem lib,7. orat. lo.

Rctineri enim putatis (ait) oportereiuralibertatis non modo hic, ubi Tribuni plebis funtjUbi cæteri Magiftratus, ubi plenum forum iudiciorum, ubi Senatus authoritas, ubi cxiftimatio populi Romani, ÔC frequeniia,fed ubicunqj terrarum ÔC gentium uiola turn ins ciuium Roma. fit,ftatuitis id pertinere ad communem caufiam libertatis 8C di-gnitatis.Et paulo poftexaggerans crudelia Verris indicia, Ceruices in carcerc(inquit) f rangebantur indigniffimc ciuium Rom. ut ctiam ilia uox 8C ilia imploratio, Ciuis Ro raanus fum, quæ fæpe multis.in ultimis terris, opem inter Barbaros 8C falutem tulit,ea mortemillisacerbiorem SCfupplicium maturius ferret, Hine audimus Magiftratum quocpPhilippçn, adhancuocem,Romanifumus,maximeexpauiflc,deprecatos^fu:^ iffe,ut ignofeerent apoftoli quod per populi tumultum præter ius ci phas fadum effett

1^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER ilir.

' imô honoris gratia deducentcs eos è carcere rogabant, ut ob tumuîruiu popüli Uitaiï^ dum,fecedercntexurbePhilippenfùHis autein prccibus,quiaiam fatisfadum cfletau ihoritati apoftoIicæ,Slt; fidei iaâa fundamenta,obtempérant apoftoli,falufata^ Lydia amp;reliquis fratribus in fideconfirmatis,Amphipolim contcndunt, Porrô quos interpres nofter uiatores uertit,lilt;Sores uocauit,qui ira à uirgis geftandis funtco gnominati.Solent enim magiftratus miniftri,per quos quid uelint denundant,uirg3S geftare,Dcquibus plura Lo,CaIius lelt;3.antiq.lib.4. cap.ig.

CAP» XVII» Cum autem iter feciflentper Amphipolim amp;ApoIIoniam ueiicst runt Theffalonicam, ubi erat (ynagoga ludæorum. Secundum con?^ fuetudinem autem fuam Paulus introiuit ad eos, Sc per fabbata tria diflerebat eis è fcriptuns,adaperiens allegans, quôd Chriftu opors: tuilTet pari, ÔC refurgere à mortuis ; amp;nbsp;quôd hic eflet Chriftus lefus, ï^uem ego,inquit,annunci'o uobis»

Minores ciuitates tranfeunt, ad maiores feftinant,undequafi ex fontibus quibufdä in uicinas deriuarctur fermo.Theflalonica autem metropolis eratMacedoniæ, ubi Si propter hominum frcquëtiam erat fynagoga ludæorum. In banc pro more fuo ( quo îudæis primo prædicabatChriftum) ingreffus,negotium pietatis diligenter traâauin DißtuMiones Fons autem diîputationis Paulinæerat fcriptura Materia dicendi Chriftus,Scripturas Pauli qualeSt ergo illuftrabat collato lumine Chrifto.Ex ijfdem comprobabat quæ de Chrifto præ-dicabacLoci autem difputationis hi eranuQuôd lefus quem ipfe iam prædicaret, ue^ rus effet Meffias, Quôd Chriftum prædixerintprophetæ paflïirum 8C refufcitandum» Hic ergo demonftrabat qucmodo lefus Chriftus pafTus effet, 8C quomodo à mortuis refurrexiffeuProinde eundem Chriftum, 8C eodem modo prædicauit Theffalonicen» Paulus, quo modo prædicatum audiuimus Antiochcnis in capitc u» Vere enim dixit ChryfoftomuSjSummam dixit fermonum, alienus ab omni fuperfluitate, non ubiqj condones totas diccndo»

Et quidam ex eis crediderunt, adiundli funt Paulo amp;nbsp;Silæ,5ô ligioforum Græcorum multitudo magna, mulieres^primariænon paucæ» Zelo autem cômoti ludæi increduli, amp;nbsp;aflumptis quibufdam circumforaneis uiris malis,ac turba coaâ:a,concitauerunt ciuitatem ÔÔ urgentes domum Iafonis,quærebanteos producere ad populum»

Id quod fupra fæpe audiuimus,iterum hoc loco ingeritur, Euagelium aliis fuauem No« abieÜos odorem uitæ ad uitam cffe,aliis fcetorcm mortis ad mortem, Et in Catalogo fideliuni tantum hitrere recenfenturuirireligiofiatq; mulieres primariæ,nequisfubindeobiiceret, Euangelio ChriflOf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nullos niff nouos quofdam ignotos amp;nbsp;nullius dignitatis uel ordinis homines,adhære

re.quod in Euangelio Ioannis in calumniam rapiunt Pharifæi. Cæterum in Catalogo perfequentium primas tenent hypocritæ,proximas circumforanei homines Judæi au tem erantilli hypocritæ.Namzelo non bono,fedfuperftitiofo mouebanturad tumul tum.Siquidem ad Roma.cap.io.duplicis zeli meminit Apoftolus.Paria de tumultibus à Iudæis excitatis audiuimus in cap.ij. amp;nbsp;14» Porto ne quis illud ignorer, Circumfora^ neos Latiniappellant,homines in foro obcrrätes,amp; tempus inaniter conterentes.imó emptitios nebulones,uiles ac circulatorcs,M«J?(gglt;uigig fMunggineii vnd fcyl ód buben^. Nam Græce eft ayofodw/). Oportcbatautem 8C hic uetus compleri prouerbium,Scmper fimi lem deus dudt ad ffmilem.Et fanè rton habet Euangelium maiores hoftes, quam illos quibus uel impietas uel hypocri ffs cordi eft,uel qutbus anima obolo uenalis eft, quic^ inertia df inhonefto otio ad inopiam redadi,nunc quidem optimorum hominnm in=° hiant facultatibus,Tales enim ad feditiones excitanda$,amp; ueritatem opprimenda funi apofitiffimi, Tales hic quoqj in lafonis uiri optimi ædes irrucre uidcs, fed non aflequ» quoduolebant»

IN XVII. CAP* A CT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15:?

Et cum non inueniflent eos,trahebat lafonem, tjuofdam fratres ad principes ci'uitatis,cIamantes:Hi qui terrarS orbem conturbarunt, hucquoqp uenerunt,quos clanculum excepit lafon : 8C hi omnes con^ tra décréta Cæfaris faciunt,regem alium dicentes efle lefum, Concita« ueruntautem turbam,amp;magiftratus ciuitatis,audientes hæc. Et accès pta fatisfadione ab Iafone,amp; à cæteris,dimiierunt eos*

Cum (inquit)non inucnilfent apoftolos,ne nihil egiiTe uiderentur,hofpitcm apogt; ftolorum Si alios uiros bonos contra fas Si ius comprehendunt amp;ad principes ciuita tis protrahunt, uetcremcanentes cantilenam, Apoftolos communcm rerum ftatum conturbare,nouurli dogma docere.Cuni reuera illrjpfi feditionö effent authores,non apoftolijfed Si peregrini dogmatis affertores. Et calumnia erat quod de nouo rege in^ ducebant. Abutcbätur enim regis amp;nbsp;regni nomine. Nam Euangelium non tollit ma« giftratum.Sed neipfequidem Chriftus rex terrenus eft,fedcccleftis. De quo apud I0« annem in is.Duo autemin primis exhoc loco difcenda funt. Primum,qui fint feditio num authores. Secundum, quod hoftes ueritatis ipfam ueritatem ab initio humanis impugnarûtdecreiis. Cætcrum tantum potueruntapudfenatü Scpiebem calumniis, Utprorfuscommouerentur omnes. At ubilafoncæteri^ fratres fatisidoneam attulif« , fentexcufationem,dimiffi funt à magiftratibus.Quanquarn per Satisfadionem fufiici entern cautionem Si uelut uadimonium magis fignificarcuideturquàm apologiam, Vades enim Latinis didi funt,qui proalio alfisue fpondebant, ut fi in ius uocarentur fefefifterent.Atqjin hanefententiam expofuitÔt Budæus in Commcnt.Linguæ Græ C3ediccnsîAduamapofto.cap.i7,/«aV0(UÀa/xêai'e’/j dicitur fideiufforesineamfponfio nem exigere Si accipere, Latinorum utiq; more diâum, qui fatis accipere dicunt. Kat Zajêoirrsi? quot;râ/Hotvo'/j TW i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aoz7rw^,5t7rtÀu(5/j oturauç'. Et cfi fatis accepiffent

ab lafone Si ab aliis iudicio fiftendi fponfionis,ipfos abireiufferunt, amp;c. Liberauit go illos ex omnibus periculis dominus,fed non citra periculum Si. animi dolorem.

Fratres uero confeftim per nodem emiferunt Paulum fimul amp;nbsp;Si* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

lam in Berrhceam. Qui cum adueniflent, abieruntin fynagogani lu? dæorû.FIi autem erant fummo genere nati inter eos qui erant Thefla obfiura lonicæ,qui rcceperant fermonem cum omnianimi promptitudine, quotidic ferutantes fcripturas,an hgcita fe haberent. Et multi quidem crediderunt ex eis,amp; Græcæ mulieres honeftæ,8^ uiri non pauci.

Nonmetu ullofugititerum Paulus aut uitae amore, fed propter minifterq frudunt F«g4Prf«/f» ubcriorem,ad quem his modis feruauit apoftolos deus, qui omnia pro fua uoluntate optime difponit. At cum perueniffent Berrhceam, pro moreingreditur fynagogam, ut in ea fic prædicet Chriftum utapudTheffalonicenfes prædicarat.Atq5 hiclaudat hi ftoricus Berrhoeenfium diligentiam 8i animiad fidem fufeipiendä promptitudinem* Hos enim ingenuiores (ait) fuiffeThcffaloniccnfibus. Probabant enimBerrhoeenfes quod à Paulo prædicabaturjat Theffalonicenfcs non modo non probare, fed ne audi re quidem dignabantur.Neqjignorohunc locum fecusintclledumeffehadenus. Pie riepenimexiftimarunt nobiliores Theffalonicenfcs,qui uerbum dei prompto fufeepe rantanimo,à difceffu Pauli,dodrinam traditamadhibuiffefcripturis,atq} ßc probaffe quatenus uc! conucniret uel difereparet. Caetcrum uidetur effe collatio quaedam. Sic enim fonant Græca,ouT’ZcJV nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^itvaÀoviKH^ideR^Hi uero (nempe Ber

rhoeenfes ) erant generofiores fis qui eran t in Thcffalonica. Deinde cauffam fubiun« gitjSiquidem illi qui receperut fermonem cum omni promptitudine animi, quotidie ferutabantur fcripturas,num hacc ita fe habcrcnt,ut ille dixerat habere* Atqj hunc fen-fum amplexus eft Si Paraphraftes,dicens î Hi uero generofiores erant Theflalonicen« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;do»

quoticlic uacantcs fcrutandis diuinis uoluminibus, ut cognofcerent qucmadnicdum caquædidiccrant exapoftolorûnarratione, conuenirentcumoraculis prophetarutn acfiguris kgis^Diuus loanncs Chryfoftomus monetnon fimpliciter didium cÄeßer* rhceenfes kgiflc.fed omni diligentia fcrutaffe fcripturas. Hoc enim fignificarc êcvaxp!' vouTiç* Locus autcm ekgantiflimus eft,quo nos difcimus, nihil temcre fufcipiendum, fed omnia,iuxta Pauli uerbum,probanda efle, optima ucro tcncnda dcligenda^. Pro bandaautem fcripturis, non fpiriiufuperbiæ,contentionis, contumaciæ autdefpe^ äionis.Idfihodiefieret,minus turbarumcflet. Veram malumus non modoincogni ta damnarc, fed noftri commodi gratia, apertifTimas fcripturas profcribere. Id quod potentilfimus ÔC iufiifiimus omnis^ mali uindex deus propediem fumma cum graui taterequirci.

CumautemcognouifTent Theiïalomcenfesludæi,quôd8ô Ber*î rhceæ annunciatus effet à Paulo fermo de«,uenerunt, amp;nbsp;illic quoquc commouebant turbas.Stanm^ tunc Paulum emiferut fratres, ut iret uelutad mare,Silas autem amp;nbsp;Timotheus remanferuntibi. Porro qui profequebantur Paulum,deduxerut eum Athenas ufq^; accepto man dato ad Silam ac Timotheum,ut quam celerrime uenirent ad fe, pro« fedifunu

lud^orunt »W’ fictast

Itcrum indicat qui fint feditionumauthói'cs,fión praecónés uCibi, fed hoftes ucrbï dei,Hi ad opprimendam ueritatem non minus fcduli atqj acres,quàm uehcmentes ad cam erigendam apoftolici funt. Veniunt ergo à Thcflaionica, SC Berrhoeam iam paca^ tam Sc in bona paceagentem conturbant homines nephandifiimi, De quibus in i. ad Thefialonxapitc 1. ita fcripfit Apoftolus, Hi funt qui ut dominum ccciderunt Icfum 8C proprios prophetas,itaamp;: nosperfequuntur,8lt; deo non placent,amp;omnibus homi nibus aducrfantur,utcxpleat peccata fua femper,perueniatcp in illos ira in finem.Cae-Cerum Paulus iterum fide fratrum adiutus fuga fibi confulit,nobis ( ut diximus) in ex-» cmplum^Quin ut omnia tutiora effent, à fratribus deducitur, atqj ab fis per cam qui* dem uiam ducitur,quæ ad maritima tenderc uidebatur,ut fi abnauigaturum putarent ludæi,minus perfequcrcntur,cum tarnen illifiexo innere Athenas proficifcerctur.Hic uero praeftolans collegas ac fymmiftas fuos Silam ae Timotheon qui Bcrrhocae,utpotc minus ludæorum degrauati inuidia,perman ferant, uc fratres confirmarent, præcipic fisqui feconduxerant, utiftos q ccIerrimeadfeuenireiuberenL Videbatenim Athc* nis plurima opus cffe diligentia atlt;^ indefelfa opera,

Paulus autem cum Athenis eos expeclaret, incandefcebat fpiritus eius in ipfo,cum uideret fimulacrorum cultui deditam ciuitatem. Di* fputabat igiiur in fynagoga cum ludæis amp;nbsp;religiofîs,ôlt;f in foro quoti* die cum his qui ipfum forte adiffent.

De Athenienß nbsp;nbsp;De Athenienfibus redditum quädoq; oraculumkgimus.tanto caetcris eos forcex*

cellentiorcs,quantum aues alias præcellatin nubibus Aquila. Multa ergo eorum laus cftapudauthorescumGræcos tum Latinos,inprimis uero apudM,Tullium Cicero nem in oratio,pro L.Valerio Flacco.Sunt quædam SC apud Codium in ly. cap. lib. to. Gerte fapientiæ fama SC literarum clariute perilluftres fuere, à quibus in caeteras Gentes quafi corriuata traditur humanitas.Proinde Athenas fpiritu dei dclatus Paulus ibi dem admiranda quædam patrat,Nam fummis commiffus philofophis, nulli coru cedit, amp;nbsp;tarn erudite inter eruditiffinios dedeo,dereligione d^cultudei,deChriftoSt moriuorum rcfurrcäione,item de futuro iudicio difTeritjUt non falfo de hoc Apofto-Pauli crud^tio^ lodixeritD.Hicrony.Qaotiefcunq}hunckgo,uideor mihi non ucrbaaudirc,fed toni D^ua.Videntur quidé uerba eius cffe fimplicia, amp;nbsp;quafi innocêtis hominis ac rufticani.

8i qui rtec facer« ncc declinarc noucrit infidias î fed quocunq; refpexen's fulmina funt, Haeret in cauffa, capit omne quod tctigcrit, tergum uertit ut fuperetjugam fimulat ut occidat.Deftinatoergo dei confilio Athenas uenit tanius uehtatis dodlor, ut caleftis fapientia non iam in obfcuroaliquo Cilitiæ loco aut in ter Barbaras genres, fed in ipfa quocyftudiorunimatrc,inter mundifapicntiffimos Athenienfes annuntiareturatqj uinceret.Quemadmodö uero nullum aliud flagitium deus pcrinde exccratur atlt;^ ido* Aduerfits /?mu tol3triam,it3 no inuenias fandiflimos dei homines ob aliud fcelus incanduiffc ferucn^ htchrorum cui tius, quàm ob idololatriæ crimen. Teftis eft Mofcs qui ob hanc tabulas digito dei fcri- turn. ptas collifit. Teftis eft et Helias qui propter illam multas trucidauit facrificorum ccntii rias* Teftis eft lofias quocj,0lt; ex noftris Epiphanius Salamiae Cypri Epifcopus,cuius uerba in i.cap,adRom.annotauimus,imô de Paulo noftrofcripiumhiclcgimus, Oaa fu^vviTo TO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OiUToui/] KUTv, ’d eft,animus ci us i n ipfo i ncanduit fiuc irritabatur.fi

uc ut Germanice reddamus,sgt;n hertj embran vnd ergrimmet vnd erbitteret tn im.Vnde amp;nbsp;Chry foftomus,Exacerbabat(ait)pro co quod dicimus Excitabatur. Procul cnim eft ab ira ec indignationc donum fpiritus.Non ergo furebat,fed mordebaturtquod uidehcet uide-rct urbem in omni eruditione 8C rcligionc laudatiffimä, «aTiiƒ coXO|O, id eft,fimulachris fupra modum cife obnoxiam. Cæterû Idolorum nomine om ne id compleditur quod adidolorum cultfi pcrtinet.Equidem mirandumeft nobili(fimamamp;omnis(utaiunt) humanitatis parentem ciuitatem fimulachra tantücoluifle, cum Icgamus Barbaras amp;nbsp;inculras deniqjamp; cultiorcs genres femperiftaexhorruifle, Nam Crinitus lib.dehon.

difc. ii.cap.s.dcGcrmanis ex uctuftis fcribensauthoribus,Deorum(inquit)imagines GertMiti» minimead humanamforma faciunt, quodillacceleftis maieftas fuprahumanitärem fit.ApudScrcs quoqipopulos(tefteEufebio) ctiamlegecautumcrat,nefimulachraue Seres, ncrarcnrur.In Romanorum quoqj templis,apud Clementem et PIutarchuni,exdecre Romlt;tni. toNumaeannisCLX.aburbecondita, nullam imaginem neqjfidam neqjpidamefle legimus.Auguftinusquoq;idcm tcftatur,authoreVarrone,cuius(inquit) uerba clarif firne teftantur nullum fuifle in urbe fimulachrum dcorum perannos C L x. fadumi^ deinceps ut ex imaginum amp;nbsp;ftatuarum multi tudme rcligionis cultus negügeretur atqi contemptui haberetur.Perr^ctiam(tcftibus Herodoto amp;nbsp;Strabonc)ftatuas non extrue Ptr/i* bant, Aegyptiorü duntaxat ftukitia inuenta idola ,cxindcin omnes pene Gentes deri;; uata funt. Caeterü illudcrat mirandu quod Athenienfis populus, alias fapientiffimus, rem ufqj adco ftultam non modice quidem, fed ad fuperftitionem ufqj erat amplexus.

Hincenim paulopoftillosdicetfupcrftitiofiores.HincinpræfentiarumfimulachrorûSuperflitto A« cultui dicunturelfe dediti. Et Paufanias in Atticæ deferiptione teftatur Athenienfes in thenienftum, deorum cultu reliquos Græcos anteiife. Nam Protagoras Sophifta (quod Cicero lib.

de Natura deorü i.retulit)qufl in libri fui principio pofuiflet, De dqs neqj ut fint, neqj ut non fintjhabco dicere, Athenienfium mfTu urbe atq; agro eft exterminatus. Paulus itaqiabiftis fordibus nobilcmurbemrepurgarccupicns,priufquamipfasaggredere^ tur Gentes, prius honoris amp;nbsp;promifiionis gratia ludæos affatur, fis praedicat Chrtftflî nimirumco modo quo Thcflaloniccnfibus. Deinde ucro dlt;cum Gentium philofo* phis manus confentSequitur enim:

Quidam autem Epicurei Stoici philofophi conflicflabatur cu eogt; Lyranushocloco,nefcioquàmbene,locos 8f uelut capita controuerfiæ Pauliac Philofophorum indicat, quorü tarnen Lucas non meminit, nifi quod innuit Paulum Chriftu'mprædicafte,amp; in hocuitam ö^carnisrefurredioncitemcoramidololatris, non plures fed unum elfe deum, que nulla imago reddere poffit, docuifle.Tametfi pa* làm eftÔC Stoicorum placira, Si Epicureorû deliramenta multis modis Chriftianæ dox éîrinæaduerfari.Stoicienim uitiofum cfledicebantcondolereamicisaduerfa patienri stoicorumbtf bus;amp; egenis commiferefccrc defipientis elfe dicebant.Quandoejuidem mifericorgt; diam,utcumc^ noram ipfis,interegritudincs animi etfpccics doloris ac perturbationö referebâtîuelutin Zenonis uitaLaertius traditlib* feptimo, Atqui nemo Chriftianus

I4o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER 11 I

fuerit qui idem non fit SC mifericors.Prcterca in uirtute fummum bonum ftatuebanf.. Quæfcnientia quanquam in fpccicmcommendabilis eft, tarnen non aliudintendir, quàin fuæ felicitatis queinuis mortalem artificem eirepofle,5C fuis uiribus faluari, mo do ueiit.ld quod Pelagius Brito noxius haereticus contenditPoftremo in deorum per ueftigationeSC natura mire uariaruntjpluresctiamdeos admittentes.quôdpalàmtcfta Epiettyeoru ha turlibro dénatura deorum i.M.Cicero.Longeautemrudiusamp;peruerfius Epicurei, reßst nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui ut j Tufculana Cicero fcripfit,eum beatum effc dicebant,qui præfentibus uolupta

tibus frueretur.Proinde Seneca lib^de Beneficiis 4.uoluptuariä Epicureorum turbam delicatam SC umbraticam uocat, apud quos uirtus uoluptatis miniftra effet, Mortem nihil ad fe pertinere aiebant: non quod inde meliora fperarent, fed quod omnia finiri amp;nbsp;diffolui morte affirmarenu Deos effe permittebant-, cæterum negabant illos curare mortalia,amp; adminiftrationem demebanuNam quod beatum eft(dixit Epicurus)ncqj ipfum negotia habet,neq; alii præbetdtaq; neq; ira quidem ncq; gratia tangitur: quip^ pc huiufmodi omnia infirmitatis indicia funt.Hunc fequutus impugnator ille pietatis Lucretius libro de Natura primo fie refert,

iMcretij împilt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Om nis enim per fediuum natura neceffe eft

dentiam [enteit Semota à rebus noftris feiuntfta^ longe Im* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nam priuata dolore animi priuata pendis

Ipfa fuis pollens opibus nil indiga noftri, Nee bene pro mentis capitur nec tangitur ira» Proinde cum uniuerfaphilofophorumtemeritas nihil habcat cum Chriftiana pictatc Philofophihas admodum commune,utuerehaereticorum patriarchas ipfos effe philofophos Tertul reticorum pa» lianus dixerit, tarnen plus negotij Paulo cum Epicureis SCStoicis fuiffeconheipoteft, triarchat quàmcum Academicis SCPeripateticis, Certum enim eftPlatonem etiam Auguftino arridere,quem ex Mofe amp;nbsp;Hebræis profeciffe Eufebius quoqjtraditlib.EuangeLpræ^ parat, n. Cæterum abfolutam aduerfus philofophos difputationem inftituit Ladan-tius in qs potiffimum libris quos de Falfa fapientia amp;nbsp;de luftitia fcripfit.

amp; quidam dicebant:Quid uultfpermoIogushicdicerefAIrj uero, nouorüm,inquiebant,dæmoniorum uidetur annunciator effe, quod lefum amp;nbsp;refurredionem annunciareteis.

Conuitia in mi Quum auteni Paulus illis cx|)ofuiffet philofophiam cuangelicam.ab omnibus phi niflrosuerbit lofophorum placitis longe latec^ diffidentem,quidam ludibrij cauffa dixerunt, Quid dicitfpermoIogusifte.'’Eftenim Euangelium (teftePaulo i.Cor.i.) ludæis quidêoffen fio,atGentibus ftuItitia.Budæus autem edifferens quis dicatur fpermoIogus,Z7§xx.oXa yesi (ait) fignificatnugor SCuerbaloquacitcrfundoSCdeblatero. Et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nu^

gator,Ioquax,uaniloquus,bIatcrator,8C,ut Plautus loquifolet,qui libensuerbafundi tat.Ad quern modum Si Erafmus ex Hefychq authoritate fpermologum eum effc dL cit,qui nugatur Si nouos rumorcs fpargit in uulgus, SC qui ad quæftum quiduis gar^ rit.Germanice redderemus,Ein mâry trager,lugen fâyer,einfreyheyti vndßgt;:lcher^ Breuiter,uo cabulum eft contumeliofum,utcunq} reddamus. Si plane dignum fupercilio philoft» phico.Hodie mores Si conuitia philofophica probereferuntTheologi quidam Scho Iaftici,qui purioris fynccrioris^theologiæprofeffores,accuangelici negotii prædicagt; tores,hæreticos Si nefeio quibus aliisatrocioribus nominibus appellitât.Alii uero dL bamoneft cebant,^(vuva.«z^ov/'«/», hoc eft, peregrinorum dæmonum uideturannunciator effc, Monuitautê Erafmus, Athenienfes exPlatonis doârinadæmonesappcllaffe deorum filios,quibus tribuebant quidem corpora,fed immortalia. Quo amp;nbsp;illud fpeäare uide^-tur quod fequitur,Quod IcfumfiC Rcfurreéiioncmannunciareteis.Plurauero de dæ-* monfis ea^ Icdu i ucundiffima Si eruditiffima fcripfit Ccclius libro led. antiq, i. capi-te ij. 24.5c ab qs ad jj.ufqj.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mus

itius ne fciïe quæ fît I’fta noua quæ à te refertur dodrina Moua enim quædam ingeris auribus noftris Volumus ergo fare, quid nam ue=: linthæceife.

loannesLudouicus ViucsinD, Auguftinilib.deCïuttatcdei is.fcribens.SCquid Mariiuf fitMmiastjicaseditferenSfCxStephanideVrbibus rententia,dicic, Tróyip pro= quid^ * montorium fuiffe Athenis, in quo indicia amp;nbsp;quæftiones rerum potiffimum crimina-lium fadæ^ nccis exerccrentur. Athenis enim duo fuerunt côfilia, ut fcribit Libanius fophifta, Vnum perpetuum, quod de caedibus iudicabat, huiufmodi rebus eo loco qui Areopagus dicebatur.Alterum quotannis mutabile,quod rempublicam conftitue bat,amp; Quingentenarium uocabatur.Dcprioreloquntns Suidas,JV (ait) ape©-' 7ra'y©^,oT; £pW*Tta-ycp SS, Hÿ^i/jv/e/Tvc^lKctS'nfgt;io/j, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si’iTniTOifpa.VQiKx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o JIè

afK(’£7r?'^(jgt;óiz(D(U.Ideft,Vocatuseft Areopagus quod in faxoamp;I0C0 æditioreeftforu.

Ariusueroquoddecaedibusiudicatur,quibuspræeftMars»EtPaufanias Areopagum do cminentêlo didum fcribit,quia primum Mars ibi indicium fubiitcum occidiflet Alirrhoticn, qui ctwji, modo fa» fuit Neptnni filius,quôd uim intuliflet Alcippae Martis ipfius ex Agraulo Cecropis fi xhiw fï^nificat^ liæ. Deinde iudicatum ibi Oreftem matricidam ait, amp;nbsp;iudicio liberatnm, templum ibi cxtruxiffeMineruæ Areæ,quafi Martiae, Erraruntergo qui Martis paguexpofuerunt, ceu pagus aliquis fuerit extra urbem,quales rufticani,qui pagi uocantur, qnafi eodern utentes fonte,qui non Tra-y©^, fed myi! dicitur. Diuus Hieronymus Arcopagnm in epiffola ilia ad Magnum oratoremRomanum, Martis curiâ,nimirumcx 9. luuenalis Satyra uocauiuL. Apuleius Iib.de Afino aureo 10. Martium iudicium pro feuero ufnr pauiuSi Val.Maximus lib.i.fandüfimum confilium appeilauitî quin ÔiPlinius Areo pagi meminitin 7.1ib,Sed omnium copiofilfimede Areopago amp;nbsp;moribus AreopagL tarum in Pandeflas annotauit Budæus.Paulus ergo ut iudicandus de noxio dogmate Areopagum abducitur.atq; hic illiimproperaturdodrina noua inaufpicata fine abfur da,8lt; ueluti contra urbis ediâa in medium propofita.Reâeenim monuitErafmus

V(o/j Ut peregrinum fonet,ita declarer Si nouum Si inauditum,nonnunquâ abfurdum. Hodie nihil aliud obiicere pofTunt, quàm dogma Euägelii efle nouumjfed non minus falluntur quàm Athenienfo philofophi falfi font.

Athenienfes autem omnes,8ó qui illic uerfabantur hofpites, ad nï^ hil aliud uacabant, nifî ad dicendum aut audiendum aliquid noui,

Inconftantiamnotauit Athenienfium, amp;uanitatem,quouitioetiam Alexandrini Athénien/]» le fuere infamcs.lmo frequentiffimum eft, uturbes quæeloquentiæ ftudio funt deditæ, atqî huius gratia à peregrinis nouis^ inhabitatur hotfiinibus, huic uitio maxime fint obnoxiæ.Apud has autem non magni penditur ueritas.Quanquä enim non raro ob^ l^onitas, ledet nonius, fit tarnen ut oftendat etiam Sc ægre admittatur. Ea de cauffa feite mihi à Plinio dióium uidetur,Rem arduam efle nouis author! tatem dare.

Stans autem Paulus in medio Martij uid,ait : Viti Atheniêfes,per omnia ferèfuperftitiofîoresuosuideo.Præteriens enim SCcontem# plans culturas ueftras,inueni aram, in qua inferiptum erat, Ignoto deo. Qitcm ergo ignorantes colitis,hunc ego annuncio uobis.

Oratio Pauli breuis eft,fed erudita.Nam ipfa breuitate copiofiftïma eft : unde 8c uc^ teres illam omnes rhetoriciffimam dixere. Apud philofophos enim in theatro doâiftï morum hominum differebat.Nihil autem uniuerfa traditur philofophia quod in hac Sumntäoratio« non perftringatur.Beda fumma eius non infelicitcr colligés, Apoftolus (inquit) often nisPanli» dit deum amplexandum efle,non folum propter munera lucis S( uitæ,ucrumetiâ pro^ ptcr cognationem quandam generis.Deinde opinionem illam,quae eft de idol is aper-ta ratione deuincit, quod totius mundi conditor 8C dominus templis non poffit indu dl faxdsjquod omnis beneficii largitor fanguinc no egcat uiâiniarû ; quod hominum

*41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER II11*

deni(^ creator 8Cgubernator omnium non pofllt hominis manu crcaritquod pofiro mo deus,ad cuius homo faâus eft imaginem,non debeat metallis aeftimari. fimilitcr er Scopui oratio» radsremediutn docens efle ftudium pccnitendi.Brcuiter.oratio eft generis demonftra nis Paulit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiui* Vnitate enim,potentia,prouidentia ac uirtute dci, oftendit uanum efle externum

cultuni,uanam quoqj fimulachrorum religionem. Deum fide amp;nbsp;fandiimonia efle co^ Iendam:id quod ipfe deus filio fuo in carnem miftb annunciarit orbi,per quern amp;nbsp;or» bem liberarit,ôitandêomnes homines pcreundemiudicaturusfit.Porroeadem non» nihil ad fuadendi amp;nbsp;ad refutandi inclinât gen us, Nam non modo id agit ut oftendat il lis unum efledeum,fedamp;hoccupitaflequi,utdefertafuperftitione, qua maximisop» pugnat uiribuSjCrcdant per filium incarnatum (hoc enim uiri nomine complexus eft) gratiam amp;nbsp;falutem annunciatâefle,ôC poteftatem ei datam iudieij fupcr uiuos 8i mor» ExordiMrt (trti tuo8tTr3hi[aatemexordiamàrepræ(enti,mir3 artefeauditorumanimis infinuans. fidofun» nbsp;nbsp;nbsp;Eft cnim artificiofum dicendi genus,cum ab fis quae nobis ab auditorc permittfitHr,ad

ca defcendimus,quæ noftra funt quae^ maxime perfuafa cupimus* Ignotum deum co lebant Athenienfes Jgnoto extruxerant aram * lam uero Paulo impingebant quod no uorum dcorum aftertor effet. Hine ergo ex re uidelicct praefenti occafioncm fumens. Non equidem (inquit) nouos ego atqj peregrinos dcos praedico,fedcognitiffimum et à uobis quoq; aliqua ratione fufeeptu * Extat enim apud uos ara Ignoto deo confecra» tatut uos potius uideamini nouorum deorum cultures effe, ft quis modo hoc nomine notädus erauEt fane,ut libere quod fentio dicä, uideo uos qui inomni difciplinarum genere laudatiffimi eftis, in fis tarnen quæ ad religionem pertinent plus fans fuperfti» tiofulos amp;nbsp;incircûfpedos effe. Nam dum rà a'iètxa'^a.To. ueftra luftrarem, iftam aram dco incognito confecratam reperi, teftem utiq; fuperftitionis ueftræ, Nunc ergo fi me audieritis.qui non nouorum deorum,fed unius illius dei ucri àffertor fum,fiet, ut poft hac ucre ôCreligiofecoIatis cognitum,quem hadenus fupcrftitiofius coluiftis incognt tum.Ethocefthuiusorationiscxordiurn.hicftatus.Suntautemmultahicprætereaan Cuïtura. notanda, principio quod amp;nbsp;Erafmus monuit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod idem culturas uertit,

complc(3i omnia quae ueneramur,nempe aras.delubra, ftatuas, monumenta, à uerbo ü‘feêoi«Â,quod proprie ad religionêpertinct. Deindegratius cft quod dicit. Video uos ferefuperftitiofiores,quàm fidixiffet, Video uos omninofupcrftitiofos,iniôidolola» tras cffc.Mitigauit ergo diäi odium, primum aduerbio wç,deinde cóparatiuo,nc pror fus rcfilirent ftatimin principiojaditauit hoc ipfum ipfe etiam Petrus in cap.?, ut au» qui ditorum animos retineret in officio,Porró fuperftitiofi uocantur apud Laßantium in dicantur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4,cap.i3,non qui filios fuos fuperftites optant,omnes enim optamustfed autfi, qui fu

perftitem memoriam defunâorum colunt,autqui parentibus fuis fuperftitibus, cole» bant eorum imagines domi tanquam deos pénates.Nam qui nouos ftbi ritus affumc» bant, ut in deorüuicem mortuos honorarent, quos ex hominibus inccelumrcceptos putabant,hos fuperftitiofos uocabant uetufti.Eos uero qui publicos amp;nbsp;antiquos deos colerent,rcligiofosnominabant.VndeVergilius,

Sed cum ueteres quoqj deos inueniamus eodem modo confecratos effepoft obitumt fuperftitiofi ergo qui multos acfalfos deos colunt.Nos autem religiofi,qui uni amp;nbsp;uero Religiofiqui di deo fupplicamus.Religionis eiïi nomen à uinculo pictatis deducitur,quod hominem cantur. fibi deus religarit,amp;pietateconftrinxerit. Quia nos feruireci ut domino, Si obfequi ut patri ncceffeeft.Iam ueroquod aramignotodcodicatam attinct, monuit Erafmus ex authoritate Hicronymi, Paulum pia quadam hic ufum effe uafricie, quod nonnihil mutarit in titolo,non pauca omiferit, quo commodius detorqueret ad exordium prae dicandi Chriftum.TituIum enim reuera fichabuiffc,Dfis Afiæamp;Europæ,Si Africæ, Dfis ignotis 8i percgrinis.Iam ergo ilium cx ignotis dfis dcuni fcciffe ignotfi, Si men» philoß, lib, ff, tionem cæterorum omififfe. Et Coelius leéi. ant, libro ix. cap.x. Ignotis etiam dfis (in» de uita ApoUo quit) fuiffe Athenis ereâas aras Philoftratus fcribit. Meminitcius Laertius quoq,rin Èpimenide,uiPaufaniaminterimtaccam,Cact€rumidemilU D*Hieronymusclarius Si mclius

IN XVII. CAP. ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»4^1

Sc melius hanc rem expofuiffe uidetur.dum in ilt;r,Ezcch.cap.fcribens, SignS (inquit) gt;nbsp;dominicæfanâificationis nomen eftomnipotentis dci, quod quatuor literis Hebraic cis fcribitur,SC apud cos uocatur ineHabiIe,dum nomen eius non poteft did: cuius ma , iettatem ctiani Gentilitas non ignorat,amp; Athcnicfium teftatur arajgnoto deo. Vnde Scapoftolus,Quern uos (inqmt) ignotum colitis,hunc nos annunciamus uobis.Atty hæc quidem cum qs quotç congruunt,quæ ex Ariftotele in cap.i4.annoiauimus.

Graece eft o ;5iôç,quafi tu dicas.Hic ille deus eft, qui mundum dC omnia in eo condu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conditor

dit.Nuncenimordituripfum de deo negotium,demonfträs quæ fitineffabilis ilia uir «tandis tus.Demonftrat autem per res crcatas,dum ipfum omnium creatorem uocat. Ariftote les quidem perpetuum mundum ingenitum^efTe cenfuit, nephariæ^impietatis eos infimulandos elTc exiftimauit qui his contraria difteruere.Habuit autem in hac opinio ne qui ipfum ex philofophis fequuti,idcm mordicus defenderctquos omnes hccloco perftrinxitapoftolus, ex Mofe omnium uetuftilfimo ÔC probatiftimo uate fua depro^ mcns,quem 8C Plato (authore Eufebio Euang.præp.io.cap^s,) in Timæo fuc 8C Legilt; bus imitatus, unius dei meminit, qui omnia potentia fua condiderit, Nec uero folus Plato mundum creatum fentit,quin amp;nbsp;Pythagoras ipfe 8C Stoici genitum à deo mun^ dum, Sc fuæ naturæ refpeéiu corruption! obieäum efle tradiderunt, ficuti Pluiarchus nobililTimus fcriptorrefertdePlacitisphilofophorum lib.i.C3p.4. SuntSiOrphei de Orphei dedeo deo perelegantia carmina,quæ Iib.i;.depræpar.Euâgelica dtauilEufebius, eain hunc ffntentia» modum uertit,G.Trapezuntius,

Vnde ucro Gentes hæ deum creatorem cognofcere potucrint,cxpofuitPaulus ad Ro» manos i. In fumma,hæc eft mens in præfentiarum apoftoli, Vnus eft deus,qui unita.* tern ac potentiam fuam rebus conditis declarauit: Vana ergo eft multorum religio deo rum.Pluraapudlcremiamin lo, SChuiusIibricap, 14.

Quemadmodum multorum deorum religionem confutauit,ita iam oftêdit uanam Vänaeffetem« quoqj elfe templorum religionem. Vetcrum aliqui mundum ipfum templum dci efle plorum religio dixerunt,cuius fpiritus,fecundumStoicorumfentcntiam,pcruniucrfummunduper.' ncm* tinet. Quod fane amp;nbsp;ab Orpheo proditu Eufeb.aCTcrit. Vnde illud eft Lucani PharfaI.r.

luppiter eft quodcunqj uides quocunqj moueris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et illud Arati,

louis omnia plena, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quern reticcre nephas.

Longe autem ante Pauli tempora Xerxes rex à Magis Perfaruperfuafws Græciætem^ placo propenfius inflâmalfcdicitur,quod parictibus includcrentdeos, quibus omnia patere 5C libera efie deberent, quorum^ hie mundus om niu templum eflet 8C domus, id quod Cicero x.de Legibus teftaturridem Adio.in Verrem f,8C Strabo de Situ orbis libro if.authores funt Perfas nullam erigerc ftatuam.Cuius quidem rei 8C Athénien^ fium Philofophi meminifle potuerunt.Iam amp;nbsp;Zeno Citicus nobilis philofophus,cu.- Ze«o Citicut^ ius meminit Petrus Crinitus libro de honeftadifciplina 14. capitc n. in hæc uerba de Templorum religione philofophatus eft, Sacella actcmplaconftrucre nihil quidem neceifeeft.Nihilenim facrum iurcexiftimandum,ncqjpro fandohabendu, quodipfi homines cóftruxerint.Docentcrgo cum facri turn prophani fcriptores plcriqjhuma* nam naturam ipfos^ homines,fed puros SC pie religiofos, Deo acceptiftima efle tern* pla, quemadmodum Corinthiis fcribens Paulusapoftolusait : Vos eftis templum Dei.Vnde SC Origenes contra Cclfum multis oftendit rationibus,Templa ad uc-s rum dei culm ueramc^ religionem nihil conuenirc ♦ Et Firmianus Ladantius uetuftus author ait, Non templa deo congeftis in alntudinem faxis ftruenda funt, in fuocuic^

COMMENT» LIBER HH.

confecrandus eft pcâorc,in quod fc conférât quum adorai deum» Vndcillud, ’ M Non habitat templis manuummoliminefaâis

Cæterum apoftolus Paulus hoc in loco maxime allufitad teftimonium Ifaiæquod ex tatinc3p»ffff»amp;dequononnihilannotatum eft inhuius hiftpriæcap.T»

nec manibus humanis colitur,indigens ali’quo,cum ipfe det omni^ bus uitam amp;nbsp;halitum per omnia:

Vitna externa nbsp;nbsp;nbsp;Hifce aiTerit dei abfolutam perfeâionem 8i. beatitudinem, qua ipfum omnium bo^

fticrificia, norum fontem elfe confitemur,nullius opera aut auxilio indigentem»Iifdem autem re futantur omnia externa quæ deo offeruntur facrificia Et Græce fignificantius eft ou œ/j àvJamp;ƒc^7rûJp 3(Sa7rtî/tTaf,quafi quis dicat,Ncqj uero eget,ut illi humana aliqua inferuiatur fuppcditatione»Germanice forfan reddiderimus felicius ,im wirdt ntt pfiigen etiam animant mit menfchlicher handreychung. CaufTa» Adeo nullius rei indigct,ut nobis potius omnia im debenwi deo^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maxime uero nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TnaS/j, id eft uitam ÔC halitum» Pofteriori enim ueluti

exponitquidprioreintellexerit.Prætereaadiecit Travr« peromnia,innuensnihil extra hune deû fubfiftere.fed per h une omnia agi ,efle ac conferuari» Et Stoici quidem apud Plutarchum de Placitis Philo.lib»i» cap»7» cômuniter cenfent deum efle fpiritum per uniuerfum quidem mundû pertinentem, appcllationes autem identidem mutan.» cem per uniuerfæ quam peruadit naturæ confinia» Atqj hoc ipfum dogma redolent hi Maroniani uerfus,

neid,^, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Luceniem^ globum Lunx, Titania^ aftra

Spiritus intus alitjtotam^ infufa per artus Mens agitai nioleni,8C ma^no fc corpore mifcct, Inde hominum pecudum^ genus uitx^ uolantum, Et qux marmoreo fert monftra fub xquorepontus Igneus eft ollis uigor cceleftis origo

Seminibus,amp;c» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quin Si. Ariftótelcs in libro

de Mundo, Vetus (inquit) fermo eft à maioribus^proditus inter omnes homines, wniuerfatum ex deo,turn per deum conftitutafuiiTeatqjcoagmentata, nullam^ natu ram fatis inftrudam ad falutem efte pofte, qux citra dei prxfidium fux ipfa demum tu telx permifta fit » Quocirca ueterum nonnulli eo proueâi funt, ut hxc omnia diâita» ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rent deorum efte plena hauriri^ eorum fpeâra ab hominibus, oculis amp;auhbus reli^

quis^ fenfibus.Haâenus Stragirites ille.Qux fanecum ita habeant,nemo eft qui non uideatftultos efte qui omnium bonorum datori munera feruntcorruptibilia, quum ipfe fit ab omni corruptione alicnus»Vcruni plura de hac re propheta in Pfal,49,amp; La ^ntius de uero cuitu cap.i.Sf x»

ex uno fanguine omne genus homi’num, ut inhabi'taret fu« per uniuerfam facie terræ:præfînijt^ præftituta tempora, præfîxit^ terminos habitationis eorum:

Homo« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dixerat per deum omnia fpirare 8iefte, idem ergo confequentibus latius exponit,

hominis,utpote nobiliftimx Si omnibus dominâtis creaturx, origine amp;nbsp;regimine po fitis in medium»Quibus fimul 8C Epicureorum profligauit fententiam»Negabât enim illi diuinam prouidêtiam, ut fupra oftenfum eft Lucretii carmine » Omnia infuper per fe fieri dicebant 8i exatomis conftituta efte.Diuerfum ergo hoc loco afterit Paulus,digt; cens: Vniuerfum animantiu genus à deo ( hifceenim elucidauit ifta paraphraftes) con ditum eft,ac per ilium uiuit,fuum quxq; genus propaganda » Sed his omnibus domp naturum ex uno homine codidit uniuerfum genus hominfi, ut incolercnt per omnes terrx regiones,prxfcriptis unicuiq^uitx fpatiis,qux nemo fibi poftet prorogate, aedi ftributis terrx portionibus,quä quxq;incoleret natio,Proindeper Vnum fanguinem lt;^num intçllçxtt hominem,ipfum inquarn Adam»

!N XVII. CAP* ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l4y

Anaxagoras philofophus cum ab co quærerctur cuius rei caufTa natus effet, tefpon Ctfrcohfîifwi dit,Solisaccœliuidendigratia*SedaberraffeilIum conuincit hoc loco Apoftolus.Irt hoittfft hocenimeonditus efthomo,utdeum cognofcat,ôlt;cognitumreligiofcco!atSicenim pulchreabaffertionedeitranfitadcultumdei,Ioannes Chryfoftomus locum hune cxplicans.ita feribit, Non folum dédit uiiamacfpiritamSf omnia, fedetiam quodeft fumma omnium,duxit ad fui notitiam dando hæcper quæ poffemus ilium inuenire ac comprehcndercîfed noluimus quærerc,quamuis ante pedes effet. Haâenus Chry^ foftomus.Quibus congruunt amp;nbsp;es quæ Paraphraftes dilucidiffime 8C elegantiffime in hune eundem locum confcripfit,ad hune modum, Quoniam autem iuxia fuam natn ram incomprehenfibilis cft (deus) ingenqs humanis corporum molegrauatis, confti tuit homines ratione præditos,ut aliud ex alio poffint colligerc, ex uifibilibus inuifibi lia,ex fîngularibus uniucrfalia, ex temporariis æterna, ex his quæ fenfibus percipiun^ tur,ea quf nonnifiintelledu comprehcnduntur,in medio rerumomnium theatre,ut ex rébus conditis,quæ perfpiccrcnt oculis, contreéhrent manibus, fentirent utilitate, ueftigarent ac ferutarentur conditorcm:8lt; quemadmodum cæcutientes,palpando tan dem reperiunt id quod uideri non poteft, ita illi ex confiderationc rerum admirabiliter conditarum peruenirent ad aliquam dei cognitionem, Similia porrô, his kgas ad Ro^ manos 1. Et quod religionis cauffa conditus fit homo,multis expofuit Laâantius lib* deFalfafapientiacap.p.SC 10.

quamuis non longe abfitab unoquoc^ noftrum, Per ipfum enîm uiuimus,amp; mouemur, amp;nbsp;fumus, ficut 8^ quidam ueftratiû poëtarum dixerunt.’ÎSIam hui'us progenies eti'am fumus*

Corredlionis fpecics eft.Quafi dicat: Iftisautem nolimquifquamintclligat,deunt Dei« incircuiH îccirco circufcriptibilem effe, aut in cœlo duntaxat refidentem, obieâis ob cculos nogt; fcri^tibilK» ftros fyderibus8Crebusconditistquinpotius omnia implet.Sicenim dicitapudlere-miam in z;. Num ego deus fum qui propinquius admota tantummodo uideam, dicit dominus,amp; longius remota minus Num abfcondet fe quifquam in latebras, u t cum «idere nequeam,dicit dominusf'Num non cœlum 8C terram ego impleo,ait dominus ƒ Præterea ita fc homini infinuauit deus, ut in nulla alia re creata uirtus dei magis quàm in hominc cIucefcat.Expofuii hoc Laââtius copiofiffime in libro de Opificio dei con feripto * Rede ergo dicit deum non longe ab uno quouis noftrum abeffe, quippe qut per nos operatur.uelutopifcxper organum abipfoconditum, Hue enimpertinet ilia fentêtia,Per ipfum enimuiuimus,moucmur8lt;fHmUs * Nam dei beneficium eft quod bem in homi* fpiramus, ilico morituri fi ille nos deftituattnec alq debemus quod uiui corporis mem nefuo more^ bra fuo quæqj officio funguntur,ut oculi profpiciant, pedes ambulent,manus operert tur.Eft ergo in unoquoq^ noftrum deus, ut non in alqs magis,quàm in nobifipfis co-gnofei poffit.Bcdæ presbytcro præfens locus obfeurus uifus eft:at mihi fane clarus SC apertusuidetur.Nihil enimabeo diffonatquodinRom.cap.n.ficextulit, Quoniam cxillo, Sc per ilium, SC in ilium omnia. Atqj hac quidem ratione quod deus in nobis, quod mentem indidit uegetam,quod in nobis uiuit,dicimur progenies dei * Id ne illis uidereturabfurdum,comprobat Aratitcftimoniodicentisï'rc5gt;oöp Nam huius progenies etiam fumus.Monet autem Erafmus Hcmiftichium effeHeroi-cum ex Phænomenis Arati defumptum,ac mire à loue ad deum uerum effe detortum* Cæterum uidetur 8C ilia fentêtia, Per ipfum uiuimus,mouemur amp;nbsp;fumus,ex Arati mo numentis effe dcfumpta.Eius enim uerfus aliquot in hanc fententiam citauitEufebiuS libro ij.Præparationis Euang.cap.7*

Quern reticere nephas,Ioue cunda utuntur,ab ipfo Nos fumus,ille fouet, cundis uires^ miniftrat, Quanquamamp;H€fiodus,0C Homerus J Scapud Latinos VergiliusSC Horatiustouertl

146 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coMMEiif. LißER II ru

Aratuipoctdt patrcmhominumSódeorumappeîlitant.Fuitautcm Aratus,teftc Str3boncIib.14.Cp lixjpatria Solenfis, ChryfippiStoici amp;Pauliapoftoli conterraneus, amp;apad Antigo^ num Macedonum regem in honore habitus. Scripfitintermukaprædaruni opus de Syderumpofituraamp;imaginibus,carmineheroico,aliquando à Cicerone, demumà Gcrmanico Cæfare translatS.Porrô quomodo homo progenies dei fit, cxpoluitMo-fes propheta dei magnus Gene, i.SC poft hune Phüoludæus, in librofuo de Mundo conferipto, præterea ecclefiaftici multi, Diuus Hieronymus auteni non inepte ex hoc loco Sr fimihbus collegit licerc Chriftianis feriptoribus atqjdoéîoribus uti teftimonijs prophanorum authorum.fed moderate. Pluribus ille hanc rem argumentts probable lem fecit,ad Magnum oratorem Ronianum*

Genus ergo quum (îmus dei : non debemus exiftimare auro amp;nbsp;ar^r gento,aut lapidi arte fculpto, amp;nbsp;inuento hommis, numen efTe fimîle.. VMueffe ido=gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præcitatis pulchreiam colligituanum efle idoîorû cultum, fine quis fpeflet ma^

ïor«m cHkuntt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fimulachra.fiueformàm quam referüt. Homo enim ftmulachruin

dei eft,ad imagincm dei creatus, non utiq; fecundû carnem aut corpus, nifi in Anthro pomorphitarum haerefim inclinare uelimus,fed fecûdum fpiritum ST mentem ♦ Deus enim fpiritus eft. Proinde nulla re corporea eftigiari poteft, Scripfit autem accommo^ da huic loco Firmianus Ladantius libro inftitut,i.cap,is. ST 19. dicens : Quicunq; ergo facramentum hominis tueri rationem($ naturae fuæ nititur obtinere, ipfe fe ab humo fufcitet,8rcreda mente oculos fuos tendatin ccelum, non fub pedibus quæratdeum, nccàueftigiis fuis eruatquod adorer, Quiaquicquid homjni fubiacetinfra hominem fit necefle efttfed quærat in fublimi, quærat in fummo. Quia nihil poteft h omine ms^ lus efre,nifi quod fuerit fupra hominê. Deus autem maior eft homine,fupra ergo non , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infra eftmec in ima potius,fed in fumma regione quærédus eft.Quare non eft dubium

quin religio nulla fitubicunqj fimulachrum cft.Nam fi religio ex diuinis rebus eft, Di uini autem nihil eft, nifi in cœleftibus rebusîcarent ergo religione fimulachra. Quia nihil poteft efle ccelefti in ca rc quæ fit ex terra ♦ Plura Mofes Exodi 10, Deute, 4, Ifaias quoqjin 40.8^ Paulus ad Romanos i,Et hæc quidêomnia ita funt dida aduerfus Athc Simttladira âd nienfes, utin nosqucqpcompetant,quicultufimulachrorumquafuisctiamGentes reprafentandu fijperauimus.Namquodaliiobiiciuntex Gregorio fimulachra non ad cultum apud dcHrtj nonido* nos proftitui,fedadrcpræfentationcmreruminuifibilium amp;nbsp;abfentium, adhuenon «M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;intelligût (ut interim id non referàm quod palàm ad cultum apud nos propofita funt)

quod inuifibilcm deû nulla poteft referre uifibilis forma uel materia.Id quod non racgt; do hoc in loco Paulus,fed amp;nbsp;ad Romanos i.clarilTimis uerbis teftatus cft,ImpiHS ergo cftillecolendi modus qui à Nicena Synodo (non ilia quæfub Conftantinomagno, fed fubHirene Græca Impératrice, Annodomini DCCXC, celebrata)præfcriptus, SC poftea in duo ilia carmina ex Græco in Latinum translatus eft,

Nam deus eft quod imago docet,fcd non deus ipfa, Hanc uideaSjfed mente colas,quod cernis in ipfa.

Quomodo enim deus id efle poteft, quod imago docet çquot; Aut quid uidcs in hac præter materiam 8C formamt’Atqui neutrü horum exprimit deum,Nihil ergo dei habet ima^ go,8C proinde nihil nifi impietatem amp;nbsp;uanitatem docet imago. Impius ergo eft imagL num ufusfiueadcultum,flue ad memorandSadhibeatunSole enim clariorafuntuer.-ba Pauli.Non debemus exiftimare,quodipfum numen,ipfe inquam deus auro,autar gento,aut lapidi exfculpto,aut ullo hominis inuento,fimilis fittfed redimus.

. Et tempora quidê huius ignorantiæcuhadenusdiflîmularitdeiis: nunc annunciat hominibus,ut omnes ubiqj refipifeant : co quod fta* tuit diem, in quo iudicaturus eft orbem terraru cum iuftitia, per eum uirum per quern decreuerat, fide præftita omnibus, quum excitant it* lumexmortuis.

Haec uclut altera pars eft oratio ms Pauli, qua temperato iam Si comniurtibus tefti^ moniis demulfo auditori, penitiora fidei myfteria proponit.Nani per Chriftumhor-- ChriHia prlt;e* tatur ad poenitentiam,utfcilicet refipifeentes à paganifmo Si uanis philofophoru opiÿ diMtHr. nionibus ucræ fe pietatidedant,Chriftum recipiant,quemhic propter hunaanatn nagt; turamuirum uocauit: ficutamp;Petrus Adorum x,Errantenim turpifl’inie.imo impie tatem fuamprodunt qui ex hoc loco ôCfimilibus opidopaucis feripturæ teftimonqs argumenta decerpunt, quibus diuinaih Chrifti impugnant naturam, Neq; enim per pauciora plura feripturæ loca,fed pauca per plura funtexponéda. Præterea ludicii hor roreinuitatadpoenitentiam, quemadmodum8cPetrus Ado. 5.Dicit item Chriftum ilium elfe, perquem Deus ftatueritinnouareacreftitueremundum.proinde cum mife Chrißm efliuquot; rit ilium, præftitiife fidem, id eft, fatisfecifle promifTis, Porrô quod hic ille magnus dei menmuftdi. legatus fit, liquereexRefurredione, quæ diuinitatis Chrifti maximum amp;nbsp;ucriflimum argumentum eft. Verum cum hæc omnia accifa ac breuia fint,iterum claret Lucam ue ftigiatantum adumbrafle orationis Paulinæ, qua nimirum is copiofiftime totum ne^ gotium Chrifti expofuit. Illud autem notandum quod prædicationem Chrifti cu Oc^ cupatione ctrpit.Ne enim obiicercnt,Si ita habet religion is ratio,quî faflum eft,ut h^c adhuncmodum noncitius fuitexpofita nobis .ddenim præuenit, 8cait:Erraftis fané 8i poena digni eratis, fed errorem diffimulauit deus,non quod illi placcret,fed quod alt » quando ad refipifeentiam uocare uellet. Id uero tempus iam adefte annütio.Fih uni em mifit deus, lumen omnium Gentium,amp;c.Iam neillud quenquam remoreturjquod di xit, V t omnes ubiq; refipifeant, feiendum eft eiufmodi loquutiones refipere fy nekdo^ cham,amp;deele(ftis accredentibus intelligi, nempequod omnes qui faluanturper Ch ri ftum faluantur. Præterea clariftimis uerbis teftatur Chriftum iudicem à deo effe confti Refurreitio amp;nbsp;tutum, fed 8C carnem noftram in ultima die de terra refurrc(fturam,id quod Gentibus iudteium, uidebaturabfurdifl’imum.Atquimirum eratidillis pofte incredibile uideri,quod tarn apertis uerbis ea teftabantur oracula qu^ apud ipfas quoeg fidem habebant.Siquidem Sybilla,ni fallor, Cumea,de ludicio Si Mortuorum refurreflione ferens teftimonium apud Eufebium ait,

lamfifummamrcrumcolligamus quænobili Sieruditahacorationedidicimus, iani nihil aliud uidemus præcepmm, quam unum efle deum, hunc uero folum efte colen^ dum.colendum autem rebus fpiritualibus,hoc eft,fide Si refipifeentia, quæ ille miflb fi lio orbi annuntiarit, Sfc. Hifce porrô denuo ruurit omnia quæ falfa religio tradidit de cultu diuorum fimulachrorum Si id genus ftultitfis alfis.

Cum audiffent autem refurreélionem mortuorum,alq quidem i'r^ ridebant, alf) uero dixerunt : Audiemus te de hoc i'terum, Sic Paulus exi'uit è medio eorum, Quidam uero uiri adhærentes ei,crediderunt, in quibus 80 Dionyfius Äreopagita, amp;nbsp;mulier nomine Damaris, a=^ lij^cumeis.

Quod fæpe iam in hoc libro audiuimus iterum ingeritur, alios quidem credereali^ OS minus.Multi enim uocati funt pauci uero cleéii.Irridcnt ergo philofophi mundana tumentes fapientiauerbum ueritatis : fed Si dubio refponfo relinquunt Paulum, cum dicunt, Audicmus te de hoc iterum,quod cum ironia quadam ac contemptu mihi di^ dum uidetur. Alft in meliorem partem interpretantur.Tertullianus in opere de Refur redione carnis, hunc locum citans,Athenienfes(inquit)irriferuntPaulum, nonirrifu ri omnino, fi animæ folius reftitutionem ab eo audiftentSufeepiftent enim uernaculæ fuæphilofophiæfrequentiorempræfumpiionem. lamquædcDionyfiohocàdodis Dionyßui A« uiris in utranc^ partem difputata furtt, aliÿs contendentibus hunc ilium ipfum eftecu= reopagitat jus libri extant de Diuinis nominibus Si Coelefti hierarchia conferipti, alqs prorfus

abncgantibus,nonui3ccquidconimodarcautincomniodarcpoïrïnt pictati * Proiiî-^ deotiofioribusdcccrnendi relinquofententiamîcgoadhiftoriamfacram redco. Por^ rô Arcopagitæ iudiccs erant Atheniéfcs feucriflîmi. Vnde poftca natuni prouerbium, Arcopagira.Dcquo Erafmus Chil.i.ccnt.g. Adag.4i.amp; Budæus in Panded.

CAP» XViii» Poft hæc Paulus dîgrcflus Athenis uenit Corinthum, ÔC nadus quendam Iudæum,nomine Aquilam,PonncuiTi gcnere,qui nuper ue nerat ab Italia, amp;nbsp;Prifcillam uxorcin eius, eo quod præcepiftct Clau^f di'us, omncs ludæos Roma decedereracceftitad eos, èC quia eiufdem crat artificij,manebat apud eos Ôô operabatur,Erat autem ars illorum texere tabernacula»

Corinthui^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Poft res Athenis gcftas uenitad afta Corinthi celebcrrima Achaif urbe patrata.Fuit

Corinthus cdeberrimum totius Græciæemporium, quod Cicero uocauitGræciælu menæpulêtuni quideni,fed luxu, libidine 6( faftu longe corruptiftimum « Id quod uel ex illo liquet prouerbio, Non cuiuis homini contingit adiré Corinthum. Nec temcrc Mittthti 10» notauit Lucas hofpiteni Aquilâ .Nam dominus iulTi t habere rationem eorum, apud quos uiuas.aut ad quos diuertas.Cæterum duos Aquilas hiftoriæ memorantjUtrunqj Ponticum genere,id eft,in Ponto natum.Et alterum quidem profclytum,qui uetus in ftrumentum poft L x x. interprétés conuertit in Græcam linguam : quemadmodum amp;SymachuSjôCEphefius Theodotio,quorum m Ecdcfiaft. hifto. meminit Eufebius lib.y.cap.s, Alterum ludæum genere,cuius hic Lucas meminitôt Paulus ipfead Roma ludteiRow4ex nos iff. At edidi huius cuius hoc loco mentionem facit Lucas, meminit QC Orofius hi^ pn/y?» ftoriælib.y.Suetonium (opinor) imitatus,quiin Claudio ficfcribit, ludaeos impulfo^ re Chrifto,aflîduc tuniultuantes, Roma expulit. Quod quidem utrum contra ChrL ftum (utBedafcribit)tumultuantcs,coërceri SCcóprimiiuffcrit, an ctiam Chriftianos ftmul, ccu incognitæreligionis homines uolueritcxpelli, non fatis conftat♦ Certc C» Caligula ante Claudi] tempora perfequutionem in ludæos fatis arerbam mouit.cuius exPhiloneEufebius meminitEcclefiaft.hifto.!ib.i.cap.y.Porrô (TkIum'iÿioÙ^ uerterunt tabernaculorumfiue tentoriorum textores fmeartifices, loquenresdefagis coriaceis, lineiSjlaneis fiuecilicinis,ut nunc Germanicc rede uocaueris,Sarge«, tapete«, oder^Ji/tc««

De laborer nbsp;nbsp;macher.DeScenis autem plura Ccelius in r.cap. s. Verum hoc Pauli exemplo difcimus

laborem ornare uirum bonum,otium dehoneftare» Vnde Heraclides Lycius, utferL bitPhiloftratustnuitaSophiftaru,unumlibrumiaudibusIaboris dedicauit, fine quo dicebat nihil in rebus humanis frugiferum geri pofte, adeo^ probari, ut caflTus ctiam labor (modo non uitiofus) fit otioacdelicts anteferendus.Et Socrates, Opus confer.-re diditabat ad hominis bonitatê,otium ucro uitium.Pythagoræ quoq; fentenda fuir, legendam efteab initio uitam opiimam ac laboribus quàm maxime exercitatâ, quam confuetudo paulatim ex afpera dulccm redderet.Laborem nanqj uoluptatem quoquo modo fempercomitari. Si bona fituoluptas, illcpræceditî fi autem mala, labor fubfc quitur.Euripides ergo ttov©-' (ait) wç Xsytrou nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vrarKf, Labor ut dicitur gloriæ

pater.Nam alibi clarius,NuIlo modo (dicit) quis citra laborem fclixeftc,neq5gloriam aftcquiullam nihil agendo pcteft.RefertexM.CatoneA.Gellius in 4.cap.ii. non fine poena fuifte, fi quis apud Romanos agrum fuum autarborem aut uincam paflus fue^ rat fordefccre dereliduim habucrat. Valerius quoqjMaximus de Inftitutis lib.x. cap.i, Maflilicnfium mores referens. Omnibus ( inquit ) qui per aliquam religionis finiula» tionem alimenta inertiæ quærunt,claufas portas habet MalTilia.Non ergo quenquam in ciuium numerum cenfcbant,qui nihil arcißef) nofcct quo uidum pararct. Quin SC Corinthus ciuitas cæteriscorrupcior,legcmhabuitfumptuariam,otiuni damnantem quod raro eft fine luxu.amp; commendantem laborem.Eam apud Athenaeum lib.ff» Du philus,interpreteErafmo,refcrthifce uerfibus,

rm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Videmus,

ïfi XV HI. CAP* ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;4^

Sin forte fumptus fuperatca quæ poifidet, ProhibemuS huic ne facial hoc in pofterum. Ni pareat^sni plcäitur mulda graui.

Sin fumptuofeuiuitjis qui nihil habet, T radunt eum torioribus.Proh Hercules. Nee cnim licet uitam abfqj malo ullo degerc Talem fciaSjfed eft necefle aut noflibus Abigere prædam,aut fodere maros ædium, Aut hæc patrantum iungier commertio, Autinforo agerefycophantam,autperfiduni Præbere teftem.Nos genus hoc mortaliutn Efjcimus hac ex urbe,uelut purgamina. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Paulus itaqjne cuionerieffet,autcuiquâcalumniandiaccufandi^anfam (cumEuan gclij prædicatioaliàsfatis haberetodri) fuppetcret,manibus laborauittutipfedefefete ftatus eft ina.ad Corinth.n.cap.AdTheffalonicenfes ueroferibens in z.cap,,, damnat otiofos. At cum de Otio loquimur, de inhonefto 8c illiberali loquimur. Eft enim lire- De otiOi. rarium otium praemodum honeftum, 8C quod plus negotq habet quàm otq, Qui ergo diligenter incumbuntliteris,Verbi dei miniftri,non otiantur,amp;de Euangelio uiue re poffuntjid quod ipfe Paulus tradidit i n i.ad Corinth.g.cap.Non enim hoc Pauli fa âum omnes uerbi miniftros (utex uerbis Petri Aâ.ff.oftenfum ) deuincit ad mechani cas Si. fellularias artestquod ipfum 8C ipfe Apoftolus palàm teftatus eft in i, ad Theff.?» capite,fed nonnihil turn erat tempori amp;nbsp;legibus Si hominum moribus dandû. Cagt; to autem dicebat uiro nobili quemadmodum negotij fie Si otq rationem extare opor-tere.Hoc item Seneca in Epiftolis ampledendum fuadet honefto Si prudenti uiro. Et alibi,Crede mihi (ait) plus agunt qui nihilagere uidentur.Vnde fortaffis Bernhardus mutuaffe uidetur hanc fentcntiam,Otium eft uacaredco,imô negotium negotiorum, ubi nullum admittitur otium. At de utroi^ cum labore tum Otio plurima commenta tus eft Solomon in Prouerbns,SC Coelius in s-.cap.ij.Quin Si Seneca lib.Epift.u. Epi-ftola sj. De facrificulis uero Si monachis Papifticis iftud quis Horatq didum efleintel ligere poffiu

Digniffimeergoin hunc locum de labore Pauli annotans Erafmusexclamat, O uere Pontificem.uere fuisendotibus maximum.Nosfatellitio,copns,cenfu,minis, masni uidcri uolumus.

Difputabat autem I'n fynagoga per omne fabbatum, fuadebat^ lu dacis pariter Græci's.Cum uenifTent ante è Macedonia Silas Sd TU motheuSjCoartabatur fpin'tu Paulus,teftificans ludaeis, Chriftum efle lefum.Contradiccntibus autem eis,ac blafphema Ioquentibus,excuamp; fis ueftimentiSjdixit ad eosrSanguis uefter fuper caput ueftrum.Mun dus ego pofthac ad gentes uadam.

Idem diciturquod iam fæpedidum eft, quocirca nulla copiofiorc egentexpofirio.» nc,nifi hoc fortaffis annotandumfit quodSuadebat^ ’sTreJS^srspofuitpro perfuaderfi

cupicbatîqui ardor aduêtu è Berrhcea Timothei amp;nbsp;Silæ magis cxarfit, nimirum quôd hi fdicem Euangclr) fucceffum apud Macedonas nunciarent, quo permotus cupiebac ÔC in Achaia multos Chrifto lucnfacere. Alq intclligunt inuitum ilium Si animo rclu--âanteid fecifle,ccu praefentiret felufurum operam. De excuflfione ueftium didum eft SMguit uejler incapite»i. CætcrumpræfcntiaPauliuerba, Sanguis ucfterfupcr caput ueftrum,Slt; fuperMpuiuc= ex ?.Ezcchieliscapitedefumptafunt,amp;Hebraifmumrcfipiunt,quo fignificatur fua ftrumt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;culpa mori amp;nbsp;perirc ilium,qui périt 8(. moritur.Sic enim dixit Dauid %. Rcg.i. Sanguis

Et migrans inde,intrauit in domum cuiufdam,nomine lufti, cokn tis deum,cuius domus eratcontigua fynagogæ, Crifpus autcm archie fynagogus credidit domino eu tota domo fua,muln^ Corinthiorum audientes credebant ac baptizabantur»

Non fine frudu Euangelium prædicauit.Nam magnatem Crifpum,uirum authoquot; ritati8cximiae,Iuftumquoq},ÔC Corinthiorum plurimosadfidem ueram pertraxit, Huius Crifpi meminitaliàs Paulus in i. ad Corinth.i.cap.

Dixit autem dominus node per uifionem Paulo : Noli timere,fed Ioquere,8c ne taceas,propterea quod ego fim tecum: nemo adoriez tur te,ut affligat te : quoniam populus eft mihi multus in hac ciuitate,. Sedit autem ibi annum amp;nbsp;fex menfes,docens eos fermonem dei*

Confolatio Jo= Non deferitfuos dominus, fed in mediis adeft tribulationibus ♦ Intelligimus enint' mini, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulü nonnihil cogitaffc de relinquenda Corintho» Proinde ne abiret ÔC quo alacrius

minifterium fuum contra ludæorum infultationem exequeretur, confortatur à donii no^Caro enim timet, pericula déclinât, 8i mortem horret,neq} quicquä moleftiae propter domina fuftinerepoteft.Proindegratia dei nobis opus eft.qua etiamfumus quod fumus. Deus autem qui iuuenes à flamma fornacis ardentis feruauit, idem potens eft nominis fui confeftbreseximpiorum manibus cripere. Hue confer ea quæ dominus l-ibertdsdicene confolationis uice apoftolis dixit Matthæi io.ôlt; Ieremiæ,apud lercmiam in primo.Dt dit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feant autem 8C mi niftri uerbi timoré pofito,SC omni fpein unum deum collocata, con

ftanti animo ueritatcmIoqui,öC nihil prorfus diffimulare.Non décrit dominus nego-tio fuo,qui SC fi pro uolutatis fuae difpenfatione mortis terror fubeundus fit, fuoruin

Eleäiot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;animos ita confortarc poteft,ut mortem intrépide oppetant ♦ Aduerte item Eleéiionis

ac prædeftinationis euidentiam in co quod ait, Quoniam populus eft mihi multus in ciuitatehac.Iam quod integrum annum ÔC menfesfex Corinthiprædicauit, poten-tiam dei commendat, quod tanto tempore inter infanientium SC infidiantium furias fecurus agcre potuit»Interim ipfe de fefe teftatur in gt;. ad Corinthios i.capite, quodma ximo inter ipfos tremore fttuerfatuStVbi SC omnem fucceftum,uiäonam SC uirtutem nnidco tribuit.

Cæterum cum Gallio ageret proconfulem Achaiæ, infurrexerunt uno animo ludæi in Paulum, amp;nbsp;adduxerunt cum ad tribunal, dicen^ tcs:Contralegem hicfuadethominibus colere deum.

Nequit concepta quiefeere inuidia.Proinde emicat aliquando SC dira in eum fundit nenena quem odio profequitur.Nequeunt ergo 8C Corinthiorum quiefeere ludfi, fed in hac quoqj turbarum authores Paulum inuadunt, capiunt, iudici offerunt SC accu-fant, (^od autêcæteri ludp haäenus Paulo impegerunt idêÔChi impingfit. Legis dei Sc ucræ religionis cfleaduerfarium.Quodinde uidetur enatum quod Chriftum prae-dicaret.SC in hoc omnem iuftitiam: quo dogmateillicredebantlegemSc omneidin quo ucram conftituebant rcligioncm elfe reieäum. Proinde in accufationc, Sccus (inquiunt) fuadethominibus colerc Deum, quam lex Moli tradiderit. Hæc enim, ceremonias

Ccrefhonias jSræcipit, quæ ilkcontemnit,unico contentus Chrifto. Vide autem quo- Protedio Dei modo promiflîones dei non prorfus cximant crucc. Promiferat ilk, Nemo affliget te: nbsp;nbsp;ßnecruce*

nihilominus affligitur, quemadmodum amp;nbsp;leremias leremiæ lo. qui tarnen audit-ratjEgo facio te ciuitatem munitam.Quanquam ergo promittat nobis Deus fecurita-tem,ea tame non fineafflidione contingittinterim ucro ex omnibus malis eripit,quo-niam uerax eft 8C mentiri non poteftjd quod amp;nbsp;Paulo in præfentiarum præfti tit.

Cum autem Paulus iam pararet apcrire os, dixit Gallio ad ludæos. Si quainiuria effet,autfacinus malû,ô Iudæi,merito uos fuftinerem:fi uero quæftio eft: de (ermone ac nominibus amp;nbsp;lege ueftrate,uofipfi ui;; deritis.ludex enim ego horum nolo effe. Et abegit eos à tribunal!.

D. Chryfofto.exiftimatGallionemhuncdefcndiffePauluin.Sedfiomniapropius Gallia praph4 expenderimus, uidebimus Gallionem fuiffe uirum prorfus prophanum, qui ut Pauli nus^ dogma de Chrifto contempfit,italudaicainfaperftitionë,propterrixandi libidine, his ueluti cognatä,prorfus odio habuit. Aequo ergo refponfo, quo fuæ authoritati fuo^ fatisfeciffe uiderctur officio, tumultuantes à fe reiicit,3i ait,Si adlio eflet fori mci,aut inf iuriarum, aut capitis, audirem uti^ accufationem ueftram î cæterü cum tota quæftio uerfeturindifceptationedekge uemmeumnon eft iudicaredefuperftitioneueftra. Contemptira autem omnia ilia pronuntianda funt.fed amp;nbsp;Catalogus quo illc capitalu daicæ fuperftitionis autaccufationis etiam, rccenfct, maximum contemptum fapit, xó youç enim, hoc eft, fermones fiue uerba non tantum fa dis oppofuit,fed fabulas magis inteJkxit,ôvÔA(.aTûc, ucro,hoc eft, nominaipfas uocauitludaicas genealogias,SC vómo/jIc gem ipfas ccremonias.Cæterum in hoc ilk non peccabat quod conten tioni iftæ fe im-mifeere, aut de incognitis temere pronuntiare,aut ludæis in condemnando Paulo gra tificari nollet, fed in eo quod incuria quadâ negkdu^ iuftitiæ uirum bonû eorum per mittebat libidini,quorum mens amp;nbsp;indicium ipfi erant fufpeda. Verum inuenias Si ho die Galliones inter proccres plurimos, qui uel odio aut contemptu religionis,uel ani-nii kuitate, uel prophanarii rerum ftudio,religionis cauffas omnino audirc nolunt.ln ucnias alios hoc Gallione ftultiores, qui Diplomatis Si Mandatis eorum fuperftitionê fulciant,quos certumeft impios efte,Sifanædodrinæ proprftcommodi ftudio aducr fari. Vtinam turn qUoq; auarorum à fe pharizæorum querelas reqeerent, ficut uident Gallionem ludæorum inuidam à fe rcpulitTe querimoniam.

Apprehenfum autem omnes Græci Softhenem prindpem fyna=î gogæ, percutiebant ante tribunal, neque quicquam corum Gallioni curæ erat.

Quanquam arbitrio corum permififlet Paulum', tarnen in ilium nihil audebant crû dclius Maxime quod dominus pollicitus fuiflct,Nemoadorieturteutadfligatte.Pro-tnde conatus iftoru uirtute fua reprimebat dominus. Quin olim quoqj aduerfus Chri ftum nihil audebant Hierofolymis, licet Pilatus dixiflet, Accipite eum uos Si fecundu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

legem ueftram iudicate eum. Cæterum cum non ignorarent Softhenê fynagogæ prin cipcm,cuius nientio fit in i. ad Corinth, i. Cap. Pauli promouifte confilia.artibus quia bufdam concitaruntGentium manus in caputSofthenis, quafi omnemalum ab hoc promanarit.Perfuaferantenim fibqpfis Paulum nihiladurum fuiffe Corinthi,nifihu ius fauore fultü.Cæditur ergo uir optimus.Ne^ uero iniuriam cocrcet proccnful.qui femel decreuerat religionis negotia.aut ex religione deriuata,prorfus in forfl fuum non intromittere.IoannesChryfoftomusincauidetur fuiffe fententia, quod Softhenes hie fueritludæus, princeps eorum qui cauflam aduerfus Paulumcgcnnt.Dicitenim, O confufioneni qua confufi funt. Quafi Grfci indignitate rci Si quod uiderent Gallio nem res ludaicas floccifacere,permoti,ceu uidis infultarint.Scd prior fententia,fi om-nes expendantur circumftantiæ magis quadrabit.

nauigauit in Synam, comitantibus cum Prifcinaamp;^ Aq[uila, pofteält; quam raferat caput in Cenchreisihabebat enim uotum»

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nonficaccipiendumeftjudutrcäain Syriamnauigauerit ex Cenchreis Paulus,

cumEphfl^anipriusappukritjUbiPrifcillamSi Aquilamreliquit,nequis obiter intek ligat illos Paulum in Syria comitatos fuiffe^ Proinde more Hebraico fummam hafle-VotumPuulit ptopofitam,mox per partes digerit 8C exponiu De uoto Pauli, cuius hie meminit Lucas,nemo melius fcripfit Paraphrafte,cuius uerba haec funtîQuoniam autem Pau^ lus intellexit ludæos ob hoc potiflîmum tumultuari, quod uideretur negligere ritus Ic gis homo natus in ludaifmo, priufquam folueret Cenchreis ( is eft Corinthi portus) totondit fibicaput,fufeepto uoto,iuxtamoremludaicum. Erathæc non fraudulenta fimulatio,fed obfequium charitatis^Cupiebat enim omnes adiungi Euagelio 18i. idco femetomnium adfedibus quoad licuitattemperauit, ut omnes Chriftolucrifacerei^ ludæis fadlus Iudaeus,incircumcifis incircumcifus, Datum eft hoc ad tempus inuinci bili quorundam fuperftitioni,donee fe clarius proferret euangelica ueritas Neqjenim tondere caput ex uoto per fe malum eft,fed huiufmodi ludaicis ceremoniis fidere ma* lumeft. Quemadmodum nee circücifiolæditfidentem in Chrifto,necpræputium,in quibus nennunquam obfequi charitatis eft,fed ad tempus, fed ubicunq^ datur oppoc tunitas reclamando.In alijs quæ per fe mala funt,non oportet obfequi cuiufquam im* beeillitati * Neqjenim in fcortationibus aut in cuitu fimulachrorum Paulus unquam obfequutus eft Gentibus.-incommertio,in negligendociborumdeleäu, in citandis il* lorum poëtis,nonunquam eft obfequutus.Haäenus ille, Locus autem de uotis ludai cis extat Num.o-.in quern caetera quæ annotanda uidebätur,annotauit uir dediflimus Clunradut Pel SipiifrimusChuonradusPelIicanusecclefiænoftræHebraicarum literarum Ledorfi deliffimus in fuis illis Bibliorum Commentarqs.Sed de uotis Chriftianorum alibi for taffis offeree fe dicendi occafio commodior, Beda presbyter codicem fe uidiftetradit^ qui pluratiuo numero habuerit,Totonderunt caput, Habebant uotmn, utad Aqut lam amp;nbsp;Prifcillam referretur^Quin amp;nbsp;Erafmus,Ex ipfo (inquit) fermoneGræco nonii quet uter fibi raferit caput,PaulHS an Aquila.Ego fane libetius retulerim ad Aquilam, utpote proxime præcedcnterii,amp; quod participium præteriti temporis KO^apSjjamp;quot;JÎù} xitpaAHXid eft, raio capite,nefcio quid huius referre uidetur ♦ Quanquam priori fenten tiæ magis adminiculetur quod Aquila Ephefi relidus eft, Paulus Hierofolymâ ab* Vi/îtdfioepk nauigauit,Cæterum nulla alia cauflacrediderimhocitincrisinftituiflePaulum,quàrf» quôd inuiferet fratres, atq; ecclefias iam olim fua prædicationead Chriftum couerfas, confirmaret.Mcnuimus cnim cum diligentiæ,tum prudentiæ elfe parta tueri, Ncftrt epifeopi non raro ita adhærent fedibus,ut fpongias elfe credere poiris,fuis annexas ni pibus:nccabeuntlongiHS,nifi,autuenatioinuitet,autlcntumalliciatotium»

Deuenit^ Ephefum, illos ibi reliquit ♦ Ipfe uero ingreffus lyna? gogam,ciifputabat cum ludæis.Rogantibus autem eis,ut tempore am pilori maneret apud fe:non annuit,fed uale dixit illis,dicens:Oportet omnino mefeftum quod inftat agere Hierofolymis,fed iterum reueri tar ad uos,deo uolente.

Vbiq; deferibitur Pauli diligétia,feruor amp;nbsp;ad benefaciendum promptitudo : in hoç Ut 8i animi noftri excitentur ad rerum optimarum ftudiû. Quod autem rogatus Ephe fi manere.non annuit,fed in Syriamfeftinat,fatis magno argumente eft,Paulo Hiero folymis 8C Antiochiæ magnum aliquod fuifle negotium, ad quod expediendum tan* to animi feruore properauit.Interim uero ne amp;nbsp;Epheffis pietatem ueritatem^ fitienti bus deeflet, Aquilam ibi relinquit,amp; reditu pollicetur, fi domino uifum fit. Nam cum conditione de rebus futuris loquendum efie docuit amp;nbsp;Iacobus,Iacobi 4,cap.

Et foluit EphefOjCum^ perueniflet Cæfareâ, afeendiflet^ amp;nbsp;falu^ taflet ecclefiam,defcendit Antiochiam^Et cômoratus lUic aliquantum

IN XVIII. CAP. ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

tempons,pro fedus eft, perambulans ex ordine Galaticam regionem ac Phrygiam,confirmans omnes difcipulos.

Lucas hoc loco clcganti dilucidabreuirateufus, indicare tantum loca ilia uöluit, adquæprofcdus eftPaulus.uelutfcftinansadearuntrcrum defcriptionc, quæ Epbcfil poftreditum Pauli contigerunt, Itaqj Ephcfofolucntcni reda CæfarcamPalæftinæ, non Cappadociae (quodBedaexiftimat)ueniftctradit,mox Hicrofolymam afcendif-fe urbem, æditiori loco fitam (ludaca cnim ad Syriam Coclem mahtima loca collata, fublimior eft) deinde profedumefle Antiochiam,amp; Galatica regionePhrygia^ pera grata Ephefum redqlTe. Nihil autêin omnibusiilis regionibus, amp;nbsp;urbibus egit,quant utccclefiascófirmaret, quemadmodüfuperius quoqj in cap.v. amp;nbsp;iff.faâûaudiüimus.

ludæus autem quidam Apollos nomine^ Alexandrinus genere,uir eloquens,deuenicbphefum,potensinfcripturis.Hiceratinftitutusia uia domini,0lt;^ feruens fpiritu loquebatur, amp;nbsp;docebatdiligcterea quæ funt domini,fciens tantum baptifma loânis. Et hic ccepit libéré loqut in fynagoga. Quem quum audiftentPrifcilla Aquila,alTumpferut eum,atq? exaiftius expofuerunt ei uiam dei.

Intertexitaliam quandam de Apollo hiftonam, quod hæcnonnihilfaceret ad res ApoHo/rft«, Ephefias,Slt; Euangelq commcndationc,quod tantos habuit ininiftros.Laudatautem hunc à fummis quibufq;donis,nempe ab eloquentia,fcripturarum non uulgari peri= tia, à feruente fpiritu.infigni diligentia,loquendi libertatc,Si à traâabilttate^ HumanL tatisenimeratquoduirtantus 8C tantis pollens uirtutibas multoinferiorumcum gra tuIationeinftitutionêfufcipiebat.Difcainusergo exemplo uiri tanti,àquiburuis, qua-les qualcs fint,eaquæadfalutemfaciunt.difrere.Videmus enim non omnia unideunt dedifle,fedcognitionem ueritatis gradibus quibufdä alTurgere, Exiftimabat Apollos le probe in euangelico inftitutum effe ncgotio, fed decrant ipfi plurima. Hine Lucas, Sciens (inquit) tantum baptifmaIoannis.Arbitrabaturenim fefciredoärinam Ioannis,cum reuera nondum feiret quemadmodum feirecóucniebat.Hadlenus enim noti uno teftimonio probauimus eandem effe dodrinani Chrifti 8C loannis.Proindefi rede Ioannis doärinaimbutus fuilfet, proculdubioipfineqjChriftianædodrinæquic quam defuilfet.Neq; enim haec uei ba nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fjióvop '3'ßa7i//a'Aioe, lo^viiir,id eft,Sei

ens tantum baptifma Ioannis,debaptifmoaqiiæ, fed debaptifmo docirinæfunt intel ligenda.Quis enim fanæ mentis dixerihSciens tantum aquam, aut de aquæ baptifmo loannis^Dodrinam ergo intellexit, in qua Apollos non faneaut pleneeratinftitutus. Aiqj hancfententiamiuuant.S^præcedentiaamp;confcquentia.Præcedentia,Hie erat «a id eftcatechumcnus,ideftrudimentaedodus,uiæ,hoc eftmorisÄ; negotii domini.Confcquentia,AquilaSlt;Prifcillaairumpferunt eum,n9i^ âKf/jêk(So/i,ideftac- Ecce h!c nuU^ curatius fuie exaclius inftituerunt eum in uia domini.Non aliud tradunt aut in alia in- ßt baptifmi,fed ftituuntuia, fed in eadem, fedexadius. Quod ergodeeratilli nondodrinaeculpa doóïrin£ mena fuerat,fed Apollo,qui nondum ita plene negotium Chrifti intellexerat. Ita paulo poft tio,ergobaptia in i9.capiteaudicmus SiEphefios illos duodecimuiros,nimirumhuius Apollo infti- fmm ponitur tutione in religione dodos,refponderefe Ioannis baptifmo tindos eflc,id eft,Ioannis pro doóïrina» doctrina imbutos,cum reuera non fecius dodieflenbquàm quodcogerentur à Paulo primum certius difeere quæ effet Ioannis de Chrifto fententia. Faciunt autem hæc plu rimum ad robur eius expofitionis,quod baptifmus in cap.ip. accipiatur pro dodrina. Porto hiceftilleApollos,cuius ipfePaulus meniinitin i.adCorinth.i.amp; j.capiteho-norifieameius mentionem faciens,dum eum inter Euangcliiminiftrospotiffimosre-cenfet.Et certe uir erat immortalitate amp;nbsp;æterna gloria digniffimus. Cuius exemplo di-feimus quæ fint uiri optimi dotes optimæ,nô utiq) opes terrenæ,fed eruditio,cloquen tia,pietas,ardorcp agendi.Sed neillud quis ignorer, amp;nbsp;Apollos putet in tertia Latino-runiinflcxioncdedinandû, Apollo,ApolliniSjApolIini, Apollos in quarta Cr^corum

iy4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER illf.

inciinatîonc,quæ Attîcorum uocatur,ficfleâitur,In Redo, Apolïös, Genitiuo Apol-lOjDatiuo Apollo,amp;c.Itaq; in i. ad Corinth, i. cap. Ego quidem funj Pauli,cgo uero Apollo,ego uero Cephæ. Apollo Genitiuus eft Atticus. Verum hæc minutuIafuntSC puerilia,intcrim tarnen propter rudioresannotanda.

Quum autem uelletire Achaiam,exhortati fratres fcn'pfcruntdifci puliSjUtfufcipercnteum.Quiquum ueniHet,contulitmultum hi's qui credi'deruntpergrauam. Vehementer enim ludæos reuincebatpubli ce,oftendens per fcripturas,quôd lefus effet Chriftus.

Commendatio nbsp;nbsp;Pertinent amp;nbsp;hacc ad laudem Apollo. At nos interim ex qfdem difeimus, quod uirc»

ß-atruntt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpeflatae probitatis 8C qui frugi funt ccclefiae,ecclefiis poflimus commendare. Neq; uc

ro conlmodum efle,ut quofuis citra optimorum commendationem recipiamus. PIugt; rimum autem ille pctuit quod pius effet,amp; pietati iunxiffet eloquentiam cum eruditio ncîquæ quidem per felaudatiffima, nocétiffïma fiunt, fiincidantin hominêimpium. Elegans eft contra futilem loquacitatem caput Gellii in Atticis nod.lib.i. cap. v. Mo^ nuit autem Erafmus particulam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’d eft,Per gratiam,adieâam effe,ut intel

ligeremus muneris effediuini quod coduceret ChriftianistucI quod crcdidiffcnr.Sum ma autem dodîrinæ Apollo erat,quod lefus effet Chriftus, id eft uerus Meffias SC falua tor. Atq? hie omnium orationum 8C epiftolarum apoftolicarum fcopus eft.

CAP. XIX. Fadum eft autem,cum Apollos effet Corinthi,ut Paulus peragra« tis fuperioribus partibus,ueniretEphefum, amp;nbsp;reperti's quibufdam di fcipulis, dixit ad eos : Mum fpiritum fandum accepiftis poftea quam credidiftisfAt illi dixerunt ad eumdmo necp,fit ne fpiritus fandus,au diuimus.Et ait ad illos.dn quid ergo baptizati eftisf At illi dixeruntdn Ioannis baptifma. Dixit autem Paulus: loannes quidê baptizauit ba« ptifmum pcenitentiæ, populo loquens deeo qui uenturus effet poft ipfum,ut crederentjhoc eft,de Chrifto lefu.His auditis baptizati funt in nomine dominilefu. Etquum impofuiffetillis manus Paulus, ue« nitfpiritus fandus fuper eos,amp; loquebantur linguis,0^ prophetabat. Erant autem omnes uiri fere duodecim.

Veleru feuten» nbsp;nbsp;Maximas hic locus turbas femper cum apud ueteres, tumapud noftræætatis homi

tiade baptifma nes excitauit. D. Caec.Cyprianusadlubaianumdehaereticisbaptizandis, huiusloci Chrißi c;-loan præfidio,contend!t,femel baptizatos ab hæreticis,denuo baptizandos effe à Catholic nist nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cis, quod hoc loco dicantur q Chriftibaptifmo effefecundo tindi, qui priusfuerint

loanis baptifmo baptizati.Diuus quoqj Hieronymus aduerfus Luciferianos in prin^ cipio fere opufeuli,loannes Chryfoftomus ScBedain huncLucæ locum commentan tes,cxiftimant amp;nbsp;ipfi,duodecim hofee uiros, fecundo aqua à Paulo fuiffe baptizatos. Séparant enim loânis baptifmu à Chrifti baptifmo,hac ex cauffa, quod illius ineffieax pcenitentiæduntaxatbapcifmusthuius uero effieaxSC baptifmus remiffionis peccato^ rum fuerit,adeo ut nunc Ioannis baptifmatebaptizati,omnino non fint baptizati,fed Catabapti^iCt denuo in Chrifti baptifmate rebaptizandi. lam Si noftrorum temporum Catabapti^ ftæ ex hoc loco fuum dogma de Catabaptifmo aduerfus infantiu baptifmum fulcien^ tes,neminem baptizandum effecontendunt, nifi prius crediderit - Hineenim Paulus (inquiunt) Ephefios fecundo baptizauit,qnod ad baptifmum primum fufeeptum, nonuerecrediderunt.Proindequum infantes ad primum baptifmum noncredidc^ Veteru excuffa runt, adulti iam retingendi funt. Cæterum ut ueterum opinio (pace ipforum dixe^ fententia, rim) incircumfpedior eft,ita Catabaptiftarum prorfus fibi non conftans uaniffi^ maeft.Siquidem certo confiât ne apoftclorum quidem aquæ baptifmum efficacem effe, nifi figno cooperetur fides Si cledio Dei, quæ quidem non ab homine, fedfo* lo deo

Io deo confertur. Nihil ergo hie difputamus de interiori fpiritus baptifmo, quo folus Chriftus baptizat,fed de externo loquimur baptifini facramento, quod quidem unicum efle fæpe iam probauimus. Nó enim alius à Chrifti baptifmate ( de externo aquae loquimur) eft baptifmus Ioannis. Illi aiunt Ioannis baptifmum pœnitentiæ efte bapti fmum,amp;nonremiirionis peccatorum, Chrifti autem baptifmum remiflionis efle ba^ ptifmuJn hoc paralogizates quod illud aquæ tribuunt.quod reuera fpiritus eft. Nam amp;nbsp;apoftolorum,qui Chrifti quoq? dicitur,baptifmus,peccatum non expiât, nifi fidcs 6lt;eleéiio præeant,PhiIippus enim apoftolus Simonem baptizauit, qui tarnen a pecca lis minime purgatus eft. Significat ergo Chrifti baptifmus peccatorum remiflamcon ferri per Chriftum,in quern confignatur baptizatus,utin hoc uitam quærat,amp;: per fi-dem uitam fuam mutet in melius ♦ Ita enim loquuntur de baptifmo facri fcriptores, in primis Matthæus in is. Paulus ad Rom.ff, Ifta uero ft ÔC in Ioannis baptifmo fignifi Chrifli et loan cari deprehenderimus,quid prohibebit quo minus eundem dicamus efle baptifmum nis baptifmum Ioannis qui Sf Chrifti eft-’Audiamus ergoËuangeliftarüteftünonia, Matthæus de Io« anneteftatur,quoddixeritfeaqua tantumcôfignare,amp;illihac teflera obftringerequi poft fe uenturus eflet amp;nbsp;igni fpiritu^ baptizaturus, id eftj peccatorum remiflam exhi-biturus.Lucas uero multas poeniteniiae,hoc eft mclioris uitae formulas, à loanne præ-fcriptas,ôlt;baptifmoadditas,exponit.Marcus autêin paucis omnia ( ut cætera quoq;) complexus,dixit.-Baptizabatloannesindeferto,prædicans baptifmum poenitenti|in remifliionem peccatorum. Vbi ergo nunc eft quod illi aiunt Ioannis baptifmum non fuifle remiiTionis peccatorum baptifmum, fed pcenitentiæ duntaxat Hieenim audi-mus quod ut Chrifti flueapoftolorum, ita Ioannis quoq; fignificarit pcenitentiam SC remiffionem peccatorum,lam uero cum idem utrorfiqj fit baptifmus,quod externam facramentiadminiftrationemattinet, confequitur Paulum Ephefios nonaquae baptifmo retinxifle.Propterea quod iam fecundo baptifmo, nihil plus contuliflet, quàm illud ipfum,quod iam antea in primo (fi baptizati fuiflent) collatum crat. Proinde ipfa res clamitatBaptifmi nomen hie uariarc,amp; aliud quippiaminnuere.Dequo poftea.

Nunc quod Catabaptiftæogganniunt, Ncmini nificredenti baptifmum deberecon- Catabaptißaru ferri,iamolimexplofumcftin cap.s.SCio.hiftoriæhuius, Nam fi illi per credentêeum excu/ß fenten intelligunt,quiuercôlt;excordccredit,quisminiftroecclefiædicet, quandoquiscredat tia* aut non credat^Si iftud ex frudibus externa confefTione colligere uolunt,falli pote-runt,quemadmodum SC Philippus in Simone mago falfus eft, neqjaliud hoc dogmate efficient,quàm quod nemo poffit tuto baptizari. Si uero ad externam confeffionem omnia dirigunt, quid aliud quàm incrédules quoq; amp;nbsp;hypocritas ad baptifmum ad-mittunt.dd quod cum maiore iunâum fuerit impietatc,quàm fi infantes,mortuos qui dem originalipeccato,fed Chriftifanguineuiuificatosadfacrumadmitterentbapti-fma.Proinde cum alienum à pietate 8c communi fenfu fit dogma illorum,nihil robo-ris ipfi ex præfenti loco accedit. Aliud enim dcfcribit hoc loco Lucas. Nam nunc dice-mus de genuine huius loci fenfu. Audiuimus in cap. is.(quod ibi adresEphefias per-tinercmonuimus) Apollon fidelem aliàs SCmagnü in domino uirum, non ritein ue- Expt^tio hu« ra Chrifti religione imbutumdocuiffeEphcfi,nimirum quodipfehadenusdodus iwlock ératCseterum cum magiftro pluiima défunt,nihil mirum, fi 8C difcipulos plurima fu giant.Iam uero ex omnibus circumftantqs liquet hofee uiros duodecim Apollo fuifle auditores. Defcripturus ergo hiftoricus res nobiliores Ephefi per Paulum geftas, ab eoaufpicatur,quomodoimpcrfedum in quibufdam Chriftianifmu correxit.Etmo-dum quidem per quern illis medicatus fit defcribit.Igitur cum illi fe difcipulos domini, id eft Chriftianos efle exiftimarent, qui reda ambularent in uia domini, utpote Apollo tanti uidelicet dodoris difeipuli, Paulus uti erat harum rerum expertiflimus 8C dili-gentiffimus explorator,probaturus num fani effent in fide,ccrtiflquot;imam admouet probandi rcgulam, ipfum uidelicet fpiritus donum, hoc eft fidei maximam uim, quae ex fpiritu eftjConfcientiæ fecuritatem ♦ Nam ad Romanos quinto, luftificati (ait) ex fide pacem habenius erga deum per dominum noftrum ôCc. Hane ergoanimi fecuritatem

COMMENT. LIBER II11.

Metonymïdt

Galat,}t

natut ex hoc uelui côfequenti colligere poffimus fuperiora quoq; de baptifmo dodri* (^alisfùerit næeffe intelIigenda.Porrôiftisexponitqualisfueritdodrina Ioannis.loäncs(inquit) 'doiirinit loan= baptizauit baptifmum poenitentiac. En tibi iterum non dicit, Baptizauitin baptifmo

KulJrychut ZHWgJ««.

indagans quæ nori nifi ex uera fide eft interrogat, Num fpiritum fanâum accepiffifgt; poftcaquS credidiftis?Ecce nihil de baptifmo aquae, fed de fide amp;nbsp;doârina interrogar. Non enim dicitî Pofteaquam baptizati eftis aqua. Hiciam illi produnt ignorantiam fuam,amp;qaodinuerareligioneChriftianaadhucrudeseflent,Tantü(inquiunt) abeft utfccuriSi cordibus fimus illuminatifpiritus flamine, ut hadenus nefderimus num fit aliquis fpiritus. Volens ergo extorquere erroris cauflas 8(. obftruere fontem unde it Iceffluebat,prætcrea interrogauit,l/ç ri ov/ji(ia.7f}!iQ-hTii In quid ergo baptizati eftislOb ferua autem loquutionis uim.Non inquit,In quo baptizati eftis,fed in quod doârinç genus indu(fiiefiis.'’Sicfuperius in is. cap.audiuimus Apollon duntaxatfduiflebapti-finum Ioannis,id eft,in dodrinaloanis fuitfe inftitutum. Hi ergo ad doâoris morem amp;nbsp;ipfi loanis baptifmum,id eft,dodrina ialt;Sant.Dicunt enim, hç 'm! loawnamp;ócnfia-fjL«, In baptifmum Ioannis baptizati fumus. Sed ut ille errarat amp;nbsp;Aquilæ inftitutioneexa'' élius didiceratquae effet doârinaloannis.-itaSf hiaccuratius inftituüturà PauIo.Non enim hic abfidtautcontemnendam docetdoârinam Ioannis, ut inefticacem autimgt; perfedam, fedclarius cxponitqualisfit, oftendensillos nondum intellexifle Ioannis dodrinam.Obferuabis autem quod nihil hic de elemento aqu^ difputar, fed de dodti pœnitentiæjfed èôriTfia'fi.«. Et quid haec loquutio polleat fequêtibus exponir, Loquens populo utcrederent in futurum.Duo ergo funt quaedocuit loannes, Pceni^ tentiam Sifidemin ChriftumjfiueRcmiflfionem peccatorum;atcumeademtradantur dodrina Chrifti fiueapoftolorum,utteftatur ipfe dominus Lucæ 14. quis eftqui iam nonuideat Ephefics iftos duodedm uiros non redeinftitutosfuiffeinuiadomini, quanquam fc rede inftitutos cfTc arbitrarcntur^Hic ergo cernentes ueræ religionis fpc dem.fentientes^ Chriftû effepaeem SC iuftftiam noftram, nfic quidem in ilium aquae baptifmo,quo hadenus tindi non erant,confignantur.Ergo protinus etiam ut primi tiæ Ephefiorum externe quoq; fpiritus fandi baptifmatc baptizantur, donati lingua^ rum 8C prophetico munere.Dequo didum eft in cap.i.amp; lo.Hadenus autem male in^ ftituti melius inftituuntur,amp; baptifmo aquae fufcipiütur in numerü populi dei, Hune ucronodumadhuncferemodum primus foluit felicis memorif clariffimus uir Zuin glius,qui de hocloco multo plura 8C in Commentarioad Galliarum regem,amp;in ope^ re de Baptifmo, contra Catabaptifmum,pro puerorum baptifmo, conîcripfit î è qui^ bus tufiquæhis deefic uideris petere poteris.Quod autem Catabaptiftf hicobficiunt. Ergo baptifmum pr^cedit dodrinatnerao negat,fed in adultis,ôlt; apud eos apudquos nondum increbuit nomen Chrifti. At apud quos femel auditum eft, uiciftim nemo ne garepoteft,parentes de liberorum falute anxios, hofee ad facrum offerre baptifmum, quod audiant deum etiam infantium effedeum. At baptifmum ipfum aliud nihil effe quàm fignum populi dei. Verum de hac re fatis iam difeeptatum eft, Haec autem funt initia rerum àPaulogeftarumin Ephefo.

Introgreflus autem (ÿnagogam, libéré loquebatur ad tres menfes, difputans amp;nbsp;fuadensderegno dei.Cum autem quidam indurarentur neccrederent,male loquentesdeuiadominicorammultitudine,di=« greflus ab illis fegregauitdifcipulos,quotidie difputans in fchola Ty^ ranni cuiufda. Hoc autem faflum eft per biennium, ita ut omnes qui habitabant in Afia, audirent fermonem domini lefu, ludæi fîmul Græci. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V

Pergit reliqua quæ in Ephefo gefta funt deferibere, 8C paucis quidem omnia, quod eiufdem generis complura iam fæpius audita fint in fuperioribus ♦ Libéré loquebatur de regno dei,nihil diflimulans aut tegens propter ludæorum metum, Hi cum carnalc

IN XI X. C A P. Ä C T. A P O S T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;157

Chrifti fomniarent regnum,Paulus fpiritualcafleritforc.Dc quo nonnihil diflum in cap.i.Qucmadmodum uero in Antiochia, PifidiaeJconiOjTheflalonica 8C Corintho nulla potucruntfrangi diligentia SCinftitutione.itahic quogjinduratijornncmccele- Vide Koma, flemcontempferefapientiain ♦ Vtuero ibi excuus ueftibus damnationemin ipforum cr deriuauitcapita,itahic quoq;deferitillos$tum ne qui illorum malitiaconuittis amp;artigt; bus (pyum cnim fermenti toiam maffam fermentât) corrumperétur, tum ne illorunt quoqpnuidiammagisinflammaret, tumneimpotentioribusrixis adnihilumprofU turis fuppeteret anfam»Vnde nos iterum difcimus quid cum illis fit agendum, qui ue ritatem afpernantur. Cæterum fcholam Tyranni cuiufdam ad facras contiones dele^ gitîatq} in hacfummadiligentia per biennium prædicauit Chriftum,ncc fine maximo fruflu^Maxiraa enim multitudo cumex ludæis tum Gentibus maxime, Chrifto credi dit.De Tyrâni autem fchola nihil ccrti adferre pofTumus, unde nomini origo,aut eue locus fie diâus fit,Fuit quidem Corinthi Dionyfii tyranni fchola, cuius in 3^ Tufeuk meminit M.Cicero,fed non confiât pariter docuiffe ullum Ty rannum Ephefi, Atta-men hoc fatis certum efiLucam locum quendâ Ephefi ad docendû accommoduni Ty ranni fchola dixifie.Erafmus in annotât, fuis in tefia,no,Sufpicor(inquit)fuiffe fecef-fum magnatis alicuius,in quo folitus fit Otiari.Quandoquidê feh ola Giycis fonat otiûgt;

Virtutes^ nô uulgares ædebat deus per manus Pauli, ita ut etiam fuper infîrmos deferrentur à corpore eius fudaria amp;nbsp;femicinda, amp;nbsp;re^ cederentab eis morbi,SC fpiritus mali egrederentur,

Verbo iunguntur miracula adrtiirabilia, ut Gentium ludæorum^ anirtii frangan^ tur ÔC libentius hæreant prædicati ucritati de falute. Verifimilecnim erat ifios elfe làlu^ tis præcones,qui omnes morbos iftô nomine quod prædicabant, depellebant. Quod autem de umbra Petri diâum efi in cap, y, idem hue quoqj ad fudariola amp;nbsp;femicinóia Pauli congruit,Semicinâa autem fuccinâoria Grammatici uocant, quæ medium ue-* ftiunt hominem,

T entauerunt autem quidam ê circumeuntibus ludæis cxorciftis in uocare fuper eos,qui habebant fpiritus malos,nomen domini lefu, di centes: Adiuramus uos per lefum quem Paulus prædicat, Erât autent quidam filr) Sceuæ ludæi principis lacerdotum feptem, qui hoc faciès bant.R-cfpondens autem fpiritus malus,dixit:Iefum noui, Sc Paulum fcio,uos autem qui eftis Et infîliens in eos homo in quo erat dæmos« nium malum,8^ dominatus eis,inualuit contra eos, ita ut nudi amp;nbsp;uuk nerati effugerent de domo ilia ♦ Hoc autem innotuit omnibus ludæis fimul ôd Græcis,qui habitabant Ephefi:amp; incidit timor fuper omnes illos,amp; magnificabatur nomen domini lefu.

VtapudPhilippenfesdæmonis artes deteâas, oportuit rnagnamueritati concilia- Aduerfm exor re gloriamuta hoc loco deo uifum erat mifero Exorciftarum exemple,fraudes dæmo= cißust nis,8lt; malarum fine curiofarum artium impofturam detegere, dC uanam in hafee res fi dutiamdeftruerc, atquecorSf pedlus hominis fibifoliSCucritatisftudioconfecrare, Quod cnim Ephefii Exorcifiarum mulda moniti territiq^,curiofæ artis libres exurfit, ôCdeofefetotosconfccrantjhuiusfabulæcfiCataftrophe. Porto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Græcisfî-

gnificatadiuroîSf adiurator,Iofephusautemlibro Antiquitatums.capite 1. traditdeum hocSolomonitribuifle, utartemhanc adiurandiaduerfus dæmonasad hominum utilitatem infiitucret î qua Ëleazarum quendam ludæum præfente V efpa-fianolmperatoreufumfeuidifleait, Cæterum quid ci narrationi quam illedeSolo-moncinftituitjtribuendum fit,iudicio LciSorum pcrmitto.Hoccxptæfcntiloco con-fiat Adiurationis rationemàfiliis Sceuæ ufurpatam prorfus nonfuifiediuinam.Nam

1^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMMENT» LIBER IIIL

explofa cft î fed Si libri de hifee rebus traçantes poftea exufti funt » Præterca ciufmodî cxorcifmi Siexorciftæ ab omnibus penèecclefiafticis feriptoribus fuperftitionis tiiulo accenfiti funt Joannes Chryfoftomus,DignSefthicadmiratione (ait) quomodo dæx mon ille non cooperatus eft errori illorum,fed refutauit eos,8i omnem dolum eorum manifcftauitMihiuidetur ualdefucccnfuiffe.quemadmodum fi quis extremepericligt; tetHràmiferabiliamp;ærumnofoquodamrefuteturSiomneminiltumremittere uelitfu rorem,Sic.Exorciftæ itaqj illi impoftores acmagi fuerunt,cx eorum numero, qui cir^ cumeunt,amp; ad quæfium certis ritibus ac uerbis conceptis eqciunt noxios fpiritus, qua les nobis nonnullos noftrofæeulo profudit collegium,quodLufienfe uocantEtma» ligniifii fpiritus iccirco iftorum parent præceptionibus, utplurimos decipiant, Si in errore retineant.Mentiebâtur illi fe hancartem à Solomone perdidicifle» Si enim quip piam huius tradidiflct.nimirum nihil tale tradidÜTct.Ergo cum magna effet Solomo* nici nominis authoritas,in hoc ilium fuæ artis fingebant authorem, ut maiorem ex ea Verboruitt Oet caperent utilitatem Jam uero quamuis qfdem uterentur uerbis,quibus utebantur apo ufM adret pro ftoli,nihil tarnen efficiebant,Nam deerat fides,prauum aderat inftitutum, præterea Si ^hanatt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inftitutum domini peruerterant. Nam quæftus gratia fanâa uerba aliô torquebant, g

inftitutaeffent Jccirco falluntur Si hodie quotquotconceptis Si fanéiis ( ut aiunt) uec bis quicquam fe effedluros credunt Jn hifee enim rebus neceffarium eft, ut darum ad^ fit domini præceptum, nihil^ in eo fit uel mutatum uel finiftrius ufurpatum aut intel Icâum,deniqj ut mens noftra non aliô quàm fides docet,fpeâet,ne deprauata fît: ut^ fideilucerna ubiq; præluceat; alias nihil effeceris uerbis quantumuis fanâis acefticaciquot; bus, Sed de hac re diximus In capite Prsterea huequoqjilludfacit, quod dæmon clamitat,Iefumnoui,8i Paulum fciOjUosautem qui eftis^ Quod Chryfoftomusexpo nens, Vos (inquit) non^creditis,fedabutentes hcc nomine,talia dicitis.Hæc dicens fi-mul in impoftores infilii t, SC pœnam de ipfis condignam fumpfit » lam fequitur Çata^ ftrophe,Ea res innotuit omnibus cum ludæis tum Geniibus Ephefum habitantibus, Si incidit timor fuper omnes,ac magnificabant nomen domini lefu, quôd omnes ad-uerfarias uinceret uirtutcs,8i quôd nullius quæftuiautgloriæ feruirc uellet,

credentium ueniebantconfitentes amp;nbsp;annundantes fadla fua, Multi autem exeis,qui curiofas artes exercuerant, comportatos H bros exuflerunt coram omnibus,amp; fupputatis prctfjs illorum,repere runt pecuniæ quinquaginta millia, Ita fortiter crefeebat fermo dei, Si confirmabatur»

Hune locum alfi fie cxponunt,Credentes uenerunt Si confeffi funt,id eft, cum gau-dio annunciarunt,quid per ipfos patraffet deus.Ergo per ràç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facfa,intelligunt

Conleßio pecs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, id eft, Si annunciantes » Caeterum uideri poterant Si de fcelcrum agnitione

«tor««» exponendaeffe,utintelligamus Ephefiosfpiritu dei compundos, palam indoluiffe quôd errarint tantopere Si tarn impiejpræterea ingenue confeffos,erraffcfe,Si quibus errarint modis quamœ temcre uaniffimis ariibus fidem praebuerint ftulti, Si id genus alia fada fua.cxpofuifle.Fieri enim nequit,quin grauiter doleant, Si libenter fateantur erraffe fe Sipeccaffe, qui per exhibitam lucem gratis dei ueritatem affequuntur : imô non ceff3ntfefedamnare,qui fie refipuerunt.Iuftus enim primumaccufatfefe, utin-quit propheta Pro«erbiorum is.Quodadoccultorum confeffionem, quam auricula-rem nuncupant, pertinet, nihil mororeos quigrandia quædam dehaciadantes, ipfi fefenon intelligunt. Certum enim eft iftam neqjScripturis ncq; Vetuftati nota fuiffe, fed nuperum quorundam hominum effeinuentum, Nam utmulta interim tranfeam infallibilia huius rei argumenta,unicum Ioannis Chryfofto» proferam teftimonium, qui in n.ad Hebræos eap.fcribens,Non dico (ait) ut te prodas in publicum, neq; ut tc apud alios accufes,fed obedire te uolo prophets dicenti,Pfal.3cr»Rcuela domino uiam tuamiantc deum ergo confiterepeccata tua,apud ucrum iudicem cum oratione ddida pronuncia,

pronuntia,non lingua,fed confcientiæ memoria,amp; tunc demu crede te mifericordiam poffc confequi, fi habueris in mente peccatatua continue, amp;c. Sic de occultis peccatis fentit Chryfoftomus, ècuius teftimonio facilequis dcprehenderit, quod nulla fuerit apudeos talis,qualem Pontifiai uolunt,confeflïo, Etpofteriorem hue fenfum iuuant ca quy iam fequuntur,Multi autem ex cis qui exercuerantrà Trty^p-y« Ti^a^avra/jJd eft, curiofas artes, comportatos libros exuffcrunt coram omnibus^Hic cnim frudus efte^ ius facinoris quod dominus cum Sceuæ (m Si fupra monui)filtis patrauit.Gonftatail tern ex hoc loco Ephefios curiofis artibus fuifle deditiftimos « Vnde forfan prouerbio locus eftdatuSjEphefiæ literæ, de quo Erafmus«Beda ait per curiofas artes intelligi Ma gicaSjincantationum, diuinationum, curationum, amp;nbsp;adiurationum fuperftitiofarum deliriis cofertas î quibus Genethliacorum interrogatiunculæ 8i conieduræ addiuinan tes accédât, quas mireperfequitur Auguft in lib.qu^ft.ueteris Si noui teftamenti Jdem quæft, X7. uet. nbsp;nbsp;noui tefta.SC quæft« «r.ad Dulcicium Samuelis exufeitatione uocat fa^ Sdnuielis exu^

thanæ præftigium « Equidem i. Rcg. is. hiftoria narratur rei illicitæ aclege prohibitæ, feitatio.

Deut.is.Sed de magia fatis didum cft in caps.plura etiam apud Plinium lib,jö,cap.i.et ». amp;nbsp;alibiî mire enim hic Magos ac magieen infequitur Jam quodpretium attinet libro rum.Erafmus monet in annota. Græce feriptum efte tuyo//œfyi/f/'ou -rtîvTi. Id eft,Etinucncratquinquagics millenumma.AtBudeuslib.de Afteet Parteius quiit to,ifta ad uerbum italegi dicit,Etinuenerunt argenti nîyriadas quinq?,quod interpres (ôtait) rcâetranftulit quinquaginta millia denariû.ncn utPlutarchi interpres in An^ tonio ô( Pompeio, millia nummû, pro denariorû miJIibus, uertens,qua ratione qua^ druplo minor fit fumma.Hæcfummaquint^ milliaaurcorumnoftrorum (Corona« tosintelligit) ualet,netemereputemuslibrorûfumm3mà Luca Apoftolorum feriba commemoratâ. Id enim omnino admiratione dignum tanti libros adiurationû conv paratos. Hadenus Budæus, cui Si Erafmus in Paraphrafi poftea acceflit,reddens dena riorum quinquaginta millia. Ex hoc autem loco intelligimus quod ueram poenitentia idoîorwm Gquot;lit non pigetullarum rerum aduerfus deum inuentarum facerciaduram.Nam Si Ezechi perßitioforunt asamp;Iofias principes optimiarasftatuas 8iornamentadeorumperegrinainæftiman.- hbrortvmineen dis conftruda impcnfis,neglcdo pretio,confrcgeruntatq,’ igneconcremarunt.Iam ôi libri hi Ephefii idololatriam refipiebant.proindedigni erant quiexurerentur. Nemo enim negat impios 8i malos libros elfe exurendos. (jæterum bonorum incendium li-brorum iamolimdamnatumeftintemerariolehoiachimfacinore. Hic enimpræter ius amp;fas, utapudlcrcmiamextatincap.î.r,leremiæueras 8i pias orationes conciditSlt; concremauit; hoc ipfo fignificans nunq defuturos homines improbos, qui optimos effent combufturi libros. Id fi quis hodie non aider compleri, nihil uidet. Adeô enim fæuit quorundam dira in ueritatem rabies, ut ne à Bibliorum quidem abftineant pro-feriptione Si incendio. Sed propediem aderit ultor, ille qui inextinguibili igné incêdia rios iftos perpetuum torrebit. Sublatis autê rebus fuperftitiofis Si impies fermo domt ni Si crefeebat 8( confitmabatur. Si ergo in uera animi pietate é medio tulerimus quod deo Sdegi eius aduerfatur,non décrit fuis dominus,crefcet^ uerbum cius.

His autem expletis, propofuit Paulus in fpiritu, tranfitaMacedo^ nia be Achaia, ire Hierofolymam,dicens:Poftquam fuero ibi,oportet ineamp;Romamuidere. Miffîs autem inMacedoniam duobus ex his qui miniftrabant fibi, uidelicet T imotheo bC Erafto, ipfe remanfit ad tempus in A fia.

His perbiennium(inquit)fclicitergeftisinfpiritu,id eft fecumdeliberans,apud fefe ftatuit Hierofolymam redire et deindeRomam petere. Aut certein fpiritu dixit .quo al;? ligatus erat,de quo audiemus in cap.xo.Præmifit autem miniftros fuos Timotheum 8C Eraftum,fortaffis ilium Corinthiorumquæftorem, cuius mentio fitad Roma,cap.is-, nimirumuteteleemofynarum (quod etBcdamonuit) aliquidiiliccolligcreut,fuble-ox

16o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER nil.

uandts paupcribus quicrant Hicrofolyniis,amp; animos illorum in addcntum Pauli prac pararent. Poftremo audimus in præfentiaram Afiam ufurpari pro ipfa Ephefoaclo^ niainfacris^utfupraquoqjannotauimus.

Ortus eft autê illo tempore tumultus non exiguus de ilia ufa.NIam quidam nomine Demetrius,faber argentarius,qui faciebat dclubra ar gentea Dianæ, præftabat artificibus non exiguum quæftum : quibus conuocatiSjôô his qui fimilium rerum erant opifices, dixit : Viri, fcitis quod ex hoc opificio quæftus nobis eft,8d uidetis amp;nbsp;auditis, quod no folum EphefrjSjfed pene toti Afiæ Paulus hie perfuafit, amp;nbsp;auertit mul tarn turbam,dicens,quód non fint drj qui manibus fiant. Non folum autem hæc pars nobis in periculum uenit,nereprobetur,uerum etiam nemagnædeæ Dianætemplum pronihilohabeatur:futurum^ fit, ut etiam deftruatur maieftas eius,quam tota Afia amp;nbsp;orbis colit»

Miram hoc loco amp;nbsp;fpeflatu iucundam pingitLucas tragoediam,ih qua ceu in tabu/ la fpedandum proponit crucem ex ueritate emergenteni,idololatrarum quoq; artes SC furorem,conuitiaSCturbas,curtumuItuenturidoloIatræ,quidprætexant, quidquæ^ rantîbreuiter,pugnam religionis 8i fuperftitionis,utriufqj etiam arma SC ingenifl, po^ Lwfrfj pi^fordi tifCimum tarnen fuperftitionis tarn probe fuis pingit coloribus,ut non fruftradiâus fit piâor Ecdefiafticus.Quas enim res pidores, perinde ut fi nunc primum gerantur, penicillo exprimuntatqjdemonftrant, eas ipfas hiftoria defcriptionibus atlt;^ orationi busfuisfadasiamnarratatqjdcfcribit. VndcSt Simonides apud Plutarchumpidu-ram poëma quoqjtacens, St poemaloqueBtemappellatpiduram»Id cum ftupidiiftt monachi nefeiant ex Luca medico profeffione,pidorem fecerunt,cum reuera propter gcniumhiftoriaepidoranonnunisfitcognominatMS.ProprhirimeergohunctumuL turn defcripfit,Sc primo quidem in genere dixit, Ortus eftillo tempore, dum uidelicec Paulus Euangelium profitercturStabitum pararet, tumultus non exiguus, de ilia uia, id eft propter religionem Chriftianâ euangelicam^ praedicationem. Nam fupra mo-nuimus Viam in facris fæpc ufurpari pro religioneStinftituto. Deinde caulTas tumul tusadeo^ authoremipfumatq; ipfamorationem defcribit.qua illealiorum mentes ad tumultuandumconcitauit» Poftremo ueromiris modis ipfam pingit feditionem» Porro iam faepe monuimus Apoftolos St ueritatis miniftros non efle ( ficuii accufan-Seditionum au tur) feditionummagiftros,fedipfosimpios St idololatras. Idem hocquoq; loco tradt thoreh tur.Nam Demetrius àyyi/foitÔTfÇjid eft,argentarius,hoc nominis ab elaborädo argent to nadus,huius feditionis extitit author,non alia caulfa ad hanc rem tarn periculofam indudus quam auaritia. Cum enim delubra faceret argentea Dianæ, uera autem religio externum condemnaret cultum,non mediocriter quaeftui fuo timebat.Confilium crgoexrecepit,quo ueritatem glifeentem opprimât. De hoc ccnfilio pluribus in con fequentibus, Nunc uero paucula quædam annotabimus ex authoribus quæ ad hunc Dfltttrrf» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;locum conduccre uidentur intelligendfl. Dclubra proprie rcpofitoria funtftatuarum,

atqj etiam templa deorum, Erafmus hunc locum exponens votovç quidem templa fi-gnificare ait,fed Lucam hie intcllcxiffe ædiculas feu thecas effigie rempli, in quibus re-poni folerétftatuæ.Vnde St Chryfoftomus author Graecus,Quomodo (inquit) pof-fibile crat delubra fieri argenteai’Fortaffis intellexit ædiculas, St coopercula quæ Ciboria uocant.Et M. Varrolibro s.rerum diuinarum,apudMacrobiuralibroSatur,j» cap,4,Sicut locum(inquit)in quo figèrent c5delam,candelabrS appellator : ita in quo dcfiponerent,nominaruntdelubrS, Ego ergo exirtimaucrim Templiaut Delubrino mine omne id comprehenfumeffe, quod pertinet ad inftrumêta ornamental templo Dilt;lt;«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rumjcuius generis apud nos funt Ta^en,s4rfb,MorjJrlt;i«iie«,Stidgenus nugæ,De Diana

finit» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem

IN XIX. CAP, ACT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16i

autcm hacita fcripfit Paraphraftes.Erat (ut diximus) Ephefiorum ciuitas magnopcre dedita curiofis artibus.-8lt; Diana crédita eft apud Gentes in ueneficiis habere numen ali quodîundcamp; triformis ab illis dicitur,quemadmodum Hæcate: coc^ fumma religio.-necolebaturapud Ephcfios.Lo.uero Coelius libro lo.cap. ö-.eiufdem mentionem fa^ cienSjQ?*^ uerotriplicem (inquit)uifitationemfaciatLunacumfurgitincornua,amp; DianaLuttit, falcata dicitur,cum^ diuidua eft amp;nbsp;cum orbecircumado, hinc propagatum autumât poericumcommentum detriformi Diana,Vnd fitamp;Maronis illud decantatS Gram-maticis,diucrfe^ pro ingcniorum captu expofitum,

Porro Hieronymus m Præfatione in epiftolâ Pauli ad Ephcfios fcribit banc Dianant non cfte uenatricem illam,quæ arcS tenet at^ fuccinda eft, fed illam multimammiam, quamGraeci 7PAu^adamp;o/j uocant,quam^ ipfaeffigie uolebantomniumbeftiarumSlt; vide lAäcrob, animantiuni cffie nutriccm.Dc qua copiofiora Politianus in Mifcella.cap, n, ubi Sgt;C Fe- de Sole fiue A= ftum huius deæ ex fentêtia Xenophontis Ephefii defcribit. Diana itaqj hæc apud illosf oHtne. pro ea culta eft, quae omnia uiuificaret atqj aleretî undeS^ huic folae urbis fuæ tutelam locarunt Ephcfq,Hæc de dea,nunc de eiusTemplo,de quo Democritus quidam,utre DetemploDitt fert DiogeneSjintegrum librum confcripfit,Iulius Solinus cap,$?.Ephefo(inquit) de- tueEpheßa, eus tcmplumDianjeft, Amazonum fabrica, adeo magnificum,ut Xerxes cum omnia Afiatica templa igni daret,huic uni peperccrit,Et Plinius hoc plenius deferibens libro jff.cap,i44Magnifîcentiæ (inquit)ueraadmiratio cxtattemplumEphefiæDianæ,du- biettnh centis uigintiannis fadum à tota Afia,In folo id paluftri fecere,ne terrjmotus fentiret, dirait Paulat aut hiatus timcret,Rurfus ne in lubrico autinftabili fundamenta tantæ molis locaren- Euangelif pra^ tur,3ntecalcatis eafubftrauerecarbonibus,dcinuelleribuslanæ.VniucrfolemploIon fidio, maxima gitudoeft CCCCXXV, pedumtlatitudo ducétorum uiginti.Columnæcentumuiginti ergo uis es-glo feptem à fingulis regibus fadæ,fcxaginta pedS altitudine, Exiÿs xxxvi, cælatæ, una ria efieuägelij^ à Scopa,Sfc.Hæc de magnificentia rempli Dianæ Ephefiæ.Rcdimus iam ad confilium Dcmetrii.Is cum fentiretfrigerecultum deæ, acrempli opinionem uilefcere.conuocat Conßliutn De» omnes eos qui alebätur rempli luxu atqj fuperftitiofo deæ cultu,cuiufmodi funt pido- melr^, res,Sf qui acu Sf qui penicillopingunt,fuforcs, plaftæ,cermatiftæ, idolotechni fiuefta tuarii,amp; fimiliumrerum nugipolæ,amp;apudhosfeditiofamhabuitorationem, Vbiillud quoq; annotauit Chryfoftomus malignitatc permotum i ftæccocpiffe. Abundans enim (inquit) erat: unde ipfi quidcm non täntum potuit nocere religio,quantum illis quos non nifi pauperrimos conuocauit,ut tales facilius ad arma permoueret.Nam talcs quotidiano rempli iftius opificio uiditabant,Vfus eft autem apudillos oratione uc hementi.Nam Suaforia eft Si ab Vtili ac Honeftolocis efficaciffimis duda,Præfert autem V tilitatem, quod hac hominum animi pluspermoueantur quàm honeftate t fed non negligit interim honeftatem, nequidlucri duntaxat gratia dixiffeuideatur, SiuC totacauffa maiorem habeat gratiam Siauthoritatem, Cæterum argumëtum primum tale eft,Illud omnino nobis ferendum non eft,quod quæftum Si uidu imminuit. Im-minuit autem ea religio quæàPauloifto(contcmptimlegatur) hominenouotradi-tur,Nonitaqjferendumnobis noxiumdogma,Hieuero Affumptionêpaulocopio=lt; fius exponit,quafi dicatîQuæftus ac uidus nofter paratur idolorum cuitu, pidura. Si id genus artibus, Cæterum Paulus ille Si ipfosdeos Si ipfa deorumfimulachra,imô quicquid in horum inftituitur honorem, contemnit Si inutilia deo^ ingrata effe do-cettquæftum ergo ac uidum à nobis tollit. Aduerfatur autem hie quoqjlocus imagi-nii ufui,Nam quis tarn uæcors eft, utftatuas ab hominibus fufas aut fculptas pro ipfis AduerfM imd» diisDemetriumhabuiffcexiftimct^SciebatenimSiipfcæreaseffeillas,autmetallicas, ginamafim, aut cedrinas,aut uitigineas,aut tiliaceas, Cæterum pro diuinis habebat uenerabfldus, idco^ propter eos quos fignificabant,Si propter miracula cum plura turn etia ingen-tia,quf dæmonum arte ex illis aut iuxta illas ædcbantur,item quod fimulachrum illud quod in eo colebatur Templo,e cœlo lapfurh fama effet. Hæc prætcrea noftrorû quo-quehominum Si aduerfariorum uerbi mores Siconfilia deferibunt, Videmusenint

l61 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COâîMÜNT* liber uil

mo nach or um amp;nbsp;facer Jo tum concurfarc collegia, clam i tare, Si ficperfexfritutcoepit euangelica fidcs,iam Mifla unacuin diuorutn cultu periinceffarunt amp;nbsp;oblationes fa^ crificia,uota,pcrcgrinationes,ôlt; omis generis anathemata.Vnde ergopofthacequos, canes,fcorta,famuIitium,Sybariticas menfas,bonibicinas ueftes,aedes amplas,Slt; Ado nidis parabimus hortos Hie ergo oninis generis homines, omnes gradus, breuiter omnes omnium animos in Euangelii concitantodium.Principibus,opulentioribus, Sc tenuioris fortunæ hominibus,fingulis inquâ exponut qua in re ipfis euangelica do ólrina incómodare pofTit: atqj hac in replufqua rhetores praeftant amp;nbsp;plus nimiû offi.-ciofi funtlam Si ad honefti locum accedimus.Hunc aut fuperioi i pulchra tranfitionis formula ficattexit.NonfoIumaflthaecpars (inquit)in penculflnobis uenit, nerepro bemur,ncrumetiä nemagnæ Dianæ templû pro nihiloreputetur.Sicem utili.fpeciem honefti neâit. Nam quid honeftius,quid decencius uideri queat,q publicain pietatein tueri,q patri] numinis maieftatêdefendereî’Hancfpeciem pietatis mire qcallideac uer Jute,prxtexereauaritiæ fuæ hodiefolentepifcopi quidâ amp;nbsp;prælatijdumfacrofanâæec deftæauthoritatéiaâitant,Magnamdeiparâ uirginem,templa,fimulachra,accultuni eiusinftruâiirimûdeuotiiTimum^irridcriatqtconculcari clamitant'. Equidê omnix Demetri] uerba,ficutamp;illorü,eximiuni pondus habent. Nam Diana magnamuocat, Templû ueroôdcultumeius,iani non templû aut ûmplicitercultum cius nominat.fed maieftatêeius appellitar,amp; à totius Afiae reuerencia, quôd fcilicet ad hancex toia Afia Peregrinalio* confluerctinnumerahominûturba,commcndat.Quafidicat,Neq5uero uerifimileeft «« addiuoft tothominûmilliaaberrarc,neq;ferendûuttamdiuturna, fanâa.amp;cômuni omnium regnorû comprobata religio,ita abrogetur^Quid uero noftri aliud quiritanturî' Nihil diicriminis in iftorûôi noftrorum inueniasquerelis.Colligimus aûtexhoclocoapud omnes pcnè.Gentes amp;nbsp;in religione quauis fuperftitiofas inftitutas fuifle ad decs pere-grinarioncs.Nam ut Epidaurû, Delphos amp;nbsp;innumera alia tranfeam loca, certe Afiani betheldomiu repctebânt Ephefum,Ifraëlitæ uero Bcthel,reuera Bethauen,Berfeb3 ac Gilgal. Vndc dei, Bethauen Si apud prophetâ legimus.Quærite me amp;nbsp;uiuetis « Et nolite quærere Bethel, ad Gilgal domui umita* noliteintrare,amp;adBerfebanetranfieritis,Amos t.cap.Hicenim prophetâcumOiea tH« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miris modis infedantur iftud idololatriæ genus. Atqui negleâis iftis omnibus uideas

hodieapud iftos qui maxime Chriftiano gaudent nomine, pro una Diana deeem colt y., nbsp;nbsp;Marias, neqj uero uulgari more aut incelebri fama.fed ædificiorû fplédorc,fimulachro

rum nobilitate,fignorû miraculis,amp; peccatorû condonationibus.item ôC locorû dele^ duacfandimoniailluftriflimas.Etutolim una Diana iam Agrotera.mox Coryphea, deinde Laphyra,item Corythallia, Ephefia quoqj Aulidenfis amp;nbsp;Pergea dicebatur : ita apud noftros uaria Mariae indita funt nomina. Alia enim Laureiana,alia Heremitana, alia Aquenfis,alia Ripenfis,alia Gampéft^,alia Rofacea,alia Liliaca à uanilîimis homi=: nibuspropterftultasopinionesfuperftitionescp eft nuncupata.Etutde Dianauariae erantfabulæ,cuius generis Slt;illudeftquod Ephefiæ fimulachrûcœlodelapfum dice^ batunita de diux uirginis idolo 8i facellis eius uaria tradûtur. Hoc enim aiunt abipfis angelis ex orientis partibus in extimas occidentis delatû oras: illud uero ab angelis uel fabricatû,uel confecratû,uel audum,uel ab hoftiû incurfione defenfum. Præterea hoc lîmulachrû uirginis à Luca pidum,aliud àfanâo quopiam fculptû,amp; aliud ab angelis inuentû amp;nbsp;reuelatum,item aliud fua fponte,fed miraculofe enatum,iam amp;nbsp;multa coelo delata elTemenriuntur.Quædâ item alia Chrifti.uirginis 8i diuorû idola finxeruntefle immobiiia,quxdâ lachrymas profundentia,quxdam uero quæ uel pingi uel in alia la ca poni renuerint,ucl translata redierint in locum priftinû, quale ego quondâ célébré hifee manibus meis pio dei zelo commotus in gloriam Chrifti confregi. Quid quod quxdam finxerunt uelanimaduertific in hoftes,quxdam rcddidiffcdefefulgorcm, quxdam manafle cruorem, quxdam item fudafle ftillas aqux prxgrandcs, tremmiTc quoc^ aliaî’Quis uero omnes omnium nugas recitet/Vanafuntiftaornia, fed propter quxftum nobis facrofanda,at reuera 8C huius loci roboreprorfus proferipta amp;nbsp;à Dco damnata, Erafmus huic orationi Demetrianx Epilogum, àLuca breuitatis gratiz omiflum,

omilTum, âttcxens,ficfcribit,Itaq; fi prudctiam efle iudicatis confulerc quaeftui ucftro, fi pium clïe iudicatis ab iniuria uindicare patrios deos, hic præftate uos fortes uiroSjSC Uenienti malo occurrite.

Hi's auditi's,replet! funt ira,amp;:exclamauerunt,d)centes:Magna Dia naEphefiorum. Etimpletaeftci'uitas tota confufione,S^iinpetumfes: cerunt uno animo in theatrum,correpto Gaio ÔC Ariftarcho Macedo nibuSjComitibus Pauli,

Hic demum graphicc ipfam pîngi t feditionem, quæ ab uno atcç altcro nebulonc irt cipit, dcindetotam urbeminuadit.Tum uerofuriuntmiferi cum de Diana audiuntSC delucri iaâura. Taies em funt populi mores, qui facile terreri ôC incitari folet,Populus cnim belua eft multorum capitum Si. ad omnia facile afficitur. Exclamatio autem Si in tiocationem compleditur Si ulcifcendi confilium indicatJccirco Slt;Gaiuni,8C Ariftar;? churn Pauli comités corripiunt,ut de ipfis tanquam diuum contemptonbus fuppliciS fumant, Idemenimhisufuuenit,quodIafoniapudThefralonicenfes,Huiusrei gratia amp;intheatrumprotrahunt.Porrôthcatrum locus eratamplus,ficaccomodusludis Theatrum» fpeéiandiSjUtSi multi eminus etiam cernere poflent. Grammatici enimTheatrum(irt quiunt ) hemicycli fpecie conftrudum erat, «tto t® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod eft uidco appellatum.

Laune dici fpeâaculum poteft. In genere uero pro quouis amplo Si patêti locc in quo contiones fiue comitia celcbrantur,dicitur.

Paulo autem uolente intrare ad populum,non permiferunt difcipu Il, Quidam autem 8d ex Afiæ primoribus, qui erant amici eius,mile=t runt ad eum,rogantes,nc fe daret in theatrum.

Hoc fado commendatur nobis conftantia, fidelitas ac fapicntia Pauli. Nam in hoc nbsp;nbsp;nbsp;pMiia

in cœtum prodire aoluit,ut comiubus opitularetur,amp; populo uera exponeret religio- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ntifcc

nem. Quin Si in illis legibus Solonis antiquiflimis.quæ Athenis axibus ligneis inicifæ funt,quas^ latas abeo Athenienfes ut fempitern^ mancrêt, pcenis Si religionibus fan xcruntjlegem elfe Ariftoiiles refert fcriptam.ad hanc fententiamîSi ob difcordiam fedi tio populi in duas partes fieret, turn qui in co tempore in eo^ cafu ciuilis difcordiae no alterutra parte fefeadiunxerit, fed folitarius feparatus^ à conmuni malo ciuitatis fecef ferit,is domo, patria, fortunis^ omnibus careto.exul extorris^ efto. Voluit ergo pro fapientiaamp;animifuiconftantia inglobum furientiüirruere, hforfan præfidioueræ religionis tumultuantes poftet componere atq; fedare. Scd aliud uifum eft Chriftianis amp;quibufdam Afiæ primoribus quibiis Afiatici mores erantperfpcfliores. lis autcni paultKdliorum apoftolus obfecundabat,qui nullibi in rebus cxternis fui fenfus tenatior aut plus fquo prjfradiorfuiftelcgitur.Expêdebathicfecumfuricnti populo neminem ullaoratione aut expurgatione quantuuis luculenta pofte fatisfacere,deniq; periculü in re tarn anci- nbsp;nbsp;nbsp;*

pitifufceptu euangelico negotio paruin commodare atincommodare plurimü pofte. Prudenter ergo fua difcedens fententia aliorum obfecutus eft confilqs. De lege autem Solonis qui plura eai^ letfiu utilia Si iucunda uelit, legat Gelift nofl. Atti.lib.x.cap.n.

. AIrj quidem igitur aliud clamabant. Erat enim concio confufa, pleriq? nefciebant qua ex caufa conuenilTent.

Velutihypotypofis eft diffcnfionis. In hacenimiftudin primis culpandfl eft,quod Qudnlum md» exclufa omni ratione, omni confilio omnicpprudetia, affeäus quorumlibctdominan /«m feditio ßug tur imo tumultuantur.dum quifq; fui animi confilium omnibus obtruderecontenditi difcordia. Nihil ergo in quauis urbecalamitofius, nihil in ulla genre peftilentius eft,quam ciuilis amp;nbsp;inteftina feditio, quam Si Arbiter Pctronius eleganti hoc carmine ad hunc modum depinxit, Intremuereturbæacfciftb Difcordia crine Extulitadfuperosftygifl caput, huius in ore Concretus fanguis contufa^lumina flebant. Stabantirati,fcabra rubia gine dentes. Tabo lingua fluens, obfeffa draconibus ora Atqj inter toto laceratam peäore ueftem Sanguineatremulamquatiebatlampadä dcxtra.

,64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E n T* LIB E R H I n

Ex quibus omnibus conftarc poteft quàm fit diligenter amp;nbsp;aflidiie Iaborandum,ut ifti^ ufmodi feditionesatqjdifcordias cffugerepofiïmus,quoniamidà Catoneciuitatis ue nenum ucriffimc eft appcUatum, ficuti 0lt; M. Agrippa aflerit, qui mul tum fe debere Sa luftianæ fententiæ profeffus eft,quo loco egregie ac prudenter inquit,Concordia par^ uxres crcfcuntjdifcordia maximæ dilabuntur*

De turba autem protraxerunt Alexandruaijpropellentibus eum lu dæis, Alexander autem manu filentio poftulato,uolebatrationered=; dcre populo. Quem ut cognouerunt ludæum cfle,^uox orta eft una omniu,ferme ad boras duas clamânum, Magna Diana Ephefiorum* Cenfentalii Alexandrum huncinftruäumfuifie à ludxisaddicendum pro Paulo amp;nbsp;fuis. Alii uolunt ab hoftibus Pauli fuiffeinftitutum.utcotra Paulum diceret,fed tu^ multumitaincruduifle, utiam ne ipfi quidem feditionis authores quicquam in tanta (utfit) potuerint frequentia.Vtcunqj uero res habcat, hoc certum eft,ne ludxos quigt;-dein Dianamcoluilfaeadereparantcmdicercnolueruntaudire, ôC in priore perftitc runt exclamatione,.

Quum autem fedaftet ftriba turba,dixii : Viri Ephefij,Quis enim efthominum,qui nefciatEphefiorum ciin'tatem cultricem eftemagnæ deæ Dianæ,amp;^ à loue delapfî fîmuIachnVCum igitur bis nemo contra dicatjOportet uos fedatos efle, amp;nbsp;nibil præcipitanter agere, Adduxi;= ftis enim homines iftos nec^ facrilegos, necp contumeliofos in deam ueftram. Quod fî Demetrius, amp;nbsp;qui cum eo ftint artifices, babent ad* uerfus aliquem caufam,conuentus forenfes aguntur, amp;nbsp;proconfules funt,accufent inuicem» Si quid autem de rébus alrjs quæritis, in kgiti ma concione dirimetun Nam periculum eft, ne feditionis hodiernæ rei fiamus, cum nulla fubfit caufa, unde poterimus rcddere rationem concurfus iftius.Et quum hæcdixiflct,dimifit concionem»

SedatHffeditio» Dominus quileonumcommitigatferociamamp;tumultuantes maris componitpro^ cellaSjidem 8i ferocientcm componit concionem, ne ilia uel in multorû innoxiorum, uel apoftolorumacapoftolicorum uergeretdetrimentum^Facit autem illud opera fcri bæ Ephefti,boni,ut apparet uiritquamuis fint qui fcribam impetrafie credant filentifi, porrô Alexandrum perorafle.Oratio autem qua illefiuefcriba urbis, fiueAlexaderlu dæus fuit ufus, elegans eft, amp;nbsp;ad perfuadendum,imô fedandum tumukum aptifiïma,. Nam principioquocitius tranquillaretmultitudinem, Dianæ nomine infanientem, moxàcommendationepietatisEphefiorumexorfuSjindicat neminem elfe quiigno^ ret Ephefios eflecultores magnf Dianæ,amp; fimulachri non cuiufuis,fed à loue delapfî» Quafi dicat,Quorfum ucro pertinet hæc uociferatio,cum nemo ncget Diana efle ma^ gnam.aut fimulachrum eius coclitus efle delapfum. Duo autem in primis obferuanda annotauit hoc loco Erafmus.Prius,Græcclegi nuK(5fo//,ubi nos legimus cultricemjb lamautemuocemcompofitam efleex vîij'ç, quod Atticefonattemplû, amp;nbsp;Ko^â purgo fiue uerro, authoribus Hefychio Etymologico amp;nbsp;Suida. Solere autem qui impenfius dediti fint alicui diuæ,aram illius uarfis ornamentorum genehbus cohoneftare,quem admodumfacitapud ApuleiumPfyche.Pofterius, non ad Dianamrcferri, fed ad ayaZAt.«,!«! eft ftatuam Dianæ quæ hic intelligatur. A/oTrtrtç autem Græcis dici, quodàlouedelapfum fitacèccelo ucneritOpificesenim fimulachrorum, quo maior eflet fuperftitio uulgi, finxilfe ea cœlitus efle delapfa. Cuius generis infinita confinxit mendax monachorum colluuies,quibufdâ etiam in monumenta relatis.Numa idem deAncylibusptrfuafit Romanis. His autem ad hune modum præmiflismox ipfum otationis fuæ ftatum,ôC quid ab eis impetratum cupiar,fubiûgit,amp; ait: Cum his igitur nemo

IN XIX, CAP. A C T. A P O S T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l6-V

Hemo contràdicat,oportet uos fcdatos efle,amp; nihil præcipitantcr agerc ♦ Rurfus ne oh captiuostumultuarenturpurgateosacdicit,Nec eft quod propter iftos (ceu iufta ex caufla) concurratiSjUtdeipfistanquam deæcontemptohbusfumatis poenam^Neque enim lacrilcgi ncq; blafphemi funt aduerfus Dianæ numen.Eft autem facrilegium fur Sacrilegiun et tuin rerum diisconfecrataruni.Etquanquam nihil facnlegq admififtentapoftoli, nifi facnlegit forfandixeris facrilegium,quod diuis docerent nihil prorfus efle dedicädumautofte^ rendum, tarnen à blafphemia ( utinterim blafphemiam uocemus ) in fidos Gentium deos non erantalieni.dicuntur ergo hæcadfedandamfurientis popuIiturbam.Hodie nihil perinde impingitur euangelij ftudiofis ac iliud quod blafphemi fint in diuos, amp;nbsp;facrilegi in diuorum ædes feu peculatores facultatum ccclefiafticarum * Cum reuera hi non fint facrilegi qui tradunt fimulachra, quæ oculos habent SC non uident, nares amp;nbsp;non odorant,ora amp;nbsp;non comedunt,membra ôC non frigent, minime honoranda efle ucl Iumine,uel thure,cibo,ucfte aut alio quopiam muncre,quin potius uiuis dci fimugt; lachris pauperibus talia efle oflerenda.llli ergo digniores funt hoc cognomine,qui ^c-clefiafticis opibus ad luxum abutuntur9 amp;nbsp;pauperes interim inedia perire finunt. Sed de hac re alias, Hine uero tacite carpit DemetriumSCreliquos confpirationis focios, quod rem quam fine tumuitu coram iudicibus agi oporiuiflet tarn feditiofeamp;præCM pitanter egerint. Hoc autem agit dum fuadet pctendos efle fo-renfes conuentus, amp;nbsp;ad proconfules prouocädum.Id quod SC honefti fpeciera habct.Poftremo dererret etiam ab inftituto, tandem ceu epilogo colligens,Cum ergo nulla caufla iufta fit,ob qua tam furiofeconcurratiSjprofeflo periculueft.omnes noshodie, fificfurcrepcrrexerimus, feditionis rcos fieri, 8i iccirco dignos quoq; qui fecundum leges puniamur ab Impera^ tore.Hac orationeadeofurientis populi animos flexit atquefedauit, utquifqjCo unde ucneratrediret,delufa interim fpeDemetrfi, Hine autem liquet quanta fitiuftae elo^ quentiæ laus,de qua Cicero egregia quaedam conferipfit de Oratore libro i.quse amp;nbsp;mi rificehue quadrant.

Oc in libro cxplicabimus quartam illam Pauli pcrcgrinationem,qua is Ma^ cedoniæ amp;nbsp;Achaiæ ccclefias rcuifit,iterum^ in Afiam foluit, T roadem delà tus, inquaEutychumquiinterconcionandum è tertio cecideratcœnacu^ lo,rcftituit,poftea uero aliquot urbibus emenfis Miletum uenit,in qua mire cleganti ac pia,nec minus utili oratione presbyteros Ephéfiorum amp;nbsp;circuiacentis agri inÄtuit.A quibus tandêauulfus, amp;per uarias mediterranei maris infulas Cæfaream delatus,poftremo Hierofolymam deuenit. Hic porro audiemus quomodo fratrû pre* cibus euiâus uotum fufceperit,templum ingrelfus, ibi à ludæis, tumuitu excitato, ca.-ptus,amp; iam iam ab ipfîs interficiendus,à tribuno L y fia, e manibus eorum ereptus fit, Rurfus quomodo permittente Lyfia apologjam apud ludæos fruftra pararit : deinde nero ad Ananiam produdus uapularit,interim ipfis inter fefe Pharifæis ac Sadducæis hoftili ter digladiantibus, Audiemus præterea quomodo ftruâas fibi infidias déclina* tit,amp; armata militum manu cinélus Antipatrida^ deduétus, tandem Cæfaream uenc ritad præfidem ludææ Fclicem,coram quo Si cauflam fuam aceufante ipfum Tertullo oratore graui,egerit,adeo^ SC cuicerit,fed in gratiam ludæorum nihilominus in uin* culis fit detentus*

* Oftlt;îuam autem ceiïauit tumultus uocati's ad fe Paulus difci I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;puliSjCÔplexus^ illos profeórus eft, ut fret in Macedonian!»

autem perambulaftet partes illas amp;nbsp;exhorta tus eos fu« iffefmulto fermone, uenitin Græciam : Sgt;C ibi peradis menfibus trb buSjCum eflent illi ftrudæ infidiæ à ludæis foluturo in Syriam, habe=^ bat in animo,utreuertereturperMacedoniam » Comitatus eft autem eum ufcp ad Àfîam Sopater Berrhceeniîs,Theftalonicenfiû uero Ari ftarchus,amp; Secundus,amp; Gaius Derbeus,ac Timotheus: Afiani uero Tychicus amp;nbsp;Trophimus. Hi cû præceftiflentjexpedarunt nos Troa de:nos uero abnauigauimuspoftdiesazymorumàPhilippiSjamp;ue^» nimusadeosTroadem intra dies quinqjjubi demorati fumus die* busfeptem»

Vêtus translatio habet,Exhortatus^ illos nakdixit,nimirum quod maxima affine tas fit inter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8t TijocrKaXio-a^^©^.Hocautem fignificatcomplexus

eft,illud uero exhortatus eft. Vnum ergo in alterum mutari librariorû incuria potuit» Sanè uetus interpretatio probatur 8i Chryfoftomo diccti, Ab hoc tumultu multa ccn folatione opus erat.Hoc lane amp;nbsp;facit.Erafmus in Paraphrafi utrunc^ exponens ait,Ex hortatus eft eos, utconftanter pergerent in his quæccepilTent, amp;nbsp;complexus illos,ac ualediâo ptofeélus eftjUtiretinMaccdoniâ.Neqjin hacaliudagere.quàm fratresuo^ PliniMlibro4., luîtconfirmare. Idem ôlt; in Græcia hoc eft Achaia fecittuerüinfidias déclina ns in Ma^ cedoniam redit,utindefoluat in Afiam. Quod autem Pauli comités nôcitraeximiain laudem nominatim rccitantur, indicat quanta fit Euangelii gloria amp;nbsp;quanta Pauli au^ thoritasjcui toteroditi ac pq uiri adhæferintî quorum ille uiciffim magnam habuit ra* tionem,longa cxperientiaedoâus,quantumbonuihfit,do(fîumamp;:piumreperiffe,aut ad manum habere uirum,quoties idcccIcfiarumpoftularitnecefl'itas.Hiautempræce dentes procurarant ea in Afia quae uidebantur neceflariaicxpedâtes Paulum unà cuni reliquiSjin quorum numero amp;nbsp;Lucas fuifle uidetur, Trcade, quo amp;nbsp;non multis poft diebus Paulus fecundis deuenituentis»

Vno autem die fabbatorum cum conucniflent difcipuli adfran* gendum panem Paulus diflerebat eis, profedurus poftridie, protra* , xit^fermonemufcpinmediamnodem. Erant autem lucernæmuîtæ in cœnaculojubi eramus congregati.Sedens autem quidam adoleftês nomine Eutychus in feneftra, quum degrauaretur fomno profundo, difterente diu Paulo,magis depreflus fomno, decidit ex tertio ccena* culo deorfum,8Cfublatus eftmortuus.Cum defcendifletautem Pau* lus incubuit fupcr eum,amp; complexus dixit: Nolite turbari,’anima e* nim eius in ipfo cft.Cum afcendiflet autem,fregiflet^ panem, acde* guftafletjdiu colloquutus ufc^ ad diluculum,itademumprofedtus eft. Adduxerunt autem puerum uiuentem,amp; refocillati funt non médiocrité r.

Obiter SC in tranfcurfu defcribit hoc in loco amp;nbsp;difciplinam ecclefiafticam,^ miracu lum quodpiam non uulgare. Ad difciplinam ecclefiafticam pertinei, quod fabbato^ Domime4Ä«. rum dieconueniunt,quod prædicationemaudiunt,ôlt; panem frangunt, Videnturau tem hæc dominica die elfe gefta, amp;nbsp;Vna fabbatorum ( ut amp;nbsp;in euangelica hiftoria Si u Cor.iff.)pofitum elfe pro prima.Video cnim Si Hieronymo aduerfus Vigilantiu pla^ Pradio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cere Vna die pofitum efle pro Dominica die. Per Fradlionem autem panis aliud nihil

IN XX, CAP. A C T. A P O S T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167

întellcxit,quàm ipfa (quod amp;Bcda fentit) Chriftianorum myftcria,diftributionccor.-poris amp;nbsp;fanguinis Chrifti myftici,quæ diftributio fine oratione amp;nbsp;diuini uerbi prædp cationceffe non poteft,Siquidem dominus inftituit,utfrangentes panem, in memo-ham mortis fuæ frangamus. Et Paulus, Quotiefcunq; (ait) comederitis de hoc pane amp;nbsp;poculo hoc biberitis,mortem domini annunciabitis. Verbo itaqj docenda eft mors amp;nbsp;redemptio Chrifti,qua 8C excitetur gratiarumacSio, peccatorum agnitio, Si fides in Chriftum.Nulla porro mentio hie fit ullius aræ,cantus,MilTæ,led prædicationis Si eu chariftiæ,Sed de hac re diâum eft in cap. At^.x^Quanquam hic locus fuperiorem con.-firmet,quod tanto iam elapfo tempore detrito^in euangelica prædicatio ne Paulus ni hil noui affuit ritui ueteri. Videbat enim id longe abfolutiffimum elfe quod ipfa dei fa* pientia Chriftus difeipulis fuis tradiderat. Attjutinam SC hodie facrofanâum illud Chriftianorû myftcrium,ault;fiionibus Siadditamentis non ita locupletaffcnt quidam, imô deprauaffent.Non piguit Paulum prædicationi totam infumere nodemtat ifti in finiras etiam fuarum Miflarum myriades célébrantes, ne femel quidem myfteria Chri fti uera amp;nbsp;euangelica prædicatione rudi populo exponunt, Totaergo religio ipfum^ facrum myfterium apud illos ad circulatoriam,gefticulationes^ corporis, ac ceremo* nias inanes, deniq; ad infrugiferam conceptorum uerborum recitationem rcdaäuin, nihil commodi adfcrt fpeäatoribus,nifi quis ornatu, quo apud iftos omnia admirabi lia funt, afficiatur.lllud quoqjannotandum Fradionem pan is Si uerbi dei prædicatio* nem necloco nectemporialligatameffe.Hocenimnodufecit Paulus,quod nos die fo lemus.Prfterea non in templo,fed in cœnaculo domus forte oblatæ. Chriftum fuis ôC prædicauit Si dedi t.Hoc non dixerim quod putem morem noftrum malum elfe,fed uc indicem liberum elfe ecclefiis,de tempore ôC loco decernere. Id quod ipfe etiam Augu* ftinusincpiftolaadlanuarium,quaeordinc iis,eft,liberumefreuoIuit.Porrôncmoau De lucernis 'm diens hic lucernarum mentionem fieri arbitrabitur iftas religionis gratia fuifleaccen* tedefatra. fas.N am ipfe quoq; Hieronym us Vigilätio refpondens, negat cereos alia eau ffa accen di in eccleffis quàm ad folatium nodurnæ caliginis.Et Ladantius lib.Infiitut.de uero cultu e^.cap.i,Num igitur (inquit) mentis fuæcompos putandus eft,qui author! ÔC da tori luminis candelarum ac cerearum lumen offert pro munere.^ Aliud uero ille exigit à nobis lumen,8( quidemnonfumidum,fed(utaitpocta) liquidumatq;darum, men* tis fcilicet.Etquf fequuntur.Cæterûadmiraculum pertinetreftitutioEutychis,quem Latine uocarc poffes Fortunatum, in quo nonnulla nobis traditur focordiæ increpa* Socordilt;e 'men tioaepeena.Beda,Interuerba(inquit)prædicationisoccurritoccafiofanationis, ut dulcedine miraculi,amp;dodrinæ ferme firmetur,8( uigiliarumlabor arceatur,ô( mémo riamagiftriiamdifceffuripenitius infigatur* Vbiergoilledecidiffet.accurfumeft(ut fit) à cæteris,fed repertus eft mortuus,ac fublatus in domum.Id ubi cognouit Paulus, defcendit,6lt; nihil arrogantius iadans,fed cum humilitateaccedens,ad Heliæ prophe* tæ exemplum, incuruato corpore incubuit fuper eum,ueiuti complexu fuo fouens exa nirnem.Atqj hic diuina uirtute reftitutus fibi Fortunatus,refpirare cœpit. (^a re mœ Sermo falutis rentes confolatusApofto!us,rurfusalcenditcœnaculam,actumprimumdiftribuitfa no debebat efgt; crofanduriifymbolum,ipfe^fumpfitcumcæteris. Deinde uero interruptumredin* fe accaßo mor tegrans fermonemjhuncufqjad dilucalum protraxitîitademum profedus eft.Pudeat tw, ergo nos noftræinertiæ,qui ne in die quidem uerbum domini audimus,imô fi aliquo* • t tiesaudirecontingat,uixhoramautdimidiatampatientcraudimus. Omnismorain à .»-1 concionibus nobis moleftifrima,atin conuiuiis autfpedaculis ludicris nulla fatislon* ga eft.Nemo in his dormit,nemo frigus aut æftum caulfatur utin concionibus facris, Adeo increuit malitia noftra.

Nos aurem confeenfa naui folufmus Affbn, inde excepturi Pau^ lum.Sicenim ordinauerat ipfe per terraiterfadurus.Cumautemcon ueniflemus Aflon, recepto eo uenimus in Mitylenen ♦ Et inde nauilt;* gantes, fequenti die ueniraus contra Chium, Poftridie uero appuU;«

mus Samum, co mm ora ti Trogillq proximo die uenimus in Mik^ turn; propofucrat enim Paulus præternauigare Ephefum, ne tempus tereret in Afia.Feftinabat enim,fi poflibile fibi eflet, ut diem penteco fies ageret Hierofolymis,

Labor Paulû nbsp;nbsp;nbsp;Nuliibi compcrias Paulumfuiflc delicatuIS:crgo hoc loco pcdcs îtcr inftituir,pror^

fuscpifcopis noftris diffimilis,qui ntficquis fcledifiTimis autuehiculis Pcrficoluxui* ftruäis uehantur,maieftatem prælaticam uiolariatqjdchoncftari credunt.Reliqua pe^ tanturex Epitome, Porrô Hierofolymam proptcreacontendcbatadpcntecoftes per^ ueniredicm,quod tune,ex more,frequentior eflet ex ommbus ludaeæ partibuscon^ cio. At qui priufquam folueret, Afiaticis epifeopis ecclefias ita commendare uoluit,ut omnespofteri in hoc exemplum ac infhtutionemhaberent, quid fequideceat, Lucas ergo rem nobiliflimam mira deferibit diligentia.

A Miletoautem mififis Ephefum nuncrjs,accerfiuitpresbyteros ccclefiæ : qui cum perueniiTent ad ipfum, dixit eis : Vos feitis à primo die quo ingrefTus fum Afiam,quomodo uobiieum per omne tempus fuerim,feruiens domino cum omni animi humilitate: cum^ multis la chrymis amp;nbsp;tentationibus, quæ mihi acciderunt ex infidfjs ludæorum, ut nihil fuffugerim eorum quæefiTent in rem ueflram, quin annuncia rem uobis, ôô docerem uos publice ac per fingulas domos, teflificans ludæis fimul ôd Græcis,eam quæ erga deum efl,pœnitêtiam ac fidem, quæ effc erga dominum noflrum lelum.

nus utiliSjin primis ( ut diximus) iis, qui praefedi eccicfiis fatis periculofam fuftinent Epifeoporiiiff* prouinciam,qui fi fapiunt St fibi confultum uolunt hanc Pauli orationcm nodesatqj flitutio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dies animo uoluent.Cæterum expofitoria eft, plurimum ubiq; habens exbortationis

amp; confili) immixtum,Hue tarnen referuntur omnia, üt in fana ueritatis doârina per» maneantjhanc eccicfiis fideliter difpenfent, labores non horreant, fua non quæranr, amp;nbsp;ab hæreticis caucant,fed amp;nbsp;omni parte bene aduigilent. Vbiq; autê (pro more fuo) immifcetcaufl3S,amp;ftimulos,utperfuadeat.Totaucro paternum quendam amp;nbsp;amore maxima^cura flagrantem refipitanimum. Quemadmodum ergo diximus, tota hac orationc fua Paulus aliud non docet quàm quales elfe debeant epifcopi,hoc efl, mini^ flri £uangelii,quibus animarum falus crédita efl. Cuius rei ut exemplum habeant,fei^ pfumimitandum proponit.Resitaqjfuasbreui enumeratione exponit, ut quid ipfos deccret inpromptuhaberent,quos fucceflbres in laboreuerbi del relinquebat. Princi pio autem citra omne lenimen aut exordfi blanditias aufpicans ab ipfa re, eoram illis quibus ueritas chariorefledebebat, quàm utpluribuscflent orationc inftrudapermo ucndi,dicit,Non eft necefle, fratres, ut multis fldelitatem Afiaticis ccclcffis in miniftegt; riouerbiexhibitam uobis commendem. Ipfi cnim noftis quomodo fcruierim dno, quid pafliis fim,St quanta diligentia St fedulitatccgerim omnia. Seruiui cnim illi /xtra ViodeHia TTcécriiÇ raTTfivotpj'oa'ójHii cum omni inquam animi modeftia, nihil altius de me fentiens, Pauli. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed ad exemplum præceptoris Chr ift i humilis St omnibus inferuiens, multa ctiam ab

aduerfarfis uerbi patiens,quorum tarnen duritla plures cxculTit lachrymas quàm excx crationes.Etquanquam multorum urgerent infidiae,nihil tarnen ueritatis fubtraxi uo bis,autterritus afflidionibus, quicquam uel pcriculi ucl laboris detredaui, fed quae^ cunq; ad falutem uidebantur neeeflaria priuatim St publice tradidi, utcunq;fcfcrebat Summaeuan occafio.Iamucrout fummam quoqj Euangelicæprædicationis colledam attcxcret, gel^» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fubdit, Teftificansludaeis fimul ac Græcis earn quæ ad deumeftpcenitentiamfiuerc^

ucrfionem,StfidemquæeftindominûIefum. DuoergofuntquæEuangelio tradun^ tur,PoEnitcntia,quæ animi St uitæ eft refipifeentia: St Fides,quæ eft firma in Chriftum lefum

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN X X. C A ?♦ A C T. A P o s T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;169

feCum mortuum Si. exufcitatum fidutia.Quæ quidem non ludaeis modo,fed omnibus Gentibus prædicanda funt.Sed de iftis omnibus copiofius didû eft in cpiftola ad Rox manos.Loci autem qui hinc colliguntur hi funu QuOd apoftoli omnein nobis ucrita tem cxpofuerunt.Quod nihil aliud quàm uitæ innocentiâ Si fidem docuerunt. Quod . quipieinChhftouiucreuoIuntperfequutionempatiâtur^NihilueriàuiropioaCfor timortis metu deireâahtHumilitatcm animi deo placerCji.Pet.y,

Et nunc ecce ego alligatus fpintu,proficifcor Hierofolymam, quaâ in ea obuentura fint mihi ignorans,nifî quod fpiritus fandus per fin^ gulas ciuitates teftificatur dicens, quod uincula amp;nbsp;afflidiones me ma^ nent. Verum nihil me mouet.’necp uita mea chara eft mihi ipfî, ut con fummem curfum meum cum gaudio, amp;nbsp;minifteriû quod accepi à doss mino lefu ad teftifîcandum euangelium gratiæ dei»

Quorfum uero hæc tam alte repetita pertinent;' Huc nimirum, quod iam difeeflu^ rus fum.amplius non rediturus» Volui ergo prius commendare uobis ccdefias»Cætegt; rum alligatum fe dicit fpiritu.qui duâu fpiritus uoluntati demini obtemperabat, atqj uolens hune monitorcmduàorem^fcqucbaturjdem fpiritus pcrorafanéîorum ho minum in fingulis urbibus per quas proficifeebantur, palàm teftabatur Paulum Hie-rofolymis in uincula efle conqciendum.Iam uero nc nimium triftarentur confolatio-nis uicefubiungit, Nihil autem euro uincula, aut ipfam ctiam mortem ♦ Nam ipfa uita mea temporalis,non eft mihi charior Chrifto ac ueritate,in quo æternum uiuäm, fi in fînem ufç non deero funâioni mihi impofitæ « Neqj uero aliud mihi cordi eft, quàm ut fidelitcr exequar munus mihi impofitum, ut gratiam inquam dei per Chriftum or-bi exhibitam fumma propagem fedulitate Si animi promptitudine.Hæc obfecro Icgât epifeopi qui metu mortis adeo pauent, ut ab omni prorfus ueritate refiliât. Mors cqui Mefj« werfi#. dem amara eft, Si carni plus quàm dici polfit horribilis, fed confortanda mens coelefti bus bonis,quæ proculdubio côfequuntur qui terreftria contempferinn Si uel morien dum fuerit uel prodenda ueritas ac uiuendum,mortem potius quàm uitam eligere de-bes ♦ Nam falus tua tibi uita charior crir,fi fapis ♦ Itaij Si Paulo minifterium fuum uita fua fibi erat charius.Malebat hanc periclitari,quàm illud non exequi ftrenuc. Obferua autem admirabile dei confilium,quofit,ut Apoftolus qui hadenus tories fugerat, SC difcipulorum precibus obtemperans fefc fubduxerat, nurtc omnium preces furda au-retrâfeat,Si uirtutedei intus rapientc,ad fupplitii locum properer.Id ccuper nebulam uiderat qui dixit,Fata uolentemducunt,nolcntemtrahunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Et nunc ecce ego fcio, quod pofthac nÔ ui'debi'tis faciem meam uos omnes,per quos tranfîui’,prædtcans regnum deûQuapropter contes: ftor uos hodierno die,q? mundus ego füm à fanguine omnium» tSloii enim fubterfugi, quo minus annunciarim omne confîlium dei uobis».

Redit Siabfoluit quod prius cocperat,nam hic demum abfoluitur fenfus, qui hade nus fufpenfus fuit. Hoc autem dicit, tam alte petitoprincipio iccirco ufusfum, quod fpiritus fandi inftindu certo edodus noui quod faciem meâ, id eft meipfum,pofthac amplius non fitis uifuri. Volui ergo iftis proteftari prius,quod quicquid ad ueram ab- Omnitt tradidg folutam^ pertinet pictatem plenetradiderim, ut nunc omni culpa carcam fi quis uc- runtapoüolit ftrum aliud dodrinæ genus fequens pcriüfua enim culpa.non mea perit.Ego enim ab omniü fanguine purusfum.Vfurpauitaût Sanguinemficutiin is.cap.audiuimus,fed SCallufitad tertiü caput Ezechielis prophetæ.Miror autem quid ad hæc ufqjadcoaper tarefponderepofiint, qui garriuntapoftolos non omnia omnibus tradidifle: iccirco multaplurimospoftannosàConfiliis8lt;:patribusefieadicda,quæSiipfafintadfaIu- . , tem ncceifaria î quæ tarnen fi iis conferantur quæ apoftolorum literis Si geftis prodita funt,ex diametro,ut aiunt,difiïdcnt,

VO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ COMMENT» LIBER Vi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Attenditc igitur uobis amp;nbsp;cundo gregi, in quo uos fpi’ritus fan^us pofui't epifcopos ad regendum ecckfiam dei,quam acquifïuit fangui'* ne fuo»

Cpifcoporuoffi Poftquam ergocxpofuiflctqaodpofthacipfumnoncffentuifuriampIiuSjSfquod ciunit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnia ea tradidiflet quæ ad falutem confcquendam pertinerent,nunc nudato pcflore

8C ucrbisapertifTimis hortatur.utin fufcepta Slt;confefla ueritateipfi pcrfiftat, amp;in hoC toti fint aduigilent^ ut in cadem 8(. ipforum perfcuerent eccIefiæ^Primum cnim cft ut quifqj fibijpfi perfuafcrit qd aliis perfuafum cupit. Porrófideles Gregis cognominat UocabulOjid^ per allegoriam ex prophetis 8C uerbis domini petitam.NotiiTinia enim funt quæ Ezechiel de hac re fcripfit in cap, j4t amp;nbsp;quæipfedominus apud loannem di* xitincapite io,atq; zi.PluriniaautemfimuImifcet, quæ ad uigilantiamipfos excitent» Huius generis eft,quod dicit,Attenditegregi,cui præfecit uos fpiritus fanäus,ipfcin* quamdeus.Quafidicat,Maximusamp;potentiftïmus,imôamp;oculatiflimus eftprinceps cui feruitis,accuratius ergo feruite,memores eius cuius ferui eftis.His palam iungit no men rei,dicens,In quo uos pofuit epifcopos, Nunc enim epifcopos uocat quos paulo Epifcopi no» ante uocaratpresbyteros.Eft autem uxKo'«o7r©-',id eft, epifcopus, fpeculator amp;obfer* mencktura* nbsp;uator 8C cuftos amp;præfedus.Cicero enim ad Atticum Iibro 7,Vult enim me (ait) Pom

peius efle quern totahæc Campania amp;nbsp;maritima orahabeat uZKcrxcTP/;, ad quern dele* dus amp;nbsp;negotii fumma referatur. Athenienfes quos ad ftipendiarias fubditas^ciuita* tes mitterentjUt quid in quaqjageretur diligenter infpicerêtobferuarent^,Epifcopos dixere amp;nbsp;çuXaKaç, Præfedos annonæ iurecófultus Archadius epifcopos nominauit» Sunt qui ïk! in co nomine redundarc arbitrentur, de quorum numero eft Euftathius Homeri interpres,8i o-wTrofi amp;nbsp;iùj\a‘Kia'!e/} idêeffe:atreueraderiuaturab îüTicrKOTrtw con Congrue^uber fîdero,ucl iZöïo-KtTrTO^tca uifitarc.Indeiam eft Epifcopus, oi;ço/XaKcovaç(utait Suidas) iMntfî. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;af^uosàç’txi-yovTOjid cft quos Lacones uocât Armoftas. Ad expofitionem quoœ huius

pertinet quod fequitur in Luca,7fz/xôezvftp,quod pleriq; uerterunt regere fine alt;fregen* dum ecclefiam dei:uerum id ucrbi fuperciliofius eft quàm quod hue pertineat, maxi* me noftris temporibus, in quibus epifcopi noftri cpifeopatum aliud non efle putant, quàmdominandilibidinem. 7p/^cuv(tp ergo eft paftorum moregubernare amp;nbsp;curare, flue pafcere,id eft uerbo ueri tatis reficcre.Sumpta metaphora à paftoribus,id($ ad præ fcriptum (utdiximus) prophetarum amp;uerborum Chrifti, quæ poftca Petrus clarius expreflit in priore fua epiftola cap.r.Quin hie quoq; adficitur, Ad pafcêdum ecclefiam dei,lam ergo ecclefiam uocat quam fuperius gregis nomine adumbrarat,Ecclefiam an tern dei,Ecclefia enim dei eft,no hominis paftoris, Paftor alienarum ouium paftor eft, non fuarum,Oues dei funt,cuius ille (ni mercenarius amp;nbsp;prædo fit) impertis fubeft, 8C VOS AVTEM ccclefiæ miniftcr,non dominus eft, qui pabulo ucrbi domini grcgêrcficeredebet. Do NON SIC, nbsp;nbsp;minus enim lefus pro ecclefia mortuus eft,8lt; hac proprio fanguinc purgauit,ipfam^

fibi in coniugem copulauit,ut ipfe in Epheffis n capite docuit.Non eftigiturcommit* tendum,ut merxtam careempta deo,paftorum pereat negligentia.Hæcporrô Epifeo pis Pontifiefis laruam ita dctrahunt,utnifi iam olim illorû animi in fuperftitionc,men dacio,auaritia Si luxu obriguilfent.fortis fuæ plus quàm pigeret puderet^.

Ego eni'm noui hoc,quod ingreffuri fint poft difccftiim meum lu^« pi graues in uos non parcentes gregi* Et ex uobifipfis exorientur uiri, ' loquentes peruerfa,ut abducant difcipulos poft fe, propter quod ui:* gilate,memores quod per triennium node 0^ die non ceflauerim cum lachrymis monere unumquemep.

Aduerfui p[eu Cauflam fubiungit cur tarn anxiehorteturad uigilantiam, quod fcilicctccrto no* doprophetas, ritimpoftorcs plurimosfore exorituros, Imo quo magisiftorum, imoomnium no* ftrum mentes cxcitct,pcriculum ipfum maximeauget, SC metaphora ex uerbis Chrifti petita,cxtollitjdum iftos lupos appellitat,nec quofnis, fed graues, id eft rapaces, quos

Gcrmani uocamus •wârwoljf. Chriftus enim Matth. 7^ Attenditc (inquit) uobis à fa!fis prophetis, qui ueniuntad uos inpellibus ouillis, mtrinfecus autem funtlupi rapaces. Lupis autê pecuiiaris eft uoracitas .Notât ergo fcriptura inexpkbilem pfeudoprophe^ tarum ingluuieni8Cauaritiam,utpotequibus ipfedominUs Iefusetui[aæterna(huius enim fe uenditores iaâitant) obolo uenalis fitlmo ne quis allegoriam minus intellige ret, cius expofitionem fubiungit 0lt;ait,Ex uobis ipfis,id eft ex iis qui fe Chrifti difcipu« lodtitit los amp;nbsp;ecdefiæ membra ia(3ant,exorientur uiri(ccce hi funt ifti lupi)docentes c/'itsfaAt-v«,id eft diftorta SC obliqua,hoc eft, minime fimplicia minime^ fyncera.Taiia eni funt h£rcticorumdogmata,ut fi fcripturis confcrantur,aut diftideani ex diametro,aut à fim plicitate plurimum uarient,ctad humanas affediones inclinent adeo^ amp;nbsp;ledorfi con^ feientias intricent. Iccirco autem in purafimplicitate Euangelicanon perfiftunt,quod autfuaquærunt,autaln uideriuolunt quant fint.Propterea enim difcipulos poft feab^ ducunt,utapud hos fintin precio.Pulchreergo D.Auguftinus ca.i.adHonoratum de Üffeticunluii» utilitatecredendi,Hæreticus cft(inquit)meafententia,qnialicuius temporalis commo di Sc maxime gloriae principatus^ fui gratia falfas ac nouas opiniones uel gignit uel fe quitur * Ad qur omnia ft adhibeas atqj probes qui nam Cxiis qui hodie dicuntur hære tiet, hærctici fint, comperies opinor minus haereticos efle qui dicuntur. Confulantur prf térea loei de pfeudoprophetis apud Ifaiam in ytr.cap. apud leremiam in ij.apud Eze chielcm uero in apudMicheam quoeg in j.item apud Paulum ad Rom.iff.ad Philip, j.in i.Timoth, 4-Si in i.ad Tinioth.j.Si 4.cap,item apud Petrum in î,cap.i.ôi ï.Poftre^ mo illationem infert, Proinde uigilatetiterum addens ftimulum,Memcres quod trien nio iam hoe ipfum nodes atq; dies, nee citra lachrymas fubinde ingeirerim,nec in ge.-nere tantum, fed fingulis quoq;peculiariterinculcarim. Vigilateetgofratres, uigilatc inquamï quo enim plus periculiimminet,hoc attendus uigilate.Quidobfecrodiciuel fcribi potuit ardentius.^ Vtinam autem ifta in pedore paftorum tam ardeant,quàm ue^ hementer in auribus fonant. Atqui rationem aliquando reddemus ô fratres paftorum principi Chritto. Væ autem nobis fi illos noftra inertiaaut pufillanimitate pcrdidcri^ mus,pro quibus Chriftus fueratmortuus.Vigilenius ergo 0 fratres,Si eum timeamuS qui amp;nbsp;corpus Si animam præeipitat in tartara.

Et nue commendo uos fratres deo,amp; fermoni gratiæ ipfius,qui po tens eft fuperftruere amp;nbsp;dare uobis hereditäre inter faniftificatos omes, lam uero dolorem ilium in quern de periculis differcns,coniecerat,commitigans ad An«4 ditjCfterum non eft quod timeatis uos in hac pugna fuccubituros,Deus enim potens lid gratia et uer. Si mifericors eft, qui ecclefiam non deftituet,nec^ miniftris uerbi fui deeritCommcn, hum dei. do igitur uos dco, utpote ei, qui fundamento Chrifto poterit fuperftruere fir mum Si 1. Corint^.j. clegansecclefif ædificium:præterca commendo uos fermoni qui eft de gratia per Chri Epheß.i-t ftum collata orbi, é quo fi quid deent, petatis, Lucerna enim pedibus noftris uerbum eius Si lumen femitis noftris. Duo itaq; funt quæ in hac luda certantes contra hæreti^: corum diaboli Si mundi incurfiones loIantur,Potcntia ac præfentia dei,Si uerbu ueri^ tatis. Age ergo ô fratres fidamus omipotenti deo,inuocemus illius auxilifl.innitamur uerbo eius,Si procul dubio uincemus .Porronifi domum afleruet Dominus, fruftra uigilat quicuftoditeam.

Argentum 80 aurum, aut ueftem nulh'us concupiui, imo ipfi feitis, quod neceflltatibus meis, amp;nbsp;his qui mecum funt fupped/tauerunt ma nus hæ. Omnia oftendi uobis, quod fie laborantes oportet fufeipere infirmos,ac meminifle uerboru dominilefu,quoniam ipfe dixit.’Bea# turn eft dare potius quam accipere,

Exauaritia procerumecdefiæmaxima oriuntur mala, ficuti in luda Coniprobatum Aduerfux dud» eft. Et auaritia, tefte Paulo, omniu malorum radix eft. Hine in calce huius oraticnis ut ritiam cr lnxU penitius figerei aculefi aduerfus auaritiam dilferit, Si quod alibi uno uerbo dixit Epp Epi/coporKw.

171 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER V»

fcopum turpis lucri non dcberc auidum effc, id hic mira copia niira^ cuidcntia cxpli-* catjitcrum fefe exemplum proponens imitandum « Paria his prorfus kgimus 8( de S3 muele i.Samuelis lib.cap.n.Tantumabeft (inquitPauIus) utàquoquaniquicquâcx--torferim,ut ne côcupiuerim quidem unquam ullius facultatcshmo dum nccelTiras ur-» gcretjSi ipfum domini uerbum diccns,Operarium dignum elTe mercede fua, non ob^ ftaret,attamen manibus hifcc (J'ok.Zkùç) paraui mihi meis^ fodalibus ca quæ erant ne ceflariajuthocipfouobisexemplumpræberem,infirmes fumptibus (fi ficferatoC' cafio) grauandos non effe,ne illis ocCafio detur defeifeendi à fide. Monuitenim Era^ fmus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proprie clTeporrecia manuretincrclapfurumalioquiautabitu^

rum.Iam ut oninia maiorem apud iftos haberent authoritatem, fententiam domini le ‘ fuadiicit,Beatiuseftdare quàm accipere, qu^tametfi conceptis uerbis nullibi deferipta legatur, tarnen apud Lucam in capite 14, eleganti de inuitandis parabola, beneficia ita conferriuultjUtomnis abfit meliora aut paria ccnfequendifpes. Apudeundemin tr* Mutuum(inquit Chriftus) date,nihil inde fperantes.Sedô deumimmortalemquan^ tumabfuntnoltripræfides à Pauliinnocentia, Hodienon nifimagnarumacccflïone opum æftimantur epifcopatus,ncc authoritas adeft nec dtgnitas, nifi amplæ refpondc ant facultates.adco^ nec uirtuti amplius nec érudition! fuus eft honor,fed fortunæ et pompæ mundanæ tribuun tur omniaiunde SC ueriiTimum eft quod uulgo diâum eft. Religio peperitdiuitias,amp; filia deuorauit matrem. Copioftoraautein defunéiione epi feoporum qui uelit, légat utrancç Pauli adTimotheum, amp;nbsp;unam ad Titum epiftolas, Monachit nbsp;nbsp;hac de re potifiïmum confcriptas.Hoc faltcm adiecerim,Mendicâtium monachoruin

feâas,hac Chrifti fententia,Beatius eft dare quàm accipere, prorfus eife ceu facro fui-minis telo transfixas.

Et cum hæc dixiflet,pofitis gehibus futâ,orauit cum omnibus illis» Magnus autem fletus coortus eft omnium : amp;nbsp;mentes in collû Pauli, ofculabantur eum dolentes : maxime ob fermonem quem dixerat, qo amplius fadem dus non eftent uifuri» Et deducebant eum ad nauem» Prece} Paulit nbsp;nbsp;Nihilcitraorationispræfidium coepit aut peregitPaulus unquam »Siquidem fine

dei auxilio nihil poflumus.Cæterum is orari uult. Proinde ubiq; nobis ccmmêdatur fandorum oratio, utdifcamus ctiam nos indefeflis perpetuis^ inuigilare precibus, Quod autem præterea narratur de Chriftianorum dolore ex interitu Pauli concepto, de lachrymiSjOfeulis ÔC condudu,humanitatem nobis commendant, quam nifi quis fratribus præftiterit,haudquaquam Chriftiano nomine dignus erit. Illi fandiflimum apoftolum,oculis etiam quoad licuit profequuti funt nauigantem, Sic inquam in h if-ce agentes terris auellimur tandem à chariftimis quoqj, Nulla ergo certa infallibilis æterna poft deum in orbe reftat fpes, Ab hoc uno inæternum fi uel femel illi ardius hae ferimus non fcparabimur,

•CAP» XXI, nbsp;nbsp;Cum autem fadum effet, ut foluiffemus, auulfi ab eis, redo curfu

uenimus Coum,amp;^ fequenti dieRhodum,amp;inde Patarâ.Et nadi na* uem,quæ traqceretin Phcenicen,ea confeenfa foluimus. Cum autem cœpiffet nobis apparere Cyprus, relida ea ad finiftram nauigauimus in Syriam,ac uenimus T yrum: nam hue nauis exponebat onus, Re* pertisep difdpulis,manfimus ibidem diebus feptem, Qui Paulo dice* bant per fpiritum,ne afeenderet Hierofolymeâ. Et expletis diebus,pro fediibamus deducentibus nos omnibus unàcumuxoribus 8lt;(fili}s, donee exiffemus ciuitatem,et pofitis genibus in littore precati fumus* Et confalutatis nobis inuicem,confcendimus nauim; illi autem redie* runt ad fua»

ÏN XXI. CAP» Ä CT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

■ Iterum rcmittimus ad Epitomen.ut ex ca petas quæ Chorographîæ funt Bcda hoc in loco annotauit, nullam unquamciuitatemmaioridulcedineApoftoIumfufcepifle, tenuiffe,dimififle, quàm Tyrum« Denit^ hodie etiam ( ait ? monftratur in arena locus . ubipariterorauerint*EquidcindicatIocushicquàmuiuaxdilclt;3ionis fpiritus incre.- Duldßinttu fjquot; fcentis ecclefiæ fratribus fororibus^ fuerit,quantum^ per omnia officii 0lt; fyncerita^ dciwm affidui tis.Nos qui hodie non minus dommi apoftolos Paulum amp;nbsp;reliquos,uiua utiqj ipforfi ergadodorët fcripta atq; colloquia habemus.prorfus frigide erga tantum afficimur thefaurum, pro pterea quod parum Chriftiani amoris rcrum^ honeftarum Audio flagramus. Porro D Joannes Chryfoft.dies quorum hie fubinde fit mentio computans,fic fcribit, Poft oicrll compu» Azyma in Troadem uenerunt diebus quinqj,deinde ibi fccerunt dies feptem,amp; habes utio» dies duodecimîdcinde in AlTum in Mitylenen, contra Chium in Trogyllium, in Sa-mum,in Miletum,0i erunt decern amp;nbsp;odo diesîpoftca in Choum in Rhodum in Pate-ram,en uiginti Si unum dies: deindeillinc per dies quinqjin Tyrû, ut fintdi.es uigintt fextmox illic morantur dies feptem,colliguntur^ triginta Si tres dies : poftea in Ptolo maidam uno die pertingunt. Si fiunt triginta Si quatuor dies : deinde Cæfareæ manct pluribus aiqs diebus, Si tunc abit Hicrofolymam, Si fic coplentur dies Pentecoftes Si ibi illam facit,ficuti illam fuperius in xo.cap.faccre inftituerat. Hæcpropter curiofulos annotauimus,ne credant dierum numerum fruftra efle à Luca recenfituni,

Nos uero nauigatione explicita à Tyro,defcéndimus Ptolomaidâ; amp;nbsp;falutatis fratribus, manfimus diem unum cum illis. Poftn'die uero nos qui eramus cum Paulo, uenimus Cæfaream. Et ingrefli domum Philippi euangeliftæ,qui erat unus è feptê,manfimus apud eum.Huic autem erant quatuor filiæ uirgines prophetantes.

Vbic^charitatis officia exhibent fratribus atq} mutuo fufeipiunt.Nam dominus in Sandi efiißcopi Euangelio dixerat, Inhoccognofcentuos quodmeifitisdifcipuli, ficharitatem inter exemplum^ uos mutuam habueritis.Porro Philippus hic idem ille eft,cuius mentio fada eft in hu ius operis capite s.atq; c.Hic domiciliumapud Cæfarienfes habuit,nimirum ecclefia-ftes eius ecclefiæ.Quod ergo deepifeopis fcripferat Paulus in i. adTinioth.?.Oportct cpifcopumirrcprehenfibilem elfCjUnius uxoris maritum,modeftum,hofpitalcm, alie num ab auaritia.qui fuæ domui bene præfit,qui liberos habeat in fubiedione cû omni reuerentiatid totum in hocPhilippo ccu uiuo exemplar! uidemus.Nam irreprehenfi-bilis eft,hofpitalis efttexcipit enim Paulum cum illo nobili amp;nbsp;fatis numerofo fodalitio: unde ipfum SCædes Si opes poffediffe uerifimilecftutem Alias habet prophetantes, li- Prophetantes beros inquam probeinftitutos.Non aut intelligimus iftas prophetafTeJd eft docuilfe, Philippifili^et idenimPaulijimôdominipræceptouetitû eft,ut liquet i.Corinth,i4. Si i.Timoth. x» Prophetiflæcrgo dicuntur, quæ prophetiæ, id eft uerbo domini prorfus deditæ fe in uera pietateexercuerint.Ita Si Anna filia Phanuelapud Lucam prophetifTa dicitur,Ei7j Gousfóxhtigviiyb,ddsdem vpod Gottesflyßiganhieng. Qî?in Si in i.ad Corinth.u.capite palàni prophetandi uerbo utitur Paulus pro prophetiam audiendi.Cæterum in filiarCi men-tionc,nimirumilludinclufumcft,quod Philippusunius fuerituxorismaritus.Pof- Coniugium [a* funtergo miniftri uerbi unius uxoris eflemariti. Scortationis ergo patroni funt Pon- cerdotuntt^ tificffjCum presbyteris coniugio interdicut,interim uero ad fcortationem eorum longe impudcntiflïmamconniuent. Quod auiemdicunt apoftolos repudiafle aut reli-quiffe uxores pofteaquam uerbi dei miniftri fadi fint,palàm mentiûtur.Id autem pro» bamus hifeePauli uerbis,quæleguntur in i.ad Corinth.p.capite, An nô habemus po Vetußds uoeä^ teftatem àAiÀ(pH/jyœüàtKa,ideftChriftianamconiugemcircumducendi,quemadmo- uit eos ßatres dum Sc cætcriapoftoli,amp;fratresdomini,ScCcphasî’Item,Propter fcortationem uitan ftfororct.^Kos dam îKas-©^ 'tÏu} «.yns) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îj^tTu.quifq; fuam fibi uxorem habeat. Item, Melius eft nos Chrifitanos

nubere quàm uri.Item,Oportctepifeopum unius uxoriseffemaritum.Aut fi illos hu diciinKft mana plus mouent, audiant uetuftiffïmum ilium Clemcntem apud Eufebium Ecclegt; fiafticaehiftoriae libro capite 31, aduerfus eos qui Nuptias fpernunt, inter cæteraita

1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C0MMEÎ3T. LIBER V»

fcribcntcm, An ucro Si apoftolos improbät ƒ Petrus ctcnim ac Phib’ppus.Si uxorcs ba buerunt,amp; filias ctiam nuptum uiris dederunttfcd Si Paulum non tædet apoftolum in . quadani epiftolafua (ad Phiiippenfcs 4.)mentionem uelfalutaticnein facere comparis fuæ,quam feidco ncgatcircüducere,utad prædicationcmeuangchicxpcditiorfit.Hic Clemens uixitfub Comodo Imperatore,anno domini cxcvii. Porro fi obijciantilli, nuptias quidctn prcsbytcris in primitiua ecdefia licitas fuiffc, aliud autcm interim Pa' tribus 5( Con filqs uifum atqjdecretumefletfuam prodût ftultitiam,imôimpietatem, Eccle/jaflica Paulus enimini.ad Corinth,io,capite nonaliam fibi fumitpoteftatéin ecdefia,quàin poteßah quæad aedificationem data fit,amp; nonaddeftruflioncm.ldcmin i.ad Corinth,7.nemi ni hac in re laqueum uult inijcere.Cur ergo id ifti audent,aut cur iftis licuit, quod apo-r ftolis nonlicuitfAn ucro illi Iknäiores funtapoftolisî’An noftrum fæculum primitiua ecdeüa punus cft^ An uero coniugiüquicquam impuritatis habet ƒ Vide amice Ic^or, ' quo beftiæiftæferantur. Paulus palam dixit, Honorabileeftconiugiumapudomnes,

amp;cubile impollutum, Scortatores autem amp;adulteros iudicabit deus. Illi uero coniu-' gium prohibent,ö^adfcortationemconniuent. Ex tnftinäu ergo fatanæ (idquod amp;nbsp;Paulus darüTimis uerbis in i.adTimoth.4.capiteedicit) profeda eft lex contra coniu-gium miniftrorum uerbi lata,Quod fi quid poft legem dei ualere debet Confiliorûaut Patrum authoritas,nos pro noftra parte folidiora,clarioraamp;firmiorahabcmus tefti» monia,nempc,utre!iqua omnia tranfeä,NicenxSynodicanonem. De hac Sosomc' nus apud Epiphanium in Tripartita hiftoria lib. z, cap. 14. in hancfcripfit fentcntiam, Qnon Synodi Synodus autem corrigereuolcns-hominumiiitam, amp;in ecdefiiscommorantiumpo Nicezite dc con fuitlegCs quas Canones appellamus, in quorum tradatu uidebatur aliquibus intro* iugio facerdo^ ducerelege,ut cpifcopi,amp;prcsbyteri,ölt; diaconi, fubdiaconi ,cum coniugibus quas anteconfecrationemduxerant, nondormirenttfurgens autemin medioPaphnutius confeflbr contradixii,honorabiies confeffus nuptias:amp; caftitatem cfTe dicens concubi tum cum propria coniugeifuafit^ Confilio, ne takm ponerent Icgcm, grauem aiTe* rcns efle cauflam,quæ autipfis autcorumiugalibus occafiofornicatiqnisexifteret. Et hæcquidem Paphnutius licet nuptiarum effet incxpertus,cxpofuit, Synodus^ lauda uitfententiâ eius,amp; nihil ex hac parte fanciuit,fed hoc in uniufcuiufq; uoluntate, non in neceffïtate dimifit.Hæchadenus.

Et cum permancremus dies complûtes,aduenit quidâ à luda’a pro pheta,nomine Agabus.Is cum uenifTetad nos, tulit cingulum Pauli, amp;nbsp;alligâs Gbi pedcs ac manus,dixit:Hæcdicitfpiritus fandus: Virum cuius eft cingulum hoc, GcalligabuntHierofolymæludæi, tradent^ in manus gentium.Cum autem audiflemus hæc, rogabamus amp;nbsp;nos, amp;nbsp;cæteri qui loci illius erant,neafcenderetHierofolymam, Tune re=; fpondit Paulus,ac dixit;Quid facitis flentes ÔÔ affligentes cor meumC' Egouero nonfolumuinciri,fedôômoriparatus fum Hierofolymis pro nomine domini lefu.

C«r dominus Dominus fuistormentaô(crucemprænunciat,nonuttcrreat,fedutcôfirmct,atqt pericula aduerfusimmincntiapericulapræparet.Hocconfilioamp;haccauffauenit Agabusille, nunciett nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui fuperioribus annis Si Antiochiæ famem prædixerat uenturâ,atq; uaticinatur Pau

lum Hierofolymis in uincula forecontidêdum à ludæis quidem, fed à Romanis uarie diuexandum.Id^ non uerbis tantum,fed ex ueterum prophetarû more, eandem rem uifibili quoqjfymbolo ftatuit ob oculos,cingulo uidelicet Pauli fibiipfi pedcs atqj ma nus uinciens,8lt; mixta hac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignificans Paulum fore capiendû. Huius generis plu*

ra in uenias apud lercmiâ.qui iam catena, mox amphora,iugo nonnunq i n mediû pro lato.fignifkabat impios breui fore uaftandos.atq; fub iugû mittendos.Cæterû fideles Si ipfi cômiferationis Si amoris affedu erga tantû dodoré ueritatis ebrij, dehortaban* lt;«r,non fccus atqj Petrus olim non mala mente à evuee dchoi tabai Chriftû, Quocira

PaiilUâ exponens ipfis dfii confiliö Si fatum immutabile dicit jPIus me cxcniciät ucftrae lachrymae quàm ipfum quod impcndet periculfl. Oro inanibus lachrymis cor meam affligcre definite.Statanimo femel Hierofolymâ peterc. Hocetenim ipfe pofcit dei fpi-ritus, qui rtouitquid hifcemeis uinculis uelit, nimirum quàm larifTimeeuangelii glo^ riam propagarc. Non ergo horreo uincula.qui lucrum æftimo elfe pro nomine Chri^ fti mortem fortiter oppetere. Vinciarur ergo Paulus imooccidatur,modo quàm latiflî Con/lintia E^i me propagetur gloria nominis lefu.Harcobfecro praefigani fibi cpifcopi.qui periculo;? fco^igt; rum metu familiarium^ lachrymis euidi, multa detrcdtant quæ ad gloriam nominis dei facereuidebantur, Si difcantdei gloria, pofthabitis amicis ac nccefl*anis,uita deniq; îpfacontempta.ôCchariiTimisquibusuis ncgleflis, intrepida mente alacri^uukii,per ignem Si per enfes,forti(er promouere. Aderitautem deus fidcliterlaborantibus.

Hec uox uere Chriftianorum eft,Oportet enim poft conflilt;îîatîonem illam,quf cort filijs carnis aduerfus confilium fpiritus efie foleLreieólis illis.hoc fcqui,amp; uoluntati dei captiuam carnis infirmitatem fubficere: quemadmodu Si Chhftum feciffe uidemus^ qui dixit, Verum non mea fed tua uoluntas fiat.

Poft dies autem iftos fublatis farcinis, confcendebamus Hierofoly mam. Venerurit autem una quidam ex difcipulis à Cæfarea nobifcû, adducen£esfecum,apud quem hofpitaremur Mnafonem quendam Cypriiim,antiquum difcipulum. Et cum uenifl'emus Hierofolymam, libenter exceperunt nos fratres.

Laudatur hie Mnafon Cyprius à fide ÔCquod in haciam diuperftitiftet. Si quod per hac hofpitaliseflet.Fides enim fine operibus mortuaeft.eadem^ nifi fana fit, quan tumuis interim uetufta fit.laudem merctur nullamJtaqjfodaiitio fandoHierofolymâ appulit Paulus apud fandum hofpitaturus hofpitem.Quin Si Hierofolymit^ueniétes alacriter cxceperunt,ubiqj Si in omnibus charitatis praeftantes officia,

Poftero autê die introibat Paulus nobifeum ad lacobum, omnes^ conuenerunt presby teri, Quos cum falutaftet, narrabat per fingula quæ deus feeiftet inter gentes per minifterium ipfius. At illi cum audif fentjglorificabantdominum.

Dcicnbit iam quid Hicrofolymis geftum fitcum Paulo, Si quomodo in uincula con iedus uaria perpeffiis fit pericula. Fuit autem hie lacobus cuius meminit Lucas,qui Si ycobut frattr luftus Si minor Si frater Domini cognominatus eft, frater(ut i,cap,monuimus)Iudæ Doming apofto!i,amp;HicrofolymitanæecclefiæXXX.annisantiftesîuirtantæfanditatis8CceIe britatis in populo, utproptereius necem creditum fit fubuerfam effe Hierofolymam, quemadmodum ipfequoq; lofephus antiq. lib. ult. cap.io.apertis uerbis prodidit.Se^ ptimo enim Neronis anno ( fic referenteBeda ) cum ludaei indies magis magis^ fure^ rentin Chrifti miniftros, Si Paulus.cuius fanguinem mirifice fitierant.exeorum mani bus iam olim elapfus cffet,omnem furorem fuum in unum effunduntlacobum uirum optimum,eumcp de pinna templi præcipitatum,lapidabant,clamantêacinuocantem, Rogo domine deus pater, remitteeis peccatum, nefeiunt enim quidfaciunt-Meminit enim cius rei ad hunc modum Eufebius exEgefippo nobili Si uetufto hiftoheo lib.ec^ cief.hift.i. cap.ij, Porro quod refert omnes conucnifle Hierofolymorum presbyteros ad laudem ac dignitatê facit apoftoli Pauli. Indicat enim no grauatim conueniflëillos, audito quod ueniffet Paulus, ut exciperent efl. Et rurfum ipfius officiu prodit,qui cum pro more presbyteros falutaffet, narrareeis ccepitcuangelfi profedfl per minifterium fufl. Vtrincp ante eximia quaedam relucet cura Si folicitudo fuper incremento fidei ac

ueritaüs,quae hnè ucl maxime^ presbyteros pertinerNam uthîc exultans narrauif, fie illos magno cum gaudio accepifle intelligimus,at(^ adeo glorificalfe dominû, non Paulum.Huius cnim minifterium erat,illius incrementum,qucmadmodum iple de fe feteftaturin 143dCorinth,3,Dcniq5Chryfoftomus, Non (inquit)Paulumextuïerüc net^adniiratifuntjfeddeumglorificauerunt, quin amp;nbsp;ipfcquicquid meruit deo acce* ptmn retulit,

Dixerunt^ ei : Vides frater,quot milliafuntludæorum qui credû dcrunt,8ô omnes ftudiofî feélatores funt legis. Audierûtautem de te, quod defedionê doceas à Mofe,omnes qui inter gentes funtludæos, dicens,non debere eos circumeidere filios, neq; fecundum inftituta ut uere.Quid eft ergo7omnino oportet conuenire multitudinem. Audi ent enim te uenifle, Hoc ergo fac quod tibi dicimus. Sunt nobis uiri quatuor,uotum habentes fuper fe.His aflumptis,purifîca te cum illis, Simpendefuper illis,utradantcapita,amp;fcient omnes, quod quædc te audierunt nihil funt, fed ambulas èC ipfe euftodiens legem, De his autê qui crediderunt ex gentibus nos fcripfîmus,dec€rnentes, ne quid huiufmodi obferuent, niiî ut caueant amp;nbsp;ab his quæ funt immolata fis mulachriSjôd à fanguine,amp; fufFocato,amp; feortatione*

Au^u^ini feti» nbsp;nbsp;Inielligimus in hæc uerba pro fua 8£ aliorum fententia lacobum dixifle.D, Aur. Au

tentia de confia guftinus in erudita ilia epiftola qua D. Hieronymo de legalium obferuatione refpon^ lioiacobit dit,fie locum hune exponit. Non (utopinor )obfcurumeft (inquit) ôilacobumhoc ideo monuifiCjUt feirent falfa ciTe quæ de illo audierant, hi qui cum in Chriftum ex lu dæiscrcdidiflent,tamenæmulatoreserantlegis,nepcrdo(3rinamChrifti,uelutfacrû legancedeo mandante confcripta,damnariputarentur quæ per Mofen patribusfue^ rant miniftrata.Hoc enim de Paulo iaâauerant non illi qui intelligebant quo animo à ludæisfidelibus obferuariifta deberent, propter commendandamuidelicetauthorita tem diuinam amp;nbsp;facramentorum illorum propheticam fanditatem, non propter adipî feendam falutem quæ iam in Chrifto reuelabatur SC per baptifmi facramentum niini^ ftrabatunfedilli hoede Paulo fparferant, qui fie eauolebantobferuari,tanquam fine •his in Euangelio falus credentibus elTe non pofiet lpfum enim (Paulum) fenferant uc hementilTimum gratiæ prædicatorcm,amp; intentioni eorum maxime aduerfum, doeen tem non per illam hominem iuftificari,fcdpergratiamlefu Chrifti,cuius pronuncian dæ caulTa illæ ungt;bræ in lege mandatæ funt. Et ideo illi inuidiam SC perfequutionê mo lientes concitare tanquam inimicumlegis mandatorum diuinorumehminabantur. Cuius falfæ criminationis inuidiam côgruentius deuitare non poffet, quàm ut ea ipfz celebraret,quæ damnare tanquam facrilega putabatur,atq; ita oftenderet, nec ludæos tune ab eis tanquä nepharqs prohibendos, nec Gentiles ad ea tanquâ necelTaria com^ pellendos.Haâenus Auguftinus,quem in ea fentêtia efle uideinus ut exiftimet ludæos qui credidiffent fane nec libertatis ignorantia,ncc confeientiæ infirmitate legalia eufto dilfe.fedmagisuthocfado fuoteftarenturceremonias legis damnâdas non elfe uelut nociuas.fi quis in eas nihil fideret, amp;nbsp;poft fidem Chrifti aliquoufqjferuari pofte arbix traretur.Nam paulô poft,Legalia (inquit)ficut defunflorum corpora, neceftariorum offices deducenda erant quodammodo ad fcpulturam,non autem deferenda côtinuo uel inimicorum obtreâationibus tanquam canum morfibus proftciêda. Iam ne quis contendereteadem ô£ nobis elfe obferuanda, in eadêhærens fimilitudine fubdit, Pro-inde nunc quifquis Chriftianorum,quamuis fit ex ludæis, fimiliter ea celebrare uolue PlHr4 huitu ge rit,tanquam fopitos cineres eruens, non erit pius dedudor, ucl baiulus corporis, fed ncriîifidictfU impius fcpuIturæuioIator.Hæcde Auguftini non prorfusinepta expofitione. Cætea rumfimpliciorfenfus efteuidetur.quod SC lacobusÄ Paulus plus nimiaminfifmo-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum fra

IN X X I. CAP. A e t» A P O S t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

rum fratrum habucrintrationem. Plena enim charitatis oratio fiuecohottatiolacobi totainhoceft,utpcifu3deatPaulo,tantQfeinfirmisimpcndatfratribus,ipfis^omnp bus in hoc uno gratificetur,ut uotum in fe fufcipiat, catenas approbet fe non eflc le gis contCmptorcm.Nani hic huius confilii finis eft, non quod credcrent cxterno legis Confrlivm !lt;(• facrificio cxpiari hominem. Sicenim paulo poft fequetur. Erfcientomnes quod quæ cobi, detcaudieruntjOuJVp nbsp;nbsp;nbsp;(dasesnutifl) nihilfunt,fedambulasS^ipfecuftodienslegem»

lam uero expende quàm probehuc omnia lacobi referantur argumenta.Principio, Vi des ipfe (inquit) frater quot miliiahie fintludæoruin quicredidcrunt,feditainterim ut non nihil adhuc legi hæreant.Nam ^HÄuTa.i funtlegis, ôi impotentius adeoep amp;nbsp;fu perftitiofiusamp;animiquodammorbohuichærcnt. Deindeattexitquodhanefenten.* tiam abfoluit, Atqui hi audierut de tc,quod non modo à lege prohibeas Gentes,quin amp;nbsp;ludæos in lege natos à Mofe.hoc eft ab ipfa lege ceu facrilego dogmate amp;nbsp;noxio auer tasjd autem fupra modum oftendit eos.Iam redi ad fupcrioia.Horum autem tot funt miltia,ut non facile contemni poffint.Siquidem quantam Chriftianus curä fratri dc-beat,Chriftus ipfe dccuit,cum per fimilitudinem doceret nonagintanoucm oues à fi'^ do paftore relinqui,unam uero erraticam fumma diligentia inquiri.Si ergo unius ho^ minis tanta eft habenda ratio,quanto maior multorum millium î” Nunepergit: Quid ergo in hac re commodiiTimum fieri poteft;' diftimulatione am filentio nihil preficie^ inus.Nam poftcaquamteadueniiTcaudierintjOrnncs turmatimaduolabHni,ut tecum cxpoftulent.Nullum ergo præfentius confilium eft,S( quo uno ac femel omnibus fan’s facere polTis.quam hoc,ut uotum in tefufcipias.Atq;hue iam trahitoccafionemutfa ciliusperfuadcacAdmanumenimeffeuiros quatuor qui uotum habeant» Rurfus ne Gentium nomine tergiuerfaretur Paulus atq; obiiceret hoccine uoto fuo offendi Gen tes,aut ex hoc fado fuo colligi poffe Gentibus quoqjad expiationem neceffaria efle lu daica facrificia,mox præoccupat amp;nbsp;ait,De his autem qui credideruntex Gentibus amp;C, Ex quo facile liquet hocconfilium pro tempore, amp;infirmorum ex circumcifionefra^ trum gratia,eire natum ufurpatum^,non purificandi caulfa, Nam etiamfi dicat laco-bus.Purifica tecum eis,attamcn communi genere dicendi ufus eft.Siquidem 8C fcriptu raeasceremonias eos^ rituspurificationemuocat,quibusdeuoti purgabantur.SiC ipfa uirgo Maria unà cum foctu fuo Chrifto dicitur purgata, quae tarnen nihil immun dt ex conceptione fanda contraxerat.

Tline Paulus afTumptis uins,pofi:ero die purificatus cum illis intra uit in templum,annunciâs expknonem dierum purificationis, donee ofFerretur pro unoquoq? eorum oblatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Hifce fratrum precibus euida mens Pauli,quæ alias ad omnia ut multos Chrifto lu crifaceret erat promptilfima,uotum in fe nee tarnen fine difficultate recipit.Grauius e^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fucrifî»

nim quippiam in fefufcipit,quàm quod fupcrioribusdiebus in Petro (utextatadGa^ ciumpro feßa latasi.)culpauit.Sedfratrum,utdiximus,precibuseuidusSuinterfaxumamp;facrûcon ripermittitt ftitutus, noluit fratrS fpem fallcre,tot^ ludæorum millia unius uoti gratia (fiquidem per illud illis mcdicari poffe uidebatur) periditari,qui aliquando dixerat, Veritatem di co in Chrifto,non mentior,attcftatc mihi fimul confeientia mea, per fpiritu fandum, quod dolor mihi fit magnus ôCalfiduus cruciatus cordi meo» Optarim enim egoipfe anathema effe à Chrifto pro fratribus meis, Igitur fpeampliora meliora^ confequen di amp;nbsp;Euangelq negotium quàm latiffime promouendi ftudio, rem nouam 8c inexpe^ datam facit, præterea quod plus nimio amaret gentem fuam» Et fane nouum eft quod tantus uir fe in tantum demittiterrorem » Errorem enim amp;nbsp;ipfe Auguftinus appellat, fed tolerabilem propter charitatem amp;nbsp;ueritatis confeflfionem, Porró de purificandi ra tioneplura inuenies,quod amp;nbsp;fupra annotaui,Numeri fexto.Ex iftis auté liquet,quàm imprudentes fint qui hac lacobi amp;nbsp;Pauli indulgentiaad defenfionem abutuntur erro--rum fuorumiquafi uero ipfi Miffare.idola colere, alia nefcio quae impune poffintfa ccrc,proptereaquod Pauluslacobiconfiliofemelöfitcrum in feuotum fufeeperit»

17« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER V.

Cum interim ipfe uidcas Pauli faflum longe aliud efle quàm quod ita ufurpari pcflit* Dum autem feptem dies lam pene efTent expleti,hi qui ab ÄGa erât ludæi f cum uidiGTent eum in templo, conturbarunt totum populum, amp;nbsp;iniecerunt ei manus,clamantes: Viri Ifraêlitæ,fuccurnte.Hic eft ille homo qui aduerfus populum amp;nbsp;ïegem,amp; locum hune omnes ubique doceuinfuper èC Græcos induxit in templu, amp;nbsp;prophanauit fantftum locum hune* Viderunt enim Trophimum EpheGum in ciuitatecum «luem exiftimauerunt quod intemplum introduxiflet Paulus,.

Commota^ eft ciuitas tota,amp;^ falt;ftus eft concurfus populi, Et apprêt henfum Paulum,protrahebant è templo,ftatim^ claufæ funt fores*

Seditio, Quod prophetæ iam diu futurum praedixerant, id hoc loco Lucas Paulo accidiiTe fcribit.Mirusautem eft in defcriptione tumultus huius, tarn propric amp;perfpicue ex* ponit,tmôoculis proponitfinguIa.Principio ipfos pingitfeditionisauthores ludæos Afiaticos.Deinde uero adumbrat accufationis capita,quf non funt alia,quàm quae ha denus Paulo amp;nbsp;Stephano impegerant ludaei, Calumniis ergo in uulgus difleminatis, turbas mouent. Atqjhicmodumquoqjoboculos ftatuit,quo illiPaulumtraäarunt indigniftime, Apprehéfum enim,ait,è templo in furibundam protrahebant turbam, claufis^ rempli foribus uel ne effugrjpateretlocus,uelnetemplumnoxiofoedarent cruore.iam iam ad necem miferi parantur * Hæc enim eft egregia ilia hominum religio qua exterior poculi patinæ^ pars purgatur, interioris autem nulla ratio habetur * Er* go facrum templi pauimêtum fanguine nolebant afpergere, interim uero nullam cius ratiopcm habebanr,quod fefe 8i animas innoxio commacularcnt cruore.Praeterea uc rifimile eft iftos credidifte Deuteronomq ij. Gentibus templo interdiäum fuifle, un* deamp;anfamtumultuandiacceperuntliberiorem* Quodergo Paulus Trophimumin templum non induxit,non propterea fecit,quôd fe ifta re peccaturû crcderet,fed quod calumniam ludxorum declinate uellet*

Quærentibus autem illis eum occidere, nunciatum eft tribuno co^ hortis,quôd totacoturbataeftetHierofolyma, Quiftatim afliimptis militibus ac centurionibus decucurrit ad illos, At illi quum uidiffent tribunum ac milites,ceflauerut percutere Paulum*T une accedens tri^ bunus,apprehendit eum,00 iuflit alligari catenis duabus,8d interroga bat quis nam eflet,amp; quid feciftet^Alfj autem aliud clamabantin tur^? ba,Et cum no poftet certum cognofeere prac tumultu,iuftrt duci eum in caftra, Et cum ueniftet ad gradus, contigit ut portaretur à militi:« ' bus propter uiolentiam turbæ ♦ Sequebatur enim multitudo populi clamanSjT olle eum,^

MdgißrdtuieÜ Magiftratus in hoc à deo ordinatus eft,ut tumultuätes ferocientes^compefcat, fc* definderecon^ datosuero aeprobos homines abillorum ui aflerat, Proindedominus non rarohu* trainiuriam^ ius præfidio fuos eximpiorum cripit manibus, quemadmodum nunc Paulum Roma nis tuctur ac feruatarmis,amp; olim leremiam per Nabuzardan liberauit, Magnaautem Tribunui, fuitTribunorummilitiæauthoritas.NamSCconfularipoteftatecreabanturjôfiusda bant militibus.De qua re uidere eft Feneftellam de Mag.Rom.capite nbsp;nbsp;nbsp;Petrum Cri

nitum de honefta difcip.lib.n, c^p. x, iucunda lediu SC utilia quædam ex Aurelii Impera loris fententiaannotantem.Prætereaannotauimus in lo.huiushiftoriaecaput, Roma norumlegionesinSyriaalitasfuifle,partim contra Parthorum incurfiones,partim ueroutinfideretinerentur prouinciæ, 8C ludæorum feditiofa impatientia coercere* tur,Hac de cauflaSC Hierofolymisimpofitamfuiifecohortcm, hoc ex loco apparct

E quo item intelligimus quanta pro nomine dei patiantur fanâi.PauIus enim per ad- Crux fanHo» uentum tribuni in fpem ereâus, iam amp;nbsp;ab hoc duabus uincitur catenis ceu malcficus runtt aliquis latroautpatriæproditor.Prætercadedaraturquantafitfuricntis amp;nbsp;femel con-citati in tumultum populi infania. Væfanum enim amp;nbsp;horrendum quippiam clamitat, utnemocertiquicquampoiritintclligere.tanwmfuritjngruit, urget, amp;caEde omnium^ rerum proculcatione gaudet.Hic enim ad gradus ufq; caftrorum (caftra enim in cxcelfiorilocoadexcubiaserantcollocata) profcquuntur uinâum,8f clamant, Tolle hominem peftiferum, occide haerericum, lania impoftorem. Proinde maxime nobis (quantum^ fieri poteft) cauendum àfeditionibus quæ raro féliciter finierunt. Sedde hacre diâumeftincapite 19.

Et cum cccpilTet I'nduci in caftra Paulus,diat tribuno : Licetne mi=» hi loqui ad tefQui dixit:Grgce noftifNónne tu cs ilk Acoyptius,qui ante hos dies tumultû concitafti,amp; eduxifti in defertum quatuor miU ha uirorum Sicariorum^Dixit autem Paulus:Ego fum homo quidem ïudæus Tarfenfis non obfcuræ Cilicum ciiiitatis ciuis. Rogo autem te, permitte mihi loqui ad populum. Et cum ilk permifiiTet, Paulus ftans in gradibus,annuit manu ad pkbem,Slt; magno fikntio fado, al loquutus eft lingua Hebræa,dicens,

Vide mi Le(fi:or,quantum in hoc hominegentisfuæ,licet ergafeingratiffîmæ, fuegt; Pietus Pauli if ritftudium.quantâuccauflæconfidentia.quantusdeniqjucritatcmpropagâdi ardor. plt;itrww. In medfis afflidionum procellis,in catenis,in infanientium damoribus,inter^ fatellt turn arma,adhuc de fatisfadione 8lt; ludæorum falute cogitans,dicendi pôftulai facul-tatcm,fi uel aliquos oratione luculenta 8i uera pofTet lucrifacere. Ergo ad Tribunum conuerfus cum reuerentia débita dicendi facultatem fuppliciter pofcit. Hie Tribunus rerum quæ gerebantur,utpotc homo prophanus, plane ignarus, aliud fufpicatur, ut fit in iftiufmodi cafibus,Paulum fortaffis ilium elfe Aegyptium, de quo lofephus in u debelloIudaicOjCapitc n.adhuncfermemodumfcripfit, Aegyptius quidam falfus De Acggt;’plic*» prophera,cum uenifletadludæâ.homo magus,fidem fibi prophetæmagica arte con-fciuit,ôi continuo ad trigin ta millia uirorum congregâs amp;nbsp;dudans cos per defertum, perucnit cum ipfis ad montem Oliueti,paratus inde irruere Hierofolymä, amp;nbsp;ui ac po-tcftateurbemtenere,fimul^Romanorum præfidiaacplcbem tyrannidi fuæfubiuga re,frctus per omnia his quos fecum duxerat militibus. Sed conatum eius præuenit Fe lix,confeftim^ci cumarmatis obuiam pergens, fecum etiam plebe reliqua confpiran tCjCongrelfus cum Aegyptio, hunc cum paucis infugam ueriitt pcremptis ucro alfis, alfis etiam captis, temere ccepta facile reftinxit. Nec pugnat Lucae narration!, lofephi hiftoria.Potuit enim fieri ut primo cum paucis his^ clam feditionem mouentibus ad ucniens.plures fibi poftea publicata fraude coniunxerit. Cui id adminiculatur, quod idem ille lofephus refert etiam fufis Aegypfii copfis crebra ubiqj cxcrcita fuiife latroci-nia.Porro Sicarfi graffatores amp;nbsp;latrones funt,didi à fica, quæ uoxbreucmgladium fi- Sicarif. Ue pugionem fignificat,quo illi incautos fauciabant. Tarfum uero quam hie non ince Tarfui» lebrem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ttôàwç) Ciliciæ ciuitatem nominal. Stephanus in urbibus uôïa-n/jio

. TaTàx),ideft,primariamatqjprætercæteiasinfignemappellat.Igiturpofteaquamau-diffet hunc non eiTe ilium quern putauerat,facultatem dicendi permittit. QuoSCæqui tasamp;humanitas nobis prophani hominis probatur.Atq;hieferaru Si admirandum Mirum Pauli offert fpedaculum.Siquidem Paulus iam iam in templo probe contufus, Si infanien- in^eniunit tiurn turbis fibfipfi deftitutus, præterea Si catenis degrauatus, pone iudicem, Siinter terrifica militum arma coram^ ipfis afians hofiibus fuum impenfc fanguinem fitien-tibus,tam terfCjprudenter Si feite differii,utanimi probe fibi conftantis, multarum^ dierum uideripoffitapologia. Eft autem ilia apologia quam adipfos Hebraicadice-bat lingua.

COMMENT* L r B E R V*

• fationem. Cum audiiTent autem, quod Hebræa lingua fîbi loqucre^ tur,magis præftiterunt fîlentiu.Et dicit:Ego quidem fum uir ludæus, natus in Tarfo Ciliciæ, cætcrum educatus in hac ciuitate ad pedes Ga malielis, inftitutus accurate in patria lege, fedator dei, ficut amp;nbsp;uos mnes eftis hodie,qui hanc uiam perfequutus fum ufcp ad mortem,al# ligans ac tradens in carceres uiros pariter ac mulieres,ficut amp;nbsp;princeps facerdotum mihi teftis eft,amp; totus feniorum ordo,a quibus etiam epi ftolis ad fratres acceptis,Damafcû pergebam, addudurus amp;nbsp;illos qui illic eflentuindos Hierofolymam, ut punirentur* Accidit autem mihi iter facienti amp;nbsp;appropinquanti Damafco circiter meridiem, ut fubito de ccelo circumfulguraret me lux multa,cecidi^ in folum,amp; audiui uo cem dicente mihi ; Saul, Saul, quid me perfequerisC Ego uero refpon di:Quis es domine;’ Dixit^ ad me:Ego fum lefus ISlazarenus,quê tu perfequeris.Etquimecum erant lumen quidem uiderunt, amp;nbsp;exterriti funtjUocem autem non audierunt eius qui loquebatur mecum. Dice« bam autem:Quidfaciam domine;quot;Dominus autem dixit mihi : Sur* ge ac uade Damafcû,amp; ibi tibi dicetur de omnibus quæ ordinata funt tibi ut facias.Ët cum non uiderê præ gloria luminis illius, per manum dedudus àcomitibus qui erant mecum,ueni Damafcum*

Quoniam accufatus erat Paulus quod aduerfus populum amp;nbsp;legem amp;nbsp;locum hune, Scopuf buÎM îdcft Hierofolymam templum^omnes ubiqjdocerct, utpaulôantcLucasprodidi^ opologiif* nbsp;nbsp;nbsp;fie obieflas fibi calumnias praefenti orationc diluit,ut indicct primum fe uirum cfle lu

dæum in cclebri loco natum,ut inde intelligatur fe gentem amp;nbsp;ftirpem fuam odirc non pofle,fed pro ludæorum ingenio amare.Deindc fubindicat fe ad pedes Gamalielis edu catum fuifle.id^ Hierofolymis, ut uerifimile efle non pofTit Paulum aduerfus cum lo^ cum diccre aut docerc potuüTe.in quo tam liberalitcr educatus tam^ accurate inftitu^ tus fuerit.Secûdum patriam enim his locis potiiTimum fauere folemus, in quibus aut educati aut inftituti fumus * Poftremo, quia aduerfarium legis Afiani ludæi ipfum effe dixerant,id abunde hoc uno purgat, quod ait fe non modo accurate inftitutum in le^» gc patria,uerumctiam perfequutorem fuifTcfaEuiffimü corum qui legiuidebanturad^ uerfari* Atqjhicmiraquadamrationead expofitionem conuerfionis fuæ delabitur* Odioftt nobii Hacenimapprobatfcnonleuialiquacaufla, uclutparatusad apoftafian, fedmirabilt apoßafia terne fado ad profeiTionem nominis leîu amp;nbsp;fidciquæineumeftperuenifle.Neqjdubium re failat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cft quin plura de rcligionc Chriftiana attexuiflet, fi per tumultum licuiffet* Nam occla

mantes tumultuantes^ ftrepitu barbaro orationcm interturbarunt, Cætcra petantur ex cap*9.1n eo enim capite eandem hanc hiftoriam pari fenfu narrauit Lucas, licet aliis interdü uerbis * Verum nulla eftin fenfu diuerfitas, quod tarnen illi caufiantur,quibus adeo dolet feripturas tam frequentes uulgatas^ elTc fadas*

Ananias autem quidam uir pius, fecundum legem teftimonio pro batus omnium illic habitantium Iudæorum,ueniens ad me,amp; adftâs, dixit mihizSaul frater,recipe uifum:amp; ego eadem hora recepto uifu,ui di ilium* At ille dixit : Deus patrum noftrorum præparauit te, ut co* gnofeeres uoluntatem fuam,amp; uideres id quodiuftum eft, amp;nbsp;audires uocem ex ore eius,quia eris teftis iUi apud omnes homines,eorw quæ uidifti

IN XX IL CAP» A CT. A P O S T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18l

uidifti audifti.Bt nunc quid contarisCExurge ÔC baptfearCjamp;J ablüe peccata tua,inuocato nomine domini»

Hæcpauiô copiofius exponuntur quàni in s.cap^fint cxpofita.Prindpioaufcm lau LdiM datur pietas amp;nbsp;probitas Ananiæ, ne ludæi hune per quem Paulus erat baptiza tus, ceu leuem amp;nbsp;nihili hominem afpernarêtur,Paulum^ ipfum dicerent fuifle ftolidum, qui homini nulla authoritatepræditi confiliofuifletobfequutus.Dicitergo, ocvn'ÿ iUiriSHÇ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TriviTiif} KO^IK^VTbif} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id cft, Ana

nias autem quidam uir pius,fecundum legem, bonum habens teftimonium ab omni^ bus illic habitantibus ludæis.Poteft enim particula Secundum legem,uel ad fuperiora rcferrijficîAnanias fuit uir pius in legetucladinferiora fie, Ananias probatus fuitin le ge omnium ctiam ludæorum teftimonio. Atq,’ hoc plurimum faciebat ad expurgation nemPauli, amp;adcomprobationemquodlex SiEuangeliumfibi non aduerfarentur» Siquidem dodus in lege (inquit) fuafitut Euâgelium amplcderer. Hucpertinet quod is ait,Deus patrum noftroru, quo titulo nihil eratludaicis auribus fuauius.Is inquam pr æparauit te.Non ergo apoftafiæ aut humanæ erat induftriæ quod cóuertebatur Pau lus. lam ucro fequitur ad quid praepararit, nô utiq; ut aduerfahus dei amp;nbsp;legis eius effet, fed ut cognofeeret uoluntatem eius.Quid hocî’Vtuideres 'Squot; (ßlKaiop, id cft,iuftitiâ, uel id quod iuftum eft,uel iuftum ilium uidelicet Chriftum dominum. Vnde uero hoc di feitur^Ex uoce oris dei. Nam ad Romanos i. teftatur Euangelium prædidum effe per prophetas in fcripturis fandis.Præterea ad Galatas j.indicauitfe Euangelium non ab hominibus,neq; per hominê,fed reuclatione lefu Chrifti didiciffe. Porro quod de pec catorum ablutione per baptifmum fcribitur in S.cap.expofitfi eft. Non enim aqua ab-luit peccatu, fed gratia quæ fignificatur per aquam, Imo aquæ fiue figno per allceofim facramentariä tribuitur quod reuera rei hoc eft gratig eteledionis eft. Atqj hue pertinec quod mox fequitur,Inuocato nomine lefu.Inuocatione enim, id eft fide ( nam pro fin deaccipi oftendit Paulus ad Romanos w.) abluitur peccatum.

Fadum eft autem, cum eftem reuerfus Hi'erofolymam, amp;nbsp;orarem in templOjUt raperer extra me,amp; uiderem eum dicentem mihi,Feftina

exiuelociter Hierofolymis,quoniam non recipient teftimonium tuum de me.Etego dixi: Domine, ipfi feiunt quod ego pertrahebam incarcerem,8c cædebam in fingulis fynagogis eos quicredebantin te» Et cum funderetur fanguis Stephani teftis fui, ego quoqj adfiftebam amp;nbsp;aflentiebar morti illius, amp;nbsp;cuftodiebam ueftimenta interficientium ilium.Et dixit ad me: Vade, quoniam ego ad Gentes procul mittâ te» Monui in capitenono profedlionem in Arabiam, cuius meminitin Galatis, hanc reueiationempræceffiffe. Dubium autem eft fit ne hic isilleraptus, cuius meminit in i.ad Corinthios u.capite.Sed nihil attinetnoffefuerit ne an minus, cum non fit dun bium eledlionis uas Paulum non femel fuifferaptum.C^terum in hocdenuo ftudium Studiu Päuli In ingentem fuam exponit,quod alio uocanti domino, ueluti refponfaritamp;HierofoIy-mis manere maluerit,propterea quod bona fpedetineretur, fore ut plurimuapudeos proficeret.proptereaquodomnesnoffent quantozelopro lege contra Chriftianos exarfcrat,8lt;quid pro legis defenfioncfecerat.Itaqjquum hfc non ignorarent,fperaffe illos quoqs facile perfpeâuros non temere mutatum effe, multos^ futures qui fuurn exemplum imitantes,Meffiam ampleäerentur. Atqui idquidem noluiffe dominum, qui ad Gentes procul ipfum ablegarittquö iam abierit,non odio (quod interim illis ui debatur) autcontemptu Gentis fuæ,fed domini imperio, qui omnes Gentes uoluerit ad cognitionem ueritatis uenire.

Audiebant autem eum ufep adhocuerbum. Atlt;^ fublatis uocibus dicebant ; Tolle de terra hominem iftiufmodi ; non enim fas eft eum

,8 t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMM E N T. LIBER V«

uiuere. Vociferantibus auterti eis,amp;^ proijcicntibus ue(înTicnta,8c puî uerem iadantibus in aërcmJufTit tribunus induci eum in caRra,amp; ini perauit eum flagris examinari, ut fciret propter quam eau fam fie accla marentei.

Odiofum enim crat ludæis Gentium nomen, adeo ut eflent qui ne Cbriftum qui^ dem prædicari permitterent nifi ad ludaifmum uenientibus. Proinde mireillos ccm^ mouit Paulus,cum innueret fe à ludæoium confuetudine auoeatum ad Gentes ablega turn fuüTe, Id enim contumeliofum uidebatur ipfis, quafi ipfi indigni eflent ueritatc, immüdæ autem Gentes promilTionum hæredçs Jndeiam crant ilia indignationis plena uerba, Toile de terra hominem iftum, nec enim fas eft talem uiucre: item quod ue-ftimenta amp;nbsp;puluerem iaâarentin aëra fumma incandefeentiæ figna. Quibus amp;nbsp;tribu-nus permotus.nefcio quid flagitii commiffum exiftimans, iubet Paulum induci in ca-ftra,ne hoftilius quidpiam molirentur furiofi,amp; utfatellites flagris ex eo uerum extun derent.Sufpicabatur enim hune hominem aliquid magni alere monftri,Quo amp;nbsp;terne ritasfiueimprudentiaiudicis.amp;fandorum affliéiio aepatientia notatur.Fuitautem moris apud illos, ficuti amp;nbsp;apud nos effe uidemus, ut uerum tormentis extorquèrent diflimulantibus.

' Et cum aftrinxifTet cum Ioris,dixit adftanti fîbi centurioni Paulus: Num hominem Romanum indemnatû licet uobis flagelIareC^Quo auditOjCenturio accelTitad tribunum amp;nbsp;nunciauitei,dicens: Quidfa^ élurus esfhicenim homo Romanus eft. Accedens autem tribunus,di xitilli:Dicmihi:num tu Romanus csf At ille dixit: Etiam. Etrefpon^ dit tribunus : Ego multa fumma ciuitatem iftam comparaui. At Pau« lus ait: Ego uero ôô natus fum. Protinus ergo difeefteruntab illo qui eum fuerant examinaturi, T ribunus quoq? timuit poftquam refciuit quôd Romanus eftetjôd quod uinxifTet eum.

Hune Iceum expofuimus in capite huius operis decimofexto, ut non flt neeefle ea-dem Temper oberrare chorda.

Poftero autem die uolens fcirecertum,qua excaufa accufaretur alu dæisjfoluit eum à uinculis, iufftt principes facerdotum couenire, to tum^ concilium,ac deduftum Paulum fiftebat coram illis*

CAP» XXIII» Intentis autem oculis in cocilium Paulus ait,Viri fratrcs,ego omni confeientia bona conuerfatus fum coram deo ufq; in hodiernu diem» Princeps autem facerdotum Ananias præcepitaftantibus fibi,utper^ cuterentos eius.

Hifce uero pingitiniquum indicium amp;nbsp;indices tyrannicos,3tq5iniqnaiftorum fact , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nora,ut fimul amp;nbsp;innocentia Pauli,amp; ludxorum malitia reluceret, quae ôi quamuis fu-

peratethnicamtyrannidem.Tribunusenimethnicusuiriuftitiæamp;acquitatisftndio-' fus,prodncit Paulum in confcflquot;umreligiofornmaceruditorum,fpcr5s nihil hic altnd agendum fore quam quod iuftitia amp;nbsp;æquitas pcftularct:c£terum maximam apud illos iniquitatem dominari,rurfus inflgnem conftantiam ÔCinnocentiam Pauli cum ex di-ConUjntia er élis tum faéîis eins deprchendit.Dum enim hie in tarn frequentem amp;nbsp;religionc ueren-innocètia Pau» dum produdlus effetconfeiTum, amp;nbsp;iam iamin tantorum confifteretcorona uirorum, ((* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non modo cordata oratione fefe expurgare incipit,quin amp;nbsp;toto corporis habitu inno

centiam fuam prodit.Hinc enim Lucas, Intentis autem (ait) oculis in confilium Pau-lus.Siquidem oculi animi fpeculum funt, Vnde ill u d poetae,

Totus aatem in hoc eft, ut innocentiæ fuse praedicatione aduerfariorum fefe opponat calumniis, id^ nec ambitiofe neccutn faftu, fed pro gloria ucritacis, Nec feipfum lau:? dat Paulus,fed ut res habet confitetur, quod fané fieri oportere etiam Rhetores permit tunt, ubi de capite agitur.Et hadenus de conftantia ôi innocentia Paulitnunc de tyran nide SCmalitia Pontificis Ananiæ. Eft hie Ananias quern lib. antiq.io.Iofephus Ana« TyrdfUtii pofi^ num uocat,eius Anani pater,fub quo lacobus frater domini Hierofolymis é pinnacugt; tificù» culo templi præcipitatus eft, uelutindicat ex Clemente D.Hiero.in Catalogo fcriptO* rum illuftrium.Hic ergo carnifex uerius quàm pontifex, quia fibi de hypocrifi 8(. erro^ re effet confeius, turn quod non uehementer doleret tarn mafculum, folidae nimirum orationis,exordium, öi quod nihil honoris præfatus effet ipfi, praecepit aftantibus ut percutèrent diceniis os,uel in uindidam eius quod contempfiffet pontiftcem.ucl ut di centem perturbarent.nc illi cogcrentur (quod timebant) turpiter in hac palæftra refers re pedem.Hunc Ananiam hodie referont,qui ad tribunal produdos euangelq confef-fores,prius damnâtquàm audiant, imo uero quàm fint qui accufent.Non enim nunc referam quod multi hint, qui palam in confefforum expuunt faciem,hoc tantum no^ mine, quod aduerfus impias hominu conftitutiones fcripturarû teftimonià produeät.

T une Paulus dixit ad eu : Percufliirus eft te deus, paries dealbâte^ Et tu fèdes iudicans me fecundu leoê,ô^ contra legê iubes me percutiC Ad hanc contumeliam,quae nec in Ethnicorum iudicqs fieri folet cxcandefccns apô ftolus,dicit,Tvais7«(Uo'iM.t''5^«û6io'çTûZxï«4Kforia/x^iri. ideft,Percutiettedeus paries dealbare ♦ Prouerbialiautê figura Paries dealbatusdiciturille, qui aliud fimulatôC aliud eft, Pariri deatba* ut fi quis à facie amp;nbsp;habitu iuftitiam quandâ oftentet, intus autem fpurCus fit amp;nbsp;impius, qualeshypocritæapudMatthæumini}. cap.erant, quos lepülchris dealbatis affimilac dominus. Ad expofitionem huius pertinet quod fequitur; Tu fèdes iudicans me fecun dum legem,Hfc eft albedo ilia,hic candor ille quod iudicis fuftines fpeciem.Legitimus debebas effe iudex, qui fecundum leges, non fecundum faciem, iudicare debebast fed hoc neglc(fio,contra legê iubes me percuti, ateg ira iam faâus es paries dealbatus. Deal bâti cnim parietes caduc! effe folent, cæterum ne taies uideantur effe quales funt,deal.-bantur fidelia. Hue ergo allufit apoftolus qui hifee tam afperis hypocrite laruam detrâ hit. Iam magna femper fuit apud ueteres de hoc loCo difpUtatio.Chryfoftomus putat haec uerba Perçu tiet te dominus paries dealbate, magis effclibereloqaentis,quàmira;# » cundûquê poftca imitatus Beda, Percutiet te deus,non dixit Percutiat Jndicatiuo utiqj Abpotißci km modo hoc futurum fignificans, non Optatiuo maledicens. Non enim perturbatione ledixerit Paun animi motus hæc dixit,fed utiq; prophetando loquutus,quia fignificabat hypocrifim lus.

amp;. ludaicum deftruendum effe facerdotium ♦ Quod 8C Auguft. ad Marcillinum affeue-rauit.D, autem Hierony. adduces hune locum in Dialo.contraPelag.excufatquidem Paulum, attamen palàm faietur eum non præftinffe earn manfuetudinem quam Chri ftus præftitiu At Aur^ Auguft. hune locum omnium (utapparet) fimpliciffimecxpo^ hens lib, aduer. Fauftum iz,cap.7p, dicit, Virtus patientiæ quam docet dominus Icfus, dieens, Si quis te pereufferit in maxillam tuam dextram, præbe illi amp;nbsp;finiftra m, poteft effe in præparatione cordis, etiamfi non exhibeatur geftu corporis amp;nbsp;expreffione uer.-borum. Ç^andoquidem apoftolus palma pereuffus potius deum rogauit,ut iniurio^' fo homini in futuro fæculo parcerctur, in præfenti autem ilia iniuria non relinquere^ turinulta,quàm uelpr£buitfericntialterampartem,aututiterumferirctadnionuit.Tc , hebat certe interius diletftionis affeciû, amp;nbsp;exterius requirebat correâionis exemplum* Haftenus Auguftinus. Ergo Paulus ueremaledixitimpio pontifici, fed non hocanigt; hio quo uulgus irritatus folet, fed apoftolicofpiritu. Neqjpatientfæ interim gloria ex- nbsp;nbsp;werft

cidit. Non enim omnis tolerantia protinus Chriftiana dicetur patientia.quemadmo- entw* dum nec ilia ftatim iuftitia uel conftantia uel fortitude uera eft, quæ dicftur.Notiffimû cnimcftueIilludtritumfermoncProuerbium,Summuminsfummainiuria.EtPerti-jucia quidem Conftantia dici affeâat fed quia deftituitur prudentia, uitium eft nort

uirtus.Durîtia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à forticudine natura diftat,fallit fîinilitudinc.Ità ficiiÂo(Koi,lt;lüos

Latine uocamus molles,hoc cft,effœminatos,pufillanimes, tcncros, SC minime Congt; ftantis 8C uirilis ingenq homines,patientes uideri uolunt, fed quia deeft animi forti tu-do,patientia iftorum animi uitium ac morbus eft. Duritia quoqj catabaptiftica patien VaMui libt h tiae titulo fefe uenditat, fed cum ex opinione falfa emergat, nihil diftat uel à Zenonica, captif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uel Indica, Nobiliffimus quoqj hiftoriae feriptor Saluftius, de Lucio Catilina prodit,

quod patiens inediæ, uigilis, algoris fupra quàm cuiquam credibile eft fuerit,quod^ hifee fibi apud fuos magnam fortitudinis Si patientiae famam parauerit: cæterum cunt idem mox fubiungat, Animus illi inerat audax,fubdolus,uanus,cuiu8libetrei fîmula-' tor amp;nbsp;di(rimulator,alieni appetens,fui profufus,ardcns in cupiditatibus:quis tam cae^ eus qui ex his non intelligat Catilin^ patientiam nihil minus quàm uirtutem exti tüTei inuirtu Vt enim quædam inter fe uirtutum connexio eft, fie amp;nbsp;fuus cuiqj uirtuti modus ineft«

Id quod Si facri 8(. prophani fcriptorcs monumentis prodiderc ♦ Nam FJaccus, Virtus «ft ônquit)mcdium uitiorum utrinqj rcdaâum» Quin ôi omnium philofophorfi fen-tentia femper fuit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;otfsTotç, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kanlaç livou, moderatas inquam effe uir

Cutes,excedentes modum at^ menfuram inter uitia deputari» VndeSC unus e fapien-* cum numero,A*lt;^jU ’iyafj,id eft, Ne quid (ait ) nimis : quod etiam tam célébré fadû eft, ut Comico quoqß uerfu expreftum fit. loannes Chryfoftomus in præfenttarum de na cura patiendæ non infeliciter diffcrens,Sunt(inquit) uitia cognatauirtutibus,amp;iuxta dicendi libertaiem pullulât temcritas,amp; iuxta uU^gk!«/} æquitatem.mollities ,Et probe confiderandum ne quis putet fe uirtutem poflidere.qui uitia apprehendit,quemadmo Plt;lt;tientM inter dum fi quis opinaturfe iungidominae,amp;iungitur ancillæ» Patientia itaqi ucluti media fapientiâ etfir inter fapientiam Si fortitudinem,ns quafi limitibus quibufdam côduditur. Sapientia titudincm me* autcmcauet,ncpaticntir fubrepat duritia autfuperftitioautalia quæpiam opinio faL âù, fa»Fortitudo autem non admittit utquicquam indecori per pufillanimitatemautmol iitiem defignetur,fed facit ut folida iufta Si uera fit paticntia.N3m ea iurc uocatur forti cudo qua unufquifq; feipfum uincit,iram continet, nullis illecebris emollitur aut infte ôitar,non aduerfis perturbatur,non extollitur feefidis, fed mentem quietam Si ab afte dibus puram tranquillam^ conferuat. Sic enim Si Ambrofius, In his (inquit) confia ftit animi robur, ut primü hde Si uera excrcitatus fapientia quifqj mundo corde quod uerum Si honeftum eft uideat. Deinde nullis cupiditatibus fiuâuet, fed in iufto perfe.* ueret.Poftremo fi quid accident aduerfi id^ graue Si acerbum putetur, ita ferat ut nL Potientid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h il infperati accidi iTe exiftimet ♦ Ex iftis autem fi iam emaneat patientia iftis^ ccu margt;

ginibusducatur,nemoeftquiiam non uideathancnon eiTccarnalemuelaftcâatani colerantiam,uel ignauam abieâi animi defperationê, fed uirtutem quæ ex fide quidem exiftat,fapienti autem Si forti roboreanimi quæq; aduerfa fuperet atq^ côfringat, Hzc in trâfcurfu aduerfus eos maxime diâa fint, qui quamuis tolerantiam,patientiam efte putant, fimul^ ita loquuntur de patientia ut femel omnem turn iuflitiam, turn fidem, cum fortitudinem tollant.Quod fi ea effet quam illi putantpatientia, iam nemo pror.« fus uirtutis nomine dignaretur,quippe quæ Si oppreffionis iuftitiæ, Si proferiptionis ueri omnis^ mali occafio foret»Non talem præftiterût fanéh dei prophetæ Si patriar* chæ patientiam, quin potius prudentiam Si conftantiam ficconiunxcrunt patientiæ, ut nullibi uerum aut iuftumprodiderint, fed ubiq;malomalisc^ intrépide refiftentes Sîwik extat nullum periculum detreâauerint. Qu^ cum infinitis comprobari polfint tcftimontîs. Ad,Iff, unicum tarnen præfens Pauli exemplum pro cunâis fatisfuerit. Redimus ergo ad hiftoriam»

Et qui adftabantjdixcrunt : Summo facerdotî dei malcdicisC’Dixit autem Paulus : Ncfdebam fratres, quod pontifex efTet» Scriptum eft enim:Principi populi tui non maledices,

Sed Si hune locû uarie exponSt, AIH enim cenfent Paulu uerc nefciuilfe Ananiâeffe Pontiff

ÏM xxril. CAP, A CT. AP OST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8y

Pontîfîcem.Sed quomodo nefcire potuit.qui ipfum propter pontifi'catum funäio^ nem,parieiemdcalbatumuocauit^Irontceergoaflentatoribusrcfpondit,Ncfciebam ironitt uehe» ilium cfle pontificem.Quafi dicat : Pontificem fummum fumma decebat æquitas amp;C iu mentent incre» ftitia,cum ergo fummamillemihi irrogaritiniuriam, non putabä ilium effefummuiu (lationë habet^ pontificemjam quaefequiturfenten(ia,Scriptû eft en im; Principi populi tui non ma-ledicesmon Pauli eft, fed LzUcæ hiftorici, qui pro more hiftorico cxponere uoluit, cur aftantcs tarnconfidenterobiecerint,Et quiaudes fummo facerdoti maledicere j’Nani in lege (inquit) ludaeorum Deuteronomq ii.prafceptumeratnequisprincipibuspogt; pulimalcdiceret* Atqui ealege (ut amp;alijs fcripturæ locis) abutebantur, Siquidcm ad^ Qgowodomlt;t^ ucrfus maledicos ô(. impios tabulas, qui amp;nbsp;bonis quibufq; uiris,S( omni honeftati re- gijiratw non It ludantesobmurmurant.lataeratjproauthoritateiuftaboni magiftratusalferéda,non cent mnledice“ aduerfus uirospios pro impiorum tyrannideconfirmanda, quafi illis huius legis præ re, lextu tuto quidlibetlicerct. Videmus enimfanflilTimos dei prophetas legis dei obfer^ uantiftimos nemini pepercifle, in primis uero reges Si facerdotum primores peffimis ctiamprofcidilfeconuitiisjfedpropheticamaieftate 8Cillorumquoq; malitia dignis, Lucas ergo de fuo hanc adiecit îentétiam, quemadmodum SC paulô poft exponet quæ fuerintSadducæorum placita,

Sci'ens autem Paulus,quod una pars eflTet Sadducæorum, SC altera pharifæorum,exdamatu't in cocilio : Viri fratres,ego pharifæus fum, filius pharifæi, de fpe amp;nbsp;refurrecflione mortuoru ego iudicor ♦ Et cum hoc dixifTetjfada eft diflenfio inter pharifæos ac Sadducæos, amp;nbsp;difle da eft multitudo.ISIam Sadducæi quidem dicut,non efte refurredio^: nem,necp angelum necß fpiritum: pharifæi autem utraq? confitentur, Fadus eft autem clamor magnus:00 cum furrexiflent fcribæ de fadio ne pharifæorum,depugnabant,dicentes: Nihil mali inuenimus in ho mine ifto. Quod fi fpiritus loquutus eft ei aut angelus, ne répugnées mus deo. Et cum magna feditio coorta eftet, ueritus tribunus, ne di^ fcerperetur Paulus ab ipfi's, iuflit milites defcendere amp;nbsp;rapere eum de medio eorum,ac deducere eum in caftra,

Sicut unitas bonorum bonis femper utilis eft,fic malorum unitas fempcr bona fuit V^africies Pm^ noxiis. Cum ergo Paulus defperaret de æquitate apud illos, qui in malum Si ueritatis lit cxcidiumcertoiam coniurauerant,humana arte dirimitcos,ut faltem à feauerteret,in ter fe mutuo autem fibijpfis committeret.Qua in re nonnihil humani paflus eft, fed ta men citra dolû malum, Tale enim hoc Pauli facSum eife uidetur, qualeillud eft,quod de lacob legimus Genefeos 30. decorticante uirgas atq; proponente gregi in canalibus potatonis aquarum,non ut Laban deciperet, fed ut perfidiam Laban aequitate temper rarer adeo^ SCmutaret.Etperfidia Si confpiratio cratquicquid agebat Hierofolymo^ rum magiftratus. Proinde non admodum peccauit Paulus, quod ipfos fibiipfis com^ mitteret.Confilium autem quo illud potuit,tale erattSciebat Pharifacos ac Sadducæos (quantumuisiam concordes effe uiderentur) capitaliter interfediffidere.NamSaddu P/«t4Ad.4» cæirefurreflionem (utcopiofiusexponitlofephusin is.antiquitatumlibrocapite i.) capite, fpiritum Si angelos eflc prorfum negabant.Quæ interim omnia confitebantur pharL fæûHicigitur nonnihil declinans ad pharifæorum placita Paulus, utpote Chriftianæ fidei magis confentanea,id palàm confitetur,in quo illi diffidcbanr,refurredionê mor tuorum.Porroin fuperiori apologia memineratreuelationis coelitus fadæ, Quibus omnibusita cxafperabantur Sadducæi,ut iam præ iræimpatictiarumpipotuiflenr, Pharifæi contra non minus contentionis æftro perciti,fua iam dogmata aduerfus Sad ducæos mordicus tueri fatagebannita ficbat,utipfi inter fecommiifi, Paulumdefere-rent,interim ita inter femutuo digladiarentur^ ut Tribunus uir alias æquus 8(iuftuS

186 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER V,

è medio abduccret Paulmn,quod uideret omnia in iftorS confilijs non rationibus ag», fed uiacclamoribus» Pro in de noluiiiftis rixatoribus falutem Romani ciuis comittere* Itaœ euafii Paulus manus eorum,ipfi ucro admodum confufi funt. Vide autem quid ponil in præiudiciis h uius aut illius efle faéücnis» Quod alias dilTimulabant pharifæi, hic fadionis Sadducaicæ odio palàm côfitentur dicentes, Nihil mali inuenimus in ho mine ifto.Hæceft potentiadei8(, imprudentia humana. Siceludit diffoluit^ deus hu-manaconfilia»

Sequent!' autem node adfiftens ei dominus,ait: Bono animo efto Paule» Vt enim teftificatus es de me HierofolymiSjfic te oportet et Ro mæ teftificari»

Confolalio fan Paulus z.ad Cor»i.cap.Sicut (inquit) abundantafflidiones Chrifti in nobis,ita pee ^or«w. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chhftö abundat Si confolatio noftra.Id quod ipfa re hoe loco impleri uidemus.Dum

enim Paulus maximis periculorfl fludibus adobrutus moercret, utpote homo, à quo nihil humani alienum,ftatim adeft dominus,qui aliquando dixerat, Ero uobifcü ufqj ad confumationem fæculi,amp; fuo alloquio fiue per uifionem.fiueper angelum,fiucper fpiritum reficit Iaflum,acdicit,©aft7-enauXt,ConfidenterPaule»Quod uerbiconfolaa tium eft etiam apud nos,£)/? männlich vnJ dapper ô Paule : fignificäter ergo tranftulit inters pres,Bono animo fis Paule.Sic in is. diccbat,Nctimeas, Videmus prætereacfticaciflï* ’ Pronidetid dei» mam difpofitionem dei in omni opéré mortalium co quod ait, Vt Hierofolymis teftificatus eSjficoportcbitte amp;Romæteftificari,utneceirefueritPaulumRomam ucnire, ctiamfi fortafleid cuiqj uideatur contingens .Sedomniagerunturprudenti confilio prouidentia^ dei » Hac ipfa fadum eft ut contra ualidiffimas ludaeorum confpiratio^ nes,principum quoq; confilia, per uaria maris pericula,multo poft tempore, attigerit Romam. Vnde iterum conficimus promiffionem ac defenfionem dei nos no eximere omnibus periculis, fed in omnibus periculis iuxta fuamuolûtatem feruare.Hoccnini eft quod alibi Paulo didum cft,Sufficit tibi gratia mea, Nam uirtus mea per infirmita^ tem perfîcitur»

Fado autem die,collegerunt fc quidam ex Iudæis,amp; deuouerunt iè, dicentes,necp efuros fe,neqj bibituros,donee occiderent Paulû, Erât autem plures quàm quadraginta uiri qui hancconiurationem fecerâu Qui acceflerunt ad principes facerdotum ac feniores,amp; dixerût ; uotionedeuouimus nofîpfos,nihilguftaturos,donecoccidamusPau lum » Nunc ergo uos fîgnificate tribuno amp;nbsp;concilio, ut eras producat ilium ad uos,tanquâaliquid certius cognituros de eo» Nos uero prius quàm appropinquet,parati fumus interficere ilium»

lam uero maxima pericula enarrare incipit,e quibus tarnen omnibus libcrauiteum dominus » Exquibus nos patientiam Si fpem difeimus, uidentes quàm æquo Si con» ftanti animo omnia ferat Paulus, quàm item friuolus fit hominis aduerfus ueritatent Coniurdlto ad* conatus,qucm tarnen deus pro fua gloria permittit Si difponit,uidelicet uafis perditio uerfui pietatët nis Utens addeclarationem fuæ iuftitiæ, ut palàm fiatfruftra fremereGentes,8lt;in3nia populos meditarijubi aliud decreuituolûtas deiîrurfusutappareatfalfameflercligio^ nemquæ non nifiproditionibus coniurationibus latrocinfis SComnimendaciorum genere omni^ iniuftitia nititur, Annotauitloâncs Chryfoftomus ludæos taies fuifte ut qui in rebus bonis ægre Si rariftîme côfenferint,in malo tarnen facilecoaluerint. Vt de autem ardorem illorum in malo, Deuouerunt fc diris plus quàm quadraginta uiri. Si deuouerunt quidem fe neqj efuros neqj bibituros,ni prius occiderint Paulum » lam ne hoc quidem publice moliuntur,fed clanculo, prætexentcs latrocinio fuo æquitatis fpccieni.Poftulantenimàprimonbus fuæ inuidiæcomplicibusut Paulû in indicium fiucpublicamdifputaticnemprouoccntjfeenimiftumaduenientégladiis excepturos, atep

att^hancKtcmpugioncdircmpturos. Videamice Lcâor quid nonaiideatimpietas. Altera enimmanuius obtendit,iniuriamuerolibrataItera,Atqjhæciniquitas 8C fimu latio,defenforibus atqj cultoribus falfæ religionis ueluti congenita, multis uiris bonis exitio fuit. Nam ut e multis hoc exempli nice referam.Pollicebatur olim Cardinalium ac Prælatorum chorus complurima fan do martyri Dei lo-Huifio/cd uenientê 8i mul lorf«« ta pro Chriftiana fide dicere parantem, crudeliffimo mortis genere intercepit .Nemo ergo ittorum hominum pollicitis facile credat. Simulant ut occidantNeqj enim ueria tati.iuftitif 8C æquitati fiderepoffuntjqui iftas fibi habent aduerfifTimasJniuriæ ac nc-cifidunt.iis uincunt,iftas utexerceantjniusprouocant.atqui ubiuenerisillorr aius iniuria eft. Porro deuotione deuouimus nos, conduplicatio eft Hebraica.amplificatio nem in fe continens amp;nbsp;auxefim, hoc eft, intentionem cius,quod dicitur.Innucbant e^ nim confpiratores illi, femaxime Si certilTimedeuouifie. Eftautem deuouere exécrait fefe Sc libera malorum imprecatione animum ad certam aliquant rem peragendam ad dicere, Cæterumnon probat huiufmodiuotatemerariaacinipia Chryfoftomus.Di.- Teinerariäuo^ citenim. Tales funtuenandi artes diabolo, qui prætextupietatislaqueostegit.Eccec^ nim ieiunium ülorum homicidii mater eft, Sicut SC Herodes etiarn iuramento fibijpfi neceftitatem induxerat,ita óC hi.Proinde ex hoe loco colligimus non omnem ucuendi rationem placere dco,Atqui ut hocloco nonnihil digrediamur SC breuem de uotis fen tcntiaminferamus,Egoquidemuotum nihil aliud e{leaideo,quàmliberamearumre-' Votum ^uidgt; rum, quas poflumus ÔC quas Deo acceptas effe fcimus.pollicitationem.Ncqj enim nc;ï gamus uotum in re pia Si honefta fieri pofte : neque iubemus piunt SC æquum uotum refcindere. Vbi illud interim ceu præfcitum SC indubitatu præfumpfi, nemini nifi uni deo licere uota nuncupari, Nam R unus Deus duntaxatcolendus eftatque in rebus ogt; innibus fpedandus.utpote cum ex illo Si per ilium SC in ilium fint omnia,certc uni tan turn uotanuncupandafunt, Quodautemdixi uotum pollicitationem efle libérant, Votum pt Hbs propterea dixi, quod de CItriftianorum uotis loquor, apud quos fidei libertas prohij: runu betitafcfeelementicisobftringererebus,ut inde nonpoftïntus citra falutisemergerc pericuIum.Vtnuncuouere nobis liceatabftinentiam, fed libere,hoe eftjUtietradare li ceat.cum libet,iufta de caufa, retradatam^ non putemus nephas iuft^ue damnationis efle cauflam, Exemplo fit ea Pauli indulgentia quæ extat i.Corinth.7,de coniugum ab ftinentia.Hancenim fi mutuusadfitconfenfus.fufciperelicet,acfe Deoceuuoto quo» dam obftringerc, fed ita ut ne quid nintisï ut inquam ad tempus fiat,rurfunt^ conuc^ niamus in unum.ne tentet nos fathanas. Quo exemplo fummacerté libertas proponi . tur,fed iufta,ob cauffam iuftam, SC in caufla iufta, Dicis autem id quident uotum non efle, fed liberum animipropofitum, adeo^SC perpetuum Domini manda tum,utfci^ licet ab omni abftineamus fcortatione SC immunditia, Atqui hoc ipfum iftis demon^ ftratum uolui, uotum uidelicet nobis non efle perpetuum quoddant fatum SC ineuita^ bilem neceiTitatentjfed liberam Sc extemporalem animideliberationem,adnutunt Dei compofitain,atqj ita compofitam, ut is qui uouit, fentper poffit melioribus occurfan-tibus Sc rebus ipfisfubinde aliud fuadentibus, uotum mutare in melius. Quid quod Vouere ^Uod prorfus uanum atep ftultum eft uouere,quod no eft in poteftate noftra, aut quod præ- pt in potefiats terea SC illici tum efti’ Vouebat Iacob patriarcha fe deo décimas exhibiturö.-fed eoru qup no^ra^ daturus erat deus. Quid porro habemus quod deus non dederitc’ Nifi ergo deus opes dediflet,nihil uouiflet Iacob. Proinde ea uouit, quæ per deunt potuit.Iam uero quem- Vouere quod admodumftultafuntuota,quibuseauouemusquænonhabemus,ita eaimpiafunt nonpt contra quibusea Deo uouemus quæDeo autingrata autcontrariafunt.GratumautemeftDc«?», quiequid ad præfcriptum uerbi fui exigitur,SC quiequid fit ex fide.Nam quiequid non eft ex fide peccatum eftxquemadntodum SC illud Deo contrarium eft,quod à feripturis (quæuoluntasDeieft)alienumcft. Et cum uouesnofti Deo uotum tuum aut acce-ptum efle aut non efle,Si nofti Deoacceptunt efle, certe cauflam quoque nofticur illi fitacceptum .Habes igitur uerbum Domini. Quod fi uerbum Domini non Itabes fuper uoto tuo certü, reuera non nofti uotü tuum Deo acceptum efle, Nifi diuinaruin

rerum cognîtîo à nobis,St non tantS à fpiritu dei profidfcatur, quod tarnen ut omnîs fcriptura affcritjta illud Paulus i.ad Corinth.z cap.prorfus pernegat. Si autem nô no fti uotum tuum dco gratü efle, proculdubio ftultum eft : utpote quôd ipfum rationem fuiimô ipfum fefenefcit. Omnia ergo quæuoucniurautexdco bint, autexdeo non funt.Si ex deo funt,ex fide utiqj libera funt.Si ex deo non funt, impia funt. lam quis S«Mw4, tamftultusquiimpietatemdeoplacerecredatç’ Iraq; nota Chriftianoruni eiufmodi quidem funt,hoc eftjibera, deo dedicata foli.ex fide profeda, item eorum quæ poflii-’ muSjdeoœ grata elfe nouimus,8C nuila neceiïitate perpétua, fed per cauflas iuftas uer^ fibilia. Hinc uero colligimus notaPontificia, ueluti ea funt quæ diuis nuncupantur, Votadiuisnun SCMonafticadicuntur,id^genusalia,prorfusàChriftianareIigioneeflealiena.N3m cupata, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ca quæ diuis fiunt,contra reltgionem Chriftianam uemunt. Religio enim Chriftiana

docet uni dco per Chriftum efle adhærendum,uni fupplicandum,8C fideli orationeac iuftitia litandumtab hoc effe cum corporis tum animæ falutem. At qui diuis uoto pact fcitur.non citra impiam ftipulationem pacifcitur, nempe fi ferucnt, autinimpcrium, aut amplas facultates prouchant, aut fi iuuifle credantur. Hacenim ex caufla anathc^ mata fiue munera corû templis 8C urbibus (eo enim uæfaniæ uentum eft, ut régna pri^ uatæ^ urbes fcfc dqs confecraucrint tutelaribus) non citra modicum amp;nbsp;facultatum SC uitædifpendiuminfcruntur. HicenimadGalitiam fefe recipitlacobum falutaturus» Alius Hierofolymâ procurrit ficîitia faluatoris ueftigia adoraturus. Hic uero Romain inuifit fupplicaturus apoftolorum primatibus. Hue uero fefe uoto fuo diuis nuncupa to per omnia conftringi facra crédit. At cumfolius dei fitferuare, alcre, curare, SC per omnia c5feruare,is^ fide non pedibus accedatur,fpiritu quoqj non externo cultu co-» latunconfequitur nota dfis nuncupata prorfus effe impia ♦ Nam ctfi in poteftate tua fit uel eximium munusftipulan,idem^præftare, item Romain aut Compoftcllam träft rc,difplicettamcn dco creaturarum cultus. Quo fit ut uotum efle nequeat, quod cum Votd uoluntate dei pugnat. Ad Monaftica uenimus, quæ ctiamfi uoueantur deo, non tart, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;menfoIi,fedautBenedi(3o,aut Dominico,autFrancifcoaliôueuoucntur, præterca

libera non funt,neqjin poteftate noftra conftituta. Nam quo pado uocaueris ea libera, in quæiureiurando iuratur,SC ficiuratur, utnifidiftridimperomnemuitamSC citra omnem retradationcm fcruentur.periifle uideatur is qui uouit Non enim nunc referam quôd uotis noftris falus tribui cœpta eft,quæ fumma eft impietas.De caftitatc Votum caftitU“ clamat ipfe dominus lefus, non omnium efle donum, Teftatur Paulus bonum com=« tw, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modùmue efle mulicrem non tangere,fed fi quis carnis tentigine non uexetur.Si enim

quis ifta uexetur.fatius efle uxorem duccre quàm uri. Quôd fi in poteftate noftra non eft caftitas.fanè fub uotum cadere non poteft. Confequitur ergo caftitatis uotumaut ftultitiamcfle,fi nefeias quid uoueas,aut impietatem, fi non ignores carnis tuæimpo-tentiam,nihilominus tarnen uoueas.Quid enim hoc aliud eft, quàm deo uoucre per-Votum pauper petuam feortationem SCperfeuerantiiTimam immunditiam Etdepaupertateca quid tat^t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicam, quæ totius penè orbis opes 8C reditus fuis infcripfit rationariis Ham ubi inuc-

nias otium fuauius,inftrudiores aut lautiores menfas, commodiorem, molliorem ac mundiorcm ueftem, quàm apud iftos qui uerbis paupertatem nouent, rcipfa Crœfo ditioresfunt.^Qyaû ueroipfedeus fallipoflit, aut homines communi careantfenfu, Vbi uero deus ralcm paupertatem præcepit unquam^ Aut cui deo poft Mammcna pla cere polTit Votum ergo de paupertate monachicum non eft uotum, fed luxus,otn SC Vot« obedien* impofturæ tegumentum. Quôd fi obfleias obediêtiam rem eue fandam SC piam, non fi** negauerim,modoiuftafit,ôCinrciufta,à deo nobisiniundaôCnonànobifipfiselc-

da.Verumhicterelegamusaddiuinamhiftoriam i.Regum v.ôC Matthæi decimo-quinto,cui fi contuleris obedienfiam monafticam,deprehendes ipfam maxima ex par Argumèta pro te aliud non effe quàm perfidiam SCinobcdientiæprætextum, Necignoro quid hic refponderi poflit,Etfi reuera uotum non fit quod diuis nuncupaui aut monaftico ritu uoui,interim tarnen uoui,quin SC iureiurando me obftrinxi, ut nunc capitis periculo uitæ^ æternæ difpcndio luiturus fim,nifi femel promifliim fynccrepræftcm,maxime cum

cum fcHptUm fit,Quod femcl cgrcflixm eft de labiis tuis obferuabis 8i facies,ficut pro-mififti domino dco tuo,Dcutc,inCui 8c illud corrcfpondct quod Numeri jo.cxtat: ôC Pfalmo rr.dicitur, Vouete Si rcdditerrurfum quod Paulus dicit, Indicium fine damna tionem habentqui prima fidem fregcrunt,i,Timoth.f.Quibus omnibus nos ad hunc modum refpondemus. Phncipio cum uoueres proculdubio fciebas uotu tuum in tua cffe poteftate uel non efle.Deo praeterea gratu elfe aut non effc.Iam uero quod hoftiam An omnid uota alicui promififtidiuo,aut caftitatem uouifti deo, turn quidem in tua idpoteftate fuifle pne^innda, pofitum Sc dco non ingratum cflc.cogitafle potcs, at nunc adfercre non poiesniifi religion! fidei^ clarcSC experienttis uariis occlamarclibcat.Inde porro fcquitur uouiftc quidem te,fcd quid uoueres ignoraflc.Iam ergo pofteaquam recepifti oculos, SC uides quainparteerraucris,quidobfecrocâdidiusfuerit,quam. uterroremfatearis.confef-fum dcpreceriSjauerfcris^ dcprccatum,conuerfus ad uolfitatein SC infallibile ucrbutn domini.Sic cnim rcfarcieris infcitiam tuam: contra uero peccatum peccato cumulaue ris,fi fimplici crrori adqcias malitiofam pcrtinaciam * Vidifti enim uotum tuum diuis nuncupatum jjrorfus repugnarc fcripturis fanflis, fenfifti præterea infirmitatem Garnis tu3e,quod(j caftitatis dono cares,fi iam nihilominus pergas dinis offerte,aut Vene ri fcruire,propterea abhorrcns à facro coniugio,quod uoueris ccelibatG, quern tarnen propter congcnitam immunditiam non feruas î quidobfecro malitiofa pertinaciaeft, fi hæc non eft^Hcrodes huius negotq propriiftimum fuerit exemplum, qui fi pollicita Uerodit poUici tionem fuam ftultam Si incogitaiam aut meroinfcripfiflct aut remififfct pofteaquam tatio» uideratquo uotu fuum ucrgcret, minus peccaffet 6C uenia dignus erattnunc uero cum imprudcns uotum,opcre, iam non ncfcius quid agerct(fciebat enim loanncm Uirum cffe fanâû ôCiuftum) crudelitcr pcrficit,ftultitiae iungitfcclus. Hcrodem hunc imitan- ïuJïurdndKnt in tur,qui aducrfus Euangclium Chrifti coniurät, ficut Si quadraginta iftos ludæos con iurare uidemus,qui tarnen earn fibi iabem abluiffent, ft priftinam retraâaffent fentengt; ciam.Huiufmodi enim uota prorfus impia funt, Nam qui meiiora doâi in conitiratio nc perfeuerantjSC pertinaciam fuam temcrario iuramêto tuentur, iam non fimpliciter peccant, fed agnitæ ueritati repugnant,hoc^ impudent! us, quo uehemétius iuramen turn obtcndunt,quôd fanècitra inftgnem hypocrifim SCgloriationc in malo fieri non poteft. Deinde uerumcfle fateor id omnino opcre complendum cflc,quod ore femel Promißif ßlt;(re, uoueris,Hoc enimfuadctueritatis honeftas SC decus, mendacii item SCinconftâtiæ in famiatfcd fi interim uotum eiufmodi ftt,ut opcre pcrfciftum in nefas non abcat,aut ma iorcm inurat infamiam.Quod fi aut infamat aut fcelus eft, præftat quidem uerbis pec« caffe tantum,quàm male fanis uerbis peffima iungcrefaâa. Neqjenim fruftra in lege dicitur.Siquidpiamuoueris domino DEO TVO. Atquideusimphs 8Cillcgirimis rebus non dclcäatur,ergo lege dei non aftringeris uoto, fi cum errorcaut fcelere con-iundum fit.Taleproculdubio erat SCuotumIcphtae, qui parricidiûdeououcrat, atqj Vot» lephtdHt conftantcr ad uerba Icgis rcfpiciens diccbat : Aperui os meum ad dfim, SC aliud facerc non potero. Atqui minus peccaffet fi de ftulta promiffione poenitens filiam non iugu laffet. Nam 8C lofcphus teftatur uotu lephtac neqj Icgitimum neqj dco gratum fuiffc. Verba ci us fi quis requirat hæc funt,Icphtae defi pro uidoria deprecatus Si facrificium promittés, ut fi uiuus rcuerteretur,qu!cqu!d ci primo occurrcretimfnolaret. Congref fus longe uiciureuerfus autem calamitatë incurritnullomodoprifcæ felicitatis æqua-lem.Nam e! filia unigenita 8C uirgo occurrit,quam fib! obuiä ucniffc ingemifccns culpabat, quam facrificandam deo dcuoucrat.Etipfam quidem aliquo tempore tranfeun te,pater !mmolauit,nec Icgitimum faciens holocauftum,necdco charum, non utique délibéras apud animum fuum qualis apud cæteros huius fadi cauffa uiderctur.Cu! Si Hierony.in lib.aduerfus louinianu aftipulat. Melius ergo fcccris, ô frater, fi ab impio fado abftinucris,q fi ftulta uerba SC uota pcriculofa conftätcr pcrfcceris.Iam quod pro Vouete çr rei phetæ locü attinct in Pfal.7f.n0n loquitur de iftorfi uotis ftultis,fed de muncribus dco dite^ offercdis.Sic em habent prophetæ nerba, Vouetc SC reddite dfio deo ueftro,omncs qui tn dreuitu dus funt afferte muncra. En pofterior fententia explicat ^d priore uolueritf

Ig» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBÊR

lino in plerifqj nctcris inftrumcti libris uouendi ratio non crat fine externo facrifîddgt; quin potius ipfum uotum erat facrificium ♦ Tota ergo ilia uouendi ratio abrogata eft, Namomneslegis uifliinæ,hoftiæ ÔC oblationcs in Chnftolefuabrogatæfunt. Chrigt; ftiani propria corpora noftra deo offerimus,mundas prcces, gratiarüaâionem acclee Loeiu PMÜde mofynas fynceras.Hæcinquamfuntuota noftra. Porrôlocus Apoftoli i.Tinroth.y» uiolata ßde u pro nobis,nihilcontranosfacit.PraccipitcmTimotheofuoApoftolus, netemercaut Tiaoth.jt nbsp;nbsp;nbsp;dto cas fufeipiat quas adigit ftultitia,ut fimulent adeo^ Si fpondeant caftimoniâ.ScP

re cnim fe quod multa mendaciter polliceantur, unde cum paulô poft ex ncceflïtate iin niutarecoganturuitæfu3eftatum,enafcatur «fi/xoL, indicium fiuedamnatio(ciH«iicfcrf4 v/idfiir^g) quod primæ ifti non fteterint promiftïoni. Proindeillas priufquam in iudi* cium incidantjà ftulto uoto arcendas cfle tradit.Iudicifi ergo fiue condemnatio eo loci non accipitur pro morte Si interitu animæ,fed pro macula infamiæ.Legatur autem ex integro locus Pauli,Si apparebitquibusfuftragetur, Hæcdeuotispaucula quidem 8C ante annos aliquot feriptaad D. Vuernherum Steynerium uirum pium Si amicû no^ ftrum fingularem,hucpro re natainferere libuit,non utqs tibi prorfus hacin cauffa fa tisfacerem*Scioenimquàmprolixam hxcpoftulentdifputationem, fedutampliora cogitandi fuppeteremanfam.Redimus nuncadhiftoriam,

Cum autem audiflet filius fororis Pauli infidias,uenit amp;nbsp;intrauit in ' ‘ caftra,nunciauit^Paulo.AccerfitoautemPauIusadf€unocxcentUs^ rionibus ait; Adokfcentem hune adduc ad tribunû;habet cnim quod fenuncietilli.E tille quidem alTumens eum,duxit ad tribunum,ô^ ait; t ; I Vintflus Paulus aceerfitum me rogauit, ut hune adolefcentem perdue cerem ad te,habentem aliquid quod loquatur tibi. Apprehêfa autem tribunüs manu illius, feceflîtcû eo feotfum, percontatus eft ilium; Quid eft quod habes fignificandum mihifllle autem dixit; ludæi consi fpirarunt ut rogarent te,uti craftino die educeres Paulû in concilium, quafî aliquid ceriius inquifituri fint de illo;tu uero ne morem gefleris illis.Infidianturenimeiexeisuiri plures quadraginta, quifeipfos do^ uouerunt,ne uel edant,uel bibant,donec interficiant eum, amp;nbsp;nuncpa rati funt expédiantes,ut promittas*

Oeftruitimpiorumconftlia dominas,nonutiq; cum negotio,feddtra negotium,le uialiquocommentomtuideamus quàmlangueantuires noftræaduerfusueritatêuer bi eius.Per adolefcentulumcrgo nepotem Pauli ( habuitenimfororem maritatâ apOf ftolus) hoclocodeftruitomnesludæorumconatus.ltaolim uniusmulierculæuihbus Princîpeshu* fortiflima Aflyriorum caftraattriuit. Atqj hicmiris modis commendaturàLucaCca ntanißnU turionis SiTribuni humanitas att^facilitas.Haudenim grauatimille Paulo obfequi«i tur,hicueroadolefcêtcm libentiftime audit.Hucenim pertinet,quodreferttribununi quàmfamiliariffimcadolefcentis apprehédifle manum (hocenim geftufignificamus nos optimeei uelle cuius manum apprehendimus ) feceflifleacrogaiTe, Quidhaberct fibi fignificandumÆt cum iam omnem rem uti à PauIo commifla erat,Si ut ipfe à con iuratoribus intellexerat,retuliftet, nihil mali ( quod tarnen mirum ) fufpicatus Tribuz nus,qua6 hxc narratio captiui artibus contexta effet,ftatim narration! credidit t quod alias quoq; profunda huius gentis malitia fibi perfpcâiffima effet,uel ex hefterna pro.* teruia atq; iniuria.Huius ergo Tribuni exemplo difeant noftri principes prudentix hu manitatem ac facilitatem iongcre.Inuenias cnim qui neminem nifî prxfigni authorita te prxditum amice excipiantautaudiant,prxterea omnibus exxquo grauatim credâi; quantumuis hoc quod dicitur multis cum côieâuris turn teftinionqs approbetur. At multis hxcdifficultasexitiofuit. Vituperanda quidem eftnimiacredulitas,fedinte^ tint non iaudanda ifta quorupdam fupina negligentia» Notiffimü cnim eft uulgatum prouerbium,

prouerbiutti.Amyclas pcriiffctaccndo.Contra uero,Qui cito credit (dicit Sapiens) Ie Uis eftcorde,amp; delinqmt in animam fuam.Rede ergo Flaccus dicit, Virtus eft medium uitiorum utrinc^redadum.IamSi Pauli prudentia diligenter eft obferuanda.Tametfi Päultu armis enim deo fiderci,amp;: paticntia illi fcruiendum efte feitet, tarnen admoniiionem ftdelem Komanorii be» opportunitatem^non negligicHocipfutnS^ Chryfeftomus annotauit,dicens:Etdi iicutiturt gnuin fuerit cum ftuporeadmirati Paulum ad hancadolefcentis admonitionem.non turbatumfuifleautdixifle,Quid hoceft,nunquid decepitChriftus,qui dixit,Oporte^ bit te 8C Romae teftificaric’Sed nihil tale cogitauit aut accidit ei,fed folum credidit. lam „ ctfi credidit,fomniculofus tarnen non fuit,fed quæ per humanam fapientiam contuo ri poterat,protulit,Haec Chryfofto. Videas amp;nbsp;fanöos dei prophetas principum amici ,, tiam,auxilia amp;nbsp;confilia non afpernarûVbi ergo nunc funt qui clamant, Quid Euange lii prædicatoribus cum magiftratu^Quid ctedenti opus ftipendiariis.''Si deo amp;nbsp;Euange Iio credit,prodeat in medium hoftium,8lt; perculTus in alteram maxillam, præbeat al teram.Hæc enim uanorum hominum uerba funt. Cur enim hie no prodfit Paulus in coniuratorum cuneum^ Cur hoc negotium ad Tribunum retultt per Centurionem^ Si ergo Paulo licuit prophano uti magiftratu pro gloria Euangeift aflerenda, fua^ fa^ lute tuenda,cur idem non poftularemus ab fis qui Chriftiano nomine gloriantur.imo

qui amp;nbsp;Chrifto nomina fua in baptifmi fymbolo dedideruntî'Cæterû harte rem traâa.- v/i« artnoruM uitdiligentüTime Aurel.Auguftinusmultisin locisaduerfushæreticoseadcmfifdem mrebia eccle^ pene uerbis obficientes,maxime tarnen in libris aduerfus Donatiftas feriptis, amp;: in i.Ii ßaßieis^ bro quo Petiliani refpondet epiftolae.Illum autem hoc libentius cito, quod omnia hu^ ius negotfi feripturis amp;nbsp;rationibus fanis à fide amp;nbsp;charitate nihil diferepâtibus uideatur traâare.Quod fi quis Auguftini opera non habet, aut omnia illa euolueré non poteft, hanc huius negotfi fummam accipiat,quam idem ille contexuit in lib.de Correélione Donaiiftarum ad Bonifacium cap.ij.in h^c uerba, Quodenim dicunt qui contra fuas impietates leges iuftas inftitui nolût, Non petfi(Teà regibus terræ apoftolos talia,Non côfiderant aliud fuifle tune tempus,amp;omnia fuis temporibus agi. Quis enim tune irt Chrirtum crediderat Imperator, qui ci pro pietate contra impietatem leges ferendo fer uiretî’QandoadhucilludpropheticûcompIebatur.Quarefremuerunt Gentes,amp;pogt; puli meditati funtinania.Aftiterunt reges terræ, 8C principes conuenerunt in unfi ad-, ucifus dominum SC aduerfus Chriftum eius îquot; Nondum autem agebatur quod paulo poft in eodem Pfalmo dicitur, Et nüc reges intelligitc,erudimini quiiudicatis terram, Semite domino in timoré, amp;exultate ci cum tremore, Quomodo ergo reges domino feruiunt in timoré,nifi ea quæ contra dni iulfa fiunt religiofa feuerirate prohibédo atqj pleâendo; Aliter enim feruit quia homo eft,aliter quia rex eft.Quia homo eft,ei feruit uiuédo fideliter.Quia ucro etiam rex eft,feruit leges ijufta præcipiêtes,amp; contraria pro-hibentes conuenienti uigorcfanciendo.Sicutferuiuit Ezechias lucos amp;nbsp;templa idolo- 4.Rcg.i5'. rum amp;nbsp;ilia excelfa,quæ contra præceptum deifuerantconftruifia deftruendo.Sicut fef 4.Rcg.ii» uiuit lofias talia ôC ipfe faciédo. Sicutferuiuitrex Niniuitarum uniuerfam. ciuitatcm ad lon^e j. placandum deum compellendo. Sicut feruiuitDarius idolum frangendum in manus Danielii i4. Daniclis dando, amp;nbsp;inimicos eius leonibus ingerendo. Sicut feruiuitNabuchodonc- D4«.lt;r. foromncsinregnofuopofitosàblafphemandodeo legetcrribiliprohibendo.Inhoc DdiJ,?» ergo feruiunt domino reges in quantum reges funt, quum ea faciuntad feruiendum illiquæ non poifuntfacere nifi reges. Cum itaque nondum reges domino feruirent temporibus apoftolorum, fed adhuemeditarenturinania aduerfus eum, aduerfus Chriftum eius, ut prophetarum prædida omnia complercntur, non utiqj tune pote-rant impietates legibus prchiberi, fed potius exerceri. Sicenim ordo temporum uol-uebatur,ut amp;nbsp;ludæi occiderent prædicatores Chrifti, putantes fc officium deo facere, lorfzi.nr, ficut prædixerat Chriftus,amp; Gentes fremuerunt aduerfus Chriftianos, ut omnis pa» tientia martyrum uincerct.Poftea uero quàm cœpitimpleri quod feriptum eft. Et ado ppiw.yi» rabunteumomnes reges terræ,omnes genres fcruiétilli. Quis mentefobrius regibus dicatNolite curare in regno ueftro, à quo tueatur uel oppugnetur ecclefia dni ueftri.

191 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER V.

Non ad uos pcrrincatin regno ueftro.quis uelit efle fine rdigiofus fine facrilegus, qai--bus did non poteft, Non ad uos pertineatin regno ueftro quis uelit pudicus eflc,quis impudicus/Et quæ fequuntur* Hue cnim pertinet quod in 9. capite huius libri de uio^ Icnta Pauli conuerfione citauimus»

Tribunus I'gitur dimi'ntadolcfcentem,prgcepit^ ci,nc cuicfFutias, inqui'ens,quod hæc indicauen's mihi.Etaccerfîtis duobus quibufdahi centurionibus, dixit : Parate milites ducentos, ut eant Cæfaream, ôi équités feptuaginta,amp; lancearios ducentos à tertia hora nodis, amp;nbsp;iu* menta præbete,ut impofitum Paulum, faluum perducant ad Felicem præfidem,fcriptis literis in hanc formam:

con nbsp;nbsp;herum laudatur tribuni prudeniia,qui in hoctaciturnitatemab adolercentcpofta*

ßliit, Iat,neludæiuelconfilium mutarent,uelexremanifeft3ta aeftimarent tribuni cofilium, quale futurum foret.Maxima autem femper fuit in occultandis confilqs cura uetuftis* Vnde MetclIuspiusinHifpaniainterrogatusquidpoftera die fadurus effets Tunica • ttieam fi id éloqui pofiet (inquit) comburerem* Authorluk Frontinus lib. i, Stratag.

cap.i, Tribunus ergo ut Romanum einem iniquorum eriperet manibus, milites defi^ gnat 470, hoc eft équités 7o.peditcs 400* qui ipfum faluum ad Felicem perducantRur fusnecondudus illemaiorisexifteretcauflatumultus,illumfubnodem,ludæis nihil ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tale fufpicantibus inftituit, Multum enim refert quo tempore quæqjfaciamus * Porro

Lucas per ^«2ûjTaç,quos interpres nofter uertit milites,eos intellexit, quos nos uoca mus pedites. At per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quos lancearios uertit,ferefagittarios intellexit. Milfi

fibus enim utebatur uetuftas ♦ Et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dixitquod dextra mittcrêtmiffilia fiueha

ftilia.Statimautem poft illa uerba,Vt faluum perducant ad Feliccm, fequiturin uulga tisexemplaribus.Timuitenim ne forte raperent cum ludaei amp;nbsp;occiderét, amp;nbsp;ipfepoftea caluniniam fuftinerct tanquam accepturus pecuniam. Sed cum non extent in Græcis cxemplaribus amp;nbsp;cmargineuideantur irrepfifle,ab interprété noftro omiffa funr*

Claudius Lyßas potcntiffimo præfîdi Felici falutem, Virum hunc comprehenfum à Iudæis,cum iam effet in tcrficiendus ab cis, fuperue^ niens cum exercitu, eripui, cognito quod Romanus effet * Volens^ feire cauffam,ob quam accufarent ilium,deduxi cum in concilium co^ rum. Quem comperi accufari de quæftionibus legis ipforum,nullunt dignum morte aut uinculis habentem crimen. Et cum indicatum effet .mihi de infidrjs quas parauerat illi Iudæi,protinus miff eum ad te,pras cepto dato etiam accufatoribus, ut quæ habent aduerfus eum dicant apudte.Vale.

Nihil eft non obuiumamp;facileinhacepiftola.Expofitoria enim eft,breuiac caftréfi ftilo confcripta.Breuibus enim exponit quis Paulus fit, amp;nbsp;quam ob caufiam in uincux Koluit er Gal la deuenerit.Cæterum cum in ea palam dixifiet nullum in eo crimen inuentü cfle mor lio iudex effè teaut uinculis dignum, ac Felix obqcerepotuiITct, Cur ergo non dimififti innoxium^ iHddicar« nbsp;nbsp;nbsp;præuenitSiait,lnfidiæludæorü id non permiferunt,publicae^ pacis periculum.Quo

fiio/iumt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;circa mifi eum ad te,accufatoribus etiam eius præcepto dato, ut amp;nbsp;ip fi proficifeätur ad

Milites ucro iuxta quod ff bi iniunclum erat, rcceptum Paulum du xeruntper nodem Antipatridem. Poftero autem die dimiffis equitw buSjUtcum eo irent, reuerß funtin caftra. Qui cum ueniffentCæfa^ ream,ac tradidiffent epiftolam præffdi ftatuerunt cora eo amp;nbsp;Paulum. Cum Icgiffet autem præfes, amp;nbsp;interrogaffet ex qua prouincia effet,ôô cogno^

cognouiffetquod ex Cilicia t Audia te,inquit,cum accufatorcs quoc^ tui aduenerint.Iuflït^ in prætorio Herodis cuftodiri cum,

Pmnia diligenter perfcribuntur à Luca, ut uideamus quoinodo deus fanéîos fuos exerceat, 0(. omni periculo liberet. Cum autem res iam extra periculu efTet foli équités ab Antipatrida Paulum Caefaream deducunt, earn inquam quae quondam dicebatur Turris Stratonis. Hie amp;nbsp;Felix ludarae præfcs infigne æquitatis exhiber fpecimen, dum ait, Audiam tecumaccufatores quoqp tui uenerint. Publicus enim omnium fenfus cla initat,amp;alteram partem efTeaudiendam.Videautem quod ubiqj Gentes ludæis mclio res runt,quanquam idquidem effet diuinae gratiæ, qua Paulum ad uberiorem euange licac dodrinæ frugem uoluitconferuarc. Quocirca amp;nbsp;Felix huncin prætorio Herodis, quod uidelicet ab Herode conftrudum erat,affcruari iubet.Prætonum autem illi uoca runt quod Germani appellamus das radt oder richthuß^

Poft quinq? autem dies defeendit princeps fâcerdotû Ananias cum ^AP^XXinu fenioribus amp;nbsp;Tertullo quodam oratore, quiadieruntpræfîdem con^ tra Paulum. Et citato Paulo,ccepit accufare Tertullusjdicens: Cum in multa pace agamus per te, amp;nbsp;multa rede geran tur in populo hoc per tuam prouidentiam,amp; femper amp;nbsp;ubiq? comprobamus, præftan tiffins me Felix, cum omnigratiarumadione.Sednediutius tedetineâ, oro te utaudias nos paucis pro tuahumanitate. Nadi enim fumus uirum hunc peftiferum, amp;: concii;antem feditionem omnibus ludæis in unû iierfo orbe,amp; authorem fedæ Nazarenorû, qui etiam templum pro« phanare conatus eft,quern Si. apprehenfum uoluimus fecundu legem noftram indicate. Sed fuperueniens tribunus Lyfias, cum magna ui eripuit eum è manibus noftris,iubens accufatores ad te uenire,ex quo poteris ipfe inquiGtione fada de omnibus iftis cognofeere, de quibus nosaccufamus eum. Adieceruntautem amp;Iudæi,dicentes hæcitaiè habere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Aliam nunepugnam defcribit,in qua eledionis uas Paulus uirtute Chrifti, menda «ert-ciorumamp;calumniarum nebulasdifeutiens,longe uicerit.Sed utgloriofior effet uerita tis uidoria, magna uerborum euidentia aduerfarios Pauli pingit, ac fori feucram ali^ quam oculis proponit imaginem : his omnibus obiicit Paulum eum^ folum cmni^ præfidio humano deftitutum.adeo^ 8C uindum,interim tarnen multalibertate uten^ tem.Tanta eft ucritatis confidentia. Oratio autem Tertulliin iudiciali genere habita, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tertub

admodii eft rhetoricaffed propterineptam cauffam fatis mendax amp;nbsp;frigida.Exordium quo fibi præfidis fauorem eblandiri cupit,tradum eft ab encomio beneficiorfi Felicis, habet^ adulationis amp;nbsp;arris plurimum.Dum enim à feruandæ pacis cura Felicem com mendar, fimul amp;nbsp;Pauli cauffam reddit odiofjffimam,quem non alio crimine magis ur get quam tumultus 8C feditionis.Hoc autem dicit.Quod in tarn profpera agimus pace, multa^ officia accipit populus ludaicusidunitibituæœ acceptumferimus prüden^ iiæ,adeo^ amp;nbsp;gratias agimus immortales, fimul amp;:illudfperantes te Si in hac cauffa, quam nuncdeferimus noftræ genris tranquillitaticonfulturum* His protinus adqcit, Sed ne diutius te dctineâ,oro ut pro humanitate tua nos paucis audias. Quæ fane träft tio eft,à breuitate gratiam qucrcns,amp; fimul fidutiam quandam compledens bonitatis cauffæ,tanquam multis non fit opus præfari aduerfum hominem fediriofum, coram illo qui publics tranquillitati adeo faueret. Ab his mox narrationcm ipfam init, fum^ roatim compledens rem geftam,cum criminatione adieda (Aofzio/j,id eft, peftem uoca uit hominem uehementerpeftiferum)SCnudacarum rerum enumcratione,de quibus ludæiPaulum fperabantiudicandum,TriaautempotiffimuilIiimpingunt,Primum, Actufationii

194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER V*

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Seditiöncin,quäni amp;nbsp;illo amplificät quod hanc non ipfis tantcfm, fed omnibus ctîa^i

ludæis in uniucrfo orbe excitarit*Secundum,Nouum Slt; impium dogma, Paulû eniin appcilitanr •n^osi-rhu f rNa^^auu/j aifitna^, id eft,præfeélum,primarium, ducem atqî antefignanum feâæ Nasaræorum.Nam ipfum Chriftianorû uulgus probrofo uoca-bulo Nazaræos,atipfmn dogma euangelicum Haerefim nuncupabanr Nazarenicani* Tertium,Prophanationcmtemp!i,ld quod proprer TrophimumEphcfium(ut in lu cap.aaditum eft) impegerutjftis addunt teftimonia conieduralia, ipfa inquâ uincula, quæ illi in templo nequaquaminieciflent,nifi in tantis fuiflet deprehefus flagittis. Sed Tribunum Lyfiam teftem ftatuuntPoftremo quotquot aftabant adiecerunt ita hagt; bereomnia,ficut enumeraratTertullus, lam enim fimul amp;nbsp;accufatores amp;nbsp;rcftes faélie^ rant,3equi,fi dqs placet, uiri, hoc ipfo prodentes impudentiam 8C iniuftitia illam fuam maximamjndicat autem hoc loco Beda uulgatâ ædicionem Noui teftamenti,quæ fux ætatc fuerit recepta,fic habuifle hune locum, Quem 8C apprehendimus,à quo poteris ipfe iudicâs de omnibus cognofeeremt ablatiuus quo,referatur ad Paulum, uelut non negacurum quod illi obtédilTentJdem mox aliam leâionem ex Græcis afterens exem^ plaribus,eandem fubfticuic quam in præfentiarü recenfuit Erafmus, qui tarnen amp;nbsp;ipfc fatetur ifta in multis Grxcorum exemplaribus non haberi*

Refpondît autem Paulus,cum annuîffet ipfe præfes,ut diceret î Ae qui'ore animo pro me ipfo caufam dico, cum fdâ te multis ïam annis iudicem fuiHe gentî huic,qui poffis cognofeere quod non plures funt mihi dies quàm duodecim,ex quo afcêdi adoraturus Hierofolymam; amp;nbsp;neqp in templo compererunt me cum aliquo difputantem, aut coiv curfum facientem turbæ,necp in fynagogis,necp in ciuitate, net^ pro;» bare poflunt ea de quibus me aceufant.

Modefli4 PdU» nbsp;nbsp;Qui ergo Tertullum hadenus ftrenue aceufantem audiftis, nunc oro ab iftis afper^

lû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ginibus repurganrem fefe Paulum patienter auditetcuius modeftia nobis ftatim à prin

cipio commendatur,quod ad tantas calumnias nihil afperius refpondens, facultatem dicendi fibi à iudice fa(Sam,expcâarit. Atcum illi iam fada effet,uide qmature, quàm prudenteramp;conftanteradomniaimôfingulaordincrefpondet,id^ex tempore. Initio beneuolentiam captat,fed partius amp;nbsp;citra omnem adulationis fufpicionem, Ducit enim exordium partim ab aduerfariorum diäis,partim àiudicis perfona. Quafi dicatî Gratulantur equidem aduerfarti mei fibi eum obueniffe iudicem,qui ut publicæ tran-quillitatis acerrimus fit affertor,ita feditioforum feueriffimus ultor.-at ego mihfipfi gra tulor,quod is mihi obtigit iudex qui amp;longa«rerum experientia didicit qui nam publt cæ tranquillitatis turbatores fint maximi,illi nimirûqui quod ipfi funt aliis impingutr gratulor inquâ mihi quod is mihi obtigit iudex qui facile quid uerum aut quid falfiim Seditionii cri= fitdeprehenderepoteft. Atqj hie protinus à temporeargumentu trabens prima diluit menà fe amoli calumniam,dicens,llli fane feditionis me infimulantmaximaetcæterû cum non plures tw, fint mihi qdies duodecim,exquoafcendi Hierofolymam, ex breuiffimo temporis fpa tio facilecognofcerc potes.an ego rem tantam adornareac facere potuerim.Deinde uc ro Sc à cauffarum loco argumentas addit : Neq; tumultuaturus,fed adoraturus afcêdi* Rurfus à loco per partitionem fuæ cauffæ fulcra admoliens, Neq; in templo (ait) neqj in fynagoga,neq} in ciuitate repererunt me cum quoquä difputantem,aut ullû populi concurfum facientê. Dernö uero ueluti mendaciorfi pertefus paucis omnia dicit Si air, Sed quid pluhbus opusç’Men tiuntur,nec ullis idoneis argumentis probare poffunt ea de quibus me impudentiffimeaccufarunt, fine utGræcc fignificantius fcriptum eft, ou Ti •^asiïö-cu^tiy'araVTctt,ideft,necexhibere me poffunt* Exhibereenim dixit pro con« uincere.Id quod Germanice fic efferimus,Sgt; werdedj nimmermee mogen vjf mich biingen,a^c ad accufatione primam refpondit.Nam quod præterea Si peftë uocarat,ceu furda aure träfit, nolens conuitiu rependere conuitio î ad ca quæ neceffaria uidebâtur refponder*

Confiteor autem hoc tibi,quôd I’uxta uiam quam uocant hæreiïm, fîccolo patrium deum, credens omnibus quæ in lege amp;nbsp;prophetis fcri pta funt, fpem Habens in deum,fore,quam Schi ipfi expedant,refurre dionemmortuorumiuftorumfimul amp;iniuftorum* Quin in hoc 5d ipk Audio fine offendiculo confdentiam habere erga Deum, ergs. homines femper.

Iftis refpondet poftcriori accufarioni cxpurgans fc de nouo 8( impio dogmate,(imui Expurgdt |èit bi.claramfynceram^libereconfitensuchtatem.Nonantencgo(inquit)quodChri^ f^ouocrim^ia ftianum mihi dogma obiiciunt,hoc autem non agnofco,quod illud mihi tanquam et doÿalt;ttc, rorcm aut certc impium religionis morcm obiiciut. Non cnim nouum aliquem deum aut agnofco aut prædico, fed deum patriS; nec alio modo aliaue ratione, quam ea qua lexôCpropheiæpræfcripferunt. Maxime quod in Chrifto lefufuturafitmortuorum rcfurredio 8( uita æterna î quam 8Cexpeamp;o Si eius rei gratia innocentiae ftudeo cum er ga Deum turn erga proximos. Hacc fumma eft eorum, quæoppofuitcriminationi de nouoamp; impiodogmate.Poteratautemuideri Paulus hærefeosuocabulum mitigate uoluiffe,cum dixit, kolto. ri^^iißop h/i Atyoutt/p âZpîo'(;;,iuxta uiam quam dicunt hærcfim, nifi Erafmus monuiflet Hærcfis uocabulum apuducteres non fuifie tarn odiolum, quam hodie apud nos fit, hac ergo Paulum ceu nota uulgo uoccexpofuifle,quod ma.-gis ad Hebraicum idioma acccdens dixerat uiam ♦ Quin 8lt; paulo poft in cap. la.Haerc^ fis uocabuluminbonampartemdumfedixitPharifaicæfuiffefcdæ, ufurpanquemad tnodü 8i Cicero apud nos in proccmio Paradox, de Catone loquensjn ca eft(inquit)^ hærefi quæ nullum fequitur florem orationis.Eft ôc Sedæ uocabulü Latinis medium.

Hærefis autem dicitur confirmata dealiquo dogmate opinio. Ex h oc autem loco datif Vlitreftt noult;t fimeliquetquinamhærefimdoceanthodic,aut quidemum nouûSC impiumdogma cruetuidodri in orbem difleminent Gerte Paulus fanf doârinæ potiffima rccenfens capita,feopum ueræ religionis oftendit elfe deum,nec quemlibet(funt enim dii plurimi amp;nbsp;idola innu^ mera)fed patrium, id eft, ueterem ilium omnium rerum conditorem.quem Abraham Ifaac Sc lacob, denir^ omnes fandi patres coluerunt. Sed SC modus colendi deum ex fcripturis à PaulofumiturôCfcripturisprobatur.Non enim placetdeoquiuisipfum colendi ritus, fed quem ipfe nobis præfcripfit.Vndeiamconfequiturillos tradereno-uam fidcm,qui nuper natos Diuos coleredocent, modumcp colendi iuxta humanarS legum inftituta præfcribunt. lam 8C paulo tedioribus uerbis Chrifti profitetur mya fierium, cum refurredionisamp;bonæconfcientiæmcminit.Nam extra Chriftum nulla eftrefurredio aut bona confcientia.Difcimus ergo in folo Chrifto fperandam effete-furredionem ÔC uitam î deniq; iuftitiæ amp;nbsp;innocentiæ ftudium, ucrum dei efle cultum.

Id quod iterum noftrorum temporum dogmatis répugnât ex diametro, quod ea ha;? beant plurima alia quibus uitam 8C falutcm tribuunt,ludicentcrgoLeâores qui nupe ram tueantur fidem atq; doâtinam.

Poft annos autê plures acceflî, eleemofynas exhibi'turus in gentem meam, amp;nbsp;oblationes, in quibus compererut me purificatu in templo, haudcum turba,necp cum tumultu. Quidam autê ex Afialudæi,quos oportebat apud te præfto efle amp;nbsp;accufare, fi quid haberent aduerfum me.’authi ipfi dicant,fi quid deprehenderuntin meiniquitatis,cû ftem in concilio:nifi de unahac uoce, qua clamaui inter eos ftans:De refur;« redh'onemortuorum ego iudicor hodie auobis.

Adtertiam hifcerefpodctcalumniam,quailliintenurâtimane illudflagitium,quod Quod Pdulut prophanairettemplum,atqj orationemficattcmperat,utfimul SCtumultus culpam nuUd turbS tx omnem in ludæos retorqueat authores-Summa autem eorum quæ dicit hæc eft.Si bes citaru auttépiu nefitia in populumconferre eft peftilentem efte, fi iuxta legem purificari, oblationes, propfed/wnf*

1^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T* L I B E R • V*

id eftjfacrifioa offcrrc,amp; tranquille in templo agere eft templum propbanarc aut fedt'-rionis authorcciTcjiam planefateoruera efte quæilli mihi impegcrunt. Si uero illi tem plü prophanant qui iftiufmodideditü interturbant,iam ludp tales funt, quale me cfle ueliêu Ego enim ne quid turbf nafceretur,rafo capitc Si uoto fufccpto intraui tcmplûî ut nunc in ipfa oblatione (proch facinus)me adorti fint.Porro Afiatici ludæi (nequis me de præfentibus loquutum intelligat ) totius turbæ huius omnis^ iniuriae mihi ir^ rogatæ authores fuerc,qui fi quid iuftae in me haberêt cauffæ,proculdubio, ut mei fart guinisfiticntiffimi funt,adeflcnt,nuncautemcumiudicium hoc dedinarunt,apertiifi me de fefe prodiderunt, quod cauflæ diffidentes, nihil habent quo me iurc accufent» Imo ne hi quidcm qui coram aftant habent quod obrjciant. Si enim quippiam habet, nondeprecor,proferantquicquid facinorisdcmenorunnfednihil (fcio) norunt,nifi illudforfanuolentcalumniari (ecce quàm prodenter præoccupat quodabillisobiici poterat) quod iam pridem in confilium illorum addudus,clamaui, me quidem Phari fæumefte,idcft,ea parteaccedere placitis Pharifaeorum,qua illi cumChnftiana religie» ne tuenturmortuorum refurreéiionem, quam dumSadducæi negant, diffenfio inter illos orta eft non modica, ld fanefeditionis agnofco ex libéra mea ueri confefiioneor^ tum efle.fi modo ea mihi impingenda eft diffenfio, quam exconfeffionemeanoniam primum concepere,fed iam olim longa Si auita cófuctudine aluere. Sane (utcunqj res cefferit) nihil aliud quàm quod uerum erat, 8lt; quod ipfi Pharifæi credunt, confeffus fum,Curergo mihi idcüPharifæis confitenti,uerteretur uitio,quod illisimpune con fiteri licet quoties libet.'De eleemofy na fiue colleâis fæpius iam diäum eft. Porto ha* ju«i in hac re mentione uidetur id maxime fignificafie,quod ij demum uerum domi* ni templum fanâihcent,quibeneficiisiuuantinopes.llli enim funtuerfidei templum. Notatur prætereaamp;ingratitudohumana, quæSc Çhrifto pro bénéfices rependcbat crucem. Annotauit Si Erafmus illam fentcntiâ,Quidâ autem ex Afia Iudp,quos opor tebat præfto cfic,inabfolutam,amp; proinde fubaudiendum efie, llli tumultum excitaröt, non ego.Caetera uero fatis expofita funt.Hadenus enim de Apologia Pauli,qua ut ni* hil inuenias elegantius, ita nihilconftantiusiut uclex hac una liqueat quæ fitueritatis confidentia amp;libertas.

Aiiditis autem his,Felix diftulit illos,eerto feiens quæ ad earn uiam attinebantjdicens.’Cum tribunus LyOas defcenderit, pernofeam cault; fam ueftram, iuiTit^ centurioni ut cuflodiret Paulum, fineretép eum relaxari,amp;^ ne quem ex illius familiaribus uetaret fubminiftrare ei, aut adiré eum.

Diftülit illos Felixjid eft in aliud tempus caufiamifta differrcuoluit,duabusexcauf* lïs.Principio quod probe ipfi cogniti effent ludæorü mores,perfpeéla quoq; dogma* ta Iudaica,undcpotuitcôieâarc Pauli cauffam non tam mala effe quàm hoftesipfius, inuidum genus hominum,undiqicorrafis comeâuris Si frigidis argumentis exagge* rabant.Deindequodomneteftimonii prarfidium in unocollocaffentLyfiaTribune: à quo ipfc interim Felix omnern rei geftæ feriem fe perfcrutaturum promittitthac utic^ ceu commoda declinationeaccufatores à fefe repellens. Nam Paulum ipfum cuftodiri quidem iubct,fed mitiore cuftodia adeo^ Si libera. avia-ip enim, id eft, relaxationem, ne feilicet durius aut ardius haberetur,illi dari iubet, neq^ familiarium quenquam,auC qui ipfi aliquidbeneficiiconfcrreuellct,arceri præcipit; hoc ipfcinnocentiæ Pauli cer* turn ferensargumétum. Caeterum difeimus nos iterum quàm benignus fit dominus, qui nullibi fandîos fuos deferit, fed ubic^ maxime uero in pcriculorü procellis dexter adeft.lterum enim infeâa re difeedunt ludæi.Paulus cótra ceu uiäor exultât, interim tarnen in cuftodia,fed libera.Præterea uidemus prophanas genres indices^ barbaros uerbiminiftrisolimmultofuifFemitiores,q nunc quidam fint quinomen Chriftia-* num adeo^ Si religioforum profitentur,re ipfa hypocritæ Si crudeks beftiac funt.

Poft aKcjuot autem dies cum adueniftet Felix cum Drufilla uxore fua quæ erat ludæa, accerfiuit Paulum amp;nbsp;audiuit ab eo fidem, quæ eft in Chriftum. Difputante autem illo de iuftitia, temperantia, 0^ de iudicio futurOjtremefadus Felix reiponditdn præfentia abi, cæterurn opportunitatem nadus accerfam te,fimul amp;nbsp;illud fperans,fore, ut pe^: cunia fibi daretur à Paulo,ut folueretipfum,propter quod 0^ frequen ter accerfens eum,loquebatur cum eo»

De Felice hoc uiro aliàsfatis prudente complurafcripfitlofephus.Scx^Aurclius Vi De Felice q« öor in uita Claudti parum ipfi tribuitlaudis.Nam libcrti (inquit) eius (Claudij uidcii cet,aut Meflalinæ potius,apud quam erat fumniarerum adminiftratio ) poteftate fum mam adepti ftupris exilio cæde profcriptionibus omnia foedabant î ex quibus Felicem Icgionibus ludææ praefecit.Quibus amp;nbsp;illud aftipulatur quod hie à Luca refertur Dru-fillamfuilTe Felicis uxorem,Fuitautem DruAllahæc régis Hcrodis, quem in Caefarca pcrcuffitangelus,filia,religionclud3ea,fororrcgis Agrippæ,de quo paulô poft audie.-mus.Hic Aziazo régi Amaforum (utrccenfetlofephus Antiquit.lib. ig.cap.g,) uclcn ti fecircôcidere,Drufillam hanc dédit uxorem. Epiphanes enim Antiochi regis filius, cui uiuenteadhuc pâtre dcfponfata erat, nolens ludæorum fequimorem, nuptias eius refutauitNuptiæ ergo inter Aziazum regem SC Drufillam celebratæ, mox huiufmodt caufla folutæ funuDum Felixin ludxam ueniftet adminiftrator uidens hanc cunctas mulierespulchritudine præcellentemeiusfpeciem concupiuit,quendamludæum iSimonem nomine, amicû fuum,Cyprium genere,hominem magum,mittês ad earn, fuadebat ut derelido rege Amaforum marito fuo,nuberetci, feliciflïmâ illam fore pro mittens,ft eius torum non defpiceretjlla uero eius flexa promiftis,priore marito defer to,Felici nupftt.Ex quibus iam daret ueriftimum efte quod de Felice prodidit Aurelius Viäor.Quem deindeimitaius Eutropius lib.de Geftis Roman.s.iifdem uerbis eadem de Felice teftatus eft,Felix ergo cum aliquoufqj alio commigraflet, iam^ rednflet, Pau lum cuocat in colloquium, amp;nbsp;præfente uxore iua D r u filla, cupit à Pa ulo plcn ius edccc ri de feâa quam profitebatur,non utiq^ quod ueritatis tenerctur defiderio,fcd quod eu riofttate ôCmuliebri ftultitia,quæfemper rebus delcdatur nouis, impulfus, negotium Chriftijdequo multaferebantur mirabilia.audirecupcrct. Paulus ergo nihil moratus Or^fio Pauli qualiseftetautquoanimo fcifcitaretur,haudfuauiaautdelicatula, nouaS(admirabL coraFelice^ lia,fed illud potius quod ucrum erat,8C quod illis maxime neceflarium uidebatur, ma gna authoritate amp;nbsp;grauitate edicit,adeo ut toti ad prædicationem eius confternarêtur» Nam de iuftitia,temperantia amp;nbsp;iudicio differit. Lucas autem non nifi capita orationis (pro more fuo) afcribit:at bos interim ex rebus præfentibus tum alqs à Paulo feriptis, facile conieflurare pofliimus quid aut quomodo de hifee difleruerit. De iuftitia enim aliud dicerenon pQtuit,quàm quod ad Romanos fcripfit,iuftum ex fide uiuere, ôlt; ue^ ram iuftitiam aliud non efte,quàm fidem in lefum Chriftum. Cæterû cum Felix præ^ terea amp;nbsp;iudex amp;nbsp;totius regionis prjfedus eflet,proculdubio 8C de ea latius difputauit iu ftitia,quæunicuiqjfuum tribuit ♦ Rurfusapud intempérantes amp;omnis luxus infamia commaculatos nihil potuit quadrantius dici, quàm temperantiam decere homines in confpicuo loco conftitutos,qualcs funt qui rerum fummæpræfeÆ,aliis omnibus iu« ftitia amp;nbsp;honeftate prælucere debët ♦ Et proculdubio grauiflime hoc loco aceufauit fcor iationem,ftupra,8lt; uiolatam coniugum fidem, adeo ut Si Felix Si Drufilla facile intelli gerent fibi hæc omnia dici, Si iftæc in fe proprie côpetere. Videmus enim Si loannem ßaptiftam adHerodem palàm dixiffejRem te, b Herodes, indigna Si prorfus illicitam facis.Imôtota fcripturafacra nihil perindeperfequitur atqjintemperantiam.Iam uero cum nulli arietes humanum pedus concutiant uehementius quàm fpes Si metus, tan dem Si de tremendo dei iudicio difTerit^ ut metu pcenæ. Si fpe bonorum uitæ futuræ, ad pœnitentiam pertrahereuSsd fruftra» Territus quidem dicitur Felix ad prædicatio*

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r 5

1^8' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER V» »

Ad hue modivm nem Paüh'jCed rton ad pcenitenriam terrorc conuerfus. Atqui terror nih:î prôdeft nîfî multi hodic £=gt; adigatadpocnitcntiam Jmô quàm infyncera mente audierituerbum dominiconfc^ uaiigelium au* quentia declarant.Nunc enim de Chrifto amp;nbsp;iuftitia plura differere uolentem, ablegat» dinntt J^on enimtalem difputationemexpeflaratînec Chriftum,neciuftioam cius, nec tem^ perantiam raagni æftimabat, qui nihil aliud quàm mundum norat ♦ Deinde eundent Qpius reuocat Paulum, amp;nbsp;plurima comentatur cum eo,fed denuo non ea mente quôd Lorgitioneh ueritatem amaret,fed quod munera ambiret, Cum enim 8i Cæfarum legibus damna^ tum effet iudicium ære redemptum, Felix nihil audens poftulare impudentius, faltenj colloquio occafionem offerendæ pccuniæ uoluit fuppeditarc, nimirum utcôtraâa fa^ miliaritas perfpeda^ præfidis facilitas excuteret pudorem, quem fufpicabatur obfta” re,quo minus änderet Paulus offerre pecuniamîfed prorfus fallebatur ♦ Damnâtur a« tem hoc tam foedo exemplo Felicis largitiones,corrupta iudicia, 8C auaritia ♦ Veriffime aüt in Romanorum auaritiâ apud luftinum dixit rex Mithridates, Non temere iadare Romanos conditores fuos lupæ uberibus alitos.Omnes em Romanos luporü animos habere,inexplebiles fanguinis atq;impern,diuitiarü^ illos auidos effe Si ieiunos. Do minus ergo apud Mofen Exod.is» Eiige (inquit) tibi ex omni plebe uiros fortes,timen tes deum,in quibus fit ueritas,d£ qui oderint auaritiam,5C ex his magiff ratü conftitue* Et Exodi ij, Nonaccipies (ait) munera,quia munera excæcant prudentes, amp;fubucr-cuntuerbaiufforü.Dehocipfo eft Si prouerbiû in Chiliadibas,Munerü corruptela*

Bi'enm’o autem expleto, accepit fucceffbrem Félix Portiû Fefturrj» V olens autem gratiam prgftare ludæis Felix,reliquit Paulû uindum»

Beda biennium intelligit ab initio captiuitatis Pauli fupputatum,nô autem ad tem^ pus præfediuræ præfcriptum ♦ Cui ôi illud accedit, quod paulô ante Paulus confeffus eft Feliccm mukis annis genti huic iudicem fuiffe ♦ Eufebius in Chronicis author eft Forte tum pri« Claudium Impcratorem in ludæam mififfe Feliccm anno regni fui undccirno.Idem te mum totiuspro ftatur Feliccm i K Neronis anno reuocatum,fuccefforem accepiffeFcftum, Omnes cr^ uinciieprocura goanni Felicis quibus ludææ præfuitcolliguntur plus minus fex.Porrô lofephus mul terem dédit, to plurcs annos computauiuNam in i^ libro cap.g, palàm meminit decem annorum» Magis ergo placet Bedæ fententia,qui hiftoriascitans, Felicem ait co tempore Hicrofo lymam effe miffum,quo Agrippa,Herodis Agrippæ,quem angelus Caefareæ pereuß ht,hlius,regno fueritinauguratus. Id autem faâum meminit Eufebius quarto Clau^ diÿ anno: unde nunc plus minus duodecim anni præfedurx Felicis colliguntur Jllud porrô corrupti Si prophani animi indicium eft, quod in gratiam profligatiffïmorum nebulonum (nebulonum enim collegium erat,qui Paulum aceufarât) innocentem Si fandum uirum uindum relinquit. Ita audiuimus Si in u. cap^Iacobumin gratiam lu^ dxorum fuiffe cæfum,amp; Petrum in carccrem coniedum.Sandi enim perpetuo impiis magnatibus ludendi fibi^ mutuo gratiheandi materia fucrunt, atqdcm illis quoq;ac gumentum aliquando certiinmæ damnationis erunt.

Xtremo hoc libro abfoluetur huius (ut fie dicâ) fabulx cataftrophc,Poftc« quant enim coram Portio Fefto Si rege Agrippa difc»’te cauffam fuâ cgiffet, , Si Cxfarem appcllaffct,Iulio centurioni traditus,per uaria maris Meditcrra » nci pericula, primum in naui Adrumyttina, raox in Alexandrina Romam abducitur»

abdûcitu^Cætcrumîn Adriatico mari naufragium perpetitur.fed faluus unàcumreli quisffibi àDco donatis) quos ca nauîs ùexeratin infuIamMeliten euadit* In hacuipe^ ram emanu pendentem excutitin focum, amp;nbsp;Publii patrem febribus amp;nbsp;dyflenteria gra Uiterlaborantereflituit. Deindepofttresmenfesiterum nauiimpoßtus, Puteolosap^ palit,inde uero pedes Romam deuenit, in hac uero biennium in libera éuftodia exegit, praedicans regnum dei,nemineprohibente»

fufceptaproumcia,pofttridunm afcenditHierom CA. xxv» Cæfarea* Significarunt^ îîli phnceps faccr

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac primores ludæorum de Paulo, amp;nbsp;rogabant eum,po*

1 Lulantes fauorem aduerfus eum, utaccerferet eum Hierofolymam,in fidias tendenteSjUtinterfîcerenteum in uia.Feftus autem refpondit,ut feruareturquidemPaulusCæfareæ,feuero breui îllo profedurum* Qui ergo inter uos,inqujt, potentes funt, unà nobifcum defendant, ’ r ÔCfîquodeftmhocuirocrimen,accufenteum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;‘

Accingunturaduerfariiadnouumcertamen,inquo tarnen non minorefuccum- Fiduda itfipioa bunt confufione,quàm in fuperioribus fuccubuerât Graphice autem hoc loco defcri rum aduerfitt bit Lucas quibus rebus confifi fint, amp;nbsp;quibüs armis fe aduerfus Pauluminftruxerint* fandos. Dum (inquit) Porti us Feftus à Claudio Nerone in ludaea pro Felice miflus, prouinciâ fufcepiifetgubcrnandâ, dCiam Hierofolymâ quoqjfpro nlore) afcendilfet, faccrdotû grexiniquitati iudicis confifus, fauorem Fefti ambit, nempe ut haélenus ipfis faucrcr, ut Paulum Hierofolymâ reduceret. Siquidem coniurati proprifci confili] ratione pros ficifccntcm intercipere uolebant. Proinde nihil caulTæ fidebant.fed omnem fpem po^ nebant in fauore iudicis amp;nbsp;parricidarum infidiis. Hæc eft fpes 8i uirtus impiorum ad^ uerfus ueritatem Siminiftros eius.Etfauoreac odioiudicumuel hodie multi boni uL Fiiuor ©• odiü ri pereunt, non pauci infidiarum technis* Caeterum fauor fiue gratia domini,quæ ho^ minumefficacior eft,Paulum tutata eft.Nam diuina ficuolcnteprouidêtia,Fcftus nuL la iftorum ratione habita, dicit fe Paulum Cæfareæ feruaturumjbi^ ilium,fi quid adgt; uerfus eum habeantjpfis exhibiturum.QuodautempauIô poftmutatus ôt fui dilfimi lis Paulum interrogat, Vis Hierofolymam afcendere?prodit fe iftæc omnia non ex fefe *iel amore æqui uel iufiitiæfauore, agere, fed ex uirtute domini,qu3e in prophano ho^ minepro fancSo fuo efficax fuit.Neqjalia cauflâ uidetur Achaiæ Proconful Gallio Pau iumfimulcumludæis ncgligere, quàm quod Deus hoc uelut indubitatoteftimonio comprobare uoluit,fe citra hominis prffidium,fua duntaxai gratia quos uelit feruare»

Demoratus autem inter eos diebus amplius quàm decem, defcen:» dit Cæfaream,amp; poftero die fedit pro tribunali,iuftit^ Paulum addu ci. Qui eum perdudus eftet, circunfteterunt eum qui ab Hierofolymâ defcenderant Iudgi,multa amp;nbsp;grauia crimina intendentes aduerfus Pau lum,qug non poterant probare,Paulo pro fe refpondente,quod neq; in legem ludæorum, neq; in templum, neque in Cæfarem quicquam peccaflet.

Tertio iam producitur Paulus, amp;nbsp;ludæorum calumntis ueluti tclis quibufdamexpo nitur petendus.Primum quidcm Hierofolymis à Cl.Lyfia Tribuno.Deinde Cæfareæ à Felice accufante eum Tcrtullo.Poftremo producitur hic à Fefto.Lucas autem hic ont nia breuilTimis perftringit, quod eandem rem iam iam in X4. expofuiffet. Eadem enim‘ hicaccufationis capita ,quæ ibirecenfita funt î eadem quoque Apologia Paulimifi id fortaffis uideatur nouum, quod Cæfaris fit mentio. Verum in hoc putarunt Pau;# Uim peccaflc in Cæfarem, quodHierofolymis excitafiet tumultum t aui quod alium ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r 4

loo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c OM MEN T. LIBER V T,

prædicarct regem kfum ♦ De qua calumnia didum eft in capite 17. Non enim apoftolt fic prædicabant lefum efle regem fiue Mefliam,ut Caefarem reticerenu Nam amp;ipfc do minus dixerat, Date Cæfari quæ Cæfaris funt. Si dco quæ dei funt. De Tcmplo præ^ terea Si Lege fads alibi difputatumjudæi enim nihil noui afterunt, fed inueteratam ca nunt cantilenam,

Feftus autem uolens gratificari ludæi's, refpondens Paulo, dixit: Vis Hierofolymam afcendere,amp;ibi de his iudicari apud mef Dixit au tem Paulus, Ad tribunal Cæfaris fto, ubi me oportet iudicari : ludæis nullam iniuriâ fecÉfîcut tu melius nofti.Si enim nocui'aut dignum morte aliquid feci,non reeufo mori.Si uero nihil eft eorum de quibus hi accufantme,nemopoteft me illis donare^Cæfarem appello, T une Feftus cum confilio colloquutus, refpondit ; Cæfarem appellafti 7 ad Cæfarem ibis.

Lifcerfdi dicedi Clariffimo dilemmateincrepatFefti improbitatem,Si (inquit) nocui,8iquicquani in PaiilOf nbsp;nbsp;nbsp;capitis fupplitio dignum commerui,mori non recufo.Neq; neceffe eft ut aliô me abdti

cas.Nametiam hic ad tribunal Cæfaris afto,ubi iuftitia,non fauor,damnareautabfoi uere debetSi uero nemini,nedum ludæis his feci iniuriam, nemo meillis cum quibus nihil mihi negotii donarepoteft,nedumtu,ÔFefte,quimeliusnoftimeIudæisnnIlani ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;irrogafte iniuriamtfedquoniam illud forfan uis nefcire,iam nuncad Cæfarem appel-

lo.Nolo enim te pluribus detinere. Locus hic iterum commendat nobis conftantiatn amp;nbsp;fortitudinem.De quibus fatis didum eft in cap.zj.Nec uero Feftus prouocantem ad Cæfarem fruftrauit,fcd propofita caufla confilio fuo St collads fententiis, tâdem non citra nafum ac fupercilium refpondit, Ad Çæfaremappellafti, ad Cæfarem ibis. Hoc uero St dei difpofitione fadum eft. Paulum enim oportuit amp;nbsp;Romæ teftificari de Chrt fto. Qui ergo hune locum ad contentiones forirapiuntrabulæ, quafihuius præfidio impunealterCari liceat,nonexpenduntquis fithuius hiftoriæfcopus St ufus.

Et cum dies aliquot tranfadi eflent,Ägrippa rex amp;nbsp;Bernice defeen derunt Cæfaream falutaturi Feftum. Et cum dies complures ibi com^^ morarentur,Feftus regi retulit caufam Pauli, dicens : Vir quidam eft reliftus à Felice uindus,de quo,cum ueniffem Hierofolymam, fignifi carunt mihi principes facerdotum amp;nbsp;feniores Iudæorum,poftulantes aduerfus illu cognitionem.Quibus refpondi: NIon eft Romanis con^ fuetudo ob gratiam donate aliquem hominem, ut pereat priufquam is qui accufatur,præfentes habeat accufatores, locum^ defendendi ac cipiat de crimine.Cum^ ergo hueconuenilfent,fine ulla dilationc,fe^ quenti die fedens pro tribunali, iuffi adduci uirum. De quo cum ftes* tiftent accufatores, nullum crimen intendebant fuper hifee rebus, de quibus ego fufpicabar, fed quæftiones quafdam de fua fuperftitionc habebant aduerfus eum,amp; de quodam lefu defundo, quern affi'rma=f bat Paulus uiuere.Hæfitans autem ego de huiufmodi quæftione,dice bam,num uelletire Hierofolymam, amp;nbsp;ibi iudicari fuper iftis. Paulus autem cum appellafret,ut feruaretur Augufti cognitioni, iuffi ftruari eum,donec mitterem eum ad Cæfarem.

Alia fe hie offert occafio qua gloria uerbi dominici propagetur latius. Et ingens eft gloria quoqj Pauli, qui nomen domini etiä coram illuftrifTimis portauit principibus. Agrippa rex» Agrippa enim hie Herodis Agrippæ que Cæfareextinxerat angelus ex Bernice filius, eloria

IN XXV. C A P. A CT. AP O S T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loi

gloria amp;nbsp;magnifîcentia fuit inclytus uir bonus ad benc dicenduni înftruâifTinuis. berniccn uerohanc Chryfoftomus Agrippæ uxorem fuifleccnfct.AIii matrcmtalii ue Bernife* rofiliamtaliicrcdidcruntfuifTeforcrem.Dequa pluribus lofcphuslibro Antiquit.io. rap.s.Cætcrum pro more dcfcenderunt falutatum Feftum.Nani ipfe rex Agrippa im^ peratcrem agnofccbat Romanfi.Huius cnim aufpicijs regno fuerat inauguratus, To^ ta autem narratio quæ hic à Fefto texitur iam in fuperioribus expofita eft: nifi hoc for^ fan uideatur annotanduni, Poftulantes aduerfus ilium cognitioncm, didum efle pro «oquodeftjPoftuIantes ut contra ilium pronüciaremcapitalcm fenreniiam.Nam per ius amp;pœnam intelIexit.Deinde quod Romanam côfuetudinem attinet, dictum eft in capite huius lib.iff.dum mentionem faceremus Icgis latæ per Valerium Publico^ lam.Hincuero cum maximo contcmptu legendü eftquoddefupcrftitionibusiudai.' cis amp;nbsp;RefurreâioneChrifti Feftus recêfct.Chriftus enim Gentibusftultitiaeft,îudæis RüehM cr offendiculum.Dicit auterri, Equidem fufpicabar illos de rebus alqs Paulum accufatu- Athenienfes re ros.quàm dehifcenugis.Habctautem hæcFeftiexpofttioplurimu tumons iaÂin- furreilionem^ tiæ.ReferunthodieFeftum hune,qui fibqpfisplus nimioplacentes,amp;:nefeio quam fi- A(3,i7. bi arrogantes prudcntiam,ccGleftem fapientiarn uerbum Euangeîq prorfus contéptui habcnt,amp; de hoc ceu uaniffana quapiam fabula ineptiffîma quæq^ garriunt.

Agrippa autem dixit ad Feftum: Volebam 8d ipfe hominem audi^: re:Cras,inquit,audies cum. Poftero autem die cum uenift'et Agrippa amp;nbsp;Bernice cum muko apparatu, amp;nbsp;introiftent in auditoriu cum tribu nis uiris principalibus ciuitatis,iubente Fefto addudlus eft Paulus.

Non uero amp;nbsp;fynccro corde quæfiuit dominum Agrippa,alias inuenilfetî fed quem AudireuerbUtn admedum Herodes tetrarcha,cuius hie Agrippaexfratrepronepos extitit, excuriofi- doininû täte quadam gaudebat Chriftum ad feduci.eo quod (utLucas ait) multo iam tempore uidcndi ilium defideriodetineretunita St Agrippa non ueritatisperdifeende gratia, fed noui quippiam audiendi defiderio detinetur.Nam etiamfi non malus princcps,ua nus tarnen erat,ut fere foletprincipûuuIgus.Quô St illudpertinerecrediderim, quod Lucas apparatum regium St quod AtTà7f/'5^Hç^ai(Tao'/a(j,ideft,cum multaoftentatio ne St pompa in auditorium prodiennt,dcfcripfit.Haud cnim magni apud illos pendi- Pi/ßui tur Chriftus,qui oninem uoluptatcm in pompa conftitueremundana.Videautem mi rabilcm dei prouidentiam, Principes prophani auro redemiti St pretiofa induti uefte, fed St benecurata cute, in præcelfis confidentes tribunalibus,uelutad fpedaculum in-firudi,Paulum fcruum dei expeâant. Hic uero uir tantus St deo tarn charus multis ex hauftus pert culiSjSt carccris fitu lqualidus,catenis^ ferreis uinflus att^ degrauatus in greditui-jlaetus tarnen St alacer, St pro nomine Chrifti grauiffima quæq?perpeti para-tns,O grande St rarum fpeifaculum: uerum ita uifum eft domino fanâos fuos per ua ria rcrum diferimina ducere ad aftra. Patienter ergo feramus o fratres,fi extreme affli -âijdeprelTi St proculcati uideamus prophanfi quenqj feliciorcfortuna uti. Aderit ali-quando uiciffitudo rerum.

Et di'ci't Feftus: Agrippa rex, omnes qui fimul adeftis nobifcum uiri, uidetis hunc hominem, de quo omnis multitudo ludæorum ina terpellauit me,amp; Hierofolymis amp;nbsp;hiciacclamantes non oportere eum uiuere amplius. Ego uero comperi nihil dignum morte eum admifiG fe. Cæterum cum his ipfe appellaflet Auguftum, ftatui mitterc eum. E)e quo quid certum fcribam domino,non habeo.Quapropter pro^ duxi eum ad uos, amp;nbsp;maxime ad te rex Agrippa, ut examinatione fass lt;^a,habeamquodfcribam. Iniquumenim mihiuideturmittereuin^ (ftum,Sc crimina de quibus accufatur,non fignificare.

lol nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER VL

Idem dicitur quod fuperius diâum cft. Sed ill ud in terim notandum, quod Paulu» rcgibus amp;nbsp;principibus fpedaculum fadus nîhil à folita ccdit diccndi agcndi^ libcrta te»Deindequôd innocentiæ fuæ amp;nbsp;ludaicæ perfidiae uel à prophano principe tcfrimo^ nium cftlatunî*Fcftus enim palàm dicit,De quo quidccrtum fcribam, nô habeo, Sic, Quo cum Si fuam prodiditiniquitatem, quodeum non abfoluit, qucm innoccnicm cflenon nefciuit.Cæterumitadei uoluntatecomparatumerat,ntSiucritatisfynccri-tasamp;ininiftrieiusinnocentia copiofioribus amp;nbsp;niaioribus adhucilluftrarcturtcftimo nqs. Indeeftquodrex Agrippa Pauloprofedicendipoteftaiemfacit,ficut fequenti* bus exponitLucas,

CAPfXXVL nbsp;nbsp;Agrippa uero ad Paulum aitiPermittitur tibi loquipro temetipfo*

T une Paulus extenta manu pro fe dicebat.'Super omnibus de quibus aceufor à Iudæis,rex Agrippa,exiftimo mebeatum, quicaufam didu rus ßm apud te hodielcum tu maxime fis gnarus earum, quæ apud lu dæos funt,amp; confuetudinum,amp; quæftionum. Quapropter obfecro te,ut patienter me audias*

Oraio PduU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fada fibi à rege poteftatedicendi,mira claritate.euidentia Si breuitatccauflam fuam

cori Agripptt. agit,nihilfiuepronflciationisfiucgeftuumcorporisomittens,qucdadinfigneniora-torem fpedare uidebatur, Atqui nihil cum fuco aut afledationc,fed omnia cum deco^ ro ucrèfimplicitcramp;fynccriter* Cæterum oratio ipfa fub genus referenda eft didadi-cumÆota enim expofitio cft argumcntofa,quæ qualis efte debcat, aut quomodo enar rariqueatindicauitpluribus incomparabilis eruditionis uirRodolphus Agricola de Cicendi drtiß^ InuentionediaIed.lib.i.cap«i6^.Nihil enim moror nugones quofdâ,qui fi quid rerum (ium, dialcdicarumfacrismifceaturprotinus clamitâtbîafphcmiameflcdcfignatam,NihiI inquam moror præpofterum pcrplexorum hominum iudicium.Confiât enim diale-dicam aliüd non effe q difierendi rationem Sicômunis orationis filum,quo difieren-tes ne natural! ordincexcidant,autaliorum feripta Icgcntes feopo nonaberrer, ducun tunCumergo naturali dicendiordinedixerintferipferint^ apoftoli.quid prohiberet ifiorû monumenta non fifdem explicarc rationibus quibus feripta elfe uidemus^Con , feraturautemhæcpraefens Pauli oratio ad ilia quae iam ex Agricola citauimus præce-pta,quæ interim aliud non funt quàm naturalis quædam orationis obferuatio, Si nift præclarum huic ex fis affulferit lumen,uana fint quæ dixi. Expofitione ergo argumen lofa.hoc eft ea quæ rei geftæ ubicp cauffas conieduras figna amp;nbsp;omnis generis circum-ftantiasimmifcet,comprobatfenonexcogitafie ullum (idquod ludæi intendebant) dogmatis genus nouü,impium,autfcripturis facris aduerfum:nihil fetemerecoepifie, nullam feditionem excitafte,nulla in re ludæos oftendiire,aut quicquâ in legem eorum peccafie,qui femper fuerit eius fiudiofiirimus,imô cuius præfidio etiam hodie poftea-quam diuina uocatione in aliud uiuendi genus à Mofead Chriftum tranfierit, omnix Chriftianæ religionis placiiacomprobareuelit. Et hæc quidem fumma Si hic feo« lÊxwiium, pus eft narracionis præfentis * Exordium porrô fauorabile eamp;Sià. perfona regis SC ipfa re fiuc caufla petitum confidentiæ Si conftâtiæhabens plurimum. Qui enim in rc aliqua male fibi funt confcn,prorfus obftupcfcunt, cum apud eos de ca re dicendû eft, qui rem probe cognouerunt. At Paulus gratulatur quod is fibi côtigifTet iudex, qui earum rerû erat gnar us.de quibus uertebatur quæftio, Agri ppa enim ex maioribus fuis (tcftelofepho) profelytus erattundc non potuitnefcirequædeChrifto.dcrefurredio ne,de lege,de umbra legis,dcc^ aliis id genus dogmatis apud ludæos tradebanf. Com modifiime ergo fubdit,Proinde obfecro te ut me patienter audias.

Iraq; uitam quidem meam,quam egi ab adolefcentia,quæ ab initio fuit in gente mea Hierofolymis,noucrunt omnes Iudæi,qui prius no^^ uerant me ab initio,fi uelint teftimonium ferre, quod fecundu exquis ßtißimam fedam noftræ religionis,uixerim pharißewst

NarMtioncmipfamiamabipfisinitinciinabuIis.MuItucninirefertquoinuiucn- Adolefantii digcnerequis educatus fit,Et ex infantia,adolefccntia atlt;^ educationeplcriq,’,ut ex un paulh gue lco,æftimari folenuQuin 8CM. Cicero in oratione pro M. Cælio, Fieri enim non poteft (inquit) ut animus libidini deditus, amore, defidcrio,cupiditate, fæpe nimia co piajnopia etiam nonnunquam impeditus,hoc, quicquid eft,quod nos facinius in di^ cendo,non modo agendo, uerumetiam cogitädo, poffit fuftinere.Ita in praefentiarum Paulus ipfa educatione,adolefcentia amp;nbsp;ftudio fuo Agrippæ uoluit approbare,haud ue rifimileeftetaliter talibus^ inftitutumftudiis facile potuifle quicquaaduerfus legem agerc,aut ad feditioncs concitandas procliuem cfTe. Hue iam pertinet quod feâam, id eft uitæ inftitutum,non citra laudem, uocat exquifitiffimam, id eft approbatiftimam. Item quod per permilTionem quandam huius rei ipfos etiam ludæos ftatuit teftes. De feâaPharifæorum plura fcripfit lofephus in is.cap.i. Alii porro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expofuerut

interpretes,quafi quis dicat legis expofitores. Alq uero fepai atos, quali quis dicat mo-nachos.Gerte monachis noftrishaudadeodiflimilesfueruntpharifæi.

Et nunc fretus fpe repromifîîonis, quæ ad patres noftros fada eft à deOjfto iudici'o fubiedus, ad quam duodecim tribus noftræ inftan# ter node amp;nbsp;die colentes deumjperant fe peruenturas.De quafpe ac^ eufor rex Agrippa à ludæis. Cur incredibik iudicat apud uos, fi deus mortuos fulcitatC

Natural! quadam difpofitioneàuitaeinftitutodelabiturad dogmadeRefurreélio-ne,proptcrquodàSadducæis refurredionem negantibus maxima concertatioaduer-fus pharifæos,aufpicc,ut uidebatur,PauIo,Hierofolymis,præfente tribuno Lyfia, fu-fceptaeft.Inhac ipfa idem Paulus totamfalutisfummamconftaredccuit in i.adCo- Refurreélio rinth.v.cap.Vhdeetiamhiceandêomnibusaliis dogmatis præieritis, protulitinme-dium,atq;ita,ut fimuISiilIam ueram eftecomprobaret, amp;nbsp;ludæorum maximamin fe iniquitatem demonftraret, Rcs enim indigniffima erat quod eius rei gratia Paulum in uinculaconiecerant,8( nunceundemeeu capitis fuppühodignumjncufabant, cuius Si ipfi confeifores erant,imô ipfi deo dies atqp nodes fupplicabant, ut futuræ refurre-dionis mererentur fieri confortes.Hinc non immerito maxima indignatione,quæ tarnen ad commiferationem commouercpoterat,ingerir. De qua fpeaceufor rex Agrip paàludæis.Defpeinquamillorûaccuforabillisquiipfîrefurredionemcrcdunt, necß Nwwerj« duon niaiorem hacfpem habent.Germanusadiiceret,lÿîddfnit ci« dnncpcfc.'’Ad Confirmatie- decin tribnajn nemrefurredionis illud pertinet quod perconceflionem adficit,Cur incredibileapud dKgeU uos iudicatur fi deus mortuos fufeitat ? qui fcilicet ex nihilo condidit omnia : qui hanc patribus promifit.-qui eandem uarqs argumentis comprobauit Ex iftis autem facile potuit Si Feftus intelligere concertationem quæ erat Paulo contra Sadduc^os, non efle de Afini (quodaiunt) umbra.SiutFeftusdicebatdelefuquodamdefundo, feddefpe Ifraelis. Potuit amp;nbsp;Agrippa uidere aceufationes à ludæis in Paulû adornatas meras eife calumnias .Nonenimnfle referam quod totus orbis ex h is æftimare poteft dogma de Refurredione proditum,non effe uanum aut nuperS,fed certum,S( longa temporum fuccelfioneab omnibus fandis patribus uere creditum.

Et ego quidem exiftimabâ me aduerfus nomen lefu Nazareni mul ta repugnando fafturum:quod amp;nbsp;feci Hierofolymis. Et multos fan« dorum ego carceribus inclufi, à pn'ncipibus facerdotum poteftate aca cepta:amp; cum occtderêtur,detuh' fententiam.Et per omnes fynagogas frequenter puntens eos,compellebam blafphemare : amp;nbsp;ampltus infa^ niens l'n eos,perfequebar etiam in exteras ufq? ciuitates » Quarum res: rum ftudio cum irem Damafeum, cum authoritate amp;nbsp;permiftii princi pum facerdotum : die medio,rex, in uia uidi è ccelo fupra fpkndorem

Io4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER Vl.

foil's, drcumfulßfle melumcn,amp; eos qui mecum faciebatiter.Cum au tcm omncs nos decidiffemus in terram, audiui uocem loqucntem ad me,ac dkentem Hebrai’ca h'ngua:Saul Sau!,quid me perfequeris!?' Du rum eft tibi contra ftimulos calcitrare.Ego autem dixi,Quis es domi^î nef At ille dixi't,Ego fum lefus quem tu perfequeris. Sed exurge ôd fta fuper pedes tuos.Adhocenimapparui tibi,utconftituâteminiftrum ac teftem,amp; eorum quæ uidifti,amp; eorum in quibus apparebo tibi,erû piens te à populo amp;nbsp;gentibus in quas nunc te mitto,ut aperias oculos eorum, ut conuertantur à tenebris ad lucem, amp;nbsp;à poteftate fatanæ ad deum, ut accipiant remilTioncm peccatorum, amp;nbsp;fortem inter eos qui fandificati funt per fidem quæ eft erga me.

Coutrßo P4M* nbsp;nbsp;Cum obiicici potuiflet,quódaliter fperarctquàm ph3rifp,nimirû per lefum quem

il« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfe crederet eHe Chriftum.ad quem 8( an te an nis aliquot turpiter defecifletPrimum

igitur Paulus indicat Agrippæquàminfeftusfuperomnes ludæosChriftianisperint tia fuerit,dt perfequutionis fubneâitargumêta.ln hoc autem illud eft uenuftum,quôd ait, Etegoquidemexiftimabam meaduerfuslefuChrifti nomen multa repugnando fadurum.Natn in tranfcurfuStaliudinterim agensinnuitconatusiftorumaduerfus dodrinam Chriftianam efte uanos.non minus quàm fuos, qui tarnen neqjlabori pc* Paulus perfe=’ perceritneqjcrudelitatisquicquamintcrmiferit, lam enim gradibus SC per increment ^uitur Chriflia tumquodpiamexponitquomodoperfequutus fit hdeles.Multos (inquit)fanâorum no;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;induit carceribustôt dum occidcrcntur H'xrHvtyHa 4.'lt;pov,id eft,detuii fententiamJncec

turn autem eft (ut inquit Erafmus) an fentiat ilium adduxiflc dccretum à fynagoga fa^ ôum,an ipfum quoqj fuo fuffragio damnafle Chriftianos.Beda ait fe in quadam ædû tionelegifleinhæcuerba,Occidendi(^cisdetulifententiam:quodficexponit,Qualix teroccidcrcnturipfefententiam dedi.Budæusin Conimcntaiijs linguæGræcæ TOp/'oL, (ait) plcbifcitum 8C ■j.ûcpicrjuia, à manuum fublationc didum.Et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non mo^

do calculus eft Aoyz^o/ÂS/ojUjfedetiam fuffragia fcrentifl in comitqs. '^(/(g/'^wS^etiam dicuntur indices fententiam ferentes. Pluraapud ilium. Ad incrementû fuperius per^ tinet,quod ait fe Chriftianos adegifte ad blafphemiam.id eft,ad palinodiam, quæ toc^ mentis amp;nbsp;morte pernitioftor eft.llla enim périt anima, hac dutaxat corpus.Eft amp;nbsp;illud crudelitatis poftremæargumentü,quod Chriftianos inexteras quoqjciuitatestranft^ cns,inquirit5lt; perfequitur. Deinde neleuialiqua cauflacommotum exiftimarent, ut lefum quem hadenus pcrfequutus fuerat, iam Chriftum efle crederet 8iprædicarer, oftendit fc admirabili ad hdem uocatione perdudü fuifte. De qua expofîtionedidum eft in cap.p.Sermoncm tarnen Chrifti adfefadum hicuberius ô( aliisetiam quàmfu' prafecerituerbiscnarratjfcdnontcmcrc.Plurimum cnimidpræfentî conducebatex-purgation! noiïcquibusucrbisamp;quo confilioàdco effet uocatus.Erat autem illud hiz

Vocatio Pauli iufmodi. Ad hoc apparui tibi, ut conftituercm te miniftrum negotii mei quod partim qualtSf nunc uidifti amp;nbsp;intellexifti,partim ucro pofthacintelliges. Ncc eftquodmetuas quen*' quam,ego enim tuebor te,ö( nunc ad ludæos ac Gentes mitto te, ut oculos eorumape has,id eftjUt uerbo Euangclti errorum nebulas difeutias, 8C fcclerum fuliginem abfteC gas animis^ eximas,ut à feruitio diaboli liberati dco in timoré amp;nbsp;iuftitia fcruiät,pcr^

VHlt er reino fidem in cum fandificcntur,itaq5 fortem accipiant æternæ accoclcftis hærcditatis, Por bilitate cruti‘ rôfcripturælociquihuncilluftrarepoffint,legantur loan.j.dC 9. Ephefios i.Sii.Ti^ litate flederet moth.i.cap.rurfus 1, Corinth,4.cap.

Vnde rex Agrippa,non fui inobedi'ens cœlefti uifioni : fed bis qult; funt Damafci primum,öd Hierofolymis, amp;nbsp;per omnem regionem lu^^ dææ; deinde gentibus annunciabam, utpeenitentiam agerent, conuerie

Ad certum fcopum iam dirigit qu^ hadcnus expofuit.Quafi dicat,Ex qs autc omni bus intdligere potes rex dementiffime,nulla me leui caufTa à priftino uitæ inftituto de=s fciuiflead nuperum quodpiam Slt; impium uitæ dodrinæc^ genus. Diuinæ enim uoca tioni obtempéras nihil aliud quàin pietatem docui hadenus. Atqj ut magis gratiæ ha^ beret refponfio, amp;nbsp;Agrippa uideret Paulum à præcepto domini nihil difceffifle aut ua riafle, fummatimcuangelicæprædicationis capita perftringit ♦ Hue (inquit) dodrina mea tota fpeclauit,non ut hominum mores corrumperem,fed melius inftituerem,lu« cernam^ iuftitiæ præferrem.nempe ut omnes ubiq; refipifcêtes, ab idolis,fuperftitio.-ne ôC uana fidutia conuerterentur ad deum uerum.uiuum amp;nbsp;sternum,in cuius timoré perfeuerâtes facerent digna (ut uulgata habet æditio) poenitentiæ opera, Vbi Erafmus annotauit,Si digna fumis abfolute,bene habet oratiotfm minus,opera digna poeniten tiafeu panitentiæ funt quorum iure pœnitea' Cæterum ex hifee omnibus iterum col ligimus euangeheæ dodrinæ partes effe poeniuiitiâ amp;nbsp;fidem in deum. Verum dei euk tum conftare innocêtia amp;nbsp;fide,Fidcm in Chriftum iuftifîcare, Præterea hac una 8(. nul lis aliis rebus externis fandificari anima. Lumen rationis Sf cômenta humana omnia tenebras cfle.ergo amp;nbsp;falutem folius efle gratiæ ac mifericordiæ diuinæ,

Atqjhæc (inquit)cftillacaufla, quaindudiilli ex Afiauenientes ludæiintemplo Captdwnrei îftum quem mihi impingunt excitarunt tumultum,quæ an iufta aut eiufmodi fit pro» petitt pter quam anta turba fucrit commouenda,quifq5 fecum expendat. Certc quum nihil aliud feccrim,q quod deus præcepitmeqj aliud docuerim,q quodipfieöfitenturt præ terea uerolæfcrim neminem, cauflam turn ultuandi in me nullam repererunt, (^o fit ut illiipfi feditionis huius authores fint,cuius culpam in caput Pauli deriuabant,

Auxilium igitur nadlus dei,uf(ç l'n hodiernum di'em fto,tefti'ficans turn paruo tum magno : nihilali'ud dicens, quàm ea quæ prophetæ prædixerantfutura eHe,amp; Mofes:an paffurus fucrit Chriftus, an pri mus exrefurreiftione mortuorum lumen annunciaturus lit populo gentibus»

Paulô liberius,pofteaquam ad fingula aceufationis capita refpondüTet,Chriftum le prlt;edictt^ fum prædicatprincipibus,teftificans Chriftianumdogma, non nouum efle, fed illud nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feriptur^

ipfumquodolimdiuinitusinfpir3Ciprophetetr3diderint.Ccmmittitt3menhæcip{3 petita et fuperioribus ad hune modum,Iudæi me propter ueritatemeuâgelii dareneci uoluereî fed noluit dominus meante tempus oppetere, atqjin hoc tutatus eft ut ueritati diuinæ ferrem teftimonium,Seruatus i ta qj illius gratia ôc prjfidio,libéré quod uerum efle fcio profiteor,omnibus^ citra perfonarum refpedum prfdico,nempe quod deus generis humani,quod iam in peccatis amp;nbsp;erroribus mortuum erat, mifertus, filium mißt pro.-pitiationépro peccatis,amp; ut lumen atqjdodoreflettotius mundithincenim mortuus cft,hinc refurrexitjCœlos afcendit,ôlt; legatos huius rei teftes,non ad ludæos modo,fed ad omnes Gentes mifitlncredibilcautemquibufdamuidebatur (utliquetloannis 7,) Chriftum fore paflibilcm,autueritatis lumen Gentibus forecommunicandum,Dicii itaq; Paulus, Exprcphetarumamp;horum principisMofioraculis confirmamusquæ.* cunqjeuangelica dodrina de Chrifto,de morte 8( refurredioneeius, de^ Gentiû uo* cationetradimus.Miram enim euidentiam habet quod dicit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÂÎyagt;/j. Nihil

præter aut extra illud dicens,quæ prophetæ futuraprædixerant.Nam amp;ad Romanos primo teftatur Euangelium prsdidumcifein feripturis Tandis. Vbiergo nuncfunt, Ipw qui dicunt non omnia Euangcli) myfteria que ad falutem fint neceflaria, feripturis efle n Corinthe tft prodita Tandis îquot; Et tria hæcquæhoc locoaflignauit capita in TeTetotumeomprehen* ipti£ 49, duntEuangeliimyfterium.Proinde fiTapimusJaminreligionis negotio nihil TuTcipi

ao6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. LIBER VI,

nius,quàm quod litcræ nobis prodidcrfit facræ in his enim omnia ea quæ ad falutem neceflaha fatis diligenter funtprodita,x»Timoth.j»

Hæc autem cum pro fe diceret Feftus magna uocc aitdnfanis Pau le.MuItæ te literæ ad infaniam conuertunt.

Ptfului aryeftti^ nbsp;nbsp;Alii hæc ucrba Fefto in malam partem exponfit, quafi Paulum ccu ftolidum qucm-

tint iudicatnft piam blatteronem increpitarit,coelcftem^ contempferitfapientiam. Verum hanc feii tentiamrefelluntuerba confequentia,Multæ literæ ad infaniam te conuertunt. loânes Chryfoftomus, Quoniam ad regem (inquit) loquebatur, non aucrtens feab afpedlu eius,quafi palTus fitquidpiam,dicit,Infanis Paule, Cæterumin bonam partem amp;nbsp;fim pliciter id à Fefto diâum accipi poteft.ueluti cum nos eum furcredicimus.qui ucluti ex traferaptus,non Humana,fed diuina prorfus dicere uidetur.Sicenimcommotus fucx rat doda oratione Feftus, ut iftud ex admirarione uiro dodiftimo oratori^ clariffimo accIamaret.Præterea tradunt rernm medicarum periti,mania laborantes (Feftus enim dixit, 1U.ÛUVH PavXt) admiranda ftupenda^ imaginäre, ea^protinus pro ueris iadare. Cum ergo Feftus rerum ludaicaru impentus eftet,interim uero multa audiret Paulum de uifione ccelefti,de lefu quodam,de^ refurredione mortuorum diirercre,forfan fu^ fpicabatur ilium laborarc mania,in quam (ut fit) immodico litcrarum ftudio abreptus fuiflet.De infaniæ fpeciebus plurima L.Coelius leâ.antiq.p, cap.iff.SC 17*

Et Paulus : SJon infanio,inqui't, optimeFefte, fed ueritatis amp;fo;ï brietatis uerba eloquor.Scit enim de his rex, apud quern amp;nbsp;libere Io=: quor.Latere enim eum nihil horum arbitror. SJeqp enim hoc in angu lo geftû eft.Credis rex Agrippa prophétisé Scio quod credis, Agrip«; pa autem ad Paulu ait : Modica ex parte perfuades mihi ut fiam Chri* ftianus.Et Paulus ait:Optarim à deo,non folum modica ex parte,ue=e rumetiam magna;non te modo, fed omnes etiam qui me audiunt ho^s die, elfe tales qualis ego fum,exceptis uinculis his. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

Certißimäell Non (inquit) infanio,fed negotium certumrefcro,non ex mente corrupta, fedanf euatigelica nar mo fibi undiqjconftante.Licet enim Fefte hoc ignores, ut qui nunc primum hue uenc riSjfcit tarnen rex Agrippa quid illud fit de quo diflero Hoc cm amp;nbsp;liberius apud ipfum loquor,quod duplici nomine ipfum nihil iftorum nefeire fcio.Principio enim ea quæ de Chrifto morte eius Si refurredione retuli, Hierofolymis non obfeura ludææ urbe gefta, hinc 8C per totamiudæam rumorc uerilfimo difperfa funtmec minus clara eft 8£ conuerfio mca,quæ clara luccad clarifliimam Damafeenorum urbem, præfentibus iti^ ncris mci comitibus,falt;3:a eft.Dcinde cum ipfum dogma cuangclicum fcripturis nita^ tur propheticis, prophetas autem non nefeiat Agrippa, intelligit fane quod nihil ha* élenus dixerim,quàm quod conftans,ucrum ac certum fit,Hæc ad Feftum,moxad re* gem Agrippamconuerfus,maximaIibertatcinterrogatpcrpermifl’ioncm,Credisrex Agrippa prophetiséSC protinus per fubiedioncm fiuecorredionem fubiicit, Sed quid rogo an credas,cum certo feiam quod credas.Hic iam addidiflet,Si ucro prophetis ere dis,nullum erit negotifi aut difficultas ullacadem opera Sc Chrifto fidere.Nam dehoC fcripferunt prophetætquod ipfum 8i Chriftus ludæis aliquando obiecerat,Ioan.y. ni fl orationem interrupiflet Agrippa, qui Si ipfe cruditiflima Pauli oratione ucluti extra fc raptus palam fatetur,Parum abeft, quin perfuadeas mefieri Ghriftianum. Fuit hæc uox non ucrecredêtis, fed eatenus uerboaflentientis, quatenus uoxaurçs fericns fuagt; uitateSCeuidentiaanimum fibqpfi rapiebat.Nam quam primum ea ceflauerat, rurfus redibatad ingenium. De qua re ipfe ialuator Chriftus dominus iucûdaleâuprodidit apud Matthæum in 13. propofita feminantis paraboIa.Cætcrum tametfi Paulus uide* rctoperam 8c impenfam apud huius mundi principes periifle,attamcn nobile fernen* tis charitatcanimi, qui nihil nifi hominumfalutem fitiebat, ædidit fpecimen, dicens, Equidem optarim à deo,ut non folum,SCc. Pr oinde non fuerit fatis, fi aliqua autmogt;

dica ex parte credas. Vere enim reâc plcne 8C ex toto corde credendum eft, nifi lampa* Mrtttfc.»/* des oleo anteferre uoIueris.Pr^feruntenim lampades oleo, qui fpeciem fidei no ipfam fidem habent. At his aliquando dieet dominus,Nefcio uos.Clamemus ergo cum difei pulis, Adauge nobis fidem domine.

Et hæc co loquuto, furrexît rex ac præfes,amp; Bernice,amp; qui afli'de=s bant eis. Et cum fecefliflent loquebantur inter fe,dicentcs:l\lihil mor«! te aut uinculis dignum fecit homo ifte. Agrippa autem Fefto dixit: Di mitti poterat homo hic,fi non appellaffet Gæfarem,

Hifce commendatur nobis innocentia Pauli, inquo nihil damnabilc inaenerunt* Commendatur SC prouidentia dei, qua fiebat, ut amp;Romæhunc teftificari oporterct, quihaólenus nomen dominialacriter, ôiadnüraculum ufqueportauerat coram regi^ bus,principibus,Gentibus amp;nbsp;filfis Ifrael.

Poftquam autem decretum eft, ut nos nauigarémus in Italiam,tras diderunt amp;nbsp;Paulum, amp;nbsp;quofdam alios uindos centurioni,nomine lu lio, cohortis Auguftæ ♦ Confeenfa autem naue Adramyttina,nauiga turi iuxta loca Afif,foluimus, perfeuerante nobiieum Ariftarcho Ma cedone Theflalonicenß.Sequenti autem die appulimus Sidonem.Et Iulius humaniter tradato Paulo,permint ut ad amicos profedus,ab il lis curaretur.Et inde cum foluilTemuSjfubnauigauimus iuxta Cypru, propterea quod eflent uenti contrarij.Et pelagus quod eft contra Cb liciam amp;nbsp;Pamphyliam, emenfi,peruenimus Myram,quæ eft Lyciæ,et ibi nadlus centurio nauem Alexandrinam nauigantem in Italiam, im^* pofuit nos in earn. Et cum multis diebus tarde nauigaremus,uix^ des: ueniflemus contra Gnidum, prohibente nos uento, adnauigauimus Cretæ iuxta Salmonem ♦ Et uix præterlegentes illam, peruenimus in locum quendam, qui uocatur Pulchri portus, cui uicina erat ciuitas Lafæa.

Hachiftoria comprobabitur quàm uere dixerit propheta, Militia eft ult; ta hominis Sandorum ui^ fuper terram. Siquidem Paulus toties iam é manibus impiorum ereptus, hic tandem militia. barbaroobijciturelemento. Haud enim temere dicebat nauimmaritimainingrelTus Anacharfis, Hei me miferum atq; ftolidum hominem, qui uitam meam tam barbaro crediderim elemento. Multa autem ea^ afperrima, multo etiam tempore Paulus hac nauigationeexpertus, didicit Dominum fuis fempcradeirepræfentifl’imû. Principio enimmoleftiamiftamfodalitioleuatfuauiffimo. Ariftarchus enim amp;nbsp;Lucas Pauli in hac nauigatione comités laffum non parum refocillant.Deinde amp;nbsp;ipfe Iulius centurio per omnia corné amp;nbsp;facilem,diuina fie difponenteclementia, fe præbet Apoftolo. Nam olim quoquelofepho adolefcenti amp;nbsp;leremiæ prophetæ in uincula coniedis, homines quofdam,qui ipfis benefacerent,deftinauit.Porrocohortem Auguftam primariam uo Cohon A«g«* cauit.Nam Vegetius de re militari libre t.tradit in legione cohortes fuifle decé,qua* rum prima reliquas St militum numero St dignitate antecefferit. Arbitror autem Auguftam diâamefle à principe. Hoc enim felix erat fauftum^ Imperatorum nomen, quod Ouidius Fafto,4. ab auäu deriuat hifce uerbis,

Cætcrû mirus eft hoc in loco Lucas. Sic enim hanc nauigationê deniq^ totû pcriculnm oeferiptionii

amp; naiifragium klt;3ori ob oculos ftatuit,ut omnia fc coram contueri crcdat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;po^

tuit hoc quidem facillimc, utquiipfemagnaquoq;huius tragœdiæ pars fuit. Dcniqj multoetiam uiuidiora amocnioraœ ifta fient, fi ad geographicas conferantur tabulas. CircumfcrturauteinqusdamdoctifTimi uiri D.Petri Apiani non inelcgans charta de Peregrinatione Pauli infcripta, in qua hæccoram contueri poffunt quibus Ptolemæt tabulae défunt. Quin Si ipfe Vadianus noftcr tarn eft felix in defcnbendis regio nib us, ut non fcribere fed pingere uidcatur.Ad huius ergo Epitomen remittimus, ut ex ea pe tat Leâor quod in hifce Commentariis noftris de locorum nominibus SC fitu defidc^ rat. Adrumetina autem nauis fiue Adramyttina.ficut 8C Alexandrina,ncmina(ncquis illud forfan ncfciat) ab urbibus habent : ut fi quis apud nos dicat Veneta nauis. Adra-myitiumcnimcelebreerat Aeolidis oppidum.

Multo autem tempore pera(fî:o,amp; cum efTetiam periculofa nauiga tio,ob id quocp quod iam ultra tempus fuftinuifTent inediam, admo^ nebateos Paulus,dicens eis: Viri,uideo quod cum iniuria multo^ da mno,non folum oneris amp;nbsp;nauis, fed etiam animarum noftrarum fu«« tura ßt nauigatio.Centurio autem gubernatori nauclero magis ere debat, quam his qua? à Paulo dicebantur. Et quum aptus portus non effet ad hybernandum,complures ceperunt confilium foluendi illinc* fi quo modo poffent peruèÂi Phoenicen illic hybernare. Is eft portus Cretæ,fpe(ftans ad Africum amp;nbsp;ad Chorum.

Neqjenim integro anno uis atqj acerbitas maris patitur nauigantes, ficuttraditlib. quartocap.jsj.Vegeiiusîfed quidam menfes âptiffimi funt,quidam dubfi, reliqut claflî bus intraâabilcs. Intelligimus autem exhoclocódubfis menfibüs, amp;nbsp;hybernoetiam tempore nauigafle Paulum. Vnde amp;nbsp;periculofam ait fore nauigationem, amp;nbsp;propter in iuriam cœli, amp;nbsp;quod inedia laboraretur, amp;nbsp;alimonia atq; commeatu naui fatis proup fum non cflet.Nam quod loannes Chryfoftomus de ieiunio annotauit ludaico, fatis confutatum eftin Annotationibus ab Erafmo. Cæterum animarum noftrarum dixit pro uitæ noftrae,ad morem linguae Hebraeæ.Ita Si paulô poftdicet, laâura animæ nul SiitK tëpcüiue laerit,proeo quodeft,Nemo noftrum peribit.Praetereaindicathiclocus dominum fa woBftdnr. tistempeftiucôCfidelitcrmonere,fednoshumanapotiusquàm diuinaampleâiconft lia. Proindein maxima quæq; pericula delabimur non dei morofitate aut negligentia, fed noftra inertiaac ftupiditate. Centurio hoc loco admonetur à Paulo,hominc non imperito rei nauticae,utpote qui præter id quod diuinitus effet infpiratus,multa quoq} experientia didicerat quis effet pelagi genius.Nam amp;nbsp;alibi dicit, NotSes atq; dies in pro fundo egi,ter naufragium feci ; fed contemnebat ille Pauli confilium ( tantum malum eft confiliaexperfonarumæftimarerefpeâu) magis^nauclerifidebatiadantiae, imo confidentiæ. Atqui confidentes amp;iacfabundi raro inpericulis confiantesatq;fortes funt.Hybernareautemfeuhyemarenaues dicimus,cuminquieti littorisportu ma^ nent. Aptioresautem funtadhybernandumportus quipenitius fefe littoribusinfi^ nuätamp;aditibusfuntangufiioribus. Fitenimhoc naturae praefidio,ut nulla uentorum uis aut procellarum impetus nauesquatereautcollidere poffit. De uentisautemquo:: Studium artium rum hoc loco meminit Lucas fatis copiofefcripfit in Epitome Vadianus.Porrouelex liberaliumt nbsp;nbsp;nbsp;hoc uno capite intelligimus quàm neceffarium fit facras litcras cum iudicio 8i frutftu

legereuolenti, honefiasanteadifciplinas SC artesuereliberalesdelibaffe, imoSCiufto tempore rede imbibiffe.

Afpiran te autem Auftro rad fe propofid compotes,cum foluiffent Affon,præterlegebantCretam. Verum baud multo poftcoortus eft contra ipfam uentus Typhonicus, qui uocatur Euroaquilo. Cum^ correpta

IN XX Vt I. CA A CT. APO S T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo^

córrcpta effet nauis, nee poffet obniti uento, data naue flatibus, fe^ rebamur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Scntiihiftoricusillosprofpcris Auftri flatibus allcdos cum pelago fe crcdidiflent panfls uelis,fubito fadum ut contraria codi parte Euroaquilo exortus nauim in Meridiem SC Africam propulerit tanto impetu, uiobniti uento non potuerint,fcd ceflerint nccefritati.DeTyphoneautcm,qucmLucasEuroaqüiloncm,hocefttempeftuofum, TjypRort* Vadianus Cæciam, Plinius præcipuamnauigantiflpeftem, ut qui nonantemnas modo , uerumetiam ipfa nauigia cöntorta frangat, appdlitat, Ariftoteles copiofe fcripfit in libro de Mundo,quem Gulielmus Budæus Galliarum decus nuper mira dexteritate donauit Latinitati.ldemMeteororum j.traditTyphonem Graecis uentum dici turbi dum ôlt; gyrantem fefe.Et Plinius in fecundo derepentinis flatibus capite 4s.de h oc fe-liciflïme ôC clarilTimç fcripfit.

In infulam autem quandam deuedi, quæ uocatur Clauda, uix po« tuimus obtinere fcapham.Qua fublata,adiutorfjs utebantur, fubeins gentes nauem, timentes ne in Syrtim inciderent, demiffo uafe, fie fe« rebantur.

Scaphæ dicuntur nauiculæ pifcatoriæ.atq} illæ «iâ quæ nauibus onerariis ufui funt Scapha^. inlittorepetendoquoties uadofis locis prohibits maiores naucs appellere nequeunt: quodgenus apud nos funtlintres èfolidotruncocauats,S£adcclerrimamtraiedio-nem accomraodæ. Sentit autem Lucas feapham uix obtentam, fublatam fuifle in nauim,ne auulfam proce'læ raperent,aeprotinus uas demifium quod ipfis ad firmandâ nauim ufui fucrit, Intelligimus autem per illud uas adiuioria ac pondera qùantacunqj funibus demifla, quæancorarumgrauitatem in nauiretincndaiuuerint, hcceftquæ nauis impetumrctardarint,atq}Syrtcscauerint,EtBedahocloco tradit nautasinBrit tannico Oceano coërcerefolere naues molaribus faxis in profundumàfunedemilfis.

Ne ergo in Syrtes impingerent etiam hic talc quippiam feccrunt.Sy rtes autem in Afri Syrtet* co li ttorc duas efle fcripfit Saluftius in bello lugurthino, amp;nbsp;Plinius in quinto earSdcm meminit. Diéîæ funt îeæ tw a-upau, id eft traho. Ventus enim arenarum cumul os incer tis fedibus condit,quibus qui impingût,certo etiam pereunt. Extant Maronis aliquot carminaquæmirehuccongruuntîfuntautem huiufmodi.

Illidit^ uadis atcçaggerecingitarenæ, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

Cum autem uebementî tempeftate ladaremur, fequenti die iatflum fecerunt, ac tertio die noftris manibus armamenta nauis proiecimus.

ladum facere eft nauim alleuiare, quod fît dum ciedis mercibus earn exoneramus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facere^

Nam Græce eft (rKtuH.EtSeruius Grammaticus i.Aeneidos enarrans omnium artium inftrumenta arma uocari tradit.Et Sypontinus, Armamenta (inquit)dicuntur quæ ad inftruendumaliquid pertinent, ut in nauibus armamenta funt non folum arma, fed remi,uela,antennæ,rudentcs,clauus amp;nbsp;alia huiufmodi.Cæterum quod ait, quot;dMo-KiulM 'm) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;proprijs manibus noftris proiecimus arma naualia,indi

cat periculi magitudinem, quod ubi ad fummum peruenit,nemo non anxie annititur amp;nbsp;laborat.

Porró neqt fole, neep fyderibus apparentibus ad complures dies, amp;nbsp;tempeftate non exigua imminente, iam ablataerat fpes omnis fa« lutis noftræ,

- Äuget hoc periculi magnitudinê,Slt; in hoc tam accurate pinguntur, ut utdeamuä nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

llo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» LIBER VI.-

Defcriplio tem in quæ rerS dircrimîna fuos conqciatdcus ♦ Elegans eft S(. apud Maronêfîmilis tem* \ peitatift nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peftans defcriptio,qu^ mire hue quadrat,unde operf pretiû putaui uerfus illius recicarr»

Qua data porta ruunt,Ôi terras turbine perflant» Incubuere mari.totum^ à fedibus imis V na Eurus^ Notus^ ruunt creber^ procellis Africus.d^ uaftos uoluunt ad littora tiuâus Infequitur clamor^ uifum ftridor^ rudentum, Eripiunt fubiio nubes cocluni^ diern^ Teucrorum ex oculis,ponto nox incubât atra Intonuere poli amp;nbsp;crebris micat ignibus æther, Præfentcm^ uiris intentant omnia mortem.

Cum autem multa ïam effet inedia, tuneftans Pauîus in mcdio eo* rum,dixi't:Oporteba£quidem ôuiriaudito menonfoluere à Creta, nec accerfere nobis iniuriam banc amp;nbsp;iaduram.Et nunc hortor,utboi^ no ahimo (îtis.Iadura enim animæ nulla erit ex uobis,fed tantum na» uis. Adftitit enim mihi hac node angelus dei, cuius fum ego,quem colo,dicens:ISle timeas Paule, Cæfari te oportet (îfti. Et ecce donauit tibi deus omnes qui nauiganttecum.Propter quod bonoanimo efto te uiri, Credo enim deo,quod fie erit quemadmodum didum eft mi» hi.In infulam autem quandam oportet nos eqei.

Aldcritds et ßr nbsp;nbsp;In hifcepertculisomniûconcideruntanimi,unus Paulus fummi dei minifter,mce-

titttdo Pauli, rentes folatur.Ex quo facile liquet quid fit dco feruire, quanta^ erga deum confident tia pollcant fandi,quantaue ille uiciflim erga fideles fuos utatur benignitateac diligen tia.Oratio autem Pauli qua illos confoîatur fupra modum alacris ôiprudens eft. Pru-dentiæenim erat,quod hancabincrepaticneaufpicabaturjta tarnen ut paucifiimisiti creparetjftatim uero ad confolationis locos defeenderet. PrudentiS enim uirieft minu meaderrores conniuere,SC ficubi offertur occafio iftos incufare.Cæterum imprudent tis eft in medfis calamitatibus fatis alias affiidis, plus nimio erroris, negligentiæ uete^

Oratio Pauli rum^ iniuriarum memim'fTe.Paulus ergo illorumftultitiam quæiniftapertraxerac ad périclitâtes pericuIaitaincrepatutnequidnimis.Dicitenim,Potuiiretis,ô uiri,incommodûhoc inmari, amp;nbsp;rerum iaduram euitaflejfi noftro obediffetis confilio, quod in Creta cum adhuco-mnia in tuto erant,dabam. Videtis ergo quid fit bonis non obfequi confilfis: fed quogt; niam fadum infedum effe nequit,miiris iftis,fupereft ut uel fero fapi a tis. Hie uero pro linus breuibus quidem uerbis, fed confolatione plenis totum falutis negotium expo^ nit amp;nbsp;ait,Ne defperaueritis defalute amp;nbsp;incolumitate ueftra.Caufla.Nullus ex uobis pc ribitttantum nauis erit iadura. Iftud porro confirmât argumento à pronunciatis peti to,quo minus effet mceroris amp;nbsp;plus fpei.Nam deus meus (ait) quem ego colo,ô( cuius miniftcrfum,angelumfuum (utcultoribus fuis deditiffimus eft) mifit, qui referrer, abfq; pauoreeffem,mehic minime periturum,fedRomam fore abducendunuquinS^ uos omnes unà mecum euafuros. Ecce enim (inquit) donauit tibi deus omnes qui na uigant tccum.Iterum ergo infcrr,Proptcr quod bono animo eftote uiri. Porrô huic ilgt; lationi aliud quoq; Epichercma coniungit,à ueritate dCconftantia dei petitum, Nihil dubito quin id fiefuturum fit, quemadmodum fore promifit. Deus enim amp;nbsp;uerax eft amp;nbsp;potens,qui quæ pollicctur præftare poteft. Magna autem eft fanae ac firms fidei uir^ tus.Iam ut omniaadhuccertiora effent, modum quoqjperquem feruandi fintdefcrigt;

Hierony^de in bit,dicens,In infulam quandam deferemur, in qua frada naui diuina uirtute feruabi-tereeßione di^ mur.Hæc de confolatione PauIi.Sunt autem qui hune locum trahantadpatrocinium uorum fentëtia interceffionis diuorü,equorû numero eft amp;nbsp;D. Hieronymus. Atqjmirâdum quidem exeutituTt nbsp;nbsp;nbsp;tantum uirum hoc quicquid eft dogmatis de diuoruminterceffione taminfirmisim^

ÎN XXVII, C A P. A CT. APOST. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IM

pofuiïTe epicherematis, Quis enim fanæ mentis dixerit Eadem in coelis facere fanâos quæaliquando fccerunt in terris ƒ Atqui nihil aliud diciiHieronymus,neq5 alrjs argu^ mentis Diuorum itercelTioncm probat. Si (inquit) orauerunt in terris,quanto magis poft coronas uiâorias ôCtriumphosî’ Quid quod exempla 5lt;falt;äafanäorum omnia referenda funt ad dogmata ƒ Dogmata uero exprelTis amp;nbsp;certis fulta debent efte fcriptu^ rf teftimoniis,quale illud eft, V num effe deum.hunc folum largiri morralibus omnia, unde amp;nbsp;foli fidendum foli^per Chriftum fit fupplicandum.Porroquicquiddogma-ti alicui folido uero amp;nbsp;piano aduerfum eft,licet fpeciem ueritatis habereuideatur, reuera tarnen falfum eft,Quod fi feripturæ locos qui ad hocfalfum dubiumœ dogma con-firmandum detorti funt, diligenter expen das, aliud dogma agnofcunt.lam uero fi diuorum interceflionem componas cum eo dogmate quod iam iam ex fcripturis aftigna uimus de unius dei eflentia, poten tia amp;nbsp;cultu, proiinus inter fe pugnarc uideas, Cæte-rum cum illud certum amp;nbsp;expreflum fit, neceflarium eft hoc flaccidum amp;nbsp;inane efle, SC proinde locos de Paulo amp;nbsp;Stephano produdos ad aliud quodpiam dogma referri de-beremimirum ad illud. Quod mifericors dominus pergratiamfuamfaepiusetiamma los conferuat falutem^ illam fuamad fandos fuos refert, ut hos in hifee terris ad hoc glorificet, utuerbis corum habeatur fides,Atqjiftudquidcmconfcntitcum primo illo tiicuertiturrei dogmate,imo parum aut nihil ab eo diftat-Quod fi iam addas, Iftis ergo fupplicädum «rdo, efle propter beneficium deiîdctuo id addis etiam contra fandorumfentennam, quio-mni uita fua nihil tarn accurate docuerunt quàm uni deo fidere.Deindc non cxpcndis longealiudeflefi fatearis deum aliquid hifeein terrisagentibus fandis fuis donarerali-ud uero fi in ccclo degentibus eadem donate credamus.Nam quae hie donauit propter gloriam uerbi fui donauit. Dono ergo fidem in fe excitare uoluit.lam fi in ccelis fecum reeüben tibus idem donarct, iam fideiiftudincomodaret, Deficerentenimhominum animi ad ipfos Diuos,Quod ergo multis propter Abrahâ,Loth,IVlofen,Samuelem et Paulum in hifee terris agentibus pepercit,propterea pepcrcit,ut uideremus illoru cultu deo acceptum dodrinacorum ueram effet crederemus itaqj di ipfi,amp; ita deo feruirc-

mus ficutilli feruierunt. Atqui hi folum deum inuocarflt,foli feruierunttqui ergo fapi- NuUiM diuant unt,idem faciunePorro qui iftud iron faciunt, nullis Diuorum intercelTionibus falua naaticum inua ri poffunt, Nam 8i Ifaias in cap. nbsp;nbsp;Abraham (inquit) nefeiuit nos,SC Ifrael ignorauit cauit

nos.Tu domine pater nofter.redemptor nofter.à fæculo nomen tuum,Et dominus â-pud Escch. in i4.Si fuerint(inquit)tres uiri in medio eius Noë,Daniel dC lob.ipfiiufti tia fua liberabunt animas fuas.Etapud lerem.in v.cap,Si fteterintMofes di Samuel co ram me, non eftanima mca ad populum iftum, Conditionalis autem ifta Si fteterint, uehementer impugnatiftorum interceflionem, Quin di ipfe Hieronymus feribens in huncEzechielis locum multofyncerius in Commentarfis quàm incontentione ad-uerfus Vigilantium,de hoc negotio loqucns,Iuftitia(inquit)iufti erit fuper eum, 8C int quitas iniqui in ipfo commorabitur. Vnufquisc]^ peccato proprio morietur amp;nbsp;iuftitia fua faluabitur, Fruftra^ dicunt ludæi Abraham pater nofter,cum opera Abrahä non habeant.Quod fi in aliquo fiduciaeft,in solo domino confidamus.Maledidus e-nimomnishomoquifpemhabetinhomine,ctv am vis SANCTI fint,quamuis prophctae.Legimus,Nolitcconfiderc in hominibus, Etitcrum,Bonum eftconfiderc in domino quàmconfidercin principibus. Non in principibus tantum fæculi, fed SC in principibus ecelefiarum ,quifuas tantum animas fi iuftifuerint liberabunt, Hade-nus Hieronymus*

Sed pofteaquam quartadcdmanoxfupcruenit,nauigantibus bis in Adria circa medium noedis, fufpicabantur nautæ apparere fibi aliquam regionem. Qui amp;nbsp;demifla bolide, repererunt paHus uiginti, ac puGllum inde digrelît, rurfum^ demifla bolide,repererunt paflus quindecim. Timentesep, ne in afpera loca itîciderent, de püppi iaeflis ancoris quatuor,optabant diem orirû

Bolîsdidturâquodeftmitterc.Ideftpondus (utinquîtErafmus)funieuldi affixani,quo dcicâo nautæ explorant aicitudinem maris * Lucas unico uerbo comple-xuseft,quodtntcrpresduobusrcddiJicDixitenim JêoX/'amp;Ttç» Porto cûprius uigm» ti palTus menfi effent,mox quindecim deprehenderent, indicium eratapproximantis li(toris.Eaderenefidcre(nauis,iadæfuntancoræ,donecdiesexoriretur* Oeancora plura in Chiliadibus Erafmus.

Nautis uero quærentibus fugere è naui, cum demififfent fcapham în marCjfub prætextauelut è prora ancoras cxtêfuri dixit Paulus cen turiom miliribus:Nißhi in naui manferint,uos falui fieri non pote ftis,T une abfciderût milites funes fcaphæ,amp; paffî funt earn excidere-Quanquampollicitationi diuinæcrederet Apofl:o!us, nihil tarnen rerumexterna-pritjt la non rum,quaead falutem fpedarcuidebäturjuegligittimo palàmdicit, Nifi hi in nauiman prorjm toUit, fcnnt,uos falui fieri non poteftis. Sciebat enim nauras maris effe gnaros gubernâdæ^ nauis peritos. Proinde commoda in rebus quibufuis media à fideli non negligantur autafpernantur, Contemptores amp;prophani clamitant, Si faluum me uult dominus non eft quôd de modo quicquam cogitem Secus egit Paulus ctiam turn cum (ut in fii perioribus audiuimus) adolcfcentemcutn mandatisad Tribunu mittetet. Apud Mat^ thaeum in fexto non uult dominus fuos effe de uidu folicitos, interim tarnen laborem ubiqjpraecipit.Quodautem militescenturionisimperiofunesfcaphae infeiderut, ma gno argumento eft centurionem Pauli confilqs diligenter obfequutum ab ore eius pe pendiffe totum.Obferua amp;nbsp;temerariorum hominurti inconftantiam ♦ Nam qui paulo ante inuito Paulo nauigare,illtipfi nuncturpiternaui fubterfugerc uoIcbant.Scd retL nenturprudenticonfilio Pauli. Fuit cnimhicmuUacxcrcitationcharumreruni Callen tilfimusiuir in omnibus rebus cxccllentiflimus.

Et cum dies inciperet apparere, hortabatur Paulus omnes fumere cibum, dicens : Dies hie decimufquartus eft, quod expedantes ieiunf permanetis,nihil accipientes,propter quod hortor uos, ut fumatis cia bum:hocenimadfalutem ueftrampertinet, quia nulliusueftrumca:s pillus décapité cadet. Et quum hæc dixiftet,fumpto pane, gratias egit deo in c5fpelt;ftu omnium:amp; cum frcgiftet,cœpit edere ♦ Porro anirais iam recreatis omnium,fumpferût amp;nbsp;ipfi cibum. Eramus uero uniuer^? fæ animæ in naui ducentæ feptuagintafex. Et fatiati cibo, alleuabant nauem,ef)cientes triticum in mare»

Itcrum confolatur moerentes confternatos^ er igt t, primum oratione familiari,de^ indedf alacri exemplo» Fieri autem nequitlege naturæ ut inediamquatuordecim die^ Etiunt Haiuræ rum homo fuftineat. Verbis igitur fubeft hyperocha : autcerteipfa uerba ficaccipicn^ fua iura perfol dafunt,utfentiat Paulus tempeftate, labored aerumnauexatisno uacaffeut ullo tern uendafunt, nbsp;nbsp;pore fatiarentur pro motet fed grauem famemperpeffis iam primum datam occafio^

nem edendi. Iam ut cibum alacriores fumerent certam polircetur falutem. Hue enim pertinet ilia fententia,Nullius ueftrum capillus décapité cadet, Quoloquutionis gene re ipfe ctiam dominus ufus eft apud Matthæum in decimo,cum fignificaret difcipulos turiffime habituros.His 8C exemplum iungit. Nam primus quod fuafit alfis ipfefufcL pit,fed non citra religionem.Grattis enim adis ( ita magiftri cxcmplu referens ) in con fpedu omnium,edit.Quod amp;nbsp;alii eius exemplo common,fecerflt, lamad miraculi ma gnitudinem facit,quod numerus hominum recéfetur,De iadura diximus paulo ante«

Cum autem dies eftèt,terram nonagnofeebant: finum uero quen dam animaduerterunt, habentem littus, in quod cogitabant, fi pof» fent impingere nauem. Et cum apcoras fuftulifleiit, committebant fc mari,

laxatis mnduris gubcrnaculorum,amp; fublato artemone ad auræ flatum,tcndebant ad httus.

Vide amice Ledor quomodo deus fuos etiam in medps promiiTionibus cxerccar* Pofteaquam enim iam terrain exoptatiffimam afpicerent, tarnen quo nam terraru deli ti cflentignorabant.Parabantergonauemutipfamprotinusinlittusfubducerent.Mi raautem Wapye« iftuddefcribit,ubi interim illudannotauit Erafmus, eflequi pro ar.-temone an temoneni malint fcribi. Cæterum artemonefn pofitum eife pro genere ueli. Nomen enim illi à fufpendendo fiue afTuendo inditu: quod imis uelis foleat affigi pars aliqüa,quo plus uenti concipiant. IHud autem notius eft quàm annotandum fit guber tiacula pom pro remis,His enim folet Si promoueri amp;nbsp;gubernari nauis.

Et cum inddifTent in locum bimarem,impegerunt nauem. Ac pro ra quidem infixa manebatimmobilis: puppis uero foluebatur à ui un darum.Militum autem confilium erat, ut uindlos occiderent, ne quis cum enataiTeteffugeret. AtCenturio uolens feruare Paulum,compe* feuit eos à confilio,iu(rit^,ut qui pofTent natare,abi}cerent fe primos, in terram euaderent, cætericp partim in tabulis, partim in quibufii dam nauis fragmentis. Et fie faólum eft, ut omnes incolumes euade# rent in terram*

' EzçT07p/jc/'r3aAa:aTop,id eft in locum bimarem.Latini autem uocantbimarem locum anguftum, qui hincamp;illinc mari alluitur. Iam enim ipfum defcribiinaufragium, fed pauciffimis. Notatur præterea militum ingratitudo Stinfigms cæcitas,qui rebus tan.-tis hadenus per Paulum geftis non amplius fuerant common quàm utiaminfum--mo pcriculo de parricidio confultarent, Verum illud eft mundi ingenium, quod non iam primum fefeexerit, fed prophetarum quoqjtcmporibus quàm impudentiftime oftentauit. Atqui eiufmodi confilia ex inftindu fatanæ funt, qui fandorum uitæ infi« diatur infcnfiftimetfed promiferat deus Paulo faluteni.Seruat igitur per centurionem, qui hadenus per Paulum erat feruatus ♦ Cæterum quod tanta diligentia ad finem capi VeritäS dek tis 3ppenditur,Et faduni eft ut omnes incolumes euaderent in terram, diuinam nobis ucritatem commedat, qua tandem fadum eft ut poft multas afflidiones iuxta uerbum domini fcruati fint omnes. Nemo ergo pofthacdefperauerit in tentationibus. Mun^ dus hic mare quodpiam malorum eft. Vita autem noftra naui fimilis eft quæ uarps agi Vita no^ra «4 tatur procellis.Sed fubducet hanc quoqjaliquando in portum dominus, ft modo ioli uipmitis fluHi» dafideinuerofemperperfeuerauerimus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;biaexpo/itj»

Et cum euafiffent,tunc cognouerut quod Mclite infula uocaretur, ca* xxvhi* Barbari uero præftabant non uulgarem humanitatem nobis, Accen^^ fa enim pyra, recipiebât nos omnes propter hymbrê qui imminebat, amp;nbsp;propter frigus*

Qui Græci aut Latini non effent, à Romanis Barbari didi funt ♦ Melitenfes uero li* Brfrtdr/* cetnomineBarbari effent, retamen ipfa fuerehumaniiTimhadeoutLucashumanita* temeorum non poflTit fatis digne laudibus euehere. Certe Paulus in ij.ad Hcbræos ca pite hofpitalitatem maxime commendat fidelibus. Hanc Si Cicero Ofticiorum fecunx dolibroimpenfiffimelaudat.Et Chryfoftomus in hunclocum fcribens,Ruborem (inquit) nobis aflferant Barbari.Nefciebâtenim qui nam effentilli,fed ob calamitatein iam miferantur quod homines effent.

Cum congregafTetautem Paulus farmentorum multifudinem, 8^-impofuifletin ignem, uipera è calore prorepens inuafitmanum eins* Vt uero uiderunt Barbari pendentem beftia de manu eins, inter fefc dicebant;Omnino homicida eft homo hic,quem feruatum è mari uU

Ill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHHENT, LIBER Vî.

tio non finît uîucre.Et ilk quîdetn excufTa uîpera în îgnerti, mäli nîHîl pafius eft. At illi exiftîmabant futurum,ut incendcretur, aut concidcif ret repente mortuus.Dîu autem illis expedantîbus, întuentibus ni hil malî îlli accîdere,mutata mente dîcebant eum efle deum.

Offert feingensmiraculi occafio,nimirfl utinfignealiquod facinus patratum,Paugt;' lo apud Barbaros authoritatem pararet,quo ôC cemmodius apud eos agere, amp;nbsp;uerita-« tem ualcatprafdicarc^MuItaaotem htfcetn fpccicmquidcin minutisegregiainfuntda Labor zTw»,» cumenta.Principio cnim uidemus Paulum laborarc, amp;nbsp;fuis ipfius manibus contrahcquot; entasPauih nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;farmenta, quae Latini uocaruntuitium purgamenta ♦ Nam farpcrc (authorcSexio

Pompeio) antiqui pro purgarc ponebant: undc amp;nbsp;generali uocc pro quibufuis fuper-fluisSCabfeifTis purgaminibusac proieditiisuirgultis ufurpari cœptum,cuius geoe^ risapudnosfunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llludautcmuehementerdamnatotiumamp;ignamam,

u/ptam ente» mjximçquQdtanturnuirum non pudet farmenta colligere. Deinde ut nufpiam terne jçtniracula fecit, ita ægrehic quippiam cœpiflet, nifi ipfa neceffitas amp;nbsp;dei prouidentis eutn janith 3j miraculum patrâdum compulifTetnmônihil ipfcdefîgnat, fed deum in fe agentem unà cum fpcéïatonbus collaudar. Dei ergo omnis gloria eft, qui interim ferms fuis ad hune modum authoritatem uoluit parare. Nam in Euangelio Marei dixerat, Serpentes tollcnt,amp; fi quid lætale biberint non nocebit eis. Proindc cxcutit uiperâ in focuni Paulus, «^uam dominus in hoc illi immiferat, ut omnium animos in ipfum conuerte-« ret.Porro t;)^»y'vot„quaminicrpres uertituiperam,di(Saeft tvixamp;pift £auT«'riw ya «^fl ^KVïWu^id eft, ab eo quod fœtum intus contineat ad interitum ufq;. Quod fane cum iis congruit, quæ de uipera fenbuntur à Plinio libro Naturalis hiftonæ deci-mo.cap.cx.Quæ ergo torpucrat frigore haiSenus,calorc ignis 8£ excitata amp;nbsp;in furorem concitata mordicus manum Pauli arripuit.NamPlinius libro u. cap. j7. Viperae dentes (inquit) gingiuis conduntur. Hæceadem prægnans ucneno impreftb dentium re-puifu uirus funditin morfus.PræfentilTimuin autem eft huius beftiæ uenenum. Hinc Lucas, Barbari (inquit)exiftimabant futurum ut incendereturintumefccns^repente concideretmortuuSjUeneniuiadcorirrumpente. Illud ueroin primisobferuandum eft,quôd Barbari omnes cIamitant,Omnino homicida eft homo hic, quem feruatum UomiciJiumt pmari .'\;K)(,hoceft,ultio non finit uiucre. Indeenim nos intelligimus, quôd homici-dium uel apud feriffimas nationes amp;nbsp;genres Barbarilfimas inter profligatifTima St extrema reputatum eftflagitia.Idquod illi hodieparum cxpenduntqui ftipendris princt pumeondudi tot Chnftiani fundunt fanguinis.Sed ftat uerbumdomini,Sanguis fra vindiâa certif damat ad me de terra.Rcperict ergo deus nocentem. Nam uirum improbü (ut fima in malost ferturprouerbio; uelmus mordeat. Et a/k« quidem,quaminterpres ultionem uertic etiam dea eft iudiciorum,quae lires dirimit.DehacHefiodus,Klt;/'m-^6tvoçtsz'(/'/KH,(/'/o‘(5 l-yHi-yau/oL,. Virgo VItioeft prognatalouc.Fortaftis ergo fenferunt Barbari quôd ultrix malorum dea tandem in hoctam nephario hominc commiflfum nephas punire uolue rit HancaliiNemefim Adraftiaminfolentiæ8tarrogantiæuindicemappellitât,quæ^ fpes immoderatas St uetet St puniatt acOfss-eoudida aTeTW asiSHSnèA0f/irii5iy)(/'farAi.h, quod nemo nocens mcritam poenam ufquameffugeritctiamfi quandoferiusaflequi tur, Aufonius de ftatua huius elegans ex Græco epigramma in hæc uerba traduxit,

Vtfierembello,nuncegofum Nemefis: Ar fic ut Græcis uidoribus afto trophaeum, Punio fic Perfas uaniloquos Nemefis.

lamquodexmiraculo Melitcnfcs Paulum deum cfleexiftimant,exIcuitategentiliSt falfa de diis perfuafione enatum eft.Dequa re didum eft in capite gt;4.

In locis autem illis erant prædia primat» înrulæ,nomînePubho,qui nos exceptes, triduo benigne tradauît hoîpîtio ♦ Contigit autem pas: creni

trcm Publtj {rbribus, ac dyfenteria uexatum decûbcre. Ad Paus lus mtrauit,amp; cum oraiïetjimpofuiflet^ ei manus,fanauit eum ♦ Hoc igitur faôlOjCæteri quocp qui habebant infirmitates in infula, accede^: bant 8c fanabantur, qui etiam multis honoribus nos honorauerunt, amp;nbsp;foluentibus impofuerunt quä: neccffaria erant*

Aliud iam miraculum defcribit,quod uerius beneficiû uocaueris. Aliudcnim Si ho fpitalitatis exemplum in Publio proponitur. Quemadmodum ergo Sunamitisolim ab Helizeo ingenti beneficio propter hofpitalitatêaffcdacft;ita hoc loco Publius pri^ ftinæ fanitati reftituiiur,nimirum quôd miferos tam humaniter excepiflet * Voluit er^ go iftis denuo declararedominus quod hofpitalitas laudcm SC præmium apuddeum Si homines habeal* Cætcrura hoc dci beneficio Pauli opera Publio præftito reliqui in fulani homines permoti ægrotos fuos adferebant,amp;per uirtutem nominis Chrifti fanabantur: quae fane non afpernenda coniedura eft Melitenfes fidem Chriftianam fu-fcepifte.Quo SCilludfpeâarcuidetur quod paulo poft fequitur,Qyi etiam multis ho- »»Cor.p* noribus nos honorauerüt,8C foluentibus impofuerunt quæ erant ncceflaria* Hi enim ’♦Tt'm.y. funtfrudusfideijdequibus diximus incapite iff.Etdeimpofitionemanüumfæpius Titum j* iam didum eft,Germani dicimus, Dhand bieten^ Manum porrigerCjpro auxiliari « Ergo bnpoßtio tnd« manuum impofitio fymbolum eft futuri auxilfi diuini*De prædfis copiofe fcripfit Vai nuum. la ex VlpianoIibrofextoElegantiarumcapite 41. Dyfenteria uero uttradit Archigenes ulceratio artcriarum ac uifeerum perfeueranstex cauifis cxtrinfccus,uidelicet frigo ris,caloris,potionis cibi^ minime concodi ac acuti. Habet fimilitudinem cum Tine-fmo qui uoluntas eft ineftieax cxcreandi/anguinis tantu aliquid emittens* Hunc mor-bum Celfus dicit Tormina à Latinis appellari, Hæcex Volater*Philol.lib,J4«

Poft menfes autem tres nauigauimus in naui Alexandrina, quæ in infula hyemaueratjCui erat inßgne Caftor amp;nbsp;Pollux. Et cum ueniftc^ mus Syracufas,manfimus triduo. Inde circumlegêtes deueuimus Rhe otum,«; poft unum diem afflate auftro, poftridie uenimus Puteolos, ubi repertis fratribus, rogati fumus manere apud eos dies feptem, amp;nbsp;fic uenimus Romam. Et inde cum audiflent fratres de nobis, prodics^ runt in occurfum nobis ufep ad Appr) forum ac tres tabernas. Quos cum uidiftet Paulus,gratrjs aólis deo,fumpfit fidutiam.

HicteadEpitomenremittimus.Beda, CaftoremSCPollucemobid (ait) gentiles in Dioßuri inp» decs inuocant,quia in prodigijs nautarum, ft folitariæftellæinnauiuelantemnisap-parucrint,pcriculofi,fiucrogeminæprofpericurfusfuntnuntiæ.Atpoftremaillamu tuatus eft ex trigefimofeptimo capitc fecundi libri Plinfi.Quae autem præterea de Dio-feuris fabulantur poé’tæ longum eifet hie recenfere. Lucas certe mentione iftorum fu-perftitionem taxauitgentilitiam.- id quod Si Chryfoftomusannotauit. Turpiflimee-nim errant qui iftosadidolorumcultum defenfandum producunt. Nolim autem tc hie impingere ubi Lucas refert Paulum reda Puteolis uenilTe Roma,deinde uero enu-merat Appq forum Si tres Tabernas.Non cnim hi loci in urbe funt, fed Lucas hyfte-rologia ufus cft.Phncipio enim in genere dixit Romam uenimus: deinde iterum redit acdefcribit quo loco falutatum à fratribus cgreffis excepti, Si quomodo ingreififint urbcm.Habuit enim Roma plurimos in fide Chrifti optime inftitutos,qui Pauli erant ftudiofiflimijUndeSi obuiam ei proficifeentes (rumorenim Romam adfratres pertu-leratPaulum Puteolos uenifte) non parum Pauli animum rcfocillarunt. Gaudebate- Conprmdntur nim multos Romæ elfe,qui fyncero pedore fauerent Euangelio, hinc Si maiorcm ani ptnîli fidemu^ wiconcepit fidutiam, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tua,

116 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT* LIBER VL

cxercitus.Permiflum eft autem Paulo, ut maueretfolus cum cuftodii ente fe milite.

PdutuiRomam Paucisnunccaquoqjdelineat quæ RomæfccitPaulus, Multis (inquit)laboribus wnit^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exantlatis tandemattigit Romam,ita ut promiferat dominus ♦ Quemadmodum uero

ubiq; diuino ftipatus auxilio propitios f;bi habuit Romanos, ita hic quoqj pcrmiffum illijUtin libera ageret cuftodia. Neq; dubium quin Ccnturionis illius qui ilium à Sy^ ria adduxcrat, multam^ prudentiam, conftantiam amp;nbsp;fanäimoniam in hoc uiderat, opera commêdatus,melius per omnia habuerit.Dat autem fuis gratiam dominus (uc perhibet fcriptura) in confpeflu principum.

Poft tertium autem diem conuocauit Paulus ludæorum primorcs. Cumcp ueniffentjdicebat eis:Ego,uiri fratres,cum nihil fecerim aduer fus plebem autinftituta maiorum,uinlt;ftus ab Hierofolymis, traditus fum in manus R.omanorum:qui cum examinaflent, uoluerunt me di mittere,eo quod nullaeftet caufa mortis in me. Sed contradicentibus ludæiSjCoadîus fum appellare Cæfarem, no quafi habeam de quo gen tem meâaccufem.Propterhâcigitur caufam aduocaui uos,utuidereni alloquerer. Propter fpem enim Ifraèlis catena bac circundatus fum. Defcribit quid egerit cum ludæis.quomodo his prædicaucrit Chriftum,amp; quomo Row« do hi uiciflimerga Paulum fefegeflerint. Igitur Apoftolusuelutpræuêturusfiniftram cam iud,ei5 ege ludæorfl de fe fufpicionem,uocatis illis,exponitcur uinctusRomain uenerit, amp;nbsp;quod nt Pauluif tiihil mali in legem aut maiorum inftituta aut in ipfum populum ludaicum malt pia^ culiuecommifcrit. Quod uero appellant, in cauifa fuifle nimiam ludæorum in Syria agentium morofitatem.Nihil autem afperius nunc in illos dicit:fed fummä tonus ne^ gotiimagiscolligens miraeuidentiaad calcemorationisfuaeadpendit. Propterfpem uerbis habt Ifraelis catena haccircödatus fum.Spes uero Ifraelis erat Chriftus dominus,qui Slt; uu tu* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sc refurreflio eft fidelium,Nihil autem hic dicitur,quod non fitdiflum pnus.

At illidixeruntad eum: Nos necpliteras accepimus de te à ludæa, neep adueniens aliquis fratrum nunciauit, aut loquutus eft aliquid de te mali. Volumus autêex te audire quæ fentias.Nam de fc(fta ifta noi^ turn eft nobis,quod ubie^ ei contradicitur.

Haeciterü teftantur quàm illibatafuerit Pauli innocentia,rurfusquàm inîquafum-mi pontificis Ananiæ amp;nbsp;complicum inuidia. Quod ergo Paulus ab iftis haâenus erat i.Pffri 4. pcrpelfus nullius maleficq.fed ueritatis tantum gratia perpeifus erat, Cui dominus am Snprncap^ i4, pliifimam hicanfam fuppeditatiuüitiam in Chrifto prædicandi ludæis. Hi enitn fen^ tentiam Pauli de feda Nazarenorum fponte fibi exponi poftulat, Vbi tarnen feamp;x uo^ cabulo non in malam partem interim uero non citra ludaicum fupercilium ufi funt. Vide prætereaquàm ingrata fitorbiueritas.Defeäaiftaid (inquiunt) nobis cognitß, quod ubiqj ei contradicitur.Cauffam exponit Chriftus loan.ir, , Cum conftituiflent autem illi diem,uenerunt ad eum in hofpitium complures,quibus exponebat,teftificans regnum dei,fuadens^ eis de lefu ex lege Mofi amp;nbsp;prophetis, à mane ufcp ad uefperam : amp;nbsp;quidam credebant his quæ dicebantur,quidam uero non credebant.

ebriflu prædi» nbsp;nbsp;Lucas proueteri fuo more non nifi capita difputationis Pauli alfignat. De quibus

Mt hic quogue cum iam toties diéîum fit,moleftiifimum foret eadem toties repetere. Et quemadmo-r Paulututubie^, dumubiqj audiuimus alios quidem proeledionis gratiahumani^ingennuarietatc credidifle,alios minus, ita idem hic quoq; indicatur. .llludporro diligentiæ amp;ardoris «ft,quod à mane ad uefperam ufqj Chriftum prædicat.

Cum^ inter fc non eflent concordes,di'fcedebant,ubi dixiflet Pau ÏUS unum uerbum: Bene fpiritus fandlus loquutus eft per Ifaiam pros phetam ad patres noftros,dicens:Vade ad populum iftum,amp;dic:Au nbus audietis èC non intelligetis.’óó uidentes uidebitis, amp;nbsp;non perfpiä» ciecis. Incraftatum eft enim cor populi huius,amp; auribus grauiter audic runtjamp; oculos fuos compreflerunt, nequando uideant oculis, amp;nbsp;auri bus audi'ant,amp; corde inteîligant,amp; coniicrtantur,amp; fanem eos » ISjo^ turn ergo fit uobis,quod Gentibus miftum eft hocfalutare dei, ipfi audient.Etcum hæc dixiffet, exieruntab eo ludæi, multam habentes inter fe difceptationem»

Paulo obfcurior eft hæc oratio à principio.Eft qui fie exp!icet,Cum inter fe non effent concordes coeperunt abire,PauIo prolixæ oracioni unum adhuc uerbum adiieien te,Cæterum uidetur per epanaphoram fie pofte exponi, Cum non eflent inter fc concordes, amp;nbsp;obmurmurarêt ueritati, protinus id uerbi illis ingeflit, quod apud Ifaiam irt fexto capite de ludaica cæcitate Icgitur, quo fimul ita exafperati funt ut eueftigio fefe ex auditorioproriperent^Hicautemillud intérim intelligendumeft quod data opera re^ dieritLucas,8Ccopiofiusiliudipfumexplieant, quodiamparcius delibatat-Nec^enri temcrcad hnein huiusoperistanicopiofememinit ludaicæ excæcationis*Siquidem tifàaic4exciee4 iftud prudenti confilio fecit,quafi dixerit, Quodautem adeo ueritati euangelicæ repu-gnauitdeodiledus quondam populus fcripturaruincppen£us,ncminemoffenderede bet,quafi euangclicadodrina propterea fit deerrore iulpedior.Vera cniin iufta hcc adeo^ ipfa ueritatis lux eft, fed ludæorum oeuît ad hanc cahgant, Quod non ipfi pri-mum in ludæorum dicimus inuidiâ, fed idem prædixit ante nos Ifaias propheta • Hæc deconfilio Lucæ.Interim ucro Paulus non minus ludæos hoc teftimonio utaliàs fæpe reuincitjComprobans euangelicam dodrinam efleiuftam.amp; uei'am,deum^ipfum po pulo fuo obtulifle falutem,fcd illü hanc propria malitia afpernari î ipfum ergo fua culpa periturum,8lt; regnum dei ad Gentes fore transferendum ♦ Quæ fententia iam qui-dem præfens negotium pulchrc claudit ♦ Hadenus enim floruitGentium ccclefia, ludæorum fynagogamifereproculcata.Quæ autem hoc loco dePrædeftinationedeijdc cxcæcationeiinpiorum,amp;eledioncfandorumdici poterant, diligentius abipfo Paulo expofita funt in Romanis cap, 9.10, n, Neqjhic à Paulo alia aduerfus ludæos di-cuntur,quàm quæ in fine ij. huius operis capite audiuimus,

Manfit autem Paulus biennio toto in fuo condudo, amp;nbsp;fufeipiebat omnes qui ingrediebantur ad ipfum,prædicans regnum dei,acdocês quæ funt de domino lefu cum omni fidutiajUemine prohibente.

Cæicrû Pauli gefta breuibus hifee pcrftringit. Manfit (inquit) toto biennio in con-dudofuo,id eft,in ædibus quas conduxerat,humaniter excipiens omnes cum ludæos turn Gentes,qui ipfum forteadtiflentperdifcendæ ueritatisgratia. Illis autem fuAima diligentia expofuit negotium fidei Chriftianæ,id^ libéré,nemine prohibente. Quod bifariam accipi pofte tradit Erafmus,à nemine inquam uetitü efle: aut tali animo præ-ditum fuiire.ut à nemine poflet impediri,Verum prior fenfus fimplicior eft, Ex epifto la ad Philippenfes liquet,quôd Romæ plurimos fibi ctiam ex Cæfaris familia habucrit amicos,quodc^apud plerofqjin magno fuerit habitus pretio,

Hueufq? uero perfcquutus eft Lucas Aduûapoftolorü Pauli potilfimG hiftoriam, interittftPdulù Cætera feriptores ( referente Erafmo) non indiligentes, ex uarfis conieduris uidentur addidifletuidelicet Paulum primü apud Neronem dida caufta fuifleabfolutS.ac libéré itTimoth, 4, ubi uellet Euangeüum prædicafte annos decem, Tandem ubi Neronis fæuitia iam pro ceflîffet in rabiem , reuocatum efle ad eius tribunal 8C capite truncatum, Cæterum Cnr Lucas non quod ipfe Lucas hiftoriam non longius profequutus eft,non modocauideturefle continuant ßoriam^

caufla quae à pkrifcç creditur, quod morte intercepts, plura non potuerit : fed quod catenus ilia perfcqui uoluit,quatenus religion! Chriftianae conduceretac neceflarium uidereuid ergo cum haâenus fatis fideliter præftitiflet,nô erat quod Ledtorem copio^ fiorionerarethiftoria*IametfiHifpaniasamp; Gallias deniqjipfam Italiam peragraflec Apoftolus.ipfe^ Lucas St hanc profedionem hifee adieciffet quid obfecro poft loco rum,urbiumôtmiraculorum diuerfttatem ab iis quaediâafunt noua autdiuerfadL xiftet maxime cum uideamus in fuperiori hiftoria eandem rem decies efte repetitam* Chriftus enim heri St hodie ide in fæcula. Quorfum ergo opus erat multa Ledorum moleftia eadem fubinde oberrare chorda;*Saneprudentiae afcripferimquod hadenus duntaxat hiftoriam fcripferit*

Caeterum quae nos haäenus vi. hifee Commêtariorumlibris differuimus.iudicio a«Cor«i4* ecclefiae fideli fubmittimus,quando apud hanc Paulo,imô ipfi deo placuit eife iudiciu: interim oro utquift^ hdei St charitatis régula fingula expédat, boni^ haec noftra con fulat,quæad promouêda piorum ftudia ædita funt. Ego fane in religionis fumma me nullibi aberrafte conhdo, in tradendi autê modo iudicädt^ de locis perplexioribus fe licitate, fateor plures eife qui hoc ipfum felicius St breuius abfoluere queatî fed in rem tuam prolixior fui, Nec inuideo fi alius meliora eruditiora^ tradat ,Nec moror Ledio rum applaufum.Chrifti gloriam quæro, ad Chriftum te hoc labore noftto manu du* co,proinde fi eius fuauitatem expettus uni adhaeferis^gaudeo*