Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

IN OMNES APOSTO-

LI C AS E P I ST O L A S, DIVI VIDELICET

PAVLI XIII I. ET VII. CANONICAS, COMMENTARII

Heinrychj Bullingcri,ab ipfo iam recogniti,0C nonnuIHs in locis audu

ACCESSIT open'Index copiofus,accefleruntadfincmquoc^ duo libelli, alter de Teftamento del unico QC æterno, alter uero de V tra($ in Chrifto natura»

1E S V S.

Hie eft Alius meus dileifliis in quo placata eft anima mea, ipfum audite.

Matchxi 17,

TIGVRI APVD CHRISTOPHORVM FROSCHOVE-rum,MenfeMartio,Anno M. D« XXXVII»

6

CHRISTIANO LECTO

RI HEINRYCHVS BVLLINGERVS GRATIAM ET VITAE INNOCENTIAM A DEO patre per dominum lefum Chriftum precatur.

RIM V M illud teftamur teftatum^ tibi uolu muSjChriftiane Lelt;flor,non Leges nos, fed Commentan'os fcripfifle,qui fintexpcnden di non protinus habendi pro comperris ant diuinis oracuh's. Ego enim ingenue fateor ni hi 1 humani efle alienui ab hominibus,adeo^ nihil pcrinde humanû elfe atqß errate hak lucinarf Fateor ingenue folam fcripturam Canonicam fpiritufando infpiratä unicam certam abfolutam^ elfe ueritatis rede^ uiuedi ôé iudicandi regulam, quæ nec erret ipfa ncc^ quenquäin errorem abducat, ad quam fint exs pendenda amp;nbsp;examinäda omnia omnium hominum fcripta, dida Sgt;C fa da.Proindeficubiuideorabhacin hocoperenoftro aberrafre,authäc tiegligctius non pro dignitate iufta fände ÖCreligiofe fan's tradalTe, tantum abeft ut mihi adhæreas uelim,ut ipfe quoi^ cupiam faniora me liora^ fequi, Vnde hgc tibi exhibeo faluo femper illibato^ meliori 8^ orthodoxo ecclefîæ Chrifti iudicio, nec aliud in prælenti à te poft ulo Ledor cp æquitatem,utfcilicet iuxta Apoftoli uerbum omia quideno ftra probes,at non nifi optima deligas ac teneas, fcripturas^ tandê no durna diurna^ manu uerfes» Non inuidebo, gratulabor etia utilitati tuæ,fi quis alius dederit abfolutiora,meliora,fimpliciora, agam illi gra tiasfi à noftris diflentiens exadioracp proferens, amice me erudicriu Hoc enim uidetur elfe pedoris Chriftiani, ut aliorü fcripta amp;nbsp;dida de fublimi defpicere fupercilrj pharifaici, aut inexpenfa damnare, uel con uitqs amp;nbsp;calumnrjs, deuotionibus minis, flamma ÔC ferro rem agere, farioforum tyrannorum,non mitium theologorum eft»

Hæcautem propter exemplum amp;nbsp;experiêtiam tantopere ftatim in initio open's urgeo» Video enim S. Auguftinum orthodoxu omnium iudido fcriptorem non femel hoc ipfum in operibus fuis urfilfe arden tius,at ipfa noftri fæculi experientia docuit paru fuis illis obteftatio nibus profecerit uir optimus, imo quanta cum ueræ religionis iadura fuperioris fæculi homines huius Sdaliorum bonorum uirorum Corn« mentarqs abufi fint Jlle Epift»^* ad Fortunatianu Sicccfem epifcopum falbes, Neq^,inquit,quorülibet difputationes quamuis catholicorum aaa

DE COMMENTARIIS

8é laudaturum hominu, uelutlcriptaras Canonicas habere debemu% ut nobis non liceat (àlua honorifîcêtia quæ illis debetur hominibus alï quid in eorum fcriptis improbare atCj^ refpuere,fî forte inuenerimus q, aliter fenferint ucritas habet, diuino adiutorio uel ab alrjs intelletfia uel à nobis»T alis ego fum in fcriptis aliorum^ taies uolo efle intelledlo res meorum.HispariatraditidemilleEpift^ad S» Hieronyj9. rurfus de Baptifmo contra Donatiftas lib» cap. Atiftis quid poterat dici planius amp;nbsp;fignificantiusC^Quis autem non fateatur abûde ÔC fibi èC ue=î ritati confuluifleuirum fandiflîmumfVerû quid in poftremo hoc fæ culo noftro fadû fit nemo ignorat.Negleda enim iacuitfcriptura Cas nonica,recepta funt pro hac humana c5menta,quæ fuccedentibus tem ponbus magis atqp magis excoli cceperunt,amp; tantum non pro diuinis oraculis obtrudi ecclefi^.Etmoderatius quidê hæc fada funt proximis Auguftini tempora fequêtibus fæculis ad Bedâ ufcp amp;nbsp;Rabanû. Suus enim honos fcripturæ interim habebatur. Verfabatur turn quocp fcri ptura diligêtius. Atqui poft hos prodiere Gratianus amp;nbsp;Longobardus ueterû authorum compilatores,qui proculdubio nô malo animo,inte rim tarnen magno cum ueritatis fcripturarû amp;nbsp;bonorum authoru des trimento, ex eccleßafticis fcriptoribus confarcinarunt de potiflimis re ligionis noftræ capitibus fententias, quas ftudiofi literarü facraru hoe receperunt libentius,quo maior erat bonorS libroru raritas.Nä fi qui authores euaßftent ineen diu illud Barbaricu Gothicam irruption?, certè uel in bibliothecis Monafterioru delitefcebSt, paucis expofiti,uel magno cum labore fumptibus^ longe maioribus tranferibendi erant per librarios.Nondu enim diuina illa ars qua uocant Impreftbriä tum erat inuenta.Exiftimabant igitur uel optimi quiqp thefauru ßbi ab illis efte oblatüjin quo optima amp;nbsp;felediftima uetuftatis de religione noftra habeantjUnde iam de ipfis authoribus legendis paru erant foliciti» Cer tè fcripturarû minor habebatur ratio, nifi quod Lyranus amp;nbsp;Carrenfis quædâad exemplû ueterumfcriptor^conati funt. Fuerunt interim alrj qui omnem opera non cotulere ad exponendas fcripturas,fed ad Lon gobardi fententias explicadas. Quis enim uno in pede ftans uel nomi na recenfeat Comentatorum in librum Magiftri quartuf Reperti funt alrj rurfus qui ex Copilatoribus amp;nbsp;Comentatorib. illis,Partes,Sumas amp;T radatus côpofuereuaftiffïmos.Necp uero uel hicullus eft nouadi finis inuentus.Enati funt enim quidam mendicantes monachi fuperio ribus illis amp;nbsp;audaciores ôd indodiores,qui Sermones de T empore,8C Sandis,amp; ad occafionê quâlibet conferipfere, atq? hos omniu infinua runt animis.Si enim concionandu erat, recurrebatpopuli paftores ad fermones fibi paratos,edifcebant hos ad uerbum, nec aliter recitabant ecclefiac

ad lectoreh,

ccclefiæ quam didicerant« Quieruditi'ores 8C magis induftrq habeban tur,t:radabät ex Scoto uel Thoma quæftiones fpinofas,adducebant^ acuta quædam ex Ariftotele» Vtebätur multi Poftillis ineptiffimis cer telibris» Quid autem opus eft uerbis 7 hue tandem res recidit ut inter Paftores populiinuenirentur qui nulla agnofcerenteuangelia,præs: ter ea quæ uel ipforum Poftilla uel liber, ut uocant, Miflalis haberet, imo intertrecentos non reperti funt triginta qui ordinarie rint, nec mirum cum non defuerint qui ne Catalogum quidem recents fere potuerint Canonicorum librorum* Quis uero hæc audiens amp;nbsp;fe^s cum expendens non exclamet,O tempora,© mores.Nihil finxi» Vera dicent narrafte quotquotbonam partem facrificorûnoftrifæculi no# uerutjimo illi ipfi,modo uerum fateri uolent,uera fcripfifle me dicent» Atqui in has denfiflimas infcitiæ tenebras atram^ errorum caliginem adduxerenoshumanæillæcommentationes. Nlon quod errorum no ftrorura culpam in optime de orhibus fæculis meritos Patres uetuftos transféra, fed in pofterioris fæculi homines parum felices, qui illorum fidelibus abufi funt laboribus. Ego enim libère cofiteor feripturæ fan# dæ interprétationem ex ipfa fola efte petedam, ut ipfa interpres fit fui charitatis fidei^ régula moderate. A quo interpretationis generequa# tenus fandiPatres non difceflere,eos non fotum utinterpretes fcriptu fg me recipere,fed ut organa dei dileda uenerari.Metues uero ne forte id abufu Commentarioru noftroru pofteris (abfit uerbo inuidia) acci dat, quod prioribus ufuueniiTe uidemus,accuratius inculco quo loco hæcnoftxahaberi uelim. Scriptura Canonica fernper amp;nbsp;unice nobis fpedandaeftin omnibus utabfoluta ueritatis régula, hæc nufpiaamit tenda,ex hac petenda religionis fingula, ad hanc omnia examinanda, illanunquamponendaexmanibus. Quod fi iuuandi ftudio ad hanc fcribuntur Commentarrj,habeantur ut indices, ut Mercuriales ftatuæ amp;uiæ duces,mox relin quêdi ubieó ueneris quo uolebas.Cupiuntau tern ueritatis ftudiofi in fenfum penetrare genuinum feripturæ, amp;nbsp;hac demum frui. Verum uidentur hæ primo aggreftu arduæ difficiles, ftatuuntur ergo à paulo exercitatioribus ceu uiæ duces Commentary, certe ut illis fob's fruaris illiscp adhæreas, hos autê relinquas poftquam horum operaillastibi feciftifamiliariores. Quis enim tarn ftultus oro amp;nbsp;iners fuerit, ut cum præceptoris alicuius beneficio amp;nbsp;elementorum introdudione ad penetralia alicuius artis peruenerit,perpetuouelit inhærere elementis amp;nbsp;mirari præceptorem elementarium, interim ue# ro ipfa arte frui nolit 7 Rurfus quis tarn uæcors amp;nbsp;in gratus eft, ut arte aliquaimbutus dicat elemêta efte inutilia, alrjs^ eundem inuideat præ

aaa

de co mm ent ARIIS,

ccptoremf Quin potius qui fapiunt,nec elementis inhærent perpctuo, fed per ilia tranfeunt adartem in quaexerceantur perpetuo ,necalijs inuidentpræceptoreseofdem, Quocirca ut nunquam probare potui tumCommentariosprolixiores à fcripturanimiumauocatesdetinen tes^ in lacunis hominum turbidis, turn illorum ftudia qui omne tem^ pus in euoluendis Commentarrjs infumunt, fcripturas ipfas raro aut perfundoria tantum manuattingunuita illorum morofitatem femper odi,qui quod didiceruntnon omnino fine bonorum uirorum inftitu none amp;nbsp;commentarrjs didicerunt, interim tarnen in uniuerfum omnes omnium Commentarios damnantceu inutiles amp;nbsp;ftudq theologicipe ftes. Hi fi faperencfibripfisnequaquamitaexciderentjfedcogitarent moduminrequalibetefle optimum,eos^ Commentarios optimos eflcjqui uiam fternunt ad fcripturas, non à fcripturis abftrahunt pro^ pelluntçp ad inutiles amp;nbsp;intricatas quæftiones. Quod fi ifti in hoc opus noftrum dicere parant quod uolunt,ego certe conuitium nolo retalia^s re conuitio. Si uero apud eos ulla ualet ratio, hoc tantum oro,ut prius noftra legant quam damnent, aut ut ipfi uel meliora fcribant, uel me«: lius confulantfratribus ftudiofis, Nuncenim ut hunc locum conclu^: dam cum fando Auguftino dico, Quemadmodum ledorem meum nolo mihi effe deditum,ita corredorem nolo fibijlle me non ametam plius quam catholicam fidem, file fe non ametamplius quam catholis; cam ueritatem,Sicut illi dico,Noli meis literis quafi fcripturis Canonis: cis inferuire,fcd in illis et quod non credebas cum inueneris incundan ter crede,in iftis autem quod certum non habebas, nifi certum intellex: ris noli firmeretineredta illi dico,Nolimeas literas ex tua opinione uel contentione, fed ex diuina ledione uel inconcuffa ratione corrigere. Si quid in eis ueri comprehenderis exiftendo non eft meum, at intelli«* gendo 8^ amando amp;nbsp;tuum fit amp;nbsp;meum. Si quid autem falfi conuiceris, errândo fuerit meum,fed iam cauendo nec tuum fit nec meum,

Exponerem nunc cauflas quibus perfuafus hunc commentandi la borem fufccpi,nifi in ipfo operehas non femel attigiftem,Ccrtè deum habeo teftem, quod ftudio no libidine in hunc campum defcenderim, hoc eft quod promouendi in primis gloriam ueritatem^ Chrifti,dein de amp;nbsp;iuuandi ftudio hæccceperim, non ut opes iftas meas perexiguas oftentarem,autcaptarem auram populärem,aut aliorum fcripta uel damnarem uel obfcurarem, Meretur autem gratiam, non odium, qui prodelTe uoluit,amp; quod potuitfecit, licet non omnium fatisfecerit ex« pedationi, Quis enim unus uiditomniaf autquis nefcit amp;nbsp;bonu non# nunqua dormitare Homerum f Quod fi hæc noftra nihil profunt,no# lo ut

AD LEC TOREM. •

Io Ut uîla ipforum habeatur ratio. Malo enim priuâtâ facere iadufâm, quam author efle calamitatis publicæ.

Reftatiamutnonnihil edam dicam de rarione Commentariorum noftrorum, amp;nbsp;quodnam confilium in illis obferuarim confcribendis. Principio per integrum opus breuitati ftudui, quamuis no raro edam præter animi inftitutum fuerim prolixior. Cætcrum data opera ftus^ dio^,non inerdaftudui breuitati. Noluienim Ledorem, quern fcngt; pturis legendis parabam, nimium noftris enarrationibus grauare in^^ uoluere remorari auttenere.Deinde quanta potui diligentia curaui, ut bona fide recitarem dbi apoftolorum uerba:qua quidem parte podfTi mum fequutus fum beatae memoriæ D. Erafmi Roterodami ædidoî^^^ nem. Aliquoties uero hac,pro meatenuitatCjCOtuli cum ueritate Græs? canica, quodes uidelicet hæc uideretur uel planior uel cuidentior. Ad^i monui fi quod uerbuminfolentius aut obfcurius uidebatur.Explicaui fi quæ erant implicatiora.Sed amp;nbsp;orationis falebras èC hiatus, quantum potui,complanaui atq^ oppleui. Annotaui fi qui linguæ Hebrææidio tifmi aut orationis occurrerent Ichemata. Rurfus oftendi quæ fit orasï^ tionis feries,quod filum, hoc eft, quis fcopus eorum quibus de difterie tur,quæ fententiarum amp;nbsp;argumentorum inter fefe connexio, quo refc renda fint omnia, quid probent aut quid fibi uelint. Simul autem his-rationibus indagaui,amp; pro grada mihi à domino data, aperui fenfunx apoftolicorumuerborum. Hocenim illud præcipuum efle uidcbant quod ftudiofi noftri fæculi quaererent in facrarum literarum interpre?^ dbus,Interim uero amp;nbsp;locos communes illuftriores certo confilio indis? caui,non tracftaui. lam quæ uidebâtur alieniora amp;nbsp;nihil pcrtinentia ad. nos,noftris collata rebus ôd temporibus nobis uindicaui, amp;nbsp;uelut pe« euliaria feci.Monraro oppugnauihæreCeSjerrores amp;nbsp;abufus receptos in ecclefia. Id uero multis nominibus putaui mei efle officrj. Semel ein ftatui ueritatem apoftolicam afferere à mêdacio,hoc autem quomodo potui nifiimpugnaflem mendacium C^Detorfit locum aut fentendain aliquam apoftolicam ueterator ad defenfionem fui erroris,non potuit ergo ilia afleri,priftinocp reftitui candori,nifi deteda amp;nbsp;cofutata detot ffone corrupdonecp.Sed et prifci facrarum literarum interprétés ad oss’ mnem prope occafionem non modo fui fæculi, fed fuperioris quoep hacrefes, ritus Gendlitios, ôd errores philofophorum perfequuntur, cædunt atep proculcant, idep maxima cum ueritatis gloria ecclefias:* rum profecT:u eximio. Licet in hac re, ut alqs quoque, modus fitopds: mus agendi magifter. bleep enim quidâ ex ueteribus damnâtur temere quod in hac fuerint nimt) amp;nbsp;plus fads acerbi. Alicubi defcripfi ecclefiæ

aaa 4

Dß COHMBNTARIIS

noftræ ritus,nelt;^ id quidê fine magnis cauflTis, quas intelliget quifquis animo non maligno noftra legeriuCæterfi ad hæcexplicâda ulus fum liilo fimplicijUt uides,6C agrefti.Lenocinia enim ac phaleras nihil mo^ ronSatis efTe credo fi metis cogitata exprimât oratio facilis,Oratio em inhocinftituta amp;inuentaeftutmentisconceptûexplicet* Porro mate riam ipfos^ Commentarios ex ipfis fumpfi literis apoftolicis,has adhi bui fimpliciffimis loquendi formis,fed ôd ipiàs inter fefe contuli. Pluri ma quocpmutuatus fum ex fcriptorib.uetuftis ac neotericis, Neq^ hoc diftimulaui. Pleruncp enim eorum pofui nomina, quorû ufus fum exs planationibus. At(^ hoc putaui eflebonæ fidei,ne quis furti reum age re poftet, aut crederet quod non fine fraude eorum qui me præceififr frntjinftituiftem me alienis decorate plumisdnterim facile cotemno ca lumnias dicentium indecorum efte ut quilibet difeerpat amp;nbsp;polluât do diftimorum interpretum opera, præftare uero uthis noftris calcatis, iftorum legantnr integra uolumina,uel utetiam his negledis, folak:» gatur Canonica fcriptura,ne illis forte plus sequo uideamur inniti» Nec^ enim in hoc opere noftro tantum aliorum expofitiones recitas? mus,fed in loco duntaxat, Sgt;C cum ipfa res maxime pofeit utrecitemus, Neep uero hæc noftra hue tenduntutLedoresabftrahamus à ledio* neecclefiafticorum fcriptorum, qui cupio ut ij quibus otium fuppetit hos quoep diligenter amp;nbsp;fobrie Icgant, Certc diuo Hieronymo fcriben te Commentarios ad prophetas hocipfum obqciebatur» Nam in Præ fatione i» libri in Micheam, Quod dicunt, inquit, Origenis me uolu* mina compilare,amp;^ contaminari non decere ueterum fcripta, quod illi maledidum uehemens eife exiftimant,eandem laudem ego maximam duco,cum ilium imitari uolo quern cundis prudentibus ÔC uobispla«: cere non dubito. Si enim criminis eft Graecorum bene dida transfer* re,accufetur Ennius amp;nbsp;Maro,Plautus, Cæcilius amp;nbsp;Terentius, Tullius quocpôCcæteri eloquentes uiri, qui nonfolum uerfusfed tota capita amp;longififimos libros amp;nbsp;fabulas intégras tranftulerunt. Sedamp;^Hila* rius nofter furtireus fit,quod in Pfalmos quadraginta ferme millia uer fuumfupradidi Origenis ad fenfum uerteriuQuorum omnium æmu lari exopto negligetiam potius, quam iftorum obfeuram diligentiam» T antum Hieronymus.PrætereanÔ ideo ueterum citamus dida,quod horum utfcripturæ nitamur authoritati, fed cum aduerfartj noftri no* bisobfjeiantferipturas nos pro noftro arbitrio ad noftras hacrefes nu I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per exortas detorquere,ueteru produximus teftimonia,maximein lo*

cis c0trauerfis,quo aduerfarrj noftri uideant ilia quæ dicimus no nupe ra,nonhæretica, fedprifeaefte0lt;:orthodoxa, Atlt;^ hac rationeuolui öóad*

A D l e C T O REM, -,

amp; aduerfarijs noftris jnferuirCjfî forte amp;nbsp;hos liceat liicrifacerc Chn'fto principi*Et fane hanc rationem ualere apud illos qui errore non mali* tia doélrinæ euangelicæ contradicuntnon femel teftabatur fancflæ me moriæ meccenas ille nofter D. Vuolphgangus lonerus quondam Ca pelleeTigurinorum Abbas celeberrimus, Illis enim aflerebatetiam fe, fatis alias fuperftitiofura amp;nbsp;Papifmo deditum, per initia innouatæ re« ligionis ueræ, euidum, tandem repulfo Papatu, dotflrinæ euangelicæ dedifle manus, Mec uana erat ea uiri optimi deditio, Vocantem enim dominum conftanter in confelTione ueritatis fequutus pulcherrimam per mortem conceffitad dominum, qui hacîïenus fuerat pauperum pa ter amp;nbsp;ftudioforum patronus, mifericors admodum in illos ut in hos li beraliHïmuSjimó beneficus in omnes, fed amp;nbsp;æqui bonicp cultor obfer uantiflîmus^Hæc uero haclenus,ne quid nimis,de Commentarr)s no« ftris,amp; quid in ipfis obferuarim fcribendis dicla fufficianU

. Poftremo non eft Lecftor quodhic expedes ullam commendation nem dodrinæ Apoftolicæ. Cum enim cccleftis diuina amp;nbsp;maior fit quam quæ ullum recipiat humanum teftimonium, non uideo quor« fum pertineathis immorari diutius. Hoc magis admonendum efle ui« debatur,ut quifcj apud fe expendat, quo animo accedat ad ledionem literarum apo ftolicarum,cur accedat, aut quid inde expedet,aut cur il« læ nobis datæ fint : non fane ut de his garriamus in compitis, foro ÔC conuiuris,non ut ingenfj acumen difputationibus philofophicis exer« ceamus in fcholis amp;nbsp;dodorum ccetu,necp uero ut hifce rem augeamus familiärem, fed datæ funt in hoc ut eftent commentary beneficiorum dei, uiuendi regulæ amp;nbsp;quæadhortarêtur ad pietatem uitæ colendam, Vnde facile licet æftimare, quo animo Ledor pius ad has accedat, ex« purgatiffimo nimirum, fando amp;reuerenti, qui pofitis cupiditatibuS terrenis amp;nbsp;beluinis aftedibus,non terrena,opes,hQnores, uoluptatesj fed cccleftia, pietatem, iuftitiam uitæcp fandimoniam fpedet* Hæe enim ex Chriftiana philofophia expedanda funt^Hæc non eft conten ta res docuiffe fandas,præceptacp uitæ pura tradidifte, nifi auditorem quoq^habeatobfequentem qui ilia uitæ exprimât fandimonia, Hine enim amp;nbsp;Mofes iubetur calceameta foluere de pedibus fuis priufquam admittatur ad colloquium dei.Et dominus in Euagelio, Beati, inquit, qui audiunt uerbum dei,00 cuftodiunt illud. Non fatis eft, inquit, au« diire,nifietiamcuftodias. Nemoenim accendit lucernam,utponat earn fubter ledum,fed fuper candelabrum ponit, ut intrantes uideant lumen.Equidem ita debet lucere lux noftra coram hominibus,ut uide ant noftrabona opera, glorificentcß pattern noftrum qui in coclis eft. jHæc inquam eft uera Chriftiphilofophia,ergo qui conuertuntur à

DE COMMENTARIIS

peccatis fuis,Chnfto autê toto fidunt pedore, 8lt;f luftitiæ perpetuo in* uigilantji'n hac uere phi'Iofophâtun Proi'nde quotquotrecepiftis euan gehcam ueritatem,hæc fpedate,in his toti efte, hue omni'a confilia diri gi'te»Nam qui audit uerbum dei necfadt,fîmilis efl homini’ qui ædifica uitdomum fuam fuper terrain abfq^ fundamento, in quam illifus efl fluuiuSjSC continuo cecidit amp;nbsp;faifla eft ruina domus illius magna* Qui autem nondum recepiftis ueritatem euangelicam, fed ipfam impugna tisadhuc,agè ad mentemredite,liuoreqjpofîto expendite obfecro, qualis fît docflrina noflra,quæexfcripturis Canonids unum folum ue . rumuiuumSC æternumdeum in Chrifto prædicat per fandum fpi« ritum in hoc uno omne præfîdium coUocat, omnem fpem iuilitiam amp;nbsp;redemptionem, uitam, fanélificationem, falutem amp;nbsp;fatisfaélionem foil tribuit,quæ agnofeit in Chriflo nobis datam eifeomnem pkst nitudinem,hunc unum efle mediatorem,intercefrorem,faccrdotem et hoftiam femper duraturam fatis^ efficacem ad expurgationem pecca ti totius mundi,quæ item uitæ innocentiam puritatem^ urget, fcelera errores perfequitur intcntiffime,denicp quæ facramenta pure amp;nbsp;fan de tradatjorationemcp fidelem,charitatem omnem difciplinâcom* mendat fideliter«Hærefîm autem omnem toto execramur animo. Po« nentes itaep paululum ferociam amp;nbsp;inuidiam hærefîm^ intonandi libi dinem,primum expendite hæc noflra diligentius,dcinde cogitate qua lia fint ftudia ueftra, quales in religione abufus, amp;nbsp;quanta fcelera ue« flra.Inficiarihic nihil, diflîmulare poteftis nihil, V obis cnim impune peffîmis effe licet, quibus intérim dixerat dominus, V os eflis fal terrg. Vos eflis lux mundi, Vbi enim luxus uitæ, crapula, libido, feortatio, ftupra 8^ adulteria frequentiora funt quàm apud uosfAuaritia profe« do apud uos tanta efl,ut non maior fît in ullo ordine aut genere mor# talium ♦ Islam omnia religionis apud uos uenalia funt, Nouiftis enim quid in orbem Chriflianum defîgnaueritis,amp; adhuc defîgnetis impu* denti ueflra Indulgen darum nundinatione,Mifrarum item ôd facerdo dorum prædiuiti mercimonia,ut alia taceâ huius generis infinita, Pefïï ma funthæc,fed longe abominabiliorafequuntur, Nam deo fummo optimo maximo quod fuum efl eripitis, id^ creaturis etiam reludanti busobtruditis,Abducitis à dodrinaeuanoelica ad commenta homi*

O

num, Veritatê perfequimini exilio,profcriptionibus,ferro et flamma, Occiditis teftes ueritatis fideles,qui amp;iuflitiâ Chrifti domini pure præ dicant, ôôpeccataueflraaceufantes uosinhortantur ad pœnitentiam* Quid quod opes ecclefîafticas maxima cum pauperum fraude amp;nbsp;flu« diorum bonorum abolirione profunditis airpiffimeC Quod fi hæc ne gare uultis, ipfa uos ueftra redarguet confeientia imo amp;nbsp;orbis to tus* omnis^

AD LECTOREM.

omnis^ omnium bonorum confenfus,ipfa^ fufpiria fanôorum fea rent contra uos teftimonia. Satis eikfatis effufum fanpuinis-infurrexirf ftis contra dominum abunde fans, fuper^ fan's blafphemaftis nomen fancflû eius»Quod fupereft redite ad mentem fratres chariilimi redite ad mentem^Credite dominum ifta aliquando iudicaturû.Nolite confit derecarniautbrachioalicui carneo* Nolite confidere in principibus in fijijs hominûin quibus non eft falus. In deo falus eft uera» Ad hune redite per Chriftû redemptorem to tins mundi. ludaicus populus eua^ Cyprunut, dere non nifî fanguine figno agni potuitn'ta cû uaftari cceperit mun dus amp;nbsp;percuti quifquis in fanguine amp;nbsp;figno Chrifti inuentus fuerit fal uus euaden Refpicite itaep dum tempus eft ad ueram amp;nbsp;æternam falus tem,amp; quia iam finis mundi in proximo eft, ad dominum deum men^ tes ueftras dei timoré couertite.Nîec uos deleCtet in fæculo inter iuftos amp;nbsp;mites impotens ifta Sgt;é uana dominatio, cum amp;nbsp;in agro inter cultas amp;nbsp;fertiles fegetes infelix lolium amp;nbsp;fteriles dominentur auenæ, Nec dis» can’s mala accidere quia idolum ueftrum Romanum cum religione fua à nobis non colatur^ fed feiatis effe hanc iræ dei cenfuram,ut qui bene:^ fierjs non intelligitur, uel plagis intelligatur* Deum uel fero quærite, quia iam pridem perprophetam præmonenshortatur amp;ait, Quæritc dominum amp;nbsp;uiuet anima ueftra. Deum uel fero cognofcite,quia Chri ftus adueniens hoc admonet docetep dicens, Hæc eft autem uita acter^ na, ut cognofeât te folum ueru deum amp;nbsp;quem mifîfti lefum Chriftum». Créditéilli, qui omnino nonfallinCréditéilli,quihæcomniafutura prædixit. Crédité illi,qui credentibus præmiû uitæ æternæ dabit. Cre dite illi, qui incredulis æterna irrogabit fupplicia» Quâta tune erit fidet gloria, quanta pœna perfidiæcum iudicq dies ueneritf quanta lætitia credentium,quanta moeftitia perfidorum noluiireifthicprius credere, ôd ut credant iam redire non poftef Cremabit addidos ardens femper gehenna,8ô uiuacibus flammis uorax pcena, nec erit unde habere tor^« menta uel requiem poffint aliquando uel finem.Seruantur cum corpo hbus fuis animg infinitis cruciatibus ad dolorem,fpeô;abitur illic à no bis femper qui hic nos fpetftauit ad tempus,8ô in perfequutionibus fa=« (flis oculorum crudelium breuis frutftus perpétua uifione penfabitur, fecundum feriptur^ fandæ fidem dicentis. Vermis eorum non moric tur,8C ignis eorum non extinguetur,amp; erunt ad uifionem omni carnû Tuneftabunt iufti in magna conftantia aduerfus eos quifeanguftia# uerunt,amp; qui abftulerunt labores eorumgt; Videntes turbabûtur timo»s rehorribili,8dmirabunturdcinfperatafalute,dicentesinterfe,pccniir tentes,amp; præ anguftia animi gementes. Hi funtquos aliquando derifi mus, amp;infimilitudinemimproperij habuimus» Nosinfenfatiuitam

DE COMMENTARIIS AD L E C T O R E H,

illorum æftimabamus infaniam, finem illorum fine honore. Quo* modo ergo computati funt inter filios dei, quomodo fors illorum inter fandos eft f Eroo errauimus à uia ueritatis amp;nbsp;iuftitiæ lumen non O

luxit nobis, Sgt;^ fol non ortus eft nobis. Laffati fumus in iniquitatis uia amp;nbsp;perditionis, ôdambulauimus folitudines difficiles, uiam autem do* mini ignorauimus.Quid nobis profuit fuperbiaf aut quid diuitiarum iaélatio contulit nobis^Tranfierunt ilia omnia tanquam umbra.Secu ri tan igitur èC uitg dum licet prouidete. Offerimus uobis animi èC con fill] noftrifalutaremunus.Et quia odiffe non licet nobis,hortamur dû facultas adeft, dum adhuc aliquid de fæculo fupereft ad ueræ religio* nis candidam lucem deprofundo tenebrofæ fuperffitionis emer gere. Crédité ergo amp;nbsp;uiuite,amp; qui nos ad tempus perfe* quimini in æternum gaudetc nobifcum.

COMMENTARIORVM H. BVLLINGERI IN OMNES APOSTOLICAS EPISTOLA S, DIVl VIDELICET Pauli X H 11, amp;nbsp;Canonicas V 11. index.

INDEX.

INDEX

index.

INDEX.

Diledio fundionû humanarS amuifis 10 lt;nbsp;DiledioCxpungitindignationem 457 Difciplina qualis in ecdefia fit lyo Diffidium peftis eft Euchariftiae 10} Diflidia quarin ecdefia Corinthiorü ns Difputatores uitandi Chriftianis $97 Difputationum SC qusftionum quisfru-dus in ecdefia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fsgt;s

Difputationes theologies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yylt;r

Diuortiumqualepermiffumàdfio ics Diuitû officia humilitas, beneficentia amp;c. Diuitumfpcsuana nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ffoi .(ffoo

Diuue.sboni8lt;mali

Diuitiarûpriuatarû ftudiü immoderatum DiuesquifapiensScfolus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f97 (b.in

Diuitiarumquis ufus

Diuiiumuanaconfilia

Diuitiæ inter difficilia computantur ibi» Diuitiarumuerusufus

Diuitixtemperatx fint Chriftianis }o3 Diuitiaeuerx ôffalfæ

Docendi muneri quis prxficiendus b.130 Dodrina ecdefiaftica dqudicetur à fedenti bus in ecdefia

Dodrina fana tradenda in eedeffis rrj Dodrinxdxmoniorum

Dodrina fana quomodo corru pitur lt;701 Dodrinaefanxfummacolligitur fco Dodrina hæreticaquæ

Dodrina fana quædicatur

Dodrina apoftolorum ipfifiimû uerbunt dei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;roff

DodrinaUeritatis femper amp;nbsp;ubiq; fibifix milis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147.4ffj

Dodrina Pauli fana 8lt;ucra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ro*

Dodrina apoftolorû non eft Humana 314 Dodrina fxculi pofterioris qualis rx» Dodrinæ humilitas fimplex, non conte-mnenda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n»

Dodi boni liberaliter alendi in ecdefia» pagina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;734.134

in Dodoratum pompaticum 43» Dodores quos Paulus dicat

Dodori adfit Icnitas ac feuet iras 147 Dodoris ueriingenium

Dodorum nomma difcipulos infiarenon debent

in Dodore cccicfiaftico qualis fidelitas exi gatur

in Dodoribus etiâ bonis nô gloriandfl 1x7 Dogmata qualia anathemateferienda 345' Doli nomine quid dicatur

1jbb 4

INDEX.

index*

INDEX.

index.

INDEX.

INDEX»

INDEX.

I N d'e X.

IND E X.

INDEX.

INDEX,

INDEX.

IN D E Xi

Sabbati feriae quatenus ccremonialcs fint? pagina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;los

Sabbatum translatutri in dicm dominie cum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;108

Sabbatum ex fabbato exponitur ibi» Saccrdotiü perpetuum quod dicatur ffpo Sacerdotium regale quäle nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b xr

Sacerdotes facrificia ucra b.x4 Sacerdotes funt omncs Chriftiani b.xy Sacerdotisfummi conditiones sçgt;o Sacerdotii Chrifti amp;nbsp;Leuitici collatio sss Sacerdotes olim qui cpifcopi en Sacerdottif nomen fandum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Öquot;!»

Sacerdotq Leuitici nomine quidintelligL . tur’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Saccrdotis uocabulü quak in ccclefia e?» Sacerdotis uocatioSf officia

Sakm qux dida,ôlt; ubi

Salus in Chrifto unica nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b. ilt;s-

Salute qui exdudantur

Salutem noftram operari non cft in noftrz facultak nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

Saluandus nemo mcritofuo ‘

Sandiin coelis nónobis patrocinanf bîSo Sandorum mcmoriæ quomodoolimrn-ftitutæ

Sanda quæ dicebantur Ôf fanda fa.ndo-Q rum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• esiT'

Sandi dolent,gaudent 8( infirmant 4crs Sandi qui Paulo dicantur

Sandi fæpeà peffimis cxtinguuntur ff4o Sandus crit in Coelo fando illuftrior xfi Sandi quatenusimitandi

Sandorfl anxia expedatio de uita bcata 7i Sandi qui'uercuelfalfo dicantur f Sandorum communio quid dicatur t Sandimonia uera per fpecies amp;nbsp;affinia bn Sandimonia Chriftianorum b.19 Sandificatio ucra fpiritus quæ b.?-’ Sandimonia ucra timor dei amp;nbsp;innocentiae ftudium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xps

Sandificati dicuntur luftrati 8C purgari» pagina

Sandificatio inuifibilis fit fine uifibili non raro

Sanguinis cffufione fit pcccatorum rcmiL fio

Sacrum Chriftianorum perpetuum Slt; fpt rituale

in Sacris ccclefiafticis tria celebrata fuc-runt, Oratio, Prophetia, Si Euchari-ftia

ccc 5

INDEX»

INDEX.

INDEX;.

FINIS.

Folio 44z.linea n.SicinquameftChriftus,lege, Sicinquameftmaritus. Foliorzp li nea 7. Sicut ex Trogo Pompci.kge Sicut exTrogo Pompeio. Alia uero his fimiliaer ratula opido pauca ipfe per te reftitues Ledor.

K3M7J0V„ r 2£3n£rtp^ bÂf ?oWjnhbQu|i »oîrfînhoOk I . ^ ZElExfiTi^ l

gt; ' . z^naimi^IQ * ^-èi^niâoîoai

' 3’-/'’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ f-jA M-

■ -ipwrl |s

IN SANCTISSIMAM '

PAVLI AD ROMANOS EPISTOLAM.

HEINRÏCHI BVLLINGERI AD BERCHTOL-

dum Hallerum Bernenfis ecdcfix Ecclefiaften.Prxfatio.

OLENT OPTIMAE QVAEQVE RES BERCHTOLDE D (flirtimc, obfcuritatis 8C difficultatis opinione ftudioforum ofFcndere mentes, ut aniz mumuelabdiccnt.ueldefpcratione imbuti attadli!^ non magno animi ardorc accc-* __dant: cum reuera in omnibus difciplinis honeftis,maxime in literis faais, en fint expOquot; fitifûma.quæ optima.Nam fieri non poteft ut ex ipfo deo, qui ueritas 8C limpidiffima lux eft aliquid proficifcatur obfcuri. Obfcuritas enim omnis 8C diuinarum rerum difficultas è nobis, hoc eft ex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcfi

ibcordianoftra, deinde ex idiomatum Sifchematum negleótu, poftremo ex non obferuato oratu oniscontextu enafcitur. Namfocordia noftra facit, utfegnius diuinx fapientix fores pulfemus. Atqui ficuideerat intelligentia,iuxtaapoftoliuerbum.d deofineintermiftionepetenda erat. Sed fcliematum amp;nbsp;linguarum negledlu fit, utfimpliciflimx alias locutionum formulx perplcxx imd SC portentofx uideantur. Ea enim in re nemo fatis explicauerit, quam fuperftitiofe nonnunquam tiodum quxramus in fcirpo. Cxterum fi non teneatur orationis fi'lium, nihil minim eft,fi SC pro^ plietarum apoftolorum imo Rhetorum quoq; difertiftimorum fcripta mifcellanex qiixdam SC phanaticorum hominum uideantur effe commenta, ad quorum fenfum nemo penetrare poiTit, Equidem epiftola Pauli ad Romanos locupletifiimum huius rei teftimonium eft. Cum enim Chriz ftianorum fchola,ea nihil unquam habuerit melius, nihil terfius, fimplicius quoq; amp;nbsp;purius nihil: quippequa omnis Euangeli] uirtus, non tarn copiofe quam perfpicue expofita fit, ed tarnen diffiz cultatis opinioneprorfus afcititia,peruenir,ut fint qui earn non legant, nei^ à quoquam hominum reffe intelligi pofle credant. Qiiafi uero fpiritus fanflus mundo Bœotica quxdam propofuerit xni gmata.Atqmhanc,inreclariffima,obfcuritatem 6fdefperationem,fuafibi culpa, inertia, SC neglez «flu confciuerunt homines. Refliifime enim ille:No(flcm (inquit) iftam tecum circumfers. Vocifez raris fpinofum efleauthorem.fedtuipedes fpinas habent, non locus:caligas in foie, SC lux ipfa tuis oculis nochtinis pro caligine eft. Nam cui obfecro uerifimile uideatur apoftolum, qui omnibus, maxime uero rudibus cum manibus, quod dici folet, turn pedibus SC uoce SC ftilo prodefie uoluir, Ariftotclico,ideft,fubdolo uerfipelli SC inuidoturgidum fuiffe ingenio f Is enim Alexandro Macez doni fuccenfentiquod ÔKfoaMœT/KOi/ç hbros xdidiflet, refcripfit, Illos quidemxditos effe SC non xditos, Neminem enim nifi qui fe audifiet intelleflurum. Quin potius certifiimum eft apoftolum Paulum fermonis cliarafterem ecclefijs attemperafte, utdebitor erat eruditorum SC rudium : ipfum itaque dofle 61 clarc.fedfuomoreSl idiomate fcripfifl'e. Id etiamfi nobis nunc quidem nouum fit, crat tarnen illis fxculis notiifimum.adeocp dicendi genus omnino ecclefiafticum SC protritum.

Ifta autem tecum Berchtoldechariftime copiofius commentamur propter cos qui nos in facris OratioK di/bo inepte rhetoricari ac gramaticari quiritantur, quoties obferuato orationis contextu, excuftis quotç locutionum generibus facra ad communem loquendi rationem exigimus exponimustp : homines c ° . prorfus prxpofteri, qui fi quid lucis adferatur eorum obfcuris mentibus, tricas quam plana, fcopas ' * diflblutas quam colligatas, malunt.Simplicitatem enim in facris refpuunt, SC peruerfa quadam oz pinione concepta neminem uerc' theologicari credunt, nifi qui fimpliciter dida multis SC uarqs fenz fib us laceret atqj miro quodam modo implicende religione item tarn fpinofe SC intricate différât,ut ne ipfe quidem fefe intelligat, adde’ SC quidlibct quolibet in loco fpargat. Hxc ineptia, ille demum attonitx mentis impetus, illis eft illuminatus SC fimplicitatis fpiritus. Aiunt nos in facris rhetoricari oratorumcp inquirerecanones.nimirum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed no uident fuperftitiofi,loquendira

tionem 81 confuetudinem non effepetitam ex rhetorum prxceptis, fed prxcepta ex diligenter obfer uato naturali dicendi more.Id enim fi uiderent,mox intelligerent eos qui in facris contextum obfer want orationis,non Canones obferuare,fed natiuum loquendi morem : fine quo nemo fccliciter in authoribus cum prophanis turn facris uerfabitur.Necp uero primi hxc in facris obferuamus,aut ob feruanda effe tradimus. Nam SC D. Hieronymus plurima huius generis in enarrationeprophetaz rum tradidit.Scripfit SC Aurelius Auguftinus, theologorum ex uetuftis eminétiffimus Locutionum lib. Idem deDoA. Chrift.lib.4.cap.s. Poffem (inquit) fiuacaretomnes uirtutes SC ornamenta eloz quentix in facris oftendere literis, SCc. Verum nos non quxrimus phaleras, pigmenta, Demoftheni cam autTullianam eloquentiam,fedpuram acluculentam fimplicitatem,minimecp à communifed mundaloquendiconfuetudinedHferentem. Iftam ego mi Berchtoldehocmeocomentarioftudioz forum oculis crafia,quodaiunt,Minerua expono,nequid fit quod ab authore fanfliflimo 8f opere Optimo nec minus neceffario candidates fyncerioris Theologix abfterreat. Nec ignore cum uete-*

a

4 . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ARG V MEN T VH» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

rum turn recenfiorum non pauca in hanc exiare côhimcntaria, quæ lioc noftro tantum abdlut con temnamus, utmagis illorum opera ficubi neceflarium fit utamlir. Turpiffimum cnim adolefcentv bus imprimis cornicum configcre oculos. Interim quis oro fingulos propbetareproliibeari Scripfe runt illi eruditis, ego nidibus 8C mediocribus. Varia inftrumcnta habet in ecclefia fua omnipotens, quibus ad gloriam nominis fui amp;nbsp;ecclefiæ fuac inftitutionem utitur. Varia funt amp;nbsp;fpiritus fandli do na.Nemini enim omnia,fed ad ardificationem omnibus contulit omniaDeus.

' Igitur ad gloriam nominis dei 8C ecclefiæfuæprofedlum, ecclefiæ hæc noftra propono iudicangt;’ da,quibus fchemata amp;nbsp;contextum orationis, non minimam obfcuritatis caufam fimpliciflimeindi-» co,cumgratiarumaólionecefiTurus,fialterimeliusquippiam fueritreuelatum. Hæcautem qualia»' cunçp tibi Berchtolde dedico,ut mecum calumniatorum excipias iacula, qui huius mei operis maxi ma fuifticaufa.Intereaquod facis in negotio dominiperge,ut qui primus inclytæ Bernen. urbiuer bum domini annunciafti, bonum certamen in fïnem ufiç deccrtes. Ego uero hypotypofin fiue Ar-' gumentum totius epiftolæ paucis nunc fubijciam.

ARGVMENTVM EPISTOLAE.

ROHANORVM eccleßa,^UteexJuditiscrGentibiuconflubat, egregie er«ttinßdeChijHimbtt* tä,doiloribut Andronico,\u»id,cr î^arcifco, uel quod alijs placet apoßolo Petro, qui Komam fecun» do Claudif C^fàrisattnoappulerit. Vtcunq; uero ea ret habeat, certe Romatu, eccleßa eo tempore quo ei b« à Paulo fcribebantur reile fiiit in uera fide infiituta. Iccirco confentaneum nbsp;nbsp;apofielum nuÖa ab

errorereducendi opiiuone hancfcripßßetreüa enimambulabat,fed pia cura. Obturbabat enim eccleßas De« Miueorwwi blt;ereßs,quos uulgo Hazaraos nuncupant, uerfutißimum gentu hominum,qui (ut inquit Hie* ton.)ueteriilegisobferudntiam EU!ingeliciegratiieaptabant,cr eaprorfutde Chriflodicebant er crede* bant qune nos, fed uni non omnia tribuebant ut nos, quin magis legalibus cr operum meritis. Hos tugj ut nul* tibi nonacriter impugnAbat apoßolus euangelicie gratilt;e acerrimus propugnator, ita hic quoq; fua /fonte Scopus. nbsp;nbsp;nbsp;ijhs ueluti praueniens ueritatemq; ab i/hrum repurgans fordibus, Romanis hac ept/bla tradit, iujlitiam non

deberiuellegalibusueloperummeritis, fedfidei ChriJUanit. Hic autem fèmtonischaraâeremßc attemper rat, utßmuler funtmam fidei acdoârin^ Chriflian^ percenfeat, interim e^ludaicum déprimât fuperd* hum, illud quoq; è medio toHat dißidium, quod inter Judteos çr Gentes indies maximis glifeebat audibus^ Dode ita^ clore er copiofe totum hoc negotiumßc tradat.

De uera i»« nbsp;nbsp;nbsp;jnitio propoßta expoßtione profigit fcopum totius caufe, lu/hm ex fide uiuere. Hunc profimts expolit

fUtia. diflributione quadam docens cum Gentes tum ludoos quin er omne mortalium genus peccato e/fe obnoxium, iu/Ütiam itaq; non e/fe hominis corrupti er peccatoris, fed dei potius miferentis eam^ credenti gratia con* firentisAlludporrô copiofe admodum primis exponitcapitibus.Hoc uero quad fidesßt iu/Ütia, ceunoua con* firmationein fine j. er per initia 4.capt a/iruit. Sed m fine huius digreditur er Pidem ueram, exemplo fidei Abraho er cognatis feu confequentibus ßdem,defcribit. Et iterum ne quid cuiquam dee/fet,denuo totam cau fam contentione quadamdemon/iratiua ob oculosreuocat,ut quisq^uelcemerepoßitab homine nihil ni(t Summa eua peccatum,at 4 deo per Chri/hmfolum, omnemproficifei iu/Ütiam. Atq; hoc quidem quo quinq^ iflis primis dixi tradata capitibus prima er potißima continent euangeli/ my/kria, peccatorum uidelicet remißionem er uitam per Chrißum reßtutam.

Quoautemfequuntur us^ ad cap^ g. «elHti[ub/tdium fatisßdio ßuedeclaratio funt fuperiorum. Cum enim iUa uni Chri/h fidei^ in eiwn tribuerint omnia, er mens humana craffa ßt, ideo^ mox ex ißis coßi* gat per fidei libertatem licereomnia, feder opera bona e/fe/rudranea, inutile mquoq; legem, utraq^hoc proocupatione quadam diluit, er in fexto quidem cap, multis argumentis demonßrat, fidelem hominem fi* dciuirtute,fluderepietati,innocentiamcolere,cr uerebona opera fedari, Neq; enim libertatemChrißa* nam eße peccandilicentiam, fed peccatorum uerius abnegationem er fandimomo cultum. idquod erßmi* litudine quadam uenu/la in 7. cap. initio déclarât. Ham fequentibus commonßrat legem non e/fe inutilemfed fandamcrbonam.Inodauoautemreditadid,undein s. er per initia r.eratdigre/fus. Docet enimquate* nus liberifimus,fed er ad uito hortaturfandimoniam, quod er in ißo caeperat : hic uero amplius exhorta* ' tioni confolationem iungitcommodißimam. He^ enim humana imbeciUitas citra exiguam operam a/fedio* nes iOas carni congenitas premit, uincit er conficit. Et hoc quidem altera pars ed euangeli/ qua peccatorum adeoeß carnis (ut aiunt) mortificatioßue fanda paeniteiuia continetur, quo quidem aliud nihil cd quam per petua uito per fidem in integritate cu/hdia, Habes itaq^ hifee «. capitibus potifimam euangelq fummam,de qua in euangeUo fecundum Lucam ßc legimus dixiße dominumtSicferiptum efl,crßc oportebat Chrißiot

I

ARGVMENTVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

pat! nbsp;nbsp;refurgere lt;nbsp;ittortuis tertio die, ZT pradicari in nomine eiut paenitetitiam ttc remißionem peccdtoruM

in omîtes Gentes,crc.lliecautem prima huius epiflollt;epars ejh,

Secufidj continet negotium reieâionis tudaiae zx uocattonis GentiumNam abfotuto negotio Euangeli^ Reieélio ïudte* ei myßrrif,ut erat ludeorum ZT Gentium debitor, utrifq^mederi cupiens lud^orum primo arrogantiam de* orum, zy uoot primit Hi enim de genere patribus zreleâionefuaglortantespopulum del liberum fe eße iaâabdnt,zr boe tioGenltum» minus etiam fufeipiebant euangelij prlt;edicationem.lßiid ergo objksculum fcripturis remouet, ^fdem cr reie* âionem eorum comprobat,caußam^; huius fubneâit,^uod nimium fuie ßdant iuflitiie, monens ut iu/htice Chri Jbfe fubdant per ßdemialiits enim periturosjd tjuod etiam prophete predixerint. Et blt;fc quidcm agit in capi te5,zrio.Porr6neilludreieéîionis negotium miferos animisprorfus conlkrnaret,anfamquoi^ Gentibus fatis allésßrocientibus ludeos penitus contemnendi fuppeditaret, m n confolationem tnflituit ac mitigatio» ttem,doeens reliquÎM iuxta prophetarum uatieinia [aluandas.interim Gentes quoq^ monet priores uitie memi* nerint,undeemerferint,^ualésueolim fiterim.idolobtræ nimirum ey hofles dei,numc tiero fide amici dei zy tefiamenti participes ßäi ßnt,unde fide numc guident fient, fieri ergo poße ut perfidia recidant, zy ludaica gens refumaturtmodefie itatj; de fe fentiant,neminem «rro contemnant.Sitjuidem iudicia dei ut noua zy mira bilia,fic infcruabilta eße.Et hanc quidem uoluimus alteram eße huius epißohe partem,qua nimirum uides ma ximum myfierium à maximo apoflolo eße reteâum : tamctfi enim aliud inftituiße egifféue uideatur, exphcan uit tarnen ifiud arcanum quod Gentes ^uoq; ad promißtones tefiamenta zy populum dei pertiaeant, atq; tUi demumfilifdiifint,nonquifecuttdumcarnem,(edquifecuttdumß)iritumnatifiunt,ldquodämaximisettant ' in religioae uirts adeo fuit abfcondtlü, ut ni coelefii oraculo comonitus fiiißec apofiolus Petrus,lt;tgre Cafareant iuißet ad Cornelium»

Attertia pars abfoluitur quiiiq; poßremis capitibus.Hiecuaria eft deuarijsrebusceu locis quibtifdam com Parienefeti munibus confiripta,lepidequidem ey clare-Eleganter enim dtßeritde Chrifiianorum facrificijs zy oblatio» nibus,De oßicio hominis Chrifiani,Dc magiftratu zy iuregladifiDe ciborum zy dierum deleäu,De fcanda lo,Deq; atijs quibufdam rebus fcitu opido quäm neceßarqs,quie quidem Argumenti breuitas fatis alias uiolaa recenlere non admitlit.

Porro orationis genus ßiUam ßgt;ec1es demonflrationem qua docet fidem eße iußitiam.non legem, non me* Genus oratio* rita,fiinquam inßitutum Paulifummarium generatim/pedes,Demonfiratiuumfiierit.At fiexpendasaccii/a* tionem qua inier initia zy ludaos zy Gentes peccati coarguit,uet illud penfites quod ini^.zy s. hortatur zy con/olatur,illud fane ludiciale/ùerit,hoc Deliberatiuum, Sed ita fieri folet ut pracipuum aliquod dicendi ge nus reliqua in fe contineat,imà fine rehquis abfolui nequeat.

Didio dutem uelßilus huius epifiola conuenit rebus.Sam grauis efi,non utiq; obfcurus,fcd decorus zy tna D/dio, ie/htts plenus,à qua perfiicuitatem nemounquam feparauit,Perß)icue ergo zy folide fcribit Apofiolus modo mewinerimus facris a/fueti/^imum pedus fic Gritce loquutum ut Hebraum interim, utpote ad Gamalietis pe* des tnflitutum, dißmiulare non potuerit, Scdaudiamus tandem tpfum loquentem»

I N S C R 1 P T I O,

^^^l’AVLVS feruus IefuChrifti,uocatusapoftoIus,fegrega^ cap.i. tus in euangelium dei.

Qui epiftolas fcribunt aufpicari foknt ab infcriptionibus, Sicenim M.Cicero folet,IVl.TulI.Cicero Aulo Trebonio S,DJtem Plinius,Pli-nius Sabino fuo S,D, Idem facit amp;nbsp;Paulus nofter, frd aliquantocopio-

fius.Nam cum pauciflimis fcnbere potuerat,Paulus apoftolus omnibus Romæ Chri-ftum profitentibus.gratiam opto amp;nbsp;pacem,maiuit tarnen omnia copiofilTimc diffunde rc. certe ut infcriptio infinuationis fuppleret locum» Siquidem in hac cum ex perfona fua,tum ex ipfa re, Euangelq fcilicet nobilitate, auditorum fibi animos conciliât atq; de uincit,Ncquid enim effet quod fua offenderct perfona,officiö amp;nbsp;uocationê fuam pro-ponitjfcruum fe cffe dei, itaqj fe ea quæ dei no quæ fua crant quæfiturû. Id uero inde po tiffimü coniici poffc, quod quæcücj^ nunc agat non fua fponte 3gat,fed dei miffione.Se enim à deo in hoc ordinatum,ut euangeirj myfteria toii exponeret orbi. De qua re plu-ribus leges Aä.lt;gt;.amp; u. Hæc autem ad fenfum ♦ lam funt no pauci qui multis de nomi- pauliu» ne Pauli difputant,quae nos quia notiffimafuntjtranfimus« Gerte Saulum diäum pu-

a 3.

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP. J.

taucrim ad morcm Hebraicum, Paulum ucro ad morem uel Gr^canicum quorum crat apoftoluSjUel Romanum quorum erat ciuis.Scruus autem eft quia deo dicatus 8C udu« ti dei peculium eft.Scd8(. feruirc fuos uoluicdominus,non dominari Matth.ip. amp;nbsp;Lu^ cæ 11, Vocatus apoftolus) More Hebraico quibus uocari pro efle ponitunD. lo. Oeco lampadius, Vocatus (inquit)nobili8dicitur,tefte Hefich. ut uocatus bic fit dignitatis nomen non participium.Sicutin conuiufis uocatos dicimus eos propter quos inftituta Algt;o/bilufgt; nbsp;nbsp;nbsp;funt conuiuia,alios autem quos propter illos uccamus,umbras, Apoftolus autem non

quiuis diciturnuncius,fedlegatus amp;nbsp;u,.luti orator,qui conceptis uerbis certaquædam nunciet.RcâifiimeenimTertull.inPræfcriptionibus hæreticorû,Nobis uero (inquit) nihil ex noftro arbitrio indulgere licet, fed nec eligere quod aliquis de arbitrio fuo indu xeritîapoftolos domini habemus authores, qui nec ipfi quicquâ ex fuo arbitrio, quod induceren t,elegcrunt,fed acceptamàChriftodifciplinam fideliternationibusaftÏgna^ uerût, Segregatus,cclt;;)of/o'Alt;.ïiioç,id eft deledîus.Nam ài^ofeft certo defignare amp;nbsp;cum iudicio deligere. Allufit autem ad celebrem illam eledionem feu uocationem,cum quis cxmultis euocatur, Nemo enim nifi uocatus id muneris fibi arrogabit, Hebræ.y, Era^ fmus putatad pharifaicam feâam allufum, ut quemadmodum in eaob infignem uitæ fandimoniam amp;nbsp;excellentem dodrinam femotus à uulgo uidebatur: fie nunc maxime eud/igtlium. in Euangelica adminiftratiohefucritfeparatus.Porrô Euangelium uoxhuius fignifica tionis noua,nouæ rei eft indita. Vetufti enim rèCüiay^ÎT^ia. uocarSt præmium quod da-batur faufta n uncianti, ân bottenbiot. Sic Cicero ad Atticum, O fuaues epiftolas quibus euangelium deberi fateor.Sedaduentus Chrifti in mundumeffecit, ut euangelium no-bis iam nihil aliud dicaturquàm béatitude, fœlicitas, amp;illud ipfum lætum nuncium quod pater per filfi mortem in gratiam redfitcum uniuerfo gencrc mortalium.Poterat ^alicui pro ipfo Chrifto ufnrpatû uideri, Dixit autem Paulus fe fegregatum in Euangelium dei idiomate Hebraico, pro eo quod eft deledum in hoc ut annunciet Euange« lium dei,Et pondus quidem habet quod non fimpliciter dicit, Segregatus in euangcli-um,fedin euangelium dei, fui negotq authorem ôCfcopum dices deumtid quod amp;nbsp;pro phetætoties repetita particula Dicitdominus inculcarunt,

quod ante promiferat per prophetas fuos,j'n fcripturis fandis,de fi lio fuo,qui fatftus eft ex femine Dauid,fecundum carnem :qui déclara* tus eft elle filius dei,in potentia,fecundum fpi'ritum fan(ftjficationîs,ex refurredione mortuorum lefu Chrifti domini noftri,

Euà^elij ßntes- nbsp;nbsp;Nuncipfa re, de qua apud eos diduruserat,beneuolos 8^ attentes redditauditores,

Etenim neeuangelq prædicatio ueluti nuperaamp;noua contemneretur.uctuftatem amp;au thoritatem cius retro ex prophetarum oraculis repetit.Addit pr^terea dignitatem,Efle enimprædicationem iftam de Chrifto lefu uero deo amp;nbsp;homine. Omniaautem obiter amp;nbsp;ueluti per tranfeennam in initie confpicienda proponit,progrefluuerodefingulis copiofius diflerit.Hinc ucro nos difcimus id quod Petrus apoftolus pofteriori cpiftola primo cap.dixit Euangelium roborari propheticis fcripturis, imoexijseflepctitu.Pau lus enim coram Agrippa caufiam fuam defendens,Iudæi(inquit)C3ptum occidere ten-taucruntjfedauxiliantedeoinhunc ufqjdiem faluus permanfi teftificans cumparue lum magno,nihilaliud dicens,qca quæ prophetæ prædixerantfutura eifeamp;Mofes, an paflurusfucritChriftus,amp;c, Aâ,2ff.Hucamp;ilIudpcrtinctquod Euangelicarumrerum fcriptorcs omnia fua fcripturis firmarunt. Neq; fcripturis quibufuis,fed fcripturis fan-éiiSjhoceft fpiritu fände infpiratis,quiloquutus eft per prophetas in unam fandam 8C apoftolicam ecclefiam.Cæterum feopus Euangelii eft Chriftus lefus falus mundi. Hic Chrifîuf deuf cum una fit perfona,duabus tarnen confiât naturis, humana amp;diuina. Secundum hu* er homo. manam fadus dicitur. Nam perfona in diuinis filii totum uerum^ (peccato excepte) hominem aflumpfit,cum^ ex feminc Dauidis afiumpfit,quod Matthæus atqj Lucas, • uterqjin i.cap,ex prophetarum oraculis fatisfufetradidcruntPauIushoc loco,Sccun dum carné,pofuitpro eo quod efi, quantu attinet hominem, ex genere Dauidis natus efi:

INSCRIPTïO, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

cfcQuod uero deum attinet expatre genitus eft ante fæcula« Diuinâ potto naturam de darauitjhoc eft, ucluti ccrtiCTimis argumentis exhibait orbi,nempe potentia fpiritu 8C. rcfurrcflionejd enim poteft bf/damp;wTOç.Nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft definio uel certis limitibus 8C ter^

minis circfifcribo*Tribus ergo argumentis diuinitatem Chrifti aftruit euangelium,Po tentia fignorfi^Dehis enim in Euangclio fecundu Ioan.Si(inquit dfis)uerbis meis non crcditis.operibus faltem crédité,Ioan«y*io.Spiritu fanâo, at hue ad norma fermonis He braici fpiritu fanâifîcantê appellitattde q multa funtin eodem fecundu Ioan,euangclio teftimonia,cap4i. V, 8C Hue pertinet amp;nbsp;illud quod in Canonica fualoannes dicit, Et fpiritus eft qui teftiheatur * Tertiu autem diuinitatis Chrifti argumetum eft refurret^o. Nam Thomas hac intellefla Chrifto acclamat, Dfis meus 8C deus meus. Potto quod hie locus multos torfit, hinc fadum eft quod non uiderunt in potentia, fecundu fpiri-tum,exrefurrcdione,Idiomatc communi pofitu effe pro per potentia fpiritum amp;nbsp;refur redionem.D, Chryfoftomus ad fuperiorarefert,quafi Paulus dixeritfefegregatuefie, fed fecundum fpiritu fandificationis,id^ poft refurredionem dfii. Alq particula fecun dum fpiritu fandificantem,ad fuperiora fic rcferunt,quafi putarit dominû noftrumdi uinam fuam naturam declaralTe potentia, potentia uero iftam adminiftrafte fecundum fpiritu fandificantem,hoc eft,per diuinam natura.Sed prior fenfus uidetur effe fimplp dor amp;magis genuinus, Atpoftrema ucrba,Iefu Chrifti domini noftri,collocantalh in ter initia tfic enim Icgunt, Quod ante promiferat in fcripturis fandis defiliofuolefu Chrifto domino noftro.Ego nihil temere mutare uolui. Video enimiftisuerbis totam fententiam hyperbato quodam conclude

per quern accepimus gratia amp;apoftolatu,ut obediatur fidei in omni bus gêtibus fuper nomine eius,in qbus eftis et uos uocati lefu Chriftit

Redit St exponit quomodo.St à quo,item cuius rei gratia uocatus fit. Vocatus inqua fit per Chriftu dominû,qui eius mifertus,cx pcrfecutorcfeceritprædicatorcm,i.Tim.i. Plura Galat,i. In hoc autem uocauit ut obediatur fidei in omnibus gentibus, hoc eft ut Scopw MOMtio eledi ex omnibus Gentibus fideles reddantur.Eft enim fchema quoddam.Et fidem po wif» fuit pro religione.Porro religio fundatur fuper nomine eius,idefHnipfius Chrifti po tentia uirtutemœ. Nomen enim dei uirtus St maieftas dei eft,Porro omnis religio quae extra Chriftum eft amp;nbsp;in deo non fulcitur,fupcrftitio uerius quam religio eft.Poft ifta uc ro omnia tandem abfoluitur fenfus hadenus fufpêfus, Omnibus qui funt Romae,Stc.

Dixitautem uocatos Chrifti,pro Chriftianis,co fchemate.quo defuperius,

omnibus qui funtRomæ, diledis dei, uocatis fandis. Gratia uobis

amp; pax à deo patre amp;nbsp;domino noftro lefu Chrifto»

Haec enim ilia Epiftolaris inferiptio eft,in qua fandos uocat fideles fanguine Chrifti Iuftratos,8t ad fandimonia uitx uocatos.Vulgus hodie fandos putat, qui re uera diui funt.Hinc in fymbolo nefeit quid ueteres uoluerint, cum Ecclefi^ per interpretarionem adieceruntjSandorü communionem.Nam cum hi catu intellexerunt fidelium, illi de diuis quædam cómentantur.Fidclibus ergo imprecatur gratia,hoc eft diuinu fauorem, ex quo exiftit confeientiaru pax,qu^ quidem omnia non nifi à deo per lefum Chriftum conferuntur.Dei auté nomen maieftatem^ temperat blanda patris appellatione. Rur* Dew pdler» fus ne quis effet qui ob incarnationê Chrifti, deum uel diuifum putaret, uel Chriftum deo minorem cogitaret,ipfum uocat dominû. Idem enim eft omniü rerum dominum, omnipotente deum eire.Porró haec falutandi formula ueluti peculiaris uidetur f uilTe

Paulo,qui hadenus mira arte in auditorum irrepfit animos.Nunc enim maiori fidutia quædam quæ in hanc quoqjrem fpedare uidebantur,exponit.

E X P O S I T I 0«

PrimS quidem gratias ago deo meo per lefum Chriftü fuper omnis bus uobis, quod tides ueftra annunciatur in uniuerfo mundo» T eftis enim mihi eft deus,cui feruio in fpiritu meo in euageEo filq eius, quod

a 5

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP. I.

fine l’nterrhifTîone memoria ueftri faciam femper in orationibus meis, obfecrans fi tandê aliquo modo profperum iter côtingàt,uolcnte deo, ad uos ueniendtDefydero enimuidereuos, iitah'quodimpardar uö=« bis donum fpirituale adconfirmandum uos, id eft, ut communem ca« piam confolationêin uobis per mutuam fidem ueftra ßmul amp;nbsp;meam^

Expofitio eft 8i comodus ingrelTus ad rem quä animo cœpit. Exponit enim illis ani mi fui promptitudinê,quidue eum ad fcribendu impulerit, amp;nbsp;quod in primis cupiat qs euangeliü prædicare*Plurimu autem laudis commifcet fed ôc liberalis eft in offeren dis beneficiis,quod qs duabus rebus humanæ mentes plurimû commoueantur. Atc^ hæc quidem ad eum ufq; locS traâat.quo ftatum rei coIlocauEt hæc de conhlio ÔC ftrnâura orationis delibaffcfufficiar.Neq? enim animus hucfpeâat, utnuncde Expofitionead plenû differam.de quacopiofilfime Rod.in 1.N08 reliqua perftringcmus* Et à gratùla tione quidem,pro more fuo,narrationcinit,gratulans Romanis diuitemdei cognitio« nem obiigiffe, fed amp;nbsp;gratias deoea pro re agit, quod gratias deo pro incremcnto uerbi agendas efleuniuerfa fuadeat fcriptura.Gratias autem agit per lefum Chriftfl,quod nihil deo gratü fit, nifi quod illius aufpicqs coeptû, au t per ilium fit oblatû, qucm deus 8C mediatoren! amp;nbsp;pontificécôftituit omniü.Hinc ad Hcb.ij.Per ipfum (inquit) offerimus hoftiam laudis femper deo.Hunc deum comunem alias fuum deû appcllitat Paulus.nô quodalqs eundem inuideat,fed quod unico zeloin eum exardeat.Fidemaûtpofuitpro religione,utcum nos dicimus Iudaica,uelChriftiana,ucl Turcica fides. Porrôannûcia realiquoties eftlaudare,utcum Corinthqs feribit, Quoticfcunqj de hoc pane ederitis, ÔC poculo biberitis,mortem dni annunciabitis,id eft,laudabitis.Ita uehfimile cft inter fi deles de Romanorû fide non citra maxima laudem in toto orbe, id eft longe late^.habi ram fuifte mentionê.Cæterü ne quid commentitii uideretur côminifci, per conteftatio nem fubiungit, Teftis eni mihieftdeus) Licet emiureiurâdo,fi fieexigatgloria dei, ue ritatis negotiû amp;nbsp;charitas proximi,res dubias confirmare. Alias enim optimi quiq; uiri pcccaircnt,qûi creberrimead nomen dni iurarunt,?»;« nbsp;nbsp;WâtffixüJ, uerum ut leremias

CuUw dfù nbsp;nbsp;nbsp;ait,in ueritate,iudicio 8C iuftitia.Hic uero obiter intertexit egregiü dogma, deû non effe

colendû rebus corporeis,fed fpiritu.Hunc enim opponit externis quibufuis. Deus eni fpiritus efttficut ôC Chriftus docuit Ioan.4 Quod aût fubqcit,In euâgelio filq eiusjdcm pollet ac fi dixiflct,Secundü dodrinâ ôC authoritatem euangelq filq dei. Siquidem euati geliumfulgorefuo omnes umbras ty picas difcutit,amp;: in fpiritû omnem cultû dei difpo nit.Iccirco enim dns carne terras rcliquit, amp;nbsp;uicariam uim fpiritû fanâum mifit. Eft SC. aliud in primis obferuandû Si pio peâori probe penfitandû, quod perpetuis precibus Romanorû eedefiam deo cômendatapoftolus.ldem enim omnibus apoftolicis uiris,et uerbideiminiftrisimitandû,utecclefiarumfalutênoninterruptis,ardentibusœ à deo precibus expetant ♦ Quando in hoc uniceintentos fuifle uideamus etiâ fanâos dei pro-phetaSjIeremiâ in primis,qui alias Paulo per omnia fimilis, in hoc quoqj quod Paulus itincris profperitatem deo tribuit,ipfe quoqj i 11 i in 10. cap. iftis uerbis fubfcribit, Equi-dem fciodomine quod non eft hominis ut uias fuas dingat, neqj utgreffus fuos perfi-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciat.Paria prorfus Icgis Si in epiftola Iaco.cap.4. Porrô ne quis lucri gratia iftud itineris

conceptum fufpicaretur,mox fuppingit, Defidero enim uidere uos,non utiq; mci quæ ftus gratia,ut nummos cxtorqueâ,aut rapinam à uobis agam, fed ut doni aliquid fpiri-tualis conferamtSc ut reâius me intelIigatis,Cupio uos in fana fide confirmare. Quod interim Si ipfum fie nolim intelligi, quafi fidei nomine uobis cupiam dominari, fed ut comunem de uobis confolationcanimi^ gaudium capiâ, nempe cum uos mede mea, ego uiciiTim uos de ueftra fide audierim diflerentes. Siquidê mutua collatio Si exhorta-I» Mitrîtià pro tio plurimû corroborâtpeâus humanû.Hic interim contemplate mihi,Chriftianc Le cerum tcclept- âor,quid uiros deceat apoftolicos,8^ q difiïmilis ratio fit noftrorû (ut dici uolunt) apo ftolicorum.Hi enim nihil aliud qcxigunt,fuaquærunt, dominium fidci prætextu exer cent,atq; utinam dominium non ctiam tyrannidem exercèrent,præterea Si dona fpiri-' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tualia

EXPO SITI o» -

tualiaamp;fünäioncmcuangclii non afpcrnarentur8^opprimcrcnt.Sedftatfuacuiq}(u£ ilk aiebat) dies breue 8i ineuitabik tepus ♦ Dominus cnim in iudiciu ueniet, amp;nbsp;oninem iniquitaiem pro merito puniet.T u uero hucreferes i.cap^prioris adTheff, y.prioris cpiftolæ Petri,Sc quod Paulus i.Coni.cap Jcribit.Non quod dominemur uobis nomi ne fidei,fed adiu tores fumus gaudii ueftruNam fide ftatis*

Nolo autem uos ignorarefratres quod fæpc propofueram ueni’re ad uos, fed præpedi'tus fum ufcf adhuc, ut aliquem frudum haberem etiam inter uos,ficutamp; inter cæteras Gentes»

Præoccupatio eft.Nam ne quis obiiccrct .Situa tam prompta erga nos uolütas fuir, qui orofadumcft,quo minus ucncris haflenust’Rcfpondetenim, Alqs atqjalrjs præpe dims negottis,maxime quod alqs me Gentibus doäorcm mifit dominus, quod anxie uolui, pro animi fententia perficerc non potui. Velkm equidem fi per nutum domint liccret frudum quoq; aliquem ÔC inter uos, ficutinter esteras Gentes, haberem. Quo nimirum allufitad agriculturam.alkgoria trada à parabola domini de femine propofi ta t quo nimirum 8c in tertio capite prioris ad Corinthios refpexit, cum dixit, Etenim nos fumus agricolae, uos autem agricultura dei. Difeimus autem ex hoc locc apofto- Mißio, los à deo mini Si prohiberi.Sunt enim indigni quidam, quos Veritas non dignatur aE loquio.Quos autem uocat,adfandimoniamuccat:hi fifeipfosfecerintindignos, pro ti nus aufertur ab eis regnum dei,ÔC datur genti facienti frudum eius.

Græcisfimulac Barbaris ,eruditispariteracrudibus debitor fum, ita quantum in me eft,paratus fum uobis quoeç qui Romæ eftis euan gelium prædicare,

Iftis iam propius,8C quod dici fokt,pcde plumbeo.ad fuum delabitur inftitum. Hoc cnim dicit,Quid uero multisfDominus communem me omnium Gentium uoluitef- fJlt;ec tandem ut fcApoftolumîiccircocumoccafioaduosueniendinonfuppetat,coutarconfilioquod ra e(i epißotee ad manum cft,fcripto enim uobifeum de uera commetabor iuftitia, adeo^ illud quod occajio: de mihi à deo concreditum eft euangelium.ut hoc omnibus prardicem Gentibus, uobis ü'tn urgwutn quoqjqui Romæ eftis pro uiriliannunciabo. Vndeiamliquido claret Euangelfifum^ to, mam.ut ab Apoftolo prædicata eft ( id quod Pontificios pclfime habet ) pkne hac epE ftolaefleperfcriptam. Nam Scfi per omnia non annumeret hiftoriam.quæ alias fatis multis àquatuorillis expofitaeft.attamen quodnuckum uim feu frudum rerum Chri ftiattinet,uiuaciirimeac propriiffimc omnia expreftit. Et Græcos quidem in hac promt feue omnes Gentes uocat, co quod Græci olim late imperitarent, Si eorum lingua eti-amnum pkræc^ Gentes uterentur, ßarbaros autem uocabant Romani omnes Gentes exteras»

Non enim pudet me Euangelrj Chrifti,fiquidem potentia dei eft,ad Glutcm omni crcdenti,Iudæo primum amp;nbsp;Græco: Iuftitia enim dei per STAT vs, illud patefit ex fidein fidem.Sicuti fcriptum eft,Iuftus autex fide uiuet»

Cætcrum quo maiori authoritatc omnia proponerentur,neqj aduerfarq quicquam temere portent ccu ludicrum Si kuiculum contemnere.ftatum cauftæfuf, qui Si totius «uangeîij.quod fe prædicaturum dixit, feopus eft, non citra maxima euangelfi laudem collocarc pergit,fcripturis interim rebus^ magnificis omnia fic exornans, ut nihil ucl morofum offenderepoiTit.Protinus enim breui, fed graui defcriptione præmittit quid Euangeliu quid fiteuangcliii,Potentia nimirum dei ad falutc omni credenti, Quern uero non caperent ßtfCrquie eint hæc tam grandia.fiuc quis rerum pretiu nobilitatémue,fiue utilitatem fpedctvProinde nobilitn/s, baud iniuria adiecit,Non enim me pudet cuangelii Chrifti. StolidiflTimus enim ilkfue rit,quem optimarü fimul Si incomparabiliu pudeatrerum. Eft,fateor,fermo crucis qui bufdä ftultitia,quibufdä uero fcandalû,fed fis interim ftultitia eft qui pereöt,qui priant „ tm ftultitia 8c cæcitate nefeiunt quæ uera fitfapientia,Suni pr^terea hodie qs ob cruccç,

a 4

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP,^

ueritatis fimpIicitatcm,S^ mundi defpeâum, pigeat Euangelq Chnfti t fed illi propius apud fe expenderent illud quod ueritatis os dixit, Quem mei puduerit amp;nbsp;mei euangelrj, eius amp;(. me pudebit cum in iudiciü uenero, SapientilTime ergo confuluit Timotheo fuo Apoftolus CU dixit,Ne itat^ pudeat te teßimonq domini noftri, neq; tepudeatmei, qui Cum uinäusillius/edefto particepsaffliâionûeuangeiiiiuxtapotentiamdei,amp;c.i.Tix moth,t.HxcaûtomniaitanefciuntPontifices,Epifcopi,amp;procereseccIefîaftici,utnul li æque.Hos pudeteuangelii Ghrifti, adeo^pudet, utaliis idprædicantibus fe minis, ferro amp;f1ammaopponantEgregn,(îdiis placet, apoftolici uirûSed uideamus quofen^ fudixerit Euangeliû eife uirtutem fiuepotentiâ dei.Virtus itaq;dei,(/'waxi(ç nbsp;nbsp;nbsp;potétia

dei eft,robur,maießas,ueritas,iuftitia, mifericordia adeo^ brachiû illud dei ipfe filius lefus Chriftus dns nofter,per quem declarauit pater potentiâ,ueritatem amp;. iuftitiam,dc niq; amp;nbsp;mifericordia fuam mundo.Euangeliû itaq; ilia eft coeleftis denunciatio,quæ no« bispotentiamdeilefumChriftum prxdicat,in quo deus orbiomnemplenitudinem exhibuit,ut quifquis illi fidit,non pereat, fed habeat uitam æternâ. Nullus efthocloco perfonarûrefpeâus, quifquis credideritRomanus fiuc ludxus, Grxcus ïiue Barbarus fit,uitamætcrnâ habebitt quanq ob patres amp;nbsp;promiiTiones earn faiutem primo ludxis nunciari oportuerit Jllô enim rcfpexit Apoftolus cum dixit, ludxo primum: cxterum mox fubiecitjEtGrxco, Nam in fuauenit, ôC fui eum non receperunt, quotquocergo receperunt eum,dedit eis potefiatem filios dei fieri,amp;c,loan,u Ad expofitionem hutus facit illud quod fequitur, luftitia enim dei per illud patefit,quod etiamficaufia luculen^ tior fitjCur ipfum euangelq non pudeat, utpote quod ex eo difcatur qux fituera fapien ViJeundeue* fiaamp;iuftitia,efttarnennihilominusexpofitioqupdamJdenimquodanteaPotentiam ra fapùtttia/tt deidixit,idem nuncapertius luftitiam dei nominattquafi dicat,Illa uerodedei potentia baurtenJa. nbsp;nbsp;prxdicatio,non modo de maieftare ilia dei tremenda omnipotenti amp;nbsp;inefiabili, fed ma

gis de iuftitia dei eft inftituta,id eft, de eo quomodo homo apud deum iuftus reddatur, Nec^enim iuftitia hoc loco accipipoteft pro diftridodei iudicio, hoc eft pro eo quod de noxijs fumit fupplicio.uel pro ea perfeâionequa deus ipfe natura iuftus eft,amp;fi ea o^ mnia euangelio quoq; doceantur, uerum hic de iufiihcâdi modo peculiariter loqui tur, gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod inquam Euangeliû iuftificâdirationem tradat.PorrôChriftus lefus faâuseftno

bis à deo fapiétia,fanâificatio, redemptio amp;nbsp;iuftitia» Itaq;euangeliû iuftitiam dei lefum Chriftum prxdicat,qui noftra fitiuftitia.fi in eum uere credamus : hinc Apoftolus fub txfiJdtifidê* iunxit,Ex fide in fidem. De qua fententia multi multa ea^ uaria tradiderût» Suntenim qui ficexponât,Exfideinformi,infidem formatam»Alii uero, Ex fide infidem.hoceft, ubicunq^ fuerint fideles, Alq, Ex fide fcilicet patribus adumbrata, in fidem euâgelicam. Suntprxterea qui adaugmentum fidei référant» Quid fi Pleonafmon diâionis admif» fum dicamusfut fit fenfus, Ethxc iuftitia non eft nifi folida amp;nbsp;uera fides, uel, Et hxc iu^ ftitia deinô nifi per fanam fidem uobifcum cômunicatur,Pari enim fchematelegimui loanné dixifte,Et de plenitudine eius nos omnes accepimus, gratia pro gratia,id eft ab* folutiftimam gratiam amp;nbsp;condonationem, Heluetfi quoq; id fchematis fic exprimimus. i»en rocht fur rächt godt, id eft, fi ipfilTima feruetur iuftitia iam uicero» Aut certeMataftafis erit in diâione fidestut primo loco fides fit fidutia Chriftiani animi: porro fecundo io* co ueritas amp;nbsp;conftantia dei.Nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hebrxis ôC ucritatcm amp;nbsp;fidem fignificattficutec

Latinis fides multoties ufurpatur pro diâorumconftantia,EtPaulus tt/s-cç (ait) o ôièç: amp;nbsp;TTisoç oÀô-yoç, quod intcrpres partim fidelis deus,partim uero uerax fiuc certus fermo tranftulii.Hacautem fignificatione hie erit Pauli fenfus,Iuftitia qua uere coram deo iu^ fti efticimur exiftit ex fide qux innititur amp;nbsp;fulcitur fide, id eft,promiirionibus dei firmis Si certiftimis» At^ hie demû ipfiftimus eft huius epiftolx ftatus, fidem ueram effe iufti* tiamtqux res nc cuiquä uideretur durior, earn prophetica confirmât fcntêtia,cx x, Aba* cuck cap,prolata, ibi enim legimus,Iuftus autêin fide fua uiuet.Quo nimirû teftatus eft uitam fideiiû fore fidem. Nam ut corpus fine anima cadauer uerius q corpus eft: fic iu« Scoptu eudnge ftus fine fide hypocrita uerius eft q iuftus» In fumma,hic eft totius euâgelq huius quoc^ MChriß, nbsp;nbsp;nbsp;epiftolxfcopusunicus, FIOES est IVSTITIA* HxcipfaeftetiamChriftianorum

fapientia.

STATVSEPISTOLAE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

fapientia.quæ non difcitur é philofophorum libris, fed fpiritus fandi oraculis, ex ipfo înquamlefu Chrifti euangelio.Hic tarnen in primis obferuandum, quod loannes Oe colampadiusobferuandumeffemonuitjuftitiâfïdeinoftræ.ficxaéleloquaris,nonita Quomodo trb tribui,quafi operi noftrothoc enim foret abuti fide,fi inquâ fide mea uidear fidere,qua» buaturfidei iit= fi dignumaliquid in me fit quod deus remunereufed ideo tribui iuftitiam fidei,quod fi ßitia. des totum tribuat diuinæ miferationi ♦ Idem monuit plurimû diftare inter opinionem, feientiam 8C fidem« Opinionem enim dubiam effe, quæ rebus non affentiatur firmiter, fed nunc hoc,nunc illud fentiat. Scientiam uero certiorem quidem effe,utpote quæ cer tis conftetargumentis, ôC quibus contradici nequeat, fed nihil falutis in fe contineau Hine effe qui fidem nücupent hiftoricam. At fidem ipfam uiuam effc certam efficacemt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Utpote quæ uerbo dei nitatur, ex deo oriatur,Slt; in deum fundetur.fubftantia rerum æ-ternarum.De qua nos in n.cap.ad Hebr. Hadenus enim de cpiftolæ huius ftatu: nunc uidebimus quomodo ad hunc ftatum retulerit omnia.

PRIMA EPISTOLAE PARS.

aVemadmodum non multis ante diebus epiftolam Pauli ad Hebræos perfpicui tatis gratiain tres partes diuifimusffta hanc quoqjepiftolam in partes fecamus, principio ut memoriam iuuemus Leétorü: deinde ut minus confufa SC turbata fit traäatio. Prima autem hac parte exhibemus tibiillas duas euangelfi potiffimas par-tes,quod omnes homines fint peccatoresî 8i quod folius fidei fit iuftitia,non operu uel meritorum. Atqui fidem illam nihilominus feracem effe bonorum operum.De qua re copiofius in argumento.Certe poftcaquam ftatum negotfi fui conftituit,fidemeffe iuftitiam,mox ilium confirmare pergit,S( conuincit fequetibus, omne genus mortalium peccato effe obnoxiumtnimirum in hoc, urneceffitatequadam cocomitari uideremus fidei uel mifericordiç dei effe omnem iuftitiä,non hominis,in quo nihil nifi peccatum. Itaq? à natura hominis fiue peccati ueluti à contrario argumentationeminitîamp; initio quidem ne omnja confunderet,Gentes peccati conuincit, deinde ludæos. Nam ex his conftabat no modo Romanorum ecclefia,fed Si omne genus hominum, Atqjadhunc modum arguit fpiritus fanflus, minifterio Pauli, mundum de peccato, ficuti futurum prædixerat dominus, Ioan, icr.

QVOD OMNES GENTES SINT PECCATORES.

Equidem in prçdicando cuangelio eundem prorfus modum fecuti funtloannes Ba ptifta Si dominus lefus,ab increpatione fcelerum aufpicantes, Clamabantenim, Poeni tentiam agitetita Si Paulus orditur.

Retegitur enim ira dei è cœlo fuper omnem impietatem amp;nbsp;iniufti^f tiam hominum,

Id cft,eodem euangclio ccclitus nunciato,aperitur flue reuclatur,ut iuftitia ita uindi-öa quoq; dei, nempe quod deus toti orbi fuccenfeat propter peccata. Nam Si loannes in Canonica,In hoc (inquit) apparuit filius dei.ut diffoluat opera diaboli ♦ Itacp Euage EMti^eliu accu lica prædicatione accufantur etiä fcelera Si impictates hominvi ♦ Et Paulus per aa-tßftap flt;tt peccata-hoc eft tmpictatem,intel!cxit omnem fuperftitionem Si religionem falfam, per «lt;/';«('« Uero,hoc eft per iniuftitiäiomnem iniquitatem,omnia fcelera atqj pcccata, quæ falfam religionem fequStur. Ergo peccatum ueluti in duas fpecies diuifit,in impietatem Si in-iuftitiam,atqjiuxta hané partitionem Gentes primo conuincit peruerfæ religionis,dc-inde facinorum public^æ^ iniuftitiæ. Interim uero Si enallagen uerbis fubeffe credi derim,ut impietatem Si/iniuftitia pofuerit pro impfis Si iniuftis. Protinus enim fubiûgitî quiueritatern in iniuftitia detinet: proptcrea quod illud dei cogno

bile illis manifedum eft,Deus enimillis manifeftauit,

Quibus fané fefd exponit,Si primum illud membru peccati explanat, quænâ ilia im- impietdJ. pietas,quiue illi imjm fint, illi nimiru qui ueritatê fua ilia cognata uel afeititia iniuftitia

IO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E X P o s I T (O C A P. I.

detînêtobfufcantamp;rcmorantur adeo^ opprimunt.lllis aut cœlitus imminct, nifi con uertantur.diuina uindiâa. Veritas aut apoftolo ipfc deus eft ÔC religio uera, ficut iniufti tia fupcrftitio. Gentes ergo ueram religionem fua fuperftitione adultcrarßt. Et nequid ancipitis autobfcuri uerbis fubcflet,per intcrprctationcmaddit, Propterea quodillud dei cognobile illis manifeftum eft. Id eft, quod ueritatem à Gentibus corruptam dico, proptereadico,qood 'S’^u'yvwso'/j.ideftilluddeicognobile.nimirumquoddedeofciriet cognofci poteft,quantum deniq; homini fat eft, illis manifeftü eft, Deus enim illis ma^ nifeftauitjid quod addit,ne quis humanx naturae nimium tribueret, Sed 0(. modu quo fe illis manifeftauit mox defcribit,

Etenim inuifibina eius,ipfa^ æterna eius poten tia ac diuinitas intel liguntur ex creatione mundi,nempe fi expendantur opera eius:

Non (inquit) fcripturis amp;nbsp;oraculis fefe deus Gentibus, quemadmodum Iudæis,ma QuomoJo [e nifeftauit,fcd uniucrfa illa mundi mole,bénéfices, mirabilibus rebus^ conditis amp;nbsp;uifi deuf reuelarit bilibus.quibus inuifibilia, hoc eft feipfum qui in ui tibi Iis eft, ueluti ob oculos ftatuere, Gentibw- nbsp;nbsp;nbsp;öC xternam fuam potcntiä 8(. diuinitatcin ineffabilem declarare uoluit, Eaenim omnia

in ijs intelliguntur.nempe fi opera dei exaäo iudicio penfitentur, Deus enim per fe om nium rerum eft fubfiftentia,omnipotens,fummus,uerus,aeternus, bonus.fapiens amp;nbsp;iu ftus * Cætcrum harum rerum certiflimum argumentum eft moles mundi, quae in deo fubfiftit,potentia amp;nbsp;fapientia eius condita eft, iuftitia amp;nbsp;ueri täte regitur, bonitate uero amp;nbsp;pulcherrima eft St utililfima: quae fané non poftet nifi æternus, omnipotens St ucrc fummus eftet.Reäe ergo propheta.unde hæc Paulina uidétur defumpta,CoEli (inquit) enarrantgloriamdei,8topusmanuumeiusannunciatfirmamentumjdcircoquodad ueritatem ueramue religionem St ad dei cognitioncm attinet, quantum humanæ men tifateft,nihil latuitGentestfiquidé deus fefeillis manifeftauit rebus uifibilibus.Ex qui» bus nos primo intelligimus quid adHebraeos n, cap.uolueritPaulus.cum dixit fidem argumétum cfte rerum non apparentiumrnimirum deprehenfionemæternicertamŒ ftdutiamindeuminuifibilem.Deinde uerocolligimus ne Gentibus quidem defuüR deum,ueritaiêjSt religionem ueram,fi modoea utiuoluiftent. Nam St in Aäis cap, 14, St ir.non diftimilia prorfus his prædicauit Apoftolus. Videmus item no uulgarem dci rerum^ diuinarum cognitionem in quibufdam Gentilibus nôomnino peftimæ fidi. hominibus fuifte.Vcrum ea in hiftorps St philofophcrum libris copiofe exponuntui, Gerte ut ex multis unum çroferam.unus Seneca plus fynccrioris theologiæ pofteritau reliquit,quàm omnes feré omnium fcholafticorum libri.

Ut ïam fint ipfî inexcufabiles,eo quod cum deum cognouerint,non ut deum glorifîcauerunt, net^ gratifuerunt,fcd uani fadi funt in ratio cinationibus fuis, amp;nbsp;obtenebratum eft infeiens cor eorum»

Propofita autem dei bonitate, qua nihil inter Gentes quoep omiftum, quod ad co^ gnitionem dei pertinere uidebatur,nflc urget eas St inferr,Ideo^ impietatis feelus nuL la exeufatione poteftis eluere, Conftat enim nunc quod per dei reuelationem agnoueri tis deum,ipfum tarnen deiloco non habueritis,neq; iuftam illi dederitis gloriam, itaep ueritatem eius detinueriiis in mendado. Cæterum iftud peccatum maxime ampliftcat, cxpofitiscognatis quibufdam, cuiufmodi eft ingratitude uftiorum peftimum St arro^ gantiaquænafciturexignorantiarerum facrarum. Hæcinquamomniatum maxime pullulant, cum menti rationlue noftræ nimium innitimur, Eft enim fallaciftïmum ra-tionis indicium,St impietatum feradftimum, quo nemo ad ueram ueræ religionis co^ gnitionem deuenire poteft. Nam Chriftus in Euâgelio,Si oculus ( inquit) tuus prauus fuerit, totum corpus tuum tenebrofum erit ♦ Ergo fi lumen quod eft in nobis tenebrac funt,ipfætenebræquantæ':Reâiftimeitac]^ St elegantiftimefcripfi't Apoftolus, Gentes No« d/fequuti deimanifeftationem contempferunt.itaq; t/xaTcacoÖKo-a/iTOçt/'iaAoyzo-iUoZç au-?^,id quoduolueriitt eftfuperuacanei St uani faâi uel fruftratifunt, in illis fuis difeeptati'onibus fineratioci^ nationibus.Significat enim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cogitationem non quami’iis,fed qux fuis con

ftat

DE PE CC A T O. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II

flat neruis, cuiufmodi folcnt cffc ratiocinationes fapientum 8C difputationes philofo^ phorum,quæexprobabilibus neceffariafereconduduni.Qualia fere funt eaquae poniificii extra fcripturas pro religione fua aflerenda proferunt. Iftis autdidictmus qui bus gradibus amp;nbsp;incrementis crefcat uera religio. Primo enim ueritatem fuam manife-ftatnobis deus,non modooracuiis diuinorum hominum,fedamp;pulchritudine amp;opi ficio rerum creatarum : hinc uero fi accedatcceleftis mens emanat dei diuinarum^ re^ Graduf ueraet rum fanâa cognitio. Deinde uero qui deum cognouere,deo omnem gloriam tribuut, ƒ»/ƒ« reltgionfSgt; hunc adorant,hunc inuocant,hunc unice colunt, illi deniq; grati funt,quod tanta uir^ tus ipfum uidelicet numen miferu hominem exnihilo conditum, amp;in mundum hunc -omni ornatu comptiffïmû ceu in regiani introduâü,in hac alat,protegat,foueat, infu-per etiam immortalitate donet.Hinc nafeitur amor dei amp;nbsp;uoluntatis eius, ut lex eius au ro uideatur nobilior amp;nbsp;melle dulcior,Contra uero qfdem pene incremêtis alTurgit hu^ manaimpietas ♦ Nam ut reuelationê dei omnem afpernatur,ita diiSaminirationis unice innititur,diuina negligit,amp; carnaliaquædam fibi cudit, his omnem gloriam tribuit, iftis mordicus adhæret Sedaudiamus Apoftolumifta omnia copiofius cxponêtcm,ÔC fefe interpretantem*

Cum fe crederêt faptentes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fadi funt,amp; mutauerut gloriam

incorruptibilis dei per affîmulationem imaginis corruptibilis hominis amp;nbsp;uolatilium amp;nbsp;quadrupedum reptilium»

Planiffime nuncexplicat quomodo ueritaté detinuerint in iniuftitia,quomodo item deum non glorificauerint.fed uani fadi finnnimirfi cum fe crederent elTe fapiétes, utpo te qui feratiocinationibus fuis uerü ôC iuftum inueniffe exiftimarent,id quod ftulta phi lofophorum capita,in primis ueroidololatrae fibi arrogabant, turn maxime ftulti fadi funt,ipfa^ re infignem animi ftultitiam prodidcrunt.Nam mutauerunt gloriam incor ruptibilis dei,amp; quantum in ip fis fuit inedicibilem maieftaté eius adulterarût, Quafi ue ro illud omnium rerum principiS, fummum bonum amp;nbsp;eifentia uniuerfttatis ipfilïima, miferrimi hominis effigie, uel animantium quae infra hominem funtfpeciepoffiteffi-giari uel repræfentaritqua re nihil ftultius potuit uel cogitari quidem Sic autê conuicit Gentes fummus ille Chrifti Apoftolus impietatis, quod^ ira dei merito aduerfus tan-ram defæuiat impietatem« Ad iram enim dei dedarandâ pertinent confequentia ilia ne-pharia fcclera,dequibus paulo poft.Hic uero plurima obferuada funt Primo difeimus Sapientid muit omnem mundi fapientiam,ftultitiam effecoram deo ♦ Nam propheta apud Paulum in di^ Corinthtis dicit,Dnsnouitcogitationcsfapientüquodfintuan3e,Deindeuerofuerût qui gloriam dei ihterpretati funt ipfum deum effe gloriofum,ineffabilem 8i æternüifed uidetur Apoftolus ad illud propheticum refpexiffc,quod apud Ifaiam in 41, dicit domi nus.Ego dominus hoc eft nomen meum, Gloriam meamaltcri non dabo,amp;: laudem meam fculptilibus.Ideo^ gloriam dei mutauerunt Gentes,id eft,ad unum non omnia retuleruntjfedquæfoli deo debebantur,omnipotêtiauidelicet, prouidentia,adoratio, ’ ” ' inuocatio,cultus 8i timor,aliis quoq; comunicarunt, qua mutatione nomen dei,quocl homines quidem attinet.obfcurarunt. Per fe enim gloria dei neqjimminui ncqj obfeu ïari poteft»Hæcautcm in genere,fpeciatim uero moxexprimit quomodo mutarint,cer tc fimilitudine imaginis, quæ locutio id pollet quafi tu dicas per affimulationem imagi nistquo nos utpote planiori uti maluimus*

Ergo duo funt in idololatria confyderanda. Prius quod ipfa deo non omnia,utcon Jdohldtriiepee ueniebat,tribuit,quiidololatriæfonseftîper hocenim gloriameius cómutamus^Pofte catumt rius quod uel inuifibilê illam uim uifibili fpecie aut fimulachro exprimit, di illi nomen deitribuit:ueluifibilem aliquamcreaturam infenfibili 8C longeinferiori figura ftatuir, eam^ pro more colit.Qua in re multis nominibus peccatur, Primo,quod immenfum illud bonum miferrimo homini fimile putamus : quam dementia multis accufat Ifaias in 4o.cap. Hincqd mentes noftras non foli deo in omnibus dedicamus. Rurfus quod incommunicabile nomen dei alqs tribuimus, SC quod non foli deo feruimus unicum

11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSïTIOCAPgt;r,

UC colimus utkonueniebatfpintu amp;ueritate.Quid quod ligno amp;fópidi nomen dei tri buimus.non citra fummä blafphcmianiÆt Gentcs quidem lie peccarunt,quod nos fchptonbuSjUtoiTiniaintelligantur melius,pauloalti us repetemus,

Sunt qui à Gentibus amp;nbsp;ludæorum idololatris lignum amp;nbsp;lapides credani adoratos* quodamp;ûàcralTionbusfaâitatum elTenegarenonpoirumus, tta longe auguftiorade ffentiS deDro deo amp;nbsp;diuis eorum^ fimulachris probabimuseffedifputata. Nemo enim qui uel Geii CrD^s opinio, tium monimenta attigit,nercit Gentes plures quidem deos côfelTas,interim tarnen non nifiunum omniumrerum opificemuerefummum credidiire,adeô utfîntquipalàtn fateanturplura quidem elTe nomina,Deum tarnen unum. Hincô^ Natura,de qua mul cis Pliniu8,amp; Fatum,cuius multaeft mentio apud Homerum, amp;nbsp;coi fubiicinntur dii tt liqui omnes,nihil aliud elfe quàm deum interpretantur » Notilfima elf Macrobij fupet hacre in Saturnalibus difputatio, qui ad unicum Solis numen omnes deos referre co^ natus eft«Iam amp;nbsp;in libro de Myfteriis apud Coelium lamlichus, Opifex (inqui c) inteile âus qui 8C ueritatis eft dominus,atq|^ fapientia,quatenus in generationem progrediens occultam latentium rationum potêtiam traducitin lucem, Amum Aegyptiaca lingua uocaturtquatenus autem finemendacio peregit omnia, Sfartiliciofe fimul cum uerita» tePhthanuncupatur, Græciuerohur.cVulcanumnominant, artificiofum duntaxat confyderantestquatenus uero efteffeâor bonorum,appellaturOliris,aIias^denomû nationes habet propter potentias aâiones^ differentes. Ita amp;nbsp;Platonici fummâ fedem tribuunt Dii$ immortalibus, quorum parens princeps^is lît,quem rerumcoditorent opifîcem^ ueneramur maielfatis amplitudine ultra mundana fanâum ôC humano fer mone inenarrabilem,fed ne mente quidem apprehenfibilemtquifquis elf is (inquiunt) autquantufeunq;unus eft,uerus, bonus, ueritas unabona, bonitas una uera. Cæteri non tarn Dq quàm miniftri. Item Strabo lib, 17. refert Aegyptios quofdam duplicem fecilfe dcum,immortalcm qui omnium fitconditor,amp; mortalem.qui ex benefieqs cob ÜtittppeîUlio. latis pro cuiufuis placito nominecelebretur,amp; munere colatur « Nam antiquitas Era fmotefte,nihil aliud exiftimabatdeum quàm prodelfemortalibus.Vndefrugum,uini, legum authores,amp;quicuntj ad uitæcommoditatemaliquidattulilTent eos pro diis ha bebat antiquitas, adeo ut amp;nbsp;beluas quafdam pro numinibus coluerittuelut apud Aegy ptios ciconiam, quod ferpentes arcere conficere^ credatur. Quin SC authore Prodico Chio corpora quædam inanimaprodqs habita funt,ueluti fol,luna,aqua,terra, quod j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aduitam conducereuidcrentur.Pliniusquocp, Hiceftuctuftiflimus (inquit) referendi

bene merentibus gratiam mos, ut tales numi nibus aferibant. Quippe amp;nbsp;omnia nomb na deorum,ex hominum nata funt meritis. Plura huius generis uidere elf apud Cicero nem in libris de Natura deorum.Haäenus enim retali Gentium fententiam de Deo,S£ undedeorum nata fit pluralitas,ccrtcex benefieqs amp;nbsp;offieqs. Nam polfquä in obiiuio» nem uenit fapientia, omnipotentia amp;nbsp;prouidentia dei, protinus diuinaadminilfratio Pluralitttf deo« in plures difiribuicocpit.Huic enim committebatur cura ignis,illi cura maris,alten cui r«wi» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;piam terræ.Cocpcrc amp;nbsp;menfibus præfici Dq nominati, amp;nbsp;artibus amp;nbsp;morbis, 8(. omni«

bus fingulis^ membris,tmó Si aâionibus humanis abieâilfimis, adeo ut Oenomaus tradiderit triginta mi Ilia deorum in orbe terrarum fuilfe culta, quod amp;nbsp;ipfum uates alfe ruit Hefiodus, Et Romani in primis coluere deos pudendos.Quis enim nefeit deum Sierculium, Cloacinum,Pauorem,Pallorcm^,Rubiginemacfebrcm,Fornacem,8£ bis ftultiores ac turpiores cum deos turn dcas, Mutinum uidelicet Virginenfem, Subb gum,Premam,lugatinum,Domiducum,DomitiumManturnam,Partund3m,amp;Pria pumç'Horretanihius dicere,fed oportet ueritatemdicere.llforumfiultiiiaamp;Dæmonas inuenit, quos Apuleius animalia ingenio rationabilia amp;nbsp;animo palfiua, corpore uero aeria,tempore æterna dixit. Elfe em illos quibus nos perturbationibus adfeâos : quos Romani ueteres Medioxumos nuncuparût,quod ueluti intercclTores, deo minores ho minum autem natura fint maiores: qui concepta à nobis uota ad deum déférant, amp;nbsp;ib line nobis diuina munera ueluti juho-Itcu conférant.

SlWHUriirth nbsp;nbsp;nbsp;Conlfituta autem ad hune modum deorum innumera turba, innumera quoep coe^

perunt

DE PE CCA TO»

pcruntftatui fimulachra ad cor um cffigiata figuram,quæ de deo aliquo ftulta fibi finge bat mens,quem uel in calis efle,uel à deo in hoc conftitutum,credebat,Qy icquid ergo diuini honoris in templo.ad aram uel lîmulachrum fine lunonis, fine Ifidis, fiue Cicoa niæ à Gentibus exhibebatur, non ligno idolóue exhibebatur, fed ei qui repræfentaba^ turidolo,qui in coelis uel ab offîciis deielfecredebatur, Nerg enim dinis quicquam pri-uatim tribuebant,fed ueluti fummi dei miniftris, mediatoribus, amp;nbsp;propter uirtutes ad hoc muneris df honoris conftitutis.Prodigia italt;^8lt; figna quæ ad ftatuas fiebât, qs tan quam fecundæ cauflæ.deo autê fummo ueluti primariæ tribuebanuHuius potidimum nomineillas colebant amp;nbsp;uenerabantur» Etludæi quidem (de quibus propheta in Pfal. JuJieorttm jof* Commixti (inquit) inter Gentes didicerunt opera eorum.amp;coluerunt fimulachra lolatridt ipforum) ad hune modumferuierunt Baalim,hoc cft,omnigcnis idolis Gentium. Vi^ dentur enim Hebræi ifta uoce indifferenter uti pro omnibus Gentiû idolis,hoc potiffi^ mum nomine,quod Bel fiue Baal.fîue malis Latine loqui,Bclus, primus apud Aflyrios fuerit,cui ftatua eft confecrata,à quo ritu deinceps in uulgus idololatria irrepfitî ut nûc à capite totum idololatriæ denominetur corpus. Ad hune modum illi ipfi coluerunt o-mnem militiam cœli.hoc eft,ftellas,fiuc poeticos illos in aftra relatos deos, in primis ue ro figna Zodiaci,quod iis aliquid diuinæ uirtutis uideretur à deo datum. lidem non ui tulo alicui erexerunt ftatuam in defcrto,fed deo cceli,qui eduxerat ex Aegypto.Clama-bant enim,Hi funtdii tui qui eduxeruntte de terra Aegypti : fed Si Aaron non dicebat. Gras folennitas uituli eff,fed,Cras folennitas domini eft. Deos autem uocarut unicum ilium deum numero pro more fuopluratiuo. Nomine quidem ôi figura fiue corpore caret deus ucrus,qui fpiritus eft î ergo nomen amp;nbsp;figuram deo affinxerunt ex eo quod in Aegypto didicerant.CoIit autem Aegyptus Tauri aftrum,quod Apin uocant, ergo ad iftiusimitationemtauriquoqjformamaffinxeruntdeo,muîtisnominibus peccantes, quod Tauro ô( idolo ex auro argento nomen dei incommunicabile communicarût, amp;nbsp;quod deum inuifibilem amp;nbsp;incorruptibilem,fpecic quadrupedis effigiarüt.illo^ ipfo deum colere uoluerunt,quod dominus prohibuerat, dicens, Non faciès tibi fcuiptile, netç ullam fimilitudincm.Non adorabis cam nelt;^ coles. Vnde 8c in Pfal.ioy.dicit pro^ pheta,Fcccrunt quoqp uitulum in Oreb,amp; adorauerunt fcuiptile, 8c mutauerunt,id eft prodiderunt gloriam fuam imagine uituli fœnum comedentis, amp;nbsp;obliti funt dei ferua^ toris fui,amp;c.Samaritæ quoeg,Gentes imitati,deum quidem timcbant,fed nihilominus (ut feriptura ait) idolis fuis feruiebant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.Reg

Et hæc quidem paulo altius de peccato idololatriæ î nunc ut per digreffionem pauca ChripianoriM quoq?deerrorenoftrorum temporum quædam referam, non arbitrorPontificiam rcgt; idololatriat ligionem de diuorum amp;nbsp;fimulachrorum cultu præcipientem quicquam diftare à Gen-tilitia fuperftitione.Siquidem amp;nbsp;ipfi deum humana fpecie,incorruptibilem, figura corgt; ruptibilis hominis expreffimus ♦ Nec patrocinatur nobis affumpta in deû humana natura, quæ non in aliud quàm pretium redemptionis affumpta eft, quo perfoluto ipfam terris abftulit.ôi in cœlis collocauit,fpiritum côtra mißt, Si omnem rem in fpiritualem cultum difpofuit: fed redeamus ad diuos. Sciunt Si noftri quod Si Gentes profiteban-tar,unum quidem effe deum fummum Si omnipotentem, ex quo Si per quem fint om nia.qui folus agat in omnibus omnia,Si iccirco folus fit colendus. Cæterü mox fui ob^ bti,nihilominus deum hune per diuos operari, itaqj ipfum in illis colendum Si adora n dum effe contendunt. Aiunt enimmeritis fuis diuos maxima Si eximia à deo impetraf« ^'^»ca Si curare Si per difpenfationem cultoribus fuis impartiri.IIIos ergo abfentes fimu lachris fibi ob oculos ftatuunt,illa rebus externis Si corporels colunt. Non quod fimu lachris mutis quicquam honoris tanquam ligno Si lapidi exhibeât, fed tanquam figno diui alicuius in cœlo cum deo conregnantis.ldem prorfus,ficut auditum eft, de fua fu» perftitione prodebantGentiles t ut nunc ouumab ouo non magis difeernere poffïs, q Chriftianorum fuperftitionem à Gentili. De qua re nos olim peculiarem quendam li-brum fcripfîmus.Certe nemo pofthac dubitaueritcum par fit utrorumqjidololatria.ei Gentium hic à Paulo fitconfutata, quin Si Chriftianorum iifdem uerbis fît profligaia»

b

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP. n

Et adb uc âudent noftri nobis obiicere Patres amp;nbsp;ecclefiæ oblongam confuetudiné, Gregt; gorium in primis magnum,cuius uerba cum non omnino noftro inftituto fint contra Gregorlf fernen ria,aerbotim appendam, rcfponfurus ad ea quoqj quæ nobis aduerfa uidentur, Grc« tiade pmuhf gorii iucp uerba ad Serenum epifcopu Mafliliefi.Par.io.epiftola 4.fic habenttPerlatum Chris excuffit, ad nos fuerai quod inconfiderato zelo fuccenfus fanäorum imagines,fub hacquafi ex cufatione neadorari debuiiTentjCÓfregeris.Equidem quod eas adorari uetuifies omnü no laudamuSjfregifieuero reprehendimus« Die frater à quo faäumfacerdoteauditum eft,quod tu fecïftiî'Si non aliud,uel illud debuitreuocare, quod defpeâis alijs ^ratribus, folum te fanâum 8C fapientem effe credidifti. Aliud eft enim piâuram adorare, aliud per piâuram hiftoriæ quod fit adorandumaddifeere. Nam quod legentibusfcripturs hoc idiotis pidura præftat cernentibus. Quia in ipfa ignorantes uident quid fequi de^ béantJn ipîa leguntqui literas nefciunt. Vnde ôC præcipue Gentibus pro leâione pp duraeft.Frangiergo non debuit,quod non adorâdum in eedefiis ,fedad inftruendum folummodo mentes fuit nefeientium collocatum. Et quæ fequuntur« Haâenus enim Slmulnchrd ad Gregorij uerba bona fide recitauimus.quibus tria mihi uideniur propofita, Primum, cnltumgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imagines fandorü non ad cultum effe proponendas ♦ Quod fi proponantur,omni mo

do reluâandû. Id quod uehementer pugnatcum religione Pontificia,in qua diuorum fimulachra fupra quam conueniat, amp;nbsp;maiori ardore, q apud Gentes unquä coluntur» Interim nemo ex Pontifieijs eft, qui hoc ex Gregorio obijeiat, amp;nbsp;manifeftæ idololatriz reclameuAuaritia enim amp;nbsp;compendium quod ex idololatria non fine fraude capitur, onines excæcauit. Secundum quod proponitur illud eft, quod tanto animi æftu Sere-num intcrrogaiîDic frater,à quo fadum facerdote auditum eft quod tu fecifti ƒ Id uera neminem offendcre debet. Si enim Gregorius per facerdotes intelligitfanâos dei ho^ mines,diuinos,prophetas amp;nbsp;uiros apoftolicos, quantam deus bone turbam produce^ Efiiphan^ epi« re liceretî’Prodeat autê unus c multis Epiphanius Salaminæ Cypri cpifeopus, cuius ge fcopi fententia fta qui cognofeere uelit,legat SozomenumJlle autem in epiftola quadam ad Ioan, Hie exD^ttitronyt rofoIymitanumcpifcopum,interpreteD,Hieronymo,ficfcripfit,Prætercaquodaudi ui quofdam murmurare cótra me, quia quando fimul pergebamus ad fanâum locum qui uocatur Bethel,ut ibi colleâam tecum ex more ecdefiaftico facerem, amp;nbsp;ueniffem ad uillam qu^ dicitur Anablatha, uidiffem^ ibi præteriens ardentem lucernam amp;nbsp;interro gaffem quis locus effetc’didiciffem^ effe ecclefiam,dlt;intraffem ut orarem,inueni ibi ue lum pendes in foribus eiufdem ecclefiæ tinâum atq; depiâum, Habens IM A GIN E M, QVASf CHRISTI VELSANCTI CVIVSDAH,Nonenimfatismeminicuiusima,-go fuerin cum ergo hoc uidiffem in ecclefia Chrifti CONTRA A VTHORIT A T EM Hominis em^ fcripturarum,hominispcndcrcimagincm,sciDl illud,amp;magisdediconfiliumcufto,gt; phapm habet, dibus eiufdem loci,ut pauperem mortuii eo obuoloerent amp;nbsp;efferrent, Illicontra mur murantes dixerunt, fi feindere uoluerat iuftum erat ut aliud daret uelum atq; tnuiareu Quod cum audiffcm.me daturum effe pollicitus fum,amp; illico me miffurum. Paululum autem morarpm fuit in medio,dum qu^ro optimum uelum pro co mittcre.Arbitrabar enim de Cypro mihi effe mittendum.Nunc autem mifi quod potui reperirc, amp;nbsp;prccor ut iubeas presby tcros eiufdem loci fufeipere uelum à iatore,quud à nobis miffum eft,et deincepspræcipere iN ecclesia Christi iftiufmodi ucla,quæ contra re-Offèndicutum LIGIOnem no STR AM ueniunr,non append!,Decet enim honcftatemtuam,hanc toUendum, i. magis habere folicitudinem,ut fcrupulofitatcm tollat,quæindigna eftecdefia Chrifti, ThejfaLf, nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;populis qui tibi credit! funt,Hæcex tertio D,Hicronymitomo,Putamus autem Gre

Go^enßürmer. gorio cgregiu iconodaftcn,neq5 eruditionc,neqj pietate uulgarcm, fed prorfus apofto^ licum uirum effe obieâum.qui palam dicit fanäorum imagines in ecclefia Chrifti con tra religionem noftram,8lt; contra fcripturaru authoritatem,maximo populi dei offen-diculo ftatui, Necid quidem diâum effefatis putauit, fed inuentasabftulitatq; difeer^ pfit,Reftat ergo nunc tertium illud, quod Gregorius imagines literarü loco in ecdeffis retinere nititur. Id enim nunc diffoluendum eft. Cæterum nealiquid piaculi in magni nominis uirumuidearcomittcrc, duos maximi nominis Ooâores ccdefiafticos inter fefe

DE PECCATO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ly

fefe committam.Grcgorium fcilicct magnum, amp;nbsp;Athanaiîum amp;nbsp;ipfum magnum. Hic cnim aducrfus Gentes in hæc uerba fcripfit,PhiIofophi Gentium,amp; qui apud eos eru-diti dicuntur,cum urgeri à nobis coeperint, non negant hominum amp;nbsp;mutorum anima lium formas atqjeffigies efle,qui apudcos uidcntur dti.uerum hancafferuntrationcm, kn piélurdpt iccirco fcillas imagines fingere,ut per cas fibi deus refpondcat amp;nbsp;rcueletur,non polTc hicoru fcriptu nim inuifibilcm aliternofce,q per huiufmodi fignaatqj telctas, Alq fapientiora his 8(. al ra. Athan-feit» tiora fediccrearbitrantcs.aiunt.ideo hæcfingi atqj formari, ut per ca coclefics inuocen^ tentia. tur^SCuppzreintsngdi atlt;p uirtutcs,fic^ apparentes ucrâ illis dciinfinuentnotionem.

Esse ENIM EA HOMINIBVS VELVTlLlTERAS,quærcIcgentcspofrintpcrcam,quæexiI= vide ippßimit lis infînuatur cœleftium fpirituum rcuclationem.Sf dei intclligentiam confcqui.Ita qui Gregorij «er« dem ilii perquàm fane fabalofc,neqjenim rationabiliter dicunt, Nam uteos pcrcontc- ba, mur fub iudicio ucritatis. Dicantquæfo, quo paâo per hæc aut refpondet autnofeitur dcus?Vtrum per circumpofitam illis matcriam,an per indudammateriæ formât Nam fiquidem ob matcriam.quæ iam formæ neceffitas, ut non prius etiam quàm ifta fingcgt; rentur, per omnem prorfus materiam apparuerit deus Fruftra ucro tcmpla quoep ifti fabricatifunt,includcntesintrinfecusunumuellapidemuel lignum autquamlibctaugt; ri particulam,cum hifce fubftätiis terra omnis plena fît.Porrô fi fupcrduâa effigies ap* paritionis diuinæ caufia eff,quid iam auro cætcra^ materia opus eft, ac non magis per ipfa ueraanimalia,quorum formæ fimulachra funt.deus reuelatur^Nam clarius profe* 00 dei gloria,iuxta eorum rationcm innotefeeret, fi potius per animata rationabilia irrationabilia,quàminanimata ôC.immobilia manifcftaretur.Quibus in rebus H AXia MAM iMPiETATEMinpcrnicicmfuamoperâtur,amp;c,HaâenusAthanafquerbaad fcripfimus.quibus maximu roburadderetur,fica quoqjfuperhacrcadfcriberem, quæ Laâantius uctuftifiïmus ecdcfiæ feriptor non uno loco aducrfus Gentes dixit. Id tan-tummodo de noftro.fed ex fcriptura fanda adqcimus, Gloriam uerbi domini non mi^ nus quàm gloriam nominis eius mutari,prodi^, fi fiepergamus inftitutioneminreli« gione, amp;cognitioncm rerum diuiuarum inani piduræautmutis tribuerefimulachris, Nam dominus dicit Deut.ff.Verba quæ ego præcipio tibi crunt in corde tuo,amp; narra-bis ea filfis tuis,8lt; meditaberis fedens in domo tua,Slt; ambulâs in itinere,dormiens atqj confurgens.Et ligabis ea quafi fignum in manu tua, erunt^ amp;nbsp;mouebuntur inter ocu los tuos,fcribes^ ea in limine amp;nbsp;oftfis domus tuæ.Non nego aliquem efic ufum pidu-ræ.præferiim in mathcmaticis amp;nbsp;demonftrandis rebus,at in templo nullus carum ufus eft. Et Abacuck propheta, Væ (inquit) qui dicit ligno Euigila, amp;nbsp;lapidi infenfibili Ex* citare.iftudne docerct^Sed rcdcamus ad Paulum noftrum.

Quapropter tradidit illos deus per cupidi'tates cordium fuorum, in immundidam,ut ignominia afficiat corpora fua inter fe mutuo,quots« quotcommutaruntueritatemeius mendado, amp;nbsp;uenerati funtcolue:; runtep creatura plus creatorem qui eft benedidus in fæcula. Amen,.

Ex contemptu dei enafeuntur omnis generis fccleraatlt;j peccata, dequibus Gentes nunc accufat. Hadenus enim impictatis falfæue religionis côuicit, nunc iniuftitiæ quo-que redarguit. Ad ThefTalonicenfcs quidem idem fcripfit. Non uocauit nos deus im-munditiæ caufia,fed ad fandificationem, Hæc enim eft uolutas dei fandificatio ueflra, wabftineatis àfeortatione, amp;nbsp;fciatunufquif«^ ueftrum fuumuas poffiderecum fand» ficationc8lt;honorc,noncumaffeduconcupifcentiæ. Porto Gentes manifeftationem amp;nbsp;uocationemillam dei neglexerunt,imö prodiderunt.Tradiditcrgo cas deus in cupi-ditates cordium fuorum. Atquitradcndiuerbumpcccatorcm culpa non liberat, quafi Tradenii ucr^ dominus tradendopeccct,homotradcnti obtempéras,culpa uacet. Bonus enimfimul ttw« amp;nbsp;iuftus eft dominus,peccarc non poteft,nec^ ulla apud eum iniquitas eft, quemadmo ufurpetur» dum 8lt; nulla apud cum perfonarumacceptioeft. Aperit crgofeexæquoomibus,ficut iam audiuimus,quodfeGentibus manifeftarit: hic ubiobuiam ueritatem auerfarétur, ipfæ fua culpa pcrierunt.Cum cnim lucem fugimus,in tenebris maneamus oportettut

b X

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO CAP» I»

nunc omnis culpa non dei,fed noftra fit»Facit ille quod facere debuit t nos uero ex congt; geniio malo tenebras qnàm lucem malumus. Hine iufto iudicio tradit nos nobifipfis, id eft,perniittit nos noftro iudicio, utuiisnoftris ingredianiur, tunc uero ambulamus in tenebris.Porro qui in tenebris ambulat dicete domino,nefeitquo uadat» Nam ft ocu lus nofter lufeus fitjOccefTarium eft totum corpus tenebricofum efte. Malum itaq: non à natura dei, (quamuis non negemus deum omnium efle authorem, deniqp Si malum ipfum quadam ratione à deo eile) fed à natura noftra proftcifeitur » Bonum condiderat hominem deus. Quicquid enim creauerat bonum erat. Homo autem fua inobedientia mala^ cupiditate fuperatus in bonitate non perftitit,red fuapte culpa excidinunde nuc omnis mali femina.Et uinum per fe quidem bonfi eft,noftro uitio malum fit. Hine pro pheta Ofeas,Perdido tua Ifraël,tantummodo in me auxibum tuum.Etlacobus apofto lus,Deus ut malis tentari non poteft,ita nee ipfequenquam tentât,imo unufquifc^ ten^ tatur dum à propria concupifeentia abftrahitur Si. inefcatur. Deinde uero pofteaquam ea concupifeentia concepit, parit peeeatum:peccatum uero patratG,progignit mortem» Ideo^ morimur non dei boni culpa,fed noftro malo uitio. Si nunc iftis conféras alios fcripturae locos,Si obferues morem feripturæ quomodo de hoc negotio loquatur,coni peries deum neminem tradidiiTe, nullam^ Gentern puniuiife, nid prius ei fefe prorfus manifeftarit,imô nihil omiferit, quod modo ad falutem fpeâare uidebatur. Etenim fic non modo cumPharaone, fed cum Hierofolymorû quoq; urbe egit. Cæterum ubi illi obuium deum declinarent Si auerfarentur,ipiis fefe fubtraxit. Quod ft auferas ex orbe Solem,nihil nid craiTiiTimae remanent tenebræ»Ita ablato a' nobis deo,traditi fumus inf quitati. Atqui propria ingradtudo Si inobedientia tradidit nos. Quod em fefe deus fub trahit,xquitatis Si iuftiti^ eft,ad eum modum puniends ingratitudinê noftram.ldeo^ probepenfitandumquod Apoftolus hoc loco non dmpliciter dicit, Deus tradiditcos in concupifcentias,fed cu conditione Si fuppaâa cau(ra,Tradidit,fed co tradidit, quod ueritatem eius mendacio commutarunt,id eft,prodiderunt. Ergo priufquam traderen tur uiderunt quid uerum, iuftum Si aequumtat cum uidere nollent ( iuftitiam enim dei fuaadulteraruntiniuftida, hoceft,ueram religionem falfa uitiarunt) ipfos fibiipds,hoc eft,cæco rationis iudicio,ueluti tortori Si cæco duci cömifit,cuius aufpiciis tandem tarn foeda patrarunt.Nemo igitur pofthac deo peccati fui culpam imputer, fed fibiipfi Si cor ruptae naturae.lnterim uero non exiftimet fui arbitrt) fuarùmue uiriü elfe uelle uel pof-

Idcohi 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcbonü,dcuscnim ut unicusfons Sc author boni,ficiseft,qui, iuxta Apoftoliuerbum,

Philip.it agit in nobis utuclimus SCefficiamus pro bonoanimi propofito.Non enim fumus ido i.Cor.1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nci ex N O B IS IP SIS cogitare quiequam tanquam ex nobis:fed omnis idoneitas noftra

Cuitoj creatura eft.Non enim aliud quam malü ex nobis eft» Hic uero ne illud quidem prster^ eundum,quod omnis creaturarfi cultus qualifcunq; tandem fit tollitur, defi enim ado^ rabis (ut habet lex Si uerburn Chrifti) Si illi foli feruies. Gentes uero etiarn creaturis fer uierunt,imó plus coluerunt Si feruierunt creaturae q creatori. Videas SC in noftris tem^ plis non modo diuos coli,fed qfdem plus exhiber! cultus q deo ipfi, qui tarnen folus co tendus Si laudandus erat in fæcula» Annotauit hoc loco O.Ioannes Oecolampad.Prae* pofitionem nbsp;nbsp;nbsp;nô tam fuper fignificare prxter.Nam Si nos paulô ante probauimus

Exod.io» nbsp;nbsp;nbsp;Gentes agnouiftefummum deum, fed prxtereumetiam alios coluifTe, Atqui deus zc^

».Cor.n» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lotypus eft,folu8Œ coli uult Si adorari » Peccant igitur uel hodie quicunqj feruiunt créa

turis uita funâis, nue cuitu latrix,dulix,fiue hyperdulix. Hoc enim comment! affinxe^ re ueritat! fordidx monachorum greges. Cxterum ueritas clamat,Non fint tibi alii d’i.

Vf I fupra uel praeter me.Ego dominus,gloriam mearn alteri non dabo,8Cc.

tMumecum. Quamobrê tradidit eos deus in cupiditates ignominiæ.Nfam amp;nbsp;fœ* minæ illorum mutauerunt naturalem ufum in eum qui eft præter na* turam.Similiter^ amp;nbsp;ma{culi,relido naturali ufu fœminæ,exarferût in appetentiam fui,alius in alium, mafeuli in mafculos feeditatem perpe* trantes,ô^ præmium quod oportuit erroris fui in fefe recipientes»

Cupidita

DEPECCATO» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

Cupiditates ignominîæ ex more Hebraico pro contumeliofis Sd dcdecorofis pofuit adfelt;Sibus,Dc xtiiU.}sc uide Budæum in Comjinguæ Græcæ^ lam nero redit amp;nbsp;expreß-fins immunditiam Gentium taxat.Priusenimaudiuimus illas ignominia affeciffe cor-pora fuamuc autem cdiflerit,quae illa fucrit ignominia, Et loquitur defoediiTima pathi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

corum amp;nbsp;catamytorfl libidinetcontra quam öf apud iftorum poetas feueritcr diäa com perias.Quemadmodum uero ifta fœditas omnibus fæculis deteûabilis, ita apud Græ-cos 8C Romanos niniium ufitata fuitî atcç utinam uel hodie nepharii fceleris fufpicionc carerêt.Sodoma olim fada eft publicum amp;nbsp;perpetuum totius orbis exemplum,quo di-ßcimus quantum dominus id flagitii oderit,Quod fi diuinare licet, iam ego Paulum hic magis locutum credidetim de obfccenitateSacrorum Gentilium, quàm de plebeia ifta Turpifudofd^ fœditate,Slt;fi non negem deifta quoqj intelligi pofletfed quadrätius illud eft. Hadenus croru Gentiliu, enim de fuperftitione differuit,nunc de frudu eius fcribit. Quafi dixerit, Gentes uera re ligionenegleda,fua potius fecutæ funt cofilia,idola Si. facra, iccirco iufto dei iudicio in= uentis,amp; facris fuis relidæ funt,quæ poftea eas prorfus dedecorarüt. Nam Auguftinus de Ciuitate dei lib.ff.cap.9.amp; iterum lib.7. cap.ii.amp; is, tarn turpia 8c nephanda refert de Priapi fafcino,de^ turpitudinefacrorum Liberi patris,8lt; Cybeles, quam alii Berecina thiam fiue matrem deorum magnam uocarüt.ut nemo fine ftupore poffit legere, quod tarn nephanda fcelera apud iftos deorum cceperint dici myfteria.T.Liuius decade 4. li« bro p.copiofeadmodum ftupenda quædam refert de abominandis Bacchanalium fcelc ribus,amp;inter reliquafic ait Hifpalam dixiflejPrincipiofacrariumidfceminarumfuifle, nec quenquam uirum eo admitti folitum.Deinde uero uiros acceffiftc äC nodurnum fa crum ex diurno fadum,ex quo in promifcuo facra fint, Si permixti uiri feeminis Si no dis licentiaacceflerit,nihil ibifacinoris,nihil flagitii prætermiffum. Plura uirorum in- ofcelust _ terfefc,quàmfœminarumeflcftupra,Siqui minus patientes dedecoris fint, SCpigrio-res adfacinus pro uidimis immolari nihil nephas ducere. Hanc fummam inter eos reli gionem efle,8fc.His iam propriiffime fequens fubiungitur fententia, Et præmiû quod oportuit errotis fui recipientes.Hoc eft, Ethane ueluti condignam fuis moribus, fua^ religione mercedem receperüt. Veritatem enim contempferunt, fuperftitionem magis adamarunt,igitur fuperftitione fua defœdati funt. Nam quemadmodum ipfi gloriam dei mutauerunt,ita facra eorum in caufla fuerunt, quod ipforum quoq; gloria fit muta ta.Brutis enim détériores fadi funt,quæ naturalem ufum euftodiunt, pudorem^ ali-quem,ut apud Plinium eft,infitum habent.Hæc autem probe expendant quidâ quibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;।

hodieadcocordieft,non modo idololatria,fed ôCimmundusilleccelibatusamp;impius monachifmus, ne fortaffis ôC ipfi idololatriæ dignas luant pcenas,atq} honorabile inter omnes coniugiu exécrantes in nepharia prolabantur fcelera. Moneo imô fuadeo quod honeftum eft,quifq5 rem apudfe expendat, Si fi donum caftitatis habet, fruatur, fin fe-cus.confilium domini nonafpernetur.Satius efteontraherematriraonium quàm uri. Nemo fe decipiat,neqj fcortatorcs,neq; adulteri, neqj abominanda ifta partantes fcelera regnum dei poifidebunt.Nullibi inftituit dominus monachatumxnullibi prohibuit matrimonium,Iftud autem per os Pauli prodidit, Ob fornicationem uitandam quifq;

fuam uxorem habeat,8^ quæq; fuum maritum. Et iterum, Honorabileeft inter omnes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ '

connubium,amp; cubile impollutum,fcortatores autem Si adulteros iudicabit deus.

Et quemadmodum non probauerunt ilium deum habere in notitia, vehementideH itatradidit eos deus in reprobâ mentê,utfacerêt quæ non côueniebat.

Tertio iam infertquantu mali det contemptus dei.Eft autem fehemain uerbis. Probate enim pofuit pro curare, Si rei alicui diligêter incumbere.Item deum in notitia non habere,dixit pro eo quod eft,deum præ oculis (ficuii nos dicimus) non habere,uel illi« us cognitionem fiuemanifeftationem non fufeipere uel nihili pendere. Nam prius au-diuimus, Quod de deo cognofei poteft manifeftum eft illis. Atqui iftam manifeftatio-nem dei pro dignitate non fufeeperant, utpote qui fe ad creaturas Si idolorum cultum conuericranttltac^ uerborum fenfus erit, cum Gentes dei cognitionem fibi manifefta« b 5

l8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E X P o s IT I o C A P, h

tam nihili rcputarcnt, ncq; illis cordi effet fuas res ad det uoluntatem componere, deus iuftotudicio easin reprobam meniem tradidit,utbonum (iuxtalfaiæ ucrbfi) diccrent Ddt inenn libel malum,amp; malum bonum, qua tandem eô peruenere ut indigna hominibus patrarint, nnftamp;nd, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Id quod copiofîffimahaccoaceruationeexponitacdicit:

Quippe quiimpleti fînt omniiniuftitia,fcortatione, uerfutia,auari:^ tia,malitia,plenx inuidia,cædc,contentione, dolo, mah's prædj'n morts! bus,fufurroncs,obtredatores,dei ofores,contumdiofî, élan, gloriofî, excogitatorcs malorum,parentibus immorioeri,fl:upidi,padorû baud quaquam tenaces,alieni à charitatis aff'edu,fœdifragi,immifericordesgt;

Ingenereergo Sfpercatalogû omnia hominumfcclera accufat,quæn5 nifiiexigno^ rantia dei fiueperfîdiaenafcuntur.Nam quemadmodüfîdes omnis iuftitiæfons amp;nbsp;ori^ go efttlîc increduli tas omnis iniuftitix Si iniquitatis feraciffima materia eff. Ergo dei co gnitionem prædicare nihil aliud eft quàm uitia excindere, fcelehbusœ uiam prxdudc^ rencontra,dei cognitioncm non uniceinculcare,eftpeccataplâtare, « omni iniquitati uiam fternere,Proinde ueri ueritatisprædicatoresaduitia nonconiuent, fedea euange lio Chriftiimpugnant,amp; pro uiriliexcindût. Venitenim ftlius dei ut opera diaboli diP foluat,principem mundi iudicet,omnem contra uero iuftitiam docean Porto hoc loco iniuftitia ueluti genus eft ad fubieâas fpecies«Deniq; fupra audiuimus iram dei calitus corripere impietatem Si iniuftitiâ î hxc quæ fit partim expo fita cft fuperioribus, partim hifee,ueluti enumeratione quadam.dedaratur. Animaduertêdum eft illud, quod nulla erga eos ciuilitate utitur.Non enim iniuftos dixit,fed onii iniuftitia repletos. lam fequ ( Scortälfo* tur, Scortatione. Troÿvu'a fornicatio, omnemin feluxum continet,maxime tarnen libiquot; dinem,adulterium uidelicet,rcortationem, fiue malis fimplicem fornicationem, quam quida nepotes Si mcrctricii homines peccatü effe ncgant,itcm lafciuiam,obfcenitatcm, Verfulw. fcurrilitarem,5C omnem incontincntiam,i,Theff.4.Ephe,rt Verfutiam quam alii uertc runt nequitiam,ego retulerim ad auaritiam, ut fit ilia lucrandi aftutia, ex impofturis Si uerfutiis conftans,7fv/ffôç enim improbû Si malitiofum fignificat,quod Hebrxis Germanis ein befchißner kramer, Solet enim mercatorum grex fute!is,fucis, technis Si uer Aiuritia, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;futfis plcrunqj agere.Alq aliterinterpretarunt. Auaritia autem in fe habet ufuram om^

nesœfurti Si impofturæ fpecies.7rAiovs?/a enim diâa eft à TrAtô/tx^/^.hoc eft,à plus ha bendo,cum quis fraudatis cæteris,plu8 occupât quàm iurefibi décidât* VideBudæum Malitù. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Com,linguæ Gr3ec£,amp; Lucam in u.Malitia Kmla refertur ad animum degenerem Si

corruptum,in quo nihil nifi lædendicomperias libidinem.Cicero uitiofitatê dixit, nbsp;nbsp;«

inuidia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcfif*Porto quid interfit inter odium amp;nbsp;inuidiam,non minus erudite quàm eleganter ex

pofuitPlutarchus.Inuidiae elegantem deferiptionéinueniasapud Ouid. Metamorph, Ctdes, i.Iib*Ex hac folet exiftere Cædcs,qux peccatum non cft, fi fitexiuftitia,proptcr fcelera, fiat^ ab iis à quibus fieri debet.Quod fi enafeatur ex adfcdu aliquo malo, ucl uindican di libidine,uel habendi cupiditate,in latrodnfi nonnunquâ abit titulum. De hac plura in lege tabularß,amp; Matth.y.Contcntiofi uero funt illi importun! obiurgatores,litigio^ fi nxantes,qui obquamuis remaltcrcantur,dichâderi^envii ^ângkifehenkybigenmenfehen. Græcis dicuntur îfrlt;r/xaf«7!/'o/,qui ob contended! ftudiumintradabiles funt, Solcthic morbus maximas excitare turbas Si rebus optimis plurimum incommodarc* Vide la* cobi tcrtio*Hic quoc^ crediderim feditiofos Si feditioncs perftringi,quæ plerûqj à con üoliu» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tentiofis excitâtur hominibus, Cxtcrum Labco,Dolum (inquit) malum dicimus effe

omnem calliditatcm,fallac!am,amp; machinationcm ad circumueniendum. Ergo men da

Aj^erüttt, nbsp;nbsp;nbsp;cium Si omnis generis artes hypocriticas dol! nomine intellexit,afZcrZe-gt;ßilfchf,

quam alfi malignitatem intcrprctantur,re uera morum eft afperitas Si difficultas, Si op poniturbenignitati. Germanis harxey, Homincscnimprxduros Si difficiles nomina* mus harfPt Huius contrarium cft gütig vndmilt, Alii exponunt de malis Si corruptis mo* ribus,quibus leues quidam fimplicioresoffendunt,Eftquimalisaffcâibuspræditos fignificari putet,qui inepte gaudent Si triftantur, timent Si fperant quæ non oportet,

D E P E C C A TO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

Etfufurroncs funt qui tn aurcm obftrepunt, amp;nbsp;occulta malcdiccntia autdiftentionein Su/iirronn, moliuntur,aut odium alicuius rei inducerc uoluntjOzfutrdgcr.T urpilTimum genus ho-nitnum, quod omnibus fæculis 8C apudomnes Gentes pcffimc fempcr audqt. Ob- obtreilatoreh treäatorcs ucro paulo liberiores funt,fed illis nihilo meliores.Nam nbsp;nbsp;nbsp;impudctia pro

caci omnia quæ uolunt dican t,attamen famæbonorum hominum derogantjBidUefjHc rolden vnd verliinder,Dehis Erafmus in Lingua fua opufculo ut eleganti fic noftris facculis opido ncceflario.ldem in Annotât. Detrahit(inquit) qui minuit laudem alicuius. Ob-treâat fiuc obloquitur qui male prædicat de alio, Dei ofores funt, quibus deus eft inui Dei o/bres, fus,id eft,qui deum ucritatcm,amp; omnia diuina odiunc amp;nbsp;perfequuntur,Gotfs/gt;gfnd.Re-öiffime ergo uertit D, Cæcilius Cyprianus, à deo abhorrentes, tales nimirum quales prophcta pingit,qui dicunt,Recedeànobis, fcientiam uiarum tuarum nolumus.D.Io annesOecol.Dei ofores (inquit) funt qui oderuntdona dei in proximis, ficut Cain in Abel aegre ferebat acceptum facrificium, (^i uero cxpofuerQt dei ofores cfte quos deus odiat,metalepßn fubefle crediderunt. Neminem enim nifi impiû deus inuifum habet,

Pfal.r, Coniumeliofosuocant Græci 5êf;?ài;,quafiquis dicatiniuriatoresôi féroces, Contumtlio/ît qui per uimopprimuntinopes. Contra iftud fcelnsmultoardcntiusinucxeruntpro-phctae,quàm contra ullû aliud, Hebræi id flagitq uocarunt 0*0^ • Heluetii ucro huiuf-modi nuncupant, Freueler,diemengklichzwingend vndbfgxealtigend, (jualcs crant Sodomitæ, amp;nbsp;in libro ludicum Gabaonitæ,Eft apud quofdam ÔC grex Catilinæ,8( manipulus Clo dianæ faäionis,prorfus huius farinæ confcelerati homines, qui 8i elati funt,hoc eft fu- Ebti. pcrbi,qui ultra C3eterosfefeefferunt,amp;alios omnescontemnüt,imô nihil nifi quodipfi fcccrint probant,reliquorumopcramcontemnuntSfirrident, Hos Hebræiappellant 'C'y'?, Gcrmani Die JfoîtjcnüfeermwtigcnidtjfnlMt, His affines funt Gloriofi, Seiet enimela- Glorio/t, tus cfregloriofus,EtLauren.Valla,Gloriofus (inquit) affedionem fignificat, AtCorn, Pronto, Gloriator (inquit) non habet cauflam gloriandi,SC tarnen gloriatur.Taliseft miles illeTercntianus.Tales funtquotquotplura (utaitVIpianus) promittuntqpræ-ftare poffunt,uani homines,rumfeJer. Præterea recenfenturSC malorum inucntorcs, qui MdlorwiniMKC» non contenti malis quibus indies polluuntur, infupcr amp;nbsp;noua quædam comminifeun torct. turtimo inuenias quædam naturæ monftra.qui præmia qs ftatuerût, qui noua tormen ta uel nouas uoluptates inuenirent.Illud em Pha'aris, hoc Sardanapalus fecifle Icgitur, Quidreferam de fupcrbiæfaftus luxus^ SC pomparû miniftris, qui fubindc nouas uc-ftium faciès inueniuntî’Quid dcmercatoribus in malis tricis.fucis ôCimpofturis inueni endis opido qfagacibus? Ç^iddicam deiurifperitis quibufdâ, apud quos nullum ius, fed fumma eft iniuria^Nam plana implicant,clara obfcurant,fimplicia^ peruertunt, ut aâio longius prorogetur,ô(hoc etiam fit fumptuofior.De aulicis ôC nobiliû quorundâ inuentis nunc nihil referam.Totus cnim orbis non nefeit q fint prudentes in nouis tri butis SC uedigalibus inueniédis SC colligcndis. Hoc ipfum amp;nbsp;Erafmus aceufauit in Chi liadibus adagio A mottuo tributû peterc. At illi qui parêtibus, uel qs qui parentS loco Parentibtu im* funt,immorigcri funt,non modo diuina,fed humana quoqj legedamnati funt, Stupi morigeri. dos uocauit otc'ujUCTid’.quafi tu dicas amentes SC fenfu carêtesîbrcuiter.q funt,qui homi- stupidly nem cxueröt.nec^ ullû peccati uel boni fenfum habent,fed obbrutuerunt,lapidibus Si ligno fimiles (iâi,vnuerniinfftig oder vyhifche menfehen^ lam uero ctujoôhkouGræcis conuenta PdiSorow r«a dicuntur fine contraâus,qui certis folentcoire conditionibus, cuiufmodifunt emptio ptoret» ’''es,uenditiones,locationes,Ç^i ergo iniftis fidem padam non præftât, padorû haud Quaquam tenaces funttquales noftra fæcula plurimos habent, qui aut depofita negant, autmutuodata concoquunt,autlocationemuelutipeculiflpo(fidcrcuolunt, ideppræ-texiuquodamChriftianf charitatistcum reuera fures fint Si impoftorcs. Et apud Stoi Sîneaffèilu» cos affedibus carerc fummalaus eft. Idc apud hypocritas Catabaptiftas.fed Paulus ui-tiouertit,fiquisalienusfit ab affedione. Nam sopy« adfedus ille humanus pietatisSi charitatis eft,quo parentes tanguntur erga liberos,uxor erga maritum,8i frater erga fra trem,8iuiciffimhicergaillum,luq} «sofgt;o»uocantur (tefteErafmo) quieôproceflerut in uiliiSjUl ad hos quo(^ communes affedus Si ad ipfum natur^ fenfum obfurduerint,

b 4

lo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPO s IT 10 CAP. I.

Eiufmodi homines Heluetii nuncupanius,vnmfnfefcc„. Fcedcra ucro apud Genres quo* que facrofandia fuerunt. Apud cas enim capitaleerai foedus fregilTc. Itaqj Chriftianis maximo uitio uerti debet,fi q qui fapientiores efledebebant, incrcdulis fint détériorés, mendaces, amp;nbsp;fœdifragi. At ijdem prius prudenter excutiunt cum quibus foedera pangt;-ganuSiquidem Deut.y.fcriptum eft. Non inibis cum impijs foedus, neqj fociabis cum cis coniugia. Paria Paulus fcripfit in i.ad Corinth, «r.cap. cstovJ'h fodalitatcm quoq; fi* gnificat,ut intelligas intraâabiles.fibi uiuentes, erga neminem iure neccflitudinis uten tes.Eft qui Sccüjói»^»^ irreconciliabiles interpretatus fit,qui uidelicctfemel offenfi in gra brnnifericordet tiam redire nolint,ôC fi ipfi priores offenderecoepennt, Immifericordes autem uocauit, qui(fiXauT/ûucæcati, fua in omnibus amp;apud omnes quærunt,amp; nulla commiferatione tanguntur,adcô ut iuxta prouerbium, Quifquis uel aliquid polTidct, hoftis iudicetur, tantum abeft ut cuiufquam miferia tantillum permoueantur.Tales feris multo funt tru culcntiorcs,quas uidcas nonnunquam amp;nbsp;mifcricordia affici. Voluit autem Apoftolus hoc Catalogo omnis generis flagitia comprehenderc,iifdem^ Gentium animos uelu* ti obruere.Rcdliflimeenim Erafmus in AnnotHic a'auafifo»o'^ioç,id eft congeries uerbo Ulte 'm Gritc'K rum(inquit)amp; oco-iwAto/j mire facit ad orationis impetum amp;nbsp;uehementiam. Et efl,Latmuf red vofjioia'la^ non folum ad iucunditatem facit, ucrumetiam ad odium 8C inculcationem rci dere no potuit, moleRxîuelutiridiaisdemanifefiomendaciOfHocnec^fcriptiineqjpiâiüea ufquam.

Hf cum lufti'tiam dei cognorint,hanc uidelicet,quod qui talia agunt digni fint morte,non modo ipfa faciunt, fed præterea complacentiam quoc^ in fjs habent qui faciunt.

Vcluti poftliminio rediens amolitur quod obqci potueratjed amp;nbsp;pcccatum eorum fic gt;nbsp;utfefe co prorfus liberarc nequeant ♦ Nam ne quis ignorantiam praetexeret, Nefeiuimus nos iftis homini agnatis peccare morbis, præuenit amp;nbsp;ait. Hi omnes qui ca quærcccnfuimus patrarunt,non ignoraruntdcum ut omnipotentem, ficiuftum quo* quccflcamp; mali ultorcm. Hocenim omnium didatdiuinitus infita ratio. Interim uero (iamenimpeccatum amplificat) non modo non deftitcruntàpcccando,fednonfatis effeputarunt fi ipfi ifta patrafient nifi amp;alios improbitati ftudentes iuuifient,illorum^ fceleftiftimi mores fumme placuiftent, inuenias enim homines confceleratos, qui 8C. alios ad ftagitia inuitant, amp;nbsp;ex nulla rc maiorem uoluptatem,quàm ex improbitate alio rumcapiant.Hodie peccatoribusaftentiuntur, qui uitia ex officio puniredeberent, fed ad condonandum facillimi,unde patroni uerius fcclcrum, quàm patriæ patres nunÿ cupandi funt.£t fane peccatis aliorum affien tiri,etiamfi ipfe non facias,tamen ftagitium cft nephandum. Annotandum amp;nbsp;illud J^iKouufna. quod hic uerterunt iuftitiam, alibi ex* poni indicium,ueluti fi tu dicas morcm iuris fine iuftitiæ, quem aliquis in iure exercen» dofequatur.

CAP. H. Prætereainexcufabilis es ô homo quifquis es qui iudicas ♦ bJam hoc ipfo quod alterum iudicas, teipfum condemnas, Eadem enim facis tu quæ iudicas.

Sunt qui A/o iliationis purent notam, amp;nbsp;legantProptcrca:ego continuationis puta* ucrim effe particulam.Hadenus enim aduerfus cas Gentes cauffam cgit quæ in manife ftariis uiuebantflagitns,apud neminem non damnabilesmunc aduerfus eos quotp di* fputat,qui apud Gentes fanâimoniæ fpecicm præ fc ferebant, fed re uera improbilfimi crant,Habueruntenim amp;nbsp;Gentes fuos hypocritas, qualehominum genus Philofophi fucrunt hypocriticum malum. Hi enim de uirtutibus,iuftitia,æquitate, temperantia 8C terrenarum côtemptu, fplendide difputabant: præterea Si in uitia acerrime inueheban tur. Si uoce Si ftilo ftomachantes ita corrumpi ftudio fcelerum mortales, itaqj fanâe in fpeciem Si palàm,feddomi fuæ turpiffîme uiuebant. Non enim rapiebant, fed frauda* banunon fcortabantur,fcd libidine interim diftendebantur. Id quod Si Lucian, apud Græcos in Nigrino, icaromenippo Si Conuiuio Lapitico feftiueadmodü fuggillauit. Hos ergo hypocritas Si Gentium monachos hoc loco protrah it Paulus, Si peccatorcs elfe

I

I

DE PE cc ATO. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;il

cffc probat.Clamabant illi, D i fpli cent fcelcra,accufamus peccata,ad uirtutc anitfiamus ' omnes.Paulus cnim iudicandi uerbo hoc loco ufus eft pro accufandi,protrahcndi, cul pandlue nominc.Et uelut ex abrupto fe illis obiicit 8( ait: Sed ne uos quidem à peccato alieni eftis,qui alienorum morum acerrimi cenfores eftis * Nam amp;nbsp;ipft peccatores eftis.. Probat,Quifquis aliu accufat,hoc ipfo fefe accufat,ft modo id faciat quod accufatPhi* lofophi autem hypocritæ id ipfum quod damnabant faciebät « Proinde hoc ipfo quod alios accufabantjfeipfos damnabant, fuo fefe iugulantcs gladio. Habes egregium anti« ftrephon Si. nexum indiftolubilem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Scimus autem quod iudicium deieftfecundum ueritatem aduerfus cos qui talia agunt.Cog{tas autem hoc Ô homo,qui iudkas eos qui ta^ lia faciunt,8i racis cadem,quod tu effugies iudicium deif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Negabant illi fe tales cffe,quales Paulus uideri uolebat: itaqj iterum pcccati cos con^ Adwerf«« hy^o uindt.Alli authunc locum fic cxponunuFacilc fe quis cxcufat coram hominibus, feep pro iufto innocente uenditat.Siquidê homo ab externis iudicat, amp;nbsp;hie facile faliitur, exterum deum nemo neq} latere neqj fallere poteft, qui corda intuctur amp;nbsp;renes fcxuta^ tur.Huius itaq^ iudiciû uerum eft. Ego uero crediderim hypocritas hie ut Si alibi apud prophetas pro fua grandiloquctia,diuinam allegaffe iuftitiam, quxtam fceleratos iam olim uindiäa fua opprcffiifet,fi modo ita haberct res,ficut Paulus habere dicebat,Proinde refpondetPaulus,Slt; ait,Nec eft quod iafletis fcclcrum impunitatem,quafi iufti fi« lis, quod haâcnusdiuina ira peccantes non opprefterit. Certo enim punit dominus pecata,fed fuo tempore. Iudicium ergo pofuit pro uindiäa.Et fecundum ueritatem di xit itUotifmo Hcbraico,pro eo quod cft,uerc:ita fenfus erit, Iudicium dci eft fecundum neritatem,id eft,dcus re uera puniet.Id autem figura quadam.quam rhetores Grxei «v« K0(VMo'/|U. noftri communicationem uocarunt,comprobat,Iterum cnim à proprio ipfo« rumiudicic pendettquafi dicat,Vos ipfi dicitis illos panas deo daturos ultori,qui talia faciunt,qualia uos facitis,qui ergo fit utipfi uobifipfis fimilc iudiciS non ftatuatis tquot; An in aliéna cauiTa oculatiores fumus quàm in propria Gerte fi alios punit qui hoc ipfum quod uos facitis faciunt,uos quoq; iudicium ,id eft uindiäam dei,non eftugietis.Proin de peccatores eftis,non excufante uos quod uindióta haâenus dilata fit.

Aut diuitias bonitatis illius amp;nbsp;tolerantiæ longanimitatis^ contc:« mmsjignorans quod ilia dd bonitas ad pœnitendam te inuitatC’ fed iu xta duritiâ tuam cor pcenitere nefeium colligis tibi iram in die iræ, amp;nbsp;reuelationis iufti iudicq dd.

Rurfusnelonganimitatcdeiabuterentur.acdiccrcnt,Siitacpmalfinonfinitimpuni De longMimi* tum,nos uero mali fumus,cur diffimulauithadenus Gerte magno argumento eft ilia täte det, diuturna impunitas nos non effetales, quales dicis Paule. His iam uelutibenignus ali-quis creditor debitori fuo débita neganti, co qd multo iam tempore debitu non popo-fcerit,refpondet. An hanc pro benignitate moraœ gratia refers, ut nunc mihmeges de bii5,^d tui mifertus.iftud repetere diftulerim haaenus ? Etem Paulus orationé interro-gaiione uehemeter incedittquafidicerct, Qua tandcfrontelonganimitatéoptimi dei in ‘^«fenfionem impietatis ueftrx audetis induccrc^quafi uero flagitfis ueftris faueat,quod quot;'tiltahadcnus erga uos benignitate ufus fit. Non ideo panä diftulit,quod ueftri mo-placeant, quin potius longanimitatc ilia fua ad refipifeentiä inuitarc uoluit. Quêad-modutn enim deus iniquitatê non uult,fic neq; peccatoris morte uult, fed magis ut con uertatur Si uiuat.Nemo ergo pofthac abutatur tolerantia dei.quafi reda ambulct,quod Abufut lotigdtti hadenus impune in crrorc ambularit.Iuftitia Si uoluntas dci fpedâda eft,non multitu- mildtis. do,non confaetudo,non diuturnitas.Nam Si Ladan.author eft Gentes potiflïmû ob-uertiffe diuturnitatê Si impunitatê error! fuo.Iis cnim ccu infallibilibus argumétis con ftarc putabant,religionê in qua agebant ucrâ elfe. Neq; enim ucrifimile effe défi idfcele-ris tam diu diffimulare potuiCfe.ldem adducit SiSymachus aduerfus rcligionê noftram apud Ambrofiü 8( Aurel.Prudentiû,Iudiceni ergo ex noftris quidam g uani fint quum

li nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXP o SIT 10 CAP, n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

pro fuperftitione fua nihil aliud habent quod opponant.nifi iilud ipfum quod Gentes« Quafi uero lilæ non pluraetiamannorum millia in idololatria fua errauennt.Quin po ci us expendimus quod fequitur,Sed iuxtaduritiam tuam,Slt;c Allufii enim ad obftina tammentemqus à propofito nullis poteftauocarirationibus,Metaphoratraâa à prz duro flue Alice fiueroboretquanquam ôC lt;rKÀ)(foçdicatur decraifojrudi, afpero amp;nbsp;intra âabili,quemnosuocamus,grob vnndvnghandfam, Subditur enimquxfitilladuritia,cot uideIicetaAiiTavÓ8TO/jimpoenitibile,hoceft,quodrefipircereSf mutarinolitjfedmalitin coepta pergere uia.Sed quis eft fruâus huius non equidem conftantiæ, fed pertinaciæ» cr'taviaeJ'jid eftihefaurizas 8i recodis (abiis trafla metaphora qui thefaurum congerSt) tibijpli iram,id eft uindid:am,quæ uelut e thefauro turn profereturcum tem

Val Mrfx.W.i, peftiuum ôi deo uifum fuerit pertinacia iftam luam punire, Videturautem Apoftolus tapite It, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;refpexilTe ad illam apud Gentes celebratiffimam fententiam, Lento quidem gradu ad .

c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uindiâam fui diuina procedit ira,fed tarditatemgrauitatefuppliciicompenfat.Eftamp;a-'

‘ nbsp;nbsp;nbsp;pud Plutarchumliberelcgansdciis confcriptus.qui tardepuniunturà numine.Alq ue ’

ro annotarunt Hebraifmumilium Diuitias bonitatis, pofitum pro ui amp;nbsp;ingenti copia ’ benignitatis,feuabundanticopia,Et ^hsóth/j bonitatem uelpotius bcnignttatemeflc^ i dum quis ufui omnium cxpofitus eft. Sic enim finiunt earn philofophi, Benignius eft uirtus fua fponte ad benefaciendum expofita. Patientia autem fimplex eft malorum to* lerantia.Sedlonganimitas expedationem Si diuturnitatem patientiæaddit,da;einerniit , vjiittdig wirt,Et quia dixerat,Et reuelationis iufti iudicii dei,nunc fubiungit.

Qui reddi'turus eft unicuicp fecundu opera fua,his quidem qui per* feuerantes in benefaciêdo gloriam di honorem di incorruptionê quæ runt, uicam æternam : i)s uero qui funtcontentiofî di ueritati quidem non obtempérant,fed obtempérant iniuftitiæ,uentura eft indignatio, di ira,afflidio di anxiztais, aduerfus omnem animam hominis malum perpetraniis,ïudæi primum fimul di Grxcû Gloria uero di honor di pax omni operanti bonum,Iudæo primum fimul di Græcot

De iijfe iei in* Nunc enim àfpeciali ad generale delabitur,ôf breui quadam digrefiîuncula,quæ ma ximcad rem prxfentem facere uidcbatur,demonftrat, apud deum eflemali fcelerumç mulflam.ficutSC boni uirtutum^prxmium.Primo autem in genere proponitiuftum aliquando reuelandumeifedei indicium, iuftum inquam quod unicuicy fuum tribuat, neq;hominum morecorruptum fit.Protinus ergo fequitur. Qui redder unicuic^ fecnn dum fuaopera,Sed amp;nbsp;hoc ipfum diftributione moxcopioAus exponit,His quidem qui perfeuerantjamp;c.Perfeucrantia enim in bono nifi adfit, nullius penfi fuerit quod coepc' ris.Pergcndum in iuftitia.Qui enim perfeuerauerit in finem ufqj, hie faluus erit. Quod fi quæras quibus namin rebus potiffimum fit perfeuerandum: 8C quid in primis facere conuenianaudi confilium Pauli Si quærito gloriam, honorem amp;immortalitatem fiue incorruptionem.Hic autem locutus eft Paulus more uulgi quod gloriæ Si honoris no^ mineintelligit quicquidhoncftum,ucrum,iuftumamp;purumeft.SicHeIuctiidicunt,Er labt löblich vnd eerlichJd eft,fanäe Si iufte. Sed a4)fl?a-/ct|U,hoc eft,incorruptioncamp; immor^ Ialitatemquærunt,quicontempti8 iftis terrenis Sfcorruptibilibus bonis, uera bonauit cutes Si ccdeftia maluntltaq; qui fände,pie,fobrie Si iufte uixerint. Si in pietate perfeue rauerint sterna uita donabuntur. Contra uero damnabuntur qui contentiofi fuerint, C^ntenliop. nbsp;nbsp;Suntautemcontentiofi quotquot fuperbiaclati Si pertinacia impexi à prauoanimi in^

ftituto ne latum quidem culmum difeedunt, fedfemper in promptu habent quod dp cant,objiciant,peruertant,conuiciis^ uelitcntSic enim amp;nbsp;Paulus exponit quum dicit, Qui ueritati non obtempérant, fediniuftitisobtempérant. Tales inquam contentiofi funt,Hi peccata fua non agnofcunt,ergo deo peccatum fuum non confitentur, iccirco manet peccatum,Voluit ergo Apoftolus iftis finem imponere contentionibus, quibus Gentes fe fubindepurgare uolebant, Quafi dixeritt Quid uero uerbis opus.Tlt;^tcatores eftis.

DE PECCAT o* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ij

eftis.Qutd adhuc cótenditisgt; fatis peccatu eft alias,ut nunc no conueniat contendofam pertinaciam aceruo peccatorum fatis alias fuper^ grandi imponere,Nam qui content tioft fuerint mifere peribunt. Id quod horribili uerborum turba ex Sophonix i. capite defumpta figurât dices, Ventura eft indignatio,8lt; ira,amp; tribulatio, amp;nbsp;anxicta8,non mo do aduerfus unam atq; altera Gentem, fed aduerfus omnem quoqi anima hominis, id eft,aduerfu8 omes homines uiuêtes qui malü pcrpeträt.Nulla hic eft Gentiû diftinäio, iîue ludxus due Gentilis fit,ft peccarit, peribit* Iftis antitheft quadam opponit contra-' rium membrum,Gloria uero 0lt;honor,amp;c, Vbi glorix amp;nbsp;honoris uocc ufus eft pro o- Qgowo^o fcri mni eo quodcelebrc.iucundum, ccclefte amp;nbsp;xternum eftjut amp;nbsp;confcientiarumanimiue pf«r4 loquatur tranquillitate nihil melius,fuauius Sinobilius eft:,Atq;hociuftitixprxminmeft,Hiclo depr^etnio« eus iam exigeret utfuftus de Præmio 8C operum merito differercm, nifi id apud uetereS D* Auguftinus copiofe admodum abfoluiffeuSi noftro tempore multi cum eruditione turn pietatc prçclari uiri idem prxoccupaflent.Paucis ergo* Quemadmodum nemo ha ôenus nifi impfiffimus quifq; negauit malum ex nobis efte ei^ malo dam nadonem iu fto dei iudicio debcri.ita nemo negauit uirtuti fuum prxmium effe.Cætcrumid hoc lo^ co adieäum.id præmq uirtutibus non noftrarum uirium, fed benignitads Si gratix di-uinx refpedu debcruOmnis enim uirtus noftra non ex nobis,fed ex deo eft.Ergo cum prxmium uirtuti debeatur.id quidem gratix no noftro refpedu fit. Siquidem gratiam confert dominus ut credamus, hie fides non eft otiofa, fed operator, quicquid ergo fit fidei uirtute fit,adeo ut nunc caput femperredeatadcirculum.Ergo cumferipturaope ribusmcrcedem tribuit,id humano morefacit,quidenim rémunéras bone deus ( utin quit Auguftinus) nifi tuu opus^ Cum enim tu efficis in nobis Si ucllc0lt; perficere,quid obfecro relinquitur quod nobis uindicemus^Cxtcrum cum homines partim inciten-- H. ZwÎMgl. 44 turpromiifisadbonum opus,partim tarn benigni acliberales fint, uteis, quos benefi' regc chrifl^ cio aftecerunt,dicant,Ego iftud tibi debui,tu bene meritus es,ne fe abficiat in mendican tium numerum qui beneficium accepit. Vult enim qui ahum amat cauere ne is deieâo fit animotiam deus quoqj quos amat,multo magis erigit fua libcraliiatc, non ad cotem ptum fuum,fed ad cultum amp;nbsp;obferuantiam j Si qux ipfc per nos facit, nobis tribuit, SS. uelut noftrarémunérât,cum illius fit non tantum quicquid operamur, fed edam quicquid fumusacuiuimus. Deinde folet deus loqui cumhominibus hominu uerbis atqj more.Cum ergo homines fis dent qui funt bene meriti, amp;nbsp;qux dantur mérita appellan tur,iam deus fua quoqj dona mcrcedem aut prxmium appellat.Ncmo ergo negat prx-mti autmercedis nomen in facris inueniri, fedipfapietas poftulat utloco liberalis doni ufurpctur.Quid enim obfecro mereatur,qui per gratiam eft,ô( per gratiam habet quicquid poflidctî’Hxc ex fanfli hominis,cuiufdam monumentis.Pergimus in Paulo.

Non enim eft perfonarum refpedus apud deum.Quicuntç enim ft nelege peccauerunt,finelege amp;peribunt:amp; quicuncß in lege peccaue* runt,per legem iudicabuntur.

Redit unde fucrat digrcffus,amp; ne quis clabcrctur Si peccatorem fc clTe negaret,quod legem non habueritfcriptam.Poftea enim audicmus.Vbinon eftlex,ibi ncc prxuarica fto, prxoccupat Si dicit, Nec eft ut quifquamfibi placeat quod ucl Gentilis uel ludxus fit.Nullum enim apud deum perfonarum diferimen eft,fed in quaciiqj Gentc (id quod Petrus dixit Ado. lo.) qui benefeccrit rccipieticontra qui male fccerit inucnict. Qui enim fine lege peccarunt, fine lege peribunt. Quod quidem non idco dixit quod pu-taretGentes nullam habuiffe legemî naturx enim legem habuerunt, fed fcriptam non habuerunttatq; ita fc peccato liberare non potuerunt,ac fine lege peccaucrunu id quod paulopoft copiofius exponet.Porro ludxilcgê habuerunt, ergo peccatorcs funt. Nam pcccati per legem conuincuntur. Imo ne Si hi legem accepiffc Si audiftc fatis effe duce-rent,ftatim fubiungit.

Non enim qui audiunt legem iufti funt apud deum, fed qui legem faciunt iufti habebuntur»

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EX PO SI TI o CAP, ir.

Nemo autem ludæorum, imo nullus hominum legem feruat ergo nemo I'uftus e^ apud deumjed omnes peceatores fumus. Hue fpedauitcófilium Pauli, amp;nbsp;non eo quo nonnullitrahuntcontendentesnoftræiuftitiæialutemdeberi. Quibus^tiam ifta diui Ambrofii explanatio poteft obiici,Non hi(inquit) funt iufti qui audiunt legem/ed qui credunt in Chriftum quempromifit lex, hi faciunt legem i ita Gentes incircumcifx feruant legem,

Nam cum Gentes quæ legem non habent,natura quælegi's funt falt; ciunt,eæ legem non habcntes,fibfjpfis funt lex,qui oftendunt opus Ic^ gis fcn'ptum in cordibus fuis,

Epanaphora eft, Nam nc quis ad iftam fubfifteret fententiam quam iamiam protule rat, Qui fine legepeccaueruht, fine lege peribunt: exponit nunc quomodo finelegepec cauerintjntenm tarnen lege non caruerint,amp; loquitur de lege Naturæ, de qua uaria eft Dekge«4fwlt;e apud eruditos concertatio î ego hæc paucula ftudiofis ac fimplicioribus fufficerecredi/ pauddi, derim.ChriftusIefus apud Matthxum in 7,authorcft,hacfentcntia, Quod tibi fieriue lis.idfeccris amp;alteri,contineriquicquidufpiam inlegcamp;prophetis fittraditum.Caete^ rum cum ea fentêtia omnium mentibus infculpta fit, non dubitauerim earn dici Siefle legem naturaejfic equidem diââ.non quod ex corrupta hominis natura exiftat, aut pet earn res tanta præfteturtnifienim deus corda noftratangat, nemo alterifccerit quod fi* bi fieri uelinnaturæ ergo lex dicitur quæ à deojiobis omnibus ueluti natura infita uide« tur. Et quid oro Natura aliud eft quàm perpétua operatio 8C difpofitio dei ? Hæc tradit Numen efle colendum,uirtuti operam dandam,neminem lædendum, omnibus bene* faciendum,amp; quæ his fimilia funt,quæ utiq^ ex deo,non noftra natura funt.Nam in prt mo capite audiuimus,Siquidem deus reuelauit fc illis, Sed amp;nbsp;hoc loco palàm audimus. Opus legis feriptum in cordibus Gentium,Quis uero nifi unicus ille deus in corda holt; minûfcribitÆrgo fi quid iufti eftin legeNaturæ,id quidem exdeo eftjdeo^ ficuti uifi bilibus rébus fefe Gentibus aperuit deus,ita diflamen quodpiâ inferuit cordibus, non utiqjcorruptionem 8C procliuitatem ad peccandum,fed lumen quodpiam, cuius radias amp;nbsp;ipfæ quid ucrum,iuftum uel æquum fitjCernercpoffintlftud uero cum occlufis ocu* lis declinarint,amp; ad carnis affeâiones inclinarint magis,nihil habet quod peccaro præ* texere pofTmt.Sunt itaeç Gentes peccatores,Difputauit Auguftinus huius generis qox dam erudite hbro odogintatriü quæftionum.quæft.ji, quem cui uacat légat. Hifce iam ad hunemodum probeexpenfis expofitiflima erunt Pauli uerba,quæ fichabent, Nani cum Gentes quæ Icgem non habent, feriptam uidelicet uel Mofaicam, natura interim, jnftindu,uirtute^dei quælegisfuntfecerint(Legiscnim eft dilediodei amp;proximigt; quam ifte naturæ uelutinfculpfit,) eæinquam cum legem feriptam nô habuerint, ipfæ fibqpfis loco legis funt.Quomodo^Sequitur,Qui,hoc eft quippe qui oftendunt,id eft, leftantur amp;nbsp;fentiunt opus legis,id eft,fummam legis,quæ eft.^od tibi uis fieri,feceris ctiam alteri,infculptum,non in tabulas,fed in corda.Deus enim qui corda amp;nbsp;renes fera tatur,infculpfit,Porrô quod infculpferii probatur futuro iudicio ad hune modum,

Simul atteftante illorum confeientia amp;nbsp;cogitationibus,infuper inter fefe aceufantibus aut etiam excufantibus,in eo die cum iudicabit domi nus occulta hominum iuxta euangeliummeumperlefum Chriftum, Quod autêdeus quid uerum quid falfum fitcordibus noftris infculpferit,amp;fi nunc quidem diifimulemus amp;nbsp;nefeire uelimus,adcrit tarnen dies,quo occulta hominum de* Conjcientîa ho tegetur hypocrifis: tune ipfamali confeientia fponte aceufabit impietatisôfiniuftitiæ www, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mentem hypocriticamt rurfus cuiufuis probi hominis mens fibi nullius mali confeia,

exeufabit fefe. Quo fit ut neceflitate quadam côfequatur fenfum quendam boni mali^ humanis infitum elfe pedoribus.Porrô ne quis iudicium ueluti fabulam afpernaretur, abauthoritateargumentansfubiungit, Iuxta euangelium meum perlefum Chriftum, id cft,Ccrtum eft quod refero. Orbem cnim iudicabit deus per lefum Chriftû, id quod euangelica prædicatione^quæ feripturis fulciturpropheticis,latius traditur. Hinc uero facile

DE PECCATO.

facile conieflamus unde ilia fingularis cruditio ÔCfpcâata quorunda inter Gentes progt; bitas fuerit,nimirum à deo unde omne bonum manat» Proinde fi quid honefti, ueri SC iufti apud Gentiles inuenias.id totum diuinæ aferibas fapientiæ, neqj uero prorfus cou temnas, quod non ut contemnatur, fed magis ut probetur 8C difeatur à deo per iftos proditumeft«

QVOD OMNES IVDAEI SINT PECCATORES.

Haâenusueroeuidentiflimeconuicit quod omnesGentes fintpeccatores,ereptis fufis^ omnibus quibus ipfæ fidebant prçfidiis: nunc pergit eadem ratione 8i aduerfus ludæos fcribere.Eripit enim illis quoq; omnia quibus fidebant, docet^ ipfos elfe pec-caiores.Principio autem fplendiderecenfet ea quibus cæteris meliores uideri uolebant, deinde eadem confutat, illis ipfis ueluti antifirepho conuincens eos cæteris hominibus elTepeiores*

lam uero tu quidem ludæus cognominaris, amp;nbsp;acquiefeis in lege, ôi gloriaris in deo,8c nofti uoluntatem,ac probas eximia^inftitutus ex le gCjConfidiscp teipfum ducem effe cæcorum, lumen in tenebris uerfan# tium,eruditorem infipientium, dofflorem imperitorum,habentem for mam cognitionis ac ueritatis per legem.

Iftis autem magna uerborum grauitate congerie amp;nbsp;incremento recenfuit gloriatio- Gloriatio nemgentisfuperciliofiffimæ,quodammodoiftorum grandiloquentiam ceumimefi ca. referens. Primo enim gloriabâtur fe fanâis prognatos elfe parentibus, inde amp;nbsp;nomen fortitos.Nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ludæi dicebantur,hoc eft cófitentes feu fideles, yw enim amp;nbsp;lau-

dare gratias agerefeu confiteri eft.De hoc in Gen. öC loan.s. Deinde fubdit Acquiefeis in lege) Id quod alq exponuntjrequens cs in leäione uel auditu legis.Scd uideri uole» bant qui non modo non reclamarétlegi, ficut Gentes quæ fcripturam contemnebant, fed qui fecuri fint in lege, utpote qui fumma cum obleéfatione nihil non fecennt quod eafacereiufierit-Hocenim poteft uerbum îTravaTrairetôS, quod non modo fignificatac-quiefcerefedôfobleâaritamp;allufum uideturadPfal.i. Gloriaris in deo) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi«

gnificat amp;nbsp;gloriari Slt; confiderc.Cæterum eô refpexit,quod fe dei populu effe iaäarent. Gen.i7.loan.s. Nofti uolütatem) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illam dei uoluntatcm.uidelicet quid uelit,

aut quid n olit.N ec hoc tantfi.uerum probas quoqj cximia,hoc eft iadas te uidere poffe quid in requauis fiipræftabiliusîutpote inftitutus ex Icgejd eft,à cunis tener'isue ungut culis folide in lege dei imburus. Id enim poteft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Proindeconfidisteeffe

ducem cæcorum,amp;lumen in tenebris uerfantium, (^od peculiariter de legifperitis 8C pharifæisintelligidebct.Sunt autem uenuftæ metaphoræilluftriorcsantithefiredditæ, quibus Chriftus in euangeliofecundS Lucam cap.iy.ufus eft. Eruditorem infipientium, doäorem imperitorum) Hæc duo membra inter fedifferunt.Priu8 cnim eft Troa-

Hie Sefi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isdicaturqui inftituitamp;caftigat,caftigatorctarnen

uerti debere pofeit amp;nbsp;fcquens membrum ÔC fequens didiio oilt;pfóvap, qua non intellexit infipientes qui fimpliciter ôi natura infipienies font, fed qui malitiofcinfipientes funt, quiuidelicet ea quæ intelligunt malitia quadam ucl intelligere nolunt, ucl prorfus negli guntîiis uerodebeturcaftigatio fiuccorredliograuior. Pofterius eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vma/i

fignificans inftitutorem fine dodlorem imperitorum, corum uidelicctqui indodi, fed minime malitiofi funt. vhki®-' cnimeumadanimumpotius quàmadætatemrefertur fignificatingenio rcrumœ ufu parum callentem. Habentem formam) jnó^lt;paio-icgt; exem« plar fiue deformatie fine formula eft rei cuiufpiam, ad quam artifices opera fua expri-munt.Tales ergo tantos^ illi fefe in rerum diuinarum cognitione uitæcp picrate uideri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

uolebant, ut homines cçteri omnes ab fis ceu uiuis excmplis difcercquid uerum fit pof-fent. Et hæc quidem de fupcrcilio ludaicotnunc fcquitur confutatio. Lconinum enim dctrahit,0lt; arrogantiffimum genus hominum prorfusméritaperfundit ignominia, dicens,

EXPOS IT IO CAP. H.

Ipfus igitur iUe qui alium doces, teipfum non doccs t qui prædicas nonfurandum,furarisîqui dicis non adulterandum, adulterium com^ mittiszqui execraris fimulachra,facrilegium ad mi tn's: qui de lege gloria ris,per præuaricationem legis deum dehoneftas.Nam nomen dei pro pter uos male audit inter gentes,quemadmodum fcriptum eft.

Exlegepeccati nbsp;nbsp;Paucis ludaicâ gloriationem miro modo fubuertit,retorquens illam in ipforummet

ttgnitio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confufionem. Doces equidem (inquit) quodiuftum eft 8C uerum, fed tu nihilo minus

mendax 8ciniuftus cs. Alios enim doccs.teipfum non doces. At hoc turpe eft doâori,fi culpa redarguat ipfum:amp; hoc turpius, quo melius probitatê didicit. Et Chriftus apud Lucam,Quidautem uides (inquit) feftucam in oculo fratris tui, trabem autem quæ in oculo proprio eft,nóanimaduertislt;’ amp;c. Paucula icaqp hæc oppofuit magniheis iftis uer bistquaft dicat, Verfaris quidem in lege,nofti uoluntatem dei,probas eximia, dux es car corum,iumen,doâor,amp;caftigatorinftpientium, formulam quoc^inftituendi habes, breuiternihiltibi deeft, quodadplenam ueritatis cognitionem pertinettfed quidam« pliust’hocunum tibi deeft ftne quo caetera languent, imo fine quo nulla cognitio quic^ quam prodeft,morum immutatio,d( uitae ad ea quæ cognoueris inftitutio. Multa qui« dem noftis,fplendidedelege difputatis,fed nihil interim facitis. Id quod aliquot fubie^ âiscôprobatmembris.Nam ex traditione legis ftrenueclamitatis,Nonfuraberis,Non adulterabiSjNec^ fimulachra habebis.Sanâa hfc quidem amp;nbsp;bona eftprædicatio,fed ui ta ueftra ei uelut ex diametro repugnat.Etenim fures amp;nbsp;adulteri eftis,nec idololatræ mo do,fed Séfachlegi.Ipfa igiiur lex,qua uos fandi uultis uideri,magis cótra uos cft,amp; pec^’ cati conuincit.Etfanéfacilecrediderim multos inter ludæos fuifle qui palàm neq^furti neqpadulterii fuerint rei,at non crediderim proptereaipfos furti SCadulterq crimineua caffe.Nam legislator non modo ipfum flagitium legecoercercuoluit,fcd amp;ipfam con^ cupifcentemcohibcrementem. Sicenim ipfe Chriftus dominus quædam legis capita expofuitapud Matth.in r.Proinde non poterant feludæi ullo legis patrocinio à pecca« torepurgare,quin potius hoemagis implicabantur,quo magis eludabätur.Idolaquo« queexpræcepto decalogi execrabantur,amp; merito, interim ueroàfacrilegio non abhor rebant. Intellexit autem per facrilegium blafphemiam ôC omne id quo gloriam dei mj/ xime prodimuSjforfan Si furtum rerum deo confccratarum. Haud enim abs reernenn

SitcrUeffum^ tes amp;nbsp;uendentes templo expuIitdominus.Et z^ocruA/a peculatus eft amp;faailegium,nem pe cum res deo dedicatas deprædor,autinalios ufus diftraho qua'm pietas fuadet.Quo uitio hodie obnoxi] funt qui uiuum dei templum,paupcres,fpoliant, manufadum ue» roornanttrurfus qui fimulachra execrantur quidem,fed ecclefiæ bonis abutuntur.Iftis ergo tam pudendis rede fubiüxit Apoftolus, Tantum uero abeft quod ex lege aliquam laudem indipifcatis,ut ipfa lex uerius ex uobis ueftra^ malitia fit dehoneftata, Etenim cum uos Icgis cultores uideri uelitis,interim impiiflime uiu3tis,certe ilia ueftra impieras redundatin ignominiam Icgis. Aiunt enim increduli, Hæc ilia iftorum egregia religio. Ita fit ut 8C dei nomen male audiat inter Gcntcs,quodipfum etiam prophet^ maioribus ucftris imputaruntjifaias in primis in $x.dcindeamp; Ezechiel in 3s, Et hifeequidem Icgis gloriationem ludæis è manibus extorfit, fed 8c per ipfam Icgeni peccatores efie oftêditt (equentibus cripit amp;nbsp;circumeifionis fidutiam.

Et circumeifîo quidem prodeft, fi legem feruaris. Quod fi tranlgreG for legis fueris,circumcifio tua in præputium uerfa eft.

CirtumeifiOf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Alterum quo fe ultra cæteros homines efferebant ludæi,Gircumeifio, quæ maximo

apud eos in pretio erat, utpote quam amp;nbsp;ad beate uiuendum falutcmm confequendam putabant efle ncceflariam.Pofteaquam ergo alterum cui maxime fidebant.legcm, è ma nibus ipforum extorfiiret,diccrcpoterât,Si fichabctnegotium,nimirum Gentibus nu hilo fumus præftantiores,unde amp;nbsp;abieda ceu inutiÜs iacebit circumeifio. Si enim om^ nés pares aui peccatores fumus, quid opus erat circumeifione, quæ Gentern piam digt; feerneret

DEPECCAT o, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I7

fccrneretab impia^Refpondet Apoftolus,Nemo accufatcircücifionem, quæ per fcqui^ dem bona eft amp;nbsp;utilis: hoc autem dico quod uobis eft inutilis. Nam legem circumcifto^ nis non Ccruatis, proindc Gentibus nihilo meliores eftis, utrinqj pcccatores amp;nbsp;impq» Quid enim profuerit fignum quidem rei alicuius accepifte, at ipfam rem interim negle-xifte^Circumcifioenim fignum eft,amp; foederis quidem fignum.Foedus autem iftud fuas leges,id eft,fuas conditiones fua^ capita habet,quæ fi non feruaris, nihil profuerit cir-cumcifio« CxterumneminiignotamefTe credo circucifionis fiue foederis illius legem* ExcatenimGen,i7*ubi dominus dicit,Ero deus tuus Scfeministui poft te* Tu ueroam bula coram me,df efto integer«Porrô ludæi hanc legem non feruaruuNon enim deunt toto corde dikxerunt.neq} adplacitumeius ambularût,crgo circumcifio non profuit, quin potius circumcifio (quæ iam ufurpatur pro pr^rogatiua 8C laude circumciforum) uerfa eft in præputium,adeo ut circumcifus carne nihilo præftâcior fit gentili incircumgt; cifo,hoc cft,peccatore.

Si I'gitur præputium iuftificati’ones legis feruauen't,nónnc præputi* um illius pro circumcifione imputabiturf amp;nbsp;iudicabit quod eft ex natu ra prgputium,fi legem feruauerit,te qui per literam amp;nbsp;circumcifîonem tranfgreftbr es legisC

Aniithefi quadam fuperiora illuftratNec ulla eft in uerbis difficultas, modo ea quæ iam diximus non excidant. Iterum enim iuftiftcationes legis uocauit iufta, die rechty. Si conditiones feederis Deindeutin Galatis cap.x« fie hoc loco per enallagen rem pro per fona ufurpat,præputium uidelicet pro Gentibus præputium habentibus*Quô ÔC illud fpeâatquod ex natura præputium, pro natura prognatis Gentibus ad difterentiam lu dæorumeorüdixit,quiuelutinatura ludæi amp;nbsp;non ex Gentibus (ut ad Galatas feribit) pcccatores,re uera tarnen Gentibus nihilo iuftiores crant. lam ucro literam pofuitpro Litera^ fuco amp;nbsp;externa fpecie.Eo quod litera legis feinper aliquid uitæ fpiritus Si abftrufi recon ditionsue fenfus habeattadeo ut hinc cœperit litera dici quicquid externum uel ceremo nialceft.lftis autem ad hune modum probeexpcnfis.cxpofitilTimus erit uerborum Pau li fenfus,nempe hic, Pari rationc fi gentilis conditiones foederis euftodierit, quid obfe^ cro prohiberet,quo minus tanti æftimaretur quanti æftimari uult circumcifus î'imô 8C fiincircumeifus fit, tarnen propter religionem ucram præputium atqj Gentile nomen illi non iniputabitur,fed ita uerius reputabitur quafi fit circumcifus,S(c,Deinde ucro iu dicarepofuit pro accufare,conuinccrc amp;nbsp;damnaretficut amp;nbsp;Matth.n, Viri Niniuitæ fur» gent in iudicio,8(c. Te qui per literam) Quod alii fieexponunt, Te iudicabit qui fidis literæ legis Si circumeifionis notæ. Sed fimplicior fenfus eft, Iudicabit te qui per legem fcriptam,d( circumeifionis notam conuinci potes,quod tranfgrefTor fis legis*

Non cnim is qui in manifefto ludæus fît, ludæus eft : nec ea quæ in manifefto fît carnis circûcifîo circumeifîo eft.’fed qui in occulto ludæus fuerit is ludæus eft,8c circumeifîo cordis circûcifîo eft,quæ fpiritu con* ftat non litera,cuius laus non ex hominibus eft,fed ex deo,

Clarioreft prædifputatorumcauffæredditio, quamembris inter fcfecommiffîs fer» monem mira uenuftate uarietate^ figurât, ludaicam^ reftinguit gloriationem* Nihil (inquit) uobis patrocinabitur fandum ludaicum nomen« Non cnim omnes qui ludæi dicunturftatimfuntquodaudiunt. ludæus cnimeftquideumcôfitetur,eifidit8(gra» tias agit.Qui ergo corde crediderit,deum^ confelfus fuerit,cidem^ fuerit gratus,is ue rus eritludæus.De qua re pluribus loan.s.Si Rom.s. Etcircumcifio carnis nulla fuerit nifiaccefferit circumcifio cordis.Ea fpiritu confiât, non litera. Per literam autem intelli git ritum externum,per fpiritum uero mentis circumcifioncm.De qua legis apud Mo» fen in Deuteronomio capite w^Si ?o.apud leremiam quoq; in capite 4.Porrô cui mains otium fuerit contendat cum Luciferianis nofiris,qui hifee Pauli uerbis inftrudi, iufii» tiam tribuut operibus. Certè quibus tantillum animi Si pictatis cfi,uidcnt Paulum uti

Ci’'

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO CAP. in.

, conditionalibus.uiclentitcm quo Pauli fpeâet confiliutn non co quo illi detorqueni^ fed co ut humanam demoliatur fuperbiam, maxime uero ludaicum déprimât fuperciti um;id quod commodius facere non potuit, quàm fi ipfos Gentibus æquipararet. Imo ne quis uerbis fuis abuteretur,in calce adiecit, Cuius laus non ex hominibus eft, fed ex deo.Q!?^^ dicat,Cordetenus ludxum 8C circumcifum elTenon eft naturaeaut uiriü hu^ manarum beneficium, fed dei, qui in fuis operatur iuftitiam. Ita fcriptu iegimus, Quid babes quod non accepiftifQuod fi accepifti,quid gloriaris quafi non acceperisV uCor. 4.1ca tandem corruit uniuerfa ludxorum iuftitia,fuperbia,amp; iaâantia.

C A P. 111. nbsp;nbsp;nbsp;Quid ergo habet in quo præcellat ludæusr au t quæ utilitas drcumci

fionisCMultum per omnem modum.Nam primu quidem iUud,quod illis commiiTa funt oracula dei.

QUO prMHat Initio capitis tertii refpondet obieâionibus quibufdam, id^ digreftione quadam. Protinus autem in iuftum rcdittramitem amp;nbsp;probat, Quod omnes homines fintpecca^ tores.Obieâionibus autem occafionem dediife uidetur, quod Gentibus penexquipa^ raftetludxos.HienimiamdicerepoterätjSi nulla eft nec^Iudaici nominis necpcircum« diionis gloria,prxtcrca amp;nbsp;lege conftituimur peccatores,quid opus erat nos circumcidi, amp;nbsp;circumciftone ueluti feparari à Gentibus cxteris, R illis nihil nullaue in parte prxfta* mus.^Refpondet ApoftoIus,Prxftamus equidem amp;nbsp;nihil prxftamus. Nam (i animi fpe demus genium utrinq^ peccatores fumus. De quo poftea. At ft externa quxdam amp;nbsp;ad« miniftrationem beneftcia^dei attendamus,iam plurimum prxcellunt ludxi.In Deut. enim dicit Mofes,Cum domini dei tui ftt coelum amp;nbsp;terra,tantum patribus tuis agglud» natus eft amp;nbsp;amauit eos,elegit^ fernen eorü pofteos,id eft nos de cundis Gentibus. Prx terea prophcta PfaIm.i4T. Annunciat,inquit, uerba fua lacob, ftatuta fua amp;nbsp;indicia fua [frael-Id uero non fecit ullx alias Genri,amp; iudicia non cognouerunt. De hoc ad Roma. s.Horum(inquit)eft legis cöftitutio cultus SC promilfiones.Et per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oracula omni«

no intellexit promifriones,quemadmodum amp;nbsp;fequens comprobat obieôio.

Quid cnitn ctfi quidam fuerint increduIiCMum incredulitas illorum fidem dei faciet irritamf Abfit. Imo fit deus uerax, omnis autem homo mendax:quemadmodu fcriptum eft, ut iuftificeris in fermonibus tuis, amp;nbsp;uincas cum iudicaris.

Iftis ad Gentium obieâionem refpondet,quxobiiciebant,Sedquidprofueruntpro milTiones illis,quibus uerbum domini ftultitiaeradRefpondet, Nihilominus non po« tuit illorum incredulitas faâum infeâum reddere, amp;nbsp;ut deus non prxftaret quod pro« miferat.Promiferat autem ftlium patribustfed amp;nbsp;futurum dixerat,ut è Zion exiretlex, amp;nbsp;uerbum domini de lerufalem.Proinde ftlium ludxis mißt, amp;nbsp;euangelft negotium ex Hierofolymorumurbe in uniuerfam terram traduxit. Hoc ergo femel faâü elfe nemo înftciari poteft,ut iam hac in re prxcellant ludxi, utcunc^ fuerint increduli. Hie genui« nus eftuerborumfenfus.Ad uehementiam autem orationis facit, quod per interroga.' tionem amp;fubiedionemextulit fententiam. Ad robur,quod gemina fcripturx author! täte confirmauit. Prior fumpta eft ex Pfalmo «y. qua ad communem refpexit uulgi mo rem.Quaft dicat,Iam uero etft ludxi fuerint increduli, nihil noui faâum eft, cum ita res habeant humanx ut folus deus uerax ftt,omnis autem homo mendax. Pofterior petita eft ex Pfalmo r4gt;cuius fenfus eft,Etft cum deo contendant plurimi,ipfe tarnen in nego^ tfts fuis uerax,xquus amp;nbsp;iuftus eft.lftis ergo teftimonifs probauit Fidem, id eft ueritatem dei beneficia amp;nbsp;ftdelitatem perftare immotam,utut nos deftciamus,quod quidê nobis, non deo detrimentum affert. Videtur autem pofterius teftimonium pia quadam cata^ chreft deflexum. De quo commentarii breuitas plura conantem dicere cohibet, maxu me cum hxc ab Apoftolo non nift obiter quoq^ amp;nbsp;per digrefiiionem perftringantur.

Quod fi iniuftitia noftra dei iuftitiam commendat amp;nbsp;fulcit, quid di cemus^

DEPECCATO«

cemus^Num iniuftus deus qui inducit iram» (Humano more loquor) Abfit,tSIam quo modo iudicarct deus mundu ♦ Si enim ueritas dei per meum excelluit mendacium,in gloriam ipfius,quid öd ipfc pofthac ceu peccator iudicorCÖd non (reaiutfentirent') Geut male audimus,amp; quidâ nos tradere aiunt quod facienda fint mala, ut ueniant bona, quorum das mnatioiuifaeft.

Quiaucro plurimiexprxeitatis fcripturaelocis anfam calumniandi SCbenc diâa per De uertendi fumerepoterant,id protinus hac ipfa digreffificula diffoluiu Et principio non iti ueritate ex fua fed aduerfariorum loquitur fentêtia, Hine etiam adiccit, Humano more loquor, iwjlitirf. id eft,Hoc uerononexmca,fcd impiorumfententiadico«Namii ficobiiciebant, Audi uimus quod mendacium noftrum manifefte prodat folum deum effe ueracem« Audiui mus item prophetam dicentem,Tibi peccaui.ut iuftificeris in fermonibus tuis, amp;nbsp;uin-cas cum iudicaristunde iam neceffario cófequilur quod iniuftitia noftra deum offender re non poffitjpropterea quod ea plurimum faciat ad gloriam cius illuftrandä,Nifi enim peccatores ôC mendaces eiremus,nô adeo dare eluceret quod folus deus iuftus eft Sc ue^ rax, neqj effet in quod fuam exerceret mifericordiam* Vnde nunc fecundario confequi-tur,deum, fi pergat ob peccata inducerc iram,id eft uindiää (ira enim accipitur pro uin A« dent miu^ diâa) inferreiniuftumeffe, quippe quibenefaâacondemnet, Atqui nonhocconfilio flitt» adduxerat prophetica teftimonia Paulus,fed tantum ad probandam dei ueritatem, cæ* terum illi (hie uide quid fit conftlium authoris obferuare) fimpliciterScbene diâa fua malitia detorquebät ad inftitutum aliud. Proinde paucis refpondet Paulus, Sf prorfus negat id concomitari,Neq; enim deum iniuftum effe poffe, neq; iniuftitiam noftram ilgt; lius iuftitiam fulcire. Videat ergo quid doceant qui tam incircumfpeâe, imô temere de dei prouidentia quiduis effutiunt.Ccrte Paulus hoc loco probat iuftitiam dei non com mendari,uel laudari,uel illuftrioremreddi (hæc cnim omnia fignificat uerbum o-uw/sax vQf]) noftra iniuftitia:probat autem per iuftum dei indicium,dicens. Nam quomodo iu dicaret deus mundum? Intellexii autem per mundum homines qui in mundo funt im^ quot;nbsp;pq.i.Ioan.^Videtur autem eins argumenti duplex effefenfus. Prior, Si noftra iniuftitia dei commendaret iuftitiam, adeo^ peccatum amplius non effet peccatum, iam fruftra omnisferipturatoties minaretur indicium autfupplicium de imptis fore (^umendüm. Pofterior,Si fie ut putatis haberet rcs, iam nullo opus effet iudicio, cum pofthac nemo iniuftus effet, Slt; ex æquo falutem confequeremur omnes, Vel hic erit fenfus, V os puta tis deum iniuftumtfed erratis.Nam oportet omnem uerum iudicem iuftum effe, Deus autem iudex uerus eft, ergo iniuftus iudex effe non poteft. Orbem enim iudicabit in in.* ftitia. Ad expofitionem Slt; robur horum faciunt amp;nbsp;fequentia. Nam ueluti cauffæ reddû tio fequitur,Sienimucritas dei,id eft fidelitas (hincconqcequidfuperius nocaritfi-dem,nimirnquodHebraei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Germani trüw)ingloriameiuspermeumceditmen^

dacium,non potero damnari à indice iufto. Damnat ante mendaces omnes amp;nbsp;iniuftost ergo mendacium 8C iniuftitia noftra in gloriam dei non cedunt. Iftis firmis amp;nbsp;dilucidis alias ueluti per abfurdum adiungit, Quod fi hæc noftra effet fentcntia,cur non illi rcäc fentirent,qui tarnen re uera blafphemant amp;nbsp;dicunt,Faciamus mala ut ueniät bona: imô falfo quoq; de nobis prædicant, nos eius nepharq dogmatis authores SC doâores effe» Caterum iam ueluti iufto epiphonemate concludit, Quorum damnatio iufta eft, Hæc in tranfeurfu inferuit Apoftolus, Quod autêPaulo contigit,id hodie omnibus fcrc fyn ceræ gratiæ prædicatoribus ufu uenit. Interim uero omni ftudio aduigilandü utcircum fpcâe de dei loquamur mifericordia atqj prouidentia, ne uidelicet impqs ullam uel bla* fphemandi gratiâ,uel exeufandi pcccata,uel in deum detorquendi, anfam fubminiftrc* mus.Haâenus autem per digreffionem oftenfum eftiudæos aliqua parte præcellcrc,nî hil obftante eorum perfidia Deum cnim fidelem effe,qui ex gratialudaicâ Gentcm ceu peculiu clegerit ex omnibus Gcntibus,eidem^ tanta exhibucrit quanualias nemini.

c S

QVOD OMNES homines SINT PECCATORES,

Iftis autem ad hunc modum abfolutis redit,amp; tandem utram^ Gentem iungit, prO'' bans utranc^ imo omne genus mortalium peccato eiTe obnoxium:fic enim fcribit. Quid igiturfpræcellimus eosfNuIIo modo, Prius enim cauHis red* ditis oftcndimus ludæos amp;nbsp;Græcos omnes peccato obnoxios efle. Sic autem ueluti illationefuperioreni difputationem concludit.Veluti cum nos poft longam expofitionem de animæ ingenio SC immortalitatis ratione tandem fubiicimus, Hadenus uero copiofefatis probauimus animam hominis efleimmortalem .Nam pri mo capite,amp; per initia fecundi difputauit aduerfus Gentes,in refidua uero z«capitis pat te,aduerfus ludæos.

ficut fcriptum eft, Mon eft iuftus ne unus quidem,non eft qui intel* }igat,non eft qui requirat deum.Omnes deflexerunt,fimul inutiles éli funt,non eft qui faciat bonitatcm,non eft ufcç ad unum,

quidem perfpicue demonftrauit 8C Gentes amp;ludæos efte peccatores,undeliqui ifanutih nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confequitur omne genus hominum peccato efle obnoxium cum omnes homines

uel ludfi effent uel Gentiles, nihilominus fcripturarurn teftimonijs negotium foiidunt alias maioriadhucrobore munit,illis^omia lie eripit homini, utnihiTprorfushabeat quod obtendai.Ergo quæ haâenus argumétis egit,eadem nunc fcripturis ceu pronun ciatis illuftrat atep confirmât,In homine uidelicet nullam effe iuftitiam. Cæterum tefti^ monium ex uarfis locis eft contextum.Siquidem teftimonioru ui,ueiuti turba, reluâan tes adobruit.Et præfentia quidem fumpta ftint ex Pfalmo ij.in quo idem agit prophets quodhoclocoPaulus.Omnes homines effe peccatores, Senfum uero ueluti bonus in^* terpres rctulit,ucrba non appendit, magis fecutus LXX. æditionem quàm Hebraicam ueritatem.ld quod cxcutiendum diligéti commendo leflori. Mihi equidem fufficit apo ftolica authoritas. Nam per apoftolorum ora fonat nobis lefus Chriftus dei fapientia, Quod ad præfentis difputationis ftatum attinet, in primis obferuandæ funt inclulîuæ iftæ particulf amp;nbsp;loquutiones cmphaticæ,Non eft iuftus,N E v N v S QV IDEM, Non eft qui bonum faciat, non eft ufqi ad VN v M,Quibu8uerbisadeoirrctimuromncs,utnuI lus noftrumpoffitelabi.Porrôad amplificationem amp;nbsp;expofitionem negotfi faciuntad-' îunâa membra, Non eft qui intelligat, Nam cum cæcum fit rationis noftræ indicium, nemo noftrumea quædei funtinielligit,i.Corinth.x. Hincuero nullus etiädeum requi rit,fedadfeäus noftros fequimur.Reäe enim fubdit,Omnes deflexerüt, ceu à reäauia in deuia iniuftitiæ,lfaiæ n. Breuiter.fimul inutiles faâi fumus,Nemo noftrfi quiequant iufti,ueri uel boni exercet.Omnes enim opus dei uel prorfus negligimus, uel negligent ter facimusiergo omnes malediäi fumus.

Sepulchrum apertum guttur eorum, li'nguis fuis ad dolum ufi funt, uenenum afpidum fub labqs eorum.

Hoc teftimonium dcfumpium eft ex Pfal. y. Sed poftremum membrum ex Pfal. Superiori autem teftimonio ex v.Pfalmo defumpto, oftendit omnia hominü fada effc corrupta atqj peccatathoc uero oftendit amp;nbsp;mentem amp;nbsp;uoluntatê prorfus effe impurani. Prophete uerba fichabent,Non eftin ore eorum uerita8,cor eorum uanum eft. Siue ul Hebræus habet,Intima eoru putredo.Cui iam commode fubneâitur, Sepulchrû aper^ tum guttur eorütallufit enim amp;nbsp;ad hominem qui tetrum anhelitû ex corruptis fpirat ex tis,8lt;adcadauerquode'fepukhrointoIcrabilcfpiratodorem.Tranftulitaütmctaphogt; ram à corpore adanimü. Nam iftis ueluti coloribus ob oculos ponereuoluit, homing prorfus effe corrupts mente 5lt;animo.Cætcrüqualis mens talis amp;nbsp;oratio. Hine fubdü tur,Linguis fuis ad doIQ ufi funt, quo notatur hypocrifis amp;nbsp;decipiêdi ars amp;nbsp;adulädi ftu dium.Vtrunq;cniraHebræilcgunt,Linguafualingunt,ucl,adulâtur,metaphorafuni* pta à canibus.Quod hominum genus panem oftentat altera,altcra lapidem tenetHinc adiicitur.Vencnumafpidum in labris eorum.Ouo notauitcalumniandi amp;nbsp;obtredandi ftudium,

DE PEGCAT o» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JI

' ftudium. Propheta enim Exacuerunt (inquit)linguam fuam uelut ferpentes,ttenenam

afpidum fub labqs corum, VidePlinium in 3.capgt;xn8C Linguam Erafmi*

Quorum os execratione amp;nbsp;amarukntia plenum eft*

Faciant hæc ad expofitionem fuperiorum» Videtur autem allufum ad hxc 9« Pfal* nerba, Cuius os makdidione plenum cft amp;nbsp;amaritudine, ÔC dolo,fub lingua eius labor amp;nbsp;dolorXoquitur propheta de impiis qui fi quid loquuntur aut crudele,aut calumnia, ttiinf,fcurrilitas,ucrfutia,obfccEnitas aut mendacium eft.Paulus id nobis omnibus accommodât quatenus nondum rcnati fumus*

V eloces pedes illorum,ad efFundendum fanguinem. Contritio dC calamitas in ui}s eorum,amp; uiam pacis non cognouerunt»

Ifta exlfaiæ $9*ca.petita,et ncgotio praefenti fupra modS funt accomoda Jllo em C3-~ piteuchementeraccufat propheta genus humanum,etinter reliqua,Pedes autem ipfo-rum (inquit) ad malum currunt, Sadeffundendum innocentem fanguinem proper rant. Confilia eorum confilia funt nepharia. Vaftitatem amp;nbsp;pernitiem quoquo uetfum fecum trahunnat pacis iter non cognofcunt,Slt;c«

K Non eft timor dei coram oculis eorum.

Hacfententiaquae Pfal.jff.eftconcludittotumhoc ncgotium:quafidicai,Quid au-; g tem pluribus opus nullus eft apudhomines timoris dei uerx^ rcligionis rcfpedus» 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qucmadmodum ergo initium fapientiæ eft timor domini, ita êCinitium omnis infipi-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cntixóipraui eft contemptus dei. Cæterumomnes homines natura funt dei contem-

[ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptores,ergo praui etiam amp;nbsp;ad omne opus bonum reprobi.Hxc autem eft illa noftra iu-

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftitia,amp; uis rationis noftrx,qux fic femper.fi dqs placet,ad optima deprecatur.

Scimus autem quod quæcuncp lex dicit, qs qui in lege funt dicat,ut

‘ omne os obdureturjSó obnoxius fiat totus mundus deo«

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ludxi ut elaberentur.de gentibus ifta, dc^ impiorü coetu dicebant intelligenda ï n3

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de eledo dei populo. Nam peccati crimen non minori altercatione diluere nitebantur,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quàm uel hodie non nulli hypocritx folent, qui iftas prophetarum uniuerfales fenten-

tias fynckdocha uolunteludere, Atqui Paulus, Scimuscinquit)quod quxcunqjlex di-cit,amp;c. Per Icgem autem hoe in loco intellexit omnem fcripturam fanâam.Sic enim fo lentHebrxifuumTï-^An^krpare. Neq}ueroinlcge,fedprophctisinuenias fuperiora

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tcftimonia.ltaqjfenfus erit, Quxcunqj fcriptura loquitur ad cos maxime loquitur qui-

bus data eft.Data cft autem Iudxis,crgo de ipfis maxime intelligenda qux fuperius cita ta funt. Nam SCfi fateantur fe deum nofce.fadis tarnen negant.lam uero amp;nbsp;illud fcqui-tur quod iftorumdiluitfynckdocham, Vtomne os obduretur.Scriptura enim omnis, in primis uero prxcitata,femel uoluit altcrcationibus iftis hnêimponere,ut nemo poft-hac effet qui fe peccatorem negarc auderct. Quid enim apertius quàm quod dixit,Non

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eftiuftu8,neunusquidem^ Hifceergouerbispauciffimis uoluit deus OM NEosobdu-

rarc, obftruerc uel obfepirc, adeo ut nemo pofthac uel mutirc audeat.Tijayvua) enim fepioSimunioeft. Sequiturnuncquodapertius eft,EtTOTVS MVNDVS deo fiat

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vmJ^iKoq,id cft, reus 8i ad poenam obligatus. AiKKcnim Si crimen fignificat Si poenam*

Itaq? uoluit fcriptura omnes concludere fub peccatum, adeo^ Si fub damnationem ut

[ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnium mifereretur dominus. Hinc loannes,Si dixerimus(inquit)quod peccatu non

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habemus nosipfos feducimus,Sic.gt;.Ioan.u

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iccirco ex operibus legis noniuftificabitur omnis caro inconfpe#

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;du eius.Per legem enim agnitio peccati.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hic quxdä explananda funt priufquam ad authoris confilium defcendamus. Prin Oper4 leg«

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cipio Opera legis uocauit Paulus quxcunqj hunt ab hominc ad prxfcriptum fiue man- ^uidi

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;datu legis.Porrô lege non modo traduntur ceremonix quxdä,fed Si iuftitiä prxeipitut

• ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;colamuSjdeü ante omia,8i proximfi, ficut nosmetipfos diligamus. Atqui cö natura coc

• : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ruptiffitna fit, adeo ut fide renouata feces oleat 8i ad ingeniu redeat,ca nunq prpftamus

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c 4

EXPOSITIO CAP. Ilk

qux deus lege prxcepit. Videmus enim in fandiiTimis quoqj hominibus i^ÄcniTia/i agc re,iniö Si imperitare nonnunquä ut id maxime fadant quod nolint.Hinc eft quod ma* ximoin uerbis deleduadhibiio, non dixit, Iccircoexoperibus legis non iuftiftcabitut euro* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ullus homo, fed potius non iuftiftcabitut uUacaro.Etfi enim non nefeiä iuxta propriez

tatem fermonis Hebraici idem elfe hominem 8C carnem, utpote qui ex parte totum apz peliitenttatumen quemadmodu M. Fronto apud Gellium in Xiiu plurimum interefte putat inter hominem Sfmortalem,fic ego uideo hie multo concinnius pofttum eftecat nis,quàm hominis uocabulum.Hoc enim auguftius eft,illud autépreiTius amp;. abiedius. Si ueluti miferam foriem hominis in memoriä reuocans.Sic enim habet fcriptura,Coz gitatio human! cordis malaeftàpueritia fua. Etiterum, Non permanebitautdifeeptaz bit fpiritus meus cum homine eo quod fit caro. lam uero fi caro eft, quid mirum ficarz nem fubinde refipiat, 8i ideo ex operibus legis non iuftiftcetur t maxime autem in conz fpedu deûNam apud homines quidem iuftitiä fimularepoftumus,fedideo non fumus iufti coram deo.Hiccum fit ignis confumens, nihil apud incoinquinatum amp;nbsp;lucem pu ram habitare nifi purum poteft. Dixit enim, Perfedi eftote, quia 8C egoperfedus fum. Cxterum co non poteft caro pcnetrarc, proinde ex operibus legis non iuftiftcabitut ul la caro in confpedu eius.Iftis autem excuftis ad confiliu authoris defeendimus. Pofteaz quamigiturcopiofifiimisdemonftraftet hominis naturam eirecorruptam,amp;iccirco omne genus mortalium peccato obnoxium,iam tandem capulum rei petit. Si illud hie inducit,cuius gratia fuperiota difputauit, omnia fic moderans, ut etiam ad fequentem cauftam iranfitum fternat. Quafi dicat. Ex iftis uero omnibus nunc patere arbitramur, quod homo nullis meritis uel operibus fiue ex lege naturæ,fiue ex lege dei fadis, iuftifiz Lex« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poifit.Nam caro eft. Id quod fufiftime hadenus ttadauit. Secudo. Quia per legen»

eft agnitio peccati.Hinc enim forma Enthimematis fequitur,Ergo ex lege non eft iufiiz cia.Nam in Galatis cap.;, extatlocus huius interpres qui fic habet,Si data efiet lex ut uiz uiftcarctîfanèexlcgc effet iuftitiaîfed conclufitlex omnia fub peccatum,ut promiflrio(id eft falus amp;iuftitia) daretur ex ftde lefu Chrifti credentibus.Plura de lege in cap.r.

QVOD FIDES SIT IVSTITIA.

Hadenus dcPcccato,nûcdcIuftiria.Sicenim Chriftus dixit futurum,ui fpiritus fan dus arguat mundum de Peccato quod non crediderint in deum, amp;de luftitia quod ad Epilogwppfti pattern iueritfilius. Nam hucufq}fatiscoarguit inftdelitatcm amp;nbsp;frudus incrcdulitaiis or« O’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcelcra Paulus,oftendés nihil folidi,æqui, ueri ucl iufti effe in homine, ideo Si ftlium irx

amp;iufto dei iudiciodamnatfi effe. Hoc ipfum Si nobis quoqjdidum putemus,qui idoz la coluimus,naturæ legem uiolauimus,contra confeientias noftras maxima flagnia dez fignauimuSjUt dchypocrifi nihil rcfcram. Imo dum Chriftiano nomine infigniti iufti tiam fyncerius coleredebebamus fegnius omnia perfecimus, nedum prorfus neglez ximus. Nec^ uero Chriftiani funt qui hoc nominis adept! funt, fed qui fide Si puritaie uitx fandimoniam expr!munt.Nihil prodeft baptifmus literae.nifi Si corda à malo fint purgata. Sed Si Euangelium dei audifie eft iudicium fibqpfi auxifre,nifi uita dodrin^ re fpondeat.Seruus enim feiens uoluntatem domini Si non faciens,uapulabitplagis mul tis.Vcrum homines fumus caro amp;nbsp;fanguis ad malG procliucs,ut tanta præftare ncquea mu8,quanta pura lex dei exigittergo in nobis quidem tanta uirtus non eft, ut iuftificez mur coram deo,coram hominibus iufti uideri poffumus, fed deus corda intuetur. Hie De iuflificatio“ uerocorruptsfuntomnia,Sifatentifepulchrofimillima. VndecrgoiuftiftcabimurS^ ne copioput di‘ Gerte non ex nobis,non ex lege,non ex opcribus.Quid enim aliud eft homo quàm ma fputatum M it licupidomalorum^lærna^’utfinancinhactam cotruptacarne quicquam quæfieris cnp.adGalt iuftit!æ,nihilo prudentius fecetis quàm ft gemmas incloacis ceu conchis colligere tenz tes.Igitutamotaiamomniuanafpeiuftitiæ,oftenditquæuera fitiuftitia,uulneratis^ confcientiisemplaftrum euangelicum !mponit,acdicii:

Nunc uero abfep legeiuftitia dei manifeftata eft, comprobata \cois Si prophetarum teftimonio, iuftitia inquam dei per fidem lefu Chrifti in

DE IVSTITIA» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

in otnnes 8ó fuper omnes crcdcntes«.

Nunc particula non eft nota têporis.fed conneâtt magis amp;nbsp;infert. Quafi dicat,Dum ergo negotium humani generis ôilegis fie habeat, nunc fane confequens eftexdeo per fidemeffeiuftitiam» Abfqjlegc) Hie fané lex pro lege fcriptaaccipinonpotefttfcdper Meialepfimponiturproopereautmerito.Comprobata (U.?Snyi(^'Ntcftificata, confirm matac^ teftimonioLcgis fcriptaeamp; prophetarum» Quomodo ucro probet ipfa lex iufti Tefa^ntade tiam non deberi merito noftro aut opcribus,fed ftdei,ipfe Paulus fufiftime tradidit in j» capite ad Galatas.Prophetarum autem teftimonia hæe funt« Abacuck,[uftus(inquit)in fide fua uiuet» Dauid quoqj in Odis, Ne introeas in indicium cum feruo tuo, quia non iuftificabitur in côfpeâu tuo omnis uiuens.Itemdominus apwd Ifaiam in 45. Ego fum (ait)egofumipfequideleboiniquitatestuas propter me,amp;peceatorum tuorum non recordabor. Mcmora mihi, contendemus enim fimul, Qc narra fi quid habes quo iuftificeris»Patcr tuus primus peccauit,amp;c. Ad quern modum amp;nbsp;EzcehicUNon proptec uos ego faciam.ait dominus,notum fit uobis.lpfe deniep deus apud [faiam in 4r. capite clamatamp;dicitjEgo deus iuftus amp;nbsp;faluator,praeter quern nemo^Conuertimini igitur ad me.SC falui eritis omnes fines terrae,quoniam ego fum deus amp;nbsp;nullus alius.Sce. Hue rc-fer caput eiufdemn.amp;yy.leremiasquoqnnij.Ecce tempus ueniet,ait dominus. Si exci« tabo Dauidiuftum germen.quod regnabiUn tempore eius faluabiturluda.etlfracl ha bitabit fecure,d£ hoc eft nomen quo ipfum appcllabut,Dominus iuftitiae noftrae, id eft, qui eft iuftitia noftra» Vnde nimirii mutuauit Paulus illam fuam in Corinthfis fenten^ tiam,Chriftus faöus eft nobis fapientia à deo,iuftitia^ Si fandificatio amp;nbsp;redéptio, amp;c« Hue pertinent iftius prophetae capita ji, amp;nbsp;??. Danielis quot^ nonum,ut ex multis pau ciftima annotcm.Iam fequitur in Paulo per expofitiuam rcpetitionem,Iuftitia inquam dciper fidem lefu Chrifti. J's enim particula quae uerofignificat hoc loco inquam ua« let. Nam dixerat,Nunc uero abfq; lege iuftitia dei manifeftata eft» Quia uero interpofue rat quædam teftimonia,redit Si exponit quæ fit ilia iuftitia quae coram deo ualeat, ni^ mirum iuftitia fidei : hoc eft Chrifti agni immaculatl, qui per fidem nobifeum omnia communicat. In omnes amp;nbsp;fuper omnes credentes) Pleonafmos eft. Qua figura expri« mere uoluit,hanc falutem prorfus ad omnes pcriincre credentes.nemine exclufo» Hine ctiam fequitur.

Nlon enim eft diftindio» Omnes enim peccaucrunt ac deftituuntur gloria dei.

Breuis eft Si expofitio Si fuccinda cauif^ redditio fiue probatio. Dixit nemincab hac iuftitia Si falutc exclufum effe. Id iam probat. Non enim eft diftindio. Dixit praetcrea, cam iuftitiam non efte meriti noftri,fed gratis,nec quenquam aliter quàm fide iuftifica ri,cauffam ergo addit, Non eft diftindio, omnes peccaucrunt: ergo omnes ex gratia faluabuntur.Sic enim repetit,amp; mira breuitate coartat fuperiorem caufiam,qua omnes homines peccati conuicitûmô adhuc grauius fubficit,Ac deftituuntur gloria dei. Nam Dei glorid fgc* gloria dei ilia eft intcgritas,fandimonia Si perfedio qua deusinhomineueluti omni* re. urn crcaturaru principe, ad imaginem attç gloriam dei deformata habere debebat. Sed omnes deftitu5tur,id cft,carcnthac gloria. Iccirco Germanus interpres optime uertit, taanglertd der eeren die Gott an vns haben folh Bonum enim condiderat deus hominem, fed fuo uitio corruptus pofthac non nifi fc fua^quxrit. Id uero hoc loco in primis admi* randum,quod Paulus ftatum negotq nullibi defcrit,fcd cum ucluti ad cy nofuram naui gans,fubinde refpicit, atep hie undem eundem copiofiffime omnibus excuftis circum* ftantfis exponit.Scquitur enim.

luftificati gratis per gratiam ipfius.

Erafmus per comparationem ac fubiedionem hxc fic concinnauitbellilfime. Sicuc communis eft omnium morbus,8lt; omnes paritcr hue rccidcrunt,ut apud deum de fua iuftitia gloriari non poifintjitaeodem é fonte petenda cundis iuftificatio,qux qui* demhaudrependiturceu débita merces obferuatx legis lVIofaics,fiue ctiam naturae.

j4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex pos I Tl o cap* III,

SED gratis donATVR beneficêtia diuina.Hæc illc. Obferuabis ergo particular G R A TI S,quæ fuain fibi affixam habet expofitioneni,Per gratiä.Gratia auiem m cri tutu opcrum noftrorum prorfus toIlitNam ad Roma.n, Si Cinquit Paulus) per gratiam fal«^ uae faâæ reliquix, iam non exoperibus.dfc.Et ad Ephe.cap,z. Gratia enim eftis feruad per fidemid^ non ex uobiSjdei donum eft, non exoperibus,nequisglorietur. Et ad Titum,Non ex operibus quæ funt in iufhtia,quæfaciebamus nos,fed fecundum mise R IC o RD IA M faluos nos fecitjtem in Euangelio dominus,Cum feceritis omnia qux præcepta funt uobis,dicite,Serui inutiles fumus,quod debuimus facere fecimus, Lucac De ope« 17, Et iterum in7,Oumnon haberent unde redderent donauit utrifq?, Hæc fi quidam ribwPauluslo» fynceroexpenderentanimofanèindubium nonuerterétquodreuerafimplicifiimum quatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;crat, Apoftolum uidelicet in hac amp;nbsp;reiiquis epiftolis loqui de omnibus operibus, quae

ab homine in hac uita Hunt,ut in foiidum omnis gloria,luftitiæ amp;nbsp;uitæ unius fit ftlh dei lefu Chrifti, de quo loannes apoftolus, Deus dédit nobis uitam, amp;nbsp;hæc uita eft in filio eius«Qui filium habet,uitam habettqui hune non habet, uitam nô habet Ipfe enim de fefe teftatur in Euangelio,Ego fum uia,ucritasamp; uita. Nemo ucnit ad pâtre nifi per me. At illi contendunt Paulum de operibus legis ceremonialibus locutum. Quafi uero ilia nemo unquâ potuerit feruare. Legem autem nemo potuit feruare, id quod ipfe Petrua Aâo,if,ÔC Paulus ad Romanos 7,amp; s.probauittcrgo ceremonialia non tantum intello xitQuid quodiamiamaudiuimusç'Ex operibus legis non iufiifîcabitur omnis caro, Caufla, Per Icgem enim agnitio peccati,Per quam uero legem^ CeremoniarüfAn non potius per legem moralemî’Nimirum, Vide Roman.r, Tamctfi enim hofliæ offerentes peccati redarguebant,ut eft ad Hebræos 9. SCio, nihilominus ipfePaulus fuam de lege (ententiam quod per cam fit peccati cognitio magis rctulit ad Icgcm morale muta adGa latas quoqj.Proinde gratis iuftificamur,5lt; non ex operibus,fiue ceremoniatum, ftuc le gum moralium. Nam quod alz) alia uia elabi conantes inter opera legis amp;nbsp;opera gratiæ diftinguunt,nihil aliud quàm uerba neâuntlllis quidem iufiitiam non tnbuût, quod ex lege uiribus^ fint nofiristhis uero tribuunt, quia ex fide fiant Quafi uero fides car^ nemabforbcat,amp;hominem in fpiritum prorfus tranfmutetSenferunt autem fandilfi mi carnis affeâiones t quo fit ut nulla iuftitia humana ualeat coram deo. Nam hic tgnis confumens eft.Hinc ctiam Paulus, Viuo ego,iam non E G o, fed uiuit in me Chrifius, Vitamaûtquânunc uiuo,in carne per fidem vivo filndei,quidilexitmc,amp;tradtdit femetipfum pro me. Non afpernor gratia dei.Nam fi per legeert iurtitia, iam Chrirtus frurtra mortuus eft,Prætcrca fi iurtitia eflet ex operibus fidei, quid gloriari prohiberet/ aut quomodo donü dei pofthac dici poifet Quin igitur milfis irtis arguttjs Paulo credt mus clariflÏmediccnti.Gratiaeftisferuati per fidem, id^ non ex vobis, Dei DONVM cft,n5exoperibus,NE QVIS GLORietvr» Quidquodin 4.cap,audiemus,SiAbra ham exoperibus iuftificatus fuit, habet quod glorietur,at non apud deum, Exquibus ' obfecro operibus^Anneex operibus Icgis ƒScdlexpoftannosdemumquadringentos amp;nbsp;trigin ta acceifit Abrahä ergo cum fit fidei Chriftianæ typus, adco^ amp;nbsp;Chriftianus ucrus,opcribus autem fuis non fit iuftificatus,confequitur tandc quod nuila opera qua liacuntp tandem fint,hominem iuftificentï confequitur item quod Paulus non modo loquatur de Iegalibus,fed omnibus quæ fiuntab homine operibus, Cæterum fi lubrid ifti homines per opera gratis uelfidei,ipfam intelligunt gratiam,fentientes gratiam gra tiæ nihil derogare, quid nobifeum contendunt Gur non omnes potius fimplicitati SC perfpicuitati ftudemus^df femel omnem gloria deo tribuimus^Meminerimus charifTi» mi ueritatis orationem efle fimpliccm.

per redemptionê quæ eft in Chrifto lefu, quem propofuit deus pro;# pidatorium per fidem in fanguine eius,

Chriflm gralU nbsp;nbsp;Exponitur quæ fît ilia gratia per quam gratis fimus iuftificati, nimirum gratuitus ille

pigrtw, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dei fauor quoerga hominem familiarilTimcadfcdus iamiam percutem, piorfus pcrire

noluit,fed filiûin orbemifit,ut is captiuos uinculis fuis liberaret,etpoliutos corporis fui hoftia

DE I VST IT lÄ» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^

hoftiacxpiar« Jgitur iuftitia contigit nobis munere (auoris amp;nbsp;gratis diuinæ,id^ bene ficio redcmptionis per Chriftam prsftits* Nam in Chrifto, idiomate Hebraico, dixit pro co quod eft,per Chriftum, â?fÀuTfwo'j/j ucro uocarunt Grsci rcdcmptioncm capti ui,perfoluto pro capitc illius prctio,quam Galli appcllitant,rdinfon, prctiu fcilicct ipfum Sc fatis faâionem redcmptionis.Mendaces ergo ac blafphemi funt quicunc^ fansfaâio nes noftras iaäant.Chriftus eft fatisfaâio noftra.Voluitautem deus filii fui rcdcmptio ncm eflfe per petuam.Hinc fequitur, Quern propofuit deus propitiatorium,ailudens ad tabernaculi Mofaici propitiatorium fentiens^ filium dei effe, 8C fore omnium credent tium falutcm unicam,Ado.4.Hcb.io.De qua re annotauimus quædam in i,cap.prims Ioannis Canonicç.Sicautem propofuitutcredamus in fanguineeius,ideft,utfiidamus illi propter mortem eius,qux maximo orbi argumento eft deum homini benignu eflc, utpote qui ne proprio quidé pcpercerit filio,fed pro nobis tradiderit illû, ut eius cruore ceu immaculati agni fanguine mundati,feruaremur ab ira,Exo.iz.i.Pet.i. D.loan.Oe^ col.'fÄÄ^Hfioju dicitur (inquit) ficut donum quod ad propitiandumdatur.

ad oftenfionem iuftidæ fuæ propter remiflîonem prætçritorû pec« catorum,quæ deus tolerauit,

Filum orationis fiucdiélio óCbreuitas fenfumrcdduntobfcurum.Libcrius ergofen tcntiam per pcriphrafim fic reddere licebit, Iccirco autem propofuit nobis deus filium fuumpropitiationem pro peccatis noftris,utiuftitiam fuam nobis oftendcret, idcft,fc fidelem ôlt; ueracem effe comprobaret (iuftitia enim hoe loco, ut inPfalmis fæpc,pro ue ritate dei ponitur) iuftitia inquam dico, propter quam ucl per quam faäum eft,ut com^ miffa uel priufquam filius nafeeretur patrata peccata remiferit. Illa enim non propterea tulit quod uel nefcirct uel probaret, fed deftinato tempore unica filfi hoftia pcrlitarc uel lct.Hinc patet Chrifti mortem etiam fanäos ueteris teftamenti abfoluiffer id quod Pc^ trusin priori epiftola, articulus quoqj fidei, Defcendit ad inferos,fatis coarguit. Sentit enim mortem Chrifti,defundis quoq; profuiffe.Nam de uirtute mortis Chrifti,ccu de perfonaloquitur Petrus. Etinferosdixit, nö utiqjfuppliciiöCdamnatorumlocum,fed demortuos,quos nos SC inferos dicimas,ut uiuos fuperos.

deniep ad oftendendam iuftitiam fuam in præfenti tempore,in hoc, ut fit ipfe iuftusjöi iuftificans eum qui eft ex fide lefu*

Non mcdo(inquit)filiummifitutuetcrumexpurgarctpcccata,ipfis^fidemfcrua« ret Sc promiffis ftaretî fed SC nobis, qui poft Chrifti tempora in ccclcfiam cógrcgamur, ,, oftendere uoluit,qux pofthac uflt;^ ad finem mundi futura effet Chriftianorum iuftitia,,, nempc nulla alia quàm fidei iuftitia.Fide enim intelligimus quod folus deus iuftus,fanlt; „ dus Sc uerax fit,nos omnes peccatoresüccirco iuftitiam no nifi à dco proficifei, qui cos iuftificet,qui omnem fidutiam in ipfum per filium colloccnt, Similia prorfus legimus ipfum dominum tradidiffc apud Ioan, in cap,3.6-.io.8lt; i-r.Hic enim clariffimc die«, Haec eft autem uita xterna.ut cognofeant tc s O L v M dcum ucrum,8£ quem mififti (obferua quanta miffionisuocccomprehendat) lefum Chriftum. Ifta uero omnia Chriftiano Eedoridiligentius cxpendenda,uerfanda,itcrum^uerfandapropono.Sola cnimfuf^ ficiunt ad fubuertédam omnem Pontificiorum peruerfam dodrinam. Hadenus enim ftatum fuum copiofiffima expolitionc excuffis omnibus circumftantfis or nauit, expo-fuit^.Fidemuidelicctin Chriftü,ideft,ipfum Chriftum lefum dei filium, cuifidimus, VMg uerameffepfi hominis iuftitiam .Nunc uero ueluti Ccleuma v^iTTfv’mof} canenslxte fubiungit.

Vbi igitur gloriatioÆxclufa eft.Per quam legemCOperumC Non, imo per legem fidei,

Hocautemdicit.Iftis autêomnibus h Haux’’o'((j,idcft,fidutiacarnalis 8lt;gloriatio con- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confi-mgt;

uulfaiacet,conuulfainquamfidei,non operumroborc.Illaenimhumiliât, SComnem giturglorîotia gloriam dco tribuit:haec uero mentcmmagiscftcruntatqueinflant. Hxc autem per

36 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO CAP. in.

Interrogationem efFerre maluit, ut oracioni fua i n effet uiia SC uis t quæ alias obfcura propter figuratn diccndi.Nam Per quatn legem dixit pro eo quod eft per quam ratioquot; ncm uel per quern modumCSic enim d( Germani dicimus,mie •wasfUgetfwyß vnd maaßi^^ deri potcrat SC uerbisinefleCatachrefis.hoc eftabufio, utper legem fidei,ipfamintellequot; xeritfidemtquemadmodum SCin s.huius cap. legem fpiritus uitæ pofuit pro fpintu ul uificante.AutcerieMimefts eft,qualis SC ilia inEuangelio, Hoc eft opus dei utcredati* in eum quern mifitille. Nam uoceoperisrefpexitad illorum quæftionemqua interroquot; gabac.Quid faciemus.ut operemur opera dei';’ D. loannes Oecolampadius fic exponit» Dicitufc^adeoiuftiftcationem no fttam in openbus noftns,utde nulloetiam minimo gloriari liceat. Vnde qui opera habet,non habet quod opponat coram deo ei qui opera nonhabet.Fideiuis eftexcluderegloriationcm,0Cdareiuftificationem,operumucrofa cere non ad iuftificationem,fed ad gloriationem.Fides enim innititur diuinæ mifencor diæ.opera autem ad hominem referuntur. Et quia omnes iuftitiæ uel opera noftra ficut pannus muliensmenftruatæ.non eft quodglohemur in operibus.HafCille.

Arbitramur igitur fide iuftificari hominem abfc]^ operibus legis.

Seopuf cr fum Summa caulff repetit Scinfcrt id quod hadenus copiofadifputationetradauit,nein tMomnium, peiuftitiamueramScChriftianamnoninniti operibus,fed ftdeitantum. Etfane Äoyi* lófjLi(ia.oufi illationis eft: Quafi dixerit, Ex iftisautem colligimus SCcocludimus tandem, quod ftdei,non operum fitiuftitia. Nam SCTheophyladus interpretatur o-u/'S^oy/^ó/xtquot; ecm. Eft autem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difcurfu S( ratiocinatione uel ratione 1 ubduda.imo (ut no--

ftriaiunt) ex præmifl'isaliquidcolligere. Author commeniariorum in Romanos quae Hierony.circumferunturtituloexpofuit, Certi fumus Sciudicamus. Hie ueronequid in re tarn fcria de noftroaffuamus, uel adfedibus noftrisindulfifleuideamur,adfcribiquot; mus uetuftiifimi 8C cruditiftimi Origenis fupcr hac re cxplanationé,ex tertio comment tariorum libroin epiftolam ad Roma nos,uel propter eos maxime, qui uel hoc dogma* tis, SOLA fide iuftificari hominem,nuper domi noftrae natû, uel Paulum de legalibus non etiam gratis adeo^ omnibus quæ ab hominefiunt operibus locum contendunu Origenis autem expofitio hæc eft,

Origentsfrnten nbsp;nbsp;Apoftolus hifee uerbis, Arbitramurigitur fide iuftificari hominem abfq; operibus

tiadefidecr legis,dicit SV FFICERE SOLIVS FID El iuftificationem, ita utcredens quis tantum* openbut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modo,iuftificetur,etianifi nihil ab co operis fucrit expletum. Quod fi exemplum requi

ramus quis fine operibus fola fideiuftificatus fit, fufficere arbitror i lum latroneni, Lucttift qui cum Chrifto crucifixusclaniauitei de cruce, Domine lefu memento mei cum uenc ris in regnum tuum. Nccaliud quicquam defcribitur boni operisems in Euâgeliis,fed pro hac fola fide ait ei Icfus, Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradifo.Per fidem er go iuftificatus eft hiclatro fine operibus legis. Quia fuper hoc dominus non requifiuit quidpriusoperatuseffet, ncc expedauitquid operis cum credidiffetexplcret,(ed(o!a confcffïonciuftificatücomitcm^ fibiparad.fumingreffurus affumpfit. SedSCadmu* lierem quæ in Euangelio fecundum Lucam refertur,ex nullo legis opcrc,fed pro fola tt de ad cam ait,Rcmittûtur tibi peccata tua.Et itcrum, Fidcs tua te faluam feci t.uadc in pa ce.SedSCinmuItiseuangeliilocishocfermoneufumlcgimus feruatorem, utcrcdentis cauffam dicat effefalutis eius.Etpaulo poftiterumfcribit.Pharifæusetiam in Euangc* LuciC is* Iio fecundum Lucam multa iadauit,SCfortaffis ueretfed fecundum domini fententiam iadantip morbo corruptus,non defeendit iuftificatus de tcmplo.Ea ergo gloriatio quæ ueniebatex operibus legis,nihil utilis erat,quia non habebat humilitatem crucis Chri* GdUt.o-. fti:in qua qui gloriaturaudiquid dicat, Mihi autem abfitglori3ri,nifi in crucedomini Vides eum to* noftrilefu Chrifti, per quern mihi mundus crucifixus eft,Sc ego mundo. Vides Apofto guide ommbui lum non gloriantcm fupcr iuftitiafua,ncq}fuper caftitate,neq; fuper fapientia, neqjfu* operibm. percætcrisuiriutibusautaâibus fuis,fedapertiffimepronunci3ntemamp;diccntem,Qui i.Cor.i. glori3tur,in domino glorictunSC fic exclufa eft gloriatio.Quis enim reâe uel fupcr cafti Mtfftb f. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;täte fua gloriabitur,cum fcriptum Icgat, Si quis afpcxcrit mulicrem ad concupifccduni

ProMcr M. cam,iam machatus eftcumcaincordcfuo.^Vndeamp;prophctadicit,Quomodogloria-bitur

DE IVSTITIÄ» - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

bitur quis caftum fe haBere cor.^ Aut quis gloriabitur fuper fapientia, cutn diâû audiat, Quæ ftulta funtmundi elegit deus,ut confundat fapientes Quis autem uel fuper iufti- t Cor.f» tia fua gloriabitur,cutn audiat deum per prophetatn dicentem,Quia omnis iuftitia no^ ipt« ftra ficut pannus mulieris menftruatæ » Soia igitur iufta gloriatio eft in fide crucis Chri Ai, quæ excludit omncm iltam gloriationem quæ defcêdit ex operibus legis « Ex quibus omnibus daretquodreâearbitratur Apoftolusiufttficarihominê perfidem fine ope« ribus legis.Sedfortaffis hæc aliquis audiens refoiuatur, ôibene agendinegligentiam ca Occupatio/ piat,fiquidem ad iufiificandumfola fides fufficiat. Ad quem dicimus,Quia poft iuftifica tionem fi iniuftequisagatfine dubioiuftificationis gratiamfpreuit» Necpadhocquis accipit ueniam peccatorum,ut rurfus fibi putet peccandi licentiam datam. Indulgentia nanqj non futurorum,fed præteritorum criminum datur.H^c omnia ex Origen is corn mentario ad interpretarionem diuiHieronymi.

CONFIRMATIO QVOD FIDES IVSTIFICET, NON OPERA.

Etfi ea quo q; quæ primis cap. de peccato difputata funt, ad confirmationem eius fa-ciant, quod fides abfqj uiribus aut operibus noftris iuftificet, quia tarnen fifdem magis confutauic aduerfariorum obicâa, 8( uelutiper manus in hune ftatum auditorcs indu« xit.confequentibus nihil nifi conftitutum ftatum fulcit amp;nbsp;roborat, confequentia Con-firmationis uice fuppaâa puiamus. In hac obferuandum quomodo omnia argumenta ad ftatum rcferantur,hunc^ cxpoliant,firment, 8i exponant.

An ludæorum deus tantumfAn non Gentiumf Gerte amp;nbsp;Gentiîî um : quandoquidem unus deus qui iuftificabit circumeifionem ex fidc ôi præputium per fidem.

A natura dei probat fide iuftificari omnes homines qui iuftificantur. Natura autem dei eft feruare amp;nbsp;benefacere.Hic cum omnium fit conditor,Gentium quoq; deus eft : er quot;Vntu detu I«« go SC Gentibus benefaciteas^ feruatmon utiqj per legem,ceremonias,aut circumeifio dtoru çf Gert nem quam non habebant, ergo per fidem ex gratia. Lege nunc orationem diui Petri in nom. Aä.ir.cap.Schabebishuiuslociinterprctationem. Et per circumeifionem intelligelu-dæos.pcr præputium ipfas Gentes,ut in cap.x.indicatum eft. Porro hinc talis enafeitur obieäio.Si una eademcp eft ratio iuftificandi Gentilium amp;nbsp;Iudprum,nimirum lex ipfa omnis^ abolita eft fcriptura.Si enim deus uoluit amp;nbsp;ludæos amp;nbsp;Gentes unica fide abfol-uere,quidopus eratlegem condere.^Hocenim eft quod fequitur.

Legem igitur irritam facimus per fidemC Abfit,imo lege ftabilimus.

Elegater amp;nbsp;breuitcr(ut omnia alias) Erafmus hancrefponfioné iftis expofuit, Adeo Lex coßrmaa, non abolcmus legem autlabefadamus.uteam etiä confirmemus.ftabiliamus^, id præ dicantes faâum,quod lex futurum promirerat,eumcß nunciantes in quem ceu fcopum fumma legis fpeäabat,d(c.Nam cum alibi legamus,Perfcdio legis Chriftus ad iuftifica tionem omni credenti. Hic uero fides in eum diligentifiime tradatur, profeäo lex fide magis ftabiliturquàmlabefadatur.

Quid ergo dicemus Abraham patrem noftruminuenifle fecundum cap, iiii, carnem7

lam uero miro ingenio in ludæos retorquet quodipfi pro operum iuftificatione de- Exemplü Ak4 fendcndaobqciebant, Abrahamum excircumcifione mentis bonis^ iuftificatumeffe ht, operibus. Paulus enim eodem Abrahæ exemple præoccupato id circûftantqs excufiis, amp;nbsp;omni exornationis genere,utpote per expolitionê,fententiis,tcftimonns,contrarns, id^ genus ornamêtis alqs adhibitis,tam doéle, neruofe SCelegâter pertradat, ut quifqj ucrû fateri uel inuitus cogatur, quod folius fidei uel gratiæ fit tuftitia,non meriti ullius. Ex præftrudis ergo fic infert,Quid ergo dicemus aliud qquod etiam pater nofter Abra ham fecundum carnem nihil meruit.^ Nam hunc genuinum fenfum effe conuincit con fequens cauffalis « ^,Nam fi Abraham,Sic.Non enim illa obiicientis,fcd fua perfona locucus eft.Solent autem fententiæ quæ pendent fenfu, ex præcedétibus nonnunquam

j8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPojiTio CAP. inr.

CÏÏC eccliptîcae. Et particulam Secundum carnem,alii non ad tnBcm'endi uerbum fed ad Abraham retuUrunt: Quafi Paulus fenferii Abraham fecundum fidein Gentiûcflepa' CremJedfecundumcarnemIudæorum«CxterumGræca uentasinueniendiucrboiurt git:amp; fl lungcndam pofcuntconfequentia. Sequiturfnim,Nam fi exoperibus iuftifica tus eft Abraham,amp;c.Quodenimhicdicitexoperibu8,illudipfuniibidixitSfCundücat nem. Nam Hebræis quoq;carnis uox omnc externûSC uifibile imô ipfum opus adeo^ totumhominem fignibcat.Quoamp;illud facit,quod inueniendi uerbumnonufurpatih lignifîcationeprbtnta, fed pro merendi uocabulo, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim apud Grxcos,author«

BudxOjamp;mereri 8C adipifci SCimpetrarc fignificat.Itat^fenfuseft.Quid ergopofthaC aliud dicere poiTumus, qquod Abrahä pater nofter nulto merito externóue opere quic qua meruehtç’Iam em quadrantiiTime fubiungitur caufla uel uti fummx iä computatx.

Namfi Abraham exoperibus iulbficatusefl,habet quod glorie# tur,atnon apuddeum«

Vides enimquo refpexcrit, 5C quod hxcexeointulitquodin -.cap.dixit.Vbi ergo gloriatiot’Nune em fequitur. Cum itaq; omnis exclufa fit per fideimiam fequitur quod ne Abrahä quidem openbus confidereautde merito quiequâgioriari poiTit. Fides em omnia diuinx tnbuitgratiæ. Hine Paulus,Non habet quod apud deum uel dedeo glo^ rietur. Nâ fifuopte merito amp;nbsp;fuis openbus potefiiuftificari.iamnon efiquodiuflinam accepta référât diuinx benignitati. Eft qui uerba remotius abftrahat amp;nbsp;fic exponat,HaC argumentatione nolo derogate Abrahx apud homines propteropcraeiusifatecreum efte gloriofum apud homines,uerum nunc fublimiora ti aéïamus.nempequis laudarus fit apud deum.Sed uidetur adhuc refpexiffead fuperiora,amp; ad fidei uim gratip^ diuin^ beneficentiam.

Quid enim fcriptura dicitfCredidi't autem Abraham deo,ct impu# tatum efl ei ad iuflitiam,

Cauflamfuamnuncetiamfcripturæteftimonio exornat confirmât^, quod ex Ge nefis cap. ■ ç,tranfumpfit.Duo autem habes in eo teftimonio qux propius confyde ran' da funt.Prius, Abrahä credidit deo.Pofterius.ld illt pro iuftitia imputatum.Porro cum dicit, Abraham credidit deo, non hoc tantum dicere uoluit,quod Abraham dei uetbis ceu expofttx fidemhabuerithiftorix aftenferit^ : fed quod fe deo uerocommifenrSC fefe totû illi cred^deht. Id quod nos ficefferremus, Er hat flcb ann Gott vcrla/Jen vna fichim vif hwwf.Qux fane fidei uirtus eft,omnibus uifibilibus defertis fefe rotum inuifibili amp;nbsp;xter' nobonocómittere,ucre,fponte,liberaliter,in rpeetintegrocorde.Efteni fides fubftan' tia return fperandarum deprehenfio non apparentifi. Deo itaq,’offerend amp;nbsp;ex gratuiia beneficentia pollicenti, Noli timere Abraham,ego proteâor tuus amp;nbsp;merces tua magna nimis, concredidit fefe Abrahä,amp; iliud ipfum illi pt o iuftitia imputatum e ft.Sed audia' mus iamapoftolum dehoc pofteriori membropulcherrinie differentemacdicentemt

Ei uero qui operatur merces no imputatur fecundum gratiam, led fecundum debitum : Porro ei qui non operatur, fed credit in eum qui iuflificatimpium,imputatur fides fua ad iuflitiam»

XaliJißttno im nbsp;nbsp;nbsp;Occafióe ergo ex prxeitato teftimonio Mofis defumpta fimul SC teftimoniü clarius

pftuopfTum «ponitSCinfoiubilia quxdam arguméta prorefua neâit. Nam imputationis nomine iußitiäfrangit, artedccerpto.perallufioncôCoppoftta.remagit.negotiû omne in geminamcóclu dens fententiam. Oppofita enimfunt Operari amp;nbsp;non operari, Merces amp;nbsp;gratia, Dcbi' tumSCimputatio. Hxcautem fimulconfifterenequeunt. NamfiiuftidagratisconfeP tur.certemento noftro non debetur.Gratia enim Sf merirum pugnant.Rurfus.QuaO' doquidem deusiuftitiam imputât,earn profedlo non deber. Qux enim debemusea non imputamus. Iccirco fidei, hoc eft, gratix, non meriti. hoc eft.operum eft iuftitia. Non enim uoluit hoc loco Paulus dicere fidem effe fine operibus, fed refpexit ad fimi' litudinem, Alludit enim ad cos qui manuariä exercent ôi xquam laboribus fuis mcrcc' dem

DE I VS T I TI A» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

dem rccipiunt, ccu debitum. Quo enam Chriftus in Euangelio fecundum Matthæum refpexit, ubi paterfamilias mercedem quidem reddit laborätibus.eftcnim uirtuti funm praemium,fed non fecundum laborem amp;nbsp;debituni, fed ex paäo öf gratia rcddit.Quia fa lusmunus effgratuitumnomeritum« Hincamp;fubiungit,Non facio tibi iniuriam,Nón Matth^iio» nedenario padius es mecumî’Tollc quod tuum eft, amp;nbsp;abi, Volo autem huic nouiffimo dareficuttibü An non licet mihi quoduolofacere in rebus meis^SCc.Operantem ergo dixitPaulus non utitj fidelem, in quo fides per charitatemefficaxeft,fedallufionis gra* tia mercenariü, qui operi innititur Si mcreri uult.lam ergo fenfus erit.Hadenus conftat Abrahaepatri noftro amp;nbsp;credentium typo unico iuftitiam elfe imputatam î difpiciamus nunc quid poffit imputandi uerbö. lam exponit gemina fententia fubiedia, quae Di* lemmatis fpecié habet,Ei uero qui opcratur,ôlt;c. Ex qua nos ad hune modû colligimus. Cuicunqjaliquidimputatur, id fanèilli ex gratia imputatur,amp; non debeturexdebito» Atq;hocquidê manifeftius eft quàm ullaprobaiioneaflerendü fit.Huicfubiuge:Atqui Abrahæ imputa ta eft fides ad iuftitiâ.Probatur teftimonio praecitato fcripturæ,Iam ne* ceifario fcquitur,Ergo Abrabâ ex fide uel gratia nó ex merito ceu debito iuftificatus eft. Ad hæc refpondeant obfecro qui Meritü defendunt,qui item inter opera legis amp;nbsp;gratig AJuerfusPonti non in hoc diftinguunt,ut uni deo per Chriftfl omnis cedat gloria,fed ut uerba neâant fitiof et mono» amp;nbsp;nodü in fcyrpo qu^rant.Sanâiflimus ille uir dei Abraham fandtis fuis operibus non ebor. eft iuftificatus.quae interim apoftolo ad Hebræos tefte nô fine fide feci t. Name patria migrauit,omiaquæcarnigratiflimafuntad uocationem dei deferuit, deofefecredidit, caputfuumpenculisobiecit, patiêtiacei tauit.conftantiauicit.Lothumquoqjunàcum eppreflis uitæ amp;nbsp;rerü diferimine armis fubleuauit, hofpitalitate angelos fufcepir,filiuni immo auit proprium,imô nihil non fecit quod facere debuir,amp; adhuc tarnen per opéra fuauerebona non fuit iuftificatus, neqj uero ôi operibus illis fuisquicquâcrediditîôd non pudet hodie uentris quædâ mancipia orbi mérita fua, bona^, fi dqs placet,opera Fumiuendi, obtrudere Si maximo pretio uêdcre. Ç^afi uero is qui plus debet q poffidet munificus eifepoffit. Plus debentiftf quàm uel foiuendo fint,interim larga manu mérita quædam eiïundunt,Scilicet. Aniieromonachicûinftitutum,ciborûSCucftiumdeIcdfu8,balatus (ut fie dicam)templicus,otium iners, nbsp;nbsp;ceremoniarum diligens cuftodia maioris afti*

mationis funt,quàm opera Abrahæ,non inertia quidê ilia Si inuiilia,fed fidei Si chariià tis ncbiliffimatcftimoniad Hifceuero nihilmeruit,ncq; fis iuftificatus fuit,Sfueftra ilia iuftificarentî’Refipifcitcobfecro,amp; feruitedomino in ueritate,fide 8lt;iuftitia:fuperftitio nem ôf hypocrifin dcferite.Nam dominus propedicm in iudicium ueniet.

Adeummodumloquiturcdam Dauid de beatifîcanone hominis cui deus imputât iuftitiam abfcp operibus,Beati quorum remiftæ funt iniquitates ôd quorum obtedafuntpeccata, Beatus uir cui non impu^ tabit dominus peccatum.

Ad maiorem negotfi Si lucem Si euidentiam inducit etiam Dauidis fuperhac reex p^fntißiope((4 Pfal. ;i, fententiâjteftimonium^mempe quod is quoq; fentiathomini ex bonitate dei, non operû merito imputari iuftitiam,Non eiïi dicit fidem effe fine operibus,uel fidelem nihil boni operari, fed hominibus iuftitiam nullo operu refpedu imputari,fed tantS ex gratia. Alias dixiftet, Beatus qui non habet peccatû.uel cui funt multa opera bcna.Nüc autêdixit.Beatus cui remittitur peccatü. Solemus autê remitterefis qui alias nô funt fol uendo.Item,Bcatus cui obtegitur peccatû.Quod autê tegitur nôapparet,nôquod non fit,fed quod contedû fit. Hinc fequitur, Cui non imputât peccatum dominus is beams cft.Nam alibi idem propheta,Si iniquitates(inquit)obferuaueris uel imputaueris domi ne quis fuftinebitÆrgo peccatorû remiffiOjquæ luftificatio eft,nô eft meriti.fed gratiae* Hæc expendant quiSatisfadionibus Si Indulgentfistotûorbemdecipiuntatqjdeglu* bunt.Sed paucis.Sic cedit nobis iuftitia ut peccatorum remilfio.Quid enim aliud eft lu* ftificatio quàmpeccatorumremiffio^ Atquiremiftio peccatorumimputatur.Idquod

d i

4o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPosiTio CAP» rin,

prophet^ uerbts claretjProînde amp;. luftitia iinputatur.De imputationc oero fatis diâum eftinfuperioribus.

Beatifîcatio igrtur hæc in præputium tantum an in drcucifîoncm deuenitC Dicimus enim quod imputata fuerit Abrahæ fides ad iïirtiti# Expoptwf per ani.Quomodo ergo imputata eft 7 cum effet in arcumcifione,an curn ' cffetinpræputiofNonincircumcifîoneJedin præputio*

Hunclocum aliificexponunt,quafi fitoccupatio.Iudæos cnim obncercdicunf En-’ amfi harcita babent,tamen beatifîcatio non Gentibus/edludæis tantum debetur. kcir CO refpondere Paulum, atc^ probare quod falus hæc ex æquo tum ad ludæos tum Gen ces quoq; pertineat»Sed uidemus Paulum in propofito perfîare.Dixerat enim,Abrahæ Üdem,non opera, imputatä elTepro iuAitia : idem ergo temporis quoq; ratione excuifa dilucidius proponit. Elegans autem amp;nbsp;fîrma eft tempons circumftantia t utpotequæ 8C inter decéuoces generales amp;nbsp;locos dialeâicos fit relata» Deinde enallage quoq;uocuni obferuanda ent. Vfurpauit enim rem pro perfona,præputium uidclicet amp;nbsp;circumcifio.* nem pro Abrahamo præputium habentc amp;nbsp;circumcifo» Nam quod non de alio quàn» ipfo Abrahamo intelligi debeant,conuincitquodfequitur, Dicimus enim quod impu tata.SCc. enim Cauiraliseft,adfupcriora refpiciensjquafidicat, Hadenus quidem Tatis conftat fîdem Abrahæ pro i uftitia imputatanununc uero perueftigemus etiâ quan do imputata fit,ante uel poft circumcifionem.'’ uel cuius rei refpedu V iroq? enim refer ri poteft TTûjç OU/} £Xo-y»'damp;H,Sedrefpondctiam,Non in circumcifione,fed in præputio.Igi cur cum iuftificatus fit priufquam circumcifus, claret quod iuftitiailli non propter cir^ cumcifionem,fedperfidem imputatafit»

Et fignum accepit circumdfionis fignaculum iuftitiæ fidd, quæfiie^ rat in præputio.

De cirewnd^o nbsp;nbsp;Hane ego crediderimefie anthypophoram, fed SCantiftrephon. Anthypophoram

nr, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem quod ludæi obficiebant, Si ante circucifionem abfolute iuftus erat, quid opus

circumcifionec’Hic iam per antiftrephon refpondet,circumcifionem in cos retorquens fuo^inftitutoaccommodans.Crcdidit(inquit) Abraham cum nondum effetcircum^ Cifu8,amp; ex co iuftificatus eft. tandem ucro acceffit circuincifio, non quæ iuftificarct, fed fignaculum effet iuftitiæ fidei, hoc eft, quæ ucluti teftimonium facramentum^ cius rei eilet quod fidei fitiuftitia.Non enim dunraxat dixit, Accepit fignum circumcifionis,fcd addidit Signaculum,idcft,ut fignaculum effct,tr^«7(Vcc,inquam t^J^iKouia-uunq^Trl' rtoüÇ» V ocauit autem a-tfifayi'J^aoy notam imprefiam adco^ figillum.Solcmus cnim fidci cauffa obfignarc quod certum et indubitatum effe uolumu8,fed amp;nbsp;figillo fidem damus, Si ftipulationi piæfcriptæ nofmet ueluti obftnngimus» Sentit ergo Paulus circumcifiox neuelutifigillodefiobfignarcuoluiffe, quodfidei amp;nbsp;nullius alterius reifitiuftificatiot denic]^ eos qui circumcifionem acceperint,ueluti facramento deo effe obuimfios, quod in nulla alia re,quàm in deo per fidem iuftitiam quærerc debeant.ld cnim poteft uct bo« rum emphafis,quod non modo dixit Signaculuin iuftitiæ,fed addidit, Signaculum iux ftitiæ fidei,hoceft,quod fides fitiuftitia.Sic inquam in ludeos rctorfit ualidiffimc,quod ipfi ad defendendamoperum iuftitiam obticiebant. Adlucem 8i robur huiusfaciunt iam ea quæ fcquuntur»

Ut effet pater omnium credêtium per præputium, uidelicet ut etiam ipfîs imputaretur iuftitia, fîmul amp;nbsp;pater circûcifionis effet, non eorum modo qui excircumdfîs funt,fed amp;nbsp;eorum qui ingrederêtur ueftigrjs fidei,quæ erat in præputio patris noftri Abrahæ»

Abraham pater nbsp;nbsp;Cauftam enim affignat cur Abraham primo fit iuftificatus,dcindc uero circumcifus;

(rrdcnltitm. nimirum ut ex co liqueret 8i ludæos Si Gentes fide fore iuftificandos» Primo enim quumante ipfatn circumcifionem legem iuftificatus fit ex eo quod deo fideret, ccr^ turn

DE IVSTITIA» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4lt;

tum Gentibus argumentum præftitit fore,ut amp;nbsp;ipfæ iuftificentur fi eredam, îmô ex fide duntaxatjuon ex circumcifionc fore iuftificâdas* Secundo.Addita eft circumeifio, fed ut fignaculum.Præuiditenim deuS ludatcam Gentem fore pertinaciffimam, idco^ cir cumeifionem Abrahæ dédit,ut hac ueluti facramento adaéÜ pofteri cius omnem gloria am fidei tribuerent.lmo priufquam circumcidcretur laudem iuftitiæ adeptus eft, qua re deus omnem carnalem gloriationem cuacuare,ÔC illud in primis uoluit oftêdere, quod ad exemplum Abrahæ deo fit fidendum,modo quis iuftificationem indipifei uelit.Vn^ de nos iam conficimus illos demum ucros effe filios Abrahæ, qui fide 8c faâis Abrahæ fidem Si fada refcrunt,non illos qui carnaliter ab hoc nati funt. Hic enim uidemus Pa- Lwc.ip. tris uocabulum non ufurpari pro eo qui genuit, fed pro exemplar! fecundû quod mo/ Galat.?« res noftros inftituimus. Sic inquam omnium credentium pater eft. lam ergo fic licebit colligere.Exemplo Abrahæ uniuerfa iuftificandi ratio eft expofita,ut hac cognita noue ris quo modo iuftificentur omnes mortales. Eft enim populi dei pater,id eft, fpeculum Sc exemplar.Cæterum Abraham neqj ex circumcifione, neqj ullis iuftificatus eft operi--bus.fed fide fola.Proinde cæteri quoqj mortales non ex operibus, fed fide duntaxat iu^ ftificabuntur.Hoc auiem ueluti ariete ualidiifimo concuifa iacet iftorû opinio, qui Pau lumaiunt.ueldelegalibus tantum, uel ceremonialibus, non autem de operibus gratiæ loquutum.Nam Abraham fuit pater omnium crcdcntium,8Cc.

Fcecundus eft præterea hie locus è quo nonnulli id dogmatistranfumpfcre,quodfi- De ratione fa* gna externainteriorem hominis fidem fulciant,confirment,imo Scconferât.Equidem cramentoruwj. fi Apoftolus dixiffet circumcifionem effe fignaculii fidei,fane uideri potcrat id inde con fequitnunc uero cum expreffis expofttis^ uerbis dicat, Circumeifio eft fignaculum iu« ftitiæ fidei,quis eft qui no uideat quàm alienum fit à Pauli inftituto,quod illi affuunt de fuoç’nifi hoc quod dicunt finant commoda Si pia interpretatione exponi, Fidem re ue^ Solw deui d^t ra co nfert nemo nift folus deus per fpiritum fandum, qui Si uera eft fidelium obfigna- fidem cr cofir» tio,fine qua neqj uerbum ipfum dei,neqj facramenta ullam habet uim.Nam facramen* mat corda, tis multi participant,qui tarnen fide carentûd quod Simonis Magi Judæ quoqj ifeario- aÆs. tis,eorum^demonftraripoteftteftimonio qui fibi indicium eduntSC bibunt. Rurfus Luc* zi. inueniunturfidem habuiffe.caruiffc autem facrametis. Similiter multis prædicatur uer i.Cor.u. bum dei,qui urnen non credunt.Notiffima enim eft ilia euangelica fentêtia,Multi funt Mattb.xo» uocati,pauci uero eledi.V nde colligitur fidem neq; per facramenta,neqj per uerbum Si prædicationem hominis dari,aut illam per hæc confirmari. Quo fequentia teftimonia pertincre uidentur.Nemo poteft uenirc ad me, nifi pater qui mifit me traxerit cum. Eft lodn.s, fcriptum in prophetistEt crunt omnes dodi à deo. Item, Caro Si fanguis no reuelauit \faite tibi,fed pater meus qui in ccelis cft.Et iterum, Qui confirmât nos SC unxit nos deus eft, Mattb.iff, qui etiam obfignauit nos,deditcparrham fpiritus in cordibus noftris.Rurfus,Non qui z.Cor.i, plantar eft aliquidgt;neq; qui rigatjfed qui datincrcmentum deus. Ita fane deuoluuntur i.Cor.j« omnia ad impulforcm primumauthorcmep omnium rerum deum uiuum, cui merito omnis cedit gloria femper.

Quodautemfcripturamediis fineinftrumentis,ueliis qui utuntur inftrumentis, 8C Q«owodo [lt;t» per quæ diuinæ res fiunt,ca tribuit frequentius quæ dei proprie funt 8C per deum fiunt, cramena fidem per communicationem Si tropum quendam fit. Non enim tollimus hac affertione nogt; dent o’ confir» ftra minifterium uerbi ut inutile Si fuperuacancG. Agnofeimus enim hæc facrafcriptu^ ment, ræ teftimonia,Fides exauditu eft,auditus autem per uerbum dci.Item, Egouos in Chri Roma lo. ftopereuangeliumgenui.Etitcrum,Chriftusdilcxitecclefiam,8Cfemetipfumexpofuit i.Cor.4« pro ea, ut illam fandificaret mudatam lauacro aquæ per ucrbum.Cui baud abfimilc eft Epbe.r. quod in Adib.apoftolicis ait Ananias ad Paulum, Surge Si baptizare. Si abluc peccata Ad.«» tuainuocato nominelefu. Agnofeimus Corneliu fidem habuiffe in deum priufquam Afl.io« audiffet Petri de Chrifto prædicationem,attamen reiedu effc ad Petrum,à quo uerbum uitæ audiat. Agnofeimus eundem accepiffc fpiritum fandum priufquam facro abluere tur baptifmate,attamen hoc non ideo refpuiffe.Virtutc itaq; dei omnipotentis credunt Sc purgantur fandi,qui interim fandificationé externam Sc inftitutionem domini non

d 5

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOsiTrocAP, nil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s

contemnuntjidco^ confîtemur deum ipfum uerc amp;nbsp;proprie doccre, l'ntus fidcm dare, î confirmareôCfanéiificarcincordeinuifibilitcr, uerbum autem amp;nbsp;facramenta foris uifi' ?

i.Cor.j» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bilitcr.Quo nomine miniftri uerbiappeUantur à Paulo cooperarq dei, utpote per quoi

ille peccaia remittit,homines adfeconuertit,confolaturamp;iudicat, Hucenim pertinent lodn.to. confcquentia fcripturæ teftimonia.Quorum remiferitis pcccata,remitiuntur.Ireni,Mit » Aâtu» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to te ad GenteSjUtaperias oculos eorum,utconuertantur à tenebrisad luceni, amp;nbsp;à pote

ftatc fatanæ ad deum uiuum,ut accipiantrcmiffionem peccatorum, Sic, Ita fcribitur Si Lucie I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de Baptiftadoinini,Ipfepræcedet ante ilium in fpirituâCuirtuteHeiïæjUtconuertatcot

da patrum in filios.amp;inobedientes adprudentiam iuftorum, ÔTparet domino plcbein lt;nbsp;i,Cor.i4.. nbsp;nbsp;nbsp;perfe(3am.Etiterum,Si inquitPaulus prophctetis omncs,ingrediaiurautem indoäus, î

coarguitur ab omnibus.dqudicatur ab omnibus, 8i fie occulta cordis eius manifefta fi' unt. Quibusteftimonqs audimusmagna amp;diuinatribuiminifterioecclefiaftico,uelt; j rum ea omnia ita funt intelligêda ut uirtus effîcacia omnis domino foli rninifterium A miniftris tantumtribuatur. Certifiiimum enimeft banc uirtutem diuina nulli omnitio il creaturæ alligari.fed libera dei dignatione difpenfari qs quibus, quantum amp;nbsp;quando Si i! per quos ipfe dominus uuIuCertifiimum item eft, omnia ea quæfub fenfum ueniunt, H hoc eft.aures pcrcellunt,amp; oculos pcrftringunt,nihil efficerc per fe, nifi interior amp;nbsp;diui' S na uis accedat quae hominis pedus tranfucrbcret,capiat,tencat, trâsformet. Hoc ipfuni S de hoc negotio difputauit etiâ doâifiïmus amp;pqfTimus ecclefiae doétor Aurel. Augufti. » cuius nunc bina afcribo teftimonia,quaefortaffis annotafie fufficeret,fi omnibus efienf Auguftini codices.

Augußi, teßimo nbsp;nbsp;Prius teftimonium extat Tra dia tu in loan.ztr.in cap.Ioan.ff.fif efthuinfmodi, Onies

nio de ui uerbi regni illius homines docibiles dei erunt,non ab hominibus audiêt: amp;nbsp;fi ab hominibus er facramento audiunt,tamcnquodintelliguntintusdatur,intuscorufcat,intusreucIatur.Quidfacigt; rum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unt homines forinfecus annunciantes^Quid facio modoego cum loquor Strepitun» 4

quot;Verbum. uerborumingeroauribusueftris. Nifiergoreueletillequiintuseftquiddicoautquid 'S loquorrExteriorcultorarboriSjinteriorcftcreator. Qui plantat 8dqui rigatcxtrinfccus ? operatur,hoc facimus nostfed net^ qui plantat efi aliquid, necp qui rigat, fed qui mere ; mentum dat deus,hoceft,eruntomnes docibiles dei.

Sderdmentat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pofterius habetur Quæft.lib.j.in Leuitquaeft.sj. amp;nbsp;negotium ac efficaciä facramen'

torumcxplicat,quemadmodüfuperius expofuituim uerbi.Eftautéhuiufmodi, Aduer tendum eft quoties dicit,Ego dns qui fandtifico eum.loqui de facerdotc,cum etian, hoC Mofi dixerit,Etfandtificabis eum.Quomodo ergo amp;nbsp;Mofes fanflificat,amp; dnsî'Non ciîi Mofes pro dfiOjfed Mofes uifibilibus facramentis perminifteriü fuum, dfis autem inui fibili gratia per fpiritum fandtum, ubi eft totus frudtus etiam uifibilium facramétorum. ■ Nam fineifta fandiificatione inuifibilis gratix uifibilia facramêta quid profunt;* Hadlc i nus uero recêfui Auguftini teftimonia.Sequiturautemin eodem loco,quod huequcqi ' pcrtinet,acdifputationi noftrxclariftimam infertluccm.

De ui/jbiliet'm Merito,inquitAugufti.quxritur.utrumetiam iftainnifibilisfanflificatiofincuifibi* ' uifibiii fanilifi* libus facramentis pariter nihil profit. Quod utiep abfurdü eft. Tolerabilius enim quift^ cdtione,anhiec dixcrit,fineillisiftam non elfe quàm fifucritnonprodeire,cuminiftafitomnisutilitaS j ftueiHi proßt. corum,fcd etiam hoc quodfineillisifta elfe non polfitjquomodoredtcdicaturintuen-' z dum eft. Nihil quippeprofuit Simoni Magouifibilis baptifmus, cuifandfificatioinx r uifibilis defuit,fed quibus ifta inuifibilis quoniä affuit profuit, etiam uifibilia facramen lt;nbsp;ta perceperant fimiliter baptizati.Nec tarnen Mofes qui uifibiliter facerdotes fandlifica/ bat,ubifueritipfeipfisfacrificiisueloleofandiificatusoftenditur.inuifibiliter uero fan* dlificatum negate quis audeat, cuius tanta gratia prxminebat. Hoc amp;nbsp;de loanne Bapti^ fta dici poteft,prius enim baptizator quàm baptizatus apparuit. Vnde eum fanâifica^ turn nequaquam negate poffumus,id tarnen in eo faâum uifibiliter non inuenimus an tequam ad rninifterium baptizandi ueniret. Hoc amp;nbsp;de latrone illo cui fecum crucifixo nbsp;nbsp;,

dominus ait,Hodiemecûeris in paradifo. Neq;enim finefandiificationeinuifibili tan^ ta felicitate donatus eft. Proinde colligitur inuifibiiem fanâificationem quibufdam af^

D E IV s TIT I A, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 J

f uiffc atqipvofuiffe fine uîfibilibus facramentis, quæ pro temporum diuerfitate mutata funt, ut alia tunc fuerint, amp;nbsp;alia modo fincuifibikm uero fanâificationê quae fieret per uifibilia facramenta fine ifta inuifibili poffe adeffe, non poffeprodeffe» Nee tarnen ideo facramentü uifibile contemnendu eft» Nam contêptor eius inuifibiliter fandificari nul lo modo poteft.Hinc eft quod Cornelius amp;nbsp;qui cum eo erant, cu iam inuifibiliter infux fo fando fpiritu fandificati apparerent,baptizati funt tarnen, ncc fuperflua iudicata eft uifibilis fandificatio.quam inuifibilis iam præcefferat.Hæc omnia Auguftini funt, . Paulusquoq;inpraefentiduabusufusuocibus.mirälucem negotiofacramêtorum De rdtioneß» intulit, Prior eft o-NMöoA'gt;q'iod nos uel nota uel repræfentationê, ueftigium, amp;nbsp;ut apud gnorum. Fabiumeft indicium diccrepoffumus,uulgus noninepteexpofuitfignö. Signum uero finit S.Auguftidib, de Dod.Chrift.i. cap,i,rcm quæ præter fpeciem quam ingeritfenfi bus aliud aliquid ex fe faciens in cogitationé uenire: ut uifo fumo ignem fubeife cogno fcimu8,Hocipfum dicitur 0( Sacramentum,à facrando nomen habcnsjignificans rem Srfcrwnfw«. facratiorem,quä fimilitudine quadam refert,Greci homines cr'uuamp;oxop dixere,quod in arcanis prifcorum myfterfis tantü uifebatur.Verbi gratia, In facris Bacchi gerebatur cri brum.quo fignificabatur ebrios effefutiles. S,Augufti.finiuit Sacrameniü effe facrærei fign5,amp;inuifibilis gratis uifibile fignü,item uifibile ucrbü.Nam Sacramentü conftitui Sacramëtuvt ex tur ex duobus, ex figno uifibili 8( re fignificatainuifibili: fiue, utlrensiuerbis utar.cxre duobm conJUtui terrenaamp;ccelefti.Verbigratia,inBaptifmouifibileamp;terrenumeftaqua,inuifibileSC t«r. res cceleftis eft, regeneratio 8C adoptio in cœtum filiorum dei. In Euchariftia uifibile amp;nbsp;terrenum eft panis öCuinum.inuifibilis SCcœleftis res eft ipfum corpus fiCfanguis domi ni traditum et effufus pro nobis,adeo^ uera corporis Chrifti öC fanguinis communio, ôi per hunc parta falus acpeccatorum condonatio. Hs uero res abipfo nobis domino gratis conferuntur,recipiuntur autem in anima per fidem, at facramentis ut fignis uifi« billbusreprsfentanturofferuntur^fenfibus,id® propterimbecillitatênoftram. Pul» Quareuipbilitt ehre enim facer Chryfofto.Homel.in Matth.sj. öitu,inquit,incorporeus e(fes,nuda ti perdmen«? bi hsc omnia tradidiffet figna.-quia autem corpoh coniûda eft anima tua,in rebus fen« fibilibus ea qus mente percipiuntur tradidit. Proinde fandi animum fuum non inten» duntinrempropofitam8iterrenam,fedhunceleuant à uifibilibus adinuifibilia,hoc eft cceleftia.Egregie enim S.Auguftinus lib.de Dod.Chrift. jcap.o.de Sacramentis lox

I quens Chriftianorum,Pauca inquit pro multis,ca^ fadu facillima, Si intelledu augu A uiftbilibw ad I ftiffimaSCobferuationecaftiffimaipfedominus ô( apoftolicatradiditdifciplina.ficuti itiuifibiliameni I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft Baptifmi facramétum,S( celebratio corporis 8Cfanguinis domini. Qus unufquifqj eleuanda.

cum percipii,quo referantur imbutus agnofeit, ut ea non carnali feruitute, fed f piritali potius libertate ueneretur. Vt autem literâ fequi, ôC figna pro rebus qus his fignifican^ tur acciperc.feruilis infirmitatis eft, ita inutiliter figna interpretari.male uagantis erro» ris eft. Csterum quid in hoc Auguftini teftimonio fit literam fequi, item quid fit car* nalis feruitus.fiue feruilis infirmitas, prsterea fpiritualis libertas, coficere licebit ex con fequentibus uerbis llb.codemcap.r.Principiocauendum eft, ait, nefiguratäloquutio- Literam fe^u^

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ncm adlitera accipias. Ad hoc enim pertinet quod ait Apoftolus,Litera occidit,fpiritus

i autê uiuificat.Cum enim figurate didü fie accipitur,tanq proprie didum fit,carnaliter f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fapitis.Neq} ulla mors anims congruetius appellatur,qcum id etiam quodin ea beftias

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;antecellit,hoc eft intelligentia.carni fubficitur.fequendo literâ. Qui enim fequitur lite*

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ram,translata uerba ficut propria tenet, neq; illud qd proprio uerbo fignificatur refert

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad alia fignificatione : fed fi Sabbatii audierit, uerbi gratia,no intelligit nifi unü diem de

feptem qui continuo uolumine repetutur.Et cum audierit Sacrificiu, non excedit cogi* tationc illud quod fieri de uidimispecorûterrenis^frudibusfolet.Eademû eft mifera Carnalis fertd^ bills animsferultus,figna pro rebus accipere,8lt; fupra creaturâ corpoream oculu men* tot.

tis ad hauriendti sternum lumen leuare non poffe. Et rurfus cap.s.lib.eiufdê, Chriftia na libertas inquit cos quos inuenit fub fignis utilibus tanquam proprie inuentos inter* spiritiwlfs liber pretatis fignis quibus fubditi crant, eleuatos ad cas res quarum ilia figna funtliberanit. tlt;«.

Ex quibus Auguftini uerbis colligimus cos uenerari fpirituali libertate facramenta, d 4

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPosiTiocAP» ini,

qui ncqj litcræ inherent,neq; res uifibiles 8C elementares, ut aquam,uinum 8i panent» ceuin ipfas res tranfmutatacolunt/edperillaadmoniti ineaefferuntur quæperhxcre Canones de fa» præfentantur. Hoc ipfum hoc modo præfcribunt Canones facri Niceni confilii duo, j cramentis Nice quorum alter de fandoBaptifmo, alter de diuinamenfafiue myfterio corporis amp;fan^ ni Conjilij, nbsp;nbsp;nbsp;guinis Chrifti conferiptus eft.Prior hic eft, Baptifma noftrum non fenfibilibus oculis, 1

fed mentalibus confyderandum eft,Aquam uidesçquot; vokcto}) 'tîmnîç utßa.a'if] KfuTrfofjSjjluff j cf^M}oi/Jiip,id eft,Confidera in aquis uelut in arcano abfconfam efte diuinam uim»

Nos cnim fpiritu fanâo 8(. igni baptizari tradunt facra eloquia, amp;c, Pofterior hic eft» herum etiä hic in diuina menfa ncHVMiLiTERiNTENTi siMVSad propofituin Contemplatio panemSlt;poculû,fed EXALTATA MENTE FIDE CONSiDEREMVS.fitumeftein fideù nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fanda ilia menfa agnum dei tollentem peccata mundi, qui non uiâimarum more à fagt;’

Cerdotibus facrifteatur, ôCpretiofum illius corpus amp;nbsp;fanguinem uere fumentes nos cre Nonef cibui derehæcefle noftrærefurreâionisfymbola. Nam propter hoc ncc^multûaccipimus, corporalis. fedp3rum,iitfciamu8qaodhxcttonfatiet3ti,fedfan£iimoniæferui3nt, Atqjhaecqui-' dem de altera uocula qua hoc loco utitur Apoftolus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Sacramenta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pofterior eft a-^yœyZç.quæfigillumfignificatto'^fayî^G/; enimeftobfignare,amp;quo* i

gtKa pue tefli= dam modo côfirmare.Et figillum teftimonij amp;nbsp;fidei gratia imprimitur.Imitator auteni tnoniareram di diuina bonitas hominum morem,apudquos foedera,teftaméta, promiftiones autcon ' uinarutn^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;traâus non tantum uerbis tranftguntur, fed conhrmantur etiam aliquo modo feriptis

tabulis Sfobfignatis, Deus enim agit nobifeum uerbis præcipuefiue promiftionibus, quibus additamp; fignaucluti uifibilia uerba 8i reigeftx adeo^ benehcentiæfuæ, ueluti te ftimonia quædam. Verbis enim amp;nbsp;ftgnis teftatur,quod nobis bene uelit,deinde obftrin git fcnobis ôc nos fibi,fidem noftram exercet,amp; noftri nos admonet officq. Nam figna quidinitiatos deccat referontetiam. Verbi gratia, Initcum Abrahamo amp;nbsp;pofteris eiuS feedos omnipotensjpaâus fe deom ôcfeminiseios futurü, largiturom^abondantifti^ me quæ ad necelTitatem amp;nbsp;ucram pertinent felicitatem.Præterea ab Abrahamo amp;nbsp;pofte ris integritatCjfîdempietatem^ ftipolatus eft,Huic uero conuentioni qoæ oerbis tranf» aâa eft, adiecit fignum uifibile Circumcifîonem, quo amp;nbsp;conuentionem iftam beneuo^ lentiamm fuam atteftaretur amp;nbsp;referret uifibiliter,amp; fe nobis,amp; nos fibi obftri ngeret, fi' dem noftram exercerct,nos^ noftri moneretofficq,Ideo^ ipfum fignum nomme do^ nat fœderis, quod uifibiliter totam foederis rationcm referret. Circûcifionem enim ap»* pellat fœdus.Deinde obftringebat fuos figno, ne quem alienum colerent deum, in deo Abrahami omne præfidium uitx collocarent,ab hoc per fidem fperarent falutem,amp; ut figno ita puritate c|uoq; uitæ ab alqs Gentibus effent feparati, hoc eft, ut ceruicem non indurarent,cordaq^,os,aures,denilt;^omnes circGciderentanimiaffedus.Ita enim Apo Colojft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftolus ad ColofCappellauit baptifmum circumcifionem Chrifti,amp; in præfenti eandem

appellat fignaculum iuftitiæ fidei. Equidem ad eundem modü habet amp;nbsp;Baptifmi ratio. Bene unit nobis deus, adoptat ergo gratis in filios perlefum Chriftum, per h une pur* gat amp;nbsp;regenerat nos in fpiritu fando.Id quanquam in anima hominis inuifibiliter fiat, adhibetur tarnen uifibile fignaculum Baptifmi, hoc eft, tinguntur in nomen paths, filii, amp;nbsp;fpiritus fanfli quotquot diuinæ promifTionis funt participes. Ifta uero ceremo* nia diuina prodit fuam beneuolentiâ fidclibus,amp; obftringit fe baptizatis dominus,con fecrat^ illos fibi,offercns illis gratiæ fuæ fymbolum fiuc teftimonium, diuina^ adio* ne admonens.adeo^ obligans initiatos, ut in nomine fummam felicitatis conftituant, nifi in fe uno folo uero uiuo amp;nbsp;aeterno deo. Itac^ fit Baptifmus quemadmodum amp;nbsp;Cir cumcifiofignaculS iuftitiæ fidei.Rcfert idem quidinitiatos deccat,uita noua. Ergo quo ties adminiftratur Baptifma fandu, toties tabula Si figillum æterni foederis profertur, cxercetur fides omnium, monentur officii fui omnes, audiunt Si uident diuinæ gratiæ teftimoniû omnes,Ita habet Si Euchariftiæ negotiû, de quo alibi difputatur copiofius, Argiwhcfa à fa nbsp;nbsp;Certe ab hac facramentorum ratione fæpe tranfumpferunt argumêta.quibus Si do*

cramentispeti» cuerüt, nos officii noftri monuerût,adeo^ Siexhortati funt fandos,apoftoli î quem tat admodum hoc loco excircumeifionis obligatione conuicit fidem efte iuftitiam, eô ui^ uidelicet

DE IVSTITIÄ»

delicet quodcircumcifio fit fignaculum, hoc eft, obligatio iuftitixfidei.Hic autênecefie eftfacramentumprodat,qui alibi quàm per fidem iuftitiamquærit. Sic in i.adCorin^ ihios lo.cap.obligatione Ccenæ dominicæ confutat iftorum errorcm, qui idolothytis uefeebantur. Hocenim prodebât facramentum illud quo ipfos fibi dominus membra fecerat. Si in unum eedefiæ corpus obftrinxerat t nuncenim de idolorum quoq; facris participantes etiam fatanae membra fichant. Obligationeitem baptifmi probabit in s, huius capite,quod fideles innocentiæ ftudere debeant, Sic Si typum agni pafchalis tra^ dauitin i.Cor.y.cap.Hæc uero per digreflionem*

Non enim per legem promiflîo contigit Abrahæ autfeminieius, ipfum hæredem fore mundi,fed per iuftitiam fidei.

Hadenus in genere oftendit Abrahamum nullis operibus iuftificatum, quibus ante circumeifionem claruit,imô ne circumeifione quidem.fed fola fide î nuncuero ne quis «t« Abraham* operibus legis iuftificatum fufpicaretur hoc ipfum fignificantiffime confutat,amp; probat fide tantum iuftificatum.Et fummam hifee duntaxat proponit,argumcta mox fubiun^ git,Semen autê Abrahæ funt,quotquot credunt,id quod iatn audiuimus. Et promiflio Abrahæ de dominio totius mundi hæreditatc confequendo fada, carnaliter nunquam eft impleta,neqj implebitur unquam, fpiritualiter uero per Chriftum compléta eft, qui omnium Gentium falus fadus,exaltatus,omnes ad fe traxit. Author Côment.in epift» ad Romanos,qui cireuferuntur Hierony.titulo,h^c ita expofuit,Siue ut in fcmineeius, quod eft Chriftus, benedicerentur omnes Gentes, quæ illi in hæreditatê à pâtre funt da tæ.Siue ut cum eorccumbant Gentes in regno cœlorum. Etcerte' omnium fimpliciflï» mus fenfus fuerit,fi dicamus Paulum de ea promiftione locutum,quæextat Gene. n^Si cita tur à Paulo in Galat.j.In femine tuo benedicétur omnes Gentes.Huic cm promiflio ni credidit,futurü fcilicet ut nafeeretur aliquando q futurus eflet totius orbis hætes,Slt;c.

Si enim q qui ex iegefunt,hæredes funt, exinanitaeft fides amp;nbsp;foluta eft promiflio. Lex enim iram operatun Nam ubi noneftlex, ibinec

Hæredes funt qui Chrifti hærcditatis Sianimæ falutis unicæ participes funt. Sed ex lege funt qui per legem iuftificari uolunt ôC opei ibus nituntur.Hæc ergo ilia argumenta funtjquæfuperiorifummæadhibêtunProbatenimuariisargumentis Abrahamûnon ex lege,fed ex fide iuftificatum. Ergo ex haereditatis uocabulo tale quippiam colligere li cet.Quæhærcditaxc obueniunt,giatisobueniunt.Namfilii à parentibus hæreditatem non emunt.Obuenit autem iuftitia haereditate.ergo gratis etiam.Huc iam pertinent illa duo abfurda» Primü,Si legi deberetur iuftitia, iam fides cuacuata effetXex enim nititur merito,fides gratis. Vel, Fides operibus certo non poterit fiderc unq. acacquiefeerein illis.quandoquidem nunq fit.ut hominis animus certo cöfidat fc legi fatisfecifle. Subit ergo haefiiatio demum Si defperatio.qua exinanitur fides. Secundum, Soluta fruftra^ nea^ eflet Si promiiTio.Gollapfa cm fide, fimul Si promiffio euacuata eft. Prsterea fru ftrapromittiturquoduclipfihabemus uelpraeftarepofl’umus.SicadGalat.j.Si ex lege cfthsreditas,iamnoncftexpromiffionc. Atqui Abrahsper promiffionem donauit deus,ergo non per legem. Hæc uelut ex pugnätibustSequentia petita funtexcontrarfis offieqsjipfa^ ui legis Iuftitia pacat.Lex terret,ergo non iuftificat. Quod enim iuftificat pacat.Adficitur fententia cauflalis. Nam ubi noneft lex, ibi nee tranfgreffio. Hac enim probatur quod lex iram operctur.De quo in cap. 7. Ex quibus omnibus id quocy difei* mus quod promiffiones dei fide funt fufcipiendæ.Difcimus item quae fit uis legisîSC qd omnes operum Si meriti defenfores fidem euacuant,amp;: promiffiones dei foluunt.

kcirco ex fide datur hærcditas ut fecundum grati'am, in hoc ut firma ntpromifliouniuerfofemini,n5 dmodo quiexlege,feddquolt;^qul eft ex fide Abrahæ,

Condufio fiue illaiio eft huius difputationis.nempe quod gratuite iuftificétur ludæi Conclußo.

46 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO CAP, nil.

atqj Gentes. Atqui ex proximo haereditatem pofuit pro falute fine iuftitia : ut fit fenfiH) Igitur per fidem cóferturiuftitia.lain ne quid ambigiiifupercïretadiecit/AaxaTax^f'^’ id eft.utfccfldum gratiam,hoccft,utgratuitum donum fit, Ineftenim ucrbis Si alia cauffa cur iuftitiam uolueht effe gratuiiam,nempe ut firma fit promiffiOjquaeiP' tcrimeuacuarctur.fimercremuriuftitiamoperibus, Adde quod turn ne Gentibusq»** dem iuftitia conferri poflet.Nam ft circumcifioni SCiegiea deberctur, Gentes quae fis rent exdufx efiennquod fi à benediâioneexdufæ efient, quomodo impleretur protiP' fio deijin femine tuo benedicentur omnrt Gentes^Iccirco ut firma effet promiffio ufli' uerfo femini cum ex ludæis tum Gentibus coalito,fide amp;nbsp;non operibus uoluit muduiP iuftificaredeus.Atqutauidesillationiegregiasaftixascffecauffas. Alfihæceôretulcf^^ quod fola fides in deum animam tranquiliat, opera uero non item.Nouitenim confû' , . entiaomniaoperanoftraaliquidhabereuitfi.arabigitergo aneaquæfccit,fuffician^

*' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Proinde cum in rebus humanis unica petra firmitas^ fit ipfedeus : nihil enim in ere»'

luris firmum.Sola autem fide percipiatur dcusrconfequês eft fola fide firmam fore prO' miffionem.Haecdecondufione, in qua admirabili ingenio paucis omnia coplexuseü» gratuite uidelicet nos iuftificari per fidem.non per opera noftra,autcircücifionem, aut carnalem prærogatiuamtomnes enim credentes filios dei amp;nbsp;Abrahæ effe,Ioan. i.

Gffle.ij.crt7. qui eft pater omnium noftrum:ficut fcriptum eft,Patrem multarui” Gentium conftitui te,coram deo cui credidit.

Haec non tarn ad praecedentia pertinent quàm ad confequentia uiam fternunt. Nai” fi intelligamus «aT^vaw àuuZKs€Ôlt;r4;amp;4§,adexemplum dei cui credidit, uteruditi quiqquot;^ exponunniam pertinent amp;nbsp;ad fuperiorum confirmationem.Nam fenfus erit.Quemaii modum deus non eft alicuius Gentis deus tantum, fed omnium ex æquo Gentium : Abraham non ludæorum modo,fcd omnium credentifi pater eft. His iam adde ut fus perficiatur.Promiffio autem Abrahae Si femini eius cótigit,ergo Si Gentibus, qm’ Si ipfæ funt fernen Abrahærqui per fidem luftificatus eft, undeconfequens eft omne ft' men Abrahæfideiuftificari.Si uero ««nvavr/TOi intelligamus coram deo.uelrefp^ lt;3u dei,ut Hebræi loquuntur, iam amp;nbsp;ad confequentia fternunt uiam. Nam fenfus erit» Et pater quidem multarum Gentium futurus erat,non fuijfeddei refpeâu. Abraham^' nimeffoetiserat uihbus,deusautem uitæreftituitmortuos,amp;c.ut Paulus hæc, Corai” deo,ueluti expofitionis gratia de fuo adieccritiquafi dixerit, Id^ dei refpedu fadum DIGRESSIO. cuicredidit.Namficutcredidit,ficeietiam ufuuenit. Quiaenim hadenusdocuitfoft fide iuftificatum effe Abrahamum.nunc pergit illam præclaram Abrahæ fidem exaéüft firne per digreffionem defcribere, utfeiremus quæ nam fides in Abrahamofuerit, qun nobis imitâda fit.Primo ergo paucis adumbrat quæ uis deirdeinde quomodo fe ill i erP diderit Abraham.

qui uitæ reftituit mortuos, amp;nbsp;uocat ea qua? non funt tan quam fint.

Df uer4/î(if. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Obiedû fidei deus eft.Deus ergoqualis fitprædicandus eft, ut homines illi luto po^

fint fidere. Duo ergo maxima in deo funt uita Si omnipotentia. Ipfeenim cum uita fit omnium,omnia quoep ex nihilo condidit, condita admirabili prouidentia conferuaK quæ cum Abraham fide intelligeret, non erat quod anxiefecum difeeptaret quomodo effoetum corpus reftitui foccundum^ reddi poffet. Deinde cernebatoculis fidei fineO' mninegotiodeumpoffeex impia Genre pfiffimamefficeret quo Si Baptifta refpexiift uidetur qui dixit,Dico uobis quod poffitdeus facere, ut ex lapidibus his filq furgätipö Abrahæ.Sedcur non audimus Paulum ipfum fefeexponentem^

Qui præter fpem fub fpe credidit, fe fore patrem multaru gentium, iuxta id quod didum eft, Sic erit fernen tuum.

Hæceft ilia præclara Abrahæ fides.Cótra fpem (inquit) fub fpe uel in fpe,hoc eft,fpq fefe credidit.In humanis nihil eratquodfperarenatin deo nihil non fperabatjipfeenii” fpes omnium rerum fufficientia Si copiæcornu eft,Et nonnulla quidem exemplaria b” gt;nbsp;bent sw iÄirlcßi infpcudfubfpcrpleraqjucro iùAffôVa-i/i fpeiconcrcdiditî fedin idem ■

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP. V»

Eritenimaliquiddco difficile,id fcilicetquodcuncp non fecerittnon quia non potuerii; ,, fed quia noluerit.Dei enim pofre,uelleeft,âf non pofre,nolle:quodautê uoluii amp;po(uit „ amp;oftendit,amp;c»

Quaproptcr imputatum eft illi etiam ad iuftitiam»

Nufpiam ueluti bonus nauclerus cynofurâ uel fcopum amittit,ubi(^ reditHicenim nunc denuo infert, Talis autê fides, nempe tam folida amp;nbsp;incorrupta, reputata efi: illi pro iuftitia.Et ne quis hifceauditis obiiceret, Quid uero mea retulerii,quid Abrahæpro iu^ ftitia imputatum fitç’præucnitAnthypophoraamp;dicit,

Necß uero propter ilium tantum hæc fcripta funt quod illi fie impu tata fit,fed etiam propter nos^quibus imputabitur, fi modo credamus in eum qui excitauit lefum dominum noftrum à mortuis, qui traditus fuit propter peccata noftra,amp; excitatus eft^pter iuftificationê noftri« v/ÎM feriptur^ nbsp;nbsp;Non uoluit (inquit) fpiritus fandus tantû oftendere feripturis quomodo Abraham

pndie. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duntaxat fit iuftificatus:quin potius,quomodo omne genus mortalium iuftifi cari pof

fit.Efi;enim Abraham pater amp;nbsp;exemplar omnium credétium« Quid uero ad hæcdicent qui Paulum contendunt loqui de eorum operibus, qui fub lege 8(. non funt fub gratia^ Vnam enim candem^ audimus efle iuftificâdi uiam ueterü uidelicet amp;nbsp;noftrum. Abra^ hamautem etfifidelis atq;in gratiaeiret,nullis tarnen meritis,fed fideduntaxat iufiifica tus eft t quocirca neceffe eft ut etiam omnes Chriftiani nulla alia re quàni fide uel gratia iuftificentur. Audiuimus præterea obieâum fidei Abrahæ fuilTe deum uiuificanté mor tuos.Idem âC nobis proponîtur, ut credamus in eum qui filium fuum lefum à mortuis excitauiu Abrahæ fides auâa eft dum uaria diuinæ bonitatis argumenta indies accede^ rent.Glifcit amp;nbsp;noftra, quoties perpendimus, quod filium fuum pro nobis tradidit, in quo amp;nbsp;omnem plenitudinem donauiu Hie morti traditus eft, ut hoftia corporis fui pec cata noftra cxpiaret:amp; refurrexit à mortuis, ut hoc ipfo cóprobarct mortem aboliram, uitam rcftitutam,amp;ueramiuftitiam orbieflcpartam,i.Corinth.i.amp; v. Denitjut intel ligeremus nobis quoq; in uitæ nouitateambulandü, Talis ergo debet efte fides noftra, amp;proculdubio ex gratia nobis quot^ pro iuftitia imputabitur*

CAP. V. luftificatiigiturexfidepacemhabemusapuddeumperdominuno^ ftrum lefum ChriftS, per quern amp;nbsp;adftum nadi fumus fide in gratiatn iftam,in qua ftamus,amp; gloriamur fub fpe glon'æ dei,

Confequentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ex confequétibus ôC fruâibus uel offices uel effedibus fidei, ipfam clarius ponitob

dew, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oculos,doccns ex fide exiftcreconfcientiastranquillas,fecuritatcmamp; liberum ad deum

aditum,paticntiam, conftantiam, fpem atq; gaudium, Principio qui fide iuftificati funt pacem habent.Namquiedcritexhocpane (inquit dominus) non efurietin æternum. Quid enim defiderarc poflit,qui Chriftum.in quo omnis plenitudo eftjpoflfidct.^Proin P4X» de pacato animo eft qui credit. Qui uero non credit,is nullam pacem habet. Nullis au* tern rebus nifi fide tantum tranquillitas animorum paratunhinc fignanter addidir,Per dominum noftrum lefum Chriftum. Sunt qui in ceremonqs SCconftitutionibus hu^ manis pacem quærant,fed à pumice aquam poftulant. Habet amp;nbsp;illud fuam emphafim, quod ait,Pacem habemus apud deû. Nam Ioan, iff.legimus, Hæcloquutus fum uobis, ut in me pacem habeatistin mundo afflidioncm habebitis.Itcm, Non ueni pacem mitgt; terc,fed gladium.Et itcrum dicit dominus, Pacem meam relinquo uobis, pacem meam do uobis,non quomodo mundus dat,ego do uobis. Reâe ergodiftinxeruntqui dupli cem elTe pacem tradiderunt, externam uidelicet amp;nbsp;internam « De interna quæ animieft tranquillitas hie loquimur.Externauero in duplici quoq; eft differentia.Eft enim bono rum confenfus Sc Concordia, fandaquædam pax, cuius frequenseft in facris mentio, quam fi quis uiolarit,filii dei nomine indignus cenfebitur.Scriptum eft enim. Bead pa^ cifici,quoniam ipfi filq dei uocabutur.Rurfus eft quædam impiorum fecuritas, quæ uo luptates amat, ueritatis nomine nihil pad uult, uerii omne id colit, quod fua gaudia in^ terturbai,

D E I V s T I TI A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

terturbat,imo amp;nbsp;ruftitiam Si ueritatem hoc nomine pcrfequitur, ne huius quicquä uio letur.Et haec ilia impia pax eft,quam fedominus fuis daturumnegat,imôqu£amp;omnes pios perfcquitur, qui tarnen cum deo SC fanâis pacem habent. Deinde exoritur ex fide fidutia quædam,ut Iibere deum adeamus* Siquidem fides docct patrem filfi mone pla^ Fidutia^ catum cife illum^ humano generi bene uellejergo qui credit, deum Iibere adit in quia bufeuntj neceflitatibus«Hanc fidei uim obfeurauit nobis Pontificia religio, quae nobis tetra quaedam de diuorum intercelfioneobtrufit. Pq ftantin gratia dci,Slt; certo norunc uota fua patri propter Chnftum efle gratifliima, Poftremo fides certa eft, adeo^ certa, ut etiam glorietur flue gaudeat de uita aeterna.Nam fuo more Gloriamur fub fpc gloriae dei,dixit pro eo quod eft,gloriamur de gloriofa fpe dei,uita uidelicct aetrrna quam à deo txpedamus*

Nec id folum,uerum gloriamur etiam fuper afflidionibus, feien tes quod afflidio patientiam pariat,patientia uero probationem, probat tio autem fpem,fpes autem non pudefacit, quod diledio dei effufa fit in cordibus noftris,per fpiritum fandum qui datus eft nobis» _

gaudemus potius qua'm gloriamur.Ex fide autem manat Si patientia.SC patienlittgt; probatio,amp; fpes,amp; dei dileâio.Eft cnim uirtutum quædam inter fe connexio.ut uidere tft etiam in epiftola diui Petri pofteriore cap.i. Paulus hoc loco orationem Gradatione figuratMultaea^ledu digniffimafcripfitdepatientiainclytus dei martyr Cyprianus ad imitationé magiftri fui Tertulliani uiri grauiffimi.Et diuus Petrus, Ne quis ^nquit) ueftrum affligatur ut homicida,aut fur,aut facinorofus» Porro qui affligfitur 8(. patien tia uincunt.ii ceu aurum in igne probantur, quod adeo non périt, ut fubinde reddatur purius.Malis enim exercitati ipfa re difeun t diuino auxilio nihil elfe præfentius.unde Si poftea deo tarn benigno firmius adhærent Si in malis durant, expédiantes illius opem, quinunquam non eruit inuocantes fe»Hæc autem ilia fpes eft,quae non fallitNam pro Sp«. pheta dicitjOmnis qui credidcri t ei.non confundetur.His omnibus adqcitur caulTa effi

' ciensfpiritus fandlus,qui copiofiiTimein pediora noftra effuditdilcdiionêdci,quæ qui-dem facile afperrima quæq; Si infuperabilia fupefat, quod amanti nihil fit difficile. Aut hicerit fenfus.Iccirco credentes confundi non poffunt, quod per fpiritus fandi inftin-dum didicerunt maximam illam dei erga humanum genus diledionem,qua fe tradidit pro nobis, ficut nunefequitur.

Chhftus enim cum adhuc eflTemus infirmi,fecund5 tempus pro im* pfjs mortuus eft. Nam uixproiufto quifquä morietur. Siquidem pro bono forfan aliquis etiam mori fuftinet. Commendat ergo fuam cha* ritatem erga nos deus, quod cumadhuc eflemus peccatores, Chriftus pro nobis mortuuseft*

Sumpta occafionepcr comparationem amplificat beneficium per Chriftum huma- DileHiodek no generi præftttum, Solent enim apoftoli pro fuo officio ubicuncpfeobtulcritdicendi commoditas dtfferere de beneficio dei nobis in filio præftito.Faciebat praetcrea hæc tra« dutio ad euidentiam primarq negotii,ad quod iam paulatim redit, oftendens nos gratuit© iuftificandos. Quia igitur de diledione dei dixeraf, copiofiora per epanaphora Si exegefim fubiugit, Chriftus cnim cum adhuc cffcmus,amp;c. Agnofeis nimiru cauffalem Frtim.Commode autem annotauit Erafmus,Secundum tempus, uel adpræcedctia uel confequentia referri polfe.Si ergo referatur (inquit) ad infirmos, mitigat quod didum eft,quafi infirmitas illorum tempori fit imputanda, quo nondumapparuerat euangelij gratia.Sin referaturad mortuus eft,intelliges ilium idoneo tempore SC à patre præfcri» pto mortemoppetqffc.Occubuit ergo pro impijs Chriftus: quodquidem plurimu derogat illis qui uel fuis meritis prouocatum crederepoterant filium,uel defl hominis pro pcccatis hoftias fufccpturfi.Quomodo enim mercatur quid impiusi’uel quorfum opus erat filium innocentem morti tradere, fi noftra placarc potcrät opera^His iungitur iam

e

yo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP. V»

gratis diuinæ amplificatio.Nam per collationem fubiungit,Nam uix pro ïufto,8^cju/ ftumautem SC bonum per heteroiïn rem mftam öi bonam fignificat» Origcncs utroqj modo edifferit pro iufto uiro amp;nbsp;iufta cauHa Jam fequitur illatio, Cómendat ergo fuam chahtatem erga nos deu8,amp;c Nam particula Jï pofcentibus omnibus circumftantijs» per ergo fïue inquam uelaliam fimilem exponenda eftæaha legis in i Joan,4^cap.

Multo I'gitur magi's iuftificad nunc per fanguinem eius feruabimur per eum ab ira. Si enim cum inimid effemus recociliad fuimus deo per mortem filq eius,multo magis rccociliati feruabimur per uitam ipfius, Quorfum uero hxcz’Eo pertinent, ui fentiamus fpem nequaquä affieere pudore fed tantam eiTegratis uim,rantam meriti Chrifti potentiam, ut pleniibme credences con.* feruet. Verba plana funt.Quibus manifeAum fit nos nulla alia re mudari, quàm fangui ne Chrifti : id quod fufiifime tradauit idê Apofiolus in epiftola ad Hebrsos, Ira deniq^l hoc loco iterum fumitur pro uindida amp;nbsp;damnatione. Et omnium fententia confiât ui-cam morteprxfiantiorem effe. lam fi mortepotuit diuinum orbi placarenumen, certe uita fua multo magis credentes feruare poteft,Nam ad Hebr.7,legimus,Chriftus perpe tuum habet facerdotium i unde 8C eos plene potefi faluare qui per ipfum adeunt deum^ femper enim uiuit in hoc,ut interpeller pro illis,

Non folum aut hoc,ucrumetiam gloriantes in deo per dominum no ftrum lefum Chriftu,per quern nunc recociliationem aflecuti fumus, Hxc non modo amplificationis gratis diuins, fed amp;nbsp;claufuls fpeciem habere uiden curtquafi dicat,Hincuero liquet cur tantopere gloriemur exultemus^. liquidé per do^ mini noftri lefu Chrifti reconciliationem tantopere confirmati fumus,ut etiam de ipfo deo pofiimus gloriari,ilium ipfum deum noftrum cffe,amp;c,

Propterea quemadmodumper unum hominem peccatum in muiv dum introtjt, ac propter peccatu mors, fic in omnes homines mors peruaGt quandoquidem omnes peccauerunt,

R E D IT V S. nbsp;nbsp;nbsp;Hie tandem fit ad fummä cauftx reditus à digrefiione qua hucuft^ de uera fide dtife*

ruit. At ipfum orationis filum quod decómendatione beneficii gratuiti iam contextuni eft,pulchre hancfibi fequentem connedit tradationem, qua Paulus ueluti de nouo O' Fontes peccati mne negotium peccati gratis amp;nbsp;iuftificationis ob oculos reuocans,altius omnia ceuab cr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ouo,quod dici folet,ordiens,indicac qus lint uires humans,unde peccatû,qui eius effe

dus,unde gratia,uita 8C iuftificatiotqus omnia ut uegetiora SC perfpicatiora effent, ue* luthypotypofi quadam per^ contentionem demonftratiuam Adamum SC Chriftum lefum commiffbs,auditoribus fpedados uiuaciffimeproponit, ab illo deducens pecca^ cum ÔC mortem,ab hoc uero gratiam SC uitamteertein hoc ne quifquam pofthac fuis ui ribus, mentis aut operibus iuftificationê uel uitam tribueret, fed fols gratis perfidem, qui huius cauffs ftatus eft primarius,Et omnia ad ftatu rerum referenda effe authorum argumenta cenfenteruditiffimi quiqj,Ergo particula lt;/'/« toto Propterea,uel connexio nis eft particula,uel non ad prscedentia uerba tantum, uelut nota illationis, referenda erit,fed ad generalem totius cauffs fenfumtquafi dicat,lam uero quod redemption! per Chriftum prsftits omnem gloriam iuftificationis tribuimus, homini contra prorfus adimimus,haud temere fit,Nam ab homine nihil nifi peccatum eft,d^c, Prsterea difpu tatum eft hoc loco ab eruditis de abfoluta huius loci fententia, amp;nbsp;quomodo ea poffit re^ ftitui.Nam hocmembrum,quemadmodum per unum hominem, amp;c, no habet quod ex squo refpondet.Eft ergo qui lie abfoluat,ut fit fenfus, Quapropter ficut per unû ho minem peccatum in munduniintrauit,ita SC per unum hominem intrauit mors: utin^ telligamus utrunqj nobis ab Adam effeprofedum.Vtquemadmodum illepcccauit, SC ob peccatum in mortem incidit,fic nos quoq; peccantes in mortem incidimus. Orige* nes duas refert opiniones,quarum prior non magni momenti effe uidetur, Apoftolum uideiicet Audio quodam hanc partem imperfeââ rcliquiffe, ne audienies à folo deo per Chriftum

DE IVSTITIA» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

Chriftum proficifd uitam redderentur fegniores«Poftcrior magis genuina cft. V ult cm alteram partem in pofterioribus ciTe redditam, licet interuallo longiorc, nempe illic, Ac non ut pcccatum ita amp;nbsp;donu, Cæterum inucnias in facris innumera Anapodata,non il la quidem incuria aut infcitia fcriptorum admiiTa, fed data opera ncq; citra laudem, Bre uitati em ftudentes,per fefe alias aperta, diligent! reliquerunt auditor! reft!tuenda,Quid enim uel hoc loco facilius fuerit quàm afchptum hoc membrum,oppofito ad hunc mo dum reddere.Sic per unum hominé gratia hue peccatorum remi^io in mundu in troij t, amp;propter gratiam uita, 8Cc, lam uero curiofius de peccato difputare nihil aliud fuerit g Peccatunt» aâum agere« Quid enim dici poflet de hoc, quod non dixiiTent multoties noftri aeui ho mineieruditüTimi.quorûoperaomniumterunturmanibus^ Quid quod Auguftinus aduerfus Pelagianos hoc negotq diligentilTime uoluit reuoluit^z'Quod h tu horû om* niû fonte acccdere maîis Icge.j.cap.Gene. inde enim tranfumpht qufcunqj hoc loco de peccato amp;nbsp;morte fcripfit Apoftolus* Ego ccrte crediderim Apoftolû peccati nomine amp;nbsp;hæreditariam ad peccandum procliuitatê,quam rede alii uocarunt originale peccatum, amp;uniuerfam hominis corruptioncm comprchendiffc. Quid enim aliud poft fe trahit propeniîo ad peccandum quàm ipfam omnium malorum lernam cæcitatem, amorem fui,odium dci Ä proximi, faftidium rerum fpiritualium amp;nbsp;ftudium rerû carnaliü^ Hinc uero mors ermergit. Quia ftipendium peccati morsmon utitç corporca.quae amp;nbsp;ipfa ex peccato eft,fed animp. Dixitenim dominus,Quacunq; die ederis ex hoc ligno morieris* £ditautem,ergo mortuus efttnon utiq; corporaliter,ergo iuxta animamtquanquam ôC, fuo tempore mors quoqî corporea fequcrctur* Breuiter.huc fpedauit confiliu Pauli,ut cauflas peccati ab homine duceret,imo ÔC uniuerfum genus humanü fub mortem con* cludcret.in hoc ut uitâ non nif! ex unico fperaremus ChriftoXicebitergo ficargumen tari.Omnes peccatores mortui funuOmnes homines peccatores funt.Ergo omnes ho »ninesmortui funt. Proinde qui uitam in homine quaeritovou7rÔKaç?)(7t7» Obferuandæ Aßnilanas^uti autemfuntiftæ uniuerfales,Omnes peccauimus,ln omnes homines mors peruafiuOb rit, feruandum præterea quod pcccatum amp;nbsp;mors, id quod SC in i.cap,annotatum,ab hom!

ne,non à deo ccu authorc primario proficifcuntur, SCc^

Vfcç ad kgem eni’m peccatum erat in mûdo: porrô peccatum non imputatur lege no exiftente: imo regnauit mors ab Adam ufc^ ad Mo kn in eos quoqp qui non peccarant in iîmilitudine præuaricationis A« dam,qiütypus eratfuturû

Planioribus ucrbis cxponit fcfe.Dixcrat,Onic8 peccauimus, Subqdtcrgo cius con fi'rmationem. Namadlegcmufqjpeccatumeratinmundo. Proindeomnesquotquot Etidin illi pec^i antelegem fuerunt homines Adamo prognati, fandi ctiâ patriarchs 8Cprophctæ,pec* cdtores quian^ catorcs fuerunt, Quod autem à multis peccatum forfan minus agnitum,inde fadû ait, tg legem. quod peccatum non imputatur ubi non eft Icx, Per legem enim peccati agnitio.Atqui imputandi uerbum peccatores culpa non libérât, Nam nbsp;nbsp;homo non rcputet.indeta*

men non confequitur quod deus nonreputet,qui turn quidemlegem naturæpcdo* tibus hominû infculpferat. Quid quod ipfe dominus antelegem latam ad Caim dice* bat,Sanguis fratris tui clamat ad mcî’Sed ôdpfe Caim clamabat,Maius eft peccatu meîî quàm ut ueniamalTcquiqueamî quod equidem minime dixiffet fi peccatû ante legem non fuiflet reputatum à deo, Hinc liquet apoftolum id hominum rcfpedu, imô amp;nbsp;per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

comparationemdixiflc. Idem enim illud peccatum quod ante legem reuerapeccatum crat,legeacccdcnte fpedabilc magis fadum uidetur î quemadmodum amp;nbsp;in 7.cap,audic mus. Quin ipfe Paulus hoc loco protinus adiecit,regnairemortem ab Adam ufque ad Mofen, id eft, à mundi exordio ufquead legem latam.Cum autem mors peccati pornâ fit.Mors uero non modo inuaferit omnes antelegem homines, fed 8d imperium in cos quoqj habuerit,confequens eft omnes iftos fuiffe pcccatores,ipfum^ peccatû fuifte re* putatû.Nam ubi mors eft,ib! ÔC peccati imputatio.Iam ÔCfi(ait)pofteri Adæ non pecca*

c a I

51 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPO SIT I o CAP, V.

rintilludipfum pcccatum quodprotoplaftcs peccauitlt;ideniin poteft locutio Pcccart in fimilitudinem tranfgreffionis Âdæ,dequa amp;nbsp;in Commentad Heiar.r, cap.) attanten ab co ueluti contagio uitiati,onines quae fua funt quxrunt,fefe adamant,diuina ueronc gligut.Siquidem illud quod natum eft ex carne caro eft, Atqui afteâus carnis mors eft» rroindeomnes ante poft Mofen mortales,quotquotitem ab Adamo nati funtamp;adgt;’ hue nafcentur.ex natura ftlq mortis funt. Habes iam quid ex uniuerfo mortalium gene re cxiftat,peccatum uidelicet amp;nbsp;mors. In fine adiecit particulam quae amp;nbsp;fuperioribus re^ fpondet,^ confequêtibus anfam planiora copiofiora^ de hac re dicendi præbet.Nam cMflut «eierS cum dicil Adamum geftiflc typum tw ^iéJüvovT©^,id eft,futuri 8Cexpeâati Meftîæ, pau» quo^unica[4“ cHTimis uerbis fuperiori membroalterSiugum coniunxit.quafi dicat,Quemadmodutn Iw* per unum hominem peccatum 8C mors in omnes homines, qui uel ante uel poft legem fuerunt,propagata funttfic uita quoq; 8i gratia non uni aetati autcertis hominibus, fed omnibus in orbe credentibus conferuniur,neq; per alium quam per unicu lefum Chri ftum.lam eadem ilia fententia commodam fequentibus praebuit anfam.

At non ut peccatum,na amp;nbsp;donum,Nam fi unius ddi'do multi mor tui funt, multo magis gratia dei èC donum per gratiam quæ fuit unius hominis lefu Chrifti in multos exuberauit.

Eft enim haec anthypophora ad pr^euntem fententiamtquafi dicat, Caeterum nemo intellexeritab Adam ita proficifei donum ut peccatum audiuimus profeâû: fedeô fpe^' âat typus,quod folius Chriftiiuftificatio fit.Si enim unus ille Adam deliâo fuo totam neci dédit multitudinem,potuit Si unius Chrifti lefu gratia omnem mortuorum muP titudinem reftituere uttae,Eft enim gratia dei peccatis noftris Si maior Si efficacior.Pro^ inde quemadmodum per Adam omnes moriuntur, fie per Chriftû omnes uiuificabun Cur,Pukhra autem Aniithefi opponit peccato gratiam,amp; morti donum. Eft autern gra DonuM» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lia fauor deierga nosgratuitus beneuolêtia^ numinis gratuita. Donum uero Überall#

deliâorum condonatio,qus exiftit ex diuina gratia, Si confertur per lefum Chriftum, qui Si ipfecum gratia tum donü dei cognominatur. Nam loan, 4. Si nofees (inquit ad Samaritidem Chriftus)donum dei,id eft,illud munificum dei beneficiû,quod orbi prs ftititmeexhibito(fequiturcnimpcrexpofitionem,Etquisfitqui tecum loquitunquafi k dicat, Ipfe qui tecum loquor fum illud dei donum) equidem à me petifies aquam ac re^ Muki uocula frigerium.Porro ne quem uel illud oftendat quod Paulus 01 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multi inquam dicere

^uomodo ufur* maluit,quàm 7ravT£ç,ideft omnes,quo tarnen haâenus ufus efl.annotandum amp;nbsp;hoc,il prtw, lud aliud quiddâfonarcGræcisqLatinis,apudquos multi duntaxatpaucis opponun» cur,apud illos uero populi fignificat multitudinem, at^ id ferme quod Latinis uulgust undeamp;Origenes frequêter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iravrup multos inquam pro omnibus expofuit,

imôficexponenduefieindicatlocusMatth.io.quiperhibet Chriftum impendilfeanP mamfuam ’K^jr^oiia.vrîip'^ap redemptionêpromultis, hoceft pro omnibus fidelibus, Hancenim emphafim interim habere uidetur,quod infidèles excludit.Etfi enim pro o; mnibus mortuus fit, fidelibus tarnen prodeftduntaxat paffionis meritû, Obferuanda item Si ilia particula Multo rnagis.quæ plurimü confolatur confcientias affiiâas,longe præferens diuina gratiam peccato amp;nbsp;morti.Chriftus enim efticacior fuit in abrogandts qs,q Adam in propagandis.Sed Si illud expendendu quod tam anxie urget uocabulum V N VS,quo iugulauit omnia omniü hominum mérita, Sunt tarnen qui hoc loco fophi Vttwuelunicui fticespræfidioelabiconantcs dicant,Vnumaliquotiesufurparipropraecipuo:proindc erfokd» prfcipuä elfe Chrifti iuftitiä,deinde noftram quoq; non prorfus contemnendâ.Sic etP am unu elfe mediatorem,hoc eft præcipuum ipfum uidelicet Chriftû, ita Si diuos nihi« lominus interceflbres elfe pofte, Necy eth faibi folû Chriftû efte mediatorem, fed unS, Cxterû hoc ipfo ignorantiâ fuam produnt miferi, quafi uero unus non ufurpetar pro folus,maxime in hifcelocisin quibus circüftantiae id plus fatis conuincût. Quod fi hoc peruerfiftimorû hominum commentû recipiamus,fateri cogemur præcipuû quidê efte deumcœli, intérim uero alios quoq) deos non afpernandos. Nam Paulus non modo

dixic

D E I V s T I T t A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y J

dixit unos eft mediator, fed etiam, Vnus eft dcustamp; deinde fabianxit.Et unus eft media tor4Rcâius ergo fentit Noui teftjnterpres,quihanceandemfententiam, ouJVç îc^aflo'ç, iifjJiliç o nbsp;nbsp;nbsp;, in Matthæo quidem uertit, Nemo bonus nifi unus deus tin Luca uero.

Nemo bonus nifîfoIusdeus.Proindeilli xoyoM-lt;iiX'°^P cxcrccnt,nos 'rùL ScAwfleap.Habet amp;illudfuamemphalîm quod ait, Hominis lefuChriftùHocenim ad nomen Adæallu dit,quod hominem fignihcat, ôc myfterium, imô pretium incarnationis Chrifti refri* cat.Sicillud etiam fuam habet au^tKr//» quod non dixit,In multos deuenit, fed exubera« uit,copiam fignißcans abfolutam^ 8C nulla prorfus parte deheientem redemptionem, quæ 8lt;in infantes originali labe infeflos,amp; ideo irae filios deriuatur, nifi maior fit Adac in perdendo uis,quàm Chrifti in feruando.

Et non ficut per unu qui peccauit donum. Etenim iudiciu ex uno ad condemnationem, donum autem ex multis deliÆs in iuftificationem.

Alia eft Chrifti ôCAdæcomparatio.fatis quidem difficilis St obfeura, propter fenten chriflusnonu^ tiarum breuitatem, loquêdi quot^ morem amp;nbsp;anantapodaton, fed qs incommodis me* num tâtum, fed debiturquiuis per fc,qui h^c noftraaudierit.Primo in genereproponit apoftolusaliud omniapeccaté quoq; eiTcjin quo Chrifto cum Adam non cóueniattillud uidelicet, quod donum non deleuit^ pari modo collatum fit,ut peccatum.Secundo adiungitur iam huius expofitio per fub* iedam cauflam uel fcntentiam.Nam unicum peccatum Adae mortem,id eft,condcmna tionem orbi induxit. Sed Chriftus non unum tantum peccatum condonauit, fed uni^ uerfam peccatorum multitudinem expunxit, iuftitiamcß abfolutam St æternam indu* xit.Errantitaqjturpiffime quotquotaiunt Chriftumuelprooriginaliuelueterumpec catis tantum,perlitalTe.Nam St loannes alibi,Sanguis lefu Chrifti ßiti dei emundat nos ab omni peccato.nec nos tantummodo,fed amp;nbsp;totum mfldum.Vocauit autem Apofto* lus Kj=7Aot„iudicium,crimen uelculpam,ein fchuld,uel certe condemnatio ed^^fnriua ue ro.quod prius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dixit,nihil aliud eft,quàm gratuitû beneficium. Significat enim

largior fiuegratis dono,

Etenim fi per unius delidum mors regnauitper unum,multo magis quiexuberantiam gratiæ Sd doni iuftitiæaccipiuntin uita regnabunt Ploniiu nil did I per unum lefum Chriftum.

A/noXoyfa eftcomparationis praccedentis,Petita eft autem à minor! ad maius : quafi quis dicat,Si mortis tanta uis cft,quantam putas uitæfuturam^ Iterumenim peccato Si morti opponitgratiam St uitam fiue iuftitiam.Cæterum abundantiam gratiæ dixit pro exuberant! gratia,idiotifmo Hebraico î Doni autem iuftitiæ dixit, quod ipfaiuftitia do* num fit.Omnia autem planiffima funt.Et fane oportuit ea efte aperta, quæ futura erant fidei noftræ capita.

Itacp ficut per unius delidum in omnes homines in condemnations nem,ita 8lt; per unius iuftificationem in omnes homines ad iuftificatio* nem uitæ.

Sartienda eftfententiaadhuncmodum,Sicutcódcmnat!o propter unius peccatum in omnes deuenit uel propagata eft, ita St iuftificatio uitæ in omnes qui credunt per uni us Chrifti iuftificationê deriuata eft. Iam enim ex diifimilibus cluflatus, reda uerbis^ clarilfimis Adae Chriftum committit, indicans quid ab utrocß acceperimus. Ad huius collationis fenfum facit St confequens comparatio*

Quemadmodu enim per inobedientiam unius hominis peccatores coftiiutifuimus multi,ita per obedientiâ unius iufti conftituent multi, o/tpW,

Inobedientia quidem fiue incredulitas illud ipfum peccatum cft,dc quo loquimur,In credulitas enim inexhaufta eft mali materies. Atqui id mali morbi uel incendq reftinxit obediéna fua dominus,de qua pluribus ad Philip.x.Hæc autem eft ilia egregia Pauli de* monftratiua contentio, qua, ni prorfus ftupidi fis ingenq, didicifti unius hoceftfolius

« 5

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP. V»

Chriftif ffe iuftitiam quam nobis tx graua communicat,amp; non propter mérita aSt opc Vnicum apojh ra noftra. Didtcifti item 3 nobilis amp;nbsp;cfficax fit mors fiue redemptio Chrifti.SC quàm late lorS infitutum- pateattqux omnia iam penitius mfpicienda pio Leâori relinquo»

Lex autem fubi'ntrauit,ut abudaret deliórum, Vbi uero exuberauit peccatum,magi's exuberauit amp;nbsp;gratia, ut quemadmodum regnarat pee catum in morte, fie gratia regnaret per iuftitiam ad uitam æternatn per lefum Chriftum»

Lex peccaitim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pertinent ad expofitioné fuperiorfi, Audiuimus enim peccatum fuifle in mundo

non propuUt. nbsp;nbsp;nbsp;Adam ufqj ad Mofcn.Iam uero ne quis putaret lata lege peccatfi efie fublatfi,hgt;c fup

pingit amp;nbsp;ait,Tempore uero deftinatoaccefiit lex, non ea quidem qux peccatfi expurgagt; rettfed magis augeret.Per legem enim agnitio peccatu Attamen hoc ipfum (inquit)ad decus gratis fus fplendorem^ mifericordis infiituit dfis.Hocenim confert lex, ut per ipfamclarior SCeuidentior fitdei erga nos beneficentia. Quo magis enim eminetamp;far* uitpeccatfi hoc magis elucet eius beneficifi qui à peccato liberauit,dCc, Et quamuis iam fxpius de legecoepifietdiflerere.iuflam tarnen traâationem ad 7. ufq;cap. difiertjllud autem in primisfuo conuenit inftituto quod dicit, vôaioç '^ßo-HX9i/D:quafidicas,Lex uero obiter irrepfit,nimirfi peccato quod turn in mfido erat, neq; cocufib neq; fublato* BpiloglU, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habuimus,amice Leâor,de prima euâgelii parte, quæ eft iuftificaiio uel peC

catorumremifiio.quxnon nifi per lefum Chriftum confertur credentibus, eo potifti* mum nomine,quod ille folus fitiuftus 8(. fandus,nos contra omnes corrupti amp;nbsp;natura peccatores, amp;nbsp;iccirco mortui amp;nbsp;damnati. luftificamur igitur omnes gratis fine merito amp;nbsp;operibus noftris,fed per fidem tantum quæ eft in dominum lefum, cui fit laus amp;nbsp;gr3 tiarumaâiofemper,

QVOD BONIS OPERIBVS EXERCEANTVR FIDELES.

Oceafiofe^uen Duofuntquæcarnales parum^ in rebus fpiritualibus exercitati Cauftx haâenus (iwn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;opponunt.Primum,Si bona opera nihil conferunt ad iuftificationem, neq; quic^

quam merentur qui bona opera faciunt,nimirum nequicquametiam profunt.-indulgr bimus igitur genio.quandoquidem fatis erit fi credamus, imoprofueiit etiam fi pecce» musiita enim abundabit gratia,Secundum,Si ne lege quidem paraturiuftitia.fedeapo tius peccatum augetur,iam neceifario confequitur legem non modo inutilem efte, fed etiam malam,utpote quæ malum ipfum per fe quidem fatis amplum, amplius etiam efti citEadem ilia obiicifitur nobis amp;nbsp;hodie,ab qs maxime, qui nihil boni iuftiueoperis ud unquam fecerfit, uel etiamdum facere uolunt,cum fint abominabiles, uerbi det hoftes, crudeleSjimmorigeriamp;ad omneopus bonumreprobi. Iftiscrgorcfpondctconfcquen tibus,initio docens fideiem hominem innocêtiæ ftudere: deinde legem dei bonam elfe acutilem.Depriori primo diiTerit.qfdcm^ orbe arguitjiuxta ucibûChrifti,deiudicio.

CAP. VI. QuidigiturdicemusCManebimus inpeccato,utgratiaabundetfAb fit.Qui mortui fumus peccato,quomodo poft hac uiuemus in eodcmC Qfficiwncre» nbsp;nbsp;nbsp;Obieâionemcalumniatorû initioipfeexfine j-,cap. producit, deindeconfutat.Rc*

denta- éleenimaiuntprudentisdoâorisefieitatradereiuftitiâ.neinterim iniuftitiæaperiatur fcncftra.Confutatio autem petita eft ex eftedu fideiSi natura hominis Chriftiani Fides enim ueraiugulat car nis affcâus.EademefficitChriftianum,qui nunc per fidem ueluti natura immutata.priftinæuitæcongenitiscpdefunâusmoribus noua uitam uiuit,qua nifiquis uixerit.Chriftianus nonerit. Nuncergo interrogatione uehementioréreddit orationem Apoftolus.ac dicit. An uero quifquam tam demens, ut tam impia de pio cre ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat^Minime gentium id ex fide côfequiturquod obficiiis. Tam enim impoflibileeftut

fidelis in peccatis maneat,quàm impoftibile eft utmortuus uel edat uel difputet. Peccalt; musequidem Chriftiani,fcdin peccatis non manemus. Nam Chriftianorfi uita eft per petua poenitentia.luâa amp;nbsp;uitf cuftodia.I n hac enim iam quidem fuccfibimus,mox uero iterû eluâamur. Ali) h^c fie exponfit,uc dicant inuerfionê faââ hanc,lmô ideo iuftificati

D E IV D ICI o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yy

eftts utbeneopereminL Vt fi quis hoe modo argumentetur. Labor non prodeft awo* toter^o etiam curatus nihil agam. Refpondendum erit per inuerflonem ex caufTa hna** li,lino ideo curatus es,ut deinceps labores.amp;c.

Anignoratïs quod quicunqj baptizati fumus in Chriftum lefum, in mortem eius baptizati fumusf Confepuld ergo ipfi fumusperbas ptifmum in mortem, ut quemadmodum excitatus eft Chriftus ex mor tuis per gloriam patris,ita amp;nbsp;nos in nouitate uitæ ambulemus,

Dixit Ghriftianos omes peccato erte mortuos,atqj, uclut ex officio,ftudereinnoeen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

tiar,idem iam ötbaptifmi myftcrio cxcuflbclarius rctradat, fuo^moreorationem in-terrogatione figurai, Totum uero negotium in hanc contrahi poteft ratiocinationem, Quicunqjbapozantur in Chriftum Icfum, in mortem eius baptizantur, Csterü om-nes credentesbaptizantur in Chriftum lefumt ergo omnes Chriftiani baptizaniurin mortem Chrifti.Iam omnis uis argumenti in eo latct, quod in mortem Chrifti baptiza mur,hoc fi nouerimus quid fit,fimul ÔC cognouimus quæ firmes Pauli,«quod baprif-mimyfterium, quae cius obligatio. Eft ergo in Chriftum ucl in mortem eius baptizari nihil aliud quàm initiari ac aftringi ad id, quod priftinae uitæ mori atqj noua in fide pec Chriftum debeamus uiucre.Sequitur enim in ipfiffimis Pauli uerbis cxpofitio,Confe-pultiergo ipfi fumus per baptifmum in morte, utquemadmodumille rcfurrexitàmoc tuis, ita etiam nos nouam uiuamus uitam.Quæ fane ôcÂvxyopKiSç per fimilitudincm di-cuntur.Ncmo enim illi corporaliter cófepelitur,fed mente duntaxatjtum uidelicet cum mundo rcnûciat. Illa uero gloria non eft humanarum uirium.fcd cœlitus infpiratæ uir luti8.Namamp; Chriftus per gloriam patris.id eft.per dimnam naturam refurrexit, Paulus ergo ab obligationc facramenti baptifmi ficargumentatus eft,Omnesbaptizati obli ganturad nouitatêuel innocentiani uitæ,proinde in peccato non manent fideles.Hinc iamfacilefucrituidercquod fit baptifmi inftitutum uelmyfterium.Principioenimcon ftringit nos fub cultum religionem^ unius dei patris fiifi amp;nbsp;fpiritus fandudeinde ad in nocentiam.ut fändeamp;picin hoe mundo uiuamus. In primisautemconueniebathuic inftitutoSfaquæelementum,quo maculas eluimus purgamus^, ôlt;afperfio uel immer fio,quo côfignamus. Sed de hac re alias alfi copiofiffima ædiderunt commentaria, nos quædâ in 4,huius epiftolæ capui,amp;c.Habes amp;alios locos Pauli huicancillantes ad Col. x,atque}.adEphef.quoq;cap.4.amp;alibi,imoquæfequuntur,fingulaclariffimeexponûi.

Sieniminfititq fadi fumus illiperrnnilitudmemmortiseiuSjigitur amp;refurreótiom's erimus,

Confirmatio eft fuperiorum.Traxit autem metaphorâ ipfam^ argumenti uim ab agricultura atq^ natura infitorum furculorum, qui fuccum eius trunci imbibunt,cui in feruntur.Dicit ergo Paulus,Si mord Chrifti fumus infiti.nimirum Si refurredionise-rimus.Id eft. Si Chrifto,ceu palmites uiti,fumus infiti,nimirum Chrifti fpiritu uegeta-muratq; ad nouam uitam.qu^refurredioncfignificata eft,animamur.Hunc autem effie genuinumfenfumconuincunifequentia,

Ulud fci'entes, quod uetus ille nofter homo cum illo crucifixus eft, ut euacuetur corpus peccati,ne poft hac feruiamus peccato,

Toûrgt; y/vcucrKovTiÇjFormula loquendi eft apud Paulum,ueluti fi nos dicamus,ïfto uero hoc uoluimus,VeI,Ifta autem fimilitudine hoc diximus.Eftergoexpofitionis nota« lamenimfefeexponit Paulus, etait,QuodautêdefepuItura etrefurrcdionc,deinfjtio-ne 8C mortehadenus dixi,fic debetis intelligere quod Chriftianorum fît ueterem homi nem iugulare.Vocauit autem ueterem hominem ilium nobis à primoparentegenifi in Vetushomo, ditum atqjcongenitum, ad uirtutes quidem fegnern, fed ad uitia promptilTimum. De quoclariorahabcs ad Ephc.4,llle ergo uetus homo nofter,id eftipfa côcupifcentia, cru Katthui«ô-, cifigenda eft, hoc eft fidei claua indies pulfanda côminuenda^ ne loris difruptis.effufo Gaii.lt;r.

e 4

56^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO CAP, VI.

curfuin uitiorum procurratcampû,ibi^ per omnis generis flagîtia gralTetur.Hucpcr« tinei SiilludjVteuacueiur corpus peccati.Hoceniniexponitur quid fit crucifigere uete remhomincni,nimirumcuacuarcaiq;exhaunrctemperâtia,uigiliis,ieiunns,precibus, Coyptupeccati. atc^ uirtuium ftudio.conftantia amp;nbsp;paiicntia.corpus peccati, ideft, nofmetipfos qui ni-fiil fumus nificoncupifcentiaamp;peccarummcrum. idnobis quoc^ufîtatumeft, Dicimus enim, der lybhaffiig tiifil. Corpus diaboli,pro ipfomet diabolo. Der tü/ilfelbs. Sic ad Coloff.x.In Chrifto (inquitPaulus) habitatomnis plemtudodei a-apiariKSg corpo raiiter,id cft,re uera,non imaginaric,fed ipfedeus. Alias enim neqj diabolus neqj deus, qui fpiritus eft,corpus funt,amp;fi Tertullianus angelis ac deo corpus indideritjfed fui ge-neris.Sequitur ÔC aliud membrum, quod fuperius amp;nbsp;fulcitamp; explicat, Ne pofthaefer-uiamus peccatotergo qui peccato cupiditanue fuæ amplius non feruit.fed iuflitiæ uiuit, iscorpus peccati abolcuit.Aliud eft autem pcccare,amp; aliud peccato feruire, quemadmo tJoM.tt dumlongealiudcftpeccarequàminpeccatomanere. Namomnesfanâipeccant,quia gt;.lO(gt;n.r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homines funnfed in peccato non manent,amp; peccato non feruiunt.Quæfi probe tene-

as,multum diiïicultatis in feripturarum compugnantia fuperafti, Seruiuntautem pec* catis qui carne fuperati genio indulgent,neqj à malo fuo refipifcunt, fed in uia peccato-rum amp;impietatisinhxi,doleredelîeruni,uteftin Ephcfqs Pauli,

Qui enim mortuus eft,iuftificatus eft à peccato.

Eadem generali confirmât fententia.Eflenim hæc yvult;u.n KaSoAiKil, Qui mortuus e ft, à peccato iuftificatus eft.Hanc alijalluftonem ad ueremortuos habere putant. Mortuus enim omnino non peccat, imô pcccare non poteft. Itaamp;quinatus eftex deononpec-cat.Sunt qui exponant per hanc faluatorisfententiam,Qui lotus cft,non opus habet ni fi ut pedes lauet,fed mundus eft totus, Ioannis ij. Sanè Paulus perfiftit in allegoria,acdi J cit eum demum efle uerefidelem amp;nbsp;fide iuftificatum.qui concupifceniiam amp;nbsp;carnis ad-feâum (utaiunt) mortificarit, non eum qui multa defidciaâitet, impie interim uiuat, lacobifecundo.

Quod fî mortui fumus cum Chrifto, credimus q? et uiuemus cû illo.

A prttmio- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;humanæ prjmodum acerbumSC difficile eft,fi femetipfam uel præmere, uel

deferere,uel negligeredebet,gemitergo,anhelat,amp; in omnes formas le uertir, fi ufpiam aperiaturelabêdi feneftra. Amaris itaq;dulcia,ueluti bonus medicus,mifeet Apoftolus, amp;nbsp;obiter indicat,ill3m hominis mortem,feliciflima ÔC nunquam interi tura compenfan dam fore uita.Sed amp;nbsp;iuftitia æquitas^ dei pofeit, ut quos habuerit paffionis confortes, eofdem etiam gaudif âC feliciratis habeat participes,

Scientes quod Chriftus excitatus à mortuis, non amplius moritur, mors illi non amplius dominât. ISIam quod mortuus fuit,peccato mor tuus fuit femehquod autê uiuit, uiuit deo, Ita 8^ uos reputate uofipfos mortuos quidem effe peccato, uiuêtes autem deo per Chriftum lefum dominum noftrum,

Smhim. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Retexitamp;in fummam contjcit omnia, ut haâenus traflata amp;cuidentioraamp; clariora

fint.Porrô apoftolico more fplêdidiusamp;Iiberius de gloria acmerito Chriftiloquitur. Ilium peccato fuifremortuum,id eft,propterpeccatum. Nam iuxta Ifaiæ prophetæ uati cinium,nullus erat in oreeius dolus.Sed amp;nbsp;Latini dicimus Curium amp;nbsp;Deciö reipubli-cæ moriuos,id eft,commodo uel propterutilitateni reipublicae. iSemel autem mortuus eft,hoc eft,femel immolatus eft. Vnica enim hoftia abfoluit fandificatos in perpetuum. Dequaremukisdifteruimus Comment.in Hebræ. Pauli ædito. Cæterû amplius non moritur,ncc|3 mors illi dominabitur.in aeternum enim regnabit, fed amp;nbsp;mortem confe-cit,quieftrefurrcdio ÖCuiraomniöfidelium. Hæcdelibertateapoftolica ÔCftudiopro-pagandi gloriam Chrifti.Nunc quodattinet uiuendi exemplum amp;nbsp;pœniiétiam, ipfum inquam propofitum noftrum, quid obfecro potuitclarius dici, q quod dixit, Ita amp;uos reputate uofipfos peccato quidem mortuos,deo aüt uiuentest'Ergo à Chrifto lefu non tantum

D E I V D I C I o» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

tantum uita confcrtur hominibus, fed Sf exemplum bene uiuendi panitendii^, Impia Fontifids religio propofuit nobis nefcio quos Monachorum patres fuperftitionüante fignanos monbus imitandos* At ipfa ueritas Chriftumlefum lucem mundi dei^ fapi entiam proponit. Nec^ fuperuacaneû eft quod adqdtur, Per lefum Chriftu dominutn noftrum. Voluit enim hoc ipfo confutare illorS arrogantiam qui nihil non fuis tribue bant uiribus« In Galatis uitam (inquit) qua nunc uiuo in carne per hdem uiuo filii dei, amp;c,Hæcautemad obieâionem impiorü, quiiccirco quiduis licere putantquod unicae hdei tribuimus iuftitiaimEx qs uero omnibus colligimus quomodo poenitentia in no* Pxnitentitt^ mine lefu Chrifti prædicari polfit, nimirfi ad præfcns Pauli excmplö» Colligimus item quæ fint officia eorum quiiuftihcati funt,qui^ ftdei effeâus, nimirfi innocentia qu^eft uitæpermortihcationêcarnis cuftodia,uirtutis^ ftudium ardentilTimfi« Quicunq; er^ go in hoc ftadio currunt fideles funt, qui uero id certaminis detredant hypocritae funt. Hueiam pertinet huius epiftolae caput w.Iacobi quoqj apeftoli locus in cap.x. imo quic quid ufpiam in fcripturis traditur de bonis operibus. Nam nemo noftrfi unquam ne» Sententia de bo gauit bona opera,imo hue fpeâant omnia noftra côfilia,utà peccatis auocemus homL niioperibw^ nes,ad innocently uirtutfi inuitemus ftudia. Interim uero cauemus ne per doârinam nofträ blafphemetur diuina gratia,ne operibus id tribuat,quod gratiae feu fidci cft,atlt;p ita crucem Chrifti euacuemus,Fatemur ergo fidem fine operibus mortuä efle,opera ue ro fidei fruâusifed iuftitiam non illorfi, fed huius efle. Neq; uero quaelibet etiam opera probamusjfed ea duntaxat, quae ex fide amp;nbsp;charitate funt. Scimus enim dixifle dominfl, Fruftramecolunthumanistraditionibus.Paulfi quoey, Corporalis exercitatio parum habet utilitatis.at pietas ad omnia util is eft.Et iterfi,Omne quod non eft ex fide peccatS eft,ltem,Si omnes opes meas pauperibus impartiar, charitatêuero non habeam, nihil utilitatis capio.Vnde nos omnia Monachorum, Nonnarum.Sacrificorfi,omnium in^ quam impoftorfi amp;nbsp;hypocritarfi opera nihil utilitatis habere credimus, nifi quod incr^ tilfimorum(hominfi an aqualiculorfi dicam nefcio) ingluuiem farciunt,otifi libidinem amp;gulamfoucnt.Atq}Cumhycdicimus, illi nos bonis operibus infeftos efleclamitant, iam non agentes dei,fed uentris fui negotium. Videntenim uerfuti quo res fuæ fint per uenturacjfi uulgus fenferit ueram uere bonorfioperum rationcm.Sed redimus.

Ne regnet igitur peccatum in mortali ueftro corpore, ad obedient dum ei in concupifcentfjs ip(ius,NIelt;^ accomodetis membra ueftra ar=s ma iniuftitiæ peccato, fed accomodetis uofipfos deo, uelut ex mortuis uiuentes amp;nbsp;membra ueftra arma iuftitiæ deo.

A genere didaâico iam defiedit ad deliberatiuummuncenimhortatur ad uitæ inno centiamtquanquam qfdem primis illis uerbis amp;nbsp;prædifputata claudat amp;nbsp;fequentifi fum mam præmittat Jn genere enim dicit, Ne regnet peccatfi in mortali ueftro corpore. Vbi Cobortatio etd fingula nobis excutienda, nempe quod peccatfi illud ipfum congenitum malum dixit, mnocentiam^ ipfam inquam concupifcentiâ,quæ fi teneat imperium in quacuis fcelera propellit.Dein de corpori noftro epitheton non citra emphafim addidit.Nam mortale uocauit, uelutt miferæ fords noftræ cómonens, utfragilitate permoti propria minas innitamurreifal-laciffimæ minime^ duraturæ. Sed ôf illud expendendfi quod non dixit,Ne fit peccatü in corpore ueftro,fed Ne regnet peccatfi in corpore ueftro.Nemo em uel fandorfi eft fine concupifeentia öf peccatoîuerfi nemo fanäorfi pcccato amp;nbsp;concupifeentiæ permittit imperium, Id enim hoc ipfum eft quod per cxpofitionéfequitur. Ad obediendüci,neni pe peccato,in concupifeenttis ipfius uidelicet corporis uel peccati, Iccirco in illis non re gnatpeccatum,qui öifi cupiditate amp;nbsp;malo, hoc eft peccato non careant ,attamen genio non indulgent,fed tumultuantes Sein flagitia erumpere geftientes affeäus fide amp;nbsp;tem-perantiacohibent opprimant^. Ad explicationem amp;nbsp;fubfidium huius facit iam amp;nbsp;fe-quens fententia.Nccp accommodetis membra ueftra, amp;c. Namadieäa eft ad illuftran-dum fuperiorem. Cæterfi quod in ilia corpus mortale dixit, id in hac mêbra uocat. Sed mébra concinnius adhibebâtur armis, Arma uero inftrumenta funt, Allufit em ad rem

^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO CAP« VI.

eiiilititt ffl uita miliarem,à corpore id inimumtranfiens^monensc^ ne membra noftramilitiæfata« hominis fuper nicx impendamus.Fingeenim nücpeccatum elTe imperatorem aliquem, qui membris ta’rlt;i,loamp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftris, hoc eft nobifipüs, animi corporis^ uiribus in militia iniquitatis abuti cupiat»

ftipendium ofFerai,in^ militiam fuam alliciat. Hicergo fuadet Paulus folicitantem re^-pellamu8,uni^ dco fideliter militemus.Sequitur enim contrarium membrum, Scd ac« commodciis uofipfos deo,ut membra ueftra huic in iuftitia militeuHuicinterfcrit Epi* cherema, Velut ex mortuis uiuentes. Id eft, ficut eos decet qui priftinæ mortui uitae no* uam uiuerc debent. Tam etenim turpe eft Chriftianum membra baptifmo tinäa fccle* rum militiae tradere,quàm ad hoftiumcaftra amicis proditis amp;nbsp;defertis träsfugere. Alii fic exponunt quafi uoluerit monereut cum magno gaudio magna^ alacriratenos oftc ramus deo tanquam q qui carcere foluti uel à morte fufcitati funt,at(pita alluferitadca^ putEzech.j7«Porró uenuftusamp;copiofus eft locus de militia fpiritualiamp;armisfpintus libas,dequibus cum multi tum ueterum tum noftrorum plurima ædiderint, prsftai men quod Paulus hocloco item ad Roma.ij. Sein Ephef.cap.ff. confcripfitSun t amp;nbsp;alia multa eins generis in hiftoria facra amp;nbsp;prophetis, quae nos figillatim annumerare ac pro dignitate tradare non pofliimus, utpotequi non feribimus uel Declamationes uelLo* cos communes,fed Commentariû.Quifc^proingenioeccIefiæfuæabhis occafionem accipiens congerat quod amp;nbsp;utiliftimum amp;nbsp;commodiftiimum uideatur«

Peccatumcnimuobisnon dominabitur« Non enim cftisfubkgc, fed fub gratia.

virtu* et rolgt;«r nbsp;nbsp;Honefto iungit facile.Sub honefti enim locum ea partim pertinent quae audiuimus.

fidti. At cum rerum utiliftimarum fimul amp;nbsp;honeftiftimaru difticultatis opinionepknq; fcr* reamur,Apoftolusidquidem præoccupatamp;ait,Ncqjucropehculûeftnenolcntcs peC catum uincatjUel tanta uirtutepolleat, utirruenti ac contra nos pugnanti refiftere non ualeamus.Imolongepræualemus. Quandoquidem ampliusnonfumusfub legc.fed fub gratia.Hoc eft fide in dominü lefum percepta tales pofthac non fumus, quaies era* mus cum in lege,id eft.priftina uita ageremustnuncem noui homines faâi omnia pof* fumus pereumquinos fpiritufuocôfortat, Stinhancuocauitgratiam. Nam fublegc eftie nihil aliud eft quàm earn uitam agere quam agut qui adhuc fub lege funt pauidi, at* toniti,uiribus fuis innitentes interim nihil agentes. Vel fub legecffe, eft fub peccati do* minio efle.ut lexaccipiatur pro peccato quod legeindicate cognofeitur. Contra fub gra tia efle.eft à peccato liberatum amp;nbsp;nouum hominem fadium cflc,auxilium dei fentire, afpiritu fanfloagi. Quarfiexpenderent quidam homines nequarn,non dicerent, Ego huic peccato refiftere non poffum.Hoc autem ipfo produnt fe nullam habere ftdem. Quotquot enim fub gratia fumus fideles,omnia poifumus, equidem non noftra uirtu te.fed per fpiritumfandum,qui operator in credentibus omnia bona. Vnde nimirum De libero nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiri quidam amp;nbsp;eruditioneSC uetuftateinfignes dogma fuum de Libero arbitrio fumpft

trio ftntèlM ue re.Eft enim Canon in Definitionibus ecclefiafticis à reprpfenti non omnino abludens, terum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hie, Quod nemo nifi per Chriftum libero bene utaturarbitrioîidemmagifter in epifto

laadMileuentanum confilium data prfdicat,dicens,Aduertc tandem oprauiffimarum mentium dodrina,quod primum hominem ita libertas ipfa decepit, ut dum indulgen tiusfreniseiusutitur in præuaricationempræfumptioneincideret.Nccex haepotuit erui,nifi ei prouidentia reßenerationis,ftatum priftinæ libertatis Chrifti domini refor* mallet aduentus.Et paulo poft,Ita deus in cordtbus hominum.atq; in ipfo libero ope* ratur arbitrio,ut fanâa cogitacio,pium confilium,omnis^ motus bonæ uoluntatis ex deofit, quia PER illvm ALiQyiD boni possvmvs, sine qvo nihil possvmvs. El plura alia huius generis quæ fequûtur.Ex quibus contjeimus ueteru opinionem de Li* beroarbit.longcpientioremfuiire,qnuncfiifcholafticorumprorfusimpiafententia.

Quid ignurCPeccabimus qiiod non fumus fub Icgc, fed fub grati'aC Abfit. An nefeitis quod cui accômodaus uolipfos feruos ad obedieiv dum eius ferui eftis cui obedius,fiue peccati ad mortem,fiue obediêtiæ ad

D E I V D I C I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

ad I'uftitiamfGratiaautem deo quod fuiftis quid? ferui peccati,fed obe diftis ex animo in earn in quam traducfli eftis dodrinæ formam.Libe« rati ergo à peccato,ferui fadli eftis iuftitiæ»

Rara admirabili^ diligentia cauet ne ufpiam impingat leäor uel anfam calumniaHi*

di arripiat.Quia ergo dixerat, Non eftis fub lege,fed fub gratia, ueritus ne quis confilio QtfonioJo 4le eins minus expenfo peccädi licentiam arbitrarctur abrogata legefuppeditatam, clarius gf iam oftendit quatenus à lege liinus Iiberi,amp; quid fit efle fub gratia fine lege. Caetcrü uni uerfum negotiü hoc fyllogifmo abfoluit, Eins ferui eftis cui obeditis, Obediftis autem ioan-^gt; iuftitiaftergo ferui eftis iuftitiæ.Sic inquam ab oppofitis per rclatiuä rationetn argumen tatur.Nam feruitus opponitur libertati fiuclicëtiæ.ficut iuftitia peccato, Sedferuitus SC obedientia relatiuorum formant habent, nifi quis connexa malit. Sunt autem Loci à re pugnantibus St connexis elegantes fimul amp;nbsp;firmi.Eft etiam lepos 8Cfingularis gratia in allufione,quæ ueluti orationis ftella eft, Allufit enim ad corporalem feruituté. Praeterea copiofeadmodfi propofitioncs fyllogifmi expofuir Principio autem obieflionem uc-luiiindignabundus excutit,acdicit,Ncquaquam, Deinde orationeminterrogationefi guratjStfyllogifmum uelutcauflamfubiungit. Huius maiorpropofitioeft, Cuicunqj uos traditis ad obcdiendum.cius ferui eftis. Adficitur diftributiua expofitio,qua amp;nbsp;præ niium amp;nbsp;poena exponitur.Siue peccato,cuius ftipendiû mors eft:fiue gratiæ, cuius officium iuftitia,Sc finis uita æterna eft. lam fequitur minor propofitio. Vos autem obedi-ftis iuftitix.Ëaiu uero longe alfis uerbis effert.Gratia(inquit)deo,ideft laus SC gratiarfia lt;5io fit deo.quod fuiftis quidem ferui peccati. At quæ fuerunt (ut prouerbifl habet) iam non funuied obediftis ex animo, id eft,ucre. Hypocrifimenimoditdeustobediftis inquam,id eft confenfiftis in earn doflrinæ formam,in quam eftis traduâi. In quam obfe croç’certeineuangclicamquæ traditpoenitentiam uitæ^innocentiam. Euangeliume« nim non tradit peccati Iicentiam,quod multi putantj fed fanäimoniä SC puritatem. Sequitur nunc fuafponteillatio,4Afvôtjgt;wfltvTîçJï,»(«T«tA6V8jSa)ôt'vTtçou^,Liberati uero,pro Iiberatiergo.8Cc.Hinc ucro liquet quid fit fine lege effe.nimirum à peccato libcr3tum,et-^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

fub gratia,id eft.iuftitiae dedicatum cffc.Necp aliud eft Chriftiana libertas, de qua non- l-ibertM Chr^ nulli curiofius difputantes eo recidunt,ut purent legem ablatam, feripturas aboliras, SC nihil non admiffumiobliti proculdubio fententiæ apoftolicæ ad Galatas prolatæ, In li-bertatem uocati eftis, tantü ne libertärem in occafionem detis carni, fed per charirarem feruite uobis inuicem. Cui non abfimilis eft 8C illa Petri, Tanquam liberi,8C non ueluti * prætextum habentes malitiæliberalem,fed tanquam ferui dei, Sed de Abrogatione Legis plufcula in Commcnt,ad Hebraeos Pauli in cap.7.

Humanu quiddam di'co propter infirmitatem carm’s ueftræ: quem« admodumenimpræbuiftis membra ueftra feruaimmundin'æamp;ini« quitau,ad aliam atqj aliam iniquttatê,fîc amp;nbsp;nunc præbete membra ue« ftra ferua luftitiæ ad fandificationem^Cum enim ferui efletis peccati, liberi eratis iuftitiæ.

Alt) hunclocum fic cxpofucrunt,quafi Paulus dixcrit,Cum poftim multa à uobis cxi gere (quid enim nö debemus Chrifto pro nobis paffbî’)fpe(ft3ns tarnen imbecillitatem ueftram,hortor tantum,ut fi iuftitiæ non plus feruire uelitis,faltem ei tantum feruiatis, quantum antea peccato feruiftis, Cæteru candem rem dicit quam fuperius,fcd per corn parationcm, à pari argumentum ducens, interim SCcontrarios effeélus per fimilitudi« nemquandamiungens, Dicitenim,Iamucrofingemihiduos effedominos,akerum SeruitUiChri» Peccatum,Iuftitiam uero alterumtdeinde te quidem priori deferto adhæfifte pofteriori. ßjana. At cum illi diuerfa à fuis exigant minifteria, ille quidem ut indulgeamus genio,de libidi ne trâfeamusin luxum,dC omnis generis fpurcitqs corpora noftra contaminemus, hic ucro ut fobrietati ftudeamus,8C de uirtute migremus in uirtuté, 8C fandimonix incuba mus uitpan non ipfa res iam clamitat ira iuftitiæ nûc feruiendû fanâimonia Si puritate

Co nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EX PO SIT 10 CAP. VI.

uitæ,ut peccato olim feruiuimus in immunditia 8i uitiorfi cofcelerata turba.^His fubiun gitur ^voo^H.Cumcnim fcruicfletis peccati, liberieratis iuftitiae, ideftjuftitiam neglige bacis.lgiiur ek contrario, Semi fadi iufti tiae, liberi erimus à peccato.Rede enim dicitut eandem effecontrariorü difciplinam. Oe fandiHcatione plura in epiftolaad Ephefios, Sc in i.ad Thcff,cap.4.Exiis3Utem qusdiximusclaretiftam fentêtiam,Humanûquid.' dam dico propter infirmitatem carnis ueftrae, expofitiua efle formulam : quafi tu dicas, Sciocarnem ueftram.hoceftanimi fenfumadres diuinas percipiendum pauloeflctar.' diorem, icetreo humanu quiddam uobis dicam, id eft, rudius amp;nbsp;explanatius uobifeum loquar.nonnihii humani amp;nbsp;priftinæ uitæ intermifeens, ut nel exantcaäis 8(. carnali fer uitutc fpiritualem clarius intelligatis. Sic ipfe dominus Nicodemum rebus carnalibus in fpiritualia uoluitinduceremyfieria,amp;c.

Quem igitur frudlum habebaris tune in his,dc quibus nunc erubefei tisflSIam finis illorum mors: nunc uero liberati à peccato, ferui autem deo fadijhabetis frudum ueftrum in fandificationem, finem autem ui tarn æternam.

FruÜus peccati nbsp;nbsp;lam 8Cab utilitate amp;inutilitateael foeditatc rcrum carnalium ad innocentia uitætra*

er iufötiit. nbsp;nbsp;nbsp;hit,amp; miro quodam modo utnufqj cum peccati tum iuftitiæ finem ac præmia inter fe^

feconfert,huiuscxtollcns,illius uero depnmens,breuibus^ omnia.Dicite (inquit)ob fecro quodnam præmium priftinæ uitæreportaucritis^ An non ipfa peccata fecufuum adferunt fupplicium,dum hominem ita confpurcant, ut nunepoftquam refipuiftis ue lut à uitiorum tcmulentiainfaniacp,pudeat uos ueftri, animus quoq; à cogitatione pri^ ftinarum uoluptatumabhorrcat Quo nimirum amp;nbsp;illud fummi Græciæ oratoris Dc^ mofthenis referri poteft, quod à Laide nobili Corinthiorum fcorto pretium corporis licitatus,magno autem æftimanti 8C decem denarium millia pofccnti,refpondit,Egoue ro pœnitere tanii non emo.Author A.Gellius in i.noä.Attic lib.cap.s. Præterea quod finis fcelerum ueluti condignum premium mors atep damnatio fit, exilla patefit Epulo tHMiir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nis 0£ mendicitragoedia, quam dominus in Euangeliomirabiii euidentiafpedandatn

propofuit. Virtu tes autem per fe quidem pukhræ ÔC appctibiles, non modo in hac uita plurimum iucunditatis 8C commodi habent,fed öC in future fæculo æternis donabönif gaudtisjmôqui moderate uiuunt,amp; rationem fobrietatis ualetudinis^habent, mul^ to commodius amp;nbsp;fuauius hiequoq; uiuunt,quàm quibus loxus, crapula,d^ omnis ge neris intemperätia cordi cft. Ex ea enim funt corporü 5t animorum morbi, alia^ quac à Plinio recenfentur malaNatur.hift.lib.i4.cap,xz.Quodfiqui8 fimilesexSacris.exSe/ neca quoqj,öt alqs feriptoribus fententias congerat,hunc locum mire illuftrabiu

Etenim obfonia peccati mors, donu autem dei uita æterna per Chri ftum lefum dominum noftrum.

rvcüA« cft, qna fuperiora confirmât. Porro perfiftit adhuc in fuperiori metaphora à militia SC Imperatoribus duäa. Milites enim cibis (ut feribit Erafmus) alliciebantur ac donarris,ut hominum genus omnium longe uiliflimum, quippe quodeibi uentris^ cauifa uitam habet uenalem.Hinc Ambrofius fignificätius reddidit mercedem uel quæ ftum. ÇJuod ergo prius finem uocauit, idhocloco uocatobfonium,b/fng, ftipendium. Nam Tî©-' non modo finis, fed 8C falarium, uedigal 8C cmolumentum eft. Cæterum uilüTimoobfonti falario opponitur ingenuum ‘3’j(-affo'/x.a,ideftdonum,ncmpeæterna uita.quæ non obtingit nobis noftro merito autnofira uirtute,fed ex gratia per Chriftfi lefum dominum noftrum. At^ hæc particula commode fubficitur exhortationi ad in.' nocentiam. Voluitenim ca cauere nequis pietatis amp;innocentiæ ftudio iuftificationein tribucret. Haäcnus ueroSuaforios locosHoneftumFacileatqj Vtiletraâauitdoâüfi* mc.Quod autem fequitur,8(fidiftinäionc capitis à præcedêtibus uideaiurfeparatum, cohæret tarnen.

c AP. vii. An ignoratis Fratres (fdentibus enim legem loquor) quod lex tan^;

tifper

J

, DE IVDICIO, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;él

tifper dominetur Homini,quo ad ea uixerit.Nam maritata mulier allitf gatur lege marito uiuenti:quod fi moriatur uir, liberata eft à lege uiri» Proinde uiuente uiro, adultéra iudicabitur fi fe iunxerit alteri uiro : fin autem mortuus fuerit uir,liberata eft à lege,ut non fit adultéra,fi iunda fuerit alteri uiro,

Similitudine enim clarius exponit quod haâenus obfcurius traâauerat,nempe quo Literfrfi« modo uel quatenus fine lege,hoc eft lib'eri fimus, aut quorû fit ea libertas, 8C quodnam iibertinorum ingenium, Porrô fimilitudo fumpta eft ex lege, propter eos qui ex ludai^ fmo ad Chrifti rcligioncm conuerft fcripturis potiftimû credebant. Prætereafacris fcri ptoribus receptiftimüeftjUtlîmilitudinibus res alioqui obfcuras illuftrent, amp;faftidiutn ledorum leuent. Summa uero huius in hoc confiftiG Peccato uelut imperiofo tetro marito copulati fumu8,hoc nondum extindo à lege nô fumus liberi. Qui uero carnem cumfuis crucifixcruntadfcdibus,r) peccato funt mortui, ut iam ctiam à lege fint liberi, adeo^ 8i Chrifto nubere po{rmt,qui iftam peccati deterrimam beluam confecit,uteius confortio fiue tyrannide liberati mortales, ipfi Chrifto benigno amp;nbsp;pulcherrimo copu* lentur fponfo« Hæc eft omnium perioche» Negotium autem de diuortio alqs excutien« dum relinquo.Non enim hue fpedauit côfilium Pauli, fed fimilitudine ab ea re tantum duâa,fuum inftitutum uoluit illuftrare.Neq; uero neceftariû eft ut per omnia quadrent parabolæ.Nam fatis eft fi id oculis exponant,cuius docendigratia adhibentur. Audia^ mus ergo ipfum Paulum,quantum fuo fatis erat inftituto, fimile rei præfenti aptantem acdicentem,

Ita uos quoçp fratres mei,mortifîcati eftis legi,per corpus Chrifti, ut iungeremuralteri,nimirum ei qui ex mortuis furrexit, utfrudificemus Deo,

Senfus fatis eft apertus ex fuperioribus.Lex enim ille maritus eft qui dominatur,imo qui damnatPer legem autem nolim intelligas uoluntatem dej,fed id quod legis indicio agnofcitur,pcccatum. Hoc enim beneficio mortis Chrifti extinâum iacet. Nihil enim aliud intellexit per corpus Chrifti,quàminud quod amp;nbsp;Chriftus Ioan,ff. Et panis quem ego dabo caro mea eft,quam ego dabo pro mundi uita, Claret igitur ex hac fimilitudine quomodo fine lege à fub gratia fimus,item quid fit a lege liberatü elfe, nimirum dagt; m nation!legis amplius non fuccumbcre,8lt; à peccato liberatum elfe, non tarnen ne fit, fed ne imputetur. Voluit nos deus fponfamfiliofuo tradere, uthuicfrudificemus. Per Comugiu chri flat enim in aIlufionc,Nam ficut uxor maritü noua proie parétem facit, ita fponfa Chri ß eceUpie, fti nouum fcetü.omnis generis uirtutes.Chrifto fponfo gignit, Nifi igitur peccato mor tui,amp; Chrifto in innocent! uita copulati fuerimus,certe liberi nequaquam dicemur,

Cum enim elTemus in carne,aftedus peccatorû, qui funt per legem, uigebant in membris noftris ad frudificandum morti ; nunc autem lia berati fumus à lege,mortui ei in qua detinebamur,ut feruiamus per no uitatem fpiritus,of non per uetuftatem literæ,

Caufla amp;nbsp;declaratio fuperiorum funtJterum enim utraqjconfert, Sf diuerfos often;; ditutriufqßefteäus.Cum effemuscinqait) in carne,tum quidem uigebant afteâus pec-catorum in membris,ut inde omnis generis fcelera æterna morte digna pullularêt. Hæc autem altera pars eft, conditio amp;nbsp;genius tetrici illepidi illius prioris mariti, lam uero fequitur,à pari ratione uitæ priftinæ, fed longe alio effeâu. At nunc cum non amplius fumus fub carne St iugo legis,gratia feruatoris redempti, certe ipfa res clamitat nöc deo feruiendum in fpiritu St fynceritate uitæ.Hæcergo eft pars altera,genius fponfæ Chrifti maritilepidiffimi.Exquibus omnibus iterum fatis liquet quinam à lege liberi fint, SC quid fit Chriftianalibertas, Sed diligentius expendemus fingula Pauli uerba. In carne elfe idem eft quod fub peccato uel fub lege efle, agi ui deli ce t impeiu car nis St fecundum

61 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP» VIL y

omis genium uiuere.Huic etiam fubiecit afFcâus,7rc(6HAaTou, quos amp;nbsp;morbos cupi* ditaies carnis dicere poffumus.Hæ funt per legem,id nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;indicio agnofcutur, 8C up

gentjÇ^/HfyêTOjid eft fecreto aguntamp;uim quandä h abcnt,Sgt;'regend vnd öffnend pch^truckend berfur.Nam occulta uis dicitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uelut in femine deprehenditur, 8C uis mentis in

homineeft. In membris noftris) id eft,in nobifipfis. Adfrudificandum morti) ideft, cuius frudiftcatio mortem meretur* Mortui ei) Particula ei uel ad carnem uel ad legem potius refcrtur.Porrónouitas fpiritus, eft reftituta per fpiritum fandum mens, quæin innocentia uitx ambulat amp;nbsp;fpiritu deum colit. Vetuftas uero literæ,eft corruptus homi nis animus à primo parente inlïtus,qui fubinde nititur externis 8(. ad hypocrilin procli uioreft.Sed de literal fpiritu nonnulla in ixapiteannotata funt» Tandem uero hoede iibertate negotio ad s«ufiç caput fufpenfo,de Lege difputationem incipit,

DE LEGE,

Siquidem in initio cr.cap, recitatum eftquid impii ex eo colligant quod toties iam de lege auditurn,ex lege non effe iuftitiam,fed magis peccatorum agnitionem, iram ac con demnationêtunde ipfa re iam adigebatur,ut femel iftorürefponderet calumnqs, often^ deret^quidiïtlex,quarelata,quis eius eftedus,qux uis amp;nbsp;officia,

(^i'd ergö dicemusfLex peccatum cftrAbfit, fed peccatum non co gnoui nifi per legem,

Origo legum* nbsp;nbsp;nbsp;M.Tull,Cicero,Platonis cuius ».extant de legibus Iibri,Iedor diligêti(rimus,de ori'

gineLegum,proSextio,Quodam tempore(inquit)homines nondum nec^ natural! ne queciuili iure deferipto fuß per agros attp difperß uagabätur,tantü^ habebant quan^ cum manu ac uiribus per esdem eripcrcpotuiflent.Qui uero ingenio amp;nbsp;uirtute præfti-' terunt,genus indocile unum in locum congregauerût, eos^ ex feritate ilia ad iuftitiam 8C manfuetudincm tranftulerunulnde uero lexrefpublica domusep coepere. Quapro^ pterredifTimefentiuntquidicuntjBonasleges c malisortascffemoribus. Certenon alia occaßoneamp;lex dei fcripta.quam uocamus Mofaicam.lata eft.Etenim degeneranti^ bus Ifraëlitis,amp;conuidu Aegyptiorum deprauatis, adeôutiam nefcirentquidiuûiti3gt; uel quid peccatum,improbitateeorum permotus dominus, lege lata, errorum nebulas excutereuoluit. Talitlegem,eam^infcripfittabulis lapideis, quando inertia amp;nbsp;mentis humanæ excitas naturx legem in corde infculptam negligeret aut fentire noIIet.Scripta enim lege,ueluti teftibus ad confpeâum produâis,infculptam afferere renouare^ uo*; luit. Nam ut leges humanæ, quæ alias xque funt, ex natural! lege ceu fonte effluunt, fc diuinx ad earn reparandam,amp; à humanæ corruptionis afperginibus repurgandam la^ tæ funt. Interim uero negar! non poteft in his quædam pro temporum Sf perfonarum Rdtio dinin'^ le nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conftituta efre,cu!ufmodi eft maxima ceremoniarü,amp; magna ciuiliü, fine,quod

g», nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alii malunt,ludicialium pars.llla enim pro tempore uel mutata uel prorfus fublata funt.

Sed quod mentem legis, pietatem uidelicet, fidem, innocentiam amp;nbsp;charitatem attinet, nihil unquam fublatum eft, cum ne eius mutari quicquam poflit. Et Paulus hoc in lo^ CO de moral!(ut uocant) maxime loqu!tur,idipfum de ea prædicâs,quod nos pauloan* te d!ximus,in hoc latam ut ueri boni^ aperiret uiam,amp; ut h uius indicio pateret qux co ConßiSlegis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuftitia amp;nbsp;unde oriatur,non utiqj ex homine,fcd deo, Iccirco ipfa quid

peccatum,amp; quod in homine nihil niß peccatum ßt oftendit. Id quod Apoftolus pau^ ciffimisabfoluitcum dicit,Peccatum non cognoui niß per legem,Ex quibus iam liquet legem ipfam non in hoc latam eflc.ut iuftificaret, fed utpeccatü quod intra human! pe* dorislatebrashypocriß amp;nbsp;impudétiauallatüamp;abftrufumiacebaterueret apricaret^. Deindecôftat legem non elfe aliud quàmpeccati régulam qua ceu indaginequid fitin« dagatur,dc quale ßt expenditur.Quæ finitio(fi modo id nominis mcretur)cx cauffis eft» Sc legi per fy nekdocham aptatunSunt enim SC alii l^gis effeâus: exterum ille eft potilfi mus,quod noftrum attinet negotium.

Nam concupifcentiam non nouilTem, nifi lex dixiflet. Non concu*

pifees.

^3 pifces,Peccatum nero occafioneper præccptum accepta, of)eratum eft in me omnem concupifcentiam*

lamucrofubdit Canonifuumexemplû. Fingccnim hancinhacrccffegcncrakm regulam, Per legera agnofcitur peccatuni.Csterum ut hanc rcdius intelliganms,addix turnuncparadigma ex ipfa lege fumptum. Namconcupifcentiam(inquit)non nouif* ç^uomoio per fem,intellige pcccatum eflc,nifi confultalcge.quæ cum præcipiat, Non concupifceSjUi kgem innote^: di concupifccntiam eflc pcccatum. Ita per Icgcm agnoui peccatum.His ucroclariflïmis (cat peccatum» alias adijcitur ÔC modus quomodo agnofeatur. Sic, Pcccatfipcr praeceptum fiue legem accepit occafionem, Si ita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ylt;ilt;rocTo, id eft operatum eft (ut referas ad pcccatum ) in

me omnem concupifccntiam. Alqexponunt genuitinme omnem concupifccntiam* Alq ucro excitauit.H,Zuinglius acerrimi in facris iudicti uir,dimcnfum eftcxpofuit,ft« ue,effecit,peroftcnfionemfiueexpIorationem.Pergnomoncm enim fine regulam con ftat corpora rerûmenfurariqualiaSt quanta fint. Iccirco amp;nbsp;pcccatum quale fît lege ceu Lydia régula explorant ita ut nunc uerbis infit Profopopoeia,id eft fijftio pcrfonae.Finx ge cnim pcccatum, id eft corruptam hominis naturam Si luem fiuefentinam illam hu^ manam, elTepcrfonam quampiamincuruam 8Cdiftortam, atram quidem illam 8Cfuli ginofam, quæ tarnen fe atram ôt adeô turpem eflc nefciat.Rurfus finge legem eiTeregu^ lam quandam fiue perpendiculum aut fi malis fpeculum quodpiam,quod iam arripiat pecotumamp;fcfeStmetiaturStcontcmpletur in lege, atqjhocmodo intelligat,quàm fit ipficurtafupellcx, aut qualc fit,incuruum nimirum amp;nbsp;fuliginofum.Hoe eft,lege patefit lotum hominem non modo concupifccntiæ obnoxium.fed et ipfam effe concupifccn^ tiam.Id enim pollet quod dix’t,Dimcnfum eft in me omnêconcupifccntiam.Alq ficcx ponunt,Dum omnia experiri uoluit,id tandem effecit,quod intellexi omnêhominum concupifccntiam eflc pcccatum.

Sine lege enim peccatum eratmortuum. Ego autêuiuebam quon^? dam fine lege:ueniente autêmandate peccatum reuixit,ego uero mors; tuus fum.

Clarius exponit quod dixeratfc nefciuifleconcupifccntia eflc pcccatfl.Nani finelegt; gc(inquit)peccatu erat mortuum. Mortuü autem uocauit non id quod nó cft,fcd id po tius quod cum fit,taméqualc fit nondö intelligitur.Nam in y.cap.audiuimus peccatum in mudo ufq; ad legem fuifle,porró peccatö,lege non cxiftentc,non imputari.lgitur qd ibi dixit non Imputari, idipfum hoe loco dicte Mortuü eflc. Sed quid anxfi fumus cum ipfe Apoftolas feftatuat exemplum, ut redius Si facilius dearduaredifputantcintellp gamusç’Mc(inquit)uobis exemplum facio.Ego uiuebam aliquando fine Icge.uel cu per ætatem etiä legis nomen ignorarc, uel cum adhuc pharifæü agerem,ncfcicns lege omes hominis uires exightum quidem eximic mihi placebam,iuftum Sifanäümecflerepu-tabam. Veniente autêmandato.id eft cognita ui lcgis,iam reuixit peccatum,id eft concu pifcentiahypocrifis Silues intra pedoris mcilatebras delitefccns.deteda iam,qualis re^ uera cora dco erat, apparuit, fed Si mihhpficognitu cft.id efi uidilTem animaduerti me irae mortis^ efle filiu.Quicqd cm in me afpicicba concupifcctia carnis erat,oculoru,ma nuu.uctris. Si imenfus quidâ uit^ faftusmnde nihil nifi uitæ defpatio mihi nafei potuit*

Et repertum eft mandatum quod inftitutum erat ad uitam mihi ce^ , dere ad mortem.Nam peccatum occafione accepta per præceptum,de cepitme,amp; per illud occidit.

Occupatione præuenit, nc quis mortis culpam reqeiat in legem.Lex(inquit)ad uilt; tarn non ad mortem inftituta eft,Si tarnen ad mortem mihi ccfl’it.Qui cnim primti con-didit legem dominus,in hoc condidit,utca nobis æternam fuam uoluntatem manifefta ret ac exponeret, quid iuftum, quid iniquum, quid mors uel quid uita fit,Si quomodo homo uitæ reftitui poflit. Vcrum hoc mihi cclTit ad mortem: non equide legis,fed mco f X

uitio. Nam peccatum (id quod fuperius audiuimus) pcrpraeccptu acccpitoccafionem cxplorandi probandi^ fe,ôlt; ita quidem decepit me, id eft,deceptum me effc oftendiu St quidem non exaâe cognitis uiribusmeis fandimoniamamp;iuftitiammihtarrogabam, caeteru dum lege fingula cxploraremcxadius, fcnfi memca opinionedelufmn. ^nrd' THtrj /jji enim uel decepit me, uel à uia abduxit, aut ab inftituto retraxit me, uerti poteft» Quidigitur^Et perillud occidit,hoceft,occifum meeiTeoftendit, Peccatum uero occp dit,non Iex,quæ tantum mortis index eft»

Itaqj lex ipfa quidem fanda, èC præceptum fandum, nbsp;iuftum,

bonum»

Lex fanila cr nbsp;nbsp;H^cuero ipfiflima eft prjdifputatorumillatio,amp;refponfioad calumniasimpiorum,

bond» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de quibus in initio capitis fexti Jpfa igitur lex dei non damnat, non occidit, non terret,

fed peccatum noftrum quod per legem dei in lucem protrahitur,damnat,occidit amp;nbsp;tet^ ret.Lex ipfa per fe quidem fanâa amp;nbsp;amabilis, iucunda, fuauis amp;nbsp;optima« Caeterum ipfe Apoftolus ftngula latius exponit 8C fubdit.

Ergo quod bonum erat mihi fadum eft morsf Abfit,fed peccatum, ut appareat peccatum,per bonum operatum eft mihi mortem,ut fieret fupra modum peccans peccatum per præceptum»

Nulla(inquit)parte legem accufamus ucldamnamus,fed peccatum quofcilicet app^ reret,id eft cognofeeretur efle peccatum per bonum,id eft per legem, quam hie bonum uocat,operatum eftmihi mortcm,utfic peccatum (quodfcilicetnondumcognofceba^ tur,cumlex non eftetcognita) fupra modu fteretpeccator,hoceft,ut magnitudo SC im^ manitas peccati patefîeret,per legem hue mandatum. Haec ex interpretatione Zuinglia* na,qua nulla alia limplicior amp;nbsp;magis genuina in hunc locu extat» Idem, Huiufmodi et' golocutiones (inquit) Lexdamnat,Lexpeccati reumfacit, non aliter funtueraequàm ft quis lumen deformium hominum ccetui infcrat,atq5 illi dicant. Ne importato luceP nam,ea enim nos omnes deformes redder» Hie certc lux deformes eos facere nequit,ftd fpeâabilem rcdditdeformitaté,Sicnon magis damnat hie lex,quàm ifthiclux:fedpro' ditur ad legem humanafœditas»

Scimus enim quod lex Ipiritualis eft,at ego carnalis fum ueditus fub peccatum»

Pttgua citrnis tt Maiori nunc euidentia demonftrat quae fit uis legis, id^ per compugnantiam cat' fiiritui, nisScfpiritus, quamgraphicedepingit» Inhacueroceufpeculo propofito uidemu«3 imbecilles Si adiuftificationem confequendam inutiles fintuires humanæ, itemqua'm fanda amp;nbsp;bona fit lexjrurfus,quàm prophana Si impia fitcaronoftra, fubinde monitis dei fandiffimis réclamas,uel in fandiflimis quotp hominibus, Pergit ergo fe in hac pu gna (uti coeperat)exemplum ftatucrc,SC ait,Scimu8 quod lex fpiritualis eft. Huie iatn ue lut ex diametro opponit,ego uero carnalis fum.Porroemphafim habet uerbß Scimus» Deinde legem non ideo fpiritualem uocat quod ex parte typica fit, amp;nbsp;allegcrias habeat, fed quod fpiritum, non fpeciem, iuftitiam Si fandimoniam ex corde, non hypocrifim aut externa tantû opera exigatid uero in de liquet quod mox adiungitur,Cgo uerocar^ nalis fum,hoc eft prophanus,abhorrés à fpiritualibus,diuinis feu coeleftibus,c3rniproc fus deditus.Sequitur enim,Venditus fub peccatum» Habet autem euidentia SC gratiam allufio, quæ ad cos fada eft, qui fua inertia nobili libertatc excidernnt, fcrui uero fadi, iam immani tyranno alicui mancipati uenditi^ funt, ut ei pro uoto obedire cogantur, etiam noIentes,SC miferam fortem fuam indies lugentes.

Quod enim ago non probo» Non enim quod uolo hocfacio, felt;^ quod odi hoc ago. Si uero quod non uolo hoc facio, confentio legi quod bona fit:nunc autem non iam ego perpetro illud,fed inhabitans

in me peccatum

D E L E G E. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6y

Probat feuenditumcffefub peccatu,quo fimul SChoccIarius ob oculos ftatuîtquod Du^lfX homo, lex bona fit, fed uircs humanx prorfus ad iuftitiam confequendam nullx, ad malitiani promptifliimx* Finge itaqj in eodem homine dupliccm cffe uirtutem fine uoluntatcm, fpiritualem uidelicetSf carnalem : ut nunc idem ille homo iuxta carnalem nuncupetur Caro uel carnalis uel uetus homo,conftäs animo fine mente 8c carne: iuxta fpiritualem ueroadfeâüdicatur fpirituSjCœleftis uelcerte nouus homo. lam ucro fi hifceprobeex* penfisin manus fumas collationemPauIinam omniaeruntexpofitifiima. Nam quod id agit,quod tarnen odit uel no probat uel non uult,illud quidem ueteri uel externo ho^ mini tribuendum,hoc uero nouo uel interno.qui oditaffedus carnisiatq; hocipfopro bat quod lex qux afiedus carnis prohibet,bona amp;nbsp;fanâa fit: omnis igitur culpa corru^ ptx naturx fit,non legis.Huc enim pertinet quod dicit, Nunc autem non iam ego pergt; petro illudjperpetro inquam legis inftinâu,fed peccati impulfu.

Scio enim quod non habitet in me,id eft in carne mea,bonum,NIam uelle adeft mihi, fed quod bonum perficiam,non reperio. Non enim quod uolo facio bonum,fed quod nolo malum,hoc ago, Porro quod fi nolo hoc facio,iam non ego perpetro illud,fed inhabitans in me pec« catum,

Hxc pertinent ad expofitionemSfconfirmationemfuperiorum. Dixeratculpa non lcgi,fednobifipfis,hoc eft,habitant! in nobis peccatoimputari:iam ergo exponit quod nam illud inhabitans peccatum fit,nimirum corrupta hominis natura,qux ab ipfis in^ cunabulis ad malum prona eft.Dicitigitur, Ipfa enim re experior quod in mc,ut carne, nihilboni,xqui,iufti,uelfanâi fit. Carnem enim Hebraico morepofuit pro toto homi Crfroproiofo nc.qui fane non conftat cruda carne tantum,fed came fimul 8^ anima. Hine fignifican, homint. tiusin Corinthiis, Animalis (inquit) homo non percipiteaquxfuntfpiritus dei. Ani« malem autem ab anima dixit.Nam Grxcc fcripfit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Anima igitur SC

ipfacaro eft,quod fcilicetaftedîus,non ipfam fubftâtiam attinet.Alias enim fpiritus eft, Atipfa caro per fe quidem nihil cogitat aut agit, fed omnia animx imperio gerit, Tolle cnimexcarneanimam. Sc operationem omnemfuftulifti, Significat ergo caro hoc in loco totum hominem,C^o SC illud pertinet quod a. Gene, cap.legimus, Non perma^ nebitautdifeeptabitfpiritus meus cum homine,quia caro eft.Et in s.Cogitatio uel con filiumhumanicordis malumeftàpueritiafua. lamfequituripfaexperientiaSCrei ocularis demonftratio.Nam uelle (inquit) adeft mihi. Dum enfm lex dei fanda prxcipit,lu bens amplederer feefidum internum hominem : fed fi carnem quoqj meam confulam, iam nihil reperio quod ad boni iuftiœftudiumproueherepoffît. Caro enim carnalia cogitat,Sc fpiritum uocantem non audit. Hincfit ut bonum quod fpiritus mallet negli gam,malumucroquodfidesoditeligam.Huiusueroculpamquis obfccrolegiimputa bit.^Certe quod nollem,legis SCdiuini fpiritus inftindu nollem; quod ante id quod no^ lo nihilominus ago.non impulfu Icgis/ed ui peccati in me habitantis ago. Atqj fta puls ehre id repetiit,cuius gratia ifta intcrfcruit. Prius enim audiuimus, Nunc autem no iam ego perpetro illud,SCc.Hxc enim hadenus interpofuit,ut illud de inhabitante peccato. Sc quod lex bona fit,omni^ culpa uacet,redius intclligcremus.

Reperio igitur per legem uolenti mihi facere bonum,quod mihi ma lum adiundum fit,

Cataftrophe eft. Quis ergo (dicas) ufus legist qux uis^ quodnam eius officium Ex prxdifputatis confequitur(inquit)quod lex nolentes uolcntes conuincat, quod pecca* tores fimus,SC nullx ad bonu fint uires humanx.Prxcipit enim lex dei iufta,xqua,fan^ da Sc bona, deum ante omnia diligamus, innocentix ftudeamus, ne concupifeamus, proximo nenoceamus,fed ipfum amcmus ut nofrtietipfos.Quibus rebus quid oro no bilius,pretiofius,melius.^ Imo ipfe homo rcrum nobilitate illedus, prxeipientem audi-re contendit, fed ubi paulo penitius fandum negotium cxpêdit, uidet quanta fit rerum f 3

/ 66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP, VIL

humanarum miferia.mentem uidelicct humanam adccxleftia ifta torpere, cætrtum ad foediflimos carnis morbos fua fpontcpropendcrc,imó hifceadeo afFeflum efle,ut coelc ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßia prorfus faftidiat«

Dckdat cnim mc lex dei fccundum internum hominem, fed uideo aliam legem in membris meisjrebellantê legi mentis meæ,Slt;f captiuum reddentem me legi peccati,quæ eft in membris meis,

Caufla amp;nbsp;cnarratio fupcriorum cft,fari8 alias perfpicua,quippc quæ amp;nbsp;fupcrioribus omnibus lucem addcrc poffit, Vidcmus enim Paulum in ieipfo (cft autem comunc cx-cmplum)duosfinxiffc homines internum ÔCexternum.Secundum internü hominem, id eft,fecundum fpiritum amp;nbsp;fidem deleâat me lex dei.Nam St propheta in Pfal.is.dicit, Lex dei defyderabilis fuper aurum St fuper obrifum multum, 8C dulcior fupcr mel St fa Uum,Sedfentio,idcft,experior aliam legem, normamuel uim in membris meis,hoc eft in meipfOjhæc répugnât legi mentis meæ, id eft ftdei St fpiritui fanâo,quo per gratiam mentem meam imbuitdomimts.Eaergo uis qu^ in corpore meo agit liberum eftenon ftnit, fed Tub imperium peccati abftrahit, ut aliquoties contra mentem ac ftdem meam détériora fequar,

O miferum me,quis eripiet me ex hoc corpore morti obnoxiof

Cupio dijjblui, nbsp;nbsp;Exclamationeaggrauatnegotium.Exclamantautem unàcum Paulo fanâi dei om^

cr fjJecSebri neSjinfclicem iftam captiuitatem lugcntcs,imô quo quifqp fanâior, hoccnbrius S- ar^ Jh, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dentius clamat,dolens de infanabili humani cordis miferia, quafubindeab optimisad

peftima abftrahimur. Nam mortis corpus uocat corpus obnoxiu adfeâibus peccandi, Gratias ago deo per lefum Chriftum dominum noftrum, Subicâioeftîquafi dicat,Gratias ago deo quod is fua mifericordia à morte æterna re demit,id^ per lefum Chriftum dominum noftrum.Etenim quod lex præftare non po terat,hoc deus Elio miftb prxftitit,

Itac^ idem ego mente quidê feruio legi dei,carne uero legi peccaii.

Epiphonema eft,quod totam difputationem in fummam colledam ob oculos reuo cat.Quafi dicat,Hoc præftat lex,de qua hadenus difputauimus,quod per cam quales fu mus cognofeimus, nimirum peccatores St perditi, qui ex natura St genio noftro non aliudquàmpcccarepolTumus,adeoutetiä renatiperfidem naturarecurrat, Stfpiritui contumaciter obftrepat, Tantû abeft utex nobifipfis,hoccft, mcritis St iuftitfis noftn’S iuftificatio proficifeatunNeep enimdeimpiisloquimur,fed defandis.llli nanq; mente St fpiritu legi dei feruiuncinterim uero hominem non cxucriit,itacp carnem ctiani fen* tiunt,imôSt legi peccati fubfunt. Hue ergo inducit lex dei, ut uel noftra miferia Stpro^» prio fenfu conuidli cogamur fateri,folius gratiæ effe iuftificationem. Quid uero ad hacc refpondebunt qui openbus gratiæ tribuunt iuftificationemî' Nimirum dicent hatcPa« inftup* lum non in fua,fcdafcititia perfona loquutnm. Verum ca opinio ipfis Pauli uerbis refcl foBA locutuit litur.Quin St D,Hicrony,ad Rufticum, Vas cleâionis (inquit) in cuius orc Chriftus re fonabat,macerat corpus fuum St fubficit fcruituti, St tarnen cernit naturalem carnis ar^ dorem fuæ rcpugnarc fentcntiæ,ut quod non uult hocagerc compellatur,6t quafi uim patiesuociferaturStdicit,Mifercgo homo,quis melibcrabitde corporc mortis huiusi Ettuarbitraris abfqj lapfu St uulnere pofte trafire, nift omnicuftodia feruaueris cor tu^ Sanäoru opera umfEt quæ fcquuntur.Rcdiftime ergo hinc colligunt doflorcs ecclcfiaftici,Omnia fan er Liber» arbi dorum opera etiam bona aliquid habere uitfi.Deinde uero Liberft hominis arbitrium fn'uMi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prorfus efle nullum,Hieronymus cnim in hocleremiæ, Scio domine quia non eft ho

minis uia eius.necuirieftutambuleiStdirigatgreftusfuos, Erubefcant (inquit) noui prædicatorcs.qui aiunt unumquenqjfuo arbitrio rcgiicumSt hie propheta dicar, Non eft hominis uia cius,Stc, Haflenus uero de lege diftcruitcopiofiftime. Namin Galatis hæc omnia breuiifimis in j, cap.complcxus,in r.cap, rcliqua fic perftrinxit, Caro con-cupifeit aduerfus fpiritum,fpiritus autem aduerfus carnem, Hxc autem inter fe m utuo aduerfantur.

DE IVO ICI O» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

aducrfantufjUt non quæcunq} uolucritis eadem faciatiSt Quod fi fpiritu ducimtni non cftis fublege.EtcpiftoIa ad Galatas huius cft epitome»

Mullaigitur nunccondemnatiohis,qui funt mChriftolefu,qui cap. viii. non luxta carnem uerfantur,fed iuxta fpiritum»

lam ucro iterum in manus fumit quod in medio r.capitis.donec de lege fans difpu-taflet, fufpenderat, diflerens de officio Chriftiani hominis,de libeYtate quoqj 8C quate^ uiiipam traiid» nus liberi fimus.Ergo quod hadenus dixit,EfTe fine Iege,idiam fignificantius dicit,Ef- tione,duodßde fefinccondênatione. Vt fit fenfus,Hadenus lege didicimusqualesfimustiametfifatis lef bonis operi intellcxerimus hominéfine pcccato efle no poffc, pcrcepimus tarne öC peccatiremedifl, busexerceâtur, fidemin Chriftü; unde nunccóftat amp;fi peccatü in carne noflra ceu fomes lateat,tarnen noncondemnetjfimodoinChriftOjhoc eft,Chriftianifiinus,Suntautcmin Chrifto, qui iuxta fpiritum non iuxta carnem uerfantur, Porro fecunduni carnem ambulare,eft totum carnis imperio fubditum äC à fpiritu dei alienum efle. At fecundum fpiritum ucr fari.cft monitis fidei obtcmpcrare,amp; carni ferocienti frenum imponcre.

r '

lex fpjritus uitæ per Chriftum lefum liberum nie reddidit à lege peccati amp;nbsp;mortis»

Cauflaeft cur fideles à condemnationis tcrroreliberati fint. Lexfpiritüs uitæper .

Chriftum liberauit nos à peccatoamp;morte. Significätcr aut pcccato iunxitmorté.Eteni

nemoàpeccatoliberaturncfitautnôfeniiatur,fcdncimputcturuelocciderepôffit. Et fpiritum uitalem propterantithefim uocauit legem fpiricus uitæ Eftautê uiuificans ilia fidei uis,imô ipfe dei fpiriius,quo donati, feimus quae per Chriftum nobis donata fint, uita,redemptio,Slt; fandificatio»

Qnod enim impolTibile erat legi, eo quod infirmabatur per came, hoc deus proprio filio milTo in fimilitudine carnis peccatrids, præfti^ tit, ac per peccatum condemnauitpeccatum,per carnem, ut iuftificatio legis impleretur in nobis, qui non fecundum carnem ambulamus fçd fecunduni fpiritum»

Peroccafioné 8C pro moreapoftolico defcribitctiam redemptionis modum, Dum Qnomodo re= .(inquit) nos non eflemus foluendo, filium pro nobis redemptionem expofuit,utciu8 demptu gew morte liberarcmur ab æterna morte. Verba autem Apoftoli præmodum funt efficacia bumanum» * clcgantia8( propria, proindeexadius expendenda.Principio dicit legem no potuiflciu ftitiamuel falutcconfcrretfed nequis arbitrarctur Icgis authoritatem iftis labefadaram, protinus addit, Eo quod infirmabatur per carnêtquafidicat,Ea autêimbecillitas no eft legi diuinae imputanda, fed carni noftraejquæcorrupta,id præftare no potuit,quod fan diflima dei lex poftulauit.ln deo nulla eft infirmitas,ergo in lege eius nulla quoqj imbe-cillius.Athominenihileftuelimbecillius uclimpotêtius. Igiturcumperinfirmitatem noftram,prorfus iuftificari non polTemus, mifit deus filium fuum came indutu,nobis per omnia,excepto pcccato, fimilcm» De quo ad Hebr» y.Hic autem proprius amp;nbsp;genuin nus,id eft,naturalis eft filius dei,quo amp;nbsp;charitas dei nobis comendatur. Hie inquä con^ demnauitpcccatu, id eft luftrauit peccatü,eftecit^ ne damnare pofthacpolfetquenquâ credentiü, id^ cffccit per pcccatum,id eft per carnem fuä peccatrici(ut audiuimus)fimi lem.Nam pariicula Per car nc,per interpretatione fubiiciturtet explicat nobis quid in tcl Icxerit per peccatum,nimirühoftiam corporis Chrifti pro pcccatis mundioblatam.Sae pilfimcenim infcripturis comperias pcccatum ufurpariperMctonymiäproeoquod peccatum expiât, hoftia» Sic Exodi 19. amp;nbsp;Numeri 19. legimus.lpfa cnim ( uacca p«f4tMW pro rufa)cftpecatum:pro quoD. Hieronymus rcpofuit,(X“'’Pto pcccato uacca com- hoflia peccati. buftaeft» EtOfcae4» Peccata populi mci comedentfacerdotc8,ö(c, Sed abhoefenfu abhorrent illi qui nituntur particula nbsp;nbsp;nbsp;quæ fignificet de:8( iccirco legunt, De peccato

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIOCAP, Vin,

condi’mnauitpcccatum.Cæterumfrequcntiffimaeftpræpofitionum in facris catachr« fs,quod altera ufurpatur pro altera«Quod fi omnino ftatueris fenfu pofthabito unico inhxrere uocabulo,iam hicerituerborum fenfus,Filius dei damnauitmorbum, quod tantum fcelerum in nobis excitauitîdamnauitautem fua carnc.Hic exccllentiam fi' gnifîcat, Intelligimus enim ex uno peccato flue morbo innumeram fcelerum emerfiiTc turbam, quam Chriftus morte fua profligarit* Vel, De particula accipitur pro propter « '1; j ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iicl obîut in Euangelioloaii.Quis arguetme depeccato.hoceft,ob uel propter peccatß«

i 'A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et fie fenfus crit,Damnauit peccatum propter peccatum, nempe ne prorfus hominem

•nr; En nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pcrdat.Scd prior ille fenfus fimplicior SC magis genuinus eft.Porro finis horum ornni^

i '. ten r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;urn fequitur,Vtiuftitia legis quam nemo facerepoterat, eius opera in nobis impleatur*

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quod enim ipfe unquam uel fecit uel tulit,nobis tulitmnde et eius iuftitianofira iufittia

eft,fi modo non fecundum carnem, fed fecundum fpiritum ambulauerimus, Sicenim pulchre redit ut de officio hominis Chrifiiani feribat, 8C de uera Chrifiianorum libcr« tate.Scquiturergo,

Nam qui carnaics funt, quæ carnis funt fendunt : at qui fpirituaics, quæ fpiritus*

Cornalet Cf* Antithefi committit carnalcs SC fpintuales,ut ex ipfa rerum diflïmilitudine apparcat rüiules» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpirituales uereefle liberos,amp; fideles ex officio,imô ex genio amp;nbsp;natura fidei,innocenfi9r

ßudere.Sunt autem carnales qui prorfus à fpiritu dei alien! totos fefe imperio carnis re^ gendos tradidcrc* Contra uero fpirituales funt qui etfi à carnecotagioneuepeccati non fmtliberi,imperium tarnen earn! non committunt,fcd omnia ad fideilucernam difpo^ nunt.Ergo qui carnalcs funtprorfus carnalireradfedi funt. Cotra qui fpirituales funi; fpiritui oDtemperant, carnem^ pro uirili calcaribus fidei cohercent.

Nâ affedus carnis mors eft, Aftedus uero fpiritus uita pax. Pro^ pterea quodaffedus carnis inimicitia eftaduerfus deum.Nam legidci non fubditur,fiquidem ne poteft quidem. Qui ergo in carne funtdeo placere non poftunt.

Ex eifeâis per aliam quandam antithefim probat inffitutum fuum, Fideles videlicet ex officio innocêtiæ ftudere.Ex carnal! (inquit) afieâione nihil nifi mors animae- exifiic at ex affcÄonc fpiritus uitatoportet igitur fideles ambulare uerfari^ non equidé fecun^ dum carnem,fed fecundum fpiritum.Nifi quis in fide mortem magis quam uitamqux rat.lam uero quod affedus carnis mors fit,exponit fubfequentibus. Affeftus enim car* nis inimicitia eft aduerfus deum, id eft, inimicatur rebus diuinis amp;legem dei ex animo edit. Sequiturenim,Legidcinonfubditnr,imônepcteftquidem. Corruptiorenim mens humana quam quæ uelit aut poffit bonum,ad malum prona omni tempore. His iam cuidentcr infcrt,Ergo qui in came funt,id eft,per fpiritum renati non funt.autcer* te imperium earn! permittunt,deo placere non poftïint.Hæc defententia Pauli. Qui ue ro locos communes obferuant,habent hie quod annotent, apertiffimam uidelicet ftti' tcntiam,Quod homo leg! dei non poffit obedire. Quodaffedus humanus cum deo ex diametro pugnet. Quod qui in came funt deo placere non poffint,8Cc. Et ip^óvnfjia (ne quem uel infolita uox remoretur) fignificat animi affedionem,fenfum,cur3m ac cogita tionê,die art,das fürnemmen vnd angebe/tt Tcrent. fenfum dixir, Illius fenfum pulchrc calico*

Vos autem non eftis in carne,fed in fpiritu, ßquidem fpiritus dei ha bitat in uobis, Quod fi quis fpiritu Chrifti non habet,hic non eft eius* Apoftrophe eft ad fideles blanda admodum, alliciens ad innocentiam, aperta fatis« Nam ex fuperioribus didicimus illos fpiritum Chrifti habere, qui credût fe Chrifti fan guincluftratos ö(monitis diuini fpiritus obtempérant. Rede ergo per antithefim congt;-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trariam iungitfententiam,iSi quis fpiritum Chrifti non habet,hic non eftcius. Etcnim

fand! dei fpiritu uelut obfignati,amp; à carnalibus huius mundi feparati funt, lüud quotp obferuädum quod fpiritum permixtim iam Chrifti, iam uero dei fpiritum uocauit:ingt; de enim

DE IVDICIO, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69

de enim nos colligimus Chriftum effe deum,fed amp;nbsp;ipfum fpintum fanâum unû deum cflecum pâtre SC filio.

Porto fî Chriftus in uobis eft corpus quidem mortuum eft propter peccatum,fpiritus autem uita eft propter iuftificationem»

Gataftrophe cft,cuius hic eftfcnfus* Ex iftisuero liquet quod qui Chriftiani funtli« VitafiJdiiiptr beri funt.Licet enim corpus circumferamus quod propter inhabitans peccatum mor^ fidem, tuum fit,tarnen propter iuftitiam fidei per fpiritum fandü non imputabitur peccatum, iccirco uiuemus^

Quod fî fpiritus eius qui excitauit lefum à mortuis habitat in uobis, is qui excitauit Chriftû ex mortuis, uiuificabit ôi. mortalia corpora ucf ftra,propter ipfîus fpiritum inhabitantem in uobis»

HæcautemadhibenturprobationisSCexpofitionisloco.VultenimoftcndercquocI fpiritus deipoffit illud uiuiheare corpus quod indies per peccatum concidit, Cæterum id quidem probat ex effeâu fanéti fpiritus fine ab antcaâis eiusîfic,Si fpiritus dei potuit corpus Chrifti mortuum à morteexcitarc, fane idem illc fpiritus poteritetiam credent tes uiuificare licet per peccatum moriantur indies, Sed tarnen ea conditione, ut non ui« uamus fecundum carnem,fed carni mortui fimus,

Proindefratres debitores fumus non carni, ut fecundum carnem ui uamus. Islam fî fecundum carnem uixeritis moriemini ; fî uero ipiritu fada corporis mortificetis,uiuetis»

Repetit ftatum rei, quem pofueratin cr,interim multa de officio Chriftiani hominis, Reßionpo aJ amp;libertateeiusdifputauitînuncuerogencrefuaforioadh3ec,hoccft,uitæinnocentiam quteflio, An in inuitat.Scopus eft, Chriftiani non fecundumcarnem, fed fecundum fpiritum uiuunt, pcecafo mane^ Hune copiofiffime traâauit hue ufq},Et in «r. quidem capitccohortationem immifcerc bimui^ capcrat,eandein amp;nbsp;hic immifeet. Nam quod mortem hic minatur St uitam pollicetur, ab utilitate fuadet.à pcena St præmio pro more argumcnians,

Etenim quicunqp fpiritu dei ducuntur,hi funtfilij dd,

A dignitate Chriftianorum.St natura filiorum dei, Omnes enim Chriftiani funt fii^ lii dci,Omnes filqdei ducuntur fpiritu dei,ergo fecundum fpiritum non fecundum car nem uiuunt.Etfanegenerofa ingénia rationem fui generis habent, ne ufpiam degene^ rcnt,autignominia nobilitatem fuam commaculent. Iccirco ôlt; Chriftiani rationem ha bent fui nominis amp;nbsp;dignitatis,ne impia uita nobilem contaminent uocationem,

Non enim accepiftis fpiritum feruitutis iterum ad timorem,fed accc piftis fpiritum adoptionis, per quem clamamus Abba pater.Idem fpi^ ritus conteftatur fpiritui noftro quod fîmus filrj dei»

Quod hæc in hoc inferta fint ut probent credentes efiehlios dei, fatis coarguit quod De/^irilu ferui dixit,Spiritum dei conteftari,id eft confirmare teftimonium praebere fpiritui noftro, tutis cr liberta ideftmenti fiueconfcientiae noftræ.quod fimus filii dei.Non enim fpiritum feruorum, tit» fedadoptatorS accepimus, Eft autem feruilis fpiritus mens mala,dura,amp; intradabilis, quæ nô pudore uel monitis uel amoreredi boni^,fed minis St terrorecohcrcetur» Eft enim feruorum genus illiberale ôf improbum.prouerbqs quoq; notatum,Seruorum ci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'s

uitas.Decoetu enim improborum hominum,mendacium,furaciumautignobiliumdi cebatur.Ita in barbares feruili^ ingenio homines quadrabat Phrygem non nifi uerbe ribus meliorem reddi,Cum contra generofus animus (ut ait Seneca) redius ducatur g trahatur,Quo nimirum amp;nbsp;ilia Flacci aurea profedo fententia pcrtinerc uidetur,

Oderunt peccare mali formidine pœnae»

Oderunt peccare boni uirtutis amorc,

Filii ergo uel familias uel qui natura filti non funt, fed per adoptionem in locû filiorum fucceirerunt,ingenui funt,liberi amp;nbsp;alacres,ultro^ faciunt quod parenti gratum efte fen

•jQ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EXPOSITIO CAP. VIII.

tiunt. ka 8C generofa ingenia ultro ad uirtutes contendunt à uitqs uero abhorrent. Alacrcm itaqj fpiritum cumacccperitis(inquit)alacres etiam,ueterno cxcuflb, eftotc.Et poteftidargumentiinfuaforiisadlocumafacilirefern.Nec caret myftehoquodado^ ptiui filti dei dicimur. Nam natura fumus filii irae, Ephcf. ». At deus noftri mifertus per VWe «BW igno naturalem fiueproprium filium nos redemit, Sc fpintu fuo fanäo corda noftra confir« vtmui an in gra mauit,quod nunc de benignitate dei certi, numen iliud fupernum fupremuni^ patris tia/imut, nbsp;nbsp;nbsp;nomine appellamus.Reliquitautem uocem Hebraram 3^^, imöSyrampotius’'3t^ quo

fignihcaretfutErafmus ait)peculiare quiddam elTein ipfo uocabulo, quodamp; patresli* benter audiunt,8c pueri primum fonare difcunt,lt;ttfgt;,Quod autem praeterea addidit 0 rr« THf patrisinquam uocabulum, uelad interpretationeperegrini uocabuliadieâum, uel quod uero propius.exmore Hebraico faäum eft.Hi enim «öl’ av«ƒ i-n'Kaa’ii} eafdem uo ces iterantemphafis uel uôïTao-iwç gratia.SignificatergocondupIicationeiftaPaterpa terardorem peäoris Chriftiani.Qui enim euangelio dei credunt,non clamant,Sande Martineora pro nobis, quia peccatores Turnus, SCad dei thronum accederenon aude^ Lufte tf, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mus,fed cum filio prodigo clamant, Pater peccaui in coelum amp;nbsp;coram te, iam non fum

dignus uocari hlius tuus,fed memento tu mei per lefum Chriftum filium tu um,qui iu nos orare docuit, Pater nofter qui es incalis,ÖCc. Iam uero quod altj multis hicdcTi* more fcruili8cfilialidifputarunt,ipfiuidcrint.Lubens enim ac uolensiis ikasrelinquo argutias,contentus fimplicitate mea.Nec^ em aliud in hifce rebus uidere poirum,quàngt; quod Paulus à feruis amp;nbsp;filqs familias metaphoram traxerit,eam^ fuo negotio per alle* goriam accommodaritlmoficmalo grammaticalis (utaiût) elfe theologus,quàm cum quibufdä fubtilis amp;nbsp;feraphicus haberi moralizator.Huc fortaffis amp;nbsp;illud pertinet quod alii de duobus in homine fpiritibus ftupenda quædam tradiderunt.Hicenim ipfa diui* ni fermonis fimplicitas flagitat, fpiritum primo loco ufurpari pro fanäi fpiritus dono amp;contirmatione:fecundo autem loco pro anima fiue mente Humana, quam illedonis fuis ditat,ducitamp;afHcit.

Quod fi filrjjigitur 5^ hæredes.Hæredes quidem dei',cohæredcs aut Chrifti.Si'quidê fîmulcum eo patimur,ut amp;nbsp;una cu illo glorificemur.

Perfiftit adhuc in allufione ad Hlios familias, qui parentum Hæredes funt. Cæterum CONSOLA hicoccafionefumptaadconfolationemdefledit. Nam (utinargumentoepiftolaemo« TI O. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuimu8)caropræmodumringiturdumuidetquidipfiex imperio fpiritus immineat.

Dolent præterea fanâi ornnes, amp;nbsp;in media pugna nonnunquam fubfiftunt ac de fuga ConfuItant.Superantur enim malorum magnitudine, cui impar eft Humana imbecilli* tas.Igitur Apoftolus produdos iam aliquoufqi in aciem amp;nbsp;laborem pugn j expertos de tredantes^.faucios quotp amp;nbsp;iamiam deficientes/olatur exemplo Chrifti.Hicenim hu ius pugnæ antelignanus eft.Hxredes (inqt) fumus xternæ uitæ:fed fi ea uia ad eam con tendamus qua Chriftum dominum ii fle uidemus. At Chriftum pati oportuit,amp;itain^ gredi in regnum pa tris t ergo amp;nbsp;nobis patiendü ut ad promiftam uitx hæreditatem per* tingamus.Patimurautem dum carnem noftram cruciHgimuSjGal.f.Hebr.i».

Nam reputo non efle pares afflidiones præfcntis temporis adglo* nam quæ reuelabitur erga nos.

Occupatio eft.Nam nequis diceret. Ergon’ patientia mea falutem confequi potero^ Affliâiones hu præuenit SCait, Non ea fententia fum ut eredam afflióiionibus noftris pofte parari iufti iiM uitte. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiam:quæ per Chrifti obedientiam nobis parta eft; fed hue fpeâat animi mei eonftlium

ut quifey apud fe in ipfa pugna negotium fic fecum expendat,Licet nonnihil in hac uita patiendü fit,futurs tarnen uits gloria maior eft,quam ea fît miferia, qua breui momen* to experimur. Plurimu autem confolationis exeo accipimus, quod miferiam noftratn non diuturnam,amp; prxmium intelligimus foreampliflimum. Sunt qui iftis Pauli uer* bis,ceunimbo,purgatorii ignem,profeâo fabulofum,afférant extinâum. Etfaneiam olim extinâus eft, nifî credamus peccata noftra ulla alia re quàm Chrifti fanguine ex* purgari,Hebrx,nono»

Etenint

DE IVDICrO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71

Etenim crcatura anxie cxpedatreuelationem filiorum det Quippe uam'tatifubiacetcreatura,non uokns,fed per eumqui'fpei fubi'edt, quod ipfa creatura liberetur à feruitute corrupti'onis in libertatem glosî riæ filiorum dei.

Locus hic difficillimusfacillimuscrit fi didiceris creaturam hoc locoponi proipfo homine omnium creaturarü principe.Nam amp;nbsp;Marei itr^dicit dominus,Predicate Euan gelium omni creaturacjid eft,omnibus hominibus.Dcinde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nô fimpliccm

effecxpedationem,fedanxiam ôf uehementemtueluticum ex corde fummo^ defyde^ rioaliquidexpeâamusjam uero uanitas non fonathic (ut fie loqui liceat) mendacita^ tcm,fed potius fruftrationem. Verbi caufTajdum aliquis in neruum côieâus, priftinam libertatem,gaudia,epulas,amp; uoluptates anxie quidem fecum remémorât, imôamp; defy^ derat,interim uero nihil airequitur,red praeter animi fui fententiâ in uinculis agere efu^ rire ÔCalgerecogitur,donee Régi uifum fit miferum liberate« Nuncadfenfumapoftoli AmpUtudottttr defcendimus, qui dixerat inenarrabilem acincomparabilem fore aeternæ fiuefuturs ui ne uite^ tegloriam. Id enimiam probat per anxiamillam omnium fanflorum fuper hac terra cxpeâationem. Hi enim omnibus mundi uoluptatibus pofthabitis, per ignés Sc uaria tormentaad uitam contenduntfuturam. Id quod minime facerent homines alias fapi« entilTimijnifi sterna ac cœleftia terreftribus longe praeftarent. Atq;ita tacite quidem ÔC iniranfcurfu oftendit cœleftia longe præcellere terrenis î iccirco amp;nbsp;futuram gloriam o* mniummaximam adeoq? incomparabilem fore. Nam quæ oculus non uidit,necauris audiuit,necm cor hominis afcendit,quae præparauit deus diligentibus fe« At uero ne^ mini obfcurum eife credo quod Reuelationcm filiorum dei pofuit pro ipfa sterna uita, iJoan.j, Rurfusquia dixerat fan dos expedare,expedationis cauflam fubficir, Quippe uanitati fubiacet creatura,Sfc.Homo equidem mallet hifee malis srumnis SC afflidioni bus carere ÔCgaudio perfrui sterno.Nam alibi clamitatidem ApoftoIus,Cupio diftoL pfcifi'p,», ui SC effe cum Chriftotesterû deus qui nihil non fapienter difpofuit, uoluit hominem in hac luda aliquouft^ exerceri, fruftrari, inter fpem amp;nbsp;metum fluduarc. Quæ uero ilia fpes? quodipfehomoaliquâdocorruptibilitatem cxuat,amp; immortalitatcinduanNam libertatem gloris filiorum dei dixit pro gloriofa liberationc qualiberabuntur omnes fi lij dei. Hscenim liberatio eft ilia prsfignis hsreditas corporum refurredio ÔC uita ster nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

na,dequafuperius,amp;ini.ad Corinth.iy.Ôi PhiIippcn.î«itemini.Theflalon.cap.4.co* piofiffimedifputatur.Quemadmodum enim Chriftus refurrexit,ita etiam nos refurge mus.Siquidem cohsredes Chrifti fumus.

Scimus enim quod omnis creatura congemifeit, fimul^ nobifeum parturitufepadhue«

Iterum confolationê inftituit.Redeautem aiebat ille,Solarium eft miferis focios ha^ bere pœnarum.Multo enim miferabiliores nos elfecôqucrimur,fi foliin periculo uer-femur.Paulus ergo quod dixiflct,Creatura fubiacet uanitati non uolens,addit,Experti enim fumus quod omnes homines, qui modo ratione utuntur,ôlt; non prorfus obbru tuerunt, miferabilitergemür,iniô more parturientiû anguntur tw id eft,quàni diununc,id eft,quoad hic uiuunt. Nam in i.ad Corinth, y. cap. Namin hoegemimus (inquit)domicilio noftro quod ecœlo eft fuperindui defydcrâtes,ôfc. Quid fi allufiftet adillam faluatoris fimilitudinem loan.iû-. Mulier cum pariK’amp;c.

Non folum autem hoc,fed ôô ipfî qui primitias fpiritus habemus,8d nofipfi in nobifîpfîs gemimus, adoptionem expédiantes, redemptio« nem corporis noftri.

Amplificat à perfona apoftolorum.qui primum accepere fpiritum fandum neqjnul Sanâian gari more.Porrô fi illi angûtur ÔC gemunt,quid miru fi ÔC nofipfi gemimus Expedant giwitHr, Ä illi adoptionem (uide quomodo fubinde ad fuperiora redeat)quid ergo mirü fi etiam nos fpei fumus fubditi.’’Per adoptionem uero intellexit redemptionem corporis*